Skip to main content

Full text of "Westfälisches Urkunden-Buch : Fortsetzung von Erhard's Regesta historiæ Westfaliæ ; hrsg. von dem Verein für Geschichte und Altertumskunde Westfalens"

See other formats


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  preserved  for  generations  on  library  shelves  before  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 
to  make  the  world's  books  discoverable  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  Copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 
to  Copyright  or  whose  legal  Copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 
are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that 's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  marginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 
publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  Steps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 

We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  of  the  file s  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrain  from  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  System:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "watermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  informing  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  Copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can't  off  er  guidance  on  whether  any  specific  use  of 
any  specific  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
any  where  in  the  world.  Copyright  infringement  liability  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  Information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  füll  text  of  this  book  on  the  web 


at|http  :  //books  .  google  .  com/ 


r  i 


1 


^p^.^try^-r  ^^i-^''^'^- 


Äarbarli  College  ILibrarg 

KUOM 

DENMAN    W.    ROSS, 

OF   CAMBRIDGE, 

Received  löjanuary,  1888. 


igitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


^ 


/  V. 


7f.  i-z 


,  tf..i 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


REGEST  A  J  I  ^^ 

H18T0RIAE  WESTFALIAE. 

ACCEDIT 

CODEX  DIPLOMATICUS. 


D  i  e 

Quellen  der  Geschichte  Westfalens^ 

in  chronologisch  geordneten 

Nachweisungen    und    Auszügen, 

begleitet 

▼OQ  einem 

ü  r  kundenbuche* 

M  i  t 

Unterstützung  des  Vereins  für  Geschichte  und  Alterthumskunde  Westfalens  und  unter  Mitwirkung  einzelner 

Mitglieder  desselben 

bearbeitet   und    herausgegeben 
▼  on 

Dr.  Heinrich  August  Erhard, 

Köni{;lich  - PreuMischeiD  Arcfaivratb;  RiUer  des  rothen  Adler- Ordens  4.  ~Kl.;  Director  de«  Vereint  für  Geschichte  und 
Altert htttnukunde  Westfalens;  der  Königl.  Prenst.  Akademie  der  Wissenschaften  bq  Erfurth,  der  Westfalisdicn  Gesellschaft 
für  Taterla'odische  Cultur  su  Minden,  des  Korddeutscben  Apotheker -Vereins,  des  Thüringisch -Sächsischen  Vereins  fiir 
Erforschung  des  Taterliindiscben  AUerthums  und  Erhaltung  seiner  Denkmaale,  der  Gesellschaft  für  Pommersche  Geschichte 
und  Alterthumskunde,  des  Vereins  fiir  Geschichte  und  Alterthumskunde  au  Wetslar,  der  Königl.  Sächsischen  Gesellschaft 
fiir  Erforschung  und  Erhaltung  vaterländischer  Alterthümer  tu  Dresden,  der  Deutschen  Gesellschaft  für  vaterl.  Sprache  und 
AUerfhümer  au  Leipxig,  des  Hennebergischen  und  des  Vogtlandischen  Alterthumsforschenden  Vereins,  des  historischen 
Vereins  für  Miedersachsen  tu  Hanover,  des  Vereins. Tür  Hessische  Geschichte  und  Landeskunde  tu  Cassel,  der  Gesellschaft 
'  lur  Erforschung  der  vaterl.  Denkmaale  der  Vorteil  su  Sinsheim,   n.  «.  Ges.  tbeils  wirklichem,  tbeik 

Ehrco-  und  correspond.  Mitgiiede. 


Erster    Band. 
Von  den  ältesten  geschichtlichen  Nachrichten  «bis  zum  Jahre  1125. 

Mit  Monogrammen-  nnd  Siegel- Abbildungen. 

/ 

Münster, 

gedruckt  und   in  Commission   bei   Friedrich   Regensberg. 

Digitized  by  V^OOQlC 


/ 


4>^ 


\ 


Digitized  by 


Google 


Vorrede. 


JL'as  Urkundenbach,  dessen  erster  Theil,  nach  Beseiti^ng  mannichfaltiger  Hindernisse,  nunmehr  der  ge- 
lehrten Weh  übergeben  wird,  hat  eine  zweifache  Bestinminng  und  theilt  sich  hiernach  in  zwei  Sectionen. 
Es  soll  I.  in  Regesten,  eine  chronologisch  geordnete  Übersicht  sämmtlicher  auf  die  Geschichte  Westfalens 
bezüglicher  Urkunden  und  historischer  Nachrichten,  so  weit  die  Kunde  derselben  zu  erlangen  war,  und 
n.  in  einem  Codex  diplomaticus,  eine  Sammlung  von  Urkunden  für  die  Geschichte  Westfalens,  nach 
planmässiger  Auswahl,  geben. 

Da  die  Regesten  alle  zu  erlangende  historische  Nachrichten  über  Westfalen  umfassen  sollten,  so 
mussten  sie,  hinsichtlich  des  Zeitumfanges,  nothwendig  mit  dem  ersten,  in  das  nordwestliche  Deutsch- 
land hereinfallenden  historischen  Lichtstrahle  beginnen.  Die  Bearbeitung  des  hiernach  sich  ergebenden 
ältesten  Theiles  unserer  Geschichte,  von  der  Zeit  Julius  Gäsars  bis  zum  historischen  Auftreten  der 
Franken  und  Sachsen  (Nr.  \ — 60.  der  Regesten),  hat  Herr  Dr.  Beckel  besorgt,  und  zwar  nach  dem 
Grundsatze,  zur  Vermeidung  aller  snbjecüv- willkürlichen  Deutungen,  die  betreffenden  Stellen  aus  den 
Schriften  der  alten  griechischen  und  lateinischen  Geschichtschreiber,  nach  kurzer  Innhaltsangabe,  voll- 
ständig  im  Grundtexte  mitzutheilen.  Der  Plan,  nach  welchem  die  Auswahl  und  Znsammenstellung  gesche- 
hen ist,  wird  aus  dieser  selbst  einleuchten;  Erläuterungen  und  weitere  Ausfuhrungen  einzelner  Gegenstände, 
für  welche  hier  ohnehin  der  Raum  nicht  in  Anspruch  genommen  werden  durfte,  sollen  später  in  der  Zeit- 
schrift für  vaterländische  Geschichte  und  Alterthumskunde  erscheinen.  Der  sorgfältige  und  umsichtige 
Fleiss,  mit  welchem  dieser  TheU  der  Arbeit  ausgeführt  wurde,  der  Werth  und  die  Yerdienstlichkeit  der- 
selben, werden  ebenfalls  dem  Kenner  sich  von  selbst  darstellen,  ohne  dass  es  weiterer  Andeutungen 
hierüber  bedarf,  für  welche  dieser  Ort  ohnehin  nicht  passen  wurde.  Mein  Antheil  an  dieser  Partie  be- 
schränkt sich  —  einige  unerhebUche  Zusätze  abgerechnet  —  auf  das  ganz  äusserliche  Geschäft,  die  Druck- 
einrichtung in  Gleichförmigkeit  mit  dem  übrigen  TheUe  der  Regesten  zu  ordnen. 

Mit  Nr.  64.  der  Regesten  beginnt  meine  eigne  Arbeit,  zu  welcher  auch  der  ganze  Codex  diplomaticus 
gehört;  und  über  diese  glaube  ich  hier  eine  ausführliche  Rechenschaft  schuldig  zu  sein. 

Was  zuerst  die  räumliche  Ausdehnung  des  behandelten  Landes  betrifft,  so  ist  der  Begriff  Westfalens, 
von  der  Zeit  an,  wo  die  festere  Gestaltung  der  Geschichte  auch  eine  bestimmtere  geographische  Begren- 
zung zulässt.,  in  dem  althistorischen  Sinne  genommen,  nach  welchem  das  Land  dieses  Namens  die  alten 
Diöcesen  der  Bisthümer  Münster,  Osnabrück,  Minden,  Paderborn,  und  den  Westfälischen  TheQ  der  Erz- 
bischöflich-Cölnischen  Diöcese  umfasst,  womit,  nach  der  jetzigen  Landes-EintheUung,  die  drei  Regierungs- 
bezirke der  Preuseischen  Provinz  Westfalen,  die  Hanoversche  Landdrostei  Osnabrück,  die  jetzt  Oldenbur- 
gischen TheUe  des  ehemaligen  Münsterschen  Niederstifts,  der  Hessische  Antheil  der  Grafschaft  Schauenburg, 

Digitized  by  V^OOQIC 


rV  Vorrede. 

und  die  Fürstenthümer  Schauenburg,  Lippe,  Waldeck  und  Pyrmont  im  Ganzen  übereinkommen;  nur  dass 
von  den  Preussischen  Landestheilen  die  jetzt  zur  Provinz  Westfalen  gerechneten  Kreise  Siegen  und  Witt- 
genstein, als  dem  alten  Westfalen  nicht  angehörig,  ausgeschlossen  blieben,  und  dagegen  ein  kleiner  Theil 
der  jetzigen  Rheiuprovinz  herübergezogen  werden  musste,   wie  denn  schon  in  dem  vorliegenden  Theile 
dieses  Werkes  die  Stifter  Essen  und  Elten,  als  alte  Pertinenzien  Westfalens,  in  Berücksichtigung  kamen. 
Ein  Überschreiten  dieser  Grenzen,  oder  ein  Schwanken  iu  Ansehung  derselben,  konnte  bei   dem  Codex 
diplomaticus  nicht  leicht  vorkommen,    da  jede  Urkunde  sich  an  eine  bestimmt  gegebene  Persönlichkeit 
oder  örtlichkeit  anschliesst,  über  deren  Stellung  ein  Zweifel  nicht  leicht  aufkommen  kann.      Wohl  aber 
ist  ein  solches  Schwanken  möglich  in  den  Regesten,  die  —  nach  dem  in  den  Brandenburgischen  Regesten 
durch  G.  W.  von  Raumer  gegebenen  beifallswerthen  Vorbilde  —  nicht  bloss  die  eigentlichen  Urkunden, 
sondern  auch  die  historischen  Nachrichten  der  Nekrologien,  Annalen,  Chroniken,  Biographen  und  anderer 
den  Begebenheiten  möglichst   nahe  stehender  Greschichtschreiber,    überhaupt   so  viel  als  möglich  aller 
historischen  Quellenschriften ,  umfassen  sollen.    Die  Besoi^iss  eines  Überschreitens  der  provinziellen  Gren- 
zen lag  hier  um  so  näher,  als  Westfalen,  besonders  für  die  ältere  Periode  seiner  Geschichte,  nur  wenig 
einheimische  Geschichtschreiber,  und  auch  diese  —  die  späteren,  für  die  ältere  Zeit  unzuverlässigen  und 
unkritischen  Chroniken  abgerechnet  —  nur  für  einzelne  hervorragende  Persönlichkeiten,  besondere  Ereig- 
nisse und  kürzere  Perioden,  besitzt;  daher  bei  weitem  die  meisten  historischen  Nachrichten  aus  allgemei- 
neren Geschichtswerken  entlehnt  werden  müssen,  wo  sie  mit  fremdartigen  Gegenständen  vielfach  verwebt 
und  oft  nicht  leicht  von  diesen  zu  sondern  sind.     Wenn  es  nun  auch  als  Gesetz  galt,  das  Übergreifen  in 
aligemeine  und    auswärtige   geschichtliche   Verhältnisse   mit   möglichster   Aufmerksamkeit  zu   vermeiden, 
so  war  doch,  bei  dem  engen  Zusammenhange  der  speciellen  mit  der  allgemeinen  Geschichte,  welche  so 
oft  die  Grundlage  der  ersteren  ist  und  ihr  Verständniss  öfihet,  eine  scharfgezogene  Grenzlinie  nicht  immer 
einzuhalten.     Besonders  aber  schien  eine  Ausnahme  in  zwei  vorzüglich  wichtigen  Perioden  unerlässlich, 
nehmlich  in  der  Zeit  vom  historischen  Auftreten  der  Sachsen  bis  zum  Ausgange  der  Sachsenkriege  Karls 
des  Grossen,  und  in  der  Zeit  der  Sachsenkriege  Heinrichs  IV.  und  V.  im  44.  und  42.  Jahrhundert.     In 
jener  älteren  Periode  sind  die  Bewohner  Westfalens  an  den  bekannten  Kriegsereignissen  und  den  damals 
zusammengehörigen  Begebenheiten  meist  nur  in  ihrem  Zusammenhange  mit  dem  Sächsischen  Gesaromtvolke 
betheiligt,  und  eigenthümliche  Nachrichten  in  Beziehung  auf  Westfalen  überdies  nur  so  sparsam  vorhan- 
den,   dass,   getrennt  von  jenem  Zasammenhange,    die  Geschichte  Westfalens  in  lauter  verbindungslose, 
kaum  noch  verständliche  Bruchstücke  zerfallen  würde.    Deshalb  wurde  für  diese  Zeit  nicht  sowohl  die 
besondere  Geschichte  Westfalens,  als  die  Geschichte  des  Sächsischen  Volkes  und  Landes  überhaupt  ins 
Auge  gefasst,   und  nur  specielle  Geschichten  ausserwestfälischer  Orte  und  Gegenden,  die  mit  dem  ge- 
schichüichen  Ganzen  oder  den  besonderen  Angelegenheiten  Westfalens  iu  keinem  nothweudigen  Zusam- 
menhange stehen,  bei  Seite  gelassen.  —  In  den  Zeiten   Heinrichs  IV.  und  V.  verhält  es  sich  fast  in 
ähnlicher  Weise.    An  dem,  wie  im  Allgemeinen,  so  auch  für  Westfalen  insbesondere,  höchst  bedeutungs- 
vollen Kriege,  war  Westfalen  örtlich  zwar  nur  wenig  betheiligt,   und  es  sind  uns  überhaupt  nur  wenige 
speciell- westfälische  Nachrichten  aus  dieser  Zeit  erhalten;  aber  Westfalen  war  so  gut  wie  andere  Länder 
in  den  Kreis  der  allgemeinen  Ereignisse  mit  hineingezogen ;  erst  durch  die  Kenntniss  der  letzteren  erhalten 
die  sonst  nur  fragmentarischen  Nachrichten  über  Westfalen  Zusammenhang  und  Bedeutung;    und  eben  so 
werden  die  wesentlichen,  aber  unmerklich  ins  Leben  getretenen  Veränderungen,  welche  die  westfälischen 

Digitized  byC^OOQlC 


Vo^rrede.  V 

Zustände  im  Verlaufe  jener  langwierigen  Kriege  erfuhren ,  nicht  anders  als  durch  die  Erwägung  der  auf 
sie  einwiricenden  allgemeineren  Ereignisse  verständlich.  Die  Berücksichtigung  der  letzteren  stellte  sich 
daher  als  nothwendig  dar;  jedoch  geschah  sie  mit  strengster  Auswahl,  und  mit  Ausschliessung  alles  Au^ 
wärtig*Speciellen.  —  Ausser  diesen  beiden  Perioden  wurden  sonst  überall,  wo  nicht  in  einzelnen  Fällen 
ein  besonderer  geschichtlicher  Zusammenhang  für  eine  Ausnahme  sprach,  die  Grenzen  Westfalens  streng 
festgehalten.  Die  Erwähnung  der  auswärtigen  Besitzungen  Westfälischer  Stifter  und  der  auswärtigen  Yer* 
hältnisse  westfälischer  Regenten  ist  als  eine  solche  Ausnahme  kaum  zu  betrachten,  da  diese  Gegenstände 
eineü  integrirenden  Theil  der  Geschichte  dieser,  Westfalen  angehöriger,  Personen  und  Stiftungen  ausma- 
chen, und  somit  in  die  Geschichte  Westfalens,  wenn  diese  nicht  in  wesentlichen  Beziehungen  lückenhaft 
bleiben  soll,  nothwendig  gehören.  —  Was  insbesondere  das  Yerhältniss  zu  Friesland  betrifft,  so  lag  grund- 
sätzlich die  Geschichte  Frieslands  an  sich  —  abgesehen  von  den  dortigen  Angelegenheiten  des  Bisthums 
Münster  —  nicht  im  Bereich  unserer  Aufgabe;  sie  wurde  daher  nur  berücksichtigt  in  der  Zeit  der  Pflan- 
zung des  Christenthums,  die  ihren  Weg  über  Friesland  nach  Westfalen  nahm,  und  in  der  Zeit  der  Nor- 
mannenkriege, die  Westfalen  meist  von  Friesland  aus  berührten. 

Bei  dieser  Begrenzung  nach  aussen,  wurde  innerhalb  der  angenommenen  Grenzen  die  möglichste 
Vollständigkeit  der  historischen  Notizen  erstrebt,  und  dabei,  zur  Vervollständigung  der  für  Geschichte, 
Zeitrechnung  und  Urkundenkritik  oft  so  wichtigen  biographischen  Notizen,  auch  nicht  unterlassen,  die 
Theilnahme  westfälischer  Bischöfe  und  Grafen  an  Reichs-  und  Kirchenversammlungen,  ihre  Anwesenheit 
als  Zeugen  bei  fremden  Urkunden,  u.  d.  m.  so  weit  die  zugänglichen  Quellen  reichten,  zu  bemerken. 
Doch  bescheide  ich  mich  gern,  in  dieser  Richtung  von  eigentlicher  Vollständigkeit  noch  fern  gebliebeir 
zu  sein,  da  ich,  auch  bei  dem  lebhaftesten  Bemühen,  so  viele  der  gedruckten  Urkunden  als  möglich  zu 
benutzen,  mir  doch  nicht  alle  auswärtige  Urkunden -Sammlungen  zu  verschaffen  im  Stande  war,  und  noch 
weniger,  in  meiner  beschränkten  Lage,  daran  denken  durfte,. Behufs  der  etwa  noch  ungedruckten  Urkun- 
den, auswärtige  Archive  an  Ort  und  Stelle  zu  benutzen.  Nicht  unterlassen  kann  ich,  der  Hilfe  meines 
würdigen  Freundes  Mooyer,  der  mir  (ausser  den  nachher  zu  erwähnenden  Originalen  und  Kopien  seiner 
Sammlung)  eine  Übersicht  der  älteren  Minden  sehen  Urkunden,  und  seine  Notizen  über  die  Todestage  der 
Westfälischen  Bischöfe  freundlich  mittheilte,  dankbar  zu  gedenken. 

In  den  Regesten  wurde,  seit  dem  Aufhören  der  altrömischen  Literatur,  der  Kürze  wegen,  die  wört- 
liche Mittheilung  der  betreffenden  Stellen  der  Geschichtschreiber  und  Urkunden,  wo  sie  nicht  in  einzelnen 
Fällen,  besonderer  Umstände  wegen,  rathsam  schien,  unterlassen,  und  nur  der  Innhalt  summarisch,  jedoch 
möglichst  mit  Berücksichtigung  aller  merkwürdigen  Orts-  und  Personen -Namen,  angegeben.  —  Unterge- 
schobene und  verfälschte  Urkunden  und  andere  in  die  Geschichte  eingedrungene,  offenbar  irrige  Nach- 
richten, sind  zwar  nicht  mit  Stillschweigen  übergangen,  sondern  in  den  Regesten,  an  den  ihnen  angeblich 
zukommenden  Stellen  angeführt,  aber  durch  ein  besonderes  Zeichen  (*)  bemeridich  gemacht  worden.  — 
Undatirte  Urkunden  und  andere,  ohne  Zeitbestimmung  gegebene  Nachrichten,  sind,  so  weit  es  möglich 
war,  nach  den  Jahren,  zwischen  welche  sie  fallen,  berechnet,  und  in  der  Zeitfolge  da,  wo  sie  frühestens 
hingehören  können,  eingefügt.  Historische  Nachrichten,  die  sich  überhaupt  nicht  gut  auf  ein  bestimmtes 
Jahr  zurückführen  liessen,  oder  für  die  es  sonst  an  sichern  chronologischen  Daten  fehlte  (z.  B.  Reg.  Nr. 
102,  454,  496,  520,  524,  687  u.  a.),  wurden  dahin  geordnet,  wo  sich  ein  passender  sachlicher  Anknü* 
pfungspunkt  für  sie  fand.  —  Die  im  Codex  diplomaticus  abgedruckten  Urkunden  sind  in  den  Regesten 

Digitized  byC^OOQlC 


VI  Vorrede. 

mittels  der  eingeschlossenen  römischen  Zahlen  angegeben.  Zur  Vermeidung  unnöthiger  Wiederholungen 
ist  ihre  Innhaltsanzeige  in  den  Regesten  kürzer  gefasst,  und  im  Cod.  dipl.  eine  soldie  gar  nicht  beigefügt^ 
'^eil  die  Regesten  auch  dafür  genügen. 

Bei  der  Auswahl  der  Urkunden  für  den  Codex  diplomaticus  kam  nothwendig  die  Frage  in  Erwägung» 
wie  es  mit  den  früher  schon  gedruckten  Urkunden  zu  halten  sei.  Dass  der  Wiederabdruck  bereits 
irgendwo  gedruckter  Urkunden  ganz  unterlassen  werden  müsse,  wird  wohl  jetzt  überhaupt  nicht  mehr 
gefordert,  und  es  ist  die  UnStatthaftigkeit  des  Verlangens,  nur  noch  ungedruckte  Urkunden  neu  zu  publi- 
ciren,  verschiedentlich  sowohl  grundsätzlich  ausgesprochen,  als  thatsächlich  in  neueren  Urkundenbüchern 
bewährter  Meister  dieses  Faches,  wie  Hoefer,  Lacomblet,  u.  A.  zurückgewiesen  worden,  so  dass  ich 
mich  dabei  nicht  weiter  aufzuhalten  brauche.  An  eine  absolut  vollständige  Urkundensammlung  konnte 
aber,  aus  nahe  liegenden  Gründen,  auch  nicht  gedacht,  und  es  sollte  diese  ja  eben  durch  die  Regesten 
einigermassen  ersetzt  werden.  Es  wurde  daher  versucht,  zwischen  einer  Beschränkung  auf  noch  unge- 
druckte, und  einer  Ausdehnung  auf  alle  der  Geschichte  Westfalens  angehörige  Urkunden,  einen  ange- 
messenen Mittelweg  einzuschlagen,  und  zu  dem  Ende  der  Grundsatz  befolgt:  4)  nur  solche  Urkunden  im 
Abdrucke  zu  geben,  die  entweder  im  Originale,  oder  in  guten  archivalischen  Abschriften  vorlagen,  und 
2)  auch  von  diesen  noch  diejenigen  auszuschliessen,  welche  in  neueren,  allgemein  zugänglichen,  planmässig 
und  kritisch  bearbeiteten  Urkundensammlungen  gedruckt  sind.  Als  solche  wurden  die  Urkundenbücher 
Ton  Selber tz,  Lacomblet  und  Hoefer  anerkannt;  auch  schien  es  zweckmässig,  die  Zeitschrift  fiir 
Archivkunde  und  die  von  unserm  Verein  herausgegebene  Zeitschrift  für  vaterländische  Geschichte  und 
Alterthumskunde,  vorbehaltlich  besonderer  Ausnahmen,  hieher  zu  rechnen;  endlich  wurde  von  den,  in 
der  neuen  Ausgabe  von  Mosers  sämmtl.  Werken,  auf  den  Grund  einer  neuen  Vergleichung,  abgedruckten 
Osnabrückischen  Urkunden,  von  denen  ich  schon  vor  dieser  neuen  Herausgabe  gleichfalls  Abschriften  ge- 
nommen hatte,  nur  eine  Auswahl  der  wichtiG;sten  und  fiir  den  Zusammenhang  wünschenswerthesten  voll- 
ständig aufgenommen.  Die  bei  andern,  besonders  älteren  Schriftstellern  gedruckten  Urkunden,  blieben, 
theils  wegen  der  planlosen  und  unkritischen  Beschaffenheit  und  nicht  selten  (zumal  bei  Schaten  und 
Falke)  offenbaren  Verfälschung  vieler  jener  Abdrücke,  theils  wegen  ihrer  geringen  Verbreitung  ausser- 
halb  Westfalens,  nur  dann  vom  Wiederabdruck  ausgeschlossen,  wenn  keine  handschriftliche  Quelle  fiir 
einen  zuverlässigen  Text  aufzufinden  war.  Die  MittheUung  nach  gedruckten  Werken,  in  Ermangelung 
einer  unmittelbaren  handschriftlichen  Quelle,  unterblieb  überall,  weU  die  älteren  in  der  Regel  nicht  Si- 
cherheit genug  gewähren,  die  besseren  unter  jenen  aber  (z.  B.  Würdtwein),  so  wie  die  neueren,  ge- 
nugsam verbreitet  und  zugänglich  sind.  Eine  Auswahl  der  Urkunden  nach  ihrem  Innhalt  und  ihrer  rela- 
tiven Bedeutsamkeit,  hat,  bis  zum  Schlüsse  des  42.  Jahrhunderts,  noch  nicht  statt  gefunden,  sondern  es 
sind  alle  überhaupt  noch  auizufindenden  Urkunden,  unter  den  vorerwähnten  äusseren  Beschränkungen, 
aufgenommen  worden.  Später  wird,  bei  der  wachsenden  Menge  der  Urkunden,  allerdings  auch  eine  Be- 
schränkung nach  inneren  Gründen  erforderlich  werden.  —  Die  dem  Abdrucke  zum  Grunde  gelegten  Ab- 
schriften sind,  mit  wenigen,  ihres  Orts  anzugebenden  Ausnahmen,  alle  von  mir  selbst  gefertigt,  und  wer- 
den gesammelt  in  dem  Königl.  Provinzial- Archive  zu  Münster  aufbewahrt  Bei  weitem  die  meisten  sind 
den  Originalen  entnommen.  Wo,  in  Ermangelung  des  Originals,  ein  Kopialbuch  oder  eine  andere  Abschrift 
benutzt  werden  musste,  und  wo  das  Original  oder  die  an  dessen  Stelle  benutzte  Kopie  nicht  im  hiesigen 
Königlichen  Provinzial-Archive  oder  einem  andern  Königlichen  Archive  beruht,  da  ist  die  Quelle  jedesmal 

Digitized  byC^OOQlC 


Vorrede.  VI! 

angezeigt;  der  Mangel  einer  ausdrücklichen  Angabe  besagt  also  stillschweigend ,  dass  die  Urkunde  dem 
Original  entnommen  ist,  und  dieses,  oder  die  statt  dessen  benutzte  Kopie,  sich  in  einem  Königlich -Preus* 
sischen  Staats* Archive  befindet.  Beabsichtigt  wurde  die  möglichste  Correctheit  und  Übereinstimmung  mit 
dem  Originaltexte,  selbst  in  formellen  EigenthümKchkeiten;  nur  dass  die  Abkürzungen,  so  weit  es  mit 
Sicherheit  zulässig  war,  aufgelöst,  und  alle  Eigennamen  mit  grossen  Anfangsbuchstaben  geschrieben  wur- 
den. Die  sehr  inconsequente  Orthographie  der  Kopien  wurde  in  der  Regel  nach  der  bekannten  Schreib* 
weise  gleichzeitiger  Originale  berichtigt;  nur  in  einzelnen  wenigen  Fällen  ist  dies  —  weil  meine  Abschriften 
zum  TheH,  der  Zeit  nach,  weit  aus  einander  liegen  —  übersehen  und  die  jüngere  Schreibweise  beibe- 
halten worden.  Wo  in  den  Originalen  Majuskelschrift  angewandt  war,  ist  sie  auch  im  Abdrucke  wieder- 
gegeben. Die  veriängerte  Schrift  der  Monogramm*  und  Recognitionsformeln  u.  dgl.  ist  durch  Cursiv  er- 
setzt; im  Eingange  der  Urkunden  zeigen  zwei  senkrechte  Striche  an,  wie  weit  in  den  Originalen  die  ver- 
längerte Schrift  geht.  Die  in  einigen  Urkunden  vorgefundenen  tironischen  Noten  sind  getreu  nachgebildet. 
Die  Absicht,  dies  auch  mit  den  Chrismen  zu  thun,  wurde,  der  Raum-  und  Kostenerspamiss  wegen,  bei 
der  geringen  Bedeutung  dieser  Zeichen,  aufgegeben,  und  ist  das  lateinische  Ghrismon  durch  C  oder  JC, 
je  nachdem  die  eine  oder  die  andere  Grundform  darin  zu  bemerken  war,  und  das  griechische  Ghrismon 
durch  XP  angedeutet.  Nicht  unnütz  schien  es,  den  Monogrammen  der  Kaiser  und  Könige,  die  unter  allen 
Gegenständen  der  Urkundenwissenschaft  bisher  am  meisten  vernachlässigt  wurden,  eine  besondere  Sorg- 
falt zuzuwenden;  zur  Schonung  des  Raumes  sind  indessen  nur  die  ersten  in  den  Text  eingedruckt,  eine 
Auswahl  der  folgenden  ist  besonders  beigegeben.  Die  Siegel -Abbildungen  beschränken  sich  —  mit  Über- 
gehung der  kaiserlichen  und  sonstigen  auswärtigen,  von  denen  nur  das  noch  ganz  unbekannte  Bleisiegel 
Otto's  ni.  seiner  besondern  Seltenheit  wegen  mitgetheilt  ist  —  auf  die  Westfälischen,  und  es  wird  keine 
Missbilligung  finden,  dass  auch  zwei  Siegel  mitgetheilt  wurden,  die  sich,  beim  Verlust  der  dazu  gehörigen 
Urkunden,  allein  erhalten  haben. 

Eine  kritische  Übersicht  der  bisherigen  literarischen  Quellen  für  die  (xeschichte  Westfalens  behalte 
ich  mir  vor,  später  in  der  Zeitschrift  für  vaterländische  Geschichte  und  Alterthumskunde  zu  geben.  Da- 
gegen wird  eine  Nachweisung  der  zum  Zwecke  dieses  Werkes  benutzten  Archive  und  Privatsammlungen 
hier  am  rechten  Orte  stehen. 

I.  Das  Königliche  Geheime  Staats-  und  Kabinets- Archiv  zu  Berlin  enthält  eine  in  ihrer  Art  einzige 
Auswahl  der  seltensten  und  merkwürdigsten  Urkunden  aus  allen  Preussischen  Provinzen,  worunter  die 
Westfälischen  keine  der  unbedeutendsten  Stellen  einnehmen.  Die  Benutzung  der  hieher  gehörigen  Urkunden 
war  mir,  bei  eigner  Anwesenheit  in  Berlin,  im  Sommer  4842,  so  wie  eine  kleine  Nachlese  im  September 
1844  gestattet,  und  ich  habe  dabei  die  gefällige  Förderung  des  Herrn  Geheimen  Archivraths  Hoefer 
dankbar  zu  rühmen. 

II.  Das  Königliche  Provinzial -Archiv  zu  Münster  umfasst,  wie  leicht  zu  denken,  bei  weitem  die 
meisten  der  archivalischen  Schätze  Westfalens.  Mit  wenigen  Ausnahmen  sind  gegenwärtig  in  demselben 
die  sämmtlichen  Archive  der  verschiedenen,  früher  selbstständigen  Staaten,  aus  welchen  diese  Provinz 
gebildet  wurde,  und  ihrer  in  Domanialbesitz  übergegangenen  Stiftungen  vereinigt,  obgleich  viel  längere 
Zeit,  als  in  den  meisten  der  übrigen  Provinzen,  verfloss,  bis  diese  Vereinigung  vöUig  zu  Stande  kam. 
Namentlich  gehört  hieher: 

Digitized  by  V^OOQIC 


via  Vorrede. 

1.  Das  Archiv  des  vormaligen  Bisthums  Münster,  jetzt  die  früher  getrennten  Archive  des  Landes* 
lierm  (das  Landes -Archiv)  und  des  Domkapitels,  so  wie  der  beiderseitigen  Behörden,  der  einzelnen 
Ämter  und  sonstigen  Besitzungen  derselben,  gemeinschafdich  umfassend;  nebst  den  Archiven  der  hieher 
gehörigen  Medial- Stifter  und  Klöster,  als  der  CoUegiatstifter  im  alten  Dome,  zu  S.  Mauritz,  S.  Ludgeri 
und  S.  Martini,  der  Klöster  S.  Marien  (Überwasser),  S.  Ägidü  u.  a.,  und  der  Deutsch  -  Ordens -Commende 
S.  Georg,  zu  Münster;  des  Collegiatstifts  zu  Beckum,  und  der  Klöster  Maria-Rosa  zu  Alen,  Biumenthal  zu 
Beckum,  Freckenhorst,  Gravenhorst,  Hohenholte,  Liesborn,  Marienfeld,  Notteln,  Rengering  und  Vinnenberg« 
so  vfie  einem  Theile  des  Archivs  des  ehemaligen  Stifts  Kappenberg,  die  kirchlichen  Patronatrechte  und 
etnzebe,  nicht  an  die  gegenwärtige  Standesherrschaft  übergegangene  Besitzungen  desselben  betreffend. 

2.  Das  Archiv  der  Grafschaft  Tecklenburg  und  des  zu  derselben  gehörigen  Klosters  Leedeu. 

3.  Die  Archive  des  Ftirstenthums  Minden  und  der  Grafschaft  Ravensberg  uno  jitcr  dazu  gehöri- 
gen Stifter  und  Klöster;  namentlich  das  eigentliche  Ravensbergische  Urkunden-  und  Lehens -Archiv;  die 
Archive  des  Domstifts,  der  Stifter  S.  Johannis,  S.  Marien,  S.  Martini  und  S.  Mauritz  und  Simeon  zu  Min- 
den; S.  Andreas  zu  Lübbecke;  S.  Marien  zu  Bielefeld;  des  Münster- Stifts,  des  Stifts  auf  dem  Berge,  des 
Stifts  S.  Johannis  und  Dionysii,  und  der  Johanniter -Commende  zu  Herford;  dann  der  Stifter  Levern, 
Quemheim  und  SchUdesche. 

4.  Die  Archive  der  ehemaligen  landesfürstlichen  Behörden  und  des  Domstifts  zu  Paderborn,  so 
wie  der  dorthin  gehörigen  Stifter  und  Klöster  Abdinghof,  Bussdorf  und  Gokirchen  zu  Paderborn;  Bödde- 
ken,  Dalheim,  Hardehauseu,  Heerse,  Helmershausen,  Holthausen  und  Marienmünster;  und  der  ehemaligen 
Herrschaft  und  nachherigen  Jesuiten -Residenz  Büren. 

5.  Die  Archive  des  ehemaligen  Stifts  Corvey  und  der  davon  abhängigen  Stifter  und  Klöster  Mars- 
berg, Kcmnade,  Brenkhausen,  Bursfeld  und  Schaken. 

6.  Aus  dem  ehemaligen  Cölnischen  Herzogthum  Westfalen:  die  Archive  der  früheren  dortigen 
Landstände,  der  Stifter  und  Klöster  Benninghausen,  Bredelar,  Brilon,  Drolshagen,  Eikeloh,  Ewig,  Galiläa, 
Gesike^  Glintfcld,  Grafschaft,  Himmelpforten,  Meschede,  Nazareth,  Odacker,  Olinghausen,  Rumbeck,  We- 
dinghausen,  und  der  Deutsch -Ordens -Commende  Mühlheim. 

7.  Aus  der  Grafschaft  Mark:  der  Überrest  des  ehemaligen  landständischen  Archivs,  und  die  Archive 
der  Stifter  und  Klöster  Ciarenberg,  Fröndenberg,  Gevelsberg,  Herdike,  Kentrup,  Marienborn,  Rhynern, 
Scheda  und  Welver,  so  wie  der  Stifter  und  Klöster  zu  Dortmund,  Soest  und  Lippstadt. 

Die  eigentlichen  landesherrlichen  Archive  des  Herzogthums  Westfalen  und  der  Grafschaft  Mark  befin- 
den sich,  in  Verbindung  mit  den  Archiven  des  Erzstifts  Cöln  und  des  Herzogthums  Cleve,  im  Königlichen 
Provinzial- Archive  zu  Düsseldorf  und  sind  aus  diesem  fiir  das  Lacomblet'schc  Urkundenbuch  zur  Ge- 
schichte des  Niederrheins  benutzt  worden,  das  sonach  auch  einen  Theil  wesentlich  westfälischer  Geschichts- 
quellcn  in  sich  schliesst.  Diese  Überschreitung  der  provin?iellen  Grenzen  und  TrennAig  des  Provinziell- 
Zusammengehörigen,  ist  freilich  in  mancher  Hinsicht  unangenehm;  für  die  Wissenschaft  im  Ganzen  geht 
indessen  daraus  kein  Verlust  hervor,  indem  das  bedeutsamste  urkundliche  Material  gleichzeitig  —  sei  es 
nun  hier  oder  dort  —  doch  ans  Licht  gefördert  wird  und  unsere  Urkundeubücher  sich  gegenseitig  er- 
gänzen« 

8.  Aus  dem  Vest  Recklinghausen  ist  sowohl  das  ehemalige  Statthalterei -  als  das  landständische 
Archiv  seit  kurzem  in  das  Provinzial -Archiv  übernommen« 

Digitized  by  VjOOQIC 


VorreUe.  IX 

Es  bedarf  nicht  erst  der  Erinnerung,  dass  nicht  alle  die  genannten,  grossentheils  erst  in  jüngerer  Zeit 
beginnenden  Archive,  schon  Materialien  für  die,  in  diesem  und  dem  nächstfolgenden  Bande  des  Urkunden- 
buchs  bearbeitete  frühere  Periode  liefern  konnten. 

Ausser  den  zahlreichen  Original -Urkunden  lieferten  die  genannten  Special -Archive  dem  Königlichen 
Proviiizial- Archive  eine  bedeutende  Anzahl  Kopialbücher  und  anderer  alt-archivalischer  Manuscripte,  von 
denen  die  bemerkenswerthesten  hier  zu  nennen  sind. 

Das  grosse  Kopiarium  (gewöhnlich,  seiner  Eintheilung  wegen,  Liber  distinctionum  genannt)  des  Dom- 
kapitels zu  Münster,  in  zwei  starken  Pergament -Bänden  im  grössten  Folio -Format,  im  14.  Jahrhun- 
dert begonnen,  mit  jüngeren  Fortsetzungen  und  Nachträgen  bis  zum  46.  Jahrhundert.  Den  einzelnen 
Abschriften  fehlt  jedoch,  wie  die  Yergleichung  mit  noch  vorhandenen  Originalen  gelehrt  hat,  nicht 
selten  die  nöthige  Treue  und  Genauigkeit. 

Das  sogenannte  rothe  Buch  des  Domkapitels  zu  Munster,  oder  nach  seinem  Urheber,  Liber  Rotgeri, 
auf  Pergament  zu  Anfange  des  44.  Jahrhunderte  geschrieben,  enthält  ein  Verzeichniss  der  Güter, 
Gerechtsame  und  Statuten  des  Domkapitels  und  seiner  einzelnen  Dignitäten,  Obedienzen  und  Officien, 
mit  eingeschalteten  Urkunden. 

Das  Kopialbuch  des  Collegiatstifts  im  alten  Dome  zu  Münster;  Pergament- Handschrift,  im  44.  Jahrhundert 
angefangen  und  im  45.  fortgesetzt,  mit  jüngeren  Nachträgen. 

Das  sogenannte  rothe  Buch  (Liber  rubeus)  des  Collegiatstifts  S.  Mauritz  vor  Münster,  eine  sehr  reich- 
haltige Sammlung  von  Urkunden,  Güterverzeichnissen  u.  d.  m.;  Perg.-Handschr.  tun  das  Jahr  4492 
von  Bernhard  Tegeder,  Scholaster  des  genannten  Stifts,  gefertigt. 

Überreste  eines  alten,  im  44.  Jahrhundert  auf  Pergament  geschriebenen  Kopialbuches  des  Ludgeri- Stifts 
zu  Münster. 

Altes  Kopialbuch  des  Martmi-Stifts  zu  Münster,  aus  dem  44.  und  45.  Jahrhundert;  Pergament;  —  und 
ein  neueres,  im  J.  4594  ausgefertigt,  in  2  Bänden;  Papier. 

Kopialbuch  des  Ägidii- Klosters  zu  Münster;  Papier,  in  2  Bänden,  wovon  der  eine  die  Fundationen, 
Güter -Erwerbungen  u.  d.,  der  andere  die  Bentverschreibungen  enthält,  im  47.  Jahrhundert  von  dem 
Notarius  Wilkinghof  ausgefertigt.  Der  erste  dieser  beiden  Bände  wurde  aus  Nieserts  Nachlasse 
wieder  erworben. 

Kopialbuch  der  Deutsch- Ordens -Commende  S.  Georg  zu  Munster,  in  3  Bänden  auf  Papier  um  das  Jahr 
4733  geschrieben. 

Kopialbuch  des  Collegiatstifts  zu  Beckum,  unter  dem  Titel:  Liber  reddituum,  fundationnm,  statutorum 
ecclesiae  Bechcmensis;  Perg.  Handschr.  aus  dem  44.  Jahrhundert. 

Kopialbuch  des  Klosters  Freckenhorst;  Papier -Handschr.  des  45.  u.  46.  Jahrhunderts. 

Kopialbuch  des  Klosters  Frenswegen  in  der  Grafschaft  Bentheim;   Pap.  Handschr.  des  45.  Jahrhunderts. 

Kopialbuch  des  Klosters  Gravenhorst;  Pap«  Handschr.  aus  verschiedenen  Zeiten,  vom  45.  bis  zum  48. 
Jahrh.  zusammengetragen. 

Vom  Kloster  Liesborn  ist  die  älteste,  schon  im  42.  Jahrhundert  gefertigte  Sammlung  abschriftlicher  Ur- 
kunden unter  dem  Titel :  Liber  quorundam  privilegiorum  etc. ,  eine  schon  an  sich  sehr  ausgezeichnete 
Pergament -Handschrift,  in  das  Königl.   Geh.  Staats-  und  Kab. -Archiv  zu  Berlin  übergegangen.   — 

b 

Digitized  by  V^OOQIC 


Vorrede. 

Von  den  noch  hier  befindlichen  Kopialbüchern  dieses  Klosters  ist  das  älteste  auf  Papier  im  45.  Jahr- 
hundert, jedoch  im  Ganzen  gut  und  richtig  geschrieben;  —  ein  jüngeres,  ebenfalls  Papier  aus  dem 
17.  Jahrh.  in  2  Bänden;  —  ein  noch  neueres,  im  J.  1777  von  dem  Fr.  Placidus  Chur  gesammelt, 
wurde  aus  Kindlingers  Nachlasse  acquirirt. 

Ältestes  Kopialbuch  des  Klosters  Marienfeld;  Perg.  Handschr.  in  Quart-Format,  angefangen  im  14.  Jahr- 
hundert und  später  fortgesetzt;  von  sehr  reichem  Innhalt,  doch  nicht  selten  fehlerhaft;,  auch  oft 
durch  zu  sehr  gehäufte  Abkürzungen  unverständlich. 

Kopialbuch  des  Klosters  Rengering;  Pap.  Handschr.  im  J.  1612  angef.  mit  späterer  Fortsetzung. 

Kopialbuch  des  Klosters  Vinnenberg;  Pap.  Handschr.  aus  verschiedenen  Zeiten  zusammengetragen. 

Drei  dünne  Kopiarien  des  Martini  -  Stifts  zu  Minden;  Perg.  Handschr.  aus  dem  15.  u.  16.  Jahrhundert. 

Kopialbuch  des  Stifts  S.  Mauritz  und  Simeon  zu  Minden;  Perg.  notariell  aufgenommen  und  beglaubigt 
im  J.  1532. 

Zwei  dünne  Kopiarien  des  Domstifts  zu  Paderborn,  beide  Perg.,  das  eine  aus  dem  14.,  das  andere  aus 
dem  16.  Jahrb.,  jenes  jedoch  mit  jüngeren  Nachträgen. 

Drei  Kopiarien  des  Stiftes  Bussdorf  zu  Paderborn,  alle  auf  Papier;  das  älteste,  von  beträchtlicher  Stärke, 
scheint  noch  im  14.  Jahrhundert  begonnen  zu  sein;  die  beiden  andern  sind  aus  jüngerer  Zeit. 

Älteres  Kopialbuch  des  Klosters  Dalheim;  Perg.  notariell  beglaubigt  im  J.  1480;  —  ein  jüngeres,  theils 
Perg.  theils  Pap.  verschiedentlich  zusammengetragen. 

Drei  dünne  Kopiarien  des  Klosters  Marienmünster;  alle  Perg.  und  aus  jüngerer  Zeit. 

Evangelien -Buch  des  Stifts  Corvey;  Perg.  Handschr.  des  12.  (theilweis  vielleicht  schon  des  11.)  Jahrh., 
in  gross  Oktav -Format.  Voran  geht  ein  langes  Namens -Verzeichniss  von  Personen  männlichen  und 
weiblichen  Geschlechts,  die  wahrscheinlich  einer  gewissen  geistlichen  Bruderschaft  angehörten.  Hin 
und  wieder  sind,  auf  ursprünglich  leer  gelassenen  Blättern,  Urkunden  und  andere  historische  Nach- 
richten aus  verschiedenen  Zeiten  eingeschrieben. 

Bruderschafts -Buch  und  Rituale  des  Stiftes  Corvey;  Perg.  Handschr.  des  12.  Jahrh.  mit  merkwürdigen 
Gemählden  und  andern  Verzierungen.  Das  erstere  gibt,  nach  einem  genauen  Verzeichnisse  der  Äbte 
von  Corvey  bis  auf  Wieb old,  die  Namen  aller  in  der  Bruderschaft  des  Stifts  Verstorbenen,  nach 
den  einzelnen  Klöstern  und  Stiftern,  denen  sie  angehörten,  geordnet,  mit  vielen  jüngeren  Nachträgen. 
Auf  mehreren,  ursprünglich  leer  gelassenen  Blättern  und  Räumen,  sind  Urkunden,  meist  aus  dem 
13.  Jahrh.,  eingeschrieben. 

Das  älteste  eigentliche  Kopialbuch  des  Stifts  Corvey;  Perg.  Handschr.  aus  dem  15.  Jahrh.,  sehr  reich- 
haltig, lässt  jedoch  oft  die  wünschenswerthe  Genauigkeit  vermissen.  —  Aus  neuerer  Zeit  ist  eine  be- 
trächtliche Reihe  Corvey  scher  Kopialbücher  vorhanden,  die,  bis  auf  die  ersten  Anfänge  zurückge- 
führt, im  16.  und  17.  Jahrh.  begonnen  und  bis  in  das  18.  Jahrhundert  herein  fortgesetzt  wurden, 
aber  für  die  älteren  Zeiten  des  kritischen  Werthes  entbehren. 

Kleines  Kopiarium  des  Klosters  Schaken;  Pap.  aus  dem  15.  Jahrh. 

Liber  Privilegiorum  Ecclcsiae  Coloniensis.  Ein  Duplikat  des  unter  dem  Namen  des  Liber  coriaceus  be- 
kannten, im  Königlichen  Provinzial- Archive  zu  Düsseldorf  befindlichen,  grossen  Kopialbuches  des 
Erzstifts  Cöln ,  dessen  Westfälische  Besitzungen  mit  umfassend ;  Perg.  Handschr.  aus  der  Zeit  des  Erz- 
bischofs Friedrich  von  Saarwerden.  —  An  dieses  Buch  schliessen  sich  die,   mit  Friedrich  von 

Digitized  by  C^OOQ IC 


Vorrede.  '  XI 

Saarwerden  beginnenden,  und  bis  in  die  neuere  Zeit  vorgesetzten,  grossen  Lehen-  oder  sogenann- 
ten Mannbücher. 

Kopialbuch  des  Klosters  Bredelar;  Pap.  aus  dem  15.  Jahrh.  und  später.  Viele  der  älteren  lateinischen 
Urkunden  sind  hier  ins  Deutsche  übersetzt,  und  dürfen  nicht  etwa  für  deutsche  Originale ,  aus  einer 
Zeit,  wo  diese  noch  höchst  selten  sind,  gehalten  werden. 

Kopialbuch  des  Klosters  Wedinghausen ;  Pap.  2  Bände,  aus  neuerer  Zeit. 

Kopialbuch  des  Stifts  S..  Patroklus  zu  Soest;  Pap.  45.  Jahrb.;  —  von  einqm  älteren,  ebenfalls  Papier, 
Fragmente.  —  Ein  sehr  gutes  Kopialbuch  dieses  Stifts,  Perg.  44.  Jahrb.,  besass  der  verstorbene 
G.  J.  H.  Gehrken  zu  Paderborn,  und  würde  dessen  Acquisition  für  das  Provinzial- Archiv  sehr 
wünscheuswerth  sein. 

Kopialbuch  des  Barfüsser- Klosters  zu  Soest;  Pap.  45.  Jahrh. 

Nekrologium  des  Domstifts  zu  Münster  (3  Exemplare,  alle  aus  dem  46.  Jahrb.,  jedoch  aus  älteren 
Nachrichten  zusammengestellt);  —  des  alten  Domes;  — '  des  Stifts  Überwasser,  —  des  Klosters 
S.  Ägidii  (letzteres  sehr  dürftigen  Innhalts),  —  und  des  Fraterhauses  daselbst;  —  und  des  Collegiat- 
Stifts  zu  Beckum.  —  Das  Nekrologium  des  Stifts  S.  Mauritz  vor  Münster  befindet  sich  mit  in  dem 
oben  angeführten,  sogenannten  rothen  Buche  desselben. 

Vitae  SS.  Willehadi,  Ansgarii  et  Rimberti.  Perg.  Handschr.  aus  dem  Ende  des  44.  oder  Anfange  des 
42.  Jahrhunderts,  in  gross -Oktav -Format;  ursprünglich  Eigenthum  des  heil.  Yicilinus,  der  sie  dem 
Kloster  Abdmghof  zu  Paderborn  schenkte  (vgl.  Reg.  Nr.  4440.);  nach  der  Aufhebung  dieses  Klosters 
im  Besitz  des  Domherrn  Meyer  zu  Paderborn,  pnd  aus  dessen  Nachlasse  für  das  Archiv  acquirirt 
Unter  andern  Anhängen  befindet  sich  dabei  auch  der  Cölnische  Landfriede  von  4083  (Cod.  dipl. 
Nr.   CLXIU.). 

Endlich  sind  folgende  Privatsammlungen  jetzt  dem  Archive  einverleibt: 

4.  Die  Kind  ling  er 'sehe  Sammlung;  die  Frucht  des  bewundernswürdigen,  lebenslänglichen  Fleisses 
dieses  thätigen  Mannes.  Sie  bestand  ursprünglich  aus  202  Bänden,  wozu  noch  48  Folio-  und  44  Quart- 
Bände  sogenannter  Codices  kommen;  in  allem  also  aus  234  Bänden,  wovon  jedoch  24  Bände  schon  vor 
der  Einverleibung  in  das  Königliche  Archiv  abhanden  gekommen  sind.  Der  grössere  Theil  besteht  in 
alten,  von  Kindlinger  gesammelten,  der  kleinere  aus  den  von  ihm  selbst  gefertigten  Abschriften  und 
sonstigen  Ausarbeitungen. 

2.  Die  Niesert'sche  Sammlung.  Zwar  konnte  von  dem  urkundlichen  Nachlasse  dieses  mehr  fleissi- 
gen  als  kritischen  und  geschmackvollen  Sammlers  nur  ein  Thcil,  aber  doch  der  grösste  und  im  Ganzen 
wichtigste  acquirirt  werden.  Ausser  mehr  als  400  Original -Urkunden  und  mehreren  alten  Kopialbüchem, 
welche  an  den  betrefienden  Orten  im  Archive  selbst  eingereihet  wurden,  sind  die  von  ihm  gesammelten 
oder  selbst  gefertigten  Abschriften,  mit  andern  nicht  zu  den  eigentlichen  Urkunden  ge^jiörigen  Schriftstücken 
und  sonstigen  historischen  Nachrichten  und  Ausarbeitungen,  in  64  Bände  gesammelt,  die  theils  von  Niesert 
selbst,  nach  Analogie  der  Kindlinger'schen  Sammlung,  in  der  vorgefundenen  Weise  geordnet,  theils  erst 
nach  dem  Ankauf  aus  losen  Papieren  hergestellt  wurden.  In  den  von  Niesert  selbst  angelegten  Bänden 
sind  noch  manche  Original -Urkunden  befindlich,  die  ohne  Zerstörung  der  Bände  nicht  daraus  getrennt 

Digitized  by  CjOOQIC 


XII  Vorrede. 

werden  konnten.    Nicht  nur  an  Umfange,  sondern  auch  an  Werth,  steht  übrigens  diese  Sammlung  der 
Kindlinger sehen  weit  nach,  weil  sie  vieles  enthält,  das  erst  aus  dieser  entlehnt  ist 

3.  Die  Wilkens'sche  Sammlung,  (ausser  mehreren,  im  Archive  selbst  an  den  gehörigen  Orten  unter- 
gebrachten Original -Urkunden)  bestehend  aus  44  Bänden  von  Wilkens  selbst  gefertigter  Abschriften, 
und  einer  beinahe  gleichen  Anzahl  von  ihm  gesammelter  Papiere  von  nicht  ausgezeichnetem  Werthe.  Auch 
jene  Abschriften  sind,  theils  wegen  der  schlechten  und  unleserhchen  Handschrift,  thcils  weil  ihre  Quellen 
sich,  mit  wenigen  Ausnahmen,  schon  im  Archive  befinden,  die  mindest  brauchbaren, 

4.  Die  Meyer'sche  Sammlung,  bloss  aus  den  eignen,  mit  vielen  Urkundenabschriflen  begleiteten, 
leider  nicht  zum  Abschlüsse  gefahrten  Arbeiten  des  unvergesslichen  Domherrn  Meyer,  über  die  Grafen 
von  Arnsberg  und  Rittberg,  die  Grafschaft  Pyrmont,  die  Herrschaft  Büren,  das  Kloster  Heerse,  und  andere 
Gegenstände  der  Westfälischen  Geschichte,  bestehend. 

HI.  Das  Königliche  Provinzial -Archiv  zu  Magdeburg  enthält  einzelne  urkundliche  Materialien  zur 
Geschichte  Westfalens,  besonders  in  Beziehung  auf  das  mit  Corvey  verbundene  ehemalige  Stift  Groningen 
im  Halberstädtischen,  das  der  Aufsicht  des  Erzbischofs  von  Magdeburg  untergebene  Stift  Borghorst  im 
Münster  sehen,  das  mit  dem  Bisthum  Münster  in  geschichtlicher  Verbindung  stehende  Kloster  Gerbstädt  im 
Mannsfeldischcn ,  u.  a.,  die  mir,  so  weit  sie  für  den  vorliegenden  Zweck  dienlich  und  mir  nicht  aus  frü- 
herer eigner  Amtsthätigkeit  schon  bekannt  waren,  durch  die  Gefälligkeit  des  Herrn  Archivars  Stock  zur 
Benutzung  mitgetheilt  wurden. 

IV.    Von  den  standesherrlichen  Archiven  der  Provinz  Westfalen  durfte  ich  benutzen: 

1.  Das  Fürstlich- Salm -Horstmar'sche  Archiv  zu  Coesfeld,  in  welches  die  Archive  der  ehemaligen 
Klöster  Asbeck,  Borghorst,  Langenhorst  und  Metein  übergegangen  sind,    woraus  die  betreffenden  Urkun- 
den bis  zum  Schlüsse  des  42.  Jahrhunderts,  durch  Vermittelung  des  zu  früh  verstorbenen   Gymnasial-  » 
Directors  Sökeland,  mir  bereitwillig  mitgetheilt  wurden. 

2.  Das  Fürstlich -Bentheim-Tecklenburgische  Archiv  zu  Rheda,  hinsichtlich  der  demselben  einver- 
leibten Archive  der  Klöster  Clarholt  und  Herzbrock,  aus  denen  ich  einen  Theil  der  älteren  Urkunden 
durch  gefällige  Vermittelung  des  dortigen  fürstlichen  Archivars,  Herrn  Brand,  erhielt. 

3.  Das  sehr  reichhaltige  und  noch  in  grosser  Vollständigkeit  erhaltene  Archiv  des  ehemaligen  Stifts 
Kappenberg,  zu  welchem  der  Herr  Graf  von  Kielmannsegge  den  Zutritt  mir  selbst  eröffnet  und  mir 
die  wissenschaftliche  Bearbeitung  desselben  anvertraut  hat. 

Zur  Benutzung  des  Fürstlich  Salm  -  Salm  sehen  Archivs  ist,  durch  gütige  Vermittelung  des  Fürstlichen 
Geheimen  Raths  und  Kammer -Directors  Herrn  Sarazin,  Aussicht  vorhanden;  für  die  ältere  Periode,  bis 
1200  einschliesslich,  sind  jedoch,  eingezogenen  Nachrichten  tüx  Folge,  keine  Urkunden  in  demselben 
vorhanden. 

V.  Die  städtischen  Archive  der  Regierungsbezirke  Münster  und  Arnsberg  sind  grösstentheils 
benutzt;  doch  gewährten,  bis  zuna  Ausgange  des  12.  Jahrhunderts,  nur  die  Archive  von  Soest,  Lippstadt, 
Hamm  und  Coesfeld  einige  wenige  Beiträge.  Erst  in  den  folgenden  Jahrhunderten  gewinnen  die  städti- 
schen Archive  grössere  Bedeutung.  Selbst  das  übrigens  so  wichtige  Archiv  der  ehemaligen  Reichsstadt 
Dortmund  hat,  dem  Vernehmen  nach,  keine  über  das  13.  Jahrhundert  zurückgehende  Urkunde  mehr  auf- 

Digitized  by  L^OOQ IC 


Vorrede.  XllI 

zuweisen.  —  Von  den  städtischen  Archiven  des  Regierungsbezirks  Minden  ist  zur  Zeit  nur  das  von  Wie- 
denbrück  mir  seinem  Innhalte  nach  bekannt  geworden,  die  Benutzung  aber  für  künftige  Zelt  vorbehalten. 

VI.  Das  Königlich -Hanover'sche  Landdrostei- Archiv  zu  Osnabrück.  Durch  Vermittelung  des  Herrn 
Landdrosten  Grafen  von  Wedell  wurde  mir  von  Seiten  des  Königlichen  hohen  Staats -Ministeriums  zu 
Hanover  die  Erlaubniss  zu  Theil,  jenes  Archiv  für  den  Zweck  dieses  Urkundenbuches  an  Ort  und  Stelle 
zu  benutzen,  welches  im  September  1843  geschah.  Ich  fand  indessen  in  demselben  nur  die  Archive  des 
ehemaligen  Dom-  und  Johannis- Stifts,  so  wie  des  Klosters  Gertrudenberg,  nicht  aber  die  der  ausserhalb 
der  Stadt  Osnabrück  gelegenen  Stifter  und  Klöster,  welche,  dem  Vernehmen  nach,  sich  noch  bei  den 
einzelnen  Ämtern  befinden,  und  da  weder  die  mir  ertheilte  Erlaubniss  auf  letztere  sich  bezog,  noch  meine 
Zeit  den  Besuch  derselben  gestattete,  so  mussten  diese  leider  von  mir  unbenutzt  bleiben.  Auch  im  0&- 
nabrücker  Archive  selbst  gingen  die  Original -Urkunden  nicht  über  die  Zeit  Bischof  BeAno's  II.  zurück; 
doch  war  meine  Ausbeute,  sowohl  aus  Originalen  als  aus  Kopialbüchern,  ziemlich  bedeutend.  Ich  wusste 
damals  noch  nichts  von  der  Absicht  eines  neuen  berichtigten  und  vermehrten  Abdrucks  der  bei  Mosers 
Osnabr.  Gesch.  befindlichen  Urkundensanunlung,  in  der  neuen  Ausgabe  seiner  sämmtlichen  Werke,  die 
später  mich  veranlasste,  nur  einen  Theil  meiner  eignen  Abschriften  für  den  nochmaligen  Abdruck  auszu- 
wählen; indessen  konnte  ich  doch  zu  manchen  der  vom  V\^iederabdruck  alisgeschlossenen,  in  meinen  Re- 
gesten einige  Berichtigungen  liefern. 

VU.  Von  älteren  handschriftlichen  Werken,  die  nicht  öffentlichen  Archiven  angehören,  konnte  ich 
benutzen : 

4.  Die  Hcnseler'scheu  Manuscripte  zu  Osnabrück.  Der  Jesuit  Henseler  hatte  die  Absicht,  in 
ähnlicher  Weise  wie  sein  Ordensgenosse  Sc  baten  Paderbornische  Aunalen  lieferte,  Osnabrügkische  An- 
nalen  auszuarbeiten,  in  denen  die  Geschichte  des  Bisthums  Osnabrück  zur  Grundlage  eines  umfassenden 
Geschichtswerkes  dienen  sollte;  er  hat  aber  dazu  nur  CoUectaneen  hinterlassen,  die  jedoch  sehr  voluminös 
und  besonders  reichhaltig  an  Urkundenabschriften  sind,  deren  viele  die  später  verloren  gegangenen  Ori- 
ginale ersetzen,  und  die,  so  viel  sich  in  Ermangelung  der  Originale  beurtheilen  lässt,  sich  durch  Treue 
empfehlen.  Diese  Manuscripte,  welche  für  Mosers  Osnabr.  Gesch.  hauptsächhch  zur  Grundlage  dienten, 
und  nun  der  BibKothek  des  Rafhsgymnasium  zu  Osnabrück  angehören,  befanden  sich  bei  meiner  dortigen 
Anwesenheit  noch  in  den  Händen  des  Herrn  Bürgermeisters  Dr.  Stüve,  von  dessen  Gefälligkeit  ich  die 
Benutzung  derselben  erlangte. 

2.  Die  Strunck'schen  Notae  criticae  ad  Schatenii  annales.  Strunck,  ebenfalls  Jesuit,  spricht 
zwar  dufch  diesen  Titel  seines  Geschichtswerkes  nur  die  Absicht  aus,  Schatens  bekannte  Annalen  zu 
berichtigen  und  zu  vervollständigen;  allein  wie  er  überhaupt  mehr  historisch -kritische  Bildung  zeigt  als 
Schaten,  so  hat  er  auch  seinem  Werke  nicht  geringen  eigenthümlichen  Werth  gegeben  und  unter  den 
ihm  einverleibten  zahlreichen  Urkundenabschriften,  manches  schätzbare,  im  Originale  verschwundene  Denk- 
maal,  vor  gänzlichem  Untergange  gerettet  Auf  dieses,  der  Gymnasial-Bibliothekzu Paderborn  angehörige 
Manuscript,  durch  den  verstorbenen  Geh.  Justizrath  Gehrken  aufmerksam  gemacht,  erhielt  ich  es  auch 
durch  seine  Vermittelung  zur  Benutzung. 

Vni.  Mit  dem  in  ihren  Privatsammlungen  befindlichen  urkundlichen  Material  unterstützten  mich 
vornehmlich:  der  schon  genannte  Geheime  Justizrath  Dr.  Gehrken  in  Paderborn,  und  der,  durch  seme 

Digitized  by  VjOOQIC 


XIV  Vorrede. 

eignen  flcissigen  und  mühsamen  Arbeiten  längst  rühmlich  bekannte  Geschichtforscher  Mooyer  in  Minden. 
Die  Bereicherungen,  welche  das  Urkundenbuch  auf  diesem  Wege  erhalten  hat,  werden  sich  aus  diesem 
selbst  ergeben,  da  die  Besitzer  der  zum  Grunde  gelegten  Originale  oder  abschriftlichen  Quellen  an  den 
betreffenden  Orten  dankbar  genannt  sind.  Die  durch  den.  Tod  des  Erstcren  jetzt  ihres  kundigen  uud 
liberalen  Besitzers  beraubte  Sammlung  enthält  auch  fiir  die  folgenden  Zeiten  noch  manches  schätzbare, 
und  es  würde  zu  bedauern  sein,  wenn  nicht  durch  Erwerb  für  das  Königliche  Provinzial- Archiv  Westfa- 
lens, ihre  würdige  Aufbewahrung  und  Benutzung  auch  der  Zukunft  gesichert  bliebe.  —  Auch  dem  Herrn 
Justiz -Commissar  Weddige  in  Dülmen  habe  ich  einige  freundliche  Mittheilungen  zu  danken. 

Schliesslich  gebe  ich  nun  noch  ein  alphabetisches  Yerzeichniss  der  gedruckten  Urkundensanunlungen 
oder  mit  Urkunden  begleiteten  Geschichtswerke,  worin  Urkunden,  welche  Westfalen  unmittelbar  oder 
mittelbar  angehen,  enthalten  oder  nachgewiesen,  und  welche  für  die  Regesten  benutzt  sind. 

Bühiner  (Joh.  Fr.):  Regesta  chronologico - diplomatica  Karoloruni.     Die  Urkunden  Mimmtlicher  Karolinger  in  kursen  Aiusii- 

gen.    Frkf.  a.  M.  1S33.    4. 
-^— -^-^    Regeata  chronol.  dipl.  Regam  atque  Imperatoruoi  Romanorum  inde  a  Conrado  I.   usqoe  ad  Heinricom  VII.    Die 

Urkunden    der   Römischen    Könige    and    Kaiser    ?oa    Conrad   I.    bis    Heinrieb   Vil.    911—1313.  in    kurzen   Ausaiigen. 

Frkf  a.  M.  1831.    4. 
Boic hörst  (Alb.):   Vita   S.  Erphonis  Mimigardefordensis  aut  Miotigernefordensis    nunc  Mouasteriensis  Episcopi.     Monast. 

Westpb.  1649.    4. 
Bojrsen  (Fr.  Eberh.):  Allgemeines  historisches  Magasin.    1  —  6.  Stück.     Halle  lt€7 — tO.    8. 
Codex  Lauresharoeosis  Abbatiae  diplomaticus  ez  aevo  mazime  Carolingico.    Tom.  1 — III.     Manhem.  1768.     4. 
Chronicon  Gottwicense,  seu  Annales  liberi  et  ezempti  Monasterii  Gottwicensis  Ord.  S.  Bened.  inferioris  Austriae  etc.     Tomus 

prodrornus,  de  Codicibus  antiquis  Mstis,   de  Imperatorum  ac  Regum   Germaniae   Diplomatibus   etc.     Tom.   X — II.     T|p. 

monaüt.  Tegerosee  1732.     fol. 
Dronke  (F.rn.  Fr.  Joh.):  Traditiones  et  Antiquitates  Fuldenses.     Fulda  1844.    4. 
Eccard  (Jn.  Geo.):  Historia  genealogica  Princtpum  Sazoniae  superioris.    Lips.  1722.    fol. 
Emminghaus  (Theod.  Geo.  Guil.):   Memorabitia  Susatensia.     Jen.  1749.     4. 

Falke  (Jo.  Frid.):  Codez  Traditionum  Corbejensium ,  notis  crit.  atque  histor.  etc.  iilustratus.    Lips.  et  Guclpherb.  17S2.  fol. 
Förstemann  (K.  Ed.):  Neue  Mittbeilungen  au«  dem  Gebiete  historisch -antiquarischer  Forschungen.     1 — 7.  Band  (jeder  in 

4  H«lten).     Halle  1834-^46.     8. 
Georgisch  (Pet.):  Regesta  chronologico-diplomatica.     Tom.  I — III.  et  Indez.    FrcF.  et  Lips.  (deinde  Hai.)  1740  —  44.   fol. 
Grupen  (C.  V.):  Origines  et  Antiquitates  Hanoferenses ,  oder  umstiindl.  Abhandlung  von  dem  Ursprung  und  den  Alterthü- 

mern  der  Stadt  Hanover.     Gott.  1740.    4. 
Origines  Pjrmontanae  et  Swalenbergicae,   worinnen   die  AUerlhiimer   von   Pyrmont  nnd   der  dortigen   Gegend, 

auch  des  Pagi  Wettago,  ingleichen  die  Ankunft  der  Grafen  von  Schwalenberg  u.  s.  w.  erläutert  werden.     Gott.  1740.  4. 
— Origines  Germaniae,   oder  das   älteste  Deutschland   unter   den   Römern,  Sachsen   und   Franken.     1  —  3.   Tlieil. 


Lemgo  1764 — 68.     4. 

Gudenus  (Val.  Ferd.  de):  Codez  diplomaticus  ezhtbens  Anecdota  Jus  Germanicum  et  S.  R.  I.  Historiam  illustrantia.  Tom. 
I— -V.     Goetling.  (deinde  Frcf.  et  Lips.)  1743  —  68.    4. 

Günther  (Wilh):  Codez  diplomaticus  Rheno-Mosriianus.  Urkunden  -  Samrolong  sur  Geschichte  der  Rhein«  and  Mosel- 
lande etc.    1—5.  Theil  (davon  der  3.  in  2  Abth.).     Cobl.  1822  —  26.    8. 

Haeberlin  (Franc.  Domin.):  Analecta  medii  aevi  ad  illustranda  Jura  et  Res  Germanicas.    Norimb.  et  Lips.  1764.     8. 

(Harenberg,  J.  C):  Mooumenta  historica  adhuc  inedita.  Die  aus  sonst  ungedruckten  Schriften  erläuterte  Geschichte 
Teutschlands  und  der  angrentenden  Reiche.     1 — -2.  Stück.     Braunschw.  1758 — 59.     8. 

Heineccii    (Jo.  Mich.)    Antiquitatum   Guslariensium    et   vicinarum   regiunum   libri  VI.     Frcf.  ad  M.  1707.     fol.  —   Bildet 

Digitized  by  L^OOQ IC 


Vorrede.  XV 

auch  einen  Be$tandtheil  der:  Scriptores  Remm  Germanicaram  Jo.  Mich.  Heineccii  et  Jo.  Geo.  Lenckfeldi,  in  aoum  Volu- 
men eollecti.    Frcf.  ad  M.  ITOt.    fol. 
Hempel  (Poljc.  Gtl.):  InTentarium  diplomaticum  Historiae  Saxoniae  iDferioris  etc.,   d.  i.  Verxeichnist  derer  Urkunden  der 

Historie  von  Nieder -Sachsen  und  aller  Chur-  und  Fürstl.  Braunschw.  Liineb.  Staaten.    1 — 4.  TbeÜ.     Hanor.   n.  Lpa. 

1785—98.     fol. 
Herrgott  (Marquard):  Genealogia  diplgmatica  augustae  gentis  Habsburgicae.    Vol.  I — Hl.  aive  Tom.  I.  et  Tomi  IL    Pars 

I— U.      Vienn.  17ST.     fol. 
Hoefer  (Lodw.  Frz.):  Aiuwahl  der  älteaten  Urkunden  deutscher  Sprache  im  Königl.  Geh.  Staats-  u.Kab.- Archiv  su  Berlin. 

Hamb.  1835.    4. 
Hontheim  (Jo.  Nie):  Historia  Trevirensis  diplomatica  et  pragmatica.     Tom.  I  — IIL    Aug.  Vindel.  et  Herbip.  iT50.    fol. 
Jung  (Jo.  Henr.):  Historiae  antiquissimae  Comitatus  Benlbemiensis  libri  III.  Acced.   Codex  Diplomatüm  et  Documentorum. 

HanoT.  et  Osnabr.  1773.    4. 
Kindlinger  (nach  seinem  Klostemamen  Venantius,   nach  seinem  später  wieder  angenommenen  Taufnamen  NicoUus): 

Münsterische  Beiträge  aur  Geschichte  Deutschlands ,  hauptsächlich  Westfalens.    1 — 3.  Band  (der  letxte  in  2  Abtheilungen). 

Münster  1787  —  93.    8. 
Geschichte  der  Familie  und  Herrschaft  von  Volmestein.    1 — 2.  Band.    Osnabr.  18Ö1.    8.     Als  Fortsetzung  d. 

vor.  SU  betrachten. 
— -^— -    Geschichte  der  deutschen  Hörigkeit,  insbesondere  der  sogenannten  Leibeigenschaft.    Berl.  1819.    8. 


k  rem  er  (Chph.  Jac):    Akademische  Beiträge  zur  GÜlch-  und  Bergischen  Geschichte.    1 — 2.  Band.-    Mannh«  1769 — 16.  — 

3  B,  herausg.  v.  And.  Lamej.    Ebd.  1781.    4. 

— Historisch  -  diplomatische  Beiträge  zur  Gülch-  und  Bergischen  Geschichte.     Giessen  178T.    4. 

Krejrsig  (Geo.  Chph.):  Beiträge  zur  Historie  der  Chur-  und  Fürstl.  Sächsischen  Lande.     1 — 4.  TheH.     Altenb.  1754 — 58. 

8.  _  Vgl.  bei  Schöttgen. 
Kuchenbecker  (Jo.  Phil.).-^  AnalecU  Hassiaca.     Collectio  I— XII.     Marb.  1728  —  42.     8. 
Lacomblet  (Tlieod.  Jos.):  Urkuodenhuch  für  die  Geschichte  des  Niederrheins,  oder  des  Ersstifts  Cöln,  der  Fürstenthümer 

Jülich  und   Berg,   Geldern,  Meurs,  Cleve  und  Mark,  und  der  Reichsstifte  Elten,   Essen  und   Werden.     1 — 2.  Band. 

Düsseldf.  1840—46.    4. 
Lamey  (Andr.):  Diplomatische  Geschichte  der  alten  Grafen  von  Ravensberg.    Mannh.  1779.    4. 
Lappenberg  (Ji»h.  Mart.):  Hamburgisches  Urkundenbuch.     1.  Band.    Hamb.  1842.    4. 
Ledebur  (Leop.  v.):  Allgemeines  Archiv  für  die  Geschichtskunde  des  Preussischea  Staates.    1—18.  Band.  —  Neues  allg. 

Archiv  u.  s.  w.    1—3.  Band.    Berl.  1830—36.    8. 
Leuckfeld  (Joh.  Geo.):  Antiquitates  Halberstadenses ,  oder  historische  Beschreibung  des  vormaligen  Biscbofthums  Halber- 
stadt und  derer  darinnen  gelebten  Bischöfe.    WolAsnb.  1714.    4. 
Ladewig  (Jo.  Pet.):  Reliquiae  Manuscriptonim  omnis  aevt  Diplomatüm  ac  Monumentorum  ineditornm  adh«c.    Tom^  I— -XII. 

Frcf.  et  Lips.  (postea  Hai.)  1720—41.    8. 
Mabillon  (Jo.):  de  Re  diplomatica  libri  VI.    Lnt.  Paris.  1709.    fol. 
Meibomius  (Henr.):  Rerum  Germanicarum  Tomi  III.    Heimst.  1688.    fol. 
Mieris  (Frans  van):  Groot  Charterboek  der  Graaven  van  Holland,   van  Zeeland  en  Heeren  van  Vriesland.     1 — 4.  Deel. 

Te  Leiden  1753  —  56.     fol. 
Miraei  (Auberti)  Opera  diplomatica  et  historica.    Tom.  I  — IV.     Bruiell.  1723—48.    fol. 
Monumenta  Paderbornensia   ex  historia  Romana,  Francica,  Saxonica  eruta.     (Auct.  Ferdinande  e  L.  B.  de  Fiirstenberg, 

Episc.  Paderborn,  et  Monaster.).    Lemgov.  1714.    4. 
Mosers  (Justus)  Osnabrückische  Geschichte.    1—2.  Theil.    (3.  Aufl.)    Berlin  1819.  —  3.  Th.  herausg.  aus  des  Vfs.  haod- 

schrim.  Nachlasse.     Ebd.  1824.     8. 
— ■ säromtliche  Werke,  neu  geordnet  und  aus  dem  Nachlasse  desselben  gemehrt  durch  B.  R.   Abekea.     8.  Theil 


(oder  der  Osnabr.  Gesch.  4.  Th.  Urkunden).    Berlin  1843.    8. 

-    Digitized  by 


Google 


XVI  Vorrede. 

Niese rt  (J.):  Beitrage  su  einem  Müniterischen  ürkuadenbucbe.    1.  Band,  1 — 2.  Abth.    Miinst.  lö..^.    4. 


Münsterische  Urkunden  -  Sammlung.     1 — 7.  Band.     Coesf.  1826  —  37.     8. 


Origincs  Guelßcae,  quibus  potentissimae  gentis  primordia,   magnitudo  variaque  fortuna  usque  ad  Ottonem  primum  BmnsTic. 

et  Lüneburg,  ducem  deducuntur.     Opus  praeeunte   Gdfr.  Guil.  Leibnitio,  stiio  Jo.  Ge.  Eccardi  lit.  consign.,  a  Jo. 

Dan.  Grube ro  no?.  probat,  instr.  etc.  jam  vero  in  lacem  emissum  ed.  Chr.  Lud.  Scheidio.    Tom.   I— FV«     HanoT. 

1750 --53.  —  Tom.  V.  ed.  Jo.  Heor.  Jungio.    1780.    fol. 
Pauli  in  i  fChr.  Franc):  Historia  nobilis  secularisque  virginum  collegii  Visbeccensis.    FrcX.  ad  M.  1699.    4. 
Sand  ho  fr  (Jo.  Jtel.):  Aotistitum  Osnabrugcnsis  Ecclesiae  Res  gestae,  Origines  et  iDcremeota  Coenobiorum  dioecesis,  «liaque 

memorabilia  quae  eam  cootingunt.     Pars  I— II.     Monast.  1785.     8. 
Scbannat  (Jo.  Frid.):  Vinderoiae  literariae,  hoc  est:  veterum  monumentorum  ad  Germaniam  sacram  praecipoe  apectantium 

CoUectio  I~U.    Fuld.  et  Lips.  1723 --24.     fol. 

Corpus  Tradttionum  Fuldensium  ord.  chronol.  digestum.    Lips.  1724.     fol. 

-^— —    Historia  episcopatus  Wormatiensts.    Frcf.  ad  M.  1724.     fol. 

Schalen   (JHic*):    Historia  Westphaliae.   —  Annalium    Paderbomensium    Pars  I — II.     (Operum  Tom.   I— III.)     Monast. 

Westph.  1774.     fol. 
Seh  ei  dt  (Chr.  Ludw.}:  historische  und  diplomatische  Nachrichten  von  dem  hoben  und  niedern  Adel  in  Teutschland«    Ha- 

noT.  1754.  —  Mantissa  Documentorum  etc.     1755.    4. 
Schoepfiin  (Jo.  Dan.):   Alsatia  diplomatica.    Pars  I — II.    Manhem.  1772 — 75.    fol. 
Schöttgen  (Chr.).  und  Krejsig  (Geo.  Cbph.):   Diplomatische  und  curieuse  Nachlese  der  Historie  Ton  Ober-Sachaen  und 

angrenzenden  Ländern.    1  — 12.  Theil.    Dresd.  1730  —  33.    8. 

Diploroataria  et  Scrtptores  Historiae  Germanicae  medii  M?i,  Acc.  praef.  Chr.  Gtl.  Buderi.    Tom. 

I— m.    Altenb.  1753  —  60.    fol. 

Schultes  (Job.  Adf.  ▼.)  Historische  Schriften  und  Sammlungen  ungedruckter  Urkunden  zur  Erläuterung  der  deutschen 
Geographie  und  Geschichte  des  mittlem  Zeitalters.     1—2.  Abth.     Hildburgh.  1798  —  1801.     4. 

Schultes  (Ludw.  Aug.):  Directorium  diplomaticum  oder  chronologisch  geordnete  Aussüge  von  sämmtlichen  über  die  G«* 
schichte  Obersachseos  vorhandenen  Urkunden.     1 — 2.  Band.     Altenb.  1821 — 25.    4. 

Schumacher  (C.  W.):  Vermischte  Nachrichten  und  Anmerkungen  aur  Erläuterung  und  Ergänaung  der  Sächsischen  Ge- 
schichte.   1 — 6.  Sammlung.    Eisenach  1766 — 72.    4. 

Scriptores  Rerum  Brunsviceosium  illustrationi  inservientes  antiqui  omnes  etc.  cura  Gdfr.  Guil«  Leibnitii.  Tom,  I  — 111. 
Hanov.  1707—11.     fol. 

Rerum  Germanicarum  septentrionalium  vicinorumque  populorum  diversi,  stud.  atque  op.  Erpoldi  Lindenbro* 

gii*    Frcf.  1609.    foL 

• Rerum  Germanicarum   aliquot  insignes  etc.  collectore  Jo.  Pistorio  Nidano;  nunc  den.  recogo.  etc.  cor.  Bure. 


Gthf.  StniTio.  Tom.  I— -IlL    Ratisb.  1726.    £oI.    Enthält  unter  andern  eine  Sammlung  Minden'acber  Urkunden |  deren 

Originale  sich  verloren  haben. 
Setberts  (Job.  Suib.):    Urkundenbuch    sur  Landes-  und  Rechtsgeschichte    des    Hertogtbums    Westfalen.     1-^2.   Band. 

Arnsb.  1839  —  43.     8. 
Spilcker  (Burcb.  Chr.  ▼.):  Beiträge  zur  älteren  deutschen  Geschichte.      1.  Band.     Geschichte  der  Grafen   von  Wölpe.  — 

2.  B.    Gesch.  d.  Grafen  ▼.  Everstein.    Arolsen  1827—33.     8. 
Steinen  (Job.  Dietr.  ▼.):  Kurze  Beschreibung  der  hochadel.  Gotteshäuser  Cappenberg  und  Scheda^  wie   auch  des  hochadel. 

Stifts  Averndorp  und  des  Klosters  Wedinghausen ;  als  ein  Beitrag  der  Westphäl.  Geschichte.     Dortm.  1741.     8. 

Westphälische  Geschichte.    1—4.  Theil.     Lemgo  1755  —  60.     8. 

(Stiive,  C):  (Aeschichte  der  Stadt  Osnabrück.    1—3.  Theil.     Osnabr,  1816—26.    8. 

TeschenmacberL  (Wem.)  ab  Elverfeldt  Anoales  Cliviae,  Juliae,  Montium,  Marcae  Westphalicae,  Ravensbergaef  Geldriae 

et  Zutphaniae;  quos  denuo  edi  curavit,  Codice  diplomatico  etc.  illustr.  Just.  Chph.  Dithmarus.     Frcf.  et  Lips.  1721. 


Digitized  by 


Google 


Vorrede.  XVll 

fol.  —  L'  vielen  Fehlern  leidende  Cod.  dipl.  ist  sw«r  das  Werk  des  neuen  Herausgebers,   pflegt  aber  doch  gewöbn- 

lich  unter  dem  riamen  Teschenmacbers,  als  6ea  Vfs.  des  Hauptwerkes,  citirt  zu  werden. 

Treuer  (Gtl.  Sam.):  Griindlicbe  Geschlechts -Historie  des  bochadlichen   Hauses  der  Herren  von  Münchbansen.     Göttingen 

1T40.    fol. 
Trofts  (Ludw.):  Wochenblatt  sur  genaueren  Kunde  der  westphälisch -rheinischen  Geschichte.    Hamm  1824.  —  Westpbalia. 

Zeitschrift    für  Geschichte   und    Altertbumskunde  Westphalens    und    Rheinlands.     2 — 3.  Jahrgang    (in   Quartalheften). 

Ebd.  1825  —  26.    4. 
Urkuodenbuch  der  Stadt  Lübeck;  herausg.  von  dem  Vereine  für  Lübeckische  Geschichte.    1.  Theil.    Lübeck  1834.    4. 

Wedekind  (Änt.  Chr.):  üoten  zu  einigen  Geschichtschreibern  des  deutschen  Mittelalters.    1  —  3.  Band  (oder  1 — 10.  Heft). 

Hamb.  1821  — 3li.     8. 
Wenck  (Helfr.  Bernh.):  Hessische  Landesgeschichte.    1— -3.  Band,  jeder  mit  einem  Urkundenbuche.    Darmst.  u.  Giessen 

(nachher  Frkf.  u.  Lpz.)  1783—1803.    4. 
Westphalia.     S.  Tross. 
Westphälische  Provinzialblätter.    Verhandlungen  der  Westphal.  Gesellschaft  Hir  vaterländische  Cultur.    1 — 3.  Band  (jeder  in 

4  Hefteo).    Minden  1828—46.     8. 
Wigand  (Paul):    Archiv   für  Geschichte  und   Altertbumskunde  Westfalens.    1  —  8.  Band  (jeder  in  4  Heften).     Hamm  (vom 

3.  B.  an  Lemgo)  1826  —  38.    8. 

Das  Fehmgericht  Westfalens,    aus   den   Quellen   dargestellt   und   mit  noch  ungedmckten   Urkunden   erläutert. 

Hamm  1825.     8. 

Geschichte  der  gefursteten  Reichs -Abtei   Corvej  und   der  Städte  Corvej   und  Höxter.     1.  Band  (in   2  Abth.) 


Höxter  1819.    8. 
•—    Der    Corvej'sche    Güterbesitz,    aus    den    Quellen    dargestellt,    als   Fortsetzung    der    Corvej'schen    Geschichte 


Lemgo  1831.     8. 
Traditiones  Corbejenses.    Lpz.  1843.    8. 


Würdtitrein  (Stepb.  Alex.):    Subsidia  .diplomatica  ad  selecta  Juris  ecciesiastici  Germaniae  et  Historiarum  capita  elucidanda 
ex  originalibus  aliisque  autbeiiticis  documentis  congesta.    Tom.  I — XIII.    Heidelb.  (postea  Frcf.  et  Lips.)  1772 — 80.     8. 

Nova  Subsidia  diplomatica  etc.     Tom.  I— XIV.     Heidelb.  1781—92.     8. 

Zeitschrift  für  Archivkunde,  Diplomatik  und  Geschichte;  herausg.  von  L.  F.  Hoefer,  H.  A.  Erhard  und  F.  L.  B.  v.  Me« 
dem.    1  —  2.  Band  (jeder  in  3  Heften).     Hamb.  1833  —  37.    8. 

für  vaterländische  Geschichte  und  Altertbumskunde;   herausg.   von   dem  Verein  für  Geschichte  und  Alterthums- 

künde  Westfalens,  durch  dessen  Directoren  J.  Mejer  und  H.  A.  Erhard.  1  —  5.  Band.    —   H.  A.  Erhard  und  F.  J. 
Gehrken.   6—7.  Band.  —  H.  A.  Erhard  und  G.  J.  Rosenkranz.   8—9.  Band.     Münster  1838—46.     8. 

Einige  andere  Schriften,  welche  zwar  in  unsern  Zweck  einschlagende  Urkunden  enthalten,  aber  für 
die  älteste  Periode  unserer  Geschichte  noch  nicht  zu  benutzen  waren,  sollen,  zur  Vervollständigung  dieses 
Vei-zeichnisses,  in  der  Folge  namhaft  gemacht  werden.  Einer  ähnlichen  Übersicht  der  in  die  ältere  Ge- 
schichte Westfalens  einschlagenden  und  für  die  Regesten  benutzten  Geschichtschreiber  und  anderer  Hilfs- 
mittel wird  es  hier  nicht  bedürfen,  da  sie  im  Texte  selbst  deutlich  genug  bezeichnet  sind,  um  ohne  be- 
sondere Schwierigkeit  oder  Misverstand  nachgeschlagen  werden  zu  können,  und  eine  besondere  Abhand- 
lung über  die  literarischen  Quellen  der  Geschichte  Westfalens  künftig  in  der  zuletzt  genannten  Zeitschrift 
erscheinen  soll. 


Digitized  by 


Google 


XVIII  Vorrede. 

Es  war  anfangs  die  Absicht,  den  ersten  Band  mit  dem  Jahre  4200  abznschliessen.  Da  jedoch  die 
Regesten,  auch  bei  möglichst  ökonomischer  Dmck-Einrichtong,  mehr  Raum  erforderten,  als  man  früher 
vermuthete,  der  Band  also  ein  zu  starkes  Volumen  erlangt  haben  würde,  so  schien  es  rathsam,  den 
Stoff  zu  theilen,  und  bei  1125,  als  einem  für  die  Geschichte  Deutschlands  wichtigen  Zeitpunkte,  vorläufig 
einen  Abschnitt  zu  machen.  Da  das  urkundliche  Material  bis  4200  vollständig  bereit  liegt,  der  Druck 
also  nur  eine  kurze  Unterbrechung  erleidet,  so  wird  es  mehr  zur  Erleichterung  als  zur  Erschwerung  des 
Gebrauchs  dienen,  dass  erst  mit  dem  zweiten  Bande  ein  möglichst  vollständiges  Register,  den  ganzen 
Zeitraum  bis  1200  umfassend,  geliefert  werden  soll. 

Münster. 

Dr.  H.  A.  Erhard. 


Digitized  by 


Google 


CODEX  DIPLOMATICUS 


HISTORIAE    WESTFALIAE. 


Urkundenbuch 


Geschichte    W  estfalens. 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


I. 

Hildigrimns  omnipotentis  Dei  gratia  episcopus,  Reginberto  preposito  una  cum  reliqua  congregalione  in  do- 
mino  salutem.  Serenam  inprimis  caritatem  uestram  non  ignorare  optamus,  quomodo  prosperitatis  uestr^ 
securitatem  semper  Christi  in  gratia  poUentem  ouare  desideramus.     Deinde  quod  nostri  iugiter  in  domino 

memoriam  habeatis  tarn ris  excessibus   uel   infinnStatibus,   quam   etiam  pro   communibus 

omnium  nostronim  necessitatibus  siue  utOitatibtis,  obnixe  precamnr.  Proinde  nuncium  nostrum  modo  cum 
Oddone  ad  palatium  ire  sciatis  propter  ammonitionem  negotii  nostri,  pro  cuius  legatione  mcnüonem  uestram 
coram  sancto  patrono  nostro  cotidie  fieri  modis  onmibus  persuademus,  quatinus  per  Dei  misericordiam 
quandoque  bonitas  illius  in  hoc  negotio  nostro  preualere  mereatur  in  firmitate.  Snbinde  mandamus  pre- 
posito et  Omnibus  of&cialibus  nostris,  ui  unusquisque  suum  ministerium  ad  communem  fratrum  utUilatem 
quasi  coram  Deo  honeste  procuret  Nee  fratribus  aliopiid  ex  suis  necessariis  uel  etiam  in  uinali  propina- 
tione  inrationabiliter  subtrabatur,  sed  omnia  metisurate  fiant.  Nam  Deo  fauente  nobis  aduenientibus  mini- 
steria  uestra  et  cmictas  utilitates  uestras  uobiscum  ratiouabiliter  ordinäre  et  utiliter  constituere  speramus. 
Quod  tamen  quando  fieri  ualeat,  redeunte  prefato  nuncio  uobis  renunciare  curamus.  Propterea  aedificio 
turris  sine  intermissione  insistere  iubemus,  quatinus  Deo  uolente  cum  aliis  beneficiis  hoc  etiam  nostris  tem* 
poribus  perficiatnr.    Yalete  semper  herum  memores  IN  Christo  Jhesu. 

Auswendig:  Ragenberto  ppos. 


II. 

i  In  nomine  DOMINI  DEI  ET  SALVATORIS  NOSTRI  JHV  XPI.  HLVDOWICVS  DIVINA  ORDINANTE 
PROVIOENTIA  IMPERATOR  AVGVSTVS.  Si  sacerdotum  ac  seruorum  Dei  petitiones,  quas  nobis  pro  suis 
necessitatibus  innotnerint,  ad  effectum  perducimus,  Non  solum  imperialem  exercemus  consuetudinem,  uerum 
etiam  ad  beate  retributionis  mercedem  talia  nobis  facta  profutura  confidimus.  Quapropter  notum  sit  omnium 
fidelium  nostrorum  solertiae  presentium  scilicet  et  futurorum,  quia  uir  uenerabilis  Castus  abba  ecclesie 
quae  vocatur  Fiscbechi  cum  subiectis  aecclesiis  in  eodem  pago  Leriga  et  cum  decima  de  silna  ammeri  et 
ponte  bürg,  et  ceteris  ecclesiis  in  Hesiga  et  Fenkiga,  excepta  una  ecciesia  inSaxIinga,  quam  concessimus 
ad  porroechiam  sancti  Pauli  reuerti  ad  locum  qui  uocatur  Mimigemaford,  ubi  Gerfridus  episcopus  preesse 
uidetur,  Ueniens  ad  nos  petiit  celsitudinem  nostram,  ut  ipsum  sanctum  locum  pro  mercedis  nostre  augmen* 
to  sub  nostra  defensione  et  emunitatis  tuitione  reciperemus.  Cuius  petitioni  pro  diuino  amore  adsensimus, 
et  ita  in  omnibus,  quia  iuste  et  rationabiliter  petiit,  per  hanc  nostram  auctoritatem  confirmare  studuimtis, 
Praecipientes  ergo  iubemus,  ut  nuUus  iudex  publicus  neque  quislibet  ex  iudiciaria  potestate,  seu  aliquis 

Digitized  byL^OOQlC 


4  ,  821  —  832. 

ex  fidclibus  sanctae  Dei  ecclesiae  ac  nostris,  in  ecclesias  aut  loca  uel  agros  seu  reliquas  possessiones, 
quas  moderno  tempore  iuste  et  rationabilit-er  possidere  uidetor,  in  quibuslibet  pagis  et  territoriis  sitas,  uel 
quicquid  etiam  deinceps  propter  diuinum  amorem  conlatum  fuerit,  ad  causas  audiendas  uel  freda  exigenda, 
aut  mansiones  uel  paratas  faciendas,  aut  homines  ipsius  ecclesiae  tarn  ingenuos  quam  et  seruos  iniuste 
distringendos ,  aut  ullas  redibitiones  uel  inlicitas  occasiones  requirendas,  uUo  umquam  tempore  ingredi 
audeat  uel  exactare  presumat.  Quicquid  autem  de  rebus  praefate  ecclesiae  fiscus  sperare  poterat,  totum 
nos  pro  diuino  amore  concedimus»  ut  perennibus  temporibus  in  alimonia  pauperum  et  stipendia  seriiorum 
Dei  ibidem  Deo  famulanUum  proficiat  in  augmentum.  Quatenus  ipsis  seruis  Dei,  qui  ibi  Deo  famulari 
uidentur,  pro  nobis  et  coniuge  proleque  nostra  et  stabilitate  totius  imperii  nostri  a  Deo  nobis  concessi 
atque  conseruandi  iugiter  domini  misericordiam  exorare  delectet.  Praedictam  uero  abbatiam  illius  circum- 
quaque  per  diuersos  pagos  sitam,  Nemo  fidelium  nostronim  ei  exinde  aliquid  abstrahere  aut  prohibere 
praesumat.  Quin  ei  Uceat  per  hanc  nostram  auctoritatem  uerbum  praedicationis  domino  auxiliante  exercere, 
et  ministerium  suum  pleniter  peragere.  Et  ut  haec  auctoritas  nostris  futurisque  temporibus  domino  pro- 
tegente  ualeat  inconuulsa  manere,  manu  propria  subscripsimus  et  anuli  nostri  inpressione  signari  iussimus. 


m 


Signum  yJ^^  X  J"    Bludouici  Serenissimi  Jmperatoris. 
Durandus  diaconus  ad  uicem  Helisachar  recognoui    (L.  S.  R.) 

Data  y.  Non.  Septb.  anno  Imperii  nostri  YIII.  Indictione  Xu.  Actum  Aquisgrani  palatio  regio  in  Dei 
nomine  feliciter  ameN. 

Das  Siegel,  welches  auf  das  Recognitioiuseichen  aufgedruckt  war,  ist  verloreii  gegangen. 


III. 

v><«  In  nomine  Domini  Dei  et  saluatoris  nostri  Jhesu  Christi.  Hludouuicus  diuina  ordinante  prouidentia 
Imperator  augustus.  Si  erga  loca  diuinis  cultibus  mancipata  propter  amorem  Dei  eiusque  in  eis  locis  || 
sibi  famulantes  beneficia  potiora  largimur,  praemium  apud  Dominum  aetemae  remunerationis  nobis  rependi 
non  dißidimus.  Igitur  notum  esse  uolumus  cunctis  fidelibus  nostris  praesentibus  scilicet  et  futuris,  quia 
uenerabilis  uir  Baderadus  episcopus  ecclesiae  quae  est  constructa  in  honore  sanctae  Mariae  semper  uirgi- 
nis  et  sancti  Ciliani  in  loco  qui  dicitur  Paderbrunno,  missa  petitione  deprecatus  est,  ut  praedictam  sedem 
cum  umnibus  ad  se  iuste  et  legaliter  moderno  tempore  pertinentibus  uel  aspicientibus,  sub  nostra  tuitione 
et  immunitatis  defensione  cum  rebus  et  mancipiis  constitueremus,  quod  ita  et  fecisse  omnium  fidelium  no- 
strorum  cognoscat  industria. .  Praecipientes  ergo  iubemus ,  ut  nullus  iudex  publicus  uel  quislibet  ex  iudi- 
ciaria  potestate  in  ecclesias  aut  loca  uel  agros  seu  reliquas  possessiönes  memoratae  ecclesiae,  quas  mo- 
derno tempore  infra  dicionem  Imperii  nostri  legibus  possidet,  uel  que  deinceps  in  iure  ipsius  loci  uoluerit 
diuina  pietas  augeri,  ad  causas  iudiciario  more  audiendas  uel  freda  exigenda,  aut  mansiones  uel  paratas 
faciendas,  aut  fideiussores  tollendos,  aut  homines  ipsius  ecclesiae  contra  rationem  distringendos,  nee  ullas 
redibitiones  uel  inlicitas  occasiones  requirendas  ullo  umquam  tempore  ingredi  audeat,  uel  ea  quae  supra 
memorata  sunt  penitus  exigere  praesumat,  sed  liceat  memorato  episcopo  suisque  successoribus,  res  prae- 
dictae  ecclesiae  cum  omnibus  quae  possidet  quieto  ordine  possidere  et  nostro  fideliter  parere  Imperio. 
Quicquid  uero  fructus  exinde  sperare  potuerit,  totum  nos  pro  aeterna  remuneratione  praedictae  ecclesiae 
ad  stipendia,  pauperum  et  luminaria  concinnanda  concedimus,  qualiter  melius  delectet  clericos  in  eadem 
sede  degentes  pro  nobis,    coniuge  et  prole  nostra  Domini   misericordiam   exorare.     Et  ut  haec  aucto- 


Digitized  byL^OOQlC 


812  —  823.  5 

ritas  per  fiitura  tempora  melius  conseroetur,  mann  propria  subter  firmauimus  et  anali  nostri  inpressione 
signari  iussimus.  • 


C.  Hirmnmaris  diaconus  ad  utcem  Fridugisi  abbatts  recognoui  ei  (L.  S.  R.) 

Data  quarto  Nonas  Aprilis  anno  VIIII.  Imperii  domni  Hludouici  piissimi  augusti.    Indictione  XV.  Actum 
Aquisgrani  palatio  regio.    In  Dei  nomine  feliciter  ameN. 

Das  seitwärts  aurgedruckte  kleine  kreiilormige  Siegel   zeigt  das  ungekrönte,  seitwärts  sehende  Brustbild  des  Kaisers ,   mit 
der  Umschrift:   XPE  PROTEGE  HLVDOVVICVM  IMPERATOREM. 

IV. 

Jv>«.  In  nomine  Domini  Dei  et  saluatoris  nostri  Ihesu  Christi,  Hludouuicus  diuina  ordinante  prouidentia 
Imperator  augustus.  Cimi  petitionibus  seruorum  Dei  iustis  et  rationabilibus  diuini  cultus  amore  fauemus,  || 
supemi  muneris  donum  largiri  non  diffidimus.  Idcirco  nouerit  omnium  fidelium  nostrorum  tarn  praesentium 
quam  et  futurorum  sagacitas,  quia  adiens  serenitatem  culminis  nostri  uir  reuerentissimus  Adalardus  abba 
ex  monasterio  Corbeia,  quod  ei  dudum  in  prouincia  Saxonica  ad  augmentum  mercedis  nostrae  ex  nouo 
construere  iussimus  super  fluuium  Uuisera  iu  uilla  regia  in  loco  nuncupante  dudum  Hucxori,  dicatum  in 
bonore  sancti  Stephani  protomartyris,  suggessit  mansuetudini  nostrae,  ut  idem  monasterium  et  monachos 
ibidem  per  tempora  degentes  cum  rebus  et  hominibus  non  solum  sub  nostra  tuitione  et  defensione  con- 
stitueremus,  uerum  etiam  et  talem  inmunitatem  fieri  iuberemus,  qualem  omues  ecciesiae  in  Francia  habent. 
Cuius  petitioni,  dignam  et  proficuam  iudicantes,  hanc  auctoritatem  inmunitatis  erga  praedictum  monaste- 
rium*) Corbegiae  eiusque  rectores  fieri  iussimus,  per  quam  decemimus  atque  iubemus,  ut  nuUus  iudex 
publicus  uel  quilibet  ex  iudiciaria  potestate  in  ecclesias  aut  loca  uel  agros  seu  relicpias  possessiones  mem- 
braque  monasterii,  quas  praesenti  tempore  in  quibuslibet  pagis  et  territoriis  habet,  uel  deinceps  ibidem 
conlatae  fuerint,  ad  causas  iudiciario  more  audiendas,  uel  freda  exigenda,  aut  mansiones  uel  paratas  fa- 
ciendas,  aut  fideiussores  tollendos,  aut  homines  ipsius  monasterii  tam  ingenuos  quam  et  latos  distringendos, 
aut  ullas  redibitiones  aut  inlicitas  occassiones  requirendas  ullo  umquam  tempore  ingredi  audeat,  uel  ea 
quae  supra  memorata  sunt  penitus  exigere  praesumat,  sed  liceat  memorato  abbaü  suisque  successoribus, 
res  praedicti  monasterii  sub  inmunitatis  nostrae  defensione  quieto  ordine  uiuere  ac  residere.  Et  quicquid 
exinde  ius  fisci  exigere  poterat,  totum  et  ad  integrum  nos  pro  aetema  retributione  ad  pauperes  alendos 
et  luminaria  eidem  monasterio  concinnanda  concedimus,  qualiter  monachi  ibidem  degentes,  pro  nobis  pro- 
lecpic  nostra  atque  stabilitate  Imperii  nobis  ad  regendum  commisi ,  dominum  misericordiae  adtentius  exorare 
delcctet.  Sed  et  hoc  placuit  nobis  huic  inserere  auctoritati,  ut  licentiam  habeant  rectores  huiusce  mo- 
nasterii, cum  quibuslibet  hominibus  liberis**) uidelicet  ut  quiccpiid  iuste  et  ra- 

üonabiliter  pars  alteri  contulerit  parti,  per  hanc  nostram  auctoritatem  iure  firmissimo  teneatur  atque  possi- 
deant,  et  quicquid  exinde  facere  uoluerint,  libero  in  omnibus  perfruantur  arbitrio  faciendi  quicquid  elege- 


*)    So  ist  die  ursprüngliche  Lesart;  die  Endung  um  ist  aber  in  beiden  Worten  auxradirt,  und  o  dafiir  gesetzt. 
**)   Schaten  schiebt  hier  die  Worte  ein:  res  et  mancipia  legaliter  coinmutare;  die  Lücke  der^  an  dieser  Stelle  stark  beschä- 
digten Urkunde,  scheint  aber  nicht  so  gross,  dass  diese  Worte  könnten  da  gestanden  haben. 


Digitized  by 


Google 


833. 


rint.    Et  ut  haec  auctoritas  inmunitatis  aiqae  confirmationis  nostrae  per  fatura  iempora  buiolabilem  obti- 
neat  firmitatem,  manu  propria  subter  firmauimus  et  anuli  nostri  inpressione  signari  iussimus.     A    t     ^ 


Signum      ^j  ^  my      Bludouuici  Serenissimi  Imperatoris. 

JC.  Durandus  diaconus  ad  uicem  Fridugisi  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  VI.  Kalendas  Augustas  anno  Christo  propitio  X.  Imperii  domni  Hludouuici  piissimi  Augusti,  In- 
dictionc  prima.    Aotum  Ingilinheim  palatio  feliciter  AmeN. 

Da«    nfben    dem   BpcognitionsteicheD  aur^edruckte   und   dasselbe   sum   Theil    bedeckende   Siegel  kommt  mit  dem   bei 
?Ir.  UI.  beschriebenen  überein. 

V. 

Aus  dem  ältesten  Kopialbuche  des  Stifts  Cor?ej. 

In  nomine  Domini  Dei  ac  saluatoris  nostri  Jhesu  Christi.  Hludouuicus  diuina  ordinante  prouidentia 
Imperator  augustus.  Neminem  fidelium  nostroram  dubitare  crcdimus,  quam  magnum  quondam  domnus  et 
«^enitor  noster  Karolus  christianissimus  Imperator  cum  Saxonibus  subiit  laborem,  ut  eos  ad  cognitionem 
uerac  fidei  adduceret,  quod  et  diuina  cooperante  gratia  sicut  optauit  effecit.  Nos  uero  in  eins  solio  superni 
numinis  dono  sublimati,  Cuidam  uenerabili  uiro  Adalhardo  seni  abbati  ex  monasterio  cuius  uocabulum  est 
Corbegia,  in  eadem  prouincia  Saxonia,  ob  mercedis  nostrae  augmentum,  monasterium  construere  iussimus, 
et  ad  idem  cenobium  dedicandum  ex  sacro  palacio  a  capella  nostra  misimus  uenerabiles  ac  sacrosanctas 
reliquias  beati  Stephani  prothomartiris,  quod  est  construclum  super  Vuisera  in  uilla  regia  in  loco  nuncn- 
pante  dudum  Hucxori.  Ac  quia  auctore  Deo  praedictus  diuae  memoriae  domnus  et  genitor  noster  in  eadem 
gente  primum  christianae  religionis  fidem  confirmauit,  ita  et  nos  ad  augmentandum  solidandumque  eiusdem 
fidei  uigorem,  primum  monachicae  religionis  ordinem  illic  seruandum  tencndumque  constituimus,  quod  ita, 
opitulante  omnipotentis  gratia,  ad  effectum  rei  peruenit,  et  praedictum  monasterium  *)  ideo  Corbegia  nomen 
impositum  est,  eo  quod  de  antiquo  quodam  monasterio  Corbegia  praedicto  Adalhardo  abbati  seni,  cui  hanc 
curam  commisimus,  adsumpto  secum  germano  suo  Yuidone  cum  ceteris  quantis  et  quibus  oportebat  mo- 
nachis,  inIVa  eandem  prouinciam  locum  aptum  et  congruum  eligcrent,  atque  ibi  prout  oportunius  potuissent 
pracfatum  monasterium  stabilirent  atque  construerent.  Idcirco  placuit  excellentiae  nostrae,  ut  praedictam 
uillam  quae  dicitur  Hucsori  cum  omnibus  linibus  uel  terminis  suis  et  cum  terris,  siluis,  aquis  aquaruroue 
decursibus,  cum  omnibus  adiacentiis  et  appendiciis  suis  ad  idem  monasterium  per  hanc  auctoritatem  iure 
perpetuo  conferre  öt  de  nostro  iure  in  Jus  et  dominationem  praedicti  mohasterii  praesentialiter  tradere,  Nee  non 
et  res  seu  possessiones  quae  a  Deum  timentibus  uel  Deum  diligentibus  Saxonibus  infra  ipsam  Saxoniam  ad  hoc 
opus  inchoandum  uel  adiutorium  praestandum  conlatae  sunt,  per  hanc  auctoritatem  confirmare,  etiam  et  res 
quae  ad  Corbegiam  antiquiorem  traditae  fuerant  infra  ipsos  supradictae  Saxoniae  fines,  in  terris,  siluis,  campis, 
pratis,  pascvis,  aquis  aquarumue  decursibus,  propriis  uel  communibus.domibus  ac  aedificiis  uel  prius  habitis 
uel  postea  constructis,  mancipiis  quoque  diuersi  generis  uel  condicionis,  mobilibus  et  immobilibus,  datum  uel 
tradilum  fuit,  cum  omni  integritate  ad  praedictum  monasterium,  una  cum  consensu  praefati  abbatis  uel  congrega- 


*)    Qhne  Zwfirel  war  dieser  Stelle  die  bei   der  vor.  Urk.  bemerkte  and   in  dieselbe  irrthümlicb  eiBgeschlicfaeiie  Correctur 

xngedaclit. 


jv.iv...-<i  n^i  ^Hw^tv^3*^t4mDy Google 


823  —  826.  7 

tionis  eius  celebri  donatione  contulimus,  et  perpetuo  mpiiachis  ibidem  Deo  militantibus  ad  possidcndum 
frucndumqae  concessimus  atque  confirmauimus.  Ideo  autem  ita  fieri  debere  rationabile  iudicauimus,  ut 
qiiia  constabat  praedictum  locum  ex  monasterii  prioris  Corbegiae  monachis  constructnm  esse,  et  quia  in 
omni  loco  uni  domino  seruitur,  uni  regi  militatur,  dignum  erat  ut  possessiones  illae  eorundem  monacho* 
rum  obsequiis  deputarenlur,  qui  infra  ipsam  prouinciam  eiusdem  monasterii  primi  aedifjcatores  et  perpetuo 
habitatores  in  omnipotentis  Dei  seruicio  sub  sancta  regula  depatati  fuisse  noscunlur.  Nam  si  forte  talis 
esset  causa ,  ut  idem  locus  ex  propriis  in  eadera  prouincia  sibi  conlatis  nequiuisset  subsistere  rebus,  dignmü 
ut  de  prioris  monasterii  rebus  benignitatis  seu  largitatis  causa,  prout  ex  utraque  parte  rationabile  esse  potuisset, 
larga  manus  porrigi  debuisset,  quanto  magis  de  hiis  quae  infra  eandem  prouinciam  conlatae,  ut  dictum  est,  prius 
fuisse  noscuntur,  cum  omni  benignitate  ardentissimo  caritatis  affectu  largiri.  Statuentes  etiam  decei*nimus  atque 
per  hos  imperiales  apices  sancimus,  ut  quandoquidem  diuina  uocatione  abba  praedicti  monasterii  de  hac  luce 
migrauerit,  quam  diu  ipsi  monachi  inter  se  tales  inuenire  potuerint,  cpii  ipsam  congregationem  secundum  regu* 
lam  sancti  Benedicti  regere  ualeant,  per  hanc  nostram  auctoritatem  et  consensum  licentiam  habeant  elegendi 
abbatem,  quatenus  ipsos  seruos  Dei,  qui  ibidem  Deo  militant,  pro  nobis,  coniuge  proleque  nostra  et  stabili- 
täte  totius  imperii  nostri  iugiter  Dei  misericordiam  exorare  delectet.  Sed  et  hoc  placuit  nobis  huic  inserere 
auctoritati.  Licentiam  habeant  rectores  huiusce  monasterii,  cum  quibuslibet  hominibus  liberis  res  et  man- 
cipia  commutare,  uidelicet  quidquid  iuste  et  rationabiliter  pars  alteri  contulerit  parti,  per  hanc  nostram 
auctoritatem  iure  firmissimo  teneant  atque  possideant,  et  quidquid  exinde  facere  uoluerint,  libero  in  Omni- 
bus perfruantur  arbitrio  faciendi  quidquid  elegerint.  Et  ut  haec  auctoritas  lai^itionis  atque  confirmationis 
nostrae  per  futura  tempora  iuuiolabilem  obtineat  firmitatem,  manu  propria  subter  firmauimus,  et  anuli 
nostri  inpressione  signari  iussimus. 

Signum  (L.  M.)  Bludouuici  Serenissimi  Imperatoris, 
Durandus  diaconus  ad  uicem  Fridugisi  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  VI.  Idus  Augusii,  anno  Christo  propicio  X.  Imperii  domni  Hludouuici  piissimi  augusti,  indictionel. 
Actum  Ingelinheim  palacio  regio  in  Dei  nomine  feliciter  Amen, 


VI. 

In  nomine  domini  Dei  et  saluatoris  nostri  Jhu  Xpf.  Hludouicus  diuina  ordinante  pronidentia  Imperator 
Augustus.  Baderado  episcopo  et  misso  nostro.  Nosse  te  non  dubitamus,  qualiter  nostra  iussione  Adalar- 
dus  quondam  abba  cpioddam  monasterium  in  Saxonia  a  nouo  opere  construxit,  quod  nos  et  aliqui  boni 
homines  de  quibusdam  rebus  sollemni  donatione  dotauimus.  de  quibus  omnibus  rebus  nostrae  ^uctoritatis 
praeceptum  circa  idem  monasterium  fieri  iussimus,  ut  perpetua  saluatione  in  iure  eiusdem  monasterii  eedem 
res  consisterent.  Sed  ut  relatione  Unarini  uenerabili  eiusdem  monasterii  abbatis  cognouimns,  quidam  comi^ 
tes  memoratum  praeceptum  nostrum  infringere  et  conuellere  uelint,  in  eo  uidelicet  quod  homines  tam 
liberos  quam  et  latos,  qui  super  terram  eiusdem  monasterii  consistunt,  in  hostem  ire  compellant  et  distrin* 
gere  iudiciariö  more  uelint,  quod  nolumus  ut  faciant,  et  ideo  per  has  litteras  nostras  tibi  praecipimus,  ut 
tu  iQud  praeceptum,  quod  sicut  diximus  eidem  monasterio  fecimus,  adsumas  et  in  praesentia  eorundem 
comitum,  in  cuhxs  ministeria  res  praedicti  monasterii  esse  noscuntur,  relegi  facias,  et  ex  nostra auctoritate 
eis  praecipias,  ut  ullerius  nostrae  auctoritatis  praeceptum  uiolare  non  praesumant,  sed  pocius  sicut  in 
eodem  praecepto  continetur  iUud  conservare  studeant,  si  gratiam  nostram  habere  uelint 

Aufwendig  mit  gleicher  Schrift: 

Ad  Baderadum  episcopum  et  missum  nostrum. 

Ein  Siegel  ist  aicht  Torhandeo. 

Digitized  by  V^OOQIC 


g  832  —  833. 

VII. 

C  In  nomine  Domini  Dei  et  rcdemptoris  nostri  Jhesu  Christi.  Hluthuuuicus  diuina  ordinante  proui- 
dentia  Imperator  augustus.  Si  aecclesias  et  loca  diuino  cultui  dicata  nostris  largitionibus  pro||uehere  sata- 
gimus,  atque  ibidem  assidue  Deo  famulantibus  solacia  clementer  inpendimus,  non  solum  honorifica  regalis 
munificentiae  consuetudinem  exercemus,  sed  et  temporalium  erogatione  donorum,  perpetuae  nos  merccdis 
premia  promereri  posse  confidimus.  Quapropter  nouerit  omnium  fidelium  nostrormn  presentimn  scilicet  et 
futurorum  industria,  quod  pro  amore  diuino  atque  animae  nostrae  remedio,  ad  monasterium  cpiod  uocatur 
noua  Gorbeia,  quod  construximus  in  Saxonia,  in  honore  sanetorum  martyrum  Stephani  atque  Viti,  cui 
modo  preest  fidelis  et  propinquus  noster  Uuarinus  primus  substitutus  abbas,  concessimus  piscationem  quan* 
dam  in  fluuio  Uuisura,  in  pago  Uuimodia  nwicupato,  cui  confinis  est  uilla  Liusci  uocata,  in  comitatu  Abbo- 
nis.  Quae  quia  in  similitudinem  palorum,  quos  incolae  hocas  uocant,  construitur,  gcntilicio  nomine  ab 
indigenis  hocuuar  nuncupatur,  quae  ad  ius  nostrum  pertinebat,  quamque  idem  Abbo  comes  hactenus  in 
beneficio  habebat.  Sed  quoniam  eadem  piscatio  absque  familiis,  cpiae  ad  eins  prouisioncm  deputatae 
fuerant,  fratribus  predicti  coenobii  non  admodum  utUis  esse  poterat,  Idcirco  triginta  duas  familias  et 
quicquid  ad  eandem  piscationem  pertinens  sepedictus  Abbo  in  beneficio  habuit,  totum  et  ex  integro  in 
proprietatem  iam  dicti  monasterü  concedimus,  quatinus  ibidem  Domino  seruientes  monachos  sine  cessatione 
diuinam  clementiam  pro  nobis  exorare  delectet.  Et  ut  haec  concessionis  nostrae  auctoritas  firmier  habea- 
tur,^et  per  futura  tempora  a  fidelibus  nostris  uerius  crcdatur  ac  diligentius  obseruetur,  manu  nostra  subter 
oam  firniantes,  anuli  nostri  inpressione  iussimus  sigillari. 

Signum  (L.  M.)  Eluthouid  Serenissimi  Imperatoris] 
HirminmartLS  notarius  ad  uicem  Theodonis  recognom\  (L.  S.  R.) 

Data  XYI.  Kai.  Jul.  anno  Christo  propitio  XYIIII.  imperii  domni  Hludouuici  Serenissimi  augnsti,  Indi- 
ctione  X.  actum  Franconouord  palatio  regio,  in  Dei  nomine  feliciter.    AmeN. 

Dm  Siegel,  welches  neben,  und  som  Theil  noch  auf  dem  Recognitionsseichen  anfgeditickt  war,  Ut  ferloreo  gegangen. 

VIII. 

In  nomine  Domini  Dei  et  saluatoris  nostri  Jhesu  Christi.  Hludouuicus  diuina  ordiuina  (sie)  ordinante 
prouidentia  Imperator  augustus.  Omnibus  sanctae  Dei  ||  ecclesiae  nostrisque  fidelibus  praesentibus  scilicet 
atque  futuris  notum  esse  uolumus,  quomodo  Corbagiense  monasterium  in  Saxonia  «propiciante  Domino  cum 
consensu  fidelium  nostrorum  in  honore  sancti  Stephani  prptoraartyris  Christi  deuotissima  intentione  funda* 
uimus,  et  ibi  conpetentia  subsidia  quaeque  prae  manibus  inuenimus  debita  largitate  praedicto  sanctifica- 
tionis  loco  nostra  in  elimosina  contulimus,  Insuper  etiam  quia  locum  mercationis  ipsa  regio  indigebat,  mo- 
netam  nostrae  auctoritatis  publicam  ultra  ibi  semper  inessc  Christo  militaiitibus  proficuam  statuimus.  Qua* 
tenus  cum  omnitegritate  {sie)  absque  u^ius  contradictione  uel  impedimenti  occasione  locus  ipse  sanctitatis 
omne  inde  reditum  nostrae  auctoritatis  publicum  possideat,  et  utilitatibus  monasterü  perpetuis  temporibus 
multiplicatum  nostrum  hoc  largitatis  donum  proficiat.  Et  ut  fiduciali  perpetuitate  haec  onmia  nostrae  aucto- 
ritatis dona  sibi  potiatur  et  teneat,  anuli  nostri  inpressione  subter  roborando  firnWe  decreuimus. 

Signum  (L.  M.)  Hludouuici  Serenissimi  Imperatoris. 

C.  Hirminmarus  notarius  ad  uicem  Theodonis  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  Kai.  Junias  anno  Christo  propitio  XX.  Imperii  donmi  Hludouuici  piissimi  augusti,  Indictione  XI. 
Acta  üuormacia  ciuitate.    In  Dei  nomine  feliciter  amen. 

Das  aargedruckte  Siegel  ist  verloren  gegangen. 

Digitized  by  V^OOQIC 


833  — 834k  9 

IX. 

In  nomine  Domini  Dei  et  saluatoris  nostri  Jhesu  Christi.  Hludouuicus  diuina  ordinante  prouidentia 
Imperator  augustus.  Si  liberalitatis  nostrae  munere  de  bene||ficiis  a  Deo  nobis  conlatis,  locis  Deo  dicatis 
aliquid  conferimus,  id  nobis  et  ad  mortalem  uitam  feliciter  transigendam,  et  ad  aeternam  perpetoaliter 
oblinendam  profuturum  liquido  credimus.  Idcirco  notum  fieri  uolumus  omnium  fidelium  nostronim  tarn 
praesentiüm  quam  et  futurorum  soUertiae,  quia  cum  nos  monasterium  in  Saxonia  propitiante  Domino  cum 
consensu  fidelium  nostronim  in  honore  sancti  Stephani  protomartyris  Christi  deuotissima  intentione  funda- 
tum  habuissemus,  nomencpie  noue  Corbeie  aptassemus,  atque  ibi  conpetentia  subsidia  quaecpie  prae  mani- 
bus  inueneramus  debita  largitate  praedicto  sanctificationis  loco  in  nostra  aelymosina  contulissemus,  Uuarinus 
quem  in  eodem  monasterio  abbatem  praefecimus  suggerendo  petiit  celsitudini  nostrae,  ut  in  memoralo 
ducatu  Saxoniae  locum  prouideremus,  ubi  sal  fieri  ad  cibos  monachorum  in  eodem  monasterio  pro  tem- 
pore degentium  saliendos  atque  condiendos  potuisset,  quod  et  facere  curauimus,  et  dedimus  eidem  mona- 
sterio per  hoc  nostrae  auctoritatis  praeceptum  in  ducatu  Budinisuelt  quantumcunque  iuris  nostri  in  illo 
sale,  quod  est  super  fluuium  Uuisara,  erat,  in  pago  Logni.  Per  quod  statuentes  decernimus  ut  sub  iure 
ipsius  monasterii  quantumcumque  in  eodem  sale  habere  uisi  sumus  perpetuo  consistat  sicut  diximus  ad 
necessitates  seruorum  Dei  in  memorato  monasterio  degentium  fulciendas.  Et  ut  haec  nostrae  largitionis 
auctoritas  firmier  habeatur,  de  anulo  nostro  subter  eam  iussimus  si^iilare. 

C.  Meginarius  notarius  ad  vicem  Theodonis  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  VI.  Id.  Jun.  anno  Christo  propitio  XX.  Imperii  domni  Hludouuici  Serenissimi  Imperatoris,  Indi- 
ctione  XI ciuitate  In  Dei  nomine  feliciter  Amen. 

Das  Siegel  ist  terloren  gegangen  and  die  Charte  beschädigt. 

X. 

In  nomine  Domini  Dei  et  saluatoris  nostri  Jhesu  Christi.  Hludouuicus  diuina  repropitiante  dementia 
Imperator  augustus.  Si  hberalitatis  nostrae  munere  de  beneficiis  ||  a  Deo  nobis  conlatis  locis  Deo  dicatis 
quiddam  conferimus,  Id  nobis  et  ad  mortalem  uitam  feliciter  transigendam,  et  ad  aeternam  perpetualiter 
obtinendam  profuturum  liquido  credinmis.  Idcirco  notum  fieri  uolumus  omnium  fidelium  nostronim  tam 
praesentiüm  quam  et  futurorum  soUertiae,  quia  conplacuit  serenitati  nostrae,  quasdam  uillas  iuris  nostri  sitas 
in  Angrariis,  in  Logni*),  cpiarum  uocabula  sunt  Sulbichi  et  HemUon,  monasterio  quod  dicitur  noua  Cor- 
bßia,  ubi  praesenti  tempore  Uuerinus  uenerabilis  abba  pastor  et  rector  esse  dinoscitur,  sub  integritate  per 
haue  nostram  auctoritatem  delegare,  ut  nostris  et  successorum  nostronim  temporibus  in  ditione  eiusdem 
monasterii  perpetualiter  consistant  ad  slipendia  monachorum  inibi  constitutorum  et  necessitates  eiusdem 
monasterii  procurandas  atque  subleuandas.  Has  ut  diximus  uillas  sub  integritate,  cum  omnibus  rebus, 
appendiciis  et  terminis,  et  cum  omnibus  ad  se  pertinentibus  **) ,  id  est  domibus  ceterisque  aedificiis,  terris, 
pratis,  siluis,  campis,  pascuis,  aquis  aquarumue  dccursibus,  cultis  locis  et  incultis,  mobilibus  rebus  ac  se 
ipsas  mouenlibus,  mancipiis  diuersis  sexus  et  aetatis,  praedicto  monasterio  concedimus  atque  confirmamus, 
ut  ab  hac  die  in  futurum,  sicut  dictum  est,  in  iure  et  potestate  ipsius  perpetuo  pcrmaneant,  absque  cuius- 
libet  comitis  uel  publici  iudicis  aut  cuiuslibet  persone  contradictione  uel  refragatione.    Et  ut  haec  nostrae 


*)    Diese  beiden  Worte  sind  mit  anderer  Handschrift  und  Tinte  später  eingetragen. 
**)    Im  Originale  steht  aus  Versehen:  pertibus. 
Cod.  dipl.  bist.  WestfaL 


Digitized  by 


Google 


40  834  —  838. 

donalioriis  atque  concessionis  anctoritas  inuiolabilem  et  inconuulsam  obtineat  firmitatem,  manu  propria 
sublcr  eam  firmauimus  et  anuli  nostri  inpressione  adsignari  iussimus. 

Sigmtm  (L.  M.)  Hludouuici  Serenissimi  Imperatoris. 

C.  Birminmaris  notarius  ad  uicetn  Theodonis  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  Id.  Mai.  anno  Christo  propitio  XXI.  Imperii  domni  Hludouuici  piissimi  augusti,  Indictione  XII. 
Actum  Aquis  grani  palatio  regio,  In  Dei  nomine  feliciter  amen. 

Bas  neben  d«*m  Rero{;niti<«n8seichen ,   nahe  am  Rande  der  Urkiin<ie  aufgedruckte,    noch  gut  erhaltene  Siegel  leigt  daa 
seitwarU  sehende  Brustbild  des  KaUers,  mit  der  Umschria:  XPE  FBOTEGE  HLVDOVVICVM  IMP.  +. 

