Skip to main content

Full text of "Ratio studiorum et institutiones scholasticae Societatis Jesu per Germaniam olim vigentes collectae concinnatae"

See other formats 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2012  with  funding  from 

Boston  Library  Consortium  Member  Libraries 


http://www.archive.org/details/ratiostudiorumet03jesu 


Monumenta  Germaniae  Paedagogica 


Sehulordnungen 
Sehulbueher  und  padagogisehe  Miseellaneen 

aus  den  Landen  deutscher  Zunge 


Unter  Mitwirkung  einer  Anzahl  von  Fachgelehrten  herausgegeben 


KARL   KEHRBACH 


BAND  IX 

Ratio  studiorum 

et 

Institutiones  scholasticae  Soc.  J. 


BERLIN 
A.   H  o  f  m  a  n  n    &    C  o  m  p. 

1890. 


DjU^M^^"  "*W  ^ULOA^UC^Tt 


Ratio  Studiorum 

et 

Institutiones  Scholasticae  Societatis  Jesu 

per  Germaniam  olim  vigentes 
collectae  concinnatae  dilucidatae 


>&3» 


G.  M.  Pachtler  S.  J^K^v  %fi 


VOLUMEN  III.  *"ViXX> 

Ordinationes  Generalium  et  ordo  Studiorumgeneralium 
ab  anno  1600.  ad  annum  1772. 


Accedit  mappa  geographica  scholas  Assistentiae  Germanicae 
a.  1725.  repraesentans. 


BERLIN 


A.  Hofmann  &  Comp. 
1890 


4* z— 

DOMF 
LIBRARY 


7JZ0 

•m 


EILL  LIBRARY 
TON  COLLEGE 

\H   2  9  1883 


Vorwort 


r  iir  die  aufsere  Anordnung  der  Dokumente  standen  uns 
zwei  Wege  offen:  entweder  starre  Festhaltung  der  ZeitfoJge  fiir 
alle  Schriftstiicke  ohne  riicksicht  auf  deren  Inhalt,  oder  die 
Gruppierung  der  Urkunden  nach  wenigen  Hauptgesiehtspunkten 
und  innerhalb  derselben  die  chronologische  Ordnung.  Bei  der 
grofsen  Masse  des  Stoffes  und  der  Verschiedenheit  des  Inhaltes 
glaubten  wir  uns  fur  das  letztere  entscheiden  zu  sollen.  Denn 
welcher  Leser  konnte  sich  in  dem  bunten  Allerlei,  dessen  ein- 
ziger  Einteilungsgrund  die  Zeitfolge  ware,  zurechtfinden  V 

Daher  bieten  wir  in  diesem  Bande  die  Anordnungen  der  Gene- 
rale  fiir  das  Schulwesen  der  Ges.  J.  iiberhaupt  vom  J.  1600  bisgegen 
die  Zeit  der  Unterdriickuug  des  Ordens,  sodann  die  Statuten 
und  verschiedenen  Verfiigungen  fur  die  akademischen  Studien 
im  namlichen  Zeitraume.  Innerhalb  der  beiden  Teile  halten  wir 
uns  genau  an  die  Zeitfolge. 

Die  Verordnungen  der  Generale  in  betreff  der  Gymnasien 
und  Lyceen,  der  Seminarien  und  Konvikte,  endlich  die  Visita- 
tionsrecesse  bringen  wir  des  Zusammenhanges  wegen  im  fol- 
genden  Bande  und  in  Verbindung  mit  den  Einzelvorschriften 
fiir  solche  Anstalten. 

Weil  das  ,,Studium  Generale"  in  der  Ges.  J.  nicht  blofs  die 
theologische  und  philosophische  Fakultat,  sondern  auch  das  Gym- 
nasium  (die  ,,niederen  Schulen")  in  sich  begreift,  somit  das  Gym- 
nasium  und  Lyceum  mit  der  Akademie  ein  organisches  Ganzes 
bildet,  so  durften  wir  jene  Urkunden,  welche  sich  auf  diese  drei 
Stufen  zusammen  beziehen,  nicht  aus  einander  reiisen.  Nur  be- 
halten  wir  uns  vor,  jene  Stiicke,  die  sich  im  besondern  und  aus- 
schliefslich  auf  philosophische  und  Gymnasialfacher  beziehen, 
spater  am  richtigen  Orte  zu  bringen. 

In  betreff  solcher  wissenschaftlicher  Satze,  welche  der  eine 
oder  andere  General  vorzutragen  verbietet,  wiederholen  wir  die 
friihere  Bemerkung,  dafs  hiemit  kein  kirchliches  Urteil  iiber 
Bichtigkeit  oder  Unrichtigkeit  einer  These  ausgesprodien  ist. 
denn  ein  Ordensgeneral  ist  keine  kirchliche  Behorde,    noch  we- 


VI  Vorwort 

niger  hat  er  Gewalt  tiber  die  Gesamtkirche  und  ihre  Lehre, 
sondem  er  hat  nur  seine  genau  bestimmte  Befugnis  im  Innern 
seines  Ordens;  sein  Auftreten  gegen  einzelne  Lehrsatze  ist  daher 
eine  einfache  Verwaltungsmafsregel  zu  dem  Zwecke,  Frieden 
und  Eintracht  in  den  Schulen  bei  Lehrern  und  Schiilern  zu 
erhalten. 

Eine  alte  Erfahrung  sagt  uns  ja,  dafs  bei  philosphischen 
und  theologischen  Satzen,  die  noch  nicht  sehr  fest  stehen,  die 
Lehrer  sich  desto  mehr  fiir  oder  wider  erhitzen,  je  begriindetere 
Zweifel  man  zur  Zeit  noch  clagegen  erheben  kann.  Hiemit  aber 
ist  einer  Zerreifsung  der  Eintracht  bahngebrochen,  die  Lehrer  schei- 
den  sich  in  zwei  Lager  —  einerKleinigkeitwillen.  Umdiesem  Mifs- 
stande  vorzubeugen,  wurden  gewisse  Lehrsatze  vomP.Generalzeit- 
weilig  verboten.  In  solchem  Falle  wies  der  Lehrer  seine  Schiiler 
auf  die  Griinde  fiir  uncl  wider,  und  auf  die  einschlagige  Literatur 
hin,  damit  sie  selbst  sich  eine  Meinung  bilden  konnten,  oder  die- 
selbe  in  der  Schwebe  liefsen. 

Zugleich  war  diese  Verwaltungsmafsregel  zum  Besten  der 
Schiiler.  Auch  der  Lehrer  ist  ein  armer  Staubgeborener  und  hangt 
leicht  desto  erregter  an  der  Bereitwilligkeit  zur  giaubigen  Hin- 
gabe  an  seinen  Lehrsatz,  je  weniger  er  clenselben  beweisen  kann. 
Nun  aber  hat  die  Ges.  J.  in  ihren  hoheren  Lehrfachern  eine 
Abscheu  vor  dem  selbstlosen  Schworen  auf  das  Wort  des  Lehr- 
meisters;  sie  folgt  dem  Grundsatze,  dafs  der  Professor  soviel 
gilt,  als  seine  Beweise.  (Tantum  valet  professor,  quantum  ar- 
gumenta  ejus.)  Wo  nun  die  Beweise  augenscheinlich  zur  Zeit 
nicht  geniigten,  die  Lehrsatze  zweifelhaft,  ungeklart  und 
vorderhand  abenteuerlich  waren,  schnitt  cler  P.  General  die  wissen- 
schaftliche  Erorterung  und  Disputation  einfach  ab,  belreite  also 
manchen  unglaubigen  Thomas  unter  den  Schiilern  von  cler  Ner- 
vositat  eines  Lehrers. 

Mit  dem  Fortschritte  der  Forschung  gelangte  man  in 
manchem  Lehrsatze  spater  zur  Klarheit.  So  kommt  es,  dafs 
jetzt  manche  ehemals  untersagte  These  frank  und  frei  vorge- 
tragen  wird. 

Durch  ein  Versehen,  an  dem  weder  die  Eedaktion  noch 
wir  schuld  waren,  ist  die  Karte  der  deutschen  Assistenz  in  un- 
verbessertem  Zustande  schon  dem  2.  Bande  beigegeben  worden. 
Die  Verlagshandlung  liefs  dieselbe  neu  stechen  und  jetzt  zum 
3.  Bande,  zu  dem  sie  gehort,  beiheften. 


Vorwori  V|| 

Wir  sind  fiir   die  freundlichen  Beurteilungen   auch  un 
2.  Bandes  zu  grofsem  Danke  verpfliohtet. 

Da  jedoch  niemand  es  allen  recht  machen  kann.  un<l  noch 
so  manche  Gegnerschaft  die  alten  Vorurteile  gegen  den  <  frden 
und  die  Schulthatigkeit  der  Jesuiten  festhalt,  so  liat  das  Er- 
scheinen  unserer  R.  st.  in  gewissen  Kreisen  unangenehm  beruhrt. 

Eine  Rezension  von  Prof.  Dr.  Eeusch  in  der  Theolog-Littera- 
turzeitung  macht  es  uns  zum  Vorwurfe,  dafs  wir  (II,  218  Bqq.)  die 
Riickaufserung  der  4  deutschen  Provinzen  mi Jsverstanden  haben. 
„Die  Riickaufserungen  der  vier  deutschen  Provinzen  beziehen 
sich  nicht,  wie  er  (P.)  angibt,  auf  die  Ratio  von  1586,  sondern 
auf  die  von  1591  und  die  darin  vorkommenden  Nummern,  von 
denen  er  sagt,  es  sei  nicht  ersichtlich,  worauf  sie  sich  bezogen, 
beziehen  sich  eben  auf  die  Ausgabe  von  1591." 

Was  aber  sagten  wir?  In  der  Vorbemerkung  fiihren  wir 
einfach  an,  dafs  der  P.  Aquaviva  schon  1586  die  Einrichtung  der 
Schulen  nach  der  Gesetzesvorlage  von  jenem  Jahre  verlangt 
habe;  eine  Anordnung,  die  naturlich  ebenso  fiir  die  zweite  Vor- 
lage  von  1591  galt.  Nun  aber  haben  wir  schon  S.  19  des  2.  Bandes 
ausdriicklich  bemerkt,  dafs  Aquaviva  die  alte  Vorlage  von  1586 
zurtickgezogen  hatte,  und  1591  eine  neue  Redaktion  mit  Weg- 
lassung  des  Delectus  opinionum  hatte  erscheinen  lassen.  Auf 
einen  zuriickgezogenen  ErlaJs  gibt  es  iiberhaupt  keine  amt- 
liche  Rtickaufserungen ;  er  gilt  als  begraben  und  als  nicht-exi- 
stierend.  Die  Ruckaufserungen  konnten  sich  also  nur  auf  den 
Neuabdruck  von  1591  beziehen.  Dies  nochmal  auf  S.  218  zu 
sagen,  schien  und  scheint  uns  uberfltissig,  das  Datum  1594  sagt 
schon  genug.  Man  wartet  doch  nicht  volle  acht  Jahre  mit  einem 
Referate,  das  nach  den  Erfahrungen  von  1 — 2  J.  so  leicht  zu 
erstatten  ist.  Wir  setzten  bei:  „Worauf  sich  die  NNr.  beziehen, 
ist  nicht  ersichtlich",  namlich  aus  dem  Dokumente,  das  nach 
alter  gemiitlicher  Weise  kein  Zitat  macht,  und  sofort  Nr.  1  und 
2  setzt,  wo  eigentlich  die  Uberschrift  zu  erwarten  ware:  „Pro- 
posita  generalia",  worauf  dann  ,,Proposita  specialia"  folgen 
miifsten.  Dafs  die  letzteren  einzig  auf  die  R.  st.  von  1591 
gehen  konnen,  ist  selbstverstandlich  und  bedurfte  unserseits  keine 
Erklarung,  wir  wollten  blofs  einen  kleinen  Mangel  des  Doku- 
mentes  keimzeicfmen. 

Warum  wir  die  Vorlage  von  1591  nicht  abdrucken  lielsen"? 
Weil  sie  nichts  SachJiches  enthalt,  was  nicht  in  den  Redaktionen 


VIII  Vorwort 

von  1586  imd  1599  aucli  vorkommt.  Und  eben  weil  wir  sie 
nicht  reproduzierten,  sie  aber  die  namliche  Aufforderung  an 
die  Provinzen  zur  Berichterstattung  enthalt,  nannten  wir  sie  in 
der  Vorbemerkung  S.  218  nicht,  sondern  begniigten  uns  mit  der 
schon  1586  gegebenen  gieichen  Anweisung.  Schon  in  der  Vor- 
rede  zum  1.  B.  (S.  X)  sagten  wir,  dafs  wir  auf  numerische  Voll- 
standigkeit  verzichten,  dagegen  die  sachliche  anstreben :  wir  wie- 
derholten  dasselbe  in  der  Vorrede  zum  2.  B.  (S.  VII).  Dies  reicht 
wohl  hin,  unsere  Unterlassung  zu  rechtfertigen.  In  welchem 
Lichte  hatten  wir  vor  dem  Verleger  und  unseren  Lesern  dage- 
standen,  wenn  wir  mindestens  10  Druckbogen  ohne  zwingenclen 
Grund  hatten  bedrucken  lassenV  Gewifs  hatte  man  uns,  und 
vielleicht  von  jener  riigenden  Seite  am  meisten,  unverantwort- 
liche  Papiervergeudung  vorgeworfen. 

Das  Verhaltnis  der  R.  st.  von  1832  zu  der  von  1599  (ein 
weiterer  Wunsch  des  Rezensenten)  und  die  Genesis  derselben  ist 
schon  seit  Jahresfrist  ausgearbeitet,  kann  aber  natiirlich  erst 
unter  den  Schulverordnungen  des  19.  Jahrh.  gebracht  werden. 
Alles  hat  seine  Zeit. 

Zum  Schlusse  sprechen  wir  unseren  verbindlichsten  Dank 
jenen  Herren  aus,  die  uns  wieder  durch  Zusendung  wertvoller 
Biicher  und  anf  unseren  literarischen  Reisen  an  die  Bibliotheken 
wesentlich  unterstiitzt  haben.     Insbesondere  nennen  wir: 

Herrn  Prof.  Dr.  J.  Stander,  Oberbibliothekar  in  Breslau, 
„  „       Dr.  H.  Oesterley,  Bibliothekar  das., 

Hochw.  Herrn  Dr.  Braun,  Regens  des  Pr.  Sem.  in  Wirzburg. 
„  „       Ph.  E.  Ullrich,   Militarkural    und    Konser- 

vator  des  hist.or.  Vereins  das., 

Herrn  Dr.  Kerler,  Oberbibliothekar  der  U.  B.  das., 
„       Funktionar  J.  Fischer  das., 

die   Hochw.   Konvente  der  Karmeliten    und   der   Mino- 
riten  das. 

Exaten,  19.  Nov.  1888. 

Der  Verfasser. 


v 


Chronologie  der  Stiftung  von  Kollegien  8.  J. 

innerhalb  des  alten  deutschen  Reiches 

und  Belgiens. 

(Das  Verzeichnis  macht  auf  Vollstandigkeit  keinen  Auspruch.) 

A.   In  der  alten  Ges.  Jesu. 

Vorbemerkung.  Da  ftir  unsnur  die  Kollegien  in  betraeht  knmmen, 
so  gebeu  wir  stets  das  Jahr  ihrer  Eutstehung  au.  Oft  wareu  in  «ler  aamlichen 
Stadt  bereits  vorher  Seelsorgsstationen  oder  „Residenzen",  und  so  wurde  das 
Jahr  der  Stiftung  einer  Residenz  uiit  dem  Stiftungsjahre  des  Kollegs  ver- 
wecliselt.  Ferner  verflossen  bisweilen  Monate  von  der  Stiftung  bis  zum  wirk- 
lichen  Beginne  der  Kollegien,  was  eine  neue  Verschiedenlieit  von  Zahlen  her- 
vorrufen  konnte.  Wir  suchten  wenigstens  bei  den  wichtigeren  Kollegieu  durcfa 
Beisiitze  ttber  derartige  Verschiedenheiten  Licht  zu  verbreiten.  Dafa  manche 
Stadt,  die  jetzt  zuni  franzosischen  Departement  du  Nord  gehort  und  seit  Lud- 
wig  XIV.  und  XV.  von  Frankreich  regiert  wird,  in  unseremVerzeichuisse  vor- 
kommt,  darf  niemand  wundern.  Die  Grenzen  unseres  Werkes  siud  die  des 
alten  deutschen  Reiches. 

1551.  Wien.     (Kolleg,   mehrere   Seminare,   zur    h.  Barbara,    zu 

den  hh.  Ignatius  und  Pankratius  :c.,  das  Pazmanianum 
als  Klerikalsem.  fur  Ungarn  16*23  —  24:  1560  adelige 
Landschaftsschule). 

1552.  Collegium  C4ermanicum  in  Eom. 
Lowen.     (Residenz  schon  1542.) 

1556.    Ingolstadt    (vorubergehend    seit    1551)    gestiftet    durch 
Herz.  Albert  V.,   seit  1575  mit  Konvikt  Klerikalsem.   ad 
S.  Ign.  Mart. 
Koln   a.  Rh.    (Residenz    seit  1544).     Orymn.  tricoronatum 
eroffnet  1.  Febr.  1557,  Konvikt,  seit  1581  mit  dem  Semin. 
Swolgianum  theologicum. 
Prag,  Altstadt,  mit  Seminar  seit  1580  *c.   (ClementinuuO 
Tyrnau  (Ungarn);    nach   der  TiirkenheiTschaft  von  Paz- 
many  wiederhergestellt  16*24;  Universitat  1635,  mit  adel. 
Konvikt  seit  1624. 
1559.    Miinchen,  mit  dem  Konvikte  zum  h.  Gregor  (jetzt  Hol- 
land'sches    Inst.)    seit    1574    uud    zum    h.    Michael    seil 
Herbst  1578. 


Chronologie  der  alten  Kollegien 


156061.    Trier,  als  stud.  gen.  1575  formlich  errichtet. 

1561.     Innsbruck,   eroffnet  24.  Juni  1562,    seit  1572   mit  dem 

Seminar  ad.  S.  Nicolaum. 
1561.    Mainz;  1562  das  Kolleg  der  Universitat  einverleibt. 
1563.    Dilingen,    Stiftung  von  Ende  des  J.,    amtliche  Ausftih- 

rung  17.  Aag.,  Eroffnung  30.  Sept.  1564;  mit  Priestersem. 

ad.  S.  Hieronym.,  und  seit  1619  einem  zweiten  Konvikt 

durch  Bischof  Heinrich  V. 

1565.  Braunsberg  in   Ermeland,   die    1.  Stiftungsurkunde  des 

Bischofs  Hosius  21.  Aug.  1565;  die  2.  vom  16.  Dez.  1566; 
die  3.  vom  6.  Nov.  1568;  mit  bischofl.  und  durch  Gregor 
XIII.  papstl.  Seminar,  einer  Bursa  pauperum  ic 

1566.  Olmiitz    im  Sept.    Grymnasium;    1574    kam    die  Philos. 

hinzu;  und  am  22.  Dez.  desselben  J.  Studium  generale; 
erste  Immatrikulation  im  Okt.  1576;  auf  Anraten  des  P. 
Possevin  Konvikt  1579  durch  P.  Gregor  XIII.  zur  Auf- 
nahme  adeliger  Jiinglinge  aus  Schweden,  Norwegen,  Dane- 
mark,  Preufsen,  Lievland,  Rufsland  und  Ungarn. 
Audenarde.  (Prov.  Belg.) 

1567.  Speier,   1688  mit   der  Stadt  verwiistet,   1705—1717    all- 

mahlich  wiederhergestellt. 
Wirzburg  (Residenz  seit  1564)  durch  Fiirstbisch.  Friedr. 
von  Wirsberg;  zur  Universitat  1575  erhoben  u.  als  solche 
1582  inauguriert  durch  Fiirstb.  Julius  Echter  von  Mespel- 
brimn,  verbunden  mit :  Seminarium  clericorum  fiir  40  Zog- 
linge;  einem  Konvikte  im  ,,Hof  zum  grofsen  Fresser"  fiir 
24  arme  Jesuitenschiiler,  vom  Fiirstb.  Friedrich  1573  gest. 
(v.  Wegele,  II,  n.  192,  S.  528  f.)  uud  dem  vom  Fiirstb. 
Julius  am  1.  Jan.  1607  gestifteten  Seminarium  nobilium 
fiir  junge  Adelige  geistlichen  und  weltlichen  Berufs. 

1568.  Braunsberg  (6.  Nov.)  durch  Kard.  Hosius. 
Douaj  in  Flandern  (Residenz  seit  1562). 

1569.  Wilna  in  Lithauen;  1576  Stud.  generale. 

1570.  Briigge  (Bruges).     Residenz  seit  1560. 

1 571.  Ful da  begonnen ;  1573  forml.  errichtet ;  papstl.  Sem.  (1584). 
Posen  (zur  poln.  Provinz  gehorend). 

1572.  Hall  in  Tirol  (Residenz  seit  1569).     Das  Kolleg  vollstan- 

dig  eroffuet  1574;  Konvikt  seit  1587. 

1573.  Cxraz  (12.  Nov.)  durch  EH.  Karl  II.  von  Steiermark,   zur 

Univ.  erhoben  14.  April  1586 ;  mit  Seminarien. 


Chronologie  <ler  alten  Kollegien  XI 


1574.  Luzern,  der  Vertrag  erst  1577;  seit  1584  mit  Konvikt. 
Maastricht  (andere  1578). 

Groningen. 

1575.  Heiligenstadt  ira  Eichsf.  Residenz,  bald  kl.  Kolleg. 
Antwerpen  (Residenz  schon  1562).     Konvikt  1637. 

1578.    Cambrai. 
Luttich. 

1580.  Koblenz,   Ende   Okt.,   gest.  vom   Kurf.  EB.   Jakob   von 

Ely;  der  Unterricht  begonnen  im  April  1681. 
Freiburg  (Schweiz). 

1581.  Klausenburg,    Gynm.  u.  Akad.,    in    den    Kriegswirren 

untergegangen,  wiederhergestellt  1669. 
Molsheim  (Elsass);  Akad.  1618,  von  Ludwig  XIV.  1702 

nach  Strafsburg  ubersiedelt. 
Briinn  (Residenz  schon  1578). 
Valenciennes. 

1582.  Augsburg  (16.  Oktbr.)  mit  Armenkonvikt.  (Pontanus;  s. 

Braun,  S.  178.)     Von  1631  an  mit  Philosophie. 
Paderborn  (Residenz  schon  1580);  von  1585  an  Gymn., 

Akademie  ,,Collegium  Theodorianum"  um  1606. 
Liittich.  durch  Herzog  Ernst  von  Bayern. 

1583.  Kortryk  (Courtrai). 
1585.    Gent. 

Altschottland  (Danzig)  Residenz,  bald  Kolleg. 

1588.  Miinster  i.  W.,  Febr.,  Beginn  des  Gymn.  im  Sept. 
Krumau  (Krumlowitz)  in  Bohmen. 

1589.  Regensburg,  26.  Febr.     (Residenz  schon  1586  7.) 

1590.  Ypern  in  Ostflandern. 

1591.  Bruntrut,  seit  1607  mit  Klerikalsem. 
Ryssel  (Lille)  od.  Colleg.  Insulense. 

1592.  Komotau,    bald  Stud.  gen.   und   Seminar,    Konvikt    fiir 
Adelige  und  fiir  arme  Stud. 

Emmerich. 

Sedan  (damals  zum  rhein.  Kreise  gehorend). 

Konstanz,  16.  Nov. ;  voll  erofhiet  1603  4. 
1593,94.    Neuhaus  im  siidostl.  Bohmen. 

Thorn  1593. 
1595.    Hildesheim. 

Tournai  (seit  1553  Residenz);  Seminar  1707. 

Laibach. 


XII  Chronologie  der  alten  Kollegien 


1596.  Luxemburg  (seit    1583   Residenz,   der  Bau   des  Kollegs 
begonnen  1594). 

1597.  Glatz  (29.  Sept.)     1618  von  den  Prager  Hussiten  aufge- 

hoben;  1623  neu  errichtet. 
Laibach  durch  Kaiser  Ferdinand  II. 

1598.  Mons  im  Hennegau,  1619  Seminar. 

1599.  Bergues  in  Flandern;  niederd.  St.  Winop-Berghe. 

1600.  Emmerich. 

Arras  (Coll.  Atrebatense). 

1603.  Aachen  (Residenz  schon  1600). 

Briissel  (De  Backer:   1604;  Residenz  seit  1586.) 

1604.  Scepusiense  Coll.    (Ungarn.) 
Hagenau  im  Elsafs;  1615  voll  gestiftet. 
Zips. 

1605.  Klagenfurt. 

1607.  Agram  (Zagabria);  seit  1666  mit  Akademie. 

1608.  Linz  in  O.-Osterr,  14.  Jan;   1669  kam  das  philos.  Lyzeum, 

1672  die  Moraltheologie  und  bald  darauf  das  biirgerliche 
Recht  hinzu.  Zwei  bedeutende  Konvikte :  das  Seminarium 
S.  Ignatii  fiir  Inlander  und  das  ,,Nordicum"  fiir  Zoglinge 
aus  nicht-kathol.  Landern. 

1609.  Dinant  (seit  1563  Residenz). 
Herzogenbusch. 

Worms,  1688  mit  der  Stadt  verwiistet  und  dann  allmah- 
lich  wiederhergestellt. 

1610.  Eoermond. 
Namen  (Namur). 

1611.  Elwangen,  feste  Residenz,  bald  Kolleg. 
Mecheln. 

Aire  in  Flandern. 

Bamberg,    das    Coll.  Ernestinum    (gest.   1586)    den    Jes. 
iibergeben,  Universitat  1648. 
KU2.    Schweidnitz. 
Passau. 
Diinkirchen. 
1614.    Eichstatt  mit  Seminar. 

Essen,  bald  darauf  im  Juilicher  Kriege  von  den  Branden- 
burgern  aufgehoben,  spater  wiederhergestellt. 


Ohronologie  det  alten  Kollegien  XIII 


1615.  Schlettstadt  im  Elsals. 

Ensisheim  ira  Els.,  das.  Balde   1603  geb.  and  erzogen. 

Neufs  a.  Rh. 

Landsberg,  Noviziat  seit  1578;  Lateinsch.  1615;  Gymn. 

1641. 
Homonna  (ona)  Ungarn. 

1616.  Krems  in  Niederosterreich. 
Liittich,  Kolleg  der  englischen  P.  P. 
Meppen,  zuerst  Residenz,  bald  Kollegium. 

1617.  Belle  oder  Bailleul  (Belliolanum  C.)  in  Flandern. 
Vechta,  Residenz,  bald  Kollegium. 

1618.  Neuburg  a.  d.  Donau.     (Schon   1613   Residenz,    und   seit 

1616  kleine  Lateinschule.) 
Mindelheim  in  Bayr.-Schwaben ;  1622  Kolleg. 
Marienburg. 

1619.  Dtisseldorf,  Residenz,  das  Jahr  darauf  Kolleg. 

1620.  Aschaffenburg  (Residenz  seit  1612). 
Freiburg  i.  B. 

Alost  in  Flandern. 

Brieg  in  Oberwallis;  aufgehoben  1627;  wiederhergestellt 

1650. 
Konitz,  Anfange  der  Residenz,  spater  Kolleg. 

1621.  Cassel  in  Flandern. 

Judenburg  in  Steierm.,  gest.  durch  den  Baron  Balthasar 
von  Tannhausen  und  seine  G-emahlin,  geb.  von  Hallegg. 
Erfurt,  Residenz  seit  1585. 

1622.  Neustadt  a.  d.  H. 
Baden-Baden. 
Heidelberg. 

1628.    Ath  in  Flandern. 

1624.  (Oder  1622?)    Neisse  in  Schlesien. 

Gitschin  in  Bohmen;  gest.  vom  Gr.  Waldstein,  um  1635 

mit  Convictus  nobilium  vom  naml.  Stifter. 
Neumarkt  in  der  Oberpfalz,  Lateinschule. 

1625.  Iglau  in  Mahren. 

Neustadt  (Speier),  1627  Lateinschule.   1750  volles  Kolleg. 
Znaim  in  Mahren. 


XIV  Chronologie  der  alten  Kollegien. 


1626.  Kaufbeuren;  nach  der  Zerstorung  durch  die  Schweden 

erneuert  1652. 
Amberg,  22.  Juli,  s.  1631. 
Prefsburg. 
Siegen. 

Kuttenberg  in  Bohmen. 
Glogau. 

Miinstereifel  (1626/27). 
Trient.     Desgl. 

1627.  Raab  in  Ungarn,  erweitert  1637  u.  54  (Jaurinum). 
Consfeld. 

Znaim  in  Mahren. 

1628.  Diiren. 

Osnabriick  (Anfange  1625,  Akademie  1630.) 
Eger  in  Bohmen,    anfangs  Mai,    Lateinschule,    gestiftet 
vom  Grafen  Schlick. 

1629.  Landshut. 

Heidelberg,  E-esidenz  seit  1622. 

Burghausen  in  Oberbayern.     (Residenz  seit  1627.) 

Bockenheim,  Bistum  Metz,  kleine  Lateinschule. 

1630.  Memmingen. 
Prag,  Kleinseite. 

1631.  Rossel  in  Ermeland. 
Straubing. 

Amberger  Sem.  und  Konvikt. 

Breda. 

Hal  (B.  V.  Belgien.) 

1632.  Burghausen  (Bayern). 
Steyer  (Osterr.),  4.  Nov. 

1634.  Szathmar. 

Prag-Neustadt,  14.  Sept.  (oder  1633?)  Gestiftet  von 
Maria  Maximiliana  Grafin  von  Hohenzollern,  Witwe  des 
bohm.  Statthalters  von  Sternberg. 

1635.  Sagan,  gestiftet  durch  Waldstein. 

1636.  Koniggratz. 

1638.    Breslau,  Akad.1,  der  jeweilige  Rektor  magnif .  einJesuit; 
seit  25.  Mai  1642  Konvikt  zum  h.  Joseph. 
Kaschau.  (C.  Cassoviense.)  1637  Universitat. 

1  De  Backer  lalst  das  Kolleg  1646  gestiftet  sein. 


Chronologie  <ler  alten  Kolle^ien.  XV 


1639.  Bromberg,  Residenz  Beit  ungefahr  1619. 

1640.  Unghvar. 

1644.  Ottingen  im  Ries,  Residenz  mit  kleiner  Lateinschule. 

1645.  Meppen. 

1646.  Solothurn. 

1647.  Graudenz,  schon  1622  Residenz. 

1648.  Rottenburg  a.  N. 

1649.  Feldkirch  in  Vorarlb. 

1650.  Odenburg  (Colleg.  Soproniense),   de  Backer  ,,1646",  mit 

adel.  Konvikte. 

Wien,  Gymn.  im  Profefshause  der  G.  J. 
1652.    Hadamar,  Lateinschule. 

Rottweil. 
1654.    Raab  in  Ungarn. 

1656  u.  59.     Trentsin  (C.  Trenchiense),  Ungarn. 
1559.    Rosenau  (Rofzno-Banya),  Ung. 
1661.    Neusohl  durch  Ks.  Leopold  I. 
1612.    Buren  (Westfalen)  als  Kollegium  durch  Moritz  von  Biiren 

der  Ges.  Jesu  vermacht. 
1664.    Jiilich. 
1666.    Wiener-Neustadt  durch  EH.  Leop.  Wilh. 

Essen  a.  R. 

1672.  Deutsch-Crone,  Residenz  seit  1618. 

1673.  Leutschau  (Locze)  im  Komitate  Zips. 

Oppeln   (Resid.  schon    1667;   erster  Anlauf  zum    Kolleg 

1671),  mit  Konvikt  seit  1714. 
Bonn  (Residenz  schon  1586,  erneuert  1595). 

1674.  Teschen. 

1678.  Warasdin,    eroffnet,    gestiftet  von  Anna  Margar.  Grafin 

von  Thanhausen,  f  im  naml.  J. 

1679.  Saros-Patak  in  Ungarn. 
1684.    Giins  in  Ungarn. 

1687.    (Andere:    1685)  Ofen  (Buda)   von  K.  5.  Leopold  I.   mit 
Sem.  cleric.  und  Convictus  nobil. 
Gran  (C.  Strigoniense). 

1689.    Erlau,  24.  Apr.    (Agria). 

Weifsenburg  in  Siebenb. 
1691.    Nagy-Banya  im  Komitate  Szathmar. 

Hermanstadt  in  Siebenbiirgen. 


XVI  Cbronologie  der  neuen  KoIIegien 

1694.    Fiinfkirchen. 

Mar^svasarhelj'  (ungar.  Brasso). 

Wetzlar  mit  Lateinschulen,  schon  vorher  Residenz. 

1699.    (TroJ'swardein. 

170(3.    Heidelberg,    definitiv    mit    5  Universitatsprofessuren,    2 

Jiir  Philos.,   1  Kirchenr.,  2Theolngie;  seit  1780  mit  dem 

Seminarium  Carolinum. 
1716.    Posega    (Pozega)    in   Slavonien;    seit    1762   auch  Philos. 

und  Theol. 
1722.    Mannheim,  Residenz  mit  Gymn. 
1724.    Biiren  b.  Paderborn,  Westfalen,  weitergebaut. 
1746.    Theresianum  in  Wien. 

1751.  Bazin  od.  Posing,  Kom.  Prefsburg. 

1752.  Stuhlweif  senburg,  18.  Aug. 

1753.  Bruchsal,  schon  vor  1626  gegriindet,  jedoch  wieder  auf- 

gegeben;    1753    zugleich    mit    dem   Kolleg   ein  bischofl. 
Speirisches  Klerikalseminar. 


B.    Chronologie  der  Kollegieu 
in  der  wiederhergestellteii  Ges.  Jesu. 

1.  Deutsche  Provinz. 

(Die  wieder  unter(lvu<;kten  Kollegien  sind  mit  t  bezeichnet.) 

1814.    Brieg  in  Oberwallis.     (Durch  Patres  Fidei  seit  1806.)  f 

Sitten  in  Wallis.  f 
1818.    Freiburg  in  der  Schweiz.  f 
1827.    Staffis  in  Kant.  Freiburg.  f 
1836.    Schwyz.  f 

1845.    Luzern.  f 

1856.    Feldkirch  in  Vorarlberg,  Gymnasium  und  Konvikt. 

Da  die  deutschen  Jesuiten  im  Vaterlande  ihrem  obersten 
Berufe,  der  Jugenderziehung,  nicht  leben  konnen,  haben  sie 
folgende  Kollegien    in   Diinemark,   Nordamerika,   Brasilien    und 


Chronologie  der  neneu  Kolleiden.  XVII 


Ostindien  errichtet;  Anstalten,  die  zugleich  eine  nationale  Be- 
deutung  haben,  indem  sie  dazu  beitragen,  deuteche  Sprache  nnd 
Sinnesart  auch  bei  den  ausgewanderten  Landsleuten  zu  bewahren. 

1803.  St.  Xavers-Kolleg  zu  Bombay  in  Ostindien. 

1867.  Mariens-Kolleg  zu  Mazagon  in  Ostindien. 

1867.  Vinzenzlateinschule,  Convent  Lines,  inPoona,  Ostindien. 

1867.  Lateinschule  in  Karachi,  Sind,  Ostindieu. 

1873.  Kolleg  und  Pensionat    zu  Ordrupshni    ad.  S.  Andream, 

b.  Kopenhagen,  Danemark. 

1874.  Kolleg  zum  sel.  Canisius  in  Buffalo  (New-York). 
1876.    Kolleg  in  St.  Leopold,  Rio  grande  do  Sul,  Brasilien. 
1880.    Kolleg  z.  h.  Herzen  in  Prairie  du  Chien  (Wisconsin). 
1886.    Kolleg  zum  h.  Ignatius  in  Cleveland  (Ohio). 


2.  Osterreichisch-ungarische  Provinz. 

1839.  Innsbruck  als  Gymnasium  und  Theresianisches  Konvikt: 
unterdriickt  1848,  als  theol.  Fakultat  mit  dem  Seminar 
,,Nikolaihaus"  wiedererrichtet  16.  Nov.  1857. 

1851.  Freienberg  b.  Linz  in  O.-O.     G}rmn.  und  Konvikt. 
1853.    Mariaschein   in  Bohmen,  Gymn.  und  Konvikt.     Zuerst 

eroffnet  in  Polity  185152,  dann  in  Dmum   1852  53. 
1856.    Kalksburg  b.  Wien,  Gymn.  und  Konvikt. 
1860.    Kalocza  (,,K61otscha"j   in  Ungarn,  seit  1878   mit  Stern- 

warte. 

3.  Belgische  Provinz. 

1832.    Namur  oder  Namen  mit  Konvikt. 

Alost  mit  Konvikt. 
1835.    Gent  mit  Konvikt. 
1837.    Briissel,  seit  1844  mit  Konvikt. 

1839.  Liittich  mit  Konvikt. 

1840.  Tournai  oder  Doornik  mit  Konvikt. 
Antwerpen,  Kolleg. 

Mons  mit  Konvikt. 
1845.    Turnhout  mit  Konvikt. 

1852.  Antwerpen,  Institut  zum  h.  Ignatius. 
1855.    Verviers. 

1877.    Charleroi. 


XVIII  Chronologie  der  neuen  Kollegien 


4.   Molliindische  Provinz. 

1841.  Kuilenburg  („Kau]enborg).     Erriohtet  1818,  von  Konig 

Wilhelm    I.  1825  unterdrtickt;    19.  April  1841    von    der 
G.  Jesu  iibernonimen. 

1842.  Katwijk    („Katweik"),    schon  1831  errichtet;    1836    von 

einigen  Jesuiten  besorgt,  1842  dem  Orden  iibergeben. 
1851.    Sittard  in  der  Provinz  Limburg.     Seit  1626  von  Domi- 
nikanern  verwaltet,  1797  von  den  Franzosen  unterdriickt, 
dann  von  Weltpriestern   und  Laien   versehen,    1851    der 
Ges.  Jesu  iibergeben. 
Die  drei  hollandischen  Gymnasien  sind  zugleich  Konvikte. 


f 


Erster  Teil 


Verordnungen  der  Generale  der  Ges.J. 

fur  das  Studienwesen 

von  1600  bis  gegen  1772. 


Munumenta  Germaiuue  Paedagogiea  IX 


Nr.  21.  * 

Milderung  des  in  der  Katio  st,  vorgeschriebenen 
Examens  der  Logiker.  1600.  26.  Aug. 

(Arch.  G.  XIII'  a.  1.  p.  81  sq.) 

Modoratio    Examinis    Studiosorum    in    ratione    Studiorum 

praescripti. 

Cum  varijs  ex  locis  nonnullae  afferrentur  diflicultates  circa 
studium  et  examina  Nostrorum,  atque  ex  liis  non  contemnenda 
incommoda  nasci  posse  viderentur,  dum  vel  aliquorum  quieti  non 
satis  prospicitur,  vel  eorum  studia  non  promoventur,  quos  in 
diversis  postea  ministerijs  fructuosius  forsitan  occupare  liceret; 
perutile  futurum  judicavimus,  si  de  rigore  illo,  qui  ante  aliquot 
annos  ad  exactiorem  Constitutionum  observationem  praescriptus 
in  ratione  studiorum  fuerat,  aliquid  remitteretur,  suaviusque  cum 
illis  in  hac  parte  agendum  statueremus. 

Re  itaque  cum  Patribus  [Assistentibus]  diligenter  examinata, 
omnibus  in  Domino  consideratis,  de  his  pauca  haec,  quae  sequun- 
tur,  visa  sunt  in  posterum  observanda: 

1.  Ut  examen  illud,  quod  in  Logica  fieri  debet,  semel 
tantum  fiat.  Quod  si  bis  instituatur,  ideo  tantum  fiat,  ufc  aliquis 
ineptus  ad  studia  convincatur,  quo  suavius  excludatur2:  ideo  is 
solus  tunc  examinetur. 

2.  Hoc  examine  non  excludantur  a  studijs  nisi  rudiores  et 
inepti;  mediocres  autem  pergere  sinantur  usque  ad  finem  Cursus 
philosophici.  Quodsi  in  fine  Cursus  talenta  ostendant  saltein  me- 
diocria,  ad  primum  Theologiae  annum  admittantur,  si  eadem  ap- 
pareant  talenta,  et  spes  sit  eadem,  secundum  quoque  annum,  sed 
non  ultra,  audire  permittantur. 


1  Die  NN.  laufen  von  unserra  2.  Band  (Mon.  Germ.  Paeil.  Bd.  V)  weiter. 

2  D.  h.  von  der  Portsetzung  der  philos.  Studien. 

1* 


4  Eatio  stndiorum  et  institntiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

li.  Mecliocria  talenta  intelliguntur:  mediocriter  aptum  vi- 
deri  ad  concionandi  gubernandique  munera,  aut  etiam  ad  officium 
Praefecti  rerum  spiritualium,  vel  socij  magistri  Novitiorum. 

4.  Tertins  et  quartus  annus  Theologiae  ijs  solum,  qui  in- 
signi  concionancli  aut  gubernandi  munere  excellant,  concedendi 
videntur,  ut  praescriptum  est,1  quare  in  hoc  capite  nihil  de  pri- 
mis  immutandum.  (Claudius  Acj.) 


Nr.  22. 

Verordnung  des  P.  General  Cl.  Aqnariva 

voni  24.  Febr.  1601 

gegen  eigenmachtiges  Vorgehen  der  Wirzlmrger 

Professoren. 

(Arch.  Germ.,  Rhen.  Sup.,  XIII.  B.  p.  85.) 

Addam  ad  extremum,  quod  primo  loco  dicendum  fuit,  et 
Ra?  Va?  prae  caeteris  commendatum  velim,  de  Academicis  no- 
stris  Herbipolensibus,  quos  non  sine  dolore  cognovi  res  suas  et 
concilia  inter  se  sic  tractare,  ut  cum  Superiore  suo  nihil  com- 
municent,  et,  quod  consequens  est,  privato  sensu  circa  pecuniarum 
mulctas  et  impensas,  atque  in  aliis  rebus  multa  statuere,  quae  in 
nostris  ferri  nullo  modo  debeant.  —  Cum  tamen  et  Artium  fa- 
cultas  et  Theologiae  (in  qua  externus  unicus  est)  sic  a  nostris 
pendeant,  ut  nihil  obstet,  quominus  ex  praescripto  et  more  So- 
p.  8i.  cie|tatis  administrari  omnia  possint,  non  dubito,  quin  Ra  Va.  sin- 
guhs  in  posterum  congruenti  aliqua  ratione  prospexerit,  et  nos 
m  recognitione  statutorum,  quam  Rae  Vae  commiseramus,  et  ab 
ea  nunc  exspectamus,  de  ratione  hac  forsan  audiemus:  sed  quia 
m  communi  malo  communi  etiam  remeclio  opus  est,  statuendum 
m  universum  censuimus,  quod  eis  nomine  nostro  denunciabit,  ne 

1  D.li.  Scholastiker,  die  «m  akademischen  Vortrage  der  Theoloo-ie 
tmnder  geeignet  erscheinen,  dfirfen  die  4jfihr.  Theologie  nur  in  dem  Falle  horen. 
wenn  sie  sonst  ein  hervorstechendes  RedHer-  oder  Regieruugstalent  hahen. 


Aquav.  flir  das  zeitl.  Auskommeo  der  Koll.   1601. 

quicquam    in    posterum    incousulto  Superiore  aggrediantur 
conventus  agendi  erunt,  seu  aliqua  in  illis  deliberanda,  et  ra  iis, 
quae    decreta    fuerint,    sine    ejusdem  permissu  nihil  exequantur. 
Meminerint  denique,  so  in  omnibus,  quoad   Lntegruni   Lpsi 

Superiore    suo    pendere    ac    regi    <lfbere.     Ad  Si i ( m  ri > -ris  deihde 
prudentiam    pertinebit,    non  faciie  statuere,  quod  contra  ill< 
sensum    judiciumque    videatur.     Haec    igitur   illis  ]  i 
erunt, 


Nr.  523. 


Ftirsorge  flir  das  zeitliche  Auskominen  der 

Kollegien. 

Verordnung  des  Generals  Claudiiis  Aquaviva 
vom  14.  April  1601. 

Quomodo  rerum  temporalium  incominodis 
providendum. 

(Arch.  Germ.,  Rh.  Inf.,  XIII.  A.  1.  p.  53  sq.  —  ri  —  j 
Bh.  Sup.  XIII    B.  p.  86  sq.  —  rs1  — ) 

Etsi  non  paucae  ordinationes  atque  instructiones,  ac  pecu- 
liares  etiam  deputationes  eo  institutae  sunt,  ut  magnis  rerum 
temporalium  incommodis,  quae  in  Societate  cernuntur,  eflicaci 
aliqua  ratione  prospiceretur,  tamen  cum  res  ipsa  doceat,  quae- 
cunque2  diversis  administrationis  nostrae  temporibus  a  nobis  in 
lioc  genere  constituta  fuerunt,  non  adeo  felicem3,  ac  sperabamus, 
exitum  fructumque  sortita  esse,  sive  exigua  oeconomiae  expe- 
rientia  id  contigerit,  sive  negiigentia  v.  ignavia  Superiorum;  ne- 
cessarium  duximus,  tum  ut  conscientiae  nostrae  oflicioque  satis- 
faciamus,  tum  communi  Societatis  bono  consulere  cupientes,  re 
primum    cum    Deo    communicata  et  cum  Patribus  Assistentibus 


1  In  letzterem  u.  d.  T.  „Rerum  temporalium  incommoda". 

2  rs.  quaeque,  —  8  rs.  facile. 


Ratio  Btudiorum  et  institutionea  scbolasticae  Societatis  Jesu  III 


mature  deliberata^  novis  porro  in  lioc  genere  ordinationibus  uti, 
quas  aocurate  exaeteque  a  singulis  Superioribus  observari  volumus. 
Quamquam  autem  non  dubitamus,  aliquas  in  executione  fore  dif- 
ficultates  (de  quibus,  cum  tales  erunt,  ut  legitimam  exceptionem 
habere  videantur,  ad  nos  referre  licebit),  constat  tamen x,  adhaec, 
quae  in  dies  emergunt,  incommoda  ac  detrimenta  rerum  praesen- 
tibus  efficacibusque,  ut  dicebamus,  remediis  opus  esse :  ideoque 
haec,  quae  sequuntur,  in  posterum  statuenda  duximus,  et  eorum 
praxin  seriamque  observationem  Superioribus  injungimus. 

1.  Ut  nulli  Eectorum  pecunias  mutuo  accipere2,  seu  no- 
mina  contrahere  liceat,  praeterquam  urgente  causa  victus  et  ve- 
stitus  ad  30  v.  40  aureos3  in  singulas  vices:  idque  ex  communi 
Consultorum  sententia,  et  prius  examinando,  an  certae  suppetant 
viae,  quibus  stato  temporis  spatio  dissolvi  queant;  et  ne  sum- 
mam  hanc  saepius  quam  ter  in  anno4  contrahere  liceat.  Quodsi 
urgens  necessitas  majorem  postularit,  sine  Provincialis  auctori- 
tate  nihil  suscipiant,  cui  et  causas  debiti  prius  exponent,  et  quos 
modos  habeant,  quibus  se  expedire  ab  illo5  possint.  Sed  caveat 
Provincialis,  ne  facultatem  ultra  meram  necessitatem  porrigat : 
in  victu  autem  et  vestitu  moderationis  paupertatisque  nostrae 
cura  servetur. 

2.  Prohibeantur  denuo  fabricae  extructionesque  novae,  etiam 
minimae,  atque  adeo  instaurationes  sine  expressa  Provincialis 
facultate,  qui  quidem  in  iis,  quae  intra  Rectoratus  triennium 
centum  aureorum  sumptus  excedant,  facultatem  sine  permissu0 
nostro  non  dabit. 

3.  Ut  in  praesens  ad  rationes  omnes  citius  explorandas 
mittantur  per  singulas  provincias  duo  saltem,  si  non  plures,  in- 
telligentes  et  strenui  Patres7,  qui  rerum  temporalium  cuiusque 
loci  statum  penitus  inspiciant,  annos  et  tempora  notando,  quibus 
gravatum  esse8  constet:  redditus  item  et  expensas,  et  quem  per- 
sonarum  numerum  alere  possit9  unumquodque  Collegium,  ita  ut 
de  singulis  Provincialem  informent:  cujus  erit  diligenter  postea 
consultare,  ubi  collocari  ii  possint,  qui  relicto  duntaxat  numero10 
necessario  redundare  videbuntur,  et  de  omnibus  nos  mature  ac 
singillatim  admonere.11 

1  rs.  tum.  —  2  rs.  capere.  —  3  rs.  annos.(!)  —  4  rs.  quotannis.  —  5  rs. 
exp.  se  illo  p.  —  6  ri.  permisso.  —  7  ri.  orn.  „int.  et  str.  P".  —  8  rs.  om. 
„esse".  —  8  rs.  posset.  —    10  rs.  muuere.  —  "  rs.  monere. 


Aquav.  fiir  das  zeitl.  Auskounneu  der  Koll.  1601. 

4.  Provineialis,    ne    augeat.ur    aes    alienun 

rnajoro  penuria  premuntur,  omnino  sublevanda  curet,  ita  ut  i 
proventuum    ad    nominum    solutionem  transferri  queat1,  etia 

ad  eam  rem  opus  sit  eos,  qui  reliqui  sunt  in  illis2,  mendieato  ex 
eleemosynis  vivere.  ]n  Collegiis  autem,  quae  censibus  nimium 
gravari  et  oppriini  viderentur,  curam  in  se  recipiat8  illos  | 
nostrorum  legitimas  aliisve  modis  persolvendi,  ut  sine  redditibus 
novis  vivere,  ac  suis  reddilibus  ordinariisque  eleemosynis  sus- 
tentari  possint. 

5.  Provincialis,  dum  Collegia  visitat,  rationes  diligenter 
examinet,  non  solum  quantum  expensum  sit*,  sed  quibus  inrebus, 
quam  necessariis,  et  quomodo;  an  congruo  tempore  et  cum5 
emolumento.  Rectores,  quos  in  eo  errasse  deprehendet,  serio 
mortificet,  publicas  poenitentias,  ut  reprehensiones  ut6  alia  im- 
ponendo.  Quodsi  notabilem  in  aliquo  negligentiam  animadvertet, 
de  eo  ad  nos  scribat,  ut'7  suspendatur,  aut  etiam  privetur  ofncio. 

6.  Enitantur    in    praesens,    ad  Collegia,  quae  commodius  v  u 
habent,   vel    ad  Ilesidentias,  quae  eleemosynis  sustentantur,  om- 
nes  illos  revocare,  qui  in  tenuioribus  Collegiis  per  illorum8  red- 
ditus     sustentari9     non    poterunt1",   Civitatibus    et    viris    prima- 
riis    significando,    ne  mirentur,  quod  numerus  contrahatur,  cum 

id  partim  conscientia  tacti  facere  cogamur,  partim  ut  minus  illis 
graves  ac  importuni  simus,  et  Collegia  in  meliorem  statum  re- 
ducamus11. 

7.  Legata,  quae  obvenient,  applicationesqne  legitimarum 
in  dissolvendo  aere  alieno  collocentur,  ita  ut  alio  converti  ne- 
queant,  ne  ad  emptiones  quidem  novas,  sine  expressa  facultate  nostra. 

8.  Detur  opera,  ut  instruantur  homines  idonei18  ad  officium 
Procuratorum,  et  ut  Sacerdotes  in  id  studium  serio13  incumbant. 

9.  Declinentur  omni  studio  profectiones  mutationesque 
personarum,  quae  necessariae  prorsus  non  sint14:  quia  revera  im- 
moderati  fiunt  sumptus,  praecipue  cum  equis15  instituuntur,  mul- 
taeque  inanes  fiunt16  expensae   curiosis   rebus   emendis,   quae  no- 


1  rs.  qneant.    —    2  rs.  rel.  ex  iis  enmt.    Die  „veliqni"  sind  jene,    die  iu 
der  Prufung  sich  als  ungeeignet  fiir  das  akadeniische  Leliramt  erwieseu  haben. 

—  8  rs.  recipiet.  —  4  rs.  fuit.  —  8  rs.  om.  „cura".  —  e  rs.  aut.  —  7  «.  et.  — 
*  ih.  illos.  —  B  rs.  ali.  —  10  rs.  poterant.  —  ll  rs.  redncantur.  —  ia  rs.  om. 
„idonei".  —    13  rs.  om.  „serio".  —    14  rs.  sunt.  —    1:'  rs.  addit  ,,et  comiuode". 

—  ,0  rs.  fiant. 


8         Ratio  studiorum  et  institutiones  sclmlasticae  Societatis  Jesu  III 

stris  v.  Externis  dono  dent1.  Qnod  antem  ex  viaticis  snperabit, 
tametsi  ex  eleemo^yna  quadain  aliunde  profectum2,  Collegiorum 
nsi  I  ius  attribuatur. 

10.  Quod  ad  nos  attinet,  alienandi  licentiam,  nisi  cum 
permutatio  fit,  daturi.  non  sumus:  multo  minus,  ut  censuum  onera 
«ubeantur3,  nisi  forte  ad  levem  aliquam  summani  consequendam, 
quae  cum  alia  in  eum  finem  domi  servata  in  bonorum  stabilium 
frugiferorumque  emptionem  conferatur. 

11.  Postquam  missae  ad  nos  ex  Provinciis  relationes  erunt, 
seriam  hic  disputationem  instituemus,  quae  omnia  expendat:  ut 
ad  executionem  mde  veniatur,  congruensque  unicuique  Coilegio 
remedium  apponatur.  Atque  in  his  omnibus  conscientias4  Pro- 
vincialium  oneramus,  praeceptum  Rectoribus  imponere  superse- 
dentes,  quod  postea  non  omittetur,  si  ordinationem  hanc  negli- 
gentius  observari  contigerit. 


Nr.  24. 

Tabellarische  Rechenscliaft  iiber  den  finanziellen 
IStand  der  Koliegien  in  der  Provinz  N. 

22.  Apr.  1606. 

Modus    transmittendi    infonnationes    de  re   temporaii 

Collegiorum  Provinciae. 

„Ex  mandato  R.P.N.Generalis,Bern.  de  Angelis  Secr.,  22.Apr.  1606." 

(Arch.  G.,  Rb.  Inf.,  XIII.  A.  4,  p.  454  Bq.) 

Mittitur  ad  R*?  V?  adjunctum  exemplar,  ut  juxta  illud 
descnbi  curet  statum  temporalem  suae  Provinciae,  quem  postea 
huc  mittat  per  P.  Procuratorem.  Cumque  aliud  hoc  tempore  non 
occurrat  etc. 


1  rs.  „domi  dant".  5  rs.  provecu.  »  ri.  subeant.   -    4  rs.  con« 

scientiaw. 


Etechenschaftstabelle,  1606. 


Status  rerum  temporalium   Provincia 

mense   N.    Anno  N. 


Collegia 

Redditus 

Ouera 

1)111.1 

supersit 
deductis 
oneribne 

Quor, 
possit 
alere 

Quol 
modo 

alat 

1»  bita, 
conta 

Quid 
hab 

;nl   i 
SOlvi 

Colo- 
nieuse 

Tre- 
virense 

Donius 

Probatio- 

nis  Tre- 

virenfis 

Et  sic 

de 
ceteris 

N.  B. 

Possent 
grauense, 
longiora. 

Collegia  s 
Colonieus 

cribi    ordi 
e,  Coufluen 

ue   alphab 
tinuin  2C, 

etico,  ex.glr.  Aquis- 
et  relimj  ui  snatia 

Summa 
omnium 

Ueilclitunm 

Oncrum 

Eoruni, 

qnae  super- 

sunt. 

Eoruin,  qui 
ali  possent. 

Eorum,  qui 

aluntur. 

Debitornm 

coutracto- 
rum. 

l  ii    • 
tiabc-ntur  acl 
dissolTenrla. 

Nr.  25. 


Anweisung  zur 

pM 


Forderung  besonders  der 
Studien. 


Um  1608. 


(Instit.  S.J.,  ed.  Prag.,  II.  p.  336  sq.) 

lnstructio  XX.   ad  studia  proniovenda. 

Vorbemerkung.  Die  vorhergeheuden  19  „Instructionesu bezieheu sich 
nicht  auf  das  Schulwesen ;  bei  der  20.  setzt  die  Prager  Ausgabe  des  Institutuni 
die  Bemerkung  bei:  „Ex  deputatione  pro  studiis.  Est  Instructio  12.  Congre- 
gationis  6".  Da  diese  sechste  Generalkongregation  in  den  ersten  Monaten  von 
1608   (21.   Febr.  —  29    Marz)    stattfand,  gehen  wir  wohl  nicht  irre.  wenn  wir 


10        Ratio  stwliornm  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

der  folgenden  „Anweisuiig",  die  natiirlicb  im  Auftrage  des  Generals  den  Pro- 
vinzen  luitgeteilt  wurde,  das  namliche  Jahr  zuerkennen.  Als  Teil  derlnstruc- 
tiones,  die  keine  Gesetzeskraft  haben,  sondern  „ad  Suiieriorum  directionem 
pertinent"1,  wurde  sie  eingereiht  zu  Rom  am  2.  Febr.  1616  und  unterzeicb.net 
vom  Sekretar  der  Ges.  J.  Bernhard  de  Augelis.. 

cuhortatio  ad  Etsi    alias    saepe    diversis  ex  causis  literarum  hiinianiorum 

dia^romoyonda.  sfcudium  valde  commendavimus,  cum  minime  obscurum  sit,  quan- 
topere  Dominus  Deus  noster  vel  ab  ipso  exordio  Societatis  nostrae 
animarum  auxilium,  praesertim  adolescentium,  hac  ratione  pro- 
moverit;  nunc  tamen,  quando  nova  se  offerfc  occasio  ex  variis 
instructionibus  inter  ceteras  hanc  unam  pro  studiis  confectam  in 
Deputatione  de  hac  re  habita  in  sexta  Generali  Congregatione 
ad  Provincias  mittendi,  nullo  modo  praetereundum  visum  esfc 
(ob  varias  querelas  a  Patribus  compluribus  habitas,  quarum  nos 
quoque  nonnullas  multo  ante  inaudiveramus,  hujusmodi  literas 
non  solum  non  norere,  ut  antea,  in  Societate,  sed  alicubi  etiam 
languere  inter  Nostros),  quin  iterum  majoremque  in  modum 
perhortaremur  Superiores,  in  primis  Provinciales :  ut  omni  studio 
excitare  atque  accendere  connitantur  harum  literarum  studium, 
non  solum  in  Nostris,  verum  etiam  in  externis:  quandoquidem 
certum  est,  hujusmodi  defectum  oriri  non  tam  ex  perexiguo  nu- 
mero  eorum,  qui  possint,  quam  qui  velint  se  illis  addicere,  ac 
perlevi  etiam  Superiorum  propensione  et  industria  in  illis,  ut 
oportet,  fovendis  promovendisque. 

1.  Quamobrem  magnopere  optamus,  ut  Provinciales  omnes 
non  solum  servanda  curent  diligenter,  quae  hac  in  parte  in  libro 
stucliorum  praescripta  sunt,  Regulis  praesertim  suis  18.  22.  24.  26. 
29.  38.,  atque  in  8.  9.  10.  11.  et  20.  Rectoris;  sed  reipsa  iidem 
ostendant,  sibi  cordi  esse  haec  studia,  plurimique  eos  facere,  qui 
ea  non  vulgariter  callent,  ut  eorum  quasi  patrocinio  magis  in- 
nammentur,  excitenturque  alii  ad  eadem  alacriter  amplectenda. 

2.  Ut  in  hoc  quasi  primo  congressu  Provinciales  cum  suis 
Consultoribus,  advocatis  iis,  qui  diu  multumque  in  hac  palaestra 
versati  fuerint,  serio  ac  sedulo  agant  de  causis  deque  auxilio  fe- 
rendo;    et   sicubi  forte  minime  remedio  opus  fnerit,  adnitendum 


1  S.  das  Einleitungswort  zu  den  „Instructiones  ad  Provinciales  et  Su- 
periores  Societatis,  auctoritate  Congreg.  VII.,  ut  directiones  tantum  seorsim 
iwpressae";  ed.  Prag.  II.  p.  303. 


Maxinii   faciant 
Bnperiores  naec 

Stntlia. 


Causac  <.'t   reme 
dia  iiuaerentla. 


.\.|ii;n\  fur  philol.  Stndien.    Dm  1608.  11 


illis    erit,    ut  magis  ac  magis  prornoveantur;  curentque,  ut  potrt 
exactam    exsecutionem  eorum,  quae  in  libro  studioruu;    ,  ri- 

buntur,  si  quicl  amplius  occurrerit,  quod  11011  parurn  proluturum 
sperent    tum  ad  styli  comparationem,  tum  ad  auctores  exucte  et  "*■" 
cum  fructu  legcndos,  periculum  faciant  et  ad  nos  mitiant  exem- 
plum,  quemadmodum  Provincialibus  faciendum  erit,  cum  singil- 
latim,  quid  hac  in  re  praestiterint,  admonendi  erhnn-. 

3.  Ceterum  ad  haec  studia  promovenda  satis  eritpraesidii,  •""■'," 
si  non  solum  eos  in  Societatem  admittant,  quoad  ejus  heri  pote- 
rit,  qui  probe  ab  illis  instructi  paratique  sint,  verum  etiam  si 
pro  viribus  studebunt,  non  vulgares  ingenio  et  ad  cetera  parum 
aptos  addicere,  sed  eos,  qui,  praeter  vim  ingenii,  aliarum  scien- 
tiarum  praesidia  ac  lucem  habuerint.  Quo  fiet,  ut  haec  studia 
in  pretio  apud  alios  haberi  incipiant,  et  quamplurimi  his  in 
literis  hoc  nomine  nobiliores  fiant;  in  quibus  difficilius  fortasse 
fuerit  vel  unum  quempiam  invenire,  quam  non  paucos  in  aliis 
scientiis,  experientia  hoc  ipsum  in  dies  edocente. 

4.  Quandoquidem  B.  P.  N.  Ignatius  inter  cetera  ad  studia  utine  loqui. 
promovenda   hoc  unum  tanquam  praecipuum,  iis  praesertim,  qui 
Humanioribus    vacant,    Latini  sermonis  usurpationem  esse  volu- 

erit,  serio  Superiores  incumbere  oportebrt  in  exactam  Regulae 
communis  observationem  in  8.  Rectoris  libri  studiorum  explica- 
tam;  in  qua  cum  dicitur  „dies  vacationum",  non  generales  stu-    Quando  vuigui 

_      ,  ,  idiooiate  loqol 

diorum  ienae  mtelligendae  sunt,  sed  hebdomadariae  tantum  eo- 
rumque  dierum  spatium,  quibus  commorantur  in  villis. 

5.  Etsi,    cum    sive    totius    Theologiae  sive  partis  alicuju-    \<i 

,  j  ,  .  statui  odoa     alte- 

tneses  detendendae  sunt,  satis  superque  videantur  esse  magistro-   rius  jodic i  ad 

t»         o  -!•  •-!••  -n  i'      •  n  •  _i»gistrorum     at 

rum  ac  Praeiecti  studiorum  judicia,  quibus  discipulorum  doctrma  Praefccti  «dj.m- 
perspecta  esse  debebit,  tamen,  si  justas  ob  causas  Provmciali 
videretur  esse  alius  adjungendus,  idque  commode  fieri  possit, 
permittimus  ejus  arbitrio,  dummodo  is  sit,  qui  et  judicium  de 
doctrina  tuto  ferre  possit,  et  eos,  de  quibus  judicandum  est, 
probe  noverit. 

6.  Curandum    insuper    est,  ut  Theologi  et  Casistae  Scho-   '   ,us     >^>*n- 
lastici    in    casibus    conscientiae    maxime  instructi  sint,  cum  mi- 

nime  obscurum  sit,  quam  res  pernecessaria  sit  operariis  Societatis. 
In  quam  quidem  rem  vehementer  cupimus  a  Superioribus  dili- 
genter  incumbi,  ut  fructus  re  ipsa  constet,  ratione  ad  eum  con- 
sequendum  ab  ipsis  excogitata.  Quamvis  abunde  nobis  prospec- 
tum  videatur,  si  hebdomadaria  casuum  collatio  in  primariis  t  !ol- 


J2  Ratio  stnrtiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


legiis    juxta  Regulam  Provinoialis  in  libro  studiorum  diligenter 
habeatur.1 


Nr.  26. 

Verordnung  des  P.  01.  Aquaviva  ftber  Gnmdlich- 
keit  und  GleicMorinigkoit  der  Lehre. 

24.  Mai  1611. 

(Z.  I.  p.  55.  —  ,,z."  —  Praepositoram  Gen.  Epist.  sel.  Vesontione  ©  typis 
J.  Jacquin  1887.     8°.  p.  45  =  „v".) 

Vorbemer  kung.  In  diesem  Rundschreiben  handelt  es  sich  um  Lehren, 
an  deren  Soliditat  vernimftigerweise  nicht  gezweifelt  werden  konnte,  also 
nicht  um  einen  unwissenschaftlichen  Druck  auf  die  Lehrer. 

R.  P.  N.  Claudii  Aquavivae  Epistola  ad  Provinciales  Societatis 
De  Soliditate  et  Uniformitate  Doctrinae. 

Soliditas  et  uniformitas  doctrinae  adeo  necessaria  est  ad 
obsequium  sanctae  Ecclesiae  et  ad  opinionem  existimationemque 
Societatis2  circa  ministeria  bonumque  proximorum,  et  denique  ad 
unionem  charitatemque  fraternam  membrorum  omnium  totius 
hujus  corporis,  ut  nulla  circa  lioc  diligentia  nimia  videri  debeat. 
Ego  proinde,  a  quo  primum  tempore  curam  suscepi  Societatis, 
constitutionum  nostrarum  sensum  secutus  dedi  operam,  ut  hoc 
ipsum,  quoad  liceret,  assequeremur,  uti  KRy?  Wa.c  optime  norunt, 
misso  etiam  libro  de  „Ratione  studiorum  et  delectu  opinionum", 
ut  examinaretur.  Sed,  Deo  melius  aliquid  providente,  remedium 
efficacius  Congregationi  V.  reservatum,  decreto  facto  de  doctri- 
n  a  S.  T h o  m  a  e  s  e  q u  e  n  d  a,  quod  sufficiens  fore  sperabatur  ad 
optatum  finem.  Sed  omnino  experientia  nos  docet,  partim  ob 
multitudinem  scriptorum  nostrorum,  in  quibus  non  facile  est  unifor- 
mitatem  videre,  si  praesertim  ii  consulantur,  qui  scripserunt  ante 
decretum,  partim  ob  varietatem  opinandi  ac  tuendi  opiniones, 
quas  nonnulli  probabiles  putant,  Societatem  non  esse  consecutam 


1  Reg.  14.  Prov.;  7.  Prof.  cas.  consc.  —  2  z.  Societati. 


Aqnsiv.  fttr  ftrfindlichk.  n.  GHeichf&rmigk.  der  Lehre.  1611.  1 


quod  optabat,    quidquid  adhuc   diligeni  i  ibitum    sit. 

vero  quo  magis  nunc  quam  ab  initio  censeo  pericula  imminere 
hinc  posse  Societati,  eo  magis  cupio  remedium  efficax  omnino 
adhiberi.     Vidit   hoc   S.  Pater  noster  divino  spiritu    plenus,    e\ 

gravissimis  verbis  commendavit  tertia  parte,  cap.  1.  §.  18. 

Et  sane  reipsa  comperimus,  varios  de  nostris  doctoribna 
libere  amplecti  et  publicare  doctrinam  eo  ipso,  quod  liberam 
a  censuris  errorum  et  acumine  ingenii  defendi  posse  existimant; 
atque  adeo  censores  hoc  ipsum  secuti  multa  abire  sinunt,  qnasi 
vero  ad  soliditatem  et  uniformitatem  doctrinae  sit  satis 
„posse  ab  erroribus  defendi".  Neque  desunt  qui  putent,  dummodo 
in  doctrina  et  conclusione  conveniat  inter  nos,  circa  modum  to- 
lerari  posse  magnam  varietatem,  ubi  se  ingenia  exerceant.  Sed 
advertendum  expendendumque  diligenter  est,  quamquam  id  ali- 
quousque  verum  esse  possit,  nihilominus,  quando  ad  conclusionis 
defensionem  nova  excogitantur,  et  modus  ipse  defensionis  prin- 
cipia  nova  adnexa  habet,  tunc  id  neque  permittendum  esse,  ne- 
que  periculum  evitari.  Facile  autem  multis  exemplis  uti  possem. 
unde  appareret,  non  solum  in  conclusionibus,  sed  etiam  in  prin- 
cipiis  et  modis  defensionum  periculum  adiri  non  solum  varietatis, 
sed  etiam  novitatis  et  minus  solidae  doctrinae. 

Adde,  quod  aliud  est  in  una  vel  altera  conclusione  solido 
nixa  fundamento  et  auctoritate  gravium  antiquorumque  scripto- 
rum  recedere  a  S.  Thoma,  quod  videtur  permitti  in  decr.  41  °2 
quintas  Congregationis,  aliud  in  aliis  praecipuis,  et  quae  tanquam 
fundamentum  sunt  aliarum  phirium,  ipsum  non  sequi,  adeo  ut 
in  decursu  disputationum  et  rerum  doctrina  neque  thomistica  ne- 
que  uniformis  appareat,  sed  ita  variis  contexta  quasi  coloribus, 
ut,  qui  doctrinae  S.  Doctoris  intelligens  sit,  judicet,  non  unam 
esse  faciem  corporis  uniformis.  Neque  vero  satis  est  binis  vel 
ternis  locis  niti  sparsim  collectis  et  per  consequentias  aut  incon- 
venientia  vel  cum  violentia  adductis;  quasi  credendum  sit,  eam 
esse  opinionem  sancti  viri,  quia  illam  quomodocunque  innuit 
aliud  agens  in  illis  locis.  Verum  necesse  est  videre,  quid  sentiat, 
ubi  ex  professo  id  agit,  et  attente  expendere ,  quid,  quam  co- 
haerenter  vel  dissonanter  asserat  cum  reliquo  corpore  doctrinae. 
Profeeto  durum  et  dihicile  videtur,  doctrinam  tauquam  S.  Thomae 


z.  diligentia.  —  2  y..  decr.  75. 


14         Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


evulgare,  quae  a  versatis  in  hoc  Doctore  viris  nova  et  aliena  ab 
illo  judicetur,  et  ubi  sit  opus  ingenti  sufetilitate  atque  inclustria, 
ut,  perpensis  nonnullis  nescio  unde  petitis  verbis,  propria  et 
genuina  illius  appareat. 

Quocirca  pro  Divino  honore  vigilandum  est  serioque  ad- 
vertendum,  et  conscientiae  censorum  onerandae.  Nisi  enim  intra 
concessos  limites  cancellosque  contineamus  nos,  nova  quotidie 
pericula  damnaque  experiemur;  neque  temere  dubitandum,  quin, 
si  quis  viderit  alii  permissum  fuisse  hoc  vel  illud  opinari  circa 
ea,  quae  magno  acumine  distinctionibusque  variis  egebant,  ut  de- 
fendi  possent,  ipse  quoque  ulterius  progredi  velit,  atque  ita  de- 
inceps  ceteri,  adeo  ut  nihilunquam  stabile  et  uniforme  esse  videatur. 
Cum  igitur  per  se  notum  sit,  quanti  res  momenti  censeri 
debeat,  et  necessitas  deprehendatur,  videor  mihi  ex  officio  ad  no- 
vam  adhuc  efficacemque  diligentiam  adhibendam  obligatus.  Id- 
circo  praeter  ea,  quae  hic  peragemus  cum  censoribus,  quos  et 
fortasse  plures  numero  constituemus,  opto,  ut  in  qualibet  Pro- 
vincia  nostri  Doctores  gravesque  viri  zelo  hoc  induantur  pro  eo 
desiderio,  quo  Divinum  honorem  optant  et  religionis  nostrae  bonum; 
et  deposito  respectu  omni  attendant,  non  quid  hic  vel  ille  scriptor 
de  nostris  ediderit,  sed  quid  remedii  veri,  non  imaginarii  esse  pos- 
sit,  ut  applicetur,  qua  parte  sit  opus.  Ergo  in  sua  Provincia 
sex  vel  octo  de  gravioribus  et  doctioribus  patribus  advocabit 
E.  ?  Va  et,  hisce  literis  nostris  communicatis,  oneret  eorum  conscien- 
tiam,  ut  serio  cogitent  de  remedio  et  postea,  praemissa  oratione, 
dicant  et  scripto  tradant  R,ae  Ya.e  quod  occurret,  considerantes, 
quot  universitates,  genera  studiorum  et  lectiones  habeat  prae 
manibus  nostra  Societas,  unde  redundet  in  tota  Ecclesia  quid- 
quid  boni  malique  fiat  in  hac  parte.  Neque  sat  habeant,  uti 
dicebam,  quid  citra  errorem  asseri  queat,  nam  de  hoc  non  agimus, 
et  si  quis  forte,  quod  minime  credimus,  aberraret,  remedia  ordi- 
naria  in  promptu  sunt,  —  sed  quaenam  cautio  in  posterum  ne- 
cessaria  et  efficax  sit. 

Hac  praemissa  diligentia  R"  V?   per  procuratorem   judicia 

horum  patrum  cum  suo  mittat  ad  nos,   ut   dispiciamus   decerna- 

musque  quod  utilissimum  Societati  videatur,  ut  aliquid  stabiliatur  ad 

majorem  gloriam  Dei,  a  quo  precor  uberem  gratiam  omnibus  vobis. 

Eomae,  24.  Maji  1611.  R.  V. 

servus  in  Christo 

Claudius  Aquaviva. 


Aqunv.  nochmal  ftlr  Grttndliclik.  n.  Gleichfbrmigk.  d<>r  Lclire.  1618.  16 


Nr.  27. 

Ordmatio  R.  P.  Gen.  Claudii  Aquavivae 

de  soliditate  atque  iiniformitate  doctriime 

a  nostris  servandae. 

14.  Dec.  1613. 

(Ex    Archiv.   Germ.  S.  J.  Rhen.   Inf.  XIII.    A.  1.    p   22.  sqq.  —  „ri"    - 
Z.  I.  p.  67  sqq.   —  ,,z"— .) 

Vorbem  erkung.  Das  folgende  Rundschreiben  fiihrt  anch  den 
,.R.  P.  N.  Generalis  Claudii  Aqnavivae  epistola  ad  Provinciales  Societatia  ie 
observanda  ratione  studiorum  deque  doctrina  S.  Thomae  se- 
quenda."  Es  ist  die  Zusammenstellung  und  Schlufsbearheitnng  jener  Vor- 
schlage  der  einzelnen  Proviuzen,  welche  durch  das  Rundschreiben  vora  24  Mai 
1611  waren  verlangt  worden.  Was  die  Lesarten  betrifft.  sthnint  die  gedruckte 
Ausgabe  der  „Selectae  Ei»istolae"  von  Besancon  (1877)  mit  unserom  Z.  1  meist 
iibevein.  —  Wenn  Aquaviva  den  engen  Anschlufs  an  den  h.  Thomas  vim  Aquiu 
zur  Pflicht  macht,  so  ist  doch  nicht  zu  vergessen.  dafs  einige  Ansnahmen hievon 
nicht  blofs  erlaubt,  sondern  sogar  geboten  waren,  z.  B.  in  bezug  auf  die  Dis- 
pensationsgewalt  des  Papstes  iu  feierlichen  Geliihden  uud  anch  auf  die  Kon- 
sekrationsformel  des  Kelches. 

Multo  jam  abhinc  tempore  censuimus  ob  eas,  quae  24.  Maji 
1611.  a  nobis  sunt  perscriptae  rationes,  peculiarem  aliquam  in 
soliditate  atque  uniformitate  doctrinae  habendam  esse  dili- 
gentiam.  Quando  ea  duo  snnt  capita  adeo  necessaria  tantique 
ad  Ecclesiae  sanctae  obsequium  et  conservationem  Societatis  mo- 
menti  ,  ut  propterea  magnopere  illa  ipsa  commendata  videamus 
a  B.1  P.  N.  Ignatio  3."  et  4?  parte  Coustitutionum.  Eo  factum 
est,  ut  commiserimus  omnibus  in  Europa  Provincialibus,  ut, 
coacto  praecipuorum  theologorum  aliquo  numero,  diligenter  expen- 
derent,  quid  in  eo  rerum  genere  posset  effici;  tum  sua  ad  nos 
judicia  transmitterent,  quod  et  praestiterunt.  Iis  ergo  acceptis, 
haud  obscure  perspeximus,  nec  sine  multa  animi  nostri  voluptate, 
omnes  eodem   collineare,   idem2  prorsus  omnes  expetere.     Quam- 


1  z.  aS.  —  tJberhaupt  kommt  diese  Andernng  in  „Sanctus"  vor  iu  allen 
jenen  Urkunden,  die  nach  der  Kauonisation  des  h.  Ignatins  vom  J.  1022  ver- 
fafst  sind. 

*  z.  idque. 


16       Ratio  studiornm  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


vis  enim  in  proponendis  mediis  varia  inisceantur,  in  quibus  non- 
nu]lae  Provinciae  discrepent,  in  multis  tamen  vel  pleraeque  vel 
etiam  omnes  conveniunt.  Sed  eorum  aliqua  diuturniorem  moram 
postularent,  alia  aegre  ad  praxin  revocarentur,  alia  plus  turbarum 
excitarent,  quam  adjumenti  conferrent;  alia  denique  forent  aspe- 
p-  33.  riora  et  Societati  insueta  penitus1,  cujusmodi  illud  esset,  |  pro- 
fessoribus  et  revisoribus  obedientiae  praeceptum  imponere  eosve 
jurejurando  adstringere,  ut  huic  aut  illi  opinioni  adhaereant  aut2 
advorsentur. 

Quocirca  re  tota  Domino  Deo  commendata,  pluribusque 
adhibitis  sacrificiis  et  orationibus,  mature  deinde  considerata  ac 
demum  cum  PP.  Assistentibus  consultata,  hoc  unum  tandem  sta- 
tuimus,  satis  superque  omnibus,  quoad  quidem  res  ferat,  incom- 
modis  prospectum  fore,  si  liber  de  Ratione  studiorum  accuratius 
deinceps  observetur. 

Quo  nt,  ut  majorem  in  modum  velimus  denuo  inculcatum 
Provincialibus,  ut  exacte  servent  suas  regulas,  quae  in  eo  libro 
studiorum  satis  uberes  ac  perspicuae  sunt,  ex  regulis  item  proprii 
officii  c.  6.,  quod  est  de  literarum  studiis;  Rectoribus  deinde,  ut 
curae  sit  suarum  regularum  observatio;  Praefectis  studiorum 
pariter  et  professoribus  superiorum  facultatum,  maxime  vero 
Theologiae  scholasticae.  Id  enim  si  omnes  studiose  praestabnnt, 
ex  voto  succedent  omnia,  Christo  juvante,  percommode. 

Et  quidem  quod  ad  doctrinae  soliditatem  attinet,  si  unum 
D.  Thomam,  uti  praescribitur  can.  9.  Congregationis  5a.e3  gene- 
ralis,  sequemur  auctorem,  securos  nos  ab  Ecclesiae  parte  redde- 
mus,  neque  item  longe  ab  uniformitate  aberrabimus.  Hanc 
enim  utramque  doctrinae  rationem,  soliditatem  sc.  atque  unifor- 
mitatem,  spectavit  Congreg.  gen.  in  decr.  41.  et  56. 4,  unde  canon 
iste5  desumptus  est.6  Nec7  sane  quicquam  efficiet  qui  dicat,  non 
semper  esse  perspectam  mentem  S.  Thomae,  cum  revera  decreto 
illo  dubium  omne  tollatur. 

Nam  si  constet,  aliquam  doctrinam  adversari  S.  Thomae, 
nihil  jam  est  necesse8  examinare,  sit  nec  ne  doctrina  illa  solida, 
quandoquidem  eam  sequi  neutiquam  debemus.  Quodsi  certum  erit, 
eam  esse  consentaneam  S.  Doctori,  certa  pariter  erit  utraque  illa 

1  z.  penit.  ins.  —  -  z.  vel.  —  3  z.  per  laps.  cal.  4-;«  —  *  ri.  55  et  72; 
2    44    et   72   —    6   z.  illt. 

6  Verstanden  ist  der  Canon  9  der  5.  G.  Kgv. 

7  z.  neque.  —  8  z.  necesse  est. 


Aquav.  nochmal  fiir  Griindliohk.  a.  Gleichftrmigk.  der  Lehre,    1618.      17 


doctrinae  ratio,  quae  petitur.  At  enim,  ubi  dubium  i<l  ; 
tum  vero  quia  plerique  Thomistae,  graves  et  antiqui  Doct 
varie  id  ipsum1  interpretantur,  licebit  una  cum  illis  eam  tueri 
opinionem,  quam  quis  probabiliorem  nec  a  mente  S.  Thomae 
alienam  putabit.  Sed  hoc  loco  praecavendum,  et  quidem  serio. 
ne,  dum  quis  ad  peculiarem  aliquam  doctrinam  affectus,  eam 
similiter  esse  Sl  Doctoris  persuadere  studet,  pauca  quaedam  verba 
in  ejusdem  Doctoris  operibus  hinc  inde  sparsa  quasi  coagmen- 
tando  ad  proprium  sensum  contorqueat,  sicque  suam  opinionem 
tanquam  D.  Thomae  venditet.  Quin  potius  inde  eruenda  sana 
doctrina  verusque  sensus,  ubi  S.  Thomas  ex  professo  id  argu- 
mentum  pertractat,  non  autem  sicubi  aliud  disserens  quippiam  ea 
de  re  quasi  per  transennam  strictim  attigerit. 

His  itaque  positis,  nulla  apparet  necessitas  conscribendi  ca- 
taiogum  earum  opinionum,  quas  ut  probabiles  aut  non  probabiles 
amplecti  aut  rejicere  debeamus.2  Nam  si  unum  sequamur3  auc- 
torem,  jam  sic  omnis4  praereptus  est  labor.  Neque  inde  coar- 
ctantur  ingenia,  sed  solummodo  coercentur.  Possunt  quippe  auc- 
toris  sui  doctrinam  confirmare  rationibus,  latius  proferre  atque 
illustrare.  Et  sic  vere  magnus  datur  campus,  in  quo  vestigiis 
probati  auctoris  insistendo  possit  nihilominus  excurrere  docentis 
industria.  Enimvero  quamvis  quod  subjicietur5  exemplum  non 
usquequaque  rei,  de  qua  nunc  agitur,  respondeat,  copia  tamen 
et  varietas  sacrorum  Doctorum,  qui  tot  in  divinas  literas  com- 
mentarios  quasi  tot  pretioiarum  rerum  thesauros  ediderunt,  nec 
tantulum  tamen  de  recta  via  deflexerunt,  id  quod  intendimus  ap- 
posite   satis  videtur  exprimere. 

Ceterum  putavere  nonnulli,  officere  posse  uniformitati  doc- 
trinae  illam  opinionum  varietatem,  quae  in  pluribus  Societatis6 
scriptoribus  deprehenditur,  si  quisquam  liberum  sibi  esse  credet 
quamlibet  sequi  de  nostris,  quando  jam  eorum  libri  cum  facul- 
tate  et  approbatione  Superiorum  editi  sunt  in  lucein.  Ad  hoc 
manifeste  a  nobis  declaratum  est,  non  ideo  subsequentibus  ma- 
gistris  aut  scriptoribus  licitum   fore,   deinceps   a  S.  Thoma  rece- 

1  z.  idipsum  varie. 

2  Dennoch  erliefs  P.  Claudius  Aquaviva  hald  darauf  „De  opinionum  de- 
lectu"  ein  grofses  Rundschreiben,  das  wir  unmittelhar  nach  dem  vorliegenden 
Dringen  werden. 

3  z.  seguemur.  —  4  ri.  jam  omnis  hic.  —  *  z.  subjicitur.  —  6  z.  So- 
cietatis  nostrae. 

Monumeiita  Germaniae  Paedagogica  IX  2 


18         Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


dere.  Si  qua  enim  opinio  in  libris  impressis  hactenus  est  per- 
missa,  quia  probabilis  admodum  et  a  doctis  auctoribns  propu- 
gnata  (nam  de  dubiis  ante  dictum  est),  aa  quidem  a  novitate,  a 
temeritate,  ab  errore  vindicabitur:  at  non  inde  conficitur,  ut  eam 
sequi  debeant  alii,  si  D.  Thomae  adversari  cognoscetur. 

Ad  haec1  igitur  operae  pretium  fuerit,  singulis  annis2  ipso 
studiorum  initio  coram  magistris  in  hunc  finem  convocatis  per- 
legere  sriptam  a  nobis  epistolam  de  soliditate  atque  uniformitate 
doctrinae.  Juverit  quoque,  si  Superiores  seminariorum,  ubi  phi- 
losophia  et  theologia  docetur,  illo  ipso  tempore  habeant  exhor- 
tationem,  qua  sedulo  inculcent  decretum  de  doctrina  S.  Thomae, 
praxin  item  ordinationum,  quae  vel  a  nobis  prodierunt,  vel  in 
libro  de  Eatione  studiorum  perscriptae3  sunt,  ut  nihil  per  incu- 
riam  praetermittatur. 

Illud  autem  in  primis  meminerint  Provinciales,  quod  habet 
illorum  regula  nona  in  libro  studiorum,  non  nisi  bene  affectos 
erga  S.  Thomam,  et  a  novitatibus  sive  in  theologia  sive  in  phi- 
losophia  alienos  ad  cathedras  esse  promovendos,  eos  vero,  qui 
actu  doceant,  nisi  ejusmodi  sint,  aut  certe*  adumbratas,  non  va- 
lidas  sectentur  opiniones,  eos5  libere  a  docendi  munere  repellen- 
dos  et  aliis  applicandos  Societatis  ministeriis. 

Quiqunque  docuerint  opiniones  S.  Thomae  contrarias,  vel  in 
rebus  philosophicis  novas  suo  marte  adinvenerint,  aut  ex  obscuris 
auctoribus  |  introduxerint,  has6  illi  quam  primum  retractare  ju- 
beantur,  neque  anni  aut  curriculi  finis  expectetur.  Nam  praeter- 
quam  quod  malum  temporis  diuturnitate  inveterascit  vel  etiam 
augetur,  ipsi  quoque  scholastici,  quibus  toto  anno  contrarium 
nihil  declaratum  fuerit,  in  ea  novitate  confirmantur.  Neque  vero 
Praefecti  legitimam  ullamhabentignorantiae  excusationem,  quando 
id  illis,  ne  officio  desint,  incumbit  scire7,  quod  et  multiplici  ra- 
tione  possunt:  primo,  si  juxta  officii  reg.  17.  audiant  aliquando 
praeceptores ;  secundo,  si  repetitionibus  identidem  intererunt  dis- 
putationibusque  publicis  et  domesticis;  tertio,  si  discipulos  inter- 
rogabunt  et  commentarios  ab  iisdem  excerptos  interdum  reco- 
gnoscent.  Quam  ad  rem  si  diligentiam  conferent,  non  poterunt 
certe  non  rescire8  qui  committuntur  errores. 


1  z.  Ad  hoc.  —  2  z.  quotannis.  —  3  z.  praescr.  —  4  z.  certe  si.  — 
6  z.  om.  eos.  —  e  z.  eas.  —  7  z.  serio.  —  8  z.  nescire !  Die  Ausg.  v.  Be- 
sancou  resciri. 


Aquav.  nocbmal  fiir  Griindlichk.  u.  Gleichformi^k.  der  Lehre.  1613.      19 


Tum  autem  excitanda1  animadversi< >  «<Uiil.it  is  poenit<-iitiis 
publicis  reprehensionibus,  vel  privatis,  seriis  tamen  admonitioni- 
bus,  injuncta  etiam  sententiae  retractatione,  ut  intelligant,2  agi 
serio,  non  perfunctorie,  idque  negotium  a  Societate  et  Superi<  ri- 
bus  vehementer  urgeri,  utpote  quod  ad  finem  Societatis,  ad  Ec- 
clesiae  bonum  divinumque  officium  majoris  sit  momenti,  quam 
credi  possit.  Atque  hinc  fit,  ut  Praefectos  oporteat  habenas  ad- 
ducere  potius  quam  remittere. 

Sed  enim  si  quod  dubium  incideret,  aut  vellet  magister 
suam  pertinacius  opinionem  tueri,  tum  quidem  Praefectus  et 
Rector,  ut  majori  cum  auctoritate  et  suavitate  procedatur,  si- 
mul  ea  de  re  consultabunt  eandemque  tradent  accuratius  exa- 
minandam  aliis  doctoribus  e  nostris.  Post  haec  magistro  injun- 
gent,  ut  acquiescat  seque  regi  sinat,  quandoquidem  scholas  ha- 
bemus,  divinae  ut  majestati  placeamus,  cui,  si  quid  praeter  obe- 
dientiae  voluntatem  offeratur,   acceptum   esse  nequaquam  potest. 

Cavendum  perinde,  ne  collegarum  alter  alterum  perstringat 
aut  impugnet;  sicubi  tamen  inter  se  dissidebunt  (quod  paucis 
omnino  in  rebus  necesse  est  contingat,  si  unum  sequemur  auc- 
torem),  tum  vero  honorifice  et  ea,  qua  par  est,  modestia  acci- 
pere  se  invicem  meminerint.  Cum  Provincialis  visitationem  in- 
stituit,  haec  studiose  disquirat,  aptumque  efficax  remedium  ad- 
hibeat,3  quibusvis  (ut  dictum  est)  a  scholis4  submotis,  qui  se 
ad  nutum  Congregationis  generalis  mentemque  nostram  minime 
accommodarent,  quin  et  ipsius  B.  P.  N.  Ignatii,  qui  soliditatem 
hanc  et  uniformitatem  doctrinae  tantopere  commendavit. 

Sed  insuper  videat  Provincialis  diligenter  et  eniciat,  ut 
opiniones,  quae  docentur  in  philosophia,  theologiae  subserviant, 
nostrique  philosophi  unum  sequantur  Aristotelem,5  ubicunque 
illius  doctrina  nihil  a  catholica  veritate  dissidebit. 

Jam  vero  in  materiis  a  D.  Thoma  non  pertractatis,  in  qui- 
bus  propterea,  quae  sit  ipsius  opinio,  sciri  non  potest,  observari 6 
primum  oportebit,  quaenam  ex  ejusdem  principiis  et  a  reliqua 
sua  doctrina  minime  abhorrens  elici  queat.  Quamvis  enim  de 
ea  ipse  non  disseruerit,  si  tamen  ipsius  principiis  adversatur, 
neque  cum  ejusdem  doctrina  cohaeret,  ea  doceri  nusquam  debebit. 
Quodsi  ne  quidem  hoc  liceat7  animadvertere,  non  tamen  liberum 

1  z.  excitanda  erit.  —  2  z.  intelligatur.  —  3  z.  admoveat.  —  +  z.  schola. 
—  5  z.  auctorem.  Videtur  esse  correctio  nostra  aetate  facta.  —  8  z.  observare. 
— -  7  z.  liceret. 

2* 


20  Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


cuivis  erit  novam  excogitare  sno  arbitratn  aut  proferre  doctrinam, 
nisi  graves  ant1  probati  extent  auctores,  quibus  ea  firmetur.  Ne- 
que  enim  fas  esse  credimus,  via  non  trita  proprio  duci  sensu, 
qui  saepenumero  aberrandi  atque  in  praeceps  ruendi  habet  oc- 
casionem. 

Studiorum  praefecti  deligantur,  qui  erga  doctrinam  S.  hujus 
Doctoris  maxime  sint  affecti,  quos  eosdem  simul  esse  professores 
multas  ob  causas  non  expedit.  —  Si  quisquam2  e  nostris  post 
librorum  emendationem  juxta  censuras  revisorum  aliquid  sine 
facultate  addiderit,  severe  puniatur.  Istud  enim  est  in  re  gravis 
momenti  Societati  imponere. 

Hoc  denique  superest  dignum  animadversione :  miserandum 
sc.  in  modum  ingenia  confundi  et  doctrinae  soliditatem  infirmari 
ex  eo,  quod  nonnulli  interdum  magistri  adeo  sint  problema- 
tici,  ut  quamlibet  opinionem  tanquam  probabilem  asserant.  Sic 
nempe  usu  venit,  ut  scholastici  nihil  unquam  certi  habeant,  in 
quo  consistant.  Magistri  proinde  solidiorum  sententiarum,  quas 
asserturi  sunt,  praecautum  ubique  delectum  adhibebunt 

Atque  haec  sunt,  quae,  ut  accurate  observare  nostra  pluri- 
mum  interest,  ita  Raf  Vaf  maximopere  velim  esse  commendata  etc. 

Eomae  14.  dec.  1613. 

Claudius  Aquaviva. 


Nr.  28. 
Anhang  zum  Vorstehenden. 

Literae  P.  Henr.  Schereni,  Provincialis  Rheni, 

circa  Decretum  de  Soliditate  et  Unifonnitate 

doctrinae.    16.  Martii  a.  1614. 

(ArcMv.  Germ.,  Rhen.  Sup.,  XIII.  B.  1.  p.  537.) 

Difficultates,  quas  vestri3  moverunt  super  soliditate  et  uni- 
formitate  doctrinae  a  P.  N.  commendata,  non  difficulter  solvi 
posse  videntur  ex  ipsa  N.  Patris  epistola  ea  de  re  missa.     Quod 

1  z.  et.  —  2  z.  si  quis  e. 

3  Das  Schreiben  ist  an  einen  P.  Rector  gerichtet. 


Anhang:  Schr.  des  P.Scheren.  1614     Aquav.de  opinionum delectu.  1618.21 


attinet  ad  primam,  Epistola  ad  nos  missa  librum  studiorum  ex- 
plicat,  distinctiusque  quid  sequendum  vel  non  sequendnrn  pro- 
ponit.  —  Ad  secundam,  Epistola  decernit  sequendtim  in  mere  phy- 
sicis  Aristotelem,  ubi  nihil  fidei  contrarium  docet;  et  hoc  abivifi 

ferme  praestitit  D.  Thomas.  Nec  hic  expectandus  finis  c 
prout  Epistola  monet ;  praesertim  si  sententiae  Philosophicae 
tales,  quae  sententiis  Theologicis  S.  Thomae  servire  non  possint, 
aut  si  exoticae  proprioMarte  excogitatae,  quae  graviorum  authorum 
testimonio  non  nitantur.  —  Ad  3am  respondet  diserte  epistola, 
verbis  satis  claris,  sc.  S.  Thomam  sequendum,  ubi  de  ipsius  mente 
manifeste  constat,  salvis  et  exceptis  rebus,  quas  liber  proponit. 
—  Ad  4a.m  respondet  epistola,  finem  cursus  expectandum  non  esse, 
sed  parendum,  ex  quo  nobis  innotuit  N.  P.  voluntas.  Etc.  — 
Coloniae  16.  Martii  1614. 

E/a?  V.  servus  in  Chro. 

H.  Scherenus. 


Nr.  29. 


Claudius  Aqua  viva  Gfeneralis  de  opinionuin  delectu. 

A.  1613. 

(Archiv.  Germ.,  Rhen.  Inf.  XIII.  A.  1.  p.  25  sqq.) 

Vorbemerk  un  g.  Bereits  die  fiinfte  Geueralkongregation  3.  Nov. 
1593-18.  Jan.  1594)  hatte  in  ihrem  41.— 43.  und  im  56.  Dekrete  (s.  Bd.  I, 
S.  79)  Regeln  „pro  delectu  opiuionum"  ftir  die  theologischeu  und  philosophi- 
schen  Lehrer  aufgestellt  und  die  zur  Ausarheitung  der  Batio  studiorum  beru- 
fene  Kommission  mit  der  weiteren  Durchfiihrung  der  Einzelregeln  betraut,  und 
in  ihrem  5.  Kanon  (Instit.  S.  J.,  ed.  Prag,  I.  p.  715  sq.)  dem  P.  General  eine 
genauere  Erklarung  jener  Regeln  iibertragen.  Infolge  desseii  erliefs  P.  C\. 
Aquaviva  das  foigende  langere  Rundschreiben.  Dasselbe  enthiilt  einzig  Ver- 
waltungsanordnungen,  beansprucht  also  keine  theologische  Auktoritat,  denn 
ein  Ordeusgeneral  ist  keine  kirchliche  lehramtliche  Behorde. 

Cum  nostrae  Constitutiones  (p.  3.  c.  1.  §  18;  p.  4.  c.  5. 
§  4  et  c.  14.  §  3;  et  p.  8.  c.  1;  p.  10.  §  9)  communiorem,  tu- 
tiorem,  solidiorem,  verae  pietati  magis  consentaneam.  ac  penein 
omnibus  concordem  atque  unam  Nostrorum  doctrinam  esse  ju- 
beant,  in  eam  praecipue  curam  initio  nostrae  gubernationis  in- 
cubuimus,  ut  regulis,  canonibus  aliisque  rebus  ad  religiosam 
spectantibus  disciplinam  recognitis,  ad  studiorum  statim  rationem 


22         Ratio  stndiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


ex  Constitutionum  praescripto  informandam  instituendamque  ad- 
iiceremus  animum.  Itaque  post  varias  de  ratione,  qua  optimum 
doctrinae  genus  consequi  ac  seligere  possemus,  deliberationes 
Romae  et  in  Provinciis  habitas,  post  accuratam  etiam  eorum, 
quae  Provinciae  rescripserant,  recognitionem,  visum  tandem  nobis 
est,  statuere,  ut  Nostri  in  Theologica  facultate  sequantur  S.  Thomae 
doctrinam,  quam  et  nostrae  commendant  Constitutiones,  et  Acade- 
miae  pene  omnes  ut  maxime  veram  ac  solidam  recepere. 

Sed  quia  non  expedire  videbatur,  ita  S°  Thomae  Nostros 
obstringere,  ut  ab  eo  nulla  in  re  liceat  recedere,  etiamsi  contra- 
ria  opinio  valde  probabilis  et  recepta  esset,  placuit  liberum  relin- 
quere,  ut  videlicet  possint  aliquando  discedere  a  S.  Thoma,  modo 
id  raro  et  ex  causa  fiat;  et  opinio,  quam  sequentur,  habeat 
graves  et  probatos  Auctores,  videaturque  Lectori  facilior  ad  de- 
fendendum  magisque  recepta. 

Ad  haec,  quia  pleraque  sunt,  de  quibus  S.  Thomas  vel 
nihil  vel  non  satis  perspicue  disputavit,  quaecunque  in  his  ma- 
joris  esse  momenti  videbantur,  in  unum  conferri  jussimus  ac  de- 
finiri.  Hinc  Catalogus  quidam  definitarum  Propositionum  de- 
scriptus  est.  Si  qua  vero  nec  in  eo  nec  apud  S.  Thomam  ha- 
bentur,  in  his  Nostri  juxta  regulas  generaies  a  nobis  jamdudum 
missas,  quas  nunc  denuo  his  Catalogis  praeinferri  curavimus, 
probatos  aliquos  sequantur  Autores;  nec  doceant  nisi  quod  ma- 
xime  pium  ac  solidum  esse  judicabunt. 

Hanc  itaque  formulam  tot  Doctorum  examine  ac  dijudica- 
P.  26.  tione  elaboratam  qua  possumus  et  sedulitate  et  |  autoritate  nostris 
omnibus,  qui  literarum  studiis  vacant,  gravissime  commendamus, 
hortamurque  Praepositos  omnes,  Provinciales  praesertim,  ut  juxta 
14.  regulam  officii  sui  in  hanc  methodum  rationemque  studiorum 
conservandam  tam  per  se  quam  per  alios  diligenter  incumbant. 
Si  qui  vero  ab  illa  deflectere  videbuntur,  eos  et  paternis  monitis 
in  viam  revocent,  et  severis  (quando  res  tulerit)  animadversioni- 
bus  coerceant.  Et  si  qui  (quod  speramus  non  futurum)  difficiles 
et  inobedientes  se  voluerint,  eos  a  legendi  munere  amoveant. 

Regulae  de  eodem  delectu. 

1.  In  docendo  corroborandae  in  primis  fidei  alendaeque 
pietatis  cura  habeatur.  Nemo  igitur  quicquam  doceat,  quod  cum 
Ecclesiae  sensu  receptisque  traditionibus  non  bene  conveniat, 
quodque    aliquo    modo  solidae  pietatis  firmitatem  minuat.     Quo 


Aquav.  de  opinionum  delectu.  1613.  23 


pertinet  etiam,  ut  nec  receptas  jam  (quamvis  cxmgruentee  tantum) 

rationes,  quibus  fidei  res  probari  solent  a  Doctoribus,   N 
feliant,    nec  temere  nova  excogitent  nisi  ex  oonstantibufl  Bolidis- 
que  principiis. 

2.  Ad  haec  in  iis  etiam,  in  quibus  nullum  pietatis  ac  fidei 
periculum  subest,  nemo  in  rebus  alicujus  momenti  novas  intro- 
ducat  quaestiones  seu  dubitationes,  iis  qui  praesunt  inconsultis ; 
nec  aliquid  contra  Philosophorum  aut  Theologorum  axiomata 
communemve  Scholarum  sensum  defendat;  nec  opinionem  ullam, 
quae  idonei  nullius  Autoris  sit.  Sequantur  potius  universi  pro- 
batos  maxime  Doctores,  et  quae  (prout  temporum  nsua  fulerit) 
recepta  potissimum  fuerint  in  Catholicis  Academiis. 

3.  In  Theologica  facultate  de  nonnullis  quidem  quaestio- 
nibus,  quae  in  propositionum  Catalogo  distincte  ac  singillatim 
designantur,  sentiendi,  quod  cuique  videatur,  fit  potestas,  dum- 
modo  in  his  ita  defendatur  una  pars,  ut  alterius  etiam  partis, 
ac  multo  magis  prioris  Professoris  (si  contrarium  docuerat)  exi- 
stimationi  modeste  ac  benevole  consulatur.  Quin  etiam,  cum  com- 
mode  conciliari  possunt  Doctores,  id  ne  negligatur,  optandum  est. 

4.  In  ceteris  quaestionibus  non  recedatur  a  D.  Thomae 
doctrina,  quae  habetur  in  Partibus  et  in  Additionibus  ad  3™  par- 
tem,  quae  sicubi  dififerant  ab  ejus  commentariis  in  lib.  4.  Sen- 
tentiarum,  illa  praeferantur.  Neque  vero,  cum  D.  Thomae  no- 
stros  addictos  esse  jubemus,  ad  aliud  quam  ad  ejus  conclusiones 
volumus  adstringi:  et  in  his  nec  ad  eas,  quae  vel  ad  Scriptura- 
rum  interpretationem  vel  ad  Philosophiam  ceterasque  disciplinas 
pertinent  potius  quam  ad  Scholasticam  Theologiam,  obligati 
censeantur. 

5-  Observentur  praeterea  nonnulla,  quae  speciatim  ac  di- 
stincte  definientur.  Definientur  autem,  non  ut  aliqua  (praeter 
unum  aut  alterum)  contra  S.  Thomam  statuantur,  sed  tum  ne 
fluctuemus  in  iis,  quae  D.  Thomas  vix  attigit,  tum  ut  obscuri- 
ora  quaedam  ejus  loca,  de  quibus  (ut  inter  nos  conveniat)  referre 
visum  est,  explicentur.  In  ceteris  vero  ejus  locis  exponendis 
Nostri  et  explicationum  caveant  minutias,  et  interpretationem 
sequantur  vel  aetate  nostra  maxime  receptam,  vel  probati  cujus- 
dam  Autoris;  nec  novam  in  rebus  paulo  gravioribus  Rectoris  in- 
jussu  proferant. 

6.  Quae  opiniones,  cujuscunque  Autoris  sint,  si  in  aliqua 
Provincia    aut    civitate    multos   aut  Nostrorum  aut  Externorum 


24        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


catholicos  et  non  indoctos  graviter  offendere  sciantur,  eas  ibi 
nemo  doceat  aut  defendat,  quamvis  aut  inter  liberas  definitasve 
numerentur  in  hac  formula,  aut  alibi  sine  offensione  doceantur. 
Hujusmodi  vero  opiniones  a  quolibet  Provinciali  colligantur  au- 
dito  consilio  Doctorum  suae  Provinciae,  ut,  qui  in  ea  docent, 
nec  eas  ignorent,  nec  ullas  alias  esse  praeterea  hujus  generis 
existiment. 

Catalogus 
Definitarum  Propositionum  ex  I.  parte  S.  Thomae. 

1.  Deum  esse  unum,  efficientem  rerum  omnium,  liberum 
in  agendo  ad  extra,  providentem  omnibus,  infinitum,  omnipoten- 
tem,  et  ubique  existere  substantialiter,  naturali  ratione  demon- 
strabile  est. 

2.  Ad  eliciendam  claram  Dei  visionem  noster  etiam  intel- 
lectus  lumine  gloriae  elevatus  active  concurrit  per  naturalem 
suam  facultatem. 

3.  Secundum  potentiam  Dei  absolutam  nec  repugnat  vi- 
deri  clare  divinam  Essentiam  sine  ulla  distincta  visione  creatu- 
rarum,  nec  lumen  gloriae  suppleri  per  actualem  Dei  concursum 
supernaturalem  et  gloriosum. 

4.  Essentia  divina  non  sic  unitur  intellectui  beato  in  ra- 
tione  speciei  intelligibilis,  ut  ipsum  aliquo  modo  informet. 

5.  Notitia,  quam  Deus  habet  de  creaturis,  terminatur 
etiam  secundario  ad  eas,  prount  sunt  in  se  ipsis  extra  Deum. 

6.  Deus  de  quibusque  rebus,  de  liberis  etiam  actibus  licet 
nunquam  futuris,  certo  et  infallibiliter  cognoscit,  quid  quibus  po- 
sitis  futurum  esset. 

7.  Non  sunt  possibiles  ullae  causae  secundae,  ne  liberae 
quidem,  quae  in  agendo  non  semper  dependeant  essentialiter  ab 
actuali  cooperantis  Dei  concursu. 

p.  27.  8.     Actus    liber    non    addit  divinae  voluntati  perfectionem 

intrinsecam,  qua  potuit  carere. 

9.  Deus  absoluta  voluntate  non  praedefinivit  actus  malos, 
ne  quoad  eorum  quidem  substantiam. 

10.  In  Deo  est  vere,  proprie  et  fomaliter  justitia. 

11.  Non  solum  in  nostra  potestate  absolute  non  est,  ut 
praedestinemur,  sed  nec  ex  parte  nostra  ulla  est  ratio  seu  con- 
ditio  praedestinationis,  nec  salvi  fiunt  alii  quam  praedestinati. 


Aquav.  de  opinionum  delectu.  1613.  25 


12.  Deus    neque  ut  Judex,  neque  ut  Dominus,  neque  alio 
quovis    modo    ab  aeterno  statuit  positive  ullum  hominem  eapro- 
bare    in    mortem    aeternam  ob  solam  ostensionem  justitiae 
nullo  praeviso  peccato:  negativae  autem  reprobationis  an  praeter 
Dei  voluntatem  occasio  fuerit  aliqua  peccati  praevisio,  liberum  sit. 

13.  Divina  relatio  etiam  secundum  esse  ad  est  ens  reale. 

14.  Nemo  dicat,  esse  probabile,  divinas  personas  constitui 
proprietatibus  absolutis,  nec  doceat  non  constitui  formaliter  re- 
lationibus. 

15.  Dei  Filius,  neque  qua  Deus,  neque  qua  Dei  Filius  ab- 
solute  dicendus  est  minor  Patre;  nisi  id  clare  explicetur,  secun- 
dum  auctoritatem  principii,  ut  explicant  sancti  Patres. 

16.  Spiritualis  substantia  creata  subjectum  est  formaliter 
locabile  et  mobile,  et  tam  Angeli  quam  animae  nostrae  substan- 
tialiter  sunt  in  coelo  vel  in  inferno  vel  alibi,  quamvis  ratio  es- 
sendi  in  loco  libera  relinquatur. 

17.  Non  repugnat  per  Dei  potentiam  absolutam,  Angelum 
simul  esse  in  pluribus  locis  adaequatis. 

18.  In  eodem  indivisibili  instanti  non  potuerunt  Angeli 
mali  aut  boni  esse  in  via  et  in  termino  damnationis  seu  bea- 
titudinis. 

19.  Angeli  in  primo  instanti  proprie  meruerunt  beatitu- 
dinem,  nec  dissentit  D.  Thomas. 

Ex  prima  Secundae. 

1.  Actus,  qui  fit  cum  ignorantia  concomitante  invincibili, 
peccatum  non  est,  tametsi  per  eam  non  excusetur  a  peccato 
praecedens  seu  consequens  voluntas  et  complacentia  de  actu,  qui 
tunc  ignoranter  commissus  fuit.  Et  de  hac  tantum  S.  Th.  1  II 
q.  6.  a.  3.  et  q.  76.  a.  3.  posset  exponi. 

2.  Sensualitatis  nulla  est  formaliter  libertas;  nec  primi 
motus  (cujuscunque  potentiae  sint),  qui  a  ratione  praeveniri  vel 
impediri  nullo  modo  possunt,  peccata  sunt. 

3.  Ut  delectatio  morosa  seu  consensus  interpretativus  in 
eam  sit  peccatum  mortale,  non  requiritur  periculum  seu  animad- 
versio  periculi  de  pollutione  vel  de  expresso  consensu. 

4.  Inter  entitatem  actus  mali  seu  peccati  et  privationem 
rectitudinis  debitae  in  esse  secundum  rationem  non  est  niedia 
aliqua  entitas  positiva  moralis,  quae  sit  formaliter  ratio  peccati, 
quare  peccatum  formaliter  non  est  quid  positivum  sed  privativum. 


26      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  TJI 

5.  Nulla  creatura  intellectu  alis  et  per  voluntatem  libera 
dari  potest,  quae  sit  per  solam  suam  naturam  impeccabilis. 

6.  Peccatum  originale  est  vere  ac  proprie  peccatum  et  culpa. 

7.  Leges  humanae  justae,  etiam  poenales,  sive  mixtae  sive 
purae,  obligant  in  conscientia. 

8.  Pontificiae  Constitutiones,  ut  obligent  ubique,  non  re- 
quirunt  promulgationem  in  Provinciis. 

9.  Aliquod  opus  (modicum  tamen)  moraliter  bonum  ex 
objecto  et  omnibus  circumstantiis  secundum  rectam  rationem  et 
velle  et  facere  possumus  aliquando  per  naturalem  liberi  arbitrii 
facultatem. 

10.  Sine  speciali  auxilio  Dei  non  possumus  super  omnia 
diligere  Deum,  ne  ut  finem  quidem  naturalem ;  nec  totam  legem 
naturalem  servare,  seu  efncaciter  velle  servare,  nec  resistere  ten- 
tationibus  vehementioribus. 

11.  Praecepta  credendi,  sperandi,  diligendi,  poenitendi  im- 
pleri  non  possunt  sine  speciali  Dei  auxilio. 

12.  Non  potest  homo  jusfcificatus  sine  novo  speciali  auxilio 
diu  in  gratia  permanere. 

13.  Gratia,  quae  est  homini  ad  bene  operandum  necessaria, 
non  est  solum  externum  auxilium  Dei,  sed  interna  etiam  motio, 
nec  solum  gratia  excitans,  operans  et  praeveniens,  sed  etiam  ad- 
juvans,  cooperans  et  subsequens. 

14.  Licet  gratia  efficax  non  detur  nisi  iis,  qui  per  eam 
bene  aut  non  male  agunt  actu,  auxilium  tamen  vere  sufficiens, 
quo  possint  bene  aut  non  male  velle  et  agere  et  salvari,  datur 
omnibus,  qui  ratione  utuntur. 

1 5.  Fieri  potest,  ut  divinum  auxilium  aequale,  duobus  col- 
latum,  sit  in  uno  efiicax,  inefncax  in  altero,  quia  non  vult  consen- 
tire,  licet  possit  per  sufficientem  gratiam  sine  novo  gratiae  aug- 
mento. 

16.  Habitualis  gratia  a  Deo  infusa  formaliter  delet  pec- 
catum,  et  est  formalis  causa  justificationis. 

17.  Ut  actus  ex  gratia  proveniens  sit  meritorius  gloriae, 
non  requiritur  nova  Dei  acceptatio,  nec  aliud  docuit  S.  Thomas. 

18.  In  homine  justo  charitas  non  solum  augetur  intensio- 
ribus  ^  actibus  ipsiusmet  charitatis,  sed  aliarum  etiam  virtutum ; 
et  hujus  augmenti  ipse  actus  intensior  meritorius  est. 

19.  Sine  speciali  revelatione  nullus  potest  esse  certus,  esse 
se  in  statu  gratiae. 


Aquav.  de  opinionum  rlelectu.  1R13.  >7 


Ex  secunda  Secundac. 

1.  Fides    supernaturalis  non  solum  ex  parte  principii. 
etiam  ex  parte  objecti  crediti,  praesertim  vero  Mediatoris  impli- 
cita  fides  fuit  semper  ad  justificationem  necessaria. 

2.  Explicita  fides  in  Christum,  post  sufficientem  Evan^<  lii 
promulgationem,  tam  necessitate  praecepti  quam  medii,  est  ne- 
cessaria  ad  salutem  etiam  viae. 

3.  Fidem  ejusdem  speciei  cum  nostra  habuerunt  Angeli, 
Prophetae  et  Apostoli,  licet  ipsis  forte  fuerit  evidens,  Deum  esse, 
qui  eis  mysteria  revelabat. 

4.  Implicat  contradictionem,  Deum  mentiri  vel  falsum  di- 
cere  per  se  seu  per  alium. 

5.  Cuilibet  remisso  caritatis  actui  suus  in  patria  reddetur 
gradus  gratiae  et  gloriae :  in  via  vero  an  statim  augeatur  caritas, 
liberum  sit  opinari. 

6.  Eleemosynae  praeceptae  regulariter  non  satisfacit  qui 
mutuat,  non  donat. 

7.  Ad  observantiam  divinorum  praeceptorum  non  est  ne- 
cesse,  ea  referre  in  Deum  ex  caritate,  nec  ad  aliud  obligat  S. 
Thomas  1  II  q.  100.  a.  10. 

8.  Non  est  praeceptum  erogandi  in  pios  usus,  quae  aliquis 
vel  lucratus  est  ludo  legibus  interdicto,  vel  ita  accepit,  ut  tam 
datio  quam  acceptio  sit  contra  legem;  nisi  quando  lex  ad  id  ex- 
presse  obligat,  et  in  hunc  sensum  S.  Thomas  posset  intelligi  2 
II  q.  32.  a.   7  et  q.  62.  a.  1. 

Ex  Tertia  parte. 

1.  De  rigore  justitiae  Christus  satisfecit:  sed  purus  homo 
cum  quavis  gratia  Dei  ne  ad  aequalitatem  quidem  potuisset  pro 
peccato  mortali  satisfacere. 

2.  Humanum  suppositum,  quod  assumptae  humanitati  de- 
est,  formaliter  supperaddit  naturae  positivam  entitatem  et  ratio- 
nem,  qua  natura  subsistit. 

3.  In  Christi  patientis  ratione  superiore,  non  quidem  ut 
considerante  aeterna,  sed  temporalia  propter  rationes  aeternas, 
fuit  tristitia. 

4.  In  passione  et  morte,  de  qua  Christus  habuit  praecep- 
tum,  meruit  secundum  actus  etiam  substantiam. 


28         Eatio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  TII 

5.  Beatissima  Virgo  Mater  Dei  fuit  concepta  sine  peccato 
originali. 

6.  Circumcisio  nec  proderat  ex  opere  operato  proprie  ac 
simpliciter;  nec  praeter  gratiam  operi  operantis  respondentem 
conferebat  alium  gratiae  gradum  contrito  tunc  vel  antea:  nec 
adultum  faciebat  ex  attrito  contritum. 

7.  Circumcisio,  qua  nunc  utuntur  Aethiopes  Abyssini,  non 
licet,  etiamsi  fiat  ad  imitandum  Christum. 

8.  Infans  existens  in  utero  matris  non  salvatur  oratione 
aut  benedictione  parentum,  aut  Sacerdotis,  aut  alterius  vicem 
baptismi  supplente.  Nec  Summus  Sacerdos  Christus  supplet  regu- 
lariter  substantialem  defectum,  qui  accidit  in  Sacramentis  ad- 
ministrandis. 

9.  In  Sacramento  Baptismi  et  Poenitentiae  (si  confessionem 
informem  et  validam  esse  posse  doceatur,  ut  docere  potest  qui 
velit)  fictus,  recedente  fictione,  gratiam  recipit  sacramentalem  . 
de  ceteris  Sacramentis  liberum  sit  idem  opinari. 

10.  Sextum  Joannis  caput  intelligendum  est  non  modo  de 
spirituali,  sed  etiam  de  sacramentali  manducatione :  quare  com- 
munionis  praeceptum  divinum  est,  non  tantum  ecclesiasticum. 

11.  Per  absolutam  Dei  potentiam  non  repugnat  idem  cor_ 
pus  simul  esse  in  multis  locis  circumscriptive.  S.  Thomas  autem 
de  potentia  ordinaria  posset  exponi. 

12.  In  Eucharistiae  Sacramento  quantitas  non  fit  materia, 
sed  ita  est  quantitas  post  consecrationem  sicut  antea,  nec  novam 
acquirit  a  Deo  subsistentiam ;  nec  ex  ea,  sed  ex  vera  materia, 
quae  advenit,  de  novo  generatur,  quicquid  corruptis  speciebus 
generatur. 

13.  Post  transubstantiationem  substantia  panis  secundum 
nullum  sui  gradum,  ne  entis  quidem  vel  existentiae,  remanet. 

14.  In  forma  calicis  verba,  quae  sunt  post  illud  „sanguiuis 
mei",  sunt  de  substantia,  i.  e.  de  integritate  tantum. 

15.  In  panis  consecrandi  forma  („corpus")  ex  vi  signi- 
ficationis  nullam  animam  includit. 

16.  Aqua  vino  admixto  converti  debet  in  vinum  prius 
quam  in  sanguinem  Christi,  quanquam  damnandum  non  videtur, 
si  ab  aliquo  probabiliter  dicatur,  aquam  (tametsi  non  nisi  simul 
cum  ipso  vino,  cui  mixta  debet  esse)  in  sanguinem  immediate 
posse  converti. 

17.  Putans    se    baptizatum,    cum    non    sit,    recipit    vere 


Aquav.  de  opinionum  delectu.  1013.  29 


Eucharistiae  Sacramentum,  sed  non  ejus  effectum  ex  opeie  ope- 
rato:  quo  tamen  non  carebant  baptizati  infantes,  cum  olim  com- 
municarent. 

18.  Licet  in  Missae  sacrificio  res  oblata  infinita  sit,  ejtlfl 
tamen  oblatio  per  Sacerdotem  facta  non  est  infiniti  valoris:  nec 
Sacerdos  pro  una  Missa  plures  eleemosynas  (nisi  valde  tf.nues 
sint)  potest  accipere. 

19.  Per  Missae  sacrificium  non  fit  is,  pro  quo  offertur,  ex 
attrito  contritus. 

20.  Missae  sacrificium  essentialiter  consistit  saltem  in  ob- 
latione  et  consecratione :  in  consumptione  vero  vel  essentialiter 
vel  integraliter. 

21.  Devotio  in  actu  non  requiritur,  ut  Eucharistia  con- 
ferat  gratiam. 

22.  Corpus  Christi  non  operatur  gratiae  augmentum,  quanto 
tempore  sacramentaliter  perseveret  in  sumente. 

23.  Poenitentiae  Sacramentum  absenti  per  nuncium  seu 
per  literas  collatum  non  valet:  quamvis  contrarium  sua  probabi- 
litate  non  careat. 

24.  In  Poenitente  satisfactio  pro  culpa  mortali  poenaeque 
aeternae  reatu  non  fit  per  contritionem,  ut  est  dispositio  praece- 
dens  gratiam  habitualem;  sed  per  Christi  meritum  et  satisfactio- 
nem,  quae  dispositive  quidem  per  ejusmodi  contritionem,  forma- 
liter  autem  per  gratiam  nobis  applicatur. 

25.  Per  ligandi  potestatem  quilibet  Confessarius,  si  vult, 
obligare  potest  poenitentem  ad  impositamsatisfactionem  exequen- 
dam ;  ea  tamen,  dum  actu  persolvitur,  non  facit  ex  attrito  contritum. 

26.  Qui  in  extremis  positus  per  signa  contritionis  confi- 
tetur,  quamvis  nihil  in  particulari  possit  exprimere,  absolvi 
tamen  potest  sacramentaliter. 

27.  Peccata  venialia  non  remittuntur  solo  Dei  favore  aut 
sola  nonimputatione. 

28.  Martyr  sine  formali  poenitentia,  si  eam  potest  habere, 
non  justificatur:  an  autem  per  martyrium  fiat  ex  attrito  contri- 
tus,  liberum  sit. 

29.  Indulgentiarum  concessio  principaliter  est  judicialis  ab- 
solutio  a  poenis:  connotat  tamen  et  includit  solutionem  de  the- 
sauro  Ecclesiae. 

30.  Ut  indulgentiae  valeant,  non  modo  requiritur  causae 
pietas,  sed  etiam  proportio. 


30       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


31.  Animae  purgatorii  juvantur  indulgentiis  per  modurn 
suffragii,  quod  certa  lege  Deus  semper  acceptat. 

32.  Veniales  culpae  decedentium  in  gratia,  in  purgatorio 
remittuntur  per  actum  aliquem  caritatis  aut  poenitentiae. 

33.  Episcopatus  Sacramentum  est  (quamvis  contrarium  non 
sit  penitus  damnandum)  suumque  gratiae  gradum  confert.  charac- 
terem  autem  vel  imprimit  proprium  vel  extendit  presbyteralem. 

34.  Ad  materiam  Sacramenti  Ordinis  non  solum  pertinent 
instrumenta,  quae  traduntur,  sed  etiam  impositio  manuum,  ubi 
illa  adhibetur:  verba  etiam,  quae  in  ea  profert  Episcopus,  ad 
gratiae  collationem  concurrunt,  sicut  et  Christus  sub  illis  prae- 
cipue  verbis  potestatem  remittendi  peccata  tradidit.  Conc.  Trid. 
s.  14.  cap.  1.  et  can.  3. 

35.  Quamvis  ad  substantiam  Matrimonii  necessaria  sit 
praesentia  Sacerdctis  post  Conc.  Trid.,  is  tamen  non  est  essentia- 
liter  minister  hujus  Sacramenti,  sed  contrahentes :  nec  sacerdo- 
talis  benedictio  est  forma  essentialis. 

36.  In  voto  solemni  dispensari  potest  ab  Apostolica  Sede. 
Idem  nostri  doceant  de  Matrimonio  rato,  non  consummato. 

37.  Ex  Matrimonio  rato  tantum  generatur  impedimentum 
publicae  honestatis,  non  affinitatis  proprie,  nisi  large  sumatur: 
quomodo  potest  qui  velit  S.  Thomam  interpretari.  In  addit. 
q.  35.  a.  3. 

38.  Gradus  consanguinitatis ,  qui  non  alio  divino  jure, 
quam  quod  in  Levitico  erat,  prohibebantur,  non  manent  adhuc 
ita  prohibiti  jure  divino,  ut  Matrimonium  nullum  sit,  si  tentetur. 

39.  Primus  gradus  consanguinitatis  lineae  transversalis  pro- 
hibitus  est  jure  divino  naturali. 

40.  Ens  permanens,  sive  corruptum  sive  annihilatum  sit 
per  Dei  potentiam,  reparabile  est  idem  numero.  De  successivo 
autem,  prout  cuique  videbitur,  sentiatur. 

41.  Gloriosi  corporis  omnes  dotes  sunt  quaedam  qualitates 
supernaturales  corpori  inhaerentes :  ad  eas  autem  producendas  an 
anima  gloriosa  concurrat  effective,  liberum  sit. 

In  Cataloguin  liberarum  propositionum  Praefatio. 

Quoniam  in  Catalogo  opinionum  dicitur,  liberum  relinqui 
nostris,  ut  aliquando  jc:  Non  ideo  volumus  liberum  esse  cuique 
pro  arbitratu,  ubicunque  voluerit,  ab  eo  discedere.  Ees  enim  non 
valde  tuta  esset,  nec  uniformitatem  inducere  posset,  quam  opta- 


Aquav.  de  opinionum  delectu.  1618.  31 

mus.  Quare  etsi  justis  de  causis  non  visum  esr  nobifi  ba  ill<> 
ordine  propositionum  inserere  Catalogum  liberarum,  voluums 
tamen,  ut  eum  Rectores,  Praefecti  studiorum  et  Lectorea  apnd 
se  habeant;  ut  intelligant,  sibi  vel  sequendum  S.  Thomam,  vd. 
si  quando  aliam  sententiam  tueri  voluerint,  in  iis  tanturn  p 
esse  libertatem.  Sic  enim  fiet,  ut,  cum  sint  certae  et  numeratae, 
uniformitas  non  magnopere  laedatur,  et  cum  sint  probatorum 
Auctorum  receptae  et  a  pluribus  examinatae,  vitetur  novitatifi 
periculum,  et  securitas  teneatur. 

Catalogus  liberarum  Propositionum. 
Ex  prima  parte. 

1.  An  secundum  absolutam  Dei  potentiam  repu- 
gnet  communicari  viatori  evidentem  abstractivam  noti- 
tiam  articulorum  fidei?  —  Negant  Durand.  in  proleg.  q.  3. 
a.  2.  et  2*  sent.  d.  13.  q.  2.  Henr.  quodl.  2.  q.  5.  a.  2.  et  alii 
recentiores.  Affirmant  Scot.  2.  d.  3.  q.  9.  Henr.  Gand.  quodl. 
8.  q.  14.  et  colligitur  ex  S.  Thoma  2  II  q.  1.  a.  1.  et  III.  q.  11.  a.  1. 

2.  An  secundum  eandem  absolutam  Dei  potentiam 
repugnet  a  beatis  Deum  videri  per  speciem  impressam, 
quamvis  de  facto  non  sic  videatur? —  Affirmat  repugnare 
S.  Thom.  I.  q.  12.  a.  2.  Negat  repugnare  S.  Bonav.  3.  d.  14.  a. 
1.  q.  3.  et  2.  sent.  d.  3.  part.  2.  a.  2.  q.  2  ad  lm  Scotus  2.  d. 
3.  q.  9.  Aureolus  apud  Capreolum  in  4.  d.  49.  q.  5.  a.  2.  Richardus 
utramque  partem  putat  probabilem  1°  sent.  d.  3.  q.  7.  et  2°  d« 
14.  a.  1.  q.  3. 

3.  An  Moyses  et  Paulus  divinam  essentiam  vide- 
rint?  —  Affirmat  S.  Thom.  I.  q.  12.  a.  11.  secutus  S.  Augustinum 
et  Basilium.  Negat  Dion.  Areop.  c.  4.  Eccl.  Hierarch.  Chrysost. 
hom.  14.  in  Jo.  1.  Cyrill.  in  Joan.  1.  1.  c.  22.  Iren.  1.  4.  adv. 
haereses  c.  37.  Greg.  Naz.  principio  1.  2.  de  Theol.  Gregor.  1. 
Mor.  18.  c.  37.  Quos  sequuntur  multi  recentiores,  praesertim 
Cajetan.  in  Exod.  33.  et  Num.  12. 

4.  An  praevideat  Deus  futura  contingentia  in 
reali  eorum  coexistentia  cum  sua  aeternitate?  —  Affir- 
mat  S.  Thom.  I.  q.  14.  a.  13.  Negat  S.  Bonav.  1.  d.  39.  a.  2. 
q.  3.     Scotus  ibid.  q.  1.     Bichardus  a.  1.  q,  1.  et  alii. 

5.  An  omnium,  quae  realiter  inter  se  distinguunt  uv, 
sint  in  Deo  propriae  ideae,  ut  sunt  exemplaria  facti. 
bilium?  —  Negat  S.  Thomas  I.  q.  15.  a.  3.    Affirmant  Richar- 


32        Eatio  studiorum  et  institutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


dus  1.  d.  36.  a.  2.  q.  4.     Albert    M.   apud    Carthus.   ibid.   q.  2. 
Gabr.  1.  d.  35.  q.  5.  a.  2.  et  alii. 

6.  An  causae  secundaeaDeo  moveantur  et  ad  ope- 
randum  applicentur  per  realem  aliquem  in  eas  influ- 
xum,  tametsi  non  praedeterminantem  liberas  causas? 
—  Affirmat  hunc  influxum  S.  Thomas  I.  q.  105.  a.  5.  Negant 
Ocham1  1.  2.  q.  5  a.  2  sq.  Gregor.  Arim.  1°  d.  45.  q.  1.  et2? 
d.  35.  q.  1.  a.  3.  Gabr.  2°.  d.  1.  q.  2.  a.  2.  Non  praedeterminari 
causas  liberas  affirmant  iidem  tres  ultimi  Auctores  et  Scot.  2°  d. 
31.  a.  unic.  §.  ad  solutionem  istorum.  Aegid.  2°  d.  1.  p.  1.  q.  2. 
a.  6.  et  d.  37.  q.  1.  a.  3.  Capreol.  1.  d.  36.  q.  1.  a.  1.  ad  2.  contra 
4.  conj.  Cajet.  1.  q.  19.  a.  6.  Ferrar.  1.  1.  contra  gentes  c.  67. 
et  1.  3.  c.  66.  et  colligitur  ex  S.  Thoma  de  veritate  q.  5.  a.  9.  ad 
10?  et  de  malo  q.  3.  a.  2.  et  1  II  q.  9.  a.  6.  ad  3m 

7.  An  repugnet,  ut  actu  infinitum  creari  possit 
tam  in  quantitate,  quam  in  qualitate,  sive  naturali 
sive  supernaturali  qualibet?  —  Affirmat  repugnare  S.  Tho- 
mas  I.  q.  7.  a.  3  sq.  Negant  repugnare  Thom.  Argent.  2°  d.  1. 
q.  2.  a.  4.  Ocham  1.  2.  q.  8.  et  quodl.  2.  q.  5.  Greg.  Arim.  1. 
d.  44.  q.  4.  quod  Durandus  probabile  putat  1.  d.  43.  q.  2.  et 
Marsil.  1.  1.  q.  2.  a.  3. 

8.  An  Spiritus  Sanctus  procedat  ex  amore  etiam 
creaturarum  secundum  Esse  possibile?  —  Negant  Scot. 
2.  sent.  d.  1.  q.  1.  a.  2.  et  quidam  Thomistae  recentiores.  Affir- 
mat  Cajetan.  1.  p.  q.  34.  a.  3.  Ferrar.  1.  4.  contra  gentes,  c.  13. 
et  colligitur  ex  S.  Thoma  I.  q.  20.  a.  2.  ad  2m  et  q.  34.  a.  3. 
ad  2m 

9.  An  relatio  divina  secundum  se  et  secundum 
esse-ad,  ut  concipitur  ab  essentia  distinctum,  sit  per- 
fectio  in  suo  genere?  —  Negant  Scot.  3.  d.  1.  q.  4.  et  in 
quodl.  q.  5.  a.  2.  et  Cajetan.  1.  p.  q.  28.  a.  2.  Affirmant  Ocham 
ibid.  7.  q.  3.  Gabr.  ibid.  q.  3.  a.  3.  Joann.  Major  ibid.  q.  1. 
et  colligitur  ex  S.  Thoma  I.  q.  28.  a.  2.  ad  3?  et  de  potentia  q. 
9.  a.  9.  ad  2m  15m  18?  et  q.  10.  a.  1.  ad  6?  et  7?;  et  q.  8.  a. 
2.  ad  1? 

10.  An  mundum  esse  coepisse,  ratione  naturali  de- 
monstrari  possit?  —  Negat  S.  Thom.  I.  q.  46.  a.  2.    Affirmant 

1  Cod.  n.  semper  „Ochan."  Derf  Franziskaner  Occam  oder  Ocham  f  1343. 
(1347?) 


Aquav.  de  opinionnni  delecta.  1613. 


Henr.  Gand.  quodl.  1.  q.  7.  Richard.  2.  d.   1.  a.  3.  q.  4 
utramque  partem  problematicam  putat  2.  d.   1  q.  3.  et  ;iJii. 

11.  An  plures  Angeli  in  eadem  specie  sint?  i  <1 
tamen  non  repugnat  secundum  absolutam  Dei  poten- 
tiam.  —  Negat  S.  Thom.  I.  q.  50.  a.  4.  Affirmant  Alex.  Halens. 
p.  2.  q.  20.  membr.  6.  a.  2.  Aibert  M.  in  Btnuxna  p.  2.  tract. 
2.    q.    8.     S.    Bonav.    2.    d.  3.  a.  2.  q.  1.  Scot.  ibid.  q.  7.  et  alii. 

12.  An  spirituali  substantiae  ratio  essendi  in  loco 
sit  transiens  operatio  seu  virtutis  applicatio?  ea 
tamen  large  sumenda  est,  si  ponitur  ratio  essendi  in 
loco.  —  Affirmat  S.  Thom.  I.  q.  52.  a.  1.  sq.  Negant  Scot.  2. 
d.  2.  q.  6.    Eich.  1.  d.  3.  a.  2.  q.  1.    Durand.  ibid.  q.  1.  et  alii. 

13.  An  species  intelligibiles  ita  per  se  et  non  per 
accidens  infusae  fuerint  Angelis,  ut  eas  per  intellec- 
tum  agentem  abstrahere  nequeant  a  rebus?  —  Affirmat 
S.  Thomas  I.  q.  55.  a.  2.  Negant  S.  Bonav.  2°  sent  d.  3.  a.  4.  q. 
1.  Scot.  ibid.  q.  10.  Richard.  a.  6.  q.  2.  et  alii. 

14.  An  Angelus  per  eandem  speciem  concreatam, 
qua  cognoscit  specificam  naturam,  cognoscat  etiam 
omnia  ejus  individua,  cum  existunt?  —  Affirmat  S.  Th>>m. 
I.  q.  57.  a.  2.  Negant  Scot.  2.  d.  3.  q.  ultima.  S.  Bonav.  et  Ei  h. 
locis  praeallegatis ;  et  alii. 

15.  An  universaliores  sint  species  superiorum 
quam  inferiorum  Angelorum?  —  Affirmat  S.  Thom.  I.  q. 
55.  a.  3.  Negat  Scotus  2.  d.  3.  q.  10.  Aureol.  apud  Capreol.  ibid. 
q.  2.  a.  2.     Ocham  1.  2.  q.   14  sq.     Jo.  Major  2.  d.  3.  q.  6. 

16.  An  Angelus  nec  componere,  nec  dividere,  nec 
discurrere  possit,  etiam  in  naturalibus?  —  Negat  S.Thom. 

1.  q.  50.  a.  3  sq.  Affirmat  Scot.  2.  d.  7.  q.  1.  et  in  prol.  q.  4.    Gabr 

2.  d.  3.  q.  2.  a.  2.  concl.  8.     Ocham  1.   2.  q.  14  sq.  et  alii. 

17.  An  Angeli  ex  aliqua  actuali  inconsideratione 
peccaverint?  —  Affirmat  Thom.  I.  q.  63.  a.  1.  Negant.  Alb. 
M.  2.  d.  5.  n.  2.  S.  Bonav.  ibid.  a.  1.  q.  1.  Scot.  2°  d.  6.  q.  1, 
et  alii. 

18.  An  Angeli  in  primo  instanti  suae  creationis 
peccare  potuerint?  —  Negat  S.  Thom.  I.  q.  63.  a.  1.  Affirm. 
Scot.  2.  d.  1.  q.  2.  a.  1.  Aureol.  ap.  Capreol.  2°  d.  4.  q.  1.  a.  2. 
Ocham  quodl.  2.  q.  6.  Marsil.  1.  2.  q.  3.  a.  2.  Greg.  Arim.  2. 
d.  3.  4.  et  5.  q.  2.  a.  2. 

Monuuienta  Germaniae  Paedagogica  IX 


34  Ratio  studiorum  et  lustitutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

19.  An  Angeli  mali  ex  sua  ipsorum  natnra  inflexi- 
biles  manserint  in  termino  viae:  tametsi  boni  ex  solis 
liberi  arbitrii  viribns  non  potuerint  gratiam  retinere 
et  conservare  perseveranter ?  —  Affirmat  S.  Thom.  I.  q.  64. 
a.  2.  Negant  S.  Bonav.  2.  d.  7.  a.  1.  q.  1.  Aegid.  2.  d.  7.  q.  1. 
a.  2.    Durand.  2.  d.  7.  q.  2.    Scot.  2.  d.  7.  q.  1.  a.  2.  et  alii. 

20.  An  locutio  Angelorum  fiat  eomodo,  quemtra- 
dit  S.  Thomas?  —  A  modo,  quem  tradit  S.  Thom.  I.  q.  107.  a.  1. 
ceteri  Doctores  recedunt  et  ita  divisi  sunt  etiam  inter  se,  ut 
pauci  in  eandem  opinionem  consentiant. 

21.  An  quatuor  superiores  Ordines  Angelorum  nun- 
quam  mittantur?  Et  an  Archangelus  Gabriel  sit  supre- 
nius  inter  Archangelos  tantum  ?  —  Affirmat  Dion.  Areop. 
c.  8.  et  14.  Coelest.  Hierarch.  Sequitur  S.  Thom.  I.  q.  112.  a.  4. 
Negat  S.  Grreg.  hom.  34.  in  Ev.,  quam  probabilem  sequuntur 
Scot.  2.  d.  10.  q.  unica.  Duraud.  ibid.  q.  1.  et  utramque  senten- 
tiam  sustineri  posse  ostendit  Magister  ibid. 

22.  An  Angeli  Custodes  omnes  singulorum  homi- 
num  sint  ex  infimo  Ordine?  —  Affirmat  S.  Thomas  I,  q. 
113.  a.  3.  Negat  S.  Chrysost.  hom.  60.  in  Matth.  Sequuntur 
alii  recentiores. 

23.  Quae  libertas  data  est  de  Angelorum  cogniti- 
one,  an  eadem  concessa  intelligatur  in  quaestionibus 
de  cognitione  animae  separatae?  —  S.  Thom.  I.  q.  89.  a.  3. 
non  concedit  animae  separatae  nisi  communem  et  confusam 
cognitionem,  nec  per  species,  quas  ipsa  per  se  possit  acquirere. 
S.  Bonav.  4.  d.  10.  p.  2.  a.  1.  q.  1.  animam  separatam  dicit  co- 
gnoscere  eo  modo,  quo  Angelus,  cui  intellectum  agentem  attribuit, 
quo  possit  abstrahere  species  a  rebus,  quibus  distincte  naturalia 
cognoscat.  Idem  Scot.  4.  d.  45.  q.  2.  et  Eichard.  ibid.  dist.  10. 
a.  1.  q.  2. 


Ex  prinia  Secundae. 

1.  An  beatitudo  formalis  supernaturalis  in  patria 
consistat  in  actu  intellectus?  —  Affirmat  S.  Thom.  1.  II. 
qu.  |3.  a.  4.  Negat  Scot.  in  4°  d.  49.  q.  4.  Quo  pertinent 
Doctores,  qui  beatitudinem  principaliter  ponunt  in  vohmtate,  ut 
Aegid.  2.  d.  16.  q.  2.  a.  3.  Rich.  ibid.  a.  1.  q.  7.  Bonav.  in 
3.  d.  27.  a.  2.  q.  1.  et  d.  31.  a.  3.  q.  1.  et  alii. 


Aquav.  de  opinionum  delectn.     lBKi. 


2.  An    sine   praevio    practiei    intellectne   defecta 

nequeat  esse  prava  voluntatis  electio?  quanqiutm  illn 
posito  non  semper  haec  sequitur.  —  Affirmat  S.  Thom.  I.  <\.  63. 
a.   1.     Negant   Scotus   3°   d.   36.   q.    1.  a.  2.      Rich.  2".    d.  38 

2.  q.  4.     Aegid.  2".    d.  25.  q.  1.  a.  5.  et  alii. 

3.  Anvoluntas  ad  eliciendam  primam  volitionem 
boni  moralis  determinetur  a  Deo?  —  Affirmat  S.  Thom.  I. 
q.  63.  a.  5.  Negant  Scotus  2"  d.  5.  q.  2.  Durand.  ibid.  q.  2. 
Gabr.  2.  d.  4.  q.  1.  a.  3.  dub.  1.  et  alii. 

4.  An  inter  duo  bona  inaequalia  pro  libi to  possit 
voluntas  eligere  minus?  —  Negare  videtur  S.  Thom.  1  II. 
q.  13.  a.  6.  ad  3'.n  Affirmant  Henr.  Gand.  quodl.  1.  q.  16  et  17. 
Ocham  1.  3.  q.  12.  a.  4.  Gabr.  2".  d.  22.  q.  2.  a.  3.  et  3'.'  sent. 
d.  26.  q.  1.  a.  2.  et  colligitur  ex  Scoto  ibid.  q.  I.  a.  2. 

5.  An  imperium  seu  lex  sit  actus  intellectus?  Et 
an  post  judicium  practicum  inter  voluntatis  actum  et 
executionem  requiratur  alius  actus,  quod  sit  imperi- 
um?  —  Affirmat  S.  Thom.  1  II.  q.  17  a.  1.  Negant  Scotus  3° 
d.  36.  q.  1.  a.  3.  Aegid.  2°.  d.  42.  q.  1.  a.  1.  Richard  2°.  d. 
38.  a.  2.  q.  4.     Durand.     2°.    d.  38.  q.  2.  et  alii. 

6.  An  bonitas  et  malitia  moralis  sint  essentiales 
differentiae  actus  interioris  voluntatis  in  esse  natu- 
rali?  —  Est  quaestio  recentiorum  nondum  satis  explanata,  et  in 
utramque  partem  jactata.    Vide  Barth.    Medinam  la    2!"  p.  1.  a. 

3.  ad  ult.  et  q.  19.  a.  1. 

7.  An  actus  exterior,  sive  ut  est  objectum  volun- 
tatis,  sive  ut  est  in  executione,  habeat  formaliter  boni- 
tatem  et  malitiam  moralem  ex  objecto  et  circumstan- 
tiis  relatis  ad  rectam  rationem  solum?  —  Negant  Alb.  M. 
2?  d.  42.  a.  1.  S.  Bonav.  2°.  d.  42.  a.  1.  q.  1.  Richard.  2?  d. 
40.  a.  2.  q.  2.  Affirmat  Scotus  in  quodl.  q.  18.  a.  3.  Aureol. 
apud  Capreol.  2°.  d.  42.  q.  1.  a.  2.  et  colligitur  ex  S.  Thom.  1  II. 
q.  21.  a.  1.  sq.  et  q.  20.  a.  1. 

8.  An  praeter  fortitudinem  et  temperantiam,  in 
appetitu  sensitivo,  sint  aliae  in  voluntate  virtutes 
ejusdem  nominis  et  objecti?  —  Negat  S.  Thom.  1  II  q.  56. 
a.  6.  Affirmant  Scotus  in  3°  d.  31.  q.  unica.  S.  Bonav.  in  3°. 
d.  33.  a.  2.  q.  3.  Altisiod.  1.  3.  tract.  2.  c.  3.  q.  1.  Rich.  in 
3.  d.  33.  a.  1.  q.  1. 


36  Ratio  studiornm  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

9.  An  prudentia  sit  unus  liabitus?  —  Affirmat  S. 
Thom.  1 II.  q.  54.  a.  4.  Negant  Alb.  M.  31  d.  36.  a.  1.  Scotus 
31  d.  36.  q.  un.  a.  2.  dub.  2.  Ocham  quodl.  4.  q.  6.  a.  2.  Greg. 
Arim.  in  prol.  q.  3.  a.  1. 

10.  An  dentur  virtutes  morales  infusae  ex  genere 
realiter  distinctae   a  moralibus,  quae  possunt  acquiri? 

—  Affirmat  S.  Thom.  1  II.  q.  63.  a.  3.  Negant  Scot.  3l  d.  36. 
q.  un.  a.  3.     Durand.  3.  d.  33.  q.  4.     Gand.  quodl.  6.  q.  12. 

11.  An  dona  Spiritus  Sancti  sint  alii  habitus  a 
virtutibus?  —  Affirmat  S.  Thom.  1  II.  q.  68.  a.  1.  Negant 
Scot.  3°.  d.  34.  q.  unica.  Altisiod.  1.  3.  tract.  11.  c.  1.  q.  3. 
Durand.  3°.  d.  34.  a.  1.,  qui  problematice  in  utramque  partem 
disputat,  et  alii. 

12.  An  peccatum  esse  possit  sine  ullo  actu?  — 
Negat  moraliter  loquendo  S.  Thom.  1  II.  q.  71.  a.  5.  Affirmant 
Durand.  21  d.  35.  q.  2.  Marsil.  1.  2.  q.  21.  a.  2.  Adrian.  in 
4.  Sent.  q.  3.  de  Eucharistia  ad  6.  principale,  et  alii. 

13.  An  originalis  peccati  subjectum   sit   essentia 
animae?    —   Affirmat  S.    Thom.  1  II.  q.  83.  a.  2.     Negant  S. 
Bonav.  2.  d.  31.  a.  1.  q.  2.     Scot.  2.  d.  32.  q.  un.     Durand.  2°. 
d.  31.  q.  3.  et  alii. 

14.  An  ratione  solius  originalis  justitiae  Adam 
non  potuerit  peccare  venialiter,  antequam  mortaliter. 

—  Affirmat  S.  Thom.  1 II.  q.  89.  a.  3.  Negat  Scot.  2.  d.  21. 
q.  1.  a.  1.  Eichard.  ibid.  a.  7.  q.  1.  Gabr.  ibid.  d.  22.  q.  1. 
a.  3.  et  alii. 

y.  32.  15.    An  Angelus  non  potuerit  prius  venialiter  quam 

mortaliter  peccare?  —  De  hac  eadem  est  diversitas,  quae 
de  14. 

16.  An  sit  aliquo  d  Dei  praeceptum,  quo  unusquis- 
que  teneatur  ad  Deum  converti,  cum  primum  ad  usum 
rationis  pervenerit?  —  Affirmat  S.  Thom.  III.  q.  89.  a.  6. 
Alii  vero  Doctores  de  hoc  praecepto  fere  nihil. 

17.  An  gratia  justificans  sit  alius  habitus  a  cari- 
tate?  —  Affirmat  S.  Thom.  1  II.  q.  110.  a.  3.  Negant  Scot.  2. 
d.  27.  q.  un.  Bichard.  21  d.  26.  a.  1.  q.  1.  Henr.  Gandav.  quodl. 
4.  q.  10.  et  alii. 

18.  An  ex  habitu  gratiae,  non  ex  auxilio  speciali, 
eliciatur  ultima  dispositio  ad  gratiam,  tainetsi  ad  eam 
producendam  non  concurrat   dispositio  ut  instrumen- 


Aquav.  de  opinionum  delectn  1613.  37 


tum  Dei?  —  Affirmat  S.  Thom.  1  II.  q.  113.  a.  8.  X 
communiter  Neoterici,  et  id  videtur  conformius  Conc.  Trid. 
c.  6.  et  7. 

19.  An  per  absolutam  Dei  potentiam  repugnft, 
sine  ulla  infusa  qualitatepeccatum  dimitti,  imperfecl  i 
tamen  remissione,  quae  a  Christiana  justificatione 
multum  differat?  —  Negare  videtur  S.  Thom.  III.  q.  113. 
a.  2.  Affirmat  Scot.  1°.  d.  17.  q.  2.  a.  2.  et  4':  d.  1.  q.  3.  et  6. 
S.  Bonav.  in  4m  d.  1.  a.  3.  q.  3.  et  d.  17.  a.  1.  q.  1.  Durand- 
1'!    d.  17.  q.  1.  et  alii. 

20.  An  omnes  actus  justorum  moraliter  boni, 
quamvis  ne  virtualiter  quidem  relati  in  Deum,  sint 
meritorii!  —  Affirmat  S.  Thomas  2°.  d.  40.  q.  1.  a.  5.  Negat 
Scotus2°.  d.  41.  q.  unica ;  et  4°  d.  6.  q.  6.  S.  Bonav.  2.  d.  41. 
a.  1.  q.  3.     Durand.  2.  d.  40.  q.  2.  et  alii. 

Ex  secunda  Secundae 

1.  An  cum  scientiae  actu  circa  idem  objectum  in- 
compossibilis  sit  actus  fidei?  —  Negat  S.  Thom.  2  11.  q. 
1.  a.  Affirmat  Altisiod.  1.  3.  tract.  3.  c.  1.  q.  4.  Alens.  3.  p. 
q.  68.  membr.  7.  a.  3.  S.  Bonav.  3°.  d.  24.  a.  2.  q.  3.  Durand. 
in  prol.  q.   1.  a.   1.  et  alii. 

2.  An  peccatum  mortale  expellat  caritatem  non 
demeritorie  tantum,  sed  etiam  effective?  —  Affirmat 
S.  Thom.  211.  q.  24.  a.  10.  Negant  Scot.  4'!  d.  1.  q.  1.  Du- 
rand.  3°  d.  31.  q.  1.  a.  1.  S.  Bonav.  3'?  d.  31.  a,  1.  q.  1. 
Bichard.  3°    d.   31.  a,   1.  q.   1.  et  alii. 

3.  An  diligendi  inimici  difficultas  nunquam  tanta 
sit,  ut  diligendi  amici  perfectionem  excedat?  —  Affir- 
mat  S.  Thom.  2  II.  q.  27.  a.  7.  Negant  Alb.  M.  3?  d.  30.  a.  3. 
S.  Bonav,  ibid.  a.  1.  q.  6.     Durand.   ibid.  q.  2.  et  alii. 

Ex  Tertia  parte. 

1.  An  Adam  non  peccante  Filius  Dei  fuisset  in- 
carnatus?  —  Negat  S.  Thom.  III.  q.  1.  a.  3.  Affirmat  Scotus 
3°  d.  2.  q.  3.  Alensis  p.  3.  q.  2,  membr.  13.  Alb.  M.  3°  d.  20. 
a.  4.  et  alii, 

2.  An  accidens  et  materia  prima  a  diviuo  suppo- 
sito  assumi  ac  terminari  possint?  —  xAffirmat  Scot.  3]  d.  1. 
q.  1.  a.  3.  Marsil.  1.  3.  q.  3.  a.  1.  Gabr.  3.  d.  1.  q.  20.  a,  1. 
et  alii.     Negant  quidam  recentiores. 


38        Batio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

3.  An,  sicut  in  Christo  Domino  sunt  duae  naturae, 
i  ta  sint  et  duae  existentiae,  divina  et  humana?  —  Negare 
videtur  S.  Thom.  III.  q.  17.  a.  2.  Affirmat  Scot.  3°  d.  6.  q.  1. 
Rich.  ibid.  a.  2.  q.  2.     Durand.  q.  2.     Alb.  M.  artic.  1.  et    alii. 

4.  An  in  Christo  scientia,  quae  suapte  natura  pot- 
est  acquiri,  propriis  actibus  acquisita  fuerit,  et  non 
infusa  per  accidens?  —  Affirmat  S.  Thomas  III.  q.  9.  a.  4. 
Negant,  in  Christo  fuisse  ullum  scientiae  habitum  humana  ac- 
quisitum  industria,  S.  Bonav.  3.  d.  17.  a.  3.  q.  1  sq.  Scot.  ibid. 
q.  3.  Durand.  q.  4.  Palud.  q.  2.  qui  addit,  eam  scientiam,  quae 
propriis  actibus  erat  aquirenda,  fuisse  illi  per  accidens  infusam 
a  principio,  quam  multi  recentiores  sequuntur. 

5.  An  secundum  influentiam  meriti  Christus  sit 
caput  Angelorum?  —  Hanc  vix  attigerunt  antiquiores.  Inter 
Neotericos  controversia  est. 

6.  An  in  Christo  sint  duae  reales  Filiationes?  — 
Negat  S.  Thom.  III.  q.  35.  a.  5.  Affirmat  Scotus  3°  d.  8.  q. 
un.  Rich.  ibid.  a.  2.  q.  2.     Durand.  ibid.  q.  1.  et  alii. 

7.  An  beatissima  Virgo  in  Conceptione  Christi 
cooperata  sit  active,  tametsi  nullo  modo  per  semen?  — 
Negat  S.  Thom.  III.  q.  32.  a.  4.  Affirmat  Scotus  3?  d  4.  q.  un. 
Gabr.  ibid  q.  un.  a.  2.     Jo.  Major  q.  3  et  alii. 

8.  De  latria,  quam  S.  Thomas  censet  debe[ri  cruci 
et  imagini  Christi,  doceatur  quod  varius  Provinciarum 
obtinuit  usus,  qui  sicubi  fere  nullus  est,  res  libera  sit. 

9.  An  Christi  anima  ad  Purgatorii  locum  descen- 
derit  secundum  substantiam,  et  inde  liberaverit  omnes 
animas,  etiam  quae  nondum  plane  satisfecerant?  —  Negat 
S.  Thom.  III.  q.  52.  a.  2.  et  8.  Affirmat  S.  Bonav.  3°  d.  22.  q.  5. 
G-abr.  ibid.  q.  un.  a.  3.  dub.  3.  Thom.  Argent.    q.  un.  a.  4.  et  alii. 

10.  An  character  sit  in  intellectu  tanquam  insub- 
jeeto,  pertineatque  ad  secundam  speciem  qualitatis?  — 
Affirmat  S.  Thom.  III.  q.  63.  a.  4.  Negat  Scot.  in  4°  d.  6.  q. 
10.  S.  Bonav.  ibid.  a.  1.  q.  1.  et  3.  Alb.  M.  ibid.  a.  3.  quaesti- 
uncula  ult.     Durand.  4.  d.  4.  q.  1.  et  alii. 

11.  An  Apostoli  initio  baptizaverint  sub  hac 
forma:  „In  nom.  Chr  isti  ;c."?_  Affirmat  S.  Thom.  III.  q.  66. 
a.  6.  Negant  recentiores  secuti  SS.  Patres,  ut  Cyprianum  ep. 
ad  Jubajanum;  Basil.  1.  d.  Spir.  S.  c.  12.;  Athanas.  1.  1.  de  unica 
Deitate;     Damascenum  libr.  4.  c.  10.  et  alios. 


Aqimv.  dc  opininiiuiii  delectn.     1613.  .",'.» 

12.  An,  invitie  parentibus  et  tutoribue,  infidi  1  ium 
infantes  baptizare  liceat,  cum  sunl  sub  po\  butorum, 
vel  cum  parentes  sunt  mancipia  Christdanorum,  vel  cum  jhtu 
morituri  surit,  nisi  subversio  vel  scandalum  timeatur? 
absolute  S.  Thomas  2  IT.  q.  10.  a.  12.  Affirmant  absolute  Scot. 
4.  d.  4.  q.  11.     Gabr.  ibid.  q.  2.  dub.  1.  et  multi  recentii 

13.  An  ad  justificandum  in  circumcisione  parvu- 
lum  fuerit  satis  sola  Synagogae  fides,  quae  et  pr-r  rnrnluni 
Sacramenti  applicabatur  ab  intendente  facere  quod  Synagoga? 
—  Affirmat  S.  Bonav.  4.  d.  1.  a.  3.  q.  1.  Altisiod.  1.  4.  tract.  1.  c.  5. 
Durand.  in  4.  d.  1.  q.  8.  et  alii.     Negant  quidam  recentirc 

14.  An  corpus  Cbristi,  ut  est  in  Sacramento,  pos- 
sit  alios  videre  aut  ab  aliis  videri  sive  sensu  sive  in- 
tellectu?  —  Negat  S.  Thom.  IIL  q.  76.  a.  7.  Affirmat  Scot. 
4.  d.  10.  q.  8.  Aegid.  theorem.  29.  de  Sacr.  Euch.  Durand.  in 
4.  d.  10.  q.  4.  et  alii. 

15.  An  vini  consecrati  aliquae  particul  ae  corrum- 
pantur,  si  aliud  addatur  ejusdem  speciei  aut  diversae, 
etiamsi  non  sit  magnae  quantitatis?  —  Affirmat  S.  Thom. 
III.  q.  77.  a.  8.  Negant  S.  Bonav.  4.  d.  12.  a.  2.  q.  2.  n.  32. 
et  31.    Richard.  ibid.  a.  4.  q.  1.    Durand.  q.  3.  Major  q.  4.  et  alii. 

16.  An,  quando  i'n  Eucharistia  caro  vel  puer1)  ap- 
paret,  ibi  adhuc  sit  Christi  corpus  sacramentaliter, 
ita  ut,  quod  cernitur,  non  sit  ipsa  Christi  caro,  sed  carnis  sacra- 
mentum?  —  Affirmat  S.  Thom.  III.  q.  26.  a.  8.  Negant,  ibi 
sacramentaliter  esse  corpus  Christi,  Durand.  4.  d.  10.  q.  4.  et 
multi  recentiores.  Alex.  x^lens.  p.  4.  q.  11.  §.  penult  docet,  esse 
veram  carnem  in  propria  specie  apparentem ;  quod  et  Gabriel 
putat  probabile  in  Canonum  Missae  lect.  Idem  Guimundus  et 
Lantfrancus  ab  Alensi  citati. 

17.  An  panis  ex  farina  et  aqua  rosacea  conlectus 
sit  idonea  materia  Sacramenti  Eucharistiae,  quamvis 
illum  consecrare  sit  contra  praeceptum?  —  Negat  S.  Thom.  III. 
q.  74.  a.  7.  ad  3?  Affirmant  Cajetan.  ibid.  Alex.  Halensis  p.  I. 
q.  20.  membr.  4.  a.  1.  §.  5  ad  finem;  et  reliqui  recentiores. 

18.  An  amissa  gr  atia  et  opera  peccato  mor  l -.ifica  t  a, 
juxta  dispositionis  proportionem  et  non  ex  toto,  per 
poenitentiam  reviviscant?  —  Affirmat  S.  Thom.  III.  q.  89. 
a.  2.  Negant  Alb.  M.  in  4.  d.  14.  a.  22.  Altisiod.  in  3m  tract. 
6.  c.  4.    Eich.  4.  d.  14.  a.  8.  q.  2.    Gabriel  ibid.  q.  3.  a.  3.  et  alii. 

1  Das  Jesuskind,  mit  Bezug  auf  die  Vision  einer  Heiligen. 


40        Katio  studiorum  et   institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu    III 


p.  33.  19.     An   necessarium    sit   confiteri   circumstantias 

tam  notabiliter  aggravantes  malitiam  ejusdem  speciei, 
ut  magnopere  atque  evidenter  varient  statum  poenitentis,  et  Con- 
essarii  judicium  de  illo?  —  Negat  S.  Thom.  4.  d.  16.  q.  3.  a.  2- 
quaestiuncula  1.  Affirmat  Altisiod.  1.  4.  tract.  6.  c.  3.  q.  3.  Alex. 
p.  4.  q.  18.  membr.  3.  a.  4.  §  2.  Alb.  M.  in  4.  de  17.  a.  36.  Scot- 
4.  d.  17.  q.  unica,  a.  2.  et  alii. 

20.  Anexercere  actum  conjugalem  causa  vitandae 
tantum  fornicationis  in  se  ipso,  non  adhibitis  prius  reme- 
diis  aliis,  sit  peccatum  veniale?  —  Affirmat  S.  Thom.  4.  d.  31. 
q.  2.  a.  2.  Negant  Altisiod.  1.  4.  tract.  9.  c.  4.  q.  2.  Scot.  4. 
d.  26.  q.  un.  Durand.  4.  d.  31.  q.  4.  et  alii. 

21.  An  ignis  gehennae  concurrat  ad  spiritus  cruci- 
andos  ut  instrumentum Dei?  tametsi  affirmativa  pars,  ut  plus 
habet  pietatis,  ita  magis  commendanda  sit.  —  Negat  S.  Thom. 
I.  q.  64.  a.  4.  et  communior  Scholasticorum  opinio.  Affirmant 
plerique  recentiores  secuti  S.  Greg.  1.  4.  dial.  c.  29;  S.  Hilarium 
in  ps.  143.;  S.  Aug.  1.  21.  de  civ.  Dei,  c.  11.;  Greg.  Naz.  orat. 
40.  in  s.  baptisma,  et  alios. 

Ani  madversio.  Si  qua  docuerint  Catholici  Doctores 
(quicunque  illi  fuerint)  suo  quidem  tempore  probabilia,  sed  quae 
postmodum  Ecclesia  aut  aliter  se  habere  declaravit,  aut,  ut  aliter 
se  haberent  constituit ,  in  iis  satis  constat,  eos  sequendos  non  esse. 


De  opinionum  delectu 
pro  Scripturae  et  Controversiarum  Professoribus.1 

Quoniam  non  solum  Scholasticorum  Theologorum  consu- 
lendum  est  securitati  et  concordiae,  sed  eorum  quoque,  qui  Scrip- 
turas  et  Controversias  explicant:  in  hornm  gratiam  Senten- 


1  Wir  wiederhojen  die  friiher  gemachte  Bemerkung,  dafs  kein  Ordensge- 
neral  einen  theologischen  Satz  zensurieren  kann.  Dies  steht  einzig  der  kirch- 
lichen  Obrigkeit  zu.  Daher  sind  die  folgenden  Thesen  einzig  als  admini- 
strative  Arordnungen,  beziehungsweise  Verbote  zum  zwecke  der  Eintracht 
u.iter  den  Lehrern  aus  der  G.  J.  zu  betrachten.  Manche  Thesen  (z.  B.  de 
Script.  3,  7,  19;  de  Eccl.  3,  7,  10)  sind  obnehin  beim  heutigen  Stande  der  Theo- 
logie  nicht  so  ohne  weiteres  festzuhalten. 


Aqnav.  de  opinionnm  delectn.   1 « ".  1 3 .  11 


tiae,  quae  sequuntur,  definitae  sunt.  Quarum  qnidem  paulo  majorem 
numerum  esse  oportuit,  quod  in  aliis  qnaestionibns  brevil 
seu  paucitatem  eorum,  quae  distinete  praescribuntur,  satifl  com- 
pensat  praesidium  S.  Thomae,  quo  istae  materiae  ferme  deetitn- 
untur.  Huc  accedit,  quod  hae  disputationes  cum  fidei  Catholioae 
veritatibus,  quas  nunc  exagitant  Haeretici,  tanta  connexione  con- 
junguntur,  ut  se  mutuo  foveant  ac  muniant  non  parum:  et  qni 
de  unis,  ut  oportet,  non  sentit,  alteras  statim  faciat  infirmiorea. 
Est  ad  haec  his  in  rebus  lubricum  sane  judicium  et  lapsus  longe 
proclivior,  quam  in  multis  ex  S.  Thoma  definitis.  quare  major 
suspicio  periculi  pleniorem  quoque  poscebat  explanationem.  Op- 
tandum  tandem  est,  ut  quoties  Haeretici,  ut  solent,  in  capita^ 
quae  praescribuntur  hoc  loco,  digrediuntur,  Catholici,  praesertim 
Nostri,  concorditer  iis  solideque  respondeant,  ne  nostris  illi  dis- 
sensionibus  aut  incautis  locutionibus  nostra  debilitari,  sua  corro- 
borari  arbitrentur.  Ob  firmiorem  itaque  doctrinae  constantiam 
in  rebus  tam  periculosis  aliquanto  plura  quam  de  ceteris  enu_ 
cleate  tradi  visa  sunt,  hoc  fere  modo. 


De  Scripturis  Canonicis. 

1.  Ne  in  minutiis  quidem  sensus  ullus  falsus  est  in  verbis 
sive  Canonici  Scriptoris,  sive  personarum,  quas  Scripturae  intro- 
ducunt  loquentes  ut  plenas  Spiritu  Sancto. 

2.  Yerba  primorum  exemplarium  et  fontium  incorruptorum 
fuerunt  omnia  et  singula  a  Spiritu  Sancto  dictata  secundum  sub- 
stantiam,  multiformiter  tamen  pro  varia  instrumentorum  con- 
ditione. 

3.  Tituli  Prophetarum  et  Psalmorum  Canonici  sunt. 

4.  Post  Concilium  saltem  Tridentinum  pro  Canonicis  ha- 
benda  sunt  capita  quaedam  Esther,  ultimum  caput  Marci,  historia 
Susannae  et  hujusmodi. 

5.  Concilii  Tridentini  decreto  repugnat  omnis  sensus  con- 
trarius  sensui,  quem  vulgata  editio  latina  reddit  evidenter. 

6.  Sensus  non  contrarius  vulgatae,  sed  diversus,  non  pro- 
hibetur  a  Concilio,  si  cum  authentico  stare  potest. 

7.  Tridentinum  Concilium  non  solum  in  quaestionibus  fidei 
et  morum,  sed  in  omnibus  plane  rebus  vulgatam  editionem  faeit 
authenticam,  ita  ut  nihil  eorum,  quae  in  ea  continentur,  fal- 
sum  sit. 


42        Ratio  studiornm  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

8.  Non  facile  suspicandum  est,  aliquid  extraneum  additum 
et  insertum  esse  textui  sacro,  nisi  constet  autoritate  SS.  Patrum- 
AHqua  tamen  (sed  nonnisi  a  Sanctis  Patribus  aut  probatis  Auc- 
toribus  observata)  creduntur  ab  interprete  latino  addita,  quan- 
quam  ex  aliis  Scripturae  locis  transposita:  et  haec  canonica  sunt. 

9.  Sin  aliqua  apposuit  de  suo  interpres  ad  exprimendum 
id,  quod  in  energia  Hebraeorum,  Grraecorum  verborum  implicite 
et  virtualiter  inclusum  est,  sacra  et  Canonica  sunt. 

10.  Factae  etiam  videntur  fuisse  nonnullae  additiones  ad 
etymologiam  vocabuli  exprimendam,  quae  in  novo  Testamento 
sunt  ipsius  Canonici  Scriptoris  et  ideo  Canonicae. 

11.  In  veteri  autem  Testamento  vel  fuerunt  etiam  Scrip- 
toris  Canonici  (licet  postea  interciderint)  atque  ideo  canonicae, 
vel  Interpretis,  quae  canonicae  quidem  non  sunt,  non  tamen 
rejiciendae. 

12.  Nominum  propriorum,'  quae  in  fontibus  habentur,  inter- 
dum  signincationem  fuisse  constat  immutatam  ab  interprete  ad 
exprimendam  allusionem,  quae  iisdem  nominibus  conservari  non 
potuit,  ut  in  arboribus  apud  Danielem,  in  his  canonica  est  non 
harum  vocum  substantia  seu  significatio,  sed  cognata  quaedam 
allusio,  quae  in  primis  fuerat  exemplaribus. 

1 3.  Interpretatio  nominum  propriorum  per  Rabbinos  facta  seu 
per  Rabbinistas,  si  a  vulgata  editione  dissonat,  suspecta  debet  esse. 

14.  Sed  si  hujusmodi  interpretationes  factae  sunt  per  Auc- 
tores  plane  Catholicos  asserentes,  vocabula,  quae  in  fontibus 
habentur,  esse  aequivoca,  recipi  possunt,  sed  textui  non  prae- 
ferantur. 

15.  In  iis,  quae  in  Hebraeis  Graecisque  Codicibus  contraria 
sunt  latinae  vulgatae,  Decreto  Concilii  Tridentini  derogata  est 
omnis  fides  aliis  linguis,  cum  de  earum  textibus,  corrupti  sint 
nec  ne,  jus  habeat  Ecclesia  dubitandi. 

16.  Versio  septuaginta  Interpretum,  quamdiu  incorrupta 
mansit,  authentica  fuit  et  infallibilis  auctoritatis. 

1 7.  Cum  Hebraei  Graecique  Codices  contraii  non  sint  latinis, 
sed  diversi,  si  quam  eorum  lectionem  Patres  plerique  omnes  in- 
corruptam  esse  testantur,  eam  authenticam  esse  credendum  est. 

18.  In  iisdem,  si  de  alicujus  hebraeae  graecaeque  lectionis 
synceritate  non  conveniunt  Patres  aut  nihil  dicunt,  recentiores 
vero  eam  incorruptam  esse  praedicant,  probabilis  erit,  et  vulgatae 
latinae  explanationem  poterit  adjuvare. 


Aqaav.  de  opinionnm  delectn  1H13.  49 


19.  Ea,  quae  in  vulgata  editione  habentur,  nec  veritue 
nec  simpliciter  melius  verti  potuerunt:  aliqua  tamen  claritu  i  I 
significantius  verti  potuisse,  nihil  prohibet. 

20.  Christus  et  Apostoli  non  allcgarunt  Scripturas  per  ac- 
eommodationem  ad  rem  suam,  sed  juxta  sensum  verum  illius 
loci  et  intentum  a  Spiritu  Sancto. 


De  Ecclesia. 

1.  Vera  Dei  Ecclesia  visibilis  est  illa,  quae  in  externo  cultu, 
h.  e.  in  externa  fidei  professione  et  in  Sacramentorum  partici- 
patione  communicat  cum  vero  capite  Christi  Vicario,  qui  est 
Romanus  Pontifex. 

2.  In  tota  hac  Ecclesia  visibili  vera  fides  interior  deficere 
rion  potest,  licet  eam  in  singulis  hujus  Ecclesiae  partibus  esse 
non  sit  necessarium. 

3.  Is,  cui  vel  fides  interior  vel  baptismalis  character  deest, 
si  in  externo  cultu  Sacramentorum  et  fidei  professione  ciin  vera 
Ecclesia  communicat,  est  vere  ac  proprie  membrum  Ecclesiae 
ut  visibilis,  licet  putative  tantum  sit  menibrum  Ecclesiae  sim 
pliciter,  quae  cultum  includit  tam  exteriorem  quam  interiorem 
saltem  ex  charactere  et  fide. 

4.  Fide  interiore  et,  baptismali  charactere  praediti,  licet 
peccatores  sint,  non  viva  quidem,  proprie  tamen,  vere  et  sim- 
pliciter  membra  sunt  Ecclesiae. 

5.  Catechumenus,  licet  fidelis,  non  est  simpliciter  membrum 
Ecclesiae,  sed  secundum  quid  et  inchoative. 

6.  Haereticus,  per  Eeclesiae  sententiam  praecisus,  simpli- 
citer  non  est  Ecclesiae  membrum,  nec  intra  Ecclesiam  nisi  imper- 
fecto  quodam  modo  ratione  characteris. 

7.  Nec  Scriptura  verior  seu  veracior  est  quam  Ecclesia,  nec 
Ecclesia  quam  Scriptura;  sed  eadem  utriusque  est  veritas  ab  assi- 
stentia  Spiritus  Sancti. 

8.  Nobis  quidem  notior  ac  prior  est  Ecclesiae  veritas  quam 
Scripturae;  secundum  se  autem  et  ex  natura  rei  veritas  Ecclesiae 
pendet  a  veritate  Verbi  Dei,  cum  Ecclesia  nihil  definiat  nisi  ex 
verbo  Dei  scripto  vel  tradito. 

9.  Ecclesiae,  quae  est  Judex  et  animata  lex,  postestas 
patet  latius  quam  Scripturae. 


44         Ratio  studiornm  et  institntiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

10.  Scripturae  verba  etiam  a  Deo  sunt,  et  rationes  et 
factorum  narrationes :  quae  tria  non  sunt  in  Ecclesiae  constitu- 
tionibus  semper  a  Deo,  sed  substantia  definitionum  duntaxat. 

De  Concilio  et  Romano  Pontifice. 

1.  Licet  Generale  Concilium  a  Romano  Pontifice  legitime 
congregetur  et  sub  ejus  obedientia  perseveret  praesidentibus  et 
consentientibus  Legatis  Apostolicis,  ejus  tamen  definitiones  (nisi 
in  Summi  Pontificis  decreto  ad  Concilium  misso  expresse  con- 
tineantur)  de  fide  non  sunt,  antequam  a  Papa  confirmentur. 

2.  De  facto  nullum  unquam  Romanorum  Pontificum  fuisse 
haereticum,  probabilius  est  et  a  nobis  strenue  defendeudum;  posse 
vero  ut  bominem  et  Doctorem  privatum  haereticum  esse,  proba- 
bile  facit  communior  Scholasticorum  opinio :  licet  contrarium 
satis  pie  credi  possit. 

3.  Papa,  sit  potest  haereticus  esse,  non  desinit  esse  verus 
et  legitimus  Papa,  priusquam  declaretur  haereticus  vel  ipsa  facti 
notorietate,  vel  generalis  Concilii  sententia. 

4.  Probabilius  est,  non  deponi  tunc  Papam  a  Concilio 
judiciaria  ac  superiori  potestate,  sed  a  Deo  immediate,  posita 
tamen  humana  declaratione  velut  conditione  sine  qua  non. 

5.  Tempore  schismatis  si  post  diligentem  Ecclesiae  inqui- 
sitionem,  quis  sit  verus  Papa,  nescitur  aut  dubitatur,  perinde 
est  ac  si  nullus  esset  Papa. 

6.  Apostolicae  traditioni  magis  consentaneum  est,  Papatum 
Episcopatui  Romano  annexum  esse  jure  divino. 

7.  Probabilius  etiam  est  esse  de  fide  immediate,  eum,  qui 
Jam  canonice  electus  et  ab  Ecclesia  receptus  est  pro  vero  Papa, 

p.  35.  |  esse  verum  et  legitimum  Papam:  neque  id  locum  habere 
duntaxat,  pustquam  Papa  aliquod  edidit  decretum  fidei,  sed 
etiam  antea. 

8.  Male  sonans  ac  periculosum  est  sentire,  in  canonizandis 
Sanctis  aut  Religionibus  approbandis  Papam  errare  posse. 

9.  Antequam  Papa  vel  Concilium  aliquid  definiant  de  fide 
et  moribus,  divino  tenentur  praecepto,  humanam  inquisitionem 
et  discussionem  adhibere. 

10.  Infallibilitas  non  est  promissa  divinitus  huic  discussioni, 
sed  conclusioni. 

11.  Licet  haec  discussio  major  minorve  pro  rerum  gravi- 
tate  esse  debeat,   non  potest  tamen  tanta  rei  gravitas  esse,  ut 


Aquav.  de  opinionum  delectu.    1613.  45 

Papa  indigeat  Generalis  Concilii  discussione  ad  infallibiliter  de- 
finiendum. 

12.  De  fide  est  Papae  seu  Concilii  definitio,  com  dicit: 
trarium  anathema  sit;  haereticum  est;  repugnat  Ecclesiae,  Eyan- 
gelio,  Scripturae,  et  hujusmodi. 

13.  Nec  secundum  privatam  opinionem,  sed  ex  Cathedra 
respondet,  remque  de  fide  statuit  esse,  cum  Papa  ad  id,  de  (juo 
consulitur,  directe,  absolute  et  sine(  haesitatione  respondet,  ali- 
quo  modo  significans,  velle  se  ad  recipiendum  obligare  Ecclesiam : 
idque  cum  res  ad  fidem  moresve  pertinet. 

14.  Pontifex  errare  non  potest  in  definiendis,  quae  con- 
tractuum  propria  sunt:  nec  ejus  aliquod  Decretum  ducendum 
est  illegitime  vel  injuste  factum. 

De  Traditionibus. 

1.  Divina  Traditio  est,  quam,  licet  in  Scripturis  non  ha- 
beatur,  ex  ore  Christi  acceperunt  Apostoli ;  et  hoc  est  de  fide. 

2.  Idem  judicium  est  de  Apostolica  Traditione,  quam  ut 
instrumenta  Spiritus  Sancti,  seu  Spiritu  S.  dictante  Apostoli  tra- 
diderunt  Ecclesiae. 

3.  Est  quaedam  Apostolica  Traditio,  quam  Apostoli  ut 
Ecclesiae  Gubernatores  sanxerunt,  et  haec  recipit  dispensationem, 
nec  est  de  fide: 

4.  Multo  minus  veteres  quaedam  Traditiones,  quae  ad  hi- 
storiam  licet  ab  Apostolorum  temporibus  deductam  pertinent,  non 
ad  jus.  Ad  jus  autem  pertinere  Sancti  Petri  adventum  et  Ca- 
thedram  in  Urbe,  satis  constat. 

De  Doctorum  Autoritate. 

1.  Cum  Sancti  Doctores  in  aliquo  consentiunt,  est  prae- 
ceptum  Ecclesiae,  ne  ab  illis  recedatur  in  iis,  quae  sunt  fidei  et 
morum,  et  in  expositione  Scripturae. 

2.  Si  unanimis  Sanctorum  Doctorum  consensus  affirmat, 
aliquid  esse  de  fide  aut  dogma  Ecclesiae,  id  est  de  fide,  non 
propter  eorum  autoritatem  definiendi  res  fidei,  sed  indicandi  et 
testificandi  quod  aliunde  est  de  fide. 

3.  Sin  Doctores,  cum  consenserint,  non  asserant  id  de  fide, 
sed  quod  docent  probent  ex  Scriptura  vel  ex  traditione  vel  ex 
Eccle  i  e  definitione,  et  cum  haec  ipsa  per  se  evidentia  sint,  ipsa 
per  se  faciunt  rem  de  fide. 


46         Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

4.  Sin  Scripturae  et  Eeclesiae  Sanctiones  non  sunt  adeo 
clarae  et  evidentes,  tunc,  quod  unanimi  Doctorum  consensioni 
adversatur ,  non  est  haereticum,  sed  erroneum ;  si  tamen,  quod 
Doctores  docent,  asseveranter  doceant. 

5.  Si  quid  unanimiter  docent  Scholastici  Theologi,  de  quo 
Patres  nihil  dixerunt,  sunt  de  ipsis  faciendae  eaedem  fere  distincti- 
ones,  quae  supra  de  Sanctis  Doctoribus  factae  sunt,  licet  non 
eodem  plane  gradu. 


Drei  wichtige  Dekrete  des  P.  General  CL  Aquaviva 
iiber  tkeologiscke  Fragen. 

Nr.  30. 

I.  Decretum  de  gratia  efficaci.     14.  Dec.  1613. 

(Archiv.  Gerni.,  Rhen.  Inf.,  XIII.  A.  1,  p.  65  —  ri  —  ;  Bhen.  Sup.,  XIII. 
B.  p.  572  sq.    -  rs  — ) 

Vorb  emerkung.  Uber  die  zwischen  den  Dominikanern  und  Jesuiten 
vor  demPapste  gefuhrten  Disputationen  iiber  dieGnade  s.  G.  Schneemann 
S.  J.,  die  Entstehung  der  thomistisch-molinistischen  Controverse.  I.  u.  II.  Frei- 
burg  1879-80. 

Cum  vel  ad  eam,  quae  in  Constitutionibus  tantopere  com- 
mendatur,  animorum  conjunctionem,  et  uniformitatem  soliditatem- 
que  doctrinae,  vel  ad  bonam  Societatis  apud  Externos  existima- 
tionem  plurimum  referat,  in  rebus  praesertim  gravioribus,  Nostris 
(quantum  fieri  potest)  occasiones  praescindere  novas  subinde  opi- 
niones  excogitandi,  re  diu  multumque  cum  PP.  Assistentibus 
considerata1  ac  Domino  diligentissime  commendata,  visum  est 
nobis  serio  statuendum  graviterque  mandandum,  quod  praesen- 
tibus  pro  officii  nostri  autoritate  et  obligatione  statuimus  et  man- 
damus2,  —  ut  in  tradenda  divinae  Gratiae  efficacitate  Nostri  eam 
opinionem  sequantur,  sive  in  libris  sive  in  lectionibus  ac  publicis 
disputationibus,  quae  a  plerisque  Societatis  nostrae  Scriptoribus 
tradita,  atque  in  controversiis3  de  auxiliis  divinae  Gratiae  coram 


1  rs.  re  din  cousid.  cum  PP.  Ass.  —  2  rs.  om.  „et  mandamus."  —    3  ri. 
controversia. 


Drei  wiehtige  Dekrete  Aquavivit.s.  1618.14.  47 

Pontificibus,   piae   memoriae  Clemente  VIII.  et  S"."   Domino1   N. 
Paulo  V.,  tanquam  magis  consentanea  SS.  Angustino  e1  Thorna»-, 
gravissimorum  Patrum  judicio,   explicata   et  defensa   est,    N 
in  posterum  omnino  doceant,    inter'  eam  gratiam,   qnae   effectmu 
reipsa  habet  atque  efficax  dicitur,  et  eam,  quam  sufficientem  no- 
minant,    non   tantum  discrimen   esse   in    actu   secundo,    quoda 
una  ex  usu  liberi   arbitrii  etiam   cooperantem   gratiam   habentifi 
effeetum  sortiatur,    altera    non   item;    sed   in   ipso   actu  primo, 
quod,    posita  scientia  conditionalium,    ex    efficaci    Dei   propoedto 
atque    intentione    efficiendi    certissime3  in  nobis   boni,    de4  indu- 
stria  ipse  ea  media   seligit,    atque   eo  modo   et   tempore    confert^ 
quo   videt   effectum    infallibiliter   habitura,    aliis   usurus,    si  haec 
inefficacia5   praevidisset.     Quare    semper   moraliter0  et  in  ratione 
beneficii  plus  aliquid  in  efficaci  quam  in  sufficienti  Gratia  et  in 
actu  primo  contineri.  atque  hac  ratione  efficere  Deum,  ut  re  ipsa 
faciamus,   non   tantum   quia  dat    gratiam,    qua   facere    possimus. 
Quod  idem  dicendum  de  perseverantia,  quae  procul  dubio  donum 
Dei  est.  —  Eoma,  14.  Dec.  a.  1613.  —  01.  A. 


Nr.  31. 

II.  De  tyrannicidio.     1.  Aug.  1614. 

Arch.  Germ.,   Rhen.  Inf.  XIII.  A.  1.  p.  65  sq.  —  ri  —  Rhen.  Sup.  XIII. 

B.  p.  117  —  rs  — .) 

Vorbemerkung.  Die  Erlaubtkeit  des  „Tyrannenmordes"  war  im  1H. 
und  im  Beginne  des  17.  Jahrh.  eine  bei  den  Theologen  leidenschaftlich  venti- 
lierte  Frage;  den  Mitgliedern  der  Gesellschaft  Jesu  ist  es  nnter  strengstem 
Gehorsam  und  unter  Strafe  der  Exkommunikation  („in  virtute  sanctae  obedien- 
tiae  et  sub  poena  excommunicationis")  verboten,  sich  im  bejahenden  Sinne  aus- 
zusprechen.  Ober  das  Geschichtliche  der  Frage  verweisen  wir^anf  G.  Schnee- 
mann  S.  J.  „Demokratische  Lehren  undf  Tendenzen  des  Katholicismus  ini  16. 
Jahrh,"  in  den  „Stimmen  aus  M.-Laach",  II.  Bd.  1872.  S.  375  ff.  u.  502  ff., 
ganz  vorzuglich  aber  auf  J.  Janssen,  Gesch.  V,  S.  536  ft'. 

Etsi  jam  inde  a  6.  Julii  1610  Decretum  ediderimus  adver- 
sus    doctrinam    de    Tyrannicidio,    quod  tum  voluimus  ad  omnes 

1  rs.  om.  „S'V°  D."  —  2  ri.  ehem.  „qui",  eine  sp&tere  Hand  korrigierte 
„quod";  rs.  quia.  —  3rs.  certissimi.  — -  *  rs.  ex.  —  6  rs.  addit  „futura".  — 
8  rs,  oiu.  „moraliter". 


48        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


Provinciales  transniitti l  atque  observari  diligentissime :  quia  tamen 
nunc  primum  animadvertimus,  quod  nobis  vehementer  displicuit, 
non  ad  omnes  pervenisse,  ideo2  statuimus  illud  idem  renovan- 
dum  ac  serio  inculcandum. 3  Quir  et  expresse  mandavimus,  ut 
ad  omnes  omnino  Provinciales  mitteretur.  Est  autem4  hujusmodi : 
Quandoquidem  Societatis  Scriptoribus  ac  Theologis,  qui 
docent,  caeterisque  omnibus  operariis  haud  satis  est  pervidere, 
p-  66.  quod  in  aliorum  |  Scriptorum  libris  reperitur,  sed  illud  etiam  est 
apprime  considerandum,  sintne  opiniones  validis  nixae  fundamen- 
tis,  tutae,  probatae,  scandalis  aut  aliis  incommodis  minime  ob- 
noxiae :  ideo  sane  "justissimas  ob  causas,  quae  ad  hoc  consilii  nos 
impellunt,  praesenti  Decreto  praecipimus  in  virtute  s.  obedientiae 
sub  poena  excommunicationis  et  inhabilitatis  ad  quaevis  officia, 
suspensionis  a  divinis,  et  aliis  arbitrio  nostro  reservatis,  ne  quis 
deinceps  nostrae  Societatis  religiosus,  publice  aut  privatim,  prae- 
legendo  aut  consulendo,  multo  etiam  minus  libros  conscribendo, 
affirmare  praesumat,  licitum  esse  cuicunque  personae,  quocunque 
praetextu  tyrannidis,  Reges  aut  Principes  occidere,  seu5  mortem 
eis  machinari;  ne  videlicet  isto  praetextu  ad  perniciem  Principum 
aperiatur  via,  atque  ad  turbandam  pacem  eorumque  securitatem 
in  dubium  vocandam:  quos  potius  ex  divino  mandato  revereri 
atque  observare  oporteat,  tanquam  personas  sacras  a  Domino 
Deo  pro  felici  populorum  gubernatione  in  eo  gradu  constitutas. 
Provinciales  autem,  qui  aliquid  horum  resciverint,  nec  emenda- 
rint,  aut  non  praevenerint  hujusmodi  incommoda,  efficiendo,  ut 
hoc    Decretum    sancte    observetur,  volumus  eos  non  modo  prae- 


1  rs.  transcribi.  —  2  ri.  idem. 

8  Das  Dekret,  auf  welches  der  P.  General  hinweist,  findet  sich  im  Ar- 
chiv  der  deutschen  Provinz  Rhen.  Sup.,  XIII.  R.  p.  106,  jedoch  mit  dem  Datum 
vora  14.  Aug.  (Tag  des  Eintreffens ?)  1610  und  lautet: 

„Occasione  eorura,  quae  Parisiis  gesta  sunt  circa  lihrnm  P.  Marianae. 
nolleraus  quemquam  de  nostris  assumere  sihi  causam,  vel  solicitudinera  defen- 
dendi  P.  Marianae,  sive  respondendi  pro  illo,  aut  acta  illa  examinandi  aut  re- 
prehendeudi.  Quare  hac  de  re  praemonendam  Rm  V">  censuimus,  ut  per  suam 
Provinciam  caveat,  ne  quid  tale  nostrorum  aliquis  attentet,  aut  si  quis  jam 
quicquam  moliretnr,  desistere  jubeatur;  uam  si  quae  necessaria  nos  existhna- 
vimus  in  hac  parte,  commendavirans  jam  quibus  opus  erat,  et  Patres  nostri 
in  Francia  curam  necessariam  gerent  etiam  ex  directione  nostra,  ut  proinde 
reliquos  omnes  abstinere  par  sit,  et  necessarium  judicemus.  Quod,  ut  dixi,  R. 
V.  cum  suis  omnibus  curabit  diiigenter." 

*  rs.  om.  „autem".  —  6  rs.  aut. 


Drei  wichtige  Dekrete  Aquavivas.  1M:j.14.  \<j 


dictas    poenas    incurrere,    sed  etiam  officio  privari,  ut  sic  01 
intelligant,    quis    sit   ea   de  re    Societatis    sensus,    neqne    pl 
unius  error  suspectam  reddat  Societatem    nniversam;    qnanqnani 
apud    aequos    rerum    aestimatores    certum    sit,   partis  uniu 
membri   culpam  toti  corpori  reliquo  attribui  jure  non  debere.  — 
Volumus    praeterea,  ut  Provinciales  de  hoc  accepto  Decreto  cer- 
tiores    nos   faciant:  idemque  per  suam  quisque  Provincinm  cnrei 
promulgandum,    et  in  singulis  Domibus  ac  Collegiis  referendum 
in  libros  ordinationum  ad  perpetuam  ejus  memoriam.  —    Roma 
l.Aug.  a.  1614. 

Nr.  32. 

III.   De  potestate  Pontificis  et  Tyrannicidio  ad  Provincialcs. 

2.  Aug.  1614. 
(Archiv.  Germ.,  Rhen.  Iuf.,  XIII.  A.  1.  p.  66.) 

Non  unis  antehac  literis  particulariter  ad  quosdam  d  •  So- 
cietate  variis  locis  constitutos  datis,  tum  vero  anno  1613. 
mense  Jan.  communiter  ad  omnes  Transalpinas  Provincias  or- 
dinavimus,  ne  Tractatus  seu  scripta  Nostrorum,  quae  de  materiis 
hoc  tempore  controverti  solitis,  nominatim  de  potestate 
Pontificis  super  alios  Principes  agunt,  in  lucem  prodeant, 
priusquam  Romae  recognita,  licentiaque  excusionis  eorun- 
dem  a  nobis  facta  fuerit.  Et  quoniam  id  nobis  plurimum  cordi 
hactenus  fuit,  tum  quia  ex  mente  S"1.1  D.  N.  esse,  tum  etiam  quod 
ad  Societatis  tranquillitatem  nomenque  bonum  non  parum  conferre 
intelligimus,  et  e  contra  ex  defectu  observationis  hujus  nostrae 
ordinationis  plurima  eaque  gravissima  incommoda  oriri  posse  ani- 
madvertimus,  si  non  re  ipsa  experimur:  —  Necessarium  duximus 
hisce  nostris  Rae  Va.e  etiam  in  virtute  s.  obedientiae  commendare, 
ne  in  sua  Provincia  quidpiam  quacunque  occasione  et  lingua 
evulgari  patiatur  a  Nostris  conscriptum,  in  quo  de  potestate  Pon- 
tificis  supra  Eeges  Principesque,  aut  etiam  de  Tyrannicidio  aga- 
tur.  —  Quodsi  quid  recens  de  his  materiis  editum  fuerit, 
B,a  Va  omnem  conatum  studiumque  adhibebit  in  eo  suppri- 
mendo,  quoad  super  eo  moniti,  quid  facto  sit  opus,  respondeamus. 
Certe  ne  proximis  nundinis  Francofordiensibus  ejusmodi  quidpiam 
prodeat,  non  nemo  veretur.  Id  vero  si  esset,  foret  Societati  in- 
commodum  quam  maxime,  adeoque  Nostris  omnibus  in  Gallia 
degentibus  commune  summumque  periculum.     Unde  nec  mirabi- 

Monumeatn  Gffrninniae  Paedagogica  IX  4 


50         Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


tur  Ra.  V*  ,  si  hujus  nostrae  ordinationis  executionem  sedularn 
oravioribns  ei  verbis  commiserimus,  iterumque  quanto  maximo 
possumus  affectu  commendemus.  Quodsi  forte  quidpiam  hac  de 
re  ista  in  Provincia  seu  isthic  seu  alibi  scriptum  (quo  de  R*e  V*e 
erit  diligenter  inquirere)  edatur,  praeter  suppressionem  ejusdem 
R*  V*  qnam  citissime  nos  certiores  faciet.  —  Roma,  2.  Aug. 
1614. 


Nr.  33. 

In  wieweit  der  Lehre  des  h.  Thomas  zu  folgen? 

Heur.  Schereni,  Provincialis  Rheni,  Litterae 

de  praxi  Decreti  A.  R.  P.  N.  circa  doctrinam  D.  Thomae. 

Anno  1615.    13.  Dec. 

(Arch.  Germ.,  Rhen.  Sup.,  XIII.,  B.  1.  p.  538.) 

Quod  quaerit,  an  contra  S.  Thomae  doctrinam  doceri  possit 
ex  Scriptura,  Canonibus  et  philosophia;  distinguendum  videtur: 
manifestas  et  apertas  D.  Thomae  sententias  ex  Scriptura  Canoni- 
busve  refutare  non  licet,  sed  jubemur  eas  sequi.  Supponit  enim 
Societas,  D.  Thomae  claras  et  expressas  sententias  non  pugnare 
cum  scriptura  et  Canonibus,  sed  istis  tanquam  fundamentis  niti, 
exceptis  illis,  quas  liber  studiorum  excepit.  Interpretationem 
porro  Scripturae  vel  Canonum  manifestae  D.  Thomae  doctrinae 
repugnantem  non  esse  veram  Scripturae  interpretationem.  Nisi 
enim  Societas  hoc  veluti  certum  supponat,  quomodo  praeciperet, 
nos  in  omnibus  scholasticis  quaestionibus,  in  quibus  clare  de 
S.  Thomae  doctrina  constat,  D.  Thomam  sequi?  Porro  si  quaestio 
sit  de  formali  Scripturae  vel  Canonum  sensu,  quis  verus  vel  ger- 
manus  hujus  Scripturae  vel  Canonis  sensus  sit,  non  est  necesse 
D.  Thomam  sequi,  dummodo  talis  Scripturae  v.  Canonis  sensus 
non  asseratur  esse,  qui  clare  et  aperte  pugnet  cum  manifesta 
D.  Thomae  doctrina.     Ratio  horum  est: 

Aliud  est  hanc  v.  illam  sententiam  in  se  veram  et  probatam 
esse ;  aliud  vero,  rationem  seu  argumentum,  quo  probatur,  istius 
sententiae  demonstrativum  esse.  Aliud  item  hoc  v.  illud  argu- 
mentum  hujus  v.  istius  sententiae  non  esse  demonstrativum,  et 
huic  vel  isti  sententiae  v.  doctrinae,    cujus  demonstrativum  non 


Die  Propaganda  fiir  KontroverH-Lelirstiihle.     162&.  ol 


est,  manifeste  repugnare.  Ex  hoc  fundamento  Societas  didicit, 
et  docet,  imllam  sententiam  D.  Tliomae  claram  et  expressam  cnm 
ulla  Scriptura  Canoneve  pugnare,  quia  verum  vero  non  repii^ 

Nihilominus  fieri  posse,  ut  iste  v.  iste  Scripturae  Canonumv»- 
locus  pro  hac  Sententia  adductus  non  sit  istius  demonstrativu-. 
vel  quia  germanus  et  legitimus  sensus  quidem  est,  sed  Senter 
pro  qua  allegatur,  non  est  demonstrativus.  Et  quia  D.  Thomas 
ex  professo  totam  Scripturam  vel  jus  Canonicum  non  tractavit: 
hinc  est  quod  interpres  Scripturae  non  obligetur  D.  Thomam  sequi 
in  germano  et  legitimo  Scripturae  sensu  declarando,  dummodo 
talem  sensum  non  probet,  qui  vere  et  certo  pugnet  cum  aliqun 
Scholastica  D.  Thomae  sententia,  de  qua  constat  esse  D.  Thomae 
Sententiam.    Idem  dicendum  et  intelligendum  de  Jure  Canonico. 

Romae  13.  Dec.  1615.  Etc. 


Nr.  34. 

Die  Propaganda  fiir  Erriclitung  von  Lehrstiihlen 
der  theol.  Kontroversen.    1622. 

„De  instituendis  scholis  coutroversiarum  ex  mandato 

jumae  Congr.  pro  fidei  propagatione." 

3.  Sept.  1622. 

(Archiv.  Germ.  XIII.  a.  4.  p.  491.) 

Illn;a  Congregatio,  cui  negotium  fidei  propagandae  commis- 
sum  est,  cum  intelligat,  nihil  esse,  quod  rem  tanti  momenti 
magis  retardet,  quam  idoneorum  operariorum  penuriam;  manda- 
vit  nuper  singulis  religiosorum  Ordinum  Praepositis,  ut  pro  eo 
affectu,  quo  par  est  ab  unoquoque  negotium  suscipi,  ex  quo  maxi- 
mum  divinae  gloriae  incrementum  et  innumerabilium  prope  ani- 
marum  salus  dependet,  omnem  industriam  adhibeant  ad  effor- 
mandos  quam  plurimos  maximeque  idoneos  operarios,  qui  in  redu- 
cendis  ad  orthodoxam  fidem  Haereticis  utiliter  occupari  possint. 
Et  cum  videat,  hujusmodi  operariis  omnino  necessariam  esse  in- 
signem  notitiam  earum  fidei  quaestionum,  quas  hoctempore  Haere- 
tici  praecipue  in  ocnt*  oversiam  vocant,  mandat  eadem  Congregatio, 
ut  quam  pluriir.ae  Scholae  instituatuur,  in  quibus  hae  quaestiones 
studiose  accura  teque  explicentur. 


52         Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

! 

Hisce  justissimis  sapientissimisque  mandatis  etsi  scio  ubique 
a  Societate  pr<j>  suo  Instituto  ita  diligenter  satisfieri,  ut  nihil 
amplius  1118'."  ^ongregationem  desiderare  posse  existimem,  non 
potui  tamen  quin  obediendi  studio  Rae  Vae  voluntatem  ejusdem 
Congregationis  explicarem,  ut  vel  liinc  saltem  nostri  intelligant, 
quam  grata  sint  Sedi  Apostolicae  studia  omnia,  quibus  Haereti- 
corum  conversionem  procurare  contendunt.  Atque  ut,  hoc  co- 
gnito,  majore  adhuc  (si  fieri  possit)  ardore  eadem  prosequi  laborent ; 
ut  videant,  num  pluribus  in  locis  controversiarum  praelectiones 
institui  possint.  Quod  ut  constanter  fiat  in  Provincia  Rae  Va.e  curae 
commissa,  ipsa  quoque  omnem  curam  ac  solicitudinem  adhibeat. 
Illud  quoque  ad  extremum  suis  omnibus  commendet,  ut,  quod 
Illl,a  Congregatio  vehementer  desiderat,  singuli  divinae  Bonitati 
supplicent,  ut  consilia  omnia  conatusque,  quibus  eadem  Congre- 
gatio  fidei  propagationem  promovere  nititur,  adjuvare,  et  ad  op- 
tatos  exitus  deducere  dignetur.  Haec  eadem  E,ae  Vae  semper  adsit 
et  in  suo  servitio  incolumem  servet,  memorem  mei  in  sanctis 
sacrificiis  et  orationibus. 

Romae  3.  Sept.  A.  1622. 


Nr.  35. 

Amtsbuclier 
des  Studienprafekten  der  hoheren  Scliulen. 

Um  1630. 
Libri  praefecti  studiorum  superiorum  facultatum. 

(Arch.  Germ.  XIII.  A.  2.  p.  391  sqq.) 

l".s  Liber  in  folio  compingendus  continebit  res  gestas  Uni- 
versitatis  s.  Academiae,  Facultatis  theologicae  et  philosophicae. 
In  hoc  ergo  libro  scribetur  fundatio  Universitatis  s.  Academiae, 
Facultatis  theol.  et  philos.,  et  quae  notatu  digna  circa  eam  con- 
tigerunt,  privilegia  item  et  immunitates.  His  succedet  narratio 
eorum  omnium,  quae  deinceps  fient,  uti  sunt  examina,  promo- 
tiones,  dimissionesmetaphysicorum,  actiones  scenicae,  disputationes 
et  actus  celebriores  cujusque  Facultatis,  electiones  Eectorum  et 
Decanorum  aliorumque  officialium,  conventus  totius  Universitatis 


Amt.8biicher  <1«h  hfiheren  Studienpr&f.   Ll 


aut  alicujus  Facultatis,  mutationes  professorum,  praefectomm  ei 
Superiorum  Societatis  aut  etiam  externorum,  et  quidquid  demtun 
ad  notitiam  aut  instructionem  posteritatis  devenire  debere  judi- 
cabitur.-  uti  sunt  controversiae,  tumultus,  nomina  examinatorum, 
promotorum,  dimissorum  ex  metaphysica,  consecrantium  se  etiam 
cuicunque  tandem  religioni,  statui  sive  ecclesiastico  sivc  Beculari, 
singulis  annis  numerus. 