XL 

v><*  In  nomine  Domini  Dei  et  saluatoris  nostri  Jhesu  Christi.  EQudouuicus  diuina  repropitiante  demen- 
tia Imperator  augustus.  Si  illius  amore,  cuius  munere  ceteris  mortalibus  praelati  sumus,  loca  diuino  cul- 
tui  II  consecrata  congruis  munüicentiae  nostrae  beneticiis  ad  diuinum  cultum  uberios  exseqnendum  sustolii- 
mus,  digne  retributionis  pracmio  nos  a  Domino  fideliter  remunerari  credimus.  Quapropter  notum  esse 
uolumus  cunctis  fidelibus  sanctae  Dei  ecclesiae  nostrisque  praesenübus  scilicet  et  fiituris,  quia  conplacuit 
nobis  ad  quoddam  mouasterium  uocabulo  Heriuurtb,  quod  in  ducatu  Saxoniae,  in  honore  sanctae  Dei 
genitricis  Mariae  semper  uirginis  constat  esse  dicatum,  quodque  praesenti  tempore  uenerabilis  Tetta  abba- 
tissa  regere  dinoscitur,  quasdam  res  et  mancipia  nostrae  proprietatis,  sitas  in  memorato  ducatu  Saxoniae, 
pro  mercedis  nostrae  augmento  delegare,  ut  inde  uberius  ancillis  Christi  inibi  per  tempora  degentibus 
stipendia  necessaria  ministrentur  et  necessitates  eiusdem  monasterii  procurentur.  Id  est,  in  pago  qui  dici- 
tur  Bursibant,  in  uilla  uocatam  Reni,  ecclesiam  inibi  constructam  cum  decimis  et  omnibus  rebus  ac  man- 
cipiis  ad  se  luste  et  legaliter  pertinentibus,  et  in  pago  qui  dicitur  Scopingus,  in  uilla  nuncupata  Uuateringas, 
ecclesiam  inibi  fundatam  cum  decimis  et  omnibus  rebus  ac  mancipiis  ad  se  inste  et  legaliter  pertinentibus, 
et  in  eodem  pago  qui  dicitur  Scopingus,  in  uilla  qui  appellatur  Stochheim,  ecclesiam  inibi  fabricatam  cum 
decimis  et  omnibus  rebus  ac  mancipiis  ad  se  iusto  et  legaliter  pertinentibus  et  aspicientibus.  Uerum  ut 
eadem  nostrae  maiestatis  largitio  Aituris  temporibus  inuiolabilis  permaneret,  hanc  nostrae  auctoritatis  con- 
scriptionem  circa  memoratum  monasterium  fieri  decreuimus,  per  quam  decernimus  atcpie  iubemus,  ut 
memoratae  ecclesiae  cum  decimis  et  omnibus  rebus  ac  mancipiis  ad  se  iuste  et  legaliter  pertinentibus  uel 
aspicientibus,  in  iure  eiusdem  monasterii  Heriuurth  nomine  perpetao  consistant,  et  nullus  ex  successoribus 
aut  etiam  ex  fidelibus  nostris  ullo  umquam  tempore  easdem  ecclesias  subripere  aut  inde  aliquid  minuero, 
aut  cas  de  iure  eiusdem  monasterii  abstrahere  praesumat,  sed  liceat  rectricibus  et  ministris  saepedicti 
monasterii  easdem  ecclesias  et  res  ac  mancipia  ad  eas  iure  pertinentibus  ecclesiastico  ordine  disponere 
atque  gubernare.  Et  ut  haec  auctoritas  nostra  firmier  habeatur,  manu  propria  subter  eam  firmauimus 
et  anuli  nostri  inpraessione  adsignari  iussimus. 

Signum  (L.  M.)  Hludouuici  Serenissimi  Imperatoris. 

C.  Hirminmaris  notarius  ad  uirem-  Hugonis  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  VII.  Id.  Jun.  anno  Christo  propitio  XXV.  Imperii  domni  Hludouuici  piissimi  augusti,  Indictione 
prima.    Actum  Nouiomago  palatio  regio,  In  Dei  nomine  feliciter  amen. 

Das  Siegel,  mit  dem  an  der  Urkunde  Hr,  111.  übereinstimmend,  iat  serbrochen. 

XII. 

Aus  dem  ältesten  Kopialbuche  des  Stifts  Corfej. 

C*  In  nomine  sancte  et  inuidue  Trinitatis.  Hludouuicus  diuina  ordinante  prouidentia  Imperator  augu- 
stus.   Si  unius  fidelis  nostri  iustam  et  rationabilem  petitionem  libenter  implemus,  procul  dubio  reliquorum 

Digitized  by  L^OOQ IC 


838  —  841.  41 

fidelium  nostroram  deuotionem  erga  nos  promptiorem  elBcimus.  Qua  propier  omnium  fidelium  sanctae 
Dei  aecciesiae  nostrorumque  praesentium  et  fiitororum  nouerit  uniuersitas,  Quia  propinquus  noster  Warinus 
abbas  monasterii  nouae  Corbeiae,  quod  super  Yuiseram  fluuium  in  honore  beati  prothomartiris  Stephani 
sanctique  Viti  construximus  in  pago  Augensi,  cum  matrona  quadam  Äddila  nos  adiit,  nostram  cum  ea  de- 
precatus  pietatem,  ut  res  quas  praedicta  matrona  pro  se  et  remedio  animae  mariti  sui  Bunichonis  ac 
filiorum  suorum  deAinctorum,  Folchmari,  Bunichonis,  Hemme  et  Berthildis,  prefato  monasterio  contulit, 
uidelicet  dominicale  in  Osthouen  et  quidquid  ibidem  uel  in  oppidis  hiis,  Opphenheim  et  Vuachenheim, 
possidere  uidebatur,  cum  manso  regali  Tyheyle,  per  nostrae  mansuetudinis  auctoritatem  ibidem  confirma- 
rcmos.  Secundum  petitionem  ergo  ipsorum  eidem  monasterio  ea  quae  tradidit  ab  hodierna  die  et  dein- 
ceps  in  nomine  Domini  per  hoc  nostrae  auctoritatis  scriptum  contirmamus,  ut  nullo  inquietante,  sed  Deo 
auxiliante  et  nostro  imperiali  decreto  prospiciente ,  perpetuis  temporibus  absque  ulla  contradictione  ibi 
permaneant,  quatcnus  Deo  ibi  seruientes  pro  traditorum  salute  et  regni  nostri  stabilitate  Domini  clemen- 
tiam  melius  exorare  delectet  Et  ut  haec  auctoritas  nostra  firmier  habeatur  et  per  futura  tempora  a  fide- 
iibus  uerius  credatur  et  diligentius  obseruetur,  manu  propria  nostra  subter  eam  firmauimus  et  anuli  nostri 
inpressione  assignari  iussimus. 

Signum  (L.  M.)  doinni  Hludouuici  Serenissimi  Imperatoris  augusii. 
Hrotmundus  notarius  ad  uicem  Hilduuini  rccognoui. 

Actum  Ingelenheim  XVIIl  Kai.  Dece^ibr.  anno  XXV.  Imperii  domui  Hludouuici  Imperatoris  augusti. 

XIIJ. 

In  nomine  Domini  Dei  et  saluatoris  nostri  Ihesu  Christi.     Hludouuicus  diuina  repropitiante  dementia 
Imperator  augustus.    Notum  sit  igitur   omnibus  fidelibus  sanctae   Dei  ecclesiae   et  nostris    ||    praesentibus 
sciJicet  et  futuris,  quia  ante  annos  aliquod  concessimus  cuidam  fideli  nostro  upcabulo  Gerulfo  quasdam  res 
proprietalis  nostrae,  quae  sunt  in  ducatu  Frisiae,  in  pago  Uuestracha,  in  uilla  Cammingehunderi  et  in  aliis    ^  /V\Mk 
uillis  circumquacpie  se  positis.   Sed  quia  interuenientibus  quibusdam  turbinibus,  per  ipsius  Gerulfi  negligen-  P«lv%\^\V^^*\^ 
tiam,   ab   eins  potestate  et  dominatione  eacdem  res  abstractae,  fisco  regio  sociatae  sunt,   tandem  diuinae    a        Jiv'u 
misericordiae  intuitu  placuit  nobis  easdem  res  ilii  restituere,  et  quemadmodum  pridem  fuerat,  in  eins  po-     ^^ 
testatem  et  dominationem  transfundere.     Quas  ut  certius  firmiusque  nostris  futurisque  temporibus  possidere 
ualeret,  has  auctoritatis  nostrae  litteras  ei  fieri  iussimus,  per  cpias  memoratas  res  cum  his  quae  ad  eas 
iure  et  legaliter  pertinent  deinceps  iure  propriaetario  ualeat  possidere,   et  quicquid  de  eis  agere  uoluerit, 
liberam  habeat  potestatem.     Neque  aliquam  ob  memoratam  occasionem  de  eisdem  rebus  uUo  umquam 
tempore  calumniam  patiatur,  sed  quicquid  sicut  diximus  de  eis  ordinäre  atque  disponere  uoluerit,  libemmo 
in  omnibus  potiatur  arbitrio.    Et  ut  haec  nostrae  restitutionis  auctoritas   et  nostris  et  futuris  temporibus 
inuiolabilem  ualeat  obtinere  firmitatem,  de  anulo  nostro  subter  eam  iussimus  sigillare. 

C.  Glorius  notarius  ad  uicem  Hugonis  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  YUI.  Id.  Jul.  anno  Christo  propitio  XXVI.  Imperii  domni  Hludouuici  Serenissimi  Imperatoris,   In- 
dictione  secunda.     Actum  Cruciniaco  palatio  regio.  In  Dei  nomine  feliciter  amen. 

Das  Deben  dem  Recognitionszeicben  aufgedruckte,  und  so  wie  die  ganse  Urkunde  noch  gut  erhaltene  Siegel,  ist  das  bei 
Nr.  Ili.  beschriebene. 

XIV. 

Jyj»  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  HludoQuicus  diuina  fauente  gratia  rex.  Cum  in  nomine 
nnic^  et  perpetuae  Trinitatis  pro  regimine  sanctae  matris  et  uniuersalis  ecclesiae  etiam  et  pro  statu  regni 

Digitized  byC^OOQlC 


f 


^  42  841. 

C;  nobis  diuinitus  et  paiemo  iure  ||  commissi,  Patherbrunnen  peruenimus,  aderant  inter  ceteros  fideles  nostros 

quidam  monachi  cum  uenerabili  eorum  praeposito  nomine  Uualanae  ex  monasterio  quae  noua  Corbegia 
nuncupatur,  coramque  familiaribus  consiliariis  nostris  in  praesentiam  culminis  nostri  adducti,  adtulenmt 
domni  ac  genitoris  nostri  Hludouuici  excellentissimi  Imperatoris  quoddam  praeceptum ,  In  quo  continebatur, 
quaiiter  Idem  christianissimus  Imperator  praefatum  monasterium  in  honorem  sancti  Stephani  protomartyris 
Christi  super  fluuium  Uuisera  in  uilla  regia  in  loco  nuncupante  dudum  Hucxori  Adalhardo  cuidam  scni  ab- 
bati  germanoque  suo  Uualanae  construi  ac  fabricari  praecepisset,  Obsecrantes  clemeiitiam  serenitatis  nostrae, 
ut  pro  maiori  firmitate  ac  certiori  studio  securitatis,  nostrae  mansuetudinis  super  hoc  praeceptum  paterno 
ac  regali  affectu  confirmari  debere.  Quorum  petitioni  iusta  et  rationabili  aurem  libenter  accommodauimus, 
ac  praescriptam  uillam  Hucxori,  quam  Serenissimus  augustus  ad  praefatum  monasterium  tradiderat,  cum 
Omnibus  finibus  uel  terminis  suis,  terrisque,  siluis,  aquis  aquarumue  decursibus,  seu  cunctis  adiacentiis 
nee  non  appendiciis  suis,  siue  res  et  possessiones  quae  a  Deum  timentibus  uel  gratiam  diuinam  diligentia 
bus  ibi  conlatae  sunt,  etiam  et  res  quae  ad  Corbcgiam  antiquiorem,  ex  cuius  uocabulo  illud  monasterium 
nomen  usurpat,  traditae  fuerant  infra  fines  regni  Saxoniae,  terris,  siluis,  campis,  pratis,  pascuis,  aquis 
Vy  A/vA'Ji)^^^  aquarumue  decursibus,  propriis  uel  communibus  aedificiis  prius  habitis  uel  postea  constructis,  mancipiis 
"Hv/uvil       quoque  diuersi  generis  uel  condicionis,  mobilibus  et  inmobilibus  datum  uel  traditum  erat,  cum  omni  inte- 

^  gritate,  praefato  monasterio  et  monachis  ibidem  Deo  soli  militantibus  ad  possidendum  fruendumque  per 

hanc  nostram  auctoritatem  in  elemosinam  praefati  piissimi  genitoris  nostri  ac  nostram  confirmare 
atque  stabilire  decreuimus.  Libuit  etiam  nostrae  celsitudinis  pietatem  erga  diuae  memoriae  genitoris  no- 
stri nobilissimi  augusti  institutionem,  quando  diuina  uocatione  abbas  praedicli  monasterii  uitam  finierit  mor- 
talem,  quamdiu  ipsi.  monachi  inter  se  talem  inuenire  huiusce  uitae  quiuerint,  qui  ipsam  congregationem 
secundum  re;i:ulam  sancti  Benedicti  primi  instructoris  illius  normae  regere  ualeat,  per  hanc  nostram  aucto- 
ritatem licentiam  habeant  eligendi  abbatem,  quatenus  ipsos  seruos  Dei  qui  illic  uni  Deo  die  noctuque 
seruiunt,  pro  nobis  proleque  nostra  et  stabilitate  regni  a  Deo  nobis  conlati  iugiter  Domini  misericordiam 
exorare  delectet.  Illud  uero  inserere  hoc  praecepto  nostrae  placuit  regiae  auctoritati,  ut  licentiam  ha- 
beant rectores  et  ministri  eiusdem  monasterii,  cum  quibusHbet  hominibus  liberis  res  et  mancipia  legaliter 
commutare,  uidelicet  ut  quicquid  pars  iustc  et  rationabiliter  alteri  contulerit  parti,  deinceps  per  hanc  no- 
*  stram  auctoritatem  iure  firmissimo  teneant  atque  possideant,  et  quicquid  exinde  facere  uoluerint  libero  in 
Dei  nomine  perfruantur  arbitrio  faciendi  quicquid  eligerint.  Et  ut  haec  auctoritas  largitionis  atque  confir- 
mationis  nostrae  per  diutuma  tempora  inuiolabilem  atque  inconuulsam  obtineat  firmitatem.  Manu  propria 
subter  firmauimus  et  anuli  nostri  inpressione  signari  iussimus    ^  ^  ^^ 

Signum  (L.  M.)  Hludouuici  gloriosissimi  regis,  ^  '  ^ 

JC.  Dominicus  notarius  ad  uicem  Radleici  recognoui  ei  (L  S.  R.) 

Data  lin.  Id.  Decembr.  anno  Christo  propitio  septimo  regni  domm  Hludouuici  regis  in  orientali  Fran- 
cia  Indictione  Uli.    Actum  Patherbrunnen  in  Dei  nomine 

Da«  Siegel  ist  fcrloren  gegangen  und  die  Urkunde  überhaupt  am  untern  Theile  sehr  beschädigt.   —  Wegen  der  Zeit- 
rechnung in  den  Urkunden  Ludwigs  des  Deutschen,  fgl.  Regest,  r^r.  368. 


XV. 

Aus  dem  ältesten  Kopialbuche  des  Stifts  Corfej. 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  HIudouuiQus  diuina  fauente  gratia  rex.  Si  erga  loca  diui- 
nis  cultibus  mancipata  propter  amorem  Dei  eorumque  in  eisdem  locis  sibi  famulantibus  beneficia  oportuna 
inpendimus,  atque  de  rebus  terreuis  diuina  miseratione  nobis  coulatis  largitionis  nostrae  munere  quiddam 


Digitized  byC^OOQlC 


841  —  843.  43 

conferimus,  hoc  nobis  procul  dubio  non  solum  ad  stal)ilitatem  regni  pertinere,  ueram  eiiam  aeternae  bca- 
titudinis  praemia  capessendo  profuturum  liquido  credimus.  Idcirco  notum  fieri  uolumus  omni  fidelium 
praesentium  scilicet  et  futuromm  sagacitati,  qualitcr  nos  ob  amorem  Dei  et  emolumentum  animae  nostrae, 
quasdam  res  proprietatis  nostrae  concessimus  ad  monasterium  quod  dicitur  noua  Corbeia,  quod  est  siUim 
super  fluuium  Yuisera,  constructum  in  honore  sancti  ac  bcatissimi  Stephan!  prothomartiris,  ubi  praesenti 
tempore  uenerabilis  uir  Vuarinus  auctore  Deo  abba  praeesse  uidetar.  Sunt  enim  praedictae  res  in  pago 
Guottinga  in  uilla  quae  dicitur  Amphidi,  hoc  est  mansum  dominicatum  cum  casis  et  reliquis  aedificüs,  ^(Aii^ 
cum  aliis  mansis  uiginti  ibidem  aspicientibus  ac  deseruientibus.  Has  itaque  res,  sicut  diximus,  cum  domibus, /^i/u^/#^«'«// 
aedificiis,  mancipiis  utriuscpie  sexus  sub  uariis,*)  terris  cultis  et  incultis,  siluis,  pratis,  ^ascuis,  aquis  aquarumue 
decursibus,  adiacentiis,  peruiis,  exitibus  et  regressibus,  quaesitis  et  adquirendis,  quemadmodum  Banzleibi 
comes  in  beneficium  hactenus  habuit  et  nostri  Juris  atque  possessionis  Jure  proprietatis  est,  toUim  et  ad 
integrum  praedicto  monasterio  concessimus  et  de  nostro  iure  in  ius  et  dominationem  eins  liberalitatis  no- 
strae munere  contulimus,  Ita  uideiicet  ut  quidquid  ab  hodierno  die  et  tempore  de  eisdem  rebus  et  manci- 
piis rectores  et  rainistri  supradicti  monasterii  ob  utilitatem  et  necessitalem  facere,  ordinäre  atque  disponere 
uoluerint,  per  hanc  nostrae  auctoritatis  largitionem  libero  in  Dei  nomine  perfruantur  arbitrio  faciendi  quid- 
quid elegerint.  Hanc  itaque  auctoritatem  largitionis  nostrae,  ut  per  curricula  annorum  inuiolabilem  atque 
inconuulsam  obtineat  firmitatem  et  a  fidelibus  sanclae  Dei  ecclesiae  nostriscpie  uerius  credatur  et  diligen- 
tius  obseruetur,  manus  nostrae  signaculis  subter  eam  decreuimus  roborare  et  anuli  nostri  inpressione  ius- 
simus  adsignare. 

Signum  (L.  M.)  Hludouuici  gloriosissimi  regis. 

Adalleodus  diaconus  ad  uicem  Rathleici  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  XVIIII.  Kai.  Januar,  anno  Christo  propitio  VII.  regni  domni  Hludouuici  in  orientali  Francia  Indi- 
ctione  IUI.    Actum  Rosbah  uilla  in  Dei  nomine  feliciter  iVmen. 

XVI. 

Jv><*  In  nomine  domini  nostri  Jesu  Christi  Dei  aeterni.  Hlotharius  diuina  ordinante  prouidentia  Imperator 
augustus.  Oportet  imperialem  sublimitatem  ut  fidelium  suorum  iustis  ac  rationabilibus  petitionibus||  pieta- 
üs  suae  aurem  accommodet  et  efFectum  concedat,  quatinus  id  faciendo  eorum  animos  in  suo  semper  red- 
dat  promptiores  obsequio  Idcirco  omniura  fidelium  sanctae  Dei  ecclesiae  ac  nostrorum  presentium  uide- 
iicet et  futurorum  comperiat  magniludo,  quia  Esich  fidelis  comes  noster  deprecatus  est  clementiam  nostram, 
ut  aliquantum  ex  rebus  iuris  nostri,  quibus  ipse  ordine  possidebat  beneficiario,  ad  proprium  concederemus 
ac  per  preceptum  nostrura  traderemus.  Cuius  deprecationem  ob  suae  fidelitatis  deuolionem  libenter  ad- 
nuentes,  hos  excellentiae  nostrae  apices  fieri  decreuimus,  quibus  iam  dicto  Esichoni  in  pago  Riboariense 
in  comitatu  Bunnense  in  uilla  Castenicha  mansos  octo  ex  beneficio  suo  cum  omnibus  pertinentiis  eorum,  ftii^vw^^^S 
Id  est  cum  terris,  campis  cultis  et  incultis,  uineis,  siluis,  pratis,  pascuis,  aquis  aquarumue  decursibus,  0^^^ 
exiribus  et  regressibus,  nee  non  et  mancipiis  utriusque  sexus  ibidem  pertincntibus  ad  proprium  tribuiraus 
et  de  iure  nostfo  in  ius  ac  dominationem  ipsius  perhenniter  mansurum  transfundimus,  ut  faciat  exinde 
potissima  a  nobis  percepta  licentia  quicquid  elegerit  uel  uoluerit,  sicut  et  de  reliquis  proprietatis  suae 
rebus  absque  cuiuslibet  potestatis  contradictione  uel  repetitione  seu  cpialibet  refragatione ,  Ita  tarnen  ut 
nusquam  a  nostra  discedat  fidelitate,  sed  inmobiliter  in  nostris  perseueret  obsequiis  absque  aliqua  tergi- 


*)  Für  diese  augenscheialicb  cormmpirteo  Worte  setst  Schalen,  nach  eigner  Conjectur:  salinarii«. 

Digitized  by  VjOOQIC 


^r 


44  843  —  844. 

p- .  uorsntiono.    Ei  ut  haec  nostrae  largitiouis  auctoritas  inuiölabilem  obtioeat  firmitatem ,  maua  propria  subter 

eam  firmauiinus  et  anuli  nostri  iopressione  adsigoari  iussimus. 

Signum  (L.  M.)  Hlofham  Serenissimi  augusti. 

JC.  Uemigius  notarius  ad  uicem  Agilmari  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  XIII.  Kai.  April,  anno  Christo  propitio  Impcrii  domni  Hlotharü  pii  Iniperatoris  in  Italia  XXIIII.  et 
in  Francia  IUI.  Indictione  VI.    Actum  Aquisgrani  palatio  regio.   In  Dei  nomine. 

Djs  Siegel  ut  nebst  einem  Theile  der  Charte,  welchem  es  aufj^ed ruckt  war,  herausgerissen. 

XVII. 

C*  In  nomine  doroini  nostri  Ihcsu  Christi  Dei  aeterni.  HIotharius  diuina  ordinante  prouidentia  Impe- 
rator aiigustus.  Si  unius  fidclis  nostri  iustam  et  rationabilem  potitionem  libenter  implemus,  ||  procul  du- 
bio reliquorum  fidelium  nostrorum  deuotionem  erga  nos  promptiorem  effieimus.  Quapropter  omnium  Kde- 
lium  sanctae  Dei  ecclesiae  nostrorumque  praesentium  et  futurorum  nouerit  uniuersitas,  quia  Esich  uir  inlu- 
ster  comes  nostram  deprecatus  est  pietatem,  ut  res  sibi  in  pago  Riboariensi  in  comitatu  Bonnensi  in  uilla 
Chestinaeha  a  nostra  munificentia  adtributas,  quas  ipse  pro  remedium  animae  eius  ad  monasterium  in  Sa- 
xonia  situm  Corbeia  uocabulo,  quod  est  construetum  in  honore  beati  Stephan!  protomartyris  Christi,  dele- 
gauit ,  per  nostrae  mansuetudinis  praeeeptum  ibidem  confirmaremus.  Cuius  precibu^  libentissime  amiucntes, 
hos  excellentiae  nostrae  apices  fieri  slatuimus,  per  quos  memoratas  res  una  cum  mancipiis  inibi  pertinenti- 
bus  in  praedicto  pago  et  in  iam  dicta  uilla  consistentes  ad  praefatum  monasterium  Corbeiae  et  ecciesiam 
sancti  Stephani  confirmamus  modisque  Omnibus  corroboramus ,  quatenus  sicuti  a  praescripto  fideli  comiti 
nostro  Esichoni  tradite  et  delegate  fuerunt,  ita  pars  eiusdem  loci  sancti  deinceps  absque  cuiuspiam  pote- 
Statis  contradictione  uel  inquictudine  teneat  et  possideat,  faciatque  exinde  quicquid  utilitas  dictauerit.  Et 
ut  haec  nostrae  confirmationis  auctoritas  inuiölabilem  oblineat  firmitatem,  de  anulo  nostro  subter  iussimus 
sigillare. 

C.  Hrodmundus  notarius  ad  uicem  Hilduini  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Das  Siegel,  welches  au(  das  Recognitionsseicben  aufgedruckt  war,  ist  ferloren  gegangen. 

XVIII. 

ovj*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Hludouuicus  diuina  fauente  gratia  rex.  Si  liberalita- 
tis  nostrae  munere  loca  Deo  dicata  et  necessitates  ecclesiasticas  per  petitiones  pontificum  atque  sacerdotum 
nostrorum  eleuamus  munimine,  atque  tucmur  iuuamine,  Id  nobis  et  [|  ad  mortalem  uitam  temporaliter 
transiendam  et  ad  aeternam  feliciter  obtinendam  profuturum  liquido  credimus.  Quapropter  nouerit  saga- 
citas  seu  utilitas  omnium  fidelium  sanctae  Dei  ecclesiae  nostrorumque  tam  praesentium  quam  et  futurorum, 
qualiter  uenerabilis  episcopus  fidelisque  noster  Bateradus  nomine  ueniens  in  procerum  nostrorum  prae- 
senliam,  obtulit  obtutibus  nostris  praeeeptum  domni  ac  genitoris  nostri  Hludouuici  uidelicel  serenissimi  im- 
peratoris,  quod  ipse  facere  iussit  per  peticionem  praefati  uenerabilis  episcopi,  ad  locum  ^ui  uocatur  Pa- 
derbrunno,  quod  est  construetum  in  honore  sanctae  Mariae  semper  uirginis  et  sancti  Kiliani,  In  quo  prae- 
cepto  contincbatur  inmunitas  atque  defensio  seu  tuicio  domni  imperatons  genkorisque  nostri  supra  prae- 
dictum  locum.  Sed  pro  integra  firmitate  ac  securitatis  studio  praefatus  uenerabilis  episcopus  Bateradus 
deprecatus  est  mansuetudinem  nostram,  ut  ipsam  defensionem  atque  tuicionem  per  nostrae  mansuetudinis 
praeeeptum  renouari  dignaremur.  Cuius  petitioni  ob  amorem  Domini  nostri  Ihesu  Christi  et  reuerentiam 
praonominatj  uenerabilis  episcopi  seu  anime  nostrae  remedium  libenti  animo  adsensum  praebentes,  Tale 
auctoritatis  praeeeptum. ad  ipsum  sanctum  locum  fieri  decreuimus,  quatinus  sub  quali   defensione  domni 


Digitized  byC^OOQlC 


844  —  85 J.  i5  S.*^  ! 


genitoris  nostri  fuit,  Ita  deinceps  sub  nostra  tuitione  et  inmunitatis  defensione  cum  omnibns  ad  se  inste  et 
Icgaliter  pertinentibus^  permaneat.  Praecipientes  ergo  iabemus,  ut  nuUus  iudex  publicus  uel  quislibet  ex 
iudiciaria  potestate  in  ecciesias  aut  loca  uel  agros  seu  reliquas  possessiones  memoratae  ecclesiae,  quas 
moderno  tempore  infra  dicionem  regni  nostri  legibus  possidet,  uel  quo  deinceps  in  iure  ipsius  loci  uolue- 
rit  diuina  pietas  augeri,  ad  causas  iudiciario  more  audiendas  uel  freda  exigenda  aut  mansiones  uel  para- 
tas  faciendas  aut  fideiussores  tollendos  aut  homines  ipsius  ecciesiae  contra  rationem  distringendos,  nee 
uUas  redibitiones  uel  inlicitas  occasiones  requirendas  ullo  umquam  tempore  ingredi  audeat,  uel  ea  omnia 
que  supra  memorata  sunt  penitus  exigere  praesumat.  Sed  Itceat  memorato  episcopo  suisque  sucessoribus, 
res  praedicte  ecciesiae  cum  omnibus  quae  possidet  quieto  ordine  possidere  et  nostro  fideliter  parere  im- 
perio.  Quicquid  uero  fiscus  exinde  sperare  potuerit,  totum  nos  pro  aeternae  fstcj  remuneratione  prae- 
•dictae  ecciesiae  ad  stipendia  pauperum  et  luminaria  concinnanda  concedimus,  quatinus  melius  delectet 
clericos  in  eadem  sede  degentes,  pro  nobis,  coniuge  proleque  nostra,  Domini  misericordiam  exorare. 
Haec  quippe  auctoritas  ut  pleniorem  in  Dei  nomine  obtineat  uigorem  et  a  fidelibus  sanctae  Dei  ecciesiae 
ac  noslris  uerius  credatur  et  diligentius  obseruetur,  manu  propria  nostra  subter  subter  fsicj  firmauimus 
et  anuli  nostri  inpressione  adsiguari  iussimus. 

Signum  domni  (L.  M.)  Hludoumci  Serenissimi  regis. 

Uualto  subdiaconus  ad  uicem  üuitgarii  cancellarii  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  XI.  Kai.  Jun.  anno  Christo  propitio  XXVII.  regni  Hludouuici  Serenissimi  regis  in  orientali  Francia 
regnante,  Indictione  VII.    Actum  Franconofurt  palatio  regio.    In  Dei  nomine  felicitcr  amen. 

Das  neben  dem  Recognitionsxeichen  aurgedrackfe  Siegel  xeigt  den  link.«  (nelimlich  nach  der  linkeii  Seite  des  Lesers)  se- 
henden ungekrönten  Kopf  des  König»  (welrher  aber  auch,  da  er  beträchtlich  tiefer  steht  als  die  Uaischrift,  der  Ab* 
druck  einer  Gemme  sein  könnte),  mit  der  Umschrin:  XP£  PROTEGE  HLVDOfCVM  REGEM,  f. 

XIX. 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Hludouuicus  diuina  fauente  gratia  rex.  Si  de  rebus  ter- 
renis,  quas  diuina  sumus  largilate  consecuti,  loca  sanctorum  ||  ob  amorem  Dei  quiddam  conferimus,  hoc 
nobis  procul  dubio  ad  aeteniae  remunerationis  prcmia  cappessenda  profuturum  liquide  credimus.  Idcirco 
nouerit  omnium  fidelium  sanctae  Dei  ecciesiae  nostrorumquc  praesenlium  scilicet  et  futurorum  industria, 
qualitcr  nos  concessimus  quasdam  res  proprietatis  nostrae  ad  monasterium  quod  dicitur  HerifurJ,  siue  ad 
rcliquias  sanctae  Marie  seraperque  uirginis  in  eodem  monasterio  conseruatas,  In  pago  uidelicet  Grainga  in 
uilla  quae  uocatur  Kelueri.  id  est  mansum  indominicatum  cum  domibus,  acdificiis  et  omnibus  adiacentibus 
terris  cultis  et  incultis,  siluis,  pratis  atque  pascuis,  de  reliquo  beneficio  quod  Hrodradus  comes  habuit 
dimidiara  partem,  cum  familiis  supermanentibus  utriusque  sexus  numero  uiginfi  nouem,  In  alio  autem  pago-Z1  /fl'^^'i*-" 
quod  dicitur  Sutherbergi,  in  uilla  quae  nuncupatur  Lodrc,  octo  familias  et  nouem  mansos,  Et  in  eodem  r  ^  i  o^w1  v -t »^. 
pai^o,  in  uilla  quae  uocatur  Arpinä;i,  unum  mansum  cum  familia  supermanente.  Has  itaque  res,  sicut  su- Ic.  Tj^vCt^i/j  i 
perius  diximus,  cum  domibus,  aedificiis,  niancipiis  utriusque  sexus,  et  terris,  pratis,  siluis,  pascuis,  aquis 
aquarumue  decursibus,  totum  et  integrum  predicto  monasterio  ad  proprium  concessimus  et  confirmauimus. 
Propterea  hos  apiccs  serenitatis  nostrae  circa  ipsum  monasterium  fieri  decrcuimus,  per  quos  praecipimus 
atque  iuberaus,  ut  nullus  iudex  publicus  in  homines  ipsius  loci  aspicientibus  potestatem  ullo  umquam  tem- 
pore habeat,  preter  aduocatum  eorum,  neque  fideiussores  illorum  tollende,  nee  in  utradiis  aut  publici$ 
placitis  aliquara  districtionem  in  eos  faciendo,  sed  ob  Dei  amorem  nostramque  concessionem  in  futurum 
omnes  res  superius  insertas  ad  iam  dictum  monasterium  pleniter  descruiant  absque  alicuius  contrarielate 
aut  inpedimento.    Et  ut  baec  auctoritas  donationis  seu  conGrmationis  nostrae  firmier  habeatur  et  per  futura 

Digitized  by  CjOOQIC 


t/>v^ 


46  852  —  853. 

tempora  a  cunctis  fidelibus  sanctae  Dei  ecciesiae  nostrisque  uerios  credatur  atque  diligentius  consehieturr 
Manu  propria  subter  eam  firmauimus  et  anuli  nostri  üipressione  adsignari  iussimus. 

Signum  (L.  M.)  domni  Hludouuici  gloriosissimi  regis, 
Coaneatus  notarius  ad  uicem  Radleici  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  VI.  Idus  Decembris  anno  Christo  propitio  XYIIII.  regni  domni  Hludouuici  gloriosissimi  regis  in 
orientali  Francia,  Indictione  XV.    Actum  in  eodem  monasterio  Herifurd,  in  Dei  nomine  feliciter  Amen. 

Die  Original* Charte  ist  sehr  beachädigt  und  das  Siegel  verloren  gegangen. 

XX. 

%ArC    ..^    yUil^        In  nomine  saluatoris  mundi  et  in  honore  eiusdem  patris  spiritusque  sancti.    Jam  dudum  quidam  illn- 
^^  stris  homo  nomine  Sidag  quandam  aecciesiolam  ligneam  ad   monasterium  Paderbrunnense  tradidit,  simul 

[liA^  *^1>  (  )  cum  tercia  parte  hereditatis  eius  quae  ex  genitoris  eius  iure  contigit  ei  habere  in  pago  quod  Almango 
ytxAppy*/  j^nuncupatur,  cumque  iam  pro  uetuslate  slare  eadem  domuncula  nequiret,  successores  alodi  illius  inito  con- 
1^  ]i\v » ^  Ir  gjjj^  ^pjju  uoluniate  et  licentia  domini  episcopi  Liuthardi  in  eorum  possessiua  hereditate  iuxta  locum  ubi  prior 
aecclesiola  stetit  lapideam  domum  Dei  construxerunt.  Cum  uero  aedificatores  eiusdem  domus  Dei  domi- 
num antislitcm  Liudhardum  cum  precibus  cogerent  eandem  aecclesiam  dedicare,  et  ipse  eorum  petitioni 
faueret  et  in  honore  sancti  saluatoris  multorumque  sanctorum  eius  eam  consccraret,  tunc  predicti  constru- 
otores  et  coheredes  edem  eandem  ad  predictum  Paderbrunnense  monasterium  tradiderunt. 

Ob  ein  Siegel  vorbanden  gewesen,   ist  nicht  au  entscheiden,  da   am  untern  Rande  ein   Stück  von  der  Charte  wegge- 
schnitten ist. 

XXI. 

Nach  einer  (aus  dem  ehemaligen  Hervordischen  Archive)  im  Rönigl.  Geh.  Staats-Archive  au  Berlin  befindlichen,  alten  Abschrift. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Hludouuicus  diuina  fauente  gratia  rex.  Si  peticiones  seruo- 
fum  Dei  iustas  et  racionabiles  ad  cffectum  perduxerimus,  et  ad  humanam*)  uitamjeliciler^)  traiisigendam, 
et*)  perpetuam  felicius*)  promerendam,  procul  dubio  nobis  profuturum  speramus.  Qua  propter*)  notum 
esse  uolumus,  quoniam  uenerabilis  abbas  Vuarinus  adiit  excellentiam  nostram  suppliciter  orans,  ut  nostra 
munificentia  prospiceremus  mouasteriis  illi  commissis,  cpiorum  unum  est  monachorum,  noua  Corbeia  nomi- 
natum^),  ubi  et  ille  primus  regulari  electione  abbas  extitit,  et  alterum  est  sanctimonialium,  Heriford  di- 
ctum, et  proprie^  abbatisse^,  cuius  nomen  Addila,  subiectum.  Scd  iuxta  consuetudinem,  qua  ancillarum 
Dei  congregationibus  procurari  solent  prepositi  ex  '^)  ecclesiastico  ordine ,  iam  diclo  abbati  commendauimus, 
ut  tam  in  disciplina  abbatissam  iuuaret,  quam  in  cunctis  negociis,  que  famule  Christi  pro  sexu  et  profos- 
sione  sua  exsequi  non  possent,  ipsarum  prouisor  et  patronus  existerct.  Is  ergo  petiit  celsitudinem  nostram 
recordari,  quod  pie  memorie  genitgr  noster  Hludouuicus  imperator  ambo  hec  monasteria  construi  iussit  ad 
normam  uidelicet  precipuorum  in  Gallia  monasteriorum ,  Nouam  utique  Corbeiam  ad  similitudinem  antique 
Corbeie,  Herifordense  uero  cenobium  ad  oxemplum  monasterii  sanctimonialium  in  Suessionis  ciuitate  con- 
sistentium,  et  ut  in  elemosinam  suam  hac^)  tocius  gcneris  sui  institutionum  ^arundem  profectio®)  comple- 
retur,  cellam  iuris  sui  que  uocatur  Meppia  cum  '^)  decimis  et  possessionibus  undique  ad  eam  pertinentibus, 
et  ccclesiam  Eresburg,  quam  auus  noster  Karolus  primo  construens  in  Saxonia  decimis  dotauit  circumqua- 
t|ue  habitantium  per  duas  saxonicas  rastas,  prefatus  noster  genitor^^j  ad  nouam  Corbeiam  tradidit.  ^^)    Ad 


Abweichende  Lesarten  in  der  vita  Wnttgeri:  ^)  hanc.     ^)  feliciiiA.     ^  ad.    *)  Tacilius.     ^)  omnibus.     ^  nuncupatum.     ^  fehlt. 
,*)  ac.     *)  profecto.     *<*)  fehlt.     ")  gen.  host.     »»^  trad.  Corb. 


Digitized  by 


Google 


853  —  855.  47 

Herifordensis  antem  monasterii  adiomentum  dedit  in  episcopatu  quidem  Asnabniggensi  ^^)  ecclesiam  Bugh- 
nithi  cum  subiectis  sibi  ecclesiis,  In  parrochia  uero  Mimigemefordensi  ecclesiam  Hreni  com  his  que  ad 
eam  pertinent  ecclesUs,  ita  sane  ut  decimarum  aliorumque  redituum  prouentus  omnes  prefatis  cederent 
monasteriis,  et  ab  ipsis  uicissim  procurentur  subiecte  plebes  in  baptismate,  in  eucharistia,  in  sepultoris,  in 
confessione  peccatoram  audienda,  Et  presbiteri  qui  principales  ex  his  ecclesias  tenerent,  archipresbitero- 
rum  officio  fungerentur  ad  agenda  omnia  que  solent  fieri  ab  archipresbiteris  episcoporum.  Cum  autem 
ipsi  episcopi  circationes  suas  ibi  agere  deberent,  ad  eorum  mansionatica  daretur,  quod  in  capitularibus 
antecessorum  nostrorum  prescriptum  habetur.  Nos  igit^ir  rata  esse  uolentes  cetera  omnia,  tantum  expen- 
sas  ad  ministerium  episcopi  propter  egritudinem  et  senectutem  eius  qui  nunc  est  Gozberti,  '^)  augere  de- 
bemus.  Quod  iuxta  peticionem  sepe  dicti  abbatis  Uuarini  ita  moderari  placuit,  ut  descripto  quantum  satis 
sit  ad  seruiüum  episcopi,  hoc  nullo  modo  subtrahatur,  et  episcopus  uicissim  ampliora  non  requirat,  nee 
cum  pluribus  ueniat,  quam  ut^^)  eis  sufficere  possint.  In  quibus  satis  ^^^  consensit  prefatus  episcopus 
coram  nobis  et  archiepiscopo  uostro  Hrabano  ceterisque  cum  eo  in  sinodo^^)  agentibus,  id  est  ut  dentur 
ad  singulas  ecclesias  porci  Illl.or  ualentes  singuli  denariis^^)  XQ.  et^®)  octo  arietes,  qui  eadem  precii 
sunmia,  qua  IUI.  porci  estimarentur,  III  porcelli,  IUI  auce,  octo  puUi,  XX  situlf  de  medone,  XX  de  mel* 
Uta  ceruisia,  XL^)  de  non  mellita,  CSX  panes,  C.  modii  de  auena  manipuli  DO».*^)  sitque  in  potestate 
episcopi,  utrum  hec  per  singulas  ecclesias  ad  unam  mansionaticam^^)  an  ad  duas^^)  uelit  habere.  Ne 
autem  in  summa  debiti  his  plus  aut  minus  complectatur,  hoc  auctoritatis  nostre  precepto  cum  consensu 
synodali  decemimus  atque  iubemus.  His^)  eciam  adiungere  placuit  liberam  utrique  loco  concessionem 
eligende  de  propria  congregatione  in  regimen  sui  per  fiitura  semper  tempora  congrue  persone,  et  ut  omnis 
hinc  dubietas  tollatur,  manu  propria  hec  roborantes,  anuli  nostri  impressione  ea  signari  iussimus. 

Signum  (L.  M.)  HludouxUci  Serenissimi  Regis. 

Aelbertus^)  subdiaconus  ad  uicem  Baldrici  abhatis  reeognoui. 

Data  XI.  Kai.  Jun.  anno  XX.mo  regni  gloriosissimi '^^)  regis  Hludouuici  in  orientali  Francia  regnante. 
Indictione  I.    Actum  m  palatio  regio  Franconoford,  in  Dei  nomine  feliciter.    Amen. 

XXII. 

(><•  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinita tis.  Hludouuicus  diuina  fauente  gratia  rex.  Si  liberalitatis 
nostrae  munere  de  beneficiis  a  Deo  nobis  conlatis  locis  Deo  dicatis  aliquid  conferimus,  id  nobis  et  ad 
mortalem  uitam||  feliciter  transigendam ,  et  ad  aeternam  perpetualiter  optinendam  profuturum  liquide  cre- 
dimus.  Idcirco  notum  fieri  uolumus  omnium  fidelium  nostrorum  tam  praesentium  quam  et  futurorum  sa- 
gacitati,  quia  potente  atque  suggerente  Uuarino  uenerabili  abbate,  qui  monasterium  quod  dicitur  noua 
Corbeia  nostra  concessione  in  regimine  habere  dinoscitur,  quod  piae  memoriae  genitor  noster  construi 
iussit  in  honorem  Dei  et  sancti  protomartyris  Stephani ,  ubi  et  sancti  Uiti  martyris  preciosa  pignora  seruari 
noscuntur,  complacuit  celsitudini  nostrae,  quandam  cellulam  iuris  nostri  uocatam  Fischboeki,  quae  est 
constructa  in  pago  Leri,  memorato  monasterio  adiungere  atque  per  hanc  nostram  auctoritatem  ei  tradcre, 
ut  perpetuo  sub  eius  ditione  cum  omnibus  ad  se  pertinentibus  et  aspicientibus  consistat.  Hanc  ut  diximus 
coUulam  sub  integritate  cum  omnibus  rebus,  appendiciis  et  terminis  suis,  et  cum  omnibus  ad  se  pertinen- 
tibus et  respicientibus,  id  est  basilicis,  domibus  ceterisque  edificiis,  decimis,  siluis,  campis,  pascuis,  aquis 
aquarumue  decursil)us,  cultis  locis  et  incultis,  mobilibus  rebus  et  inmobilibus,  mancipiis  diuersi  sexus  et 
etatis,  memorato  monasterio  subditam  esse  facimus  atque  per  hanc  nostram  auctoritatem  ita  condonamus 


1»)  Otnaburg.     ")  Gauxbcrti.     '*)  non.     *•)  esse.     *^  sjnado.     *»)  dcnariof.     i»)  aut.    *>)  LX.    »>)  de  (offenb.  Missvertt.). 

^)  nnum  mansionaticum.    ^  duo.    ^*)  HiU.    ^}  Hadebertuf.    '^  glorioai. 
Cod.  dipl.  hUt,  Westfal.  3 


Digitized  by 


Google 


48  855  —  858. 

atque  tradimus,  ut  in  iure  eiusdem  ac  monachorum  inibi  per  tempore  Deo  deseruientiam  in  diaersis  ne- 
cessitatibus  ad  diainum  cultum  propensius  exequendum  absque  cuiuslibet  diminoratione  aut  retractione 
permaneat,  et  nullus  fidclium  nostronim  ab  eorum  dominatione  uel  potestate  eam  quoquo  modo  auferre 
aut  in  aliam  quamlibet  partem  qnacumque  occasione  transferre  preesumat  Neque  uUus  iudex  publicus 
uel  quilibet  ex  iudiciaria  potestate  in  ecclcsias  aut  loca  uel  agros  seu  reliquas  possessiones  memoratae 
cellulae  quas  praesenti  tempore  in  quibuslibet  pagis  et  territoriis  habet  ac  deinceps  ibidem  conlatae  fue- 
rint,  ad  causas  iudiciario  more  audiendas,  uel  freda  exigenda,  aut  mansiones  uel  paratas  faciendas,  aut 
fideiussores  tollendos,  aut  homines  ipsius  cellulae  tarn  ingenuos  quam  et  latos  distringendos,  aut  ullas  re- 
dibitiones  aut  inlicitas  occasiones  requirendas,  uUo  umquam  tempore  ingredi  audeat,  uel  ea  que  supra 
memorata  sunt,  penitus  exire  praesumat,  sed  liceat  memorato  abbati  sub  immunitatis  nostrae  auctoritate, 
successoribusque  eins  et  monachis  in  memorato  monasterio  per  tempora  degentibus,  iam  dictam  cellam 
cum  Omnibus  ad  se  pertinentibus  uel  aspicientibus,  ad  Dci  et  domini  nostri  Jhesu  Christi  famulatum  dili- 
gentius  peragendum,  absque  cuiusquam  contrarietate  uti,  et  quecumque  ad  suos  in  domini  nostri  Jhesu 
Christi  militia  usus  et  necessitates  pertinent,  ordinäre,  disponere,  iusteque  eßicere,  quatinus  pro  pii  geni- 
toris  nostri  animae  saluatioue,  et  pro  nobis,  coniuge  proleque  nostra  et  pace  nostra  ac  stabilitate  totius 
imperii  a  Deo  nobis  commissi  alacrius  eos  indesinenter  domini  misericordiam  exprare  delectet.  Hanc  quo- 
que'ammonitionem  subiungere  curauimus,  ut  prefatus  abbas  eiusque  per  tempora  successores  prouideant 
de  prefata  cellula,  ne  aliquando  neglegatur  in  diuino  cultu,  neque  cuilibet  personcin  beneficium  tribuatur, 
,  sed  potius  procuretur  ut  ibi  in  perpetuum  Dei  cultus  perseueret  et  ad  prefati  monasterii  monachorumque 
ibidem  Deo  seruientium  usus  et  necessitates  in  perpetuum  prospiciat.  Et  ut  hec  nostra  auctoritas  inuiola- 
bilem  et  inconuulsam  obtineat  firmitatem,  manu  propria  subter  eam  subscripsimus  et  anuli  nostri  impres- 
sione  assignari  iussimus. 

C.  Signum  (L  M.)  Hludouuici  Serenissimi  regis. 

Badebertus  subdiaconus  ad  uicem  Baldrici  abbatis  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  Xlll.  K.  April,  anno  XXIII.  serenissimi  regis  Hludouuici  (in  orientali  Francia  regnantis).    Indictione 
ni.  Actum  in  uilla  Eipilingas  (in  Dei  nomine  feliciter  Amen.) 

Das  Siegel  ist  theilweis  terloren  gegangen  und  die  Charte  überhaupt  sehr  beschädigt.     (Die  im  Datum  eingeklammertea 
Worte  sind  tbeils  ausgerissen ,  tbeils  ganz  erloschen,   und  nach  der  Analogie  anderer  Urkunden  supplirt.) 

XXIIL 

^^  In  nomine  sanclae  et  indiuiduae  Trinilatis.  Hludouuicus  diuina  fauente  dementia  rex.  Si  enira  libera- 
litatis  nostrae  munere  loeis  Deo  dicatis  quiddam  conferimus  et  necessitates  ecclesiasticas  nostro  subleuemus 
iuuamine  atque  regali  tuemur  munimine,  id  nobis  ad  aeternam  uitam  felici||ter  optinendam  profuturum  li- 
quide credimus.  Quapropter  nouerit  omnium  fidelium  nostrorum  industi*ia  praesentium  scilicet  et  futuro- 
rum,  qualiter  nos  ob  amorem  Dei  et  remissionem  peccatorum  nostrorum,  atque  pro  remedio  animarum 
antecessorum  nostrorum  augustissimorum  Imperatorum,  ad  monasterium  quod  dicilur  Heriuurt,  quod  est 
conslructum  in  honore  sanctae  Mariae  semper  uirginis,  situm  in  ducatu  saxonico,  ubi  praesentis  tempori- 
bus  Hadeuui  abbatissa  et  rectrix  esse  uidetur,  quasdam  res  proprietatis  nostrae  in  pagis  Dreini  et  Boro- 
-  ctra  cognominantibus,  et  in  comitatibus  Burchardi   et  Uuariui  coniacentes,  id  est  casas  dominicatas  duas 

cum  territorio  dominicali,  unam  scilicet  in  Seliheim  et  alteram  in  Slocheim,  nee  non  et  mansos  triginta 
pertinentes  ad  loca  praenominata ,  et  quicquid  dici  aut  nominare  potest,  quae  ad  praedicta  loca  iure  per- 
tinere  noscuntur,  cum  familiis  sexaginta,  quae  lingua  eorum  lazi  dicuntur,  totum  et  integrum  per  hanc 
nostram  auctoritatem  ad  memoratum  monasterium  perpetualiter  in  proprium  tenendum  coucessimus,  et  de 
iure  nostro  in  ins  et  dominationem  eiusdem  monasterii  transfundimus  et  coudonamus,   ea  scilicet  ratione, 

QiAj>tr^^     U  i'^n*  A\»' 0  ^CoK^i      Ct^^vv  Digitized  by  V^OOQ IC 

>li^  Oll  Cii^^^S  ^^'i^'j  fi^/fv.. 


858-^859.  19 

ut  perpetuo  sanctis  monialibus  ibidem  Domino  iugiier  famulantibus  in  cibariis  et  uictualibus  reliquisque 
usibus  earum  per  futura  tempora  Christo  propitio  cousistant,  et  in  benefitio  res  ipse  nuUi  concedantur, 
sed  solummodo  absolute  ad  mensam  eorum  iugiter  deseruiant,  et  nullus  successor  noster  hanc  auetorita- 
tem  largitionis  nostrae  aliter  immutare  possit,  neque  uUus  publicus  iudex  aut  aliqua  iudiciaria  potestas  ^ 
aliquam  molestiam  aut  contrarietatem  in  liis  rebus  illis  facere  praesumat,  sed  liceat  ipsis  res  suas  libere 
et  absolute,  Domino  adiuuante  et  nostra  munitioue  tuente  possidere,  omni  iudiciaria  remota  potestate.  Et 
ut  haec  auctoritas  largitionis  nostrae  per  futura  tempora  firmier  habeatur  et  a  fidelibus  nostris  melius  con- 
seruetur  ueriusque  credatur,  subter  eam  manu  propria  nostra  firmauimus  et  impressione  anuli  nostri  ad 
signari  iussimus. 

C.  Signum  (L.  M.)  Hludouuid  Serenissimi  regis.    Hadebertus  subdiaconus  ad  uicem  Uuitgarii  canceüarii 
recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  Id.  Junias,  anno  Christo  propitio  XXVI.  Hludouuici  serenissimi  regis  in  orientali  Francia  regnante, 
Indictione  VI.  Actum  in  uilla  Franconouurt  palatio  regio,  in  Dei  nomine  feliciter.  AmeN. 

Die  Schrift  der  Urkunde  läMt  keinen  Verdacht  gegen  die  Aechtheit  und  Originalität  derselben  sn;  das  Siegel  aber  ist 
nicht  mehr  das  ursprüngliche  und  gehört  einer  gaos  andern  Perstm  an«  £«  ist  kreisförmig,  sehr  dick,  mit  starken 
Pergameotriemen  an  die  Charte  geheftet,  und  zeigt  ein  vorwärts  sehendes  Brustbild  mit  unbedecktem  Kopfe;  von 
der  Umschrift  ist  mit  Sicherheit  nur  su  lesen:  .  .  dnlfus  Di.  Gra  ....  Den  vorhandenen  Spuren  nach,  muss 
früher  ein  anderes  Siegel  der  Urkunde  aufgedruckt  gewesen  sein,  dessen  Verlust  durch  das  gegenwärtige  wilikürlich 
erselEt  worden  ist. 

XXIV. 

^*    In  nomine    sanctae    et  indiuiduae  Trinitatis.     Hludouuicus   diuina    fauente  dementia  rex.     Si  enim 

locis  Deo  dicatis  quiddam  ex  rebus  quas  diuüio  munere  possidemus  largitatis  gratia  conferimus,  hoc  nobis 

procul  dubio  ad  aeternam  uitam  promerendam||profuturum  liquido  credimus.    Quapropter  nouerit  omnium 

fidelium  nostrorum  praesentium  scilicet  et  futurorum  industria,  qualiter  nos  ob  amorem  Dei  et  pro  abso- 

lutione  peccatorum  antecessorum  nostrorum  augustissimorum  Imperatorum  atque  pro  remedio  anime  nostrae, 

quasdam  res  proprietatis  nostre,  quas  Folcheri  fidelis  noster  actenus  in  beneficium  tenuit,  in  ducatu  Uuest- 

falorum  coniacentes  in  pagis  Grainga  et  Threcuuiti,  nee  non  et  in  comitatibus  Burchardi,  Uualtberti,  et  >  ^.. 

Albrici  atque  Letti,  id  sunt  mansi  Xllll.  cum  familiis  uiginti,  qui  lingua  eorum  lati  dicuntur,  ad  monaste-  A^'^^^  a^'**    , - 

rium  quod  uocatur  Heriuurt,  quod  est  constructum  in  honore  sanctae  Mariae  semperuirginis,  ubi  HaduuuiQ     :-^5*TVv 

praesentis  temporibus  abbatissa  et  rectrix  esse  uidetur,   cum  omnibus  appendiciis,  totum  et  integrum  ad  p  .^'^^/   (^/\^i^ 

praefatum  monasterium  in  proprium  perpetuäliter  tenendum  tradimus  et  de  iure  nostro  in  ius  et  domina-  f    .>;  JifiUN 

tionem  ipsius  monasterii  sollemniter  condonamus,  ita  uidelicet  ut  nullus  successor  noster  easdem  res  inde  />.  * 

ulterius  subtraendi  licentiam  habeat,  sed  ab  hodiemo  die  rectrices  atque  sanctae  mouiales  ipsius  mona-  ' 

sterii  easdem  res  recipiant  atque  deinceps  per  hoc  nostrum  praeceptum  data  licentia  Christo  propitio 

habeant  potestatem  utendi  pro  communi  utilitate  earum  qualitercumque  eis  libuerit    Et  ut  haec  auctoritas 

largitionis  atque  traditionis  per  futura  tempora  firmier  habeatur  et  a  cunctis  fidelibus  nostris  melius  con- 

seruetur  ueriusque  credatur,  subter  eam  manu  propria  nostra  firmauimus  et  impressione  anuli  nostri  robo- 

rari  iussimus. 

Signum  (L.  M.)  Hludouuici  serenissimi  regis.    Hadebertus  subdiaconus  ad  uicem  Uuitgarii  canceUarü 
recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  Vn.  Kai.  Maias,  Anno  XXYII.  regni  Hludouuici  serenissimi  regis  in  orientali  Frantia  regnante,  Indi- 
ctione VII.  Actum  in  Franconouurt  palatio  regio,  in  Dei  nomine  feliciter.    AmeN. 

Die  Charte  ist  sehr  beschädigt  nnd  das  Siegel  veriorcn  gegangen. 


Digitized  by 


Google 


20  S6S  —  8t0. 

XXV. 

^*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Ludthuuuicus  diuina  fauente  gratia  Rex.  Si  enim  libera- 
litatis  nostre  munere  locis  Deo  dicatis  quiddam  conferimus,  ||  id  nobis  et  ad  mortalem  uitam  temporaliter 
transiendam,  et  aeternam  felicitet  obtinendam  profuturum  liquido  credimus.  Qua  propter  nouerit  omnium 
fidelium  nostronim  presentium  scilicet  et  futuronim  sollertia,  qualiter  nos  ob  nostre  mercedis  aogmentum 
et  pro  remedio  animarum  nostrarum,  et  per  interpellationem  Hemme  dilect^  coniugis  nostr^,  quasdam  res 
proprietatis  nostrf  concessimus  ad  monasterium  Heriuordensis  ad  usus  sanctimonialium  ibidem  domiuo 
famulantium,  quod  situm  est  inter  fluuios  Uuema  et  Hardna,  in  honorem  sancte^  Dei  genitricis  et  perpetue 
L/t? u/)  ("f  l'^ ;  uirginis  Marie,  ubi  requiescit  corpus  sacre^  uirginis  Pusinn^,  duas  uidelicet  casas  dominicatas,  Oueranberg, 
iWvs  ^^^^^^  L'^^^^i^^s^^o^P'  ^^  P^g^  Angeresgouue  super  fluuium  Hrenum,  cum  triginta  mansis  et  omnibus  suis  appen- 
diciis,  hoc  est  utriusque  sexus  mancipiis,  areis,  aedificiis,  terris,  cultis  et  incultis,  pratis,  pascuis,  aquis 
aquarumque  decursibus,  molis,  molendinis,  piscatiouibus ,  siluis,  uenationibus,  exitibus  et  reditibus,  uiis  et 
C:  inuiis,  quesitis  et  inqujrendis,  cum  decimis  et  omni  utilitate  que  ullo  modo  inde  potent  prouenire.  Ea 
scilicet  ratione,  ut  ab  hodiema  die  et  deinceps  per  hoc  nostrf  auctoritatis  preceptum  plenios  in  Dei 
nomine  confirmatum,  nullo  inquietante,  sed  domino  auxiliante  perpetuis  temporibus  ibi  permaneant  ad 
usus  sanctimonialium  ibidem  domino  famulantium,  ut  nuUa  abbatissa  neque  alia  quelibet  potestas  audeat 
Olas  alicui  in  beueficium  praestare,  sed  ille^  inde  faciant  quod  eis  expedit  pro  conununi  utilitate.  Uolumus 
etiam  atque  concedimus  ut  potestatem  habeant  ex  illis  ipsis  eligendi  abbatissam.  Decemimus  etiam  atque 
iubemus,  ut  nuUus  iudex  publicus  neque  quislibet  ex  iudiciaria  potestate  in  ecclesias  seu  reliquas  posses- 
siones  aut  uillas,  quas  memorato  monasterio  concessimus  uel  deinceps  ibi  uoluerit  diuina  pietas  augeri, 
ad  causas  audiendas  uel  fraeda  exigenda  seu  mansiones  uel  paratas  aut  teloneum  uel  fidei  iussores  tollere, 
aut  homines  predicti  monasterii  conmianentes  distringere,  nee  ullas  publicas  functiones  seu  redibitiones  aut 
illicitas  occasiones  reddendas  deinceps  praesumat,  sed  liceat  praedictis  famulabus  Christi,  absque  uUius 
inquietudine  perpetualiter  et  inrefragabiliter  Deo  seruire,  quatenus  pro  nobis  nostrisque  domini  clementiam 
deuotius  exorent,  et  ut  hec  nostra  traditio  ac  preceptio  firmier  habeatur,  manu  propria  firmauimus  et 
anuli  nostri  inpressione  signari  iussimus. 

Signum  domni  Ludthuuuici  (L.  M.)  seremssimi  regis. 
Euerhardus  cancellarius  uice  Grimaldi  recognaui. 

Data  Kai.  Julii  anno  XXXffl.  regni  domini  Luthuuuici  Serenissimi  regis  in  orientali  Francia  regnante, 
indictione  prima.    Actum  Engilahem  palatio  regio  in  Dei  nomine  feUciter 

Das  Monogramm  ist  nicht  ▼ollständig  ausgellihrt.    Daa15iegel|  welchea  mit  einem  durchgesogenen  Pei^gamentstreifen  anf 
die  Charte  geheftet  war  9  ist  lerstört. 

XXVI. 

v><«  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Hludouuicus  diuina  fauente  gratia  rex.  Si  liberalitatis 
nostrae  munere  locis  Deo  dicatis  quiddam  conferimus  beneficii  et  necessitates  ecclesiasticas  nostro  ||  rele* 
uamus  iuuamine  atque  regali  tuemur  munimine,  id  nobis  et  ad  mortalem  uitam  temporaliter  transigendam, 
et  ad  aeternam  uitam  feliciter  obtinendam  profuturum  liquido  credimus.  Quapropter  comperiat  omnium 
fidelium  nostrorum  praesentium  sqilicet  et  futurorum  sollertia,  qualiter  nos  ob  nostrae  mercedis  augmen- 
tum  et  pro  remedio  animae  domni  aüi  ac  gcnitoris  nostri  nee  non  fratris  nostri  Hlotharii  suique  filii  et 
aequiuoci,  concessimus  quasdam  res  proprietatis  nostrae  ad  monasterium  situm  in  Saxonia,  quod  nuncu- 
patur  nouaCorbeia,  id  est  uillam  quae  uocatur  Lizzicha,  ubi  sunt  homines  L  qui  picturas^)  faciunt  etpic* 


*)  Pictara  hat  hier  die  eigenthiimliche  Bedeutung  einet  bei  Weingärten  gebräuchlichen  Landmaasses. 

Digitized  by  V^OOQIC 


8T0  ~  8T1.  24 

lurae  uineanim  II  et  YII  paiticulae  uinearam,  ubi  doae  carradae  colUgi  possunt,  et  sunt  ibi  XXX  feminae  iO^J^^^^^^ 
quae  dant  censnm  unaquaqae  sex  siclas  uini  et  de  Uno  XII  fusas,  HI  pullos  et  XV  oua,  et  de  terra  ara-  /Vh'^^ 
toria  ad  L  modios,  et  de  pratis  ad  carradas  X.  Has  itaque  praescriptas  res  cum  omni  integritate  totum 
et  ad  integrum  ex  iure  et  dominatione  nostra  in  ius  et  dominationem  praescripti  monasterii  tradimus  atque 
transfundimus,  ea  uidelicet  ratione,  ut  ab  hodierna  die  et  deinceps  per  hoc  nostrae  auctoritatis  praecep- 
tum  plenius  in  Dei  nomine  confirmatum,  nuUo  inquietante,  sed  Deo  auxiliante,  perpetuis  temporibus  ibi 
permaneant  absque  ulla  contradictione,  ut  eis  pro  nostra  ac  coniugis  carissimaque  prole  salute  domini 
clementiam  facilius  exorare  delectet.  Et  ut  haec  auctoritas  largitionis  nostrae  firmier  habeatur  et  per  futura 
tempora  a  fidelibus  nostris  uerius  credatur  et  diligentius  obseruetur,  manu  propria  nostra  subter  eam  fir- 
mauimus  et  anuli  nostri  inpressione  assignare  iussimus. 

Signum  (L.  M.)  damni  Hludouuici  Serenissimi  regis, 

Hebarhardus  canceüarius  ad  uicem  Liutberti  archicappellani  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  Vn.  Kai  Octob.  anno  XXXnil.  regni  donmi  Hludouuici  serenissimi  regis  in  orientali  Francia 
regnante,  Indictione  tercia.    Actum  Aquisgrani  palatil    In  Dei  nomme  feliciter  AMEN. 

Das  Siegel  liegt,  lerbrochen  ood  ▼erttfimmelt,  lose  bei  der  Urkunde. 

XXVII. 

Abschrift,  nach  dem  in  Mähren  aufgefundenen  Ortginale  berichtigt,  im  Besiti  des  Bibliothekars  Moojer  so  Minden*^). 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Hludouuicus  diuina  fauente  dementia  rex.  Oportet  igitur 
nos  qui  diuino  sumus  munere  quodammodo  prae  caeteris  mortalibus  sublimati,  eius  in  onmibus  parere 
praeceptis,  cuius  dementia  prelati  sumus,  ac  pro  suo  amore  loca  quae  fideles  nostri  ad  laudem  et  glo- 
riam  nominis  sui  aedificare  et  construere  ac  consecrare  uoluerint,  eis  ad  hoc  supplementum  et  solatium 
conferre  ac  sub  nostra  defensione  et  tuitione  suscipere,  quatenus  quidquid  deuota  mente  in  eisdem  locis 
boni  conati  fuerint  impendere  perpetualiter  absque  alicuius  molestia  et  inquietudine  ualeat  fixum  et  immo- 
bile permanere.  Quapropter  comperiat  omnis  fidelium  nostrorum  presentium  ....  et  futurorum  sollertia, 
qualiter  Theodericus  sanctae  Mindonensis  ecclesiae  episcopus  construxit  per  nostram  licentiam  ex  sua  here- 
ditate  in  honore  sancti  Petri  ancillarum  piarum  monasterium  quod  dicitur  Vuonherestorp,  et  ex  hoc  et  in 
omne  tempus  subiecit  ad  potestatem  sui  iam  dicti  episcopatus,  largiens  ex  eodem  episcopatu  ad  memo- 
ratum  monasterium  decem  mansus  litorum  et  quinque  seruos  cum  hoc  quod  habere  uidentur,  et  ducenta 
....  decimarum  ad  subsidium  piarum  ancillarum,  eo  quoque  pacto  ut  sub  potestate  successorum  suorum 
uidelicet  episcoporum  consistat  ad  regendum  prefatum  coenobium,  et  habeant  regulariter  ipsae  ancillae 
piae  inter  se  licentiam  eligendi  abbatissam  prout  oportet  futuris  temporibus,  et  omnibus  annis  pro  institu- 
tione  subiectionis  quinque  solides  pcrsoluant  ad  ecclesiam  sui  episcopatus,  et  deinceps  maneant  absc[ue 
ullius  inquietudine  cum  omnipotentis  Dei  seruicio  sine  ulla  quaerela  suorum  propinquorum,  et  idcirco  depre- 
catus  est  celsitudinem  nostram  uenerabilis  episcopus  Theodericus,  ut  hoc  nostrae  auctoritatis  preceptum 
scribere  iuberemus,  per  quod  decernimus  atque  iubemus,  ut,  sicut  superius  comprehensum  est  de  prefato 
monasterio  quod  predictus  uenerabilis  episcopus  construxit  et  ordinauit,  ita  deinceps  per  hoc  nostrae  aucto- 
ritatis preceptum  plenius  in  Dei  nomine  confirmatum,  nuUo  inquietante,  sed  Deo  auxÜiante,  perpetuis  tem- 
poribus firmum  et  stabile  permaneat  absque  ullius  contradicentis  obstaculo  et  sub  nostrae  immunitatis  tui- 
tione  et  defensione  tam  igitur  ancillae  Domini  quam  et  res  earum  perennis  temporibus  consistant,  ut  eis 
pro  nostra  ac  coniugis  carissimeque  prolis  salute  Domini  clementiam  delectabilius  exorare  delectet    Et  ut 


*)  Für  die  buchstäbliche  Richtigkeit  ist  doch  nicht  durchgängig  einsustehen. 

Digitized  by  V^OOQIC 


22  '  871  —878. 

itacpie  anctoritas  firmior  teneatur  et  per  futura  tempora  a  fidelibus  nostris  uerius  credatur  et  diligentius 
obseruetur,  manu  propria  nostra  subter  cam  firmauimus  et  anuli  nostri  impressione  adsignare  iussimus. 

Signum  (L.  M.)  domni  Hludouuici  regis  Serenissimi. 

Euerhardus  cancellarius  ad  uicem  Liudberhti  archicapellani  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Datum  pridie  Id.  Octobr.  Anno  XXXIII.  regni  domni  Hludouuici  serenissimi  regis  in  orientali  Francia 
regnantis,  Indictione  IV.  Actum  in  Franconoford  .palatio  regio  in  Dei  nomine  feliciter  amen. 

XXVIII. 

C«  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Hludouuicus  diuina  fauente  gratia  rex.  Conuenit  regiae 
dignitati  scmper  studere  ne  ecclcsiarum  Christi  Status  aliqua  occasione  labefactari  incipiat.  Ex  hoc||  enim  et 
praesens  uita  sub  maiori  prosperilate  transigitur,  et  aeternae  beatitudinis  merces  maxima  adquiritur.  Qua- 
propter  expedit  nobis  sepius  retractare  concessiones  antecessorum  nostrorum,  simul  et  nostra  praecepta 
de  immuiiitate  ecclesiarum  ab  exactionibus  puplicis  confirmare,  ut  et  quae  prius  concessa  sunt,  numquam 
infringi  patiamur,  et  de  bis  quae  forte  minus  expresse  annotata  sunt,  et  ideo  in  antiquis  praeceptis  non 
contineri  contenditur,  per  nouorum  confectionem  omnem  in  futuro  dubietatem  tollamus.  Notum  ergo  esse 
uolumus  Omnibus  tam  praesentis  aeui  quam  succedentium  temporum  Christi  fidelibus,  quia  nouae  Corbeiae 
monasterium  iussu  gloriosi  genitoris  nostri  constructum  est  in  honorem  sancti  Stephan!  protomartyris  Christi, 
atque  per  uoluntatem  eiusdem  Imperatoris  corpore  est  beati  Uiti  martyris  insignitum,  sed  et  ex  integre  ab 
Omnibus  puplicae  exactionis  officiis  et  expeditione  hostili  tam  de  litis  quam  de  ingenuis  hominibus  terram 
eius  incolentibus  absolutionem  promeruit,  in  quo  et  nos  comprehensum  existimauimus,  et  hactenus  obser- 
uatum  comperimus,  ut  decimae  de  dominicatis  eiusdem  monasterii  mansis  non  darentur  episcopis,  sed  ad 
portam  monasterii  darentur  in  elemosinam  praefati  genitoris  nostri  et  totius  prosapiae  eius,  ut  uidelicet 
esset  unde  ministraretur  peregrinis  et  hospitibus  qui  numquam  desunt  monasterio.  Nunc  uero  exorta  que* 
stione  per  quosdam  episcopos,  utrumnam  hoc  eidem  monasterio  genitoris  nostri  nostroque  praecepto  con- 
cessum  sit,  quanquam  ut  ipsi  dicunt  nominatim  non  sit  expressum,  sub  generali  tamen  concessione  liberae 
dispositionis  rerum  suarum,  etiam  hoc  comprehensum  fatemur,  sicut  et  seuiori  Corbeiae,  ad  cuius  normam 
haec  noua  instituta  est,  et  praecipuis  quibusque  monachorum  monasteriis  antecessores  nostros  concessisse 
conperimus.  Et  ne  deinceps  hinc  aliqua  dubietas  fiat,  rogatu  uenerabilis  uiri  Adalgarii  abbatis  eiusdem 
Monasterii  per  hoc  nostrae  potcstatis  praeceptum  decemimus  atque  iubemus,  ut  et  omnia  quae  prius  ha- 
buit  immunitatis  praecepta  rata  et  inconuulsa  habeantur,  et  per  hanc  conscriptionis  nostrae  cartam  specia- 
liter  ei  concessum  sciatur,  ut  de  dominicatis  mansis  uel  nunc  habitis  uel  post  adquirendis  a  reddendis 
decimis  plenam  idem  monasterium  habeat  inmiunitatem,  Nisi  sicut  hactenus  fuit,  uidelicet  ad  portam  mo- 
nasterii in  susceptionem  hospitum  et  peregrinorum.  His  omnibus  astipulari  recens  Adriani  apostolici  prae- 
fato  abbati  collatum  priuilegium  cognouimus,  dum  huius  apud  nos  controuersiae  questio  uentilaretur.  Et 
ut  haec  auctoritas  nostrae  largitionis  firmior  habeatur  atque  per  futura  tempora  a  fidelibus  nostris  uerius 
credatur,  manu  propria  subter  eam  firmauimus  atque  anuli  inpressione  signari  iussimus. 

Signum  (L.  M.)  domni  Hludouuici  serenissimi  regis. 

Hebarhardus  cancdlarius  ad  uicem  lAudberti  archicappeüani  recognoui  ei  (L  S.  R.) 

Data  XVI.  Kai.  Jul.  anno  ab  incarnatione  dominica  DCCCLXXIII.  regni  autem  domni  Hludouuici  sere- 
nissimi regis  in  orientali  Francia  regnante  anno  XXXVII.  Indictione  VI.  Actum  Aquisgrani  Palacii  in  Dei 
nomine  feliciter.    AMEN. 

Das  Siegel  itt  Terloren  gegangen. 


Digitized  by 


Google 


8t».  23 

XXIX. 

Aas  dem  Kopialbuche  dea  Stiftes  Corve/. 

Adrianns  episcopus  seruus  seniorum  Dei.  Adalgario  rcligioso  abbati  uenerabilis  monasterii  sanctorum 
martirum  Stephaui  atque  Yiti,  quod  nuncupatur  noua  Corbeia,  et  per  te  in  eodem  uenerabili  monasterio 
in  perpetuum.  Conuenit  apostolico  moderamini  pia  religione  pollentibus  beniuola  conipassione  succurrere^ 
et  poscencium  animas  alacri  deuotione  congruum  impertiri  assensum.  Ex  bis  enim  lucri  potissimum  premium 
a  conditore  omnium  Domino  promeremur,  dum  uenerabilia  loca  oportune  ordinata  ad  meliorem  siue  fir- 
miorem  fuerint  sine  dubio  statum  perducta.  Et  ideo  cum  constet  religionem  tuam  nostrae  sollicitudinis 
pontificio  satis  humiliter  suggessisse,  quatinus  prefatum  monasterium  sub  perenni  defensione  sanctae  sedis 
apostolicae,  cui  licet  indigni  preesse  dinoscimur,  recipere  dignaremur,  decernentes  scilicet  atque  apostolica 
auctoritate  modis  omnibus  statuentes,  ut  et  idem  monasterium  priuilegii  nostri  decore  iinetenus  uigeat,  et 
monachi  qui  illic  Domino  cotidianis  laudibus  famulantur,  de  propriae  congregationis  collegio  post  tuum 
decessum  deinceps,  quem  diuinitate  summa  annuente  omnes  concorditer  elegerint  ordinandi  abbatem  ha- 
beant  facultatem.  Et  quia  asseris,  nuncupatum  ipsum  monasterium  münificencia  principum  in  prediorum 
facultatibus  ditatum  fuisse,  petis  et  suggeris  ut  tam  hoc  quod  nunc  possidet  quam  etiam  quod  a  fidelibus 
illic  fortassis  oblatum  siue  coUatum  fuerit  emissa  preceptione  confirmare  nichilominus '  dignaremur.  Super 
quibus  non  solum  in  Domino  gauisi  sumus,  uerum  etiam  quia  pia  esse  conspeximus,  ut  moris  est  apostolici 
ad  tibi  hec  impendenda  amore  Dei  illecti  uotis  tub  fauere  decreuimus.  Qua  propter  a  presenti  sexta 
indictione  iam  dictum  monasterium  in  apostolicae  auctoritatis  defensionem  immo  perpetuam  recipimus  tui- 
cionem,  et  omnia  predia  illius,  tam  ea  scilicet  quae  a  gloriosis  principibus  uel  aliis  Christi  fidelibus  ibi 
coUata  sunt  et  concessa,  quam  illa  quae  deinceps  prestante  Domino  confcrri  poterunt  et  concedi  ibidem 
siue  mobilia  siue  immobilia  confirmamus,  et  ut  a  quolibet  non  usurpentur,  inuadantur  aut  rapiantur  aucto- 
ritate apostolica  promulgamus,  iubemus  ac  definimus.  Nichilominus  inuiolabiliter  apostolica  censura  ad 
nostrae  mercedis  augmentum  decemimus,  ut  omne  fas  atque  omnem  licenciam  habeant  monachi  eiusdem 
monasterii,  talem  de  suis  semper  abbatem  eligere,  qualem  omnium  uota  concorditer  postulaueriut  et  sibi 
preficiendum  fore  uno  animo  gracia  sancti  spiritus  sufFragante  illic  Domino  famulantes  uoluerint,  ncc  quis- 
quam  presumat  alienum  siue  extraneum  illic  umquam  abbatem  constituere  aut  introducere,  sed  sicut  dixi- 
mus  tales  de  ipsa  congregatione^  qui  eidem  monasterio  regulariter  presint,  cum  uel  tu  de  hac  uita  uocatus 
ad  Dominum  demigraueris,  uel  tempore  succedente  ab  unanimitate  omnium  eligantur' qui  uitam  er  omnem 
monasterialem  ordinem  teneant  et  cuncta  cum  timore  Dei  et  reuerencia  regularis  disciplinae  dispensare 
sununopere  fiant,  Statuentes  apostolica  censura  sub  diuini  iudicii  attestatione  et  anathematis  interdictu,  ut 
nulli  umquam  paruo  uel  magno  homini,  cuiuscumque  sit  dignitatis  uel  ordinis,  liceat  hanc  nostrae  auctori- 
tatis quam  pio  intuitu  promulgauimus  sanctionem  infringere  aut  floccipendere  uel  in  toto  siue  in  parte 
quoquo  modo  uiolare,  Et  si,  quod  non  credimus,  temerario  ausu  quisquam  uel  nunc  uel  umquam  trans- 
gredi,  contempnere,  uiolare  aut  hanc  nostram  preceptionem  infringere  presnmpserit  et  non  in  omnibus 
obseruauerit,  sciat  se  anathematis  uinculis  innodandum  et  a  regno  Dei  penitus  sequestrandum.  Qui  autem 
uerus  custos  huius  apostolicae  piae  sanctionis  Studiosus  obseruator  extiterit,  benedictionem  et  misericordiam 
uitamque  aetemam  a  domino  Deo  nostro  consequi  mereatur. 

Scriptum  per  manum  Stephani  notarii  Camarae  sanctae  Romanae  ecclesiae,  Imperante  domino  nostro 
piissimo  perpetualitelr  augusto  Hluthouuico  a  Deo  coronato  magno  imperatore  anno  uigesimo  quarto,  Et 
post  consulatum  eins  anno  uigesimo  quarto,  mense  Octobrio,  indictione  sexta.  Bene  nalete.  Data  Idos 
Octobris,  per  mauus  Sergii  primicerii  defensorum  sanctae  sedis  apostolicae. 


Digitized  by 


Google 


24  891  —  88'r. 


XXX. 


In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Hludouuicus  diuina  fauente  gratia  rex.  Si  locis  Deo  di- 
catis  nostrae  regiae  potestatis  beniuolentiam  impenderimus,  hoc  nobis  ad  aeternae  ||  remunerationis  prae- 
mia  capesseuda  profuturum  liquide  credimus.  Quapropter  nouent  omnium  fidelium  nostrorum  tarn  prae- 
sentium  quam  et  futurorum  industria,  qualiter  uir  aenerabilis  nomine  Luithardus  episcopus  scilicet  aeccie- 
siae  constractae  in  honore  sanctae  Mariae  semper  uirginis  et  sancti  Chiliani  in  loco  qui  dicitur  Paderbrunno 
attulit  in  praesentiam  nostram  aui  nostri  piique  genitoris  nostri  conscripta,  in  quibus  continebatur  qualiter 
ipsi  antccessores  nostri  res  praefatae  aecclesiae  cum  hominibus  in  ipsis  rebus  consistentibus  sub  illorum 
receperunt  mundcburdo  et  tuitione,  precatusque  est  nostram  mansuetudinem.  ut  hoc  ipsum  a  nostrae  re- 
giae potestatis  consensu  fieri  non  recusaremus.  Nos  autem  ob  amorem  Domini  et  ob  remedium  animae 
pii  genitoris  nostri  caeterorumquae  antecessorum  nosti*orum  nee  non  et  pro  nostrae  mercedis  augmento 
paternos  mores  sequentes  et  benignitati  eins  consentientes,  ita  fieri  decreuimus.  Praecipientes  ergo  iube- 
mus,  ut  nullus  iudex  publicus  uel  quislibet  ex  iudiciaria  potestate  in  aecclesias  aut  loca  nel  agros  seu 
reliquas  possessiones  iam  dictae  aecclesiae,  quas  nunc  infra  dicionem  regni  nostri  legibus  possidet,  uel 
quae  deinceps  in  iura  ipsius  loci  diuina  pietas  uoluerit  augeri,  ad  causas  iudiciario  more  audiendas  uel 
freda  exigenda,  mansiones  uel  paratas  faciendas  aut  fideiussores  tollendos  aut  homines  ipsius  ecclesiae 
contra  rationem  distringendos ,  nee  uUas  reddibitiones  uel  inlicitas  occasiones  requirendas  uUo  umquam 
tempore  ingredi  audeat,  uel  ea  quae  supra  memorata  sunt  penitus  exigere  praesumat,  hominibus  quoque 
famulatum  eiusdem  monasterii  facientibus  in  Hursteromarku,  qui  saxonice  Mal  man  dicuntur,  praedictum 
mundeburdum  et  tuitionem  nostram  constituimus,  ut  etiam  coram  nulla  iudiciaria  potestate  examinentur 
nisi  coram  episcopo  aut  aduocato  quem  eiusdem  loci  episcopus  elegerit.  Quicquid  uero  fiscus  exinde 
sperare  potuerit,  praedictae  aecclesiae  ad  stipendia  pauperum  et  luminaria  concedimus.  Et  ipse  episcopus 
cum  Omnibus  rebus  suis  nostro  fideliter  pareat  imporio  et  sub  nostra  consistat  defensione,  quatinus  ipsum 
fratresque  eiusdem  loci  pro  nobis ,  coniuge  proleque  nostra  Dominum  melius  exorare  delectet.  Et  ut  haec 
nostrae  consensionis  auctoritas  pleniorem  in  Dei  nomine  obtineat  firmitatem,  manu  propria  nostra  subter 
eam  firmauimus  et  anuli  nostri  impressione  assignari  iussimus. 

Signum  Hludoumci  (L.  M.)  Serenissimi  regis. 

Amolfus  cancellarius  ad  uicem  Luitberti  arehiqapellani  recognoui. 

Data  Nouas  Junii.  Anno  dominicae  incarnationis  DCCCLXXXI.  Indictione  XIIL  Auno  Yto  regni  Hludo- 
uuici  Serenissimi  regis.    Datum  Franconofurt.    In  Dei  nomine  feliciter  Amen. 

Da«  Monogramm  kommt  mit  denen  Ludwigs  des  Deotschen  überein.   —  Das  aufgedrackte  Siegel  teigt  das  Brustbild 
des  Königs. 

XXXI. 

XP.  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Karolus  diuina  fauente  dementia  Imperator  augustus.  Si 
peticiones  seruorum  Dei  nostrorumque  fidelium,  quas  pro  suis  necessitatibus  et  maxime  pro  ecclesiarum 
Dei  utilitatibus  nobis  ||  suggesserint,  ad  e£Pectum  perducimus,  non  solum  honorificam  Imperialis  liberali- 
tatis  exercemus  consuetudinem,  uerum  etiam  ad  aeternae  retributionis  mercedem  talia  credimus  nobis  facta 
profutura.  Unde  nouent  omnium  fidelium  nostrorum  praesentium  scilicet  et  futurorum  industria,  quod 
fidelis  noster  Bobo  abbas  monasterii  quod  uocatur  noua  Corbeia  et  situm  est  in  Saxonia,  dedicatum  uero 
in  honore  sanctorum  martirum  Stephani  atque  Uiti,  insinuauit  amplitudini  nostrae,  qualiter  idem  monaste- 
rium  beatae  memoriae  auus  noster  Hluduuuicus  Imperator  primitus  inchoauerit  et  statim  inter  ipsa  con- 
structionis  eius  exordia  concesserit,  ut  neque  abbates  illius  loci,  neque  homines  eorum  cuiuscumque  coh- 


Digitized  byC^OOQlC 


w 


88T.  25 

ditioms  ia  expeditionem  umquam  ire  deberent,  sed  liceret  eis  cum  quiaete  ac  securitate  praefate  utilitates 
ecciesiae  prouidere»  nee  non  et  regiis  interdum  legationibus  exequeiidis  ubi  opus  esset  operam  dare.     Quam 
cpncessionem  ännam  in  futurum  esse  uolumus,  licet  ad  presens  eam  instantis  periculi  uecessitas  paululum 
minuere  cogat.    Nam  propter  immensam  barbarorum  infestationem  necesse  habemus  cum  uniuerso  populo 
nobis  diuinitus  commisso  ecclaesiae  Christi  defensioni  insistere,   et  ob  hoc  non  omnes  sub  memorati  loci 
dominio  consistentes  a  profectionibus  in  hostem  inmunes  relinquere  possumus,  sed  quoniam  eiusdem  loci 
abbates  missaticum  regium  peragere  soliti  erant,  concedimus  eis  ut  triginta  homines  nobiles  ab  aliis  pro- 
fectionibus secum  immunes  habeant,  et  si  extra  patriam  est  legatio  peragenda,  plures  nobiles  ad  hoc  opus 
parates  teneant,  reliqni  uero  cum  suo  populo  in  hostem  proticiscantur,  Et  hoc  quandiu  tanta  bellorum 
pericula  imminent.     übi  uero  diuina  pietas  pacem  dederit,   concessionem  quam  temporibus  gloriosae  me- 
nioriae  aui,  genitoris  et  germani  mei  habuerunt,   firmam  et  stabilem  manere  uolumus.    Tradimus  etiam  in 
remedium  animae  nostrae  et  patris  nostri   et  fratris   et  in   elemosinam  progenitorum  nostrorum  qnaedam 
benefitia  ad  prefatum  coenobium  in  propriam  hereditalem,  scilicet  in  üuehsigo  quinque  mansos^et  IL  fa-    )vU^^^  . 
milias  quos  habuit  Liuduuard  in  benefitium,  et  in  Hession  V.  mansos  et  duas  litorum  familias  quas  habuit  lv\t'^^'^'  >^' 
olim  Remeias  in  benefitium,  et  in  Marca  Asseki  in  uilla  Etrikeshusun  quicquid  ad  regium  ins  pertinet  in 
terris,    siluis  et  mancipüs.     Concedimus  quoque  partem  uille  quae  dicitur  Ouenhus,   quam  habuit  olim 
Uuihric  comes  in  benefitium,  et  quatuor  mansos  in  Sinutfeldun,  quos  Lantuardus  habuit  in  benefitium.    Et 
ut  liaec  nostrae  largitatis  concessio  pleniorem  in  Dei  nomine  obtineat  firmitatem ,  manu  propria  firmauimus 
et  anuli  nostri  impressione  assignari  iussimus.    Signum  (L.  M.)  domni  Karoli  Serenissimi  augusti,    LitUfre- 
dus  notarius  ad  uicem  lAutuuardi  archicancellarii  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  Non.  Mai.  Anno  incarnationis  Domini  DCCCLXXXVII.  Indictione  IUI.  Anno  uero  regni  domni  Ka- 
roli XI.  Imperii  autem  YII.    Actum  Uueibilinga  uilla  in  Dei  nomine  feliciter  amen. 

Da«  Siegel  Ut  ferloren  gegangen. 


XXXII. 

^«  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Karolus  diuina  fauente  gratia  Serenissimus  Imperator  Au- 
gustus.  Si  locis  Deo  dicatis  nostrae  imperiaU  potestatis  beniuolentiam  impenderimus,  hoc  nobis  ad  aetemae 
remunerationis  prae|{mia  capesscnda  profuturum  fore  liquide  credimus.  Quapropter  omniura  fidelium  no- 
strorum praesentium  scilicet  et  futurorum  cognoscat  industria,  qualiter  uir  uenerabilis  nomine  Biso  episcopus 
scilicet  aecclesiae  constructae  in  honore  sanctae  Mariae  semper  uirginis  et  sancti  Chiliani  in  loco  qui  dicitur 
Padcrbrunno  attulit  in  presentiam  nostram  beatissimorum  auorum  nostrorum  augustorum,  piique  genitoris  nostri 
conscripta,  in  quibus  continebatur,  qualiter  ipsi  antecessores  nostri  res  praefatae  aecclesiae  cum  hominibu$ 
in  ipsis  rebus  consistentibus  sub  illorum  receperunt  mundeburdo,  Precatusque  est  mansuetudinem,  ut  hoc 
ipsum  a  nostrae  imperialis  potestatis  consensu  fieri  non  recusaremus.  Nos  autem  ob  amorem  domini  et 
ob  remedium  animae  pii  genitoris  nostri  ceterorumque  antecossorum  nostrorum,  nee  non  et  pro  nostrae 
mercedis  augmento,  paternos  mores  sequentes  et  benignitati  eins  consentientes,  ita  fieri  decreuimus.  Prae- 
cipientes  ergo  iubemus,  ut  nullus  iudex  publicus  uel  quislibet  ex  iudiciaria  potestate  in  ecdesias  aut  loca 
uel  agros  seu  reliquas  possessiones  iam  dictae  aecclesiae,  quas  nunc  infra  ditionem  regni  nostri  legibus 
possidet,  uel  quae  deüiceps  in  iura  ipsius  loci  diuina  pietas  uoluerit  augeri,  ad  causas  iudiciario  more 
audiendas,  uel  freda  exigenda,  mansiones  uel  paratas  faciendas,  aut  fideiussores  tollendos,  aut  homines 
ipsius  aecclesiae  contra  rationem  distringendos,  nee  ullas  redibitiones  uel  iniustas  occasiones  requirendas 
ullo  umquam  tempore  ingredi  audeat,  uel  ea  quae  supra  memorata  sunt  penitus  exigere  presunoiat.  Ho- 
minibus  quoque  famulatum  eiusdem  monasterii  facientibus  in  Husteromarcu  qui  saxonice  Malman  dicuntur, 

Cod.  dipl.  bist.  Wettfal.  4 

Digitized  by ' 


\j00gle 


26  887. 

praedictum  mundeburdum  et  tuitionem  nostram  constituimus,  ut  etiam  coram  nuUa  iudiciaria  «potestate 
exammentur,  uisi  coram  episcopo  aut  aduocato  quem  eiusdem  loci  episcopus  elegerit.  Quicquid  ucro 
fiscus  exinde  sperare  potuerat,  praedictae  aecciesiae  ad  stipendia  pauperum  et  luminaria  concedimus.  Et 
ipse  episcopus  cum  omnibus  rebus  suis  nostro  fideliter  pareat  imperio,  et  sub  nostra  consistat  defensione. 
Quatinus  ipsum  fratresque  eiusdem  loci  pro  nobis  dominum  melius  iugiterque  exorarc  delectet.  Et  ut 
haec  nostrae  consensionis  auctoritas  plcniorem  in  Dei  nomine  obtineat  firmitatem,  manu  propria  nostra 
subter  eäm  confirmauimus  et  anuli  nostri  impressione  assignari  iussimus. 

Signum  domni  KaroK  (L.  M.)  Serenissimi  Imperatoris  Augusti, 

Amalbertus  cancellarius  ad  uicem  Liutberti  archicappellani  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  XI.  Kai.  Octobr.  Anno  dominicae  incamationis  DCCG1XXXYII.  Indiclione  Y.  Anno  uero  regni 
KAROU  Serenissimi  Imperatoris  Augusti,  in  Italia  YII.  in  Francia  Y.  in  Gallia  III.  Actum  ad  Lustinauua 
curte  regali  in  Christi  nomine  feliciter  AMEN. 

Das  aurgednicLte  kleine  kreifförmige  Siegel  seigt  dat  rechts   lebende  Brustbild  des  Kaisers,  unbärtig  und  mit  unbedeck- 
tem Haupte 9  aber  mit  Schild  und  Lanse;  mit  der  Umschrift:  Karolus  Imperator. 

XXXIII. 

Aus  dem  Original- Codex  der  Tita  Waltgeri. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Amulfus  gratia  Dei  rex.  Si  seruorum  Dei  peticionibus  quas 
pro  ecdesiarum  sibi  conmiissarum  utilitatibus  nobis  suggesserint,  clementer  annuere  ac  pie  prospicere 
uolumus,  et  ad  presentis  uite  cursum  prospere  peragendum,  et  ad  future  beatitudinis  premia  promerenda 
id  nobis  profiiturum  liquide  credimus.  Unde  omnibus  sancte  Dei  ecclesie  nostrisque  fidelibus  notum  esse 
uolumus,  quod  fidelis  noster  Bouo  abbas  monasterii  quod  uocatur  noua  Corbeia  insinuauit  celsitudini  nostre, 
qualiter  ipsuin  monachorum  cenobium  sibi  commissum,  nee  nou  et  monasterium  puellarum  constitutum  in 
loco  Heriuort  nuncupato,  cui  preest  abbatissa  nomine  Ilatwigis,  a  uenerande  memorie  antecessore  nostro 
Lodowico,  pro  eterna  ipsius  omnisque  gloriosissimi  generis  sui  memoria  primum  constructa,  ac  deinde 
tam  illius  quam  filii  sui  Serenissimi  regis  Lodowici  et  successorum  eins  largitionibus  illustrata,  et  defensione 
ac  tuitione  actenus  fuerint  conseruata.  Quam  ob  rem  nostram  inplorauit  clementiam,  ut  eadem  monaste-  ^ 
ria  sub  nostra  tuitione  suscipientes,  omnes  donationes  atque  concessiones  a  progenitoribus  ac  predecesso- 
ribus  nostris  eis  coilatas  nostre  auctoritatis  precepto  firmare  ac  stabilire  uellemus.  Guius  rationabili  et 
iuste  petitioni  assensum  prebentes,  decernimus  atque  iubemus  in  primis  ut  utrumque  cenobium  cum  omni- 
bus ad  ea  pertinentibus  plenissime  inmunitatis  securitate  fruatur,  sicut  ab  antecessoribus  nostris  eis  con- 
cessum  fuerat,  et  in  eorum  preceptis  continetur,  neque  publicis  exactionibus  uel  quibuscumque  modis 
ülorum  homines  a  qualibet  iudiciaria  potestate  distringantur.  Sed  nee  prefatus  abbas  eiusque  successores 
aliquando  ih  hostem  ire  cogantur^ed  sicut  antea  eis  a  predecessoribus  nostris  concessum  Uni,  onmes 
suos  uassallos  nobiles  secum  in  pria  ab  expeditionibus  uacantes  habcant.  Inferioris  uero  conditionis  quan- 
tis  opus  habuerint,  ad  legationem  nostram  et  ad  monasterii  utilitatem,  prout  necessitas  flagitat  peragendam. 
Deinde  supradicta  monasteria  cum  uniuersis  rebus  suis  ita  in  nostram  tuitionem  ac  defensionem  suscipimus, 
Qt  eorum  decimas  uel  possessiones,  siue  regia  donatione  siue  aliorum  fidelium  traditione  adtributas  uel 
proprio  labore  acquisitas,  nulia  cuiuscunque  ordints  aut  dignitatis  persona  quolibet  modo  eis  auferre  pre- 
sumat.  Sed  et  episcopi  qui  ecclesias  ad  ea  pertinentes  oßicii  sui  causa  debent  adire ,  non  exigant  maiores 
sumptus  ad  sua  mansionatica ,  quam  primum  statutum  fuerat,  et  in  capitulari  libro  descriptum  habetur. 
Preterea  quod  ab  exordio  constructionis  eorundem  monasteriorum  a  nostris  antecessoribus  constitutum  est, 
nos  quoque  firmiter  seruari  uolumus,  uidelicet  ut  ubicumque  casas  uel  cortes  habuerint,  ex  rebus  quas 
bidem  sus  laböribus  acquirunt,  decimas  dent  ad  portam  monasterii,  nee  alibi  eas  dare  cogantur,  quatinus 


*  DigitizedbyC^OOQlC 


88  7.  27 

/ 

inde,  in  nostram  ac  totius  generis  nostri  perennem  mercedem,  superuenientibus  peregrinis  et  hospilibus 
seruiatur,  sicut  in  capitulari  et  in  decreto  sinodali  pennissum  est  Scenodochia  et  reliqua  fideliam  paape- 
rumque  construi  hospitalia,  et  mos  fiiit  semper  in  sacris  concedi  cenobiis.  Proinde  utrique  congregalioni 
regularis  electionis  potestatem  concedimus,  ut  et  monachis  inter  se  abbatem,  et  sanctimonialibus  similiter 
abbatissam,  dum  ita  res  exigit,  eligere  liceat.  Ad  extremum  quoniam  superius  nominatus  cesar  Lodowicus 
gentem  quam  pater  suus  Serenissimus  imperator  Karolus  ferro  edomitam  ad  christianitatis  fidem  conuertit, 
ad  memoriam  pateme  uirtutis  et  religionis,  monasterionim  constructionibus  illustrare  disponens,  hec  duo 
ad  perpetuam  tarn  ipsius  quam  uniuerse  ut  supra  dictum  est  gloriosissime  prosapie  sue  elemosinam,  se- 
cuiidum  antiquam  monastice  discipline  rectitudinem  construi  et  ordinari  precepit.  Idcirco  uos  ea  cuncto- 
rum  fidelium  nostrorum  precipue  episcoporum,  in  quorum  parrochiis  uel  ipsa  uel  eorum  res  sunt  posite 
tuicioni  ac  benignitati  commendamus,  ut  eis,  ubi  illorum  ope  indiguerint,  prouidentiam  et  auxilium  magis 
exhibeant,  quam  molestiam  ingerant,  nee  in  ipsorum  ecclesiis  a  suis  presbiteris  missarum  celebrationes 
fieri  interdicant,  sed  si  quid  sui  iuris  sibi  inde  negari  putant,  ad  nostram  presentiam  et  synodalis  examinis 
iudicium  deferant.  lustum  est  enim  ut  eis  prosit,  quod  semper  sub  imperiali  et  regia  predecessorum  no- 
strorum tuitione  fuerunt,  et  quod  defensionem  et  confirmationem  rerum  suarum  a  potestate  beati  Petri  per 
precepta  sedis  apostolice  consequi  meruerunt.  Yt  autem  omnibus  innotescat,  nos  nichil  ex  hiis  que  ante- 
cessores  nostri  ad  eadem  loca  donauerunt  uelle  minuere,  etiam  ex  nostro  addere  aliquid  decreuimus,  con- 
ccdentes  ad  subsidia  fratrum  in  prefata  noua  Corbeia  domino  seruieutium ,  piscationem  in  Medrike  et  in  uici* 
nis  locis  que  ad  nostrum  ins  pertinebat,  atque  uniuersum  beneficium  quod  Norbertus  eins  prouisor  habuit, 
una  cum  omnibus  mansis  et  familiis  que  ad  ipsam  piscationem  prouidendam  et  ad  predicti  Norberti  bene- 
ficium perttnebanl.  Hec  uero  auctoritatis  nostre  concessio,  ut  pleuiorem  in  Dei  nomine  optineat  firmitatem, 
manu  propria  subter  eam  firmauimus  et  anulo  nostro  assignari  iussimus. 

Engilbero  notarius  ad  uicem  Theotmari  arehicappellani  recognouü 

Data  in.  Icftis  Decembris  anno  incarnationis  Domini  DCCC.LXXXVII*)  Indictione  YI.  anno  I.  regni  donmi 
Ärnulfi  piissimi  regis.    Actum  Phorpheim  palatio  regio  in  Dei  nomine  feliciter  AMEN. 

XXXIV. 

Conuenit  episcopali  auctoritati,  pie  solliciteque  semper  cogitare,  quatinus  ita  ecciesiarum  Dei  soUi- 
citudincm  habeant,  ut  sacris  locis,  in  quibus  iugi  Deus  famulantium  sedulitate  placatur,  oportuna  conferre 
sufTragia  non  detrectent.  Ynde  ego  Liudbcrhtus  licet  indignus  Magontiacensis  archiepiscopus,  omnibus 
sancte  Dei  ecciesie  fidclibus  suggero,  quia  uenerabilis  fratcr  noster  Bouo  abbas  monasterii  quod  uocatur 
noua  Corbeia,  attulit  nobis  quamplura  cyrographa  gloriosissimorum  principum,  ad  cunfirmalionem  priuile- 
giorum  eiusdem  monasterii  promulgata,  inter  qu^  proxime  ei  collatum,  communiter  et  ipsius  et  Herifor- 
dcnsis  monasterii  stalum  confirmabat,  datum  scilicet  a  glprioso  rege  Arnulfo  bis  ipsis  diebus  nouiter  ad 
regnum  prouccto.  Super  h^c  etiam  cartas  duas  ostendit  Romanorum  pontificum  Adriani  atque  Stephani, 
in  ipsis  carlis  concedentium,  ut  in  tuitione  sancte  sedis  apostolice  prefatum  nouae  Corbeiae  monasterium 
perpetualiter  haberetur,  simulque.apostolica  auctoritate  decernentium ,  ut  idcm  monasterium  plenissimam 
habeat  immunitatem  ab  omnibus  quoquo  modo  foris  uel  intus  monasterium  in  res  ad  illud  pertinentes  sese 
preter  uoluntatem  abbatum  loci  ipsius  permiscere  cupientibus.  His  igitur  omnibus  apud  nos  relectis,  petiit 
prefatus  uenerabilis  abbas,  quo  et  ea  qu^  sacris  litteris  piissimorum  principum  confirmata  fuerant,  nostra 
quoque  auctoritate  roboraremus,  et  his  que  ab  apostolica  sede  decreta  sunt,  nostre  subscriptionis  cartulam 
adiungoremus.    Nos  itaque  considerautes  religiosam  eins  esse  petitionem,  pastoralisque  esse  officii,  seruo- 


*)  Di«  AlMchrift  In  der  fite  yitligtn  hat  d:e  fehlerhaft«  Jahnahl  DCCCLXXXVL 

4* 

Digitized  by 


Google 


28  88T.  * 

rum  Dei  iugiter  utilitati  commodisque  prospicere,  decemimus  ut  prefata  dao  monasteria,  Corbeiense  uide- 
licet  monachonim ,  atque  Herifordense  sanctimonialium,  de  omnibus  rebus  quae  uel  in  communi  supra 
memorati  principis  carta,  uel  specialibus  aliorum  principum  preceptis  confirmate  eis  esse  noscuntur,  nihiio- 
minus  talcm  ex  ecclesiastica  et  episcopali  sanctione  obtineant  iirmitatcm,  ut  nihil  hdbeant,  unde  se  tueri 
possint,  qiiicumque  sibi  promittunt  hec  aliquo  modo  se  posse  inmutare  uel  infringere.  Habeant  igitur 
prefata  monasteria  rerum  suarum  liberam  in  omnibus  disponendi  regulariter  potestatem,  ut  quecumque 
eisdem  monasteriis  in  auro  uel  argento,  in  agris  et  famulis  seu  quibuslibet  rebus  fuerint  oblata  siue  in 
presenti  die  collata  esse  constant,  in  dispositione  maneant  eorum  qui  eisdem  locis  prelati  sunt,  ut  quicquid 
secundum  Dei  timorem  regulariter  et  canonice  disposuwint  ad  ecclesie  ipsius  utilitatem,  liberam  in  omni- 
bus, cum  consilio  fratrum  sororumue,  faciendi  habeant  potestatem.  Et  ut  plenius  prosequamur  quod  san- 
etos  apostolicos  iam  dictos  intendisse  sentimus,  atque  ante  eos  beatum  Gregorium  et  reuerendo  memorie 
Nicolaum  sanxisse  de  statibus  monasteriorum  inuenimus,  nos  humiliter  tantis  auctoritatibus  subscribcndo 
confirmamus,  ut  nuUus  episcopus  Padrabrunnensis  aliquam  ex  eis  uel  accipiat  uel  exposcat  portionem, 
neque  uel  in  his  qui  regiminis  locum  tenent,  uel  in  ipsis  congregationibus  aut  in  ipsis  coenobiis  potesta- 
tem obtineat,  neque  ipsorum  dominatione  potiatur  uUa,  neque  in  clericis  neque  in  famulis,  et  in  omnibus 
quecumque  ad  monasteria  ipsa  uidentur  habere  possessiones  respectum,  sicut  ab  omnibus  eis  hactenus 
seraatum  et  consensum  est  episcopis,  in  quorum  parroechiis  res  eorundem  monasteriorum  coniacere  uiden 
tur.  Nee  ad  ipsa  monasteria  uel  cellas  eorundem  uel  ipse  per  se  uel  economus  eins  uel  archipresbiter 
aut  archidiaconus  illius  seu  quelibet  ex  cius  agentibus  persona  potestatem  habeat  accedendi,  nisi  forte  ne- 
cessitatis  causa  uel  dilectionis  gratia  uocatus  aduenerit,  ne  importunitate  sui  ministrorumque  suorum  in. 
quietudine,  sacris  locis  fiat  molestia,  neque  in  ecclesiis  prefatis  monasteriis  subiectis,  uel  in  presbiteris 
eisdem  ecclesiis  ordinatis,  aliquam  temptet  facere  perturbationem,  noua  constituendo  et  antiquam  consti- 
tutionem  uiolando,  sed  sicut  regulariter  et  canonice  disposita  sunt  et  longo  iam  tempore  manentia,  ita 
quoque  futuris  temporibus  maneant  inconcussa.  Ordinationes  quae  necessarie  fuerint  ipsis  monasteriis 
agere  uon  differat,  altaris  quoque  et  basilicarum  benedictiones  siue  consecrationes  prout  neccssitas  postu- 
lauerit,  uel  in  ipsis  monasteriis,  uel  in  agris  eorum  libcnter  concedat  Chrisma  quoque  oleumque  conse- 
cratum  per  siugulos  annos  prebere  nqn  differat,  et  pro  his  omnibus  nullum  munus  exigat,  ne  Spiritus 
sancti  gratiam  uendere  conatus,  Symonis  quod  absit  damnationem  incurrat.  Hoc  constitutum  non  solum 
Padrabrunnensem ,  uerum  etiam  omnium  locorum  episcopos,  ubicumque  prefata  monasteria  uel  ecciesias 
uel  agros  uel  familias  habere  noscuntur,  obseruare  sine  cunctatione  seu  contradictione  oportet,  ut  nullus 
'  potestatis  iure  rebus  eorundem  monasteriorum  abutatur,  sed  maneant  omnia  in   potestate  eis  prelatorum 

[,^  ^t^(  v»^  ,  p|.  reguiari  dispositione,  quecumque  ut  diximus  uel  in  agris,  uel  in  familiis,  uel  in  decimis  eis  constant 
j^^  sCv^^y  ^\  -^esse  collata,  sicut  et  apostolica  et  imperialia  pr9cepta  partim  simul  partim  singillatim  eis  confirraauerunt 
«*  iUt^  ^*'*-^  Abbatem  uero  uel  abbalissam  in  his  locis  eligendi  semper  habeant  potestatem,  et  eam  personam  eligant, 
*^'  que  propositum  conuersationis  in  utrolibet  monasterio  et  moribus  et  habitu  profiteatur,  non  canonicum  aut 

laicum,  neque  alterius  monasterii  monachum.  Iii  quo  specialiter  nos  audire  dignetur  regia  dominatio,  ut 
nullam  eisdem  monasteriis  preponant  personam,  que  non  ab  ipsis  congregationibus  fuerit  regulariter  electa« 
Debent  enim  mundi  principes  honorem  prestare  Deo,  quem  sibi  uolunt  prestari  a  Deo,  uidelicet  ut  quem- 
admodum  cupiunt  a  Deo  sibi  collatum  regni  honorem -conseruari,  sie  ecclesie  Christi  suam  non  dedignentur 
seruare  legem.  Non  enim  decet  neque  iustum  uideri  poterit,  ut  sibi  militantibus  de  ecclesie  Christi  pos- 
sessionibus  mercedem  restituant,  et  quod  de  re  publica  sua  retribuerc  dtbent,  id  redderc  uclint  de  his 
que  collata  sunt  Deo.  Qua  de  re  nouerit  dementia  uel  nunc  consistenlium ,  uel  successionis  iure  omnium 
futurorum  principum,  a  sede  apostolica  sancitum  nostraque  subscriptione  roboratum,  nee  non  et  antece- 
dentium  regum  preceptis  cautum,  ut  predictis  monasteriis  nullas  preficiant  personas  de  quecumque  ordine, 
nisi  qu§  per  electionem  probabilem  sumatur.  Quoniam  uero  multe  queruntur  ab  importunis  hominibus 
malignitatis  occasiones,  et  necesse  est 'semper  aduersarii  tela  clipeo  protectionis  repellere ,  quod  apostolica 


Digitized  byC^OOQlC 


887.  29  ^    ^ 

decreuit  auctoritas,  nos  qnoque  approbamus,  nt  qui  ordinati  fuerint  ad  regimen  sepe  dictoram  monaste-  ^6L 

rionim,  nuUa  potestate  pr^ualente  deiiciantur,  uisi  criminis  causa  fuerint  deprehensi ,  cuius  merito  rectorum  ^ 

non  debeant  administrare  officium.  In  fame  uero  maculis  sine  criminis  alicuius  denotatione  si  fuerint  ap- 
petiti,  non  preter  canonicam  et  regulärem  deponantur  examinationem.  Si  quis  ergo  apostolice  sedis  de- 
cretum,  cui  nos  hanc  confirmationis  cartulam  ueneranter  subscripsimus,  contempserit,  procul  dubio  dam* 
nationis  censuram  suscipiet,  quam  credimus  diuino  spiritn  per  apostolicam  linguam  prolatam.  Nos  igitur 
nostram  subscriptionem  anuli  uostri  impressione  signantes,  obsecramus  fratres  et  coepiscopos  nostros  omnes, 
in  quorum  manus  ista  deuenerint,  ut  sua  etiam  auctoritate  et  subscriptione  hec  confirmare  uelint,  ut  qui- 
cunque  hec  temerare  pr^sumpserit,  generalitatis  nostre  sententiis  ita  anathematis  uinculo  obligetur,  ut  ne- 
minem habeat,  de  cuius  fauore  sibi  blandiatur  aut  se  tueri  posse  putet  a  sententia  damnationis.  Cunctis 
autem  ista  seruantibus  sit  pax  domini  nostri  Jhesu  Christi,  qnatinus  et  hie  fructum  bone  actionis  recipiant, 
et  apud  districtum  iudicem  pr^mia  eterne  quietis  inueniant.  Et  quia  apostolice  auctoritati  subscribentes 
ista  edidimus,  iustum  est  ut  illam  sacram  sedem  etiam  in  hoc  honoremus,  ut  appellationes  ad  eam  fieri 
liceat  a  predictis  locis  cum  necessitas  fuerit,  Eo  uidelicet  tenore,  ut  si  hoc  constitutum  ab  aliquo  fuerit 
preuaricatum,  mctropolitanus  eorum  episcopus,  quo  ego  nunc  licet  indignus  fungor  officio,  personam  huius 
sanctionis  uiolatricem  conueniat,  et  huius  nostri  decreti  testificationem  innotescat,  utque  ab  eo  quod  praue 
gessit  recedere  non  moretur,  ex  communi  omnium  coepiscoporum  auctoritate  contestetur.  At  si  ille  con- 
tumaciter  in  sui  facti  perpetratione  perstiterit,  licentia  eis  sit  Romanam  apostolicamque  sedem  adire  et 
necessitatis  sue  causas  ante  papam  qui  tunc  fuerit  urbis  Rome  deponere,  ut  per  eum  cognita  causa  reus 
iuste  damnationis  sententia  multetur. 

Folco  munere  diuino  metropolitanus  eccicsie  Remensis  episcopus  tenorem  huius  sanctionis  perlegens 
et  diligenter  pertractans,  in  omnibus  eam  probandam  et  corroborandam  esse  iudicaui,  tarn  propter 
antiquum  ins  monastcriorum  etiam  his  coenobiis  conseruandum ,  quam  ad  precauendas  nihilominus 
molestias  hie  summatim  prohibitas ,   que   modernis  temporibus  contra  sacra  monasteria  per  quos* 
dam  episcopos  recenter  ordinales,  nee  non  etiam  per  quorundam  laicorum  infestatjonem  grassari 
coepcinint.    Ad  quas  inhibendas  rationabilis  ordo  seruatus  est,    ut  et  gloriosorum  principum  hio 
concessiones,  et  pontificum  Romanorum  priuiicgia^  et  archiepiscopi  eiusdem  monasterit  bis  omni- 
bus astipulatio,  et  ut  ceteri  uelint  episcopi  assensum  prebere,  nequaquam  spemenda  hie  contineatur 
petitio.    Cuius  gratia  illectus  simul  et  presentialiter  ab  eodem  uenerabili  archiepiscopo  Liudberhto, 
nee  non  et  a  Bouone  religioso  eiusdem  monasterii  abbate  rogatus,  hoc  decretum  episcopali  aucto- 
ritate ratum  esse  decemens,  in  nomine  patris  et  filii  et  spiritus  sancti  confirmaui  et  subscripsi. 
WiUiberhtus  Agrippinensis  ecciesie  archiepiscopus  huic  decreto  mee  mediocritati  recitato  attestationem 
et  assensum  prebens,  quod  necessario  ac  rite  promulgatum  sit,  snb  obtestatione  nominis  Domini 
nostri  illud  confirmaui  et  subscripsi. 
Thiadmarus  ecciesie  Salzburgensis  archiepiscopus  huic  decreto  consensi  et  subscripsi. 
Redbodo  Treuerensis  archiepiscopus  approbaui  et  subscripsi. 
Johannes  Rotomagensis  archiepiscopus  consensi  et  subscripsi. 
Hildegrimus  Haluerstadensis  episcopus  consensi  et  subscripsi. 
Adalgarius  ecciesie  Hammaburgensis  archiepiscopus  consensi  et  subscripsi 
Liutuuardus  Uercellqnsis  ecciesie  episcopus  consensi  et  subscripsL 
Am.  Uuirziburgensis  ecciesie  episcopus  consensi  et  subscripsi. 
Hrodberhtus  Mettensis  ecciesie  episcopus  consensi  et  subscripsL 
Adalhelmus  Uurmacensis  episcopus  consensi  et  subscripsi 
Godethancus  Spirensis  episcopus  consensi  et  sub^ripsi. 
Vuicberhtus  Hildineshemensis  episcopus  consensi  et  subscripsi 
Deth.  Uuirdinensis  ecciesie  episcopus  consensi  et  subscripsL 

Digitized  by  V^OOQIC 


-    30  887^888. 

Dodilo  Camaracensis  ecclesie  episcopus  consensi  et  subscripsi. 
Honoratus  Beluacensis  ecclesie  episcopus  consensi  et  subscripsi. 
Heidilo  Nouiomagensis  ecclesie  episcopus  consensi  et  subscripsi. 
Balthramnus  Strazburgensis  episcopus  consensi  et  subscripsi. 
Yualdo  Frisingeusis  ecclesie  episcopus  consensi  et  subscripsi. 
Thiadulfus  Curacensis  ecclesif  episcopus  consensi  et  subscripsi. 

Die  Schrift  der  Urkunde  iit  eine  schöne  und  sehr  charakteristische  germanische  Minnukel.  Die  Unterschriften  der  Bi- 
schöfe sind  in  zwei  Reihen,  deren  jede  etwa  ein  Drittel  der  ganzen  Breite  der  Urkunde  einnimmt,  so  dass  eio  Drtt* 
tel  leer  geblieben  ist,  und  zwar  sämmtlich  ton  einer,  dem  Texte  der  Urkunde  gleichförmigen  Hand,  geschrieben; 
nur  die  Unterschrift  des  Bischofs  Hildigrim  von  Halberstadt,  welche  am  Ende  der  ersten  Reihe  steht,  ist  too  einer 
besondern  Handschrift.  —  Das  unten  seitwärts  aufgedruckte  Siegel  ist  zerstört,  und  nur  noch  ein  formloses  unkennt- 
liches Bruchstück  davon  übrig. 

XXXV. 

v^«    In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.   Arnolfus  diuina  fauente  gratia  rex.   Conuenit  regiae  excel- 
lentiae  ut  inter  fideles  suos  mutuam  utilitatem  prouidere  et  de  singulorum  rationabilibus  commodis  assensum 
prebere  uelit.    Qnapropter  omnibus  notum  esse  uolumus,  ||  quoniam  inter  fideles  nostros  Bouonem  abba- 
tem  et  Oddonem  comitem  pro  mutua  utilitate  hanc  commutationem  fecimus,  ut  res  proprietatis  nostre  in 
Godeleueshem  et  in  pago  qui  dicitur  Nihthersi,  Oddoni  beneficiatas,  ad  monasterium  noue  Corbegae,  cui 
prefatus  preest  abbas,  in  ius  proprietatis  traderemus,  cum  omnibus  familiis.  manqipiis,  agris,  pratis,  siluis, 
aquis  aquarumque  decursibus,  et  onmibus  omnino  rebus  tarn  mobilibus  quam  inmobilibus,  quatinus  ex  hoc 
ad  predictum  monasterium  cum  omni  integritate  mancipentur,   e  diuerso  autem  res  eiusdem  monasterii  in 
orientali  parte  ultra  fluuium  Ouaccram  coniac^ntes  in  nostrum  ius  cum  omnibus  quae  ad  eas  pertinent 
receptas  Oddoni  in  beneficium  concessimus,  id  est  in  Dalhem  litos  XIIII.  Colonum  I.   et  sextam  partem 
salinarum.    In  Odonhem  litos  XIIII.  Colones  II.  In  Kikthi  litos  II.  In  Leri  litos  XY.  Colonum  I.   mansos  II. 
et  dimidium.  In  Lauhiugi  Colonum  I.  In  Scodersted  litos  II.  In  Mallumstedi  litos  III.  In  Sophingi  mansos  V. 
^  In  üradii  litos  YII.  mansos  XII.  In  Rodenesleua  litos  XX.  mansos  LX.  In  Dallangibudli  colonos  et  mansos  XV. 
\[A.i'\^  ^  S  €>  In  Heriuuidi  colonos  et  mansos  XVI.  In  Sladforde  colonos  VII.  et  octauam  partem  totius  marcae.  In  bene- 
()v\  iM/^  ^  ^  ^   fitio  aduocati  mansos  VIII.  In  Ailmundesrothe  mansos  XX.     Utrique  ergo  per  hoc  parti  consuluiraus  eo 
yi/|  quod  utrimque  maior  commoditas  in  locorum  situ  habeatur,  quam  antea  fueril,  et  ut  firmier  ista  omni- 

bus in  futurum  temporibus  constent,  manu  propria  roborata,  anuli  nostn  impressione  signari  precepimus. 

Signum  domni  Amolfi  (L.  M.)  Serenissimi  regis. 

Aspertus  cancellarius  ad  uicem  Theotmari  archicappeUani  recognoui  et  (L.  S,  R.) 

Data  IUI.  Id.  Jun.  Anno   dominicae  Incamationis  DCCCLXXX.VIII.  Indictione  VI.   Anno  uero  domni 
regis  ARNOLFI  largissimi  regis  primo.    Actum  Franchonofurt  palatio  regio,  in  Dei*)  feliciter  AmeN. 

Das  noch  gut  erhaltene  Siegel  zeigt  das  seitwärts  sehende  Brustbild  des  Königs,   mit  Schild  und  Lanze,   und  der  Um- 
schrift: Arnolfus  Rex. 


*)   nomine  fehlt, 

> 


Digitized  by 


Google 


:5. 

88».  31  X- 

XXXVI.  4 


E  Strnnckü  aotii  crit.  ad  Schatcnii  tootles«  iiMq>t. 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Arnolfus  diuina  fauente  dementia  rex.  Si  iideliam  nostro- 
rum  petitionibus  pie  annuimus,  eonunque  commoditatibus  pro  Dei  amore  succurrimus,  sempiternae  retri- 
butionis  compendia  inde  nobis  impcrtiri  minime  dubitamus.  Quapropter  nouerit  omnium  fidelium  nostro- 
rum  tarn  presentium  quam  futurorum  solertia,  quoniam  Vuolfhelmus  uenerandus  ac  dilectus  episcopus 
noster,  mansuetudinis  nostrae  dignitatem  precatus  est,  ut  quasdam  iuris  nostri  casas  sibi  in  proprium  con-- 
cederemus.  Cuius  supplicationi  libenter  satisfacientes,  dedimus  ei  in  pagis  qui  uocantur  Gifaron  et  Reimdi*), 
inter  dua  loca  Selihcim  et  Solisun,  quidquid  inibi  fratres  eins  prius  in  beneficium  habuerunt,  cum  omni 
integritate  sua  perpetuo  iure  in  proprietatem,  cum  curte  et  casa  omnibusque  aedificiis,  familiis  et  manci- 
piis  utriusque  sexus,  agris,  pratis,  pascuis,  siluis,  aquis  aquarumue  decursibus,  molendinis,  piscationibus, 
uiis  et  inuiis,  accessibus  et  regressibus,  cultis  et  incultis,  quaesitis  et^inquirendis,  mobilibus  et  immobUibus, 
et  cum  Omnibus  iuste  et  legitime  ad  easdem  hobas  aspicientibus.  Haec  omnia  supra  nominato  presuli 
dedimus  atque  per  hoc  auctoritatis  nostrae  preceptum  de  iure  et  dominatione  nostra  sibi  in  ins  et  domi- 
nium donauimus  atque  tradimus»  eo  scilicet  rationis  tenore,  ut  ab  hodierna  die  ac  deinceps  perpetuis 
temporibus  liberam  securamque  habeat  potestatem  tenendi,  donandi,  uendendi,  commutandi,  uel  quidquid 
exinde  in  omnibus  sibi  placuerit  faciendi,  nuUo  umquam  tempore  successore  nostro  irrumpente  neque 
immutante,  sed  Deo  opitulante  haec  donatio  nostra  stabilis  et  inconcussa  persistat,  muniminis  nostri  aucto-* 
ritate  semper  roborata.  Et  ut  haec  largitionis  nostrae  auctoritas  inuiolabilem  obtineat  stabilitatem,  manu 
propria  subtus  eam  firmauimus  anuloque  nostro  assignari  iussimus. 

Signum  domni  Amolfi  (L.  M.)  serenissimi  regis. 

Aspertus  cancellarius  ad  uicem  Theoimari  archxcapeUani  recognoui  et  S, 

Data  IL  Non.  Julii,  anno  dominicae  incarnationis  DCCCLXXXVIIII.  Indictione  VII.  anno  autem  rcgni 
domni  Amolfi  serenissimi  regis  II.  Actum  Franconofort. 

XXXVII. 

Nach  deni)  gegenwärtig  in  Privatbesitz  befindlichen,  Ortginale. 

v><*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Arnolfus  diuina  fauente  gratia  rex.  Notum  sit  omnium 
fidelium  nostrorum  praesentium  scilicet  et  futurorum  industriae,  qualiter  quaedam  religiosa  ||  femina 
Friduuui  nomine  nostram  adiit  serenitatem,  petens  ut  ei  liceret  omnem  sui  iuris  hereditatem  nostrae  pote- 
stati  tradere,  quatinus  nostrae  auctoritatis  permissione  daretur  ei  licentia  construendi  in  eadem  hereditate 
puellaris  monasterii,  quod  iuxtß  morem  aliorum  caenobiorum  sub  nostra  defensione  ac  tuitione  susceptum 
ipsi  diebus  uitae  suae  habere  liceret,  et  quamdiu  quaelibet  ex  ipsius  prosapia  in  eodem  monasterio  aptac 
ad  hoc  inuenirentur  personae,  ipsae  in  eins  regimen  sibi  succedere  permitterentur.  Cuius  pelitioni  assen- 
sum  prebentes,  omnem  ipsius  hereditatem  in  nostrum  ius  nostraeque  protectionis  munimen  suscipimus,  et 
ut  maiorem  habeat  quietem  et  securitatem  ad  construendum  ibidem  monasterium,  plenissimam  ipsi  et 
hominibus  ad  se  pertinentibus  immunitatem  concedimus,  per  quam  decemimus  atque  iubemus,  ut  nullus 
iudex  puplicus  uel  quilibet  ex  iudiciaria  potestate,  homines  ipsius  quibuslibet  puplicis  exactionibus  distrin- 
gcre  presumat.  sed  liceat  eis  coram  aduocatis  ex  nostra  iussione  constitulis  iustitiam  facere,  et  omnino 
iusta  conccssionem  qua  praedecessores  nostri  monasteriis  in  suam  defensionem  susceptis  immunitatem  dare 


'^^f 


*)   Diese  Stelle  acheiat  ferdorbeo  su  seio. 

Digitized  by  V^OOQIC 


32  »«•• 

consucuerant,  sie  memoratae  sanctimoniali  feminae  cum  omnibus  ad  se  pertinentibus  pleniter  firmiterque 
concedimus.  Et  ui  haec  nostra  auctoritas  concessio  firmior  habeatur,  et  per  futura  tempora  melius  cre- 
datur,  manu  propia  subter  eam  firmabimus  et  anuli  nostri  inpressione  assignari  iussimus. 

Signum  domni  Arnolfi  (L.  M.)  piissimi  regis. 

Asperius  Cancellarius  ad  vicem  Deolmari  ArchicappeUani  recognaui  et  (L.  S.  R.) 

Data  XVil.  Kai.  Sept.  Anno  incarnationis  Domini  DCCCXXXVIIII  Indictione  VII.  Anno  11.  regni  Amolfi 
piissimi  regis,  actum  noua  Corpeia  in  Dei  nomine  AmeN. 

Das  aurgedruckte,  einen  Tbeil  des  Reoogoitionixeichcnt  bedeckeode    Siegel    kommt  mit    dem   bei    Nr.  XXXV«   be> 
•chriebenen  übereio. 

XXXVIII. 

v>'.  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Arnolfus  diuina  fauente  gratia  rex.  Notum  sit  onmibus 
sanctae  Dei  aecciesiae  fidelibus  nostrisque,  praesentibus  scilicet  et  futuris,  qualiter  Bobo  uen.  ||  abba  no- 
stram  precatus  est  celsitudinem ,  quatinus  nos  quasdam  res  proprietatis  nostrae,  quas  quidam  nobilis  uir 
Hohuuart  nominatus  prius  in  beneficium  habuit,  pro  remedio  animae  nostrae  parentumque  nostrorum,  ad 
monasterium  noua  Corphea  «nuncupatum ,  cui  idem  Bobo  et  fratribus  ibidem  Domino  famulantibus  praeesse 
dinoscitur,  in  proprium  concederemus.  Cuius  petitioni  pro  acternae  felicitatis  amore  annuimus  libenter, 
Dedimusque  ad  idem  monasterium  quidquid  praefatus  uir  Houuardus  in  pago  Huueitago  in  comitattbus  Ec- 
perti  et  Reithardi  et  Herimanni  et  in  locis  Piringisamarca,  Schidara,  Adekenhusun  et  Muchohusun  nostri 
beneficii  tenuil,  cum  consensu  eius,  in  perpetuam  proprietatem,  cum  omnibus  rebus  illuc  iuste  respicien- 
tibus,  curtilibus,  aedificiis,  terris  cultis  et  incultis,  agris,  pratis,  campis,  pascuis,  siluis,  aquis  aquarumque 
decursibus,  uiis  et  inuiis,  exitibus  ac  reditibus,  quaesitis  et  inquirendis,  mobüibus  et  immobilibus,  omnibus- 
que  appendiciis  et  adiacentibus  finibus  illuc  Icgaliter  pertinentibus.  Haec  uero  omnia,  hoc  sunt  hoba 
}\J}:L)cyY  ^^^-  ^^'  ^^^^^  ^^^^  *°  *"s  ^^  dominicationem  praelibati  monasterii  in  honore  sancti  Stephani  protomartyris 
fh  /y-xi^^r/j  Christi  dicati  tradidimus  atque  contulimus,  Et  iussimus  inde  hos  praesentes  regalitatis  nostrae  apices  titu- 
/avv^  lari,  per  quos  decernimus  atque  iubemus  ut  idem  Bobo  egregius  abba  suique  successores  ab  hodiema  die 
ac  deinceps  potestatem  habeant  integcrrimam,  easdem  res  ita  ordinäre  atque  disponere,  prout  usui  fratrum 
inibi  Domino  militantium  necessc  esse  conspexerint.  Et  ut  hoc  firmum  et  stabile  perpetualiter  consistat, 
idem  praeceptum  propria  manu  firmauimus  anuloque  nostro  sigillari  iussimus. 

Signum  domni  Arnolfi  (L.  M.)  inuictissimi  regis. 

Aspertus  cancellarius  ad  uicem  Deotmari  archicappellani  recognaui  et  (L.  S.  R.) 

Data  Xni.  Kai.  Septemp.  anno  incarnationis  Domini  DCCCLXXXVIUI.  Indictione  VII.  anno  U.  regni 
Arnolfi  piissimi  regis.    Actum  ad  curtem  quae  uocatur  Portanaha.    In  Dei  nomine  feliciter  amen. 

Das  Siegel  itt  ▼erloren  gegaogen. 

XXXIX. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  DomstilU  su  Osoabrtick  *). 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.    Arnolfus  diuina  fauente  dementia  ^)  Serenissimus  rex.    Si 
iiberalitatis  nostrae  more^  loca  Deo^)  dicata  nostro  releuamus  iuuamine  atque  tuemar,  id  nobis  ad  tem- 


*)  Der  Abdruck  nach  Henteler,  in  Möiers  aämmtl.  Werken,  herauag.  t.  Abcken,  8.  Th.  S.  14. y  xeigt  die  unten  angegebenen 

Varianten. 
^)    gratia.     ^  munere.     ^  domino. 


Digitized  by 


Google 


889.  33 

poralem  uitam  feliciter  deducendam  et  aeternae  premia  capessetida  profuiurum  esse  liquido  credimus. 
Quapropter  omnium  fidelium  nostrorum  presenttum  scilicet  et  futurorum^  cognoscat  industria,  qualitcr  uir 
uencrabilis  episcopus  atque  fidelis  noster  nomine  Egilmarus  Osnebruggensis  aecclesiae  presul  nostram  adüt 
serenitatem  postulans  ut  eidem  aecclesiasticae  *)  nostraeque  libertatLs  et  immunitatis  preceptum  fieri  decre- 
uissemus,  per  quod  res  et  potestates  quae  suo  episcopio  iure  debentur  firmius  ac^)  plenius  per  nostram 
auctoritatem  habere  ualuisset.  Cuius  peticiouem,  oh  amorem  domini  nostri  Jesu  Christi  assensum  libenti 
animo  prebentes,  ita  fieri  decreuimus.  Precipientes  ergo  iubemus  ut  sicut  reliquae  ®)  Dei  aecclesiae  quae 
per  totam  Franciam  et  Saxoniam  emunitatis  tuicione  ab  antecessoiibus  nostris  regibus  uidelicet  et  impera- 
toribus  consistunt,  ita  prefati  presulis  sancta  sedes  perpetuo  per  hoc  nostrum  preceptum  domino  opituiante 
consistat,  ita  ut  nuUus  iudex  publicus  neque  alia  iudiciaria  potestas  aut  comites  uel  missi  dominici  per  tem- 
pora  discurrentes  in  locis  illius  episcopatus  placita  habenda  uel  freta  exigenda  uel  parafreda  aut  paratas 
faciendas  uel  fideiussores  tollendos  aut  seruos  et  liddones  et  eos  qui  censum  persoluere  debent,  nee  pon- 
tem  restaurare.  Et  ut  liceret  in.  eodem  loco  Osnabruggensi '')  mercatum  habere  et  monetam  publicam^) 
instituere  et  teoloneum*^)  inde  accipere  omni  tempore  nemine  ^®)  contradicente,  sed  liceat  prefato  uenera- 
bili  episcopo  suisque  successoribus  et  suo  aduocato  ^^)  res  predicta^  aecclesiae  cum  omnibus  quae  possi- 
det  uel  ^')  deinceps  adquisierit  quieto  ordine  possidere  suasque  aecclesias  iuste  corrigere  et  earum  **)  cau- 
sas  absque  uUa  contrarietate  ordinäre  atque.  ^^)  disponere.  Insuper  etiam  ad  nostrae  celsitudinis  auctoris 
talem  idcm  ^^)  prefatus  episcopus  se  reclamauit  magnam  sibi  destitutionem  habere  de  decimis  quae  ad 
Osnabruggensem  aecclesiam  in  honore  sancti  Petri  principis  apostolorum  consecratam  seruire  debuissent. 
Maximac  scilicet  et  quantitate  et  numero  partes  ad  eandem  sedem  ex  debito  pertinentes  inter  monachos 
Huxorienses  ^^)  et  inter  puellas  Herifurdenses  ^'^  nostrorum  antecessorum  conspiramine  diuisas  esse ,  ob 
hocque  maxime  ^^)  nuUum  iter  exercitale  extra  eiusdem  episcopatus  confinia  posse  perficere,  ideoque  pro 
hac  causa  eius  reclamationi  consensum  dedimus,  ita  ut  nisi  Dani  ad  delendam  christianitatem  sui  episcopii 
naues  ascenderent,  nullum  se  suosque  ad  aliud  exercitale  iter  debite  conscensuros.  Nee  aliquod  de  regali 
seruicio  secum  haben,  sed  eius  solunmiodo  pastoralitati  christianitatis  animaduersio  ualida  '^)  persistat,  ac 
etiam  nos  nostrosque  predecessores  diuinae  pietati  eius  colidiana  commendet  iutercessio,  sicque  firma 
ratione  stabilitum  est,  ut  cuncti  eius  successores  haec  eadem  nobis  sancita  pari  modo  sortiti  fuerint,  et  ut 
hoc  uerius  credatur  et  per  futura  tempora  a  cunctis  fidelibus  nostris  diligentius  conseruetur,  manu  propria 
nostra  subter  eam  confirmauimus  et  sigillo  nostro  assignari  iussimus. 

Signum  domini  Arnolfi  (L.  M.)  piissimi  regis. 

A^pertus  cancellarius  ad  uicem  Theotmxiri  archicapellani  recognoui  et  S. 

Data  III.  Id.  Octobr.   die  anno  incarnationis  Domini  DCCCLXXXVUII.  Indict.  VII.  anno  regni  Arnolfi 
regis  IL    Actum  Franconofurt  curte  regia  in  Dei  nomine  feliciter  Amen. 

XL. 

E  Strunckii  not.  crit.  mscpt.  *) 

In  nomine  JESU  Christi  Domini  nostri.    Ego  Vuolfhelmus  indignus  Episcopus,  omnibus  desidero  mani- 
festari  Episcopis  et  Abbatibus  et  cunctis  sanctae  Dei  ecclesiae  fidelibus  hoc  quod  ad  prouisionem  salutis 


*)    ecdeciae.     ^)  et.     ^  eingesch.  sanctae.     ^  Osnepr.     ^  mooetum   pablicani.     ^  toloneom.     ^^  nemioi.     *^)  vocato.     '^  et 
^  eorum.     ")  et.     ^*)  isdero.     *^  hutilienses.     *')  herivordenses.     ***)  eingesch.  se.     *■)  talide. 

*)   Die  Urkunde  erscheint  hier,  wahrscheinlich  aus  dem  Originale,   an    Tcrschiedenen  StelJea  richtiger  als  bei  Kindlinger,  ob-, 
wohl  Strunck   den  Text  an  einigen  Orten,   wo  er  ihm   su   weitJaoflig  schien,  abgekürzt  hat    Die  Orthographie  ist  so 
wiederhergesteUt ,  wie  sie  sich  in  gleichseitigen  Urkunden  findet. 

Cod.  dipL  hut.  wctf...         ^  5       ^.g.^.^^^  ^y  Google 


'34  889. 

animae  nostrae  perficere  cogitaui  et  cogitatum  Deo  donante  peregi.  Cogitabam  enim  heredita.tem  paternam 
diuino  famulatui  dedicare,  ut  hoc  facto  animae  meae  et  parentum  germanorumque  meonim  redemptionem 
prouidercm.  Inter  haec,  prius  quam  certius  deliberare  possem  qualiter  id  fierct,  contigit  me  graui  infir- 
mitate  acgrotare.  Tunc  ergo  consilio  habito  cum  fratribus  meis  Aldrico  et  Yuald  et  pluribus  fidelibus 
nostris,  tradidi  ipsam  ecciesiam  in  loco  qui  dicitur  Ulfloa  et  ipsam  curtem  cum  aedificiis  et  terris  et  Omni- 
bus ad  eam  curtem  pertincntibus  ad  reliquias  sancti  Pauli  ad  Mimigerneford,  hac  duntaxat  ratione,  ut  si 
illa  infirmitate  prius  quam  aliter  inde  decernerem  aut  statuerem  finis  mihi  eueniret  uitae»  tunc  haec  traditio 
ad  ecciesiam  Mimigernefordensem  pertincrct,  si  uero  Deus  donare  mihi  dignaretur  spacium  longioris  uitae 
et  tempus  ah'ud  digcndi,  haberom  potestatem  illam  herediUitcm  tradendi  siue  canonicis  seu  monachis  seu 
sanctimonialibus  uol  aliis  quibuscumque  uellcm,  pro  tuitione  autcm  et  patrocinio  census  unius  solidi  annis 
singulis  ad  ecciesiam  Mimigernefordensem  solueretur;  nisi  forte  placeret  illius  fratribus,  ut  hie  annuus  cen- 
sus redimcretur  alia  qualibet  re  quam  eligercnt.  Haec  taliter  dicta  et  gesta  constant  coram  frequentia 
populi  in  ecclesia  sancti  Yiti  in  die  solemnitatis  sanctorum  Sebastian!  et  Fabian! ,  presentibus  istis  comitibus, 
Cobbone,  Thiadingo,  Hroduuerco,  Vuarino. 

Post  haec  dum  diuina  miseratione  ab  hac  infirmitate  conualerem,  prospexi  quod  pauperioribus  locis 
iustius  subueniri  possit,  et  tanto  sit  Deo   gratior  elemosina,  quanto  in   quibus  operatur  maiore  arctantur 
paupertate.     Consiliumque  reperi  cum  germanis  meis  et  aliis  fidelibus,   ut  ad  monasterium  sancti  Liudgeri 
ipsam  supradictam  hcreditatem  donarem  et  eius  ualerem  intercessionem  pro  meis  et  parentum  meorum 
et  germanorum  reatibus  obtinere,  et  societatem  fratemitatis .  et  recordationis  in  eodem  monasterio  prome- 
reri.    Tractabam  quoque  istud  cum  clero  ecclesiae  nostrae,    cum  maioribus  et  mediocribus  atque  minori- 
bus,  et  cunctis  super  hoc  consentientibus  et  comprobantibus  et  hortantibus,   Regem  gloriosissimum  Amol- 
fum  pro  hac  causa  adii,  eunte  mecum  eiusdem  monasterii  abbate  Hembile,  et  aperui  clcmentiae  eius  cau- 
sam, quam  cum  eius  permissu  et  auctorilate   perficere  desiderabam.     Quod  cum  ille  pro   sua  dementia 
suscipere  dignaretur,  iussit  hoc  in  sua  presentia  perfici  coram  uenerabilibus  archiepiscopis  Sunderoldo  et 
Vuilliberto.  abbate  quoque  uenerando  Sihardo  et  multis  aliis  episcopis  et  abbatibus,   comitibus  et  primati- 
bus  regni,  tradidique  ipse  supradictum  predium,  per  manum  aduocati  mei  Vuarini,  presente  rege,  in  regio 
palatio  Franconoford,  II.  Non.  Julii,  sancto  Liudgero  ad  reliquias  Sancti  Saluatoris  in  quarum  honore  ipsum 
monasterium  constructum  est,   quam  donationem  susccpit  comes  Ileremannus  ad  manus  abbatis  Hembil, 
fitif^/  ''^'  '  ^  uidelicet  Ulfloa  cum  aedificiis  et  sepibus,  cum  terris  et  siluis,  cum  aquis  et  pascuis,  et  quidquid  ad  ipsum 
rf  l*p*^**^    mansum  pertinet  qui  dicitur  Selihoua,   in  culta  terra  seu  nondum  culta,   quodcumque  in  ea  litis  traditum 
^       K^^'(,pst  uel  deinceps  colendum  et  possidendum,   insuper  homines  XXX.  cum   familiis  suis  et  terris  quas  tunc 
3  possidebant,  quorum  loca  et  nomina  subtus  habentur  scripta. 

Pro  hac  ergo  donatione  preceptum  regiae  auctoritatis  expetii  et  firmationem  signaculi  eius.  Deinde 
rediens  a  comitatu  ego  Vuolfhelmus  episcopus,  et  abbas  monasterii  sancti  Liudgeri,  ueni  ad  locum  eius- 
dem Sancti.  Ibi  ergo  III.  Id.  Julii,  die  dominica,  coram  omni  populo  et  congregatione  monachorum,  ego 
Vuolfhelmus  et  frater  mens  Aldric  eandem  traditionem  denuo  perfecimus  ad  corpus  sancti  Liudgeri,  astan- 
tibus  his  teslibus.  Vuilheri.  Helmdago.  Folckero.  Siuuardo.  Post  haec  in  Mimigerneford  in  conuentu  sacrae 
synodi,  quam  congregari  feci  Non.  Octobris,  presbyteri  et  diaconi  et  clerus  omnis  Mimigernefordensis  eccle- 
siae, coram  uniuerso  plebe  et  coram  comitibus  qui  aderant,  Herimanno,  Folcberto,  Hroduuerco,  Thiadingo, 
per  ordinem  interrogati  a  maximo  usque  ad  minimum  publice  fatebantur,  omnia  quae  in  supradicta  tradi- 
tione  gerebantur  secundum  suum  consensum  et  uoluntatem  ralionabilitcr  gesta  esse,  ne  cui  paterc  possit 
ullus  insidiarum  locus  et  occasio  hanc  traditionem  infringendi.  Concesserunt  etiam  unanimo  fauore,  ut  soli- 
dus  qui  ad  sanctum  Paulum  pro  supradicta  precaria  solui  dcbuerat,  uno  manso  et  familia  semcl  redimc- 
retur. Atque  hie  mansus  et  familia  ex  parte  nostra  datus  est  in  uilla  nuncupata  Gibonbeki  per  manus 
aduocati  nostri  Bernhardi  ad  memoriam  sancti  Pauli,  et  susceptus  ab  aduocato  familiae  sancti  Pauli  Ratech, 
qui  in  presentia  totius  concilii  precariam  aduocato  nostro  retradidit,  ne  deinceps  ex  illorum  parte  exigi 


Digitized  by  C^OOQ IC 


889  —  890.  33 

debeat.  Porro  presbyteri  qui  presentes  erant,  fuerunt  hii.  Hardrat  prepositus.  Liudolf.  Salamoa.  Engel- 
brath.  Gislolt.  *)  etc.  Horum  omnium  idem  consensus  et  uoluntas  fuit  ut  haec  agerentur,  et  anathematr- 
zauerant  a  parte  Dei  et  Sanctorum  eius  aeterna  separatione,  si  quis  unquam  hanc  traditionem  irritam 
facere  conatus  fuerit,  uel  auferre  et  demere  aliqua  ex  bis  quae  tradita  sunt,  nisi  emendauerit  se  et  corre- 
xerit.  Laici  quoque  qui  aderant  Nobiles  fuerunt  Comites  supradicti,  et  Meginbard.  Hardrad.  Sebrath. 
Thiadmar.  **)  etc. 

Tunc  uero  uenimus,  ego  Vuolfhelmus  episcopus  et  abbas  Hembil  monasterii  Yuerthinensis,  cupi  reli- 
quiis  sancti  martyris  Apolliuaris  sanctique  Liudgeri,  quas  memoratus  abbas  aduexit,  uenimus  autem  II.  Id. 
Octobris  cum  conuentu  multo  populorum  et  cum  comitibus  ad  Ulfloam,  et  coram  uniuersa  multitudine  hanc 
traditionem  perfeci  tercio ,  ego  Vuolfhelmus  episcopus  et  mecum  fratres  mei  Aldric  et  Yuald ,  ut  saepedictus 
locus  Ulfloa  sub  dominio  sancti  Liudgeri  ad  usum  monachorum  in  Werthina  deseruiret  cum  XXX.  familiis 
et  eonim  territoriis  et  cum  onmi  integritate  illius  Selihoue  quae  ad  ipsam  curtem  pertinet  *'^'^)  ....  In 
hac  ratione  suscepit  introductis  reliquiis  hanc  traditionem  Hembil  abbas  per  manum  meam  et  Herimaimi 
comitis  atque  possedit.  Si  aliquis  unquam  hanc  traditionem  infringere  et  reuellere  uoluerit,  hie  et  pubUcae 
exactionis  damnum  sustineat  et,  nisi  se  correxerit,  ante  tribunal  Christi  Jesu  domini  nostri  in  die  iudicii 
hoc  reatu  ligatus  appareat  Actum  anno  dominicae  incarnationis  DCGCLXXXVIIII.  anno  uero  gloriosissimi 
Arnolfi  regis  II.  Indictione  VII. 

Haec  loca  et  nomina  familiarum.  In  Ulfloa.  Yuendo  et  Baltger.  In  Langonezca.  Fastuuard.  InRicolfesheim.  Ydo 
et  Yuanger.  In  Dulmeni.  Marhard  et  Gebbo.  In  Bunhlaron.  Hroduuard.  In  Forkenbeki.  Milo.  In  Ternezca  ****) 
....  In  Punpon.  Hasla  et  Abbuco.  In  Nethubila.  Meginger.  In  Solison.  Yualdger.  Focco.  Athalheri.  Othelm 
et  Bernold.  In  Anrapun.  Hunuuard.  In  Westahem.  Erdag.  In  Nihem.  Buodo.  In  Stunni.  Yuendi.  In  Hramers- 
thorpe.  Embo.  Landric  et  Thiedo.  In  Helmun.  Ostuuord.  Liudhard.  Osico  et  Hoio.  In  Recnon.  Liadgrim  et 
Vuido. 

V 

XLI. 

Querimonia  Egilmari  Episc.  Osnabrug.  ad  Stephanum  Papam.  —  Accedit  huius  responsio. 

E  mscpt.  Hennelcri. 

Domino  sanctissimo  et  egregiae  sanctitatis  apice  praestantissimo,  Papae  Stephane,  exiguos  servornm 
Christi  servus,  Egilmarus  Osnaburgensis  episcopus,  cum  omni  subjectae  congregationis  caterva,  verae 
felicitalis  implorat  coronam.  Dum  orthodoxam  Christi  ecclesiam  apostolica  institutione  fundatam  et  a  sanctis 
patribus  firmissime  roboratam,  rabie  persequentium  et  fraude  iniquorum  dolemus  dilaniatam,  ac  per  hoc 
potius  tepidam  minusque  in  divino  cultu  fervidam  geminus,  Vestrae  pietatis  jura,  quae  peues  Deum  sunt 
manifesta,  deposcimus,  ut  nos,  quibus  ovium  cura  dominicarum  commissa  est,  fulcire  at  adjuvare  digne- 
mini,  quo  eas  ab  errore  devio  ad  viam  veritatis  et  ad  lumen  de  tenebris  reducere  quearaus,  quod  tunc 
recte  fit,  si  pravitas  in  rectitudinem  convertatur,  quae  ideo  diu  apud  nos  per  varias  negligentias  pullulat, 
quia  per  multos  retro  annos  sancta  S^nodus  minime  congregata  hanc  non  resecat.  Unde  audire  dignetur 
sanctissima  industria  vestra  rationis  sententiam,  de  cujus  controversia  quatitur  pusillanimitas  nosti*a.    Primi^ 


*)   In  Kindlingers  Abdrucke  folgeo  hier  noch  48,  xum  Th«il  wabncbeaolich   falsch  geschriebeoe  Namen,  die  Stranck,  der 

Kürze  wegen,  weggelassen  hat. 
**)    In  Kindlingers  Abdrucke  folgen  hier  noch  18  Namen. 

***)   Bei  Rindlinger  findet  sich  hier  noch  die  von  Strunck,  wahrscheinlich  der  Kurse  wegen,  weggelassene  Stelle:   et  quod  iam 
in  ea  pos^essum  est,  cum  omni  inuestitura  mobilium  renim  et  immobilium,  ut  nihil  inde  aliquis  demat  uel  auferaC,  sed  ex 
tnto  redeat  ad  sanctum  Liudgenim,  quodcunque  et  qnalecunque  fuerit,  dum  ego  ex  hac  oita  emigrauero. 
****)  Ktndlinger  schiebt  hier  den  wahrscheinlich  unrichtigen  Namen:  Salutet,  ein. 

Digitized  by ' 


Google 


36  890. 

tus  de  decimis,  quibus  subditorum  icatervam  pascere  debemas,  contra  Jus  canonicum  et  fas  ecclesiasticum 
injusto  ordine  a  nobis  per  vira  ablatis,  pro  qua  vero  re  sint  ablatae,  et  unde  processerit  origo,  ut  deci- 
marum,  quibus  tanturomodo  cpiscopatus  in  Saxonia  sunt  constituti,  non  nisi  quarta  pars  ad  Osnabrugcnsem 
ecelesiam  in  honore  S.  Pctri  prineipis  apostolorum  consecratam  inserviat,  cujus  etiam  nos  servitores  sumus» 
cum  caetcrae  partes  majores  ex  quantitate  et  numero  ad  eandem  sedem  ex  debito  pertinentes,  intor  mo- 
nachos  Huxilienses,  ubi  noua  Corbeja  ab  eis  vocitatur,  et  puellas  Herivordenses  diuisae  sint,  praeter  prao- 
dia  nonnulla,  quae  eis  ex  ipso  episcopatu  pertinentia  subjecta  sunt,  et  ecclesias  baptismales  N.  quae  prius 
episcopatui  annexae,  subjugatae  erant,  quae  jam  non  requirimus,  sed  saltem  decima»  tantum  debite  per- 
tinentes  ad  nos  reddi,  qnae  ablatae  sunt,  flagitamus.    Haec  veridica  ratio  est. 

Cum  dudum  inquam  magnus  et  admirabilis  princeps  Karolus,  qui  geutem  Saxonicani  per  strenua 
bellorum  certamina,  Deo  adminiculante ,  ad  fidem  christianitatis  converterit,  synodalis  atque  canonici  Juris 
consultis  singulos  ejusdem  Provinciae  episcopatus  ex  decimarum  stipendiis  constituisset,  quia  aliis  ibi  paslo- 
res  et  episcopi  donariis  carebant,  unde  paulatim  roborari  Christianitas  potuisset,  Et  post  ejus  excessum 
filius  ejus  bonae  memoriae  Hludovicus  diu  sanctac  ecclesiae  propagator  viguissct,  accidit  ut  tres  filii  ejus, 
maligne  usi  consilio,  eum  in  custodiam  mitterent,  cui  consilio  una  conspiratione  consensum  et  adjutorium 
praedictae  sedis  nostrae  in  honore  Sancti  Petri  apostoli  dedicatae  episcopus  nomine  Goswinus  praebuit, 
ita  ut  mucronem  ab  eo  violenter  ipse  discingeret.  Cum  autem  rursus  ex  eadem  custodia,  Deo  volente, 
per  ac|jutorium  filii  ejus  omonimi  Hludovici  cum  honore  ad  regnum  remeasset,  praedictus  episcopus  suae 
perfidiae  et  infidclitatis  conscius,  ad  coenobium  Vuldense  confugiens,  monasticum  habitum  assumpsit,  et 
semel  in  anno  latenter  ipsius  episcopatus  locum  invisere  solebat.  Sicque  episcopalis  cura  sine  praesule 
et  rectore  ea  tempestate  remanebat.  Interim  a  multis  invaditur,  rapitur,  dispergitur  et  dissipatur,  donec 
post  mitissimi  praefati  Hludovici  prineipis  excessum,  cum  valida  et  periculosa  regni  disceptatio  inter  tres 
filios  immineret,  et  uni  ex  hiis,  scilicet  ejus  aequivoco,  hujus  divisio  in  sortem  cederet,  quidam  ejus  fide- 
lis  comes  ditissimus,  Cobbo  nuncupatus,  de  pracdicto  episcopatu  quidquid  voluit  agere  adeptus,  germano 
ejus  nomine  Worin  in  monasterio  Huxilicnsi  tunc  temporis  abbate,  et  sorore  ejus  in  puellarum  coenobio 
Herivordensi  abbatissa  degentibus,  quantum  voluit  de  decimis  quae  ad  eundem  episcopatum  pertinebant 
tradi  fecit  ad  eadem  monasteria,  in  alterius  parochia  alteriusque  diocesi  constituta,  praeter  synodum  et 
conscientiam  episcoporum.  Cum  interim  Gozbertus  episcopus  de  gente  Sueonum  (quo  ordinatus  erat)  cum 
persecutione  ejectus  esset,  necessitate  compulsus  praedictum  Cobbonem  adiit.  quo  impetrante  et  rege  con- 
cedente,  suscepit  gratulabunde  eundem  episcopatum,  decimis,  qnde  solummodo  constitutus  est,  maxima 
ex  parte  vacuatum,  eoque  faveute  et  timente,  ne  forte  ei,  ad  quod  ordinatus  non  erat,  auferretur,  suo 
tempore  sine  aliqua  contradictione  ita  permansit.  Egilbertus  vero  praedccessor  et  coepiscopus  noster, 
crebro  pro  ipso  negocio  Guntharium  et  Willibcrtum  archiepiscopos  interpellavit,  et  variis  occupationibus, 
quibus  sancta  synodus  per  longa  transacta  tempora  non  est  congregata,  obstantibus,  causa  finetenus  non 
est  determinata.  At  vero  cum  mihi  indigno  ejusdem  episcopatus  cura  fuisset  iiguncta,  et  inter  varias  negli- 
gentias,  quas  perlongum  est  enucleare,  plures  ecclesias  inconsecratas,  aliquantas  etiam  homicidiis  perpe- 
tratis  infectas,  variisque  spurcitiis  et  flagitiis  minime  purgatas  reperissem,  in  quibus  praedictorum  mona- 
steriorum  subjugati  de  plaga  occidentali  advenientes  presbyteri  ignoti,  de  quorum  consecratione  ambigi- 
mus,  officia  celebrant,  ne  ibi  divina  mysteria  ab  ipsis  celebrarentur  inhibendo  interdixi,  donec  Vos,  vene- 
rabiles  patres  et  magistros  super  hac  re  consulerem.  Quam  ob  causam  illico  praedicti  monachi  et  puellae 
ad  aures  prineipis  Arnulfi  accusationem  contra  canonica  sancita  detulerunt,  deferentes  praeceptum,  ut 
ajunt,  a  Hludovico  rege  et  Rabano  Magontiacense  alterius  pontifice  diocesis,  statutum,  sed  non  certis  testi- 
ficationibus  fidei  accommodatum ,  quia  fraudulenter  dicitur  ab  ipsis  fictum,  ut  ipsi  sine  nostra  dictione  vel 
aliqua  contradictione  possideant  decimas  praedicti  cpiscopii,  contra  Jus  canonicum,  et  quod  primum  in 
fundamento  ejusdem  ecclesiae  a  praefato  magno  Karolo.  coepiscopis  et  cauonico  decreto  erat  statutum, 
ut  maueret  ratum,  hoc  miro  et  detestabili  modo,  qualiter  a  Magontiacense  alterius  diocesis  praesule  fore 


Digitized  byC^OOQlC 


890.  37 

f 

queat  inritum,  ignoranras.  Unde  an  hoc,  qnod  contrariiim  canonicae  auctoritati  videtur,  an  illud  qiiod 
regulariter  ex  decimis  priu&  statntum  est,  restaurando  roboretur,  Vos  judicatc,  domine  pater  beatissime. 
Interea  supradicti  accusatores,  qui  me,  non  tarnen  in  praescntia,  de  infidelitate  regis  accusaverunt,  asse- 
rentes  me  hoc  velle  destruere,  quod  priores  Aagusti  vel  reges  sanierunt,  ad  rationem  me  venire  com- 
pulenint,  dum  coram  Arnulfo  principe  et  episcopis  novem,  quoram  haec  sunt  nomina,  Wllliberto 
Agrippinae  Coloniae  archiepiscopo ,  Am  Wirciburgense ,  Odilbaldo  Trectonse,  Drogone  Mindense,  Godethanc 
Spirense,  Wicberto  Hildensummense ,  Wiberto  Ferdense,  Evulfo  Holraorsteddense ,  Bisone  Patharburaense, 
causam  hujuscemodi  negocii  in  niedio  proferrem,  obnixis  prccibus  in  amore  summi  pastoris  et  pontificLs 
Jesu  Christi,  cujus  vicarii  esse  creduntur,  et  S.  Petri  apostoli  omniumque  Sanctorum  honore  postulavi,  ut 
secundum  conscriptum,  quod  coran^  eis  legi  feci,  et  quod  penes  nos  habchius,  et  justa  judicia  et  canonica 
scita,  recte  de  hoc  negocio  respondendo  decernerent.  At  illi  scientes  voluutatem  Principis  et  quorundam 
Comitum,  et  ne  eum  oflFenderent  renitentes,  nil  de  causa  prolata  respondere  praesumpserunt,  sed  penitus 
cum  responsione  canonica  in  amore  Dei  petita  justicia  mihi  denegata  est.  Sicque  adulando  Principi,  jussus 
sum  ab  eo,  si  ejus  gratiam  vellem  habere  propiciam,  ejusjque  potestati  non  contrairem,  ut  haec  in  deci- 
mis et  rehquis  hujuscemodi  negociis  querulosis  omnia  permitterem  fore  sicut  inveni,  meaque  compulsa 
intcrpellatio  cassata  est.  Sed  ne  hoc  impetrare  qui  vi,  ut  accusatores  in  praesentia  exhiberentur  et  causa 
recte  examinaretur.  Et  patres  benignissimi ,  nisi  super  hujus  controversiae  querimonia  dexteram  justiciae 
porrigatis,  ncc  episcopale  ministerium  ad  Christianitatis  observantiam  quiraus  exercere,  nee  claustra  mona- 
sterii,  quae  ncc  aliqua  inveni  propter  penuriam  et  deciraarum  ahstractionem ,  emendare,  quae  nuperrime 
coepimus  construere,  neque  clerum  ad  Dei  servicium  pascere  valebimus  et  vestire,  sed  cogendum  variis 
aerumnis  dispergi  dolcbimus  non  posse  rursus  congregari.  Eccc,  patres  egregii,  tot  annis  transactis  tem- 
pore praedecessorum  meorum  praefatae  ecclcsiae  inconsecratae  hactenus  permanent,  et  contra  voluntatem 
nostram,  quia  prohibetur  in  Canonibus  jubente  lege  divina,  missarum  officia  inibi  celebrantur  ab  hiis  de 
quorum  ordinatione  dubitatur.  Deciraae  a  nobis  tolluntur,  parvitas  nostra  non  mediocriter  in  omnibus  quae 
digna  sunt  emendatione  contemnitur,  quia  ibi  unum  foraminis  adilum  inimicus  invenerit  intrandi  offendens 
ad  caulas  ovium  hostes  exhibebit.  Unde  vos  summae  sedis  apostolicae  auctorem,  ceu  totius  Christianitatis 
Caput  invocamus,  et  qui  coram  altaribus  in  pavimento  prostrati  patrocinia  Sanctorum  imploramus,  ut  salu- 
lis  et  sanctitatis  vestrae  prosperitas  proteletur  et  in  aeternum  gloria  et  cornu  vestriira  dilatetur,  pedibus 
pietatis  vestrae  mente  provoluti,  petiraus  ut  super  hac  re  quid  nobis  faciendum  sit  censeatis,  aut  utrura 
sub  taciturnitatis  nodo  calcare  et  silentio  haec  talia  propter  scandala  vitanda  premere  debeamus,  vel  spem 
recuperandi  ex  decimis  habeamus,  sequendumve  nobis  sit,  ut  de  hac  censura  nobis  justiciam  fieri  recla- 
memus,  in  propatulo  nobis  enucleare  certumque  facere  dignetur  beatissima  paternitas  vestra,  quam  con- 
servare  dignetur  ineffabilis  pietas  sempiterna 

Responsio  Slcphani. 
Stephanus  sanctae  apostolicae  et  universalis  Romanac  Ecclesiae  Episcopus,  Egilmaro  venerabili  Osna- 
burgensis  Ecclesiae  Episcopo  in  Domino  salutem.  Bonorum  operum  et  spiritualium  studiorum  Deum  aucto- 
rem esse  non  dubium  est.  Unde  laetari  me  fecerunt  scripturae  tuae  ex  bono  studio  et  ex  integritate  lidei 
et  dcvotionis  tuae,  sed  ex  afflictione  tua  magna  ex  parte  tristari,  super  quo  tu  conquestus  es  et  crebrior 
ad  nos  sermo  commeantium  perlatus  est.  Non  oportuit  quidem  ab-  illis  quibus  sustentari  et  portari  atqiie 
honorari  debuisti,  tot  ac  tantas,  innocens  ut  credimus,  oppressiones  perpeti.  Mandasti  enim  nobis  Sancti- 
tatem  tuam  a  Godescalco  novae  Corbeiae  abbale  et  Hervordense  abbatissa  ipsorumque  fautoribus  variis 
calamitatibus  vexari  et  dilaniari,  et  apud  filium  nostrum  Arnulfum  crebris  accusationibus  plus  aequo  infa- 
raari,  Ecclesiara  tuam  suis  dotibus  et  fidelium  oblationibus  cxpohari.  Indc,  frater,  noli  mirari,  si  tc  mem- 
brum  malivoli  et  impii  persequuntur,  cum  ipsum  Christum  caput  nostrum  sint  persccuti,  sicut  ipsa  yeritas 
ait:  Si  patrem  familias  Beelzebuc  vocaverunt,  quanto  magis  domesticos  ejus.    Noli  multum  vexari,  noli 

Digitized  byC^OOQlC 


38  890  —  891. 

turbari,  sed  confortare  in  Domino  et  in  potentia  virtutis  ejus.  Nos  vero  ad  supplementum  fratres  et 
coepiscopos  nostros  amplius  quam  quinquaginta  vocavimus,  cum  quibus  regulariter  tractando  decrevimus, 
quae  et  qualia  tibi  et  tecum  litigantibus  responsa  remittamus,  quia  una  eademque  die  iliorum  literas  super 
hiisdcm  nogociis  simd  cum  tuis  suscepimus.  Hiis  enim  epistolis  in  omnium  audientia  praelectis,  multas  ui 
nosti  querimonias  et  oppressiones  super  illorum  temeritate  tua  continebat  in  se,  sed  et  iliorum  non  minor 
erat  lamentatio  de  te.  Quapropter  necessarium  esse  duximus,  ut  remotis  tergi versationibus ,  veritatis  elu- 
cubratione  adminiculum  tibi  a  nobis  impendatur  atque  ab  apostolica  sede  sufFragetur,  ne  in  totius  Eccle- 
siae  perturbationem  haec  impudens  procedat  intentio,  et  ea  quae  a  sanctis  praedecessoribus  nostris  dudum 
prohibita  fuerant,  denuo  reviviscant    Abbati  vero  literas  suis  respondentes  remisimus  in  haec  verba. .... 

XLIL 

Nach  einer  von  dem  HessUchtn  Bibliothekar  Raspe,  su  Paderborn  am  29.  November  1T73  gefertigten  und 

beglaubigten  Abschriil. 

quod  situm  est  in  loco     .     .    Hersi 

et  per  te  in  eodem  Yen.  Monast.  in  perpetuum.  Quanto  nos  pro  piorum  et  venerabilium  locorum  statu  aug- 
mentando  soUicitiores  existimus,  et  ad  eorum  utilitates  proficiendas  perpetuo  pastoralibus  vigilüs  insistimus, 
tanta  nobis  aeterne  remunerationis  praemia  eo  largiente  conquirimus,  qui  dixit,  beatus  seruus  ille,  quem 
cum  uenerit  dominus  inuenerit  uigilantem.  Et  ideo  omnibus  sanctac  Dei  Ecclesiae  fidelibus  atque  nostris 
notum  üeri  uolumus,  suggessisse  nostro  Apostolatui  Bisonem  rcuerendissimum  Padrabrunnensem  Episcopum, 
quatenus  praedictum  ven.  Monasterium,  cui  ipsa  praeesse  dinosceris,  situm  in  territorio  dioeceseos  suae, 
cum  omnibus  suis  iustis  pertinentiis  et  adiacentiis,  huius  auctoritatis*nostrae  Pribilegio  muniremus.  Cuius 
postulationi  fauere  nitentes,  praecipue  cum  omnium  sit  Ecciesiarum  cura  nobis  commissa,  hoc  apostolicum 
nostrum  pribilegium  fieri  decrebimus,  per  quod  et  id  ipsum  uenerandum  monasterium  roboramus,  et  apo- 
stolica auctorilate  iiiibi  ad  sustentationem  ancillarum  Dei  confirmamus  omnes  res,  quae  a  iure  praedicti 
Episcopi  cum  eodem  sunt  monasterio  coromutatae  legaliter,  uel  quae  a  fidelibus  et  Deum  timentibus  sunt 
ibi  collatae  ad  usum  et  utilitatem  earundem  Sanctimonialium,  nee  non  et  Decimas  eidem  praefato  mona- 
sterio annualiter  persolui  censemus,  quae  de  statutis  uillis  eidem  dari  persoluique  debent  episcopali  simul 
et  synodali  decretto.    Immo  et  consultu  ut  intuiti  sumus  statutum  est  et  canonice  ordinatum,  quod  si  ita 

res  se  habet,  infringi  non  debet,  ne  synodalis  et  canonicus  uigor 

in  praefata  sancta  Padrabrunnensi  ecclesia,  sicut  statutum  esse  comperimus,  cui  de  eodem  uen.  mon. 
curam  esse  reperimus  statuentos  apostolica  censura  dcccrnimus,  ut  nuili  fidelium  fas  sit  quoquo  modo 
contra  huius  priuilegii  noslrae  confirmationis  seriem  pie  et  misericorditer  a  nobis  promulgatam  agere  aut 
temerario  ausu  de  omnibus  quae  eidem  mon.  suaeque  congregationi  legaliter  tradita  sunt  uel  concessa 
sibique  a  modo  et  deinceps  Iradenda  uel  legitime  iure  conferenda  aliquid  minuere  uel  auferre,  sibi  etiam 
deripere,  potius  autem  ad  utilitatem  Domino  illic  famulantium  firma  potestate  consistant,  earum  bono  quae 
nunc  habentur  uel  sunt  iuste  conquirenda  .  .  Nam  qui  timore  Dei  postposito  huic  confirmationis  nostrae 
priuilegio  in  toto  uel  in  parte  contraire  repertus,  illudque  non  integriter  obseruare  distulerit  sancta 
cito  admonitus  resipuerit,  apostolico  mucrone  fcriendus  ....  qui  autem  custos  fuerit  et  obseruator, 
a  iusto  iudice  Domino  Deo  nostro  misericordiam  consequatur.  Scriptum  per  manum  Gregorii  Scriniarii 
sanctae  Romanae  ecclesiae  in  mense  Maio  Ind.  nona. 


f  Bene 
ualetc  f 


Digitized  by 


Google 


891  —  893.  39 

XLiir. 

E  Copi«  recenliori  in  KiodliDgeri  Mu.  T.  XII. 

Steplianus  Episcopus  seruus  seruoram  Dei.  Hembil  religioso  abbati  venerabilis  monasterii  S.  Liudgeri 
et  per  te  eidem  venerabili  monasterio  in  perpetuum.  Quoties  ea  a  nobis  concedi  postulantur,  quae  piis 
et  venerabilibus  locis  congruunt,  decet  nos  libenter  concedere  et  votis  religiosorum  apostolica  sanctione 
fauere.  Et  ideo  religiositas  tua  nostro  suggessit  apostolatui,  quatcnus  idem  predictum  venerabile  monaste- 
rium  cum  omnibus  canonice  et  legaliter  sibi  pertinentibus  et  adiacentibus  apostolica  auctoritate  muniremus, 
quemadmodum  a  piis  Imperaloribus,  Luthouico  scilicet  et  Carolo  atque  Arnulfo  religiosis  quondam  Augustis 
per  augustalia  eorum  precepta  munitum  roboratumque  esse  dinoscitur.  Huius  rei  gratia  tuam  suggestionem 
congruam  fore  preuidentes,  ratum  duximus  aures  nostras  tuis  accommodare  precibus,  qui  uniuersalem 
normae  curam  diuina  sufiFragante  gratia  suscepisse  dinoscimur.  Quapropter  id  ipsum  sacrum  monasterium 
huius  presentis  priuilegii  nostri  sanctione  ut  prelibauimus  munientes,  decernimus  a  presenti  nona  Indictione 
ut  nulli  potestati  nee  cuilibet  magnae  paruaeque  personae  quacumque  dignitate  predilae  fas  sit  quoquo 
modo  illud  inuadere  vel  alii  commodare^  nee  quicquam  de  famulis  vel  mansis  nee  non  seruis  et  ancillis, 
litis  et  liberis,  siue  quicquam  de  rebus  mobilibus  vel  immobilibus  deque  cultis  et  incultis  memorati  mona- 
sterii sibi  vindicare  aut  alteri  donare  presumat,  sed  cum  omnibus  rebus  et  possessionibus  ac  oblationibus 
et  redditibus,  quae  canonice  et  legitime  inibi  data,  largita  sunt  et  donata  ac  deinceps  donabuntur,  iuri  ac 
utilitati  crebro  dicti  monasterii  et  usibus  Deo  inibi  famulantium  perennitcr  confirmamus  sub  tua  dicione 
dcgere  ad  regendum  ac  regulariter  dispensandum.  Imo  censemus  nulli  fidelium  licitum  fore  quamlibet 
super  eiusdcm  monasterii  homines  dicionem  habere  aut  ad  aliquas  exactiones  contra  rationem  compellere 
vel  distringere,  sod  sicuti  a  prefatis  Imperatoribus  Deumque  timentibus  concessa  existunt  atque  firmata, 
ita  nos  cum  ipsis  preceptis  augustalibus  omnia  ut  ea  continere  videntur  adscripla  inuiolabiliter  ab  omnibus 
sanctae  Dei  ecclcsiac  fidelibus  apostolica  auctoritate  firmata  obseruanda  precipimus,  slatuentes  decernendo 
ut  qui  temerario  ausu.  quod  non  optamus,  contra  hoc  nostrum  apostolicum  priuilegiura  ire  vel  agere  pre- 
sumpserit,  et  in  toto  vel  ex  parte,  quod  nequaquam  fieri  mandamus,  infringere  temptauerit  hoc  quod  ad 
laudem  Dei  omnipotentis  et  stabilitatem  eiusdem  monasterii  ac  monachorum  sustentationem  ad  nostrae 
mercedis  augmentum  diuino  tacti  amore  statuimus,  nouerit  se  excommunicandum  et  nisi  obediens  fuerit 
anathemate  feriendum,  qui  vero  custos  fuerit  ac  obseruator  benedictionem  ac  gratiam  consequatur.  Scri- 
ptum per  manum  Gregorii  scriniarii  sanctae  Romanae  ecclesiae,  in  mense    Maio,  Indictione  nona. 

f  Bene  valete.  f 

Data  nil.  Kai.  Julii  per  manum  Stephan!  secundicerii  sanctae  sedis  apostolicae,  anno  Deo  propicio 
pontificatus  domni  Stephani  summi  pontificis  et  uniuersalis  papae  in  sacratissima  sede  beati  Petri  apostoli 
sexto,  Indictione  Villi.    AMEN. 

XLIV. 

v^*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Arnolfus  diuina  fauente  dementia  rex.  Si  seruorum  uel 
ancillarum  Dei  petitionibus,  quas  pro  ecclesiarum  sibi  commissarum  utilitatibus  nobis  ||  suggesserint,  cle- 
menter annuimus  ac  pie  prospicimus,  id  nobis  et  ad  praesentis  uitae  cursura  salubriter  transeundum,  et 
ad  perpetuae  beatitudinis  praemia  feliciter  promerenda  liquide  profuturum  esse  cpnfidimus.  Quam  ob  rem 
nouerit  omnium  fidelium  nostrorum  praesentium  scilicet  atque  futuronim  industria,  qualiter  üuicpreht  et 
Biso  venerabiles  ac  dilecti  episcopi  nostri  praecati  sunt,  vna  cum  Chanrado  fideli  comite  nostro,  clemen- 
tiam  nostram,  quatinus  sororibus  sanctimonialium ,  in  monasterio  Hcriford  nominato  sub  honore  sanctae 
Dei  genitricis  Mariae  constructo  atque  dicato  Domino  famulantibus,  electionem  suam  intcr  se  intrinsecus  ab 

Digitized  byC^OOQlC 


40  «92  —  913. 

antecessoribus  nostris  eis  prius  per  praeceptales  cartas  concessam,  pro  remedio  animae  pü  genitoris  nostri 
Karlomanni  regis  et  deinde  nostrae  caeterorumque  parentum  nostronim,  simili  modo  concedercmus,  no- 
straeque  auctoritatis  scripto  eam  corroboraremus.  Quorum  petiUonibus  et  salubri  consultui  libenter  assen- 
sum  praebuimus,  et  praesens  pracceptum  inde  conscribi  iussimus,  quicquid  boni  antecessores  nostri  eidem 
cenobio  contulerunt,  et  omnia  priuilegia  ab  ipsis  illuc  concessa,  per  hoc  conccdentes  ac  nostra  auctoritatc 
confirmantcs.  Et  iuxta  illorum  moiiitionem  hisdem  sororibus  securum  per  hoc  praeceptum  concedimus 
arbitrium  et  potestatem  inter  se  abbatissas  eligcndi,  quamdiu  Deus  aliquam  inter  ilias  talem  praesignauerit, 
ab  ipso  docta  quae  famulas  Dci  iuibi  Domino  militantes  gubernare  ac  regere  possit,  nuUusque  successo- 
rum  noslrorum  hanc  nostrae  auctoritatis  cartam  potestatem  habcat  uiolare,  ut  ipsas  ob  hoc  melius  pro 
uobis  et  praelibato  genitore  nostro  aliisque  parentibus  nostris  exorare  delectet.  Et  ut  praesens  auctoritatis 
nostrae  praeceptum  nulla  unquam  mutabilitate  uioietur  seu  uiolari  conetur,  manu  propria  illud  firmauimus 
anuloque  nostro  assignari  praecepimus. 

Signum  domni  Arnolß  (L.  M.)  Serenissimi  regis. 

Signum  domni  Hludouuici  (L.  M.)  Serenissimi  regis, 

Aimustus  notarius  ad  uicem  Rotmari  archicapeUani  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  III.   Nonarum  Noucmbrium   die,  Anno  Incarnationis  Domini  DCCCXCII.  Indictionum  X.nw   Anno 
regni  Arnolfi  regis  V.  Actum  Franchonofurt  in  Dei  Nomine  feliciter  AmeN. 

Zwei  aufgedruckte  Siegel,  ein  grösseres  über,  ein  kleineres  unter  der  Datumsrormel ,  sind  beide  verloren  gegangen,  und 
nur  die  Spuren  davon  noch  vorhanden. 

XLV. 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.    ARNOLFVS  diuina  prouidente   dementia  Imperator  augu- 

stus.     Episcopis,  abbatibus,   comitibus,  uicariis,   omnibusque   in  sublimitate   positis   et  natu   maioribus  in 

Saxoniac  partibus  constitutis,  In  Christo  saluatore  pacem  et  utriusque  uitae  felicitatem  cum  salute  perenni. 

.  Notum  itaque  generalitati  vestre  fieri  uolumus,  quia  serenitatis  nostr^  auribus  innotuit,   quod  sint  inter  uos 

ßflAAlf^^^      qui  militiam  coenobii  quod  uocatur  noua  Corbeia,  id  est  vassallos  eiusdem  abbatis  plus  iusto  in  hostcm 

^]  Am4^^    ^^^  compellant,  cum  hoc  auctoritate  diuorum  antecessorum  nostrorum  ipsi  loco  suisque  concessum  atqiic 

'  *     ^  '         indultum  clara  luce  dinoscatur.     Quod  et  nos  morem  sequentes  priorum,   non  minori  deuolionis  soUertia 

eidem  sacrosancto  loco  et  rectoribus  eins  cum  omnibus  regimini  illorum  subactis,  Domino  propitiante,  fine- 

tenus  confirmare  studemus.     Quapropter  uniuersitati  uestrae  expresse  mandamus  et  modis  omnibus  prorsus 

interdicimus,  ne  quisquam  ex  uobis  ipsos  milites  quoquo  modo  iniqua  districtione  seu  in  expeditionem  aut 

uUam  exactionem  huiusmodi  uiolcnter  reddere  aut  facere  coartari  praesumat,  sed  liceat  praefati  monasterii 

abbati  securc  cum  omnibus  curao  illius  subiugatis  degere,   et  sicut  ab  antecessoribus  nostris  sibi  suisque 

interius  exteriusque  concessum  scriptoque  roboratam  constat,  sine  alicuius  maioris  minorisue  ordinis  personae 

offendiculo  frui  perpetimque  potiri  in  gloriam  et  laudem  Dei. 

Von  dem  aufgedruckten  Siegel  ist  nur  ein  Bruchstück  übrig,  auf  welchem   das  Brustbild   des  'Kaisers  noch   tu   sehen, 
und  zwar  von  den  früheren  Siegeln  verschieden. 

XLVI. 

v>*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Chuonradus  diuina  largiente  dementia  rex.  Conuenit 
nostrae  regali  celsitudini  ut  petitiones  fidelium  nostrorum,  has  precipue  quas  pro  ecclesiarum  sibi  commis- 
sarum  uiilitatibus  suggerunt,  ad  cfFectum  perducamus,  ||  quoniam  hoc  et  ad  presentem  uitam  prospere 
peragenüam ,  et  ad  futuram  beatitudinem  promerendam  profuturum  liquide  credimus.    Unde  nouerit  omnium 


{jibbi/itl  (^ 


Digitized  byC^OOQlC^ 


913  —  922.  44 

fidclium  Dostrorum  tarn  praesentis  quam  futuri  temporis  iodustria,  quod  uenientes  ad  monasterium  sancto- 
rum  martyrum  Stephan!  atque  Viti  noua  Corbeia  nuncupatum,  rogante  eiusdem  coenobii  venerabili  abbate 
Buobone  vna'cum  fratribas  sibi  commissis,  omnes  concessiones  quas  prionim  regum  temporibus  habuerunt, 
firmiter  eidem  loco  concessimus.  Praecipue  vi  potestatem  habeant  inter  se  cum  necessitas  uenerit  abba- 
tem  eligendi.  Et  ut  a  nullo  episcopo  de  dominicalibus  mansis  eiusdem  monasterii  decimae  exigantur,  neque 
a  comite  uel  ex  qualibet  iudiciaria  potestate  coloni  eonim  et  liti  ad  iusticiam  faciendam  aliquo  banno  con- 
stringantur,  sed  coram  aduocatis  eiusdem  loci  iusticiam  facere  cogaotur,  sicut  anteriorum  Francorum  regum 
temporibus  praefato  monasterio  concessum  fuisse  cunctis  fidelibus  nostris  liquido  patet.  Et  ut  haec  aucto- 
ritas  nostrae  largitionis  firmiter  habeatur  atque  per  futura  tempora  a  fidelibus  nostris  verius  credatur, 
nostra  propria  manu  subter  eam  firmauimus,  atque  anulli  {sie)  nostri  impressione  signari  iussimus. 

Signum  (L.  M.)  dofnni  Chuonradi  Serenissimi  regis. 

Salomon  cancellarius  ad  uicem  Piligrimi  archicapellani  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  in.  Non.  Feb.  anno  ab  incamatione  domini  DGCCC.XIII.  Regni  autem  domni  Chuonradi  Serenis- 
simi regis  anno  II.    Actum  in  ipso  monasterio  Corbeia  in  Dei  nomine  feliciter.    Amen. 

Das  aufgedruckte  kleioe  kreisförmige  Siegel  seigt  das  seitwärts  sehende  Brustbild  des  Königs,  mit  der  köuiglichen  Stirn- 
binde, einer  Fahne  und  Schild,  und  mit  der  Umschrift:  Chuonradus  Rex;  doch  ist  der  grösste  Theil  des  Randes 
nebst  einem  kleinen  Theile  des  Bildes  und  der  Schrift  ferloren  gegangen. 

XLVII. 

^»  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  rex.  Conuenit  nostrae 
regali  celsitudinL  ut  petitiones  fideUum  nostrorum,  has  praecipue  quas  pro  aecciesiarum  ||  sibi  commissa- 
rum  utilitatibus  suggerunt,  ad  effectum  perducamus,  quoniam  hoc  et  ad  praesentem  uitam  prospere  per- 
agendam,  et  ad  futuram  beatitudinem  promerendam  profuturum  liquido  credimus.  Unde  nouerit  omnium 
fidelium  nostrorum  tam  praesentis  quam  futuri  temporis  industria,  c[uod  rogatu  coniugis  nostrae  donuiae 
reginae  Mahthildis,  vna  cum  prole  et  equiuoco  nostro,  nee  non  episcopi  Adaluuarti,  qui  legatus  fuit  ad 
nos  missus  ab  abbate  uenerabili  Folcmaro  fratribusque  Christo  in  noua  Corbeia  militantibus,  et  sanctis 
martiribus  nostris  aduocatis  et  intercessoribus  Stephane  atque  Vito  fideUter  seruientibus,  omnes  concessio- 
nes quas  priorum  regum  temporibus  habuerunt,  firmiter  eidem  loco,  id  est  praedicto  abbati  et  fratribus 
concessimus.  Praecipue  ut  potestatem  habeant  inter  se  cum  necessitas  uenerit  abbatem  eligendi.  Et  ut 
a  nullo  episcopo  de  dominicalibus  mansis  eiusdem  monasterii  decimae  exigantur,  neque  a  comite  uel  ex 
qualibet  iudiciaria  potestate  coloni  eorum  et  liti  ad  iusticiam  faciendam  aliquo  banno  constringantur,  sed 
coram  aduocatis  eiusdem  loci  iusticiam  facere  cogantur,  sicut  anteriorum  Francorum  regum  temporibus 
praefato  monasterio  concessum  fuisse  cunctis  fidelibus  nostris  liquido  patet.  Et  ut  haec  auctoritas  nostrae 
largitionis  firmiter  habeatur  atque  per  futura  tempora  a  fidelibus  nostris  uerius  credatur,  et  ne  deinceps 
hinc  aliqua  dubietas  fiat,  nostra  propria  manu  subter  eam  firmauimus,  et  anuli  nostri  impressione  signari 
iussimus. 

Signum  domni  Heinrici  (L.  M.)  Serenissimi  regis, 

Simon  notarius  ad  uicem  Herigeri  archicappeUani  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  X.  Kai.  Maii  anno  incarnationis  domini  DCCCCXX.II.  Indictione  X.    Anno  autem  regni  gloriosis- 
simi  regis  Heinrici  III.    Actum  in  uilla  quae  dicitur  Quitilingaburg  in  Dei  nomine  feliciter  amen. 

Das  aufgedruckte  Siegel  wird  bei  der  gleich  folgenden  Urkunde  beschrieben. 
Cod.  dipL  hi.t.  W..tf,l.  6  Digitized  by  GoOglc 


42  93T  — 935. 

XLVIII. 

^*  In  noraine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  rex.  Omnium  naniquc 
fidelium  nostrorum  petitionibus  serenitatis  nostrae  aurem  accommodare  oportet»  maximo  tarnen  eonim,  qui  de 
sacris  ||  mentionem  faciunt  coenobiis  obtemperare  decreuimus.  Nam  nostris  crebrescentibus  peccatis,  mul- 
timodas  paganorum  castigationes,  quibus  Christicolas  afflixerant,  sentimus.  Inter  quas  etiam  Mahthildam 
dilectam  coniugcm  nostram,  una  cum  Bodarbrunnensis  aecciesiae  episcopo  uidelicet  Unuuano,  seu  et  cete- 
ris  fidclibus  nostris,  de  sanctis  Heriuurdensis  monasterii  monialibus  interpellantem  cognouimus,  quatenus 
illarum  praecepta  regia,  quae  ab  ethnicorum  infcstatione  exusta  sunt,  renouari  praeciperemus.  Quaproptcr 
nouerit  omnium  fidelium  nostrorum  industria,  quia  miseratione  earum  repleti,  ob  amorem  Dei  sanctorum- 
que  eins,  petitionibus  eorum  assensum  praebentes,  prout  ea  ab  antecessoribus  nostris  habere  uidebantur, 
nostrae  auctoritatis  renouatione  praenotare  iussimus,  ea  scilicet  ratione,  ut  quicquid  inuestilura  supradicti 
loci,  siue  de  regum  uel  cuiuslibet  personae  traditione  appareat,  nullo  iniustae  contradictionis  impedimento, 
aeternaliter  ad  eiusdem  congregationis  nutrimina  perseueret,  quatenus  absque  alicuius  secularis  uexationis 
conflicto,  sub  nostrae  tuitionis  munimine,  dignas  ac  Deo  placitas  persoluere  studeant  laudes,  nostrasque 
nostrorumque  antecessorum  quam  et  successorum  frequentent  orationes.  Quorundam  autem  locorum  uo- 
cabula,  quae  quidam  falsitatis  fraude  abstrahere  conantur,  huic  conscripto  subnectere  praecepimus.  An- 
geresgouue.  Uuinesuualde.  Oueranberh.  Liuduuinesdorp.  et  Hunbech  secus  fluuium  Sigina.  Haec  omnia 
cum  reliquis  cunctis  possessionibus,  tam  in  agris  cultis  et  incultis,  quam  et  in  omnibus  appenditiis  ad 
praefatum  locum  respicientibus,  firma  stabilique  statione  in  iam  dictae  familiae  potestate  perenni  tempore 
consistant.  Et  ut  hoc  nostrae  confirmationis  praeceptum  firmum  stabileque  permaneat,  manu  nostra  sub- 
tus  illud  firmauimus,  anuloque  nostro  sigillari  praecepimus. 

Signum  domni  Heinrici  (L.  M.)  Serenissimi  regis. 

Simon  notarius  ad  uicem  Herigeri  archicappellani  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  XV.  Kai.  APR.  Anno  incamationis  Domini  DCCCCXXVII.  Indictionum  XV.o   Anno  uero  regni  glo- 
riosissimi  Heinrici  regis  YII.^  Actum  Astnid  in  Dei  nomine  feliciter  Amen. 

Das  aufgedruckte  kleioe  kreisförmige  Siegel  zeigt  das  rechts  sehende  Brustbild  des  Königs  mit  der  königlichen  Stirnbindey 
eine  Lanse  in  der  rechten,  einen  Schild  in  der  linken  Hand  haltend;  mit  der  Umschrift:   Heinricus  Rez« 

XLIX. 

v>f.  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  rex.  Nouerint  fideles 
nostri  presentes  scilicet  et  fiituri,  qualiter  nos  Heinrici  aequiuoci  ac  dilecti  filii  nostri,  et  Hadeuui  filiae 
nostrae  rogatu,  concessimus  firatribus  in  loco  ||  qui  uocatur  Paderbrunno  Deo  famulantibus,  ut  in  eligendis 
episcopis  inter  se  propria  electione  iuxta  pristinum  morem  fruantur,  si  talem  inter  se  moribus  scientiaque 
probatum  inuenerint,  qui  eidem  officio  aptus  dignusque,  quantum  himaana  ad  hoc  competit  fragilitas,  di- 
noscatur,  eorundem  ergo  petitione  nostrae  auctoritatis  praeceptum  eidem  sancto  loco  fieri  decreuimus, 
quatenus  sub  quali  defensione  antecessorum  nostrorum  fuit,  Ita  deinceps  sub  nostra  tuitione  et  immunita- 
tis  derensione  cum  omnibus  ad  se  iuste  et  legaliter  pertinentibus  permaneant.    Praecipientes  *  *  * »)  uerius 


^)  Die  Charte  hat  durch  Feuchtigkeit  so  gelitten,  dass  in  der  Blitte,  durch  die  ganse  Breite  derselben,  ein  Stück  herausgeris- 
sen und  verloren  gegangen  ist,  so  dass  einige  Zeilen  fehlen.  Aus  den  wenigen  Ueberresten  derselben  ist,  in  Vergleichung 
mit  früheren  Urkunden,  i.  B.  Ludwigs  des  Frommen  von  822  und  Karls  des  Dicken  von  887,  lu  schlie.Men,  dass  die  aus- 
gefallene Stelle  die  Befreiung  ?on  der  Jurisdiction  weltlicher  Richter,  und  den  Anfang  der  Beglaubigungsforrocl,  beide 
jedoch  im  Ausdrucke  ?on  den  Formeln  jener  Urkunden  etwas  abweichend,  enthielt. 


-Digitized  by 


Google 


935  —  986.  43 

credatur  et  diligentius  obseraetur,  mana  propria  nostra  subter  notando  firmauimus  et  anuli  nostri  impres- 
sione  eas  siguari  iussimus. 

Signum  domni  Heinrici  (L.  M.)  inuictissimi  regis. 

Poppo  canceUarius  ad  uicem  SiUeperti  archicapellani  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  VII.  Idus  Mali.  Anno  dominicae   incarnationis  DCCCC.XXX.V.    Indictione  YDI.    Anno  autem  Hein- 
rici regis  XVI.    Actum  in  Araeite  in  Dei  nomine  feliciter  amen. 

Das  aufgedruckte  Siegel  ist  forlier  beschrieben« 
XP.  I^- 

v>'.  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  ^fauente  dementia  rex:  Si  loca  ad  Dei 
seruitium  mancipata  in  aliquibus  ||  fulcimus  beneficiis,  hoc  profecto  ad  augmentum  aeternae  speramus  esse 
remunerationis.  Idcirco  nouerint  omnes  fideles  nostri  praesentes  scilicet  et  futuri,  qualiter  nos  interuentu 
Mahtildae  dilectae  coniugis  nostrae,  sanctis  monialibus  feminis  in  loco  Heriuurt  nominato  Deo  famulantibus 
concessimus,  ut  in  eligendis  abbatissis  propria  electione  fruantur.  Proinde  hoc  nostrae  auctoritatis  prae- 
ceptum  eis  inde  conscribi  iussimus ,  per  quod  praecipimus,  quatinus  ita  ut  praediximus  permaneat,  et  ut 
hoc  verius  credatur,  manu  nostra  illud  firmauimus  et  anulo  nostro  sigillari  iussimus. 

Signum  domni  Heinrici  (L.  M.)  inuictissimi  regis. 

Poppo  notarius  ad  uicem  HiUiberti  recognoui  et  (L  S.  R.) 

Data  im.  Idus  Octobr.  Anno  dominicae  incarnationis  DCCCCXXXV.    Indictione  IIII.  Anno  regni  Hein- 
rici regis  XVI.  Actum  in  Altsteti  amen. 

Das  Siegel  ist  ▼erloren  gegangen. 

v>.  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  largiente  dementia  rex.  Conuenit  nostrae 
regali  celsitudini,  ut  petitiones  fidelium  nostrorum,  has  precipue  quas  pro  ecclesiarum  sibi  commissarum 
utilitatibus  ||  suggerunt*)  .  .  .  credimus.  Ünde  nouerit  omnium  fidelium  nostrorum  industria,  quia 
adiens  excellentiam  culminis  nostri  Folcmarus  uenerabilis  abbas  nouae  Corbeiae,  rogauit  ut  eidem  mona- 
sterio  talem  concederemus  Ubertatem,  qualem  ab  antecessoribus  nostris  Francorum  regibus  accepisse  di- 
noscitur.  Cuius  petitioni  assensum  prebentes,  interuentu  coniugis  nostrae  reginae  Eadiht  simulque  filii  no*. 
stri  Liudulfi,  in  supradicto  mouasterio  fratribus  Deo  seruientibus  eiusque  martyribus  Stephane  atque 
Vito,  omnes  concessiones  quas  anteriorum  regum  temporibus  habuerunt  concessimus.  Praecipue  ut  pote- 
statem  habeant    .    .    .**)  iussimus. 

Signum  domni  Ottonis  (L.  M.)  Serenissimi  regis. 

Adaldag  notarius  ad  uicem  Hildibertti  archicapellani  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  XVI.  Kai.  Nouembris.    Anno  incarnationis  domini  DCCCCXXXVI.  Indictione  VIIIL    Anno  autem 
Serenissimi  regis  Ottonis  I.  Actum  apud  Uuerla  in  Dei  nomine  feliciter  Amen. 

Das  aufgedruckte  kreisförmige  mit  einem  dicken  Rande  Tersebene  Siegel  seigt  das  seitwärts  sebende  Brustbild  des  Königs 
mit  der  königlicben  Stirnbinde,  mit  Lanse  und  Schild,  und  mit  der  Umscbrift:  Oddo.  DT.  Gra.  Rex. 


*)  AUes  ausgelassene  wie  in  der  Urkunde  Heinrichs  L  vom  J.  932. 
**)  Die  einiige  Abweichung  ist:  nostrae  largitionis  aactoritas,  und  manu  propria  nostra. 


Digitized  by 


Google 


44  »«0  —  946. 

xp  LH. 

v>.  In  nomine  sanctae  et  indiulduae  Trinitatis.  Otto  diuina  faaente  dementia  rex.  Nouerit  omnium  fide- 
lium  nostrorum  ||  presentium  scilicet  et  futurorum  industria,  qualiter  nos,  Edgide  dilecta  coniuge  nostra  et 
Tutone  Bodarbrunnensis  aecciesiae  episcopo  intercedentibus,  de  sanctis  monialibus  Heriuurdensis  coenobii, 
quatenus  iHorum  praecepta  regia,  quae  a  paganorum  infestatione  exusta  sunt,  renouare  preciperemus,  ob 
Dei  amorem  ipsonimque  petitionem,  prout  ea  ab  antecessoribus  nostris  habere  uidebantur,  hoc  nostrae 
auctoritatis  renouatione  iussimus  redintegrari.  Id  est  inprimis  ut  eligere  inter  se  abbatissam  quando  opus 
contigerit  licentiam  habeant.  Et  quicquid  inuestitura  supradicti  loci  siue  monasterii  nunc  temporis  paret, 
siue  de  regum  siue  de  cuiuslibct  persone  dono  vel  traditione,  absque  ullo  iniuste  contradictionis  inpedi- 
mento  perpetualiter  ad  eiusdem  congregationis  nutrimina  perseueret.  Nee  aliquis  iudex  publicus  licentiam 
habeat  in  homines  ad  prefatum  monasterium  pertinentes  uUam  iudiciariam  exercere  potestatem,  sed  omnis 
eorum  res  coram  aduocato  ipsorum  definiatur.  Quam  nostrae  corroborationis  auctoritatem ,  ut  firma  in- 
conuulsaque  permaneat,  manu  propria  firmauimus  et  anulo  nostro  sigillari  iussimus. 

Signum  domni  Ottonis  (L.  M.)  inuicttssimi  regis. 
Poppo  ad  utcem  Frederici  recognoui  et  (L.  S.  R.) 

Data  IUI.  Non.   Apr.  Anno  dominicae  incamationis  DCCCCXL.  Indictione  Xn.  Anno  Ottonis  piissimi 
regis  IUI.  Actum  in  Quitilingoburg  amen. 

Das  aufgedruckte  Siegel  ist  serstört. 

LIII. 

v>.  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  fauente  dementia  rex.  Nouerit  onmium  fide- 
lium  nostrorum  tarn  presentium  quam  et  futurorum  industria,  qualiter  nos  ||  pro  amore  Dei,  precatui  fra- 
tris  nostri  Brun  diaconi  obtemperantes,  pro  salute  nostra,  in  elemosina  eiusdem  germani  nostri,  usibus 
fratrum  Corbeiensis  monasterii,  in  honore  beatissimorum  Christi  martirum  Stcphani  atque  Yiti  constructi, 
proprietatis  nostrae  Centum  XX.  iugera  cum  XLIII.  curtilibus  locis  in  pago  Hesse  nominato,  in  uilla  Kot- 
mereshusun  dicta,  in  Osterbeun  marca,  in  coroitatu  Allionis,  hoc  liberalilatis  nostrae  precepto  Jure  perenni 
in  proprium  donauimus,  cum  omnibus  quae  infra  eandem  proprietatem  continentur  utilitatibus,  mobilibus 
et  inmobilibus.  Et  ut  haec  nostrae  regalis  munificentiae  concessio,  in  elemosina  ante  dicti  germani  fratris 
nostri,  in  prelibato  loco  Deo  seruientibus  inuiolabilis  perpetualiter  perduret  manu  nostra  subtus  illud  fir- 
mauimus et  anuli  nostri  impressione  corroborari  iussimus. 

Signum  domni  Ottonis  (L.  M.)  Serenissimi  regis. 

Brun  cancellarius  ad  uicem  Fridurici  archicappeUani  recognoui.  (L.  S.  R.) 

Data  X.  Kai.  Jul.  Anno  Incamationis  dommi  nostri  Jhesu  Christi  DCCCCXLII.  Indictione  XIII.    Anno 
domni  Ottonis  inuictissimi  regis  VI.   Actum  Inimileiba.    In  Dei  nomine  Amen. 

Das  aufgedruckte,  gut  erhaltene  Siegel  xeigt  das  Bildniss  des  Königs  in   halber  Figur,  seitwärts  sehend,  gerüstet,   mit 
Schild  und  Fahne,  aber  mit  unbedecktem  Haupte,  mit  der  Umschrift:  f  Otto  Di.  Gra.  Rex. 

LIV. 

v^f«  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  auxiliante  dementia  rex.  Nouerit  omnium 
fidelium  nostrorum  sagacitas  tam  presentium  quam  etiam  futurorum,  ||  qualiter  nos  per  interuentum  di- 
lecti  germani  nostri  Brunonis  et  uenerabilis  abbatis  Bouonis  ad  monasterium  sanctorum  martirum  Stephani 


Digitized  by 


Google 


946  —  948.  45 

atque  Yiti  quod  Gorbeia  nominatur,  bannum  super  duas  uillas  Meppian  nominatas,  sitas  iuxta  fluuium  Eipisa 
et  Hase  in  pago  Agrotingon  in  comitatu  Thuringi  comitis,  cum  moneta  et  theloneo,  iure  perenni  in  pro- 
prium concessimus.  Jussimus  quoque  inde  hoc  presens  preceptum  conscribi,  per  quod  uolumus  firmiter- 
que  iubemus,  ut  nullus  iudex  publicus  in  locis  antedictis  ullam  insuper  exerceat  potestatem  iudiciariam, 
nisi  prefati  legitimus  aduocatus  abbatis.  Mercatum  uero  constituant  pubblicum  in  illis  ubicumque  abbati 
placuerit  locis,  pacemque  firmissimam  teneant  aggredientes  et  regredientes  et  ibi  manentes,  eodem  modo 
sicuti  ab  antecessoribus  nostris  regibus  iam  pridem  aliis  publicis  mercatorum  locis  concessum  erat.  Et  ut 
haec  auctoritas  nostra  firma  et  stabilis  permaneat,  manu  nostra  firmauimus  et  auulo  nostro  insigniri  iussimus. 

Signum  domni  (L.  M.)  Ottonis  inuictisstmi  regis, 

Brun  canceliarius  ad  uicem  Fridurici  archicappellani  recognout,  (L.  S.  R.) 

Data  ni.  Kai.  Junii,  anno  dominice  incarnationis  DCCGCXLVI.  indictione  DI.  regnante  pio  rege  Ottone 
anno  X.    Actum  Frosa  in  domino  feliciter  Amen. 

Das  Siegel  ist  ferloren  gegaogen. 

LV. 

Aus  dem  ältesten  Ropialbuche'des  Stifts  Corvey. 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  fauente  dementia  Rex.  Nouerit  omnium  fi- 
delium  nostrorum  tam  presentium  quam  futurorum  industria,  Qualiter  nos,  per  iuteruentum  dilecti  fratris 
nostri  Heinrici  et  ueiierabilis  abbatis  Bouonis,  ad  monasterium  sanctorum  martirum  Stephani  atque  Yiti 
monetum  atque  theloneum  in  loco  Meppia  nominato,  sito  inter  aquas  Emisa  et  Hasa,  in  pago  Agrotingun 
in  comitatu  Duringi  comitis,  Jure  perenni  in  proprium  donauimus,  iussimus  quoque  hoc  praeceptum  inde 
conscribi,  manu  nostra  subtus  signato  et  anuli  nostri  inpressione  roborato. 

Signum  domni  (L.  M.)  Ottonis  Serenissimi  regis. 

Brun  canceliarius  ad  uicem  Fridurici  archicapellani  recognoui. 

Data  III.  Kai.  Januar,  anno  incarnationis  dominicf  DCCCCXLVI.  indictione  m.  anno  autem  domni  Ot- 
tonis X.  Actum  in  Tulaheim. 

Jvj»    In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.    Otto  Dei  gratia  rex.    Quicquid  locis  Deo  dicatis  Hbera- >;^  ^*i  »».«^a»  J 

litatis  regie  contulerimus,  et  ad  presentem  uitam  feliciter  transeundam,    ||    et  ad  aetemam  nobis  profutu-  j^   cjiij  . 

ram  ueraciter  credimus.    Proinde  pro  remedio  animae  domni  genitoris  nostri  Heinrici  regis,  et  in  elemosina   /^///^'^ 

domnae  genitricis  nostrae  Mahthildae  et  nostri  coniugisque  nostrae  Aetigidis,   ceterorumque  nostri  debito- 

rum,  ad  monasterium  in  loco  Angeri  nuncupato,  ab  eadem  domina  matre  nostra  regina  in  honore  sanctae 

Dei  genitricis  semperque  uirginis  Mariae  sanctique  Laurentii  martiris  constructum,  tradidimus  proprietatem 

a  Dioterico  nobis  datam,  quam  idem  eatenus  habuit  in  locis  subnotatis.     In  Selispura  Y.  familias,  et  in        z:^ 

Burae  I.  famil.  et  in  Oete  I.  fam.  et  Lutten  I.  fam.  in  Dulnme  etiam  II.  fam.  et  in  Halahtre  I.  f.  in  Garta 

I.  f.  in  Emphstete  I.  f.  in  Tettenbura  I.  f.  in  Driontbeim  I.  f.  in  pago  Lere,  in  comitatu  Heinrici  comitis, 

in  pago  autem  Hasagovue,   in  comitatu  Liutulfi,   in  Armike  I.  f.   in  Tungheim  I.  f.,  in  pago  Agartinga,  in 

comitatu  Sigibcrti,  in  Yueres  H.  f.  in  Yuestereim  I.  f.  in  Holnidde  I.  f.  in  Anarupe  I.  f.  in  Laasdorpe  L  f. 


Digitized  by 


(^oogle 


46  948  —  959. 

in  Terseburhc.  in  Aromcre.     In  bis  et  prenominatis  pagis  quicquid  idem  cum  omnibus  adiacentiis  suis. 
Jussimus  quoque  hoc  presens  preceptum  conscribi,  manu  nostra  finnatum,  anuloque  nostro  roboratam. 

Signum  domni  Ottonis  (L  M.)  Serenissimi  regis. 

Brun  cancellarius  ad  uicem  Fridurid  archicapeüani  recognoui,  (L.  S.  R.) 

Data  II.  Idus  Julii,  anno  incarnationis  Domini  DCCCCXLYIU.  Anno  regni  Ottonis  regis  XI.  Indict.  III. 
Actum  in  Throlmannia,  in  Dei  nomine  amen. 

Das  au fged rockte,  hier  aber  nicht  Torxüglich  erhaltene  Siegel,  ist  anderswo  beschrieben. 

LVII. 

Atischrift  nach  dem  sa  Fischberk  aufbewahrten  Originale  mitgetheilt  von  den  Bibliothekar  Moojer  lu  Minden. 

^«  In  nomine  omnipotentis  Dei  et  saluatoris  nostri  Jhesu  Christi.  Otto  diuina  fauente  dementia  rex. 
Notum  sit  Omnibus  fidclibus  uostris  tam  praesentibus  quam  futuris,  Nos  tradidissc  cuidam  ||  uenerandae 
matronae  nomine  Helemburhc  predium  quod  nos  habuimus  in  uilla  quae  dicitur  Viscbike  iure  hereditaiio 
et  in  aliis  locis  quorum  nomina  hie  subter  notata  sunt.  Itaque  eadem  uenerabilis  prescripta  Helmb.  postea 
adiit  nostram  serenitatem,  rogans  quatenus  concederemus  sibi  ut  congregationem  sanctimonialium  liceret 
congregari  in  antedicta  uilla  Viscbike.  Hanc  ipsam  petitionem  concessimus  in  nomine  Domini  nostri  Jhesu 
Christi  et  pro  amore  sanctae  Mariae  onmiumque-  Sanctorum ,  pro  remedioque  animarum  Ricperhti  domini 
sui  et  Richarddi  et  Aelfdehc  filii  sui  nee  non  et  aliorum  suorum  proximorum.  Haup  etiam  Ulis  concedimus 
potestatem,  ut  habeant  seu  inter  se  siue  aliunde  abbatissam  cligendi  liberam  ac  propriam  facultatem,  et 
ut  nulli  seculari  dominio  sint  subiectae,  excepto  nostro,  qui  earum  aduocatus  ac  defensor  Deo  annuente 
esse  uolumus.  Precipientes  etiam  iubemus,  ut  nullus  iudex  publicus  neque  quislibet  ex  iudiciaria  potestate 
homines  predictae  aecclesiac  liberos  seu  Colones,  litos  aut  seruos,  in  aliquo  negocio  iniuste  distringere 
presumat,  nisi  tan  tum  aduocatus  loci  illius.  Haec  sunt  predia  quae  pertinent  ad  supra  dictam  aecclesiam 
Viscbike.  In  illo  loco  sex  mansi  pleni.  Insuper  etiam  in  bis  locis  ita  nominatis.  Vuendredesa  I.  Vuigbaldes- 
husun  IUI.  mansi.  Benneshusun  I.  mansus.  Haddeshusun  I.  mansus.  Tiadanhusun  I.  mansus.  Hainanhusun 
II.  mansi.  Et  in  aliis  locis  ad  ministerium  aecclesiae  Viscbiki  XXVllII.  mansi  in  pago  Tilithi  in  comitatu 
Herimanni  comitis,  iterumque  in  pago  Mersten  in  comitatu  eiusdcm  comitis  VIII.  mansi,  et  in  pago  Laginga 
VI.  mansi  in  comitatu  Dodican,  et  in  pago  Vuestfala  in  comitatu  Heinrici  comitis  X.  et  VIII.  mansi,  et  in 
comitatu  Hroduuerkes  VI.  mansi,  et  in  uilla  quae  uocatur  Hramnesberg  II.  mansi,  in  Flahtthorpe  I.  mansus, 
in  Anion  IIII.  mansi,  et  in  comitatu  Vuirinhardi  curtem  nomine  Thuliberch  V.  mansi. 

Signum  doinni  Ottonis  (L.  M.)  Serenissimi  regis. 

Liutulfus  notarius  ad  uicem  Brunonis  archicappellani  recognouit.  (L.  S.  R.) 

Data  IIII.  Idus  Januaiii,  aimo  dominicae  incarnationis  DCCCC.L.IIII.  Indictione  VII.  Regnante  pio  rege 
Ottone  anno  XX.  Actum  Brugkihem  feliciter  in  Domino. 

Das  aufgedruckte  Siegel  Ist  aur  Hälfte  abgefallen. 

LVIII. 

v>f.    In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.    Otto Nouerint  omnes  fideles  nostrj  presentes 

sciiicet  ac  futuri,  ||  qualiter  nos  per  interuentum  ADAtBERTI  episcopi  nostrique  fidelissinu  .  .  .  HARDI, 
cuidam  fideli  nostro  RETOLT  dicto  quasdam  nostri  iuris  tes  in  pago  Hessi,  in  comitatu  comitis  qui  dicitur 
BERN,  in  loco  Uuestnetri  nuncupato,  quicquid  ibidem  BRUNINC  comes  filiusque  eius  AMALUNC  in  benefi- 
cium  habere  uisi  sunt,  nee  non  et  omne  quicquid  Ulis  in  temporibus  ad  nostram  regalem  potestatem  ibi 


Digitized  byC^OOQlC 


959  — 9T3.  47 

pertinuit,  cum  curtibus,  Mancipiis,  Edificiis,  Pratis,  Pascuis,  Siluis,  Aquis  Aquarumque  decursibus,  Agris 
cultis  et  incultis,  Molendinis,  PiscatioDibos,  Mobilibus  et  inmobilibus,  Uiis  et  inuiis,  ....  Quesitis  et  inqui- 
rendis,  omnibusque  iare  legitimeque  ad  predictum  locum  pertinentibus,  in  proprietatem  .  .  .  .  Ea  scilicet 

ratione,   quatinus  praescriptus perpetualiter  habeat  potestatem  tenendi,  tradendi Et  ut 

hoc  Dostrae  largitionis cartam  scribi  anulique  nostri 

Liutholf  cancellaritis  ad  nicem  Brunonis  archicancellarii  recognouit  et  subscripsiL  (L.  S.  R.) 
Signum  domni  Ottonis 

Data  XVI.  Kai.  DECEMBRIS.  Anno  dominicae  incarnationis  D  .  .  .  .  Anno  OTTONIS  Serenissimi  regis 
regni  XXIIII.  Actum  in  loco  Dornpurc  feliciter  AMEN. 

Die  Charte  ist  sehr  ▼erdorben,  das  Siegel  aber  noch  follkommeo  gut  erhaltea  aad  wie  bereits  beschrieben« 

LIX. 

v^*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  fauente  dementia  Imperator  augustus.  Nouerit 
omnium  fidelium  nostrorum  tarn  praesentium  quam  futurorum  ||  industria,  qualiter  nos  sub  optentu  per* 
petue  remunerationis  et  pro  statu  imperii  nostri  quoddam  nostrae  proprietätis  predium  in  comitatu  fidelis 
nostri  Osdagi  et  in  pago  Nordagoe  et  in  loco  uidelicet  subnotato  situm,  ad  monasterium  sanctae  Mariae 
uirginis,  quod  nostra  genitrix  uidelicet  Mahthildis  regina  in  loco  qui  dicitur  Angeri  ob  memoriam  domini 
Heinrici  regis  scilicet  et  patris  nostri  construxit,  ad  augendum  et  corroborendum  donauimus,  curtem  uide- 
licet que  nominatur  ....*)  cum  omnibus  appendiciis  suis,  mancipüs  utriusque  sexus,  aedificiis,  terris  cultis 
et  incultis,  quesitis  et  inquirendis,  uiis  et  inuiis,  pratis,  pascuis,  aquis  aquarumque  decursibus,  exitibus  et 
reditibus,   molendinis,   mobilibus  scilicet  et  inmobilibus,  uel  quicquid  utilitatis  exinde  haben  potuerit,  ad 

constr ad  utilitatem  famulorum  inibi  Deo  sanctaque  Maria  uirgine  seruientium,  prouisor  monasterii  et 

congregationis  sine  uUius  contradictione  teneat  etpossideat,  et  quatnor  mansus,  quas  domina  nostra  uidelicet 
Mahthildis  regina  cum  nostra  conibentia  cum  curtibus,  locis  omnibusque  appendiciis  suis  scilicet  aedificiis, 
mancipiis  utriusque  sexus,  duas  in  Drodminne  sitas,  III.  in  Uuinide,  Uli.  in  Lenglere,  ad  predictum  mona- 
sterium donauit,  sub  ipso  imperii  tcnore  uolentes  ut  per  futura  sfcula  sine  uUius  contradictione  perma- 
neant.  Et  ut  hec  nostrae  imperialis  auctoritas  firmiorem  obtineat  uigorem  et  a  cunctis  sanctae  Dei  aeccle- 
siae  fidelibus  nostris  melius  credatur  et  diligentius  conseruetur,  hanc  cartam  conscribi  et  anuli  nostri  im- 
pressione  signari  iussimus,  quam  et  propria  manu  subtus  firmauimus. 

Signum  domini  Ottonis  (L.  M.)  magni  et  inuictissimi  Imperatoris  augusti. 
Liudolfus  notarius  ad  uicem  UuilUhelmi  archicappellani  recognoui. 

Data  XVI.  Kai.  Aug.  anno  dominice  incarnationis  DGCCCLXVI.  Indictione  Villi,  anno  uero  regni  Sere- 
nissimi regis  Ottonis Actum feliciter  Amen. 

Das  aufgedruckte  grosse  und  wohlerhaltene  Siegel  zeigt  das  vorwärts  sehende  Bildniss  des  Kaisers,  mit  einem  Mantel 
bekleidet,  mit  dem  Feldherrnstab  und  Reichsapfel,  den  Kopf  mit  einem  Helme  bedeckt;  darüber  im  Halbkreise: 
-)~  Otto  Imp.  Aug.  — •  Die  Charte  ist  sehr  beschädigt. 

LX. 

v>f*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  fauente  dementia  Imperator  augustus.  Nouerit 
omnium  fidelium  nostrorum  praesentium  scilicet  ac  futurorum  industria:   ||   Qualiter  quaedam  venerabilis 


*)   Die  Stelle,  wo  der  Name  gestanden  hat,- ist  ganz  serstört;  die  äussere  Aufschrift  der  Urkunde  aber  heisst:  De  curte  6e« 
uerse  pertinente  ad  Angaron. 


Digitized  by 


Google 


48  9t3-974. 

abbaUssa  Hefordensi  (sie)  monasterii  nomine  Imma,  nobis  scripta  Hluthuuuici  regis,  de  quodam  mercato 
cum  Omnibus  inde  exigendi  usibus,  id  est  moneta,  teloneo,  vel  quicquid  ad  publicum  uidetur  pertinere 
mercatum,  in  loco  Adonhusa  nominato,  afferens,  nostramque  dilectam  coniugem  nomine  ADELHEID  AM» 
haec  eadcm  scripta  nos  nostri  praecepto  eius  interuentu  praefato  monasterio  renouari  precabatur.  Nos 
uero  pro  animae  nostrae  remedio  et  aetema  remuneratione,  more  antecessorum  nostrorum  regum  uel 
imperatorum  facientes,  eiusque  intcrcessioni  consentientes,  memoratae  aecclesiae  Herofordensi  eiusque 
abbatissae  Imma  praedictae  per  futura  succedentium  tempora,  in  loco  supdtius  nominato,  potestatem 
non  solum  mercationis  constituendum,  sed  etiam  ad  ius  eiusdem  praelibatae  abbatissae  banno  nostro 
imperiali  exigendum,  pacemque  omnibus  (juaerentibus.  mercatum  ac  redeuntibus  facieudum  concessimus. 
Et  ut  haec  nostrae  auctoritatis  praeceptum  cunctae  sanctae  Dei  aecclesiae  filiis  nostrisque  perpetuo  verius 
credatur  fidelibus,  ac  firmum  stabileque  permaneat,  manu  nostra  subtus  propria  firmauimus,  anulique  nostri 
impressione  cousigillari  iussimus. 

Signum  domni  Ottonis  (L.  M.)  Serenissimi  Impr,  Aug. 

VuilUgisus  canceüarius  ad  uicem  Rotberti  archicapeUani  recognoui. 

Data  y.  ID.  APR.  Anno  incarnationis  Domini  DCCCC.LXX.IIII.  Indictione  11.  Anno  regni  domni  Ottonis 
XXXnn.  Imperii  eius  XIII.  Actum  Vualbech. 


Das  Siegel  ist  verloren  gegaogco. 

LXI. 

Ex  vetere  manoacripto ,  in  Struockii  not.  crit.  mscpt.  ad  Schatenii  annale«. 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  fauente  dementia  Imperator  augustus.  Nouerit 
omnium  fidelium  nostrorum  tarn  praesentium  quam  et  futurorum  industria,  qualiter  Folcmarus  Patherbur- 
nensis  ecclesiae  uenerabilis  episcopus,  et  Emma  Schildecensis  ecciesiae  uenerabilis  abbatissa^  nostram 
rogauere  serenitatem,  ut  illis  concederemus  concambium  quoddam  in  locis  sibi  commodis  facere.  Nos  uero 
quia  pie  rogabant,  dignum  duximus  uoluntati  illorum  consentire.  Praedicta  uero  abbatissa  quoddam  prae- 
dium  in  comitatu  Regenuuerchi  comitis  et  in  pago  Nieherseo  et  in  uilla  Sarramanninhusen,  cum  omnibus 
appendiciis  suis,  mancipiis  utriusque  sexus,  terris  cultis  et  incultis,  pratis,  siluis,  aquis  aquarumque  dccur- 
sibus,  quesitis  et  inquirendis,  exitibus  et  reditibus,  ad  haec  sex  equas,  praelibato  episcopo  et  suae  eccle- 
siae per  manum  aduocati  sui  Lutberti  in  perpetuam  proprietatem  donauit  et  concessit.  E  contra  autem 
episcopus  similiter  per  manum  aduocati  sui  Thiderici  abbatissae  et  suae  ecclesiae  concessit  quantum  deci 
mationis  habuisset  in  suo  episcopatu,  uidelicet  in  octo  uillis  huiuscemodi  nuncupatis,  Schildece,  Alden 
Schildece,  Burigbike,  Pauenhusen,  Lutbrecteshusen ,  Selihusen,  Edishusen,  Gerinctorp,  et  omnia  quae  ad 
curtes  eiusdem  abbatissae  et  earum  sanctimonialium  pertingere  uidentur,  ad  suum  dominium  et  suae  eccle- 
siae in  perpetuam  proprietatem  donauit,  concessit  et  largitur,  et  eo  tenore,  ut  liberam  inde  habeat  pote- 
statem dandi,  uendendi,  commutandi,  uel  quicquid  sibi  libuerit  faciendi.  Et  ut  hoc  a  sanctae  Dei  ecclesiae 
fidelibus  nostrisque  melius  credatur,  praesens  praeceptum  conscribi  iussimus  anulique  nostri  impressione 
sigillari,  manuque  propria  subtus  firmauimus. 

Signum  domni  Ottonis  Imperatoris  augusti. 

Vuillegisus  canceUarius  ad  uicem  Rotbeiii  archicapeUani  notaui. 

Data  XIII.  Kai.  Maii,   anno  dominicae  incarnationis  DCGCCLXXIIII.  Indictione  II.  anno  uero  domni 
Ottonis  Regni  XIII.  Imperii  VI.  Actum  Quidelingeburg. 

Digitized  by  VjOOQIC 


974.  49 

LXIl. 

Aos  dem  ältesten  Corve^schen  Kopialbucbe. 

v>««  In  Nomine  sanctae  et  indiaiduae  Trinitatk  Otto  diuina  fauente  dementia  Imperator  Augustus.  Con- 
uenit  nostrae  imperiali  celsitudini,  ut  petitiones  fidelium  nostrorum,  has  praecipiie  quas  pro  ecclesiarum 
8ibi  commissarum  utilitatibus  suggerunt,  ad  effectum  perduöamus,  quando  hoc  ad  praesentem  uitam  pro- 
spere  peragendam  et  ad  futuram  beatitudinem  promerendam  profuturum  liquido  credimus.  Vnde  Douerit 
omnium  fidelium  nostrorum  industria,  quia  adiens  excellentiam  nostri  culminis  Liadulfus  abbas  uenerabilis 
nouae  Corbeyae  rogauit  ut  eidem  monasterio  concederemus  talem  libertatem,  qualem  a  patre  nostro 
coimperatore  augusto  ceterisquö  antecessoribus  nostris  regibus  uel  imperatoribus  accepisse  dinoscitur.  Cuius 
petitioni  assensum  prebentes,  interuentu  matris  nostrae  Adalheide,  in  supradicto  monasterio  fratribus  Deo  seruien- 
tibus  eiusque  martiribus  Stephano  atque  Vito,  omnes  concessiones  quae  anteriorum  regum  uel  imperatorum 
temporibus  habuerunt,  concessimus  nostraque  auctoritate  renouauimus,  praecipue  ut  potestatem  habeant  inter 
se  cum  necessitas  uenerit  abbatem  eligendi,  et  ut  a  nullo  episcopo  de  dominicalibus  mansis  eiusdem  monasterii 
decimae  exigantur,  neque  a  comitibus  ex  qualibet  iudiciaria  potestate  coloni  eorum  et  liti  ad  iusticiam  facien-  ::^ 
dam  aliquo  banno  constringantur,  Sed  coram  adüocatis  eiusdem  monasterii  iusticiam  facere  cogantur,  sicut 
anteriorum  regum  uel  imperatorum  temporibus  prefato  loco  concessum  fuisse  cunctis  fidelibus  nostris  liquido 
patet.  Et  ut  haec  nostrae  renouationis  ac  firmationis  auctoritas  firmier  stabiliorque  cunctis  perpetim  credatur, 
hanc  cartam  inde  scribi  manuque  propria  nostra  subtus  roboratam  anuli  nostri  impressione  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Otlonis  inuictissimi  Imperatoris  augusti,  (M.) 
Vuilligisus  cancellarius  uice  Ropbertt  arcfucappellani  sitbscripsi. 

Data  V.  Kai.  Junii  anno  dominice  Incarnationis  DCCCCLXXIIIF.  Indict  X.  anno  regni  domni  Ottonis 
Xin.  Imperii  autem  V.  Actum  Altera  in  Dei  nomine  feliciter  Amen. 

LXIII. 

Aus  dem  Fürstlich  Salm-Horstmar'scheii  Archive. 

Borcliardus  Dei  gratia  Sancte  Magdeburgensis  Ecclesie  Archiepiscopus.  Vniuersis  ad  quos  presens 
scriptum  peruenire  contingerit,  Salutem  in  Domino  sempiternam.  Ex  relatione  fideli  quorundam  nobis 
iiinotuit,  quod  quidam  Episcopi  ac  alii,  forsan  propter  errorem  ignorancie,  ^e  de  luribus  ac  pertinentiis 
cuiusdam  cenobii  dicti  Bruchurst,  Monasteriensis  dyocesis,  ad  se  tamen  minime  spectantibus,  intromittunt, 
in  nostram  et  Ecclesie  nostre,  ad  quam  dicta  iura  et  perlinentie  spectare  noscuntur,  iniuriam  et  iacturam. 
Quare  tam  presentibus  quam  fiituris  per  presentis  scripti  testimonium  volumus  esse  notum,  Quod  inclite 
recordationis  domini  Ottonis  Imperatoris  Augusti  recepimus,  uidimus  ac  tenemus  et  habemus  literas  super 
dicto  Cenobio,  non  cancellatas,  non  abolitas,  sed  omni  suspicione  carentes,  in  hec  verba. 

In  nomine  sancte  et  tndiuidue  Trinitatis,  Otto  diuino  nutu  Imperator  Augustus.  Cum  nostrum  esse 
sciamus,  quorumcunque  fidelium  nostrorum  honestis  obsequii  petitionibus,  sed  maxime  cum  de  diuinis 
rebus  ob  animarum  remedia  gerendis,  a  quibus  quam  nostra  supplicetur  serenitas,  assensum  prebere  equum 
ac  condignum  esse  censemus.  Inde  cunctorum  fidelium  nostrorum  tam  presentium  quam  et  futurorum 
comperiat  industria,  Quia  vir  venerabilis  Adalbertus,  sancte  Magdeburgensis  Ecclesie  Archiepiscopus,  nostram 
adiit  serenitatem ,  quoddam  ferens  preceptum ,  cuius  auctoritate  piissimus  genitor  noster  Imperator  Augustus 
Cenobium  quoddam  Sanctimonialium  Burchurst  nuncupatum,  duarum  Christi  ancillarum,  Berthe  atque 
Hathwige,  primo  labore  Dei  seruicio  constructum,  et  ab  ipso  iam  primordio  ad  eiusdem  Archiepiscopi 
Magdeburgensis  ea  ratione  subsidium  mundiburdio  ditatum,  quo  per  singulos  annos  decem  solidi  illuc  inde 
persoluantur,  in  sui  tutaminis  concluserit  defensione,  rogitans  quoque  iam  dictus  Archiepiscopus,  vt  idem 
Cod.  dipi.  hut.  we.tr.i.  7  ^.g.^.^^^  ^^  (^OOgle 


50  974  —  980. 

preccptum  Maiestatis  nostre  auctoritate  firmaretur.  Cuius  nos  petitioni  benigne  consentientes ,  eadera  scriptti 
renouauimus,  et  idem  Monasterium  cum  omnibus  apertinentiis  eius  in  nostrum  etiam  conclusimus  mundi- 
burdium,  cum  vtriusque  sexus  mancipiis,  edißciis,  terris,  cultis  et  incultis,  pratis,  pascuis,  siluis,  aqiiis 
aquarumque  decursibus,  molcndinis,  mobilibus  et  inmobilibus,  viis  et  inuiis,  exitibus  et  reditibus,  quesilis 
et  inquirendis,  et  cum  omnibus  ad  hoc  iure  pcrtinentibus.  Inde  precipientes  iubemus,  vt  nee  eiusdem 
loci  Episcopus,  nisi  precatu  abbatisse,  idem  monasterium,  sanctimoniales  velandas,  cappellas  dedicandas, 
vel  etiam  Clericos  ad  gradus  promouendos,  ingredi  presumat,  nee  Judex  publicus  uel  exactor,  seu  quisli- 
bet  iudiciarie  potestatis,  illarum  seruis  vel  lateris"^)  aliquam  iniuriam  vel  districtionem  inferre,  aut  equos 
tollere,  freda  inde  exigere  vel  mansiones  poscere,  vel  actionis  vUius  rationem,  nisi  coram  illius  Cenobii 
adnocato,  quisquam  facere  presumat  vel  potestatem  habcat.  Insuper  etiam  arbitrium  illis  concessimus, 
abbatissas  inter  se  eligendi,  scilicet  quam  diu  ex  supradiclarum  Christi  ancillarum  genere  aliqua  ibidem 
tali  digna  officio  reperiatur,  communi  sensu  eligantur.  Post  autem  huius  generis  defectum,  de  ceteris,  si 
qua  probabilis  ad  eandem  dignitatem  fuerit,  licenter  abbatissa  constituatur,  Scd  nulla  omnino  illic  tiat 
electio,  nisi  sub  iam  dicti  Magdeburgensis  Archiepiscopi  conniuentia.  Et  vt  hec  nostre  renouationis  ac  de~ 
fensionis  auctoritas  firmier  stabiliorque  cunctis  perhenniter  credatur,  hanc  cartam  iussimus  conscribi,  anu- 
lique  nostri  inpressione  signalam  propria  manu  subtus  fifmauimus.  Datum  IIII^o  Kai.  Julii,  Anno  Domini 
DCCCC9.LXXIIII.  et  Actum  Magd.  In  Dei  nomine  Amen. 

Cum  igitur  Cenobium  et  iura  ipsius  prefata,  vt  liquide  apparet  ex  premissis,  ad  que  etiam  confir- 
matio  apostoiice  sedis,  sicut  in  aliis  priuilegiis  Magd.  Ecclesie  reparandis  accessit,  ad  nos  et  Ecclesiam 
Magd,  spectare  noscantur,  Rogamus  et  hortamur  vniuersos  in  filio  Dei  patris,  quateuus  ob  apostoiice  scdis 
et  Ecclesie  Magd,  reuerentiam  nos  sinant  perfrui  absque  perturbatione  iuribus  antcdictis.  In  quorum  etiam 
possessione  hactenus  dicta  Magd.  Ecclesia  fuisse  dinoscitur  pascifica  et  quieta.  Datum  Magd.  Anno  Domini 
MO.  CCCo  Xo  VR  Kai.  Aprilis. 

LXIV. 

E  mffcpt.  Henseleri. 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  prouidcnte  dementia  Romanorum  Imperator 
augustus.  Nouerint  omnes  fideles  nostri  prcsentes  scilicet  et  futuri,  quod  nos  in  Dei  nomine  et  dilectissi- 
mae  nostrae  coniugis  Theuphanu  rogatu,  talera  potestatem  donauimus  Sigiburgae  et  aliis  sanctis  monialibus 
in  Hertzenbroike  Deo  seruientibus,  ut  nuUus  comes  aut  comitis  uicarius  earum  litos  liberos  uel  seruos 
supra  dictarum  sanctimonialium  in  publice  mallo  aut  in  alio  communi  coUoquio  diiudicet  siuc  baimo  con- 
stringat,  sed  eiusdem  monasterii  aduocatus  et  congrcgalionis  exinde  suo  proprio  iudicio  reü;at  et  secundura 
qualitatem  regiminis  diiudicet.  Concessimus  etiam  prediclis  sanctimonialibus  ex  imperiali  maiestate  per 
priuilegii  huius  munitionem  licentiam  eligendi  inter  se  abbatissam  Dei  seruicio  aptam  ipsisque  ad  regendum 
idoneam,  et  aduocatum  quemcunque  utilem  fecerint.  Et  ut  haec  nostra  imperialis  auctoritatis  concessio 
firma  permaneat,  iussimus  hoc  priuilegium  conscribi  et  anuli  nostri  impressione  muniri. 

Data  VIL  Id.  Nouembr.  anno  dominicae  incarnationis  DCCCCLXXVl.  Indictione  IUI.  anno  uero  rogni 
domni  Ottonis  XV.  Imperii  Villi.  Actum  Aruita. 

LXV. 

^^  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  fauente  dementia  imperator  augustus.  Omni- 
bus christianae  lidei  religiosis  cultoribus  ac  regiae  et  imperialis  excellentiae  magnitudi||nem   fide    Uebita 


*)   Wohl  richtiger  Ulis. 

Digitized  by 


Google 


9  8  0.  51 

iure  honorantibus  astantibus  et  futuris  adhibiti  scripti  per  subieclioncm  pateat,  qualiter  nos  et  fidelem 
nostrum  Liudolfum  uidelicet  Corbeiensis  ecclesie  abbatem  condecuit  quoddam  concambium  de  praediis 
nostris  ob  locorum  oportunitatcm  inter  nos  facere.  Dedit  igitur  pracfatus  Liudolfus  venerabilis  abbas  ex 
rationc  suae  abbatiae  per  inanum  aduocati  sui  Liudolß  duas  marcas  Meginrichesdorf  et  Mimilevu  dictas, 
in  pago  Hassej2:ovue  et  in  comitatu  Sigefridi  comitis  sitas  cum  omnibus  rebus  illuc  rite  pertinentibus,  in 
mancipiis  utriusque  sexus,  aedificiis,  areis,  agris,  pratis,  campis,  pascuis,  siluis,  cunctisque  aliis  appendicüs 
que  dici  possunt,  nobis  ob  nostram  petitionem  firmiter  in  proprium  atque  ad  integrum  a  suo  iure  eteccle* 
siae  suae,  quod  voto  placeat  nostro  inde  agondum,  redegit.  E  contra  autem  in  recompensatione  huius 
traditionis  abbati  praedicto  et  ecclesie  sibi  commisse  de  portione  nostrae  proprietatis  per  manum  aduocati 
nostri  Liutgcri  dedimus  quicquid  visi  sumus  habere  in  uillis  Budineveldon,  Brungeringhuson,  Lellibechi, 
Rehou,  Curbechi,  et  in  Halegehuson  dictis  in  pago  Nihthei'se  et  in  comitatu  Asichonis  comitis  sitis  cum 
omnibus  vtensilibus  illuc  iure  aspicientibus,  in  mancipiis  vtriusque  sexus,  aedificiis,  arcis,  agris,  pratis, 
campis,  pascuis,  siluis,  aquis,  cunctisque  aliis  pertinentiis  que  dici  adhuc  aliquomodo  aut  norainari  possunt, 
atque  hoc  a  nostro  iure  in  ecciesiae  superius  dictae  et  abbatis  antefati  Liudolfi  successorumque  illius  pot«- 
statem  perpetualiter  ibi  standum  omnino  redegimus,  et  imperiali  dominatione  ad  integrum  tradidimus,  sed 
quia  praescriptus  abbas  nostrae  votum  petitionis  sequendo  hanc  mutuo  inter  nos  factam  commutationem 
comprobauit,  id  propter  suam  dilectionem  adiecimus,  vt  ipse  suique  successores  in  prefatis  deinceps  locis 
quiotem  habeant,  atque  ut  nullus  comes  vel  iudiciaria  persona  hanc  tranquillitatem  uiolare  prfsumat  hoc 
nostri  impcrii  precepto  firmiter  interdiciraus.  Ut  autem  huius  concambii  vtrimque  facti  traditio  per  futura 
dehinc  tempora  stabilior  habeatur,  hoc  nostrae  dominationis  praeceptum  inde  conscriptum  sigilli  nostri  in- 
pressioue  signare  iussimus  manuque  propria  vt  infra  uidetur  corroborauimus. 

Signum  domni  Ottonis  muictissimi  (L.  M.)  imperatoris  augusH, 

Hildiboldus  episcopus  et  cancellarius  ad  uicem  Uuilligisi  archicapeUani  recognout. 

Data  XVIl.  Kai.  Oct.  Anno  dominice  incarnationis  DCCCCLXXX.  indictione  VII.  Anno  uero  regni  secundi 
Ottonis  XX.  Imperii  autem  XIII.  Actum  Vualahuson  feliciter  amen. 

Das  durch  Beschädigung  der  Charte  verdorbene  Monogramm   ist   dasselbe   wie   in    der  Urkunde  für   Herford   Ton   eben 
diesem  Jahre.  —  Von  dem  aufgedruckten  grossen  Siegel  ist  nur  ein  Bruchstück  übrig. 

LXVI. 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  Imperator  Augustus.  Si  enim  liberalitatis  nostrae 
munore  locis  Deo  dicatis  •  .  .  confcrimus,  et  ad  mortalem  uitam  temporaliter  transeundam,  et  ad 
aoternam  promeren[|dam  credimus  liquido  profuturum.  Qua  propter  nouerit  omiiium  fidelium  nostrorum 
prcscntium  scilicet  ac  futurorum  soUertia,  qualiter  nos  pro  remedio  animae  nostrae,  interuentu  dilectae 
contccfalis  nostrae  Theophanu,  quasdam  res  a  Ludthuvvico  rege  monasterio  Heriuordensi  in  honorem 
sanctae  Dci  genitricis  perpetuae  uirginis  Mariae  constructo  et  sanctae  Pusinnae,  quae  ibi  integre  tenetur 
corpore,  duas  scilicet  curtes  Oueranberh  et  Liudvuinesthorp ,  in  pago  Angeresgauuue  et  in  comitatu*) 
sitas,  in  usum  sanctimonialium  Deo  ibidem  famulantium  datas,  nostrae  auctoritatis  scriptis  renouare  uos  et 
confirmare,  continentes  scilicet  XXX.  mansos  cum  mancipiis  utriusque  sexus,  terris  cultis  et  incultis,  pratis, 
pascuis,  arcis,  aedificiis,  quesitis  et  inquirendis,  siluis  quoque,  piscationibus ,  et  exitibus  et  reditibus,  et 
omnibus  quae  in  prefatis  locis  ad  regium  ius  Ludthuuuici  pertinere  uidebantur,  Ea  scilicet  ratione,  ut  per- 
petualiter in  usum  sanctimonialium  in  praedicto  manentium  loco  sine   cuiusquam  contradictione  teneantur. 


*)   Hier  im  Original  eine  Lücke  für  den  Namen  des  Grafen. 

Digitized  by  V^OOQIC 


52  980  —  983. 

nemini  in  beneficium  praestandae.  Nee  non  etiam  ipsius  traditionem  in  arbitrio  electionis  itidem  renouamus 
et  confirmamus,  danies  sanciimonialibus  sanctaeque  ecclesiae,  sub  qua  ipsae  regulariter  uiuunt,  eligendi 
inter  se  abbatissam  potestatem,  cum  quaelibet  earum  dominatus  iura  morte  mutauerit  Illud  etiam  a 
praedicto  rege  datum  roboramus  atque  sancimus,  ut  nulla  iuriditiaria  persona  in  his  quae  eadem  ecclesia 
continere  uideatur,  uel  exactor,  uel  publicus  iudex  causas  agere,  uel  freda  exigere,  seu  ad  mansiones 
uel  ad  quodlibet  ministerium  compellere,  nisi  aduocatus  quem  eiusdem  loci  elegerit  abbatissa,  quia  homi- 
nes  sub  tutela  eiusdem  ecclesiae  cuiuscumque  conditionis  agentes  ab  omni  quod  nobis  debebatur  seruitio 
prorsus  absoluimus,  data  aduocatum  constituendi  potestate.  Et  ut  hec  nostrae  confirmationis  ac  traditionis 
auctoritas  firma  in  futurum  stabilisque  permaneat,  hanc  cartam  nostra  iussione  conscriptam  atque  signatam 
manu  propria  subtus  firmauimus. 

Signum  domni  Ottonis  (L.  M.)  inuiciissimi  imperatoris  augu8t%. 
Hildiboldus  canceUarius  et  episcopus  uice  UuiUigisi  archicapellani  notaui. 

Data  autem  Idus  Octobris  anno  dominicae  incarnationis  DCCCCLXXX.  indictione  VIL  anno  uero  regni 
secundi  Ottonis  XX.  imperii  autem  XIII.  actum  Brocsalio  in  Domino  feliciter  AMEN. 

Dai  aufgedrockte  grosse  krelsrörroige  Siegel  seigt  das  Torwarts  sehende  Bildoiss  des  Kaisers  in  halber  Figur,  gekrönt,  in 
der  rechten  Hand  einen  Stab,  in  der  linken  den  Reirbsapfel  haltend;  mit  der  Umschrift:  f  Otto  Imp.  Aug. 


LXVII. 

Ez  Strunckii  mscpt.  Not.  crit.  ad  Schatenii  Annal. 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  fauente  dementia  Imperator  Augustus.  Si 
sacerdotum  ac  seniortmi  Dei  petitionibus  quas  nobis  pro  suis  necessitatibus  insinuauerint  aurem  äccommo* 
damus  et  eas  ad  effectum  ducimus,  non  solum  imperialem  exercemus  morcm,  uerum  etiam  ad  aetemae 
retributionis  praemia  promerenda  hoc  nobis  profuturum  esse  liquide  credimus.  Quapropter  onmium  fide- 
lium  nostrorum  praesentium  uidelicet  et  futurorum  cognoscat  industria,  qualiter  fidelis  noster  Gisalharius 
Magathburgensis  secundus  et  uenerabilis  archiepiscopus,  nee  non  et  uenerandus  abbas  Yuerenbrahtus  nfio> 
nasterii  Yuerdinensis,  adierunt  celsitudinem  nostram,  postulantes  ut  per  omnem  abbatiam  antedicto  abbati 
a  nobis  concessam  aduocatos  illi  pro  monasterialis  utilitatis  causa  disponere  ex  nostra  permitteretur  aucto- 
ritate.  Quorum  rationabili  et  iustae  petitioni  assensum  praebentes,  concessimus  proprietates  monasterii 
quod  in  Yuerdina  situm  est  per  aduocatos  quos  ipse  elegerit  ex  hoc  praeseuti  auctoritatis  praccepto  sta- 
tuere  et  ordinäre,  et  ne  quaequam  iudiciaria  dignitas  aut  potestas  eis  iniuste  obsistere  ullo  modo  praesu- 
mat.  Si  autem  aliquis  de  aduocatis  inutiliter  res  monasterii  tractauerit  et  aliis  aduocatis  locum  euacuare 
noluerit,  et  ad  imperialem  dignitatem  in  longum  tractando  peruenerit,  non  solum  in  illius  defectu  occurri- 
mus,  uerum  etiam  nostrae  dignitatis  gratiam  perdere  non  dubitet.  Et  ut  haec  nostrae  auctoritatis  largitio 
cunctis  retro  temporibus  uerius  a  cimctis  fidelibus  credatur,  manu  propria  subtus  eam  firmauimus  et  annuli 
nostri  impressione  signari  iussimus. 

Signum  domni  Ottonis  Serenissimi  et  magni  Imperatoris  Augusti, 
Hildiboldus  episcopus  et  canceUarius  uice  Vuilligisi  archicapellani  notaui, 

Data  YI.  Kai.  Maji,  anno  dominicae  incarnationis  DCCCCLXXXllI.  anno  uero  regni  domni  Ottonis  XXY. 
imperii  autem  XY.  indictione  XI.    Actum  Romae  in  Dei  nomine  feUciter  Amen. 


Digitized  by 


Google 


983  —  987.  53 

LXVIII. 

^*  In  nomine  sancte  et  indiuie  (sie)  Trinitatis.  Otto  diuina  fauente  dementia  Imperator  augustus.  Omniiim 
fidelium  nostrorum  presentium  scilicet  atque  futurorum  ||  pie  deuocioni  pateat,  quomodo  Liudulfus  Corbe- 
iensis  äecclesiae  uenerabilis  abbas  per  fidelem  suum  legatum  Aeilberhtum  nomine  nobis  conquestus  est» 
quod  predecessores  sui  eiusdem  ecclesiae  uidelicet  abbates  per  neglegentiam  perdidissent  quandam  pr^- 
ceptionem  quam  Hludouuicus  quondam  rex  prefato  monasterio  dedit,  in  qua  continebatur,  qualiter  ipse 
Hludouuicus  rex  ad  monasterium  iam  dictum  in  honore  sancti  Stephani  protomartyris*)  consecratum  tra- 
didit  quendam  locum  Ponteburg  nominatum  et  omnem  decimacionem  in  pago  Ammeri  in  episcopatu  Adal- 
dagi  Br^mensis  ecclesiae  archiepiscopi  sitam,  et  sua  preceptione  traditionem  ipsam  confirmauit,  pro  rei 
firmitate  peciit  nostram  celsitudinem,  ut  nos  omnem  rem  quam  prefatus  rex  preceptione  sua  prelibato 
monasterio  tradidit,  de  nouo  eidem  ecclesiae  traderemus.  Nos  uero  ob  peticionem  dilectae  contectalis  nostrae 
Theophanu  üidelicet  consortis  imperii  nostri,  et  interuentum  fidelium  nostrorum  Uuilligisi  scilicet  Mogontine 
sedis  archiepiscopi  et  Gisilharii  Magadeburgensis  uenerabilis  secundi  archiepiscopi,  piam  peticionem  pr^fati 
abbatis  Liudulfi  benigne  suscipientes,  nostrae  dominationis  et  preceptionis  auctoritate  prescriptum  locum 
Ponteburg  uocatum  omnemque  decimationem  in  predicto  pago  Ammeri  sitam,  sicut  prefatus  rex  Hludouui- 
cus precepto  suo  donauit,  tradidit  ac  confirmauit,  denuo  ac  nouiter  donamus,  tradimus  atque  confirmamus, 
et  Omnibus  regia  et  imperiali  potencia,  ne  aliam  controuersiam  prefato  abbati  suisque  successoribus  in 
predicto  loco  et  decimacione  faciant,  pmnino  interdicimus.  Et  ut  haec  nostrae  donationis  tradicio  ac  con* 
firmacio  per  futura  temporum  cuiricula  a  cunctis  fidelibus  firmier  habeatur,  hoc  nostre  magnitudinis  pre- 
ceptum  inde  conscriptum  sigilli  nostri  inpressione  signare  iussimus,  manuque  nostra  ut  infra  uidetur 
corroborauimus. 

Signum  domni  Ottonis  inuictissimi  (L.  M.)  imperatoris  augusti. 
Hildibaldus  episcopus  et  cancellarius  uice  Uuilligisi  archicapeUani  recognoui. 

Data  XV.  Kai.  Julii  Anno  dominicf  incamationis  DCCCCLXXXIII.  Indictione  XI.   Anno  uero  regni  se- 
cundi Ottonis  XXV.  Imperii  autem  XV.  Actum  üerone  feliciter  ameN. 

Die  Charte,  und  mit  derselben  insbesondere  das  Monogramm,  ist  sehr  beschädigt;  letsteres  gleicht  jedoch  den  Monogram- 
men von  980,  nur  ist  es  grösser.  —  Das  Siegel  ist  verloren  gegangen. 

LXIX. 

\j*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  fauente  dementia  rex.  Omnium  fidelium 
nostrorum  tam  praesentium  quam  et  futurorum  piae  deuotioni  pateat,  quomodo  uir  uenerabilis  ||  Thietma- 
rus  Corbeiensis  äecclesiae  abbas  nostris  obtutibus  praesentauit  praeceptum  donmi  genitoris  nostri  beatae 
memoriae  Ottonis  imperatoris  augusti,  in  quo  continebatur,  qualiter  ipse  quendam  locum  Ponteburg  nomi- 
natum a  rege  Hludouuico  traditum  ad  praelibatam  ecclesiam  in  honore  sancti  Stephani  protomartiris  con- 
secratam,  omnemque  decimacionem  in  pago  Ammeri  dicto  et  in  episcopatu  Adaldagi  Bremensis  ecclesiae 
archiepiscopi  sitam,  ab  eodem  rege  illuc  condonatam,  sua  praeceptione  a  nouo  concessit  ac  confinnauit. 
Pro  rei  tamen  firmitate  petiit  celsitudinem  nostram,  ut  nos  denuo  praefati  regis  traditionem  ac  genitoris 
nostri  confirmationem  praeceptione  nostra  confirmaromus.  Cuius  vero  petitionem,  pro  araore  dilectae  ge- 
nitricis  nostraö  Theuphanu  videlicet  imperatricis  augustae ,  et  interuentione  fidelis  nostri  Vvilligisi  Moguntinae 
sedis  uenerabilis  archiepiscopi,  benigne  suscipientes,  praescriptum  locum  Ponteburg  vocatüm  omnemque 
decimacionem  in  praedicto  pago  Ammeri  sitam,  sicut  praefatus  rex  Hludouuicus  antea  praecepto  suo  do- 


*)  Hier  ist  von  einer  andern  Hand  darüber  geschrieben  und  eingeschaltet:  Sanctique  ViTi. 

Digitized  by  V^OOQIC 


5i  987  —  989. 

nauit,  tradidit  ac  confirmauit,  et  postca  superius  iam  dictus  genitor  noster  bonae  commemorationis  Otto 
Imperator  augustus  nouitcr  per  suam  praeceplionem  donauit  ac  corroborauit,  nos  hac  nostrae  dominationis 
et  praeceptionis  modcrna  anctoritate  ad  praedictam  Corbeiensem  ecclesiam  donamus,  tradimus  atque  con- 
firmamus.  ündc  et  regia  oranibus  maioribus  et  minoribiis  firmiter  interdiciraus  poteritia,  ut  praenominato 
abbati  Thielmaro  fideli  nostro   aut  suis  successoribus  nullam   in  praedicto  loco  Ponteburg  nuncupato   et 

decimacione  supra  scripta  controuersiam  faciant,  si  nostrae  pietatis  regio  com desiderent.    Et 

vt  hec  nostro  donationis  traditio  ac  confirmatio  per  futura  temporum  curricula  cunctis  fidelibus  firmiter  ha- 
beatur,  hoc  nostrae  magnitudinis  praecoptum  inde  conscriptum  sigilli  nostri  impressione  signare  iussimus 
manuque  propria  ut  infra  vidotur  corroborauimus. 

Sigfvim  domni  Ottonis  (L.  M.)  gloriosisstmi  regis. 

Hildibaldus  episcopus  et  cancellarius  uice  Uuilligisi  archiepiscojA  recognoui. 

Data  VI.  Kai.  Junii.  Anno   dominice  incarnationis  DCCCCLXXXVII.  Indictione  VI.    Anno  autem  tertii 
Ottonis  regnantis  quarto.    Actum  Corbeia^feliciter.  Amen. 

Von  dem  Siegel  ist  nur  ein  BraclMtUck  erbalten. 