2".8  Liber  erit  etiam  in  folio  et  continebit  nomina  eornm, 
qui  singulis  annis  ad  studia  in  quacunque  facultate  admittuntur, 
adscripta  patria,  anno,  mense,  die  et  schola,  ad  quam  qnisqne 
admittitur,  ita  tamen,  ut,  folio  in  duas  aequales  partes  diviso,  w 
priore  scribatur  accessus,  in  posteriore  discessus.  Hujus  libri  tot 
erunt  partes,  quot  sunt  literae  Alphabeti.  In  illo  hoc  fere  modo 
scribetur : 

Anno  1636. 


Valedixit  eodem  anno  ituniK 

ad  Carthusiam.  | 
Discessit  a.  1637,  1.  Aprilis, 

insalutato  hospite. 


Albertus     Hortensius     Embricensis 

9.  Jan.praesentavitse  pro  theologia. 
Andreas  Flavius  Lintzensis  ad  logi- 

cam  6.  Nov. 

3'!8  Liber  erit  juris  academici  et  dividetur  in  varias  partes, 
relicto  post  singulas  certo  spatio  chartae  purae,  ut,  si  quid  adden- 
dum  occurrat,  annotari  possit.  Hic  liber  etiam  in  folio  compin- 
getur.  Prima  pars  complectetur  statuta  generalia  totius  Universi- 
tatis  sive  Academiae,  tam  quae  ab  externis  quam  quae  a  Societate 
facta  fuerint.  Secunda  pars  habebit  statuta  Facultatis  theologicae, 
tertia  pars  statuta  Facultatis  philosophicae.  In  hisce  tribus  parti- 
bus,  si  quae  consuetudines  sint,  quae  praeter  statuta  communiter 
observentur,  eae  etiam  adscribentur,  sed  separatim  a  statutis. 
Quarta  pars  erit  formularum,  in  qua  sc.  describentur  variarum 
rerum  gerendarum  formulae:  v.  gr.  examinum,  promotionum,  depo- 
sitionum,  dimissionum  metaphysicorum,  testimoniorum,  quae  abe- 
untibus  dantur,  et  similium  rerum,  quae  per  annum  faciendae 
occurrunt.  Quinta  continebit  ea  omnia,  quae  a  Superioribus 
Societatis  circa  res  academicas  scripto  mandata  sunt,  inter  quae 
etiam  enumeratio  horum  librorum  censeri  debet.  Sexta  pars 
habebit  Kalendarium  scholasticum  accommodatum  ad  cujusque 
Collegii  festa,  vacationes,  functiones  et  similia. 

4U.S  Liber  complectetur  rationes  pecuniarias  et  dividetur  in 
tres  partes.  Prima  habebit  reditus  et  jura,  ut  vocant,  omnia, 
quae  statis  temporibus  persolvuntur.     His  addentur  ordinationes 


54         Ratio  studiorum  et  iustitutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Superiorum  Societatis  de  modo  accipiendi,  exponendi  et  conser- 
vandi  pecuniam.  In  secunda  parfce  erunt  rationes  accepti  per 
annos,  menses,  dies  dispositae.  In  tertia  parte  rationes  expensi 
soribentur  in  particulari  eodem  ordine,  quo  accepta.  Expedit, 
hunc  quoque  librum  esse  in  folio  compactum. 


Nr.  36. 

Amtsbiicher 
des  Studienprafekten  der  niederen  Schulen. 

Um  1630. 
Libri  Praefecti  studioruui  inferiorum. 

(Ibid.  p.  392  sq.) 

lu.'  Liber  proportione  quadam  continebit  ea,  quae  in  libro 
primo  academico  praescripta  sunt;  compingetur  in  folio. 

2U8  Liber  continebit  nomina  omnium,  qui  ad  scholas  nostras 
admittuntur,  ordine  alphabetico,  adscripto  anno,  mense,  die, 
sohola,  in  qua  quisque  coepit  studere;  aetate  quoque,  patria, 
parentibus  aut  tutoribus  et  iis,  a  quibus  quisque  adducitur.  Hic 
liber  in  folio  compingetur,  et  in  tot  partes  dividetur,  quot  sunt 
literae  Alphabeti,  relicto  spatio  in  singulis  sufficiente.  Modus 
scribendi  erit  hic,  ut  in  una  parte  folii  ponatur  accessus,  in  altera 
discessus,  v.  gr. 

Annus  1634. 


Discessit     a.     1635     insalutato 
hospite. 


Fugit  eodem  anno,  6.  Apr. 


Andreas  Crucius  Bonnensis  anno- 

rum  10,  cujus  parens  Joannes 

Crucius  sutor,   adductus   est  a 

nuncio  Paulo  Knaust  3.  Jan., 

admissus  ad  infimam. 
Antonius  Sextius  Muhlheimensis 

annor.  13,    a  parente  Sempro- 

nio  Sextio,    senatore  loci,    ad- 

ductus  et  ad  secundam  admis- 

sus  6.  Febr.  | 

P.  393.  3U.8   Liber  erit  juris  scholastici  et  continebit  a)  consuetudines 

approbatas  R.  P.  N.  G-eneralis  pro  scholis  inferioribus.     b)  Ordi- 
nationes  P.  Oliverii  ad  scholas  spectantes.     c)     Quae   ex  memo- 


AtnfHliiicher  <leH  niedern  Stndicnpraf.    1K30. 


rialibusa  Provincialibus  datis  aut  alia  ratione  factis  ordinationibus 
scholas  concernunt.  d)  Instructionem  de  studiia  humanioribua 
factam  a.  1619.;  instructionem  pro  Repetentibufl  et  illornm  in- 
structore,  instructionem  pro  professoribus  humaniorum  literarum,  de 

scriptoribus  latinis  legendis,  et  alias  ejusm.  e)  Modum  docendi  I 
chismum  et  Evangelia.  f )  Catalogum  Perpetuum.   g)  Kalendarinm 
scholasticum.    h)  Enumerationera  horum  librorum  et  similia,  qnae 
aut  Praefectum  aut  professores  scire  convenit. 

4':s  Liber  habebit  ascensus,  qui  singulis  annis  celebrantur, 
ad  superiores  scholas,  adscriptis  nominibus  omnium,  qui  praemia 
acceperunt,  qui  illis  proximi  fiierunt  et  qui  ascenderunt. 

5™  Liber  erit  Manuale  Praefecti  in  12°.  compingendus,  in 
quo  discipulorum  per  classes  distributorum  nomina,  cognomina, 
patriae,  paedagogi,  hospitia,  et  quis  ea  noverit,  describuntur.  Fn 
hoc  libro  pcr  annum  annotabit  signa  quaedam  ex  catalogis  prae- 
ceptorum  in  regula  praescriptis,  ex  quibus,  quando  necesse  erit. 
interrogantibus  de  singulorum  statu  et  profectu  possit  respondere, 
Mutabitur  hic  liber,  quoties  ascensus  habetur. 

6"s  Liber  tiet  ex  simul  junctis  et  compactis  catalogis,  qui 
singulis  anuis  Praefecto  pro  examime  exhibentur. 

Obser  vanda: 

1.  Advigilandum  Praefecto  scholarum,  ut  praefectus  biblio- 
thecae  servet  regulam  snam  11.;  nec  tantum  dialogi  et  actiones 
scenicae,  quae  exhibentur,  describantur,  sed  etiani  affixiones  et 
alia,  quae  aliquid  eximium  habuerint;  deinde  ut  carmina  impressa, 
theses,  catalogi  librorum  asserventur,  et,  ubi  aliquantulum  corum 
numerus  excreverit,  compingantur. 

2.  In  Collegiis,  ubi  theologia  et  philosophia  docetur,  depu- 
tandum  aliquem  a  Superiore,  qui  horum  librorum  curam  habeat : 
et  tunc  non  est  necesse,  primum,  secundum  et  tertium  superiorum 
scholarum  diversum  esse  a  primo,  secundo  et  tertio  inferiorum, 
sed  sufficit,  tertium  in  septem  partes  dividi,  et  in  septima  poni 
ea,  quae  ad  scholas  inferiores  pertinent. 

3.  Nota,  valde  expedire,  ut  libri  omnes,  excepto  quinto  et 
sexto  inferiorum,  in  asseribus  et  corio  suilo  (Schweinsleder-Holz- 
band)  cum  clausuris  et  lamellis  aeneis  ad  muniendas  oxtremitates 
compingantur. 

4.  Nota,  non  male  facturos,  si  qui  velint  aliquos  ex  enume- 
ratis  libris  in  plures  dividere,    v.  gr.  librum   secundum  in  eum, 


56         Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


qui  contineat  nomina   accedentium   ad   scho]as,    et   in    eum,   qui 
contineat  nomina  discedentium,  et  ita  deinceps  in  aliis  libris. 

5.  Ubi  nostri  praesunt  Facultati  theologicae  et  philosophicae, 
Decanos  habere  librum,  in  quo  sunt  statuta  et  consuetudines  suae 
Facultatis,  secundo  alium,  in  quo  describantur  res  gestae  istius 
Facultatis. 


Nr.  37. 

Epistola  Adm.  E.  P.  N.   Mutii  Vitellesci 
de  Institutione  Juventutis  et  studiis  litterarum 

proniovendis. 

A.  1639.    12.  Mart.  data. 

(Arch.  Germ.,  Rhen.  Inf.  XIII.  A.  4.    [ri]  p.  497  sqq. ;  Rhen.  aup.  [rg] 
XIII.  B.  p.  141  sqq. ,  Z.  1.  [z]  p.  99  sqq.) » 

Vorbemerkung.  Das  folgende  Rundschreiben,  das  von  Kluckhohn 
(Beitrage,  S.  213)  polemisch  verwertet  wird2,  ist  wegen  der  vorgeschlagenen 
Hilfsmittel  zur  Hebung  des  Gymnasialwesens  charakteristisch. 

Dafs  die  Gymnasieu  in  den  Landern  des  30j.  Krieges  nachliefsen,  ist 
selbstverstandlich,  die  Klage  des  Generals  also  kein  Vorwurf  gegen  die  Jesuiten, 
sondern  ein  Beweis,  wie  rasch  und  kraftig  in  solchen  Fallen  eingegriffen  wird. 
Da  sodann  die  Magistri,  oft  unter  den  mifslichsten  aufseren  Verhaltnissen,  auch 
noch  mit  Arbeit  iiberladen  waren,  so  wird  man  die  vorgeschlagenen  Hilfsmittel, 
die  teilweise  auf  ascetische  und  moralische  Kraftigung  abzielten,  leicht  begreifen. 

Non  est  dubium,  quin  Juventutis  proba  Institutio  sit  prae- 
cipuum  inter  adjumenta,  quae  divina  Providentia  Societati  con- 
cessit  ad  bonos  mores  in  communem  hominum  vitam  inducendos : 
Q.ui  character  et  honoratum  velut  insigne  tam3  proprium  est4 
nostrae  familiae,  ut  non  modo  nos  ab  aliis  Religionibus  separet 
ac  distinguat,  verum  etiam  illustrem  nominis  famam  et  opinionem 

1  Wir  legen  den  sorglicher  geschriebenen  Text  ri.  zu  grunde  und  fiihren 
die  Varianten  von  rs.  und  z.  amRande  an,  ausgenommen,  wo  uns  kritische  Riick- 
sichten  bestimmen,  einer  der  letzteren  Abschriften  zu  folgen. 

2  Zugleich  meint  er,  das',  Schreiben  sei  an  den  oberdeutschen  Provinzial 
„P.  Wolfg.  Gravenegg"  gerichtet  geweseu;  er  tauscht  sich:  es  erging  an  die 
ufanze  Gesellschaft  J. 

3  rs.  om.  „tam".  —  *  z.  proprium  jam  est. 


Vitellescbi  iiber  Jugenderziehung  un<l  Stadienftrderniig  l(  M 


conciliet  apud    omnes    fere  Principes  Christianos,    qtu    • 

non  mediocri  studio   ac  benevolentia    in   ditioni 

carunt,  idque  non  minori  gloria  Dei,  qnam  nostri  Ordini 

mento  aocidisse  videmus. 

Tam  laetus  hic  progressus,  ut  mihi  semper  Qon  vnlgarem 
animi  consolationem  attulit,  ita  me  modo  conji<il  ra  bimorem,  ne 
labatur  in  pudendam  et  inertem  securitatem,  quae  sensim  sine 
sensu,  malae  teredinis  [Holzwurm]  instar,  parta  jam1  bonavitiel 
ac2  corrodat.  Ego  quidem  pro  certo  habeo,  si  quando  Societas 
nostra  a  praeclara  illa  opinione  excideret,  quam  fcam  mnlti 
Provinciis  et  Populis  consecuta  est,  id  non  alia  ratione  eventuium, 
quam  si  iisdem  vestigiis  pessum  eat,  quibus  cnm3  divina  gratia 
ad  eam  pervenit  existimationem*,  quam  videmus. 

Augetur  vero  rnihi  metus,  quod  nonnullae  ad  me  querelae 
deferantur,  dicique  audiam5,  nostrum  hunc  zelum  animique  fer- 
vorem6  in  tenera  aetate  bonis  moribus  et  doctrinis  informanda 
in  dies  minui7;  sive  tempus  id  afferat,  quod  calorem  omnem  op- 
primit,  nisi  novo  igne  sustentetur8;  sive  nonnullis,  praeter  omnem 
rationem,  illa  incidat  cogitatio,  opus  illud  esse  nimis  humile,  leve 
et  laboriosum;  quod  tamen9  nostri  primi  Patres,  tam  praestantes 
Religiosa  pietate,  prudentia  et  doctrina,  non  inferius  quibuslibet 
aliis  ministeriis  duxerunt. 10 

Quare  cum  nolim,  ut  vel  tenuissimum  tam  ingentis  iucom- 
modi  semen  sparsum  fuisse  videatur,  aut  civitatibus,  a  quibus 
tanta  fiducia  et  amore  asciti  fuimus,  data  fuisset11  occasio  querendi 
de  nobis,  quod  minus  illis  satisfaciamus  officioque  nostro;  con- 
stitui  communicare  cum  B/1.  Va.  sensum  animi  mei,  quo  maximo- 
pere  desidero,  ut,  si  quid  forte  in  ista  Provincia  sit  in  eo  genere, 
quod  remedio  indigeat  (quod  volo  mihi  persuadere  non  esse),  id 
pro  ea  fidelitate  et  amore,  quem  tam  bonae  debet  Matri,  qnam 
promptissime  et  efficacissime  adhibeat,  prout  malnm  pOstulare 
videbitur. 

Et  nunc  quidem  mihi  nonnulla12  in  mentem  veniunt,  quae 
duxi  proponenda,  et  majore  quo  possum  affectu  commendanda,  irl 
deinceps  constantissima  diligentia  observentur :  exonerando  etiam 


1  rs.  tain.  —  2  rs.  et.  —  s  rs.  om.  „cum."  —  +  z.  exist.  perv.  (Geueratiui 
z.  voces  frequeuter  trauspouit.)  —  B  z.  deferuutur...  audio.  —  '  z. ardorem.  — 
7  rs.  et  z.  imminui.  —  8  z.  susteutatur.  —  9  z.  om.  „tameuc(.  —  10  rs.  duxeriut 

—  ll  ri.  et  z.  om.  „fuisset".  —  12  rs.  om.  „uonnulla-\ 


58       Ratio  studiornm  et  institntiones  scholasticae  Societatis  Jcsu  IIT 

aliqua  ratione  conscientiam  meam   in  multam  RT  Y".p  caritatem 
et  vigorem  in  urgenda  disciplina. 

T.  Atque  in  primis,  quoniam  internus  animi  cultus  velut 
princeps  rota.  esse  debet,  qua  sacra  haec  machina  movetur,  omni 
studio  providendum  est,  ut  Scholae  et  Seminaria  adolescentum 
a  confessionibus  habeant  eos,  qui  optimi  sint1  exempli,  et  zelo 
sancto  ferantur,  easque  dotes  habeant  a  natura,  animique  induc- 
tionem,  ut  tenerae  aetati  excolendae  bene  et  utiliter  vacare  pos- 
sint,  demittendo  se  religiosa  patientia  et  materna  caritate  ad 
laudabile  hoc  opus,  ita2  ut  contenti  non  sint  eo  labore,  quo 
semel  in  mense  confessiones  illorum  excipiant,  verum  et  saepius 
cum  illis  agant,  sensim  instillando  certa  principia  timoris  Dei, 
ut  lac  divinum,  quod  totum  in  vivum  sanguinem  et  piae  vitae 
sucum  converti  solet.  Nam,  ut  dicit  Clemens  Alexandrinus, 
Puevitia  ipsa  est  uber  aetatis,  et  ab  eodem  ipso  lacte  totius  vitae 
p-  *w.  boriae  vel  malae3  temperatio  dependet.  j  Hujusmodi  autem  homi- 
nes,  si  quando  reperientur,  magno  in  pretio  habendi  sunt,  et 
liberandi  a  quocunque  alio  exercitio,  ut  in  hoc  unum  possint 
mtendere.  Contra  vero  perniciosum  esset  communi  bono ,  si 
Superiores,  ut  satisfacerent4  alicui  nec  zelo  praedito,  nec  satis  in 
illud  ministerium  affecto,  vacuo  potius  loco  implendo,  quam 
officio  rect3  obeundo  providisse  viderentur.5 

II.  Par  diligentia  adhibenda  est  in  conservandis  Congre- 
gationibus  et  providendis  adolescentibus, 6  qui  illis  honori  et  utili- 
tati  esse  possint,  excitando  in  commune7  omnes,  et  devotionem 
promovendo  quantum  fleri  poterit,  ut  primaevus  vigor  ille  reti- 
neatnr  Congregationum,  cum  fuere  velut  purum  ac  syncerurn8 
pietatis  fermentum  a  Regina  Virginum  in  massam  aliorum  ado- 
lescentum  immissum,  quo  mirabilius  illa  temperabatur  et  crescebat 
m  benedictiones  infinitas.  Et  sine  dubio  non  obscura  esset  illa 
fraus  vanitasque,  si,  contempto  praecipuo  Scholarum  firmamento, 
cadere  deinde  illas  atque  abjici  non  sine  dolore  videremus.  Quare 
commendo  Rr  Va.e  quantum  possum  affectu  maximo  Coetus  illos, 
acs  vehementer  hortor,  ut  in  officiorum  distributione  prima  sit 
hujus  cura,  ut  non  cuilibet,  qui  forte  postremus  in  ministeriis 
obeundis  et  rejectaneus  videatur,  committatur  illud,  sed  omnium 


1  rs.  sunt.  —  2  z.  sic  ut.  —  3  ri.  et  z.  bona,  mala.  —  4  z.  satisfiat.  — 
ri.  vidcantur.  —  •  z.  hoininibus.  —  7  rs.  communi.  —  8  ri.  sincerae.  — 
z.  et. 


Vitelleschi  iiber  Jugenderziehung  ond  StudienftJrderung,  l«39.         50 


optimis,  qui  praeclare  sustinere  illud  possint;  adeo  ut  i.stn  oocn- 
patio  omnibus  aliis,  si  necesse  fuerit,  et  studiis  quoque  ipsis  ante- 
ponatur.  Sibi  alioqui  persuadeant  fore,  ut  ea  ratione  omnibus 
satisfiat,  qui,  ut  decet,  existimabunt,  Religiosis  hominibus  eam 
curam  esse  maxime  honoratam,  in  qua1  plus  honoris  in  Dominnm 
redundat,  cui  tanta  gratiarum  mercede  et  donorum  coelestium 
fructu  serviunt. 

III.  Habeatur  cura,  ut  boni  et  peritisint  Magistri  Scholarnm, 
non  qui,  ut  paucos  illos  annos  posuisse  in  docendo  videantur, 
alia  omnia  faciunt,  quam  quae  munus  postulat ;  sed  qui  serio  et 
omnibus  animi  viribus  elaborent  in  promovendis  suis  discipulis, 
tam  in  iis,  quae  ad  doctrinam,  quam  quae  ad  bonos  mores  per- 
tinent.  Quibus  erit  curandum,  ut  praeterDoctrinam  Christianam, 
quae  tam  propria  est  Instituti  nostri,  saepe  etiam  exhortationes 
pro  captu  illorum  habeant,  non  quibus  ad  inanem  ostentationem 
peregrinos  conceptus  venentur,  sed  affectus  potius  solidos  amo- 
remque  erga  ea,  quae  Dei  sunt,  odiumque  peccatorum  imprimere 
in  animis  conentur.  —  Juvabit  etiam  plurimum,  si  cum  suis 
auditoribus  subinde  tractent  et  loquantur,  non  de  vanis2  rumo- 
ribus  seculi  aliisve3  negotiis,  quae  minus  ad  rem  pertinent*. 
quae  maxime  ad  eorum  bonum  et  institutionem  faciunt,  descen- 
dendo  ad  singularia,  quibus  magis  indigere  videbuntur.  et  fami- 
liarius  exponendo,  quonam  modo  se5  in  studiis  et  pietate  gerere 
debeant.  Sibi  autem  in  animum  inducant,  privatum  sermonem 
vel  unicum,  vero  zelo6  et  prudentia  dicentis  instructum,  cormagis 
penetrare,  et  potentius  operari,  quam  multas  lectiones  et  conciones 
in  commune  factas.  Vnde  necesse  est,  ut  Praeceptores  sint  vigi- 
lantes  et  in  officium  suum  intendant:  qui,  si  quando  imbecilliores 
deprehenderentur,  quam  ut  oneri  ferendo  sint,  omni  genere  cari- 
tatis  sublevandi  erunt.  Enimvero  si  impatientes  se  praeberent 
et  necessaria  adjumenta  recusarent,  quibus  fierent  ad  munus7 
idonei,  omnino  a  docendo  removeantur,  tametsi  medium  tantum 
annum  attigissent,  cum  sit  aequius  et  expediat  magis,  ut  unus 
verecundetur,  quam  ut  noceatur  plurimis. 

IV.  Hoc  autem  vitabitur  incommodum,  si  magna  industria 
adhibeatur,  uti  par  est,   in  Magistris  quam  optimis  informandis, 


1  z.  e  qua.  —  2  rs.  novis.  —  3  z.  aliisque.  —  *  z.  pertineant.  —  6  rs. 
„se"  ante  „gerere".  —  *  rs.  „sale"  ac  dicentis  pr.  instr.  —  7  rs.  „qtiibus  a<l 
munus  fierent  idonei/' 


60        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticaft  .Societatis  Jesu  III 


qui  deinde  e1  tam  sancto  exercitio  fractum  capere  possint;  in 
quo  nemo  quamlibet  ob  causam  occupari  debet,  sive  ob  inopiam 
persorjarnm,  vel  supplendae  alterius  absentiae  necessitatem,  de 
quo  certum  non  sit  esse  idoneum.  Confidant  autem  et  spem 
magnam  ponant  Superiores  in  divina  bonitate  et  providentia, 
fore  ut.  nonnullo  adhibito  labore  ac  diligentia  in  quaerendo, 
aptos  et  opp^rtunos  inventuri  sint  ad  praestandum  illud,  quod 
quaeritur.  | 
p.soo.  Ego  certe  tam  singularem  habeo  fiduciam  in   gratia  bene- 

ficioque  nostrae  vocationis,  ut  in  ea  difficultate  non2  defuturos 
putem  Sacerdotes,  qui  juventuti3  ultro  et  sponte  maxima  se  offe- 
rant,  magno  desiderio  gratissimam  rem  faciendi  divinae4  Majestati, 
aliorum  Patrum  imitatione,  qui,  cum  essent  et  religiosa  vita  et 
doctrina  insignes,  superioribus  annis  magno  suo  merito  et5  Dei 
gloria  aetatem  suam  omnem  dedicaverunt  ad  pueros  parvos  in 
infimis  scholis  erudiendos.  Quod  cum  in  usu  sit  etiamnum  in 
quibusdam  Provinciis,  esset  omnino  ad  Societatis  magnas  oppor- 
tunitates6  et  commune  bonum,  si  earum  imitatione  in  alias  quoque 
illud  ipsum7  induceretur. 

Ad  instituendos  vero  formandosque  bonos  Magistros  proderit 
multum,  quod  etiam  commendatum  esse  cupio  Rae  Ya.e ,  ut  nostri 
juvenes  non  addicantur8  audiendae  Philosophiae,  nisi  probe  funda- 
menta  humaniorum  literarum  perceperint,  e  quibus  educi  non 
debebunt9,  quin  minimum  annos  duos  in  Eloquentiae  Schola 
posuerint,  ultra  illud  tempus,  quod  Grammaticae  repetendae,  si 
foret  opus,  posuissent10. 

Y.  Ad  extremum  supra  omnia  desidero,  ut  Nostri  omnes, 
et  illi  praecipue,  qui  tractant  aut  in  oculis  sunt  secularis  juven- 
tutis,  sint  ejusmodi,  qui  in  omnibus  actionibus  suis  bono  sint 
exemplo.  In  quo  magna  provisione  laborandum  erit,  ut  non 
casu,  sed  exquisito  delectu  his  aut  illis  ejus  cura  committatur: 
nec  permittondum,  ut  alii,  ad  quos  ea  cura  non  pertinet,  cum 
eadem  juverjtute  versentur,  ne,  quod  unus  aedificat,11  alter  de- 
struat.  Certum  autem  est,  nullam  esse  exhortationem  tantarum 
virium  et  efficientiae,  nullam  machinam  tam  potentem  ad  aliorum 
voluntates  ad  virtutem  alliciendas,  quam  virtutem  ipsam  in  oculis 

1  z.  a .  —  2  rs.  nullos.  —  3  z.  invitati.  —  4  z.  div.  suae  Maj.  —  8  rs. 
ac.  —  6  rs.  ad  magu.  Soc.  opp.  —  7  rs.  idipsum.  —  8  rs.  admittantur.  —  9  rs. 
debent.  —   10  z.  tribnissent,  ~  "  rs.  et  z.  aedif.  unus. 


Vitelleschi  iiber  Jugendcrziehung  trod  Studien  5r< 


positam,  quam  animadvertant  omnes  in  aliquo  et  mirentur. 
nescio  quonam  modo  eveniat,    ut  vim  majorem  et  ineigne  robor 

habeat  modestia  ad  generandos1  vivos  sensue  n 
in  eorum  pectoribas,  a  quibus  fuerit  animadvers;:  .        ocendendae 
voluntates  ad  eandem  in  se  quoque3  imprlmend  m.    Nam  iumen 
illud  divini  vultus,  quando  signatum  est  in  fronl  irtun  Dei, 

et  splendidius  lucet,  mirabilem  vim  habet  ad  reflectendos  radios 
suos  atque  in  iis  imprimendos,  a  quibus  cernitur.  Atque  ut  fida 
est  custos  bonorum  omnium,  satis  intelligitur,  quanto  in  pretio 
sit  habenda,  quamque  impense  commendata  omnibus  esse  debeat4, 
cum  vel  solo  ipso  aspectu  et  exempio  suo  quisque  possit  facile 
eandem  in  alios  derivare.  Hoc  sane  constat,  fuisse  multos,  qui 
solum5  ipsam  cum  in  Nostris  animadvertissent,  potenti  quadam 
vi  inducti  fuerunt  ad  mundum  relinquendum,  ut  agrum  illum 
emerent,  in  quo  videbant  Angelicum  hunc  thesaurum  paradisi 
reconditum.  Quod  si  verum  est,  ut  in  confesso  est  apud  omnes, 
nullum  esse  modum  efncaciorem  ad  docendum,  quam  opere  ipso 
praeire;  quantos  fructus  in  discipulis  suis  faciet  ille  Praeceptor, 
cujus  (ut  ait  S.  Hieronymus  de  S.  Eustochio,  et  ego  omni  afiectu 
cupio,  ut  dici  vere  possit  de  unoquoque  nostrum)6  et  sermo  et 
incessus  et  habitus  doctrina  virtutum  est. 

Atque  haec  sunt  capita,  quae  nunc  quidem  mihi  in  Domino 
videbantur  proponenda  B/'.e  Va.° ,  ut  omni  studio  et  diligentia  pro- 
curet  in  Provincia  sua  illa  observari.  Quibus  adjungo,  faciendum 
ipsi  esse,  ut  me7  subinde  moneat,  quonam  modo  se  habeant,  an8 
vigeant  et  observentur,  vel  an  quidquam 9  sit,  quod  instaurandum 
et  excitandum  videatur.  Et  cum  visitabitCollegia,  debebit10  etiam 
inter  alia  de  his  ipsis  capitibus  ad  me11  scribere12,  ut  exacte  rerum 
statum  intelligam.  Nam  mihi13  magno  esset  dolori,  si,  cum  tam 
pulchram  et  pretiosam  auri  massam  effingendam  et  expoliendam 
habeamus,  dum  tenera  adhuc  est  et  in  omnem  partem  flexibilis, 
culpa  nostra  exiret  e  manibus,  non  cum  illa  forma  pulchra  et 
visenda,  quam  ut  illi  communicaremus,  et  professio  nostra  et  Dei 
gloria  et  hominum  spes  atque  expectatio  postulabat. 

Sic  omnino  existimare  et  persuadere  nobis  debemus,  quan- 
tum    justae  perfectionis  defuturum  est   ado|lescentibus,   id  totum  i 

1  z.  ingenerandos.  —  2  rs.  adversa.  —   3  rs.  uw.  Bquogue.tt  —  4  rs.  imp. 
oran.  esse  d    commendata.  —  6  ri.  et  z.  solam.  —   *  z.  repetit  „cujus."  —  7 
nos.   —    s  z.   ac.  —  9  z.  vel  quidpiain  sit.  —  10  rs,  debeat.  —   ll  rs.  01 
me."  —  12  rs.  scr.  exacte,  ut  ego.  —  13  z.  mihi  quidem. 


62         Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


communi  hominum  judicio  tributum  iri  culpae  nostrae,  quorum 
educationi  praepositi  fuimus:  cum  haec  sit  vetus  opinio  non 
natura  modo  nixa  et  fundata,  verum  etiam  experientia,  educa- 
tionem  et  culturam,  quando  ejusmodi  est  qualem  esse  decet,  esse, 
ut  ita  loquar,  omnipotentem  et  consequi  omnia.  Cana  nemora, 
inquit  Ennodius,  baccis  plurimis  cultura  locupletat :  India  multo 
sudore,  quo  se  jactat,  ebenum  nutrit.  Sabaei  virga  cespitis,  manu 
cessante,  non  proficit.  Industria  fecit,  quod  Paestanas  rosas  du- 
meta  pepererunt,  quas  de  spinis  ceu  terrae  sideralabor  exigit. 
Adjungit  paulo  post:  Talis  est  natura  mortalium:  rite  compa- 
rantur  arbustis  rudimenta  parvulorum.     (Dictione  de  Lupicinio.) 

Quare  concludo  obtestando  Rra  Vm ,  ut  omnes  suos  ad  hone- 
stissimum  hoc  opus  animet  atque  inflammet;  in  quo  religioso 
ardore  atque  digno  illa  hereditate,  quam  Majores  nostri  nobis 
reliquerunt,  industriam  laboremque  ponant  in  educanda  et  in- 
formanda  hac  fragili  planta,  et  ut  iilii  sanctae  et  efficacis  flammae 
Ignatii  tanquam  scintillae  in  arundineto  discurrant.  Si  quidem 
una  ex  parte  silva  e  cannis  vere  debilibus  atque  levissimis1 
atque2  agitatis  undique  ventis3  est  juventus,  quam  instituimus; 
ac  proinde  opus  habet  spiritali  foco  et  devotione,  quo  solidior 
sit  et  confirmetur:  Ex  altera  vero  parte  nullum4  in  posterum  est 
futurum  tempus  commodius  et5  opportunius  ad  beatissimas  has 
flammas  in  ea  seminandas,  quam  cum  tenera  est,  juxta  illud 
Eccle.  XI,  6:  „In  matutino  semina  semen  tuum",  quod  S.  Hiero- 
nymus  interpretatur :  in  adolescentia. 

Et  quoniam  saepe  videmus,  bonam  educationem,  ut  rorem 
primo  calore  juventutis  exarescere  ac6  deperdi,  eo  majore  con- 
tentione  elaborandum  est  illis,  quorum  fuit  curae  commissa  in 
excolendis  adolescentum7  animis,  ut  delicatissimis  ac  tenerrimis 
plantis,  quibus  privatae  familiae8  et  Provinciae  et  Regna  pro- 
pagari  debent  et  conservari. 

Itaque  faciendum  estNostris,  quod  artifex  bonus  et  peritus 
solet,  qui  non  tam  materiam  intuetur  rudem  et  asperam,  quam 
m  manibus  habet,  quam  elformandam9  ex  illa  statuam,  et  huma- 
nam10  laudem  et  gloriam,  quam  ex  opere  expectat.  Sic  omnino, 
si  mentis  oculos  intendamus  non  tam  ad11    pueros  parvos,  quos 

1  rs.    tenuissimis.  —  *  z.   et.  —  s  z.   a  vento.  —  +  rs.  rnillum  est  etc. 

—  6  z.  atqne.  —  6  z.  et.  —  7  z.  adolescentium.   —    8  z.  familiae  et  urbes  et. 

—  8  ri.  et  rs.  informand.  —  10  z.  bominum.  —  ll  z.    in. 


Caraffa,  das  nieilere  Lehramt  auch  fiir  Priester.  L< 


motlo  erudimus    et1    excolimus,  quam  in   Praelal 
m  Principes  et  Gubernatores  Provinciarum  el  '•  familiarum,  qualea 
futuri  sunt  aliquando:  si  praeterea  intuearnur4    in  honorem 
magnum,  qui  redundabit5  in  Deum  totius  operae  nostrae  auctorem 

et  ducem,  non  dubito,  quin  ornni*5  contentione  in  opus  incum- 
bamus,  fructum  ex  eo  reportaturi,  quod  et  jubet  Deus,  et  homines 
a  nobis  jam  diu  certa  freti  fiducia7  petunt  et  expectant.  Atque 
hisce  etc. 

Eoma  12.  Martii  1639.8 

Mutius  Vitellescus. 


No.  38. 

Verordmmg  des  Generals  V.  Caraffa, 

28.  Juli  1646, 

dass  auch  die  Priester  das  niedere  Lehramt  ver- 

selien  niiissen. 

Vinc.  CaranV  de   doctione  Humauiorum  etiam  Patribus 

imponenda. 

(Archiv.  Germ.  Rh.  Inf.  XIII.  A.  4.  p.  507  sq.) 

Vorbemerkun g.  Allmiihlich  hatte  sich  da  und  dort  die  Meinung*ein- 
geschlichen,  als  ob  nur  die  jiingeren  Magistri  die  niederen  Klassen  zu  versehen 
hiitten,  der  Oeneral  vviderlegt  dieselbe  im  folg.  Kuudschreiben. 

Quam  commune  multis  sit  desiderium,  vt  docendis  Scholis 
inferioribus  addicant  sese,  quoad  eius  fieri  potest,  etiam  nostri 
sacerdotes,  luculenter  demonstrarunt  Patres  ex  omnibus  orbis 
plagis  in  postremis  nostris  Comitiis  Generalibus10  collecti,  aflir- 
mantes,  hac  demum  ratione  accessurum  et  maius  decus  Scholis 
nostris  et  plus  venerationis  Ecclesijs,  quae  penuriam  sacrorum  iu 
exiguis  Ecclesijs  et  Collegijs  persaepe  patiuntur. 


1  z.  atque.  —  2  rs.  et  z.  venerandos.  —  8  z.  ac.  —  4  z.  intendamus.  — 
*  rs.  redundat.  —  8  z.  omni  sturtio  et  cout.  —  7  rs.  spe;  ~  z.  certa  spe  freti.  — 
8  ri.  hat  dieses  Datum,  andere  d.  8.  Okt.  1631.  Die  Verweehslung  von  1  ond  9 
liegt  nahe  und  kommt  oft  vor;  der  „8.  Okt."  ist  vielleicht  das  Datum  derEin- 
tragung  iu  deu  „Liber  ordinationum  Generalium." 

9  Cod.    n.  ut  solet,   „Carrafa." 

10  Gemeint  ist  die  8.  Gen.  Kgr.  vom  21.  Nov.  1645  bis  16.  April  lH4rt. 
n  welcher  P.  Caraffa  am  7.  Jau.  zum  General  gewiihlt  wurde. 


64        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Quapropter  cupientes  ijdem  Patres  animos  addere  sacerdo- 
tibus  nostris  ad  hoc  tam  sanctum  exercitium,  ipso  statim  Canone 
1°  declarandum  censuerunt:  ,,Munus  docendi  Grammaticam  et 
Litteras  Humaniores  eo  fine  ac  modo,  quo  Societas  suscepit  do- 
cendas,  proprium  esse  ipsius  Ministerium,  nec  certo  temporis  spa- 
tio  definitum,  nec  certis  personis  addictum,  sed,  quamdiu  Supe- 
rioribus  videbitur,  etiam  a  sacerdotibus  atque  etiam  a  Professis 
exercendum. "  —  Ex  quo  conficitur,  vt,  quemadmodum  ad  cae- 
tera  Religionis  nostrae  ministeria  debet  quilibet  expeditus  esse, 
eaque  alacriter  obire,  quando  et  quamdiu  Superiores  iudicabunt 
expedire,  ita  oporteat  animo  pariter  comparatum  vnumquemque 
esse  ad  tradendam  Grrammaticam  et  Litteras  mansuetiores  ex 
eorundem  sententia  et  arbitrio., 

Et  certe  vtile  adeo  Ueip.  Christianae  est  huiuscemodi  mi- 
nisterium,  vt  S.  Basilius  prolata  in  medium  quaestione,  an  possit 
id  etiam  a  Monachis  vsurpari?  concluserit,  posse,  propter  insi- 
gnem  fructum,  qui  ex  recta  Puerorum  institutione  percipitur,  cum 
sit  illa  aetas  facilis  flexu  in  omnem  partem  siue  virtutis  siue 
vitii,  retineatque  perdiu  formam,  quam  semel  impresseris.  Quod- 
si  etiam  ipsis  Monachis  commendatissimum  esse  voluit  hoc  Mi- 
nisterium  magnus  ille  Patriarcha,  quanto  magis  deberet  id  esse 
nobis,  quibus  ex  instituto  competit  non  solum  in  salutem  et  per- 
fectionem  proximorum  impense  incumbere,  sed  et  peculiarem 
curam  circa  puerorum  eruditionem  a  primis  elementis  gerere? 

Eapropter  Patres  in  supremo  Conuentu  congregati  non 
potuerunt  efficaeius  impellere  nostros  ad  hanc  sanctam  exercita- 
tionem  capessendam,  quam  appellando1  illam  Proprium  Socie- 
tatis  Ministerium.  Etenim  confessiones  poenitentium  exci- 
piunt  Religiosi  quoque  alij,  concionantur  ijdem,  et  sublimiores 
tradunt  disciplinas;  at  institutionem  tenerioris  aetatis  et  scholas 
humiliores  relinquunt  fere  ijdem  solis  nostris. 

Quamobrem  genuini  Societatis  nostrae  Filij  non  solum  non2 
auersari  deberent  hoc  tam  vtile  Ministerium,  sed  eo  auidius  ap- 
petere  id  ac  ambire,  quo  magis  est  proprium  Matris  suae  et 
veluti  Tessera  Gentilitia. 

Non  ignoro  arduam  quidem  hanc  esse  Prouinciam  et  mul- 
tis   difficultatibus  implicitam,  sed  spem  mihi  inijcit  bonus  Deus, 

1  Cod.  n.  appellandi. 

2  Cod.  n.  om.  „non". 


Caraffa,  das  niedere  Lehramt  anch  PBr  <li<-  Prietter.  i»;4fi.  88 


cum  tot  certatim  se  offerant  ad  fundendum  suuin  sangainexi]  iu 
Tndiis,    non  defuturos  qui  vltro  appetant   rigare  Scholas  snis  sn- 

doribus,  vt  productiore  Martyrio  acquirant  sibi  coronam,  -i  non 
aeque  speciosam  in  oculis  hominum,  non  minus  fortasse  pretiosam 
in  conspectu  Angelorum. 

Praeterea  desidero  magnopere,  vt  Jabores  talium  allenentnr 
quoad1  fieri  potest  a  Superioribus,  qui  singulos  desudantes  in  isto 
genere  culturae  animarum  non  solum  tanquam  proprios  operarios 
Collegij  sui  habebunt  in  pretio,  sed  ft  peculiaribus  subinde  re- 
creationibus  oportet  vt  foueant,  eximantque  ab  aliquibus  oneri- 
bus  communibus,  memores,  ipsorum  praecipue  causa  |  expeti  tan- 
topere  a  Civitatibus  Societatem,  et  ab  illorum  potissimum  bene 
vel  secus  gerendiseserationependereCollegij  totiusexistimationein. 

Quod  ad  me  attinet,  non  excident  mihi  e  memoria  vnquam 
merita  illorum,  qui  in  hoc  tam  laudabili  ministerio  diutius  im- 
pendent  sese,  et  quantum  potero  auxilijs  eorum  studebo  ac  solatijs. 

Vellem  itaque,  vt  ad  id  singuli  se  inflammarent,  et,  quem- 
admodum  ad  Indias,  ita  ad  hoc  laboriosum  munus  Sacerdotes 
multi  se  offerrent  vltro,  praesertim  his  calamitosis  temporibus, 
quibus  abundamus  magis  hominibus  quam  reditibus2:  Hac  enim 
ratione  subleuabiter  non  parum  afflictissimus  status  temporalis 
Societatis,  quae  hucusque  multos  admisit,  quia  multis  Magistris 
indigebat,  qui,  si  emenso  paucorum  annorum  Magisterio  cessent, 
necesse  est,  vt  in  Prouincia  redundent.  Yitabitur  autem  hoc  in- 
commodi,  si  Scholis  habendis  impendant  se  Sacerdotes  multi 
nostri.  Quamobrem  fretus  Domino  et  virtute  illorum,  qui  Spar- 
tam  istam  pie  sunt  obituri,  praescripsi  iam  Patribus  Prouincia- 
libus,  vt  suspendant  ad  tempus  admissionem  Nouitiorum,  quia 
non  alius  apparet  modus  subueniendi  Collegijs  alieno  aere  pro- 
pemodum  oppressis.  Quod  si  decrescente  numero  subditorum 
necesse  sit  augeri  labores  ceteros3,  meminerint  omnes  augendum 
pariter  in  hac  vita  meritum  et  in  futura  praemium,  quod  copio- 
sissimum  largiatur  omnibus  diuina  bonitas  iuxta  divitias  Boni- 
tatis  suae,  liberalitatis,  et  cooperationem  imbecillitatis  nostrae. 
Omnium  etc. 

Romae  28.  Julij   1646.  Vincentius  Caraffa. 

1  Co»1.  n.  quod. 

1   In   den   Tagen    des  :M)j.  Krieges  Litten  besouders  die  nOrdlku  von  den 
Alyen  gelegeneu  Kollegien. 
8  Ceterornm  V 

Muoumeuta  Genuauiae  Paedagogica  IX,  " 


66  Ratio  studiorum  et  institutiones  scholastieae  Societatis  Jesu  III 


No.  39. 

Anweisung  fiir  die  zeitliche  Verwaltung 
der  Anstalten.  1646. 

[nstructio    XXI.    pro    adruinistratione    rerum    teniporalium 
Collegiorum  ac  Domorum  Probationis  S.  J. 

(Instit.  S.  J.,  ed.  Prag.  II,  p.  339  sqq.) 

Vorbemer  k  u  n  g\  Da  es  sich  bei  unserem  Sammelwerke  nicht  blofs 
um  die  Erzielmng-  iind  den  Unterricht,  sondern  auch  um  den  zeitlichen  Be9tand 
der  Anstalten  und  nm  die  Verwaltung  ihrer  Einkiinfte  handelt,  so  konnten  wir 
die  okonomiscken  Sehriftstucke  nicht  ganz  von  der  Hand  weisen.  Insbesondere 
ist  die  folgende  Anweisuug  von  Bedeutung,  nicht  allein,  weil  sie  eine  ziemlich 
vollstiindige  Zusannnenstellung  von  Haushaltungsvorschriften  gibt,  sondern  auch 
weil  sie  von  dem  Ansehen  dreier  Generalkongregationen  getragen  ist.  Die 
Prager  Ausgabe  sagt  namlich  von  ihr:  „Jussu  Congr.  8.  decr.  60.  confecta. 
et  a  Congr.  9.,  decr.  41.,  et  a  Congr.  14.,  decr.  12.,  confirmata."  —  Da  die  8. 
GrKgr.  vom  21.  Nov.  1645  bis  zum  14.  Apr.  1646  danerte,  diirften  wirdie  Entstehuug 
dieser  Anweisung  wohl  in  das  Jahr  1646  verlegen.  Die  zwei  anderen  GKgr.  be- 
statigten  die  „Instructio" ;  die  neunte  wahrte  vom  8.  Dezbr.  1649  bis  zum  23.  Febr. 
1650,  die  vierzehnte  vom  19.  Nov.  1696  bis  zum  16.  Jan.  1697.  An  die  Provinzen 
wurde  die  Instructio  geschickt  vom  General  Caraffa  mit  der  Vorschrift,  sie  je 
am  Beginne  des  Jahres  im  Beisein  der  Konsultoren,  des  Ministers  und  Proku- 
rators  vorzuleseu.1 

instructionia  [Prooemium.]     Licet  de  rei  familiaris  administratione  quae- 

dam  in  Constitutionibus,  P.  3.  c.  2.  §  7.  et  P.  4.  c.  2,  plura  in 
regulis  Provincialis  c.  9.  et  Rectoris  c.  6.  et  Procuratoris,  non- 
nulla  in  Congregationum  G-eneralium  decretis,  maxime  septimae 
decr.  82,  et  octavae  decr.  15.  et  60.,  aliqua  denique  a  Praeposi- 
tis  Generalibus  variis  temporibus  praescripta  habeantur,  ut  nihil 
praeterea,  hoc  de  argumento  desiderari  possit,  —  Congregatio  ta- 
men  octava  Generalis,  decr.  15.  et  60.,  considerans  exunaparte, 
quantopere  a  cura  bonorum  temporalium,  quae  a  S.  Patre  nostro 
parte  3.  c.  2.  §  7.  dicuntur  propria  Domini  nostri  J.  Chr.,  res 
spirituales  ac  bonus  Societatis  status  ac  progressus  pendeant2;  ex 
altera  moleste  admodum  ferens,  ab  iis,  ad  quos  pertinet,  non  uno 


S.  die  ahnlieke  Verordnnng  des  Generals  Oliva  vom  Jnli   16«5,  n.  7. 
Ed.  Pr.  pendeat. 


Zeitl.  Venvaltuiii;  der  Kollegien.  Um  164*;.  67 


nomine  in  oeconomia  peccari,  peculiarem  ha<-  de  re  [nstnictio- 
nem    faciendam    et  cum  Provinciis  communicandam  •  •-  ,  it, 

qua  unum  quasi  sub  conspecttun  ponerentur  omnia,  qnae  binc 
inde   sparsa  facile  ignorari  atque  e  memoria  effluere  necef 

Cum  ergo  nunc,  pluribus  tum  coram  tum  per  literas  huju- 
modi  rerum  peritis  super  hoc  negotio  consnltis,  ipsa  Instrnctio 
confecta  atque  approbata  fuerit,  nihil  aliud  superesse  videtnr, 
quam  ut  Provinciales,  Rectores  et  Procuratores,  qnornm  partes 
seorsim  in  ea  describuntur,  pro  virili  parte  adlaborent,  ut,  qnae 
sapienter  provisa  et  statuta  sunt,  serio  et  constanter  in  praxim 
deducantur. 

Pro  Provincialibus. 

Illud  sibi  persuadeat  Provincialis,  nulla  re  universim  certins    vouttt  iue»i 
ac    citius    everti    bonum     Collegiorum  statum,  quam  si  majores 
proventibus  expensae  fiant,  vel  sumtus  minime  necessarii  permit- 
tantur,    vel    Rectores    ac   Procuratores  parum  oeconomiae  periti 
sint  et  tuto  se  incuriosos  esse  posse  in  administratione  sua  sperent. 

1.     Ergo,   collato  quam  primum  numero  sociorum,  qui  sunt  ftemwJU:  .... 

."  .  .  \        .  meruiadmluen 

m   Provmcia,  cum  annuis  redditibus1  si  deprehensum  fuerit,  ho-  dornm  daterai 

nmnlm. 

rum  summam  a  numero  capitum  excedi,  nulli  ad  aliquod  tempus 
ad  Novitiatum  admittantur ,  si  id  R.  P.  N.,  omnibus  perpensis, 
expediens  esse  aut  necessarium  judicaverit  (Congr.  VIII.  decr. 
60.  §.  1.),  aut  certe  numerus  recipiendorum  a  sua  Paternitate 
determihetur,  quem  transgredi  nullo  modo  liceat  absque  ejusdem 
concessione. 

2.  Ac    ne,    urgente  necessitate  deputandi  quotannis  novos  l,"/"!;.',",,,^^; 
Magistros    scholarum    inferiorum,   cogatur  plures  admittere,  Btn-  ce""*r£>upi'i ' 
deat  aliquot  semper  sub  finem  studiorum  et  post  peractum  tertiae 
probationis  annum  hisce  scholis  addicere  juxta  suam  Regul.  24. 

et  25.  in  Ratione  studiorum,  cum  praesertim  Congr.  VIII.  decr. 
8.  munus  docendi  Grammaticam  et  literas  humaniores  proprium 
esse  Societatis  ministerium,  nec  certo  temporis  spatio  nec  certis 
personis  circumscriptum  declaraverit. 

3.  Quod  dictum  est  de  Provincia  universa,  dictum  etiam  5"q£TrS«t 
nutet  de  singulis  Collegiis.  Perpensa  igitur  exacte  summa  om-  }™*Jj!EE£ 
nium  reddituum  et  eleemosynarum,  ac  de  consilio  peritorum  eon- 


1  Bekanntlich  wechselt  die  Schreibnng  veditus  nnd  reddiius. 

6* 


68         Ratio  studioruin  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

stituto,  qui  sumtus  in  singula  capita  necessarius  sit,  plures,  quam 
in  singulis  domiciliis  per  facultates  ali  possint,  nullo  modo  alantur 
(Congr.  VII.  decr.  82.  §.  1.),  imoj  u*  ibidem  statuitur,  pauciores;  ut, 
si  quid  supersit,  id  totum  in  dissolutione  aeris  alieni  impendatur. 
Novae  obiigati  4.     Ad    minuendum    autem  numerum  sociorum  in  Collegiis 

ouos  iioii  admit-  .  ,  , .  ,  .  .  -, 

teiidue,Kratiiita«  opus  erit  novas  obligationes  sponte  non  suscipere,  lmo  onera,  ad 

mittendae,  stre- quae  ex  fundationibus  aut  Constitutionibus  non  tenemur,  ad  tem- 

'  pus  omittere,   admonito  tamen  prius  G-enerali  ( Congr.  VII.  decr, 

82.  §.  4.):    Item  strenuos  operarios,  maxime  Coadjutores  tempo- 

rales    (ibid.  §.  5.)    habere,    nec    ullo  modo  permittere,   ut    aliqui 

levi  dumtaxat  quadam  occupatione  contenti  plurimum  otientur. 

socii  occupentur  5.     Consultum  etiam  fuerit,  aliquot  sociorum  paria  fere  con- 

aut  Residentiis.  tinenter    in  Missionibus  occupare,  aut  etiam  in  quibusdam  locis 

Residentias    ad   tempus  constituere,  quae  ex  eleemosynis  vivant, 

imo    aliqua  parva  Collegia  et  male  materiata  ad  certum  tempus 

pariter  in  hujusmodi  Residentias  convertere,  donec,  expuncto  aere 

alieno    et    aedificata  domo  auctisque  redditibus,  ad  Collegii  for- 

mam  revocentur. 

Coiiegianon  gra-  6.     Contributionibus   imponendis    Collegia    ne    gravet  (nisi 

vet  Contributio-  .  .   ,  .  .  _  . 

nibns.  magna  quaedam  et  msuperabihs  necessitas  juvandorum  JSemma- 
riorum  ad  id  cogeret),  quin  potius  pecuniis,  quas  in  sua  habet 
potestate,  eorum  indigentiam  sublevet  (Congr.  VII.  decr.  82.  §.  7.), 
et  quo  in  posterum  certius  constet  de  communibus  expensis 
Provinciae,  singulis  annis,  exeunte  Januario,  a  Procuratore  Pro- 
vinciae  exigat  earum  rationem;  quam  ut  etiam  ipse  reddere 
possit  de  pecuniis  sibi  undecunque  et  a  quocunque  traditis,  curet 
per  Socium  in  peculiari  codice  accepti  atque  expensi  accurate  scribi. 

superfiua resecet.  7.     Ad  sumtus  minime  necessarios  vitandos  diligenter  con- 

sideret,  an  superflua  domi  habeantur,  v.  gr.  equi,  famuli  (Congr. 
VII.  decr.  82.  §.  7.)  atque  in  prima  Congregatione  Provinciali, 
adhibitis  in  consilium  Patribus  antiquioribus  ac  bono  zelo  prae- 
ditis,  dispiciat,  an  decursu  temporum,  maxime  contra  Consuetu- 
dines  Provinciae,  de  quibus  mentio  fit  in  Ordin.  Gren.  c.  8.  §.  7., 

paupertatem  et  et    contra   Visitatorum    ac   Provincialium   ipsorum    ordinationes 

triignlitateni       ,  J 

curet.  mtroductum  fuerit,  quod  in  ratione  victus  et  vestitus,  in  recrea- 
tionibus,  in  supellectili  domestica,  in  excipiendis  hospitibus  no- 
stris,  in  invitatione  externorum  ac  similibus  religiosam  pauper- 
tatem  ac  frugalitatem  minus  deceat,  ut  id  totum  auctori- 
tate,  si  opus  sit,  P.  Nostri  ad  antiquam  simplicitatem  revo- 
cetur. 


Zeitl.  Verwaltnng  de»  KolleKien     TTm  lfUf>.  69 


8.  Parcus  sit  in  peregrinationibus  concedcndis.  praesertir 
non  sine    equo  vel  rheda  subeundi.s,  curabitque,    ut  nostri,  dnm 
ex    uno  in  aliud  Collegium  commigrant,  pedestri  Ltinere  in  toto 
vel    in  parte  utantur,  et  ut  in  equitando  solius  necessitatifi  mv< 
personae  sive  negotiorum  (quam  Superiores  mittentes  judicabunt) 
ratio  habeatur.     Congr.  III.  decr.  37;  Reg.  Prov.  115. 

9.  Taxam  viatici  dari  soliti  demigrantibus    ab  ano  looo  in  Tuu  . 
alium    intra  vel  extra  Provinciam  recognoscat  et  judicio  perito- 
rum    (si  opus  esse  videatur)  emendet  eamque  ab  omnibus,  prae- 
sertim  a  Concionatoribus,  observari  curet ;  omnesque  intelligant, 

si    quid  superfuerit    e  viatico,  sive  a  Collegio,  unde  discessit,  tri-    •>  Mr««ada. 
buto,  sive  ab  amicis  eleemosynae  nomine  donato,  id  totum  CoJ- 
legio,  ad  quod  venit,  esse  restituendum,  ac  facturos  contra  pau- 
pertatem  qui  secus  fecerint. 

10.  Superioribus  petentibus  licentiam  aedificandi  vel  novi  i»  «edi6ciu  p«- 

...  .  . .        -, .  .  .     .        ..  mlttondU  rt  pe- 

alicujus    operis   moliendi,    ac  potissimum  accipiendi  mutuo  pecu-  <•»"«»  <» <>*•■■ 

nias    ne    tacile    annuat,  sed  prius  mtelhgat  causas,  necessitatem        seiiu. 
ac  modum  restituendi ;  ac  satius  omnino  fuerit,  ubi  Rectores  ur- 
gent,    exspectare,  donec  per  occasionem  visitationis  super  locum 
ipsum    necessitas    et    ratio  operis,    quod  proponitur,  faciendi  co- 
gnoscatur. 

11.  Ut    nonnisi  peritis  oeconomiae  rei  familiaris   admini-  oeconomUe  r«-- 

-T-»         •       •    t  s^t  *•      f  i"  rttl rint Rectorer. 

stratio  committatur,  Provmcialis,  antequam  Generah  aliquem  eh- 
gendum  in  Rectorem  proponat,  informatores  admoneat,  ut  de  hoc 
maxime  talento  diligenter  scribant;  et  si  is,  quem  proponere 
statuit,  alias  gubernavit,  ex  literis  Consultorum  et  visitationibus 
Collegii,  cui  praefuit,  aliquid  etiam  lucis  accipere  poterit;  et 
maxime  usui  esse  poterunt  rationes  redditae  successori,  quando 
defunctus  fuit  officio,  quarum  rationum  exempla  in  futurum  ad 
Provincialem  mittenda  erunt  et  in  Archivis  asservanda. 

12.  Qui    designati    fuerint  Procuratores,  priusquam  officio    Procuretore. 

°  .  priusinstroondl, 

fungi  incipiant,  per  certum  temporis  spatium  (si  alias  Procura- 
tores  non  fuerunt)  ab  aliquo  oeconomiae  bene  perito  instruautur, 
rudimenta  Arithmeticae  condiscant  et,  quo  pacto  libri  rationum 
tenendi  sint,  erudiantur. 

13.  Profuerit    etiam    aliquos    juniores,   qui  pollere  talento  l'^\._ 
gubernandi    videntur,    prius    huic  muneri  Procuratoris  addicere.   »«nt  *™ut*- 
et    iis,  qui  Rectoris  officio  defuncti  sunt,  in  aliquo  alio  Collegio 

curam  rerum  temporalium  demandare.  Illud  omnino  necessari- 
um  est,  ut  in  Provincia  constet,  non  eos  tantum  Procuratores  fieri. 


70         Ratio  studiorum  et  institutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


qui   nullum   aliud  talentum  liabent,    quod  aliqui,  licet  immerito, 
queruntur. 
viaitei   pvaedia  14.     Ad  continendos  in  officio  Eectores  et  Procuratores  plu- 

rimum  proderit,  si  Provincialis  juxta  sui  officii  Eeg.  80.  bona 
stabilia  extra  domum,  quae  commode  possunt  visitari,  visitet,  ut 
videat,  num  qua  instauratione  egeant,  et  quid  ad  eorum  conser- 
vationem  opus  sit;  an  aliquid  omissum,  quo  praedia  meliora  fieri 
potuissent;  an  utiles  et  necessariae  factae  fuerint  expensae. 
Libros  ratioiuin.  15.     Sed  nihil  aeque  promovebit  rectam  rei  familiaris    ad- 

MCm"et:*Xa  ministrationem,  quam  si  non  perfunctorie,  sed  serio  et  accurate 
libri  rationum  examinentur;  et  siquidemj  Eector  ac  Procurator 
bene  rem  gesserit,  sua  laude  non  careant;  si  secus,  impune  mi- 
nime  ferant,  sed  publicam  aliquam  poenitentiam  peragant  vei 
objurgentur  graviter  in  triclinio.  Quodsi  praeter  modum  deli- 
quisse  comperti  fuerint,  Generalis  admoneatur,  ut,  si  ita  visum 
fuerit,  ab  ofncio  vel  suspendat  vel  etiam  amoveat.  Congr.  VII. 
decr.  82.  §.  8;  VIII.  decr.  15. 

uti  etrationes  16.     Statum    Collegiorum    et    rationem    expensi  et  accepti 

pen3i.       Provincialis  per  se  vel  per  Socium  accurate  recognoscat.    Neque 

sit  contentus  scire  summam,  quae  accepta  est,  et  summam,  quae 

est    expensa,    sed    inquirat  etiam,  unde  sit  accepta  et  quibus  in 

rebus  ac  quam  necessariis  singillatim  expensa. 

item  dei>ita  ct  17.     Inquirat    etiam    diligenter  de  debitis  tum  activis  tum 

provisioneg.  ...  ...... 

passivis,  item  de  quantitate  tritici,  vini,  olei  consumti  vel  resi- 
dui;  eatque  ut  hoc  certius  liat,  exhiberi  sibi  curet  libros  omnes 
Procuratoris  ad  hanc  cognitionem  necessarios :  Quibus  omnibus 
cum  numero  personarum,  quae  fuerunt  in  Collegio,  collatis  judi- 
cium  ferre  possit,  an  fuerit  aliqua  effusio. 
8tatum  eumsta-  18.     Ad    haec  statum  praesentem  Collegii,  quam  verissime 

tu  conforat.  .  .  x  . 

poterit,  exprimi  curet  in  libro  resolutionis  computorum  et  confe- 
rat    cum    statu    anni  praecedentis,  ut  videat,  num  quae  mutatio 
contingat  vel  in  deterius  vel  in  melius. 
Brer.m  reiatio-  19.     Denique  coniiciet  brevem  relationem  Geiierali  mitten- 

neni    Rora»m       ..  m# 

n.ittat.        dam,  ex  qua  Collegii  status  judicetur;  v.  gr. 

Status  habitualis    Collegii    N. 
Habet  in  pecunia  numerata  singulis  annis  scuta  1090. 
In  aliis  redditibus  ex  praediis  ac  fundis  „        400. 

Summa  sc.  1490. 


Zeitl.  Verwaltung  der  Kollegien.     tJm  1B46.  71 


Onera  ordinaria  sunt  sc.  330. 

Itaque  proventus  purus  est  s,:.    HQQ 

Ex  quo  possunt  alii  socii  20. 

Status    actualis 
a  dic  20.  Maji  1647.  usque  ad  30.  Aug.   1648. 
Percepta  pecunia  numerata  sc.  900. 

In  aliis  proventibus  4mo. 

Summa  sc.   1380. 
Consumta  in  pecunia  numerata  sc.  800. 
In  aliis  proventibus  „    430. 

Summa  sc.   1230. 
Remanent  in  pecunia  sc.  50. 

in  tritico,  vino,  oleo  100. 

sc.  150. 
Summa  sc.  1380. 
Unde    apparet,    aequalem  esse  summam  accepti  et  expensi, 
si  ratio  habeatur  eorum,  quae  domi  restant. 

Postremo,  quod  sua  Reg.  85.  habet,  rerum  mobilium  iuven-  |n»euur  . 
taria    conferri    omnino  faciat  cum  inventariis  in  praecedenti  vi-        r«™t. 
sitatione  a  Provinciali  vel  Visitatore  subscriptis  ac  diligenter  in- 
spiciat,  an  rerum  omnium  ratio  constet,  an  videl.  res  novae  ad- 
scriptae,    veteres    expunctae  (quod  accurate  fieri  semper  debebit) 
suis  temporibus  fuerint  praesente  Ministro  et  Officiali. 

Pro    fiectore. 

1.  Antequam    rationem    oeconomiae    scripto    exaratam   et  R»ti©nw    tnu- 

,  .  ,  ...  .-,  .         ...  ceeeorU  diligen- 

cnrrographo  antecessoris  signatam  sua  manu  connrmet,  lntelhgat  tor  examinet. 
et  (quantum  fieri  potest)  inspiciat,  an  re  vera  tantundem  pecu- 
niarum  in  arca,  tritici,  vini,  olei  et  reliquae  annonae  in  penuariis, 
creditorum  ac  debitorum  in  nominibus  sit,  quantum  affirmatur : 
et,  si  res  aliter  se  habere  deprehenderit,  ne  se  subscribat  et  Pro- 
vincialem  admoneat,  et  ipsorum  computorum,  seu  a  se  confirma- 
torum  seu  non  confirmatorum,  exemplum  transmittat  asservan- 
dum  in  Archivio,  unde  semper  constare  possit  de  bona  vel  mala 
administratione  antecessoris. 

2.  Cognoscat    quam  primum  statum  etiam  habitualem  re-  sutum  ti*i>itu«- 

.  .  .  'crn 

rum   temporalium  Collegii  ex  libro,    cujus  mentio  fit  in  reg.  21. 

Procur.,    in    quo    continetur  summa  omnium  instrumentorum  et 

titulorum  jurium  atque  actionum  et  bonorum  omnium  stabilium 

ac    quasi    stabilium;  et  primo  quoque  tempore,  si  commode  fieri 

poterit,  visitet  praedia  rustica,  recognoscat  eorum  fines,  advertat.  Pr»e«u»  miut. 


72  Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


num  qua  indigeant  reparatione  aut  cultura,  an  pecore  necessario 
instructa  sint,  quae  conditiones  et  pacta  inter  Collegium  ac  co- 
lonos  constituta  sint;  neque  semel  visitasse  contentus,  aliquoties 
eadem  in  triennii  decursu  visitabit. 

oecouomuefor-  3.     Oeconomiae  formam  inconsulto  Provinciali  ne  immutet 

*  "to".  '  (Congr.  VII.  decr.  82.  §.  6),  v.  gr.  circa  praediorum  locationes, 
circa  modum  serendi,  jmtandi,  plantandi,  vina  conficiendi  ac  si- 
milia ;  sed  se  locorum  consuetudini  conformet  atque  id  ipsum 
fieri  a  Procuratore  jubeat.  Neque  ullum  novum  aedincium  in- 
choet  sine  expressa  Provincialis  licentia  et  urgenti  necessitate; 
multoque  minus  benefactores,  volentes  aliquam  pecuniae  summam 
Collegio  elargiri  absque  ulla  conditione,  inducat,  ut  ad  aliqua 
opera  minus  necessaria  conficienda  destinent,  v.  gr.  ad  picturas  etc. 

in  victa  et  ?e-  4.     Laudabilis    consuetudo    in    nostrorum   victu  ac  vestitu 

etitu  nlhil    novi  .  -  ,  n.  .  . 

intiodmat.  cetensque  ommbus  ad  valetudmis  conservationem  et  cultum  per~ 
tinentibus  constanter  retinenda  est.  Proinde  in  his  nihil  novi 
introducat  aut  introduci  patiatur,  caveatque  diligenter,  ne,  dum 
liberalis  auram  captat,  frugi  famam  amittat;  atque  in  excipien- 
dis  hospitibus,  in  tractatione  externorum,  in  recreationibus  ex- 
traordinariis  consuetudines  Provinciae,  de  quibus  in  Ordin.  Gen. 
c.  8.  §.  7.,  exacte  observari  procuret. 

Depositis  ne  5.     Depositum  pecuniarum  (si  forte  aliquo  raro  casu  neces- 

ntatur.  •  •        -i  •  •  -n 

sarns  de  causis  admittat)  servet  mtactum  nec  lllo  utatur. 
Quod  miperest.  6.     Si  quid  cx  annuis  Collegii  redditibus  aut  pecuniis  jure 

cui  impendet?    .,.,■,-,..•,-,. 

legati    vel    hereditatis  vel  aho  quopiam  nomme  perceptis  super- 

sit,  id  totum  in  aere  alieno  dissolvendo  vel  augendis  redditibus, 

non    autem  in  aedificiis  ac  ornatu  minime  necessariis  insumatur. 

omnes  pecuniae  7.     Omnes    pecuniarum    summas  (etiam  quae  conflantur  ex 

tradantur  Pro-  .  . 

curatori.      pretio  rerum  venditarum  ab  aliquo  Oificiali,  v.  gr.  sartore,  coquo, 

dispensatore)  curet  tradi  Procuratori  et  in  codicem  accepti  refer- 

ri;    nec    patiatur    ejusmodi  Officiales  quicquam  vendere  aut  alio 

modo  distrahere,  nisi  consulto  Ministro  aut  ipso  Procuratore. 

saepe  roneuitet;  8.     Crebro  consultet  de  rebus  temporalibus,  vocato  quoque 

quoconsiliocon-  .  . 

tractus  ceie-  Procuratore,  quem  suo  officio  fungi  permittat;  nec  ita  se  gerat, 
ut  is  nudum  tantum  nomen  habere  videatur.  In  celebrandis 
contractibus  sive  publicis  sive  privatis  ne  nimium  suae  pruden- 
tiae  fidat;  et,  siquidem  perpetui  sunt,  Consultores  prius  audiat, 
quam  suam  obliget  fidem,  eisque  fideliter  atque  distincte  condi- 
tiones  omnes  contractus  exponat,  concesso  etiam  ad  deliberandum 

Qn«  cautei»?    tempore   aliquo   et  exspectato  Provincialis  responso.     Quin  et  in 


Zeitl.  Verwaltnner  der  Kollepien.     rTm  164f.  73 


rebus  majoris  momonti  ratificationem  Praeposito  Generali  re«er- 
vet,  nec  illam  temere  promittat,  sed  clare  Erignifioet,  suspenstui] 
manere  contractum,  donec  obtenta  fuerit;  et  abi  celebrati  ftie- 
rint,  eorum  instrumenta  ad  Urbem  transmittat . 

9.     Unum  restat,  in  quo  pene  sunt  ornnia :  i[iiam  accm 
sime    singulis    mensibus    dati    et    accepti  rationes  a  Pr<  curaton- 
exigat  ex  Reg.  sui  officii  57.     Examinet  singula,  an  plus  carnium, 
piscium    ceterarumque    rerum    illo    mense  consumtum  sit,  quam 
usus  ferat;  certis  temporibns  nomina  debitorum  inspiciat,  ut  vi- 
deat,  an  morosi  sint  ipsi  in  solvendo,  an  Procurator  in  exigend»». 
Intelligat,  quantum  tritici,  vini,  olei  consumtum  sit,  neque  omnia 
examinanda    ad    finem   anni  reservet.  —  Denique,  antequain  of-  iui 
ncio  defungatur,  exactissime  rationem  admmistrationis  suae  suc- 
cessori  reddat  et  scripto  consignet  eo  modo,  quo  supra,  cum  age- 
retur    de    Provinciali,   ab  ipso  exigendam  esse  in  visitatione  de- 
claratum  est.     Ordin.  gen.  Congr.  VIII.  decr.  60.  §.  4. 
Pro   Procuratore. 

Procuratoris  munus  quinque  fere  capitibus  definitur,  11    ut  Munoa  Pror.ir. 

qntntaplsx. 

bona  ac  jura  Collegii  conserventur ;  21  ut  redditus  ne  decrescant, 
sed  potius  augeantur;  3'.'  ut  quae  Collegio  debentur  summa  di- 
ligentia  exigantur,  et  omnia  necessaria  opportune  comparentur: 
4°.  ut  res  et  pecuniae  recte  dispensentur ;  5°  ut  dati  et  accepti 
ratio  semper  constare  possit.  —  Ex  quibus  in  primis  apparet,  huic :«,»"••>''•  ■• 
muneri  esse  destinandum  hominem  valde  prudentem.  peritum  et 
fidelem  nullaque  alia  occupatione,  quae  suum  munus  impediat, 
implicitum. 

1.     Iam  quod  ad  1°'  caput  pertinet,  non  solum  in  Archivio    »""  »■  i'"» 

■*■  ■*•  ■*■  Collegn  con- 

instrumenta  originalia  et  tituli,  quibus  constet  de  jure  bonorum 
omnium,  ut  dicitur  Reg.  19.,  et  seorsim  haec  eadem  instrumenta 
manu  Notarii  subscripta  habeantur,  ut  Eeg.  20.,  sed  praeterea 
Procurator  librum  habeat,  cujus  meminit  Reg.  21.,  in  quo  sin- 
gillatim  descripta  sint  omnia  bona  stabilia,  qualia  sunt  praedia, 
domus,  et  quasi  stabilia,  h.  e.  census,  loca  montium,  canones,  um» 
verbo  jura  ad  annuos  redditus;  ac  de  singulis  haec  omnia  gene- 
ratim  notari  oportebit,  quo  tempore  ad  Collegium  pervenerint 
vel  acquisita  fuerint,  quo  titulo,  donatione  an  hereditate  an  le- 
gato  an  emtione  etc,  quo  loco  posita  sint,  qui  eorum  fines, 
quanti  aestimentur,  quos  redditus  pariant,  num  aliquod  onus  an- 
nexum  habeant  et  quale.  De  fundis  explicetur,  quot  sint  men- 
surarum,  v.  gr.  jugerum,  cujus  qualitatis,  an  feraces  tritici,  vini. 


74        Ratio  studioruni  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

olei,  an  solum  compascua,  an  silvae.  De  censibus  dicatur,  a  quo 
emti,  quanto  pretio,  quid  reddant  et  quantum,  ubi  fundati,  quis 
fidejussor,  quotemporeexiganturfructus.  De  locis  montium,  qualia 
sint,  quot,  quanti  constiterint,  quantum  reddant,  quis  depositarius. 
Haec  autem  omnia  sic  distincte  in  hoc  libro  describantur,  ut  inter 
descriptiones  singulorum  aliquot  folia  interponantur,  in  quibus 
decursu  temporum,  si  quid  mutatum  fuerit,  addi  quaeat.  In  eodem 
libro  successionum  (si  forte  sperentur)  mentio  fiat. 
« ,,n«-ii  bon»  2.     Primo    quoque  tempore  visitet  bona  omnia  Collegii  di- 

primo  i|iioquc;        ,  . 

tampore  visitet.  hgenterque  consideret,  an  aliqua  reparatione  domus  egeant,  an 
opus  aliquod  faciendum,  quo  torrentium  ac  fluviorum  irruptiones 
in  agros  arceantur;  attentus  sit,  ne  vicini  aliquam  in  nostris 
fundis  servitutem  acquirant  de  novo :  in  praediis  rusticis  itineris, 
actus,  viae,  aquaeductus,  ducendi  pecoris,  hauriendae  aquae,  co- 
quendae  calcis,  fodiendi  arenam;  in  urbanis  vero  altius  tollendi, 
stillicidium  avertendi,  immittendi  tignum  etc;  easdem  servitutes 
activas,  si  Collegium  habeat,  conservari  procuret. 

cnret,nepraedii  3.     Quoad  secundum :  bonos  ac  fideles  colonos  habeat,  non 

pjovontus  de-         .  .  .i  .   . 

emcant.  nimis  pauperes  aut  inutiJ-i  familia  oneratos  nec,  quantum  fieri 
poterit,  nostrorum  consanguineos  aut  affines.  Praedia  pecore  ma- 
jore  ac  minore  sint  instructa ;  vites,  oleae,  arbores  frugiferae  locis 
opportunis  de  consilio  peritorum  plantentur;  curetque  statis  tem- 
poribus  novalia  praeparari,  sementem  fieri,  segetes  purgari,  vineas 
putari,  occari,  repastinari,  fossas  exhauriri,  atque  in  his  omnibus 
mores  patriae  observet,  nec  novam  aliquam  culturae  formam  te- 
mere  inducat. 
Quae  coiiegio  4.  *  Quoad  tertium:  si  unquam,  eo  ootissimum  tempore  Col- 

tlebentnr  exigat.  ...  ... 

legii  praedia  visitet  ac  praesens  adsit,  quo  fruges  metuntur,  se- 
runtur,  colliguntur,  vindemia  fit,  oleum  exprimitur;  neque  ni- 
mium  rusticis  fidat.  Eodem  tempore  a  colonis  mutuo  data  re- 
petat  et  statis  temporibus  ab  aliis  debitoribus,  nec  nimis  indul- 
geat;  mora  siquidem  solvendi  longa  concessa  plerumque  fiunt 
Bnotemporeematnon    solvendo.     Opportune    res   necessarias  ad  victum  comparet, 

proivsioues.  »  ' 

ut  Reg.  6.  monet,  ne  eas  non  perinde  bonas  aut  non  aequo  pretio 
emere  postea  cogatur.  Quidquid  autem  frugum  in  praediis  col- 
lectum  fuerit  aut  pecunia  cmtum  Officialibus  sic  tradendum,  ut 
sciant,  se  de  iis   tertio  quoque  mense  rationem  reddituros;    erit- 

1  Die   Prager  Ausgabe  zielit  diesen  Abschnitt  (mit  welcbem  Reehte?) 
zuui  vorhergehenden,  numeriert  ihu  daher  nicht. 


Zeitl.  Verwalt.  d.  Kolleg.  Uin  1«46.  Caraffa,  kein  Unterr.  ftb.  Peetangsb.  k.4x.   75 

que  sane  repetenda,  ut  constet,  quantuin  tritiri,  vini,  olei, 

etc.  consum-tum  sit,  quantum  supersit.    Ab  emtore  autem  omnino 

quotidie  expensarum  rationem  exigat. 

5.  [4.]  Quoad  quartum:  tametsi  proprie  ad  Rectorem  ac  Mi-  •    - 
nistrum    pertmet    curare,  ut  ln  sumtibus  laoiendis  rehgiosa  pau- 
pertas  ac  bonae  consuetudines  serventur,  tamen  Procurator  etiam 

id  suarum  esse  partium  sibi  persuadeat ;  ideoque  ne  plus  carniurn, 
piscium,  ovorum  ac  ceterarum  rerum  emi  patiatur,  quam  necesse 
sit.     Idemque  servandum  de  aliis  rebus  ad  vestitum  necessariis. 

6.  [5.1    Quod  ad  quintum  ac  postremum  attinet,  ut  Procu-  i  ■  »»io 
rator  singulis  mensibus,  et  quotiescunque  suo  defungetur  ofncio, 

dati  et  accepti  rationem  reddere  possit,  duos  codices  habeat  praeter 
alios  minus  necessarios:  alterum,  in  quo  per  singulos  menses  ajr 
pareat,  quantum  pecuniarum  numeratarum,  a  quibus,  quo  nomine 
acceptum  fuerit,  et  quantum  expensum;  alterum,  in  quo  omnium 
dobitorum  Collegii  nomina  distincte  descripta  habeat. 

Denique    commendatur    omnibus    tum    Provincialibus   tum  Piw  obiigatiooi- 

■^  t  t  biiH  ciiuiiilal*  §a- 

Rectoribus  tum  Procuratoribus,  ut  peculiarem  habeant  curam  «*•«»»»• 
Ecclesiarum,  quae  pertinent  ad  beneficia  Collegiis  unita,  et  ut 
alia  eorundem  beneficiorum  onera,  praesertim  si  qua  ad  xenodo- 
chia  et  pauperes  spectent,  diligenter  inquirant,  onmibusque  id 
genus  piis  obligationibus  cumulate  satisfaciant,  certi,  divinam 
Providentiam  non  defuturam  iis,  quibus  ea,  quae  ad  Deum  per- 
tinent,  cordi  fuerint. 


Nr.  40. 


Der  Unterricht  iiber  Festungsban 
den  Professoren  S.  J.  verboten. 

Ex   Litteris  A.  R.  P.  N.  ad  R.  P.  Provincialem  nostrum 

[Rheni  Sup.J  Nithardum  Biberum.  24.  Oct.  1648. 

(Arch.G.  XIII.  E.  7.  p.  31.) 

Justis  de  causis  et  vt  uarijs,  quae  contigerunt,  incommodis 
in  postmodum  occurram,  consultata  re  cum  PP.  Assistentiluis. 
iudicaui  necessario  prohibendam  Professoribus  nostris  materiam 
de    fortificationibus,    tanquam  minus  consentaneam1  Consti- 

1  Cod.  —  „conseiitaneum." 


76        Ratio  studiorum  et  infstitutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

tutionibus  nostris  et  scopo  Societatis.  Quamobrem  non  permit- 
tat  R*  Vl  posthac,  vt  nostri  legant  seu  doceant  hano  materiam. 
Commendo,  vt  id  executioni  accurate  mandet.  Roma,  24.  Oct.  1648. 

Vincentius  Caraffa. 


Nr.   41. 


Verbot  der  Lehre,  dass  die  Quantitat  aus  lauter 
mathematisclien  Punkten  bestehe. 

Litterae  Adni.  R.  P.  N.  Vincentii  (Caraffae) 

ad  R.  P.  Prov.  (Rh.  Sup.)  Nithard.  Biberum  3.  Mart.  1649. 

Prohibetur  sententia  Zenonis  de  quantitate: 

Constare  ex  meris  punctis. 

(Archiv.  G.   XIII.    E.    7.    fol.    32b.) 

Rev.  in  Chr.  P.  —  Pax  Chr. 

Cum  intelligam  quosdam  in  Societate  esse,  qui  Zenonem 
secuti  dicant  in  cursu  Philosophiae,  quantitatem  ex  meris  pun- 
ctis  componi,  significo,  nolle  me  hanc  sententiam  invalescere,  vt- 
pote  aperte  (uelut  eius  sequaces  fatentur)  contrariam  Aristoteli. 
Et  cum  Romae  P.  Sforza  Pallauicinus  eandem  docuisset,  in  eo- 
dem  cursu  iussus  est  retractare.  Nuperrime  etiam  in  Germaniam 
Superiorem,  ubi  de  his  punctis  non  nemo  problematice  egerat, 
ex  urbe  rescriptum  est,  ut  desisteret  docere  retractaretque  senten- 
tiam:  cumque  responsum  inde  fuisset  excusationis  causa,  Arria- 
gam  et  Lusitanum  quendam  nostrum  typis  illam  ipsam  doctri- 
nam  euulgasse:  rescriptum  iterum  fuit,  dataque  opera,  vt  non 
sit  tertius,  qui  hos  imitetur. 

Eapropter  velim,  ut  R^  V?  Philosophiae  Praefectis  et  Pro- 
fessoribus  per  Provinciam  suam  haec  praelegi  curet,  et  deinceps 
sententiam  Zenonis  prohibeat:  si  quis  vero  docuisset,  thesibus 
proponere  non  permittat.     R3:1  VR.e  .  .  .  Roma,  1649. 

Vinc.  Caraffa. 


Ordinatio  pro  srudiis  raperioribu.    1651.  77 


Nr.  42. 

Ordinatio 

pro  Studiis  Superioribus 

ex  Deputatione,  quae  de  illis  habita  est  in 

Cougregatione  nona  Generali, 

a  E.  P.  N.  Francisco  Piccolomineo 

ad  Provincias  missa  a.  1651. 

(Inst.  S.  J.,  ed.  Pragensis,  vol.  II.  p.  226  sqq.) 

Vorbemerkung.  Besonders  anf  der  9. Generalkongregation  (1  «4 9/50) 
klagten  die  Depntierten  verschiedener  Provinzen  iiber  dieLehrer  der  Philoso- 
phie,  „quod  inutilibns  quaestionibus  tempns  terant,  pertnrbato  ordine  materias 
tractent,  nimiani  sibi  opinandi  licentiam  assumant '  (decr.  23.).  Den  Lehrern 
derTheologie  wurde  vorgeworfen,  dafs  sie  bisweiJeu  ,,omi.ssis  utilibus  et 
magis  necessariis  quaestionibus  minus  utiles  minusque  necessarias  sectantnr" 
(decr.  31.).  Die  Kongregation  verwies  auf  die  geuaue  Einhaltnng  der  Ratio 
studiorum  und  beauftragte  den  P.  General,  die  ihm  notig  erscheinenden  Vor- 
kehrnngen  zu  treffen,  stellte  auch  einige  Hauptregeln  zusammeu.  Der  General 
ernannte  nach  dem  Schlusse  der  Kongregation  eine  Kommission  und  erliels  die 
folgende  Verordnung,  iu  deren  Eingang  der  geschiohtliche  Vorgang  naher  ge- 
schildert  wird. 

I.  Etsi  summae  semper  curae  Societati  fuerit  soliditas  et 
uniformitas  doctrinae,  methodusque  ordinata  illam  tradendi  in 
scholis,  eaque  laude  Professores  nostri  ut  plurimum  excelluerint 
magno  Ecclesiae  et  Reipublicae  Christianae  bono,  nihilominus 
non  defuerunt  querelae  graves  ex  variis  Provinciis1  de  aliqiubus 
Magistris,  tam  Philosophiae  quam  Theologiae,  tum  in  octava, 
tum  in  nona  Congregatione  Generali.2  Et  primo  quidem,  quod 
inverterent  ordinem  praescriptum   in  Ratione  Studiorum :   Meta- 


1  So  bat  z.  B.  die  oberrhein.  Provinzial-Kongregation  von  1645:  „Ut 
Oongregatio  Generalis  coercere  dignetur  quorundam  Philosophorum  et  Theolo- 
gorum  libertatem,  qni,  relictis  antiquis  et  sanis  sententiis.  ant  novas  exoticas- 
que  pro  arbitrio  arripiuut,  aut  a  paucis  probatas  cupide  amplectuutur,  non  siue 
grandi  salubris  sapientiae  periculo."  Die  Antwort  aus  Rom  lautete:  „Dabiuius 
operam,  ut  talis  libertas  debito  modo  coerceatur."  (Arch.  Genu.  Rhen.  Snp. 
XIII.  B.  p.  424.) 

4  Die  achte  Geueral-Kongregetion  war  1645/46,  die  uenute  voui  13. 
Dez.  1649  bis  23.  Febr.  1650. 


78        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

physica  et  Animastica  tractantes  in  Logica,  Theologica  in  Phi- 
losophia,  et  Philosophica  in  Theologia;  et  in  hac  miscerent 
saepe  quaestiones  assignatas  uni  anno  materiis  alterius,  permagno 
incommodo  auclitorum. —  Secundo,  quod-non  raro,  sepositis 
utilioribus  et  solidicribus  quaestionibus,  toti  essent  in  persequen- 
dis  minutiis  vanissimarum  subtilitatum,  nulli  prope  usui  in  Ec- 
clesia  Dei  postea  futuris.  —  Tertio,  quod  nimiae  iibertati  opi- 
nandi  indulgentes  sectarentur  passim  aut  etiam  producerent  sen- 
tentias  novas,  vel  certe  obsoletas  antiquatasque  revocarent  e 
tenebris  ad  nostras  scholas. 

II.  Haec  et  his  similia  magno  sensu  ubi  Provinciarum 
aliquot  nomine  Conventui  Generali  postremo  fuissent  exposita, 
commota  est  non  leviter  Congregatio,  timensque,  ne  malum  ex 
paucorum  culpa  ortum  latius  serperet,  statim  omnibus  viribus 
occurrendum  censuit.  Quare  cum  jussisset  deputari  de  suo  cor- 
pore  quosdam  Patres  ex  variis  Assistentiis  in  re  literaria  et  do- 
cendi  munere  diu  multumque  exercitatos,  qui,  quae  proponebantur 
circa  studia  in  Societate,  accurate  expenderent;  injunxit  iisdem, 
ut  radices  querelarum  harum  accurate  inspicerent  et  remedia 
opportuna  suggererent.  Quod  cum  illi  exquisita  plane  diligentia 
praestitissent,  Congregatio,  auditis  approbatisque  illorum  judiciis, 
prout  cernere  est  in  decretis  23.  et  31.  impressis1,  commisit  mihi, 
ut  remedia,  quae  suggesserant,  executioni  mandarem  et  vigilan- 
tiam  Provincialium  et  Rectorum  ad  hoc  ipsum  excitarem. 


3  Das  23.  Dekret  lautet:  „Relatae  sunt  aliqnot  Provinciarum  queri- 
moniae  adversus  Pbilosophiae  Professores,  quod  inutilibus  quaestionibus  tempns 
terant,  perturbato  ordine  materias  tractent,  nimiam  sibi  opinandi  licentiam  as- 
sumant.  Congregationis  autem,  juxta  Deputatorum  pro  studiis  judicium,  senten- 
tia  fuit.  sufficienter  incommodis  hujusmodi  provisum  in  Ratione  Studiorum  per 
regulas  Praefecti  studiorum  et  Professorum  Philosophiae,  neque  aliud  desiderari 
praeter  Provincialium  et  Rectorum  vigilantiam;  remque  totam  Patri  Nostro 
plurimum  commendavit,  cujus  etiam  prudentiae  remisit  pleraque  monita,  quae 
iidem  Deputati  suggesserant,  quod  nec  ipsi  judicassent  a  Congregatione  decer- 
nenda."  —  —  Das  31.  Dekret  lautet:  „Deputatorum  pro  studiis  relatum  est 
responsum  ad  Postulatum,  quo  remedium  petebatur  adversus  quosdam  Theologiae 
Professores,  qui,  ommissis  utilibus  et  magis  necessariis  quaestionibus,  minus 
utiles  minnsque  necessarias  sectantur:  videlicet  remedium  non  aliunde  accer- 
sendum,  quam  a  diligenti  eorum  observatione,  quae  Ratio  Studiorum  praescribit ; 
ac  proinde  nullum  ea  de  re  novum  decretum  esse  statuendum';  quaedam  tamen 
in  ordine  ad  executionem  commendari  posse  a  N.  P.  Generali,  quorum  praeci- 
pua  capita  suggesserunt.    Et  hoc  totum  judicium  Congregatio  probavit." 


Ordinatin  i»ro  stndiia  anperioribus.  1661.  WJ 


ITI.  Oensuerunt  igitur  memorati  Patrcs,  primifl  incommo- 
dis,    ex    perturbato    orcline    docendi    et  inutilibus  quaestionibus 

satis  provisum  esse  et  iri,  si  observentur  diligenter  quae  ]irat- 
scripta  sunt  in  Ratione  Studiorum,  et  qnidem  quod  ad  Ph 
phiam  attinet,  si  accurentur  quae  statuuntur  in  regulis  tuirj 
Praefecti  studiorum  tum  Professoris  Philosophiae.  Secuturum 
nempe  inde,  ut  Logicus  tractetmaterias  illas,  qnas  tradit  Porpliyrins 
in  sua  Isagoge  et  Aristoteles  in  Praedicamentis,  in  libris  de  ln- 
terpretatione,  Priorum  et  Posteriorum,  cum  cautionibus  in  Ra- 
tione  Studiorum  expressis;  ut  Physicus  explicet  eas.  quas  Ari- 
stoteles  in  octo  libris  Physicorum,  in  libris  de  Coelo,  in  Meteo- 
rologicis  et  primo  libro  de  Generatione ;  denique  ut  Metaphysicus 
eas,  quas  in  secundo  libro  de  Generatione,  in  libris  de  Anima  et 
Metaphysicorum  disputat  Aristoteles.cumsimilibuscautionibus.  At- 
tendat  itaque  ad  haec  Praefectus  studiorum,  nec  sinat  istas 
quaestiones  praetermitti,  vel  earum  locum  occupari  ab  aliis,  quas 
Aristoteles  non  attingit,  vel  necessariam  cum  iis  non  habent 
connexionem,  nec  continentur  sub  objecto  cuilibet  parti  Philoso- 
phiae  proposito. 

IV.  Atque  ut  expressius  aliquid  indicetur  et  satisfiat  po- 
stulato  unius  Provinciae,  quae  haec  optabat  enucleatius  declarari, 
Praefectus  studiorum  non  sinat  omitti  in  Logica  uberem  de  modo 
et  regulis  definiendi,  dividendi,  argumentandi  tractationem ;  de 
conversione,  oppositione  propositionum;  de  argumentatione  et 
syllogismo,  ita  ut  discipuli  nostri  plenam  habeant  notitiam  de 
infallibilitate  consequentiarum  formalium.  Curet  etiam  omnino, 
ut  explicentur  ea,  quae  de  perfecta  demonstratione  tradit  Ari- 
stoteles  in  libris  Posteriorum,  tum  de  scientia,  prout  est  in  Ra- 
tione  Studiorum.  E  contrario  non  permittat  Professores  immo- 
rari  in  disputatione  de  Ente  Rationis,  nisi  paucissimis  diebus, 
adeo  ut  tridui  v.  quatridui  circiter  spatium  non  excedant.  Non 
disputent  etiam  de  distinctione  virtuali  in  Divinis,  vel  de  prae- 
cisionibus  objectivis  divinarum  perfectionum,  sed  supponant  ex 
Theologia  quod  de  his  quaestionibus  sentiendum  est.  Tractatum 
de  signis  mentalibus  remittant  ad  libros  de  Anima,  et  potissimum 
illud:  Quid  sit  verbum  mentis,  et  quae  cognitio  possit  esse  in 
seipsam  reflexa,  et  seipsam  repraesentare  vel  adaequate  vel  inadae- 
quate.  De  relationibus  item  divinis,  sine  ulla  discussione  supponant 
ex  fide  vel  ex  Theologia,  si  quid  necesse  videbitur,  dum  aguntde 


80        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

praedicamento  relationis.  In  praedicamento  vero  substantiae  de 
substantia  vel  ente  supernaturali  nihil  dicant.  Dum  tractant  de 
futuris  contingentibus,  nullo  modo  ingrediantur  disputationem  de 
scientia  media,  nec  de  modo,  quo  Deus  cognoscit  futura,  seu  ab- 
soluta  seu  conditionata,  sed  supponant  quod  fides  et  Theologia 
docent.  In  fine  denique  Logicae,  dum  tradunt  tractatum  de 
scientia,  nihil  speciale  dicant  de  fide  divina,  sed  totam  illam 
quaestionem  remittant  ad  Theologos.  Idemque  dicendum  de 
similibus  a  scopo  Logicorum  alienis. 

V.  In  Physica  secundo  anno  curet  idem  Praefectus,  ut 
Aristotelicae  definitiones  principiorum,  causarum,  naturae,  motus, 
continui,  infiniti  et  similes  accurate  explicentur;  ut  juxta  ejus- 
dem  Aristotelis  ordinem  de  iisdem  rebus  ea  disputentur,  quorum 
scientia  ad  naturalem  Philosophiam  proprie  spectat.  In  libris 
de  Ooelo  naturam  et  qualitates  et  influxum  coelorum  in  sublu- 
naria  ne  praetermittant.  In  primo  de  Generatione  ea,  quae 
tradit  Aristoteles  de  generatione  et  corruptione,  de  alternatione 
et  actione  similis  in  simile,  de  reactione,  aliaque  ejusmodi  ac- 
curate  discutiant.  Oaveat  autem,  ne  occasione  agendi  de  prin- 
cipiis  et  causis  ingrediantur  [Professores]  disputationem  de  prin- 
cipiis  et  processionibus  divinis ;  multo  vero  magis  abstinendum 
tum  hic  tum  alibi  a  disputatione  de  actibus  liberis  Dei.  Nihil 
autem  dicant  de  materia  spirituali  aut  de  composito  ex  ea.  Dum 
agunt  de  concursu  causae  primae,  poterunt  quidem  disputare  de 
praedeterminatione  physica,  sed  per  principia  tantum  naturalia, 
non  examinando,  sed  supponendo  principia  theologica.  Ideo  in 
materiam  de  auxiliis  aut  gratia  efficaci  ne  excurrant.  Nihil  item 
ex  professo  hic  agant  de  potentia  obedientiali,  aut  de  virtute 
principali  creandi,  num  communicari  possit  alicui  creaturae;  nec 
de  aeternitate  Dei  disceptent,  ubi  de  duratione  creata  agendum. 
In  libris  de  Coelo  praetereant  quaestiones,  quae  de  opere  sex 
dierum  ad  Theologum  aut  s.  scripturae  interpretem  spectant.  In 
libris  de  Generatione  ad  quaestionem  de  conversione  Euchari- 
stica  aut  augmento  intensivo  charitatis  ne  divertant. 

VI.  Tertio  anno  idem  Praefectus  diligenter  det  operam,  ut 
in  libro  secundo  de  Generatione  Professores  tractent  de  natura 
elementorum,  de  primis  qualitatibus  earumque  seu  descriptioni- 
bus  seu  definitionibus  ab  Aristotele  traditis.  De  motu  etiam  et 
qualitatibus  motricibus,  de  eorum  mixtionibus  et  rarefactione 
(nisi    jam    antea    hoc    egerint)    et    similibus.     In   libris  vero  de 


Ordinatiio  pro  studiis  superioribns.  1651.  81 


Anima   disputent  de  vivente  et  vita,  de  anima  ejusque  potentiie 
et  operationibns,   speciebue  ejusdem,  regetativa,  sensitivfl 
curatissime    de    rationali.     Iu    mefcaphysica    deniqne    de  enti 
propriefcafcibus  entis,  de  natura  snbstantiae  ei   accidentis,  d< 
sistentia  aliisque  similibus.     DeDeo  quoque  agere  poternnt,  qnoad 
lumine   naturali  cognosci  valet.     Curet  vero,  ne  ad  ea   fcractanda 
digrediantur,    quae    Theologici   institnti  sunt  propria.     Quare  irj 
libris    de    Anima  non  ad  materiam  de  specie  Dei,  sive  impri 
sive    expressa,    aut    de  miraculosa  mortuorum  resuscitatione,  nec 
in   Metaphysica  ad  disputationem  de  subsistentia   increata  alias- 
que  similes  divertere  sinantur. 

VII.  In  Theologia  porro,  ufc  resecentur  qnaestiones  innti- 
les,  et  profuturae  ordinatius  tradantur,  observent  diligenter  Pro- 
fessores  quod  dictum  est  de  Philosophis,  ut  materias  decurrant 
singulorum  annorum  proprias,  hoc  est  tractatas  a  D.  Thoma 
in  ea  parte,  quae  cuique  anno  assignatur:  id  enim  si  fideliter 
praestiterint,  non  multum  temporis  supererit  ad  quaestiones  in- 
utiles  agitandas.  Illud  vero  etiam  enitantur  omnes,  ut  quaestio- 
nes,  quas  tractant,  connectant  cum  quaestionibus  S.  Thomae,  et 
auditoribus  significent,  quo  quidque  pertineat,  ut  appareat.  ea, 
quae  disputant,  esse  velut  commentarium  textui  S.  Thomae  re- 
spondenfcem,  atque  hoc  agere  ipsos,  non  ut  nova  et  incognita 
prius  discipulis  proponant,  sed  ut  elucidenfc  vetera,  ut  sit  addi- 
tio  pofcius  doctrinae  ad  doctrinam,  quam  successio  novaein  lncuni 
veteris  jam  sepultae.  Quod  enim  potest  esse  operae  pretium,  aut 
quae  laus,  scholasticos  habere  novarum  quideni  propositionum 
scientes,  sed  antiquarum  imperitos?  Verum  ut  haec  facilins  as- 
sequaanur,  et,  quod  praestitum  est  in  pbilosophicis,  uberius  et 
distinctius  praestetur  in  theologicis,  quae  sunt  multo  majoris 
momenti,  subjicietur  hic  index  variarum  quaestionum  juxta  or- 
dinem  Summae  Angelici  Docfcoris,  quas  Magistri,  omissis  extra- 
ordinariis  et  insolitis,  tractare  cum  laude  possunt  et  maxinia  ex 
parte  etiam  debent. 

VIII.  Ex    prima    parte. 

Quaestio  2.  De  existenfcia  Dei. 

3.  vel    13.    De  distinctione  afctributorum  inter  se  et  ab  es- 
sentia, 

8.  De  existentia  in  spatiis. 

12.    De    visione    Dei    per    speciem    creatam,    oculos    corpo- 
rales,    vires    naturales.      De    lumine    gloriae.    Melior    intellectus 

Monunieuta  Germiuiiae  Paedajioicicu  IX  Q 


82  Iiatio  studioruui  et  instimtioiies  bchoiastieae  Soeietatis  Jesu  III 


an  melius  videat  ceteris  paribus,  An  videri  possint  creaturae 
ex  vi  visionis.  An  omnes.  Quae  videantur.  Per  quid  hae  magis 
quam  illae. 

14.  De  cognitione  futurorum  contingentium,  conditionalium 
etc.  De  scientia  media  ante  omne  decretum. 

19.  De  actibus  liberis. 

22.  23.  De  providentia,  de  praedestinatione,  electione,  re- 
probatione  ex  meritis,  de  actuum  praefinitione. 

27.  Quae  processio  in  divinis  sit  generatio,  et  cur  una  ma- 
gis  quam  alia;  quot  processiones  sint. 

28.  De  distinctione  relationum  ab  essentia,  et  an  illam  in- 
cludant  vel  includantur.  Quot  sint  in  divinis. 

29.  De  subsistentia  absoluta.  An  detur  in  Deo. 
32.  De  notionibus.  Quae  et  quot  sint. 

34.  De  processione  Verbi  ex  cognitione  omnium  personarum 
rerum  possibilium,  futurarum. 

40.  42.  De  constitutione  et  distinctione  Personarum  per  re- 
lationes:  an  relatio  dicat  perfectionem. 

43.  De  missione  Personarum. 

50.  De  incorporeitate,  numero  Angelorum.  An  omnesspecie 
differant.  An  necessario. 

51.  De  assumtione  corporum. 

52.  An  unus  possit  esse  in  pluribus  locis.  An  plures  in  uno. 
Per  quid  sint  in  loco. 

53.  An  possint  in  instanti  moveri.  An  necessario  transeant 
per  medium. 

55.  De  speciebus  intelligibilibus.  An  concreatae,  an  acceptae 
a  rebus.  An  universaliores  in  superioribus. 

56.  57.  An  seipsos  cognoscant.  An  alios  Angelos  et  quo- 
modo.  An  futura.  An  cogitationes  cordium. 

58.  An  multa  simul  intelligant.  An  discurrendo.  An  com- 
ponendo. 

62.  An  creati  sint  cum  beatitudine.  An  in  gratia.  An  se  ad 
illam  disposuerint.  An  per  unum  actum  meritorium  boni  perve- 
nerint  ad  beatitudinem. 

63.  Quod  fuerit  peccatum  Angelorum.  An  in  primo  instanti 
creationis  potuerint  peccare.  De  mora  inter  creationem  et  lapsum. 
De  obstinatione  daemonum.  Unde  proveniat. 

64.  Quomodo  crucientur  ab  igne. 

107.  De  locutione  Angelorum.  Quomodo  fiat. 


Onlinatio  pro  utndiiK  Htiperiorilxin.  1661. 


Ex  priraa  soeundae. 
Quaestio  3.    I)e  beatitudine.  An  sit  operatio  intellectns.  an 

volnntatis. 

4.  Delectatio    in    patria    an    sit  immediate  de   Deo,  au  »1»- 

visione. 

5.  Perpetuitas  an  sit  de  ratione   beatitudinis.     De  appetitu 

innato  ejusdem. 

6.  Quid  voluntarium.  Idemne  cum  libero.   Eventus  ex  omis- 

sione   quando    voluntarii.     De    metu,    concupiscentia,  ignorantiH. 
An  causent  involuntarium. 

7.  De  circumstantiis. 

18.  Quid  sit  actus  humanus,  quid  bonitas  et  hon^stas  illius. 
Sumaturne    ex    objecto,   circurnstantiis,  fine.     Bonum   et   maluin 
an   constituant   speciem    in  moralibns.     De  actu   indifterent 
cundum   speciem    et    individuum.     Quando    circumstantiae    denl 
speciem. 

19.  An  idem  actus  interior  fieri  possit  de  bono  malus  etc. 
De  opinione  probabili.  An  liceat  sequi  eam  rejecta  probabiliore, 
quando,  quibus.  De  conscientia  dubia,  quid  tunc  agendum.  An 
in  eo  casu  melior  sit  conditio  possidentis  in  omnibus  materiis. 
De  conscientia  erronea.  An  obliget.  Electio  an  omnem  bonitatem 
et  malitiam  habeat  a  fine.  Voluntas  unius  finis  an  accipiat  bo- 
nitatem  a  voluntate  imperante  alterius  finis. 

20.  De  actu  exteriori.  An  habeat  propriam  bonitatem. 

71.  An  detur  pura  omissio.  Actus  causans  omissionem 
quando  peccatum.  Sitne  tunc  commissionis,  an  omissionis.  Omis- 
sio  quando  imputetur.  De  definitione  peccati  „dictum,  factum  etc." 
Quid  sit  formale  in  peccato  ut  malum  est. 

72.  De  distinctione  specifica  peccatorum  ex  objecto,  virtu- 
tibus,  quibus  opponuntur  etc. 

74.  De  delectatione  morosa. 

79.  An  Deus  sit  causa  peccati.  An  praedeterminet  ad  actum 
illius.    Quid  sit. 

81.  De  peccato  originali,  an  traducatur  ab  Adam  iu  po- 
steros.    Quid  sit. 

86.  An  peccatum  mortale  relinquat  maculam.  Quidilla  sit. 

87.  An  poena  damni  in  omnibus  damnatis  sit  aequalis. 

88.  De  peccato  mortali  et  veniali.  Quomodo  distinguantur. 

89.  An  peccatum  veniale  relinquat  maculam. 

6* 


84         Ratio  studiorum  et  iustitutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

109.  An  sine  gratia  possimus  cognoscere  verum,  facere  bo- 
nnm  opus  morale,  Deum  super  omnia  diligere.  servare  omnia 
praecepta,  praeparare  nos  ad  gratiam,  vincere  tentationes.  An 
justi  egeant  auxilio  ad  bene  operandum  et  vitandum  peccatum, 
ad  perseverandum.  Quid  in  statu  naturae  integrae.  An  in  statu 
purae  naturae  fuisset  necessarium  gratiae  auxilium. 

110.  An  gratia  distinguatur  a  virtutibus  infusis.  In  quo 
subjecto  sit. 

111.  De  divisionibus  gratiae  in  gratis  datam  et  gratum  fa- 
cientem,  operantem  et  cooperantem,  praevenientem  et  subse- 
quentem,  efficacem  et  sufficientem.  An  hae  distinguantur  tan- 
tum  per  effectus.  An  efficax  praedeterminet.  De  concordia  illius 
cum  libertate. 

113.  An  justificatio  fiat  per  formam  inhaerentem.  Sitne 
habitus.  An  actus  sufficiat.  An  implicet  simul  esse  cum  peccato. 
An  sine  illa  peccatum  possit  remitti. 

114.  An  possimus  nobis  aliquid  mereri  a  Deo.  An  ex  ju- 
stitia.  An  de  condigno  vitam  aeternam.  Quae  conditiones  requi- 
rantur.  An  quaecunque  bona  opera  justi  sufficiant.  An  ultima 
dispositio  ad  gratiam  hoc  habeat.  An  prima  gratia  cadat  sub 
meritum,  saltem  de  congruo ;  an  finalis  perseverantia. 

Ex  secunda  secundae. 
Quaestio  1.  Quid  sit  objectum  materiale  fidei,  et  quid  for- 
male.  An  veritas  prima  tantum.  An  etiam  revelatio.  Et  haec  an 
communis  et  publica,  an  etiam  privata.  An  solum  immediata, 
an  etiam  mediata,  et  quae.  An  propositio  Ecclesiae  huc  perti- 
neat.  In  quid  tandem  resolvatur  fides.  An  fidei  possit  subesse 
falsum.  An  objectum  fidei  possit  esse  visum  in  se,  vel  in  atte- 
stante.     An  scitum.     An  debeat  esse  evidenter  credibile. 

2.  An  actus  fidei  possit  esse  discursivus.  An  requirat  actum 
voluntatis,  a  quo  imperetur.  An  fuerit  vel  sit  necessarius  neces- 
sitate  medii,  et  quorum  objectorum.  An  sit  nccessitate  praecepti, 
et  quarum  rerum.  An  idem  actus  sit  supernaturalis.  An  volun- 
tas  imperans.     An  judicium  antecedens  credibilitatis. 

3.  De  praecepto  non  negandi  fidem  et  illam  confitendi,  et 
quando  obliget.  De  usu  vestium,  ciborum  et  aliorum,  quae  sunt 
propria  infidelium.  An  liceat  adire  templa  haereticorum  eorum- 
que  ritibus  interesse. 

4.  Quid  sit  fides.  Antecedatne  aliquando  charitatem  et 
gratiam.     De  certitudine  fidei  comparative  ad  alios  habitus. 


Ordinatio  pro  studiis  superioribu-    1>  -"i 

5-  An    in    daeinonibus   sit  fides.     An  in  haere  ranti- 

bufi  in  uno  articulo. 

10.  11.    De   speciebus   infid^litatis.     Quid    sit    ha- 
qua^  ad  illam  requirantur.     Quae  sit  haeretica  propoatio,  • 
aliis  propositionum  censnris. 

17.  18.  Quid  sit  objectum  formale  et  materiale  spei.  An 
spes  sit  in  beatis. 

23.  24.  An  charitas  sit  amicitia.  Quomod-".  .li-tinguatur 
amor  naturalis  et  supernaturalis  Dei.  An  charitas  augeatur  in 
habente  ipsam.  Per  quos  actus.  An  per  >olos  intensiores.  An 
per  solos  actus  charitatis.  An  per  continuationHm  actns.  De 
correptione  rraterna,  scandalo,  bello,  si,  prout  per  tempus  licuerit. 

58.  Quid  sit  justitia.  quid  jus.  De  justitia  legali  et  parti- 
culari.  Circa  quam  materiam  haec  versetur.  An  circa  } 
nes  vel  operationes.  An  medium  illius  sit  medium  rei.  De  actu 
justitiae,  qui  est  suum  cuique  redder^.  De  dominio.  Quibus 
et  in  quae  competat.  De  modis  illud  acquirendi.  De  usurfuctu. 
usu  etc. 

65.  Quid  sit  injuria.     Et  an  quis  possit  pati  injuriam  voiens. 

60.  De  judicio  temerario.  An  et  quando  sit  peccatum 
mortal^. 

61.  De  distinctione  justitiae  distributivae  et  commutativa-  . 
De  medio  earum,  materia  etc. 

62.  De  restitatione.  Cujus  virtutis  sit  actus.  De  capitibus, 
ex  quibus  oritur  restituendi  obligatio.  Obligatio  ex  re  accepta 
ad  quid  se  extendat.  Ees  bona  fide  emta  an  possit  reddi  ruri 
ad  pretium  recuperandum.  De  inventis:  quomodo  restitutnda. 
Ad  quos  fructus  restituendos  teneatur  bonae  fidei  vel  dubiae 
possessor.  An  dominus  teneatur  de  danmo  dato  a  servis  suis  vel 
animalibus.  sine  illius  culpa.  Qualis  culpa  surficiat.  ut  quis  te- 
neatur  restituere  ex  injusta  acceptione  et  danrno  dato  extra  of- 
ficium  et  contractum.  vel  in  officio  et  consilio  dando,  vel  in- 
tercedente  contractu  depositi,  commodati.  De  restitutione  ex  in- 
justo  impedimento  boni  alieni.  de  restitutione  incertorum.  Dt 
cooperatoribus  ad  danmmn.  An  omnes  teneantur  in  solidum. 
Quo  ordine.  An  acceptio  ob  turpern  eausam  ohliget  ad  resti- 
tutionem.  An  res  restituenda  sit  secundum  summum  pretium. 
Quando  restituendum  sit,  ubi.  quo  crdine. 

63.  An  et  quale  peccatum  sit  acceptio  personarum  in  dis- 
tribuendis  beneficiis  et  officiis,  minus  dignis. 


86        Ratio  studiorum  et  intstitutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


64.  An  liceat  occidere  hominem  pro  defensione  suae  vitae, 
honoris,  bonorum.  Cui  facienda  sit  restitutio  pro  homicidio  in- 
justo,  vel  damno  ex  illo  consecuto. 

66.  De  quantitate  requisita  ad  peccatum  mortale  furti.  De 
furtis  minutis,  quae  fiunt  ab  eodem  diversis  personis,  vel  eidem 
a  pluribus.  De  furtis  domesticorum,  uxoris,  filiorum,  famulorum 
etc.  An  sit  licita  compensatio  facta  propria  auctoritate,  pro  eo, 
quod  debetur. 

74.  Quae  detractio  sit  peccatum  mortale.  An  audiens  peccet 

Ex    tertia    parte. 

Quaestio  1.  An  Christi  opera  fuerint  infiniti  valoris,  et  sa- 
tisfecerint  ex  rigore  justitiae.  An  purus  homo  possit  satisfacere 
pro  peccato  suo  vel  alieno  mortali.  An  pro  veniali.  An  Christus 
incarnatus  fuisset,  si  Adam  non  peccasset. 

2.  De  unione.  An  sit  facta  in  natura,  vel  persona.  Quid 
illa  sit.  An  Christus  suam  incarnationem  mereri  potuerit.  An 
justi  ante  Christum  vel  incarnationem  vel  accelerationem.  An 
B.  Virgo  maternitatem. 

3.  An  plures  personae  eandem  numero  naturam  possint  as- 
sumere.  An  una  persona  plures  naturas.  An  persona  creata  pos- 
sit  uniri  hypostatice  alteri  naturae. 

4.  An  potuerit  assumi  a  Verbo  natura  habens  propriam 
personalitatem. 

8.  De  scientia  infusa.  Quis  habitus  sit.  An  per  illam  vide- 
antur  omnia  possibilia.  An  omnia  futura. 

10.  De  impeccabilitate  Christi;  et  unde  illa  sit. 

18.  De  concordia  impeccabilitatis  cum  libertate  Christi. 

23.  An  Christus,  in  quantum  homo,  possit  dici  Filius  Dei 
adoptivus. 

25.  De  adoratione  Christi,  crucis,  imaginum  etc. 

60.  Quid  sit  Sacramentum.  An  Sacramenta  novae  legis 
constent  rebus  et  verbis  determinatis.  An  mutentur  valide  vel 
licite. 

62.  An  causent  gratiam.  An  physice  an  moraliter.  An 
gratia  sacramentalis  addat  ad  gratiam  virtutum.  An  Sacramenta 
legis  veteris  gratiam  causarint. 

63.  De  Charactere,  quid  sit.  An  delebilis.  Quae  Sacra- 
menta  imprimant. 

64.  66.  De  intentione  ministri  et  suscipientis.  De  martyrio. 


Ordinatio  pro  studiis  inperioribm,  1651.  87 


Quando  eonferat  gratiam.  An  ex  opere  operato.  Quam  dispo 

nem  requirat. 

73.  An    Eucharistia  sit  Sacramentum.  Jn  quibus 

An  sit  unum  vel  plura.    An  necessarium  necessitate  medii, 

74.  Q,uae  sit  materia  Eucharistiae.  In  qua  quantitate.  Quo- 
modo  debeat  esse  praesens.  An  aqua  vertatur  immediate  in 
guinem. 

75.  An  Christus  sit  in  hoc  Sacramento  realiter.  Quid  rii 
haec  praesentia.  An  maneat  substantia  panis  et  vini.  An  anni- 
hiletur.  An  panis  et  vinum  convertatur  in  corpus  Christi.  An  id 
colligatur  ex  verbis  consecrationis.  In  quo  sita  sit  haec  conversio 
An  reproducatur  in  illa  corpus  Christi.  An  accidentia  maneant. 

76.  An  totus  Christus  sit  sub  utraque  specie  et  ejus  par- 
tibus.  Quae  sint  ex  vi  verborurn  quae  per  concomitantiam.  An 
Christus  moveatur  ad  motum  specierum,  et  quomodo  hoc  fiat. 

77.  An  maneant  accidentia  sine  subjecto.  An  acquiranl 
novum  modum.  An  detur  in  illa  actio  Christi  sustentans.  Quo- 
modo  ex  iis  aliquid  generetur. 

78.  De  forma  sacramentali  Eucharistiae.  Quae  verba  sint 
essentialia.  Quomodo  intelligenda.  An  dicantur  recitative,  an 
enunciative. 

79.  An  detur  major  gratia  sumenti  duas  species. 

82.  An  plures  sacerdotes  eandem  hostiam  possint  consecrare. 

88.  An  in  Missa  sit  sacrificium.  In  qua  actione  consistat. 
An  requirat  duas  species.  An  habeat  valorem  inrinituni.  Q.uem 
eftectum  habeat. 

84.  An  poenitentia  sit  Sacramentum.  Quae  materia,  quae 
forma,  quae  verba  sint  necessaria.  Quomodo  mtelligenda.  An  sit 
necessarium  necessitate  medii. 

85.  An  poenitentia  sit  virtus.  Quod  objectum  habeat,  quos 
actus.  An  sit  virtus  specialis. 

86.  An  remissa  curpa  remittatur  tota  poena. 

87.  De  remissione  venialium,  per  quos  actus  fiat.  An  per 
Sacramentalia.  An  requiratur  gratiae  infusio. 

89.  An  merita  reviviscant.  An  peccator  semper  resurgat  in 
gratia  aequali. 

90.  Quae  sint  partes  poenitentiae.  et  cujusmodi.    — 

De  Contritione.  In  quo  formaliter  sit  sita.  Q.uid  sit  at- 
tritio,     An    dolor    formalis  sit  necessarius  ad  Sacramentum  poe- 


Ratio  studiorum  et  insfcitutionea  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


nitentiae  et  quis  dolor.  An  requiratur  propositum  formale.  An 
possit  dari  Sacramentum  informe  ex  defectu  doloris. 

DeConfessione.  An  circumstantiae  nonmutantesspeciemneces- 
sario  sint  explicandae.  Quomodo  expiicandus  numerus  peccatorum. 

De  Satisfactione.  An  et  quomodo  teneantur  poenitentes 
implere  poenitentiam  injunctam.  An  possit  mutari.  An  habeat 
effectum  ex  opere  operato. 

De  ministro,  jurisdictione  ordinaria  et  delegata^  sigillo. 

De  Ordine  et  Matrimonio,  prout  per  tempus  licebit. 

IX.  Materias  igitur  supra  positas  et  singulis  annis  assi- 
gnatas  in  Eatione  studiorum  tam  Philosophi  quam  Theologi  suo 
tempore  pertractent,  neque  illas  permisceant:  ita  tamen,  ut  ex- 
ternarum  Academiarum  et  consuetudinum  regionum,  in  quibus 
degitur,  quatenus  necesse  est,  ratio  habeatur.  Nec  ad  transgre- 
diendum  ordinem  istum  vel  discutiendas  subtilitates  inutiles  suf- 
fragari  debebit  nostris  exemplum  auctorum  aliquorum,  qui  sua 
scripta  mandarunt  typis  et  vel  materias  permiscuerunt,  vel  in 
persequendis  minutiis  immorati  sunt.  Quidquid  enim  de  illis  sit, 
ad  docendum  utiliter  in  scholis  haec  ratio  non  est  opportuna. 
Quocirca  exceptis  illis  quaestionibus,  in  quibus  Aristoteles  vel 
S.  Thomas  ejusce  rei  nobis  exemplum  dant,  non  occupentur  no- 
stri  facile  in  divinandis  possibilitatibus  vel  implicantiis  rerum: 
sed  intenti  in  ea,  quae  disputant  auctores  classici,  abstineant  a 
versando  rerum  possibilium  thesauro,  eo  quod  periculum  sit,  ne, 
dum  scrutantur  veritates  nobis  incompertas,  chimaeras  et  umbras 
amplectantur. 

X.  Quod  attinet  ad  tertium  incommodum  supra  tactum, 
de  periculosa  quorundam  Professorum  licentia  in  rejiciendis  sen- 
tentiis  jam  receptis,  et  excogitandis  opinionibus  novis  atque  a 
communi  scholarum  sensu  alienis,  censuerunt  iidem  PP.  Depu- 
tati,  nihil  emcacius  deeerni  posse,  quam  quod  definitum  est  a 
Congregatione  V.  decreto  41.  et  56.  et  praescribitur  in  Ratione 
studiorum.  Nominatim  vero  caveant  Professores  Theologiae,  ne 
(quod  ipsis  prohibetur  in  laudato  decr.  41.  Congregationis  quin- 
tae,  et  praeterea  regula  ipsorum  quinta)  receptas  jam,  quamvis 
congruentes  tantum  rationes,  quibus  res  fidei  probari  solent,  et 
multo  minus  testimonia  s.  Scripturae  eodem  spectantia,  rejiciant 
aut  refellant,  nec  temere  novas  rationes  excogitent. 

XI.  Ad  horum  autem  omnium  accuratam  observationem 
advigilet    inprimis    Praefectus    superiorum    scholarum:     ideoque 


Ordinatio  pro  studiis  raperioribns.  1651. 


scripta,  quae  in  gymnasiis  traduntur,  sibi  subinde  ostendi  <;ur*'t 
et,  si  quid  peccetur,  Superiorem  tempestive  admon^at.  rI "• 
de  opinionibus  inutilibus,  seu  a  communi  scholarum  sensn  abhor- 
rentibus,  vel  etiam  suo  loco  non  traditis,  publice  proponi  non 
sinat,  nec  de  iis  nostros  aut  externos  examinari.  Quin  etiam 
dum  subibunt  examen  sive  nostri  sive  externi,  tam  in  Fhiloao- 
phia  quam  in  Theologia,  habeat  ipse  penes  se  catalogum  quae- 
stionum  seu  materiarum,  quae  in  qualibet  facultate  et  quolibet 
anno  tradi  deberent,  et  de  iis  dumtaxat  examen  institui  sinat, 
ut  constet,  an  magistri  tradiderint  quae  tradere  debuissent. 

XII.  Verum  quia  non  raro  controvertitur,  quae  sit  aut 
non  sit  doctrina  nova  et  communi  sensui  scholarum  seu  Docto- 
rum  contraria,  unde  nascitur  contentio  inter  Praefectum  studi- 
orum  et  Magistrum:  ad  tollendum  hoc  impedimentum  visum  est 
mihi  de  eorundem  PP.  Deputatorum  consilio  statuere  sequentia: 

a.  Contradicente  Praefecto,  cujus  erit  id  cum  debita  cautela 
facere  et  nesciis  omnibus  praeter  Rectorem,  juxta  ipsius  regulam 
18.,  Magister  stet  Praefecti  judicio,  non  proponendo  nec  propu- 
gnando  sententiam,  cui  ille  contradicit,  donec  Superiores,  ad  quos, 
et  non  ad  alios  deferenda  res  est,  aliud  decernant. 

b.  Perstante  Magistro  in  sua  sententia,  Rector  inquirat  ju- 
dicium  trium  vel  quatuor  bene  doctorum  Patrum.  idque  singil- 
latim  et  secreto:  quorum  si  major  pars  putaverit,  justam  esse 
Praefecti  contradictionem,  efficiat  Rector,  ut  Magister  illius  se 
judicio  omnino  submittat ;  et  e  converso,  si  illi  doctrinam  Ma- 
gistri  probaverint,  nemo  huic  negotium  facessat.  Ut  vero  mi- 
nime    suspectum  sit  judicium  istorum  Patrum,  eligantur  qui  mi- 

•nime  propensi  existimantur  esse  ad  novitates,  sed  ad  Praefectum 
at  Magistrum  aequaliter  affecti.  Quodsi  Rector  tales  ad  manum 
non  habeat,  ad  Provincialem  recurrat,  ut  eo,  quo  dictum  est,  modo 
tales  aliquot  Patres  consulat.  Sin  vero  hoc  non  sufficeret,  nec 
possent  sententiae  ad  concordiam  revocari,  Superiorum  erit  in 
eos  animadvertere,  quorum  culpa  id  acciderit.  Ad  eosdem  etiam 
spectabit,  ubi  opus  fuerit,  novarum  et  a  communi  sensu  plane 
abhorrentium  opinionum  Doctores,  si  crebrius  relabantur  et  ni- 
mium  tenaces  sint  suae  sententiae  (prout  saepe  commendatum  est 
et  praescribitur  a  Congregatione  V.  decr.  41.)  amovere  a  munere 
docendi,  substituto  altero,  qui  fuerit  sententiaruin  probatarum 
amantior  et  ad  obsequendum  in  re,  quam  tantopere  sibi  cordi 
esse  testatur  Societas,  propensior. 


90         Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


XIII.  Sed  ad  occurrendum  adhuc  efficacius  praedicto  in- 
commodo,  optarunt  multi,  ut  texeretur  elenchus  earum  sententi- 
arum,  quas  praestat  non  doceri  in  nostris  scholis.  —  Verum  quia 
fieri  omnino  nequit,  ut  singillatim  recenseantur  omnes,  subjici- 
mus  hic  saltem  aliquas,  tam  philosophicas  quam  theologicas,  ex 
variis  Provinciis  huc  transmissis,  et  plerasque  a  diversis  Praepo- 
sitis  Greneralibus  pridem  doceri  vetitas  in  nostris  gymnasiis,  et 
nunc  jussu  postremae  Congregationis  Generalis  a  PP.  Deputatis 
denuo  examinatas.  Subjiciemus  autem,  non  quod  doctrinam  iis 
contentam  qualificare  ullo  modo  animus  sit  (id  enim  altioris 
subsellii  est),  sed  quia,  quaecunque  tandem  iis  inesse  possit  pro- 
babilitas,  judicamus  ad  uniformitatem  et  soliditatem  doctrinae 
toties  in  nostris  Constitutionibus  et  Congregationnm  decretis  com- 
mendatam  et  ad  fructum  optatum  e  scholis  nostris  refereudum 
omnino  expedire,  ut  nostri  Professores  ab  iis  abstineant,  quam- 
vis  non  sit  par  omnium  causa,  neque  omnes  sint  aequaliter  no- 
stris  rationibus  inopportunae. 

XIV.1  Propositiones  aliquot,  quae  in  scholis  So- 
cietatis  non  sunt  docendae. 

Philosophicae. 

1.  Sive  in  syllogismis  detur  medium,  majus  aut2  minus  ex- 
tremum  ex  natura  rei,  sive  non,  ex  mente  Aristotelis  illa  con- 
stituuntur  per  situs  locales,  quos  habebant,  dum  Aristoteles  in 
tabella  aut  carta  pingebat  terminos. 

2.  G-enus  potest  immediate  individuari  a  parte  rei. 

3.  Relatio  similitudinis,  paternitatis  etc.  non  est  formali- 
ter  in  rebus  aut  in  suo  fundamento,  sed  est  aliquid  rationis  aut 
mera  intellectus  comparatio. 

4.  Non  datur  proprie  falsitas  in  materia  impossibili,  ac 
propterea  non  sunt  in  ea  propositiones  immediate  contradictoriae : 
ut  „Deus  est,  Deus  non  est." 

5.  Non  datur  materia  prima. 

6.  Materia  non  est  causa,  sed  mera  conditio. 

7.  Similiter  forma  et  finis  non  sunt  verae  causae  rerum  na- 
turalium. 

8.  Materia  prima  potest  naturaliter  esse  sine  omni  forma. 

9.  Materia  ad  productionem  formarum  active  concurrit. 

1  Die  hier  aufgefiihrten  Satze  finden  sich  handschriftlich  auch  im  deut- 
schen  Ordensarchiy  Ser.  XIIT.  Fascic.  M.  n.  1.  p.  22  sqq.  =  „mt". 

2  ml  et. 


Ordinatio  pro  Ktndiis  Riippriorihun.  Ififil.  01 


10.  ITnio  materiae  et  formae  est  vere  natura. 

11.  Materia  prima  ereatur  ab  agente  naturali. 

12.  Potest  dari  ereatura,   quae  nattira  sua  habeal   rirtutem 

principalem  creandi. 

13.  Creatio  non  est  productio  rei  ex  niliilo,  sed  prodnctio 
rei,  quae  fit  a  solo  Deo,  sine  consortio  alteriua  causae  effici 

14.  Potest  creatura  aliqua  elevari  ad  seipsam  prima  vice 
producendam. 

15.  Idem  potest  esse  causa  suae  causae  in  prima  sni  prodno- 
tione1  in  genere  causae  efficientis. 

16.  EfFectus,  recepta  realitate  seu  essentia  a  sna  cansa,  po- 
test  virtute  ipsius  essentiae  productae  in  priori  naturae  a  causa, 
producere  sibi  existentiam. 

17.  Potest  aliquid  substantiale,  natura  sua  incorruptibile 
atque  independens,  a  materia  educi. 

18.  Elementa  ncn  componuntur  ex  materia  et  forma,  sed  ex 
atomis. 

19.  Mixta  etiam  corpora,  excepto  homine,  non  habent  pro- 
priam  formam  substantialem,  sed  pro  varia  atomorum  mixtura 
et  dispositione  exhibent  illas  species.  quas  videmus,  auri,  mai- 
moris  etc. 

20.  Possunt    duae  formae  ultimae  et  non  subordinatae  i   -• 
naturaliter  in  eadem  materia. 

21.  Valde  difficulter  potest  ratione  probari  sententia  con- 
traria  sententiae  Durandi,  quod  Deus  immediate  concurrit  ad 
omnes  effectus  causarum  secundarum:  neque  loca  S.  Scripturae 
hoc2  convincunt. 

Non  usnrpanda  est  haec  propositio.  nisi  addendo.  sententiani  coinmunem 
contra  Durandum  suflicieuter  prohari  apud  intellectum  bene  dispoaitum,  et  ab- 
stinendo  a  retelleudis  receptis  probationibus  pro  eadem  communi  senteutia. 
juxta  decr.  41.  Congr.  V. 

22.  Accidens  naturaliter  mutat  subjectum  inhaesionis. 

23.  Dubium  est,  an  quantitas  distinguatur  a  materia.  Item, 
an  distinguatur3  a  formis  substantialibus  quantitas  et  impenetra- 
bilitas. 

Iu  lioc  dubio  P.  Claudius  jussit  atfirmativam  a  uostris  docemlam:1  el 
contrarium  vetuit  quoque  Mutius. 

1    ml    om.    „iu    genere  causac  cfficientis."         5  ml  hacc.  Et  om.  uotam 
.,Non  usurp....  Congr.  V."    —  3  ml:  item  annon  Meutitketnr  formis  BHbst. 
4  ml  om.  „et  contrarium ....  Mntius.1' 


92  £atio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

24.  Quantitas  identificatur  realiter  cum  ubi,  quo  substantia 
materialis  constituitur  in  loco  impenetrabiliter. 

25.  Oontinuum  successivum  et  intensio  qualitatum  solis  in- 
divisibilibus  constant. 

26.  Dantur  puncta  innata1  ex  quibus  continuum  componatur. 
Utraque  haec  est  contra  regulam  et  Aristotelem  et  contra  ordinationem 

P.  Mutii  ad  diversas  Provincias  missam. 

27.  Unum  et  idem  punctum,  formaliter  et  virtualiter  indi- 
visibile,  ratione  velocitatis  motus  potest  esse  in  pluribus  partibus 
spatii  uno  et  eodem  momento,  et  sic  ratione  intensissimae  velo- 
citatis  occupare  simul  totum  spatium,  quod  intercedit  inter  Ro- 
mam  et  Neapolim. 

28.  Potest  dari  creatura  infinita  in  omni  genere,  excepta 
independentia,  quae  unica  restaret  Deo  propria;  potest  etiam 
dari  intellectus  infinitus,  voluntas  infinite  perfecta  et  consequen- 
ter  indefectibilis. 

29.  Possibilis  est  creatura  perfectissima,  qua  perfectior  cre- 
ari  a  Deo  non  possit;2  item  imperfectissima,  qua  nulla  imper- 
fectior  a  Deo  possit  creari. 

30.  Infinitum  in  multitudine  et  magnitudine  potest  claudi 
inter  duas  unitates  vel  duo  puncta. 

31.3Potest  assignari  dies  aliquis  in  aeternitate,  ultra  quem 
nullus  alius  futurus  est:  sicut,  si  mundus  fuisset  ab  aeterno, 
posset  assignari  primus  dies,  ante  quem  nullus  alius  fuisset. 

32.  Datur  numerus  maximus  finitus,  supra  quem  Deus 
nihil  potest  addere. 

33.  In  continuo  intercipiuntur  vacua  parva,  pauciora  vel 
plura,  majora  vel  minora,  pro  raritate  et  densitate  ejusdem. 

34.  Res  etiam  materialis]  potest  absolvi  ab  omni  respectu, 
sive  loci  sive  temporis,  et  formaliter  et  fundamentaliter. 

35.  Terra  movetur  motu  diurno;  planetae  tanquam  viven- 
tia  moventur  ab  intrinseco.     Firmamentum  stat. 

36.  Motus  coelorum  est  omnino  ab  intrinseco  et  nullo  modo 
ab  intelligentiis.  Propositio  adversatur  Aristoteli. 

37.  Elementa  non  transmutantur  invicem,  sed  unius  parti- 
culae  in  alio  delitescunt  incorruptae,  quarum  ingressus  rarefac- 
tionis  et  condensationis  est  ratio. 


1    ml  om.   „ex...  compouatur"    —    2  ml  om.  „item . . .  creari."  — 
om.  nu.  31 — 65. 


Ordinatio  pro  Studiis  Hnperioribus.  1661.  93 


38.  ProbabiHus  dicitur  fieri  generatio  per  novam  conjunc- 
tionem  corpusculorum,  etiam  secundum  mentem  Aristotelis. 

39.  Duae  tantum  sunt  qualitates  primap,  calor  et  firigns. 
humor  vero  et  siccitas  non  sunt  qualitates. 

40.  Plures  sunt  primae  qualitates  sensibiles  elementornm 
quam  quatuor. 

41.  Gravitas  et  levitas  non  differunt  specie,  sed  tantnm 
secundum  magis  et  minus. 

42.  Anima  vegetativa  poterit  aliqua  nutrire  et  augere  ex 
nihilo. 

43.  Potest  anima  existens  in  uno  loco  vivificare  corpus 
existens  actu  in  alio  loco. 

44.  Dantur  in  homine  simul  et  permanenter  tres  animae 
realiter  inter  se  distinctae. 

45.  Vita  intellectualis  creata  nullo  modo  requirit  actionem 
ullam  physicam,  atque  ita  intellectus  non  agit. 

46.  Bruta  circa  objecta  particularia  discurrunt  vero  et  pro- 
prie  dicto  discursu. 

47.  Nulla  datur  in  sensibus  externis  species  intentionalis 
sed  ejus  loco,  v.  gr.,  datur  in  oculo  extramissio  radionun  vi- 
sualium. 

48.  Nullae  dantur  species  impressae,  ne  intelligibiles  quidem . 

49.  Immortalitas  animae  non  satis  colligitur  ex  operationi- 
bus  intellectus. 

50.  Probabilius  est  non  repugnare  potentiam  materialem 
cognoscitivam  rei  spiritualis. 

51.  Potest  esse  substantia  materialis,  quae  et  virtute  cogno- 
scendi  et  loco  se  movendi,  et  quia  sit  essentialiter  completa,  adae- 
quet,  immo  excedat  animam  rationalem. 

52.  Possibilis  est  creatura,  quae  habeat  actum  intellectus 
identificatum ;  item  possibilis  est  creatura,  quae  sit  ipsa  species 
impressa  rerum  omnium  possibilium. 

53.  Possibilis  est  anima  spiritualis  non  intellectiva. 

54.  Substantia  materialis  potest  esse  causa  adaequata  prin- 
cipalis  alieujus  entis  et  substantiae  spiritualis. 

55.  Etiamsi  non  esset  in  Deo  libertas  formaliter,  posset 
adhuc  talis  perfectio  communicata  reperiri  in  creaturis. 

56.  Causa  passiva  vere  influens  et  producens  formam  pot- 
est  esse  libera,  etiamsi  non  influat  efficienter. 


94       Ratio  studioruin  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

57.  Possibilis  est  potentia,  quae,  quamvis  sit  naturaliter  in- 
eapax  operandi  libere,  divinitus  tamen  elevata  libere  operetur. 

58.  Non  apparet  sufficiens  repugnantia  in  eo,  quod  possibilis 
sit  aliquis  intellectus,  qui  et  in  objectis  obscure  propositis  possit 
independenter  ab  actu  voluntatis  se  determinare,  vel  ad  assensum^ 
vel  ad  dissensum,  et  consequenter  qui  sit  liber. 

59.  Naturaliter  potest  voluntas  amare  aliquod  objectum, 
nulla  praevia  cognitione  in  intellectu. 

60.  Voluptas  et  dolor  consistit  formaliter  incognitione  objecti. 

61.  Substantia  spiritualis  potest  habere  partes  intensionis 
et  extensionis.  Potest  item  de  potentia  absoluta  esse  aliqua, 
quae  habeat  partes  integrantes.  Nec  ex  fide  potest  persuaderi, 
animam  non  esse  talem. 

62.  Potest  forma  substantialis  etiam  spiritualis  esse  cor- 
ruptibilis. 

63.  Manu  tangi  potest  ens  possibile,  etiam  sub  statu  possi- 
bilitatis. 

64.  Potest  dari  actio  in  distans  virtute  naturali. 

65.  Possunt  fieri  curationes  vulnerum  vel  morborum  per 
medicamenta  applicata  in  distantia  seu  per  unguentum,  quod 
vocatur  armarium. 

Theologicae. 

1.  Leges  humanae,  etiam  Ecclesiae,  non  habent  vim  obli- 
gandi  sub  peccato1  mortali. 

2.  Omnia  peccata  luxuriae  contra  naturam  sunt  ejusdem 
speciei  infimae;  ideoque  satis  est,  si  bestialitatis  aut  sodomiae  aut 
mollitiei  reus  confiteatur,  se  peccasse  contra  naturam. 

3.  Non  repugnat  potentia  materialis  adeo  perfecta,  ut  ele- 
vata  possit  videre  Deum 

4.  Non  repugnat  libertas,  amicitia  et  inimicitia  Dei,  poten- 
tiae  alicui  materiali. 

5.  Possibilis  est,2  salva  omnimoda  libertate,  quae  naturali- 
ter  competit  creaturae  intellectuali,  praedestinatio  antecedens  et 
absoluta,  qua  praedestinato  gloria  intendatur  ut  corona,  indepen- 
denter  omnino  a  scientia  etiam  conditionata. 

6.3  Tam    intellectu    quam    voluntate    possumus    secundum 

1  ml  om.  „peccato"  —  *  ml  om.  „salva  .  .  .  intellectuali."  —  3  inl 
habet  n.  6.:  „Augmentum  charitatis  fit  productione  novae  charitatis  destructa 
vetere  minus  perfecta."  —  Postea  n.  7.  sqq.  occurrunt  propositiones  nostrae 
6.  sqq. 


Ordinatio  pro  rtndita  snperioribnf.  1661. 

legem  ordinariam  uno  eodemque  habitu,  etiam  infnso,  v> 
circa  rationes  formales  adaequate  diversas,  h.  e.  Buificienfc 
constitutionem  unius  per  se  virtutis. 

7.  Absolute  loquendo  potest  Christus  peccando  perdere  onio- 

nem  hypostaticam. 

8.  Verbum  uniri  potest  diabolo:  sub  his  terminis  non  pro- 

ferenda. 

9.  Non  potuerunt  Patres  inferre  unitatem  suppositi  in  I  'hristo 
ex  his  propositionibus:  „Christus  est  filius  Dei  et  tilius  hominis", 
imo  nec  ex  Scriptura  hoc  inferre  potuere. 

10.  Persona  Verbi,  qua  persona  Verbi  formaliter,  plns  quam 
denominative  subjiciebatur,  quando  Christus  Dominus  pro  nostra 
redemtione  operabatur. 

11.  Natura  divina,  etiam  posito,  quod  non  sit  terminus 
subsistentialis,  potest  terminare  naturam;  et  Angelus,  qui  non 
est  forma,  informare1  materiam. 

12.  Corpus   Christi   non  habet  quantitatem  in   Eucharistia. 

13.  In  Eucharistia  non  remanent  species  reales  accidentium, 
sed  tantum  intentionales. 

14.  Cum  quantitas  non  distinguatur  a  substantia,  agentia 
naturalia  non  agunt  in  hostiam  consecratam,  sed  solus  Deus:  unde 
calefactio  et  transportatio  ipsius  est  a  solo  Deo. 

15.  Corpus  Christi  existens  sub  speciebus  eucharisticis  cou- 
currit  active  ad  productionem  alterius  substantiae  ex  accidentibus 
corruptis. 

16.  Moribundus,  etsi  nullum  signum  det  aut  dederit  con- 
tritionis,  adeo  ut  sacerdos  nec  sciat,  nec  prudenter  putare  possit, 
praecessisse  sensibilem  aliquam  confessionem,  absolvi  potest. 

17.  Confessio  venialium  non  eget  ullo  dolore  ad  remissionem. 

18.  Confessio  facta  sine  ullo  dolore  valida  est,  etiam  in 
mortalibus. 

19.  Dolor  naturalis  sufficit  ad  veram  Confessionem  et  ab- 
sol.utionem  sacramentalem  cum  effectu  gratiae  consequendam. 

20.  Confessarii  Societatis  gaudent  independenter  a  P.  N. 
Generali  omnibus  facultatibus  concessis  Societati ;  idque  vi  privi- 
legii  Pauli  III.,  quod  a  nemine  Pontificum  consequentium  revoca- 
tum  est. 


1  ml  uieudose  „hiformat." 


96  Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

21.  Nonnulla  peccata,  quae  reservantur  in  Societate,  ut 
machinatio  in  Superiores,  seniinatio  discordiarum  et  similia,  licet 
attingant1  gravitatem  peccati  mortalis,  non  sunt  reservata,  nisi 
sequatur  effectus. 

22.  Is,  qui  praemisso  examine  confessus  est  et  absolutus, 
non  tenetur  deinde  confiteri  peccatum  illud,  quod  memoriae  non 
occurrerat  et  post  peractam  Confessioriem  occurrit,  et  constat, 
nunquam  fuisse  directe  in  Confessione  expositum. 

23.  Is,  qui  a  reservato  peccato  pro  tali  eognito2  ex  neces- 
sitate  aliqua  indirecte  est  absolutus,  non  tenetur  deinceps  se  Su- 
periori  sistere,  nec  per  se,  nec  per  alium  ;  sed  manet  simpliciter 
absolutus  et  sine  ullo  onere  quaerendi  directe  a  reservato  abso- 
lutionem. 

24.  Circa  quaestionem  de  actibus  liberis  Dei3  haec 
statuimus : 

a.  non  doceatur  a  nostris  sententia  Cajetani; 

b.  nec  ulla  alia,  quae  cum  sententia  Cajetani  coincidat 
et  modo  loquendi  tantum  ab  ea  differat; 

c.  propter  eam  causam  non  doceatur,  actum  liberum  Dei 
dicere  aliquam  rationem  positivam,  Deo  intrinsecam 
et  in  existendo  contingentem.4 

25.  In  materia  de  efficacia  gratiae  servetur  decretum  P. 
Claudii  conditum  14.  Dec.  1613. 

His  adjungimus  sex  alias  propositiones,  non  quod 
credamus,  quempiam  ex  nostris  eas  docuisse;  sed,  quia  oblatae 
fuerunt  PP.  Deputatis,  praesenti  catalogo  duximus  inserendas. 
Sunt  autem  hae: 

a.  Deus  est  causa  peccati. 

b.  Deus  habet  pro  tempore  actus  amoris  et  odii,  quos  non 
habebat  in  aeternitate,  neque  illud  magis  repugnat  di- 
vinae  immutabilitati,  quam  quod  videmus  potentiam 
ejus  executivam  habere  jam  exercitia  et  actus,  quos  ante 
non  habebat. 

c.  Quando  Deus  amat  Petrum  poenitentem,  quem  ante 
oderat  peccatorem,  vere  mutatur  secundum  nostram  dis- 

1  m  1 :  licet  accedant  ad  gr.  —  2  ml :  cognito  occasione  itineris  vei 
alia  indirecte  est  absolutus  jc.  —  3  ml :  censuerunt  PP.  deputati,  non  esse 
docendam  et  rel.  in  oratione  obliqua.  —  4  ml  bringt  von  hier  an  noch  These 
27 — 58,  die  vom  P.  General  nicht  aufgenommen  wurden,  daher  als  gefallene 
Siitze  auch  von  uiis  ubergangeu  werden. 


Onlinatio  pro  Btudiis  Buperioribns.  1661. 


positionem;  et  chimaera  est  credere,  eum  babere    simn] 
actus  amoris  et  odii. 

d.  Deus  non  determinat  quidquam  ab  aeternitatp.  de  bomi- 
num  felicitate  vel  damnatione,  sed  expectat  eorum  sta- 
tum  finalem,  ut  ad  alterutrum  se  determinet. 

e.  Non   est  de  fide,    quod   Deus  sciat   adhuc   determii 
qui  sint   futuri  beati  vel  damnati,    quia  illud   ab  homi, 
num  libertate  dependet.    Negando  autem  Dei  praescien- 
tiam  liberarum   rerum,    facilis    redditur    praedestinatio, 
quae  cum  illa  praescientia  parit  horrorem. 

f.  Nullo  modo  possibile  est,  Deum  scivisse,  quod  Adamus 
erat  peccaturus.  cum  sortem  nostram  in  manibus  ejusposuit. 

XV.  Porro  supradictas  propositiones  omnes,  prout  saepe 
declaravimus,  nulla  nos  afficimus  censura,  sed  solum  prohibemus 
doceri  in  nostris  G-ymnasiis,  ad  majorem  uniformitatem  et  soli- 
ditatem  doctrinae  inter  nos  et  copiosiorem  fructum  in  auditori- 
bus  faciendum.  Nec  cuiquam  patrocinari  debet,  si  quae  forte 
ex  illis  reperiatur  apud  aliquos  auctores,  vel  in  libris  jam  editis 
a  nostris,  etiam  cum  aliqua  approbatione :  nam  optandum  fuerat, 
ut  diligentiores  fuissent  et  severiores  plerique  revisores.  Quodsi 
nihilominus  ex  iis  aliquae  (quod  rarum  omnino  erit)  communiter 
jam  receptae  essent  in  aliqua  Provincia,  admoneat  nos  mature 
P.  Provincialis,  ut  dispiciamus,  quid  facto  opus.  Sicut  et  si  quae 
aliae  opiniones  illic  offensam  pariant,  quae  hoc  elencho  non  sunt 
comprehensae.  Neque  enim  existimet  ullus  permissam  sibi  esse 
aliam  quamcunque  doctrinam  propterea,  quod  catalogo  isto  non 
contineatur.  Cum  enim  infinitae  possint  excogitari  sententiae 
minus  nobis  accommodatae,  paucas  ex  multis  et  missas  huc 
dumtaxat  ex  variis  Provinciis,  elencho  isti  censuimus  inserendas. 
—  Quare  communicetur  catalogus  hic  omnibus  nostris  Professori- 
bus  Philosophiae  et  Theologiae,  nec  non  Praefectis  superiorum 
facultatum,  ut  curent,  ne  hujusmodi  sententiae  vel  proponantur 
in  thesibus,  vel  in  disputationibus  propugnentur,  vel  in  scholis 
nostris  doceantur.  Denique  communicetur  etiam  cum  revisoribus 
bmnibus,  ut,  si  contingat  insertas  reperiri  in  libris,  quos  exa- 
minant,  eos  edi  in  lucem  non  permittant. 

XVI.  Ut  autem  haec  omnia  exsecutioni  accuratius  man- 
dentur,  Rectores  inprimis  Collegiorum,  in  quibus  superiores  tra- 
duntur  facultates,  ponant  ea  inter  prnecipnas  sui  muneris  curas 
De  scholis  saepe  ac  diligenter  inquirant,  et  singulis  amiis  in  re- 

Monumenta  Germauiae  Paedagogica  IX.  * 


98        Rat:j  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

novatione  studiorum  curent  haec  omnibus  in  memoriam  revocari. 
Provinciales  deinde  in  visitationibus  ejusmodi  Collegiorum  eadem 
examinent  attente,  vocato  ad  consultationem  studiorum  Praefecto, 
atque  hujus  sui  officii  rationem  reddant  Praeposito  Generali,  quem 
etiam  moneri  quotannis  expediet  de  observatione  vel  secus,  tum 
a  Consultoribus  tum  a  Praefecto  studiorum.  —  Et  cum  quaedam 
Collegia  in  singulis  fere  Provinciis  sint  prae  ceteris  spectabilia, 
unde  ab  aliis  petuntur  exempla,  curent  omni  ratione  Provincia- 
les,  ut  doctrina  et  modus  docendi,  qui  in  iis  tenebitur,  ejusmodi 
sit,  ut  idoneam  inde  reliqui  omnes  in  eadem  Provincia  normam 
habeant,  quam  sequuntur:  nominatim  vero  curandum  id  erit, 
prout  optarunt  PP.  Deputati,  in  Collegio  Romano,  totius  So- 
cietatis  facile  primo. 


Nr.  43. 


Beanstandung  einiger  Lehrsatze 
durch  den  P.  General  Goswin  Mckel 

u.  d.  12.  Apr.  1653. 
(Archiv.  Germ.  Ser.  XIII.  fascic.  M.  n.  1.  p.  29-34.) 

Censurae    Revisorum 

missae  ab  A.  R.  P.  N.  Generali  Goswino  Nickel  ad  R.  P.  Prov. 

(Rheni  Sup.)  Gerardum  Hansen  de  quibusdam  sententiis 

non  ita  pridem  propositis. 

Roma    12.  Apr.    Anno    1653. 

1.  Nullae  dantur  Priuationes  vel  negationes  praeterquam 
iudicia  mentis  negativa. 

Resp.  Haec  non  videtur  nobis  permittenda,  cum  videafcur 
contrariari  doctrinae  Aristotelis  et  S.  Thomae,  et  sit  contra  com- 
munem  Philosophorum  sensum. 

2.  Non  bene  definitur  Ens  rationis  id,  quod  tantum  habet 
Esse  obiectivum  in  intellectu. 

Resp.     Haec  Entis  rationis   definitio,    cum  sit  in  Scholis 
admissa,  non  est  neganda,  sed  apte  explicanda. 
30-  3.  Falsum  est,  posse  idem  clarius  et  clarius  videri,  licet  in 

eo  nihii  noui  videatur. 

Resp.  Haec  permitti  potest,  cum  sit  quaestio  inter  Doc- 
tores  controuersa. 


Niokel,  Beanstandung  einiger  Lehrsfttze.  1453.  99 


4.  Ratio    communis   a   singularibus   non   distdngnitiir    phy- 

sice,  sed  tantum  ex  natura  rei. 

Resp.     Haec  permitti  potest,    cum  sit  recepta  in  B 
rum  Schola,  modo  talis  distinctio  bene  explicetur. 

5.  Nullae  entitates  modales  possibiles  sunt. 

Resp.     Haec  non  est  permittenda;    quia  licet  in  Societate 
sit  liberum  admittere,  vel  non  admittere  modos  in  particularil  m 
materiis,  tamen  dicere  absolute  est  contra  communem  modum  lo- 
quendi  Philosophorum  et  Theologorum. 

6.  Accidentia  possunt  esse  de  essentia  totique  substantiales, 
tanquam  partes  intermediae  et  secundariae. 

Resp.  Haec  sine  maiori  explicatione  non  est  permittenda, 
cum  illius  termini  videantur  implicationem  inuoluere. 

7.  Vnio  hypostatica  non  est  modus,  sed  sufficit  aliqua  qua- 
litas  supernaturalis,  si  neccessaria  sit  aliqua  entitas  vniens,  quae 
tamen  divinitus  posset  separatim  existere. 

Resp.     Haec,  quatenus  dicit  vnionem  hypostaticam  non  esse 
modum,  permitti  potest.    Sed  quoad  alteram  partem  de  qualitate, 
vel  accidente  hypostatice  vniente,    si  intendat  talem  qualitatem 
esse  formam  j  vnientem,   permitti  non  debet,    siue  talis  qualitas  p.  M. 
sit  separabilis,  siue  inseparabilis  ab  extremis. 

8.  Motus  localis  est  qualitas  durans  per  plura  instantia  aut 
tempora,  exigens  esse  in  alio  atque  alio  spatio,   quamdiu  existit. 

Resp.  Haec  permitti  potest,  dummodo  bene  explicetur 
doctrina  Aristotelis  de  motu  locali. 

9.  Coloris  species  in  oculum  immissae  non  distinguuntur 
specie  a  colore  obiectiuo. 

10.  Color  est  ipsum  lumen  in  corpora  partim  diaphana, 
partim  opaca  illapsum,  et  varie  refractum. 

11.  Nigredo  est  pure  nihil. 

Resp.  Tres  istae  permitti  possunt,  cum  prima  habeat  suos 
patronos,  secunda  sit  plurium  Philosophorum,  et  tertia  habeat 
fundamentum  in  modo  loquendi  Aristotelis. 

12.  Subsistentia  re  idem  cum  natura  est,  et  ratione  tantum 
vel  virtualiter  differt. 

Resp.  Haec  quoad  primam  et  secundam  partem  permitti 
potest.  Quoad  tertiam  de  distinctione  virtuali  eget  maiori  expli- 
catione,  vt  permittatur. 

13.  Humana  natura  in  Christo  hoc  ipso  desinit  esse  per- 
sona,  quod  vniatur  diuinae. 


100     Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


Resp.  Haec  permitti  potest. 

14.  Aliquid,  quod  non  est  homo,  potest  incipere  esse  homo 
32.  absque  |  eo,  quod  aliqua  entitas  producatur  de  nouo,  et  hoc,  quod 

nunc  est  homo,   potest  desinere  esse  homo,  absque  eo,  quod  aliqua 
entitas  destruatur. 

Resp.  Haec  si  loquatur  de  productione  et  destructione 
entitatis,  quae  sit  intrinseca  homini,  permitti  potest:  si  vero  lo- 
quatur  de  productione  et  destructione  cuiuslibet  eutitatis,  siue 
homini  intrinseca  siue  extrinseca,  permitti  non  debet,  cum  sit 
in-intelligibilis,  quidquid  dixerit  aliquis  Nominalium. 

15.  Subsistentia  humanitatis  Christi  a  Verbo  divino  non 
suppletur,  nec  Verbum  sustentat  proprie  humanitatem. 

Resp.  Hi  modi  loquendi,  cum  sint  communes,  non  sunt  reij- 
ciendi,  sed  explanandi. 

16.  Causa  secunda  producit  tantum  rationem  specificam  in 
eftectu,  non  vero  indiuiduationem. 

Resp.  Haec  permitti  non  debet,  etiam  admissa  distincti- 
one  formali  ex  natura  rei  inter  rationem  specificam  et  indiui- 
duationem. 

17.  Subsistentia  formaliter  a  parte  rei  non  est,  nisi  totali- 
tas  naturae. 

Resp.     Haec  permitti  potest. 

Praetera  quaesitum  est,  an  cum  hac  Propositione  prohibita: 
„Absolute  loquendo  potest  Christus  peccando  perdere  Vnionem 
hypostaticam"  —  sit  etiam  prohibita  ista  alia:  „aliqua  humanitas 
hypostatice  vnita  potest  peccando  perdere  Vnionem  hypostaticam." 

[Resp.]  Censemus  prohibitionem  aequalem  vim  habere  in 
quacunque  humanitate  assumpta,  dummodo  cetera  ponantur  paria. 


Der  letztgenannte  Fragepunkt  scheini  damals  die  Theologen 
nicht  wenig  beschaftigt  zu  haben ;  denn  es  erging  noch  im  nam- 
lichen  J.  1653  (21.  Juni)  vom  P.  Greneral  die  „Censura  proposi- 
tionis  sequentis:  Vnio  hypostatica  est  per  peccatum  amissibilis 
natura  sua."     (Ibid.  p.  33  sq.)     Die  Entscheidung  lautete: 

„Haec  propositio  eget  maiori  declaratione,  cum  varios  possit 
sensus  admittere,  nam  si  auctor  velit  dicere  cum  P.  Petro  Hurtado  de 
Incarn.  disp.  60.  sect.  4.  subs.  4.,  non  repugnare  de  potentia  absoluta, 
34.  vt  aliquahumanitas  Deo  hypostatice  vnita,  |carenstamen  visione  be- 
atifica,  per  peccatum  amittat  vnionem  hypostaticam,  permitti  po- 
test;    cum  haec  sententia   aperte  deduci  videatur,   teste  Hurtado, 


Nickel  iiber  Hochsch&tzQOg  <\<-r  Kircheuv&ter.  16  1<i] 


ex  doctrina  Scoti,  Durandi,  Fabri  et  aliorum  asserentium,  Christi 

humanitatem,    carentem    visione    beatifica,   posse  peccare.      Vndi 
bene  infert,  posse  etiam  vnione  priuari  hypostatica  per  bale 
catum.     Accedit  quod  conclusio  in  praedicto  sensu  non   vid< 
contrariari  S.  Thomae  neque  doctrinae  SS.  Patrum,  neque  coinci- 
dere   cum   propositione  septima  prohibita   a  P.  N.  Piccolomineo 
in  Ordin.  pro  studijs".1 

,,Si   vero   autor   velit   vnionem   hypostaticam   absolutf 
naturaliter  amissibilem    per    peccatum;    vel    Ohristnm    peccando 
posse  perdere  vnionem  hypostatiwim:  censemns  doctrinam  tianc  aon 
debere  permitti :  tum  quia  incidere  videtnr  cum  propositi<iii.   pro 
Jiibita  in  praedicta  ordinatione ;  tum  etiam  quia  est  contra  com- 
munem  patrum  sensum." 


Nr.    44. 

(Iber  die  Hochschatzung  der  Kirelienvater. 

Verordmmg  des  P.  General  G.  Nickel  vom  4.  Sept.  1655. 

(Cod.  W.  I.  auf  der  Riicks.  von  Bl.  28  beigeschrieben.i 

Literae  R.  P.  Prov.   (Austriae)  ad  Rectores  Universitatom. 

Moneor  a  P.  N.  Roma  4.  Sept.  1655,  ut  efficaciter  crrigam 
eos  Professores,  qui  liberius  audent  opponere  S.S.  P.P.  nuthori- 
taiem  humanae  rationi,  quasi  illa  cum  hac  non  consentiat.  hia 
et  ^iinilibus  formulis:  Si  praescindas  ab  Authoritate  SS.  PP.  et 
soJam  rationem  spectes,  hoe  affirmabis,  hoe  non  probabis;  quem 
vocat  abusum  repugnantem  debitae  observantiae  SS.  PP.,  nec 
eonformem  Decretis  Coneiliorum  de  sequenda  et  tuenda  illornm 
authoritate,  et  insuper  perniciosum,  eum  possit  pracbere  ansam 
minoris  aestimandi,  imo  aperte  rejiciendi  item  in  Quaestiombus 
mere  Theologicis  authoritatem  SS.  PP.  —  Oujus  voluntati  ut  fiat 
satis,  R,evn.  Va.  curabit  has  literas  quotannis  ad  initium  stndiornm 
praelegi  altiorum  Classium  Professoribus,  atque  item  Cancellaric 
Universitatis  specialiter  commendare,  ut  in  futurum  non  concedal 
talia  imprimi.     Gratia  Dei  ic.  Flumine  (Fiume)  6.  Oct.   1655. 

Bernardus  Geyer.  [Prov.  1653 — 57.] 

1  S.  oben  S.  81. 


102       Ratio  ^tudiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


Nr.  45. 

Erlafs  des  P.  General  Goswin  Nickel 
gegen  laxe  Moral. 

29.  Mai  1657. 
Restringenda  laxitas  opinionuni. 

(Archiv.  Germ.,  Rhen.  Sup.,  XIII.  B.  p.  200  sqq.) 

Querelae  graves  ex  variis  partibus  ad  nos  allatae,  etiam  ab 
extremis,  de  nimia  laxitate  opinionum,  quas  subinde  docent  et 
typis  imprimunt  aliqui  e  Nostris  in  rebus  moralibus,  impellunt 
nos,  ut  has  ad  omnes  Provincias  conscribamus. 

Nam  etsi  a.  1654.,  die  4.  Julii,  monuerimus  librorum  Re- 
visores,  ut  diligenter  attenderent  ad  sententias  laxiores,  tum  quia 
undique  hoc  ex  capite  impetimur  ab  adversariis,  qui  studiose 
corradunt  quidquid  possunt  ex  Nostrorum  libris,  et  simul  collecta 
protrudunt  in  publicum,  ad  aspergendam  nobis  inde  aliquam,  si 
possunt,  maculam,  ideo  de  consilio  PP.  Assistentium  visum  est 
iterum  et  explicatius  inculcandum. 

Enimvero  vix  hodie  ullum  argumentum  est,  in  quo  licentius 
exultant  Jansenistae  et  obtrectatores  nostri,  putantes  amplam 
p.  2oi.  hinc  suppeditari  sibi  segetem  carpendi  nos  et  apud  po|pulum 
traducendi,  ut  propterea  magna  cum  cautela  et  circumspectione 
necesse  sit  ut  in  hisce  materiis  nos  geramus,  ne  sc.  demus  occa- 
sionem  iis,  qui  volunt  occasionem,  et  ex  hoc  capite  vituperetur 
ministerium  nostrum.  Certe  devitandum  nobis  summopere  sco- 
pulum  istum  monuit  olim  Summus  Pontifex  Paulus  V.,  quando 
Patribus  Congregationis  7a.e  Generalis  ad  pedes  suae  Sanctitatis 
petendae  benedictionis  causa  provolutis  nominatim  et  serio  com- 
mendavit,  prout  refertur  in  actis  Congregationis  hisce  verbis: 
„Ut  ea  diligentia  in  librorum  editione  et  eorundem  recognitione 
adhiberetur,  ne  plura  facile  ad  probabilitatem  revocarentur,  id  quod 
videtur  incommodare  posse  Ecclesiae  Dei  et  bono  publico." 

Item  inculcarunt  alii  quoque  in  eadem  S.  Sede  Successores, 
quos,  ne  committendam  censerent  nobis  solis  Academiam  aliquam, 
metus  quidem  a  novis  et  laxis  opinionibus  (quarum  vulgo  amantes 
credimur)  non  parum  deterruit.  Mitto  dicere  ob  hujusmodi  sen- 
tentias    nonnullos  nostrorum    libros  maltorum   annorum   vigiliis 


Nickel  gegeu  iaxe  Moral.    1667.  103 


elaboratos,  non  sine  dedecore  nostro  proscriptos  fuisse  a  S.  Con- 
gregatione  Indicis,  quia  omnibus  id  notissimum  est. 

Quocirca  vehementer  cupio  atque  adeo  omnes  obsecro  in 
Domino,  ut,  quo  affectu  feruntur  singuli  erga  progressum  Socie- 
tatis  nostrae,  eodem  etiam  complectantur  hoc,  a  quo  ille  maxime 
pendet.  Dicunt  Adversarii,  Doctores  nostros,  dum  nimium  tri- 
buunt  humanae  speculationi,  non  satis  consulere  fidelium  pietati, 
recedere  nos  multum  a  laudata  severitate  majorum  nostrorum  in 
dirigendis  conscientiis,  laxare  viam  vitiis,  corrumpere  mores,  dum 
studio  placendi  poenitentibus  multa  facimus  probabilia,  quae  olim 
ut  illicita  audiebant,  et  nominatim  in  materiis  de  duello,  de 
homicidio,  de  calumnia,  usura,  simonia  et  id  genus  aliis.  Jactant 
in  nos  illud  Isajae:  „Erunt  qui  beatificant  populum  istum  sedu- 
centes,  et  praecipitantur  beatificati."  Et  hinc  non  paucos  ajunt 
timoratae  conscientiae  viros  non  audere  concredere  suas  conscien- 
tias  nobis,  quos  tanquam  medicos  mallent  salubriter  severos,  quam 
periculose  blandos. 

Haec  et  hujusmodi  plura  illi.  Sed  avertat  Deus,  ne  unquam  P.  m. 
mala  simul  et  vera  possint  de  nobis  spargere.  Conemur  nihilo- 
minus,  quibus  possumus  modis,  calumniis  hisce  omnem  ansam 
praescindere.  Meminerimus  quod  suis  omnibus  praescribit  S. 
P.  N.  in  Const.  p.  4.  c.  5.  §.  4.;  sc.  sequamur  in  quavis  facul- 
tate  securiorem  et  magis  approbatam  doctrinam.  Qui  studiorum 
cursum  jam  peregit,  quoad  ejus  fieri  potest,  doctrinae  communiori 
se  accommodet.  Et  cum  scopus  doctrinae  omnium  in  Societate, 
uti  monet  idem  S.  P.  N.  initio  c.  5.  p.  4.,  sit  suis  et  proximorum 
animis,  Dei  favore  aspirante,  prodesse,  sectemur  in  praxi  senten- 
tias  utiles  potius,  quam  jucundas,  et  in  dirigendis  conscientiis 
tam  voce  quam  scripto  studeamus  prodesse  proximo  magis  quam 
placere. 

Denique  Censores  librorum  sui  muneris  iterum  et  saepius 
tanquam  in  re  gravissima  commonemus,  ut  in  recognoscendis 
operibus  sibi  commissis  diligentissime  attendant  ad  sententius 
laxiores,  considerentque,  non  tam  quid  speculative  dici  aut  de- 
fendi  queat,  quam  quid  in  praxi  usurpari  conveniat,  et  si  forte 
dubitare  eos  de  opinione  aliqua  contigerit,  prius  ad  nos  de  illa 
referant,  quam  librum  suis  calculis  comprobent. 


104        Ratio  studiorum  et  institutioneB  acholasticae  Societatis  Jesu  III 


Nr.  46. 

Anweisiing  des  P.  General  Joh   Panl  Oliva 

an  die  Provinziale  zur  genauen  Visitation 

der  Kollegien. 

18.  Marz  1662. 
(Arch.  Germ.,  Rh.  Sup..  XIII.  B.  p.  210  sq.) 

B,*?  Va?  magnopere  commendo,  ut  Oollegiis  visitandis  nou 
sine  mora,  certe  sine  festinatione  insistat.  Malo  Oollegia  rarius 
et  melius,  quam  quotannis  obiter  visitari.  Quare  si  ter  quovis 
triennio  clomicilia  singula  visi  non  possint,  magis  tamen  ffue- 
tuosam  censebo  moram,  qua  provideri  coram  a  Ra  V".  possit,  quo- 
modo  ea,  quae  constituta  sunt,  usu  firmari  incipiant.  Unde  dam- 
num,  quod  inde  timeri  posset,  hac  emolumenti  majoris  compen- 
satione  vertetur  in  lucrum. 

In  visitarido  licet  auctam  velim,  non  vero  diminutam  ulla 
ex  parte  Superiorum  loci  auctoritatem,  nolim  tamen  dissimulanter 
agi  circa  disciplinae  accurationem,  in  qua  si  quid  R1!  V*  palam 
per  illorum  indulgentiam  permissum  compererit,  aut  ob  humanos 
respectus  in  aliquibus  aliqua  laxamenta  castigata  non  esse,  Supe- 
riores  ipsi  publice  sunt  objurgandi.  Pari  correctione  emenda  i 
essent,  qui  non  satis  paterna,  ut  par  est,  caritate  providerent  i:i- 
firmis,  tum  ad  ea,  quae  ad  corpus,  quam  quae  ad  animae  salutem 
spectant. 


Nr.  47. 


P.  General  J.  P.  Oliva 
gegen  zu  laxe  Lehrmeinungen. 

2.  Dez.  1662. 
(Arch.  Germ.,  Rh.  Inf.  XIII.  A.  4-  p.  527  sq.) 

De  opinionibus  nimis  laxis. 

Cum  nullo  fere  ex  capite  grauius  traducta  sit  his  temporibus 
nostra  Societas,  quam  ex  eo,  quod  opiniones  nimis  laxas  in  mora- 


Oliva  Bber  zeir.l.  Verwaltung  der  Eollegien    1686.  106 

libus  et  docere  et  re  Lpsa  seqtu  in  praxi  censeatur,  deliberauit  diu 
raultumque  Congregatio  postrema  generalis1  <le  remedi  n<l  dilu- 
endam  tara  noxiam  ministerijs  nostris  et  Lmmerito  aspersam  nobis 
infamiam  opportuno.  [nter  alia  eum  ra  finem  conducentds  san- 
ciuit,  ut  exquireretur  primo  sensus  singularum  Pronigoiarum  de 
opinionibus,  quae  apud  illas  scandalum  aliquod  vf-1  offensionem 
adiunctam  habent,  et  tum  ex  his  undique  ad  nos  transmissis  tex<;- 
retur  elenchus,  qui  deinde  examinatus  a  singulis  Prouincij- 
postremo  iterum  Romae  recognitus  rit<  omnibus  communicaretur, 
prout  videre  est  in  decr.  22.  §.  4.  dictae  Congr.  XI" 

Quocirca  hisce  admoneo  R"'  V.,  ut  ad  mentem  postremae 
Congr.,  adhibitis  in  consilium  viris  doctis  et  ben3  in  studio 
moralium  versatis,  confici  curet  eatalogum  earum  sententiarura, 
quae  tam  uniuerse  quam  speciatim  in  Prouincia  ista  scandalo 
esse,  aut  male  sonare,  aut  viam  ad  laxitatem  sternere  videbuntur, 
quasque  propterea  R.  V.  alijque  iudicabunt  Nostris  interdicendas.  - 
Vehementer  cupio,  ut  R.  V.  rem  istam  cordi  habeat,  tanquam  ex 
qua  pendet  bonum  nomen  Societatis  nostrae  atque  adeo  fructus 
in  proximo,  et  ad  extrenium  commendet  me  in  SS.  suis  Sacrificijs. 

Romae  2.  Deeember  1662. 

.)<).  Paul.  Oliva. 


Nr.  48. 

Verorclnung  des  Generals  Joh.  Paul  Oliva 
tiber  die  zeitl.  Verwaltung  der  Kollegien. 

Juli  1665. 

(Z.  1    p.  119—122  =  „zu.    —  Praepositorum  General.  epist.  selectae  .  .  , 
Vesontione  1877.  p.  91  sqq.  =  ,,vu.) 

Vorbemerkung.  Das  folgende  Rundschreiben  scharfl  aufs  neue  die 
ini  J,  IH4H  erlassene  Anweisung  iur  Verwaltung  des  zeitlichen  Giiter  der  K"l- 
legien  ein  itnd  beweist  zugleich,  was  von  der  iu  manchen  Geschichtawerken 
vorkoinraenden  Sage  iiber  „reichdotierte"  Jesuitenkollegien  zu  halten  sei.  Hin- 
ter  den  allerdings  aufserlich  soliden  Gebauden  sals  gar  oft,  ura  nicht  zu  sagen : 
ra  e  i  s  t  e  n  s  die  atra  cura. 

1  Geraeint  ist  die  elfte  vom  J.  1661,  auf  welcher  iler  P.  Oliva  als  Vica- 
rius    generalis   cum   spe   successionis   erwahlt   wurde.  Der   Vorwurt  laxer 

Moral  wnrde  von  deu  Jansenisten  gegen  die  Jesuiten  gesuhleudert. 


106      Ratio  studiorum  et  iustitutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

R.  P.  N.  Jo.  Pauli  Olivae1 

Epistola  ad  Provinciales  Societatis 

de  executione  Ordinationum  circa  res  temporales 

administrandas. 

Grande  aes  alienum  et  angustiae  gravissimae  rei  familiaris, 
quibus  pleraque  nostra  Collegia  obrui  fere  in  dies  video,  non 
mediocrem  mihi  creant  pro  incolumitate  Societatis  sollicitudinem. 
Nihil  quippe  tam  contrarium  paupertati  religiosae  aut  observantiae 
regulari,  quam  magna  inopia  rerum  ad  vitam  sustentandam  ne- 
cessariarum,  quia,  deficientibus  hisce,  in  Collegiis  suboriuntur 
statim  praetextus  eas  aliunde  conquirendi;  et,  dum  in  eo  conni- 
vetur  a  superioribus,  necesse  est,  ut  disciplina  religiosa  in  pluri- 
mis  valde  labefactetur. 

Cum  autem  animadvertam,  praecipuam  hujus  mali  labem 
ex  incuria  superiorum  originem  ducere  et  ex  neglectu  Ordi- 
nationum,  quae  alias  a  Praepositis  generalibus  summa  cum  pru- 
dentia  ad  rem  familiarem  conservandam  atque  amplificandam 
conditae  sunt,  ideo  de  consilio  PP.  Assistentium  visum  est  mihi, 
nonnulla  ab  iis  saluberrime  instituta  hisce  renovare,  et  nominatim 
quae  P.  Claudius  [Aquaviva]  venerandae  memoriae  literis  suis 
p-  120.  encyclicis  an|no  1601.  mense  Aprili  datis  praescripsit,  quae  sic 
habent : 

1°.  Nulli  Rectorum  liceat  pecunias  mutuo  accipere  aut  aes 
alienum  contrahere,  nisi  ob  urgentem  necessitatem  victus  vel 
vestitus  nostrorum;  et  tunc  summa  non  excedat  scuta  30  vel  40 
in  una  vice;  nec  id  fiat  nisi  de  sententia  omnium  consultorum 
et  praevio  examine,  an  sit  certa  restituendi  facultas  intra  con- 
gruum  tempus;  nec  liceat  hujusmodi  summas  accipere  saepius, 
quam  ter  in  anno,  idque  sine  solutione  lucri  cessantis  vel  damni 
emergentis;  nam  hoc  prohibitum  postea  fuit  gravissimis  poenis 
auctoritate  Urbani  VIII.  sine  licentia  sacrae  Congregationis  Con- 
cilii2.  Et  si  urgens  necessitas  exigat  majorem  summam,  fas  non 
sit  illam  mutuo  sumere,  nisi  de  licentia  Provincialis,  cui  tenentur 
Rectores  explicare  causas  necessitatis  et  facultatem,  quam  habe- 
ant,  restituendi.  Provincialis  autem  advertat,  ne  extendat  licen- 
tiam  plus  quam  est  praecise  necessarium,  et  in  victu  ac  vestitu 
servetur  moderatio  et  paupertas,   quae  in  Societate  servari  solet. 

1  z.  et  v.:  Oliva.  —  2  z.:  consilii. 


Oliva  iilier  zeitl.  Venvaltnn^  der  Kollegieil    [666.  107 


2".  Prohibeantur    denuo    fabricae   aeu    extructiones   quai 
minimae,  afcque  etiam  reparationes  sine  expressa  licentia  Proviu- 
cialis,  qui  eam  non  dabit  ad  res,  quae  excedant  summam   centnn 
scutorum  per  totum  triennium   Reetoratus,  injussu  nostro. 

3'!  Provincialis,  quando  visitat  coilegia,  diligenter 
gnoscat  rationes,  non  solum  quid  acceptum  seu  expensum  gene- 
ratim  sit,  sed  etiam  in  quibus  rebus,  et  quam  necessario  sumptn- 
facti  fuerint,  et  an  debito  tempore  cum  emolumento  res  sint 
emptae  vel  venditae.  Rectores  vero,  quos  in  his  compererit  de- 
fecisse,  pro  rei  |  gravitate  puniat,  etiam  publicis  reprehensionibus  v  vn. 
in  refectorio,  vel  alias  poenitentias  imponendo;  et,  si  notabilis 
fuisset  eorum  in  hoc  genere  negligentia,  admoneat  Nos,  ut  de 
eorum  suspensione  vel  amotione  ab  officio  deliberemus.  Atque 
hoc  postea  confirmavit  Congregatio  8a.  decr.  15°. 

4°.  Legata,  quae  obveniunt,  uti  et  legitimae  omnes  nostrorum 
non  applicentur  aliis  usibus,  quam  extinctioni  debitorum;  nec  de 
alia  applicatione  admittatur  tractatus,  etiam  ad  emenda  bona 
stabilia,  sine  nostra  expressa  facultate. 

5°  Detur  opera,  ut  instituantur  viri  apti  ad  munus  Procura- 
torum;  et  ad  illud  serio  sese  applicent  Sacerdotes  etiam  aiiis 
talentis  insignes. 

6°.  Evitentur  diligenter  itinera  et  mutationes  personarum, 
quae  non  erunt  omnino  necessaria;  quia  in  his  fiunt  sumptus 
immoderati,  praecipue  quando  iter  equo  (curru)1  instituitur.  et 
comparantur  superflua  ac  curiosa,  quae  donentur  nostris  vel  ex- 
ternis.  Quod  vero  supererit  de  viaticis  post  confectum  iter,  quam- 
vis  ea  ex  eleemosynis2  obvenerint,  applicetur  utilitati  collegiorum. 

7°.  His  adjungimus  quaecunque  habentur  in  Instructione  pro 
administratione  rerum  temporalium  confecta  Congr.  8a.e  auctoritate 
et  a  P.  Carrafa  [sic,  pro  Caraffaj  p.  m.  ad  Provincias  fcransmissa, 
ordinando,  ut  semei  singulis  annis,  hoc  est  sub  initium  cujus- 
libet,  legatur  illa  Instructio  in  consultatione  coram  Consultoribus, 
Ministro  et  Procuratore  domus,  et  omnia,  quae  in  illa  praescri- 
buntur,  exacte  observentur. 

8°.  Oneramus  in  his  conscientias  Provincialium  tam  |  quam  p  i" 
in  re  gravissima,  et  in  praesentiarum  abstinemus   ab   imponendo 
super  iis  praecepto  in  virtute  sanctae  obedientiae  omnibus  Recto- 


v.:  equo  vel  cnrru.  —   '2  z.  et.  v.:  eleemosinirf, 


108      Ratio  studiorum  et  infltitutiones  scholasticae  Societatis  Jesn  III 

ribus,  quia  illud  postea  imponi  poterit,  quando  experientia  con- 
stabit,  hanc  meam  admonitionem  et  ordinationem  (quod  Deus 
avertat)  executione  caruisse. 

Omuium  sanctis  sacrificiis  et  orationibus  me   impense  com- 
mendo. 

liomae  .  .  .  julii  1665. 

RE,  VV. 
servus  in  Christo 
Joan.  Paulus  Oliva. 


Nr.  49. 


P.  Oliva  gegen  laxe  Moral  an  die  Provinziale. 

30.  Apr.  1667. 

(Arch.  Germ.  XIII.  A.  4.  p.  533.) 

De  sententijs  laxioribus  snpprimendis. 

R.  in  Chr.  P.  —  Dum  iuxta  decretum  22.  Congregationis 
postremae  generalis l  paramus  elenchum  sententiarum  in  re  morali 
periculosarum,  quoniam  nonnulla  occurrerunt,  quae  ex  consilio 
PP.  Assistentium  prius  proponi  oporteret  Congregationi  Generali 
proxime  cogendae2,  et  ab  illa  decidi,  quam  elenchus  Prouincijs 
communicetur :  ideo  admonendam  censui  V.  B,™  et  Prouinciales 
omnes,  ut  interea  loci  vigilanter  attendant,  caueantque  sedulo, 
ne  in  scholas  nostras  irrepant  ullae  nouitates,  opiniones  laxae 
aut  male  sonantes,  et,  si  quid  eiusmodi  inuentum  fuerit,  nos  illico 
reddant  certiores.     Haec  curae  habeat  V.  R".  in  sua  Prouincia.  — 

Romae  30.  Apr.  1667.     2C. 


Jo.  Paulus  Oliva. 


R".  P.  Bern.  Habbel, 
Provinciali  [Rh.  Inf.J 


1    Die  elfte  1661. 

1  Fand  erst  1682  nach  dem  Tode  Olivas  (f  2H.  Nov.   1681)  st.att. 


Oliva  iii>er  die  Promotionsgelder.  lw;7. 


Nr.  50. 

Verordnung  flber  die  „akademischen" 
oder  Promotionsgelder. 

21.  August  lbtiT. 

lArch.  Germ.,  Rh.  Sup.,  XIII.  B.  p.  265. , 

Oliva    de    pecunia    Academica. 

Pecunia  Aoademica  Herbipoli  et  alibi  nonnisi  in  scholasticoa 
usus  convertatur.  Si  quid  supersit,  detur  eleemosyna  pauperibns 
studiosis,  qui  magis  egent.  Ac  proinde  nec  Decanus,  nec  ullus 
alius  audeat  quicquam  ex  illa  pecunia  dare  rnutuum,  nequidem 
Templo  vel  Collegio.  Si  quid  datum  est,  non  probo.  Repetatur 
et  convertatur  in  usus  praescriptos.  Neque  illa  pecunia  emantur 
pia  donaria  quomodolibet  distribuenda  inter  nostros  vel  alios. 
Et  haec  E,'.  V".  Herbipoli  ac  alibi  significet  iis,  quos  expedit  id 
scire. 

Item.  De  pecunia  Academica,  quam  duplicis  genens  esse 
intelligo,  observentur  accurate,  quae  praescripsit  P.  Goswiuus 
p.  m.  1654,  18.  Jul.  ad  P.  Nithardum  Biberum  Provincialem, 
et  sonat  ut  sequitur: 

„Pecunia  Academica,  quae  juxta  nostra  et  Antecessoruni 
nostrorum  rescripta  non  potest  applicari  usibus  etiam  necessniiis 
Collegiorum,  multo  minus  potest  impendi  in  convivia  aut  colla- 
tiones  Prnfessorum." 


Nr.  61. 


Nachtrag  zu  dem  Vorstolieiideii. 

Einscharfung  der  Anordnung  Olivas  fur  Wirzburg  durch  den 
oberrh.  Provinzial  Greber. 

De  pecuuia  Acadeuiica  Herbipoli. 
1712. 

(Arch.  Germ.,  Rh.  Sup.,  XIII.  B.  1.  p.  688.) 

Ante  omnia  observandum  erit  Memoriale  Adm.  R.  P.  N.  de 
pecunia  facultatis  non  impendenda  ad  usus  Nostrorum  domi.  vel 


110        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

in  templo,  vel  alibi;  sed  tantum  ad  res  Scholasticas  impendatur; 
si  quid  superest,  dari  potest  pauperibus  magis  egentibus. 

Judicant  autem  PP.  Consultores  Provinciae,  per  rb  pauperes 
non  esse  intelligendos  Professores  nostros,  cum  iis  a  Collegio 
abunde  provideatur,  sed  solos  Studiosos.  .  .  . 

Illud  obstupuere  Consultores,  quod  pro  reparando  cubiculo 
Professoris  Metaphysicae  exposuerit  Facultas  14  Imperiales,  et 
pro  Musaeo  ac  cubiculis  duorum  Professorum  renovandis  et  in- 
struendis  50  Imperiales,  cum  tamen  talia  videantur  directe  repu- 
gnare  Memoriali  supra  posito.  Ad  Collegium  spectat  reparare  cubi- 
cula  et  similia,  non  ad  Facultatem.     Commendo  me  etc. 

Bruno  Greber.  [Provincialis.] 


Nr.  52. 


Hilfe  fiir  arme  und  kleine  Kollegien. 

Quomodo   Collegiis  parvis   et  miseris   succurrenduin? 

Ordinatio  P.  Gen.  Pauli  Olivae. 

30.  Jan.  1672. 

(Arch.  Germ.,  Rhen.  Sup„  XIII.  B.  p.  275  sqq.  —  rs— .  Rh.  Inf.  XIII. 

A.  4.  p.  539  sq.  —  ri— .) 

Vorbemerkung.  Auch  die  fundierten  Kollegien  hatten  im  besten 
Falle  eben  ihr  Auskommen ;  r  e  i  c  h  war  keines,  viele  dagegen  sogar  dtirftig.  — 
Daher  liest  man  in  einer  langen  Anweisung  fiir  Rektoren  um  jene  Zeit  auch 
das  folgende:  „Hactenus  fere  omnia  Collegia,  etiam  quae  dotata  sunt, 
egere  solent  et  mutuo  accipere  pecunias  frequenter."  (Arch.  Rheni  Sup.  XIII. 
B.  1.  p.  354.)  —  Unsere  zweite  Quelle  hat  die  Uberschrift :  „De  abolendis  vel 
saltem  suspendendis  Collegiolis." 

Ex  quo  ad  praealtam  hanc  universalis  regiminis  crucem 
speculamque  coactus  ascendi,  potiorem  animi  mei  curam  aciem- 
que  totam1  intendi,  ut,  qua  potissimum  parte  graviora  damna  in 
Societatem2  ingruerent,  eo  cum  auxiliaribus  omnium  fere  nostro- 
rum  manibus  promptus3  accurrerem.  Et  post  longissimam  non 
modo  rerum  meditationem,  verum  etiam  experientiam  ipsis  pene 
oculis  vidi  corpus  hoc  Societatis  tam  sancte  prudeuterque  con- 


1  ri.  oni.  „totam".  —  2  ri.:  grav.  in  Soc.  damna.  —  3  ri.  om.  „promptus." 


Oliva.     Hilfe  fiir  zn  kleine  Kollegien.  1H72.  111 


sfcitufcum  non  aliunde  magis  impeti  ac  laedi,    quam  a  tot  parvis 
miserisque  Collegijs,  quae  mirum  quantum  in  Provincije  pleril 
excrevere.     In  his  enim  et  exactam   regularum  observationem  et 
commendatum  ministeriorum  fervorem  et  veterem  Societai  ie  i 
varias   ob   causas  laborare   contingit.         Quamobrern    Bummi 
cupio,  ut  R".  Va.  in  Congregatione  Provinciali,  quae  pro  mittendo 
Romam  Procuratore   proxime   habebitur,    sapientissimo  |  Patrmii 
coetui  serio2  deliberandum  proponat,  quaenam  hujusmodi3  I 
giola,    sive  ob  penuriam  reddituum,    sive    aliam    ob    causam    ad 
tam  pusillum  Nostrorum  numerum   redacta,  prorsus  abolenda  aut 
saltem  suspendenda  sint. 

Multiformis  vero4  generis  damna,  quae  per  parvas  has 
domos5  Societas  vel  jam  patitur,  vel  majora  in  dies  patiposset,6 
facile  profecto  E.uf  V"?  atque 7  universae  Congregationis  sapientiae 8 
occurrent.  Non  gravabor  tamen  aliqua  et9  per  summa  rerum 
capita  innuere. 

Ac  primum  esse  arbitror  difficultatem  pene  continuam  in- 
veniendi  tot  Rectores,  tot  Praefectos  spiritus  ac  tot  Magistros10 
idoneos,  ideoque  a  Provincialibus  afcque  ab  ipso  Generali  frequenter 
eiigi,  non  quos  vellent,  sed  quos  possunt.  —  Accedit,  quod,  licet 
in  aliqua  Provincia  fortassis  abundent  viri  probi  strenuique,  et 
plures,  qui  in  loca  ista  cum  alacritate,  ut  Deo  inserviant,  pergant, 
aliqui  tamen  in  solitudinem  se  mitti  putent,  stationesque  illibenter 
susceptas  cum  moerore  retineant.  Quid  autem  sperandum1 '  ab 
hominibus  non  omnino  perspectae  virtutis,  prudentiae  tenuis,  doc- 
trinae  non  multae,  semper  querulis  et  cum  sua  sorte  rixantibus? 

Alterum  est,  quod,  cum  plerumque  infelices  istae  domun- 
culae  non  sint  pro  alendis  vel  paucissimis  illis,  quos  habent, 
operariis  pares,  accidere  potest,  et  utinam  nunquam  acciderit!  ut, 
quia  Superiores  neque  de  necessarijs  providere  subditis11  valeant, 
ea  isti  vel  a  consanguineis,  vel  ab  amicis  conquirant,  quod  unum 
damnum  quanta  secum  paulatim  damna  involveret!  Nimirum 
sensim  erumpent  peculia,  proprietas,  vestium  discrimina  in  panno, 
proximorum  a  nostris  ministerijs  abalienatio,  boni  nominis  immi- 
nutio,  ac  demum  omnia  ea,   quae  alios  ordines  olim   clarrissimos 


1   ri.:  plerisq.  Prov.  —   2   rs.  om.  „serio.''  —  3  ri.:  ejusm.  —  *  ri.:  auteni.  — 
*  ri.:  per  paucas  (!)  has  domos.  —  •  ri.:  potest.  —  '  ri.:  ac.  —  a  ru  univ.  Congra- 
Rationi  occurr.  —  9  ri.  om   „et."     -  10  rs.:  ftfmistroa.    —  ^1  ri.  addit  »eat." 
12  rs.:  -subditos." 


112     Ratio  studiorum  et  institutiones  scho7asticae  Societatis  Jesu    III 


corrupere.  Et  quamvis  Superiorum  diligentia  atque  industria  per 
summum  conatum  facerent,  ut  haec  non  evenirent,  ex  prono  tamen 
in  pejus  rerum  humanaruin  genio  evenire  deberent. 

Tertium  est,  quod,   ut  in  Provincijs   singulis  Magistri  con- 

p  377.  tinuo  |  suppetant  pro   tot  Scholis,    quas  in  innumeris  Collegiolis 

ex  Fundatorum  pacto  tenemur  docere,  necesse  sit  Novitiatus  atque1 

Universitates  studiorum  onerare,    quarum  plerasque  ex  uno  hoc2 

capite  penitus  collapsas3  ac  pene  decoctas  lugemus. 

Quamobremnunquam  de  Collegio  aliquo  acceptando  tractetur 
imposterum,  nisi  prius  ex  tota  massa  reddituum,  qui  offerantur4, 
ducenta5  scuta  annua  separentur,  quorum  dimidium  tyrocinio 
assignetur,  Collegio  maximo  alterum.  Atque  id  in  libro  ordi- 
nationum  generalium,  tanquam  unum  ex  potissimis  eorum  Decre- 
tis,  perscribatur. 

Leget  praeterea  R*  V*  hanc  epistolam  coram  universa  Con- 
gregatione  Provinciali,  quae,  deliberatione  de  quot6  quibusque 
Collegijs  suspendendis  abrogandisve  sumpta,  accuratissimum  Postu- 
latum  ea  super  re  ad  nos  mittendum  formare7  sataget8.  Et  pro 
certo  habeant  prudentissimi  Patres,  nulla  via  publicum  matris 
nostrae  Societatis  bonum  magis9  promoturos,  quam  hac,u  sancta 
rescissione  membrorum,  quae,  nou  ad  mentem  Sm.'  Fundatoris 
Ignatii  superinducta,  juverunt  nunquam,  nocebunt  semper. 

Romae  30.  Jan.  1672.11 

Jo.  P.  Oliva. 


Nr.  53. 


I\  iieneral  Oliva  iiber  einen  Katalog  der  Stifter 
von  Kollegien. 

18.  Marz  1673. 

(Arch.  Germ.,  Rh.  Inf.  XIII.  A.  4.  p.  542  sq.) 

De   elogio   Fimdatoruin   mittendo   Romam. 
Rev.  in  Chr.  P.  —  Non  ignorat  R*  V*  ,    quanto  verborum 
pondere  S.  P.  N.  Ignatius  in  Constitutionibus  commendaverit  nobis, 

1  ri.  om.  „Novitiat,U8  atque"  —  z  ri.:  ex  hoc  uno.  —  3  ri.:  funditus  dilapsas. 
—  *  ri.  om.  „qui  offer."  —  5  rs.  „ducentum".  —  6  ri.:  quo.  —  '  ri.  om.  „formare".  — 
s  ri.:  satag-at.  —  '  ri.  om.  „magis."  —  10  ri.:  pro  hac.  —  X1  rs.  om.  dalum  et 
subscriptionem. 


Oliva,  Katalog  von  Kollepienstiffim.  1678.  11  8 


ut  erga  Fundatores  Coliegiorum  et  Domorum  nostrarum  omnem 
grati  animi  affectum  pro  viribus  demonstrarernus.  Certe  p.  4.  i  .  | . 
§.  6.  inter  alia  iubet,  ut  omni  officio  Societas  illos  proeeqoator, 
quod  a  nobis  praestari  iuxta  minimam  nostram  proffssionem  ad 
divinam  gloriam  possit. 

Hinc  cum  nuper  nobis  propositum  fuerit,  ut  curaremus 
conscribi  librum  de  Fundatoribus  Societatis,  quemadmodum 
iam  editus  est  de  Scriptoribus  eiusdem,  re  deducta  in  consul- 
tationem  cum  PP.  Assistentibus,  iudicarunt  illi  mecum,  fore  ex 
Dei  gloria,  pro  existimatione  Societatis,  et  gratissimum  futurum 
familiis  Fundatorum,  si,  quod  optarunt  iam  pridem  multi,  id 
demum  nunc  executioni  mandaretur,  et  liber  illiusmodi  compo- 
natur. 

Quocira  R'^  V'!  per  Provinciam  suam  curet  confici  informa- 
tiones  historicas  accuratas  de  Fundatoribus  singulorum  in  ea  do- 
miciliorum,  explicando  primo  splendorem  generis  et  res  praeclare 
ab  eis  vel  a  Maioribus  ipsorum  gesfcas,  indicando  etiam  Auctores, 
si  qui  forte  de  eorum  laudibus  tractent,  ut  ex  illis  ipsorum  en- 
comia  locupletari  possint.  — ■  Secundo  significetur  et  tempus 
Fundationis  et  obitus  Fundatoris  et  beneficia  alia,  si  quae  forte 
in  Societatem  contulit,  et  quidquid  demum  ad  iustam  ipsius 
commendationem  facere  poterit.  —  Tertio,  si  plures  fuerint  eius- 
dem  Collegii  Confundatores  (ut  alibi  contigit)  aut  Benefactores 
tam  insignes,  ut  ad  incrementum  Collegii  donarint  quantum 
sufficit  ad  fundationem  Collegii  unius,  ita  ut  pro  iisdem  indicta 
fuerint  suifragia  tanquam  pro  Fundatore,  de  Lis  quoque  texantur 
elogia  et  cum  aliis  ad  nos  transmittantur. 

Denique  detur  opera,  ut  quoad  eius  fieri  poterii  quam 
exacfcissime  singulorum  praeconia  narrentur  ad  Dei  gloriam  et 
laudem  familiarum,  ex  quibus  illi  duxerunt  originem.  Atque  his 
me  commendo  etc. 

Romae  18.  Martii  1673. 

Jo.  Paulus  Oliva. 


Mouumeuta  Geimauiua   PacJ  .-o-£i» ■«  IX 


114     Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Nr.  64. 

Ans  einem  Kundschreiben  des  P.  General 
J.  Paulus  Oliva 

vom  16.  Jan.   1676, 

gegen  die  drohende  Verirrung  im  Unterrichtsweseu 

zur  Barokkzeit. 

(Archiv.  Germ.  XIII.    C.  Germ.  Sup.  p.  10.  sq.) 

Vorbemerkung.  Die  Neigung zum Barokkeu, die  besonders  in Deutsch- 
land  im  letzten  Drittel  des  17.  Jahrh.  einrifs,  drohte  auch  dem  humanistischen, 
philosophischeu  und  theologischen  Unterrichtswesen.  Die  1675  nach  Rom  ge- 
sandten  Prokuratoren  der  einzelnen  Provinzen  machten  den  P.  General  auf  diese 
Erscheinung  aufmerksam,  woranf  die  Enzyklika  erging,  aus  welcher  wir  die 
betreffende  Stelle  ausheben. 

—  —  „Alterum  caput,  quod  curationis  egere  profitebantur 
(PP.  Procuratores),  ad  scholas  nostras,  tum  inferiores  tum  supe- 
riores,  reuocatur. 

Et  politiorem  quidem  litteraturam,  querebantur,  in  mul- 
tis  Gymnasiis  a  veteri  candore  linguae  Latinae  haud  parum 
desciuisse:  artis  Oratoriae  praecepta  negligi  per  turpissimam  in- 
curiam.  Nec  iam  esse,  quales  olim  erant  quamplurimi,  cuius  vel 
in  scribendo  nitor,  et  elegantia,  vel  in  dicendo  vis,  efncaciaque 
spectabilis  sit.  Quae  quidem  ornamenta  nobis  tam  propria  quon- 
dam  erant,  ut  vel  soli  vel  praecipui  haberemur,  quorum  non 
minus  purus  sermo,  quam  potens  in  persuadendo  facundia  cele- 
braretur.  Nunc  vero  reperire  complures  est,  qui  egregii  Magistri 
audire  velint,  si  verborum  inani  tinnitu  aures  feriant,  etcaducis 
flosculis  orationem  inspergant,  licet  eloquentiae  interim  omne 
robur  eneruent,  et  germanam  veteremque  laudatissimorum  scrip- 
torum  linguam  corrumpant  atque  contaminent. 

Verum  multo  grauior  perniciosiorque  verae  sapientiae  plaga 
imponitur,  si  quando  Philosophia  degenerat,  et  ad  nouitatum, 
fallaciumque  captatiuncularum  diverticula  deflectit,  relicta  mili- 
tari  regiaque  via  Principum  nostrorum  Professorum,  qui  Philo- 
sophicarum  institutionum,  earumque"  communium,  ut  quae  sacrae 
Theologiae,  religionis  propugnaculo,  et  sanorum  dogmatum  Ma- 
gistrae,  fundamentum  praestruunt,  tum  soliditate,  tum  perspicui- 
tate,  Societatem  mirum  in  modum  illustrarunt.  Aiebant,  esse 
ii.  ii.  Philosophorum,    Theo|logorum   non  neminem,    qui,  cum  de 


Oliva  iiir  gute  Verwalt.ung  <ler  Collegien.  1H79.  11"; 

superiore  loco  grauissimas  eiusmodi  longeque  utili  . 
plinas  profiteatur,  paucas  quaestiones  exponat,  multuinqu<-  bem- 
poris  in  pertractandis  subtilibus  quibusdam  ininutiis.  nullo 
modo,  fructuque  nullo,  consumat:  proponi  nonnunquam  sententias 
vel  inauditas,  vel  periculosas,  vel  damnatas.  Unde  fiat,  ut  editifi 
subinde  voluminibus  prodeuntes  in  lucem,  et  publica  confixiono 
notatae,  summo  nos  rubore  suffundant.  Quod  sane  gentts  oppro- 
brii  a  toto  paene  saeculo  in  libros  nostros  cadere  haudquaquain 
consueuit,  nempe  quibus  et  fides  apud  omnes  et  veneratio  con- 
stabat. 

Quoniam  vero  geminum  hoc  caput,  quod  ad  disciplinas 
concionesque  nostras  pertinet,  summi  momenti  esse  universi  in- 
telligimus,  geminas  super  iis  ad  Societatem  uniuersam  encyclicas 
dare  constikii,  idque,  ubi  primum  licuerit,  uberius  me  praestiturum 
recipio.  Interea  Prouinciarum  nostrarum  praesides  ac  Lycaeorum 
moderatores  uniuersos  ad  omnipotentis  Dei  tribunal  reos  ago,  si 
quando  a  Magistris  nostris  quaestiones,  vel  pro  cuiusque  ingenii 
libidine  confictas,  vel  nullius  in  publicum  utilitatis,  vel,  quod 
quidem  auertat  Deus,  periculosas  praelegi  ac  dictari  patiantur. 
tulerintque  in  Oratoribus  nostris  luxuriantis  facundiae  pampinos. 
inanes  strepitus,  memoriae  sese  ostentantis  ambitum,  aliaque  id 
genus,  quae  demonstrent,  nullum  apud  eos  Evangelii,  quod  pro- 
mulgant,  reverentiam,  nuliam  emendandae  multitudinis,  ad  quam 
verba  faciunt,  curam  ac  studium  residere." 


Nr.  55. 

Wiederholte  Aiifforclerimg  des  Generals  Oliva 
zur  guten  Verwaltung  der  Kollegien. 

1.  Jan.  1679. 
(z.  1.  p.  128—130  =  ,,z".  —  Praep.  G.  epist.  selectae,  Vesontione  1877, 

p.  97  sq.  =  „v.«) 

R.  P.  N.  Jo.  Pauli  Olivae1 

epistola  ad  Provinciales  Soeietati^ 

De  sedula  rerum  temporalium  administratione. 

Cogitanti  mihi  sub  ipsis  renascentis  anni  primitiis,  quid  no- 
mine  Societatis  universae  offerre  (sc.  debeam)  ei,   de  cujus  pleni- 

1  z.  et  v.:   Oliva. 

8* 


116       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

tudine  spiritum  et  nomen  accepimus,  illud  sponte  se  obtulit,  quod 
non  exterioris  modo,  sed  et  interioris  vitae  necessarium  est  funda- 
mentum:  ut  nimirum  administrationem  rerum  temporalium,  tam- 
quam  conditioni  temporum  opportunam,  summopere  superioribus 
omnium  provinciarum  serio  commendarem.  Nam  et  domesticae  di- 
sciplinae  vim  perstitisse  diutius  et  vigere  adhuc  animadvertimus 
in  antiquioribus  illis  religiosorum  coenobiis,  quae  intentiore  studio 
curarunt  rem  familiarem,  et  ex  hujus  neglectu  irrepsisse  in  alia  quo- 
que  non  paucam  multiplicis  mali  labem  occasionemque  degeneris 
laxamenti,  prorogato  plerumque  iisdem  progressibus  et  incommodo 
miserae  paupertatis  in  publicum  et  abusu  apud  singulos  peculii 
privati.  Praeterquam  quod  nec  immerito  alienabantur  a  nobis 
benefactores,  ubi  per  nostram  incuriam  interitura  jam  timeant 
i,.i29.  ea  bona,  quae  pro  |  sua  ipsi  pietate  propter  nos  conservaverant 
Christo,  nec  leviter  offenderentur  ceteri,  qui  nostram  operam  vix 
parem  credent  majoribus  curis,  ubi  minoribus  hisce  ad  exteriora 
spectantibus x  imparem  fuerint  experti. 