LXX. 

v>-  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  fauente  dementia  rex:  Omnibus  fidelibus 
nostris  praesentibus  scilicet  atque  futuris  notum  esse  uolumus  quomodo  quaedam  nobiIis||  matrona  Berhta 
nominata  in  quodam  coenobio  BuFghurst  dicto  a  Fundamente  coepit  aedificare  aecclesiam  in  honore  sancti 
Nicomedis  martiris  consecratam,  et  illuc  omnia  predia  sua  sibi  iuste  inheredata  cum  consensu  et  compro- 
batione  coheredum  suorum  condonauit.  Pro  rei  tarnen  firmitate  prefatam  aecclesiam  cum  omnibus  appen- 
diciis  suis,  ne  ab  inuidis  auclli  aliquid  inde  possit,  in  ius  et  tuitionem  bonae  memoriae  aui  nostri  Ottonis 
imperaloris  uidelicet  augusti  tradidit,  deprecans  illius  gratiam,  ut  iam.  dicta  aecciesia  et  omnia  illuc  ab 
ea  tradila  in  mundeburdium  sancle  Magadaburgensis  aecclesiae  per  eins  preceptionem  et  priuilegium  dona- 
rontur.  llle  autem  eins  uotum  benigne  suscipiens,  eandem  aecclesiam  cum  omnibus  illuc  traditis  uel  do- 
nandis,  Magadaburgensi  ecclesiae  sui  preccpti  auctoritate  subiugauit  et  confirmauit.  Ea  scilicet  ratione  ut 
sub  eins  patrocinio  perpetim  consistat,  et  archiepiscopus  parthenopolitanus ,  quando  opus  euenerit,  abba- 
tissam  et  aduocatum  ibi  constituat,  atque  a  prefato  monasterio  census  decem  solidorum,  sicut  eadem  ma- 
trona statuit  ac  fieri  rogauit,  propter  subiectionem  ad  suam  ecclesiam  quotannis  persoluatur.  Sed  cum 
post  mortem  suprascriptc  Berhtae  inter  filiam  eins  Bertheidam  et  fidelem  nostrum  Gisalharium,  prelibate 
urbis  parthenopolitane  secundum  archicpiscopum,  altercatio  quedam  magna  oboriretur  de  pr^diis  quae 
ipsa  ecclesiae  a  se  constructe  tradidit,  eo  usque  excreuit  eadem  contentio,  quod  finiri  non  potuit,  nisi  in 
nostra  presentia.  Nos  autem  fidelium  nostrorum  Uuilligisi  uidelicet  Mogontini  archiepiscopi,  et  Retharii 
Poderbrunnensis  episcopi  piura  consilium,  aliorumque  quam  plurium  rectas  suasiones  sequentes,  ut  lis 
oborta  dissolueretur  et  Dei  seruilium  non  deficeret  in  prefato  monasterio,  nostra  regia  potestate  fcciraus 
inter  eos  reconciliationem  utrimque  comprobatam,  ita  ut  archiepiscopus  iam  dictus  Gisalharius ,  ob  nostrum 
uotum  et  iussum  comprobaret,  quod  eadem  Berlheid  a  manu  aduocali  eins  Uuigmanni  pro  reconqiliatione 
susciperet  omnem  hereditatem  sui  patris  Liutberti  in  sua  uestitura  semper  tenendam.  Et  e  contra  ut  san- 
ctimoniales  prescripti  monasterii  ad  Dei  seniitulem  prebendam  deinceps  haboant,  per  suam  manum  ipsa, 
filiis  eins  Bernharde  et  Thuringo  consentientibus ,  pro  nostro  uoto  et  iussu  in  ^cclesiae  ius  ad  integrum 
dimitteret  ac  redderet  cunctam  proprietatem  uitrici  eins  Berenradi  perpetualiter  tenendam,  excepto  uno 
loco  qui  dicitur  Cumi,  quem  ipsa  concedente  archiepiscopo  et  eins  aduocato  iam  dicto  üuigmanno,  cum 
doc(»m  mansis  et  familiis,  pro  stabilitate  reconciliationis  semper  possidendam  accepit.  Hac  itaque  recon- 
cilialione  utrimque  comprobata  et  facta,  ipsius  et  filiorum  suorum  rogatu,  atque  predictis  fidelibus  nostris 


Digitized  byC^OOQlC 


989  —  993.  55 

üuilligiso  archiepiscopo  et  Rethario  episcopo  ceterisque  perplurim's  intercedentibus,  quae  in  ecciesiae  ins 
pro  reconciliatione  dereliquit,  nos  nouiter  iiostra  auctoritate  ad  eandem  ecclcsiam  donauimus,  et  tie  inde 
ab  aliqua  persona  inuida,  quod  a  nobis  illuc  donatum  est  seu  ab  aliis  traditum  siue  donatam,  uinquara 
diuelli  possit,  hac  nostra  preceptione  confirmauimus ,  et  insuper  nostro  regio  iussu  omnino  interdicimus, 
lU  nullus  dux  uel  comes  aut  regius  exactor  seu  alia  qu^Iibet  iudiciaria  persona  magna  siue  parua  in  agen- 
dis  rebus  ipsius  ecclesie  aut  prediis  illuc  traditis  aliquam  dehinc  potestatem  exerceat,  nisi  solummodo  po- 
testatiuus  aduocalus  ab  archiepiscopo  Magadaburgensi  super  idem  monasterium  constitutus.  Et  ut  haec 
nostrae  donationis  traditio  et  confirmatio  presenti  ac  futuro  tempore  firma  stabilisque  permaneat,  hoc  pre- 
ccptum  inde  conscriptum  sigilli  nostri  impressione  signari  iussimus  manuque  propria  ut  infra  uidetur  cor- 
roborauimus. 

Signum  domni  Ottonis  (L.  M.)  gloriostssinU-regis. 

Hildibaldus  eptscopus  et  cancellarius  uice  Uuilligisi  archiepiscopi  recognoui. 
Data  V.  Idus  Feb,  Anno   dominice  incarnationis  DCCCCLXXXVIIU.  Indictione  IL   Anno  autem  tertii 
Ottonis  regnantis  sexto.    Actum  Aruite  feliciter  amen. 

Das  aufgedruckte  grosse  Siegel  zeigt  das  yorwärU  sehende  Brustbild  des  Königs  mit  Krone,  Scepter  und  Reichsapfel, 
und  der  ümschrin:  Otto  Di  Gratis  Res. 

LXXI. 

Nach  dem,  gegenwärtig  in  Privatbesitz  befindlichen,  Originale. 

y^»  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  faucnte  dementia  rex.  Notum  sit  omnium  || 
fidelium  nostrorum  praesentium  scilicet  et  futurorum  industriae,  quomodo  sanctimoniales  de  loco  Matellia 
nominato  ad  nos  uenerunt,  nostris  oblutibus  premonstrantes  preceptum  predecessoris  nostri  Amolfi  rcgis, 
in  (juo  continebatur ,  qualiter  ipse,  rogatu  Frideuui,  prime  eiusdem  monasterii  abbatisse,  que  hoc  in  ho- 
nore  sanctorum  martyrum  Coruelii  et  Cypriani  cum  sua  licentia  a  fundamento  construxit,  suaque  hereditate 
ditauit,  prefattim  monasterium  cum  omni  predio  ab  ipsa  et  aliis  religiosis  personis  illuc  tradito  sub  sue 
immunitatis  rcgiam  tuitionem  suscepit,  et  sanctimonialibus  Deo  ibi  soruientibus,  quando  opus  et  usus  exe- 
gcrit,  inter  se  eligendi  abbatissam,  sua  preceptione  concessit,  et  aduocatum  super  homines  et  loca  eius- 
dem monasterii,  quem  ipse  comprobauerint,  a  regibus  vel  imperatoribus  constituendum  simul  condonauit, 
scd  quia  contcntio  quedam  inter  eas  et  Duodonem  Mimierueuurdcnsem  episcopum,  qui  hoc  sue  potestati 
usurpaüit,  de  electione  abbatLsse  et  aduocati  constitutione  oborta  est,  rogauerunt  nostram  celsitudinem ,  vt 
huic  discidio  nostra  auctoritate  finem  faceremus.  Quarum  petitionibus,  ob  interuentum  fidelis  nostri  Ever- 
geri  Coloniensis  ecclesie  venerabilis  archiepiscopi,  aliorumque,  Berenhardi  ducis  et  Egberti  comitis,  cete- 
rorumque  fidelium  perplurium  consultu,  obtemperantes ,  secundum  electionem  et  comprobationem  earum, 
communi  consilio  fidelium  nostrorum,  archiepiscoporum  et  episcoporum,  sapientumque  laicorum,  abbatis- 
sam  Godesdiu  nominatam,  eis  dedimus,  nostraque  manu  in  presentia  omnium  abbatiam  ei  procurandam 
commendauimus,  et  aduocatum  iuxta  uotum  iliarum  Vuigmannum  nomine  super  homines  et  loca  superius 
iam  dicti  monasterii  regendum  constituimus ,  et  hac  nostra  preceptione  electionem  et  omnia  ab  antecesso- 
ribus  nostris  regibus  vel  imperatoribus  aut  ab  aliis  religiosis  illuc  tradita  confirmamus,  pr^cipientes  firmiter  \ 
regia  potestate,  ut  nullus  eas  dehinc  in  aliquibus  rebus  inquietare  presumat.  Et  hoc  vt  uerius  credatur, 
hoc  preceptum  inde  conscriptum  manuque  nostra  firmatum  sigillo  nostro  signare  iussimus. 

Signum  Domini  Ottonis  (L.  M.)  gloriosissimi  regis. 

Hildibaldus  eptscopus  et  ^anceüarius  uice  Uuilligisi  archiepiscopi  recognoui. 
Data  Vlll.  Kai.  Februarii,  Anno  dominice  incarnationis  DCCCCXCIII.  indictione  VI.    Anno  autem  tertii 
Ottonis  regnantis  decimo.    Actum  Trotmannie  feliciter  amen. 
Das  Siegel  ist  zerstört. 

Digitized  by  V^OOQIC 


56  995. 

LXXII. 

^*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  fauente  dementia  rex.  Si  ecclesias  Dei 
nostra  regali  potentia  sublimare  conamur,  hoc  procul  dubio  et  ad  praesentis  ||  nostri  regni  statum,  et  ad 
eterne  beatitudinis  proemium  nobis  profuturum  fore  credimus.  Quapropter  omnibus  fidelibus  nostris  prae- 
sentibus  scilicet  atque  futuris  notum  esse  volumus,  quomodo  nos  cum  consilio  Hildibaldi  Uuormaciensis 
ecclesie  honorandi  presulis  ac  Bernhardi  ducis  aliorumque  fidelium  uostrorum,  uota  et  petitiones  domne 
Imme  Heriuortensis  monasterii  uenerabilis  abbatissae  cunctaeque  congregationis  sanctae  Mariae  sibi  com- 
missae  sequentes,  nostra  regia  auctoritate  tres  ecclesias  in  pagis  Bursibant  et  Scopingon  nominatis,  in 
uillis  quoque  Reini,  Vuadiringus  et  Stochheim  constructas,  cum  omnibus  rebus  et  decimacionibus 'suis  a 
Hludouuico  imperatore  ob  remedium  anim^  suae  ad  prefatum  Heriuurtense  monasterium  traditas,  eidem 
mouasterio  more  antecessorum  nostronim  confirmamus,  eo  tenore  ut  iam  dicta  domna  Imma  abbatissa 
omnesque  in  eodem  honore  sibi  succedentes  cum  predictis  ecclesiasticis  rebus  aliisque  omnibus  a  regibus 
et  impei  atoribus  per  precepti  paginam  illuc  traditis  liberam  dehinc  potestatem  habeant  cum  suis  ministris 
ecclesiastico  ordine  disponere  atque  gubemare,  remota  omnium  hominum  contradictione.  Insuper  sub 
eadem  corroboratione  concludimus  quicquid  a  religiosis  et  Deum  timentibus  personis  ad  saepe  iam  dictum 
monasterium  Heriuurtense  in  praesenti  traditum  est  uel  in  futuro  tradendum  erit.  Et  ut  haec  nostrae 
regiae  donationis  corroboratio  ab  hac  hora  in  antea  firma  et  inconuulsa  permaneat,  hanc  nostrae  domina- 
tionis  confirmationem  inde  conscriptam  sigilli  nostri  impressione  signare  iussimus  manuque  propria  ut  infra 
uidetur  corroborauimus. 

Signum  domni  Otionis  (L.  M.)  ghriosissiini  regis. 

Hildibaldus  episcopus  et  cancellarius  uice  üuiUigisi  archiepiscopi  recognovi. 

Data  VI.  Id.  Jul.  Anno  dominicae  incamationis  DCCCCXCV.  Indictione  VIII.    Anno  autem  tertii  Ottonis 
regnantis  XII.  Actum  Bodfeldon  feliciter. 

Das  Siegel  iit  abgefallen. 

LXXIII. 

d*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  diuina  fauente  dementia  rex.  Si  piis  petitionibus 
fidelium  nostrorum  maximi^  quas  pro  ecciesiis  sibi  commissis  auribus  nostris  infuderint  ||  benignum  pre- 
buerimus  auditum,  hoc  procul  dubio  et  ad  preseiitis  nostri  regni  statum,  et  ad  eterne  beatitudinis  premium 
nobis  profuturum  fpre  credimus.  Unde  omnium  fidelium  nostrorum  tam  presentium  quam  et  futurorum 
nouerit  sollers  industria,  quia  adiens  excellentiam  nostri  culminis  Dietmarus  abbas  uenerabilis  noue  Cor- 
beiae,  rogauit  ut  eidem  monasterio  concederemus  talem  libertatem,  qualem  ab  auo  genitoreque  nostro 
nee  non  et  ceteris  coimperatoribus  uel  regibus  nos  precedentibus  accepisse  dinoscitur.  Cuius  petitioni 
assensum  prebentes,  interuentu  fidelium  nostrorum,  üuillisi  Mogontiacensis  ecclesie  uenerabilis  archiepiscopi, 
ac  Hildibaldi  Vvormaciensis  ecclesie  episcopi  honorabilis,  in  supradicto  monasterio  fratribus  Dco  seruienti- 
bus  eiusque  martiribus  Stephane  atque  Vito,  omnes  concessiones  quas  anteriorum  regum  vel  imperatorum 
temporibus  habuerunt,  concessimus  nostraque  auctoritate  renovauimus,  precipue  vt  potestatem  habeant, 
cum  necessitas  venerit,  abbatem  elegendi,  et  vt  a  nuUo  episcopo  de  dominicalibus  mansis  eiusdera  mona- 
sterii decime  exigantur,  neque  a  comite  vel  ex  qualibet  iudiciaria  potestate  goloni  eorum  et  liti  ad  iusti- 
ciam  faciendam  aliquo  banno  constringantur ,  sed  coram  aduocatis  eiusdem  monasterii  iusticiam  facere 
cogantur,  sicut  anteriorum  regum  vel  imperatorum  temporibus  prefato  loco  concessum  fuisse ,  cunctis  fidelibus 
nostris  liquide  patet.    Et  vt  hec  nostre  renouationis  ac  confirmacionis  auctoritas  firmior  stabiliorque  cunctis 


Digitized  byC^OOQlC 


995  —  looa.  57 

perpctim  credatur,  hanc  cartam  inscribi,  maDuque  propria  nostra  subtos  roboratam,  anuli  nostri  imprcs- 
sione  iussimus  insigniri. 

Signum  dotnni  Ottonis  (L.  M.)  gloriostssimi  regts. 

Hildibaldus  episcopus  et  canceUarius  uice  Uuilligisi  archiepiscopi  recognoui, 

Data  III.  Kai.  Aug.  anno  dominicae  incarnatioiiis  DCCCCXCV.  indict.  YIII.    Anno  uero  tertii  Ottonis 
regnantis  XII.  Actum  in  Gandereshem  feliciter  ameN. 
Das  Siegel  ist  Terloren  gegangen. 

LXXIV. 

^»  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Otto  seruus  apostolonim  Romanorum.  Imperator  augustus. 
Omnium  fidelium  nostrorum  tarn  presentium||quam  et  futurorum  nouerit  uniuersitas,  quod  nos  intenientu 
ac  petitione  Geppe  uenerabilis  abbatisse,  Maginuuardo  nostro  uenerabili  capellano  dedimus  duos  mansos 
regales  in  uilla  Lutterun  in  pago  Ventsgoi  dicta,  in  burguuardio  quoque  Dalehem  atque  comitatu  Herieldi 
comitis  sitoa,  Quos  scilicet  cum  onmibus  eorum  utiiitatibus,  areis  scilicet,  aedificiis,  terris  cultis  et  incultis, 
agris,  pratis,  campis,  pascuis,  siluis,  uenationibus,  aquis  aquarumue  decursibus,  molendinis,  uiis,  inuiis, 
exitibus  siue  reditibus,  tarn  quaesitis  quam  inquirendis,  sibi  in  proprium  tradidimus,  eo  tenore  ut  idem 
Maginuuardus,  qui  nostram  ut  propriam  diligit  uitam,  de  eadem  proprietate  modis  onmibus  quicquid  uo- 
lucrit  faciat,  et  secundum  suum  uelle  disponat.  Et  ut  haec  traditio  firmier  remaneat,  hanc  paginam 
manu  roboratam  propria,  ut  cemitur  inferius,  sigillo  nostro  signari  precepimus. 

Signum  domni  Ottonis  (L  M.)  caesaris  augusti. 

Mit  schmalen  ledernen  Riemen  ist  ein  Bleisiegel  angehängt,  welches  ohngefahr  einen  Zoll  im  Durchmesser  hat,  und  auf 
der  einen  Seite  einen  Kopf  mit  der  Umschrift :  Aurea  Roma ;  auf  der  andern  aber  die  Innschrift :  Oddo  iperator 
Romanor.  enthält. 

LXXV. 

In  nomine  domini  nostri  Jesu  Christi.  |[  Ppstulamus  notum  fieri  cunctis  fidelibus  eorumque  successo- 
ribus  in  posterum  affuturis,  quod  quidam  über  homo  Adalbertus  nomine  quoddam  aUodium  suum  uidelicet 
septuaginta  iugera  et  II.  cimi  domo  et  curte  in  Bedelinkthorp,  collaudante  berede  suo  Hamizone,  nee  non 
Yerdicone  et  Aezone,  in  proprium  tradidit  sancto  Johanni  Baptiste  eiusque  regulari  famili^  Schildecensis 
cenobii,  eo  pacto  ut  ei  cotidie  una  cotidiana  prebenda  unius  sanctimonialis  in  loco  supradicto  deseruientis 
detur^  et  in  singulis  annis,  preter  dimidiam  marcam  tunc  ad  manus  solutam,  tres  soiidi  ei  persoluantur. 
Hec  traditio  exacta  est  consensu  iusti  heredis  sui,  ut  dictum  est,  sub  domna  GEVA  abbatissa  supradicti 
loci,  et  aduocato  Reginaldo,  atque  ut  in  omne  tempus  stabilis  permaneat,  consolidata  est  regis  banno. 
Huius  traditionis  testes  sunt  fideles.  Godescalcus.  Reinbertus.  Johannes.  Bemingus  et  Meinzo  presbiteri.  et 
Geroldus  diaconus.  et  Rothierus  acolitus.  Halinkgerus.  Walbertus.  Bruno.  Liuzico.  Rethierus.  laici. 

Von  einem  Siegel  leigt  sich  keine  Spur. 

LXXVI. 

^«  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  rex.  Si  aecciesias  Dei 
nostra  regali  potentia  sublimare  conamur,  hoc  procul  ||  dubio  et  ad  presentis  nostri  regni  statum  et 
aetemae  beatitudinis  premium  nobis  profuturum  esse  credimus.  Qua  propter  onmibus  fidelibus  nostris 
presentibus  scilicet  atque  futuris  notum  esse  uolumus,   quomodo  nos  per   intenientom   dilectf  coniugis 

Cod.  dipl,  hut.  W..tf.l.  8  DigitizedbyCjOOgle 


58  1003. 

nostre  et  regine  Canigunde,  nna  cum  consilio  Uuilligisi  Mogontiacetisis  aecclesiae  archiepiscopi  honorandi, 
ac  Bcrenhardi  ducis  aliorumque  fidelium  nostrorum,  uota  et  petitiones  dorane  Godesdhiui  Herifurdensis 
inonai>terii  uenerabilis  abbatissac  cuncteqiie  congregationis  sanctae  Mariae  sibi  commissae  sequentes,  nostra 
regia  auctorilate  trcs  aecclesias  in  pagis  Bureibant  et  Scopingon  nominatis,  in  uillis  quoque  Hreini,  Uuadi- 
ringas  et  Stochheim  constructas,  cum  omuibus  rebus  et  decimationibus  suis  a  Hludouuico  imperatore  ob 
remedium  aniraae  suae  ad  prefatum  Herifurlense  monasterium  traditis,  eidem  monasterio  more  antece^o- 
rum  nostrorum  confirmamus,  eo  tenore  ut  iam  dicla  domna  Godesdhu  abbatissa  omnesque  in  eodera  ho- 
nore  sibi  succedcntes  cum  predictis  aecclesiaslicis  rebus  aliisquc  omnibus  a  regibus  et  imperatoribus  per 
precepti  paginam  illuc  traditis  liberam  dehinc  potestatem  haheant  cum  suis  ministris  aecclesiastico  ordine 
disponere  atcjue  gubernare,  remota  omnium  horainura  contradiclione.  Insuper  sub  eadem  corroboratione 
concludimus  quicquid  a  religiosis  et  Deum  timenlibus  personis  ad  sepe  iam  dictum  monasterium  Herifur 
tense  in  preseiiti  traditum  est  uel  in  futuro  tradendum  erit.  Et  ut  haec  nostrae  rogiae  donationis  corro- 
boratio  ab  hac  hora  in  antea  firma  et  inconuulsa  permaneat,  haue  nostrae  dominationis  confirmationem 
inde  conscriptam  sigilli  nostri  inpressione  signare  iussimus  manuque  propria  ut  infra  uidetur  corroborauimus. 

Signum  domni  Heinrici  (L.  M.)  regis  inuictissimi. 
Egilbertus  canceUarius  uice  Uuilligisi  archicapellani  recog. 

Data  II.  Id.  Aug.  Anno  dominicae  incarnationis  MII.  Indict.  XV.    Anno  uero  domni  Heinrici  regis  t. 
Actum  Aruitdi. 

Das  aufgedruckte  Siegel  ist  swar  abgefallen,  Hegt  aber  noch  lose  bei  der  Urlcuode,  und  es  ist  nur  wenig  davon  verloren 
*  gegangen.  Es  teigt  den  König,  sitzend  auf  einem  Stuhle  ohne  Lehne,  aber  mit  einem  Pc»lslcr  bedeckt,  das  su  den 
Seiten  des  Königs  xwci  dicke,  fast  kugelfurmige  Wulste  bildet.  Das  Haupt  des  Königs  ist  mit  einer  flachen  Krone 
bedrckt ;  seine  Hände  hoch  aufgehoben ;  in  der  rechten  hält  er  einen  kurxen,  in  ein  Doppelkreuz  geendigten  Zepter, 
in  der  linken  eine  Kugel  mit  einem  Kreua«  (den  Reichsapfel).  Von  der  Umschrift  ist  noch  su  leaeo:  Heinricbua 
D a  Rex.  f. 

LXXVII. 

^*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  rex.  Notum  sit  omnibus 
fidelibus  nostris  presentibus  scilicet  et  futuris,  qualiter  uenerabilis  abbas  nomine  Hosat  ||  nostram  adiit 
excellentiam,  suppliciter  orans  ut  nostra  magnifica  munificentia  prospiceremus  monasterio  cui  presidere 
uideretur,  quod  est  constructum  super  fluuium  Vuiscra  in  loco  qui  dicitur  noua  Corbeia  in  honorem  Dei 
et  sancti  protomartyris  Stephani ,  ubi  et  sancti  Viti  martyris  pretiosa  pignora  seruari  noscuntur.  Cuius  petitioni 
rationabili  propter  diuinum  amorem  et  ueuerationem  beatorum  martyrum  assensum  prebentes,  hos  apices 
serenitatis  nostrae  circa  ipsum  monasterium  fieri  iussimus,  per  quos  decernimus  atque  iubemus,  ut  nuUus 
iudex  publicus  uel  quilibet  ex  iudiciaria  potestate,  nisi  solus  illius  loci  prouisor  et  aduocatus  predicti  mo- 
nasterii  in  ecciesias  aut  loca  uel  agros  seu  reliquas  possessiones  prefati  monasterii ,  quas  modemo  tempore 
iuste  et  rationabiliter  possidere  uidetur,  in  quibuslibet  episcopiis,  pagis  uel  territoriis,  uel  quicquid  ibidem 
propter  diuinum  amorem  et  illius  sancti  loci  uenerationem  coUatum  fuerit,  ad  causas  audiendas  uel  freda 
exigenda  aut  mansiones  uel  paratas  faciendas  aut  (ideiussores  tollendos,  aut  ullas  reddibitiones  uel  illicitas 
occasiones  requirendas,  aut  homines  ipsius  monasterii  tam  ingenuos  quam  et  seruos  uel  latos  iniuste  di- 
stringendos,  ullo  umquam  tempore  iugrcdi  audeat,  uel  ea  que  supra  memorata  sunt  penitus  exigcre  aut 
exactitare  presumat,  sed  liceat  ibidem  Deo  famulantibus,  sub  nostrae  immunitatis  tuitione  quieto  ordine 
uiuere  ac  residere,  quatinus  melius  illos  delectet  omni  tempore  pro  nobis  et  coniuge  nostra  atque  stabih- 
tata  toüus  regni  a  Deo  nobis  coUati,  domini  misericordiam  attentius  exorare.  fnsuper  etiam  decimas  uel 
decimales  ecciesias  in  quibuscpe  episcopüs  ita  teneant  atque  disponant,  sicut  sub  anticessoribus  nostris 
TOgibus  ujdelicet  et  imperatoribus  tenere  per  precepta  uisi  sunt  atque  disponere.     Episcopis  uero  quibus 

Digitized  byC^OOQlC 


1002  —  i003.  69 

seruitium .  et  mansionatica  debent  tempore  circuitus  sui,  sccundum  scripta  sua  singulis  annis  persoluant. 
Et  ut  haec  auctoritas  concessionis  atque  confirmationis  nostrae  firtnior  habeatur,  et  per  futura  tempora  a 
cunctis  fidelibus  sanctae  Dci  ecolesiae  nostrisque  presentibus  et  futuris  melius  credatur  atque  diligentius 
conseruetur,  manu  propria  subter  eam  firmauimus  et  sigilli  nostri  inpressione  assignari  iussimus. 

Signum  domni  Heinrici  (L.  M.)  regis  inuictissimi, 
Egilbertus  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicapeüani  recogn, 

Data  Villi.  Kai.  Sept.    Anno  dominicae  incarnationis  MII.  Indictione  XV.  Anno  uero  donmi  Heinrici 
regis  1.  Actum  Nouiomago. 

Von  dem  au r{;ed rockten  Siegel  ist  zwar  ein  grosser  Theil  des  ganzen  Umfanges  abgebrochen,  doch  ist  die  Figur  des 
Königs,  aur  einem  eiofacben,  mit  einem  Polster  bedeckten  Stuhle  sitzend,  den  Kopf  mit  einer  niedrigen  Krone  be- 
deckt, die  Hände  hoch  aurgehoben  und  in  der  linken  den  Reichsapfel  haltend  (die  rechte  ist  grösstentheils  mit  ab« 
gebrochen]  noch  deutlich  zu  sehen. 

LXXVIII. 

Aua  dem  Kopialbuche  des  Domstifls  zu  Paderborn. 

^*  In.  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  rex.  Notum  sit  Omni- 
bus fidelibus  nostris  presentibus  scilicet  et  futuris,  qualiter  nos  incendio  Paderbumensis  ecclesie  miserabili 
condolentes,  peticionique  nostri  fidelis  Retharü  uenerabilis  episcopi,  qui  eidem  sedi  modo  preesse  uidetur, 
ut  oportuit  annuentes ,  in  subplementum  iam  dicte  ecclesie  iu  ius  concedimus  et  per  hoc  regale  preceptum 
corroboramus  forestum  quod  incipit  de  Luthera  flumine  et  tendit  per  Osnig  et  Sinidi  usqde  in  uiam  que 
ducit  ad  Horohuscn ,  et  de  hominibus  predicti  episcopi  tarn  liberis  quam  et  seruis  nulia  iudiciaria  potestate 
constringendis ,  nisi  coram  aduocato  quem  ipse  episcopus  elegerit,  nostra  omniumque  nostrorum  successo- 
.rum  et  omnium  mortalium  contradictione  remota.  Et  ut  haec  confirmatio  stabilior  cunctis  permaneat 
temporibus,  hanc  paginam  manu  propria  corroborauimus  et  sigilli  nostri  impressione  insigniri  precepimus. 

Signum  domni  Heinrici  (L.  M.)  regis  inuictissimi. 

Egilbertv;s  cancellarius  uice  Willigisi  archicapellani  recognoui. 

Data  XVII.  Kai.  Octobr.  auno  incarnationis  dominicae  lAPAl^.    Indictione  I.  anno  uero  domni  H.  re* 
giiantis  I.  Actum  Bochbardon. 

LXXIX. 

^*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  superna  fauente  dementia  rex.  Si  locum  diuino 
cullui  mancipatum  igneque  subitaneo  cum  ornatu  et  corroborationum  paginis  concrematum  restaurare,  || 
ornare  et  iterum  sublimare  uidebimur,  scimus  et  certi  sumus,  id  non  solum  laude  humana  predicandum, 
uerum  etiam  diuina  mercedo  remunerandum.  Cunctis  igitur  aecciesiae  Dei  fidelibus  nostrisque  astantibus 
et  succedentibus  compertum  fore  uolumus,  quod  de  incendio  Paterbrunnensis  aecciesiae  nimium  condolen- 
tes,  precepta  antecessorum  nostrorum  et  oblationes  fidelium  memorate  sedi  hac  preceptali  pagina  renoua- 
mus  iterumque  confirmamus,  de  quibus  unum  est  de  episcopatus  statu,  dehinc  de  tuitione  atque  mundi- 
burdio  eiusdem  aecciesiae,  et  de  omni  proprielate  ad  eandem  aecclesiam  pertinenti,  et  de  eins  hominibus 
tarn  liberis  quam  et  seruis  nuUa  iudiciaria  persona  constringendis,  nisi  coram  aduocato,  quam  ipse  episco- 
pus elegerit.  Insuper  renouamus  et  confirmamus  iam  habitae  sedi  comitatus  super  pagos  Paterga,  Aga, 
Threueresga,  Auga,  Sorehtfeld,  datos  pro  decimis  noue  Corbeie  ad  monasterium  pertinentibus ,  et  de  pro- 
prietate  clericorum,  si  quis  sine  berede  illorum  abierit,  eidem  aecciesiae  concessa,  et  de  tribus  mansis  in 
Tuisburcg  et  in  Trutmannia,  et  de  foresto  quod  incipit  de  Delhna  flumine  et  tendit  per  Ardenaam  et  Si- 

Digitized  byi^^OOQlC 


60  i003  —  1004. 

nedi  usqoe  in  uiam  quae  dncit  ad  Herisi.  Haec  igitur  omnia  quae  supra  scripta  habentur,  et  qu^  illa 
die  tenere  et  possidere  uidebatur  quando  combusta  fuit,  sepe  nominate  sedi  Paterbninnensi  in  ius  pro- 
prietarium  donamus  et  firmissima  traditione  restauramus,  Ea  scilicet  serie,  ut  domnus  Retharius  memoratae 
sedis  uenerabilis  antistes  omnesque  sui  successores  uniuersa  que  ad  episcopium  aliqua  legali  datione  per- 
tinent,  securiter  obtineant  nostra  omniumque  nostrorum  successonim  et  omnium  mortalium  contradictione 
remota.  Et  ut  haec  renouatio  et  confirmatio  stabilior  cunctis  permaneat  temporibus,  hanc  paginam  manu 
propria  roboramus  et  sigilli  nostri  inpressione  insigniri  precepimus. 

Signum  domni  Heinrici  (L.  M.)  regis  inuictissimi. 
Egilbertus  cancellarius  uice  Umlligisi  archicapellani  recog. 

Data  Uli.  Non.  April.  Anno  dominicae  incamationis  MIII.  Indictione  I.   Anno  uero  donmi  Heinrici  re- 
gis I.   Actum  Quidilingaburc. 

Das  grosse,  den  «uf  dem  Throne  sitzenden  König  darstellende  Siegel  ist  der  Urkunde  seitwärts  aufgedruckt.  —  Am 
äussersten  Rande  der  Charte  steht  mit  sehr  feiner,  aber  viel  jüngerer  Schrill:  Hoc  non  est  legendum  nisi  comuio* 
nicato  consilio. 

LXXX. 

y^*  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauento  dementia  rex.  Omnium  sancte  Dei 
aecclesiae  nostrorumque  fidelium  presencium  ac  futuronim  comperiat  ||  uuiuersitas,  Qualiter  domna  Fredc- 
runa  uenerabilis  abbatissa  eiusque  soror  Imma  comitissa  Gerone  comite  adiuuante  construcserunt  quoddam 
monasterium  ad  honorem  sancte  Dei  genitricis  et  perpetue  uirginis  Marie  dedicQtum,  ad  quod  omnem  hc- 
reditatem,  hoc  est  Keminetan,  Hegen,  Barigi,  Tundiriun,  Othere,  hec  sunt  in  Tilithi,  Uarstan  in  Auga, 
Rothe  in  Uuikanauelde,  Bardenuuic,  Hotmannessun ,  Uuitthorp,  Britlingi,  Biangibudiburg,  Addunesthorp, 
Hatherbiki,  Bodanhuson,  Sutherburg,  in  Bardanga,  Cianiki,  in  Dreuani,  Uuigmannesburstal,  Bennedesthorp, 
in  Mosidi,  Uuidila,  Uualdersidi,  Kokcrbiki,  in  Heilanga,  Holana,  Aun,  Setila,  in  Hogtrunga,  Hepstidi,  Sini- 
gas,  cunctaque  earum  hie  prememorata  prcdia  gratissima  uoluntate  tradiderunt,  que  uero  sita  sunt  in 
comitatu  Bernhardi  ducis,  unde  nostram  regalem  aggresse  maiestatem,  suplices  rogauerunt,  ut  ipsum  mo- 
nasterium in  nostri  mundiburdio  susciperemus,  talisquc  libertatis  ac  legis  prima  tum  concederemus ,  qualem 
Gandesheim,  Quitilinburg,  Heriuurti  tenere  uidentur.  Quod  nos  petitione  Theodrici  Mimidonensis  episcopi 
fecisse,  omnium  noscat  uniuersitas  fidelium.  Ad  hec  statuimus  ut  in  prefate  abbatisse  sueque  sororis  comi- 
tisse  potestate  predictum  monasterium  et  abbacia  nostro  persistat  concessu  diebus  uite  earum,  post  obitum 
uero  utrarumque  earum  ad  nostrum  publicum  eadem  abbacia  ius  in  perpetuum  pertineat.  Insuper  autem 
uolumus  ut  nulla  maior  sine  minor  regni  nostri  persona  in  eadem  abbacia  placitum  facere  aut  aliquam 
sibi  molestiam  inferre  uel  publicam  funccionem  exercere,  nisi  aduocatus  abbatisse  sanctarumque  monialium. 
Hoc  etiam  nostra  regali  auctoritate  eidem  concedimus  abbacie,  ut  sanctg  moniales  eiusdem  monasterii  ab- 
batissa defuncta  licenciam  habeant  eligendi  aliam  ad  hoc  idoneam.  Et  ut  huius  nostre  auctontatis  prc- 
ceptum  firmius  omni  tempore  perseueret,  hanc  paginam  manu  propria  roborantes,  sigillo  nostro  iussimus 
insigniri. 

Signum  domni  Heinrici  (L.  M.)  regis  inuictissimi. 

Egilbertus  cancellarius  uice  Uuilligisi  archicappellani  notaui, 

Data  nil.  Non.  Nouembr.  Anno  dominice  incamationis  M.IIII.  Indiccione  H.    Anno  uero  domni  Hein- 
rici n.  regis  ni.  Actum  Magadeburc. 

Die  Charte  ist  sehr  beschädigt,  und  vom  Siegel  nur  ein  BruchstUck  übrig,  auf  welchem  jedoch  der  Zepter  in  der  rech- 
ten Hand  des  Königs  noch  sehr  deutlich  zu  erkennen.  —  Die  im  Originale  Tcrschwundcne  Angabe  des  Regicrungs* 
Jahres  ist  aus  dem  Correjf'schen  Kopialbucfae  ergänst. 


Digitized  by 


Google 


1006  —  1011.  61 


LXXXI. 


i  Johannes  episcopus  seruus  seraorum  Dei.  Dilecto  filio  Ratario  Paterbrunensi  uenerabili 
episcopo  snisqne  successoribus  In  perpetuum.  Sacrosancta  apostolica  sedes  dum  materne  pietatis  et  regi-, 
minis  uniuersalis  in  ecciesiis  Christi  optinet  officium  corroborationis  doctrine  et  auctoritatis  impendere  in- 
cessanter  eisdem  debet  suffragium.  Quocirca  tue  postulationi ,  karissime  fili,  in  concedendo  tibi  tueque 
sedis  ecciesie  apostolice  auctoritatis  priuilegio,  et  libenti  animo  anbuimus  et  gratissima  animi  indulgentia 
concedimus.  Ita  enim  caput  gaudere  poterit,  si  membra  integra  stabilito  robore  se  habere  senserit.  Igi- 
tur  ut  ab  antiquis  sancte  Paterbrunnensis  ecciesie  sedes,  cui  Deo  auctore  presides,  fundata  ac  rebus 
diuersi  generis  dotata  est,  ut  que  bonorum  uirorum  ac  fidelium  Christi  coUatione  actenus  copiis  diuitiarum 
possessionumque  accreuisse  uisa  est,  ita  eam  perpetuo  apostoKci  iuris  precepto  tibi  tuisque  successoribus 
in  perpetuum  manere  decemimius.  Sintque  a  prauorum  incursione,  dolo  et  direptione  tuta  quecumque 
predicta  ecciesia  immo  sedes  episcopalis  posscdisse  actenus  uidetur,  uel  quecumque  acquirere  fidelium 
Christi  coUatione  acquirere  potuerit,  id  est  uicos,  possessiones,  curtes,  dioceses  diocesensiumque  territoria 
sibi  pertinentia.  Item  domos,  castella,  agros,  uineta,.flumina,  lacus  cum  omnibus  que  in  eis  fiunt  instru- 
mentis,  seruos  etiain  et  ancillas,  itemque  colonos,  census  seu  reditus,  aut  etiam  pensiones.  Ista  omnia  et 
sicut  supra  dictum  est  quorumcumque  possessionem  predicta  ecciesia  habere  uisa  est  aut  uidebitur,  aucto- 
ritate  apostolica  eidem  confirmamus  et  corroboramus,  et  in  perpetuum  ualere  decernimus,  ut  nuUa  uio* 
lentia  aut  iiigenio  ab  ea  subripiantur  aut  alienentur.  Item  decernimus  beati  PETRI  apostoli  auctoritate,  ut 
nuUa  ordinatio  ibi  episcopalis  existat,  id  est  nullus  consecretur  episcopus  in  predicta  ecciesia,  nisi  electione 
filiorum  eiusdem  ecciesie  approbatus.  Si  quis  autem  insanus  aut  presumtor  res  eiusdem  ecciesie  deua- 
Stande  aut  diripiendo  itemque  minuendo  contra  hoc  nostre  auctoritatis  priuilegium  uenire  temtauerit  aut 
obseruare  despexerit,  nisi  condigna  emenda  t  .  .  .  e  resipucrit,  excommunicationi  subiaceat  anathematis 
uinculo  innodatus,  maledictione  eterna  damnatus  sit  et  cum  reprobis  poenis  subiaceat  perpetuis. 

f  BENE  VALETE. 

Datum  et  scriptum  per  manus  Petri  abbatis  et  cancellarii  sacri  palatii  in  mense  Decembrio  indictione 
quarta,  Anno  Deo  propitio  domni  Johannis  XVIII.  pape  tertio. 

Das  Siegel  iU  Tcrloren  gegangen. 

LXXXII. 

C  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  ordinante  prouidentia  rex.  Diuinae  pie- 
tatis dementia  ||  quae  Nos  ad  cülmen  regiae  maiestatis  perduxit,  ad  hoc  uoluit  regnare,  ut  ecclesiarum 
ordini  firmando  atque  corroborando  subueniamus.  His  autem  raaxime  locis,  quae  ab  antecessoribus  nostris 
regibus  imperatoribus  fundata,  sed  iam  peccatis  exigentibus  p^ne  uidebantur  annuUata.  Quapropter  omnium 
fidelium  nostrorum  presentium  scilicet  ac  futurorum  industriae  notum  esse  volumus,  qualiter  Nos  diuini 
amoris  instinctu,  pro  remedio  animae  Nostrae  seu  parentum  nostrorum,  Nee  non  et  tercii  Ottonis  bonae 
memoriae  imperatoris,  dilecteque  coniugis  nostre  CVNIGVNDAE  reginae  interuentu,  atque  Meginvvero  sanctae 
Podrebronnensis  §cclesiae  venerabilis  episcopi  rogatu,  sibi  sanctaeque  suae  ecdesiae  a  Karolo  magno  im- 
peratore  olim  fundatae,  nostris  vero  temporibus  incendium  passae,  in  honore  enim  sanctae  Dei  genitricis 
semperque  virginis  MARIAE  et  sancti  Kiliani  martiris  LIBORIIque  confessoris  dedicatae,  comitatum  quem 
Hahold  comes  dum  vixit  tenuit,  situm  scilicet  in  locis  Hauerga,  Limga,  Thiatmalli,  Aga,  Patherga,  Treue- 
resga,  Langaneka,  Erpesfeld,  Silbiki,  Matfeld,  Nihterga,  Sinatfeld.  Balleuan  prope  Spriada,  Lambiki,  Les- 
sion, Seuuardeshusun,  cum  omni  legalitate  in  proprium  concedimus   atque  largimur  per  hanc  nosU^m 


Digitized  by 


(^oogle 


62  lotl  — 1013. 

regalcm  paginam,  eo  videlicet  ratioiiis  tenore,  vt  prefatus  episcopus  Meginvverc  suique  successores  prae- 
scriptac  aecclesiac  presidentes  dehinc  liberam  habeant  potestatem ,  de  eodem  comitatu  eiusque  utUitalibus 
quicquid  eis  placuerit  faciendi,  ad  eorum  tarnen  utilitatcm  ecclesiae,  omni  videlicet  inquietudine  remota. 
Et  ut  haec  nostre  traditionis  seu  confirmationis  auctoritas  stabilis  et  inconuulsa  omni,  habeatur  tempore, 
hoc  preceptum  inde  coiiscriptum  manu  propria  firmare  curauimus,  et  sigillo  nostro  insigniri  iussimos. 

Signum  domm  Beinrici  (L-  M.)  regis  inuictissimi. 

Gunthenus  canceUarius  ad  uicem  Erkambaldi  archicappellani  recognoui, 

Datum  IUI.  Idus  April.  Indictione  Villi.  Anno  dominicae  incarnationis  millesimo  \l^<>  Anno  vero  domni 
secundi  Heinrici  regnantis  Villi.  Actum  Tribura  regia  villa  FELICITER  AMEN. 

Das  seitwärts  dicht  neben  der  Monngrarom*  und  Recognitions«Formel  •ur};edrttckte ,  grosse  kreisförmige  Siegel,  seigt 
dfn  König,  mit  einer  niedrigen  Krone  bedeckt,  beide  HÜnde  hoch  aufgehoben,  in  der  rechten  einen  in  eine  Lilie 
ausgehenden  Stab,  in  der  linken  eine  Kugel  haltend,  auf  einem  niedrigen,  yerzierten  Stuhle  ohne  Lehne,  ond  auf 
einem  Kissen  sitxend,  das  tu  beiden  Seiten  des  Königs  xwei  dicke  Wulste  bildet;  die  Umschrift  heisC:  Heinricus  Di. 
Gratia  Rez.  f. 

LXXXIII. 

v>i«  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  rex.  Quoniam  diuinae 
disposilionls  prouidentia  nos  ad  summum  rei  publicac  culmen  regendum  prouexit  ||  et  uniuersitati  multo- 
rum,  quamuis  merito  inferiores,  tarnen  eminentiore  quadam  nominis  prcrogatiua  preesse  disposuit,  eius, 
cuius  misericordia  suraus  sublimati,  in  omnibus  oportet  obedire  preceptis,  vt  ulililati  subditorum  proui- 
dentes,  quanto  plus  pre  ceteris  sub  specie  honoris  ascendisso  cernimur,  tanto  magis  interius  humiliati,  bis 
qui  sub  umbra  regiminis  deseruiunt,  dcbitum  retributionis  exhibendo  familiari  conpassione  condescendamus. 
Nam  si  qualitates  seruicntium  nobis  piae  discrecionis  intuitu  examinantes  unicuiquc  pro  qualitate  meritorum 
recompensare  studuerimus,  debitum  persoluendo  dominicum  preceptum  implemus,  et  excellcntiam  regiac 
dignitatis  *  *^  *  ^) 

^studere  uidimus,^)  quandam  cortem  nostrae  proprietatis  Berneshuson  dictam,  in  pago  Lisga,  in  comi- 
tatu Vdonis  sitam,  quam  ab  Vnevvano  Bremonense  archicpiscopo  donante  per  aduocatum  suum  Ydonem 
absque  omni  contradictione  *)  legitima  traditione  accepimus,  sanctae  Paderbrunnensi  aecclesiae  in  honore 
sanctae  Dei  genitricis  Mariae  sanctorumque  Kiliani  martiris  et  Liborii  confessoris  consecratae,*)  pro  reme- 
dio  animarum  diu^  memoriae  Ottonis  imperatoris.  tercii  senioris  scilicet  nostri  omniumque  parentum  nostro- 


>)  Da  die  Charte  sehr  yerdorben  und  in  twei  SlUrke  zerrissen  ist,  so  ist  in  der  Mitte,  durch  die  ganze  Breite  derselben,  ein 
Theil  verloren  gegangen.  Auf  den  ungleich  hervorstehenden  Riindern  »ind  von  zwei  Zeilen  noch  einzelne  unzasammeuhan- 
gende  Worte  lesbar,  aus  denen  sich  schliessen  lässt,  dass  in  dem  Fehlenden  die  Personen  genannt  waren,  auf  deren  Ver- 
wendung die  Schenkung  geschah. 

')  In  einer  andern,  gleichzeiligefi,  aber  ebenfalls  nur  fragmentarisch  erhaltenen  Ausfertigung  derselben  Urkunde,  findet  sich, 
anstatt  der  obigen  Einleitung  (Qucmiam  —  uidimus),  die  folgende:  Tribunal  animae  dilatamus,  si  aecclesias  Christi  cum 
sibi  subiertis  amptiamus.  Qua  de  re  fidelium  Dei  uniuersitati  pateat,  quod  hac  intentione,  interuentu  dilectissimae  con- 
tectalis  nostrae  Cunigundae  reginae,  nee  mm  et  Heriberti  archiepiscopi  Coloniensis,  Adalbaldi  Traiectensis ,  Theoderici 
Mimegardeourdensis ,  Theoderici  Metensis,  Bernuuardi  Hildeneshemenüis,  Thietroari  Osnebrugensis ,  Erici  llauelbergensis, 
sanctae  Paterbrunnensi  aecclesiae  in  honorem  sanctae  Dei  genitricis  Mariae  sanctique  Kiliani  martiris  et  sancti  Liborii 
confessoris  consecratae,  cui  etiam  Meinuuercus  venerabilis  episcopus  presidet, 

^  Die  drei  letzten  Worte  fehlen  in  der  zweiten  Ausfertigung. 

^)  In  der  2.  Ausf.  fehlen  die  Worte  sanctae  —  cooaecr.  weil  sie  schon  früher  eingeschaltet  tiod. 


Digitized  by 


Google 


1013  —  1014.  63 

rum  simul  ac  dilectissiine  coniugis  nostrae  et  stabilitatc  regni ,  *)  proprietario  iure  concedimus  cum  omnibus 
appertinentiis,  rebus,  territoriis,  uillis,  maucipiis  utriusque  scxus,  siluis,  uenationibus ,  aquis  aquarumue 
decursibus,  molendinis,  piscationibus,  uiis  et  inuiis,  evitibus  et  redilibus,  pralis  et  pascuis,  et  cum  omni* 
bus  acquisitis  uel  inquirendis,  Ea  ratione  vt  prcnominatus  episcopus  eiusque  successores  liberam  potesta- 
tom  in  eiusdem  äecclesiae  utüitatem  uertendi  habeant.  Si  quis  autcm  in  postcrum,  quod  absit,  prefatam 
aecciesiam  inquietare  contendat  de  eisdem  prediis,  perpetuo  anathemate  condemnetur.  Insuper  C.  libras 
auri  optimi  componat,  dimidictatem  regiae  camere,  et  reliquam  partcm^)  eidem  äecclesiae  quam  inquietare 
presumpsit.  Et  ut  haec  nostrae  tradicionis  auctoritas  stabilis"')  permaneat,  hanc®)  regalis  precepti  paginam 
conscribi  ac  manu  propria  confirmantes  sigillo  noslro  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Heinrid  secundi  i^egis  (L.  M.)  inuictissimi, 
Guntherius  cancellarius  uice  Ercambaldi  archicappellani  .  .  .•) 
Von  dem  aurgedruckten  Siegel  ist  noch  ein  Bruchstück  vorhanden. 

LXXXIV. 

Aufl  dem  jüngeren  Kopialbuche  des  Domstifls  sn  Paderborn. 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Imperator 
augustus.  Quoniam  diuinae  dispositionis  prouidentia  nos  ad  regendum  tocius  reipublicae  monarchiam  apo- 
stolica  benedictione  prouexit,  ante  omnia  autem  hoc  laborare  dcbemus,  ut  qui  coronam  terreui  imperü 
concessit,  post  emensum  huius  uitae  spacium  ea  etiam  coronari  permittat,  quae  non  auferatur  in  aeternum. 
Quod  potissimum  fieri  decernimus,  si  loca  ecciesiasticis  obsequiis  deputala  nostra  auctoritate  corroborentur, 
ut  omni  exteriore  inquietudine  remota  in  tranquilitate  permaneant,  quatinus  eorum  precibus  adiuuemur, 
(jui  ibi  die  noctuque  orationibus  in  Dei  seruicio  uacare  debentur,  et  quod  per  nos,  utputo  consciencia 
trepidi,  querere  non  presumimus,  sanctae  Dei  ecclesiae  seruienlium  pia  intercessione  impetremus.  Qua- 
propter  uniuersilati  fidelium  nostrorura  patere  uolumus,  qualiter  Megenuuercus  Paterbrunnensis  ecclesiae 
ucncrabilis  Episcopus,  pro  ecclesiastica  utililate  arduum  laborem  aggressus,  nobiscum  limina  beatorum 
apostolorum  Petri  et  Pauli  pia  intentione  quesiuit,  dpuote  supplicaturus ,  ut  ecciesia  cui  ipse  pastorali  cura 
presidet,  in  prirais  apostolica,  deinde  nostra  imperiali  auctoritate  corroboretur,  pro  eo  maxime,  quia, 
quando  ecciesia  fuit  concremata,  omnia  eiusdem  ecclesiae  precepta  atque  priuilegia  incendio  perierunt. 
Cuius  peticioni,  quia  rationabilis  uidelur,  gratuilo  adsentientes,  quicquid  eadem  ecciesia  per  iusticiam  ob- 
tinere  debet  antecessorum  nostrorum  uel  nostra  oblatione,  ceterisque  iidelibus  ibi  collatum  in  rebus,  tcrri- 
toriis,  uel  in  comitatibus  ac  districtu,  uel  quibuscumque  utensilibus,  ac  quicquid  ipse  Episcopus  predictus 
Megenuuercus  de  sua  hereditate  ibi  contulit,  uel  aliunde  per  coramutationem  aut  precanam  legaliter  ad- 
quisiuit,  denuo  stabili  dono  concedimus  et  imperiali  auctoritate  confirmamus.  Si  quis  autem  nostrae  con- 
firraationis  edictum  ulterius  aliqua  prcsumptione  infringere  temptauerit,  Centum  librarum  auri  ad  nostrum 
pondus  compositione  multetur,  ac  dimidium  camerae  nostrae  persoluat,  reliquum  uero  eidem  ecclesiae, 
quam  temerarie  inquietare  presumpsit.    Et  ut  haec  conlirmatio  per  successiones  temporum  stabilis  et  in- 


*}  Anstatt  der  Stelle  omniumque  —  regni,   hat  die  2.  Ausf.:   et   incolomitate  uitae  nostrae  utriusque  presentis  uidelicel  et 

futurae,  coniugisque  nostrae  dilectissimae,  nee  minus  pro  stabililate  regni, 
^  Anstatt  dimid.  —  partem,  heisst  es:  L.  reg.  cam.  et  L. 
^  Die  2.  Ausf.  schiebt  ein:  et  incoauolsa 

^  Von  hier  an  ist  in  der  »weiten  Ausf.  der  übrige  Theil  des  Textes,  nebst  Monogramm,  Datum  und  Siegel  yerloren  gegangen. 
•)  Das  übrige,  nebst  der  gansen  Datums-Formel,  ist  weggerissen.  -^   Eine  dritte,  über  dieselbe  Schenkung  von    Heinrich  als 

Kaiser  ausgefertigte  Urkunde,  die  am  meisten  mit  der  aweiten  Ausfertigung  übereinstimmt,   wird  weiter  unten  vorkommen. 

Digitized  by.L^OOQlC 


64  1014  —  1015. 

i^onuulsa  permaneat,  hanc  imperialis  precepti  paginam  inde  coiiscribi  ac  manu  propria  confirmantes  Sigillo 
nostro  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Heinrici  sereinssimi  et  inuicHssimi  Imperatorts.  (L.  M.) 
Gunterius  Cancellarius  uice  Ercanbaldi  Archicapellani  recognoui, 

Data  Indictione  XI.  anno  dominicae  Incarnationis  M.  XIIII.  anno  uero  domni  Heinrici  secondi  regnan- 
tis  XII.  Iinperii  uero  L  Actutn  Papiae  feliciter  Amen. 

LXXXV.  *) 

C.  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  Romanonim  Imperator 
augustus.  Necesse  est  utcum  res  bona  agilur,  prius  eius  ...  ||  ...**)  in  corde  uincatur.  Ne  si  a  ra- 
dice  misere  intentionis  prodeat,  amaros  nequiciae  fructus  producat.  Ea  propter  non  surdi  auditores  euan- 
£ielicae  Marthae,  cuius  more  Meinuuercus  episcopus  nobis  frequenti  ministerio  satagit  deseruire,  ob  inter- 
uentum  Cunigundae  imperatricis  augustae  contectalis  uidelieet  nostrae,  nee  non  Euerhardi  sanctae  Baben- 
bergensis  sedis  episcopi,  sed  et  Egilberti  Frisingensis  ecclesie  pontificis,  sacrosanctae  Patherbrunnensi  eccle- 
siae  in  honore  S.  Mariae  mundi  dominae  sanctique  Kyliani  martyris  atque  Lyborii  confessoris  Domini  con- 
secratae,  curtem  Honstede  dictam  cum  omnibus  pertinentiis,  terris  uidelieet  cultis  et  incultis,  mancipiis 
utriusque  sexus,  molendinis,  piscationibus,  aquis  aquarumue  decursibus,  quibus  scilicet  archiepiscopus 
Onvvan  eam  possedit  nobisque  legaJiter  tradidit,  in  pago  Rittiga,  in  comitatu  Bernhardi  comitis,  perpetuo 
iure  possidendam  tradidimus.  Et  ut  haec  nostrae  imperialis  traditionis  auctoritas  firma  et  inconuuLsa  per- 
maneat, sigilli  nostri  impressionc  hanc  paginam  manu  propria  corroborando  supter  bullari  iussimus. 

Signum  domni  Heinrici  (L.  M.)  imperatoris  inuicHssimi, 
Gunterius  cancellarius  uice  Erchanbaldi  archicapellani  notaui, 

Data  X\1II.  Kai.  Febr.  Anno  dominicae  incarnationis  Mill.  XV.  Indictione  XIII.  Anno  autem  domni 
Heinrici  secundi  regnantis  XIII.  Imperii  uero  primo.    Aotum  Mulinhusen  feliciter  AMEN. 

Das  Siegel  war  mit  einer  rotben  Schnur,  yon  welcher  noch  ein  XJeberreat  forhanden  iit|  angehängt,  also  wahrachein- 
licb  ein  Metallsiegel. 

LXXXVl. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Domstifls  sa  Paderborn. 

Anno  dominice  incarnacionis  Millesimo  XV®.  Mainuuerco  uenerabili  episcopo  Paterbrunnense  cenobium 
digne  Deo  laudabiliterque  mundo  regente  et  custodiente,  quidam  miles  Mainheri  nominatus,  diuina  ut  cre- 
dimus  ammonicione  compunctus,  qualiter  se  aeternae  hereditati  adsociaret  atque  inextinguibiles  flammas 
euaderet,  quicquid  uUius  habuit  proprietatis  in  Burgnun  et  in  Balhomun  et  in  Scharhem  ad  monasterium 
a  prefato  episcopo  nouiter  constructum  et  ad  ministerium  fratrum  et  utilitatem  ibidem  famulantium, ,  omni- 
bus altercationibus  amissis,  Amulungo  eiusdem' monasterii  aduocato  accipiente,  in  proprium  tradidit  et 
amisit,  Ea  uidelieet  ratione  addicta,  ut  post  huius  suae  uitae  cursum  unusquisque  fratrum  prenominatorum 


^]  Das  Original  dieser  Urkunde  ist  sehr  beschädigt,  der. Text  musste  daher  grossentheils  aus  dem  Kopialbuche  ergäntt  werden. 
Dieses  gibt  der  Urkunde  die  Jabnahl  1012 ;  auch  im  Originale  scheint  die  Zahl  ursprünglich  XU.  gewesen,  und  erst  später 
in  XV.  verändert  zu  sein.  Der  in  der  Urkunde  gebrauchte  Imperator -Titel,  und  die  angegebenen  Regierungs-  und 
Kaisertbums- Jahre  seigen  indessen  unwidersprechlich ,  dass  die  Urkunde  nur  in  das  Jahr  1015  gehören  kann. 

^)  Im  Kopialbuche  steht  an  dieser  Stelle:  elatio;  im  Originale  ist  indessen  der  Baum  des  Ausgefallenea  so  groasi  dass  man 
mehr  als  ein  Wort  vermuthen  muss.  ^^ 

Google 


Digitized  by 


1015.  65 

per  anniuersarios  eiusdem  dies  unum  panem  et  unam  camem  et  eminam  mediam  pro  commemoratione 
ipsius  animae  accipiat.  His  uidelicet  firmiter  peractis,  predictus  Mainuuercus  episcopus  superna  compun- 
ctione  ammonitus,  qualiter  omnibus  quibus  hoc  foret  compertum ,  ad  diuini  cultus  aucmentacionem  cor 
promtius  adtraheret  suaeque  uoluntati  animum  uniuscuiusque  deuotiorcm  subnecteret,  unam  curtem  Suli- 
chem  nominatam  cum  omnibus  utilitatibus  ad  eandem  curtem  perlinentibus,  et  triginta  aratrorum  decimas 
eidem  iMainhario,  cum  suo  aduocato  Ämulungo,  non  in  precariam  sed  in  beneficium  ad  suae  uitae  tempus 
prestiiit,  et  si  aliquis  sui  successorum  prescripti  beneficii  aliquid  infringendo  minuerit,  sua  accipiendi  licen 
ciam  habere  sibi  promisit.  Huius  tradicionis  testes  introducamus.  Dodica  comes.  Brun.  Amulung.  Ecbehrt. 
Vuikin.  Tamma.  Rediald.  Engiimar.  Thiadric.  Othelric.  Alfric.  Iba.  Brunhard.  Buna.  Isger.  Thiatmar.  Sicca. 
Liücika.  Aciiin.  Eza. 

LXXXVII. 

Überreste  der  Urkunden  über  die,  durc|;j  den  Bischof  Meinwerk,  für  die  Kirche  zu 
Paderborn,  von  verschiedenen  Personen  erworbenen  Besitzungen. 

I.  Quidam  nobilis  qui  uocabatur  iunior  Meinheri,  human^  fragilitatis  memor,  quoddam  predium 
nomipe  Hengilderi  ad  dominium  sanct^  Dei  genitricis  Marie  et  sancti  Kiliani  martyris  sanctique  Liborii  con- 
fessoris,  cum  consensu  uxoris  sue  Hunime  et  filie  eius  Ode,  iuslissime  heredis  sue,  pro  remedio  anime 
sue  in  proprium  tradidit.  Vnde  episcopus  Meinuuercus  presul  Patherbrunertsis ,  Dei  misericordia  motus,  XX. 
aratra  et  C.  maldra  annone,  quamdiu  ipse  Mainhcrius  uiueret,  omni  anno  concessit.  Vxori  uero  suf  in 
presentia  Ekkihardi  et  Liudulfi  comitum,  ut  hoc  laudaret,  IUI.  libras  denaiiorum  misit. 

IL  Diuina  gratia  ammonente,  Yolcmarus  cum  assentatu  suorum  fratrum  nomine  Nithig  et  Warinherd, 
duo  predia  Holthem  et  Aslan,  in  sancto  die  Lamberti  martyris,  in  quodam  loco  qui  uocatur  Ringhelmi,  ad 
sedem  Patherbrunnensis  ecclesie  in  honore  Kiliani  martyris  et  Liborii  confessoris,  cum  omni  utilitate  eius- 
dem predü,  Eilberto  id  accipiente,  omni  contradictione  procul  remota,  in  proprium  tradidit.  Huius  tradi- 
tionis  fuerunt  testes.  Liudulf  comes,  et  Erpo  Qomes,  et  ipse  episcopus  Machinuuardus,  et  Benna  comes, 
et  Ekkico  comes,  et  Eilbracht  et  Tiada  milites  Liudulfi  comitis. 

III.  Quidam  uoster  fidelis  frater  nomine  Nithing,  mcmor  humane  fragilitatis,  quedam  loca  Holthem  et 
Buronan,  cum  omnibus  appendiciis,  mancipiis  utriusque  sexus,  in  uillis,  in  agris  cultis  et  incultis,  in  pratis, 
in  siluis,  in  piscationibus ,  pro  remedio  anim^  sue  suorumque  parentum,  per  aduocatum  suum  nomine 
Uucrinhardum,  ad  dominium  sancte  Mari^  matris  domini  nostri  Jesu  Christi  et  sancti  Kiliani  martyris  Libo- 
riique  confessoris  in  proprium  tradidit  Quo  facto  Paterbrunnensis  ecclesie  uenerabilis  presul  nomine 
Meinuuercus  bannum  super  Horohusun  et  quendam  locum  Uuaueri  nominatum  atque  Bokinauurdi  usque  in 
exitum  sue  uite  eidem  concessit,  ea  uidelicet  ratione,  si  predictus  domnus  Nithing  uitam  imperatoris  Hein^ 
rici  superuiueret,  ut  anniuersarium  eius  sicut  unius  episcopi  Paterbrunnensis  de  sola  curte  Bokinauurdi 
faceret,  et  CCC.  elemosinas  pro  anima  eius  daret,  et  in  eadem  die  exitus  eius  et  anniuersarii  unum  pau- 
perem  cum  I.  camisia  et  I.  bracca  et  L  cotte  et  I.  tunica,  duabus  hosan  et  untiunculis  et  caltiamcntis  et 
cirotecis  et  pilleo  et  cingulo  uestiret,  et  in  natali  sancti  Kiliani  martyris  plenum  conuiuium  ecciesiasticis 
fratribus,  sicut  in  natali  sancti  Liborii  confessoris,  de  prcnominata  curte  Bokinauurdi  similiter  pcrsolueret. 
Post- uitam  domni  Nithinches,  si  quis  confratrum  eandem  curtem  Bokinauurdi  tenuerit,  anniuersarium  impe- 
ratoris et  conuiuium  in  natali  sancti  Kiliani,  sicut  prenominatus  domnus  pleniter  faciat. 

Hoc  cirograuum  ideo  scriptum  est,  si  ipse  episcopus  Meinuuercus  aut  aliquis  eius  successorum  domno 
Nithinche  aliquid  de  his  subtrahere  uoluerit,  ut  ei  intra  episcopatum  I.  uorouuerc  cum  XX.  litis  et  XII. 
aratris  concedatur.  Super  hec  omnia  üuerinhardo  heredi  suo  I.  crusinam  marthrinam  et  111.  uncias  auri 
pro  mercede  dedit.  II.  Non.  Novembr.  actum  in  Paterbrunnen. 


Cod.  dipl.  bist.  Westfal.  9 

Digitized  by 


Google 


66  1015. 

IV.  Quidam  presbyter  nomine  VVlfdagus  quicqnid  proprietatis  habuit  in  Baddudhuson ,  domno  Main- 
uuerco  episcopo  ad  dominium  sancte  Dei  genitricis  Marie  sanctique  Kiliani  atcpie  sancti  Liborii  per  suum 
tutorem  cum  uolunlale  sui  heredis  iustissimi,  Paterbrnnnensis  cenobii  aduocado  Ymmido  id  accipienle,  in 
proprium  tradidil,  Ea  uidelicet  ratione,  ut  a  domno  Mainuuerco  qiiedam  ecclesia  in  oppido  Pumissun  sita 
cum  Omnibus  ad  eam  pertincntibus,  et  pars  ecclesie  in  uilla  Baldereshusun  site,  que  ad  episcopum  Pater- 
brunnensem pertinet,  supradicto  presbytero  usque  in  finem  uite  sue  in  beneficium  concederetur,  et  post 
eiusdem  presbyteri  obitum  sue  matri  ex  parte  episcopi  in  Pumissun  omnibus  ^iebus  uite  su^  detur  annona. 
At  si  istud  beneficium  ab  eodem  episcopo  aut  eius  successore  uel  minuitur  uel  abstrahitur  omnino,  pre- 
dictus  presbyter  suum  predium  liberara  habeat  potestatem  accipiendi. 

V.  Quedam  sancte  monialcs  Imize  et  Imuke,  etiam  sorores,  per  suum  aduocatum,  totum  quod  habe- 
baut  predium  in  Karalasthorp  cum  omnibus  appendiciis  ad  dominium  sancte  Dei  genitricis  Marie  perpetue 
uirginis  et  sancti  Kiliani  märtyris  sanctique  Liborii  confessoris  in  proprium  tradidcrunt.  Hac  uidelicet  tra~ 
ditione  firmiter  peracta,  uenerabilissimus  Paterbrunensis  ecclesie  prcsul  Meinuuercus  pia  misericordia  motus, 
eis  duo  talenta  pro  illo  predio  dedit,  et  insuper  decem  maldra,  et  I.  baconem ')  cum  intestinis,  uel  I. 
saginatum  porcum,  et  XXX.VI.  modios  brasii  quotannis  se  daturum  eis  promisit,  Ea  ratione,  si  ipse  uel 
aliquis  eius  successor  illud  infringere  studuerit,  quod  ipse  prenominate  sorores  libere  sua  reciperent  predia. 

De  testibus.  Amulunc  comes.  Ekibracht.  Tfaietmer.  Thiedric.  Imuca.  Liudbran.  Eppa.  Rotbald.  Hosadus 
prepositus.  Hecil  capcUanus. 

VI.  Quidam  miles  nomine  Brun,  huius  uite  fragilitatis  memor,  pro  grauedine  suorum  peccaminum, 
et  pro  anim9  remedio  sui  fratris  Thiadmari,  ad  dominium  sanctf  Marie  et  sancti  Kiliani  martyris  et  sancti 
Liborii,  quicquid  habuit  proprietatis  in  Bctanun  et  in  Uualdenstidi ,  in  mancipiis  utriusque  sexus,  in  areis, 
in  agris,  in  pratis,  in  aqnis,  in  siluis,  cum  consensu  sue  heredis  Idae,  in  proprium  tradidit,  Eo  uidelicet 
pacto,  ut  quamdiu  uiueret  hoc  beneficium  quod  ei  Mainuuercus  Paterbrunnensis  ecclesie  episcopus  con- 
cessit,  hoc  est  Boffessun  et  Hemmedesun  cum  omnibus  appendiciis  in  integrum  ad  suos  usus  possideret,  et 
si  uel  isle  uenerabilis  episcopus  M.  uel  alius  eius  successor  inde  quid  eripcret,  tum  potestatem  suum  habe- 
ret  iterum  recipere.  Huius  tradicionis  hos  inlroducimus  testes.  Dodican  comitem.  Ymmiden  comitem.  Volc- 
bald  comitem  Gerbard.  Amulung.  Triadric.  Sicca.  Benna.  Benneka.  Mainuuerc.  Egia.  Bosa.  Ysica.  Azilin. 
Thiadric.  Adalbert.  Adulf.  Bernhard. 

VII nomine  Alfric  dedit  episcopo  Meinuuerco  XX.  agros  et  I.  aream  in  Aldunthorpe.    Ob 

hoc  dabantur  sibi  et  uxori  eius  L  caballus,  et  XII.  solidi  denariorum,  et  II.  panni  lanei,  et  II.  bacones  ^), 
et  VI.  maldra  frumenti.  ' 

Ob  quoddam  predium  quod  Hidda  dcdit  in  Burchhusun,  dabantur  sibi  II.  caballi  et  II.  boues,  et  I. 
crusina  grisea,  et  III.  bacones,  et  IL  panni  lanei,  et  VIII.  solidi  denariorum  et  III.  solidi  frumenti. 

Wicil  de  quodam  loco  qui  uocatur  Uuittisungan  dedit  episcopo  Meinuuerco  predium  quod  iacet  in 
Othihem,  heredibus  eius  annuentibus.  Ob  hoc  accepit  I.  marthrinum  roc'^)  pro  L  solidis,  et  insuper  IIII. 
talenta  denariorum  et  X.  solides. 

Heriman  de  Holthusun  accepit  in  Paterbmnuen  XXX.  solides,  cuidam  uiro  qui  uocatur  Tada  pro  una 
domo  ad  dandum. 

Quidam  uir  nomine  Amulung  accepit  de  episcopo  Meinuuerco  X.  solides  et  L  mulierem  ad  deferen- 
dam  cuidam  sanctimoniali  in  M^sscethi  pro  duobus  pueris. 


')    Die  vitft  Meiow.  setzt  dafür  anain  pernam. 

*)    Auch  hier  hat  die  Tita  Meiow.  duas  pemaa,  «o  wie  in  ferneren  ähnlichen  Fallen. 

^    Die  Vita  Meinw.  setst  dafür  tunicam. 

Google 


Digitized  by 


1015,  67 

VIII.  Quidam  miles  Bruno  uocatus,  diuina  inspiratione  instinctus,  cum  consensu  Weudilburge  coniu- 
gis  sue,  quicquid  habuit  in  marca  que  uocatur  Ananroth,'in  ^luis,  in  aquis,  in  mancipiis  utriusque  sexus^ 
ad  dominium  sancte  Dei  genitricis  Marie  et  sancti  Kiliani  martyris  et  sancti  Liborii  confessoris  in  proprium 
tradidit.  Cunctorum  notitie  fidelium  innotescimus,  quam  benigne  qui  tunc  preerat  Patherbrunensi  sedi 
Meinuuercus  episcopus  susceperat,  IUI.  aratra  quamdiu  uiueret  in  beneficium  ei  concessil.  Huius  traditio- 
nis  testes  introducimus.    Hosadum  prepositum.  Raetluf.  Benno.  Vito.  Sicco.  Hizil. 

IX.  Isti  omnes  uiderunt,  quando  domnus  episcopus  M.  I.  libram  denariorum  misit  Beuoui  per  suum 
nuncium  Thrudbertum.  Benna  comes.  Amulung  comes.  Erp.  Heriman.  Alfrid.  Godica.  Meinuuerc.  Cathol. 
Volchcrd.  Ecilin,  Widula.  Helmier.  Rodherd.  VflFa. 

X.  Diuina  fauente  dementia  quidam  nobilis  nomine  Ecilin  cum  suo  filio  Meinhardo  iusUssimo  berede, 
quicquid  habuit  hereditatis  in  Hamm  cum  VIII.  mancipiis  et  omnibus  illuc  pertinentibus  ad  altare  sancte 
Dei  genitricis  Marie  et  sancti  Kiliani  martyris  Liboriique  confessoris  in  proprium  tradidit.  Episcopus  uero 
Meinuuercus' illius  traditionis  memor,  prenarrato  Ecilino  quotannis  XL.  maldra  frumenti^  IUI.  bacones  sine 
minutiis,  V.  oues  de  episcopali  substantia  dari  constituit.  Vnusquisque  meorum  successorum  quotannis  hec 
persoluat,  aut  predium  sibi  restituat.  Filio  autem  Ecilini  in  mercedem  I.  caballus,  et  I.  lineus  pannus,  et 
X.  maldra  frumenti,  et  II.  bacones  dabantur. 

XI.  Notum  sit  omnibus  fidelibus  presentibus  scilicet  ac  futuris,  qualiter  quidam  nobilis  Richardus 
nomine,  pro  remedio  anime  sue  parentumque  snorum,  quicquid  hereditatis  uel  proprielatis  habuit  in  uillis 
ac  mercan  Gledabiki,  Hiridechessun ,  Hemmanhusun,  Heristi,  Perranhusun,  BuUanhusun,  aut  in  omni  orien- 
tali  exercitu,  cum  consensu  ac  peticione  sui  iustissimi  heredis  Wiris,  cum  omnibus  appendiciis  illuc  perti- 
nentibus, edificiis,  areis,  terris  cultis  et  incultis,  pratis,  pascuis,  siluis,  uenationibus,  aquis  aquarumue 
dccursibus,  molendinis,  piscationibus,  mancipiis  utriusque  sexus,  et  cum  omni  utilitate  que  inde  fieri  potest^ 
ad  dominium  sancte  Dei  genitricis  Marie,  Kiliani  martyris  Liboriique  confessoris,  omni  contradictione  remota,* 
in  proprium  tradidit,  delegauit  atque  concessit.  Vnde  episcopus  Meinuuercus,  qui  tunc  Patcrbrunnensi 
ecclesie  presidebat,  hoc  pie  perpendens,  unam  curtim  que  uocatur  Betanun  cum  XVI.  familiis  et  XX.  ara- 
tra decimacionum  predicto  Richardo  usque  ad  terminum  uite  sue  concessit. 

Hec  autem  eo  tenore  facta  sunt,  si  ipse  episcopus  aut  aliquis  eius  successorum  hoc  pactum  infrin<yere 
uoluerit,  tunc  habeat  Richardus  potestatem  reducere  sua.  Huius  traditionis  testes  sunt.  Bernhardus  dux. 
Conradus  comes.  Amulunc  comes.  Thiedric  comes.  VflFa.  Thiedric.  Eppa.  Hemma.  Thiedric.  Thietmer.  Ercun- 
brecht.  Thiedric.  Liudbran.  Benni.  Rodbai.  Alamer.  Wicilin.  Cristin.  Vda.  Berda.  Gazuuin.  Liudric.  Ernast.  Reinza. 
Alauuich.  Aethelherd.  Wickier.  Poppa.  Tiamma.  Thiaduuard.  Azzaca.  Eiza.  Gela.  Wlfherd.  Hilliuuard.  Liuza. 

XU.  Vestra  fidelitas  nouerit,  quendam  de  numero  fidelium  nomine  Ricmarum,  cum  consensu  iustis- 
simi heredis  atque  fratris  stii  Hrohtuuard  uocitati,  quicquid  hereditatis  habuit  in  üolkiereshusun  cum  omni- 
bus illuc  pertinentibus,  in  uillis,  in  siluis,  in  agris  cultis  et  incultis,  in  pascöis  et  in  aquis  et  in  mancipiis 
utriusque  sexus,  ad  dominium  sancte  Marie  genitricis  Dei  et  perpetue  uirginis  et  sancti  Kiliani  martyris 
sanctique  Liborii  confessoris  pro  remedio  anime  sue  in  proprium  tradidisse,  ut  in  aliquo  sua  peccata  dele- 
ret.  Quod  uidelicet  Paterbrunnensis  ecclesi^  uenerabilis  presul  nomine  Meinuuercus  pie  perpendens,  eidem 
quendam  locum  cum  quattuor  mansis  Niganbrunnun  uocitatum,  et  decimacionem  super  quandam  uillam 
noraine  Doddanhusun,  excepta  curte,  quamdiu  uiueret,  tribuit,  et  unum  caballum,  et  I.  unciam  auri,  et 
I.  scutum  et  I.  lanceam  illi  et  fratri  suo  super  hec  dedit.  Hoc  cyrographum  idcirco  scriptum  est,  si  ali- 
quis successor  prefati  episcopi  hec  infringere  studuerit,  ut  ille  habeat  licentiam  reducere  sua. 

Xni.  v>i.  In  Christi  nomine  notum  sit  omnibus  fidelibus,  qualiter  ego  Bernuuardus  *)  pro  remedio 
anime  mee  animarumque  predecessorum  successorumque  meorum,  coessentibus  et  consentientibus  cohere- 


*)    Die  Tita  Meiaw.  schreibt  den  Namen  Bennaka. 

Digitized  by 


Google 


68  1015. 

dibus  meis,  fratre  meo  scilicet  Goddescaico  ^)  et  filio  meo  Goddescalco,  tradidi  ecciesie  sancte  Marie  geni- 
tricis  Dei,  sanctorumque  Kiliani  martyris  et  S.  LiEorii  confessoris,  quoddam  predium  in  uilla  Wiriesi  cum 
Omnibus  appendiciis  eins,  situm  in  pago  Äuga  et  in  comitatu  Bennonis  comitis.  Ynde  episcopus  Meinuuer- 
GUS  eiusdem  sedis  honorandus  antistes  eins  rei  gratia  dedit  mihi  in  uita  XI.  aratra  in  Baddanhusun,  et  in 
Ahusun  Villi,  aratra®),  et  II.  talenta  denarionim,  et  III.  ceruisias,  et  IUI.  bacones,  et  XX.  maldra  annone. 
Actum  in  üuardbergi,  presente  predicto  episcopo,  et  testibus  hiis.  Erp.  Hunald.  Godefrith.  Raedulf.  Bacca. 
Dodapa.  Volcmer.  Daia.  Poppica.  Thiaduuard.  Brun.  Poppa.  Eica.  Eppa.  Gela.  Hoica.  Worad.  Wlfheri.  . .  rza. 
Azzaca.  Euuriza.  Ika  pbr.  Otic  pbr.  Poppa  pbr.  Eclef.  pbr.  Ika  pbr.  Tiaza  diaconus. 

XIV.  Notum  fore  uohimus,  qualiter  quidam  uir  nomine  Randuuard,  cum  laudatione  fratrum  suonim 
VoIckieres  et  Ekkionis,  quoddam  predium  in  Bikihusun  in  proprium  tradidit  ad  Paterbr.  Episcopus  uero 
Meinuuercus  ob  hoc  illis  donauit  I.  equum  et  II.  bonos  et  IUI.  solides  denariorum.  Huius  cause  testes  sunt 
Amulunc  comes.  Gerbracht  comes.  Ekkica  comes.  Herdrad.  Reinfriht. 

XV.  Notum  sit  omnibus,  quendam  ex  numero  fidelium,  Ethilierum  nominatum,  cum  sue  uxoris  uolun- 
täte  Wicsuithae,  quicquid  proprietatis  in  Diesna  habuerat,  cum  omnibus  appendiciis  illuc  pertinentibus,  in 
edificiis,  areis,  agris  cultis  et  incultis,  pascuis  et  in  siluis,  ad  dominium  sancte  Dei  gcnitricis  et  perpetuc 
xiirginis  Marie  et  sancti  Kiliani  martyris  sanctique  Liborii  confessoris,  omni  contradictione  remota,  in  pro- 
prium tradidisse.  Vnde  Paterbrunnensis  ecciesie  uenerabilis  episcopus  Meginuuercus ,  misericordia  motus, 
eisdem  I.  pallium  pro  VII.  libris,  et  VI.  unicas  auri  et  XVII.  libras  argenti  et  IUI.  solides  denariorum  pro 
mercede  restituit.  Huius  traditionis  testes  sunt.  Amulunc  comes.  Brun.  Thidier.  Hiliuuard.  Thancbern.  Vnuca. 
Alfric.  Ekuuard.  Actum  Ekuuardinchusun. 

XVI.  Notum  sit  omnibus  fidelibus,  qualiter  duo  fratres  Liudric  et  Becilinus  cum  Wicilino,  quicquid 
proprietatis  habuerunt  in  Halogokircan ,  per  uoluntatem  domne  Helmburga  instissime  heredis,  ad  dominium 
sancte  Dei  gcnitricis  Marie  et  S.  Kiliani  martyris  Liboriique  confessoris  in  proprium  tradiderunt.  Episcopus 
uero  Meinuuercus  pro  mercede  illis  restituit  IUI.  libras  denariorum. 

XVII.  Notum  sit  omnibus  fidelibus  ppcsentibus  scilicet  atque  futuris,  qualiter  quidam  bonus  christia- 
nus  FertImmunt  uocatus,  cum  uoluntate  filii  sui  Alfdeches  iustissimi  heredis,  ad  dominium  S.  Dei  gcnitricis 
Marie  et  S.  Kiliani  martyris  et  S.  Liborii  confessoris,  XXIII.  agros  et  I.  aream  in  marca  Calriki  in  proprium 
tradidit.  Episcopus  Meinuuercus,  qui  tunc  Palerbrunnensi  sedi  preerat,  ad  uitam  illorum  duorum  I.  man- 
sum  in  Ouoran  Duergian,  ea  uidelicet  ratione,  quatinus  in  natali  S.  Liborii  III.  denarios  persoluerent,  illis 
concessit.  Huius  rei  testes  sunt.  Amulunc  comes.  Thiedric.  Sicca.  Bennaca.  Godica.  Volcherd.  Sicca.  Poppo. 
Ekkica.  Liudbran.  Rotbald. 

XVIU.  Notum  sit  omnibus,  quendam  fidelem  Aethelherd  nominatum,  cum  sui  iustissimi  heredis  Liu- 
cican  assentatu  et  uoluntate,  L  houam  in  marca  Listungun  cum  omnibus  appendiciis  illuc  pertinentibus,  in 
edificiis,  areis,  agris  cultis  et  incultis,  pascuis  et  in  siluis,  ad  dominium  sancte  Dei  gcnitricis  Marie  et  S. 
Kiliani  martyris  Liboriique  confessoris  in  proprium  tradidisse.  Vnde  Paterbrunnensis  ecciesie  episcopus 
Meginuuercus,  misericordia  motus,  eidem  W.  maerc  pro  Uli.  libris  pro  mercede  restituit.  Huius  traditionis 
testes  sunt.  Amulunc  comes.  Erp.  Hosadus  prepositus.  Mercred.  V^aldbem.  Vnumer.  Wenna.  Thiaduuard. 
Hizza. 


&)   Die  Tita  Meinw.  schreibt  diesen  Namen  Godica. 

*)    Die  Tita  Meinw.  schaltet  hier  noch  ein:  in  Heieck ieressun  X.  aratra,  in  ßadoellun  V.  et  diroid.  in  Bodckerlthorpe  VIII.  in 

Cuadian  X.  in  Geradessan  VII.    Es  scheint  also  dem  Vf.  eine  andere  als  die  jetst  noch   Torhandcne  Urkunde  vorgelegen 

SU  haben. 


•Digitized  by  L^OOQ IC 


1015.  69 

XIX.  Quidam  uir  nomine  Wlfheri,  XV.  agros  in  loco  qui  dicitur  Wlfliereshusun  cum  uxore  suimot 
possedit  Qui  uidelicet  uir,  paupertatis  nimietate  constrictus,  illos  predictos  agros,  ad  honorem  sancte 
Marie  sanctique  Kiliani  martyris  et  sancti  Liborii  confessoris,  cum  consilio  et  uoluntate  iuste  heredis  suimet 
uxoris,  absque  ulla  contradictione  in  proprium  tradidit.  Tunc  episcopus  Meinuuercus,  per  amorem  Christi, 
pro  illis  XV.  agris  pr^nominato  uiro  I.  libram  denariorum  persoluit. 

Huius  rei  testes  sunt.    Reinoldus.  Tiazo.  Becilin.  Tadico.  Wicil.  Disizo.  Wino.  Luicico.  Erp.  Osdag. 

XX.  In  istius  mundi  procellis,  Quidam  senior  nomine  Thiatmarus  non  minimum  superbiens,  sese 
cum  Omnibus  humanis  quibus  potuit  omare  non  tardauit  honoribus.  Quodam  uidelicet  tunc  tempore  ille 
predictus  iter  suimet  ad  quoddam  monasterium  Heriuorde  nuncupatum  dirigens,  ibi  magnam  fecit  iniquita- 
tem,  sanctorumque  ibi  requiescentium,  sueque  sororis  abbatisse  nomine  Godesthi  nee  non  et  congregatio- 
nis  sancte  Marie  thesaurum  confregit,  et  inde  plus  iusto  furauit  pecunie.  Tunc  non  post  longum  tempus 
secundum  canonicam  constitutionem  in  synodum  ille  prefatus  uocatus,  qualiter  apud  Deum  et  apud  omnes 
sanctos  suos  sese  agnosceret,  et  ut  iusta  faceret  et  iniusta  derelinqueret  ammonitus  est.  Ista  uidelicet 
ammonitione  nimis  corde  Dei  gratia  commotus,  omnia  que  eidem  essent  constituenda  libentissime  sese  pre- 
dixit  adimplere.  Nam  illi  tunc  constitutum  est  episcopo  dare  XXX.  talenta  denariorum  illud  capitale 
crimen  ad  emendandum  profecto.  Uli  siquidem  tantum  peccunie  non  habente,  omne  predium  quod  habuit  . 
in  Brunincthorpe  cum  omnibus  appendiciis  illuc  pertinentibus,  in  mancipiis,  in  siluis,  in  aquis,  in  agris 
cultis  et  incultis,  cum  consensu  et  uoluntate  iustissimi  heredis  sui  Bernhardi  ducis  atque  fratris  sui,  ad  do- 
minium sancte  Dei  genitricis  Marie,  sanctique  Liborii  confessoris  et  sancti  Kiliani  martyris,  pro  reconcilia- 
tione  illius  peccunie  in  proprium  tradidit. 

Si  hanc  traditionem  quisquam  studeat  infringere,  ante  conspectum  §temi  iudicis  in  die  iudicii  red- 
dat  rationem. 

Illius  traditionis  testium  nomina  introducimus.  Eins  miles.  Vda.  Heriman  comes.  Heinric.  Rothulf. 
Engilmer.  Vuicman.  Nithard.  Bernhard  comes.  Rocilin.  Liudier  comes.  Alfric.  Vuega. 

XXI.  Episcopus  Meinuuercus  dedit  in  reconciliationem  cuidam  uiro  nomine  Reinharde  et  sue  conte- 
ctali  Ricmode,  de  quodam  predio  in  Sidiginchr  Hl.  libras  denariorum  et  I.  familiam  in  Suinuellun. 

Hoc  uidebat  Gerbrach  comes.  Ekbracht.  Erp.  Mercrad.  Ecilin.  Bennaca.  Alfric.  Tiamma.  Thiaduuard. 
Hosadus  prepositus. 

(Auf  der  Rückseite:)  Adhuc  autem  debet  episcopus  XXIIII.  sol. 

XXII.  Notum  Sit  omnibus  fidelibus,  quandam  domnam  e±  numero  fidelium,  Geppe  nominatam,  de 
Halthorpe,  quicquid  hereditatis  in  Forsti  habuit  cum  omnibus  appenditiis  illuc  pertinentibus,  in  edifitiis, 
areis,  agris  cultis  et  incultis,  pascuis  et  in  siluis,  ad  dominium  sanct^  Dei  genitricis  et  perpetue  uirgini^' 
Marie  et  sancti  Kiliani  martyris  sanctique  Liborii  confessoris,  cum  consensu  suorum  heredum,  omni  con- 
tradictione remota,  in  proprium  tradidisse.  Vnde  Patherbr.  ecciesie  uenerabilis  episcopus  Meginuuercus 
misericordia  motus  eidem  domne  XXV.  libras  denariorum  pro  mercede  dedit. 

Huius  traditionis  testes  sunt.  Amulung  comes.  Erp  comes-  Godica.  Azaca.  Volcherd.  Liuda. 

XXIII.  Quedam  mulier  nomine  Mirihild,  per  suum  aduocatum  atque  heredem  Auican,  quicquid  he- 
redis in  Heringi  possedit,  Mainuuerco  uenerabili  episcopo  et  suo  aduocato  in  proprium  tradidit,  pro  Xlt 
siclis  nummorum  et  una  libra,  quod  est  talentum.  Huiusv  tradicionis  testes  sunt  Dodica  comes,  Ymmid. 
Brun  comes.  Benneca.  Reinhald.  Acca. 

XXIV.  Isti  fuerunt  presentes,  quando  tradidit  ad  Paterbruif.  Oda,  quicquid  habuit  in  Siuuardessun. 
Cunrad  comes.  Amulungc  comes.  Erp  comes.  Thiedric  comes.  Franca.  V^ikin.  VflFa.  Hemmi.  Ekbi'ect.  Thie- 
dric.  Thiatuuard.  Haica.  Waldric. 

Episcopus  Meinuuercus  dedit  illi  XX.  solidos  denariorum.  ^ 

Digitized  by  ViiOOQlC 


70  «015. 

XXV.  In  natali  sanctorum  martirum  Abdonis  et  Sennetis  dedit  episcopus  Meinuuercus,  Bosan  et  Crir 
sfine  et  Ebbican  sororibus,  ob  illud  predium  quod  uocatur  Thesli.  Sidessun.  Yffanhusmi.  Essiberch.  Anan- 
roth,  Walieressun.  Suthem.  Erpessun.  I.  marthririum  pelliz  pro  VI.  tal.  et  L  zebelinum  roc'')  pro  VI.  tal.  et 
insuper  ioter  aurum  et  argentum  et  inter  eaballos  XVIII.  talenta. 

Istud  prescriptum  predium  Dux  Bernhardus,  annuentibus  et  postulantibus  duabus  prenominatis  soro- 
ribns,  ad  altare  Saiicte  Marie  et  sancti  Kiliani  martiris  Liboriique  confessoris,  omni  contradictione  procul 
remota,  in  proprium  tradidit  Illius  traditionis  sunt  testes.  Amulung  comes.  Bernhafdus  comes.  Ekkica 
comes.  Prepositus  Nithing.  Decanus  Ilaica.  Werinza  presbiter.  Tamma.  Heriman.  Item  Heriman.  Item  Heri- 
man.  Tiamma  comes  et  eius  miles  Godiea.  Bennaca.  Prepositus  Ramuuard.  Wacilin.  Meinuuerc.  Brun.  Erp. 
Cona.  Hunald.  Godefrid.  Osuuald.  Geba.  Meinza.  Volcherd.  Tianmia.  Yda  comes.  Benna  comes.  Heriman 
comes.  Reinuuard.  Wega.  Frederic.  Berding.  Gerbracht. 

Qucdam  domna  norainata  Oda,®)  cum  assentatu  sue  matris  Bechtbildae  et  suimet  filii  Gerhard!  et 
Thietbaldi,  I.  familiam  et  LX.  agros  ad  altare  sancte  Dci  genitricis  Marie  et  sancti  Kiliani  martiris  Liborii- 
que confessoris  in  Asopo  proprio  tradidit.  Episcopus  autem  Meinuuercus,  non  inmcmor  illius  traditionis, 
II.  plena  talenta  et  dimidium  tal.  dedit  Uli,  et  ad  finem  sue  uite  et  filiorum  eius  Gerhardi  et  Thietbaldi, 
in  Paterbrunnen  unam  domum  cum  XXX.  agris  eis  tribuit. 

Hoc  autem  traditio  in  natali  Jacobi  apostoli  in  Paterbrunnen  facta  est 

XXVI.  Episcopus  Meinuuercus  dedit  cuidam  mulieri  nomine  Wennikin,  et  matri  eius  Hamoda,  et 
aduocato  earum  Tadican,  I.  caballum  et  II.  boues  et  I.  uaccam  et  II.  libras  lane,  pro  XXIIII.  iägris  et  pro 
I.  area  in  Hilimeri. 

XXVII.  Episcopus  comparauit  ad  Tiedricum  et  ad  suam  vxorem  Geppam  in  Gosleri  IL  familias  in 
Lanchel,  cum  VII.  unciis  auri  et  III.  libris  denariorum.  Amulunc  fecit  traditioncm.  Hoc  uidebat  Benna 
comes.    Vda  comes.  Hecil  caluus. 

(Auf  der  Rückseite:)  De  predio  Tiedrici  et  V^^iciles. 

o 

XXVIII.*)  Notum  sit  omnibus  tam  futuris  quam  presentibus,  quod  quidam  Cuno  Patherbrunnensis 
ecclesic  ministerialis  pro  decima  sui  predii  in  Adanun,  preposito  Winone  et  ceteris  fratribus  maioris  ecclesie 
consenticntibus,  annis  singulis  decem  malder  in  uillicationem  Silikensothe ,  fidelium  amicorum  suorum  ro- 
gatu  pprsoluere  promisit,  promittendo  confirmauit.  Hec  autem  acta  sunt  coram  bis  testibus.  Winone  pre- 
posito. Bernharde  decano.  Godescalco.  Reinberto.  Esico.  Cunrado  preposito  cum  reliquis  fratribus  et  mini- 
sterialibus  ecclesie.  Vffone.  Hugone.  Manegoldo.  Heinrico.  Volberto.  Altmanno.  Adelberono.   cum  aliis  multis. 

XXXIX.  Notum  sit  omnibus  tam  futuris  quam  presentibus,  quaUter  Digga,  quicquid  proprietatis  ha- 
buit  in  .  .  durpe,  cum  coniuge  sua,  sancte  Marie  uirgini  et  sancto  Kiliano  martyri  sanctoque  Liborio  con- 
fessoria ad  prebendam  fratrum  in  Paterbrunnun,  per  suum  aduocatum  Widikin,  in  manum  nostri  aduocati 
Theoderici  tradidit,  et  ipse  hoc  modo  sue  utilitati  consuluit,  ut  per  singulos  annos  duas  fersingas  porcinas 
et  X.  maldra  ...  de  parte  prepositi  sibi  darentur.  Quod  huiusmodi  ratum  esse  stabiliuit,  ut  si  quis  hec 
infringere  uoluerit,  per  annum  habeat  liceutiam  proclamandi,   et  post  annuqa  si  auditus  hon  fuerit,  sua 

recipiendi.     Cuius  rei  testes  infra  notamus.    Widikin  comes.  Thiederic  comes.  Hildelec  comes Aesic. 

Annica.  Mainwerc.  Poppa.  Reinhard.  Poppa.  Sihard.  Reinmar.  Wil.  .  .  Aebbic.  Hunika.  Wiza.  Liuthard. 
Rotdag.  Eilhard.  W^alika.  Mila.  Heriman.  .  .  .  Wiga.  Waldbreth.  Thiederic.  Aescolf.  Bernhard.  Fritheric. 
Ramward. 


^  Die  Vita  Meinw.  hat  dafür  tunicam. 

^  Diese,  auf  die  Rückseite  der  Torigen  geschriebene  Tradition,  wird  in  der  vita  Meinw.  der  folgeodeo  Dachgesetst. 
*)  Diese  und  die  folgende  Tradition  sind  in  diir   vita  Meinwerci  nicht  erwähnt;  es  ist  daher  ungewiss,  ob  sie  in  diese  Zeit, 
oder  in  welche  Zeit  sie  gehören. 


Digitized  by 


Google 


1015  —  1016.  71 

XXX.  ^^)  Notum  sit  omnibus  tarn  futuris  quam  presentibns,  qualiter  Cunigunda  per  aduocatum  snura 
Gisibertum  cum  consensu  et  laude  sororis  et  iustissime  heredis  sue  Berte  quicquid  in  pao;o  Almanga  et  ia 
uilla  Brenkiun  et  in  Vuithi  et  in  Spurca  hereditario  iure  possedit,  sancte  Dei  ecciesie  in  Patherbrunnon  ad 
prebendam  fratrum  tradidit,  legauit,  concessit,  in  agris  cultis  et  incultis,  mancipiis  nuptis  et  innuptis,  pra- 
tis,  pascuis,  aquis  aquarumue  decursibus,  molis,  molendinis,  piscationibus ,  siluis,  uiis  et  inuiis,  quesitis  et 
inquirendis,  exitibus  et  reditibus,  et  cum  omnibus  iure  ibi  pertinentibus,  ea  uidelicet  ralione,  ut  sibi  suo- 
que  aduocato  XV.  libre  in  precariam  quamdiu  uiuerent  concederentur  in  decimis'  et  mansis.  Insuper  etiam 
duos  mansos  in  Humbergehusun  eidem  ecciesie  contulit  pro  sua  suorumque  memoria,  eo  pacto  ut  frater- 
nitas  et  prebenda  iugiter  ei  concederentur  habenda.  Pepigit  quoque  eadem  Cunigunda  cum  hec  nobis 
tradidisset,  ut  Radulff  beneficium  suum  in  Staipo  et  Wisil  suum  per  totam  uitam  suam  secundum  morem 
et  consuetudinem  familie  nostre  ecciesie  obtinerent,  nisi  forte  pro  peccato  aliquo  iure  in  iudicio  familie 
amitterent.  Idem  ius  in  reliquis  ministris  quos  ipsa  dedit  habealur.  Quod  si  hec  pactio  fuerit  fracta,  ipsa 
toUat  sua  et  nobis  reddantur  nostra.  Huius  rei  testes  sunt  hi.  Bernhard  comes.  Meinbold.  Albo.  Azo.  Thiat- 
mar.  Thiathard.  Reinfrid.  Waltere.  Alueric.  Frethebolt.  Hizil.  Meinhard.  Ruothulf.  Helmdag.  Wizil.  Walderic. 
Bodo.  Vdo.  Heinric.  Helmeric.  Wicman.  Worin.  Werinheri.  Hoico.  Hamuco.  Admund.  Heio.  Tammo.  Godefrit, 
Adclgar.  Heinric.  Hunico.  Beringer.  Benno.  Walbrahl.  Hunir.  Abichin.  Acelin.  Arnust.  Abbelin.  Niso.  Poppo» 
Wilbraht.  Thiaza.  Tiemma.  Wichart.  Asceco.  Aica.  Boso.  Rantwic.  Racico.  Rodbraht.  Bernhart.  Wemizo. 
Thiadbolt.  Meinbold.  Fdcmar.  Thiederic.  Rocbraht.  Adechin.  Azechin.  Haico.  Dodicho.  Eppo.  Aluico.  Menger. 
Ticderic.  Hibo.  Liudbrath.  Tiaza.  Wezil.  Tiaza.  Hamiza. 


LXXXVIII. 

y^*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  Dei  gratia  Romanorum  Imperator  augustus.  Si 
aecclesiarum  Dei  sublimationibus  omni  studio  |I  inseruimus,  aeternae  retributionis  premia  nobis  affutnra 
esse  speramus.  Quapropter  omnium  fidelium  Christi  presentium  scilicet  ac  futurorum  nouerit  uniuersitas, 
qualiter  Meinuuerccus  sanctae  Paterbrunnensis  aecclcsiae  venerabilis  episcopus,  omnia  predia  quae  here- 
ditario iure  possederat  matri  suae  Adalae  contradidit.  Dehinc  ipsa  cum  manu  mariti  et  aduocati  sui  Bal- 
derici  comitis,  consensu  etiam  heredum,  eadem  predia  potestatiue  nobis  donauit.  At  nos  perpetuae  bea- 
titudinis  spe  ac  pia  prefati  episcopi  dilectique  nepotis  nostri,  qui  se  omniaque  sua  diuino  seruicio  manci- 
pare  gaudet  prece  et  deuocione  commoniti,  predia  eadem  legitime  nobis  tradita,  inter  quae  principales 
Cortes  sunt  iste.  Immideshusun.  Walmonthem.  Hauurlon.  Hukilhem.  Mandelbiki.  Golthbiki.  Doddonhusun. 
Hokinnesleuo.  Wakeresleuo.  Cum  appertinentibus  uillis,  mancipiis  utriusque  sexus,  siluis,  uiis  et  inuiis, 
exitibus  et  reditibus,  molendinis,  piscationibus,  pascuis,  uenationibus .  quesitis  et  inquirendis,  omnibnsque 
utensilibus  quae  quolibet  modo  dici  uel  nominari  possunt,  sanctae  Paterbrunnensi  aecclesiae  in  honorem 
sanctae  Dei  genitricis  Mariae  sanctique  Kiliäni  martiris  ac  beati  Liborii  confessoris  constructae,  per  hanc 
imperialem  paginam  largimur,  omnium  hominum  contradictione  remota.  Insuper  etiam  imperiali  auctoritate 
precipimus,  ut  nulla  maior  minorue  persona  aliqua  iudiciaria  potestate  in  eisdem  prediis  se  intromittat, 
nisi  aduocatus  quem  eiusdem  aecclesiae  episcopus  sibi  eligat.  Si  quis  autem,  quod  absit,  hoc  nostrae 
donacionis  preceptum  infringere  ausus  fuerit,  centum  libras  auri  persoluat,  L,  eidem  aecclesiae,  et  L. 


1^  Die^e,  in  der  vita  Meinw.  nicht  erwähnte  Tradition,  findet  lich  in  dem  älteren  Copiario  dea  Dom&tiO«  za  Paderborn^  Nr.  L., 
Bwischen  Urkunden  aus  der  Zeit  des  Bischofs  Meiuwerk,  und  wird  deshalb  hier  angeschlossen,  obgleich  der  Name  dieses 
Bischofs  in  derselben  nicht  genannt  wird. 


Digitized  by 


Google 


72  1016. 

nostre  camerc.  Et  ut  haec  nostrae  largicionis  auctoritas  firtba  et  inconuulsa  permaneat^  hoc  preceptum 
indc  coiiscriptum  manu  propria  corroborantes  sigillo  nostro  iussimus  insigniri. 

Signum  Heinrici  Romanorum  inutctissimi  (L.  M.)  imperatoris. 
Guntherius  cancellarius  uice  Ercambaldi  archicappellani  recognouiL 

Data  IUI.  Idus  Jan.  Indictione  XIII.  Anno  dominicae  incarnationis  M**XVI.  Anno  uero  domni  Heinrici 
secundi  regnantis  XIIII.  Irpperü  autem  U^.  Actum  DRODMANNIA.  FEUCITER.  AMEN. 

£«  fiodea  sieb  noch  Ueberreste  tod  scbmaleo  Lederriemen ,  mit  welcbeo  das  Siegel ,  wabracbeinlicfa  also  ein  Metallsiegely 
aogebäogt  gewesen. 

LXXXIX. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Domstifts  su  Paderborn. 

C  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Imperator 
augustus.  Ecclesias  Christi  ampliare  seruorumque  eius  necessitatibus  pie  ac  clementer  subuenire  imperialis 
promotionis  ordo  deposcit.  Proinde  fidelium  Christi  noucrit  industria,  qualiter  diuino  instinctu  ammoniti, 
et  interuentu  dilectissimae  coniugis  nostrae  Cunigundae  imperatricis  augustae,  in  id  ipsum  fratema  caritate 
collaborantibus  Heriberte  Coloniensi  archiepiscopo ,  Theodcrico  Mimegardeuordensi,  Adelbaldo  Traiectensi, 
Theoderico  Metensi,  Wiggero  Verdensi,  Thietmaro  Ossenbrugensi ,  Erico  Hauelbergensi,  sanctae  Pather- 
bumcnsi  aecclesiae  in  honorem  sanctae  Dei  genitricis  Mariae  sanctique  Kiliani  martyris  et  sancti  Liborii 
confessoris  constructae,  cui  etiam  Meinuuerchi^ß  uenerabilis  episcopus  presidet,  quandam  nostram  curtem 
Moronga  dictam,  in  pago  Morongano  in  comitatu  Bennonis  comitis  sitam,  quam  nobis  Ynouuanus  Bremo- 
nensis  archiepiscopus  cum  manu  aduocati  sui  Vdonis  tradidit,  omnium  hominum  contradictione  remota,  pro 
remedio  animae  senioris  nostri  tercii  Ottonis  diuae  scilicct  merooriae  imperatoris  augusti,  et  incolumitate 
uitae  nostrae  praesentis  ac  spe  futurae,  per  hanc  imperialem  paginam  concedimus  atque  largimur,  cum 
Omnibus  appendiciis,  areis,  uillis,  pascuis,  aquis  aquarumue  decursibus,  piscationibus ,  molendinis,  siluis, 
ncnationibus,  cunctisquc  qualicunque  modo  nominari  possint  utensilibus,  ea  uidelicet  ratione  utpredictus 
Meinuuerchus  episcopus  eandem  curtem  quamdiu  uiuat  in  usus  proprios  potestatiue  possideat,  post  finem 
uero  uitae  suae  ad  uestitum  canonicorum  in  eadem  Dco  sanctaeque  genitrici  eius  Mariae  nee  non  beatis 
Kiliano  ac  Liborio  seruientium  annuatim  meliorandum  pertineat.  Si  quis  uero  hanc  nostram  donationem 
infringere  presumpserit,  centum  libras  auri  persoluat,  L  eidem  aecclesiae,  L.  uero  nostrae  camerae.  Et 
ut  haec  nostrae  liberaUtatis  auctoritas  stabilis  et  inconuulsa  permaneat,  hanc  cartam  inde  conscriptam 
manu  propria  roborantes,  sigillo  nostro  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Heinrici  imperatoris  inuictissimi,  (L.  M.) 
Guntherit^  cancellarius  uice  Erchanbaldi  archicapellani  recognoui, 

Data  IUI.  Id.  Januar.  Indictione  XIH.  anno  dominicae  incarnationis  M^.XVIo  anno  uero  donmi  Heinrici 
secundi  regnantis  XIIII.  Imperii  äutem  IL    Actum  Drodmannia  feliciter  AmeN. 

xc. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Domstifts  zu  Paderborn. 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Imperator 
augustus.  Tribunal  animae  dilatamus,  si  ecclesias  Christi  cum  sibi  subiectis  ampliamus.  Qua  de  re  fide- 
lium Dei  uniuersitati  pateat,  quod  hac  intentione,  interuentu  dilectissimae  contectalis  nostrae  Cunigundae 
imperatricis  augustae,  nee  non  et  Heriberü  archiepiscopi   Coloniensis,  Adalbaldi  Traiectensis,   Theoderici 


Digitized  byC^OOQlC 


1016.  73 

Mimigardeuurdeo^is,  Theoderici  Metensis,  Wiggeri  Verdeosis,  ThieQn^ri  Osenburgensiai  Erici  Banelbergensis» 
sanctae  Paderburnensi  aecclesiae ,  in  honore  sanctae  Dei  genitricis  Mariae  sanctique  Kyliani  marlyris  et  sanoti 
Liborii  consecratae,  cui  etiam  Meinuuercus  uenerandus  episcopus  presidet,  quandam  curtem  nostrae  proprietatis 
Berneshusen  dictam,  in  pago  Lisga  in  comitatu  Vdonis  sitara,  quam  ab  Vnuuano  Bremonense  archicpiscopo 
donante,  et  per  aduocatum  suum  Ydonem  legitima  traditione  accepimus,  pro  remedio  animarum  diuae  memoriae 
Ottonis  imperatoris  lercii,  senioris  scilicet  nostri,  et  incolomitate  uitae  nostrae  utriusque  presentis  uidelicet 
ac  futurae,  coniugisque  nostrae  dilectissimae,  nee  minus  pro  stabflitate  regni,  proprietario  iure  concedimus, 
cum  Omnibus  appertineneiis,  rebus,  territoriis,  uillis,  mancipiis  utriusque  sexus,  siluis,  uenationibus, 
aquis  aquarumue  decursibus,  molendinis,  piscationibus,  uiis  et  inuiis,  exitibus  et  reditibus,  pratis  et  pascuis, 
et  cum  Omnibus  acquisitis  uel  inquirendis,  Ea  ratione  ut  prenominatus  episcopus  eiusque  successores  libe- 
ram  potestatem  in  eiusdem  aecclesiae  utilitatem  uertendi  habeant.  Si  quis  autem  in  posterum ,  quod  absit, 
prefatam  aecclesiam  inquietare  contendat  de  eisdem  prediis,  perpetuo  anathemate  condempnetur.  Insuper 
C.  libras  auri  optimi  componat,  dimidietatem  regiae  camcrae,  et  reliquam  partem  eidem  aecclesiae  quam 
inquietare  presumpsit.  Et  ut  haec  nostrae  traditionis  auctoritas  stabilis  et  inconuulsa  permaneat,  hanc 
cartam  inde  conscriptam  manu  propria  roborantes,  sigillo  nostro  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Heinriei  imperatoris  augusti,  (L.  M.) 

Gunthcrius  cancellarius  uice  Erkenbaldi  archicapellani  recognouiL 

Data  XVDII.  Kai.  Febr.  Indictione  XIH.  Anno  domin.  incarn.  M<».XVI*.  anno  uero  domni  Heinriei  se- 
cundi  regnantis  XIIII.  Imperii  autem  secundo.    Actum  Drodmanniae. 

XCI. 

Aas  dem  Kopialbucbo  des  Domstids  zu  Paderborn.'^) 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  Dci  gracia  Romanorum  Imperator  augustus. 
Diuinae  pietatis  clemencia  quae  nos  ad  culmen  Imperialis  maiestatis  perduxit,  ad  hoc  uoluit  regnare,  ut 
aecclcsiarum  ordini  firmando  atque  corroborando  subueniamus,  hiis  autem  maxime  locis,  quae  ab  ante- 
cessoribus  nostris  regibus  uel  imperatoribus  fundata,  sed  iam  peccatis  exigentibus  pene  m'debantur  annul- 
lata.  Qua  propter  omnium  fidelium  nostrorum  presentium  scilicet  ac  futurorum  industriae  notum  esse 
uolumus,  qualiter  nos  diuini  amoris  instinctu,  pro  remedio  animae  nostrae  seu  parentum  nostrorum,  nee 
non  et  tercii  Ottonis  bonae  memoriae  imperatoris,  dilectaeque  coniugis  nostrae  Cunigundae  imperatricis 
augustae  interuentu,  atque  Meginuuerc  sanctae  Padrebronnensis  aecclesiae  uenerabilis  episcopi  rogatu, 
sibi  sanctaeque  suae  aecclesiae  a  Karolo  magno  imperatore  olim  fundatae,  nostris  uero  t^mporibus  in- 
cendftim  passae,  in  honore  enim  sanctae  Dei  genitricis  semperque  uirginis  Mariae  et  sancti  Kiliani  martiris 
IJboriique  confessoris  dedicatae,  Comitatum  quem  Hahold  comes  dum  uixit  tenuit,  situm  scilicet  in  locis 
Hauerga,  Limga,  Thiatmalli,  Aga,  Patherga,  Treueresga,  Langaneka,  Erpesfeld,  Silbike,  Matfelt,  Nihterga, 
Sinatfelt,  Balleuan  prope  Spriada,  Bambiki,  Gession,  Seuuardeshuson ,  cum  omni  legalitate  in  proprium 
coucedimus  atque  largimur  per  hanc  nostram  imperialem  paginam,  eo  uidelicet  racionis  tenore,  ut  pre- 
fatus  episcopus  Meginuuerc  snique  successores  prescriptae  aecclesiae  Presidenten  dehinc '  liberam  habeant 
potestatem  de  eodem  comitatu  eiusque  utilitatibus  quicquid  eis  placuerit  faciendi  ad  eorum  tarnen  utilita- 
tem aecclesiae,  Onmium  uidelicet  inquietudine  remota.     Et  ut  haec  nostrae  tradicionis  seu  confirmacionis 


*)  Von  dem  Originale  sind  nur  noch  Brocbstücke  übrig. 

Cod.  dipl,  bUt.  Westfal.  10 


Digitized  by 


Google 


74  1016  —  1017. 

aucioritas  stabilis  et  inconcnssa  omni  babeatur  tempore,  boc  preceptom  inde  oonocriptsm  mann  propra 
firmare  curanimus  et  »gillo  nostro  iiisignire  iussimus« 

Signum  domni  Heinrici  Imperatoris  augtisti  (L  M.) 

Guntherius  cancellarius  uice  Erkinbaldi  archicapeMam  recognoui, 

Data  XYIin.  KaL  Febr.  Indict.  XIII.  Anno  dominicae  incarnationis  MUlesimo  XVI.  anno  nero  domni 
Heinrici  secundi  regnanüs  XIIL  Imperii  II. 

XCII. 

Aas  dem  Kopialbuclie  det  DonstifU  so  Paderborn. 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  Dei  gracia  Romanomm  Imperator  angustus. 
Omnium  Cbristifidelinm  industria  nouerit,  qualitcr  nos  diuini  amoris  respectu,  et  dilectissimae  coniugis 
noßtrae,  qni  doo  sumus  in  carne.una,  Cunigundae  uidelicet  imperatricis  augustae  rogatu  et  inslinctn,  san- 
ctae Paterbrunnensi  aecclesiae  in  honore  sanctae  Dei  genitricis  Mariae  et  sancti  Kiliani  martiris  sanctique 
Liborii  ter  beati  confessoris  dedicatae»  tale  predium  proprietauimus ,  quäle  nobis  omnium  hominum  con- 
tradictione  remota  tradidit  Helmicus,  uidelicet  in  comitatu  Herimanni  comitis  in  Dulipine  mansum  unum, 
in  Nienhem  mansum  I.,  in  Situnne  mansum  I.,  Haiostron  mansum  I.,  in  Berthaiostron  mansum  I.,  in  Le- 
hembeke  mansuni  I.,  in  Horion  mansum  L,  in  comitatu  Ottonis  comitis  in  Eluepo  mansum  L,  in  Ricoldino 
huson  mansum  I.  cum  L.  mancipiis  utriusque  sexus,  areis,  uillis,  pascuis,  aquis  aquarumue  decursibus,  pisca* 
tionibus,  molendinis,  siluis,  uenationibus  et  omnibus  appendiciis  cunctisque  qualicumque  modo  nominari 
possint  utensilibus,  Ea  scilicet  ratione,  ut  uterque  nostrum  tam  uestitura  quam  uictu  stipendialem  amodo 
ab  episcopo  sedis  subscriptae,  nunc  uero  a  domno  Meginuuerco  presule  et  post  a  successoribus  ipsius, 
communi  canonicorum  consensu,  cum  perpetua  orationum  participatione ,  plenarie  inibi  sicut  unus  fratrnm 
accipiat  et  potestatiue  possideat.  Et  ut  hacc  traditio  nostrae  liberalilatis  stabilis  et  inconcnssa  permaneat, 
hanc  cartam  inde  conscriptam  manu  propria  roborantes,  sigillo  nostro  subter  bullari  iussimus. 

Signum  domni  Heinrici  Romanorum  inuictissimi  Imperaloris  augusti.  (L.  M.) 
Guntherius  canceüarius  uice  Archanbaldi  archicapellani  recognouit, 

Data  IUI.  Id.  Junii,  ludictione  XII.  anno  dominicae  incarnationis  M.XVII.  anno  uero  domni  Heinrici 
secundi  regnautis  XYI.  Imperii  UH.  Actum  Patherbrunnon. 

XCIII. 

Aas  dem  Knpialbache  des  Bisthums  Paderborn. 

In  nomine  Sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  Dei  gratia  Romanomm  Imperator  Augustus.  Ca- 
nouum  statuta  non  ore  hominum  sed  spiritu  Dei  condita  precipiunt,  ut  Episcopi  frequenter  claustra  mona* 
chorum  uisitent,  et  si  qua  extra  regulam  illic  inuenerint,  abscidant  et  corrigani  Haec  uigilanter  int^rius 
contemplantes,  et  in  huius  uitae  iünere  onera  nostra  episcopis  imponendo  leuigantes,  caritatis  causa,  sine 
qua  diues  pauper  est»  cum  interuentu  amantissimae  coniugis  nostrae  Cunigundae  nidelioet  Imperatricis  augustae» 
cum  archiepiscoporum  Erchanbaldi  Moguntinensis ,  Popponis  Treuerensis ,  Gcronis  Hagedeburgensis,  Unwani 
Bremensis,  et  episcoporum  Arnoldi  Haluei-stadensis,  Epponis  Babenbergensis,  Theoderici  Mettensis,  Heinrici 
Wirceburgensis,  Theoderici  Mimigardeuurdensis,  Heinrici  Parmensis,  Theoderici  Mindensis,  Thiemonis  Mcrs- 
burgensis,  Erici  Hauelbergensis ,  Laicorum  quoque,  Bernhardi  ducis,  Sigifridi  atque  Ezziconis  comitum, 
Abbatiam  nomine  Helmwardeshusen ,  cum  omnibus  suis  appendiciis  mobilibus  et  immobilibu»»  sedi  Pader- 
Jbornensi  in  honore  sanctae  Mariae  sanctorumque  Kyliani  atque  Liborii  constructae ,  cui  iiisignii$  acquisitionis 


Digitized  byC^OOQlC 


1017  —  1018.  75 

presul  Meynwerchus  in  presentianim  preest,  in  proprium  dedimus,  nostroque  iure  et  dominio  in  ios  et 
dominium  ipsius  amodo  potestatiue  et  iuxta  regulam  sancti  Benedicti  episcopaliter  disponendam  atque  pos« 
sidendam  tradidimDS.  Et  ut  haec  nostrae  traditionis  pagina  firma  et  inconnulsa  pennaneat,  mann  propria 
corroborantes  atque  oonfirmantes,  sigilli  nostri  impressione  subter  eam  sigillari  iussimus. 

Signum  domni  Heinrici  inuicttssim  iMomanorum  Imperatoris  AugusH,  (L.  M.) 
Guntherius  cancellarius  uice  Erchanbaldi  archicapellani  notauit, 

Data  V.  Idus  Juiii,  Indictione  XIL  anno  dominicae  incarnationis  M^.XVII^.  anno  uero  donani  Heinrici 
secundi  rcgnantis  XVI®.  Imperii  IHR  Actum  Lietzo. 


Wabrscbeiolich  auf  diese  oder  eine  verwandte  Angelegenheit,  bezieht  sich  folgende,  im  Original  auf  einen  schmalea  Peiy»- 
mentstreif  geschriebene  Notiz : 

Hi  sunt  testes.  Thietmer.  Ekkica.  Ludier.  Ekkica.  Raedig.  Yualhem.  Yuidukin.  Benna.  Kiza.  Amulag. 
Volcbal.  Thietmer.  Immed.  Gerbraht  Vuiking.  Thiedric.  Ibo.  Aeica.  Heriuuard.  Burchard.  Dodica.  Tiaza. 
Vretheric.  Leftierd.  Eschulf.  Oua.  Uuidula.  Fronca.  Heriman.  Thiaza.  Boua. 

Episcopus  Thieodericus. 

Dux  Bernhardus. 

De  abbatia  Helmuuardesh*« 

XCIV. 

v^*  In  nomine  sauctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Imperator 
Äugustus.  II  Nouerit  omnium  Dei  fidelium  nostrorumque  tam  presentium  quam  subsequentium  industria^^ 
qualiter  nos  interuentu  dilectae  coniugis  nostrae  CVNIGVNDAE  uidelicet  imperatricis  augustae,  fideliumque 
nostrorum,  Popponis  Treuerensis  archiepiscopi,  Erkanbaldi  Mogontini  archiepiscopi,  Eberhard!  Babenber^ 
gensis  episcopi^  Adelbaldi  Trajectensis  episcopi,  item  Popponis  abbatis  Vultensis,  Godefridi  ducis«  Bem- 
hardi  ducis,  Becelini  comitis,  aecclesiae  Paterbrunnensi»  cui  venerandus  episcopus  Meinwercus  nostrae 
uidelicet  seruituUs  paratissimus  presidet,  sub  honore  agiae  Dei  genitricis  Mariae  sanctique  martiris  Kiliani 
nee  non  et  beatissimi  confessorum  sancti  Liborii  episcopi  constnictae  atque  dedicatae,  tale  predium  quäle 
Willa  per  manum  nobis  dedit  et  consensum  coniugis  et  aduocati  sui  Ottonis,  in  loco  Siburgohusun  nomi* 
nato,  in  comitatu  Vdonis  comitis,  in  pago  Henunerueldun ,  cum  omnibus  pertinentüs  suis»  possessionibus, 
mancipiis  utriusque  sexus»  agris»  aedificiis,  terris  cultis  et  incultis,  aquis  aquarumque  decursibus,  pratis, 
pascuis  siue  compascuis,  molendinis,  piscationibus,  siluis,  uiis  et  inuiis,  cunctisque  quesitis  uel  inquirendis» 
in  proprium  iure  perenni  tradidimus.  Et  ut  haec  tradicio  precepti  nostri  firma  et  inconuulsa  permaneat, 
hanc  paginam  inde  conscriptam  manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  subterbuUari  iussimus  impressione. 

Signum  domm  Heinrici  Romanorum  (L.  M.)  imiictissimi  Imperatoris  Augusti, 
Guntherius  cancellarius  uice  Ercambaldi  ardiicappellani  recognouit. 

Data  I.  Id.  Apr.  Indictione  I.  Anno  dominicae  incarnationis  Millesimo  XVIII^.  anno  uero  domni  Heinrici 
secundi  regnantis  XVI.  Imperii  autem  Y.  Actum  Nouiomago.''*) 

Der  Urkunde  war,  mit  ledernen  Riemen,  wahrscheinlich  ein  Bleisiegel  angehängt,  das  aber  verloren  gegangen. 


^)  Der  Monatstag  und  Ausstellaogsort  sind  später  mit  anderer  Tinte  eingetragen.  Zwischen  den  beiden  leisten  Worten  war 
«rsprunglich  ein  grosser  Zwischenraum,  welchen  eine  viel  jüngere  Hftnd  mit  dem  unverständlichen  Worte  TRITILE  aus* 
gcfiilH  hat. 

Digitized  by  V^OOQIC 


76  1018. 


xcv. 


In  nomine  patris  et  filii  et  Spiritus  sancti.  Dodico  comes  peccaminum  suorain  atque  homanae  fra- 
gilitatis  memor,  ac  diuina  ammonicione  conpunctus,  pro  remedio  et  conunemoradone  animae  suae,  ad  altare 
et  ad  seruicium  sanctae  Dei  .genitricis  Mariae  et  sancti  Kiliani  m^iris  et  sancti  Liborii  eonfessoris,  cum 
consensu  matris  suae  uidelicet  Hildigundae  heredis  suae  primitiuae,  fratrisque  sui  Sigobodonis  assensu  et 
asstipulacione,  suum  predium  tradidit  in  proprium  in  bis  loeis  quorum  nomina  bic  subsequuntur.  Vuari- 
berhgi.  Rainlefcssun.  JErungun.  Radi.  Radi  in  superiori  Vuurmlahun.  Rohthem.  Garametti.  Roduuardesbusun. 
niandebusun.  Silibem.  cum  agris  cultis  et  incultis,  siluis,  aquis  aquarumue  decursibus,  pratis,  pascuis,  nee 
non  cum  utriusque  sexus  mancipiis  et  cum  omnibus  ad  haec  loca  pertinentibus  appendiciis^  uidelicet  octo 
molendinisy  ceterisque  quae  adhuc  nominari  queunt  uel  nequeunt  et  tarnen  in  eis  sunt  uel  fieri  possunt 
utilitatibus,  exceptis  ministerialibus  eius  hominibus,  Eilbchrt,  Randuuihg,  Äcilin,  Gela,  Doda,  Hoika,  Mainza, 
Tamma,  Hibuke,  Hizule,  ceterisque  mulieribus  iam  ad  geniceum  eius  assumptis  non  ulterius  assumendis. 
Ea  racione  atque  paccione  interposita,  ut  dum  Deo  iubente  monosterium  Paterbrunncnse  maueret  inco- 
Inme,  pro  eodem  Dodicone  sacerdoti  atque  diacono  et  subdiacono  cotidie  publicam  missam  celcbrantibus 
Stipendialis  refocilacio  quae  conuenit  uni  eiusdem  ecclesiae  fratri  constipendiali  dari  daretur.  Sin  autem 
ab  episcopo  uel  preposito  pubblica  missa  celebraretur,  eadem  eius  Stipendialis  refocilacio  pro  animae 
eius  remedio  inter  duodecim  egenos  diuideretur.  Cum  uero  idem  comes  Dodico,  diuina  sie  disponente 
prouidencia,  huius  uitae  terminum  transiret,  in  omnigena  recommemoracione  quam  pro  eiusdem  mouosterii 
episcopo  agere  consuetudo  est,  pro  eodem  comite  Dodicone  celebrari  debere.  Yidelicet  in  missarum  et 
salmorum  celebracionibus,  luminoinimque  incendiis,  eulogiarumque  donacionibus,  centenorumque  pauperum 
refocilationibus,  et  in  omnibus  quae  in  episcopi  eiusdem  loci  annuali  dcposicionis  die  conuenit  facere. 
Rac  tradicione  et  paccione  peracta  ante  altare  sanctae  Dei  genitricis  Mariae,  domii^us  episcopus  Mainuuercus 
cum  suo  aduocato  Ämulungo  pro  eodem  predio  in  precariam  eidem  Dodiconi  prestitit  quicquid  in  Desburg, 
Astnederi,  Vuestnederi,  Dalpanhusun,  Dueriun,  Vflahun,  Rasbiki,  Silihem,  Vuepplithi,  ad  ecclesiam  Pater- 
brunncnsem  proprietatis  pertinebat,  atque  eandem  tradicionem,  quam  idem  comes  Dodico  ad  altare  sanctae 
Mariae  tradidit,  ut  utrumque,  dum  ipse  uiucret,  tradicionis  atque  precariae  usu  fmctus  uterelur,  illo  autem 
mortem  obeunte,  in  integrum  precaria  et  tradicio  ad  supradictam  Paterbrunnensem  ecclesiam  restitueretur, 
similiter  exceptis  tribus  ministerialibus  uiris,  Tiazone,  Bennone,  Mainzoue,  ac  duabus  familiis  in  Vuepplithi 
habitantibus  et  ad  Hcristelli  pertinentibus,  quas  ei  in  precariam  non  concessit.  Haec  autem  tradicio  tali 
tenore  atque  interdictione  facta  est,  ut  si  isdem  episcopus  uel  aliquis  eius  successor  de  precaria  jiel  pac- 
cione, eodem  Dodicone  uiuente,  infringere  uoluerit,  isdem  Dodico  supradictum  predium  recipiendi  licenciam 
habeat.  Huius  rei  testes  sunt.  Sibodo.  Immed,  Sibehrt.  Thiatmar.  Bernhard.  Amulung.  Bernhard.  Erp. 
Ailbrat.  Volcpold.  Kono.  Roduuard.  Haika.  Hagervuored.  Helmuure.  Alfric.  Mainheri.  Ratheri.  Vuiking.  Adal- 
bart.  Imuka.  Asman.  Folcmar.  Hiddi.  Becilin.  Vual.  Vuidier.  Vffa.  Hunald.  Thiadmar.  Hiriman.  Frithuric. 
Rainhald.  Hiriman.  Redald.  Hildiuuard.  Asdag.  Acca.  Bacca.  Vnaca.  Aica.  Asic.  Redig.  Imuca.  Mainbald. 
Duda.  Tamma.  Thiadmar.  Isger.  Hardered.  Mainuuerc.  Hiriman.  Oua.  Hamaca.  Heiluuard.  Frithuric.  Godes- 
scalc.  Vuluered.  Vualdhard. 