Atqui  laborantis  quandoque  apud  nos  oeconomiae  pericula, 
praeter  inopinatos  casus  nulli  nostrorum  vitio  imputandos,  in 
eam  praecipue  causam  referenda  crediderim,  quod  non  satis  ad  men- 
tem  institutionemque  majorum  observata  fuerit  reg.  60.  et  59. 
Rectoris,  simulque  Procuratoris  in  domibus  professis  12.  et  in  col- 
legiis  4.,  ubi  jubetur  procuratorem2  [sic!]  singulis  mensibus 
rationem  dati  et  accepti  reddere  superiori,  quo  statum  ipse  col- 
legii  ac  domus  prorsus  intelligat.  Utrinsque  videlicet  industriam 
intendere  solet  ejusmodi  notitia,  sive  cum  danda  est  ab  altero, 
sive  cum  ab  altero  fuerit  accepta;  ut,  quaecunque  visa  fuerint 
ad  rem  familiarem  sustentandam  promovendamque  conducere, 
urgeantur  communi  consilio  et  labore,  ac  sine  mora  efficacius 
revocentur  ad  praxim.  Hinc  proinde  institutum  est,  ut  librum 
talium  rationum  in  exitu  cujusque3  mensis  a  se  recognitum  de- 
beat  Praepositus  aut  Rector  approbatione  sua  ac  subscriptione 
proprii  nominis  confirmare.  Quod  ut  imposterum  aequali  ubi- 
que  sedulitate  observetur,  volumus,  a  Provincialibus  in  visitatione 
cujuscunque  domicilii  semper  inspici  has  menstruas  oeconomiae 
recognitiones  subscriptionesque ;  ac  expresse  in  exponendo  succes- 


z.  et  v.:  expectantibua. 

Zu  erwarten  ware  procurator. 

v  :  civjnscvmque. 


Oliva  tin  gute  forwaltnng  <l*-r  Kollegien,  u;?:*  117 

su  visitationis   ad  nos  perscribi,   an   quicquam  hac  in    re  peoca- 
fcum  fuerit  vel  omissum.     Longe  potiori  jure  nos  monebil   Pro- 

vincialis  de  recognitis  juxta  instructionem  XXI.  num.  II.1,  atque 
subscriptis  abs  se  iisdem  rationibus  a  tempore  postre{mae  visil 
tionis,   ne   quid  unquam  desiderari   possit  diligentiae    i  in 

re  tanti   momenti,    nec  solum  per  sacros  Canones    in   oniversum 
omnibus  religiosis,    sed  nominatim   nobis  per  Surnmos  Pontifices 
commendata.     Aderit  sane,   ut  sperare  fas  est,  servornm  suorum 
piis  conatibus  Dei  manus  praesentissima,  copiosarnque  dabit   „d< 
rore  coeli  et  de  pinguedine  terrae  benedictionem."     [Gen.  27,  28.] 

Sicubi  autem  aut  bellorum  injuriis  aut  soli  sterilitate  ali- 
ave  temporum  inclementia  vel  diminuti  appareant  annui  redditus 
vel  diminuendi,  erit  calamitatis  insolitae  non  leve  solatium  aut 
lucrum  in  exercitatione  virtutis.  Neque  enim  recusabimus  nos 
interea  parcioris  vitae  victusque  tolerantia  subire  communem 
aleam,  quae  vel  nobiles  opulentasque  in  saeculo  familias  coegit 
consuetos  antea  sumptus  contrahere  atque  ad  modum  fortunae 
tenuioris  attemperare.  Sed  hoc  quidem  postromum  R*  V".  ceteri- 
que  passim  Superiores,  ubi  opus  fuerit,  in  exhortationibus  do- 
mesticis  ad  subditos  referant.  Quod  autem  de  recognitione  atque 
subsoriptione  libri  oeconomici,  sive  menstrua  per  praesides  imme- 
cliatos  sive  annua  per  mediatos  in  Visitationibus,  nunquam  omit- 
tenda  significavimus,  indicat  Ra  Vl  meo  nomine  singulis  per 
provinciam  Superioribus  atque  procuratoribus,  curetque  legendam 
coram  omnibus  consultoribus  hanc  ipsam  epistolam,  quam  denique 
inter  alias  generalium  Praepositorum  ordinationes  perpetuas  con- 
servabit,  ac  mei  meminerit  in  sanctis  suis  sacrificiis. 

Romae,  1.  januarii  1679. 

RV  Vae 

servus  in  Christo 

Joann.  Paulus  Oliva. 


z. :  juxta  instv.    1 1. 


118       Ratio  8tudioruin  et  iustitutione3  scholasticae  Societatis  Jesa  II! 


Nr.  56. 

P.  Oliva  gegen  laxe  Moral. 

10.  Aug.  1680. 

(Arch.  Germ.    B.    Inf.    XIII.    A.    4.  p.  543  sq.) 

De  cavendis  opinionibus  moralibus  niniis  laxis. 

Cuin  sinceritatein  doctrinae  sive  ad  fidem  sive  ad  mores 
pertinentis  indefesso  studio  coluerit  huc  usque  Societas ,  ausa 
est  nuper  nihilominus  aditum  contra  nos  tentare  calumnia,  et 
conspirante  fortasse  nonnullius  ex  domesticis  vel  imprudentia  vel 
imperitia,  nos  apud  supremum  Ecclesiae  tribunal  reos  agere  quasi 
compluribus  in  academijs  morum  scientiam  profiteamur  omnino 
degenerem:  et,  relicto  plerumque  regio  tramite,  pro  sententijs 
magis  probabilibus  atque  tutis  alias  venditemus  periculi  plenas, 
nec  minus  auctorum  numero  quam  argumentorum  pondere  desti- 
tutas.  Id  quam  immerito  iactaverint  adversarij  promptum  nobis 
fuit  ostendere,  productisque,  praeter  leges  S.  P.  Ignatij  ut  ita  di- 
cam  primigenias,  Congregationum  quoque  Generalium  decretis  et 
literis  Decessorum  meorum  meisque  ipsis  nunquam  interrupta 
serie  continuatis  unicum  sub  aspectum  ponere,  sensum  Societatis 
universae  atque  conatum,  quo  satis  refelluntur  obtrectatorum 
mendacia  tam  famae  nostrae  insultantium  quam  veritati.  Monet 
nos  tamen  haec  ipsa  maligna  rumoris  aura,  praecludere  que- 
rimonijs  viam  et  exquisitiore  in  dies  delectu  opinionum  moralium 
eam  solidioris  et  securioris  doctrinae  laudem,1  quain  ab 
initio  complexa  est  Societas  et  mordicus  deinde  retinuit,  etiam 
ad  posteros  propagare.  Sic  procul  ab  invidia  seu  laxitatis  noxiae 
seu  novitatis  periculosae  scopum  assequemur  a  S.  Legislatore 
nobis  in  docendo  propositum,  qui  nempe  fuit  „proximos  ad  co- 
gnitionem  et  amorem  Dei  et  salutem  animarum  juvare."2 

Quare  moralis  cathedrae  ubique  professoribus,  et  praesertim 
in  quacunque  universitate  serio  mandamus  (ut  meo  pariter  no- 
mine  Ea  V*  omnibus  ac  singulis  intra  istam  provinciam  commen- 
dabit)  eorum,    quae  in  hunc  finem  decrevere  simul  cum  Congre- 


1  Const.  p.  1.  c.  4.  §.  1. 
*  Ibid.  c.  12. 


Oliva  empfielilt  die  orient.  Stinlieii.  1680.  119 


gationibus  Gerieralibus  Decessores  mei,  quaeque  ipse  toties  addidi, 
executionem ;  quam  si  negligere.  quispiam  compertus  fuerit,  ac 
disciplinae  Christianae  vigorem  doctrinis  mollioribus  labefactare, 
illum  a  docendi  munere  statim  removeant  Provinriales  pro  tempore, 
quorum  in  re  tanti  momenti  conscientiam  oneramus.  Non  ideo 
tamen  cogimur  in  quacunque  controversia  benigniores  respuere 
sententias;  imo  e  contrarijs  interdum  aliquae  ceteroqui  admodum 
probatae  ne  proferantur  a  Magistris  in  Societate,  nec  a  Moderatori- 
bus  permittantur,  persuadet  recta  ratio  et  religiosa  prudentia. 

Displicet  igitur  nimia  in  jure  divino  humanoque  interpre- 
tando  indulgentia,  moderatio  justa  non  displicet.  Non  enim 
duritiem,  sed  soliditatem  exigimus  Doctrinae,  per  quam  denique, 
ut  S.Augustinus  monuit^non  solum  veritas,  sed  etiam  cha- 
ritas  exhibeatur  a  nobis  etc. 

Romae  10.  Aug.  1680. 

Jo.  Paul.  Oliva. 


Nr.  57. 


Der  P.  General  P.  Oliva  empfiehlt  das  Studium 
der  orientalischen  Sprachen. 

14.  Dec.  1680. 
Studium    linguae    Hebraicae,    Graecae,    Chaldaicae    et    Arabicae 

commendatur. 

(Avch.  Germ.,  Rh.  Sup.,  XIII.  B.  p.  305  —  „rs"  — ; 
Rh.   Inf.  XIII.  A.  1.  p.  1.  p.  130  —  ,,ri"  — .) 

Cum  inter  instrumenta  propagandae  latius  Dei  gloriae  at- 
que  Inndelium  conversionis  proposuerit  iam  ab  initio  sibi  So- 
cietas  multiplicem  cognitionem  linguarum,  quarum  popterea  exer- 
citatio  Collegiis  atque  Universitatibus  praescripta  est  cap.  12. 
4!!e  p.  Constitutionum,  addidit  acriores  subinde  stimulos  auctori- 
tas  Summorum  Pontificum  et  sacrae  Congregationis  de  propa- 
ganda  fide,  gravissimis  in  eandem  rem  decretis  editis  et,  quem- 
admodum    ad    alias  religiosas  familias,  sic  ad  nos  quoque  trans- 

1  Coutra  Juliaii.  1.  6.  c.  i. 


120      Batio  studiornm  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

missis.  Horum  executionem  urget  efficaciter  hoc  tempore  Smu8 
Christi  Vicarius  Innocentius  XI.  pro  eo,  quo  impense  flagrat, 
religionis  catholicae  amplificandae  studio  et  provida  erga  omnes 
nationes  charitate.  Ad  illas  igitur  sive  adducendas  in  unum 
ovile,  sive  reducendas  tanto  externorum  idiomatum  praesidio  in- 
structos  praesto  esse  non  paucos  etiam  ex  nostris  hominibus 
jubet.  Confidit  enim  ad  manum  fore  quos  data  occasione  statim 
pro  domo  Dei  opponat  haereticorum  conatibus,  haud  alio  armo- 
rum  genere  callidius  utentibus  contra  veritatem.  Nec  in  eodem 
linguarum  commercio  parum  erit  momenti  ad  fovenda  in  regio- 
nibus  maxime  dissitis  vel  quae  adhuc  supersunt  verae1  fidei  se- 
mina,  vel  quae  per  operarios  Evangelicos  assidue  sparsa  fructum 
in  dies  uberiorem,  gratia  Dei  aspirante,  promittunt. 

Nos  itaque  praeter  tot  causae  publicae  atque  Instituti  proprii 
rationes  cogit  nunc  illud  ipsum,  quod  supremi  Pastoris  nutibus 
omni  ex  parte  incorruptum  debemus  ac  profitemur  obsequium, 
intendere  huc  nempe  curas,  acuere  industriam,  facultatemque 
conferre,  ut  altas  domi  nostrae  radices  agat  ejusmodi  eruditio, 
non  minori  ornamento  aliis  ingenii  laudibus,  quam  animabus 
lucrandis  adjumento  futura.  quare  sicut  reliquos  ubique  Provin- 
ciales,  ita  Rra  V?  serio  admoneo,2  quae  in  nostris  constitutioni- 
bus  atque  in  ratione  studiorum  de  cathedra  Hebraica  et  de  lin- 
gua  Graeca  in  singulis  classibus  tradenda  pariter  cum  Latina 
praecipiuntur,  accurare3  sedulo  atque,  ut  ad  usum  omnino  addu- 
cantur,  efficere.  Quia  vero  de  Arabicae  et  Chaldeae  linguae  Pro- 
fessoribus  pro  conditione  loci  ac  temporis  constituendis  agit  S. 
P.  Ignatius  loco  supralaudato  et  earum  nominatim  linguarum 
peritiam  voluit  nuper  Sm.us  Dominus  nobis  apprime  commenda- 
tam,  seligat  Rl  V*  in  Universitatibus  v.  majoribus  Collegiis  ali- 
quem  aut  aliquos,  sive  natura  sive  assuetudine  aptiores  ad  tale 
studium,  ad  quod  accepto  privatim  spatio4  temporis  congruo  et 
librorum  subsidio  diligenter  incumbant,  parati  deinde  acceptum 
a  Deo  talentum  sine  invidia  communicare  aliis,  tum  domesticis, 
tum,  si  qui  ad  discendum  accesserint,  etiam .  externis.  In  visi- 
tandis  praeterea  Collegiis  cordi  admodum  sit  R".e  Vl*  ac  suis  pro 
tempore  successoribus  inspicere  penitus,  quo  fervore,  quo  profectu 
et    duarum    priorum   linguarum  disciplina  exerceatur  in  scholis, 


rs. :  sanne.  —  a  ri.:  admonet.  —  ::  ri.:  accurate.  —  4  ri.  om.  „spatio." 


Oliva  empf.  die  orient,  Stnd,  L680       Geg.   Kartetiaa.  lnn ■  .  121 


et  in  cultura  duarum  posteriorum  progrediantur  qui  suni  iia  ad- 
dioti:  inox  in  referendo1  visitationie  Buccessu  et  statu  domicili- 
orum,  qnonam  pacto  se  habeant  haec  singula,  moneatnr  G-e- 
neralis. 

Meminisse  quippe  omnea  debent,  quantj  semper  fecerinl 
Congregationes  nostrae  Genoralos  peritiam  Linguarnm,  per  quam 
et  eximiae  scientiae  ad  professionem  quatuor  votorum  requisitaa 
defeetum  ex  parte  compensare  voluerunt.2 

Sed  nobis  instar  omniuin  incitamento  erit  volmitas  justis- 
sima  et  jussio  Pontificis  Maximi.  qui  suprema  e  specula  i 
lutem  omnium  late  geubium  intentus,  dum  ejua  obtinendae  quas- 
ouuque  init  rationes  ac  vias,  tenuitatem  quoque  aostram  iu  pur- 
tem  tanti  operis  vocat.  quod  pro  virili  ut  praestetur  a  nobis,  et 
ne  qua  impositi  muneris  obrepat  unquam  oblivio,  seryandae  suni 
una  cum  aliis  Generalium  ordinationibus  perpotuis  hao  nostrae 
literao,  quarum  exemplum  communicetur  Collegiis,  et  recurrente 
quotannis  instauratione  studiorum  in  mensa  publica  praelegan- 
tur,  ubicunque  praesertim  nostri  deguut  Sckolastici,  ad  exoitan- 
dam  eorum,  qui  docent  et  qtii  docentur,  in  re  taiu  neces*»ariu 
Deoque  gratissima  sedulitatem.    Me  so.  jc. 

Boma,   14  Dec.   1680.  Jo.  Paul.  Oliva. 


Nr.  58. 


Gegen  die  Kartesianische  Philosophie. 

1687. 

(Archiv.  Gerrn.,  Rh.  3\xp.,  XIII,  B.  p.  440.) 

Die   oberrhein.  Provinzial-Kongregation  vmi   L687 

beantragte:    ,,Nomine  totius  Provinciae  petitux  a  Congregatione 
Generali,  ut  vel  ipsa  per  se  iubeat,  vel  per  A.  li.  P.  N.  Q-eneralem 
curet  accurate  observari  ordinationem  A.  R.  F.  N.  Francisci  Pic 
colominei  de  studiis,  ne  paulatim  introducantur  novae  opinionee, 
uominatim  ex  principiis  Cartesii  contra  Aristutrlem.'- 


1  rs.  addit  „u(,i  iit."   -    -  rs.:  compeiwari  vuluere. 


122         Ratio  studiorum  et  institationes  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


Die  Antwort  des  P.  G-eneral  Thyrsus  G-onzalez 
lautete  (22.  Nov.  1687):  Cum  ad  me  reiectum  fuerit  hoc  postu- 
latum,  nil  occurrit,  quod  mandem,  nisi  ut  commendem  summo- 
pere  P.  Provinciali  executionem  memoratae  ordinationis :  quod 
sua  vigilantia  facile  assequetur  corrigendo  eos,  qui  a  praescripta 
ordinatione  abeunt,  et  monendo  Praepositum  Generalem,  qui 
efiicacioribus  etiam  remediis  aget,  ne  novae  ex  principiis  non 
probandis  desumptae  sententiae  in  nostris  Scholis  tradantur." 


Nr.  59. 

Verbot  einiger  Kartesianischer  und  Leibniz'scher 
Lehrsatze  durch  den  P.  General  Tamburini. 

1706. 
(Arcb.  Germ.,  XIII.  A.  1.  p.  494.) 

Vorbemerkung.  Wie  auf  der  8.  u.  9.  Generalkongregation  (1645/6 
und  1649/50),  so  waren  auch  auf  der  14.  (Nov.  1696— Jan.  1697)  Klagen  iiber 
zu  grofse  Freiheit  der  Philosophie  -  Professoren  erhoben  worden;  insbesondere 
wurde  (decr.  5)  beschlossen  ein  Verzeichnis  anzufertigen  von  Lehrmeinungen, 
„quas  nostri  docere  non  debeant  tum  in  Philosophia  tum  in  Theologia  specula- 
tiva  et  morali."  Es  wurde  eine  Kommission  zur  Priifung  der  Klagen  nieder- 
gesetzt,  nach  deren  Bsschlufs  der  P.  General  Mich.  Tamburini  u.  d.  15.  Juni 
1706  die  folgenden  dreifsig  hn  grimde  Kartesiauischen  und  Leibniz'schen  Satze 
verbot: 

(•■  *«4.  1.  Mens    huma.na    de    omnibus    dubitare    potest    ac    debet, 

praeterquam  quod  cogitet,  ergo  existat. 

2.  Reliqua  non  prius  nobis  certa  et  explorata  esse  possunt, 
quam  clare  innotuerit,  Deum  existere  summeque  bonum  esse, 
non  fallacem,  qui  mentem  nostram  inducere  in  errorem  velit. 

3.  Ante  certam  notitiam  divinae  existentiae  dubitare  semper 
quisque  posset  ac  deberet,  annon  talis  natura  conditus  fuerit,  ut 
in  omni  suo  judicio  fallatur,  etiam  in  iis,  quae  certissima  et 
evidentissima  ei  apparent. 

4.  Mens  nostra  eo,  quod  finita  sit,  nihil  certi  de  infinito 
scire  potffet,  proindeque  a  nobis  disputari  de  illo  nunquam  debet. 

5.  Nonnisi  per  fidem  divinam  cognoscere  quisquam  potest, 
quod  aliqua  existant  corpora,  ne  suum  quidem. 


Tamburhri  gegen  KarfeHianisdi".  and  Leibniz'sche  3&tee.  17W.        L23 

6.  Modi  vel  accidentia  in  aliquo  subjecto  semel  producta 
non  arnplius  indigent  actione  positiva  cujusquam  causae  [psa 
conservantis ;  sed  tamdiu  durare  debent.  donec  positiva  actdone 
causae  alicujus  externae  destruantur. 

7.  Ut  aliquid  de  quantitate  motus  a  Deo  primtun  inditum 
materiae  periisse  crederetur,  Deum  oporteret  fingi  mutabilem  ei 
inconstantem. 

8.  Nulln  substantia,  neque  spiritualia  neque  corporea,  ,    I 
vel  ab  ipso  Deo  ad  nihilum  redigi. 

9.  Essentia  cujusque  rei  sic  pendet   a  libera  Dei  voluntate, 
ut  in  alio  quopiam  rerum  ordine,  quem  illi  condere  liberum  fuit, 
alia  foret  quam  nunc  est,  essentia  proprietatesque  v.  gr.  materh 
spiritus,  circuli  :c. 

10.  Essentia  materiae  seu  corporis  in  extensione  consistir. 
externa  et  actuali. 

11.  Nulla  materiae  portio  quidquarn  de  sua  extensione  potest 
amittere,  quin  tantundem  ipsi  pereat  de  sua  substantia. 

12.  Penetratio  corporum  proprie  dicta  et  locus  omni  corpore 
vacuus  involvunt  contradictionem. 

13.  Ubicunque  imaginari  possumus  extensionem  esse  localem, 
v.  gr.  super  coelum,  ibi  reipsa  spatium  existit  plenum  corpore 
aliquo  seu  materia. 

14.  Mundi  extensio  indefinita  est  in  seipsa. 

15.  Mundus  existere  non  potest  nisi  unicus. 

16.  Est  in  mundo  certa  ac  definita  quantitas   motus,    quae 
nec  aucta  unquam,  nec  imminuta  fuit.   | 

17.  Nullum  corpus  moveri  potest,  quin  reipsa  moveantui 
simul  etiam  cetera,   sive  a  quibus  recedit,    sive  ad  quae  accedit. 

18.  Corpus  moveri  nihil  est  aliud,  nisi  illud  a  Deo  conser- 
vari  aliis  atque  aliis  in  locis  successive. 

1(,).  Solus  Deus  est  qui  movere  possit  corpora;  Angeli  vero, 
animae  rationales  ipsaque  corpora  non  sunt  causae  motus  effi- 
cientes,  sed  occasionales  tantum. 

20.  Creaturae  non  producunt  efficienter  ullos  effectus,  sed 
solus  Deus  illas  ad  ipsarum  praesentiam  efficit;  loca  vero  Scrip- 
turae,  in  quibus  creaturis  tribuitur  actio,  intelligenda  sunt  sensu 
figurato. 

21.  Belluae  sunt  mera  automata    omni  sensu  et  oognitioii 
carentia. 

22.  Animae  rationalis  unio  cum  corpore  in  eo   solum   ( 


124       Eatio  stndiorum  et  institntiones  sctaolasticae  Societatis  Jesn  III 


sistit,  quod  Deus  voluerit  acl  certas  mutationes  corporis  certas 
in  anima  perceptiones  aut  motus  excitari,  et  v.  v.  pro  certis  ani- 
mae  cogitationibus  seu  voluntatibus  certos  in  corpore  motus  sequi. 

23.  Hanc  motuum  et  affectionum  communicationem  non 
exigit  ipsa  corporis  animaeque  natura,  sed  solum  Dei  decretuni 
liberum. 

24.  Calor,  frigus,  lumen,  color,  sonus  et  aliae  quae  vocantur 
qualitates  sensibiles  afFectiones  sunt  sive  modificationes  solius 
materiae,  non  corporum  ipsorum,  quae  diountur  calida,  frigida  ic. 

25.  Corpora  mixta  etiam  brutorum  non  aliter  differunt  inter 
se7  quam  ex  varia  magnitudine,  figura,  situ,  textura,  quiete  vel 
motu  atomorum  sive  particularum  materiae  insensibilium,  quibus 
constant. 

26.  Mens  appreliendendo  seu  percipiendo  non  agit,  sed  est 
iaoultas  mere  passiva. 

27.  Judicium  et  illatio  (Folgerung)  sunt  actiones  non  in- 
telleotus,  sed  voluntatis. 

28.  Nullae  sunt  formae  substantiales  corporeae  a  materia 
distinctae. 

29.  Nulla  suut  accidentia  absoluta. 

30.  Systema  Cartesii  defendi  potest  tanquam  hypothesis, 
cujus  principia  et  postulata  inter  se  et  cum  conclusionibus  recte 
cohaerent. 


Nr.  60. 


Verbot   gewisser   theologischer   Satze 
durch  den  P.  General  Tamburini. 

7.  Aug.  1706. 

(Archiv.  Germ.,  B,hen.  Sup.,  XIII,  B.  p.  363  sq.        „rs."  — ; 
Rhen.  Inf.  XIII  A.  1.  p.  405  aq.  —   „ri."   — ) 

Cum  graves  querelae  ac  saepe  iteratae  liuc  perlatae  sint 
ciroa  gliscentes  in  Scholis  nostris  Philosophicis  ac  Theologicis 
r«  r».  hu.  doctri  J  nas  quasdam  non  solum  ei,  (sc.  doctrinae)  quam  Societas 
universa  profitetur,  contrarias,  sed  etiam  periculosis  novitatibns,re- 
mote  saltem,  faventes:  nos,  remature  perpensa,  adhibito  plurium  e 
diversis  Societatis  Provinciis  Theologiae  Professorum  judicio,  cen- 


Tamburiui,  Verbot  theol.  Sfttze  170«.  —  Retz,  Verbol  philoi.  Sitze.  1789.    1  86 


suimus  omnino  prohibendum,  ac  re  ipsa  prohibemus,  ne  in  Soholi.s 
Societatis  doceantur  sententiae  hisce  propositionibus  aut  a.li i«-  ae- 
quivalentibus  expressae  v.  exprimendae: 

1.  Quod  Detis  voluntate  (seu   decreto)    efhcaci    et    aba 
praedefiniat  immediate  ac  dcterminate  ad  nimm   omnefl  ei  singu- 
los  actus  sivo  effcctus  causarum  secundarum. 

2.  Quod  haec  praedefinitio  sit  omnino  necessaria  eansis 
secundis  ad  agendum. 

3.  Quod  nulla  in  Deo  sit  voluntas  proprie  indifferens, nulla 
inefficax. 

4.  Quod    reprobis  Deus  non  ve]i<   salufpm  ipsam  in  s.  . 
in  mediis  tantum. 

Neque  vero  quisquam  putet,  postremam  hanc  propositionem 
emendatum  aut  excusatum  iri  adhibita  vulgari  distinctione  vo- 
luntatis  signi  et  voluntatis  beneplaciti:  quippe  cnm  haec 
distinctio,  quamtumvis  per  se  legitima  sit,  qualis  a  D.  Thoma 
et  antiquioribus  Theologis  explicata  et  usurpata  fuit,  tamen  ad 
illam  propositionem  accommodari  non  posset,  nisi  per  abnsum  et 
sensu  plane  alieno. 

Itaque  hanc  nostram  prohibitionem  R".  Va.  publicam  rcddat 
in  tota  Provincia,  communicandam  iis  omnibus,  ad  quos  specta- 
bit:  simulque  declaret,  non  permissum  iri  a  nobis  deinceps,  ut, 
qui  propositiones  ejusmodi  vel  de  voce  v.  de  scripto  defendent, 
TJieologiam  v.  Philosophiam  profiteantur.  Injungat  autem  nostro 
nomine  omnibus  Praefectis  Studioruui,  ut  invigilent  diligentis- 
sime,  ne  tales  sententiae  aliaeve  iis  affines  dooeantur  aut  insi- 
nuentur  in  Disputationibus  etc. 


Mr.  61. 

Verbot  gewisser  philosophischer  Siitze 
dureh   den  P.  General  Retz. 

8.  Nov.  1732. 
Propositioiies  pliilosophicae  prohibitae  17 '3?.. 

(Aieh.  Gerxn.,  Rhen.   Inf.  XIII.  A.  1.  p.  496  eqq.) 

Vorbemerkung.     Iu   der  16.  GKgr.  (15.  Nov.  1730-13.  Febr.  1731 
in    welcber   P.  Eetz    einstimmig    zuui    General    erwablt    wurde,    baudelte  man 


126      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jeeu  III 


(decr.  36.)  auch  von  den  Studien.  Insbesondere  wurde  (decr.  36.  n.  4)  folgen- 
des  beschlossen:  „Irapense  commendatur  R.  P.  N.,  ut  curet  in  elenchnm  redigi 
propositiones,  quae  a  doctrina  nobis  praescripta  magis  aberrant,  easque  a  no- 
stris  Professoribus  tradi  aut  doceri  prohibeat."  Diesem  Auftrage  kam  der  P. 
General  in  dem  folgenden  Schreiben  nach. 

Cum  postremae  Congregationi  Generali  propositae  fuissent 
a  pluribus  Provinciis  querelae,  ac  postulatum  efficax  remedium 
adversus  nonnullorum  e  nostris  in  rebus  philosophicis  opinandi 
libertatem,  eorum  praecipue,  qui  in  ea  Philosophiae  parte,  ubi 
de  corporis  naturalis  principiis  et  constitutione  agitur,  relicta 
Aristotelis  doctrina,  Atomistarum  potius  sententias  sectantur, 
Congregatio  huic  malo,  quod  soliditati  et  uniformitati  doctrinae, 
in  Constitutionibus  tantopere  nobis  commendatae,  non  parum 
efficere  possit,  occurrendum  esse  omnino  censuit;  unde  decreto 
36.  non  solum  statuit  Philosophiae  Aristotelis  inhaerendum  esse, 
utpote  quam,  ceu  Theologiae  magis  utilem  et  a  S.  P.  N.  parte 
IV.  c.  14.  tam  diserte  praescriptam,  Societas  dudum  amplexa; 
sed  insuper  mihi  impense  commendavit,  ut  propositiones,  quae 
a  Societatis  doctrina  magis  aberrant,  in  elenchum  redigi  curarem 
easque  a  nostris  Professoribus  tradi  aut  doceri  prohiberem. 
497.  Ut  justae  Congregationis  voluntati  morem  geram,  omnibus 

in  Domino  mature  perpensis,  ex  PP.  in  ipsa  Congregatione  ad 
id  deputatorum  sententia,  adhibita  etiam  PP.  Assistentium  sen- 
tentia  aliorumque  virorum  doctorum  consilio,  sequentes  proposi- 
tiones  prohibendas  censui: 

1.  Non  aliter  corpus  concipi  aut  explicari  potest,  quam  ut 
substantia  actu  extensa. 

2.  Idea  materiae  primae  Aristotelica  convenit  etiam  atomis 
Epicuri  aut  materiae  Cartesianae. 

3.  Materia  prima  non  est  entitas  substantialis  incompleta 
et  ordinata  ad  aliam  compartem  tanquam  potentia  ad  actum  seu 
tanquam  subjectum  ad  formam,  cum  qua  totum  substantiale 
componat. 

4.  Triplex  est  elementum,  sc.  subtilis  quaedam  materia, 
deinde  globosa,  denique  crassior  et  ramosa. 

5.  Ex  his  omnia  corpora  sensibilia  constant,  quae  vel  mixta 
sunt,  vel  elementa  secundaria,  at  sensui  obvia. 

6.  Brutorum  anima  sensitiva  non  est  forma  peripatetica, 
sed  collectio  spirituum  animalium  aut  aliorum  corpusculorum. 

7.  Similiter  anima  vegetativa  plantarum  non  est  forma  pe- 


Retz,  Verbot  pbilosoph.  S&tze.  1732.  1  '1 


ripatetica,    sed    collectio    corpusculorum    calidorum  ac  flnidornm 
aut  aliorum. 

8.  Tn    composito    naturali    materia    et  forma  nec  per 
entitates,  nec  per  distinctum  nexum  nniuntur  physice  intriu--  • 

9.  Actus  potentiarum  animae  rationalis  ita  distinguuntur 
ab  anima  tanquam  modi  a  re  modificata,  ut  tamen  Lpsd  actns, 
quando  physice  existunt,  stricte  physice  identificentnr  cum  anima 
atque  adeo  tunc  non  distinguantur  physice  ab  anima. 

10.  Quod  existit,  et  in  uno  instanti  non  est  cum  alio  stricte 
physice  identificatum,  potest  in  alio  instanti  cum  illo  stricte  el 
physice  identificari;  et  vice  versa:  quod  existit,  et  in  uim  iu- 
stanti  est  cum  alio  stricte  physice  identificatum,  potest  in  alio 
instanti  existere,  quin  stricte  et  physice  cum  illo  alio  identificetur. 

Has  itaque  propositiones  omnes  et  singulas  a  nostris  nllo 
modo  doceri  aut  propagari  severe  prohibeo,  simulque  omnibu> 
Provincialibus,  Rectoribus,  Studiorum  Praefeotis  et  librorum  Re- 
visoribus  injungo,  ut  diligenter  invigilent.  ne  aliqua  ex  prae- 
dictis  propositionibus  sive  in  libris  typo  imprimendis,  sive  iu 
manuscriptis  aut  voce  etiam  a  nostris  tradatur  ac  doceatur.  Si 
quis  vero  hujus  nostrae  prohibitionis  violatae  reus  deprehensus 
fuerit,  gravibus  poenis  afficiendus  ac  nominatim  a  docendi  rnu- 
nere  amovendus  erit. 

Hac  etiam  occasione  Superioribus  omnibus  gravissime  |  com-  ?■**• 
mendo,  ut  pro  munere  suo  ab  omnibus  accurate  servari  curent 
id,  quod  in  Constitutionibus  praescribitur,  ut  sc.  nostri  sequan- 
tur  in  quavis  facultate  securiorem  et  magis  approbatam  doctri- 
nam  (p.  IV.  c.  5.  Constit.),  neque  permittant  introduci  opiniones 
novas,  aut  sententias  a  nostris  praedecessoribus  alias  prohibitas, 
et  praecipue  quas  R.  P.  Michael  Angelus  Tamburinus  p.  m.  in 
literis  encyclicis  15.  Jun.  1706.  ad  Provincias  datis  doceri  aut 
defendi  vetuit.  Etc. 

Romae  8.  Nov.  1732.  Franc.  R-etz. 


1  28      Katio  stiuliomm  et  institutiones  scliolasticae  Soeietatis  .Tesu  III 


Nr.  62. 

Eundschreiben 

des  Generals  Ignatius  Yicecomes  (Visconti) 

iiber  Forderung  der  Humanitatsstudien. 

17.  Juli  1752. 

(z.  1.  p.  146-152  =  „2".  —  Ausgabe  der  Epistolae  seleetae  Generalium, 
Vesont.  1877,  p.  110  sqq.  =  „v.") 

R.  P.  N.    Ignatii    Vicecomitis 

epistola  ad  Provinciales  Soc. 

De   studiis   humaniorum  litterarum  promovendis. 

Quantum  Societas  semper  fecerit  litteras  humaniores,  quo 
nomine  intelligi  praesertim  volo  latinam  linguam  ac  graecam, 
tum  oratoriam  artem  atque  poeticam,  haud  obscure  colligitur 
ex  nostris  Congregationibus  generalibus,  ubicunque  de  hoc  argu- 
mento  sermonem  intulerunt.  Inter  decreta  Concreg.  gen.  VII. 
decr.  26°    haec  legere  est: 

„Litterarum  humaniorum  studium,  quod  cum  Societate  longe 
lateque  magno  reip.  Christianae  emolumento  crevit,  tamquam 
rem  unam  e  maxime  optatis,  et  quae  saluti1  plurimorum  com- 
modissima  est,  quo  potest  Congregatio  snperioribus  omnibus 
aifectu  censuit  commendandum." 

Congregatio  eadem  decr.  92d.  censuit,  „monendos  superiores 
esse,  ut  eo  majoribus  animis  conatuque  in  hanc  rem  incumberent, 
quo  plus  fructus,  utilitatis  gloriaequae  Dei  ex  hoc  tam  Societati 
proprio  litterarum  studio  merito  sperari  potest." 
».  i<7.  Congregatio  XIV.  ita  loquitur  decr.  10"  : 

„Ne  unquam  apud  nos  langueret  studium  literarum  humanio- 
rum,  quod  tanta  cum  laude  hucusque  coluit  Societas,  cuique  de- 
bet  tum  collegia  quam  plurima  tum  non  exiguam  nominis  exi- 
stimationem  tum  fructum  animarum,  dum  hujus  disciplinae  traden- 
dae  occasione  pietate  ac  bonis  moribus  juventus  instituitur. " 

Mitto  plura  ejusdem  generis  testimonia;  non  enim  video, 
quid  ad  commendationem  istarum  litterarum  dici  amplius  possit, 

1  z.  et  v.:  salutl*. 


Visconti  empfi<lilt  <li>-  Etunaniora.  \1W>. 

quam  cum  profitetur  Societas,   debere  Collegia    qnamplnri- 

ma,  existimationem  non  exiguam  nominis  stri  et,  qaod 

fructum   animarum,    cujus   potissimum   rei   causa  a  beato   P.  N. 

Ignatio    scholae   hujus   generis    institutae   ac   nobis    majorem    iu 

modum   commendatae    fuerunt.     Unum    addi    potest    £1 

qua  re  hactenus  minima  haec  Societas  inter  alias  reli  ta- 

milias  eminuit,  his  maxime  litteris  eminuisse. 

Ex  quo  licet  existimare,  quanta  a  nobis  ope  studioque  conni- 
tendum  sit,  ne  quo  unquam  tempore  tam1  insigni  ornamento  et 
quasi  Ordinis  nostri  praerogativa  careamus. 

Multum  interest  in  primis,  ut  scholae,  quas  inferiores  di- 
cimus,  quanta  potest  maxima  diligentia  administrentur.  Id  enim 
a  nobis  postulant  civitates,  quae  ob  hanc  maxime  causam  nobi- 
collegia  condiderunt  suamque  nobis  juventutem  in  disciplinam 
tradiderunt.  At,  si  fuit  haec  semper  diligentia  adhibenda,  multo 
magis  necessaria  est  hoc  tempore,  cum  et  gustus  litterarum  vulgo 
acrior  atque  exquisitior  est,  et  istiusmodi  scholarum  numerus 
crevit  in  tantum,  ut  nostrae  minus  jam  necessariae  videantur. 
Namque,  ut  hoc  non  dissimulem,  perdiu  latinitatis  scholae  prae- 
ter  nostras  fuerunt  prope  nullae  aut  certe  admodum  |  paucae,  ut  p-  i«. 
cogerentur  parentes  suos  ad  nos  liberos  mittere  vel  inviti.  Nunc 
vero  multis  in  locis  multae  sunt  certantque  cum  nostris,  ac  peri- 
culum  est,  ne,  dum  istae  sensim  invalescunt,  nostrarum  paulatim 
frequentia  concidat,  et  fama  senescat. 

Huic  ergo  periculo  mature  est  occurrendum,  neque  tamen 
vanis  odiosisque  contentionibus,  quae  plerumque  nocent  magis  quam 
prosint,  occurrendum,  sed  tacita  aemulatione,  sed  laboris  industr:  ic- 
que  magnitudine  usitata  niajori.  Ita  instituendi  adolescentes.  ot 
neque  justo  Jongius  detineantur  in  scholis,  neque  educantur  Ls, 
nisi  litteris  pjlitioribus  plus  quam  mediocriter  tincti.  Id  a^  n- 
dum  omnino,  ut  non  boni  tantum  nostri  magistri  sint,  sed  optin.  , 
sed  ceteris,  si  fieri  potest,  meliores.  Haec  si  persuasio  commu- 
nis  et  vera  sit,  nobis  etiam  tacentibus,  sua  constabit  nostris  gyni- 
nasiis  dignitas  et  frequentia;  neque  magnopere  nobis  verendum 
erit,  ne  discipuli  ad  alios  ludimagistros  deficiant.  Quidquid  prae- 
terea  suscipiatur  frustra  erit. 

Scio  equidem,  multis  in  provinciis  neque  relanguisse,  Deo 
propitio,    haec    studia,   neque  nostris  scholis  quidquam  de  splen- 

1  z.:  eam. 

Mouumeota  Germauiae  Paedagogiea  IX  " 


130      Ratio  studionmi  et  institutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


dore  frequentiaque  pristina  deperiisse;  scio,  inquam,  ac  porro 
gaudeo.  Utrum  idem  accidat  in  ista  provincia,  nemo  scire  cer- 
tius  debet  Ra.  V:!  ,  cui  collegia  singula  adeunti  hanc  puto  curam 
esse  praecipuam,  ut  agnoscat  de  statu  scholarum  inferiorum,  vi- 
deatque,  quo  discipulorum  concursu  celebrentur,  qui  progressus 
fiat  in  litteris,  quae  progressus  exhibeantur  documenta,  quantum 
denique  magistri  habeant  solertiae  atque  doctrinae.  At  ne  putet, 
suo  se  muneri  satisfecisse,  cum  haec  quoquo  modo  cognoverit.    j 

,,.  i49.  Malo,  si  quod  erit,  mederi  studeat  in  tempore,  sibique  persua- 
deat,  agi  rem  momenti  longe  gravissimi,  quaeque  praesidum  vi- 
gilantiam  omnem  ac  sollicitudinem  postulat.  Meum  non  esfc 
praescribere  singula,  quae  pro  loco  ac  tempore  usus  poscit;  haec 
enim  quisque  provincialium  praescribere  per  sese  ac  cum  suis 
consultoribus  deliberare  commodius  potest.  Quaedam  indicabo 
tamen  generatim,  quae,  si  accurate,  utispero,  serventur,  illa  exi- 
stimatio,  quam  nobis  sane  maximam  hoc  litterarum  genus  et  scho- 
larum  inferiorum  procuratio  peperit,  integra  ad  posteros  trans- 
mittetur. 

Primum  est,  ut  litterae  humaniores  in  vero  honore  habe- 
antur,  earum  autem  professores  ne  cogantur  mero  sterilique  plausu, 
ut  plurimum  usuvenit,  esse  contenti.  Id  ideo  moneo,  quia  vidi 
nonnunquam  gravissimos  etiam  Patres  doctissimosque  in  hono- 
rum  distributione  negligi  ea  tantum  causa,  quod  rhetoricam 
tradiderint  eoque  inferioris  subsellii  magistris  accenseri  diceren- 
tur.  Delenda  est  haec  ex  nostrorum  mentibus  opinio.  Efficien- 
dum,  ut  omnes  intelligant,  etiamsi  scholarum  inferiorum  admi- 
uistratio  committi  junioribus  soleat,  non  proinde  juvenile  mini- 
sterium  esse,  sed  pari  apud  nos  loco  haberi  praestantes  rhetores 
atque  aliarum  facultatum  professores.  Id  a  Praepositis  generali- 
bus,  decessoribus  meis,  declaratum  saepe  est. 

Sed  quo  certius  persuadeatur,  nam  factis  moventur  homines 
magis  quam  verbis,  si  quis  erit  intra  provinciam  sacerdos,  qui 
munus  istud  laboriosissimum  per  plures  continenter  annos  ges- 
serit  in  eoque  famam  adeptus  sit,  curabit  Ra.  V*  ,  ut  sit  tanquam 
de  provincia  optime  meritus ;  quaecunque  patrum  graviorum  sunt 

v  150.  consequatur  |  atque  ad  illustriores  etiam  praefecturas,  si  cetero- 
quin  idoneus  sit,  promoveatur. 

Secundum.  Nostris  junioribas,  qui  statim  post  exactum 
tirocinium  rhetoricae  operantur,  praeceptores  dentur  aptissimi, 
qui    non  solum  in  hac  facultate  emineant  ipsi  insigniter,  verum 


Vi8C0titi  empfiehll  die  Samaniora,  1762.  131 


eam   tradere   aliis  ae  complanare   sciant.     Eot    sane   decei 
stantis  esse  ingenii  atque  horum  studiorum  experienti  S<m 

enim  bonos  tantnm  discipulos,  sed  etiam  bonos  magistroe  >-v 
debent.  Reeti  praesertim  judicii  praecoptor  sit:  iJemonstrel  di- 
scipulis  meliora  ac,  ne  qua  forte  barbaries  teneris  mentibus  ii, 
lescat,  iis  antiquos  tantum  ac  probatissimos  scriptor<  -  ad  imi- 
tandum  proponat.  Scriptores  aevi  inferioris,  si  boni  sint  et  ad 
auream  Augusti  aetatem  proxime  accedant,  perinitti  iis  possnnt 
privato  interdum  studio  percurrendi.  Deteriores  vero  ac  semi- 
barbari  ab  eorum  manibus  penitus  removeantur.  Super  omnia 
servetur,  quantum  fieri  potest,  mos  Societatis,  ut  rhetoricae  bien- 
nium  integrum  tribuatur;  nihil  de  hoc  spatio,  nisi  si  cogat  ne- 
cessitas,  decerpatur. 

Tertium.  In  designatione  scholarum  inferiorum  habeatur 
praecipua  ratio  ingenii,  scientiae  ac  facultatis,  quam  quisque  ad 
pueros  erudiendos  afTerre  posse  videatur.  Hujus  consilii  causa 
duplex.  Primo,  ut  scholis  ipsis  melius  sit,  quippe  proportione 
servata  inter  onera  et  vires.  Deinde  ne  subtrahatur  nostrae  ju- 
ventuti  incitamentum  ad  laborem,  quod  quidem  erit  haud  leve, 
si  schoiae  honoratiores  praemia  velut  sint  laboris  indiciaque  so- 
lertiae  atque  doctrinae. 

Quartum.  Magistris  quae  sunt  necessaria  tum  ad  discen- 
dum  tum  ad  docendum  opportune  provideantur;  lijbri  praesertim,  ,  isi 
quibus  in  coemendis  rectores  nunquam  male  collocatam  putabunt 
pecuniam  collegiorum  suorum.  Praemia  inter  diseipulos  divi- 
denda  rector  suppeditet.  Idem,  si  publica  litterarum  exercitatio 
facienda,  si  recitanda  oratio,  si  dandum  populo  drama,  quibus 
in  rebus  apparatum  adhiberi  aliquem  necesse  est.  sumptum  liben- 
ter  faciat,  neque  patiatur  ullo  modo,  ut  magister,  praeter  lucu- 
brationum  laborem,1  pecuniam  etiam  multo  labore  conquirere  co- 
gatur.  Ejusmodi  porro  fieri  exercitationes  identidem  multum 
interest  tum  ad  specimen  scientiae  tum  ut  scholis  existimatio 
accrescat.  Iis  semper  intersit  cum  reliquis  collegii  patribus 
Rector,  non  tantum  ut  consessum  praesentia  sua  cohonestet, 
quam  ut  testis  virtutis  laudatorque  sit. 

Quintum.  Aliae  ab  instituto  curae  magistris  ne  impo- 
nantur.     Satis  enim  ferunt  oneris,  si  tantuni  suo  non  desint  mi- 


1  z.:  lucubrationeui  laliorem. 

9* 


132       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

nisterio ;  neque  multum  habent  vacui  temporis,  quod  aliis  rebus 
impendant.  Sublevandus  potius  eorum  labor,  quem  esse  per  se 
improbum  ac  vix  tolerabilem  constat;  ne  nimia  contentione  fa- 
tiscant  vires,  ac  valetudo  atteratur.  Solatia  proinde  quaedam  iis 
remissionesque  animi  per  intervalla  temporum  sunt  indulgendae. 
Benignius  agendum  cum  solertioribus,  remissiores  contra  modis 
omnibus  exstimulandi  ad  laborem  et  ad  officium  incitandi. 

Sextum.  Nullius  denique  arbitrio  permittatur,  ut  scholam 
quo  velit  modo  contineat.  Advigilet  rector  vel  praefectus  stu- 
diorum,  suam  ut  quisque  regat  scholam  ad  normam  libelli,  qui 
,,de  ratione  studiorum"  inscribitur,  ejusque  praescripto  schola- 
sticas  exercitationes  officiaque,  quoad  fieri  possit,  temperent  sic, 
p.  152.  ut  scholarum  nostrarum  |  quam  simillima  ubique  forma  sit,  eaque, 
mutatis  etiam  magistris  non  mutetur.  Ad1  hoc  etiam  multum 
conferre  potest  libellus  alter  „de  ratione  discendi  et  docendi", 
quem  jussu  Congregationis  XIV.  P.  Juvencius  scripsit;  atque 
optandum  esset,  ut  singulis  magistris  traderetur.  — 

Super  omnia,  cum  Ea  Va.  provinciam  ex  officio  lustrabit,  de 
statu  scholarum  inferiorum  cognoscere  diligenter  curet,  de  eoque 
nominatim  ad  me  perscribat. 

Praesentes  litteras  cum  omnibus,  ad  quos  pertinet,  com- 
municabit  quam  primum,  atque  earum  exempla  apud  studiorum 
praefectum  servari  curet  Ea.  Va.  cujus  etc. 

Eomae,  17.  Julii  1752. 

Eae  Va.e 

servus  in  Christo 
Ignatius   Vicecomes. 


1  z.:  at. 


Centurione  uber  Moralstudium  und  theol.  Priifungen.  133 


Nr.  63. 

Kundschreiben   des   Generals  Aloys    Centurione 
tiber  das  Moralstudium  u.  die  theol.  Priifungen. 

9.  Aug.  1756. 

(z.  1.  p.  160—166  =  „z".  —  Besanconer  Ausg.  der  Ep.  ael.  p.  120 

sqq.  =  „v".) 

A.  R.  P.  N.  Aloysii  Centurioni 

epistola    ad    Provinciales    Societatis 

Super  Theologiae  Moralis  studium  et  examina. 

Das  Rundschreiben  schildert  zuerst  die  hohe  Bedeutung  der  Moraltheo- 
logie  fur  das  Seelenheil  und  die  Seelsorge,  also  insbesondere  fur  die  aposto- 
lische  Thatigkeit  der  Gesellschaft  J.,  und  fahrt  dann  fort: 

—  —  —  Quae  cum  ita  sint,  satis,  ut  arbitror,  inteiligi  p.  i63. 
potest,  nullam  curam  mihi  esse  potiorem,  quam  ut  ejusmodi 
scientiae  studium  nunquam  inter  nos  segniter  obeatur,  quo  ma- 
jores  nostri  tantopere  exornarunt  Societatem  tamque  uberes  ani- 
marum  fructus  reportarunt.  Neque  alia  de  causa  Provincialibus 
omnibus  in  17a.  eorum  regula  illud  etiam  atque  etiam  commissum 
est,  „ut  in  singulis  domibus  et  collegiis  aliquem  constituant,  qui 
in  casibus  conscientiae  bene  versatus  sit,  ut  difficultatibus  domi 
et  foris  occurrentibus  satisfacere  possit";  nisi  quia  civitates  et 
praesules  non  admo|dum  solliciti  de  iis,  qui  cum  dignitate  cete-  P.  t6i. 
ras  scientias  edoceant,  doctores  Theologiae  Moralis  prae  ceteris 
suspiciant1;  sique  eximios  habeant,  eos  plurimi  faciunt,  tenent 
seque  suasque  dioeceses  eis  fidenter  committunt.  Scio  equidem, 
propter  hanc  maxime  caussam  non  facile  posse  harum  rerum 
studium  imminui  inter  nos  atque  languescere.  Verum  quando- 
quidem,  qui  plurimum  diligit,  is  et  maxime  timet,  non  erit  in- 
opportunum  huic  tanto  malo  vel  remotissimo2  occurrisse. 

Iam  vero  cum  saepe  ipse  mecum  animo  revolverem,  unde 
tam  perniciosa  inter  nos  ignoratio  posset  existere,  ea  plane  visa 
est   veluti    radix:    si  videl.  qui  ab  humaniormn  litterarum  exer- 

1  v.:  snspiciunt.  —  *  z.:  remotissime. 


134       Ratio  snidiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


citio  ad  Scholasticae  Theologiae  studium  traducuntur,  non  con- 
tinuo  Moralem  Theologiam  pari  studio  complecterentur,  rati  ni- 
mirum,  ab  iis,  qui  sacris  Ordinibus  promoveantur,  tantam  ejus- 
dem  notitiam  non  exigi,  aut,  se  facilius  aliquando  illam  conse- 
quuturos1  existimantes,  opportuniores  annos  contererent;  atque 
his  consumptis  quis  est  qui  damna  ejusmodi  resarcienda  putet, 
cum  plerique  sc.  in  graviores  curas  distenti,  quae  plurimum 
tum  contentionis  tum  etiam  temporis  expostulabunt,  molestiam 
perferre  vix  poterunt,  quae  necessario  exhaurienda  est,  ut  cujus- 
que  artis  vel  scientiae  rudimenta  ediscantur?  Pertimescendum 
sane,  ne,  studiis  jam  absolutis,  reliquum  vitae  etiam  non  bene 
firmis  Moralis  Theologiae  fundamentis  transigere  cogantur.  Quae 
autem  desidia  non  magna  initio  videbatur,  eadem  profecto  ca- 
lamitosam  et  gravem  pariet  ruinam.  „Parvus  error  in  principio 
maximus  est  in  fine."  Etenim,  ut  bene  Suarez  hic  advertit,  ,,qui 
in  studiis  negligens  est,  postea  inutile  instrumentum  erit  circa 
P.  164.  conversionem  ani|marum  et,  quod  gravius  est,  periculo  saepius 
errandi  se  exponit" ;  (Tom.  IV.  de  Relig.  tr.  10.  1.  5.  cap.  3.  n. 
14.)  periculo  videlicet,  quod  cum  Societatis  dedecore  et  suae 
proximorumque  salutis  detrimento  conjunctum  est. 

Ut  igitur  damnum  ea  in  parte,  ex  qua  posset  obrepere, 
caveatur,  superioribus  omnibus  vehementer  auctor  sum,  ut  sae- 
pius  et  serio  religiosos  sibi  subjectos,  eosque  praesertim,  qui  stu- 
diis  dant  operam,  alloquantur,  nec  quidquam  praesidii  industriae- 
que  praetermittant,  ut  scholasticorum  contentio  excitetur. 

Ego  vero,  ut  in  re  tanti  momenti  mihi  non  desim,  praescribo, 
ut  sub  initium  anni  scholastici  theologis  tum  e  primo  tum  e 
secundo  tum  e  tertio  anno  tractatus  Moralis  Theologiae  a  studi- 
orum  Praefecto  assignentur,  de  quibus  quotannis  quisque  peri- 
culum  faciet.  Quin  immo,  ut  hoc  ipsum  facilius  fiat,  tractatus 
P.  Busembaum,  quo  ordine  digesti  sunt,  scribantur,  ita  ut  theo- 
logi  e  primo  anno  examini  subjiciantur  super  primum,  alterum 
et  tertium  librum,  qui  hosce  tractatus  continent:  De  regula  ac- 
tuum  humanorum  interna  et  externa,  i.  e.  de  conscientia,  de  le- 
gibus,  de  praeceptis  fidei,  spei  et  charitatis,  et  de  praeceptis  De- 
calogi  et  inibi  de  contractibus,  de  furto  et  restitutione ;  —  qui 
e  secundo  anno:  quod  reliquum  est  ex  tertio  libro  et  porro  etiam 
quartum  et  quintum  ejusdem  auctoris  librum,  videl.  de  praecep- 

1  v.:  consecuturos. 


Centarione  ubr;r  Moralstndinm  nnd  tii<;r,i    Prnfnngen.  I  136 


tis  Ecclesiae,  de  praeceptis  cuilibet  statui  propriia  exponant,  |>rae- 
sertim    vero    de   statu  Clericorum    et  de  benefieiis.     Fi-  deniqui 
qui    tertium    Theologiae    agunt   annum,   nemine,    licei 
excepto,    quae  supersunt  tradantur ;  deinde  etiam  septimus  lib 
nimirum    de    Sacramentis,    maxime   autem  de  casibn-   reservatis, 
de  impedimentis  matrimonii,  de  irregularitate  et  censuris,  quilbti 
addatur  damnatarum  ab  Ecclesia  propositionum  notitia. 

Examinatores  vero,  quibus  diligentiam  commendatam  volo. 
iidem  statui  possunt,  qui  pro  theologis  a  tertio  anno  ad  sac-r- 
dotium.  Quoad  tempus,  quo  examen  commodius  habeatur  eorum, 
qui  primo  et  secundo  anno  student  theologiae,  id  arbitrio  R.  V. 
remitto.  Insuper  Patres  suum  quisque  suifragium  tradant  scripto, 
illudque  in  librum  de  examinibus  referatur.  Cum  autem  mihi 
proponuntur  qui  ad  sacerdotium  promovendi  sunt,  quae  et  quot 
suffragia  tulerint,  distincte  pariter  exponatur.  Sacerdotium  enim 
differre  oportebit  iis,  qui  de  se  rationem  non  reddidere,  quum 
Societas  jure  meritoque  illa  Oseae  verba  usurpare  possit:  „Quia 
tu  scientiam  repulisti,  repellam  te,  ne  sacerdotio  fungaris  mihi." 
[Cap.  4,  6.] 

Atque  hac  quidem  ratione  hoc  malum  mihi  videor  praeca- 
visse,  quod  timeri  posset,  quodque  zelum,  quo  Societas  ardet  in 
proximorum  bonum,  tantopeve  dedeceret.  Inde  etiam  sperare 
licet,  fore  ut  scholastici  nostri,  postquam  non  sine  mediocri  Theo- 
logiae  Moralis  peritia  studia  absolverint,  ejusdem  tradendae 
magistri  plane  eximii  evadant;  paucique  omnino  erunt,  qui  ab 
ea  excoJenda  scientia  desistant,  quam,  si  quid  adhuc  urgeant, 
perfecte  assequi  possint.  Iam  hac  in  omnibus  aucta  comniuni 
sciendi  cupiditate  occasiones  captabunt,  quibus  de  his  rebus  dis- 
ceptent  ac  disserant,  praesertim  vero  in  privatis  collationibus  ab 
Instituto  praescriptis,  a  quibus  superiores  locales  eximi  non  facile 
possunt;  atque  adeo  advigilare  debent,  ut  statis  temporibus  non 
segniter  peragantur.  | 

Tandem  mihi  per  hanc  occasionem  liceat  examinatoribus  ,,.  igg. 
ad  quatuor  votorum  professionem  etiam  atque  etiam  commendare, 
ut  ea,  qua  par  est,  severitate  agant.  Jusjurandum,  quo  obstringun- 
tur,  atque  in  Societatem,  quo  feruntur,  amor  non  patitur  me  quid- 
quam  dubitare.  Verum  si  ejusmodi  surfragium  praepostera  quaedam 
in  hominem  charitas  potius  quam  sincerus  in  Societatem  amor 
extorqueret,  facile  accideret,  ut  in  Professorum  numerum  coop- 
tarentur  qui  doctrina  ad  talem  gradum  requisita  non  essent  in- 


136       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

structi.  Sin  autem  scholastici  nostri  probe  intellexerint,  sine 
Moralis  Theologiae  studio  [se]  non  esse  ad  Sacerdotium  promo- 
vendos,  neque  ad  professionem  quatuor  votorum,  nisi  proculdubio 
doctrinae  mediocritatem  excedant,  nullam  praetermittent  indu- 
striam,  ut  in  utroque  studiorum  genere  praestent,  haerebuntque 
libris,  depulsaque  omni  ex  parte  segnitie,  norj  modo  alacriorem 
vitam  ducent,  sed  sanctiores  doctioresque  fient,  quales  ego  cum 
S.  P.  Ignatio  ad  majorem  Dei  gloriam  et  proximorum  salutem 
vehementor  eos  esse  discupio. 

Haec  non  sine  consilio  PP.  Assistentium  visa  sunt  mihi 
suggerenda.  Litteras  has  meas  toti  provinciae  Ra.  Va.  commu- 
nicabit  etc. 

Romae  V.  id.  sext.  1756. 

R.  V.  servus  in  Ohr. 

Aloysius    Centurione. 


Nr.  64. 


Erlaf s  des  oberdeutschen  Pro  rinzials  Ign.  Bhomberg 
im  namen  des  Generals  Lor.  Eicci 

30.  Jan.  1768. 

(XIII.  Na      2.  s.  p.) 

Aufforderung  zur  hochsten  Vorsicht  an  alle  Lehrer. 

Vorbemerkung.  Obgleich  das  folgende  nicht  dem  Texte,  sondern 
c  II  ein  dem  Sinne  und  Gedanken  nach  unter  die  Erlasse  der  Generale  gerechnet 
wi  len  kann,  so  moge  es  doch  hier  seinen  Platz  finden;  man  ersieht  daraus, 
ur  welch  qualendem  Drucke  die  Lehrer  aus  der  G.  J.  damals  ihrem  schwe- 
re  Beruf  oblagen,  und  welche  Bucksickten  sie  nach  allen  Seiten  nehmen 
mifsten,  ohne  dafs  sie  den  drohenden  Sturm  beschworen  konnten. 

Quo  se  latius  in  dies  expandunt  calamitates  Societatis  No- 
strae,  quoque  propius  incumbunt  partibus  ejus  reliquis,  eo-  etiam 
magis  intentam  esse  oportet  Superiorum  solicitudinem  ac  curam 
ne  quid  uspiam  a  nostris  committatur,  quod  jure  displicere  aut 
malevolis  dare  ansam  possit  vexandi  nos  amplius,  graviusque 
exagitandi.  —  Eapropter  A.  R.  P.  Noster  nuperrime  me  deman- 
davit,   ut  denuo    omnibus  serio    et   graviter   commendem,    quod 


Aufforderung  zur  Vorsicht  im  namen  den  Gen.  Ricci.  1768.  137 

hisce  facio,  ne  res  Gallicas,  Hispanicas  et  his  similes1  seu  in 
disputationibus  et  congressibus  publicis,  seu  etiam  privat  i 
colloquiis  ullo  moclo  attingant,  certas  item  propositiones,  quae 
animos  alioquin  minus  addictos  magis  exasperare  possent,  the- 
sibus  publicis  inserant,  inter  quas  (ejusdem  verbis  utor;  impri- 
mis  est  illa  de  probabilismo ;  nec  minus  cavendum,  ne  vel  in 
ejusmodi  thesibus  vel  alias  quidquam  dicatur  contra  jura  Princi- 
pum  aut  statuum  liberorum. 

Haec  vero  quo  certius  posthac  ubivis  et  ab  omnibus  obser- 
ventur,  re  cum  PP.  Consultoribus  meis  deliberata,  visum  est 
praescribendum  esse,  ut  quaecunque  a  nostris  vel  recitanda,  vel 
disputanda,  vel  in  theatro  exhibenda  sunt  publice  et  coram  ex- 
ternis,  utut  discipulis  tantum,  revideantur  dehinc  ac  censeantur 
non  ab  uno  solo  Praefecto  studiorum,  sed  a  duobus  insuper  aliis 
a  Superiore  nuncupatis,  qui  sensum  et  verba  singula  diligenter  et 
accurate  recognoscant,  et,  si  quid  occurrat,  quod  vel  per  obliquam 
interpretationem  duntaxat  criminandi  occasionem  praebere  posse 
videatur,  citra  respectum  mutari    aut   penitus    extingui   faciant. 

Quoniam  vero,  ut  experientia  docuit,  haud  leviter  peccari 
potest  etiam  in  modo  repraesentandi  aliquid  in  theatro,  deinceps 
probationi2  ultimae  cujusvis  exhibitionis  scenicae  semper  adsit 
Patrum  aliquis  a  Superiore  designandus,  qui  attendat  et  ad  Su- 
periorem  referat,  num  quid  peccari  videatur  contra  decorum, 
prudentiam  ic.  Si  quis  autem  choragus  aut  aliud  aut  alio  modo 
actione  ipse  exhiberet,  quam  quod  aut  quo  modo  exhibitum  fu- 
erat  in  probatione  ultima,  ut  factum  esse  comperio,  is  pro  ra- 
tione  delicti  puniendus  erit  aut  ad  me  deferendus. 

Professores  quoque  humaniorum  omnes  serio  sunt  admo- 
nendi,  ut  themata,  quae  suis  dictant  (nam  et  inde  adversum  nos 
concitata  tempestas  alicubi  est),  multa  cum  circumspectione  seli- 
gant,  et  solicite  caveant,  quod  et  concionatoribus  cum  primis 
cavendum  erit,  ne  quid  interserant,  quo  vel  natio  aliqua,  vel 
Princeps  aut  Magistratus,  vel  alius  quis  unquam  offendi  posset. 

Idem  est  de  Epistolis  nostrorum,  sive  ad  externos  scribantur, 
sive  ad  nostros,  quas  proin  ut  Superiores  hoc  maxime  tempore 
pro  of&cio  diligenter  et  attente  legant,  etiam  atque  etiam  cupio. 

1  D.  h.  die  Austreihung  der  Jesuiten  aus  Portugal  und  den  Bourboui- 
schen  Staaten. 

2  Cod.  n.:  probationes. 


138      Ratio  atudiornm  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Atque  haec  et  alia  alias  praescripta  tum  a  R*  Va,  tum 
ab  omnibus  aliis  pro  filiali  amore,  quo  in  communem  matrem 
nostram  feruntur,  ac  studio  eo  certius  ac  studiosius  observatum 
iri  in  Domino  confido,  quo  magis  omnibus  compertum  est,  erro- 
rem  per  unius  duntaxat  imprudentiam  aut  oscitantiam  commis- 
sum,  in  omnium  dedecus  et  ignominiam  trahi,  totique  corpori 
imputari,  quod  a  membro  illius  est  perpetratum.  Omnium  ss. 
Sacrificiis  .... 

Ingolstadii  30.  Jan.  1768. 

Ignatius  Rhomberg. 


Y 


Zweiter  Teil 


Studia  Generalia. 

Verordnungen  fiir  die  akademischen  Studien 

in  der  Ges.  Jesu 

von  1600  bis  gegen  1772. 


Nr.  65. 

Statuten 

fiir  die  Studenten  der  Universitat  Wirzburg 

unter  Ftirstbischof  Julius  Echter, 

sicher  um  1600  im  Gebrauche. 
(Arch.  Germ.  8.  foliobl.  Papierhdschr.  beigelegt  zu  XIII.  V.  4.) 

Vor  bemerkung.  Die  Hdschr.,  welcher  wir  die  nachfolgenden  Statuten 
entnehmen,  fiihrt  den  Titel :  Statuta  Vniversitatis  Herbipolensis.  Vidematum.'* 
Sie  enthalt  die  etwas  breite  und  schwtilstige  „Praefatio",  dann  Titulus  I— VI, 
vom  letztgenannten  nur  §.  1  nnd  2 ;  der  Rest  ist  abgerissen.  Wir  begnugen 
uns  mit  der  Wiederaabe  der  Vorschriften  ftir  die  Studierenden,  die  vielleicht 
schon  um  1589  zugleich  mit  der  Stiftung  der  Universitat  verfafst,  und  welchen 
die  Paderborner  Vorschriften  nachgebildet  wurden. 

Statuta  generalia  omnibus 
Studiosis  obseruanda. 

1.  Quae  ad  religionem  Christianam  et  cultum  DEI  pertinent, 
quae  ad  obseruationem  mandatorum  DEI  et  Ecclesiae,  ea  omnia 
serio  omnibus  commendata  volumus.  Sed  pauca  quaedam  hic 
expresse  commemoranda  putauimus,  quae  ab  omnibus  Studiosis 
sedulo  obseruari  debent. 

2.  Imprimis  igitur  quando  a  Rectore  Vniuersitatis  vel  sup- 
plicatio  vel  sacrum  aliquod  indicetur,  omnes  religiose  adsint  et, 
si  res  postulauerit,  ad  altare  offerant.  Nominatim  autem  omnibus 
seuere  interdictum  esto,  ne  sub  diuinis  ofncijs  in  templis  spatien- 
tur  aut  nugas  agant;  si  quis  secus  faxit,  V  solidorum  poenam  luat. 

3.  Studiosi  semel  vel  a  Domino  Eectore  vel  senatu  Aca- 
demico  vel  suae  Facultatis  Decano  per  Pedellmn  vocati  statim 
compareant,  et  circa  ea,  quae  iussi  fuerint,  condignam  obedi- 
entiam  Magistratui  praestent  honoremque  exhibeant. 

4.  Libros  lasciuos,  libros  Magicos  vel  alioquin  prohibitos  ne 
habeant:  si  qui  contra  fecerint,  librorum  amissione  et  Rectoris 
arbitratu  puniantur,    dubios  Magistris  suis  inspiciendos  olferant. 


142     Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  IIT 


5.  Comoediae,  Tragoediae  alijque  ludi  sive  spectacula  a 
Studiosis1  sine  Rectoris  vel  Prorectoris  et  Facultatum  Decanorum 
scitu  atque  permissu,  et  antequam  exploratum  habeant,  num 
honestati  et  temporum  rationi  conueniant,  non  edantur  et  ex- 
hibeantur;  aut  in  scenam  personati  prodeant,  contemptoribus 
poena  arbitraria  mulctandis. 

6.  Ebrietates  et  intemperantiae  pestem  omni  tempore  ftigi- 
ant;  neque  in  conuiuijs  de  Religionis  sacrae  capitibus  disputa- 
tionem  temere  inducant. 

7.  In  plateis  laruati  siue  personati,  vel  ita  velati  facie,  vt 
agnosci  non  queant,  etiam  diebus  Bacchanaliorum  Studiosi  non 
incedant.  Si  quis  contra  fecerit,  a  scultetis2  siue  eorum  mini- 
stris  deprehensus  et  agnitus  Rectori  sistatur,  a  quo  carceri  inclu- 
datur  vel  pecunia  mulctetur.  | 

8.  Hospitia  inhonesta,  vt  ea,  in  quibus  mulieres  impudicae 
versantur,  vel  alia  loca  Studiosis  minus  opportuna  omnino  vitent. 
Diuersoria,  conuenticula,  in  quibus  rixae,  contentiones,  alearum 
lusus  exercentur,  ne  accedant. 

9.  Qui  triduum  absque  Professoris  proprij  vel  DominiRec- 
toris  permissu  et  scitu  lectiones  non  frequentauerit,  a  Pedello 
diuersorio  suo  exire  iubeatur. 

10.  Nemo  Alumnorum  scholae  huius  eiusmodi  vel  cantum 
vel  clamorem  vel  tumultum  tam  priuatim  quam  publice  excitet, 
quo  vicini  vel  alij  oppidani  turbari  et  commoueri  queant :  multo 
minus  cuiquam  liceat,  praesertim  de  nocte,  sclopum  seu  bombar- 
dam  intra  moenia  explodere,  gravis  admodum  poena  transgres- 
soribus  infligenda. 

11.  Non  liceat  cuiquam,  praesertim  Philosophiae,  bonarum 
literarum  vel  Theologiae  Studioso,  cum  telo  scholas  accedere: 
seu  pugio,  seu  gladius,  seu  quoduis  demum  armorum  genus  fu- 
erit;  quae,  si  forte  iustis  ex  causis  Studiosis  extorta  aut  ademp- 
ta  fuerint  a  scultetis  vel  eorum  ministris  aut  excubitoribus 
nocturnis,  ea  Rectori  cedant ;  ipsis,  qui  ea  extorserunt,  sex  solidi 
numerentur. 

12.  A  blasphemijs  et  iurandi  leuitate,  convitiis,  verbis  agre- 
stibus  ac  gestibus  obscoenis  siue  scurrilibus,  a  pugnis  item  et 
rixis    abstineant    etiam  prouocati.     Quod  si  quenquam  seu  iuste 

1  Cod.  u.:  studiosi. 
*  Schultheifs. 


Memoriale  ffir  Mainz.    1602.  \l\ 


seu    iniuste    laedi    contigerit    vel  offendi,    mox  ad    Etectoreni 

Decanum  Facultatis  suae  causam  deferat. 

13.  Postquam  hora  nona  vespertina  in  aestate,  liyeme  oc- 
taua  signum  oampana  dederit  in  surnmo  templo,  nemo  extn 
collegium  aut  suum  hospitium  esto;  si  tamen  necessitaa  vrgeat, 
non  sine  lumine  aut  incomitati  eant. 

14.  Vestis  sit  eiusmodi,  quae  Studiosis  litterarurn  conue- 
niat,  non  curiose  parata,  aut  nimium  coloribus  distincta,  Bed  v! 
ad  talos  (si  Ecclesiastici  fuerint)  promissa,  vel  alioquin  honesta, 
breuiter  talis,  ne  habitus  corporis  leuitatem  ullam  in  vita  et 
moribus  prodat. 

15.  Nemo  se  in  flumine  lauet,  vel  ei  eongelato  committat. 

16.  Si  quae  ad  arma  vel  motum  hostilem  aut  tumultum 
popularem  (quod  Deus  vehementer  auertat)  conclamatio  fiat,  Stu- 
diosi  statim  ad  Academiam  confluant. 

17.  Sin  incendium  exoriatur,  Studiosi,  qui  prouectae  aeta- 
tis  sunt,  ad  aream  noui  Collegij  frequentes  adsint  et  imperata 
prompte  faciant;  Juniores  vero  domi  suae  quisque  se  contineant 

18.  Nemo  hospitem  prius  mutet  aut  Herbipoli  discedat* 
quam  et  hospiti  et  creditoribus  alijs  fecerit  satis.  ;Aes  autem» 
alienum  sine  vrgente  necessitate  ne  contrahatur  a  quoquam  abs- 
que  eorum,  a  quibus  alitur,  consensu  et  voluntate;  ob  eamque 
causam  se  ab  omni  alea,  mutuisque  compotationibus  et  comes- 
sationibus  etiam  domi  suae  abstineant. 


Nr.    66. 


Memoriale  des  Visitators  Ferd.  Alber 
fiir  das  Mainzer  Kolleg 

vom    30.    Dec.    1602. l 
(Archiv.  Germ.  XIII.  N.  n.  2.  sine  pag.) 

Meinoriale  a  Visitatore  P.  Ferd.  Albero  in  Collegio 
Moguntino  relictum  Mense  Dec.  1602. 

4.  Vt   in  professione  Mathematicae  et  Ethicae  ordo  studio- 
rum    etiam  seruetur,  et  incommodis,  propter  quae  ab  illo  in  his 

1  Die  von  uns  ausgelassenen  NNr.  handeln  niclit.  von  Schalsachen.  Die 
Abschrift  ist  von  fremder  Hand,  der  letzte  Satz  von  P.  Alber  selbst. 


144      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


disciplinis  tradendis  hactenus  declinatum  fuit,  obuietur,  sequens 
distributio  lectionum  et  horarum  in  Philosophicis  scholis  in  po- 
sterum  seruabitur: 

In  Logica  prima  lectio  sit  ordinaria  per  horam,  media 
deinde  hora  eius  lectionis  repetitio:  altera  media  hora  repetitio 
generalis.1  A  prandio  similiter  per  horam  lectio  ordinaria,  eius- 
dem  per  mediam  horam  repetitio,  rursumque  media  hora  conti- 
nuanda  repetitio  generalis  mane  inchoata. 

In  Physica  et  Metaphysica  prima  hora  matutina  lectio 
ordinaria,  eius  deinde  repetitio  per  quadrantem  horae;  demum 
per  3  quadrantes  in  illa  lectio  Mathematica,  in  hac  Ethica.  A 
prandio  similiter  hora  una  lectio  ordinaria  cum  repetitione  qua- 
drantis;  reliquis  tribus  quadrantibus  repetitio  generalis.  Quando 
idem  est  Professor  Ethicae  et  Mathematicae  alteram  lectionem 
post  prandium  tribus  postremis  quadrantibus  habebit,  repetitione 
generali  eius  temporis  lectioni,  quae  ante  prandium  habetur,  ad- 
iuncta. 

Pro  commoditate  locorum  et  collegiorum  Rhetores  et  Phi- 
losophi  aut  media  hora  tardius  Scholas  accedent,  et  tunc  cum 
reliqua  schola  finient;  aut  simul  cum  aliis  Scholas  inchoabunt, 
finientque  media  hora  ante  alios,  prout  P.  Prouincialis  hanc  vel 
illam  rationem  cuique  Collegio  commodiorem  iudicauerit. 

6.  In  conuentibus  facultatis  Artisticae,  qui  fiunt  pro  exa- 
mine  promouendorum,  vel  ad  alias  eius  facultatis  consultationes : 
quandoquidem  propter  externos2  in  ea  facultate  haustus  tunc 
temporis  adhiberi  soliti  abrogari  nequeunt,  nostris  vini  tunc  pro- 
pinati  unus  alterue  modicus  haustus  permittitur,  ultra  progredi, 
vel  commessationibus  peracto  negotio  externis  assidere  omnino 
prohibetur.  Ad  hanc  moderationem  etiam  externos  nostri,  cum 
sunt  Decani,  inducere  studebunt,  ab  Assaturis  et  aliis  cibariis 
omnino  abstinentes,  vtque  externi  Decani  imitentur  adnitentes. 
Aduigilabit  P.  Rector,  vti  ad  hanc  ordinationem  nostri  Profes- 
sores  se  accommodent,  et  delinquentes  poenitentia  imposita  cor- 
riget. 


1  Man   sielit   hieraus,   dafs  die  Ratio  stud.  damals  in  Mainz  noch  nicht 
vollstandig  durchgefiihrt  war. 

*  Es  dozierten  damals   in  Mainz  auch  andere  Professoren,  die  nicht  Je- 
suiten  waren. 


Memoriale  fiir  Mainz  L60S.  1  15 


7.  Rationes    in    consultatione    propositae,    pr<i    excitondie 

studiis  Philosophicis  et  Magistrorum  digna1  promotione,  rei 

tur   R.  P.  Visitatori    studioruni,    vt    ipsius    etiam    approbatione 

executioni  dentur. 

8.  Metaphysici  pares  erunt  quoad  Catechismum  Physi- 
Logicis,  tam  in  Schola  recitando,  quam  in  auditorio  die  Domi- 
nico  frequentando :  atque  ad  hoc  paulatim  inducentur.  A.duigi- 
labit  autem  Praefectus,  ne  Philosophi  absint  die  dominica  a 
Catechismo,  isque  ad  fructum  etiam  per  interrogationes  seu  exa- 
men  magis  accommodetur. 

9.  Absurdae  capillaturae,  quoad  eius  fieri  potest,  in  nostris 
studiosis  non  tolerentur,  et  singularitates  Polonorum  paulatim 
abrogentur. 

10.  Si  spes  coniungendi  Scholas  Collegio  nostro  diutiue 
traheretur,  pensio  annua  100  aut  50  aureorum  ad  sarta  tecta  il- 
larum  domorum  conservanda  a  Principe,  data  opportunitate,- 
peti  posset.  Interea  aedificia  illa  conseruanda  et  restauranda 
erunt,  ne,  si  alienandae  quandoque3  essent,  pro  ruinosis  et  ne- 
glectis  haberentur. 

11.  Ad  Paedagogias  solus  studiorum  superiorum  Praefectus 
promouebit.  Ad  quem  tam  praeceptores  quam  alii  e  nostris 
referent,  vel  ad  ipsum  dirigent,  qui  Paedagogos  postulabunt, 
simulque  significabunt,  si  quos  idoneos  inter  discipulos  pro  illis 
paedagogiis  existiment.  *  Quando  autem  inter  Philosophiae  vel 
Theologiae  Auditores  non  erunt  idonei,  Praefecto  Inferiorum  in- 
dicabit,  vt  ex  aliis  Scholis  quempiam  ad  conditionem  oblatam 
assumat.  Ferd.  Alber. 

In  einer  besonderen  Beigabe  wird  der  P.  Rektor  erinnert: 
„Exercitium  linguae  germanicae  commendatum  sit." 

1  Der  Abschreiber  setzte  oft  fc  siatt  <1 :  so  auch  hier  „tigna."  Wir  beacb- 
ten  die  Verwecbselnug  nicht  weiter. 

1  Cod.  n.  „oportunitate." 

1  Hier  =  aliqnaudo.  In  Mainz,  wie  fastiiberall,  litt  das  Kollegium  durch 
die  Knauserei  jener,  die  wohl  eine  Schule  wunschten,  aber  nichts  anslegen 
wollten. 

4  Nen  eingeschartt  iui  Jahre  1H49  bei  der  Visite  des  Kollegs  durch  den 
Prov.  Nitbard  Biber,  mit  der  Motivierung:  „cum  id  ad  promovenda  studia  litte- 
raruni  ac  disciplinam  Seholasticam  non  parum  conducat".  V.  ibid.  ad  annuui 
1649. 


Tklunuiueiita  Germauiae   P*eclttgogica   IX 


10 


146     Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


Nr.  67. 

Die  Statuten  der  theologiscken  Fakultat  S.  J. 
zu  Trier  uni  das  Jahr  1603. 

(Handschrift    in    4°   in  der  Trierer  Stadtbibliothek  N.   1207.  p.  46—89 

[Tr.  A.]) 

Vorbe  me  rknng.  Die  „Statuta  almae  Univ.  Trevir."  vou  1562  gaben 
den  einzelnen  Fakultiiten  tlie  Anweisung,  seinerzeit  besondere  Fakultats-Statuten 
auszuarbeiten  nnd  dem  „Concilium  Universitatis"  zur  Genehinigung  vorzulegen. 
Da  nun  die  Statuten  der  philos.  Fakultat  die  Jahrzahl  1603  tragen,  so  miissen 
wir  auch  die  nachfolgenden  der  theol.  Fak.  in  dieselbe  Zeit  verlegen;  ja  sie 
mogen  noch  vorher  eingefuhrt  worden  sein,  da  es  vor  allem  auf  die  genaue 
Regelung  dieser  Fakultat  als  der  wichtigsten  ankam. 

Statutoruni  |  Sacrae  |  Theologicae  Facultatis  Trevirensis  | 
Titulus    primus.1 

1.  Cum  Theologorum  proprium  munus  sit,  ut  sanctissimum 
Dei  cultum  omnemque  Christianam  pietatem  verbo  atque  exem- 
plo  imprimis  satagant  tueri  et  commendare  omnibus,  statuimus 
et  ordinamus,  ut  secunda  Decembris  quotannis  in  festo  S.  Patris 
Francisci   Xaverii    solemne  sacrum   nostrae  facultatis  decantetur 

4g.  vel  legatur  in  templo  sanctissimae  Trinitatis,  |  quod  omnes,  qui 
de  facultate  sunt,  tam  Doctores  Epomidibus  et  pileis  Doctorali- 
bus  induti,  quam  Licentiati,  Baccalaurei  et  studiosi  honesto  ha- 
bitu  devote  audiant,  et  offerant  etiam  aliarum  Scholarum  audi- 
tores.  Senatus  Theologicus  Concionem  in  templo  audiat  loco  ad 
hunc  finem  instructo. 

2.  Item  statuimus  et  ordinamus,  ut  mense  Julio,  primo  die 
scholis  non  impedito,  celebretur  in  eodem  templo  sacrum  pro 
omnibus  fidelibus  defunctis  hujus  nostrae  facultatis,  cui  omnes 
simili  modo  adsint,  atque  ex  fisco  facultatis  duo  Bazii2  cuilibet 
Pedello  praesenti  donentur. 

1  Ein  Gegner  der  Jesuiten  schrieb  auch  hier  in  den  Codex:  „PP.S.  J. 
senieni  sine  (?!)  mandato  1625  (?)  confecerunt,  ut  videre  licet  in  libro  perga- 
meno  (?),  dnm  erant  omnipotentes.  Ideo  etiam  non  obligant  nec  acceptautur." 
Zu  dem  „liber  pergamenus"  macht  er  die  bedenkiiche  Bemerkung:  „praefatum 
tibrum  in  pergameno  habet  et  debet  habere  Eximius  I)n.  Decanus  fac.  theolo- 
gicae." 

1  Ein  Batzen  =  4  Kr.  rh.  =  lli  Pf. 


Statnten  <ler  theol.  Kak.  Trier.    Um    1908,  117 

Titulus  secundus. 

1.  Quia    vero    ad    Theologicam    Facultatem  j  spectat    I 
Christianeque  vivendi  normam   tradere,   statuimus  et  ordinamus. 
ut,  qui  ad  nostram  facultatem  admitteutur,  morum  bonestate  et 

gravitate  aliis  praeluceant  et  honestum  habitum  Clerk-oruin  OT- 
dini  et  Dignitati  Ecclesiasticae  congruentem  semper  palam  et  non 
occulte  ferant,  ut  modestia  habitus  externi  morum  honestatt-m 
internam  omnibus  ostendant,  deinde  ut  aliis,  ita  et  sibi  obser- 
vanda  arbitrentur,  quaecunque  de  honestate  vitae,  morum  et  ve- 
stitus  ab  Ecclesia  praescribuntur. 

2.  Item  st.  et  o.,  ut  nostrae  facultatis  Doctores  et  Licenti- 
ati  utantur  Epomide  in  solis  suis  disputationibus,  quae  solemnes 
instituantur  pro  gradu,  in  supplicationibus  et  conventibus  publi- 
cis,  et  in  promotionibus  quarumcunque  facultatum.  Praesides 
autem  Disputationum  vel  actuum,  si  Doctores  fuerint,  induant 
Cappam  duplicem  sunultura  albam.  Eodem  habitu  utentur  in  ,,.  4- . 
scholis  tanquam  reliqui  Doctores  in  promotionibus  Doctorum  no- 
strae  Facultatis.  Qui  vero  pro  gradu  respondent,  aut  actum  no- 
strae  Facultatis  celebrant,  Baccalaurei  aut  Licentiati,  utantur 
Cappa  pellicea,  etiam  Religiosi  (qui  alioquin  habitu  monastico 
vestiuntur),  si  ipsi  volent. 

3.  St.  et  o.,  ut  nullus  in  facultate  nostra  toleretur,  aut  ad 
ullum  gradum  suscipiendum  admittatur,  qui  Doctores  nostrae 
tjacultatis  contempserit,  aut  reverentiam  et  honorem  illis  debitum 
exhibere  per  arrogantiam  noluerit.  Quodsi  autem  aliquem  e 
Magistris  nostris  verbo  et  facto  quis  offenderit,  judicio  et  arbi- 
trio  facultatis  stabit  in  iis,  quae  ad  compensandam  vel  depelleu- 
dam  injuriam  ejus,  qui  laesus  est,  constituta  fueriut,  nisi  sint  vel 
regulares  vel  saeculares  liujus  Civitatis,  quos  eorum  ordinarii  su- 
periores  malint  a  se  corrigi. 

4.  Item   st.    et  o.,   ut  omnes,    cum  |  primum  ad  audiendam  P.  4*. 
Theologiam    accedant,  nomina    sua  praefecto  generali  studiorum 
prodant,  qui  ea  in  certum  librum  referat,  simulque  indicent,  quas 
lectiones   et    quorum  Professorum  audire  cupiant,  ut  facultas  de 
suis  auditoribus,  cum  rogabitur,  rationem  reddere  possit. 

Titulus    tertius. 

De  electione  Decani  et  ejus  ofiicio. 

1.  St.    et  o.,  ut  quotannis  in  festo  S.  Francisci  Xaverii  ex 

Doctoribus  Concilii    Venerabilis    Facultatis   per  vota  secreta  eli- 

gatur  novus  Decanus,    qui   toti  Facultati  praesit,    omniaque  jura 

11* 


148      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

illius,  sigillum,  librum  statutorum,  actorum  et  rationum  ab  ante- 
cessore  suo  eadem  die  vel  infra  octiduum  accipiat,    et  diligenter 
fideliterque  tempore  administrationis  suae   custodiat,    de  singulis 
elapso  anno  rationem  redditurus. 
,,.  50.  2.  Item  st.  et  o.,  ut  in  facultate  |  legatur  Decretum  hoc  de 

electione  Decani,  omnibus  Doctoribus  ad  eligendum  convocatis; 
meminerintque  omnes,  neminem  eligendum,  nisi  honestae  vitae, 
nullo  crimine,  maxime  incontinentiae,  infamem. 

3.  Item  st.  et  o.,  ut  facultatis  Decanus  in  festo  S.  Franc. 
Xav.  post  elapsum  annum  resignet  facultati  Decanatum  suum, 
ut  cum  pedello  singulorum  vota  fideliter  colligat,  quae  si  fuerint 
aequalia,  ille  palam  per  Pedellum  pronuncietur  Decanus,  ad  quem 
officio  defunctus  suo  suffragio  accesserit.  antiquus  vero  Decanus 
suum  officium  non  ante  in  successorem  transferet,  quam  Pedello 
cuilibet  praesenti  unum  regalem  sive  sex  albos  numeraverit. 

4.  Item   st.    et  o.,  ut  novus  Decanus  integram  fidei  profes- 
P.  5i.  sionem  faciat  secundum  |  Bullam  Pii  IV.,  si  eam  non  fecerit  alias 

in  nostra  facultate.  quodsi  alias  fecerit,  satis  erit  ab  eo  loco 
coram  tota  Facultate  in  eam  jurare,  in  quo  dicitur :  hanc  veram 
fidem  .  .  .  .  et  hic  juramenta  infra  scripta  praestet: 

„Egc  N.  electus  Decanus  Facultatis  Theologicae  juro,  me 
officium  meum  fideliter  praestiturum,  ad  Facultatis  nostrae  utilita- 
tem  pacemque  et  concordiam  omnium  ejus  membrorum,  quantum 
in  me  erit,  conservaturum :  neque  permissurum,  ut  haeresis  ulla 
vel  error  contra  fidem  Romanae  Ecclesiae  in  facultatem  irrepat." 

5.  It.  st.  et  o.,  ut  Decanus  nihil  per  se,  quod  illi  in  sta- 
tutis  hisce  expresse  concessum  non  est,  concludat,  sed  semper, 
quidquid  determinandum  est,  auditis  aliorum  Doctorum  senten- 
tiis  secundum  pluralitatem  votorum  definiat;  ubi  autem  suffra- 
gia  erunt  paria,  ex  eorum  sententia  concludere  poterit,  quibus 
ipse  accesserit  suo  suffragio  cum  praerogativa. 

y.  52.  6.  It.  st.  et  o.,   ut    statim    post   electionem  novi  Decani  in 

praesentia  facultatis  antiquus  Decanus  non  solum  omnia,  quae 
facultatis  nostrae  conservanda  habuit,  sed  et  rationem  acceptorum 
et  expositorum  reddat,  et  mox  in  fiscum  reponantur,  quae  repo- 
nenda  esse  judicabuntur. 

7.  It.  st.  et  o.,  ut  penes  Decanum  sint  duo  libri,  nimirum 
unus  istorum  statutornm,  quae  mutari  non  debent,  nisi  omnes 
omnino.  qui  de  Concilio  Facultatis  sunt,  praesentes  consentiant: 
alter  actorum  nostrae  Faeultatis,    in  cujus  una  parte  scribantur, 


Statuten  d«  fcheol,  Fak.  Tri«r.  Uiii  L608.  149 


quae  extra  statuta  a  Doctoribus  in  Concilio  ETaoultatu  oonolu- 
duntur,  cum  subscriptione  Deeani:  iu  altera  eleotiom  iDeo  Dorom, 
promotiones,  admissiones,  responsiones.  et  n  quid  aliud  contin- 
gat,  quod  nostram  concernit  facultatem.  prina  tameo  baec  omnia 
scripta  a  facultate  probentur:  in  tertia  rationee  acceptae  e1  >-x- 
pensae  pecuniae. 

8.  It.  st.  et  o.,  ut    Decani    et   praefecti  generali.-  Studiorum  9.  s.v 
sic  dividantur  praerogativae :    in  promotionibus,  Dispntationil 
pro  gradu,    et    Conventibus  Universitatis  Bupremns  edt  Decanu- 
in  aliis  disputationibus  et  septimanalibus,   menstrois,    bonorariis, 
in  examinibus  quoque  et  censendis    praefectus.     Librorum  eden- 
dorum  censura  sit  penes  facultatem,  vel  Decanum  morc  recepto« 
Titulus    quartus. 
De  Authoritatibus  et  tempore  lectionum  et  Vaoationibns. 

1.  Statuimus  et  ordinamus,  ut  in  hac  facultate  nostra  praele- 
gatur  a  duobus  Doctoribus  sive  Professoribus  D.  Tliomae  Summa, 
quam  ita  inter  se  partiantur,  ut  quarto  anno  absolvatur:  dili- 
gentius  autem  ea  pertractent,  quae  ad  Controversias  hujus  tem- 
poris  pertinent. 

2.  Item  st.  et  o.,  ut  tertius   Professor  s.  Scriptnrae  Libros  P  m. 
tum  veteris  tum  novi  Testamenti  explicet,    eos  praesertim.    qui 

his  temporibus  magis  sunt  accommodati,  et  plus  difficultatis  lia- 
bent.  Dabit  autem  operam,  ut  et  quam  fieri  potest  plures  ex- 
plicet  et  accuratius  ea  loca  pertractet,  ex  quibus  Controversiae 
hujus  temporis  pendent. 

3.  St.  etiam  et  o.,  ut  quolibet  Sabbatho  vel  hebdomadao 
die1  vicissim  habeant  in  schola  disputationem  Professores  Scho- 
lasticae  Theologiae  per  duas  horas,  nisi  auditorum  raritas  tempus 
hoc  cogat  contrahere.  quodsi,  quando  in  hebdomada  duo  dies 
festi,  vel  festo  uni  coincidat  vacatio  hebdomadaria,  non  dispute- 
tur,  sed  legatur  ejus  loco ;  id  vero  si  tribus  continuaretur  hebdo- 
madis,  una  interponatur  disputatio. 

4.  It.  st.  et  o.,  ut  semel  quolibet  mense,   vel.  si  pauci  sint  P  js. 
auditores,  alternis  mensibus  iidem  Professores  simul  habeani  ge- 
nerales  disputationes,    quae  totum   Scholarum  tempus  occupenl  : 

i.  e.  duas  horas  ante,  et  duas  horas  post  prandium. 

5.  Statuimus  item,  ut  singulae  praelectiones  unius  sint.  horae. 
doceant   autem  quotidie    exceptis    diebus    sacris  et    vacationum. 

1  Vielleicht  „alio"  ausgefallen. 


150      Ratio  studiorum  et  in.stitutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


Cum  philosophis  diem  integrum  in  hebdomade  vacent,  item  va- 
cent  in  die  Commemorationis  Animarum  mane,  et  in  vigilia 
Nativitatis  Domini  usque  ad  Circumcisionem.  feria  2.  et  3.  post 
Quinquagesimam  tota  die;  feria  4.  mane  tantum,  a  Dominica 
palmarum  usque  ad  Dominicam  in  albis.  a  prandio  tantum  cum 
mane  fuerit  actus  theologicus  publicus,    in   festo    S.  Thomae,    s. 

56.  Marci  et  ambarvalibus  secundum  j  Calendarium  Scholarum.  vi- 
gilia  Pentecostes  usque  ad  feriam  3'."  inclusive.  feria  item  5".  et 
pridie  Corporis  Christi  a  meridie.  In  Canicularibus  a  festo  B. 
Mariae  Magdalenae  usque  ad  festum  Assumptionis  Professores, 
partitis  inter  se  vicibus  alternis,  cessent  a  Lectione  consueta.  in 
autumno  vacent  a  festo  D.  Michaelis  usque  ad  omnium  San- 
ctorum. 

Titulus    quintus. 
De  aetate  et  conditione  Promovendorum  in  Genere. 

1.  St.  et  o.,  ut  nullus  in  nostra  facultate  ad  ullos  actus 
publicos  seu  disputationes  pro  gradu  admittatur,  nisi  praevio 
rigoroso  examine  ex  illis  D.  Thomae  partibus,  e  quibus  Theses 
desumuntur,  dignus  judicatus  fuerit. 

2.  Item  st.  et  o.,  ut  in  hoc  examine,  quo  dijudicandum  est, 

57.  sitne  aliquis  ad  hos  actus  pro  gradu  idoneus?  ipse  |  l  studiorum 
praefectus  cum  tribus  aliis  Doctoribus  a  Concilio  facultatis  de- 
signatis  judex  sedeat  cum  praerogativa  suffragij,  cum  suffragia 
paria  sunt;  deliberatio  autem  hic  statim,  absente  axaminato,  fiet; 
hi  Candidatum  aperto  capite  sedentem  in  scamno  privatim  exa- 
minant  pro  utroque  Baccalaureatus  gradu  per  unam  horam;  vel, 
si  ante  triennium  Theologiae  absolutum  petit  Baccalaureatum 
Biblicum.  etiam  pro  illo  solo,  per  unam  horam  argumentando 
nonnunquam,  sed  saepius  interroganda  de  praecipuis  Theologiae 
quaestionibus,  quas  duabus  tribusve  ante  diebus  praefectus  dis- 
tribuerit  Examinatoribus. 

3.  Nolumus  autem  ullius  aetatis  aut  temporis  studiorum 
rationem  haberi  in  promotionibus,  nisi  praeter  cognitionem  rerum 
Theologicarum  convenienter  ad  gradum,  qui  petitur,  etiam  hone- 
stae  conversationis  ac  vitae  testimonio  promovendus  commende- 
tur.  nam  infames,  Apostatas,  aut  perversos  moribus,  notorie  per- 


1  Hier  beginnt  eine    andere    Handschrift.    daher  die  Verschiedenheit  der 
Rechtschreibung. 


Statuten  der  theol.  Fak.  Trier.     Um   1609.  161 


ditos,  quantumcunque  tloctrina  excelluerint,  omnino  a  promotio- 
nibus  arcemus. 

4.  Item  st.  et  o.,  ut  nullus  ad  BaccaJaure;itinn  admittator 
qui  non  sit  quatuor  Minoribus  Ordinibufl  initiatus,  ad  licentiam 

vero  aut  Doctoratus  insignia,  qui  non  fuerit  in  ECcclesia  Etomana 
aliquo  sacerdotio  vel  ordine  sacro  initiatus  et  in  nniversitate  p<  t 

sedem  apostolicam  approbata  promotus  artium  Magister.  Exci- 
pimus  in  hoc  gradu  Magisterij  artium  religiosos,  qui  et  consen- 
sus  sui  praelati  et  cursus  philosophici  auditi,  saltem  a  snperio- 
ribus  suis,  si  requiratur,  testimonium  adferre  debebunt. 

5.  Item  st.  et  o.,  ut  nemo  ad  gradum  Baccalaureorum  bi- 
blicorum  admittatur,  qui  ut  ad  minimum  non  audierit  praelec- 
tiones  Theologiae  ordinarias,  scholasticam  utramque,  et  s.  scrip- 
turae  |  duobus  annis,  et  bene  exercitatus  in  disputando,  etnotn- 
facultati,  vel  cum  testimonio  aliunde  veniens,  et  celebraverit 
unum  cum  satisfactione  actum  publicum;  ad  Gradum  autem 
Baccalaureorum  formatorum  nemo  ante  tertium  annum  expletum, 
et  alterum  actum  publicum  cum  simili  satisfactione  admittendus 
est.  Hi  actus  particulares  sint  de  thesibus  desumptis  ex  diver- 
sis  S.  Thomae  partibus,  praeside  vel  proprio  Magistro,  vel  aliquo 
alio  e  Doctoribus.  ad  Licentiae  vero  gradum  nemo,  nisi  elapso 
anno  quarto  studiorum,  praemissaque  ex  onmibus  Theologiae 
partibus  sine  praeside  disputatione.     V.  Tit.  7.  §.3. 

6.  Item   or.    et  st.,    quo    juniorum    animi    ad    scripturarum 
studium  magis  inflammentur,  ut  ad  Doctoris  gradum  nenm  pro- 
moveatur,  nisi  prius  nonnullas  theses  distinctas  a  seholasticis  de 
primarijs  S.  Scripturae  |  locis   singulis  actibus  defenderit  schola-  P.  60. 
sticis  conclusionibus  subjiciendas. 

7.  It.  st.  et  o.,  ut  promovendus,  nisi  studiorum  praefectus 
gradum  sit  collaturus,  a  Praeside  disputationum  ad  utrumque 
Baccalaureatum  promoveatur,  in  quem  praesidem  facultas  ante 
consentiet,  ad  Doctoratum  vero  ab  eodem.  vel  ab  aliquo  alio 
eorum,  qui  sunt  de  facultatis  concilio,  qui  eundem.  si  licentiam 
sit  accepturus,  Dho  Cancellario  vel  proCancellario  nomine  fa- 
cultatis  praesentet. 

8.  Item  st.  et  o.>  ne  ullus  theses  publicas  disputando  pro- 
ponat,  quae1  non  fuerint    ante    praefecto    exhibitae    et  probatae, 


1  Cod.  „qui." 


152        Katio  studiorum  et  institutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


generales  vero  et  inprimendae  ab  aliis  quoque  professoribus  pro- 
bari  debebunt. 

9.  It.  st.  et  o.,  ut   posthac   in  publicis  disputationibus  stu- 

p.  ci.  diosi  et  Baccalaurei  facultatis  nostrae  faciant  |  protestationem 
infra  scriptam,  priusquam  respondere  incipiant:  nEgo  N.  ss. 
Theologiae  studiosus  v.  Baccalaureus  coram  vobis  venerabilibus 
professoribus  meis  (vel,  si  ipse  professor,  coram  vobis  eximiis 
Magistris  nostris)  totoque  hoc  auditorio  libera  voce  protestor,  me 
nunquam  animo  decrevisse  vel  in  hac  actione  theologica,  vel  aliis 
similibus  dogma  aliquod  proponere  vel  defendere  pertinaciter, 
quod  cum  Orthodoxa  Fide  Catholica,  cum  sanctae  Ecclesiae  Ro- 
manae  decretis,  sana  doctrina  sanisque  moribus  pugnet,  vel  etiam, 
quod  sine  suspicione  erroris  vel  nota  temeritatis,  vel  aurium  pi- 
arum  offensione  defendi  non  possit.  quodsi  vero  mihi  non  cogi- 
tanti  aut  lapsu  linguae,  aut  mentis  oblivione,  vel  alia  quavis  de 
causa,  ejusmodi  exciderit,  jam  nunc  revoco,  ac  semper  revocare 
vel  interpretari  secundum  sensum  et  doctrinam  Ecclesiae  Catho- 
licae  Romanae  sum  paratus." 

p.  62.  10.  It.  st.  et  o.,  praedicta  omnia  non  solum  observanda  ab 

his,  qui  in  hac  Trevirensi  Academia  studia  sua  absolverunt,  ve- 
rum  etiam  ab  his,  qui  alibi.  Hi  tamen  admittendi  non  erunt, 
nisi  et  studiorum  suorum  et  vitae  honeste  transactae  et  graduum 
(si  quos  forte  suscepissent)  sufficiens  testimonium  exhibuerint. 

Titulus   sextus. 

De  modo  admittendi  ad  actus  publicos  et  gradus. 

1.  Stat.  et  o.,  ut   nullus    ad    praedictum   examen    et  actus 

aditus  detur,  nisi  primo  petant  a  Venerabili  Domino  Decano  con- 

vocari  facultatis  Doctores,    et    ab    illis  rogatis  supplicent,  ut  ad 

illa  admittantur. 

p.  63.  2.  It.  st.  et  o.,  ut  omnibus  |  Supplicantibus  pro  gradu  pro- 

legantur  in  praesentia  Magistrorum  nostrorum  statuta,  quae  ha- 
bentur  de  cultu  Dei,  disciplina  et  conditionibus  hic  promovendo- 
rum,  priusquam  de  admissione  in  facultate  deliberetur,  vel  peti- 
tioni  Candidatorum  annuatur.  sunt  autem  quaestiones  Candidatis 
proponendae  coram  facultate  sequentes:  an  sit  natus  ex  legitimo 
thoro,  et  non  turpiter  corpore  vitiatus,  an  Magister  artium  pro- 
motus  in  Academia  a  sede  Apostolica  approbata?  an  sit  adscrip- 
tus  in  Matriculam  Universitatis  Trevirensis?  an  ut  minimum 
audierit  praelectiones  Theologiee  ordinarias,  utramque  Scholasti- 
cam  et  S.  Scripturae  duobus  annis,  et,   si  tertium  annum  exple- 


Statuten  der  theol.  Fak.  Trier.     Um  1608.  lo3 


verit,  antequam  Baccalaureaturn  formatum,  et,  antequam  Licen- 
tiam,  quadriennium ?  an  sit  in  hebdomadariis  et  menstrnifl  <lis- 
jmtationibus  exercitatus?  an  habeat  quatuor  Minores.  antequam 
accipiat  Baccalaureatum  V  |  An  sit  initiatus  Saeerdotio,  vel  mi- ,..  «. 
nimum  sacris  Ordinibus  ante  Licentiam?  an  Doctores  nostrae 
Facultatis  per  arrogantiam  contempserit:  nolens  debitum  honorem 
exhibere  et  reverentiam?  an  infamis,  Apostata,  a  religione  ali- 
qua  ejectus  vel  dimissus?  et  moribus  perversis  notorie  proditm 
an,  si  sit  Clericus  saecularis,  gestet  habitnm  ordini  et  offtcio  suo 
congruentem,  eique  provisum  sit  ante  Doctoratum  vel  beneficio 
Ecclesiastico,  vel  patrimonio,  vel  alio  honesto  modo,  ne  in  ege- 
state  vivat?  an,  si  sit  religiosus,  habeat  consensum  sui  praelati, 
et  cursus  philosophici  auditi  testimoniuin  ?  an,  si  peregrinus, 
habeat  vitae  honeste  transactae  testimonium,  studiorumque  et 
Graduum,  si  quos  forte  suscepisset  ? 

3.  It.  st.  et  o.,  ut    post    unamquamque  pro  gradu  disputa- 
tionem  ante  promotionem   eodem    vel    sequenti  die  deliberet  Fa- 
cultas  de  eruditione  respondentis,  et  per  Decanum  j  palam  coram  P.  ss. 
omnibus  vel  seorsim  judicia  Doctorum  illi  significet. 

4.  It.  st.  et  o.,  ut  in  prima  promotione  Baccalaureahis 
Candidatus  orationem  habeat  de  Laudibus  Theologiae  v.  S.  Scrip- 
turae,  ac  deinde  a  promotore  gradum  postulet,  a  quo  jussus  clara 
voce  professionem  fidei  Catholicae  recitet  e  libro  Facultatis  No- 
strae,  et  juramenta  infra  scripta  publice  faciat,  quibus  peractis 
nomine  Theologicae  Facultatis  promotor  Candidato  in  gradu 
Baccalaureatus  Cappam  Theologicam  pellitam  tradat  hac  verbo- 
rum  forma: 

„Ego  N.  nomine  Venerandae  Facultatis  nostrae  Theologi- 
cae  creo,  pronuncio  ac  publice  proclamo  in  hoc  ornatissimo  con- 
sessu  Baccalaureum  Biblicum,  ac  potestatem  facio  omnes  actns 
faciendi,  qui  hunc  gradum  concernunt  in  Nomine  Patris  et  Filij 
et  Sp.  S.  Amen." 

Eadem  ratio  servanda  in  altera  promotione  ad  Baccalau- 
reatum  formatum,  nisi  quod  oratio  haberi  debeat  de  Tiieologia 
Scholastica,  et  loco  Cappae  pellitae  tradi  liber. 

5.  It.  st.  et  o.,  ut  post  acceptum  Baccalaureatum  Biblicnm  P.  6». 
promotus  explicet  librum  aliquem  veteris  et  novi  Testamenti,  per 
quadrantem  circiter ;  post  alterum  Baccalaureatum  librum  aliquem 
Magistri  sententiarum ;    in  utroque  gratias  agat  auditoribus  pro- 
motor  vel  promotus. 


154        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

6.  It.  st.  et  o.,  ut,  si  plures  fuerint  ad  hunc  gradum  simul 
promovendi,  Magistri  praecedant  religiosos  non  Magistros,  nisi 
propter  tempus  studiorum  Theologicorum  cum  aliquo  dispensan- 
dum  Facultati  videretur.  inter  Magistros  autem  servetur  ut  plu- 
rimum  ordo  et  tempus  promotionis,  sive  hic,  sive  alibi  accepe- 
rint  gradum  Magisterij.  inter  eos  tamen,  qui  eodem  anno  pro- 
moti  fuerint,  praecedent  nostrae  Academiae  Magistri.  in  sequen- 
tibus  autem  gradibus  Theologicis  ratio  habeatur  temporis  et  or- 
dinis  gradus  Theologici  proxime  suscepti,  non  autem  Magisterij 
usque  ad  Licentiam  inclusive. 
p.  67.  7.      Juramenta  Baccalaureorum  a  Pedello 

publice   praelegenda. 

Promovendi  ad  Baccalaureatum  emittant  fidei  Catholicae 
professionem,  post  quam  pedellus  his  verbis  promovendos  allo- 
quetur : 

„Honorandi  et  eruditi  Domini,  priusquam  hunc  gradum 
suscipiatis,  haec  jurabitis:  l"  vos  reverentiam  et  honorem  debi- 
tum  Doctoribus  hujus  Theologicae  Facultatis  exhibituros,  ac 
bonum  Universitatis  et  facultatis  ejusdem  pro  viribus  procura- 
turos ;  Studiique  Generalis  Trevirensis,  ac  imprimis  facultatis 
nostrae,  ad  quemcunque  statum  perveneritis ;  2°  vos  pacem  et 
tranquillitatem  inter  saeculares  et  Ecclesiasticos  ac  religiosos,  et 
inter  facultates  conservaturos,  et  quoad  poteritis  eandem  procu- 
raturos;  3'!  vos  dogmata  ab  Ecclesia  damnata,  vel  suspecta,  vel 
cum  bonis  moribus  pugnantia,  aut  piarum  aurium  offensiva 
scientes  prudentes  non  defensuros,  aut,  si  aliquem  hujus  facul- 
p.  6«.  tatis  in  eo  genere  peccasse  cognoveritis,  Decano  j  aut  facultati 
super  ea  re  interroganti  fideliter  responsuros;  49  si  lapsu  linguae 
vel  alia  occasione  aliquod  ejusmodi  erratum  in  actibus  publicis 
exciderit,  vos  in  eo  revocando,  vel  interpretando,  vel  exponendo 
obtemperaturos  Bomanae  Ecclesiae  Catholicae  decretis;  5°  vos 
Decano  et  facultati  in  licitis  et  honestis  obtemperaturos,  quam- 
diu  in  hoc  studio  fueritis,  salva  obedientia  superiorum  vestrorum, 
Ordinum  et  Ecclesiarum,  postremo  vos  gradum  hic  semel  sus- 
ceptum  non  iteraturos." 

Promovendi  omnia.  quae  a  pedello  proponuntur,  juramento 
approbasse  censentur,  si  sceptri  apicem  attigerint. 
Titulus  septimus. 
De  modo  procedendi  ad  Licentiam. 

1.  St.  et  o.,  ut  Baccalaurei  formati,  si  volent  ad  Licentiae 


Statnten  der  theol.  Fak.  Trier.    Um  1(803.  156 


gradum  petendum  procedere,    primum   Decano  ei   B&agistrifl  oon- 
gregatis  debita  reverentia  et  |  Animi  Bubmiseione,    u»   adittu    l< 
tur  ad  Grradum  consequendum,  facultati  Bnpplicent. 

2.  St.  et  o.,  ut  Bacoalaureus  jam  formatus  ad  gradnm  Li- 
centiae  promoveri  desiderans,  priusquam  ad  actum  generalem  pn- 
blicum  admittatur,  duabns  minimuin  horis  rigide  examinefcur, 
sed  tamen  ex  omnibus  Theologiae  partibus,  quod  Exameo  *-tiam 
sufficiet  pro  reliquis  gradibus,  quando  post  absolutnm  tempua 
studij  theologici  petent  aliqui  omnes  gradus  simul,  hoc  solum 
observato,  quod  examen  omnibus  illis  particularibus  actibus  prae- 
mittendum  erit;  si  post  disputationem  generalem  judioio  Facul- 
tatis  Theologicae  idoneus  inventus  fuerit,  a  praefecto  vfl  Doc- 
tore  alioqui  designato  nomine  ejusdem  facultatis  praesentetur 
Diio  Cancellario,  ab  eoque  petatur,  ut  idem  tempus  commodum 
designet,  quo  Licentiam  illi  conferat. 

3.  Stat.  et  o.,  ut,  quicunque  graduni  |  Licentiae  petunt.  non  p.  ?•>. 
ante  a  Doctoribus  admittantur,  quam  si  post  absolutum  quadri- 
tmnium  in  studio  theologico    de    universa    Theologia  solenmiter 
sine  praeside,  impressis  thesibus  cum  nomine  promovendi,  loco  et 

die  disputationis,  responderint  argumentantibus,  primum  uni  alte- 
rive  ex  Doctoribus:  tum  uni  ex  professoribus  philosophiae,  si 
haberi  possit:  ad  extremum  Baccalaureis  aut  studiosis.  disputatio 
horarum  erit  duarum  ante,  et  duarum  post  meridiem. 

4.  Actus  licentiae  hoc  modo  instituatur:  triduo  ante  prae- 
scriptum  a  Cancellario  tempus  promotionis  studiosi  aliquot  Theo- 
logiae  maturi  et  graves,  praeeunte  pedello  sceptrigero  invitent 
eos,  qui  actum  hunc  sua  praesentia  sunt  cohonestaturi.  Erunt 
hi  ordinarie:  R")"s  et  Illn!,,s  Princeps-Elector,  Rector  ac  vice- 
Cancellarius  Academicus,  R"lus  Suffraganeus,  qui  praesentibus  Pro- 
motore  et  promovendis  iwvitabuntur;  Doctores  ac  Licentiati  Theo- 
logicae  facultatis;  Domini  de  Concilio  Academico,  |  Praefectus  ,..  71 
Urbis,  Cancellarius  principis,  praetor  ac  duo  Consules,  et  si  quos 
promovendus  velit  actui  et  prandio  suo  interesse. 

5.  It.  st.  et  o.,  ut  initio  hujus  inaugurationis  promotor  sin- 
gulis  quaestionem  Theologicam  proponat,  quam  promovendi  deinde 
eleganti,  sed  brevi  oratiuncula  decident,  tum  item  promotor  de 
argumento  Theologico  peroret,  cui  orationi  professio  fidei  et  jura- 
menta  succedent  attactu  sceptri  praestanda.  interim,  dum  Theo- 
logus  perorat,  vel  dum  canitur,  per  delectos  pueros  Carmina  et 
similia  munuscula,  si  in  promptu  sint,  distribuantur. 


156       Ilatio  studioruin  et  institutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


6.  Licentiati  primo  jurabunt,  se  Dom.  Cancellario  studii 
Trevirensis  et  Doctoribus  Theologicae  facultatis  debitam  reve- 
rentiam  et  honorem  exhibituros,  operamque  daturos,  ut,  ad  quem- 

P.  72.  cunque  |  statum  pervenerint,  pro  ratione  temporis  et  loci  bonum 
facultatis  promoveant ;  2°.  se  pacem,  concordiam  et  tranquillitatem 
Universitatis  et  facultatis,  et  maxime  consensionem  mutuam  tum 
quatuor  facultatum,  tum  Ecclesiasticorum,  religiosorum  et  saecula- 
rium  defensuros ;  3".  se  gradum  hunc  Licentiae  alibi  non  reitera- 
turos;  4°.  se  fidele  testimonium  de  Baccalaureis  et  aliis  studiosis 
Theologicae  facnltatis,  cum  legitime  a  Decano  rogabuntur,  per- 
hibituros;  5°  se  in  festo  Magisterij  non  expensuros  supra  tria 
millia  grossorum  Turonensium. 

7.  His  ita  peractis  praeses  ex  superiori  Cathedra  rogabit 
Dnum  Cancellarium,  ut,  quoniam  omnia  perfecerunt,  quae  ad 
hunc  gradum  requirebantur,  ipse  eis  licentiam  impertiatur.  tum 
Candidati  ex  subselliis  inferioribus,  praeeunte  pedello,  adibunt 
D.  Cancellarium,  ad  quem  ubi  venerint,  clara  voce  pedeilus 
dicet:  ,,B/a  Diii,  in  honorem  Dei  et  S.  Sedis  Apostolieae  provol- 
vite  vos  in  genua."  illi  dein  in  geuua  provoluti  benedictionem  et 
licentiam  accipient.  | 

p.  73.  8.  Benedictionem  et  licentiam  D.  Cancellarius  superpelliceo 

et  sacra  Stola  indutus,  aperto  capite  stans,  hac  forma  dabit: 

„Ego  N.  N.  Universitatis  studii  Trevirensis  Cancellarius 
(vel  proCancellarius,  si  fuerit)  authoritate  Dei  omnipotentis,  bea- 
torum  Apostolorum  Petri  et  Pauli,  S.  Sedis  Apostolicae  et  S. 
Caesareae  Majestatis  mihi  (si  fuerit  proCancellarius,  addet:  per 
Cancellarium)  concessa  vobis  S.  Theologiae  Baccalaureis  ad  hunc 
gradum  examinatis,  approbatis,  et  mihi  a  Theologica  facultate 
praesentatis  impertior  licentiam  Doctoratus,  insignia  in  eadem 
theologica  facultate  petendi  et  accipiendi,  publiceque  legendi, 
docendi,  disputandi  et  omnes  alios  actus  Doctoratus  exercendi 
hic  et  ubique  locorum,  cum  ea  praestiteritis,  quae  ad  hanc  per- 
tinent  solennitatem,  in  nomine  Patris  et  F  .  .  .  . 
P.  74.  9.    Accepta    licentia,    cum    ad    Subsellia    reversi  |  fuerint, 

Doctor  Praeses  pro  data  Licentia  gratias  aget  Dno  Cancellario: 
nec  tamen  prohibemus,  quin  Candidatus  a  Praeside  sic  praesen- 
tatus  suis  ipse  verbis  possit  licentiam  petere,  si  ita  videatur,  et 
Licentiatus  jam  ipse  suis  verbis  gratias  agere.  Post  solennem 
Musicam  et  aggratulationem  preces  referet  Deo,  toti  Curiae  coe- 


Statuten  der  theol.  Fak.  Trier.    Um  l«08. 

lesti,    omnibusque   praesentibus,    cuique    ordine1  buo,    qni   acttun 

cohonestarunt. 

Gradus  porro  Licentiae    cum    gradu   Doctoratna  non   i 
conjungatur. 

Titulus  octavus. 
De  promotione  Doctorum. 

1.  Promotio  fiet  in  Aula  theologica  vel  alio  loco  a  faoul- 
tate  assignato.  triduo  ante  promotionem  praeeunte  pedello  fcheo- 
logiae  Candidati  singuli  cum  Epomide  philosophica  exilnnit  invi- 
tatum  ad  aulam  Doctoralem  eos,  qui  sua  praesentia  splendorem 
actui  adferant,  quales  ordinarie  erunt,  qui  ad  Licentiam  invitantur, 
et  cum  Ecclesiarum  |  Praelatis  Summae  Aedis  Capitulareset  omninm  ,,. 
facultatum  Doctores  atque  Professores,  quique  sunt  de  Senatu 
Academico :  et  quos  praeterea  promovendi  voluerint. 

2.  Die  et  hora  designata  Promotor  cum  promovendis  et 
aliis  Doctoribus,  habitu  Doctorali  omnibus  indutis,  praeeunte 
pedello,  locum  promotionis  ingredientur.  et  promotor  quidem 
Cathedram  Superiorem  conscendet;  Doctores  suis  locis  conside- 
bunt;  promovendi  vero  apertis  capitibus  inferiorem  cathedram 
occupabunt,  promotor  distributa  tota  actione  ejusque  ad  audi- 
torum  utilitatem  ratione  reddita,  orationem  de  materia  theologica 
recitabit,  quam  tamen  postponere,  si  volet,  poterit  Baccalaureorum 
quaestionibus.  finita  oratione  jussu  promotoris  singuli  promo- 
vendi  suo  Baccalaureo  vel  Theologiae  candidato  singulas  propo- 
nent  quaestiones  theologicas,  vel  aliqui,  si  tempus  non  ferret : 
quas  ubi  determinaverint,  et  argumenta  contraria  solverint,  au- 
spicabitur  promotor  hoc  ritu  |  promotionem.  p. 

3.  Facto  signo  Crucis  sic  ordietur:  Quia  mihi  sacrae  Theo- 
logiae  facultas  vices  suas  in  hac  promotione  commisit.  aequum 
est,  ut  ejus  voluntati  respondens  vobis  Dominis  Licentiatis  pro 
merito  honores  conferam.  Sed  praemittenda  prius  erit  professio 
fidei  et  solita  juramenta.  (Haec  eadem  sunt  cum  Juramentis 
Licentiatorum  omisso  quinto,  et  mutatis  mutandis.) 

„Ego  igitur  N.  N.  ingenuarum  artium  Magister  et  S.  Theo- 
logiae  Doctor  vos  S.  Theologiae  Licentiatos  N.  N.  hic  ex  inferi- 
oribus  subselliis  in  Superiorem  Cathedram  evoco,  ut  in  sublimiori 
loco,  tanquam  in  monte  constituti,  ad  exemplum  Christi  praecep- 
toris  nostri,    aliis   vita  et  moribus  praeluceatis,    et   de   Cathedra, 

1  Ood.  „ordini". 


158      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

cujus  jam  possessionem  trado  vobis,  sacras  lifcteras  et  Theologiam 
pro  ofncio  doceatis.  Ascendite  igitur  ad  me,  et  Cathedrae  Theo- 
logiae  possessionem  accipite,  ut  in  posterum  ex  Cathedra  Sapien- 

77.  tiae  loquamini,  quae  decent  |  sanam  doctrinam." 

„Accipite  Biblia  clausa,  ut  Theologica  mysteria  non  temere 
evulgetis,  sed  magna  prudentia  et  discretione  ad  ingenium  audi- 
torum  vos  accommodetis,  et  parvulis  in  Christo  lac  detis,  non 
escam;    Sapientiam  autem  loquammi  inter  perfectos."    1  Cor.  2,  6. 

„Accipite  eundem  sacrarum  litterarum  librum  apertum,  ut 
memineritis  vos  esse  oportere  imposterum  ministros  illius  agni, 
qui  dignus  est  aperire  librum,  et  solvere  septem  signacula  ejus; 
ideoque  potestatem  habere  sacras  litteras,  et  divina,  quae  his 
continentur,  mysteria  explicandi,  ut  audire  mereamini  a  Sapientia 
aeterna:  qui  me  elucidant,  vitam  aeternam  habebunt." 

„Accipite  hunc  annulum,  quem,  quia  Sponsae  vestrae  "Divinae 
Sapientiae  dare  non  potestis,  ipsa  vobis  per  me  dat,  vosque  monet, 
ut  illi  fideles  perpetuo  manere  pergatis,  neque  unquam  a  sacrarum 
litterarum  studiis  animum  abjiciatis,    quae  utiles  sunt  ad  docen- 

78.  dum,  ad  arguendum,  |  ad  corrigendum,  ad  erudiendum  in  justitia, 
ut  perfectus  sit  homo  Dei  ad  omne  opus  bonum  instructus:  cupit 
enim  vos  sibi  desponsare  in  sempiternum,  in  justitia,  judicio  et 
in  misericordia  et  miserationibus  et  fide  sincera." 

,,Accipite  hunc  pileum,  quem  vestris  capitibus  impono,  ut 
memores  sitis  illius  aureolae,  quae  repromittitur  eis,  qui  ad  iusti- 
tiam  erudiunt  plurimos,  et  hoc  sedulo  curetis,  ne  quis  accipiafc 
coronam  vestram.  Est  autem  caerulei  coloris,  ut  sciatis  vestrum 
esse,  relictis  terrenis,  conversationem  habere  in  coelis,  ut  quae 
sursum  sunt  sapiatis,  non  quae  super  terram.  Imposita  sunt  fila 
rubra,  ut  pro  fide  orfchodoxa  et  Ecclesia  Catholica  caput  ponatis 
et  sanguinem,  si  necesse  fuerit,  fundatis,  neque  terreamini  ab 
his,  qui  occidunt  corpus,  sed  eum  solum  metuatis,  qui  potest 
animam  et  corpus  mittere  in  gehennam." 

,,Osculum  denique  mihi  praebete.  Vos  ergo  salvere  jubeo 
atque  hoc  symbolo  admoneo,  ne  sint  in  vobis  schismata,  sed 
pacem  sectemini  cum  omnibus;  et  pax  Christi  exultet  in  cordibus 

79.  vestris,  ut  de  |  vobis  aliquando  dicat:  osculetur  me  osculo  oris 
sui."     [Cantic.  1,  1] 


■Statuten  der  theol.  Fak.  Trier.     1'm   1»  1  ")9 


Formula  Promotionis, 
ad  quam  Promotor  et  promovendi  stabunt 

erecti  et  apertis  capitibus. 

Quod  igitur  Deus  ().  M.  omnesque  coelitea  bene  ac  feli 
vobis  evenire  jubeant.  --  Ego  N.  N.  Artium  Liberalium  et  Philo- 
sophiae  professor,  et  S.  Theologiae  Doctor  authoritate  S.  Sedifl 
Apostolicae  et  S.  Caesareae  Majestatis  mihi  per  facultatem  theo- 
logicam  communicata  vos  Sacrae  Theologiae  Licentiatos  X.  X. 
his  Doctorum  insignibus  a  me  ornatos  dico,  creo,  facio,  et  in 
hoc  publico  consessu  pronuncio  ejusdem  Theologiae  Doctores, 
dans  vobis  potestatem  cathedram  ex  officio  ascendeudi.  S.  Scrip- 
turam  et  Theologiam  docendi,  disputandi  caeteraque  omnia  hic 
et  ubique  locorum  praestandi,  quae  hunc  gradum  concernunt, 
omniaque  hic  vobis  privilegia  et  praerogativas  ad  hunc  gradum 
pertinentes  concedo,  caeteraque  demum  quaecunque  jnra  cum 
hac  dignitate  secundum  hujus  et  aliarum  Academiarum  decreta 
conjuncta  vobis  impertior  in  nomine  Patris  |  et  F  .  .  .  . 

Statim  subjungatur  aggratulatio  musica,  eaque  finita  carmina 
a  pueris  recitantur  et  distribuuntur. 

4.  „Nunc  igitur  mecum  consedete,  et  tanquam  novi  Doctores 
de  cathedra  disputationi  praesidete."  —  Peracta  promotione  unus 
e  senioribus  Doctoribus  primi  Baccalaurei  determinationem  im- 
pugnabit,  cujus  argumenta  ubi  Baccalaureus  solverit,  confirmabit 
solutionem  primus  inter  novellos  Doctores  Scriptura  vel  authoritate 
Patrum,  et  erudita  ac  brevi  disputatione  finem  docendi  imponet 
Promotor  gratiarum  actione  moderata,  primum  Deo  et  Coelitibus, 
deinde  praesentibus,  cuique  suo  ordine  pro  cujusque  dignitate. 

5.  Dum  Cathedra  descenditur,  tubicines  iniiant  tubas,  itur- 
que  ad  templum;  ordo  autem  procedendi  hic  erit.  ut  Promotor 
sinistram  claudat  primi  Praelati,  primus  novellus  Doctor  secundi, 
atque  ita  consequenter  .  ubi  proceditur,  statim  a  Cantoribus  j  inter- 
positis  organis  canendum:  Te  Deum  Laudamus,  et  Promotor  inter 
promotos  medius  ante  summum  altare  flexis  genibus  ad  finem 
cantus  perdurabit. 

6.  Admittatur  frugale  Convivium,  ad  quod  hi  invitandi  erunt : 
RT,S  et  IllTs  Princeps  Elector  (Rector  Magnificus),  Rm.U8  Suffra- 
ganeus,  Vice-Cancellarius  Academiae,  Monasteriorum  et  Ecelesia- 
rum  Praelati,  et  qui  de  Senatu  sunt  Academico,  Praefectua 
Urbis,  Principis  Cancellarius,  caeterarum  Facultatum  Doctore^ 
qui   de   Senatu   sunt  Academico,    Duo  Consules,    Notariua    Uni- 


160       Ratio  studiorum  et  instituliones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

versitatis  et  Pedelli.  Index  convivarum  est  Facnltati  nostrae 
ante  exhibendus,  Religiosis  ex  Ordinibus  mendicantium  liberum 
erit  tenuius  epulum  dare. 

Titulus  nonus. 
De  modo  admittendi  alibi  promotos. 

1.  St.  et  o.,  ut  nullus  alibi  promotus  Baccalaureus,  Licentia- 
tus  vel  Doctor  |  hic  accipiatur,  nisi  et  suae  promotionis  hone- 
staeque  vitae  testimonium  legitimum  exhibuerit,  et  juramenta 
hujus  Facultatis  praestiterit,  feceritque  professionem  Fidei  secun- 
dum  Bullam  Pii  IV. 

2.  St.  st.  et  o.,  et  inviolabiliter  observari  volumus,  ut  nullus 
Doctor,  quamvis  legitimo  testimonio  promotionem  suam  docuerit, 
ad  facultatem  admittatur,  nisi  praeter  studiorum  allatum  testi- 
monium,  si  hic  promotus  non  fuerit  aut  cum  illo  dispensatum  in 
hac  parte,  duabus  praesideat  disputationibus,  vel  ipse  per  quatuor 
horas  Theses  impressas  cum  satisfactione  propugnet,  et  supplicet 
facultati.  Etiam  jura  consueta  numerare  debebit,  et  hic  promo- 
tus  unum  aureum  facultati. 

3.  Volumus  autem  hujusmodi  Praesidem  externum  in  prin- 
cipio  disputationis  consuetam  facere  protestationem  Theologicam, 
quae  habetur  Tit.  5.  §.  9. 

4.  Item  volumus,  Baccalaureos,  Licentiatos  et  Doctores 
aliarum  Universitatum  hic  dato  modo  receptos  in  disputando,  re- 
spondendo,  sedendo,  eundo,  suffragia  dando  et  sententiam  dicendo, 
omnibusque  aliis  privilegiis  cedere  Baccalaureis,  Licentiatis  et 
Doctoribus  nostris  respective,  quantumvis  alibi  multis  annis 
ante  eos,  qui  in  nostra  facultate  gradum  acceperunt,  fuissent 
promoti;  potest  tamen  cum  quibusdam  dispensari  justas  ob 
causas;  post  tempus  vero  receptionis  illorum,  si  qui  hic  promo- 
veantnr,  illis  volumus  alibi  promotos  et  hic  legitime  receptos 
semper  et  ubique  praeferri. 

5.  Volumus  praeterea,  ut,  si  contingat,  diversis  temporibus 
ejusdem  anni  duos  fieri  Licentiatos,  priorem,  etiamsi  posterius 
Doctoratus  insignia  accipiat,  in  omnibus  potiores  partes  tenere, 
modo  ea  insignia  infra  anni  spatium  sit  consecutus,  alioquin 
minime.  | 

Titulus  decimus. 
De  admissione  ad  Concilium  Facultatis. 
1.  St.  et  o.,  ut  ad  Concilium  Facultatis  nostrae  non  admit- 
tantur,    nisi  Doctores,    et  qui   in  hac  Facultate  nostra  (nisi  actu 


Sratui' n  der  bheol.  Pak.  161 


doceant   vel   docuerint  aliquando   TheoL 

satisfactione    duabus  praeten        lisputationj  nie,    ve\    propugnent 
Theses  Theologicas  impressas  per  quatuor  bineantq 

perpetuum'  jus,    quoties   aderunt,    accedendi  ncilium 

metsi  a  docendo  Jegitime  cessabunt.     [nfamibus  fcamen  et  Apoel 
et  a  Religione   aliqua    ejectis,    aut  «liniisi^   exclusis,    qnia  iili  ne 
ad  Facultatem  quidem  admitti  debent. 

2.  Admittendus  ad  Concilium  Facultatis,  sivn  hic  pronv 
sive  receptus,  primo  supplicabit,  et,  si  in  ejus  petitionem  consen- 
serint  Doctores,  consueta  juramenta  rjraestabit,  quae  sequuntur :  | 

Juramenta  admittendorum  ad  Concilium: 
Ego  N.  juro,  me  eam  retinere  et  usque  ad  finem  v 
retenturum  fidem,  quam  S.  Rom.  Ecclesia  Catholica  docet  juxta 
professionem  fidei,  juxta  et  ex  decreto  Concilii  Tridentini  editam : 
Me  non  permissurum,  quantum  in  me  erit,  ut  aliquis  in  hac 
nostra  Facultate  vel  ad  gradus  promoveatur,  vel  ad  Concilium 
admittatur,  qui  nou  eandem  fidem  teneat  et  profiteatur:  Me 
fideliter  sententiam  dicturum  in  Concilio  rogatum  ad  facultatifi 
nostrae  utilitatem  et  Universitatis  bonum:  Me  non  daturum 
causam  dissensionis  inter  membra  nostrae  facultatis,  quae  eam 
perturbant  [sic];  sed,  quantum  in  me  erit,  pacem  inter  omnes 
conservaturum :  Me  non  revelaturum  secreta,  quae  mihi  a  Decano 
fuerint  imperata:  Me  administrationem  plenam  Scholae  Theo- 
logicae  juxta  ejus  instituta  et  regulas  S.  J.  relicturum. 

3.  It.  st.  et  o.,  ut  Rector  |  Collegii  S.  J.  una  eum  praefecto  P.  B6. 
generali  studiorum  propter  Studiosorum  'l\heologorum  curam,  quae 
ipsis  incumbit,  ad  hanc  facultatem  jus  habere  et  debere  concilio 
interesse,  etiamsi  in  Theologia  promoti  non  sint,  dummodo  sicut 
alii  consueta  juramenta  prius  emiserint;  liaec  autem  potesta- 
tamdiu  ubique  manebit,  quamdiu  Rectoris  et  Praefecti  mnnns 
obibunt. 

Titulus  uii;decimus. 

De  Juribus  D.  Cancellarii  Facultatis  |  Doctorum,  Li- 

centiatorum,  Baccalau|reorum  et  Pedellorum. 

1.  Item  st.  et  o.,    ut  pedellis   pro   singulis   actibus  publicis 

ad   Baccalaureatum   numeretur   quadrans   floreni  Francofurtensis 

(qui  valet  21  albis),  in  qualibet  autem  promotione  medius  flore- 

nus,    fisco    autem    facultatis    pro    quolibet    Baccalaureatu    unus 

florenus  aureus  in  auro,  nisi  fuerit  quis  pauper,  aut  cum  eo  dis- 

pensetur.  | 

11 

Monuuienta  Germaiuae  Paedagogica  IX 


162      Ratio  studiorum  et  institutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


p.  st.  2.  It.  st.  et  o.,  ut  Licentiatus  solvat  Cancellario  tres  florenos 

aureos  in  auro,  fisco  autem  Facultatis  duos  florenos  aureos  in 
auro,  pedello  unum  florenum  Francofurtensem. 

3.  It.  st.  et  o.,  ut  Doctores  in  sua  promotione  singuli  dent 
Fisco  quatuor  florenos  aureos  in  auro,  pedello  tres  florenos  Franco- 
furtenses  propter  magnos  labores. 

4.  It.  st.  et  o.,  ut,  si  qui  sint  de  S.  J.,  nihil  unquam  nu- 
merent,  sed  eis  gratis  fiant,  quandoquidem  etiam  ipsi  omnia 
gratis  praestabunt,  juri  suo  in  qualibet  pecuniae  distributione 
cedentes;  habeatur  tamen  ratio  pedelli,  ut  pro  labore  honorarium 
aliquod  illi  detur,  sive  ex  fisco,  si  fieri  possit,  sive  a  Superiore 
Collegii,  ut  nostri  grati  sint. 

5.  It.  st.  et  o.,  ut  pro  venerandis  Cappis  ac  pileis  Doctorali- 
p.  88.  bus,  j  quoties  alterutro  utentur,    duos  bazios  sive  albos,    sive  re- 

galem  solvant  Fisco.  Curabunt  autem  Doctores,  qui  religiosi 
non  sunt,  ut  Epomidem  sibi  emant,  qua  pro  dignitate  gradus 
in  actibus  et  Conventibus  Academicis  utantur. 

6.  It.  st.  et  o.,  ut  Decano  Facultatis  nostrae,  toto  tempore 
sui  officii  suscepti,  honorarii  loco  ex  fisco  assignetur  aureus  ex 
pecunia,  quae  in  cista  fuerit,  nisi  is  fuerit  religiosus. 

7.  It.  st.  et  o.,  ut  alibi  promoti  qui  hic  recipiuntur,  solvant 
fisco  et  pedello,  quantum  solvissent,  si  eundem  gradum  hic  re- 
cepissent,  sicut  et  Universitati  quae  debent. 

8.  Facultas  hic  ad  m.  D.  gl.,  Ecclesiae  utilitatem  et  incremen- 
tum  Facultatis  adeoque  Universitatis  hujus,  ut  nimirum  plures 
alliciantur  ad  sacrum  hoc  studium,  nullusque  etiam  pauper  ex- 
cludatur,   statuit  et  ordinavit,   ne  ulii  hic  gradus  suscipere  desi- 

P.  ,'.i.  derantes  majoribus  expensis  graventur,  sed  eo  accuratius  j  studium 
adhibeatur,  ne  ii  indignis  conferantur  contra  Diplomata  Pontificis 
a  Caesare  Academiae  nostrae  concessa. 

9.  It.  st.  et  o.,  ut  fiat  cista,  in  qua  omnis  facultatis  pecunia, 
quae  a  promovendis  colligitur,  reponatur  sub  tribus  clavibus, 
quarum  unam  asservet  Decanus  p.  t.,  alteram  ejus  Antecessor 
tertiam  Rector  Collegii. 

Hisce  omnibus  subscriptum  fuerat ;  legi  et  collationavi,  omnia  acl 
verbum  congruunt  cum  autographo  praeter  unum  aut  alterum  verburn 
transpositum,  salvo  tamen  eodem  sensu.  Annol631.  die  19.  Januarii. 

Jacobus  Namor  Pedellus,  et  Notarius  Juratus.1 

1  Hiezu  macht  die  Hand  des  bereits  genannten  Gegners  der  Jeauiten 
die  spatere  Bemerkung  in  deu  Codex :  „Statnta  auteriora  a  p.  45  usquehuc  non 


Statuten  rler  philos.  Fak.  Trier.     1608.  108 


No.  68. 

Die  Statuten  der  pliilosophischen  Fakult&t  S.  J. 
zu  Trier.  1603. 

Trevirensia  statuta  facultatis  Artiuiu 
admissa  amio  Dom.  N.   1603. 

Decano  R.  P.  Sabino  Shamber  Lecestrio, 

S.  J.  Presbytero. 

(Trierer  Stadtbibliothek.    Cod.  B.  D.  VII.  b.  10.  Sine  pag.1) 

Titulus  primus. 
De  disciplina  et  morum  honestate. 

1.  Quia  ad  veram  philosophiam  non  solum  pertinet  intellec- 
tum  imbuere  variis  scientiis,  sed  multo  magis  excolere  affectum, 
praecipua  cura  Facultatis  nostrae  esse  debebit,  ut  omnia  ejus 
membra  in  hac  parte  officium  suum  praestent,  et  illa  tanto  dili- 
gentius,  quo  digniorem  locum  in  corpore  isto  acceperunt,  proinde 
statuimus  et  ordinamus,  ut  nemo  in  scholis  |  docere  permittatur, 
aut  in  concilio  Facultatis  toleretur,  quem  constat,  in  aliquem 
contra  fidem  errorem  prolapsum,  non  per  omnia  in  religione 
cum  S.  Catholica  Romana  Ecclesia  convenire.  Idem  judicium 
esto  de  Nostris  Concubinariis2,  Apostatis  a  religione,  dimissis, 
aut  ejectis  vel  aliis  gravibus  peccatis  infamibus :  hi  enim,  si  tertio 
admoniti  a  Decano  vel  errores  non  deponant,  vel  mores  non 
mutent,  legere  prohibeantur,  et  a  Concilio  Facultatis  excludantur3. 

2.  Item  statuimus  et  ordinamus,  ut  nemo  Magistrorum  cathe- 
dram  ascendat,  docturus  aut  disputaturus,  nisi  talari  tunica 
honeste  indutus  sit  et  galero. 


fnisse  (!),  nec  esse  (?)  in  usn  1766.  utpote  fabricata  a  Septem  PP.  S.  J.  162f>  (?), 
dum  erant  omnipotentes  ac  soli  constitnebant  facnltatem  theologicam,  voleutes 
oblivioui  aeternali  tradere  statuta  genuiua  et  approbata  anpra  p.  1.  anni  ir>ti2." 
Seiuen  Namen  bat  der  Mann  wohlweise  nicbt  beigesetzt. 

1  Wir  deuten  daber  eine  ueue  S.  nur  durcb  |  an. 

1  Ein    damals    in   der   Studentenwelt  nicbt  seltener  Uirfug-,  ilesseu  Aus- 

rottung   grofse  Mtihe  kostetfi;    vgl.  die  Wirzburger  Statuten  von  1749  in   der 

Vorbemerkung  u.  Anm. 

*  Ood.  „ecludautur", 

11* 


164     Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


3.  Item  statuimus  et  ordinamus,  ut  scholastici  hujus  Facul- 
tatibus,  quoties  pro  gradu  respondebunt,  tam  in  examine  quam 
in  publicis  disputationibus,  |  et  quoties  actum  aliquem  celebra- 
bunt,  aut  pro  gradu  praecedente  Pedello  rogatum  exibunt,  tunicis 
talaribus  induantur,  sine  galeris;  ituri  autem  rogatum  et  cele- 
brantes  actum  gestabunt  (qui  Baccalaurei  sunt)  epomidem  a  brachio 
ad  Magistrorum  distinctionem. 

4.  Item  statuimus,  ut  nullus  in  hac  facultate  toleretur, 
aut  ad  ullum  gradum  admittatur,  qui  praeceptores  aut  superiorum 
Facultatum  Doctores,  aut  praelatos  contemnit,  vel  illis  reverentiam 
aut  honorern  debitum  per  arrogantiam  exhibere  nolit,  proinde 
ab  examinatoribus,  ante  admissionem  ad  gradum,  de  vita  et 
morum  honestate  Admittendorum  diligenter  inquiratur. 

Statuta  generalia. 
Omnibus  discipulis  observanda  in  Academia  Trevirensi,  cui- 
cunque  Facultati  dent    operam,    |  et   a  Rectore   [in]   inscriptione 
ipsis  proponenda. 

1.  Libros  lascivos,  magicos  vel  vetitos  ne  habeant,  vel,  si 
habeant,  eos  amittant,  et  Hectoris  arbitratu  puniantur,  dubios 
Magistris  suis  inspiciendos  offerant. 

2.  Ebrietatis  et  intemperantiae  pestem  omni  tempore  fugiant, 
neque  in  conviviis  de  religionis  sanctis  capitibus  disputationem 
temere  inducant. 

3.  Hospitia  inhonesta,  ut  ea,  in  quibus  mulieres  habitant 
impudicae,  vel  studiis  minus  opportuna,  ut  cauponas,  omnino  vitent, 
nec  quopiam  potatum  abeant,  neque  muliercularum  suspectarum 
conventicula  accedant. 

4.  Non  licet  cuiquam  cum  telo  (seu  pugio,  seu  gladius,  seu 
quodvis  demum  armorum  genus  fuerit)  scholas  accedere.  | 

5.  A  juramentis,  convitiis,  verbis  et  gestis  obscoenis  sive 
scurrilibus,   a  pugnis  item  et  rixis  prorsus  abstineant. 

6.  Post  horam  debitam  nemo  foris  esto;  quodsi  necessitas 
urgeat,  non  sine  lumine  aut  incomitati  eant. 

7.  Vestis  sit  ejusmodi,  quae  studiosis  literarum  conveniat, 
non  curiose  parata,  sed  vel  ad  talos,  si  Ecclesiastici  fuerint, 
demissa,   vel  alioquin  honesta. 

8.  Nemo  se  in  flumine  lavet,  vel  ei  congelato  temere  se 
committat. 

9.  Hospitium  nemo  prius  mutet,  aut  Treviris  discedat,  quam 
et  hospiti  et  creditoribus   aliis   fecerit   satis;    aes   autem  alienum 


Statuten  der  philos.  F;ik.  Trier.    1603.  165 


sine  urgente   nocessitate  ne   eontrahat   a   quopiam  sine  eorum,   a 
quibus  alitur,  consensu  ac  voluntate,  atque  ob  eam  caui  in 
umni  mutuisque  donis,  chartis  et  compotationibue  abstinea 

Titulus  secundus. 
De  electione  Decani  et  ejus  officio. 

1.  Statuimus  et  ordinamus,  ut  quotannis  facultas  artium  h 
Decano  vocetur  ad  novi  Decani  electionem;  atque  initio  legatur 
per  Decanum  antiquum  totus  hic  Titulus:  quo  lecto  ad  electionem 
procedatur  per  secreta  suffragia,  quae  Pedellus  a  singulis  coll 
una  cum  antiquo  Decano  inspecta  publice  legat;  et  qui  plura 
suffragia  habuerit,  is  esto  Decanus.  Si  vero  sit  in  suffragiis 
paritas,  antiquus  Decanus,  qui  suffYagium  suum  cum  caeteris  non 
dabit,  ad  alteram  partem  accedens  tollet  paritatem.  Facta  autem 
electione  novus  Decanus  professionem  fidei  coram  tota  facultate 
edet,  et  consueta  juramenta  praestabit:  tum  per  libri  statutorum 
et  sigilli  traditionem  accipiet  ab  antecessore  tuo  officium.  ' 
Nulli  autem  electo  licebit  hoc  officium  recusare,  nisi  semel  hoc 
offieium  sustinuisset. 

2.  Item  statuimus  et  ordinamus,  ut  nemo  in  Decanum  eli- 
gatur,  nisi  Magister  promotus,  et  ad  concilium  facultatis  admissus, 
honestae  vitae,  nullo  crimine  infamis,  amator  syncerus  [sic]  Uni- 
versitatis  et  facultatis.  Et  is  toto  tempore  Decanatus  sui,  quoties 
disputationes  vel  scholas  philosophicas  ex  causa  sui  officii  adit 
semper  Epomidem  utroque  humero  gestet. 

3.  Item  statuimus  et  ordinamus,  ut  hoc  officium  annum 
integrum  duret.  Si  vero  aliquo  casu  contigerit,  Decanum  civi- 
tate  abesse,  aut  per  mortem  auferri,1  si  breve  quidem  est  tempus, 
constituatur  ab  ipso  Decano,  si  potest,  sin  minus.  a  facuitate 
Vicedecanus.  Si  vero  tempus  sit  longum,  quale  esset  octo  aut 
sex  mensium,  eligatur  a  Facultate  alius  Decanus,  |  qui  Calendas 
[sic]  augusti  officium  suum  resignet,  ut  alius  a  facultate  eligatur. 

4.  Item  statuimus  et  ordinamus,  officium  Decani  esse  Fa- 
cultatem  ordinariis  temporibus  convocare,  etetiam  extraordinariis, 
quoties  necessum  fuerit;  dubia  proponere,  sententias  colligere  et 
concludere,  Disputationes  philosophicas,  quae  pro  gradu'2  habentur, 
et   a  praefecto  studiorum  sunt  dirigendae,    sua   praesentia   coho- 


1  Cod.  „aufferri".  —  2  Cod.  ..arratu' 


166       Ratio  studioruui  et  iustitutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

nestare,   et  denique  per   omnia  honorem   et  utilitatem  facultatis 
quaerere  et  promovere. 

5.  Item  statuimus  et  ordinamus,  ut  Deeanus  duos  libros 
liabeat,  alterum  statutorum,  in  quo  nihil  praeter  statuta  ista  sunt 
inscripta,  quae  mutari  non  debebunt,  nisi  de  consensu  trium 
partium  ex  his,  qui  aderunt  concilio:  alterum  librum  in  ipsa 
facultate,  cujusmodi  sunt  electiones  Decanorum,  responsiones  pro 
gradu,  promotiones,  admissiones  ad  facultatem  aut  ad  Concilium, 
et  si  quae  sint  alia,  j  quae  ad  posterorum  memoriam  notanda 
erunt;  in  hujus  libri  alia  parte  scribantur  Decreta  Facultatis  et 
conclusiones,  quae,  tametsi  vim  statutorum  non  obtineant,  obser- 
vandae  tamen  erunt,  quoad1  aliter  facultati  videbitur.  Nihil 
tamen  huic  secundo  libro  inscribatur,  nisi  ante  lectum  et  probatum 
fuerit  in  concilio  facultatis. 

6.  Item  statuimus  et  ordinamus,  ut,  quoad  alius  constituatur 
a  facultate  receptor,  Decanus  ipse  idem  officium  obeat,  recipiat 
quaecunque  debentur  facultati,  solvat  suis  temporibus,  quae 
facultas  aliis  debebit,  habeatque  librum,  in  quo  rationes  Dati  et 
Accepti  diligenter   ab  ipso  conscribantur. 

7.  Item  statuimus  et  ordinamus,  ut  ipso  die  electionis  Decani 
senior  Decanus  rationes  reddat  novo  Decano  coram  pedello  tri- 
busque  Magistris  senioribus  ex  hisce,  qui  electioni  adfuerunt; 
signatur  a  Pedello  in  libro  rationum  computus  jam  factus;  tra- 
datque  antiquus  novo  librum  rationum  et  cum  |  clave2  cistae 
et  universa  pecunia,  sigillo  facultatis  signata,  Decanatus  ornatu 
Magistrali  librum  statutorum,  et  matriculam,  et  caetera  clenodia. 

8.  Item  statuimus  et  ordinamus,  ut  Cista  sit  facultati  artium, 
quae  duabus  seris  diversis  muniatur:  cujus  clavem  unam  habeat 
Decanus,  secundam  Eector  Collegii.  In  hac  ci»ta  reponantur 
pecuniae  facultatis  et  literae  ac  Documenta  redituum  seu  aliarum 
rerum,  quae  asservandae  judicabuntur, 

9.  Item  statuimus  et  ordinamus,  ut  Decanus  curet  fieri  anni- 
versarium  sacrum  pro  defunctis  ex  Facultate,  cui  intersint  prae- 
ter  Magistros  de  Facultate  studiosi  philosophiae. 

Juramentum  Decani. 
Ego  N.  Electus  Decanus  Facultatis  artium  |  juro,  me  officium 
meum    fideliter    praestiturum    ad    facultatis     nostrae    utilitatem, 


*  Cod.  „quod".  —   2  Cod.  „clavae". 


Btatuten  <ler  philos.  Fak.  Trier.     1606.  167 

pacemque  ac  concordiam  omnium  ejus  membrorum,   quantum  in 

me  erit,  conservaturum,    neque  permissurum,  ut,  haeresu  all 
error  contra  ficlem  Romanae  Ecclesiae  in  facultatem  irrepat:  sic 
me  D.... 

Titulus  tertius. 
De  Congregatione  Facultatis. 

1.  Statuimus  et  ordinamus,   ut  ordinarie   ter  facultas   quot 

annis    conveniat:    lf:  sub   generalem  renovationem   Btudiorum   et 
2".   pridie   ad    electionem    examinatorum   pro    Baccalaureatu    el 

Licentia,    (oxtraordinarie     autem    convocari    poterit    pro    causis 
occurrentibus)  3"  ad  electionem  Decani,  ubi  annus  evolutus  fuerit. 

2.  Item  statuimus  et  ordinamus,  ut  nemo  ad  concilium  ad- 
mittatur,  nisi  in  philosophia  Magister  promotus,  post  annuni  cum 
dimidio  a  sua  promotione  sive  in  hac,  sive  in  alia  celebri  Uni- 
versitate  disputationibus  generalibus  de  tota  philosophia  ut  mini- 
mum  semel  praesit,  vel  in  hac  ordinarie  profiteatur:  deinde  nisi 
in  legitima  congregatione  sit  praesentatus  et  admissus  et  a  Decano 
sive  concilio  adscriptus. 

3.  Item  st.  et  ord.,  ut  qui  admitti  ad  concilium  petierit,  et 
ad  plura  sunragia  admissus  fuerit,  non|  prius  ad  sententiam  di- 
cendam  aggrediatur,  quam  consueta  juramenta  praestiterit :  quae 
ei  a  Decano  ante  admissionem  exhibebuntur  praevidenda. 

4.  It.  st.  et  o.,  ut  nullus  superioris  Facultatis  Doctor  ad  con- 
cilium  nostrae  facultatis  |  accedat  praeter  collegiorum,  in  quibus 
philosophia  legitur,  Rectores  et  praefectos,  qui  propter  studiorum 
philosophicorum  curamadhanc  facultatein  jusmerito  habere  debent. 

5.  It.  st.  et  o.,  ut  Decanus,  proposita  difficultate,  sententiain 
Magistrorum  praesentium  quaerat,  atque  ad  plura  suffragia  con- 
cludat:  ubi  vero  suffragiorum  fuerit  paritas,  alteri  parti  sunragio 
accedens  quaestionem  dirimat,  per  se  autem  nihil  concludat  aut 
innovet   citra  facultatis  consensum. 

6.  It.  st.  et  o.,  ut  quilibet  Magister,  qui  de  concilio  est,  et 
ad  id  vocatus  non  comparet,  authoritatem  contradicendi  non 
habeat  contra  conclusa  in  eadem  congregatione.  Hoc  autem  or- 
dine  in  Concilio  suffragia  sua  dabunt,  ut  antiquiores  in  eo  priores 
quoque  voces  et  locum  habeant,  nisi  facultas  duxerit  cum  ali- 
quibus  esse  dispensandum.  | 

Juramentum  admittendorum  ad  Concilium. 
Ego  N.  juro,   me  eam  retinere   et  usque  ad  finem  vitae  re- 
tenturum  fidem,  quam  S.  Romana  Ecclesia  Catholica  docet  juxta 


168      Batio  studiorum  et  institutiones  sckolasticae  Societatis  Jesu  III 


professionem  fidei  ex  decreto  Concilii  Tridentini  editam :  secundo 
me  non  permissurum,  quantum  in  me  erit,  ut  aliquis  in  nostra 
facultate  vel  ad  gradus  promoveatur,  vel  ad  nostrum  Concilium 
recipiatur,  qui  non  eandem  fidem  teneat  et  profiteatur:  tertio  me 
fideliter  sententiam  dicturum  in  concilio  rogatum  ad  facultatis 
nostrae  utilitatem  et  Universitatis  bonum:  quarto  me  non  da- 
turum  causam  dissensionis  inter  membra  nostrae  facultatis,  quae 
ea  perturbet1,  sed  quantum  in  me  erit,  pacem  inter  omnia  conser- 
vaturum:  |  quinto  me  non  secreta  revelaturum,  quae  mihi  a 
Decano  imperata  fuerint:  —  ita  me  Deus  .... 
Titulus  quartus. 
De  lectionibus  et  exercitiis  scholasticis. 

1.  Tametsi  in  septem  artibus  liberalibus  etiam  grammatica 
et  Rhetorica  numerentur,  attamen  artium  facultas  auctoritatem 
et  jurisdictionem  in  eos  tantum  exercebit,  qui  Logicae  et  philo- 
sophiae  dant  operam:  proinde  statuimus  et  ord.,  ut,  qui  istarum 
sunt  classium,  serio  his  scientiis  dent  operam,  quae  ipsis  propo- 
nentur. 

2.  It.  st.  et  o.,  ut  cursus  philosophiae  duobus2  annis  con- 
stet,  utque  illo  tempore  praelegantur  institutiones  Fonsecae,  jsagoge 
Logicae  cum  ipsa  logica,  physica,  Ethica  Aristotelis  et  Meta- 
physica.  |  Denique  nonnulla  ex  Mathematicis  disciplinis.  Neque 
ad  gradus  et  promotiones  admittantur,    qui  non  ista  audiverint. 

3.  It.  st.  et  o.,  ut  praeter  solemnes  pro  gradu,  de  quibus  in- 
fra,  disputationes,  toto  cursus  tempore  aliae  hebdomadariae  et 
menstruae  habeantur,  sive  privatae  sint  (ad  quas  nihilominus 
magistris  etiam  accedere  liceat),  sive  publicae;  nec  desint  repeti- 
tiones  aliaeque  scholasticae  exercitationes,  quas  Patres  S.  J.,  qui- 
bus  horum  studiorum  moderandorum  cura  incumbit,  judicabunt 
opportunas,    et  juxta  praescripta   suorum    superiorum    docebunt. 

Titulus  quintus. 

De  examine  et  promotione  Baccalaureorum, 

Licentiatorum   et  Magistrorum. 

Invitatio  Baccalaureandorum.     —  Qui  post  humani- 

orum3   Literarum    perceptam  |  cognitionem    in    phiiosophia    pro- 

1  Cod.  „perturkent". 

2  Eine  damals  ungewoknlicke  Ausnaknie  vou  deui  triennium  pkilos.  — 
Oder  sollte  „trikus"  zu  lesen  sein?  —  Ubrigcns  vgl.  im  4.  Bd.  1.  Teile  unsere 
Anm.  zu  1678. 

3  Cod.  „humanorum". 


Statuten  der  philos.  B*ak.  Trier.    1808. 


gressus  facere  coeperunt,  illi,  postquam  eruditioni  Lmeu 

dedenmt,   juxta  indulta   Pontificia  el    (' 

condecorandi  sunt ;  proinde,  gui  absoli  !  primi  i     philo- 

sophiae  gradum  (quem  Bai  calaureatum  yocamus)  aspir 

die,  qui  erit  N.  mensis  N.,  bora  prima  pomeridiana  ad  Colleg 

accedant,    seseque    futuro    examini    praesentent,    all  B 

Collegii  et  proprii  praeceptoris  testimoni". 

Invitatio    Baccalaureorum.     Decanus    et    I  ar- 

tium  philosophiae  Baccalaureis.  —  Quonlam  aunc  philosophiae 
Curriculum  a  Vobis  absolutum  est,  placuit  nobis  ad  Magi 
rum  ordinem  Vos  adscribere;  qui  anno  superiore  in  Baccalau- 
reos  estis  admissi:  quicunque  ergo  se  examini  sistere  volunt, 
crastino  die,  h.  e.  N.  N.  in  Collegium  conveniant  |  Hora  prima 
pomeridiana,  suique  Bectoris  et  praeceptoris  testimonium  <• 
sensum  ferant. 

1.  St.  et  o.,  ut  quot  annis  sub  finem  mense  N.  die  X.  ape- 
riatur  logicorum  examen  unum  pro  gradu  Baccalaureatus ;  alterum 
physicorum  pro  licentia  et  gradu  magisterii. 

2.  It.  st.  et  o.,  ut  mense  N.  die  N.  a  Decano  per  Pedellum 
vocetur  facultas  ad  electionem  Magistrornm;  cum  praefecto  et 
praeceptore  proprio  promovendos  examinent,  ad  Baccalaureatum 
admittant,  eisque  certum  ordinem  constitusnt:  quibus  proprius 
promovendorum  praeceptor  det  informationem  scripto  ordine,  quo 
singulos  judicentesse  collocandos,  diligentem  autem  dabuntoperam, 
ne  contra  Diplomata  Pontificia  et  Caesarea  quis  indignus  promo- 
veatur.  |  Tempore  vero  examinis  nulla  fient  jentacula,  merendae, 
aut  coenulae  vel  haustus. 

3.  It.  st.  et  o.,  ut  dissoluto  conventu  magistrorum  coram 
praefecto  et  examinatoribus  studiosi  omnes  examinandi  veniant, 
quorum  unus,  a  praeceptore  constitutus,  brevissima  oratiuneula 
suam  et  condiscipulorum  proponet  petitionem,  simulque  tradet 
Testimonium  Eectoris  Collegii  praeceptorisque  proprii,  quod  unum 
erit  commune  omnibus ;  si  forte  de  ullo  sit  quid  in  particulari  scri- 
bendum,   in  eodem  notabitur. 

4.  Ipso    die   examinis   vel  pridie   distribuet  praefectus 
minatoribus   singulis   materias    et  libros,    ex    quibus    examinent : 
erunt  autem  hi:   isagoge,  Logica,  categoriae,   de  interpretatione, 
Analytica,  Topica,  elenchi,  Catechismus. 

5.  Examinabunt  porro  candidatum  aperto  |  capite  sedentem 
in  scamno,  vel  stantem,  argiunentando  nonnunquam,  tamen  sae- 


1  70      Ratio  studioruui  et  iustitutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


pius  interrogando,  praesentibus  reliquis  Candidatis  vel  omnibus, 
vel  aliquibus,  ex  arbitrio  Rectoris  et  examinatorum. 

6.  Stat.  it.  et  o.,  ut  tam  in  examinando  quam  promovendo 
inter  candidatos  hic  servetur  ordo:  ex  vniverso1,  praeceptoris  ju- 
dicio,  deligantur  reliquis  doctiores,  qui  continuo  ante  examen  do- 
mum  abire  permittuntur,  relictis  examini,  qui  dubium  movere 
possint;  nec  rigorosum  hoc  examen  erit;  modo  capacitas  pro 
Baccalaureatu  innotescat.  alterum  Logicorum  examen ,  quod 
peracta  disputatione  finali  instituendum  est,  fiet  accuratius ;  sta- 
tuimus  enim  et  ordinamus,  ut  ex  vniverso  numero  judicio  prae- 
ceptoris  et  praefecti  sex  vel  etiam  pauciores,  si  numerus  sit  exi- 
guus,  doctiores  reliquis  selecti  examinentur  |  quidem  ordine  al- 
phabetico,  verum  in  promotione  inter  eos  ordo  conditionis  judicio 
examinatorum  et  praefecti  servetur,  in  reliquorum  vero  tam  exa- 
mine  quam  promotione  retineatur  ordo  alphabeti :  idque  constare 
debet  publice ;  tam  autem  in  ordine  constituendorum  sex  primo- 
rum,  quam  in  judicio  de  admittendis  et  rejiciendis  omnia  deci- 
dantur  ad  plura  sufrragia,  cum  praerogativa  praefecti,  si  paria 
sint. 

7.  It.  st.  et  o.,  ut  religiosi,  tametsi  cum  caeteris  examinari 
debeant,  cum  illis2  tamen  in  ordine  non  constituantur,  sed  extra 
ordinem  legantur,  nisi  aliter  eorum  praelatis  visum  fuerit,  et 
quamvis  nonnulli  discipulorum  forte  ad  gradum  promoveri  no- 
lint,  omnes  tamen  examinentur,  vel  in  Academia,  vel  in  scholis, 
similique  sententiarum  numero  et  pondere  decidatur,  an  physicam 
audire  possint.  | 

8.  It.  st.  et  o.,  ut  confectus  ordo  Baccalaureandorum  se- 
cundum  eruditionis  praestantiam  (ut  supra  n.  6.  dictum  est)  con- 
scribatur  et  typis  imprimatur,  et  nonnisi  ipso  promotionis  die 
sub  horam  sextam  afnxus  Gymnasii  valvis  vulgetur. 

9.  It.  st.  et  o.,  ut  in  Baccalaureorum  pro  licentia  examine, 
quod  ad  electionem  examinatorum,  privatas  interrogationes,  mo- 
dum  examinandi,  ordinem  ipsum  conscribendi,  conscriptumque 
sigillo  consignandi,  et  privatim  prius,  deinde  publice  admittendi 
attinet,  eadem  serventur,  quae  de  Baccalaureorum  promotione 
dicta  sunt,  nisi  quod  ex  universa  Philosophia,  librisque  omnibus, 


sc.  uumero.  —  *  Cod.  „illius". 


Statuten  der  philoi.  Pak.  Trier.     1«03.  171 


qui  in  scholis  fuere  praelecti,    sit  instituendum  examen   ringu- 

lorum  per  horam  vel  mediam. 

10.  It.  st.  et  o.,  ut  actus  Magisterii  celebritatem l,  Baccalaurei 
simul  eodem  die  |  cum  Magistris  promotionem  suam  accipiant, 
in  illo  nimirum  actu,  qui  quot  annis  scmel  de  more  facultatis 
solenniter  instituitur. 

11.  Pridie  diei  promotionis  affixis  ad  Collegii  valvas  hu- 
jusmodi  scedulis  invitantur  ad  Baccaiaureatum:  „Decanus  ei  fac. 
artium  philosophiae  studiosis  etc. ."  Formulam  v.  hoc  tit.  in  initio. 

12.  Invitatio  ad  licentiam  et  Magisterium:  „Decanus  et 
facultas  artium  philosophiae  Baccalaureis. .  ."  formulam  v.  boc 
tit.  in  initio. 

13.  St.  et  o.,  cum  promovendi  sunt  Baccalaurei  et  Licen- 
tiati  etlMagistri,  fiat  promotio  hoc  modo:  die  destinato  Pedrllus 
sceptrum  praeferens,  Decanus  et  promotor  (qui  erit  praefectus. 
si  fuerit  Magister  vel  proprius  praeceptori  epomide  philoso])hica 
utrumque  humerum  tegente,  veste  talari  indutus,  comitantibus 
Candidatis,  sc.  Baccalaureandi  longis  quoque  vestibus  spectabiles 
sint  et  decori,  (Baccalaurei  vero  epomidem  simul  gestent  e  bra- 
chio)  eo  ordine,  quo  impressi  sunt  in  catalogo,  e  Collegio  S.  Tri- 
nitatis  locum  promotionis  adeant:  ubi  promotor  conscendet  ca- 
thedram,  et  candidatis  in  inferioribus  subselliis  sub  majori  con- 
sistentibus  —  brevi  oratione  partim  actionem  dividet,  partim  in 
laudem  graduum  ac  promotionum  aliquid  dicet,  partim  candi- 
datos  modeste  emendabit,  et  ad  majora  excitabit. 

14.  Promotor  recitabit  de  philosophico  argumento  aliquo, 
et  pollicebitur,  se  eis  desideratum  honorem  impertiturum,3  post- 
quam  suae  specimen  doctrinae  doctis  Thesium  resolutionibus  co- 
ram  praesentibus  dederint. 

15.  Resolutis  Thesibus  promotor  dicit:  „nunc,  eruditi  Do- 
mini  Candidati,  cum  Magnifico  Rectori,  ipsa  Baccalaureatus  su- 
sceptione,  vos  subijcitis  [sic],  facta  jam  professione  fidei,3  |  jura- 
menta,  quae  hunc  gradum  concernunt,  facietis,  pedellus  nostrae 
Universitatis  in  verba  praeibit."  Pedellus  deinde  ex  scripto 
recitabit.  —  „Praeterea  jurabitis   1'! ,  quod  Magnifico  Rectori  ac 


1  Hier  sind  deui  Schreiber  des  Oodex  eiuige  Worte  eutfalleu. 
*  Cod.  „imperituruni". 

3  Professio  fidei  potest  lieri  ante  promotionem  in  loco  congruo.    (N  o  t  a 
C  o  d  i  c  i  s.) 


172      Ratio  studioruin  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Decano  facultatis  artium  in  rebus  licitis  et  honestis  obtempera- 
bitis  (addatur,  si  qui  sint  religiosi:  quatenus  per  vestros  superi- 
ores  et  statuta  licebit);  2°  quod  hujus  facultatis  et  academiae 
honorem  ac  dignitatem,  quantum  in  vobis  erit,  augere  studebitis, 
neque  vel  concilio  vel  auxilio  ei  ulla  ratione  incommodabitis ; 
3°.  quod  hunc  gradum  alibi  non  reiterabitis."  —  Tum  a  Pedello 
sceptrum  porrigetur,  supra  cujus  apicem  omnes  candidati  primores 
digitos  ponent. 

16.  Promotor  attacto  ab  omnibus  sceptro,  quod  a  pedello 
porrigetur,  et  super  cujus  apicem  omnes  |  Candidati  primores  di- 
gitos  ponent,  his  verbis,  nudato  capite,  Baccalaureos  pronun- 
ciabit : 

„Ego  N.  N.  Artium  Liberalium  ac  philosophiae  magister  auc- 
toritate  apostolica  et  caesarea,  mihi  per  facultatem  artium  com- 
municata,  Vos  ingenuos  et  eruditos  adolescentes,  examinatos,  ad- 
missos,  earundem  artium  liberalium  ac  philosophiae  Baccalaureos 
dico,  creo  et  in  hoc  celebri  conventu  palam  pronuncio,  vobisque 
omnem  potestatem  et  privilegia  ad  hunc  honoris  gradum  perti- 
nentia  concedo,  secundum  statuta  et  jura  hujus  et  reliquarum 
Academiarum :  in  nomine  P.  et  F.  et  Sp.  S.  Arnen." 

17.  Acclamatur  Baccalaureis  a  selectiore  juventute,  deinde 
promotor  sese  erigens  et  ad  suos  sese  convertens,  facta  primum 
professione  fidei,  ab  iis  juramentum  exiget  juribus  [P],1  quod  „Mag- 
nifico  |  Rectori,  Dom.  Cancellario  et  ipsius  procancellariis,  Decano 
item  facultatis  artium,  et  superiorum  facultatum  Lectoribus  debi- 
tum  honorem  et  reverentiam  exhibebitis,  operamque  dabitis,  ut,  ad 
quemcunque  statuni  perveneritis,  pro  ratione  temporis  et  loci 
bonum  facultatis  et  Vniversitatis  promovebitis ;  2°  quod  Magni- 
fico  Domino  Rectori  et  Dom.  Decano  Facultatis  artium  in  licitis 
et  honestis  morem  geretis,  quatenus  per  vestros  superiores  et  in- 
stitutum  licebit;  3^  quod  pacem,  concordiam  et  tranquillitatem 
Vniversitatis  et  facultatis,  et  maxime  consensionem  mutuam  tum 
quatuor  facultatum  tum  Ecclesiasticorum,  religiosorum  et  saecu- 
larium  defendetis ;  4°  quod  legitime  a  Decano  facultatis  requisiti 
fidele  testimonium  de  Baccalaureis  aliisque  hujus  facultatis  stu- 
diosis  dabitis;  5°  quod  gradus  istos  semel  |  susceptos  alibi  non 
reiterabitis."  —  His   juramentis   attactu  sceptri  (sicut  de  Bacca- 


1  WabrscbeinUch  „his  verbis",  oder  „juretis- 


Statuten  der  pliilo.s.  Fak.  Trier.     1608  L73 


laureis  dictum  est)  praestitis    promof<>r    aperto    capi 
in  pedes  promotionem  licentiandorum  auspicabitnr. 

Itaque  descendens1  e  cathedra,   praeeunte  Pedello,   Lic< 
tos    et    cancellarium    deducet,    eumque    rogabir,  concepti 
ut  his  Baccalaureis  a  facultate    artium    accurato  examine  di 
judicatis,  et  ipsi  jam  praesentatis    Licentiam  |  impertiri  digi 
consequendi  insignia   Magisterii. 

18.  Promotor    Baccalaureos    licentia    insigniendoe    ad 
Cancellarium  ire   jubet,    ibique    praesentes    in   honorem  S.  Sedis 
Apostolicae  se  in  genua   provolvere,   tum    conceptis  verbis  n 
bit  procancellarium,    ut   his   Baccalaureis  a  facultate  artiuii 
curato  examine  dignis  judicatis,    et   ipsi  jam  praesentatis  Licen- 
tiam  |  impertiri    dignetur  consequendi    insignia    Magisterii.    Pro- 
cancellarius  in  pedes  erectus   aperto   capite  his  verbis  Licentiam 
eis  concedet: 

Formula  Creationis  Licentiatorum.  —  n^S°  N.  N.  Universa- 
lis  studii  Trevirensis  Procancellarius,  authoritate  Dei  Omnipo- 
tentis,  beatorum  Apostolorum  Petri  et  Pauli,  sanctae  sedis  Apo- 
stolicae  et  sacrae  Caesareae  Majestatis  mihi  (si  fuerit  ProcancelJa- 
rius,  addet:  per  clementissimum  et  Reverendissimum  Episcopum 
nostrum  Trevirensem  Cancellarium)  concessa  vobis  ingenuarum 
artium  et  philosophiae  Baccalaureis  ad  hunc  gradum  examinatis, 
approbatis,  et  mihi  a  senatu  philosophiae  praesentatis  impertior 
licentiam  Magisterii  insignia  in  eadem  artium  facultate  petendi 
et  accipiendi,  publice  legendi,  docendi,  disputandi,  et  omnes  alios 
actus  Magistrales  exercendi  hic  et  ubique  iocorum,  cum  ea  prae- 
stiteritis,  quae  ad  hanc  pertinent  solemnitatem :  in  nomine  P.  et 
F.  et  Sp.  S.  Amen". 

Promotor  deinde  actis  breviter  D.  Cancellario  gratiis,  pro- 
motionem  Magisterij  auspicabitur.  Facto  signo  crucis  |  sic  ordi- 
atur : 

„Quia  mihi  alma  facultas  artium  vires  suas  in  hac  promo- 
tione  commisit,  aequum  est  ut  ejus  voluntati  respondens  vobis 
Dominis  Licentiatis  honores  conferam.  Ego  igitur  N.,  ingenua- 
rum  artium  et  philosophiae  Magister,  vos  Dominos  Licentiaros 
huc  ex  inferioribus  subselliis  ad  me  [in?]  superiorem  cathedram 
voco,  ut  ex  discipulorum    numero  egressi  de  sublimiore  loco  do- 


1  De  facto  promotor  manet  in  cathedra  Btans,    (Nota  Codicia.) 


174        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

ceatis,  aliisque  tanquam  in  monte  constituti  vita  et  moribus  prae- 
luceatis,  et  de  Cathedra,  cujus  jam  vobis  possessionem  trado,  ar- 
tes  et  philosophiam  ex  officio  doceatis:  ascendite  igitur  huc  or- 
dine  vestro  omnes  et  Cathedrae  philosophicae  possessionem  ac- 
cipite."  —  „Accipite  hunc  Librum  philosophicum  clausum,  ut 
philosophiae  mysteria  non  temere  promulgetis,  sed  magna  pru- 
dentia  et  discretione  ad  ingenium  auditorum  vos  accommodetis, 
memores,  vos  ea  conditione  in  posterum  esse  debere,  ut  et  sine 
Libro  alios  erudire  possitis;  non  enim  satis  est  Titulus  Magi- 
sterij,  nisi  etiam  eruditio  respondeat,  accipite  |  eundem  librum 
apertum,  et  artes  omnes  liberales  ipsamque  philosophiam  tra- 
dendi  potestatem  habete".1  —  „Induimi2  Epomidem,  quae  utrum- 
que  humerum  vestrum  tegat  in  locum  pallii;  quod  enim  veteres 
philosophos  et  maxime  Christianos  gestare  solitos  accipimus,  qui 
ornatus  vos  monebit  gravitatis,  constantiae,  moderationis  omnis- 
que  virtutis,  ut  non  solum  habitu,  sed  etiam  moribus  et  doctrina 
vos  philosophos  praestetis.  mementote  autem,  longe  praestantius 
esse  ornare  insignia,  quam  ornari  ab  insignibus". 

„Accipite3  pronubum  sapientiae  anulum,  per  quem  perpetuo 
ac4  indissolubili  nexu5  sapientia  vobis  desponsatur,  inserite  illum 
in  digitum  et  dicite  illud  Sapientiaet[8,2] :  hanc  amavi  et  exqui- 
sivi  a  juventute  mea,  et  quaesivi  sponsam  eam,  et  amator  factus 
sum  formae  illius". 

„Accipite    hunc  pileum,   quem  vestris  capitibus  impono,  ut 

omnes  sentiant,  vos  manu  missos  et  a  diuturna  discendi  audien- 

dique  servitute  ad  pileum  vocatos,  qui  vobis  esto  ad  instar  Lau- 

reae,    quae    victoribus    post    labores   praemii  loco  dari  solet;  est 

autem  caerulei  coloris,    ut    in  posterum  florida  vita  suavem  pie- 

tatis  et  eruditionis  odorem  ad  omnes  longe  diffundatis". 

Formula  promotionis, 

ad  quam  et  promotor  et  promovendi  stabunt  erecti 

et  apertis  capitibus.  | 

Quod  igitur  Deus  0.  M.  omnesque  coelites  bene  ac  felici- 
ter  vobis  evenire  jubeant.  —  Ego  N.  N.,  artium  Liberalium 
et  philosophiae    Magister    et   sacerdos,    authoritate    sanctae  sedis 


1  Cod.  Jiabere".  —  *  Cod.  „judicamini". 

3  Dieses  alinea  ist  auf  dem  Rande  des  Codex  von  deraelbeu  Hand  nach- 
getrageu. 

*  Codex  rad".  —  *  Cod.  „vexu". 


Statuten  <ler  philos.  Fak.  Trier.     1603.  1  ,  6 


Apostolicae  et  sacrae  caesareae  Majestatis,  mihi  per  facult 
artium  communicata,  vos  bonarum  artium  Licentiatofl  paulo  ante 
nominatos,  et  sic  insignibus  Magistratibus  a  me  ornatos  —  dico, 
creo,  facio,  et  in  hoc  publico  Doctorum  virorum  consessu1  pro- 
nuntio  earundem  artium  Magistros  et  Doctores,  dans  vobis  po- 
testatem  cathedram  ex  officio  ascendendi,  philosophiam  et  inge- 
nuas  disciplinas  docendi,  disputandi,  caeteraque  omnia  praestandi, 
hic  et  ubique  locorum,  quae  hunc  gradum  concernunt ;  omniaqne 
privilegia  et  praerogativas  ad  hunc  gradum  pertinentes  vobis 
concedo,  caeteraque  demum,  quaecunque  jura  cum  hac  dignitate 
secundum  hujus  et  aliarum  Academiarum  decreta  conjuncta  snnt, 
vobis  impertior:  in  nom.  P.  et  F.  et  Sp.  S.  Amen.  — 

„Nunc  igitur  hic  mecum  considete,  et  tanquam  novi  Doc- 
tores  de  cathedra  aliquid  dicere  incipite". 

Unus  ex  novellis  magistris  brevi  oratiuncula  suo  et  snornm 
commilitonum  nomine  promotori  pro  collatis  insignibus  et  pro- 
motione  gratias  aget. 

Tunc  vel  idem  vel  alius  recens  promotus  quaestionem  phi- 
losophicam  tractet  in  utramque  partem,  quam  sic  breviter  dia- 
cussam  proponet  alius  ex  senioribus  magistris,  qui  Epomitlo 
indutus  de  scamno  laterali  circa  medium  scholae  post  Doctores 
eandem  determinet  breviter,  quo  etiam  alteri,  si  tempus  ferat, 
dari  possit  dicendi  locus. 

Ut  aliquod  sit  incitamentum  auditorum,  licet  aliquoties 
Cantiienam  Musicam  interponere,  et  inter  canendum  praesentibus 
chirothecas   distribuere. 

Promotionem  concludet2  Promotor  gratiarum  actione,  quam 
erectus  et  aperto  capite  aget  cum  promotis  imprimis  Deo,  Beatae 
V.  omnibusque  Sanctis,  deinde  praesentibus  omnibus,  cum  ordiue 
et  pro  dignitate  sua. 

Quibus  absolutis  pueri  aliquot  ornati  carminibus  |  celebra- 
bunt  promotos,  et  vel  musicus  vel  tubarum  concentus  aderit, 
dum  de  catliedra  descenditur  et  ex  Academia  exitur. 

Praecedet  Pedellus  cum  sceptro.  primus  [promotus?]  Univer- 
sitatis  medius  incedat  tecto  capite  inter  primum  praelatum  aut 
doctorem,  qui  adfuerit,  et  promotorem,  secundus  et  tertius  et 
consequentes  alii  claudant  sinistram  aliorum  Doctorum  seu  Doini- 
norum:  Baccalaurei  post  omnes  Magistros  apertis  capitibus,  epo- 

1  Cod.  „coucessu."  —  s  Cod.  ..iuilutlet." 


176       Katio  stuctiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  iJI 

midem  brachio  gestantes  sequentur.  ibitur  ad  templum,  ubi  solen- 
niter  decantato  Hymno:  Te  Deum  laudamus  domum  dis- 
cedetur. 

Titulus    sextus. 
De  his,  qui  extra  tempus  promoventur. 

1.  St.  et  o.,  ut  non  solus  facile  quis  permittatur  extra 
tempus  promoveri,  nisi  vel  religiosus,  vel  vir  gravis,  cui  ob  causas 
magui  momenti  concedetur:  in  Baccalaureatu  facilius  dispensari 
poterit. 

2.  Item  st.  et  o.,  ut  qui  aliunde  venit  in  hac  Academia  ad 

gradus    promovendus,    sive    cum  | l   exteris,    sive    extra 

tempus  studii  implevisse,  qui  ad  eos  gradus  requiruntur;  in 
quibus  erit  diligenter  examinandus,  additis  disputationibus,  de 
quibus  superius. 

3.  It.  st.  et  o.,  ut  in  extraordinariis  promotionibus  eaedem 
serventur  caeremoniae  et  ritus,  qui  in  solenni;  sufficiet  tamen  in 
scholis  praeter  discipuios  praesentia  Decani  vel  professorum 
gymnasii.  Monachis  autem  Cucullo  utentibus,  neque  in  solemni 
promotione,   neque  in  extraordinaria  detur  Epomis. 

4.  It.  st.  et  o.,  si  quis  gradum  licentiae  obtinere  solum 
velit,  id  ei  permittatur,  atque  tum,  praeter  orationem  promotio- 
nis,  consueta  juramenta  cum  fidei  professione,  praesentationem 
D.  Cancellario,  promotionem  ipsam  et  gratiarum  actionem,  nihil 
fiat. 

5.  It.  st.  et  o.,  ut,  si  quis  prius  Licentiatus,  qui  hic  vel 
alibi  promotus,  petat  magisterii  insignia,  is  cum  reliquis  promo- 
veri  possit,  actum  suum  incipiens  post  aliorum  Licentiam,  quos 
omnes,  si  alibi  promotus  fuerit,  sequetur ;  si  vero  hic,  praecedet. 

6.  Si  autem  quis  extraordinarie  Magisterii  gradum  petat, 
post  orationem  promotoris,  quaestio,  in  utramque  partem  dis- 
cussa,  ei  proponetur  determinanda:  tum  sequetur  insignium  col- 
latio  et  promotio,  denique  quaestionis  a  magistro  determinatio 
demum  gratiarum  actio. 

Titulus    septimus. 

De  admissione  eorum,  qui  alibi  promoti  sunt. 

1.  St.  et  o.,  ut  nullus  alibi  promotus  Baccalaureus,  Licen- 

tiatus    vel    Magister  hic  recipiatur,  nisi  et  promotum  se  esse  et 

honeste  vixisse  legitimo  testimonio  docuerit,  et  fidei  professionem 


1  Hier  scheint  im  Cod.  einiges  ausgefallen  zu  sein. 


i 


Statuten  fler  philos,   Fak.  Trier.     1603.  177 


juxta    decreta    Concilii   Tridentini    editam    fecerit,    et  jnramenta 
omnia  sui  gradus  hujus  nosfcrae  f acultatis  praestiterit ;  infamibuB, 

Apostatis,  a  religione    aliqua    dimissis    vel   ejectis,    nt    initi( 
dictum,  nullus  locus  est. 

2.  It.  st.  et  o.,  ut  hujusmodi  Baccalaureus,  Licentiatus  ant 
Magister  hoc  modo  receptus  in  loco,  disputationibus.  respoi 
nibus,  suffragiis  et  aliis  omnibus  privilegiis  sequatur  sui  gradus 
homines  ante  receptionem  ipsius  sic  promotos,  aut  ad  promotio- 
nem  admissos :  praecedet  vero  eos,  qui  post  |  ipsius  susceptionem 
ad  eundem  gradum  promoti  aut  admissi  fuerint. 

3.  It.  st.  et  o.,  ut  alibi  promoti  tempore  suae  receptionis 
ea  jura  solvant  facultati  et  pedello,  quae  tempore  suae  promo- 
tionis  ad  eundem  gradum  solverunt  nostri. 

4.  It.  st.  et  o.,  ut,  si  quis  alibi  promotus  adConcilium  facul- 
tatis  admitti  velit,  id  ei  liceat,  dummodo  annus  cum  dimidio  a 
sua  promotione  fuerit  evolutus,  et  vel  ordinarie  profiteatnr  in 
hac  Academia  vel  generalem  actum  de  tota  philosophia  celebret, 
sicut  superius  tit.  6.  est  dictum. 

Titulus   octavus. 
De  juribus. 

1.  It.  st.  et  o.,  ut  Baccalaureandi  solvant  14  Capitella:  quo- 
rum  pars  media  datur  professori  pro  sumptibus  faciendis,  ex 
altera  media  fisco  facultatis  numerantur  capitella  tria,  totidem 
facultati,  medium  capitellum  pro  usu  Epomidis,  et  medium 
Pedello. 

2.  It.  st.  et  o.,  ut  licentiandi  sive  magistrandi  Divites  et 
Mediocres  solvant  4  imperiales,  duo  numerantur  |  Professori  pro 
faciendis  sumptibus,  4  capitella  fisco  facultatis,  totidem  facultati, 
medium  Capitellum  Pedello,  et  medium  capitellum  pro  usu  pilei:  — 
pro  pauperibus  tam  Baccalaureandis  quam  Magistrandis  ex  pecunia 
professori  assignata  datur  medium  capitellum  Pedello. 

3.  It.  st.  et  o.,  ut  Baccalaurei,  Licentiati  et  Magistri  alibi 
promoti  solvant  tantum  jura  facultatis  et  Pedelli. 

4.  It.  st.  et  o.,  ut,  qui  extra  tempora  examinari  velit,  jura 
fisci  solvat ;  et  Pedello  solvat,  ut  alii. 

5.  It.  st.  et  o.,  ut,  qui  extra  tempus  promoveri  volet,  det 
fisco  facultatis  et  Pedello  ut  reliqui,  Domino  autem  Cancellario 
florenum  in  auro. 

6.  St.  et  o.,  ut  examinatores  ab  his,  qui  examinantur,  nihil 
omnino  accipiant. 

Monumeuia  Germaniae  Puedagogiea  IX  1» 


178      Ratio  studiorum  et  iustitutiones  scholasticae  Societatis  ^esu  III 

7.  It.  st.  et  o.,  ut  in  disputationibus  pro  gradu  pedello  a 
singulis,  exceptis  pauperibus,  numeretur  medium  Capitellum. 

8.  It.  st.  et  o.,  ut  hi,  qui  sunt  de  S.  J.,  et  religiosi  Mendi- 
cantes  nihil  cuiquam  numerent,  sed  iis  gratis  omnia  fiant,  quando- 
quidem  ipsi  etiam  omnia  pro  instituti  sui  ratione  gratis  praestant, 
juri  suo  in  qualibet  pecuniarum  distributione  cedentes,  similiter 
quos  constat  |  esse  veros  pauperes  nihil  numerent,  nisi  Pedello. 

9.  It.  st.  et  o.,  ut  Decano  pro  laboribus  sui  officii  pro  anno 
uno  numerentur  a  facultate  artium  quatuor  imperiales,  et  duo,  si 
promoveat,  Pedello  vero  quatuor. 

10.  It.  st.  et  o.,  ut  in  aerario  facultatis  pauciores  quidem, 
sed  non  plures,  quam  viginti  iloreni  asserventur,  pecunia  alia, 
quae  ex  Collationibus  superabit,  aut  distribuatur  in  usus  pauperum 
studiosorum,  aut  conferatur  in  Ornatum  Academicum  aut,  si  volet 
facultas,  aliquando  in  praemia  studiosorum. 

11.  It.  st.  et  o.,  ut  sumptus,  qui  futuri  sunt  in  promotione 
Magistrorum  in  Chirothecis,  Musicis,  Tubicinibus,  symphoniacis, 
catalogis,  carminibus  et  simili  ornatu  ante  eorum  admissionem 
diligenter  prospiciant.  Rector,  praefectus  et  praeceptor  atque  [.  .  .] 
aequaliter  in  singulos,  qui  sunt  solvendo,  partiantur,  —  qui  vero 
exigendae  pecuniae  praesunt,  eodem  tempore  et  hanc  et  alteram, 
quae  fisco  debetur,  colligant.  quod  supererit  detur  panperibus; 
quod  deerit  suppleatur  ex  aerario.  si  quando  in  examine  cale- 
faciendum  sit  Hypocaustum,  similiter  ex  fisco  solvantur  impensae. 

Pro  copia  cum  originali  collationata 
J.  P.  Kolscheidt  notarius  et  Consistorij  actuarius.  m.  pr. 


Wirzburger  Lektionskatalog  von  1H04.  17'.' 


Nr.  69. 

Altester  noch  erhaltener  Wirzburger 
Lektionskatalog  aus  dem  J.  1604. 

(bei  von  Wegele,  II,  p,  225  sq.) 

Wir  iibergehen  die  juristischen  und  medizinischen  Lektionen,   flic  nicht  von 
Jesuiten  gegeben  wurden. 

Index 

librorum,    quos  hoc   anno   Domini  MDCIV  in   academia  Wirce- 
burgensi  professores  (quatuor  facultatum)  docebunt. 

In  theologia 
per  tertium  curriculi  annum. 

Hora  septi7iia:  Torianus  Masionus,  e  S.  J.,  s.  theologiap 
doctor,  ex  tertia  parte  Thomae  qq.  de  sacramentis,  de  baptis., 
confir.  et  eucharist. 

Hora  octava:  Petrus  Rostius,  S.  J.,  s.  theologiae  doctor, 
ex  prima  secundae  d.  Thomae  9.  17  et  sqq. 

Hora prima post  meridiem :  ChristophorusMarianus 
ecclesiae  s.  Joh.  in  Novamonast.  (Neumunster)  canonico.  s.  theo- 
logiae  d.,  ex  theologia  morali  casus  conscientiae,  qui  contiugunt 
circa  praecepta  decalogi. 

Hora  secimda:  J  o  h  a  n  n  e  s  P  e  r  n  o  t  u  s  ,  S.  J.,  s.  theologiae 
doctor,  Hebraicam  grammaticam  Eoberti  Bellarmini  necnon 
psalterium  Davidicum. 

In  philosophia. 
Hora  octava  ante  et  secunda  post  meridiem  docebuntur: 
In  Metaphysica:  Aristotelis  libri  3  de  anima,   et  ejus- 
dem  metaphysica  a  r.  p.  Petro  Hepen; 

In  Physica:  Aristotelis  libri  physicorum  de  coelo,  de 
ortu  et  interitu,  necnon  meteor.  a  r.  p.  Joanne  Kesselio; 

In  Logica:  Petri Fonsecae  institutiones  logicae,  Porphyrii 
isagoge  ad  logica  Arist.  a  r.  p.  Heinrico  Rotthausen; 

In  ethicis  et  mathematicis:  ethica  Arist.  ad  Nicho- 
machum;    Euclidis    elementa;    Clavii    arithmetica;    Joannis    de 

12* 


180     Ratio  studioram  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Sacrobusco  sphaera,  necnon  geographia  Glareani  a  r.  p.  Simone 
Sieb.1 

In  singulis  quoqne  facnltatibus  erunt  disputationes  tam  pu- 
blicae  quam  privatae  studiosorum  utilitati  inservientes. 

Wirceburgi  excudebat  Georgius  Fleischmann  MDCIV. 


Memorialien  des  Visitators  Theodor  Busaus 
fiir  das  Mainzer  Kolleg 

vom  April  1604  u.  Jan.  1605. 
(Archiv.  Grerm.  XIII.  N.  n.  2.  sine  pag.) 

Nr.  70. 

a.  Memoriale  relictum  P.  Rectori  Moguntino  in  Apr.  1604. 

1.  Fratres  nostri  Philosophiae  studiosi  qualibet  hebdomada 
habeant  unam  domesticam  repetitionem  pridie  diei  recreationis, 
hora  quinta  pomeridiana,  praesente  ipsorum  praeceptore,  quolibet 
uero  mense,  die  aliquo  festo  a  P.  Rectore  aut  praeceptore  desi- 
gnando,  disputationem  sesquihora,  cui  intererunt  studiosi  Theolo- 
giae,  e  quibus  etiam  unus  aut  alter  designabitur,  qui  argumentetur 
cum  uno  aut  altero  e  Philosophis. 

2.  Academia  similiter  Hebraea  pridie  diei  recreationis  habea- 
tur,  cum  illa  diebus  dominicis  impediatur  per  catechismos  et  alia 
exercitia  Theologorum. 

3.  Theses  Theologicae  in  forma  libelli  non  edantur,  nisi 
cum  disputandum  est  pro  licentia:  reliquis  disputationibus  vel 
scribantur,  vel  edantur  in  folio  patenti:  ne  et  praeceptores  nimio 
labore,  et  disputantes  nimio  sumptu  grauentur. 

4.  Etiam  Philosophiae  praeceptores  adsint  discipulis  suis  in 
templo,  vt  maiore  et  ipsi  modestia  in  sacris  versentur :  ne  autem 
maiorem  temporis  iacturam  faciant,    permittitur  illis,    ut  ibidem 

1  Der  Fiirstbisch.  Friedr.  Karl  von  Bamberg  und  Wirzburg  verordnete, 
dais  an  der  Univ.  zu  Wirzburg  fortan  Yortriige  tiber  Geographie  gehalteu 
werden  sollten  und  gab  daher  dera  P.  Niederndorff  S.  J.  eine  Gehaltszulage  von 
jahrl.  50  Thaler.     Die  Stiftungsurkunde  s.  bei  Dr.  von  Wegele,  II,  p.  355. 


P.  Busaus  fUr  daB  Maiuzcr  Kolle^.  1604/6.  Iftl 


absolutis  paruis  horis  faciant   examen    conscientiae,    et    tem: 
examinis  communis  deinde  in  cubiculis  studeant. 

5.  Non  decet,  ut  populi  tumultum  et  turbam,  quando  oomoe- 
diae  aut  dialogi  exhibendi,  nostri  impediant  accincti  baculis: 
sed  pro  hac  re  utaturP.  Rector  opera  robustorum  aliquot  sfodio- 
sorum. 

6.  Si  tempore  ordinariae,' confessionis  studiosorum  aliquis  e1 
confessariis  absit,  et  sodales  alium  non  libenter  adeant,  permittatur 
illis,  ut  differant  confessionem  in  diem  Sabbathi;  maneant  nihi- 
lominus  cum  reliquis  in  templo,  quamdiu  manere  debebant  in 
schola2,  quod  de  iis  etiam  intelligendum,  qui  primo  loco  confi- 
tentur,  nisi  P.  Rector  aliquando  dispenset  propter  nimiam  frigoris 
acerbitatem. 

7.  Dicitur  esse  magnus  defectus  in  scholis  circa  catechismum, 
quod  a  paucis  memoriae  mandetur;  attendet  Praefectus  studiorum 
diligenter,  ut  id  emendetur :  in  suprema  autem  G-rammaticis  nihil 
in  posterum  in  explicatione  catechismi  dictetur. 

8.  Quando  sacrum  in  templo  nostro  canitur,  eidem  et  con- 
cioni  intersint  supremae  G-rammaticae  discipuli,  vt  tanto  commo- 
dius  ad  sacram  communionem  se  parent,  quam  illis  diebus  solent 
obire. 

9.  Attendet  P.  Rector  diligenter  ad  rationes  conuictus,  quando 
semestres  dantur,  et  P.  Regens  in  menstruis,  ne  tam  graues  erro- 
res  amplius  committantur,  qualesin  rationibus  ab  vltima  visitatione 
deprehenduntur,  et  ne  quid  ascribatur  rationibus  conuictorum,  quod 
minus  decet,  subinde  et  eas  inspicietP.  Rector  in  libro  rationum. 

Theod.  Busaeus. 

No.  71. 

b.  Memoriale  relictum  R.  P.  Rectori  Moguntiuo 

A°.  1605  in  Januario. 

6.  Qui   examinandi   pro    studio    theologico    huc   mittuntur, 

etsi  in  tota  philosophia  examinari  debeant,    praescribetur  tamen 

illis  vna  materia  certa  in  Logica,    altera    in   physica,    tertia    in 


1  Cod.  n.  per  lapsum  cal.  ,,a". 

*  Damit  die  Aufsicht  nicht  zu  viel  Personal  beanspruche,  da  in  der  ersten 
Zeit  der  Ges.  Jesu  in  Deutschland  grofser  Mangel  an  Mitgliedern  war. 


182       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


Metaphysica,  in  quibus  potissimum  se  parabunt.  Et  si  uolent, 
integer  minimum  pro  praeparatione  illis  concedetur  mensis, 
etiamsi  lectiones  Theologicae  citius  inchoentur. 

Theod.  Busaeus. 


Nr.  72. 


Statuten  ftir  die  theologischen  Grade 
an  der  Universitat  Ingolstadt. 

1605. 

(Prantl.  II,  p.  359  sqq.) 

Statuta  facultatis  theologicae  [S.  J.]  de  proinovendis 
in  s.  theologia  et  promotionum  sumptibus. 

Anno  domini  miilesimo  sexcentesimo  quinto,  mensis  Nov. 
die  septimo,  inclyta  facultas  theologica  receptis  et  antiquis  maio- 
rum  decretis  et  institutis  insistens,  et  pleraque  ex  iis  innovans 
et  confirmans,  haec  de  promovendis  in  s.  theologia  et  promotio- 
num  sumptibus  statuta  in  posterum  serio  et  constanter  observanda 
consentientibus  votis  et  suffragiis  constituit. 

1.  Ne  quis  ad  ullum  in  theologia  gradum  unquam  promo- 
veatur,  nisi  cuius  vita  morumque  honestas  aut  iam  antea  sufn- 
cienter  sit  perspecta,  aut  sufficiente  testificatione  fiat  comprobata. 

2.  Ut  ad  baccalaureatum  biblicum  in  theologia  nemo  pro- 
moveatur,  nisi  qui  biennium,  ad  baccalaureatum  formatum  sive 
sententiarium  nisi  triennium,  ad  licentiam  sive  doctoratum  nemo 
nisi  saltem  quadriennium  integrum  (quo  nimirum  tempore  scho- 
lasticae  theologiae  cursus  peragitur)  post  absolutum  philosophiae 
cursum  in  ordinariis  sacrae  theologiae,  tam  positivae  quam  scho- 
lasticae,  lectionibus  omnibus  audiendis  cum  debita  assiduitate 
posuisse  fuerit  comprobatus.  Item  ut,  si  quis  ex  studiosis  unam 
fortasse  tantum  scholasticae  theologiae  praelectionem  audiverit, 
is  in  testimonio  pro  eo  quidem  tempore  non  simpliciter  et  ab- 
solute  theologiae  studuisse,  sed  cum  restrictione  unum  aut  alterum 
in  theologia  professorem  audivisse  dicatur. 

3.  Ut  ad  baccalaureatum  nemo  promoveatur,  nisi  qui  aut 
in  hac  academia  publicas  theses   e  theologia  cum  notoria    satis- 


Statuten  fflr  die  theoL  Grade  in  [ngolgtadt.    1606.  1^3 


factione  defenderit,   aut  saltem  per  horam   <-x  auditi 

diligenter  fuerit   examinatus.     Ad   licentiae   vero   grachu 

nisi  qui  similiter  aut  publice  ex  universa  fch<  iu    hac   aca- 

demia  fcheses  cum  eadem  satisfactione   defcnderit,    aut    cerb 

universa  theologia  (materiis  ipsis  ex  libris  quatuor  Magistij 

tentiarum  pridie  per  decanum,    uti    fieri    solet,    sorte    asf 

per  duas  horas  minimum  serio  et  accurate   Bxaminatus  sufxiciene 

debitae  eruditionis  documentum  ediderit.    Vesperiae1  quoque  pri- 

die  do^toralis  promotionis  cum  solemnitatibus  consuetis  retineantur. 

4.  Ut  nullus  ad  ullum  gradum  in  theologia  promoveatur? 
nisi  qui  post  absolutum  philosophiae  cursum  ad  philosophici  ma- 
gisterii  gradum  promotus  fuerit,  nisi  forte  ex  gravi  oausa  quoad 
actualem  ejusmodi  gradus  perceptionem  per  facultatem  cum  ali- 
quo  fuerit  dispensatum. 

5.  Ut,  si  qui  facultati  forsitan  ignoti  ex  aliis  locis  aspirent, 
decanus  facultatis  pro  tempore,  aut  quem  ipsi  patronum  sibi  e 
facultate  delegerint,  prius  in  eorum  doctrinam  studiique  theolo- 
gici  tempus  ac  mores  diligenter  inquirere,  atque  ea  de  re  facul- 
tatem  informare  teneatur,  ilHsque  etiam  per  litteras  non  solum 
perscribere  singillatim  ea,  quae  tam  quoad  theologici  studii  diu- 
turnitatem  quam  quoad  doctrinam  et  mores  praecedentibus  sta- 
tutis  pro  petito  gradu  recipiendo  decreta  sunt,  sed  etiam  expresse 
denunciare,  si  quocunque  demum  ex  capite  ad  petitum  gradum 
inhabiles  fuerint  deprehensi,  eos  ad  gradum  eiusmodi  non  fore 
promovendos. 

6.  Quod  ad  promotionum  sumptus  attinet,  haec  de  singulis 
gradibus  iuxta  receptam  antea  consuetudinem  speciatim  consti- 
tuta  et  declarata  sunt.  Nimirum  ratione  utriusque  baccalau- 
reatus  candidatus  quilibet  numerare  tenetur  theologicae  facul- 
tati  15  florenos,  e  quibus  duo  ad  commune  facultatis  aerarium 
per  decanum  applicandi,  notario  1  floren.  30  crucif.,  pedello 
1  floren.  30  crucif.  —  Ratione  licentiae  facultati  quilibet 
18  florenos,  ex  qua  summa  tres  itidem  floreni  per  decanum  in 
commune  facultatis  aerarium  conferendi,  domino  procancellario 
duos  aureos  Rhenanos  sive  2  fl.  40  cr.,  notario  2  fl.  30  cr.,  pe- 
dello  2  fl.  30.  Praeterea  singulis  professoribus,  qui  pro  tempore 
sunt    de    facultate,    candidatus    quilibet    honorarii  muneris   loco 

1  Uber  Feier  imd  Prufvmg  am  Vorabende,  an  welcuesicb.  eiu  Vesporrnmk 
anschlofs,  s.  weiter  unten  Nr.  6. 


184      Ratio  studiorum  et  iustitutioues  scbolasticae  Societatis  Jesu  III 

rnittere  tenetur  unam  libram  sacchari.  Teneantur  quoque  ipso 
die  promotionis  expensas  consuetas  facere  in  celebrationem  missae 
et  oblationes  professorum  theologicae  facultatis,  qui  una  cum 
candidato  missae  intersunt  in  aede  sacra  B.  Virginis,  nisi  theolo- 
gicae  facultatis  iudicio  missa  intermittenda  videatur.  Eodem 
modo,  nisi  facultas  dispenset,  pro  consueto  more  danda  sunt 
bona  nova  in  stuba  academica  cum  vino  dulci,  saccharo,  omnibus 
academiae  professoribus,  item  studiosis  theologiae  et  aliis  pecu- 
liariter  invitatis.  Frugale  item  conviviolum  exhibendum,  ad  quod 
de  more  invitari  solent  magnifici  viri:  dominus  rector,  dom.  pro- 
cancellarius  dictique  domini  professores  de  facultate  theologica 
et  aliarum  facultatum  decani,  item  notarius  et  pedellus.  —  Ra- 
tione  doctoratus  theologicae  facultati  quilibet  candidatus  solvere 
tenetur  36  florenos,  e  quibus  4  floreni  aerario  per  decanum  appli- 
candi,  pro  insignibus  doctoralibus  facultatis  sumptibus  conser- 
vandis  quilibet  candidatus  aerario  facultatis  numerare  speciatim 
tenetur  1  fl.,  domino  promotori  seorsim  quisque  florenos  aureos 
Rhenenses  duo  sive  2  fl.  40  kr.,  notario  3  fl.  30.,  pedello  3  fl.  30  kr., 
templo  B.  Virginis  pro  pulsu  maioris  campanae  20  kr.,  organistae 
ibidem  15  kr.,  eiusdem  famulo  4  kr.,  ludimoderatori  15  kr.,  aedi- 
tuo  10  kr.,  eius  famulo  4  kr.,  musicis  sive  tibicinibus  civitatis 
vulgo  Stadtpfeiffer,  sive  unus  sive  plures  promoveantur,  dantur 
in  universum  quatuor  taleri  imperiales  sive  5  fl.,  tibicinibus 
supra  turrim  Mauritianam  unus  talerus  imperialis  sive  1  fl.  15  kr., 
pauperibus  urbis  leprosis,  et  qui  sunt  in  publico  nosodochio, 
more  consueto  2  fl.;  deinde  singulis  professoribus  theologis  a 
quolibet  una  libra  sacchari,  nisi  condonetur.  —  In  vesperiis,  dum 
a  promovendis  theologicae  theses  consueto  more  defenduntur 
(quas  candidatus  quivis  seorsim  suis  sumptibus  imprimi  curabit), 
dominis  professoribus  et  aliis  hospitibus  praesentibus  collatio  ex- 
hibenda  est  de  vino  dulci  et  saccharo,  aliis  vero  auditoribus  et 
studiosis,  praesertim  honestioribus,  dandus  ex  more  haustus  hono- 
rarius  vini  communis.  —  Ad  haec  in  ipsa  promotione  muneris 
loco  cuilibet  professori  facultatis  theologicae  dandus  a  quolibet 
candidato  unus  pileus  seu  birretum  sacerdotale  et  unum  par 
chirothecarum  pulchrarum,  ex  aliarum  autem  facultatum  pro- 
fessoribus  ceterisque  hospitibus  cuique  unicum  par  chirothecarum 
tantum,  sive  unus  sive  plures  promoveantur,  praeter  eas,  quae 
iactu  inter  auditores  disperguntur.  Faces  [Wachsfackeln]  etiam 
octo  aut  plures,  quae  et  in  actu  promotionis  luceant,  et  post  ad 


Statuten  fiir  «lie  theol.  Grade  iu  IngolftaAt.     L606. 

templum  et  hospitium  usque  praeluceant,  curandae.  Demum  ho- 
spiti  pro  convivio  et  annexis  iuxta  pactaetconventasatisiaci.il- 
dum  est.  Ad  actum  porro  et  convivium  invitandi  sunt  pr 
professores  universitatis  etiam  dominus  praefectus  nrbis,  itern  ali- 
qui  ex  collegio  patrum  societatis,  praeterea  parochus  ad  B.  Virg. 
et  regens  collegii  Georgiani,  item  aliqui  ex  senatu  ducali  et  diio 
ex  senatu  civico  cum  praetore  et  physico  civitatis,  duo  quoque  ex 
monasterio  patrum  franciscanorum,  theologus  demum,  qui  in  actu 
quaestionem  pro  more  resumpsit,  notarius  et  pedellus.  —  Alia  hac 
descriptione  non  contenta  norint  candidati  plane  arbitraria  esse,  ad 
quae  ne  proinde  a  quoquam  temere  compellantur,  etiam  decani 
facultatis  interventu,  sicuti  opus  erit,  curabunt. 

7.  TJt  candidati  statim  atque  ad  gradum  postulatum  admissi 
sunt,  ante  ipsum  videlicet  gradus  actualem  perceptionem,  pecu- 
niam  facultati  pro  ratione  suscipiendi  gradus  debitam  notario 
academico  numerare  teneantur,  qui  eas  postmodum  decano  facul- 
tatis  partim  inter  professores  aequaliter  distribuendas,  partim 
aerario  facultatis  iuxta  praescriptam  formam  applicandas  tradat. 

8.  Ut  pecunias  facultatis  (extra  censum  annuum,  quem  ab 
uno  constanter  administrari  convenit)  ordinarie  conservet  et  ad- 
ministret  pro  tempore  decanus  facultatis,  nullis  tamen  expensis 
maioribus  absque  facultatis  consensu  factis.  Qui  proinde  in 
libro  rationum  facultatis  ad  hoc  specialiter  designato  distincte 
annotet  non  solum  earum  pecuniarum  summam,  quam  a  priore 
decano  factis  rationibus  accepit,  sed  etiam  eam,  quae  deinceps 
durante  decanatu  eidem  facultatis  aerario  obtinget,  cum  expensis. 
Atque  in  electione  decani  aut  paulo  post  coram  facultate  ratio 
acceptorum  et  expensorum  more  veteri  habeatur. 

9.  Ut  curante  decano  posthac  festum  S.  Joannis  ante  portam 
latinam  [6.  Maji]  tanquam  proprium  facultatis  atque  simul  eius- 
dem  annuae  exequiae  cum  cantu  figurato,  organo,  oblationibus 
sepulcralibus  aliisque  appendicibus  solenniter  habeantur.  Ad  quam 
rem  si  annuus  facultatis  census,  qui  florenos  quinque  cum  dimi- 
dio  in  singulos  annos  conficit,  et  pro  tempore  consensu  facultatis 
a  domino  procancellario  colligitur  et  administratur,  non  suffi- 
ciat,  decanus  facultatis  ex  eiusdem  aerario,  quod  deest,  suppleat. 

Excerpta  et  transcripta  sunt  haec  statuta  ex  publico  et 
authentico  instrumento,  quod  anno,  ut  supra,  1605.,  sexta  die 
mensis  decembris,  super  iisdem  statutis  solemniter  erectum  maio- 
rique  sigillo  inclytae  facultatis    theologicae    munitum    atque    ab 


186       Ratio  studioruni  et  insti tutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

omnibus  eius  temporis  professoribus  de  facultate  concorditer  sub- 
scriptum  in  arca  facultatis  perpetuo  asservatur. 


Nr.  73. 


Memoriale  des  oberdeutschenVisitatorsP.Theodor 
Busaus  fiir  das  Dilinger  Kollegium. 

J.  1609. x 

(Arch.  Germ.  XIII.  N.  n.  1.  sine  pag.  —  Vom  Schulwesen  handeln  Nr.  6  ff.) 

Memoriale  Collegio  Dilingano  a.  R.  P. 
Visitatore  relictum  mense  Octobri.     Anno  1609. 

6.  Curandum  erit,  vt  discipuli  nostri  non  tantum  ex  prae- 
scripto  Academico  certis  temporibus  confiteantur,  sed  quolibet 
mense,  secundum  constitutiones  et  regulas  Societatis.  Et  ne  nimia 
multitudine  vno  die  obruantur  Confessarii,  ad  Confessiones  has 
ducentur  duae  inferiores  classes  propridie  festorum.  Monebit 
uero  tunc  Praefectus  Ecclesiae  Confessarios,  ut  mature  omnes 
praesentes   sint,  ne  cogantur  discipuli  diutius  expectare. 

7.  Ne  diebus  dominicis  et  festis  discipulis  Inferiorum  Clas- 
sium,  qui  ad  aulam  non  admittuntur,  sua  institutio  spiritualis  et 
cura  desit,  in  aliqua  schola  collecti  audient  et  ipsi  exhortationem 
ipsis  accommodatam  ab  aliquo  Praeceptorum,  per  mediam  circiter 
horam,  qua  absoluta  ducentur  ad  templum  nostrum  bini  et  bini, 
ut  sacrum  audiant. 

8.  Quia  visum  fuit  Patribus,  ut  centum  coronati,  quos  Re- 
verendissimus2  Eleemosynae  nomirie  quotannis  dare  solet,  templi 
usibus  applicentur,  committetur  horum  cura  Praefecto  Ecclesiae, 
vt  et  aliorum  20,  qui  alioquin  Ecclesiae  ex  censibus  debentur. 
Seruabitur  in  his  regula  29.  Praefecti,3  qui  de  ijsdem  acceptis  et 

1  Die  folgende  Urkunde  ist  dadurch  wichtig,  weil  sie  die  vollkommene 
Durchfiihrnng  der  Ratio  studiorum  an  der  Dilinger  Akademie  enthalt.  —  An 
der  Inkonsequenz  der  Schreibung  sind  nicht  wir  schuld. 

2  Heinr.  von  Knoringen,  Bisch.  von  Augsburg. 

*  Reg.  Praef.  Eccl.  29.:  „Cum  pecuniae  alicujus  momenti  summa  dabitur 
aut  colligetur.  eam  deponat  apud  Procuratorem  in  scrinio  aliquo,  cujus  clavem 
unam  Superior  habeat,  et  alteram  diversam  ipse  Praefectus". 


P.  Busaus  fur  Dilingen.     1«09.  \H7 


expositis  rationem  reddet,   et  librum  faciet,   in  quem   rfferantur 
nomina  benefactorum,  iuxta  regulam  30.  * 

9.  Vorachriften  flir  die  Sakristei  der  Kolleginmskirclie. 

10.  Ad  renovationem  studiorum  Professor  Scripturae  doce- 
bit  hora  8'!  feria  2.  6.  et  Sabbatho.  Casuum  feria  3.  4.  5.  Prio- 
ris  auditores  erunt  omnes  Theologi  Scholastici,  toto  quadriennio, 
non  nisi  alternis  haec  lectio  doceatur.  Posterioris  illi,  qui  iudicio 
P.  Rectoris  et  Praefecti,  ex  Religiosis  et  alumnis,  minus  apti 
erunt  ad  audiendam  Scholasticam.  Deinde  ex  Philosophis  illi 
Oonvictores  religiosi,  qui  ex  aliqua  causa  vigente  id  desiderabunt 
ipsi,  vel  ipsorum  Superiores.  Causa  tum  haec  approbanda  erit 
iudicio  P.  Rectoris.  Externi  eandem  frequentare  poterunt,  qui 
volent,  ex  eiusdem  consensu.  Hebraeus  Professor  docebit  feria 
2.  et  5.  a  media  2.  post  meridiem,  cuius  Auditores,  iuxta  re- 
gulam,  erunt  2.  anni  Theologi,  et  alii  posteriorum  annorum,  qui 
eam  ulterius  audire  desiderabunt. 

11.  Quae  hactenus  in  Canicularibus  tantum  habitae  sunt 
lectiones  Mathematicae  et  Ethicae,  in  posterum  iuxta  rationem  stu- 
diorum  fiant  ordinariae,  et  Mathematicae  quidem  pro  Physicis, 
Ethicae  pro  Metaphysicis,  habeantur  hora  8.  per  3  quadrantes.  In 
Logica  frequentiores  et  prolixiores  sint  repetitiones,  ut  et  hi 
tantum  temporis  in  schola  impendant,  quantum  priores.  ln  Ca- 
nicularibus  docebuntur  libri  Meteororum,  pro  Logicis  et  Physicis 
duo  primi  anno  priore,  postremi  posteriore;  et  singulis  hebdo- 
madis  erit  una  disputatio  ante  et  post  prandium.2 

12.  Disputationes  impressis  thesibus  sint  rarae.  Judicarunt 
Patres  sufficere,  ut  Logico  vna;  Physico  duae;  Metaphysico  tres 
permittantur.  Conandum  autem,  ut  ordinarie  duo  sint  defen- 
dentes  in  his  thesibus,  per  integrum  diem,  qui  tamen  diuersis 
illas,  diversa  exempla  dedicare  poterunt.  Sic  enim  parcetur  sum- 
ptibus,  et  p]ures  exercebuntur.  Ad  has  honoris  causa  conuenient 
omnes  Theologi  et  Philosophi.  Non  impedient  porro  hae  dis- 
putationes  ordinarias  menstruas,  sed  tantum  hebdomadaria-. 
Disputationes  menstruae  in  utraque  facultate  ordinarie  habeantur 
secundum  regulam,  praesentibus  tantum  auditoribus  cuiusque 
facultatis  eorumque3  Professoribus,  ijsque,  quos  iudicabit  P.  Rec- 

1  Reg.  30.:  „Librum  habeat,  in  quo  Eleemosynaruni,  quae  Eccleaiae  nsi- 
bus  dantur,  et  expensarum  ratioues  constent". 

2  D.  h.  vor-  und  nachmittags. 

3  Unsere  Hdschr.  „earumque". 


188     Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

tor,  eas  posse  cohonestare.     Philosophicis  thesibus  in  hac  dispu- 
tatione  addetur  vna  ex  Ethicis,  quando  P.  Rectori  videbitur. 

13.  Etsi  sufficere  videatur,  ut  theses  impressae  vnum  habeant 
folium  siue  patens,  siue  complicatum,  permittitur  tamen,  ut  una 
cum  inscriptione,  dedicatione,  et  carmine  duo  possint  haberi  folia, 
plura  non.  Philosophiae  uero,  non  vnam  tantum  complectantur 
materiam,  sed,  si  Logicae  sint,  ex  omnibus  partibus  iam  auditis 
sumantur.  Si  tamen  Physicae,  Metaphysicis  persuadendum  erit, 
ut  pro  honore  suo  ex  tota  Philosophia  theses  proponant.  Ne 
porro  sumptibus  grauentur  defendentes,  satis  erit  Theologo  exemplar 
thesium  impressarum  dare  singulis  condiscipulis  et  Metaphysicis : 
Philosophis  autem  sufficiet  dare  illud  suis  condiscipulis. 

14.  Ne  examen  pro  gradibus  philosophicis  extendatur  diu- 
tius,  et  plures  lectiones  impediat,  illi  soli  examinabuntur,  qui 
gradum  petunt,  pro  Baccalaureatu  vna,  pro  Magisterio  sesquihora. 
Qui  eum  non  petunt,  quaterni  examinabuntur  vna  hora  in  exa- 
mine  priore;  tres  sesquihora  in  posteriori.  Examinatores  erunt 
Praefectus  studiorum  majorum,  vel  Cancellarius,  Professor  pro- 
prius,  et  Ethicae  vel  Mathematicae.  Fiet  autem  in  posterum 
examen  pro  Baccalaureatu  ad  initium  renouationis  studiorum, 
ne  intermedio  tempore  lectiones  iterum  interrumpantur.  Cavebunt 
nostri,  propter  plures  causas,  ne  ex  gratia  ullos  promoueant, 
qui  ab  omnibus  in  examine  reijciuntur. 

15.  Conuiuium  in  Promotione  Magistrorum,  cum  sine  graui 
offensione  tolli  non  posse  iudicetur,  quantum  fieri  potest,  sit 
moderatum,  neque  extendatur  ultra  duas,  vel  summum  semitres 
[sesquitres]  horas.  Ad  hoc  non  mittantur  plures  ex  nostris,  quam 
quatuor  praeter  Cancellarium.  Tibicines  aliunde  non  vocentur, 
sed  sufficient  illi,  quos  Rev.mus-  in  turre  arcis  habet,  qui  prae- 
tereuntibus  Magistris  ad  Parochiam,  pro  aliquo  honorario,  tubas 
inflare  poterunt.  In  ipsa  promotione  adhibeatur  musica  solemnis 
et  consueta. 

16.  Visum  est  expedire  propter  difficultates,  quae  subinde 
oriuntur,  in  disputationibus  et  conuentibus  publicis  circa  sessiones, 
ut  antiquiores  Professores  eiusdem  gradus  in  qualibet  facultate 
primo   loco  sedeant,   reliqui  consequantur. 

17.  Catechismus  diebus  veneris  communis  erit  Philosophis 
et  Khetoribus.  Et  quia  hae  facultates  communiter  quatuor  annis 
absoluuntur,  etiam  catechista  eodem  tempore  conabitur  totum 
explicare  catechismum.  Explicabit  autem  aliquanto  fusius,  breuiter 


P.  Busiius  fiir  Dilingen.  1609.  ]  -'.< 

et  quodam  compendio  attingendo  ea,  quae  speetanl  ad  Contro- 
uersias  fidei,  ut,  si  quando  aliam  Theologiam  non  audiant,  &x  bac 
explicatione  Haereticis  occurrere,  et  aliquo  modo  satisfaoere 
possint. 

18.  Quemadodum  extraordinario  tempore  ad  schr.ka  admit- 
tendi  non  sunt,  nisi  qui  doctrinam  habent  scholae,  cui  deputantur, 
conuenientem,  ita  in  ordinario  examine  videndum,  ne  facile  fiat 
gratia,  et  ut  praescripto  in  libro  studiorum  modo  examen  fiat, 
et  in  Rhetorica  quidem  plures  sex  una  hora  non  examinentur, 
in  humanitate  octo,  in  reliquis  10.  Ac  proinde  examen  citius 
erit  inchoandum. 

19.  Declamationes,  quae  a  Rhetoribus  et  Humanistis  alterno 
habentur  diebus  Sabbathi,  non  ex  charta,  sed  ex  memoria  di- 
cantur,  ut  et  haec  exerceatur,  et  magis  apte  adhibeatur  actio. 
Carmina,  quae  ab  ijsdem  certo  anni  tempore  publice  affiguntur, 
non  a  solo  Praefecto,  sed  ab  altero  adhuc,  a  P.  Rectore  desi- 
gnando  censeantur,  non  permittantur  in  ijs  sumptus  nimij,  ac 
proinde  nec  Emblemata  plura,  sed  Rhetori  tantum  6  aut  7,  Hu- 
manistae  4  aut  5,  quorum  singula  non  excedant  precium  unius 
floreni;  Picturae  et  aliae  [res]  valde  moderate  in  his  affixionibus 
adhibeantur,  et  non  nisi  corona,  aut  quadrata  impressa,  aut  leuiter 
picta,  ne  maiori  sumptu  studiosi  grauentur. 

20.  Quotannis  in  primo  conuentu  Praeceptorum,  circa  stu- 
diorum  renouationem,  sequentium  memoria  a  P.  Rectoae  reno- 
uabitur: 

a.  Praeceptores,  etiam  humaniorum  literarum,  nullam  ha- 
bere  facultatem  communem  legendi  prohibitos  Poetas,  aut  alios 
libros  impuros,  nisi  in  particulari  a  P.  Prouinciali  eam  accepe- 
rint. 

b.  Quando  conceditur  facultas  legendi  commentarios  in  prae- 
dictos  libros,  tantum  concedi,  ut  in  illa  loca  legant,  qui  iam 
correcta  in  scholis  sunt  explicanda. 

c.  Studeant  conseruare  nomen  Societatis,  quod  hactenus 
cum  laude  obtinuit,  regi  ab  ea  Juuentutem  suaui  quadam  ratione, 
potius  propositis  praemiis,  et  honoribus,  ac  notis  ignominiae,  quam 
rigore  et  poenis. 

d.  Quando,  aliis  medijs  frustra  adhibitis,  ad  virgas  descen- 
dendum  erit,  memores  sint  honestatis  et  castitatis  religiosae,  nec 
patiantur  caligas  [braccas]  iuuenum  plus  deijci,  quam  uerberibus 
infligendis    necessarium:    ordinationis   etiam   R.  P.  N.  Euerardi 


190     Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

p.  m. ,  qua  prohibentur  plura,  quam  sex  verbera  infligere  pro 
ordinariis  discipulorum  culpis,  et  liaec  quidem  moderate.  Vbi 
maior  esset  culpa,  non  castigabuntur,  discipuli  sine  consensu  vel 
Superioris,  vel  Praefecti,  qui  iuxta  magnitudinem  culpae  prae- 
scribet  numerum  verberum,  eritque,  dum  executio  fit,  ipsemet 
praefectus  praesens. 

e.  Neminem  discipulorum  ab  ullo  nostrorum,  siue  in  scholis 
siue  in  Conuictu,  solum  puniri  posse,  nisi  peculiaris  vel  personae 
vel  delicti  esset  habenda  ratio,  iudicio  superioris  vel  praefecti,  et 
tunc  adesse  debere  4  aut  5  e  discipulis,  aut  duos  alios  e  nostris, 
praeter  eum,  qui  punit. 

f.  Qui  per  aetatem,  aut  aliam  ob  causam  caedi  non  possunt 
decenter,  aliis  poenis  afficiendos  esse,  quales  sunt  v.  gr.  sedere 
super  tabulatum,  stare  aliis  sedentibus,  detrudi  ad  locum  inferio- 
rem  2c:  quodsi  poenas  illi  subire  nolint,  malintque  abire,  dimit- 
tantur. 

g.  Adhibendam  esse  diligentiam,  ut  sermo  latinus  inter 
discipulos  vigeat,  neque  liceat  eis  libere  et  assidue  germanice 
loqui.  Hanc  ob  causam  nec  ipsi  praeceptores  cum  illis  germa- 
nice  loquentur,  nec  germanice  loquentes  audient,  etiam  in  Scholis 
grammaticae,  excepta  subinde  infima. 

h.  Non  licere  praeceptori  ulli,  sine  expressa  licentia  Supe- 
rioris,  ullum  discipulorum  solum,  quauis  de  causa,  in  schola  re- 
tinere  aut  alio  loco  priuato  clauso.  Quodsi  in  re  literaria  exer- 
cendus  quispiam  esset,  aut  in  sodalitate  occupandus,  adiungen- 
dos  esse  alios,  qui  simul  instruantur  aut  occupentur. 

i.  Cum  necessarium  sit,  ut  studium  graecum  floreat,  disci- 
pulos  ad  hoc  excitari  et  in  eo  exerceri,  in  inferioribus  Gramma- 
ticae  scholis,  pro  scholarum  qualitate,  magnum  sibi  scrupulum 
facere  debere  praeceptores  harum  scholarum,  si  eorum  vel  negli- 
gentia,  vel  minore  ad  graecas  literas  afiectu,  studium  hoc  deinde 
in  superioribus  classibus  langueat  vel  impediatur,  quod  tamen 
hoc  tempore  propter  haereses  maxime  est  necessarium. 

k.  Cum  tantopere  desideret  R.  P.  N.  et  tota  Societas,  ut, 
qui  studia  tractant,  siue  docendo  siue  discendo,  sicut  in  Theolo- 
gia  S.  Thomam,  in  Philosophia  Aristotelem,  ita  in  humanioribus 
literis  sequantur  et  imitentur  Ciceronem,  facile  esse  videre,  quan- 
tum  ab  Obedientia  declinarent,  qui  proprio  affectu  ducti  vel 
stylo,  ut  vocant  Lipsico,  vel  alteri  conciso  et  exotico  se  potius 
darent,    quam  Ciceroni.    Quodsi  praeter  opinionem  ulli  e  nostris 


P.  Busaus  fur  Dilingen.  1609.  1610.  191 

huius  affectus  deprflxndantur,  his  Lipsii  et  similia  generifl  libri 
subtrahendi  erunt.  Literae  etiam,  quae  tali  stylo  Bcriberentnr. 
frangendae  aut  comburendae,  nec  publico  permittendae  aut  htrius- 
modi  affixionos  aut  declamationes. 

21.  In  vacatione  superiorum  classium  paschali  a  consu>  tis 
lectionibus  inferiorum  studiorum  nihil  est  detrahendum.  In  Na- 
tivitate  Domini,  quia  hactenus  consuetudo  obtinuit,  et  unioa 
subinde  dies  vel  altera  intercedit,  poterit  hactenus  ratione  nsitata 
in  his  scholis  doceri. 

22.  Quamdiu  B,.  P.  N.  permittet  Processionem  Sodalitatis 
die  Veneris  sancto  [Karfreitag]  poterit  iila,  sicut  hactenus,  con- 
tinuari,  propter  periculum  tamen,  quod  in  hoc  genere  poeniten- 
tiae  esse  dicitur,  non  admittentur  amplius  expansi,  ut  vocant. l 
Et  propter  turbas  atque  immodestiam,  quae  excitari  dicuntur  a 
pluribus  personatis,  nullae  personae,  siue  Christi,  sive  Judaeorum, 
siue  militum  praesentabuntur,  nisi  solius  Christi  gestantis  crucem, 
cui  alius  adiungi  poterit  in  habitu  communi  Sodalium.  Mysteria 
passionis  in  imaginibus  vel  labaris  praesentari  poterunt. 

23.  Cauebunt  nostri,  ne  religiosorum  aut  Conuictorum  que- 
relas  de  Regente  aut  Praefectis  Conuictus  ita  suscipiant,  ut  illos 
in  his  fouere,  aut  ad  eorum  sententiam,  improbando  v.  gr.  modos 
agendi,  accedere  videantur:  multo  minus  in  facta  praedictorum 
inquirant;  quin  potius  suis  verbis  et  querelas  leniant,  et  nostros 
excusent,  et  amorem  religiosorum  et  conuictorum  in  suos  Prae- 
fectos  excitent.  Res  porro  Societatis,  siue  dispositiones  Superi- 
orum  nemo  ijsdem  significabit ;  et  advertet  Superior,  ut,  quos  in 
praedictis  peccasse  deprehenderit,  non  sinat  esse  impunitos. 

Theodorus  Busaeus. 


Nr.  74. 

Hiezu  kommen  nocli  folgende  Anordnnngen 
desselben  ftir  Dilingen 

vom  Aug.  1610. 

1.  P.  Rector  cum  P.  Cancellario,  P.  Korn  et  aliis,  si  quos 
adhibendos  iudicabit,   examinabit  statuta  Academica  tmn  Theo- 

1  In  einigen  Gegenden  liefsen  sich  Leute  aus  Bufsgeist  mit  Striekeu 
ans  Kreuz  heften  und  so  bei  der  Karfreitags-Prozession  einhertrageu ;  eine 
Sitte,  gegen  welche  hier  P.  Busaus  auftritt. 


192      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

logicae  tum  Philosophicae  facultatis,  et  ea  ex  illis  colliget,  quae 
in  posterum  certo  obseruentur  in  Promotionibus,  disputationibus, 
imprimendis  Thesibus  ac.  aliaque  addet,  quae  addenda  videbun. 
tur,  ut  perfecte  constet  de  omnibus,  quae  in  praedictis  sunt  ob- 
seruanda. 

2.  Ne  existiment  discipuli  philosophiae,  ubi  cursum  absol- 
verint,  aliquid  necessario  aut  templo  aut  praeceptori  offerendum 
esse,  expediet,  subinde  omnino  reijci  quae  offerunt,  etiamsi  dicant, 
se  non  offerre  compensationis  ullius  gratia,  sed  uel  in  grati  animi 
significationem,  uel  pro  usu  Ecclesiae. 

3.  Cum  in  aliis  huius  Prouinciae  Collegiis  Nobiles  a  com- 
muni  ratione  scholarum  liberi  non  sint,  nec  loca  certa  siue  in 
Aula  sive  in  schola  habeant  designata,  suauibus  quibusdam  ra- 
tionibus  et  modis  conabitur  et  hic  P.  Praefectus  studiorum  eos 
ad  communem  rationem  paulatim  reuocare.  Similiter,  quemad- 
modum  iam  propositum  est,  occurret,  ne  cincinni,  uestium  nimiae 
nouitates  aliaeque  vanitates  inter  studiosos  introducantur. 

Theodorus  Busaeus. 


Nr.  75. 

Memoriale  des  oberdeutschen  Visitators 

und  Provinzials  P.  Th.  Busaus 

fiir  das  Dilinger  Kollegium. 

Juli  1611. 

(Arch.  Germ.  XIII.  N.  n.  1.  sine  pag.) 

1.  Ut  discipuli  magis  in  officio  contineantur,  expedire  uisum 
fuit,  a.  ut  praeceptores  ipsi  in  classibus  superioribus  maiorem 
eorum  suscipiant  curam,  et  mulctas  ab  iis  exigant,  qui  uel  ab 
officiis  diuinis,  quotidianis  et  festiuis,  uel  a  lectionibus,  uel  dis- 
putationibus  absunt;  neque  haec  soli  Praefecto  relinquant ;  mo- 
neant  subinde  insolentiores  et  ad  studium  pietatis  attendant.  — 
b.  Ut  qui  semel  carcere  puniti  sunt,  et  in  eandem  culpam  iterum 
incidunt,  maxime  insolentiae  et  grassationis  nocturnae,  aggrauetur 
secundo  et  tertio  poena  carceris  diuturnitate  aut  aliqua  alia  mo- 
lestia.     Quodsi  deinde  incorrigibiles   sint,  dimittantur.    —  c.  Vt 


P.  Bnmius  fUr  Dilingen.  l«1t.  193 

qui    in    oarcere   propter   culpam   fuerunt,    in    ordine  promotionifl 
et,   si    uideatur,   etiain   in   testimonijs  aliquid    hoc   nomine     sen- 

tiant.  —  d.  Vt  fiant  aliquae  leges  domesticae,  quae  commnni- 
centur  patribusfamiHas  studiosorum,  quibus  mazime  cohibeatnr 
libertas  uagationum   et  inutilium  sumptuum. 

2.  Si  sufficiat  discipulos  vnius  dassis  ab  Aula  tollere,  ut 
reliqui  commodius  sacra  audiant,  uon  accipiantur  e  duabus  classi- 
bus  certi,  qui  in  templo  nostro  sacro  intersint,  sed  una  integra 
ibi  conueniat,  eidemque  proprius  praeceptor  adsit,  qui  attendal  ad 
modestiam  iuuenum:  Reliqui  praeceptores  in  aula  dinisim  se- 
deant,  ut  suis  melius  possint  attendere. 

3.  Quo  die  discipuli  ordinariae  confessionis  causa  ad  fcem- 
plum  nostrum  conuenient,  monendi  erunt  confessarii  uel  a  Prae- 
fecto  singuli,  uel  potius  in  triclinio  e  Cathedra  omnes,  ut  mature 
adsint,  ne  frustra  studiosi  exspectent,  et  taedio  afficiantur. 

4.  Qui  ex  Physicis  et  Metapbysicis  audiunt  lectionem  scrip- 
turae,  similiter  audiant  casus  conscientiae,  e  contra  m-  <>iiiw 
alterutrum  tempus  transigant. 

5.  De  Disputatione  pridie  Magisterij  aget  P.  Reetor  cum 
Cancellario  et  reliquis  Patrihus,  qui  Philosophiam  profitentur, 
num  sicut  hactenus  seruanda  sit,  an  uero  propter  difticultatem, 
quam  plerique  in  ea  sentiunt,  aliquid  moderandum.  Vt  enim 
omnino  omittatur,  non  uidetur  honori  Academiae  conuenire.  cum 
fere  a  principio  haec  fuerit  consuetudo.  —  Disputationibus  porro 
Theologicis  semper  intererunt  omnes  Theologi  a  principio  ad 
finem  pro  honore  suae  facultatis,  similiter  et  Philosophiois  Phi- 
losophi.  Sufficiet  uero  prioribus  adesse  mediam  partem  Philo- 
sophorum  mane,  et  alteram  partem  post  prandium,  sicut  i-ontra 
posterioribus  mediam  partem  Theologorum  mane,  et  a  prandio 
alteram;  licet  pro  honore  Academiae  sit,  ut,  quam  multi  com- 
mode  possunt,  semper  disputationibus  intersint. 

6.  Quae  in  Conuictu  petitnr  Casuum  conferentia  permitti 
poterit.  Intersint  illi  omnes  Theologi  Scholastici  et  Casistae,  et 
instituatur  secundum  regulas  Professoris  casuum  in  libro  studiorum. 

7.  Non  astringantur  religiosi,  qui  diebus  festis  confiteri  uo- 
lunt,  ut  nomina  sua  signent,  sed  accedant  Confessarii  ad  loeum 
ordinarium,  et  eos  audiant,  quibus  integrum  erit  confiteri. 

Theodorus  Busaeus. 


13 

Mouunienta  &erm«uiae  Paedagogica  IX 


194       Ratio  stwliorum  et  institittiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


Nr.  76. 

Statuten 
fiir  die  Studenten  der  Universitat  Paderborn, 

Zwischen  1616—30. 
(Arch.  Germ.  XIII.  V.  4.  Papierhdschr.  in  4  foliobl.)1 

Statuta   Generalia 

iii  alma  Tlieodoriana  Paderborjnensi  Academia 

Studiosis  |  omuibus  observanda. 

Qui  Paderbornam  Studioruin  gratia  accedunt,  ii  Praefecto 
studiorum  quam  primum  se  sistant,  a  quo  intei  rogati  de  Nomine  — 
Patria  —  Parentihus  —  vita  ante  acta  —  B-eligione  —  Studiis, 
priusquam  in  album  Academicum  referantur,  polliceantur,  se 
Legibus  Academiae  hujus  obtemperaturos ,  Rectori  magninco, 
aliisque  academicis  Magistratibus,  suisque  Professoribus  debitam 
obedientiam  et  observantiam  praestituros,  paratosque  corrigi, 
ubi  deliquerint. 

k  Omni  die  ad  Sacrum    audiendum    hora  (et)  loco    constituto 

in  Academia  conveniant  —  aliisque    ad   pietatem    pertinentibus, 
quae  ibidem  instituentur,  qua  decet  modestia  etreligione,  iutersint. 

Singulis  saltem  mensibus  omnes  peccata  confiteantur.  Eos 
libros,  quibus  doctrina  |  morum  ac  pietatis  traditur,  attente  atque 
frequenter  legant,  explicationi  Oatechismi  omnes  mfra  Theologiam 
diligenter  intersint,  et  quae  in  eadem  addiscenda  praescribentur 
accurate  addiscant. 

Libros  haereticos,  lascivos  aliosque  malae  notae  ne  habeant, 
ueJ,  si  habuerint,  eos  imprimis  in  poenam  amittant,  et  praeterea 
pro  arbitratu  Rectoris  magnifici  puniantur,  dubios  Professoribus 
suis  offerant. 

Professores  audiant,  qui  ipsis  fuerint  assignati,  et  assidue 
audiant,  traditamque  ab  ipsis  studendi  ac  repetendi  rationem  tum 
domi  tum  in  Scholis  quam  diligentissime  servent,  neque  a  Scholis 
absint  sine  Professorum  consensu. 


1  Nach   der   Schreibweise  zu  schliefsen,  stammt  die  Abschrift  aus  der 
2.  Halfte  <les  18.  Jahrh, 


Pftderborn.  Statnta  freneralin.  1B1  f> — HO.  195 


Domi  fnrisque  magnam  modestiam  servent,  paci  et  coi 
diae  christianae  magnopere  studeant,  cum  suis  hospitibus  »■• 
familia  tam  honeste  se  gerant,  nt  nullam  eis  justam  praebeant 
conquerendi  occasionem.  Horas  studiorum,  quas  in  singulis  aedi- 
bus  certas  haberi  oportebit,  studiose  observent,  nequf-  iisdem  et 
aliis  contubernalibus  discursu.  garritu,  strepitu  vel  alia  ra  tione 
impedimento  sint.  In  rebus  denique  et  actionibus  omnibus  it;i 
se  gerant,  ut  facile  quivis  intelligat,  eos  non  minus  virtutum 
vitaeque  integritatis  esse,  quam  literarum  doctrinaeque  studio- «. 

Diligenter  abstineant  ab  omnibus  locis,  quae  pro  temporis 
ratione  ac  rerum  statu  ipsis  fuerunt  interdicta,  prava  qnoque  et 
suspecta  consortia  fugiant,  cum  iis  tantummodo  versentur,  quo- 
rum  exemplo  et  consuetudine  in  studio  literarum  et  virtutum  pro- 
ficiant. 

Hospitia  non  tantum  inhonesta,  verum  etiam  cauponas,  ad 
quas  promiscue  omne  genus  hominum  confluit,  nullo  unquam 
tempore  ingrediantur,  multo  minus  inhabitent,  neque  domi  com- 
potationes  instituant,  neque  alio  potatum  abeant,  convivia  et 
commessationes  nomine  E-egalium,  Natalium  vel  novi  ad  aliquem 
convictum  accessus  vel  ab  eo  et  Academia  discessu9  seu  alio 
simili  titulo  nunquam  instituant. 

Nemo  ex  Studiosis  accedat  armatus  pugione,  gladio  vA  alio 
quovis  telo  aut  armorum  genere,  personatus  aut  cum  musicis 
instrumentis  per  urbem  ne  ingreidiatur,  neque  usquam  gladiatoriis 
aut  saltatoriis  ludis  aut  ludicris  spectaculis  det  operam. 

A  juramentis,  verbis  ac  gestibus  obscoenis  et  scurrilibus,  a. 
pugnis,  item  conviciis  atque  ab  omni  alea  et  ludis  vetitis  omnino 
abstineant;  et  quia  discursationes  studiis  literarum  et  pietati  ma- 
ximo  impedimento  esse  solent,  quilibet  iis  vacationibus,  quae  conce- 
duntur  per  autumnum,  tantum  sibi  provideat  in  sumptum  annnum, 
ne  sit  necesse,    saepius  proficiscendo  in  Patriam  studia   abrumpi. 

Vestitus  sit  honestus  et  moderatns,  qui  Studiosos  a  profano 
vulgo  discernat;  in  quo  nullus  luxus,  nihil  vanae  novitatis,  nihil 
superbum  vel  alienum  a  simplici  decoro,  nihil  sumptuosius,  quam 
pro  conditione  cujusque  sit,  appareat.  Qua  in  re  omnes  Rectoris 
magnifici  vel  moderatorum  judicium  sequentur.  Qui  vero  ordini- 
bus  sacris  initiati,  vel  ad  ministeria  ecclesiastica  jam  deputati 
sunt,  omnes  vestem  clericalem  gerant.  | 

Hospitium  nemo  prius  mutet,  aut  Paderborna  discedat,  quani 
hospiti,  creditoribus  aliisque   fecerit    satis.     Aes    autem    alienutn 

13* 


196       Ratio  studiorum  et  institutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

extra  urgentem  necessitatem  et  absque  eorum,  a  quibus  alitur, 
consensu  et  voluntate  contrahere  nemini  liceat. 

Qui  a  re  clivina,  lectionibus,  disputationibus  aliisque  litera- 
riis  exercitationibus  abfuerit,  cui  facta  copia  non  sit,  pro  delicti 
ratione  mulctabitur. 

Qui  frequentius  absunt,  poenasque  leviores  et  admonitiones 
nihili  pendunt,  aut  si  qui  etiam  gravius  deliquerint,  testimonium 
ab  Academia  nullum  impetrabunt;  a  quibus  emendatio  non  spe- 
ratur,  a  studiosorum  coetu  exterminabuntur. 

Haec  statuta  tanquam  remedia  ad  medendum  imminentibus 
animi  morbis  proposuimus,  augenda  imposterum  aut  mutanda 
pro  eo  atque  studiosorum  mores  et  tempora   exigere  videbuntur. 


Nr.  77. 


Die  Statnten  der  Jesuiten-Universitat zu  Paderborn. 

Zwischen  1616  und  1630. 
(Arch.  Germ.  XIII.  V.  4.  Perghdschr.  sine  p.— )* 

V  orbe  m  e  rkung.  Wir  entnehmen  die  folgenden  „Statuta"  dem  aint- 
lichen  Exemplare,  das  frtther  bei  festlichen  Anlassen  dem  Rector  Magnificus  in 
Paderborn  diente  und  im  Jahre  1630,  wie  auf  dem  Titelbl.  steht,  geschrieben 
wuide.  Vielleicht  sind  jedoch  die  Statuten  selbst  etwas  alter,  wenigstens  in 
der  Hauptsache,  uud  nur  einige  kleinere  Modifikationen  um  1630  angebracht 
worden.  Denn  die  Paderbqrner  Universitat  war  bereits  1616  gestiftet  worden, 
und  es  ware  schwer  begreifiich,  wenn  man  zur  selben  Zeit  nicht  auch  Statnten 
entworfen  hatte.  Wir  behalten  die  Schreibweise  unverandert  bei  und  erlauben 
nns  nur  in  der  Satzzeichnung,  wenn  dieselbe  fiir  heutige  Leser  storend  ist, 
kleine  Abweichnngen.  —  Die  Statuten  sind  wichtig,  weil  Paderborn  eine  aus- 
schliefslicbe  Jesuiten-Universitat  („pleno  jure  nostra")  war.  lhr  grofsherziger 
Stifter,  Fiirstbischof  Theodor  von  Fiirstenberg,  der  sie  bereits  1615  errichtet 
hatte,  war  geb.  154H,  bestieg  den  Paderborner  Stuhl  1585,   t  1618. 

Statuta  |  Vniversitatis  Paderbornensis  | 

Caput  I. 

De  Vniuersitatis  forma. 

1.  Vniversitas   Paderbornensis   a    Eeun,.°     et    Illm.0   Principe 

D.  Theodoro   a  Furstenberg   Episcopo  Paderbornensi   fundata,  a 

Paulo  V.  Pont.  Max.  et    Matthia  I.  Caesare    confirmata,    guber- 

nationi   et  regimini  Soc.tis  Jesu   literis     Apostolicis   et  Caesareis, 

1  VVir  bezeichuen  daher  eine  ueue  Seite  dnrch  senkrechten  Strich  I  . 


Statata  Univ.  Pachrborn.  1616    30.  107 


quae  anno  1616.  Idibus  Septemb.  publicatae  Bunt,  in  perpetunni 
subiecta  est. 

2.  Quare    ad    instar    aliarum   Academiarum  Sociel 

habet  facultates,  Theologiam,  Philosophiam  el  Linguarum,  n 
liabet  S.  P.  N.1  4.  p.  constit.  c.  17.  $.4.  quanquam  iu  facnltate 
linguarum  separatim  gradus  non  confernntnr. 

3.  Porro    anno  Domini  1616.  20.  Nbvemb.,    quo   die    prima 
statuta    huius   Academiae    publicata   sunt,    petdit    Adm.  B  . 
Praenobile  Capitulum  Cathedrale,  haec  etiam  ijs  inseri,   facnltatem 
Jinguarum   ab   eodem   Capitulo   annuis   reditibna    frmdatam 
quod  grato  animo  posteris  testatum  esse  volumus. 

Caput  II. 

De  Magistratibus  Vniuersitatis  et  officijs. 

1.  Quia  haec  Vniuersitas  regimini  Praepositi  Greneralig 
auctoritate  Apostolica  subiecta  est,  ab  eodem  Praepositn  dno 
Academiae  primarij  Magistratus  immediate  constituuntur:  Reetor 
et  Cancellarius,  et  ita  primi  a  R°  Adm.  P.  N.  Mutio  Vitellesco 
constituti  duo,  anno  1616.  20.  Nouemb.,    promulgati  sunt. 

2.  Hi  duo  ratione  officij  sui  non  conclndnntnr  terminis 
certis  facultatis;  sed  de  cuiusque  consilio  sunt:  vt,  si  Rector 
nullum  habeat  gradum  in  Theologia,  tamen  est  hoc  ipso,  qnod 
Rector  est,  de  consilio  facultatis  Theologicae,  et  licet  vterque. 
habeat  gradum  |  in  Theologia,  tamen  simul  sunt  de  consilio 
facultatis  Philosophicae,  vt  colligitur  ex  ijs,  quae  a  S.  P.  N.  4.  p. 
c.  17.  §.  5.  et  6.  constituta  sunt. 

3.  In  rebus  pertinentibus  ad  Vniuersitatem  vniuersam,  vna 
cum  Cancellario,   Rectoris  consultores  sunt  ijdem  qui  Collegij. 

4.  Ad  consilium  de  rebus  singularum  facultatum  praeter 
Decanos  Professores  earum2  vocati  a  Rectore,  vt  cit.  loco  const. 
dicitur,  possunt  dicere,  quid  sentiant,  ad  bonum  suae  facultatis: 
Et  si  Rectori  videbitur  alios  ad  congregationem  vocare,  id  faoere 
poterit.  ib.  §.  5. 

5.  Quanmis  decisio  rerum  ex- suffragijs  non  pendeat.  senten- 
tiae  tamen  eorum,  qui  res  melius  intelligunt,  eam,  quam  par  eai ,  rati- 


1  Sanctus  Pater  noster.  Da  der  h.  Ignatius  im  Jahre  1^2^  kanonisierl 
wurde,  so  ist  die  vorliegeiuleEedaktiou  der  Statuten  sioUer  uach  jenemJahre, 
—  Die  Zitatc  sind  aus  dem  „Institutum  S. .).",  s.  L.  Bd. 

*  Cod.  n.  eorum. 


198        Ratio  studioiuui  et  iusitutitoues  scholastieae  Societatis  Jesu  III 

onem  Reetor  liabebit:  si  tamen  omnes  alij  aliter,  quam  ipse 
sentirent,  contra  omnium  sententiam  ne  agat,  nisi  prius  cum 
Prouinciali  contulerit,  vt  praecipit  S.  P.  N.  4.  p.  const.  c.  17. 
lit.  H. 

6.  Decani  non  suffragijs  Professorum  vel  aliorum,  sed  de- 
signatione  Superiorum  renunciantur. 

7.  In  facultate  linguarum,  tametsi  Praefectus  studiorum 
inferiorum  aliquod  Decani  munus  sustineat,  tamen,  sicut  in  ea 
facultate  non  conferuntur  gradus,  ita  Decani  nomine  non  vtitur. 

8.  Quia  vero  Jurisdictio  in  causis  litigiosis  abhorret  ab 
instituto  hominis  religiosi,  eam  per  se  Rector  non  administret, 
sed  per  aliquem  iurisperitum,  de  quo  plura  inferius. 

9.  Potest  tamen  Rector  eos,  qui  malo  exemplo  Vniuersitati 
nocent,  in  carcerem  conijcere,   aut  ex  ea  eijcere. 

10.  Cancellarij  est  licentiam  Doctoralem  et  Magistralem 
conferre,  praeesse  examinibus,  pro  ijsdem  et  alia  Praefecti  munera 
obire,  nisi  quando  sit  distinctus. 

11.  Vtitur  quoque  Vniuersitatis  Bidello  et  Notario,  quamuis 
vnus  vtrumque  munus  sustinere  possit. 

Caput  III. 

De  iudicijs  Vniuersitatis. 

1.  Si  in  causa  mere  ciuili  lis  fuerit,  vel  inter  se  vel  cum 
alijs,  quae  absque  strepitu  iudicij  dirimi  nequiuerit,  R.  P.  Rector 
eis  Jurisconsultum  aliquem  designabit,  qui  partes  audiat  et  nomine 
Vniuersitatis  ius  dicat.  Vbi  autem  certus  fuerit  institutus  Vniuer- 
sitatis  Gubernator,  id  ad  eum  pertinebit;  sed  non  nisi,  cum  iudicio 
R.  P.  Rectoris,  res  aliter  transigi  non  potuerit.  | 

2.  Si  quispiam  studiosus  in  aliquo  crimine  eorum,  quae  ad 
cognitionem  Vniuersitatis  pertinsnt,  deprehensus  esset,  neque  aliter 
iudicio  Vniuersitatis  permitteretur,  admitti  alius  designatus  a  Magi- 
stratu,  in  cuius  ditione  crimen  admissum  fuerit,  potest ;  simul  tamen 
cum  iudice  constituto  ab  Vniuersitate,  eoque  pacto,  ne  contra 
priuilegia  Vniuersitatis  et  studiosorum  quicquam  fiat. 

3.  Ne  vlla  inter  Clerum  et  Vniuersitatem  oriretur  dissensi- 
onis  occasio,  in  prima  statutorum  promulgatione  professi  sumus, 
neminem  Ecclesiasticum  huius  vrbis  aut  Religiosum  per  inscrip- 
tionem  in  Matriculam  eximi  a  iurisdictione  Praelatorum  suorum. 

4.  Quisquis  a  Ministris  publicis  in  aliquo  crimine  depre- 
hensus  fuerit,  cuius  causa  necessario  capi  debeat,  si  interdiu  cape- 


Statatn  iniv    Paderborn.  Ifllfl 


retur,    e    vestigio  Academiae  tradatur,    -i    nootu,    liceal    Ministris 
in  proximam  luoem  eum   <u~!<><lire. 

5.  Nemo  studiosorum,  qui  ad  Rectorem  v.-l  alium  Map 
tum  Academioum  ad  dicendam    causam   citatur,    alije 
veniat,    sed   plane   solus,    ulioqui   non   modo 

criminis,  de  quo  agitur;  sed  etiam  vt  rebellis   punietur. 

6.  Potest  Rector  eis,  qui  malo  exemplo  Academiae  Qocent, 
vrbe  interdicere,  admonito  prius  Magistratu,  in  ouius  ditione 
studiosi  expellendi  versantur.     Accepimus  autem  hoc  priuili 

ex    Dilinganis,   vt   habetur   in    authentico   instrumento    b&ectorie 
Dilingani. 

7.  Studiosus,  qui  deliquerit,  si  vocatus  ad  dicendam  can 
non  compareat,  vocandus  erit  per  Bidellum  primum  solum:  deinde 
adhibitis  testibus   et  addita  comminatione.    quod  alioqui  permit- 
teretur  iurisdictioni  Magistratus  ciuilis :  poterii  quoqu    nominatim 
citari  per  scriptum  publicum  tabulae  Academicae  affixum. 

Caput  IV. 

De  seruandis  inter  studiosos  et  ciues. 

1.  Edicto  Principis  Fundatoris  publice  e  suggestis  promul- 
gato  vetitum  est,  ne  ciues  pro  studioso  in  domum  quemquam 
recipiant,  de  quo  euidenter  aut  testimonio  Academiae  ipsis  non 
constet,  quod  vt  studiosus  ad  Gymnasium  veniat,  neque  quem- 
quam  domi  retineant,  qui  ob  malos  mores  ex  Academia  eiectus  sit. 

2.  Item  ne  caupones  aestate  vltra  horam  nonam.  hyeme 
vltra  octauam  studiosis  cerejuisiam  promant,  aut  grassatorum 
coetus  fouere  audeant. 

3.  Praeterea  ne  suis  conuictoribus,   maxime  inuitis,   <.■ 
quibus   diebus   ijs  vesci   non  licet,    obtrudani   aut  alia  re  eorum 
moribus  sint  noxii. 

4.  Ne  Magistris  scripturae  et  Arithmeticae  liceat  in  scholam 
suam  recipere  studiosos,  qui  absque  bona  suorum  moderatorum 
venia  a  Gymnasio  discesserunt. 

Caput  V. 
De  admittendis  et  dimittendis  ab  Academia. 
1.  In  admissione  nulla  depositio  sil    in  vsu,  etiamsi  flagil 
vt  ordinauit  E.  P.  Copperus.1 

1  P.  Joh.  Koppev  g-ehOrte  von  1(526  an  zur  oberrhein.  Provinz  un<l  war 
der  erste  Provinzial  derselben  1626—30. 


200        Ratio  studioriuu  et  iustitutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


2.  Philosophiae  omnes  studiosi  cogantur  inscribi  in  Matri- 
culam;  caeteris  liberum  est. 

3.  Ad  hanc  rem  affixo  edicto  Rectoris,  vt  habetur  in  libro 
formularum,  initio  renouationis  studiorum  citentur. 

4.  Inscripturi  sua  nomina  in  Matriculam  non  praestant 
iuramentum,  sed  promissionem  de  praestanda  obedientia  Magistra- 
tibus  Academicis  et  legibus  ac  statutis,  procurandoque  honore 
et  bono  Vniuersitatis  tuendo,  vt  est  in  Const.  p.  4.  c.  17.  lit. 
D.    Haec  promissio  fit  Cancellario  stipulata  manu  in  aula  maiore. 

5.  Pro  immatriculatione  soluunt  Vniuersitati  Nobiles  15  so- 
lidos,  et  ascribunt  suis  nominibus  literam  A.  Diuites  10  soli- 
dos,  etascribunt  B.  Mediocres  5  solidos,  et  ascribunt  C.  Pauperes 
nihil,  et  ascribunt  0. 

6.  Qui  bona  venia  discedunt  ab  Academia,  ijs  petentibus 
testimonium  datur,  vel  a  Rectore  sub  sigillo  Collegij,  vel  ab 
eodem  sub  sigillo  Vniuersitatis  in  cera  rubra  additis  lemniscis 
sericis  colorum  Fundatoris,  h.  e.  rubris  et  flauis,  et  ad  hoc 
posterius  adhibetur  Notarius,  cui  soluuntur  7  solidi  cum  dimidio. 
Porro  testimonia  de  gradibus  Academicis  non  dantur  nisi  sub 
sigillo  Academiae;  vti  neque  testimonia  Ecclesiasticorum  de  in- 
choato  et  impleto  biennio. 

Caput  VI. 

De  promulgatione  Statutorum. 

1.  Sub  initium  renouationis  studiorum  affigitur  charta,  qua 
citantur  omnes  ad  audiendas  leges  Academicas,  vt  est  in  libro 
formularum. 

2.  Intersunt  Philosophi  et  Rhetores  primo  die  Dominico 
vel  festo  post  instaurata  studia,  eo  tempore,  quo  habendus  esset 
Catechismus.  Intersunt  quoque  Professores  earundem  scholarum 
absque  ullo  ornatu  Academico. 

3.  Cancellarius  primum  statuta  per  Bidellum  legi  iubet, 
pro  vt  tempore  Fundatoris  impressa  extant,  ac  deinde  breui 
oratione  iuuentutem  ad  ea  seruanda  hortatur,  aut  de  ijs,  quae 
maxime  desiderantur  et  vrgent,  admonet. 

Caput  VII. 

De  festis  et  sollennitatibus  toti  Academiae  communibus. 

1.  Duo    festa    communia    habet  Vniuersitas.   I1:'    S.  Joannis 

ante  portam  Latinam,  6.  Maij;   id  festum  indicitur  programmate 

ad  tabulam  affixo   4.  Maij;   vt    est   in   libro   formularum.     Ipso 


Statota  Univ.  Paderbonr.  1616—90.  j?"1 


die  hora  7".  antemeridiana  ex  aula  Theologica  ad  Ecclesiam, 
praecunte  Bidello  cum  sceptro,  procednnt  R.  P.  Rector.  Oancella- 
rius,  Professores  Theologiae  et  Philosophiae  habitn  Academico, 
et  studiosi  Theologiae.  Hos  in  area  expectant  ei  in  t.#-iiij*]iiii» 
prosequuntur  Metaphysici,  Physici,  Logici,  Bhetores,  Bumanif 
In  ipso  templo  in  dispositis  ad  dextram  subsellijs  genua  flectnnt 
P.  Kcctor  cum  Theologis.  Ad  laeuam  Decanns  oum  Philosophis. 
Patribus  licet  interea  sacra  facere.  Finito  sacro  musico,  Rect<>r, 
praeeunte  sceptro,  ingreditur  per  sacristiam,  queni  oaeteri  seqnnntnr. 

2.  Alterum  festum  est  13.  Sept.,  quo  dic  promnlgata  esl 
Academia.  Verum  is  dies  neque  proposita  scheda  denunciatur, 
neque  Academiei  solenniter  in  templo  comparent,  sed  tantum 
canitur  sacrum. 

3.  Extra  ordinem  interdum  instituuntur  solennitates,  qui- 
bus  pro  arbitrio  Rectoris  ritus  proscribuntur. 

Caput   VIII. 
De  iuramento,  officio  et  stipendio  Bidelli. 

1.  Bidellus  quando  admittitur  praestat  professionem  tidei 
et  iuramentum  obedientiae  et  fidelitatis  R.  P.  Rectori  et  alijs 
Magistrati  bus  Academicis,  iuxta  formulam  Graeciensem. 

2.  Eius  est  adesse,  cum  studiosi  inscribuntur  in  Matriculam 
praeparare  aulam  et  loca  examinum,  praeferre  sceptrum  et  de- 
ducere  spectatores  in  Actibus  publicis;  citare  causani  dicturos 
apud  Academiam;  sontes  in  custodiam  dare,  mandata  in  negotijs 
Vniuersitatis  perficere. 

3.  Hac  de  causa  non  licet  ei  peregre  proficisci  absque  li- 
centia  R.  P.  Rectoris. 

4.  Pro  stipendio  accipit:  I:  Coutributionem  duplicem  in 
duabus  Angarijs,  hyemali  et  aestiua;  tenetur  tamen  virgas  et 
scopas  pro  Gymnasio  curare  et  pulsatorem  alere.  II"  Accipit 
tertiam  partem  eius,  quod  datur  pro  immatriculatione.  Sunt 
autem  censendi  diuites,  quorum  parentes  ex  suis  reditibus  abs- 
que  opificio  vllo  vivunt:  Me-jdiocres  autem  filij  opificum  et 
similium,  qui  labore  sibi  victum  parant.  111'.*  Acci^iit  pro  opera 
sua,  pro  actibus  publicis: 

Pro  disputatione  publica  5  solidos  (grossos). 
Pro  actu  Doctoratus  2  daleros  et  18  solidos  (grossos). 
Pro  actu  Licentiae  separato  a  Doctoratu  1  dalerum  et  9  so- 
lidos  (grossos). 


202        Eatiu  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Pro  Baccalaureatu  Theologico  20  solidos  fgrossos). 

Pro  Magisterio  Philosophiae  2  capitatos.1 

Pro  Baccalaureatu   eiusdem  vnum   capitatum  et   dimidium. 

Pro  testimonio  Academico  solenni  7  solidos  et  dimidium. 

Quoties  studiosus   iussu  Rectoris   vel  Cancellarij   a  Bidelio 

citatur,   is    ei  dat  dimidium   capitatum,   si  per   alium 

accersitus  parere  noluit. 
Quoties  studiosum  dat  in  custodiam  iussu  Rectoris  vel  Can- 

cellarij,  ab  eo  accipit  integrum  capitatum.  | 


Statuta 

Facultatis  Phi|losophicae 

in  Vniuersitate  Paderborjneusi. 

Zwischen  1616—30. 

V  o  r  b  e  m  e  r  k  u  n  g.  Dieser  Teil  der  Pergamenthandschrift  ist  noeh 
zierlicher,  als  der  vorhergehende,  aber  minder  konsequent  geschrieben ;  auch 
lafst  die  Satzzeichnung,  deren  Griindcharakter  wir  beibehielten,  manches  zu 
wiinschen  iihrig;  soust  geben  wir  die  Urkunde  wie  sie  vorliegt. 

Caput  I. 

De  Magistratibus  huius  facultatis. 

1.  Rector  et  Cancellarius,  tametsi  sint  in  Theologica  facul- 
tate  ratione  sui  officij,  sunt  quoque  in  hac,  et  conuentibus  inter- 
sunt,  ac  Rector  etiam  praeest.     p.  4.  c.   17.  §.  6. 

2.  Decanus  non  suffragijs  professorum  aut  aliorum  de  con- 
cilio  facultatis,  sed  superiorum  designatione  renuntiatur,  tametsi 
in  eorum  conuentu  fieri  expediat. 

3.  Quando  Praefectus  Philosophiae  distinctus  est  a  Can- 
cellario,  siue  praefecto  generali,  non  alius  est  huius  facultatis 
Decanus,  quam  Praefectus  Philosophiae;  Dum  autem  Cancellarius 
philosophorum  curam  gerit,  Decanus  est  professor  Metaphysicae 
et  Decanatum  adit  hoc  ipso,  quod  inter  philosophiae  professores 
superiorem  non  habet;  Quare  absque  alia  declaratione  duobus 
vel  tribus  diebus  post  magistralem  promotionem  conuocatis  pro- 
fessoribus   ad  P.  Rectorem  Decanus  relegat   acta   sui   Decanatus 

1   „Kopfstiicku  =  l  fl.  oder  20  Kr.  rh.  (70  Pf.) 


Paderborn.  Stst.  facult,  pkilos.  16W    BO. 


et,  8i  ab  Vniuersitate  disoessurus  esl ,  Buccessori   ea   bradal   et   alia, 
quae  ad  eius  ofneium  pertinere  oportere   declarabitur,    ut    elaues 

rerum  huius  facultatis  et  similia. 

4.  Munera  decani  haec  sunt.  I"  curare,  ut  ex  Bfagistris  uel 
Baccalaureis  sit  qui  orationem  habeat  do  S.  Catharina.  II:  Ctt- 
rare  affigi  programma  pro  eodem  fest.o  et  alia  affigi  solita,  nostros 
quoque  et  alios  per  Bidellum  domestioum  aut  per  se  ad  cundem 
celebritatem  inuitabit.  III"  Pridie  PraesentationisBaecalaunonun 
j  et  magistrorum  petere  a.  P.  Rectore  conuentum  pro  constitu- 
endis  Examinatoribus  et  alijs,  quae  eo  pertinent.  IV':  Quae  in 
actibus  promotionum  ad  ipsum  pertinent  praestare,  uel  admonere 
eos,  ad  quos  pertinebit.  Y°.  Scribere  acta  facultatis.  VI"  Referre 
in  ea,  quae  P.  Provincialis  in  visitatione  Collegij  ad  hanc  facul- 
tatem  pertinentia  ordinarit.  VII0  Decano  ordinarie  adjumento 
sunt  Professores,  et  si  quem  alium  superiores  adiungerent,  gui 
vocabuntur  ad  P.  Rectorem  in  ijs.  quae  ad  hanc  facultatem  per- 
tinent,  quamuis,  ut  habet  nostra  S.  P.  N.  p.  4.  c.  17.  L.  H.,  decisio 
rerum  ex  eorum  suffragijs  non  pendeat. 

Caput  II. 

De  examinibus  pro  gradu. 

1.  Exeunte  Septembri  Logici,  antequam  admittantur  ad 
Physicam,  examinentur  publice  in  schola  a  Praefecto  et  duobus 
alijs  Examinatoribus  a  R.  P.  Rectore  designatis,  examinantur  in 
Dialectica  ex  toto  Aristotelis  Organo  singuli,  quamdiu  Examina- 
toribus  placet;  Quodsi  aliqui  ante  examinati  de  tota  Logioa 
publice  theses  defenderunt,  illi  ab  examine  hoo  debent  exinii; 
Porro  tum  qui  defendunt,  tum  qui  examinantur,  admittuntur  ad 
superiorem  classem,  non  modo  si  pluribus,  sed  etiam  si  paribus 
examinatorum  suffragijs  approbati  fuerint,  quod  etiani  in  Exa- 
mine  Physicorum,  qui  ad  Metaphysicam  admitti  desiderant,  lo- 
cum  habet. 

2.  Ordinarie  examen  Physicorum  instituatur  post  Pascha 
oirca  Kal.  Maij,  ita  ut  Kalendis  ipsis  sit  praesentatio,  et  conse- 
quentibus  diebus  examen;  Ideo  pridie  affigitur  programma  nomine 
Decani,  ut  est  in  libro  formularum,  quo  die  etiam  fit  conuentus 
apud  P.  Rectorem,  cui  intersint  Cancellarius,  Decanus,  Professores 
philosophiae,  ubi  lecto  ex  ipsis  statutis  c.  de  exam.  decernantur 
examinatores  a  P.  Rectore,  et  proponatur,  si  quid  difficultatis 
occurrat. 


204        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


3.  Calendis  Maij  hora  3*  pomeridiana l  ad  classem  Physieain 
conueniunt  Decanus  et  professores  omnes  philosophiae  absque 
ornatu  academico,  praesente  tamen  et  deducente  Bidello  cum 
sceptro;  Eodem  conueniunt  omnes  studiosi  Physices,  qui  stantes 
coram  Patribus  considentibus  ad  mensam  per  aliquem  de  suo 
numero  petunt  admitti  ad  examen;  Decanus  pollicitus,  se  eo- 
rum  petitionem  propositurum  concilio,  tantisper  egredi  iubet, 
dum  a  Bidello  reuocentur.  Ijs  digressis  primum  quaeritur,  num 
in  Matriculam  sint  inscripti,  quam  proinde  praesto  esse  oportet. 
Deinde  quaeritur,  num  quae  causa  sit,  cur  eorum  quispiam  pro 
gradu  examinari  non  possit,  ut  si  infamis  esset,  debito  temporis 
spatio  philosophiae  non  studuisset,  si  non  fuisset  assiduus,  si  non 
scripsisset,  quod  nominatim  etiam  de  Catechismo  et  mathematicis 
inquirendum  est;  Si  quid  difficultatis  occurrat,  ad  P.  Rectorem 
postea  referatur.  Reuocatis  per  Bidellum  candidatis  significabit 
Decanus  ad  examen  admissos  esse,  ea  tamen  conditione,  ut  sti- 
pulata  manu  spondeant,  si  quid  secus  quam  ipsi  uellent  inter 
examinandum,  uel  in  ferenda  de  ipsorum  promotione  sententia 
accidat,  nulla  ratione  ulturos,  sed  contentos  fore  eo,  quod  de  ipsis 
decretum  fuerit;2  hac  sponsione  praestita  denuntiabit  Decanus 
horam  inchoandi  examinis,  de  qua  cum  Praefecto  iam  antea  uel 
in  conuentu  professorum  conuenerit,  et  locum,  nempe  eandem 
ipsam  classem  Physices:  huc  prima  hora,  quae  examini  destinata 
fuerit,  iubebuntur  uenire  quorum  initiales  nominum  literae  pri- 
mae  sunt  alphabeti,  ita  tamen,  ut  toto  examinis  tempore  ceteris 
omnibus  interesse  liceat;  hoc  responso  unus  candidatorum  Patri- 
bus  gratias  agit;  Ad  hanc  praesentationem  uenire  oportet  non 
eos  modo,  qui  gradum  petunt,  sed  alios  quoque  Physices  audi- 
tores,  ut  de  eorum  profectu  constet. 

1  Randuote  von  spaterer  Hand  im  Cod.  ,,Consuetudine  multorum  annorum 
fit  hora  secuuda". 

2  Znin  Verstandnisse  dieses  Gelobnisses  fiihren  wir  aus  W  e  1)  e  r  (Gesch. 
der  gel.  Schulen  in  Bamberg,  I.  S.  209)  iolgende  Scene  am  Bamberger  Kolle- 
gium  an.  ImJahre  1654  weigerte  sich  einKandidat  des  Magisteriuins,  den  ihui 
infolge  der  Priifung  angewiesenen  vierten  Platz  unter  deii  Magistern  einzu- 
nehmen  und  verliefs  mit  Eclat  den  Saal.  Sein  Name  wurde  sofort  aus  der 
Liste  der  Promovenden  gestrichen.  Nun  verlangte  er  aber  Zuriickgabe  der 
bereits  entrichteten  Promotionsgehuhren  und  ein  Zengnis,  dafs  er  die  Philo- 
sophie  absolviert  habe.  Beides  wurde  ihm  unter  der  Bedingung  zugesagt,  dafs 
er  der  Fakultat  fiir  die  schwere  Beleidigung,  die  er  gegen  sein  Handgeliibde 
ihr  zugefiigt  habe,  und  den  Examinatoren,  welche  er  der  Ungerechtigkeit  ge- 
ziehen,  Abbitte  leiste.   Auf  seine  Weigerung  wurde  er  ohneZeugnis  entlassen. 


Parlcrbom.  Stat.  facult,  philos.  1616—80.  205 


4.  Omnibus  examinibus  Praefectus  intersit,  et  ideo  De< 

si  alius  est,  tunc  duntaxat  intersit,  cum  unus  fueritex  designatu 

pxaminatoribus:  Horum  neuter  sit  Candidatoruin  primariu.s  pro- 
fessor.  Examinajtoribus  designatis  a  Praefecto  attribuitur  in.<- 
teria  ex  tota  ]ogica  et  ex  parte  Physicae,  quam  ad  eam  diem 
audiuerint,  ut  etiam  repetere  licueril  :  In  hod  examine  licel  plures 
coniungere,  neque  certum  est  tempus.  quo  cuiusque  exameo  de- 
tiniatur,  sed  ubi  primum  Examinatores  consentiunt,  *<~-  iudicium 
facere  posse,  vocantur  alij.  Initio  examinis  proponitur  aliqua 
quaestio  ex  Catechismo  et  in  fine  ex  mathesi;  Examinatores  in- 
dicium  suum  de  singulis  ascribunt  ad  iudicium  professoris,  quod 
ab  initio  singulis  examinatoribus  dari  oportet,  inscriptis  ordine 
alphabetico  Candidatorum  nominibus,  et  apposita  sententia  de 
ingenio  per  notam  numeri  1.  2.  3.  etc;  secundo  de  diligentia; 
pari  modo  tertio  de  admissione,  apposita  litera  A,  si  admitti  pla- 
cet;  R,  si  reijci;  D,  si  dubius  est.  Finito  examine  iudicia  sua 
cum  Praefecto  conferunt  et,  siquidem  conuenire  possunt,  decer- 
nant,  quinam  admittendi  sint,  qui  secus;  si  maior  aliqua  mouea- 
tur  difficultas,  adP.Rectorem  referant;  Eorundem  examinatorum 
iudicio  fit  ordo  inter  sex  primos,  qui  extra  ordinem  literarum 
nollocari  debent.  Si  qui  nobiles  uel  religiosi  nolint  promoueri 
et  tamen  Catalogo  inscribi  desiderent,  id  eis  conceditur  addito 
elogio,  si  prima  loca  sint  promeriti,  ceterorum  nemini  id  per- 
mittitur.  Ordo  Candidatorum  descriptus  tradi  debet  professori 
Physices,  qui  curam  habebit  Catalogi  totius  tj^pographo  dandi, 
corrigendi  etc.  qui  proinde  etiam  carmina  curabit  per  Magistrum 
primae1  grammatices  facienda,  quae  Catalogo  subijci  solent.  Idem 
post  Cal.  Maij  moneat  Magistrum  Rhetoricae  de  carminibus 
faciendis,  quae  in  promotione  recitentur  Magistris  et,  si  videbitur, 
etiam  typis  excudantur:  Magistrum  humanitatis  de  carminibus 
in  eadem  promotione  Baccalaureis  recitandis:  Magistrum  primae 
grammatices  de  carminibus  Catalogo  subijciendis,  atque  iterum 
sub  initium  Junij,  ne,  cum  adest  tempus  promotionis,  pridie 
carmina  quaerantur. 

5.  Examen  Candidatorum  Magisterij  instituitur  post  dimis- 
sionem  siue  ultimam  lectionem;  Ea  habetur  23.  Jun.  aut,  si  hic 
sit    dominicus,    22.  hoc   ritu.     Post    medium    7a:    eonueniunt    ad 


x.  e.  supreiuae. 


206       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

classem  Metaphysicam  omnes  Baccalaurei  eius  cursus  cum  ceteris 
condiscipulis  suis,  si  qui  Baccalaurei  non  essent;  Eodem  uenit 
professor  et  tubicines  (si  eos  uolent  conducere,  ad  quod  cogendi 
non  sunt),  nullo  uero  modo  fidicines  aut  aliud  genus.  Tubicines 
non  iniiabunt  ante  descensum,  quia  iila  Solennitas  promotioni 
reseruatur.  Hora  7*  praecedentibus  et  clangentibus  tubis  descen- 
dit  professor  habitu  academico,  proxime  sequuntur  discipuli  reli- 
giosi,  si  qui  sunt,  et  deinde  ceteri  eo  ordine,  quem  in  Catalogo 
liabuerunt,  cum  Baccalaurei  pronunciarentur ;  Ingressus  auditorium 
Logicorum,  uel  aliud,  in  quo  menstruae  Philosophorum  dispu- 
tationes  haberi  solent,  conscendit  cathedram,  discipuli  altiora 
subsellia  ad  latus  sinistrum  occupant  eo  ordine,  quo  uenerunt, 
sic  ut  primi  sint  Religiosi  etc.  Nostri  PP.,  et  si  quis  honoratus 
auditor  interueniat,  latus  dexterum  tenebunt;  praeter  Metaphysi- 
cos  intersunt  huic  celebritati  omnes  Superiores  scholae  usque  ad 
primam  Grammatices  exclusiue.  Initium  fit  a  musica,  quam  ex- 
cipit  praelectio  Professoris,  cuius  una  parte  absoluta,  interquie- 
scit;  ac  tum  denuo  cantatur;  dabit  autem  operam,  ut  hora  7a.  quam 
primum  incipiat,  neque  ob  expectationem  auditorum  externorum 
patiatur  se  detineri,  neque  ultra  horam  lectionem  producat;  hac 
finita  canitur  in  eodem  loco  Te  Deum  Laudamus,  et  egreditur 
professor  cum  suis  ac  reuertitur  in  Collegium.  Gratulatoria  car- 
mina  et  oratiunculae  •  Discipulorum  omittuntur. 

6.  Eodem  die  23.  Jun.  ante  7"!  afngitur  programma,  quo 
ad  primam  horam  pomeridianam  citantur  Baccalaurei  ad  praesen- 
tationem;  ea  flt  in  classe  Metaphysica  eodem  ritu,  quo  praesen- 
tati  sunt  Physici,  nisi  quod  necesse  est  eos  solos  interesse,  qui 
gradum  petunt.  Postridie  S.  Joannis,  nisi  sit  dominicus,  inchoa- 
tur  examen  pro  Magisterio  in  eadem  classe  Metaphysica  ex 
ijs  partibus  philosophiae,  quae  supersunt  post  examen  supe- 
rioris  anni.  Examinantur  singuli  praesentibus  Condiscipulis,  non 
tamen  definitum  est  certum  unicuique  spatium,  sed  unius  horae 
uel  3  quadrantium  circiter.  Examinantur  itidem  principio  in 
Catechismo  et  in  fine  in  Ethicis,  cetera  ut  supra. 

7.  Finito  examine  dicitur  Candidatis  utriusque  gradus  dies 
et  hora,  qua  soluant  facultati  et  accipiant  sententiam ;  prius 
autem  citantur  Baccalaureatus  candidati,  et  deinde  eodem  die, 
sed  alia  hora  '  Candidati  Magisterii;  utrique  conueniunt  ad  classem 
Metaphysicam,  ubi  consident  ad  mensam  Praefectus,  Decanus  et 
alij  Examinatores;  Vocati  singuli  primum  ofFerunt  Bidello  pecu- 


Paderborn.  Stat.  faoult.  pbilos.  1616  207 

niam,  quam  ille  numerat  et  explorat1  simul  attendente  Decano. 
Solutionis  haec  est  ratio:  Qui  petnnt  gradnm  Baccalaureatus 
dant  duos  imperiales,  ex  quibns  Bidello  capitatns  datnr  et  dimi- 
diatus;  Reliquum  ceclit  fisco  facultatis.  Qui  petunt  gradnm 
Magisterij  dant  4  imper.  Ex  quibus  Bidello  debentnr  2 
Qui  petunt  utrumque  gradum  dant  6  daleros.  Qui  panperes  snni 
nihil  soluunt,  sed  iubentur  iuuare  Bidellnm  in  apparanda  anla 
academica;  Si  dubium  autem  sit,  consnlitnr  matricula  et  prc- 
fessor,  ijs  tamen,  quos  pudet  suam  paupertatem  fateri  publice, 
re  comperta  P.  Rector  poterit  remittere  quod  Vniuersitati  debe- 
tur,  iussis  quod  suum  est  Bidello  soluere.  Baccalaureandi.  qni 
examinari  non  petunt  pro  gradu,  soli  Bitlello  soluunt;  Qui  reijci- 
uutur  a  gradu  siue  Magisterij  siue  Baccalaureatus,  ijs  redditnr 
pecunia,  excepta  ea  parte,  quae  Bidelli  est.  Religiosi  et  Nobiles, 
qui  non  promouentur,  sed  tantum  ut  gradu  digni  referuntnr  in 
Catalogum,  praeter  mercedem  Bidelli  pro  rata  parte  soluunt  ex- 
pensas  catalogi.  Postquam  igitur  Candidatus  qnisque  soluit, 
accedit  ad  Praefectum,  qui  admonito  de  ijs,  quae  corrigere  debet, 
aut  collaudato  et  iusso  eadem  via  progredi,  indicat  sententiam 
de  admissione  uel  reiectione;  physicis,  qui  non  petunt  gradum, 
adhibita  admonitione,  tantum  significat  admissos  ad  progredidi- 
dum  incepto  philosophiae  curriculo.  Vno  dimisso,  sequens  ordine 
alphabetico  a  Bidello  accersitur;  Tdem  Bidellus  annotat,  qui  sol- 
uerint,  nec  ne,  et  quantum  singuli;  quod  si  qui  differant,  ab  ijs 
exiget :  quamuis  expedit  decreto  Decani  et  proposita  poena  illas 
dilationes  praecidere,  nisi  quid  P.  Rectori  ad  consulendum  quo- 
rundam  pauperum  uerecundiae  aliter  uideretur,  de  quibus  oportei 
Professorem  cum  P.  Rectore  mature  agere,  ne  propter  unum  et 
alterum  ordo  turbetur,  et  Vniuersitati  molestia  creetur.  Deniqne 
Bidellus  pecuniam  cum  rationibus  defert  ad  Praefectum,  qui  ex 
illa  ipsi  Bidello  suam  partem  pernumerat. 

Caput  III. 

De  promotione  ad  G-radus. 

1.  Peractis    examinibus   Praefectus,    Decanus    et    Professor 

Physices  inter  se  agunt  de  ijs,    quae  pertinent  ad  promotionem, 

consulto  ubi  opus  est    P.  Rectore;    sunt    autem    praecipue    haec 


1   Ob  keine    falsche    Miinze    dabei    sei;    eiue  daraals   liicht    iiberfliissige 
Vorsicht. 


208         Ratio  studiorum  et  institufiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


prouidenda.  11  decernendus  dies  promotionis,  de  quo  referendum 
est  ad  P.  Rectorem,  uti  etiam  de  promotore,  si  quis  casus  inci- 
deret,  ut  professor  metaphysices  siue  Decanus  impediretur.  2°.  Cura 
hellariorum  etvini  emendi  committiturP.  Procuratori.  3°  Tubicines, 
fidicines,  Cornicines  admonet  Bidellus,  sed  de  precio  conuenit 
P.  Procurator.  4°  Bidellus  pocula  et  lances  argenteas,  tapetes, 
frondes  ic.  curat  pro  actu.  5'l  Sex  paria  puerorum,  qui  bellaria 
et  catalogos  distribuant,  curat  P.  Praefectus  scholarum  inferiorum 
mature  admonitus  a  Decano.  6°  his  pueris,  ut  ordinem  teneant, 
praeficitur  Magister,  qui  forte  est  praeceptor  Ia.e  gramm.  Nam 
Rhetorieae  et  Humanitatis1  curam  habent  puerorum  carmina 
recitantium.  71  Catalogi  curam,  ut  diximus,  habet  professor  Phy- 
sicae,  cui  numerus  praescribendus ;  solent  autem  requiri  exem- 
plaria  ducenta:  nam  praeter  ea,  quae  distribuuntur  in  actu,  et 
quae  P.  Rectori  dantur  mittenda  ad  Collegia,  Magistris  recens 
promotis  dantur  singulis  quatuor,  Baccalaureis  duo  exemplaria. 
8':  Musicos  pro  sacro  et  actu  conuocat  praefectus  chori,  idem  ad- 
monitus  a  Decano.  91  Professores  singuli  suis  Candidatis  assi- 
gnant  quaestiones  soluendas,  Vnum  ex  candidatis  propositurum 
quaestionem  nominat  Decanus,  Magistrum  autem,  qui  ad  eam 
respondeat,  nominare  est  P.  Rectoris,  quem  tamen  Decanus  ad- 
monebit.  10'.'  Designantur  duo  dies  inuitationis,  nimirum  triduo 
ante  promotionem,  quorum  dierum  neutrum  oportet  esse  feriam 
sextam2,  qua  neminem  inuitari  Paderbornae  mos  est.  Ad  hanc 
innitajtionem  designantur  ex  Candidatis  octo,  quatuor  a  pro- 
fessore  physices  ex  Baccalaureandis,  totidem  ex  Magistrandis  a 
Decano;  eos  oportet  esse  prudentes,  graues,  qui  non  facile  potu 
se  obruant.3  Cum  his  ornatis  talari  ueste  et  Baccalaureis  epo- 
mides  suas  gestantibus,  praeeunte  Bidello  cum  Sceptro,  procedit 
promotor  cum  aliquo  de  nostris  professoribus  uel  magistris  priori 
die,  vterque  ornatus  habitu  academico,  inuitatque  praecipuos 
praelatos,  suffraganeum,  Abbatem4,  Praepositum  etc.  Quodsi 
princeps  esset  Neuhusii5,    tres    dies    deligendi    essent    ad    inuita- 

1  sc.  professores. 

*  Der  Freitag  gilt   noch    heute    da    und    dort    in    der  Volksnieinung  als 
ungiinstiger  Tag. 

3  Weil  ihnen  vielfach  ein  Glas  Wein  in  den  Hausern  vorgesetzt  wurde, 
denu  zum  Akt  eingeladen  zu  werden,  galt  als  hohe  Ehre. 

4  Den  Aht  des  beviihmten  Abdinghofer  Benediktinerklosters. 

*  Zu  Neuhaus,   eine    starke    Stunde    von    Paderborn,    wohute  gewohulich 
der  Furstbi8chof. 


Paderborn.  8tat.  facnlt.  philoa.  1616—30.  20fl 


tionem,  quorum  primus  consumeretur  in  inuitatione  principis; 
Posteriori  die  biduae  inuitationis  solus  Bidellus  egreditur  cum 
octo  ijsdem  Oandidatis,  et  ceteros  ipfte  inuitat.  Vtroque  «li»'  sub 
vesperam  reuertuntur  ad  Collegium,  sed  priori  inuitanl  P.  !.'••■- 
torem.  II0.  Triduo  ante  promotionem  affigitur  programma,  quo 
dies  denuntiatur,  ut  in  libro  form.  Huic  dod  opus  esl  apponi 
sigillum. 

2.  Tpso  die  promotionis  hora  8"  circiter  canitur  Sacmm  de 
S°  Spiritu;  Interea  a  Bidello  affiguntur  publice  Catalogi,  e1  orna- 
tur  aula.  In  hoc  sacro  Candidati  aliquando  communicarunt  om- 
nilms  approbantibus :  hora  12*  pom.  datur  signum  tubis,  et  bis 
per  interualla  repetitur  in  classe  Metaphysiea:  hora  1"  ex  Meta- 
physica  descendnnt  Candidati  in  ornatu  Academico,  Baccalaurei 
et  promotor,  omnes  in  ueste  talari;  praecedunt  tubicines  clan- 
gentes  et  Bidellus  cum  sceptro;  Promotor  ascendit  cathedram, 
Baccalaurei  subsellia,  candidati  Baccalaureatus  humi  consistunt, 
non  ita  tamen,  ut  tollant  prospectum  altaris.  Praelati  sedes  pro- 
prias  habent  utrinque,  Suffraganeus  ad  dexteram,  Abbas,  Prae- 
positus,  Decanus  ad  sinistram.  Tn  scamnis  ad  dextram  primas 
semper  tenet  R.  P.  Rector;  deinde  Professores  et  Doctores  Theo- 
logiae,  tum  in  ea  graduati  alij,  Superiores  Religionum  et  similes ; 
denique  Professores  philosophiae.  A  sinistris  primum  locum 
tenent  Canonici  summae  aedis,  deinde  consiliarij  principis  etc. 
Post  musicam  pauca  praefatus  promotor  indicat  candidatis  Bacca- 
laureatus  quaestiones,  ad  quas  singuli  respondent,  initio  facto  a 
primo:  quod  si  quis  ex  candidatis  Magisterii  necdum  sit  Bacca- 
laureus,  is  in  ordine  candidatorum  Baccalaureatus  stat  primo 
loco,  non  tamen  respondet  ad  quaestionem,  nisi  pro  Magisterio, 
et  in  recitatione  nominum  in  promotione  Baccalaureorum  legitur 
postremo  loco  addito:  „iam  pridem  hunc  honorem  ei  debitum". 
Finitis  responsionibus  ad  quaestiones,  exigitur  ab  utrisque  can- 
didatis  professio  fidei,  quam  recitat  unus  ex  primis  candidatis 
Baccalaureatus  manens  in  suo  loco  et  conuersus  ad  populum, 
Vbi  uero  uentum  fuerit  ad  illa  uerba :  „hanc  uero  Catholicam 
etc."  accedit  ad  altare  et  genuflexus  tangit  Euangelia:  Sequuntur 
alij  ordine,  primo  Baccalanreandi,  deinde  Magistrandi,  et  flexo 
genu  dicunt :  „Ego  idem  etc."  Absoluta  professione.  jubente  Pro_ 
motore,  praelegit  Bidellus  solennes  promissiones  et  iuramenta, 
quae  ordine  praestant,  primo  Candidati  Magisterij,  deinde  Bacca- 
laureatus,    tacto  Bidelli  sceptro;    sequitur  igitur  Baccalaureorum 

Monnmenta  Gennanine  Pae.dagogioa  IX  14 


210     Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


solemnis  promotio  et  renuntiatio,  quam  excipit  clangor  tubarum, 
distributio  Catalogorum,  recitatio  carminum,  et  denique  concentus 
musicorum.  Si  quis  candidatus  Magisterij  tum  primum  Bacca- 
laureus  renuntiatus  est,  is  modo  adiungit  se  Magistrandis :  tum 
uero  promotor  gratulatus  nouis  Baccalaureis  iniungit  candidatis 
Magisterij  suas  quaestiones,  quibus  ordine  solutis,  ipse  quoque 
promotor  quaestionem  aliquam  pertractat;  hac  expedita,  iussis 
candidatis  accedere  ad  Cancellarium,  ipse  ab  illo  eorum  nomine 
petit  Magistralem  licentiam  dari,  respondente  Cancellario  et  licen- 
tiam  impertiente  flectunt  genua.  Quibus  exsurgentibus,  licentia 
accepta,  insonant  tubae,  et  candidati  conscendunt  cathedram:  et 
interea,  dum  promotor  pro  impertita  licentia  agit  Cancellario 
gratias,  noui  Baccalaurei  relicta  a  Magistrandis  subsellia  occu- 
pant,  relictasque  ab  ijsdem  epomides  induunt;  at  uero  promotor 
nouos  licentiatos  nouis  insignibus  exornat:  1.  Epomide.  2.  pileo. 
3.  libro  clauso  et  iam  mox  aperto.  4.  annulo.  5.  complexu  manuum. 
Ornatos  ad  hunc  modum  renuntiat  Magistros,  statimque  tubae 
personant,  carmina  recitantur  et,  si  typis  excusa  sunt,  distri- 
buuntur;  denique  canitur  a  Symphoniacis ;  Promotor  uero  nouis 
Magistris  breui  sermone  gratulatus,  uni  eorum  proponit  quaesti- 
onem,  quam  ille  in  utramque  partem  breuiter  agitatam  defert 
alicui  Magistro,  is  quaestionem  soluit  ac  terminat,  pro  quo  bene- 
ficio  ab  ipso  nouo  Magistro,  qui  quaestionem  detulerat,  aguntur 
gratiae.  Ad  extremum  a  promotore  aguntur  gratiae  primum  Deo 
et  Coelitibus,  inter  quos  merito  numeratur  Illustrissimus  princeps 
fundator  noster  Theodorus ;  deinde  Serenissimo  Principi ;  de  prae- 
sentibus  haec  obseruanda,  1.  post  principem  proxime  collocatur 
Capitulum  Cathedrale  siue  |  eius  praelati  et  Canonici;  si  quem 
tamen  illi  sibi  anteponant,  ei  quoque  prius  aguntur  gratiae,  ut 
est  Suifraganeus,  Abbas,  et  omnino  si  quem  in  hoc  actu  ante  se 
collocarent.  Hos  sequitur  E.  P.  Rector,  tum  officialis  et  Can- 
cellarius  Principis,  postea  Cancellarius  Vniuersitatis  cum  Docto- 
ribus  ceteris  Theologiae  et  Licentiatis.  Sequuntur  inferioris  Cleri 
et  Religionum  praelati  ac  Superiores,  Doctores  et  Licentiati  juris, 
Medici,  Consules  et  Camerarius  Vrbis,  professores  Philosophiae  et 
artium  liberalium,  Ciues,  Juuentus.  Gratijs  actis  canitur  in  eodem 
loco  Te  Deum  Laudam.  In  hac  promotione  vtraque  facultas  uti- 
tur  suis  ornamentis. 


Paderborn.  Stat.  faeult.  philos.  1616    30.  21 


Caput  IV. 
De  disputationibus  Philosophicis. 

1.  Theses,  antequam  impriniantur,  a  Cancellario  el  tribus 
alijs  a  Superiore  designatis  censeri  debent. 

2.  Kxamen  pro  his  disputationibus  habetur  ut  in  regula. 

3.  Tempus  disputationis  solet  esse  a  7?  ad  9'",  e\  a  prandio 
non  vacatur;  nbi  etiam  plures  defendentes,  potest  aliqua  institui 
a  2*  ad  41":1 

4.  Praeses  utitur  academico  ornatu,  ut  et  defendens,  si  quem 
gradum  habet;  Professorum  ceterorum,  argumentantium  ueJ  audi- 
torum  nemo  utitur. 

5.  Hactenus  semper  sunt  habitae  disputationes  publicae  iu 
aula  Theologica,  quam,  praecedente  Bidello  cum  sceptro,  Promo- 
tor  cum  candidato  ingreditur  per  interiorem  portam. 

(>.   Defendens  dat  5  solidos,  vel  5  grossos. 

Caput  V. 

De  festo  S.  Catharinae. 

1.  Biduo  ante  affigitur  programma,  ut  in  lib.  form. 

2.  Oratio  habetur  in  aula  Theologica  pridie  festi  hora  2. 
pom.  ab  aliquo  Magistro  vel  Baccalaureo  in  suo  ornatu:  Vt  haec 
oratio  semper  mature  parata  esse  possit,  videtur  Decano  nouo, 
qui  post  promotionem  hoc  munus  statim  adit,  curae  esse  opov- 
tere;  posset  autem  eam  componere  quispiam  Magistrorum,  tametsi 
alius  eam  recitaret,  qui  Magister  hoc  ipso  liberaretur  onere 
habendi  orationem  in  Refectorio. 

3.  Orationi  intersunt  P.  Rector  cum  Doctoribus  Theologiae 
ad  dexteram  absque  ullis  ornamentis;  Decanus  cum  professoribus 
philosophiae  in  ornatu  Magistrali  ad  laeuam;  Non  tamen  proce- 
ditur  solenniter  ad  templum,  eo  quod  eo  die  Juuentus  sit  intenta 
Confessioni  et  communioni;  Itaque  finita  oratione  Studiosi  per 
portam  exteriorem  ducuntur  a.d  litanias:  nostri  per  interiorem 
redeunt  ad  Collegium. 

Formula  promissionuin  et  Jurisjurandi1,  quod 
Candidatis  a  Bidcllo  |  propoui  solct. 
Eruditi  Domini  Candidati,    ui  optatum   Baccalaureatus 
et  Magisterij  honorem  consequamini,  promittetis : 


1  Ood.  u.  ..Juaiur." 


212       Ratio  stnftiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


/".  vos  leges  et  consuetudines  laudabilis  huius  almae  Vniuer- 
sitatis,  dum  in  ea  uersabimini,  diligenter  seruaturos. 

2°.  promittetis,  vos  adm.  R°.  in  Chro.  huius  Vniuersitatis 
Rectori  magnifico  ceterisque  academicis  Magistratibus  pro  cuiusque 
gradu  debitam  obseruantiam  et  obedientiam  praestituros. 

:i°.  promittetis,  vos  huius  Vniuersitatis  atque  imprimis  facul- 
tatis  philosophieae  dignitatem  et  commodum  defensuros,  neque  contra 
ea/m,  consilio,  uel  auxilio  unquam  futuros. 

4°.  Jurabitis,  vos  gradum,  quem  modo  cmisequemini,  siue 
Baccalaureatus,  siue  Magisterij nullibi  deinceps  unquam  repetituros. 

Formula  promouendi  licentiam. 

Quod  Deus  Opt.  Max.ad  sui  nominis  maiorem  glo- 
riam  pertinere  velit,  —  Ego  M.  Terentius  Varro  /Sacro- 
sanctae  Theohgiae  Doctor  et  professor  ordinarius,  huius  almae 
Vniuersitatis  Cancellarius,  auctoritate  Sanctae  Sedis  Apostolicae  et 
Sacrae  Caesareae  Maicst,  qua  in  hac  actione  ex  nmnere  meo  fungor, 
Vos  ingenuos  et  eruditos  Dominos,  liberaiium  artium  et  pliilo- 
sophiae  Baccalaureos ,  tc  P.  Pansam,  C.  Pisonem  etc.  vos,  inquam, 
omnes  et  singulos  a  Venerabili  Concilio  fdeultatis  pltilosophicae 
seuere  examinatos,  approbatos,  et  mihi  legitime  praesentatos  atquc 
cotlaudatos  Dico,  creo,  facio,  et  in  hoc  ornatissimo  consessu  palam 
renuntio  earundem  liberalium  artium  et  philosophiae  Ucentiatos 
doque  uobis  licentiam,  titulum  et  honorem,  et  insignia,  Magistrorum, 
siue  Doctorum  eiusdem  facultatis  petendi  et  accipiendi,  et  postquam 
acceperitis,  omnia  munera  obeundi,  omnibusque  praerogatiuis,  pri- 
uilegijs,  immunitatibus  utendi,  fruendi,  gaudendi,  quae  illi  honoris 
gradui  conueniunt,  hic  et  ubique  locorum,  in  Nomine  SS.  et  Indi- 
uiduae  Trinitatis  Patris  et  Filij  et  Spiritus  Sancti.     Amen. 

Formula  renunciandi  Baccalaureos. 

Quod  Deus  Opt.  Max.  bene  euenire  iubeat,  ego  X.  X. 
liberalium  artium  et  philosophiae  magister  ac  professor  ordinarius 
(facultatis  eiusdem  pliilosopliicae  Decanus),  auctoritate  et  consensu 
totius  <  'onsilij  huius  facultatis,  Vos  ingenuos  et  eruditos  adolesccntes 
de  more  ab  examinatoribus  probatos,  P.  Marcum,  T.  Pompilium 
Velitrensem  etc.  Vos,  inquam,  omnes  et  singulos  dico,  creo,  facio, 
ct  iu  hot  ornatissimo  consessu  palam  renuntio  liberalium  ariium 
ct  philosophiae  Baccalaureos,  simulque  omnem  Vobis  potestatem  et 
priuilegia    concedo,    quae   jure   et   consuetudine  huius    et   aliorum 


Paderborn.  Sta1    facult,  pbilos.  ihir     ,  213 


approbatorum  Oymnasiorum  huic  honoris  gradui  trilmuntur.   /><  /<>,- 
mine  /'.  et  /''....     Amen. 

Formula  renuntiandi  Magistros. 
Quod   Deus   Opt.   Max.   etc.      Ego    N    N.   etc.   auctmntaU 
publica,    qua   in   hac  actione  Jussu    Venerabilis  concilij  facultatis 
nostrae   fungor,    Vos   eruditos  aa.    II.   et   philosophiae   TAcentiatos, 

Te  N.  N.  N.  etc.  Vos,  inquam,  omnes  et  singulos  creo,  facio,  et 
iii  hoc  oi/Mtissimo  cons*essu  pdlam  declo.ro  "I  renuntio  <<n-'' 
bonarum  artiivm  et  philosophiae  Magistros  atque  I ><)ct<T<s.  potestatem 
)rohis  trihuens  Magistralem  cathedram  conscendendi,  Aristotelem 
mterpretandi  et  praelegendi  Philosophiam  ■>m nesque  artes  liberales 
publice  et  ex  officio  tradendi,  </<■  ijs  disputandi,  determinandi, 
examinandi,  caeterasque  Magistrales  functiones  obeundi,  /)/<>)•<■  <i 
instituto  huius  et  aliarum  Christiani  orbis  Academiarum.  In  nom. 
/'....     Amen. 

Formula  affigi  solita  ultimo  Aprilis,  qua 

Baccalaureatus  Candidati  |  invitantur,  ut  se  praeseutenl 

et  intelligant,  quae  sint  praestanda.' 

I )<■<■;<)/ 1< s  Facultatis  Artium  Liberalium  et  Philosophiai 
ejusdem   I  'hilosophiae  C  'andidatis. 

Non  estis  nescii,  eos,  qui  post  Artium  faciliorum  studia,  Lo- 
gicae  in  Oymnasiis  Academicis  eo  successu  navarunt  operam,  ut 
se  jam  osienderint  in  ipsis  quoque  Philosophiae  adytis  cum  laude 
uersari  posse,  per  quosdam  quasi  gradus  more  institutoque  Majo- 
rum  ad  academicos  honores  evehi  solere.  Quamobrem  quoniam  tem- 
pus  instat,  quo  probanda  est  eorum  industria,  qui  proximo  supe- 
riore  anno  absolutis  Logicae  studiis  Physicam  sunt  ingressi,  hor- 
tamur  omnes,  ut,  quicunque  se  primo  in  Philosophia  honoris  gradu, 
quem  Baccalaureatum  vocant,  non  indignos  putant,  in  Calendis  Maji 
hora  secunda  pomeridiana  in  auditorio  Physicorum  conveniant, 
ibique  cognoscant,  quid  nobis  de  eorum  examine  fieri  placeat.  Da- 
tum  pridie  Calend.  Maji.  Anno  partae  salutis  MDC  :•.- 


1  Von  anderer  Haud  beigeschrieben.    Mag  auch  die  Formel  selbsi 
sein,  ho  ist  doch  die  Schrift,   wie  aus  der    Orthographie    hervorgeht,   aus  oder 
uach  der  Mitte  des  18.  Jahrh. 

2  Wir   vermisseu   schmerzlich  die  Statuten  der  theol.  Fakultat.     W 
seiu  nioffenV 


214       Ratio  studiortim  et  institntiones  scholasticae  Societatis  .Jesn  TTT 


Nr.  78. 


Schulkalender  von  Paderborn. 

Um  1616-24. 
(Arch.  Germ.  XIII.  V.  3.  sine  pag.) 

Vor  b  emerkung.  Die  Diarien  der  Jesuitenschnlen  sind  sicli,  bis  auf 
verschwindende  Kleinigkeiten.  fast  alle  gleicli.  Wirbegniigen  uns  daher,  soweit 
es  sich  niii  Uuiversitaten  handelt,  mit  dem  Abdrucke  des  Paderborner  Schul- 
kalender8:  dessen  Ursprung  wahrscheinlich  bis  gegen  1616  zuriickgeht.  wenn 
aucli  die  uns  vorliegende  Handschrift,  welche  den  Aufsentitel  „Catalogus  Scho- 
lasticus"  fiibrt,  erst  nach  1622  entstanden  ist,  da  der  Stifter  der  Ges.  J.  (31. 
.luli)  bereits  „Sanctus"  heifst,  die  Kanouisatiou  desselbeu  aber  erst  1622  geschah. 
Die  nicht  weiter  bezeichneteu  Monatstage  sind,  soweit  sie  nicht  auf  eineu 
Sonntag  falleu,  als  einfache  Schultage  anzuseheu. 

Calendarium  Scholasticum. 
Janvarius. 
1.  Circumcisio    Domini    nostri  J.  Chr.  Sacrum  hora  8.  ve- 

sperae  medio  2a?  propter  concionem,  musice.  solennissime. 
2. 
3. 
4. 

5.  Epiphaniae  Dni.  Vigilia  a  meridie1   docetur  per  sesqui- 
horam.     Litaniae  ad  medium  o'!' 

6.  Epiphania  Dni.,  Saorum  musicum,  vesperae  hora  2*  —  Con- 
fessionum  tesserae  recensentur  in  Scholis  atque  ita  deinceps. 

7. 

8.  Hoc  vel  proximo  die  disputatio  menstrua  in  Theologia. 
9. 
10. 
11. 

1  2.  Disputatio  menstrua  Philosophorum.    Trium  classium2,  quae 
proinde  mane  a  7a  ad  medium   10':,  post  prandium  a  l"  ad 
medium  4ae    durat:  additur  tantum   ad  Metaph.    thesis   vna 
ex  Ethica. 
13. 
14. 
15.  Circa  hoc  tempus  disputant  Tertiarii  contra  Secundanos.3 

1  Also  morgens  wie  gewbhnlich  31/»  Stuude  Sehule. 

2  i.  e.  Grammatices. 

3  i.  e.  Discipuli  tertiae  cl.  Gramm.  cum  secuudae  cl. 


Paderljorner  Schnlkalender.  1616  !4  1\  5 


16. 

17. 

1K.  Declamatio  menstrua. 

19. 

20.  SS.   Fabiani  et  Sebastiani.     Docetur  ad  N.,    deinde    sacrum 

musicum    pro    peste   averteuda;    a    prandio    urdinarie    non 

vaoatur. 
21. 

23.  \V^-;O.V 

25.  *N/#  ^'     ~.< 

26.  _^u*$  *  ?  i  ^  yg^. 

30*  COl\X$& 

31. 

Februarius. 

1.  A  meridie  lectio  sesquihora;  Litaniae  ad  medium  3a.e 

2.  Purificatio  B»  M.  V.    Sacrum  musicum   hora  Ha  Wsperae 
liora  2a. 

3. 
4. 

5.  SS.  Pauli,  Jaeobi,   Joannis  MM.  S.  J.  -      Sacrum  musicum 
hora  8a.  Vesperae    liora  2"  —  hoc    die    mane    et    a    prandio 
docetur  per  horam. 
6. 
7. 
8. 

9.  Demonstratio  Mathematica. 
10.  Hoc  vel  proximo  die  disputatio  menstrua  philosophica. 
11. 

12.  Declamatio  menstrua. 
13. 

14.  [Die]  Martis   ante    quinquagesiinam  vaeatur    a    prandio,    et 
die  iovis  sequente  toto,    nisi    festum    S.  Matthiae  impediai 
vel  Cineralia. 
15. 
16. 


216      Ratio  studiomm  efc  institutiouvs  scholasticae  Sooietatis  Jesu  IIT 


17. 

18.  Pridie  Quinquagesiinae  a  prandio  docetur  sesquihora.  Lita- 
niae  medio  3".'   Indulgentiae  promulgantur.1 

19.  Dominica  Quinquagesimae,  feria  2.  et  3.  est  oratio  40  die- 
rum,  quotidie  est  sacrum  musicum  hora  8.',  laudes  hora  5B, 
sed  feria  3.  sunt  hora  3* 

Hoc   triduo    ita    vacant    Studiosi,    vt    tamen    orent    suis 
assignatis  horis. 
20. 
21. 

22.  Die  Cinerum  hora  7a.  Inferiores,  hora  81  Superiores  accipiunt 
cineres,  nec  docetur  mane,  a  meridie  hora  21!  inchoautur 
lectiones,  et  deinceps  per  totam  aestatein  feria  5".  post  diem 
Cinerum  a  prandio  vacatur. 

Feria  6.  canitur  Miserere,    exitur    media    hora  citius   ab 
ijs,  qui  intersunt. 
23. 
24. 
25.  S.  Matthiae  Apostoli.    Exhortatio.  Sacrum  hora  8a  non 

musice.     Catechismus. 
26. 
27. 

28.  Anno  bissextili  adijcitur  29.,  et  post  festum  S.  Matthiae 
mutatur  Litera  Dominicalis  initio  anni  vsurpata  in  priorem, 
puta  a  in  g. 

Martivs. 
1. 
2. 

3.  Cathedra  S.  Petri  ytylo  veteri  vacatur  propter  nundinas. 
4. 
5. 

6.  Die  non  impedita  Disputatio  menstrua  philosophica. 
7. 
8. 
9. 
10. 
11. 


1  Fur  das  40stundige  Gebet  iu  deu  Fastuachtstageu. 


Paderbdrner  Sebnlfcalender.  161«  24,  21  7 


12.  S.  Ghregorij  P.  Confess.   rJjeclesiae  Doctoris. 

13. 

14. 

15.  Declamatio  menstrua. 

16. 

17. 

18. 

11).  S.  Josephi    est    |l'e.sl,um|    fori.      Kxh<>rtatiu.      SacruiE    norj 

musicum.  hora  8:!    Oatechismus. 
20. 
21. 
22. 
23.  A  die  Veneris   ante  Dominicam  Passionis   quotidie    canitu 

Miserere  vsque  ad  diem  Sabbathi  Sancti  exclusive.     Lectio 

sesquihora.     Litaniae  ad  medium  3.' 
24. 
25.  Aiinunciatio  13.  M.  Virginis. 

Post  Dominicam  Palmarum  vacant  Theologi  et  PhHoso- 

phi,  invitantur,  vt  intersint  oiiicijs  divinis  in  beinplo  nostro. 
Feria  3-  et  4.  maioris  hebdomadae  legitur  Passio,    atque 

ideo  exitur  ad  sacrum  vno  quadrante  citius. 
26. 
27. 
28. 
29. 
30. 
31. 

Aprilis. 

1 .  Feria  4.  majoris  hebdomadae  hora  9"    itur  ad  sacrum,  hora 

5*    ad  miserere. 

2.  Feria  5.  hora  8".  sacrum  musicum,  datur  adliuc  signum 
campana  scholae,  sed  triduo  sequente  vsque  ad  Litanias  sab- 
bathi  crepitaculo  convocantur,  hora   5.  Miserere. 

3.  Feria  6.  finita  passione  inchoatur  officium  in  nostro  templo 
circa  8!V",  processio  Sodalium  a  prandio  circa  horarn  .  .  .  . 

4.  Sabbatho  Sancto  ohicium  inchoatur  hora  7:!  ,  a  prandio 
Litaniae  medio  3a.°  Datur  signum  ad  Scholas. 

5.  Dominica  Resurrectionis.  hora  8;!  saerum.  Vesnerae 
solenniter  medio  2a,e 


218      Ratio  stndioruin  et,  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  IIT 


6.  Feria  2.  Paschae   Exbortatio   medio    8"",   etiam  hodie    sunt 
Vesperae  medio  21!0  ob  concionem  summi  Templi. 

7.  Feriae  3.  paschae1  sacrum,  non  sunt  Vesperae. 

8.  Feria  4.  paschae  resumuntur  Lectiones. 

9.  Feria  5.  paschae  vacatur  a  prandio. 
10. 

11. 

12.  Circiter  Disputatio  Fhilosophica  [meustrua]. 

13. 

14. 

15. 

16. 

17. 

18. 

19. 

20. 

21. 

22. 

23.  Die  non  impedito  Declamatio  menstrua. 

24. 

25.  8.  Marci  itur  ad  processionem.  ante  prandium  non  docetur 
ob  incertitudinem  horae,  qua  processio  irjchoatur,  detiuentur 
tamen  in  Scholis,  donec  a  summo  templo  moneantur  ab 
aliquo,  qui  constituendus  est;  ducuntur  ordine  omnes  Scholae. 
A  prandio  docetur  ordinarie. 

26. 

27. 

28. 

29. 

30. 

Maivs. 
1.  SS.  Philippi  et  Jacobi.     Exhort.  Catechismus. 
2. 
3.  Inventio  S.  Crucis,   est  fori.  Sacrum    hora  8a.    Catech.  a 

prandio. 
4. 
5.  Disputatio  menstrua  Philosophorum. 

1  Wir   lassen   die  Inkonseqnenzen  der  Schreibung.  —  Selbstverstaudlich 
wechselt  der  Schulkalender  je  nach  deui  Tage,  auf  welchen  Ostern  fallt. 


Paderborner  Schnlkalender.   I « 1  «/24.  211) 


6.  S.  Joannis  ante  portam  latinam,  Patroni  Academiae. 
Sacrum  musioum  hora  7.,  uni  intersunt  Superiores.  [nferi- 
ores  duountur  ad  sacrum  hora  8.  Sacro  musico  intersuul 
Epomidati  Reotor,  Cancellarius  aliique,  audito  sacro  vacanl 
omnes. 

7. 

8. 

9. 

10. 

11. 

12.  Deelamatio  menstrua. 

18. 

14,  Triduu  aute  Asceusiouem  occupantur  iu  Scholis  Studiosi,  dum 
sit  tempus  eundi  ad  pr< tcessionem ;  si  sint  ituri  extra  vj 
sacrum  auditur  liura  7.,   si  maneant  iu  vrbe,   alibi  auditur. 

15. 

11).   Die  Martis  ante  aseensionem  vaeatur. 

17.  Pridie  aseeusiunis  sesquihora  ducetur.    Litauiae  ad  medium 
3™ 

18.  Ascensiu    Dumini;    saerum    musicum  hora    8".    Vesperai 
hora  2:'. 

19.  Postridie  Asceusionis    est  processio  cum  reliquijs  S.  Liborij, 
Coneio  in  monte  S.  Liburij.     Yraeatur  post  processionem. 

20. 

21. 

22. 

23.  Demonstratio  Mathematica  seeuuda. 

24. 

25.  Disputant  huc  mense  Syntaxistae  euntra  Poetas. 

26. 

27.  Pridie  Penteeustes  vacant   Philosuphi    et  Theulugi.    Reliqui 
hora  9.  sacrum  [audiunt].     Litaniae  medio  3'!e 

28.  Dominica  Pentecostes.    Feria  2'!    et  31    vt  iu  paschate. 

29.  Feria  4.  Leetiones   resumuntur   iu    omnibus   Schulis,    etiam 
philos.  Feria  5.  vacatur  ab  umnibus  tuta  die. 

30. 
31. 

Jvnivs. 
1.  Hoe  et  duobus  sequeutibus  mensibus  aestivis  Julio  Augusto 
cessant  disputatienes-  pro   philosophia   menstruae.   uun  veru 


220       Ratio  studionun  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  TII 

hebdomadariae,  nisi  illis  hebdoinadis,  quibus  Canditati  pro 

laurea  disputant. 

Humaniores   habent   deinceps  integrum    diem  Vacationis 

in  hebdomada. 
2. 
3. 
4. 
5. 
6. 

7.  Pridie  Corporis  Christi  mane  lectiones  integrae,  a  meridie 
per  sesquihoram,  deinde  sunt  Litaniae. 

8.  Faces  ornandas  pro  processione  summi  Templi  curat  afferri 
a  Dno.  Cantore  hora  9*  Praefectus  Sodalitatis,  et  distribuet 
ornandas,  qui  absolutis  alijs  processionibus  residuo  vtitur. 

9. 

10.  Festo  Corporis  Christi  sacrum  hora  8.  Vesperae  hora  2. 
Non  solent  Discipuli  nostri  interesse  huic  processioni.    Feria 

6.  Processio  circa  vrbem,  comitantur  omnes  studiosi,  si  in- 
cidat  in  festum  S.  Joannis.    Hora  6.  datur  signum,  et  hora 

7.  sacrum  musicum  in  nostro  templo  auditur.  Vesperae 
2;!  Affixio  Rhetorum  et  Poetarum,  tabulae  sertae1  repo- 
nuntur  circa  6a.m  vesperi,  circa  6".111  [mane]  rursum  expo- 
nuntur. 

11.  Circa  hoc  tempus  declamatio  menstrua. 
12. 

13. 
14. 
15. 
16. 
17. 
18. 
19. 

20.  Priedie  B.  Ak^sij  non  sunt  Litaniae,  sed  integre  docetur, 
invitantur  tamen  Studiosi  ad  sacram  Communionem  in  se- 
quentem  diem. 

21.  B.  Aloysij.     Sacrum  musicum  hora  8.     Vesperae  hora  2" 
22. 


1  sc.  ilorilms  et  imasjinibus. 


Paderborner  Schulkalender.  1616/24.  1'1\ 


23.  Pridie  S.  Joannis  solenni  apparatu  dimittuntur  Metaphy- 
sici,  a  prandio  hora  1'.  praesentantur  pro  Examinp,  |m-tri<li.- 
oommunicant. 

24.  Nativitas  S.  Jo.  Baptistae.  Exhortatio  tnedio  8?  Sa- 
crum  mnsicum  hora  8.     Vesperae  hora  2. 

25. 
2b\ 
27. 

28.  A  meridie  sesquihora  docetur,  Litaniae  medio  31* 

29.  SS.  App.  Petri  et  Pauli.  Exhortatio  medio  81/  Sacrum 
mus.  h.  8.     Vesperae  hora  2. 

30.  Oommemoratio  S.  Pauli,  docetur. 

Jvlivs. 

1.  Tloo  mense  disputant  Poetae  contra  Rhetores. 

2. 

3. 

4.  Patrocinium    ad    S.  Vdalriei,    non    vacatur    ordinarie,    sed 
docetur. 

5. 

(5. 

7. 

8.  Declamatio  menstrua. 

9. 

10.  Promotio  Magistrorum  horal*  pomeridiana  circa  hoc  tempus. 
11. 
12. 
13. 
14. 
15. 
16. 
17. 
18. 
19. 
20. 
21. 
22. 

23.  S.  Liborii.1  hora  8.  sacrum  non  musicum,  a  prandio  Ca- 
techismus.  Initium  Canicularium. 

1   Patron  von  Parterborn. 


222       Ratio  stndiornro  et  institntiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

24. 

25.  Jacobi.     Exhortatio.  Catechismus. 

26.  S.  Annae.  fori  [festnm|;  audito  sacro  vacatur  a  Lectio- 
nibns. 

27. 

28.  Syntaxistae  inter   privatos  parietes  affigvmt. 

29. 

30.  A  prandio  hora  l1!  lectio,  hora  2:i.  Vesperae  privatae  so- 
lenniter. 

31.  S.  Ignatij,  fund.  Soc.  Jesu.  Inferiores  hora  7.  sacrnm, 
sub  quo  alius  a  sacriflcante  commnnionem  distribnit  sta- 
tim  post  elevationem.  Post  sacrnm  Inferiores  habent  Ex- 
hortationem.  Medio  8:!''  concio  in  nostro  templo,  hora  8. 
sacrum  musicnm.  hora  2a    Vesperae. 

Snb  finem  hnins,  vel  initinm  sequentis  mensis  incipit  re- 
petitio  pro  examine. 

Avgvstvs. 
1 .  S.  Petri  Vincula.  Nnndinae.     Vacatur  tota  die. 
2. 
3. 
4. 
5. 

6.  Declamatio  menstrua. 
7. 
8. 
9. 
10.  S.  Laurentij.     Exhortatio   medio  8a:*     Sacrnm    hora  8a    non 

musicum .     Catechismus. 
11. 
12. 
13. 
1  I.  A  meridie  Lectio  sesquihora.     Litaniae  medio  3*e 

15.  Assumptio  B.  Virginis.  hora  8.  sacrum  musicum.  Ve- 
sperae  hora  2a. 

16.  S.  Rochi,  docetur  a  7a  ad  8'."  Hora  8.  sacrum  musicum 
pro  avertenda  peste,  finis  Canicularium. 

17. 
18. 
19. 
20. 


Paderborner  Scbnlkalender.  l«l«i/24. 


81. 

22. 

23.  Pridie  S.  Bartholomaei,  Litaniae  in  Sacello  S.  Bartholnmaei ; 
ad  medium  H'.''  ducuntur  istuc  Tertiani. 

24.  S.  Bartholomaei  Apost.  Exhortatio  medio  Rf  Sacrnm 
hora  8.  Catechismus.  In  sacello  S.  Bartholomaei  hora  fi 
legitur  sacrum.  Ducuntur  istuc  Tertiani,  rpii  l.,l\"  ad 
Scholam  convocantur. 

25. 

26.  Scribitur  pro  Examine. 

27. 

2B.  S.  Augustini;  eius  laudes  mane  hora  7"  dicit  Candidatus 
Theologiae  Epomidatis  Doctoribus  utriusque  Facultatis,  Be- 
quitur  sacrum  musicum;  a  prandio  vacatur  a  Theologis 
tantum. 

29.  Decollatio  S.  Joannis  Baptistae,  docetur,  n<m  est  fori. 

30. 

31. 

September. 

1.  Incipinnt  rursus  disputationes  menstruae  philosophicae. 

2.  Prima  Dominica  huius  mensis  est  processio  ad  omnes  Ec- 
clesias  cum  Venerabili  ad  avertenda  ab  vrbe  incendia,  co- 
mitantur  studiosi. 

3. 

4.  Circa  hoc  tempus  iueipit  Examen,  primi  sunt  Tertiani,  vl- 

timi  Logici. 
5. 
6. 

7.  A  meridie  lectio  sesquihora,  Litaniae  medio  3*e 

8.  Nativitas  B.  Virginis,  sacrum  musicum  hora  8.  Ve- 
sperae  h.  2. 

9. 

10.  Disputatio  menstrua  philosophica. 
11. 

12.  Declamatio  menstrua. 

13.  Sacrum  musicum  cantatur  secundum  statuta. 

14.  Exaltatio  S.  Crucis.  Vacatur.     Est   festum   chori.    non    fori. 
15. 

16. 
17. 


224       Ratio  studiorujtl  et  institutionps  seholasticae  Soeietatis  Jesn  III 


18.  Demonstratio  Mathematica,  tertia. 

19. 

20. 

21.  S.  Matthaei.     Exhortatio  medio  8a"     Sacrum   hora  8.  non 

musice.     Catechismus. 
22. 
23.  Monendi    Ouratores    singularum    Scholarum,    vt    diligenter 

omnia  expurgent,  fenestras  claudant. 
24. 
25. 
26. 
27. 

28.  A  meridie  Lectio  sesquihora.     Litaniae  Ined.  3R? 

29.  S.  Michaelis.  Exhortatio.  Sacrum  musicum  hora  8.  Ve- 
sperae  med.  2"? ;  ijs  flnitis  canitur  Te  Peum  Laudamus,  et 
dimittuntur  Studiosi. 

October. 

1.  B.   Francisci     Borgiae    [die    10.]    sacrum    musice.     Vesper. 
hora  2. 

2. 

3.  Leguntur    argumenta    pro    praemijs    ante   alia    omnia    hi* 
circiter  diebus. 

4. 

5.  Hoc  mense  reparantur  omnia,    si  cpiae  fracta  in  scholis. 

6. 

7. 

8. 

9. 
10. 
11. 
12. 
13. 
14. 
15. 
16. 
17. 
1S. 
19. 
20. 


hvderboraiev  Sclmlkalender.     1616/24  !':>."> 


21. 
22. 

2:;. 

24. 
25. 
26. 
27. 

28.  SS.  Simonis  et  Judae,  medio  8"'  dato  signo  recolligitur 
Juventus. 

29.  Hoc  triduo  datur  signum   medio  8*e,  vsque   ad  nonam  do- 

30.  cetur,  a  prandio  a  2;!  ad  3'"  —  Reeitatur  Catechismus  pro 
praemio. 

31.  Pridie  Sanctorum  omnium  a  meridie  media  liora  docetur 
vel  est  Exhortatio.     Litaniae  medio  3le 

November. 

1.  Omnium  SS.    Sacrum  musicum  hora  8a     Yesperae  hora  2. 
omnium  S.  S.  et  Fidelium  defunctorum. 

2.  Fidelium  animarum.     Canitur  sacrum   hora  8.     A  prandio 
Lectio. 

3.  Hac  vel  sequenti  die  est    sacrum    hora  7.  de   Spiritu  S.,   a 
sacro1  ascensus. 

4.  Postridie  ducuntur  singuli  ad  classes,  et  audito  sacro  vacatur. 
5. 

6.  Professor  Logices  praefatur. 

7.  Primo  die  post  ascensum  fit  professio  fidei,  et  petitur  bene- 
dictio,  antequam  eatur  ad  Scholam. 

8. 
9.     . 

10. 

11.  Die  Dominica  post  festum  S.  Martini  loco  catechismi  sta- 
tuta  Vniversitatis  leguntur,  et  Logici  referuntur  in  Matri- 
culam.  Qui  autem  Lectioni  statutorum  non  intersunt  habent 
Catechismum. 

12. 

18. 

14. 

15. 

1  So  eine  sp&tere  Korrektur:  friiher  liieis  es  „a  prandio". 

Mouuinenta  Germaniac  Paedagotjica  IX  *■• 


226        Ratio  studiorum  et  institntiones  scholasticae  Societatis  Jesn  III 


16. 
17. 

18.  Tertio  minimum  sabbatho  a  Renovatione  stndiomm  incho- 

antur  disputationes  hebdomadariae. 
19. 
20. 

21.  Praesentatio  B.  Yirginis.  non  est  fori,  sed  docetur. 
22. 
23. 

24.  A  prandio  Lectio  sesquihora.  Laudes  S.  Catharinae,  interea 
utraque  facultate  epomidata,  dicit  Metaph^^sicus  aut  aliquis 
Professor  a  2:!    ad  med.  3ae ,  dein  Litaniae. 

25.  S.  Catharinae,  sacrum  musicum  hora  8.    Vesperae  h.  2a. 
26. 

27. 
28. 
29. 

30.  S.  Andreae  Ap.  Exhortatio  med.  8ae ,  sacrum  hora  8.  non 
musicum.     Catechismus. 

December. 

1 .  Hora  1 .  officium  defunctorum  pro  Fundatore. 

2.  A  prandio  Lectio  per  horam.  Vesperae.  Indulgentiae  pro- 
mulgantur. 

3.  B.  Francisci  Xaverij.  Sacrum  hora  7*  ,  startim  ab  Ele- 
vatione  per  definitum  sacerdotem  distribuitur  Communio 
Medio  8:'.e  Concio,  intersunt  Superiores,  hora  8.  sacrum 
musicum.     Hora  2".    Vesperae,  ad  eam  a  prima  docetur. 

4.  Sacmm  funebre  hora  7^    musice   pro  Fundatore.     Vacatur. 
5. 

6. 

7.  A  meridie  Lectio  sesquihora.     Litaniae  medio  3ae 

8.  Conceptio  B.  V.  Sacrum  mnsicum.  Exhortatio  in  scholis- 
Vesperae. 

9. 
10. 
1 1 .  Prima  vel  secunda  septimana  datur  initium  declamationibus 

et  disputationibus  menstmis. 
12. 
13.  Declamatio  menstma. 


i>aderi>orner  Schnlkalender.  1616/24.  221 


14. 
15. 
16. 

17. 

18.  Disputatio  menstrua  Philosophorum. 

19. 
20. 
21.  S.  Thomae  Ap.     Exhortatio   medio  8a.e ,   sacmm   non  mn- 

sicum  hora  8.     Catechismns. 
22. 
23. 

24.  Audito  saero  vacant  Philosophi  et  Theologi  vsqne  ad  Cir- 
cumcisionem,  reliqui  hora  9.  vadunt  ad  sacrum,  medio  3** 
Litaniae. 

25.  Nocte  hora  12.  sacrum  musicum,  medio  8le  Exhortatio  in 
Schola,  hora  9.  musicum  sacrum.    Vesperae  medio  3'." 

20.  S.  Stephani.  Sacrum  musicum  hora  8.  Yesperae  medio 
2::e 

27.  S.  Joannis,  Patroni  Templi  et  Academiae.  Hora  8.  sacrnm, 
medio  2ae  Vesperae;  Concio  in  nostro  Templo  jiost  Ve- 
speras. 

28.  SS.  Innocentium,  sacrum  non  musicum,  vacatur. 
29. 

30. 

31.  S.  Sylvestri.  hora  8.  sacrnm  non  musicum.  Oatecliismus 
hora  2.     Litaniae  de  Nomine  Jesu  ad  med.  3"e 

Notae  generales. 
1?    Diebus   Sabbathi    et   ijs    profestis,    quibus    tantum    per 
sesquihoram  a  prandio  docetur.  semper  pulsatur  medio  T"' 

2.  Pridie  Festorum  B.V.,  quae  celebrantur  in  foro.  a  prandio 
tantum  est  lectio  per  horam .  et  mediam.  Deinde  canuntur  Litaniae. 
Idem  fit  in  alijs  festis  solemnioribus,  vt  notatur  suis  locis. 

3.  Quando  ob  solennitatem  festi  tantum  sesquihora  visitatur, 
vltima  semihora  habenda  est  exhortatio. 

4.  Qnando  per  sesquihoram  tantum  visitatur,  Philosophi 
aequali  tempore  frequeutant. 

5.  Quandocunque  a  prandio  Concio  in  nostro  vel  in  summo 
Templo  a  nostro  Concionatore  habetur,  Vesperae  inehoantur 
med.  2ue,  et  hora   1.  datur  signum  ad  Seholas. 

15* 


228      Eatio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu    III 

6.  Diebus  sabbathinis  habentur  Litaniae  hora  3  i1 ,  et  proinde 
humaniores  exeunt  niedia  hora  citius,  Philosophi  media  hora 
tardius  inehoant  Lectiones. 

7.  Exhortatio  habetur  in  scholis  diebus  dominicis,  festis 
Apostolorum  et  alijs,  quae  expresse  in  Catologo  notata  sunt. 

8.  Pridie  item  festorum  B.  V.,  quando  ipso  festo  non  est 
Exhortatio,  habetur  aliqua  a  Professoribus  et  Magistris  in  Scholis, 
sicut  et  ipsis  sabbathinis  diebus  ea  non  esfc  negligenda,  vel  aliquod 
pium  exercitium  in  locum  eius  substituendum  iuxta  Regulam. 

9.  In  Decembri  incipiunt  disputationes  philosophicae  men- 
struae;  Hebdomadariae  in  Novembri.  Declamationes  in  Pdietorica 
et  Humanitate  tam  Hebdomadariae  quam  menstruae  incipiunt 
similiter  1  :v  vel  2:'  hebdomada  Decembris.  Vtraeque  durant 
vsque  ad  Octobrem  mensem,  nec  omittuntur  nisi  illa  solum  hebdo- 
mada,  in  qua  insunt  Natalitia,  Cineralia,  Pascha,  Pentecoste  et 
huius  vigilia,  aut  duobus  integris  diebus  cessatum  fuerit  a  Lec- 
tionibus  profanis.  Quod  vltimum  tamen  ita  limitatur,  vt,  si  tales 
hebdomadae  duae  continuentur,  in  posteriori  saltem  declamatio 
ordinaria  non  cesset. 

10.  Caeterum  observari  debet  alternatio,  vt  et  Rhetores 
hebdomadarias  suis  menstruis,  et  Poetae  suas  vices  quibuscunque 
Rhetorum  declamationibus  interponant,  dummodo  per  hoc  prima 
et  vltima  menstrua  (quarum  illa  Decembri,  ista  Septembri  mense 
habenda  est)  non  impediatur.  Atque  ita  sunt  accipiendae  nota- 
tiones,  quae  menstruas  singulis  mensibus  assignant,  si  videlicet 
salva  illa  vicissitudine  haberi  possint. 

11.  Superiores  Classes  vocamus  a  Syntaxi  exclusive  vsque 
ad   Metaph.      Inferiores  jam  secundam   et  tertiam  Grammatices. 

12.  Quando  die  Mercurij  iuit  dies  festus,  vacatur  die  iovis, 
sed  ordinarie  a  prandio  tantum,   etiam  a  Philosophis. 


Vereinigung  flcs  Wiener  Koll.  mil  der  \'uw.  k,- 


Nr.  79 

Pic  Vereinigung  des  Jesuitenkollegs  zu  Wien 

mit  der  dortigen  Universitat 

durch  Kaiser  Ferdinand  II. 

(1623.  9.  August.) 

(Cod.  Col.  priv.  1.  fol.  391  sqq.) 
Vo rbemerknng.    Unsere  handschriftliehe  Quelb;    bringt   am    Schlnsse 

-  Fol.  401';  —  die  Notiz  von  der  Hand  des  P.  Casen,  Rektors  dea  KiJlner  Jesniten- 
kollegs:  „Quia  haee  oninia  typis  edita  eraut  Viennae  Af;  1624.  sed  in  forma 
duodecima,  ut  libellus  facile  aniitti  posset,  ideo  cnraui  hoc  loco  describi." 

Das  Kolleg  der  Ges.  J.  zu  Wien  war  bereits  1552  gegriindet.  wabrend 
seine  Anfange  eigentlich  in  das  vorhergegangene  Jahr  fielen.  P.  Le  Jai.  der 
erste  Obere,  starb  jedoch  schon  am  6.  Awg.  1552.  Im  J.  15fi0  wnrde  dem 
Jesnitenkollege  zugleich  die  adelige  Landschaftsschnle  von  Niederosterreich 
iibergeben.  Mit  dem  Aufbliihen  der  Akademie  der  Ges.  J.  sank  jedoch  die  Be- 
deutung  der  Universitat,  welcher  daher  durch  die  Einverleibung  der  Anstalt 
der  Ges.  J.  im  J.  1617,  25.  Febr.,  durch  Kaiser  Mattbias  aufgeholfen  werden 
sollte.  Dieses  erste  Einverleibuugsdekret  durch  den  schwachen  Kaiser  befrie- 
digte  niemanden  und  besehadigte  zugleicb  die  bliihenden  Anstalten  der  Ges.  J. 
zu  Wien,  Deshalb  verfiigte  der  energischere  Ferdinand  II.  u.  d.  21.  Okt.  1622 
die  Einverleibung. 

Diese  Einverleibung  umfafst  drei  Dekrete:  1.  Das  Kaiserl.  Dekret 
in  deutscher  Spracbe  vom  21.  Okt.  1622,  dessen  Hauptinbalt  unter  a  mitgeteilt 
wird;  2.  die  Ei  nzelbesti  mm  n  ngen  vom  7.  Aug.  1623.  unter  b.  welehe 
den  Titel  fuhren:  ,,Transactio  |  Inter  Ahnan  celeberrimamque  !  Universitatem 
Vienuensem,  et  Cae|sareum  S.  J.  Viennense  Collegium."  Endlkh  3.  Die 
Kaiserl.  Sanktion  n.  d.  T.  „Pragmatica  Sanctio,  |  sive  |  Diploma;  |  Quo  I 
Ferdiuandus  II.  |  Romanorum  Imperator  etc.  |  Archidux  Austriae.  ete.  |  Glorio- 
sissimae  memoriae,  |  Transactionem  confirmavit ;  |  Oolleginm  S.  J.  |  A  I  Ferdi- 
nando  I.  |  Fundatum,  transtulit;  |  et  |  Almae  celeberrimaeque  |  Viennensium  Uni- 
versitati  |  univit  et  incorporavit.'*  | 

Wir  ersehen  daraus,  dafs  Kaiser  Ferdinand  II.  im  erstenDekrete  die  Grund- 
ziige  der  Einverleibung  vorschrieb;  auf  dieser  Grundlage  mufste  cine  aus 
Akademikern  und  Jesuiten  gemischte  Kommission  —  sie  bestand  ans  neun  Mit- 
gliedern  —  die  Einzelbestimmungen  festsetzen:  schliefslich  erliefs  der  Kaiser 
u.  d.  9.  Aug.  1623  sein  Bestiitigungsdekret,  das  wir  hier  nicht  mitteilen,  da  es 
sachlich  uichts  Neues  enthalt. 

Die  drei  Aktenstiicke  finden  sich  in  extenso  in  „Couspectus  j  Historiae 
Universitatis  |  Viennensis  |  Ex  Actis,  |  Veteribusque  Documeutis  j  Ab  Aiuio 
M.D.  LXV.  usque  ad  Annum  |  M.  DCC.  I.  deductae,  |  Honoribus  Perillustrium, 
Reverendorum,  Praenobilium  etc.  I  Dominorum  Dom.,  cum  in  eadem  Antiquisshna, 
ac  Celeberrima  |  Universitate  |  Promotore  |  R.  P.  Sebastiano  |  Mittei- 
dorffer,  e  Soc.  |  J.,  AA.  LL.  et  Philosophiae  Doctore,  ejusdemque  Professore 
Emerito...  Snprema  AA.  LL.  et  Philosopbiae  Laurea  |  insignirentur.  |  A  Pbjlo- 


230        Ratio  studiorum  et  inst.itutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

sophis  Condiscipulis  |  Dicatue  |  Viennae  Austriae,  Typ.  Wolfg.  Schwendiniann 
Uuiv.  Typogr.  8°,  pp.  335  et  84.  Ini  Anhange  zum  Werke  liest  man  die  „lu- 
strumenta  Publica",  daruuter  S.  2—29  die  drei  obeugenauuteu. 

Die  drei  Dekrete  wurden  voni  Kaiser  Ferdiuand  III.  aui  10.  Jan.  1653  neu 
bestatigt.     (Ibid.     p.  21-  37.) 

Kayserliches  Decret. 
21.   Okt.  1622. 

(Conspectus  |  Historiae  |  [Jniversitatis  |  Viennensis  |  Ex 
Actis,  |  Veteribusque  Documeiitis  |  Ab  Anno  M.D.LXV.  usque 
ad  Annum  |  M.D.CO.I.  deductae  |  .  .  .  Anno  Incarnati  Verbi 
M.  D.  CC.  XXV.  Viennae  Austriae,  Typis  Wolfgaiigi  Schwendi- 
mann,  Univ.  Typogr.  8°.  pp.  335;  Instrumenta  Publica  !o.  pp. 
84.  Das  hier  folgende  Dekret  p.  2 — 5.) 

—  —  —  Anfanglich  und  fiirs  erste,  wollen  Ihro  Kayserl. 
Maj:  |  allergnadigst,  daG  der  Universitat  Privilegia  und  Frey- 
heiten  auch  nach  der  Incorporation  bei  ihren  Krafften  verbleiben, 
und  die  N.  0.  (Niederosterr.)  E-egierung  die  Jurisdiction  iiber 
sie  die  Universitat,  wie  biflhero,  also  auch  hinfiihro  haben  sollen. 

Andertens,  soll  gleichfalls  in  Juridica  und  Medica  Facul- 
tate  nichts  verandert,  sordern  vielmehr  denen  Professoribus,  da- 
mit  sie  ihren  Lecturn  umb  so  viel  besser  abwarten  konnen, 
mitler  Zeit  die  Salaria  von  den  jenigen  Besoldungen,  so  jahrli- 
chen  die  Professores  Artisticae  Facultatis  gehabt,  nach  Ihrer 
Majestat  gnadigsten  Disposition,  vermehret  und  applicirt  werden. 

Fiirs  dritte,  sollen  die  Herren  Patres  der  Societat  Jesu, 
ihrem  Institut  gemaB,  und  nach  Weifi  und  Form  desselben, 
auff  ermeldter  Universitat  die  Studia  Humaniora,  wie  nicht  we- 
niger  die  gantze  Philosophiam  und  Theologiam  profitirn,  doch 
da6  von  jetzt  -  ermeldter  Theologia,  und  derselben  Lectur,  auch 
die  andere  Professores,  wie  bifihero,  also  auch  hinfiihro  nicht 
auBgeschlossen  werden,  und  deren  Erwahlung  uncl  Bestattung 
bey  dem  alten  Herkommen  verbleiben;  die  Societat  aber  soll 
und  mag  alle  Professores  selbsten  erwahlen  und  ersetzen. 

Soviel  furs  vierdte,  die  Disciplin  und  Correction  iiber  die 
jenigen  Studiosen,  so  der  Herren  Patrum  lectiones  horen,  anlangt; 
wollen  Ihro  Majestat  solche  (ausser  den  criminalischen  Sachen:) 
der  Societat,  wie  auch  zugleich  die  Direction  der  Seminarien, 
vollig  iibergeben  haben. 

Wie  dann  auch  fiirs  fiinffte,  das  Collegium  Societatis  Jesu 


Vereiniguntf  <les  Wiener  K<»ll.  mit  der  l:niv.   1622/33.  231 


allerdings  auff  die  Universitat  transferirt,   ond    daselbsthin  auff 
ewige  Zeit  gewidmet  seyn  und  verbleiben  solle. 

Hieriiber  fttrs  Bechste,  der  Societat  <las  Archidncale  (,'<.»]]<•- 
gium,  Bursen,  un<l  alle  andere  Grebau,  so  zu  der  hohen  Schul 
gehorig,  wie  aucli  die  Landschaft-Schul,  (ausser  der  Juristarum 
und  Medicorum  |  Grymnasien,)  eingegeben  uud  iiberantwort  werden  P 
sollen,  <loch  dafi  in  die  Auditoria  Theologorum  auch  denen  an- 
(lerii  Theologiae  Professoribus  zu  seiner  Zeit  <ler  Zutritt  frey  sey. 

Betreffend  zum  sibenden  die  Stiffibung,  and  andere  der 
Bursen  Einkommen  und  Stipendia,  wird  derselben  Verleyhung 
tam  active  quam  passive  in  vorigeu  ihren  Stand  gelassen. 

Zum  achten,  solleTi  <lie  Herren  Patres  Societatis  aufi  denen 
Gebauen,  so  ihTTen  eingeantwort  worden,  <las  Collegium  sambt 
den  Schulen  und  KircheTT  zurichten  und  erbauen. 

Fiirs  neundte,  alle  Promotiones  ad  Gradus  sollen  auff  der 
Universitat  geschehen,  und  aiT  denen  hievor  gebrauchigen  Urthen 
und  Stellen  furgenommen  werden. 

Zum  zehenden,  solle  der  Dohm-Probst  bey  St.  Stephan 
allhie,  wie  biBhero  also  auch  hinfuhro  jederzeit  der  Universitiit 
Cantzler  seyn  und  verbleiben;  auch  jede  Facultat  ihreTi  abson- 
derlichen  Decanum  cum  authoritate  ordinaria  haben,  doch  daB 
der  Decanus  Artisticae  Facultatis  von  der  Societiit  ge^etzt  werde. 
Im  iibrigen  bleibt  es  wegen  der  Theologischen  Facultat  mit  Er- 
setzung  deB  Decani,  inmassen  solches  hie  vor  gebrauchig  gewesen. 

Was  aber  zum  eilfften  den  Rectorem  Academiae  belangt, 
deme  seine  gewohnliche  Authoritat  in  allem  verbleibt,  solle  an- 
fanglich  derselb  das  erste  haJbe  Jahr  ein  Doctor  Theologiae,  su 
entweder  der  Rector  Collegii  Societatis,  oder  aber  einer  auR 
denen  andern  ausserhalb  der  Societat  Theologiae  Doctoribus. 
erwahlet;  das  andere  halbe  Jahr  ein  Doctor  Juris,  das  dritte 
ein  Doctor  Medicinae,  und  fiirs  vierdte  halbe  Jahr.  wann  das 
Rectorat  auff  die  Artistische  Facultat  kommen  tliut,  alsdann  in 
solcher  Zeit  der  jenige  Rector  Academiae  seyn,  den  die  Socie- 
tat  zu  einem  Rector  Collegii  gesetzt  hat. 

Welches  man  ihne  den  Herrn  P.  Eectorem  und  Col  legium  ,,. 
hiemit  zur  Nachrichtung  erinnern  wollen,  inmassen  dann  auch 
an  den  Herrn  Rectorn  und  Consistorium  allhiesiger  Universitai 
beschehen,  und  ihnen  anbefohlen  worden,  dafi  sie  sambt  ihren  unter- 
gebenen  Membris  dieser  Unir-  und  Incorporirung  deB  Collegii 
der  Herren  Patrum    Societatis  Jesu   mit  der  allhiesigen  Univer- 


232      Ratio  studiorum  et  iustitutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


sitat,  in  allen  ihren  Puncten  und  Articuln,  unangesehen  uncl 
hinangesetzt  aller  und  jeder  Privilegien,  Statuten  und  Gewohn- 
heiten,  so  etwa  dieser  Ihrer  Majestat  allergnadigsten,  gemesse- 
nen,  wohlerwogenen,  endlichen,  unwiederrufnichen  Verordnung 
und  Resolution  zugegen  seyn  mochten,  und  sie  die  Universitat 
irgend  zum  Behelff  vermeintlich  furzuwenden  hatten,  welche 
hiemit  Ihro  Kayserl.  Majest.  in  solchem  Fall  gantzlich  affgehebt. 
und  abrogirt  haben  wollen,  allergehorsamiste  und  schuldigiste 
Vollziehung,  ohne  einiges  difficultirn,  noch  wenigers  replicirn, 
leisten,  und  darwider  nichts  nicht  fiihrnehmen,  thun,  oder 
handlen  sollen,  in  kein  weiB. 

Wie  dann  auch  zugleich  Ihro  Kayserl.  Majestat  dieses  sta- 
tuiren,  und  hfnfuhro  zu  ewigen  Zeiten  gehalten  haben  wollen, 
da6  die  jenigen  Persohnen,  so  ad  Gradus  auff  der  Prager,  Grat- 
zer,  Ollmutzerischen  und  andern  Universitaten,  welche  Ihrer 
Majestat  hochst-geehrte  Vorfahren  Kayser  und  Ertz-Hertzogen 
gestifft,  erhebt,  und  confirmirt,  oder  auch  hinfiihro  Ihro  Maje- 
stat  deroselben  Erben  und  Nachkommen,  Kayser  und  Ertz-Her- 
tzogen  stifften,  erheben,  und  confirmiren  mochten/promovirt  wer- 
den,  nicht  anderst  als  wann  jeder  derselben  in  der  allhiesigen 
Universitat  graduirt  worden,  angenommen,  erkennt  und  gehal- 
ten,  auch  dariiber  ad  omnes  actus  et  Facultatum  honores  zuge- 
lassen  werden  solle. 

Und  haben  Ihro  Kayserliche  Majestat  zu  Effectuirung  die- 
ser  Incorporation,  und  wiircklicher  Introducirung  der  Herren 
Patrum  Societatis  in  die  Possess,  dero  ansehenliche  geheimbe  Her- 
ren  Rath,  Herrn  Leonhard  Helfrieden  Grafen  von  Meggau, 
P.  e.  Statthaltern  der  |  N.  0.  Landen,  ic.  und  Herrn  HanB  Euprech- 
ten  Hegenmuller  N.  0.  Regiments-Cantzlern,  :c.  zu  Commissa- 
rien  gnadigst  verordnet,  auch  anbefohlen,  diese  Introduction  als- 
balden  zu  Werck  zu  setzen,  und  noch  vor  Ihre  Majestat  Ver- 
reisen,  ohne  einige  Verhinderung  zu  verrichten.  Und  geschicht 
hieran  Ihrer  Kayserl.  Majest.  allergnadigster  gefalliger  Willen, 
und  endliche  Meynung. 

Signatum  Wienn,  unter  Ihrer  Majestat  aufgedruckten  Kay- 
serl.  Secret-  Insigl,  den  ein  und  zwantzigsten  Octobris,  im  sech- 
zehen  hundert  und  zwey  und  zwantzigsten  Jahr. 
Johann    Baptista    Verda 
von  Verdenberg,  Ober- 

Hof  Vice-Cantzler.  Tobias  Gertiuger. 


Vereinfguug  <1<^  Wiener  Koii.  mil  iler  tJnir.  1628. 


1)   Einzelbestimmungen  iiber  das  Verhaltuis 
dcr  Jesuiten  zur  Universitat. 

(L.  c.  fol.  395»   sqq.) 

1623,  7.  Aug. 
Quia  vero  inter  clictam  Vniuersitatem  et  praefatos  Socie- 
tatis  Jesu  Patres  aliquae  dinicultates  et  controuersiae  circa  quae- 
dam  puncta  dicti  Decreti  subortae  sunt:  ad  eas  complanand 
stabiliendamque  praetacti  Collegij  Patrum  Societatis  cum  Yni- 
uersitate  vnionem  per  Nos  nuper  factam,  praecipuorum  nostro- 
rum  intimorum  Consiliariorum  et  Commissariorum  deputatorum 
sapienti  prouidentia  et  consilio  interposito,  ambae  partes  amice, 
beneuole,  constanter,  firmiter  etvnanimi  voluntatum  consensiono 
ad  approbationem  et  confirmationem  Nostram,  die  septimo  Augusti 
lmius  currentis  anni  millesimi  sexcentesirni  vigesimi  tertij  transe- 
gerunt,  constituerunt,  definierunt  et  declararunt  iu  liunc,  qui 
sequitur  modum. 

§•  I. 

I)c  Rcctoratu  ct  |  Rectore  Vniuersitatis  | 

eiusque   post  vnionem    electionc,    dignitate, 

Jurisdictione. 

1.  Inprimis  E,R.  PP.  Societatis  Jesu  ad  demerendam  Vni- 
uersitatis  beneuolentiam  omni  omnino  Juri  ad  Rectoratum  Aca- 
demiae,  etiam  ex  electione  passiua,  tam  in  Theologia  (juam  Ar- 
tistica  Facultate,  per  Caesareum  Vnionis  Translationisque  Gollegij 
Decretum  et  Transactionem  mense  Octobri,  anno  superiore,  factam 
acquisito,  sponte  et  libere  renunciant ;  et  quicquid  in  Academico 
Itectoratu  honoris  est  atque  dignitatis,  id  totum  volentes  libentes 
Dominis  Doctoribus  quatuor  Facultatum,  qui  de  Societate  non 
sunt,  relinquunt. 

2.  Pater  Rector  Collegij  S.  J.,  Oollegium  ipsum  tanquam 
verum  ac  viuum  Vniuersitatis  |  membrum  et  pars  Magnificum  i..i. 
Dominum  Rectorein  ut  electum  totius  Academiae  Caput  (e  qua- 
cunque  demum  electus  sit  Facultate)  agnoscet,  illius  in  Actibus 
omnibus  omnem  eum  honorem  ac  reuerentiam  habebit  ac  deferet, 
quam  alii  deferunt  et  hactenus  detulerunt. 

3.  Quamobrem  in  ratione  eligendi  Rectorem  Vniuersitatis 
per  hanc  Vnionem  nihil   mutatur.     Electus   etiam   sua   consueta 


234       Ratio  stndiornm  et  institntiones  scholasticae  Societatis  Jesu  fJI 


constat  Authoritate    et    dignitate,   et   eam   in.super  in    Scholares 
Societatis  acquirit  Jurisdictionem,  de  qua  §.  sequenti,  n.  3. 

§.II. 
Dc  Rcctorc  Collegij  Societatis. 

1.  Vniuersitas  vicissim  ad  contestandam  suam  in  P.  Rec- 
torem  et  Collegium  S.  J.  sic  vnitum  et  translatum  beneuolentiam 
ac  amorem  declarat,  imprimis  hanc  Collegij  cum  Vniuersitate 
vnionem  et  translationem  fieri,  ut  nolint  hac  vnione  aut  Reli- 
gioso  Societatis  Instituto  aut  rationi  institutionique  eiusdem 
S.  J.  impedimentum  vllum  afferri. 

2.  Quamobrem  R.  Pater  Rector  et  Societas  ipsa  in  personas 
Collegii  omnes,  quae  in  Vniuersitate  iuxta  Caesareum  Decretum 
literas  humaniores,  Philosophiam  et  Theologiam  docent  et  in 
posterum  docebunt,  aut  alias  erunt  in  Facultatibus,  aut  in  ijs 
gerent  officium,  omnem  eam  etiam  in  posterum  retinebit  Juris- 
dictionem,  Jus  de  illis  disponendi  eorumque  ministeria  diri- 
gendi  et  auctoritatem,  quam  in  eos  habuit  ante  vnionem. 

3.  Eidem  R.  P.  Rectori  omnis  cura  disciplinae  totaque  1 
studiosorum  scholarumque,  qui  RR.  Patrum  lectiones  audiunt 
aut  in  Seminarijs  degunt,  adeoque  omnis  ea  auctoritas,  quam  in 
illos  habuit  ante  vnionem,  relinquitur.  Si  quis  tamen  contra 
studiosorum  praefatorum  aliquem  lege  et  iudicialiter  velit  agere> 
remittetur  ad  Tribunal  Magnifici  Domini  Rectoris,  qui  Magnificus 
D.  Rector  omnes  causas  et  querelas  de  talibus  ad  se  delatas  ad 
R.  P.  Rectorem  diriget,  primo  sine  strepitu  Judicij  componendas, 
et  actiones  huiusmodi  ad  Tribunal  contentiosum  non  prius  reci- 
piet,  quara  ex  R.  P.  Rectore  Collegij  intellexerit  causam  et  ne- 
gotium  aliter,  quam  via  Juris,  componi  non  potuisse. 

4.  Si  vnus  aliquis  praeter  Patrum  Lectiones  etiam  Juridicas 
aut  Medicas  audiat,  et  dubium  oriatur  Magnif?  D.  Rectori  Vni- 
uersitatis,  an  R.  Patri  Rectori  Collegij  parere  debeat,  dispicietur, 
quas  lectiones  per  se  et  principaliter,  quas  minus  principaliter 
et  incidenter  audiat.  Si  quis  Magister  Philosophiae  creatus  est, 
aut  illam  ordinate  cum  bono  profectu  audiuit  et  bono  ordine 
transiuit  ad  studium  Juris  aut  Medicinae,  et  praecipue  alterutri 
det  operam:  hic,  licet  apud  Patres  audiat  v.  gr.  Mathesin  vel 
Ethicam  vel  Quaestiones  D.  Thomae  de  Jure  et  Justitia,  paret 
Magnii':  D.  Kectori  Vniuersitatis,  tenetur  tamen  obseruare  di- 
eiplinam  Societatis  secundum  illam  vnam,  quam  audit,  lectionem. 


Vereinitninc  deg  Wiener  K<«ll.  mit  <lu   ['mv.  1628.  235 


Contra   si  quis  studeat  aut  Theologiae  ex   professo  apnd   Patr» 
aut  Philosophiae,  paret  R".  P.  Rectori,  etiamsi  v.  gr.  aiidiat  etiam 
[nstitutiones  Jnris;    tenetur  fcamen  et  hic  obsernare  disciplinam 
Professoris  etiam  secundum  hanc   vnam   Lectionem,   quam  audit. 

5.  Eidem  R"  P.  Rectori  Collegij  hoc  etiam  honoris  tribuil 
Vniuersitas,  ut  in  consessibus  omnibus  et  Actibus  Academicis 
deat  et  looum  occupet  immediate  post  D.  Superintendentem.  Et 
quamuis  sit  in  Pacultate  Theologica,  quemadmodnm  Magnificua 
Dom.  Superintendens  est  in  Juridica,  nullum  tamen  in  ea  accipiet 
aut  habebit  offieium,  nec  iunget  se  circulis  Nationum  in  Klee- 
tione  Bectoris  Academici,  sed,  cum  Magnifico  Rectore  resignante 
et  Superintendente,  suo  in  loco  remanebit.  Si  quando  in  Con- 
sistorio  tractantla  fuerint  negotia  Academiae  ad  rem  literariam 
vniuerse  spectantia,  idem  R.  P.  Rector  aduocari,  nec  shn-  eo, 
quod  Scholares  omnes  concernet,  quicquam  statui  debebit. 

6.  Quem  Studiosum  ob  contumaciam  aut  mores  improbos 
a  Scholis  S.  J.  R.  P.  Rector  (cui  soli  id  competit)  arceri  euni- 
uerit,  id  ipse  significabit  Magnifl  D.  Rect<jri,  qui  mandabit,  at 
talem  ad  studium  Juris  aut  Medicinae  Professores  uon  admittant. 
Idemque  fiet,  si  aliquis  sponte  insalutatoque  Professore  Scholas 
deseruerit.  E  diverso  si  quis  e  Societate  Doctorem,  Magistrum 
Studiosumue  soli  Magnif:  Rectori  Vniuersitatis  subiectum  accu- 
sare  volet;  illum  accusabit  primo  apud  Magnif'."  D.  Rcctorem  et 
non  alibi. 

7.  Si  quid  aliquando  Magnificus  D.  Rector  aut  Venerabil6 
Consistorium  verbo  vel  scripto,  quod  aliquem  e  Societate  eius- 
que  officium  concernat,  significandum  vel  intimandum  censuerit, 
id  ad  R.  P.  Rectorem  Collegij  et  non  ad  alium  dirigetur,  ut  in 
hoc  etiam  Instituti  et  Religiosa6  disciplinae  et  ordinis  ratio  lia- 
heatur;  eadem  seruabitur  ratio,  quando  studiosi  ad  comitandum 
Magnificum  D.  Rectorem  conuocandi  erunt.  ! 

§.      III.  fol. 

Dc  Cancellario  |  Decanis  et  Decanatibus, 
maximc  in  Artistica  Facult. 

1.  Idem  erit  post  vnionem  hanc  Cancellarius  Vniuersitatis 
qui  ante,  Cathedralis  videl.  Ecclesiae  ad  D.  Stephanum  Praepo- 
situs.  Ratio  etiam  et  electio  et  auctoritas  Decanorum  in  Facul- 
tate  Theologica,    Juridica    et  Medica    eadem    erit   quae  hactenus 


236      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


fuit.   De  Decano  et  Decanatu  Facultatis  Artisticae,  magno  vtrius- 
que  partis  animorum  consensu,  constituta  sunt  haecf 

2.  Inprimis,  ut  uno  semestri  sit  Decanus  e  Societate,  quem 
Societas  elegerit;  altero  semestri  alius  e  Facultate  Doctor  seu 
Magister,  quem  Facultas  ritu  et  more  consueto  elegerit;  quando 
hic,  elapso  suo  tempore,  officium  resignabit,  monitus  a  R.  P. 
Rectore  per  schedam  eum  publicabit,  quem  Societas  in  sequens 
semestre  elegit. 

3.  Decanus  a  Societate  constitutus  toto  semestri  omnia  De- 
cani  officia  geret  et  administrabit  ut  propria,  praeterquam  Vice- 
Rcctoris  Academiae;  id  enim  muneris  sustinebit  Exdecanus,  qui 
non  est  e  Societate. 

4.  Decanus  a  Facultate  electus  toto  suo  semestri  suum  in 
Consistorio,  Processionibus  et  Actibus  publicis  locum  et  digni- 
tatem  obtinebit,  imo  etiam  Facultatem  conuocabit  et  diriget, 
quando  ob  causam,  quae  Scholastica  non  est,  nec  ad  rem  litera- 
riam  spectat,  conuocanda  est. 

5.  Scholastica  vero  et  ad  rem  literariam  pertinentia  omnia 
priuatim  et  publice  hoc    semestri  Vicedecanus  ex  Societate  (siue 

foi.  3970.  ille  sit  Exdecanus,  siue  alius)  administrabit.  |  Facultatem,  quando 
ob  Examina,  promotiones  vel  aliam  quamcunque  causam  litera- 
riam  conuocanda  est,  conuocabit  ac  diriget,  etiam  praesente,  si 
adesse  voluerit,  Decano,  qui  tamen  Decanus,  si  adsit,  primo  loco 
sedebit  et  primus  dicet  sententiam.  Diriget  item  dictus  Vice- 
Decanus  disputationes,  Examina.;  omnia  typis  mandanda  reco- 
gnoscet  et  censebit;  conferet  gradus,  quod  tamen  munus  honoris 
causa  deferet  aliquando  Professoribus  et  alijs  Magistris,  tam  e 
Societate  quam  caeteris.  Determinationes  quaestionum  publice 
disputatarum1  seu  resumptiones  promiscue  his2  et  illis  deferen- 
tur,  prout  res  et  occasio  feret. 

6.  Conceditur,  ut  ad  rem  literariam,  gradus  Academicos, 
Testimonia  et  aliud  id  genus  Facultas  Philosophica  habeat  spe- 
cialem  Secretarium,  qui  obeat  vices  Notarij;  specialem  item  Bi- 
dellum,  et  ut  omnis  dispositio  circa  testimonia  danda  promotis 
alijsque  studiosis  sit  penes  Decanum  aut  Vicedecanum  e  Socie- 
tate.  Quam  in  rem  habebit  peculiare  Facultatis  Sigillum.  Ni- 
hilominus  tam  testimonijs,  quam  Coronae  promouendorum  prae- 
figitur  nomen  Decani,  quisquis  ille  sit.     Si  quis  volet  etiam  Ma- 

1  forte  disputaiularum.  —  -  Cod.  n.  hic. 


Vereinigang  <lftH  WienerKoll.  mil  der  i'niv.  li  l'.'<t 


gnifici  D.  Rectoris  habere  testimonium,  is  eidem  obtentum    Facnl- 
tatis  testimonium  prius  exhibebit. 

7.  Depositor  a  Facultate  Artistica  constitutrifl  quoad  officium 
et  tempus  deponendi  eos,  qui  RR.  Patrum  Ifotiows  iW-qwiit;int, 
etiam  a  Decano  vel  Vice-Decano  e  Societate  dependebit.  Taxam 
depositionis  quoad  eosdem  etiam  constituet  >  x  directione  \i.  P. 
Rectoris;  ac  ut  depositionis  ratio  sit  moderata  et  ordinata,  Ltem 
Decanus  Societatis  vel  Vice-Decanus  sua  praesentia  prouidebit. 
A  depositionis  lege  eximuntur  Clerici  et  qui  habitum  gestani 
Ecclesiasticum;  omnes  tamen  suo  tempore  in  Matriculam  referen- 
tur,  alioquin  non  gaudebunt  Priuilegijs  Academiae. 

§.  IV. 
De  Professoribus  |  Academicis  e  Soc.  Jesu. 

1.  In  Vniuersitate  iuxta  suum  Institutum  ipsiusque  formam 
ac  modum  docebunt  RR.  PP.  Societatis  Jesu  literas  humaniores 
omnes  ac  Rhetoricam,  linguam  latinam,  C-rraecam  ac  Hebraicam 
Vniuersam  Philosophiam,  vniuersamque  Theologiam,  minime  tamen 
exclusis  a  lectura  Theologiae  Professoribus  alijs,  qui  hactenus 
docent,  quorum  electio  et  constitutio,  ut  hactenus,  ita  etiam  in 
posterum  iuxta  Decretum  Caesareum  salua  et  integra  manet,  de 
quibus  haec  speciaJiter  aduertenda:  Vt  ijs  suae  relinquantur  horae 
in  Auditorio  Theologico,  quibus  docebant  ante  Collegij  transla- 
tionem;  —  Vt  interpres  Sacrae  Scripturae  de  Societate  non  do- 
ceat  eadem  hora,  qua  alter,  nec  eodem  anno  eundem  Scripturae 
librum  interpretetur.  Professor  Scripturae,  quem  constituit  Vni- 
uersitas,  manet  ut  hactenus  in  Consistorio  Senior  Facultatis. 

2.  Et  quamuis  Alma  Societas  Jesu  ipsamet  suos  Professores 
omnes  eligat  et  constituat,  qui  tamen  prima  vice  electi  et  ad 
profitendum  in  Vniuersitate  fuerint  constituti,  mittentur  cum 
scheda  R.  P.  Rectoris  ad  Magnif1."  Dom'!1  tam  Rectorem  quam  Su- 
perintendentem,  ut  (si  inscripti  prius  non  fuerunt)  inscribantur 
in  librum  Rectoris  Academiae,  ab  ijs  futuri  Professores  Acade- 
mici  videantur  et  cognoscantur.  Scribet  autem  R.  P.  Rector,  ad 
quam  quisque  Professuram  sit  destinatus,  sperare  et  etiam  eura- 
turum  se,  ut  officio  ac  muneri  suo  satisfaciant ;  hoc  accepto 
Magnif8.  D.  Rector  beneuole  significabit  hanc  Societatis  electionem 
sibi  esse  pergrajtam,  et,  cum  Professores  ex  suo  Instituto  te- 
neantur  esse  seduli,  nullam  aliam  ab  ijs  exiget  promissionem  au1 
iuramentum. 


238     Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

§.  V.1 

Qui  et  qua  ratione  Doctores  et  Magijstri 

tle  Societate  Jesu  in  |  Facultatem  Theologicam  et  | 

Artisticam  admittendi  sint. 

1.  In  Facultatem  Theologicam  modo  infrascripto  admittetur 
inprimis  R.  P.  Rector  Collegij,  duo  Professores  Theologiae  Scho- 
lasticae,  Interpres  S.  Scripturae,  Professor  Controuersiarum  et 
Professores  Theologiae  Moralis,  qui  quaestiones  ad  conscientiam. 
spectantes  exponunt,  et  si  alij  Doctores  Theologiae  e  Societate 
aolmitti  petent,  penes  Facultatem  erit  eos  admittere. 

2.  In  Artistica  Facultate  manent  post  Vnionem  et  Trans- 
lationem  Collegij  qui  ante  in  illa  erant;  et  locum  iuxta  Vniuer- 
sitatis  leges  sibi  competentem  in  Actibus  Academicis  occupabunt ; 
e  Societate  autem  in  illam  admittentur,  praeter  Decanum  aut 
Vice-Decanum  et  alios  Magistros  idoneos,  qui  petent  etiam  ad- 
mitti,  Professor  Metaphysicae,  Ethicae,  Physicae,  Mathematicae, 
Logicae,  Dialecticae,  Rhetoricae,  Linguae  Hebraicae,  Graecae, 
Artis  Poeticae.  Qui  omnes,  quando  suis  defungentur  officijs, 
manebunt  Facultatis  membra,  donec  ad  illam  transeant  Facul- 
tatem,  et  poterunt  examinare,  interesse  consilijs,  et  locum  occu- 
pabunt  sibi  iuxta  leges  Academiae  debitum. 

3.  R.  P.  Rector  et  Decanus  seu  Vice-Decanus  Artisticae 
sine  repetitione2  admittentur,  ille  in  Theologicam,  hic  in  Artisti- 
cam  Facultatem.  An  qui  in  alia  Academia  publice  annum  vnum 
eam  sunt  professi  Facultatem,  in  quam  petunt  hic  admitti,  ad- 
mittendi  sint  sine  repetitione,  determinent  Facultates.  | 

4.  Professores  noui  e  Soc.Jesu,  repetitionis  loco,  Disputatio- 
nibus  ordinarijs,  tam  ad  gradus  quam  caeteris,  praesidebunt,  et 
eos  exercebunt  actus,  qui  pro  more  Societatis  munus  eam  Fa- 
cultatem  docendi  comitantur;  vbi  duo  aduertenda  et  obseruanda: 
alterum,  vt  Thesibus  repetitionis  titulus  praefigatur ;  alterum,  ut 
Facultatis  membra  alijque  Doctores  atque  imprimis  Magnificus 
Dominus  tam  Rector  quam  Superintendens  tempestiue  per  ali- 
quem  inuitentur. 

5.  Admittentur  autem  in  facultate  hoc  modo.  Primo  cu- 
rabunt   se    inscribi    apud   Magnificum    D.  Rectorem;    deinde    re- 

1  Die  ParagTaphenbezeiclmung;  hort  in  nnserm  Codex  von  hier  an  auf, 
findet  sich  aber  fortgesetst  im  ang-egeb.  gedr.  Werk. 

2  Neue  Bitte. 


Vereinigung  des  Wiener  Koll.  niir  <lf;r  Dniv.  162 


praesentabunt    se  cum  testimonio  sui  gradns  Decano  Facultatis, 
in  quam  snnt  adsciscendi  et  petent  admitti;  Decani  vero  Btatim 

et  beneuole  illos  admittent. 

6.  Si  in  Decanum  aut  Vice-Decanum  Facultatis  Artistica* 
constituatur  a  Societate  Doctor  aliquis  Theologiae,  qni  membrnm 
sit  Facultatis  Theologicae,  is  quidem  transire  poterit  a  Facultate 
Theologica  ad  Artisticam,  sed  toto  huius  officij  sui  tempore  ad 
Artisticam  duntaxat  spectabit,  ad  Theologicam  vero  nequaquam, 
etiamsi  actu  Theologiam  profiteatur. 

7.  B-eliqui  Doctores  ac  Magistri  huius  ac  aliarum  Acade- 
miarum,  maxime  in  Decreto  Caesareo  vnionis  nominatarum,  qni 
de  Societate  non  sunt  et  in  Facultatem  Artisticam  petunt  coop- 
tari,  raore  et  modo  hactenus  consueto,  nempe  productia  legitimae 
Natiuitatis  et  promotionis  litteris,  suo  tempore  cooptabunlur. 

§•  VI. 

De  Examinibus  et  Exa|nimatoribus  et  Promotio  nibus 

ad  gradus  iu  |  Philosophia. 

1.  Examina  pro  gradibus  et  promotiones  in  Philosophia 
fient  ritu  et  more  Societatis;  Baccalaureandos,  praeter  Decanum 
aut  Vioe-Decanum,  iuxta  dicta  §.  3.,  examinabunt  duo  e  Socie- 
tate  Jesu  Doctores  aut  Magistri  a  R.  P.  Rectore  electi,  quibns 
Facultas  per  electionem  adiunget  duos  alios,  itidem  Facultatis 
Magistros,  qui  de  Societate  non  sint,  cum  |  stipendio  moderato  roi 
quod  ex  praescripto  Facultatis  facient  Candidati,  nisi  sint  pau- 
peres.  De  examinatoribus  pro  gradu  Magisterij  conueniet  Socie- 
tas,  quoad  suos,  cum  Domino  Cancellario  Vniuersitatis. 

2.  Promotiones  ad  gradus  Philosophicos  omnes,  etiam  Magi- 
sterij,  fieut  in  aula,  in  qua  etiam,  si  ita  placuerit,  eligetnr 
Magnificus  D.  Rector  Vniuersitatis,  et  fient  in  illa  quae  liactenus 
fieri  consueuerunt. 

§.  VII.1 

De  Bibliothecis  ratioue  Typograpliiae. 

Catalogo  Vniuersali  Academicarum  |  praelectionum. 

1.  Bibliothecarum  vsus  et  custodia,  facto  prius  Inueutario, 
couceditur    et    committitur    Collegio    Societatis,    ita    tamen,    vt 


1  Hier  wieder  §§.  ira  Cod.  aus^edriickt. 


240      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Magistris  et  Doctoribus  Facultatum,  si  quid  legere  velint,  fiat 
aditus,  eisque  Bibliothecarius  a  R.  P.  Rectore  constitutus,  accepta 
syngrapha,  acl  dies  aliquot  etiam  vnum  alterumue  librum  det 
accomodato. 

2.  Ratio  Typographiae  suo  in  statu  manet,  Decani  (vel 
etiam  Vice-Decanus  in  Facultate  Artistica)  approbant  quae  ad 
suam  spectant  Facultatem;  reliquis  a  Professore  approbatis  sub- 
scribit  Magnifl  D.  Rector. 

3.  Ad  renouationem  studiorum  conficiatur  Catalogus  libro- 
rum  et  Authorum,  qui  in  Vniuersitate  praelegentur,  serueturque 
in  eo  consuetus  ordo  facultatum.  Huius  ordinandi  et  typi  corri- 
gendi  curam  habebit  Decanus  vel  Vicedecanus  e  Societate  Arti- 
sticae  Facultatis;  antequam  autem  typo  committatur,  tam  Vni- 
uersitatis  quam  Collegij  Rectori  reuidendus  exhibebitur. 

§.  VIII. 
De  Collegio,  Scholis  et  Loco  Consistorij. 

1.  Quamuis  Collegium  Archiducale,  Bursae  et  alia  omnia 
aedificia  (praeter  Juristarum  et  Medicorum  Grymnasia)  ad  Vni- 
uersitatem  spectantia  Societati  data  et  tradita  sint,  vt  eorum 
loco  Collegium  Societatis,  Scholae  et  Templum  construantur,  atta- 
men    extra   Colbgium  Societatis   et  Scholas  R.  P.  Rector  locum 

foi.400.1.  deputabit  pro  Consi  storio,  Cancellaria  et  Archivo  Vniuersitatis, 
in  quem  locum  Societas  speciale  ius  non  praetendet,  sed  sit  et 
dicatur  absolute  Vniuersitatis. 

2.  Quantum  ratio  loci  feret,  dabitur  opera,  vt  fabrica 
scholarum  ita  accommodetur,  vt  Adolescentes  Poetis  inferiores 
caeteris,  quantum  fieri  potest,  minime  permisceantur. 

3.  Quoniam  Medici  proprium  Collegium  non  habent,  sed 
hactenus  docent  in  vna  parte  Collegij  Arohiducalis,  illis  ea  pars 
eodem  iure  vtenda,  quo  hactenus  sunt  ea  vsi,  relinquatur,  donec 
de  alio  commodo  illis  prouideatur  loco. 

4.  Quoties  a  Decano  vel  Vice-Decano  Facultatis  Artisticae 
de  congreganda  facultate  praemonitus  fuerit  R.  P.  Rector,  toties 
in  eam  rem  locum  decentem  assignabit;  finitis  vero  aedificijs 
certum  aliquem  et  constantem. 

§.  IX. 
De  Seinmarijs  et  Seminaristis. 

1.  Quae  aedificia  fabricando  Collegio  Societatis,  Scholis, 
Templo  necessaria  non   erunt,    Societas    in  Seminaria    conuertet, 


Vereinigtmg  dea  Wiener  Koll.  mit  der  Univ.  1623.  :M1 


et  ita  pro  suo  instituto  et  zelo  accommodabit,  ut  quam  plurimi 
studiosi  iu  illis  degere  possint,  et  illos  ipsos   Lta  gubernabii   [p 

et  ad  virtutem  et  litteras  ita  institnet,  vt  pij  fundatores  sancl 
snae  intentioni  copiose  satisfactnm  esse  experiantur  el   gaudeant. 

2.  Stipendiatis  absque  Facultatum,   quibus  nauanl    operam, 

discrimine,  qui  iuxta  formam  et  morein  fundationum  (quae  inxta 
Art.  7.  Decreti  Caesarei  pristino  in  statu  manentj  Societati  pro- 
ponentur  ab  ijs,  quibus  id  incumbit,  in  aliquo  Seminario  Societas 
dabit  habitationem  et  alimoniam  iuxta  stipendij  modum  et  ratio- 
nem,  et  tamdiu  in  Seminario  retinebit,  quamdiu  sese  illius  legi- 
bus  et  communi  disciplinae  accommodabunt.  Si  quos  autem 
Societas  deprehendet  intolerabiles  ac  dimittet,  de  illis  cum  con- 
sensu  R.  P.  Rectoris  dimissis  Praefectus  Seminarij  eos,  qui  ill"- 
proposuerant,  faciat  certiores. 

3.  His,  qui  curam  gerant  stipendiorum  et  fundationum, 
quarum  redditus  pendent  ex  cultura  vinearum,  assignabitur  locus, 

quo  vuas  |  exprimant  et  collecturam  reponant.  r«»i.< 

4.  Bursarum  litterae,  quae  fundationem  et  stipendia  concer- 
nunt,  asseruabuntur  in  Vniuersitatis  Archiuio;  quae  domos  ipsas 
Societati  traditas  concernunt,  R.  P.  Rectori  eonsignabuntur,  ant 
eorum  paria  legitime  authenticata.  —   —   —  ' 

1  Unterzeiclmet,  ist,  ilie  Vereinbavun^ : 

(L.  S.)                                         (L.  S.)  (L.  S.) 

D.  Guil.  Rechperger.           Christ.  Schiiffler  D.Super-  (iporn-.  Frid.  Coller  1». 

intendena  Caesarins. 

(L.  S.)                                           (L.  S.)  (L.  S.) 

Barth.  Carol.   Prao.torius  D.     Sigism.  Geisler  D.  M.  Petrns  IToffman. 

(L.  S.)                                           (L.  S.)  (L.  S.) 

Jo.  Argentus,  Visitator.      Greg.  Rumer,  Provincialis.  Gnii.  Lamormaini,  Rector. 

Die  drei  letsstgenannten  sind  aus  der  Ges.  J.  „Actnm  Viennae,  <ii<^  7. 
Auff.  Anno  1(}'23." 


Monumeuta  Gevmaniae  Paedngogica  IX. 


242     Ratio  studiornm  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  IIT 


Lektionsplane  des  Gymnasiums  zu  Freiburg  i.d.S. 
von  den  Jaliren  1623.  1625.  28.  58.  n.  1769. 

(Aus  den  Originalien.) 

Nr.  80. 

Vo  rbemerkung.  Das  Freiburger  Gyinnasium  war  allerdings  kein 
Studium  generale  im  eigentlichen  Sinne,  da  es  jedoch  die  filr  den  Landklerns 
notigste  philosophische  uud  theologische  Bildung  (Logik  und  Abrifs  von  Dog- 
matik  nebst  Moral,  spiiter  auch  Kirchenrecht  und  Kontrovers)  vermittelte,  so 
wolleu  wir  die  Lektionsplane  an  diesem  Orte  bringen. 

Catalogus    librorum, 

ad  quorum  explicationem  Gymnasii  professores 

S.  J.  Friburgi  Helvetiorum 

aggredientur   ad   festum  S.  Lucae. 

A.  D.  1623. 

In  Theologia  Morali.  De  religione.  De  Sacramentis  in 
genere  et  in  specie.  De  censuris  ecclesiasticis  et  de  casibus  re- 
servatis. 

In  Logica.  Manuductio  Philippi  du  Trieu.  Organum  Ari- 
stotelis. 

In  Ehetorica.  M.  T.  Cic.  1.  III.  de  Oratore.  Ej.  Orationum 
vol.  3.  T.  Livii  Decas  III.  Georgica  Virgilii.  Luciani  dial.  sel. 
lib.  II.  Epigrammata  Graeca  ex  anthologiae  libris  selecta.  Jac. 
Gretseri  Prosodia  graeca. 

In  Humanitate.  M.  T.  Cic.  Quaest.  Tuscul.  Ej.  or.  pro 
lege  Manilia.  Cypriani  Soarii  Rhetorica.  Aemilius  Probus.  P. 
Virg.  Mar.  Aen.  1.  V.  et  VI.     Isocr.  or.  ad  Demonicum. 

In  suprema  Gramm.  M.  T.  Cic.  ep.  ad  fam.  lib.  9.  et  10. 
Ej.  Cato  s.  de  Senectute.  Em.  Alvari  Syntaxis  plenior.  Ej.  Pro- 
sodia  et  Figurae.  P.  Ovidii  de  tristib.  1.  1.  et  2.  Jac.  Pontani  vol.  2. 
Progymn.  Aesopi  fabulae  selectae.     Jac.  Gretseri  Gramm.  graeca. 

In  media  Grramm.  M.  T.  Cic.  ad  fam.  1.  12.  Em.  Alvari 
Syntaxis.  Jac.  Pontani  Progymn.  vol.  1.  Catechismus  graecus. 
Jac.  Gretseri  rudim.  1.  graecae. 

In  iufima  Gramm.  M.  T.  Cicer.  select.  epistol.  libr.  4. 
Em.  Alvari   lib.  1.     Grammatices   cum    introd.  Syntaxeos.     Jac. 


Lektionspliine  von  Freibnrg  i.  «1.  Schw.  1623  n.  1626.  243 


Pontani    selectorum    progymnasmatum    lib.   2.      Ex    rudimentis 
Jac.  Gretseri    deelinationes    et    verborum    barytonorurn    Lnflexio. 

Ad  quotidianas  et  usitatas  Magistrorum  explicationee 
dent  repetitiones,  scriptiones,  disputationes,  declamation<-s  publi- 
cae  et  privatae,  et  exercitationes,  quibus  discipulorum  cxcitetur 
et  acuatur  industria.  Diebus  autem  Sabbathi  Evangelium  latinum 
in  scholis  inferioribus.  In  suprema  vero  classe  Grammatices  et 
Humanitate  Graecum;  in  lihetorica  Acta  Apostolorum.  Diebus 
Veneris  in  Rhetorica  et  Humanitate  Doctrina  Christiana  e  ma- 
jore  Catechismo  Petri  Canisii;  in  reliquis  e  minore  ejusdem  pro 
cujusque  scholae  captu  tradetur.  Aestivalium  vero  Vacationum 
diebus  aliquod  illustre  Poema  s.  historia  pro  Humanistis  et  Rhe- 
toribus  explanabitur. 

(Friburgi  Brisgoviae,  ex  offic.  typogr.  Theodori  Meyeri.   1023.) 

Nr.  81. 

Deo    Opt.    Max.    Catalogus   librorum. 

quos  S.  J.  professores  explicare  incipient 

ad  festum  S.  Lucae 

Friburgi  Helvetiorum  anno  1625. 

In  Theol.  Morali.  Dereligione.  De  Sacramentis.  De  cen- 
suris  et  casibus  reservatis. 

In  Logica.  Philippi  du  Trieu  S.  J.  manuductio  ad  Logi- 
cam.     Porphyrii  Phoenicis  Isagoge.     Aristot.  Organum. 

In  Rhetorica.  M.  T.  Cic.  1.  III.  de  Oratore.  Ej.  Oratio- 
num  vol.  2.  C.  Jul.  Caes.  de  b.  Grall.  v.  Civili.  Gfeorgica  Virgilii. 
Demosthenis  Philippicae  v.  Olynthiacae.  Euripides  cum  Epigram- 
matis  selectis.     Jac.  Gretseri  Prosodia  graeca. 

In  Humanitate.  M.  T.  Cic.  de  Off.  libri  3.  Ej.  Orafcio 
pro  M.  Marcello.  Cypriani  Soarii  Rhetorica.  Aemilius  Probiis. 
P.  Virg.  Mar.  Aen.  1.  9.  et  10.  Q.  Horatii  Fl.  Carmina.  Isocrates 
ad  Nicoclem.     Jac.  Gretseri  Synt.  graeca. 

In  suprema  Gramm.  M.  T.  Cic.  ep.  ad  fam.  1.  3.  et  4. 
Ej.  Laelius  s.  de  Amicitia.  Em.  Alvari  Syntaxis  plenior.  Ej. 
Prosodiae  et  Figurae.  P.  Ovidii  de  Ponto  1.  1.  et  2.  Jac.  Pon- 
tani  vol.  2.  Progymnasm.  Aesopi  fabulae  selectae.  Jac.  Grretseri 
Gramm.  graeca. 

In  media  Gramm.  M.  T.  Ciceronis  ep.  ad  fam.  lib.  14. 
Em.  Alvari  Syntaxis.  Jac.  Pontani  Progymn.  vol.  1.  Catechis- 
mus  graecus.     Jac.  Gretseri  rudimenta  1.  graecae. 


244      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

In  tertia  Gramm,  nt  anno  1623. 

In  infima.  M.  T.  Ciceronis  epist.  sel.  lib.  2.  Em.  Alvari 
Rudimenta  Jac.  Pontani  selectorum  Progymnasm.  lib.2.Elementa 
linguae  graecae. 

Evangelium  diebus  Sabbatinis  in  scholis  Syntaxeos  et  Hu- 
manitatis  graecum,  in  aliis  inferioribus  latinum,  in  Rhetorica 
Acta  Apost.  exponentur. 

Catechismus  quoque  Petri  Canisii  major  aut  minor  in  om- 
nibus  classibus  pro  cujusque  captu  die  Veneris. 

Aestivis  porro  vacationibus  aliquod  iilustre  poema  s.  historia 
pro  Humanistis  et  Rhetoribus;  ac  diebus  recreationum  per  annum 
in  Humanitate  Martialis  Epigrammata. 

Exercitia  demum  quotidiana  in  omnibus  scholis  multiplicia 
repetitionum,  scriptionum,  declamationum  etc.  juxta  methodum 
Romanam. 

(Bruntruti  excudebat  Wilh.  Darbellay.) 

Nr.  83. 

Deo    Opt.    Max.    Catalogus    librorum, 

quos  S.  J.  professores  explicare  incipieut 

ad  festum  S.  Lucae 

Friburgi  Helvetiorum  anno  1628. 

In  Theol.  Morali.  De  actibus  humanis.  De  virtutibus 
theologicis  et  moralibus.     De  legibus  et  contractibus. 

In  Logica.  Phil.  du  Trieu  S.  J.  manud.  ad  Logicam.  Por- 
phyrii  Phoenicis  Isagoge.     Organum  Aristotelis. 

In  Rhetorica.  M.  T.  Cic.  Orator  ad  Brutum.  Ej.  Orat. 
vol.  secundum.  T.  Livii  decas  III.  L.  Annaei  Senecae  Tragoediae, 
Demosthenis  Philippicae.  Homeri  Odyssea  cum  Epigrammatis 
selectis.     Jac.  Gretseri  Prosodia  graeca. 

In  Humanitate.  M.  Tull.  Cic.  de  Officiis.  Ej.  or.  pro 
Archia.  Cypr.  Soarii  Rhetorica.  Q.  Curtius.  P.  Virg.  Mar. 
Aen.  lib.  3.  et  5.  Q.  Horatii  Fl.  Epistolae.  Luciani  dial.  sel. 
Jac.  Gretseri  Synt.  graeca. 

In  suprema  Gramm.  M.  T.  Cic.  ad  fam.  1.  9.  et  10.  Ej. 
Laelius  s.  de  Amicitia.  Em.  Alvari  Syntax.  plenior.  Ej.  Prosodia 
et  Figurae.  P.  Ovid.  de  Trist.  1.  4.  et  5.  Jac.  Pontani  vol.  2. 
Progynm.     Aesopi  fabulae  sel.     Jac.  Gretseri  gramm.  gr. 

In  media  Gramm.     M.  T.  Cic.  ep.  ad  fam.  1.  12.     Em.  Al- 


Lektionsplftne  vou  Freibnrg  i.  d. Scbw.  1658/59.  346 

vari  Synfc.    Jac.  Pontani  Progymn.  vol.  1.    Catechismus  graecus. 
Jac.  Gretseri  rudim.  1.  graecae. 

In  tertia  (Iramffl.  M.  T.  Cic.  ep.  ad  fam.  1.  3.  Em.  Alvari 
1.  I.  Gramm.  cum  introd.  Synfcaxeos.  Jac.  Ponfcani  sel.  Progymn. 
1.  2.  Ex  rudimentis  Jac.  Gretseri  declinationes  simplices  el  ver- 
borum  barytonorum  inflexio. 

In  infima.  M.  T.  Cic.  <-p.  sel.  lib.  2.  Em.  Alvari  rudi- 
menta.     Jac.  Pontani  Progymn.  1.  1.     Elementa  Linguae  graecae. 

Evangelium  ?c.  ufc  supra  ad  a.  1625. 

(Brunfcrufci  excud.  "Wilh.  Darbellay. 

Nr.  83. 

Cafcalogus    librorum, 

ad  quorum  explicationem  profcssores  Gymn.  S.  J. 

Friburgi  Helvefciorum 

aggredientur  ad  fesfcum  S.  Lucae  a.  D.  1658. 

usque  ad  Oct.  1659. 

In  Theol.  Morali.  De  principiis  generalibus  Theol.  M. 
De  iide,  spe  et  charitate.     De  jure  et  justitia. 

In  Controversiis  Fidei.  De  gratia  et  libero  arbitrio. 
De  vitiis  et  peccatis.     De  Sacramentis. 

In  Logica.  Manud.  Phil.  du  Trieu.  Isagoge  Porphyrii. 
Organum  Aristotelis. 

In  Rhetorica.  M.  T.  Cic.  Orator  ad  Bmtum.  Ej.  Oratio- 
num  vol.  2.  C.  J.  Caesar  de  b.  Gallico.  L.  Annaei  Senecae  Tra- 
goediae,  reliqua  ufc  a.  1628. 

In  Humanitate.  M.  T.  Cic.  de  Oif.  iibri  3.  Ej.  or.  pro 
lege  Manilia.  Cypr.  Soar.  Rhet.  Q.  Curtius.  P.  Virg.  Mar.  Aen. 
1.  10.  11.  12.  Q.  Hor.  Fl.  Carmina.  Isocrates  ad  Nicoclem.  Jac. 
Gretseri  Synt.  graeca. 

In  suprema  Gramm.  M.  T.  Cic.  ep.  ad  fam.  1.  5.  ct  6. 
Ej.  Paradoxa  et  Somnium  Scipionis.  Em.  Alv.  Synt.  plenior.  Ej. 
Prosodia  et  Figurae.  P.  Ov.  Nas.  de  Ponfco  1.  3.  et  4.  Jac. 
Pontani  Prog.  vol.  2.  Aesopi  fabulae  selectae.  Jac.  Gretseri 
gramm.  gr. 

In  secunda  cl.  Gramm.  M.  T.  Cic.  epist.  adfam.  1.  15.  et 
16.  Em.  Alvari  Synt.  Jac.  Pontani  Prog.  vol.  1.  Jac.  Gretseri 
rudim.  graeca. 

In  tertia  cl.  Gramm.  M.  T.  Cic.  ep.  sel.  lib.  4.  Em.  Al- 
vari  1.  1.     Gramm.  cum  introd.  Syntaxeos.     Jac.  Pontani  Prog. 


246       Ratio  studiornm  et  institutiones  seholasticae  Societatis  Jesu  111 

selectorum  1.  2.     Ex  rudim.  Jac.  Gretseri  declinationes  et  verba 
barytona. 

In  infima  cl.  Gramm.  M.  T.  Cic.  ep.  sel.  1.  2.  Em.  Alvari 
rudim.     Jac.  Pontani  Prog.  sel.  1.  1.     Elementa  linguae  gr. 

Ad  quotidianas  .  .  fere  ut  ad  ann.  1623. 

(Friburgi  Helv.  apud  Davidem  Irrbisch.) 

Nr.  84. 

Catalogus    materiarum    et    librorum, 
quoruni  explicationem  professores  S.  J. 
in   gymnasiis  Provinciae  Germaniae  Superioris   auspicabuntur 
in  renov.  studiorum  ad  festum  S.  Lucae  anno  1769. 

In  Theol.  Morali.     De  religione,  sacram.  et  censuris. 

In  Jure  Canonico      P.  I.  usque  ad  lib.  III.     Tit.  21. 

In  Controversiis.  De  Christo,  Ecclesia,  verbo  scripto  et 
tradito. 

In  Philcsophia.  Anno  primo:  Dialectica  et  Metaphy- 
sica,  i.  e.  Ontol.,  Psychol.  et  Theol.  naturalis,  cum  parte  Physic. 
gener.  —  Anno  secundo:  Reliqua  Physica  generalis  cum  parti- 
culari. 

In  Rhetorica.  M.  T.  Cic.  Orationum  vol.  1.  —  Cypr. 
Soarii  Rhetorica  plenior.  Virgilii  Aen.  1.  1—3.  Georg.  —  Horatius 
de  arte  poetica.  —  Jac.  Gretseri  Synt.  et  Prosod.  sive  1.  2.  et  3.  — 
Ex  Summa  doctrinae  christ.  cap.  4.  —  Rudimenta  historica.  — 
Actus  Apost.  graeci. 

In  Humanitate.  Cypr.  Soarii  tabulae  lib.  3.  de  elocu- 
tione,  tropis,  figuris  verborum  ac  sententiarum.  —  Q.  Curtius.  — 
Publ.  Ov.  Nas.  Elegiae  de  Tristibus  cum  notis  P.  Pontani.  — 
Epigrammata  Martialis  cum  synopsi  artis  epigrammaticae  et  no- 
tationibus  P.  Jos.  Juvencii  S.  J.  vel  cum  notis  Raderi.  —  Jac. 
Gretseri  lib.  2.  s.  Syntaxis.  —  Catechismi  P.  Widenhofer  capita  5. 
—  Rudimenta  historica.  —  Evangel.  graecum. 

In  Syntaxi  Majore.  M.  T.  Cic.  ep.  ad  famil.  libri  8  po- 
steriores.  —  Institutionum  novarum  linguae  latinae  pars  3.  s. 
Syntaxis  octo  partium  Orationis.  Pars  4.  s.  Prosodia.  Appendix 
1.  s.  rudimenta  artis  metr.  Ex  append.  3.  indiculos  verborum 
graecorum.  Ex  append.  4.  arithmetica  fractorum.  —  P.  Ov.  ep.  de 
Ponto  cum  notis  Pontani.  —  Jac.  Pontani  Prog.  vol.  3.  pars  po- 
sterior.  —  Jac.  Gretseri  Inst.  gr.  1.  1.  usque  ad  Syntaxin.  —  Cate- 


Oberdeutscher   Lektionsplan  L769.  _M7 


chismi  P.  Widenhofer  oapp.  4.  —  Rudimenta  historica. —  Evai 
graeeum. 

In  Syntaxi  Minore.  M.  T.  Cic.  ep.  ad  fam.  lib.  5.-8.  — 
Instit.  nov.  pars  3.  usque  ad  cap.  6.  Ex  parte  I.  participia  e< 
reciproea.  Ex  p.  II.  de  praeteritis  et  supinis.  Ex  append.  3. 
indiculus  nominum  graecorum.  Ex  append.  4.  s.  arithemtic 
regula  aurea  composita  et  societatis.  Append.  5.  et  6.  de  ortho- 
graphia  latina  et  germanica.  —  Jac.  Gretseri  instit.  gr.  de  oonju- 
gationibus  barytonis,  characteristicis,  formationibus  temporum.  — 
Catechismi  P.  Wideuhofer  capp.  3.  —  Rudimenta  historica.  — 
Evangelium  latinum. 

In  Grammatica.  M.  T.  Cic.  ep.  sel.  lib.  3.  et  4.  —  Instit. 
nov.  p.  III.  usque  ad  cap.  4.;  p.  II.  tota;  appendix  2.  s.  communes 
loquendi  formulae;  ex  app.  3-  indiculus  verburuin  latinorum;  ex 
append.  4.  divisio  numerorum  integrorum  et  regula  aurea  simplex ; 
append.  5.  et  6.  orthographia  lat.  et  germ.  —  Jac.  Puntani  Prog. 
vol.  2.  —  Jac.  Gretseri  rudimenta,  formationes  adjectivorum  et 
comparativorum  etc.  —  Catechismi  P.  AVidenhofer  capita  2.  — 
Rudim.  historica.  —  Evangelium  latinum. 

In  Rudimentis.  M.  T.  Cic.  ep.  sel.  1.  1.  et  2.  —  Instit.  nov- 
p.  l.tota,  excepta  reciprocorum  et  participiorum  contructione ;  ex 
p.  2.  de  generibus  et  declinationibus ;  ex  app.  4.  numerorum  ad- 
ditio,  subtractio  et  multiplicatio,  app.  5.  et  6.  de  orthographia  lat. 
et  germ.  —  Jac.  Pontani  Prog.  vol.  1.  —  Jacobi  Grretseri  rudim. 
1.  graecae  et  declinationes.  —  Catechismi  P.  Widenhoter  cap.  1. 
—  Rudim.  historica.  —  Evangelium  latinum. 

Ad  quotidianas  et  usitatas  magistrorum  explicationes  acce- 

dent  repetitiones,  scriptiones,  declamationes  publicae,  et  privatae 

exercitationes,  quibus  discipulorum  excitetur  et  acuatur  industria. 

Diebus  Sabbati   evangelium  latinum  in   scholis   inferioribus,    in 

Majore  Syntaxi  et  Humanitate  graecum,  in  Rhetorica  acta  Apo- 

stolorum   exponentur.      Diebus  Veneris   in   Rhetorica  Doctrina  e 

Summa  Doctrinae   Christianae   Petri  Canisii  sive    majore    Cate- 

chismo,  in  reliquis  e  minore  ejusdem  pro  cujusque  scholae  captu 

tradetur. 

(Ingolstadii  typis  Antonii  Attenkhofer, 

typographi  et  bibliopegi  academici.") 

Amnerkung.  Wir  entnahmen  deu  vorsteheuden  und  die  vier  vorher- 
gegangenen  Lektionskataloge  dera  Archiv  der  deutschen  Ordensprovina  S.  J. 
hez.  V  A.  9  et  10. 


248       Ratio  studiorum  e<:  institutioues  scholastieae  Societatis  Jesu  III 


Nr.  85. 

I.  Bestatigung  der  Akademie  der  G.  J.  zu  Qsuabriick 
durcli  Papst  Urban  VIIL 

22.  Aug.  1629. 

Vorbem  erk  ung.  Karl  d.  Gr.  hatte  uach  Niederwerfuug  des  Aufstau- 
des  der  Niedersachseu  sein  besonderes  Angenmerk  auf  Osnabriick  gerichtet,  da- 
selbst  ein  Bistum  uud  798  eine  Akademie  (daher  Collegium  Oarolinum)  fiir 
Latein,  Griechisch  und  Hebraisch,  fiir  Dialektik  und  Theologie  gegriiudet.  Iu 
den  Stlirmen  der  Kirchentrennung  des  16.  Jahrh.  hatte  auch  diese  Scbule 
grofseu  Niedergang  zu  verzeichnen,  weshalb  der  Fiirstbischof  Franz  Wilheliu 
vou  Wartenberg,  zugleich  Bischof  von Regensburg,  Minden  und  Verden1,  an  eine 
Neubelebung  der  wichtigen  Schule  dnrch  die  Ges.  J.  dachte.  Weil  jedoch  einer 
ansdriicklicheu  Neunnng  des  Ordens  einige  Schwierigkeiten  im  wege  stauden, 
wurden  auch  audere  Religiosen  neben  den  Jesuiteu  aufgefiihrt,  bis  im  Verlaufe 
einiger  Jahre  die   letzteren  auch  aufserlich  als  die  einzigen  Lehrer  dastanden. 

Das  Document,  dem  wir  die  papstliche  Bestatigung  entnehmen,  befindet 
sich  im  Bischofl.  Osnabriick.  Archiv,  ist  eine  amtlich  beglaubigte  Abschrift  des 
Originals,  auf  Papier.  Folio,  4  SS.,  bezeichnet  mit  „Breve  Apostolicum  Urbani 
Octavi.  Academiae  et  Fundationis  Collegii  S.  J.  Osnabrug.  Approbata  de 
Auno  1629."  In  der  aufsersten  linken  Ecke  oben  „Copia."  —  Uber  den  Aus- 
druck  „Breve"  hegen  wir  einigen  Zweifel ;  nach  der  Lange  des  Dokuments  und 
dem  beigeschlossenen  bleiernen  Siegel  („Loco  plumbi")  mochte  es  wahrschein- 
licher  eine  Bulle  sein.  Ohnehin  wurden  Universitaten  und  Akademieu  nicht 
ilurch  Brevien,  sondern  durch  Bulleu  errichtet. 

Urbanus  Episcopus,  Servus  Servoruui  Dei. 
Ad  perpetuaui  Rei  Memorianr 

Salvatoris  et  Domini  nostri  Jesu  Christi  Vices  licet  imme- 
riti  gerentes  in  terris  ingenti  utique  desiderio  ducimur  et  cura 
propensioris  Solicitudinis  excitamur,  ut  Academie  aliaque  litera- 
rum  Studia,  per  que  tenebrosa  Ignorantie  Caligo  expellitur,  Scien- 


1  Dieser  ausgezeichnete  Kirchenfiirst  wurde  spater  Kardiual ;  er  war  ein 
Sohn  des  Herzogs  Ferdinand,  Bruders  des  regiereuden  Herzogs  Wilhelni  V.  von 
Bayem,  aus  der  morgauatischen  Ehe  mit  Maria  vou  Petteubeck.  S.  Beruh. 
Ant.  Goldschmidt,  Lebensgesch.  des  Kardinalpriesters  Franz  Wilhelm 
Grafen  von  Wartenberg  ic.  Gekronte  Preisscbrift.  Osnabriick,  F.  W. 
Richard,  8°,  246  SS. 

2  Wir  geben  die  Urkunde  geuau  mit  ihren  Eigenheiteu,  wie  z.  B.  „e"  st. 
ae,  „accomod,"  st.  „accommod."  —  Nur  die  Abkiirzungen  schrieben  wir  aus  und 
setzten  die  Interpunktiou,  die  in  der  Urkunde  nach  altromischer  Sitte  fehlt. 


P.  Urban  VIII.  bestatigt  die  Onnabr.  Akad.  l«29.  249 


tiarum  Thesaurus  acquiritur,  Veritas  agnoscitur,  pestifera    ben 
extirpatur  funditusque  tollitur,   Fides  Catholica  et  divinus  Cultufi 
augetur,    atque  ad  Spiritualis   et  temporalis  gaudii  gloriam  per- 

venitur,  laudabilibus  increinentis  dirigantur  LiTji  1  i I -<-i   <•!,  propensiufi 
invalescant,    in   illis   potissime   locis   et   partibus,   que    idonea  et 
accomoda   fore    noscuntur  ad    multipvicanda  Doctrine   semina    el 
germina  salutaria  producenda.     Sane  pro   parte  Venerabilis  Fra- 
tris  nostri  Francisci  Grulielmi,    Episcopi  Osnabrugensis   et   Sacri 
Romani  Imperii  Principis,    nobis  nuper  exhibita   petitio  contine- 
bat,    quod    Civitas    Osnabrugensis,    in    qua    olim    clare    memorie 
Carolus  Magnus,  Romanorum  Rex  et  Imperator  Augustus,  posi 
fundatam    et  institutam  in   ea,    quam    Saxonie    Metropolim  ess< 
cupiebat,   Sedem   Episcopalem ,    Scholas  publicas,    in  quibus  sa- 
cra  Theologia  et  liberales  artes  ac  Lingua  potissimum  Greca    et 
hebraica   publice   docerentur,   et   quas   quasi  Seminarium,    e  quo 
viri  eruditi  in  totam    Saxoniam  prodirent,   esse  voluerat,    funda- 
verat  et  instituerat:  —  Hujusque1  etiam  fundatoris  mens  fuerat,  ut 
Schole  hujusmodi,  quae  jam  ab  Octuaginta  circiter  annis  injuria 
temporum  et  bellorum   ac  pestifere  heresis,  qua  tota  fere  Dioce- 
sis2  Osnabrugensis,  in  qua  etiam  Parochiae  supra  trecentas  enu- 
merantur,  infecta  est  et  Parochis  doctis  destituta,  aboleverunt,  publi- 
ce  ac  totius  quasi  Saxonie  primarie  essent,  prout  ex  ipsis  historiis 
et    antiquis   illorum    temporum  monumentis   facile   colligi  potest. 
Celebris  admodum   et   populosa    ac    situ  ad   fluvium   Hasam  ju- 
cunda3  atque  ad  studia  tum  propter  illius  et  locorum  vicinorum, 
Incolarum  bonam  indolem  ac  felicia  aptaque  ad  capessendas  disci- 
plinas  Ingenia,  tum  propter  annonae  et  commeatus  oportunitatem 
aliasque  commoditates  non  parum  commoda  existit;  necessariumque 
omnino  videtur  ad  evelleudam  Heresin,  formandos  Parochos  et  Ec- 
clesias  recte  procurandas,    eo  maxime,   quia  in  vicinis  Pitionibus 
Principatibusque  impiorum  Lutherii  et  Calvini  Sectatores  publicas 
prave  eorum  Secte  et  erronei  dogmatis  habent  Scholas  seu  Aca- 
demias,  nempe  Hemstadien  (sem).  Bremen.   Rintelen.   Marburgen.* 


!  Cod.  u.  nCujusque."  , 

2  Italieuisch  la  dioeesi,   daher  in   vieleu  Urkundeu  aus  [talien  die  Form 

,Dioeesis." 