Das  aufgedracktef'ldeioe,  runde  Siegel  zeigt  ein  weibliches  Tertcbleiertes  Bnistbild  mit  der  Umichrift:  Soa.  Di.  Genetrix 
Maria,  f  (Es  scheint  das,  sonst  weiter  nicht  bekannte,  Siegel  des  Bischofs  Meinwerk  tu  sein.} 

XCVI. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Domstifts  tu  Paderborn. 

Quidam  comes  nomine  Sygobodo  suaquc  contectalis  Windilmod  nuncupata,  peccaminum  suorum 
atque  humanae  fragilitatis  non  immemores  ac  diuina  iuspiratione  ammoniti^  pro  remedio  et  suarum  com- 

Digitized  byC^OOQlC 


1018 --.1019.  77 

memoratione  animaram  nee  non  suorum  parentum,  ad  altare  sanctae  Dei  genitricis  Mariae  et  sancti  Ki- 
liani  sanctique  Liborii  coufessoris,  cam  consensu  iustissima^  heredis  Hiidigundae,  unam  curtem  quae  nomi- 
natur  Liudoluingerod  cum  omnibus  utilitatibus  ad  prenominatam  curtem  pertinentibus,  mancipiis  utriusque 
sexus,  agris  cultis  et  incultis,  pascuis,  praüs^  siluis,  aquis  aquarumue  decursibus,  omnibusque  utensilibus 
quae  nominari  queunt  uel  nequeunt  \u  proprium  tradiderunt,  Hac  uidelicet  tradicione  in  presencia  Impcratoris 
Heinrici  firmiter  peracta  atque  ante  altare  Dei  geuitricis  cognoscendo  reiterata,  domnus  Meinuuercus  epi- 
scopus  cum  suo  aduocato  Amulungo  quoddam  predium  quod  nominatur  Curbiki  cum  sedecim  familiis  et 
una  molendina  pro  eadem  curte  eidem  Sygobodoni  atque  Wendilmodi  in  precariam  prestitit,  ut  quamdiu 
ulerque  uiueret,  precariae  usu  fructus  uteretur.  Ulis  autem  obeuntibus,  in  integrum  precaria  ad  prenota« 
tum  altare  restitueretur.  Haec  itaque  tradicio  tali  tenore  atque  interdictione  facta  est,  ut  si  isdem  episco- 
pus  uel  aliquis  sui  successor  de  precaria  eisdem  uiuentibus  infringere  uoluerit,  supradictam  curtem  rcci- 
piendi  licenciam  habeant  Huius  tradicionis  paucos  ex  pluribus  testes  introducamus.  Dodico  comes.  Bern- 
hart.  Brun.  Amulung.  Asic.  Becilin.  Kono.  Imuka.  Sicca.  Sicca.  Hemuca.  Dodica.  Oua.  Alfric.  Meinhere. 
Thiatmar.  EngUmar.  Hiriman.  Kräht.  Hiriman.  Ricdag.  Kobbo.  Erdag.  Waldric*  Wikinc  Bette.  Brun.  Wicman. 
Isger.  Thiadric.  Ecbehrt.  Brunhart.  Bona.  Hiridag.  Eika. 

XCVII. 

Aus  dem  Liber  quAniDdam  priTilegioruin  etc.  des  Klostert  Liesboro. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Heinricus  diuina  faueute  dementia  Romanorum  imperator 
augustus.  Ubi  ecclesiarum  uenerabilia  loca  a  nostris  predecessoribus  nobiliter  adaucta,  ut  in  suo  uigore 
persistant,  nostra  auctoritate  sanccimus,  ab  omnipotente  Deo,  quem  in  suis  sanctis  honoramus,  eterne 
retributionis  prcmium  recipere  fideliter  et  ueraciter  speramus.  Quocirca  sancte  Dei  ecclesie  omniumque 
fidelium  nostrorum  presentium  uidelicet  et  futurorum  uniuersitati  uolumus  pateat,  qualiter  Thiedericus 
sancte  Mimigardeuordensis  ecclesie  uenerabilis  episcopus,  nostre  celsitudinis  adiit  clementiam,  petens  ut 
sue  ecclesie  per  nostri  precepti  paginam  concederemus  et  confirmaremus  unam  abbatiam  Liesbern  nomi- 
natam,  quam  antea  prefata  Mimigardeuordensis  ecciesia  habere  uidebatur  etsi  sine  scripto,  sitam  m  pago 
Drcni  ac  in  comitatu  Herimanni  comitis.  Cuius  peticionibus  ut  iustum  est  annuentes,  interuentu  etiam  ac 
petitione  Cunigunde  imperatricis  auguste  nosti^que  contectalis  dilectissim^,  aliorumque  fidelium  nostrorum 
c|ui  inibi  presentes  fuerunt,  Euerhardi  Bauenbergensis  et  Meinwerki  Podilbrunnensis,  Adalboldi  Traiectensis 
episcoporum,  ducisque  Godefridi,  per  hanc  nostri  precepü  paginam,  prelibate  sedi  episcopali  sibique  suis- 
qne  successoribus  in  perpetuum  confirmamus  et  corroboramus,  ut  in  prescripto  loco  liesbem  diclo  nostra 
imperiali  auctoritate  dehinc  liberam  habeant  facultatem  seruitium  Dei  ordinandi  penes  diuinum  amorem 
atque  timorem.  Preter  hec  etiam  de  aduocatis  in  predicto  loco  episcopis  liceat  agere  et  ordinäre  secun- 
dum  eorum  uoluntatem  aduocationem  in  ipsonun  militia,  iuxta  quod  illis  melius  uisum  fuerit  ad  utilrtatem 
ecclesie  pretitulate.  Et  ut  h^c  nostre  preceptiunis  auctoritas  onmi  tempore  stabilis  et  inconuulsa  permaueat, 
hanc  paginam  manu  propria  confirmantes,  sigilli  nostri  impressione  iussimus  insigniri. 

Signum  domm  Heinrici  Serenissimi  et        (L.  M.)        Guntarius  canceUarius  uice  Arckenbaldi 
inuictissimi  imperatoris  augusti,  archiepiscopi  et  archicapellani  recognouit. 

Datum  anno  dominice  incamationis  M.XIX.*)  indictione  ü.  anno  domni  Heinrici  regnantis  XVIII.**) 
Imperii  uero  eius  VI.  XVII.  Kai.  Aprilis.  Actum  Goslarif  feliciter. 


*)  Urspffinglidi  bat  da  gestaadeo:  H.  VII.  es  ist  aber  auf  obige  Weise  oorrigirt 
**)  Das  letste  1.  in  dieser  Zahl  scbeiat  too  jüngerer  Hand  beigefügt. 

Digitized  by  V^OOQIC 


78  ""• 


XCVllI. 


(>'•  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  Dei  graiia  Romanonim  Imperator  angustus, 
Quoniam  predecessores  nostros  reges  uel  imperatores  operatos  ||  esse  in  suramo  capite  quod  est  Christus 
non  ignoramus,  quos  scimus  in  eins  membris  per  fidem  operatos  haben  augmentando  aecclesias  Deo  vel 
sanctis  sacratas,  et  pro  ea  ipsa  re  aeternae  recompensationis  premia  adeptos  fore,  non  secus  si  sanctam 
Dei  aecciesiam  ad  honorem  sanctorum  suorum  crescere  et  multiplicare  donis  uel  augmentis  studuerimus, 
perpetuae  remuneratiouis  exultationem  nos  nancisci  speramus.  Quapropter  vniuersali  ecciesiae  praesenti 
videiicet  et  futurae  manifestum  esse  optando  desideraraus,  qualiter  Mcginuuerchus  Paterbrunnensis  episco- 
pu8,  nostrae  imperiali  excellentiae  dilectissimus ,  -  sublimitatem  nostram  conuenit,  postulans  aecclesiae  suae 
vnam  Äbbatiam  Sceldice  vocatam  dari,  cuius  continuis  petitionibus  non  inmerito  fauentes,  interuentu  Chu- 
nigunde  imperatricis  nostrae  videiicet  dilectissime  coniugis,  episcoporum  quoque  Geronis,  Unuani,  Amoldi, 
Dietrici,  HÜtiuuardi  et  Erici,  optimatumque  nostri  regni,  Pernhardi  duet«;,  Sigifridi  comitis,  Herimanni  et 
Eggihardi  consilii  ventflatione ,  supradictam  äbbatiam  sitam  in  pago  Wessaga  et  in  comitatu  Friderici  comi- 
tis  sibi  nee  non  suae  aecclesie  Paterbrunnensi  suisque  successoribus  omni  concedimus  iure  deinceps  pos- 
sidendam.  Ut  uero  haec  precepti  pagina  stabilis  et  inconuulsa  futuris  vel  presentibus  temporibus  perma- 
nere  ualeat,  propriae  manus  cautione  firmamus,  et  nostri  sigilii  impressione  ratum  ducentes  siguari  iussimus. 

Signum  damni  Heinrici  serefiissind  (L.  M.)  et  inuktissimi  imperaioris, 
Gunffierius  canceUarius  mce  Erchanbaldi  archicapeUani  recognouiL 

Datum  anno  dominicae  incamationis  M^XVIin.   Indictione  II.  anno  domni  Heinrici  regnantis  XYII. 
Imperii  uero  eins  VI.  XIII.  Kai.  Apr.  Actum  ad  Gosilare  feliciter  Amen. 

Dm  Siegel  ist  spurlos  Terloren  gegangeo. 

xcix.*) 

i^*  In  nomine  sanctae  el  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  Romanomm  Imperator 
augustus.  Ubicunque  sancta  Dei  loca  bonis  nobis  ||  a  Deo  donatis  extollimus,  non  solum  uitae  nostrae 
longanimitatem ,  uerum  etiam  regni  nos  prosperitatem  augere  speramus.  Quapropter  nouerit  omnium 
Christi  nostroramque  fideiium  uniuersitas,  qualiter  nos  pro  remedio  animae  nostrae  antecessormnque  no- 
strpnim,  nee  non  pro  salute  dilectae  coniugis  nostrae  CVNIGVNDAE  imperatricis  uidelicet  augustae,  atque 
per  interuentum  Geronis  Magedeburgensis  archiepiscopi ,  Dotichonisque  comitis,  quandam  nostrae  propric- 
tatis  forestim  in  comitatu  eiusdem  Dotichonis  sitam ,  quae  terminum  iuxta  fluuiolum  Fulda  nominatnm  sumens 
prope  Reginhereshuson  et  Utenhuson  atque  Biberbach  et  Rotbrehteshuson  in  quoddam  flumen  Vvisera 
uocatum  usque  protenditur,  inde  sursum  directa  quandam  uillam  nomine  Gimundin  attingit,  abinde  circulum 
prosecuta  iterum  in  Fuldam  et  sie  sursum  usque  iam  predictam  uillam  scilicet  Reginhereshuson  pergiratur, 
sanctae  Paderbrunnensi  aecclesiae,  cui  uenerabilis  et  nobis  dilectus  presul  Meinuuercus  preesse  uidetur, 
ad  altare  et  reliquias  sanctae  Dei  genitricis  Hariae,  sanctique  martiris  et  episcopi  Kiliani  et  sancti  Liborii 
confessoris,  cum  onmi  utilitate  quae  ab  eadcm  prouenire  ullatenus  possit,  firmiter  et  perpetuo  habendam 


*)  Die  Charte  hat  siemlich  in  der  Mitte  des  Textes  ein  grosses  Loch.     Die  dadarrli  ▼erlorea  gegaogeaea  Worte  iifid  aas 
dem  alteoy  sehr  genauen  Cupiariam  ergäott,  so  wie  dasselbe  auch  in  einigen  spälereo  öhftlicheo  Fittleo  geicbihcn. 


Digitized  by 


(^oogle 


1019  —  1090.  *  70 

tradimos  atqae  concedimus.  Et  ut  haec  nostra  auctoritas  stabUis  et  inconuulsa  permaneat,  eaiii  mann 
propria  roborantes,  sigilli  nostri  impressioiie  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Heinrici  Romanorum  (L.  M.)  inuictissimi  imperatoris  augusti. 
GufUherius  canceUarius  vice  Erchembaldi  archiepiscopi  ac  archicappeUani  recognouit. 

Anno  dominicae  incarnationis  mUIesimo  XYIIIImo  Indictione  W^  Anno  uero  domni  Heinrici  Romano 
rum  imperatoris  augnsti  secmidi  regnantis  XYIIIfno  Imperii  autem  VIto  Actum  XVIII.  Kai.  Januvarii  Mulin 
huson  feliciter  AmeN. 

Da«  groaie,  sor  Seite  der  Moaa(raniii*Foniiel  auf  die  Charte  aofgednickte  Siegel  seigl  den  siUeades  Kaiaer,  wie  auf 
detaen  kÖniKlicben  Siegeln,  mit  der  Umachrift:  Heioricbna  Di.  Gra.  Ronoanoru.  Imp.  Aug.  f. 

c. 

^«  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Imperator 
Augustus.  Saluberrimis  sacri  eloquii  institutionibüs  erudimur,  ||  exemplisque  religiosoram  excellentissimis 
admonemur,  ut  temporaiia  et  terrena  pro  Dei  amore  donantes  commoda,  aetema  et  sine  fine  manentia 
studeamus  adipisci  bona.  Quapropter  nouerint  omnes  Christi  fideles  presentes  scilicet  atque  futuri,  qualiter 
nos  per  interuentum  spiritalis  patris  nostri  domni  uidelicet  pape  BBNEDICTI,  dilectissimeque  coniugis  nostrae 
Chunigundae,  nee  non  uenerabilis  Mogontinensis  aecciesiae  archiepiscopi  Erchanbaldi,  dilectissimique  nostri 
Babenbergensis  episcopi  Eberhardi,  Frisingensis  quoque  episcopi  Egilberti,  maximeque  ob  iuge  et  inde-« 
fessum  seruicium  venerandi  Meginuuerchi  episcopi,  ut  ille  nullius  aemuli  obprobriis  subiaceat,  quin  plus 
Omnibus  nobis  seruiens,  premia  honoresque  plures  a  nobis  accipiat,  exemplisque  nostri  emolumenti,  alios 
ad  nostrum  fidele  prouocet  seruicium,  ad  Paderburnensem  aecclesiam  in  honore  sanctae  Dei  genitricis 
Mariae  sanctique  Kiliani  martyris,  nee  non  sancti  Uborii  confessoris  constructae,  cui  predictus  uenerabilis 
Mechinuuerchus  episcopus  preesse  dinoscitur,  quandam  nostri  iuris  curtem  Hammonstedi  dictam,  in  pago 
Rittega  et  in  comitatu  Ytonis  comitis  sitam,  una  cum  omnibus  eius  pertinentiis  siue  adherentiis,  in  quo- 
cunque  pago  uel  comitatu  sita  sint,  uidelicet  cum  uicis,  uillis,  ecclesiis,  seruis  et  ancillis,  areis,  aedificiis» 
terris  cultis  et  incultis,  uiis,  inuiis,  exitibus  et  reditibus,  quesitis  et  inquirendis,  siluis,  forestibus,  uenatio- 
nibus,  aquis,  piscationibus,  molis,  molendinis,  rebus  mobilibus  et  inmobilibus,  ac  ceteris  onmibus  quae 
rite  scribi  uei  quoquolibet  modo  dici  possunt  utilitatibus,  hac  nostrae  auctoritatis  imperiali  pagina  donamus 
ac  omnium  contradictione  remota  proprietamus,  precipientes  ut  in  Deo  dilectus  nobis  sepe  dictus  M.  epi- 
scopus liberam  dehinc  habeat  potestatem,  suique  successores,  eandem  curtem  Hammonstedi  cum  omnibüs 
appendiciis  suis  tenendi,  possidendi,  seu  quicquid  sibi  inde  iibeat  iu  usum  episcopatus  faciendi.  Et  ut 
haec  traditio  nostra  ab  omnibus  incorrupta  permaneat,  hanc  cartam  inde  conscriptam  manu  propria  con- 
firmantes,  sigilli  nostri  impressione  insigniri  iussimus. 

Signum  domni  Heinrici  Romanorum  (L.  M.)  imperatoris  augusti. 
Guntherius  canceUarius  ad  uicem  Erdianbaidi  archicapeüani  recognoui. 

Data  Yini.  Kai.  Maii,  in  festiuitate  sancti  Georgii  martiris,  Indictione  HI.  Anno  dominicae  incarnationis 
M^.XX^.  Anno  uero  domni  Heinrici  secundi  regnantis  XVIIIF.  Imperii  autem  VH^.  Actum  BABENBERC 

Daa  Siegel  war  mit  achmaleo  ledernen  Riemen  augeba'ngt,  wahrscheinlich  alao  ein  MeUUsiegd;    iat  aber  verloren 
gegangen. 


Digitized  by 


Google 


80  toao  — toai. 


CI. 


Aus  den  beiden  Paderbornischen  Kopialb üchem. 

v><«  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  Romanonim  Imperator 
augustus.  Si  sanctarum  Dei  aecclesiarum  loca  bonis  nobis  a  Deo  donatis  ditando  extoUimus,  non  solum 
uitae  nostrae  longanimitatem,  uerum  etiam  regni  nos  prosperitatem  augere  speramoss.  Quapropter  nouerit 
omnium  sanctae  Dei  aecclesiae  fidelium  nostrorumque  uniuersitas  presentium  scilicet  ac  futurorum,  qualiter 
nos  pro  animae  nostrae  remedio  nostrorumque  antecessorum,  nee  non  et  pro  salute  dilectae  coniugis 
nostrae  Cunigundae  imperatricis  uidelicet  augustae,  atque  per  interuentum  Geronis  Magedeburgensis  archie- 
piscbpi  Dulichonisque  comitis,  quandam  nostrae  proprietatis  forestim  in  comitatu  eiusdem  Dutichonis  sitam, 
quae  inicium  sumit  de  Rothalmingahusun ,  rectoque  tramite  protenditur  in  Vuisaram  fluuium,  sicque  ascen- 
sum  ducit  in  fluuium  Fulda  dictum,^)  inde  uero  continuatim  serüat  sui  ascensus  tenorem  iuxta  eundem 
fluuium  Fulde  usque  in  riuum  qui  dicitur  Grumelbichi,  nee  non  ad  oppidum  quod  Holthusun  uocatur 
uiam  tendit,  simul  graditur  in  Othilanham  et  in  Rcchinherishusun  atque  ad  Rothiereshusun,  mox  pergit 
ad  Rikillahusun  atque  ad  Beuerbiki,  sicque  protenditur  in  uiam  quae  tendit^)  ad  Vulfredeskirchun,  itemque 
ia  alteram  uiam  quae  extenditur  ad  Gunnesburin  et  ad  Vuicmonncshusun,  sicque  girando  circuit  quandam 
uiam  quae  peruenit  usque  ad  predictum  oppidum  Rothalmingahusun,  sanctae  Paderbrunnensi  aecclesiae, 
cui  uenerabilis  nobisque  dilectus  presul  Meinuuerchus  preesse  uidetur,  ad  altare  et  reliquias  sanctae  Dei 
genitricis  Mariae  sanctique  martyris  et  episcopi  Kiliani  ac  sancti  Liborü  confessoris,  cum  omni  utilitate 
quae  ab  eadem  ullatenus  prouenire  possit,  firmiter  et  perpetuo  habendam  tradimus  atque  concedimus, 
ac  de  nostro  iure  et  dominio  in  eiusdem  sanctae  Paderbninnensis  aecclesiae  ius  et  dominium  transfundi- 
mus  et  delegamus,  eo  uidelicet  ordine,  ut  nuUus  episcopum  iam  dictae  aecclesiae  eiusque  successores  de 
predicta  foresti  disuestire  uel  inquietare  presumat.  Et  ut  haec  nostrae  auctoritatis  pagina  stabilis  ei  ia- 
conuulsa  permaneat,  eam  manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  impressione  insigniri  iussimus. 

Signum  domni  Heinrici  Serenissimi  et  inuictissimi  Romanorum  Imperatoris  augusti.  (L.  M.) 
Guniarius  cancellarius  uice  Ercumbaldi  archiepiscopi  et  ardiicaneellarii  recognouiL 

Anno  dominicae  incarnationis  Millesirao  XX^.  Indictione  III.    anno  uero  domni  Heinricr  imperatoris 
augusti  secundi  regnanlis  XVIIII.  imperii  autem  VII.   Actum  XI.  Kai.  Junii  Chofunga  feliciter  Amen. 

CIL 

AJr  •  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  gratia  Romanorum  Imperator  augustus.  || 
Diuinae  pietatis  clemencia,  quae  nos  ad  culmen  imperatoriae  maiestalis  perduxit,  ad  hoc  uoluit  imperare, 
ut  ecclesiarum  ordini  firmando  atque  corroborando  subueniamus.  Hiis  autem  maxime  locis,  quae  ab  ante- 
cessoribus  nostris  regibus  et  imperatoribus  fundata,  sed  iam  peccatis  exigentibus  pene  uidebantur  annullata. 
Quapropter  omnium  fidelium  nostrorum  presentium  scilicet  ac  futurorum  industriae  notum  esse  uolumus, 
qualiter  nos  diuini  amoris  iijslinclu,  pi*o  remedio  animae  nostrae  seu  parentum  nostrorum,  nee  non  et 
tercii  Ottonis  bonae  memoriae  Imperatoris,  dilectaeque  coniugis  nostrae  CHVNIGVNDE  augustae  interuentu, 
utque  Meginuuerc  sanctae  Padrebrunnensis  ecclesiae  uenerabilis  episcopi  rogatu ,  sibi  sancteque  suae  eccle- 
siae  a  Karolo  magno  Imperatore  olim  fundatae,  nostris  uero  temporibus  incendium  passae,  inhonore  enim 
sanctc  Dei  genitricis  Mariae  semper  uirginis  et  sancti  Kyh'ani  martiris  Liboriique  confessoris  dedicatae, 
comitatum  quem  D5dico  comes  dum  uixit  tenuit,  situm  scilicet  in  locis  Hessiga,  Netga,  Nihterga,  cum 


1)  Das  zweite  Copiar.:  in  flouium  qui  uocatur  Fulda.      ^)  ducitur. 

Digitized  by  V^OOQIC 


1021  —  1022.  81 

omni  legaliiate  in  proprium  concedimus  atque  largimur  per  hanc  nostram  imperialem  paginam,  eo  uideEcet 
tenore  rationis,  ut  prefatus  episcopus  M.  suique  successores  prescriptae  ecciesiae  presidentes  dehinc  libe- 
ram  habeant  potestatem  de  eodem  comiiatu  eiusque  utilitatibus  quicquid  eis  placuerit  faciendi,  ad  eorum 
tamen  utilitatem  ecciesiae,  omnium  uidelicet  inquietudine  remota.  Et  ut  haec  nostrae  traditionis  seu  con- 
firmationis  auctoritas  stabilis  et  inconuulsa  omni  habeatur  tempore,  hoc  preceptum  inde  conscriptum  manu 
propria  firmauimos  et  nostro  sigillo  repercusso  insigniri  iussimus. 

Signum  domni  ffeinrici  uictoriosissimi  (L.  M.)  Imperatoris  augusti, 

Guntherius  cancellarius  ad  uicem  Herkembaldi  Mogontini  archtepiscopi  et  archicapellam  recognouit, 

DATA  XIIII.  KAL.  MARCH,  INDICTIONE  IUI.  ANNO  DOMINICAE  INCARNATIONIS  MILLESMO  XXI« 
ANNO  VERO  DOMNI  HEINRICI  SECUNDI  REGNANTIS  XVIffl«.  IMPERII  AUTEM  Vffl.  ACTUM  PODREBRüN 
FELICITER  AMEN. 

Das  Siegel  war  mit  schmalen  ledernen  Kiemen  angehängt,  also  wahrscheinlich  ein  Metallsiegel. 

cm. 

Aus  dem  Fürstlich -Bentheim-Tecklenburgischen  Archive. 

Nouerit  omnium  fidelium  presentium  scilicet  ac  futurorum  industria,  Qualiter  Nithardus  Mimigerne- 
fordensis  aecclesiae  humilis  antistes,  ob  peticionem  fidelis  sui  Bruningi,  dedicauit  basilicam  que  sita  est 
in  pago  Belaun  iuxta  fluuium  Acarse  nominatum,  in  honore  sanctf  Mariae  semper  uirginis,  cuique  talem 
condonauit  libertatem,  ut  presbiter  illius  loci  sine  censu  degeat,  nihilque  aliud  episcopus  prefate  aecclesiae 
inde  accipiat,  nisi  congruentibus  synodum  temporibus  illic  habeat,  et  que  corrigenda  sint  corrigat,  et  ut 
hec  plenius  stabilitentur,  ipse  Bruningus  tradidit  episcopo  familiam  unam  in  pago  Scopingun,  Adalbemum 
cum  cunctis  suae  possessioni  accidentibus,  terris,  siluis,  pratis,  aquis,  aquarumue  decursibus.  Quis  pera- 
ctis,  talem  predicto  potestatem  Bruningo  episcopus  dedit,  aecclesiae  suisque  perpetuo  posteris  possidendam, 
ut  sine  molestiarum  turbatione  quasi  iure  dominarentur  hereditario. 

Post  multorum  uero  discessus  temporum,  Domnus  Sigifridus  supradictae  aecclesiae  sedem  suscipiens 
ad  regendum,  hanc  eandem  traditionem  in  commuui  synodo  Engilberhto  successori  eiusdem  Bruningi  con- 
cedens  firmauit,  et  hanc  cartam  sigillo  sancti  Pauli  imprcssam  scribi  precepit 

Die  Charte  ist  sehr  beschädigt,  doch  ohne  bedeutenden  Verlust  des  Textes,  in  welchem  das  wenige  AusgefaUene  leicht 
und  sicher  zu  ergänzen  war.  Die  Schrift  ist  eine  schöne  germanische  Minuskel.  Das  Siegel  ist  unten  seitwärts  auf 
einem  von  der  Schrift  frei  gelassenen  Räume,  durch  zwei,  in  das  Pergament  gemachte,  lange,  parallel  laufende 
Querschnitte  aufgedruckt;  zwar  ist  davon  nur  noch  ein  Bruchstück  übrig,  man  erkennt  daran  aber  deutlich  das 
Brustbild  des  Apostels  Paulus,  wie  auf  dem  bekannten  Domkapitularischen  Siegel,  von  welchem  also  hier  der  älteste 
Abdruck  vorliegt. 

cm''. 

Aus  Kindlingers  Handschriften -Sammlung,  Bd.  12.  u.  19. 

In  nomine  Sanctae  Trinitatis.  Sigifridus  Dei  gratia  Episcopus.  Gratia  et  pax  a  Deo  patre  et  a  Do- 
mino Jesu  Christo  et  a  Spiritu  Sancto  paraclito  omnibus  qui  parati  sunt  testimonium  perhibere  ueritati  et 
non  erubescunt  ueritatem  quando  fuerint  interrogati.  Domnus  Sigifridus  tercius  et  decimus  a  sancto  Liud- 
gcro  Mimigardeuordensis  ciuitatis  episcopus,  primum  in  contemplatiua  uita  sub  nomine  abbatis  profectus, 
postea  ad  gubemationem  actiue  presul  a  Deo  electus,  cum  magnum  Studium  haberet  totius  Dei  famulami- 
nis,  inuenit  in  parochia  sua  quandam  matronam  genere  et  moribus  claram,  diuiciis  et  possessione  latissi- 
mam,  Reinmod  appellatam,  cum  unica  fiUa  Yrederuna,  cuius  tam  magna  uoluntas  fuit  nouas  basilicas  con^ 
struendi,  sicot  episcopo  consecrandi,  cuius  consilio  atque  permissu  Septem  elaborauit  monasteria  in  locis 

Cod.  dipi.  hut.  w«..f...  11         ^.g.^.^^^  ^y  (^oogle 


82  1023  — 102S. 

quibus  permaxime  erant  necessaria.  Ynum  in  loco  qui  dicitur  Farlari.  alterum  in  Oppenhulisa.  tercium  in 
Buntlagi.  quartum  in  Curithi.  quintum  in  Ihtari.  sextum  in  Honthorpa.  septimum  in  Ynkingthorpa.  Haec 
Septem  loca  nobiiiter  consummata,  ans  et  reliquiis  Sanctorum  ornata  et  caeteris  suffulta  quibus  indigent 
sacerdotes,  cum  magna  laude  et  deuotione  unumquodque  in  suo  tempore  predictus  dedicauit  antistes,  qui 
noiens  se  tam  boui  operis  expertem  esse,  de  domibus  et  uillis  adiacentibus  quod  sibi  uidebatur  adunam- 
quamque  deputauit  ecciesiam,  ut  esset  locus  idoneus  uisitare  infirmos,  sepelire  mortuos,  et  illa  implere 
quae  ad  Dei  seruitutem  et  ad  fidelis  populi  tam  uiui  quam  defuncti  pertinent  salutem.  Si  quis  ex  nostris 
successoribus  surrexerit  et  hanc  conscriptionem  iostigante  diabolo  dissipare  presumpserit,  sciat'  se  episco- 
pali  bauno  in  die  iudicii  obligatum  et  obstrictum,  si  quicquam  euacuauerit  quod  hie  habetur  scriptum. 
Ideo  ne  periculum  faciat  animae  suae,  sit  ei  haec  charta  pro  testimonio  Sancti  PauH  apostoli  patroni 
hostri  impressa  sigillo,  nee  dubitet  quod  si  spernit  episcopum,  spernit  apostolum,  si  spernit  apostolum, 
spernit  filium  Dei  unigenitum,  qui  est  testis  fidelis  primogenitus  mortuorum  ct4)rinceps  Regum  terrae,  cui 
honor,  gloria  et  imperium  in  saecula  saeculorum.  Hae  sunt  uillae  quae  tradente  episcopo  Sigifrido  ad 
Farlari  pertinebunt  ad  ecciesiam  ibi  constitutam.  De  Billarbeki.  Gardiuelt.  Vuesthelnon.  De  his  uillis 
XXX.  domus.  De  Cosuelda.  Hamim.  Mottonhem.  Gapion.  Suthuuick.  Herabruggion.  Hiidiuuordinghuson.  Quin 
quaginta  et  quatuor  domos.  Ostaruuik  omnis.  Farlari  usque  ad  domum  Geliconis  in  Kurtbeki.  Bardarnaras- 
uuick.  Holtuuik.  Liudbeki.  Bermothem.  Segmeri.  Septuaginta  et  quatuor  domus  de  Gascheri.  Burion  uiginti 
et  quatuor  domus.  Hae  uillae  ad  Hoentorp  pertinebunt.  Wersethorp.  Aldenthorp.  Hoenthorp  tota. 
Blasheri.  Hauokhurst  Weppenthorp.  Hae  pertinebunt  ad  Buntlagi.  VSenhem.  Sueduuinkila.  Harhem. 
Suthreni.  Waathhalhem.  Landrikashem,  Honhurst.  Stokhem.  Buntlagi.  Oldenhreni.  tres  domos  in  foresto. 
Hae  uillae  pertinebunt  ad  Ihtari.  De  ecclesia  Wemon.  ipsa  curtis  Ihtari  et  uilla  Simanningtharp.  I^ngi. 
Westhomon.  Wigeringthorp.  De  his  uillis  uiginti  et  septem  domus.  De  ecclesia  Ihtari  quae  Suthkirike 
uocatur  undecim  domus  de  uilla  Ledscipi  in  qua  sedent  Gelo,  Woldahre  etAneke.  De  Northkirken.  Ihtari. 
Hathouuorkingthorp.  Hildingthorp.  et  omnis  Pikenbrok.  De  his  uillis  uiginti  quinque  domus.  De  ecclesia 
Ascasbergh.  Westeringen  et  Ostaringen  et  tres  curtes  et  una  domus  Razonis  et  Garikingthorp.  De  his  uülis 
uiginti  quatuor  domus.  Westsmithikingthorp.  Paringthorp  dimidia.  Ad  Vnkingthorp  pertinebit  quicquid 
trans  Lippiam  flnuium  est  ex  integre.  Ad  Curithi  pertinebit  Ybbenbergh  omnis.  Curithi  ex  integre,  duo 
Sandontliorp.  Sprakenlo.  Hemmonhem.  Getillingthorp.  duo  Galmeri.  Frigicsthorp.  Bettisthorp.  Lengriki.  Leg- 
setin.  Hae  sunt  uillae  quae  ad  Oppenhulisa  pertinebunt  Omnis  Alfstedi.  Papingthorp.  Fronothorp.  Bre- 
denbeki.  Holtebures.  Gerlinkingthorp.  Frilingthorp.  Hanguni  tota.  Werilhon.  Appenhulis.  Haec  sunt  nomina 
testium  qui  his  interfuerunt  et  haec  audierunt.  Odo  prepositus.  Werni  uicedominus.  De  kappalanis.  Hatte. 
Grothuuerk.  Hripo.  Yko.  Benno.  Walh.  Gerfrid.  Radlef.  Guncilin.  De  laicis.  Godefrid.  Heriman  frater  eins. 
Lefgard.  Item  Godefrid  et  Heriman  fratres.  Ezo.  Berte.  Geto.  Scripturam  istam  iubente  episcopo  Godescal- 
cus  decanus  dictauit,  Adalhard  diaconus  scripsit,  ipse  domnus  episcopus  nomine  et  effigie  sancti  Pauli 
signauit,  signatam  domnae  Reinmod  et  eius  filiae  tradidit  et  secundo  ac  tercio  diuinae  authoritatis  malleo 
solidauit. 

civ.*) 

v>.  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Imperator 
augustus.  Si  uenerabilia  aecclesiarum  Dei  loca  ditare  ac  sublimare  studuerimus,  nobis  id  animaeque  nostrae 
remedio  parentumque  nostrorum  nee  non  regni  nostri  ||  statui  profuturum  esse  minime  dubitamus.     Qua- 


*)  Mit  dieser  TTrkuDde  stimmt  die,  nur  noch  abschriftlich  erhaltene  Urkunde  von  gleichem  Datum,  wegen  dea  Gutes  Hohunseh', 
bis  auf  die  nothwendige  Verschiedenheit  der  Ortsangabe,  wörtlich  iibereio. 


Digitized  by 


Google 


1033.  83 

propter  nouerit  omnium  Christi  fidelium  nostrorumque  uniuersitas,  qualitcr  nos  inspicientes  interucntum 
dilectissimae  coniugis  nostrae  CYNIGVNDAE  imperatricis  augustae,  assidue  monentis  atque  incessabiliter 
nobis  in  memoriam  reducentis,  quod  Meinuuercus  Paderbrunnensis  aecclesiae  venerabilis  episcopus  plus 
caeteris  fidelibus  nostris  in  seruitute  nostra  iugi  deuotione  sudauit,  eidem  Paderbrunnensi  aecclesiae  in 
honorem  sanctae  Dei  genitricis  Mariae  sanctique  Kiliani  martiris  nee  non  preciosi  confessoris  Liborii  dedi- 
catae,  cui  idem  nobis  dilectus  antistes  preesse  uidetur,  quoddam  predium  nostrum  Steini  dictum,  situm 
in  pago  Westfalon,  in  comitatu  uero  Bernhardi  comitis,*)  cum  omnibus  eiusdem  predii  pertinentiis,  terris 
uidelicet  cullis  etincultis,  curtificiis,  areis,  edificiis,  mancipiis  utriusque  sexus,  pratis,  pascuis,  siluis,  uena- 
tionibus,  aquis  aquarumque  decursibus,  piscationibus,  molendinis,  uiis  et  inuiis,  exitibus  et  reditibus,  que- 
sitis  uel  inquirendis,  ceterisque  omnibus  quae  quomodocunque  dici  siue  scribi  aut  nominari  possunt  utili- 
tatibus  ad  ipsum  predium  pertinentibus,  per  hanc  nostram  imperialem  paginam  concedimus  atc[ue  largimur, 
et  de  nostro  iure  ac  dominio  in  eins  ius  et  dominium  omnino  transfundimus.  Ea  uidelicet  ratione,  ut  pre- 
dictus  M.  episcopus  sibique  posthinc  succedentes  liberam  habeant  de  eodem  predio  eiusque  pertinentiis 
potestatem  quicquid  eis  placuerit  ad  usum  aecclesiae  faciendi,  omnium  hominum  regni  uostri  contradictione 
remota.  Et  ut  haec  nostrae  ingenuitatis  auctoritas  stabilis  et  inconuulsa  omni  posthinc  permaneat  tempore, 
hoc  imperiale  preceptum  inde  conscriptum  manu  propria  confirmantes,  sigilli  nostri  impressione  iussimus 
insigniri. 

Signum  domni  Heinrici  Romanorum  inuictissimi  (L.  M.)  imperatoris  augusti. 
Guntherius  canceUarius  uice  Aribonis  archicappellani  recognouiL 

Data  XVIin.  Kai.  Febr.  Indictione  VI.  Anno  dominicae  incamationis  Millesimo  XXIII.  Anno  uero  domni 
Heinrici  secundi  regnantis  XXI.  Imperii  autem  YIIIP.  Actum  Poderbrunnon  feliciter  amen. 

Das  aufgedruckte  grosse  kaiserliche  Siegel  ist  das  bereits  beschriebene« 

cv. 

v><*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Imperator 
augustus.  Quoniam  diuine  dignationis  dementia  ||  ad  regendum  totius  rei  publicae  statum  nos  prouexit  suae 
immense  pietatis  magnificentia,  ante  omnia  ad  hoc  laborare  debemus,  ut  qui  Corona  terreni  imperii  glo- 
riamur,  illa  inestimabilis  gaudii  gloria  non  priuemur.  Quod  certissime  posse  fieri  creditur,  si  loca  aeccle- 
siasticis  obsequiis  a  christianis  uiris  deputata,  nostra  auctoritate  confirmentur  et  corroborentur,  ut  onmi 
exteriori  inquietudine  remota,  diuinis  laudibus  in  eis  mancipati  in  pace  et  quiete  domino  seruire  delecten- 
tur,  et  qui  curis  et  negociis  secularibus  grauamur,  eorum  qui  in  lege  eins  die  ac  nocte  meditantur  preci- 
bus  a  peccatorum  nostrorum  nexibus  liberemur.  Qua  propter  omnium  fidelium  Christi  nostrorumque 
nouerit  uniuersitas,  qualiter  dilectus  nobis  uenerabilisque  MEGINWERCYS  Potherbrunnensis  aecclesiae  anti- 
stes, celsitudinem  nostram  adiit,  suppliciter  exorans,  ut  Monasterium  in  occidentali  parte  Potherbrunnensis 
suburbii  ab  eo  in  honore  sancte  Dei  genitricis  et  perpetue  uirginis  MARie  bmniumque  sanctorum  fundatum 
nostra  imperiali  auctoritate  confirmaretur ,  quatinus  fratres  ipsius  Monasterii  in  diuino  seruitio  iugiter  per- 
mansuri,  ab  omni  s^culari  uiolentia  et  molcstia  remoti  et  muniti,  tanto  expeditius  uiam  mandatorum  Dei 
currerent,  quanto  eis  terren^  incommoditatis  impedimenta  nulla  obstarent.  Cuius  laudabilis  studii  intentione 
congaudentes,  et  per  interuentum  dilectissime  coniugis  nostrae  Cunigunde  uidelicet  imperatricis  auguste, 
aliorumque  fidelium  nostrorum  iustis  petitionibus  gratuito  assentientes,  imperiali  auctoritate  decreuimus,  ut 
onmia  a  nobis  uel  ab  ipso  uenerabili  episcopo  de  sua  hereditate  uel  aliunde  per  commutationem  aut  pre- 


*)  quoddam  predium  Dostrum  Hohunseli  dictum^  situm  In  pago  Westfalon,  in  comitatu  uero  Bernhardi  oomitis, 

11* 

Digitized  by 


Google 


84  1023. 

cariam  uel  ab  aliis  Dei  cultoribus  eidem  Monasterio  collata,  uidelicet  in  territoriis,  nillis,  areis,  curtis, 
aedificiis,  mancipiis  utriusque  sexus,  terris  cultis  et  incultis,  pratis,  pascuis,  campis,  aquis  aquarumque 
decursibus,  molis,  molendinis,  piscationibus ,  siluis,  uenationibus ,  exitibus  et  reditibus,  iiiis  et  inuiis,  que- 
sitis  et  inquirendis,  cum  omni  utilitate  et  integritate  qu^  ullo  modo  ex  eis  prouenire  potent,  ipsius  Mona- 
steril  abbas  cum  suis  fratribus  proprietario  iure  potestatiuae  habeat  atque  possideat,  et  cum  episcopi 
Hcentia  quicquid  Ulis  placuerit  ad  communem  usum  aecclesiae  faciat.  Insuper  eciam  firmiter  et  stabile 
perpetuo  iure  sanctimus,  ut  nuUus  dux  aut  comes  aut  aliqua  persona  pania  uel  magna  quemlibet  abbatum 
ipsius  Monasterii  cum  suis  fratribus  super  eisdem  bonis  inquietare,  molestare  aut  diuestire,  aut  aliqua  lu- 
diciaria  potestate  se  intromittere  presumat,  nisi  aduocatus  aecclesiae  ab  abbate  et  fratribus  in  defensorem 
electus  et  ab  episcopo  constitutus,  eo  uidelicet  tenore,  ut  iure  contentus  ecclesiae  cum  precepto  et  con- 
silio  abbatis  omnia  faciat  atque  disponat.  Si  quis  autem  hoc  nostrae  imperialis  confirmationis  edictum 
aliqua  presumptione  infringere  temptauerit,  centum  librarum  examinati  auri  ad  nostrum  pondus  composi- 
tione  multetur,  ut  quinquaginta  nostr^  camere  persoluat,  quinquaginta  eidem  ecclesie  quam,  ausu  temerario 
inquietare  presumpsit.  Et  ut  h^c  confirmatio  uerius  credatur  stabilisque  et  inconuulsa  omni  tempore  ha- 
beatur,  hanc  imperialis  edicti  paginam  inde  conscribi,  et  manu  propria  confirmantes ,  sigillo  nostro  in- 
signiri  IVSSIMVS. 

Signum  domni  Heinrici  Romanorum  inuictissimi  Imperaioris  augustu 

Guntherius  cancellarius  uice  Aribonis  archicappellani  recognouit.  (L  M.)  Datum  XVini.  Kai.  Feb.  IndicU 
VI«.  Anno  dominicae  incarnationis  Millesimo  XXIIP.  Anno  uero  domni  Heinrici  secundi  regnantis  XXI<*. 
Imperii  autem  eius  YIIII.    Actum  Paderbrunnon  feliciter  amen. 

Das  aufgedruckte  Siegel  Ut  das  bereits  beschriebene« 


GVL 

v>*.  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Imperator 
augustus.  Si  uenerabilia  aecclesiarum  Dei  loca  ditare  ac  sublimare  studuerimus,  nobis  idregnique  nostri|| 
statui  profuturum  esse  minime  dubitamus.  Quapropter  nouerit  omnium  Christi  fidelium  nostrorumque  uni- 
uersitas,  qualiter  nos  pro  remedio  animae  nostrae  dilectissimaeque  coniugis  nostrae  Cmiigundae  uideHcet 
imperatricis  augustae  atque  pareutum  nostrorum  nee  non  pro  animabus  fidelium  nostrorum  quorum  ibi 
Corpora  requiescunt,  Erphonis  scilicet  comitis  atque  Cononis,  monasterio  nostro  Cofunga  nominato,  in 
honorem  domini  saluatoris  sanctaeque  eins  genitricis,  nee  non  uictoriosissimae  crucis  atque  beati  Petri  apo- 
stolorum  principis  constructo,  ad  usum  sanctimonialium  ibidem  Deo  seruientium,  quoddam  nostri  iuris  pre- 
dium  Hardinghusbn  dictum,  situm  in  Pago  in  comitatu  uero  comitis,*)  cum  omnibus  eins-- 

dem  predii  pertinentiis,  terris  uidelicet  cultis  et  incultis,  curtificiis,  areis,  acdificiis,  mancipiis  utriusque 
sexus,  pratis,  pascuis,  siluis,  uenationibus ,  aquis  aquarumque  decursibus,  piscationibus,  molendinis,  uiis 
et  inuiis,  exitibus  et  reditibus,  quesitis  uel  inquirendis,  ceterisque  omnibus  quae  quomodocumque  dici 
siue  scribi  possunt  utilitatibus  ad  ipsum  predium  pertinentibus,  per  hanc  nostram  imperialem  paginam  con- 
cedimus  atque  largimur,  et  de  nostro  iure  ac  dominio  in^eius  ius  et  dominium  omnino  transfundimus,  Ea 
uidelicet  ratione  ut  ipsius  aecclesiae  uenerabilis  abbatissa  Ota  sibique  posthinc  succedentes  Hberam  habeant 
de  eadem  proprietate  eiusque  pertinentiis  quicquid  eis  placuerit  ad  usum  aecclesiae  faciendi  potestatem, 


*)  Im  Originale  sind  die  Stellen  für  den  Namen  des  Ganes  und  des  Grafen  leer  gelassen. 

Digitized  by  VjOOQIC 


1033  —  1025.  85 

omnium  hominum  regni  nostri  contradictione  remota.  Et  ut  haec  nostrae  ingenuitatis  auctoritas  slabilis  ac 
inconuulsa  omni  posthinc  permaneat  tempore,  hoc  imperiale  preceptum  inde  cooscriptum  manu  propria 
confirmantes,  sigilli  nostri  »impressione  iussimus  insigniri. 

Signum  domm  Beinrici  Romanorum  inuictissimi  (L.  M.)  Imperatoris  Augusti. 
Guntherius  canceüariu^  uice  Aribonis  archicappellani  recognouit. 

Datum  XVIIII.  Kai.  Febr.  Indict.  VI.  Anno  dominicae  incarnationis  Millesimo  XXIU^.  Anno  uero  domni 
Heinrici  secondi  regnantis  XXP.  Imperii  autem  eins  YIIII^.  Actum  Paderbrunnon  feliciter  amen. 

Dm  aufgednidLte  Siegel  ist  das  bereits  beschriebene. 

CVII. 

Quidam  diis.  nomine  Brun,  cum  nepte  sua  Idae  uocitata,  ad  dominium  sancte  Dei  genitricis  Marie  et 
sancti  Kiliani  martiris  Liboriique  confessoris  sua  predia  in  Sutdesburch  et  Betanum,  Wallanstedi,  cum 
Omnibus  illuc  pertinentibus  in  proprium  tradidit.  Interea  post  quinquennium  obitu  imperatoris  secundi  Hein- 
rici adueniente,  predicta  Ide  cum  uiro  suo  Brunone  has  omnes  traditiones  iniuste  rennuere  uolcbat  Epi- 
scopus  uero  Meinuuercus  tanta  predia  quasi  sapiens  noiens  perdere,  donme  Idan  usqpie  ad  exilum  sue 
uite  LXXX  aratra  ad  reconciliationem  tribuit,  ea  uideiicet  ratione,  si  ipse  aut  aliquis  eins  successorum 
abstrahere  uoluerit  presignata  aratra,  quatinus  hcc  predia  eidem  penitus  restituat.  XVIII.  Kai.  Octobr.  actum 
in  Hirutueldun. 

Huius  reconciliationis  sunt  testes.  Bemhardus  dux.  Heriman  comes  et  filii  eins.  Heinric.  Conrad.  Adal- 
bracht.  Bernhard.  Ekkica  comes  de  Aslan.  Bernhard  comes.  Erp  comes.  Tiedric  comes  Fresonie.  Widukin 
comes.  Amulungo  comes  et  frater  eins  Ekbracht.  Ekkica  comes.  Geba  et  filii  eius.  Heinric.  Cona.  Volcherd. 
Benna  et  frater  eius.  Godica.  VflFa.  Beua.  Eppa.  Ricdach.  Engiza.  Viza.  Hildilin.  Tamma.  Rothard.  Ekkica. 
Tiedric  miles  Ekkiconis.  Bennaca  et  frater  eius  Tiaza.  Reinald.  Godikin.  Wizuca.  Gela.  Droga.  Thiapbalt. 
Tiamma  comes  et  frater  eius.  Esic.  Iringe.  Oua.  Ecilin.  Tiedric.  Meinhard.  Tiedric. 

Ein  Siegel  war  aafgedrucktf  ist  aber  irerloren  gegangen. 

CVIII. 

Aas  dem  Ropialbuche  des  Domstifts  so  Paderborn. 

Notum  sit  Omnibus  fidelibus  presentibus  scilicet  et  futuris,  quod  quidam  fidelis  nomine  Hildelin,  per 
consensum  sue  contectalis  Ode  et  iustissimi  heredis  ipsius  Arnaldi,  unam  aream  et  XL.  iugera  cum  Omni- 
bus appendiciis,  in  pago  Nihterga,  in  uilla  qu^  dicitur  Holthusen,  et  Amaldus  scilicet  cum  consensu  su^ 
matris  eiusdem  Od^  et  predicti  Hildelini  unum  litum  in  pago  Almunga  in  uilla  que  uocatur  Barghusun  cum 
sua  uxore  et  filio  et  cum  omnibus  que  tuuc  habuit  in  area  quoque  et  predio  et  omnibus  eiusdem  predii 
appendicüs,  ad  dominium  sancte  Dei  genitricis  Marie  et  sancti  Kiliani  martiris  sanctique  Liborii  confessoris 
atque  pontificis,  pro  decimatione  super  uillam  Emiggarothun  acquirenda,  in  proprium  tradidit.  Quod  uero 
Meinuuercus  episcopus  pie  perpendens,  predicto  Hildelino  et  sue  contectali  Ode  et  Amaldo  omnibusque 
posteris  eius  eandem  decimationem  super  uillam  qu^  uocatur  Emiggarothun  pro  predicto  predio  per  suum 
aduocatum  Amulung  in  proprium  dedit.  Hec  itaque  traditio  III.  Non.  Nouembris  primum  facta,  IUI.  Non. 
Januar,  in  Paterb.  iterata  atque  confirmata  est,  consedentibus  ibidem  archiepiscopo  Hunfritho  et  episcopo 
Siberhto  et  Hildiuuardo  atque  Liuzone  episcopis,  et  adstantibus  Fritherico,  Gerberto,  Thiaderico  comitibus. 
Brun.  Godebald.  Erp.  Rathuboda.  Ecbert  Vuikin.  Thiaderic.  Haold.  Uffa.  Haold.  Godescalc.  Bennaka«  Folchard. 


Digitized  by 


(^oogle 


86  1035. 

CIX. 

^»  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Chuonradas  diuina  fauente  cleitientia  rex.  Si  seruonim 
Dei  pelicionibus  faciiem  aurem  accommodantes,  locis  diuino  cultui  manci{|patis  aliquam  munificentia  nostra 
adicit  immunitatenoi,  unde  comnnorantes  inibi  securius  et  commodius  uitae  ceiestis  quietudini  ualeant  inseniire, 
existimamus  hinc  presentibus  uti  felicius  ac  mansuris  perfrui  beatius.  Quocirca  nouerit  omnium  Christi 
nostrique  fidelium  caulela,  tarn  presentium  quam  succedentmm ,  qualiter  nos  pro  remedio  anime  nosir^ 
parentumque  nostrorum,  nee  non  intenientu  ac  peticione  dilecte  coniugis  nostre  GISEL£  regin^  et  uene- 
rabiiium  Archipresulum  Aribonis  Mogontini  atque  Piligrimi  Coloniensis,  traditionem  Hluduwici  imperatoris, 
quam  tradidit  ad  monasteria  quorum  unum  est  monachorum  noua  Corbeia  nuncupatum,  aliud  est  sancti- 
monialium  Heriuordi  nominatum,  quae  pie  memoria  genitor  illius  Hluduuuicus  imperator  ad  normam  pre- 
cipuorum  in  Gallia  monasterionim  construxit,  Corbeiense  uidelicet  ad  similitudinem  antique  Corbeie,  He- 
riuordense  uero  ad  Suessionis  similitudinem,  abbati  Corbeiensi  commeudauimus,  ut  iuxta  consuetudinem 
qua  ancillarum  Dei  congregationibus  procurari  solent  prepositi  ex  ecclesiastico  ordine,  tarn  in  disciplina 
quam  in  cunclis  negociis  qu^  famule  Christi  pro  sexu  et  professione  sua  exequi  non  possent,  ipsarum  pro- 
uisor  et  patronus  existeret.  Pro  elemosina  autem  generis  sui  tradidit  cellam  que  uocatur  Meppia  cum 
decimis  et  possessionibus  undique  ad  eam  pertinentibus,  et  ecclesiam  Heresburc  circumquaque  per  duas 
saxonicas  rastas  ad  nouam  Corbeiam,  ad  Heriuordense  uero  monasterium  in  episcopatu  Asnabruggensi 
ecclesiam  Biunidi  cum  subiectis  sibi  ecclesiis,  in  parroechia  Mimierneuordi  ecclesiam  Reni  cum  his  quae 
ad  eam  pertinent  ecclesiis^  ita  sane  ut  decimarum  aliorumque  redituum  prouentus  omnes  prefatis  cederent 
monasterüs,  et  ab  ipsis  uicissim  procurentur  subiecte  plebes,  in  baptismate,  in  eucharistia,  in  sepulturis, 
in  oonfessione  peccatorum  audienda,  et  presbiteri  qui  principales  ecclesias  tenerent  archipresbiterorum 
officio  fungerentur,  ad  agenda  omnia  que  solent  fieri  ab  archipresbiteris  episcoporum,  et  cum  ipsi  episcopi 
circationes  suas  ibi  agere  deberent,  ad  eorum  mansionem  daretur  ut  in  capitularibus  antecessorum  nostro- 
rum prescrip tum  habetur,  uidelicet  quantum  satis  sit  eis  dari,  et  episcopi  non  plus  querant,  nee  cum 
pluribus  ueniant,  quam  ut  eis  sufficere  possint.  Ne  autem  in  summa  debiti  episcoporum  seruitii  plus  exi- 
geretur  quam  opus  sit,  statuerunt  predictarum  ecclesiarum  episcopi  cum  consensu  synodali  coram  ante- 
cessore  nostro  Ottone  imperatore  et  archiepiscopo  Rhabano  ceterisque  cum  eo  in  synodo  agentibus,  ut 
dentur  ad  singulas  ecclesias  porci  IUI.  ualentes  singuli  denarios  XII.  aut  arietes  YIII.  tantundem  ualentes, 
porcelli  IUI.  auce  IUI.  pulli  VIII.  Situle  XX.  de  medone,  de  mellita  ceruisia  XX.  de  non  mellita  LX.  panes 
CXX.  de  auena  modii  C.  manipuli  DC.  essetque  in  potestate  episcoporum,  utrum  h§c  per  singulas  ecclesias 
ad  unum  mansionaticum  an  ad  dua  uellent  habere.  Statuit  ergo  prefatus  antecessor  noster  Otto  imperator 
Uberam  utrique  loco  concessionem  eligend^  de  propria  congregatione  in  regimen  sui  per  futura  semper 
tempora  congrue  personae,  et  ut  nullus  iudex  publicus  licentiam  in  homines  ad  prefatum  monasterium 
Heriuordense  pcrtinentes  uUam  iudiciariam  habeat  exercere  potestatem,  sed  omnis  eorum  res  coram  ad- 
uocato  ipsorum  definiatur.  Quam  constitutionem  antecessorum  nnstrorum  iustam  et  raüonabilem,  nos  quo- 
que  prcdicto  monasterio  Heriuordensi  precepto  nostro  regali  confirmamus  atque  corroboramus.  Et  ut  hec 
confirmationis  nostre  auctoritas  stabilis  et  inconuulsa  omni  permaneat  oeuo ,  haue  paginam  inde  conscriptam 
manu  propria  roborantes,  sigilii  nostri  impressione  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Chuonradi  (L.  M.)  regis  inuictissimi. 
Odalricus  canceüarixis  uice  Aribonis  archicapellani  recognoui. 

Data  IUI.  Id.  Januar.  Indictione  VUI.  Anno  dominice  incamationis  M.XXV**.   Anno   uero  donmi  Kuon- 
radi  secundi  regnantis  I«.  CORBEIE. 


Das  Siegel  Ut  terloren  gegaogen. 

Digitized  by 


Google 


loas.  87 

CX. 

Absdirift  nach  dem  %u  Fiicbbeck  aufbewahrten  Originale  mitgetheilt  ▼om  Bibliothekar  Moojer  su  Mindeq. 

v>*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Chuonradus  diuina  fauente  dementia  rex.  Notum  sit 
Omnibus  fidelibus  nostris  tarn  praesentibus  quam  futuris,  qualiter  quaedam  uenerabilis  ||  abbatissa  nomine 
Abug,  antecessorum  nostrorum  regum  scilicet  uel  imperatorum  scripta ,  suae  aecclesiae  quae  est  in 
Vuiscbiki  coUocata,  tradita,  in  nostram  presentiam  contulit,  eademque  ex  nostra  regali  potestate  confirmari 
ac  corroborari  quam  humillime  rogitauit.  Cuius  petitioui  ita  ut  dignum  est  assensum  prebentes,  ob  amo- 
rem  Dei  nostraeque  remedium  animae  scilicet  et  per  interuentum  SIGEBERTI  sanctae  Mindensis  aecclesiae 
uenerandi  presulis  nee  non  et  Berinhardi  ducis  ceterorumque  nostrorum  fidelium,  iam  dictam  abbatissam 
una  cum  congregatione  sibi  subiecta  omnibusque  illuc  rite  pertinentibus,  in  nostrum  mundiburdium  ac 
defensionem  ex  integro  suscepimus.  Precipientes  igitur  iubemus  ut  nuUus  iudex  publicus  neque  aliquis 
ex  iudiciaria  potestate  homines  praedictae  aecclesiae  liberos  seu  colonos,  litos  aut  seruos,  in  aliquo  nego- 
cio  distringere  presumat,  nisi  tantum  aduocatus  loci  illius,  habeantque  sanctimoniales  illae  liberam  pote- 
statem  per  successionem  temporis  inter  se  siue  aliunde  abbatissam  eÜgendi»  nullius  seculari  dominio  sub- 
iectae,  excepto  nostro,  qui  earum  defensor  Deo  annuente  esse  uolumus. 

Haec  sunt  predia  quae  pertinent  ad  supra  dictam  aecclesiam  Yiscbiki.  In  illo  loco  VI.  mansi  pleni. 
Insuper  etiam  in  bis  locis  ita  uominatis.  Vuendredesa  L  Yuigbaldeshusun  IUI.  mansi.  Benneshusun  I.  mansus. 
Haddeshusun  I.  mansus.  Tiadanhusun  I.  mansus.  Hainanhusun  II.  mansi.  Et  in  aliis  locis  ad  ministerium 
aecclesiae  Yiscbiki  XXYIIII.  mansi  in  pago  Tilithi  in  comitatu  Herimanni  comitis,  iterumqne  in  pago  Mer- 
stem  in  comitatu  eiusdem  comitis  YIII.  mansi,  et  in  pago  Laginga  YI.  mansi  in  comitatu  Dodican,  in  pago 
Y^estfala  in  comitatu  Heinrici  comitis  X  et  YIII.  mansi,  et  in  comitatu  Hroduuerkes  YI.  mansi.  Et  in  uilla 
quae  uocatur  Hramnesberg  II.  mansi,  Fiahtthorpe  I.  mansus,  in  Anion  IUI.  mansi,  et  in  comitatu  Wirin- 
hardi  öurtem  nomine  Thuliberh  Y.  mansi.  In  Tundirin  YII.  mansi.  In  Hartingehusun  uilla  integra.  Et  ut 
haec  nostra  confirmatio  stabilis  et  inconuulsa  permaneat,  haue  nostri  precepti  paginam  inde  conscriptam 
manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  inpressione  insigniri  iussimus. 

Signum  domni  Chuonradi  (L  M.)  gloriosissimi  regis. 
Odalricus  canceUarius  uice  Aribonis  archicapellani  recognoui. 

Data  II.  Id.  Januar.  Indictione  YIU.  Anno  dominicae  iucamationis  H^.XXY^.  Anno  autem  domni  Kuon- 
radi  secundi  regnantis  P.  Actum  Corbeie.    * 

Dem  Originale  lag  daa  Siegel  abgefallen  beL 

CXI. 

^*  In  nomine  sanctae  et  indiuidu^  Trinitatis.  Chuonradus  diuina  fauente  dementia  rex.  Notum  sit 
Omnibus  Christi  nostrique  fidelibus  praesentibus  scilicet  atque  futuris,  qualiter  uenerabilis  abbas  nomine 
Truchtmarus  nostram  adiit  excellentiam  ||  suppheiter  orans,  ut  nostra  magnifica  munificentia  prospiccremus 
monasterio  cui  preesse  uideretur,  quod  est  constructum  super  fluuium  WISERA  in  loco  qui  dicitur  noua 
CORBEIA  in  honorem  Dei  et  sancti  STEPHANI  protomartyris,  ubi  et  beati  YITI  martyris  preciosa  pignera 
seruari  noscuntur.  Cuius  peticioni  rationabili  propter  diuinum  amorem  et  uenerationem  beatorum  marty- 
rum  assensum  prebentes,  hos  apices  serenitatis  nostrae  circa  ipsum  monasterium  fieri  iussimus,  per  quos 
decemimus   atque  iubemus,    precipue  ut  potestatem  monachi,   si  necessitas  uenerit,  habeant,  abbatem 

Digitized  byC^OOQlC 


88  i025. 

cligendi  de  fratribus  suis,  et  ut  nullus  episcopus  aut  iudex  publicus  uel  quilibet  ex  iudiciaria  potestate, 
nisi  solus  illius  loci  prouisor  et  aduocatus  predicti  monasterii,  in  ecciesias  aut  loca  uel  agros  seu  reliquas 
possessiones  prefati  monasterii  quas  modemo  tempore  iuste  et  racionabiliter  possidere  uidetur,  ad  causas 
audiendas  uel  freda  exigenda  aut  mansiones  uel  paratas  faciendas  aut  fideiussores  toUeudos,  aut  ullas 
redibitiones  uel  illicitas  occasiones  requirendas,  aut  homines  ipsius  monasterii  tarn  ingenuos  quam  et  senios 
uel  litos  iniuste  distringendos  ullo  umquam  tempore  audeat  ingredi,  uel  ea  que  supra  memorata  sunt  pe- 
nitus  exigere  aut  actitare  presumat.  Sed  et  de  dominicatis  mansis  uel  nunc  habitis  uel  post  acquirendis» 
a  reddendis  decimis  plenam  idem  monasterium  habeat  immunitatem,  et  sicut  hactenus  fuit,  ut  dentnr  ad 
portam  in  susceptionem  hospitum  et  peregrinorum ,  in  quibuslibet  episcopiis,  pagis  uel  territoriis,  uel 
Omnibus  que  ibidem  propter  diuinum  amorem  et  illius  sancti  loci  uenerationem  collata  fuerint,  ut  liceai 
ibidem  Deo  famulantibus  sub  nosti^  immunitatis  tuitione  quieto  ordine  uiuere  ac  residere,  et  melius  illos 
delectct  omni  tempore  pro  nobis  et  coniuge  nostra  atque  stabilitate  regni  a  Deo  nobis  coUati,  domini  mi- 
sericordiam  attentius  exorare.  Insuper  etiam  decimas  uel  decimales  ecciesias  in  quibusque  episcopiis  ita 
teneant  atque  disponant,  sicut  sub  antecessoribus  nostris  regibus  uidelicet  et  imperatoribus  teuere  per 
precepta  uisi  sunt  atque  disponere.  Episcopis  uero,  quibus  seruitium  et  mansionatica  debent  tempore 
circuitus  sui,  secundum  scripta  sua  singulis  annis  persoluant.  Et  ut  haec  auctoritas  concessionis  atque 
confirmationis  nostre  firmier  habeatur  et  per  futura  tempora  a  cunctis  fidelibus  sancte  Dei  ecclesie  nostris- 
que  presentibus  et  futuris  melius  credatur  diligentiusque  obseruetur,  manu  propria  subter  eam  finnauimus 
et  sigilli  nostri  impressione  assignari  iussimus. 

Signum  domni  Chuonradi  (L  M.)  regis  itmictissimi. 
Odalricus  cancellarius  uice  Aribqnis  archicapeUani  recognoui. 

Data  XI.  Kai.  Febr.  Indictione  VIII.*  Anno  dominicae  incamationis  MXXV.*^  Anno  uero  domni  KVON- 
RADI  secundi  regnantis  L®  Actum  GOSLARE. 

Das  Siegel  ist  verloren  gegaogen. 

CXII. 

C<«    In  nomiue  sanctae  et  indiuidue  Trinitatis.     Giuonradus  Dei  donante  dementia  rex.     Omniam  sancte 
Dei  ecclesie  nostrorumque  fidelium  presentium  ac  futurorum  comperiat  uniuersitas,   qualiter  domna  Fride- 
runa  |l   uenerabilis  abbatissa  eiusque  soror  Imma  cometissa,  Gerone  comite  adiuuante  construxerunt  quod- 
dam  monasterium  in  uilla  Keminata  dicta,  in  pago  Tilithi,  in  comitatu  Bernhardi   ducis  situm,   in  honore 
Dei  genitricis  sancte  Marie  uirginis  dedicatum,  ad  quod  omnem  hereditatem  suam,   curtes  scilicet  ac  uillas 
infra  nominatas,  Keminata,  Heigen,  Bogen,  Tundiriun,  Othere,  Varstan,  Rothe,  Bardeuuic,  Hotmannessun, 
Witthorp,  Britlingi,  Biangibudiburg,  Addunesthorp ,  Hatherbiki,  Bodanhuson,  Suotherburg,   Cianiki,  Wig- 
mannesburgstal ,  Bennedestorp ,  Vuidiia,  Vualdersidi,  Kokerbiki,   Holana,    Ann,    Setila,  Hepstidi,  Sinigas, 
gratissima  uoluntate  tradiderunt.    Ynde  nostram  maiestatem  regiam  aggresse  supplices  rogauerunt,  ut  ipsum 
monasterium  in  nostri  mundiburdio  susciperemus.      Quod  nos  peticione  Gisle  scilicet  regin^  dilectissim^ 
coniugis  nostre,  sed  et  interuentu  Sigebrahdi  Mindonensis  episcopi  fecisse  cognoscat  uniuersitas  fidelium. 
Ad  hec  statuimus,  ut  eiusdem  monasterii  abbatisse  talis  libertatis,  legis  ac  regule  primatu  fruerentur,  quali 
cetere  sancte  moniales  in  regno  nostro  sub  regula  sancti  Benedicti  iuste  uiuentes  utantur.     Insuper  conce- 
dimus  eidem  abbatie,  ut  nullus  marchio,  nullus  comes,  nullaque  nostri  imperii  magna  uel  parua  persona, 
in  ea  placitum  facere,  uel  publicam  functionem  exire,  nisi  aduocatus  quem  abbatissa  qu^  tunc  temporis 
fuerit  cum  sanctimonialium  consensu  eligere  uoluerit.    In  obitu  uero  abbatiss^  eiusdem  monasterii  liberum 

Digitized  byC^OOQlC 


1025  -  1027.  89 

habeant  arbitrium  aliam  digendi  iuxta  regulam  sancti  Benedict!.    Et  ut  huius  nostre  auctorltatis  priuilegiam 
pcrseueret,  haue  paginam  mana  propria  roborantes,  sigiilo  nostro  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Chuonradi  (L.  M.)  regis  inuictissimi. 
Odalricus  cancdlarius  uice  Aribonis  archicapellani  recognoui. 

Anno  dominice  incarnationis  M.  7LXIIII.  Indictione  YII.  VI.  Id.  Febr.  Data  est  in  Merseburg.  Anno  autem 
domni  Kuonradi  secundi  regnantis  I.  Actom;; 

Das  Siegel  ist  terloren  gegangen. 

CXIII. 

Quando  domnus  episcopus  Maeginuuercos  suimet  iter  ad  Romam  direxerit,  pro  hereditate  Hatheburge,  . 
Alhulfo  et  Hicile  XV.  ta]enta  dedit,  et  IUI.  mansos  cum  XX.  mancipiis.  Unusquisque  eorum  soluere  debet 
V.  siclos  argenti. 

Postquam  episcopus  Meinuuercus  de  Roma  ueniebat,  tunc  iterum  prenominatLs  in  reconciliationem 
dedit  I.  crusinam  marthrinam  et  X.  solides  denariorum. 

CXIV. 

Aus  dem  Kopialbucbe  des  Domstifts  su  Paderborn. 

o 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Cunradus  diuina  gratia  Romanorum  Imperator  augustus. 
Perpendimus  atque  considerauimus  animas  nostras  peccatorum  maculis  obfuscatas  hoc  multum  posse  iuuare, 
nos  ad  diuini  honoris  et  gloriae  maiostatem  ecclesias  Christi  sublimare,  aedificare,  et  de  nostris  rebus 
ditaro,  pariterque  nouimus  ad  nostrae  imperialis  potenciae  dignitatem  pertinere.  eis  qui  nobis  domi  uel 
miliciae  bene  seruierint  condignam  seruitutis  remunerationem  exhibere.  Proiude  nouerint  Christi  nostrique 
fideles  uniuersi,  qualiter  nos  per  interuentum  dilectissimae  coniugis  nostrae  Gislae,  nee  non  filii  nostri 
Ileinrici  regis  et  Brunonis  Augustensis  episcopi  et  Herimanni  raarchionis  et  Eggilhardi  fratris  sui,  ad  diui- 
nam  gratiam  et  gloriam,  pro  remedio  nostrae  animae,  Paderbrunnensi  ecclesiae  in  honorem  sanctae  Mariae 
Bei  genitricis  et  sancti  Kyliani  martiris  et  sancti  Liborii  confessoris  consecratae,  eiusque  prouisori  Mein- 
uuerco,  qui  nobis  sepe  et  multum  frequenter  et  fideliter  seruiuit,  quandam  curtem  nomine  Eruitte  ad  no- 
strum  imperiale  ius  pertinentem,  in  pago  Engere,  in  comitatu  autem  Marcuuardi  sitam,  perpetualiter  ha- 
bcndam  tradidimus,  cum  mancipiis  utriusque  sexus  omnibus  ad  hanc  iure  pertinentibus,  cum  ceteris  quo- 
quc  uniuersis  appendiciis,  scilicet  areis,  aedificiis,  terris  cultis  et  incultis,  pratis,  pascuis,  siluis,  uenationi- 
bus,  uiis  et  inuiis,  exitibus  et  reditibus,  aquis  aquarumue  decursibus,  piscationibus,  molendinis,  quesitis 
et  inquirendis,  cum  banno  et  mercato  etiam  quod  apud  candem  curtem  solet  haben,  et  cum  omni  utiiitate 
quac  inde  poterit  peruenire.  Et  ut  haec  nostrae  traditionis  auctoritas  firma  omni  permaneat  aeuo,  hanc 
paginam  inde  conscriptam  manu  propria  roborantes  iussimus  insigniri  sigiilo. 

Signum  domni  Chuonradi  inuictissimi  Romanorum  imperatoris  augusti,  (L  M.) 
Odalricus  canceUarius  recognomt. 

Data  VII.  Idus  Aprilis,  Indictione  X«.  anno  dominicae  Incamationis  M^.XXVU^^.  anno  autem  domni 
Cunradi  secundi  regnantis  III®.  Impeni  uero  R  Actum  Romae. 

Cod.  dipl.  hUt.  Westfal.  12 

Digitized  by  VjOOQIC 


90  1028  —  1029 

cxv. 

v>*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Chuonradus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Impe- 
rator Augustus.  II  Si  piis  petitionibus  fidelium  nostrorum,  maxime  quas  pro  ecclesiis  sibi  commissis  auribus 
nostris  infuderint,  benignum  prebuerimus  audituro,  hoc  procul  dubio  et  ad  prOsentis  inperii  nostri  statum, 
et  ad  aeternae  beatitudinis  premium  profuturum  credimus.  Unde  omnium  fidelium  nostrorum  tarn  presen- 
tium  quam  et  futurorum  noucrit  sollcrs  industria,  quia  adions  excellentiam  nostri  culminis,  Druthmanis 
uenerabilis  nouae  Corbeiae  abbas  curtem  quandam  Godeleuesheim  nuncupatam  anteriori  tempore  eidem 
monasterio  questus  est  iniuste  fore  sublatam.  Detulit  preterea  secum  Amolfi  diui  progenitoris  nostri  inpe- 
riale  decretum,  cui  eiusdem  curtis  inerat  concambia,  inter  eundem  inperatorcm  atque  Bouonem  predicti 
monasterii  patrem  peracta.  Cuius  suggestioni  fidero  accommodantes,  matronam  quandam  Aluered  uocatam, 
cpiae  ipsam  curtem  uelut  hereditario  iure  tunc  temporis  possedit,  ad  palacium  nostrum  euocari  precepimus. 
Quae  dum  prolata  refellere  nequiuisset,  prefatam  curtem  cum  omnibus  appendiciis,  adnitentibus  sibi  filio 
Osdago  patronoque  suo  comite  Frithericho,  predicto  uenerabili  abbati  absque  uHa  controuersia  reddidit, 
atque  hanc  Hiddi  monasterii  aduocatus  iussu  nostro  recepit.  Post  uero  abbas  dementia  nostra  prouocalus 
eidem  matronac  sepedictam  curtem  alteramque  Gimundian  uocatam  ac  familias  quasdam  in  uilla  Brumc- 
rinchthorp  ea  condicione  beneficiauit,  ut  si  quid  post  obitum  eins  in  hisdem  possessionibus  repperiatiir, 
abbatis  arbitrio  disponatur.  Fiiio  uero  eins  curtem  nomine  Imminghusun  eo  pacto  concessit ,  quatinus  dum 
uiuat  hanc  teneat,  nisi  hunc  munificentia  nostra  aKcubi  prius  promoueri  contingat.  Post  uero  in  ius  mo- 
nasterii redeat.  Et  ut  huius  restitutionis  auctoritas  firmior  perpetim  credalur,  manu  propria  subtus  robo- 
ratam  si.^illi  nostri  inpressionc  iussimus  insii^niri. 

TESTES.  Hunfridus  archicpiscopus.  Meinuuercus  episcopus.  Godehardus  episcopus.  Sigifridus  episcopus. 
Odalricus  cancellarius.  Asculfus.  Sigibcrtus.  Bernhardus  dux.  Adalbero  dux.  Ernastus  dux.  Liudulfus  comes 
et  priuignus  imperaloris.  Hiddi.  Amulungus  conics,  et  frater  eins  Ecbertus.  Wigger.  Gerlo.  Vffo.  Tiammo. 
Poppe.  Bern.  Thiathard,  Brun.  Gebe. 

Signum  domni  Chuonradi  inuicHssimi  Romanorum  (L.  M.)  imperatoris  augustL 
Odalricus  cancellarius  uice  Aribonis  archicancellarii  recognouiL 

Data  Kai.  Jul.  Indictione  XI.  Anno  dominice  incarnationis  Millesimo  XXVIII.  Anno  autem  domni  Chuon- 
radi secundi  regnantis  IUI.  Imperii  uero  L  Actum  Magdeburch  felicitcr  AMEN. 

Das  Siegel  ist  terloreo  gegangen. 

CXVI. 

v>i»  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Chuonradus  dementia  diuina  fauente  Romanorum  Impera- 
tor Augustus.  II  Nouerit  omnium  sanctae  Dei  aecclcsiae  fidehum  nostrorumque  prosentium  scih'cet  ac  futu 
rorum  industria,  qualitcr  nos  ob  interuentum  ac  petitionem  dilectae  coniugis  nostrae  GISILAE  imperatricis 
augustae,  et  amantissimae  nostrae  prolis  Heinrici  rcgis,  nee  non  Brunonis  Augustensis  venerabilis  episcopi, 
fidoli  nostro  Sigiberto  Mindensi  episcopo  et  accclesiae  cui  ipse  Deo  donanto  presidet,  in  honore  sancli 
PETRI  principis  apostolorum  et  sancti  GORGOMI  martyris  Christi  constructae,  quandam  sihiam  sitam 
singulariter  in  proprietate  prcdiorum  eiusdem  Mindensis  aecclcsiae,  et  in  pago  Entcrgouui,  in  comitatu 
uero  Bernhardi  ducis,  cum  consensu  et  conlaudatione  prefati  ducis  B.  et  sui  fratris  Detmari,  cetcrorum<]ue 
ciuium  in  eadem  siiua  usque  modo  communionem  venandi  habentium,  in  sihiis,  campis  etpaludibus,  inter 
flumina  Ossenbeke  et  Alerbeke,  usque  in  medium  flumen  Wermonon,  et  inde  usque  ad  Northsulerecam- 
pon,  ad  Cortem  pcrtinens  Sulegon  nominatam  forestari  concessimus  et  banni  nostri  districtu  circumuallaui- 

Digitized  byC^OOQlC 


1029  --1031.  91 

inus,  ea  uidclicet  ratione,  ut  nemo  ulterius  in  oodem  foresto  absque  prelibali  episcopi  suoruülque  succes- 
sorum  liccntia  potestatem  habeat  uenandi,  sagittandi,  retia  aut  laqucos  ponendi,  aut  ullo  ingenio  feras 
dccipiendi,  ({uae  merito  sub  iure  banni  continentur.  Si  quis  autem  huius  uostri  imperialis  precepti  teme* 
rarius  uiolator  extiterit,  sciat  se  episcopo  et  suo  aduocato  banni  nostri  summam  compositurum.  Et  ut 
hoc  uerius  credatur  diligentiusque  per  futura  annorum  curricula  obseruetur,  hanc  kartam  inde  conscriptam 
subtusque  manu  propria  roboratam  sigilli  nostri  impressione  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Chuonradi  inuictissim  Romanorum  imperatoris  (L.  M.)  augusti. 
Odalricus  cancellartus  uice  Aribonis  archicapellani  recognouit, 

Data  IIL  Kai.  Apr.  Indictione  XII.  Anno  dominice  ineamationis  Millesimo  XXVIIII.  Anno  autem  domni 
Chuonradi  secuudi  regnantis  Y.  Iropcrii  uero  II.  Actum  Ratispone. 
Das  Siegel  Ut  terloren  gegangen. 

CXVIL 

v^«  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Chuonradus  diuiua  fauente  dementia  Romanonim  Impe- 
rator augustus.  II  Notum  sit  omnibus  Christi  fidelibus  presentibus  scilicct  atque  futuris,  qualiter  nos  ob  in- 
tcruentum  ac  peticionem  nostrae  dilectae  coniugis  GISALAE  imperatricis  uidelicet  augustae,  et  amanlissimae 
nostrae  prolis  HEINRICI  regis,  nee  non  Meinuuerchi  Paterbrunuensis  aecclesiae  episcopi,  quoddam  Beren- 
hardi  comitis  predium,  Badperch  dictum,  cum  mansis  decem  circa  eundem  montem  adiacentibus,  In  pago 
Nichterga  et  in  comitatu  Hahoidi  comitis  situm,  quod  ideo  hereditario  iure  in  nostram  potestatem  successit, 
quia  idem  ipse  B.  comes  spurius  erat,  quod  uulgo  Wanburtich  dicunt,  ad  Paterbrunne  prescripti  epi- 
scopi monasterium  in  honore  Sanctae  Mariae  et  Sancti  Chiliani  martyris  sanctique  Liborii  confessoris  con- 
secratum  tradidimus,  cum  manclpüs  utriusque  sexus,  uillis,  areis,  aedificiis,  agris,  terris  cultis  et  incultis, 
uiis  et  inuiis,  pratis,  pascuis,  siluis,  uenationibus,  aquis  aquarumue  decursibus,  piscationibus,  molendinis, 
exitibus  et  reditibus,  quesitis  et  inquirendis,  nee  non  cum  omnibus  appendiciis  ad  idem  predium  iure  per- 
tinentibus,  ea  uidelicet  ratione,  ut  in  prescripti  monasterii  potestate  perpetualiter  existat.  Et  ut  haec 
nostra  traditio  stabilis  et  inconuulsa  omni  permaneat  aeuo,  hanc  paginam  inde  conscriptam  propriaque 
manu  subtus  roboratam  sigilli  nostri  inpressione  iussimus  insigniri. 

V  ( 

Signum  domni  Chonradi  Romanorum  imperatoris  (L.  M.)  inuictissimi. 

i» 

Odalricus  cancellartus  uice  Aribonis  archicapellani  recognoui. 

Data  Kai.  Junii,  Anno  dominicae  ineamationis  M.XXX.  Indictione  XIII.  Anno  domni  Chuonradi  regnan- 
tis VI.  Imperii  uero  IUI.  Actum  Mcrsiburch  feliciter  amen. 

Das  aurged rockte,  grosse  und  noch  siemlich  gut  erhaltene  Siegel  zeigt  den  Kaiser,  auf  einem  niedrigen  Throne  sitzend, 
die  Hände  hoch  aufgehoben,  und  in  der  rechten  einen  Stab,  auf  dessen  Spitze  ein  Adler,  in  der  linken  den  Reichs» 
apfel  mit  einem  Kreuze  haltend;  mit  der  Umschrift:  Chuonradus  Di.  Gra.  Romanows.  Imp.  Aug.  -]-.  —  Die  Figur  dea 
Kaisers  ist  sehr  zusammengedrückt  und  der  Kopf  desselben  unlormlich  gross,  mit  einem  langen  Rarte. 

CXVIII. 

^*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Chuonradus  diuina  disponente  gratia  Romanorum  Impe- 
rator augustus.  Omnium  Dei  noslrique  fidelium  uniuersitati  notum  ||  esse  uolumus,  qualiter  nos  propter 
amorem  caelestis  palri^,  atque  ob  iuteruentum  ac  peticionem  dilectae  coniugis  nostrae  GISILAE  imperatrts  ^) 


0  sie 

12* 

Digitized  by 


Google 


92  iosi. 

augustae,  nee  non  kari  filii  nostri  HEINRICI  regis,  et  propter  iage  deuotumque  nobis  seruitiom  MEGIN- 
WERCHI  sanctae  Paderbrunnensis  sedis  uenerabilis  episcopi,  ecciesiae  cui  ipse  Deo  donante  presidet,  in 
honore  sanctae  Dei  genitricis  MARIE,  beatique  Kyliani  martyris,  nee  non  confessoris  Christi  Liborii  con- 
struetae,  illa  predia  que  habuerunt  Bernhart  et  soror  eins  Hazecha  in  locis  Alflaan  et  Etlinun  sita,  in  pago 
Paderga,  in  comitatu  Amulungi,  eum  aliis  omnibus  illuc  pertinentibus,  et  cum  omni  uülitate  que  uel  seribi 
aut  nominari  ullo  modo  ualet,  cum  mancipiis  utriusque  sexus,  cum  areis,  aedificiis,  agris,  campis,  terris 
eultis  et  incultis,  pratis,  pascuis,  siluis,  ucnationibus,  aquis  aquarumue  decursibus,  piscationibus,  molis, 
molendinis,  uiis  et  inuiis»  exitibus  et  reditibus,  quesitis  et  inquirendis,  perpetualiter  habenda  donauimus, 
ea  ratione  ut  prefatus  episcopus  suique  suecessores  de  eisdem  prediis  nobis  imperial!  iure  hereditatis  libe- 
ram  dehinc  habeant  potestatcm,  quicquid  sibi  placuerit  faciendi,  ad  utih'tatem  tarnen  eeclesi^  sue,  omnium 
eontradictione  remota.  Et  ut  hec  nostre  traditionis  auctoritas  stabilis  et  inconuulsa  omni  permaneat  oeuo, 
hanc  paginam  iude  eonscriptam  manu  propria  roborantes,  sigillo  nostro  insigniri  iussimus. 

Signum  domni  Chuonradi  inuictissimi  Romanorum  (L.  M.)  Imperatoris  augu8ii, 
Odalricus  canceUarius  uice  Aribonis  archicapellani  recognomL 

Data  XIII.  Kai.  FEBR.  Indictione  XIIII^.  Anno  dominicae  ineamationis  M.XXXI®.   anno  uero  domni 
Kuonradi  secundi  regnant  VIF.  Imperii  autem  1111®  Actum  ALTSTETE. 

Das  Siegel  Ut  das  bereits  beschriebene* 

cxix/) 

^  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Chuonradus  Dei  ordinante  dementia  Romanorum  Impera- 
tor augustus.  Omnium  Dei  nostrique  fidelium  uniuersitati  notum  esse  ||  uolumus,  qualiter  nos  diuinae  mer- 
cedis  ob  intuitum,  nee  non^)  per  intei*uentum  ^)  dilectissimae  contectalis  nostrae  GiSeLae  imperatricis  au- 
gustae  simul  etiam  dilecti  filii  nostri  regis  Heinrici,^)  et  iuge  seruicium  Mcginuuerchi  Patherburnensis  aec- 
clesiae  episcopi  sepissime  nobis  fideliter  impensum,  eidem  aeeclesiae  in  honore  sanctae  Dei  genitricis 
Mariae  ac  saneti  Kyliani  martyris  et  sancti  Liborii  episcopi  et  confessoris  constructae,  predium  Bennanhu- 
sun,  Uaiabroch,  Dadanbroch,  situm  in  pagis  Wetiga  et  Tilithi  in  comitatu  Widukindi,^)  cum  omnibus  ad 
ipsum  predium  iure  ac  legaliter  pertinentibus,^  cum  mancipiis  utriusque  sexus,  cum  areis,  aedificiis,  agris, 
campis,  terris  eultis  et  incultis,  pratis,  pascuis,  siluis,  uenationibus,  aquis  aquarumue  decursibus,  piscatio- 
nibus,  molis,  molendinis,  uiis  et  inuiis,  exitibus  et  reditibus,  quesitis  et  incfuirendis ,  seu  cum  omni  utilitate, 
quae  uel  seribi  aut  nominari  ullo  modo  potest,  in  proprietatem  condonauimus,  et  de  nostro  iure  ac  do- 
minio  in  eiusdem  aeeclesiae  ius  ac  dominium  omnino  transfundimus,  ea  uidelicet  ratione,  ut  prenominatus^ 
episcopus  eiusque  suecessores  de  eodem  predio  liberam  posthae  potestatem  habeant  tenendi,  commutandi 
uel  quicquid  sibi  utilitatis  aeeclesiae  placuerit  faciendi,  onmium  hominum  eontradictione  remota.     Et  ut 


1}  Die  nur  abschriniich  noch  erhaltene  Schenkungsurkunde  über  Heinhusen  o.  s.  w.  von  gleichem  Datam,  kommt  mit  der 

▼erliegenden  in  der  Fassung  grössteniheils  überein,  und  seigt  nur  die  unten  ang^ebenen  Verschiedenheiten. 

^  diuinae  —  non  fehlt. 

^  ob  interu.  et  peticionem 

*)  nee  non  et  Heinr.  reg.  dil.  filii  nostri 

'  o  o  - 

*)  pred.  Heinhasen,  Winiden,  Windelmuderode,  Aldendorp,  Rudbertesseii,  'SnnderesseOy  rfisa^  Hameressen,  situm  in  pago  Auga 

in  comitatu  Cunradi, 
*)  hier  ist  eingeschaltet;  Haikonem  et  Ricbaldum  cum  suis  omnibus. 
^  idem 

Google 


Digitized  by 


1031.  93 

nostrae  traditionis  aactoritas  stabflis  et  inconuulsa  per  antiqua  seculorum  curricula  permaneat,  hanc  pagi- 
nam  inde  conscriptam  manu  propria  ro^orantes,  sigilli  nostri  impressione  iussimus  sigillari. 

Signum  domni  Chuonradi  inuictissimi  Romanorum  Imperatoris  (L  M.)  augusti. 
Odalricus  canceUarius  uice  Aribonis  archicapellani  recognoui. 

Data  XI.  Kai.  Marcii,  Indict.  XIUI.  Anno  dominicae  incarnationis  M^XXXF.  anno  uero  domni  Chuon- 
radi secundi  regnantis  VIP.  Imperii  autem  lUF.  Actum  Goslare. 

Das  Siegel  i&t  irerloreD  gegaogen. 


cxx. 

Ans  dem  Kopialbuche  det  Dornst ift«  su  PaderiH>ra. 

o 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis«  Cunradus  diuina  fauente  dementia  .Romanorum  Impera^ 
tor  augustus.  Si  ulli  ex  uostris  pontificibus  sui  fidolis  seruicii  non  immemores  aliquid  ex  hiis  quae  nostri 
iuris  deputantur  benigne  animo  inpendimus,  eum  postea  in  nostro  oramine  et  seruimine  promtiorem  et 
multo  studiosiorem  existere  procul  dubio  credimus.  Quapropter  omnibus  Christi  nostrique  amatoribus 
presentibus  sciiicet  ac  futuris  perspicuum  esse  uolumus,  qualiter  Wicilo  nostram  adiit  serenilatem,  numiiiter 
rogans  ut  predium  Sannanabiki  dictum,  in  istis  uillis.  Horiian.  Frodinctorp.  Yinesbiki.  Rafseti.  Knechtahusen. 
Buckinhusen.  Bennanhusen.  Scuni.  Berchem.  Homan.  Holthusen.  situm,  sua  uxorisque  suae  Odae  fiiiaeque 
suae  Ceciliae  nee  non  Gerburch  filiique  eins  Hodonis  peticione  ac  collaudatione ,  ad  nostram  imperialem 
manum  recipere  curaremus,  predium  Zurici  quod  nostrae  fuit  proprietatis  illorum  econtra  subiugantes  di- 
cioni.  Horum  igitur  desiderio  primatum  nostrorum  satisfacientes  consilio,  id  quod  illorum  ins  quod  nostri 
erat  iuris  amicabiliter  remisimus.  Transactis  autem  ita  hiis  omnibus,  predictum  predium  Sannanabiki,  quod 
tunc  nostrae  iudicabatur  esse  proprietatis,  in  comitatu  Widukini  in  pago  Wetiga  situm,  cum  omnibus  uti- 
litatibus  ad  idem  pertinentibus,  arcis,  aedificiis,  agris,  terris  cultis  et  incultis,  pratis,  pascuis,  campis,  siluis, 
uenatibus,  aquis  aquarumue  decursibus,  piscationibus,  molis,  molendinis,  uiis  et  inuiis,  exitibus  etreditibus, 
quesiüs  et  inquirendis,  ob  amabilem  coniugis  nostrae  Gislae  imperatricis  augustae  interuentum,  et  ob  mi- 
nime  denegandam  dilectissimae  prolis  nostrae  Heinrici  regis  peticionem,  nee  non  Herimanni  marchionis, 
Mcinuuerco  uenerabilis  uitae  episcopo  suaeque  aecclesiae  in  sanctissimae  Dei  genitricis  Mariae  et  precio- 
sissimi  martyris  Kyliani  nee  non  gloriosissimi  confessoris  Liborii  honorem  constructae,  eo  tenore  in  pro- 
prium tradidimus,  ut  ipse  suique  successores  de  eodem  liberam  deiuceps  babeant  poteslatem  tenendi, 
tradendi,  uendendi,  conmiutandi,  uel  quicquid  placuerit  sibi  faciendi,  ad  utilitatem  tarnen  predictorum 
sanctorum  aecclesiae.  Recordati  sumus  namque  non  in  hoc  tantum,  sed  in  aliis  sibi  adhuc  Deo  uolente 
a  nobis  tradendis  prediis,  quod  suum  assiduum  seruicium  deuotius  et  ceteris  nostris  pontificibus  frequentius, 
non  quasi  uno,  sed  fere  in  omni  tempore  certum  habuimus.  Et  ut  haec  nostrae  tradicionis  auctoritas 
stabilis  et  inconuulsa  per  labentia  temporum  curricula  obsenietur,  hoc  preceptum  inde  conscriptum  subtus 
manu  propria  confirmauimus  et  corroborauimus  ac  sigilU  npistri  impressione  diligentius  insigniri  precepimus. 

Signum  domni  Cunradi  inuictissimi  Romanorum  Imperatoris  augusti.    (L  H.) 
Odalricus  CanceUarius  recognouit, 

Data  III.  Non.  Augusti,  Indictione  XIIII.  Anno  dominicae  incarnationis  M^.XXXI®.  anno  autem  domni 
Cunradi  secundi  regnantis  YII^  Imperii  uero  Y^  Actum  bnmeteshusun. 


Digitized  by 


Google 


94  103  2. 

CXXI. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Dom&tifts  zu  Paderborn. 

In  nomine  sanclae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Chtionradus  diuina  fauente  dementia  Roraanorum  Impe- 
rator anjj;iistus.  Nouerit  omnium  Dei  nostrique  lidelium  presentium  scilicet  ac  futurorum  industria,  qualiler 
nos  fideii  nostro  Meginuuerco  Paderburnensi  episcopo  et  aecclesiae  cui  ipse  Deo  donante  presidet,  ob  in- 
teruentiim  et  peticionem  dilectae  coniugis  nostrae  Gislae  Imperatricis  augustae  et  amantissimae  nostrae 
prolis  Hcinrici  regis  et  Egilberti  Frisingensis  aecclesiae  uenerabilis  episcopi,  nee  non  ob  suum  frequens  et 
deuotum  scruiciuro,  quandam  nostrae  proprietatis  curtem  Gardenebiki  nominatam,  situm  in  pago  Lacni  in 
comitatu  Herimanni  comitis,  cuni  omni  sua  integritate,  uel  quicquid  predii  habuimus  in  uillis  Huuinadal, 
Molduggane,  Liudulueshusun ,  situm  in  eodem  pago  et  in  comitatu  prenominati  H.  comitis,  cum  omnibus 
ad  idem  pertinentibus,  cum  areis,  aedificiis,  mancipiis  utriusque  sexus  inibi  habitantibus,  agris,  terris  cultis 
et  incultis,  pratis,  pascuis,  campis,  siluis,  uenationibus,  aquis  aquarumue  dccursibus,  piscationibus,  molis, 
roolendinis,  uiis  et  inuiis,  exitibus  et  reditibus,  quesitis  et  inquirendis,  seu  cum  omni  utilitate ,  quae  aut 
scribi  aut  nominari  potest,  in  proprium  tradidimus  et  de  nostro  iure  ac  dominio  in  suum  ius  atque  domi- 
nium omnino  transfiindimus,  co  quoque  tenore,  ut  prcdictus  fidelis  noster  M.  episcopus,  siue  longe  siue 
prope  sit,  nos  suae  seruitutis  non  immemores  esse  recognoscat,  et  ut  ipse  suique  successores  de  supra- 
nominatis  prediis  liberam  deinceps  potestatem  habeant  tenendi ,  tradendi,  uendendi,  commutandi,  uel  quic- 
quid placuerit  faciendi  ad  usum  tamen  prenominatae  suae  aecclesiae  in  honore  sancti  Liborii  constructac 
et  consecratae.  Et  ut  haec  nostrae  tradicionis  auctoritas  stabilis  et  inconuulsa  omni  tempore  perseueret, 
hoc  prcceptum  inde  conscriptum  subtusque  manu  propria  roboratum  sigilli  nostri  impressione  insigniri 
iussimus. 

Signum  domni  Chuonradi  inuictissimi  Romanorum  Imperatoris  augusti,  (L.  M.) 
Odalricus  cancellarms  ad  uicem  Bardonis  archiepiscopi  recognouit. 

Data  XV.  Kai.  Febr.  Indictione  XV.  Anno  dominicae  incarnationis  Millesimo  XXXIP.  anno  autem  domni 
Chuonradi  secundi  rcgnantis  VIII.  Imperii  uero  V.  Actum  Hiltiuuardeshusun  feliciter  Amen. 

cxxii.*) 

^*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Chuonradus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Impera- 
tor augustus.  II  Quia  nos  diuina  disponente  dementia  ceteris  supereminemus  mortalibus»  oportet  vt  euius 
munere  precellimus,  eius  quoque  uoiuntati  omnibus  modis  parere  studeamus.  Quapropter  omnibus  Christi 
nostrique  fidelibus  presentibus  scilicet  ac  futuris  notum  esse  uolumus,  qualiter  nos  ob  intenientum  ac  pe- 
tilionem  dilectae  coniugis  nostrae  Gislae  imperatricis  augustae  et  filii  nostri  Heinrici  regis,  et  Egilberti  Fri- 
singensis aecclesiae  episcopi,  fideli  nostro  Meginuuercho  Bodrebrunnensi  uenerabili  episcopo,  et  ecclesiae 
in  honore  sanctae  Dei  genitricis  MARIE  et  sancti  Kiliani  martiris  et  sancti  Liborii  confessoris  construclc  et 
consecrate,  cui  ipse  Deo  donante  presidet,  omnem  potestatem  comitatus,  quam  Herimannus  comes  iii  istis 
tribus  pagis,  Auga,  Netega,  Hessiga,  habet,  cum  omni  iure  ad  eundem  comitatuia  iuste  ac  legaliter  per- 
tinenlc,  et  omnia  predia  in  eisdem  pagLs  ad  nostras  manus  habita  et  postmodum  acquirenda,  cum  omnibus 
ad  eadem  merito  aspicientibus,  cum  areis,  edificiis,  mancipiis,  agris,  terris  cultis  et  incultis,  pratis,  pascuis, 
campis,  siluis,  uenationibus,  aquis  aquarumue  decursibus,  piscationibus,  molis,  molendinis,  uiis  et  inuil^s 
exitibus  et  reditibus,  quesitis  et  inquirendis,  seu  cum  omni  utilitate  quae  ullo  modo  inde  prouenire  poterit» 


*)  Dm  sehr  beschädigte  und  ▼crstümmelte  Original  ist  mit  Hilfe  einer  alten  Abschrift  ergänzt.  ^^ 

Digitized  by  V^OOQIC 


1032  —  1033.  95 

per  hoc  nostrum  imperiale  preceptum  in  proprium  donäuimus  atque  largiti  sumns,  omnium  hominum  con- 
Iradictione  remota,  eo  quoque  tenore  vt  predictus  fidelis  nostcr  M.  episcopus,  siue  longe  siue  prope  sit, 
nos  sue  seruitutis  non  immemores  esse  recognoscat,  et  ut  ipse  suique  successorcs  de  cisdem  prediis  libe- 
ram  deinceps  potestatem  habeat  tenendi,  tradetidi,  uendendi,  commutandi,  uel  quicquid  placuerit  faciendi, 
ad  iisum  tarnen  prenominatae  aecclesiae.  Haec  uero  donationis  auctoritas  vt  in  Dci  nomine  pleniores  ob- 
tineat  firmitates,  manu  propria  subtus  eam  firmauimus,  sigilloque  nostro  insigniri  iussimus. 

Signum  domni  Chuonradi  inuictissimi  Eomanoi^m  imperaiorts  (L.  M.)  axigusii, 
Odalricus  cancellartus  ad  uicem  Bardonis  archiepiscopi  recognouit. 

Data  XV.  Kai.  Feb.  Indictione  XV.  Anno  dominicae  incarnationis  Millesimo  XXX.  IL  Amio  autem  domni 
Chuonradi  secundi  regnantis  VIII.  imperii  uero  V.  Actum  Fritislare  feliciter  amen. 

Das  Siegel  ist  verloren  gegaogeo. 

CXXIIL 

^«  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis,  Chonradus  diuinli  fauente  dementia  Romanorum  Impcra- 
tor  augustus.  ||  Sicut  nos  ex  promptis  et  assiduis  seruiciis  fidelium  nostrorum  gaudemus,  ita  quoque  dignum 
et  iustum  esse  nobis  uidetur,  vt  eos  de  condignis  suis  premiis  gaudere  faciamus.  Quapropter  comperiat 
omnium  Dei  nostrique  fidelium  presentium  scilicet  ac  futurorum  industria,  qualiter  nos  ob  interventura  ac 
petitionem  dilecte  coniugis  nostrae  Gislae  imperatricis  augustac,  et  karissimi  filii  nostri  Heinrici  regis,  fideli 
nostro  Meginuuercho  vencrabili  episcopo  et  aecclesiae  cui  ipse  Deo  donante  prcsidet  in  lionore  sanctae 
Dei  genitricis  Mariac  et  sancti  Kiliani  martyris  sanctique  Liborii  egregii  confessoris  constructe,  sex  mancipia, 
quorum  haec  sunt  nomina.  Thiethardns  pbr.  Liuza.  Ileregrim.  Ethilier.  Atlialuuard.  Wicburch.  cum  omnibus 
suis  substantiis  per  hoc  nostrum  imperiale  preceptum  perpetualiter  in  proprium  tradidimus  et  de  nostro 
iure  ac  dominio  in  suum  ius  atque  dominium  omnino  transfudimus  atque  largiti  sumus,  eo  quoque  tenore, 
vt  predictus  fidelis  noster  Meginuuerchus  episcopus  suique  successores  de  eisdem  mancipiis  liberam  dein- 
ceps potestatom  habeant  uendendi,  tradendi,  coramutandi,  uel  quicquid  sibi  placuerit  faciendi,  ad  usum 
tamen  sue  ecclesiae  Bodrabrunncnsi  nominatae.  Et  ut  haec  nostrae  traditionis  auctoritas  plenas  in  Dei 
nomine  habeat  firmitates,  hanc  cartam  inde  conscriptam  subtusque  manu  propria  roboratam,  sigillo  nostro 
insigniri  iussimus. 

Signum  domni  Chonradi  inuictissimi  Romanorum  imperatoris  (L.  M.)  augusti. 
Odalricus  cancellarius  uice  Bardonis  archyepiscopi  recognouit. 

Data  XII.  Kai.  Sept.  Indictione  XV.  Anno  dominicae  incarnationis  Millesimo  XXXIP.  Anno  autem  domni 
Chonradi  secundi  regnantis  \1II.  Imperii  uero  VI.  actum  Magadcburc. 
Das  Siegel  ist  das  schon  beschriebene,  aber  zerbrochen. 

CXXIV. 

Aas  dem  Kopialbuche  des  Domstifts  zu  Paderborn. 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Chuonradus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Impera- 
tor augustus.  •  Omnibus  Christi  nostrique  fidelium  uniuersitati  notum  esse  uolumus,  qualiter  nos  ob  inter- 
uentum  ac  poticionem  carac  coniugis  nostrae  Gizalae  uidelicet  Imperatricis  augustae  nee  non  et  dilecti  filii 
nostri  Heinrici  regis,  et  Meinuuerci  Paderbrumiensis  aecclesiae  episcopi  fidele  seruicium  nobis  secundum 
nostrum  uotum  frequeutissime  impensum,  quoddam  nostri  iuris  prediam  in  Marsuelde  in  pago  Rietcga  et 


Digitized  by 


(^oogle 


96  1033. 

in  comitatu  Udonis  comitis  situm,  cum  mancipiis  utriusque  sexus,  quorum  haec  sunt  nomina.  Wiga  et  uxor 
eius  Olika  et  filius  eius  Albern  et  soror  eins  Athelhilt.  Volclach  et  filius  eins  Buua  et  soror  eius  Gele,  et 
cum  omni  lege  ad  idem  predium  iure  pertinente,  areis,  aedificiis,  agris,  pratis,  terris  cultis  et  incultis, 
pascuis,  siluis,  uenationibus,  uüs  et  inuiis,  aquis  aquarumue  decursibus,  piscationibus,  molendinis,  quesitis 
et  inquirendis,  omnique  utilitate  quae  scribi  aut  nominari  potest,  ad  monasterium  sanctae  Mariae  et  saneti 
Chiliani  sanctique  Liborii  tradidimus  in  proprium  perpetualiterque  ibi  existendum,  eo  uidelicet  tenore  ut 
eiusdem  sacrae  sedis  episcopus  suique  successores  liberam  inde  habeant  potestatem  tenendi,  tradeudi, 
uendendi,  commutandi,  uel  quicquid  sibi  placuerit  faciendi,  ad  usum  tarnen  eiusdem  aecciesiae.  Ad  haec 
sub  eadem  precepti  auctoritatc  tria  mancipia,  q[uorum  haec  sunt  nomina.  Emma.  Sicca.  Vorthubreht,  ad 
predictum  monasterium  in  proprium  tradidimus.  Et  ut  haec  nostrae  tradicionis  auctoritas  stabilis  et  in- 
conuulsa  per  omnium  curricula  annorum  permancat,  hoc  preceptum  inde  conscriptum  subtusque  propria 
manu  nostra  confirmatum,  sigilli  nostri  impressione  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Chuonradi  Romanorum  Imperatoris  inuicdssimi,  (L.  M.) 
Burchardus  cancellarius  uice  Bardonis  archicapellani  recognouit. 

Data  III.  Id.  Maii,  anno  dominicae  incamationis  Millesimo  XXX®  IIP.  Indictione  I.  anno  autem  domni 
Chuonradi  secundi  regnantis  Villi.  Imperii  VI.  Actum  Nouiomago  feliciter  amen. 

cxxv. 

Vi.  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Chuonradus  diuina  fauentc  dementia  Romanorum  Impe- 
rator Augustus.  II  Si  in  monasteriis  construendis  Studium  habuerimus  aut  aliis  in  idem  conspiranübus  uotum 
prebuerimus  assensum,  uon  solum  ad  temporalis  uerum  etiam  ad  aetemi  regni  commodum  hoc  nobis  pro- 
futurum  esse  non  ambigimus.  Qua  propter  notum  sit  omnibus  Christianae  religionis  presentibus  scilicet 
atque  futuris,  qualiter  nos  ob  interuentum  ac  petitionem  dilecte  coniugis  nostrae  GISELAE  imperatricis 
uidelicet  augustae,  et  amantissimae  nostrae  prolis  HEINRICI  regis,  nee  non  ARIBONIS  Mogonlinensis  aecciesiae 
archiepiscopi  et  PILIGRIMI  Coloniensis  aecciesiae  archiepiscopi ,  simul  etiam  cum  consensu  omnium  nostro- 
rum  fidelium  qui  tunc  temporis  ibi  affuerunt,  SIGEBERTO  Minduncnsis  ecclesie  episcopo  inibi  construendi 
monasterii  in  honore  saneti  MARTINI  licentiam  concessimus.  Insuper  omnium  nouerit  industria,  qualiter 
eiusdem  sedis  episcopus  curtiferum  I.  in  quo  idem  monasterium  et  claustrum  cimiteriumque  sunt  constructa, 
et  curtifera  VI.  ex  ulraque  parte  monasterii,  et  salice  telluris  III.  mansos  cum  sui  iuris  predio  id  est  man- 
feis  XII.  de  monasterii  saneti  PETRI  proprietate  in  istius  saneti  MARTINI  monasterii  ius  ac  potestatem  cora- 
mutauerat.  In  loco  enim  Hildiuuardingahusun  dicto  et  in  aliis  uillis  ad  eundem  locum  iure  pertinentibus 
VIII.  pro  commulatione  dedit  mansos,  et  in  Chizzindorf  II.  mansos.  In  Lohe  I.  m.  In  Westirbracha  I.  m. 
Et  in  his  IUI.  locis  XXV.  mancipia.  Fratribus  autem  ad  idem  sepedictum  monasterium  Deo  seruientibus  in 
utilitatem  tradidit  quoddam  predium  Chemmin  dictum,  quod  ob  interuentum  nostre  dilecte  coniugis  G.  no- 
streque  prolis  H.  regis  de  nostro  iure  in  suum  ius  atque  poteslatem  suscepit.  Insuper  etiam  ad  Rothcris- 
dorfa  uini  decimationem,  quam  de  nobis  acquisiuit,  in  eorundem  fratrum  usum  concessit.*)  Aliud  autem 
in  eodem  loco  uinetum  suis  in  utilitatem  decreuit  successoribus,  ea  uidelicet  racione ,  vt  in  vini  decimatione 
nullam  iniustitiam  aut  molestiam  inferant  fratribus,  et  quando  de  illo  bibant  uino  hoc  intendant,  quia  prius 
ad  omnem  episcopatum  suum  tantum  non  habucrunt  uini  quantum  sciphus  capere  potest,  ideoquc  fre- 
quentiores  sint  ad  Deum  intercessores  nostri  dilecteque  coniugis  nostrae  G.  et  prolis  nostrae  H.  regis, 
quorum  petitione  hec  ipsa  uineta  S.  prelibate  sedis  episcopo  in  proprietatem  tradidimus.    Quin  etiam  idem 


«)  Vgl.  die  Urkunde  des  Bischoi«  Siward,  b.  Wurdtw.  T.  VI.  p.  332. 

Digitized  by  VjOOQIC 


1«33.  97 

cpi5»copus  ad  prescriptum  sancti  Martini  monasterium  alia  que  sui  iuris  erant  loca  tradidit,  id  est  Egisberun, 
Wolgatingahusun ,  In  Diotanhusun  I.  mansum  et  utilitatem  siluae,  et  tale  predium  quäle  habuit  ad  Nianbui^. 
Insuper  etiam  ad  Ybhusen  III.  m.  In  Lolia  I.  m.  In  pago  etiam  Lainga  in  uillis  Triburin,  Stocheim,  Helin- 
gaburstalla,  Holinbeke,  VI.  m.  In  pago  quoque  Marstem  in  uiiia  que  dicitur  Brunhildisdorf  II.  m.  et  in  Hu- 
pida I.  m.  et  in  Oride  II.  m.  et  in  Yolkeressun  II.  m.  In  pago  Cizide.  In  uilla  Herisiqroda  II.  m.  In  Mun- 
ncre  I.  m.  cum  utilitat«  salis.  Item  in  Munnere  curtiferum  I.  cum  utilitate  salis.  In  Bodukun  I.  m.  In  Bed- 
debure  I.  m.  lu  Hemezungahusun  I.  m.  In  Helan  Y.  m.  In  Uanebeke  I.  m.  In  Fridegerssun  I.  m.  In  Nisinun 
IL  m.  In  Lierbeke  I.  m.  Ad  Folchardesdorf  utilitatem  silue  cum  tribus  curtiferis.  In  Heruide  I.  m.  In  Hern- 
mincburun  IUI.  m.  In  Uuoluaradingahusun  curtiferum  L  cum  utilitate  siluae.  In  Eildissun  curtiferum  I.  cum 
utilitate  siluae.  In  Haddenhusun  dimidium  mansum.  In  Ekishusun  II.  m.  In  Nitalstete  I.  m.  In  Rodun  I.  m. 
In  Holzhusun  III.  m.  In  Lippeke  curtiferum  I.  cum  utilitate  silue.  In  Retbere  dimidium  m.  In  Sueuerdun 
IUI.  m.  et  salice  telluris  II.  m.  et  dimid.  In  Honredere  YI.  m.  et  dimid.  In  Eddorunhusun  II.  m.  In  Morsilea 
unum  mansum.  In  Nitalstet«  X.  m.  cum  omni  utilitate  illuc  pertinenti.  In  Weluen  IUI.  m.  Ad  hec  prenotata 
loca  omnia  predia  que  tunc  temporis  sub  suo  iure  habuit  aut  postea  adquisiuit,  vel  etiam  iusto  concambio 
horum  predictorum  locorum  commutatione,  vel  alia  iuris  ordiuatione  .  recepit  preter  illa  que  ad  alia 
delegauerat  monasteria,  ad  prefatum  sancti  M.  monasterium,  cum  mancipiis,  villis,  areis,  aedificüs,  agris, 
terris  cultis  et  incultis,  uiis  et  inuiis,  exitibus  et  reditibus,  quesitis  et  inquirendis,  pratis,  pascuis,  siluis, 
uenationibus ,  aquis  aquarumue  decursibus,  piscationibus,  molendinis  et  utilitate  siluarum,  nee  non  cum 
Omnibus  appendiciis  que  dici  aut  uominari  possunt,  tradidit  perpetualiter  ibi  existenda.  Sed  ut  idem  mo- 
nastenum  in  maiori  securitate  esset  positum,  et  ut  bona  illuc  data  minus  ab  eins  successoribus  uel  ab 
aliis  dissiparentur,  in  mundiburdio  monasterii  sancti  PETRI  collocauit,  et  ut  per  singulos  annos  cidem  mo> 
nasterio  censum  id  est  Y.  solides  soluat  decreuit.  Quin  etiam  constituit  ut  semper  in  festiuitate  sancti  M. 
eiusdem  sedis  episcopus  cum  fratribus  monasterii  sancti  P.  ad  predictum  monasterium  ueniat  ut  soliemnia 
missarum  celebret  et  alia  ostendendo  caritatem  adimpleat.  At  si  aliquid  aliud  ipsum  adesse  impediat,  fra-* 
tres  ibi  conueniant  et  eadem  simul  faciant,  ut  hoc  modo  concordia  et  amicitia  inter  illos  solidetur.  Et  per 
haue  mutu^  caritatis  exhibitionem  in  Dei  seruitio  unanimes  coapteutur.  Ad  hec  notum  sit  omnibus ,  qualiter 
id  ipsum  sancti  M.  monasterium  et  fratres  inibi  Deo  seruientes  sub  nostra  imperial!  filiique  nostri  H.  alio- 
rumque  nostrorum  successorum  tuitione  defendi  uolumus,  sie  scilicet  ut  nuUus  eins  successor  potestatem 
habeat,  bona  eiusdem  monasterii  aliquo  modo  destruere  aut  aliquid  de  bonis  eisdem  auferre,  quia  pre- 
scriptus  episcopus  S.  idem  monasterium  a  fundamento  edificare  cepit  et  nuUa  alia  predia  illuc  tradidit,  nisi 
que  de  nostro  dono  in  suum  ius  acquisiuit  aut  per  se  absque  ulla  contradictione  proprietatis  iure  tenuit. 
Idcirco  si  quis  eiusdem  destructor  est  monasterii  aut  predictorum  dissipator  bonorum,  uere  sciat  quia  ei- 
dem  monasterio  fratribusque  ibidem  Deo  seruientibus  in  nobis  nostrisque  successoribus  certum  est  inde 
refugium.  .  Et  ut  hoc  nostre  concessiouis  preceptum  per  omne  tempus  stabile  permaneat  et  inconuulsum, 
hanc  paginam  inde  conscriptam  subtusque  manu  propria  corroboratam,  sigilli  nostri  impressione  iussimus 
insigniri. 

Signum  domni  Chuonradi  Romanorum  Imperatoris  (L.  M.)  inuictissimi 
Burchardus  cancellarius  vice  Pardonis  archicapellani  recognouit 

Data  YI.  Non.  Jul.  Anno  dominicae  incamationis  M.XXX.IU.  Indictione  I.    Anno  autem  domni  Chuon- 
radi secundi  regnantis  YUU.  Imperantis  uero  YI.  Actum  Mersiburch  feliciter  amen.';. 

Dm  Siegel  ist  swar  abgefalleo,  liegt  aber  loie  und  fast  noch  nnyersehrt  bei  der  Urkunde.    Es  ist  das  schon  beschriebene. 
Cod.  dipl.  bist.  West&l.  13 


Digitized  by 


Google 


98-  1033  —  103«. 

CXXVI. 

1  v^*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Chuonradus  diuina  fauente  dementia  Romanorum 
Imperator  augustus.  ||  Notum  sit  omnibus  Christi  nostrique  fidelibus,  presentibus  ac  futuris,  qualiter  ante- 
cessor  Tioster  beatae  memoriae  Heinricus  imperator,  cuius  semper  animus  in  Dei  ecciesiis  meliorandis  et 
amplificandis  inuigilauit,  Paderbrunnensis  paupertatem  miseratus  ecclesiae,  multa  ei  bona  tam  in  prediis 
quam  in  aliis  facultatibus  larga  manu  pro  Dei  amoro  dilectique  sibi  presulis  Meginwerci  assiduo  et  deuo- 
tissimo  obsequio  contulit.  Inter  quae  etiam  comitatum  Duodiconis  quondam  comitis  eidem  ecciesiae  impe- 
riaK  munificcntia  legitime  donauit,  tradidit,  delegauit.  Ulo  autem  antecessore  nostro  defuncto,  nos  qui  loco 
illius  in  regnum  surreximus,  per  suggestionem  Magontini  presulis,  eundem  comitatum  a  prefata  ecclesia 
talimus,  et  in  ius  Magontine  ^cclesiae,  rüdes  adhuc  in  regno,  iniusto  persuasi  consilio  irratioiiabiliter  trans- 
tulimus  et  transmutauimus.  Imperiali  autem  nostra  potestate  Dei  gratia  magis  magisque  in  regno  confirmata 
et  corroborata,  ^eginwercus  presul  imperatorum  deuotissimus  seruitor  et  amator,  Marthae  sedulis  satagens 
obsequiis,  non  cessauit,  non  quieuit,  supplicando,  seniiendo,  quoadusque  nos,  omnipotentis  Dei  in  cuius 
manu  corda  sunt  regum  commoniti  instiactu,  dilectaeque  coniugis  nostrae  Gisele  nee  non  Heinrici  filii  nostri 
magnifici  regis  interuentu,  ecciesiae  suae  scilicet  Paderbninnensi,  totum  Bernhardi  comitis  quondam  comi- 
tatum, qui  Situs  est  in  locis  Hesse,  Nitergo,  Netgo,  Ohteresgo,  legitima  traditione  reddidimus,  restituimus, 
redonauimus.  Precauentes  autem  nos  et  precogitantes,  ne  aliqua  postmodum  inter  ipsas  qcclesias  de  hac 
re  controuersia  fieret  et  discordia,  Magontinae  fcclesie  comitatum  qui  situs  est. in  Cluuinga  propter  pacis 
confirmationem  imperiali  nostro  iure  conccssimus,  et  hoc  nostra  parte  ita  est  conpactum  sicque  definitum, 
ut  neutra  ecclesiarum  illarum  aliquod  de  predictis  rebus  sibi  inquisitis  aliquomodo  patiatur  detrimentum. 
Si  quis  autem  diabolica  suasione  seductus,  haue  nostram  traditionem  in  aliquo  infringerit,  sciat  se  odium 
Dei  sanctorumque  eins  habiturum,  et  M.  Üb.  auri  puri  compositurum ,  medietatem  camerae  nostrae,  et 
medietatem  predicte  Paderbrunnensis  ecciesiae  rectori.  Quod  ut  uerius  credatur  et  diligentissime  ab  omni- 
bus in  perpetuum  seruetur,  preceptum  hoc  inde  conscriptum  manu  propria  subtus  firmauimus  et  sigillo 
nostro  insigniri  iussimus. 

Signum  domni  Chuonradi  Romanorum  imperatoris  (L.  M.)  inuictissimi, 
Burchardus  cancellarius  vice  Bardonis  archicapeUani  recognouit. 

Datum  IUI.  Non.  Aug.  Indictione  I.  anno  dominice  incamationis  M.XXX.UI.  anno  autem  donmi  CHuon- 
radi  secundi  regnantis  VIIU.  imperantis  VII.  actum  Lintburg  feliciter.  Amen. 

Dm  Siegel  war  mit  schmalen  ledernen  Riemen  angehängt,  ohne  Zweifel  also  ein  MeUillsiegel ;  ist  aber  verloren  gegangen. 

CXXVII. 

Aas  einem  alten  Güter -Verzeichnisse,  Terglichen  mit  dem  Kopialbuche  des  Stiftes  Bussdorf. 

IN  HONORE  SANCTAE  TRINITATIS  ET  INDIVIDVAE  VNITATIS.  Notum  sit  regiae  potestati  omnique 
pontificali  dignitati  cunctoque  ecclesiastico  ordini  uniuersoque  populo  christianae  fidei  signato,  Quod  ego 
Meinuuercus  peccator,  anno  ab  incarnatione  Domini  Millesimo  Trigesimo  sexto,  licentia  Serenissimi  Impe- 
ratoris Cunradi,  ac  consensu  Maguntini  archiepiscopi  Bardonis,  Coloniensis  archiepiscopi  Herimanni ,  Werce- 
burgensis  episcopi  Brunonis,  cepi  construere  ecclesiam  extra  Patherbumensem  ciuitatem  in  orientali  parte 
positam,  ad  similitudinem  sanctae  Iherosolimitanae  ecciesiae ,  et  ob  honorem  sanctae  Dei  genitricis  et  per- 
petue  uirginis  MARIAE  ac  beatorum  apostolorum  Petri  et  Andreae,  pro  illa  obtinenda  celesti  Iherusalem. 
In  hac  autem  ecclesia  canonicos  Deo  seruientes  congregaui,  quibus  uictum  et  uestitum  de  propriis  bonis 
ministraui.  .  In  die  autem  sanctificationis  ecciesiae ,  benedictione  peracta,  ante  missarum  soUempnia,  sermone 


Digitized  byC^OOQlC 


1036.  99 

ad  populum  finito,  more  aliarum  ecclesiarum  Deo  consecratarum  dotaui  eam.  dans  cartem  uiiam  in  Thel- 
dcn,  quam  ex  hereditate  paierna  possedi ,  duas  precarie  acquisitas,  unam  in  Wellethe,  alteramin  Esbike,  et 
uniim  voruuerc  in  Essike,  unam  cartem  in  Yalle.  Quia  uero  de  predio  in  confinio  tantum  non  habebam,  ut 
sußicere  posset  ad  usus  ecciesiae  ac  Deo  seruientium  in  ea,  consilio  fideiium  meorum  accepto,  decimas 
subtcr  scriptas  de  dominicalibus  curtibas  ad  me  pertinentibus  eidem  ecciesiae  dedi.  Quarum  prima  est  Euenhus 
et  tredecim  voreuuerc  ad  eam  pertinentes.  Stidenen.  Bencdcslo.  Colstide.  Dedinchusen.  Heddinchusen.  Dalen. 
Henkeid ere.  Hylamare.  Suaueren.  Barchusen.  Brochusen.  Balhonien.  Patherburna.  Suthem  et  tres  voruuerc  ad 
eam  pertinentes.  Kerecthorp.  Holthem.  Syuuardissen.  Nyenhus  et  quatuor  voruuerc  ad  eam  pertinentes.  Elesen. 
Ascha.  Burch.  Tune.  Bekena  et  quatuor  voruuerc  ad  eam  pertinentes.  Henke.  Eluere.  Brochusen.  Asien.  Barchusen 
et  quinque  voruuerc  ad  eam  pertinentes.  Orlinchusen.  Meginchusen.  Burchusen.  Hepyn.  Ykamannincthorp.  Byke- 
soteu  *)  et  tres  voruuerc  ad  eam  pertinentes.  Hyse.  Vnrikissen.  Ekama.  Heligenkerken  et  duo  voruuerc  ad  eam 
pertinentes.  Aldenthorp.  Bardincthorp.  Lugethe  et  duo  voruuerc  ad  eam  pertinentes.  Dodenbroke.  Breca.  Hegen- 
husen  et  quatuor  voruuerc  ad  eam  pertinentes.  Rothbagtissen.  Berga.  Holtisminne  duo.  Ogenhusen  et  sex  vor- 
uuerc ad  eam  pertinentes.  Sendenebyke.  ^)  Homa.  Sastincthorp.  Stenhem.  Bardincthorp.  Lo.  Nyhem  et  quatuor 
voruuerc  ad  eam  pertinentes.  Malride.  Leuerincthorp.  Pumesen.  Baddenhusen.  Herstelle  et  quinque  voruuerc 
ad  eam  pertinentes.  Wergis.  Thesle.  Brecal.  Heinriadassen.  Buffesen.  Dasburch  et  duo  voruuerc  ad  eam 
pertinentes.  Dasburch.  Ostnedere.  Vuartberch  et  tres  voruuerc  ad  eam  pertinentes.  unum  in  ipsa  uilla. 
Westnedere.  Ostdagesen.  Culete  et  tres  voruuerc  ad  eam  pertinentes.  unum  in  ipsa  uilla.  Vorste.  Rothen 
Hci*suithehusen  et  tres  voruuerc  ad  eam  pertinentes.  Asle.  Bylinchusen.  Teninchusen.  Curbyke  ^)  et  quatuor 
voruuerc  ad  eam  pertinentes.  Daluuic.  Enshe.  Item  Eushe.  Lenkeuolde.  Vilese  et  unum  voruuerc  ad  eam 
pertinentem.  Vernethe.  Ebike  qu^  est  iuxta  Horste.  Ipsis  autem  uillicis  qui  domos  has  predictas  inhabitant, 
uel  hiis  qui  post  eos  ponendi  sunt,  uichil  omnino  prelermittentes»  nisi  Quindecim  lugera  pro  uestitu,  alia 
uero  que  laborauerint  in  agro  uel  nutrierint  in  domibus,  tarn  propria  sua  que  habent  aut  postea  Deo  an* 
nuente  possessuri  sunt,  quam  ad  nostram  potestatem  pertinentes,  quadrupedia  siue  pennata,  more  solito 
absque  ulla  contradictione  addecimarent.  Yt  ergo  nulla  ex  hiis  pretermitterem,^)  que  mihi  a  Deo  data 
eraut,  dedi  etiam  decimam  in  Synatha  super  armenta  mea  et  super  examina  apum,  fideliter  Deo  et  do- 
mino  Ihesu  Christo  sauctoque  spiritui  offerens  uota  mea.  Si  quis  auteni  eorum  qui  uidentur  hiis  omnibus 
preesse,  presumptuose  hanc«  nostram  tradicionem  per  malam  uoluntatem  aut  propter  nequiciam  cordis  sui 
irritauerit,  et  secundum  nostram  dispositionem  decimam  non  dederit,  diceiis  se  non  iuste  daturum,  et  hoc 
a  procuratore  fratrum,  uel  ab  ipso  preposito  loci,  uel  quod  maius  est  a  communi  fratrum  querimonia 
proclamatum  fuerit,  si  ministerialis  noster  huius  rei  rector  est,  iuramento  se  in  reliquiis  nostris  purgabit, 
si  lito,  iudicio  ferri  igniti  synodali  sentencia  se  liberabit.  Ne  uero  alicui  successorum  meorum  non  bonae 
uoluntatis  uiro,  neque  amorem  Dei  in  corde  suo  retinens,  mensae  suae  stipendia  diminuisse  uidear,  sciat 
has  decimas  me  et  de  hereditariis  et  de  acquisitis  bonis  centies  restituisse.  Ponebam  etiam  termiimm  ut 
unaquaeque  solet  habere  ecclesia,  andiente  clero  meo  cunctoque  populo  congregato,  nullo  contradicente 
sed  magis  uoluntati  mee  in  omnibus  consentiente ,  confitente  uniuerso  clero  haee  omnia  sine  ulla  contra- 
dictione posse  fieri,  in  primis  uillam  hanc  que  dicitur  Aspethera,  aliam  queuocatur  Hildelinchusun,  terciam 
que  uocatur  Haxsuithehusun,  Quartam  HohensUe  qu^  uulgari  uerbo  dicitur  Quedun,  Quintam  Esbegtinchusun. 
Super  haec  omnia  cum  non  possent  habere  utilitatem  uUam  siluarum,  potestate  episcopali  dedi  eis  in  Benedeslo, 
et  in  Marchiis  Thomethorum,  Rentinchusorum,  Hildelinchusorum ,  Aspetharorum,  in  una  quaeque  ebdomada 
pondera  sex  plaustrorum.  Dedi  etiam  ad  honorem  et  utilitatem  ecciesiae  partem  Sunderae  mee  in  orientali 
plaga  uiae  quae  uadit  ab  urbe  ista  usque  in  Esbegtinchusun.    Sciat  namque  fidelis  in  Domino  frater  nostri 


ordinis  locum  nostrum  possessurus  onmisque  ecclesia  catholica,  hiis  literis  jj]^  et  ^J^  a  me  priuflegium 

Google 


1)  Daf  Co|i.  tchreibt  BeluMcten.     ^  Saodeoebeke.     *)  Curbeke.     *)  premiiterem. 