3  Sc.  civitas. 

4  Cod.  n.  Masburg. 


250       Eatio  studiorum  et  institutiones  seholasticae  Societatis  Jesu  III 

Giessen.  et  forsan  alias,  ad  quas  illius  Diocesis  multi  Incole 
proficiscuntur  haustumque  ibi  heresum  virus  in  Civitatem  Popu- 
lumque  et  plebem,  uti  experientia  docet,  effundunt;  |  — quod 
sine  solida  Philosophie  et  Theologie  traditione  et  disciplina  fieri 
nequit,  ut  viri  eruditi  ad  pastoralia  officia  formentur;  et  prop- 
terea  idem  Franciscus  Gulielmus  Episcopus,  provide  advertens, 
se  in  ipsa  Oivitate,  utpote  ad  id,  ut  putatur,  non  parum  apta 
et  commoda,  pro  infrascriptis  facultatibus  Academia,  ut  infra, 
erigatur,  maxima  tam  Ecclesie  quam  universe  Reip.  Christiane 
comoda  esse  inde  oritura,  et  hac  via  adolescentes  ingeniosos,  qui 
incredibili  cum  sumptu  parique  animi  et  corporis  periculo  in 
exteras  Regiones  ablegantur,  esse  remansuros  et  ibi  frequen- 
tes  atque  idoneos,  tam  ex  Civitate  et  Diocesi  homines  quam 
aliis  finitimis  Civitatibus  ac  Oppidis  et  Locis  etiam  hereticis  non 
defuturos,  qui  ad  hujusmodi  studia  concurrant.  Cum  autem, 
sicut  eadem  petitio  subjungebat,  ipse  Franciscus  Gulielmus  Epi- 
scopus  Academiam  pro  Philosophia  ac  Theologia  publicam  in 
ipsa  Civitate  Osnabrugensi  per  Nos,  ut  infra,  erigi  atque  institui, 
aliaque  infrascripta  fieri  atque  ordinari  sumopere  desideret,  quare 
pro  parte  ejusdem  Francisci  Gulielmi  Episcopi  Nobis  fuit  humi- 
liter  supplicatum,  quatenus  ipsius  Civitatis  Osnabrugensis  decori 
et  venustati  ac  illius  Civium  et  Diocesanorum  animarum  saluti 
et  commoditatibus  in  premissis  oportune  providere  de  benigni- 
tate  Apostolica  dignaremur: 

Nos  igitur  attendentes,  quod  ex  literarum  studio  animarum 
salus  maxime  procuratur,  Ipsumque  Franciscum  Gulielmum  Epi- 
scopum  a  quibusvis  excommunicationis,  suspensionis  et  interdicti 
aliisque  ecclesiasticis  sententiis,  censuris  et  penis,  a  Jure  vel  ab 
homine  quavis  occasione  vel  causa  latis,  si  quibus  quomodolibet 
mnodatus  existit,  ad  effectum  presentium  duntaxat  consequendum 
harum  serie  absolventes1  et  absolutum  fore  censentes : 

Atque  edificiorum  ad  usum  dicte  Academie  constructorum 
situationes,  confines,  Vocabula,  denominationes,  qualitates  et 
quantitates,  ac  annuorum  reddituum  et  proventuum  pro  Academie 
hujusmodi  dote  ac  illius  Eectoris,  Magistrorum,  Preceptorum, 
Lectorum  et  Professorum  aliorumque  ejusdem  Officialium  et  Mi- 

1  Diese  Erklarung  wird  den  papstlichen  Gnadenerweisen  vorausgeschickt, 
daniit  nicht  die  Rechtsschwierigkeit  erhohen  werden  kann,  der  Adressat  sei, 
wenn  auch  unwissentlich,  in  irgend  einer  Zensur  uud  daher  des  Gnadenerweises 
Uuiahig  gewesen. 


P.Urban  VIII.  bestatigt  die  Osnabr.  Akad.  l<  251 


nistrorum  sustentatione,  salario  seu  stipendio  et  manutentione 
assignandorum  etiam  qualitates  et  quantitates  presentibns  pro 
expressis  habentes,  hujusmodi  supplicationibue  Lnclinati  — 

In  ipsa  Oivitate  ( )snabrugensi  et  in  edibus  ac  Collegio  \»  r 
eundem  Francisoum  Gulielmum  magno  sumptu  constructis  anam 
publicam  Academiam,  in  qua  a  Religiosis  S.  J.  seu  aliis  Profes- 
soribua  vel  Lectoribus  Philosophia  et  Theologia  Scholastica  pu- 
blice  doceantur,  ad  instar  aliarum  Academiarum,  tam  in  trans- 
alpinis  Provinciis  et  Eegnis,  quam  alias  ubilibet  institutarum, 
ex  nunc  prout  postquam  idem  Franciscus  Gulielmus  Episcopus 
sufficientem dotem  pro  premissis  omnibus  de  propriis  patrimoniali- 
bus  aut  aliis  laicalibus  bonis,  non  autem  exredditibus  Beneficiorum 
ecclesiasticorum,  vel  pro  illorum  dote  aut  in  alios  pios  usus  de- 
stinatis  vel  relictis,  perpetuo  valide  et  efficaciter  ac  realiter  et 
cum  effectu  donaverit  et  assignaverit  et  non  alias,  apostolica 
Auctoritate,  tenore  presentium  perpetuo,  sine  tamen  alicujus  prae- 
judicio,  erigimus  et  instituimus,  illique  sic  erecte  et  institute  pro 
ejus  oneris  supportatione  redditus  per  eundem  Franciscum  Gu- 
lielmum  Episcopum  |  assignandos,  ex  nunc  prout  postquam  illos 
assignaverit,  dicta  Auctoritate  etiam  perpetuo  applicamus  et  ap- 
propriamus. 

Et  insuper  ejusdem  Academiae  Eectori,  Magistris,  Doctori- 
bus,  Lectoribus,  Praeceptoribus,  Scholaribus  aliisque  illius  Mi- 
nistris  et  Officialibus  ac  personis,  nec  non  Membris  et  subditis 
pro  tempore  existentibus  quidem  omnibus  et  singulis  privilegiis. 
facultatibus,  indultis,  libertatibus,  immunitatibus,  exemptionibus, 
antelationibus,  praerogativis,  favoribus  et  propriis,  tam  spiritua- 
libus  quam  temporalibus,  quibusvis  aliis  tam  superioris  quani 
inferioris  Germanie  Academiis  illarumque  Rectoribus,  Magistris, 
Doctoribus,  Lectoribus,  Preceptoribus,  Scholaribus  ae  aliis  Mi- 
nistris,  Officialibus  et  personis  illorumque  membris  et  subditis 
pro  tempore  etiam  existentibus  in  genere  vel  in  specie  aut  alias 
quomodolibet  apostolica  vel  alia  auctoritate  aut  alias  quOmo- 
dolibet  concessis  seu  legitime  prescriptis  ac  in  posterum  con- 
cedendis  vel  prescribendis,  ac  quibus  illi  et  ille  de  Jure,  Usu, 
privilegio  vel  consuetudine  aut  alias  quomodolibet,  utuntur,  fruun- 
ur,  potiuntur  et  gaudent,  ac  uti,  frui,  potiri  et  gaudere  possunt 
et  poterunt  quomodolibet  in  futurum,  non  solum  ad  instar,  sed 
pariter  et  pariformiter  ac  equipollenter  et  sine  ulla  prorsus  dit- 
ferentia,  etiam  per  viam  Communicatiouis  seu  nove  Concessionis, 


252      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholastioae  Socictatis  Jesu  III 


dummodo  tamen  illa  sint  in  Usu,  nec  revocata,  vel  sub  aliqua 
revocatione  eomprehensa  sacrisque  Canonibus  ac  Concilii  Triden- 
tini  decretis  minime  contraria,  uti,  frui,  potiri  et  gaudere. 

Et  preterea  quod  ejusdem  Academie  vigore  earundem  pre- 
sentium  erecte  Scholares,  tam  seculares  quam  quorumvis  Ordi- 
num,  et  Militiarum  (Eitterorden)  regularas  illuc  undecunque  ad- 
venientes,  qui  inibi  Philosophiae  et  Theologiae  studebunt,  ut 
eorum  in  facultatibus  hujusmodi  peractis  cursibus  ac  alias  ser- 
vatis  servandis,  prout  moris  est,  et  in  aliis  tam  superioris  quam 
inferioris  Gernianie  Studiorum  Generalium  Universitatibus  obser- 
vari  consuevit  et  solet,  et  tam  ibi  Studentes,  quam  etiam  alii, 
qui  in  aliis  similibus  Academiis  et  Universitatibus  quibuscunque 
catholicis  studuerunt,  et  post,  suorum  studiorum  in  eisdem  facul- 
tatibus  cursu  peracto,  advenerint1  ibi  ad  Baccalaureatus,  Licentia- 
ture  et  Magisterii  gradus,  promoveri  et,  postquam  promoti  fuerint, 
disciplinas  et  artes,  in  quibus  graduati  fuerint,  tam  in  predicta 
quam  aliis  quibuscunque  Academiis  seu  Studiorum  Generalium 
Universitatibus  et  aliis  G-ymnasiis  quibuslibet,  et  alias  etiam 
ubilibet  voluerint,  docere,  legere,  interpretari  ac  in  eis  disputare, 
nec  non  quoscunque  Actus  Gradui  seu  Gradibus  per  eos  suscep- 
tis  convenientes  exercere. 

Postremo  eidem  Francisco  Gulielmo  Episcopo,  ut  ipse  et 
pro  tempore  existens  Episcopus  Osnabrugensis  una  cum  Rectore 
ipsius  Academie,  ut  petitur,  erigende  pro  felici  et  prospero  regi- 
mine  et  administratione  Academie  hujusmodi  illiusque  Rectorum, 
Magistrorum,  Lectorum  et  aliorum  ejus  officialium  electione,  no- 
minatione,  receptione,  admissione,  et  Scholarium  institutione, 
Visitatione  et  Correctione  quecuhque  Statuta,  Ordinationes  efc 
Capitula  licita  et  honesta,  ac  Sacris  Canonibus  et  Concilii  Tri- 
dentini  ac  Constitutionibus  apostolicis  non  contraria  edere,  con- 
dere  et  promulgare,  ac  pro  rerum  et  personarum  ac  temporum 
varietate  ut  qualitate  mutare,  corrigere,  reformare,  ac  alia  de 
novo  edere,  |  donare  et  ordinare,  nec  non  super  illorum  observa- 
tione  penas  per  Contumaces  et  Contravenientes  vel  infractores 
incurrendas  imponere  libere  et  licite  valeant,  auctoritate  aposto- 
lica  et  tenore  presentium2  indulgemus. 

Demum  easdem  presentes,  tanquam  in  divini  cultus  et  bo- 
norum  operum  et  fidei  orthodoxe  augmentum  tendentes,  perpetuo 

1  Ood.  n.  seu  adv.  —  2  Cod.  n.  „premissis." 


Kaiser  Ferdinand  II.  bestatigt  die  Akad.  Oanabrttck.  I  253 


validas  et  efficaces  esse  et  fore,  suos  plenarios  et  integroe  effec 
tus  sortiri  et  obtinere,  sicque  et  non  aliter  pf-r  quoscunque  .Ju- 
dices  ordinarios  vel  delegatos  quavis  auctoritate  fungentes,  etiam 
Caesarea,  Palatii  apostolici,  Auditores  ac  Sanctae  Bomanae  Ec- 
clesiae  Cardinales,  etiam  de  Latere  Legatos  et  Sedis  Apostolicai 
Nuncios  judicari  et  diffiniri  debere  —  — .  (folgt  deT  gewShnliche 
Scblufs  der  Bullen.) 

Datum  Rome    apud  Sanctam  Mariam  Majorem.     Anno  [n- 
carnationis  Dominice  Millesimo   Sexcentesimo  Vigesimo  Ncno 
Undecimo  Calendas  Septembr.  —  Pontificatus  Nostri  Anno  Sep- 
timo. 

Pro  111":"  Cardinale  Liulovisio  Summ.  H.  Ursinus. 

T     -r.,       -.  .  Fantinus  Plentius. 

L.  Plumbi.     _    _ 

C.  Pontanus. 

Visa  H.  Ursinus. 

Sch  lu  fsbemerknng.  Dnrcb  Breve  vom  17.  Juni  1628,  dessen  Original 
ohne  nahere  Bezeichnung  im  Bischofl.  Osiiabruck'schen  Archive  liegt,  hat.te  der 
P.  Urban  VIII.  gestattet,  das  ehemalige  Augustinerklo.ster  mit  Kirche  und 
liegenden  Griinden  fiir  das  ueuzngriindende  Kolleg  zu  verwenden.  Die  Insassen 
dieses  Klosters  hatten  sich  vor  etwa  einem  Jahrh.  der  neuen  Lehre  angeschlossen 
und  ilire  Giiter  verkauft ;  das  Domkapitel  erwarb  mit  Anslagen  wiederum  den 
der  Kirche  entfremdeten  Besitz.  fiieraus  wird  zugleich  ersichtlich,  warmn 
Urban  VIII.  eine  weitere  Verwenduug  kirchlicher  Benetizien  fiir  die  Osnabriicker 
Akademie  im  voraus  untersagte. 

Ubrigens  hatte  der  Piirstbischof  Franz  Wilhelm  dnrch  Urkunde  vom  12. 
Marz  1628,  von  welcher  Original  und  Ahsclirift  im  Bischofl.  Osnabr.  Archive  liegen. 
eine  Anzahl  kleiner  Benetizien,  deren  entsprechende  Kapellen  zerstSrt  wordeu 
waren,  ebenso  einige  alte  Schnlstiftungen  des  Hochstiftes  dem  Jesuitenkolleginra 
iibergeben,  so  dafs  1628  als  Stiftungsjahr  gerechuet,  werden  mufs. 

Nr.  86. 

II.  Kaiserl.  Bestatigung  der  Akademie  der  Ges.  J. 

zu  Osiiabriick  durch  Ferdiuand  II. 

20.  Febr.  1630. 

Vorbem  erkung.  Das  Dokument  aus  dem  Bischofl.  Osnabriick'scben 
Archiv  ist  eine  notariell  heglaubigte  Abschrift  in  4  Bl.  Grofsfolio.  Papier,  da- 
von  51/»  S.  beschrieben,  der  Rest  weifs;  Anfang  und  Ende  wie  hier. 

Ferdinandus  II.     Divina  favente  Clementia  Electus  Ro- 
manorum  Imperator,  Semper  Augustus,  ac  Germaniae,  Hungariae,  P. 
Bohemiae  .  .  .  Rex  ... 

Ad  perpetuam  Rei  Memoriam  agnoscimus  et  notum  faci- 
mus  Tenore  praecentium,    quod    nobis    Venerabilis   Franciscua 


254     Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Gulielmus  Episcopus  Osnabrugensis,  Princeps  devotus  nobis 
dilectus,  demisse  exposuerit,  qualiter  Praedecessor  Noster  Sanctae 
Memoriae  Carolus  Magnus  Imperator  post  toties  devictos  Saxo- 
P.  2.  nes  Terram  illam  Deo  et  Ecclesiae  consecrarit  .  .  .  (fblgt  eine  ge- 
schichtliche  Schilderung  der  Osnabriicker  Schule,  ahnlich  wie  in  dem  vorher- 
gehenden  Papstlichen  Schreiben.) 

p.  3.  —  —  Nos   itaque    zelum    dicti    Episcopi   Osnabrugensis  et 

Opus  illucl  non  minus  ad  Dei  gloriam,  quam  Communis  Reip. 
Utilitatem,  et  perpetuam  Animarum  Salutem  pertinere,  cum  ut 
olim  sic  imposterum  plurimi  cum  Ecclesiarum,  tum  vero  etiam 
Saecularium  et  ad  Gubernationem  politicam  spectantium  rerum 
Viri  Usu  Doctrinaque  periti  prodire,  et  utramque  Remp.  magno 
cum  subditorum  Bono,  suaque  Laude  egregia  administrare  pos- 
sint,  merito  attendentes,  pro  benigno  Nostro  erga  Devotionem 
Suam  affectu,  ejusdem  Petitioni  clementer  annuendum  duximus, 
prout  annuimus  per  praesentes. 

Proinde  ex  certa  nostra  Scientia,  animo  bene  deliberato, 
sano  accedente  Consilio  et  de  Caesareae  Potestatis  nostrae  Pleni- 
tudine  memoratas  in  Urbe  Osnabrugensi  Scliolas  restitutas  benigne 
approbavimus,  Caesareaque  nostra  Auctoritate  in  perpetuum  com- 
munivimus,  quemadmodum  non  solum  ea,  quae  dictus  Episcopus 
laudabiliter  coepit,  Auctoritate  nostra  Imperatoria  approbamus, 
ratificamus,  ac  confirmamus,  verum  etiam  Scholas  illas,  Acade- 
miamque  renovamus,  denuo  erigimus,  atque  Honori  et  Antiqui- 
tati  suae  pristinae  restituentes  in  Augustalem  nostram  Protectio- 
nem,  una  cum  Professoribus,  Studiosis,  Ministris,  aliisque  omni- 
bus  et  singulis,  qui  ab  illa  dependent,  quomodolibet  particulariter 
recipimus;  Decernimus  praeterea  Scholas  illas  Academiae  nomine 
perpetuis  futuris  Temporibus  ab  omnibus  appellari  debere,  et  iisdem 
Privilegiis  et  Immunitatibus,  quibus  aliae  quaecunque  per  Germa- 
niam,  et  Imperium  Romanum  Academiae  seu  Universitates,  uti,  frui, 
atque  potiri  solent,  gaudere  volumus,  ita  ut  omnes  et  singuli 
Studiosi  ac  Scholares,  qui  in  albo  ejusdem  Academiae  inscripti 
fueriut,  vel  in  praefata  Academia  Lectiones  audierint,  et  studue- 

P.  4.  rint,  omnibus  ac  singulis  |  Privilegiis,  Exemptionibus,  Libertati- 
bus,  Immunitatibus  et  Indultis,  quibus  Studiosi  aliarum  quarum- 
cunque  Academiarum  seu  Universitatum  gaudere,  frui,  et  potiri 
solent,  Re  et  Nomine  gaudeant,  fruantur  ac  potiantur. 

Insuper  motu ,  Scientia  et  Auctoritate ,  ut  supra ,  conce- 
dimus  et  indulgemus,  ut  Philosophiae    et  Theologiae  Professores 


Kaiser  Ferdinand  IT.  bestiiti^t  die  Aka.l.  OautbrQek  L<  266 


cjusdem  Academiae  Studiosis,  qui  ejusdem  Academiae  albo  in- 
scripti  fuerint,  vel  in  dicta,  seu  alia  quavis  approbata  Academia 
seu  Universitate  studuerint,  Lectiones  audir-rint,  et  digni  habilee- 
que  rigoroso  Examine  praevio  (in  quo  Conscienlius  Lpsoram  Pro- 
fessorum  onerari  volumus)  reperti  fuerint,  juxta  aliarum  Uni- 
versitatum  seu  Academiarum  Privilegia  eis  per  praesent<-s  a 
Nobis,  et  aliis,  cum  summis  Pontificibus  tum  Imperatoribus, 
concessa  seu  concedenda,  ad  quoscunque  Gradus  Baccalaureatus, 
Licentiae,  Magisterii,  Doctoratus,  in  Artibus  et  Philosophia,  nec- 
non  Sacrosancta  Theologia  ab  iisdem,  sive  Rectore  Academiae, 
sive  Cancellario,  sive  Professoribus  promoveri  et  solenniter  creari, 
modo  et  solennitate  in  aliis  Academiis  et  Universitatibus  consue- 
tis,  possint  ac  debeant,  atque  tandem  taliter  promoti,  sive  promo- 
vendi  in  omnibus  Locis  et  Bonis  Sacri  Romani  Imperii  et  ubique 
terrarum  omnibils  et  singulis  Privilegiis,  PraerogativisJ,  Immu- 
nitatibus,  Exemptionibus,  Libertatibus,  Antelationibus,  Favoribus, 
Gratiis  et  Indultis,  quibus  alii  Parisiensis,  Bononiensis,  Lovani- 
ensis,  Coloniensis,  Heidelbergensis,  et  aliarum  Academiarum  et 
Universitatum  Italiae,  Galliae,  Germaniae  juxta  illarum  Ordina- 
tiones,  Ritus,  Usus,  Consuetudines  et  Mores  pro  Tempore,  pro- 
moti  de  jure  vel  Consuetudine,  aut  alias  quomodolibet  utuntur, 
fruuntur,  non  solum  ad  eorum  instar,  sed  pariformiter  et  aeque 
principaliter,  absque  ulla  Differentia,  in  omnibus  et  per  omnia, 
perinde  ac  si  Gradus  hujusmodi  in  Universitatibus,  nec  non  Col- 
legiis  |  Gymnasiis l  Academiis  quibuscunque  accepissent,  uti,  potiri, 
et  gaudere  Re  et  Nomine  possint,  debeant,  ac  valeant.  —  — 

Nulli  ergo  omnium  Hominum,  cujuscunque  Status,  Gradus, 
Ordinis,  Conditionis,  Dignitatis  aut  Praeeminentiae  extiterit,  li- 
ceat  hanc  Nostrae  Approbationis,  Conlirmationis,  Restitutionis, 
Erectionis,  Derogationis,  Suppletionis,  Voluntatis  et  Gratiae  Pa- 
ginam  infringere,  vel  ei  quovis  Ausu  temerario  contraire,  quatenus 
Gravissimam  Nostram  et  Sacri  Roruani  Imperii  Indignationem, 
ac  Poenam  Quadraginta  Marcarum  auri  puri  toties  quoties  con- 
trafactum  fuerit,  omni  spe  veniae  sublata,  pendendam  .  .  . 

Datum  in  Civitate  Nostra  Viennae,  Die  Vigesima  Mensis 
Febrnarii  Anno   Domini  Millm.°  Sexcent"1:'  triges'"."  Regnorum  No- 


1  God.  u.  Gynn. 


256      Ratio  stndiorum  et  institutiones  scholasticae  Soeietatis  Jesu  III 

trorum    Eomani    Undecirro;   —  Hungarici  duodecimo    et   Bolie- 

mici  XIIL 

Ferdinandus. 

Vt.  Ad  Mandatum  Sa.ft  Oaes.  Maj. 

P.  H.  a  Stratedorff  proprium 

mpr.  Joa.  "VValderode  mp.  (c.  H.  t.) 
(L.  S.  appensi) 

Copiam  hanc  cum  suo  milii  ilato  vero  j  originali  verbotenus  concordare 
Suhscriptione  manus  meae  propriae  et  Sigillo  Notariali  adjecto  testor. 

L.  S.  Notarii.  Conr.  Henr.  Richavdt 

j.  u.  r>. 

Notarius  Caesareus,  publicus,  juratus 
et  in  Cancellaria  regia  principatus 
Osnahrng.  hnmatrienlatus  desnper  re- 
quisitns. 

m  pr. 
Schlnfsbem  crknn  g.  Die  Jesuiten  feierten  die  Griindung  des  nenen 
Kollegs  in  Osnahriick  mit  einem  herrlich  ausgestatteten  Prachtwerk  in  Folio: 
„Academia  Carolina  |  Osnabru  gen  sis.  |  Sive  |  Athenaeum  Chri- 
stiannm  |  Virtutis  et  Ervditionis  |  Encyclopaediae  aeqnirendae  |  A  |  Carolo 
Magno  |  Imperatore,  |  In  vrbe  Osnabrugensi  ante  Octingentos  |  annos  institutum,  | 
Nunc  Recenter  Ab  |  Illustr'»0  et  Rev™°  Principe  ac  Domino  |  D.  Francisco 
Guilielmn  |  Episcopo  Osnabrvgensi,  Min  |  densi  et  Verdensi  etc.  restitutum  ac  ' 
dotatum,  |  nec  non  a  |  Sanctissimo  Dom.  Nostro  |  Vrhano  Papa  VIII.  ]  Appro- 
batvm,  |  Atque  Ab  |  Inuictissimo  Imperatore  ac  Domino  Nostro  Ferdinando  II.  | 
Confirmatum.  |  Anno  Dom.  M.  DC.  XXX."  In  6  je  neu  paginierten  Abteilungen 
„Hypotyposes"  mit  neuen  Titelblattern  und  endlich  einer  „Coronis  Apollinea" ; 
jede  Seite  eingefafst.  Ein  Exemplar  davon  findet  sich  in  dem  Bischofi.  Osna- 
bruck'schen  Archive.  Die  Festschrift  bietet  eine  Reihe  von  theol.,  philos.,  rhet. 
und  poetischen  Abhandlungen  zur  Verherrlichung  des  neugegriindeten  Kollegs. 

Nr.  87. 

ITI.  Stiftungsurkunde  der  Osnabriicker  Akademie  S.  J. 

durch  Fiirstbischof  Franz  Wilhelni  von  Wartenberg. 

25.  Okt.  1632. 
V  or  b  emer  kun  g.  Das  Dokument  in  der  Urschrift  liegt  im  Bischofi. 
Archive  zu  Osnabriick  (Vol.  B.  Nr.  III),  und  ist  in  Grofsquerfolio  auf  Pergament 
mit  anhiingendem  grofsem  roten  Wachssiegel  in  holzerner  Kaspel  ausgefertigt. 
Wir  lassen  es  nach  dem  Originale  getreu  abdrucken  und  deuten  die  Zeilen- 
brechung  durch  |  an. 

Franciscvs  Gvilielmvs  Dei  |  et  Apostolicae  Sedis  gratia 
Episopus  Osnabrugensis,  Mindensis  et  Verdensis,  Praepositus  Ratis- 
bonen.  Comes  de  Wartenberg,  Dominus  in  Waldt  etc. 

Postquam  Diuino  nutu  liujus  |  Osnabrugen.  Ecclesiae  guber- 
naculis  admoti  sumus ;  nihil  nobis  fuit  antiquius,  quam  ut  Oatho- 


Fttrstbisch.  Frauz  Williclm  stiftel  die  Akad,  Osnabr.  I  267 


lioae  Ecclesiae  religione  partim  a  laudatae  memoriae  I'.  [telio 
Friderico  Cardinalo  de  Zolleren  et  Praedecessore  nostro1,  partim 
a  Nobis  in  nostra  Vrbc  ac  dioecesi  Osnabrugen.  Lnstaurata,  bona- 
rum   quoquc  literarum   studia,    quae   ad   Religionem    fcuendam, 

eamqne  illusfcrandam  plurimum  momenti  habent,  in  pristinnm 
decus  honoremque  restitueremus.  VA  erant  quidem  ab  eodem 
Praedecessore  nostro  eo  consilio  accersiti  Patres  Sock-tatis  JESV, 
ut  in  (lymnasio,  quod  in  hac  Vrbe  nosfcra  Diuus  Carolus  tmpe- 
rafcor,  cognomenfco  Magnus,  condiderat,  juuentutem  erudirenl  :  Sed 
cum  animaduerteremus,  |  nescii  quo  superiorum  annorum  fato, 
fcanfcum  de  ejus  (Tymnasij  ornamenfcis  esse  detracfcum,  ut  iam  non 
safcis  fcam  inclyfci  fundatoris  nomini  maiestatique  responderet2, 
fajciendum  Nobis  visum  est,  vt  ei  a  Summis  Reip.  Christianae 
Principibus,  Vrbano  VIII.  Pontifjce  Maximo  et  Ferdinando  II. 
Tnuietissimo  Imperatore,  Immunitates,  Pri  uilegia,  juraque  omnia 
Academica  restitui  peteremus,  quae  publicis  Gymnasijs,  siue,  ut 
vocant,  Studiorum  Vniuersitafcibus  concedi  solent.  Id  eo  facilius 
ambae  Maiestajtes  Nobis  publicis  editis  Diplomatis  concesserunt, 
quod  eorum  auctoritate  illa  potissimum  Doctrinarum  Studia  re- 
florescere  cupiebamus,  quae  Religionem  fulcire  possent  |  et  exor- 
nare.  Vt  vero  certius,  diligentius  constantiusque  ea  bonarum 
disciplinarum  Studia  colerentur,  neque  vnquam  idoneorum  Ma- 
gistrorum  ac  Professorum  copia  deesset :  Nos  |  in  attribuendis 
annuis  vectigalibus  atque  prouentibus  his  etiam  difficillimis  tem- 
poribus    non  indiligentem  operam  locauimus3.     Vt    autem    huius 

1  Der  Kardiual  Eitel  Friedrich  von  Hohenzollern  war  nach  seiner  Riick- 
kehr  ans  Rom  1623  anf  den  Bischofl.  Stnhl  von  Osnahriick  gesetzt  worden, 
f  schon  19.  Sept.  1625  auf  dein  Schlofs  Ihurg.  Am  26.  Okt.  darauf  wnrde 
Franz  Wilh.  von  Wartenberg  zum  Furstb.  von  0.  gewahlt. 

2  B.  A.  G  oldschmidt,  S.  29  ff.  —  Aus  dem  „Compendium  Historiae 
Coll.  S.  J.  Osnabrugi"  (hdschr.  Foliant  ohne  Bez.  im  Bischcifl.  Osnabr.  Arcliiv) 
entnehmen  wir,  dafs  die  Jesuiten  vom  Kardinal  E.  Fr.  von  Zollern  im  Dez. 
1624  nach  Osnabriick  berufen  wurden  und  das  Kolleg  am  21.  Apr.  1625  er- 
offneten.    Schon  an  den  nachsten  Ostern  zahlte  mau  1070  Konvertiten.  (Pag.  5.) 

3  Er  fiigte  1628  zu  der  bisherigen  kargen  Stiftung  jahrlich  2000  Rth. 
hei.  (Comp.jjhist.  p.  8).  Im  namlichen  Jahre  kehrten  208  Biirger  und  8  Studierende 
zur  kathol.  Kirche  zuriick.  (L.  c.  p.  9.)  Schon  1629  wurden  Philosophie  und 
Theologie  am  Kollegmm  gelehrt,  bestand  also  thatsiichlich  wieder  die  Aka- 
demie;  (Ib.  p.  10  sq.)  1632  promovierten  6  Doktoren  der  Theol.,  30  Bacca- 
laurei  und  Magistri  AA.  LL.  (p.  15.)  Infolge  der  Niederlage  Tilly's  bei  Leipzig 
wnrde  das  Jesuitenkolleg  1633  unterdriickt ;  erst  1650  kehrten  die  PP.  zuriick 
und  von  1655  an  bluhte  die  Schule  wieder  auf. 


Houuuieuta  Germauiae  Paedagogica  IX 


17 


258      Batio  studiornm  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

nostrae  Fundationis  |  certior  esset  imposterum  vtilitas,  faciendum 
putauimus,    ut    Societati    JESV,    quae,    ut  diximus,    iam    inde  a 
Praedecessoris    nostri     temporibus    ad    instauranda    laudajbilium 
disciplinarnm    studia  vocata  erat,    et  cui  Gymnasij  Carolini  iam 
ante    annos    aliquot,    cum    consensu    Venerabilis    Capituli    nostri 
Cathedralis,  curam  credidimus1,  prout  plenius  patet  ex  alia  fun- 
dationis  nostrae  Carta,    idem    sic  per   nos  auctum    ac  fundatum, 
nec  non  per  summa  Orbis  capita  ampliatum    denuo  traderemus: 
Sic  enim  primum  |  mereri  videbatur  illorum  Pa.trum  opera,  cuius 
ad  hanc  diem  diligenter  juuentuti  nauatae  Nos  minime  poenitet. 
Deinde  consilium  secuti  sumus    Pontificum,   Caesarum,    Regum  j 
aliorumque    tum    Ecclesiasticorum    tum    saecularium    Principum, 
qui  publica  Gymnasia  a  se  condita  atque  dotata  eorundem  Patrum 
fidei  commiserunt.     Quapropter    cum    illa,   |  de    quibus    diximus, 
Apostolica    ac  Caesarea   Diplomata,    palam    in    nostrae   dioecesis 
omnium  Ordinum  Conuentu  hodie  praelegi  ac  publicari  iussimus : 
Patentibus    hisce  |  nostris    testamur,    Nos    Publicum  Gymnasium 
Vniuersitatem  Studiorum,  siue  Academiam  Carolinam  reipsa  tra- 
didisse    ac   in    perpetuum    tradere   Rm."   in   Chro.      Patri  |  Mutio 
Vitellescho  Praeposito  Generali  Societatis  JESV,  eiusque  Succes- 
soribus,    et    per  moderatores    ac  professores    ex    eadem  Societate 
delectos   atque   institutos   iuxta  |  formam  aliorum  Gymnasiorum, 
quae  Societatis  regiminj  subiecta  sunt,  gubernentur.    Quo  pacto, 
sicut  intelligimus,  Nos  Successoresque  nostros  leuatum  iri  solli- 
citudine  ido|neos  professores  quaerencli,  et  decedentibus  sufEciendi, 
ita  confidimus  Societati  cordi  semper  fore,  ut  juuentus  Academica 
bonis  artibus  diligenter  imbuatur,  et  nos  |  nostro  Successorumque 
nostrorum  nomine  spondemus  non  commissuros,  ut  reditus  annui, 
qui  ad  fundationem  Collegrj  atque  Academiae  assignati  sunt,  aut 
assignabuntur  in    posterum,    negligenter  praestentur,  neue  quic- 
quam  aliquando  de  ijs  detrahatur. 

Hanc  nostram  Voluntatem  atque  Decretum,  cum  publica 
huius  nostri  Diplomatis  recitatione,  |  praesentibus  patefieri  jussi- 
mus,  tum,  ut  posteris  quoque  de  ea  constaret,  manus  nostrae 
subscriptione,  et  nostro  Sigillo  corroborauimus. 

Actum  in  nostra  residentia  Epijscopali  Castro  S.  Petri5 
prope  Ciuitatem  nostram  Osnabrugen.  ipso  festo  SS.  Crispini  et 

1  Im  Fruhlinge  1628. 

2  Ube.r  diese  vom  Fiirstb.  Frauz  Wilh.  erbaute  St.  Petersburg  s.  G  o  1  d- 
schmidt,  S.  52  ff. 


Die  WirzhnrgtT  Proff.  nwl  ihr  I*.  Rektor.     1644 


Crispiuiani  Martyrum,  dioecesis  nostrae  saepedictae  Patronomm, 
quae  fuit  dies  |  Vigesima  quinta  Octobris,  Anno  ab  Lncarnatione 
Christi,  Millesimo  Sexcentesimo  Trigesimo  Secnndo.    Episcopatns 

vero  nostri  anno  Septimo. 

Franc.  Guil".1-  Epus. 

II 
Locus  Sigilli 

appensi.  * 


Nr.  88. 


Verhaltnis  der  akadem.  Lehrer  S.  J.  in  Wirzbnrg 
zum  P.  Rektor  des  Kollegs. 

De  Academicis. 

Antwort  des  P.  Prov.  an  den  P.  Rektor  von  Wirzburg. 

1644.  4.  Junii. 

(Archiv.  Germ.,  Rhen.  Sup.,  XIII    B.  p.  552.) 

1644.  4.  Jun.  Expendi  diligenter,  quae  Ra-  Va  binis  disseruit 
fuse  satis  de  statu  Academiae  nostrae  Herbipolensis,  et  electione 
non  ita  pridem  (inconsulto  Rectore)  Academici  Promotoris.  Et 
quod  attinet  Promotorem,  cum  tota  illa  facultas,  tam  Tlieologiae 
quam  artium,  a  Rectore  Collegii  tanquam  a  suo  capite  dependeat, 
censeo,  et  male  egisse  nostros,  qui  illo  praetermisso  ad  consnl- 
tandum  de  re  tam  gravi  et  publica  abripi  se  passi  sint,  et  recte 
rescissum  illorum  decretum  postea  a  Rectore  propter  rationes  a 
Ra-  Va-  allegatas. 

Porro  ne  quid  simile  imposterum  contingat,  a  quo  non  sine 
ofiensione  aliqua  aut  etiam  scandalo  mox  recedere  necesse  sit, 
et  ut  debita  erga  Superiores  servetur  subordinatio,  Ra-  Va  meo 
nomine  Academicos  nostros  omnes  universim  moneat,  in  Aca- 
demiis,  quae  curae  Societatis  subjacent,  non  licere  nostris  ullos 
conventus  agere,  aut  deliberationes  simul  instituere  inconsulto 
Rectore,    nullius    roboris    esse  illorum    quaecivnque    decreta,    nisi 


1  Das  Siegel  trftgt  die  Umschrift:   ,.Secretum   Pontificale  Revereml.   et 
Illustr.  Francisci  Gvilielm.    Epi.     Osnabrugen.     Oomitis  de  Warttenherg." 

17* 


260       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

ea  ille  assensu  suo  rata  habuerit.  Meminerint  Professores,  se 
non  tantum  Academiae,  sed  multo  magis  Societatis  membra 
esse,  ideoque  primariam  illis  curam  esse  debere  de  religiosa  disci- 
pltna,  secundam  hanc  de  Academia.  Denique  ne  forte  illos 
lateant,  quae  alias  P.  Claudius  s.m.  pro  Academiae  administratione 
saluberrime  sanxit,  R-1  Va.  ordinationem  illis  ibi  renovet. 


p.  598 


Nr.  89. 

Bamberger  Lektionskatalog  von  1646/47. 

(Weber,   Gesch.  der  gel.  Sch.  in  Bamb.,  II,  S.  597  ff.) 

Vorb  em  e  rkung.  Der  gedruckte  Lektionskatalog  hat  unten  diehand- 
schriftliche  Notiz :  „Primus  hic  Catalogus  impressns  est,  cum  iam  ante  qua- 
driennium  doceri  Theologia  etiam  scholastica  uti  etiam  Philosophia  coepta 
esset."  Paulsen,  Gesch.  d.  gel.  U.,  S.  493,  wundert  sich,  dafs  der  Unterrichts- 
plan  der  Jes.  in  Bamherg  sogar  noch  1742/43  im  wesentlichen  derselbe  war. 
Wir  freuen  uns  dariiber,  dafs  die  R.  st.  „ohne  irgend  erhebliche  Veranderung" 
beibehalten  wurde ;  den  Zeitbediirfnissen  konnte  man  trotzdem  rechnung  tragen. 

In  Theologia  horis  matutinis  explicabit:  R.  P.Henricus  Mar- 
cellius  e  S.  J. :  Ex  Secunda  Secundae  Doct.  Angel.  Quaestiones 
de  Fide,  Spe  et  Charitate  et  de  Virtute  Religionis. 

Horis  pomeridianis :  R.  P.  Hermannus  Gnadt  e  S.  J.  Ex 
prima  parte  Quaestiones  de  Deo  uno  et  Trino.1 

In  Philosophia. 

In  Metaphysica:  R.  P.  Philippus  Brosamer  e  S  J.  Ex- 
plicabit  quatuor  libros  Aristotelis  de  Anima,  ejusdem  Metaphysi- 
corum  et  Ethicorum  libros. 

In  Physica:  R.  P.  Conra|dus  Hermanni  e  S.  J.  Libros 
de  Physico  auditu,  de  Coelo,  Meteoris,  Generatione  et  Corruptione, 
Elementa  Euclidis. 

In  Logica:  R.  P.  Hieronymus  Richard  e  S.  J.  Philippi 
de  Trieu  Manuductionem  Logicam,  Porphyrii  Isagogen,  Aristo- 
telis  Organum. 


1  Sollte  die  sehr  wahrscheiuliche  Polemik  und  Kasuistik  vergessen 
worden  sein?  Das  „etiam"  oben  in  der  Vorbemerkung  „doceri  Theologia  etiam 
schol.  c.  e."  weist  offenbar  auf  Th.  polem.  et  cas.  hin. 


Bamberger  Lektionsplan  1646/47.  2b'l 

ln  humaniore  Literatura: 

In  Rhetorica:  Ciceronis  orationum  volumerj  primiim.  Par- 
titiones  de  elaris  Oratoribus.  Q.  Horatii  Carminum  lib.  1. 
necae  Hercules  furens.  Demosth.  Olynthiacae  3.  D.  ChryBOstomi 
de  Sacerdotio  lib.  4.  Horaeri  Iliados  lib.  10.  Epigrammatrim 
•  iruecorum  pars  1.  T.  Livii  Decas  1.  Jacobi  Gretseri  Prosodia 
Grraeca.     Rhetoricae  Cypriani  Soarii  Repetitio. 

In  Humanitate:  M.  Tullii  Cic.  Tuseulanae  Quaest.  <  rratio 
pro  Archia.  Virgilii  Aeneid.  Lib.  1.  2.  3.  Martialis  Epigrammatum 
lib.  3.  et  4.  Turselini  Epitome  hist. l  Emmanuelis  Alvari  Prosodia. 
Isocratis  ad  Demonicum.  Theognis.  Jacobi  Gretseri  Syntaxis 
graeca.     Cypriani  Soarii  Rhetorica. 

In  suprema  Grammatica:  M.  T.  Ciceronis  Epist.  ad  Ea- 
rail.  lib.  1.2.  3.  Ejusdem  Cato.  Publ.  Virgilii  Georgicorum  lib.  4. 
Selectorum  Carminum  p.  1.  Emmanuelis  Syntaxis  cum  append. 
tertii  generis.  Ejusdem  Prosodia  latina.  Jacobi  Pontani  Pro- 
gymn.  vol.  2.    Jacobi  Gretseri  Gramma|tica  graeca.    Aesopus.        ,     • 

In  media  Grammatica:  M.  T.  Ciceronis  Epist.  ad  Famil. 
lib.  11.  et  12.  P.  Ovidii  Tristium  lib.  3.  Catechismi  graeci  cap.l. 
Emmanuelis  Syntaxis  sine  append.  tertii  generis.  Ejusdem  Gram- 
maticae  latinae  repetitio.  Jacobi  Pontani  Progymnasmatum  vol.  1. 
Jacobi  Gretseri  Rudimenta  Graeca  cum  Verbis  in  Mi. 

In  infima  Grammaticae:  M.  T.  Ciceronis  Epistolae  se- 
lectae.  Emmanuelis  Alvari  Grammatica  latina.  Ejusdem  Com- 
pendium  Syntaxeos.  Rudimentorum  latinorum  Repetitio.  Jacobi 
Gretseri  Rudimenta  graeca.  Petri  Canisii  Catechismus  latinus. 
Jacobi  Pontani  Progymnasmata  selecta. 

Omnibus  communia  et  sigillatim  cuilibet  observanda. 
Rei  divinae  quotidie,  Concioni  sacrae  Dominicis  Festisque 
diebus,  Doctrinae  Christianae  Explicationi  quot  hebdomadis  in- 
fceresse2;  stylum  qua  latina  qua  graeca  scriptione  accurare,  dis- 
putationes  publicas  privatasque,  aliasque  literarias  exercitatione-. 


1  Man  ftbersehe  niclit  die  auadruckliehe  Aufiihruug  des  Geschichtsuuter- 
richtes.  Gemeint  ist  Horatii  Turselliui  (Torsellino)  e  8.  J.  Historiarum 
ab  origine  mundi  usque  ad  annnm  1598  Epitome,  libri  10.  Romae  loH8  j  in 
verschiedenen  Ausgaben  und  Fortsetzuugen  wiederbolt  aufgelegt;  s.  de  Backer. 

2  Die  Erklaruug  des  grofseren  Katechismus  in  der  Philosophie  bis  zur 
obersten  Gramm.-Kl.  scheint  oben  nur  vergessen  zu  sein ;  sie  galt  als  selbst- 
verstandlich. 


262       fiatio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

quibus  efflorescere  ingenia    atque   extimulari  industria  consuevit, 
frequentare. 

O.  A.  M.  D.  G. 


Nr.  90. 


Studienordmmg  der  lioheren  Schulen  zu  Mfinchen. 

1648. 
Ratio  studioruni  superiorum  recognita  Monachii  a.  1648. 

(Ex  Archiv.  Prov    Germ.  S.  J.  sub  n.  V.  a  2.) 

H  e  b  d  o  m  a  d  a  r  i  a. 

Die  Dominica.  Docetur  S.  Scriptura  ab  hora  5.  ad  6. 
Omittitur  per  Quadragesimam  propter  rem  divinam  in  templo? 
et  quando  nostri  ordinati  ea  die  Frisinga  redeunt. 

Die  Lunae.  Domi  conferentia  casuum,  ad  quam  Patres 
quoque  accedere  tenentur,  qui  vel  per  reg.  15.  Prov.  in  ratione 
studiorum  vel  ex  rationali  causa  per  Superiorem  non  eximun- 
tur.  Intermittitur  post  Dominicam  Passionis  et  Dominicam  in 
Albis  propter  tempus  Paschale  Patribus  negotiosum.  Porro  per 
casuum  conferentiam  nostris  perutilem  videtur  abunde  compen- 
sari  repetitio,  eo  proinde  die  omittenda. 

Die  Martis.  Repetitio,  quae  alternatur  a  Theologiae  Moralis 
et  Controversae  professoribus,  a  media  tertia  usque  ad  medium 
quartae  protrahenda  atque  in  schola  semper,  ut  communis  sit 
fructus  nostris  atque  externis  auditoribus.  Saepius  tamen  exer- 
cendi  sunt  nostri. 

Die  Mercurii.  Recreatio  ordinaria,  si  festum  incidat  in 
diem  Veneris  vel  Sabbati;  sin  minus,  repetitio  in  scliola. 

Die  Jovis.  Si  sit  a  festo  immunis  hebdomas,  aut  illud 
in  diem  Lunae  aut  Martis  cadat,  recreatio  ordinaria;  sin  minus, 
repetitio    in  scholis. 

Die  Veneris.  Consueta  post  scholasticam  lectionem  re- 
petitio. 

Die  Sabbati.  Disputatio,  quae  juxta  reg.  14.  prof.  super. 
facult.  omittitur,  si  quam  in  hebdomadem  duo  festi  dies  vel  cum 
festo  uno  hebdomadaria  vacatio  incidat;  id  vero  si  tribus  conti- 


Stndienordnnng  «ler  hdheren  Schnleii  zn  MBnchen.  imh. 


nuaretur  hebdomadis,  una  Lnfcerponitur  disputatio.  Disputai  an- 
tem  quivis  professor  alternis  septimanis  per  duas  b.orae  juxta  oit. 
reg.,  a  prima  videlicet  pomeridiana  usque  ad  tertiam.  Quodsi 
ordo  disputandi  tangat  professorem  casuum,    mane  bora  (.t.  illius 

loco  docebit  professor  controversiarum. 

Exercitationes  hae  sabbatinae  et  quotidianae  durant  quamdiu 

lectiones,  etiam  usque  ad  examen  nostrorum  domi  per  3  quadrantes 
horae  subiri  solitum  ad  initium  Julii.  Omitti  tamen  poterunt 
repetitiones  in  vigiliis  festorum,  quibus  scholae  classium  inferiorum 

duabus  horis  absolvuntur. 
Menstrua. 

Alternis  saltem  mensibus  juxta  regul.  15.  prof.  sup.  facult. 
habendae  disputationes  menstruae,  minimum  per  duas  a  meridip 
horas.  Impediunt  repetitionem  eo  tantum  die  habendam,  uti  et 
Sabbatinam  illius  tantum  hebdomadae. 

Defendentes  sunt  duo  singuli  ex  singulis  Casuum  et  Contro- 
versiarum  lectionibus,  argumentantes  quatuor;  singulisque  ad  ar- 
gumentandum  media  hora  tribuitur. 

Vacationes   longiores  — 
censentur  Natalitiae,    Paschales  et  autumnales,    post  quas  primo 
die   praeter    lectiones    nullum    est   exercitium  scholasticum    domi 
aut  in  scliolis ;  et  post  autumnales  primo  octiduo  nulla  in  scholis 
repetitio  aut  disputatio  sabbatina. 

Pridie  Nativitatis  Domini  toto  die  vacant  scholae  superiores, 
et  postridie  Circumcisionis  denuo  incipiunt  juxta  reg.  37.  Prov. 
in  ratione  stud.  §.3. 

A  Dominica  item  Palmarum  usque  ad  Dominicam  in  Albis. 
Reg.  cit.  §.  5. 

Autumnales  inchoantur  a  festo  Nativ.  B.  V.  durantque  ad 
S.  Lucae. 

Vacationes    aliae. 

A  Quinquagesima  usque  ad  feriam  4.  Cinerum  vacatur, 
qua  die  docetur  post  meridiem.    Cit.  reg.  37.  §.  4. 

A  vigilia  Pentecostes  toto  die  vacatur  usque  ad  feriam  3., 
et  praeterea  feria  5.  juxta  eit.  reg.  §.  0. 

Cum  juxta  consuetudinem  hujus  loci  in  diebus  rogatiouum 
discipuli  nostri  processionibus  non  intersint,  neque  peregrinatio- 
nem  amplius  alio  instituant,  docetur  antemeridianis  etiam  horis. 
—  Pridie  solemnitatis  Corporis  Christi  a  meridie  solum  vaeatur. 
Cit.  reg.  37,  §.  7. 


264         Ratio  studioium  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


Quando  in  Grymnasio  per  unam  tantum  horam  docetur,  va- 
cant  theologi  a  prandio,  quod  iit  in  vigiliis  S.  Catharinae,  Puri- 
ficationis,  Dedicationis,  Assumtionis  jc. 

Vacant  classes  superiores  per  totum  annum  die  integro,  si 
hebdomas  vel  nullum  diem  festum,  vel  eum  die  Lunae,  Martis, 
Veneris  aut  Sabbati  habent.  Reg.  37  cit.  §.  10.  et  11. 

Si  officium  cantetur  hora  7.  in  templo  vel  aula,  itur  ad 
schoiam  hora  9. 

Ascensus    ad    aulam. 

In  renovatione  studiorum  eunt  Theologiae  studiosi  ad  ofh- 
cium  de  Spir.  S.,  post  quod  habetur  oratio.  —  Die  festo  S.  Ca- 
tharinae  ascendunt  ad  primas  et  secundas  vesperas;  aliis  vero 
festis  diebus  solum  ad  secundas,  post  quas  oratio  vel  carmen  re- 
citatur. 

Conciones  domestieae.  Toni  [i.  e.  exercitia  decla- 
nrationis]. 

Nostri  studiosi  concionantur  in  refectorio  diebus  festis  at- 
que  etiam  Dominicis  per  Adventum  et  Quadragesimam,  si  supe- 
riori  videbitur. 

Biduo  ante  monentur  per  bidellum,  interrogato  prius  in- 
structore,  quis  monendus  sit,  juxta  instruct.  2.  pro  concionatori- 
bus  §.  3.  —  Constituuntur  etiam  magistri,  quando  diutius  vacatur 
a  scholis,  ut  in  festis  Natalitiis,  Paschalibus  2C. 

Toni  omittuntur  [Monachii],  quia  plerique  Congregationem 
aut  catechismum  habent. 

Officium  bidelli. 

Circa  condiscipulos.  Primo  statim  die  omnium  audi- 
torum  nomina  exiget  et  singulis  per  scamna  locum  convenientem 
assignabit;  secundi  anni  theologis  ex  uno,  et  ex  altero  latere 
primi  anni  auditoribus,  quoad  per  numeri  paritatem  licet,  con- 
stitutis.  Id  ut  commodius  fiat,  in  charta  ad  januam  affigenda 
ordinem  describere  poterit.  Magistros  ut  plurimum  in  primis 
scamnis  ex  utraque  parte  collocabit,  et  tertii  anni  theologos  fere 
in  postremis  scamnis,  ne  aliis,  qui  scribunt,  sint  impedimento, 
nisi  tam  hi  quam  illi  judicio  professoris  in  altiora  subsellia  ad 
januam  vacua  a  nostris  videantur  transferendi.  Ut  autem  om- 
nes  ipse  in  conspectu  habeat,  ex  parte  congregationis  sedebit  in 
editiore  scamno  proximus  externorum  sedibus. 

Circa  repetitiones,  disputationes,  casus.  Biduo  vel, 
si  videatur,  maturius    quos   volet  defendere  constituat  juxta  reg. 


8tudienordnnng  der  bOheren  Schulen  zn  llnneben.  1H48. 


3.  officii;  septem  aut  octo  diebus  ante,  qui  sabbatinam  sunl  pro- 
pugnaturi,  juxta  reg.  4.  Die  Veneris  distribuet  casus  inter  uo- 
stros  die  Lunae  discutiendos. 

Circa  absentes.  Patres  in  casibus  absentes  indicai  I'. 
Ministro,  unde  scire  eum  oportebit,  qui  adesse  teneantur.  [dem 
facit  juxta  regulam  7.  officii,  cum  quis  nostrorum  studiosorum 
a  seholis  et  aliis  lilerariis  exereitationibus  abest.  Externos  di- 
scipulos  absentes  professnri  et  praefeeto  gymnasii  indieat. 

Circa  reereationes.  Semper  pulsabit  ad  finem  recrea- 
tionis  mane  quidem  dimidia  ante  prandium  seu  hora  10..  ve- 
speri  item  media  ante  coenam  sive  Lora  6.,  juxta  eonsuetud.  Prov. 
c.  6.  £.  7.  (^uadragesimae  tempore  vesperi  finitur  recreatio  cum 
pulsu  ad  ps.  Miserere;  hieme,  cum  circa  erepusculum  datur  si- 
guum  salutationis  angelicae.  Ibid.  —  A  prandio  initium  recrea- 
tioni  datur  quadrante  post  duodecimam,  in  Quadragesima  post 
primam. 

Quae  de  Theologiae  fere  professoribus  et  auditoribus  hactenus 
eommemorata  sunt,  proportione  quadam  de  philosophiae  profes- 
sore  intelliguntur,  qui  sicut  iisdem  cum  theologis  gaudet  vaca- 
lionibus,  ita  extra  diem  recreationis  scholasticae  per  horam  a 
meridie  habet  repetitiones,  etiam  die  Sabbati  saltem  per  semi- 
horam,  utiturque  [bidello  externo  ad  argumentantes  pro  schola- 
sticis  exercitiis  constituendos. 

Notandum.  Tribus  ultimis  mensibus  (Junio ,  Julio  et 
Augusto)  non  habetur  nienstrua,  prout  in  rat.  stud.  impressa 
videre  est. 


266        Katio  studionim  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  TII 


Nr.  91. 

Statutender  philosophischen  FakultatderJesuiten 
zu  Ingolstadt  1649. 

(Prantl.  II,    p.  413  sqq.) 

Liber  statutoruiu  facultatis   artisticae  Ingolstadii  recognitus 

anno  1649. 

Pars   prima. 

De    personis    ad    facultatem    artisticam 

pertinentibus. 

x4k.d  hanc  facultateui  pertinent  rector  collegii,  officiales, 
professores,  auditores,  ministri.  Officiales  sunt  uterque 
praefectus  studiorum,  decanus,  et  praeter  hunc  alii  tres  senatus 
academici  consiliarii,  reliqui  item  professores  superiores  usque  ad 
rhetoricam  inclusive,  qui,  tametsi  non  sint  de  consilio  academici 
senatus,  sunt  tamen  consultores  faoultatis.  Professores  sunt 
metaphysicus,  physicus,  logicus,  ethicus,  mathematicus,  linguae 
hebraicae,  rhetoricae,  humanitatis  et  quatuor  grammatices  prae- 
ceptores.  Auditores,  qui  ad  hanc  facultatem  pertinent,  sunt 
omnes  illi,  qui  modo  dictas  lectiones  ex  instituto  audiunt.  In 
ministris  numerantur  notarius,  pedellus,  famulus  gymnasii. 

C  a  p  .  1 . 
De  officio    patris  rectoris. 

1.  Ofncium  rectoris  universim  est,  omnia  illa,  quae  in  hac 
facultate  a  quibuscunque  geruntur,  consilio  et  opera  dirigere  sic, 
ut  nihil  alicuius  momenti  inscio  ipso  fiat,  dabitque  imprimis 
operam,  ut  omnia  accommodate,  quantum  res  feret,  ad  societatis 
constitutiones  et  rationem  studiorum  peragantur. 

2.  Litteras  originales,  quibus  facultatis  privilegia  et  trans- 
latio  ad  societatem  continentur,  ipse  asservabit  in  certo  archivi 
loco,  exemplar  etiam  libri  statutorum  facultatis  penes  se  habebit, 
uti  et  libri  consuetudinum,  quo  iis  in  tempore  utatur  ad  sui 
aliorumque  directionem;  opus  etiam  erit  ad  iura  facultatis  co- 
gnoscenda  non  perfunctorie  inspexisse  libros  controversiarum  atque 
actorum  facultatis. 


Statuten  der  iihiloa.  Fak.  [ngolstadt  1649. 


3.  Consultationes  cum  professoribu-  philosophiae  aliquotief 
per  annum  [  instituet  praesente  vd  non  praesente  praefecto  stu- 
diorum,  prout   res  tractandae  videbuntur  postulare. 

4.  De  exercitationibus  atque  actibus  seholastieix  »v<  publioie 
sive  privatis,  omnibus  mature  cognoscet1  statuetque,  impedimenta 
praevertet  aut  amolietur,  dubia  occurrentia  expediet,  designabil 
dies  idoneos  disputationibus,  promotionibus  atque  examinibus 
etiam  horas ;  quamque  diligenter  quae  constituta  sunt  executioni 
mandentur,  observabit  circa  lectiones,  circulos,  repetitiones  aca- 
demicas  2c. 

5.  Intererit  non  tantum  examinibus  nostrorum  philosophiae 
studiosorum,  verum  etiam  disputationibus  illorum  domesticis; 
quin  etiam  ad  menstruas  eorum  disputationes  accedet,  quando 
commode  potest,  sive  ante  sive  post  prandium. 

6.  Quando  examinandi  erunt  magisterii  vel  baccalaureatus 
candidati,  proprio  candidatorum  professori  ad  id  negotium  ad- 
iunget  ethicae  et  mathematicae  professores;  finito  examine  suf- 
fragia  examinatorum  colliget  atque  ex  his  ordinem  candidatorum 
in  catalogo  publice  proponendum  constituet  modo  infra  indicando2 
p.  2.,  c.  14.,  membro  1.;  tempestive  item  promotores  designabit 
auditis  oonsultoribus  facultatis,  si  forte  proprius  professor  ini- 
pediatur. 

7.  Instante  examine  metaphysicorum  nostrorum  designabit 
unum  ex  patribus,  qui  quintum  de  illorum  doctrina  sufFragium 
ferat ;  ante  examina  physicorum  et  logicorum  nostrorum  distribuet 
mature  examinatores  et  examinandos,  ut  quisque  examinatorum 
sciat  in  tempore,  quosnam  ipse  debeat  examinare ;  ceterum,  quando 
inchoandum  sit  examen  metaphysicorum  et  physicorum  nostrorum, 
statuet  ex  multitudine  vel  paucitate  istorum. 

8.  Finitis  nostrorum  scholasticorum  examinibus  iudicia  de 
illorum  profectu  inscribet  in  librum  ad  id  destinatum,  tum  ad 
patrem  provincialem  mittet  una  cum  nominibus  eorum,  qui  pro 
magno  actu  habendo  fuerint  designati,  quorum  itidem  nomina 
inscribet  in  eundem  librum,  ubi  a  patre  provinciali  potestas  illis 
facta  fuerit  disputandi,  de  qua  illos  etiam  mature  admonebit. 

9.  Ex  professoribus,  qui  sunt  de  consilio  facultatis,  teni- 
pestive  designabit  aliquem    pro  senatu  academico,    si  quis  in  al- 


^Prantl:  cognoscat.  —  2  Prantl:  iudicaudo. 


268       Ratio  studioruni  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

terius  alio  missi  locum  substituendus  sit;  qua  in  designatione 
fere  poterit  ordinem  quempiam  sequi,  aut  etiam  sorti  rem  ali- 
quando   in  dubio  committere. 

10.  Quo  tempore  nullus  e  nostris  theologiae  decanus  fuerit, 
mittet  cum  decano  philosophiae  ad  decanorum  consilium  evocato 
nnum  e  theologiae  professoribus  nostris,  fere  eum,  qui  proxime 
decanus  theologiae  fuit,  qui  et  ipse  in  eo  conventu  sententiam 
suam  dicit,  si,  ut  fere  fit,  interrogetur. 

11.  Pridie  deductionum  rectoris  magnifici  designabit,  qui  ex 
professoribus  nostris  ad  eas  oohonestandas  adeant,  habita  ratione 
templi  nostri,  atque  in  eo  sacrorum  faciendorum  et  confessionum 
audiendarum  necessitate  considerata ;  non  tamen  pauciores  quam  duos 
ex  quaque  facultate  eo  mittet,  quos  per  decanum  moneri  curabit. 

12.  Singulis  semestribus  statis  diebus  decanum  et  reliquos 
consultores  facultatis  convocabit,  ut  de  actis  ac  rationibus  pecu- 
niariis  praecedentis  semestris  iudicent,  aliaque,  quae  ex  re  fa- 
cultatis    sunt,  consultent;    denique  novum  decanum  quatuor  illi, 

P.  -415.  qui  academici  senatus  adeundi  ius  habent,  |  eligant  ad  plura  suf- 
fragia,  quorum  si  quando  paria  erunt  suffragia,  ipse  addito  suo 
suffragio  pendentem  expediet  electionem. 

13.  Curet  rector,  ut,  cum  academiae  nomine  aliquo  evocantur 
aut  invitantur  professores  a  pedello,  ianitor  collegii  id  ipsi  pri- 
mum  significet  atque  ab  ipso  demum  intelligat,  quid  denunciare 
professoribus  debeat. 

14.  Invigilabit,  ne  pecunia  facultatis  nimis  prodige  ac  pro- 
fuse,  neque  in  alios  usus,  quam  societas  pridem  recepit,  expen- 
datur,  nihil  in  collegii  aut  nostrorum  usus  inde  convertatur,  nisi 
quod  ad  oblationes  in  publicis  officiis  divinis  faciendas  a  nostris 
peti  inde  pecunia  possit  veteri  more. 

15.  Curam  sacelli  sanctae  Catharinae  demandabit  uni  ex 
nostris  professoribus,  qui  eam  quam  utilissime  gestare  videbitur, 
auditis  super  ea  re,  si  videbitur,  et  consiliariis  facultatis. 

16.  Nostros  ad  rhetoricam  vel  superiores  lectiones  docendas 
huc  missos  ad  magisterii  gradum  promovendos  curabit  prius 
examinatos,  reverendo  patre  provinciali  per  litteras,  si  absit,  ante 
appellato  ea  de  re. 

17.  Stipendia,  quae  habet  facultas  in  collegio  Georgiano, 
conieret  pater  rector  per  decanum  iis,  quos  auditis  consiliariis 
facultatis  dignos  iudicaverit,  simulque,  ut  eos  decanus  regenti 
illius  collegii  praesentet,  curabit. 


Statuten  der  philoa.  Fak.  fagolBtadt.  1649. 


18.  Ad  funera  academiae,  quibus  vel  profeasoree  v.-l  studiosi 
cuiuscunque  facultatis  efferuntur,  mittet  omnes  nostroa  philo 
phiae  professores  et  studiosos;  ad  professorum  etiam  celebriorum 
exequias,  quae  7.  vel  30.  die  cum  oratione  praecipue  rauebri  insti- 
tuuntur,  iudicet,  au  easdem1  expediat  vel  omnee  v&\  aliqu 
accedere,  salvis  semper,  quantum  fieri  poterit,  publicis  lectionibus 
nostrorum.  Quando  cognati  atque  etiam  filiae  professorum  ex- 
ternorum  efferentnr,  satis  erit,  mitti  eos  ex  professoribus  nostris, 
qui  tum  non  occupantur  in  academia;  in  aliis  funeribus  quam- 
quam  nobilioribus,  non  academicis  tamen,  maiorem  etiam  publi- 
carum  lectionum  rationem  habebit,  quamquam  ad  ranera  sum- 
morum  urbis  praefectorum ,  ducalium  administratorum,  consulum 
ac  praetorum  2c.  fere  solent  nostri  studiosi  ac  professores  adire; 
de  cetero  attendendum  in  loco  ad  varias  circumstantias,  atque 
etiam  exemplum  aliorum  academicorum,  publicamque  aut  privatam 
offensionem. 

19.  Non  sinat  nostros  professores  angarialibus  conciliis  aut 
alias  quacunque  occasione  rationem  reddere  senatui  academico 
aut  cuicunque  magistratui  de  rebus  ad  offlcium  illorum  perti- 
nentibus,  curetque,  ut  tam  nostris  quam  reliquis  academicis  per- 
suasum  sit,  eam  rem  pertinere  ad  superiores  societatis,  qui  sub- 
ditorum  suorum  vice  ac  loco  sint  responsuri  rationemque  reddi- 
turi,  ubi  id  necessarium  iudicaverint ;  longe  minus  ferat,  ut  nostri 
in  senatu  academico  sententiam  dicant,  quae  praeiudicet  iuri  aut 
libertati  superiorum  societatis. 

20.  Etsi  negandum  academicis  petentibus  non  est,  ut  nostri 
professores  habeant  quandoque  orationes  funebres,  curet  tamen 
rector,  ne  ex  hac  permissione  sensim  onus  aliquod  nostris  accre- 
scat  velut  ex  debito  habendi  id  genus  orationum. 

Caput,  2. 
De  officio  praefecti  studiorum  superiorum. 
1.  Habebit    apud  se  librum  statutorum  faculr.it is  artisticae 
atque  item  librum  coiisuetudinum  eiusdem,  dabitque  operam,  ut 
ad  praescriptum  illorum  |  et  cumprimis  rationem  studionrm  omnia  P.  <ig. 
administrentur;   ubi  quidquam   se  obtulerit.    quod  declarationem 
aut  dispensationem  requirere  videatur.   rem  ad  patrem  rectorem 
referat  aut  referri  curabit. 


1  Prantl:  eosdem. 


270        Ratio  stutliorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

2.  Aderit  disputationibus,  non  domesticis  tantum,  sed  et 
menstruis  in  academia,  a  principio  usque  ad  finem,  argumentan- 
tes  respondentesque  diriget,  argumentis,  si  forte  nimium  protra- 
herentur,  flnem  imponet,  curabit,  ut  ex  quovis  argumento  aliquid 
utilitatis  auditores  percipiant. 

3.  In  disputationibus  solemnibus,  quae  habentur  thesibus 
impressis,  nunquam  interponet  suas  partes  ut  praefectus,  sed  prae- 
sidi  totum  ius  disputationem  moderandi  relinquat. 

4.  Ipsius  erit,  nisi  hoc  officium  alteri  pro  tempore  com- 
mendatum  sit,  non  tantum  publicas  declamationes  magistrorum 
gymnasii  et  nostrorum  scholasticorum  in  refectorio  recitandas, 
sed  etiam  eas  orationes,  quae  initio  cursus  a  professoribus  philo- 
sophicis  et  in  promotionibus  publice  recitantur,  legere  et  censere, 
nihilque  permittet  de  loco  superiori  dici,  quod  non  sit  accuratum, 
beneque  latinum. 

5.  Theses  etiam  sive  domi  sive  publice  disputandas,  sive 
imprimantur  sive  non  imprimantur,  videbit,  nec  quidquam  in 
thesibus  poni  patiatur,  quod  sit  vel  paradoxum,  vel  communi 
philosophorum  sensui  contrarium,  aut  cum  studiorum  ratione 
quovis  modo  pugnans;  imprimendas  quidem  theses  priusquam 
praesidi  restituat,  suam  de  iis  sententiam  patri  rectori  indicabit, 
quem  etiam  admonebit,  si  theses  non  sint,  quales  infra  c.  6.  n.  10. 
huius  partis  petuntur. 

6.  Post  examen  baccalaureorum  et  magistrorum  aderit  patri 
rectori,  eumque  in  constituendo  ex  suffragiis  examinatorum  or- 
dine  candidatorum  adiuvabit,  atque,  ut  hunc  ordinem  audiant, 
examinatores  ipsos  eodem  advocabit;  instantibus  metaphysicorum 
nostrorum  examinibus  admonebit  patrem  rectorem.  ut  quintum 
iudicem  constituat. 

Caput  3. 
De  officio  decani. 

1.  Festis  apostolorum  Philippi  et  Jacobi  [l.Maii]  atque  ite- 
rum  Simonis  et  Judaei  [28.  Oct,]  constituitur  decanus  novus  a 
consiliariis  facultatis  (in  quibus  sit  etiam  decanus  decedens)  ad 
plura  suffragia  voce  expressa,  nisi  quis  morbo  aut  alio  impedi- 
mento  abstineatur  a  conventu  illo  facultatis,  hic  enim  scriptum 
suffragium  submittere  posset;  eligitur  autem  fere  quem  ordo 
contingit,  nisi  graves  rationes  aliud  suadeant. 

2.  Officium  eius  semestre  erit,  agetque  personam  praefecti 
ratione  studiosorum  externorum,  qui  in  classibus  supra  rhetoricam 


Statnten  <ler  philos.  Fnk.  IntfolMtadt.  1649.  271 

rersantur;  ceterum  ipse  decanus,  uti  el   reliqui  professoree  supi 
rhetoricam,  subsunl   praefecto  maiorum  studiorum  qnoad  lectioi 
c)   reliquas  exercitationes  scholasticas. 

3.  Habebit   decanus  matriculam,    iu  quam  studiosos   phil 
sophiae  refert;  qua  in  re  fungetur  munere  secretarii,  quem  con- 
stitutiones   uostrae   requirunt;   et  quamquam    gymnasii   discipuli 
siui  nomina  praofeoto  gymnasi   iuscribenda   dent,   eosdem   tamen, 
cum  ad  philosophiam  deinde  accesserint,   decanus  inscribet;    i 
quidquam   pro  inscriptione  solvent. 

4.  Diligenter  annotabit  in  charta  ad  id  destinata,  quae  in 
facultate  artistica  quotidie  geruntur,  ut  sunt  promotiones,  dis- 
putationes,  mutationes  |  professorum,  solemnia  principia,  decreta  ,.  n, 
in  conventibus  facultatis,  superiorum  iussa  ac  statuta,  et  id  generis 
alia  ad  facultatem  peculiariter  pertinentia;  quae  deinde  iu  con- 
ventu  semestri  eorum,  qui  de  facultatis  consilio  sunt,  coram  patre 
rectore  leget,  et  quae  ex  eis  approbata  fuerint  in  librum  inscribet, 
quo  facultatis  acta  continentur.  Habeat  praeterea  decanus  pe- 
culiarem  libellum,  qiio  consuetudines  receptae  comprehendantur, 

ut,  quid  quoque  tempore  agendum  quove  ordine ,  commode  re- 
sciri  possit;  alium  praeterea  libellum,  in  quem  relata  habeat  nomina 
eorum,    qui  facuitati  debent, 

5.  Litterae,  instrumenta  et  documenta.  quae  taeultatem 
concernunt,  penes  decanum  asservabuntur,  ubi  et  inventaria  rerum 
aulae  et  vestiarii  comici.  Rerum  mathematicarum  duplex  inven- 
tarium  erit,  cuius  alterum  exemplar  professor  matheseos,  alterum 
decanus,  aut,  si  mathematicus  decanus  sit.  senior  facultatis  penesse 
habebunt,  atque  in  visitatione  collegii  singula  instrumenta  et 
alia  dicto  inventario  comprehensa  ostendent  socio  patris  pro- 
vincialis. 

6.  Hunc  item  librum  statutorum  facultatis  penes  se  habebit 
decanus;  saepius  leget  non  tantum  ea,  quae  ad  suum  ofncium, 
sed  etiam  ea,  quae  ad  examina,  promotiones  et  ad  alios  actus 
academicos  spectant;  et  quando  examen  instat,  prius  examinatores 
convocet  eisque .  statuta  examinatorum  et  alia,  quae  ad  examen 
illud  spectant,   praelegat, 

7.  De  omnibus  illis,  quae  ad  lectiones,  disputationes,  repe- 
titiones,  consilia,  examina,  promotiones,  horumque  aetuum  de- 
signationem  et  frequentationem  spectant,  mature  admonebit  de- 
canus  patrem  rectorem,  ut  ex  eius  praescripto  singula  deinceps 
in  tempore  ordinet  et  exequatur. 


272      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  .Tesu  TII 

8.  Eiusdem  erit,  professores  ad  imminentes  academicos  actus, 
quibus  ex  ofncio  interesse  debent,  vocare,  monebitque  praefectum 
templi,  ut  ordinem  sacrorum  et  confessarios  eorum  vicem  sup- 
pleturos  ita  instituat,  ut  professores  ab  eiusmodi  conventibus  non 
impediantur. 

9.  Singulis  annis  sub  renovationem  studiorum  citabit  decanus 
publico  mandato  eos,  qui  logicam,  physicam  et  metaphysicam 
eo  anno  audire  volent,  constituto  die;  descendit  decanus  cum 
professoribus,  excepto  rhetore,  ad  academiam ;  ibi  metaphysiei 
primum,  deinde  reliqui  ordine  intromittuntur  in  hypocaustum 
academicum;  quaeritur  nomen,  cognomen,  simulque,  quam  ter- 
tiam  lectionem  audire  debeant,  significatur.  Qui  autem  logicam 
incipere  volunt,  examinantur,  num  per  annum  rhetoricam  audi- 
verint,  atque  eius  rei  testimonium  fide  dignum  exhibere  debent. 
Eadem  occasione  praelegat  decanus  studiosis  philosophiae  statuta 
facultatis,  h.  e.  regulas  auditorum  philosophiae  infra  c.  8.  huius 
partis  comprehensas. 

10.  Qui  post  hanc  primam  inscriptionem  demum  ad  lectiones 
philosophicas  accesserint,  ii  se  decano  statim  sistent  atque  ab 
hoc  intelligent,  quas  lectiones  audire  debeant.  Tum  fere  Januario 
mense  convocabuntur  a  decano  ad  hypocaustum  academicum,  ubi 
eadem  illis  proponentur  et  commendabuntur,  quae  prima  inscrip- 
tione    diximus. 

11.  Valde  necessarium  est,  ut  decanus  re  ipsa  attendat  et 
investiget,  quam  diligenter  auditores  philosophiae  frequentent, 
ad  quas  inscripti  fuerint,  lectiones,  praecipue  mathematicam  et 
ethicam;  eosque,  ubi  defecisse  animadverterit,1  vocet  atque  officii 
sui  admoneat;    et  proderit    occasione    secundae  inscriptionis  aut 

P.  4i8.  etiam  alias  evocari  facultatis  auditores,  qui,  |  quam  prima  inscrip- 
tione  audituros  se  lectionem  promiserant,  deprehensi  postea  fu- 
erint,  non  aut  nonnisi  raro  adiisse. 

12.  Neminem  ex  auditoribus  philosophiae  sinat  primo  anno 
aliam  tertiam  lectionemaudire,  quam  mathematicam,  et  secundo, 
quam  ethicam,  nisi  qui  aut  graves  in  contrarium  rationes  attu- 
lerint,  aut  iide  dignis  testimoniis  ostenderint,  parentes  aut  cu- 
ratores  illorum  velle,  ut  aliam  tertiam  sive  theologicam,  sive  iu- 
ridicam,  sive  medicam  lectionem  audiant ;  cum  his  enim  dispen- 
sabit,  siquidem  gradus  e  philosophia  non  petant.  Nam  qui  ma- 
thematicam  aut  ethicam  non  audiverint,  ii  ad  gradum  baccalau- 

1  Prantl:  —  int. 


Statuten  <ler  philog.  Fak.  tngoletadt.  L<  273 

reatus  vel  magisterii  non  admittentur;  ve\  si  illis  ob  rationabilem 
causam  facienda  gradia  videatur,  detrudentur  ad  inferiorem  1<- 
cum,   id  quod   illis  antea  maturo  significabitur  a  decano. 

13.  8i  quis  ex  auditoribus  philosophiae  ad  aliam  facultatem 
fcransire  volet  atque  idoneis  testimoniis  fidem  fecerit,  ita  fieri  velle 
parentes  aut  curatores   suos,   eum  decanus   ne  retineat;   ceterum 
nemini  auditorum  philosophiae  permittet,  ut  horis  lectioni  philo 
phicae   destinatis   aliam  cuiuscunque  facultatis  lectionem  audiat. 

14.  Praeter  pecuniam,  quae  facultati  ex  baccalaurforum 
et  magistrorum  promotionibus  provenit,  accipiet  decanus  a  came- 
rario  ex  camera  academica  quotannis  80  fl.,  singulis  scil.  trime- 
stribus  20  fl.;  ea  pecunia  asservabitur  in  peculiari  arca  apud  pro- 
curatorem  collegii  sub  duplici  clave,  quarum  unam  decanus  penes 
se  habebit,  alteram  procurator ;  plures  autem  ob  causas  consultius 
est,  expensas  facultatis  nomine  faciendas  a  procuratore  fieri.  qui 
proinde  librum  habebit,  in  quem  acceptam  expensamque  pecuniam 
referat,  atque  inde  confectas  rationes  administratae  pecuniae  de- 
cano  sub  finem  officii  exhibebit,  qui  eas  in  conventu  semestri 
apud  patrem  rectorem  recitatas  iudicio  consiliariorum  facultatis 
subiiciet,  tempore  dein  visitationis  collegii  etiam  patri  provin- 
ciali  ostendendas.  Ceterum  hanc  administrationem  ita  procura- 
tori  decanus  permittet,  ut  de  expensis  tamen  faciendis  in  tempore 
inter  se  conferant,   praesertim  extraordinariis. 

15.  Ex  dicto  facultatis  peculio  decanus  praefecto  studiorum 
inferiorum  pro  munusculis  scholasticis  post  renovationem  stu- 
diorum  dabit  quantum  numerus  discipulorum  varius  et  temporum 
diversa  ratio  requiret  iudicio  facultatis  et  superiorum,  nunquam 
tamen  plus  16  fl.,  praeterea  patri  regenti  Ignatii  marfcyris l  1.  Jau. 
tradentur  60  fl.,  quibus  ille  necessaria  in  cultum  divinum  et  mu- 
sicam  per  annum  ineuntem  in  aula  gymnasii  procuret  atque  dis- 
ponat;  maiores  vel  extraordinarias  expensas  in  paramenta,  instru- 
menta  musica  et  similia  pater  regens  et  facultas  ex  aequo  susti- 
nebunt;  sarta  tecta  gymnasii,  aulae  et  scholarum  ex  eodem  aerario 
conservabuntur  et  reparabuntur,  praemia  annua  comparabuntur. 
merces  gymnasii  famulo  persolvetur,  sumptus  comoediis  publicis 
suppe  ditabuntur . 

1  Das  „Coll.  S.  Ign.  M."  diente  anch  als  Konvikt  fur  ilie  zu  Ingolstadt 
studierenden  Fratres  clerici  der  Benediktiner  und  anderer  Orden.  Der  Plan 
dazu  war  bereits  1583  gefafst,  wnrde  aber  erst  zwei  Jahre  spiiter  ausgefiihrt. 
Prantl.,  I,  S.  263  f. 

Monunienta  Oermaniae  Paedaiiogira  IX  18 


Hatio  studiorum  et  institutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


16.  Non  permittet  decanus  mathematicae  professori  ullos 
sumptus  pro  se  vel  aliis  ex  facultatis  aerario  sine  speciali  patris 
rectoris  consensu,  neque  in  pia  munuscula  ultra  5  fl.  annue  ex- 
pendi  sinet,  eosque  in  extemos  professorum  discipulos,  nulli  vero 
ex  notris  iude  donabitur,  tametsi  aliqua  servitia  in  facultatis 
emolumenta  praestiterint. 

17.  Tempestive  constituet  quempiam  e  magistris  vel  ceteris 
gravioribus  studiosis,  si  fieri  possit,  qui  pridie  sanctae  Catharinae 
sub  finem  vesperarum  in  templo  divae  virginis  orationem  habeat, 
cui  deinde  munusculi  quidpiam,  quod  tamen  l/a  A-  pretium  non 
superet,  impensis  aerarii  facultatis  offerre  poterit. 

18.  Eadem  diligentia  singulis  annis  die  Mercurii,  in  quem 
quatuor  tempora  Quadragesimae  incidunt,  anniversarias  exequias 
eorum,  qui  ex  facultate  decesserunt,  in  templo  divae  virginis 
celebrandas  curabit,  convocatis  edicto  prius  affixo  omnibus  ad 
facultatem  artisticam  pertinentibus  studiosis. 

19.  Iis  diebus,  quibus  adeunda  nostris  professoribus  divina 
officia  sunt,  mature  illis  nummos  offerat  ad  oblationes  publicas; 
plures  diebus  festis,  quibus  trullae  ad  eleemosynas  colligendas 
circumferuntur  per  templum;  hanc  pecuniam  accipiet  decanus  ex 
aerario   facultatis. 

20.  Ad  lites  inter  nostros  cavendas  atque  alia  arcenda  in- 
commoda  pro  servitiis  externorum  in  comoedia  aut  alias  praestitis 
esculenta  et  potulenta  non  accipiet  decanus  e  collegio  nostro,  sed 
vel  e  civitate  vel  convictorio. 

21.  Vestiarii  comici  curam  decanus  habebit  eamque  admi- 
nistrabit  per  aliquem  ex  magistris  gymnasii  a  patre  rectore  pe- 
titum.  Quae  pretiosiora  sunt,  ea  bene  clausa  ut  sint,  curabit  et  cla- 
vim  ipsepenesse  habebit,  nihilut  nisi  conscio  ipso  eximiindepcssit. 

22.  Professores  novos  artium  facultatis  inscribendos  rectori 
academico  uti  et  regenti  collegii  G-eorgiani  eos,  quibus  facultatis 
stipendia  conferuntur.  recipiendos  praesentabit  decanus;  idem, 
cum  quis  ex  facultatis  professoribus  recens  in  senatum  acade- 
micum  adsciscendus  erit,  illum  senatui  sistet.  curabitque.  ut  inra- 
mentum,  quod  nostri  solent,  ibi  faciat. 

23.  Cum  quis  e  nostris  philosophiae  cursum  auspicabitur, 
decanus  mature  diem  constituat  de  consensu  rectoris  academici, 
quo  solemne  principium  ab  illo  habeatur,  atque  in  eum  diem 
affigi  ad  fores  academiae  programma  curabit  a  notario,  quo  ad 
id  academici  invitentur,    nominata  hora  et  loco,  ac  tum,  ne  qui 


Statuten  der  philoB.  ffak.  [ngolstadt.     1649. 

solemne  principium  habiturus   est  iuramentum    faciat,   quod   alii 
professores  solent,  curabit. 

24.  Ad  concilia,  quae  trimestribus  indicuntur  ac  fere  anga- 
rialia  vocantur,  curabit,  ut  omnes  professores  superiores  ••>:< 
rhetore  adeant,  non  quidem  suarum  lectionum  ac  diligentiae  ra- 
tionem  reddituri,  sed  tamen  de  moribus  frequentiaque  auditorum 
suorum  edocturi  senatum  academiae. 

25.  Disputationes  philosophicas  imprimendas,  carmina,  epi- 
stolas  dedicatorias et  alia  ad  linguas  atque  omnino  literas humaniores 
spectantia  leget,  censebit,  nec  nisi  a  se  subscripta  imprimi  a  fcypo- 
graphis  sinet,  nec  patietur  speciales  illas  laudes,  quas  interdum 
nonnulli  poetae  in  suis  carminibus  nostris  professoribus  tribuunt. 
Theses  quidem  imprimendas  non  restituet  praesidi,  priusquam 
patri  rectori,  quid  de  iis  sentiat,  indicaverit,  ac  tum  demum 
approbationem  suam  academico  more  subscribet.  Quodsi  ipse  sit 
praeses,  praestanda  haec  a  seniore  facultatis  eurabit. 

26.  Ad  facultatis  artisticae  providentiam  iurisdictionemque 
pertinent  depositiones,  quibus  studiosi  acl  academiam  recens  ae- 
cedentes  veteri  more  initiantur;  quique  illis  praeest  depositor, 
quem  hic  vulgo  quintum  vocant,  hunc  decanus  ex  gravioribus 
studiosis  ac  fere  gradu  philosophico  insignibus  delectum  consti- 
tuet,  mittetque  ad  rectorem  magnificum,  ut  huic  indicet,  collatum 
sibi  a  fucultate  artium  id  officii  esse;  eundemque  deinde  admonebit 
et  coarguet,  si  quid  compererit  minus  recte  ab  illo  factum,  prae- 
sertim  si  saevior  videatur;  nec  sinet  abusus  quosdam  irrepere 
in  consuetudinem  cum  honestate  vel  temperantia  pugnantes. 

27.  Administrationem  atque  inspectionem  bibliothecae  aca- 
demicae  cum  reliquarum  facultatum  decanis  et  procancellario 
communem  habet  decanus  artisticae  facultatis;  eius  visitatio  in- 
stituenda  est  sabbato  post  Martini. 

28.  Cum  camerarius  academiae  rationes  reddit,  iis  cum  uno 
e  nostris  theologiae  professoribus  interesse  debet  et  subscribere. 

29.  Habebit  penes  se  decanus  clavim  ad  saccum  coriaceum 

(Ledersack,   Portefeuille),    in    quo   litterae    quandoque  atque  alia 

scripta  a  rectore   academico    ad   facultates    mittuntur,    atque  ubi 

ad  facultatem  artisticam  is  missus  fuerit,  decanus  aperiet  et  quod 

exemerit,  si  ita  imperatum  fuerit,    suis  etiam  collegis,  qui  sena- 

tum  academicum   adeunt,    communicabit;    tum   demum   perfectds 

omnibus  saccum  denue  claudet  ac  rectori  academico  restituendum 

curabit. 

18* 


276      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

30.  Curabit,  ut  contumaces  discipuli  meritas  luant  poenas 
opera  et  arbitrio  rectoris  acaclemici. 

31.  Ad  comoediam  curet,  ut  sit  qui  invitet  professores  aca- 
demicos;  nam  ipsum  decanum  aut  alios  professores  vix  clecet  ad 
ista  descendere ;  item  alius?  qui  invitet  ducales  ac  civiles  magi- 
stratus,  nobiles  item  cum  coniugibus;  atque  lii  deinde  etiam  lo- 
candi  officium  in  se  recipient  ex  arbitrio  patris  rectoris  collegii. 

32.  Tametsi  absentes  creari  magistros  vel  baccalaureos  ni- 
liil  sit  novi,  non  tamen  hoc  fieri  sinet  decanus  sine  gravibus 
causis  iudicio  concilii  facultatis;  in  magisterio  tamen  ob  licen- 
tiam  conferendam  ea  de  re  cum  procancellario  tempestive  trans- 
iget. * 

33.  Ne  extraordinarius  iuris  professor  nostros,  qui  de  facul- 
tatis  consilio  sunt,  in  publicis  actibus  praecedat,  clecani  erit  at- 
tendere,  qui,  ubi  quidpiam  contra  antiquam  consuetudinem  peccari 
animadverterit,  ea_  de  re  rectorem  academicum  admonebit  cle 
consensu  patris  rectoris  collegii;  potestatem  quidem  in  auditorio 
canonistarum  considencli  inter  collegas  suos  iam  olim  illi  facul- 
tas  fecit. 

34.  Testimonia  minus  solemnia,  i.  e.  privata,  v.  gr.  ad  pa- 
rentes,  curatores  vel  mecaenates  destinata  dare  poterit  decanus, 
quin  etiam  alii  professores,  absque  opera  notarii  academici;  so- 
lemnia  autem  et  quae  testificantur  de  vita  sub  disciplina  facul- 
tatis  transacta,  vel  de  annis  in  studiis  consumptis,  praesertim 
absoluto  cursu,  vel  gradu  suscepto,  opera  notarii  conficientur. 
Qualiacunque  autem  istiusmodi  testimonia  dentur,  ea  multas  ob 
causas  expedit  non  collegii,   secl  facultatis  sigillo  muniri. 

35.  Non  deponat  officium  suum  decanus,  antequam  rector 
academiae,  qui  proxime  fuit,  rationes  excepti  atque  expensi  red- 


1  Mit  einer  gewissen  Entrustung  bemerkt  in  bezug  auf  diese  Nr.  Prantl 
I,  440:  „Der  Dekan  hat  endlich  auch  die  Befugnis,  aus  gewichtigen  Grtinden 
eine  promotio  in  absentia  zu  erlauben",  und  in  der  Anmerkung :  „Die  Jesniten 
also  waren  es,  welche  begannen,  diesen  spater  mit  Eecht  verpbnten  Unfug  in 
Ingolstadt  zuzulassen."  —  Allein  der  heutige  mit  recht  verponte  „Doctor  in 
absentia"  war  der  Ges.  J.  ganz  unbekannt,  wie  die  strengen  Promotionsregeln 
beweisen.  Hier  und  an  almlichen  Orten  handelt  es  sich  um  die  Grade  honoris 
causa,  in  deren  Erteilung  die  jetzigen  Universitaten  weniger  sparsam  sind, 
als  die  alten  der  Jesuiten.  Sodann  beifst  es  ja  in  der  Nr.  32,  eine  derartige 
Promotion  sei  „nicbts  Neues",  d.  u,  sie  sej  ejn  Gebrauch  aus  alterer  Zeit 
und  gerade  die  Jesuiten  bescbriinkt  en  ihn. 


Statuten  der  philos.  Fak.  Ingolstadt.  1649  277 


didderit  novo  rectori;  nam    iis   rationibus   adesse    ipsum  qnoqne 
oportot  cnm  aliis  decanis,    iisdemque  posl     hoe   subscribere    sna 

manu. 

Cap.   4. 
De  consiliariis  senatus  academici. 

1.  Quatuor  ex  facultate  erunt  in  sonatu  academico  iuxta 
constitutionem  serenissimi  principis  Alberti l  et  litteras  serenissimi 
principis  Gruilielmi2;  et  quamvis  hoc  ita  sit,  non  est  tamen  ne- 
cesse,  ut  omnes  eant,  nisi  vocentur  omnes. 

2.  Cum  in  senatum  nostri  admittuntur,  praestabunt  sena- 
toribus  iuramentum  his  verbis  a  serenissimo  Alberto  comprehen- 
sum  16.  Dec.  1572  et  a  rev.  patre  nostro  Everardo  Mercuriano, 
societatis  tunc  temporis  generali,  permissum  et  approbatum: 

JFJgo  N.  promitto  ac  iuro,  quod  ad  singula,  quae  in  senatu 
consiliove  proposita  fuerint,  deliberabo  fideliter,  et,  quantum  meum 
fert  iudicium,  rcspondebo,  nulla  amoris,  odii,  pretii  privatique  af- 
fectus  ratione  habita;  sed  quam  iustam  arbitratus  fuero  sententiam 
dicam  pro  publico  commodo  academiae,  secretaque  univcrsitatis  et 
consilii  ac  earum  etiam  rerum,  quas  celarc  iubebor,  et  quae  in 
praeiudicium  vel  academiae  vel  singularum  eius  personarum  ver- 
gere  videbuntur,  non  efferam  ad  alios,  neque  publicabo:  sic  me 
deus  adiuvet  etc. 

3.  A  reliquis  iuramentis,  quae  academici  praestare  solfnt, 
excepit  nostros  idem  princeps  eodem  anno  et  die. 

4.  Admissi  in  senatum  nihil  antiquius  habeant  commodis 
et  bono  statu  academiae,  et  ad  hunc  finem  omnia  sua  consilia 
et  deliberationes  referant;  nihil  tamen  in  senatu  ultro  et  sponte 
ua  proponent,  quod  ad  novam  ordinationem  vel  reformationem 
pertineat,  nisi  prius  rem  cum  patre  rectore  communicaverint. 

5.  In  dicendis  sententiis  sint  graves,  breves,  perspicui,  mo- 
desti;  aliorum  sententias  nunquam  interrumpant,  nec  confutent 
sine  iusta  causa.  Quodsi  confutanda  sit  alterius  sententia,  id 
quam  modestissime  fiat;  suam  vero  quisque  suo  loco,  quantum 
rei  necessitas  postulabit,  confirmet;  non  pudeat  interdum  suam 
sententiam  mutare,  si  intelligant,  alios  rectius  sentire;  si  vide- 
rint,  se  nihil  melius  afferre  posse,  quam  alii  attulerint,  qui  ante 


1  Herzog  Albert  V.  von  1550—79. 

2  Wilhelm  V.,  der  Fromme,  Sohn  Alberts  V.,  vou  1579-98. 


278      Eatio  studiorum  et  institutioiies  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


clixerunt,    paucis  verbis   illorum   sententiam   sibi  probari  honeste 
dicent. 

6.  Academicos  reverentur  et  cum  honoris  significatione  com- 
pellent,  in  illis  interrogandis  rari  sint  et  modesti,  speciem  om- 
nem  iubentium  subterfugiant  rogantibus  propiores. 

7.  Non  respondeant  praepropere  nimiumque  secure  aut  re- 
solute  vel  etiam  arroganter;  nec  utantur  facile  superlativis,  ne- 
que  iactent,  rem  plane  esse  facilem  vel  impossibilem,  sed  sua 
proferant  sancta  quadam  verecundia  et  humilitate,  neque  cuiquam 
temere  contradicant.  Quodsi  quis  tamen  ex  officio  monendus 
esset,  id  fiat  admodum  submisse  et  molliter,  veluti  rogando  po- 
tius  quam  reprehendendo. 

8.  Denique  in  rebus  omnibus  directe  vel  indirecte  ad  so- 
cietatem  vel  ad  eius  personas  pertinentibus  meminerint,  honorem 
et  bonum  nomen  societatis  amicitiae  et  gratiae  academicorum 
esse  praeferendum. 

9.  Praesentari  atque  adlegi  in  senatum,  sententiam  dicere 
ac  rectorem  academiae  eligere  possunt  nostri  etiam  ante  habitum 
solemne  principium. 

10.  Qui  impediuntur  morbo  aut  alia  legitima  ratione,  quo- 
minus  die  electionis  rectoris  academici  in  senatum  veniant,  ii 
scriptum  suum  snffragium  mittere  eo  possunt,  et  expedit  obsi- 
gnatum  mitti. 

Cap.  5. 
De  consiliariis  facultatis. 

1.  Consiliarii  facultatis  sunt  omnes  professores  superiores 
facultatis  usque  ad  professorem  rhetoricae  inclusive. 

2.  Hi  ius  habent  admittendi  vel  non  admittendi  ad  lectio- 
nes  philosophicas,  ad  gradus  seu  promotiones,  iudicandi  de  ac- 
tibus  semestribus  ac  rationibus  pecuniariis,  approbandi  vel  im- 
probandi  consilia  novorum  sumptuum  faciendorum,  et  si  quae 
alia  sunt  huius  generis. 

3.  Cum  igitur  quidpiam  inciderit,  quod  a  consensu  istorum 
pendere  videatur,  decanus  illis  rem  proponet  atque  ex  plurium 
sententia  vel  ipse  statuet,  vel  ad  patrem  rectorem  rem  senten- 
tiamque  illorum  ac  suam  (nam  et  ipse  in  hoc  concilio  sententiam 
dicit)  referet,  ubi  opus  esse  videbitur. 

4.  Si  res  postulet,  pater  rector  ipse  proponet,  iis  convoca- 
tis,  quae  in  deliberationem  veniunt,  atque  ex  ipsorum  sententiis, 


Statnten  der  philo».  Fak.  tngolgtadt.  1648.  279 


quae  consultivae  sunt  solum,   non  decisivae,   Btatuet  quod   vdde- 

bitur  in  'lomino. 

5.  Non  habent  ius  eligcndi  decanum,  nisi  qui  ex  illis  aca- 
demici  senatus  adeundi  ius  habent;  passivum  tamen  suflrngimn 
in  ea  electione  omnes  habent.  Quodsi  quis  decanus  eligatur,  qui 
de  consiHo  academiae  non  sit,  tum,  qui  postremus  e  Facultat<  ad 
senatum  academicum  accessit,  huic  locum  cedet,  quamdiu  decani 
officio  fungetur. 

6.  In  publicis  actibus  praecedunt  alii  alios,  prout  serius  aut 
citius  ad  docendi  munus  accesserunt;  si  simul  adveniant,  prao- 
cedit  qui  concilia  academica  adit  eum,  qui  non  adit;  hebraicae 
Tinguae  professor  praeit  rhetorem,  si  cum  lioc  simul  incipiat  do- 
cere,  nam  rhetor  cedit  omnibus  in  academia  docentibus,  qui  qui- 
dem  una  cum  ipso  adveniunt ;  qui  iam  antea  hic  fuit  occupat 
locum,  quem  discedens  reiiquit,  etiam  post  muitos  annos,  ac  si 
semper  hic  fuisset.  In  disputationibus  tamen  non  solemnibus, 
cuiusmodi  sunt  domesticae  et  menstruae,  non  servatur  hic  ordo, 
sed  considet  ante  aiios  cuius  theses  prius  defenduntur. 

7.  Actus  pubiici,  quibus  interesse  debent,  sunt  disputationes, 
promotiones,  deductiones  rectorum,  exequiae,  suppiicationes,  funera, 
et  si  qui  sunt  hoc  genus,  quibus  adesse  soieant  professoros  ex- 
terni;  excipitur  rhetoricae  professor,  qui  non  comparet  in  omni- 
bus  hisce  actibus,  ut  cap.  seq.  n.  12.  dicetur. 

Cap.  6. 
De    professoribus    facuitatis. 

1.  Qui  ad  docendi  munus  sive  in  academia  sive  in  gym- 
nasio  recens  accedunt,  ii  apud  rectorem  academicum  omnes  in 
aibum  academiae  inscribuntur,  nihiique  soivant  pro  inscriptione ; 
idqtie  observatur  cum  iis  etiam,  qui  iam  antea  inscripti  semei 
fuerint  sive  ut  discipuli  sive  magistri  aut  professores. 

2.  Qui  gradibus  indigent,  ii  a  decano  privatim  creantur, 
aecepta  prius  a  procanceilario  licentia  gradus  conferendi,  et  cum 
consensu  superiorum  societatis. 

3.  Soiemne  principium  in  auditorio  canonistarum  solum  ii 
tres  habent,  qui  cursum  triennalem  pliilosophicum  auspicantur, 
neque  tamen  faciunt  iuramentum,  quod  externi  proiessores  ante 
solemne  principium  solent;  ethicae  et  mathematicae  professores 
possunt  illud,  si  velint,  privatim  habere  in  suis  quisque  au- 
ditoriis. 


280      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesus  III 


4.  Qui  cursum  triennalem  docent,  ii  neque  confessionibus 
audiendis,  neque  habendis  concionibus  aut  exhortationibus  sive 
ullo  alio  extraordinario  officii  genere  occupantur,  et  accedere  iis 
licet  ad  secundam  mensam  redimendi  temporis  causa. 

5.  Omnes  quotidie  docent  praeter  professorem  linguae  he- 
braicae,  qui  legit  tantum  die  sabbati  hora  12.  non  impedita  (im- 
peditur  autem  semper  per  quadragesimam  et  alios  ieiuniorum 
dies),1  habetque  statos  auditores  e  nostris  theologos  primi  anni, 
quibus  praelegit  tum  grammaticam  tum  e  psalmis  Davidieis  quid- 
piam,  et  quidem  in  auditorio  theologorum,  de  cathedra  tamen 
inferiore. 

6.  Mathematicus  et  ethicus  docent  quotidie  semel  tantum 
hora  1.  extra  quadragesimam  quidem,  nam  per  hanc  incipiunt 
docere  hora  2.,  producant  autem  suas  lectiones  non  ultra  tres 
quadrantes;  qui  cursum  triennalem  peragunt,  ii  duas  per  diem 
horas  dccent  ab  8.  matutina  ad  9.,  atque  a  2.  pomeridiana  ad 
3.  extra  quadragesimam ;  nam  in  quadragesima  docent  a  3.  ad4. 
Rhetor  per  4  horas  docet  quotidie,  magistri  rhetore  inferiores 
per  5,  nisi  quod  diebus  sabbatinis  et  pervigiliis  festorum  per  2 
horas  aut  etiam  unam  tantum  in  gymnasio  docetur. 

7.  Qui  dictando  lectiones  suas  auditoribus  tradunt,  ii  post 
primam  semihoram  insistunt  atque  explicant  fere  per  quadran- 
tem,  tum  ad  dictandi  laborem  redeunt,  nisi  quibus  tertio  qua- 
drante  finienda  est;  hi  enim  tantum  per  dimidiam  horam  dictant 

8.  Cursus  triennalis  sic  traditur:  Anno  primo  praelegenda 
manuductio  Philippi  du  Trieu  usque  ad  festum  Catharinae  vel 
initium  decembris,  inde  usque  ad  festum  apostolorum  Philippi 
et  Jacobi  agendum  imprimis,  quodnam  sit  obiectum  logicae,  quo- 
tuplex  haec  sit  et  quam  necessaria  ad  alias  scientias  et  artes, 
omissis  aliis,  quae  plerumque  in  prolegomenis  tractari  solebant: 
deinde  praeteritis  universalibus  et  praedicamentis  libri  periher- 
menias  et  analytici,  tam  priores  quam  posteriores,  atque  in  horum 
fine  diligenter  agendum  de  habitibus,  et  deducenda  tamquam  co- 
rollaria  quae  in  prolegomenis  tam  logicis  quam  physicis  tracta- 
buntur.  Ab  initio  Maii  usque  ad  finem  anni,  explicato  breviter 
obiecto  physicae,  praelegendi  duo  libri  priores  physicorum,  in 
quibus  nihil  de  primo  cognito,  substantia  et  existentia  materiae 
et  similibus,  breviter  de  natura  et  arte,   diligenter  de  principiis 

1  Weil  au  Fasttageu  das  Mittagessen  erst  uui  llVa  Uhr  stattfand. 


Statuten  der  philos.  Fak.  Ingolstadt.  1649.  281 


et  causis  earumque  causalitatibus ;  sex  libri  posterioree  reiiciendi 
in  annum  tertium.  S<-cundo  anno  explicabuntur  libri  de  ooelo 
iuxta  praeceptum  rationis  studiorum,  de  generatione  et  cormp- 
tione,  de  meteoris  et  de  anima.  Tertin  anno  de  obiecto  me- 
taphysicae,  conceptu  et  analogia  entis,  proprietatibus  entis.  ente 
reali  et  rationis,  universalibus  in  communi  et  particulari,  prae- 
dicamentis  in  genere  et  in  specie,  essentia  ei  existentia,  de  sub- 
sistentia,  individuatione,  deo  et  potissimum  de  eius  potentia.  nbi 
agi  poterit  de  infinito,  de  possibilitate  creaturae  ab  aeterno,  de 
eiusdem  potentia  obedientiali  et  similibus,  de  angelis,  quae  pure 
philosophica  sunt,  quantum  per  tempus  licebit.1 

9.  Absoluto  cursu  philosophico  canitur  „Te  Deum  laudamus^ 
in  sacello  s.  Catharinae,  additis  pro  gratiarum  actione  collectis 
de  sanctissima  Trinitate,  de  beata  virgine,  s.  Catharina  et  s.  Fran- 
cisco  Xaverio,  sacrificio  item  missae,  si  mane  absolvatur. 

10.  Qnilibet  professor  intra  triennium  suum  habet  ius  institu- 
endi  sex  disputationes  solemnes  thesibus  impressis,  quae  quidem 
habere  debent  formam  conclusionum  seu  propositionum  sine  cita- 
tionibus,  probationibus  et  refutationibus  aut  solutionibus  argumen- 
torum,  neque  excedere  possunt  duos  quaterniones  in  expanso  et 
folio.  Quodsi  quid  extraordinarium  personae  alicui  illustri  con- 
cedendum  videatur,  a  superioribus  petetur,  quid  fieri  expediat. 
Extra  numerum  quidem  sex  disputationum  reputantur  eae,  quae 
ab  illustribus  instituuntur,  uti  et  eae,  quaecum  nostris  defenden- 
tibus  habentur. 

11.  Optatur,  ut  ethicae  ac  mathemathicae  professores  etiam 
ipsi  nonnunquam  theses  e  praelo  in  disputationem  producant. 

12.  Professores,  qui  in  gymnasio  docent,  procurabunt  suas 
scholas  ex  praescripto  rationis  studiorum  atque  omnino  ex  more 
in  aliis  societatis  gymnasiis  recepto;  etiam  rhetor,  qui  publicos 
actus  cum  reliquis  superiorum  facultatum  professoribus  non  adi- 
bit,  nisi  forte  cum  illi  incident  in  horas  diversas  ab  iis,  qnae 
ipsi  ad  docendum  in  gymnasio  constitutae  sunt.  Solum  excipi- 
untur  examina  morum,  bona  nova,  promotiones  philosophicae  et 
eae  exequiae,  ad  quas  totum  gymnasium  mittitur.  Itaque  qnando 
habentur  disputationes  solemnes   impressis  thesibus,    aut  inscrip- 

1  „Ubrigens  ist  in  der  Haudsehrift  dieser  gauze  Absatz  8  vou  spaterer 
Haud  durchstrichen  und  durch  die  Worte  ersetzt:  „Cursus  triennalis  traditui 
secuudum  praescriptum  ratiouis  stndiorum  in  reg\  prof.  philos.  9.  10.  11."  Au- 
merkung   Prantls. 


282      Ratin  studiomm  et  institutiones  scliolasticae  Societatis  Jesu  III 

tiones  annuae  a  philosophis  mstitmiDtur,  aut  festa  vel  exequiae 
aliarum  facultatum  celebrantur,  semper  docetrhetor  toto  tempore. 
13.  Cetera,  quae  ad  praeceptores  gymnasii  eorumque  vaca- 
tiones,  lectiones  atque  alias  consuetudines  pertinent,  seorsim  con- 
scripta  habentur  apud  praefectum  studiorum  inferiorum. 

Cap.  7. 
De  officio    praefecti    studiorum   inferiorum. 

1.  Curabit  diligenter  observari  in  gymnasio  ordinem,  quem 
in  suis  scholis  gubernandis  societas  ex  praescripto  rationis  stu- 
diorum  in  sex  classibus  gynmasii  tenere  solet.  Habebit  penes  se 
consuetudines  gymnasii  ordine  dierum  et  mensium  conscriptas, 
unde  intelligat,  quid  quibusque  temporibus  faciendum  sit  aut 
cavendum. 

2.  Nec  minus  sedulo  advigilabit,  ut,  quae  in  adiumentis  stu- 
diorum  humaniorum  copiose  traduntur,  executionem  per  omnes 
classes  habeant,  praesertim  quae  quotannis  legenda  sunt  in  primo 
oonventu  magistrorum  gymnasii. 

3.  Inscribet  in  catalogum  quotquot  ad  scholas  gymnasii 
lectionum  nostrarum  audiendarum  gratia  accesserint,  iisdem  abire 
alio  volentibus  dabit  testimonia  vitae  et  doctrinae,  audito  tamen 
praeceptore  eius,  qui  testimonium  petit,  ut  intelligat,  an  aliquam 
et  quam  commendationem  mereantur;  praeceptores  cum  consensu 
patris  rectoris  dare  possunt  minus  solemnes  commendationes  ad 
parentes  et  mecaenates. 

4.  Si  quid  gravius  a  discipulis  gymnasii  peccatum  fuerit, 
quod  ordinariis  scholarum  nostrarum  poenis  castigari  non  possit, 
aut  exempli  quandam  pravitatem  adiunctam  habeat,  de  ea  re 
referat  ad  patrem  rectorem  atque  ab  hoc  intelliget,  quid  ipsi 
sit  faciendum  et  quomodo  in  tota  re  se  gerere  debeat. 

5.  In  administratione  scholarum  gymnasii  atque  universa 
iuventutis  nobis  commissae  tractatione  studiose  cavebit,  ne  aut 
agendi  aut  loquendi  ratione  aliqua  magnificum  dominum  recto- 
rem  aut  alios  academicos  offendat,  praecipue  cum  de  aliquo  e 
scholis  nostris  dimittendo  aut  ab  iisdem  excludendo  agitur. 

6.  Ad  excitandam  fovendamque  iuventutis  in  pietate  et 
litterarum  studio  alacritatem  singulis  annis  a  facultate  certam 
pecuniae  summam  accipiet,  quam  coemendis  imaginibus  aliisque 
piis  munusculis  in  magistros  eorumque  discipulos  postea  disper- 
tiendis  applicabit. 


Statnten  iler  philos.  Pak.  fagolstadt.  1649.  283 

7.  Alium  nullum  pro  gymnasio  sumptum  Lve  in  fabricam 
sive  in  alios  usus  faciet   aut    Paciendum   quidquam   locabit,  ni-i 

praemonito  et  consentiente  decano. 

8.  Habebit  curam  earum  actionnm,  quae  sub  finem  annJ 
scholastici  ad  distributionem  praemiorum  exhiberi  solent, 
proinde  fcempestive  <le  argumento  et  chorago  constituendo  ji;itrem 
rectorem  admonebit;  sedulo  item  curabit,  ne,  dum  actores  ex<-r- 
centur,  theatrum  et  scenae  apparantnr,  choragus  ei  socius  in 
procurandis  liberius  haustibns  vel  merendis  facultatem  artinm 
gravent  et  paupertatis  religiosae  obliviscantur.  Proinde  eosdem 
monebit,  talia  sine  speciali  patris  rectoris  licentia  non  licere  ex- 
ternis  deferre,1  n^que,  ubi  libuerit,  e  collegio  nostro  propter  rnultu 
incommoda  accipere.  Periochas  curet  imprimi  sumptibns  facul- 
tatis  pluribus  vel  paucioribus  exemplaribus  pro  fcemporis  ratione, 
nunquam  tamen  pluribus  quam  400. 

9.  Sub  finem  anni  scholastici  petet  a  patre  rectore  adiu- 
tores,  qui  scriptiones  in  scholis  pro  praemio  atque  ascensn  dic- 
tent  discipulis,  item  qui  in  his  examinibus  operam  ei  navent. 

Cap.  8. 
De  auditoribus. 

1.  Omnes  studiosi  huius  facultatis,  postquam  in  album  aca- 
demiae  apud  magnificum  dominum  rectorem  relati  fuerint,  dabnnt 
sua  nomina  itidem  inscribenda  decano  quidem,  qui  philosophiae, 
praefecto  inferiorum  studiorum,  qui  rhetoricae  vel  hae  inferio- 
ribus  litteris  vacant;  hi  tamen  ipsi,  si  ad  philosophiam  ascen- 
derint,    rursus  a  decano  inscribentur  sine  iuramento    aut  pretio. 

2.  Tres  lectiones  singuli  quotidie  audient;  logici  mathema- 
ticam,  physici  ethicam,  metaphysici  quam  volent  arbitratn  sno 
in  quacunque  facultate,  extra  horas  quidem,  quibus  philosophicas 
lectiones  obire  debent. 

3.  Qui  gradurn  baccalaureatus  petent,  ii  praeter  logicam 
respondebunt  etiam  ex  mathematiea;  qui  vero  gradum  magisterii. 
ex  mathematica  et  ethica. 

4.  Si  eorum,  qui  gradns  e  philosophia  non  petunt,  parentes 
vel  curatores  volent  aliam  ab  illis  primo  vel  secundo  philoso- 
phiae  anno,  quam  praescriptum  est,  tertiam  lectionem  sive  infcra 
sive  extra  facultatem  audiri,   ii  decano   huius  illorum  voluntatis 


1  Prautl:  diferre. 


284      Ratio  studiorum  et  institutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

dignum    ficle    testimonium    afferent,1    siquiclem    dispensare    cum 
ipsis  hunc  velint. 

5.  Nullus  ex  auclitoribus  gymnasii  acl  acaclemicas  ullas  lec- 
tiones  admitti  potest,  qui  per  annum  rhetoricam  non  aucliverit, 
nisi  forte  graves  aliquando  aut  rationabiles  causae  aliucl  suadeant; 
neque  ab  una  lectione  ad  aliam  transire  cuiquam  licet,  nisi  prae- 
monito  atque  annuente  clecano,  cuius  consensum  qui  impetratum 
volet,  is  fidem  ei  idoneis  testimoniis  faciet,  ita  parentes  aut  cura- 
tores  ipsius  velle. 

6.  Lectiones  sibi  assignatas,  item  repetitiones,  disputationes 
et  similes  litterarias  exercitationes  diligenter  frequentent,  in  scholis 
auclita  domi  relegant  et  praevideant,  et,  si  quid  dubii  occurrat, 
magistros  suos  adeant;  moniti  disputent,  repetant,  defendant. 

7.  Statuta  academica,  seu  quae  ad  cultum  clivinum,  seu 
quae  ad  diligentiam   et  doctrinam  pertinent,    studiose  observent. 

8.  Valde  conveniens  et  ad  magnos  in  studiis  progressus  fa- 
ciendos  utile  est,  ut  confiteantur  et  communicent  saltem  po- 
tioribus  anni  festis. 

9.  Festo  s.  Catharinae  primis  vesperis  et  ofiicio  clivino  om- 
nes  intersint,  oblationes  suas  ad  altare  offerant,  decanum  acl 
templum  b.  virginis  ducant  et  reducant. 

10.  Cum  facultas  anniversarium  defunctorum  in  quaclra- 
gesima  agit,  omnes  convenient  in  beatae  virginis  templo  sacrum- 
que  missae  officium  pie  pro  salute  mortuorum  audient  atque 
ibidem  suas  ad  altare  oblationes  offerent. 

11.  Denique  singuli  huius  facultatis  studiosi  decano  et  pro- 
fessoribus,  suis  praecipue  praeceptoribus,  debitum  honorem  habeant 
eisque  omnibus  in  rebus,  quae  ad  litteras   spectant,  obtemperent. 

Cap.  9. 
De  notario. 

1.  Sicut  aliis  facuftatibus  in  academia,  sic  artium  quoque 
praesto  est  notarius  in  testimoniis  et  mandatis  scribendis  iisque 
afngendis,  in  iuramentis  a  candidatis  exigendis  aliisque  acade- 
micis  obsequiis,  ut  in  procuratione  convivii  magistralis,  invita- 
tione  hospitum  etc. 

2.  Pro  testimonio  nomine  facultatis  dando  notarius  non 
habet   constitutam    merceclem,    sed   solvitur    ipsi    pro    testimonii 


1   Prautl:  off. 


Statuten  der  philog.  Pak.  Ingolstarlt.  1649. 


ratione  ac  magnitudine  laboris  in  eo  scribendo  atque  expediendo 
snmendi. 

Cap.  10. 
De  pedello. 

1.  Quae  aliis  facultatibus,  eadem  obseqnia  pedellna  artisti- 
cae  navat,  mandata  facnltatis  aut  decani  deferi  ad  studiosos,  ad- 
vocat  hos  quandoque  ad  decanum;  tempore  examinum  tempestive 
aperit  ianuam  hypocausti  academici. 

2.  In  festo  s.  Catharinae  decano  atque  in  promotionibus 
eidem  et  promotori  praefert  sceptrum  una  cum  aedituo  alterum 
sceptrum  ferente;  utrumque  petet  pedellus  a  rectore  acadeinico, 
in  cuius  aedibus  asservatur  illud  etiam,  quod  ad  artisticam  fa- 
cultatem  spectat. 

3.  Pulsu  campanae  in  academia  signum  dat  ad  philosophicas 
lectiones  omnes,  item  promotiones,  disputationes  solemnes  ac 
menstruas;  ad  disputationes  solemnes  apparat  audirorium  cano- 
nistarum  cathedris  ac  subselliis  eminentioribus  tapetum  ornatu 
instratis,  pro  quo  labore  accipit  a  defendentibus  mercedem ;  e 
collegio  quidem  nostro  pro  singulis  huiusmodi  defendentium  no- 
strorum  actibus  datur  illi  lj2  flor. 

4.  Ad  menstruas  disputationes  apparat  aulam  Albertinam 
eodem  ferme  modo,  nisi  quod  supremam  cathedram  non  insternat 
tapete;  sed  pro  hoc  labore  nihil  accipit  mercedis. 

Cap.  11. 
De  famulo  gymnasii. 
Hic  vulgo  pulsator  vocatur:  eius  officium  est  pulsare  ad 
scholas  et  rem  divinam,  purgat  scopis  gymnasii  scholas,  ambu- 
lacra,  aulam;  gymnasium,  scholas  et  fenestras  tempestive  aperit 
et  opportune  claudit,  hyeme  calefacit  fornaces  scholarum,  claves 
ad  gymnasium  spectantes  e  collegio  petit  atque  eodem  restivuit  ; 
accipit  a  decano  facultatis  salarium  statum  in  annos  singulos 
12  h\,  nihil  a  discipulis  gymnasii. 


Pars  secuuda. 
De  rebus  ad  artisticaui  facultateui  pertineutibus. 

Hae  sunt  vacationes,  lectiones,  circuli,  repetitiones.  dispu- 
tationes  sabbatinae,  domesticae,  menstruae,  solemnes;  problemata 
mathematica,    academia  graeca,   lectiones  in  refectorio,   examiua 


286      Ratio  studioruin  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

nostrorum,   examina  externomm,    promotiones,    funera,    saeellum 
et  aerarium  s.  Catharinae,  stipendia1  collegii  Georgiani. 

Cap.  1. 
De  ordinariis  vacationibus  philosophorum. 

1.  Vacationes  a  lectionibus  longiores  sunt:  a  festo  Thomae 
apostoli  usque  ad  epiphaniam  domini,  a  die  Jovis  ante  quinqua- 
gesimam  usque  ad  diem  Jovis  sequentem,  a  dominica  palmarum 
usque  ad  dominicam  in  albis,  a  festo  Bartholomaei  [24.  Aug.] 
usque  ad  solemnem  renovationem  studiorum. 

2.  Per  unum  integram  diem  ordinarie  vacatur  a  lectionibus 
praeter  dies  festos  omnibus  diebus  Jovis  per  annum,  4.  Maii  propter 
nundinas,  feria  4.  rogationum,  pridie  dominicae  pentecostes,  qui- 
bus  diebus  solemnes  disputationes  theologicae,  philosophicae  aut 
medicae  habentur  thesibus  impressis;  non  item,  quibus  iuridi- 
cae;  quo  die  philosophiae  professores  primam  annuam  suorum 
auditorum  inscriptionem  instituunt,  quibus  item  diebus  publice 
baccalaurei  aut  magistri  philosophiae  sive  aliarum  facultatum 
doctores  creantur,  uti  etiam  cum  privatim  creantur  magistri 
philosophiae;  quo  die  instituitur  supplicatio  publica  ad  salvatorem 
remotum,  quod  ordinarie  fit  postridie  dominicae  primae  post 
pentecosten;  diebus  Ignatii  et  Xaverii,  item  diebus  Martis  a  13. 
inclusive  die  Julii  usque  ad  10.  Augusti,  quibus  quidem  hebdo- 
madis  non  occurrit  dies  festus  extra  diem  Jovis. 

3.  Per  dimidium  diem  a  lectionibus  ordinarie  vacant 
philosophi:  post  meridiem  quidem  pridie  festorum  purificationis, 
annunciationis  b.  virginis,  palmarum,  corporis  Christi,  Petri  et 
Pauli,  Ignatii,  assumptionis,  omnium  sanctorum,  Catharinae,  con- 
ceptionis;  item  cum  post  meridiem  leguntur  statuta  academica, 
cum  professores  novi  habent  solemnia  principia,  cum  habentur 
vesperiae  theologici  doctoratus,  cum  philosophi  a  prandio  habent 
examen  momm,  aut  bona  nova,  aut  intra  annum  secundam  in- 
scriptionem  instituunt,  aut  privatim  baccalaureum  philosophiae 
creant,  cum  mathematicum  problema  proponitur. 

4.  Ante  prandium  solum  vacant  die  commemorationis 
fidelium  defunctorum,  in  festo  Marci,  duobus  prioribus  diebus 
rogationum,  cum  in  templo  b.  virginis  celebrantur  exequiae  anni- 
versariae  academiae  generales.    philosophicae    facultatis    et  Kno- 

1  Prantl:  stipendii. 


Statuten  der  philoa.  Fnk.  Ingolatadt.  I 


ringianae,1    siquidem    cum    his    postremis    coniungatur    profi 
fidei   in  academia    faeienda   a  professoribus;    deniqne    cnm    qnia 

capitali  supplicio  afhciendus   sit,    nisi    inlra    breve  tempus   valde 
frequenter  hoc  fieret. 

Cap.  2. 
De  lectionibus   publicis. 

1.  Sub  ronovationem  studiorum  lectiones  in  academia  in- 
choantur  a  metaphysicae  professoribus  20.  Oct.  sen  proximt 
officium  de  sancto  Spiritu  in  aula  j^yinnasii  habitum  di<-;  mathe- 
maticus  afque  ethicus  peracta  prima  inscriptione  philosophorum, 
omnesque  (etiam  ethicus)  producunt  suas  lectiones  usque  ad  ipsas 
vacationes  autumnales,  excepto  metaphysico,  qui  suum  cursnm 
finit  mense  Julio,  non  tamen  ante  13.  istius  diem. 

2.  Ceterum  ob  nullum  extraordinarium  impedimentum  omit- 
titur  lectio,  nisi  id  incidat  in  primam  semihoram  illius  horae, 
quae  lectioni  destinata  est,  atque  alioqni  implenda,  nisi  legitima 
cansa  iudicio  superioris  aliud  videretur  postulare. 

Cap.  3. 
De  circulis. 

1.  Instituuntur  hi  ex  praescripto  reg.  16.  prof.  philos.  in 
singulis  philosophorum  auditoriis  post  lectionem  matutinam  ab 
hora  nona  ad  mediam  decimam. 

2.  Excipiuntur  ab  obligatione  circulos  hos  instituendi  omnes 
dies  sabbati  per  annum  et  pervigilia  sequentium  (non  aliorum) 
festorum :  purificationis  et  annunciationis,  corporis  Christi,  Petri  et 
Pauli,  Ignatii,  assumptionis,  omnium  sanctorum,  Catharinae,  con- 
ceptionis.  Intermittuntnr  etiam  primo  die  (non  autem  2.  vel.  3., 
si  primo  quacunque  de  causa  non  fuissent  habiti)  post  longiores 
vacationes  per  annum,  post  vacationes  autumnales  seu  reno- 
vationem  studiorum,  1.  et  2.  die  modo  explicato  tempore  collec- 
tionis  triduanae  philosophorum;  quibus  diebus  medici  instituunt 
anatomias  ea  hora,  qua  circuli  haberentur,  et  quibus  iuridicae 
disputationes  solemnes  in  academia  habentur;  item  quibus  exe- 
quiae  aut  festa  aliarum  facultatum  in  templo  beatae  virginis  ea 
hora  celebrantur,    ad    quae  academici  omnes  affixo  programmate 

1  Der  Kanonikns  und  herzogl.  Hofrat  Jos.  Egolf  von  Knoringen  ver- 
niachte  aulser  anderen  Stiftuugen  1570  seine  wertvolle  Bibliotliek,  Munzsamm- 
lung  jc.  der  Universitat  Ingolstadt.  Prantl,  I,  S.  344  11.  Knoringen  wnrde 
1573  Bisch.  von  Augsburg,  f  1575. 


288       Ratio  stndiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

sunt  invitati:  item  quibus  nostri  ex  obligatione  accedunt  ad 
communionem;  quo  die  in  templo  pairum  franciscanorum  festum 
beatae  Mariae  de  portiuncula  celebratur  cum  plenariis  indulgentiis. 
3.  Non  intermittuntur  circuli,  quo  die  novi  professores  so- 
lemne  principium  habent  a  prandio,  neque  metaphysici  desinunt 
hoc  circulorum  exercitium  ante  absolutionem  cursus  sui. 

Cap.  4. 
De  repetitione. 

1.  Habetur  a  media  quarta  ad  medium  quintae  vespertinae, 
{n  quadragesima  a  quadrante  post  quartam  vespertinam  usque 
ad  quadrantem  post  quintam;  praesunt  ac  moderantur  professores 
philosophiae  defendentesque  nominant  nullo  certo  ordine  servato: 
alternis  hebdomadibus  die  Veneris  unam  repetitionem  ethicam 
cum  metaphysicis  discipulis  suis  instituit  ethices  professor  loco 
illius,  quam  cum  iisdem  alioqui  metaphysicae  professor  haberet. 

2.  Omittitur  repetitio  quotidiana  tempore  vacationum  lon- 
giorum,  1.  et  2.  die  (non  autem  3.,  si  1.  vel  2.  die  quacunque  ex 
causa  non  fuisset  habita),  quibus  docetur  post  vacationes  autum- 
nales;  quibus  diebus  publicae  promotiones,  solemnia  principia, 
mathematica  problemata,  disputationes  solemnes  aut  menstruae, 
quibus  nostri  philosophiae  studiosi  tenentur  interesse,  habentur; 
quo  die  supplicatum  itur  ad  remotum  salvatorem,  tempore  item 
collectionis  triduanae,  uti  et  annui  examinis  philosophorum  no- 
strorum,  diebus  festis  confessionis  et  communionis  ex  praescripto 
obeundae  et  recreationis,  item  quo  die  sepelitur  aliquis  ex  nostris 
defunctis. 

3.  Non  omittitur  post  examen  annuum  philosophorum  no- 
strorum,  etiam  metaphysicorum,  neque  quando  ex  alia  causa 
professor  aliquis  atit  etiam  omnes  impediuntur  a  publica  lectione. 
nisi  huiusmodi  impedimentum  producatur  in  ipsa  hora  repetitionis. 

4.  Post  renovationem  studiorum,  quamdiu  opus  erit,  materia 
pro  his  repetitionibus  petetor  ex  dictatis  ante  vacationes,  quod 
idem  observandum  in  disputationibus  .  .  . 

Cap.  5. 

De  disputationibus  sabbatinis. 

1.  Die    sabbati  disputatur   in  auditoriis  philosophorum   per 

duas   horas  antemeridianas,    ab  8.  sc.  usque    ad  10.,  nisi  praeter 

diem   vacationis    alio    die    integro  alicuius  hebdomadae,    sive    id 

festo  sive  alia  legitima  causa  fiat,  fuerint  impeditae.   .  .  . 


Statnten  der  philos.  Kiik.  tngolatadt  1649. 

2.  Quodsi  vero  pluribus  hebdomadibns  ralde  enormis  pau- 
citas  leotionum  incidat,  patris  rectoris  cum  praefecto  eri1    batuere, 

quota  hebdoinade  sabbatina  disputatio  sit  habenda. 

3.  Conclusiones  in  his  disputationibus  n<»ii  proponuntur 
plures  (juam  8  vel  9,  eaeque  breves. 

Cap.  6. 

De  disputationibus  domesticis. 

1.  Habentur  hae  singulis  hebdomadis  die  Mercurii  loco  re- 
petitionis  quotidianae.  .  .  . 

2.  Ne  in  his  quidem  disputationibus  plures  quam  8  vel  9 
conclusiones  proponendae  sunt,  eae<jue  nonnisi  breves. 

3.  Defendit  unus  tantum,  argumentantur  tres  per  horam 
dimidiam,  nisi  quando  ultimam  semihoram  in  metaphysicorum 
disputationibus  inter  se  physicus  atijue  ethicus  argumentans  par- 
tiuntur. 

4.  Si  defendens  sit  metaphysicus,  tum  is  praeter  metaph}-- 
sicas  theses  proponit  unam  etiam  thesin  physicam  atque  unam 
ethicam,  argumentanturque  contra  illum  primo  loco  theologus. 
secundo  metaphysicus,  tertio  pliysicus,  quarto  ethicus  per  (jua- 
drantem.  Si  defendens  sit  physicus,  tum  is  praeter  phvsioas  con- 
clusiones  proponit  unam  etiam  conclusionem  logicam.  .  .  . 

5.  Si  denique  logicus  sit  defendens.  meras  is  e  logica  con- 
clusiones  proponit.  .  .  .  defendunt  autem  logici  dictata  solum, 
non  summulas. 

6.  Intersunt  his  disputationibus  a  principio  usque  ad  fmem 
pater  rector  et  praefectus  studiorum  cum  omnibus  professorifus 
illarum  facultatum,  ex  quibus  depromuntur  conclusi<mes. 

7.  Omittuntur  hae  disputationes  inclusive  a  13.  Julii  usque 
ad  renovationem  studiorum. 

Cap.  7. 
De  menstruis  disputationibus. 

1.  Disputationes  menstruae  habentur  sex  in  anno  a  philo- 
sophis,  nulla  quoad  hunc  numerum  ratione  habita  disputationiun 
solemnium. 

2.  Prima  instituilur  mense  Decembri,  postrema  mense  Maioj 
quodsi  qua  priorum  mensium  aliquo  praetermissa  fuisset.  ea  com- 
pensabitur1  post  mensem  Maium;  nec  longe  post  initium  cuius- 
que  mensis  ut.  haec  disputatio  habeatur,  curandum  est. 

1  Praut.1 :  comiu. 

Monumenta  Germauiae  Paedagoi;ii-a  IX  19 


290      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III. 

3.  In  his  disputationibus  proponuntur  conclusiones  non 
plures  quam  12  vel  15  e  dictatis  quatuor  professorum,  meta- 
physici,  physici,  logici  et  ethici 

4.  Disputatur  in  aula  Albertina  mane  a  media  8.  usque  ad 
10.,  et  post  meridiem  a  media  2.  usque  ad  4.  .  .  . 

5.  Quodsi  quando  ethica  conclusio  nulla  proponatur,  tum 
logicus  contra  logicum  post  meridiem,  atque  item  physicus  con- 
tra  logicum  mane  argumentantur  per  tres  quadrantes.  .  .  . 

6.  In  his  disputationibus  logici  nullam  neque  proponunt 
neque  propugnant  conclusionem,  dum  summulae  illis  explican- 
tur.  .  .  . 

7.  Quodsi  ob  causam  aliquam  ethica  nulla  conclusio  pro- 
pugnaretur,  tum   haec  disputatio  inciperet  hora  8.  et  2.  .  .  . 

8.  Ad  has  disputationes  signum  datur  pulsu  campanae  aca- 
demicae  per  quadrantem,  et  intersunt  iis  a  principio  usque  ad 
finem  praefectus  studiorum  cum  omnibus  professoribus  illarum 
facultatum,  ex  quibus  conclusiones  propositae  sunt;  accedit  etiam 
pater  rector,    quando    commode   potest,   vel  mane  vel  a  prandio. 

Cap.    8. 
De  disputationibus  solemnibus. 

1.  Disputatur  in  auditorio  juristarum  mane  a  media  8.  usque 
ad  10.,  vesperi  a  media  2.  usque  ad  4.,  signum  datur  in  academia 
pulsu  campanae  per  dimidiam  horam. 

2.  Conclusiones  typis  excusae  proponuntur  ordinarie  in 
folio  expanso,  neque  eae  plures  quam  50. 

3.  Intersunt  his  disputationibus  omnes  professores  philoso- 
phicae  facultatis,    qui  in  academia  docent.  .   .  . 

4.  Argumentantes  designantur  prius  monenturque,  quo  or- 
dine  et  quando  dicere  debeant,  quo  quidem  in  ordine  professores 
ad  philosophicam  facultatem  spectantes  praeponi  possunt  quibus- 
libet  aliis  professoribus. 

Cap.  9. 
De  problematis  mathematicis. 
1.  Professor  mathematicae  praeter  menstruam  repetitionem, 
quam  illi  regula  ipsius  imperat,  aliquoties  intra  annum  illustre 
aliquod  problema  proponit  in  aula  Albertina  media  2.,  in  quadra- 
gesima  media  3.  publice  enodandum  ab  aliquo  auditorum  su- 
orum  inferiorem  cathedram  occupante,  praesentibus  omnibus  phi- 
losophis  ac,  si  velint,  etiam  theologis;  ipse  de  superiore  cathedra, 
quam  conscendit.  moderatur. 


Stattiten  der  philos.  F;ik.  [ngolatadt.  1649.  291 


2.  Ceterum  danda  opera  est,  eiusmodi  ut  argumentuni  pro- 
blematis  deligatur,  quod  impngnari  ratiocinatione  possit  .  c 
tuentur  autem  argumentantes  duo  e  mathematicis  anditoribne 
quorum  argumenta  professores,  qui  ipsi  quoque  adernnl  cxim 
praefecto  studiorum,  prosequi  deinde  possint,  sic  tamen,  ut  non 
ultra  horam  cum  dimidia  tota  haec  exercitatio  prostrahatnr. 

Cap.  10. 
De  academia  graeca. 

1.  Habetur  toto  anno  diebus  dominicis  a  1.  quadrante  posl 
horam  5.  usque  ad  quadrantem  post  6. 

2.  Primo  quadrante  repetitur  ab  uno  vel  pluribus  proxima 
lectio.  tum  nova  praelectio  sequentibus  tribus  quadrantibus  ex- 
plicatur,  nisi  aliquando  placeat,  ultimum  quadrantem  repetitioni 
novae  praelectionis  dare. 

3.  Omittitur  haec  academia  tempore  longiorum  vacationum. 
triduanae  collectionis,  quadragesimae;  item  quibus  diebus  ve- 
sperae  solemnes  sunt  in  nostro  templo  vel  in  aula  gynmasii, 
quibus  omnes  nostri  philosophiae  studiosi  interesse  debeant. 

Cap.  11. 

De  lectionibus  in  refectorio. 
Post  renovationem  studiorum  privatae  in  refectorio  super 
mensam  habentur  e  logica,  physica  et  mathematica  lectiones  ab 
aliquot  istarum  auditoribus  a  professore  suo  sub  mitium  vacati- 
onum  autumnalium  designatis  atque  admonitis;  ceternm  ne 
confertim  cumulentur  hae  lectiones,  eae  ita  distribuuntnr,  ut  tere 
inter  prandendum  habeantur  diebus  festis  et  vacationis  indicio 
patris  rectoris  et  praefecti  studiorum. 

Cap.  12. 
De  examinibus  nostrorum. 
1.  Metaphysicorum  examen  inchoatur.  si  illorum  mul- 
titudo  ita  exigat,  in  quadragesima ;  si  pauci  sint,  statim  post 
pascha;  examinantur  singuli  per  horam  integram  a  quatuor  exami- 
natoribus,  praefecto  sc.  studiorum  et  tribus  philosophiae  profes- 
soribus,  praeter  quos  constituitur  alius  e  professoribus  reliquis, 
qui  cum  quatuor  nominatis  suffragium  ferat.  Huiusmodi  exanrina 
summum  bis  per  hebdomadem  instituuntur,  die  Lunae  er  Mercurh, 
quibus  quidem  alioqui  repetitio  habenda  a  philosophis  esset.  in 
quadragesima  quidem  ab  hora  6.  vespertina  ad  7.  .  .  .  Exa- 
mini  praesidet    pater    rector.    intersuntque    illis    omnes    philoso- 

19* 


292      Ratio  sturtiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


phiae  studiosi  et  quicunque  e  domesticis  ceteri  volunt ;  singuli 
examinandi  defendunt  logicam  ac  physicam  totam,  et  ex  meta- 
pliysica  quidquid  scripserint  in  scholis  ante  examen. 

2.  Physici  examinantur  mense  Augusto  post  theologos, 
singuli  per  semihoram  a  duobus  examinatoribus;  assident  univer- 
sim  quatuor  examinatores  iidem,  qui  supra  nominati,  atque  hi 
omnes  de  singulis  examinatis  suffragium  ferunt.  Huiusmodi  exa- 
minandi  actus  habentur  iis  solum  diebus,  quibus  alioqui  repetitio 
philosophica  habenda  domi  erit;  nullus  durat  ultra  duas  horas, 
quandoque  horam  cum  dimidia  aut  etiam  tantum  horam;  de  quo 
iudicare  est  patris  rectoris  et  praefecti  studiorum;  huic  quoque 
examini  praesidet  pater  rector,  intersuntque  eidem  omnes  condi- 
scipuli;  neque  alii  domestici,  qui  adesse  volunt,  prohibendi  sunt. 
Singuli  examinandi  defendunt  quidquid  ab  initio  physicae  ante 
examinis  huius  initium  fuerit  materiae  in  scholis  dictando  abso- 
lutum. 

3.  Logici  examinantur  post  physicos  omnino  eodem  ritu, 
quo  de  physicis  modo  est  explicatum. 

4.  Ad  initium  ouiusque  horum  examinum  datur  signum 
campana   scholastica. 

5.  Finito  examine  onmium,  iudices  scripto  sua  iudicia  dant 
patri  rectori  sic,  ut  tres  classes  examinatorum  designent :  1)  eorum, 
qui  superarunt  mediocritatem,  2)  eorum,  qui  tantum  mediocres 
visi  sunt,  3)  eorum,  qui  infra  mediocritatem  constiterunt.  Atque 
haec  ratio  scribendi  iudicia  servatur  non  tantum  post  nietaplrysi- 
corum,  sed  etiam  physicorum  et  logicorum  examina. 

Cap.    13. 
De  examinibus  externorum. 

1.  Duo  sunt  quotanuis  examina  externorum,  alterum  eorum, 
qui  primam  lauream,  alterum  eorum,  qui  magisterium  petunt; 
quia  pleraque  utrique  examini  communia  sunt,  eadem  opera 
utrumque  exequemur. 

2.  Quoniam  vero  in  quovis  examine  haec  continentur:  exa- 
minatores,  candidati,  examen  morum  et  examen  eruditionis,  de 
singulis  ordine  dicemus. 

3.  Examinatores  tantum  erunt  tres,  sc.  professor  proprius 
candidatorum,  professor  ethices  et  matheseos;  ceteri  professores 
in  suis  quisque  lectionibus  consueto  more  pergent. 

4.  Antequam    detur   initium    examini,   materias,    in   quibus 


St.atuten  fler  philos.  FRk    Engolstadt.   1649 

examen  versabitur,  inler  ee  distribuant,  in  quibus  non  quae  valde 
abstrusa  sunt  et  rara  vel  inaudita,  sed  communia  et  familiaria 
consectentur. 

5.  Prius  etiam,  quam  examen  incipiant,  de  onmibua  ei  sin- 
gulis  candidatis  iudicium  quoddam  generale  a  praeceptore  ipsornm 
in  scripto  accipient,  quos  videl.  ipse  in  summo,  <juos  in  medio, 
quos  in  infimo  ordine  constituat 

6.  Tempus  aequaliter  inter  se  distribuani  examinatores,  at- 
que  id  exacte  ad  clepsydram  observare  conentur.  .  .  . 

7.  Interea,  dum  unus  examinator  suo  munere  fungitur,  alii 
neque  ei  neque  candidato  impedimento  sint,  vel  importnna  con- 
fabulatione  vel  nimia  discursatione. 

8.  Nullo  modo  committendnm  est,  ut  examen  non  tam 
examen,  quam  vehemens  disputatio  videri  posset,  quod  tipret. 
si  examinatores  privatas  suas  opiniones  contra  resp<  >ndentes  acri- 
ter  astruere  et  prorsus  vincere  velle  viderentur. 

9.  Qui  examinant,  sophistas  ne  agant,  ne  deturlocus  querelis, 
nisi  quando  in  ipsa  logices  parte,  quae  de  sophismatis  tractat, 
versantur. 

10.  Quisque  examinatorum  apud  se  statuat  de  responden- 
tibus,  nihil  cum  aliis  conferendo  nec  ullo  signo  foris  osteudendo, 
quod  vel  vilipendat  vel  magni  faciat  cuiusquam  responsa,  ut 
sic  alii  liberius  et  sincerius  iudicare  possint. 

11.  Examinatorum  quisque  non  solum  ex  responsis,  quae 
sibi  interroganti,  sed  etiam  quae  aliis  suis  collegis  dabuntur, 
iudicium  de  examinatis  ferat,  primum  nuni  is,  qui  respondet,  ad 
talem  gradum  admittendus  videatur,  deinde  quot  partibus  supe- 
ret  alios  suos  competitores,  quove  ab  aliis  superetur,  quod  iudi- 
cium  numeris  exprimet  .  .  . 

12.  Non  facile  autem,  quem  praeceptor  in  primo  ordine 
posuerat,  eum  ipsi  in  2.  vel  3.  ordinem  reiiciant  .  .  . 

13.  Qui  pro  prima  in  philosophia  laurea  examen  subeunt,  prae- 
cipue  ex  summulis  examinentur,  quaestiones  tamen  logicae  a 
professore  traditae  non  negligantur. 

14.  Qui  ex  summulis  mediocriter  respondet,  etsi  in  logicis 
quaestionibus  non  admodum  versatus  sit,  a  baccalaureatu  ex- 
cludi  non  debet. 

15.  Ad  magisterii  gradum  non  est  admittendus  qui,  tametsi 
communes  et  tritas  ab  Aristotele  et  professore  traditas  defimti- 
ones,    divisiones    et    conclusiones    recitare    quidem   possit,    nullo 


294      Ratiu  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


tamen  indicio  ostendet,  se  eas  intelligere,  ut,  si  ne  mediocriter 
quidem  illas  explicare  aut  rationem  earum  reddere  possit,  nec 
ad  leviculas  obiectiones  .  .  .  respondere.  Contra  repellendus  a 
gradu  non  est  qui  aliquo  horum  specimine  ostendit,  se  defini- 
tiones  et  conclusiones  non  tantum  memoriter  didicisse,  sed  etiam 
intelligere  .  .  .  Atque  eadem  in  baccalaureis  admittendis  reiici- 
endisque  ratio  sequenda,  nisi  quod  in  his  minor  etiam  prompti- 
tudo  in  dictis  speciminibus  dandis  sufncere  potest. 

16.  Examinatores  in  ferendis  suffragiis  rationem  doctrinae 
habeant,  non  spectata  vel  dignitate  vel  probitate  personae;  .  .  . 
si  tamen  horum  aliquando  videatur  ratio  habenda,  patrem  rec- 
torem  tempestive  moneant. 

17.  Non  idcirco  statim  aliquis  alteri  praeferendus  est,  si 
ingenio  polleat  meliori,  nisi  etiam  de  rebus  propositis  eius  in- 
telligendi  et  iudicandi  solertia  et  acumen  maius  perspiciatur. 

18.  Absoluto  examine  examinatores  sua  quisque  iudicia  in 
charta  descripta  patri  rectori  tradant  primo  quoque  tempore  ita 
composita,  ut,  quos  admittendos  censuerint,  inter  eos  ordinem 
quendam  constituant,  eo  loco  ac  numero  quemque  collocantes, 
quem  deberi  responsis  illius  existimaverint. 

19.  Tempore  examinis  candidati  deducent  examinatores  ad 
academiam  eosdemque  reducent,  quare  necessarium  est,  ut  sem- 
per  mane  ante  tempus  examinis  initio  constitutum  in  collegio 
societatis  et  paulo  post  ante  horam  eius  finiendi  in  academia 
praesto  sint. 

20.  Candidatus  magisterii  unius  horae  examen  subibit,  bac- 
calaureus  trium  horae  quadrantium ;  hi  ex  logica,  illi  ex  physica 
et  metaphysica  examinantur,  neque  omittentur  ethicae  et  ma- 
thematicae  quaestiones,  sed  magistris  futuris  ex  utraque  scientia, 
baccalaureis  vero  ex  mathematica  tantum  quaestiones  aliquae 
proponentur. 

21.  Qui  magisterium  petit  21.  annum  compleverit  necesse 
est,  atque  idem  tribus  annis  philosophiam  more  iam  consueto 
audiverit;  in  priore  tamen  conditione  poterit  facultas  dispen- 
sare. 

22.  Qui  gradum  in  philosophia  petunt,  vocantur  (candidati 
quidem  baccalaureatus  mense  Octobri  v.  Novembri,  magisterii 
vero  mense  Julio)  mandato  publice  in  academia  affixo;  nomina- 
bitur  in  edicto  certus  dies,  quo  competitores  sua  nomina  decano 


Stataten  <ler  philos.  Fak.  fagolstadt,  1R49.  295 

tradant;    decanus   sistentibus   sese   candidatifl  signifioabii  tempufl 

et  locum,  quo  se  ad  examen  morum  praesentare  debent. 

23.  Hora  praestituta  candidati  professores,  inqne  his  etiam 
rhetorem  e  collegio  ad   academiam  dedncnnt;  ingreesifl  in  bypo- 

caustum  academicum  professoribus,  quaerit  ex  his  decanus,  nnm 
admittendos  iudicent  in  eundem  locum  candidatcB  ad  petitioneni 
gradus;  annuentibus  illis  ingrediuntur,  atque  eorum  nnns  brevi 
oratione  a  collegio  philosophico,  et  suo  et  competitorum  nomine, 
gradum  baccalaureatus  vel  magisterii  petit. 

24.  Quo  facto  iubentur  a  decano  secedere,  dum  professores, 
num  petitioni  illorum  satisfaciendum  sit,  deliberent.  Absoluta 
deliberatione  vocantur  denuo  omnes  candidati;  dicit  decanus, 
petitionem  illorum  fuisse  visam  justam  collegio  philosophico, 
prius  tamen,  quam  ad  ullos  gradus  provehantur,  eorum  et  in 
moribus  et  in  litteris  progressus  accuratius  explorandos  esse, 
simulque  mandat,  ut  haec  sequentia  promittant:  1)  se  loco  ab 
examinatoribus  assignato  contentos  fore  et  in  actu  comparituros, 
tametsi  in  postremis  essent  locum  habituri;  2)  si  repulsam  ferant, 
se  non  vindicaturos,  sub  poena  iudicio  facultatis  decernenda; 
3)se  nemini  enunciaturos  ea,  quae  fient  et  proponentur  in  examine; 
4)  pecuniam  pro  gradu  suscipiendo  necessariam  in  promptu  habi- 
turos;  5)  ut  examinatores  ad  examen,  prout  moniti  fuerint,  comi- 
tentur  et  finito  examine  reducant;  6)  monentur,  ut  afferant  sua 
scripta  ad  examen  secum ;  et  baccalaurei  quidem  scripta  etiam 
mathematica,  magistri  autem  insuper  ethica. 

25.  Tum,  aliis  egredi  iussis,  unus  examen  morum  init,  cuius 
haec  est  ratio:  quaerit  decanus  ex  candidato  primo  nomen,  co- 
gnomen,  patriam,  aetatem,  quae  21  annorum  erit  pro  magisterio ; 
num  sit  legitime  natus,  sin  minus,  utram  litteras  legitimationis 
habeat,  simulque,  ut  eas  ostendat,  mandabit  decanus;  item  an 
honestis  parentibus  natus,  si  dubitetur;  num  sit  depositus,  an 
item  sit  in  matriculam  academiae  et  facultatis  inscriptus:  num 
audiverit  quotidie  tertiam  lectionem ;  ....  quam  diligenter  inter- 
fuerit  publicis  lectionibus  ac  repetitionibus,  num  aliquando  et 
quoties  abfuerit  a  disputationibus  publicis  solemnibus,  menstruis 
ac  sabbatinis;  quoties  defenderit  vel  argumentatus  fuerit  in  men- 
struis  vel  sabbatinis;  num  totam  logicam  audrverit,  si  baccalan- 
reatum,  et  num  totum  cursum  triennalem  confecerit,  si  magi- 
sterium  petat;  num  magnifico  domino  rectori,  decano  et  aliis 
professoribus  facultatis  artium  fuerit  aliquando  rebellis,    et  num 


296        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

paratus  sit  in  posterum  quoque  illorum  monitis  obsequi;  quoties 
in  carcere  fuerit,  et  quoties  accusatus  apud  senatum  academicum ; 
num  suppetant  sumptus  necessarii  ad  gradum,  quem  petit. 

26.  Singulorum  vero  responsa,  quae  notabilem  defectum 
indicaverint,  aliquis  ex  professoribus  scripto  excipiet;  alioqui 
sufficiet,  a  tali  candidato  legitime  ad  quaestiones  responsum  esse, 
et  eundem  in  requisita  compromisisse. 

27.  Uno  iam  examinato,  alter  intromittitur.  .  .  .  Omnibus 
examinatis,  introeunt  simul  omnes,  decanus  eos  ad  examen  doc- 
trinae  admittit,  idque  postero  statim  die  futurum  significat. 

28.  Si  qui  reperti  fuerint,  qui  propter  supradictas  condi- 
tiones  difficulter  aut  prorsus  non  admittendi  viderentur.  ii  poterunt 
huius  rei  separatim  admoneri,  ne  iterum  compareant. 

29.  Necesse  porro  non  est,  ut  omnes  praedictae  quaestiones 
iisdem  denuo  proponantur,  cum  magisterium  petunt.  .  .  . 

30.  Perfecto  examine  morum  candidati  sortiuntur  ordinem, 
quo  adire  debeant  examen  eruditionis.  .  .  .  Numerus  uno  die 
examinandorum  desumetur  ex  multitudine  vel  paucitate  candida- 
torum  eundem  gradum  petentium  iudicio  patris  rectoris  et  prae- 
fecti.  Illud  ratum  est,  non  pauciores  uno  die  baccalaureos  ex- 
aminandos  esse  quam  sex,  magistros  quam  quatuor;  neque  plures 
magistros  quam  6,  baccalaureos  quam   8. 

Cap.  14. 
De    promotionibus. 

Membrum  1.  Post  examen  baccalaureorum  usque  ad  pro- 
motionem  agenda. 

1.  Primum  examinatorum  de  candidatis  iudicia  pater  rector 
praesente  praefecto  studiorum  superiorum  inspiciet,  atque  ex 
omnibus  inter  se  comparatis  suum  unicuique  candidato  locum  assi- 
gnabit,  id  quod  hac  ratione  fiet :  adscribentur  ad  cuiusque  nomen 
numeri,  quos  quisque  in  ordine  ab  examinatoribus  singulis  con- 
stitnto  tulerit,  tum  quis  cuique  numerus  ex  omnibus  suffragiis 
confletur,    observabitur.  ...     (N.  2  om.) 

3.  His  peractis  praefectus  examinatores  vocat  ad  patrem 
rectorem,  qui  illis  ordinem  candidatorum  significat;  tum  exponere 
iubet,  si  quid  gravioris  momenti  ex  examine  morum  aut  aliunde 
petitum  occurrat,  propter  quod  ordo  ex  suffragiis  constitutus 
videatur  immutandus,  quo  loco  habetur  ratio  etiam  decreti  anno 
1613.  7.  Julii  a  concilio  facultatis  facti,  sc.  aliunde  adventantibus 


Statuten  der  pliilos.  Fak.  fogolJBtadt.  1649.  297 


siudiosis  aut  alterius  professorid  diseipulis  rfon  esw  locum  inter 
tres  primos  coricdderidum,  si  mulii  sint  Carididati;  vel  si  ginl 
pauci,  ad  primum  saltem  locum  admittendum  non  dea6  huius- 
modi  externum  seu  alienum.  uti  deClaratUm  anno  1838.  1.  Nov., 
nbi  recte  additum:  si  quis  candidatus  excellentis  &<■  notae  doc- 
trinae  se  offeral.  oi  anle  examen  explicandam  hanc  cdnsuetudinem 
esse,  antequam  subeat  examen. 

4.  Constituto  promovendorum  ordine.  si  qui  reiecti  fherint, 
eos  privatim  decanus  admoneat,  ne  porro  compareant;  admissn^ 
in  collec;ium  convocat  iisque  Comitantibus  nna  cum  prOfessoribus 
reliquis  phildsophiae  ac  rhetoricae  atque  item  notario  ad  aca- 
demiam  descendit;  ibi  candidati  primum  singuli  iri  hypOcaustum 
admissi  pecuniam  pro  gradu  requisitam  numerant;  tum  inductis 
simul  omnibus  admissionem  et  locum  cuiusque  sigriiricat,  reci- 
tatis  ordine  singulorum  nominibus  atque  addito  riuriiero,  qui  eorum 
nomini  in  catalogo  adscriptus  est;  denique  candidati  siriguli  iuben- 
tur  nomen  suum  cum  patria  atque  aliis  in  catalogb  addendis  sua 
manu  scripta  decano  tradere,  quoininus  a  typografpho  deinde  er- 
retur.  Facultati  numerat  quilibet  candidatus  baccalaureatus  4  fl.. 
notario  15  Kr.  et  totidem  pedello,    aedituo  2.  nihil  pro  fabrica. 

5.  Eodem  tempore  pecunia  exigitur  pro  catalogis  ex  m«>re 
imprimendis  distribuendisf^ue  in  actu  et  extra  hunc  inter  externos 
et  nostros ;  numerus  autem  imprimendorum  aestimabitur  ex  mul- 
titudine  seu  paucitate  academicorum  atque  aliarum  circumstan- 
tiarum,  quae  fere  mutantur,  ratione;  plures  qUidem  500  nunquam 
erunt;  quodsi  qui  e  candidatis  plures  catalogos.  quam  singulis 
eorum  dari  solent,  cupere  se  ostendat,  pecuniam  pro  iis  supra 
numerum  parandis   solvet. 

6.  Si  quis  e  candidatis  pecuniam  praesentem  facultati  nume- 
rare  se  posse  neget,  ei  indicetur,  admittendum  illum  ad  gradum 
non  esse  prius,  quam  pecuniam  repraesentet :  quodsi  quando  graves 
causae  suadere  videantur,  ut  mitius  cum  aliquo  agatur.  nnnquam 
tamen  acquiescat  facultas  in  nucja  cuiusquam  promissione.  etiam 
certum  diem  atque  horam  solutionis  nominantis.  nec  faeile  con- 
tenta  sit  chirographo  illius,  quo  de  solutione  caveat  facultati, 
sed  adducere  fideiussorem  iubeat;  experientia  enim  longa  i"ii- 
stanter  docuit,  huiusmodi  promissa,  etiam  syngraphis  lirmata. 
fallere  denique.  .  .  . 

7.  Quodsi  cui  e  candidatis  ob  parentum  merita  in  facul- 
tatem  videatur  aliquando  condonanda  pecunia,  quae  facultati  de- 


298     Katio  studiorum  et  iustitutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  IIT 

betur,  v.  gr.  filiis  professorum,  pedelli  etc,  ii  nihilominus  solvent 
reliquam  pecuniam,    quae  notario.    pedello  etc.  numeranda  venit. 

8.  Quando  alicui  ob  notam  inopiam,  praecipue  cum  insigni 
profectu  ac  virtute  coniunctam  pecunia  facultatis  aut  ex  toto 
aut  ex  parte  condonanda  videbitur,  fere  proderit,  pecuniam  illam 
clam  subministrari  ex  aerario  facultatis  velut  aliunde  pro  ipso 
emendicatam ;  sic  enim  exemplum  facultati  non  oberit. 

9.  Quodsi  quando  magis  placeat  aperte  alicui  condonare  pe- 
cuniam  facultatis,  poterit  addi  conditio,  ut,  si  ad  pinguiorem 
aliquando  fortunam  candidatus  pervenerit,  eam  facultati  memi- 
nerit  rependere,  quod  saepe  antea  factum  cum  fructu. 

10.  Promotor,  qui  erit  praeceptor  candidatorum  vel,  hoc 
impedito,  alius  arbitratu  patris  rectoris,  monebit  tempestive  pri- 
mum  candidatum,  ut  orationem  primam  in  actu  creationis  ha- 
beat,  alium  item,  qui  petitionem  baccalaureatus,  et  alium,  qui 
gratiarum  actionem  habeat,  et  unum  alium,  qui  quaestionem 
tractet.  Diligenter  singulorum  compositiones  promotor  leget,  ne 
quid  recitetur,  quod  vel  offensioni  vel  contemptui  esse  possit; 
correctas  vero  una  cum  sua  oratione  dabit  promotor  praefecto 
studiorum  superiorum  ad  censuram. 

11.  Constituto  die  promotionis  tempestive  admonebitur  pe- 
dellus,  qui  illum  et  magnifico  domino  rectori  indicabit  atque 
pridie  in  academia  et  ad  b.  virginis  templum  catalogum  atque 
etiam  carmina,  si  quae  in  gratiam  candidatorum  scripta  fuerint, 
affiget;  tum  denique  locum  promotionis  ornabit. 

Membrum  2.     Promotio  baccalaureorum. 

12.  Die  promotioni  destinato  candidati  omnes  hora  7.  ad 
templum  s.  crucis  conveniunt  ibique  sacrum  de  s.  Spiritu,  quod 
decanus  vel  alius  professor  faciet,  audiunt. 

13.  Ad  medium  8.  datur  signum  in  academia;  ante  horam 
8.  praesto  sunt  in  collegio  cr/ndidati,  ut  promotorem  et  professo- 
res  philosophiae  ac  rhetoricae  ad  academiam  deducant;  eo  enim 
descenditur  praelatis  sceptris ;  epomide  ac  pileo  quadrato  utuntur 
soli  decanus  et  promotor;  intrantes  curiam  academicam  aliarum 
facultatum  professores  salutat  decanus  vel  promotor. 

13.  Ubi  convenerint,  considetur;  decanus,  promotor  ac  re- 
liqui  professores  locum  accipiunt  in  mensa  rectoris  ante  reliqua- 
rum  facultatum,  etiam  altiorum,  professores;  tum  candidati  in- 
gressi  professionem  iidei  faciunt  praesente  notario. 

15.  Ascenditur  deinde   ad  auditorium  juristarum;    praeeunt 


Statnten  der  phHos.  Fak.  Ingolstadt.  1«40.  209 


decanus  (atque   hic   quidem    fere  honoratiore  loco)   el    promi 
pedellus  atque  aedituus   sceptra   praeferunt,   subsequuntuT  candi- 
dati  ultimus  primo  .  .  .  usque  ad  primum  .  .  . 

16.  Promotor  recta  ascendit  cathedram:  omnibus  ingressis 
factoque  silentio  perorat  primus  candidatus,  postea  petit  alius 
suo  et  competitorum  nomine  baccalaureatum  a  promotore,  quo 
facto  habet  promotor  suam  orationem,  sub  cuius  finem  commen- 
dat  industriam  et  eruditionem  candidatorum  eosque  ad  cursum 
litterarium  porro  prosequendum  adhortatur;  addit  se  paratum 
esse  petitioni  illorum  satisfacere.  si  tamen  prius  in  ea,  quae  a 
notario  praelegentur,  verba  iurare  velint. 

17.  Tum  adest  pedellus  cum  sceptro  et  notarius,  qui  can- 
didatis  iuramentum  his  verbis  proponit: 

Doctissimi  domini  candidatif  Antequam  primam  in  philo- 
sophia  et  artibus  Janream  consequamini,  iurabitis  sequ-entia:  1)  quod 
rcverentiam  et  honorem  debitum  domino  decano  et  praeeeptoribus 
facultatis  artium  exhibere  velitis;  2)  quod  omnibus  statutis  et 
statuendis  eiusdcm  facultatis  ficleliter  parere  velitis;  3)  quod  eius- 
dem  facidtatis  emolumentum  et  commodum,  ad  quemcunque  vitae 
gradum  perveneritis,  promovere  velitis;  4)  quod  gradum  bacca- 
Jaureatus  in  nulla  alia  universitate  repetere  velitis. 

Tum  singuli  ordine  sceptrum  tangunt. 

18.  Postquam  iurarunt  candidati,  tum  promotor  stans  in 
cathedra  aperto  capite  creat  illos  baccalaureos  hac  verborum 
formula: 

Quod  igitur  felix,  faustum  fortunatumque  sit  reipublicae 
christianae  huicque  acadcmiac  nostrae  irtile:  ego  X.  soeietatis  Jesu} 
artium  liberaliwm  et  philosophiae  magistcr,  eiusdemque  philosopMae 
inhac  alma  academia  professor  ordinarius,  potestate  miki  ab  in- 
clyto  collegio  philosophico  hac  in  partc  data,  te  N.,  te  X.  etc.  et 
omnes  reliquos,  quorum  in  hoc  catalogo  nomina  scripta  sunt,  ar- 
tium  et  philosophiae  baccalaureos  creo,  constituo  constitutosque  in  hoc 
docUssimorum  hominum  consessu  publice  pronuncio,  conferens  vobis 
potestatem  docendi  disputandique  et  inferiorem  catkedram  conscen- 
dcndi,  ceteraque  iura  et  privilegia,  quae  huic  gradui,  rcl  iitre  vel 
consuetudine,  concedi  solent:  i/t  nomine  sacrosanctae  et  individuae 
trinitatis  etc. 

19.  Tum  promotor  iam  antea  constitutum  certum  candida- 
tum  monet,  ut  ernditionis  suae  specimen  aliquod  praebeat,  quae- 
stione  quapiam  in  utramque  partem  discussa  ac  definita. 


300      Eatio  studiorum  et  institutiones  scbolasticae  Societatis  Jeeu  III 


20.  Interea  distribuit  pedellus  catalogos,  et  professoribus 
quidem  uti  et  comitibus  ac  baronibus  elegantiores  singulos,  can- 
didatis  vero  binos  singulis  impertit,  alterum  elegantiorem,  vulgaris 
formae  alterum,  ceteris,  qui  adsunt,  singuli  dantur  vulgares.  Fi- 
nita  quaestione  aguntur  ab  aliquo  baccaJaureo  gratiae  promotori 
primum  ac  facultati  artisticae,  tum  rectori  academico  ac  reliquis, 
qui  adsunt. 

21.  Tum  descenditur  in  aulam  Albertinam  eodem  ordine, 
quo  ascensum,  nisi  quod  decanus  sequitur  candidatos  ordine  ca- 
talogi  praeeuntes;  gratulantur  professores,  comites,  barones  pro- 
motori  primum,  tum  candidatis  ordine  suo  consistentibus,  ac  de- 
nique  etiam  decano  et  professoribus  facultatis.  Novi  baccalaurei 
comitantur  promotorem  ad  collegium,  medium  inter  duos  bacca- 
laureos  euntem,  praelatis  sceptris,  quos  reliqui  facultatis  profes- 
sores  cum  decano  sequuntur. 

Membrum  3.    Post  examen  magistrorum  usque  ad  pro- 
motionem  facienda. 

22.  Quod  ad  suffragia  examinatorum,  ordinem  candidatorum, 
orationes,  petitionem,  quaestionem,  gratiarum  actionem  et  catalo- 
gos  attinet,  eadem  ante  magisterium  observanda  sunt,  quae  ante 
baccalaureatum.  nisi  quod  hic  praeter  ceteros  monendus  est  unus, 
qui  licentiam  suo  et  competitorum  nomine  a  procancellario  petat. 

23.  Postquam  constiterit,  qui  admissi  quique  reiecti,  monet 
decanus  reiectos  privatim  de  repulsa;  tempestive  item  monetur 
procancellarius  de  die  bonorum  novorum  deque  professione  fidei 
a  candidatis  eo  die  faciendo.  Quodsi  procancellarius  non  adesset, 
Eystadium  ad  reverendissimum  atque  illustrissimum  principem, 
utpote  cancellarium  academiae.  tempestive  scribendum  erit  no- 
mine  facultatis  petendumque  ab  eo,  ut  in  actum  futurum  digne- 
tur  alium  suo  loco  procancellarium  nominare;  eae  litterae  maiore 
facultatis  sigillo  obsignandae. 

24.  Die  bonis  novis  destinato  post  meridiem  eunt  profes- 
sores  philosophiae  ac  rhetoricae  cum  candidatis  et  notario  ac 
pedeilo  ad  dominum  procancellarium ;  ibi  aliquis  candidatorum 
brevi  oratiuncula  decanum  rogat,  ut  pro  se  et  competitoribus 
suis  apud  procancellarium  intercedat.  quo  cancellariam  aperiat 
et  potestatem  publici  examinis  subeundi  faciat.  Decanus  pro- 
cancellarium  rogat,  ut  honestissimae  candidatorum  petitioni  sa- 
tisfaciat,  dignos  esse,  in  quos  beneficium  conferatur.  Tum  pro- 
fessionem  fidei  faciunt  praesente   notario  votique   sui  a  procan- 


Stataten  rter  philoa.  Fak.  [ngolrtadt.  1649.  301 


cellario  compotes  faeti  ad  academiam  cnm  professoribru  aese  r.- 
cipiunt  et  sine  mora  examen  publicum  ingreditiiitnr,  ouitu  ha.-<- 
est  ratio. 

25.  Omnibus  eandidatis  simul  considorr-  b  hypoeauBto  a<a- 
demico  iussis  proponit  primo  decanus  uni  atque  alteri  varias 
quaestiones  ex  7  artibus  liberalibus  petitas;  eodem  modo  reliqui 
professores  cum  reliquis  candidatis  agunt,  suo  quisque  loco  et  ordine. 

26.  Examine  finito  adest  notarius;  candidati  adnum.rant 
pecunias,  quilibet  pro  facultate  8  ii.,  pro  procancellarir»  1  fl.  30  Kr. 
pmnotario30Kr.  ettotidem  pro  pedello,  propraefectomusic.s  3  Kr., 
pro  organoedo  3  Kr.,  pro  calcante  1  Kr..  pro  aedituo  3  Kr..  pr«» 
socio  aeditui  1  Kr.,  pro  eodem  aedituo  ratione  sceptri  praefe- 
rendi  3  Kr.,  pro  campana  maxima  pulsanda  4  Kr.  1  <&,  nigrum, 
seu  15  nummos  nigros,  pro  fabrica  academiae  2  Kr.  Qui  se- 
quuntur  sumptus  ex  circumstantiis  variis  aestimandi  certam  ae 
statam  determinationem  habere  non  possunt :  solvet  igitur  prae- 
terea  quisque  candidatus.  quantum  decanus  et  notarius  re  dili- 
genter  expensa  constituerint,  pro  hospitibus  ordinariis,  pro  ho- 
norario  hospitae,  in  culinam,  pro  fractis  vitris,  pro  eleemosyna, 
pro  tubicinibus  candidatos  comitantibus,  pro  tubicinibus  e  turri 
accinentibus,  pro  catalogis,  pro  invitatione,  pro  merenda  in  bo- 
nis  novis,  pro  haustu  jc.  ante  actum  magisterii  in  hypocausto 
academico. 

27.  His  peractis  expectatur,  donec  invitati,  magnificus  dom. 
rector,  procaneellarius  et  reliquarum  facultatum  decani  cum  ca- 
merario  academiae  conveniant;  atque  interea,  quae  ad  mensain 
merendae  causa  insternendam  necessaria,  afferuntur  ex  aedibus 
illius  hospitis,  cuius  opera  uti  candidati  in  apparando  convivio 
constitutum  habent. 

28.  Praesentibus  invitatis  a  decano,  brevi  praemissa  ora- 
tiuneula.  nomina  candidatorum  recitantur  eo  ordine,  qui  ex  iu- 
diciis  examinatorum  collatis  antea  constitutus  fuit:  tum,  digres- 
sis  domum  candidatis.  invitati  merendam  ordiuntur  praesente  e 
nostris  decano  et  promotore;  opera  autem  danda,  ita  frngalis 
ea  ut  sit,  ne  plus  aequo  candidati  sumptu  faciendo  graventur. 

Membrum  4.     Promotio  magistrorum. 

29.  Pedellus.  monito  tempestive  magninco  domino  rectore 
de  die  promotioni  destinato.  pridie  illius  diei  atiiget  ad  templum 
b.  virginis  atque  academiam  catalogum  et  earmina  .  .  .  ornat- 
que  locum  promotioni  destinatum. 


302        Satio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  Itt 

30.  Per  eundem  pedellum  curabit  promotor,  ut  libri  duo 
maiores  ipso  promotionis  die  tempestive  in  cathedra  auditorii 
iuristarum  collocentur,  itemque  epomides  et  pilei  pro  candidatis; 
annulos  ipsi  candidati  singulos  afferant  antea  de  iis  comparan- 
dis  admoniti. 

31.  Ipso  promotionis  die  candidati  ad  medium  7.  mane  ad 
templum  s.  crucis  veniunt  ...  7.  pulsatur  in  academia,  candi- 
dati  philosophiae  et  rhetoricae  professores  epomidibus  omnes  et 
pileis  quadratis  instructos,  praelatis  sceptris,  ad  academiam  pro- 
cedentes  comitantur,  tubicines  ex  auditorio  iuristarum  venienti- 
bus  accinunt. 

32.  Decanus,  nisi  sit  promotor,  tribus  quatuorve  candidatis 
comitatus  abit  ad  procancellarium  ad  academiam  illum  deductu- 
rus;  si  decanus  sit  promotor,  mittitur  alius  professor;  ad  recto- 
rem  academicum  adducendum  mittitur  notarius  cum  duobus 
candidatis. 

33.  Professores  et  alii  alicuius  dignitatis  viri  intrant  hypo- 
caustum  academicum,  ingredientes  promotor  obvius  salutat  at- 
que  excipit;  dum  expectatur,  donec  omnes  conveniant,  circum- 
fertur  haustus  vini  Malvatici  aut  Hispanici.1 

34.  Assidet  dein  rector,  procancellarius,  decanus  et  promo- 
tor  cum  reliquis  professoribus  facultatis  mensae  primariae.  No- 
tarius  praelegit  candidatis  omnibus  in  hypocaustum  advocatis 
iuramentum  his  verbis: 

Ego  N,  scholaris  academiae  Ingolstadiensis,  ab  hac  hora  a 
christiana  catholica  fide  non  deficiam,  et  omnia  ac  singula,  quae 
bulla  Pii  IV.,  in  quam  nuper  iuravi,  continet,  constanter  usque 
ad  extremum  vitae  spiritum  me  per  dei  gratiam  servaturum  promitto, 
spondeo  ac  iuro;  invictissimum  item  imperatorem  nostrum  N.  et 
successorem  eius  quemlibet  rite  ad  praescripta  bullae  aureae  electum 
caput  imperii  agnoscam  ab  eoque  non  desciscam,  caveboque  per- 
quam  diligenter  in  negotiis  et  causis  omnibus,  ut  laesae  maiestatis 
crimine  absim,  legatos  quoque  utriusque,  tam  ecclesiae  quam  imperii 
monarchae,  honorifice  tractabo  et  decentem  illis  honorem  impendam; 
non  ero  in  consilio,  causa,  tractatu  vel  facto,  ut  vitam  ac  membrum 
perdant,  neque  persuaderi  me  patiar,  ut  cum  imperii  hostibus  aut 
imperatoriae  maiestati  reclamantibus  involvar. 

Quilibet  ad  manum  rectoris  dicat:   „Ego  iuro." 

1    ,'  m  dulce". 


Statuten  <ler  philos.  Fak.  fngolstadt    1649. 


35.  His  praedictis  ad  atiditoriun]  iuristaram  ascenditur: 
praeit  pedellus  cum  aedituo  sceptrum   ferens,  hunc  Bequitur  pro- 

motor  et  decanus,  hos  candidati,  ultimus  primo  <>t,  primus  ultimo 
loco,  tum  reliqni  professores,  qui  de  facultate  sunt,  post  hoa 
rector  academicus  et  alii  suo  ordine;  symphoniaci  ascendentes 
excipiunt. 

36.  Promotor  recta  cathedram  ascendit;  omnibus  ingressis 
factoque  silentio  perorat  primus  candidatus. 

37.  Alius  post  orationem  suo  et  competitorum  nomine  li- 
centiam  a  procancellario  petit;  iinita  petitione  descendit  e  ca- 
thedra  promotor  assidetque  a  capite  subsellii  iuris  professorum ; 
ascendit  procancellarius,  perorat,  sub  finem  orationis  monet  can- 
didatos,  ut  solitum  iuramentum  ante  licentiam  praestent. 

38.  Adest  notarius  et  pedellus  cum  sceptro,  notarius  his 
verbis  candidatos  compellat: 

Doctissimi  domini  candidati/  Antequam  artium  et  philosophiai 
licentiam  consequamini,  iurabitis  sequentia:  1)  quod  21.  aetatis  an- 
?ium  compleveritis,  nisisuper  hocper  decanum  et  concilium  facnltatis 
vobisciwi  fuerit  dispensatum;  2)  quod  in  nulla  alia  universitate 
insignia  in  artibus  recipietis;  3)  si  in  materia  orthodoxae  fidei  oos 
disputare  contingat,  quod  veritatem,  non  errorem,  inducere  velitis 
et  partem  tueri  saniorem,  quantum  ingenii  vestri  se  vires  extendunt. 
Tum  singuli  tangunt  ordine  sceptrum. 

39.  Quo  facto  creat  illos  procancellarius  conceptis  verbis 
licentiatos. 

40.  Postea,  descendente  procancellario,  ascendit  denuo  pro- 
motor  cathedram,  a  quo  alius  ex  candidatis  pro  se  et  competi- 
toribus  magisteiium  petit;  mox  promotor  suam  habet  orationem, 
sub  finem  laudat  virtutem  et  eruditionem  candidatorum  et  ad 
imitationem  eorum  alios  quoque  excitat;  addit,  se  candidatos 
libentissime  magisterii  honore  ornaturum,  si  prius  iuramentum 
consueto  more  praestent. 

41.  Adest  iterum  notarius  cum  pedello  sceptrum  tenente, 
et  notarius  sic  alloquitur  candidatos: 

Doctissimi  domini  licentiati!  Antequam  supremam  in  arti- 
bus  et  philosophia  lauream  conseqtiamini,  iurabitis  sequentia:  I 
Quod  bonum  universitatis  et  facultatis  artium  promovere  veUtts, 
ad  quemcunque  statum  contingat  vos  pervenire:  2)  quod  gradum 
magisterii  in  nulla  alia  academia  resumeHs. 

Singuli  ordine  sceptrum  tangunt. 


304        Ratio  studiorum  et.  institntiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

42.  Mox  promotor  nudato  capite  magistros  creat  hac  ver- 
borum  formula: 

Quod  igitur  felix,  faustum  fortnuatumque  sit  ef  reip.  chri- 
stianae  huicque  nostrae  academiae  salutare.  Ego  N.  soc.  Jesu,  artium 
et  philosophiae  magister  et  professor  ordinarius,  potestatc  mihi  ab 
inclyto  collegio  philosophico  concessa  te  N.,  te  K.  etc.  et  omnes  reli- 
quos,  quorum  nomina  in  hoc  catalogo  comprehenduntur,  iam  antea 
optimarum  artiuni  et  philosophiae  baccalaureos  et  licentiatos  earun- 
deni  artium  et  philosophiae  magistros  atque  doctores  creo,  constituo, 
constitutosque  in  hoc  amplissimo  doctissimorum  honiinum  consessu 
palam  pronuntio,  dans  vobis  potestatem  philosophici  doctorafus 
subsellia  conscendendi,  ex  iis  disciplinas  ingenuas  docendi  et  dis- 
putandi,  simulque  omnes  alias  immunitates  et privilegia  vobis  con- 
fero,  quae  vel  de  iure  vel  de  consuetudine  hnic  gradui  concedi 
solent.     In   ?iomine  xc. 

43.  Creatos  magistros  iubet  promotor  propius  accedere,  ut 
insignia  magistralia  iis  conferat,  singulisque  conferendis  brevem 
explicationem  addit  his  vel  similibus  verbis: 

Postquam  egos  vos  artium  et  philosophiae  magistros  renun- 
tiavi,  restat,  ut  parti  honoris  insignia  vobis  conferam.  Et  primo 
quidem  has  vobis  epomidas  doctorales  gestandas  praebeo,  quo 
ornamento  a  vestrae  dignitatis  expertibus  discernamini;  pallio  usos 
iam  olim  philosophos  non  ignoratis;  hos  imitari  istoc  humeroriim 
integumento  gratum  esse  vobis  ac  iucundum  debet;  omnino  convenit, 
quorum  sequimini  studia  ac  doctrinam,  ab  eorum  ne  vestitu  qui- 
dem  recedere.  Proximum  est,  pileos  ut  capitibus  vestris  im- 
ponam,  qui  olim  apud  veteres  libertatem  significabant,  vere  enim 
hodierno  die  ad  pileuni  vocati,  i.  e.  liberi  facti  estis.  Caeruleus 
porro  color  quid  aliud  animis  vestris  subiiciat,  quam  vobis  philo- 
sophis  non  terram,  sed  coelum,  unde  philosophia  originem  trahit, 
spectaudum  esse.  Iam  vero  libros  hos  philosophicos  primum 
quidem  clausos  vobis  trado,  ut  intelligatis,  eos,  qui  philosophi 
sibi  nomen  vendicant,  ita  instructos  esse  debere,  ut  de  quaestioni- 
bus  philosophicis  etiam  sine  libro  disputare  possint;  eosdem  libros 
apertos  vobis  propono,  quo  vos  monitos  velim,  ne,  contemptis 
libris,  nimium  eruditioni  vestrae  fidatis,  sed  ut  subinde  hos  doc- 
tores  adeatis  eorumque  scntentias  de philosophiae  arcanis  exquiratis. 
Annulos  nunc  digitis  vestris  insero,  quibus  philosophiam  per- 
petuo  et  indissolubili  nexu  vobis  despondeo  propriamque  dico;  vos 
coniunctionis  huius  memores  ita  agite  et  vivite,  ut  et  philosophia 


Statnten  bet  pbilog.  tfak.  tngoUtaAt.  L64&. 


vos  amct,  et  vos  philosophiam  redametis.  Tn  signum  vero  amon  ei 
benevokntiaemutuaevos  amplector  dexteramque  fideitestem  por- 
rigo  et  vos  novos  philosophos  plurimum  salvere  iubeo,  tandemque 
industriae  et  laboris  vestri  praemia  vos  percepisse,  mihi  gaudeo  ei 
vobis  ex  animo  grafulor.  Ad  extremum  in  hac  virtutnm  et  scien- 
tiarum  sede  amplissima  vos  una  mccnm  considere  v olo,  eamqut 
vobis  virtnte  et  eruditione  studiose  defendendam  commendo. 

44.  Si  multitudo  creandorum  propter  loci  angustias  confti- 
sionem  pariat,  promotov  moderatione  utetur,  quae  magis  decne- 
rit,  ex.  gr.  ut  aliqui  tantum  cathedram  asccndant,  ceteri  inane- 
ant  in  subselliis  inferioribus,  pileos  ipse  pauculis  imponat,  reli- 
quis  pedellus  aut  alius  porrigat,  epomidum  humeris  imponenda- 
rum  potestas  sufficiet,  similiter  annulos  quisque  sibi  inducet  posl 
primos  a  promotore  receptos,  praeterea  porrectio  ad  proximos 
satis  erit;  sessio  poterit  practicari  ab  omnibus. 

45.  His  peractis  alloquitur  promotor  magistros  hoc  vel  si- 
mili  modo: 

Nunc  superest,  orimtissimi  ac  doctissimi  domini  magistri, 
ut,  quoniam  supremam  philosophici  doctoratus  lauream  vobis  eon- 
tidi,  aliquis  vestrum  publicum  aliquod  eruditionis  specimen  prae- 
beat  in  hoc  clarissimorum  virorum  consessu,  quo  omnes  intelligant, 
haec  insignia  honoris  virtuti  atque  eruditioni  vestrae  iam  pridem 
debita  ac  proinde  immerentibus  non  fuisse  collata. 

46.  Tum  magister  unus  quaestionem  in  utramque  partem 
disputat  et  breviter  definit. 

47.  Interea  distribuit  pedellus  catalogos,  sicut  in  baccalau- 
reatu  .  .  . 

48.  Aguntur  dein  ab  aliquo  e  magistris  gratiae  deo,  vice- 
cancellario,  promotori,  professoribus  artium  etc. 

49.  Pedellus  dat  campana  academica  signum  aedituo  b. 
virginis,  ut  maiorem  campanam  pulset. 

50.  Descenditur  ex  academia  ad  templum  b.  virg.  eo  or- 
dine,  quo  ascensum  fuit,  excepto,  quod  promotor  intor  duos  pri- 
mos  magistros  primus  egreditur,  post  illos  reliqui  candidati  or- 
dine  catalogi,  denique  decanus  cum  ceteris  professoribus  faeul- 
tatis.  Primi  omnium  praecedunt  tubicines.  In  templo  decanta- 
tur  „Te  deum  laudamus",  ubi  ad  versiculum  illum  „Te  ergo 
quaesamus"  ventum,  promotor  ad  venerabile  sacramentum  cuni 
candidatis  accedit,  ubi  orant  paulisper,  offerunt  deinde  in  pro- 
ximo  altari  suam  quisque  oblationem,  sc.  3  Kr.,  quos  et  promo- 

Monuraeuta  GerraaDi&e  Pnedagogiea  IX  20 


306      Rat.io  studiorum  et  institutiones  scliolasticae  Societatis  Jesu    III 


tor  offert,  quae  oblatio  pedello  cedit;  tum  ordine  consistunt  in 
ipso  templo,  et  quidem  promotor  primo  loco;  adeunt  professores 
et  alii,  ac  promotori,  magistris  ac  professoribus  facultatis  gratu- 
lantur;  denique  ad  locum  convivii  pergunt  praecinentibus  tubi- 
cinibus  ibidemque  pileos  et  epomides  deponunt. 
Membrum  5.     Oonvivium. 

51.  Convivii  magistralis  parandi  cura  est  penes  decanum 
et  promotorem,  qui,  re  cum  notario  communicata,  praecipua,  quae 
ad  convivium  spectant,  decernunt,  sc.  ubi  sit  convivium  insti- 
tuendum,  quanto  ferculorum  numero  et  quo  pretio  in  singula 
capita. 

52.  Invitantur  communi  noniine  omnes  academici  professo- 
res,  gubernator  urbis,  duo  consules,  praetor  seu  iudex  maior, 
parochus  b.  virg.,  regens  collegii  Georgiani,  etiam  notarius  et 
pedellus  in  hospitum  numero  veniunt.  Praeter  hos  fit  potestas 
cuilibet  candidato  tres,  quos  visum  erit,  invitandi;  plures  non 
licet,  nisi  gravis  aliqua  causa  intercedat. 

53.  Modus  invitandi  hic  est:  dicta  a  decano  et  promotore 
die,  notarius  et  duo  candidati  invitant  communes  hospites;  in- 
vitantur  autem  non  tantum  ad  epulas,  sed  nominatim  et  prima- 
rio  ad  actum  seu  ipsam  inaugurationem  magistralem;  et  hoc 
fit  plerumque  duobus  vel  tribus  diebus  ante  promotionem;  ex 
communi  massa  candidatorum  datur  notario  1  fl.  30  Kr.,  candi- 
datis  una  invitantibus  nihil. 

54.  Convivio  intersunt  ex  nostris  decanus  et  promotor, 
primum  locum  occupat  rector  academicus,  alterum  procancellarius, 
tertium  promotor,  quartum  dccanus;  candidati,  quamvis  eodem 
tempore  assideant,  surgunt  tamen  et  honoris  causa  convivis 
ministrant. 

55.  Decanus  et  promotor  dabunt  operam,  ne  compotationes 
remotis  mensis  a  stantibus  instituantur,  ac  praemonebitur  hospes, 
vinum,  quod  post  epulas  ebibitur,  a  candidatis  non  iri  perso- 
lutum. 

56.  Obstabit  notarius  nostrorum  hortatu,  ne  candidati  po- 
stridie  magisterii  in  hospitio  novos  sumptus  faciant. 

Membr.  6.     De  privatis  promotionibus. 

57.  Quamquam  facultas  artistica  peculiare  ius  habet  magi- 
stros  privatim  creandi,  ne  tamen  publicae  ad  gradus  philosophi- 
cos  promotiones  detrimentum  patiantur,  privatim  ii  non  conferun- 
tur,  nisi  quis  ad  publicam  promotionem  videretur  non  adigendus 


Statuten  «ler  philos.  Fuk.  tngolstadt.    ! 


ob  gravem  aliquam  et  iustam  causam    iudicio   consiliariorum   fa- 
cultatis  a   patre   rectore    approbato.     Quodsi    quifi    9pe    prn 
promotionis  obtinendae  publicam  promotionem  subterfugerit,    eo 
Lpso  gratia  illi  non  fiet.     Magisterium  quidem    instane    qoe 
setur  iusta  causa  privatim  conferendi  gradum   baccalaureattu   ei. 
qui  publicam  promotionem  neglexit. 

58.  Quibns  privatae  promotionis  gratia  facta  fiierit,  ii  ac- 
curate  examinabnntnr,  siquidem  hic  recenter  studuerunt,  ^x  totis 
suis  scriptis;  si  vero  aliunde  advenerunt  aut  Lam  aliquo  tempore 
a  philosophia  abfuerunt,  ex  thesibns,  neque  his  pauculis  tantum 
et  facilibus,  sed  graviores  plerasque  quaestiones  complexis  iudicio 
decani.  Tempus,  quo  durent  examina  istaec,  erit  Ldem,  quod 
pro  publica  utraque  promotione  statutum  est;  sumptus  .  .  .  . 
iidem,  qui  in  publicis  promotionibus;  in  convivium  minor  pro 
singulis  personis  minimum  quarta  parte. 

59.  In  privatis  hisee  promotionibus  examen  morum,  examen 
eruditionis,  denuntiatio  admissionis,  numeratio  pecuniae,  examen 
publicum  seu  artium  liberalium  ac  petitio  licentiae  pro  hoc  in- 
stituendo  obeuntur  fere  sine  apparatu,  quo  in  publicis  promo- 
tionibus  solent;  ....  examen  morum,  eruditionis  et  publicum 
uno  eodemque  consessu  peraguntur,  praesentibus  quinque  pliiln- 
sophiae  prof essoribus ;  numeratio  pecuniae  vel  tum  quoque  vel 
postea  in  collegio  fit  praesente  decano  et  notario. 

60.  In  actu  privatarum  huiusmodi  promotionum  non  ser- 
vantur  ea  omnia,  quae  in  publicis  solent.  Et  baccalaurei  quidem 
creantur,  praesente  sola  facultate  cum  notario  et  pedello,  vel  in 
academia  vel  in  coUegio,  idque  hoc  ritu: 

Candidatus  petit  a  decano,  conferri  sibi  gradum  baccalau- 
reatus ;  decanus  promittit,  se  hoc  facturum  post  iuramenta  prae- 
stita  et  fidei  professionem  factam;  facit  candidatus  professionem 
fidei;  recitat  notarius,  quae  iuranda  candidato,  qui  sub  finem 
sceptrum  tangit;  decanus  baccalaureatus  gradum  candidato  con- 
fert;  candidatus  gratias  agit. 

61.  Magisterii  privati  hic  ritus  est: 

Ad  academiam  professores  philosophiae  ac  rhetoricae  sine 
insignibus  magisterii  omnes  cum  candidato,  notario  ac  pedello 
descendunt;  decanus  cum  candidato  eunt  ad  procancellarmm, 
notarius  cum  pedello  ad  rectorem  academicum  adducendos;  con- 
veniunt  interea  decani  reliquarum  facultatum,  uti  et  camerarius 
prius  invitati;  praesentibus  omnibus  considetur:  qui  de  facultate 

20* 


308       Ratio  studiorum  et  institufiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


siiBt  locum  primi  occupant  post  rectorem  academicum  et  procan- 
cellarium;  candidatus  stans  petit  a  procancellario  licentiam, 
quam  hic  promittit,  si  prius  professionem  fidei  ediderit  iuraritque 
candidatus  ex  more;  candidatus  facit  professionem  fidei  et  iu- 
ramenta,  alia  ad  manus  rectoris  magnifici,  alia  ad  sceptrum ;  pro- 
cancellarius  licentiatum  creat ;  licentiatus  petit  a  decano  gradum 
magisterii,  quem  decanus  promittit  post  iuramenta  conferendum ; 
iurat  licentiatus  ad  sceptrum;  decanus  magistrum  creat;  novus 
magister  gratias  agit ;  deducitur  decanus  et  candidatus  a  nostris 
atque  externis,  qui  adsunt,  ad  convivium,  praelatis  sceptris;  et 
interest  ex  nostris  decanus  cum  socio  e  facultate. 

62.  Quae  omnia  maiore  minoreve  apparatu  peraguntur,  prout 
numerus  candidatorum  atque  aliae  circumstantiae  dictaverint, 
....  iudicio  decani  et  consilii  facultatis,  in  quorum  etiam  ar- 
bitrio  erit  coniungere  promotionem  ad  baccalaureatum  cum  promo- 
tione  ad  magisterium. 

63.  In  nostrorum  quidem  promotionibus  omnia  brevius 
atque  apparatu  minore  fient;  creantur  fere  in  aedibus  procan- 
cellarii,  non  praeferuntur  sceptra,  non  adest  rector  academicus, 
non  aliarum  facultatum  decani;  candidatus  non  petit  licentiam 
nec  gradum,  nec  gratias  agit  conceptis  verbis,  non  iurat,  non 
praebetur  convivium;  adsunt  tamen  professores  philosophiae  et 
rhetorices,  notarius  cum  pedello;  candidatus  considet  cum  aliis, 
facit  professionem  fidei;  decanus  petit  pro  illo  licentiam  a  pro- 
cancellario;  hanc  confert  procancellarius,  uti  et  decanus  gradum. 

64.  Ceterum  privatim  promoventur  nostri  omnes  domi  prius 
examinati  ab  omnibus  professoribus  philosophiae,  solvunt  singuli, 
sicut  alii  quicunque,  notario  pro  baccalaureatu  15  Kr.,  pedello 
totidem,  pro  magisterio  30  Kr.,  procancellario  pro  licentia  nihil 
solvunt,  neque  alium  praeterea  sumptum  faciunt  aut  in  personas 
aut  in  convivium,  quod  nullum  habetur. 

65.  Nostri  in  promotione  sua  nullum  faciunt  ex  iis  iuramen- 
tis,  quae  alii  candidati  sive  baccalaureatus  sive  magisterii  edunt, 
neque  aliter  aut  ad  manus  magnifici  rectoris  aut  ad  sceptrum 
iurant,  professionem  tamen  fidei  edunt  more  aliorum  candidatorum. 

Membr.  7.  Tabula  sumptuum.    [nur  Zusanimenstellung  des  Obigen.] 
Cap.  15. 
De  funeribus  et  exequiis. 
1.    Cum    funus    academicum    ducitur,    omnium     scholarum 
philosophicarum  auditores   et   professores  adesse  debent,    et  cum 


Statuten  der  philos.  Fak.  Ingolatadt.  1649. 


mandatum  ad  acaclemiam  affixnm  severius  imperaverit,  etiam 
illi,  qui  in  gymnasio  versantur;  quod  postremum  fit  etiam  in 
anniversario  totius  acaclemiae  et  facultatis,  atqueitem  in  exequiis 
Knoringianis. 

2.  Acl  funera  non  academica,  nobiliora  tarnen,  et  ad  quae 
academici  affixo  programmate  iuvitantur,  aut  exequias  cum  his 
coniunctas,  an  et  qui  acceclere  ex  professoribus  ac  discipulie  Pa- 
cultatis  debeant,  penclet  ex  iudicio  patris  rectoris. 

Cap.  16. 
De  sacello  et  aerario  s.  Catharinae. 
Sacellum  s.  Catharinae  fere  demandatur  alicui  ex  profes- 
soribus  philosophiae,  qui  cliutius  ac  rectius  videatnr  eamadmini- 
strationem  gesturus.  Is  curabit,  ut  satis  fiat  fundationi  illius 
....  Habebit  penes  se  litteras,  instrumenta  et  documenta  ad 
sacellum  pertinentia. 

Cap.  17. 

De  stipendiis  collegii  Georgiani   ad  facultatem 

artisticam  pertinentibus. 

Quatuor  stipendia  pertinent  aliquo  modo  ad  facultatem  .... 
1)  Erasmi  Wolfii,  quod  totum  spectat  ad  facultatem  artisticam 
....  2)  Jo.  Widmanni,  eleetores  sunt  tantum  patres  facultatis 
artisticae  ....  3)  Conradi  Hoferi,  electores  sunt  procancellarius, 
decanus  theologiae,  regens,  clecanus  et  senior  facultatis  artisticae 
....  4)  Georgii  Schwebermayer,  electores  sunt  facultas  theo- 
logica  et  decanus  facultatis  artisticae  .... 


310       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


Nr.  92. 

Promotionsvorschriften  der  tlieoL  Fakultat 
zu  Ingolstadt.   1657. 

(Prantl,    II.  p.  449  sqq.) 

Statuta  et  consuetudines,  quas  inclyta  facultas  theologica 
Ingolstadiensis  servare  ut  plurirnum  solet  in  conferendis 
gradibus,  excerpta  tuni  ex  antiquis  statutis  tum  ex  ipsis 
actis  et  praxi,  iussu  et  auctoritate  ipsius  collegii  theologici. 

18.  Oct.  1657. 
De  baccalaureatu  theologico. 

1.  Ad  baccalaureatum  ordinarie  non  admittuntur  plures 
simul  quam  duo ;  si  tamen  tertius  non  facile  alium  socium  esset 
habiturus,  ex  gratia  adiungitur  duobus,  quod  etiam  in  licentiatu 
fieri  potest. 

2.  Nemo  ad  hunc  gradum  promovetur  nisi  bienuio  audita 
scholastica  [theologia]  et  sacra  scriptura,  quique  sit  magister 
philosophiae ;  nisi  facultas  iudicaverit  dispensandum,  et  qui  lec- 
tioni  controversiarum  et  moralis  theologiae  vel  satisfecerit  vel 
sit  satisfacturus. 

3.  Cum  se  offerent  candidati  ad  hunc  gradum,  decanus  vel 
collegialiter,  si  ceteroquin  conveniendi  sit  occasio,  vel  per  literas 
referat  ad  facultatem  eamque  tum  ipse  informet,  tum  collegarum 
iudicium  exspectet  de  sequentibus  punctis;  1)  quas  et  qua  dili- 
gentia  ac  frequentia  tempore  studii  theologici  adiverint  lectiones, 
praesertim  an  pro  biblico  baccalaureatu  biennio  scripturam  audi- 
verint ;  2)  an  et  qua  laude  susceperint  gradum  magisterii ;  3)  an 
et  utrum  tanto  profectu  tam  publica  quam  privata  studiorum 
theologicorum  exercitia  frequentarint,  ut  ad  examen  tuto  admitti 
posse  videantur;  et  si  hoc  ita  inveniatur,  inquirat  4)  quo  die  et 
hora  ad  examen  sint  vocandi  et,  si  satisfecerint,  creandi.  —  His 
constitutis  iubeat  idem  decanus  eos  ex  duorum  annorum  materia 
quinque  theses  facerer  et  quamlibet  in  totidem  membra  distri- 
buere,  curetque  hospiti  diem  et  horam  promotionis  numerumque 
personarum  sive  per  se  sive  per  notarium  aut  pedellum  signi- 
iicari  taxamque,  si  forte  ab  infra  scribenda  mutanda  esset,  indi- 


cari. 


Theol.  Promotion  in  Injjolstadt.  1657.  311 


4.  Die  constituto  candidati  cum  notario  ac  pedello  decamtm 
ad  academiam  circa  horarn  examini  destinatam  dedncnnt,  quo 
alii  collegae  ultro  conveninnt,  et  ante  examen  notario  qnilibel 
18  (I.  numerent  sic  distribuendo.s :  13  fl.  inter  profi  divi- 
duntur,  cuilibet  2  fl.  36  Kr.,  2  fl.  facultatis  aerario  cedunt.  1  fl. 
30  Kr.  notario,  1  fl.  30  Kr.  pedello. 

5.  Sequitur  examen  singulorum  per  horam,  et  posl  examen 
rogat  decanus  sententias  collegarum  circa  responsa  eaque  statim 
praesente  notario  candidatis  significat.  nisi  quid  consultandum 
interveniat;  tum  enim  expectare  iubentur;  etquidem,  si  omnibus 
spes  ad  licentiam  fieri  potest,  id  publice  dicit:  si  vero  tanium 
uni,  id  fit  privatim ;  alter  monetur,  ut  hoc  baccalaureatus  honore 
contentus  maneat,    vel  certe    se  deinceps    magis  idoneum  reddat. 

6.  Deinde,  praemissa  fidei  professione  et  iuramento  in  verba 
notarii  facto,  sine  omni  petitionis  praeludio  decanus  eos  creat 
sequente  fere  formula:  Quod  igitur  f.,  f.  f.  sit  etc. 

7.  Nulla  sequitur  gratiarum  actio,  sed  statim  gratulatione 
per  manuum  porrectionem  facta  ad  merendam  abitur.  ad  quam 
nemo  praeter  collegas  promotos,  notarium  ac  bidellum  admittitur. 
imperiali  in  singula  capita  pro  symbola  constituto,  nisi  pro  ra- 
tione  temporis  facultati  aliud  videatur. 

8.  Si  plures  sint  candidati,  sumptus  convivii  inter  se  par- 
tiuntur;  si  vero  itnicus,  habebit,  seipso  adnumerato,  8  convivas, 
proinde  ordinarie  incumbet  ipsi  sequens  sumptus:  facultati  aliis- 
que   iuxta   n.  4.  18  fl.,  hospiti  pro  merenda  12  fl.,  summa  30  fl. 

De  licentiatu  theologico. 

1.  Hunc  gradum  suscepturus  debet  quadriennium  utramque 
scholasticae  lectionem  aut  certe  totum  theologiae  cursum,  sicubi 
breviore  tempore  absolvitur,  reliquas  vero  lectiones  biennium 
audivisse,  nisi  facultas  ex  iusta  causa  velit  dispensare ;  eaque  de 
re  decanus  ad  facultatem  referat:  1)  quas  et  qua  diligentia  ac 
frequentia  tempore  studii  theologici  audiverit  lectiones,  praesertim 
an  quadriennium  utramque  scholasticae  lectionem  aut  certe  totum 
theologiae  cursum,  sicubi  breviore  tempore  absolvitur.  reliquas 
vero  lectiones  biennium  audiverit;  2)  an  et  qua  laude  susceperit 
gradum  baccalaureatus  theologici;  3)  an  et  utruni  tanto  profectu 
tam  publica  quam  privata  studiorum  theologicorum  exercitia 
frequentarit,    ut  ad  examen   tuto    admitti    posse   videatur;    et  si 


312       Ratio  studiorum  et  iustitutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

hoc  ita  inveniatur,  inquirat  4)  quo    die  et   hora    ad    examen   sit 
vocandus  et,  si  satisfecerit,  creandus. 

2.  Ante  examen  convivium  non  indicitur  hospiti  absolute, 
sed  tantum  in  conventum,  si  admittantur  per  examen,  quod 
triduo  circiter  ante  actum  instituendum  est. 

3.  Materia  examinis  24  horis  utilibus  ante  examen  apud 
decanum  deligitur  ex  tota  theologia  iuxta  elenchum  in  5  partes 
distributum,  qui  in  totidem  vasculorum  sortilegio  a  decano  asser- 
vatur,  ex  cujus  quolibet  scrinio  una  scheda  extrahitur,  eaque  in  5 
membra  sive  conclusiones  distribuitur ;  quae  theses  descriptae,  quan- 
tum  brevitas  temporis  patitur,  mature  examinatoribus  traduntur. 

4.  Die  examinis  constituto  mane  in  templo  academico  sa- 
crum  legitur  hora,  qua  facultati  videbitur;  erit  autem  fere  alia, 
si  unus,  alia,  si  duo  sint  examinandi;  quodsi  tertius  quandoque 
accesserit,  is  consultius  in  pomeridianum  tempus  iudicio  facultatis 
difPeretur1,  et  hic  pomeridianus  loco  dulois  vini,  de  quo  n.  6., 
Necaricum  aliudve  ordinarium  dabit.  Pro  praedicto  sacro  can- 
didati  omnes  simul  bidello  imperialem  numerent,  de  quo  expen- 
duntur  in  sacrum  30  Kr.,  in  oblationes  5  professorum,  notarii  ac 
bidelli  42  Kr.,  aedituo  12  Kr.,  aeditui  famulo  6  Kr. 

5.  Post  sacrum  itur  in  academiam,  ubi  candidatorum  qui- 
libet  notario  numerat  32  ii.  30  Kr.,  quos  deinde  decanus  sic 
dividit:  domino  procancellario  pro  licentia  4  fl.,  pro  taxa  facul- 
tatis  18  fl.,  ex  quibus  3  fl.  cassae  inferuntur,  reliqui  inter  pro- 
fessores  distribuuntur,  pro  saccharo  5  fl.  (cuilibet  professori  libra 
sive  1  fl.),  notario  2  fl.  30  Kr.,  bidello  2  fl.  30  Kr.,  pro  fabrica 
30  Kr. 

6.  Examen  durat  ultra  horam,  sub  quo  quilibet  candida- 
torum  dat  mensuram  vini  Hispanici  cum  bellariis;  postea  (sicut 
in  baccalaureatu  dictum  est)  rogantur,  dicuntur  et  coram  notario, 
si  sunt  admissi,  promulgantur  sententiae  de  admissione  ad  licen- 
tiam,  et  hospiti  dies  et  numerus  convivarum  absolute  indicitur, 
et  simul  candidati  coram  decano  conveniunt,  quis  petitionem, 
quis  gratiarum  actionem  in  actu  habiturus  sit. 

7.  Pridie  ante  licentiam  invitant  candidati  cum  notario  gratis 
id  praestante  magnificum  rectorem,  reliquarum  facultatum  de- 
canos  et  camerarium,  et  quos  ipsi  candidati  voluerint,  quibus 
permittitur  alios  invitare   convivas,    quorum  tamen  numerus  ho- 

1  Prantl:  differretur. 


Theol.  Promotion  in  Tnffolstadt.   1fJ57.  313 


spiti  mature  indicendus;  in  eorurn  singulos  2  rl.1  sunt  constituendi, 
tiisi  iudicio  decani  et  coilegarum  sumptus  mutandus  videatur. 
Facultatis  nostrae  professores  in  hoc  actu  non  solcnt  invitari, 
cum  ipsi  invitent  alios;  eos  tamen  pridie  nionere  convenii.  actnm 
tempore  constituto  processurum. 

8.  Die  licentiae  circi   medium  decimae  vel  serius,    pra 
tim  in  quadragesima,  candidati  decanum   in  academiam  deducunl 
et  inde   cum  notario  procancellarium  advocant,    non  tamen    rec- 
torem,  qui  cum  reliquis  invitatis  sponte  venit. 

9.  Huius  promotionis  initium  facit  unus  candidatorum  s 
brevi  petitione  licentiae,  quam  dominus  procancellarius  excipu 
oratiuncula,  eaque  finita  iubet  professionem  fidei  facere  et  in 
verba  notarii  iurare;  utrumque  mox  praestatur,  eosque  procan- 
cellarius  licentiatos  pronunciat  in  sequentem  formam : 

Quod  igitur  deus  0.  M.  bene  vertat,  et  ad  inclytae  facultatis 
theologicae  incrementum  et  ornamentum  cedat.  Nomine  et  auc- 
toritate  revmi  et  illustm}  sacri  romani  imperii,  principis  ac  domini 
N.,  cpiscopi  Egstadiani  tanquam  celeberrimae  et  ehctorcdis  wni- 
versitatis  huius  Ingolstadianae,  cancellarii  perpetui  ct  dignissimi— 
ego  N.,  sacrae  theologiae  doctor  et  professor  ordinarius  ic.  et  in 
hac  alma  universitate  procanceJlarius  2c,  in  hoc  publico  amplissi- 
morum  virorum  consessu  tibi  reverendo,  ornatissimo  et  doctissimo 
domino  N.,  iam  antea  artium  liberalium  rnagistro  ct  sacrae  theo- 
logiae  baccalaureo,  pctitam  theologici  doctoratus  pvtrndi  et  capes- 
sendi  licentiam  plenam  impertio,  do  et  concedo,  faciens  te  parti- 
cipem  omnium  privilegiorum,  praerogativarum  et  immunitatum, 
quibuscunque  sive  de  iure  sive  de  consuetudine  haec  licentia  gaudet, 
idque  in  nomine  sanctissimae  et  individuae  trinitatis  patris  et 
filii  et  sp.  s. 

10.  Deinde  alter  candidatorum  (si  plures  sunt)  agit  gratias, 
et  gratulatione  facta,  praelatis  sceptris,  recta  ad  hospitium  itur, 
applaudentibus  ex  turri  tubicinibus;  praecedit  procancellarius  et 
tota  facultas,  quam  sequuntur  candidati,  et  tunc  primum2  rector 
(nisi  sit  ex  facultate),  decani  aliarum  facultatem  et  reliqui  ho- 
spites;  in  et  post  convivium  cum  proportione  eadem  fiunt.  quae 
in  doctoratu  infra  notantur. 


1  Fiir  damals  ein  hoher  Ansatz  ;  die  Jesuiten  mufsten  sich  dem  Gehrauche 
der  iibrigen  Fakultaten  anhequemen, 
*  sic;  forte  demum. 


314        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

11.  Summa  omnium  sumptuum,  si  unicus  sit  candidatus 
nec  habeat  hospites  praeter  necessarios,  quorum,  annumerato 
ipsomet  candidato,  sunt  13,  erit  sequens:  pro  missa  1  fl.  30  Kr. 
pro  vino  dulci  et  bellariis  circiter  1  fl.  30  Kr.,  notario  nume- 
randi  iuxta  n.  4.  32  fi.  30  Kr.,  hospiti  pro  convivio  (2  fl.  in  sin- 
gulos)  26  fl.,  tubicinibus  45  Kr.,  aedituo  sceptrum  portanti  15  Kr; 
summa  62  fl.  30  Kr. 

Instructio   pro  doctoratu  theologico. 
De  praeliminaribus. 

1.  Postquam  unus  aut  alter  candidatus  absolute  doctoratum 
petierit,  decani  erit  ad  consilium  theologicum  tribus  circiter  men- 
sibus  ante  referre,  ut  dies  aliqua  aut  saltem  mensis  certus  con- 
stituatur,  et  promotor  nominetur;  quis  autem  et  quo  ordine  sit 
nominandus,  petendum  est  ex  actis  facultatis  nostrae  13.  Aug. 
1657,  et  infra  habentur. 

2.  Post  haec  statim  monebit  decanus  alios  dominos  theo- 
logiae  candidatos,  quos  putaverit  doctoratum  ambire,  praesentes 
quidem  coram,  absentes  vero  per  literas,  ut  ita  mature  numerus 
doctorandorum  habeatur. 

3.  Uno  circiter  mense  ante  doctoratum  designetur  hospes, 
apud  quem  sit  convivium  instituendum,  isque  obiter  moneatur, 
ut  provideat;  item  prospiciat  decanus  de  chirothecis,  de  facibus 
cerae  albae  duabus  saltem,  si  unicus  est  doctor,  vel  pluribus  pro 
numero  doctorum  et  voluntate  facultatis;  item,  ut  fiant  carmina 
ab  ephebis  in  actu  recitanda,  constituantur  etiam  per  occasionem 
tubicines  et  alii  musici,  si  sint  adhibendi;  oportet  enim  cum  iis 
ante  convenire  de  pretio ;  item  rogetur  aliquis  professor  philo- 
sophiae,  ut  quaestionem  a  novo  doctore  habendam  breviter  deci- 
dat ;  promotor  interim  prospiciet  de  thesibus  inter  vesperias  dis- 
putandas,   orationibus  etc. 

4.  Si  notabilis  sit  numerus  promovendorum,  poterit  decanus 
cum  facultate  agere,  annon  expediens  videatur,  ut  vinum  Hispa- 
nicum  pro  vesperiis  pro  haustu  promulsidario *  ante  actum  et 
pro  ipso  convivio  Augustae  comparetur  in  vasculo  obsignato;  sic 
enim  minore  sumptu,  honore  autem  facultatis  maiore  haustus 
ille  comparabitur. 

1  Promulsis,  idis  f.  breuvage  fait  d'eau  et  de  miel.  Pomey,  diction- 
naire.  —  An  allen  Promotionsvorschriften  von  Ingolstadt  fitllt  die  zarte  Sorge 
fiir  Speise  und  Trank  auf. 


Theol.  Promotion  in  fagolstadt.  1657.  316 


5.  Octo  circiter  diebue  ante  acinm  promoior.  di-camh,  <an- 
didatus  cum  notario  et  bideUo  lios)iitcm  convenieni  cam  eoqtie 
transigcnt  circa  locum  et  symbolam  convivii,  nunquam  tamen 
3  fl.  in  singula  capita  excedent,  annumeratis  etiam  bellariis, 

annonae  caritas  vel  aliae  etiam  circumstantiae  aliud  suadeant. 
Convenient  etiain  cum  eo,  quantum  vini  bellariorumque  bam  pro 
vesperiis  quam  pro  conclavi  senatorio  ante  actum  veli)  al»  ho- 
spite  suppeditari;  item,  quid  tubicinibus,  quid  dominorum  profes- 
sorum  famulis  velint  ab  hospite  dari;  illis  enim  commuuiter 
frugale  prandium,  posterioribus  media  mensura  vini  in  singula 
capita  permittitur.  Poterit  etiam  decidi,  quantum  hospitae  pro 
honorario  et  in  culina  pro  bibali  sit  solvendum.  Haec  enim  fere 
pro  circumstantiis  variari  solent.  Numerus  deinde  hospitum, 
missuum  honorariorum  (bschaidtspen  *)  vel  iam  vel  saltem  paulo 
post  est  indicandus.  Rebus  sic  conventis  hospes  praedictis  con- 
ventoribus  aliquam  merendulam  solet  dare  rationibus  deinde  doc- 
toralibus  inferendam. 

6.  Biduo  circiter  ante  actum  duo  candidati  cum  notario 
invitant  omnes  hospites  tam  ad  vesperias  quam  ad  actum  et 
convivium  indicato  tempore;  sunt  autem  sequentes  necessario 
invitandi:  1)  omnes  professores  academici,  etiam  nostrae  faeul- 
tatis,  2)  duo  ex  senatu  civico,  2)  praetor  urbis,  physicus  civita- 
tis  et  regens  collegii  Georgiani,  4)  olim  etiam  invitabantur  prae- 
fectus  urbis  et  duo  ex  consilio  electorali  et  duo  ex  patribus  fran- 
ciscanis;  sed  priores  tres  ob  varios  respectus  nunc  fere  dissimu- 
lantur,  posterioribus  pro  libitu  aliquid  mittitur  ordinarie  tantum, 
quantum  in  duos  convivas  expenderetur,  idque  hospes  facit  et  in 
rationes  infert;  pro  ipsa  hac  invitatione  notarius  in  huc  actu 
accipit  imperialem. 

7.  Die  vesperiarum  ante  disputationem  candidati  notario 
numerant  quilibet  67  fl.  15  Kr.,  qui  sic  dividuntur:  facultati 
theologicae  36  fl.,  ex  his  4  in  arcam  inferuntur,  reliqui  inter 
professores  dividuntur;  promotori  pro  taxa  4  fl.,  pro  saccharo 
5  fl.  (nempe2  cuilibet  professori  libra  una),  pro  biretis  20  fl.  (nisi 
quidem  professores  malint  ipsa  bireta),  pro  chirothecis  professorum 
theologiae    3  fl.  45  Kr.,    notario   et    bidello    7  fl.,    quos    ipsi   ex 


Vielleicht  —  „speisen." 
Prantl:  ueinoue. 


316        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

aequo  divident,  pro   pauperibus  30  Kr.,    denique  pro  insignibus 
doctoralibus  conservandis  peculiari  aerariolo  inferendum  dabit  lfl.1 
Vesperiae. 

1.  Pridie  actus  doctoralis  kora  2.  pomeridiana  communiter 
inchoantur  vel  citius,  si  magnus  esset  numerus  inaugurandorum. 

2.  Media  fere  hora  ante  candidatorum  aliqui  cum  notario 
et  bidello  deducunt  promotorem  in  stubam  academicam  sine  scep- 
tris,  alii  decanum,  nisi  cum  promotore  habitet;  rector  academiae 
et  procancellarius  hodie  non  deducuntur;  conveniunt  tamen  omnes 
tam  professores  quam  honorarii  hospites  in  stuba  academica, 
omnes  theologicae  facultatis  professores  hodie  ferunt  pileos  vio- 
laceos  cum  epomidibus,  non  tamen  togas  doctorales. 

3.  Ad  auditorium  canonistarum  ascendit  primo  promotor  et 
tota  facultas  et  post  eam  candidatus,  deinde  rector  academiae 
ceterique  professores  et  hospites. 

4.  Sedet  primus  rector  in  suo  loco  ordinario,  tum  facultas 
theologica,  postea  demum2  illustres  et  alii;  candidatus  sedet  in 
loco  promovendorum    ad  januam. 

5.  Disputationi  praeludit  promotor  oratione  habita,  tum  in- 
vitat  ad  disputandum  quemque  ex  facultatis  professoribus  ordine 
quo  sedent;  ipsi  tamen  disputantes  non  servant  ordinem  candi- 
datorum,  si  plures  sunt,  sed  quisque  contra  quem  voluerit  disputat; 
rectius  tamen  ante  convenitur,  quem  quisque  impugnandum  sibi 
deligat. 

6.  Ubi  decanus  iudicaverit,  primum  argumentantem  debere 
in  finem  vergere.  domino  notario  signum  dat,  ut  haustui  detur 
initium,  quo  facto  notarius  primum  poculum  porrigit  promotori, 
alterum  magistro,  domino  rectori;  tum  promotor  argumentanti 
propinando  finem  imponit  primo  argumento,  et  alterum  invitat, 
et  sic  deinceps.  Haustus  interim  obambulat  inter  illustres,  pro- 
fessores  et  honorarios  hospites.  Quoad  potum  et  bellaria  pro  hoc 
die  nihil  potest  fixum  statui,  cum  varietur  numerus;  si  tamen 
tantum  unus  et  alter  fuerit  promovendus,  nec  multi  extraordinarii 
hospites,  sufiiciunt  4  mensurae  Hispanici,  15  vini  vulgaris,  libra 
una  bellariorum  ex  saccharo,  item  una  amygdalorum ,  6  liba 
parva  (Tortchen)  cum  pane ;  quae  omnia  ut  fidelius  dispensentur, 

1  Rechnet  man  hiezu  die  schwere  Wirtsrechnung,  an  welcher  so  viele 
hnngrige  Personen  hingen,  so  erscheinen  die  Ingolstadter  Doktoratskosten  fiir 
die  damalige  Zeit  sehr  grofs. 

2  Prantl:  primum. 


Theol.  Promotio»  in  tngolstadt  tl  .'517 


proderit  ab  ipso  hospite  hominem   fidelem  submitti,  qui  ea 

11  e   alio  subducantur. 

7.  Finita  disputatione  promotor  actis  breviter  gratiifi  ii. 
anditores  in  sequentem  diem  hora  indicata,  deinde  abitur  ordine 

quo  intratum  est. 

De  aetu  doctorali. 

1.  Media  octava  ordinarie  signum  datur  in  academia.  eoque 
tempore  promotor  a  candidatorum  maiore  jjarte  et  notario  de- 
ducitur  ex  suis  aedibus  ad  academiam  praelatis  sceptris;  aliqui 
deducunt  decanum.  Si  unicus  candidatus  sit,  hic  promotorem, 
notarius  decanum  deducit,  nisi  simul  habitent :  quos  tubicines  ex 
academia  salutant,  sicut  et  alios  professores  et  hospites. 

2.  Ex  academia  deinde  pars  candidatorum  cum  notario 
procancellarium,  pars  cum  bidello  (vel  contra  iudicio  decani) 
magnificum  rcctorem  deducunt,  quos  promotor  et  decanus  por- 
rectis  dexteris  salutant,  sicut  et  reliquos  professores  et  hospites 
paulatim  afnuentes.  Quodsi  unicus  sit  promovendus,  decanus 
constituet,  quis  rectorem,  quis  procancellarium  advocet. 

3.  Ubi  rector  et  procancellarius  adfuerint,  incipitur  haustus, 
candidatis  ad  medium  circiter  tempus  etiam  advocatis.  In  quo 
haustu  fere  eadem  quantitas  sufficit,  quae  in  vesperiis,  nisi  quod 
vinum  Necaricum  penitus  omittatur;  poterit  tamen,  si  videatur, 
una  aut  altera  mensura  vini  Hispanici  adiici,  ubi  decani  erit 
curare,  ne  qui  professores  et  hospites  penitus  praetereantur. 

4.  Cum  decanus  intellexerit,  vinum  paulatim  deficere,  cura- 
bit  per  notarium,  ut  ad  mensas  consideatur  ad  accipiendum  iura- 
mentum  a  candidato. 

5.  Hinc  ascenditur  ad  auditorium  ordine  pridiano,  nisi  quod 
candidatus  cum  ipso  promotore  praecedat;  considetur  eadeni  plane 
serie  qua  heri. 

6.  Consessu  facto  tubicines  brevi,  sed  elegantiore  clangore 
praeludunt;  tum  candidatus  primam  orationem  habeat,  in  qua 
post  rectorem  ante  alios  appellet  promotorem  et  reliquos  de  fa- 
cultate;  oratione  finita  vel  idem  vel  alius  petat  graduin  a  pro- 
motore,   sed  breviter. 

7.  Succedit  oratio  promotoris,  qui  itidem  facultatem  post 
rectorem  primo  compellat,  in  cuius  fine  candidatos  commendat 
et  ad  faciendam  fidei  professionem  hortatur. 

8.  Ad  quam  invitationem  ingrediuntur  faeigeri  et  sex  ephebi 
cum  insignibus  doctoratus,    sc.  laurea,   libro,  pileo,   epomide.  an- 


318       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesn  III 

nulo,  baltheo,  quos  ipsi  inaugurandi  sequuntur  ex  suis  locis  ad 
oratoriolnm  iuxta  cathedram  paratum;  dum  haec  fiant,  tubicines 
modeste   accinant. 

9.  Finito  clangore  unus  candidatorum  praeit  professionem 
fidei  cum  promissione  immaculatae  conceptionis  defendendae, 
adstante  notario,   in  hanc  ibrmam : 

Item,  spondeo,  voveo  ac  iuro,  me  iuxta  summorum  pontificum 
Pauli  V.  et  Gregorii  X  V.  [co7issesionem]  publice  ac  privatim  velle 
pie  tenere  ei  asserere,  beatissimam  virginem  Mariam  dei  genitricem 
absque  origifialis  peccati  macula  conceptam  esse,  donec  aliter  a 
sede  apostolica  defmitum  fuerit. 

Deinde  applicitis  ad  sequentia  verba  ,,In  principio  erat 
verbum,  et  verbum  erat  apud  deum  icu  duobus  digitis  pergit :  „Sic 
me  deus  adjuvet  et  haec  sancta  dei  evangelia." 

10.  Postea  redeunt  ad  subsellia  consueta  et,  peracto  in  no- 
tarii  verba  iuramento  ad  sceptrum,  creantur  doctores  in  sequentem 
formulam x : 

Quod  igitur  felix,  faustum  fortunatumque  sit  ad  maiorem 
omnipotentis  dei,  immaculatae  dei  genitricis  totiusque  curiae  coe- 
lestis  gloriam,  ad  ecclesiae  Romanae  propagationem  pluHmorumque 
Christi  fidelium  salutem,  ad  inclytae  facultatis  nostrae  theologicae 
iucrementum  ac  ornamentum  cedat:  —  ex  eiusdem  collegii  theologici 
unanimi  consensu  et  decreto  ego  1\T.,  sacrae  theologiae  doctot*  et 
professor  ordinarius,  in  hoc  publico  frequeutissimoque  maximorum 
virorum  consessu  te  admodum  reverendum,  nobilem  et  clarissimum 
dominum  N.,  iam  ante  philosophiae  magistrum  ac  sacrae  theologiae 
licentiatum,  eiusdem  sacrae  theologiae  doctorem  creo  et  constituo,  crea- 
tumque  et  constitutum  pronuncio  et  proclamo,  dans  tibi  potestatem 
altiorem  cathedram  conscendendi  ex  eaque  publice  docendi,  dispn- 
tandi,  et  interpretandi  aliaque  privilegia  omnia,  immunitates  et  prae- 
rogativas,  quibuscunque  sive  de  iure  sive  de  consuetudine  doctores 
aliarum  universitatum  approbatarum,  praesertim  Bononiensis,  Sal- 
manticensis  et  matris  nostrae  Viennensis,  fruuntur  et  gaudent, 
idque  omne  in  nomine  sanctae  et  iudiv.  trin.  p.  etfil.  etsp.s.  Ameu. 

Verba  promotoris  excipiunt  tubae  gratulatoriae,  tubas  invi- 
tatio    ad    cathedrae  doctoralis  conscensum,    salutatio,    insignium 


1  Dieselbe   ist,   wie    der  Leser  sofort   bemerkt,   nach    der  Sitte  des  17. 
Jahrh.  breiter  und  wortreicher,  als  die  fruhereu. 


Theol.  Promotion  iiiJSIii^olst ailt.  U  319 


traditio:   libri  clausi  et  mox  aperti,   epomidis,   pilei,  annuli,  bal- 

thei,  facis.     Sequitur  amplexus  et  consessus. 

11.  Considentem  salutant  ephebi  suis  canninibiis,   oisi  aliqua 

ratio  suadeat,  ut  prius  faciant ;  et  lum  reo<-pt;i    novi  <lo< 
discedunt. 

12.  Mox  promotor  invitat  novum  doctorem  ad  dandum 
specimen,  quod  maxime  commendabrl  brevitas,  in  quo  quaesti- 
onem  aliijnam  in  utramque  partem  disputet  ac  uni  philosophiae 
professori  decidendam  relinquat.  Interim  bidellus  chirothecas  ei 
si  qua  alia  habentur  distribuit;  chirothecae  autem  praeter  profn -s- 
sores,  illustres1,  candidatos  et  hospites  ad  convivium  invitatos 
dantur  etiam  notario,  bidello  eiusque  substituto,  item  duorum 
secularium  collegarum  famulis;  expedit  insuper  aliquot  paria 
habere  in  parato,  ut,  si  qui  honoratiores  ad  actum  insperato 
superveniant,  ii  etiam  chirothecis  honorari  possint. 

13.  Absoluta  quaestione  eiusque  decisione,  novus  doctor 
gratias  agit  brevissime;  tum  academica  campanula  leviter  percussa 
tubae  et  maior  campana  beatae  virginis  insonant,  et  abitur. 

14.  In  itu  ad  templum  academicum  praecedunt  tubicines, 
sequuntur  sceptri,  ephebi  et  facigeri,  promotor  cum  promotis, 
facultas  theologica,  rector,  illustres,  professores,  hospites. 

15.  Ad  hymnum  Ambrosianum  ephebi  et  facigeri  stant  bini 
et  bini  ante  summam  aram;  post  ,,Te  ergo  quaesumus"  disce- 
ditur  priore  ordine;  promoti  ad  aram  lateralem  deponunt  ob- 
lationem  bidello  proficuarn ;  inter  gratulationem,  quae  intra  tem- 
plum  ad  portam  versus  ostiarium  fieri  solet,  ephebi  stant  ex 
parte  opposita  ita,  ut  gratulaturi  inter  promotos  et  ephebos 
transeant;  inde  serie  eadem  usque  ad  hospitium  pergitur,  ad 
cuius  ianuam  utrinque  ephebi  viam  praetexunt  iidemque,  ingressis 
omnibus  hospitibus,  ad  academiam  ordine  recedunt  ibique  aliquod 
munusculum  pium,  valore  unius  circiter  aurei  pro  omnibus  simul, 
accipiunt  praeter  chirothecas. 

16.  In  ipso  convivio  rector  primus  accumbit,  et,  nisi  abbati 
vel  maioris  notae  legato,  si  quis  adsit,  facultas  deferendum  cen- 
seat,  secundus  erit  procancellarius,  tum  promotor  et  decanus;  in 
reliquorum  professorum  arbitrio  erit,  vel  his  statim  assidere,  vel 
uno  aut  altero  interposito  hospites  honorare. 


1  Die  anweseiulen  Adeligeu. 


320      ftatio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

17.  Qui  ex  tribus,  procancellario  sc,  promotore  et  decano, 
primum  haustum  in  rectoris  sanitatem  incipiat,  ipsi  inter  se  antea 
convenient;  in  ipso  convivio  ad  decanum  spectabit  operam  dare, 
ut  omnibus,  quantum  fieri  potest,  fiat  satis. 

18.  Finito  convivio  quamvis  deceat,  ut  decanus  convivis 
adhuc  assistat,  neminem  tamen  detineat,  ne  sumptus  per  haustum 
secundarium  excrescant. 

19.  Si  candidati  sufficiant,  unus  rectorem,  alius  procancel- 
larium,  alius  promotorem,  alius  decanum  deducat;  si  tantum 
unus  aut  alter  sit,  provideat  decanus. 

20.  Sequente  die  vel  alio  commodo  solvuntur  chirothecae, 
datur  merces  musicis  ac  tubicinibus  ac  ministris  ecclesiae,  item 
bibale  pro  exornatione  auditorii,  ac  decanus  et  promotor  cum 
notario  et  promotis  rationes  cum  hospite  iuxta  conventa  ineunt 
et  approbant,  eoque  die,  si  quid  insummatur  in  merenda,1  pro- 
moti  nonnisi  potum  solvunt,  hospite  ex  hesterni  convivii  reliquiis 
cibum  suppeditante. 

21.  Sumptus  in  hoc  gradu  faciendi  sunt  in  duplici  diffe- 
rentia.  Aliqui  stati  sunt  et  nunquam  variantur,  qui  proinde  fa- 
cile  possunt  determinari;  alii  sunt  tales,  qui  pro  diversitate  cir- 
cumstantiarum,  v.  gr.  multitudinis  personarum,  illustrium  hospi- 
tum,  annonae  caritate,  arbitrio  facultatis  aut  numero  promoven- 
dorum  variantur,  de  quibus  proinde  nil  certi  statui  potest  .... 
Prioris  generis  sunt  isti:  facultati  aliisque  iuxta  n.  7.  praelim. 
67  fl.  15  Kr.,  templo  b.  virginis  1  fl.  8  Kr.  —  Sumptus  varia- 
biles:  hospiti  pro  27  convivis  81  fl.,  eidem  hospiti  pro  7  missi- 
bus  honorariis,2  sc.  5  professorum,  notarii  et  bidelli,  21.  fl.,  eidem 
pro  vino  et  bellariis  circiter  14  fl.,  pro  haustu  secundario  post 
convivium  circiter  2  fl.,  pro  prandiolo  tubicinum3  1  fl.  30  Kr., 
pro  famulis  cuilibet  media  mensura  vini  cum  pane  2  fl.,  notario 
1  fl.  30  Kr.,  pro  duplici  collatione,  quando  indicitur  convivium, 
et  quando  rationes  accipiuntur,  7  fl.,  pro  patribus  franciscanis  6  fl., 
hospitae  honorarium  et  pro  culina  3  fl.,  pro  vitris  fractis  30 
Kr.,  tubicinibus  5  fl.,  si  habeantur  fidicines  3  fl.,  chirothecario 
20  fl.,  bibale  ornantibus  auditorium  1  fl.,  pro  facibus  12  fl. ;  pro 

1  Prantl:  merendo. 

2  Nach  heutigen  Begriffen  waren  die  Zusendungen  von  Speisen  an  die 
Frauen  der  Professoren  (missns)  auf  Kosten  des  Kandidaten  nicht  mehr  eine 
„Ehrengabe". 

3  Prantl:  tibic. 


Zwei  Nachtrtge  fiir  fogofetadt.  1666.  321 

thesibus  dootoralibus    in    patente    10  tl.,    aedituo   ad  1>.  virginem 
propter  praelatum  sceptrum    15    Kr.,    pro  munusculis  epheborum 
3  II.    Summa  Bummarum.  262  fl.  8  Kr.1.    quos  fere  ezpendei 
quis  snlus  gradum   doctoratus  aoe,i]iiet,   <jui    eo  magie  de 
quo  maior  fuerit  pmmovendoniin  numerus.     Si  autem   turae  boIua 
omnes  gradus  cum  debita  solemnitate  sumptuque  snBceptnrti 
expendet  pro  baccalaureatu   HO  fl..    pro    licentiatu   02  tl.  30  Kr., 
pro  doctoratu  262  fl.  8  Kr.;  suinma  summarum   354  rl.  38    Ki  - 


Nr.  93. 

Zwei  Nachtrage  zu  dem  Vorhergehenden. 

(Prantl.  II.  p.  457.) 

a.  Decretum  factum  anuo  1665.  Admittendi  ad  examen  pro 
licentia  theologica  cum  dilatione  gradus. 

Conclusum  hoc  est  est  17.  Maii  praeeipue  tribus  de  causi-: 

1)  quia  habentes  gradum  aegre  recipiuntur  in  cooperatores. 

2)  quia  multi  non  habent  sumptus  sufficientes  pro  convivio, 

3)  quia  hac  ratione  habent  frenum  sese  honeste  gerendi:  uam 
petituri  gradum  non  admittentur,  nisi  exhibito  testimonio.  quo- 
modo  se  post  absoluta  studia  gesserint. 

Jura  tamen  facultati  solvenda  sunt  ante  examen,  et  insu- 
per  domino  procancellario  dimidia  pars  pro  futura  collatione 
gradus. 

Petitus  est  consensus  a  reverendissimo  et  celsissimo  prin- 
cipe  cancellario  nostro  per  rev.  dominum  sufFraganeiim,  qui  14. 
Junii  litteris  ad  admodum  rev.  dominum  pr<  >cancellarium  datis 
rescripsit  in  haec  verba:  Sua  celsitudo  rationibus  a  facultate  ad- 
ductis  permota  hunc  modum  in  posterum  a  facultate  quoad  exa- 
minandos  observandum  approbavit  et  ratihabuit  salvis  omnino 
domini  procancellarii  iuribus  et  ad  revocationem  etiam  suae  cel- 
situdinis. 

1  Eine  intolge  der  bestandigeu  Zecherei  schmerzlicb  grofse  Summe!  Da- 
mals  hatte  ein  ordentlicher  Professor  in  Ingolstadt  jahrlich  200  fl.  Besoldnng*. 
Was  hatten  schon  die  Grade  vor  dem  Doktorate  gekostet! 

2  Hiezu  komint  das  pbilos.  Baccalaureat  mit  4  h\  32  Kr.,  nnd  ilas  philos. 
Magisterium,  welches  mit  dem  unvermeidlichen  Triukeu  und  Essen  anch  av 
60—80  fl.  zu  stehen  kaiu. 

Mouumenta  Gevuiauiae  Faedagogica  IX  21 


322       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Soeietatis  Jesu  III 

b.   Decretum  anno  1669.     29.  Junii  a  facultate  factum 

circa  spem  licentiatus  nulli  publice  faciendara, 

etiam  admisso  ad  gradum  baccalaureatus. 

29.  Junii  1669.,  cum  quidam  reiectus  a  gradu  licentiae 
theologicae  praetenderet  sibi  ius  quaesitum  ad  eundem  gradum 
per  spem  sibi  publice  factam  aspirandi  ad  licentiam  tunc,  quando 
admissus  est  ad  gradum  baccalaureatus  theologici,  statuit  facul- 
tas  in  consilio  habito  in  domo  adm.  rever.  et  magnifiei  domini 
doctoris  Zadler  tunc  decani,  ut  nulli  amplius  publice  spes  fieret 
ad  eundem  gradum  licentiae.  sed  privatim  a  decano  quisque  in- 
telligeret  iudicium  de  se  facultatis.  ita  tamen,  ut  nullum  inde 
ius  acquireret,  quominus  a  facultate  nostra  pro  meritis  ab  altiore 
gradu  licentiae  libere  reiici  posset. 


Nr.  94. 

Ordnimg  einer  anssehliefslich 
von  Jesniten  geleiteten  Universitat. 

(Wiener  Codex  1.  XII.  30,  N.  12030.  1.) 

Aus  dem  Jahre  1658. 

Forma  et  Ratio 

Gubernandi   Academias    et 

Studia  Generalia  S.  J. 

in  Provincia  Austriae. 

Vorbemerkung.  Das  hier  folgeude  Dokument  ist  von  grofser  Wich- 
tigkeit,  weil  es  einen  genauen  Einblick  in  die  Einrichtung  einer  Jesuiten-Dni- 
versitat  gewahrt,  wie  sie  nicht  blofs  in  Osterreich,  sondern  niit  geriugen  Ab- 
weichnngen  in  der  ganzen  Ges.  J.  bestand.  —  Wir  geben  das  Aktenstuck,  wie 
es  vorliegt,  verbessern  jedoch  offeubare  Schreibfehler  ohne  weiteres  nnd  notieren 
die  Textfehler  entweder  in  eigeneu  Anmerkungeu  oder  in  eckigen  Klammern. 
Auch  in  der  Satzzeichnung,  deren  Grundcharakter  wir  beihehielten,  erlanbteu 
wir  nns  kleine  Andernngen  zu  gunsten  des  leichteren  Verstandnisses.  Inkonse- 
quenzen  der  Schreibung  liefsen  wir  stehen. 

Wir  hatten  das  Dokument  bereits  druckfertig  bearbeitet,  als  uns  aus 
dem  Archive  der  osterr.  Provinz  die  altere  Vorlage  desselben  giitigst  iiber- 
sandt  wurde. 


Ordnnng  einer  selbstand.  1'niv.  der  <;••*.  .1.  1668. 


Eh  ist  eine  in  Pergament  gebundene  Papierhandachrifl  in  Polio  mit  di 
Titel :    „Academia  |  Graecensis.  |  Pars  |  f.  |  I»<-  |  Forma   el  Ratione    Academiae 
(iraecensis.  |j  ParsII.  |  I>e  >  Statutis  Facultatis  Theologii  ■  1 .  am  &  blusse 

„Iuxta  niodnm  Bupra  scriptum  tota  studiornm  ratio  in  bac  Academia  Qraecensi 
dirigetur."  „Joannes  Argentus."  —  Der  P.  Argento  war  Osterr.  Prorinsial 
von  1*108 —  13,  das  zweite  Mal  von  1623  —  25,  daber  Btamml  das  Doknmenl  sichei 
ans  dem  ersten  Viertel  dcs  17.  Jahrh.  —  Als  Anhang  finden  sich  darin  oocfa 
sp&tere  Anordnnngen:  (!irca  qnintum  capnl  I««  partis  et  circa  secnndnm  II 
anno  1627,  18.  Nov.;  Circa  B.  Cap.  2*«  p.;  Circa  h.  el  8.  capnt  eiusilem  2 
partis ;  Vlterins  eadem  Anthoritate  haec  constituta  sunt  circa  diHputationes 
generatim  . .  Endlich:  Renovata  haec  praedicta  denuo  hic  Oraecii  18.  Dec.  1651. 
Im  ganzen  6  SS.  Anhang. 

Es  entstand  nun  fiir  nns  die  Frage,  ob  wir  dieae  iilteate  (iraz^r  Oniver- 
sitatsordnnng  zugleich  mit  der  von  1658,  oder  nur  eine  von  heiden  ant- 
nehnien  sollten.  Beide  zusammen  hatteu  aber  znviel  Raum  erfordert;  ohnehin 
ist  die  Grazer  Akademie  von  uns  schon  stark  genng  beriicksichtigt  worden, 
und  auf  mechaniscbe  Vollstandigkeit  maclien  wir  keinen  Anspmch.  8o  blieb 
uns  nur  die  Wahl  zwischen  der  alteren  Ordnung  von  1628  und  der  jiingeren 
von  1658.  Nnn  aber  enthalt  die  Handschrift  der  alteren  viele  Streichungen  und 
sonstige  Zeichen  mit  Bleistitt,  ein  Beweis,  dafs  sie  uoch  iiu  Flusse  und  un- 
fertig  war,  wahrend  die  spatere  nicht  allein  die  Hauptsacheu  der  alferen  ent- 
ha.lt,  sondern  auch  die  Einzelheiten  genau  behandelt  uud  endgultig  feststelll 
So  waren  wir  zur  Aufnahme  der  letzteren  genotigt. 

Jedoch  fiir  die  Texteskritik  war  uns  das  altere  Dokumeut  (wir  bezeichnen] 
es  „Ac.  Gr.")  vou  desto  griifserer  Wicbtigkeit,  je  schwieriger  der  Cod.  W.  I. 
zu  leseu  ist.  Wir  konnten  uns  oft  uur  durch  Konjekturen  helfen.  ersahen 
jedoch  aus  „Ac.  Gr.",  dafs  dieselben,  mit  ausnabme  einer  einzigen  Stelle,  das 
Richtige  getroffen  hatten. 

[Prooemium] 
Cum  eadem  ratio  eharitatis,  qua  in  Societate  nostra  Colle-foi.  i.a. 
gia  admittuntur,  et  publicae  Scholae  in  eis  non  tantum  ad  no- 
strorum,  sed  magis  etiam  externorum  aedificationem  in  doctrina 
et  moribus  tenentur,  extendi  posse  a  S.  Patie  nostro  existime- 
tur  ad  Universitatum  quoque  curam  suscipiendam,  ut  ex  his. 
tum  quoad  Scientias,  quae  traduntur,  tum  quoad  gradus,  qui 
conferuntur,  turn  quoad  Iuventutem,  quae  ad  discipliuas  sub  hu- 
jusmodi  praerogativa  copiosiori  semper  numero  confluere  solet, 
majus  bonum  in  commune  reipublicae  commodum  ac  prosperita- 
tem  derivetur;  in  hac  autem  Austriae  Proviucia  non  unam.  sed 
plures  Universitates  maguo  populorum  tum  friutu,  tum  plausu 
erectas  actu  videat  et  gratuletuv  Societas:  commuuis  literariae 
rei  ac  bonus  ordo  postulare  videtur,  ut  certae  suis  partibus,  ca- 
pitibus  et  paragraphis  distinctae  Leges,  ac  Statuta  praescribantTir 
et  constituantur,    quae  pro   stabilienda  magis  inter  nostros,  tum 

21* 


324      Ratio  studiorum  et  institutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


intellectus,  tum  voluntatis  religiosa  Unione,  non  soluni  omnibus 
Universitatibus  nostrae  Provinciae,  quantum  fieri  potest,  sint 
communia ;  sed  etiam  aliarum  Extemarum  Universitatum  Jura 
complectantur,  ut  simul  ad  rationem  instituti  nostri  quam  ma- 
xime  sint  conformata. 


Pars  Priuia. 
De  Magistratibus  et  Facultatibus  Academicis. 

Caput  I. 

De  qualitate,    numero,    et   distinctione  Academi- 
carum    Facultatum. 
foi.i.b.  1.  Academiae    nostrae,    licet    vi    Privilegiorum    a    Summis 

Pontificibus  concessorum  Ius  habeant  instituendi  omnes  illas 
Facultates,  Officiales,  Professores  et  Lectiones,  quae  in  aliis 
Universitatibus  per  Europam  habentur,  hucusque  tamen  juxta 
Constitutiones  Societatis  ad  tres  solum  Facultates  se  extende- 
bant:  Theologicam  scilicet,  Philosophicam  et  Lingua- 
rum:  nam  etsi  haec  postrema  plerumque  a  Philosophica  non 
soleat  distingui,  sed  utraque  sub  Artium  nomine  comprehendi ; 
quia  tamen  et  divisae  diriguntur  meKus,  et  utriusque  exercita- 
tiones  et  studia  non  mediocriter  inter  se  differunt,  sic  eae  gu- 
bernandi  ratione  separantur,  ut  ex  iis,  tanquam  ex  duabus  par- 
tibus,  una  Artium  Pacultas  integretur,  siquidem  communis 
est  utriusque  Promotio,  neque  Literarii  gradus  in  singulis  di- 
stincti  conferuntur,  sed  simul  omnium  artium,  seu  Baccalaurei, 
seu  Magistri  renUnciantur. l 

2.  In  Theologia  traditur  Vetus  et  Novum  testamentum, 
et  doctrina  Scholastica  Divi  Thomae  ac  etiam2  positiva,  hoc  est 
Sacris  Canonibus,  Conciliis,  Casibusque  Conscientiae,  quae  magis 
ad  praefixum  Societatis  finem,  Divinam  scilicet  gioriam,  ac  ani- 
marum  salutem,  conducunt. 


1  Die  „Acadeu)ia  Graecensis"    schiebt    hier   als   §.  2  ein:  „Medicinae  et 
Legum   studiuni,    vt    a   Soc.  Jes.   instituto  lnagis   remotnm,   in   Vniuersitatibus 
Societatis  non  tractatur,    ueque    ea   pars   Canonum.    quae   foro  couteutioso  iu- 
seruit". 
Jioiii   3  Omissum  in  Cod.  n. 


Orrtnwier  einer  selbstand.  Univ.  der  Ge«.  J.  165R.  325 


3.  In  Philosophia  tractatur  Logica,  pdysi.;.  Metaphy- 
sica,  Moralis  scientia,  juxta  doptrinam  A  rist *>i <■] im :  tractatur  &\ 
Mathematica,  quatenus  tamen  a«l  finem  pobjs  propositum  conve- 
niunt.     Et  Viennae  Dialectica  a  Januarjio  usqne  r<!  initium  Junii 

4.  In  Linguis,  quia  tam  doctrina  Theologica  quam  eiufl 
nsus  exigit  pariter  latinae,  graecae  et  hebraicae  cognitioneni, 
hae  omnes  explicantur. 

5.  Tres  sunt  ordinariae  Classes  Grammatieae,  quarta  hu- 
maniorum  Literarum,  quinta  Rhetoricae.  In  quarum  singulis, 
accuratius  vero  in  duabus  ulthnis,  Graeca  Lingua  traditur;  nam 
hebraica  in  Theologiae  classe  praelegitur. 

6.  In  quavis  harum  facultatum  sequentur  Professores  se- 
curiorem  et  magis  approbatam  doctrinam,  atque  ijli  praelegentur 
libri,  qui  in  quavis  Facultate  solidioris,  ac  securioris  doetrinap 
habebuntur,  nec  attingendi  illi,  quorum  doctrina,  vel  Authore- 
suspecti  sunt.  Cuius  rei  penes  Roctorem  cura  sit,  qui  in  omni- 
bus,  quae  statuerit,  procedet  juxta  id,  quod  in  universali  Societate 
magis  convenire  ad  Dei  gloriam  videbitur. 

Caput  II. 

De  magistratu  ct  officialibus  generatim. 

1.  Primum  ac  Supremum  Caput  Academici  Magistratus  estfoi.  9.« 
Rector,    qui    debet  esse    in    aliqua    facultate    promotus,    penes 
quem  est  suprema  cura  vcl  superintendentia  Universitatis.     Idem- 
que  esse  consuevit,  quialias  Collegio  Societatis  praeest.     Et  quidem 

iis  donis  praeditus,  de  quibus  S.  P.  N.  Const.  P.  IV.  c.  10.  n.  4., 
ut  possit  commisso  sibi  officio  dirigendi  in  Literis  et  moribus 
totam  Universitatem  satisfacere.  Cuius  electio  ad  Praepositum 
generalem,  vel  alium,  cui  id  commiserit,  spectat:  confirmatio 
semper  est  Generalis.1 

2.  Est  et  Cancellarius,  cui  simul  munus  Generalis  Prae- 
fecti  studiorum  incumbit,  vir  in  Literis  egregie  versatus,  qui  et 
zelo  bono,  et  Judicio  ad  ea,  quae  sunt  ei  committenda,  pollere 
debet,  cuius  sit  munus  generale  Rectoris  instrumentum  esse  ad 
studia   bene  ordinanda. 


1  Hier  schiebt  die   „Acad.  Graecens."   als  §.  2  ein:    „Habet  Rector  qua- 

tuor  Consiliarios  vel  Assistentes,   qui   in  rebus  Academicis   ad  ipsius  officinm 

pertinentibus  nt  plurimuua  possiut  euiu  iuuare,  et  cum  quilnis  ipse  quae  sunt 
maioris  momenti  conferat." 


326       Ratio  stndiornm  et  institntiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

3.  In  quavis  trium  Facultatnm  est,  quantum  fieri  potest, 
Dccanus  proprius,  et  distinctus;  Licet  enim  ille,  qui  inferioribus 
studiis  praeest  in  Universitate  Viennensi,  ])raecise  vi  huius  Officii 
nullam  Facultatem  ingrediatur,  sed  officio  praefecti  scholarum 
omnibus  Gymnasiis  communi  fungatur,  quia  tamen  illi.  qui  in 
Philosophia  promoventur,  Artium  et  philosophiae  Magistri  renun- 
ciantur,  conveniebat  in  TJniversitatibns  nobis  pleno  Iure  sub- 
iectis,1  more  aliarnm  Universitatum,  etiam  Bhetoricam  et  Poesin 
et  per  consequens  earum  praofectum  inter  membra  Acaclemiae 
annumerare,  atque  Academiae  titulo  condecorare,  qui  ei  etiam 
in  Constitutionibus  attribuitur. 

4.  Fst  praeterea  Secretarins  ex  eadem  Societate  in  Uni- 
versitatibus  pleno  iure  nostris,  qui  matrieulam  habet  Universitatjs. 
in  quam  omnes  omnino  referantur,  qui  Scholas  assidue  in  ITni- 
versitate  frequentant,  iuxta  ea,  quae  hac  de  re  specialiter  in  Secre- 
tarii  officio  praescribuntur. 

5.  Praeter  Officiales  hucusque  enumeratos  in  nostris  Acade- 
miis  potest  esse  praeterea  Iudex  Universitatis,  Assessores  et 
Notarius,  qui  fidem  publicam  faciat  de  susceptis  gradibus,  et 
aliis.  quae  occurrent.  Unus  item  vel  plures  Bidelli  pro  consue- 
tudine  Academiarum. 

Cap.  III. 
De    Magnifico    Rectore. 

1.  Cura  Universalis,  superintendentia  et  gubernatio  Universi- 
foi.  2.  b.tatis,  |  ut  praecedenti  Capite  dictum,  est  penes  Rectorem.    qui. 

cum  idem  esse  soleat  ac  Collegii.  ea,  quae  Studiorum  curam 
concernunt,  ex  iisdem  constitutionibus.  proprii  Officii  Regulis, 
et  praescripto  studiorum  ordine  petere  debebit. 

2.  Licet  suprema  Iurisdictio  in  omnes  studiosos  penes  Rec- 
torem  esse  debeat,  eam  tamen  in  Civiiibus  maioribus  ac  Crimi- 
nalibus  per  ludicem  Universitatis  et  eius  Assessores,  ut  infra 
declarabitur,  exercebit. 

3.  Lectores  primarios  et  Officiales  (quales  sunt  Cancella- 
rius,  Iudex,  Decani)  Rector  inconsulto  Provinciali  mutare  non 
potest,  nec  quidpiam  circa  statuta  Uuiversitatis  immutare  tenta- 
bit,  neque  in  iis  dispensabit,  nisi  prius  Consultorum  suorum  sen- 


1  Die8  waivn  die  Universitaten  Graz,  Tymau  uud  Kascban. 


OrrlimiiK  einer  Belbgtfillfl.  Ulriv.  rtnr  Ges.  J.   1  flf>R.  327 


tentiam,  vel,  si  rei  gravitas  postulaverit,  Consistorium  audivei 
et  inxta  suas  Regulas  approbationem  .*i   Provinciali  acceperit. 

4.  Quotiesounque  opus  judicaverit,  vd  Congregationem  or- 
dinariam  vel  ]>lenum  Consistorium  iuxta  formam  sequenti  Capite 

praescribendam  coget.  Et  quamvis  decisin  ex  Congregatorum 
suffragio  non  pendeat,  sententiae  tamen  eoruin.  qui  res  meliue 
intelligunt,  eani,  quam1  par  est,  rationem  Etector  babebit.  Si 
vero  omnes  aliter  quam  ipse  sentirent.  contra  omnium  senten- 
tias  non  agat,  nisi  prius  rem  cum  Provinciali  contulerit. 

5  Curabit  denique  Rector,  ut  non  solum  singulae  Facul- 
tates  Librum  habeant,  in  quem  accurate  referant  omnia  et  sin- 
gula,  quae  in  quavis  Facultate  gesta  sunt,  sed  alius  quoque  Li- 
ber  distinctus  liabeatur.  in  quem  fideliter  referantur  omnia  ea 
acta,  seu  publica  seu  privata,  quae  non  sunt  propria  ullius  fa- 
cultatis,  sed  potius  commune  ac  supremum  totius  Universital  is 
regimen  concernunt:  et  quorum  transmissa  in  posteros  memoria 
plurimum  possit  aut  conferre  dignitatis,  aut  affurre  Luminis  ad 
ea,  quae  pro  bono  publico  Universitatis  ipsius  vel  agenda  vel 
statuenda  in  futurum  possunt  occurrere. 

Cap.  IV.2 
De  Iudice  Universitatis  et  Assessoribus  eiusdem. 

1.  Quia  religiosa  quies,  et  spirituales  occupationes,  nec 
animi  distractionem,  nec  alia  incommoda,  quae  Iudicandi  in 
Rebus  Civilibus  vel  Criminalibus  officium  sequi  solent,  permitr- 
tunt:3  Iurisdictio  hujusmodi  in  Externum  quempiam  (qui  Iudex 

sit  Universitatis),  |  virum  ingenio  et  authoritate  praeditum,  at-  i  j. 
que  ab  ipso  Magnifico  Rectore  authoritate  Principis  Terrae  spe- 
ciatim  nominandum  ac  deputandum,  transfertur,  qui  in  publicis 
Academicorum  iudiciorum  consessibus  officium  sibi  commissum 
cum  deputatis  ab  eodem  Magnif.  Rectore  Assessoribus  pro  di- 
gnitate  sustinere  ac  tueri  possit. 

2.  Ipso  statim  assumpti  officii  initio  Judex  Universitatis 
spondebit  Magnif.  Academiae  Rectori.  quod  potestatem  sibi  a 
principe  terrae,  per  eundem  Magnificum  delegatam,  ita  exercebit, 
ut  tamen  Voluntatem  Rectoris  sibi  intimatam  tum  circa  studio- 

1  Sc  habere.' 

2  Dieser  Abschnitt  war  in  der  „Ac.  Gr."  noch  niclit. 

8  Sic  recte  vetns  raanus  correxit  lapsum  calami  Bcomuiittuntu,  qui  esr 
in  docuraeuto. 


328      Eatio  studiorum  et  institutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


sorum  punitionem.  tvmi  circa  omnia  alia,  quae  Academiam  con- 
cernuut,  magni  faciat.  Proinde  nullam  Sententiam.  in  Crimina- 
libus  etiam.  aut  Civilibus  gravioribus,  quae  ad  eum  transmittentur, 
feret  aut  evulgabit,  nisi  prius  eam  dicto  Magnif0  Rectori  ore- 
tenus  aut  scripto  per  deputatos  Academiae  Officiales  communi- 
caverit  aut  intimaverit. 

3.  Cum  deputatis  sibi  Assessoribus  exacte  observabit  recep- 
tam  in  Academia  Iudiciorum  formam.  neque  ab  ea  recedet  in- 
consulto,  et  non  approbante  magnifico  Rectore.  Conabitur  etiam. 
iuxta  Privilegia  Studiosis  concessa.  quascunque  eorundem  Causas 
de  plano  et  sine  longo  litis  processu  terminare,  neque  permittet, 
ut  nimium  protrahantur.  Actus  etiam  et  solemnitates  illustriores 
reddet.  in  quibus,  uti  et  in  quovis  alio  Academico  consessu,  com- 
petens  eorum  singulis  attribuetur  locus. 

Cap.  V. 
De  Consiliariis  Rectoris  et  Consiliorum  forma. 

1.  Cum  Bector  Universitatis.  ut  dictum  supra.  idem  esse 
debeat.  qui  Collegii.  iidem  etiam  esse  poterunt  illius  Consiliarii 
seu  Assistentes,  qui  sunt  Collegii.  qui  proinde  aliis  Regulis 
opus  non  habent.  quam  iis.  quae  alias  Consultoribus  Eectoris 
praescriptae  sunt. 

2.  Licet  Rector  omnium  primo  in  rebus  omnibus  suorum 
Consultorum  sententiam  audire  debeat;  in  iis  tamen,  quae  ma- 
ioris  simt  momenti.  auditis  primo  suorum  suffragiis.  etiam  De- 
canos  Facultatum  in  Consiliirm  vocabit:  sufiiciet  autem  praeter 
Cancellarium  vocare  Decanum  illius  Facultatis,  quam  negotium 
peculiariter  respicit.  Ubi  vero  res  talis  esset.  quae  ad  universale 
bonum  Academiae  spectare  videretur,  Consistorium  plenum  (quod 
ex  Consultoribus,  Cancellario,  Decanis,  Lectore  item  Scripturae 
et  Metaphysicesj  qui  suarum  Facultatum  Seniores  in  Universi- 
tatibus  suut  et  nominari  solent,  atque  Secretario  integratur)  coget 
illisque  negotium  deliberandum  proponet. 

j. b.  3.  Si  Rectori  visum   fuerit.    etiam  alios,    sive  de  Societate 

sive  extra  illani.  ad  hujusmodi  Congregationes  evocare,  facere 
idpoterit,  ut,  cum  omnium  sententias  audierit,  melius,  quod  con- 
venit.  constituat.   eo  quo  praecedenti  capite  dictum  est  modo. 

4.  In  Sententia  dicenda  synceram  intentionem  habeant. 
affectibus  se  praeoccupari  non  sinant.  rem  propositam  bene  in- 
telligere   curent,  ad  ea,  quae  ab  aliis  dicuntur,  diligenter  patien- 


Ordnnng  einer  gelbst&ni  Univ.  der  Gta    T.  1666  329 


fcerque   attendant,    aliorum    ratione*   non    nisi    cuni    opn 

fcunc    quidem    modeste,    dissolvant,    Kuas    matorre    proponant    in 

Sententia    semel    suseepta    ne    -im    pertinaeee,    quando    ab    aliM 

meliora  adferri    vident;    sint   etiam    breves,    et,   ''1110   n<>vi  nihil 

occurrit,  quod  dicant,    approbent,  quod  ;ilii  dikerunt,  n<    I 

et  cnm  taedio    audientium    eadem   repetant,    dum  ad  hujuHmodi 

deliberationes  vocantur. 

5.  Tractata  in  Consultatione  et  definita  ne  evulgent,  rnul- 
fcoque  minus,  quid  <le  re  proposita  quisque  senserit,  nut  dixerit, 
aperiant,  neque  aegre  se  ferre  ostendant,  aliter  quam  ipsi  iudi- 
caverint  definitum  esse.  spd  susceptum  potius  consilium  apud 
omnes  tueantur  ac  laudent. 

6.  Praeter  Congregationes  iuxta  praescriptam  formam  in- 
stituendas,  quae  ad  bonam  studiorum  gubernationem  fiant,  sunt 
alii  conventus  facultatum.  in  quibus  vel  de  recipiendis 
Candidatis  ad  experimenta  graduum.  vel.  iis  receptis,  de  ipsorum 
doctrina  agitur:  quibus  Conventibus^  pro  more  cuiuscunque  Uni- 
versitatis,  vel  ipse  Cancellarius  vel  Decani  pro  negotiorum  va- 
rietate  praesident.  qui,  sicuti  ineonsulto  Rectore  in  Universitati- 
bus,  quae  sunt  pleno  iure  Societatis.  cogi  non  debent.  ita  quod 
in  iis  iudicatum  fuerit  prius  ratum  non  habebitur,  quam  a  Rec- 
tore  fuerit  comprobatum. 

Caput  VI. 
De  Cancellario    et    Generali   Studiorum    Praefect<>. 

1.  Cancellarius,  qui  et  Generalis  Studiorum  Prae- 
fectus  in  nostris  Universitatibus  esse  solet.  est  Generale  Bectoris 
instrumentum  ad  studia  bene  gubernanda,  et  inde  a  Rectore 
ita  pendebit,  ut  nihil,  quod  maioris  momenti  videri  poterit,  ipso 
inconsulto  ei  liceat  statuere. 

2.  Officium  Generalis  Praefecti  studiorum  iuxta  Regulas  officii 
proprias  et  ordinem  studiorum  exercebit,  omniumque  officialium 
regolas  et  omnia  statuta  Universitatis  apud  se  habebit,  et,  ut  qui- 
libet  sui  officii  propria,  et  omnes,  quae  ad  universale  studiorum 
spectant,  diligenter  observent.1  animadvertet.  Cui  Professores  et 
Scholastici  omnes,  tum  qui  in  eodem  Collegio,  tum  qui  in  Con- 
victorum  et  Alumnorum  Seminariis  forte  degent,  imo  et  ipsi 
praefecti  in  Seminariis  studiorum,  in  rebus  ad  studia  pertinenti- 
bus  ea,  qua  par  est,  observantia  parebunt. 

1  Cod.  u.  observet. 


330       Eatio  studiormn  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

3.  Habet  Cancellarius  primum  post  Magnificum  in  Ur>i- 
versitate  locum.  Quandocunque  autem  Rectorem  abesse  conti- 
gerit,  si  is,  qui  pro  Collegio  fuerit  constitutus,  non  habeat  gra- 
dum  competentem,  eiusdem  Magnif !  Rectoris  in  rebus  Universi- 
tatis  Vices  sustinebit,  ita  tamen,  ut  nihil  absque  Consilio  quo- 
rum  interest  decernat. 
foi.4.  a.  4.  Licentiam  ad  supremum  in  quacunque  facultate  gradum 

seu  ad  Doctoratum  ex  officio  Cancellarius  confert  loco  ad  hoc 
designato  et  consueto.  Secundo  ad  eundem  spectat  aperire 
Cancellariam2  et  dare  potestatem  subeundi  Examina  pro  supre- 
mis  gradibus,  ipsisque  Examinibus  per  se  ipsum  vel  per  Vice- 
Cancellarium  praesidere,  et  ante  haec  omnia  a  Candidatis  pro- 
fessionern  fidei  ac  iuramentum  de  asserenda  Immaculata  B.  V. 
conceptione  exigere.  Tertio  eiusdem  vel  Vicecancellarii  est  lo- 
cationem  facere  pro  omnibus  gradibus  in  Universitatibus  nostris; 
in  Theologia  quoque  iuxta  tempus  aut  ordinem  suscepti  Bacca- 
laureatus  aut  immatriculationis  aut  ordine  alphabetico.  uti  magis 
libuerit;  in  Philosophia  vero,  collatis  cum  Decano  examinatorum 
suffragiis,  in  quibus  praerogativam  habet  Cancellarius  vel  ille, 
qui  Vice  illius  Examinibus  praefuerit.  Quarto  Cancellarii  est 
dare  bona  nova2  pro  supremis  gradibus,  idque  publice  et  scripto. 
Quinto.  Ad  eundem  etiam  spectat  diligenter  calculos  adnotare 
circa  eos,  qui  ad  experimenta,  ad  quae  alias  ex  officio  Ius  habet, 
pro  Supremo  in  Theologia  gradu  subeundo  admittuntur,  statim 
ac  sua  studia  absolverunt,  ut  suo  tempore  legitime  de  illorum 
sufficientia ,  quando  ad  gradus  promovendi  sunt,  constare  possit. 
Sexto  habebit  denique  Cancellarius  Librum,  in  quo  omnium 
Promotorum  nomina  in  quavis  Facultate  iuxta  Rectoruni  tem- 
pora,  menses  et  annos  annotentur. 

5.  Praefecti  Studiorum  est,  quotannis  Regulas  et  Statuta 
Universitatis  sub  restaurationem  studiorum  in  Auditorio  pro- 
mulgare,   et   in   pervigiliis  majorum    festivitatum ,     Natalis    Do- 

1  Was  diese  „Offmmg  der  Kanzlei"  bedeute,  ersieht  man  aus  dem  irii- 
hereu  Text  der  „Acad.  Gri\".  wo  es  beiftt :  „Licentiam  ad  Gradus  in  unaquaque 
Facultate  petendos  accipiendosque  (quod  vocant  Cancellariam  aperire) 
ex  off.  Caucellarius  confert." 

2  Qute  Nachricht,  d.  h.  OUuekwunsch  wegen  der  bestandenen  Priifung  fiir 
die  Grade.  —  Nach  Prantl,  I,  S.  311  „Zuckerwerk  u.  Wein  beim  Examen"  fiir 
die  Grade.  (V)  Ein  kleinen  Mahl  srhloss  sich  allerdings  an  die  „b-nova"  an; 
diese  selbst  aber  waren  zunachst  das  amtliche  Zeugnisvom  Bestehen  der  Priifung. 


Ordnnng  •in«r  selbstftnd.  Hniv.  der  (U-.h.  j.  1658.  331 


mini,  Resurrectionis  et  Pentecostes,  per  se  vel  alium  Academi- 
cain  Iuventutem  adhortari. 

6.  Ad  G-eneralem  Studiorum  Praefectum  spectal  Disputati- 
onibus  interesse  easque  dirigere  per  se  ipsum  vel  Deoanos;  <u- 
rabit  etiam,  ut,  quantum  fieri  potest,  intersil  uostrorum  exerci- 
tationibus  tum  domesticis  tum  publicis,  nf  Suum  [udicium  circa 
Professores  suo  tempore  Provinciali  eo  melius  perscribere,  et  de 
illomm  dexteritate  in  tractandis  studiis  mature  ac  prudenter 
diiudicare  possit.  Attendet  etiam,  ut  illi,  qui  ex  Societate  ad 
Theologiam  et  Philosophiam  docendam  applicantur,  debitis  gra- 
dibus  tempestive  insiguiantur,  ut  exinde  in  Actibus  in  Acade- 
mico  liabitu  comparere  et  suis  temporibus  praesidere  possint. 

7.  Advertet,  ut  ea,  quae  circa  disputationes  lionorarias  rt 
Emblemata  statuta,  et  Decanorum  executioni  commissa  sunt,  stu- 
diose  observentur.  Nec  ullum  eiusmodi  disputationibus  adhiberi 
patiatur,  nisi  examen  iuxta  ordinem  praescriptum  in  officio  De- 
canorum  subierit  et  ex  illo  aptus  esse  ad  sustinendas  cum  honore 
huiusmodi  Conclusiones  iudicetur. 

8.  Decanos  monebit,  ut  mature  promulgari,  et  studiose  post- foi.  4.  b. 
modum  observari  curent  ea,  quae  vel  toti  Universitati  communia. 

vel  singulis  facultatibus  propria  sunt,  Festivitates  videlicet  Pa- 
tronorum,  Disputationum,  Repetitionum  et  Circulorum  Vicissitu- 
dines,  Vacationum,  tum  generalium,  tum  particularium,  tum 
dierum  Canicularium  rationem  infra  explicatius  ]>onendam.  et 
alia,  quae,  nisi  praevideantur,  Studiorum  Cursum  retardare.  ac 
publicum  Academiae  splendorem  imminuere  possunt. 

9.  Sub  finem  cuiuslibet  anni  acta  singulorum  Decanorum 
revidebit  easdemque  ad  Magn1!'  "Rectorem.  sicut  et  illa.  quae 
decursu  Anni  ab  aliqua  facultate  decernuntur.  referet,  ut  ab  eodem 
ultimo  approbentur.  Quodsi  aliquem  e  Decanis  mutari  contin- 
gat,  omnia  instrumenta  ab  eodem  sibi  tradi  curabit,  successori 
consignanda. 

lO.Nihil  eorum.quae  adconsuetasDisputat.iones,  etAcademicas 
spectant  promotiones,  typis  mandabitur,  quod  a  Decano  Facultatis, 
et  ab  ipsomet  Grenerali Studiorum  Praefecto  nonstudiose  perlectum 
et  approlmtum  fuerit.  Quodsi  extra  hoc  quid  imprimendum  sit,  ad 
Rectorem  primo  deferetur,  quiperse  vel  geueralem  Praefectum  Stu- 
diorumrevidendumdemandabit  iis,  adquos  proratione  facultatis  vi- 
debitpropiuspertinere,  ut  habito  rerumjudicio  licentiam  imprimendi 
scripto  per  se  vel  dictum  generalem  Praefectum  Studiorum  conferat. 


332        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatts  Jesu  III 


11.  In  nostris  Universitatibus  Libellos  supplices  partium 
accipiet  et  Rectori  exhibebit,  diemque  lectionis  partibus  indicet, 
iuxta  ritum  ludiciarium  infra  praescriptum.  Ematriculabit  etiam 
eos,  qui  iustis  de  Causis  ab  Academia  excludendi  videbuntur. 
Sine  eius  scitu  et  Consensu  nullus  Decanorum  quempiam  ad 
Arestum  (sic)  aut  Carceres  delegabit. 

12.  Ha.bebit  Ius  et  potestatem  conferendi  sub  publico  Si- 
gillo  iis,  qui  ad  alium  locum  transire  voluerint,  testimonia,  si- 
cuti  Graduatis.1  Ad  eundem  etiam  spectat  superintendentia  et 
inspectib  Paedagogiarum2,  ita  ut  sine  illius  scitu  et  approbatione 
non  facile  quis  ad  illas  adhibeatur,  vel  ab  iisdem  removeatur  a 
praefecto  inferiorum  Scholarum,  ad  quem  immediata  executio 
devolvitur. 

13.  Est  praeterea  supremus  Bibliothecarius,  qui  per  socios 
sibi  a  Rectore  designatos  diligenter  providebit,  ut  Regulae,  et 
speciales  circa  Bibliothecam  ordinationes  studiose  observentur. 
Quapropter  eam  saepius  per  annum  visitabit;  quotannis  inqui- 
ret  specialiter  in  Librum,  in  quo  adnotantur  Externi,  quibus 
aliquando  Libri  dantur  accommodato,  ut  si  qui  ex  illis  nondum 
sunt  restituti  repetantur,  ne  paulatim  in  oblivionem  veniant  et 
perdantur.     Curabit  etiam,   ut   Bibliotheca   novis   Authoribus  in- 

foi.5.a.struatuf.  j  Catalogum  deinde  tempore  nundinarum,  si  haberi 
possit,  et  Ofncinas  Bibliopolarum  lustrabit,  ut  mature  Rectorem 
monere  possit,  quos  noviter  emendos  iudicaverit.  Clavem  Biblio- 
thecae  apud  se  retinebit,  nec  ullum  patietur  librum  se  incon- 
sulto  ex  Bibliotheca  auferri. 

14.  Denique  in  ea  etiam  Universitate,  ubi  nostri  Professo- 
res  publice  profitentur,  et  Scholastici  publicas  Lectiones  Acade- 
micas  accedunt,  et  Cancellarius  non  est  de  Societate  nostra, 
Authoritas  et  Iurisdictio  in  nostros  et  Studia  nostra  imperturbata 
manet  apud  Praefectum  studiorum,  ea  et  Praefectornm  et  Seho- 
lasticorum  nostrorum  ac  Externorum,  tum  in  privatis  tum  in 
publicis,  ad  eundem  subordinatione,  quam  exigit  debitus  bonae 
disciplinae  ordo.    et   peciiliaris  ratio  nostra  studiorum  Societatis. 


1  Diese  Stelle  ist  in  derHdschr.  so  unleserlicb,  dafs  wir  unter  Benittzuug 
der  etwas  deutlicheren  Buclistaben  auf  unsere  eigene  Vennutung  angewiesen 
waren.  Der  Beisatz  „sicuti  Graduatis"  versteht  sich  von  jenen,  die  wirklich 
die  Grade  erlangt  hatten,  also  ,,sicuti  graduatis  conferendi  testiinonii  ius  habet." 

2  Hcfraeisterstellen  in  reicheren  Farailien. 


Ordnnng  einer  selbst&nd.  tJniv.  der  Ges.  J.   1668. 


CJaput  VII. 
De  Decanis  Theologicae,    et  Philosophicae   ETaciiltatis. 

1.  Decanis  incumbet  praevi.dere,   ut  recepijae  Cousuetudj 

et  Statnta  suarum  Facultatum  accurate  serventur,  ei  Professorum 
atque  discipulorum  fervor  et  assiduitas  omni  meliori  modo 
promoveantur. 

2.  Nec  Decani  nec  Vice-Decani  in  Theologia  et  Philosophia 
officio  fungi  ullus  debet,  nisi  in  eade,m  Faeultate  sit  promotuf 
Magister  aut  Doctor.  Et  in  iis  quidem  universitatibus,  qua-- 
pleno  Iure  nostrae  subsunt  directioni,  nullis  certis  temporibu> 
ad  id  munus  alligatus  erit,  sed  prout  publico  bono  magis  ex- 
pedire  iis,  ad  quos  in  Societate  ex  munexe  spoctat,  videbitur. 

3.  Singularem  curam  adhibebunt,  ut  quae  ad  pietatem 
spectant  suae  Facultatis  Auditores  exacte  observent.  Inquirfnt 
proinde,  num  singulis  Mensibus  confiteantur,  num  Sacrurn  quotidie 
decenter  audiant,  quin  et  ipsosmetDecanos  et  Vice-Decanosaliosque 
a  Superioribus  deputatos  subinde  comparere  expedit  in  templo, 
ut  praesentia  et  sollicitudo  illa  studiosos  magis  in  ofiicio  CQnfpiieat 

4.  Decanorum  est  lacnltates  congregare  et  liuiusmodi  con- 
ventibus  praeesse  atque  in  illis  proponere  negotia  (iuxta  formu- 
lam  sequenti  capite  praescribendam),  quae  facultatem  concernunL 
Habebit  Decanus  Librum,  in  quo  diligenter  omnia  Facultatis 
suae  acta  notabit.  Quae,  quandocunque  fuerit  congre^ata  facul- 
tas,  ei  inscribuntur,  incipiendo  semper  ab  iis,  quae  a  priori  Con- 
gregatione  acciderunt.  In  fine  vero  cujuslibet  anni,  si  placuerit. 
rursus  omnia  acta  coram  propria  Facultate  revidebuntur:  |  quaer.ii 
deinde  in  nostris  Universitatibus  ad  Generalem  Studiorum  Pi-ao- 
fectum  deferet,  et  ab  eodem  etiam  prius  revisa  ipsi  Magnifv 
Rectori  ultimo  praesentantur  eiusdem  subscriptione   approbanda. 

5.  Decanorum  inter  alia  erit  procurare,  et  mature  prospicere, 
ut  singulae  Facultates  Festa  Patronorum  suorum  debita  et  con- 
sueta  solemnitate  celebrent;  pietatem  porro,  disciplinam,  bonosque 
mores  in  suae  Facultatis  Auditoribus  ita  tueri  studel.unt,  ut,  si 
quae  inciderint  Controversiae  aut  querelae,  eas  benigur  audiam. 
excipiantque  prudenter.  Si  possint,  componant  delinquentes; 
si  opus  est,  consuetis  puniant  poenis.  Quodsi  causae  maioris 
essent  momenti,  eas  ad  Patrem  Studiorum  Praefectum  remittant, 
ex  cuius  Consilio  vel  de  plano  componentur  vel,  si  Criminales 
sint  aut  etiam  Civiles,  quae  sine  fori  strepitu  componi  nequeant, 
Iudici  Universitatis  diiudicandae  modo  infraposito  transcribentur. 


334     RaMo  studiorum  et  instifcutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  IIT 

6.  Sicuti  Professor[um]  est,  ubi  quempiam  e  suis  ultra  tri- 
duum  sine  licentia  a  Scholis  abfuisse  compererint,  eum  ad 
Decanum  remittere;  ita;  si  quos  Decani  vagos  et  frequentius 
a  Scholis  sine  sufficienti  causa  abesse,  nec  serio  monitos  resi- 
piscere  animadverterint,  eos  et  hi  ad  Generalem  Studiorum  Prae- 
fectum  deferent,  ut  dispiciat,  utrum  expediat  tales  ulterius  inter 
Studiosos  recensere.  Eodem  modo,  sicut  non  expedit,  ut,  si 
quis  Studiosorum  e  sua  conditione  ob  culpam  rejiciendus  foret, 
id  fiat  inconsulto  Decano  Facultatis  illius,  ad  quam  spectat,  ita 
ipse  etiam  Decanus  deferet  causam  ad  eimdem  Studiosorum1 
Praefectum. 

7.  Quae  pro  publicis  Disputationibus,  aut  etiam  promotioni- 
bus  vel  quocunque  alio  usu  in  quavis  Facultate  pro  more  Typis 
mandari  solent,  studiose  perleget  Decanus  aut  Vice-Decanus  eius- 
dem  facultatis,  quae  deinde  etiam  a  Studiorum  praefecto  appro- 
bentur  revisa.  Salvo  semper  Iure  Viennensis  Universitatis.  Si 
quae  vero  majoris  momenti  in  facultate  sua  revidenda  aut  dis- 
cutienda  a  Rectore  Magnif  °.  acceperit,  conabitur  sollicite  promo- 
vere,  ut,  habito  quam  primum  vel  totius  facultatis,  vel  eorum,  qui 
ex  ea  deputati  fuerint,  iudicio,  iuxta  praescriptum  in  Societate 
modum  et  regulas  revisorum  rite  formato,  possit  idem  Magnificus 
ultimo  decernere,  quod  iudicaverit. 

8.  Quae  non  imprimuntur,  uti  sunt  menstruae  et  hebdoma- 
dariae  Theses,  revidentur  a  Decano  propriae  Facultatis,  nisi  hic 
intra  eandeni  facultatem  Professor  esset;  in  quo  casu  deferentur 
revidendae  ad  Greneralem  Studiorum  Praefectum.  Uterque  autem 
diligenter    attendet,    ne    aliquid,    quod    quoquo    modo    offendere 

f0i.6.a.  possit,  vel  cum  iis,  quae  circa  opinionum  |  delectum  in  Societate 
constituta  sint,  pugnet,  in  Thesibus  nostris  proponatur.2 

9.  Curabunt  Decani,  ut  Disputationes  hebdomadariae  d^rni 
et  in  Scholis,  item  menstruae  suis  temporibus  fiant,  et  ut  Pro- 
fessores  materias  sibi  assignatas  debito  tempore  et  modo  per- 
tractent.  Quos  si  vel  minus  apte  vel  parum  solide  Studia  per- 
tractare  animadvertant,  aut  uni  Materiae  longius,  quam  par  est, 
inhaerere,  isque  eius  directionem  in  hoc  negligeret,  imposterum 
saepe  dictum  Studiorum  Praefectum  monebunt,  ut  malo  remedium 
opportune  aiferri  possit. 

1  Schreibfehler,  statt  Studioruin.  Derselbe  kehrt  im  Aktenstikke  vier 
Zeilen  spater  wieder,  ist  aber  da  vou  spaterer  Haud  korrigiert. 

2  Cod.  n.  propouentur. 


Ordnnng  einer  nelhstand.  lniv.  d.-r  Gei.  J.  1«;58.  336 


10.  Decani    Professores  nostros   snarmrj    facultatnm  aovitei 
ad   [Jniversitatem  acccdentes,   sibi  a  Rectore    praesentat        illic 
in    Facultatem    recipient,    ac    in    nostris    Universitatibut     prim 
etiam  in  Scholas  inducent;  et  «juidem  in  Studiornm  renovatione 
Decanus  Philosophiae  Rhetores   j»r<>    Logica  lectos,   ••(  .»   Deeau 
Linguarum  seu  inferiorum    Studiorum  Praefecto  praesentatos  ex- 
cipiet,  ei   postmodum  nostro  Professori  Logicae  offeret.     [Jterqne 
autem,  tum    Philosophiae,  tum  Linguarum  Decanus,  qnisque  sibi 
subiectorum    depositionibus1     praeerit,    nisi    alicnbi    Linguarnm 
Decano  soli  munus  hoc  demandandum  videretur. 

1 1.  Habent  Decani  potestatem  dandi  Testimonia  anditoribns 
suae  Facultatis  tam  graduatis,  quam  non  gradnatis;  liabebunt 
deinde  singuli  speciale  et  proprium  suae  Facultatis  Sigillnm, 
sub  quo  Testimonia  hujusmodi  expediri  curabunt.  Pr<>  ii-  autem, 
qui  in  inferioribus  Scholis  versantur,  dabit  Testimonia  Linguamm 
Decanus  seu  Scholarum2  Praefectus. 

12.  Noverint  praeterea  Decani  specialiter  illis  incumbere, 
ut  promotiones  et  alii  actus  Publici  facultatis,  cum  dignitate  Uni- 
versitatis  iuxta  statuta  et  rationem  Stndiorum  exacte  fiant.  Hinc 
omnium  primo  Decani  erit  convocare  facultatem  eidemqne  pro- 
ponere  eos,  (][ui  ad  gradum  aliquem  in  ea  ]ietunt  admitti.  lecti 
eorum  Supplicibus  Libellis,  atque  audita  eorum  oretenus  prolata 
petitione.  Secundum  erit  in  facultate  explorare,  an  ii,  qui  petunt, 
habeant  omnia  ea  requisita,  quae  ad  capessendum  talem  gradnm 
de  iure  vel  more  Universitatis  praerequiruntur,  et,  quos  repereril 
habere,  in  eodem  Consessu  renuntiare  pro  eodem  gradu  candi- 
datos  et  indicere  t.empus  Examinis.  Tertio  ad  eundem  spectat 
etiam3  mature  Rectorem  monere,  ut  provideat  de  Examinatori- 
bus,  quibus  seorsim  deinde  convdcatis  praeleget  Regulat  et  illa 
in  mentem  revocabit,  quae  specialiter  circa  promotiones  et  exa- 
mina  in  ratlone  studiorum  sunt  statuta.  Quarto  Examinibus 
Baccalaureandorum  praeest  Decanus;  Doctorandorum  Cancellarins.  roi.s.  t. 
Quinto  Decani  est:  a  Candidatis  exigere  taxam  et  iura  facultatis, 
priusquam  ad  Examen  admittantur.  Quid  autem  singuli  in 
communes  pro  gradu  Expensas  conterre  debeant,  quoniam  certa 
taxa  servari  non  potest,  determinandum  erit  a  facultate,  habita 
ratione   tum  rerum,    tum    temporum,    tum    eorum    ipsorum,    qui 

1  D.h.  Anfuahine  inhohere  oderakademischeElassen.  Depositiosc.  cornnnm, 

2  Sc.  inferiorum. 

Cod.  u.  „rectorem",  quae  vox  posthac  sequitur. 


336       Ratio  studioruni  et  iustitutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

sunt  promovendi.  Sexto  in  nostris  Universitatibus  suffragia 
Examinatorum  collata,  et  a  Decano  prius  visa.  finito  Examine 
clausa  ad  Cancellarium  deferentur.  Septimo:  Decano  pariter  in 
Universitatibus  nostris  convenit,  auditis  Examinatorum  suflragiis 
in  Consessu  facultatis,  diiudicare,  qui  et  quot  proponi  debeant 
Rectori  et  Caneellario  ex  Candidatis  pro  Magisterio  ad  publicas 
disputationes,  ita  tamen,  ut  servetur  delectus;  et  ex  omnibus, 
licet  sit  multitudo  promovendorum,  nunquam  plures  ad  huius- 
modi  disputationes  admittantur  quam  decem  vel  ad  summum  12, 
ne  frequentia  liuiusmodi  Exercitationum  et  taedium  pariat  et  con- 
temptum,  cum  insigni  quandoque  disciplinae  et  Studiorum  iac- 
tura  potius,  quam  emolumento.  8  °  Procurabit  praeterea  Docanus, 
ut  Theses  pro  Scholis  publicis  mature  et  correcte  imprimantur, 
ut  quaestiones  in  promotionibus  decidendae  satis  seligantur,  quae 
ad  bonam  eruditionis  commendationem,  pro  Dignitate  Auditorii, 
adferri  prossint ;  ut  Catalogi  tempestive  imprimantur,  servato  de- 
bito  inter  graduandos  ordiue;  qui,  collatis  Examinatorum  suffra- 
giis,  a  Cancellario  et  Decano  constituitur,  et  Rectori  ac  Profes- 
sori  communicatur.  9°.  Ad  Decanum  quidem  ex  officio  pertinet 
ad  Gradus  promovere,  quam  tamen  potestatem  convenit  subinde 
delegari  ipsis  Professoribus  aut  aliis  de  facultate  Doctoribus. 
10?  Deinde  semper  curabit  Decanus.  ut  problemata  tempestive 
fiant  et  distribuantur,  ne  nimis  longa  sint,  ut  Eruditionem  et  gravi- 
tatem  sapiant :  Proinde  omnia,  quae  ab  Externis  in  gradibus  recitan- 
tur,  revidebit,  et  insuper  Generali  Studiorum  Praefecto  revidenda 
exhibebit,  ut,  si  in  quo  erratum,  in  tempore  non  minus,  quam 
cordate  et  prudenter  corrigi  possit  et  emendari.  Decanus  cum 
facultate,  consulto  prius  Rectore  et  Cancellario,  determinabit  tem- 
pus  et  apparatum  Promotionis:  tempestive  etiam  instruet  Promo- 
torem  de  iis,  quae  in  promotione  sunt  praestanda  ac  postmodum 
accurate  dispiciet,  et  invigilabit,  ut  omnia  decore  ex  praescripto 
foi.  7.a.  fiant.  Expedit  proinde,  |  ut  Decanus,  quae  pro  huiusmodi  Solem- 
nitatibus  rite  obeundis  infra  praescribuntur,  saepius  recolat,  Thea- 
trum  lustret,  Candidatos  circa  ea,  quae  illis  in  ipso  promotionis 
actu  incumbunt,  instruat,  atque  illos,  qui  vel  agere  gratias,  vel 
Problemata  resolvere  debent,  exerceri  curet  et,  quantum  fieri 
potest,  prius  audiat.  Demum  curabit,  ut  suae  Facultatis  Magistri, 
tam  nostri  quam  Externi,  in  hujusmodi  Actibus  diligenter  com- 
pareant.  Notarium  etiam,  ubi  mos  fuerit,  et  Bidellos  in  tempore 
adesse,  et  quae  sui  muneris  sunt  accurate  exequi  iubebit. 


Orilnnng  einer  eelbgtand,  Ihiiv.  der  I     l«68.  337 


13.  Tpso  die  Promotionis  ad  haec  ?pecialiter  attendi<  Di 
nus:  1°  ut  paulo  ante  septimam  (aul  [nbi]  moris  <-t  ante  octa 
vamj  tubis  canipestribus  de  more  signnm  detnr.  Quia  vero  ante 
Actum  Candidatos  Sacro  interesse  convenit,  decens  qnoque  e 
ut  eos  Decanus  cum  Soeptro  a<l  Templum  comitetnr,  si  fieri 
possit,  et  exinde  reversos  a<l  domesticum  sacellura  dedncat,  ubi 
ab  eodem  recensiti,  ne  forte  aliquem  abesse  contingat,  emittenl 
professionem  fidei,  et  iuramentum  de  Virgine  sim-  Labe  concepta, 
si  tamen  prius  pro  eo,  quem  suscipiunt,  gradu  non  emisissent. 
2".  Exinde  deducet  eos  promotor,  praelato  facultatis  Sceptro, 
a<l  Auditorium,  sequente  Magistratu  Academico  cum  Dniversita- 
tis  seu  Magnif".  Rectoris  Sceptro.  3"  Curabit  interea  Decanus 
per  se  et  per  alios  a  se  substitutos,  maxime  per  ipsura  Bidellum, 
ut  in  huiusmodi  Actibus  suus  cuivis,  pro  ratione  gradus,  Locns 
assignetur.  4'.'  TJbi  Actus  Promotionis  fuerit  finitus,  Promot.nr 
deducet  Promotos,  sequente  Academico  Magistratu,  vel  a<l  Tem- 
plum,  si  sint  Magistri  renunciati,  ad  decantandum  Te  Deum  lau- 
damus,  si  antea  non  sit  decantatum,  vel,  si  tantummodo  Bacca- 
laureatum  susceperunt,  ad  fores  Collegii,  ubi  Magnif™  et  Aca- 
demicum  Magistratum  porrigendo  manum  salutabunt. 

14.  Circa  eos,  qui  totam  pb.ilosopb.iam  aut  ejus  aliquam 
partem  sub  aliquo  emblemate1  defensuri  sunt.  vel  etiam  sine 
emblemate  controversias,  ut  aiunt,  et  publicas  disputationes  sibi 
concedi  petent,  quoniam  multi  abusus  moderationem  praescribere  foi.  7.b. 
coegerunt,  curabit  omni  diligentia  Decanus,  ut  sequentia  obser- 
ventur.  1'."  est,  ut  prins  de  auditis  minimum  media  bora  exami- 
nentur  per  doctores,  qui  a  faclutate,  conscio  et  approbante  Rec- 
tore,  deputabuntur.  Quod  Examen  instituendum  est  ante  The- 
sium  impressionem  et  quam  maxime  ante  Expensas  alias  pro 
delineationibus  in  iis,  qui  forte  cuperejit  sub  Embemate  deiemlere. 
Atque  lioc  Examen  subire  convenit  omnes,  nisi  specialis  et  gra- 
vior  Causa  aliud  iudicio  Rectoris  et  eius  Consiliariorum  subinde 
suaderet.  2'!  Ad  huiusmodi  disputationes  non  admittantur  nisi 
Doctiores,  qui  cum  dignitate  ac  honore  prodire  posse  iudicabun- 

tur,    adeoque   minime    [ — um]     debent   superare    mediocritatem. 


1  Emblema  quotl  operi  cuipiam  adjicitnr  ornatus  gratia,  opns  tesse- 
latum,  musivum  jc.  Dn  Cange  s.  v.  Hier,  wie  aus  deni  folgendeii  erhellt, 
die  den  Thesen  bei^egebeneu  „deliueationes"  oder  Ran<lverzieruiii;eii  and 
Kupferstiche. 

Monnmenta  Gerraauiae  Paedatrogica  IX  '22 


338      Ptatio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesus  III 

3°.  Qui  non  fuerint  aut  Religiosi  aut  Nobilitatis,  et  in  hac  ad 
minimum  Provincialis  vel  Equestris  ordinis  praerogativa  insigniti, 
ad  eiusmodi  honorarias  Disputationes  non  admittantur  sub  Em- 
blemate.  4V  Delineatio  non  fiat,  nec  ullus  contractus  cum  pic- 
toribus  aut  incisoribus,  nisi  prius  Professor  circa  Sumptus,  Ideam1 
et  modum  cum  Cancellario  et  Superiore  suo  contulerit. 

15.  Intelligant  Decani,  sic  esse  unicuique  particularem 
rerum  suae  facultatis  curam  deinandatam,  ut  G-eneralem  liabeat 
omnium  Studiorum  Praefectum,  ad  quem  proinde  in  rebus  dubiis, 
ut  omnia  ordinate  fiant,  recurrent.  Nec  potest  Decanus  dispen- 
sare,  ut  Lectiones,  repetitiones,  et  alia  Exercitia  vel  intermittan- 
tur,  vel  immutentur. 

16.  Decanum  convenire  oportet  omnes,  qui  intra  illius  Fa- 
cultatem  aliquam  Lectionem  cupiunt  audire  (nisi  alicubi  mos 
obtinuerit,  ut,  qui  Theologicas  Lectiones  frequentare  cupiunt, 
generalem  Studiorum  Praefectum  accedant);  qui  de  Doctrina, 
Patria,  Parentibus,  Religione  et  moribus  examinatos  probatosque 
Professori  praesentabit,  nec  patietur,  ut  unius  Professoris  Lecti- 
onem  frequentet  qui  aliam  eodem  Anno  ex  Regulis  praescrip- 
tam  audire  renuerit,  nisi  Rector  iudicet  dispensandum. 

17.  Notabit  Decanus  diligenter  nomina  illorum,  quos  in 
suam  Facultatem  receperit;    adiiciet  etiam  Patriam,  et,   si  quem 

foi.  s.a.gradum  accepissent,  id  specialiter  annotabit,  ut,  |  si  eos  rursum 
ab  Academia  discedere  contigerit,  accepti  alibi  gradus  Testi- 
monium  iisdem  vel  restitui,  vel  illius  mentio  ei,  quod  de  novo 
authentice  datur,  inscribi  possit,  ne  contingat,  aliquos  aut  debitis 
Testimoniis  destitui  prorsus,  aut  graduum  nullibi  acceptorum2 
per  fraudem  extorquere. 

18.  Monebit  etiam  Decanus  huiusmodi  Neo-Discipulos  ad- 
venieutes  aliunde,  ut,  si  frui  cupiant  concessis  pro  Studiosis  Uni- 
versitatum  privilegiis,  se  debito  tempore  Secretario  vel  ei,  cui 
oportet,  sistant,  qui  Sponsionem  Debitae  subiectionis  et  obser- 
vantiae  ab  iis  in  nomine  Rectoris  exiget  et,  si  qualificatos  reper- 
erit,  in  matriculam  Universitatis  referet. 

ly.  Inter  Officii  sui  instrumenta  habebit  Decanus  Sceptrum 
facultatis  loco  securo  custoditum,  Epomidem,  Sigillum  et  Clavem 
ad  Cassam  Facultatis;    tum  Regulas  sui  ofncii,    rationem  Studi- 


1  Cod.  n.  „Idaeam." 

2  sc.  testimonium. 


Ordnung  einer  sell.ntiin.l.  Univ.  iler  «en.  .1.    |A5d. 


orum,  et  ritum  Iudiciarium  Universitati  proprium;  tres  insuper 
LibroH,  e  quibus  primus  complectatur  acta  facnltatis,  nimirnm 
officiorum  mutationes,  ordinationes  Superiomm,  Conventns  a   fa- 

cultate  celebratos,  et  quae  in  iis  acta  et  decreta  sunt ;  Prniii<,i  iones 
publicas,  Solemnitates  propriorum  Festorum,  dispensationes  fac- 
tas,  disputationes  solemniores,  apparatus  singulares,  el  si  qnae 
alia  sunt,  quornm  memoriam  expedit  apnd  posteros  »xtare.  S»-- 
cundus  nomina  Professorum  et  Studiosoram  continebit,  in  quo 
etiam  specialiter  notabuntur  ii,  qui  Testimonia  gradnnm  alibi 
receptorum  attulerunt.  In  tertio  demum  scribentur  Orationes, 
Problemata  et  alia,  quae  in  promotionibus  aut  aliis  Actibns  Pu- 
blicis  sunt  usitata,  insertis  ibidem  nominibus  eorum.  qui  intra 
Facultatem  ad  Gradus  promoventur.  quae  omnia  correcte  et  per- 
spicue  scripta,  et  secundum  ordinem  tempcrum  et  Rectorum  <\\- 
gesta,  Decanus,  cum  officio  defungetur.  simul  cum  reli(|uis  officii 
sui  instrumentis  successori  vel  praefecto  studiorum,  ubi  Dpcani.- 
is  praeest,  consignabit. 

Cap.   VIII. 
D  e  Fa  cultatibus. 

1.  Facultates  cogendi  ius  est  penes  Decanos.  qui  iisdem  etiam 
praesmit,  tum  proponendo  Doctoribus,  quae  occurrunt,  tum  eorum 
sufFragia  colligendo  cum  praerogativis  suis,  si  contingat  esse 
paria. 

2.  Potissima  autem  cura  facultatum  esse  debet  circa  Aca- 
demicos  gradus,  ut  legitimo  et  debito  ordine  conferantur. 

3.  Spectat  igitur  ad  facultates  diiudicare  de  habilitate  eorum,foi.8.b. 
qui  gradum    in   sua  facultate  petunt :    in  quem    flnem  petitio   et 
generalis  quaedam  quoad  requisita  exploratio  praecedet,  et  coram 
tota  facultate  praemitti  debet,    ut  qui  Gradum  petunt  approbari 

et  in  pleno  facultatis  concessu  possint  candidati  renunciari. 

4.  Facultati  incumbit  pro  quacunque  promotione  determinare 
tempus  et  apparatum  decernere  modo  praecedenti  capite  dicto: 
quantum  a  quovis  graduando  pro  communibus  in  promotionibus 
expensis  pendendum  sit,  praeter  iura  stabilia  ipsius  FacultatK 
quae  Decanus  ante  examen  exigat  oportet. 

5.  Quos  et  quot  ad  universam  Philosophiam  defendendam 
ex  iis,  qui  iam  examinati  et  approbati  sunt,  pro  ]\[agisterii  gradu 
iudicaverit  facultas,  referet  per  decanum  ad  Superiores:  hae  tanieu 
lege,   ne  unquam,   licet  sit  multitudo  promovendorum,  excedatur 

22* 


340      Ratio  studiorum  et,  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

duodenarius  numerus,  in  quo  censendi  sunt  etiam  qui  sub  Em_ 
blemate  defendent.  Ad  eas  autem  disputationes,  in  quibus  una 
tantum  pars  philosophiae  aut  Theologiae  defenditur,  non  admit- 
tentur  plures  quam  duo  pro  quovis  anno  ex  singulis  scholis,  qui 
suas  Theses  in  scholastico  aliquo  auditorio  defendent  diebus  festi- 
vis,  finitis  in  Templo  vesperis,  ita  tamen,  ut  sesquihoram  non 
excedant. 

6.  In  Theologia,  ubi  Baccalaureos  singulos  defendere  re- 
ceptum  est,  servetur  consuetudo,  ita  tamen,  ut,  quantum  fieri 
potest,  suaviter  per  annum  distribuantur,  nec  facile  ad  Canicu- 
lares  r  iiciantur.  Illi  porro,  qui  seu  pro  Baccalaureatu,  seu  pro 
Doctoratu  Theologico,  aliquem  e  Doctoribus  de  Facultate  prae- 
sidem  sibi  disputationis  elegerunt,  proponent  facultati  confir- 
mandum,  quae  ad  hoc  munus  non  admittit  nisi  eos  doctores,  qui 
actu  obtinent  Sessionem  et  Ius  suffragii  in  facultate. 

7.  Singulae  facultates  tenentur  in  Solemnitatibus,  tum  pa- 
tronorum  tum  actuum,  sive  toti  Communitati  communes  sint, 
sive  proprii  singulari  alicui  facultati,  magna  frequentia  et  multi- 
tudine  ac  promptitudine  comparere,  ut  sic  mutua1  vicissim  benevo- 
lentia  atque  humanitas  confirmetur,  ipsique  Universitati  maior 
dignitas  et  auctoritas   accedat. 

8.  Quoties  Facultates  coactae  fuerint,  initio  statim  acta 
praecedentis  Congregationis  relegentur:    sub  finem    autem  cuius- 

foi.9.a.  libet  anni  |  eadem  acta  omnia  in  debitam  formam  et  ordinem 
redacta  coram  Doctoribus,  si  placuerit,  denuo  repetentur  et  ser- 
vabuntur,  prout  in  officio  Decanorum  sunt  explicata. 

9.  Id  etiam  ad  se  spectare  intelligant  facultates :  ut  requisiti, 
praesertim  in  rebus  maioris  momenti,  per  decretum  aliquod  ex- 
pressum  ab  ipso  Magnifo  Rectore,  dent  iudicium  circa  sententias 
et  materias  facultati  proprias,  quas  subinde  inter  externos  vel 
etiam  nostros  in  dubium  et  controversiam  vocari  contingit,  hoc 
ordine  fere  servato:  1<>  convocatis  de  facultate  Doctoribus  De- 
canus  proponit  quaestionem,  qui  vel  statim  sententiam  proferunt, 
vel  in  gravioribus  petunt  tempus  rem  accuratius  cousiderandi. 
vel  duos  pluresve  Doctores  deputant,  qui  materiae  studeant  et 
deinde  in  Congregatione  doctrinam  referant,  ut,  illa  audita,  fieri 
possit  pluralitate  suffragiorum  responsum.  Quod  2°  bene  et  rite 
formatum  dabitur  iis,  qui  Controversiam  proposuerunt,  aut,  si  a 

1  Cod.  n.  „muta." 


Onlirang  einer  aelbstanrl.  Univ.  der  Ges.  J.  16f>8.  841 


Magnif;  fuit  quaestio  aut  res  ad  facultatem  transmisna,  ad  eandem 
remittetur,  ac  denique  ab  hoc  lectum  vel  etiam,  si  res  exigai  • 
prius  in  Consistorio  approbatum,  ad  illum,  a  quo  prina  venii . 

10.  Facultas  circa  Leges,  Statuta  ac  receptas  Consnetndn 
Universitatis  non  dispensabit  cum  suis,  nisi  conscio  et  consenti- 
ente  Rectore,  nec  nova  Statuta  condet,  aut  Consnetudinea  inducet 
ullo  in  genere,  praesertim  in  iis,  quae  publice  exerceri  debeni . 
nisi  forte  unanimis  doctorum  consensus  concurrat;  quae  tamen 
actu  in  Universitatibus  pleno  iure  nobis  subiectis  nulla  ratione 
obligabunt,  nisi  fuerint  a  Consistorio  et  Rectore  Magif?  approbataj 
et  confirmata  a  Provinciali. 

11.  Ad  Facultates  denique  pertinet  deliberare  subinde  de 
literis  et  pietate  inter  suos  premovenda,  de  tollendis  abusibus,  si 
qui  irreperent,  circa  Exercitia  Scholastica,  ritus  praescriptos.  Leges 
et  Consuetudines  ac  his  similia,  de  quibus  postmodum,  si  qnid 
remedii  adhibendum  videatur,  cum  Generali  Studiorum  Praefecto 
agetur,  ut  ex  Rectoris  Directione  in  Executionem  deducatur. 
Hae  autem  consultationes  minimum  bis  in  Anno  fient  circa  initium 
Studiorum   et  post  Pascha. 

Cap.  IX. 

De  Decano  Linguarum,  seu  inferiorum 

Studiorum  Praefecto. 

1.  Decani  Linguarum  officium  et  Pracfecti  inferiorum 
studiorum  idem  in  plerisque  est:  ex  huius  proinde  regulis  ille 
se  diriget,  et  in  eam  praecipue  curam  incumbet,  ut  humaniovum 
literarum  studium  maxime  vigeat,  earumque  Praeceptores  regnlas 
in  ratione  studiorum  sibi  praescriptas  et  singuli  habeant,  et  stu- 
diose  observent.1 

2.  Attendet,  ne  illi  praescriptas  in  Catalogo  Lectiones  vel 
praetermittant  vel  commutent  vel  in  diversas  horas  transferant, 
vel  ne  denique  tempus  quasque  aggrediendi  lectiones  antevertant. 

3.  Modum,    quem  praeceptores   in   docendo   servent,    obser- foi.  9.  b. 
vabit,  nec  in  docendo  solum,  verum  etiam  in  exercendis  discipulis 
excitandisque,   in  corrigendo  stylo,   in  disputando,  aliisque  exer- 
citationibus  literariis. 

4.  Graecae   linguae   studium   excogitatis    ad   id  opportunis 


1  Die  „Ac.  Gr."  hat  die  Bestinnuimg :  «Hebraicae  [Iinguae]   ProfeBi 

Theologicae  Facnltatis  Pecano  dirigetur". 


342      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


rationibus  omni  conatu  promovebit,  neque  sine  expressa  voluntate 
Superiorum  ullum  eximet. 

5.  Receptam  Consuetudinem  observabit.  ut  octavo  quoque 
die  aliunde  non  impedito,  ultima  media  hora  matutina.  Rhetores1 
et  Poetae  convenientes,  alternatim  unus  aut  alter  illorum,  ex 
suggestu  declamationem  habeant  vel  praelectionem  vel  carmen 
vel  graecam  orationem  vel  carmen  simul  et  orationem.  Item 
Mensibus  fere  singulis  publice  in  aula  festo  aliquo,  non  Dominico 
die  Rhetores  graviorem  orationem  et  carmen  Latine  et  graece 
vel  declamationem  vel  actionem2,  expositis  utrimque  rationibus 
lataque  sententia,  habeant,  quae  horam  non  excedat,  et  nullo 
prorsus  adhibito  scenico  apparatu.  Conceditur  nihilominus  Rhetori 
bis  in  anno  summum  sesquihoram  solemniorem  aliquam  loco  de- 
clamationis  Actionem  coram  Rectore  et  Consultoribus  prius  pro- 
bandam  producere,  e  quibus  prima  sit  initio  studiorum  pro  prae- 
miorum  distributione.  Poeta  pari  cum  cautela  etiam  semel  in 
anno  publice  prodire  potest,  ita  tamen,  ut  ne  horae  spatium  ex- 
cedat;  quodsi  in  his  sumtus  aliqui  sint  adhibendi,  eos  valde 
moderatos  esse  opportet3,  neque  nisi  de  expressa  Rectoris  Licentia 
fiant,  exhibitis  eidem  postea  rationibus.  Reliqui  inferiorum  Clas- 
sium  magistri  nulla  ratione  permittantur  scenicas  actiones  sub 
quocunque  praetextu,  etiam  festi  Patroni  Tutelaris,  producere ; 
potest  tamen  in  his  classibus  semel  in  Anno  Drama  aliquod  ad 
instar  Progymnasmatum  Pontani  solata  oratione  et  interpositis 
pauculis  versibus  exhiberi:  imo  et  singulis  Mensibus  haberi  prae- 
lectio,  aut  potius  audita  repeti  ex  Cathedra,  et  simul  diligentibus 
praemia  distribui. 

6.  Praeceptoribus  attendet,  ut  singuli  ad  Societatis  reli- 
giosamque  nostram  rationem  munus  suum  in  Scholis  praestent, 
et  cum  discipulis  agant,  nec  indulgentia,  nec  severitate  excedant, 
aut  plus  aequo  iis  familiares  sint  tempusque  terant. 

7.  Studebit  etiam,  ut  praeceptorum  authoritatem  egregie 
tueatur,  et  illorum  facta  dictaque  apud  Discipulos.  quacunque 
ratione  poterit,  excusabit. 

8.  Videat,  ut  Praeceptores  auditoribus  suis  cum  literis  etiam 


1  Cod.  n.  „Rethores". 

*  Fingierte  Geiichtsveihandlung  uher  eine  wis6euschaftliche  Frage. 

*  Diese  Sohreibuiig  friiher  haufig. 


Ordnatlg  einer  Beltatttnd.   Hniv.  der  Oes.  J.   1858.  343 


pietatem  instillent,  et  urgeant1  eos  ad  Saoramenta  ex   A.cademi 

Legibus  obeunda,  Sacrum  Missao  nliaque  divina  rrequentanda  at 
rationom  oranrli  Deum  pra(;diot>M{ue  omnia  eum  Eructn  peragendi 
eos  dooeant,  cum  alias  per  occasionem,  tum  imprimis  inter  mx- 
plicandum,  a  quo  qui  absunt  non  impune  relinqnendi.  | 

9.  Ut  autem  pietatom  sua  praesentia  magis  promovere  possit, 
saepius  templum  obibit,  maxime  tempore  Vesperarnm;  et  si  quoa 
garrire,  in  Confessionalibus  se  recondere,  etiam  exigUH  modestia 
divinis  interesse  doprehenderit,  illos  corriget;  et  si  Philosophos, 
aut  altiorum  Scholarum  Auditores  esse  eontingeret,  prudenter 
monebit,   aut  etiam  reprehondet. 

10.  Ad  Academiam  adventantos  ipse  excipiet  et  examinabit; 
quodsi  ad  suporioros  facultatos  aspirarent,  iisdemqne  viderentnr 
idonei,  ad  Decanos  talium  Facultatnm  aut  etiam,  si  ita  fernt 
Consuetudo,  ad  Generalem  Studiorum  Praefectum  remittot. 

11.  Examen  pro  Discipulorum  ad  altiores  classes  promotionp 
peragi  curabit,  prout  in  ratione  Studiorum  praescriptum  ost. 

12.  Quae  a  nostris  et  aliis  imprimenda  sunt  carmina  p< 
orationes,  cum  Rhetore  et  Poeta  revidebit,  uti  et  illa,  quae  pu- 
blice  declamantur,  prior  ipse  studiose  leget  et  emondabit.  tum  ad 
Studiorum  Praefectum  omnia  deferet  recognosconda. 

13.  De  Cathalogo  [sic]  librorum,  qui  eo  Anno  explicandi 
sunt  in  nostris  Scholis,  in  tempore  conficiendo  statim  post  Pascha 
referat  ad  Generalem  Studiorum  Praefectum  et,  eo  rite  perfeclo, 
ad  initium  saltem  Octobris  illum  imprimi  faciat.  atque  indicem 
praelegendorum  Librorum  Bibliopolis  quam  primum  exhibeat 
nioneatque,  ut  tempestive  libris  praescriptis  sint  instructi. 

14.  Dialogis  Comoediisque  parandis  ipsius  quidem  orit  ox 
offioio  praeesse.  Ut  autem  omnibus  inconvenientibus  tempestive 
occurri  possit,  attendet,  ut  eiusmodi  actiones  debito  cempore  co- 
ram  Eectore  et  eius  Consultoribus  in  vestibus,  cum  intermediis 
et  omni  reliquo  apparatu,  probentur.  Quodsi  vero  contingeretj 
huiusmodi  actionem  publice  exhibendam  demandatam  fuisse  viro 
maioris  iam  authoritatis2,  nihilominus  debito  modo,  et  charitate 
praesertim  ea  qua  oportet,  quid  et  in  quo  et  quantum  sibi  tnnc 
agendum  sit,  ex  Rectore  intelliget. 

15.  Porro  in  singulis  annis  vel  soluin  (^uovis  Triennio  erit 


1  Codex  liabet  „urgent".  lapsuui  calami. 
7  Cod.  n.  lnc  interjicit  „ut". 


344       Katio  studiornm  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


aliqua  Actio  solemnis,  ad  quam  ipse  Rector,  si  alius  Patronus 
non  inveniretur,  sumptus  competentes  ministrabit ;  quam  Actionem 
vel  ipse  Decanus1  componet  vel  tempestive  Rectorem  monebit, 
ut  ab  alio  componatur,  selecto  aliquo  argumento  sacro  ac  pio, 
quod  cum  dignitate  et  Fniversitatis  commendatione  theatrum 
occupare  possit. 

16.  Supremam  inspectionem  vestiarii  et  rerum  Comicarum, 
item  auditorii  et  speciatim  theatri  atque  academici  aedificii  habe- 
bit :  idem  Scholarum  atque  simul  Atrii  praefectus  est.  Circa  aedi- 
ficium  speciatim  invigilabit,  ne,  si  quae  praetiosae  sint  picturae. 
aliquid  patiantur.  Si  quid  emendandum  esset,  mature  Rectorem 
monebit,    ut   hic  providere   possit:    circa  supellectilem  Comicam 

foi.io.b.  eriget  inventarium,  in  quo  accurate  notentur  omnia,  quae  |  ali- 
cuius  sunt  momenti,  quod  deinde  cum  Clavibus,  si  officio  defun- 
gitur,  Generali  Studiorum  Praefecto  tradet.  Nihil  patietur  ex- 
cipi  sine  Rectoris  licentia.  Duplici  scheda  rerum  datarum  confecta, 
utraque  subscripta  tum  a  Decano  tum  ab  eo,  cui  dantur,  quarum 
una  deinde  a  Decano  servabitur,  altera  tradetur  illi,  qui  res 
Comicas  aceipit,  ut  acceptorum  habeat  memoriam  et  norit,  quid 
a  se  acceptum,  et  quid  sibi  incumbat  restituendum.  Quodsi  de- 
nique  in  restitutione  aliquid  deesse  animadverterit,  defectum 
Rectori  indicabit.  Atque  hoc  observabitur,  seu  res  concedantur 
externis,  seu  pro  nostris  Actionibus.  Caeterum  in  nostris  ac- 
tionibus  et  declamationibus  Scholasticis  particularium  Scholarum 
nullo  modo  debent  esse  usui  res  Comicae,  maxime  vestes  sericae 
et  alia,  quae  alicujus  praetii  sunt. 

17.  Aderit  depositionibus  cum  Philosophiae  Decano  modo 
supra  dicto  curabitque,  ut  omnibus  qui  Rhetoricae  et  humanitati 
student,  deponantur  et  in  Matriculam  inferantur:  ex  aliis  vero 
Grammaticae  Classibus  non  sine  delectu  quosvis  admittet.  Pro- 
videbit  autem,  ne  in  depositione  paulatim  abusus  irrepant,  et  ne 
periculose  [candidati]  vexentur. 

18.  In  promotionibus  et  aliis  solemnitatibus  et  actibus  Aca- 
demicis  nostrarum  TJniversitatum  comparebit  etiam  Decanus  lin- 
guarum,  et  cum  professoribus  suae  facultatis,  hebraeo,2  Rhetore 
et  Poeta,  debitum  eidem  facultati  locum  occupabit. 


1  I.  e.  faeultatis  linguarum. 

7  I.  e.  pvofeesore  linguae  hcbraicae. 


onlnuiitf  ciner  selbetftnd.  I'niv.  ilcr  Gee.   I.    IHoh.  345 


Cap.  X. 
De  Secretario. 

1.  Secretarii  munus,  ne  absque  necessitate  augeatnr  nu- 
merus  officialium,    Decanus  Longuarum  in  Universitatibus,    quae 

pleno  Iure  sunt  Societatis  nostrae,  obibit. 

2.  Matriculam  Universitatis  apud  se  habebit,  in  quam  omnes 
omninO  facultatis  cujuscunque  Studiosos  rite  creatos  et  Scholas 
frequentantes  inscribet.  Quare  ad  ipsum  demitti  debent  a  De- 
canis  quicunque  tum  Supcrioribus1,  SS.  Theologiae  aut  Philoso- 
phiae,  operam  dare,  tum  etiam  Rhetoricao  aut  Poesi  studere  vo- 
lent,  nec  ante  id  tempus  fuerint  in  album  universitatis  tran- 
scripti. 

3.  Neminem  inscribet,  nisi  depositus  fuerit  rite  (exceptis 
Clericis  et  Religiosis,  quos  Consuetudo  et  dignitas  Clericalis  ex- 
imit)  in  ea  vel  alia  Catholica  Universitate ;  et  nisi  (si  alio- de- 
veniat,  ubi  depositio  non  usurpatur)  rite  faetus  Studiosus  et 
Academiae  Jure  donatus  fiierit,  cujus  rei  testimonium  sufficiens 
aut  scripto  aut  alia  ratione  exhibere  oportebit. 

4.  Statuta    legesque    Studiosorum     inscribendis     ostendet, 
atque  earum  servandarum  et  obedientiae    Rectori   aliisque  l\ragi- 
stratibus  et  suis  praeceptoribus  |  pro  cuiusque  gradu  praestandae  r0 
promissionem  accipiet. 

5.  Habebit  certas  formulas  a  Decanis  et  Praefecto  Studi- 
orum  apjirobatas,  iuxta  quas  Testimonia  dabuntur  iuxta  cuius- 
que  merita  ac  virtutem,  dum  ab  Universitate  volent  rece<lere. 
Porro  qui  Testimonium  petit,  prius  se  praesentabit  Decano  suae 
Facultatis,  qui  Secretario,  accepta  sufficiente  informatione,  de- 
terminabit  tenorem  Testimonii.  Quod  ubi  descriptum  fuerit, 
denuo  Secretario  assignabitur,  ut,  an  sit  legitimum,  dispiciat  et 
provideat,  ut  sigillo  firmetur  atque  a  proprio  Decano  subscribatur. 

Cap.  XI. 

De  Notario. 

1.  Notarii  est  publicam  fidem  facere  publicis  instrumentisi 

quae  vel  sub  nomine    vel   sub  Sigillo  Universitatis  expediuntur: 

sive  deinrle  sint  de  acceptis  gradibus,  sive  de  aliis,  quae  possunt 


1  8c.  facultatibus. 

2  Eectius:  aliuntle,  ut  est  in  „Ac.  Gr." 


346     Eatio  studiorum  et  institutiones  scholasticae   Societatis  Jesu  III 


occurrere.  Proinde  convenit  esse  virum  honoratum,  ac  etiam  in 
publico  aliquo  officio  censtitntnm,  ut  authoritas  personae  pondus 
debitum  huiusmodi  instrumentis  adferat. 

2.  Notarius  vel  Vieenotarius  in  Universitatibus  nobis  pleno 
lure  subjeetis  in  gradibus  Doctoratus  ea  publice  proponit,  quae 
se  servaturos  spondere  debent  qui  promoveri  debent  et  volunt, 
contactu  Sceptri  Rectoris  Magnif  i,  quod  a  Bidello  porrigi  con- 
suevit. 

3.  Iudiciis  publicis,  quae  a  Iudicio  Academico  fiunt,  adesse 
debebit,  ut  acta  in  Librum  ad  hoc  deputatum  excipiat  et  pro 
eorum  exigentia  expediat;  in  quibus  etiam  tanquam  Simul-As- 
sessor  cum  ceteris  Assessoribus  ius  suffragii  habebit.  Quodsi 
quandoque  Academicus  Magistratus  in  aliis  quoque  actibus  aut 
firmandis  decretis  eius  opera  indigeret,  subscriptione  nominis  sui 
adferet  firmamentum. 

4.  Taxa  Academica  pro  Notario  haec  est  constituta  in  no- 
stris  Universitatibus : 

Pro  Testimonio  Baccalaur1'*    Phaf 

Pro  Testim.  Magisterii  in  Phia. 

Pro  Testim.  Baccal.  Theologici 

Pro  Testim.  Licentiatus  in  Theol. 

Pro  Testim.  Doctoratus  Theola.e 

Pro  Testim.  Nobilis  cum  filo  serico 

Pro  Testim.  Canonici  de  sua  residentia  in  Charta 

Cap.  XII. 
De    Bedello. 

1.  Bedellus  Universitatis  iuratus  Minister  est,  ideoque 
obligatur  ad  praestandam  obedientiam,  inprimis  ipsi  Rectori 
Universitatis,  tum  aliis  etiam  primariis  officiliabus,  ut  Cancella- 
rio,  Decanis  ac  etiam  Iudici  Academico  in  iis  rebus,  quae  iuxta 
cuiusvis  munus  Academicum  concernunt. 

2.  Ad  Bedellum  pertinet  pro  Academicis  actibus  Academi- 
foi.n.b.cam  aulam  aut  templum,    uti   ei    fuerit  demandatum,   exornare, 

ac  etiam  sceptrum  academicum,  cum  ad  huiusmodi  usus  proce- 
ditur,  aut  alias  usus  exigit,  praeferre ;  quodsi  plura  sint  prae- 
ferenda,  eius  erit  providere  de  iis,  qui  cum  dignitate  possint  id 
munus  obire. 

1  Die  „Ac.  Gr".  hat  als  Jetate  Rnbrik:  „Pro  Promotione  Doctoris  Theo- 
logiae  4  li." 


penduntur 

Kr. 

30. 

r> 

48. 

flor.  1. 

)7 

n      1- 

» 

8. 

„       1. 

n 

50. 

3 

ii 

48. 

a  in  Charta 

ii 

16. l 

Ordnnng  einer  selbstawl.  Univ.  <\ar  Gee.  .T.   165S.  347 


3.  Eos,  qui  ex  mandato  Magnif!  aut  aliorum  officialitmi 
custodiae    vel    carceri   mancipantur,    ita    tractabit,    ut   ei    ftieril 

commissura,  nihil  addendo  vel  minuendo,  neo,  ut  ab  aliis  fiat, 
permittendo.  Ad  ipsum  quoque  spectat  hujusmodi  detentos  ad 
Templum  aut  Aulam  Academicam  aut  Collegium  deducere  ac 
reducere,  nec  non  diligenter  custodire. 

4.  Bedellus  sine  Superiorum  licenli;i  peregre  non  profici- 
scetur;  profectus  autem  cum  licentia  revertetur  tempore  sibi  prae- 
finito,  idoneum  sibi  dum  abest  substituens. 

5.  Ubi  Iudex  cum  Assessoribus  aut  Consistorium  convene- 
rit,  Bedelli  erit  ad  portam  observare,  quae  Executioni  mandanda 
sunt,  et  considentibus  inservire.  Idem  Bedellus  convocabit,  cum 
necesse  fuerit,  membra  Universitatis  aut  Facultatis,  Iudicem 
item  ac  Assessores,  prout  ei  a  Magnif?  Reetore  aut  aliis  Acade- 
demicis  ofiicialibus  fuerit  demandatum. 

6.  Servabit  Academicam  Aulam  mundam,  maxime  cum  in 
ea  Academici  Actus  aut  iudiciales  celebrantur. 

7.  Principio  seu  in  ipsa  oificii  susceptione  ante  omnia  fa- 
ciet  fidei  professionem,  atque  consuetum  ofiicii  Iuramentum  prae- 
stabit,  excipientc  Magnif ?  Rectore.  Porro  forma  professionis 
fidei  haec  esse  potest: 

8.  Ego  N.  N.  confiteor  et  credo  ex  toto  corde  me<>  omnia 
et  singula,  quae  Sancta  Apostolica  Romana  Ecclesia  oredenda 
proponit,  Romanoque  Pontifici,  B.  Petri  Apostolorum  Principis 
Successori  ac  Jesu  Christi  Vicario,  Verecundiam  obedientiamque 
spondeo  ac  iuro,  simulque  haereses  quascunque  ab  Ecclesia  dam- 
natas,  reiectas  et  anathematizatas,  ego  pariter  reiicio,  damno, 
anathematizo ;  hanc  veram  catholicam  fidem,  extra  quam  nemo 
salvus  esse  potest,  quam  in  praesenti  sponte  profiteor  ac  vera- 
citer  teneo,  eandem  integram  et  inviolatam  usque  ad  extremum 
vitae  spiritum  constantissime  Deo  iuvante  retinebo  et  coniitebor. 
Sic  me  Deus  adiuvet  et  Sancta  eius  Evangelia. 

9.  Iuramentum  Academici  Bedelli  sequenti  forma  sit: 
Ego  N.  N.  spondeo  ac  iuro,  me  magnif?  Diio  Rectori,  aliisque 
huius  inclytae  Universitatis  ofncialibus,  sed  et  Cancellario,  De- 
canis  ac  Iudici  debitam  observantiam  obedientiamque  praestitu- 
rum,  bonum  eorum,  quoad  potero,  promoturum  et  malum  impe- 
diturura  in  rebus  ad  Acaderaiam  pertinentibus. 

10.  Taxa  Academica  pro  Bedello  est  constituta  in  nostris 
Universitatibus  ut  sequitur : 


348     Ratio   studioruui  et  institutioues  scholastieae  Societatis  Jesu  ni 


Pro  depositione  Communis  quilibet  dat        Kr.  12. 
Nobilis  „    30. 

Baro  flor.  1. 

Comes  „      1.     „     30. 

foi.  18.  a.  Pro  promotione  ad  gradus 

Baccalaureus  Ph*?6  „     20. 

Magister  Phiae  „     40. 

Baccal.  Theolae  „      1.     „    30. 

Licentiatus  Tneolr    „      2. 
Doctor  Theola.e  „      4. 

Pro  testimoniis  graduum  et  Studiorum  Bedello  nil  penditur. 

Cap.  XIII. 
De    Iuribus    Facultatum. 

1.  Ut  Academici  Actus  externo  etiam  apparatu  reddantur 
illustriores,  visum  est  more  in  Universitatibus  recepto,  certi  ali- 
quid  statuere,  quod  in  eum  finem  singularum  facultatum  Candi- 
dati,  dum  gradum  aliquem  in  nostris  Universitatibus  expetunt, 
antequam  approbati  renuntientur,  pendere  teneantur. 

2.  Quare  in  Philosa.   singuli    ex  Candidatis  pendent  Kr.  30. 

Quilibet  e  Candidatis  pro  Magisterio  flor.  1. 
Nisi  forte  aliquis  in  particulari,    titulo   paupertatis,   de  consensu 
tamen  ipsius  Facultatis,  eximendus  videretur. 

3.  In  Theologia  singuli  ex  Candidatis 

pro  Baccalaureatu  pendent  flor.  1.  Kr.  30. 

Candidati  pro  Doctoratu  singuli      „      3. 


to1  l2:.a-  Pars  Secimda 

De  Exercitiis  Scliolasticis  Universitatis. 

Cap.  I. 

De  Lectionibus. 

1.  Partitio    Summae    S.  Tliomae   in   Theologia  a  duobus 

Scholasticis  Professoribus   illa   servatur,    quae   in   ratione   Studi- 

orum    praescribitur,    ita   ut  ea,   quae   magis   practica   sunt,    et   a 

Scholasticis  [Prof.J  praetereuntur,    pro  3a   lectione1  deserviant,  in 


1  tiber  die  „tertia  lectio"  s.  uuteu  Cap.  II,  n.  6. 


Ordnnng  einer  lelbst&nd.  Hniv.  der  <><•-    J.  1668  349 


qua  ita  materiae  practioae  percurri  debebnnt,  at  Scholastici  in 
universum  sui  cursus  biennio  sufficientem  casunm  notitiam  ac- 
(piirere  possint. 

2.  Katio  explicandi  D.  Thomae  propriasqne  institnendi  qnae- 
stiones,  nec  non  dictandi  simnl,  et  per  Lntervalla,  qnae  difficiliora 
sunt,  enucleandi,  non  est  arbitraria,  se<l  certa  et  definita,  tnm 
in  liatione  Studiorum,  in  regulis  Professoris  Scholasticae  Theo- 
logiae  et  Catalogo  proxime  annexo  quaestionum  ex  Snmma  D. 
Thom.  desumptarum,  tum  in  ordinatione  pro  Stndiis  Superioribns 
a  P.  N.  Franc.  Piccolominio  ad  Provincias  missa  1651. 

3.  Ex   Sacra  Scriptura  Novum    et    Vetus  Testamentum    al- 
ternis  annis  explicnfur  |  modo  et  ratione  in  Reg.  Professoris  Scrip- 1 
turae  praescriptis. 

4.  Accedunt  his  professoribus  unus  vel  <luo,  qui  casus  con- 
scientiae  profitentnr,  ut  ii,  quibus  Theologiam  Scholasticam  andire 
vel  non  vacat  vel  non  expedit,  habeant  nihilominus  notitiam 
rerum  earum,  quas  animarum  Pastores  scire  oportet;  quae  moralis 
scientiae  Periodus  biennio  absolvitur,  ratioque  in  illa  tradenda 
servabitur,  quae  est  in  ratione  studiorum  praescripta. 

5.  Praeter  Casus  Conscientiae,  qui.  ut  iam  dictum  est,  ab 
uno  vel  binis  Professoribus  traduntur,  explicantur  in  eodem  audi- 
torio  fidei  Controversiae.  His  Professionibus  seu  Lectionibus  ac- 
cedit  Professio  Linguae  hebraicae,  in  qua  Roberti  Bellarmini 
Grammatica  explicatur,  et  Sacrorum  Librorum  aliquis  praesertim 
historicus  et  perspicuus,  ubi  non  tam  in  rebus  et  sententiis  ex- 
pendendis  laborandum  est,  quam  in  vi  et  potestate  verborum, 
et  in  Grammaticae  praeceptis  iuxta  Germanorum  Authorum  usum 
observandis. 

6.  In  Philosophicis  disciplinis  tradendis  tres  Professores 
occupantur,  unus  Logicam,  libros  Physicorum  alter,  tertius  Meta- 
physicam  iuxta  rationem  studiorum  et  ordinationem  supradictam 
profitetur.  His  accedunt  duo  alii,  quorum  unus  quae  ad  Ethi- 
cam,  alter  quae  ad  Mathematicam  spectant  tradit.  Cursus  Phi- 
losa.e  trieimio,  biennio  Theologica  moralis,  Scholastica  quadriennio 
absolvitur. 

Cap.  II. 
De  horis  Lectionum  in  Theologia  et  Philosophia. 

1.  Quoad  horas  Lectionum  Theologicarum  tum  Schola- 
sticarum,  tum  moralium  hic  ordo  servatur.    Horis  antemeridianis 


350        Ratio  studiorum  et,  institntiones  scholasticae  Societatis  Jesn  III 


a  T.  ad  8'."  docetur  Graecii  canonistica  Lectio,  quam  nostri  primi 
et  secuudi  Anni  Theologi  tenentur  audire  loco  tertiae  lectionis. 
Succedit  ab  8a.  a<l  9'."  Lectio  Scliolastica,  quam  sequitur  Scriptu- 
ristica  usque  ad  mediam  10r,  cui  tenentur  interesse  tertii  et 
quarti  Anni  Theologi  et  Casuum  Auditores,  finita  sua  Lectione, 
quae  ab  8".  ad  9'.n  habebatur.  A  medio  decimae  ad  decimam 
omnes  Sacrum  audituri  accedunt  templum.  Viennae  vero  et 
Tyrnaviae  et  Cassoviae1  docebitur  tertia  Lectio,  a  tertio  qua- 
drante  ante  8?  usque  ad  medium  nonae,  cui  pariter  interesse 
debebunt  primi  et  secundi  Anni  Theologi.  Sequitur  per  horam 
Scholastica,  et  Casuum  Lectio,  ac  tum  Scriptura,  cui  iidem  qui 
supra  tenebuntur  adesse.  — 

Horis  vero  pomeridianis  a  medio  2ae  ad  2?  legit  Hebraeus, 
intersunt  Theologi  primi  Anni.  A  secunda  ad  tertiam  legit 
Theologus  Scholasticus,  legit  et  Casuum  Professor.  A  tertia  ad 
quartam  Scholastici  habent  Circulos  et  repetitiones,  aut  Graecii 
disputationem  Parthenicam.2  Casuum  auditoribus  ab  hora  3*  ex- 
i.i3.a.plicantur  per  tres  quadrantes  fidei  Controversiae  (nisi  alicubi 
a  media  2a  ad  2'."  habeantur),  ultimus  quadrans,  qui  ad  4™  su- 
perest,  datur  Circulis,  qui  tamen  omittuntur,  si  media  quarta 
eundum  sit  ad  Miserere   aut  litanias. 

2.  In  Philosophia  horis  matutinis  ab  8a.  ad  9"1  legunt 
Philosophiae  Professores,  sequitur  Graecii  per  mediam  horam  re- 
petitio  coram  Professore,  Viennae  vero  et  Tyrnaviae  et  Cassoviae8 
Circuli;  tum  servato  inter  se  et  Scholarum  ordine  omnes  acce- 
dunt  templum,  ibique  Sacro  decenter  intersunt.  —  Horis  vero 
pomeridianis,  a  medio  2ae  ad  2'." ,  Metaphysici  Ethicam,  Physici 
Mathemticam  excipiunt  lectionem.  Viennae  a  Januario  lectio 
Dialectica  in  Logica;  a2a.  ad  3"'  legunt  ordinarii  Philosae  Profes- 
sores.  Tertia  ad  4"'  sunt  Circuli  et  repetitiones,  aut  Graecii 
Disputationes  Parthenicae. 

3.  Feria  sexta,  quando  est  Cathechismus  [sic]  Academicus, 
aut  ubi  in  Quadragesima  Concio  ferialis,  ad  quam  philosophi  loco 
illius  mittuntur,  in  Philosophia  matutinae  Lectiones  media  hora 
anticipantur.  Professor  Scripturae  non  vacat  Sabbatho.  neque 
propter   devotionem  in    templo   quidquam    de  Exercitiis   in   ulla 


„Et  Cass."  ist  Zusatz  einer  korrigierenden  Hand. 

S.  weiter  nnten  cap.  V. 

Diese  2  Worter  durch  spatere  Korrektur  eingesetzt. 


Ordnnng  einer  selb.Htand.  Univ.  der  (4es.    I.    |65d.  361 


facultate  omittatur.  Quodsi  contingat  ob  receptas  alicubi  devo- 
tiones,  vel  alia  ex  Causa,  aliquam  debere  fieri  tnutationem,  Pro- 
fessor  Scholasticus  integram  horam  obtinel  suae  Lectkmis,  Ldeo- 
que,  si  necesse  sit,  anticipat. 

4.  Triduo  reoollectionis,  quod  Renovationem  Votorum  an- 
tecedit,  nullae  sunt  exercitationes  Scholasticae  domi,  aut  in 
scholis. l  Et  in  Theologia  mane  praescriptus  Lectionum  obser- 
vatur  ordo,  in  Philosophia  vero  media  liora  incipit  Lectio.  A 
meridie  ab  unoquoque  Professorum  ita  inchoantur  Lectiones,  ut 
omnes  simul  finiantur. 

5.  Diebus  illis  lectionum,  quae  post  ferias  autumnales  intra 
primum  continuum  octiduum  habentur,  nullae  sunt  scholastieae 
aut  domesiicae  repetitiones.  Post  natales  ferias.  Paschatis  et 
Pentecostes  unus  solus  dies  vacat,  tam  a  repetitione  domestica, 
quam  Academica  et  circulari. 

6.  Circa  tertiam  moralem,  quae  pro  Scholasticis  instituitur, 
lectionem  observanda:  a.  cum  finis  primarius  huius  lectionis  sit, 
ut  Theologiae  Scholasticae  anditores  non  solum  in  speculativis,  sed 
etiam  in  practicis,  et  ad  conscientiarum  in  Sacro  Tribunali  di- 
rectionem   rite   formentur;    proinde    Professores    hujus    Lectionis 

ex  professo  et  solide,  succincte  tamen,  |  explicabunt  materiasroi.is.b. 
moraies,  quas  Scholastici  Professores  praetermittunt,  vel  non  nisi 
brevissime  attingunt.  b.  Ad  quod  iuvabit  ad  Cathalogum  S. 
Thomae  quaestionum  tractandarum  vel  omittendarum  intrascrip- 
tum  diligenter  advertere,  nec  dmtius,  quam  necesse  1'uerit  aur 
temporis  angustia  permiserit,  nonnullis  materiis  inhaerere,  at- 
que  circa  Scholasticum  apparatum  praecipuas  magisque  notas 
materias  evolvere,  generalia  quaedam  moralium  rerum  principia 
afferre,  eisque  speciales  aliquot  casus  subjicere,  nec  plus  aequo 
vel  rationes  vel  doctorum  authoritates  coacervare.  c.  Audient 
porro  Lectionem  hanc  tantum  Theologiae  Scholasticae  auditores 
primi  et  secundi  anni  biennio.  d.  Eorum  exercitationes  erunt 
subinde  per  annum  loco  ordinariae  Lectionis;  nonnullas  quae- 
stiones  in  Scholis  disputandas  privatim  Sabbatho  proponere  seor- 
sim  poterit,2  sicut  et  Canonista  impressas    conclusiones  festo  ali- 


1  Die  GelUbde-Erneuerung  zweimal  iin  Jahre:  um  Anfaug  Januara  nud 
Ende  Junis.  In  der  3tagigen  Vorbereitung-  dazn  ttelen  nicht  die  Vorlesungen. 
sonderu  uur  die  Exercitia,  wie  z.  B.  Disputatiouen,  aus. 

2  „Profe8sor",  im  Dokuin.  ausgefalleu. 


352      Ratio  studiorum  et  institntiones  scholasticae  Soeietatis  Jesu  III 

quo  die  saltem  bis  in  anno  publice  proferre,  easque  praescripto 
modo  in  6a  Regula  Professoris  casuum  examinare.  Ad  quem 
actum  etiam  reliquae  Facultates  poterunt  invitari  et  moderatus 
aliquis  apparatus  adhiberi.  e.  Quia  vero  Professor  huius  Lectionis 
etiam  Casuum  collationi,  ubi  fieri  poterit,  domi  praeficietur,  ob- 
servabit  diligenter  in  hac  exercitatione,  quae  Regula  7*  8'!  9a  et 
10a  Professoris  casuum  praescribnntur :  adhibebuntur  antem  in 
hac  conferentia  omnes  Auditores  Theologiae  ad  resolvendos  casus 
(iuxta  arbitrium  et  directionem  Praefecti  Casuum),  quibus  iuxta 
citatam  Regulam  8'."  et  9'." ,  qui  designabuntur  ex  Theologis  prae- 
scripto  modo  in  Reg.  6*  ejusdem  Praefecti  casuum,  nonnulla 
breviter  opponent,  quae  tandem  a  Praefecto  huius  conferentiae 
ultimo  erunt  resolvenda  et  approbanda.  /'.  Titulus,  quo  impo- 
sterum  Professor  tertiae  Lectionis  in  Academicis  et  aliis  disputa- 
tionibus  compellandus  erit,  sit  ut  sequitur:  E,.  P.  N.  N.  sacros. 
Theolae  (aufc  Phi]osae )  Doctor  et  tertiae  Lectionis  Auditorum 
Scholasticae  in  moralibus  Professor  ordinarius. 

Appendix  ad  Cap.  II. 

Quaestiones  ex  Summa  S.  Thomae  a  Professore 

tertiae   Lectionis    non    tractandae,    nisi    cum   Schola- 

sticis  Professorib  us   ei  conventum  fuerit. 

Vorbemerkung.  Da  manche  Materien  teils  der  spekulativen,  teils  der 
praktischen  Theologie  zugesclirieben  werden  koiuien.  also  die  Gefahr  einer 
zeitranhenden  Doppelbehandlung  durch  die  Profcssoren  vorliegt,  so  setzt  das 
uacbfolgende  Verzeichnis,  das  an  die  Summa  des  h.  Thomas  sich  auschliefst, 
jene  Einzelfragen  fest,  deren  Behandlung  dem  Moralprofessor  nur  dann  zustaud, 
wann  er  sich  mit  den  Lehrern  der  speknlativen  Theologie  vorher  vereinbart 
hatte.  —  Da  die  niimliche  Schwierigkeit  sich  nocb  im  Aug.  1883  an  eiuer 
hoheren  Anstalt  erhob,  so  hat  der  folgende  Katalog  aktuelle  Bedeutung. 

Ex  1.  ITr  De  fine  hominis;  Beatitudine;  voluntario  et  in- 
voluntario;  Circumstantiis ;  voluntate;  motivo  voluntatis;  frui- 
tione;  intentione;  electione;  consilio;  consensu;  usu;  actibus  im- 
toi.H.a.peratis;  bonitate  et  malitia  actuum ;  passionibus;  |  habitibus:  vir- 
tutibus;  donis;  fructibus;  peccatis  et  vitiis.  Horum  destructione, 
comparatione,  subjecto,  Causis,  Peccato  originali,  effectibus  pec- 
cati,  quantum  ad  maculam  animae  et  ad  reatum  poenae.  De 
peccato  veniali.  —  De  gratia  quantum  ad  ejus  necessitatem,  essen- 
tiam,  divisionem,  causam,  etfectus,  qui  sunt  justificatio  et  meritum. 

Ex  2.  IIao  De  fidei  objecto,  actu  interiori  et  exteriori,  ha- 
bitu,   subjecto  remoto   et  proximo,    causa  etc.     De  speciebus   in- 


Ordnnng  eineir  selbstiind.  Univ.  iler  Gea.  J,  1658.  363 


fidelitatis;  de  spe  qiiantum  ad  ipsam  spem  et  ejns  actnm;  de 
charitate   Dei,   de   ejus   objeoto,   subjecto,    intentione,    angmentn 

2C.  De  Jure  ejusque  divisione,  justitia  in  comrauni  ei  particnlari, 
oommutativa,  distributiva,  legali,  aetu  justitiae.  Dominio.  qnibns 
et  in  quae  competat;  de  modis  illud  acquirendi.  usnfructn,  usu 
ic.  Quid  sit  injuria,  et  an  aliquis  possit  pati  mjuriam  volens. 
De  restitutione,  Oontractibus  in  communi  et  Testamentis  in  par- 
ticulari. 

Ex  III*  Parte.  De  incarnatione  et  Ohristo  benedicto:  de 
Sacramentis  incommuni;  de  Sacramento  Eucharistiae;  de  Virtute 
et  Sacramento  Poenitentiae;  de  indulgentiis  et  suffragiis  mor- 
tuorum.  — 

Tractari  possunt  in  tertia  Lectione  sequentes  materiae,  iii- 
bus,  attentis  titulis  Juris,  Canonista  se  accommodare  conabimr: 
primo  anno  ex  prima  Secundae  de  Legibus;  ex  2.  II*.*  reli- 
qua  de  vitiis  oppositis  fidei,  de  vitiis  oppositis  spei,  de  praeceptis 
spei;  quae  sint  ex  charitate  diligenda,  et  de  ordine  «liligendorum; 
de  effectibus  charitatis,  i.  e.  beneficentia,  Eleemosyna,  correctione 
fracterna;  de  vitiis  oppositis  charitati,  videl,  odio,  acedia,  invi- 
dia,  discordia,  contentione,  schismate,  bello.  rixa,  seditione,  Scan- 
dalo ;  de  praeceptis  charitatis.  De  vitiis  oppositis  prudentiae;  de 
vitiis  oppositis  Justitiae:  h.  e.  de  personarum  acceptione,  homi- 
cidio,  mutilatione,  verberatione,  incarceratione  ic. 

Wir  brechen  hier  das  Verzeiclmis  der  zu  behandelnden  Materien  al); 
das  augefiigte  genuyft  zum  Beweise,  wie  detailliert  die  Vorsclirilten  fiir  die 
Hochlehrer,  wie  die  einzige  Kiicksicht  der  Nutzeu  der  Schiiler,  nicht  die  Lieb- 
habereien  des  Lehrers  waren. 

Cap.  III. 
De  Disputationibus  Menstruis  et  Hebdomadalibus. 

1.  Exercitationes  communes,  tam  nostris  quam  Externis  Aoa-foi.is 
demicis,  aliae  sunt  hebdomadariae,  aliae  Menstruae.  Hebdo- 
madariae  habentur  singulis  diebus  Sabbathinis  non  impeditis 
(impedimenta  sequenti  capite  tanguntur  et  in  ratione  studiorum) 
a  meridie,  sumendo  initium  a  media  2*  usque  ad  finem  Scholarum : 
poterunt  tum  Professores,  si  volunt,  primam  mediam  horain  or- 
dinariae  lectioni  impendere.  Menstruae  autem  disputationes, 
quae  majori  apparatu  fiunt,  et  per  integrum  diem  extrahuntur. 
singulis  mensibus  a  quavis  Facultate  fieri  debent;  ut  autem  maior 
ex  his  utilitas  percipiatur,  servanda  sunt  accurate  quae  in  libro 
de  rat.  stud.  praescribuntur. 

MonumentH  Gevmauiae  Paedagogica  IX  -'«' 


H54       Ratio  studiorum  et  iustituliones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


2.  Tn  Menstruis  disputationibus  Theologicis  bini  semper  sunt 
defendentes.  Ille,  qui  matutini  Professoris  materiam  tuetur,  pri- 
mas  [horas]  ante  meridiem  obtinet,  cedit  autem  a  meridie  alteri, 
qui  pomeridiani  Professoris  Conclusiones  sustinet.  Bini  sunt  etiam 
oppugnantes  ante,  et  bini  post  prandium,  singuli  singulos  binis 
argumentis  oppugnant,  et  commendatur  singulariter,  ut,  quantum 
fieri  potest,  utrumque  Argumentum  disputando  promoveatur. 
Hae  disputationes  in  Theologia  mane  duabus,  a  meridie  totidem 
horis  perdurant.  Ad  quas,  quantum  fleri  potest,  adhibeantur 
tertii  vel  etiam  quarti  anni  Theologi,  nostris  subinde  intermixtis. 

3.  Philosophicae  disputationes,  quae  singulis  Mensibus  pa- 
riter  institui  debent,  tres  habent  defendentes  et  totidem  oppu- 
gnantes,  si  excipias  primam,  cui  Logicus  non  interest,  unde  ista 

roi.  i5b.  non  excedit  spatium  duarum  |  horarum  mane,  sicut  nec  a  meridie; 
alioquin  duas  horas  cum  dimidia  tenent  hae  disputationes,  quando 
singuli  Professores  cum  suis  prodeunt;  Metaphysicis  thesibus  sem- 
per  inseritur  Ethica,  a  meridie  oppugnanda.  Ceterum  quia  men- 
struae  Philosophorum  cum  Theologicis  concurrere  non  debent,  ideo 
opus  est  Professores  utriusque  facultatis  cum  Studiorum  Generali 
Praefecto  quolibet  mense  tempestive  de  oportuna  [sic]  disputationis 
die  convenire. 

4.  Disputationes  menstruae  ita  iuxta  regulas  ordinentur,  ut 
minimum  5  vel  6  decursu  anni  habeantur;  Sabbathinae  quavis  heb- 
domada,  in  quam  aut  non  duplex  Vacatio,  aut  duo  festi  dies, 
aut  cum  festo  die  una  hebdomadaria  vacatio  incidat,  aut  publica 
vel  menstrua  disputatio  habeantur;  nec  omittant  nisi  magna  ex 
causa,  quam  audito  Scholarum  Praefecto  Eector  probaverit. 
Quodsi  in  Theologia  causa  omittendi  Sabbathinam  fuit  ex  parte 
unius  Professoris,  alius  habet  ius  proxime  succedendi,  nisi  pecu- 
liari  de  causa  videretur  eidem  Praefecto,  probante  Eectore,  aliter 
instituendum.  Non  cessant  autem  hae  disputationes  nisi  post 
festum  S.  Jo.  Baptistae. 

5.  Quia  vero  semper  pomeridianis  horis  Sabbathinae  et  in- 
terdum  aliis  diebus  aliae  instituuntur  disputationes,  ac  propterea 
in  Theologia  pomeridianus  Professor  Lectionem  suo  jtempore 
habere  non  potest,  ideo  dies  Professores  ita  inter  se  partientur, 
ut,  quo  die  matutinus  Professor  habiturus  est  suam  disputationem, 
pomeridianus  suam  mane  habeat  Lectionem. 

6.  Praeter  has  sunt  aliae,  quas  subinde  per  Annum  insti- 
tuere  debet  Professor  Scripturae  et  tertiae  Lectionis;   has  tamen 


Ordnnng  einer  Belbst&nd.  liniv.  der  Gee.  J.   m;.">k 


illi  exercitationes  ita  disponent,  ut,  quantum  fieri  potest,  [ntegram 
Scholastico   Professori  Lectionis  horam  re]in<[uant. 

7.  In  omni  Disputatione  publica  invitantur  nominatim  op- 
pugnantes  sub  Titulis  a  Cenerali  Studiorum  Praefecto  diligenter 
revisis  et  approbatis.  Considebunt  autem  oppugnantes  in  loi 
<l<'signato,  defendontes  autem  sub  Cathedra  in  particulari  scamnoj 
illud  autem  Consuetudo  praescripsit,  ut  argumentans,  etdamsi 
graduatus  aut  Sacerdos  sit,  quamdiu  discipulus  est  Theologu- 
aperto  capite  oppugnet. 

8.  In  Menstruis  disputationibus  omnes  comparere  tenentur, 
qui  intra  illam  Facultatem  profitentur :  in  Sabbathinis  autem  illi 
saltem  adesse  conabuntur,   quibus  per  lectiones  vacat. 

Cap.  IV. 
De    repetitionibus  et  disputationibus    Scholasticorum 

S.  J. 

1.  Repetitiones  Scholasticorum  Societatis,  tum  Theologorum  r,,i.  ic. 
tum  Philosophorum,  cum  proprio  Professore  domi  habentur  quo- 
tidie,  Grraecii  quidem  hora  ante  coenam,  nisi  numerus  Discipu- 
lorum  sit  infra  decem,  quo  casu  alternis  saltem  diebus  repetunt, 
Viennae  vero  et  Tyrnaviae  et  Cassoviae  media  hora  ante  coenam, 
ubi  tamen  nostri  media  publicae  repetitioni  in  Scholis  coram 
Professore  intererunt;  durant  autem  toto  Studiorum  Anno,  etiam 

in  Canicularibus ;  excipiuntur  dies  festi,  dies,  quibus  nostrorum 
est  confessio,  sive  postridie  sit  festum  fori,  sive  Chori  tantum, 
festum  S.  Thomae  Aquinatis  pro  Theologis,  dies  recreationis,  dies 
Menstruae  disputationis  aut  domesticae  hebdomadariae,  vel  ■- 
lemnis  impressis  thesibus,  item  dies  examinis  nostrorum;  qui  us 
diebus  nulla  est  repetitio  ejus  facultatis,  quae  disputat  aut  interest 
disputationi,  aut  examinatur  aliquis  ex  illa.  Repetitiones  Scripturae 
et  tertiae  Lectionis  aut  Canonum  habebuntur  per  mediam  horam 
alternis  hebdomadis,  Sabbatho  tempore  matutino,  quod  servata 
Lectionum  distributione  commode  haberi  poterit. 

2.  Disputatio  domestica  eorundum  est  singulis  septimanis 
non  impeditis  una  hora  cum  dimidia  ante  coenam:  Theologorum 
quidem  feria  21!  ,  Philosophorum  feria  3!!  ,  a  Decembri  incipiendo 
usque  ad  Junium  inclusive.  Impediuntui'  autem  hae  disputationes 
duplici  festo  per  hebdomadam,  festo  cum  una  recreatione,  duplici 
recreatione  loci  consuetudine  recepta,  disputatione  quacunque  im- 
pressis  Thesibus  sulemni,  Menstrua  demum  disputatione,  sed  tan- 

23* 


856        Ratio  studiorum  et  institationes  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


tum  facultatis,  quae  disputat.  Quodsi  ex  gratia  aliquando  con- 
tingat  dari  alteram  recreationem,  loci  Consuetudine  recepta  Dis- 
putatio  non  omittitur.  Si  tamen  hujusmodi  recreationem  con- 
tingat  cadere  in  diem  disputationis ,  transfertur  disputatio  in 
proximum  tantum  diem.  Praedicta  si  praeterea  impedimenta 
tribus  continuarentur  hebdomadis,  una  interponitur  disputatio 
juxta  Reg.  14.  Prof.  Sup.  Facultatum  de  disputationibus  heb- 
domadariis. 

3.  Tum  in  Theologia,  tum  in  Philos*  unus  tantum  defendet, 
et  a  tribus  oppugnabitur,  a  quolibet  per'  mediam  horam,  Theologi 
a  Theologis;  in  Philosophia  autem  per  circulum  ibunt  disputa- 
tiones,  primum  itaque  defendet  Metaphysicus,  qui  oppugnabitur  a 
Theologo,  Metaphysico  et  Physico;  Physicus  a  Metaphysico, 
Physico  et  Logico ;  Logicus  a  Physico  et  duobus  Logicis.  Quodsi 
Logicus  disputare  non  possit,  ut  fit  primis  Mensibus,  tunc  contra 
Physicum  disputat  Metaphysicus  et  duo  Physici. 

4.  Si  aliqua  non  possit  haberi  disputatio  stato  die  non  im- 
pedito  alias,  ejusque  omittendae  causa  fuerit  ex  parte  Professoris, 
qui  debuit  habere  disputationem,  v.  gr.  innrmitas  vel  aliquid 
aliud,  tunc  Professor  hic  non  habet  ius  transferendi  suam  Dis- 
putationem  in  aliam  hebdomadam,  sed  hac  vice  penitus  omittit 
expectabitque,  usquedum  ad  illum  redeat  ordo. 

5  Primae  Disputationi  domesticae  Philosophorum  non  inter- 
sunt  Logici,  sicuti  nec  primae  menstruae,  sed  hoc  tempore  habent 
Lectionem  suam  ordinariam  et  repetitionem  de  ea. 
foi.io.b.  6.  Sicut  in  his  disputationibus  cavebitur,    ne  inutiliter  ex- 

trahatur  tempus,  ita,  quamdiu  argumentantes  utiliter-  insistunt 
et  in  bona  forma  pergunt,  non  facile  interrumpantur  a  Profes- 
soribus,  maxime  sub  initium.  Quodsi  a  recto  tramite  denecterent, 
utile  erit,  a  Professoribus,  qui  disputationes  honorant,  illis  sub- 
veniri,  et  Disputationem  ferventiori  argumentatione  animari,  at- 
que  sicut  convenit  omnino  argumentantibus  acquiescere. 

Cap.  V. 
De  Disputationibus  et  Repetitionibus  Parthenii 

Graecii. 

1.  Parthenii  nomine  intelligimus  Coetum  Studiosorum  ex 
omnibus  Scholasticis  delectum,  iis  praesertim,  qui  sunt  in  Soda- 
litatibus,  qui  nimirum  eo  ipso  christiana  virtute  ac  pietate,  dili- 
gentia  in  virtute    ac  studiis,    et  Scholarum   legibus   observandis, 


Ordnun''  einer  sellmtand.  Univ.  der  Ges.  .1.   1668.  357 


ceteris  omnibus  discipulis  praestare  et  exernplo  esse  solent,  qui- 
que    in    singulis    superiorurn    facultatum    Scholis    suIj    aliquo 
nostris  Praefecto  statis  diebus  conveniunt,  ut    peculiares  quaadam 
liabeant  exercitationes  ad  studia  pertinentes. 

2.  Hae  poxro  Exereitationee  trium  feregenerumessesolent: 
repetitiones  praelectionum,  disputationes  privatae  et  solem- 
niores,  ac  publici  Actus,  in  quibus  aut  problernata  resolvuntur, 
aut  Conclusiones  typis  proponuntur   defendendae. 

3.  liepetit  iones  praelectionuin  habcbuntur,  finita  prae- 
lectione  pomeridiana  et  circulis,  quotidie  a  media  4'!  ad  quartam. 
Impediuntur  autem  die  festo,  Pervigilio  diei  festi,  Sabbatho,  die 
recreationis,  et  die  Menstruae  Disputationis,  dein  praesentatione 
ad  gradus  in  ea  facultate,  in  quaeiusmodi  praesentatio  fit,  Exa- 
minibus  pro  gradu  Magisterii  Metaphysici,  non  vero  Physici 
nec  Logici,  quorum  repetitiones  non  impediuntur.  Examinibus 
pro  gradu  Baccalaureatus  in  Philos*   Physici  soli  intersunt. 

4.  Praesunt  his  repetitionibus  4  e  Societate  repetitores, 
Theologiae  Studiosi  omnes,  vel  pro  Theologis  Professor  Ethicae 
aut  Mathematicae,  aut  alius  Sacerdos  absolutis  suis  studiis,  qua- 
libet  in  Classe  unus^  duobus  semper  concertantibus,  altero  iinpu- 
gnante,  altero  defendente. 

5.  Praeter  has  pomeridianas  repetitiones  habent  Philosophi 
aliam  quotidie  per  mediam  horam  coram  proprio  Professore, 
finita  Lectione  matutina.  Theologi  itidem  coram  suo  Professore 
post  Lectionem  meridianam,  quoties  ab  ea  usque  ad  linem  Scho- 
larum  media  tantum  hora  superest,  nisi  malint  tunc  Professt^res 
suos  examinare  aut  aliter  exercere;  et  his  exercitati  onibus  etiam 
nostri  discipuli  intersunt,  etsi  externi  tantum  repetant  et  oppu- 
gnent.  Repetent  autem  tam  coram  Professore,  quam  coram  re- 
petitore  seorsim  singulae  Classes,  uno  audita  recolente,  altero 
opponente. 

6.  Disputationes   Parthenicorum   fiunt    bis    quavis   heb- 
domada  a  tertia  |  pomeridiana    ad  quartam,    die  Lunae  Theolo-ioi.i; 
gorum  et  Metaphysicorum  simul;    ilie  A'reneris   vero   Physicorum 

et  Logicorum.  Priusquam  autem  initio  Anni  studiorum  Logiei 
disputare  incipiant,  Theologi  cum  aliis  Physicis  iisdeni  diebus 
conveniunt.  Quodsi  horum  duorum  dierum  unus  aut  uterque 
impediatur,  non  transfertur  in  alium  disputatio,  sed  pro  illa  hcb- 
domada  cessat. 

7.  Quoties  Theologus  defendit,  unam  Thesim  philosophicam 


358        Ratio  stndiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


ponit.    ut  a  Metaphysioo,    Physicus  logicam,    ut  a  Logico  etiam 
impugnari  possit,  Logicus  tum  a  Physico.  tum  a  Logicoimpugnatur. 

8.  His  disputationibus  praeter  Praefectum,  qui  totius  Par- 
llienii  curam  habet,  repetitores  singuli  in  suis  Olassibus  intersunt 
et  praesunt,  nisi  forte  proprius  Professor  praesens  sibi  id  muneris 
subinde  assumeret. 

9.  Solemniores  Actus  haberi  poterunt  vel  per  aliquam 
praelectionem  publicam,  quaestionem  suo  marte  perfectam,  vel 
ingeniosum  problema,  expositis  in  utramque  partem  confirmatis- 
que  rationibus,  aliquis  Academicorum  ex  Cathedra  erudite  per- 
tractet,  uno  aut  altero  opponente;  vel  per  disputationem,  qua 
certa  Theologiae  aut  Philosll.e  materia  aliquibus  Conclusionibus 
comprehensa,  typis  publice  defendenda,  praemissis  de  more  ap- 
probationibus,  ipso  Professore,  cujus  est  materia,  Praeside,  pro- 
ponatur. 

10.  Hi  porro  actus  ut  cum  aliquo  apparatu  fiant,  curandum, 
ut  omnia,  quae  in  huiusmodi  Actibus  dicentur,  prius  sint,  quem- 
admcdum  caetera,  quae  publice  recitantur,  a  Generali  Studiorum 
Praefecto  cognita  et  approbata.  Externi  etiam  ad  opponendum, 
aliique  ad  audiendum,  quo  actus  celebrior  fiat,  poterunt  invitari. 

11.  Conclusiones  omnes  tam  solemniorum,  quam  etiam 
hebdomadariae.  priusquam  defendantur  aut  affigantur,  erunt  a 
Praefecto  Parthenii  et  a  proprio  defendentis  Magistro  recogno- 
scendae. 

12.  Praefectus  Parthenii  cum  suis  imprimis  curabunt  id. 
ut  eos,  qui  sunt  in  Parthenio,  non  solum  ad  studia  promoveant. 
sed  etiam  ad  pietatem,  seu  virtutum  religiosarum  exemplo,  seu 
privatis,  cum  se  tulerit  occasio,  de  christianae  perfectionis  amore 
colloquiis.  Praefecto  autem  singulariter  incumbet:  a.  ut  prae- 
scripta  exercitationum  genera,  praesertim  repetitiones  et  dispu- 
tationes,  non  omittantur.  b.  ut  in  repetitionibus  eadem  [ratio] 
repetendi  et  opponendi  teneatur,  quam  nostri  in  domesticis  repe- 
titionibus  tenent:  in  actibus  vero  et  aliis  conclusionibus  defen- 
dendis  alias  praescripta  et  consueta  ratio  teneatur.  c.  ut  nec 
receptas  consuetudines  tollat,  nec  novas  introducat  sine  facultate 
Keetoris,  nec  quicquam  faciat,  quod  alicujus  momenti  sit,  quod 
ncn  aut  cum  ipso  aut  Grenerali  Praef.  Studiorum  communicet, 
et  quae  praescripta  fuerint  diligenter  exequatur.  d.  Ut  quemad- 
modum  non  erit  abs  re  eos  exerceri  saepius  quam  alios,  qui  pro- 
xime  sunt    cursum  Pliilos1!0    vel    Theol*e   defensuri,    vel    aliquem 


Orrlnnng  einer  Helbsr.aml.  Tniv.  <ler  Oh.  j.  MJgg,  359 


actum  Academicum  solemniorem  habituri,  ita  eosdem'  etiain, 
;i,(I  hunc  finem  ut  instructiores  sint,  monebit  et  diriget.  Denique 
iil  in  universum  omnes  hae  exercitationes  Scholastir-ae  ita  fian'. 
ut  nulla  ratione  consueta  et  praesoripta  exercitia  tum  Lectionum 
in  Scholis  tum  pietatis  in  Sodalitatibus  impediantur. 

13.  Cum  hic  labor  suscipiatur  a  Societate  in  bonum  eorum  m.  17.  b. 
solum,    qui   serium  ac  solidum  cupiunt  in  Studiis  profectum  fa- 

cere,  ad  quem  plurimum  conducunt  frequentatae  huiusmndi  fcum 
rcpetitionum  tum  disputationum  exercitationes,  consultum  erit, 
eos,  qui  saepius  abessent  aut  exercitationes  per  vices  obire  re- 
cusarent,  praesertim  vero,  qui  propter  mores  incompositos  per- 
turbationi  aliis  aut  offensioni  essent,  plane  excludere. 

14.  Quodsi  alicubi  oportunum  visum  fuerit,  Magistratum 
aliquem  Parthenium  inter  externam  Juventutem  erigere.  conferre 
poterit  Praefectus  cum  Patre  Rectore  et  Generali  Praefecto  Stu- 
diorum  de  modo,  iuxta  ea,  quae  in  ratione  Studiorum.  in  Regula 
Academiae  7.a   deinceps  fusius  et  sat  accurate  explicantur. 


Pars  tertia. 
De  graduum  Academicorum  Varietatc  ct  singulorum   con-  roi.i7.b.ia.«,.d 

ditionibus. 

Cap.  I. 
De  graduum  Qualitate. 

1.  Sicut  G-radus  Academicos  conferre  expedit  illis,  qui  iis- 
dem  digni  reperrmtur.  ita  summopere  cavendum  est,  ne  confe- 
rantur  quandoque  iis,  per  quos  nomen  Academiae  vilescere,  et 
gradus  ipsi  in  contemptum  trahi  possunt.  Quare  nemini  ullus 
gradus  est  conferendus,  qui  non  omnia  experimenta  subierit . 
quae  hisce  gradibus  pro  more  Universitatum  praemitti  solent. 

2.  Gradus,  qui  in  Philos".  conferuntur,  sunt  Baccalaureatus, 
Licentia,  Magisterium:  in  Theologia  creantur  Baccalaurei  Biblici 
seu  Currentes,  Baccalauiei  formati,  Licentiati,  Doctores. 

3.  Licentiae  G-radus  in  hoc  ditfert  a  doctoratu,  quod  Supremi 
Gradus  Insignia  necdum  habeat,  sed  potestatem  ad  ea;  sitque 
licentiatus  tanquam  designatus  doctor,  qui  per  Insignium  colla- 
tionem  velut  confirmatur  et  Gradus  sui  possessionem  accipit. 

4.  Ad  Experimenta  pro  Philosophico  Baccalaureatu  admitti 
possunt  qui   Logicam   absolverunt:    pro    Magisterio    nonnisi    qui 


360      Eatio  studiorum  et  iustitutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


integrum  Philos*.e  cursum  sunt  emensi;  pro  Baccalaureatu  Theo- 
logioo,  qui  minimum  in  tertio  Theologiae  Anno  versantur.  Ad 
Experimenta  pro  Doctoratu  non  facile  admitti  debent  statim  ac 
quadriennium  Theologiae  decurrerunt,  nisi  a  quadriennio  abso- 
lutae  Th*e  minimum  duos  annos  in  cura  animarum  vel  aliis  oc- 
cupationibus  statui  suo  competentibus  impenderint. 

5.  Singulis  gradibus  universim  haec  praemitti  debent:  a. 
Petitio  Experimentorum  pro  gradu,  quam  facit  coram  propria 
facultate  aliquis  eorum,  qui  pro  tali  gradu  candidati  renunciari 
cupiunt.  b.  Facta  petitione  experimentum  capitur  de  singulis 
seorsim  coram  Pacultate,  et  inquiratur  in  natalitia,  honestatem 
morum  et  alia,  de  quibus  infra.  c.  his  peractis,  si  nihil  obstare 
fons.a.deprehensum  fuerit,  |  renunciabuntur  ii,  qui  se  praesentarunt, 
Candidati.  d.  Post  haec  si  pro  magisterio  aut  Doctoratu  hoc 
Tentamen  sit  instructum,  decernitur  tempus  et  locus,  quo  facultas 
eosdem  sit  praesentatura  Cancellario,  pro  apertura  Cancellariae. 
e.  Praesentatis  Cancellario  candidatis,  et  aperta  Cancellaria,  aut 
sine  his  pro  Baccalaureatu,  instituitur  Examen  statis  temporibus, 
iisque  finitis  singulis  Candidatis  pro  magisterio  dantur  bona 
nova  a  Cancellario,  et  quidem  per  Literas  sigillo  ofiicii  ac  sub- 
scriptione  Cancellani  munitas,  quae  per  Bidellum  ad  Candidatos 
solemnius  deferri  possnnt.  Nisi  placeat  in  Auditorio  Academico 
eadem  bona  nova  illis  declarare.  Candidatis  vero  pro  Bacca- 
laureatu  Decanus  oretenus  approbationem  denunciat.  Postque 
omnia  indicitur  dies  promotionis,  et  fit  promotio  locis  praescriptis, 
pro  gradus  qualitate,  et  cum  debitis  caerimoniis,  ac  Academicis 
ritibus,  qui  inferius  explicantur. 

Cap.  II. 

De  petitione  graduum  Theologicorum  et  conditionibus 

Admittendorum. 

1.  Nemo  non  solum  ad  gradus,  sed  neque  ad  Experimenta , 
quae  gradibus  praemitti  solent,  admittetur,  nisi  coram  Facul- 
tate  constitutus  majori1  Doctorum  parti  visus  fuerit  admit- 
tendus. 

2.  In  quem  finem  qui  admitti  volet  Decanum  per  supplicem 
libellum   eidem   et   Facultati    inscriptum  conveniet,    petens   gra- 


'  Cod.  n.  „majoniin". 


Ordnung  einer  eelbstflnd.  Univ.  der  Ges.  J.   1658.  361 

tiam  admissionis  ad  experimenfca,    quae   desiderato  gradni    prae- 

mitti  consueverunt. 

3.  Congregata  ad  certum  diem  facultate.  ille,  qui  ad  gradmn 
asspirat  [sio],  comparebit  debitis  instructus  Lnstrumentis,  Literifl 
videl.  Legitimae  Nativitatis,  sine  quibus  niillus  ad  experimeuta, 
praesertim  pro  Magisterio,  admitti  potest:  Testimoniis  item  Phi- 
losophicorum  [graduum|  prius  legitime  acceptorum.  praeterea  au- 
ditarum  Lectionum  Scholasticae  et  Scripturae,  demum  immatri- 
culationis  in  Album,  tum  Universitatis,  tum  Facultatis. 

4.  His  instructus,  sine  quibus  nullus  ad  petitionem  admitti 
debet,  introducitur,  et  coram  Decano  et  Facultate  petitionem 
suam  oretenus  (si  plures  sint,  unus  omnium  nomine)  aperit. 
Resjtondebit  breviter  petenti  Decanus,  et  exinde  omnibus  exesse 
iussis,  singulis,  si  necesse  sit,  seorsim  advocatis,  corarn  Facultate 
et  Secretario  sequentia  puncta  proponet,  et  singulorum  ad  ea 
responsa  per  eundem  Secretarium  scripto  curabit  excipi.  —  — 
Puncta  vero  haec  sunt :  a.  Edicent  singuli  nomen,  cognomen, 
Patriam.  b.  An  legitime  nati,  inspiciendae  Natalitiae  literae; 
an  apti  sint  ad  sacros  ordines.  c.  quot  annos  nati;  nam  ad 
Baccalaureatum  22,  ad  Doctoratum  minimum  25  anni  requi- 
runtur.  d.  An  ea  fortuna  sit,  ut  honeste  pro  eo  gradu  se  alere 
possit:  ubi  etiam  videndum,  an  externa  |  valde  notabili  defor-foi.is.b, 
mitate  contemptibilem  corporis  habitum  praeseferat.  e.  An 
Acolitus  [sic]  sit,  cum  Baccalaureatum  petit;  an  item  intra 
Biennium   sacro   aliquo     ordine    se    initiatum    curare1  promittai : 

vel  si  Licentiatus  esse  cupit,  an  jam  sit  in  Sacris.  /'.  Ut 
jam  tum  decentem  Clericorum  habitum  gestare  incipiat,  et 
imposterum  se  eo  usurum  promittat2.  g.  Quoad  studia  in- 
quirendum,  an  in  Matriculam  huius  Academiae  rite  inscriptus. 
An  Artium  et  philosophiae  Magisterio  insignitus,  utrum  debito 
tempore  Theologiam  in  aliqua  approbata  Universitate  audrverit? 
Triennium  inchoatum  pro  Baccalaureatu,  quadriennium  pro  doc- 
toratu  et  licentia  requiritur.  An  reliquas  lectiones  etiam  Scrip- 
turae  Sacrae  audiverit,  aliaque  munia  et  Exercitia  Scholastica 
obiverit?  Quibus  de  rebus,  cum  dubitatur,  Testimonium  exigitur. 
et  dictata  [Kollegienhefte]  inspicientur.  //.  Utrum,  si  ad  experi- 
menta  fuerit  admissus,    sit  paratus  ac  promitfcat,    se  Iudicio  Fa- 

1  Cod.  u.  „initiaturum  curari";  die  „Ac.  Gr."  liesc  „initiatum.tt 

2  Cod.  n.  et  Ac.  Gr.  „recipiat". 


362     Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III. 

cultatis,  quod  de  ejus  Doctrina  feret,  acquieturum1.  i.  Nono  in 
mnres  etiam  inquiretur,  siquidem  horum  magis  quam  corporis 
vitia  gradui  Theologico  officiunt.  eodemque  faciunt  iudignum: 
an  et  quoties,  cur  in  Carcerem  conjectus?  an  aliquo  crimine 
infamis;  nominatim  etiam  de  sincero  ipsius  in  fide  catholica 
studio  compertum  esse  debebit.  h.  Si  gradus  Licentiae  aut  Doc- 
toratus  petatur,  inquirendum,  a.n  post  quadriennium  Theologiae 
et  quantum  tempus  in  cura  animarum,  si  sit  secularis,  si  Reli- 
giosus,  in  aliis  functionibus  suo  statui  convenientibus  exegerit? 
debet  etiam  constare  de  quadriennio  auditae  Theologiae,  uti  et 
de  Theologico  Baccalaureatu  rite  suscepto,  ac  de  aliis  dotibus 
ac  talentis,  quae  illius  gradus  dignitas  requirit. 

5.  His  ordine  propositis  et  singulorum  ad  eadem  responsis 
scripto  vel  oretenus  coram  facultate  vel  Commissariis  ab  ea  de- 
putatis  exceptis,  audiet  Decanus  Doctores  Facnltatis.  quid  de 
Nobilitate  eorum,  qui  petiverunt,  sentiant?  et  si  idonei  reperti 
fuerint,  pronunciabit  eos  pro  eo,  quem  petiverunt,  Gradu  Candi- 
datos.  Si  Cancellario  sunt  praesentandi,  uti  fit  pro  apertione 
Cancellariae,  ad  doctoratum  simul  determinabitur  dies,  quo  id 
peragi  possit  cum  decore. 

6.  Canditato  vel  Candidatis  abire  jussis,  curabit  Decanus 
coram  Facultate  religiose  quae  in  hoc  Libro  circa  promotiones 
et  examina  statuta  sunt.  Determinabitur  (si  petitio  fuit  pro 
Baccalaureatu)  materia  et  tempus  Examinis,  Disputationis :  sub 
quo  item  Praeside  actus  peragendus,  quae  Jura  facultati  pen- 
denda,  et  si  quae  alia  pro  graduum  qualitate  et  personarum  sta- 
tuenda  videbuntur. 

Cap.  III. 

De    Disputatione    et    Examine,    quae    G-radibus 

Theologicis    praemitti    solent. 

..  1.  Tam  Baccalaureatui,    quam  Doctoratui  Theologico   prae- 

mittuntur  disputatio  et  examen.     Porro  Disputatio  pro   Bacca- 

laureatu  instituitur  ex  aliqua  parte  S   Thomae  Summae  et  vi- 

ginti  Conclusionibus   definitis,    quarum    ultima  est  ex  Scriptura, 

durat  spatio  duarum  horarum,  mane  vel  a  meridie,  praesentibus 

Theol*'-  Auditoribus,  etiam  Casuum.    Disputatio  vero  pro  Docto- 


1  Cod.  n.  per  lapsum  calami   „acguisiturum".     Die   „Ac.  Gr."  hat  unsere 
Lesart. 


Ordnung  einer  sellistand.  Univ.  <ler  Oex.  T.  1 R58.  303 

ratu  Theologico  ex  universa  instituitur  Theologia.  Thesee  50 
compleotitur,  durat  mane  duabns,  a  meridie  totddem  horis;  huie. 
non  illi,  interesse  consueverunt  Philosophi ;  niei  forte  in  [Jiiiver- 
sitatibus,    quae  pleno  Iure  sunt   Societatis,    aliquis  Philoert    Pro- 

fessorum  sit  ad  argumentandum  invitatus.  Tunc  enim  <um 
Disci]»ulis  disputationi  pro  Baccalanreatu  interest.  In  his  dis- 
putationibus  oppugnant  Doctores  et  Professores  illius  Facultatis. 

2.  Examen  pro  Baccalaureatu  unam,  pro  Doctoratu  du 
minimum  horas  occupat.  Illius  materia  eadem  est,  quae  dispu- 
tationis,  aliqua  legitur  pars  Summae  S.  Thomae,  ex  qua  Theses 
desumptae  et  defensae  Examinatoribus  proponuntur:  Pro  Docto- 
ratu  vero  desumuntur  ex  quatuor  voluminibus  Summae  S.  Thomae, 
quatuor  quaestiones  cum  suis  articulis,  quae  fortuito,  cum  per 
Cancellarium  aut  ViceCancellarium  singula  volumina  aperiuntur, 
obveniunt:  ita  ut  ex  prima  parte  ejusdem  Summae  sit  una  Quaestio 
seu  punctum;  ex  prima  secundae  alia:  tertia  ex  secunda  secun- 
dae;  quarta  ex  tertia  parte.  Quae  puncta  seu  quaestiones  modo, 
quo  dictum  est,  solvendae  in  praesentia  aliquorum  Facultatis 
Doctorum  traduntur  Candidato  intra.  24  horas  cum  suis  articulis 
ab  eodem  Candidato  recolendae  seu  explicandae,  ac  deinde  oppo- 
nentibus  contra,  facultatis  Doctoribus  defendendae,  ideoque  his 
mature  communicantur. 

3.  Examen  utrumque  coram  Facultate  fieri  debet,  cui  vel 
Cancellarius  pro  qualitate  gradus,  vel  Decanus  praesidet  cum 
praerogativa  suffragii  in  nostris  Universitatibus,  quando  suffragia 
sunt  paria;  Caeterum  ante  Examen  pro  Doctoratu  Facultas 
Cancellario  Candidatum  solemni  ritu  praesentat,  modo,  quo1  cap. 
seq.  §.  2.  explicatur.  Post  Examen,  cui  praeest  Cancellarius. 
bona  nova  dantur  Candidato,  et  quidem  scripto,  uti  cap.  \°.  dictum 
est. 

4.  Ritus  promovendi  et  reliqua,  quae  promotioni  praemitti 
debent,  suo  loco  inferius  explicantur.  Aliqua  etiam  petenda 
sunt  ex  his,  quae  supra  de  Cancellario  et  Decanis  sunt  dicta. 

Cap.  IV. 
De    petitionibus    graduum   philosophicorum    et   Condi- 
tionibus    admittendorum. 
1.  Qui  volent  admitti  ad  Baccalaureatum  et  Magiste- 
rium  philosophicum  |  petent  primo  coram  Facultate  de  plano/oi.i9. 

1  (Jod.  ii.  ,,quae". 


364     Rntio  Btndiorum  et  institutionea  Boholastioae  Sooietatis  Jesu  III 

ei  oretenus,  Biout  supplici  Libello,  quibus  breviter  respondet  De- 
canus,  facturum  se  petentibus  satis,  ubi  repererit.  eos  liabere 
quae  de  more  Uuiversitatis  ad  eum,  quem  potuut.  Qradum  re> 
quiruntur.  Seoundo  Puncta  sequentia  vel  ooram  ipsa  Facultate 
vel  coram  Commissariis  ab  ea  deputatis,  soripto  vel  oretenus,  a 
Gandidatis  ezpediuntur,  seeretario,  si  opus  sit,  soripto  excipiente 
siugulorum  responsa : 

1°  Quod  nomen.  coguomen,  quae  patria,  8°  an  in  Album 
Studiosorum  sit  relatus,  an  legitimo  oonnubio  natus,  cujus  rei 
authentioum  Testimouium  praesertim  pro  Magisterio  adferri  debet 
(de  cujus  sufficientia  Facultas  judicabit),  aut  Natalitias  praesen- 
tare  oportebit.  3°  Quam  assiduus  fuerit  in  philosophico  studio? 
num  Lectiones  omnes,  ad  quas  tenebatur,  mathematicae  aut 
etiam  Ethices  exceperit?  an  aliquando  in  disputationibus  pro- 
dievit?  4i:  Si  gradnm  Magisterii  petit,  quaeri  debet,  an  Phi- 
iosopkiam  integro  Triennio  audierit,  et  ad  Baccalaureatum  legi- 
time  et  in  publica  ac  approbata  Universitate  promotus  fuerit? 
5'!  de  moribus  inquirendum,  an  ob  aliquod  facinus  in  carcerom 
oonjeotus  et  aliqua  insigni  poena  notatus  fuerit?  6*  an  sit  pa- 
ratus  aequo  animo  ferre  Examinatorum  de  se  judicium? 

2.  His  peractis  Decanus,  collatis  sententiis  Doctorum  prae- 
sentium,  atque  omnibus,  qui  petiverunt.  simul  in  conspectum  fa- 
cultatis  admissis.  quos  ex  pluralitate  sufTragiorum  idoneos  repe- 
rerit  Oandidatos  renunciabit.  Quodsi  petitio  fuit  pro  Baccalau- 
reatu.  de  tempore,  loco  et  materia  Examinis.  de  taxa,  ac  juri- 
bus  Facultatis  monebit,  simulque  Examinatores  a  Superioribus 
deputatos  promulgabit;  si  vero  Candidati  fuerint  pro  supremo 
Magisterii  gradu,  tempus  et  locum  iis  indicabit,  quo  Facultati 
oommodum   visum   fuerit,  ut    Cancellario  praesententur. 

8.  Porro  Candidati  pro  Magisterio  praesentabuntur  Can- 
cellario  per  Decanum  vel  aliquem  Doctorum  a  Decano  constitu- 
tum,  qui,  sceptro  facultatis  praelato,  cum  Epomide  officii  super 
humeros,  comitatus  a  doctoribus  Facultatis  aut  aliis  etiam.  dictos 
Candidatos  nomine  Facultatis  Cancellario  ofTerat,  rogetque,  iis- 
dem  benigne  Cancellariam  pro  supremo  gradu  capessendo  ape- 
riri.  Cancellarius  brevibus  respondens  atque  petitioni  amiuens. 
candidatos  coram  se  professionem  tidei  et  post  illam  Iuramen- 
tum  de  asserenda  Immaculata  Conceptione  emittere  jubebit,  eam- 
que  excipiet.  Post  haec  idem  Cancellarius  locum  et  tempus 
Examinis  indicet,  et  si  videatur,  aliquem  ex  doctoribus  eiusdem 


Onlnnritf  eiBCT  Belbftt&lttL    Cuiv.  <l< •>■  '><•■-.    I 


facultatit  m    ViceOanceHarium    uominabit,    qui    iu    mi   al 
examinibus  graduandorum  praeeeee  po* 

4.  Circa  Examina  pro   philosophicii  gradibui  bae<    lerra 
tur:     1.  Pro  Baccalaureatu    tinguli    per   mediam  horam  pnbHce, 

pro  Magisterio  privatim  per  boram  examinantur.     't.  Ey.--ri.eTi  pro 
Baccalaureatu  Ln  bitnitnr  ex  Logica  et  psrte  physicae,   qnam 
Etenovations  ertudiorttm  usque  ;id  Nativitatem  dictatam  eandidi 
exceperunt  in  Scholis.     Examen    antem    pro 
philos*    8.  ad  Examen  pro  Magisterio    praesentantur   sub    fine 
philos".*.  pro    Baccalanreatn    vero    dnabne   ante   Qnadrageeimam 
hebdomadis.     4.  Ius  examinandi  non  eei  penee  omnia  Facultai 
membra,   sed  praeter  Decannm  pro  Bacoalaureatu,  et  pro  Magi- 
sterio  praeter  Caneellarium  aut  ViceCancellarium  deeignantttr  (zn 
alii  Examinatores,    penes    quos  est  potestas  examinandj.      r>.  Ius 
designandi  Examinatores   de    Societate    non  habet  Facultae,  - 
Rector,   auditis  prins    Studiorum    Praefeoto  et  Decano.      <>.  Exa- 
minatores,  Magietri  A.  A.1  esse  debent,  saltem  in  iis  Examinibus, 
quae  pro  Magisterio  instituuntur.     7.  Examinatoree,  anando  Bunt 
tantum  de  Soeietate,    dant  occulta  suffragia  finito  uniuseujusque 
Candidati  Examine,   quae   Decanus   vel  ViceCancellarius  reserat. 
et  exinde  Cancellario   renunciat.      8.  Ad    gradurn  Baccalaureatu- 
sufficit  mediocris  doctrina  et  dexteritas  in  Logicis  et  Dialecticis 
Materiis,    ad    Magisterium    vero  nemo   approbari    debet,    nisi    in 
Philosophia    superet    rritdiocritatem.      9.    Promulgare    approbat 
pro  Baccal.  ad  Deoanum  spectat:  pr<->  Magisterio  ad  CanceJJarium, 
cujus  est  dare    bona   nova,    ut  cap.    I.    hujus  •  dictum  est  par 
quomodo  autem  exinde  fieri  debeat  locatio,  cujus  itern  sit  Cata- 
logos  imprimi  curare,    et    si    quae   sunt  huju^modi,    habentur  in 
regvdis  et  officio  Cancellarii  et  Decanorum. 

5.  Circa  disputationes  sequentia  in  Philos.t  sunt  obser- 
vanda:  l*  ad  disputationes  pro  gradu  non  admittantur  omi. 
sed  selectiores.  qui  cum  commendatione  doctrinae  et  honore  Uni- 
versitatis  Theses  sustinere  possint,  ut  supra  dictum  est  p.  I.  < '. 
II.  —  2';  Numeru-  eorum.  qui  ad  disputandum  admittuntur  ex 
Candidatis,  non  debet  excedere  decimum  vel  sumrnum  12.  nume- 
rum.  3°  hae  disputationes  singulae  durant  per  horam.  poterunt- 
que  subinde  bene  [duo]  simul  prodire.  ita  ut  disputatio  utriusque 


Artinm. 


360       Katio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

ad  duas  horas  se  extendat,  licet  hoc  ordinarie  ob  multas  incom- 
moditates  non  expediat.  4°.  his  disputationibus  soli  philosophi 
intersunt,  non  autem  Theologi,  nisi  forte  in  Canicularibus  hujus- 
modi  disputationes  habeantur,  quibus  eorum  Lectiones  non  im- 
roi.ao.b.pediuntur;  sic  neque  Theologicis  pro  Baccalaureatu  intersunt 
Philosophi,  Disputationi  autem  pro  Theologico  Doctoratu,  prop- 
ter  dignitatam  actns,  conveniens  est,  ut  Philosophica  Facultas 
cum  suis  intersit, 

Cap.  V. 
Ritus  conferendi  Gradus  Philosophicos. 

1.  Idem  fere  Ritus,  qui  in  promovendis  Baccalaureis 
observatur,  deservit  promotionibus  Magistrorum,  exceptis  qui- 
busdam  Solemnitatibus  Magisterio  propriis,  qui  inferius  attin- 
guntur. 

2.  Octiduo  circiter  ante  promotionem  pubiice  consuetis  locis 
affigitur  Catalogus  promovendorum  ordine  alphabetico,  in  quo 
etiam  Actus  diesque  ad  illum  constituendum  promulgatur.  Ad- 
duntur  etiam  quaestiones  problematicae  in  ipso  actu  resolvendae. 
Paradigma  infra  ponitur,   ubi  agitur  de  formulis. 

3.  Triduo  ante  promotionem  fit  invitatio,  in  qua  re  sequen- 
tia  observari  opus  est :  1.  Pro  Baccal'!  promotor  aliquem  Aca- 
demicorum  designat,  qui  nomine  Candidatorum  idonea  oraiiuncula 
invitet.  2.  Invitatorem  comitantur  Candidati  et  reliqui  Condi- 
scipuli.  3.  Non  praefertur  sceptrum,  nisi  Grraecii,  sed  Bedellus 
sine  sceptro  inservit,  si  opus  sit,  Invitatori.  4.  Invitator  esse 
potest  quivis  ex  Candidatis  aut  Academicis.  paulo  aliter  se  res 
habet  in  magisterio,  nam  pro  hoc  opus  est  imprimis,  ut  qui  in- 
vitat  sit  graduatus  et  magister.  Praefectus  Facultatis  sceptrum 
per  plateas,  et  invitator  Epomidem  gestat,  quem  comitantur  Can- 
didati;  honestas  autem  exigit,  ut  aliqui  ex  Condiscipulis  dent  eis 
Comitivam,  aliorum  enim  nullus  de  Jure  comitari  tenetur.  In 
his  autem  et  singulis  et  omnibus  invitationibus  Lectiones  etiam 
illius  Scholae,  ex  qua  sunt  Candidati,  omittendae  non  sunt,  nisi 
cum  necessitas  requirit. 

4.  Pridie  promotionis  a  meridie  omnes  Candidati  se  prae- 
sentant  Promotori  et  Decano,  a  quibus  intelligent,  quid  sequenti 
die  singulis  praestandum.  Instruuntur  tunc  in  ceremoniis  qiribus- 
dam,  ac  aliis,  quae  pro  decore  et  solemnitate  actus  deservire 
debent. 


Ordnung  niner  selbstiind.  Ilniv.  «ler  Ges.  .1.   l»>r»H.  36« 


5.  Ipso  die  promotionis  terti<>  quadranto  ad  septimam,  aut. 
octavam,  ut  mos  tulerit,  datur  signum  ad  Actum  tubis  camj  i  - 
stribus  ex  Academia,  aut  ante  Academiam.  Comparent  <  'andidati, 
Clerica  (Soutane)  iuduti,  et  ad  portam  Collegii  sistunt  se  Decano. 
Hora  septima  rursus  tubae  inrlantur,  et  Facultatis  sceptro  deducit 
Decanus,  vel  alius  quispiam  ex  doctoribus  Facultatis  Epomide 
indutus,  Candidatos  binos  et  binos  ad  Sacrum  in  Templo  audi- 
endum.  j  Audito  Sacro  reducuntur  Candidati  ad  domesticum  i.,i.*i. 
Collegii  sacellum,  in  quo,  si  ante  pro  hoc  gradu  non  iecemnt, 
edunt  fidei  professionem  et  Juramentum  de  asserenda  Immacu- 
lata  Conceptione.  Exinde  coadunato  Academico  Magistratu,  prae- 
iato  Facultatis  sceptro,  bini  et  bini  pergunt  ad  Auditorium,  agmen 
claudente  Promotore.  Hos  Bedellus  Universitatis  cum  sceptro 
Magnif !  ,  deinde  Cancellarius  ac  reliqui  de  Acadernico  Magistratu 
sequuntur. 

6.  Ubi  sceptrum  Magnif!  in  Auditorio  comparuerit,  inflantur 
tubae,  interea  Candidati  operiuntur  inira  Theatrum  e  regione 
Magnif !  Consedente  autem  Academico  Magistratu  et  finita  mu- 
sica,  unus  ex  Candidatis,  infra  Theatrum  constitutus,  petit  a 
Promotore  brevi  aliqua  et  concisa  oratiuncula  Baccalaureatum. 
Cui  Promotor  ex  Cathedra  in  Theatro  parata  respondet  et,  post- 
quam  eorum  petitioni  se  consensurum  est  pollicitus,  Bedellum 
aut  pro  consuetudine  loci  Vice-Notarium  evocat,  ut  obedientiam 
et  Juramentum  solitum  a  Candidatis  (qui  tangentes  sceptrum 
Magnifici  sibi  porrectum  dicunt:  promitto  et  juro)  exigat.  (^uibus 
recte  peractis,  promotor  reserat  Catalogum  et  Candidatorum  no- 
mina  distincte  promulgat,  ac  tum  aperto  capite  promovet  Candi- 
datos  ad  gradum  juxta  formulam  infra  ponendam.  Flectunt 
(machen  Reverenz)  Candidati  sub  iinem  formulae,  iisque  tubis 
applauditur. 

7.  Post  haec  jubentur  Neo-Baccalaurei  Theatrum  conscen- 
dere  et  subsellia  seu  Cathedram  inferiorem  occupare,  quibus  ascen- 
dentibus  tubae  insonant,  aut  habetur  brevissima  musica,  tum  ali- 
quis  Neo-Baccalaureorum  a  Promotore  provocatus  philosophicuin, 
alter  mathematicum  problema  resolvit,  adjiciente  Promotore  suum 
Judicium;  subsequitur  musica,  sub  qua  chirothecae,  Catalogi, 
carmina  distribuuntur,  quae  Baccalaureis  in  folio  chartae  medianae 
a  Poetis,  Magistris  vero  a  Rhetore,  nisi  ex  gravi  causa  specialis 
super  hoc  licentia  fuerit  expressa  et  obtenta,  in  regali  folio  de- 
dicantur,  non  in  Libellis.     Demum  Promotor  pro  coronide  jubet, 


368       Ratio  stiuliornm  et  institntiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Neo-Baccalaureum  agere  gratias,  in  primis  quidem  Deo,  B.  Vir- 
gini,  Academiae  ac  Facultatis  Tutelaribus:  deinde  Fundatoribus 
Universitatis  et  Principibus  Terrae,  et  aliis,  si  qui  sint  magnae 
praeeminentiae,  uti  sunt  Cardinales,  Nuncii  Apostolici,  Legati, 
Episcopi  2C.  Demum  Magnif0  Rectori,  Proceribus.  Cancellario, 
Decano,  Facultati,  Promotori,  Professori  bus  et  Doctoribus  et  toti 
coronae  auditorum. 
foi.2i.b.  8.  In   his    dictionibus,    quae  Coronidis    ioco    breviter    actui 

annectuntur,  curandum  est  in  primis,  ut  sint  argutae  et  breves, 
ut  nonnisi  ter  brevis  musica  intercalaris  habeatur,  in  qua  plerum- 
que  dictionis  Epiphonema  inter  modulos  sonantium  repetatur :  ut 
denique  omnes  Superi  simul  in  una  Stropha,  in  altera  fundatores 
et  principes  terrae,  et  demum  in  tertia  Academicus  Magistratus  et 
omnes  reliqui  Auditores  congerantur. 

9.  His  omnibus  rite  peractis  inflantur  tubae,  et  reditur  ad 
Collegium,  praelato  Facultatis  sceptro  Neo-Baccalaureis,  quorum 
agmen,  ut  ante  dictum,  claudit  Promotor.  Sequitur  suum  scep- 
trum  Magnif.  Rector,  et  alii  quique  juxta  G-radum  suae  Facul- 
tatis,  eo  quo  ingressi  sunt  ordine.  Ad  portam  interiorem  Collegii 
Rector  et  Magistratus  Academicus,  iunctis  dextris,  gratulabuntur 
promotis,  et  procedunt  receduntque. 

10.  In  promotione  magistrorum  paulo  aliter  res  se  habet. 
nam  hora  7*  datur  primum  signum.  Congregatis  deinde  Candi- 
datis,  datur  alterum,  idque  tubis  campestribus.  Tum  Candidati, 
praeferente  Bedello  sceptrum  facultatis,  bini  et  bini  ad  Templum, 
Sacrum  audituri,  procedunt.  Audito  Sacro  proceditur  ad  pro- 
motionem  ordine,  quo  supra  dictum  est,  nisi  quod  Promotorem 
Graecii  comitetur  ille,  qui  petit  Licentiam.  Ubi  ad  locum  pro- 
motionis  perventum  fuerit,  praemissa  in  Universitatibus  no- 
stris  Licentiatus  petitione,  Cancellarius  ex  loco  altiore  ad  id 
parato  pauca  respondet,  Licentiam  confert,  postquam  Juramen- 
tum  consuetum  per  Bedellum  vel  Notarium  aut  Vice-Notarium 
exegerit. 

11.  His  peractis  in  Universitatibus  nostris  qui  licentiam 
petiit,  actis  primo  Cancellario  gratiis,  ad  Promotorem  conversus 
eum  invitat  ad  conferendum  Magisterii  gradum.  Post  hoc  Pro- 
motor,  ad  Cathedram  per  Bedellum  deductus  et  pauca  praefatus, 
Magistros  seu  Doctores,  praemisso  Iuramento,  singulos  doctrinae 
ordine  nominatos  creabit  et  renunciabit,  pronunciando  formulam 


Ordnung  einer  selhHtiiinl.  Ilniv.  il.  Of;H.  .1.  1H68.  369 

infra  ponendam;  investiet1  Epomide,  quadrato,'2  et  reliqua  insignia 
consignabit. 

12.  Post  haec  resolvnntur  problemata,  quae  debent 
mere  philosophica,  et  non  ex  mathesi:  ad  ultimum  de  problemate 
ferendum  judicium,  invitatur  a  Neo-Magistro  disctitiente  problema 
aliquis  ex  Doctoribus  seu  Professoribus  Philosophicae  Facnltatis, 
per  quos  quaestio  terminatur.  Sequitur  Musica,  sub  qua  chiro- 
thecae,  Catalogi  ac  Carmina  distribuuntur.  Chirothecae,  qnae 
in  Baccalaureatu  non  dantur  promotis,  in  Magisterio  et  ipsis 
Magistris  et  reliquis  omnibus,  qni  de  Facultate  sunt,  distribuun- 
tur,  uti  et  Catalogi  ac  Carmina.  Sequitur  gratiarum  actio  modo, 
quem  in  Baccalaureorum  promotione  servari  supra  est  praescrip- 
tum.  Finito  |  Actu  ordine,  quem  in  ingressu  tenuerunt,  itur  adfoi.M.». 
Templum  ad  Te  Deum  Laudamus,  si  antea  non  sit  decanta- 
tum.  Unde  reditur  vel  ad  Colleginm  vel,  nbi  mos  obtinet,  ad 
domum  Universitatis,  ibidemque  a  Magnif0  Rectore  et  Academico 
Magistratu  NeoMagistris  vicissim  et  gratulatio  et  gratiae  repo- 
nuntur. 

Cap.  VI.3 
De  ritu  promovendi  Baccalaureos   et   Doctores    Theol. 

1.  In  promotione  Baccalaureorum  Theol*0,  quae  pariter 
in  Aula  Academica  seu  in  publico  universitatis  Auditorio  fit, 
sequentia  sunt  observanda :  11  Imprimitur  Catalogus  promoven- 
dorum  iuxta  antiquitatem  inscriptionis  in  matriculam  Facultatis 
aut  ordine  Alphabetico.  2°  Hic  ordo  cum  programmate  invi- 
tatorio  affigitur  locis  consuetis  octiduo  circiter  ante  Promotionem, 
tum  invitatio  fit,  ut  in  Baccal1!  Philos0  3°  Professionem  tidei 
et  juramentum  de  asserenda  Immacul.  Concept®  deponunt  Can- 
didati  ipso  die  promotionis,  audito  prius,  ut  de  PhilosY  dictum 
est,  sacro,  excipiente  utrumque  Philosa.e  Decano,  si  moris  sit,  aut 
Cancellario.  4°  Antequam  ad  Actum  procedatur  prius,  privatim 
in  loco  ad  id  praeparato,  praesente  Magnif0  Hectore  et  Doctori- 
bus,    creabuntur  a  Promotore    Baccalaurei   Currentes4,  praemissa 

1  Cod.  u.  per  lapsum  calanii  niuvestiget". 

2  sc.  pileo  =  der  viereckige  rote  Doktor-  oder  Magisterbut. 

3  Hier  beginnt  im  Mscr.  eine  zwar  zierlicbere,  aber  nicbt  minder  schwie- 
rige  Hand;  die  Textesfehler  mebren  sich. 

*  Du  Cange  s.  v.  (t.  II.  col.  506):  „Sacra  Theologiae  Parisiensis  Facul- 
tas,  in  quatuor  velut  ordines  distributa  est:  Magistrorum,  Licentiatorum,  Bac- 
calariorum  Formatorum   et  Bac.  Cursorum  .  .  .  Baccalarii    Cursores  snnr 

Monumenta  Germaniae  PaodagoKica  IX  24 


370       Katio  stndiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


a  Promotore  brevissima  praefatione.  o°.  Petitio  pariter  fit  ab  uno  a 
|e|  Candidatis  inferne  e  regione  Cathedrae,  in  qua  considet  Pro- 
motor.  H".  Exinde  facta  Promotione,  ubi  inferiorem  Cathedram 
competentem  sibi  locum  occuparunt,  unus  vel  alter  e  Candidatis 
jubetur  aliquem  Scripturae  locum  enarrare,  cujus  occasione  brevi- 
ter  et  erudite  aliquam  Theologicam  quaestionem  elucidat,  alla- 
tis  in  utramque  partem  rationibus,  quam  deinde  excipit  actio 
gratiarum ;  et  reliqua  fiunt  prout  supra  in  Philos°  Baccalaureatu 
est  praescriptum. 

2.  In  promotione  ad  licentiamet  supremum  in  Theologia 

gradum,  res  aliter  se  habet;  nam  1°  locus  utriusque  Promotionis, 

tam  ad  licentiam  quam  Doctoratum,  est  ipsum  Templum,  in  quo 

uterque  gradus   confertur.     2".  In  Templo   erigitur  Cathedra,    ex 

qua  primo  Cancellarius   licentiam,    tum    Decanus  aut  alius  quis- 

piam  Doctorum  e  Facultate   et   ex   ejus  delegatione  Doctoratum 

confert.     3°  Dum    hora    consueta    proceditur    ad    Templum    sub 

pulsu    campanarum,    praefertur   in    primis    Facultatis   sceptrum, 

sequitnr  Candidatus,  Promotor,  deinde  [reliqui]  ordine  quo  capite 

praec.  §.  10.  dictum   est.     Tum   Pedellus1  cum  sceptro  Universi- 

tatis,  succedente  Magnift  Universitatis.     Postquam  Templum  at- 

tigerunt,    procedunt    versus    Altare  maius,    ibidemque,    more   in 

Universitatibus  nostris  recepto,    Sacro   cantato  de  Spiritu  S.  in- 

tersunt,  quo  finito   eodem,   quo  ingressi    sunt,   ordine    procedunt 

ad  locum  promotionis   in    eodem  Templo ;    Cancellarius  erectam 

pro  se   Cathedram    occupat,    Candidato    ex   adverso    consistente. 

Interea,  juxta  receptam   in    iisdem  Universitatibus  nostris  Con- 

suetudinem,  aliam  ad  latus  paratam  Cathedram  quispiam  e  Docto- 

ribus  Theologis   ascendit,    qui  petitionem   facit,   suamque  dictio- 

nem  primario  ad  Cancellarium  dirigens  licentiam  pro  Candidato 

postulat.     4°  Cancellarius,  ubi  paucis  praefatus  est,   per  Notarium 

vel  Vice-Notarium  jubet  praelegi  capita  eorum,  quae  ante  licen- 

tiam  a  Candidato  praestari,   et    quae   ab   eodem  deinde  contactu 

sceptri  Academici  per  Pedellum  vel  Notarium    porrecti   accepj- 

foi.22h.tari  et  juramento  confirmari  debent;  quibus  praemissis  Cancella- 

rius  formam  licentiae  pronunciat,  et  simul  [fit]  tubarum  applau- 

Theologiae  Candidati  prirai  geueris,  qui  adCursum  Thcologicum  explicandum 
admittuntur,  Bibliorum  nempe,  postea  Sententiarum  Petri  Lombardi,  unde  nata 
illa  distinctio  apud  majores  Baccalariorum,  nt  aliiBiblici,  alii  Sententiavii 
nuncupentur. 

1  Sic  plerumque  iste  alter  scribit. 


Ordnnng  einer  selbst&nd.  Dniv.  «ler  (;<•*.  .1.  1658.  •'!<  1 


bus,  Tliool.   Licentiatum  jubet    Doctoralem    Cathedram   tanqnam 
huic  gradui  iam  debitam  conscendere.     5"!  Poathaee  qui  i  x 
toribuH  petitionem   fecit,   ex    eodem    quo    prins    loco  actis  qnam 

brevissime  Cancellario  gratiis,  ad  Promotorem  convertitur.  eun- 
dem  brevi  oratione  invitat  atque  evocat  ad  Coronidem  Actui 
irnponendam,  ac  Tlieol.  Kcentiato  suprenium  Doctoratus  gradnm 
eiusque  insignia  conferenda,  ac  tunc  ad  lncnm  inter  Doctores 
nostros,  habita  ratione  personae,  per  Pedellum  deducitnr.  i>:  Jn- 
terea,  praecedente  Pedello,  recedit  Cancellarius  ad  suum  locum, 
succedit  tum  etiam  Promotor  et  cum  eo  Hcentiatus,  qui  tamen 
in  Cathedra  considere  nondum  debet,  nisi  deinde  iussus  a  Promo- 
tore.  1".  Promotor  dignitatem  gradns  et  virtutes  licentiati  paucis 
perstringens  tandem  concludit,  se  eidem  supremam  lauream  im- 
positurum :  ideoque  iterum  iubet  praelegi  puncta  ea,  quae  eo,  quo 
in  licentiatu  factum  est,  modo1  contactu  sceptri  Academici  iurat : 
pronunciat  exinde  Promotor  formulam  promotionis,  lectis  e  Catha- 
logo,  si  plures  sint,  nominibus.  Intonant  denuo  tubae,  dantur 
Neo-Doctori  insignia,  Epomis,  quadratus,  Biblia,  annulus;  atque 
hoc  modo  instructum  Doctorem  amplectitur  et  salutat  Promoior, 
iubetque  in  Doctorali  cathedra  considere.  8';  Sequitur  brevis 
applausus  concentu  musico,  quo  finito  Neo-Doctor  iubetur  a  Promo- 
tore  specimen  dare  suae  doctrinae,  proposita  eidem  itidem  Scrip- 
turistica  aliqua  quaestione,  quam2  pro  dignitate  gradus  accepti  et 
Auditorum,  deductis3  in  utramque  parteni  rationibus,  Theologica 
eruditione  elucidet  ac  illustret,  et  tandem  alicui  e  ]  >octoribus 
de  facultate  otferat  ultimo  deliniendam.  y°  Hic,  Neo-Doctori 
prius  gratulatus,  ab  eo  prolata  collaudat,  quaestionemque  ea. 
qua  par  est,  refusione  humanitatis  resolvit ;  suecedit  Musica,  sub 
qua  chirothecae  distribuuntur,  Cathalogi,  et  si  quae  typis  data 
sunt  in  gratulationem.  Exinde  Promotus  ad  soiitas  gratias  con- 
vertitur.  10^  Finito  actu  compulsantur  campanae,  et  Neo-Doctor 
cum  Promotore,  praeeunte  Facuitatis  sceptro,  et  subsequente  toto 
Academico  Magistratu,  ad  altare  maius  procedit,  et  hymnus  Te 
Deum  LaudamuscumMusicadecantatur.  W.  Deo  gratiis  rite  per- 
solutis,  eodem  ordine  ad  Collegium  vel  Domum  Universitatis  re- 
vertuntur,  ubi  vicissim  gratiae  etgratulationis  orficia  absolvuntur. 

1  Iui  Mscr.  ea  quae  eo,  iu  quo  liceutiatu  etc.    Wir  mifstrauen  cler  gauaen 
Stelle,  bei  welcher  sicher  eiu  lapsus  calarai  uuterlauft. 

2  ln  cod.  „quae". 

3  In  cort.  „deducta". 

■24* 


372      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Cap.  VII. 

De  formulis  Invitatoriis  ad  gradus  philosophicos 

et  [formulis]  Coronarum. 

I.  Paradigma  Invitatorium  pro  gradu  Magisterii  in 

Philos. 
Decanus  et  Facultas  Philos.  Almae  huius  N.  N.  Universitatis 
AA.  LL.  et  Philosophiae  Baccalaureis. 

Postulat  Academiarum  mos  et  institutum,  ut,  qui  post  reli- 
quas  Artes  Philos1!0  studium  laudabiliter  decurrunt,  iis  merito 
ad  literarios  honores  aditus  patefiat,  quo  suavem  studiorum  ac 
laborum  suorum  fructum  cumulate  percipiant.  Quare  Academicis 
nostris  Philosl6  Baccalaureis,  qui  ad  experimenta,  quae  pro  Aca- 
demiae  nostrae  more  instituuntur,  se  satis  instructos  arbitrantur, 
paratique.  sunt  cuncta  alacriter  subire,  quae  ad  supremam  Philos*e 
Lauream,  h.  e.  Doctoratum  consequendum  requiruntur:  indictum 
volumus,  ut  die  N.  proximo,  qui  est  dies  N.  Mensis  N.  hora  N. 
pomeridiana  in  locum  N.  conveniant  petitionem  suam  coram  ex- 
posituri.  Ubi  quid  eis  faciendum  sit  explicabitur.  Datum  in 
Academia  nostra  N.  N.  die  N.  Mensis  N.  Anno  N.  N. 
toi.23.a.  Qaae  Formula  mutatis  mutandis  deservire  potest  N.  N.  Decano 

pro  Invitatione  ad  Baccalaureatwn,  quae  solet  fieri  una  aut  alia  Heb- 
domade  ante  Quadragesimam,  Invitatio  vero  ad  Magisterium  circa 
initium  Junii. 


II.  Forma  Cathalogi  in   Philos^0  Baccalaureatu  est 

ut  sequitur. 
D.  O.  M.  A. 

Quod  bonum,  felix,  faustum  fortunatumque  sit  huic  Almae 
Universitatis  N.  Senatui  Philosophico,  totique  Reipubl.  Christianae. 

Sub 

R.  P.  N.  N.  Soc.  Jesu,  SS.  Theol.  et  Philosl0  Doctore, 
Professore  N.,  nec  non  inclytae  Facultatis  Philos^ae  p.  t.  Decano. 

Rev.,  Eeligiosi,  Illustres  et  Eruditi  AA.  LL.  et  Phille  Can- 
didati  in  Aula  Universitatis  Anno  N.  die  N.  mensis  N.  hora  8. 
matutina,  prima  earundem  AA.  LL.  et  Philos1e  Laurea  condecora- 
buntur. 


Ordiraog  einer  selbst&nd.  Uuiv.  d.  Ges.  3.  i*;5k.  373 


Promotore 
R.  P.  N.  N. 
Nomina  Candidatorum  ordine  Atphulxfi  pro  protjrammate  in- 
vitationis  ponuntur  N.  N.,   pro   distrihutionc  r<ro  ju.rtu    m< ritwm 
Doctrinae  cum  Titulo.  — 

Nomina  Promotorum. 

N.  N. 

Quaestiones  in  Actu  decidendae. 

1.  An  viventium,  quae  ex  putri  materia  nascuntur,  princi- 
palis  causa  sit  intelligentia. 

2.  Cur  soli  mares  interdum   ambidextri   sint,    et   hi  semper 
callidi. 

3.  Cum  Athos  Chalcidicae  Mons  in  Lemnon  usque  solstitio 
umbram  suam  exporrigat:  quaeritur,  quantus  sit?  —  —  Ubi 
notaudum  [est],  quaestiones,  quae  proponuutur,  populares  esse  de- 
bere,  non  spinosas  ncc  vulgares:  quae  in  librumfacultatis  referentur 
ui  supra  dictum  cst. 