Digitized  by 


400  los« -- 1039. 

hoc  signatum,  propriis  manibus  meis  sigillatum,  peractaque  benedictione  sepulchri  et  altaris  antepositi, 
Octauo  Kai.  Jauü,  missa  celebrata,  filiis  ecciesiae  traditum,  ea  uidelicet  ratione,  ut  si  quando  tribulacio- 
nem  seu  cootradictionem  harum  rerum  prenominatarum  ab  aliquo  patiantur,  scripturaram  testimonio  ueri- 
tas  approbetur.  Tradicionem  autem  hanc  si  quis  successorum  meorum  aut  consanguineorum  seu  posierorum 
eoinim  a  quibus  precario  partem  quandam  acquisieram  infringere  uoluerit,  Beatorum  apostolonim  Petri  et 
Audreae,  et  episcoporum  Bardonis,  Herimanni,  Bninonis,  quorum  testimonium  priori  introduximus  loco, 
nostroque  banno  et  omnium  animarum  Deo  consecratarum  in  secundo,  cum  uenerit  Dominus  unicuique  ope- 
rum  suorum  premia  redditurus,  cum  Juda  traditore  anathemate  feriatur  perpetuo.  Qui  autem  post  insün- 
ctum  Dei  patris  omnipotentis  ex  nostris  interfuere,  quorum  consilio  auxilioque  haec  omnia  perfecerim, 
paucis  notabo  nominibus.  Sigehardus  abbas  Patherburnensis.  Vuino  abbas  Helmuuordishusensis,  qui  men- 
suras  ecciesiae  et  sepulchri  de  Iherusalem  apportauit.  Hosadus  prepositus  matris  ecciesiae,  et  frater  eius 
Vffo.  Dodico  decanus.  Bouo  prepositus  loci  istius.  Becelinus  camerarius.  Eppo  dapifer.  Eizo.  Geylo.  fratres 
et  pinceme.  Eue  et  filii  eius.  Landico  et  Eue.  Dudo.  Tydman  de  Euenhus.  Aldericus  de  Nyenhus. 

CXXVIII. 

E  Strunckii  not.  crit.  mscpt.  ad  Schatenii  annale«. 

In  nomine  Jesu  Christi  Domini  nostri.  Ego  indignus  seruus  Dei  Herimannus  episcopus  ecclesiam  que 
est  in  Ludinghuson,  anno  dominice  incarnalionis  M^.  XXX**.  VIP.  Indiclione  V*.  Y.  Idus  Julii,  in  honorem 
Domini  nostri  Jesu  Christi  et  sancte  eius  genitricis  perpetue  uirginis  Marie  et  sancti  Stephani  protomartyris 
et  sancte  Felicitatis  matris  et  Septem  filiorum  eius  dedicaui.  Et  cum  ipse  uenerabilis  abbas  Geroldus  de 
monasterio  sancti  Liudgeri,  ad  quod  pertinet  h§c  ecclesia,  presens  adesset,  et  propter  fratemitatem  nostram 
me  rogaret,  ul  predict^  ecclesie  et  bonis  eius  firmissimam  pacem  metuendo  anathemate  facerem,  hoc  etiam 
rogauit,  ut  ita  liberam  dimitterem  de  decimis,  sicut  dimissa  fuit  ab  omnibus  antecessoribus  meis,  ita  uide- 
licet ut  quoscunque  mansos  uel  agros  in  hoc  episcopatu  tunc  haberet  uel  post  habitura  esset,  libere  et 
sine  omnibus  decimis  possideret.  Cuius  petitioni  ego  in  primis  per.aroorem  sancti  Liudgeri,  deinde  per 
honorem  nostre  fraternitatis  libenter  satisfacicns ,  eodemmodo  prefate  ecclesie  concessi,  et  forti  anathemate 
confirmaui,  ut  nullus,  quod  omnino  absit,  de  successoribus  nostris  uel  aliis  quibuslibet  personis  hoc  im- 
mutet  uel  infringat.  Quod  ego,  quamuis  peccator,  exemplum  bonorum  qui  hoc  prius  concesserant  secutus 
renouaui,  et  hoc  presens  manuscriptum  abbati  et  ecclesie  sancti  patris  nostri  Liudgeri  coram  omni'  populo 
tradidi. 

CXXIX. 

IN  NOMINE  SANCTE  ET  INDlülDüE  TRINITATIS.  ROTHO  DEI  GRATIA  PATHERBRÜNNENSIS  ECCLE- 
SIE EPISCOPUS.  II  Pastoralis  officii  cura  nos  anmionet,  de  subiectorum  quiete  et  salute  soUicite  cogitare, 
et  ^cclesiarum  commissarum  profectui,  augmento  honestatis,  prospectu  utilitatis,  sollerter  inuigilare.  Ynde 
omnium  fidelium  Christi  tam  presentium  quam  futurorum  nouerit  uniuersitas,  qualiter  domnus  Meinwercus 
uenerabilis  huius  Sancte  sedis  episcopus  predecessor  mens,  se  suaque  omnia  diuino  seruitio  pro  eternitatis 
amore  mancipare  gaudens,  inter  multimoda  pi^  deuotionis  et  intentionis  opera,  auctoritate,  consilio,  auxilio 
gloriosissimi  imperatoris  Heinrici  secundi,  monasterium  in  suburbio  ciuitatis  huius  construxit,  quod  in  ho- 
nore  beate  MARIE  perpetue  uirginis  sanctorumque  APOSTOLORÜM  PETRI  et  PAVLI  et  omnium  Sanctorum 
consecranSy  et  fratres  sub  beati  Benedicti  regula  domino  famulantes  in  eo  coadunans,  in  dotem  et  mundi- 
burdium  jpsius  bona  qu^  hereditario  iure  possederat,  uel  aliunde  sua  instantia  legitime  obtinuerat,  solemp- 
niter  tradidit,  delegauit,  concessit  Cuius  laudabile  Studium  ut  numero  et  merito  omni  tempore  habeat 
augmentum  et  ecciesiastice  defensionis  firmamentum,  onmia  eidem  monasterio  canouice  coUocata  et  firmata, 

Digitized  byC^OOQlC 


1039.  401 

in  thesauro,  ornatu,  ecclesüs,  bannis,  decimis,  curtis,  mansis,  areis,  edificiis,  mancipiis  utriusque  sexus, 
cum  Omnibus  ad  hec  legaliier  pertinentibus,  mobilibus  et  immobilibus,  licentiam  quoque  liberam  secundum 
Dei  timorem  eligendi  abbatem,  tarn  regulari  quam  episcopali  auctoritaie  ipsius  monasterii  fratribus  con- 
cessam,  animarumque  curam  et  sepulturam  in  hominibus  dumtaxat  ad  ipsum  monasterium  pertineiitibus 
siue  eciam  in  possessione  eins  degentibus,  nostra  pontificali  auctoritate  et  banno  confirmamus  et  corrobo- 
ramus,  quatinus  fratres  inibi  sub  regulari  norma  domino  seruientes,  omnium  hominum  exactione  et  inua- 
sione  remota,  communi  hec  usui  et  honori  profutura  possideant,  et  nostri  nostrorumque  successorum  in 
orationibus  suis  memores  existant.  Guiuscunque  ergo  condicionis  uel  religioois  persona  quolibet  modo  uel 
ingenio  hec  uiolare  uel  annullare  presumpserit,  anathema  sit,  et  cum  suis  fautoribus,  auctoribus,  sequaci- 
bus,  a  liminibus  sanct^  ecciesie  tamquam  sacrilegus,  inuasor  ac  destructor  segregatus,  omnipotentis  Dei, 
patris  scilicet  et  filii  et  Spiritus  sancti,  iram  et  ofFensam  contra  se  sentiat,  et  beate  MARIE  perpetue  uir* 
ginis  sancUNPumque  Apostolorum  PETRI  et  PAYLI  et  omnium  Sanctorum,  quorum  presumit  confundere 
ecciesiam,  in  hac  uita  et  in  futura,  si  non  uelociter  resipuerit,  furorem  repperiat.  Omnes  autem  decreti 
huius  fautores  et  prefäti  monasterii  defensores  et  tutores,  omnipotens  dominus  sua  gratia  benedicat,  et 
meritis  omnium  sanctorum  a  peccatorum  uinculis  absolutes,  ad  ^tema  gaudia  perducat.  Cunctis  eciam  in 
eodem  loco  pro  eterne  beatitudinis  desiderio  militantibus,  ueniat  a  Deo  patre  salus  et  protectio,  et  labo- 
rum  suorum  eterna  remuneratio. 

Huius  confirmationis  testes  sunt.  Hosadus  prepositus.  Dodica  decanus.  Yffo.  Becelin.  Heriman«  We- 
rinza.  Tamma.  et  ceteri  fratres  omnes  tam  canonici  quam  monachi  nostr^  sedis.  Laici  uero.  Heinric.  Erp 
comites.  Heriman  tnbunus.  Bernhard.  Hunald.  Heriman.  Sibrath.  Hiddi.  Guntheri.  Thiathard.  Ekkihard.  Eze* 
lin.  Athalbrath.  Hoika.  Hemuka.  Azoko.  Bennic.  Wicil.  Hathawerc.  Widier.  Tadika.  Hoika.  Ecelin.  Hillin.  Ger- 
rad. Eiia.  Dudi.  Eppo.  Thiederic.  Haald  et  frater  eins  Gerald.  Wicman.  et  alii  plures. 

Data  Patherbruimon  VIIL  Id.  Jan.  in  Sancta  die  Epiphanie  Domini.  Anno  ab  incamatione  eius 
MXXXVIIII.  Indictione  VII.  Regnante  Conrado  Romanorum  imperatore,  regni  eius  XV.  Imperii  uero  XH. 
Episcopatus  autem  nostri  HI. 

Das  aufgedruckte  |[rosse  kreislbrmige  Siegel  teigt  das  vorwärts  sehende  Brustbild  des  Bischofs  mit  nnbedecktem  Haupte» 
in  der  rechten  Hand  den  Bischofsstab  haltend.  Sowohl  Bild  als  Umschrift  ist  sehr  verwischt,  daher  die  letatere 
nicht  genau  ansugeben. 

cxxx. 

v<«  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauenie  dementia  rex.  Notum  sit  Omni- 
bus Christi  nostrique  fidelibus  presentibus  scilicet  atque  futuris  ||  qualiter  uenerabilis  abbas  nomine  TRVCHT- 
MARVS  nostram  adiit  excelleutiam  suppliciter  orans  etc.  (alles  wörtlich  wie  in  der  gleichartigen  Urkunde 
Conrads  IL  von  4025,  bis:)  et  melius  illos  delectet  omni  tempore  pro  uite  animaeque  nostrae  perpetua 
felicitate,  et  pro  remedio  pie  memorie  genitoris  nostri  CHVONRADI  Romanorum  uidelicet  imperatoris  au- 
gusti,  atque  pro  stabilitate  regni  a  Deo  nobis  collati,  domini  misericordiam  attentius  exorare.  (Das  Fol- 
gende wieder  gleichlautend  biä  zum  Schlüsse.) 

Signum  domni  Heinrici  tercii  (L.  M.)  regis  inuictissimi, 
Theodericus  canceUarius  uice  Bardonis  arducappellani  recognouit. 

Data  ni.  NON.  SEPT.  Indictione  VII.  Anno  dominic^  incarnationis  Mo.XXX.VniI.  Amio  autem  domni 
HEINRICI  tercii  ordinationis  XH.  regni  uero  1.  Actum  GOSLARE  feliciter  AMEN.; 

Das  Siegel  ist  veriorea  gegangen. 

Digitized  by  V^OOQIC 


402  *ö3»- 


CXXXI*>. 


C  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  rex.  Si  petiliones 
seruorum  Dei  iustas  et  rationabiles  ad  eiFectum  perduxerimus,  et  ad  hanc  uitam  ||  felicius  transigen- 
dam,  et  ad  perpetuam  facilius  promerendam  procul  dubio  nobis  profuturum  speramus.  Quapropter 
notum  esse  uolumus,  quoniam  uenerabilis  abbas  TRVCHTMARVS  adiit  excellentiam  nostram  suppliciter 
orans,  ut  nostra  munificentia  prospiceremus  monasteriis  sibi  commissis,  quorum  uhum  est  noua  COR- 
SEIA  nuncupatum,  ubi  et  iile  rcgulari .  constitutione  abbas  extitit,  et  alterum  est  sanctimonialium  HERI- 
FORT  dictum,  et  propric  abbatisse,  cuius  nomen  GOTESDIV,  subiectum,  sed  iuxta  consuetudinem  qua 
ancillarum  Dei  congregationibus  procurari  solent  prepositi,  ex  ecclesiastico  ordine,  lam  dicio  abbati 
commendauimus,  ut  tarn  in  disciplina  abbatissam  loci  iuuet,  quam  in  cunctis  negotiis,  que  famulc 
Christi  (pro  sexu  et)  professione  sua  exequi  non  posscnt,  ipsarum  prouisor  et  patronus  existeret  Is  ergo 
petiit  celsitudinem  nostram,  (recordari)  quod  pie  memorie  antecessor  noster  Hludowicus  imperator  ambo 
haec  monasteria  construi  iussit  ad  normam  uidelicet  precipuorum  in  Gallia  monasteriorum,  nouam  scilicct 
Corbeiam  ad  similitudinem  antique  Corbeic,  Herifordense  uero  coenobium  ad  exemplum  monasterii  sancti- 
monialium in  Su(essionense  ciuitate  constructi),  et  ut  in  elemosinam  suam  ac  totius  gcneris  sui  insütutionum 
earundem  perfectio  compl(eretur),  ecclesiam  iuris  sui  que  uocatur  Meppia,  cum  decimis  et  possessionibus 
aliisque  ad  eam  pertincntibus,  et  eccjesiam  Eresburc,  quam  Karolus  primo  construens  in  Saxonia  decimis 
dotauit  circumquaque  habitantium  per  duas  Saxonicas  rastas,  prefatus  (Hludowicus)  ad  nouam  tradidit  Cor- 
beiam. Ad  Herifordensis  autem  monasterii  adiumentum  dedit  in  episcopatu  Asnabruggensi  ^cclesiam  Bugi- 
nithi  cum  subiectis  sibi  ecclesiis],  in  parrochia  uero  Mimigernafordensi  ecclesiam  Hreni  cum  bis  que  ad  eam 
pertinent  ecclesiis,  ita  sane,  ut  decimarum  (aliorumque)  redituum  prouentus  omnes  prefatis  cederent  mo- 
nasteriis, et  ab  his  uicissim  procurarentur  subiecte  plebes  in  baptismate,  in  eucharistia,  in  sepultura,  in 
confessione  peccatorum  audienda,  et  presbiteri  qui  principales  ex  his  ecclesias  tenerent,  archipresbiterorum 
officio  fungerentur,  ad  (omnia  facienda)  que  solent  fieri  ab  archipresbiteris  episcoporum.  Cum  autem  ipsi 
episcopi  circatioues  suas  ibi  agere  deberent,  ad  eorum  mansionatica  daretur  quod  in  capitularibus  ante- 
cessorum  nostrorum  prescriptum  habetur.  Ule  igitur  rata  esse  uolens  cetera  omnia,  tantum  expensas  ad 
ministerium  episcopi  propter  egritudinem  et  senectutem  eins  qui  tunc  fuit  Gauzbcrti  augere  debuit,  qaod 
iuxta  petitionem  primi  eiusdem  loci  abbatis  Warini  ita  moderari  placuit,  ut  descripto  quantum  satis  sit  ad 
seruitium  episcopi  hoc  nullo  modo  subtrahatur,  et  episcopus  uicissim  ampliora  non  querat,  nee  cum  plu- 
ribus  ueniat  quam  ut  eis  sufficere  possint.  In  quibus  satis  esse  consensit  prefatus  episcopus  coram  anle- 
cessore  nostro  Hludowico  et  archiepiscopo  Hrabano,  ceterisque  cum  eo  in  synodo  agentibus,  id  est,  ut 
dentur  ad  singulas  ecclesias  porci  IUI.  ualentes  singuli  denarios  XII.  aut  VIII.  arietes  tantundem  ualcntes. 
porcelli  IUI.  auce  IUI.  pulli  VIII.  situle  XX.  de  medone.  de  mellita  ceruisia  XX.  de  non  mellita  .  .**)  panes 
CXX.  de  auena  modii  C.  manipuli  DC.  sitque  in  potestate  episcopi  utrum  haec  per  singulas  ecclesias  ad 
unum  mansionaticum  an  ad  duo  uelit  habere.  Ne  autem  in  summa  debiti  his  plus  minus  compleretur,  hoc 
auctoritatis  sue  decreuit  atquc  iussit.  (His  etiam)  adiungere  placuit  liberam  utrique  loco  concessionem  eli- 
gende  de  propria  congregatione  in  regimen  sui  per  futura  semper  tempora  congrue  persone,  quod  et  nos 


^  Die  aus  der  febr  beschädigen  Ortgioal-TIrkunde  Tcrschwan denen,  hier  nach  Huthmassung  und  Analogie  anderer  Urkunden 

ergänzten  Worte  iind  in  Klamnern  eingeschlossen. 
**)  Gleichartige  Urkundeni  s.  B.  Nr.  CXXXill.  haben  hier  die  Zahl  LX. 


Digitized  by 


Google 


1039  —  1040.  403 

confirmamns  et  corroboramus.    Et  ut  omnis  hinc  dubietas  toUatar,  manu  propria  corroborantes,  sigUli 
nostri  impressione  ea  signari  iussimus. 

Signum  domni  Heinrici  tercü  (L.  M.)  regis  inuictissimi. 
Theodericus  canceUarius  uice  Bardonis  aacMcapellani  recognouiL 

Data  III.  Non.  Sept.  Indictione  VII.  Anno  dominice  incarnationis  M®.  XXX.  Villi.   Anno  autem  domni 
Heinrici  tercü  ordinatioms^  XII.  regni  uero  1.  Actom  GOSLARE  Feliciter  AMEN. 

Das  Siegel  ist  verloren  gegangen. 

CXXXII. 

^*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Reinricus  diuina  fauente  dementia  rex.  Quoniam  diuinae 
dispositionis  prouidentia  ad  regeudam  totius  rei  publicae  ||  monarchiam  su^  immense  pietatis  magnificentia 
nos  prouexit,  ante  omnia  autem  hoc  laborare  debemus,  ut  qui  coronam  terreni  rcgni  concessit,  post 
emensum  huius  uite  spacium,  ea  eliam  coronari  permittat,  que  non  auferatur  in  aet^rnum.  Quod  potissi- 
mum  fieri  posse  decernimus,  si  loca  aecclesiasticis  obsequiis  deputata  nostra  auctoritate  corroborentur,  ut 
omni  exteriore  inquietudine  remola  in  tranquillitate  permaneant,  quatinus  eorum  precibus  adiuuemur,  cpii 
ibi  die  noctuque  orationibus  in  Dei  seruicio  uacare  debentur,  et  quod  per  nos  utpote  conscientia  trepidi 
querere  non  presumimus,  sanctae  Dei  aecclesiae  seruientium  pia  intercessione  impetremus.  Quapropter 
uniuersitati  fidelium  nostrofum  patere  uolumus,  qualiter  RVODOLFVS  sanctae  Paterbrunnensis  ecclesiae 
ucnerabilis  episcopus,  pro  ecciesie  sue  honore,  immo  maxima  utilitate,  pie  intentionis  deuotione  nos  sup- 
pliciler  aditurus  exorauit,  ut  ecciesia  cui  ipse  pastorali  cura  presidet,  nostra  regali  auctoritate  corrobora- 
rctnr.  Cuius  petitioni  quia  rationabiiis  uidetur  gratuito  assentientes,  quicquid  eadem  ecciesia  per  iusticiam 
obtinere  debet  antecessorum  nostrorum  regum  uel  imperatorum  uel  nostra  oblatione  ceterisque  fidelibus 
ibi  collatum,  in  rebus,  territoriis,  uel  in  comitatibus  ac  districtu,  uel  quibuscumque  utensilibus,  ac  quic- 
quid MEGENWERCVS  episcopus,  antecessor  scilicet  prelibati  Ruodolfi  episcopi,  de  sua  hereditate  ibi  con- 
tulit,  uel  aliunde  per  commutationem  aut  precariam  legaliter  adquisiuit,  denuo  stabil!  dono  concedimus  et 
regali  auctoritate  confirniamus.  Si  quis  autem  nostre  confirmationis  edictum  ullerius  aliqua  presumptione 
infringere  temptauerit,  centum  librarum  auri  ad  nostrum  pondus  compositione  multetur,  vt  dimidium  ca- 
mere  nostre  persoluat,  reliquum  uero  eidem  ecciesie  quam  temerarie  inquietare  presumpsit.  Et  ut  haec 
confirmatio  per  successiones  temporum  stabilis  et  inconuulsa  permaneat,  hanc  regalis  precepti  paginam 
inde  conscribi  ac  manu  propria  confirmantes  sigillo  nostro  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Heinrici  tercii  (L.  M.)  regis  inuictissimi. 
Theodericus  canceUarius  uice  Pardonis  archicanceUarii  recognouiL 

Data  XIII.  Kai.  Oct.  Indict.  VII.  Anno  dominice  incarnationis  M*^.  XXX.  Villi,    anno  autem  domni  HEIN- 
RICI tercii  XII.  regni  I.  Actum  Bohtfelht  feliciter  AMEN. 

Das  grosse  aufgeditickte  Siegel  seigt  den  König  auf  dem  Throne*  sitsend  nnd  is  der  rechten  Hand  einen  Stab  haltend, 
mit  einem  Vogel  (Adler)  auf  der  Spitae. 

CXXXIII- 

C«  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  HEINRIcus  diuina  fauente  dementia  rex.  Si  locis  diuino 
cultui  roancipatis  aliquam  munificentia  nostra  adicit  immunitatem,  unde  commorantes  inibi  ||  securius  et 

Digitized  byC^OOQlC 


404  i040. 

commodius  uitae  celestis  quietudini  ualeant  inseruire,  existimamus  hinc  presentibus  uti  felicius  ac  mansuris 
perfrui  beaiius.  Quo  circa  nouerit  omnium  Christi  nostrique  fidelium  cautela,  tarn  preseaiium  quam  suc- 
ccdeutium,  qualiter  nos  pro  remedio  animae  nostrae  parentumque  nostronim,  nee  non  pro  petitione  HE- 
REVORTENSIS  aeclesiae  abbatiss^  GOTESDIEnominate  nostri  dilecle,  tradilionem  HLVODEWICI  impera- 
toris  quam  tradidit  ad  monasteria  quorum  unum  est  monachorum  noua  CORBEIA  nuncupatum.  Aliud  est 
saactimonialium  HERIVORTI  nominatum ,  quae  piae  roemorie  genitor  illius  HLYDUWICüS  imperator  ad  nor- 
roam  precipuorum  in  Gallia  monasteriorum  construxit,  CORBIENSE  uidelicet  ad  simiiitudinem  antique 
CORBEIJ^,  HERIVORTENSE  uero  ad  SVESSIONIS  simiiitudinem,  abbati  CORBEIENSI  commendauimus,  ut 
iuxta  consuetudinem,  qua  ancillarum  Dei  congregationibus  procurari  solent  prepositi  ex  eclesiastico  ordine, 
tarn  in  disciplina  quam  in  cunctis  negociis,  que  famul^  Christi  pro  sexu  et  professione  sua  exequi  non 
possent,  ipsarum  prouisor  et  patronus  existeret.  Pro  elemosina  autem  generis  sui  tradidit  cellam  que 
uocatur  MEPPIA,  cum  decimis  et  possessionibus  undique  ad  eam  pertineutibus ,  et  eclesiam  HERESBVRC 
circumquaque  per  duas  saxonicas  rastas,  ad  nouam  CORBEIAH.  Ad  HERIVORTENSE  uero  monasterium 
in  episcopatu  ASNABRVGENSI  eclesiam  BVINIDI  cum  subiectis  sibi  eclesiis,  in  barrochia  MIMIERNEYORDI 
eclesiam  RENI  cum  his  qu^  ad  eam  pertinent  eclesüs,  ita  sane  ut  decimarum  aliorumque  redituum  pro- 
uentus  omnes  prefatis  cederent  monasteriis,  et  ab  ipsis  uicissim  procurarentur  subiecte  plebes,  in  baptis- 
mate,  in  eucharistia,  in  sepulturis,  in  confessione  peccatorum  audienda,  et  prespiteri  qui  principales  ^cle- 
sias  tenerent  archiprespiterorum  officio  fungerentur,  Ad  agenda  omnia  qu^  solent  fieri  ab  archiprespiteris 
episcoporum.  Et  cum  ipsi  episcopi  circationes  suas  ibi  agere  deberent,  ad  eorum  mansionatica  daretur 
ut  in  capitularibus  antecessorum  nostrorum  prescriptum  habetur,  uidelicet  quantum  satis  sit  eis  dari,  et 
episcopi  non  plus  querant,  nee  cum  pluribus  ueniant  quam  ut  eis  sufficere  possint.  Ne  autem  in  summa 
debiti  episcoporum  seruitii  plus  exigeretur  quam  opus  sit,  statuerunt  predictarum  eclesiarum  episcopi  cum 
consensu  synodali  coram  antecessore  nostro  OTTONE  imperatore  et  archiepiscopo  RABANO  c^terisque 
cum  eo  in  synodo  agentibus,  ut  dentur  ad  singulas  eclesias  porci  IIII.  ualentes  singuli  denarios  XII.  aut 
arictes  VIII.  tantundem  ualentes,  porcelli  IIII.  aucae  IUI.  pulli  VIII.  situlae  XX.  de  medone,  de  mellicia 
eeruisa  XX.  de  non  mellita  LX.  panes  CXX.  de  auena  modii  C.  manipuli  DC.  essctque  in  potestate  episco- 
porum, utrum  haec  per  singulas  eclesias  ad  unum  mansionaticum  an  ad  duo  uellcnt  habere.  Statuit  ergo 
prefatus  antecessor  noster  OTTO  imperator  liberam  utrique  loco  concessionem  et  potestatem  eligende  de 
propria  congregatione  in  regimen  sui  per  futura  semper  tempora  congru^  persone,  et  ut  nuUus  iudex 
publicus  licentiam  in  homines-  ad  prefatum  monasterium  HERIVORTENSE  pertiuentes  ullam  iudiciariam  ha- 
beat  exercere  potestatem.  Sed  omnis  eorum  res  coram  aduocato  ipsorum  definiatur,  quam  constitutioncm 
antecessorum  nostrorum  iustam  et  rationabilem  nos  quoque  predicto  monasterio  HERIVORTENSI  precepto 
nostro  regali  confirmamus  atque  corroboramus.  Et  ut  haec  confirmationis  nostrae  auctoritas  stabilis  et 
inconuulsa  omni  permaneat  aeüo,  hanc  paginam  inde  conscriptam  manu  propria  ut  infra  uidetur  corrobo- 
rantes,  sigilli  nostri  impressione  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Heinrtci  tercii  (L.  M.)  regis  inuictissimi. 
Eberhardus  cancellarius  uice  Bardonis  archicancellarii  recognouit. 

Data  XI.  Kai.  Januar.  Indictione  VIII.  Anno  domiuicae  incamationis  Millesimo  XL.    Anno  autem  domoi 
HEINRICI  tercii  ordinationis  eins  XIU.  Regni  uero  IL  Actum  HERIVORTE  feliciter  amen. 

Das  aurgedmckte^  den  König  auf  dem  Throne  tiUend  yontellende  Siegel  ut  sehr  beichadigt. 


Digitized  by 


Google 


1040.  405 

CXXXIV. 

Älteste  urkundliche  Nachrichten  zur  Geschichte  des  Stifts  Überwasser. 

Eiaem  su  Ende  des  11.  oder  Anr«oge  des  12.  Jahrhunderts  geschriebenen,  ehemals  cum  Archive  des  gedachten  Klosters  gehörigen 

ETangelien-Codex,  gleichseitig  beigefügt. 

Anno  ab  incarnatione  Domini  Millesimo  XLl.  Indictione  Villi.  IUI.  Kai.  Januarii,  regnante  et  astante 
imperatore  Heinrico  tercio,  in  monasterio  sancte  Marie,  quod  est  in  Miraigardevvord,  consecratum  est 
principale  altare  a  uenerabili  Agrippinensis  ecclesie  archiepiscopo  Herimanno,  administrantibus  Bremensi 
archiepiscopo  Alebrando  et  Mindensi  episcopo  Brunone,  In  honore  sancte  crucis  et  sancte  Dei  genitricis 
et  plurimorum  sanctorum. 

Meridianum  altare  a  Magociacensi  archiepiscopo,  sancto  scilicet  Bardoue,  assistentibus  sibi  Bauen- 
bergensi  episcopo,  Svithgero,  qui  postea  Rome  papa  ordinatus  est,  et  Thietmaro  episcopo  Hildine^eimensi, 
In  honore  sancti  Johanuis  Baptiste  et  omnium  sanctorum  martirum. 

Aquilonare  altare  consecratum  est  a  Parthenoponensi*)  archiepiscopo  Hunfrido,  iuuantibus  Gazzone 
episcopo  de  Cizce,  et  Osneburgensi  episcopo  Aluerico,  In  honore  sancti  Johannis  euuangeliste  et  omnium 
sanctorum  confessorum. 

Occidentalis  arra  dedicata  est  a  patre  nostro  domno  HERIHANNO  episcopo,  huius  loci  fundatore  et 
structore,  fauentibus  Leodicensi* episcopo  Nithardo,  et  Scelsvuiccensi  episcopo  HRvotholfo,  In  honore  san- 
ctorum apostolorum  PETRI  et  Pavli,  et  aliorum  plurimorum  sanctorum,  quorum  nomina  scripta  sunt 
in  celis. 

Hanc  Dei  sponsam,  ipse  qui  affuit  imperator  augustus  Heinricus,  quadam  sue  proprietatis  dotauit 
curte,  Haruia  dicta,  que  sita  est  in  pago  Liuegovve,  astantibus  pene  tocius  regni  primatibus,  et  presente 
felicis  memorie  prima  domna  ac  matre  nostra  spiritali,  abbatissa  BERTHEITHE,  ipsius  domni  et  patris 
nostri  Herimani  sorore,  qu^  ab  infancia  sua  nee  cum  mundo  flere,  nee  cum  mundo  umquam  uisa  est 
gaudere,  sed  super  gregem  sibi  creditum  cura  peruigili  studuit  excubare,  que  monachice  rellionis  sub 
obscuritate  quanti  apud  Deum  in  uita  sua  fulgeret  meriti,  testantur  nonnuUi,  qui  quacumque  ex  causa  an- 
gustiaii,  ad  sepulcrum  eins  confugientes  receduut  consolati. 

Tricesimo  primo  quidem  tam  gloriose  et  memoria  dign§  consecrationis  anno,  scilicet  incamationis 
Domini  MLXXI.  Nonas  Aprilis,  peccatis  nostris  uere  /exigentibus,  tota  hec  dedicatio,  tot  Deo  electorum 
sacerdotum  confirmatio,  igne  deuorante,  in  momento  est  euacuata,  omnisque  edificiorum  honorabilis  stru- 
ctura  ad  nihilum  pene  redacta.  Ex  quo  graui  merore  affecta  est  huius  loci  tunc  temporis  abbatissa  IDA, 
uere  ut  speramus  beata,  secundum  nominis  sui  interpretationem,  mente  et  corpore  valde  speciosa,  que 
prime  domne  nostre  cognata,  eins  in  laribus  teuere  educata,  et  ut  preciosus  lapis  multiplicibus  polita  ar- 
gumentis,  pluribus  uirtutum  resplenduit  ornamentis,  qua  tante  excellentie  filia,  talis  matris  successor  efiß- 
ceretur  emerita«  Erat  enim  ad  omnem  Dei  gloriam  studiosissima,  ad  ömnem  cultum  studii  relligionis  et 
edificii  inuigilantissima ,  quodque  rarissimum  habetur  in  sanctorum  moribus,  diuine  miserationi  multis  sepe 
commendauit  obsecrationibus,  salubri  prosperitate  nos  iocundari,  suis  non  sohim  temporibus,  sed  et  si 
pösset  fieri,  usque  ad  consummationem  seculi,  utque  breuiter  omuia  concludam,  rectricem  tam  soUicitam 
ea  superstite  nee  qutsquam  comperit,  nee  in  tota  huius  mundi  latitudine  deinceps  inuenit,  cuius  laudi  me- 
rito  asscnbitur  in  secula,  quecunque  hoc  in  loco  Deo  digna  resonat  gloria«  H^c  tanta  ac  talis  matrona  in 
Omnibus  uüs  suis  laudabilis  et  gloriosa,  timoris  Domini  thesaurum  mente  recondens,  non  ex  quanto,  sed 


*)  Darüber  geschrieben:  Magetbeburg. 

Cod.  dipl.  bist.  WestfaL  14 

,  Digitized  by  VjOOQIC 


406  1040. 

diuin^  benignitatis  quanta  sit  habundantia  perpeiidens,  ad  reedificandum  toto  nisu  consurrexit,  quod  opifice 
summo  cooperante  ad  perfoctionis  lirnam  pene  nsque  perduxit.  Nam  cum  hanc  Dei  spousam  multo  appa- 
ratu  iam  perornasset  undique,  occulto  Dei  iudicio  heu  preuenta  mortalitate,  uno  tantum  anno  ante  huius 
aulc  consccraiionem,  sine  dubio  celcstem  intrauit  ad  Jherusalem,  ubi  felici  commercio  pro  perituris  eterno 
potitur  gaudio.  Sed  incoromutabili  Deitatis  dispositione,  quod  non  licuit  per  se,  ipsius  reseruatum  est 
consobrine,  nostre  scilicet  domne  abbatisse  CRISTINE,  bene  quidem  et  perfecte  Christian^,  que  omnes  ma- 
terterf  sue  probitatis  semitas  argumentose  instrucla,  locum  hunc  et  congregationem  summa  electione,  quod 
uere  scimus,  strennue  regit  tercia,  et  qucmcunque  cordis  sui,  dum  adhuc  uiueret,  sensit  affectum,  infati- 
gabili  studio  perducere  non  cessat  ad  effectum.  Est  enim  ad  uniuersa  quo  optima  sunt  studiosa,  pronam 
humilitatis  et  compassionis  scalam  condescendere  admodum  perita,  in  commisso  fidelis,  orationis  contem- 
platione  stabilis,  compunctione  facilis,  omnibus  affabilis,  et  totam  Dei  glorie  structuram,  quam  precessores 
eius  supra  lirmam  fundauerunt  petram,  suis  temporibus  per  neglegentiam  ne  difluat,  multis  lacrimis  san- 
Ctorum  suffragiis  non  solum  attentius  commendat,  sed  et  ipsa  cotidie  super  edificare  non  cessat,  ut  talium 
matrum  competit  proli,  quarum  si  radix  sancta  et  rami.  Huius  instanti  peticione,  immo  diuina  preucniente 
inspiratione,  anno  M.LXXXV.  indictione  YIII.  regnante  imperatore  Hcinrico  llll^o.  m.  Idus  Januarii,  iterum 
dedicata  est  occidentalis  plaga  monasterii  nostri  a  uenerabili  ERPHONE,  huius  sedis  antistite,  presulatus 
sublimitate  meritis  decorato  ut  nomine,  In  honore  Domini  nostri  Jhesu  Christi,  et  uictoriosissime  crucis,  et 
sancte  Marie  perpetue  uirginis,  et  sancti  Michahelis  archangeli,  omniumque  celestium  uirtutum,  et  specialiter 

.  sancli  Pelri  apostoli,  sanctorumque  apostolorum  Pauli,  Andree  et  omnium  sanctorum,  in  quo  altari  conti- 
nentur  relliquie  apostolorum  Phiiippi  et  Bartholomei  et  aliorum  plurimorum  sanctorum«  Eodem  anno  idem 
bone  uoluntatis  episcopus,  VIII.  Kai.  Aprilis,  consecrauit  aram  in  capella  que  uocatur  Iherusalem,  In  ho- 
nore Domini  nostri  Ihesu  Christi  et  omnium  sacramentorum  «ius,  sancte  annunciationis,  natiuitatis,  passio- 
nis,  sepulture,  sancte  crucis,  resurrectionis ,  ascensionis,  et  in  honore  aduentus  spiritus  sancti,  et  sancte 
Marie  matris  Domini,  et  sancti  Thomc  apostoli,  Quirini,  Hermetis,  et  omnium  sanctorum.  In  quo  conti- 
nentur  relliqui^  de  sepulchro  Domini,  de  ligno  Domini,  de  mensa  Domini,  de  lapide  super  quem  sedebat 
angelus  Domini,  Andree,  Johannis,  Jacobi,  Thome,  Mathei,  Quirini,  Victorini,  Hermetis,  Alexandri,  Oswaldi, 
Gregorii,  Nicolai,  Seuerini,  Cuniberti,  Alexis,  Leonis,  Cecilie,  Petronillc,  Marie  magdalene  et  Marie 
egiptiace. 

Ab  incamatione  Domini  anno  M^.LXXXVI.  indictione  Vlllla.  IUI.  Kai.  Januarii,  consecratum  est  prin- 
cipale  altare  a  glorioso  presule  nostro  ERPHONE,  In  honore  Domini  nostri  Ihesu  Christi,  et  sancte  crucis, 
et  sancte  Dei  genitricis,  et  sancti  Michahelis  archangeli,  et  omnium  colestium  uirtutum,  Sancti  Petri,  Pauli 
et  onmium  sanctorum.  In  quo  continentur  relliquie  de  ligno  Domini,  de  ueste  sancte  Mari^,  Pauli,  Bar- 
tholomei, Pantaleonis,  Nerei,  Achillei,  Prisce,  Aquilo,  Quintini  martirum,  Benedicti  abbatis,  Gerthrudis  vir- 
ginis,  Genofeue,  Vereng,  Serene,  et  sanctarum  XI.  milium  uirginum,  et  plurimorum  sanctorum.  Meridianum 
altare  consecrauit  idem  noster  domnus,  In  honore  sancti  Johannis  bapliste.  In  quo  continentur  relliquie 
sancti  Stephani  protomartiris,  sanctorum  innocentum,  Sancti  Ciriaci  martiris,  Sancti  Sebastiani,  Fabiani, 
Gratiani,  Quintini,  Pantaleonis,  Abundantii  et  aliorum  sanctorum.  Aquilonare  altare.  In  honore  sancti  Jo- 
hannis euuangeliste,  Martini,  Abundantii,  Pancratii,  Benedicti,  Brictii,  Nicolai,  Seruatii,  V^Ticberti  et  aliorum 
sanctorum. 

Anno  ab  incarnatione  Domini  M<*.LXXXVII.  indictione  X.  Villi.  Kai.  Februarii,  dedicata  est  Meridiana 

•  capella,  a  uenerabili  huius  sedis  episcopo  ERPHONE,  In  honore  Sancti  Pauli  apostoli,  Sancti  Miniatis  mar- 
tiris, Ambrosii,  Egidii,  Iimocentii,  Sancte  Marie  Magdalene,  Afre  et  omnium  sanctorum;  In  quo  continentur 
relliquie  Sancti  Pauli  apostoli,  Miniatis,  Ambrosii,  Egidii,  Marie  Magdalene,  Agathe  et  aliorum  sanctorum. 

Anno  ab  incarnatione  Domini  M^.LXXXVIII.  Kai.  Februarii,  Indictione  XI.  Idem  domnus  noster  ERPHO 
dedicauit  aquilonarem  capellam.  In  honore  Sancte  et  indiuidue  Trinitatis,  et  victoriosissim^  crucis,  et  sancte 
Marie  perpetue  uirginis,  et  sancti  Raphahelis  archangeli,  et  Jacobi  fratris  Domini,  et  Jacobi  fratris  Joban- 


Digitized  byC^OOQlC 


1040.  ^o^ 

n\s,  Symonis  ei  Jude,  et  sanctorum  martirum  Cosme  et  Damiani,  Dionisii,  Processi,  Martiniani,  et  specia- 
liier  Sancii  Benedict!,  Amati,  Romarici,  Columbani,  Galli,  Adelfi,  Maurini,  Seueri,  Scolasiice,  Brigid^, 
Sophie,  Spei,  fidei,  kariiatis,  et  omnium  sanctorum.  In  quo  coniinentur  relliquie  sanctorum,  de  fibra 
sancii  Jacobi  fratris  Domini,  Cosme  et  Damiani,  Processi  et  Mariiniani,  Quirini,  Dionisii,  Rustici  et  Eleu- 
therii,  Nicomedis,  Materniani,  Lambert!,  Maurini,  Benedicii  abbatis,  Scolasiice  virginis. 

Eodem  anno,  XVII.  Kai.  Sepiembris,  Idem  ipse  episcopus  nosier  ERPHO  chorum  nostrum  consecra- 
uit,  In  honore  Domini  nosiri  Ihesu  Christi,  et  sancte  Marie,  et  sancii  Michahelis  archangeli,  et  sanctorum 
apostolorum  Petri  et  Pauli,  Gereonis  sociorumque  eins,  Viciorini  et  omnium  sanctorum.  In  quo  coniinentur 
relliquie  S.  Victorini,  Dionisii,  Floriani,  Scucrini,  Liudgeri,  Vualdburgis,  Gerlhrudis,  et  Sancte  Ide,  ei  alio- 
nim  plurimorum  sanctorum.  Eodem  die  consecrata  est  occidentalis  ara  ipsius  chori,  In  honore  Dominj 
nostri  Ihesu  Christi,  et  Sancte  Dci  genitricis,  S.  Michahelis,  Gabrihelis  et  neuem  ordinum  angelorum,  An- 
drce  apostoli,  Valeniini,  Mauricii  ei  sociorum  eins,  Basilii,  Simphorose  et  omnium  sanctorum.  In  quo  con- 
iinentur relliquie  de  sacorphago  fsicj  Sanctf  Marie,  sancti  Andree,  Mauricii,  Marcellini  et  Peiri,  Laureniii, 
Yiii,  Gregorii  Pape,  Remigii,  Agathe,  Druihildis  virginis. 

Omne  debitum  seruicii,  quod  in  hac  dedicatione  nosiro  exhibendum  erat  aniisiiti,  et  omnia  genera 
donorum,  regine  iam  reseruauit  polorum,  que  ut  seiet  cunciis  sibi  deuotis,  ceniuplicaia  ilU  recompenset 
hie  et  in  celis.  Landes  referimus  benigniiati  diuine,  que  nos  huius  consecrationis  iocundauit  reparatione, 
ipsum  incessabili  prece  rogiiantes,  qui  non  dormitat  neque  dormiet,  ut  super  hanc  domum  patema  pro- 
teciione  uigilet,  nosque  habitanies  in  ea  nunc  et  in  cuum  letificet  AMEN. 


cxxxv. 

v>c  In  nomine  sanciae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauenie  dementia  rex.  Omnium  fidelium 
nostrorum  iam  presentium  quam  et  ||  futurorum  sollers  nouerit  indusiria,  Qualiier  nos  diuina  ammoniiione 
compuncii,  nee  non  fidelissimo  ac  frequentissimo  seruitio  HEREMANNI  MIMIGARDEVVRDENSIS  ecclesi§ 
uenerabilis  episcopi  non  parumper  incitaii,  quandam  curtem  nosirae  proprieiatis  HARVIA  dictam,  in  pago 
LIVEGOWE  et  in  comiiatu  DIETBALDI  comitis  silam,  pro  rcmedio  animae  dileciissimi  genitoris  nosiri 
CHVONRADI  uidelicet  imperatoris  augusti,  ac  pro  pia  recordatione  anime  coniugis  nosirae  CHVNEHILDIS 
reginc,  simulque  pro  stabilitate  uilae  nosire,  nosireque  matris  GISILE  imperairicis  auguste,  aique  pro 
desiderio  diuine.  retributionis,  ad  hanc  ^cclesiam,  quam  predicius  HEREMANNVS  episcopus  in  MIMIGAR- 
TE\TRTENSI  loco  a  fundamenio  incepit,  eamque  ad  finem  perdueiam ,  nobis  asiantibus,  in  honorem  sancte 
Dei  genitricis  MARIae  honorifice  consecrauit,  cum  omnibus  suis  periinentiis,  hoc  est  utriusque  sexus  man- 
cipiis,  areis,  edificiis,  terris  cultis  et  inculiis,  agris,  praiis,  pascuis,  campis,  siluis,  uenationibus,  aquis 
aquarumque  decursibus,  molis,  molendinis,  piscaiionibus,  exitibus  ei  reditibus,  uiis  et  inuiis,  quesitis  et 
inquirendis,  seu  cum  omni  uiiliiaie  qu§  scribi  aut  dici  poierit,  Eo  tenore  in  proprium  dedimus  atque  tra- 
didimus,  ut  eiusdem  ecclesi^  abbatissa  ceier^que  raoniales  Dei  sancteque  genitricis  MARIE  seruiiium  abhinc 
die  noctuque  in  commemorationem  nostri  parentumque  nostrorum  copiosius  possint  adimplere.  Firmissime 
autem  in  eadem  facienda  iraditione  hoc  excepimus,  ui  neque  presens  HEREMANNVS  episcopus  neque 
futuri  successores  sui  deinceps  prefatam  curtem  ullam  poiestatcm  habeant  de  eadem  ecclesia  reirahendi 
uel  in  suos  usus  uendicaudi,  nisi  eo  concambio  aut  ea  restituiione,  que  eiusdem  ecclesic  abbaiisse  dmni- 
busque  suis  monialibus  aut  ex  uicinitale  aut  ex  utiliiaiis  magnitudine  commodior  uel  utilior  esse  uideatur. 
Et  ut  haec  nosirae  traditionis  aique  largitionis  aucioritas  nunc    et  per  succedentia  temporum  curricula 


14* 

Digitized  by 


Google 


408  1040  —  1043. 

stabOis  et  inconuulsa  permaneat,  hanc  paginam  inde  conscribi  eamque  manu  nostra  ut  sobtus  uidetar  cor- 
roborantes,  sigilli  nostri  impressione  precepimus  insigniri. 

Signum  damni  Heinrici  tercü  (L.  M.)  regis  inuictissimi, 
Eberhardus  cancellarius  uice  Bardonis  archicancellarii  recognoui. 

Acta  im.  Kai.  Januar.  Indictione  YIIII.  Anno  dominicae  incarnationis  M.XL.I.  anno  autem  domni 
HEINRICI  tercii  ordinationis  eins  XIII.  Regni  uero  II.  Actum  MIMIGARTEVVRTE.  AMEN. 

Vom  Siegel  ist  keine  Spur  tu  eotdecken;  dagegen  ist  auf  dem  leeren  Räume  der  Charte,  wo  sich  das  Siegel  befinden 
sollte,  eine  verschoben  vierseitige  Schleife  von  gelbseidenen  Schnuren  angeheftet.  (Wahrscheinlich  war  an  dieser 
das  Siegel,  ohne  Zweifel  von  Blei,  dergleichen  von  Heinrich  II.  und  III.,  jedoch  auiserst  selten,  vorkommen,  so 
angehängt,  dass  es  cur  Seite  der  Urkunde  herabhing,  und  ist  davon  abgeschnitten  worden.  Gans  auf  ähnliche  Weise 
ist  die  Bleibulle  an  einer  Urkunde  Papst  Leo's  IX.  im  Königl.  Provintial*Archive  tu  Diisseldorf  befestigt.) 

cxxxvi. 

In  nomine  sanctf  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Nota  sint  omnibus  fidelibus  tarn  presentibus  quam  faturis 
ea  que  in  bis  intitulauimus  litteris.  Sicut  imperatoria  dignitas  omnes  in  hoc  mundo  antecedit  honores  cum 
magna  uirtutum  excellentia,  ita  nimirum  necesse  est  ipsius  gesta  cum  maxima  obseruari  diligentia,  ut  non 
sit  quisquam  ubiuis  gentium,  qui  ulla  presumptuosa  temeritate  audeat  regale  infringere  sacramentum. 
HERIMANNVS  igitur  uenerande  memorie  Mimigardefordensis  episcopus,  peracta  edificatione  templi  in  honore 
uidelicet  sanct^  et  perpetue  uirginis  MARIE,  ad  dedicationem  ipsius  ecclesie  domnum  suum  HEINRICVM 
piissimum  ac  inuictissimum  imperatorem  inuitauit,  et  reuerentissima  ut  talem  decuit  uirum  accuratione  cum 
multorum  episcoporum  nee  non  et  principum  nobilium  comitatu  sustentauit.  Sed  predictus  imperator  ob 
premerendam  Dei  omnipotentis  sueque  sacratissime  matris  gratiam,  consentiente  et  coUaudante  regni  sui 
principatu,  eandem  ecclesiam  nobilissimo  dotauit  munere,  eo  sciiicet,  ut  decima  que  in  Frisia  dari  debet 
ex  debito  quod  regium  dicitur,  eidcm  ecclesie  pro  sui  memoria  annuatim  fideli  persoluatur  amministratione. 
Vnde  quidem  sanctorum  patrum  uerissima  difSnitum  est  auctoritate,  hunc  fuisse  reum  maiestatis  illius 
summi  et  eterni  imperatoris,  quicunque  huiusmodi  largitionem  irritam  fecerit,  uel  aliquid  ab  ea  iniuste 
subtraxerit,  ipsumque  indissolubili  obligari  examinatione ,  nisi  digna  resipuerit  emendatione.  Acta  uero  est 
hec  consecratio  et  traditio  anno  dominice  incarnationis  millesimo.  XL.I.  Indictione  Villi.  IIII.  Kai.  Januar, 
regnante  domino  nostro  Ihesu  Christo,  cui  laus  et  gloria  per  cuacta  secula  AMEN. 

Weder  ein  Siegel  noch  eine  andere  äussere  Beglaubigung  ist  vorhanden,  am  untern  Rande  der  Charte  aber  eine  kleine 
Schleife  von  gelbseidenen  Schnuren  angeheftet.    (Vgl.  die  Bemerkung  tu  der  vor.  Urk.) 

CXXXVII. 

Ans  dem  im  Jahre  1533  aufgenommenen  nnd  gerichtlich  beglaubigten  Ropialbuche  der  Kirche  St.  Hauricii  su  Minden. 

In  nomine  patris  et  filii  et  spiritus  sancti.  Bruno  Mindensis  ecclesie  solo  nomine  episcopus,  Dei 
tarnen  gracia  quicquid  est,  successori  suo*cunctisque  suis  successoribus  diuina  ordinatione  futuris,  presentis 
vite  securitatem  et  eteme  beatitudinis  certitudiuem.  Quantum  diuine  seruitutis  obsequiis  antecessorum 
meorum  Studium  semper  fuerit,  vestre  sanctitati  notum  erit,  qui  hac  vita  positi,  omni  qua  potuerunt  deuo- 
tione  solummodo  nitebantur,  ecclesie  sibi  a  Deo  commisse  aliquam  religionis  vtilitatem  conferre,  quatinus 
mundauo  cursu  peracto  noue  resiurectionis  cum  bonis  consortio  et  perpetue  vite  cum  electis  premio 
mererentur  obtinere.  Quorum  ordinis  vicem  cum  ego  quoque  humilimus  et  nullo  merito  sed  sola  Dei 
gracia  susciperem  locum  hunc  quem  pro  salute  sua  vnusquisque  eorundem  et  de  propriis  et  diuinitus  sibi 
collatis  beneficiis  benigne  amplicauerunt  affectu,  ad  exemplum  ipsorum  pro  modulo  meo  adaugere  etiam 


Digitized  by  C^OOQ IC 


1043.  409 

postmodom'desideraoiy  sperans  certissime  me  aliquem  eiusdem  vite  fore  participeni,  si  in  diuinis  ministe- 
riis  eorum  actus  aliquatenus  imitari  inciperem.  Ynde  cum  tarn  venerabilium  patrum  strennuos  actus  ex 
integro  coequare  non  possem,  saltem  vt  in  aliquo  amabile  eorum  exemplum  prosequerer,  monasteriis  loci 
huius  que  de  labore  eorum  fundata  et  de  beneuolentie  ipsorum  collatione  postea  sunt  adaucta,  ego  etiam 
queque  Ali  eisdem  contulerant,  meo  tempore  inuiolata  corroboraui,  et  pro  possibilitate  de  propriis  here- 
ditatis  mee  bonis  et  parte  decimarum  quas  extra  vsum  necessarium  seruicii  mei  coUectas  in  potestate 
habere  potui,  ibidem  Deo  famulantium  prandia  augmentaui,  quatinus  eorundem  intercessionibus  largiter 
fretus,  si  de  labore  meo  aliquid  deuotionis  munus  Deo  placabile  inciperem,  ipsi  maiori  animi  fiducia  ofiFerre 
valerem.  Hac  ergo  fiducia  in  solo  spem  habiturus  domino,  hanc  pauperculam  et  adhuc  rudern  ecclesiam 
voto  magis  quam  ex  posse  fundare  cepi  ad  laudem  et  honorem  domini  nostri  Jesu  Christi  eiusdemque 
genitricis  gloriosissime  et  semper  virginis  Marie  et  victoriosissime  sancte  crucis,  sanctique  Michaelis  archan- 
geli  et  totius  celestis  milicie,  sanctique  Petri  nostri  patroni  et  sancti  Gorgofiii  martyris,  et  speciali  sancti 
Mauricii  sociorumque  suorum  commendatam  priuilegio,  et  sanctorum  martirum  Fabiani  et  Sebastiani,  Ci- 
riaci,  Lambefti,  Georgii,  Blasii  venerationi  construendam  destinaui,  pro  salute  videlicet  animarum  eorundem 
antecessorum  meorum  et  cunctorum  subsequentium  communi  prouectu,  et  pro  parentum  meorum  seu  et 
propria  recordatione  id  agens,  et  in  quantum  potui  tum  de  propriis  iuris  hereditarii  bonis  dotaui,  tum  de 
substantie  mee  collectiuis  et  acquisitis  vtilitatibus  augmentaui.  In  qua  uidelicet  deuoUone  si  qua  est  ad 
sanctitatis  vestre  iudicium  confugio,  obsecrans  vos  per  nomen  domini  sanctorumque  simul  quorum  meritis 
hanc  ecclesiam  destinaueram ,  quatinus  sortis  mee  vestreque  conditionis,  qua  omnis  caro  post  mortem  in 
suam  transit  originem,  non  immemores,  bona  que  eidem  ecclesie  contuli,  non.  solum  ad  meam  salutem 
sed  ad  prouectum  vestrum  perpetuo  profutura,  eo  tenore  stabilire  velitis,  vt  si  humane  fragilitatis  impe- 
dientibus  negociis  de  vestra  parte  plura  non  addantur,  saltem  hec  inuiolata  permanere  patiamini,  et  sub 
manu  vestre  potestatis  corroboranda  et  firmanda  preualeant,  quatinus  predictorum  sanctorum  martirum 
interuentu  apud  Christum  subleuati,  pariter  cum  ipsis  eterne  vite  regno  participemini.  Ad  hec,  o  vene- 
rabilis  ordinis  mei  Deo  disponente  successor,  me  indignum  et  peccatorem  specialiter  tue  sanctitati  com- 
mendo,  vt  si  quid  negligentius  circa  preceptum  domini  et  in  commissi  cura  gregis  humane  fragilitatis  tor- 
pore  commiserim,  tue  sanctitatis  apud  dominum  experiar  medicinam,  quatinus  et  post  sortis  tue  terminum 
tibi  succedentium  certius  et  eificacius  persentias  patrocinium,  si  oneris  mei  molestüs  tue  sanctitatis  oratione 
aUquatinus  dignaberis  supponere.  Hec  autem  ex  mea  paruitudine  huic  contuleram  ecclesie.  De  propria 
hereditate  mea  in  Lecha  et  in  Berka  quecumque  ego  uel  mater  mea  possidere  videbamur,  videlicet  tri- 
ginta  et  quattuor  mansos,  excepto  predio  ibidem  posite  familie,  cum  mancipiis  cunctis  ad  eadem  loca 
determinatis,  vno  scilicet  excepto  clerico  meo  cui  nomen  est  Bruno,  aliisque  vtilitatibus,  villis,  areis,  edi- 
ficüs,  agris,  terris  cultis  et  incultis,  viis  et  inuiis,  exitibus  et  reditibus,  quesitis  et  inquirendis,  pratis, 
pascuis,  siluis,  venationibus,  aquis  aquarumue  decursibus,  piscationibus,  molendinis  et  vtilitate  siiue  cuius- 
dam,  in  qua  duas  portiones  habuimus,  et  cum  vtilitate  salis,  nee  non  cum  omnibus  appendiciis  que  dici 
aut  uominari  possunt.  Mundiburdio  eiusdem  ecclesie  tradidimus,  In  AfiForde  decem  mansos  quos  Mein- 
wardus  dedit,  in  Gegonhuson  vnum  mansum  quem  Liutbureh  dedit,  in  Wederbergon  quinque  mansos 
quos  HUdiboldus  frater  noster  dedit.  In  Ridanthorpe  quecunque  Helmburg  sanctimonialis  possidere  vide- 
batur,  queque  ab  ipsa  cum  patroni  sui  traditione  in  proprium  suscepi,  et  ducentis  talentis  comparaui#  In 
Lerbiki  quecunque  Hemuko  frater  noster  in  beneficium  habuiC,  et  mansum  vnum  in  AUerikheshusun  quem 
Abbiko  habuit,  et  sex  mansos  quos  Thiatmarus  Comes  pro  se  et  Widikindo  comite  eidem  ecclesie  tradidit^ 
et  duos  mansos  quos  Abbik  et  Erp  dederunt  in  Aidanthorppe,  et  in  Thumethe  decem  mansos,  etpredium 
quodcumque  Widikindus  Comes  in  Buttingthorppe  habuit,  et  quodcunque  Alfkier  in  Trato  in  beneficium 
habuit. 


Digitized  by 


Google 


410  1042  —  1043. 


CXXXVIII. 


Cum  iam  fidei  et  ueritatis  regnantibus  pcccatis  rara  usqnam  terranim  habeantur  uestigia,  aequum 
censemus  ea  que  nostra  modcrnitas  utilitatibus  ecciesiarum  Dei  contulerit,  süb  scriptione  determinare 
firmissima,  ui  si  quis  succedentium ,  quod  minas  cupimus,  uesania  instigante,  irritare  disposuerit  modum 
nostrae  tradilionis,  hac  testimoniali  cartula  conuictus,  se  certo  obnoxium  recognoscat  aeterne  ultionis. 
Nouerit  uniuersa  prcsentium  futurorumque  in  Christo  uobis  cara  dilectio,  qualiter  ego  BENNO  Mimigeme- 
fordensis  uicedominus  gratia  Dci  indigcns,  utriusque  uitae  mee  statum  commendare  satagens  Sancte  Dei 
genilricis  presidio,  conductus  assuasu  et  admonitione  pii  patris  nostri  scilicet  RODPERTI  episcopi,  tradidi 
per  manum  aduocati  mei  RODVVARDI  in  ius  et  dominium  eiusdem  sancte  Mariae  quoddam  predium  in 
Walthorpe  situm  Hoanasche  nuncupatum  cum  omnigenarum  adiaccntia  utilitatum,  ut  et  nostrae  caritatis 
memoria  inibi  perpelualiter  scribatur,  et  palrum  nostrorum  episcoporum  HERIMANNI  scilicet  SIGIFRIDI 
dilectio  per  huiusmodi  traditionis  nostrae  intenientum  etema  bcatitudine  felicius  perfruatur.  Vt  autem  no- 
strae traditionis  nulla  sit  dubietas,  quicquid  ibi  possidere  uidebar  integre  modo  tradidimus  donatumque 
esse  uolumus,  cum  mansis  et  mancipiis,  pratis,  pascuis,  piscinis  aquarumque  dccursibus.  Domnus  uero 
episcopus  RODPERTVS  ad  presens  unum  mansum  in  Ihtere  situm  sua  industria  acquisitum  sanct^  Marie 
donauit,  quem  pro  precario  iure,  addito  alio  quodam  sue  proprietatis  manso  in  Risonbeke,  michi  eiusdem 
loci  abbatissa  per  manum  aduocati  sui  LIVPONIS  concessit,  ea  ratione,  ut  quamdiu  aduixero  et  precario 
et  predicte  traditionis  utar  predio,  annisque  singulis  duos  denarios  sancte  Marie  pro  recognitione  traditionis 
habeam  exoluere,  postquam  me  uiam  uniuerse  camis  ingresso  precarium  et  predium  in  usum  redeat  in- 
tegre. Hec  sunt  mancipia  ad  supradictam  traditionem  pertinentia.  Adelword  presbiter.  Volcmar.  Abbaco. 
Tiedo.  Wiuekin.  Rozeia.  Meresuind.  Folcsit.  Betteka.  Benna.  Wcnnikin.  Ecsuit.  Euekin.  Testes  autem  huius 
rei  sunt.  Arnold  prepositus.  HRipo  decanus.  Helmerik  diaconus.  Nithing  diaconus.  Suetger  subdiaconus. 
Heinrik  subdiaconus.  Rothulf  presbiter.  Hereman  miles.  Gisolbraht.  Etzo.  Sigewin.  Engizo  uillicus.  Item  En- 
gezo.  Ricbraht.  Liupraht.  Thiedrik.  Godescalc.  Et  ut  hec  traditio  stabilis  et  inconuulsa  permaneat,  sigillo 
domni  nostri  RODPERTI  iussu  ipsius  insigniuimus. 

Vun  dem  aurgednickteo ,  der  zurückgelasseoen  Spar  ooch,  kreisförmigen  Siegel,  dem  eintigen,  welches  tod  Biscfaor 
Ruodpert  bekannt,  ist  nur  noch  ein  Bruchstück  torbanden,  auf  welchem  ein  TheU  von  dem  Bildnisse  des  Bischofs 
zu  erkennen  ist. 

CXXXIX. 

Aus  dem  gericbtUch  beglaubigten  Kopialbuche  des  Stilles  S.  Maaricii  zu  Minden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Hinricus  diuina  fauente  dementia  rex.  Si  in  monasteriis 
construendis  Studium  habuerimus  aut  aliis  nostris  fidelibus  idem  volentibus  assensum  prebuerimus,  non 
solum  ad  temporalis  verum  etiam  ad  eterni  regni  commodum  hoc  nobis  profuturum  esse  non  ambigimus. 
Quapropter  notum  sit  omnibus  Christiane  religionis  cultoribus  presentibus  videlicet  et  futuris,  qualiter  Bruno 
Mindensis  episcopus  nos  adiit,  et  monasterium  ex  propriis  hereditatis  sue  bonis,  in  insula  quadam  Wisare 
flumtnis  iuxta  Mindun  posita,  et  sub  potestate  sancti  Petri  apostoli  constituta,  in  honore  sancti  Mauricii 
martiris  sociorumque  eins  et  aliorum  sanctopum,  et  pro  nostri  patris  Chonradi  imperatoris  memoria,  qui 
eundem  pontificali  dignitate  sublimauit,  et  pro  nostra  sospitate  et  regni  nostri  stabilitate,  et  pro  se  suisque 
antecessoribus  siue  successoribus  suisque  etiam  parentibus,  a  nobis  licentiam  construere  impetrauit,  quo 
in  loco  vitam  monachorum  constituere,  eisdemque  abbatem  se  licenter  ordinäre  nos  postulauit.  Et  quia 
vllam  in  hac  re  nouitatem  incipere  vel  nos  aliquid  exiude  postulare  antea  non  presumpsit,  quam  mona- 
steriis suis  que  inuenit  aliquod  supplementum  adderet,  locumque  hunc  sub  nostram  defensionem  suscipere 
^os  rogauit.    Cuius  petitioni  quia  iusta  ac  religiosa  fuerat,  nequaquam  contrarii,  ob  interuentum  videlicet 


Digitized  byC^OOQlC 


1043-^1044.  411 

familiarium  nostrorum  Hirimanni  Coloniensis  Archiepiscopi  et  Hunfridi  Magdeburgensis  episcopi,  simul  etiam 
cum  consoDSu  ceteronim  nostrorum  fidelium  qui  tunc  temporis  presentes  affuerunt,  prefatum  monasterium 
construere  et  monasticam  vitam  abbatemque  inibi  constituere  illi  permisimus.  Quod  cupi  merito  eius  de- 
sidcrio  permitteremus,  eo  tamen  maiori  fiducia  voto  ipsius  consensimus,  quia  sicut  prediximus  idem  epi- 
scopus  in  primis  sedis  sue  primatem  ecclesiam  fratrumque  suorum  prandium  ibidem  Deo  sanctoque  Petro 
famulantium  de  hereditariis  suis  bonis  benigne  adauxit.  Et  duo  monasteria,  sancte  Marie  videlicet  et  sancti 
Martini,  ab  antecessore  suo  Sigeberto  episcopo  incepta,  iste  alterum  eorundem  quod  est  sancte  Marie  et 
opere  et  consecratioiie  consummauit,  alterum  sancti  Martini  vero  ex  parte  deuote  augmentauerat,  aliaque 
monasteria  que  in  episcopatu  eius  sub  suo  iure  erant,  et  prandia  ibi  Deo  seruientium  fideli  charitate  sup- 
pleuit,  quatinus  votum  suum  in  hoc  quoque  monasterio  eo  maiori  fiducia  postmodum  expedire  posset, 
quo  ecclesiis  suis  quas  inuenit  vtilitatibus  antea  prodesset.  Ad  idem  vero  monasterium  ex  proprio  here- 
ditatis  sue  bonis  siue  et  ex  aliis  quecunque  acquirere  potuit  coUationibus  octoginta  mansos  cum  mancipüs, 
villis,  areis,  edificiis,  agris,  terris  cultis  et  incultis,  viis  et  inuiis,  exitibus  et  reditibus,  quesitis  et  inqui- 
rendis,  pratis,  pascuis,  siluis,  aquis  aquarumue  decursibus,  piscalionibus ,  molendinis  et  vtilitate  siluarum. 
Nee  non  cum  omnibus  appendiciis  que  dict  aut  nominari  possunt,  tradidit  perpetualiter  ibi  permaneuda, 
exceptis  bis  que  vel  ipse  Deo  opitulante  postea  acquirere  poterit,  vel  coUatione  fidelium  huic  prouenire 
possint  ecclesie,  quin  etiam  triginta  mansos  et  octoginta  aratra  decimationum  de  monasterii  sancti  Petri 
bonis  ad  supplementum  eidem  monasterio  condonauit.  Constituit  quoque  vt  per  singulos  annos  in  festiui- 
täte  sancti  Mauricii  eiusdem  sedis  episcopus  cum  fratribus  monasterii  sancti  Petri  ad  supradictum  mona- 
sterium veniat  ac  missarum  solemnia  celebret  ibique  prandendo  charitatem  adimpleat.  Et  si  episcopum 
adesse  aliquid  impediat,  fratres  tamen  ibi  eadem  charitatis  vocalione  conueniaut,  vt  per  hanc  concordiam 
et  dilectionem  in  Dei  seruicio  deuotiores  coadunentur.  Atque  vt  eadem  ecclesia  cum  bonis  suis  nunc  ab- 
ipso  ei  collatis  vel  postmodum  conferendis  ab  eius  successoribus  vel  ab  aliis  magis  secura  consisteret, 
in  mundiburdium  sancti  Petri  et  tuitionem  nostram  et  sub  potestatem  episcopi  loci  illius  coUocauit.  Idcirco 
notum  sit  omnibus,  qualiter  id  ipsum  monasterium  eiusdemque  abbatem  et  fratres  inibi  manentes  sub  nostra 
regali  siue  imperiali  successorumque  nostrorum  tuitione  defendi  volumus,  sie  scilicet  ut  nuUus  eiusdem 
episcopi  successor  potestatem  habeat  bona  eiusdem  monasterii  aliquo  modo  destruere  aut  minuere.  Quace 
si  vel  ille  vel  alius  aliquis  huius  destructor  et  monasterii  bonorumque  suorum  dissipator  vere  sciat,  quia 
abbati  fratribusque  ibidem  Deo  seruientibus  in  nobis  nostrisque  successoribus  certum  est  inde  refugium. 
Et  vt  hoc  nostre  concessionis  preceptum  per  omne  tempus  stabile  permaneat  et  inconuulsum,  hanc  pagi- 
nam  inde  conscriptam  subtusque  manu  propria  corroboratam  sigilli  nostri  impressione  iussimus  insigniri. 
Datum  decimo  kalendas  Februarii,  anno  dominice  incarnationis  millesimo  quadragesimo  tercio,  Indictione 
vndecima,  Anno  autem  dni.  Hinrici  ordinationis  XV.  Regni  vero  quarto.  Actum  Goslare  in  Dei  nomine 
feliciter  Amen.    Adelgerus  Cancellarius  vice  Bardonis  Archicapellani  recognouit 

CXL. 

v>'»  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  rex.  Si  regiae  übe- 
ralitatis  munificentia  locis  Deo  dicatis  quiddam  conferimus,  ||  et  ad  temporalem  uitam  et  aeternam  nobis 
profuturum  esse  liquide  confidimus.  Quapropter  omnium  Christi  nostrique  fideUum  tam  futurorum  quam 
presentium  soUercia  nouerit,  qualiter  nos  precipue  pro  amore  diuino  et  animae  nostrae  remedio,  tum  ob 
interuentum  dilectae  contectalis  nostrae  AGNETIS  reginae,  quasdam  res  ab  antecessoribus  nostris  regibus 
uel  imperatoribus  monasterio  Heriuordensi  in  honorem  sanctae  Dei  genitricis  perpetuae  uirginis  MARIAE 
constructo,  et  beatae  BOSINNE  corporaliter  inibi  quiescenti,  duas  scilicet  curtes  OVERANBERH  et  LIVT- 
WINESDORF,  in  usum  sanctimonialium  Deo  ibidem  famulantium  datas,  nostrae  auctoritatis  renouare  scri- 
ptis  et  confirmare  uoluimus,  sitas  in  pago  Anger esgauwe  et  in  comitatu  WIIECHINDI  comitis,  cum  omnir 


Digitized  by 


(^oogle 


412  1044^1047. 

bus  suis  appendiciis,  hoc  est  utriusque  sexus  mancipiis,  areis,  aedificiis,  terris  ciüiis  et  incultis,  pratis» 
pascuis,  aquis  aquanimque  decursibus,  molis,  molendinis,  piscationibas,  siluis,  uenationibus,  exitibus  et 
reditibus,  uüs  et  inuiis,  quaesitis  et  inquirendis,  cum  omni  utilitate  quae  uUo  modo  inde  poterit  prouenire. 
Ea  uidelicet  ratione,  ut  predicta  loca  in  usum  sauctimonialium  inibi  onmium  remota  contradictione  perpe- 
tualiter  teneantur,  nuUi  in  beneficium  prestanda.  Illud  etiam  cum  antecessorum  nostrorum  traditione  et 
astipülatione  benigne  concedimus  et  confirmamus,  ut  sanctimoniales  inibi  Deo  famulantes  arbitrium  et  po- 
testatem  habeant  eligendi  abbatissam,  cum  quaelibet  earum  locum  morte  intercidente  mutauerit,  et  ut 
nulla  iudiciaria  persona  in  bis  quae  eandem  ecclesiam  continere  uideatur,  uel  exactor,  uel  publicus  iadex 
causas  agere  uel  freda  exigere,  seu  ad  mansiones  uel  ad  quodlibet  ministerium  compellere  presumat,  nisi 
aduocatus  quem  eiusdem  loci  elegerit  abbatissa,  locorum  quidem  herum  homines  a  coeterorum  omniom 
districtu  sint  liberi.  Et  ut  haec  regiae  nostrae  traditionis  et  confirmationis  auctoritas  stabilis  et  inconuulsa 
onuii  aeuo  permaneat,  hanc  cartam  inde  conscriptam  manu  propria  ut  infra  uidetur  corroborantes  sigilli 
nostri  iussimus  inpressione  signiri. 

Signum  domni  Heinrici  tercii  (L.  M.)  regis  inuiclissimi,  f  CR.  -• 

t 
Theodericus  cancellarius  uice  Bardoms  archicanceUarii  recognouit. 

Data  VII.  Kai.  Oct.  Anno  dominicae  incarnationis  M^.  XL.  IUI.  Indictione  XII.  Anno  autem  domni  Hein- 
rici tercii  ordinationis  eins  XVII.  regni  uero  VI.  actum  Aquisgrani  in  Dei  nomine  feliciter  AMEN. 

Das  Siegel  ist  serstört. 

CXLI. 

v>(*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Imperator 
augustus.  II  Nouerint  omnes  fideles  nostri  tarn  futuri  quam  presentes,  qualiter  nos  ob  diuinum  amorem  et 
ob  remedium  anime  nostre  ac  fidelis  nostri  Adalhardi,  ad  ecclesiam  sanctae  Dei  genitricis  MARIAE  semper 
uirginis,  et  saucti  Kiliani  martiris  sanctique  Liborii  confessoris  et  sancte  Brigide  uirginis,  in  elemosinam 
fratrum  inibi  Deo  sub  canonica  regula  seruientium,  tale  predtum  quäle  nos  habuimus  in  Euerschutte  dicto 
in  pago  HESSI,  in  comitatu  Bennonis  comitis,  cum  omnibus  ad  idem  pertmentibus,  scilicet  areis,  manci- 
piis  utriusque  sexus,  edificiis,  agris,  terris  cultis  et  incultis,  pascuis,  campis,  sUnis,  uenationibus,  aquis 
aquarumue  decursibus,  piscationibus,  molis,  molendinis,  uiis  et  inuiis,  exitibus  et  reditibus,  quesitis  et 
inquirendis,  seu  cum  omni  utilitate  que  uUo  modo  inde  prouenire  poterit,  per  hoc  nostrum  imperiale  pre> 
ceptum  in  proprium  concessimus  atque  condonauimus ,  et  iUuc  perpetualiter  existendum  tradidimus,  eo 
quoque  tenore  ut  nuUus  rex,  dux,  comes,  uel  ulla  alia  magna  paruaque  persona  id  ipsum  inde  alienare 
uel  auferre  presumat.  Si  quis  autem  huius  nostrae  kartae  temerarius  uiolator  extiterit,  diuinae  senteutiae 
periculum  incurrat,  et  in  die  iudicii  inde  reddere  se  sciat.  Et  ut  haec  nostrae  traditionis  auctoritas  sta- 
bilis et  inconuulsa  omni  tempore  permaneat,  Hanc  kartam  inde  conscriptam  subtusque  manu  propria  cor- 
roboratam,  sigilli  nostri  impressione  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Heinrici  inuictissimi  Romanorum  imperatoris  (L.  M.)  augusti. 
Hartuuicus  cancellarius  uice  Bardonis  archiepiscopi  et  archicanceUarii  recognoui. 

Data  nil.  Non.  SEPT.  anno  dominice  incarnationis  M.XLVII.  Indictione  XV.  anno  autem  donmi  Hein- 
rici tercii  ordinationis  eins  XNW?.  regnantis  Villi**,  imperantis  F.  Actum  in  SOSAEI  feliciter  AMEN. 

Das  aurgedruckte  Siegel  seigt  den  Kaiser  auf  einem  Stuhle  sitzend,  in  der  rechten  emporgehobenen  Hand  den  Reichs- 
apfel mit  einem  grossen  Kreuxe,  in  der  linken  einen  langen  Stab  mit  grossem  rändern  Knopfe  haltend ;  mit  der  Um- 
schrift: Heinricus  Di.  Gra.  Romano^.  Imper.  Aug.  f. 


Digitized  by 


Google 


1048  —  1052.  413 

CXLII. 

In  nomine  saucte  et  indiaidof  Trinitatis.  Rotho  Dei  gratia  Patherbninnensis  ecclesie  episcopns.  ||  Quia 
saluatore  nostro  attesiante,  qui  recipit  prophetam  in  nomine  prophete,  seu  justum  in  nomine  justi,  merce- 
dem  prophete'  uel  justi  accipiet,  expedit  onmibus  fidelibus  obtemperare  monitissalutaribus,  rebusque  trans- 
itoriis  acquirere  sibi  requiem  celestis  mansionis.  Ynde  nouerint  omnes  fideles  Christi  tarn  presentes  quam 
fuluri,  qualiter  nos  diuini  amoris  instinctu,  pro  remedio  anime  nostre  predecessorisque  nostri  venerabilis 
domni  Meinwerci  episcopi,  monasterio  ab  ipso  in  saburbio  huius  nostre  sedis  in  honore  Sancte  Dei  geni- 
tricis  MARIE  perpetue  uirginis,  Sanctorumque  Apostolorum  PETRI  et  PAVLI  constructo,  cui  Wolfgangus 
venerabilis  abbas  preest,  territorium  quoddam  in  Folcbettinchuson  ad  amminiculum  probende  fratrum  con- 
Uilimus,  quod  cum  omnibus  suis  appenditiis  viginti  marcis  a  quodam  libero  homine  Bernhardo  nomine 
suisque  heredibus  legaliter  proprietario  jure  acquisiuimus.  Dedimus  preter  hec  locum  salis  in  Yflon,  uas 
argenteum,  de  decimis  episcopii  nostri  in  Wilgodessun  triginta  solidos  singulis  in  posterum  annjs,  de  qui- 
bus  continuum  lumen  ad  sepulchrum  predicti  domni  Meinwerci  episcopi  prouideatur  et  in  anniuersario  de- 
positionis  eins  et  nostro  fratribus  in  refectorio  karitas  in  nosti*e  commcmorationis  memoriam  amministretur. 
Hoc  Deo  sanctisque  eius  tali  tenore  ut  predictum  est  deuota  mente  oblata,  banni  nostri  auctoritate  confir- 
mauimus ,  per  terribile  nomen  Dei  qui  judicaturus  est  uiuos  et  mortuos  et  seculum  per  ignem  contestantes, 
ut  nulla  persona  magna  uel  parua,  domestica  uel  extranea,  conjtra  huius  rei  seriem  uenire  agereue  pre- 
sumens,  prefati  monasterii  fratribus  quamlibet  injuriam  uel  molcstiam  inferat.  Quod  si  quis  presumptuose 
atteraptaucrit,  damnationem  et  ultionem  inuasoribus  ecclesiarum  predestinatam  a  Deo  incurrat,  et  cum 
diabolo  et  angelis  eins  sempitem^  maledictioni,  nisi  resipuerit,  subiaceat.  Vt  ergo  tarn  predictarum  rerum 
oblatio»  quam  nostri  episcopalis  banni  confirmatio  ueraciter  credatur,  stabilisque  et  inconuulsa  omni  tem- 
pore habeatur)  paginam  hanc  in  testimonium  ueritatis  conscribi  jussimus,  et  eam  impressione  sigilli  nostri 
signauimus.  Huius  rei  testes  sunt  tam  canonici  quam  Monachi  nostr^  ciuitatis.  Laici  uero.  Erp  comes.  Esic. 
Heinric  comes.  Eppa.  Eckiliard.  Thiederic.  Engilmer.  Athalbald.  Heriman.  Godika.  Hunald.  Godefrid.  Warmon. 
Iba.  Ethelric.  Ezilin.  Ynumer.  Tiaza.  Wicman.  Wicker.  Azaka.  Tiaza.  Eiza.  Hiza.  Liuza.  Eika.  Gela.  Sicca. 
Tiemma.  Ezika.  Ynuka.  Ennika.  Benuika.  Emmica.  Azaka.  Item  Azaka.  Willika.  Alabrant.  Gerald.  Becelin. 
Ebbika.  Esic.  Tiezeliu.  Helmier.  Bernheri.  Wirinbrath.  Gezelin. 

Data  Patherbrunnon.  Y.  Id.  April.  Anno  ab  incamatione  Domini  M.XLYIII.  Indictione  I.  Regnante  rege 
HEIXRICO  tercio. 

Von  dem  anrgedruckten  Siegel  sind  nur  noch  Sparen  Torbanden« 

CXLIII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  Immadus  Dei  gratia  Patherbninnensis  ecclesie  humilis  mi- 
nister. II  Officii  nostri  est  et  desiderii,  paci  ecclesiarum  nobis  commissarum  inuigilare,  et  earum  utilitatibus 
in  futurum  Dei  cooperante  adiutorio  paterna  sollicitudine  prouidere.  Ynde  nouerint  omnes  fideles  Christi 
tam  presentes  quam  futuri,  qualiter  domnus  Wolfgangus  uonerabilis  nostr^  ciuitatis  abbas  iugi  uigilautia 
sie  subditorum  profectibus  prospiciens»  ut  internorum  curam  in  exteriorum  occupatione  non  minuat,  exte- 
rorumque  prouidentiam  in  internorum  sollicitudme  non  relinquat,  fratern^  unanimitatis  consensu  et  consilio, 
prcdium  quoddam  in  Sturibrock,  a  quodam  uiro  Ricberto  nomine  suisque  legitimis  heredibus  in  comitatu 
Erponis  comitis  legali  iure  triginta  marcis  acquisiuit,  quod  pro  spe  salutis  sue  et  incolumitatis  augmento 
communis  utüitatis  rebus  monasterii  cui  hactenus  laudabiliter  prefuit,  utiliter  adiecit,  cuius  suorumque  fra- 
trum supplici  rogatu,  tum  etiam  dilecti  nobis  auunculi  nostri  domni  Meinwerci  uenerabilis  episcopi  ipsius 
ecclesie  fundatoris  intuitu,  ipsum  predium  cum  omnibus  suis  appendiciis,  hoc  est  utriosque  sexus  mancipiis, 

Cod.  dipl.  hUt.  Westfal.  15 

Digitized  by ' 


\j00gle 


4U  1053. 

terris  cultis  et  incultis,  pratis,  pascuis,  siluis,  uiis  et  inaiis,  ceterisque  rebus  que  in  eo  sunt  uel  deinceps 
fieri  possunt,  nostra  pontificali  auctoritate  confirmauimus,  et  omnem  hominem  qui  contra  huius  rei  tenorein 
uenire  agereue  temptauerit,  anathematis  innodari  uinculo  quoadusque  resipiscat  censuimus.  Yt  autem  hoc 
nostr^  pontificalis  confirmationis  auctoritas  stabilis  et  inconuulsa  a  generatione  in  generationem  iugiter  per- 
maneat,  banc  paginam  conscribi  et  sigilli  nostri  impressione  signari,  testesque  qui  affuerunt  fecimus  assi- 
gnari.  Sunt  autenä  hi.  Erp  comes.  Heremannus  tribunus.  Godica.  liamma.  Azala.  Gela.  Eiza.  Meinza.  Eica. 
Azaka.  Thiaza.  Poppo.  Waza.  Afric.  Esic.  Waidric.  Godefrid.  Hunald.  Ezelin.  Yolckerd.  Vnumer.  Godescaic. 
Eza.  Ebbica.  Wicman.  Sibal.  Wigunc.  Germer.  Hager.  Becelin.  Liudric.  Thiethard.  Heimdach.  Hunald  iunior. 
Waidric.  Actum  Patherbrunnon  111.  Non.  Febr.  Anno  ab  incarnatione  Domini  M.Lil.  Anno  autem  domni 
Heinrici  tercii  regis,  imperatoris  autem  secundi,  ordinatiouis  eins  uigesimo  quarto,  Regni  quidem  XUI>n<». 
Imperii  uero  V.  Episcopatus  autem  nostri  primo. 

Dm  aufgedrackU»  kreisförmige  Siegel  zeigt  daa  vorwärU  fehende  firostbild  des  Bischofs,  mit  entblömlem  Haapte,  in  der 
rechten  Hand  den  Bischofsstab,  in  der  linken  ein  geschlossenes  Buch  haltend;  mit  der  Umschrift:  Immad.  Gra.  Di. 
Paderbron.  Ep-s.  f. 

CXLIV. 

Nouerint  omnes  tarn  futuri  quam  presentes,  qualiter  Sicco  quicquid  proprietatis  in  Nauilgowe  in  uilla 
Ruoleichesdorf  uel  Builo  in  comitatu  Herimanni  ex  dono  Conradi  imperatoris  possedit,  sancte  ecclcsi^  Pa- 
terbrunnensi  iure  Francorura,  concedente  et  simul  tradente  uxore  sua  Azelon,  cui  idem  Sicco  predium  hoc 
in  dotem  dederat»  in  proprium  tradidit  et  Icgauit,  ea  uidelicet  ratione  ut  sibi  ad  exitum  uite  sue  in  pre- 
caria  sine  seruitio  Y.  libre  in  decimationibus  et  XV.  in  debitis  litarum  uectigalibus  concederentur,  uxori 
uero  ipsius,  si  forte  post  mortem  eius  superstes  foret,  tantum  Y.  ille  decimarum  libre  ad  obitum  uite  sue 
prcstarentur.  Quibus  utrisquc  defunctis  episcopus  sua  reciperet,  et  quod  sibi  placuerit  inde  disponeret 
Ad  hoc  idem  Sicco  feras  IUI.  in  foresto  Reingereshusun  singulis  annis  concedi  postulauit,  que  omnia  uene- 
rabilis  IMMAD YS  episcopus  concessit,  laudauit,  et  manuscripto  confirmauit.  Si  uero  dominus  Immadus 
episcopus  uel  successorum  eius  quisquam  pactum  hoc  infregerit,  Sicco  liberam  habeat  potestatem  sua 
recipiendi  et  quod  uoluerit  inde  faciendi.  Huius  rei  testes  sunt,  tam  clerici  quam  laici,  tam  nobiles  quam 
ignobiles.  Winbrat.  Adelo.  Thiattoduard.  Gerold.  Hezo.  Thiederic.  Bernhard.  Wulfer. 

Ein  Siegel  scheint  nicht  vorhanden  gewesen  au  sein. 

CXLV. 

Notum  sit  Omnibus  tam  futuris  quam  presentibus,  qualiter  Wirinbertus,  cum  consensu  et  laude  filii 
et  iustissimi  heredis  sui  Bouonis,  duo  curtilia  in  pago  Thictmelli  et  in  uilla  Aldenthorpo,  et  XL.  iugera 
et  X.  iugera  in  Remikenhusun  et  insuper  medietatem  cuiusdam  siluul^  in  Bennenberge,  sancte  Patherbrun- 
nensi  ecclesie  et  domino  ac  uenerabili  IMMADO  eiusdem  sedis  episcopo  in  proprium  tradidit,  legauit,  con- 
cessit.  Ea  uidelicet  ratione  ut  prefatus  episcopus  I.  Tres  uillas.  Odisthorp.  Lauenhusun.  Thesperi.  ad 
ecclesiam  que  in  Odisthorpe  sita  et  consecrata  est  terminaret,  et  terminationem  episcopali  banno  firmaret. 
Quod  ut  firmius  ac  magis  ratum  inconuulsumque  permaneat,  idem  Wirinbertus  ecclesie  que  est  in  Liuithi, 
et  Widikindo  presbytero,  de  cuius  parrochia  tres  prefate  uiU^  sumpto  sunt,  ipso  annuente  et  conlaudante. 
unum  mansum  in  Ubbcnbrocke  in  proprium  tradidit  ac  donauit  Quod  si  prefatus  episcopus  I.  uel  aliquis 
successorum  eius  terminationem  haue  infringere,  et  predictas  uiilas  auferre  uoluerit,  liberam  habeat  pote- 
statem Y^irinbertus  uel  heres  eius  sua  recipidiendi  et  quod  uoluerit  inde  faciendi.  Hi  sunt  testes.  Bern- 
hard. Ibo.  Benno.  Bernhard.  Wiribraht  Thiammo.  Wirinzo.  Bescelin.  Acelin  Brunig.  Uocil.  Ermundag.  Ekbraht 

Ein  Siegel  scheint  nicht  vorhanden  gewesen  an  sein. 


Digitized  by 


Google 


1093  — lOSS.  4/|5 

CXLVI. 

Avw  dem  Paderbornuchea  Kopialbuche. 

In  nomine  sancte  et  indiuidne  Trinitatis.  Nouerint  omnes  tarn  futuri  quam  presentes,  qualiter  Asculff 
cum  consensu  et  laude  fratrum  suorum  Burghardi,  Fretherici,  iustissimorum  heredum  quicquid  proprietatis 
in  pago  Rittiga  et  in  uilla  Ascoluingerothe  in  comitatu  Theoderici  coraitis  heredilario  iure  possedit,  sancte 
Patherbrunnensi  ecclesie  in  proprium  tradidit,  legauit,  concessit,  in  agris  cultis  et  incultis,  siluis,  pratis, 
pascuis,  aquis  aquarumue  decursibus^  piscationibus,  molis,  molendinis,  quesitis  et  inquirendis,  exitibus  et 
reditibus,  et  omnibus  iure  ibi  periinentibus ,  ea  uidelicet  ratione,  ut  unum  foreuuerc  in  Daslingerothe  cum 
Omnibus  suis  appendiciis  et  insuper  VI.  lile  concedantur  ei  in  precariam  ad  exilum  uite  sue,  et  pro  ipsius 
scruicio  libra  denariorum  detur  ei  omni  anno,  conlaudante  et  corroborante  hoc  domno  et  uenerabili  Im- 
mado  eiusdem  sedis  episcopo.  Si  uero  aliquis  uenturus  episcopus  constitutum  hoc  infringere  et  concessa 
sibi  tollere  uoluerit,  liberam  habeat  potestatem  Ascolf  sua  recipiendi  et  quod  libitum  ei  fuerit  inde  fa- 
ciendi. Huius  rei  testes  sunt.  Ekkibraht.  Fretheric.  Reinold.  Oddo.  Helmdag.  Cono.  Ekbraht.  Ricuual.  Hoico. 
Aluolf.  Iciko.  Sibraht.  Azo.  Ascolf.  Reinmar.  Reinmar.  Meingrim.  Hozico.  Erpo.  Heio.  Thammo.  Thiathard. 
Hamaca.  Yneca.  Athelbarn. 

CXLVII. 

Aus  eiaem  Kopialbuche  des  MartinUStins. 

Ego  Egilbertus  Dei  gratia  Mindensis  episcopus.  In  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi  aecciesiae  sancti 
Martini  ad  prebendam  fratrum,  Almagehuson,  Bodinga  burstal,  quae  acquisieram  ab  quadam  matrona  cui 
nomen  Helmburch,  in  Adelberinghuson  cpioque  tale  predium  qualecumque  mihi  dederat  Godefridus  filius 
Bardonis  comitis,  et  decimationem  in  eodem  loco.  Insuper  unam  decimacionem  in  Yanredere  XXX.  soli* 
dorum,  et  unum  moleudinum  Mindae.  Ex  hiis  constitui  singulis  diebus  unicuique  fratrum  album  panem 
dari  trium  librarum  pondere,  quibus  non  dabatur  prius  nisi  dominicis  et  paucis  festis  diebus.  Dedi  quo- 
que  duo  aratra  in  Egisbergun  ad  concinnandum  lumen  in  dormitorio  fratrum  quod  prius  non  habebant 
Insuper  dedi  sancto  Martine  predium  in  ManninchufTen,  quod  antecessores  mei  ab  quadam  matrona  Hizuka 
tribus  decimationibus  precariando  acquisierant,  et  uuam  decimationem  Lutteron.  Preterea  cum  consensu 
et  collaudatione  clericorum  et  laicorum  bannum  super  ciuitatem  Mindam,  ad  aedificandum  et  meliorandum 
claustrum,  ad  preposituram  sancti  Martini  perpetualiter  constitui.  Ego  Egilbertus  Mindensis  episcopus  haec 
propria  manu  scripsi,  et  ut  sciatur  eum  esse  inbannitum,  quicumque  ex  hiis  donationibus  minimam  partem 
usurpauerit,  tam  futuris  quam  presentibus,  sigilii  officio  assignaui. 

Ego  Egilbertus  Mindensis  episcopus  haec  propria  manu  scripsi  et  sigillaui. 

CXLVIII. 

In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Egilbertus  humillimus  Mindensis  aecciesiae  Deo  annuente 
episcopus.  II  Omnibus  suis  successoribus  diuina  ordinatione  futuris  post  huius  uitae  longitudinem  aetemam 
beatitudinem.  Quam  uana  et  quam  instabilis  huius  mundi  gloria  sit  omnibus  quae  uelut  umbra  pertransit» 
cuius  memoria  amplius  nulla  erit,  beatae  memoriae  antecessor  meus,  huius  Mindensis  sedis  antistes  Bruno, 
rite  pertractans»  quicquit  de  propriis  hereditario  iure  sibi  successis,  et  de  eiusdem  sibi  commissae  aeccie- 
siae beneficiis  extra  usum  necessarium  habere  potuit,  ibidem  Deo  famulantium  ad  sustentationem ,  pro 
Chonradi  imperatoris  memoria,  suique  filii  Heinrici  tercii  regis  sospitate,  et  regni  eiusdem  stabilitate,  nee 
non  pro  se  suorumque  antecessorum  et  cunctorum  se  posi  subsequentium,  seu  pro  omnium  fidetium  tam 

Digitized  by  LjOOQIC 


116  1055  —  1059. 

defunctonim  quam  uiuentium  requie  fideliter  contulit,  quatinus  pro  his  transitoriis  aeterna  beatitudine  per- 
fnii  mererentur  in  caelis.  Huius  pie  deuotionis  conceptum  diuinae  miserationis  indeficiens  dementia,  quae 
semper  quod  bonum  est  inspirando  praeuenit,  dedit  etiam  perficere,  quod  se  inspirando  excogitauit  Loci 
igitur  eiusdem  monasteria  quae  antecessorum  suorum  industria  inuenit  constructa  et  iusta  eoram  collatione 
adaucta  non  solum  mihi  sua  soUicitudine  reliquid  inuiolata,  sed  de  propriis  hereditatis  suae  bonis  satis 
ample  et  magnifice  in  prandiis  fratrum  et  sororum  ibidem  in  Dei  seruitio  manentium  augmentata.  His 
uirtutum  gradibus  predictus  Dei  famulus  ad  alta  proficiscens,  coepit  in  insula  quadam  Wisarae  fluminis 
iuxta  Mindon  posita  aecclesiam  fundare  ad  laudem  et  honorem  doinini  nostri  Jesu  Christi  sanctique  Petri 
patroni  nostri  et  sancti  Gorgonii  martiris,  et  speciali  sancti  MAVRITII  sociorumque  suorum  commendatam 
priuilegio,  in  qua  religiöses  monachos  congregauit,  quatinus  in  sancto  proposito  tanto  liberius  ibidem 
Deo  seruirent,  quatinus  a  secularibus  longius  distarent.  Verum  haec  in  Deo  rite  administrata,  uti  per 
omne  tempus  inconuulsa  permaneant,  sapienti  usus  consilio  sub  tuitionem  Heinrici  inperatoris  suorumqoe 
successorum  in  perpetuum  defendendam  ipsam  aecclesiam  cbUocauit.  Huius  uenerabilis  patris  tarn  egrcgia 
facta  quotiens  ego  indignus  et  omnium  minimus  mecum  reuoluo,  illius  uicem  suscepisse  ualde  erubesco, 
qui  in  nuUo  opere  actus  eius  prosequi  ualeo.  Sed  haec  mihi  sepius  cogitanti  occurrit  illa  sancta  uidua, 
quae  pro  duobus  minutis  recepta  est  iu  aeterna  tabernacula ,  et  quod  prius  paniitas  mihi  hereditatis  ne- 
gauit,  bona  uoluntas  postmodum  habundanter  subministrauit.  Tradidi  uero  ad  idem  monasterium  quod 
Bruno  antecessor  meus  construxit,  ex  his  quae  ad  ins  meum  proprie  pertinebant,  nee  quisquam  mihi  con- 
tradicere  habebat,  LVI.  mansos  et  XXVIIU.  mancipia  utriusque  sexus.  In  RETERESTHORPE  per  singulos 
annos  II.  carrata  uini.  In  Lindungou  HI.  mansos.  In  WETBERGA  III.  mansos.  In  AMANHVSON  X.  mansos 
cum  V.  mancipiis.    In  HEVERICSTIDE  III.  mansos    cum  IUI.  mancipiis.    In  HVMENHEIM  X.  mansos  cum 

I.  prato,  et  cum  V.  mancipiis.  In  WEHCBIKAE  XIIII.  mansos  cum  X.  mancipiis  et  I.  molendinum.  In  ALES- 
BIKE  Vlin.  mansos.  Et  decimacionera  in  VALETHORPE,  et  in  VNHVSON,  et  in  HOLTHVSON,  et  in  HIL- 
DINESFELDA  decimalionem  trium  aratrorum.    In  HOLTHVSON  U.  mansos  et  l  mancipium.    In  OTHERON 

II.  mansos  et  V.  mancipia.  In  WICBOLESSON  H.  mansos.  In  HATDISSON  II.  mansos.  In  PAPINGOHVSON 
I.  mansum  et  I.  aream.  In  DIDINGOHVSON  I.  mansum  et  I.  aream.  Et  aream  I.  in  ipsa  ripa  fluminis  Wi-^ 
sarae  iuxta  Scalcaburg  ad  acquirenda  ligna  in  silua  uicina.  Et  hortum  I.  in  Mindon  iuxta  curtim  episco- 
palem.  Haec  pro  nostra  mediocritate  huic  contuUmus  aecciesiae,  et  uti  perpetualiter  inuiolata  et  incon- 
uulsa permaneant,  ex  auctoritate  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis  et  principiaii  potestate  beati  Petri  apo- 
stoli,  cuius  vicem  ego  indignus  gero,  quisquis  ea  infregerit  aut  ulla  fraude  minuerit,  nisi  cum  satisfactione 
redeat,  in  perpetuum  excommunico,  nee  sit  ei  pars  in  terra  uiuentium,  sed  corpore  et  anima  descendat 
in  infernum. 

Das  Siegel  hi  ferloren  gegangen« 

CXLIX. 

y^*    In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  rex.  |I 

Nouerint  omnes  Christi  nostrique  fideles  tam  futuri  quam  presentes«  qualiter  antecessor  noster  et  • 
amabilis  pater  dignissimae  memoriae  Heinricus  tercius  rex  et  secundus  imperator  augustus  predium  quod> 
dam  dedit  in  concambium  sanctae  Patherbrunnensis  aecciesiae  uenerabili  episcopo  Rodolfo  pro  uno  foresto 
Reginherishusun  dicto  eidem  aecciesiae  pertinenti.  Et  hoc  concambium  quamdiu  uterque  uixit  tamdiu 
ratum  permansit.  Sed  post  patris  nostri  semper  lamentandum  obitum  nos  pro  animae  illius  aeterna  re- 
quie et  per  interuentum  dilectissimae  matris  nostrae  Agnetis  imperatricis  augustae,  nee  non  ob  deuotum 
ac  fidele  seruicium  Immadi  prefatae  aecciesiae  post  Rodolfum  digni  presulis,  forestum  reddidimus,  atque 
ad  altare  sanctae  Mariae  matris  Domini,  et  sancti  Kiliani  martyris  sanctique  Liborii  confessoris  ipsum  pre- 
dium scilicet  curtim  unam  domiiiicalem  Puningun  dictam  cum  tribus  minoribus,  Sumerseli,  Bettesdorf, 
lulinbichi,  quae  uulgo  dicuntur  Forauuerch,  cum  uiginti  Septem  mansis  ad  easdem  curtes  pertinentes,  in 

Digitized  byC^OOQlC 


1059.  417 

pagis  Weslnalun  et  Treine  situm  et  in  comitatibus  Bernhardi  ducis  et  Rotgeri  atqae  Bernhardi  comitum, 
cum  Omnibus  suis  appendiciis,  hoc  est  utriusque  sexus  maneipiis,  areis,  aedificiis,  terris  cultis  et  incultis, 
agris,  pratis,  pascuis,  campis,  siluis,  uenationibus,  aquis  aquarumque  decursibus,  piscationibus,  molis, 
molendinis,  exitibus  et  reditibus,  uüs  et  inuiis,  quesitis  et  inquirendis,  et  cum  omni  Jure  et  ulilitate  quae 
ullo  modo  inde  potent  prouenire,  in  proprium  dedimus  atque  tradidimus»  Ea  scilicet  ratione  ut  iam  dictus 
Immadus  Patherbrunnensis  sedis  uenerabilis  antistes  suique  successores  de  prenominato  predto  liberam  dein- 
ceps  potestatem  habeant  tenendi,  commutandi,  precariandi,  uel  quicquid  sibimet  tantum  in  usum  aecciesiae 
placuerit  inde  faciendi.  Et  ut  haec  nostra  regalis  traditio  stabilis  et  inconuulsa  omni  permancat  aeuo, 
hanc  cartam  inde  conscriptam  manu  propria  corroborantes  sigilli  nostri  impressione  ut  subtus  cernitur 
iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Heinrici  quarti  regis.  (L.  M.) 

Gebehardus  canceUarius  uice  Liutpoldi  archicappellani  recognoui. 

Data  est  YII.  Id.  Apr.  Anno  dominicae  incamationis  M.  L.  YIUI.  Indictione  XII.  Anno  autem  ordinationis 
donmi  Heinrici  quarti  regis  Y.  regni  uero  III.  Actum  apud  Traiectum  in  Dei  nomine  feliciter  Amen. 

Du  Siegel,  welches  oeben  dem  Monogramm  aurgednickt  war,  ist  terloren  gegangen. 

CL. 

Original  im  Besitz  des  Bibliothekars  Moojer  in  Minden. 

v><*  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  rex.  ||  Omnibus 
Christi  nostrique  fidelibus  tam  futuris  quam  prcsentibus  notum  esse  uolumus»  qualiter  Egilbertus  episcopus 
sanctae  Mindonensis  aecciesiae  in  honore  sancti  Petri  apostolorum  principis  constructae  in  nostram  attulit 
prcsentiam  piissimi  nostri  genitoris  Heinrici  imperatoris  augusti  ceterorumque  antecessorum  nostrorum  regum 
uel  imperatorum  scripta,  in  quibus  continebatur,  qualiter  ipsius  prefatae  aecciesiae  res  cum  omnibus  in 
ipsis  rebus  consistentibus  in  illorum  receperunt  mundiburdium  ac  defensionenl,  precatusque  est  serenitatem 
nostram,  ut  hoc  ipsum  a  nostre  imperialis  potestatis  conseiisu  fieri  non  recusaremus.  Nos  autem  ob  amo- 
rem  Dei  nostreque  animae  remedium  nee  non  pro  regnorum  nostrorum  stabilitate,  predecessorum  nostro- 
rum et  paternos  mores  sequentes  et  eius  benignitati  assentientes,  ita  fieri  decreuimus,  precipientes  ut 
nuUus  iudex  publicus  uel  quilibet  ex  iudiciaria  potestate  in  aecclesias  aut  loca  uel  agros  seu  reliquas  pos- 
sessiones  iam  dictae  aecciesiae,  quas  nunc  infra  ditionem  regni  nostri  legibus  possidet  uel  quae  deinceps 
in  iura  eius  diuina  pietas  uoluerit  augeri,  ad  causas  audiendas,  uel  freda  exigenda,  mausiones  uel  paradas 
faciendas,  aut  fideiussores  tollendos,  aut  homines  ipsius  aecciesiae,  francos  liberos  et  aecclesiasticos  litones 
maalman  uel  seruos  cuiuslibet  conditionis  seu  colonos  contra  rationem  distriugendos,  nee  uUas  redibitiones 
uel  inlicitas  occasiones  requirendas  ullo  unquam  tempore  ingredi  audeat,  aut  bannum  siue  heribannum 
seu  ea  quae  supra  memorata  sunt  ab  Ulis  penitus  exigere  presumat.  Hominibus  quoque  eidem  aecciesiae 
famulantibus  predictum  mundiburdium  constituimus,  ut  etiam  coram  nulla  iudiciaria  potestate  examinentur, 
nisi  coram  episcopo  et  aduocatis  eius,  quos  eiusdem  aecciesiae  episcopus  elegerit.  Insuper  etiam  bannum 
nostrum  et  monetam  teloneumque  siue  macellum  publicum  ibi  constmi  licere,  et  quicquid  ad  nostram 
potestatem  pertinere  uidebatur,  eidem  aecciesiae  donauimus,  quicquid  uero  fiscus  exinde  sperare  potuerit, 
pro  aetema  remuneratione  predictae  aecciesiae  ad  stipendia  pauperum  et  luminaria  concinnanda  concessi- 
mus,  et  per  se  episcopus  cum  omnibus  rebus  suis  nostro  fideliter  pareat  imperio,  et  sub  nostra  constet 
defensione,  uti  c^tcrae  regnorum  nostrorum  aecciesiae  et  episcopi,  quatenus  ipsum  fratresque  eiusdem 
loci  pro  nobis  dominum  melius  et  iugiter  orare  del^cteU  Concessimus  quoque  eisdem  fratribus  licentiam 
eUgendi  inter  se  pastorem  dignum  et  idoneum,  saluo  tarnen  regis  siue  imperatoris  consensu.    Et  ut  haec 

Digitized  by  CjOOQIC 


448  1059  —  1064. 

nostra  regalis  confirmatio  stabilis  et  inconuulsa  omni  permaaeal  aeuo,  haue  cartam  inde  couscribi  manuque 
propria  corroborantes  sigilli  nostri  impressione  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Heinrici  quarti  regts.  (L.  M.) 

Gebehardus  cancellarius  uice  Liutpaldi  archicancellarii  recognoui, 

Data  est  VI.  Kai.  Aug.  Anno  dominicae  incaraationis  IM.  L.  Villi.  Indictione  XII.  Anno  autem  ordinationis 
domni  H.  quarti  regis  VI.  Regni  uero  III.  Actum  Polide  in  Dei  nomine  faeliciter  amen. 

Das  Siegel,  welche«  aufgedruckt  war,  ist  herausgeschnitten. 

CLL 

Notum  sit  Omnibus  tarn  presentibus  quam  futuris,  qualiter  Imadus  episcopus  curtim  que  est  Uesper- 
don,  que  in  pago  qui  dicitur  Sinehtueld  sitä  est,  cum  omnibus  suis  appendiciis,  tum  in  pratis,  tum  in 
campis,  tum  in  siluis,  tum  in  aquis,  Paterbrunuensi  hierosolimitane  ecciesie  in  die  consecrationis  eiusdem 
ecciesie  donauit  ad  laudem  et  gloriam  beatorum  apostolorum  Petri  et  Andree,  tum  pro  se,  tum  pro  auon- 
culi  sui  Meinwerci  episcopi  memoria,  qui  huius  ecciesie  fundator  exstitit.  Hoc  autem  insuper  constituit, 
ut  in  festo  sancti  Andree  fratres  de  matrice  ecclesia  illuc  quot  annis  conuenirent  et  Dei  seruitio  deuote 
Interessent,  peractisque  missarum  sollempniis,  communem  de  eadem  quam  dixi  curti  refectionem  ibidem 
perciperent,  et  in  cathedra  sancti  Petri  in  utraque  congregatione  dari  unicuiquc  fratri  duospanes,  I.  album 
et  I.  nigrum,  et  II.  cames  et  1.  assaturam,  et  I.  eminam  ceruise  et  dimid.  et  I.  hendilingum  medönis.  Si 
uero  in  XLma  ipsa  dies  euoniret,  daretur  unicuique  caseus  integer  et  dimid.  Hec  autem  traditio  banno 
Sifrithi  archiepiscopi  Mogonlini,  et  Ricberti  üerdensis  episcopi,  et  ipsius  christianissimi  pastoris  Immadi 
scilicet  sanccita  est,  ut  si  quis  ,  .  .  e  hoc  uel  alia  que  prius  a  Meginwerco  episcopo  ecciesie  donata  erant, 

infringere  presumpsisset,  ab  illa  celesti  Hierusalem  per municatione  cum  Juda  traditore  secluderetur 

Huic  traditioni  interfuerunt  .  .  .  s  abbas  loci  istius.  Tammo  abbas  de  ...  .  huson.  Werinhari  camerarius 
Corbeigcnsis.  Winotus  prepositus.  Hezelinus  decanus  omnisque  clcrus  matris  ecciesie.  Prepositus  .  .  gico. 
Decanus  noster  Puluerel,  nostreque  congregationis  fratres.  Cinoman  prepositus emensis  archiepi- 
scopi. Egico  et  Wulfhard  de  Hiriuordi.  Bernhardus  aduocatus.  Rcmbertus  et  Witherald  de  D  .  .  .  Conradus 
de  Burin.  Cobbo.  et  alii  multi  nobiles  et  ignobiles,  omnes  ministri  ad  episcopatum  pertinentes,  canctusque 
populus  ad  benedictionem  congregatus. 

Das  Siegel,  welches  auf  die  Charte  geheftet  war,  ist  verloren  gegangen. 

CLIL 

C  In  nomine  sanctae  et  indiuiduae  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauenta  dementia  rex.  Quantum  regie 
liberalitatis  est  ||  ad  usus  ecciesie  res  uel  hereditates  donare,  tantum  regie  dignitatis  et  beniuolentie  esse 
consistit,  donata  perpetua  pace  stabilique  iure  confirmarc,  ne  quibus  gaudet  bene  partis,  unquam  doleat 
peius  amissis.  Vnde  omnibus  Christi  nostrique  fidelibus  tam  futuris  quam  presentibus^ notum  esse  uolumos, 
qualiter  nos  X.  mansos  in  uilla  Ersten  dicta,  in  pago  Engeren,  in  comitatu  autem  OSOLT  comitis  sitos, 
quos  dilectissima  mater  nostra  AGNES  imperatrix  augusta  ob  remedium  anime  su^  et  anim^  patris  nostri 
pie  memorie  HEINRICI  imperatoris  augusti,  nee  noh  ob  longeuam  uitam  nostram  uit^que  tranquilla  tempora, 
fratribus  PODELBRVNNEN  Deo  in  ^cclesia  sancte  MARIE  sanctique  LIBORII  confessoris  seruientibus,  cum 
omnibus  appendiciis,  hoc  est  utriusque  sexus  mancipiis,  agris,  pratis,  pascuis,  siiuis»  ueuationibus,  molis, 
molendinis,  terris  cultis  et  incultis,  uiis  et  inuiis,  exitibus  et  reditibus,  quesitis  et  inquirendis,  in  proprium 
tradidit,  nos  inquam  eidem  sanct^  Dei    congregationi  perpetuaUter  confirmauimus,  et  in  ^temum  cootra- 


Digitized  byC^OOQlC 


1064  —  1068.  419 

diclione  remota  omniam  possidendos  concessimns,  Ea  nidelicet  ratione»  üt  predicti  fratres  liberam  inde 
potestatem  .habeant  tenendi,  in  melius  commutandi,  uel  quicquid  ad  communem  illorum  utilitatem  uolueriht 
faciendi.  Et  ut  hec  nostra  regalis  confirmatio  sine  traditio  stabilis  et  inconuulsa  omni  permaneat  tempore, 
hanc  cartam  inde  conscribi,  manuque  propria  corroborantes ,  sigilli  nostri  impressione  iussimus  insigniri. 

Signum  domni  Heinrici  quarti  regis.  (L.  M.) 

Sigehardus  cancellartus*J  uice  Sigefridi  archicanceHarii  recognoui. 

Data  XIII.  Kai.  Augusti  .  .  . 

(Daa  übrige  des  Datums  ist,  durch  Verrooderung  des  untern  Theiles  der  Urkunde,  verloren  gegangen.) 

Das  aufgedruckte  kreisförmige  Siegel  zeigt  den  Könige  in  sehr  jugendlicher  Gestalt,  auf  einem  Stuhle  sitsend,  in  der 
rechten  Hand  einen  Stab,  auf  dessen  Spitze  ein  Vogel,  in  der  linken  den  Reichsapfel  mit  einem  grossen  Kreuse 
haltend;  mit  der  Umschrift:  Heiuricus  Di.  Gra.  Rex.  f 

CLIII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Immadus  Dei  Gratia  Patherbninnensis  ecclesie  episcopus.  || 
Quocienscunque  religiosorum  uirorum  in  suis  oportunitatibus  preces  exaudientes,  quieti  et  utilitati  eorum 
pateruo  affectu  prouiderous,  ab  omnipotente  Deo,  quem  in  suis  membris  honoramus,  premium  laboris  nos 
recepturos  fideliter  et  ueraeiter  speramus.  Vnde  omnium  fidelium  Christi  presenüum  ac  futurorum  nouerit 
deuotio,  qualiter  domnus  Hubertus  venerabilis  abbas  ecclesie  beatorum  apostolorum  PETRI  et  PauLi,  quam 
in  occidentali  parte  suburbii  ciuitatis  nostre  domnus  MEINWERCVS  digne  et  laudabiliter  memorandus  epi- 
scopus auunculus  noster  deuotissime  construxit,  nos  suppliciter  adiit,  et  ut  predium  quoddam  in  comitatu 
Bernhardi  ducis  in  uilia  que  Hallo  dicitur,  quod  a  quodam  uiro  Thancmaro  nomine  suisque  heredibus 
uiginti  marcis  comparauit,  episcopalis  auctoritatis  confirmatione  corroboraremus ,  humiliter  petiiU  Cuius 
iustis  precibus  gratuito  annuentes,  ipsum  predium  cum  uniuersis  ad  h^c  legaliter  pertinentibus,  suis  suo- 
rumque  fratrum  presentium  ac  futurorum  usibus  banni  nostri  munimine  confirmauimus  et  presentis  scripti 
paginam  in  monimentum  et  munimentum  perpetuum  sigilli  nostri  impressione  insigniri  mandauimus.  Huius 
rei  testes  sunt.  Adelbertus  comes.  Ekkibertus  comes.  Fritheric.  Oddo.  Cono.  Erpo.  Hoico.  Azo.  Iciko.  Hociko, 
Heio.  Tanamo.  Hamaka.  Vnika.  Reinmar.  Item  Reinmar.  Meingrim.  Thiathard.  Adelbrand.  Ascolf.  Aluold. 
Sibrath.  Ricwald.  Ecbrath.  Helmdag.  Reinold.  Ekkibrath.  Bninhard.  Becelin.  Weliko.  Brun.  Widelo.  Liefdach. 
Wlfberi.  Thancmar.  Acta  sunt  hec  Patherbrunnon.  Kai.  Aug.  Anno  ab  incarnatione  dom.  M.LXyi.  Ind.  IUI. 
Regnante  Heinrico  rege  IUI. 

Das  aufgedruckte  Siegel  ist  das  bereits  beschriebene. 

CLIV. 

Nach  dem  Original  im  ArchiTe  su  Osnabrück.  **) 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Notum  sit  omnibus  fidelibus  (tam  presentibus  quam)  futuris, 
qualiter  domnus  Gisilbertus  et  domna  Cuniza,  preseute  scilicct  sorore  sua  et  collaudante»  duo  loca  (uide- 
Ucet)  Essene  et  Bamuuide  cum  familiis  et  mancipiis  nee  non  et  aliis  utilitatibus  ad  illa  iure  pertinentibus, 


*)  Da  dieser  Kanzler  sich  in  Urkunden  von  1064  — 1069  findet,  so  lasst  sich  hiemach  die  Zeit  dieser  Urkoode  aaniihenid 
bestimmen. 
**)  Die  eingeklammerten  Worte  sind,  durch  Beschädigung  des  Original!,  Tcrloren  gegangen,  nnd  hier  nach  Wahrscheinlich- 
keit ergänst. 


Digitized  by 


(^oogle 


420  1068  —  1073. 

domno  (Bennoni)  episcopo  superstite  eiusque  aduocato  Euerhardo  ad  Osnabniggensem  aecclesiam  saocto 
Petro  apostolo  in  haec  uerba  ....  tradiderunt»  ut  quot  annis  uite  su^  econtra  in  beneficium  Illlor.  libras 
decimacionis  ei  lUIor.  feras,  id  est  duos  porcos  et  duas  ceruas  Uli  utrique  ad  nsque  finem  oit^  sue  ha- 
berent.  Isti  sunt  testes  qui  hoc  uiderunt  et  audierunt.  Canonici.  Eilhard.  Fobrath.  Eiluuord.  Athalbrath. 
Liuzico.  Alfuuord.  Nobiles  laici.  Otto  prefecti  Godescalci  filius.  Haolt  Amulung.  Yueriu.  Ezo.  Benniko. 
Hrolhulf.  Hezil.  Godebold.  Thiederic.  Thiedo.  Vuidilo.  Liudolf.  Celico.  Ricfrith.  Ratolf.  Vdo.  Vuerinheri.  Azo. 
Odo.  Bcrnold.  et  alii  multi,  nee  non  et  omnes  eines.  Haec  sunt  loca  in  quibus  decimatio  sita  est.  Bam- 
üuida.  Vuernapi.  Nimodon. 

Von  dem  unteo  seitwärts  mit  Pergamentstreiren  angehefteten  Siegel  ist  noch  ein  grosses  Stiick  erhalten  and  auf  dem- 
selben  das  vorwärts  sehende  bischöfliche  Brustbild  kenntlich. 

CLV. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Johannis-Stifts  su  Osnabrück. 

Prebenda  fratrum  constituta  est  maxime  ex  istis  villis.    Hengerinehusen.  Thiedenhusen.  Dodishusen. 

Gretanescha.  Aldontorpa.  Heslim.  Burcia.  Hramasithi.  Haren.  Gerithi. 
Dei  gratia  B.  Episcopus.  Successoribus  suis  episcopis  sempitenjam  salutem  in  Christo.  Nouerit  Cari- 
tas uestra  ymo  diligenter  attendat  que  in  hac  pagina  dicturus  sum  de  Prepositura  ad  sanctum  Johannem 
Osnabr  Sancte  memorie  domnus  Tbetmarus  Episcopus  congregationeih  canonicorum  ibi  primus  instituit. 
Post  illum  Meginherus  pie  memorie  cum  suis  denariis  locum  ampliauit  atque  regulariter  ordinanit.  Pnoii 
prepositi  res  ecciesie  diligenter  seruabant,  cenobiales  diuinis  secularibusque  alimentis  sapienter  pascebanL 
Deinde  inprudenti  consilio  constitutus  est  in  prepositum  quidam  nomine  Tiho.  Propter  illius  negligentiam, 
desidiam,  ignauiam,  honor  claustri  penitus  defeciu  Ministri  deputati  super  decimas  et  uillas  bona  fratrum 
ad  se  trahebant,  tanta  fraudulentia  ut  de  libris  Triginta  duabus  non  amplius  profitercntur  quam  tredecim 
libras.  Et  nepharium  illud  furtum  stabat  fere  XL.  annis.  Tarn  scelerati  sacrilegü  princeps  erat  quidam 
Hartericus  archidiaboli  signifer  ad  destrueudum  Dei  seruicium.  Ad  ultimum  Deo  nostro  summas  grates 
atque  gratias  agamus,  quod  tam  diu  opertum  erat  reuelatum  est.  Deinde  prout  uisum  est  meis  fidelibus 
distribut  singulis  officiis  quantum  euenire  potuit  sicut  infra  uidebitur,  ad  mensam  fratrum  viginti  quatuor 
libras,  ad  uinum  emendum  UI.  libras,  adauxi  beneficium  prepositi  cum  duabus  libris,  ad  ecciesie  tectum 
unam  libram  ad  emendum  scindulas.  Insuper  remanent  U.  librepreter  frisgingas  et  pingues  porcos,  preter 
conuiuia,  preter  uestimenta  fratrum  atque  beneficia,  et  quidquid  potest  fieri  de  ociosis  aruis.  Nam  Dcus 
dixit,  Ego  sum  uia,  ueritas  et  uita« 

CLVI. 

Original  im  Besitze  des  Bibliothekars  Moojer  in  Minden« 

Notum  esse  cupimus  omnibus  fidelibus  tam  futuris  quam  presentibus,  qualiter  E.  Mindensis  episcopus 
et  dux  scilicet  MAGNVS  conuenerunt  in  capella  que  est  in  uilla  Runiberc,  et  fide  data  dextras  inuiccm 
acceperunt,  ea  quidem  conditione,  ut  ipse  dux  fidelissimus  tutor  et  defensor  sit  Mindensis  ecciesie  in 
omnibus  quidem  rebus  et  bonis,  famiIHs  atque  libertis,  et  ubicunque  ins  et  ratio  ualent  tueatur  firmissime, 
si  autem  ius  et  ratio  uacillent,  consilio  iuuet  fidelissime.  Ipse  autem  dux  decimarum  quas  auus  suus  dux 
B.  felicis  memoria  habuit  super  curtes  suas  ex  predicti  Mindensis  episcopi  concessione  eam  tantum  partem 
babeat,  que  eum  attinet  in  particione  locorum  cum  patruo  suo.  Namreliquam  partem  ipse  comes  H.  prius 
est  in  beneficium  consecutus.    Et  ipsa  quidem  decimarum  loca  iuferius  sunt  subscripta. 

(Hier  hört  aber  die  Urkunde  aur,  und  zwar  mitten  in  einer  Zeile,  woraus  um  so  deutlicher  erheUet,  dass  auf  der  klei- 
nen Charte  nie  mehr  geschrieben  stand,  wie  denn  auch  unter  der  Schrift  noch  für  mehr  als  eine  Zeile  leerer  Raum 
übrig  ist.    Ein  Siegel  scheint  nicht  vorhanden  gewesen  zu  sein.} 


Digitized  by 


Google 


1075  -  10T9.  42t 

t 

CLVII. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Domstifls  su  Paderborn. 

Notum  sit  Omnibus  tum  futuris  quam  presentibus,  qualiter  Immadus  Paderburnensis  Ecclesie  Episco- 
pus,  memor  humane  fragilitatis  et  eterne  in  Christo  retributionis ,  pro  anime  sue  suorumque  predecessorum 
Meinwerchi  scilicet  et  Ruodonis  Episcoporum  remedio ,  nee  non  et  pro  diue  memorie  Heinrici  secundi  regis 
et  primi  imperatoris  pie  recordationis  affectu,  curtem  Moronga  in  pago  Moronga  sitam  et  ab  ipso  Heinrico 
imperatore  eidem  Paderbumensi  Ecclesie  ad  uestitum  fratrum  iam  traditam,  a  Meinwerco  episcopo  reten- 
tam,  a  Ruodone  uero  episcopo  eiusdem  successore  postea  fratribus  redditam,  ab  ipso  autem  hac  usque 
iniuste  possessam,  patris  et  filii  et  spiritus  sancii  tactus  miseratione  et  fraterna  ammonitus  caritate,  salubri 
penitencia  ductus,  fratribus  suis  ipsius  Ecclesie  canonicis  ad  uestitus  sui  supplementum  absque  omni  con- 
tradictione  reddidit,  ea  uidelicet  ralione,  ut  unus  fratrum  preter  Episcopum  ei  prepositum  eligatur,  cui 
cum  fraterna  electione  et  episcopali  consensu  huius  obediencie  cura  ingeratur,  qui  fideli  dispensatione 
fratrum  commodilati  preuideat  et  bene  administrando  eterne  retributionis  premium  acquirat.  Quod  ut  in- 
conuulsum  et  stabile  iugiter  permaneat,  bannis  episcopalibus  confirmauit  et  manu  propria  subscripsit,  ut 
si  quis  umquam  hanc  ratam  confirmationem  uoluerit  infringere,  perpetuo  cum  Juda  proditore  feriatur 
anathemate. 