III.  Forma  Coronarum  in  actu  Doctorali  talis  ost 
D.  0.  M.  A. 

Sub    Amplissimo  et  R.  P.  N.   N.    et   S.  S.    Theologiae    et 

Philos'!c  Doctore,  Almae  huius  Universitatis  Cancellario,  per  eun- 

dem  (aut    si   vice  Cancellarii   sit   constitutus:    per  N.  N.    in  hoc 

Actu  Pro-Cancellario)  in  Basilica  N.  N.  Anno  N.  Mensis  N.  die 

N.  hora  8.  antemeridiana  sub  pulsu  campanae  maioris  Reverendi, 

Generosi,    Nobiles,    Eximii     et  tam  eruditione  quam  doctrina  et 

virtute  conspicui  Dni  Dni  AA.    LL.    et  Phila?    Baccalaurei    pro 

Suprema  in  Phila.  Laurea  licentia  condecorabuntur  (ut  in  Catha- 

logis  in  Promotione  distribuendis  condecorati  sunt): 

Deinde  ordine  qui  sequitur: 

N.  N.  '    N.  N. 

Promotore 

R.  P.  N.  N.  N.  AA.  LL.  et  Philae  Doctore,  eiusdem  facul- 
tatis  Ordinario  Professore,  nec  non  inclytae  facultatis  Philos"0 
Seniore  (si  sit  Metaphysicus  Promotor),  in  Aula  Universitatis 
suprema  Magisterii  atque  Doctoratus  Laurea  solemni  ritu  pro- 
movebuntur  et  creabuntur,  vel:  creati  sunt  in  Cathalogis  di- 
stribuendis.  | 


374      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

foi.23b.      Quaestiones  in  Actu  a  D.  D.  Magistris  clecidendae. 

1.  Paupertasne  an   opulentia   sit  humano  generi  conducibi- 
lior.     Aristot.  lib.  4.  Polit.  c.  1. 

2.  Homo  biceps  aut  umbilicotenus  bicorporeus  unusne  sit  an 
plures.     Aristot.  1.  4.  de.  gener. 


IV. 

Pedellus,  vel  in  Universitatibus  pleno  iure  nostris  Notarius 
vel  Vice-Notarius,  monitus  a  Promotore,  sequentia  Candidatis  pro 
Baccalaureatu  proponet: 

D.  D.  Baccalaureandi,  aliqua  ex  ordine  jurabitis: 

1.  Quod  deinceps  velitis  esse  obedientes  Rectori  Universi- 
tatis,  Academiae  Magistratibus,  Decano,  totique  facultati  Artium 
in  licitis  et  honestis. 

2.  Quod  pro  posse  vestro  procurabitis  bonum  universitatis 
et  facultatis  Artium,  ad  quemcunque  statum  tandem  vos  con- 
tingat  pervenire. 

3.  Quod  istum  gradum  in  nulla  alia  Universitate  recipietis. 
Porriyit   Pedellus    sceptrum   Magistris   siugulis,    qui  dicunt: 

Ju  r  o. 


Iurameutum  Licentiandorum  sic  habet:    Domini  licentiandi, 
antequam  recipiatis  licentiam,  ordine  quaedam  jurabitis: 

1.  Quod    Cancellario    huius    Universitatis    Reverentiam    et 
honorem  deferetis  condecentem. 

2.  Quod  servabitis  pacem  et  tranquillitatem  Universitatis,  et 
unionem  inter  facultates. 

3.  Quod  gradum  licentiae  in  Artibus  alibi  non  reiterabitis, 
neque  insignia  Magistralia  in  alia  Universitate  recipietis. 

Dicatis:  Iuro. 


VI. 

Iuramentum  licentiati  in  Philos^    ante  gradum  Magisterii. 
Dhi  Licentiati,  antequam  recipiatis  insignia  Magisterii,  or- 
dine  quaedam  iurabitis: 


Ordnnng  einer  gelbststftnd.  Univ.  d.  Oes.  .f.  i *;r»R.  '.'<<'> 

1.  Quod  bonum  huius  Universitatia  ei  facultatie  AA.  huius 
Studii  pro  posse  ve.stro  procurabitis,  ad  quencunque  gradum  el 
statum  vos  pervenire  contigerit. 

2.  Quod   amplius   velitis   esse  obedientes    Magnif!    Rectori, 

et  Academiae  Magistratui  in  licitis  et  honestis. 

3.  Quod  gradum  Magisterii  iu  nulla1  alia  universitate  re- 
sumetis. 

Dicatis:  Iuro. 

VII. 

Placct  hic  adjungere  Turamentum  pro  ( 'andidatis  Theol** 
Baccalaureis  itaque  sequentia  proponuntur. 

Doiii  Baccalaureandi,  ante  gradus  collationem  haec  iura- 
bitis : 

1.  Quod  reverentiam  et  obedientiam  Rectori  Universitatis, 
facultatum  Decanis,  singulisque  Doctoribus  facultatis  Theologi- 
cae  exhibebitis. 

2.  Quod  iura,  libertates,  ordinationes,  Consuetudinesque 
laudabilis  Universitatis  et  Theologicae  facultatis,  ad  quomcuuque 
statum  perveneritis,  defendetis. 

3.  Quod  pacem  et  tranquillitatem  inter  facultates2  defendetis. 

4.  Quod  gradum  Baccalaureatus  in  Theol.  alibi  non  susci- 
pietis. 

5.  Quod  fidoles  sitis  et  Cultores  S.  Romanae  Ecclesiae. 
Dicatis:  Iuro. 

VIII. 
luramentum  Licentiandorum  in  Theologia. 
D.  D.  Licentiandi.     1.  Iurabitis,  quod  honorem  et  debitam 
reverentiam  Cancellario  huius  Universitatis,  singulisquc  inclytae 
Facultatis  Doctoribus  Theol!0  exhibere,    nec  non  utilitati  et  pro- 
motioni  facultatis,    ad  quemcunque  |  gradum  vos  pervenire  con-ioi  24«. 
tigerit,  fideliter  studere  velitis. 

2.  Quod  pacem  et  tranq.  et  unionem  inter  facultates  huius 
Univ.  servabitis. 

3.  Quod  gradum  hunc  alibi  non  resumetis. 
Dicatis :  Iuro. 

1  Cod.  n.  „ulla". 

5  Cod.  n.  hic  repetit  „ad  quemcuuque  st.  perv." 


376      Ratio  studiorum   et  iustitutiones  suholasticae  Societatis  Jesu  III 


IX. 

Pro  juramento  Doctoribus  in  Theologica  facultate 
haec  proponuntur. 

DD.  Doctorandi,  iurabitis:  1.  Quod  Decano  et  singulis 
Theologicae  fac.  Doctoribus  debitam  reverentiam  exhibere,  atque 
utilitati  et  promotioni  facultatis,  ad  quemcunque  gradum  vos 
pervenire  contigerit,  fideliter  studere  velitis. 

2.  Quod  pacem  et  tranq.  ic. 

3.  Quod  gradum  h.  alibi  ic. 
Dicatis:  Iuro. 

X. 

Forma  promovendi  Baccalaureos  in  Philos. 
Ego  N.  N.,  AA.  et  Philos'!0  Magister,  eiusdemque  facultatis 
in  hac  Alma  (v.  celeberrima)  Universitate  Decanus  (v.  Professor), 
Authoritate  Apostolica  et  Caesarea  (v.  Regia)  mihi  munerique 
meo  de  iure  competente  (si  tamen  alius  a  Decano  promovcat, 
dicit:  mihi  acl  hoc  actu  specialiter  delegata)  Vos,  teque  in  primis 
N.  N.  (recenset  ex  Cathalogo  nomina  singulorum),  vos,  inquam, 
omnes  et  singulos,  iam  a  me  nominatos  riteque  probatos  et  antea 
approbatos,  AA.  LL.  et  Philos?  Baccalaureos  facio,  creoque,  et 
in  hoc  ornatissimo  Consessu  renuncio,  omnem  vobis  potestatem 
ac  privilegia  attribuens,  quae  iure  et  Consuetudine  huius  et 
omnis  per  orbem  Academiae  huius  honoris  gradui  debentur; 
(flectunt  Candidati)  idque  cedat  ad  DEI  0.  M.  gloriam,  Ecclesiae 
Catholicae  huiusque  universitatis  maius  bonum,  decus  ac  orna- 
mentum.     In  nomine  Patris  f  et  Filii  f  et  Spiritus  S.  f  Amen. 


XI. 

Forma  promovendi  Licentiatos  in  Philos* 
Ego  etc.  ut  supra  .  .  Cancellarius  v.  ViceCancellarius  .  .  . 
ut  supra  .  .  Vos  Eeverendos  DD.  LL.  AA.  et  Philosophiae 
Baccalaureos,  earumque  artium  licentiatos  creo  ac  facio,  licentiam 
tribuens  supremum  in  Phil^  gradum  seu  Doctoratum  eiusque  insi- 
gnia  petendi,  accipiendique,  et  omnia  exercendi,  quae  ad  hunc 
honoris  gradum  iure  etc.  ut  supra. 


Ordnuug  einer  selbststand.  Univ.  d.  Ges.  J.  1658.  377 

XII. 

Forma  promovendi  Magistros. 
Ego  N.  N.   ut  supra  u.  X.   ...   vos,   inquam,    Excel|len-foi.J4». 
tissimos  ac  Eximios  AA.  LL.  et  Phil!'  Licentiatos  rit<-  probati 
et  approbatos,  in  eademque  facultate  Magistros  faoio  creoque,  at- 
que  in  hoc  ornatissimo  Consesm  renuncio  ac  declaro,  potestatem 
tribuens  Magistralem  Cathcdram  conscendendi,  Artesque  liberalea 
publice  et  ex  oincio  docendi,    disputandi,    ceterosque  Magistrales 
actus  exercendi,  iuxta  Privilegia,    et  iura  huius,    et  omnium  per 
orbem  ctc.  ut  in  fiuc  u.  X. 


XIII. 

Tum  promofor:  Agite  nunc,  et  Magisterii  ac  Doctoratus 
insignia  capessite!  Accedens  primum  mayistrum,  qui  dextrum 
latus  occwpabit,  et  accipiens  Epomidem,  quae  cst  in  Cathedra 
Magistrali,  ait:  Induimini  Epomidem,  habitum  Pliilosophicum, 
illud  in  primis  curaturi,  ut  morum  gravitate  doctrinaeque  prae- 
stantia  veros  vos  Phil°3  praebeatis.     Tum  singulos  induit. 

Epomis  erit  autem  auteriore  parte  aperta,  unde  fibulis  v. 
nodis  ckiudatur,  quam  ipsi  Magistri  peryent  sibi  aptare. 

2.  Rediens  ad  primum  et  pileum  manu  accipiens  ait:  Pi- 
leum,  verae  libertatis  vindicem,  quam  solus  vir  sapiens  habere 
potest,  capitibus  vestris  impono.  Atque  ut  prius  singuhs  per- 
currit. 

3.  Ad  primuui  quoque  reversus  annulum  tradens  ait:  Ecce 
annuli  traditione  Sapientiam  vobis  despondeo,  quae  in  malevolam 
animam  introire  non  potest,  nec  habitarein  corpore  subdito  peccatis. 

4.  Aristotelis  librum  manu  tenens  ait:  Accipite  Arist.  de 
Philos*  librum,  eiusque  monumentum  potestatis,  quam  cum 
Magisterii  honore  retulistis. 

N.  b.  Atque  hae  sententiae  quidem  mutari  possunt,  dummodo 
aliqua  accommodata  insignium  explicatio  afferatur. 

5.  Posthaec  Magistros  compettans  salvere  iubet,  amplexumque 
impertitur;  Tum  dcmum  in  Magistrali  Cathedra  locat,  iubctque 
de  ea  facere  docendi  initium. 


378     Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Cap.  VIII. 

De  Formulis  Theologicis,  quae  pro  Actibus 

promotionum  deserviunt. 

I.  Forma  Coronarum  in  Theologico  Baccalaureatu. 

D.  O.  M.  A.  -  Sub  E.  P.  N.  N.  e  Soc.  Jesu,  SS.  Theologiae 
Doctore  eiusdemque  (si  sii)  Professore,  nec  non  in  hac  Alma  Uni- 
versitate  N.  N.  Theologicae  facultatis  temporali  Decano. 

Promotore  E.  P.  N.  N.  ex  eadem  Societate,  SS.  Theologiae 
Doctore,  sequentes  Nobiles,  Excellentes,  et  Doctissimi  AA.  et 
Philos'!"  Magistri  ordine,  quo  in  Matriculam  facultatis  sunt  in- 
scripti,       N.  N.  N.  N. 

Ex  decreto  inclyti  Theologorum  Collegii  Baccalaureatus 
formati  laurea,  rituque  solemniore,  institutoque  Academico  in 
Aula  Universitatis  die  N.  Mensis  N.  Anno  N.  sub  horam  8. 
antemeridianam  condecorabuntur,  et  sequentes  ex  Scriptura  S. 
desumptas  quaestiones  pro  gradus  accepti  auspicio  resolvent: 

Textus:  Henoch  placuit  Deo,  et  translatus  est  in  Paradisum, 
ut  det  Gentibns  poenitentiam.     Eccle.  IV.  Cap.  v.   16. 

Quaestio  1.  Utrum  Paradisus  terrestris,  felix  Archiparen- 
tum  illud  nostrorum  habitaculum,  sit  in  rerum  natura. 

Quaestio  2.  Utrum  parentibus  in  Paradiso  mors  obve- 
nisset? 

Textus:    hodie  Mecum  eris  in  Paradiso.  Lucae  23.    v.  43. 

Quaestio  1.  Utrum  latro  in  illum  Paradisum  sit  deductus? 

Quaestio  2.  Utrum  eundem  Henoch  jam  inhabitet? 

II.  Forma  Coronarum  pro  Theologico  Doctoratu. 

D.  0.  M.  A.  —  Actus  solemnis  Theologicae  Promotionis,  in 
quo  sub  Amplissimo  et  Eev°  P.  N.  N.  e  Soc.  Jesu,  Sacrae 
Theolle  Doctore  jc.,  nec  non  in  Alma  (vel  Celeberrima)  hac  Uni- 
versitate  N.  N.  Cancellario,  —     Per  — 

E.  P.  e  Soc.  Jesu  N.  N.  Anno  N.  Mensis  N.  die  N.  hora 
8.  matutina  sub  pulsu  Campanae  maioris  Eeverendi,  Eeligiosi, 
Nobiles,  Excellentes  ac  DD.  LL.  AA.  et  Philos:!e  Magistri  Sacrae 
Theologiae  Licentiati  creabuntur,  vel  creati  sunt  pro  Cathalogis 
in  Actu  distribuendis. 

E.  E.  D.  N.  N.  E.  E.  D.  N.  N. 

Deinde  in  eadem  Basilica  per  E.  P.  N.  N.  Sacrae  Theol*e 
Doctorem,  et  in  hac  universitate  Professorem,  ac  facultatis  Theo- 
logicae  Decanum  temp.,  ex  Deereto  Senatus  Theologici,  eiusdem 


Ordnnng  einer  selbst&nd.  Univ.  <].  Qes.  .1    1658. 

Saerae  Theologiae  Dni  Dni  solemni  ritu,  more  institutoi 
demico  creabuntur,  vel  creati  sunt — ut  supra. 

Quaestiones  Aulicae  seu   Doctorales  b   Clarissimis 

Diiis  Dnis 
Doctoribus  pro  gradus  auspicio  discutiendae. 
Textus:  Amen  dico  vobis,  quod  vos,  qui  reliquistis  omnia, 
et  secuti  estis  me,  sedebitis  supra  sedes  duodecim    e\    iudicabitif 
duodecim  tribus  Israel.     Mathaei  3<).     Uers.  38. 

Quaestio.  1.  Utrum  Apostoliemiserinttriavotasubstantialia 
Religionis? 

2.  Utrum  fuerint  Clerici  Religiosi? 

3.  In  quo  consistat  potestas  iudiciaria? 

4.  Utrum  haec  sit  communis  omnibus  Sanctis? 


III.  Forma  in  promotione  Baccalaurei  Biblici  et  mutatis 
mutandis  in  promntione  Baccalaurei  formati. 
Ego  N.  N.,  SS.  Theor:c  Doctor,  et  in  hac  alma  (vel  Cele- 
berrima)  Universitate  Theolc.ne  Facultatis  Decanus,  Authoritate 
Apostolica,  Caesarea  Regiaque  mihi  pro  munere  meo  competente 
(aut,  si  non  sit  Decan/ts:  mihi  pro  lioc  actu  specialiter  delegata) 
Uos  Reverendos,  Nobiles,  Excellentes,  Pliilos"0  Magistros  SS. 
Theologiae  Biblicos  seu  Currentes  (aut  Baccalaureos  format< 
facio  creoque,  potestatem  ommnium,  ac  Privilegia  impertio,  quae 
hunc  honoris  gradum  iure,  aut  Consuetudine  concemunt  (flectunt 
Candidati)  in  nomine  Patris  f  et  P.  f  et  Sp.  S.  f.    Amen. 

IV.  Forma  promovendi  licentiatum  Theologiae.        foi.asb. 

Ego.  N.  N.,  SS.  Theor:"  Dr.,  huius  Almae  Universitatis  Can- 
cellarius,  Authoritate  Apostolica,  Caesarea,  N.  approbatum  ejus- 
dem  SS.  Theol;:e  licentiatum  facio  creoque  (Regiaque  .  .  .  milii 
meoque  muneri  propria  ac  debita  .  .  .  vel  te  N.  N.  SS.  Theol"0 
Baccalaureum  formatum,  rite  examinatum),  atque  in  hoc  ornatis- 
simo  Consessu  factum  ereatumque  pronuncio  et  declaro,  potesta- 
tem  ac  licentiam  tribuens  Theologici  Doctoratus  supremum  gra- 
dum,  insigniaque  petendi  accipiendique.  nec  non  Hagistralem 
Cathedram  conscendendi,  Scripturam  S.  interpretandi,  caeterasque 
functiones  libere  atque  pro  Authoritate  exercendi,  quae  hunc 
lionoris  gradum  concernunt,  iuxta  leges,  consuetudiues  privilegia- 
que  omnium  per  orbem  Christianarum  Academiarum:  id  quod 
(flcctit  Doctorandus)  ad  Dei  O.  M.    gloriam    Ecclesiaeque  S.  uti- 


380       Ratio  studioruin  et  institutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

litatem  cedat.     In  nomine  Sanctissimae   et  Individuae  Trinitatis 
Patris  f  et  Filii  f  et  Sp.  S.  f  Amen. 


V.  In  promotione  Doctoris  S.  Theol*e 
Quod  Deus  0.  M.  ad  nominis  Sui  gloriam  Ecclesiaeque  ca- 
tholicae  utilitatem  vertat.  —  Ego.  N.  N.,  Doctor  atque  in  hac 
Univer.sitate  Facultatis  Catholicae  Decanus,  Authoritate  Apostolica, 
et  Imperatoria  (Regiaque)  mihi  pro  munere  meo  debita  (vcl,  si 
sit  ViceCancellarius :  mihi  pro  hoc  Actu  simpliciter  delegata) 
te,  N.  N.  Theola.e  Licentiatum,  eiusdem  Theol8?  Doctorem  Magi- 
strumque  facio  creoque,  in  hoc  ornatissimo  Consessu  palam  renun- 
cio,  potestatem  omnem  tribuens  cum  hoc  honoris  gradu  iure 
Consuetudineque  conjunctam,  iuxta  Privilegia  omnium  per 
orbem  Christianum  Academiarum.  In  nomine  SS.  et  Indiriduae 
Trinitatis  P.  f  et  F.  f  et  Sp.  S.  f  Amen. 


VI.  Forma  investiendi  Doctores  Theologiae. 

Posiquam  Promotor  ex  ritu  supra  praescripto  D.  pro  Theo- 
Jogica  Jaurea  Jicentkdum  SS.  TheoJa.e  Doctorem  inter  festivos  tu- 
barum  appJausus  remmciavit,  eidem  acceptae  dignitatis  insignia 
offert,  et  (1.)  in  primis  DoctoraJem  EpomicJem1  dicens:  Induo 
te  Epomide  Doctorali,  ut  hoc  ornamento  acceptae  dignitatis  ad- 
monitus  eam  morum  gravitate  atque  constantia  tueri  studeas. 

2.  PiJeum  doctoraJem  capiti  imponens  ait:  Siquidem  nullis 
fractus  ]aboribus,  aut  difficultatibus  retardatus  Theologici  cursus 
metam  bene  feliciterque  attigisti,  pileum  capiti  tuo  impono 
Coronae  loco,  quae  legitime  certantibus  debetur.  Tu  vero  doc- 
trinae  talento  sic  utere,  ut  immarcescibilem  gloriae  Coronam 
aureolamque  fidelibus  Doctoribus  repositam  aliquando  merearis 
accipere. 

3.  AnnuJumdigito  imponens  dicit:  Sacram  Theola.m  veram- 
que  sapientiam  tibi  annuli  traditione  despondeo,  ut  hac  una  dein- 
ceps  oblecteris,  quia  non  habet  amaritudinem  conversatio  illius, 
nec  taedium  convictus  illius,  sed  laetitiam  et  gaudium. 

4.  Tradit  Sacra  BibJia  cJausa  diceus:  trado  tibi  volumen 
S.    Scripturae  clausum,  ut   agnoscas,    fquod]  sancta   et   praetiosa 

1  Die  „Ac.  Gr."  hat  deu  Beisatz :  „Epomis  violacea,  rubro  serico  suitulta." 


Ordnnng  einer  selbstand.  TJniv.  d.  Ges.  .1.  1658.  3bl 


Coelestis  Doctrinae  secreta,  quae  possides,  non  sunt  prodenda 
sine  delectu,  et  tanquam  margaritae1  non  sunt  projiciendae  ante 
porcos.  —  Dei/nde  tradens  (Biblid)  apcrtadicit :  Trado  tibi  eadem 

Sacra  Biblia  aperta,  ut  divinam  sapientiam,    quam   sine  fiotione 
didicisti,  aliis  etiam,  qui  digni  sunt,  absque  invidia  commnnice 
docendo,  et  honestatem  illius  non  abscondas. 

5.  In  Cathcdra  cum  coUoeans  ait:  In  Oathedra  Theologica 
te  colloco,  ex  qua  tanquam  sapientiae  fastigio  excelsoque  cande- 
labro  praeluceas  |  omnibus,  qui  in  domo  Dei  sunt,  tum  doctrin;e 
splendore,  tum  vitae  exemplo.  Vide  igitur,  ut  iuxta  Pauli  ad- 
monitionem  formam  habeas  sanorum  verborum,  quae  audisti  in 
fide  et  dilectione  in  J.  Chro.:  doce  autem  quae  decent  sanam 
doctrinam,  in  omnibus  te  praebe  exemplum  bonorum  operum, 
in  integritate,  in  gravitate,  Uerbum  sanum,  irreprehensibile,  ut 
ii,  qui  adversi  sunt,  vereantur,  nihil  habentes  malum  de  te  di- 
cere.2  Stultas  autem  quaestiones,  et  contentiones,  ac  pugnas 
legis  devita,3  sunt  enim  inutiles  et  vanae. 

VII. 
Dat  ei  osculum  pacis:  Salve,  clarissime  Dne  Doctor:  sede 
iam,  et,  quod  hic  a  te  universus  Consessus  exspectat,  docendi 
pro  officio  et  Authoritate  principium  facito,  aliquid  ex  Sacris 
literis  afferens.  Atque  hae  sententiae,  quac  intcr  conferenda  in- 
signiapr.oferuntur,  uariaripossunt,dwmmodoaliquidaccommodatum 
adfcratur.  In  omnibus  autem  kuiusmodi  actibus  co  est  col- 
limandum,  ut  cum  majcstate  fiant,  et  ne  prolixitate  taediosa  ultra 
duas  horas  extrahantur. 

Cap.  IX. 

De  Ordine  procedendi  ad  Actus  publicos  in 

Universitatibus  Societatis. 

1.  Nomine  Actuum  publicorum  intelligimus  praecipue  illos, 
in  quibus  aliqui  promoventur  ad  gradus,  in  quibus  coluntur  fe- 
stivitates  Universitatis  aut  facultatum,  et  demum  etiam  disputa- 
tiones  aliaque  exercitia,  in  quibus  Senatus  Academicus  comparere 
solet. 

1  Cod.  n.  „margaritas." 

2  Codex  n.  falso  et  contra  Vulgatani;  „Ut  iis  „quae  adversa  sunt,  vere- 
antur,  nihil  habeas  nialuni  de  te  dicere."     Tit.  2,  8. 

8  Cod.  n.  „de  vita." 


382      Ratio  studiorum  et  institntiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


2  Ordo  procedendi  hic  servatur,  ut  praeferatur  Sceptrum 
Universitatis,  cui  primus  Eector  cum  Cancellario  succedit,  tum 
Facultatis  Theologicae  Decanus,  Professores  ac  Doctores ;  postea 
Philosophicae,  ac  demum  caeteri  Studiosi,  tamnostri  quam  externi, 
si  quanclo  Magnificum  fuerint  comitati. 

3.  In  promotionibns  Sceptrum  illius  facultatis,  cuius  est 
Actns,  praeferatur  ante  Sceptrum  Magnif.'  ,  sequuntur  Candidati 
et  Promotor,  quos  deinde  sequitur  Sceptrum  Magnif  I  et  in  gra- 
dibus  Doctores  etiam  aliius  (sic)  facultatis. 

4.  Quando  ad  Disputationes  proceditur,  primum  post  Can- 
cellarium  et  Decanum  locum  habeat  praeses  cum  suo  defendente. 

5.  Considendi  autem  hic  erit  ordo :  in  praecipuo  Aulae  Aca- 
demicae  latere  primum  locum  JRector  Mgnf.  in  supremo  gradu 
occupabit,  tum  Cancellarius,  deinde  Theologica  facuHas,  et  post 
illam  Philosophica  et  Artistica,  secundum  antiquitatem  ingressus 
in  facultatem,  primo  semper  loco  dato  Decano,  penes  quem  suae 
facultatis  Sceptrum  consistit.  Sequuntur  reliqui  in  eadem  facul- 
tate  graduati ;  tum  non  graduati  eiusdem  facultatis,  et  hi  nullam 
gerunt  epomidem.  Inter  hos  quoque,  si  qui  sunt  in  Facultate 
Philosophica  graduati,  praecedunt  reliquos  in  nulla  Facultate 
graduatos.  Idem  ordo  rerum  omnino  similiter  obseruetur  in 
Facultate  Philosophica. 

6.  Ut  autem  in  huiusmodi  Consessibus  singuli  compareant 
et  Larem  suum  occupent,  Decanorum  erit  diligenter  invigilare, 
ne  ullus  in  sua  Facultate  desideretur. 

7.  Baccalaurei  Theol1:6  infra  Magnif1."  Rectorem  insident, 
exinde  Philosf  Magistri,  infimum  locum  et  gradum  Baccalaurei 
occupabunt,  quae  res  ut  constanter  seruetur,  Decanus  vel  Uice- 
Decanus  aduigilabit. 

8.  Hic  ordo  considendi  seruabitur  item  in  disputationibus 
et  omnibus  aliis  exercitiis,  in  quibus  Rector  Magnif.  cum  Sceptro 
comparet. 

£0i.26b.  Cap.  X. 

De  usu   insignium  Academicorum    in    Universitatibus 

Societatis. 
1.  Sceptrum  Magnifici  nunquam  praefertur,  nisi  hic  vel 
alius,  qui  illius  Vices  gerit,  actui  intersit;  Facultatum  autem 
Sceptra  in  publicis  et  propriis  Universitatis  totius  actibus  semper 
praeferentur  omnia  ante  Mgnf.  Rectorem,  et  tunc  Proceres  omnes 
Universitatis,  Cancellarius,   Decani  et  Iudices  cum  Assessoribus, 


Ordnung  eiuer  selbstand.  Univ.  d.  Ges.  3.  1668. 


qumido  adsunt,  omnes  Facultates  antecedunt;  in  DisputuLinnil.u^ 
autem  pro  gradibus    ei   promotione  Baccalaureorum,   cum  H 
tro  Magnifi  ,  illius  soJum  Facultalis  Sceptrum  praefertur,    cuius 

est  act.us. 

2.  Rector  Epomidem  nibri  coloris,  medii  coloris1  Cancel- 
larius,  Doctores  vero  Philos\a  Epomidem  gerunt  violacei  coloris, 
rubro  serico  sufiultam  aul,  ubi  mos  obtinuit,  totam  rubram. 
Philosophi  colore  nigro  caerulea  suflultura  utuntur,  vel  prasini 
coloris;  Baccalaurei  Theoll8  eodem  colore,  sed  rubra  sunultura. 

3.  Epomides  induuntur  in  promotionibus  et  publicis  totiua 
Universitatis  actibus;  hoc  pacto  in  renovatione  studiorum  singuli 
Epomidem  induunt;  idem  fit  in  festis  Universitatis  et  promoti- 
onibus  Doctoralibus  cuiuscunque  facultatis.  In  promotionibus 
vero  Baccalaureatus  praeter  Magnif1.",  et  Cancellarium  nulli 
Epomidem  gestant,  praeter  illos,  qui  sunt  Doctores  de  facultate, 
cuius  est  actus. 

4.  In  Disputationibus  pro  gradu  et  nostrorum  Aetibus  ex 
universa  Philosophia  et  Theologia  praeter  Magnill1 ,  Cancellariuin, 
Decanum  eiusdem  Facultatis,  solum  Praeses  post  humaniorum 
praefectum  Epomidem  gestat.  In  iis  Disputationibus,  quae  pro 
gradibus  non  fiunt,  non  erit  Epomidum  nec  aliorum  Academico- 
rum  Insignium  usus,  nisi  pro  solemnitate  alieuius  actus  aut  hono- 
rariae  Disputationis  in  certo  atque  raro  aliquo  casu  Reetor  iudicaret 
auditis   suis  Consiliariis  dispensandum. 

Cap.  XI. 
De  Festivitatibus  Academicis. 

1.  In  Academia  Viennensi  solemnes  totijUniversitati  dies 
sunt  sequentes:  Dominica  Pasehatis  et  Pentecostes.  Festum  Cor- 
poris  Christi.  Conceptio  B.  Virginis  et  Nativitas  Dominica. 
Theologica  Facultas  Natalem  Domini,  Pascha  et  Pentecosten  sin- 
gulariter  celebrat  oratione  post  Vesperas  in  Basilica  S.  Stejjhani, 
ubi  item  reliquae  Solemnitates  peraguntur.  Praeterea  singularum 
Facultatum  et  nationum  sunt  Patroni:  S.  Joannes  ante  portani 
latinam  Theologorum,  S.  Ivo  Juristarum,  SS.  Cosmas  et  Dami- 
anus  Medicorum,  S.  Catharina  Virgo   et  Martyr  Philosophorum, 

1  Vielleicht  col.  medi  v.  medici,  soust  coloris  indici  (Iiidigo) ;  s.  Du  Cange 
„color  indicus",  —  Oder  sollte  das  Wort  gar  „indici"  seiu?  Bei  der  uudent- 
lichen  Haudschrift  ist  viel  lnbglich. 


384      Ratio  studiornm  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


S.  Ladislaus  Rex  Nationis  Ungaricae,  S.  Mauritius  Saxonicae,  S. 
Ursula  Rhenanae,  8.  Leopoldus  nationis  Austriacae. 

2.  Tn  Academia  Graecensi  toti  Universitati  solemnitates 
communes  sunt:  Festum  S.  Catharinae,  Festum  Immac.  Concep- 
tionis;  Festum  Ignatii  Theologi,  Philosophi  autem  S.  Franc. 
Xaverii  tanquam  suarum  Facultatum  Patronos  singulari  cele- 
brant  festivitate. 

3.  In  Tyrnaviensi  et  Cassaviensi  Academia  unicus  est 
toti  Universitati  communis  dies  octavus  Decembris,  quo  est  Immac. 
Conceptio  B.  Virginis.  Sacer  hic  eo  praesertim  modo  celebratur, 
uti  G-raecii  S.  Catharinae  V.  et  M.  Eodem  die  Rector  Universitatis 
Juramentum  de  asserenda  Immaculata  Conceptione1  post  Credo 
sacri  cantati  in  manus  alicuius  Praelati  vel  Rectoris  deponit. 
Theol1e    Facultatis    Patronus    est    S.    Ignatius,    Philosophicae   et 

foi.27a.  Artisticae    S.  Franc.  Xaverius,    Tyrnavii  et    Cassaviae    vero    S. 
Catharina. 

4.  Si  sint  Festa  toti  Academiae  communia  in  nostris  Uni- 
versitatibus,  omnia  Sceptra  producuntur,  et  a  Rectore,  Cancellario 
ac  Decanis  habitus  Academicus,  ut  et  ab  omnibus  Graduatis,  de- 
fertur.  Alioquin  Decanus,  adhibito  suae  Facultatis  Sceptro,  et 
illa  sola  Facultas,  quae  propriam  celebrat  festivitatem,  cui,  quoad 
fieri  poterit,  ipse  Rector  et  Cancellarius  cum  suis  insignibus  ad- 
esse  conabitur.  Ordo  procedendi  et  considendi  servatur  qui  in 
aliis  solemnibus  Academiarum  Actibus.  Modus  autem  celebrandi 
has  festivitates  relinquitur  cuiusvis  Universitatis  arbitrio. 

Cap.  XII. 
De  Ordinariis  Vacationibus. 

Praeter  ea,  quae  in  ratione  stud.  authoritate  VII.  Congre- 
gationis  Generalis,  Reg.  37.  Provincialis,  de  Vacationibus  prae- 
scribuntur,  haec  fere  sunt,  quae  in  Universitatibus  Austriae  ser- 
uantur. 

1.  Anniversariae  generales  Vacationes  pro  Superioribus 
Classibus  incipiunt  8.  Sept.,  durant  ad  diem  3.  Nov.,  quo  die  est 
promotio  de  Classe  in  Classem,  eaque  finita  Sacrum  cantatur  de 
Spiritu  S.  pro  felici  initio  studiorum.hoc  die  non  docetur,  pro- 
inde  Lectiones  omnes  incipiunt  Quarta  Novembris,  nisi  Festum 
aliquod  incidat,  tunc  enim  postero  die  initium  Scholarum  detur, 
item  si  sit  Sabbathum. 

1  Cod.  n.  perperam,  „de  Assessore,  de  Immac.  Conceptione." 


Ordnung  einer  eelbat&nd.  tJniv.  d.  Qes.   i.  1  *'>■">*. 

2.  Licet  omnes  Lectiones  simul  incipiant,  non  bamen  omi 
simul   desinunt;    nam  Rhetores   9.  Sept.  pro  Ascensu  componere 

incipiunt,  deinde  pro  Praemiis,  ac  tum  examinantur.  Snl  tur 

deinde  reliquae  Classes,   ita  ut   ad  Kestum  S.Matthar-i   \~A\.   - 
omnes  Scholae  claudantur. 

3.  Dies  in  Hebdomada  unus  Vacationi  destinatus  est,  qu 
sit  feria  5";  si  duo  Festa  incidunt,  seruatur  qnod  in  rat. 

4.  Die  SS.  Innocentium,  ubi  non  est  festum  fori,  resumun- 
tur  Lectiones   ab  Inferioribus. 

5.  In  Hebdomada  Sexagesimae  omnes  bis  vacant  totis  diebus, 
in  medio  autem  Quadragesimae,  post  Dom.  Rm,  feria  3a  a  meri- 
die  solum  vacant  etiam  Altiores  Classes,  nihil  immutatis  horis 
matutinis:  feria  vero  5a  toto  die  omnibus  cominunis  est  Recreatio. 

6.  Dominica  Quinquagesimae  et  duabus  sequentibus  feriis 
nullae  Lectiones  sunt,  sed  interea  40  horarum  precibus  occn- 
pantur.  Sodales  et  alii  Studiosi  ad  eas1  statis  temporibns  dncnn- 
tur.  Feria  4a.  Cinerum  a  meridie  tantum  sunt  Lectiom-.  Feria 
5a.  Snperiores  tota  die,  Inferiores  a  meridie  vacant.  Quandocun- 
que  autem  tantum  Scholae  Inferiores  habentur  die  recreationis, 
tempus  Lectionum  media  hora  minuitur,  et  9a  hora  exitnr  ad 
Sacrum.     Proinde  seruatur  Reg.  37.  Prov.  in  rat.  stud. 

7.  Die  S.  Marci  [25.  Apr.]  a  meridie  habentur  ordinariae  roi. 
Lectiones,  uti  et  feria  2a  et  4a  rogationum  diebus.  Repetitiones 
non  omittuntur.  Feria  5a  infra  Octavam  Pentecostes  omnibus 
tota  die  vacatio  est.  Pridie  Corporis  Christi  non  vacatur,  sed 
feria  31  In  Octava  Corp.  Chr.  est  hebdomadae  illius  ordinaria 
recreatio.  Mense  Maio  uno  integro  die  datur  extraordinaria  va- 
catio  omnibus  classibus. 

8.  Quo  die  promotiones  suait  ad  gradus,  quod  ordinarie 
fiant  matutinis  horis,  non  propterea  omittendae  sunt  Lectiones 
a  prandio,  nisi  eius  facultatis,  in  qua  recensentur  ii,  qui  eo  die 
ad  gradus  sunt  promoti.  Rhetores  et  Poetae  ob  promotiones 
non  vacant,  nisi  mane,  ut  tali  actui  intersint. 

Cap.  xm. 
De  Canicularibus. 

1.  Caniculares  Feriae  Viennae  sumunt  initium  15.  Julii  et 
durant  ad  15.  Aug.  Graeciae  et  Tyrnaviae  et  Cassaviae  inchoantur 

1  mscr.  quas. 

Mouumeuta  Gerruaniae  Padagogica  IX  *« 


386       Katio  studiorura  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


22.  Julii,  et  perdurant  ad  finem  Scholarum,  quo  tempore  Lectiones 
sic  ordinantur:  Humanioribus  pomeridianum  tempus  est  horae  et 
mediae  ad  Poesin  inclusive,  unius  horae  Rhetoribus  et  in  pervi- 
gilio  festorum  mediae  horae,  matutinum  illis  est  duarum  hora- 
rum,  his  media  hora  brevius.     Exeunt  hora  9.  ad  sacrum. 

2.  In  Theol*  a  prandio  nullae  sunt  Lectiones,  in  Philos3 
Meteora  leguntur  a  3.  ad  4.;  alii  vacant;  mane  Scholastici  alter- 
nis,  uti  et  Professor  3'?e  Lectionis  vel  Canonum  et  Scripturista, 
singuli  media  hora  ante  Lectionem  Scholasticam  Lectiones  suas 
habent  in  Universitatibus  nostris.  Ubi  sunt  duo  Casuum  Profes- 
sores,  alternis  et  ipsi  legunt;  ubi  unus  alternis  diebus  vacare 
potest.     Logices  et  Physices  docent  quotidie  ab  8*  ad  9?. 

3.  In  Canicularibus  non  sunt  Exercitationes  Parthenii;  sunt 
tantum  domesticae  repetitiones  modo  supra  parte  secunda  expli- 
cato.  Disputationes  solemnes  pro  Philosophico  gradu  ordinarie 
habentur  hoc  tempore  totis  pomeridianis  Scholarum  horis  et  No- 
strorum  Actus  magni  et  Mataphysicorum. 

4.  Einitis  Canicularibus  humaniores  Classes  integras  Lectio- 
num  horas  resumunt,  in  superioribus  item  Scholis  idem  prorsus 
ordo  Lectionum,  Repetitionum  et  reliquorum  Exercitiorum  serua- 
bitur  in  omnibus  Universitatibus  posthac,  qui  tenebatur  ante 
caniculares  tempore  matutino. 

5.  Post  festum  Assumptionis  B*e  V.  inchoantur  Examina 
Nostrorum   domi. 

Cap.   XIV. 
De  modo  procedendi  in  Academicis  Iudiciis. 
Cum  typis  sit  uulgatus   modus  Iustitiae  administrandae   in 
foi.  28.  Acajdemiis    pleno    iure    Societati    subiectis,    unde    non    tantum 
Iudex  Universitatis  cum  suis  Assessoribus,  sed  et  Studiorum  ge- 
neralis  Praefectus    ac  Decani  modum  procedendi  in  causis,    quae 
ad  eos  deferuntur,  petere  possunt  et  debent :  ne  autem  eius  igno- 
rantia  ab  Academicis  praetendi  possit,    quotannis   eis  sub  Reno- 
vationem  Studiorum    cum  Legibus    studiosorum   et  Universitatis 
statutis  promulgabitur  et  in  memoriam  revocabitur. 

Cap.  XV. 
De  Titulis  in  Academiis  receptis. 
Eectori  dabitur  praeter  alios,  si  quos  habet,   Titulus  Ma- 
gnifice. 


Wirzbnrger  Pronjotionsgebraucbe.    u;«2.  387 


Cancellario  pariter  Amplissime;  Viennensi  tamen  M  - 
gnifice. 

Decano  cujuscunque  Eacultatis  Sper- 1  al .  i  1  i  s. 

Atque  ii  tituli  item  iis  attribuuntur,  qui  interdnm  Vicea 
Rectoris,  Cancellarii,  Decani  obennt,  adiectis  nliis,  qni  ipsit  ;<li- 
nnde  debentur. 

Doctoribus  et  Licentiatis  —  Theologiae:  Reverendi, 
Admodum  Rev.  et  Clarissimi  —  Iuris:  Nobilis  et  Olarrissimi. 
—  Medicinae:  Excellentissimi.  —  Philosophiae:  Nbbilis,  Kx- 
cellentis,  et  Doctissimi.  — 

Baccalaureis  Theor:e:  Reverendi,  Nobilis,  Excell.  et 
Doctissimi.   —   Baccal.  Philos™:  Eruditu^f^ S  Tf)  »„ 


Nr- 95-    W$$?Sfi 

Einige  Gebrauclie  der  WirzbiiMg^ijjflfei-sitiit 
in  betreff  der  akadem.  (jracle. 

J.  1662. 

Vorbem.  Die  folgende  Urknnde,  die  aus  dem  Paderbiirner  Kollegiura 
S.  J.  stammt,  liegt  nocb  unbezeichnet  im  Arcbive  der  deutsclien  Provinz,  zwei 
Folioblatter,  von  welcben  l'/2  S.  beschrieben  sin : ;  es  ist  die  Antworl  ded  P. 
Rectors  zu  Wirzbnrg  auf  einige,  teilweise  am  Rande  angegebene  Fragen  des 
P.  Rektors  von  Paderborn.  Wir  geben  die  Urknnde  genau  wie  sie  vorliegt, 
d.  b.  nach  dem  zu  Paderborn  gemachten  Ausznge. 

Ex  literis  R.  P.  Melchioris  Coruaei  Rectoris  Herbipoleusis, 

Herbipoli  datis  1.  Feb.   1662  ad  patreui 

Rectorem  paderbornensein. 

Ad  quaesitnm  l".m  —  Ad  Scholasticam  [Theologiam]  ne- 
que  hic  neque  Moguntiae  quenquam  admittimus,  nisi  Magisterio 
insignem.  Excipimus  tamen  Religiosos  et  principis  alumnos. 
Ad  casus  et  scripturam  admittimus  qui  post  logicam  auditam 
petunt  admitti. 

Qui  non  sunt  Magistri,  admittuntur,  si  apti  sint,  ad  Theses 
oppugnandas,  sed  non  ad  defendendas  pro  gradu  Academico. 
Excipimus    item  Religiosos:    quibus    tamen    persuadere    solemus, 


388       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societati3  Jesii  III 

vt,  antequam  in  Theologia  gradum  capiant,  Mgri  AA.  promoueri 
se  sinant. 

Ad  2"".1  —  Qui  non  in  Academia,  sed  priuatim  in  aliquo 
Auditorio  aut  Monasterio  audierunt  philosophiam,  non  admittimus, 
ne  ad  examen  quidem  pro  Magisterio:  Ne  religiosos  quidem. 
quia  statuta  vtrobique  in  omnibus  facultatibus  vetant  quenquam 
ad  gradus  Academ.  admittere,  nisi  probent,  se  omnes  materias 
publice  audiuisse  in  aliqua  Academia  probata. 

Nuper  quidam  in  vicinia  praelatus  Benedictin.  stitit  octo 
Fratres  suos,  qui  philosophiam  in  claustro  priuatim  obsoluerant, 
et  Theses  impressas  defenderant,  et  petiuit  a  nobis  cum  reliquis, 
qui  apud  nos  studuerant,  Magisterio  insigniri.  Relata  res  ad  con- 
silium  publicum  vniuersitatis,  vbi  conclusum,  in  genere  tales  ad- 
mitti  non  debere,  ne  quidem  ad  Examen.  quia  vero  praedicti 
Fratres,  vno  anno  Logicam  apud  nos  publice  audiuerant,  et  offere- 
bant  se  ad  Metaphysicam  publice  vsque  ad  finem  anni  ituros,  et 
examen  vtrumque  publice  (vti  hic  fit)  subituros,  statutum  est, 
gratiam  illis  hic  et  nunc  fieri  debere,  vt  ad  Examen  admitterentur 
cum  adiecta  clausula,  vt  id  gratiae  tribuerent,  et  reliqui  deinceps 
non  amplius  expeterent.   —  Ex  hoc  patet,  quid 

Ad  3T1  Nempe  nemo  ad  Magisterium  a  nobis  admittitur, 
qui  priuatim  audiuit  Philosophiam.  Excepimus  ante  tres  annos2 
speciatim  Alumnos  pontificios  Fuldenses,  qui  in  seminario  Ful- 
densi  philosophiam  audiunt,  quos  statuimus  admitti  ad  Examen 
debere  et,  si  subsistant,  ad  gradum,  propter  Bullam  pontificiam 
quam  habent,  et  qua  indulgetur  illis,  vt  post  auditam  in  seminario 
philosophiam  possint  ad  gradum  Magisterii  admitti. 

Qui  Logicam  priuatim  audiuit,  examinatur  pro  ascensu  ad 
physicani,  et  si  subsistat  ex  indulgentia  et  gratia  solet  ad  physicam 
admitti. 

Ad  4".'"  Qui  in  album  et  ad  priuilegia  vniuersitatis  sunt 
relati,  iuribus  et  priuilegijs  eiusdem  fruuntur,  quamdiu  in  studijs 
vel  in  officio  Academico  aliquo  permanent.  si  abeant  ab  vrbe, 
vel  in  vrbe  ad  ciuilem  prorsus  vitam  et  occupationem  transeant, 
cessant  frui  priuilegijs. 

Ad  5".m  3    Vnus   est   Academicus   carcer,    in    quem   studiosi 

1  quaesitum  fuerat  de  iis,  qui  pbilosophiam  in  puhlicis  perpetuis  Gym- 
nasiis,  non  in  Academiis  audierunt. 

2  tum  nondum  Fuldae  in  Gymnasio  docta  fnerat  puhlice  philosophia. 
quaesitum  fuerat,  an  reorum  infamium  et  non  infamium  esset  idem  carcer. 


Scbulgebrauche  dr-r  oberrh.  Provinz.     16H4. 


rei  ducuntur  quicquid  commiserint.  quod  si  tamen  ita  graue 
delictum  sit,  ut  grauius  supplicium  mereri  videatur,  iubenl  statuta 
Herbipolensia  Magistratui  principis  tales  tra<ler<'  puuiendoa  ad 
exemplum.  —   — 

Haec  sunt  R'!e  pater  quae  ad  quaesita  vestra  respondere 
potui.  quod  si  alia  quaedam  sint,  quae  ex  me  scire  auetis,  lubens, 
ubi  intelloxero,  perscribam. 

Interea  me  etc.  R.  V.  servus  in  Chro. 

Herbipoli  1.  Febr  1662.  Melchior  Comaeus. 


Nr.  96. 


Scknlgebrauckc  der  oberrkeiniscken  Provinz 
vom  J.  1664. 

Consuetudines  Prouinciae  Rheni  Superioris  communes 
per  R.  P.  Joannem  Bertholdum  Visitatorem  ordinatae 

a.  1664. 

(Archiv.  Germ.  Ser.  XIII.  Fascic.  M.  n.  1.  p.  35—42   („m");    ,,Caput  7. ' 

De  Scholis."  —  XIII.  E.  8.  p.  142  sqq.   („e")  — 

Vor  beinerkung.  Das  Consuetudinarium  entbiilt  die  besonderen  Ge- 
brauche  einer  einzelnen  Provinz.  So  sehr  namlich  die  ganze  Ges.  J.  den 
allgemeinen  Gesetzen  des  Ordens  sich  anpassen  muss,  so  frei  istdochjede 
Provinz  in  den  kleineren  Dingen  des  alltiiglichen  Lebens,  iu  welchen  die  ort- 
lichen  Verhaltnisse,  Volkssitteic.  eiu  grofses  Wort  mitsprechen  diirfen  Dies  tritt 
insbesondere  auch  beim  Schulwesen  ein. 

Das  folgende  Consuetudinarium  der  oberrhein.  Provinz  ist  doppelt  in  dem 
Provinzial-Archive ;  die  altere  Abschrift  („m")  ist  die  bessere,  die  zweite  und 
spatere  („e")  erlaubt  sich  in  Kleinigkeiten  manche  Anderung. 

Im  ersten  Kapitel  ist  der  „ordo  domesticus"  behandelt;  im  zweiten  wird 
gesprocheu  „De  templo,  de  mortuis  et  scpultura" ;  im  ?.  „De  renovatioue  vo- 
torum  et  actionibus  spiritualibus"  ;  im  4.  „De  concionibus  et  lectione  ad  nien- 
sam" ;  im  5.  „De  refectione  corporis";  im  6.  „De  vestitu";  im  7.,  das  uns  hier 
angeht,   „De  scholis";    im  8.    „de  recreationibus  et  vacationibus". 

VII.  De  Soholis. 
1.  Ordo  scholarum   est   secundum  rationem   studiorum,   ex- 
ceptis  paucis,  suntque  discipuli  tam  in  literis  quam  bonis  moribus 
et  pietate  in  Deum  strenue  educandi. 

1  Die  vorhergehenden  Kapitel  behandeln  andere  Gegenstande. 


390       Ratio  studiornm  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


2.  Conuocantur1  Professores  et  Magistri  prius  campanula, 
vt  se  disponant,  et  simul  egrediuntur2  ad  scholas  Magistri  et 
discipuli  nostri  [S.  J.].  Externi  discipuli  media  hora  tam  mane 
quam  a  prandio  prius  conuocantur, 3  daturque  eadem  campana 
breuius  signum  ad  interstitium4  horarum,  et  praelectionum  diver- 
sarum5,  dum  scholae  habentur. 

3.  Discipulus,  qui  vnius  Professoris  audit  lectionem,  tenetur 
etiam  alterius  eiusdem  scholae  Professoris  audire,  nisi  ex  legitima 
causa  a  P.  Rectore  dispensetur,  alioqui  ad  nullam  admittitur. 

4.  Philosophorum  ex  tota  Philosophia  actibus  intersunt  Pro- 
fessores  et  discipuli  Theologiae,  et  actibus  ex  tota  Theologia  tam 

36.  nostrorum  quam  saecularium  |  intersunt  Professores  Philosophiae 
cum  discipulis  suis6.  Actui  vero  paruo  Theologiae  nostrorum 
interest  solum  ille  Professor  Philosophiae7,  qui  oppugnat,  cum 
suis  discipulis,  et  alii  in  scholis  docent. 

5.  De  iis,  qui  Societatem  petunt8,  a.  Detur  informatio 
Prouinciali  de  indole,  ingenio,  et  talentis,  iuxta  paradigma  prae- 
scriptum.  b.  a  Prouinciali  ad  examen  admissus  Candidatus  exa- 
minetur  a  4  patribus.  Et  Examinator  scribat  examen,  aliaque 
fiant  iuxta  formam  praescriptam  huic9  Prouinciae. 

6.  Quicquid  imprimitur  a  Praefecto  generali,  etiam  folia 
volantia  nostrorum,  diligenter  reuidenda  sunt. 

Theologiae  Consuetudines.10 

1.  Ordo  inter  theologicos  Professores  et  Doctores.  Cum 
sunt  actus  Collegii  et  Societatis,  seruatur  ordo11,  qui  in  Collegio 
est  vsitatus.12  Cum  autem  celebrantur13  actus  totius  Academiae, 
servatur  ordo  Academiae  vsitatus. 

2.  Professores  Theologiae  hoc  ordine  ad  scholas  pergunt 
extra  Caniculares.  Mane  a  medio  octavae  ad14  med.  9.  docet 
Professor  Theologiae  Scholasticae,  a  medio  9.15  ad  9.  est  repetitio, 
vel  dubiorum  propositio  et  argumentatio  ex16  materiis  praescriptis, 
quam  alternis  diebus  habent  Professores  Scholastici,  quiuis  ex 
sua  materia.  Repetunt  autem  saeculares  discipuli,  non  nostri, 
quamuis  nostri  sint  praesentes.  A  9.  usque  ad  10.  docet  alter 
Professor  Scholasticus,  qui  ingreditur,  vel  medio  9.,  si  eum  con- 

1  e  evocantur.  —  2  ni  egrediantur.  —  3  e  evoc.  —  4  e  interstitia.  — 
6  e  principiura.  —  6  e  oni.  suis.  —  7  e  Theologiae.  —  8  e  qui  admitti  in  soc. 
pet.  —  9  e  toti.  —  10  e  Cons.  Theol.  —  ll  e  ordo  is.  —  12  e  usit.  est.  — 
1 3  e  celebratur.  —  xi  e  usque  ad.  —  J  6  e  usque  ad.  —  1 6  e  in. 


Schulgebrauche  der  oberrh.  Prov.     1664. 

tingat  repetitio,  vel  hora  9.,  si  solum1  legat.  A  meridie  a  medio 
2.  ad  med.  3.   docet  Professor  Theologiae  moralis.     A   medio  3. 

per  tres  quadrantes  docet  Scripturista,  ettandem  ]><:r  <]U;idrantem 
Hebraeus.  Lectionem  Theologiae  moralis  audire  tenemur  primi 
et  secundi  anni  Theologi,  Scripturisticam  tertii  et  quarti  anui, 
Hebraeam  secundi  anni  Theologi.  —  Hyeme  ab  initio  studioram 
usque  ad  quadragesimam  una  hora2  media  citius  ingrediuntur 
scholas3  a  meridie,  et  media4  hora  citius  egrediuntur,  nimirum 
ab  hora  1.  ad  3.,  seruatis  de  caetero  supradictis,  quae  anticipatio 
fit  ab  oumibus  scholis.  Bambergae,  vbi  ius  Canonicum  etiam 
docetur,  seruant  Professores  cursum  et  ordinem  iam  vsitatum, 
sicuti5  et  Fuldae. 

3.  Domi,  vbi  nostri  student,  coram  Professore  a  medio  6. 
ad  med.  7.  est  repetitio  quotidie,  excepto  Sabbatho,  die  confes- 
sionis,  recreationis, 6  exhortationis  domesticae,  et  Collationis  ca- 
suum  domi,  aut  ubi  disputatio  est  habita  Theologica.  Per  pri- 
mum7  quadrantem  repetunt8  duo  suis  verbis,  absque  eo  quod 
scriptum  inspiciunt, 9  deinde  duo,  quiuis  per  quadranteni,  oppu- 
gnant,  et  quadrans  relinquitur  pro  dubiis,  ad  quae  respondebunt, 
non  qui  repetiuerunt,  sed  alii,  quos  Professor  nominauerit.1" 
Praesunt  repetitioni  Professores  |  alternatim,  quiuis  ex  sua  materia.  P.  37. 

4.  Est  n  etiam  domi,  si  sint  plures  Scholastici,  singulis 
mensibus  una  disputatio  per  horam  cum  dimidia,  nimirum  a  5. 
vsque  ad  medium  fere  7. ;  citius  tamen,  medio  circiter  quadrante 
ante  secundum  pulsum  ad  mensam,  cessatur.  Diem  assignat 
Praefectus  Generalis  auditis  Professoribus.  Oppugnant  tres :  primus 
quarti  anni  Theologus  per  medium  horae12;  secundus  tertii  anni 
Theologus  per  alteram  mediam  horam ;  tertius  secundi  anni  Theo- 
logus  per  unum13  et  amplius  quadrantem,  nisi  post  Pascha  velint 
producere  etiam  primi  anni  Theologos  ad  oppugnandum14.  Pro- 
pugnat  theses  secundi  anni  Theologus.  Professores  in  praedictis 
alternatim  praesident,  quiuis  in  sua  materia.  Hae  tamen  dome- 
sticae  disputationes  non  excedant  6  disputationes,  aut  numerum 
discipulorum  secundi  anni,  ita  vt  quiuis  Professor  tres  habeat 
domi  disputationes  aut  pauciores,  si  sint  discipuli15  pauciores  secundi 
anni  Theologi.  Ad  quas  disputationes  omnes  Professores  compare- 
bunt,  ita  tamen,  vt  Professores  Philosophiae,  vbi  nostri  sunt16  disci- 

1  e  tantuin.    —    -  e  media  hora.   —    3  e  scholastici.   —    *  e  uua  media. 

—  b  e  uti.  —  8  m  om.  recreat.  —  7  e  om  primum.  —  8  e  addit  domi.  —  9  e 
scripta  inquirant.  —  10  e  notaverit.   —  J  ]   m  sunt.  —    l  *  e  per  mediam  horam. 

—  1;!  e  om.  unum. —  14  e  om.  ad  opp. —  16  e  si  disc.  sint. —  16  e  sunt  uostri. 


392      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


puli  Philosophi,  suam  repetitionem  non  omittant.  Prima  disputatio, 
sicut  et  menstrua,  est  communiter  ex  materia  praecedentis  anni. 

5.  Fiunt1  praeterea  Menstruae  et  hebdomadariae  in  schola 
disputationes  iuxta  librum  studiorum.  quae2  pro  gradu  interce- 
dunt  sunt3  loco  hebdomadariae.  Menstruae  durant  per  duas  ho- 
ras  mane,  et  per  duas  horas  a  meridie,  et  vacant  eo  die  lectiones 
aliorum  Professorum  Theologiae,  qui  intersunt  disputationibus. 
Hebdomadariae  durant  in  schola  per  horam  cum  dimidia. 

6.  Pro  gradu  Theologiae  Doctoratus  tota  die  habentur  dis- 
putationes,  et  omnibus  etiam  aliis  disputationibus,  tum  domi 
tum  in  scholis,  intersunt  Professores  Theologiae  omnes,  qui  a 
scholis  vacant,  iuxta  dicta.  Et  quando  a  scholis  vacant,  hono- 
rant  Theologi  Philosophorum  et  Philosophi  Theologorum  dispu- 
tationes,  et  argumenta  assumunt. 

7.  Vt  sint '  fructuosiores  disputationes,  quiuis  propugnat, 
qui  habet  plus  quam  mediam  horam  ad  oppugnandum,  duo  mi- 
nimum  argumenta  proponat,  et  reipsa  vnum  post  alterum  vrgeat. 

8.  Examen  Theologorum  nostrorum  incipit  ordinarie  po- 
stridie  Assumptae  virginis  [16.  Aug.]  a  prandio.  Examinantur 
singuli  seorsim,  primi  et  secundi  anni  per  mediam  saltem  horam, 
et  tertii  per  horam  integram  a  4  Examinatoribus.  Studiosi  no- 
stri  occupandi  non  sunt  aliis  vllis  occupationibus  a  studiis  alienis. 

9.  Digni  iudicati  nostri  ad  defendendas  theses  tribus  Exa- 
minatorum  minime  dubiis  suffragiis,  et  a  Superiore  ad  id  desi- 
gnati,  faciant  ex  viia  vnius  anni  integra  materia  paruum  actum 
per  duas  et  mediam    horam,    iuxta    lib.    studiorum,   sub   aliquo 

38.  Professore.  Professores  enim  partiuntur  defendentes,  |  si  plures 
sint.  Ex  paruo  actu  ab  iisdem  Examinatoribus  iudicium  datur, 
an  sint  digni,  qui  defendant  totam  Theologiam,  mane  per  duas 
horas,  ac  totidem  a  meridie5,  ac  etiam  audiuntur  Professores  co- 
ram  Praefecto  Generali,  iuxta  librum  studiorum,  et  qui  ita  de- 
fendunt,  non  subeunt  aliud  examen,  sed  inde  iudicium  formatur 
ab  Examinatoribus  iuratis  in  ordine  ad  gradum  Societatis. 

10.  Nostri  in  fine  anni  cum  examinantur6  pro  transitu  ad 
alterum  annum,  materia  annui  examinis  sit  ea  omnis,  quae  a 
Magistris  toto  currentis  anni  spatio  tradita  fuerit,7  iis  exceptis, 
quae  sub  ipsum  examinis  tempus   decurruntur,  Praefecti  studio- 

1  m  tiaut.  -  2  e  qui.  —  3  e  siut.  —  4  e  om.  enim.  —  6  e  repetit  horas. 
—  6  e  Nostri  cum  ex.  iu  tinc  anni  pro.  —  7  e  fuit. 


Scbulgebrauche  der  oberrh.  Prov.     lf>64.  393 


rum   iudicio    designandis,    siue    theses    adhibeantur    ad   examen. 
siue  non,  ex  decreto  24.     Congreg.  II.1 

11.  Nostri  Scholastici  a  se  inter  se,  aut  ab  aliis  nostris2 
non  vocantur  Magistri,  etiamsi  illo  gradu3  fuerint  insigniti. 

12.  Toto  anno,  per  tres  horae  quadrant.es,  nimirum  a  media 
6.  vsque  ad  quadrantem  post  6.  die  Lunae  ante  coenam  habetur 
domestica  collatio  casuum  conscientiae  more  consueto,  quo  die 
repetitio  domi  non  est,  quibus  [sic|  Scholastici  et  Patres  omnes 
intersunt,  qui  non  sunt  excepti.  Superiores  tamen4  serio  aduigi- 
lent,  ne  in  casibus  conscientiae  decidendis  nostri  sint  nimis  li- 
beri  et  laxi.  (Congr.  11.  decr.  22.) 

13.  Singulis  annis  in  Renouatione  studiorum  moneantur 
Professores  Theologiae  et  Philosophiae  de  obseruanda  ordinatione5 
pro  studiis  superioribus  confecta  auctoritate  Congregationis  Ge- 
neralis  nonae  et  missa  a  P.  Piccolomineo  1651,  tam6  quoad  ma- 
terias,  quas  debent  absoluere,  quam  quoad  sententias,  quae  pro- 
hibitae  sunt  doceri.  Et  Prouinciales  in  visitatione  C<>llegiorum, 
in  quibus  traduntur  eae  facultates,  meminerint  exigere  rationem 
talis  obseruantiae,  et  Generalem  de  eo  certiorem  reddere,  provt 
praescribitur  sub  finem  praedictae  ordinationis,  §.  ult. 

Consuetudines   Philosophiae. 

1.  Ordo  inter  Professores  Philosophiae  in  nostris  actibus 
sic  seruatur,  vt  l*:7  sedeat  metaphysicus,  2°.  Physicus,  3'^  Ethicus 
4°  Mathematicus,  b°.  Logicus.  In  actibus  Academicis8  seruatur 
ordo  Academicus. 

2.  Ordo  in  docendo,  vbi  triennio  cursus  absoluitur, 9  serua- 
tur  iste  extra  Caniculares.  a.  Mane  hora  8.  ingrediuntur  Pro- 
fessores  scholam  et  docent  per  horam,  qua  dictando  qua  expli- 
cando.  Hora  9.  vsque  ad  med.  10.  sunt  vel  circuli,  praesertim  vbi 
nostri  sunt  circularii,  vel  Professor  repetitionem  instituit  autlu 
examinat.  A  meridie  a  medio  secundae  vsque  ad  med.  3.  docet 
Professor  Ordinarius,  a  med.  3.  |  vsque  ad  tertiam  habet  idem  P.  39. 
repetitionem  aut  examinat;  a  tertia  vsque  ad  med.  4.  docet 
Ethicus  in  Metaphysica  et  Mathematicus  in  Physica.  quodsi  idem 
doceat  Ethicam  et  Mathesin,   alterutram   lectionem  habet  media 

1  Dasselbe  will,  „ut  Metaphysici ...  et  a  tertio  ad  quartum  Theologiae 
annum  gradum  facientes  unius  hora  espatio  examiueutur." 

2  e  om.  nostris.  —  *  e  grodu  illo.  —  4  e  autein.  —  s  e  de  ord.  obs.  — 
6  e  tum— tum.  —  7  e  primo  loco.  —  8  e  Academiae.  —  *  e  abs.  curs.  —  ,e 
e  vel. 


394      Ratio  studioruin  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

liora,  antequam  Professor  ordinarius  doceat,  nimirum  a  med. 
2.  vsque  ad  2.,  cui  succedit  Professor  ordinarius  per  horam  cum 
dimidia,  iuxta  dicta.  Logicus  a  meridie  per  duas  horas  docet, 
et  exercet  discipulos  more  consueto,  nimirum  a  med.  2.  ad  med. 
4.  Media  hora  citius  ab  initio  scholarum  vsque  ad  quadragesi- 
mam  itur  et  exitur  a  scholis,  ut  de  Theologis1  dictum. 

3.  Vbi  sunt  nostri  Philosophi,  habent  repetitiones  et  dis- 
putationes  domesticas,  eo  modo  quo  dictum  est  de  Theologis; 
alternatim  autem  Professores  disputant,  ita  vt  quiuis  tres  sin- 
gulis  annis  habeat  domesticas  disputationes,2  si  tot  habeat  disci- 
pulos,3alias  pro  numero  discipulorum  pauciores,  et  proportionate 
repetitiones.  In  disputatione  domestica  oppugnat  Metaphysicum 
primi  anni  Theologus  (si  sint  Theologi),  vel  si  nbn  sint  Theologi, 
oppugnant  duo  Metaphysici;  tertius  Physicus  ex  thesi,  quae  a 
Metaphysico  proponi  debet,  Physica.  Physicam  oppugnat  primus 
Metaphysicus,  secundus  et  tertius  duo  Physici,  donec  Logici 
prodierint  et  disputationem  primam  publicam  menstruam  habue- 
rint;  post  hanc  habitam  tertius  oppugnans  est  Logicus  contra 
thesin  a  Physico  propositam  Logicam.  Repetitiones  vero  domi 
pro  numero  discipulorum  sunt  plures  vel  pauciores  ad  praescrip- 
tum  Prouincialis,  et  quiuis  Professor  suis  praeest.  —  Examen 
nostrorum  fit,  vt  dictum  est  de  Theologis,  —  Logici  et  Physici, 
qui  separatim  per  mediam  horam  examinantur  ex  propositis  totius 
anni  thesibus;  metaphysici  autem  examinantur  a  tribus  per  in- 
tegram  horam,  duobus  aliis  iudicibus  praesentibus,  qui  scripto 
suffragia  ferant,  ita  vt  sint  5  secreta  Suffragia,  quot  requirit 
Congr.  11.  decr.  24.  g.  5.  ad  actus  Theologicos  habendos.4 

4.  Mathematicus  et  Ethicus  loco  lectionis  semel  in  septi- 
mana  possunt5  habere  repetitiones. 6  Et  Ethicus  theses  proponit 
in  thesibus  menstruis.  Mathematicus  autem  a  prandio  subinde7 
habet  demonstrationes  eo  tempore,  quo  Theologi  vacant. 

5.  Disputationes    a    saecularibus 8  ex    universa    Philosophia 

1  e  iam  d.  —  2  I.  e.  majores  vel  njensfruas.  m  om.  domesticas.— • 3  e  disc. 
hab.  —  *  e  sic  habet:  q.  secr.  snffr.  iuxta  reg.  20  Praefecti  studiorum,  iuxta 
qnam  et  reg.  19.  eligendi  sunt  ad  actus  ex  tota  Philosophia  habendos,  et 
tot  Examinatorum  claris  et  minime  dubiis  suffragiis,  quot  requirit  Congr.  11- 
decr.  24.  §.  5.  ad  actus  Theologicos  habendos.  —  Diese  Erweiterung  stammt 
wahrscheinlich  aus  dem  J.  1704,  in  welchem  der  General  Thyrsus  Gonzalez  das 
vorliegende  Consuetudiuarium  genehmigte.  —  5  e  poterit.  —  6  e  —  em.  —  7  e 
subinde  a  pr. 

8  statt  in  numero  secularium. 


Schul^ebrauche  der  oberrh.  Prov.     1664. 


ordinarie  habent  se2  primi,  qui  gradmrj  accipimit.  Ili  primi 
ordine  doctrinae  ad  Catalogurn  ponuntur,  reliqui  ordine  alpha- 
betico.1  Catalogus  graduandoruin2,  postquam  sententia  admissi- 
onis  est  lata,  deponitur  in  manus  P.  Rectoris  (nisi  aliud  m 
Academiae  rationo  saecularium  alicubi  ferat),  donec  dicatur  3en- 
tentia  a  P.  Praefecto.  Post  dictarrj  sententiam  a  P.  Praefecto, 
datur  Catalogus  Decano  Facultatis,  vt  curet  imprimi.  Ordo  au- 
tem  sex  primorum  pridie  promotionis  sub  noctem  Decano  tradi- 
tur,  vt  imprimatur. 

6.  Nulli  nisi  digni,  et  a  43  Examinatoribus  rite  et  rigide 
examinati  |  et  saltem  a  duobus  calculo  minime  dubio  admisai  ad  , .  w. 
gradum  Philosophicum,  siue  Baccalaureatus  siue  Magisterii,  ad- 
mittuntur,4  vt  ita  fidei  ac  iuriiurando5  Examinatorum,  dignitati 
Academiarum,  et6  eorum  honori,  qui  eas  gubernant,  quod  Olive- 
rius  [Manareus]7  ita  obseruari  voluit,  vt  ne  Superiorem  [quidem] 

in  hoc  voluerit  dispensare. 8  Professor  vero  de  iis,  qui  gradum 
accipere9  volunt,  per  diuersas  classes  iuxta  cuiusque  meritum 
doctrinae  dispersis,  dat  ante  Examen  informationem  pro  lumine 
aliquo,  maxime  circa  sex  primos.  Eos  vero,  qui  gradu  digni 
non  iudicantur,  Professor,  ne  se  sistant  Examini,  hortetur,  ne 
cum  dedecore  dein  reijciantur. 

7.  Rejecti  a  gradu  non  propterea  reijciendi  sunt  a  scholis. 

8.  Cum  nemo  nisi  praemisso10  Examine  rigido  ad  Baccalau- 
reatum,  et  deinde  ad  Magisterium  sit  promouendus,11  non  opus 
est  alio  Examine  pro  transitu  ex  Logica  ad  Physicam,  nisi  sit 
in  ordine  ad  theses  defendendas  et  gradum.  Theses  vero12  non 
nisi  ii  defendant,  qui  cum  dignitate  possint  eas  sustinere. 

9.  Diebus,  quibus  scholae  habentur,  ac  etiam  Dominicis 
Festisque  Professor  discipulos  suos13  deducit  ad  templum,  et  or- 
dinarie  assistit,  nisi  superior  poneret  ad  legendum  sacrum,  aut 
iudicio  Superioris  Professores  tum,  deductis  discipulis,  legerent 
sacrum,  constitutis  syndicis.  Die  recreationis  autem,  vbi  mane 
exire  placuerit,  satis  est,  si  vel  Decanus,  vel  vnus  Professor,  vel 
Praefectus  generalis,  Philosophos  ad  sacrum  deducat,    constitutis 


1  e  alphabeti.  —  2  graduatorum.  (?)  —  3  e  sex.  —  4  e  admittantur.  — 
5  m  iureiur.  —  6  e  ac.  —  7  e  addit:  u.  112.  Der  P.  Oliv.  Mauar.  war  mu  1583 
Visitator  der  deutscheu  Ordeusproviuz.  —  8  e  ut  ue  Sup.  vol.  iu  hoc  disp. 
—  9  e  suscipere.  —  10  e  praevio.  —  * x  e  prom.  sit.  —  A '-  e  autem.  —  '  !  e 
suos  disc. 


396      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Syndicis  in  singulis  classibus,    qui    attendant,    qui    desint.     Hoc 
conceditur  reg.  45.  Praefecti  scholar.  infer.1 

10.  Valedictio,  quae  est  in  Metaphysica,  sit  modesta,  ad2 
pietatem  permissa.  Proinde  tollantur  omnes  plausus,  et  ad  vani- 
tatem  factae  dictiones. 

11.  Quando  nostri  promouent  ad  gradus,  siue  Theologicos 
siue  Philosophicos,  sit  eorum  dictio  grauis,  sententiosa,  modesta, 
vitent  omnes  levitates,  dictiones  ludicras,  sententias  ad  risum 
mouendum,  de  Bidello3  aliisque  propositiones ;  et  e  dignitate 
Promotoris  erit,  si  ex  memoria  dicat  et  non  legat. 

12.  Finitis  aut  sub  ipsis  Examinibus,  nulla  nostris,  neque 
ante  Promotionem  neque  finita  Promotione,  neque  in  ipsa  cal- 
culatione,  vt  alias  saepe  ordinatum  est,  sumptibus  facultatum  in- 
stituatur  nostris4  tractatio  aut  collatio,  nec  ulla  ofFeratur  pecunia 
in  usum  proprium.  Si  Pater  Rector  finitis  examinibus  velit  in 
mensa  Examinatoribus  addere  ordinariis  ferculum  vnum  cum 
scyphulo  vini,5  id  praestare  poterit,  et  convenit  maxime  in  fine 
laborum. 

Consuetudines  inferiorum  classium. 

1.  Seruantur  ea,  quae  praescribuntur  in  ratione  studiorum. 

2.  In  omnibus  classibus  per  duas  horas  cum  dimidia  (excepta 
Rhetorica,  vbi  ea  est  separata,  quae  duabus  horis  docetur)6  ante 
et  post  meridiem  frequentatur,  ita  tamen,  vt  iuxta  consuetudinem 
Prouinciae  a  renouatione  studiorum,  mense  scil.  Novembri7  ad 
quadragesimam  vsque,    a  meridie    ab    hora  1.  vsque   ad    med.  4. 

P.  4i.  propter  tenebras  scholae  adeantur8:  reliquo  tempore  |  a  medio  2. 
vsque  ad  4.  scholae  habentur9  in  inferioribus,  excepta  Rhetorica10, 
in  qua  a  2.  vsque  ad  4.  docetur. 

3.  Catechismus  habetur  diebus  Veneris  a  Praeceptoribus  in 
tribus  Inferioribus  classibus,  Rhetoribus  et  Humanistis  aliquis 
idoneus  a  Superiore  designatus  dictat  ad  praxin  per11  modum 
controuersiarum  catecheticam  lectionem,  ex  qua  examinantur. 
Iidem  Praeceptores  habent  ad  suos  exhortationem  in  schola  Festis 


1   e  infer.  schol.  -  '  e  et  ad  p. 

3  Am  Pedell  iibte  sich  bei  solchen  Gelegeuheiten  gern  der  gnadige  Witz. 

4  Auch  in  e  Aviederholt;  das  Wort  miifsle  hier  oder  oben  ansfallen. 

8  m.  om.  vini.    —    8  e  docet.   —   7  m.  Decembri.  —  8  e  scholas  adeant. 
e  habeantur.  —  10  e  addit:  ubi  ea  est  separata.  —   1J   e  ad  m. 


Schulgebrauclie  <ler  oberrh.  Prov.     16f>4.  397 


et  Dominicis  diebus,     Rhetores  vero  et  Poetae  ducuntur   ad  oon« 

cionem  tompli  nostri,  si  in  eo  habeatur,  aut  ad  Academioani 
hortationem l ,  vbi  illa  habetur:  alioqui  Professoivs  in  schola  BUOfi 
exhortantur. 

4.  Examina  rite  et  rigide  peragantur  circa  finem  Augu-n. 
nec  indigni  promoueantur  de  schoia  ad  scholam,  vt  suus2  -t.-t 
scholis  honor,  nec  gratia  ulli  fiat,  nisi  sit  grauis  causn,  de  qua 
postea  monendus  est  P.  Prouincialis,  vt  ordinauit  P.  HofhVus. 
Et3  Praefectus  iuxta  regulam  suam  inuisat  scholas  et  audiat 
explicationes,  moneatque  Praeceptores  deinde,  sicubi  deficiunt, 
aut  etiam  Superiorem. 

5.  Praeceptores  suos  discipulos  semper  comitantur  ad  tem- 
plum,  et  cum  iis  manent;  die  recrationis  tamen,  vbi  lota  die 
vacatur  aestate,  satis  est  per  reg.  45.  Praefecti  stud.  infer.,  si  vel 
Praefectus,  vel  vnus  ex  Magistris  a,  Superiore  per  vices  deputa- 
tus  omnibus  omnium  classium  discipulis  adsit,  et  Syndici  consti- 
tuantur  a  propriis  Magistris4  pro  sua  schola,  quando  exire  Prae- 
ceptores  mane5  volunt,   —  alioquin  assistant  ipsi  Magistri. 

6.  Magistri  non  Sacerdotes  vsque  ad  Poesin  inclusiue  singulis 
septimanis  per  horam  determinatam  P.  Praefectum  scholarum, 
vel  alium  in  humanioribus  literis  bene  exercitatum  adeant,  quem 
a6  Superiore  designatum7  conueniant  simul,  a  quo  in  modo 
docendi  et  studendi  instruantnr,  et  tam  in  graecis  quam  in  latinis 
aliqua  sua  exercitia  et  studii  ac  doctrinae  specimina  exhibeant, 
quae  illa  septimana  collegerunt.  Bis  in  anno  in  Refectorio  de- 
clament,  accipiant  antea  materiam  a  Praefecto  seu  illo,  a  quo 
instruuntur ;  et  artificium  componendae  orationis8,  carminis  ac 
eruditionis  comparandae  discant,  et  prius  cum  illo  conierant  et 
ostendant  quae  publice  dicturi  sunt.  Dicent  autem  semel9  semper 
quando  P.  Prouincialis  est  in  visitatione,  quo  tempore  etiam 
Magister  Poesis  non  sacerdos  semel  dicet  orationem  in  Refectorio, 
et  ut  haec  accurate  fiant  et  cum  fructu,  P.  Rector  atiendat,  et 
an  fiat  P.  Prouincialem  saepius  moneat.  Nec  permittatur,10  vt 
conciso  stylo  utantur,  sed  Ciceronis  sectentur  et  imitentur. 

7.  Nihil  in  scenam  producatur  nisi  diligenter  recognitum. 
Quare  a.  argumentum  P.  Rectori  oiferatur,  vt11  cum  suis  Consul- 


1  e  conoionem.    —    2  e  snis.  —  3  e  Praef.  —   *  e  a  quovis  Magistro. 
5  e  Praec.  exire  m.  vol.     —    6  m.  exero.  et    a   Superiore.   —   7   e  assiguatum. 
—    8  e  or.  cornp.  —  9  e  om.  semel.  —  10  e  permittat.  —  u  e  et. 


398      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

42.  toribus  conferat,1  et  Praefecti  |  studiorum2  actionem  facta.m  legant, 
si  ea  sit  publice  exhibenda,  et  sit  actio  totius  Academiae,  b.  an- 
tequam  talis  actio  exhibeatur  publice,  prius  exhibeatur  priuatim 
aliquot  diebus  coram  P.  Rectore  et  Consultoribus,  vt  corrigenda 
prius3  corrigantur.  Diligenter  vero  examinentur  interludia,  nec4 
inducantur  foemineo  habitu  indutae  personae,  aliaque5  ridicula 
et  scurrilia  exulent  a  theatris  nostris.  Priuata  etiam  dramata 
et  declamationes,  quae  Magistri  in  scholis  exhibent  pro  exercitio, 
reuideantur  a  PP.  Praefectis,  et  Magistri  in  iis  componendis  et 
exhibendis  dirigantur,  et  nonnisi  libris  a  Praefecto  praescriptis 
utantur. 

8.  Declamationes  Menstruae  more  in  Prouincia  vsitato  ha- 
beantur  a  Ehetore. 

VIII.    De  recreationibus  et  vacationibus. 

1.  Recreatio  fit  secundum  Regulam.  Ordinarie  feria  4.  datur 
aut  feria  5.,  ne  diebus  4  consequenter  eatur  ad  scholam. 

2.  Die  Recreationis,  quando  tota  die  vacatur,  datur  pro  no- 
stris  Professoribus  et  discipulis  signum  ad  exeundum  hora  6.  post 
sacrum  auditum  aestate,  hyeme  quando  sufficiens  est  lumen,  et 
socii  distribuuntur,  quamuis  aestate,  si  quis  petat  pridie  a  Superiore 
licentiam,  mane  medio  5a.e  eundi  deambulatum,  non  negetur.  Illis, 
qui  non  exeunt  dato  signo,  ante  8'."  licitum  non  est  colloqui,  et 
tunc  hyeme  extra  Musaeum. 

3.  Coelo  pluuio  Scholasticis  ab  8.  ad  10.  conceditur,  vt  inter 
se  loquantur.     A    meridie,    medio  la.e  datur    signum   ad   exitum, 

—  si  coelum  et  tempestas  non  fauent,  a  medio  lae  vsque  ad 
horam  ante  coenam  inter  se  loquuntur,  ita  vt  semper  vna  hora 
ante  coenam  studiis  vacent.  Diebus  ieiunii  cum  proportione 
eaedem  horae  seruantur.  In  quadragesima  vero  tempore,  quo 
cantatur  Miserere,  a  colloquio  cessatur,  quod  deinde  produci- 
tur  vsque  ad  mediam  horam  ante  collationem. 

4.  Ad  vineam  seu  locum  suburbanum,  vt  prandium  sumant 
nostri,  non  itur,  quando  commoditas  non  est,  si  tamen  commodi- 
tas  alicubi  foret,  iisdem  ferculis  et  eodem  modo  tractentur,  ac 
domi  tractarentur. 

5.  Maio  datur  vna  die  tota  Eecreatio  omnibus  classibus 
praeter  ordinariam. 

1   e  consulat  et  conferat.   —    -  e  stud.  aliique  act.  f .   —    3  e  om.  prius. 

—  *  e  ne.  —  5  e  alias. 


Schulgebr&nche  der  oberrh.  Prov.     1«64. 


6.  In  media  quadragesima  post  Dominic;mi  3.  feria  5.  omnee 
vacant  toto  die  .et  ante  Dominieam  quinquagesimae  feria  3.  media. 
et  feria  5.  tota  die  vacant. 

7.  Dominica  quinquagesimae,  feria  2.  et  3.  non  sunt  >cholae, 
sed  tam  domestici  quam  discipuK  externi  et  sodales  cmn  snifi 
vexillis  frequentes  sunt  in  oratione  40  horarum  iuxta  ordinem 
praescriptum  a  P.  Ministro  Collegii  et  Praefecto  studiorum.  Die 
Iovis  post  diem  Cinerum  a  prandio  solet  dari  recreatio. 

8.  In  (Janicularibus  media  hora  citius  ex  scholis  eunt  mane 
classes  inferiores,  et  a  meridie  vna  hora  tardius  scholas  ingre- 
diuntur. 

9.  In  Canicularibus,  qui  inchoantur  22.  Julii  et  durant  vs- 
que  ad  festum  Assumptae  V.,  praeter  ordinariam  horam  meri- 
dianae  recreationis  domi  nostrae  conceditur  illis,  qui  literis  dant 
operam,  altera,  qua  inter  se  pergunt  colloqui  vsque  ad  1.,  licet 
aliis  detur  signum  consuetum  ad  fmem  recreationis. 

10.  In  Vacantiis  etiam  duobus  diebus  datur  nostris  recre- 
atio,  quibus  deambulatum  mittuntur.  Aliis  vero  diebus  non  festis 
mane  a  9.  ad  10.,  a  meridie  vero  a  3.  ad  4.,  etiam  festis  diebus, 
colloqui  possunt. 

11.  Theologi  Professores  in  canicularibus  mane  vna  hora 
et  a  meridie  vna  hora,  vel  alternatim  docent,  vel  alio  modo 
conueniunt.  Mane  Professores  speculativi,  a  prandio  Scripturista 
et  Moralis,  Bambergae  Canonista  alternis  diebus  media  hora  citius 
scholam  ingreditur  quam  Professor  Theologiae  mane. 

12.  Professores  Philosophiae  mane  pariter  vna  hora  et  al- 
tera  post  meridiem  docent.  Physicus  alternat  horam  a  prandio 
cum  Mathematico,  vel  alio  modo  conueniunt. 

13.  Finitis  Canicularibus  ad  festum  Assumptae  V.  omnes 
lectiones  consueto  modo  resumuntur. 

14.  Vacationes  Autumnales  altiorum  classium  incipiunt  in 
festo  S.  Matthaei  et  durant  vsque  ad  festum  S.Martini.  [21.  Sept. 
—  11.  Nov.] 

15.  Humaniorum  Kterarum  scholae  finiuntur  circa  festum 
S.  Michaelis,  post  quod  habetur  Drama  proximo  die  feriali  non 
impedito,  et  distribuantur  meritis  praemia.  Post  exhibitum 
drama  legentur  ascendentes  in  scholis,  qui  deinde  ducuntur  ad 
templum,  et  cantatur  saltem  cantu  Gregoriano :  Te  Deum  lau- 
damus,  in  gratiarum  actionem.  Inchoantur  vero  rursus  ad 
Festum  omnium  SS.  more   consueto    Prouinciae    eaedem  scholae 


400      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


inferiores  more  ordinario,  differtur  tamen  sacrum  cantatum  vs- 
que  ad  renovationem  communem,  etiam  aliarum  scholarum,  quae 
habetur  in  festo  S.  Martini,  vt  dictum,  et  postridie  scholae  om- 
nes  ducuntur  ad  sacrum  cantatum  de  Spiritu  S.  pro  fausto  initio 
et  studiorum  successu. 


Nr.  97. 


Anordnung  des  Visitators  JoL  Bertliold  tiber  die 

Gleichberechtigung  der  nicht-graduierten 
Hochlehrer  der  Ges*  Jesu  mit  den  graduierten. 

1665. 

(Arch.  Germ.  Ser.  XIII.  Fascic.  M.  n.  1.  p.  50  sq.1  —  ml  — ; 
XIII.  B.  1.  p.  643  sq.  —  bl  — ;  XIII.  L.  p.  51  sq.  —  1  — .) 

Ad  tollenda  quaedam  dubia  et  cavendas  coufusiones,  quae  subinde 

oriuntur  in  facultatibus  Theologicis  inter  Professores,  qui  surit 

graduati  in  eadem  facultate,  et  alios,  qui  gradu  Doctoris2 

non  sunt   insigniti,    auditis   iis,    quos  oportuit,  visa 

sunt  sequentia    statuenda,    quae    referantur  in 

librum     Ordinationum   a   Yisitatoribus 

factarum,  et  deinceps  observentur. 

1.  Cum  A.  B,.  P.  N.   non   velit   nisi   parce   graduari  nostros 

Theologica  Doctoris  laurea,    minime    autem  conveniat  aut  etiam 

expediat,   ut  unus  vel  alter  graduatus  facultatem  constituant  et 

pro  libitu  quidvis  determinent:  deinceps  tam  non  graduati,  quam 

graduati,  qui  actu  docent  in  aliqua  Academia,  saltem  illa,  quae 

est  pleno  iure  subiecta  Societati,  accipiantur  ad  facultatem  Theo- 

logicam,  ut  sint  de  illa   facultate,   ut  alibi  observatur  in  simili- 

bus  Academiis  et   in    hac    Provincia    observatum    fuit,    et  idem 

Herbipoli  observandum  est,  ubi  facultatem  Theologicam  soli  no- 

1  Von  einer  minder  archaistischen  Hand  als  der  Eingang  des  handschrift- 
lichen  Heftes.  Eine  Jahrzahl  ist  nicht  beigesetzt;  da  jedoch  das  Stiick  zvvischen 
zwei  anderen  d.  J.  1665  steht,  so  kanu  man  mit  Sicherheit  das  nainliche  Jahr 
ansetzeu. 

a  1  Doctoris  gradu. 


I'.  Berthold,  Gleichberecht.  d.  nicht-graduiert.  Ffocblebrer  m.  il.  grnA,  166»,  401 

stri  constituunt,  (|Ua.ntum  attinet  ad  ill;i.  (ju;ie  non  fcotam  \'ni- 
versitatem  aul  Concilium  Vniversitatis  concernnnt,  qnantnmqne' 
leges  Academiae  non  pleno  inre  nostrae  patinntnr:  et  si  fieri 
potest,  etiam  ad  Moguntiam  extendatur,  cuin  lc^ilms  Academia- 
rum  nostro  Lnstituto  contrariis2  obsequi  uon  possimus, 

2.  Omnes,  qui  sunt  de  facultate  Theologica,  dicto  tnodo, 
tam  graduati  quam  non  graduati,  possuni  alios  examinare  ju-< . 
gradu  et  tunc  sententiam  ferre  debent  de  sufficientia  doctrinae, 
tum  ad  theses  defendendas,  fcum  deinde  ex  thesium  defensione 
ad  gradum,  imo  etiam  iisdem  praesidere,  praesertim  si  actu  do- 
ceant  Theologiam  scholasticam,  possunt  iis,  qui  pro  gradu  de- 
fendunt. 3 

3.  Sicuti*  habent  ius  suffragii,  an  sint  admittendi  ad  theses 
et  gradum,3  ita  etiam,  quando,  ubi  et  a  quo  sint  promouendi. 

4.  Qui  graduati  non  sunt  Epomidem  Doctoralem0  ferre  non 
debent,  nec  promouere  ad  illum  gradum,  quem  ipsi  non  habent, 
iuxta  morem  in  Germania  vsitatum. 

5.  Quando  A.  R.  P.  N.  iubet  aliquem  graduari,  fas  non  est 
in  Academiis  Societatis  et  facultatibus  nostris,  nec  decet  de  Pro- 
fesso  Societatis  quaerere,  sitne  propositus  graduandus  uel  non,7 
sed  mandatum  Superiorum  exequatur  facultas  plene  subiecta 
Societati,  quamvis  praesentare  possint  facultati  pro  forma,  ut. 
cum  publice  sint  promovendi, 8  ex  et  iuxta  formulam  consvetam 
programma  perfici9  possit. 

6.  Praefectus  Generalis  studiorum,  seu  Cancellarius  circa 
disputationes  et  gradus  conferendos  atque  alia  omnia,  quae  studia 
et  scholas  regendas  concernunt,  pendet  a  Rectore  Collegii,  cuius 
est  Generale  instrumentum,  ex  reg.  1.  Praefecti  studiorum.  in- 
strumentum  autem  nihil  sine  virtute  Principalis  et  eius,  cuius 
est  instrumentum.  agere  potest;  nec  aliter  Academiae  a  Socie- 
tate  admittuntur,  aut  nostri  Professores  in  Vniversitatibus  et 
Academiis  docere,  aut  in  iis  munia  subire  permittuntur,  quam 
iuxta  Instituti10  rationem  et  cum  plena  suis  Superioribus  subor- 
dinatione,   sine   quorum   scitu  ipsi   aut  Professores  nullas  defen- 

1  b  1.  quantumcuiique;  ml  et  1.  quantumque.  —  '2  b  1  alienis.  — ■  s  b  1 
defendunt  pro  gr.  —  +  b  1.  sicuhi.  —  "  b  1  et  1.  omittunt  „et  gradum."  — 
6  m  1.  addit  „Theologicam." 

7  Weil  ein  Profess  schon  an  Ende  seiner  Studien  aus  der  gesamten 
Philosopbie  und  Theologie  sein  „grofses  Examen"  bestanden  hat. 

8  1.  et  bl.  promov.  sint.  -    9  1.  et  bl.  fieri.  —  10  1.  et  b  1.  nostri. 

Monumenta  Germauiae  Paedagogica  IX 


402      Itatio  studiorum  et  iustitutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

siones  sive  pro    gradu,    sive    aliter,    aut  promotiones   ad   gradus 
suscipient  faciendas. 

7.  Rector  tamen  Collegii  se  solo  nihil  statuet,  quae  spec- 
tant  ad  unam  facultatem  aut  totam  Academiam,  sed  uocabit 
praeter  Cancellarium  aut  Praefectum  studiorum  et  designatos 
suos,  Decanum  istius  facultatis,  aut  Decanos  facultatum,  aliosque, 
quos  iudicaverit,  et  eos  audiet,  et  quamvis  decisio  rerum  ex 
suftragiis  horum  non  pendeat,  si  tamen  omnes  aliter,  quam  ipse, 
sentirent,1  contra  omnium  sententiam  ne  agat,  nisi  prius  rem 
cum  Provinciali  contulerit,2  ut  habetur  p.  4.  Const.  cap.  7.  §.  6. 
et  lit.  H   ibid. 

8.  Qvia  in  Academiis  non  servatur  vniformitas  cirea  tem- 
pus  examinandorum  ad  gradus  Magisterii  vel  Baccalaureatus, 
dum  aiibi  Magistrandi  per  horae,  Baccalaureandi  vero  per  dimi- 
diae  horae  spatium  examinantur,  alibi  non;  servetur  ubique 
horae  spatium  in  examine  cuiusvis  Magistrandi,  et  dimidiae  horae 
in  examine  cuiusvis  Baccalaureandi,  ut  solidius  de  doctrina  il- 
lorum  ferri  possit  iudicium. 

S.  a.  (1665.)  Joannes  Bertholdus. 


Nr.  98 


Zengnis  der  tlieol.  Fakultat  zu  Wirzbnrg.    1679. 

Ein  durch  das  Siegel  zusammengehaltenes  Doppelblatt  in  quer  4°,  sehr 
deutlich  geschrieben.  im  Besitze  der  Redaktion  der  „Stimmen  ans  Maria-Laach", 
uhne  weitere  Bezeichnnug. 

Nicolaus  Mohr, 
Rector  Collegij  Societatis  Jesu  Herbipoli. 

Omnibus  has  Inspecturis  Salutem  in  Domino. 
Cum  Ornatissimus  ac  Pereruditus  Dominus  JoannesWil- 
helmus  Zahn  A.  A.  L.  L.  et  Philosophiae  Magister  suorum  a 
nobis  Studiorum  testimonium  petierit,  Eiusdem  tani  honestae 
petitioni  deesse  non  potuimus.  Testamur  itaqne  praedictum 
Dominum  in  Universitate  nostra  Herbipolensi  Theologiam  Scho- 

1  I.  seutiret.  —  b  1.  cont.  cum  Prov. 


Schulgebr&uche  der  oberd.  Prov.     1683.  403 

lasticam  in  tertium  Auunm  sedulofrequentasse;  pro  Baccalaureatu 
Biblico  cum  Satisfactione  Theses  publicas  suetinuisse,  et  suam 
partim  in  Aliis  Exercitationibus  diligentiam,  assiduitatem,  ei 
singularem  profectum,  partim  morum  ac  virtutum  integritatem 
ita  nobis  probasse,  Ut  Eundem  bonis  omnibus  commendatum 
cupiamus,  in  quorum  manus  praesentes  venerint.  In  cuiua  rei 
fidem  hasce  manu  propria  subscriptas  et  consueto  Collegij  Sigillo 
munitas  eidem  dedimus.  Herbipoli  die  ll.Maij.  Av  1.(1.79. 
L.  S.  Nicolaus  Mohr  S.  I. 

Umschrift:  f  Rectoris 

Coll.    Soc  Jesv  Herbi- 
polensis. 


Nr.  99. 

Die  Schmlgebrauche  der  oberdeutschen  Provinz. 

(Areh.  G.  XIII.  P.  1.  p.  37—48.) 

Consuetudines  Prou.  Germaniae  Superioris  S.  I. 
Auno   1693. 

Cap.  IV. 
Consuetudines  Scholasticae. 

1.  Qui  Philosophiae  in  Societate  student,  ii  manent  ab 
aliis  Veteranis  separati  usque  ad  absolutionem  cursus. 

2.  Fratres  nostri,  tum  qui  Theologiam,  tum  qui  Philoso- 
phiam  audiuut,  quotannis  singuli  seorsim  examinantur  ex  au- 
ditis  illo  anno,  et  Theologi  quidem  primi  et  secundi  anni  cum 
Logicis  et  Physicis  per  semihoram,  Theologi  tertij  anni  vero 
cum  Metaphysicis  examinantur  per  integram  horam,  suntque 
haec  examina  omnia  publica,  ut  accedere  ad  illa  liceat  quibus- 
libet  e  Collegio :  cum  ijs  vero,  qui  in  fine  Theologiae  pro  gradu 
respondere  debent,  seruatur  decr.  33.  Congreg.  7.  et  ordinat. 
General.  cap.  18.  parte  3a 

3.  In  praecipuo  Prouinciae  Seminario,  ubi  Theologiae  et 
Philosophiae  studetur,  praeter  domesticas  et  quotidianas  repeti- 
tiones  et  hebdomadarias  disputationes  extra  Vacationes,  suis 
etiam    temporibus    Theologi    quidem    Academiam    Hebraicam, 

26* 


404      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


Philosophi   Graecam    celebrant,    in    qua   pro    varietate   et   gradu 
profectus  varie  quoque  exercentur.  | 
p.  38,  4.  Quando  publice  Thesibus  impressis  disputatur,  Theses 

vel  in  charta  patente,  vel  in  forma  quarta  (non  octava,  aut  per 
modum  libelli)  proponuntur,  habenturque  hae  disputationes  semper 
mane  et  vesperi  per  duas  horas  cum  dimidio,  si  fiant  a  nostris 
Philosophis  aut  Theologis;  si  vero  ab  externis,  ad  duas  fere 
horas  solum  extenduntur. 

5.  In  Thesibus  non  possunt  Philosophi  excedere  duos  qua- 
terniones,  dempta  Epistola  dedicatoria  et  Carminibus  honorariis1: 
Theologicae,  etsi  non  nihil  prolixiores  esse  possint,  maxime  si 
fiant  contra  Haereticos,  quando  tamen  in  modum  alicuius  trac- 
tatus  sunt  scriptae,  antequam  edantur,  submittendae2  sunt  Cen- 
surae  deputatorum  in  Prouincia,  et  eorum  iudicium  mittendum 
est  Eomam. 

6.  Cursus  Philosophicus  absoluitur  13.  Julij;  tum  Ma- 
gistri  Philosophiae  examinanturet  creantur,  Baccalaurei  examinan- 
tur  et  creantur  plerisque  in  locis  ante  vacationes  autumnales. 
In  Creationibus  Magistrorum  et  Baccalaureorum  Philosophiae 
ponuntur  ordine  doctrinae  in  Catalogo  illi  solum,  qui  magis  ex- 
cellunt,  reliqui  vero  ordine  alphabeti.  | 

p.  39.  7.  Omnes  discipuli  tam    superiorum  quam  inferiorum  clas- 

sium,  qui  nostrae  potestati  omnino  subjecti  sunt,  singulis  diebus 
mane  hora  7",  et  diebus  Recreationis  media  81  convocantur 
pulsu  campanae  ad  audiendum  sacrum,  vel  in  aula  scholarum, 
vel  in  nostro  templo,  ubi  non  est  aula.  Inde  deducuntur  ad 
scholas,  quas  tum  illico  (uti  et  vesperi  dato  secundo  signo) 
continuo  incipiunt,  easque  inferiores  classes  producunt  usque  ad 
horam  decimam.  Rhetoricae,  uti  et  altiorum  lectionum  audi- 
tores  pro  varietate  classium,  vel  tardius  lectiones  inchoant,  vel 
citius  absoluunt  juxta  Rationem  studiorum.  A  prandio  ad  medium 
secundae  inferiores  scholae  inchoantur,  et  finiuntur  hora  4il;  sab- 
bathinis  et  profestis  ab  hora  1"  usque  ad  3™  durant  lectiones; 
diebus  sabbathinis  dimidia  circiter  hora  ante  finem  explicatur 
vel  latinum  vel  graecum  Evangelium  sequentis  diei,  vel  acta 
Apostolornm,  vel  Panegyrici  S.  Chrysostomi,  cui  explicationi  sub- 

1  So  lautet  die  amtliche  am  Schlusse  des  Codex  nachgetragene  Korrektur 
der  Stelle.    Ehemals  statt  „dempta"  hiefs  es:  „etiam  aduumerata". 
3  Cod.  n.  „submitendae",  „mitendum". 


Schnlgebraache  Aex  oberd.  Prov.     1693,  105 


iungitur  breuis  exhortatio  a  Magistris.  Dh-lni  ieiunioniin  in 
quibusdam  looia  consueta  hora,  in  alijs  vero  sfrius  una  saltem 
media  hora  inchoantur  scholae  pomeridianae. l  | 

8.  Singulis  feriis  sextis  mane   hora   prima   scholae    docetur  p.  m 
Catechismus  R.  P.  Canisij  pro  singularum    classinm    captn  et 
varietate.      In   Rhetorica   ct   Humanitate    praemium    Catechismi 
datur  non  tantum  ex  recitatione  capitum,  sed  ex  horum  praeci- 
pue  intelligentia,  quae  per  annum  fuerunt  in  scholis  explicata. 

9.  Praemium  Linguae  Graecae  in  media  Grammatica2 
et  inferioribus  duabus  scholis  datur  ex  scriptione,  non  ex  reci- 
tatione  et  memoria. 

10.  Declamationes  solemnes  habentur  post  vesperas  in 
aula  Gymnasiorum  Festis  S.  Catharinae,  Nativitatis  Chr.,  Paschae 
et  Pentecostes,  idque  non  tantum  a  Rhetoricae,  verum  etiam 
Humanitatis  studiosis;  exceptis  quibusdam  Gymnasiis,  |in  quibus 
studiosi  Humanitatis  non  declamant  Festo  S.  Catharinae.  Festo 
Pentecostes  a  Rhetoribus  praeter  latinam  habetur  etiam  Graeca 
oratio. 

11.  Quae  in  scholis  coram  Externis  declamanda  vel  ex- 
hibenda  sunt,  ea  omnia  censentur  a  Praefecto  studiorum  et  alijs, 
si  quibus  praeterea  Superior  commiserit,  etsi  alibi  forte  censa 
jam  sint.  | 

12.  Affixiones  Poematum  intra  ambitum  scholarum  fiunt  ,..  4i. 
saltem  semel  in   anno:    in  quibusdam    Gymnasiis   etiam   publice 
Festo  Corporis  Christi,  quando  affiguntur  etiam  picturae  et  Em- 
blemata3  Nobilium  discipulorum,  et  quidem  eorum  surnptu  tiuani 
potest  fieri  leuissimo.     Carmina  publice  affigenda  item  censentur 

a  Praefecto  studiorum,  adiuncto  uno  et  altero  Ceusore  alio. 

13.  Post  Festum  S.  Laurentii  in  majoribus,  vel  Assumptione 
in  minoribus  Gymnasijs  inchoantur  scriptiones  pro  praemio 
et  Ascensu  in  classibus  inferioribus.  Sequitur  Examen,  in  quo 
Examinatores  nullum  suo  suffragio  ad  altiorem  classem  promo- 
vebunt,  nisi  quem  repererint  sufficienti  ad  illam  doctrina  instruc- 
tum;  ac  tum  die  commoda  distribuuntur  praemia,  exhibita  aliqua 
actione  comica. 

1  Weil  an  Fasttagen  das  Mittagessen  erst  um  11]  beganu. 

2  Cod.  n.  „Gramat."  Den  folgenden  Textgeben  wir  uai.li  der  Korrektur 
auf  der  letzten  Seite  des  Oodex. 

3  Cod.  n.  „Eraplem."  Die  Inkousequeuzen  iui  Gebrauche  vun  u  und  v 
iallen  niekt  auf  uns. 


406      Ratio  stwliornm  et  institntiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


14.  Testimonia  discipulis  niediae  Grammatices1  .  .  ;  superi- 
oribus  dat  Praefectus  studiorum;  reliquis  ipsi  Praeceptores. 

15.  Diebus  vacationis  Domi  nostrae  in  Seminarijs  Recre- 
ationis    finis  signo     campanae    domesticae    indicatur,    mane   qui- 

,,.  42.  dem  hora  |  dimidia  ante  prandium,  vesperi  item  dimidia  ante 
coenam ;  Quadragesimae  vero  tempore  finitur  ea  vesperi  cum 
pulsu  ad  psalmum  Miserere,  hyeme  cum  pulsu  salutationis  an- 
gelicae. 

16.  Ad  exeundum  deambulatum,  quando  signum  datur 
in  Seminarijs,  convenire  omnes  debent  ad  portam,  et  accipere 
socios  a  Snperiore  assignatos;  et  qui  tardius  veniunt  exire  non 
possunt,  nisi  petita  prius  facultate  et  nominato  socio.  Extra  non 
licet  plures  convenire  nec  uti  cursu,  saltu,  lapsu  per  glaciem, 
scansione  arborum,  nec  lucta,  aut  ullo  lusu  pilae,  sive  inter  se, 
sive  cum  externis,  etiamsi  discipuli  et  Conuictores  sint,  nec  in- 
gredi  hortos,  vineas,  domos  externorum,  monasteria  sine  speciali 
facultate  Superioris. 

17.  Diebus  Recreationis  permittitur  nostris  lusus  latruncu- 
lorum  et  globulorum  aeneorum  in  tabula  longa,  vel  eburneorum 
ad  annulum  et  portam  [Billard],  vel  ligneorum  majorum  ad  annu- 
lum  ferreum  in  praedrjs  aut  locis  a  conspectu  Externorum  remotis, 
etiam  conorum;  alearum  et  chartarum2   nunquam  permissus  est. 

18.  Quando  dies  aliquis  festus  incidit  in  diem  Martis  aut 
P.  13.  Veneris,  is  non  impedit  recreatjionem  ordinariam  illius  Hebdoma- 

dae,  cum  propter  omcia  diuina,  quibus  Magistri  ac  discipuli  in- 
teresse  debent,  non  liceat  ea  die  Recreationi  honestae  vacare  in 
Prouincia  ista. 

19.  A  die  13.  Julij  usque  ad  10.  Augusti  praeter  diem 
Jovis  vacatur  a  scholis  etiam  d^e  Martis,  quando  in  hebdoma- 
dam  non  incidit  dies  festus. 

20.  Extraordinariae  Vacationes  non  dantur  a  Recto- 
ribus,  nisi  gravem  ob  Causam,  et  datae  inscribuntur  Diario  Col- 
legij,  exhibenturque  Patri  Provinciali  in  Visitatione. 

21.  Vacationes  majores  inchoantur  in  Gymnasiis  8. 
Septembris  post  lectos  horis  pomeridianis  ascendentes,  durant- 
que  usque  ad  18.  Octobris:  quo  tempore  vacant  a  lectionibus  et 
alijs   conventibus   publicis    omnes    scholae.     In   Academijs    et  ijs 

1  Hier  hat  der  Abschreiber  etwas  ausgelassen,  wahrsch.  „Magister  classis." 

2  Das  beigesetzte  „qualinmcunque"  ist  votn  Revisor  auf  der  letzten  S. 
getilgt. 


Schnlgebr&uche  ier  oberd.  Prov.  1H93.  4^7 


Gymnasijs,  in  quibus  Philosophiae  Cursus  ordinarie  docetur, 
vacare  incipiunfc  scholae  omnea  Ethetorica  superiorea  24.  A.ugusti 
seu  festo  S.  Bartholomaei. 

22.  Jloe  fcempua    vacationum    ita   fcran    igunt  Domeetici, 
ut  at>  hora  91   usque  ad    K)"1  inter  Be  colloquantur,   veJ  aliquid 
lusus  |  exerceant;  ordinariiie  vero  rteereationi  jiosi   pi;ui<liuin   adi-  P.  u 
jcitur  hora  dimidia.     Ilora   3"    usque   ad  4'.n  iterurn    modo  sup 
dicto  se  recreant.     Diebus    tamen    sabbathinis    et   PervigiJicjrum 
duntaxafc  colloquuntur. 

23.  Hoc  item  tempore  in  Collegijs,  abi  sunt  Seminaria  no- 
strorum,  habentque  vicinas  Residentias,  ad  easdem  per  octi- 
duum  eirciter  recreatum  mittuntur  Professores  fcam  superiorum, 
(juam  inferiorum  classium;  mifctuntur  etiam  aliquando  studiosi 
nostri,  sed  ad  brevius  tempus.  Idem  fit  in  alijs  Collegijs,  nbi 
praedia  vel  villae  habentur;  in  illis  vero,  ubi  talis  oucasio 
non  est,  singulis  hebdomadis  semel  lautius  habentur  in  prandio. 
Hoc  eodem  tempore  solent  Praeceptores  facere  consueta  Exer- 
citia  spiritualia  annua,  quod  alio  anni  tempore  tam  cominode 
illa  facere  non  possunt. 

24.  Die  18.  Octobris  seu  Festo  S.  Lucae  fit  renovafcio 
studiorum.  Cantatur  ea  die  Officium  de  Spiritu  S.  praesenti- 
bus  nostris  Professoribus,  magistris  et  fratribus  seholasticis.  ubi 
illi  sunt;  eo  finito  ab  aliquo  magistrorum  pro  iustauratione  stu- 
diorum  habetur  oratio.  | 

25.  Sub  renovationem  studiorum   omnes  Professores,   etiam  ,,.  «5. 
inferiorum   scholarum,   et  scholastici   nostri  faciunt   Professio- 
nem  publicam  fidei  ex  forinula  Tridentini. 

26.  Catalogus  librorum  in  scholis  nostris  praelegendo- 
rum  inprimitur  singulis  annis,  confectus  a  Praefecfco  studiorum 
maximi  Collegij,  sicut  alij  atque  alij  libri  ordine  singulis  trien- 
nijs  repetito  redeuut. 

27.  Eaedem  materiae  in  omnibus  Proviuciae  Grymnasijs 
pertractantur  a  Professoribus  Theologiae,  non  tantum  schola- 
sticae,  sed  etiam  Moralis  et  Controversae. 

Cap.  VIII.1  p.  «. 

C o n sue  tu d i n e  s  So  d alit at u  m. 
1.  Sodalitates  in  varijs  Collegijs  sunt  variae,  maxime  vero 
in  classes    dividuntur    studiosorum    —   eaeque  fere  duplic 

1  Cap.  VII.  „de  vestitu"  gehf  uns  nichts  au. 


408      Ratio  studiorura  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


maiorum  et  minorum  — ,  Civium  et  iuvenum  opificum  non 
eoniugatorum.  Quibus  accedunt  pacta,  ut  vocant,  Mariana  seu 
Confoederationes  pro  defunctis,  quae  pluribus  in  locis  sunt  in- 
troducta  et  Externorum  praecipue  opera  expediri  debent.  Item 
P.  47.  alicubi  |  Congregationes  de  bona  morte. 

2.  Singulae  habent  suos  distinctos  praesides  ex  Societate 
nostra,  qui  quauis  Dominica  conventibus  praesunt,  et  ad  sodales 
exhortationes  habent,  exceptis  ultimis  Dominicis  in  mense,  qui- 
bus  fit  dislributio  Sanctorum  menstruorum.  Constituuntur  etiam 
sodalibus  studiosis,  ubi  fieri    potest,    Confessarii  peculiares. 

3.  Eaedem  Sodalitates  diem  sui  Tituli  fere  in  nostris 
templis  cantando  nfficium  celebrant,  et  ad  eandem  solemnitatem, 
per  Concionatores  propositis  Indulgentijs,  invitant,  quo  etiam 
die  formulam  suam  renovant,  non  intra  sacrum,  sed  hoc  iam 
perfecto,  vel  mane  vel  post  meridiem. 

4.  Die  Parasceves  plerisque  in  locis  sub  crepusculum 
noctis,  in  alijs  quibusdam  interdiu.  instituitur  supplicatio,  qua 
Christi  sub  cruce  ad  montem  Calvariae  eductio  repraesentatur, 
sub  qua  multi  etiam  per  plateas  et  cenotaphia1  Domini  se  fla- 
gellis  caedunt,  alij  cruces  humeris  per  compita  baiulant.  Eaedem 
fiagellationes  sub  psalmo  Miserere  in  Quadragesima  frequentan- 
tur.  ut  plurimum  a  Dominica  Passionis,  cum  facultate  Superiorum.  | 

p.  48 .  5.  Ubi   pecunia    Congregationis   collocari   apud  exter- 

num  depositarium  iustas  ob  causas  non  potest,  arcula,  in  qua 
reponitur,  servatur  apud  Superiorem  aut  Procuratorem,  neque 
licitum  est  Praesidibus  sine  facultate  Superioris  sumptus  ullos 
facere,  aut  illos  a  Sodalibus  corrogare,  neque  alias  in  Congre- 
gatione  mutationes  suscipere.  Quodsi  expensae  quaedam  ad  or- 
nandam  die  Parasceves  supplicationem  iudicio  Superiorum  sunt 
faciendae,  eae  spontanea  sodalium  contributione  suppeditantur. 
Caeterum  accepti  et  expensi  rationes  exhibentur  P.  Provinciali 
in  Visitatione  Collegij. 

6.  E  Congregatione  nulli  discipulorum  datur  testimo- 
nium,   nisi  prius  e  Grymnasio  seu  scholis  nostris  illud  acceperit. 


Co.  n.  ,,coenot," 


Schulgebrauche  der  niederrb.  Prov.     1704  Wfl 


Nr.  100 

Die  Schnlgebrauche  der  niederrheinischen 
Provinz.     1704. 

(Archiv.  G.  XIII.  P.  3.  sine  pag.1) 

CoDsuetudines  Provinciac  Rheni  Inferioris  S  J.     I704.a 

Cap.  VI. 
De  iis,   quae  ad  Scholas  referuntur. 

1.  Communia  Superioribus  praesertim  facultatibus  habentur 
nonnulla,  quae  uti  sequuntur  observari  consuevere. 

2.  Postridie  S.  Mariae  Magdalenae  [22.  Jul.j  incipiunt  va- 
cantiae  caniculares  in  Scholis  superioribus ;  humaniorum  vero 
litterarum  studiosis  arbitrio  Superioris  conceditur  in  aestu  magno, 
ut  media  hora  citius  tempore  antemeridiano  egrediantur,  et  a 
prandio  una  hora  serius  ingrediantur.  Lectiones  tamen  consuetae 
non  omittuntur. 

3.  In  festo  S.  Michaelis  [29.  Sept.j,  facto  pridie  lectio- 
num  fine,  hora  stata  convenitur  |  ad  sacrum  ordinarium,  eo- 
que  fmito,  a  discipulis  cantu  Gregoriano  Te  Deum  Laudamus 
canitur,  et  cum  Venerabili  datur  benedictio. 

4.  Post  festum  omnium  Sanctorum  et  animaruin  ridelium 
campana  ordinaria  Scholarum  studiosi  convocantur.  Legun- 
tur  ascendentes,  et  suus  classi  cuilibet  Magister  adest.  tum  itur 
ad  solenne  de  Spiritu  S.  Sacrum  hora  consueta,  et  intersunt  cum 
discipulis  professores.  Curandum  vero,  ut,  quoad  fieri  potesti 
ubique  eodem  modo  ac  tempore  Seholis  detur  initium. 

5.  Postera  vero  die  professores  omnes  faciunt  professio- 
nem  fidei  ritu  consueto;  acceptaque  Superioris  benedictione, 
suam  singuli  doctionem  auspicantur,  et,  ut  id  ipsum  in  omnibus 
quoque  Seminariis  observetur,  quoad  fieri  potest,  curatur. 

6.  Die  jovis   ante    quinquagesimam    ordinarie  tota  die  dan 

1  Die  erste  noch  iricht  vom  Geiieral  geuehmigte  Vorlage  in  XIII.  A.  l\ 
p.  705  sqq. ;  die  von  ilnn  genehmigte  Ansfertignng  ebenila  p.  722  sqq. 

2  „Oonsuetudines  B.Inf.  jussu  et  authoritate  Adm.  B.  P.  N.  Thyrsi  Gon- 
zalez  recognitae  et  approbatae  a.  1704."  —  DerAbschreiber  setzt  gern  Komma, 
wo  man  einen  Punkt  erwartet,  wir  halfen  diesem  storendeu  Qebrechen  ab.  und 
heben  die  Hauptsache  jeder  Nr.  durch  Sperrdruck  hervor. 


410     Katio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  ITT 


solet  recreatio,  post  diem  cinerum  vero  media  |  tantum  die,  eo 
quod  tribus  antecineralium  diebus  assidui  sint  in  templo  et  ora- 
tione  tam  discipuli  quam  Professores.  caeterum  dantur  aliae 
recreationes,  uti  praesertim  est  in  regulis  et  ordinationibus  di- 
versis. 

Consuetudines    Theologiae. 

1.  Ordo  inter  Doctores  Theologiae,  cum  fiunt  actus 
Collegii  nostri,  servatur  is,  qui  in  Collegio  est  usitatus;  cum  autem 
totius  Academiae  actus  celebratur,  ordo  servatur  usitatus  Academiae. 

2.  Duo  Theologiae  professores  Scholasticam  docentes 
mane  singuli  uno  frequentant  hora,  repetitio  domestica  est  omni 
die,  excepto  Sabbatho,  pridie  festorum,  ipsisque  festis  ac  diebus 
recreationis :  si  discipuli  dubia  non  proponant,  professor  ea  movet. 

3.  Disputationes  menstruae  et  hebdomadariae  ha- 
bentur  juxta  librum  studiorum,  primo  quopiam  die  post  Calen- 
das  |  non  impedito.  Menstruae  durant  per  duas  horas  mane,  et 
totidem  a  prandio.  ubi  autem  tres  defendunt  Philosophi,  media 
hora  additur,  idque  utroque  tempore.  hebdomadariae  per  duas 
horas  a  prandio  habentur.  quae  sunt  pro  Baccalaureorum  vel 
parvo,  ut  vocant,  actu,  per  duas  mane  ab  hora  octava  ad  deci- 
mam:  alicubi  tamen  disputationes  hebdomadariae  habentur  mane 
per  sesquihoram:  pro  gradu  Doctorum  vel  magno  actu  haben- 
tur  tota  die,  uti  menstruae;  et  tum  illo  mense,  quo  sunt  habitae, 
non  est  alia  deinde  menstrua. 

4.  Disputationibus  menstruis,  hebdomadariis  et  pro  gradu 
interest  etiam  professor  Scripturae  sacrae  saltem  una  hora, 
qua  alioqui  docturus  esset. 

5.  Lectio  Hebraea  alicubi  habetur  in  schola  Theologica 
post  |  Scripturam,  alibi  alio  loco,  eo  tempore,  quo  in  schola  do- 
cetur  Scriptura.  Audiunt  illam  secundi  anni  Theologi.  Aca- 
demia  seu  repetitio  habetur  die  recreationis  per  mediam  horam; 
alicubi  die  Sabbathi  hora  prima  pomeridiana.  Theologiam 
Scholasticam  omnes  audiunt,  sacram  vero  Scripturam  3!  et 
4!  anni;  casus  autem  primi  et  secundi  anni. 

6.  Examen  Theologorum  nostrorum  incipit  postridie 
Virginis  Assumptae  a  prandio  tempore  repetitionis,  quae  idcirco 
omittitur.  Examinantur  Thesibus  ex  materia  eousque  tradita 
propositis,  singuli  per  mediam  horam,  qui  primi  sunt  et  secundi 
anni;  qui  3!  per  horam;  qui  defensuri  sunt  ex  Theologia  4!  anni 
per  totam,  uti  supra,  diem;  non  examinantur  juxta  librum. 


Schnlgebr&nche  der  niederrh  Prov.     1704.  411 


7.  Qui  pro  Theologia  audienda  |  «■>:  repefcitione  Philo- 
sophiae  veniunt  examinantur  es  omnibna  Thi  Lbu  .  idqu<  per 
horam;  qui  vero  ex  soholis  veniunt  Theses  ex  tota  dani  Philo- 
sophia  et  similiter  examinantur. 

H.  Bepetitiones  Lectionnm  Theologicarnm,  qnae  quoti- 
die  fiunt  seonndum  regulam,  communiter  babentur  illa  bora, 
quae  lectiones  pomeridianas  immediate  antecedit,  nec  omitti  de- 
bent,  etiamsi  quatuor  tantum  forent  auditores  Theologiae;  post 
vacationes  autumnales  non  fit  haeo  repetitio,  nisi  ab  ntroque 
Scholastieo  professore  duae  lectiones  habitae  ftterint,  i.  e.  .'!:  die 
ab  initio  docendi.  Post  vacationes  vero  natales.  Paschali 
similes  quamprimum  instituitur  haec  repetitio  primo  die,  iis, 
quae  ante  vacationes  has  tradita  sunt,  repetitis.  | 
Consuetudines  Philosophiae. 

1.  Ordo  inter  Professores  Philosophiae  in  actibus  nostris 
hic  servatur,  ut  primo  loco  sedeat  Metaphysicus,  secundo  Phy- 
sicus,  3(!  Ethicus  et  Mathematicus,  4'!  Logicus;  in  actibus  Acade- 
micis  ordo  servatur  Academiae  et  facultatis. 

2.  In  docendo  servatur  ordo  juxta  ea,  quae  in  libro  sunt 
praescripta;  Mathematicus  et  Ethicus  suas  habent  repetitiones 
iis  horis,  quibus  alias  docerent;  Ethicus  Lectiones  producit  usque 
ad  finem  cursus;  cum  futura  est  hebdomadaria  disputatio  a 
prandio,  docet  mane  loco  ordinario  in  physica  mathesin.  suas 
vero  mathematicus  demonstrationes  habet  eo  tempore,  quo  Theo- 
logi  a  scholis  vacant,  ut  iis  interesse  possint;  Thesibus  porro 
menstruis  suam  addit  et  Ethicus.  | 

3.  Semper  complent  Professores  tempus  suum  in  do- 
cendo,  duas  sc.  horas  ante  et  post  prandium,  nisi  tempus  hoc 
disputationi  publicae  dandum  sit,  idque  illis  locis,  ubi  biennio 
cursus  absolvi  solet,  et  illis  quoque,  ubi  3°  auno  Metaphysici  us- 
que  ad  festum  Purificationis  [2.  febr.]  frequentant.  Etiamsi  vero 
mane  in  Metaphysica  solennes  disputationes  fuerint,  die  Sabba- 
thi  tamen  aliquid  temporis  impenditur  examinando  catechismo. 

4.  Disputationes  solennes  ex  universa  Philosophia  tan- 
tum  quatuor,  quinque  aut  sex,  iique  per  Examinatores  probati 
approbatique  habent;  licet  interdum  etiam  privatim  disputaturi 
totidem  admitti  possint:  nullus  tamen  super  numerum  admitta- 
tur,  nisi  sit  nobilis  aut  religiosus  ex  iis,  qui  gradum  |  respuuni  ; 
examen  porro,  sicut  liber  [Ratio  st.]  praescribit.  de  nostris  fa- 
ciendum. 


412      Eatio    studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesn  III 


5.  Quoad  catalogumpromovendorum,  sex  primis,  qui,  uti 
supra,  prae  aliis  fuerint  approbati,  seorsim  positis,  reliqui  ponun- 
tur  ordine  alphabetico.  Ordo  autem  a  Praeceptore  et  Examina- 
toribus  factus,  exhibetur  Superiori  approbandus.  Si  qui  impres- 
sas  Theses  defendere  volunt,  permittetur,  at  eo  tempore,  loco, 
modoque,  qui  P.  Rectori  ex  usu  videbitur  et  Praefecto.  Si  tamen 
et  hi,  uti  superius,  rite  examinati  probatique  fuerint  ex  Logica 
et  Physica,  paucis  hoc  alicubi  indulgetur. 

6.  Aemulatione  praerogativae  conantur  Professores  suos 
excitare  more  inferiorum  classium;  adesse  debent  etiam  discipu- 
lis  in  templo  die  vacationis,  quo  eos  deducunt.  | 

7.  Scripta  catechetica  suorum  nonnunquam  lustrant,  et 
ipsam  Lectionem  [scriptam?]  interdum  visitant:  in  delinquen- 
tes  pro  discretione  [anim-?]  advertunt,  et  non  tam  virgis,  nisi 
res,  ut  privatim  fiat,  id  postulaverit,  *■  quam  aliis  poenitentiis;  vel, 
si  gravius  deliquerint,  etiam  carcere  ac  inedia  puniuntur,  prae- 
monito  tamen  Superiore. 

Consuetudines  Inferiorum  Classium. 

1.  In  omnibus  classibus  docetur  per  duas  horas  cum  di- 
midia,  ante  et  post  prandium,  pulsu  tamen  a  renovatione  stu- 
diorum,  sc.  mense  Novembri  ad  quadragesimam  usque,  una  hora 
maturius  a  meridie,  nimirum  hora  prima  facto,  .qui  mensibus 
reliquis  hora  secunda  fieri  solet.  Professor  linguae  graecae  sta- 
tum  habet  |  pro  Rhetoribus  Poetisque  tempus,  Magistri  vero  re- 
liqui  suos  quisque  docet  ea,  quae  de  lingua  hac  singulis  prae- 
scripta  sunt  classibus. 

2.  Quantum  fieri  potest,  urgentur  sedulo,  examinatis  etiam 
schedis,  ad  Confessionem  singulis  mensibus  faciendam,  idque 
ad  primam  fere  dominicam  mensis,  vel  majus  aliquod  festum. 

3.  Affixionem  superiores  classes  singulis  annis  habent, 
unam  in  classe  sua  privatam  in  festo  Nativitatis  Domini;  pu- 
blicam  alteram  in  festo  Corporis  Christi,  eam  tamen  ante  Prae- 
fectus  Scholarum  lustrat,  caveturque,  ut  quoad  sumptus  mode- 
ratio  servetur. 

4.  Catechismum  die  Veneris  docent  professores  ipsi,  ex- 
cepta  Pthetorica  et  Humanitate,  quarum  discipulos  in  una  classe 
Praefectus  vel  alius  a  Superiore   designatus  docet.     Scholarum  | 

1  Soust  hbrte  in  den  Schulen  S.  J.  die  Rutenstrafe  nach  der  Rhetorik 
auf. 


Schnlgebr&nche  der  niederrfa.  Prov.    1704.  413 

vero  inferiorum  Praeceptores  exhortationem  habent  ad 
mediam  horam,  quia  Rhetores  et  Poetae  dncnntnr  cnm  Philoeo- 
phis  ad  concionem  Academicam. 

5.  Etsi  ascensus  generalis  unus  est  circa  festum  omninm 
Sanctorum,  in  duabus  bameu  scholis  Lnferioribus  qni  apti  -un: 
et  mnltum  eminent  ascendere  etiam  ad  festa  Paschae,  praemo- 
nito  Superiore,  possunt. 

6.  In  Septembri  vacant  hebdomadibus  singulis  integra  die, 
sicut  per  menses  aostivos  communes  incipinnl  vacationes  cum 
classibns  Superioribus.  Resumuntur  Lectiones  post  festum  om- 
nium  Sanctorum  et  fidelium  defunctorum,  uti  superius.  Cum  a 
prandio  tantum  vacant  Philosophi,  Inferiores  docent  toto  tem- 
pore  antemeridiano,  consuetoque  tempore  suos  |  ad  Sacrum  ducunt. 

7.  Ad  Sacrum  porro  ordinarie  ducuutur  discipnli  post 
scholas  antemeridianas,  et  sub  hoc  post  elevationem  elata  voce 
cantant,  prius  tamen  ab  iis,   quorum  interest,   bene  instructi. 

8.  Diebus  Sabbathinis  discipuli  Humaniorum  Scholarum 
hora  31  a  meridie  dimittuntur,  et  ordine  consueto  ennt  ad  tem- 
plum,  cantant  ibi.dem  litanias,  et  qui  voluerint  confitentur,  po- 
stea  vero  cum  Paedagogis  domum  abeunt. 

9.  Ad  Laudes,  quae  in  templo  nostro  cantantur,  discipuli 
infra  Syntaxin  per  hyemem  non  astringuntur.  in  aestate  tamen 
et  ipsi  cum  Magistris  suis  iisdem  adsunt.  Professores  autem 
Philosophiae  cum  suis  in  hyeme  pariter  et  aestate  intersunt.  | 

Cap.  VII. 
De  Sodalitatibus. 

1.  Sodalitates  in  plerisque  Collegiis  variae  sunt,  aliquae 
sc.  studiosorum,  aliae  Dominorum,  Civium  vel  juvenum  opiticum ; 
aliae  Matronarum  vel  Devotarum,  uti  etiam  Agoniae. 

2.  Devotae  in  templo  nostro,  quamdiu  in  templo  nostro 
aliud  incommodum  metuendum  non  erit,  inter  sodales  binas 
mediae  sub  Sacro  certo  solent  votum  castitatis  emittere  (eum 
Superiores  annuerint  earundem  Confessariis)  et  certum  ac  mo- 
destum  ferre  habitum,  non  tamen  a  nobis  praescribendum,  sub- 
que  cura  (quantum  quidem  leges  nostrae  permittant)  nostrorum 
spirituali,  vitam  pietati  suae  conformem  agere. 

3.  Singulae  Sodalitates  habent  suos  praesides  e  Soeie- 
tate,  a  quibus  certis  |  diebus  ac  horis  tum  exhortando  tum  aliis 
exercitationibus  ad  pietatem  instituuntur. 


414        Ratio  studiorum  et  iustitutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

4.  Studiosorum  Sodalitates  conveniunt  hora  la.  a  meridie 
diebus  dorninicis,  Domini  solennioribus  tantum  festis,  aliae 
hora  sibi  usitata. 

5.  Festa  sua  ut  plurimum  celebraut  in  templis  nostris, 
aliaque  etiam  pro  indulgentiis  a  Coucionatore  promulgandis1 : 
alios  invitant  ad  Solennitatem ;  aliae  in  suo,  ubi  mos  obtinuit. 
hoc  praestant  oratorio,  vel  scholastica  Gj^mnasii  aula;  habita 
tamen  indulgentiarnm  ratione,  quam  innuunt  data  in  aliquot 
Provincias  responsa  liomana. 

6.  Pecuniae  Sodalitatum  fere  a  Thesaurariis  quibusdam, 
ut  vocant,  ex  eodem  coetu  delectis  asservantur,  de  quibus  deinde 
isti  dant  rationem  illis,  quorum  interest  aerario  Sodalitatis  invi- 
gilare:  ubi  vero  curam  eorum  habent  |  nostri,  apud  Superiorem 
deposita  et  obserata  asservantur.  et  rationes  redduntur  P.  Pro- 
vinciali. 

7.  Praesidibus  cavendum  est,  ne  quid  novi,  majoribus 
praesertim  sumptibus,  perficiendum  suscipiant,  licet  hoc  sodali- 
bus  forte  probantibus  aut  consentientibus  arrideret:  nisi  infor- 
mato  prius,  ut  par  est,  Superiore,  et  obtenta  ab  illo  facultate, 
quae  quidem  etiam  petenda  erit,  ut  libellum  pro  strena  destina- 
tum  typo  dare  possint. 


Nr.  101. 


Verordnungen  der  plrilos.  Fakultat  in  Ingolstadt, 
1712,  ilber  die  depositio  cornuum. 

(Prantl,  II,  p.  462  sqq.) 

Vorbemerkung.  Der  alte  akademische  Brauch  des  „Hornerabschlagens" 
fiir  die  neuen  akademischen  Biirger  hatte  im  Laufe  der  Zeit  manches  Uuge- 
liorige  im  Gefolge.  Ahgeschafft  konnte  er  nicht  werden,  wohl  aber  bedurfte 
er  einer  durchgreifenden  Reform.    Hierauf  zielt  das  folgende 

Consultum  facultatis   artisticae    circa    depositionem 
anno  1712-,  26.  Sept. 
Deponendi  consuetudinem  a  sapientissimis  Athenarum   phi- 
losophis  ad  nos  usque  derivatam  et  in  antiquissimis  Europae  aca- 

1  Wir  trauen  hier  dem  Texte  nicht;  leider  fehlt  uns  eine  zweite  Ab- 
scbrift  zur  Vergleichnug. 


Verordnungen  <l*:r  philoe.  Fak,  [ngotatadt  —  1712  —  ttber  depositio,  II» 


demiis  iam  receptam  usuque  comprobatam,    uec  noxi  alma< 
universitati  Ingolstadiensi,  ut  videtur,  coaevam  fa<  rtisti 

statuit  inprimis  retinendam  esse  tuendamque  banquam  singularem 
antiquitatis  praerogativam  ac  eiusdem  inclytae  tacultatis  privi- 
legium  ac  benciicium,  quo  tenuis  alioquiii  fortunae  studioe 
vir/tute  ac  doctrina  conspicuis,  <|iii  deponendi  munere  pro  more 
lunguntur,  snccurrere  et,  uti  solet,  opitulari  possit.  —  l't,  nilii- 
lominus  omnis  in  posterum  conquerendi  occasio  praescindatur, 
ritns  pridem  adhibere  solitos  in  aliquibus  emendandos  esse  cen- 
suit  curandumque  insuper  libello  supplici,  ut  sic  emendati  a  cel- 
sissima  administratione  Bavarica  approbentur  ac  decreto  caesareo 
contra  minus  benevolorum  insultus  muniantur  tanquam  perpetuo 
duraturi. 

Rituum    deponendi  emendatorum  pars  prima. 

De  iis,  quae  actum  praecedunt.  —  1.  Juxta  morein 
antiquissimum  in  consilio  angariali  pleno  1683.  die  17.  Dec.  nov<> 
firmatum  decreto  nemo,  suprema  licet  philosophiae  laurea  sit  in- 
signis,  vel  medicinae,  iurium  aut  theologiae  candidatus  existat, 
a  depositione  eximius  erit,  nisi  vel  religiosus  sit  vel  in  maioribus 
ordinibus  constitutus  aut  saltem,  si  ita  decano  et  consilio  facul- 
tatis  videbitur,  in  congregatione  aliqua  constanter  clericalem 
gestans  habitum.  Intelligendum  est  autem  de  iis,  qui  ne<|uc  in 
alia  academia  depositionem  subierunt,  neque  ex  Friburgo-Bris- 
goica  adveniunt  iam  antea  philosophiae  studiosi;  hi  enim  anti- 
quo  ac  speciali  gaudent  conibederationis  priviiegio. 

2.  Juxta  morem  eundem  magnificus  dominus  rector  nemi- 
nem  nisi  depositione  probatum  vel  vi  praecedentis  exceptuni  albo 
academico  sive  matriculae  inscribi  patietur,  ideoque  facultatis 
artisticae  hac  in  re  onicialis,  quam  antiquo  et  consueto  nomine 
quintum  appellamus,  mox  a  depositione  eidem  magnifico  domino 
rectori  absolutorum  catalogum  ieret;  neminem  autom  quintus  ad 
depositionem  admittet  nisi  monito  prius  decano,  cuius  erit  locum 
ac  tempus  actui  congruum  assignare. 

3.  Quintus  ipse,  qui,  ut  habet  formula  deponendi  vetustis- 
sima,  candidatos  per  depositionem  inter  almae  huius  universitatis 
membra  adoptat  atque  hac  in  parte  decani  vice  fungitur,  eligetur 
ex  gravioribus  studiosis  philosophiae  magister,  qui  probitate 
morum  simul  ac  doctrina  sit  commendabilis,  talis  nempe,  qui 
inter  primos  gradum  sit  adeptus;    quin  huius  etiam  substitutum 


416      Ratio  stndiornm  et  institutiones  acholasticae  Societatis  Jean  III 

prima  inter  primos  laurea  insignitum  fuisse  oportet,  quamvis  eun- 
dem  philo sophiae  magistrum  esse  non  dedeceat.  Utrumque  autem 
tanquam  suos  officiales,  uti  et  instrumentorum  baiulum,  ipsa 
facultas  artistica  iure  et  more  antiquo  nunquam  controverso  pro 
arbitrio  eligit,  constituit  ac,  ubi  visum  fuerit,  ab  officio  removet. 
4.  Quod  ad  sumptus  attinet,  ex  more  veteri  quinto  a  comi- 
tibus  dari  solent  3  fl.,  substituto  2  [fl.],  baiulo  30  Kr.,  a  baronibus 
quinto  2J  fl.,  substituto  l^,  baiulo  30 Kr.,  reliqui  praenobiles,  nobiles 
ac  ditiores  quinto  offerunt  l\  fl.,  substituto  1  fl.,  baiulo  15  vel 
10  Kr. ;  mediocris  fortunae  studiosi  expensae  ultra  lj-fl-  non  ex- 
currunt,   a  pauperibus  nihil  petitur. 

Pars  secunda. 

De  iis,  quae  in  ipso  actu  agenda  sunt.  —  1.  Paratis 
omnibus  quintus  in  sedili  aliquantum  elevato  considet,  candida- 
torum  vero  unus  hac  de  re  antea  monitus  in  medium  progreditur 
et  allocutione  brevissima  sua  aliorumque  vota  exponit.  Hespondet 
quintus,  sibi  oppido  probari  generosa  candidatorum  desideria: 
macti  sint  animis,  sectamque,  quam  laudabiiiter  sunt  ingressi. 
persequantur  strenue,  nihil  tam  arduum  esse,  quo  virtus  non 
conscendat,  si  industria  diligentiaque  suffulciatur ;  meminerint 
sane,  pietatem  cumprimis  ac  morum  innocentiam  non  esse  cum 
nucibus  abiiciendam,  pueritiam  cum  aetate  deponi,  non  liumani- 
tatem;  non  id,  quod  quidam  praepostere  autumant,  in  alma  hac 
universitate  agi,  ut  mores  liberalibus  disciplinis  exculti  recrude- 
scant  postliminio,  sed  ut  poliantur  magis  niteantque  decentius. 
Denique  concludit,  de  ingenua  singulorum  indole  nullum  sibi 
esse  dubium,  haud  tamen  abs  re  visum  fuisse  ista  praefari,  ut, 
qnoties  se  prima  sapientiae  rudimenta  deposuisse  recordabuntur, 
toties  pulcherrimam  animae  vestem,  i.  e.  virtutem  se  induisse 
meminerint.  —  Haec  ubi  oratione  brevi  complexus  fuit,  ad  sub- 
stitutum  conversus  ait,  candidatorum  petitionem  sibi  aequam 
videri,  capiat  proinde  consueta  eruditionis  experimenta. 

2.  Substitutus  ex  libro,  in  quem  variae  ad  hunc  finem  con- 
ferentur  quaestiones  eruditae,  aliquot  singulis  enodandas  proponet 
idque  imprimis  attendet,  ut  nihil  a  statu  et  conditione  examinandi 
alienum  in  medium  afferat.  Quibus  peractis  quintus  affirmat, 
sibi  ab  omnibus  factum  esse  satis,  superesse  modo  nihil,  quam 
ut  ipse  de  antiquissima  deponendi  consuetudine  paucis  disserat; 
candidati  vero,    antequam  ultimam    actui  manum  imponat,    pro- 


fVerordnungen  <ler  philoe.  Fak.  Ingolstadt  —  1712  —  ttbei  depositio.  417 

mittant  serio,    se  illa,   quae  a  substituto  praelegentur,  aancte  in- 
tegreque  servaturos. 

3.  Oratione  finita  substitutus  consurgens  clara  voce:  Pro- 
mittite,  inquit,  quod  curare  velitis.  ut,  noiaina  vestra  intra  tri<luum 
apud  praenobilem  etmagnificum  dominum  rectorem  academicornm 
albo  inscribantur.  Resp. :  Promittimus.  —  Promittite,  quo<l  <-\- 
dem  praenobili  et  magnifico  domino  rectori,  spectabilibus  <juatuor 
facultatum  decanis  ac  professoribus  obsequium,  Bubiectionem  ac 
reverentiam  singulis  debitam  exhibere  velitis.  Resp.:  Promit- 
timus.  —  Promittite,  quod  pacem  et  concordiam  inter  dominos 
studiosos  fovere  illisque  honorem  congruum  tribuere  velit  is.  Kesp. : 
Promittimus.  —  Promittite  denique,  quod  nullibi  ampJius  depo- 
sitionem  subire  velitis.     liesp.:  Promittimus. 

4.  Tum  surgit  quintus,  pone  sequente  cum  rebus  necessariis 
substituto,  ac  extremis  singulorum  labris  aliquot  salis  grana  mo- 
deste  imponens:  Accipe,  inquit,  sal  sapientiae.  Postea  ad  primum 
rediens  digitoque  in  vinum  intincto  singulorum  nares  ac  tempora 
leviter  perfricans  addit :  Accipe  vinum  fortitudinis  et  subtilitatis. 
Aquae  denique  guttulam  in  singulorum  capita  demittens:  Aquam, 
inquit,  unde  mentis  claritatem  haurias,  accipe. 

5.  Tandem  omnes  surgunt,  flectentes  quippe  sal,  vinum  et 
aquam  accipiunt,  et  quintus  gravi,  sed  clara  voce  iuxta  antiquae 
formulae  sensum  ipsos  inter  membra  academica  adoptat,  ut 
sequitur : 

Quod  igitur  felix  faustumque  sit,  et  deus  ter  0.  M.  toti  rei- 
publicae  litterariae  bene  vertat !  Ego  N.  N.,  artium  liberalium 
et  philosophiae  magister,  potestate  mihi  ab  inclyta  facultate  ar- 
tistica  data  vos  dominos  candidatos  omnes,  qui  in  spectabili  hac 
dominorum  studiosorum  corona  luculeniissima  dedistis  viitutum 
ac  eruditionis  specimina,  in  eorundem  dominorum  studiosorum  nu- 
merum  adopto  et  insuper  priviiegiorum  omnium  ac  immunitatum, 
quibus  gaudet  alma  haec  universitas  Ingolstadiensis,  participes 
efficio.  Omnia  ad  maiorem  dei  deiparaeque  semper  virginis.  nec 
non  sanctorum  inclytae  facultatis  patronorum  Catharinae  et 
Francisci    Xaverii  gloriam  et  honorem.  Amen. 

Pars  tertia. 

De  ritibus  abrogandis.  —  Olim  moris  erat,  candidatos 
„beanides"  compellari  et  „baccliantes".  Thorace  histrionali  induti, 
depositoque   collari    ac   pallio,   alapas  intlatis   buccis  excipiebant. 

Mouumenta  Germaniae  Pueila^ogica  IX  '27 


418      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Uno  vicem  [vice]  suggesti  fungente,  alter  concionantis  instar  ri- 
diculi  aliquid  declamabat.  Ut  artis  gladiatoriae  specimen  ederent, 
nervis  bubulis,  sed  lana  vestitis,  inter  se  decertabant.  Malleo, 
terebrae,  dolabraeque  ligneis  subiiciebantur  velut  trunci,  ex  quibus 
fabricandi  essent  Mercurii,  sicque  in  terra  extensi  mensurari  in- 
super  solebant  fune,  quo  dextre  nonnihil  attracto  remissoque  ia- 
centium  ora  feriebantur.  Radebantur  tondebanturque  adhibitis 
forfice  ac  novacula  ex  ligno  confectis.  Simulata  iubebantur  atra- 
mentaria  calamariaque  aperire,  quod  dum  exequi  satagebant,  ba- 
cillis  feriebantur  digiti. 

Atque  haec  universim  omnia,  quamvis  nec  antea  in  personis 
honestioribus  locum  habuerint  nisi  paucissima,  nec  temere  insti- 
tuta  fuerint,  ut  ex  iis,  quae  s.  Gregorius  Nazianzenus  de  veteri 
Atheniensium  deponendi  more  refert,  colligi  potest,  facultas  pe- 
nitus  abroganda  esse  censuit,  tum  ut  maior  haberetur  decori  ratio, 
tum  ut  hac  etiam  in  parte  alias,  in  quibus  magno  cum  splendore 
viget  depositio,  eo  imitaretur  propinquius. 

Nnm  vero  abrogatis  novi  plures  substituendi  sint  ritus,  vel 
aliqui  ex  antiquis  retinendi,  clementissimum  celsissimae  admini- 
strationis  imperium  expectandum  esse  statuit. 


Nr.  102. 


Agenda  in  actibus  acadeniicis,  publicis  et  privatis, 

S.  Theologicae  Facultatis 

Wirceburgensis  1740. 

(Ruland,  p.  261  sqq.) 
§.   1 

Juranieiitum  aduiittendoruui  ad  facultatem. 

Ego  N.  N.  juro,  me  eam  retinere  et  usque  ad  f .  .  .  v.  mpra 
ex  a,  1587.    R.  st.  I,  p.  302. 

§.  2. 
Juramautum  Decaui 

Ego  N.  N.     Theologicae   Facultatis  Decamis   electus  promitto 
et  juro,    me   officium  meum  fideliter  praestiturum    ad  Facultatis 


Agenda  der  theol.  Fak.  Wirzburg.     1740.  419 

nostrae utilitatem ,  pacemque et  concortlio m  nnniin,,,  ,j,,.s  mernbrorum, 
quantum  m  me  erit,  conscrrafunnn,  t/rt/ttt  p, r,,,iss,tr,,,,,.  ,,/  ,,,/ 
9radum  Facultatis  meae  indignus  quis  admittatur,  aut  jwra  </  pri- 
vilegia  illins  rninuantur.  tiie  me  Deus  adjuvet  et  haec  Sancta 
Dei  EvangeUa. 

§.  3. 

Formula  protestationis  in  disputatione  pro  Prinia  vel  Secunda 

Laurea  praemittendae. 

Ego  N.  N.  sacrosanctae  Theohgiae  Auditor  (vel  Baccalaureus 
Biblicus  ei  Formatns)  coram  vobis  Reverendis,  Eximiis  o<-  Sapii  n 
tissimis  Magistris  meis,  totoque  Auditorio  libera  voce  protestor,  tu>- 
nequaquam  animo  decrevisse  vel  in  hac  Actione  Theohgica  vel 
aliis  similibus  dogma  aliquod  proponere,  vel  pertinaciter  defendt  re, 
quod  cum  ficle  Orthodoxa  Catholica  bonisque  moribus  pugnet,  quocl 
aut  etiam  sine  suspicione  erroris,  aut  nota  temeritaUs,  vel  aurium 
piarum  offensione  defendi  non  possit.  Quodsi  vero  mihi  non  cogi- 
tanti,  aut  lapsu  linguae,  vel  rnentis  oblivione  aliquid  ejusmodi 
exciderit,  jam  nunc  reroco,  ac  id  semper  revocare,  vel  secundwm 
sensum  ac  doctrinam  Ecclesiae  Catholicae  Facultatisque  hujus 
Theologicae  interpretari  sum  paratus.  --  —  In  disputatioue  pro 
Licentia  aut  Doctoratu  additur: 

Itemque  spondeo  ac  juro,  me  gradum  Doctoratus  Theoloaici 
aut  Licentiam  nullibi,  nisi  Wirceburgi  acceptaturum ,  nisi  Sacra 
Facultas  hujus  Universitatis  justis  de  cusis  mihi  id  indulserit. 
/Sic  me  D  .  .  .  . 

§•  4. 
De  proinotione  Baccalaureoruin  biblicoruin  et  tormatorum. 

1.  Imprimatur  programma  hujus  actus,  quod  tum  P.  Promo- 
toris,  tum  DD.  Canditatorum  nomiua,  una  cum  Quaestionibus 
inauguralibus,  diem  insuper  et  horam  futurae  Promotionis  ex- 
hibet. 

2.  DD.  Oandidatorum  nomina  in  programmate  eo  ordine 
imprimuntur,  quo  mensibus  vel  annis  praeterlapsis.  prius  aut 
serius  defenderunt,  nisi  amica  compositione  cum  consensu  Sacrae 
Facultatis  aliter  locari  velint. 

3.  Triduo  ante  actum  ad  valvas  collegii  S.  J.  et  Aeademiae 
affigitur,    et    a  Pedello    vel    etiam  DD.  Candidatis    circuinfertur 

27* 


420       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


per  urbem ;  et  DD.  Studii  Theologici  Patroni,  Maecenates,  Fau- 
tores  invitantur. 

4.  Stata  hora  P.  Promotor  et  DD.  Candidati  insignia  Ma- 
gistrorum  Philosophiae  induti,  comitante  Sacra  Facultate  in  in- 
signibus  Doctoralibus,  Pedello  sceptrum  praeferente,  procedunt 
ad  Auditorium  Theologicum,  et  destinatas  sibi  cathedras  con- 
scendunt. 

5.  P.  Promotor,  praemissa  Praefatione  huic  actui  congrua, 
DD.  Candidatis  Professionem  fidei  edendam,  per  Pedellum  vero 
juramentum  Universitati  et  Sacrae  Facultati  praestandum  de- 
mandat,  sequenti  Formula: 

Admodum  Reverende  (i),  [Religiose  (i)J  et  Doctissime  (i)  can- 
ditate  (i),  priusquam  gradum  Baccalaureatus  Theologici  suscipias 
(atis),   haec  jurabis  (itis) : 

Juram.  Baccalaureandorum:  Primo,  Te  (vos)  reverentiam 
et  honorem  Doctoribus  hujus  Facultatis  Theologicae  exhibiturum  (os), 
et  bonum  universae  Facidtatis  ejusdem  pro  viribus  procuraturum 
(os),  studiique  Generalis  Wirceburgensis,  ac  imprimis  Sacrae  Fa-cul- 
tatis  jura,  koertates  ac  consuetudines  laudabiles,  ad  quemcunque 
statum  perveneris  (itis),  pro  viribus  promoturmn  (os). 

Secundo,  Te  (vos)  dogmata  ab  Fcclesia  damnata,  suspecta,  vel 
cum  bonis  moribus  pugnantia,  aut  piarum  aurium  offensiva  scientem 
(s)  prudentem  (s)  non  defensurum  (os),  et  si  aliquem  hujus  Facul- 
tatis  in  eo  qenere  peccasse  cognoveris  (itis),  Decano  Sacrae  Facul- 
tatis  super  ea  re  interroganti  fideliter  responsurum(os). 

Tertio,  specialiter  Te  (vos)  non  modo  quinque  v?'opositiones 
Cornetii  Jansenii  Iprensis  Episcopi  ab  Innocentio  X..  tanquam  haere- 
ticas  anathemate  damnatas,  sed  etiam  ejusdem  Iansenii  Pseudo-  Augu- 
stinum  a  Sede  Apostolica  proscriptum  pariter  rejicere  ac  damnare. 

Quarto  Te  (vos)  juxta  summorum  Pontificum  Paidi  V.  et  Gre- 
gorii  JLV.  constitutiones  publice  ac  privatim  velle  tenere  et  asserere, 
Beatissimam  virginem  Mariam  Dei  Genitricem  absque  originalis 
peccati  macula  conceptam  esse. 

Quinto,  Te  (vos)  pacem  et  tranquiUitatem  inter  saeculares, 
Ecclesiasticos  et  Religiosos,  ac  praecipue  consensionem  mutuam 
Universitatis  et  quatuor  Facultatum  promoturum  (os)  et  defensu- 
rum  (os). 

Sexto,  Te  (vos)  Decano  et  sacrae  Facultati  in  licitis  et  ho- 
nestin  obtemperaturum  (os),  salva  obedientia  superiorum  Tuorum 
(vestrorum)   et  Statutorum  sive  Ordinis  sive  Ecclesiae. 


Agenda  der  theol.  Fak.  Wirzburg.     1740.  421 


Postremo,  Te  (vos)  Oradum  hic  susceptum  aUbi  non  reitera- 
turum  (os).     (Porrigit  Boeptrum  Academicum  tangendum.) 

6.  His  peractis  P.  Promotor  resolvit  Quafstionem  Inaugura- 
lem,  post  quam,  ad  Candidatos  conversus,  initinm  Inaugurationia 
facit.  1°  Candidatos  Epomide  Theologica  induit.  2".  Codioem 
Bibliorum  tradit  pro  Baccalaureatu  Biblico.  3°  Magistrum  S<-n- 
tentiarum  pro  Baccalaureatu  Formato  ftradit|,  ac  tandem  Bacc;i- 
laureos  initiat  hoc  fere  modo: 

Formula  Promotionis  Baccalaureorum.  —  Quod  igi- 
tur  felix  faustumque  sit  atque  ad  majorem  Dei  gloriam,  AVmae 
Universitatis  et  sacrae  FacuJtatis  nostrac  incrementum  cedat:  Ego 
N.  N  Ss.  TheoJogiae  Doctor ,  ejusdemque  in  hac  Alma  Universitate 
Professor  publicus  et  ordinarius,  Facultatis  Theologicaep.  I.  Decanus, 
Auihorifate  mihi  a  sacra  Facidtate  Theologica  UniversitaUs  Wirce- 
Jmrgensis  concessa,  Vos  (Te)  N.  N.  (exprimit  nomina,  cognomina 
et patriam  singulorum)  Artium  Liberalwm  ct  Philosophiae  Magistros 
(um),  Sacrosanctae  TheoJogiae  Baccalaureos  (um)  Biblicos  (um)  et 
formatos  (um)  dico,  creo,  facio;  omnemque  potestatem  et  privilegia 
impertior,  quae  hunc  honoris  Oradum  consuetudme  aut  Jegc  con- 
cernunt.     In  Nom.  P.  et  F  .  .  .   . 

7.  DD.  Neo-Baccalaurei  resolvunt  quaestiones  Inaugurales. 

8.  P.  Promotor,  gratiis  Deo  et  coelitibus  actis,  finit  actum, 
et  coetum  dimittit. 


§.  5. 
De  Promotione   Doctorum   in   s.  Facultate   Theologica. 

1.  Impresso  Programmate  dies,  hora  et  locus  indicatur; 
deinde  diebus  aliquot  ante  praeflxum  Actui  solenni  tempus  Can- 
didati,  comitante  P.  Promotore  et  nonnullis  Theologiae  auditori- 
bus,  et  praecedente  Pedello  cum  sceptro  Academico,  invitant 
eos,  qui  praesentia  sua  actum  cohonestaturi  sunt,  praeprimis 
Revis.8-  et  Celsiss.  Principem,  Dom.  D.  Nostrum  Clementissimum. 
E  reliquis  vero  erunt  ordinarie  D.  Rector  Magnificus,  D.  Can- 
cellarius  vel  Pro-Cancellarius,  Rev".,us  D.  Decanus  Ecclesiae 
Cathedralis,  Abbates,  aliique  Praelati,  quatuor  Facultatum  De- 
cani,  ac  Professores  una  cum  Dicasteriis  Ecclesiasticis  et  Saecu- 
laribus,  Magistratus  urbium,  et  quos  ipsi  voluerint. 

2.  Post  septimam  matutinam  P.  Promotor  cum  reliquis  S. 
Facultatis  Doctoribus,  DD.  Candidatis  Doctoralis  Laureae  et  sex 


422     Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

minimum  Ejusdem  Facultatis  auditoribus,  sub  tubarum  et  tym- 
panorum  (si  plausum  candidati  habere  voluerint)  clangore,  prae- 
latis  per  sex  Rhetoricae  vel  Humanitatis  studiosos  Doctoratus 
insignibus,  praecedente  Pedello  cum  Sceptro,  se  conferunt  ad 
curiam  Magnifici  Domini  Rectoris,  Eundem  honoris  et  obsequii 
causa  ad  actum  promotionis  deducturi. 

3.  Quodsi  Magnificus  D.  Rector  honorem  hunc  acceptare 
noluerit,  et  vel  ad  Collegium  S.  J.,  vel  ad  conclave  Academicum 
se  contulerit,  inde  supra  dicto  ordine  ad  aulam  majorem  Aca- 
demicam  deducitur. 

4.  R.  P.  Promotor  supremam  cathedram,  infimam  vero  DD. 
Candidati  occupant ;  et  mox  Promotionem  praefatione  aliqua  tem- 
pori  et  actui  pro  libitu  accommodata  orditur.  Hac  finita  DD. 
Candidatis  professionem  Fidei  juxta  formulam  Tridentini  edendam 
imperat,  qua  peracta  evocat  Pedellum,  jubetque  praelegere  puncta, 
in  quae  DD.  Doctorandi  jurabunt. 

5.  Pedellus  DD.  Candidatos  his  verbis  alloquitur: 
Admodum  Reverende  (i),  [Religiose  (*),]    Nobilis  (es)    et  Doc~ 

tissime  (i)  Domine  (i),  priusquam  Doctoratus  Theologici  gradum 
consequaris  (amini),  quae  sequuntur  jurabis  (itis): 

(Jura?nentum  Doctorandorum.)  Primo  Te  (vos)  Magni- 
ficoDomino  Rectori  Acadcmiae  Wirceburgensis,  Domino  CanceJlario 
et  Theologicae  Facultatis  Decauo  et  Doctoribvs  debitani  reverentiam 
et  honorem  eachibiturum  (os);  operainqice  dabis  (itis),  ut,  ad  quem- 
cunque  statum  perveneris(itis),  pro  ratione  temporis  etloci  bouum 
Theologicae  FacuUatis  promoveas  (atis) 

Secuudo,  Te  (vos)  pacem,  concordiam  et  tranqidllitatem  Uni- 
versitatis  et  Facultatis  Theologicae,  maxime  vero  conseusionem  mu- 
tuam  cum  aliis  Facultatibus,  Ecclesiasticis,  item  Religiosis  et  Sae- 
cularibus  defensurum  (os). 

Tertio,  Te  (vos)  Gradum  hunc  Licentiae  et  Doctoratus  hic 
acceptum  alibi  non  reiteraturum  (os). 

Quarto,  Te  (vos)  fidele  testimonium  de  Baccalaureis  aliisque 
studiosis  Theotogicae  Facultatis,  cum  Jegitime  a  D.  Decano  roga- 
beris  (imini),  perhibiturum  (os). 

Qumto,  Te  (vos)  juxta  Summorum,  Pontificum  Pauli  V.  et 
Gregorii  XV.  constitufioues  publice  ac  privatim  velle  tenere  et  as- 
serere,  Beatissimam  Virg.  Mariani  Dei  Genitr :  absque  originalis pec- 
cati  macula  conceptam  esse. 

Et  sic  in  honorem  Dei  et  Sanctae  Sedis   Apostolicae  apicem 


Agenda  der  theol.  Fak.  Wirzhnrg.     1740.  423 


Sceptri  hujus  attmgas  (atis).  --  (Et  porrigit  sceptrum  prioribus 
digitis  contingendum.) 

6.  P.  Promotor  resolvit  Quaestionem  Inatigttralem,  ac  ] 
Pedellum  jubet  DD.  Candidatos  a  Theatro  deducere    ad    !.'• 

D.  Cancellarium,  vel  D.  Pro-Caucellarium,  coram  quo,  abi  con- 
stiterint,  P.  Promotor  assurgens,  detecto  capite,  conversa  ad  I». 
Pro-Cancellarium  oratioue,  Licentiam  pro  DD.  Candidatis  petit. 

7.  Fiuita  allocutione,  Pedellus  DD.  Candidatos  in  genua  » 
demittere  jubet  his  verbis:  Tn  honorem  Dei  ei  Sanctai  Sedis 
Apostolicae  provolvite  vos  (proroJvat  se)  in  genua. 

8.  DD.  Candidatis  genuflexis  D.  Cancellarius  vel  Pro-Canc. 
superpelliceo  et  stola  indutus  Licentiam  confert  sequenti  formula: 

Ego  N.  X.  Universalis  Studii  Wirceburgensis  ( 'ancellarius 
perpetuus,  {eo  dbsente)  Pro-Ca,nceUarius,  Auctoritate  Dei  omnipo- 
tentis,  bb.  Apostolorum  Petri  et  Pauli,  Sanctae  sr<lis  Aposlnlicfn 
et  Sacrac  Caesareae  Majestatis,  Tibi  (vobis)  admodum  Reverendo 
(is),  [Religioso  (is)J  et  Doctissimo  (is)  Domino  (is),  SS.  Theohgiai 
Baccalaureo  (is)  Biblico  (is)  et  Formato  (is),  et  a/l  hunc  Gradum 
Doctoratus  Theologici  examinato  (is),  approbato  (is)  et  admisso  (is), 
mihique  praesentato  {is),  impertior  Licentiam,  in  eadem  Fcuyultati 
Doctoratus  insignia  petendi,  accipiendi,  publice  legendi,  disputandi, 
omnesque  denique  actus  hunc  Gradum  concernentes,  //>'<  et  ubiqm 
locorum,  exercendi,  cum  ea  praestiteris  (itis),  quae  ad  hanc  perti- 
nent  solennitatem.     J/i  Nomine  P.  et  F .   ... 

9.  R.  P.  Promotor)  actis  pro  collata  Licentia  gratiis,  DD. 
Candidatos  in  Theatrum  a  Pedello  reductos  jubet  Cathedram 
altiorem  et  suae  propiorem  conscendere,  et  ad  collationem  In- 
signium  Doctoralium  progreditur.  —  1°  quidem  Epomidem  Doc- 
toralem  duobus  proxime  adstantibus  in  utrumque  humerum  aptat ; 
si  plures  sint,  reliqui  eandem  induunt.  —  2°.  iisdem  Pileum  im- 
ponit  Purpureum.  —  3°  annulum  utriusque  digito  inserit,  quem 
illi  reliquis  tradunt  et  P.  Promotori  restituunt.  —  4°.  Librum  por- 
rigit  clausum.  —  5°  eundem,  cum  receperit,  reddit  apertum.  — 
ti°  DD.  Candidatos  sibi  proximos  amplexu  stringit,  qui  similiter 
sibi  adstantes  complectuntur.  — 

Additur  smgulis  Ornamentis  et  Bitibus  accommodata  pro 
libitu  paraenesis. 

Denique  Doctores  solenniter  renunciat. 


424     Batio  studioram  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


Formula  Promotionis  Doctoralis. 
Quod  igitur  felix  faustumque  sit,  quodque  ad  Majorem  Dei 
ghriam,  Eei  Christianae  et  Literariae,  ac  Sacrae  Facultatis  Theo- 
logicae  incrementum  cedat:  Ego  N.  N.  S.  J.,  SS.  Theologiae  Doctor, 
ejusdemque  in  hac  Alma  Universitate  Professor  publicus  et  ordi- 
narius,  Facultatis  Theologicae  p.  t.  Decanns,  Authoritate  Sedis  Apo- 
stolicae  et  sacrae  Caesareae  Majestatis,  mihi  per  Facultatem  Theo- 
togicam  communicata,  Tc  (Vos)  SS.  Theologiae  Licentiatum  (os)  - 
nomina  singidorum,ut  in progrommate,  exprimii-his  Doctorum  insi- 
gnibus  a  me  ornatum  (os)  dico,  creo,  facio,  et  in  hoc  publico  Viro- 
rum  nobilissimoru/m  consessu  pronuncio  Ejusdem  SS.  Theologiae 
Doctorem  (s),  dans  Tibi  (Vobis)  potestatem  cathedram  conscen- 
dendi,  S.  Scripturam  ac  Theologiam  docendi,  ceteraque  omnia  hic 
et  iCbique  Jocorum  praestandi,  quae  hunc  gradum  concernunt,  om- 
niaque  Tibi  (Vobis)  privilegia  et  praerogativas  ad  hunc  gradum 
pertinentes  concedo.  Caetera  denique  quaecunque  jura  cum  hac 
dignitate  tam  hujus,  quani  aliarum  Academiaruni  decreto  conjuncta 
sunt,  impertior  in  Nomine  D.  P.  et  F  .   .   .   .  Amen. 

10.  Facta  promotione  fit  applausus,  recitantur  carmina, 
gratulatur  et  ipse  P.  PromotorDD.  Neo-Doctoribus,  et  quaestiones 
inaugurales  solvendas  committit. 

11.  Ubi  singuli  ex  ordine  perorarunt,  finit  soJennitatem  actus 
R.  P.  Promotor  publicis  gratiarum  actionibus,  quarum  primam 
ad  SS.  Trinitatem,  alteram  ad  Deiparam  Virginem  et  Sanctos 
Patriae  et  studiorum  Tutelares,  tertiam  ad  B/".os  et  Iil"]os  DD. 
Praepositum  et  Decanum,  Totumque  Capitulum  Cathedrale,  quar- 
tam1  ad  Magnificuni  D.  Rectorem  et  DD.  Professores  quatuor 
Facultatum,  (quintam)  Item  ad  DD.  Consiliarios  Intimos,  Eccle- 
siasticos  et  Aulicos;  sextam  ad  caeterorum  Dicasteriorum  Asses- 
sores,  Magistratum  TJrbis  et  Academicos,  aliosque  auditores  diri- 
git,  et  coetum  dimittit  his  verbis:  Ite,  Promotio  est. 

12.  Finita  Promotione,  eodem  ordine,  quo  ad  Aulam  Aca- 
demicam  processum  est,  itur  ad  Templum  SS.  S.  J.,  comitantibus 
DD.  Decanis  et  Professoribus  reliquarum  Facultatum,  inter  eun- 
dum  vero  DD.  Neo-Doctoribus  dextera  conceditur.  Habetur 
sacrum  non  solenne,  musicum  tamen;  post  consecrationem  can- 
tatur  Hymnus  Ambrosianus,  Sacerdos  vero  celebrans,  Missa  finita, 
ad  pedem  Altaris  addit  orationes  consuetas. 

1  Rulaud  „quintam". 


Neue  Wirzbnrger  Statnten.     174!«.  1  ';> 


13.  Deducitur  D.  Reotor  Magnif.  cnm  fcoto  cornitatu  ad 
curiam  suam,  ubi  gratiis  Eidem  perP.  Promotorem  pro  exhibita 
praesentia  aotis,  reliqui  DD.  Professores  depositie  [nsignibns  dia- 
oedunt;  Facultatis  vero  Promovens  cum  DD.  Neo-Doctoribna  redit 
ad  Collegium,  qui  petunt  a  R.  P.  Rectore  dies  Vacationum.  Tum 
porro  Facultas  Promovens  unum  saltem  Neo-Doctorum,  vd,  -i 
unicus  fcantum  sifc,  hunc  curnfcubis  ettympanis  deducit  ad  aedes  pro- 
prias,  efcsolufco  ordine,  reliqnisque  dimissis,  adCollegium  revertitur. 


Nr.  103. 

Neue  Wirzburger  Statuten  von  1749,  4.  Nov. 

Vorbemerkung.  Die  vom  Furstbisch.  Karl  Philipp  Greif- 
fenklau  von  Wirzburg  (seifc  1748  inthronisiert,  f  1754)  erlassenen 
Universitats-Statuten  von  1749  zerfallen  in  einen  sittlichen  und 
einen  wissenschaftlichen  Teil.     (Bonike,  II,  S.  131  ff.) 

1.  Der  sittliche  Teil.  Den  Dekanen  der  vier  Facul- 
fcaten  wird  die  Sorge  fiir  bequeme  und  anstandige  Quartiere  der 
fremden  Kandidaten,  fur  billige  Eepefcitoren  u.  Privatlehrer  der- 
selben  aufgetragen  mit  dem  Befehle,  alle  Monate  hieriiber  an 
den  Landesherrn  Bericht  zu  erstatten,  den  ohne  Entschuldigung 
bei  den  Lektionen  fehlenden  oder  zu  spat  ersclieinenden  Studen- 
ten  das  gewohnliche  Zeugnis  abzuschlagen.  Das  Gleiche  droht 
jenen,  die  in  der  Mitte  des  Schuljahrs  fortgehen,  das  Jahr  hin- 
durch  so  stumm  seien,  daB  sie  weder  durch  Opponieren  noch 
durch  Resumieren  ein  Zeichen  ihres  wissenschaftlichen  Lebens 
geben ;  noch  mehr,  wenn  sie  verdachtigen  Umgang  ptlegen.  Auch 
sollten  die  Ordensoberen  vor  derartigen  Subjekten,  wenn  sie  um 
Aufnahme  bitten  wiirden,  gewarnt  werden,  damit  die  Religion 
selbst  keinen  Schaden  leide.  Das  Ausbleiben  aus  den  Schulen  in 
der  Mitte  des  Jahres  oder  die  Ausstofiung  zieht  unmittelbar  den 
Veiiust  der  akademischen  Privilegien  nach  sich.  Diese  Freiheiten 
stehen  jedoch  auf  ein  Halbjahr,  nach  Befinden  des  Fakultatsdekans 
auch  langer,  demjenigen  Studierenden  zu,  welcher  seinen  Studien- 

kurs  geschlossen  hat. Ehrbarkeit  in  den  Sitten.  Anstand  im 

Betragen,  religoser  Eifer  werden  nachdriicklich  empfohlen.  Um 
aber    den   Verfiihrungen    der   Jugend    durch  Spielen,    Sehulden- 


426        Ratio  studiorum  et  institotiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


machen  iind  Liebeshandel  entgegen  zu  wirken,  wird  jeder  Gebrauch 
von  Schuldbriefen  untersagt,  und  der  beriichtigte  Unfug,  fur  klei- 
nere  Darlehen  groBe  Wucher-Schuldscheine  auszustellen,  ganz- 
lich  verworfen.  "Wer  einem  Studenten  ohne  Erlaubnis  der  Eltern, 
Vormiinder  oder  des  Fakultatsdekans  mehr  als  50  fl.  ganz  oder 
teilweise  borgt,  geht  nicht  nur  der  Schuldforderung  verlustig, 
sondern  hat  auch  die  Halfte  der  dargeliehenen  Summe  als  Strafe 
an  den  Fiskus  zu  bezahlen.  Von  Studenten  ausgestellte  Schuld- 
briefe  haben  iiberhaupt  keine  rechtliche  Kraft.  Frauenspersonen, 
welche  in  der  Hoffnung  auf  kiinftige  Ehe  einen  Kandidaten  zu 
Ausschweifungen  verfiihren,  oder  sich,  ohne  Zustimmung  seiner 
Eltern,  bezw.  Vormiinder,  in  Sponsalien  einlassen,  werden  ohne 
Riicksicht  auf  etwaige  Entehrung  mit  ihrer  Klage  von  den  Ge- 
richten  abgewiesen.1 

Duelle  werden  streng  verboten ;  der  Herausforderende  oder 
der  die  Herausforderung  Annehmende,  sowie  die  Sekundanten 
werden  nicht  nur  als  ehrlos  von  der  Universitat  verbannt,  son- 
dern  auch  dem  Untersuchungs-  und  Strafrichter  iibergeben. 

2.  Die  wissenschaftlichen  Vorschriften  gehen  uns 
hier  nur  soweit  an,  als  sie  sich  auf  die  mit  Jesuiten  besetzten 
Fakultaten  beziehen. 

In  der  Theologie  ist  die  syllogistische  Methode  beizube- 
halten  und  diese  Wissensohaft  als  der  Grundpfeiler  der  wahren 
Religion  so  abzuhandeln,  daB  jeder  billige  Beurteiler  einsehe, 
sie  beruhe  auf  den  festesten  und  unerschiitterlichen  Grundsatzen. 
Schliisse  aus  der  Vernunft  und  einer  gesunden  Philosophie  konnen 
mit  jenen  aus  der  Offenbarung  verbunden  werden. 

Ubungen  im  Hebraischen  sind  alle  Jahre  offentlich  zu  hal- 
ten,  den  theologischen  Thesen  bei  Disputationen  auch  Satze 
aus  der  Polemik  und  Moraltheologie  beizufiigen,  und  mit  Ab- 
handlungen  iiber  wichtige  Gegenstande  zu  begleiten.  Zur  For- 
derung  der  Literaturkunde  soll  jeder  Professor  die  Kandidaten 
mit  den  besten  literarischen  Erscheinunp-en  iiber  die  betreffenden 

o 

Materien  bekannt  machen  und  zum  neifiigen  Besuche  der  Univer- 

1  „Volnmus,  ut  persouae  illae,  quae  spe  futuri  matrimonii  ad  malignam 
vivendi  licentiam  alios  seduxerint,  aut  etiam  quomodocunque  sponsalia  cum 
aliquo  Universitatis  nostrae  alumno,  insciis  parentibus  v.  iis,  qui  nomine  pa- 
rentum  veniunt,  contraxerint,  in  foro  actionis  omnis  expertes  excludantur,  non 
attenta  defloratione  vel  insecuta  impraeguatione."  Nr.  5.  in  exordio.  —  Das 
Aktenstiick  iu  extenso  bei  von  Wegele,  II,  p.  405  sqq. 


Neue  Wirzlmrper  St.at.uten.     174«.  427 


sitatsbibliothek   aufmnntern.     Fiir  die   Museei]    dee  ffirstl.  Semi- 

nars  ist  eine  Anzahl   Exemplare  der  Historia  pragmatica  des  P. 
Daude  anzuschaffen. 

Die  Philosophie   ist  so  einzurichten,  dafi  sie  dem  Sclm- 
ler  den  Weg  zu   den    hoheren    Studien   bahne.     Wer  die  Phil<>- 
sophie  nicht  gehort  und  in  ihr  die  Magisterwiirde  nicht  erbalten 
hat,  darf  weder  die  Professoren  der  Rechts-  und   Arzneiwi 
schaft,  noch  die  scholastische  Theologie  horen. 

Diesen  Leuten  standen  jedoch  die  Nachmittags-Vorlesungen 
iiber  Moraltheologie  offen,  weshalb  sie  theologi  a  prandio  und 
beim  gewohnlichen  Volke  „Morteltrager"  hiefien.  So  war  Trag- 
heit  und  Unwissenheit  gebrandmarkt,  und  andernteils  den  gerin- 
geren  Kopfen  doch  noch  einige  seelsorgerliche  Thatigkeit  in  un- 
wichtigeren  Benefizien  iibrig  gelassen. 

In  der  Philosophie  ist  das  hauptsachliche  Augenmerk  auf 
die  Dialektik  zu  richten,  das  damals  wieder  zugelassene  T  >ik- 
tieren  soll  in  jeder  Lektion  nicht  iiber  3'4  Stunden  dauern,  eine 
grofiere  Sorgfalt  auf  die  Psychologie  und  Ethik  mit  Verbannurig 
aller  unfruchtbaren  Spekulationen  verwendet  werden,  damit  die 
Schiiler  die  Eigenschaften  der  Seele  und  die  eines  Christen  wiir- 
digen  Sitten  kennen  lernen.  Unniitze  Fragen  sind  aus  allen 
philosophischen  Fachern  auszumerzen. 

Den  Lehrern  der  untern  Klassen  wird,  aufier  der  tradi- 
tionellen  Ordnung  und  Reihenfolge  der  Materien  und  Schulbiicher. 
die  Weisung  gegeben,  die  Jugend  im  Briefstil  und  Lateinsprechen, 
im  Rechnen,  das  man  „annocli"  vermifite,  in  der  Muttersprache 
und  im  Griechischen  sorgsam  zu  iiben.  Die  Sclionsehreibkunst. 
mit  Vermeidung  des  raschen  Diktierens,  des  groBten  Hinder- 
nisses  einer  guten  Handschrift,  soll  eifrig  befordert  und  die  Pro- 
beschriften  der  Zoglinge  am  Ende  des  Schuljahrs  dem  Landes- 
herrn  selbst  vorgezeigt  werden.  Der  Katechismus  soll  niclit  als 
blofie  Gedachtnissache  betrieben,  sondern  wohl  erlautert  werden. 
—  Wochentliche  Repetitionen  sollen  das  Gelehrte  tiefer  ein- 
pragen. 

Da  die  Vorschriften  fiir  di6  theol.  und  philos.  Fakultat,  sowie 
flir  die  niederen  Schulen  oder  das  Gymnasium  im  ganzen  auf 
der  Ratio  studiorum  beruhen  und  gewifi  nicht  ohne  Zuthun  der 
Wirzburger  Jesuiten  verfafit  worden  waren,  so  teilen  wir  die 
betreffenden  Abschnitte  hier  im  Auszuge  mit  nach  Dr.  v. 
Wegele,    II.  p.  407  sqq. 


428      Ratio  studioruni  et  iustitutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

§•   1. 

Pro    facultate   theologica. 

Quemadmodnm  plane  confidimus,  professores  sacrae  facul- 
tatis,  qui  sua  se  industria,  rerum  theologicarum  peritia,  expedita 
docendi  methodo  et  moribus  viro  religioso  dignis  commendant, 
non  passim  et  absque  gravi  causa  mutatum  iri,  ita  circa  ipsum 
hoc  studium  statuimus  et  ordinamus,  et  quidem 

1.  ut  in  facultate  theologica  non  dictentur  ad  calamum, 
sed  continuetur  explicatio  ex  selecto  authore,  qui  scholae  pro- 
prius,  modernae  aetati  accommodatus  et  a  sana  minimeque  su- 
specta  verae  et  catholicae  fidei  doctrina  sit  probatus.  Liberum 
tamen  esto,  maxime  in  lectionibus  publicis,  rationes  sententiae 
contrariae,  quae  forte  professori  praeplacet,  dictare,  addere  scholia, 
notas  et  interpretationes  apponere.  Ne  vero  nimium  temporis 
adimatur  explicationi  et  repetitioni,  districte  vetamus. 

2.  Si  quis  professorum  tum  ad  illustrandam  universitatem, 
tum  ad  conciliandam  sibi  majorem  apud  auditores  authoritatem 
proprium  suum  partum  typis  edere  et  explicare  velit,  et  hoc 
permissum  esto,  prout  ab  utroque  professore  theologiae  schola- 
sticae  cum  satisfactione  et  fructu  hoc  anno  factum. 

3.  Illud  optamus  vehementer,  ut  a  viro  aliquo  rerum  in- 
telligente  et  veterano  professore  vel  exprofessore  8  tractatus 
theologici  una  sententiarum  serie  eodemque  stylo  publici  juris 
fiant,  qui  tum  auditoribus  eo,  quo  clictum,  modo  praelegi  pos- 
sint  et  debeant.  Media  pro  viri  hujus  sustentatione  necessaria 
et  congrua  ex  publico  aerario  haud  gravate  suppeditabuntur. 

4.  Universim  retenta  methodo  syllogizandi  tanquam  ma- 
xime  utili,  imo  necessaria  doceantur  solidae  in  theologia  schola- 
stica  ratiocinationes,  stabiliantur  fidei  dogmata  ex  verbo  dei, 
conciliis,  patribus,  ratione  deducantur  firmae  conclusiones  ex 
principiis  et  veritatibus  revelatis,  ita  ut  theologia  nostra,  quae 
firmamentum  est  religionis  verae  et  orthodoxae,  altissimis  et  in- 
concussis  fundamentis  inniti  a  quocunque  sincero  rerum  ar- 
bitro  conspiciatur.     Neque 

5.  ea  improbantur  ratiocinia,  quae  praesupponendo  veritates 
fidei,  adjutrice  humana  et  sana  philosophia,  motiva  convenientiae 
scrutantur,  intellectui  reddunt  magis  perspicua  mysteria  et  vo- 
luntatem  ad  eadem  ampleetenda  suaviter  inducunt  et  impellunt. 
Unde  pariter 


Neue  Wirzburger]Statnten.    174**.  426 


6.  praescribimus,  ut  deinceps  observetur  elenchus  mat 

]'iim,  quem  rescissis  quaestionibus  minus  ntilibue  )<; 
theologiae  in  nostra  univorsitato  probarunt  et  acceptarunt,  im- 
primendus  ante  initium  studiorum  cum  approbatione  rectori 
magnifici  et  decani  facultatis  praelectionuru  catalogus,  continn- 
andae  singulis  exercitationes  publieao,  privatae  'li<l>ns  omnibus 
argumentationes  et  quaestionum  magis  illustrium  per  anni  de- 
cursum  in  (lisputationibus  pro  gradu  deductiones. 

7.  In  theologia  polemico-scripturistica  nihil  censemus  im- 
mutandum,  propterea  quod  ad  mentem  antecessoris  nostri  Fri- 
derici  Caroli  laudabiliter  coepta  sit  explicatio  scripturae  sacrac 
occurrentes  controversiae  dilucide  tractatae,  textus  originarii  ex 
fontibus  Hebraicae,  Chaldaicae  et  Graecae  linguae  clare  propo- 
siti,  jamque  de  facto  fructuosus  labor  sub  prelo  sudet.1  Quodsi 
successu  temporis  neque  illae  controversiae,  quae  in  theologia 
scholastica  tractantur,  neque  eae,  quae  in  explicatione  s.  scrip- 
turae  adduntur,  sufficiant,  nostrum  erit,  meliori,  quo  fieri  potest. 
modo  providere.  Volumus  autem,  ut  ab  h<>c  s.  scripturae  pro- 
fessore,  quemadmoduni  aliquot  retro  annis  factum,  exercitium 
ex  Hebraica  publicum,  praeter  quotidianas  exercitationes  et 
thesis  polemicae  in  disputationibus  positionem,  anuuatim  conti- 
nuetur. 

8.  Mhil  pariter  addendum  quoad  theologiam  moralem.  ut- 
pote  quae  cum  non  minori  auditorum  fructu,  quam  professoiis 
laudo  ex  solidis  probatorum  authorum  principiis  et  variorum  ea- 
suum  resolutionibus  usitato  in  scholis  ordine  ac  methodo  in  pu- 
blicum  prodire  coepit.  Non  omittantur  in  illa  quotidianai 
suum  conferentiae,  annectantur  cuilibet  disputationi  theologicae 
theses  ex  morali,  in  eaque  omnia,  quae  ad  mores  pertinent.  so- 
licite  [solide?],  exacte,  neque  ad  rigorem  nimium  nec  ad  laxiia- 
tem  deflectendo,  tractentur. 

9.  Historica  lectio  sub  Joanne  Philippo  coepta,  a  Friderico 
Carolo  continuata,  tantopere  nostris  temporibus  utilis  omni  studio 
retineatur,  illaque  serventur  omnia,  quae  in  constitutione  Fride- 


1  Der  Furstbischof  Adarn  Friedrich  vou  Seinsheim  griindete  durch  Dekret 
vom  27.  Okt.  1764  eine  eigeue  Professur  der  Exegese  und  wies  hiefiir  dcm 
Jesuiten-Kollegium  jahrlich  200  Reichsthaler  an.  Der  erste  Prof.  der  Exegese 
war  der  beriihmte  P.  Heinr.  Kilber.  S.  Dr.  von  Wegele,  II,  p.  427.  Der 
Fiirstb.  f  1779. 


430       Ratio  studiorum  et  institutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

riciana  ordinata  sunt.  Professor  absoluto  jam  cum  sui  commen- 
datione  tomo  primo  continuet  strenue  in  absolvendis  reiiquis 
suum  laborem,  tum  redigat  in  compendium,  quae  fusius  tractata 
fuere,  ut  intra  praefinitum  bienninm  in  praelectionibus  publicis 
tota  historia  absolvatur.  Curentur  certo  numero  exemplaria  pro 
quolibet  museo  seminarii  nostri,  quae  ibidem  continuo  prostent 
et  ad  subsistentium  pro  tempore  alumnorum  et  historiam  fre- 
quentantium  nsum  esse  possint. 

10.  Quo  etiam  magis  docentium  aeque  ac  discentium  utili- 
tati  consulatur,  a  medio  octavae  matutinae  ab  uno,  ab  altero 
professore  a  medio  nonae  ad  medium  decimae  theologia  scho- 
lastico-dogmatica,  hora  prima  pomeridiana  theologia  moralis, 
hora  secunda  polemico-scripturistica  ciun  Hebraica,  hora  tertia 
juxta  antiquam  consuetudinem  historia  tradatur. 

11.  Greneratim  facultatis  sacrae  professores  non  omittant 
auditoribus  in  materiis  magis  illustribus,  arduis  et  controversis 
suggerere  authores,  qui  ejusmodi  materias  suis  commentariis, 
notis,  dissertationibus  illustrarunt,  eosdemque  auditores  moneant 
et  excitent  ad  sedulo  frequentandam  bibliothecam  publicam  pro 
meliori  authorum  et  materiarum  notitia  comparanda. 

1 2.  Ad  otium  studiosae  juventuti  maxime  perniciosum  fun- 
ditis  eradicandum  volumus  et  statuimus,  ut  professores  sero  pas- 
sim  venientibus,  frequenter  emanentibus,  sine  causa  e  media  lec- 
tione  exeuntibus  et  toto  anno  ita  mutis,  ut  neque  proponant, 
neque  resumant,  multo  maxime  vero  illis,  qui  consortia  et  domos 
suspectas  frequentant,  et  se  neque  moribus  neque  vita  christiana 
probant,  serio  invigilent,  testimonia  illis  denegent,  et  penes  quos 
est  admissio  ad  statum  ecclesiasticum  aut  regularem,  pro  rei  gra- 
vitate  moneant,  ne  cum  irreparabili  damno  et  ingenti  religionis 
nostrae  dedecore  ejusmodi  indigni  admittantur.  (§.  2  u.  3  be- 
treffen  die  jurid.  u.  mediz.  Fak.) 

§.  4. 
Pro  facultate  philosophica. 

1.  Biennium  philosophiae  in  omnibus  fere  Germaniae  uni- 
versitatibus  introductum  et  in  hac  nostra  universitate  cum  severa 
disciplinae  scholasticae  quoad  mores  et  pietatem  custodia  servetur. 
Cum  vero 

2.  rationes  bonum  reipublicae  commune  aeque  ac  privatum 
discentium  concernentes  omnino  persuadeant,    dictationem  prae- 


Neue  Wirzburger  Statuten.    174U.  131 


lectioni  authoris  in  hac  facultate  praeferendaxrj  esse,  volumus, 
ut  modus  iste,  quo  tot  viri  praeclari  in  omnigena  eruditione  i  r- 
mari  coepernnt,  in  futururn  observetur.     IJlml  nihilominufi 

3.  iterum  iterumque  ineulcantes,  ut  potissimum  Btndinm, 
diligentia  et  industria  in  docenda  pro  aptis  ratiociniis  dialectica 
ponantur  et  haec,  antequam  logicae  initium  detnr,  tota  absolvatni 
vel  saltem  una  cum  scriptione  logicae  in  dies  continnetnr.  Ne  antem 

4.  vel  labore  supervacaneo  vel  rrustrancis  rerum  ambagibns 
cum  pretiosi  temporis  jactura  detineantur  logici,  professo 
initium  stndiorum  exhibebit  totam  tradendae  philosophiae  dispo- 
sitionem  superioribus  suis1,  qnibus  incumbet,  argutias  superfluas 
tollere,  restringere  longiores  quaestiones,  modurn  debitum  praefi- 
gere,  ultra  tres  horae  quadrantes  in  qualibet  lectione  scriptionem 
non  permittere,  denique  juxta  prudens  rationis  dictamen  illa  om- 
nia  curare,  quae  pro  bono  communi  fore  videbuntur. 

5.  Idem  omnino  observetur  in  physica  universali,  in  qua  a 
negativis,  privativis  merisque  possibilitatibus  sive  non-repugnan- 
tiis  abstineri  illudque  tempus  exercitationibus  et  argumentatio- 
nibus  melius  impendi  debet. 

6.  Majorem  pariter  curam  exigit  animastica,  ita  ut  non 
una  tantem  alterave  metaphysica  thesis,  sed,  quae  de  anima  ejus- 
que  proprietatibus  digna  scitu  sunt,  exacte  tradantur. 

7.  Eadem  statuta  sunto  circa  ethicam,  quae  uti  ad  juris  et 
theologiae  moralis  notitiam  praevie  requiritur,  ita  seclusis  discur- 
sibus  mere  speculativis,  v.  gr.  in  quo  consistat  essentia  metahpy- 
sica  beatitudinis,  utiles  et  ad  formandum  rite  hominem  rationis 
compotem  aptae  quaestiones  solide  tractentur.    Et  quandoquidem 

8.  studium  physicae  particularis  ex  una  et  experimentalis 
ex  altera  parte  tantum  excreverit,  ut  utrumque  ab  uno  eodem- 
que  professore  cum  dignitate  et  optato  studentium  fructu  doceri 
non  posse  videatur,  volumus,  ut  professori  physicae  assignentur 
certae,  utiles  tamen  et  modernis  circuinstantiis  accommodatae 
materiae,  in  quibus  possit  et  debeat  excurrere. 

9.  Pro  philosophia  [physiea  ?]  vero  experimentali  constitnimus 
hisce  specialem  ex  P  P.  S.  J.  professorem  cum  omnibus  juribus. 
facultatibus,  privilegiis,  firmiter  persuasi,  fore,  ut  exspectationi 
nostrae,  honori  suo,  bono  publico  faciat  satis. 

1  Auch  aus  dleser  Bestiinuiuug  erhellt,  dafs  die  Schulorduuug  von  deu 
Jesuiteu  ausgearheitet  u,  deiu  Fiirstbiscb.  vorgelegt  war,  soweit  sie  wenigsteu^ 
die  vou  den  Vatern  S.  J.  gelehrteu  Facher  betraf. 


432      Ratio  studiorum  et  iustitutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

10.  Mathesis,  qua  olim  tantopere  sub  professoribus  celeberri- 
mis  Kirchero,  Schotto  et  aliis  excelluit  universitas  nostra,  ut 
dignitati  et  splendori  pristino  restituatur,  vehementer  cupimus. 
Praeter  alia  media,  quae  suggeret  modernus  professor,  mandamus, 
ut  collegia  privata  hujus  scientiae  frequentent  alumni  nostri  no- 
biles,  nobiles  alii  ut  accedant  hortamur,  nullaque  habeatur  in 
philosophicis  disputatio  publica,  etiam  menstrua,  cui  non  adjec- 
tae  sint  positiones  mathematicae.     Et  cum 

11.  non  sine  solatio  intellexerimus,  matheseos  nec  non  phi- 
losophiae  experimentalis  studium  ita  superioribus  cordi  esse,  ut 
professorem  matheseos  et  designatum  professorem  physicae  experi- 
mentalis  ad  lustranda  musaea,  bibliothecas,  cubicula  mathematica 
et  universitates  in  utroque  studio  celebriores  peregre  de  facto 
miserint,  ad  contestandam  voluntatis  nostrae  propensionem  ordi- 
navimus,  ut  abeuntibus  pro  coemendis  instrumentis  vel  neccssariis 
vel  utilibus  a  receptoratu  nostro  competentia  media  suppedita- 
rentur,  utque  in  posterum  annuatim  pro  utroque  professore  juxta 
arbitrium  nostrum  pendantur  ordinamus.     Praeterea 

12.  cum  eo  colliment  studia  nostra,  ut  prodesse  plurimum 
cupiamus  omnibus  et  singulis,  qui  sive  in  togata  sive  sagata  re- 
publica  bono  publico  sua  aliquando  officia  sunt  praestituri,  con- 
stituimus  hisce  specialem  instructorem,  qui  aspirantibus  potissimum 
ad  militiam  et  aliis  ad  hocce  studium  propensis  regulas  architec- 
tonicae  tum  militaris  tradat  tum  civilis,  ea  tamen  lege,  ut  deno- 
minatus  neque  praefixos  sibi  in  architectura  utraque  limites  tran- 
siliat  neque  jus  aliquod  in  facultate  philosophica  praetendat  neque 
cum  ipsis  philosophiae  professoribus  quacunque  ratione  lites  et 
quaestionem  moveat,  inillud  intentus,  ut  in  assignando  sibi  in  prin- 
cipali  camera  idoneo  cubili  demandatum  munus  diligenter  et  ac- 
curate  exequatur.  Quod  autem  ulterius  philosophiam  concernit, 

13.  universim  totus  cursus  philosophicus  ita  ordinetur,  ut 
iter  ad  sublimiores  theologiae  et  juris  scientias  planum  et  facile 
sternat,  neque  ullus  ad  theologiam  scholasticam  admittatur,  qui 
non  integram  philosophiam  audiverit  magisterii  laurea  decoratus, 
neque  professores  juris  facile  recipiant  philosophos  non  absolutos, 
neque  fas  sit  illi  collegia  medica  frequentare,  qui  studium  philo- 
sophicum  non  absolverit.     Demum 

14.  libenter  annuimus,  ut  ex  rationibus,  quae  alios  viros 
principes  et  dominos  territoriales  permoverunt,  eatenus  tempus 
studiorum  immutetur,  ut,  retento  pro  scholis  inferioribus  termino 


Neue  Wirzburger  Statuten.     1749.  433 


studiorum  festo  s.  Michaelis  et  initin    festo  Sanctorum   omnium, 
superiores   classes  finem    anno  scholastico  imponanl    festo  N 
Virginis,  festo  autem  Sanctorum  Omnium  reassumaut. 

§.5. 

Pro  scholis  inferiori  bus. 

Consideratis  et  perpensis  omnibus,  neque  quoad  pr< 
quasi  vero  sacerdotio  pro  tradenda  rhetoriea  initiati  esse  debeant, 
neque  quoad  studia  ipsa,  neque  quoad  mores  et  pietatem  viden- 
tur  aliqua  ordinanda,  sed  ut  jam  alias  decreta  in  praxin  perpe- 
tuam  deducantur,  volumus  et  statuimus : 

1.  ut  continuentur  in  singulis  Classibus  exercitationes  con- 
suetae,  pensa  ex  historiis,  scriptura  sacra,  catholicis  ceremouiis 
petita  ad  cujusque  classis  exigentiam  imponantur ;  pro  gradu  scholae 
in  stylo  oratorio,  historico,  epistolari,  nec  non  in  lingua  Graeca 
diligenter  instruantur.     Et  in  specie 

2.  commendantur  in  rhetorica  institutiones  rhetoricae  P. 
Cypriani  Soarii  de  inventione,  dispositione,  elocutione,  orationes 
Ciceronis,  Horatius,  orationes  Graecae ;  item  institutiones  hi- 
storico-chronologicae  de  vitis  et  rebus  gestis  Romanorum  ponti- 
ficum.  In  poetica  progymnasmata  P.  Cypriani  Soarii  de  nar- 
ratione  et  chria,  de  ornatu  verborum  et  sententiarum,  oratione 
numerosa,  observationes  et  elegantiae  poeticae  Virgilii,  artifieium 
carminis  epici;  institutiones  historicae  de  vitis  et  rebus  gestis 
imperatorum,  nec  non  principia  artis  heraldicae.  In  syntaxi 
artificium  epistolarum,  Ovidius,  observationes,  licentiae  et  ele- 
gantiae  poeticae,  institutiones  historicae  de  monarchiis  quatuor; 
introductio  in  veterem  et  novam  geographiam  cum  appendice  rei 
numariae1.  In  secunda  et  infima  praeter  illa,  quae  in  opere 
scholastico  continentur,  commendatur  secundanis  novum  testamen- 
tum  cum  interpretatione  vocum  in  chronologia  occurrentium :  infimi- 
stis  totum  testamentum  vetus  cum  excidio  Hierosolymitano.  Utque 

3.  major  exinde  fructus  existat,  singulis  hebdomadis  assigne- 
tur  certum  magistris  tempus,  quo  suos  discipulos  omnes  in  prae- 
scriptis  diligenter  exerceant,  ne  forte,  quod  absit,  in  paucos  dun- 
taxat  effectus  redundet. 

4.  Continuetur  etiam  pro  supramemoratis  exercitium  sud 
finem  Julii  singulis  annis  publicum,  idque  in  aula  academica, 
invitatis  ad  actum  dominis  externis. 

1  Die  Schveibuug  numus  st.  nummus  friilier  h&ufig. 

QQ 

Momiinenta  Germnniae  Paedagogica  IX 


434       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholastieae  Societatis  Jesu  III 


5.  Aeque  corcli  sit  magistris,  ut  grammatici  non  tantum  di- 
scant  bene  Latine  componere,  sed  et  bene  et  prompte  loqui,  ne 
ex  defectu  linguae  Latinae  et  promptioris  elocutionis  candidati 
in  superioribus  classibus  declinent  doctas  conversationes,  subter- 
fugiant  specimina  et  non  audeant  publice  comparere.  Quare 
magistri  cum  suis  discipulis  perpetuo  Latine  loquantur,  obvias 
nomenclaturas  illis  reddant  familiares,  Latinos  discursus  forment, 
narrationes  deposcant  :c. 

6.  Neque  minorem  curam  adhibeant  pro  nitido  charactere 
tum  in  Latina  tum  Germanica  scriptione  cum  orthographiae  et 
interpunctionum  observatione.  Inde  non  solum  sub  anni  exitum 
scribendum  a  singulis  classibus  pro  praemio  Nobisque,  quid  prae- 
stiterint  juvenes,  exhibendum,  sed  etiam  per  decursum  attendi 
debet  ad  scriptionem,  visitari  libri  scriptorii  et  quae  dictantur 
non  nimium  deproperari. 

7.  Utque  simul  in  lingua  vernacula  necessarius  progressus 
existat,  versiones  ab  una  in  alteram  linguam,  a  Latino  in  patri- 
um  sermonem  et  vicissim  fiant.     Praeterea 

8.  cum  recitatio  Canisii  fuerit  hucusque  solum  exercitium 
memoriae,1  ut  simul  a  teneris  juvenum  animi  firmentur  in  fide 
et  principiis  catholicis  imbuantur,  praeter  recitationem  studiosa 
explicatio  catecheseos  diebus  Veneris  non  tantum  fiat,  neque  so- 
lum  sacra  lectio  pro  festis,  exhortatioues  etiam  diebus  dominicis 
et  festis  more  solito  accurate  continuentur ;  sed  et  de  novo  prae- 
scribimus,  ut  textus  scripturae  sacrae,  controversiae,  historiae 
ordinariis  Canisii  quinque  capitibus,  paucis  saltem  verbis,  adjici- 
antur,  ex  quibus  ultimo  studiorum  mense  recitato  Canisio,  exa- 
minati  juvenes  operae  et  laboris  referant  pro  more  bravium,  pro 
vita  secutura  ingens  emolumentum. 

9.  Addendum  etiam  videtur,  ut  magistri  suos  discipulos  in 
arithmetica  instruant,  quod  unicum  studium  classibus  inferiori- 
bus  hucusque  defuisse  comperimus.     Demnm 

10.  volumus,  ut  discoli,  aliorum  corruptores,  disciplinae 
impatientes,  illi  etiam,  qui  vel  talentis  non  instructi  vel  ex  su- 
pina  pigritia  pro  scholae  gradu  non  subsistunt,  in  scholis  no- 
stris  non  tolerentur,  sed  in  tempore,  ut  ad  opificia  se  applicare 
possint,  dimittantur. 


1  Danu  hatten  die  uiagistri    die    Vorschriften  der   S.  J.  minder  gut  be- 
obachtet,  oder  war  der  Fiirstbischof  nicht  gut  berichtet  worden 


8tudienverordnung  fttr  die  oberd    Prov.    1766.  435 


Nr.  104. 

Anordnungen  des  Provinzials  (jeorg  Hcrmann 
fiir  die  hohern  u.  niedern  Schulen  der  oberd.  Prov. 

4.  August  1755. 

(Arch.  Geim.  XIII    N»   2.  sine  p.) 

Vorbemerkung.  Die  folgeiiden  Anordnungcn  wurden  aut  der  Pro- 
vinzialkongregation  der  oberdeutschen  Provinz  zn  Landsberg  beschlos.«en  und 
vom  Provinzial  Georg  Hermann  (1754—59)  unter  dem  angefiihrt.m  Datnm  den 
siimtlichen  Kollegien  mitgeteilt.  Sie  trageu  in  Beziehung  aut  die  Mntter- 
sprache,  auf  Franzosisch,  bezw.  Italienisch  und  auf  die  Geschichte  den  Zeitan- 
schauungen  so  sehr  rechnung,  dafs  wir  sie  hier  einschalten  und  nicht  als  blofse 
Visitationsrezesse  ansehen  zu  solleu  glaubten. 

Circa  studia  literarum   tam  superiorum  quam 
inferiorum. 

1.  Elenchi,  tam  theologicus  quam  philosophicus.  juxta  vo- 
lnntatem  A.  E.  P.  N.  p.  m.1  tam  quoad  modum,  quam  quoad 
substantiam  accurate  a  Professoribus  serventur2;  nullae  materiae 
vel  quaestiones  omittantur;  quae  per  modum  quaesiti  tantnm 
proponenda  sunt,  ita  explicentur,  ut  solum  status  <|uaestionis, 
sententiae  in  utramque  partem  cum  aliqua  ratione  proponantur; 
ad  hoc  enim  solum  discipuli  teneantur. 

2.  In  Logica,  etsi  in  Elencho  cirea  aliquas  quaestiones  sum- 
mulisticas3,  nempe  de  suppositione,  contradictoriis,  syllogismo  li- 
tera  D4  apposita  non  sit,  tamen  illae  ut  subjiciendae  disputationi 
examinentur,  et  suo  tempore  ubique  disputationes  ex  summulis 
praecipue  et  dictis  materiis  instituantur ;  nunquam  enim  per  omis- 
sionem  illius  D  intentio  fuit,  hoc  indicare,  ut  nullae  disputa- 
tiones  ex  illis  fiant,  sed  ne,  ut  olim  multi  factitabaut,  integra 
objectionum  plaustra  adducantur;  sed  praeter  aliquas  objectiones 
etiam  exempla,  ut  in  iisdem  discipuli  interrogationibus  exerceri 
queant,  adducantur. 