Ego  Immadus  diuina  fauente  clemencia  episcopus  manu  propria  subscripsi. 

Actum  dominice  incarnationis  anno  M*^LXXV<>.  Indictione  XIII».  Regni  autem  Heinrici  llllti.  XVIII®.  Epi- 
scopatus  uero  Immadi  XXIIIP.  XV.  Kai.  Sept.  in  cripta  Paderburnensis  monasterii  iuxta  sepulchrum  episco- 
porum, coram  omni  cleri  et  populi  conuentu  et  presencia  feliciter  ameN. 

CLVIII. 

E  Mss.   Henseleri. 

In  nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  rex.  Justicia  est  qua 
suum  cuique  ius  tribuimus,  qua  uia  si  incesserimus  uiam  regiam  sub  duce  magno  IHCV  in  terram  pro- 
missionis  ingredimur.  At  si  forte  fragilitate  humana  rectis  gressibus  aliquando  exorbitauerimus,  legibus 
ecclesiasticis  salubriter  admonemur,  ut  ad  uiam  reuertamur  iusticie,  emendemus  in  melius  quod  per  ne- 
gligenliam  aut  maliciose  peccauimus.  Quam  ob  rem  in  omne  tempus  notum  esse  uolumus,  quatinus  fidelis 
noster  BENNO  secundus,  uenerabilis  sancte  Osnebruggensis  ecclesie  episcopus,  nostr§  celsitudinis  clemen- 
üam  adiit,  coepiscoporum  suorum  frequentia  stipatus,  ac  ueterem  super  ecclesie  sue  decimis  querimoniam 
lacrimabiliter  in  aures  nostras  effudit.  Idem  uero  cum  per  omnem  uitam  suam  a  nobis  optirae  meruisset, 
tum  ea  de  causa  dignior  erat  audiri,  quod  in  omnibus  necessitatibus  nostris  fideliler  nobis  et  inreraotus 
comes  adhesit.  Talis  autem  eiusdem  fidelis  nostri  proclamatio  fuit,  quod  antecessor  noster  uir  diue  et 
imperialis  memorie  KAROLVS  ecclesiam  sibi  commissam  a  primis  fundamentis  condiderat  et  decimas  in 
episcopio  circumquaque  terminatas  eidem  ecclesie  in  dolem  contulerat,  eo  quod  in  prediis  aut  regalibus 
reditibus  donaria  ad  manus  in  primiciis  fidei  et  nouelle  planlationis  tecbpore  illis  in  partibus  nulla  habebat. 
Quas  donaliones  iuste  a  prefato  principe  eidem  ecclesie  datas  et  manuscripto  regio  sub  impressione  anuli 
ex  more  confirmatas,  ad  multum  tempus  aiebat  ecclesi§  mansisse,  usque  dum  bellicis  perturbationibus 
pars  earundem  decimarum  sub  Ludeuuico  secundo  per  manus  Copponis  ab  eadem  scinderelur.  Ea  de 
causa  cum  per  episcopos  eiusdem  ciuitatis  actio  et  discussio  iii  audientia  principum  atque  antecessorum 
nostrorum  regum  et  imperatorum  sepius  haberetur,  diiudicata  est  iustior  pars  episcoporum,  intustior 
aduersariorum.     Equidem   prefatus  Coppo  primus  Usurpator  earundem  decimarum  cum  totum  occasione 

Cod.  dipl.  bUt.  Westfdl.  16 

Digitized  by ' 


\j00gle 


422  1079. 

bellorum  iniusta  dominatione  suos  in  usus  raperet,  partem  Warino  fratri  suo  germano  Corbeicnsi  abbali, 
parlem  abbatisse  Adele  Hercfurdensi  gormane  sue  concessit.  Ilaqae  episcopi  causam  haue  in  curia  agentes 
manifestis  comprobationibus  euicerunt,  dccimas  ad  sese  legitima  donatione  redire  debere.  Ventilala  est 
res  in  conciliis  qualuor,  primo  Rome  sub  papa  Stephano,  secundo  Tribüne  sub  Arnolfo  imperatore,  tercio 
Bunne,  quarlo  Ingelinheim.  Vt  in  omnibus  possessio  decimarum  communi  sentencia  episcopis  adiudicare- 
tur.  In  ultimo  cliara  presentibus  fcre  omnibus  Teutonicarum  partium  episcopis,  mediantibus  Legatis  Roma- 
nis, Rub  Johanne  papa,  cum  XXX.  librarum  auri  compositione  restitueretur.  Verum  ut  semper  dominatur 
iniqiiitas  iniustis,  res  superius  cmendata  et  correcta  rursus  corrupla  est.  Huiuscemodi  uero  causam  cum 
fidclis  nosler  prefatus  Osnebruggensis  eccicsie  episcopus  ad  aures  nostras  sepius  referret  atque  emendari 
et  corrigi  postularet,  nos  et  elatis  imbecillitate  detenti  et  aduersariorum  eins  precibus  exorati,  multo  tem- 
pore facere  negleximus.  Tandem  assiduis  eius  et  coepiscoporum  suorum  ius  suum  agnoscentium  admo- 
nitionibus  deuicti,  locum  et  diem  statuimus,  ad  quem  episcopus  et  aduersarii  eius  cum  manuscriptis  utrim- 
que  uenirent.  Aderant  XX.  aut  plures  episcopi,  tum  principes  regni  atque  aliorum  fidelium  nostrorum 
numerosa  multitudo.  Lecta  sunt  in  auribus  omnium  amborum  cyrografa,  dicta  atque  acta  sunt  diligentius 
omnia.  Acclamatum  est  ab  omnibus  iustas  esse  partes  episcopi,  aduersariorum  iniustas,  atque  ut  eidem 
episcopo  sueque  ecclesie  iusticiam  faceremus  studiosius  omnes  instabant.  Quam  ob  rem  iniustum  putanles 
equitatem  negligere  et  iusticie  diutius  obnili,  peticioni  fidelium  nostrorum  et  consiliis  acquieuimus.  Proinde 
auctorilate  huius  precepti  nostri  statuentes  statuimus,  ut  eaedem  decirae  ad  dominium  episcopi  eiusque 
dispositionem,  uti  KAROLVS  instituit,  reuertantur.  Neque  sit  aduocatus  aliquis  aut  alia  maior  ucl  minor 
persona,  qui  episcopos  eiusdem  ciuitatis  hac  in  re  amplius  inquietare  audeat,  sed  episcopi  easdem  decinias 
quieto  ordine  et  pace  perpetua  teneant,  possideant,  disponant,  ea  spe  et  in  diuine  pictatis  confidentia, 
ut  hoc  decimarum  iusta  restitutio  animabus  parentum  nostrorum,  id  est  aui,  auie,  matrisque  nostre  impe- 
ratricis  A.  et  cari  patris  nostri  H.  imperatoris  augusti,  fiat  peccatorum  remissio  et  negligcncie  quam  ipse 
in  hac  causa  commisit  apud  Deum  fiat  obliuio,  et  ut  in  singulis  diebus  et  in  anniuersario  eorum  qui  in 
belle  contra  Saxones  corruerunt  ibidem  memoria  fiat  et  specialis  oratio  anime  Sigfridi  in  eodem  hello 
occisi  ordinetur  et  fiat,  ita  ut  sibi  cottidie  specialis  missa  et  omni  111«.  feria  communiter  a  fratribus  in 
choro  una  missa  pro  omnibus  interfectis  nostris  et  omnibus  fidelibus  decantetur,  et  ad  cursus  horarum 
Ps.  P.  Prebenda  quoque  detur  ei  clerico,  qui  hec  qu§  Sigfrido  debent  diligenter  obseruet.  Conuenimus 
etiam  cum  episcopo  collaudatione  clericorum  suorum  pro  salute  corporis  et  anime  nostre  omni  ebdomada 
XXX.  misse  pro  uiuis  et  defunctis  ibidem  decantentur.  Post  obitum  autem  nostrum  specialiter  pro  anime 
nostre  et  parentum  nostrorum  remedio  misse  et  totidem  psalteria  ibidem  decantentur  nunc  et  in  omne 
tempus  futurum.  Talia  enim  optantes  credimus  apud  misericordem  Deum  et  nostram  deleri  negligentiam 
et  antecessorum  delicta  redimi,  qui  hac  in  causa  negligenter  et  maliciose  egerunt.  Et  ut  huius  precepti 
nostri  auctoritas  omni  euo  maneat  stabilis  et  inconuulsa,  kartam  hanc  scribi  precepimus  et  manu  nostra 
ut  est  consuetudo  regum  et  imperatorum  corroborauimus  et  sigillo  nostro  signari  iussimus. 

Signum  domni  Beinrici  regis  quarii  inuictissimu  (L.  M.) 
Gebehardus  cancellarius  uice  Sigefridi  archiepiscopi  recognouiL 

Data  VI.  Kai.  Febr.  Indict.  II.  Anno  dominice  incamationis  M^LXX^VIII^    Anno  autem  regni  domni 
Heinrici  regis  quarti  XX^IIF.  Actum  Moguncie  feliciter  AMEN. 

CLIX. 

E  Mss.  Heoseleri. 

In  nomine  sancto  et  indiuidu^  Trinitatis.     Heinricus   diuina  fäuente  dementia  rex.     Si  querimonias 
sacerdotuin,   quas    nobis   de  necessitatibus  ecciesiarum   sibi    commissarum  obiulerunt,    adtenterimus,   et 


Digitized  byC^OOQlC 


10T9.  423 

iusticiam  misericorditer  Ulis  impcndeudo  ad  finem  pcrduxerimus,  prescntis  scilicet  et  etcrne  felicitatis  pre- 
mia  exinde  mercari  liquido  confidimus.  Idcirco  notum  esse  uolumus  omnibus  sancte  Dei  ecciesie  nostrisque 
fidelibus  presentibus  scilicet  et  futuris,  qualiter  fidclis  noster  OSNENBRVGGENSIS  episcopus  secundus 
BENNO  in  nostro  seniicio  longo  tempore  deuotissimus,  serenitatis  nostre  clementiam  adiit,  apostoli  pre- 
ceptum  sequens,  arguendo,  increpando,  obsecrando  et  iuuentutem  noslram  incusando ,  querimoniam  faciens, 
se  suosquc  antecessores  nostrorum  antecessorum  scilicet  aui  nostri  KtNRADI  et  cari  patris  nostri  bone 
memorie  HEINRICI  imperatorum  forsitan  in  hac  causa  ignoranter  delinquentium  temporibus  multas  iniu- 
rias  et  uarias  oppressiones  de  potentibus  illius  regionis,  maxime  autem  a  Corbeiense  abbate  et  Herifar- 
dense  abbatissa  Uionimque  fautoribus,  in  decimarum  direptione  ad  suam  ecclesiam  debite  pertinentiom 
iam  diu  miseVabiliter  sustinuisse.  Cuius  prociaroationi  quamuis  sepius  iterate  diutius  quam  felicius  assentire 
renuentes,  etatis  teneritate  ac  quorundam  consiliariorum  nostrorum  tunc  temporis  iuuentuti  nostre  proui- 
dentium  dissuasione  ad  hec  determinanda  uariis  occasionibus  prefixis  nos  excusauimus.  Sed  tandera  cre- 
bris  et  infinitis  etiam  pro  Christianitatis  miserabili  defectu  queriraoniis  et  multorum  clericorum  et  laicorum 
ius  suum  agnoscentium  rogatu  et  consilio  deuicti,  WORMACIAM  eidem  episcopo  suisque  aduersariis^  ubi 
principibus  nostris  pro  ceteris  regni  negociis  conuenire  statutum  est,  ut  et  ipsi  uenirent  preccpimus.  Ibi 
uero  X.  episcopis  X.  abbatibus  ceterisque  quam  plurimis  clericis  ac  laicis  presentibus  utriusque  partis 
scripta  episcopus  et  sui  aduersarii  in  medium  proferebant.  Episcopi  uero  scriptis  lectis  et  intellectis  Osne- 
bruggensem  ecclesiam  Adriani  pape  consilio  et  consensu  a  magno  et  illustri  uiro  KAROLO  primitus  in 
prouincia  WESTFALA  fundatam  et  a  uenerabili  Egilfrido  Leodicensi  episcopo  consecratam,  et  quia  sibi  tunc 
temporis  predia  uei  alia  in  illa  regione  non  erant  donaria,  unde  episcopus  uei  clerici  ibi  Deo  militantes 
sustentarentur,  decimis  cunctorum  infra  terminos  eiusdem  episcopatus  degentium  et  nouiter  ad  Christiani- 
tatem  conuersorum  consccrationis  eius  die  dotatam,  et  postea  IUI.  apostolicorum  uironim  priuilegiis,  scili- 
cet Leonis,  Paschalis,  Eugenii  et  Gregorü,  slabilitam  esse,  et  omnem  hominem  eisdem  priuilegiis  ante  nos 
rclectis,  qui  hec  sancita  aliquo  modo  irrilauerit,  anathematizatum  constare,  absque  ulla  ambiguitate  didi- 
cimus.  Ex  abbatis  autem  scripto  quod  attulit  regali  auctoritate  confirmato  iuniorem  Ludeuuicum  quandam 
cellam  Corbeiensi  ecciesie  nomine  MEPPIAM,  Herifurdensi  autem  ecclesiam  nomine  BVNEDE  cum  decimis 
sibi  pertinentibus  in  episcopatu  OSNEBR.  concessisse  intelleximus.  Ad  hec  infringenda  et  adnihilanda  eius- 
dem iunioris  Ludeuuici  cartam  ipsius  propria  manu  roboratam  et  sigillo  eius  assignatam  episcopus  in  pa- 
Iam  proferebat,  in  qua  idem  Ludeuuicus  aui  patrisque  sui  statuta  super  eisdem  decimis  prefale  Osnabrug- 
gensi  ecciesie  stabiliuit  et  in  earundem  decimarum  traditionibus  quicquam  derogasse,  ut  abbatis  scripta 
referunt,  denegauit.  Abbate  autem  et  abbatissa  propter  hoc  solum  quod  ibi  uidebatur  ficticium  aliquid 
quo  inniti  possent  non  habentibus,  episcopus  plurimorum  antecessorum  nostrorum  regum  et  imperatorum, 
scilicet  ARNOLFI  filiique  eius  LVDEVVICI,  HEINRICI  primi,  trium  OTTONVM  cartas  ipsorum  manibus  ro- 
boratas  et  sigillis  assignatas,  ecciesie  sue  easdem  decimas  stabilientes  prescntauit  legendas.  Ibi  uero  utro- 
ruraque  sentenciis  auditis  et  subtiliter  diiudicatis,  archiepiscopi ,  episcopi  cum  omni  clero ,  duces  et  coraites, 
etiam  ipsis  prius  fauentes,  peticionibus  episcopi  oonsentire  debere  iusticia  exigente  unanimi  concordia 
omnes  affirmabant.  Promisit  etiam  nobis  prefatus  episcopus,  decano  ceterisque  eiusdem  ecciesie  clericis 
adstipulantibus,  dum  locus  maueret  integer  et  indesiructus,  pro  uita  nostra  statuque  regni  dum  uiueremus, 
pöst  obitum  autem  pro  nostri  et  cari  patris  nostri  HEINRICI  imperatoris  augusti,  matrisque  nostre  AGNETIS 
imperatricis,  aui,  auieque  animarum  remedio  XXX.  missas  totidemque  psalteria  per  singulas  ebdomadas 
ibidem  deuote  decantari,  et  ad  omnes  cursus  horarum  psalmum  unum.  Insuper  statutum  est,  ut  in  ^uum 
omni  tercia  feria  communiter  a  fratribus  in  choro  pro  anima  Sigefridi  cari  seruientis  nostri  ceterorumque 
qui  pro  nostro  honore  defendendo  in  publice  hello  comierunt,  specialis  missa  decantetur.  Qua  propter 
Domini  nostri  Jesu  Christi  et  beati  Petri  principis  apostolorum  et  preciosissimorum  martyrum  Crispini  et 
Crispiniani,  nee  non  pro  ueneratione  KAROLI  imperatoris  augusti  magni  et  pacifici  et  eiusdem  ecclesi§ 
fundatoris  deuotissimi  et  ceterorum  antecessorum  nostrorum  eandem  ecclesiam  suis  scriptis  et  preceptis 

16*  Digitizedby  Google 


424  iOT9  — 1083. 

roborantium,  nee  non  aui  patrisque  nostri  atque  nostra  ceterorumque  uidelicet  regum  qui  in  eandem 
ecclesiam  iusticiam  sibi  denegando  peccauerunt  animarum  remedio  et  liberatione,  et  eiusdem  episeopi 
sedula  et  diuturna  proclaniatione,  nostre  immunitatis  et  libertatis  preceptum  super  eisdem  decimis  episcopo 
sueque  ecclesie  stabiliendis  fieri  decreuimus.  Precipientes  ergo  iubemus  ut  sicut  relique  in  regno  nostro 
sancte  Dei  ecclesie  ab  antecessorum  nostrorum  regum  et  imperatorum  preeeptis  et  scriptis  stabilite  consi* 
slunt,  ita  et  hec  OSNEBR.  ecclesia  per  hoc  nostrum  preceptum  Domino  opitulante  stabilita  consistat.  Con- 
cedimus  etiam  eidem  episcopo  et  licentiam  damus  imo  precipimus,  secundum  Karoli  institutionem  decimas 
cunctorum  infra  sui  episcopatus  terminos  habitantium,  quibus  iam  diu  iniuste  caruit,  in  suam  episcopalem 
potestatem  recipere  nemine  contradicente.  Sed  liceat  prefato  episcopo  easdem  decimas  ceterascpie  res 
sue  ecclesie  quas  modo  possidet  uel  dcinceps  acquisierit  quieto  ordine  possidere,  suasque  ecciesias  sicuti 
ceterorum  ius  est  episcoporum  corrigere  et  earum  causas  absque  ulla  contradictione  disponere,  Sicque 
firmiter  stabilitum  est,  ut  cuncti  eins  successores  h^c  eadem  a  nobis  sancita  pari  modo  sortiantur.  Ei  ut 
hec  auctoritas  nostra  firmiorem  in  Dei  nomine  habeat  stabilitatem,  manu  nostra  propria  ut  subtus  uidetar 
hanc  cartam  roborantes  sigillo  nostro  iussimus  assignari. 

Signum  domni  regis  Heinrid  quarti  inuictissimi.  (L  M.) 
Gebehardus  canceüarius  uice  Sigefridi  archicanceUarii  recognovi. 

Data  in.  Kai.  April.  Indict  II.  Anno  dominice  incarnat.  M^LXX^  Villi®.  Anno  autem  regnl  domni  regis 
Heinrici  quarti  XXIIF.  Actum  Ratispone  in  Dei  nomine  feUciter  AMEN. 

(Nach  StruDck  Mscpt.  p.  329.  war  das  Original  dieser  Urkunde  mit  Goldschrifl  geschrieben  und  hatte  eine  goldene 
Bolle,  auf  deren  einer  Seite  sich  das  Bild  des  Königs  befand,  mit  der  Umschrift:  Heinricus  Bex;  auf  der  andern 
Seite  die  Stadt  Bom,  mit  der  XJmschrill:  Borna  caput  mundi  regit  orbis  frena  rutundi.) 

CLX. 

Duo  fratres  Hezel  et  Einelen  de  Westheim  tradiderunt  quandam  ancillam  suam  Thietburgam  sorori 
sue  Ibikin  uxori  cuiusdam  Rödegeri  de  uilla  Durpethe,  quam  matertera  ipsius  Thietburg^,  Ebbescin  uxor 
Hameconis  pistoris  de  Horehuson,  XIIII.  solidis  a  domina  sua  et  uiro  ipsius  redemit  et  Sancto  PETRO  io 
Eresberg  ad  persoluendum  annuum  censum  II«»*-  nummorum  tradidit.  Quod  actum  est  sub  Marquardo 
abbate  et  Hiddicone  comite,  cuius  rei  testes  sunt  hi.  Hiddico  comes.  Sinicho  presbiter  qui  traditionem 
ipsam  banno  firmauit.  Volcsuit  uxor  Hezelini,  et  fratres  eins.  Immo  et  Bemhardus.  Eluenis  caluus.  Re- 
there.  Rathebodo.  Thidericus.  Wlfnot.  Eluerus  albus.  Heio.  aliique  quam  plures. 

Et  ut  hec  traditio  firma  et  inconuulsa  permaneat,  sigillo  Sancti  YITI  signata  est  et  corroborata. 

Das  Siegel  ist  Terloren  gegangen  und  die  Charte  beschädigt;  das  wenige  am  Schlüsse  gans  Ausgerissene  aber  aus  dem 
ältesten  Corve^f'schen  Kopialbuche  ergänzt. 

CLXI. 

Ans  dem  ältesten  Kopialbuche  des  Stifts  Conrej. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Herimannus  diuina  fauente  dementia  rex.  Nouerint  t)mnes 
sancte  Dei  ecclesi^  atque  fideles  regiii  tam  futuri  quam  presentes,  Quod  uenerabilis  abbas  Corbeyensis 
Marchwardus  exorauit  clementiam  nostram,  ut  cyrographa  predecessonim  nostrorum  duobus  cenobiis  sibi 
commissis  iam  olim  collata  nostra  quoque  auctoritate  firmaremus,  nostreque  illis  confirmationis  cartulam 
adiungeremus.  Cuius  rationabili  et  iuste  petitioni  coram  episcopis  ceterisque  principibus  nostris  assencien- 
tes,  sicut  in  apostolicis  et  imperialibus  assignatis  scriptis  concessum  eis  et  confirmatum  est,  decemimus 
atque  iubemus,  ut  utrumque  cenobium,  Corbeyense  uidelicet  monachorum  atque  Herefordense  sanctimo- 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1082.  425 

nialium,  cum  omnibus  ad  ea  pertinentibus  sub  apostolica  et  imperiali  tuitione  nostra  plenissiiue  libertatis 
iure  fruatur.  Volumus  enim,  ipso  donante  quo  fauente  regni  gubernacula  suscepimus,  omnium  ecclcsiarum 
iura  infra  regna  nostra  firmiter  stabilire,  concessiones  antccessorum  nostrorum  singulis  ecclesiis  suas  con- 
firmare,  omnibusque  Deo  famulantibus,  maxime  monachis,  ad  diuinum  cultum  debita  solatia  clementer 
impendi.  Habeant  igitur  prefata  monasteria  eandem  quam  actenus  et  deinceps  libertatem,  ut  nuUus  suc- 
cessorum  nostrorum  ipsa  uel  res  eorum  aut  in  beneficia  dare  aut  alio  iniuste  uertere  presumat,  sed  liceat 
prelatis  res  suas  intus  uel  foris  cum  consilio  fratrum  sororumue  regulariter  et  canonice  disponere  et  sine 
cuiuslibet  contrarietate  uel  contradictione  liberaliter  possidere,  decimas  uel  decimales  ecclesias  immo  uni- 
uersas  possessiones  suas  in  quibuslibet  episcopiis,  precipue  in  Bremensi,  Osnaburgensi  et  Paderburnensi, 
ubi  plurimos  habent,  et  res  aut  decimas  ita  iutegerrime  teneant  atque  possideant,  sicut  ab  antecessoribus 
nostris,  regibus  uidelicet  uel  imperatoribus  hactenus  habuerunt  atque  possiderunt.  Aliter  enim  in  Dei 
seruicio  persistere  non  poterunt,  cum  prebenda  eorum  ex  maiori  parte  de  decimis  constituta  sit.  Episco- 
pis  uero,  quibus  seruicium  et  mansionatica  debent  tempore  circuitus  sui,  secundum  scripta  sua  singulis 
annis  persoluant  Proinde  utrique  congregationi  regularis  electionis  potestatem  concedimus,  et  qui  ordinati 
fuerunt,  si  forte,  quod  absit,  in  aliquo  deliquerunt,  non  preter  canonicam  et  regulärem  deponantur  exa- 
minationem.  Et  ut  hec  auctoritas  concessionis  atque  contirmationis  nostre  firmier  habeatur  et  per  futora 
tempora  a  cunctis  fidelibus  sancte  Dei  ecclesie  nostrisque  presentibus  et  futuris  melius  credatur  diligentias- 
que  seruetur,  manu  propria  subter  eam  firmauimus,  sigilli  nostri  impressione  assignari  iussimus. 

Signum  domni  Herimanni  (L.  }I.)  regis  inuictissimi. 
Brun  canceliarius  uice  Sigefridi  archicancellarii  recognoui. 

Data  III.  Non.  Aug.  anno  dominice  incarnationis  M^LXXX^II^.  donmi  Herimanni  regis  I.  Indictione  V. 
Actum  coram  multis  principibus  in  palacio  regio  Goslare  in  Dei  nomine  feliciter  Amen. 

CLXII. 

Notum  Sit  omnibus  uere  Deum  diligentibus  ac  fidem  in  proximos  conseruantibus,  quod  quidam  libere 
natus  Hunika  nomine,  filius  Hassis  de  Binnetuelde,  propriam  anciliam  suam  Haburgam  sibi  jsociauit  coniugio, 
quam  emerat  X.  solidis  a  Habone  et  filio  eins  Ebbi  de  Ingheradinghusan.  Quam  postea  interueniente 
necessitate,  si  preoccupatus  morte  teneretur,  ne  heredes  sui  inter  se  certando  eam  addicerent  seruituti, 
consilio  aliquorum  sibi  consanguinitate  adherentium  accepto,  ne  eam  sine  consolatore  relinqueret,  tributa- 
riam  dedit  ad  duos  denarios  per  singulos  annos  persoluendos  super  altare  Sanctorum  apostolorum  Petri 
et  Andree,  quod  consecratum  habetur  a  uenerabili  Immado  episcopo  in  ecclesia  que  dicitur  Hierusalem, 
ad  orientem  posita  ciuitatis  Patherbronnense,  quamdiu  uiueret,  Si  filium  procrearet  aut  filiam,  cum  quo 
in  partu  eadem  hora  adgrauata  apparebat,  post  mortem  noatris  si  quis  prior  esset  ^tatis,  eundem  persol- 
ueret  tributum,  et  filii  eorum  a  generatione  usque  in  generationem  postmodum  seruarent  Traditio  uero 
ista  eo  tempore  facta  est,  quo  princeps  Herimannus  Westfalos  cum  exercitu  adiit,  anno  quoque  Popponis 
episcopi  VIto.  teste  ipsa  congregatione  ac  familia  ad  eam  pertinentem.  Traditionem  hanc  si  quis  causa 
pecuni^  uel  malo  consilio  irrumpere  nititur,  simul  cum  Juda  traditore  pereat,  anathema  sit  a  Jesu  XPYCto 
domino  nostro,  et  omnia  que  possidet  Ab  apostolis  vero  eins  P.  et  A.  T.  B.  ac  martiribus  sanctis  quo- 
rum  reliquie  in  hoc  altari  continentur,  in  die  iudicii  ab  bis  qui  promissam  dexteräm  Dei  tenent  separentur. 
His  adsocientur  quibus  dicetur,  Ite  maledicti  in  ignem  ^temum  qui  paratos  est  diabolo  et  angelis  eins, 
ibi  sine  intermissione  semper  manentes.  Omnis  ergo  quicunque  legertt  hoc  manuscriptum,  uel  legentem 
audierit,  respondeat  dicens,  AMEN.  Qui  autem  in  testimonio  ex  progenie  eorum  erant,  recitanda  sunt 
nomina.    Aelueric  frater  Hassis  et  filii  eius.    Yaderikin.  Hassi.  Alueric.  Hugh. 

Von  einem  Siegel  leigt  sieb  keine  Spar,  ^^ 

Digitized  by  VjOOQIC 


126  1083. 


CLXIII. 


Aus  einf*r  alten  Abschrift  am  Ende  eines,  ehemals  dem  Kloster  Abdinghof  lu  Paderborn  gehörigen,    und  demselben   durch   den 

beil.  Vicelinus  geschenkten,  zu  Ende  des  11.  oder  im  Anfange  des  12.  Jahrhunderts  geschriebenen  Codex,  dessen  Hauptinhalt 

die  Geschichten  der  Heiligen  Willehadus,  Ansgarius  und  Rimbertus  bilden. 

Siguuinus  sancte  Coloniensis  ecclesie  solo  nomine  episcopus,  FRitherico  confratri  et  coepiscopo, 
uoluntariam  tarn  deuotissimi  oraminis  quam  seruimiuis  sui  exhibitionem.  Cum  nostris  temporibus  ultra 
modum  tribulationibus  uariisque  angustiis  sancta  ecciesia  in  suis  mcmbris  aflligeretur,  adeo  ut  tranquillitas 
et  pax  ex  inlegro  desperaretur,  compatiendo  tot  pressuris  totque  periculis  subuenire  illi  Deo  propitiante 
tractauimus,  et  hoc  tandom  illi  remcdium  consilio  nosirorum  fidelium  prouidimus,  ut  pacem  quam  peccatis 
nostris  exigcntibus  continuare  non  potuimus,  intermissis  saltem  diebus,  quantum  nostri  iuris  fuit,  aliquatenus 
recuperarcmus.  Feeimus  enim  hoc  et  perfecimus.  Conuocatis  igitur  parrochianis  nostris  ad  legitime  con- 
ductum  concilium,  quod  Colonio  in  sancti  Petri  matrice  ecciesia,  anno  dominice  incarnationis  millesimo 
LXXXIII.  indictione  VI.  XII.  Kai.  Maii  habitum  est,  ordinatis  aliis,  quod  de  his  facerc  disposuimus,  in 
publice  recitari  feeimus.  Quod  postquam  ab  omnibus  aliquamdiu  diuerso  modo  tractatum  est  et  retraeta- 
tum,  Deo  mediante  in  unum  tandem  conuentum  est,  et  tam  clero  quam  populo  pari  uolo  consentienlibus, 
quo  modo  et  quibus  per  annum  spaciis  obseruari  debeat  edocuiraus,  uidelicet  ut  a  primo  die  aduentus 
Domini  usque  ad  exactum  Epyphanie,  et  ab  intrante  sepluagesima  usque  in  octäuas  Pentecostes,  et  per 
tolam  illam  diem,  et  per  annum  omni  die  dominica,  feriaque  VI.  et  in  Sabbalo,  addita  llllor.  temporum 
feria,  omniumcjue  apostolorum  uigilia  cum  die  subsecula,  insuper  indifferenter  omni  die  canonice  ad  iciu- 
nandum  uel  feriandum  statuta  ucl  statuenda,  hoc  pacis  decretum  teneatur,  ut  itinerantibus  domique  ma- 
nentibus  securitalis  et  quietis  tutissima  sit  traditio,  ut  cedes  et  incendia,  prodas  et  assultus  nemo  faciat, 
nemo  fuste  et  gladio  aut  aliquo  armorum  genere  quemquam  Icdat,  et  ut  nemo,  quauis  culpa  faicosus,  ab 
aduenlu  domini  usque  in  octauas  epiphanie  et  a  septuagesima  usque  in  octauas  pentecostes  tollere  presu- 
mat  arma,  scutum,  gladium  aut  lanceam,  uel  cuiuscunque  prorsus  armature  sarcinam.  In  reliquis  uero 
diebus,  id  est  in  dominicis  et  sextis  feriis,  omnique  apostolorum  uigilia  cum  die  subsecuta,  et  omni  die 
ad  ieiunandum  uel  feriandum  statuta  uel  statuenda,  arma  illis  ferro  licebit,  ea  tamen  conditione,  ut  nulli 
quolibet  modo  losionem  inferant.  Si  necesse  fuerit  alicui  intra  spacium  condite  pacis,  id  est  ab  aduentu 
Domini  usque  ad  octauas  epiphanie,  et  a  septuagesima  usque  in  octauas  pentecostes  exire  de  nostro 
episcopatu  in  alium^  quo  ista  pax  non  tenetur,  arma  ferat,  ita  tamen,  ne  alicui  noccat,  nisi  impugnetur, 
ut  sc  defendat.  Reuersus  aulem  in  episcopatum  nostrum,  statim  arma  deponat.  Si  contigerit,  ut  debeat 
obsideri  castellum  aliquod  per  dies  qui  infra  pacem  comprehensi  sunt,  ab  inipugnatione  cessent,  nisi  ab 
obsessis  impugncntur  et  repugnare  cogantur.  Et  ne  hec  pacis  statuta  traditio  a  quauis  persona  temerc  et 
impune  uioletur,  huiusmodi  uiolatoribus  in  commune  ab  omnibus  est  dictata  senteutia.  Si  liber  uel  nobilis 
eam  uiolauerit,  uel  quolibet  alio  modo  defectauerit ,  absque  omni  sumptuum  aut  amicorum  interuentione 
a  finibus  confinium  suorum  expellatur,  totumque  predium  eins  heredes  sui  tollant,  et  si  beneficium  habuit, 
dominus  ad  quem  pertinet  illud  recipiat.  Si  uero  heredes  aliquod  illi,  postquam  expulsus  fuerit,  susten- 
taculum  uel  solatium  impendisse  inucnti  fuerint  et  conuicti,  predium  illis  auferatur  et  regie  ditioni  manci- 
pelur.  Quod  si  se  purgare  de  obiectis  uoluerint,  cum  XII.  qui  eque  nobiles  uel  eque  liberi  fuerint, 
iurent.  Si  seruum  occiderit  hominem,  decolletur.  Si  uulnerauerit,  manu  puniatur.  Si  alio  modo,  uel 
pugno,  siue  fuste  uel  lapide  percutiendo  defectauerit,  detondeatur  et  excorietur.  Si  autem,  cui  imputa- 
bitur,  se  innocentem  probare  uoluerll,  iudicio  aque  frigide  se  expurget,  ita  tamen  ut  ipse  et  nuUus  alius 
pro  eo  in  aquam  mittatur.  Si  autem  timens  uindictam,  que  in  eum  dictata  est,  aufugerit,  perpetue  ex- 
commanicationi  subiacebit,  et  in  quocunque  loco  auditus  fuerit,  mittantur  illuc  littere,  per  quas  denuncietur 
omnibus,  qOod  excommunicatus  est,  et  quod  cum  eo  communicare  nulli  licitum  est.  Non  debet  truncatio 
nianuum  in  pucris  fieri  qui  nondum  XII  annorum  etatcm  impleuerunt,  sed  in  illis  qui  ab  etate  id  est  a 

Digitized  byC^OOQlC 


1083.  427 

XII.  annis  ad  maiorem  peruenerunt.  Pueri  tarnen  si  pugnauerunt,  uerberibus  castigentur  et  a  pugnando 
deterreantur.  Non  ledit  pacem,  si  quis  delinqiientem  seruum  suum  uel  discipulum  uel  quolibet  modo 
sibi  subditum  scopis  uel  fustibus  cedi  iusserit.  Excipitur  etiam  ab  hac  pacis  conslitutione,  si  dominus  rex 
publice  expeditionem  fieri  iusserit,  propter  appetendos  regni  inimicos,  uel  concilium  sibi  habere  placuerit 
propter  diiudicandos  iustieie  aduersarios.  Non  uiolatur  pax,  si  interim  dux  uel  alii  comites,  uel  aduocati, 
uel  qui  uice  illorum  funguntur,  placita  habuerint,  et  seeundum  quod  lex  habet  in  fures  et  predones  et 
alios  nocentes  iudicia  exercuerint.  Securitatis  gratia  omnibus  precipue  faicosis  huius  dominic^  pacis  statuta 
traditio  est,  sed  non  ut  post  expletam  pacem  rapere  et  predari  per  uillas  et  per  domos  audeant,  quia 
que  in  illos  antequam  ista  pax  statueretur  lex  et  sententia  diclata  est,  legitime  tenebitur,  ut  ab  iniquitate 
prohibeantur ,  quia  predatores  et  grassatores  ab  hac  diuina  et  ab  omni  prorsus  pace  excipiuntur.  Si  quis 
huic  pie  institutioni  contra  ire  nititur,  ut  nee  pacem  cum  aliis  Deo  permittere,  nee  etiam  obseruare  uolue- 
rit,  missam  illi  nuUus  presbiterorum  in  nostro  episcopatu  cantare  presumat  et  nullam  salutis  curam  im- 
pendat,  et  si  infirmatur,  nuUus  eum  Christianorum  uisitare  audeat,  et  uiatico  etiam  in  fine,  si  non  resi- 
piscit,  careat.  Summa  uero  Deo  promisse  pacis  et  communiter  collaudate  ista  erit,  ut  solummodo  non 
nostris  temporibus,  sed  in  perpetuum  apud  posteros  nostros  obseruetur,  quia  si  quis  eam  irritare  uel 
destruere  aut  uiolare  presumpserit,  siue  hoc  tempore  seu  qui  post  mukös  annos  circa  finem  seculi  nasci- 
turus erit,  a  nobis  inrecuperabiliter  excommunicatus  est.  Non  magis  in  comitum  aut  tribunorum  uel  po- 
tentum,  quam  in  totius  communiter  populi  potestate  et  arbitrio  constabit,  ut  uindictas  superius  dictatas 
uiolatoribus  sancte  pacis  inferant,  et  hoc  diligentissime  caueant,  ne  in  puniendis  amiciciam- uel  odium  uel 
aliud  quod  iustieie  contrarium  sit  exerceant,  ne  si  abscondi  possunt  delicta  aliquorum  abscondant,  sed 
potius  in  publicum  deferant.  Nullus  pro  redimendis  qui  in  culpa  deprehensi  fuerint  pecuniam  accipiat, 
nee  fauore  quopiam  culpabiles  adiuuare  contendat,  quia  qui  fecerit,  intolerabile  anime  sue  iudicium  incur- 
rit,  ac  per  omnes  fideles  meminisse  oportet,  non  homini  sed  soli  Deo  hanc  pacem  promissam  fuisse,  et 
tanto  tenacius  firmiusque  obseruandam  esse.  Quo  circa  uniuersos  obsecramus  in  Christo,  ut  ista  pacis 
necessaria  taxatio  inuiolabiliter  custodiatur,  ut  si  quis  eam  deinceps  uiolare  presumpserit,  omnino  a  sancte 
ecclesie  filiis  sequestretur,  et  banno  excommunicationis  inrecuperabilis  et  anathemate  mansure  perditionis 
dampnetur.  In  ecclesiis  uero  et  ecclesiarum  cimiteriis  honor  et  reuerentia  Deo  prebeatur,  ut  si  illuc  con- 
fugerit  raptor  uel  für,  minime  interficiatur  uel  capiatur,  sed  tamdiu  inibi  obsideatur,  donec  fame  urguente 
ad  deditionem  cogatur.  Si  aliqua  persona  reo  arma,  uictum  uel  fugam  moliri  presumpserit,  equalem 
penam  sicut  reus  sustinebit.  Clericos  uero  et  omnes  sub  hoc  ordine  uitam  degentes  banno  nostro  inter- 
dicimus  laicali  uindicta  puniri,  sed  manifesto  crimine  deprehensi,  episcopo  ipsorum  presententur.  Cnde 
laici  decollentur,  inde  clerici  degradentur,  unde  laici  detruncentur,  inde  clerici  ab  officiis  suspendantur,  et 
cum  consensu  laicorum  crebris  ieiuniis  et  uerberibus  usque  ad  satisfactionem  aiBigantur. 

JVRAMENTVM  PACIS  DEL  Ab  aduentu  Domini  usque  ad  proximam  diemlune  post  epyphaniara,  item 
a  LXXmt  usque  ad  octauam  pentecostes,  item  in  omnibus  uigiliis  et  ferialibus  festis,  et  tribus  diebus  in 
omni  septimana,  scilicet  a  uespera  V.  ferie  usque  ad  diluculum  II.  ferie  pax  sit  ubique,  ita  ut  nemo  ledat 
inimicum  suum.  Qui  occiderit,  capitalem  subeat  sententiam.  Qui  uulnerauerit,  manum  perdat.  vQui  pugno 
percusserit,  si  nobilis  est,  libram  componat.  Si  liber  aut  rainisterialis ,  X.  solidis,  si  seruus,  cute  et  ca- 
pillis.  Omnis  domus,  omnis  area  pacem  infra  septa  sua  habeat  firmam.  Nullus  inuadat,  nullus  eflFringat, 
nullus  infra  positos  temere  inquirere  aut  uiolenter  opprimere  presumat.  Qui  presumpserit,  cuiuscunque 
sit  conditionis,  capite  plectatur.  Si  fugiens  aliquis  inimicum,  uel  suum  uel  cuiuslibet  septum  intrauerit, 
securus  inibi  sit  Quilibet  hastam  uel  quidlibet  armorum  ultra  sepem  post  eum  immiserit,  manum  perdat. 
Cuicumque  uero  uiolatio  huius  pacis  imposita  fuerit  et  ipse  negauerit,  si  ingenuus  est  aut  liber.  XIl.  pro- 
batis  se  expurget.  Si  seruus,  tam  lito  quam  ministerialis,  iudicio  aque  frigide,  ita  scilicet  ut  ipsemet  in 
aquam -mittatur.    Si  furtum  acciderit  aut  rapina,  aut  bellum  patrie  mgruerit,  etclamormore  patri^  exortus 


Digitized  by 


Google 


428  10S3  — 1085. 

faerit,  annati  omnes  insequantur,  et  in  eundo  et  redeundo  pacem  unusquisque  habeat.  Qui  uero  absque 
ineuitabili  necessitate  se  subtraxerit,  si  principum  terre  aliquis  est,  X.  libras,  si  nobilis  Y.,  si  über  aut 
ministerialis  II.,  si  lito  aut  seruus  V.  solides  persobiat,  aut  cutem  et  capillos  perdat.  Qui  excommunicatum 
uel  quibaslibet  sceleribus  dampnatum  sciens  receperit,  et  contra  leges  uel  diuinas  uel  humanas  defenderit» 
sententiam  dampnati  defensor  subeat.  Yiatori  hospitium  nemo  deneget.  Necessaria  si  habet  ^quo  sibi 
precio  ucndat,  si  non  habet,  a  uicinis  qui  habent  eadem  conuentione  acquirat.  Si  hospitium  negauerit. 
et  necessaria  uendere  uel  acquirerc  neglexerit,  magistrum  uille  uiator  appellat,  qui  conuocatis  ciuibus  suis 
rogata  ncgantem  ad  presens  decapillatum  excoriet.  Viator  si  importunus  extiterit  et  uioientiam  in  hospitio 
exercuerit,  uicinoS'Suos  hospes  conuocet,  iniuriam  denunciet,  quorum  consilio.  satisfactionem  exigat  et  re- 
cipiat.  Quibus  si  uiator  non  aequieucrit,  ut  raptor  dampnetur.  Viatur  si  necesse  habuerit,  IIos.  in  agro 
roanipulos,  aut  si  multum  tres  equis  suis  tollat,  quos  iu  eodem  agro  aut  in  proxima  uilla  depascat.  Pascua 
pratonim  et  poma  nuUus  prohibeat.  Qui  defenderit,  poenam  fugitiui  subeat.  Qui  conuicia  in  alium 
dixerit,  si  miles,  baculis  multetur,  si  rusticus,  scopulis  excorietur.  Hie  FIMS  JVRAMENTI.  Que  uero  sc- 
quuntur,  ore  omnium  laudata  et  in  manus  episcoporum  promissa  et  bauno  roborata  sunt.  In  omni  pacis 
tempore  predicto  nuUus  arma  ferat,  nisi  illa  quam  prescripsimus  neccssitas  exigat. 


CLXIV. 

Ad  omnium  qui  in  presenti  subsistunt  uel  in  futuro  successerint  fidelium  noticiam  peruenire  deside- 
ramus,  qualiter  ego  Erpho  septimus  decimus  sancte  Mimigardeuordensis  ecciesie  diuina  miserante  dementia 
Episcopus,  fidelium  in  quantum  potui  petitionibus  assensum  prebendo,  oppressis  subuenire,  afflictis  parcere« 
confractos  soluere,  animum  induxi,  cum  solum  placeant  omnipotenti,  qui  misericordie  sunt  dediti,  uec 
inuident  aliene  felicitati.  Igitur  Domina  Adalheiht  Fricconhorstcnsis  Dei  gratia  Abbatissa,  pietatis  amore  et 
salute  ulriusque  uite,  ministris  qui  ad  eandem  abbatiam  pertinebant,  ius  aliquante  melius  et  clementius 
quam  prius  haberent  constituere  dispositum  habens,  assumptis  secum  sue  prouisionis  filiabus,  eiusdem 
scilicet  Fricconhorstcnsis  coenobii  sororibus,  domina  preposita  IDA ,  decana  EILA,  custode  Gerburga,  aliis- 
que  quarum  nomina  inscripta  sunt,  Thicdhilda,  Suanihilda,  Gerthrude,  adiit  Serenitatcm  nostram  cum 
fidelibus  nostris,  summa  deuotione  et  humilitate  supplicans  et  deprecans,  ut  pro  diuini  timoris  et  amoris 
ueneratione,  suique  fidclis  seruicii,  ac  oratione  et  deuotione  totius  iilius  congregationis ,  cum  qua  prius  de 
Omnibus  negociis  egerat,  que  et  illi  in  omnibus  consenserat,  et  que  uoluit  uoluerat,  optauerat,  petiuerat, 
ut  ministris  supra  memoratis,  quia  non  melius  fere  ius  quam  liti  et  qui  cotidie  ad  curtes  seruiunt  habue- 
rant,  unde  et  plurimum  grauabantur,  quale  habent  qui  ad  episcopatqm  pertinent,  quale  et  domnus  meus 
Frithericus  pro  sua  dementia  ministris  qui  ad  preposituram  pertinent,  me  rogante  et  impetrante,  consen- 
tiente  fratrum  Mimigardeuordensium  unanimilate,  ius  dederat,  cohcoederetur,  et  pep  omnia  illis  similes  in 
lege,  iure,  iusticia  facerem.  Quod  ego.  habito  cum  fidelibus* meis,  tarn  de  clero  quam  de  militibus  et 
ecciesie  ministris  consilio,  cum  placeret  omnibus,  omnesque,  quia  bonum  illis  uideretur,  acclamarent,  uel- 
lent,  peterent.  facere  non  rennui,  et  ad  presens  cum  plurimi  tam  de  clero  quam  de  militibus  et  ministris 
ecciesie  adessent,  tale  ius,  legem,  iusticiam,  qualem  episcopales  et  qui  ad  preposituram  pertinent  ministri 
habere  uidentur,  concessi,  dedi,  concoedendo  dandoque  subscripsi,  confirmaui,  et  per  omnia  illis  similes, 
uolente  rogante  domina  eorum  uidelicct  abbatissa  Fricconhorstensi  A.,  consentiente  etiam  ac  dcprecantc 
unanimiter  tota  illa  congregatione,  feci  et  testamentum  scribendo  contradidi,  et  ne  quis  in  posterum  temc- 
raria  persona  irritare  rata  hec  et  certa  abolere  ullo  pacto  presumat,  bannum  episcopalem  superimposui, 
quo  cuncta  Ulis  firma  redderem,  confirmarem,  corrobarem.  Est  ius  constitutum,  quid  a  uiuentibus,  quid 
(i  dcfunctis  exigatur,  quid  oportet  ab  omnibus  teneri,  ac  propterea  necesse  est  doceri  et  ab  omnibus 
diliirentissime  obseruari. 


llQV 


Digitized  by 


Google 


1089  —  1090.  429 

Huius  constitQtioms,  traditionis,  immo  et  laudationis  testes  inscribuntar,  ut  omnia  cerliora  reddaoUir. 
De  Clero  intererant.  Raodolfus  decanus.  Godascalcus  oicedominus.  Herimannus  custos.  Suehtgerus.  Adulfus. 
Liudbertus.  Gerbertus.  Rato.  Döring.  Franco.  Herimannus.  Uuerinherus.  UuacUinus.  Gisilberius.  et  molti 
alii  clericL 

De  militibus  uero  aderant  Lambertus  comes.  Conradus  longus.  Liuppoldus.  Godefridus  comes.  Bern- 
hardus.  Gerhardus  de  Laon.  Godascalcus  filius  eius.  Ruocgerus.  Eilbertus.  Hatheuuercus.  Ruobertus.  Folc- 
bertus.  Thiedmar.  Adalbertus.  Wicbem.  Meinhard.  et  alii  multi. 

De  ministris  ecclesi^  hi  fuerunt.  Wecil.  Suehtger.  Liudbraht.  Liuppo.  Ricbraht.  Eilbraht.  Ruocger. 
Meinhard.  Arnold.  Adalbraht.  Hugbold.  Liudger.  Atcilin.  Walcono.  Engilbraht.  Werinbraht.  Altman.  Heriman. 
Ado.  Odo.  Harbraht.  Hiddo.  Thiedric.  Hetcil.  Burchard.  Liuzo.  Berhtold.  Gerbraht.  Suehtger.  Ricbraht.  Wet- 
cil.  Watcilin.  Atcikin.  Godefnd.  Gerhard,  et  alii  quam  plurimi. 

Actum  Mimigardeford  in  camera  episcopi.  Anno  dominice  incamationis  millesimo  octogesimo  VI<^.  Indi^ 
ctione  VUIIa.  III.  Kai.  Januarii.  Anno  uero  ordinationis  domni  Erphonis  episcopi  primo.  Feliciter.  Amen. 

Von  dem,  der  UrkaDde  aufgedruckt  geweseoeo  Siegel  Ut  nur  ein  Brncbatück  übrig. 

CLXV. 

• 

In  nomine  sanct^  et  indiuidu^  Trinitatis.  ERPHO  diuina  miserante  dementia  Mimigardefordensis  etsi 
solo  nomine  episcopus.  Si  quid  sancte  Dei  ecclesie  ministrantibus  utilitatis  pio  affectu  impendere  curamus, 
retribui  nobis  apud  Dei  misericordiam  speramus,  maxime  cum  iuxta  preceptum  apostoli,  operamur  bonum 
apud  doraesticos  fidei.  Quo  circa  notum  fieri  cunctis  Dei  fidelibus  cupimus,  quaUter  cum  fidelium  nostro*- 
rum  consilio  prebendam  FRICCONHORSTENSIS  cenobii,  qu^  aut  uix,  aut  male  dabatur,  aut  eciam  impor- 
tune  subtrahebatur,  nee  post  subtractionem  resütuebatur,  ita  ut  VI.  ebdomadibus  inter  IVLIVM  et  AVGV- 
STVM  mensem  nee  potus  eis,  nee  panis  daretur,  in  cfteris  autem  temporibus  confus^  et  iudisposite  et 
contra  aliarum  consuetudines  ^cclesiarum  inutiliter  qu^  iuste  danda  erant  et  incaute  ministrabantur,  ratis 
temporibus  cautius  et  plenius  dari  constituimus,  quia  si  in  afflictione  positis  non  subueniremus,  iram  diuin^ 
ultionis  procul  dubio  incurreremus.  Panes  qui  dabantur,  quamuis  modius  bonus  esset,  parm  tamen  et 
uiles  erant,  quod  in  melius  commutauimus,  constituentes  ut  de  modio  siguli,  de  quo  ante  duodecim  fie- 
bant,  decem  panes  bene  boni  fierent,  et  de  modio  tritici,  uti  prius  abbatissa  scilicet  ADALHEIT  disposue- 
rat,  quatuordecim  panes  parari  iussimus,  excepto  quod  de  ipsis  panibus  tres  qui  singulis  dominicis  diebus 
supersunt,  in  suos  usus  dispensaus  accipiet,  eä  uidelicet  ratione,  ut  semper  in  quadragesima  Villi  m^  tri* 
tici  pro  eis  reddat,  unde  omnibus  in  commune  a  quinta  FERIA  post  caput  ieiunii,  TERCIA.  ET  SEXTA. 
ET  SABBATO,  usque  in  terciam  feriam  ante  pascha,  panis  nouos  in  modum  lune  formatus  detur,  et  in 
iisdem  supradictis  FERIIS  duo  becarii  de  meliori  ceruisia  singulis  propinentur,  in  diebus  uero  dominicis 
per  singulas  duo  becarii  et  panis  de  siligine,  qui  uulgariter  roggo  subtilis  dicitur,  continue  detur,  et  quia 
carnes  prebendarie,  siue  de  porcis,  siue  de  ouibus,  siue  de  uaccis  essent,  adeo  uiles  propter  macredinem 
et  paruitatem  erant,  ut  aliquotiens  ferculum  non  longius  quam  est  minimus  digitus  alicuius  adulti  hominis 
esset,  decreuimus  oues  et  porcos  meliorari,  et  porcum  qui  prius  in  triginta  neuem  fercula  diuidebatur, 
per  uiginti  quattuor  secari,  et  singulis  duo  fercula,  siue  porcina,  siue  ouina  uel  bouina  fuerit  caro,  bene 
et  iuste  secundum  illas  carnes  que  Monasteriensibus  fratribus  in  maiori  monasterio  dantur,  et  inter  duas 
unam  assaturam  dari.  Conuiuia  dabantur  prout  placuit,  non  ut  decuit,  quia  pars  aliqua  dabatur,  plurima 
subtrahebatur,  quia  nihil  cerli,  nihil  temperati  exhibebatur.  Vnde  inilo  in  commune  consilio  tempora  con- 
sütuiraus,  uidelicet  in  Aduentu,  in  NATIVITATE  DOMINI,  JOHANNIS  EVVANGELISTE,  In  OCTAVA,  In  EPI- 
PHANIA  DOMINI,  in  anniuersario  abbatisse  THIEDHILDIS,  in  purificatione  SANCTE  MARIE,  In  PASCHA, 
in  inuentione  SANCTE  CRVQS,  In  ASCENSIONE  DOMINI,  In  PENTEOSTE,  BONIFATII,  JOHANNIS  BAPT., 

Cod.  dipl.  hiit.  WetlTal.  17  ^  j 

Digitized  by  VjOOQIC 


430  1090. 

aposlolorum  PETRI  et  PAVLI,  assumptionis  et  natiuitatis  SANCTE  MÄRIae,  MICHAHELIS,  EONIl  et  ANTO- 
Nll,  COSME  et  DAMIANI,  MAXLMI,  OiMNIVM  SAiNCTORVM,  MARTINI,  ANDREE,  cum  plenum  datnr  serui- 
dum  Septem  fercula,  cum  pleniter  non  datur  quinque  darf,  ad  cenam  uero  genus  cibi  quod  uulgo  struua 
dicitur,  et  assaturam  binis  et  binis.  A  Pascha  usque  Pentecosten,  SECVNDA  et  quarta  FERIA,  de  porcis 
giandibus  siue  frumento  pastis  lardum,  nisi  festiuitas  interuenerit,  iuxta  prius  constitutum,  donari  constitui- 
mus.  Pisces  non  dabantur  in  quadragesima ,  preter  unum  Salmonem,  qui  in  cena  Domini  dabatur,  ceteram 
legunHina  et  fabe  uiliter  et  incongrue  cocte  donabantuf,  nee  erat  Ulis  aliquod  soiatium,  unde  possent,  cum 
Deo  seruirent,  habere  spstentaculum.  Qua  propter  diuini  timoris  pariter  et  amoris  non  inmemores,  cum 
fidelioribus  nostris  accepto  consilio,  triginta  solides  in  quadragesima  disposuimus,  uidelicet  decem  de  man- 
sis  quos  dederat  domnus  FRITHERICVS  EPSr,  decem  de  decimis  quas  ego  peccator  ERPHO,  etsi  indignus 
successor  eins,  in  DEDICATIONE  EIVSDEM  ECCLESIE  tradidi,  quinque  de  GASGARE,  duo  de  VELON, 
tres  de  VVAMALO,  ut  a  capite  ieiunii  usque  in  PASCHA  quattuor  allecia  singulis,  ut  pro  loco  sanctisque 
Dei  ^cclesiis  attentius  exorent,  quanto  meliora  emi  potuerint,  donentur,  et  ut  huiusmodi  emptio  alicui  fideli 
laico  uel  clerico  committatur.  Viuum  dabatur  eis,  sed  indiscrete  et  minus  quam  indigerent,  unde  consulto 
opus  esse  uidimus,  et  quia  idem  uinum  de  cellario  abbatisse  dabatur,  uisum  est  nobis  et  fidelibus  nostris, 
ut  abbatisse  per  se,  sanctimoniales  suum  proprium  separatim  haberent  uinum,  ac  propterea  ad  compara- 
tionem  uini  sororum  ibidem  Deo  famulantium,  qUod  sui  iuris  sit,  in  suum  cellarium  deferatur,  libram 
unam  VVARTANHORST,  unam  marcham  de  adipibus  porcorum  et  de  bouinis  coriis,  unam  marcham  de 
pellibus  ouinis,  quattuor  solides  de  BALOHORNON,  computauimus,  ut  non  grauetur  abbatissa,  et  earum 
cesset  querimonia.  In  diebus  dominicis  et  in  omnibus  festiuitatibus  becarium  uini  quelibet,  et  in  conuiniis, 
si  in  dominica  euenerint,  duos  accipiant.  A  festiuitate  omnium  Sanctorum  usque  in  Pascha  uetus  ceruisia 
dabitur  et  medo  defecatus  propinabitur.  Antiquitus  uilissima  ceruisia  nulli  fere  nisi  indigentissimo  potabilis 
dabatur,  quod  a  supradicta  abbatissa  uidelicet  ADALHEIT,  sicut  de  triticeo  pane  bene  et  honeste  et  uli- 
liter  commutabatur ,  ut  omni  die  quinque  becarii  bone  ceruisie,  abnegato  pristine  constitutionis  incommodo, 
unicuique  siue  domi  fuerit  uel  exierit,  tribuantur.  Hanc  constitutionem  eins  utpote  bonam  laudamus,  ad- 
iuuamus,  et  eidem  sancte  congregationi  permanere  et  non  deficere,  banno  nostro  confirmamus.  Benedicta 
sit  que  in  melius  auxit  uel  auxerit,  maledicta  que  in  peius  mutauerit,  contriuerit,  diminuerit.  Oblationes 
pro  fidelium  memoria  collatas  iuxta  pristinum  seruari,  dari,  impendi  eciam  placuit.  Pecunia  ad  compa- 
randum  uestitum  parua  erat,  nee  ad  dimidium  alicui  earum  sufSciebat,  unde  inquisitione  facta,  de  curti 
Uuartanhorst  XIII.  libras  persoluendas  iure  inuenimus,  et  de  ipsis  Sanctimonialibus  ad  uestitum  cuilibet, 
siue  in  denariis,  siue  in  pannis,  siue  in  frumento  X.  solidos  dari  constituto  die,  uidelicet  in  feste  aposlo- 
lorum Symonis  et  Jude,  disposuimus,  preter  libram  que  Abbatisse  et  que  ad  comparandum  uinum  dabitur. 
Consuetudo  ibi  erat  aliis  sanctis  Dei  ecciesiis  contraria,  ut  quotcpiot  Sanctimonialium  defunctarum  prebende 
uacue  fierent,  quoadusque  a  succedentibus  aliis  recuperarentur,  sub  iure  essent  abbatisse,  in  quos  uellet 
eas  usus  conuertere.  Vnde  minui  uidentes  illarum  que  supefstites  fuerint  tam  uictum  quam  uestitum, 
quia  paucas  inuenimus  et  indigentes,  communi  consilio  et  affectus  pietate  condiximus,  ut  cuiuslibet  de- 
functe  Sanctimonialis  prebenda  post  obitum  eius  per  annum  donetur,  et  postea  subtrahatur,  ut  uiuentium 
et  Deo  ibidem  seruientium  uictus  et  uestitus  tanto  melius  et  commodius  impendatur.  H^c  inprimis  cum 
agerem  contraria  fuerant  abbatisse  prenominat^,  que  postea  per  fideles  nostros  submonita,  sponte  consen- 
sit,  bene  laudauit,  et  ut  hec  stabilia  et  inconuulsa  permanerent,  per  omnia  se  adiuturam  promisit.  Cui 
eciam  que  ad  se  pertineant  in  suos  usus  separatim  discreta  sunt,  separatim  Sanctimonialibus  attinentia 
disposuimus,  ut  utrique  parti  sua  constent  et  neutra  alteram  incuset,  omni  abolita  iniuria,  et  cessante  in 
futurum  querela. 

Igitur  cum  hec  omnia  multotiens  in  Capitolio  Fricconhorstensi,  presente  supradicta  abbatissa  et  con- 
sororibus  et  clericis  et  familia  eiusdem  ecclesie,  nee  non  presentibus  de  clero  S.  Pauli  quam  plurimis, 
cum  multis  nobilibus  tam  militibus  meis  quam  aliis  et  nostre  ecclesie  seruientibus  agerem  ad  altare  sancte 


Digitized  by  L^OOQ IC 


1090  —  1092.  131 

Crucis  missam  celebrans  IUI.  N.  SEPT.  astante  turba  innumerabili,  hec  decrela,  hec  disposita,  hec  consti- 
tula  banno  episcopali,  ul  perpetuo  maneaiit,  in  eternum  consislant,  perseuerent,  confirmauiraus,  corrobo- 
rauimus,  consolidauimus.  Secundo  in  dedicatione  maioris  ecclesie  Monasteriensis  IUI.  M.  NOVB.  peracta, 
eundem  bannum  domnus  Coloniensis  archiepiscopus  Herimannus,  et  Leodiensis  episcopus  Heinricus,  et  ego 
Monasteriensis  opilio  uideücet  ERPHO,  astante,  andiente  infinita  tarn  cleri  quam  populi  qui  ad  dedicationem 
conuonerat  multitudine  fecimus,  et  qui  ex  bis  quicquam,  que  supra  scripta  sunt,  irritum  fecerit,  perpetuo 
anathemate  excommunicando  condempnauimus.  Tercia  uice  111.  IDVS  FEB.  cum  in  maiori  ecclesia  Mona- 
steriensi  altare  in  honorem  Sancti  JOHANNIS  BAPT.  consecrarem,  quo  eciam  die  penitcntes  in  ecclesiam 
induxi,  et  reconciliationem  et  indulgentinm  totis  uotis  totisque  animis  quoad  poteram  facere  institi,  utpote 
insequenti  die  Iherosolimam  iturus,  eundem  bannum  repetiui,  non  tacui,  omnibus  indicaui.  Contestamur 
omnes,  conuenimus  cunctos,  monemus  uniuersos  qui  hec  audierant  uel  in  futuro  rescierint,  ne  anime  sue 
periculum  de  bis  tacendo  iiicurrant,  quin  eciam  quod  omnis  persona  hec  infringens  uel  irritans  uel  ad- 
nihilare  uolens,  iudicium  diuine  ultionis  incurrit,  sciat,  dicat,  contestetur,  admoneat,  in  Christi  nomine 
AMEN. 

Actum  Fricconhorst   Anno  dominice  incamationis   Millesimo    nonagesimo,    Indictione  XIII.  IUI.  Noo. 
Soptcmb.  Anno  Ordinationis  mef  quinto.  Feliciter.  AMEN. 

Da«  aufgedruckte  und  zugleich  mit  Pergamentslreifen  festgeheftete  Siegel  int  nur  noch  zum  Theil  erhalten.  Man  sieht 
noch  das  bischöfliche  Brustbild  (von  dem  Siegel  der  folgenden  Urkunde  verschieden)  mit  dem  Bischofsstäbe  in  der 
rechten  und  einem  geschlossenen  Buche  in  der  linken  Hand ;  von  der  Umscbriffc  ist  noch  zu  lesen :  S.  ERP.  DT, 
GRÄ.  M.  .  .  .  ERINE 


CLXVI. 

In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Sciant  fideles  tarn  presentes  quam  futuri,  quia  ego  Erpho 
Dei  gratia  sancte  Monasteriensis  ecclesie  prelatus  allodium  Ocelini  Were  consensu  sui  heredis  Lieuechini 
sepibus  e,t  edificiis  ab  eo  libere  conquisiui,  sibi  autera  ego  suoque  heredi  decimas  de  eodem  allodio  usque 
ad  exitum  uit^  sue  concessi.  Hoc  itaque  primum  in  curti  mea  Hasbcche  coUaudatum  est,  secundo  iure 
Westpbalico  confirmatum  in  placito  comitis  Dodechini  presentibus  bis.  Walone  albo  qui  aduocationem  de 
eodem  allodio  suscepit.  Biso  de  Lecdene  presens.  Odo.  Anno.  Lucechin.  Rocelo.  Abacho.  Godeschaicus  de 
Lon.  Liberi  omnes.  Ministri  autem  Hermannus  de  Lare.  Bernardus.  Godeschaicus.  Odelricus  de  Darenuelde 
et  frater  eins  Walthardus.  Mazo  de  Were.  Teodericus  de  Bilribechi  et  filius  eins  Hadoardus.  Rodulfus 
de  Lon.  Wezelo.  Ego  igitur  deinde  hoc  ipsum  allodium  pro  salute  anime  mee  in  usum  ^cclesie  beat^  Marie 
Monasterii  donaui,  ut  tamen  Ocelinus  et  filius  eins  reddidus  de  eodem  allodio  usque  ad  exitum  uite  sue 
habcret,  sed  tantum  duos  nummos  in  tributum  super  altare  beate  Marie  quoque  anno  persolueret.  Post 
mortem  uero  eins  filiique  sui  ecclesia  beate  Mari§  libere  obtineret,  exceptis  septem  partibus  Fredenensis 
ecclesie,  que  sunt  segregate  in  presentia  Weremboldi  eiusdem  ecclesie  aduocati.  Eppo  uillicus  presens  et 
Rodericus  frater  eins.  Hyeric.  Lubertus.  Odo  filius  Suegeri,  Suegerus  de  Wilne.  Anno  millesimo  nonage- 
simo IF.  dominice  incamationis,  indictione  XX.m*  Hec  stabilita  sunt  in  ecclesia  beat«  Marie  Monasterii. 
Testes  igitur  tarn  clerici  quam  laici  hi  sunt.  Ludolfus  prepositus.  Suegerus  decanus.  Adolfus  de  Lon.  We- 
zelo presbiter.  Landduuardus  presbiter.  Hoico  presbiter.  Themo.  Lambertus  de  Dale,  qui  aduocationem  de 
eodem  allodio  a  Walone  albo,  qui  antea  eam  habuerat,  suscepit.  Haceco.  Robertus.  Eilbertus. 

Das  unten  seitwärts  aufgedruckte  Siegel  ist  kreisförmig  und  seigt  den  Bischof  in  halber  Figur,  mit  unbedecktem  Hraptey 
übrigens  im  Ornate,  mit  der  Umschrift:  f  Erpho.  Di,  Gra.  Mimigardefurdensis  Eps. 

47* 


Digitized  by 


Google 


132  ie»6  — io»T. 


CLXVII. 


In  nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  Odalricus  fauente  dementia  diuina  Mindensis  episcopus.  || 
Notum  esse  cupimus  tam  successure  posteritati  quam  presentis  temporis  aetati ,  qualiter  uenerabilis  matrona 
MERESVID  predia  sua  XI.  scilicel  Vorewerc  in  pago  qui  dicitur  Angeri  in  comitatu  MAGNI  ducis,  collau- 
dante  et  confirmante  filio  suo  GERHARDO  mundibulo  et  berede  legiümo,  ecclesie  nostre  absque  omni 
interdictione  et  conditione  (delegaue)rit.  Anno  ab  incarnatione  domini  M*  XCVI.  indictione  IUI.  V  Id.  Febr. 
ordinationis  autem  nostre  anuo  primo,  quorum  nomina  hec  sunt.  IL  in  Volchrisson,  unam  in  Frithegotessin, 
unum  in  (Wegerden,  unum)  in  Wermerinchuson,  unum  in  Hohinchuson,  II.  in  Hemeuhuson,  unum  in  Rio- 
denithe,  unum  in  Hiluise,  unum  in  Aesdorpe,  et  unum  in  Richildesbiuthle,  quod  situm  est  iuxta  iluuium 
(Alara),  cum  omnibus  appendiciis,  id  est  areis,  edificiis,  agris,  pratis,  pascuis,  terris  cultis  et  inculüs, 
aquis  aquarumque  decursibus,  molendenis,  molis,  piscationibus ,  siluis,  uenationibus,  uiis  et  inuiis/exitibus 
et  reditibusy  quesitis  et  inquirendis,  cum  omni  utilitate  que  uel  scribi  uel  nominari  potest,  et  CG.  utriusqne 
sexus  mancipia.  Nos  autem  consilio  familiarium  nostrorum  admoniti,  eadem  predia,  exceptis  duobus 
Voreuuerc  Riudenithe  et  Frithegotessun ,  eidem  matrone  ex  parte  nostri  quamdiu  ipsa  quidem  uixerit,  pro 
annuo  ccnsu,  quem  in  placito  soluit,  uno  uidelicet  denario,  concessimus.  Insuper  utrisque  pariter,  ei  filio- 
que  supradicto,  XII.  libras  decimarum  in  beneficium  dedimus,  ea  interposita  ratione,  ut  si  ipsa  superuixe- 
rit,  beneficia  cum  prediis  retineat,  sin  autem,  ipse  quidem  beneficia  habeat,  predia  uero  in  usum ecclesie 
cedant.  Hoc  ut  ratum  et  omni  tempore  inconuulsum  permaneat,  testibus  confirmauimus,  scriptis  insigni- 
uimus,  sigilli  nostri  inpressione  roborauimus.  Nomina  autem  testium  tam  liberorum  quam  ingenuorum 
subscripta  sunt.  Thetric.  Reginbreht.  Volcwin.  Bodo.  Heriman.  Fritheric.  Landward.  Widikin  aduocatus. 
Atholf.  Aerp.  Volmar.  Helmwerc.  Ascholf.  Kerstin.  Thancbreht.  Aeicco.  Aelo,  Dudo.  Fritheger.  Asbodo. 
Godefrith.  Marcward.  Retherd.  Aethelwic.  Meinward.  Aethelger.  Tanuno.  Windilbern.  Liuthard.  Thiederic. 
Aegiibreht.  Thietmar.  Liudolf. 

Das  Siegel,  welches  aaf  der  Charte^  an  einer  von  Schrift  leer  gelaisenen  Stelle,  mit  iichmalen  Pergamentstreifen  ange- 
heftet war,  Ut  ferloren  gegangen.  —  Die  Charte  ist  sehr  beschädigt,  doch  nur  wenige  Worte  gans  Terloren  gegan- 
gen, welche  oben  aus  dem  Abdrucke  bei  Würdtwein  ergäntt  und  eingeklammert  sind. 

CtXVIII. 

Aus  dem  Archife  des  Domstiftes  so  Osnabrück. 

In  nomine  Domini  nostri  IHU  XPI.  ||  Notum  facimus  et  notum  esse  uolumus  omnibus  tam  nostri 
quam  futuri  temporis  fidelibus,  RVOTHWARDVM  nobilem  nos  WIDONEM  sanct§  Osnanbruggensis  ecclesie 
episcopum  adisse,  et  consensu  et  coUaudatione  ADALDRYD  sororis  et  legiptime  heredis  su§  absque  omni 
conditione  in  placito  FOLCMARI  comitis  in  ins  et  proprictatem  perpetu^  possessionis  §cclesif  Sancti  Petri 
Osnanbruggeusi  et  nobis  ad  manum  aduocati  nostri  AMVLVNGI  tradidisse  duas  curias,  unam  LINE  etaliam 
HEMBEKE  cum  quadraginta  nominatis  mancipiis,  et  cum  omnibus  iure  ad  predictas  duas  curias  pertinenti- 
bus  tam  in  mansis  possessis  et  non  possessis,  quam  in  c^teris  omnibus  rebus,  que  in  Ulis  uel  in  quibus- 
cunque  aliis  pagis  habentur.  Insuper  in  predicti  comitis  placito  dedit  nobis  et  ecclesi9  nostre  in  parrochia 
HAGEN  duos  mansos  possessos,  et  in  parrochia  BRAMEZCHE  unum  mansum  uastum,  et  filium  suum  HIL- 
DEBRANDÜM  in  proprietatem  coUaudatione  predict§  heredis  sue.  Et  quia  in  his  omnibus  nobiscum  bene 
et  fideliter  egit,  easdem  curias,  quas  nobis  dedit,  cum  omnibus  ad  ipsas  attinentibus ,  preter  illos  duos 
mansos  qui  HAGE  siti  sunt,  et  unum  uastum  qui  est  BRAMEZCHE,  ei  et  uxori  su^  in  beneficium  prestiti- 
mus.  Insuper  ubi  ipse  uoluit  et  elegit,  ad  pr^dictum  beneficium  tres  libras  in  decimacione  minus  uno 
solide  addidimuS;  ita  ut  si  alter  eorum  alten  superstes  fuerit,  utrumque,  id  est  predium  quod  dedit  et 


Digitized  byL^OOQlC 


109T  — iioo.  433 

decimatio  quam  prestitimus,  iu  beneficiom  in  uita  habeat.  Post  obitum  vero  eorum  sine  onüii  contradi- 
ctione  et  pr^dium  et  decimatio  ex  toto  in  usum  predicte  ecclesie  redeat.  Si  quis  autem  ex^successoribus 
iiostris,  quod  absit,  hoc  quod  nos  fecimus  infringere  uoluerit,  potestatem  habeat  predictus  ROTHWARDVS 
ad  se  predia  que  dedit  recipiendi.  Vt  autem  hec  pagina  firmitudiuem  habeat,  sigilli  nostri  expressione 
signauimus.  Acta  sunt  ista  SINECL4  in  prenominati  comitis  placito,  Idus  Junii  anno  millesimo  nonagesimo 
septimo,  Indictione  V.  Presentibus  testibus  ex  nobilibus.  FÖLKER.  GOZWIN.  ADALBER.  GODESCALC. 
THIDRIC.  HATHEBRAND.  TIEMO.  Ex  liberis  autem.  FORMVND.  WALDMAR.  et  bergildi  ad  predictum 
placitum  pertinentes. 

Das  Siegel,  welches  aufgedruckt  war,  ist  Terloreu  gegangen.  —  Die  Urkunde  ist  sehr  sauber  und  charakteristisch  ge- 
schrieben« 

CLXIX. 

Aus  dem  Fürstlich« Salm -Horstmar'schen  Archire. 

Notum  Sit  Omnibus  fidelibus,  qualiter  domnus  BYRGHARDVS  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus, 
semper  inopum  et  oppressorum  pius  miserator,  Gerharde  de  Graz,  eorum  quibus  decimas  suas  debuit 
inclementia  oppresso,  sua  miseratione  subuenit.  Statuit  enim  sua  auctoritate,  ut  de  domo  et  agricultura 
suo  annuatim  tres  solidi  et  XYI.  modii  siliginis  persoluantur,  nullusque  episcopalis  debiti  exactor  ab  eo 
uel  successoribus  suis  amplius  exigere  habeat.  Huius  pacti  testes  adhibiti  sunt.  Herimannus  camerarius. 
Amoldus  dapifer.  Engilbertus  pincema.  Bernhardus  de  Chemene.  Ricbertus  de  Lon. 

Ein  grosses  kreisförmiges  Siegel  (wahrscheinlich  das  des  Bischofs)  war  aufgedruckt;  es  ist  aber  der  obere,  Dild  und 
Umschrift  enthaltende  Theil,  ganz  Terloren  gegangen,  wahrend  das  untere,  durchgedruckte  Stück  a'o-der  Rückseite 
der  Charte  sitien  geblieben  ist. 

CLXX. 

IN  NOMINE  DOMINI.  Notum  sit  omnibus  fidelibus  tarn  presentibus  quam  futuris,  quod  temporibus 
regis  Heinrici  quarti,  Domnus  Gumpertus  venerabilis  abbas  Patherbrunnensis  cenobii,  predium  quoddam 
cum  uniuersis  que  in  eo  erant  mancipiis,  iumentis  et  utensilibus,  in  pago  Ossenthorp,  in  aduocatia  Heinrici 
comitis  de  Rietbike,  a  quodam  Godicone  XX.  marcis  comparauit,  expendens  ad  coemptionem  illius  calicem 
argenteum  de  sua  ecciesia  cum  communi  fratrum  consilio,  certe  satis  utili  et  fructuosa  commutatione. 
Que  coemptio  postea  apud  Thuneresberg  in  placito  Erphonis  presidis  regali  banno  confirmata  est.  Ego  vero 
Heinricus  Dei  gratia  Patherbrunnensis  sedis  episcopus  decimationem  de  eodem  predio  iUi  monasterio  per- 
petualiter  delegaui,  tam  pro  remedio  anime  mee,  quam  interuentu  prefati  Godiconis,  qui  eam  in  benefi- 
cium  eatenus  possederat,  sicque  rogatu  predicti  abbatis  et  fratrum  eius  iam  dictam  coemptionem  et  huius 
decimationis  traditionem  nostra  pontificali  auctoritate  et  banno  stabih're,  firmare  et  roborare  curaui,  et 
istam  cartam  hanc  constitutionem  scriptam  continentem  sigilli  nostri  impressione  iusigniri  feci,  etemaferiens 
maledictione  omnes  qui  hanc  constitutionem  ullo  modo  infringere  presumpserint. 

Huius  traditionis  et  confirmationis  testes  sunt,  tam  canonici  quam  monachi  huius  nostre  principalis 
sedis.  Laici  vero.  Elver.  Gerhard.  Egbreth.  Hugo.  üflFo.  Liudold.  Eizo.  Essiko.  Herebold.  et  alii  multi. 

Acta  Patherbrunnon  XI.  Kai.  Septemb.  Anno  ab  incarnatione  Domini  M.C.  Indictione  YIH. 

Das  aufgedruckte  grosse  kreisförmige  Siegel  ist  swar  serbrochen,  doch  erkennt  man  darauf  noch  das  Bild  des  sitsenden 
Bischofs  mit  dem  Bischof^tstabe  in  der  rechten  und  einem  Buche  in  der  linken  Hand;  mit  der  Umschrift:  Heinricn« 
Gra.  DL  Patherbrunnensis  Epc«  f. 


Digitized  by 


Google 


134  **o*- 


CLXXI. 


In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Heinricus  Dei  gratia  Patherbrunnensis  ecclesie  episcopus.  || 
Quotiens  a  nobis  subiccti  ea  postulant,  que  sie  eorum  profectui  conucniunt,  ut  racioni  per  onauia  compe- 
tant,  non  solum  quesita  uUro  oiFerre,  sed  et  que  proficua  sunt  eis  paterna  nos  dilectione  decet  exhibere. 
Vnde  oranium  fidelium  Christi  tarn  presentium  quam  futurorum  cognoscat  industria,  qualiter  domnus  Gum- 
pertus  uenerabilis  abbas  huius  ciuitatis  cum  suis  fcatribus  nos  adiit,  et  ecclesie  commisse  calamitates,  super 
incensis  eius  edificiis,  distractis  prcdiis,  aduocatorum  exactione,  uiolentonim  inuasione  conquerens,  qua- 
rundam  rerum  a  nobis  in  presentiarum  canonicam  correctionera  et  ^cclesiastice  defensionis  in  futurum 
tuicionem  racionabiliter  et  suppliciter  expetiit.  Nos  autem  ob  honorem  et  amorem  Dei ,  quo  ecciesiam  eius 
tuendam  gubernandamque  suscepimus,  et  licet  multo  labore  optate  pacis  et  quiclis  in  litore  coUocauimus, 
racionabili  peticioni  benignum  assensum  prebuimus,  et  primitus  que  militcs  et  homines  nostn  iuri  suo  et 
beneficio  uendicauerant,  plenarie  restitucntes,  hec  cum  aliis  omnibus  que  eadcm  ecclesia  eatenus  possede- 
rat  uel  deinceps  possessura  est  confirmantes  et  corroborantes,  presentis  scripti  auctoritate  et  banno  sta- 
biliuimus  et  communiuimus,  sub  anathematis  iuterminatione  statuentes,  ut  nuUa  persona  parua  uel  magna, 
domestica  uel  extrauea,  contra  Dei  ecclesias  seuiens,  quemlibet  abbatem  et  fratres  prefate  ecclesie  super 
bonis  concessis  uel  concedendis,  mobilibus  uel  immobilibus,  inquietare,  molestare  aut  diuestire  presumat. 
Quod  si  quis  ausu  temerario  attemptauerit,  et  quicquam  ipsius  ecclesie  iuris  aut  honoris,  siue  in  abbatis 
regulari  electione  seu  in  quacumque  ecclesiastice  dignitatis  et  utilitatis  prouisione  et  dispositione  imminuere 
uel  infringere  presumpserit,  anathematis  uinculo,  nisi  uelociter  cum  condigna  satisfactione  resipuerit,  inno- 
detur,  honorisque  ac  dignitatis  sue  periculum  patiatur.  Obseruantes  autem  eidem  et  in  eodem  loco  que 
sua  sunt,  misericordia  diuina  custodiat  et  post  hanc  uitam  ad  eternam  feliciter  peruenire  concedat.  Testes 
huius  confirmationis  sunt.  Thietmarus  abbas  de  Helmwardeshuson.  Roggerus  prepositus.  Reinboldus  decanus. 
Conradus  prepositus.  Beruhardus  cellerarius.  Heinric.  Godescalcus*  Hizel.  Folcbrath.  et  ceteri  omnes  canonici. 
Laici  uero.  Karolus  filius  regis  Danorum.  Erpho  comes.  Liuppold  comes.  Conrad.  Burghardus.  Tiemmo. 
Gumpratb.  Walo.  Heinric.  Heinric.  Bernhard.  Thietmar.  Liberi  homines.  Ministeriales  autem.  Einer.  Ecbertiis. 
Athelwort.  Eizo.  Item  Eizo.  Manegold.  Hildebold.  Herebold.  VflFo.  Hugo.  Adelbrath.  Godika.  Sibreth.  Code- 
scalc.  Radolf.  Brun.  Heriman.  et  alii  multi. 

Data  Patherbrunnon  Kai.  Nouemb.  Anno  dominice  incarnationis  M.CL  Indictione  VIIH.  Regnaate  Hein- 
rico  rege  HU. 

Das  zur  Seite  aafgedruckte  grntse  kreisförmige  Siegel  xeigt  den  Bischof  (in  ziemlich  roher  Figur)  mit  unbedecktem 
Haupte,  in  der  rechten  Hand  den  Bischofsstab,  in  der  linken  ein  offenes  Buch  haltend,  und  auf  einem  breiten  Stuhle 
sitaend;  mit  der  Umschrift:  Heinricus  Gra.  Di.  Patherbrunnensia  Epc.  f.  H£  ist  jedesmal  in  einen  Buchstaben 
susammengesogea. 

CLXXII. 

E  Strunckii  mscpt.  not.  crit. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Adelbertus  Moguntine  sedis  archiepiscopus.  Quoniam  uni- 
uersis  ecclesiis  et  monasteriis  in  nostro  archiepiscopatu  constitutis  debito  karitatis  affectu  quantum  possu- 
mus  consulere  et  prouidere  tenemur,  et  eorum  iustis  et  honestis  precibus  non  contraire,  pro  deuota  pe- 
ticione  dilectorum  in  Christo  filiorum  Thietmari  abbatis  et  fratrum  Helmuuardeshusensis  coenobii,  sub  im- 
pressione  sigilli  nostri,  scripto  commendari  iussimus,  qualiter  fidelis  amicus  nostcr  Comes  Dedo  de  Zygen- 
berch  et  uxor  eius  Helburga  nomine,  sue  proprietatis  unum  mansum  in  Ghuthingen  ab  eisdem  quondara 
prefato  coenobio  pro  octo  marcis  argenti  temporibus  predicti  abbatis  impignoratum,  tandem  acceplis  aliis 
octo  marcis  argenti  ab  illo  abbate  et  monasterio,  consentientibus  heredibus  suis  Hermanno  uidelicet  ac 

Digitized  byC^OOQlC 


1101  ~- 1103.  135 

Sigebodone,  lam  sepe  dicto  coenobio  Helmuuardeshusen  la  proprietatem  tradidcrunt,  in  kastello  quod 
dicitur  Burcgrona,  Comite  Hermanno  ibidem  in  comiciali  iudicio  pr^sidente  et  uenditionem  siue  traditionem 
istam  regio  banno  sentencialiter  confirmante.  Acta  sunt  h^c  anno  dominic^  incarnationis  M^\C<'.P.  Indi- 
ctione  Villi. 

CLXXIII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidae  Trinitatis.  Heinricus  Dei  gratia  Patherbrunnensis  ecclesie  episcopas.  || 
Qnod  ad  multorum  noticiam  peruenire  congruum  duximus,  litterarum  monimentis  mandare  prouida  deli- 
beratione  curauimus.  Presens  ergo  etas  omnisque  subsecutura  nouerit  posteritas,  qualiter  due  sorores 
secundum  carnem  libere  Hertha  et  Waltburg  nominale,  cum  consensu  tutoris  sui  Fritheboldi  suorumque 
heredum  Bernhard!  et  Fritherici,  quinque  mansos'in  uilla  Suiuuelde;  quos  hereditario  iure  possederant, 
ad  Patherbrunnense  cenobium  in  honore  Sanctorum  apostolorum  PETRI  et  Pauli  constructum,  tradiderunt» 
ut  non  solum  beneficium  necessari^  consolationis,  sed  eciam  auxilium  oportune  experirentur  defensionis. 

Hec  traditio  primo  facta  est  in  placito  Walonis  presidis  loco  qui  dicitur  Dure,  coram  muititudine 
que  ad  tribunal  eins  conuenerat,  quam  ipse  regali  banno  confirmauit  et  roborauit.  Secundo  coram  prin- 
cipali  altari  Sanctorum  apostolorum  PETRI  et  Pauli  presente  domno  Gumperto  abbate  cum  omni  congre- 
gatione  laicorumque  muititudine,  ubi  et  Heinricus  nostre  ecclesie  aduocatus  predictam  traditionem  de  altari 
suscepit,  regieque  potestatis  banno  postmodum  in  placito  aduocatie  sue  stabiliuit.  Postea  prenorainate 
sorores  ab  amicis  suis  ammonite  se  ipsas  in  proprietatem  predicte  ecclesie  dederunt,  et  prefatos  mansos 
cum  uno  qui  erat  ecclesie  in  eadem  uilla,  usibus  suis  quamdiu  uiuerent  profuturos  in  beneficium  recepe- 
runt  Hanc  traditionem  tam  legitime  factam  bannique  nostri  auctoritate  firmatam,  si  quis,  quod  absit, 
infringere  temptauerit,  uel  aliquam  lesionem  seu  iniuriam  prefati  cenobii  fralribus  inferre  presumserit,  iram 
et  oiTensam  Dei  Sanctonumque  eins  incurrat,  de  libro  uiuentium  memoria  illius  pereat,  eterne  maledictioni 
cum  diabolo  et  angelis  eins  subiaceat.  Que  ne  forte  attemptare  quis  audeat,  et  ut  memoriale  in  genera- 
lionc  generationum  permaneat,  paginam  hanc  inde  scribi  iussimus  et  eam  impressione  sigilli  nostri  subter 
consignatis  idoneis  testibus  signauimus.  Quorum  uomina  hec  sunt.  Rockerus  prepositus.  Reinholdus  deca- 
nus.  Conradus  prepositus.  Godescalcus.  Reinbertus.  Folcbcrtus.  canonici.  Liuppoldus  comes  qui  ad  placitum 
Walonis  presidis  presens  erat.  Worad  uicedominus.  Eizo.  Ecbrath.  Monegold.  Item  Eizo.  Rado  de  Brenken. 
Bernhardus  causidicus.  Frithebold.  Meingoz.  Sifridus.  Adelbero.  Folcbrath.  Cono.  Vdo.  VflFo.  Hugo.  Adelbralh. 
HiJdebold.  Heribold.  Godescalc.  Sibrath.  Brun.  Richard.  Radolf.  Becelin,  Eckehard.  Ernest.  Frithemar.  Thie- 
deric.  Walebrun.  Widelo.  Welziko.  Wizo.  Et  plures  alii  studio  breuitatis  omissi. 

Hec  traditio  et  confirmatio  facta  est  anno  incarnationis  dominice  M. CIL  Indictione  X.  Regnante  rege 
Heinrico  IUI. 

Die  Charte  ist  sehr  beschädigt  uod  das  Siegel  serbrocbco. 

CLXXIV. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Heinricus  Dei  GRatia  PATHerbrunnensis  ecclesie  humilis 
minister.  ||  Si  specialibus  cuiusque  fidelium  nostrorum  necessitatibus  perspectis  succurrendum  et  consulen- 
dum  fore  pastoralis  soUicitudinis  officium  exigit,  multo  amplius  et  dignius  ecclesiarum  Dei  profectui  uel 
exaltationi  cohgruam  diligentiam  exhiberi,  nouis  ad  eins  necessitatem  et  utilitatem  atque  dignitatem  perti- 
nentibus  rebus,  noua  immo  necessaria  et  utilia  instituta  prouideri,  auctoritas  et  ratio  deposcit.  Qua  re 
debitam  ecclesiis  nobis  commissis  diligentiam  impendentes,  omnibus  Christi  fidelibus  tam  futuris  quam 
presentibus  notum  esse  uolumus,  qualiter  uir  quidam  Wlfheri  nomine  a  domno  Gumperto  abbate  ecclesie 


Digitized  byC^OOQlC 


436  1108  — lio«. 

beatorum  ÄPostolorum  PETRI  et  PAVU,  que  in  presenti  ciuitate  sita  est,  unum  Vorwerc  Qaallenstide 
dictum,  pertinens  in  curiam  prefate  ecclesie  Withun,  Jure  beneficii  accepit,  et  competentis  seruitti  eque  ut 
alii  ministeriales  iidelitatem  exhibens,  aliquamdiu  possedit.  Vir  autem  quidam  ingenuus  nomine  Wort, 
sedens  Herekenthorpe,  habebat  in  comitatu  Magni  ducis  in  pago  Hallo  Nouem  mansos  paterne  hereditatis, 
quos  usu  fructuario  minus  sibi  commodos,  prefato  abbati  Gumperto  offerens,  eos  in  dominium  ecclesie 
suscipi,  et  Qualienstide  in  ius  sue  redigi  postulabat  proprietatis.  Cuius  desiderio  abbas  suorum  fidelium 
satisfacicns  consiiio,  Qualienstide  a  Wlfliero  accipiens,  consensu  ipsius  illi  proprietario  iure  possidendum 
contradidit,  et  ab  eo,  heredibus  suis  fauentibus  et  predicto  duce,  bona  sua  in  Hallo  Wlfhero  iure  bene- 
ficii profutura  in  dicionem  ecclesi^  recepit.  H^c  nostra  licentia  et  presentia  facta,  banno  nostre  pontificalis 
auctoritatis  confirmauimus,  et  omnes  qui  hec  infringere  et  annullare  absque  iusta  et  utili  commutatione  .  .  . 
sunt,  perpetui  anathematis  uinculo  innodauimus.  Quf  eciam  ut  per  successiones  temporum  rata  et  incon- 
uulsa  permaneant,  litteris  ea  mandari,  testibus  comprobari,  impressione  sigilli  nostri  fecimus  roborarL 
Testes  huius  rei  sunt.  Eluer  comes.  Worad  uicedominus.  YfFo.  Ecbrath.  Essiko.  Eizo.  Ydo.  Cono.  Gerhard. 
Herebold.  Hildebold.  Altman.  Adelbrath.  Beruhard.  Waltgot.  Sigebodo.  Widelo.  Brun.  Frithemar.  Thancmar. 
Walebrun.  Aethelger  Liefdach.  Wlfinund.  Becelin.  et  alii  multi. 

Actum  Patherbumon  XII.  Kai.  Septembr.  Anno  dominic^  incarnationis  M.C.in.  Indictione  XI.  regnante 
Heinrico  rege  Uli*©. 

Die  Charte  Ut,  so  wie  das  aari^ed ruckte  Siegel,  sehr  beschädigt. 

CLXXV. 

IN  NOMINE  SANCTE  ET  INDIVmVE  TRINITATIS.  Ego  Gumpertus  DEI  GRATIA  Patherbrunnensis 
cenobii  humilis  prouisor.  Notum  fieri  cupio  posteris  nostris,  quod  quidam  ministerialis  principalis  ^cclesie 
nostre  nomine  Godiko,  propter  multimoda  sue  fidelitatis  et  dilectionis  erga  locum  nostrum  obsequia,  man- 
sum  unum  in  Vsne  cum  molendino,  pertinentem  in  curiam  nostram  Wanbeke,  tali  iure  a  nobis  accepit, 
ut  omni  anno  in  Dominica  medie  Quadragesime  unum  Salmonem  fratribus  nostris  persoluat  Quod  si  die 
ipsa  uel  precedenti  sabbato  non  persoluerit,  eodem  iure  et  sententia  quo  aliquis  ministerialium  nostrorum 
statuta  sibi  transgrediens  componat,  uel  si  hoc  facere  recusauerit,  manso  perpetualiter  careat.  Si  autem 
uel  ipse  uel  post  mortem  suam  quisquam  heredum  eins  uiolenter  eundem  mansum  retinere  uoluerit,  ex- 
communicationi  et  maledictioni  a  beate  memorie  Meinwerco  episcopo  inuasoribus  nostr^ .  ecclesie  imprecate 
subiaceat.  Ad  huius  rei  memoriale  monimentum,  cartam  hanc  conscriptam  sigillo  nostro  signauimus,  et 
nomina  testium  de  pluribus  hie  affiximus.  Vffo.  Hugo.  Ecbrath.  Heinric.  Folcbrath.  Altman.  Adelbrath.  Albern. 
Waltgot.  Hildebold.  Herebold.  Aelbing.  Adelbero.  Sibrath.  Godescalc.  Walebrun.  Becelin.  Ekkihard.  Thiederic. 
Liefdag.  Riehard.  Rethard.  Radolf.  Hartman,  et  alii  multi. 

Actum  Patherbruunon  Kai.  April,  anno  dominice  incarnationis  M.C.Y.  Indictione  Xül.  Regnante  Hein- 
rico IUI*«  rege. 

Das  aufgedruckte  Siegel  ist  gänzlich  zerstört. 

CLXXVI. 

y^*  In  nomine  domini  nostri  Christi.  Ego  Erkenbertus  Corbeiensis  abbas  ||  hanc  kartam  iussi  conscribi 
et  conseruari,  vt  sciant  tam  presentes  quam  futuri,  qualiter  Heithenrichus  et  Conradus  filii  Thiethardi, 
cum  essent  homines  liberi,  in  nostre  ecclesie  se  mancipauerunt  seruitium.  Dederunt  enim  X\^"^  mansos 
in  uiila  que  uocatur  Eilinstidi^  et  se  ipsos  ecclesie,  ut  mererentur  accipere  beneficium  et  aedificium  patris 


Digitized  by  L^OOQ IC 


1106  —  1107.  .    437 

sui,  excepta  uillicatione  in  GRONigge,  Croppensiidi,  Hammenlhoqj,  et  omni  utilitate  qu§  pertinet  ad  ser- 
uitium  abbatis,  hoc  firma  sponsione  coUaudantes,  ut  nunquam  super  hoc  negotio  aliquam  inquietudinem 
ecclesie  facerent.  Hec  autem  acta  sunt  Corbeie,  Sub  aduocato  comite  SIGEFRIDO,  coram  omni  congre- 
gatione  aliisque  testibus ,  Scilicet  Heinrico  preposito.  Wemhero.  Adelberone.  ac  Hugone.  Rotperto.  monachis. 
Eikone  patruo  eorum.  Adelrado  Comite.  Roderico.  Anshelmo.  Liudolfo.  Heremanno.  Odone.  Waldrico  pin- 
cerna.  Immone.  Annone.  Item  Annone.  Redingo.  Radolfo.  Hilderico.  Erph.  Wolmanno.  Rotmundo.  Brungero 
pincerna.  Heriboldo  vrbano  pretore.  Godescaico  dapifero.  Item  Godefrido.  Godescalco.*}  Walberto.  Wagone. 
Thiederico.  Gerberto.  Eberhardo.  Conrado.  Waldriko  Camerario.  Godefrido.  Christino,  et  aliis  multis.  Horom 
etiam  in  presentia  Reding  filium  suum  Albericum  cum  consensu  attaui  sui  Alberici  et  auunculorum  eius 
Alberici  et  Adelberti  in  seruitutem  sancto  Vito  tradidit  cum  Illlor.  mansis  et  dimidio  in  Dalethorph,  vt 
quod  habuit  pater  eius  in  Horslevi  ab  abbate  consequeretur  beneficium.  Que  ne  vel  obliuione  aut  aliqua 
occasione  vel  ex  nostra  vel  illorum  parte  immutentur,  et  ne  pars  alterutra  amodo  post  coram  probabilibus 
testibus  factam  conuentionem  inquietetur,  hec  conuentionis  karta  patroni  nostri  Sancti  VITI  sigillo  corrobo- 
retur,  cui  a  nomine  fidelium  tum  pro  honoris  sui  gratia,  tum  pro  etemi  iudicii  vindicta  contemptoribos 
preparata  contradici  debetur. 

Actum  Corbeie  coram  altario  sancti  STEPHANI  protomartiris,  anno  incamationis  M.C.VI.  imperante 
Heinrico  Vio. 


T 


Signum  Sei  Viti  Mris. 
Das  Siegel,  welches  anfgedrackt  war,  ist  Terloreo  gegangen. 

CLXXVII. 

IN  NOMINE  SANCTE  ET  INDIVIDVE  TRINITATIS.  Quia  nonnunquam  accidit,  ut  renim  gestaram 
homines  obliuiscantur ,  aut  si  forte  sciant  non  fateantur,  iccirco  notum  sit  uniuersis  posteris  nostris,  quod 
ego  Gumpertus  Dei  gratia  Patherbrunnensis  cenobii  humilis  prouisor,  mansum  unum  in  Hilasan  a  quodam 
canonico  matris  nostre  principalis  ecclesie  Reinboldo  nominato,  prcsentibus  et  ^auentibus  beredibus  eius, 
tribus  marcis  comparaui.  Mansum  istum  postmodum  cuidam  aurifici  nomine  Reinboldo,  fratrum  aiiorumque 
fidelium  nostrorum  consilio  in  beneficium  dedi,  tum  pro  seruitio  artis  sue  quo  nobis  fideliter  et  utiliter 
seruiuit,  tum  quia  ipse  tres  predictas  marcas  super  altare  Sanctorum  apostolorum  PETRI  et  PAVLI  ad 
coemptionem  eius  obtulit.  Tali  autem  conditione  illi  eum  dedimus,  ut  quoad  uixerit  ipse  eo  usu  fructuario 
iitatur,  post  mortem  uero  eius  sit  nobis  über  ab  omnibus  filiis  et  cognatis  eius,  et  nostris  usibus  seruiat. 
Hac  de  causa  cartam  hanc  conscriptam  et  sigillo  nostro  immo  Sanctorum  apostolorum  PETRI  et  PAVLI 
signatam,  predicto  Reinboldo  dedimus,  ut  sit  tam  ipsi  quam  nobis  in  testimonium. 

Iluius  rei  testes  sunt  Frithericus  prepositus.  et  ipse  Reinböldus  factus  decanus.  Heinricus.  Folcbertus. 
Gornandus.  Hizelinus.  Imgram.  Bernhardus.  canonici.  De  fratribus  nostris.  Lentfridus  prior.  Becelin.  Bernhard. 
Johannes.  Geueko.  Aelbing.  Meinwerc.  Werinher.  Adelger.  Rothard.  Albern.  Laici  uero.  Einer.  WIFo.  Hugo» 
Ilildebold.  Herebold.  Adelbero.  Ecbrath.  Folcbrath.  Waltgot.  Sibrath.  Bruno.  Godescalc.  Frithemar.  Liefdag. 
Ekkihard.  Becelin.  et  alii  multi. 

Datum  Patherbrunnon  VI.  Kai.  April.  Anno  dominice  Incarnationis  M.C.VII.  Indictione  XV.  Regnante 
Heinrico  rege  V. 

Das  sar  Seite  aufgedruckte  Siegel  ist  serstÖrt. 


*)  Von  einer  jüngeren  Hand  ist  über  diesen  Namen  geschrieben:  De  Holdesson. 

Cod.  dipi.  hu..  wcfi.  18       ^.g.^.^^^  ^y  Google 


438   -  1107  —  110». 

CLXXVIII. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Stifts  Cor^ej. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Heinricns  diuina  fauente  dementia  quintus  Romanorani 
Rex.  Auctoritate  sanctarum  scripturarum  et  maxime  ex  diuersis  uerbis  in  euangelio  didicimus,  quod  do- 
mum  Dei,  que  ipso  testante  domus  orationis  uocatur,  nunc  hilariter  dando,  nunc  uota  persoluendo,  nunc 
iusticiam  faciendo  debemus  Honorare  atque  sublimare,  ut  hoc  modo  Deum  creatorcm  nostrum  hie  et  in 
futuro  propicium  habere  mereamur,  cui  seruire  uere  regnare  est.  Cuius  rei  consideratione,  nostram  pen- 
santes  salutem  et  successorum  nostrorum,  ecclesie  Corbeiensi  snbuenire  in  hiis  que  necessario  postulauit 
decreuimus.  Qua  propter  omnibus  Christi  nostrique  fidelibus  nunc  et  semper  notum  fieri  uolumus,  qualiter 
nos  causa  Dei  et  beatorum  martirum  Stephani,  Viti  et  Justini  et  aliorum  sanctorum,  ob  salutem  nostram 
nostrorumque  parentum,  digno  interuentu  Fritherici  Coloniensis  archiepiscopi ,  Burchardi  Mimigardeuorden- 
sis  episcopi,  Euerhardi  Eistadensis  episcopi,  Benedicti  Mutinensis  episcopi,  Heremanni  comitis,  Godefridi 
comitis,  Sigefridi  aduocati,  Luduuici  comitis,  Wieberti  et  aliorum  nostrorum  fidelium,  et  precipue  digna 
peticione  uenerabilis  Erkenberti  abbatis,  Officium  quod  quidam  Escelinus  sibi  pro  hereditario  beneficio 
uendicabat,  iudicio  contubemalium  suorum  ei  ablatum,  congregationi  remisimus,  et  nisi  predictus  abbas 
cum  fratribus  suis  intercessisset,  digna  ipsum  ultione  pro  iniusticia  ei  illata  punissemus.  Quam  abhomina- 
bili  enim  iniusticia  hoc  non  dico  beneficium  sed  maleficium  sibi  uendicauerit ,  ipsius  rei  agnitio  probabit, 
omnem  quippe  annonam  fratrum  extra  canonice  addecimatam  suscipiens  adhuc  decimabat,  et  quod  scele- 
stius  est  etiam  septimabat,  et  hoc  suum  beneficium  nefarie  affirmabat.  Omnibus  igitur  nostris  fidelibus 
idem  iniastum  et  sacrilegum  acciamantibus  et  probaotibus,  ipsum  ex  toto  officium  congregationi  remisimus 
et  confirmauimus  ut  prepositus  loci  iussu  et  consensu  abbatis  qui  pro  tempore  fuerit  prouisorem  annone 
fratrum  quem  cautiorem  iudicauerit  habeat,  nee  ipsi  abbati  uel  cuiquam  successorum  eins  seu  alicui  po- 
testati  magne  uel  parue  idem  commutare  liceat,  qui  uero  hoc  temerauerit  pro  contemptu  regie  maiestatis 
fisco  nostro  CCC»«  talenta  persoluat.  Vt  autem  hec  nostre  pietatis  concessio  omni  euo  inconcussa  perma- 
neat,  h^nc  cartam  inde  conscriptam  inpressione  nostn  sigilli  iussimus  insigniri. 

Signum  donini  Hdnrici  quinti  regis  inuictissimi.  (L  M.) 

Adelbertus  cancellarius  uice  Rothardi  Moguniini  archiepiscopi  et  archicanceUarii  recognoui, 

Data  IL  Kai.  Octobr.  Indictione  XV.  anno  dominice  incamationis  M.C^.VII.  Regnante  Heinrico  V«»  Rege 
Romanorum  anno  II.  Ordinationis  eis  VIII<>.  Actum  est  Corbeie  in  Christo  feliciter  amen. 


CLXXIX. 

IN  NOMINE  SANCTE  ET  INDIVIDVE  TRINITATIS.    Notum  sit  cunctis  ecclesie  fidelibus,  qualiter  comes 

ciuitatis  istius  Elferus  nomine,    pie  recor commemorationem   anim^  sup  coniugis  Regeliiidis, 

mansum  unum  in  Othihcm  quadraginta  iugerum,  consentientibus  heredibus' eius ,  cum  uno  mancipio  Tammo 
nomine,  ad  altare  Sanctorum  apostolorum  Petri  et  PauU  hac  sub  peticione  obtulit,  ut  idem  mansus  custo- 
dis  prouidentia  sanctorum  usibus  pro  requie  anime  eius  deseruiens,  eiusdem  concessionis  obtentu,  futuro- 
rumque  annue  commemorationis  interuentu,  a  peccatorum  nexibus  absoluta,  iustorum  congregetnr  consortio, 

et  que  procella  tempestatis  exorta,  tonitru  et  fulmine  percussa  subito  miser precibus  etern^  lucis 

mereatur  pcrfrui  solacio.  Ego  Gumpertus  Dei  gratia  Patherbrunnensis  cenobii  humiiis  prouisor,  hec  nola 
et  rata  apud  posteros  nostros  fieri  cupiens,  hanc  paginam  inde  conscribi  et  eam  sigillo  Sanctorum  apo- 
stoloi-um  PETRI  et  PAVU  et  nostro  insignire  mandaui.    Testimonium  perhibent  huic  rei   uiri  idonei.  Vffo. 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1109  -  1110.  439 

Hugo.  Ecbrath.  Hildebold.  Adelbero.  Eizo.  Adelbrath.  Folcbrath.  Essiko«  Gerhard.   Godescalc.  Sibrath.  Fri- 
themar.  Radolf.  Embrico.  Meinger.  Richard.  Liefdagh.  Ekkihard.  Weliko.  et  alii  multl 

Actum  anno  dominice  incarnationis  M^CVIIH.  Indictione  H.  Regnante  rege  Heinrico  Y. 

Die  Charte  Ut  sehr  leratört,  und  das  Siegel,  welche«  derselben  mit  schmalen  Pergamentstreifen  aufgeheftet  war,  ver* 
loren  gegangen. 

CLXXX. 

Aus  dem  grossen  Kopialbuche  des  Domstirts  zu  Münster. 

in  nomine  sancte-  et  indiuidue  Trinitatis.^  Ad  omnium  noticiam  peruenire  desideramus,  qualiter  dorn- 
nus  Borghardus  Mimigardefordensis  episcopus,  ob  piam  peticionem  ac  deuotum  seruicium  Herimanni  came- 
rarü  et  su^  religiöse  uxoris  Athelindis,  et  omnium  fratrum  consensuac  rogatu,  talentum  decime  fratribus 
pie  ac  benigne  dedit,  ea  uidelicet  condicione,  ut  eidem  domn^  Athelind^  fratemitas  et  integra  sicut  uni 
fratrum  prebenda  quousque  uiueret  daretur,  et  si  ipsa  absente  maritus  suus  H.  domi  esset,  ipse  pleuam 
prebendam  acciperet,  si  uero  neuter  illorum,  sicuti  fratri  absenti  domne  A.  daretur,  hac  autem  defuucta, 
eius  prebenda  sicut  domne  Emme  indesinenter  tam  minoribus  quam  maioribus  distribuatur ,  sed  tarnen 
magis  plenarie,  scilicet  cum  pane  albo  et  nigro,  came,  lardo,  et  aliis  utilitatibus  que  dantur  ad  prebeiidas 
episcoporum  Sigifridi,  Thiedrici  et  Frederici.  Preterea  idem  Herimannus  unum  mansum  in  Dorouelde  Y. 
sol.  persoluentem  cum  quinque  mancipiis,  filiis  suis  YV^etzelino,  Ernestone,  Herimanno  benigne  ac  ultro 
consentientibus,  ad  usum  fratrum  tradidit,  quatinus  in  suo  anniuersario  utriusque  simul  sui  scilicet  et  uxoris 
sue  memoria  celebretur.  Hec  autem  sunt  loca  de  quibus  decimarum  debita  soluuntur.  De  Westbinnethem. 
Geko  II.  sol.  de  eadem  uilla  Hamako  II.  sol  Lanzo  de  Myddelwic  I.  sol.  Hetzel  de  Steinberghe  U.  sol. 
Adolf  de  Samaron  II.  sol.  de  dotali  manso  ecclesi^  den.  IL  sol.  de  curia  dn.  sex  sol.  de  domo  Bernhardi 
dn.  II.  sol.  de  quodam  in  Stathede  quod  iacet  sub  aratro  Hatewordi  decem  et  octo  numi.  de  quodam 
aruo  sub  aratris  Gerhardi  Sueui  in  Humelinctorpe  octo  numi.  Hoc  quoque  stabilissime  determinatum  est» 
ut  idem  predictus  mansus  Dorouelde,  atque  predicte  decime  in  custodia  celerarii  permaneant,  quicumque 
cclerarius  fueril,  ut  inde  prebenda  quotidiana  administretur.  Facta  sunt  hec  et  confirmata  banno  episcopali 
anno  dominice  incarnationis  M^.C^.X®.  Indictione  Illa.  anuo  uero  ordinationis  Burghardi  episcopi  XIP.  in 
ydoneorum  testium  presencia,  quorum  nomina  subter  notauimus.  Canonici.  Thidericus.  Thuringhus.  Burg- 
hardus.  Gerhardus  scolarum  magister.  Symundus.  Gerbertus.  Godefridus.  BetzeUnus.  Helmwördus.  Adeigotus. 
Norbertus.  Herolinghus.  Item  BetzeUnus.  Yolcbertus.  Amulricus.  Engilbertus.  Guntramnus«  Liberi.  Godescalcus. 
Bernhardus.  Ludbertus.  Lantfridus.  Herimannus  frater  suus.  Reyinfridus.  Ruotdolfus.  Adalbertus.  Ministeriales. 
Godescalcus.  tilii  sui.  Godescalcus.  Reynwardus.  Wlfhardus.  Engilbertus.  Amoldus.  Y^erenzo.  Herimannus. 
Wetzelinus.  Adalbero.  Bernhardus.  Ruothardus.  Wlfhardus.  Etzelinus.  Brünsten.  Bernhardus.  Weringis.  He- 
mezo.  Herimannus.  Kristianus.  Gerbertus.  Thiedericus.  Godescalcus.  Hathewordus.  Data  YUI^.  Idus  Augusti 
Mimigardeforde  feliciter. 

CLXXXL 

IN  nomine  sanct^  Trinitatis  et  individu^  Unilatis.  Antecessores  nostri  uiri  moribus  et  uita  religiosi 
per  omnia  sue  posteritati  prouidentes,  benignitatis  opera,  deuota  mentis  intentione,  litterarum  consignabant 
testimonio,  ut  si  forte  mentem  humanam  ceperit  preteritarum  rerum  obliuio,  statim  ueneranda  priorum 
memoria  redeat  ad  cor,  presentato  simulque  recitato  peracti  operis  priuilegio.  Igitur  Mimigardefordensis 
ecclesie  canonicus  Godescalcus  nomine,  presbiter  in  ordiue,  precedentium  patrum  uestigia  fideliter  incedens» 
tradidit  ^ancto  PAYLO  ob  remedium  anime  sue,  ad  usum  regularium  Deo  seruientium,  quoddam  predium 

Digitized  byC^OOQlC 


UO  1110  —  1113. 

in  Telgoht  situm,  firmissima  subnectens  ratione,  ut  illud  idem  predium  semper  sub  manu  decani  fratnimque 
consonsu  contineatur,  et  annuatim  in  uigilia  omnium  Sanctorum  oblatio  LX«.  panum  et  totidem  caseorum 
cum  candcla  fratribus  in  commune  deuotissime  tribuatur.  Hac  uero  traditione  coram  multis  testibus  ido- 
neis  tarn  clericis  quam  laiois  legitime  et  canonice  peracta,  impetrauit  ille  frater  Godescalcus  presbiter  a 
decano  Helmeriko  eundem  mansum  prestari  cuidam  Hezelino  eiusque  filio  Walthardo  post  illum,  ut  dum 
ipsi  uiuercnt,  colercnt  et  possiderent,  predictam  oblationem  determinate  persoluendo.  Sed  Walthardus 
filium  non  habens  iniit  consilium,  ut  unam  de  filiabus  suis  Ibikin  nomine  redimeret  cum  duobus  mancipiis 
erga  uillicum  Godescalcum,  consiliante  et  collaudante  familia,  et  sie  ab  omni  coactione  seruitutis  aliena 
facta,  copulata  est  homini  libero  nomine  Eilberto  in  coniugium.  Qui  postea  utrique  et  uir  et  mulier  cum 
Walthardo  aliisque  amicis  uenientes  in  capitolium,  coram  decano  Thiederiko  et  fratribus  dederunt  se  in 
proprium  cum  iuramento  sancto  PAVLO  sueque  familie  regulari,  ad  eandem  iusticiam  obtinendam,  quam 
habent  pertinentes  ad  preposituram,  ea  uidelicet  conditione,  ut  hoc  supradictum  predium ,  iam  a  Vualthardo 
redditum  decano,  prestaretur  ipsis  uiuentibus  et  filiis  suis  de  se  forte  uenturis,  cum  ipsa  ut  dictum  est 
danda  oblaüone.  Hoc  totum  cum  utique  omnibus  qui  aderaut  in  commune  placeret,  decanus  Thiedericos, 
cum  uoluntate  fratrum,  ipsum  predium  commisit  Eilberto  et  uxori  sue  Ibikin  iure  claustrali,  ut  dum  Uli 
uiuant  et  filii  sui  post  eos  illud  sepe  memoratum  studiose  persoluant  debitum  cum  cura  officiali.  Huius 
ergo  conuenlionis  testes  sunt.  Thiedericus  Decanus.  Betzelinus.  Gerbertus.  Godefridus.  Gerhardus.  Helmor- 
dus.  Ruotbertus.  Uorolingus.  Herimannus.  Guntramnus.  Amulricus.  Adalgotus  prepositus.  Herimannus.  Adal- 
bertus.  Rothericus.  Wicbertus.  Meinricus.  Hermodus,  et  de  ministris  ^cclesie.  Herimannus  camerarius.  Gode- 
scalcus uillicus.  Engilbertus.  Bernhardus.  Liutbertus.  Rohthardus.  Euerhardus.  Harteuuigus.  Walthardus.  Ric- 
bertus.  Eilbertus.  aliique  quam  plures,  quorum  noroina  notare  longum  est.  Sed  largiente  gratia  Dei,  et 
clericorum  et  laicorum  ita  stabilitum  est  testimonio,  ut  a  nullo  possit  infringi  sine  animarum  periculo. 
Viuat  et  regnat  Dominus  per  omnia  benedictus  Deus.   AMEN. 

Die  Schrift  der  Urkunde  ift  ausgezeichnet  schon  unc)  chiraktertstiscb.  —  Das  aufgedruckte  Siegel  zeigt  das  seitwiirts 
sehende  Brustbild  des  heil.  Paulus,  eben  »o  wie  es  bei  den  spateren  Dooikapitulariscben  Urkunden  ▼orkomnit,  und 
ist  am  Bande  bedeutend  beschädigt. 

CLXXXII. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Stiftes  Conrej. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Nouerit  omnis  etas  et  sexus  tarn  presentium  quam  futurorum, 
qualiter  Erkenbertus  uenerabilis  abbas  Corbeie  ob  remedium  anime  su§  et  utilitatem  successorum  suorum 
acquisierit  allodium  Sigiberti  cuiusdam  liberi  et  honesti  uiri,  sciUcet  quidquid  habuit  in  episcopatu  Mogun- 
tinensi  et  Potherburnensi,  in  hiis  uillis.  Grene.  Siboldessen.  Item  Wulfringhusen.  Salla.  Andepen.  Infemisi. 
Saermergerinchusen.  cum  ministerialibus  uiris  et  aliis  mancipiis  utriusque  sexus,  edificüs,  areis,  agris,  pra- 
tis,  campis,  pascuis,  siluis,  aquis  aquarumque  decursibus  et  omnibus  utensilibus  ad  eas  iure  aspicientibus, 
coUaudantibus  filiabus  suis,  Machthilde,  Volcwiga,  Aluerada,  que  iusta  successione  heredes  eins  exstiterant. 
Concessit  hie  uenerabilis  abbas  predicto  uiro  Sigiberto  iusta  precaria  curiam  que  dicitur  Huldessen  cum 
omni  utilitate  ad  se  pertinente  et  duas  decimas  in  uillis  nuncupatis  Caphlike  et  Nanni.  ea  condicione  ut 
si  quis  de  hiis  prediis  a  prefato  Sigiberto  in  beneficio  aliquis  susceperit,  post  mortem  ipsius  irritum  fiat. 
Et  si  quis  minus  accepit  ex  hiis  tredecim  talentis,  abbas  id  supplebit,  insuper  pellicium  et  pelles  tali  uiro 
conuenientes  uel  tres  marcas  et  dimidiam  quoadusque  uiuat  singulis  annis  intra  festum  sancti  Martini  et 
sancti  Thome  persoluet,  de  piredicta  autem  precaria  Sigibertus  dabit  uni  filiarum  suarum  nomine  Machildi 
sanctimouiali  quamdiu  uiuit  duo  talenta,  mortuo  uero  eo  eadem  pecunia  ex  precaria  restabit  filie  usque 
ad  exitum  uite.  Haue  autem  donationem  fecit  idem  nobilis  uir  Sigibertus  primum  ad  altare  sanctorum 
martirum  Stephani  et  Yiti  pro  se  et  pro  anima  filii  sui  Sigiberti  coram   omni  congregatione  monachorum 


Digitized  byC^OOQlC 


1113 -- 1114.  4il 

a  quibus  et  in  fraternitatem  susceptus  est,  et  aliis  multis  inspicientibus.  Postea  ipsam  tradicionem  confir- 
mans  collaudatione  heredum  suarum  in  concilio  Gerhard!  comitis,  suscipiente  eodem  Gcrhardo  ipso  ab 
abhate  aduocato  super  ea  que  sibi  adiacent  constituto.  Que  item  confirmatio  ab  heredibus  facta  est  in 
concilio  Reinholdi  comitis  ipso  recipiente  et  aduocato  super  sibi  uicina  constituto.  Si  quis  autem  ex  suc- 
ccssoribus  nostris  ei  infringere  uoluerit,  ipse  liberam  disponendarum  rerum  suarum  habeat  facultatem.  Et 
ut  hec  Uli  rata  permaneant,  sigillo  patroni  nostri  insignari  prccipimus. 

Isti  sunt  testes  tradicionis  que  facta  est  Corbeie  ad  altare  sanctorum  martirum  Stephani  et  Viti. 
Hurapertus  qui  uice  aduocati  eam  recepit.  Sigifridus  et  Thietmarus  cognati  ipsius  Sigiberti.  Volcnand.  Ans- 
helm.  Wortwin.  Adelrad.  Aler.  Gerbert.  Heribold.  Baldo.  Godescalc.  Hereman.  Lenciko.  Hildibern.  Cunrad. 
et  alii  quam  plures.  Hü  autem  afFuerunt  confirmationi  facte  in  concilio  Gerhardi  comitis.  Godefridus  prepo- 
situs.  Ropertus  portarius.  Gebehard  capellanus.  Adelbertus  canonicus.  Folcmarus  comes.  Gumbertus  et 
frater  eins  Reimboldus.  Wortwin.  Fritherich.  Benno.  Reimbold.  Hicel.  Reinhard.  Walthric.  Rolhard.  Tucelin 
et  frater  eins  Ruthulf.  Hicel.  Thietmar.  Aluer.  Calud.  Hildeward.  Reimbert.  Hartman.  Thiedric.  Hartman. 
Gcrlag.  Thiedric.  Vnico.  Iko.  Wolbrath.  Witeko.  Aldwin.  Alberich.  Willico.  Thietmar.  Hü  omnes  sunt  liberi. 
Isti  autem  ministeriales.  Bodo  comes.  Godescalc  dapifer.  Liudolf  et  frater  eins  Heribold.  Volcbert  et  frater 
eins  Godescalcus.  Godescalcus  de  Hotepe.  Herinold  et  frater  eins  Humpertus.  Rudwin.  Wernhard.  et 
alii  multi  interfuerunt  ubi  hec  acta  sunt  secundum  legem  et  iusticiam  Angariorum.  Item  testes  con- 
lirmationis  que  facta  est  in  concüio  Reinboldi  comitis.  Ipse  Rcinboldus  qui  ea  recepit  aduocatus  super 
sibi  adiacentia  conslitutus.  Otto.  Tedi.  cognati  ipsius  Reinboldi.  Liudolf.  Hildebrecht.  Thetwin.  Sare- 
word  et  filius  eius  Johannes.  Adelward.  Meinger.  Euerhard.  Brun  et  frater  eins  Godescalc.  Bodo. 
Hager.  Reinhard.  Ricker.  Isiko.  Aldrich  et  filius  eius  Reinhert.  Thieder.  Marcward.  Meinhere.  Thieder. 
Bemhart.  Liuthere.  Joseph.  Johannes.  Atbercht.  Aisward.  Raso.  Volcmar.  Raben.  Stephan.  Walbrecht. 
Thiedrich.  Gerbrecht.  Wago.  Brun.  Berthold.  Helmwig.  Eberhard.  Odo.  Waldrik.  Marcward.  Reinbert  de 
Aldenthorp.  Haelt  de  cadem  uilla.  Otto.  Ruthcre  de  Holthusen  cum  filio  suo  eiusdem  nominis.  Reinger. 
et  alü  complures  comprouinciales  eorum.  Acta  sunt  autem  hec  secundum  ritum  Ostersahson  herescaph 
in  pago  Sulbirgowe.  Anno  dominice  incarnationis  M^.C^.XIIlo.  Regnante  Heinrico  Vto.  Ordinationis  uene- 
rabilis  abbatis  Erkenberti  abbatis  anno  octauo  in  Christo  feliciter  A.M.E.N. 

CLXXXIII. 

Notum  esse  uolumus  tarn  presentis  quam  futuri  euifidelibus,  quod  ego  HEINRICVS  gratiaDei  ecciesie 
Patberbrunnensis  episcopus,  rogatu  uenerabilis  ERKENBERTI  Corbeiensis  abbaiis  et  fratrum  eius,  tradidi 
ipsis  in  utilitatem  specialiter  fratrum  decimas  de  noualibus  qu^  fiunt  supra  uillam  Huxeri,  in  Bilenberg, 
in  Rokesberg,  in  Frithebugil,  in  omnibus  que  uel  modo  extirpata  sunt,  uel  post  hac  extirpari  poterunt, 
pro  remedio  anime  mee  ceterorumque  episcoporum  Patherbrunnensis  ecciesie.  Traditiones  etiam  antiquas 
et  consensum  antecessorum  meorum  confirmo  in  ceteris  decimis  omnibus  quas  in  Patherbrunnensi  episco- 
patu  possidere  noscuntur,  ne  quis  futurorum  terminos  antiquos  quos  statuerunt  patres  nostri  transgredi 
moliatur.  Et  ut  hanc  traditionem  nostram  et  confirmationem  nemo  conuellat,  set  in  f ternum  eis  rata  per* 
mancat,  has  lilteras  ipsis  conscribi  fecimus,  quas  etiam  in  testimonium  inpressione  sigiUi  nostri  roborari 
precepimus.  Actum  Corbeie  anno  dominic^  incarnationis  Millesimo  centesimo  quarto,*)  imperante  Romanis 
HEINRICO  quinto,  presidente  Corbeüs  abbate  ERKENBERTO.  Data  XVI.  Kai.  Martü. 

Von  dem  aurged ruckten  Siegel  ist  nur  ein  Bruchstück  übrig,  auf  welchem  man  noch  einen  Theil  von  dem  Bilde  eines 
sitienden  Bischofs  sieht. 


*)  So  liest  ftwar  das  Original;  da  aber  im  Jahre  1104  weder  Kaiser  Heinrich  V.  noch  der  Abt  Erkenbert  an  der  Regie- 
rung waren,  so  ist  zu  vermuthen,  dass  bei  der  Jahnabi  aus  Versehen  das  Wort  decimo  ausgefallen  ist« 


Digitized  by 


Google 


U2  ins. 


CLXXXIV. 

Auf  einem  Codex  des  Stiftet  Corvejr.    Handfchrift  des  zwölften  JahrhuaderU. 