3.  In  Physica  universali,  quando  agitur  de  primis  principiis 
Corporis  naturalis,  religiose  servetur  doctrina  Aristotelica  juxta 
Decretum    Congregationis    generalis   ultimae5.    et    declarationem 

1  Des  Geuerals  Ign.  Visconti,  f  *■  ^ai  1755. 

2  Cod.  n.  servetur. 

3  Solche,  die  in  der  SummuJa,  dem  kurzen  Abrifs,  augefuhrt  aind. 

4  I.  e.  disputationi  subjicitur. 

*  Congr.  g.  XVII.  (1751)  decr.  13. 

28* 


436      Ratio  studiorum  ei  institutiones  scliolasticae  Societatis  Jesu  III 


A.  R.  P.  N.  Ignatii  Vicecomitis  p.  m.  speciaHbus  literis  factam, 
nempe  cle  materia  et  forma  substantiali,  in  sensu  Peripatetico, 
de  vera  productione  rerum  de  novo,  de  existentia  nonnullorum 
accidentium  absolutorum;  quod  si  aliqui  invenirentur  deinceps, 
qui  liberius  sentiendi  libidine  abrepti  contrariam  huic  decreto 
Societatis  et  Patris  Nostri  explicationi  doctrinam  traderent,  aut 
publicis  etiam  tliesibus  insererent  post  hanc  publicam  admoni- 
tionem,  poena  graviori  castigandi  omnino  forent.  Hinc  in  ejus- 
modi  casu  Praefecti  studiorum  et  Censores,  invocato  simul,  si 
opus  fuerit,  superiorum  auxilio,  impediant,  ne  publice  doctrina 
ejusmodi  proponatur  in  disputationibus,  statimque  ea  de  re  Pro- 
vinciae  Praesidem  certiorem  faciant. 

4.  Curent  Professores,  tum  aliarum  facultatum,  tirm  etiam 
et  praecipue  Theologiae  moralis,  ut  materias  per  annum  tradendas 
omnes  ad  finem  illius  absolvant.  PP.  Philosophi  vero  et  theologi 
explicationi  debitum  tempus  tribuant. 

5.  Circa  numerum  disputationum  hoc  deinceps  observandum : 
ut  nempe,  ubi  saltem  20  sunt  discipuli  in  Gymnasiis  et  Lyceis, 
ex  theologia  Scholastica,  ubi  haec  docetur,  et  Philosophia  quatuor 
habeantur  Disputationes ;  ex  theologia  Morali  vero  et  Jure  Cano- 
nico  tres  ante  et  post  prandium,  in  quibus  ultimis  semper  etiam 
media  hora  insumatur  impugnandis  thesibus  controversisticis ;  ur- 
geantur  etiam  reliqui  Patres  non  Professores,  ut  his  intersint. 

6.  Invigilent  etiam  superiores,  ut,  ubi  possibile  est,  Patres 
Philosophi  ad  flnem  Philosophiae  publicam  disputationem  insti- 
tuant,  prout  alias  jam  ordinatum. 

7.  Non  solum  in  Academiis,  sed  etiam  Lyceis  Professores 
theologiae  Moralis,  Juris  Canonici  ac  controversiarum,  ut  facilius 
materias  absolvere  possint,  has  deinceps  discipulis  praelegant; 
dictare  tamen  aliqua  compendiose  debebunt  de  iis  quaestionibus, 
quae  in  disputationibus  menstruis  oppugnabuntur ;  exerceantur 
etiam  discipuli  post  lectionem  frequentibus  examinibus. 

8.  Circa  scholas  inferiores  specialiter  inculcatur  earum 
Professoribus,  ut  omni  solertia  hoc  suum  ofncium,  praesertim 
criticis  his  temporibus,  obeant ;  instent  et  invigilent  Praefecti 
et  Superiores,  ut  id  fiat ;  observent  quoque  dicti  Professores  uni- 
formitatem  in  docendo,  ex.  gr.  in  observandis  certis  diebus,  qui- 
bus  argumenta  juxta  morem  dictantur  in  scholis,  seu  ex  soluto, 
seu  ex  carmine,  seu  graeco,  quod  ultimum  etiam  ubique  apud 
discipulos    urgendum,    utpote    longe    facilius    modo  perceptibile ; 


Stndienverordnung  liir  die  oberd.  Prov.    1755.  437 


item  in  exercendis  discipulia  Ln  lingna  latina  e\  hi  toria.  Haec 
juxta  libellos  singulis  acholis  aseignatoa  addiscatnr  quidem  a  di- 
soipulis  per  annum  integra,  circa  medium  fcamerj  Jnnii  a  Snperi- 
oribus  et  Praefectis  determinetur  certa  quantitas  historiae  ali- 
oujus  continuae,  juxta  quam  discipuli  pro  Praemio  certantes 
respondere  debeant.  Dictetur  etiam  per  mensem  una  et  altera 
vice  thema  latine,  quod  discipuli  doini  germanice  reddant,  p 
in  scholis  a  Professoribus  examinandum,  num  legibns  orthi 
phiae  respondeant.  Subinde  dictetur  solum  germanicum.  qnod 
dein  discipuli  in  latinum  vertant. 

9.  Ut  autem  discipuli  ad  addiscendum  avidius  idioma  lati- 
num  majoribus  stimulis  invitentur,  visum  est  hoc  aptissimum 
medium,  si  deinceps  inter  discipulos  scholarum  inferiorum  usque 
ad  majorem  Syntaxin  inclusive  aliquod  etiam  praemium  iis  dis- 
tribuatur,  qui  argumentum  solum  germanice  aut  gallice  vel  ita- 
lice,  ubi  his  duabus  ultimis  linguis  etiam  docetur,  ad  finem  anni 
dictatum  melius  latine  pro  suo  modulo  reddiderint.  Quia  vero 
ob  auctum  hac  ratione  numerum  praemiorum  difficultas  aliqua 
oriretur  ratione  expensarum  novarum,  poterit  secundum  praemium, 
quod  alias  iis,  qui  argumentum  latine  dictatum  juxta  Alvari 
leges  melius  composuerint,  dari  solebat,  poterit,  inquam,  prae- 
mium  illud  secundum  omitti,  vel  poterunt  praeinia  hucusqne 
distribui  solita  minore  sumptu  comparari,  ut  tantum  adhuc  su- 
persit  pecuniae,  quantum  pro  comparandis  illis  novis  requiiitur. 
Quod  si  Magistratus  et  alii  benefactores  speciales  et  novas  ex- 
pensas  facere  malint  pro  novis  illis  praemiis  ratione  latinitatis 
distribuendis,  integer  manere  posset  priorum  praemiorum  numerus. 
Atque  hoc  sequenti  anno  ubique  in  praxin  redigatur. 

10.  Seria  est  nostra  voluntas,  ut  Alvarus  recens  impressus 
ubique  a  discipulis  comparetur,  uti  etiam  Pontani  voluminis  tertii 
pars  secunda  a  Syntaxistis  majoribus,  curaque  hujus  rei  et  Superi- 
oribus  et  Praefectis  ac  Professoribus  enixe  commendatur. 

11.  Ut  eorum  capitum,  quae  huic  memoriali  inserta  sunt, 
eo  certior  sequatur  executio  .  .  .  .  ,  quae  studia  concernunt,  ea 
Praefectis  studiorum  Lyceorum  ac  G-ymnasiorum  et  Professoribns 
communicentur  descripta ;  et  quae  Professores  Gynmasiorum  spec- 
tant,  etiam  in  Consiliis  Magistralibus  repetantur,  iique  ad  accu- 
ratam  eorum  observationem  admoneantur.  .  . 

Georeius  Hermann. 


438      Batio  stmliorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


,      Nr.  105. 

Verordnung 

des  oberdeutschen  Provinzials  Ign.  Rkomberg 

iiber  die  Zeugnisse  ftir  die  Theologen. 

20.  Febr.  1 762.  ' 
(Arch.  Germ.  XIII.  N»   2.  sine  p.) 

—  —  —  Quoniam  ex  iisdem  (R™is  Ordinariisi  nonnulli 
partim  per  literas,  partim  oretenus  questi  sunt,  quod  in  testi- 
moniis  et  Attestatis,  etiam  iis,  quae  dari  solent  aspirantibus  ad 
SS.  Ordines,  adhibeantur  a  Nostris  non  raro  termini  oppido  dubii, 
aequivoci,  aut  ita  obscuii,  ut  ex  iis  nec  de  profectu  in  literis, 
nec  de  moribus  eorum,  de  quibus  agunt,  constare  satis  possit : 
idcirco,  ut  et  haec  querelarum  ansa  tollatur,  et  simul  in  his 
uniformitas  aliqua  a  multis  dudum  optata  observetur,  re  cum 
pluribus  PP.  Praefectis  ac  Professoribus  deliberata,  visum  est 
praescribere : 

1°  De  nota  Profectus,  ut  haec  deinceps  intra  4  classes 
contineatur  et  exprimatur  per  sequentes  terminos:  1*  inter  Pri- 
mos  vel  inter  Optimos ;  2".  inter  meliores  aut  Optimis  proximos, 
vel  supra  mediocritatem ;  3a.  inter  mediocres ;  4a.  inter  fere  medio- 
cres,  vel  infra  mediocritatem.  —  Quia  vero  inter  ipsos  optimos 
aut  meliores  ejusdem  cursus,  uti  et  respectu  aliorum  cursuum, 
non  leve  interdum  discrimen  intercedit,  id  ipsum  exprimi  potest 
per  adjecta,  dicendo,  quod  profectum  fecerit  inter  optimos  vel 
insignem  vel  egregium  zc;  quod  profecerit  vel  multum,  vel 
paullo,  vel  vix  supra  mediocritatem,  vel  fere  supra  illam  2c,  si 
gradum  illum  non  penitus,  sed  tamen  prope  attigit.  Semper 
autem,  quod  Dioeceses  aliquae  in  terminis  postulant,  addendus 
numerus  condiscipulorum  saltem  in  Attestatis,  quae  dantur  ad 
Ordines;  quin,  quod  aliqua  item  exigit,  si  constet,  quotus  quis 
inter  suos  sit,  hoc  ipsum  distincte  ponatur. 

2°.  Nota  morum  exprimatur  ita,  ut,  qui  sunt  insigniter 
probi,  merenturque,  ut  loquimur,  notam  primam,  scribantur  in- 
signiter  vel  eximie  probi,  aut  a  moribus  maxima  vel  plurima 
laude  digni;  qui  secundam,  valde  probi  vel  valde  multa  aut 
magna  laude  digni;  qui  tertiam,  seu  qui  censentur  mediocriter 
probi,  dicantur  probi  aut  laude  digni.  De  quibus  vero  nec  ist- 
hoc  cum  veritate  dici  potest,  in  attestatis  clausis  ponatur  aperte 
illos  laudari  non  posse.     In  testimoniis  vero  patentibus  dicantur 


Uber  Zengnisse  Hir  Theologen.    17h:i.  439 


paternae  curae  vel  vigilantiae  studiose  aut  solicite  comrnen- 
dandi.  Quod  si  demum  de  nonnullorum  lnoribus,  ut  in  Acade- 
miis  contingere  non  raro  solet,  haud  satis  constet,  lioc  Lpsum  in- 
dicetur,  non  satis  constare. 

Quoniam  vero  de  moribus  illorum,  qui  ad  88.  Ordines  asj.i- 
rant,  jure  postulatur  notitia  magis  distincta  et  R?"  quaedam  I 
sistoria,  ut  vocamus,  in  particulari  informari  cupiunt,  nuin  quis 
sit  vel  potui  vel  lusui  deditus,  num  suspectus  de  familiaritai. 
cum  sexu  altero,  num  ad  contentiones  et  rixas  pronus  ic.:  haf-c 
ipsa  quoque  j^er  literas  peculiares  sive  per  attestata  clausa  (nOB 
per  ipsos,  de  quibus  dantur,  missai  indicanda  erunt,  sic  tamen, 
ut  moneantur  rogenturque  R".'1  Consistoriales.  ut  nil  horum  ma- 
nifestent,  caveantque,  ne  fraudi  nobis  sinceritas  nostra  sit,  ipsis 
Dioecesibus  tantopere  proficua,  quin  et  necessaria. 

Denique  petit  R™"m  quoddam  Consistorium,  quod  et  aliis 
pergratum  erit,  ut,  si  quis  Theologiae  aut  Canonum  studiosus. 
vel  jam  Clericus  vel  ad  Clericatum  aspirans,  quacunque  de  causa 
exclusus  fuerit,  id  ad  Consistorium  a  P.  Praefecto  perscribatur, 
ne  id,  quod  factum  jam  esse  dicitur,  emendicatis  aliunde  aut 
fictis  testimoniis  circumveniri  queat  impellique.  ut  indignum  ad- 
mittat  et  ad  Ordines  promoveat. 

Quo  certius  jam  futuris  etiam  temporibus  a  PP.  Praefectis 
et  Professoribus  observentur  quae  de  scribendis  testimoniis  et 
attestatis  hic  praescribuntur,  curabit  R^  V"  ,  ut  ea  singulis  de- 
scripta  communicentur,  et  a  PP.  Praefectis  in  diaria  sua  refe- 
rantur;  etc.         Tngolstadii  20.  Febr.  1763. 

Ign.   Khomberg. 


440      Ratio  studiorum  et  institntiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


Nr.  106. 

Yerordnung  dcs  oberdeutschen  Provinzials  Ign. 
Bhomberg  fur  hohere  und  niedere  Schulen. 

24.  Okt.  1763. 

(Arch.  Germ.  XIII.  N»  2.  sine  p.) 

Literae  R.  P.  Provincialis  ad  R.  P.  Rectorem 
Jo.  B.  Bemstich1  clatae. 

Cum  praesens  temporum  et  studiorum  ratio  summopere  exi- 
gat,  ut  et  docentium  et  discentium  industria  novis  identidem 
stimulis  excitetur,  in  postremis  provinciae  consultationibus  deli- 
berata  et  constituta  sunt  aliqua,  quae  ad  id  facere  videbantur, 
quaeque  ut  ab  omnibus  executioni  quam  primum  dentur,  Rae 
Vae  majorem  in  modum  commendo.     Sunt  autem  sequentia: 

1.  In  illis  seu  Academiis  seu  Lyceis  aut  Gymnasiis,  in 
quibus  ex  Principum  aut  Magistratuum  decreto  in  Theologia 
quoque  ac  Philosophia  explicandus  author  est  deinceps,  Profes- 
sores  classium  illarum,  ut  tum  sibi  doctrinaeque  suae,  tum  di- 
gnitati  muneris  et  famae  Societatis  consulant,  cliligenter  ac  stu- 
diose  prius  componant  quae  explicanda  sunt,  non  minus  ac  ante- 
hac,  dum  erat  dictandum,  paratique  sint,  scripta  sua  superioribus 
ita  poscentibus  exhibere.  Id  certe  ni  fecerint,  nec  ipsi  erunt  un- 
quam  solide  docti,  nec,  quod  sequitur,  discipuli  multum  pro- 
ficient. 

2.  Iisdem  in  locis  licet  nihilominus,  quin  et  expedit,  ut 
primo  lectionis  quadrante  Professor  dictet  ad  calamum,  si  vel 
contrariam  authori  sententiam  teneat,  vel  hanc  magis  declarandam 
putet,  vel  aliis  argumentis  stabiliendam,  aut  aliis  demum  ad  ob- 
Jecta  responsis  propugnandam.  Eritque  hoc  sub  initium  logicae 
maxime  necessarium,  ut  nimirum  discipuli  melius  pleniusque  in- 
struantur  in  logica,  praesertim  minore,  ex  qua  disputatio  pecu- 
liaris  alias  praescripta  ubivis  ac  sedulo  habenda  est. 

3.  Ut  vero,  quae  explicata  sunt,  discipulorum  memoriae 
penitius  inhaereant,  sub  finem  lectionis  per  horae  quadrantem 
instituatur  exercitatio  aliqua,    qua  Professor  ipse  auditorum  ali- 


1  Derselbe  war  damals  Rektor  iu  Dilingen;   selbstverstandlich  gelangte 
das  Schreibeu  an  alle  Kollegien  der  oberdeutschen  Provinz. 


P.  Rhombergu  Verordnnng  tiir  die  oberd.  Schnlen.    1 7*.-t.  141 


quos  de  explicatis  et  auditi.s  interroget,    eaqne   r«-pet i,    dec 

ac  propugnari  faciat  etiam  tum,  quando  habendi  sunt   circnli,  ut 

vocamus. 

4.  Tn  locis  iis,    in    quibns  docendi  methodne    aostro  adhuc 

arbitrio  permittitur,    pergatnr  ut  hactenus,    et  dictetnr  ;id  cala- 
mum,  .sic  tanien,  ut,  quod  non  sine  justie  externornm  querelis  a 
nonnullis  negleotnm  est,    materiae  praescriptae  dictentnr  on 
et  suum  explicationi  tempus  quotidie  et  accurate  tribnatnr. 

5.  TJbivis  praeter  disputationes  menstruas  dudurn  praescrip- 
tas  habeantur  a  theologis  et  philosophis  quot  mensibns  disputa- 
tiones  duae  Sabbathinae,  ut  loquimur,  Sabhatho  nimirum  mensis 
primo  ac  tertio;  aut,  si  his  impedimentum  occurrat.  alio  qnodam; 
mense  Novembri  tamen  sufficit  una  sub  ejus  fineni  habenda. 

6.  Ubi  nulli  sunt  scholastici  nostri,  qui  cum  externis  repe- 
tant,  Professores  ipsi  aliquoties  per  septimanam  id  praestent  certa 
hora,  et  loco  ad  id  destinato.  Urgeant  etiam  auditores  suos,  ut 
ipsi  inter  sese  privatas  repetitiones  instituant,  quem  in  finem  ex- 
pedit,  ut  mox  sub  anni  initium  suum  cuivis,  quocum  repetat, 
socium  assignent;  dein  vero,  quo  pacto  id  fiat,  crebro  inqnirant. 

7.  Quibus  in  locis  habentur  armaria  Philosophica  aut  appa- 
ratus  quidam  instrumentorum  ad  experimenta  philosophica  neces- 
sariorum,  Professores  Physicae  mense  quolibet  in  auditoriis  suis 
duas  instituant  lectiones  experimentales,  in  quibus  nimirum  ex- 
perimenta,  quae  nuper  per  explicationem  auribus  exposita  sunt, 
etiam  oculis  exhibeantur,  eorumque  ratio  physica  discipulis  denno 
declaretur,  simulque  ostendatur  modus  experimentum  capiendi  et 
instrumenta  tractandi:  id  quod  scholis  riostris  majorem  apud 
exteros  aestimationem,  discipulis  vero  alacritatem  et  facilitatem 
conciliabit. 

8.  In  gymnasiis  logici,  in  lyceis  vero  praeter  logicos  phy- 
sici  examinentur  bis,  nempe  sub  finem  Aprilis,  rursumque  sub 
finem  anni,  et  prima  Maji  ut  et  in  fine  anni  legantur1  publice 
juxta  ordinem  doctrinae.  Censetur  id  etiam  utile  fore  Theologis 
Moralibus  et  Polemicis,  nec  non  Canonistis.  Et  siquidem  id  fieri 
cupiant,  fiat. 

9.  In  scholis  inferioribus  serventur  accurate  quae  alias  ordi- 
nata  sunt,    praesertim    de   urgendo    exercitio    linguae   latinae    ei 


I.  e.  praelegautur  uomina  discipulorum. 


442     Katio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jes  u  III 

studio  arithmeticae.  Cumque  in  pluribus  gymnasiis  jam  usu 
receptum  sit,  ut,  dum  habentur  exercitia  historica  publica,  detur 
etiam  specimen  aliquod  arithmeticae,  id  deinceps  ubivis  observan- 
dum  erit. 

10.  TJt  promptior  ac  certior  sit  profectus  in  lingua  graeca, 
utriusque  classis  infimae  discipuli  jubeantur  posthac  memoriae 
mandare  declinationes  saltem  simplices,  uti  et  conjugationem  unius 
alteriusve  verbi;  atque  ex  iis  quavis  septimana  certo  quodam  die 
examinentur  in  schola.  Poterit  tum  autem  aliud  quoddam  pensum 
memoriae  ea  die  praetermitti,  ut  tempus  suppetat  pro  isto. 

11.  Professores  humaniorum  omnes,  etiam  Rhetorices  et 
Poeseos,  themata  suis  dictata  diligenter  corrigant,  ex  iis  vero, 
quae  in  schola  sunt  composita,  pro  merito  compositionum  muten- 
tur  et  distribuantur  discipulorum  loca,  nisi  fors  in  Rhetorica 
horum  numerus  sit  valde  magnus,  quamvis  et  tunc,  saltem  quot 
septimanis  semel,  praestandum  id  sit. 

12.  Ut  vero  ad  haec  aliaque  in  Rhetorica  et  Poesi  plus  tem- 
poris  suppetat,  visum  est  restringere  numerum  declamationum,  ita 
nimirum,  ut  deinceps  festis  praescriptis  non  declament  ambae  hae 
scholae  simul,  sed  tantum  una,  alternando  videlicet  cum  altera. 
Exercitia  vero  scholastica  inviolabili  lege  habeantur  a  quavis 
bina,  unum  de  stylo  soluto,  de  ligato  alterum,  sic  tamen,  ut  al- 
terutri  saltem  specimen  aliquod  linguae  graecae  interseratur. 

Decreta  haec  non  modo  inscribenda  sunt  libellis,  aestate 
nupera  pro  PP.  Admonitoribus  et  Consultoribus  ad  omnia  Pro- 
vinciae  domicilia  missis,  sed  etiam  communicanda  cum  PP.  Prae- 
fectis  tum  studiorum  superiorum,  tum  lyceorum  et  gymnasiorum, 
ut  eorum  executionem  urgere  et  de  ea  informare  possint  supe- 
riores.     Ra  Va  ic.  —  Ingolstadii  24.  Oct.  1763. 

Ignatius  Rhomberg. 

P.  Scr.  Addo  ordinationes  quasdaui   pe- 
culiares  de  studiis  nostrorum,  quas  R.  V.  cum 

his  praelegi  faciat  in  triclinio.  —  S.  das   fol- 
gende  Stiick. 


['.  EUiomberga  Verordn.  fttr  die  theoL  Stndien.    17*s:j.  443 


Nr.  107. 

Vcrordnung  dcs  oberdeutschcn  Prov.  Ign. 
Rhomberg   Iibcr  die  theologischen  Studien   der 

jungen  Jesuiten. 

24.  Okt.  1763. 

(Arch.  Germ.  XIII.  N»  2.  sine  p.) 

Ordinatio  de  studii.s  Theologicis  nostrorum 

Scholasticorum. 

1.  Cum  Theologia  Moralis  omnibus  absolute,  et  multis  etiam 
prae  Scholastica  sit  necessaria,  illius  studium  nostris  commenda- 
tissimum  sit  oportet.  Eum  in  finem  ex  mente  A.  R.  P.  X.  insti- 
tuenda  deinceps  erunt  ex  Theologia  Morali  examina  nostrorum 
publica,  ita  nimirum,  ut  Theologi  primi  anni  in  feriis  paschalibus 
examinandi  sint  per  horae  quadrantem  ex  prima  illius  parte,  Theo- 
logi  secundi  anni  ex  altera,  praesentibus  reliquis  Theologiae  studi- 
osis.  Qui  vero  tertium  annum  absolverunt  examinabuntur  tem- 
pore  autumnali,  aut  non  multo  post,  per  horae  dimidium  ex 
universa  Theologia  Morali,  itidem  publice  et  praesentibus  aliis 
Theologiae  studiosis. 

2.  Repetitiones  domesticae  horariae  posthac  sic  erunt  insti- 
tuendae,  ut  Professor  ipse  examinet,  non  unum  duntaxat,  sed 
plures,  idque  promiscue,  nullo  inter  scholasticos  vel  cursus  ordine 
servato.  Ojiivis  autem  Professor  habeat  quot  mensibus  saltem 
unam. 

3.  Repetitiones  privatae  diligentissime  frequententur,  servata 
in  iis  forma  syllogistica ;  instituanturque  ab  omnibus  simul,  loco 
ac  tempore  a  superioribus  designato,  ut  constare  possit  de  repe- 
tentium  industria. 

4.  Repetitiones  ad  portam1  constanter  urgeantur,  commen- 
daturque  Patribus  Professoribus,  ut  exercitium  hoc  nostris  et  ex- 
ternis  tam  utile  solicite  promoveant. 

5.  Demum  magnopere  desideratur,  ut  omnes  quidem,  sed 
praecipue  Theologi  primi  anni,  majorem  operam  impendant  stu- 
dio  linguae  Hebraicae. 


1  D.  h.  im  Horsale  selbst  am  Scblusse  der  Vorlesung,    bevor  man  hin- 

ausgeht  (ad  portam). 


444        Eatio  stttdiornm  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Ordinationes  istae  communicanclae  sunt  etiam  cum  P.  Can- 
cellario. 

Ingolstadii  24.  Oct.  1763. 

Ign.  Hliomberg. 

Nr.  108. 

Zwei  Anordniingen  desfelbon  I.  Rhoinberg. 

1.  Sept.  1764. 

(Ibid.) 

—  —  —  Professores  G-ymnasii  in  suis  quique  classibus  ex- 
plicent  libros  praescriptos,  non  alios  pro  arbitrio  electos.  In  me- 
dia  tamen  Grammatica  ob  rationes  jam  alias  insinuatas  praeter- 
mitti  poterit  explicatio  Partis  primae  Voluminis  tertii  P.  Pontani. 

Expedit,  neque  uno  tantum  ex  capite,  ut,  qui  in  Academiis 
et  Lycaeis  (in  G-ymnasiis  enim  dictandum  est)  Theologiam  Mo- 
ralem  docent  explicando,  explicent  ubivis  authorem  eundem ; 
quem  in  flnem  jam  nunc  Augustae  typis  datur  Theologia  Moralis 
P.  Ludovici  Wagemann1    ab  authore  recognita   et  aucta.   —  — 


Nr.  109. 

Vorschlag  zurHerausgahe  einer  wissenschaftlichen 
Zeitschrift  in  Oberdeutschland. 

Um  1772. 

,,De  conficiendo  a  Provincia  Nostra  (German.  Saper.) 

et  typis  vulgando 

actorum  literariorum  diario." 

(Ex  Archiv.  Prov.  Germ.  S.  J.,  sub  n.  V.  a.  12.) 

Vorbemerkung.  Dafs  das  folgende  Akteustiick  der  erst  1770  vou  der 
oberdeutschen  Ordensprovinz  .  bgetrenntenProvinz  „Bayernu2entstamint,  gebt  aus 
einer  Stelle  gegen  den  Schlufs  (Nr.  16.)  hervor.    Diese   Abtreunuug  War   von 

1  Cod.  u.  Wageman.  Derselbe  war  zu  Biberach  (jetzt  in  Wiirtteuiberg) 
ara  26.  Juli  1713  geboren  uud  am  13.  Sept.  1729  in  deu  Ordeu  aufgeuommen, 
lehrte  die  Philosophie  und  daun  die  Moraltheologie  20  J.  lang,  1773  Eektor  zu 
Solothuru,  f  26.  Jan.  1792  (?).  Die  2.  Aufl.  seiner  „Synopsis  Theologiae  Mo- 
ralis  tripartitae"  erschien  zu  Augsburg  1765/69,  8°,  3  voll. 

2  Zu  derselben  gehorten  die  Kollegien  Amberg,  Burghausen,  Ingolstadt, 
Landshut.  Landsberg,  Mindelheim,  Muuchen,  Regensbnrg  uud  Straubing ;  ferner 
das  Tertiat  in  Altotting,  die  Resideuzen  Biburg  uud  Ebersberg. 


Verschlag  fiir  eine  wissenscb.  Zeitschr.  in  Oberdeutechl.    1772.        445 


dem  geschiiftigen  Direktor  des  knrbayrieehen geiatlicben Bates,  Petet  ron 
wald,  dnrchgedrilckt  worden,  und  veranlafste  <li>:  bayrischen  Jesuiten,   anefa  in 
wissenschaftlicher  Beziehnng  ihre  Stellnng  zu  behanpten,  lie  anch  an- 

gesichts  des  Ordens  eine  „bayrische'-  Provinz  anerkannten,  sondern  einfacb  ein 
Teil  der  Germania  Superior  hliehen,  wenn  sie  ancb  ans  Klngheit  einen 
deren  Personenkatalog  „Provinciae  Bavariae  S.  J."  drncken  lieCsen.  Daa 
18.  Jahrh.  war  das  der  gelehrten  (tesellschaften,  die  ihre  Literarischen  Braeog- 
nisse  in  eigenen  Sammlungen  herausgaben.  So  entstand  1702  zu  Btnnchen  die 
„Nutz-  und  Lusterweckende  Gesellschaft  der  vertrauten  Nachbarn  ani  [8arstromu, 
1720  die  „Academia  Carolo-Albertinau  zu  Miincbeu,  die  ibren  JParnaesufl  Boicus" 
in  H  Banden  bis  1740  heransgab;  endlich  1759  nnter  Kurfurst  Maximilian 
Joseph  die  noch  bestehende  „Bayrische  Akadeniie  der  Wissenschaften 
wird  es  begreiliich,  dafs  auch  die  Jesuiten  dee  Landes  an  Herausgabi-  einea 
literarischen  Jahrbuches  dachten. 

Hiezu  fiihlten  sie  sich  um  so  mehr  bernfen,  da  sie  mehrere  Auszeichuungen 
in  der  bayrischen  Akailemie  der  Wissenschaften  bereits  davongetragen  batten. 

So  war  1761/62  die  Preisfrage  gestellt:  „Wer  waren  die  Stammeltern 
des  hayrischen  Markgrafen  Luitpold,  der  im  J.  907  gegen  die  Hunnen  geblieben  ?" 
Den  Preis  erhielt  der  Jesuit  P.  Heinr.  Schuz1,  Professor  der  Geschichte  zu 
Ingolstadt. 

Ferner  war  im  namlichen  Jahre  dieFrage  gestellt:  „Wie  ist  der  Abstand 
des  Mondes  mit  seiner  Schwere  gegen  die  Erde,  und  diese  Schwere  mit  der- 
jenigen,  welche  die  Korper  auf  der  Erdflache  haben,  dergestalt  zu  vergleicheu, 
dafs  dadnrch  dieser  Abstand  in  einem  bestimiiiten  Mafse,  und,  dafern  es  seyu 
kann,  ehenso  genau  gefunden  wird,  als  er  bisher  durch  die  Parallaxen  gesucht 
worden?"  P.  Georg  Kraz,  Prof.  der  Mathematik  zu  Ingolstadt.  erhielt  das 
Accessit  mit  einer  silbernen  Medaille. 

Eine  Preisaufgabe  1770/71  lautete:  „Da  das  in  einem  Gefafse  stillste- 
hende  Wasser  nicht  allzeit  wagrecht.  sonderu  nach  Verschiedenheit  der  Umstiinde 
zuweilen  erhaben,  zuweilen  aber  hohl  steht,  so  fragt  es  sich,  durch  was  fiir 
Krafte  diese  Abweichung  von  den  Gesetzen  der  Hydrostatik  hervorgebracht 
werde".  Den  Preis  erhielt  P.  Benedikt  Stattler.  Prof.  der  Theologie  zu 
Ingolstadt. 

Im  J.  1771/72  war  eine  Aufgahe  gestellt:  „Welche  ist  die  leichteste  ond 
wohlfeilste  Art  von  Wasserbau,  wodurch  der  Einbruch  oder  vielmehr  der  Aus- 
tritt  eines  Flusses  aus  seinen  Ufern  verhindert  wird  .  .  .  ?"  Mit  dem  Preise 
wurde  P.  Joh.  Hel  fenzrieder,  Prof.  der  Matheraatik  uud  Experimental- 
physik  zu  Iugolstadt,  gekront. 

Ebenso  hatten  sich  die  bayrischen  Jesxiiten  bei  den  gedruckten  Abhand- 
lungen  der  Akademie  ruhmlich  beteiligt.  Wir  nennen  z.  B.  nur  den  eben  an- 
gefiihrten  Helfenzrieder  mit  den  Abhandlungen : 

„Beschreibung  einer  neuen  Art  eines  astronom.  Quadranten  mit  Gliischen. 
anf  dem  man  die  kleinsten  Theile  eines  Grades  genauer,  sicherer  und  leichter 
hemerken  kann." 

1  f  1768,  13.  Sept.,  zn  Tngolstadt.  Sein  Nachfolger  auf  dem  Lehrstnhl 
wurde  P.  Joh.  Nepom.  Mederer,  welcher  auch  als  Exjesuit  sein  Lehramt  fortsetate, 


446       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

„Von  einigen  Verbesserungen  der  Luftpuinpe  mit  dem  aufrechtstehenden 
Cylinder.  .  ."  ^ 

:..  „Beitrage  zur  Verbesserung  iler  Uhrmacherkunst  iu  Riicksicht  auf  grofse 

Uhren."  ~ 

Der  Prof.  der  Geschichte  zu  Ingolstadt,  P.  Joh.  Nep.  Mederer,  schickte 
1773  eine'Abhandlung  ein  „Uber  die  altesten  Gesehlechter  der  Stadt  Eger"  und 
wnrde  das  Jahr  darauf  von  der  Akademie  als  Mitglied  der  historischen  Klasse 
(14.  Jan.)  ernannt. 

Zugleich  war  ein  Gegner  der  Jesuiten,  Johaun  Adam  Ickstatt,  1740  in 
bayrische  Dienste  getreten  und  vom  Kurf.  Maximilian  Joseph  1746  zum 
Direktor  der  Hochschule  Ingolstadt  erhoben  und  baronisiert  worden;  ein 
neuer  Antrieb  fiir  die  dortigen  Jesuiten ,  die  Kirche  auch  wissenschaft- 
lich  zu  verteidigen.  Wegen  der  1773  erfolgten  Aufhebung  des  Ordens 
kam^der  im~"folgenden  besprochene  Plan  nie  zur  Ausfiihrung.  S.  L  i- 
powsky,  die  Schulen  .  .  .  S.  287  ff.  —  ;  Uber  Jckstatt,  „Histor.-pol.  Blatter." 
Bd.  70,  S.  359  ff. 

1»  Omnium,  quae  sumtibus  Regiis  per  omnem  fere  Euro- 
pam  erectae  sunt,  Academiarum  mos  fert,  ut  actorum  suorum 
breve  quoddam  Diarium  publici  juris  faciant.  Sic  regia  Londi- 
nensis  Societas,  sic  Academiae  Imperiales  Altafena1  et  Petro- 
politana2,  sic  Regiae  Berolinensis  et  Parisina  actorum  suorum 
rationem  singulis  annis  reddunt,  sic  aliae. 

Forma  Diariorum  hujusmodi  fere  haec  est:  primo  ille,  qui 
Academiae  a  secretis  est,  ea,  quae  intra  annum  a  Sociis  in  re  literaria 
acta sunt,  breviterrecenset ;  quae*ab  exteris  commercio  literario  con- 
junctis  perscripta  fuerint,  enarrat;  observationes  exhibet.  Haec 
prima  pars  operis.  Subjunguntur  in  secunda  dissertationes  Sociorum 
selectissimae,  in  quibus  aut  materiae  difficillimae  explanantur, 
aut  novis  inventis  nova  scientiis  incrementa  adjiciuntur.  Pars 
ultima  defunctorum  membrorum  famae  consecratur.  Haec  operis 
totius  forma. 

2.  Haud  difficulter  quisque  credet,  viros  Societatum  ejus- 
modi  prudentissimos  non  vanae  cujusdam  ostentationis  cupidine, 
sed  solidis  rationibus  et  perspectis  non  levibus,  quae  inde  mana- 
rent,    commodis    ad    institutum    istud     amplectendum    permotos 

1  Wie  es  scheint,  die  finnische  Akademie  (Acad.  Fennica)  zu  Abo,  die 
zngleich  mit  der  Universitat  1827  nach  Helsingfors  als  „Societas  scientiarum 
Fennica"  verlegt  wurde  und  seit  1842  die  „Acta  Soc.  scient.  Fenn".  erschei- 
nen  lafst. 

2  DenPlan  zur  „Petersburger  Akademie  der  Wissenschaften"  hattePeter 
d.  Gr.  entworfen,  Katharina  I.  u.  II.  fiihrten  ihn  aus  (1725  etc).  Commentarii 
erschienen  1725—47;  dann  Novi  Comm.  1748—77;  spater  Acta  1778—82;  Non 
va  Acta  1783—95;  jetzt  Memoires. 


Vorschlag  fiir  eine  wiaeensch.  Zeitechr.  in  Oberdentachl.    1772.       447 


fuisse.  Et  vero  vel  leviter  rem  perpendenti  cmplura,  nec  con- 
temnenda  se  offerunt:  nam  1°  "hoc  ipsum  jain  noii  leve  i 
actomm  suorum  rationem  Beipublicae  reddere;  cum  enim  ejus- 
modi  Societates  tantis  sumtibus  in  publica  emolument.a  alautur, 
jure  etiam  illa  rationem  gestorum  ab  ipsis  exigit,  jnre  illi  quam 
gratissimam  Reipublicae  reddere  student ;  haec  autem  ipsa,  quam 
elegere,  ratio,  (juam  gratissima  illi  esse  proiecto  debet,  cum  in 
opusculo  non  majoris  molis,  quam  quod  quivis  etiam  occupatis- 
simus  facile  pervolvere  possit,  varietatem,  selectnm,  ipsam  etiam 
materiarum  gratissimam  novitatem,  aut  certe  novitatis  qnandam 
speciem  deprehendit. 

Hoc  insuper  commodi  2°.  in  ipsos  redundat,  ut  occasionem 
habeant  novarum  rerum  observationes,  quae  ut  perpoliantnr  ex- 
terorum  fortasse  etiam  industria  opus  habent,  literato  orbi  mature 
proponendi  illiusque  operam  implorandi.  Sic  fit,  ut  et  ipsi  primae 
inventionis  gloriam  sibi  sonservent  et  labores  suos  adnmdum 
facilitent:  — 

Multa  denique  3°  suorum  opuscula,  quae  alias,  licet  luce 
publica  dignissima,  evulgata  tamen  non  fuissent,  et  evulgata  etiam 
in  paucorum  manus  devenissent,  oblivioni  et  pulveri  eripiant. 

3»  Haec,  si  nulla  alia  essent,  non  minimi  momenti  commoda 
attentione  nostra  dignissima  esse  existimavi.  Locum,  quem  So- 
cietas  nostra  sacros  inter  ordines  tenet,  eundeni  etiam  inter  li- 
terarias  Societates  dignissimum  tuetur.  Tenetur  itaque  illa  pari- 
ter  actorum  rationem  Reipublicae  reddere,  et.  nisi  vehementer 
fallor,  non  facile  commodam  magis  id  praestandi  rationem  in- 
veniet,  quam  hanc  ipsam.  quam  a  tot  jam  anuis  Societates  aliae 
selegerunt.  Fructus  certe  inde  non  solum  in  nos  redundassent 
amplissimi,  sed  et  in  Remp.  universam  promanaturos  nberrimos 
plane  perspicio. 

4.  Societas  equidem  nostra  ita  constituta  est,  ut  suos  fere 
perpetuo  publica  in  luce  atque  omnium  fere  in  oculis  alat.  Pu- 
blicae  sunt  scholae  nostrae,  publica  theatra,  publicae  cathedrae. 
At  vero  tot  publicis  actibus,  declamationibus,  concertationibns  ic. 
insuperhabitis  nullam  fere  aliam  ab  orbe  literario  laudem  rela- 
turi  unquam  fuissemus,  quam  iliam  indnstriornm  didascalorum, 
nisi  viri  quidam  variis  in  scientiis  versatissimi  eruditis  suis  operi- 
bus  stabile  quoddam  posteris  famae  suae  laborumque  suorum 
monimentum  reliquissent.  Priora  enim  specimina,  quantumcun- 
que  publica  sint,    non  nisi  unius  fere  urbeculae  ocuk>s  perstrin- 


448      Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


gunt,  et  ex  aequo  immeritis  et  laudibus  et  vituperationibus  ad 
breve  tempus  patent,  mox  profimda  iterum  oblivione  submer- 
genda.  Necesse  itaque  propemodum  est,  ut  Societas  nostra  la- 
borum  suorum  pro  rep.  susceptorum  specimina  non  infrequenter 
publici  juris  faciat,  et  contra  tot  laudum  suarum  obtrectatores, 
quot  hodie  praecipue  numerat,  orbi  literario  universo  dijudicanda 
committat. 

5.  Circumspicienda  itaque  etiam  occasio  commoda  est,  eaque 
praeclaris  nostrorum  ingeniis  offerenda,  imo  non  offerenda,  sed 
obtrudenda  etiam,  ut  se  suaque  eo  alacrius  publicae  luci  commit- 
tere  audeant. 

Non  id  utique  hic  affirmo :  nullam  omnino  nostros  ante  hac 
occasionem  habuisse  quidquam,  quod  in  laudem  provinciae  cederet, 
typis  committendi ;  contrarium  testantur  ea  ipsa  opera,  quae  adhuc 
in  manibus  nostris  versantur;  id  ago,  nec  tanto  numero  hujus- 
cemodi  occasiones  se  obtulisse,  quanto  quidem  optandum  fuisset, 
nec  tales  etiam,  quales  provinciae  bonum  expetivisset.  Omnis 
enim  hucusque  oblata  occasio  eo  fere  redibat,  ut  quis  iconum 
loco,  quas  thesibus  vulgo  praefigere  solebant,  discipulorum  suorum 
sumtibus  libellum  imprimi  curaret,  auditoribus  in  concertatione  pu- 
blica  adfuturis  distribuendum.  At  quid  hoc  ad  eos  fines,  quos  Socie- 
tatem  et  provinciam  intendere  decebat?  Primo  enim  raris  ad- 
modum  haec  ipsa  occasio  se  obtulit,  nec  obtulit  se  iis  fortasse,  qui- 
bus  ea  ad  famam  provinciae  conciliandam  optanda  fuisset.  Deinde 
cum  dissertationes  ejusmodi  magno  non  admodum  numero  im_ 
primerentur,  nec  typographis  istis  aut  bibliopolis  distrahenda 
committerentur,  loco  fere  institutae  concertationis  non  exibant, 
adeoque  typis  etiam  excusae  publici  juris  factae  fuisse  dici  vix 
poterant.  Accedit,  quod  ipsa  materia  hujusmodi  opusculorum 
mere,  si  pauca  excipias  didascalica,  eam  ne  quidem,  qua  provincia 
opus  habuit,  famam  apud  eruditioris  literaturae  viros  conciliare 
poterat. 

Sed  demus,  quod  quidem  censeo,  hanc  qualemcunque  dandi 
publicum  doctrinae  specimen  occasionem,  licet  ea  ad  discipulos 
potius,  quam  ad  ipsos  professores  juxta  antiquissima  Lyceorum 
instituta  attineret,  demus,  inquam,  illam  rejiciendam  non  esse. 
Si  ea  unica  fere  nostris  relinquitur,  quam  denique  habuerint 
amoenioris  litteraturae  cultores,  quam  difficilium  disciplinarum 
professores,  qui  fere  perpetuo  discipulis  carent,  qui  vel  audeant 
ipsi  in  arenam  progredi,  quosve  audeant  illi  in  arenam  producere? 


Vorechlag  fiir  <jine  wisHcnsch,  Zeitschr.  iu  Oberileutschl.    1772.       449 


Quam demum habebunt gui ve]  professores  publici  nf-cluiij  sunt,  aul 
rudejam  donati?  Quatnilli,  qui  alia  in  scientiarum  elasse,  qu<im  iu 
ea,  in  qua  nunc  versantur,  Laudem  pariter  aliquam  mereri  cupieni  ? 
(>.  Minorem  quidem  hac   in    re  diificultatem    experiri    rnihi 
visi  sunt  illi,  qui  vasta  et  pluribus  tomis  comprehensa,  aul    eerto 
majoris  molis  opera  meditabantur.     Si   tamerj   haec  ipsa  aut  con- 
ciones  non  continuere,  aut  meditationes,  aut  certe,  si  de  re  lifce- 
raria  agebant,  in  publicis  praelectionibus  distrahenda  non  erant, 
difficilem  jam  bibliopolam  invenere.    Illiteratissimi  enim  isti  man- 
gones  non  nisi  praesenti   eique  non   modico    lucro  inhiant.    quod 
ex  alio  quocunque  librorum  genere  se  obtonturos  vpI  prima  tan- 
tum  inspecta  fronte  desperant. 

Quotusquisque  autem  est,  si  nulla  alia  obstacula  forent, 
cui  vastum  aliquod  opus  per  otiuni  elaborare  liceat?  Novas  sci.-n- 
tias  creare  paucorum  profecto  est;  scientias  novis  nec  contem- 
nendis  inventis  augere  easque  hinc  inde  perpolire  omnium  est. 
quotquot  exesum  cranium  non  habent.  Ridiculum  etiam  est  oh 
paucula  quaedam,  quae  nova  proferri  possunt,  farraginem  ingen- 
tem  rerum  tritissimarum  recoquere  et  brevissimae  voluptatis 
causa  lectorem  taedio  afficere.  Erubesco  propemodum  fateri, 
hanc  ipsam  rem  a  nonnullis  nostrorum  lactitatam  authores  nostros 
universim  apud  nonnuilos  in  comtemptum  adduxisse.  Cum  enim 
viro  nobili  anno  abhinc  elapso  authorem  quendam  e  nostris  ot- 
ferrem:  apage,  ajebat  ille,  centones  tuos,  in  quibus  nihil  nisi 
centies  recocta  deprehendero.   Haec  ille. 

7.  Omnia  hucusque  enumerata  incommoda  uno  velut  ictu 
excisa  ruent,  quamprimum  provincia  ad  Parisinae  ceterarumque 
Academiarum  exemplum  diarium  actorum  suorum  singulis  annis  pu- 
blici  juris  facere  decreverit.  —  Si  quid  praeclari,  si  quid  novi,  si 
quid  orbis  literati  attentione  dignum  se  obtulerit.  non  anxie  primum 
praestolanda  octasio,  nec  tamdiu  expectandum  erit,  donec  alius 
inventionis  et  novitatis  gratiam  praeripuerit,  nec  vastae  moiis  opus 
perficiendum.  Paratam  quivis  inveniet  occasionom  brevicula  et 
e  re  nata  dissertatione  mentem  suam  publico  explicandi  Uliusque 
de  conatu  suo  sententiam  explorandi.  Quam  ubi  sibi  faventem 
obtinuerit,  tum  demum  aliena  etiam,  si  opus  fuerit,  industria 
adjutus,  de  elimando,  perpoliendo  et  ad  justam  magnitudinem 
perducendo  opere  suo  tuto  cogitare  poterit. 

8»  Sic  ulterius  provinciae  nostrae  gloria  non  jam  ab  unius  aut 
alterius  viri  solertia  dependebit :  quivis  nostrorum,  quieunque  de- 
mum  ille  fuerit,  se  ad  illius  incrementum  suam  quoque  opeliam 

Mouumeirta  Germtuiiae  P&edago^lca   IX  -'•' 


450       Ratio  studiovuiu  et  mstitutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


conterre  posse  sentiet.  Id  ipsurn  autem  tantnm  animi  et  alacri- 
fcafcis  bono  cuivis  adjiciet,  quantum  prior  rerum  literariarum  sta- 
tus  plurimos  illorum  depressit.  Nemo  jam  juvenum  nostrorum 
difficiliores  quasdam  scientias,  quae,  licet  apprime  ad  ceteras  ne- 
oessariae,  rariores  tamen  in  provincia  cathedras  inveniunt;  nemo 
jam,  inquam,  illorum  scientias  has  eam  praetexere  negligendi 
causam  poterit,  quod  inutiles  sint:  usum  illarum  honestissimum, 
quandocunque  placuerit,  expeditum  deprehendet.  Nemo  denique 
ubicunque  locorum,  quocunque  in  officio  ipsum  Superiorum  vo- 
luntas  detinuerit,  vel  momentum  inveniet,  quod  non  pulcherrimo 
cuidam  labori  consecrare,  et  per  illum  laudem  fructumque  in- 
dustriae  suae  promereri  poterit.  Ipsa  reip.  literariae  approbatio, 
quae  conatibus  cujusvis  ex  aequo  respondebit,  novos  addet  stimulos 
eoque  fortiores,  quod  noscant,  labores  suos  pro  honore  provinciae 
susceptos  Superioribus  suis  porro  ignotos  esse  non  posse,  nec 
posse  non  probari. 

ih  Sunt  haec  magnam  partem  singulorum  commoda,  in 
bonum  tamen  commune  provinciae  reditura ;  ipsi  Superiores  non 
pauciora,  quae  sperent,  habent.  Hoc  enim  praeprimis  publicum, 
de  quo  supra  dixi,  meritorum  testimonium  efficiet,  ut  illi  multo 
exactius  subditorum  suorum  talenta  et  ingenia  pernoscant,  quam 
si  de  illis  ex  trium  tantum  quatuorve  virorum  testimonio  judi- 
cium  ferant.  Non  dicam  viros  istos  nescio  quo  privato  sive  af- 
fectu  sive  praejudicio  ferri  posse,  licet  ab  illis  nec  prudentissimus 
nec  etiam  sanctissimus  quisque  immunis  semper  sit:  hoc  certum 
est,  sufficientibus  non  raro  explorandi  nostrorum  vires  mediis 
etiam  ipsos  destitui.  Nemo  fere  ad  omnia  ineptus  est,  licet  mul- 
lorum  taienta  ejusmodi  sint,  ut  in  propatulo  non  adeo  posita  se 
non  prodant,  donec  in  omnem  fere  partem  versentur.  Sed  hac 
in  re,  quae  altioris  fori  est,  sentio,  me  decipi  posse;  relinquo  il- 
lam  eorum  examini,  quorum  interest,  et  ad  planiora  me  confero. 

10.  Quid  utilitatis  resp.  literaria  ex  his  a  nobis  evulgandis 
aetis  sperare  queat,  adeo  in  propatulo  est,  ut  nullani  meam  in- 
dustriam  requirat.  Hauriet  illa  fructus  eos  omnes,  quos  hactenus 
ex  tot  aliis  percepit.  Cum  enim  nulla  fere  scientia  sit,  quae 
a  nostris  non  pertractetur.  nulla  etiam  erit,  quae  non  novum 
splendorem  ex  collata  nostrorum  opera  sit  acceptura. 

Sed  multo  majora  et  longe  majore  nostra  attentione  digna  sunt 
ea  emolumenta,  quae  ipsam  in  remp.  Christianam  ex  hoc  instituto 
proventura  esse  certo  promittere  audeo.  Affligitur  hodie  Ecclesia 
Dei  tanta  tamque  infrunita  proterve  in  rebus  divinissimis  sentiendi 


Vorscblag  iiii  eine  wissenwjh.  Zeitichr.  in  Oberdenttcbl.    ] 7 7 -> .       451 

libidine,  quantam  nemo  probus  deplorare  satia  potest.  \'\-  quisquam 
aggerem  torrenti  noxio  objicit,  aosque  praeprimie  temporum,  qn  • 
vivimus,  caJamitas  eo  redegit,  ut.  quiantea  uni  fere  metuendi  ab 
hoe  hominum  genere  videbamur,  jam  impune  al>  Lllo  Bpernamur. 

Et  vero  quid  agendum?  Arj  liivolis  opusculis,  quae  h 
e  fcenebris  emergunt,  vasta  opera  tomosque  integroa  opp< 
An  ex  instituto  cum  illis  confliges?  Contemneris  non  solum  ab 
illis,  sed  universim  a  leviculo  saeculi  nostri  genio;  aec  tua  le- 
gent  qui  vel  maxiine  deberent.  Brevicule  <-t  ijuasi  contemtim  cum 
hoc  hoste  age.ndum,  petendus  a  latere  et  feriendus  est,  antequam 
feriri  se  sentiat,  retundendus,  quam  primum  i-aput   erexerit. 

11.  Aofca,  quae  singulis  annis  in  lucem  edenda  esse  bucus- 
que  persuadere  conatus  sum,  ea  omnia,  meo  quidem  judicio, 
praestabunt,  quae  in  hoc  genere  desiderari  posse  existimo.  Tri- 
|ilici  liosfcium  genere  affligitur  Ecclesia.  Haeretici  eorumque  as- 
seclae  revelata  impugnant  dogmata.  PseudophiJosophi  Lpsum 
etiam  naturae  lumen  obfuscare  nituntur.  Profani  denique  scrip- 
tores  omni  vi  in  id  incumbunt.  ut  morum  sanctitatem  omni 
lasciviae  genere  corrumpant.  Contra  priores  expediti  in  acie 
stabunt  Theologi,  contra  alteros  quovis  fere  momento  parati  de- 
pugnabunt  Philosophi,  nltimos  jam  prompte  rejicient  humaniorum 
literarum  culfcoves  et  magistri.  En!  scopum,  finem,  fructumque 
instituti,  quo  honesfciovem  et  instituto  suo  magis  congruum  So- 
cietas  nosfcva  desiderare  vel  expetere  non  potest.  --  Hae<-  autem 
omnia  quomodo  iu  acfcis  nostris  praestanda  sint,  aut  certe  quo 
pvaestari  possint,  ut  eo  clarius  patefiat,  totum  eorum  timm  di- 
lucide,  quantum  quidem  haec  ibliorum  paucitas  permittit,  <j\- 
plicabo,  fusiorem  materiarum  et  quaestionum  successive  per- 
tractandarum  elenchum  daturus,  ^uandocunque  e  re  visum  tuerit. 

12.  Cum  itaque  nostri,  ufc  dictum  est,  triplici  potissimum 
arfcium  scientiarumque  specie  occupeutur,  et  is,  quem  primum 
descripsi,  scopus  id  exigat,  actovum  nostrorum  relatio  in  tres 
partes  totidemque  tomulos  non  iucommode  dividi  posse  videtur. 
Primus  illorum  aget  de  theologicis,  altev  de  philosophicis,  tertius 
de  studiis  amoenioris  literatuvae. 

Primus  fcomulus,  qui  ad  Theologiam  pertinet,  complectatur 
1*!  ea,  quae  ad  sacram  scriptuvam.  21  quae  ad  dogmaticam.  3° 
quae  ad  jura  Ecclesiastica,  41  quae  ad  disciplinam  morum.  5°  quae 
ad   Liturgiam,    B°  denique  quae  ad  historiam  sacram  spectant. 

Tomulus  alter  Philosophiae  sacer  contineat  \",  quae  ad  di- 
versas  Matheseos  species,   2"  quae  ad  Physicam  generalem,  S>".  quae 

29* 


452       Ratio  studiorum  et  iustitutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  111 


ad  historiam  naturalem,  4°  quae  ad  Metaphysicam,  5°  quae  ad 
Philosophiam  practicam  s.  moralem,  et  ti°.  quae  ad  historiam  Phi- 
losophiae  pertinent. 

Tertius  tomulus  amoenioribus  Musis  dicatus  quique  in  duas 
velnti  partes  dividendus  erit,  quarum  una  patriis,  altera  latinis 
Musis  tribuenda,  complectetur  1°  theoretica,  2°.  specimina  oratoria, 
3°  dramatica,  4':  epica,  5°  odas  et  elegias,  *>'.'  satyras,  bucolica  varia- 
que  alia. 

Quivis  tomulus  praefationis  loco  praefixam  habebit  gestorum 
per  annum  succinctam  narrationem;  proponentur  in  ea  enata 
dubia  et  designata  in  annum  sequentem  opuscula;  libri  editi  sine 
ulla  crisi  brevicule  recensebuntur  :c.  His  denique  subjungendae 
erunt  dissertationes  ab  authoribus  submissae  itaque  ordinandae, 
ut  cuivis  supra  assignatae  parti  dissertatio  una  alterave  respon- 
deat.  Ipsae  dissertationes  ab  authoribus  suis  ita  constringendae 
erunt,  ut,  licet  tomulus  quivis  earum  12  praeter  praefationem  com- 
plectatur,  moles  tamen  totius  opusculi  ultra  alterum  (ut  cum 
typographis  loquar)  alphabetum  nunquam  ascendat. 

1H.  Ex  brevicula  hac  actorum  delineatione  jam  satis  ap- 
paret,  habere  theologum  dogmaticum  paratam  cum  haereticis. 
juris  sacri  professorem  cum  pseudopoliticis,  metaphysicum  cum 
Pseudophilosophis  confligendi  occasionem.  Stabiliet  hic  impu- 
gnata  dogmata;  ille  contestata  Ecclesiae  jura,  et  antiquissimas 
dignitates  vindicabit ;  iste  Dei  existentiam,  divina  attributa,  huma- 
nae  mentis  vires,  naturam,  proprietates  contra  atheistarum,  mate- 
rialistarum  ceterorumque  impiissimorum  hominum  deliria  lueu- 
lentis  semperque  novis  rationum  momentis  propugnabit.  Qui 
humaniores  literas  excolunt  abunde  contulerint,  si  amoenioribus 
melioribusque  substitutis  lasciva  sensim  poemata  e  manibus  lec- 
torum  excusserint,  quod  vel  maxime  patriae  poesi,  cujus  ope 
pestis  morum  hodie  propemodum  omnis  propinatur,  praestandum 
erit.  Haec  de  emolumentis.  Porro  de  cautelis  quibusdam  operis 
executionem  concernentibus  pauca  addenda  esse  video. 

14.  Authores.  quorum  opuscula  his  in  tomulis  evulganda 
sunt,  non  alii  erunt,  quam  nostri.  Nec  credo  unquam  aut  no- 
stris  hominibus  tam  vasto  scientiarum  in  campo  materiam  defu- 
turam,  sed  nec  materiis  authores. 

Liceat  mihi  ad  horulam  nescio  quod  in  omnes  comicum 
imperium  exercere.  Jubebo  itaque,  ut  singuli  professores  annis 
singulis  assignatam  sui  fori  quaestiunculam  brevi  dissertatione  dilu- 
cident;tum  alinm  addant,  cujus  materiam  sibi  libere  selegissent. 


^owchlag  tur  eine  wisgenich,  Zeitscbr.  in  Oberdeutowfal.    VH2        br>3 


Si  quid  ]»raeterea  suis  in  scientiis  sive  artibue  dubii  ei  elui 
digni  ipsis  occurrat,  annotent  et   ad   directoree   actorun     i  toruni 
praefinito  tempore  transmittant  jc.     Non  credo  fore,  nt  imperium 
hoc  cuidam  professorum    flurum   videri    possit.     Cum   1  nim 
classis  quaevis  suum.  qui  publice  praelegatur,    authorei 
nec  tantum,  quantum  antea  temporis  conscribendis   praelectioni- 
bus  insumendum    sit,    abunde    temporis   erit,    quod    labori    adeo 
honesto  ipsisque  adeo  proficuo  consecrent.     Id   quidem  haud  dif- 
ficulter  sentio,    non  omnibus   omnino   hoc   imperium    arrisurum; 
at  vero  quae  unquam  res,  utilissima  licet,    pr<>babitur  omnibus? 

Nec  tamen  solis  professoribus.  quamvis  i-tospraecii 
deceat.  id  juris  darem;  reliquis  etiam  quibuscunque  liberum  r^lin- 
querem,  ut  sive  dissertationes  suas.  sive  dubia  ad  directores  I 
mittant,  eandem  cum  ceteris  promotae  rei  literariae  laudem  iaturi  ; 
immo  eos,    qui  ad  cathedras  quasdam  publicas  adspirarent.    legp 
etiam  ad  id  ipsum  adigerem. 

15.  Dixi,  his  in  actis  non  nisi  nostrorum  opuscula  evulganda 
esse.  Ne  tamen  in  invidiam  apud  exteros  ob  hoc  ipsum  inci- 
damus,  et  soli,  quod  objectum  tam  saepe  est,  scientiarum  quod- 
dam  velut  monopolium  invadere  velle  videamur.  e  re  forte  fuerit, 
tribus  istis  tomulis  quartum  addere,  ea  mixtim  complectentem. 
quae  externi  literarum  cum  nostris  quodam  commercio  et  aliquo 
laborum  societate  juncti  nobis  committere  dignabuntur.  Hac 
etiam  in  re  Academiae  Parisinae  aliarumque  exemplum  habemus. 
Universim  itaque  quatuor  vulgandi  essent  tomuli  ex  ordine  sin- 
gulis  trimestribus  sese  consecuturi. 

10.  Scio  equidem  jam  a  multo  tempore,  antequam  provincia 
in  duas  abiret,  actitatum  fuisse,  ut  quaedam  literarum  humaniorum 
specimina  ederentur.  Eum  in  finem  juvenes  nostri  sua  quaedam 
Monachium  transmittere  jubebantur.  At  vero,  tametsi  destinata 
eventu  non  caruissent,  nunquam,  credo,  hac  methodo  quidquam 
lucem  conspexisset  orbis  literati  qualemcunque  assensum  meriturum. 

Deest  adhuc  magnam    partem    juvenibus  istis,    quibus    vix 

meliorum  librorum  notitia  communicatur,  sufficiens   artis  peritia, 

deest  requisita  eruditio,  deest  et  defuit  semper  necessaria  manu- 

ductio,    defuit  demum  omnis  in   materiis  pro  exercitatione  prae- 

scriptis  selectus.    Omnis  prope  nostrorum  poesis  et  oratoria,  si  fas 

est  dicere,    non  nisi  frivolis   vel  puerilibus  vel  recte   domesticis 

occupabatur. l    Pueri   dyscoli    exesse   jubendi;    Oratio   in    genere 

1  Dies  ist  kein  Vorwnrf  gegen  dieLehrer.  welche  dio  Anfgaben  stellten. 
Das  Dokuuient  will  nur  darlegen,  dafs  Schiilerarbeiten  nieht  tiir   eine  gelebrte 

Zeitschrift  passen. 


454       Eatio  stniiiornm  et  institutioneB  scholasticae  Societatis  Jesu.  III 


deliberatorio ;  S.  Aloysius  explodit  tormentum,  spectaculum  heroi- 
oum;  Laudes  puellae  bavarae,  ode;  Rusticus  bavaras  et  palatinus, 
bucolicon;  Gratulatio  ob  feliciter  exantlatas  pustulas,  elegia  ic: 
—  quam  frivola  haec,  quid.  quaeso,  rerum  istarum  literatioris 
orbis  interest !  Longe  aliud  illi,  quibus  mentum  jam  riget,  aMusis 
expetunt,  quam  ist;i  in  metri  leges  aegre  contorta.  Seligendae 
sunt.  si  contemni  non  velis,  pro  exercitiis  amoenioris  literaturae 
materiae  ex  Ethica,  Politica  omni(|ue  morali  Philosophia  sublimis- 
simae;  adimendus  illis  per  poesin  rigor  philosophicus.  et,  cum  ex 
sua  jamnatura  prosint,  curandum  poetae,  utporro  etiam  delectent. 

Haec  non  nisi  eo  dicta  sunt,  ut,  licet  juvenum  nostrorum 
nec  ingenia  contemnam  nec  industriam  rejiciam,  negOtium  tanien 
istud  solis  illis  non  committendum  et  majorem  toateriae  selpctum 
habendum  esse  adinonerem,  quamvis  haec  ipsa  et  ])lura,  quae 
addi  poterant,  adeo  vulgo  jam  nota  sint,  ut  ista  admonitione 
opus  vix  fuisset. 

17.  Chaos  modo  paratum  est.  Directore  jam  opUs,  qui  illud 
in  ordinem  redigat.  Hujus  erit  transmissa  nostrorum  opera  ad- 
servare,  censoribus  constituendis  tradere  aut  praelegere,  authores 
dp  correctir>nibus  necessariis  admonere.  ea  denique  opera.  quae 
digna  prelo  visa  fuerint,  in  ordinem  disponere  et  prelo  commit- 
terp.  Hujus  etiam  ipsius  directoris  erit  opusculo  cuivis  historiam 
actorum  agendorumque  quavis  in  classe  praemittere. 

Censores  equidem  directori  addendi  sunt.  Sed  quamvis  ex- 
pedire  existimem,  ut  director  in  quibusvis  scientiis  satis  versatus 
ab  omni  alio  officio  vacuus  constituatur,  id  tamen,  quod  censores 
attinet,  pariter  adeo  necessarium  non  est.  Quicunque  enim  ad 
evulganda  haec  opuscula  locus  eligatur,  facile  in  illo  deprehen- 
dentur  "sdri  satis  eruditi,  nec  etiam  tantopere  occupati,  ut  cen- 
sores  agere  non  possint. 

18*  Ceterum  nec  directori,  nec  constituendis  a  Superioril^us 
censoribus  quidquam  liceat  sine  authoris  praescitu  et  consensu 
in  opere  illius  immutare.  Hujus  etiam  nomen  vel  expressum 
integre.  vel  literis  initialibus,  aut  signo  alio  libere  ab  ipso  electo 
denotatum  dissertationi  subjungatur.  Ultimum  tum  maxime  ex- 
pedire  videtur.  cum  dissertationes  censuris  subjiciendae  sunt,  ne 
vel  affectibus  quidquam  vel  praejudiciis   detur. 

Quamvis  praeterea  directorem  omnibus  in  scientiis,  ut  dixi, 
non  mediocriter  versatum  esse  deceat.  non  liceat  tamen  vel  illi 
vel  censoribus.  siquidem  hi  perpetui  constituantur,  suo  quidquam 
nomine  aut  sua  ex  penu,  excepta  praevia  relatione,  actis  istis  in- 


Vorsohlag  fttr  eine  wisaeiucb.  Zeitschi    in  Oberdentschl     11 


serere.     Quod  nisi  caveatur,  acta   baec  brevi    id  fal 
quod  <liarium  Trivoltiense  sub   finem  Bubiit.1      Percontanti    mibi 
ante  annos  aliquot,  qui<l  Patres  isti  agerent,  a  Patrum  Gallornm 
non  nemine  responsum  est:    „Quid  agentV    Qnnt  aliqoid  Boribit, 

et  reliqui  <luo  ipsum  laudant".  Sic  etiam  periculnm  nullnm  erit, 
ut  ex  suppressis  quibusdain  dissertationibus  quaedam 
terant.  Denique  ne  illae  ipsae  dissertationes,  quae  de  eadem 
materia  elaboratae  imprimi  non  potuere,  fructu  ornni  careant.  •  I 
author  promerita  laude  privetur,  liceat  directori  optima  ex  \\\i< 
excerpere  eaque  vel  annotationum  loco  impressis  subjungere,  vel 
in  unum  corpus  redacta  appendicis  loc<>  adjungere,  silentio  lainen 
minime  praeteritis  authoribus. 

li).  Qnicunque  nostrorum  errores  exteroruin  <|Uoscunqii' 
iutandos  sumpserit,  sive  ii  rem  literariam,  sive  politicam,  sivf 
etiam  ipsa  dogmata  concernant,  curandum  erit,  ut  id  ea  modestia 
laciat,  quae  religiosos  pacis  et  publicae  tranquillitatis  amantas 
deceat.  Non  opus  est  satyricis  declamationibus ;  <>ptime  retutantur 
errores,  cum  tranquillo  animo  meliora  dicuntur.  Itaque  directoris 
erit  cavere,  ne  vel  minimum  quid,  quod  satyram  ant  commotiorem 
etiam  tantum,  ultra  quam  deceat,  animnm  sapiat,  iu  Lucem  sinal 
emergere.  Quodsi  author  geminas  hujusmodi  ita  adamaverit,  ul 
obelo  notare  nolit,  rejicienda  ipsius  dissertatio  est.  Haec  min 
praecautio  neglecta  exterorum  in  nos  odium  concitabit,  adhibita 
nequidquam  oberit. 

1  Die  „Memoires  de  Trevoux"  ( in  der  Lyouer  Provinz  ;  erschieuen  /u- 
erst  1701.  12°.  unter  deui  Titel  „Memoires  pour  1'Histoire  des  sciences  et  d< 
beaux  arts  . ."  Janvier,  Fevrier  1701-  A  Trevonx.  (Paris.  Etieune  Gauneau.)  — 
Als  nanilich  gegen  Ende  des  17.  Jahrh.  die  antireligiose  Journalistik  Unheil 
anstiftete,  baten  die  Jesuiten  von  Trevoux  den  Herzog  du  Maine  um  die  Ge- 
nehmiguug  zur  Herausgabe  einer  Zeitschrift,  welche  alle  Einzelangritfe  der  Frei- 
geisterei  auf  die  Offenbarung  bekampfe  und  zugleich  eine  ('bersicht  iiber  die 
neueste  Literatur  des  Erdteils  bote.  Vier  Jesuiten,  von  welchen  die  PP.  Catrou 
und  Tournemine  sicher  sind,  wurden  als  Mitarbeiter  bestimmt,  und  so  erschieu 
die  heute  noch  geschatzte  Zeitschrift  von  1701  —  1731  zuTrevonx,  dann  bis  1733 
zu  Lyon,  endlich  von  Jan.  1734  bis  17fi'J.  deni  Jahre  der  Jesnitenvertreibung 
ans  Frankreich,  zu  Paris  bei  Chaubert.  Per  letzte  Redacteur.  P.  Berthiei .  von 
welchem  die  letzte  Nr.  vom  Mai  1762  gezeichnet  war,  schied  ohue  Klage  von 
seinem  Amte.  Seit  der  Verlegung  nach  Lyon  war  der  Titel:  „Meinoires  pour 
1'histoire  des  sciences  et  des  beaux-arts,  commences  d/iinprimer  l'au  1701  a 
Trevoux..'-  -  Eiue  niederdeutsche  Bearbeitung  erschieu  in  blofs  '.»  Biindeu  zu 
Amsterdam,  Jan.  1701  bis  Juni  1705;  eine  italienische  zu  Pesaro,  daun  zn  Ve- 
nedig  bei  Groppo,  letztere  bis  1762. 


456      Batio  stndiorum  et  institutionee  scholasticae  Societatis  Jesu  Itl 


Nachtrage  zum  I.  Bande  der  R.  st. 
Nr.  110. 

Brief  des  h.  Ignatius  an  Herzog  Albert  V. 
von  Bayern. 

20.  Jan.  155  6. 

Vorbemerkung.  Der  folgeude  Brief,  welcbeu  der  h.  Iguatius  ira  Jahre 
seiues  Torles  scbrieb,  fehlt  in  ilem  Sammelwerke  „Cartas  jde  S.  Ignazio"  deren 
vierter  und  ietzter  Baml bloG  bis  15.54  ieic.hr  P.  C h  r  i  s t  o  \)  li  Ge  n  el  1  i.  Leben  des 
h.  Ignatius  von  Loyola,  Innsbrnck  1848,  3°.  S.  353.  Anm.  17,  meint,  der  Brief 
sei  yauz  verloren.  Wir  verdankeu  den  Urtext  einem  Freunfle,  der  ihu  zuMiin- 
cheu  im  Reichsarehiv  (Jesuitica  Nr.  1357  m  fol.  7  sq.)  entdeckte  und  genau  ab- 
schrieb.     Unseres  Wissens  ist  der  Brief  noch  nngedrockt. 

Ihs. 

fllustrissime  Princeps  et  Domine  in  Christo  obseruandissime. 

Summa  gratia  et  aeternus  amor  Dei  ac  Domini  nostri  Jesu 
Christi  Excellentiam  Tuam  continuis  donorum  suorum  spiritua- 
lium  exornet  augmentis. 

Per  literas  E.  T.  XII  Decembris,  et  alias  D.  Canisij  XVIII 
eiusdem.  cum  articulis  utrinque  subsignatis1  ad  me  missis,  in- 
tellexi  quae  de  instituendo  Ingolstadij  collegio,  ac  seminario  bo- 
norum  ac  fidelium  ministrorum  catholicae  B,eligionis  ibi  parando, 
sancte  ac  pro  catholici  ac  optimi  Principis  dignitate,  T.  E.  con- 
stituerit.  Et  tam  id  totum  propositum,  et  promptitudo  ad  prae- 
standa  quaecunque  in  articulis  ad  T.  E.  pertinent,  quam  cura 
illa,  qua  a  nobis  oblatum  ex  ofncio  charitatis  ministerium  repo- 
scit,  et  ad  collegiales  primo  quoque  tempore  mittendos  urget ; 
optimae  mentis,  et  ad  ueram  Religionem  in  suo  Dominio  pro- 
pugnandam  propensissimae,  nobis  fuit  argumentum:  Vnde  alioqui 
nos  satis  accensos  ad  negotium  fidei  in  Germania,  ac  praecipue 
in  Bauaria  pro  uirili  parte  iuuandum,  magis  atque  magis  eo  de- 
siderio  accendit.  Itaque  non  solum  ad  ea.  quae  obtulimus  ali- 
quando  curanda,  verum  ad  oblata  re  ipsa  superanda,  eniti  in 
animo  habemus:  et  quae  in  articulis  ad  nos  missis  continentur 
iquae  omnia  ad  commune  Religionis  bonum  faciunt)  praestare 
pro  uirium  nostrarum   tenuitate   studebimus.     Cum   tamen   haec 

1  Monum.  Germ.  Paedagogica,  Ratio  stnd.  S.  J.  I.  p.345 — 349. 


Brief  dea  b.Ignatiui  an  Herzog  AlhertV.  ron  Bayern  1666.  157 


sit  nostri  instituti  mtio.  vt  quae  gratis  accepimue  mnino 

demus:  Cumque  nec  consuetudo,  nec  constituti   i  it, 

ut  dotationem  alicuius  collegij  cum  obligatione  praedicandi  ae 
Theologiam  docendi  admittamus,  quamuis  ad  ea  praestanda  sim 
parati,  ratione  tamen  pacti  uel  obligationis  ad  ea  obstringi  qi 
possemus:  vt  nec  uice  |  uersa  ex  parte  T.  E.  obligationem  ullam 
requiremus.  Nam  quod  ad  nos  attinet,  affectus  obseruantiai  •  ••  _ 
T.  E.  et  Illustrissimam  suam  domum,  ut  catholicae  ficlei  in<;>  - 
mania  columnam  firmissimam,  et  propensio  charitatis  ad  uub- 
ueniendum  tam  afflictis  orthodoxae  Religionia  rebus,  omnium  ar- 
ticulorum  et  obligationum  instar  erunt ;  vt  non  solum  conseruare, 
sed  augere  in  dies  omnia.  quae  praestare  incoeperimus,  adnitamur. 
Quod  uero  attinet  ad  T.  E.  et  illustrissimos  suos  successores: 
speramus  etiam,  quod  libere  et  ex  affectu  charitatis  eiusdem  in 
suum  Dominium  et  Societatem  nostram  sibi  deditissimam,  nostrum, 
inio  suum  collegium  fouebunt,  et  potius  augendos,  crescente  nu- 
mero,  quam  imminuendos  redditus  ei  assignatos  existimabunt, 
quandiu  nostri  se  E.ei  Publicae  utiles  <jxhibei>unt.  A  quo  si 
cessarent  aliquando  (Quod  Deus  auertat),  ne  nos  quidem  red- 
ditus  manere,  sed  in  utiliora  pietatis  opera  conuerti  uelle- 
mus.  Mitto  tamen  E.  T.  quae  ex  instituto  nostrae  Soeietari- 
fundatoribus  collegiorum,  etiam  non  id  exigentibus,  praestare, 
non  pactis  ullis,  sed  nostris  constitutionibus  obstricti,  (quae, 
antequam  ullum  collegium  ex  plurimis,  quae  iam  habet  nostra 
Societas  inter  fideles  et  infideles.  erigeretur,  definita  et  rata  apud 
nos  habebantur)  tenemur.1  Quod  sine  mora  collegium  mitti 
postulat  T.  E.  (quod  in  nobis  est),  ita  omnino  fiet,  et  Lntra  XX 
dies  postquam  T.  E.  literae,  quae  his  respondeant,  ad  nos  per- 
uenerint,  ex  vrbe  mittentur.  Quia  fcamen  qui  mittendi  erunt 
non  uno  in  loco  sunt.  et  inde  educendi  erunt  haud  dubie  non 
sine  aliqua  difncultate,  vt  expeditius  id  fiat,  conferret  quam 
maxime,  si  T.  E.  summo  Pontifici  scriberet.  animi  sui  sententiam 
significando.,  et  petendo,  ut  mihi  iniungeret  eos,  qui  mittendi 
erunt  ad  T.  E.,  statim  transmittere,  et  ut  sua  benedictione  pro- 
fecturum  collegium  iuuare  dignaretur.  Sic  euim  Sanctissimi  D. 
N.  authoritate  adiutus,  facilius  educam  eos,  qui  mittendi  erunt, 
undecunque    eos    educi    oportebit.      Si    tamen    uisum   |   non   fu-r. 

1  In  folio  huic  e\).  addito  legitur:  „Ex  secunda  parte  constitntionnm. 
Cap.  2^  de  memoria  praestanda  erga  Fimdatores  collegiorum  et  bene  de  ipsis 
meritos".     „Quoniam  id  maxime  1'ationi  .  .  .  in  gloriam  Dei  possit." 


458       Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


rit  T.  E.  scribendura  esse  Summo  Pontifici,  nihilo  minus  quod 
soripsi  praestabo,  et  ante  aestatis  initium  Deo  duce  peruenire 
Ingolstadium  poterunt.  De  numero  mittendorum  et  alijs  qui- 
busdam  Magnificus  Dominus  Henrious  *  referet  T.  E.  quod  ei 
fusius  scripturus  sum.  Interim  Diuinam  precor  bonitatem,  ut 
laboranti  in  Germania  ecclesiae  suae  tandem  misereatur,  et  Illu- 
strissimam  T.  E.  ut  eius  propugnatorem  inprimis  strenuum  ac 
ridelem  donis  suae  gratiae  quam  cumulatissime  prosequatur. 
Romae  XX  Januarij  M.D.LVI0. 

T.  Extiae 
liumillimus  serus  [sic]  in  Dno 

|Ignatius.]  Der  Nainen  ausgeschuitten. 
Jesu:  Illustrissimo  Principi  ac  Domino  meo  in  Cliristo 
obseruandissimo  Duci  Bauariae  etc.  Alia  (Schweickeri,  ut  vide- 
tur)  maiiu  inscriptioni  adscriptum :  G.  Responsum  praepositi 
Ignatij  de  Acceptanda  capitulatione  et  mittendis  Theologis. 
(praesentatum  X.  februarij  1556.) 


Nr.  111. 

Anweisung  fur  die  uach  Ingolstadt  entsandten 

Jesuiten. 

Sommer    1556. 
(Abschrift  im  Miinchner  Beichsarchiv  Jesuitica  1357"1 ,  Fol.  14  sqq.  s.  p.) 

V o rbemerkung.  Die  Iustvuktion  ist  wahrscheinlich  vnu  P.  Polanco 
„ex  mandato  P.  Iguatii''  vertaist;  die  Abschrift  enthalt  101/,  Folioseiten,  oben 
von  unbekanntei'  Hand  ,.Instructio  de  Ingolstadio",  daun  von  der  Hand  des 
sel.  Canisius  ,.ex  Vrbe  15o6'-.  Wir  geben  die  Instruktion,  wie  sie  vorliegfc, 
obne  Verbesserung  der  Fehler  gegen  die  ifcalienische  Rechtschreibung  und 
tiigen  die  deutsche  Ubersetzung  bei.  Das  Italienische  selbst  ist  miuder  korrekt 
nnd  verrat  den  geborenen  Spanier;  auffallend  ist  der  konsequente  Gebrauch 
vou  ,,li-'  statt  .,loro". 

Ibus  Jesus. 

Istructione   pel  Collegio  Anweisung  fur  das  nach  lugol- 

che .  si  manda  ad  Ingolstadio.   stadt  gescliickte  Kollegium.   — 

x  SchAveickerus,  Ducis  secretarins. 


Auweisuntf  fttr  die  naofa  Ingol  tadl  enl  sndten  Jeaniten    i  156         tfifl 


////  latere,  alia  momu]  I  *a1  a 
a  11.  P.  N'.  [gnatio  primis,  qui 
Roma  Ingolstadiuni  sunt  missi 
an':   1566. 

CJuattro  cose  si  deueno  prin- 
oipalmente  procurar'  ne]  collegio 
d'Ingolstadio.  Vna  per  li  colle- 
giali  che  si  mandano.  Altra  per 
le  schole.  Altra  per  la  citta,  et 
stato  del  duca.  Et  Altra  per  la 
.fundatione  del  detto  Oollegio,  or- 
dinata  alli  fini  praedetti. 

Quanto  alli  Oollegiali. 

1.11  Rettore  sarail  M°  Toma1. 
et  Collaterale  di  esso  sara  il  M1." 
Hurtado.  1]  Dottor  Cuuillon 
sara  soprastante,  senza  pero  occu- 
parsi  nel  gouerno.  accio  possa 
meglio  attender  ad  altre  cose  piu 
proprie  di  sua  professione.  Si 
pur  qualche  cosa  importante  li 
parera  debbia  farsi,  ehe  il  Rettor 
non  la  fa:  o  non  farei,  facendoli 
[sic]  i]  Rettor:  parli  con  esso,  et 
se  saranno  d'accordo,  facciasi 
quello  que  dira  il  Dottor  Ouuil- 
lon:  Se  non  si  accordassino.  la 
cosa  si  tenga  sospensa,  insin'  a 
tanto,  che  si  consulti  il  prouin- 
ciale  loro,  che  e  il  Dottor  Canisio, 
o  uero  il  generale  in  Eoma.  et 
li  tre  nominati  non  staranno  ad 
obedienza  1'uno  delP  altro.  Ma 
come  usa  Mvo  Hurtado  1'officio 
di  collaterale  col  Rettore,  lo  potra 
etiam  usare  col  soprastante. 

2.  Habbia  il  Rettore  quattro 
Consultori,  et  senza  il  soprastante 


<  ii  geben    ?on    nnserra    hocbw. 
P.  [gnatiue  Ffir  jene,  <li<:  iin  J.  I  S 
zuerst  nacli  I  Dgnlttl  idt  { 
den  sind. 

Vorzuglich  vier  Dinge  siud  im 
[ugolstadter  Kolleg  beachteuswert: 
1.  die  abgeschickten  Kollegiuma 
mitglieder,  2.  die  Schulen,  :;.  dic 
Stadt  it ixl  der  Staat  des  II--  / 
■I .  die  Stifl  ung  dea  genannten  Kol- 
legs,  welche  den  genanntenZwecken 
[Schulen]  entspricht. 

Die   Kollegiu  m  s  mitgli  ede  r. 

1.  Rektor  wird  seiu  der  Mag. 
Thomas1,  sein  Ratsmann  der  Mag. 
Hurtado.  Der  Dr.  Cuvillon  soll 
Studienprafekt  sein,  ohne  sicli  je- 
doch  an  <1<t  Leitung  des  Kollegs 
zu  beteiligen,  damit  er  seinc  Anits- 
geschafte  desto  besser  beachteu 
konne.  Wenn  jedoch  nach  seineiu 
Ermessen  etwas  geschehen  raufste, 
was  der  Rektor  nichl  thut,  oder 
nicht  goschehen  miifste,  was  den- 
noch  der  Rektor  thnt,  so  spreche 
er  mit  dem  Kektor,  uud  wenn  sie 
dauu  eines  Sinnes  sind,  so  thue 
man,  was  der  Dr.  Cuvillon  sagl  ; 
sollten  sie  jedoch  nicht  eiues  Sin- 
nes  werden,  so  schiebe  man  die 
Sache  auf,  bis  iuan  ihren  Provin- 
zial,  deu  Dr.  Canisius,  odev  den 
General  in  Kom  um  Rat  angeht. 
Die  drei  genannten  (Ingolstatfter) 
Patres  solleu  nicht  im  Verhaltnissi 
des  Gehorsams  unter  eiuander 
stehen ;  wie  vielmehr  der  Mag. 
Hurtado  als  Ratsmann  neben  dem 
P.  Rektor  steht,  so  stehe  er  auch 
zum   Prafekten. 

2.  Der  Rektor  soll  vier  Kon- 
sultoren    haben,    und    zwar  aufser 


1  P.  Magister  Thomas  aus  Nimwegen,  Lehrer  der  Theol.  s.  K.  st.1,  349, 


4fiO      Katio    Htmliormu  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


et  collaterale  saranno  li  due  altri,  j 
il  D.  Hermanno,  et  M'.°  Theodoro l, 
con   li   quaH   benche    si   consigli ! 
il  Rettore,  stara  pure  in  esso  la  | 
resolutione  delle  cose. 

3.  Li  Nominati  elegeranno 
vn  syndico,  il  qnale  puo  esser 
vno  cli  essi,  cui  officio  sia  auisare 
il  Rftttore  delle  cose  clelli  suoi 
subditi,  che  non  li  pareno  bene. 
et  del  medesimo.  6  etiam  del 
suprastante  et  collaterale,  potra 
referire  o  scriuer'  al  prouinciale 
Canisio.  ouero  al  generale  in 
Roma. 

4.  II  Rettore  pigli  per  aiuto 
suo  un  Ministro,  il  quale  deue 
esser  persona,  che  troppo  non  si 
occupi  nelli  studij.  6  nell'  ufficij 
spirituali:  et  habbia  qualche  ta- 
lento  per  aiutarlo  nel  gouerno 
domestico. 

5.  Q.uelli  che  si  partiranno  de 
Italia  per  Ingolstadio,  saranno 
18,  pigliando  quattro  in  Loreto, 
che  saranno  Francesco  di  Sal- 
moneta,  Biagio  de  Eugubio,  Ja- 
como  di  Tilia,  et  Marsilio  de 
Vlloa.  6  qualche  altro  che  parera 
al  Rettore  in  loco  d'alcuno  di 
questi2.  In  Alemagniapigliaranno 
due  6  tre  altri.  ouero  4,  se 
saranno  necessarij  per  il  seruitio 
di  casa  nella  cocina,  et  nello  spen- 
dere,  et  altri  seruitij.  accio  gli 
scolari  non  si  occupino  in  quelli. 
Et    se    si    trouano    persone    atte 


dem  Prafekten  und  dem  Ratsrnann 
folgeude  zwei  weitere:  deo  Dr. 
Hermann  und  den  Mag.  Theodor1; 
obgleich  er  sich  aber  mit  ihnen 
zu  beraten  hat,  so  bleibt  ihm  doch 
die  Entscheidung  der  Fragen. 

3.  Die  (vier)  Genannten  werden 
eiuen  Syndikus  erwahlen,  der  aus 
ihrem  Kreise  genommeu  werden 
kann,  und  dessen  Amt  sein  soll,  uber 
Diuge  der  Untergebenen,  die  ihm 
nicht  gut  scheinen,  dem  Rektor 
zu  berichten ;  sogar  kann  er  in 
gleicher  Weise  iiber  den  Prafekten 
und  den  Ratsmann  an  den  Provin- 
zial  oder  an  den  General  in  Rom 
berichterstatten  oder  schreiben. 

4.  Der  Rektor  nehme  zu  sei- 
nem  Gehilfen  einen  Miuister;  der- 
selbe  mufs  ein  Mann  sein,  der  sich 
niclit  zu  sehr  mit  Studien  oder 
mit  der  geistlichen  Seelenfuhrung 
beschliftigt  nnd  ein  gewisses  Talent 
hat,  dem  Rektor  in  der  Leitung 
des  Hauswesens  zn  helfen, 

5.  Die  von  Italien  nach  Iugol- 
stadt  reisenden  Jesuiten  werden  18 
sein,  da  sie  in  Loretto  noch  vier 
Religiosen  mitnehmeu,  namlich 
Franz  vou  Salmoneta,  Blasius  von 
Eugubio,  Jakob  de  Tilia  und  Mar- 
silius  von  Ulloa,  oder  statt  ihrer 
vielleicht  andere  nach  dem  Er- 
messen  des  dortigen  Rektors.2  In 
Deutschland  werdeu  sie  2  bis  3 
oder  4  weitere  (als  Laienbriider) 
aufuehmen,  wenn  solche  notig  siud, 
fiir  clie  Hausarbeiten  in  der  Kiiche, 
in  der  Vorratskammer  uud  ande- 
ren  Handdiensten,  damit  die  Scho- 
lastiker  nichts  damit  zu  thun  haben. 
Sollten    sich    derartige    Laien,    die 


1  Herniatm  Thyreus  („Tyreus")  und  Theodor  Peltanus.     I,  349. 

2  Tom.  I,  349. 


Auweismig  tui  die  mtcli  Ingolatadt  enteandten  Jetojlen  1666.       Ittl 


per  la  Compagnia  che  vogliono 
far  tali  seruilij,  sara  piu  da  desi- 
derare.  se  non,  potranno  pigliarsi 
per  saJario  alcimi  di  mano  di 
i|ualche  amico  che  li  cognosca. 

6.  In Loreto lasciando Giouanni 
etPietro1,  pigliaranno  la  via  per 
acqua  o  per  terra,  come  saranno 
consegliati :  et  andando  per  ac- 
qua  arriuaranno  a  Chioza  [Chiog- 
giaj  a  vista  di  vinezia:  et  se 
non  vogliano  entrare  in  quella, 
possono  per  ilfiume  andar  lavolta 
di  Padoa,  et  li,  ouero  in  Bassan 
potranno  comprare  un  paro  di 
caualli,  o  come  parera  al  Rettore 
aiutantlosi  delli  nostri  di  padoa, 
che  stanno  al  ponte  pedocchioso, 
6  di  Bassan,  doue  sta  Maestro 
Gasparo  un  poco  fuora  dela  terra. 
Se  pigliano  la  via  di  terra  da 
Loreto,  li  doueranno  comprare 
li  caualli:  et  non  li  accade  pas- 
sar  per  Vinezia,  ne  per  Padoa, 
ma  pigliar  la  via  dritta  di  Trento 
per  Bologna,  Mantoa,  Verona.  o 
come  saranno  insegnati. 

7.  Di  Trento  passando  per 
Ispruch,  pigliaranno  la  via  di 
Monaco,  doue  sole  far  residentia 
rill1?0  Duca,  et  salutaranno  sua 
eccellenza  con  vnaorationelatina, 
mostrando  l'animo  con  che  vanno 
per  1'obedienza  de  seruir  all  ec- 
cellenza  sua  in  aiuto  delli  suoi 
subditi,  non  solamente  con  le 
fatiche  et  ogni  industria,  maetiam 


zur  G.  J.  passen  und  solehe  Dientte 
ieieten  wollen,  dort  finden,  io  i 
es    nocb    wfinschenswerter;    wenn 

niclit,    so    kiinii    man    Dienstle 
dnrch  Vermittelang  einee  Prennde 

(1<t  sie  kennt,  um  Lohn  dingen. 

(J.  ln  Loretto  werden  die  Kol- 
Legiamsmitglieder  deu  Johann  and 

Peter  zuriicklassen  aud,  j'.-  aachdera 
rnau  ihnen  rat,  zn  wasser  oder  za 
land  weiterreisen.  Gehen  sie  zu 
wasser,  so  werden  sie  nucli  Chioggis 
unweit  von  Veuedig  koiuuieu,  ond 
weun  sie  in  diese  Stadt.  oichl  liiueiu 
wolleu,  so  konneii  sie  >af  dem  Flafa 
[EanaiJ  nach  Padaa  reia  o  und  dort. 
oder  in  Bassano  ein  |>;iar  Pferde 
kaufen,  oder  wie  es  deni  P.  Kektor 
von  Padua  gut  diinkt,  der  sich 
anserer  dortigeu  PP.  dabei  l)'-- 
dient;  dieselbeu  wohnen  l^iui  Ponte 
pedocchioso  [Laosebrucke].  In 
Bassauo  aber  woliut,  wenu  sie  dorl 
Pferde  kaufen  wollen,  der  Magister 
Kaspar  etwas  aufserhalb  der  Stadt. 
Weun  sie  aber  vou  Loietto  zu  land 
reiseu,  so  miisseu  sie  schou  dort 
Pferde  kaufen,  diirfeu  aber  nicht 
iiber  Venedig  oder  Padua  reiseu, 
soudern  miisseu  den  kiirzereu  Weg 
nach  Trient  iiber  Boiogna,  Mantua, 
Verona  oder  wie  man  sie  sonst  an- 
weist,  einschlagen. 

7.  Von  Trient  iiber  Iuusbruok 
reisend,  werden  sie  den  Weg  nacli 
Miincheu  einschlagen,  wo  der  Er- 
lauchteste  Herzog  gewoTinlich  hof- 
halt;  sie  werdeu  Se.  Erl.  mit  eiuer 
lateinischenRede  begriifseu  uud  aus- 
sprechen,  das  sie  auf  deiu  Wege 
des  Gehorsams  mit  dem  Entschlusse 
kommeu,  Sr.  Erl.  darchHilfelesitang 
fiir  seine  Unterthanen  nioht  allein 
mit  Arbeiteu  und  allem  mSglichen 
Pleifse,  soudern  selbst  mitdem  Opfer 


Nic.Ut,  nfther  bekannt, 


462     Ratio  studiornm  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


coti  la  vita,    se  bisognera  per  la 
p-loria  diuina.     Daranno  etiam  la 

o 

litera  di  N.  Padre  per  il  duea 
prima  o  do  po  [sic,  dopo]  dell' 
oratione,  et  altra  al  Magnifico 
M°  Henrico  secretario  *  et  del  con- 
sigiio  di  sua  eccellenza  dicendoli. 
che  hanno  coinmissione  di  N. 
Padre  di  far  ricorso  a  sua  sig- 
uoria  et  guidarsi  per  il  suo  con- 
siglio,  come  di  principal  promo- 
tore  di  questo  collegio  et  amico 
et  padrone  speciale.  Et  da  esso 
M.  Henrico  saranno  instrutti  et 
,uL  ',■'' introdutti  I  al  duca.  ouero  pig- 
s  v-  liano  il  uerso  megliore  che  li 
parera,  se  non  si  trouasse  detto 
Henrico  in  Monaco. 

8.  Arriuando  in  Ingolstadio 
se  haueranno  qualche  guida  dal 
duca,  anderanno  doue  saranno 
guidati.  ouero  trouando  il  D> 
Canisio  faranno  come  lui  clira  et 
se  altro  Indirizo  non  haueranno 
andando  alcuni  di  loro  al  superin- 
tendente  dell"  vniuersita,  vede- 
ranno  doue  convenga  fermarsi. 

9.  Trouandosi  la  M.  Henrico, 
li  oiferiranno  gli  danari  che  li 
restano  del  viatico2.  o  uero  a  chi 
paresse  il  principal  Ministro  del 
duca  verso  loro,  benche  di  questi 
o  ili  altri  bisognara  si  vestano, 
et  accommodino  in  casa.  di  modo 
che  ogni   uno   habbia    suo   letto, 


ihres  Lebens  zu  dieneu,  wenn  es 
zu  Gottes  Ehre  notig  sei.  Vor  oder 
nach  der  Kede  werden  sie  den  Brief 
unseres  Vaters  Iguatius  an  den 
Herzog,  und  einen  zweiten  au  Se. 
Maguifizenz  Mag.  Heinrich1,  Sekre- 
tar  und  Rat  Sr.  Excellenz,  ablieteru 
und  letzterem  raitteilen,  sie  seieu 
vou  unserera  Vater  angewiesen,  sich 
au  ihu  zu  halten  uud  seinem  Rate. 
als  des  hauptsachlichsten  Eeforde- 
sers  des  Kollegs  uud  besonderen 
Freuudes  und  Herrn,  zu  folgeu. 
Von  diesem  Herrn  Heinrich  werden 
sie  weitere  Belehrung  erhalten  uud 
beim  Herzog  eingefiihrt  werdeu. 
Sollte  H.  Heinrich  nicht  in  Miinchen 
sein,  so  werden  sie  das  bestmog- 
liche  Vorgehen,  wie  ihueu  gutdunkt, 
eiuhalten. 


8.  Wenn  sie  mit  einem  vom 
Herzoge  beigegebenen  Begleiter  in 
Iugolstadt  ankommen,  so  werden 
sie  dahiu  geheu,  wohin  man  sie 
fuhrt,  oder  wenn  sie  den  Dr.  Ca- 
nisius  antreffen,  werden  sie  nacli 
seiuem  Rate  handelu.  Habeu  sie 
aber  niemanden,  an  den  sie  sich 
wenclen  konnen,  so  sollen  einige 
von  ihnen  zum  Superiutendenten 
der  Universitat  gehen,  um  zu  horen, 
wo  sie  wohnen  sollen. 

9.  Ist  Herr  Heinrich  dort.  so 
solleu  sie  entweder  ihm  da-i  er- 
ubrigteReisegeld  einhandigen2,  oder 
einem  anderu  nach  Gutdiinken  dieses 
ersten  Herzogl.  Ministers.  Gleich- 
wohl  bediirfen  sie  diesen  Cberschufs 
und  noch  weiteresGeld  zurKleiduug 
und  hauslichen  Einrichtuug,  da 
jeder   ein   Bett    und   die   notigsten 


1  Heinricli  Schweiker,  Geheimsekretar  des  Bayernherzogs  Albevt  V.    Dieses 

letzere  Schreibeu  abgedruekt  in  Lipowsky,  Gesch.  der  Jes.  in  Bayern,  I.  G7  sqq. 

-  Der  Herisog  hatte  eiu  Reisegeld  vou  300  Goldkronen  in  Rom  anweisen 

Usseu. 


anweisuug  fiir  <Ji»   uach  fogolitadl  enteandten 


et  cose  necessarie:  e1   s'  al   prin-i 
cipio  non  si  potesse,  quanto  prima 
,-i  potra. 

10.  Si  attendera  ad  accommo- 
dar  ['habitatione,  et  si  procuri 
chiesa  per  ]i  essercitij  di  nostra 
professione,  o  altre  delle  schuole. 

11.  Li  nostri,  quanto  earanno 
megliori  in  se,  tanto  saranno  piu 
jdonei  jnstrumenti  della  diuina 
gratia  per  aiutar  gli  altri.  <  )gni 
uuo  adunque  rettifichi  la  sua  in- 
tentione,  in  modo  che  totalmente 
cerchino,  non  quae  sua  sunt,  sed 
quae  Jesu  Ohristi,  et  si  sforzino 
di  hauer  et  rinouare  spesso  li 
propositi  et  desiderij  d'essere  veri 
et  tideli  serui  di  Iddio,  et  ren- 
dere  buon  conto  di  se  in  ogni 
cosa  che  li  sara  commessa,  con 
vera  abnegatione  della  propria 
volunta  et  giudicio,  sottometten- 
dosi  al  gouerno  d'  Iddiopermezzo 
della  santa  vbedientia,  hor  [6] 
siano  adoperati  nelle  cose  alte. 
hor  nelle  basse.  Et  si  sforzino 
di  ottener  questa  gratia  dal  dona- 
tore  d'ogni  bene  nelle  quotidiani 
orationi:  et  il  capo  loro  li  dia 
questi  ricordi  et  altri  che  per  il 
profitto  spirituale  li  saranno  con- 
venienti. 

12.  Se  osseruara  la  vsanza  et 
ordine  di  confessarsi  ogni  otto 
di  li  nostri,  et  communicarsi  (ce- 
lebrando  li  sacerdotie  piu  spesso) 
et  dell'  examinar  la  conscienza. 
et  della  oratione.  et  deile  altre 
regole  che  in  Roma  si  osseruano. 


Dinge  haben  muii.     Ware  die 
schaffung   derselbeu    anfange  nichl 
mOglich,  he  sie  doch  b 

mdglich. 

10.  M'«n  achte  aul  Serstellung 
einer  Wohnung  undubergabe  einer 
Kirche  fur  <lie  Verrichtungen  no 
rcs  geistlichen  Bernfes,  und  anfler 
dem  auf  Schnlzimmer. 

11.  Je  hOhereu  inneren 
unsere  Keligiosen  haben,  desto  tang- 
iichere  Werkzeuge  der  gOttlicheu 
Gnacle  fnr  <las  lleil  der  Nachsten 
werden  sie  sein.  Darnm  lialie  jeder 
die  gute  Meinung,  so  dafa  mau  nichl 
das  eigene,  sondern  das  [nteresse 
.Jesu  Christi  sucht;  oft  erwecke  and 
ernenere  man  mit  allein  Eifer  den 
Vorsatz  und  das  Verlangeu,  ein 
wahrer  und  treuer  Diener  Gottes 
zu  sein  und  fur  jedes  nbertragene 
Geschaft  die  Rechenschatt  vor  Gott 
gut  zu  bestehen,  iudem  man  mit 
wahrer  Verleugnung  des  eigenen 
Willens  und  Urteils  sich  der  gOtt- 
licheu  Regierung  vermitteist  des 
heil.  Gehorsams  nnterwirft,  mOge 
mau  fiir  hohe  oder  niedere  Dieuste 
verweudet  werden.  In  ihreu  tag- 
licheu  Gebeteu  solleu  sie  sich  be- 
uiiihen,  vom  Geber  jeder  guten  Gabe 
jene  Guade  zu  erhalten;  und  ihr 
oberstesHaupt  verleihe  ihnen  diese 
und  andere  Anmutuugen,  die  ihueu 
zum  geistlichen  Fortschritte  dien- 
lich   sein  werden. 


1 2.  Man  beobachte,  wie  zu  Rom 
geschieht,deuGebrauch  uud  dieOrd- 
nung  derwochentlicheu  Beicht  uuse- 
rer  Mitbriider,  ferner  der  wOchentli- 
chenKommuuiou^die  Priester  solleu 
Ofter  zelebriereu).  der  Gewiasens- 
erforschung  und  Betrachtung,  9owie 
der  iibrigeuReselu.  Sollteu  eiuzelne 


464     Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  IIT 


Se  pur  paresse  al  superiore,  che 
alcune  non  si  possono  osseruar", 
conferendolo  con  gli  altri.  che 
piu  intendono,  si  lascino:  Ed 
,,.  i  •, .  diasi  |  auiso  a  Eoma  della  muta- 
tione  che  faranno  nelle  regole. 

13.  Si  esercitino  quelli  clie 
sono  capaci  in  parlar'  ]a  lingua 
Thedesca  et  in  praedicar  in  quella. 
dentro  di  casa,  all'  hora  della 
refettione,  quando  vno.  et  quando 
altro;  accommodandosi  al  modo 
migliore  et  piu  atto  per  far  im- 
pressione  negli  animi  dell'  audi- 
tori  di  quelli  paesi,  del  che  li 
nostri  che  sono  prattici  la,  et 
qualche  amico  di  giudicio  pot- 
ranno  dare  auiso. 

14.  Li  scholari  che  saranno 
delli  nostri,  et  li  Maestri  atten- 
dano  a  quelli  studie  [sic],  in  qual 
modo  et  tempo  che  li  sara  or- 
dinato  per  lo  superiore,  il  quale 
douera  procurare  che  ogni  uno 
se  occupi  bene,  considerando  come 
iine  1'aiuto  suo  et  de  gli  altri 
nelle  litere:  benche  in  tanto  che 
non  si  trouassino  coaggiutori  che 
.sevuissero,  ogn'  uno  deue  esser 
parato  di  far  qual  si  uoglia  ser- 
uitio  che  gli  sara  ordinato,  ma- 
xime  quelli  che  non  leggono. 
Et  si  ben  ui  fussero  coaggiutori 
per  1'  essercitio  dela  humilta  in 
hore  che  non  si  puo  studiare, 
potranno,  aiutar'  in  qualche  mini- 
sterio  basso.  come  si  usa  in 
E-oma. 

15.  Se  1'  intrata  o  prouisione 
del    Duca    basta    per    trattener 


Regtdn  uach  dein  Urteile  des  Oberen 
niclit  beobachtet  werdeu  konnen, 
uud  die  iirrigen  Hausbewohner,  die 
es  nocli  besser  verstehen,  derselben 
Meinung  sein,  so  unterJasse  man 
dieselben,  gebe  jedoch  hievon  Nach- 
licht  nach  Rom. 

13.  Jene,  welclie  der  deutscheu 
Sprache  mSclitig  siud  und  in  ihr 
predigeu  konnen,  iibe  man  zu  hause 
wahrond  der  Mahlzeit,  bald  deu 
eiueu,  bald  deu  andern;  sie  sollen 
sich  die  beste  und  zur  Riihrung 
der  Zuhorerschaft  jener  Gegenden 
passendste  Predigtweise  aneignen; 
dariiber  konneu  unsere  Patres,  die 
in  deu  deutschen  Anschauuugen 
erfahrensind,unddieEinsichtsvollen 
unter  unseren  Freunden  nahere  An- 
weisungen  geben. 

14.  DieScholastiker  undMagistri 
unserer  Gesellschaft  sollen  die 
Studieu  betreiben,  wie  und  waun 
der  Obere  anordnet;  dieser  aber 
sorge  dafiir,  da6  jeder  sich  tiichtig 
anstrenge  uud  als  einziges  Studien- 
ziel  die  wissenschaftliche  Hilfe  fiir 
sich  und  andere  betrachte.  Gleich- 
wohl  mufi  jeder,  besonders  diekeine 
Vorlesungen  halten,  bereit  sein,  so- 
lange  keine  Laienbriider  da  sind, 
jede  beliebige  ihm  aufgetragene 
Dienstleistung  zu  vollziehen.  Selbst 
weuu  Laieubriider  da  wareu,  konnte 
man  in  Stunden,  da  man  nicht  stu- 
diereu  kanu,  iu  solcheu  uiedrigen 
Dieustleistungen  zur  Ubuug  der  De- 
mut  mithelfen,  wiezu  Rom  geschieht. 


15.  Wenn  das  vom  Herzog  au- 

gewiesene  Einkoiumeu  znin  Uutei- 


Auweistuitf  fftr  ilio  naclt  [ngoktadl  entaandten  Jesniteu  166«. 


maggior  numero,  che  di  18  ood 
li  coadiutori  ohe  saranno  neces- 
sarij,  et  procurassino  alcuni  buoni 
suppositi  d'  intrar  nella  compa- 
gnia,  non  si  potendo  commoda- 
mente  aspettare.  risposta  di  Koina 
o  dal  suo  prouinciale,  li  potranno 
accettar'  come  hospiti  in  sin'  a 
tanto  che  habbino  auiso  dal 
prouinciale,  o  di  qua.  Se  non 
bastasse  la  prouisione,  bisognera 
che  si  parlasse  a  Maestro  Henrico. 
o  ad  alcuno  amico  nostro  intimo 
al  duca  et  non  si  pigliasse  in 
casa  nessuno  senza  volunta  di 
sua  Eccellenza.  Se  loro  haues- 
sino  sua  prouisione,  et  non  acca- 
desse  per  conto  loro  grauare  il 
duca:  possono  pure  accettarsi. 
Quando  in  niun  modo  si  potes- 
sino  pigliare,  mandinsi  a  Praga 
o  Vienna,  se  si  contenteranno  li 
Rettori  o  il  prouinciale :  ouero 
a  Roma ;  dandoci  pure  auiso  prima, 
se  non  fussero  suppositi  di  rare 
parti. 

16.  II  superiore  habbia  cura, 
che  tutti  li  suoi  si  mantenghino 
sani,  et  con  le  forze  corporali 
che  conuengono  per  la  fatica  del 
Diuino  Seruitio:  et  percio  non 
li  lasci  troppo  aiiaticare  nelJi 
studi  ne  anche  in  altre  diuotioni 
14,  a.sue,  o  essercitij  |  lspirituali,  ma 
che'l  tutto  sia  moderato  secondo 
la  qualita  delle  persone,  loco  et 
tempo,  et  facci  si  uno  procurator' 
della  sanita:  et  questo  pare  potra 


linlt  einer  grdfieren  Zahl,  .  i  - 
nebsl  den  nOtigen  Laienbrfidern, 
himeicht,  and  einige  gnte  Snbjekte 

sich  /tnii  Kintritt  in  die  Qafl 

melden,  bo  kann  man  sie  rBr  den 
Fall,  dafi  man  anf  'li«-  Antworl  von 
Koin  oder  vom  Provinziale  nichl 
warten  kdnute,  einstweilen  bis  znm 
Bintreffen  dieser  Antwoii  :ds  Gaste 
anfoehmen.  WareaberdieStiftnngs- 
aumme  nnznreichend,  bo  mn&te  man 
uiit  df-m  Mag.  Heinrich  [Schweiker] 
oder  cinem  unserer  Prennde,  der 
zugleich  ein  Vertranter  des  Her/ogs 
ist,  sprechen  und  olinc  Zustimmnng 
Sr.  Excellenz  niemand  ina  Hana 
aufnehmen.  Hat  man  aber  das  A.UR- 
kommen,  so  dafi  man  deshalb  den 
Herzog  nicht  /u  belastigen  braucht, 
so  kann  raan  derartige  Kandidateu 
aufnehmen.  Kounte  man  sie  aber 
in  Ingolstadt  gar  nicht  /ulasseu. 
so  schicke  man  sie  nacli  Prag  oder 
Wieu,  wenn  die  Rektoren  oder  der 
Provinzialdamit  zufriedensind,nder 
nach  Rom,  indera  man  uns  vorher 
davon  benachrichtigt,anBereswaren 
ganz  ausge/eichnete  Persouen. 


16.  Der  Obere  sorge  dafnr,  dafi 
alle  seineUntergebenen  ihreGesnn«!- 
heit  und  dic  /nin  Dienste  Gottes 
notige  Kraft  bewahren;  darum  las».- 
er  sie  uicht.  zu  anfreibend  in  Studien, 
Audachteu  und  geistlichen  Dbnngen 
sicb  austreugen;  vielmehr  soll  alles 
ruit  Mafi  je  uacli  Verhaltnis  dcr 
Persouen,  des  Ortes  uud  der  Zcit 
gescheheu.  Er  bestelle  daher  einen 
PrStekten  der  Gesundbeitspflege, 
etwa  den  Mag.  Hurtado,  damit  er 
auf  die  ESrhaltung  der  KOrperkraft 
achte,   da/u   einen  Krankenpflege  . 


1  Hic  incipit  atia  manns. 

U.uiimiemo  Uermaniae  faedagnjjica  IX 


30 


466      Uatio  stndiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


esserem^Hurtado,  il  quale  atten- 
da  alla  conseruation  di  quella, 
oltre  1'  infirmiero,  cho  attendera 
a  gli  ammalati  delJi  quali  spetial- 
mente  si  deue  hauer  eura,  che 
non  li  manchi  medico,  ne  le  cose 
che  per  lui  saranno  ordinate  per 
aiuto  di  sua  sanita.  Et  perche 
i.ietto  m':°  Hurtado  e  indisposto, 
et  ua  spetialmente  per  prouar  se 
la  mutatione  del'  aere  li  con- 
ferira;  non  seli  dia,  ne  lui  pigii 
fatica,  chenonpossasua  [uemente] x 
supportare.  Et  cosi  di  m'-;°  Grer- 
ardo:  benche  con  la  mutatione 
d'  aria  et  cibi  speriamo  stara  bene 
per  poter  affaticarsi  nel  seruitio 
Diuino. 

17.  Tengasi  usanza  di  scriuere 
al  meno  ogni  mese  a  Roma,  accio 
possano  di  qua  esser  aiutati  con 
li  ricordi  conuenienti,  che  occur- 
reranno,  tanto  megiio,  quanto 
maggior  informatione  si  hauera. 

18.  Vedasi  chi  potra  beuere 
cereuosa,  chi  no;  et  si  ordin'  un 
vitto  (con  consegiio  di  alcun  me- 
dico  amico)  che  sia  sobrio,  et 
esemplar,  et  pur  conueniente  per 
la  sanita  et  forze  corporali. 

19.  Non  pigiino  Elemosine, 
ne  doni  dalli  scholari,  ne  facil- 
mente  da  altro,  che  dal  Duca. 
benche  per  la  chiesa:  se  alcuno 
amico  desse  un  calice  6  cose  si- 
mili,  potra  accettarsi,  et  cosi  d' 
altre  cose,  secondo  che  il  D.  Cani- 
sio  auisara. 


der  die  Erkrankten  besorgt,  tiir 
letztere  muB  raan  besondere  Sorge 
tragen,  damit  es  ihnen  nicht  an 
einem  Arzte  oder  jenen  Dingen 
fehle,  die  ihnen  zur  Wiedergenesuug 
verordnet  sind.  Und  da  der  ge- 
nannte  Mag.  Hurtado  schwachlich 
ist  und  ganz  besonders  daruua  ab- 
reist,  um  zu  versuchen,  ob  ihm  die 
Luftverauderung  niitze,  so  gebe  man 
ihm  uicht  zu  grofie  Arbeiten  auf, 
noch  lasse  man  ihn  sich  solche 
aufladen,  die  er  nicht  leicht  ertragen 
kann.  Ebenso  ist  es  mit  Mag.  Ger- 
hard,  von  dem  ,wir  jedoch  infolge 
der  Luft-  und  Kostveranderung 
hoffen,  dafi  er  sich  erholen  wird, 
um  sich  im  Dienste  Gottes  anzu- 
strengen. 


17.  Man  halte  sich  an  den  Ge- 
brauch,  monatlich  nach  Rom  zu 
schreiben,  damit  man  von  hier  die 
passenden  Mahnungen  erhalte,  uud 
diese  desto  zutreffeuder  ausfallen, 
je  eingehender  die  Berichte  sind. 

18.  Man  sehe,  wer  Bier  trinken 
konne  und  wer  nicht;  auch  sorge 
man  fur  eine  Kost  (unter  Beirat 
eines  befreundeten  Arztes),  die  zwar 
frugal  und  musterhaft,  aber  doch 
fur  Gesundheit  und  Korperkraft 
zutraglich  ist. 

19.  Nie  nehme  man  Almosen 
noch  Geschenke  vou  Schiilern,  nicht 
leicht  auch  von  Freunden  an,  auBer 
vomHerzog.  Wollte  aber  ein  Freund 
fur  die  Kirche  einen  Kelch  oder 
ahnliches  geben,  so  kann  mau  es 
annehmen;  Shnlich  mag  es  in  an- 
dern  Dingeu  nach  den  Auweisungeu 
des  Dr.  Cauisius  geschehen. 


1  Ein  Loo.li  iiu  Text. 


Anweisung  ftlr  die  nacfa  [ngolstadi  eataaadten  Je  niten  1566. 


20.  Nessuno  moua  il  Duca  6 
alira  persona  a  scriuer  a  N.  P1; 
doniandando  piu  gente  6  uero 
che  8i  habbia  a  cantar:  Ma  se 
lororiputeranno  checonuien  qual- 
che  cosa  di  questogenere,  scriuano 
a  N.  I'':  e1  cou  sua  licentia  dopoi 
potranno  mouer  6  tion,  secondo 
che  si  giudicara  espediente.  E1 
diauo  questo  ricordo  anche  al 
prouincial  suo. 

Circa  le  sch  ole. 
1.  Trouandosi  (eome  di  sopra 
e  detto)  presente  il  D.  Canisio, 
per  la  esperienza  che  ha  et  ufficio 
prooedera  nelle  schuole  come  a 
lui  parera.  Et  questo  praesup- 
posto  ohe  deli  ricordi  che  segui- 
tano,  si  potra  lasciare,  6  mutare 
quello  che  a  lui  parera.  Vedasi, 
se  sara  bene  al  principio  far  una 
oratione  latina  publica  uno  delli 
nostri.  monstrandola  al  detto 
Canisio,  et  dando  ragione  all' 
Vniuersita  della  sua  uenuta  et 
fara  anco  un'  sermone  al  populo 
in  Thodesco,  significando  li  me- 
\Tu.  b.desimamente  |  il  fine  di  questa 
sua  uenuta,  et  come  attenderanno 
non  solamente  alle  lettioni  Theo- 
logice,  ma  etiam  alla  institutione 
della  gioventu  nelle  litere  d'hu- 
manita,  latine,  grece,  et  Hebraice, 
et  nelli  buoni  costhumi  et  dot- 
trina  Christiana.  Et  questa  ora- 
tione  latina  la  potra  pronunciare 
il  D.  Cuuillon,  6  il  D.  Hermanno, 
6  uero  M'.°  Theodoro,  6  Mr.°  Ger- 
ardo,   6   chia  parer  meglio.     La 


2o.    Niemand    veranlaaae    deu 
Herzog  oder  sonsl  jeroand,  io  un 
scrn  Vater  m  ecbreiben,  um  nehr 
Personen    oder    den    Anftrag   r.nm 

inge  zii  verlangen;  wenn  iie 
vielmehr  solches  fftr  zntrSglich 
halten,  sollen  sie  an  nnsern  Vater 
schreiben,  and  dann  mtl  seiner  Ki- 
laubnis,  je  nachdem  e«  ihm  gut- 
iliinkt,  eine  Motion  einbringen  "dei 
anteiiassen.  Diese  Mahnung  Bollen 
sie  auch  ihrem  Provinzial  mitteiien 


l  n  lif  t ic t'i  cl rr  Schulen. 

1.  Wenn  der  Dr.  Canisins,  wie 
oben  gesagt,  zn  lugnlstadt  anwesend 
ist,  so  wird  er  uacli  seiuer  Rr- 
fahrung  und  Aratsgewalt  uud  uurn 
seiuera  Guttinden  die  Schulauord- 
nungcn  treffen.  Unter  dieser  Vor- 
anssetznng  kanu  wnu  die  nacbfol- 
genden  Anweisungeu  uach  seiner 
Entscb.lie.Bung  onterlassen  oder 
audern.  Man  uberlege,  oi>  es  gnt 
sei,  dati  einer  unserer  Mitbruder 
beiui  Antritt  eine  otfentliche  latei- 
uische  Rede  halte.  die  jedoch  dem 
genannten  Canisius  vorznlegen  i>t. 
und  in  welcher  dev  Dniversitat 
Rechenschaft  iiher  unsev  Kommen 
atigelegt  wivd.  <">ut  w&re  vielleichl 
auch  eine  deutsche  Kede  ans  Volk. 
in  welcher  gleichfalls  anfdenZweck 
unserev  Ankunft  hingewiesen  wird, 
uud  wie  dieJesuiten  sich  nicht  allein 
init  theologischen  Vorlesungen,  son- 
devn  aueli  niit  dera  Unterrichte  der 
Jugend  in  der  Humanitat,  ira  Latein, 
Griechischen  und  Hebr&ischen,  in 
dev  christlichen  Sitteu-  uud  tilau- 
benslehre  abgeben  werden.  Die 
lateinische  Rede  roag  von  den  Drr. 
Cuvillon  odev  Hermann,  oder  von 
den  Mag.  Theodor  oder  Gerard, 
auch  einem  beliebigen  andern  ije- 
halteu  werdeu;  die  deutsche  st&ude 

8U* 


468        Katio  studiorum  et  iustitntiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


Thodesca  la  faria  meglio  il  D. 
Canisio.  Ma  non  si  trouando 
presente,  la  potra  fare  il  D.  Her- 
niaimo. 

2.  Per  questi  Caniculari,  es- 
sendo  per  ordinario  tempo  di  Va- 
cantie.  non  pare  debbano  comin- 
ciare  le  lettioni  sue  et  essercitij 
delle  schole,  ma  prepararsi  et 
accettar  le  cose,  accio  che  il  tempo 
della  renouatione  delli  studij  pos- 
sano  far  meglio  il  suo  ufficio. 

3.  Pur  in  questo  mezzo,  si 
potra  far  qualche  lettione  di  ap- 
parenza,  (se  parera  a  gli  amici 
prattici)  della  scrittura,  6  delle 
litere  humane,  6  di  Cosmographia, 
6  dell'  uno  et  delP  altro:  potra 
anche  insignarsi  la  dottrina  chri- 
stiana,  et  predicarsi  qualche  uolta. 
si  potranno  anche  li  Maestri  den- 
tro  di  casa  essercitare,  et  metter 
in  ordine  le  orationi  sue,  che 
hanno  da  fare  nel  principio  del 
studio,  et  lettioni. 

4.  Vedano  le  regole  et  auisi 
de  gli  Maestri  et  deli  discepoli 
di  Eoma,  per  auisarsi  nell'  ufficio 
suo,  et  adoperarle  secondo  che 
le  persone,  luogo  et  tempo  ricer- 
cano. 

5.  Li  doi  [due]  lettori  di  Theo- 
logia  scholastica  et  scrittura  per 
adesso  saranno  il  D.  Cuuillon 
et  il  D.  Hermanno.  Et  uederanno 
di  polirsi  nella  lingua  latina  (il 
che  fara  etiam  il  B,ettore)  et 
mostrar,  non  esser  ignari  dela 
greca  et  Hebraica,  con  tal  dimo- 
stratione  di  quelle,    che   dia  au- 


am  besten  dern  Dr.  Canisius  oder 
in  seiner  Abwesenheit  dem  Dr.  Her- 
mann  an. 

2.  Weil  in  den  gegenwartigen 
Hundstagen  gemeiniglich  Vakanz 
ist,  so  sollte  man,  wie  es  scheint, 
nicht  alsbald  die  Vorlesungen  und 
Schulubungen  beginnen,  sondern 
sich  vorbereiten  und  in  den  Ver- 
haltnissen  umsehen,  damit  man  bei 
der  Studienerneuerung  desto  besser 
sein  Lehramt  versehen  konne. 

3.  Doch  kann  man  in  dieser 
Zwischenzeit,  wenn  unsere  orts- 
erfahrenen  Freunde  es  gutfinden, 
einige  Probevorlesungen  uber  die 
h.  Schrift,  iiber  Humaniora,  Kosmo- 
graphie  oder  andere  Facher  halten, 
auch  Christenlehre  und  etliche  Pre- 
digten  halten.  Auch  konnten  die 
Magistri  zu  hause  die  beim  Studien- 
beginne  zu  baltenden  Reden  und 
Lektionen  einiiben  und  in  ordnung 
bringen. 


4.  Sie  sollen  die  Regeln  und 
Anweisungen  der  Romischen  Magi- 
stri  und  Schiiler  durchstudiereu, 
um  sich  in  ihrem  Amte  zurecht 
zu  finden,  und  sollen  sie  je  nach 
bedarf  der  Personen,  des  Ortes 
und  der  Zeit  anwenden. 

5.  Die  zwei  Lektoren  der  speku- 
lativen  Theologie  uud  der  h.  Schrift 
sollen  fiir  jetzt  die  Drr.  Cuvillon 
und  Hermann  sein.  Sie  mogen  ihren 
lateioischen  Ausdruck  zu  verfeinern 
suchen,  was  auch  dem  Rektor  gilt, 
und  auch  ihre  Kenntnis  des  Griechi- 
schen  und  Hebraischen  zeigen  und 
sie  thatsachlich  so  beweisen,  dafi 
sie  Lehrauktoritat  und  Kredit  ge- 
winnen,   aber    keine  Eitelkeit  ver- 


AnweisuiiK  fttr  <lie  nach  Ingolttadl  entsandten  Jeraiten  i  469 


thorita  et  credito,  et  non  inditio 
cli  uanita ;  et  par  potriano  essere, 
auditori  M*°  Hurtado  et  m'."  Ger- 
ardo,  se  altro  non  si  uedesse  in 
re  praesenti  che  piii  oonuenga. 

6.  Si  hanera  cura  di  aiutar' 
nelle  schuole  Theologice  et  nell' 
altre,  li  collegiali,  che  tratterra 
lo  Ill'.no  Duca,  et  etiam  di  tutti 
gli  altri,  che  uerranno  alle  schuole, 
facendo  seruar  ((|uanto  si  potra) 
le  constitutioni  che  si  usano  nelli 
collegij  della  Compagnia  quanto  al 
confessarsi  ogni  mese,  et  communi- 
carsi  quelli  che  sono  capaci,  et  1'  al- 
tre  regole  ordinarie :  et  se  qualche 
una  non  paresse  potersi  guardare, 
non  per6  li  discacceranno  dale 
schuole  li  scholarj,  ma  si  mo- 
strara,  che  si  tiene  spetial  [sic| 
cura  delli  osseruatori. 

7.  Non  si  piglia  assunto  di 
gouernar  il  Collegio  delli  tali  che 
non  sono  della  Comp*  ,  senza 
auisarci  prima. 

8.  Maestro  Theodoro  sara  let- 
tore  di  Rhetorica  et  Greco,  quanto 
alli  libri  piu  difficili  (per  che  la 
grammatica  et  cose  piu  facili, 
le  potra  leggere  un  altro),  potria 
etiam  il  medesimo  alternatim 
leggere  una  lettione  hebraica,  6 
uero  mezza  hora  del  Greco  et 
mezza  del  hebreo,  et  se  li  fusse 
tropo  fatica,  potra  diuiderla  con 
Magistro  Gerardo.  II  Dottor 
Hermanno  etiam  forse  aiutara 
nell'  hebreo,  Et  il  D.  Cuuillon 
nel  Greco;  se   non  fussero   audi- 

§u  *.  tori  capaci  di  |  lettioni  tanto  alte. 


raten.      Vielleichl     kOnnton     ancfa 
Mag.    Hnrtado    nnd   Gerhard    ibre 
ZnhOrer  sein. 
nichtfl   Pa  —  ide 


6.  Sorglich    wird    mau    in  « 1  *  -  ?  i 

tbeologischen  nnd  den  andern 
Schnlen  die  Ordensgenosseu,  <li'- 
vom  Dnrchl.  Herzog  leben,  and 
aucli  sille  anderen  Schuler  fOrdern, 
indem  iikih  oach  kr§ften  anf 
obachtung  der  in  deu  Kollegien  der 
G.  .1.  ublicben  Konstitntioneu  in  be- 
treft'  der  monatlichen  Beicbt  and 
Koiuuiunion  der  biezu  Befahigtea 
und  auf  die  sonstigen  ordentlicben 
Regeln  balt;  uud  sollte  man  je  eine 
oder  die  andere  scheinbar  nicbt  be- 
obachtenkouueiijso  wirdmau  darnm 
die  Schiiler  uicbt  vou  der  Anstrilt 
vertreibeu,  wohl  aber  zeigen,  daJB 
mau  den  Beobacliteru  der  Regel  eine 
ganz  besondere   Fiirsorge   scheukt. 

7.  ManubernimmtkeineLeitong 
solcher  Kollegieu  von  Schulern,  di^ 
uicht  zur  G  J.  gehoreu,  uud  ohne  dafi 
wir  zuerst  in  Kenutnis  gesetzt  sind. 

8.  Mag.  Theodor  wird  Prof.  der 
Rhetorik  uud  des  Griechischen  ^ein, 
soweit  es  auf  schwierigere  Aukto- 
ren  aukoiumt  (deuu  die  Grammatik 
und  soustige  leichtere  Dinge  kauu 
ein  anderer  lehreuV,  derselbe  kOnute 
auch  abwechselnd  eiue  hebraische 
Lektiou,  oder  \  Stunde  Griechisch 
uud  ^  Stuude  Hebriiisoh  geben  and, 
sollte  ihiu  dies  zu  Lastig  sein,  sich 
mit  Mag.  Gerbard  in  diese  Arbeit 
teileu.  Vielleicht  kann  ibm  anch 
der  Dr.  Hermauu  im  Hebraischen 
uud  der  Dr.  Cuvillon  im  Griechi- 
scheu  helfeu,  wenn  nicht  zu  weit 
fortgeschrittene  Schuler  da  siud. 
Vom  Griechischen  kanu  man  (viel- 
leicht)  solaug  abstand  uehmen,  bis 


470      Katio  studiornra  et  institntiones  acholasticae  Societatis  Jesu  III 


del  greco  si  potra  soprastare  insin' 
a  tanto,  che  fussero  dispositi  per 
intendere  ]e  tali  lettioni.  adoper- 
findo  altre  piu  facili,  et  pur  questo 
saria  buono  conferirlo  con  niae- 
stro  Henrico.  6  altro  aniico  de: 
familiari  del  Duca. 

9.  Maestro  Georgio  Ieggera 
la  2d;i  classe.  Ita  maestro  Iodoco, 
et  maestro  Dioirysio  la  3*  et  4'!  . 
et  e  da  credere  bastaranno  queste 
classi  al  principio,  essendo  qualch' 
uno  che  aiuti  ne-11'  ultima.  Et 
Jodoco  e  buono,  che  non  habbia 
classe  grande,  aceio  che  possa 
lasciarla  facilmente  ad  un  altro, 
quando  bissognassi  andar  a  pre- 
dicare  fuora  d'  Ingolstadio.  Mae- 
stro  Gerardo  potra  supplire  nelli 
classi  superiori.  Stephano  et 
Z^iner  nelle  inferiori,  in  loco  delli 
Maestri  deputati  per  quelle. 

10.  Nelle  arti  non  accadera 
dar  mr.°  per  adesso :  benche  qual- 
che  lettione  di  Cosmographia  6 
simile  potria  farla  m';°  Hurtado, 
et  pare  saria  edificatiua. 

11.  Vedasi  se  sara  ben  leggere 
la  dottrina  christiana  del  D. 
Canisio  in  loco  di  Theologia 
scholastica,  6  uero  qualche  letti- 
one  di  casi  di  conscientia,  con- 
sultandolo  col  medesimo  D .  Cani- 
sio,  et  m.  Henrico. 

12.  Tengasi  gran  cura  di 
mostrar  in  tal  modo  la  uerita 
orthodoxa,  che  li  heretici.  se  ben 
fussero  presenti,  sentano  charita 
et  modestia  christiana,   ne  li  sia 


dieSchuler  zum  Verstanduisse  holie- 
rer  Lektioueu  vorbereitet  sind,  und 
einstweileu  audere  leiclitere  l^ektio- 
uen  dieser  SpracJie  halten.  Doch 
ware  eine  Riick.sprache  hieriiber  mit 
Mag.  Heinrich  oder  einem  andern 
Freund  unter  den  Vertrauten  des 
Herzogs  augezeigt. 

9.  Der  Mag.  Georg  wird  die 
li.Klasse  (Humauitat),  Mag.  Jodokus 
uud  Diouysius  die  "6.  uud  4.  iiber- 
uelunen.  Hoifeutlich  wird  es  an- 
fangs  an  diesen  Klassen  genug  sein, 
wenn  jemaud  zur  Ausiiilfe  in  der 
uutersten  da  ist.  Fiir  Jodokus  ist 
es  gut,  keiue  zu  hohe  Klasse  /a\ 
haben,  damit  er,  wenu  er  zuiu  Pre- 
digeu  anfierlialb  lugolstadts  gelit, 
dieselbe  desto  leichter  einem  audern 
iiberlassen  konue.  Mag.  Gerhard 
kann  Ersatzmann  iu  deu  hohereu, 
Stephan  nnd  Zymei  in  den  uuteren 
Klasseu  statt  derordeutiichen  Lehrer 
sein. 


10.  Fiir  die  Philosophie  ist 
vorderhaud  die  Bestellung  eines 
Lehrers  nicht  zweckdieuiich;  doch 
konnte  Mag.  Hurtado  etliche  Vor- 
lesungeu  iiberKosmographie  u.  dgl. 
halteu,  was  wohl  die  Zuhorer  er- 
bauen  mochte. 

11.  Mau  sehe  wohl  zu,  ob  etue 
(wissenschaftliche)  Vorlesuug  iiber 
die  christliche  Lehre  des  Dr.  Cani- 
sius  statt  der  spekulativeu  Theo- 
logie,  vielleicht  auch  Vorlesung  uber 
Gewissensfalle  am  platze  sei ;  dar- 
iiber  frage  mau  bei  Dr.  Canisius 
oder  Mag.  Heiurich  an. 

12.  Man  bemuhe  sich  sorglich, 
die  Wahrheit  des  rechten  Glaubens 
derart  nachzuweisen,  dafi  die  etwa 
anwesenden  Haretiker  christliche 
Liebe  und  Bescheidenheit  heraus- 
fiihlen;     nicht  eine  einzige  Uubild 


Anweianng  fttr  <lin  nacb  IimoUta.it  entsawUen  Jesniten  I5fi6. 


471 


detta  ingiuria  alouna,  u<'-  si  mostri 

spetie  di  sdegno  contra  Loro  er- 
rori.  rna  che  si  stabiliscano  li 
dogmi  catholici,  el  di  quelli  si 
uedera,  che  li  contrari j  sono  falsi; 
se  al  duca  paresse  che  aperta- 
mente  se  impugnassino  nelle  let- 
tioni  et  pcrgoli  li  errori,  si  fara, 
pur  a  la  modestia  detta,  et  si- 
gnificatione  d'  amore  della  loro 
salute. 

13.  Habbiasi  cura  dell'  esser- 
citij  delle  dispute  fra  li  Theologi, 
imitando,  quanto  si  puo,  il  modo 
di  Roma,  et  etiam  fra  li  huma- 
nisti  siano  le  dispute,  et  conferen- 
tie  et  compositioni,  hauendo  cura 
del  proiitto  loro  nelle  litere. 

14.  Le  Domeniche  saria  bene 
che  uno  di  casa,  6  delli  discepoli 
di  fuora  faccino  una  oratione  pub- 
lica  al  modo  di  Roma  dela  materia 
proposita  per  il  Maestro,  et  per 
il  medesimo  corretta,  et  si  po- 
triano  trattar  materie  edificatiue, 
circa  la  religione,  et  costhumi 
christiani,  Et  non  si  potendo 
ogni  Domenica,  si  potria  fare 
ogni  15.  di,  6  uero  ogni  mese. 

15.  Habbino  li  nostri  cura, 
quando  uiene  al  proposito  in  e- 
sempi  6  d'  altra  sorte,  d'  inculcar 
negli  animi  degli  auditori,  etiam 
piccioli,  li  dogmi  catholici,  senza 
riprendere,  ne  nominare  li  mali. 
et  delli  buoni  costhumi  et  uirtu, 
non  manco  che  delle  litere  pen- 
sino  esser  Maestri. 


komme  aber  die  Lippe  dea  L  b 
nocfa    zeige    tnan   Bntrustung    Bber 
die  [rrtnmer,  uondern  mai 
die  Wahrheil  der  katholiscbenGlan- 
benBsatze,  and  darans  wird  man  'li'' 
Palschbeil    dei    ■  tehenden 

Lebren  erkennen.  Weun  je  der  H< 
zog  ffir  gut  faude,  dafi  man  die  I 
tnmer  offen  in  den  Vorlesnngen 
angreife  and  enthiille,  so  soll  man 
doch  mit  der  bezeichneten  Beschei- 
denheit  nnd  der  Knndgebung  der 
Liebe  znmHeile  der  Irrenden  vor- 
gehen. 

13-  Mau  halte  viel  anf  die  Dis- 
putationsubungen  anter  den  Theo- 
logeu  und  ahme  hierin  mdglichst 
die  romische  Einnchtung  oach; 
auch  unter  tlen  Humanisten  sollen 
Disputationen ,  Konferenzen  nnd 
Kompositioneu  znm  Zwecke  ibres 
Fortschrittes  in  der  Literatnr  statt- 
finden. 

14.  Es  ware  gut,  wenn  sonn- 
tags  ein  Hausgenosse  oder  ein  aus- 
wartiger  Schuler  nacb  Rdmische 
Weise  tiber  einen  vom  Lehrer  auf- 
gegebeueu  Gegenstand  eine  6ffent- 
liche  und  voni  Lehrer  korrigierte 
Rede  hielte.  Man  kdnnte  auch  er- 
bauliche  Stoffe  von  Religion  und 
christlichem  Leben  wahlen.  Gehl 
es  nicht  jeden  Sonntag  an,  so  ginge 
es  vielleicbt  alle  II  Tage  oder 
jedeu  Mouat. 

15.  Bei  vorkommenden  Bei- 
spielen  und  auch  sonsl  solleu  un 
Lehrer  sorgetrageu,  in  die  He 
ihrer  Zuhorer.  aucb  der  jungsten, 
diekatholischenLehreueinzupragen, 
ohne  jedoch  die  Laster  /.u  tadeln 
oder  auch  nur  /u  nennen;  auch 
gute  Sitteu  uncl  Tugenden  soll  man 
einpragen  und  uicht  raeinen,  man 
habe  bloB  die  Literatur  zn  lehren. 


472      Ratio  studiorum  et  institntiones  scholasticae  Societatis  .16811  III 


16.  Deueria  esser  una  dottrina 
christiana  succinta,  in  volgare, 
per  farla  imparare  alli  putti,  et 
si  potra  dichiarar  qualche  di  de 
la  settimana,  nelle  sohuole,  et 
credo  clie  la  fatica  una  tale  il  D. 
Canisio. l 

17.  Si  accettaranno  nelle 
schuole    ogni    sorte    di    persone, 

p.l0H  kcne  uogliano  seruare  la  j  modestia 
et  disciplina  conueniente,  et  per 
animarli  piu,  et  consolarli  et  anche 
li  parenti  loro,  fra  1'  anno  alcune 
uolte  si  faranno  pronunciare  al- 
cune  orationi,  et  uersi,  et  dialogi, 
al  modo  di  Roma,  del  che  etiam 
crescera  1'authorita  delle  schuole. 

18.  Alli  principij  delli  studij 
facciano  li  nostri  orationi  ben  la- 
tine,  tanto  li  Theologi  quanto 
gli  altri,  benche  piu  si  possino 
extendere  gli  humaniste  [sic] :  et 
tutte  siano  viste  per  la  consulta. 

19.  Veclasi  che  le  fatiche  siano 
temperate,  con  discretione  inter- 
ponendo  la  remissione  necessaria 
per  mantenersi  sani,  et  pigliando 
la  necessita  del  corpo. 

20.  II  tempo  di  star  nelle 
schole  sia  moderato  in  modo,  che 
si  possa  continuare  dal  canto  delli 
Magistri,  et  si  aiutino  li  discepoli 
con  1'assiduita,  et  qualche  giorno 
la  settimana  6  mezzo  (se  parera 
al  D.  Canisio)  sara  bene  uacar, 
et  pigliar  alcuna  ricreatione. 


16.  Es  rauiate  eineu  kleinen 
Katecbisraus  der  christlicheu  Lehre 
in  der  Laudessprache  geben,  den 
raau  den  Kleinen  zum  Auswendig- 
lernen  aufgibt  und  deu  raau  etliche- 
mal  uochentlich  iu  deu  Schulen 
erklart;  ich  glaube,  dafi  dort  (in 
Deutschland)  der  Dr.  Cauisius  an 
einera  solchen  arbeitet.1 

17.  In  die  Schuleu  nehrae  nnm 
Personeu  jedes  Staudes  auf,  welche 
bescheiden  und  in  der  gezieraen- 
den  Disciplin  lebeu  wollen;  urn  sie 
hiezu  noch  ruehr  zu  errautigen 
und  auch  ihre  Eltern  zn  erfreueu, 
lasse  raan  sieuuterdein  Jahr  etliche- 
mal  Reden,  Verse  uod  Dialoge  nach 
Romischein  Brauche  vortragen.  Hie- 
durch  wird  das  Ansehen  der  Schu- 
leu  wachsen. 

18.  Beim  Aufange  des  Schul- 
jahrs  solleu  uusere  Religiosen,  so- 
wohl  die  Theologen  als  die  anderen, 
gutlateinische  Reden  ausarbeiten. 
Hiebei  konuen  sich  die  Humanisten 
schon  etwas  breiter  gehen  lasseu; 
aber  alle  Reden  mussen  von  deu 
Konsultoren  durchgesehen  sein. 

19.  Man  sehe  zn,  dafi  die  An- 
strengungeu  mafiig  seien,  indem 
rnan  mit  Klugheit  sich  die  notige 
Erholung  gonnt,  um  sich  gesuud 
zu  erhalten,  und  indem  mau  ge- 
nieBt,    was  der  Korper  bedarf. 

20.  Die  Schulzeit  sei  gemaBigt, 
so  daJB  man  von  seite  der  Lehrer 
keine  Dnterbrechung  zu  furchten  hat. 
Auch  die  Schuler  sollen  durch  Fleifi 
hiezu  beitragen.  An  einem  gauzeu 
odcr  halbeu  Tage  wochentlich,  nach 
Ermessen  des  Dr.  Canisius,  wird 
Vakanz  uudGeuufi  einigerErholung 
zu  statteu  kommen. 


1  Ein  Beweis,    da6    der  „kleine  Oanisius"    im  Sommer    1556   noch   nicht 
fertig  war. 


Anweisung  fttr  dic  nacfa  Jn^olntiKit  entaandten  Jeauiten  1666. 


i?:; 


21.  Nelle  schole  «leJli  piccoli 
tengano  un  correitore  per  casti- 
garli,  seoondo  il  prescripto  delli 

maestri,  li  quali  non  possono 
toccar  nessuno  con  le  sue  pro- 
prie  mani. 

Circa  la  citta,  et  stato  del 
D  u  c  a. 

1.  Vednsi  quanto  sia  expe- 
diente  1'andar  f  uori  d'  Ingolstadio 
a  predicare  6  insegnare  la  dott- 
rina  christiana  con  la  manco  dis- 
trattione,  che  si  potra,  in  uacanze 
6  in  feste  a  luoghi  uicini,  6  le 
Quaresime. 

2.  Per  Fedificatione  degli  altri 
aiutara  in  primo  luogho  1'esem- 
pio  d'  ogni  uirtu  christiana  et 
anche  il  zelo  et  desiderio  de  la 
salnte  di  quelle  anime,  et  dell' 
honor  diuino  in  esse,  dei  quali 
nasceranno  le  orationi  et  sacri- 
ficij  santi,  che  spesse  uolte  se 
offeriranno  per  tale  effetto  al  P  ? 
Eterno,  hauendo  al  meno  questa 
intentione  fra  1'  altre,  del  ben 
spirituale  di  quel  stato  di  Bauiera. 

3.  Giouera  la  conuersation  fa- 
miliare  et  amoreuole  alli  suoi 
luoghi  et  tempi,  et  con  le  per- 
sone,  con  le  quali  giudicara  il 
superiore,  che  il  conuersare  si 
spenda  bene,  come  sono  quelle 
che  saranno  atte  per  aiutar  1' 
altri:  in  questo  numero  sono  le 
persone  potenti,  6  di  autorita,  6 
di  dottrina,  6  che  si  pensa  potreb- 
bono  acquistarsi  per  il  diuino 
seruigio  in  religione,  et  habbia 
il  superior  cura   di   uedere,    chi 


21.   [n  den  Bcholen  der  Jflng- 
sten  halte  man  einen  Korrektor 
k&rperlichen  Znchtignng    nach 
Vorschrifl  der  Lehrer,  die  ihrerseitn 
mit  eigener   Band    lceinen  Schnler 
bernhreu  dnrfen. 

Stadt   ii  ii  d  Sl  .i  a  t    <l  e  - 
M  <•  rzogs. 

1.  Man  sehe  zn,  wie  man  mil 
der  radglichst  geringen  Zerstrennng 
an  Vakauz-  oder  Pesttagen  oder  iu 
der  Fastenzeit  in  tlie  Nachbarschafl 
aufierhalb  Ingolstadta  zu  Predigten 
oder  Katechesen  gehen  kOnne. 


2.  Zur    Brbanung    der    Neben 

raenscheu  wird  vor  alleiu  das  Bei- 
spiel  jeder  christlichen  Tngend,  der 
Seeleueifer,  dasVerlangen  nach  dem 
evvigeu  Heile  der  Glanbigeu  uud 
uach  der  Ehre  Gottes  iu  ilineu  bei- 
tragen.  Hieraus  erwachsen  die  Ge- 
bete  und  die  heiligeu  Opfer,  die 
man  zu  solchera  Zwecke  dera  ewigen 
Vater  darbriugen  wird.  Uuter  an- 
deven  habe  raan  wenigstens  die 
Absicht,  das  geistliche  Wohl  des 
bayrischeu  Staates  zu  fordern. 

3.  Hiezu  helfeu  vertraute  und 
liebreiche  Gesprache  zn  rechter  Zeit 
uud  ara  rechten  Orte  rait  jeneu 
Persouen,  von  welcheu  der  Obere 
glaubt,  dafi  der  Uragaug  rait  ihueu 
keiu  Zeitverlust  sei.  Solche  siud 
Persoueu.  die  auch  zur  Hilfe  au- 
derer  geeignet  siud ,  z.  B.  boch- 
steheude,  augesehene  oder  gelehrte 
Mauuer  und  solche,  die  man  raut- 
maBlich  fnr  die  Religion  gewinnen 
kaun.  Doch  unterscheide  der  Obere 
gut,  wer  rait  Fremdeu  zu  \eikehreu 
habe,  wer  uicht;  wer  mit  diesen. 
wer  mit  jeueu  sprecheu  solle. 


474     Ratio  studiorum  et  institutioues  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


habbia  a  conuersar  con  forastieri, 
et  chi  non,  6  uero  chi  con  questi, 
chi  con  quelli. 

4.  Coli  essercitij  spirituali  della 
prima  settimana  si  possono  esten- 
dere  a  molte  persone,  gli  altri 
seguenti  non  tanto;  Ma  si  po- 
tranno  clar  a  quelli  che  fu  detto 
nel  pimto  precedente,  che  potriano 
esser  atti  ad  aiutar  gii  altri:  et 
spetialmente  alli  collegiali  del 
Duca.  Pure  non  si  accettara  nella 
Comp?  nessuno   di  loro  senza  li- 

fol.   4.  . 

p.  i4  a.  centia  di  sua  Excellenza.  | 

5.  La  predicatione  et  insegnar 
clottrina  christiana  in  Thodesco 
sara  mezzn  molto  uniuersale  per 
aiutar  ogni  sorte  di  persone:  et 
benche  al  principio  predicara  il 
Canisio  le  feste  et  Domeniche 
(trouandosi  presente)  bisognara, 
che  si  assuefaccia  il  D.  Hermanno, 
predicando  in  luogho  de  manco 
concorso,  6  uero  dentro  dell  col- 
legio,  attendendo  alla  lingua  Tho- 
desca,  et  al  modo  piu  efficace  per 
quel  paese  di  predicar;  et  in 
questo  sara  aiutato  dal  D.  Canisio, 
Jodoco;  etiam  altri,  che  si  repu- 
tano  idonei,  potran  prouar  a  pre- 
dicare,  hor  in  Ingolstadio,  hor 
fuori  in  qualche  luogho  uicino, 
essendo  pure  essaminata  la  loro 
dottrina  da  gli  Theologi  6  alcuno 
di  loro. 

6.  Auuertano  nel  predicar 
quello  che  [fu]  detto  degii  lettori. 
che  insegnino  clottrina  salda  et 
catholica,  non  si  curando  di  con- 
trastar  con  gii  heretici,  6  gli  suoi 


4.  Die  geistlichen Exerzitien  dev 

ersten  Woche  kann  man  auf  viele 
Personen  ausdehneu,  nicht  so  die 
der  folgenden  (3)  Wochen.  Doch 
konnte  man  sie  den  in  der  Nr.  3 
genannten  Petsoneu  geheu,  weil 
diese  geeignet  sind,  andere  Leute, 
besonders  in  der  Umgebuug  des 
Herzogs,  im  Seelenheile  zu  unter- 
stiitzen.  Doch  nehme  man  ohne 
Erlaubuis  Sr.  Excellenz  keinen  vou 
ihnen  in  die  Ges.  J.  auf. 

5.  Die  Predigt  und  Christen- 
lehre  in  deutscher  Sprache  wird  ein 
Universalmittel  zum  Seelenheile  von 
Persouen  jeder  Art  seiu;  uud  ob- 
gleich  anfangs  an  Sonn-  und  Fest- 
tagen  der  P.  Canisius  im  falle  seiner 
Anwesenheit  predigen  wird,  so  rnuB 
sich  doch  der  Dr.  Hermann  an  deut- 
sche  Predigten  gewohnen,  indem  er 
in  minderbesuchten  Kirchen  oder 
iunerhalb  des  Kollegs  auftritt,  das 
Deutsche  studiert  und  auf  die  in 
jenem  Lande  wirksamste  Predigt- 
weise  achtet.  Hierin  werdeu  ihm 
der  Dr.  Canisius,  Jodokus  und  andere 
helfen.  Auch  soust  kann,  wer  sich 
fahig  glaubt,  bald  in  Ingolstadt, 
bald  an  einem  auswartigen  Platze 
eine  Predigt  versucheu;  doch  mufi 
das  Konzept  vorher  von  einem  un- 
serer  Theologen  durchgesehen  sein. 


6.  Man  beobachte  beimPredigen 
das,  was  oben  fur  die  Professoren 
bemerkt  wurde,  daB  man  namlich 
die  solide  und  katholische  Wahr- 
heit  lehre,  ohne  im  iibrigen  gegen 
die  Haretiker  und  ihve  Irrtiimer  auf- 


Anwdfliiiitf  tilr  die  nacb  [ngolstadl  entsandten  Jeraiten  15M 


475 


errori;  pur  deuono  (comJ  anco  li 
nostri)  mettere  studio  spetiale 
nelle  materie   controuerse,   accio 

possano  nelli  oolloquij  priuati  dif- 
fusamente  confutar  gli  errori 
eon  significatione  di  charita,  et 
zelo  della  uerita,  la  quale  stabi- 
lita  con  buoni  et  saldi  funda- 
menti,  da  se  destrue  1'errori  con- 
trarij,  percho  in  questo  modo, 
saranno  piu  beneuoli  etiam  T 
heretiei,  et  ascoltaranno  la  pre- 
dication  della  uerita,  <loue  se  fos- 
sero  perseguitati  apertamente.  piu 
forse  si  ostinerebbono,  et  non  seu- 
tendo  la  dottrina  catholica,  non 
redirent  ad  cor.  Se  pur  al  Duca 
paresse  bene  nelli  pergoli  rifutar 
gli  errori  heretici,  faccisi  con  zelo 
della  salute  delle  anime  et  dimon- 
stratione  di  compassione  com'  e 
detto. 

7.  In  latino  potria  predicar  il 
dottor  Cuuillon,  il  D.  Hermanno. 
et  mr.°  Gerardo  et  mv.°  Tlieodoro, 
secondo  clie  parera  esser  espediente 
al  Bettore.  et  forse  tal  modo 
darebbe  admiratione  et  edifica- 
tione,  come  ha  fatto  in  altri 
luoghi. 

8.  L'attender  ad  opere  pie, 
corne  t'  uisitare  et  aiutar  le  pri- 
gioni  et  hospitali  nelle  cose  spiri- 
tuali  et.  si  potranno,  etiam  nelle 
corporali:  et  generalmente  1'esser- 
eitio  delle  opere  della  misericor- 
dia,  secondo  1'  instituto  della  Com- 
pagnia,  li  sia  raccommandato. 
quanto  commodamente  si  potra, 
attendere. 


zutreten.  Doch  mnfi  man  anch  ron 
unserer  Seite  die  strittigen  Lehren 
genau  Btudieren,  nm  iu  den  Privat- 
gesprachen  die  [rrtumer  nach  vielen 
Seiten  /u  \\  iderlegen  •.  dies  ;i'»,,i 
schehe  mil  dera  Ansdrucke  der  Liebi 
und  <1'"-  Eifera  fnr  die  Wahrheit, 
die  man  mil  guten  nnd  feateu  Be- 
weisen  begrnndet,  und  die  von  selb  •' 
die  entgegenstehenden  [rrtnmerver- 
nichtet.  Denn  aufdieseWeise  werden 
aucli  die  Haretiker  gntherziger  i 
den  nnd  die  Predigt  der  Wahrheil 
anhdren,  wahreud  sie  l"'i  offener 
Vertolgung  uur  sich  verharten,  die 
katholische  Lehre  nicht  auhdren 
uud  uiemals  eine  innere  Eiukehr 
lialten  wurden.  Sollte  es  jedoch 
dem  Herzo^"  gutscheinen,  die  nare- 
tisclien  frrtumer  anf  den  Kanzeln 
gut  /a\  widerlegen,  so  geschehe  es, 
wie  gesagt,  udt  fiifer  fur  das  Heil 
der  Seelen  uud  uiit  Bezeigung  des 
Mitleids  fiir  ihren  Zustand. 


7.  Lateinisch  konnten  der  Dr. 
Cuvillon,  der  Dr.Hermann  und  die 
Mag.  Gerhard  und  Theodor,  je  nach 
Gutfinden  des  Rektors,  predigen, 
und  vielleicht  wiirde  dies,  wie  au 
anderen  <  >rten,  Bewuuderung  und 
Erbauunu;  erweckeu. 


8.  Man  halte  viel  auf  Werke 
der  Nachstenliebe,  /..  B.  Besuch  der 
Gefangenen,  der  Krauken  in  den 
Spitalern,  Hilfeleistung  fnr  sie  iu 
geistlicben  und,  wenn  es  m5glich 
ist,  auch  in  materiellen  Dingen; 
uberhaupt  sei,  soweit  es  ohne  St6- 
nmg  geschehen  kaun,  dem  tnstitnte 
der  G.  J.  gemafi,  die  Ausubung  der 
Werke  der  Barmher/igkeit  empfoh- 
len. 


476        Katio  8tudiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 


9.  Non  aclministraranno  com- 
munione  a  nessimo.  se  non  sub 
altera  spetie,  ne  manco  absolue- 
raimo  huomo  alcuno,  che  uolesse 
in  ogni  modo  sub  utraque  commu- 
nicare,  et  per  seruar  le  persone 
cli  tali  errori,  siano  armati  (come 
e  detto  di  sopra)  cli  dottrina,  et 
1'adoperino  con  la  clestrezza  et 
amoreuolezza  conueniente  per 
tirarli  al  sentir  catholico. 

10.  Habbiano  cura,  che  li 
catholici  osseruino  li  precetti  della 
chiesa,  in  quanto  si  potra,  con- 
descendendoli  pure  come  a  fan- 
ciulli  in  Christo  in  quello  che 
seli  puo  condescender. 

11.  Vedano  di  uisitare  et  man- 
tener  in  sua  amicitia  li  principali 
della  Vniuersita  et  quelli  che 
possono  aiutare  le  cose  del  diuino 
seruitio,  et  spetialmente  si  sfor- 
zino  di  trattener  et  aumentar  la 
buona  gratia  del  Duca,  quanto 
si  potra  compiacendo  a  sua  Ecc.a 
secundum  Deum;  et  nelle  cose 
spirituali  se  li  potesse  far  alcun 
seruitio  al  medesimo  Duca,  6  al 
meno  a  quelli,  che  gli  sono  piu 
intimi ;  sara  di  molta  importanza, 
et  portino  una  copia  della  capi- 
tulatione  del  detto  Duca,  per 
che,  se  ben  N.  P.  non  1'  accetto 
per  uia  di  patto,  e  di  animo,  che 
si  faccia  quanto  contengono  [sic], 
et  piu  pure  liberamente. 

12.  Persone  che  non  si  dis- 
pcngono  perlareligione,  etparano 
atte  per  lo  seruitio  Diuino  in 
quella,  potriano  esortarsi  a  uenir 


9.  Keinem  sollen  sie  die  h.Kora- 
munionausteilen,  auBerunter  einer 
Gestalt,  noch  einen  lossprechen, 
welcher  durchaus  unter  beiden 
Gestalten  kommuniziereu  will;  unrl 
um  die  Leute  vor  solchen  Irrtumem 
zu  bewahren,  sollen  sie,  wie  oben 
gesagt,  mit  Gelehrsamkeit  ausge- 
riistet  sein,  dieselbe  mit  Gewandt- 
heit  uud  geziemender  Liebe  ge- 
brauchen,  umdieMenschenzukatho- 
lischer  Gesinuung  heranzuziehen. 

10.  Wir  wollen  uns  bemuheu, 
daJ3  die  Katholiken  die  Kirchen- 
gebote  soviel  wie  moglich  beobach- 
ten;  daher  soll  man  sich  in  allem, 
wo  es  nur  geschehen  kann,  zu  ihueu 
wie  zu  Kindern  in  Christo  herab- 
lassen. 

11.  Man  besuche  und  erhalte 
in  freundscbaftlicher  Gesinnung  die 
vornehmsten  Manner  der  Uuiversi- 
tat  und  alle  jene,  welche  zur  Be- 
forderung  des  Dienstes  Gottes  viel 
beitragen  konnen.  Besonders  be- 
miihe  man  sich,  die  Huld  des  Her- 
zogs  zu  bewahren  und  zu  mehren, 
indem  man  Sr.  Durchlaucht  dem 
gottlichen  Willen  gemaB  willfahrt. 
Und  kann  man  iu  geistlichen  Dingen 
dem  Herzoge  selbst  oder  wenigstens 
seineu  vertrauten  Freunden  einen 
Dienst  erweisen,  so  ware  dies  von 
grojBem  Werte.  Man  bewahre  eine 
Abschrift  des  Herzoglichen  Vertrags 
(mit  den  Jes.  in  Ingolstadt);  denn 
wenn  auch  unser  Vater  denselbeu 
nicht  in  der  Form  eines  Kontraktes 
annahm,  so  ist  er  doch  gewillt, 
dafi  man  deraselben  aus  freiwilli- 
gem  Entschlusse  desto  besser  nach- 
komme. 

12.  Personen,  die  sich  nicht 
zum  Ordensstand  entschliefien  kon- 
neu,  aber  doch  zum  Dienste  Gottes 
geeignet  scheinen,  konnte  man  auf- 


Anweisung  fiir  die  nach  Ingolstadt  entsandten  JeHuiten  1666.         477 


a  Roma  al  collegio  Germanico, 
se  hauessero  il  modo  di  farsi  le 
spese,  et  anche  saria  conueni- 
ente,  se  il  medesimo  Duea  trat- 
tenesse  alcuni  qua,  neJl  collegio  | 
p.°iib.  Grermanico  oNostro,  quali  dopi  >i  li 
sariano  rimandati  essendopiupro- 
uetti  in  litere  et  buoni  costhumi. 
13.  La  frequentatione  delli 
sacvamenti  lisia  raccommandata, 
tirando  le  persone  alla  confessione 
et  communione  attendendo  a 
quelle  |sic|. 

Oirca  la  iundatione 
materiaie   e   temporale. 

1.  L'  osseruatione  delle  cose 
sopradette  sara  il  piu  efficace 
mezzo,  accio  il  collegio  si  stabi- 
lisca,  et  tanto  piu,  quanto  si 
mostrara  piu  utile  al  ben  com- 
mune. 

2.  E  da  procurar,  che  si  dia 
per  il  presente  assignamento  delli 
denari,  et  cose  che  sua  Ecc"  of- 
ferse,  come  consta  per  la  copia 
dfelle] l  capitulationi  quali  in  sua 
ultima  litera  disse  uoler  osseruare 
in  modo,  che  si  riscota  propria 
authoritate  commodamente  alli 
suoi  tempi  quello  che  assignara 
sua  Ecc"  per  poter  far  le  sue 
prouisioni  col  uantaggio  suo,  et 
senza  distrattione  delli  nostri. 

3.  Quanto  piu  ferme  et  per- 
petue  si  assignino  1'  intrate,  tanto 
sara  meglio;  non  pero  con  con- 
ditioni:  benche  la  Comp*  nostra 
fara  senza   patti,    quanto    potra, 


muntern,  nach  Uom  in>  dentsehc 
Kolleg  zu  reisen,  falls  .si>-  die  l;<-ise- 
kosten  erschwingen  k<"»unen;  auch 
w&re  es  zutraglich,  wenn  derHe 
selbst  in  unserern  deotschen  Kolleg 
einige  .lunglinge  anterhielte,  «relche 
spater  oach  ihrer  Aushildung  in 
Wissenschafl  and  Togend  wieder  io 
die  Heint.it  gesandl   wnrden. 

13.  Der   hanfige  Bmpfang   der 

hli.Sakramente  sei  allen  empfohlen, 
mit  besonderer  Sorgfalt  halte  man 
dieGlaubigen  zor  Beicht  ond  Kom- 

munion  an. 

D  i  e    zei tl ich e  S  t  i  f t u  n  g   d  e  b 

K  o  1 1  e  g  s. 

1.  Die  Beobachtung  der  obge- 
naunten  Vorschriften  wird  das  wirk- 
saraste  Mittel  zur  Befestigung  <lo> 
Kollegs  und  zwar  desto  mehr  spin. 
je  opferwilliger  man  sich  furs  all- 
gemeine  Wohl  erweist. 

2.  Mau  sorge  for  das  bare  Ein- 
gehen  der  Gelder  und  der  sonsti- 
gen  Dinge,  die  S.  Durchlaucht  an- 
gewiesen  hat,  wie  aus  der  Abschrift 
des  Stiftungsbriefes  erhellt.  Aofier- 
dem  hat  der  Herzog  iu  seinem  lezten 
Schreibeu  seinenWillen  dahinkuud- 
gegeben,  dafi  mauaus  eigenerMacht- 
vollkommenheit  zur  gehorigen  Zeit 
und  ohne  Weiterungeu  das  von  Sr. 
Durchl.  Angewiesene  beziehe,  so 
daB  man  vorteilhaft  und  ohne  Zeit- 
aufwand  fur  die  Patres  die  Vor- 
rate  einkaufen  konne. 

3.  Je  fester  und  dauernder  das 
Stiftungseinkommen  angewiesen 
wird,  desto  besser.  Jedoch  siud 
Bedingungen  iiberflussig;  deun  die 
G.  J.  wird  auch  ohne  Vertrage  thuu, 
was  sie  kann  uud  der  Herzog  be- 


Loch  ini  MS. 


478        Ratio  studiorum  et  ins^itutiones  scholasticae  Societ.atis  Jesu  III 


et  il  Duca  comandar:  et  subitoa 
fatto  l'assignamento  si  cominci- 
aranno  ad  osseruar  col  Duca  le 
cose  che  nostre  constitutioni  ri- 
cercano  uerso  Ji  fundatori,  tanto 
delle  messe,  quanto  della  candela1, 
et  ci  auisino  di  qua,  accio  per 
tuttalaComp"  si  dichano  lemesse. 
et  questo  uengha  in  notitia  di 
sua  Ecca  accio  si  animi  piu  a  far 
quello  del  canto  suo  che  deue  fare. 

4.  Al  principio  non  haueranno 
luogho  fermo  et  perpetuo,  ma 
uedano  di  accommodarsi  in  quello 
che  li  sara  dato,  et  habbiano 
auuertenza,  che  conuiene  qualche 
giorno  hauer  luogo  proprio.  Et 
se  il  Duca  lo  fabricasse  a  nostro 
modo.  pigliarapiu  amore  al  opera ; 
et  li  amici  trattaranno  questo,  6 
uero  cercaranno  altro  uerso,  per 
restare  commodi  in  luogo  proprio. 

5.  L'  amicitia  di  maestro  Hen- 
rico  secretario  et  altri  che  vag- 
liano  appresso  il  Principe,  sara 
utile  per  la  fundatione  materiale, 
tanto  per  stabilirla,  tanto  per 
aumentarla,  il  che  col  tempo  si 
douera  procurar,  quando  il  Duca 
comm.Lnei.ara  a  pigliar  piu  amore, 
accio  sia  tanto  maggiore  il  se- 
minario  di  gente,  che  dopoi  si 
estenda  per  il  stato  suo:  et  con 
applicatione  cVintrate  ecclesiastice, 
come  alcuni  canonicati,  6  bene- 
ficij  di  altra  sorte.  forse  si  potria 
1'  opera  molto  aumentar,  senza 
grauar   al  patrimonio   del  Duca. 


fiehlt.  Sobald  die  Anweisuug  er- 
gangen  ist,  wird  man  dern  Herzoge 
gegeniiber  alle  von  den  Konstitu- 
tioueu  vorgeschriebenen  Leistungen 
an  die  Stifter,  sowohl  in  betrerf 
der  Messen  als  der  Kerze,1  dar- 
bringen;  man  moge  uns  daher  vou 
Ingolstadt  nachrichtgeben,  damit  in 
der  ganzen  Gesellschaft  die  vorge- 
schriebenen  Messen  gelesen  werden. 
Dies  moge  auch  Sr.  Durchl.  mit- 
geteilt  werden,  damit  er  seiuerseits 
das  Notige  desto  frendiger  leisto. 

4.  Anfangs  werden  die  Mit- 
briider  keinen  festen  und  standigen 
Wolinplatz  haben,  sie  mOgen  sich 
in  dem  einstweiligen  geduldeu 
und  wohl  beachten,  dafi  ihnen  mit 
der  zeit  ein  eigenes  Haus  zukommt. 
Wenn  es  der  Herzog  nach  unserer 
Weise  bauen  lie6e,  wird  ihm  sein 
Werk  noch  lieber  sein.  Hieffir 
werden  die  Freunde  thatig  sein 
oder  soust  Mittel  und  Wege  findeu, 
damit  die  PP.  bequem  im  eigenen 
Hause  wohnen. 

5.  Die  Freundschaft  des  Mag. 
und  Geheimsekretars  Heinrich  und 
anderer  beim  Landesherrn  eiufluB- 
reicher  Personen  wird  fur  die  Be- 
festigung  und  Vermehrung  der  ma- 
teriellen  Stiftung,  wornach  mit  der 
zeit  zu  streben  ist,  vorteilhaft  sein, 
wenn  namlich  der  Herzog  noch 
mehr  Zuneiguug  zu  seiuem  Werke 
fassen  wird,  damit  diese  Pflanz- 
schulevon  Gelehrtensich  vergrofiere 
uud  spiiter  ihreu  EinfiuB  auf  den 
ganzen  Staat  ausdehne.  Vielleicht 
konnte  man  durch  Zuweisung  kirch- 
licher  Einkiinfte,  wie  z.  B.  einiger 
Kanonikate  oder  sonstiger  Bene- 
fizien,  das  begonuene  Werk  ohne 
Belastung  des  Herzoglichen  Fami- 
lieugutes  stark  erweitern. 


1  Tuui.  I,   11  sqq. 


Anwi-niiy  fllr  die  nach  rngolstartt  entsandten  Jesniten  r  t7fl 


6.  Se  si  trattasse  «li  dare  alla 
Comp"  1'assumpto  delle  arti,  pare 
conseguentemente,  si  darebbe  i' 
assunto  della  Vniuersifca  quanto 
alle  faculta  che  fcratta  la  Com- 
pagnia.  Pur  non  accettino  fcal 
assunto,  senza  auisare  a  Efcoma: 
che  per  accettarlo  l>iso<j;naria  che 
crescesse  il  numero  delli  nostri 
conuenientemente,  accio  fussero 
auditori  delle  Lettioni  fermj.  | 

'•  5-         7.  Conseruisi1,    com'    e    detto 

*t14a      ^  \ 

di  sopra,  quanto  si  puo,  la  bene- 
uolentia  et  amore  delli  maggiori: 
et  benche  non  si  piglino  cose 
minute,  se  alcuno  hauesse  animo 
di  ampliar  la  fundatione,  si  potra 
accettar:  hor  dia  intrate  seculari, 
hor  ecclesiastice,  non  dispiacendo 
al  Duca,  come  teniamo  certo.  non 
dispiacera. 

8.  Conseruisi  il  buon  odore 
efc  estimatione  del  collegio,  et 
authorita  in  litere  et  virtu,  et 
pensi  si,  che  sia  per  crescer,  et 
non  per  calare  quello  che  si  fara 
in  seruitio  diuino  et  ben  com- 
mune. 

9.  Se  per  se  trattano  di  cose 
temporali,  sia  in  modo,  che  si 
intenda,  che  moue  il  desiderio 
del  ben  commune.  et  non  la  cupi- 
dita ;  poiche  e  eosi ;  ma  e  meglio 
per  mani  degli  amici,  se  si  puo 
trattar  di  queste  cose. 


6.  Handelt  es  licfa  darom, 

<  ■  .  .1.  die  artistischeu  Lektionen  eo 
abertragen,  bo  scheinl  es  k(  d 
quent,  ihr  die  I  bernahme  der  l  oi- 
versitat,  soweit  Bie  die 
Ges.  .1.  vertretenen  Fakult&ten  um- 
fafit,  zugleich  mitzuverleihen.  I><>'-ii 
iibernehme  man  ohne  vorherigen  Be- 
richt  nach  Rom  nichts  derart;  denn 
wenn  man  solche  Amter  annimmt, 
lunl.i  die  ZahJ  nnserer  Mitbruder 
gestiegen  sein,  damit  die  HOrer  dei 
Philosophie  (in  betreffdes  ganzen 
Kurses)   versicherl   sein  konneu. 

7.  Man  bewahre  nach  kraften, 
wie  schou  gesagt,  das  Wohlwollen 
imd  die  Znneignngder  mafigebenden 
Personen  ;  und  obgieich  die  Auuahme 
kleiner  Geschenke  untersagt  ist, 
so  kauu  man  doch  eine  weitere 
Stiftungssnmme,  die  jemand  geben 
will,  hiuuehmen,  inogen  esnnnweit- 
liche  oder  geistliche  Binkunfte  seins 
stets  die  Einwilligung  dea  Herzoga 
vorausgesetzt,  au  der  wir  jedoch 
nicht  zweifeln. 

8.  Man  erhalte  deu  guten  Kut 
und  die  Hochschatzung  des  Kollegs. 
das  Ansehen  in  Wissenschatt  uud 
Tugeud,  und  man  bedenke,  da£ 
alles,  was  nian  im  Dieuste  Gottes 
und  des  Geinoiuwohls  thun  wird, 
nicht  zuruck,  sonderu  vorwarts 
gehen  soll. 

9.  Weuu  die  PP.  fiir  sich  fiber 
zeitliche  Angelegenheiteu  verhau- 
deln,  so  geschehe  es  derart,  dafi 
manherausfiihlt,  dafi  unserLeitsteru 
nur  das  Verlaugeu  nach  deni  ge- 
meinen  Besten  und  nicht  die  Bab- 
gier  ist,  wie  es  sich  auch  thats&ch- 
lich  verhalt.  Doch  ware  es  besser, 
wenn  mau  iiber  solche  Sachen  dnrch 
Veimittelung  von  Freuudeu  ver- 
handelu  kOuute. 


1  Hic  recurrit  mauus  scribae  prioris. 


480        Ratio  studiorum  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

Nr.  112. 

Reformvorschlage  der  Ingolstadter  Jesuiten 
an  Herzog  Albert  V. 

18.  Okt.  1561. 

Die  Urschriit  im  Reichsarchiv  zu  Miincheu :  Jesuitica  Nr.  1359/1.  Ms. 
in  fol.  Doppelbl.,  numeriert  116  nnd  117,  B  SS.  Text,  4.  S.  Adr.  —  Weder  bei 
Mederer  noch  bei  Prantl. 

111  m.e  Princeps  ac  moecenas1  cumprimis  obseruande. 

Nudius  tertius  literae  V.  Cels.  ad  nos  perlatae  sunt,  quibus 
a  nobis,  suorum  alumnorum  minimis,  instructionem  consiliumue 
flagitat  super  liis,  qui  consequuntur,  Articulis.  Nempe  qua  po- 
tissimum  ratione  Scholae  huius  G-ymnasij  iuuarj,  enormia  tolli, 
statuta  antiqua  emendarj,  aut  noua  et  salubria  fieri  queant. 
Quibus  sane  uerbis  generatim  compraehensam  cernimus  totius 
reformationis  materiam:  quae  quidem  reformatio  tanti  momenti 
existimatur,  ut  dubium  non  sit,  ab  illa  totius  Prouintiae  pen- 
dere  salutem.  Hinc  summis  laudibus  extollendj  ueniunt  salutares 
isti  conatus  ac  zelus  insignis,  quo  v.  Cels.  permota  contendit 
hanc  Academiam  in  meliorem  formam  restituere.  Vtinam  fauore 
diuinae  bonitatis  adeo  pium  ac  dignum  Principe  studium  optato 
iine  minime  frustretur.  Vt  igitur  nos,  tanquam  obedientes  Clien- 
tulj,  monitis  v.  Cels.  pareamus;  ad  proposita  nobis  dubia,  solam 
gloriam  diuinae  Maiestatis,  animarumque  salutem  pre  oculis  ha- 
bentes,  paucis  conabimur  respondere,  et  nostram  sententiam  in 
medium  proferre,  exactiorem  istius  rei  considerationem  peritioribus 
ac  sapientioribus  relinquentes. 

1.  Inprimis  necessarium  ducimus,  quod  alioqui  res  ipsa  lo- 
quitur,  ut  nimirum  in  utroque  senatu  huius  Reipub.  tales  omnino 
constituantur  moderatores,  quorum  uita  adeo  sit  probata,  ut  omni 
suspitione  haeresis,  aut  nota  uitij  cuiuslibet  careat ;  destituantur 
autem,  et  a  publicis  oincijs  remoueantur,  qui  hoc  uel  illo  uel 
utroque  uitij  genere  laborant.  Quamdiu  enim  capita  non  sanan- 
tur,  frustra  querimus  membris  sua  remedia.  Ad  haec  pro  con- 
seruatione  bonj  et  tranquillj  regiminis  nullus  ad  functionem  pu- 
blici  muneris  admitti  deheret,  nisi  prestito  iuramento  prius  te- 
staretur,  se  Catholicae  ac  Romanae  Ecclesiae  fidei  inconcusse  ad- 
herere.    Putaremus  isti  negotio  profuturum,  si  authoritas  Dioece- 

')  Die  Form  moecenas  damals  gebrauchlich. 


rXeformvorgchlage  der  fngoUtftdter  Je»niten  an  Herzog  Alberi  V.  1661.     IM 


sanj  [sic|,    in   ijs,    quae   sunt    Ecclesiasticae  iarifldictionis,    inter- 
poneretur,  adiuuanda,  ubi  opus  esset,    al>  eo,  qui  non  aine  oausa 

gladium  portat. 

2.  Intolerabilis  plane  uidetur  abusus,  ac  res  plena  Bcandalj, 
quod  studiosi  huius  G-ymnasij  nocturno  tempore  Buis  testudinib 

et    uociferationibus    plateafim    ita    perstrepant,     fjuorum    plurefi 
nocte  intempesta    subinde  ita  uagantes   audire  liceat,    quam  die 

festo  in  templis  uisere.  Aduersus  istorum  pftulantiam  uigilan- 
dum  foret,  positis  etiam  excubijs,  ac  poenis  diligentius  adhibitis, 
et  quidem  magis  |  serijs,  quam  ea  sit,  quam  nonnullj  propterr.mt 
suos  excessus  et  improbos  mores  interdum  luunt  in  Carcere.  ubi 
scilioet,  et  potare  nonnunquam,  et  suis  instrumentis  musicis  spse 
recreare  permittuntur. 

3.  Redigendi  essent  studiosi,  praesertim  Theologiae,  ad 
honestiorem  uestitus  rationem,  quemadmodum  R";"^  Eychstatensis 
egregio  ac  laudabilj  docet  exemplo.  Illos  enim,  quos  sibi  subiectos 
habet,  quique  in  hac  Academia  uiuunt  prouentibus  suorum  bene- 
ficiorum,  compellit  et  habitum  gestare  clericalem  abiecto  secularj 
et,  si  illorum  fert  aetas,  sacris  ordinibus  initiarj. 

4.  Ratio  conueniens  ad  retinendum  in  officio  huiusmodj  stu- 
diosos,  et  ad  premouendum  illorum  studia  haec  uideretur,  utnon 
uiuant  inter  ciues  dispersi,  ut  nunc  fere  faciunt,  multa  libertato 
utentes,  ac  nimis  licentiose  uiuentes,  sed  simul  in  eodem  domi- 
cilio,  contenti  mensa  communi,  sub  aliquo  probatae  uitae  ac 
doctrinae  Magistro  ac  Praeside.  Ita  sane  Parisienses  sua  habent 
Collegia,  et  Louanienses  sua  Pedagogia,  in  quibus  non  solum 
traduntur  artes  liberales,  uerum  etiam  quamplurimj  ab  uno  Patre 
familias  (quem  hi  Regentem,  illi  uero  Principalem  uocant)  suo 
aere  aluntur.  Hoc  pacto  excluderentur  uariae  incommoditates, 
ac  dispendia,  ut  quiuis  facile  potest  aduertere. 

5.  Solent  illi  merito  conquerj  de  difficili  ratione  uiuendj 
in  hoc  Gryinnasio,  ubi  non  ita  facile  est  sub  eodem  tecto  domi- 
cilium  et  simul  mensam  et  uictum  nanciscj.  ubi  lectus  cum  ijs, 
quae  huc  spectant,  magno  redimendus,  aut  certe  in  singulas  heb- 
domadas  duobus  batzijs  plus  minus  conducendus,  ut  de  moribus 
Ciuium  non  sat  probatis  nihil  dicamus.  Hoc  incommodum,  quod 
studiosos  hinc  arcere  uidetur,  bona  ex  parte  tolleretur.  si  nnum 
vel  plura  essent  instituta  eiusmodj  contubernia. 

6.  Fere  fit,  ut  minus  ordinate  procedant  in  suis  studijs  isti 
studiosi,    dum    unus    et    idem    simul  audit  lectiones    diuersarum 

Monumenta  Germaniae  Paedagogica  IX  «*•*■ 


482      Ratio  studioruia  et  institutiones  scholasticae  Societatis  Jesu  III 

facultatum,  qui  fortasse  solo  studio  Grammatices  deberet  esse  con- 
teritus.  Quocirca  modus  hic  uideretur  adhibendus,  ut  facto  de 
cuiusque  scientia  periculo  ordo  et  locus  unicuique  pro  ratione 
suae  eruditionis  tribuatur,  et  uelut  gradatim  disciplinae,  iuxta 
naturam  rerum  perdiscantur. 

7.  Ex  bonis  Ecclesiasticis  alendi  essent  Adolescentes  ac 
Juuenes  non  paucj  in  studio,  quos  non  putamus  difficulter  inuenirj 
posse,  in  quibus  tamen  assumendis  habendus  esset  delectus.     In- 

f.  117  a.stituendum  nihilominus  esset  Collegium  |  Pauperibus  bonae  in- 
dolis  in  studio  et  Christiana  doctrina  educandis.  Hoc  enim  opus, 
praeterquam  quod  pium  esset,  magnam  quoque  adferret  cum 
tempore  utilitatem  Bauaricis  Ecclesijs.  His  in  uniuersum,  ma- 
ioribus  praesertim,  promittenda  saltem  essent  sacerdotia,  seu  Ec- 
clesiastica  beneficia,  quae  illis,  post  adhibitam  diligentem  in  stu- 
dijs  operam,  ad  honestam  sustentationem  conferrentur. 

8.  Non  solum  ornamentum,  uerum  etiam  haud  uulgarem 
utilitatem  adferret  Academiae  nostrae  Bibliotheca  libris  omnis 
generis  instructa,  quae  sic  disponi  posset,  ut  librj  latini  a  graecis 
suis  intercapetudinibus  (ut  Romae)  distinguerentur.  Possent 
autem  hi  librj  peti  ex  Bibliotheca,  quam  V.  Cels.  habet  Monachij 
opulentissimam,  uel  aliunde  iuxta  ipsius  beneplacitum. 

Haec  sunt  Illme  Princeps,  quae  nos  existimamus  ad  inqui- 
sitionem  V.  Cels.  haud  infrugifere  posse  responderj.  tametsi 
fortasse  potiora  adferri  possent.  Dominum  JESUM  Saluatorem 
nostrum  praecamur.  ut  ad  perficiendum  non  solum  hoc,  sed  aliud 
quoduis  opus  bonum  eidem  Cels.  V.  fortem  animum  ac  uires  in- 
fractas  tribuere  dignetur.  DatumlngolstadijlS.  Octobris  M.D.LXI. 
V.  Cels.  Illm.ae 

Seruj  in  Domino  deditissimj 
Rector  &  Collegium 
Societatis  JESU 
Ingolstadij. 
Adr.  111'"°  Principi  ae  Domino  D.  Alberto  Comiti  Palatino 
utriusque  Bauariae  Ducj  ic.     Domino   nostro  in  CHRISTO  Cle- 
mentissimo  ic.  Monachij. 


¥ 


Inhalt  des  dritten  Bandes. 

Ein  Personen-  und  Sachmrxeichnis  rvinl  a/m  Schlusse  des  ganxen  Werkes  folgen. 

Vorwort  S.  V-VIII. 

Chronologie  der  alten  Kollegien S.  IX 

„  „    nenen       „  X\'I 


Erster  Teil. 

Verordnungen  der  Generale  der  G.  J.  fiir  das  Studienwesen 

von  160«  bis  gegen  1772.  s.,,. 

Nr.  21.  Milderung  des  in  der  R.  st.  vorgeschriebeneu  Exauiens  der  Logiker. 

1600.  26.Aug 3 

Nr.  22.  Verordnung  des  P.  Geueral  01.  Aquaviva  gegen  eigenmaehtiges  Vor- 

gehen  der  Wirzburger  Professoren.  vom  24.  Febr.  1601  ...  4 
Nr.  23.  Fiirsorge  fur  das  zeitliche  Auskommen  der  Kollegien.    Verordnung 

des  Gen.  01.  Aqnaviva  vom  14.  Apr.  1601 5 

Nr.  24.  Tabellarische  Rechenschaft  iiber  deu  finanziellen  Stand  der  Kollegien. 

22.  Apr.  160« • 8 

Nr.  25.  Anweisung  zur  Forderung  besonders  der  philol.  Studien.    Um  1608  9 
Nr.  26.  Verordnung  des   P.  01.  Aquaviva    iiber  Grundlichkeit    und    Gleich- 

formigkeit  der  Lehre.  24.  Mai  1611       12 

Nr.  27.  Ordinatio  R.P.  01.  Aquavivae  de  soliditate  atque  uniformitate  doctri- 

nae  a  nostris  servandae.    14.  Dec.  1613 15 

Nr.  28.  Anhang  zum  Vorstehenden.    Literae  P.  Henr.  Schereni.  Provincialis 

Rheni,  16.  Mart.  a.  1614 20 

Nr.  29.  Olaud.  Aquaviva  Generalis  de  opiniouum  delectu,  A.  1613        ...  21 

Drei  wichtige  Dekrete  des  P.  01.  Aquaviva  iiber  theol.  Fragen       ....  46 

Nr.  30.  I.  Decretum  de  gratia  efficaci.  14.  Dec.  1613 — 

Nr.  31.  II.  De  tyrannicidio.    l.Aug.  1614 47 

Nr.  32.  III.  De  potestate  Pontificis  et  Tyrannicidio  adProviuciales.  S.Ang. 

1614       49 

Nr.  33.  Inwieweit  der  Lehre  des  h.  Thomas  zu  folgen?   13.  Dez.  1615   .     .  50 
Nr.  34.  Die  Propaganda  fiir  Errichtung  von  Lehrstuhlen  der  theol.Koutro- 

verseu.    1622 61 

Nr.  35.  Amtsoucher  des  Studienprafekten  der  hohereu  Schuleu.    Um  1630  52 

Nr.  36.            „             „                  „                  „     niederen        ,.            ..        ..  54 
Nr.  37.  Epistola  A.  R.  P.  N.  Mutii  Vitellesci    de  Institutione  Juveututis  et 

studiis  literarum  promovendis.   12.  Mart.  1639 56 

Nr.  38.  Verordnung  des  Gen.  V.  Oaraffa,   dafs  auch  Priester   das  uiedere  Lehr- 

amt  verseheu  miisseu.  28.  Jul.  1646      63 

Nr.  39.  Auweisung  fur  die  zeitliche  Verwaltuug  der  Anstalteu.    1646     .     .  66 


484  Inhaltsverzeicbnis 


Seite 

Nr.  40.  Der  Uuterricht  iiber  Festuugsbau  den  Professoreu  S.  J.  verboteu. 

24.  Okt.  1648 75 

Nr.  41.  Verbot  der  Lehre,  ilafs  die  Quautitat  aus  lauter  mathem.  Puukten 

bestehe.  Caraffa,  3.  Marz  1649 76 

Nr.  42.  Ordinatio  pro  studiis  superioribus   raissa  a  P.  Franc.  Piccolomineo 

a.  1651 77 

Nr.  43.  Beanstandung    einiger  Lehrsatze   durch    den   P.  General  Goswin 

Nickel,  12.  Apr.  1653 98 

Nr.  44.  tiber  die  Hochscbatzuug  der  Kirchenvater.  Goswin  Nickel,  4.  Sept. 

1655 101 

Nr.  45.  Erlafs  des  P.  General  G.  Nickel  gegen  laxe  Moral,  29.  Mai  1657  .     102 
Nr.  46.  Auweisung  des  P.  General  Paul  Oliva   an   die  Provinziale   zur  ge- 

nauen  Visitation  der  Kollegien,  18.  Marz  1662 104 

Nr.  47.  P.  General  Oliva  gegen  zu  laxe  Lehrmeiuungen,  2.  Dez.  1662    .     .      — 
Nr.  48.  Verordnuug  des  Generals  Oliva  iiber  die  zeitliche  Verwaltimg  der 

Kollegien,  Juli  1665 105 

Nr.  49.  P.  Oliva  gegen  laxe  Moral  an  die  Provinziale,  30.  Apr.  1667  .      .     108 
Nr.  50.  Verordnimg  iiber  die  „akademischen"  oder  Promotionsgelder,   21. 

Aug.  1667 109 

Nr.  51.  Nachtrag  zu  dem  Vorstehenden.  Einscharfung  der  Anorduung  Oli- 

vas  fiir  Wirzburg  durch  den  oberrh.  Provinziai  Greber,  1712     — 

Nr.  52.  Hilfe  fiir  arme  und  kleine  Kollegien,  30.  Jan.  1672 110 

Nr.  53.  P.  General  Oliva  iiber  einenKatalog  derStifter  von  Kollegien  1673    112 
Nr.  54.  Aus  einem  Rundschreiben  des  P.  Oliva   gegen   die  drohende  Ver- 

irrung  im  Unterrichtswesen  zur  Barokkzeit   1676    .    .     .    .     114 
Nr.  55.  Wiederholte  Aufforderung  des  Generals  Oliva   zur  guten  Verwal- 

tung  der  Kollegien,  1.  Jan.  1679 115 

Nr.  56.  P.  Oliva  gegen  laxe  Moral,  10.  Aug.  1680 118 

Nr.  57.  P.  Oliva  empiiehlt  das  Studium  der  oriental.  Sprachen,  14.  Dez.  1680     119 

Nr.  58.  Gegen  die  Kartesianische  Philosophie    1687 121 

Nr.  59.  Verbot  einiger  Kartesianischer  und  Leibniz'seher  Satze  durch  den 

P.  General  Tamburini  1706 122 

Nr.  60.  Verbot   gewisser   theol.  Satze    durch    den   P.  General    Tamburini, 

7.Aug.  1706 124 

Nr  61.  Verbot  gewisser  philos.  Satze  durch  den  P.  General  Retz,  8.  Nov. 

1732 « 125 

Nr.  62.  Rundschreiben  des  Generals  Ign.  Visconti  iiber  Forderuug  der  Hu- 

manitatsstudien,  17.  Juli  1752 128 

Nr.  63.  Rundschreiben  des  Generals  Aloys  Centurione  iiber  das  Moralstu- 

dium  und  die  theol.  Priifnngen,  9.  Aug.  175:i 133 

Nr.  64.  Erlafs  des  oberdeutschen  Provinzials  Ign.  Rhomberg  im  uamen  des 

Gen.  Lor.  Ricci.  30.  Jan.  1768 136 

Zweiter  Teil. 

Studia  Geueralia.    Vcrordntmgen  fiir  die  akademischen  Studieu  in  der 

G.  J.  von  1600  bis  gegen  1772. 

Nr.  65.  Statnten  fiir  die  Studeuten  der  Universitat  Wirzburg  unter  Fiirst- 

bischof  Julius  Echter.  um  1600 141 


Inhaltsverzeichnifl  1*5 


Nr.  66.  Memoriale  des  Vi«itators  Ferd.  Alber  tm-  dae  Uainsei  Kolleg    80. 

Dec.  1602 .  I  J  ; 

Nr.  67.  Die  Statuten   der  theologischen  Fakultat  s.  ,i.  zn  Triei   nm   dai 

Jahr  1603 1  |. 

Nr.  68.  Die  Statuten  der  philosophischeu  Facultat  8.  J.  zu  Trier.  1603  ,  168 
Nr.  69.  Altester  noch  erhaltener  Wirzburger  Lektiouskatalog  atu  dem  .1. 

1604 178 

Nr.  70.  Memorialien  des  Visitators  Theodor  Busiius  fiir  das  Ifainzer  Kollcg 

a.  Memoriale  in  Apr.  1604 180 

Nr.  71.  b.  Memoriale  in  Januario  1605 1«1 

Nr.  72.  Statuten  fiir  die  theol.Grade  an  der  Universitat  Ingolstadt  1605  .  182 
Nr.  73.  Memoriale  des  oberdeutschen  Visitators  P.  Theodor  Busiius  fiir  das 

Dilinger  Kollegium 186 

Nr.  74.  Weitere  Anordnungen  defselbeu  fiir  Dilingeu  1610 l'.M 

Nr.  75.  Memoriale   des  oberdeutschen  Visitators  und  Prov.  P.  Th.  Busaus 

fiir  das  Dilinger  Kollegium.     Juli  1611 192 

Nr.  76.  Statuten  fur  die  Studenten  der  Universitat  Paderborn.    Zwischeu 

1616  und  30 194 

Nr.  77.  Die  Statuten   der  Jesuiten  -  Universitiit   zu    Paderborn.     Zwischeu 

1616  und  1630 196 

Statuta  facultatis  Philosophicae  in  Vniuersitate  Paderbomensi, 

1616—30.  202 

Nr.  78.  Schulkalender  von  Paderborn.    Um  1616—24 214 

Nr.  79.  Die  Vereinigung  des  Jesuiteukollegs  zu  Wien   mit   der  dortigen 

Universitat  durch  Kaiser  Ferdiuand  II.  1623,  9.  Aug.   .     .     .     229 
Lcktioiisplane  des  Grymnasinms  zu  Frciburg  i.  d.  Scliweiz. 

Nr.  80.  Lektionsplan  von  1623 242 

Nr.81.  „  „     1625 243 

Nr.82.  „  „     1628 244 

Nr.83.  „  „     1658 245 

Nr.  84.  „    der  Germ.  Sup.  1769 246 

Nr.  85.  I.  Bestatigung  der  Akademie  der  G.  J.  zu  Osnabriick  dnrch  Papst 

Urhan  VITI.  22.  Aug.  1629 248 

Nr.  86.  II.  Kaiserl.  Bestatigung   derselben  Akademie  durch  Ferdinand  II. 

20.Febr.  1630 253 

Nr.  87.  III.  Stiftungsurkunde    der   Osnabrucker    Akademie    durch   Fiirstb. 

Franz  Wilh.  ven  Wartenberg,  25.  Okt.  1637 25« 

Nr.  88.  Verhaltnis   der  akadem.  Lehrer  S.  J.  iu  Wirzburg  zum  P.  Rektor 

des  Kollegs 259 

Nr.  89.  Bamberger  Lektionskatalog  von  1646/47       260 

Nr.  90.  Studienordnuug  der  hoheren  Schnleu  zu  Miinclieu  1648  ....  962 
Nr.  91.  Statuten  der  philos.  Fakultat  der  Jesniten  zn  Ingolstadt.  IH4H  .  266 
Nr.  92.  Promotionsvorschriften  der  theol.  Fakultiit  zu  Ingolstadt.     IH57    .     310 

Nr.  93.  Zwei  Nachtrage  zu  dem  Vorhergehenden 321 

Nr.  94.  Ordnuug  einer  ausschliefslich  von  Jesuiten  geleiteteu  Universitiit. 

1658 322 

Nr.  95.  Einige  Gebrauche  der  Wirzburger  Universitat   in  BetretV  der  aka- 

demischen  Grade.     1662 387 


486  Inljaltsverzeichnis 

Seite 

Nr.  96.    Schulgebrauche  der  oberrheinischen  Provinz  vom  J.  1664     .     .     .    389 
Nr.  97.    Anordnung  des  Visitators  Joh.  Berthold  iiber  die  Gleichberechti- 

gung    der   nicbt-graduierten  Hochlehrer   der  G.  J.    mit  den 

graduierten.     1655 400 

Nr.  98.   Zeugnis  der  theol.  Fakultat  zu  Wirzburg.     1679 402 

Nr.  99.    Die  Schulgebrauche  der  oberdeutschen  Provinz.     1693     ....     403 

Nr.  100.     ..  ,,  .,     niederrhein.  „  1704 409 

Nr.  101.  Verordnuug  der  philos.  Fakultat  in  Ingolstadt  1712  tiber  die  de- 

positio  cornuum 414 

Nr.  102.  Agenda  in  actibus  academicis,  publicis  et  privatis,  S.  Theologicae 

Facultatis  Wirceburgensis.     1740 418 

Nr.  103.  Neue  Wirzburger  Statuten  von  1749,  4.  Nov. 425 

Nr.  104.  Anordnungen    des  Provinzials  Georg  Hermann   fiir   die   hoheren 

und  niederen  Schulen  der  oberd.  Provinz.     1755,  4.  Aug.       .     435 
Nr.  105.  Verordnung  des  oberd.  Provinzials  Ign.  Rhomberg  iiber  die  Zeug- 

nisse  fiir  Theologen.     1762,  20.Febr.        . 438 

Nr.  106.  Verordnung  des  oberd.  Prov.  Ign.  Rhomberg  fiir  hohere  und  nie- 

dere  Schulen.     1763,  24.  Okt 440 

Nr.  107.  Verordn.  des  oberd.  Prov.  Ign.  Rhomberg  iiber  die  theolog.  Stu- 

dien  der  jungen  Jesuiten.     1763,  24.  Okt 443 

Nr.  108.  Zwei  Anordnungen  desf.  I.  Rhomberg.     1764.  1.  Sept 444 

Nr.  109.  Vorscblag  zur  Herausgabe  einer  wissenscbaftlichen  Zeitschrift  in 

Oberdeutschland.     Um  1772 444 

Nacktrage  zum  I.  Bandc  der  R.  st. 
Nr.  110.  Brief   des   b.  Ignatius  an  Herzog  Albert  V.   von  Bayern.     1556, 

20.  Jan 456 

Nr.  111.  Reforinvorschlage  der  Iugolstadter  Jesuiten  an  Herzog  Albert  V. 

1561,  18.  Okt 458 

Nr.  111.  Titel  eiuzusetzen 461 


<£'?* 


* 


Druck  von  F.  Beck  in  Kahla. 


as5 


10 


ao 


55 


$0 


"50" 


,-?_«-0~ 


jr 


&* 


_* 


0 


°(X 


KARTE 
derTMemclits-uiicLErzieliuTigsanstalteii 

llllOTIl  ASSi^MJI  s_j. 

im  Jahre  1725. 

nach  Quellen  bearbeitet  und  ge2eicr.net  von 
O.     WE  RN  ER     S.    J- 

OAka(temie   OJtoJleg  jSguUin  oa.Mssien  S.SeminadUumBiAtuStadia  olmeAkadinnien  us.tv. 


f_t_-Sr 


Faroel 


Flandro-BeljjischB  Provinz 


Gallo  -  Belftische  Provin? 


Nieder-Rheinische  Pr  ovini 


Ober  -  Rheinische  Provinz 


VII 


Vlll 


Ober- Deutsche  Provinz 


BbhmiscfiB   Provinz 


Oesterreichische  Pr  ovinx 


Polnische  Provinz 


XII 


Li.tauische    Provinz 


Enftlische     Provinz 


XI      Schottlsche  Misslon 


Irische  Mission 


Maasss.ab       1  j  9,526,000 


-&.<___*»• 


_*_£*__._ 


Tbsuwrsz 
'    o 


oKroscJ* 

JC0KB0/ 


_._ 


tt 


0 


«« 


*t   D 


tuTiiYie- 


0. 


--__._ 

_       ■&■ 
■&<lar2en 


'S  3__   I_ 


;% 


Bornholmk 


jlster 


Laalg-^V  A^"^en 

/   __v^    r 

Holst|ein 

P 


o 


Schmerirt 
_tmhura        / 


a 

ScetUnO, 

brandenb/rg 


j ____ler Xm  ZtpoUe. 


*M 


_X^ 


-*■*-._ 


7(4] 


yj___^£^__^ 


**_-____ 


___• 


4"? 


-0nrt*'-_~«_  _CK 
^^ehLBoejteV^ 

■5S-_a._ 


jn 

z_r_3V  . 

[v/tsmieir 

stetm&ast 
Paderbc 


EerUn,    V* 


Jtdssel 


V 


_<*- 


^aiflfei-f 


*«s~s»£* 


^ 


.wy 


Vttren 


faistadt 


'^J*  iowe. 


fnaarg, 


C.  d*la.HagxLe. 


4i»?&Hk^&r 


ij. 


sseJdorf 


tL 


fiouaP  . 


% 


Upicieojte 


Jfuren 
'MiaisierOe 

Sooie. 


•Wetxlar 

T_yuMurt 


ms> 


ijmupen,* 


w 


>Koi> 


mB.Mpa. 
tmerih 


__Janu.ii  der  Trovnw 


MitgliedeT 


flandro-Belgien 


II    Gallo-Bel&ien 


•II   Nieder-Rhein 


!V  OberRhein 


V    Obr.Oeutschland 


VI   Bohmen 


ZaM  der 


XV 


-y^g 


bFaseo- 


_    SCnOX_i 

e&gdf-S. 

3«8__«  4L  __reslau 


J5» 


'j*&S$__~«\ 

1  OJSsjv»- 


Oiof** 


£h» 


r/.. 


*-.S* 


*JE 


5      IfasseS. 


XraMjsta* 
'     _ros-_*" 


pXSnii 


650 


«63 


781 


430 


Akad 


Kesid 


20 


20 


19 


16 


984 


VII  Oesterreich 


VMI  Folen 


IX  Littauen 


X    England 


1336 


1508 


874 


839 


337 


27 


28 


31 


24 


23 


12 


Ser__n 


12 


13 


23 


Total 


8102  I220I  79 


^» 


wivwh 


,_B 


-frsti 


"^&HS^it. 


yeustaOt^ 
Sp&ytTJ 


ambe 
[burg 


Jfeilbert/9 

\attau.    Ot>. 

O       ^Br.iesiuz 


HM  IW 


<_uttenherg-\ 
'Je/u&au^ 
.  <&  0 


C\> 


X"\ 


■•*._  &*?*!." 


\osi0. 


J&^BHait* 


^ff^^s,  >%"*  *j£,i.£>'  /W^ou  Wr%^ 


WoJ. 


Jtffttenburgc 
SJdt    /  fJtott. 


.JveahagJS: 
■JAYERrVTSzrtS 


^Schetnnff 


Sa|r 


28 


31 


90 


iSehUttstactt 

■.       /l-RvOuiy 
OfMiberg       \__ti 
JbrriAiruyOs.         ~j\Canst3ntz 


x  O 


'/gr&tbersierg 


^W,^$T?»EtCH 


SresiWI^ 


'2Vrt««Ai>sft*»M 


evstaSt1 
ddenbui^ 


St< 


afia**!- 


!i0 


tjr^? 


'jJ7z>   enffUisc7iJ!  Promnz    hatte  -£n  Helgiert 
4- 2fiederZaJssw^eTV}-n.ciTnHch  ] KoXleg  tn, 
SiOiTver.  7  Seminar  in.  Xilttwii,!  Jfoxnztect 
irc  Wouttxn-  iind.  7 Terziat  atv  6en.t..InJEng 
ZaneL   oestanden,  nur  ideeUc  SoZlegven  . 


yjT>*rgtniyO_       ^%Gnistanz^f  >\  ^JGOis        \  _S5^ST  E  A  e  «      <rans0    £  5_C.  /     "     ' 

/?5CHWEIZ  ^)  \  ^"r™  „  „ ,       S^       imustadt  'ftrit-       ^       "«^Pr^^  J  vD- 

•«fcV.8^     fteib_rg     ^>^       V/^^*/»*«<?T7>^nxA~~:T^^  W 


A  R 


N 


si 


YacrA*tn. 


_z_S 


L      I 


fttc 


\  KA1 

;  \j_tras  ttin  o2 

/  ..    JjsibaAS. 
\ Gotz         o 

Nf    KRAIN 

l°__te_t,_ 
'___t   _        /-?»- 


IS-o-vog 


•J^w' 


K«^n>-^_»-\ 


"jjerm* 


Sl 


*v. 


LS5____ 


9  __ve  _-ft  \     /q^\ 


__ 


10    0_st_ic_ie  Xi_ii§e  y.  Gieei-wicK     25 


20 


25 


Aiitogr.u.Oruck  v. Geogr.  Inst. u. Landkarten  Verlag  Jul.Straube  Berlin. 


Verlag  v.  A.Hofmann    &.  Comp.  Berlin  W. 


DATE  DUE 

UNIVERSITY  PRODUCTS,  INC.   #859-5503