Sancte  huic  Corbeiensi  fcciesie  consulere  cupiens  ego  ERkenbertus  gratia  Dei  abbas,  sed  nihil  utili- 
tatis  considcrans  esse  in  foro  quod  adiacet  ponti  in  Hugseli,  consilio  fratrum  et  ministerialium  atque  alio- 
rum  fidelium  nostrorum  id  exegi,  ut  singulis  annis  de  singulis  maccllis  uel  locis  in  quibus  cum  mercimo- 
niis  consistuiit  mercatores,  Illh^^'.  nummi  kamere  nostre  persoluantur  in  cathedra  Sancti  Petri,  sicut  mos 
est  et  consuetudo  in  omuibus  locis  in  quibus  mercatus  regio  priuilegio  firmati  sunt.  Quod  ne  forte  graue 
sit  alicui  eorum  qni  h^c  soluunt,  damus  illis  potestatem,  ut  eadem  lociuendant,  et  pro  uadimonio  utlibue- 
rit  ponant  ut  ante  consueuerant.  Comes  etiam  qui  nostra  dispensatione  uille  prefuerit,  accipiat  quod  ab 
illis  dicitur  Vorhure,  ubi  locus  hereditario  iure  uacuatus  fuerit.  De  ipsa  autem  pecunia  constituimus  X. 
solides  dari  ad  altare  Sancti  Viti,  ut  per  tbtam  XL«»»"»  cerea  ibi  candela  pro  nostra  et  dantium  salut« 
iugiter  ardeat.  Hec  pro  loci  utilitate  nos  statuisse  quisque  fidelis  perpendat,  qui  autem  neglexerit  uel 
infregerit,  eterni  iudicii  sibi  dampnationem  adducit  Huius  statuti  testes  sunt.  Gerbertus  camerarius  noster. 
Godefridus  prepositus.  Ropertus  portarius.  Ex  laicis  vero  Widikindus.  Thietmarus.  Thiederic.  Hildibem. 
Christianus.  Eilharrd.  Roger.  Horic.  Tudico.  Egono.  Folcmar.  Ecelin.  Helmdag.  Adalrad  comitis  et  filii  eins 
IF.  Thiederic  et  Adalrad.  Waldric  pincerna.  Waldric  camerarius.  Waldric  item  pincema.  Gerbertus.  Anno. 
Liudolf.  Adelbreth.  Wern.  Presente  Sigefrido  aduocato.  attestante  omni  nostra  congregatione  et  cunctis  Hug- 
seliensibus  conciuibus.  Quc  ut  rata  ecclesie  nostre  maneant,  auctoritas  sacratissimi  Viti  ipsiusque  sigQli 
inmunitas  hec  scripta  corroborat.  Actum  apud  eandem  uillam  anno  incarnationis  Domini  M.C.XV.  Regnante 
Heinrico  V".  imperatore  augusto.  HR  Idus  Junii. 

Isdcm  ucnerabilis  Erkenbertus  abbas  utilitati  fratrum  et  suf  saluti  consulens,  statuit  nobis  ex  quibus- 
dam  prediis  que  ipse  adquisiuit  vel  redemit  karitates  in  anno.  Vnde  sicut  Uli  pro  bis  eternam  deprecamur 
requiem,  sie  infringenti  eternam  imprecamur  ultionem.  Statuit  primum  in  anniuersario  precessoris  sui 
Marcwardi  abbatis  V.  solides  fratribus  de  manso  uno  in  Choten.  Redemit  etiam  a  quodam  Wernhero  III^- 
talentis  et  dimidio  mansum  I.  in  Wcllethe  soluentem  X.  sol.  de  quibus  fratribus  statuit  V.  in  anniuersario 
patris  sui  X.  Kai.  Aprilis,  V.  in  anniuei*sario  matris  XL  Kai.  Nouembr.^^  Concessit  etiam  fratribus  molendinum 
adiacens  sub  monte  aqu^i  que  preterfluit  Albahtessen ,  quod  soluit  X.  sol.  precatu  Godefridi  prepositi,  qui 
ipsum  molendinum  redemit  ab  Ezzelino  XXIIb.  sol.  ut  fratribus  in  anniuersario  Titonis  inclusi,  qui  eundem 
prepositum  ad  conuersionem  perduxit,  V.  sol.  inde  persoluantur,  V.  reliqui  in  sanctarum  virginum,  qaarum 
reliquias  ipse  prepositus  nostro  monasterio  inuexit.  Vnam  quoque  mansum  redemit  ab  supradicto  Ezzelino, 
qui  iacet  in  Erclon.  Hunc  commisit  custodi  ^cclesi^,  ut  in  anniuersario  sui  VIII.  sol.  fratribus  inde  persoluat. 
Remisit  quoque  fratribus  XII.  iugera,  quod  uocatur  campus  gallinarum,  unde  substituit  eis  in  anniuersario 
suo  ceruisiam  XC.  modiorum.  Redemit  etiam  a  quodam  Aldolfo  beneficium  suum,  dimidiam  scilicet  carra- 
dam  vini,  nude  fratribus  ad  anniuersarium  suum  statuit  semei  propinari,  reliqua  preposito  dedit  ad  hospites 
sttscipiendos,  ne  uinum  fratrum  in  aliquo  minueretur.  *) 


*)  Dieser,  mit  der  obigen  Ürkonde  in  keiner  fachlichen  Verbindung  ftehende  Anhang,  iat  offenbar  nar  ein  wHIkitrlicber  Za« 
•atz  des  Abtchreibert  und  konnte  erst  nach-  Erkenberts  Tode  gemadit  werden ;  durfte  aber  hier  doch  weder  wegbIcibeOt 
noch  TOQ  der  ihm  einmal,  wenngleich  nur  lufaUigf  angewiesenen  Stelle  entfernt  werden. 


Digitized  by 


Google 


1116  —  1118.  443 

CLXXXV. 

Aus  dem  Kopialbucbe  des  Sliftef  Corvey. 

Erkenbertus  Dei  gratia  Corbeiensis  abbas,  praesentibus  atque  futuris,  etate  futura  supenienturis, 
notum  esse  uolumus,  quomodo  temporibus  nostris  per  uicarium  meum  Christinum  elemosinam  monasterii 
adauxi.  Emit  itaque  ipse  Chrislinus  quatuor  talenlis  a  quatuor  fratribus,  Reimberto,  Eremfrido,  Bertholdo, 
Radolfo,  assentientibus  iustis  eorura  heredibus,  in  Crymmenhuseu  aream  unam  XL.  iugera  cum  omni 
utilitate,  edificiis,  pascuis,  siluis,  aquis  aquarumque  decursibus,  unde  prefati  fralres  consensu  heredum 
suorum  III.  Nou.  Maii  tradicionem  manu  sua  more  saxonico  iu  presencia  nostri  et  aduoeati  fideliumque 
nostrorum  coram  omni  congregaHone  fecerunt  in  monasterio  nosiro  ad  reliquias  sanctorum  marlirum  Ste- 
phani,  Viti  et  Justini.  Et  ego  firmaui  iure  meo  ad  domum  elemosinariam  coram  hiis  testibus.  Sigifrido 
comite  et  aduocato.  Widikindo  uice  aduocato.  Thietmaro  libero.  Adelrado.  Gerberto.  Ecelino.  Annone.  Erp. 
Ilaeldo.  Habone.  Waldrico  camerario.  Waldrico  pincerna.  Item  Waldrico  pincerna.  Godescalco  dapifero. 
Heriboldo  pretore  urbis.  Horico.  aliisque  quam  plurimis.  Anno  Domini  M°  C^.XVI.  actum  et  confirmatum. 

Tradidit  quoque  hortatu  prefati  Christini  quedam  nobilis  femina  Hoburc  ad  altare  sanctorum  marlirum 
predictorum  pro  salute  sua  omnisque  sue  parentele,  collaudantibus  berede  eins  Reinharde  et  vormundo 
suo  Ortomaro,  In  Crymmenhusen  areas  II.  mansos  III.  in  Eilenhusen  areas  II.  mansos  II.  in  Regildinchusen 
aream  I.  mansum  I.  cum  omni  uUlitate  in  edificiis,  agris,  pratis,  aquis  aquarumque  decursibus,  et  medie- 
täte  molendini  in  Crymmenhusen,  que  predia  sicut  priora  concessi  ad  elemosinam  monasterii,  et  domne 
Hoburge  prebcndam  omni  tempore  uite  sue  donaui.  Anno  domini  M^.C^.XVIIII.  II.  Kai.  Januarii,  coram 
hiis  testibus.  Sifrido  aduocato.  Adelrado.  Heriboldo.  Hildeberno.  Gerberto.  Horiko.  Sahsone.  Wem.  Eilhardo. 
Christino.  Ecelino.  Reinhero.  Hobone.  Godescalco.  et  prenominatis  Reinhero.  Ortomaro.  Hugone.  Confirma- 
tum in  placito  Roinholdi,  in  cuius  comilatu  eadem  predia  sita  sunt,  primo  iuxta  Olberg  coram  hiis  testi- 
bus. Vnicone.  Heremanno.  Wazzone.  Ecelino.  Barawardo.  Haeldo.  Reinggero.  Walberto.  Wagone.  Helmwigo. 
Wigmanno.  aliisque  innumeris  diuerse  condicionis  et  elatis.  Item  quoque  ipse  comes  secundo  ipsam  tradi- 
cionem regio  banno  confirmauit  in  quodam  placito  ubi  omnes  sui  comitatus  homines  auditores  et  testes 
orant.  Ilec  ut  inconuulsa  omni  tempore  maneant,  has  testamentales  literas  sigillo  Sancti  Viti  patroni  nostri 
muniuimus. 

CLXXXVI. 

Aus  dem  Archive  des  Fürsten  too  Salm-Horstmar. 

Lodewicus  Dei  gratia  Monasteriensis  Ecclesie  Episcopus,  Vniuersis  Christi  fidelibus  ad  quos  presentes 
liiere  peruenerint,  Salutem  cum  noticia  veritatis.  Noueritis  quod  constitutus  in  nostra  ac  testium  infra- 
scriplorum'presentia  Hermannus  Rost,  Canonicus  Monasterii  Varlarensis,  iiobis  quasdam  lit«ras  venerabilis 
in  Christo  patris  domini  Theoderici,  nostri  quondam  predecessoris,  eins  uero  sigillo  ut  prima  facie 
apparuit  sigillatas,  sigilloque  huiusmodi  afßxo  a  tergo  inferius  eisdom  lileris  more  veterum,  omni  ut  appa- 
ruit  suspicione  carentes,  presentauit,  supplicans  nobis,  ut  easdem  literas  transcribi  et  sigilli  nostri  appen- 
sione  inuniri  faceremus,  quarum  literarum  tenor  sequitur  in  hec  uerba. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Theodericus  Dei  gratia  Mimigardeuordensis  Episcopus. 
Quia  boni  pastoris  est,  utilitati  sibi  commissi  gregis  in  omnibus  prouidere,  rem  memoria  dignam,  ne  eam 
annosa  vetustas  obscuret,  literis  nobis  placuit  auribus  posterorum  commendare.  Notum  itaque  esse  volu- 
mus  tam  futuris  quam  presentibus  Christi  fidelibus,  quod  lacrimabilibns  querelis  omninm  marke  que  Gopien 
vocatur  in  parochia  Cosfeldensi  inhabitantium  interpellati,  ob  deuastaUonem  eiusdem  marke,  que  in  succi- 
sione  pulcherrimorum  in  ea  lignorum  ab  hominibus  Cappenbergensium  Comitum  fiebat,   scilicet  a  Gurte 


Digitized  by 


(^oogle 


U4  11". 

Varlarensi  nee  non  et  a  Gurte  Gosfeldensi,  Illustrissimos  comites  et  fratres  Godefridum  et  Ottonem  atque 
nepotem  eorum  opliroe  indolis  iuuenem  Henricum ,  multis  nobilibus  personis  adhibitis ,  ad  communem  vtilita- 
tem  euocauimus  et  amica  ammonitione,  ut  ab  intolerabili  tyrannide  homines  suos  inhiberent,  commouimus, 
qui  Nobilissimi  Comites  Godefridus  et  Otto  atque  Nepos  ipsorum  Henricus,  quando  iam  conceperant  mente 
yoluntariam  pro  Christo  paupertatem  velle  subire,  siluam  que  vocatur  Northolt,  que  in  ipsorum  predio 
succreuerat,  nobis  persuadentibus,  ad  dilatandos  eiusdem  marke  terminos  in  reconsiliationem  preteriti 
facti,  simul  etiam  et  vltronei  aliam  siluam  que  Rette  vocatur  in  augmentationem  Yarlarensis  marke  contu- 
lerunt,  ea  videlicet  conditione,  vt  Yarlarensis  curtis  per  circulum  anni  in  eandem  siluam  Jus  habeat  omni 
die  cum  duabus  tantum  securibus  indifferenter  ligna  succidendi,  et  cum  duobus  curribus  et  non  pluribus 
euehendi.  lusuper  et  sorlem  vnius  Curtis  in  Jam  predicta  marka  adeo  plenarie  ac  si  in  ea  sita  esset 
oblineat.  Dccretum  est  etiam,  ut  si  homines  eandem  marke  Gopleu  inhabitantes,  maliciosa  intentione 
ipsam  siluam  Northolt  penitus  deuastando  succiderint,  seu  per  se  ligna  defeccrint,  curtis  Yarlarensis  Jus 
ipsum  quod  in  hac  silua  habuerat  in  reliquis  ipsius  marke  lignis  obtineat.  Sane  et  hoc  determinatum  est, 
vt  Curtis  in  Cosfelt  omnes  eandem  villam  in  Cosfelt  tam  inhabitantes  quam  adhuc  inhabitaturos  aqua  et 
pascuis  et  lignorum  sarmentis  süa  licentia  tueatur,  et  sua  sorte  contenta  nullam  violentiam  ipsam  marke 
inhabitantibus  in  succisione  lignorum  inferat  Yt  igitur  hec  compositio  utrique  parti  stabilis  in  euam 
permaneat,  eam  contra  omnium  machinamenta  fraudium  et  priuilegii  nostri  auctoritate  roboramus  et  sigilli 
impressione  communimus.  Testes  sunt  hü.  Wescelinus,  Renoldus,  Capellani.  Herimannus,  Otto,  Comites. 
Nithinc,  Franco,  liberi.  Robertus,  Herimannus,  Bernardus,  Ämoldus,  Walterus,  Svetherus,  Godescalcus, 
ministeriales.    Acta  sunt  hec  dominice  Incarnationis  Anno  H^.C^XYIII.  Indictione  quinta. 

Nos  igitur  Lodewicus  Episcopus  prefatus,  examinatis  literis  huiusmodi,  vna  cum  testibus  infrascriptis, 
easdem  transcribi  fecimus  et  sigilli  nostri  appensione  muniri.  Actum  Horstmare,  presentibus  ibidem  NobiG 
\\vo  domino  Giselberto  de  Brunchorst,  nee  non  venerabilibus  viris  Rodolpho  Decano  Ecclesie  saneti  Lud- 
geri  Monasteriensis,  et  Nicoiao  scolastico  Horstmariensi,  ac  Lamberto  nostro  Capellano,  nee  non  streoub 
viris  Bernardo  de  Drulshaghene  milite,  Johanne  Maleman,  Bertoldo  de  Langhen,  aliisque  quam  pluribus 
fide  dignis  ad  premissa  couuocatis.    Datum  anno  Domini  M^.  CCC^.  XLIIII.  Ipsa  die  beati  Jacobi  apostoji. 

Von  dem  angehängten  Siegel  tind  nur  noch  Bruchstücke  vorhanden. 


CLXXXII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Conradus  diuina  fauente  dementia  Marchio  Misnensis.  Omni- 
bus Christi  fidelibus  notum  esse  uolo  et  perpetue  memorie  commendari  desidero,  qualiter  uir  ecclesiasticus 
Monasteriensis  ecclesie  antistes  Fridericus,  conscnsu  uenerabilium  uirorum  fratrum  suofum,  meorum  pa- 
rentum,  uidelicet  marchionis  Dedonis,  Geronis,  Conradi  comitum,  patris  quoque  mei  Thietmonis,  celero- 
rumque  alio  consanguinitatis  articulo  mihi  coniunctorum ,  et  consilio  et  hcentia  uenerabilis  uiri  Bucconis 
Haluerstadensis  episcopi,  ecclesiam  que  dicitur  Gerbestcde,  pro  honore  saneti  Johannis  Baptiste,  cuius 
reliquie  ibidem  continentur»  ex  patrimonio  predictorum  principun)  ditatam  consummauit,  canonicam- 
que  uitam  sanctimonialium ,  quam  in  eodem  loco  incoptam  repererat,  eorundem  dominorum  licet 
laicorum  iuuamine,  ut  bene  nouerat,  canonicc  et  regularitcr  ordinauit.  Instituerunt  enim  hü  omnes 
prenominati  uiri  in  eadem  ecclesta  more  totius  Romane  ecclesie  abbatissam,  que  claustraliter  uiuens  sue 
spiritualiter  preesset  congregationi ,  eidemque  abbatisse  suam  singularem  partem  de  prediis  predicte 
ecclesie  ad  suam  procurationem  decreuerunt.  Alia  uero  ad  uiginti  quatuor  prebendas  sanctimonia- 
lium  et  sustentationem  sex  presbyterorum  et  unius  diaeoni  et  unius  subdiaconi  dari  iusserunt.  Quf 
uero  supcrerant,  ipsis  laicis  qui  dicebantur  ministeriales  ecclesi^  ad  mandatum  solius  abbatisse  seruirc 

Digitized  byC^OOQlC 


1118.  44S 

debentes,  cuique  ut  dignas  erat  impeudernnt.  Hoc  etiam,  ut  his*)  qui  prouectioris  etatis  inter  eosdem 
cognatos  esset  adaocatiam  haberet,  et  quod  nullus  ex  ipsis  eandem  aduocatiam  aliquo  modo  alienaret 
coUaudauerunt.  Ipsi  etiam  statuerunt  dari  seraicium  aduocato  ter  in  anno,  dum  presidere  debet  iudicio, 
primo  uidelicet  post  Epiphaniam,  tres  plenos  porcos,  tres  modiolos  et  dimidium  salis,  tria  maldra  et  di- 
midium  farine,  triginta  caseos,  dimidiam  sexagenam  scutellarum,  quindccim  bicaria,  quinque  galliuas, 
quinquaginta  oua,  Septem  sexagenas  auenf,  uiginti  urnas  ceruise,  quinque  ollas,  tria  plaustra  lignorum. 
In  ebdomada  post  pascba  dandi  sunt  tres  porci,  quorum  quilibet  ualeat  quatuor  solidos,  bernam  cum 
interioribus,  excepta  aruina,  capite  et  pedibus  ac  sulta,  reliqua  sicut  in  Epiphania.  Item  proxima  die 
dedicationis  dabuntur  sex  ones  et  reliqua  omnia  sicut  in  pascha,  sed  sine  porcis  et  berna.  Hec  ideo  sta- 
tuerunt, ne  aduocatus  grauis  esset  hominibus  ecclesie,  sed  eos  defensaret.  Quicquid  etiam  de  iustis  cau- 
sis  in  placito  suo  ab  hominibus  ecclesie  obtineret,  tercia  pars  sua  esset,  et  due  partes  ecciesie  cederent. 
Hoc  etiam  de  communi  consilio  omnium  cognatorum,  cum  opus  fieret,.  ut  abbatissa  eligeretur,  constitue- 
runt.  Bis  uero  hoc  modo  ordinatis  predicti  principes,  suasu  fratris  sui  episcopi  Friderici,  et  ob  hoc  quia 
melius  sciunt  clerici  regere  ecclesiasticos  ordines  quam  laici,  eandem  abbatiam  Monasteriensi  ecclesie  hac 
condicioue  obtulerunt,  ut  quicunque  Monasteriensis  esset  episcopus  in  eodem  loco  unam  curiam  cum  bonis 
ad  illam  determinatis  haberet,  ipseque  cum  illuc  causa  dandi  abbatissam,  quod  tamen  sine  predictorum 
heredum  consensu  nunquam  fieri  debet,  uel  pro  aliqua  alia  causa  eiusdem  ecclesie  dispositione  necessaria 
ueniret,  seruicium  sibi  fieret,  et  si  ultra  eiusdem  ecclesie  bonis  ...  sie  immitteret,  quod  aliqua  sine  tribus 
causis  faceret  quas  determinauerant,  si  uel  quod  abbatiam  sine  predictorum  heredum  consensu  uel  con- 
gregationis  alicui  daret,  uel  de  bonis  ad  prebendas  sanctimonialium  pertinentibus  sue  mensc  assumeret, 
uel  etiam  eiusdem  ecclesie  bona  beneficiali  iure  liberis  uiris  prestaret,  que  etiam  ad  loci  et  ad  huins  in- 
stitutionis  destructionem  pertinerent,  per  hoc  sibi  et  omnibus  successoribus  suis  predicti  loci  potestatem 
perderet.  Hac  igitur  re  tam  honeste  ordinata,  quam  diu  idem  F.  episcopus  uixit,  Status  eiusdem  ecclesie 
securus  penoansit,  nee  aliquis  pactum  ullo  modo  infregit.  Sed  mortuo  illo,  Erpo  subsequens  Monasterien- 
sis episcopus  predictum  pactum  uiolauit,  nam  bona  eiusdem  ecclesie  beneficiali  iure  liberis  uiris  cognatis 
suis  porrexit.  Quo  facto  comes  Thiemmo  pater  meus,  unus  de  predictis  fratribus,  qui  tunc  superstes  more 
instituto  eiusdem  ecclesie  aduocatiam  tenuit,  cum  marchione  H.  et  cum  fratre  suo  comite  C.  et  cum  co- 
mite  W.  et  fratre  suo  comite  D.  ac  cum  ceteris  cognatis  suis  iniit  consilium  quid  faceret,  cum  pactum  a 
se  et  a  patribus  illorum  firmatum  ruptum  esse  uiderent,  omnes  pariter  commoti,  legatione  facta  episco- 
pum  Erponem  in  ipsum  locum  Gerbestede  uocauerunt,  ut  de  hoc  facto  secum  tractarent  Ipse  autem 
uocatus  uenit  et  uix  de  predicte  potestatis  ablalione,  quf  pro  ruplo  pacto  fieri  debuit,  inter  se  et  eosdem 
principes  pace  composita,  bonis  ecclesie  redditis,  priorem  pacti  condicionem  reiterauit  communique  con- 
silio eara  deinceps  ratam  esse  collaudauit.  Reiterato  igitur  paclo  predicto  res  tota  tranquilla  sine  motu 
pcrmansit  quam  diu  idem  Erpo  episcopus  uixit.  Sed  eo  fideliter  in  domino  defuncto,  Burchardus  eiusdem 
Monasteriensis  ecclesie  dictus  episcopus  superuenit  et  rem  hoc  predicto  modo  ordinatam  inuenicns  non  ex 
parte  sed  omnino  destruxit.  Nam  defuncta  eiusdem  ecclesie  abbatissa,  nullam  aliam,  ut  regula  sanctimo- 
nialium exigit,  ipsis  prefecit,  sed  partem  allodionim  quo  abbatissc  pertinuit,  cum  aliis  plurimis  bonis  que 
pro  animabus  predictorum  principum  et  cognatorura  illorum,  quorum  omnium  Corpora  ibidem  sepulta  sunt, 
in  anniuersariis  eorum  ad  dandas  oblationes  fratribus  et  sororibus,  et  ad  dandas  elemosinas  pauperibus 
in  altari  sancti  Johannis  Baptiste  oblata  et  banno  Haluerstadensis  episcopi  confirmata  fuerunt,  mense  su^ 
assumpsit.  Sanctimoniales  etiam  quas  ibi  meliores  inuenerat  et  quendam  canonicum,  quia  obedientes  erant 
Romane  ecclesiie  eiecit,  et  quatuor  sue  assentantes  uoluntati  retinuit,  bona  etiam  ad  earum  prebendas  per- 
tinentia  sibi  usurpauit,  quedam  insuper  eiusdem  ecclesie  bona  militibus  dedit,  comiti  H.,  domino  Wiberto, 


♦)  für  if. 

Cod.  dipl.  hist.  Westfol.  19 

Digitized  by 


Google 


U6  1118  —  1120. 

domino  H.  domino  B.  domino  S.  domino  M.  et  ceieris  multis  quibus  uoluit,  et  sie  seruicium  Dei  quod  in 
illo  clausti'o  fieri  debebat  cottidie  prorsus  destruxit.  Moi'tuo  uero  illo  destructore  ecclesie,  uenerabilis 
dominus  mcus  böne  memorie  R.  Haluerstadensis  episcopue  egre  ferens  tantam  loci  destruetionem,  commu- 
nicato  consilio  totius  ecclesie,  dignum  duxit  ad  bonum  statum  prestante  Domino  reformare.  Ego  uero, 
quia  locus  ille  ad  mcam  speclabat  tutelam  et  defensionem,  quamuis  in  ecclesiasticis  rebus  adhuc  essem 
teuer  et  fatuus,  tarnen  multorum  uenerabilium  uirorum,  episcoporum,  abbatum  ceterorumque  fidelium 
Christi  preceptis  et  monitis  iustructus,  libenter  ex  habundanti  rerum  mearum  copia  ad  eterne  beatitudinis 
uitam  obtinendam  et  ad   temporalem   feliciter  transigendam ,   diuina  auxiliante  gratia,  quod  mee  felicitati 

aptissimum fidelium  .  .  .  auxilio  incipere  et  in  Domino  perficcre  constanter  elaboraui.  Quid  plura? 

Sanctimoniales  ille  uioleuter  exstruse  in  locum  suum  reducte  sunt,  et  ipsarum  petitione  ordo  ille  antiquior 
(in  S.  Benedict!  regulam)*)  et  in  seraturas  transmutatus  est.  Dominus  autem  meus  R.  episcopus  ex  regula 
S.  Augustini,  communicato  consilio  ecclesie  et  meo  assensu,  patrem  spiritalem  eis  preesse  instituit,  qui  in 
spiritalibus  necessitatibus  ....  tamen  pater  nunquam  nisi  per  spontancam  et  liberam  electionem  eis  pre- 
poneretur.  His  uero  ita  beue  ordinatis  et  dispositis  superuenit  T.  Monasteriensis  episcopus,  qui  omne 
quod  ad  honoreni  ecclesi^  ....  destniere  et  adnichillare  conatus  est,  Deo  tamen  opitulante  nichil  profecit, 
nisi  hoc  solum  quod  de  bonis  ecclesie  quinquaginta  mansos  qui   ad  prebendas  sanctimonialium   pro  anima 

roarchionis  H inde  abstulit,  per  quod  etiam  ipse  condicionem  ab  antecessoribus  meis  factara  in- 

fregit.  Supplicaui  etiam  domino  Pape,  quatenus  bona  ecclesi^  que  beneficiali  iure  liberis  uiris  tradita 
fuerant,  uidelicet  coipiti  H.  et  .  .  .  de  .  .  .  ingrothe  et  ceteris  quos  tedium  est  numerare,  bona  quoque 
que  prefatus  T.  episcopus  su§  mense  est  ausus  usurpare,  sua  auctoritate  congregationi ,  que  Deo  gratias 
numero  ad  Ceutnm  uiginti  monialcs  sub  sancta  professione  scraturis  subdita  manet,  reddi  faceret,  omnia- 
que  que  ad  honorem  Dei  et  ecclesie  predicte  ordinata  fuerant,  uetus  quoque  pactum  a  parentibus  meis 
condicionaliter  factum,  et  cetera  omnia  que  ad  statum  eiusdem  loci  pertinent,  ipsius  auctoritate  roborari 
ac  priuilegio  consigniri  impetraui.  Tali  modo,  ut  supradictum  est,  Gerbestcde  locus  a  parentibus  meis 
institutus  est,  taliter  est  per  me  reformatus,  presentibus  domino  Cardinali  qui  tunc  mecum  fuit,  ac  domino 
meo  R.  Haluerstadensi  episcopo,  et  ceteris  episcopis,  abbatibus,  clericis  ac  laicis  multis  presentibus.  Anno 
dominice  incarnationis  Millesimo  centesimo  oclauo  decimo,  in  ipso  loco  Gerbestedc,  in  nomine  Doraini 
feliciter.    Amen. 

Das  Siegel  ist  verloren  gegangen. 

CLXXXVIII. 

v>'.  In  noraine  sancte  et  indiuidue  Trinilatis.  Erkeuberlus  Corbeiensis  abbas  presentibus  atque  fuluris.  || 
Placuit  nostre  humilitali  omnibus  notum  facere  in  quibus  tempore  nostro  pro  posse  ecclesie  nobis  commisse 
prouidimus,  et  quanto  labore  que  inutilitcr  emergebant  resecare  studuiraus.  Ea  uidelicet  intentione,  ut 
successoribus  nostris,  si  qua  super  causis  per  nos  quoquo  modo  finitis  inquietudo  mota  fuerit,  dum  qua- 
litcr  composita  sint  nouerint,  defensionem  certissimam  liec  nostra  scripta  proferant,  loco  autem  prodesse 
nolcntes  obprobrium  sue  desidie  habeant,  si  non  soluni  ipsi  pro  se  non  laborare,  sed  nee  aliorum  labo- 
ribus  prouisa  curauerint  conseruare.    Fuit  igitur  in  diebus  nostris  quidam  FSUEOPH^OTC ,**)  qui  magi- 


,  ♦)  Die  eingeschloMcnen,  im  Originale  ▼orloren  gegangenen  Wprte,  find  ans  der  alten  Aufschrift  der  Urkunde  zu  ergänzen. 

**)  Dass  der  Schreiher  des  a'lteslrn ,  aus  dem  15.  Jahrhundert  herrührenden,  CorvejrWhen  Kopialbuches ,  die  ungewöhnliche 
grierhiM'be  Maju«kel,  mit  welcher  dieser  ^ame  im  Originale  geschrieben  ist,  nirht  verstand,  und  indem  er  sie  mit  ähnlich 
gestalteten  lateinischen  Buchstaben  verwechselte,  den  unerhörten  tarnen  Twaeolihaoc  herausbrachte,  ist  weiter  nicht  tu 
verwundern.  Kaum  traut  man  aber  seinen  Augen,  wenn  Falke,  der  das  Original  vor  sich  hatte,  ohne  alle  Ahnung, 
dass  er  es  mit  griechischen  Schrinztigen  zu  thun  habe,  den  ffamen  Twaetihao^c  schreibt,  und  eine  gelehrte  Anmerkung 
darüber  macht,  wo  er  unter  andern  aus  der  letzten  Hälfte,  haojc,  den  Namen  des  Gaues  Ahugo  herausfinden  will. 


Digitized  byC^OOQlC 


1120  —  iiai.  •  447 

Stratum  sibi  et  dominatum  super  has  curtes  uendicabat.  Gudelmon.  Ouenhuson.  Hestinon.  Ziatesson.  Ikken- 
huson.  Munichuson.  Hedesthorp.  Sologon.  Bramhomon.  Fridderun.  Visbike.  Bernesthorp.  Sutholu  et  per 
hoc  prebendam  fratrum  sibi  non  fratribus  utiliter  usurpare  inteudebat.  Officium  autem  ipsum-sibi  here- 
ditarium  affirmabat,  unde  res  ita  se  habet.  Pater  eius  Reinfridus  de  ipsis  curiis  annuatim  solebat  ad  ma~ 
nus  prepositi  reditus  colligere,  post  hoc  ausus  est  dicere  sui  iuris  esse,  inibi  uillicos  statuere,  pro  libitu 
cuncta  disponere.  Manifeste  autem  Dei  iudicio  eo  Morsacio  interfecto,  precessor  meus  beat^  memorie 
Marcwardus  filio  eius  adhuc  ad  mamillas  posito  officium  et  beneficium  patris  concessit,  sed  puer  paulo 
post  obiit»  officium  autem  et  beneficium  in  potestatem  abbatis  rediiU  Tum  mater  cum  hoc  Godefrido 
adhuc  perparuo,  adiutorio  eorum  quos  adtrahere  putuit,  beneficium  uix  hac  condicione  optinuit,  ut  offi- 
cium coram  abbate  multisque  qui  affuerant  perpetim  abdicaret  Hoc  pacto  mater  conticuit  cum  filio.  A 
me  quoque  officium  non  quesiuit,  cum  beneficium  suum  suscepit.  Post  autem  quam  nupsit,  ininstis  suis 
fautoribus  fretus,  pro  quo  XXX.  iam  annis  conticuerat»  officium  requisiuit.  Vnde  cum  me  nunc  per  priu- 
cipes  et  c^teros  liberos  homines  meos,  nunc  per  ministcriales  meos  nimium  soUicitaret,  premio  ab  hac 
sentencia  eum  reuocare  contendi,  sed  non  recepit.  Judicio  igitur  quesito,  cum  iam  lege  ministerialium 
partcm  suam  uideret  infirmari,  quod  prius  obtuleram  recipere  tandem  consensit,  quia  officium  remanere 
sibi  non  posse  persensit  Dedi  itaque  ipsi  YIl.  marcas,  et  coram  subscriptis  testibus  officium  uoluntarie 
abdicauit.  Gerberto  decano.  Wulframno  camerario.  Godefrido  preposito.  Hugone  preposito  omnique  con- 
grcgatione.  Sigifrido  comile  et  aduocato.  Widikindo  uice  aduocato.  Conrado  de  Euerstein.  Sigeberto  nobili. 
Reinoldo  uassallo.  Gumberto  de  Wartberg.  Reinboldo  firatre  eius  de  Koanstein.  Bemhardo  de  Waldekke. 
Folcmaro  de  Ittera.  Folcnando.  Conrado  de  Euerskute.  Heinrico  Olepe.  Thicdrico.  Bern.  Thietmaro.  mini- 
sterialibus.  Adelrado.  Godescalco  et  fratre  eius  Annone«  Heriboldo.  Liudolfo.  Waldrico  camerario.  Item 
Waldrico  pincerna.  Item  Waldrico  iuniore.  Godeskalco  paruo.  Gerberto.  Reinhero.  Annone.  Wernhardo. 
Walone.  Karolo.  Altolfo.  Widolone.  Odone.  Wazone.  Thiedrico.  Helmwigo.  Wagone.  Waltberto.  Folcberto. 
Godescalco.  Albwino.  socero  Godefrido  de  quo  racio  est.  Skerpoldo«  Conrado.  Reinboldo. 

Actum  Corbeie  anno  Domini  M.CXX.  Regnante  Heinrico  Vto.  Idus  Maii.   H^c  ut  nulli  sint  in  dubio 
firmamus  domini  nostri  sancti  Viti  sigillo. 


Signum  sancii  \i/  ^•^*  *'*^- 

Das  auf  die  Schlasfforrael  durch  einen  Kreuiscbnitt  aufgedruckte  Siegel  ist  ▼erloren  gegangen. 

CLXXXVIIIb. 

In  nomine  domini  nostri  Ihesu  Christi,  ego  Rocherus  Magedeburgensis  ecclesif  archiepiscopus,  sub 
presenti  pagina  notum  facio  omnibus  Christi  fidelibus  tam  futuris  quam  presentibus»  quod  litem  et  discor- 
diam  diu  inter  canonicos  Angarenses  suumque  prepositum  Othelricum  diu  de  prebendali  dispositione  habi- 
tam,  pacis  et  concordi^  cupidus,  tandem  communicato  consilio  decani  prefatf  ^cclesi^  quondam  preposito 
ceterorumque  reltgiosorum  virorum  tam  laicorum  quam  clericorum  subscripta  conditione  sedaui,  et  ut  in 
posterum  inuiolabiliter  permancret,  firmiter  stabiliui.  Summa  autem  eorum  querimoni^  specialiter  fuit  de 
curte  quadam  in  pago  Heildageshem  sita,  quam  a  uenerabili  nostro  archiepiscopo  Hartwige  ^cclesie  An- 

49* 


Digitized  by 


y  Google 


US  iiJi. 

gareDsi  traditam  *)  eiasdem  eccicsie  canonicis  in ,  .  propalad^runt,  Huiusque  ueritatis  testimonium 

manifesta  sigillati uerint,  sed  predictum  prepositum  eandem  curtem  sibi  usurpasse,   et  sub 

priua redegisse  proclamauerunt.    Ad  sedandam  huius   disceptationis  controueraam  ego  ...  tum 

ponens,  et  utrique  parti  prout  habilis  potui  consulens,  statui  quatinus  seruitia  ad  priuatum  usum  prepositi 
pertinentia  duarum  marcarum  precio  inminucrentur,  et  usui  fratrum  restituerentur,  ita  uidelicet  qüod  de 
curte  H.i.ga.  dimidia  marca.  De  SUiburin  dimidia  marca.  De  SiboUinghusun  dimid.  M.  De  Angarensi  ucro 
curte,  unde  prius  XIUL  dierum  eidem  preposito  seruitiura  persoluebatur,  uel  marca  argenti,  Septem  io 
usus  fratrum  remissis,  VII.  alios  in  proprio  usu  ipse  prepositus  sub  precio  dimidio  marce  obtineret.  Additis 
insuper  preposito  in  proprium  usum  Heildageshem.  Bedingthorpe.  ceteris  omnibus  ex  integre  in  prebendaro 
fratrum  dispensandis.  Huius  autem  pacis  et  concordie  testes  sunt.  Decanus  Hathuwardus.  Gezo  camerarius. 
Frethericus  custos.  Johannes.  Ekehardus.  Guntramnus  prepositus.  Fredericus.  Purichardus.  ecciesie  nostre 
maiores.  Angarenses  autem  ecciesie  canonici  tres.  Aezelinus  decanus.  Theodericus.  Hucbertus.  Laici  quattuor 
Yolcmarus. '  Fredericus.  Meinricus.  Widulo.  et  alii  plures.  Facta  sunt  autem  hec  anno  ab  incarna(ione 
Domini  M.C.XXI. 

Das  aurgedruckte  grosse  kreisförmige  Siegel  zeigt  den  EnbischoF,  mit  anbedecktem  Haupte,  auf  einem  mit  Stufen  Ter* 
sehenen  Stuhle  sitzend,  in  der  rechten  Hand  den  Dischorsstab,  in  der  linken  ein  öifenes  Buch  haltend;  mit  der  Dm- 
sclirift:  Roggerus  Dei  Gra.  Magutheburgensis  Ecciesie  Archieps.  f 

CLXXXIX. 

In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  S.  Dei  gratia  Mindensis  episcopus.  Pro  omnibus  que  cole- 
stis  nobis  retribuit  misericordia ,  nichil  digne  retributionis  humanus  inuenit  defectus,  nunquam  tarnen  a 
iuste  quantum  possumus  uicissitudinis  debito  nostre  deuotionis  auertetur  afFectus.  A  parentibus  enim  in 
hac  ecclesia,  cui  indigne  presideo,  adhuc  pucr  oblatus,  eadem  Dei  aspirante  misericordia ,  cum  maxima 
caritatis  et  dilectionis  abundantia  ab  omnibus  canonicis  in  consortium  fratemitatis  eorum  sum  receptus,  et 
ita  mecum  per  omnes  etatum  uices  omnium  perseuerante  gi*atia,  per  diuersa  bencficiorum  et  dignitatum 
incremenla  promotus,  nullis  ut  dictum  est  precedeiitibus  meritis,  communi  tarnen  consensu,  uoluntate  et 
peticione,  prouisor  ecciesie  sum  constitutus.  Unde  notum  esse  desideramus  tam  futurorum  quam  presen- 
tium  ecciesie  nostre  nostrique  fidelium  dilectioni,  quod  pro  his  tantis  diuine  pietatis  et  eccicsie  nostre  ab 
ineunle  etate  in  nos  respectibus,  et  maximc  pro  spe  eterne  retributionis,  liec  hereditatis  nostre  predia  in 
occidentali  parte  fluminis  quod  Leina  dicitur  sita,  unum  Vorewerc  in  Sutrem,  unum  in  Bedebure,  unum 
in  Idanhusen,  unum  in  Westrem,  unum  in  Wechertheren ,  unum  in  Elmenhurst,  cum  omnibus  ad  bec  ea- 
dem Vorewerc  iure  pertinentibus,  uidelicet  mancipiis  utriusque  sexus,  areis,  edificiis,  terris  cultis  et  in- 
cultis,  siluis,  pratis,  pascuis,  aquis  aquarumque  decursibus,  molendinis,  piscationibus,  uenationibus,  que- 
sitis  et  adquirendis,  cum  omnibus  uUatenus  usui  aptis,  hec  inquam  omnia  cum  consensu  et  coUaudatione 
cognate  et  legitime  heredis  mee  Berte,  laudante  etiam  dno.  Brunone  eiusdem  Berte  marito  et  mundiburdo, 
consentiente  etiam  in  id  ipsum  et  adstipulante  fidelissimo  amico  et  cognato  eodemque  mundiburdo  meo 
dno.  Adolfe  comite  sene  de  Scoamburg,  hec  inquam  uniuersa  ecciesie  Mindensi  eiusque  patronis  beato 
Petro  apostolorum  principi  sanctoque  Gorgonio  precioso  martyri,  in  pago  Mersteine,  in  mallo  Gerberli 
comitis,  fratris  comitis  Erponis,  iuxta  uillam  Runeberchen,  in  orientali  parte,  perpetuo  iure  possidenda 
tradidi.  Sed  unum  Vorewerc  ex  supradictis  in  Sutherem,  ob  recordationem  anime  mee,  in  usum  fratrum 
meorum  incommutabili  firmitate  donaui.  Ecclesiam  etiam  in  Idanhusen  ab  episcopo  nuUi  concedcndam  nisi 


*)  Die  Urkunde  des  Erzbischofs  Hartwig  Sber  diese  Schenkung,  vom  Jahre  1094,  ist  noch  vorbanden,  aber  ao  zerrissen  und 
verdorben,  dass  von  dem  Innhalte  nut  noch  wenig  herauszufinden  ist,  und  eine  Abschrift  der  vorhandenen  Fragmente 
unnütz  sein  würde. 


Digitized  by 


Google 


Itat--ii22.  449 

sacerdoü  qui  ibidem  stabiliter  habitare  Deoque  fideliter  seruire  studuerit,  conslitui.  Et  ut  hec  nostre  tra- 
ditioDis  et  coDstitutionis  deuotio  nunquam  in  irritum  ducatur,  hanc  cartam  conscribi  iussimus,  sigilli  nostri 
impressione  signauimus,  banni  nostri  ^firmamento  stabiliuimus ,  testibus  idoneis  corroborauimus.  Hi  sunt 
tostes.  Nobiles.  Adolfus  comes  predictus.  Eberhardus  uicedominus.  Bernhardus  et  frater  eins  Cono.  Ministri 
occlesie.  Gerbertus,  Egilwardus.  Herewardus.  Liudolfus.  Vastmarus.  Preterea  alii  quidara  liberi  homines. 
Meinfrith.  Athelbern.  Hoico.  Rothward.  Athelhelm.  Ido.  Eilbold.  Thancward.  Eico,  Meinhard.  Dodilo.  Egilhard. 

Da«  Siegel,  welches  auf  die  Charte,   an  einem  von  der  Schrilt  leer  gelassenen  Räume,  mit  schmalen   Pergamentstreifen 
angebeAet  war,  ist  verloren  gegangen. 

cxc. 

Kach  einer  im  ehemaligen  Miinsterschen  Landes-Archive  aufbewahrten,  neueren  Abschrift. 

In  nomine  Sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Theodcricus  Monasteriensis  Ecclesie  Dei  gratia  Episcopus. 
Notum  fieri  volumus  tarn  presentibus  quam  futuris  Christi  fidclibus,  quod  Comites  Gpdefridus  et  Otto  fra- 
trcs  pro  salute  animarum  suarum  obtulerunt  se  et  sua  quedam  Deo  et  beat'c  Marie  semper  virgini  et 
bcatorum  apostolorum  choro  omnibusque  Sanctis,  vidclicet  Capenbergh  quod  iure  allodii  possidebant,  cum 
aliis  allodiis,  curiis  et  mansis,  Werne,  Nette,  Alsteden,  Heile,  Capenbergh,  cum  uiiiuersis  usibus  earum, 
scilicet  pratis,  pascuis,  viis  et  inviis,  et  irriguis,  molendinis,  nemorosis  et  campestribus ,  tradentes  hec  in 
manus  fratris  Norberti  ad  usum  et  necessitatem  fratrum  tarn  presentium  quam  futurorum  ibidem  Deo 
seruientium  sectmdum  apostolica  instituta  et  secuudum  regulam  beati  Augustini ,  sub  disciplina  et  magisterio 
prcnominati  fratris  Norberti.  Ego  vero  Theodericus  supradictus  Monasteriensis  episcopus,  rogatus  a  Colo- 
niensi  Archiepiscopo  et  a  supranominatis  fratribus  Ottone  et  Godefrido  et  ab  uniuerso  Canonicorum  ibidem 
degentium  collegio,  X^.VIIP.  Kalend.  Septembris,  in  die  scilicet  Assumptionis  Sancte  Dei  genitricis  semper 
virginis  Marie,  per  pontificale  officium,  habentes  cooperatorem  Spiritum  Sanctum,  castrum  et  eiusdem 
castri  ambitum  solemni  consecratione  vertimus  et  immuta;iimus,  ut  exinde  esset,  sit  atque  permaneat  im- 
munitas  atque  cimiterium,  iacientes  in  eodem  ecclesie  fundamentum,  assignantes  eidem  ecclesie  predicta 
allodia  in  dotem  perpetuam.  Post  hec  autem  brevis  elapso  temporis  intcruallo,  et  aucto  fratrum  ibidem 
collegio,  Godefridus  et  Otto  supra  dicti  germani,  adhuc  in  habitu  positi  militari,  de  allodiis  que  tunc  he- 
reditario  iure  possederunt,  Mencgede,  Curete,  Sorbecke,  Wisele,  Wesheim,  cum  mansis  et  mansionariis, 
YÜs  et  inviis,  pratis  et  pascuis,  nemoribus  et  campestribus,  et  cum  uniuersis  usibus  et  appcndiciis  suis  et 
iusliciis  earum,  supradicte  ecclesie  Capenbergh,  seruisque  et  ancillis  Dei  ibidem  constitutis,  coram  tribunis 
in  statutis  placitis  in  usus  perpetuos  contradiderunt  et  transfuderunt,  suasque  dationes  et  oblationes  in 
synodo  nostra  renouauerunt  et  banno  nostro  sibi  firmari  postulauerunt.  Ea  autem  que  Deo  oblata  sunt, 
sacrorum  attestatione  canonum  sacra  esse  perhibentur,  unde  qui  ea  Deo  auferre  et  ad  suum  usum  retincre 
presumunt,  sacrilegii  et  etern§  damnationis  rei  esse  conuincuntur.  Ea  propter  quicunque  temerario  ausu 
Deo  et  fratribus  iam  dictam  ecclesiam  et  curtes  vel  aliquid  de  supradictis  possessionibus  auferre  presum- 
pserit,  cum  fratribus  nostns  ecclesie  nostre  prelatis  et  sacerdotibus,  in  presentia  nobilium  et  ecclesie  mini- 
strorum,  vinculo  anathematis  usque  quo  rcsipiscat  innodauimus.  Vt  aulem  hec  tam  a  futuris  quam  a  pre- 
sentibus  rata  habeantur,  et  hoc  ordine  legitime  gesta  et  firmata  esse  credantur,  bulla  nostra  assignauimus, 
et  in  virtute  Spiritus  Sancti,  ut  perpetuo  inconuulsa  permancant,  vinculo  banni  nostri  firmauimus.  Actum 
vero  est  Anno  incamationis  Domini  Millesimo  Centesimo  vigesimo  secundo.  Confirmatum  vero  Anno  eius- 
dem incamationis  Millesimo  Centesimo  vigesimo  quinto. 

Testes  prime  traditionis.  Adolphus  comes  de  Altena.  Wigboldus.  Bruno  tribunus.  Wenierus.  Emunt. 
Franco.  Lambertus.  Reginbolt.  Bertholf.  Confirmationis  vero  que  facta  est  in  synodo  testes.  Bruno  prepositus. 
Rutbertus  decanus.  Engelbertus  custos.  Gerardus  magister.  Helmwardus.  Guntramus.  Folcmarus  de  Sancto 
Mauricio,  et  omnes  canonici  et  sacerdotes  qui  sacr^  synodo  tunc  interfueruut.  Nobiles  vero.  Rudolphus  et 
frater  eins  Bernardus.  Wem.  Bemardus.  Hereman.  Ministeriales  vero.  Walterus.  Thietmarus.  Bruno. 

Digitized  byL^OOQlC 


450  it>3. 


CXCI. 


In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Helmburch  humilis  ancilla  Dei.  Notum  esse  uolo  tarn  futuris 
quam  presenlibus,  quod  pro  remedio  animae  meae,  ||  collaudatione  BERNHARDI  de  Lippe,  in  cuius  eram 
tutela  et  mundiburdio,  consensuque  aliorum  coheredum  meorum,  tradidi  perpetualiter  in  proprium  sanctae 
MARIAE  Dei  geuitrici  reliquisque  sanctis  in  ecciesia  Herisiensi  quatuor  mansos  cum  omnibus  suis  pertinen- 
tiis,  hoc  est  animatis  et  inanimatis,  mobilibus  et  inmobilibus,  sitos  in  uilla  OVERIDE  nominata»  in  panro- 
chia  LOVENE,  in  comitatu  FRIDERICI  comitis  ad  Thuneresberhc.  Fecimus  autem  hoc  ea  uidelicet  ratione, 
ut  deinceps  omni  tempore,  remota  omnium  hominum  contradictione .  pertineant  in  perpetuum  ad  preben- 
dam  sanctimonialium  ibidem  Deo  sueque  sanctissim^  genitrici  sancteque  SATYRNINAE  uirgini  seruientium. 
Et  ut  hoc  in  futurum  iugiter  firmum  perseueret  et  inconuulsum,  uenerabilis  eiusdem  loci  abbatissa  BEA- 
TRIX nobis  petentibus  hoc  inde  iussit  fieri  scriptum,  sigilli  sui  inpressione  roboratum  et  insignitum.  Inter- 
fuerunt  autem  huic  traditioni  fideles  isti.  Venerabilis  predicta  BEATRIX  abbatissa.  Preposita  Helmburch. 
Decana  Helmburch.. Ida.  Redin.  Siburch.  Beatrix.  Gunderat.  Cunegunt.  Liutdrut  cum  reliquis  consororibus. 
Ex  clero.  Ade.  Thietwart.  Helmer.  Herrat.  Marcwin.  Ex  laicis  liberis  et  ministerialibus.  BERNHART  de  Lippe. 
Conrat  eiusdem  )oci  aduocalus.  Odelric.  Vdo.  Cono.  Conrat.  Bemhart.  Cönrat.  Widerolt.  Heinric.  Odelric. 
Alberic.  Godescalc.  Reinhere.  Wezel.  Riprech.  Vdo.  Wiren.  cum  aliis  muUis  utriusque  sexus  fidelibus. 

EGO  Thietmarus  uenerabilis  abbatisse  BEATRICIS  notarius  scripsi. 

Data  U}.  Non.  Mart.  anno.dominicae  incarnationis  M.C.XXUL  Indict.  L  Actum  HERISIE  in  monasterio 
sanctissime  Dei  genitricis  MaRie  feliciter  AMEiN. 

'  Das  Siegel,  welche«  aufgedruckt  war,  Ut  ▼crloren  gegangen. 

CXCII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  Heinricus  Dei  Gratia  Patherbrunnensis  ^cclesif  episcopos.  || 
Sicut  sagacis  industri  e  et  laudando  prouidentie  cognoscitur  res  gestas  memorie  posterorum  commendare, 
ila  nihilominus  desidi§  et  uegligentie  ascribitur,  neglectu  earum  emulis  ecclesiarum  aditum  presümptuose 
inuasionis  uigilanter  non  premuniri.  Que  sollerter  contemplantes,  et  ecciesiis  nobis  commissis  ecclesiasticae 
tuicionis  protectionem  in  futurum  impendentes,  omnibus  fidelibus  notum  esse  uolumus,  qualiter  uir  quidam 
nomine  Wighardus  ac  uxor  sua  Walburg  nominata  cum  duobus  filiis  suis  Wighardo  et  Folcberto  tempo- 
ralem carnis  sue  libertatem  sub  ^cclesiastice  seruitutis  redigentes  proprietatem ,  salubri  consilio  parique 
desiderio  se  in  proprietatem  Patherbrunnensis  cenobii  iure  ministerialium  dedenint,  duosque  mansos  in 
Othen,  quos  hereditario  iure  possederant,  laudantibus  et  fauentibus  legitimis  heredibus,  ecclesio  conferen- 
tes,  eos  ab  ipsius  ecclesif  abbate  Hamukone  sibi  posterisque  suis  a  generatione  in  generationem  iure  be- 
neficii  profuturos  receperunt.  Hanc  tradilionem  a  Fritherico  coinite  aduocato  ecclesie  nostre  apud  Balhor- 
non  regali  banno  firmatam  et  stabilitam,  banni  nostri  muuimine  roborauimus,  et  hanc  cartam  in  testimo- 
nium  ueritatis  scriplam  sigilli  nostri  impressione  insiguiri  mandauimus.  Huius  traditionis  et  confirmalionis 
testes  paucos  de  pluribus  proferamus.  Wino  prepositus.  Bernhardus  decanus.  Conradus  prepositus.  Gode- 
scalcus,  Esicus.  Reinbertus.  Rantwigus.  Folcbertus.  Hartmannus.  canonici.  Ministeriales  autem.  VflTo.  Hugo. 
Heinric.  Eilbreth.  Adelbero.  Bernhard.  Altman.  Folcbrath.  Welciko.  Waltgot.  Albern.  Reinzo.  Eilbrath.  War- 
mund. Becelin.  Gerlach.  Actum  in  Patherbrunnon  XOIL  Kai.  Jul.  anno  ab  incarn.  D.  M.C.XXni.  hdict.  I. 
Regnanle  Heinrico  V.  rege. 

Das  aufgeheftet  gewesene  Siegel  ist  verlorea  gegangen. 

Digitized  by  V^OOQIC 


11J3.  451 


CXCIII. 


In  nomine  sancte  et  indiuidae  Trinitatis.  ||  Ego  Hamuko  Dei  gratia  Patlicrbrunnensis  ecciesie  humilis 
minister.  Notum  fieri  cupio  posteris  nostris,  quod  quidam  uir  Wighard  et  uxor  sua  Waltburg  nomine  cum 
duobus  filiis  Wighardo  et  Folcberto  ex  libera  conuersione  se  dantes  in  proprietatem  ecciesie  nostre,  acce- 
perunt  a  nobis  mansum  unum  quadraginta  iugerum  in  Othihem,  quem  comes  ciuitatis  huius  Elferus  pro 
requie  anime  coniugis  sue  Regelindis  ad  altare  Sanctorum  apostolorura  PETRI  et  PAVLI  optulit,  tali  con- 
dicione,  ut  omni  anno  in  feste  Sancti  Michaelis  tarn  ipsi  quam  post  eos  posteritatis  sue  filii  duodecim  de- 
narios  grauioris  monet^  custodi  ecciesie  nostre  persoluant,  et  si  hoc  neglexerint,  uel  duodecim  solidos 
soluant,  uel  manso  careant.  Huius  rei  testes  sunt  et  presentis  scripti  pagina  et  homines  quorum  hec  sunt 
nomina.  Wino  prepositus.  Bernhardusdecanus.  Conradus  prepositus.  Godescalcus.  Esicus.  Reinbertus.  Rant- 
wigus,  canonici,  Ministeriales  autem.  Vffo.  Hugo.  Heinric.  Eilbrath.  Adelbero.  Bernhard,  Walmant.  Folcbrath. 
Wekiko.  Waltgot.  Albern.  Reinzo.  Eilbrath.  Warmund.  Becelin.  Gerlag.  et  alii  multi. 

Actum  Patherbrunnon  Xffll.  Kai.  Jul.  Anno  ab  incarn.  D.  M.CXXUI.  Ind.  I.  Regnante  Heinrico  rege  Vto. 

Von  dem,  mit  Pcrgamentftretfea  lur  die  Charte  gehefteten  Siegel,  das  seitwä'rta  sehende  Brustbild  des  Ahles,  mit  unbe«  , 
decktem  Haupte,  einen  Stab  in  der  rechten  und  ein  Buch  in  der  linken  Hand,  vorsteUend,  ist  ein  grosser  Tbtii  ver^ 
loren  gegangen,  daher  auch  die  Umschrift  nicht  mehr  ansugeben. 

CXCIV. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Heinricus  Dei  gratia  Patherbrunnensls  ecciesie  episcopus.  || 
Nouerit  omnium  fidelium  Christi  tam  presentium  quam  futurorum  uniuersitas,  qualiter  ecciesia  que  est  in 
Atlon  uenerit  in  proprietatem  Patherbrunnensis  conobii.  Antiquiores  nostri  dixerunt  ibidem  quondam  fuisse 
congregationem  in  honore  sancte  Dei  genitricis  MARIE  coadunatam,  in  cuius  honore  cadem  basilica  est 
dedicata.  Nunc  uero,  peccatis  hominum  ut  putalur  exigentibus»  uix  parua  quedam  uestigia  huius  rei  di- 
nosci  possuut.  Ynde  domnus  Hamuko  uenerabilis  Patherbrunnensis  cenobii  abbas  temporalibus  rebus  pro 
subditorum  necessitatibus  explendis  sedule  deditus,  beate  Dei  genitricis  et  uirginis  MARIE  amore  prouoca- 
tus,  et  fratrum  et  fidelium  suorum  consilio  et  auxilio  animatus,  Bernhardum  comitem  fratrem  Volkoldi  de 
Malesburgh,  cuius  propria  fuit  ^cclcsia,  cum  amicis  suis  adiit,  et  conuentionem  pro  ecciesia  cum  eo  fa- 
ciens,  sedecim  ei  marcas  spopondit.  Qui  ueniens  cum  berede  suo  unico  scilicet  fiiio  nomine  Amulungo, 
tradidit  ecciesie  beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  in  Patherbrunnon  ipsam  ecclesiam  cum  agris  et  man- 
cipiis,  pascuis  et  pratis,  et  cum  omnibus  attinentiis,  Widikindo  aduocato  ecciesie  astante  et  cum  abbate 
et  fratribus  suscipiente.  Abbate  autem  memoratum  argentum  persoluente,  rursum  uenit  prcdictus  comes 
Bemhardus  in  placitum  memorati  Widikindi  aduocati,  et  hanc  traditionem  laudauit,  stabiliuit  ac  fiinmauit, 
legitime  berede  suo  unico  filio  astante,  laudante  atque  una  secum  tradente.  Vnde  nos  supeme  remune- 
ralionis  intuitu  ac  prefali  abbatis  et  fratrum  suorum  rogatu,  ipsam  ecclesiam  cum  omnibus  suis  appendiliis 
acquisitis  seu  acquirendis,  nostra  pontificali  auctoritate,  ecciesie  beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  in 
Patherbrunnon  confirmamus  et  corroboramus,  elerna  ferientes  malcdictione  omnem  hominem,  qui  quem- 
Hbet  abbatem  et  fratres  ipsius  monasterii  super  hac  inquietare,  molestare  aut  diuestire  presumserit.  Vt 
autem  hec  confirmationis  nostre  auctoritas  stabilis  et  inconuulsa  permancat,  paginam  hanc  inde  conscriptam 
sigillo  nostro  insigniri  fecimus.  Huius  traditionis  et  confirmationis  testes  sunt  tam  canonici  quam  monachi. 
Laici  uero.  Thiederic  de  Vordei.  Erpo.  Wezelo.  Vffo.  Hugo.  Heinrich.  Liudold.  Athelbero.  Altman.  Folbrath. 
Altmar.  Frithemar.  Welciko.  Sigebodo.  Sibrath.  Warmund.  Sibrath.  Reinzo.  Eilbrath.  teriach.  Godescalc.  Conrad. 

Acta  sunt  hec  Balhornon.  XIIII.  Kai.  Decembr.  Anno  ab  incamatione  Domini  M.CXXUI.  Indictione  U. 
Regnante  V.  Heinrico  imperatore. 

Das  grosse,  seitwärts  neben  der  Schrift  aufgeheftet  gewesene  Siegel  ist  verloren  gegangen. 


Digitized  by 


Google 


452  iias. 


cxcv. 


Ads  dem  Archive  der  Sundesherrschaft  Kappenberg. 

v><«    In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  clementia  quartus  Romauorum  Im- 
perator Augustus.  II  Notum  fieri  uolumus  tarn  presentibus  quam  futuris  Christi  fidelibus,   quod   Godefridus 
comcs  et  fratcr  eins  Otto  castrum  Capenberg,  qnod  Jure  allodii  possidebant,  cum  adiacentibus  quatuor 
curiis,  Nette,  Werne,  Heile,  Alsteden,  Deo  patri  omnipotenli,  et  beate  Dei  Genitrici  Marie,   et  beatissimis 
apostolis  Petro  et  Paulo,   Sanctisque   omnibus,  spe  future  retributionis  animati  optulenint,  tradentes  hoc 
uenerabili  fratri  Norberte  suisque  fratribus  sibi  subiectis,   eorumque  successoribus  in  canonica  professione 
seeundum  apostolica  instituta  ibidem  degenlibus.   -Nos  ipsis  fratribus  ad  imperiale  patrocinium  confugicnli- 
bus  traditionem  hanc  ratam  et  inconuulsam  permanere  statuimus.    Decernimus  etiam  et  firmamus   ex  ro- 
gatu  eorundem  fratrum,  quod  nuUus  episcopus  uel  eiusdem  ecclesie  futurus  prelalus  potestatem  habeat, 
regulam,    professionem,  institutionem  assumptam  immutare,    uel  indulgcntia  laxioris  licenti^  corrumpcre. 
Aduocatus  ibi  nullus  sit|  nisi  quem  fratres  ipsi  unanimiter  elcgerint.    Qui  si  incommodos  uel  inutilis  fuerit, 
si  semel,  secundo  uel  tercio  correptus  non  emendauerit,  alium  eligendi  liberam  habeant  facultatem.    Hoc 
et  fideles  Dei  scire*)  uolumus,  quod  eidem  Godefrido  eiusque  fratri,  pro  redemptione  anim^  mee,  supra- 
dicto  sacerdote  pro  eis  intercedente ,  rcgiam  offensam  ex  animo  condonamus,  obsides  eorum  manumitti- 
mus,  et  quicquid  cause  uel  exactionis  in  ipsos  habuimus  uel  habere  possemus,  eternaliter  postponimus. 
Ad  hanc  uero  nostram  traditionem  testes  ydoneos  adhibuimus.   Adelbertum  Mogontinum  archiepiscopum. 
Fridericum  archiepiscopum  Coloniensem.  Hartwicum  Ratisbonensem  episcopum.  Ottonem  Bauenbergensem 
episcopum.  Brunonem  Spirenscm  episcopum.  Herimannum  Augustensem  episcopum.  Gebehardum  Herbipo- 
Icnsem  episcopum.  Alii  quoque  principes.  Heinricus  dux  Baioariorum.  Fridericus  dux.  Symon  dux.  Pertolfus 
dux  et  fratcr  eins  Cunradus.  Marchio  Theipoldus.  Marchio  Engelbertus.  Berengarius  comes.  üt  autem  hec 
noslr^  traditionis  auctoritas  stabilis  et  inuiolata  omni  permaneat  euo,  hanc  inde  cartam  scribi,  et  sigilli 
nostri  impressione  iussimus  insigniri.    Preterea  quascunque  possessiones ,  quecuuque  bona,  in  terris,  uiueis, 
mancipiis,  censibus,  decimis,   molcndinis,  aquis  aquarumue  decursibus,   pratis,  pascuis,  nemoribus,   cam- 
pestribus,  montibus,  collibus,  uallibus,  aut  quibnslibet  aliis  rebus  predicta  Capenbergensis  ecclesia  in  pre- 
sentiarum   possidet,    aut  in  futurum  concessioue  pontificum,    largitione  regum   uel  principum,    oblationc 
fidelium,  seu  aliis  iustis  modis  poterit  adipisci,  omnia  ei  imperatoria  auctoritate  confirmamus.    In  quibus 
hec  propriis  uöcabulis  duximus  exprimenda.  Mengede.  Curede.  Sorbeke.  Wisele.  Weshem.  cum  mansis  et 
mansionariis  et  uniucrsis  usibus  et  Justiciis  suis.    Si  qua  igitur  ecciesiastica  secularisue  persona  hanc  nostre 
constitutionis  paginam  sciens  contra  eam  uenire  temptauerit,  si  secundo  tercioue  commonita  presumptionem 
suam  non  correxerit,  indignationis  nostre  penam  sentiet. 

Signum  Heinrici  Quarti  Romanorum  Imperatoris  (L.  M.)  Inuictissimi, 
Phylippus  CanceUarius  Recognoui  vice  Archicancellarü. 

Data  anno  dominice  Incarnationis  M®.C®XXMIF.  Indicüone  XIII.  apud  Lobwisen,    Quando  dominus 
Imperator  anulum  et  baculum  ecclesie  Remisit. 

Das  wie  gewöhnlich  aurgedruckte  grosse  Majesta'Usiegel  ist  swar  am  obern  Thcile  schadhaft ,  jedoch  die  Figur  des  Kai- 
sers nebst  dem  grösseren  Tbeile  der  Umschrift  noch  erhalten. 


*)  Im  Originale  steht  durch  einen  Schreibfehler:  scrire. 

Digitized  by  V^OOQIC 


112  3.  453 


CXCVI. 


In  Christi  nomine.  Notum  esse  nolumus  tarn  presentis  eui  quam  futuri  Christi  fidelibus,  Qualiter 
ego  Wino  prepositus  matris  ecciesie  Sancti  LIBORII,  communicato  Bernhardi  decani  nostri  ceterorumque 
fratrum  ac  fidelium  nostronim  consilio,  decreuerim  nt  quicumque  uillicus  procurauerit  curtim  que  est  in 
LESSETE,  et  libera  est  a  soluendis  decimis,  pro  duobus  mansis  ad  ipsam  pertinentibus,  unde  nobis  iure 
debentur  decim^,  super  granarium  nostrum  Villi,  maldra  frumenti  annuatim  debeat  persoluere,  itaconcessa 
sibi  decima ,  ut  siue  ipsemet  uillicus  siue  alius  quicumque  ex  supradictis  mansis  quicquam  ipso  concedente 
seuerit,  nullus  ei  m  congregandis  decimis  uim  uUam  inferat,  sed  ipse  uillicus  utilitati  sue  ex  bis  utiibuerit 
prouideat.  Si  uero  ipse  uillicus  plus  agrorum  de  quibus  nobis  decima  debetnr  quam  supradictos  mansos 
seminauerit,  debitam  de  eis  nobis  decimam  dimittat,  et  sie  omnis  inter  nos  et  fratres  uostros  monachos 
de  decimis  disceptatio  cesset. 

Huius  rei  testes  sunt.  Hamuco  abbas,  cuius  uigilantia  ut  hfc  fierent  elaborauit.  Ruothard.  Gerlag. 
monachi.  Bernhardus  decanus.  Cuonradus  prepositus.  Reginbraht.  Esic.  Gernand.  Rantwig.  canonici.  Hi 
laici.  Yolcbraht  Waldgot  Altman.  Adalbero.  Bernhard.  Yolcmar.  Hizel.  Sibraht.  Warmund.  Liudolf.  Gerlag. 
aliique  quam  plures. 

Aurgedrackt  ist  du  älteste ,  grosse  kreisförmige  Siegel  des  Domkapitels  tu  PAderborn,  mit  dem  vorwärts  sehenden 
Brastbilde  eines  Heiligen  in  bischöflicher  Kleidung  Aber  mit  unbedecktem  Haupte  und  in  der  linken  Hand  eine  Schrift- 
rolie  haltend,  und  der  Umschrift:  Scs.  Liborius  Epc 


Cod.  dipl.  bist.  Westfal.  20 

Digitized  by  VjOOQIC 


1. 

2. 


3. 
4. 
5. 


6. 
7. 

8. 


Nachweisung 

1.     der   abgebildeten   Siegel. 

BliM'siegcI  Kaiser  Otto*s  IIL  gehörig  zu  der  Urkunde  Nr.  LXXIV. 

Grös-sercs  Sie^t>l  des  Bischofs  Meinwcrk  von  Paderborn;   aus  der  mit  dem  Museum  Taterländ.  Altcrthüroer   zu   Münster  ver- 
bundenen SiegoLsammlung.     Die  Urkunde,   lu  welcher  es  gehörte,   ist  nicht  mehr  nachsuweisen ;   vielleicht  war  es  diejenige, 
deren  Fragmente  bei  Nr.  988.  der  Regesien  erwähnt  sind. 
Kleineres  Siegel  desselben,  gehörig  zu  der  Urkunde  Nr.  XCV. 
Grösseres  Siegel  des  Bischofs  Jmaä  von  Paderborn;  zu  der  Urk.  Nr.  CXLIII. 

Kleineres  Siegel  desselben,  mit  einer  antiken  Gemme;   aus   der   mit  dem  Mus.   vaterl.  Alterth.  zu  Münster  verbünd.  Siegrl- 
sammlung.       Die  Urkunde ,  zu  welcher  es  gehörte,   ist  nicht  mehr  nachzuweisen.  ^-  Durch  ein  zu  spa't  bemerktes  Versehen 
ist  der  Kopf  in  der  Abbildung  verkehrt  gezeichnet,  da  er  im  Originale  nach  der  entgegengesetzten  Seite  siehL 
Siegel  des  Bischofs  Erpho  von  Mimigardevord ;   zu  der  Urk,  Nr.  CLXVI. 
Siegel  des  Bisrhnfs  Heinrich  von  Paderborn;  zu  der  Urk.  Nr.  CLXXI. 
Acitestes  Siegel  des  Domkapitels  zu  Paderborn;  zu  der  Urk.  Nr.  CXCVL 


2.     der  abgebildeten  Monogramme  deutscher  Kaiser  und  Könige. 

(Die  Monogramme  Kaiser  Ludwigs  des  Frommen  sind  bei  den  Urkunden  Nr,  2,   3  und  4  in  den  Text  eingedruckt.) 


1.  Kaiser  Lothars  /.,  843;  Urk.  Nr.  XVI. 

2.  König  Ludwigs  des  Deutschen,  844;  Urk.  Nr.  XVllI. 

3.  De^elben,  870;  Urk.  Nr.  XXVI. 

4.  Desselben,    unvollständig   (ohne  Mittelstrich),    868;    Urk. 

Nr.  XXV. 

5.  Kaiser  Karls  des  Dicken,  887;  Urk.  Nr.  XXXII. 
ö,  Königs  järnulj,  887;  Urk.  Nr.  XXXV. 

7.  Desselben,  892;  und  seines  Nachfolgers,  Ludwigs  des  Kin- 

des, auf  einer  Charte;  Urk.  Nr.  XLIV. 

8.  König  Conrads  /.,  913;   Urk.  Nr.  XL  VI. 

9.  König  Heinrichs  /.,  927;  Urk.  Nr.  XLVIII. 

10.  Desselben,  935;  Urk.  Nr.  XLIX. 

11.  König  Otto's  /.,  940;  Urk.  Nr.  LH. 

12.  Desselben,  als  Kaiser,  973;  Urk.  Nr.  LX. 

13.  Kaiser  Otto's  //.,  980;  Urk.  Nr.  LXVI. 

14.  König  Otto's  IIL,  987;  Urk.  Nr.  LXIX. 

15.  Desselben,  993 ;  Urk.  Nr.  LXXl. 


16.  Desselben,  995;  Urk.  Nr.  LXXH. 

17.  Dess.  aus  dems.  Jahre;  Urk.  Nr.  LXXIII. 

18.  König  Heinrich  IL,  1002;  Urk.  Nr.  LXXVI. 

19.  Desselben,  1011 ;  Urk.  Nr.  LXXXII. 

20.  Desselben,  als  Kaiser,  1015 ;  Urk.  Nr.  LXXXV. 

21.  Desselben,  1018;  Urk.  Nr.  XCIV. 

22.  Demselben,  1019;  Urk.  Nr.  XCIX. 

23.  König  Conrads  IL^  1025;  Urk.  Nr.  CXL 

24.  Desselben,  als  Kaiser,  1031;  Urk.  Nr.  CXVIII. 

25.  Desselben,  1032;  Urk.  Nr.  CXXUL 

26.  Desselben,  1033 ;  Urk.  Nr.  CXXVL 

27.  König  Heinrichs  IIL,  1039;  Urk.  Nr.  CXXXI. 

28.  Desselben,  1043;  Urk.  Nr.  CXXXIII. 

29.  König  Heinrichs  /^.,  1059;  Urk.  Nr.  CL. 

30.  Des  Gegenkönigs  Hermann,  1082;  Urk.  Nr.  CLXL 

31.  Kaiser  Heinrichs  K,  1123;  Urk.  Nr.  CXCV. 


Digitized  by 


Google 


REOESTA 


HISTORIAE    WESTFALIAE, 


Die    Quellen 


der 


Geschichte     W  e  s  t  f  a  I  e  n  s^ 

in  chronologisch  geordneten 

Nachweisungen  und  Auszügen. 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Vor    Chr.    55. 

<.  Als  Ariovist  den  Waffen  Cäsars  erlegen,  und  die  Herrschaft  der  Römer  über  Gallien  und  Belgien 
bis  an  den  Rhein  ausgedehnt  war,  beginnt  auch  für  die  Länder  zwischen  Rhein  und  Weser  die 
erste  geschichthche  Morgenröthe.  —  Verdrängt  von 'den  Sueven,  kommen  die  üsipeter  und 
Tenchterer  auf  das  linke  Rheinufer,  treffen  hier  mit  den  Römern  zusammen,  und  werden  von 
Cäsar  fast  alle  treulos  niedergemetzelt.  Nur  ein  Theil  der  Reiterei  rettet  sich  zu  den  Sigam- 
brera.  Cäsar  verlangt  ihre  AusUeferung;  der  kräftige  Volksstamm  der  Sigambrer  aber  beant- 
wortet diese  übermüthige  Forderung  mit  stolzer  Weigerung.  —  Ea  quae  secuta  est  hieme,  qui  fuit 
annus  Cn.  Pompeio,  M.  Crasso  Coss.,  Usipetes  Germani  et  item  Tenchtheri  magna  cum  multitudine 
hominum  flumen  Rhenum  transierunt,  non  longe  a  mari  quo  Rhenus  influit.  Causa  transcundi 
fuit,  quod  ab  Suevis  complures  annos  exagitati  belle  premebantur  et  agricultura  prohibebantur. 
.  .  .  Qui  complures  annos  Suevorum  vim  sustinuerunt,  ad  extremum  tamen  agris  expulsi  et  multis 
Germaniae  locis  triennium  vagati  ad  Rhenum  perveneruut,  quas  regiones  Menapii  incolebant  etc. 
Jul.  Caesar  de  belle  Gall.  lib.  IV.  cap.  1.  4.  —  ati  Ovöutstcu^  edvog  FsQiiavLxbvy  xal  Tccyxgiai 
doxovöL  XQOVSifov  öq>stsQOiQ  btnsvöLV  OTCccacoöloig  tgspaß^ai  t&v  KfXÜiccQog  hcnianf  ig  juvzcaag- 
Xdlovg'  o  dh  KouSccq  avroig  ^QSößevo(iivotg  ig  avthv  ini^e^cLij  tovg  ^Qiößst^  iiaxa6%mir  %ixi  xo 
ncc&og  iTcalvois  ig  tikog  al^pvlöiov  ovrco  öwsvsx^vaiy  mg  tsööccQaxowa  ^vQiadag  tovrcov  tfvyjco- 
%ipf(u,  Katava  ts  iv  'Pcoft]?,  tüv  xig  övyyQatpBCDv  q>i]6lf  yvfDiiriv  iösveyTcsTv ,  ixSovvai  tolg  ßa^ßa- 
Qoi/g  tov  KaüSttQCCf  6g  ivccyhg  ^ov  ig  ducTtQeößBvöc^hfovg  sQYUöaiuvov.  Appian.  de  reb.  Gall.  XVIIL 
(ed.  Schweigh.  Vol.  L  p.  89.)  Cf.  Caes.  B.  G.  IV.  41— 15.  Sueton.  Caes.  24.  Plularch.  Caes  22.  — 
lila  pars  equitatus  Usipetum  et  Tenchtherorum,  quam  supra  commemoravi  praedandi  fru- 
mentandique  causa  Mosam  transisse  neque  proelio  interfuisse,  post  fugam  suorum  se  trans  Rhe- 
num in  fines  Sigambrorum  receperat  seque  cum  iis  coniunxerat  Ad  quos  quum  Caesar  nuncios 
misisset,  qui  postularent,  eos,  qui  sibi  Galliaeque  bellum  intulissent,  sibi  dederent,  responderunt: 
Populi  Romani  imperium  Rhenum  finire:  si,  se  in^ato,  Germanos  in  Galliam  transire  non  aequum 
existimaret,  cur  sui  quidcpiam  esse  imperii  aut  potestatis  trans  Rhenum  postularet?  Caes.  B.  G. 
IV.  16.  —  Indem  diese  Ereignisse  die  Veranlassung  wurden,  dass  Roms  Adler  zum  erst^nmale 
diesseit  des  Rheins  erschienen  und  an  die  Grenzen  Westfalens  vorrückten,  bilden  sie  zugleich 
den  Anfang  des  ältesten,  aber  ruhmreichsten  und  bedeutsamsten  Zeitabschnittes  der  westfä- 
lischen Geschichte. 

2.  Cäsar  schlägt  eine  Brücke  über  den  Rhein  und  verheert  das  Land  der  Sigambrer,  kehrt  aber, 
ohne  tiefer  in  Deutschland  vorzudringen,  nach  kurzem  Aufenthalt  auf  dem  rechten  Rheinufer, 
nach  Gallien  zurücL  Ubii,  qui  uni  ex  transriienanis  ad  Caesarem  legatos  miserant,  amicitiam 
fecerant,  obsides  dederant,  magnopere  orabant,  ut  sibi  auxilium  ferrel,  quod  graviter  ab  Suevis 
premerentur,  vel  si  id  facere  occupationibus  reipublicae  prohiberetur,  exerdtum  modo  Rhenum 

1*      DigitizedbyL^OOgle 


Vor  Chr.  55  —  53, 

transportaret:  id^sibi  ad  auxilium  spcmque  reliqui  tcmporis  satis  futurum:  tantum  esse  nomen 
atque  opinionem  eius  exercitus,  Ariovisto  pulso  et  hoc  novissimo  proelio  facto,  etiam  ad  ultiroas 
Germanorum  nationes.  uti  opinione  et  amicitia  populi  Romani  tuti  esse  possint.  Navium  raagnam 
copiam  ad  transportandum  exerciium  pollicebantur.  ||  Caesar  bis  de  causis,  quas  commemo- 
ravi,  Rhenum  transire  decreverat;  sed  navibus  transire  neque  satis  tutum  esse  arbitrabatur,  noque 
suae  neque  populi  Romani  dignitatis  esse  statuebat.  Itaque,  etsi  summa  diificultas  faciundi  pon- 
tis  proponebatur  propter  latitudinem,  rapiditatem  altitudinemque  fluminis,  tamcn  id  sibi  conten- 
dendum  aut  aliter  non  transducendum  exercitum  existimabat.  .  .  .  ||  Diebus  decem  .  .  .  omni 
opere  effecto,  exercitus  transducitur.  Caesar,  ad  utramque  partem  pontis  firmo  praesidio  relicto, 
in  fines  Sigambrorum  contendit.  Interim  a  compluribus  civitatibus  ad  eum  legati  veniunt,  quibus 
pacem  atque  amicitiam  petentibus  liberaliter  respondit,  obsidesque  ad  se  adduci  jubet.  AI 
Sigambri,  ex  eo  tempore,  quo  pons  institui  coeptus  est,  fuga  comparata,  hortantibus  üs  quos  ex 
Tenchtheris  atque  Usipetibus  apud  se  habebant,  finibus  suis  excesserant  ^aque  omnia  expor- 
taverant  seque  in  solitudinem  ac  Silvas  abdiderant.  ||  Caesar  paucos  dies  in  eorum  finibus  mo- 
ratus,  Omnibus  vicis  aedificiiscpie  incensis  frumentisque  succisis,  se  in  fines  Ubiorum  recepit,  atque 
üs  auxilium  sumn  poUicitus,  si  ab  Suevis  premerentur,  haec  ab  üs  cognovit:  Suevos,  postcaquam 
per  exploratores  pontem  fieri  comperissent,  more  suo  conciüo  habito,  nuncios  in  omnes  partes 
dinüsisse,  uti  de  oppidis  demigrareut,  IQ^eros,  uxores  suaque  omnia  in  silvas  deponerent,  atque 
omnes,  qui  arma  ferro  possent,  unum  in  locum  convenirent:  hunc  esse  delectum  medium  fere 
regionum  earum  quas  Suevi  obtinerent:  hie  Romanorum  adventum  exspectare  atque  ibi  decer- 
tare  constituisse.  Quod  ubi  Caesar  comperit,  omnibus  bis  rebus*  confectis,  quanim  renim  caussa 
transducere  exercitum  constituerat,  ut  Germanis  metum  iniiceret,  ut  Sigambros  uicisceretur,  ul 
Ubios  obsidione  liberaret,  diebus  omnino  X.  et  VIII.  trans  Rhenum  consumtis ,  satis  et  ad  laudem 
et  ad  utilitatem  profectum  arbitratus,  se  in  Galliam  recipit  pontemque  rescidit.  Caesar  B.  G.  IV. 
16  —  19.  —  EvQfDV  de  tovg  xb  ZvydfLßQovg  ig  ta  iQvpva  avaxeKo^iutHwg  xaL  tovg '  2jovT^ß(n)s 
öv6tQsq)Ofiivovgy  mg  Tcpl  ßori^TJöowag  6q)lötv,  av^ci^öav  hrtbg^fiSQäv  itxoöiv.  Dio  Cass.  XXXIX.  48. 
(ed.  H.  Steph,  p.  127.) 

53. 

3.  Nochmals  überschreitet  Caesar  den  Rhein;  kehrt  aber  zurück,  als  er  erfährt»  dass  sich  die  Sueven 
nach  dem  Bacenis- Walde  zurückgezogen  haben.  (Caesari  übü  referunt)  Suevos  omnes,  postea- 
quam  certiores  nuncii  de  exercitu  Romanorum  venerint,  cum  omnibus  suis  sociorumque  copiis, 
quas  cocgissent,  penitus  ad  extremes  fines  sese  recepisse;  silvam  esse  ibi  infinita  magnifudine, 
quae  adpcllatur  Bacenis;  hanc  longe  introrsus  pertinere  et  pro  nativo  muro  obiectam  Cheruscos 
ab  Suevis  Suevosque  ab  Cheruscis  iniuriis  incursionibusque  prohibere;  ad  eius  initium  silv^e 
Suevos  adventum  Romanorum  exspectare  constituisse.  Caes.  B.  G.  VI,  10. 

i.  Darauf  wendet  sich  Cäsar  gegen  die  Eburonen;  aber  jetzt  fallen  2000  Sigambrer  in  Gallien  ein. 
Trans  Rhenum  ad  Germanos  pervenit  fama,  diripi  Eburones  atque  idtro  omnes  ad  praedam  evo- 
cari.  Cogunt  equitum  duo  milia  Sigambri,  qui  sunt  proximi  Rheno,  a  quibus  receptos  ex  fuga 
Tenchtheros  atque  Usipetes  supra  docuimus:  transeunt  Rhenum  navibus  ratibusque  XXX  milibus 
passuum  infra  eum  locum,  ubi  pons  erat  perfectus  praesidiumque  ab  Caesare  relictum.  Primos 
Eburonum  fines  adeunt;  multos  ex  fuga  disperses  excipiunt;  magno  pecoris  numero,  cuius- sunt 
cupidissimi  barbari,  potiuntur.  Invitati  praeda  longius  procedunt:  non  hos  palus,  in  belle  latro- 
cinüsque  natos,  non  silvae  morantur.     Caes.  B.  G.  VI.  35. 

Diese  überraschen  ein  römisches  Korps  unter  Q.  TulUus  Cicero  bei  Aduatuca  und  belagern, 
aber  vergebhch,  das  dortige  Lager.    (Caes.  B.  G.  VI.,  35 — 40.)    Germani,  desperata  expugna- 

Digitized  byC^OOQlC 


Vor  Chr.  52  —  16.  5 

tione  castrorum,  quod  nostros  iam  constitisse  in  muuitionibus  videbant,  cum  ea  praeda,  quam 
in  silvis  deposuerant,  trans  Rhenum  sese  recepenint.    Ibid.  44. 

Uober  die  germanischen  Feldzüge  Caesars  sind  noch  zu  beachten  Liv.  epit.  CV.  Caesar 
victis  Germanis  in  Gallia  caesisque  Rhenum  transcendit  et  maximam  partem  doinuit  Sueton. 
Caes.  25.  Germanos,  qui  trans  Rhenum  incolunt,  maodmis  affecit  dadibus,  Eutrop.  lY.,  44. 
Germanos  ti*ans  Rhenum  adgressus  immanissimis  prodiis  vicit. 

52. 

5.  Deutsche  treten  von  nun  an  in  römischen  Solddienst  und  nehmen  an  allen  Waifenthaten  in  Gallien 

Antheil.  So  siegten  vierhundert  deutsche  Reiter  bei  Noviodunum  (Neuvy)  —  Caes.  B.  G.  YD.,  43.  — 
und  als  ganz  Gallien  für  die  Freiheit  aufsteht  und  die  Wege  nach  Italien  und  der  Provinz 
versperrt,  eilen  auf  Caesars  Ruf  deutsche  Hilfsschaaren  vom  rechten  Rheinufer  herbei.  Cae- 
sar trans  Rhenum  in  Germaniam  mittit  ad  eas  civitates,  quas  superioribus  annis  pacaverat,  equi- 
Icsque  ab  his  accersit  et  levis  armaturae  pedites,  qui  inter  eos  proeliari  consueverant.  Eorum 
advcntu,  quod  minus  idoneis  equis  utebantur,  a  tribunis  militum  reliquisque,  sed  et  equitibus 
romanis  atque  evocatis  equos  sumit  Germanisque  tribuit.  Caes.  B.  G.  VII-,  65.  —  Bei  Gergovia 
und  Alesia  tragen  diese  wesentlich  zur  Entscheidung  bei.    Ib.  VIL,  67.  70.  80. 

Auch  in  den  folgenden  Jahren  finden  wir  deutsche  Hilfstruppen  erwähnt.  Vgl.  Caes.  R  G. 
VIII.,  1 3.  36.  Sie  folgten  Caesar  überall  hin.  Ihre  Kühnheit  entschied  sowohl  die  Schlacht  bei 
Pharsalus  (Appian.  de  B.  c.  II.,  64.  Flor.  IV.,  2.)  wie  den  Sieg  bei  Alexandrien  (de  B.  Alex.  29.). 
Auch  bei  Philippi  fochten  sie  sowohl  auf  Seiten  des  Brutus,  wie  des  Octavian.  (Appian.  d. 
B.  C.  IV.,  88.  V.,  417.) 

46. 

6.  Niederlage  der  Römer  unter  Lollius,  durch  die  Deutschen.  —  o  Sl  Sri  ^uttog  t&v  rore 

öviißavTCJV  toig  ^PcDiucloi^  noUfimVy  o67C£q  arov  %td  zov  Avyov6xov  in  tfjg  xoleag  i^yaye  XQog  tovg 
Ksktovg  iyivsto.  Zvyaiißgol  ts  yag  xalOvöLnhai  ts  xcd  TiyxtrjQot  ro  (ikv  xgärav  iv  ty  ög)STiQ^  tivag 
avtäv  övXkaßovTsg  dveötavQcoöav.  htevca  81  xol  xov  ^Piqvov  dutßavzeg  tjjv  tB  FB^fLavUeif  xtd  rijv 
raXatlav  ilErjXaTriöav'  ro  xs  ütnixav  ro  t&v  ^Pcnfialayv  Itcb^ov  6tpl6iv  ivijÖQSvöav.  ocal  q>evyov6iv 
avtoig  iniiSn(6(iBvoiy  r^  ts  AoXUfp  aqxovti  avx&v  ivkv%ov  avehtiöroi  xal  ivlxriöav  Tcal  ix&vov. 
(AO^&v  de  tccvta  6  Avyov6tog  Sq^itjös  (uv  in  avxovg*  ov  ^uvtoi  xol  iiyyov  xl  xoki^urv  hxsv.  ot 
yoQ  ßoQßttQOty  xov  xs  Aikhjov  nagaöTcsvatonsvov  xcd  ixslvov  Ctqaxsvovxa  xvtofieimty  ig  xs  n}v 
iavxäv  dvsxc6^6av  Tcai  öieovdccg  iTCoirjtSavtOy  6(ii]Q0vg  dovxsg.  Dio  Cass.  UV.,  20.  (p.  622.)  — 
Acccpta  in  Germania  clades  sub  legato  M.  Lollio,  homine  in  omnia  pecuniae  quam  recte  fa- 
ciendi cupidiore  et  inter  sumraam  vitiorum  dissimulationem  vitiosissimo ,  amissaque  legionis  V. 
aquUa  vocavit  ab  urbe  in  Gallias  Caesarem.  Vellei.  Patcrc.  IL,  97.  —  Graves  ignominias  clades- 
que  duas  omnino  nee  alibi  quam  in  Germania  accepit,  Lollianam  et  Varianam:  sed  LoUianam 
maioris  infamiae  quam  detrimenti.  Suet.  Octav.  23.  —  Insidiis  Romanorum  Germani  circumventi 
sub  M.  Lollio  legato  graviter  vexati.  Jul.  Obsequens  Prodig.  cap.  431.  —  Centuriones  roma- 
nos,  qui  ad  stipcndia  missi  eraiit,  circumventos  crucibus  afBxerant  (sc.  Sigambri).  Schol.  ad 
Horat.  Od.  IV.  2,  36.  44,  54.  —  yvcigi^ia  ds  xavxa  tucvsöxi^  xcc  s&vri  noXe^uyvvxa  nqog  ^P(o\Lalovg, 
bIx  iv8iS6vxa  ocal  nakiv  atpuSxcifLSva  ^  xol  luxtcdslTtovra  xag  Tuxxoiadagjmv  xksla  di  yvaQifia  wtiJQ^sVy 
si  inhQBTCB  xoTg  öXQCctriyotg  o  Zsßaöxog  duxßalvetv  xov  ^AkßiVy  (isxioviSv  xovg  ixHtSe  inavi6xa{Uvovg. 
wvl  8^ fVTtoQcixsQov  vTciXaßs  6xQaxrjysLV  xov  iv  yjQöl  nolefwv,  d  xäv  ffo  rov  "AXßiog  Tcad''  rjövxlav 
ovxtov  a7ci%0LX0  xai  («)  nago^voi,  nqog  xf^v  TCOivcDvCav  x^g  ^x&gag.  ^g^avxo  8s  xov  nokifiov 
£ovya(ißQOL  nXrjölov  oloiovvzBg  xov'PijvoVy  MiXava  Sxovxsg  riya^a.  mxH&ev  fjSri   Sislxov  aUm 

Digitized  byC^OOQlC 


Vor  Chr.  16— iJ. 

aVjOi  dwcustevowsg  xal  xatcdvo^voLy  nahv  S  iq)Uixa^i£VOiy  XQodidovtEg  jud  ta  ofi/iiK^  xol  ta$ 
TcUycBiQ.  Tcqog  ovg  fj  (lav  a'3tv6rta  ^ya  oq)akog'  ot  öa  niötav^ivtag  ta  (UyiOta  xaxaßloa^aify  xcD^cbup 
o£  Xri^(n)67(ov  Ttal  oi  rovtcov  vm^xocr  nag'  olg  ra  tQia  zayiwxa  ^Pafiaimv  (istä  xw  &cqaxfiy(n> 
OvAqov  Kovivtiklov  ytagcuSnovöri^iwa  oTttoXeto  £|  avidgag,  hiöav  Öa  dlTuxg  oacavtag  xal  xaga6%w 
%A  vaoDTBQa  raQiiavLxa  layaiQoxcetGv  d-gla^ßov  xtX.  Strab.  VII.,  1,  4.  Vgl.  unten  Nro.  32.  (Die 
Lesart  des  vorstechenden  Textes  xcacai&av  ^Äiy  diatxov  >crA,  die  alle  Handschriften  und  Ausgaben 
bieten,  ist,  wenn  man  nicht  dem  Verb  eine  ungehörige  Bedeutung  beilegt,  ohne^  Sinn:  wahr- 
scheinlich ist  alxov  zu  schreiben,  da  sich  ötalxov  leicht  aus  ijdi}  erklärt.  Alsdann  wäre  zu 
interpretiren :  x.  if.  cL  a.  dwagxavovöi  xol  iUKvaXvovxai  xtX.)*) 

42. 

üeber  zwei  ^ahre  war  Augustvs,  der  Niederlage  des  Lollius  wegen,  in  Gallien  geblieben.  Dann 
übertrug  er  seinem  Sohne  Drusus  die  Bewachung  der  Rheinufer.  —  Erster  Feldzug  des  Dm- 
sus.  —  Civitates  Germaniae,  eis  Rhenum  et  trans  Rhenum  positae,  oppugnantur  a  Druse.  liv. 
epit.  CXXXVII.  —  xäv  xa  yag  IJvyä^ßgcav  octd  xäv  öv^iiaxov  avx&v  Sul  xa  xtjv  xov  AvyovfSxov 
OTCovöiav  xal  dta  xo  xovg  Tdkaxag  fifi  id'sXodovXetv  noXs^oD^ivxav  Cfplöi^  x6  xa  v^rifxoov  XQOTUcti- 
Xaßa  .  •  .  .  xal  xovg  KaXxovg  xriQT^öttg  xov  ^Pfivov  diaßalvovzag  ävho^a,  xcd  nsta  xovxo  ig  xa  xrfl 
xav  Ovötnevciv  xccxa  avxriv  xtjv  xAv  Baxaovov  vri6ov  dußt]'  xal,  inl  x^v  Zvyafißglda  iTiaiJ^ev 
Inujiagal^G^v  övxva  iTCOQ&rjöav  ^g  xa  xov  iiacaavov  öuc  xov  'Pifvov  xaxaxlavöag  xovg  xa  Ogauslov^ 
(oxaiciöaxo  xal  ig  xrjv  XavxCda  dta  xtjg  Ufivrjg  i(ißaX(ov  ixtvdvvavda  ^  xäv  nXolav  inl  x^g  xov 
'SlTtaavov  TtaXiggolag  anl  ^qov  yavoiiivcDV,  xal  xoxa  luv  vno  xäv  (^gaiöloVy  naf^ri  övvaözQaxavxO' 
X(ov  avxäy  ötD^alg  avaxdgTjöa*  %ftficovyorp  t}v  xtX.  Dio  Cass.  LIV.,  32.  (p.  622.)  —  iv  xco  'Jitaöia 
jilQovöog  BgovxxsQovg  xaxavaviidxflöa,  Strab.  VE.,  1,3.  —  Das  Jahr  dieses  Ereignisses  wird  zwar 
von  Strabo  nicht  angegeben;  doch  ist  wohl  ohne  Zweifel  das  vorstehende  gemeint.  Die  vor- 
handenen Quell -Nachrichten  geben  wenigstens  keine  Wahrscheinlichkeit,  dass  sich  dieses  Fluss- 
gefecht bei  einem  der  folgenden  Feldzüge  ereignet  hätte. 


*)  Die  Strabooische  Stelle  hat  onnothige  Weiterungen  in  chronologischer  Hinsicht  veranlasst.  Augenscheinlich  spricht 
«ie  von  einem  langwierigen  Kriege,  der  reich  an  den  roannichfultigsten  Wechsellallen  war.  Bald  habe  sich  dieses, 
bald  jenes  deutsche  Volk  an  die  Spitze  der  Bewegung  geschwungen.  Mehrmals  sei  der  Krieg  durch  feierlich 
besiegelte  Verträge  beendet  worden,  aber  Verräiherei  habe  ihn  immer  von  neuem  wieder  Ins  Leben  gerufen. 
Schon  diese  Andeutungen  genügen,  um  die  eine  Annahme,  dass  Strabo  als  Anfangspunkt  des  Krieges  die  Varia- 
oische  P^iederlage  betrachte,  als  völlig  unhaltbar  zu rücksu weisen ;  der  Angriff  des  Sigambrers  Melo  ist  vielmehr 
viel  weiter  hinaufzurücken.  Eine  andere  Annahme,  die  dieses  Ereigniss  ins  Jahr  25  (v.  Chr.)  setzt,  ermangelt 
indess  ebenfalls  aller  Begründung.  Einmal  geschieht  der  Sigambrer  bei  den  kriegerischen  Vorfallen  dieses  Jahres 
gar  keine  Erwähnung;  und  höchst  wahrscheinlich  sind,  wie  bei  den  vorhergehenden  Feldzügen  in  den  Jahren 
38  und  29,  suevische  Völkerschaften  gemeint.  Gesetzt  aber  auch,  es  wären  Sigambrer  gewesen,  so  hätte  doch 
Strabo  nidit  von  solchen  Vorgängen  den  Anfang  des  Krieges  datiren  können.  Bis  zum  Jahre  16  (v.  Chr.)  waren 
nämlich  alle  Feldzüge  gegen  die  Deutschen  vereinzelte  Unternehmungen,  die  viele  Jahre  auseinander  liegen,  und 
nur  augenblickliche  Abwehr  und  Züchtigung  muthwilliger  Anfalle  bezwecken.  S.  Dio  Cass.  XLVIU.,  49.;  Llo 
21 — 22. ;  LIIL,  26. ;  LIV»,  11.  Eine  anhaltende  und  ernstere  Aufmerksamkeit  wenden  dagegen  die  Römer  den 
deutschen  Angelegenheiten  erst  mit  der  clades  Lolliana  zu:  nun  erst  machte  sich  das  Bedürfoiss  fühlbar,  die 
Völker  am  rechten  Rbetnufer  dauernd  zu  beruhigen.  Früher  nur  defensiv,  verfuhr  daher  Rom  jetzt  angriffsweise: 
es  begann  einen  Eroberungskrieg,  der,  einzelne  Unternehmungen  abgerechnet,  bis  zu  dem  Augenblicke  fortge« 
«rährt  hat,  als  Strabo  jene  Bemerkungen  niederschrieb.  Allen  folgenden  Feldzügen  ist  sonach  ein  und  dasseihe 
Gepräge  aufgedrückt:  sämmtllch  kann  man  sie  als  zusammenhangende  Operationen,  als  Momente  eines  und  des- 
selben Kampfes  ansehen;  und  demnacfi  unterliegt  es  keinem  Zweifel,  dass  Strabo  die  clades  Lolliana  meint  und 
an  obiger  Stell«  alt  Urheber  derselben  den  S^amlirer  Melo  nennt. 


Digitized  by  L^OOQ IC 


Vor  Chr.  IJ  — 9.  7 

44. 

8.  Zweiter  Feldzug  des  Drusus.  —  Cherusci,  Tencteri,  Catti  (al.  Chauci)  aliaeque  Germanorum  trans 

Rhenum  geiitee  subactae  a  Druso  refenintur.  Liv.  epit  CXXXVIII.  —  y/fc«  di  rä  Tj^t  ycgbg  rov 
noksyuov  av&ig  mgiMfiös  xal  rov  %b  ^Piivov  h^QcuddTj  xtd  t<yvg  Ov6vnhag  TuxxsiSt^hpaxo'  rov  rs 
Aovniav  J^bv^b  xtd  ig  rriv  r&v  £vyd(ißQav  hißdks  xol  81  avxiig  %al  ig  rr^v  XeQOV^xlda  ngoexci- 
(fr}ös  \iijifiv  rov  Ov'üiov^ov.  i^dvtnj&ri  de  roOro  nowjöaLy  ort  ol  ZvyafißQov  rovg  Xavcovg  iiovovg 
räv  nQoöotxav  iirj  d'eXrjöavrag  <fq>l6v  &ümjLajpi6<xt  iv  ogyii  6%6vrBg  ücavdruisl  in  avrovg  i^sörga- 
tev6ixv'  fud  r^  xcugä  roiirp  iXccd's  rriv  %(6qocv  avrSrv  dts^fi^ddv.  %al  SUßr^  av  tujcI  rov  Ovtöov^ov, 
el  ^ri  räv  rs  isartidelav  iöTcaviös  xol  6  xsi^v  iviöri^ '  9ial  rt  xol  (f/t^vo^  iv  rä  ^rgatoxidp  avrov 
&(p&ri.  ovi^  ovv  xsQotriQm  duc  ravra  XQoexd^öSy  xal  ig  rriv  ipiUav  ävcaio^^oiiBvog  8siv6g  imv- 
ivv€v6BV.  ot  yoQ  noUfuoi  alXfog  rs  ividgcug  avrov  ixaxmöav  xal  nozs  ig  örsvov  xai  xoilov  %(oqIov 
Tcaraxlslöavrsg  oUyov  8U(p&£igav.  xav  na66vSl  av  dnciXsöaVy  sl  fiig  xaTaq)Q0vii6avrsg  öq>övy  Ag  xai 
iakcncocov  xal  (uag  iniTtosti^g  ovrmVy  Ofioös  avrolg  aövvtaxrot  ixcigriöav'  vucti^ivTsg  yag  ix  rov- 
rov  ovTiid''  oi/uolmg  i^Qa&uvovrOy  aXka  xo^^mdev  (uv  ötpag  nagsXvnovVy  iyyvg  8s  ov  nqo6riB6av* 
&6rs  rov  jdQOvöov  dvriMorafpQOvi^öavra  avräv  ixst  rSy  ri  o  rs  Aoxmlag  xai  6  ^EUömv  öv^lyvw- 
X€Uf  q>fOvgi6v  rt  öiplöw  intrs^xüsai  xal  eveqov  iv  Xaxroig  na^  avrä  rä  ^Prjva*  8ia  fteif  ovv  ravra 
rag  rs  inivuxlovg  niucg  xal  ro  inl  xikr^rog  ig  ro  aörv  iXa/dai  ry  rs  rov  äv9vndrov  i^ovölf^  insi- 
8av  8iaarQarijY^&ijy  XQi^^aöQ'at  iXaßs.  Dio  Cass.  LIV.,  33.  (p.  623.)  —  In  Germania  in  castris 
Drusi  examen  apum  in  tabernaculo  Hostilii  Rutilii  praefecti  castrorum  consedit,  ita  ut  funem 
praetendentem  praefixamque  tentorio  lanceam  amplecterentur.  Multitudo  Romanorum  per  insi- 
dias  subiecta  est.  Jul.  Obseq.  prod.  432.  —  Sedere  (apes)  in  castris  Drusi  imperatoris,  qiium 
prosperrime  pugnatum  apud  Arbalonem  est,  haudquaquam  perpetua  auruspicum  coniectura,  qui 
dirum  id  ostentum  existimant  semper.  Plin.  bist.  nat.  XI.,  18.  —  Die  Veste  Aliso  wird  bald  in 
der  Nähe  Liesboms  im  Münsterischen,  bald  bei  Elsen  im  Paderbornschen  gesucht.  S.  v.  Lede- 
burs  L.  u.  V.  d.  B.  S.  294.  flg.  In  neuester  Zeit  haben  sich  v.  Bardeleben  (Zweifel  und  Ansich- 
ten über  die  örtliche  Lage  des  von  Drusus  im  J.  11.  (v.  Chr.)  erbauten  Cast^lls  an  der  Lippe. 
Kassel,  1839.  S.  72.  flg.)  und  ükert  (Alte  Geographie  Bd.  3.  S.  443.)  für  Haltern  an  der  Lippe 
entschieden.  Es  ist  hier  nicht  der  Ort,  in  diese  Untersuchungen  tiefer  einzugehen.  Oberstlieut. 
Schmidt,  welcher  in  neuster  Zeit  die  sorgfältigsten  Lokal-Forschungen  hinsichtlich  der  Schauplätze 
der  Römerkriege  vorgenommen  hat,  glaubt  aus  überwiegenden  Gründen  Aliso  an  die  Mündung 
der  Glenne  in  die  Lippe,  auf  den  grossen  Kamp  bei  Schulte  Nomke,  setzen  zu  müssen.  —  Auch 
über  Arbalo  schwanken  die  Ansichten;  jedenfalls  ist  dieser  Ort  auf  der  Rückzugslinie^  von  der 
Weser  zu  suchen.  —  Sollte  aber  nicht  vielleicht  in  der  obigen  Stelle  des  Plinius:  apud  Aliso- 
nem,  zu  lesen  sein? 

10. 

9.  Dritter  Feldzug  des  DrustiS.  —  Bellum  contra  transrhenanas  gentes  a  Druso  gestum  refertur,  in  quo 

inter  primores  pugnaverunt  Senectius  et  Anectius  tribuni  civitatis  Nerviorum.  Liv.  epit.  CXXXIX.  — 
ra  8s  dl)  räv  Kskr&v  räv  rs  aU^syv  xtd  räv  Xdrrmv  {nqog  yaq  rovg  UvyafißQOvg  (istiovqöav 
xai  rrig  rs  %&Qag  avrävy  §v  olxslv  naga  räv  ^Ptoiuciov  fiXi](psöaVy  i^avi6rt]0av)  6  Agovöog  %d  (isv 
ixaxoös  ra  8s  i%siQd6axo  xtu  nsta  rovro  lg  rs  rrjv  ^Pdfiriv  (sc.  6  Agovöog  xal  b  TißeQuog)  övv 
rä  Jvyov6r(p  övvsxofilödTiöav  (iv  yäg  rij  Aovy8ovvl8i  ra  noXka  ovr&g  iyyv&ev  rotg  KsXrolg 
iq)s8QevG)v  Sihqißs).    Dio  Cass.  UV.,  36.  (p.  625.) 

9. 
10.  Vierter  Feldzug  und  Tod  des  Drusus.  —  Bellum  adversus  Germanorum  trans  Rhenum  civitates 
gestum  a  Druso  refertur.    Ipse  a  fractura,  equo  super  crus  eins  collapso,  tricesimo  die,  quam  id 

Digitized  byC^OOQlC 


i  Vor  Chr.  9—8, 

acciderat,  mortuus  est  Liv.  epit.  CXL.  —  T^  de  ixoiiiv^  hsi  o  ^Qov^og  iwca  tov  KqmcIvov 
VTCoctsvös'  xcel  tevtä  6rj^ia  cvk  äya^a  övvrivijfiri^  .  •  .  ov  y4vtoi  utal  i(pQ6wt6i  u  takav, 
diX  sg  TS  xriv  täv  Xatx&v  iösßake  Tud  XQoi^XJ^B  (idxQi'  xijg  Ijovr^ßlag^  tijv  te  iv  %o6lv  ov»  äraXai- 
ntBQmg  %BiQov^uvog  xal  twg  nqog^uyvvvxag  ol  ovk  ivamborcl  XQcctAv.  xavtsvQ'ev  xgog  xs  xriv  Xb- 
ifav^iäav  iietiötri  xol  xov  Oviöov^ov  ötaßag  '^laös  ^U^j^  xov  'Akßl&v  navxa  noQ&mv  xxX.  Dia 
Giss.  LV ,  4 .  (p.  627.)  —  Cura  atque  onus  Gennanici  belli  delegata  Druso  Claudio,  fratri  Neronis, 
adoleseenti  iot  tantarumque  virtutum,  quot  et  quantas  natura  mortalis  recipit  vel  industria  per- 
cipit  .  .  .  Scd  illum,  magna  ex  parte  domitorem  Gcrmaniae,  plurimo  ejus  gentis  variis  in  locis 
profuse  sanguine,  fatorum  iniquitas,  consulem,  agentem  annum  tricesimum,  rapuit.  Vellej.  Palerc. 
IL,  97.  —  Missus  in  eam  provinciam  Drusus  primos  domuit  üsipetes;  inde  Tenctheros  percucur- 
rit  et  Cattos.  Nam  Marcomannorum  spoliis  insignibus  quendam  cditum  tumulum  in  tropaei  mo- 
dum  excoluit  Inde  validissimas  naliones,  Cheruscos,  Suevosque  et  Sicambros,  pariter  aggressus 
est,  qui  viginti  centurionibus  incrematis  hoc  velut  sacramentum  sumserant  bellum  adeo  certa 
victoriae  spe,  ut  praedam  in  antecessum  pactione  diviserint  Cherusci  equos,  Suevi  aurum  et 
argentum,  Sicambri  captivos  elegeranL  Sed  omnia  retrorsum.  Victor  namque  Drusus  equos, 
pecora,  torques  eorum  ipsosque  praeda  divisit  et  vendidiL  Praeterea  in  tutelam  provincianim 
praesidia  atque  custodias  ubique  disposuit  per  Mosam  flumen,  per  Albim,  per  Visurgim.  Nam 
per  Rheni  quidem  ripam  quinquaginta  amplius  castella  direxit.  Bonnam  et  Gesoniam  cum  pon- 
tibus  iunxit  classibusque  firmavtt.  Invisum  atque  inaccessum  in  id  tempus  Hercynium  saltum 
patefecit.  Flor.  FV.,  12.  —  Drusus  in  Germania  primo  Üsipetes,  deinde  Tencteros  et  Cattos  per- 
domuit.  Uarcomannos  pene  ad  intemecionem  cecidit  Postea  fortissimas  nationes,  et  quibus 
natura  vires,  consuetudo  experientiam  virium  dabat,  Cheruscos,  Suevos  et  Sicambros  pariter  uno 
hello,  sed  etiam  suis  aspero,  superavit.  Oros.  Histor-  lib.  VI.  cap.  21.  (edit  Haverkamp.  p.  446.)  — 
Die  verworrene  Darstellung  des  Florus  erstreckt  sich  augenscheinlich  ül^er  alle  Feldzüge  des 
Drusus,  und  fast  bis  auf  den  Wortausdruck  abhängig  davon  ist  Orosius.  Es  mag  dies  als 
Fingerzeig  dienen,  wie  wenig  kritisch  manche  neuere  Untersuchung  diese  Stellen  be- 
nutzt habe. 

lOe  ^enus  Suevos  acre  indomitosque  Sygambros 

Contudit  inque  fugam  barbara  terga  dedit.  — 
Nee  tibi  deletos  potent  narrare  Sygambros 

Ensibus  et  Suevos  terga  dedisse  suis. 
Pedo  Albinov.  in  cons.  Liv.  v.  47—18.,  311—312.  —  Cf.  Senec.  cons.  ad  Polyb.  34.  ad  Marc.  3. 
Sueton.  Qaud.  1. 

8. 
11.  Den  Krieg  gegen  die  Deutschen  fortzusetzen  kömmt  Augusins  selbst  nach  Gallien.  Hier  übergibt 
er  Tiberius  den  Oberbefehl.  Kaum  ist  dieser  aber  über  dem  Rhein,  so  bitten  die  Deutschen 
um  Frieden.  —  Sigambrer  und  Sueven  werden  aufs  Hnke  Rheinufer  übergesiedelt,  inl  xwg 
Kakxovg  iöXQoxevös.  xai  avxog  {uv  iv  xtj  oItuIu  vneiuivBV'  6  Sa  d^  Tißiqiog  xov  Pipwv  SUßri' 
q>oßijd'svxsg  ovv  avxovg  ol  ßoQßoQOi  nXfjv  x&v  ZvyaiißQ(ov  (legebatur  KavxaßQwv)  inexriQvxsv' 
6(xvxo '  xal  0VX6  xoxs  hvxov  xivog  (6  yicQ  Auyovöxog  ovtc  Sqyri  ötpCöiv  avsv  iTcalvav  önslösö^cU)  ov^ 
vöx^ov.  fir^fi^ov  fuv  yccQ  xal  ov  Zvyaiißqoi  (leg.  KccvxaßQol)  nQBößsig'  xoöovxov  dh  idiriöav  dtuorpafod- 
«•«/  xiy  SüXB  xal  ixBlvovg  navxagy  xal  nokkovg  nal  iXkoyliuyvg  ovxagy  nQOöcatoliü&dUy  o  xs  yccg  Avyovötog 
(SvXXaßmv  avxovg  ig  noUig  xivag  TcaxBd-svo  xal  kuBlvov  dvöavaüxsxilöarcsg  iavxovg  xaxBxunöavxo.  wm 
xovxov  xoivov  niv  xwa  fi6vxa6aVy  hcaixa  inl  7CoU.Si  xo  nid^rnia  0(päv  xoig  ^Pmiudoig  avtaseidoöav.  Dio 
Cass.  LV.,  6.  (p.  631.)  —  Moles  deinde  eins  belli  translata  inNeronem,  quod  is  sua  et  virtute  etfor- 


Digitized  byC^OOQlC 


Vor  Chr.   8  —  6.  u.  f.  9 

tuna  administravit  peragratusque  victor  onmes  partes  Germaniae  sine  ullo  detrimento  commissi 
exercitus  (quod  praecipue  huic  duci  semper  curae  fuit)  sie  perdomuit  eam,  ut  in  formam  paene 
stipendiariae  redigeret  provinciae.  Tum  alter  triumphus  cmn  altere  consulatu  ei  oblatus  est. 
Vellei.  Paterc.  II.,  97.  —  Suevos  (al.  Ubios)  et  Sigambros  dedentes  se  traduxit  in  Galliam  atque 
in  proximis  Rheno  agris  coUocavit.  Sueton  Octav.  21.  —  Bello  germanico  XL.  millia  dediticio^ 
rum  traiecit  in  Galliam  iuxtaque  ripam  Rheni  sedibus  assignatis  coUocavit.  Quas  ob  res  et  ovans 
et  curru  m'bem  ingressus  est.  Id.  Tib.  9.  —  Quo  bello  CCCC.  millia  captivorum  ex  Germania 
transtulit  et  supra  ripam  Rheni  in  Gallia  collocavit.  Eutrop.  VII.,  9.  (wo  richtiger  ebenfalls 
XL.  millia  zu  lesen.)  —  (Tiberius)  Germanos  bello  arripuit,  e  quibus  quadraginta  millia  captivorum 
Victor  abduxit.  Oros.  VI.,  21.  —  Se  (sc.  Tiberiiun)  novies  a  divo  Augusto  in  Germaniam  missum 
plura  consilio  quam  vi  perfecisse:  sie  Sugambros  in  deditionem  acceptos,  sie  Suevos  etc.  Tacit. 
ann.  II.,  26.  —  quondam  Sugambri  excisi  et  in  Gallias  traiecti  —  Ibid.  XII.,  39.  —  (Augustus) 
Sicambros  in  Galliam  transtulit.  Aurel.  Yict.  epit.  de  Caes.  cap.  1.  —  xavvqg  (sc.  r^ff  Tcotaiäas) 
dh  ta  fuv  slg  xiiv  KEkxixriv  iistijyayov  'PcDfuobt,  rcc  d'l^^  iietavaövawa  slg  rrjv  iv  ßdd'H  xcigav, 
9taQ'dxsf  MttQdol'  loujtol  d'  alölv  oUyoi  xal  x&v  HovydiißQov  (isQog.  Strab.  YII.,  4.,  43.  —  Anlass 
zu  der  Uebersiedelung  mag  die  Anlage  eines  limes  auf  dem  rechten  Rheinufer  gegeben  habea 
(Tacit.  ann.  I.,  50.  limitem  —  a  Tiberio  coeptum).  Vgl.  Soekeland,  üeber  die  Verhältnisse  und 
Wohnsitze  der  deutschen  Völkersch.  S.  40.  flg.  Dass  indess  die  Uebersiedelung  nur  einen  klei- 
nen Theil  der  genannten  Völkerschaften  traf,  daran  kann  eine  Vergleichung  sämmtlicher  obiger 
Stellen  keinen  Zweifel  gestatten. 

7. 

42.  Auf  die  Nachricht  von  neuen  Bewegungen  eilt   Tiberius,  der  nach  Rom  abgereist  war,  abermals 

nach  Deutschland;  richtet  aber  nichts  Bemerkenswerthes  aus.  xivrid'iwav  xiväv  h  rg  F^qi/M- 
vUf  i^mfiu^dij.  .  .  .  iv  yoQ  dq  xy  FsQ^iavla  ovflfv  a^iov  (ivqiirjg  iJwe/Jij.  Dio  Cass.  LV.,  8. 
(p.  633 — 34.)  Diese  Angabe  des  Dio  Cassius  erhält  vollkommene  Bestätigung  durch  das  tiefe 
Stillschweigen  des  Velleius  Paterculus. 

6.  u.  f. 

43.  Tiberius  geht  nach  Rhodus.    Während  dessen  Abwesenheit,  kurz  vor  der  christlichen  Zeitrechnung, 

befehligt  L.  Domitius  Ahenobarbus  am  Rhein,  xaind  xs  ovv  a(ia  xol  xa  x&v  KskxAv  hcai/vci^.  6  yoQ 
^oiUxiog  nQoxeQOv  [ihv,  Sag  hi  xäv  XQog  x&  "löxgp  %(oqUov  riq%Bj  xovg  xs  ^EQ^juwvdovQOvg  i%  xiig 
olxslag  ovx  ol^  OTCoog  i^avcasxavxag  xol  xctra  ^rivqCiv  ixigag  yfjg  xXavtoiihHyvg  vxolaßmv  hf  lUfBi  xrjg 
Ma^KOiucwldog  xat^xuss  ocal  xov  ^Akßlocv  (itiÖBPog  ot  ivavxiov\ihov  dutßccg  tpiXlav  xs  xotg  iTCslvy  ßoQßa- 
(foig  övvid'sto  xal  ßo(U)v  in  avxm  x&  livyovtfxp  td^öato'  xms  de  n^fog  xs  xov  ^Pf[vov  (letsXd'wv 
xci  ioacsöovtag  xivag  Xsqw^xcdv  xaxayayelv  öl  etsq&v  i&slijöicg  iöv&cvxn^s  xal  xaxatpqovijöcci  ötpäv 
Tcal  xovg  ickkovg  ßoQßccQOvg  iscob/iösv.  Dion.  Cass.  fragm.  a  Jos.  Morellio  edita.  Bassaui  4798. 
p.  32.  Vgl.  Fr.  Roth,  de  Germania  L.  Domitio  penetrata.  4825.  '• —  Dieses  wichtige  Bruchstück 
ist  auffallender  Weise  bis  in  die  nieste  Zeit  übersehen,  oder  doch  nur  flüchtig  benutzt  wor- 
den. Zwar  gehört  es  blos  mit  seiner  letzten  Hälfte  hieher,  aber  da  es  bisherige  Missverständ- 
nisse und  irrthümliche  Annahmen  berichtigt,  schien  die  vollständige  Mittheilung  angemessen.  Vor 
dem  Erscheinen  der  Morellischen  Fragmentensammlung  beschränkte  sich  nämlich  unsere  ganze 
Kunde  von  den  Erfolgen  des  Domitius  in  Deutschland  auf  die  folgenden  wenigen  Worte  des 
Tacitus  (ann.  IV.,  44.):  exercitu  flumen  Albim  transcendit,  longius  peiietrata  Germania,  quam 
quisquam  priorum;  woran  sich  noch  die  Notiz  desselben  Schriftstellers  knüpft,  dass  die  pontes 
Regesu  hiat.  Westfal.  ioigitized  by  L^OOglC 


40  Vor  Cbr.  €.  «.  t  --  oaeh  Cbr.  9. 

long!  ein  Werk  dieses  Feldhenm  gewesen  sein.  (ann.  I.,  63.)  Nun  aber  erfehren  wir  ans  dem 
beregten  Bruchstück,  dass  L.  Domitius  zn  zwei  verschiedenen  Malen  an  den  Gränzen  Deutsch- 
lands den  Oberbefehl  führte,  zuerst  am  Danubischen  Limes,  dann  an  den  Ufern  des  Rheins; 
dass  er  bei  zwei  Unternehmungen  in  das  Innere  Deutschlands  betheiligt  war;  dass  der  Elbe- 
Zug  nichts  wie  man  bisher  annahm,  vom  Rhein  aus,  sondern  von  der  Donau  her  statt  hatte, 
und  dass  nicht  bei  dieser  Gelegenheit,  sondern  später,  bei  der  Anwesenheit  am  Rhein,  die  Er- 
richtung der  pontes  longi  erfolgte.  Auch  der  Zeitpunkt  dieser  Unternehmungen  tritt  nun  ent- 
schieden hervor.  Denn  da  uns  das  Dionische  GeschichtsweriL  zwischen  den  Jahren  6  v.  Chr.  — 
5  n.  Chr.  nur  lückenhaft  erhalten  wurde;  nach  dem  Anfange  der  christlichen  Zeitrechnung  aber 
Yinicius,  dann  Tiberius  und  zuletzt  Germanicus  am  Rhein  befehligten:  so  müssen  die  beiden 
Feldzüge  den  Jahren  6 — 1  v.  Chr.  angehören.  Beide  waren  aber  durch  eine  längere  Zwischen- 
zeit getrennt  (xQotsQov  iih  —  tote  di);  so  dass  wir  uns  gewiss  nicht  irren,  wenn  wir  die  An- 
wesenheit des  Domitius  am  Rhein  kurz  vor  die  christliche  Zeitrechnung  setzen.  —  Ueber  die 
pontes  longi  vgl  die  Anmerkung  zu  45.  p.  Chr.  (Nr.  27.). 


Nach   Chr.   4—3. 


44.  M.  Vinicius  befehligt  am  Rhein.    Dieser  fuhrt  drei  Jahre  Krieg  gegen  die  Deutschen,    protinus  (Ti- 

berium)  in  Germaniam  misit,  ubi  ante  triennium  sub  H.  Yinicio  . .  .  immensum  exarserat  bellum. 
Erat  id  ab  eo  quibusdam  in  locis  gestum,  quibusdam  sustentatum  feliciter:  eoque  nomine  de- 
creta  ei  cum  speciosissima  inscriptione  operum  omamenta  triumphalia.     YelleL  Paterc.  II.,  404. 

4. 

45.  Der  Krieg  hatte  bis  zu  diesem  Jahre  fortgedauert.     Nun  wird   Tiberius  wieder  nach  Deutschland 

geschickt.  Ohne  bemerkenswerthe  Thaten,  aber  nicht  ohne  grosse  Erfolge  durchzieht  er  Deutsch- 
land nach  verschiedenen  Richtungen,  hd  tovg  KsXtovg  ifftQoteuöav  luv  xal  oUot  tivhsf  iatQOr 
tevöe  de  xtd  6  TißiQiog*  xai  nixQi  ys  tov  srorofiov,  xqozsqov  fuv  tov  Ovtöw^n^iWy  ffcra  dh  xovto 
Tud  tov  jAßlov  XfOBidgriöev,  ov  {ihrtoi  xtd  a^to(iVfi(Mveuv6v  xi  tote  ye  ixqax^*  tudtoi  xtd  cevro- 
%Qaxo(fog  fLTi  Ott  rot;  Avyovdtov^  iXXk  xtd  tov  Ttßeflov  hc  avtoig  xXriQ'ivtos,  9ud  tijucg  ixivir 
xlovg  Fcäbv  Zevtlov  tov  trig  I\QfLavlag  a^ovtog  laßovtog*  ineidij  fi^  fijovov  cauc^y  aXXa  xal 
devtBQOv  q>o(hfiivttg  avtovg  iüxslöavzo.  Dio  Cass.  LV.,  28.  (p.  650.)  —  Intrata  protinus  Ger- 
mania: subacti  Caninefates,  Attuarii,  Bructeri,  recepti  Cherusci,  gentes  immaniores  et  mox  nostra 
clade  nobiles,  transitus  Yisurgis,  penetrata  ulteriora:  quum  omnem  partem  asperrimi  et  periculo- 
sissimi  belli  Caesar  vindicaret;  in  iis,  quae  minoris  erant  discriminis,  Sentium  Satuminum,  qui 
tum  legatus  patris  eins  in  Germania  fuerat,  praefecisset,  virum  multipllcem  virtutibus,  navum, 
agilem,  providum,  militariumque  officiorum  patientem  ac  peritum  pariter,  sed  eundem,  ubi  ne- 
gotia  fecissent  locum  otio,  liberaliter  lauteque  eo  abutentem,  ita  tamen,  ut  emn  splendidum  ac 
hilarem  potius,  quam  luxuriosum  aut  desidem  diceres.  .  .  .  Anni  eins  acstiva  usque  in  mensem 
Decembrem  producta  immAni«  emolumentum  fiiere  victoriae.    Yellei.  Paterc.  n.,  405. 

5. 

46.  Zweiter  Feldzug  des  Tiberius.    Pietas  sua  Caesarem  paene  obstructis  hieme  Alpibus  in  urbem 

traxit:  at  tutela  imperii  eum  voris  initio  reduxit  in  Germaniam,  in  cuius  mediis  &iibus  ad  caput 
Juliae  (Lupiae?)  fluminis  hibema  digrediens  princeps  locaverat    Pro  dii  boni!  quanti  voluminis 

Digitized  byC^OOQlC 


Nach  Chr.  6.  n.  f.  —  9.  41 

opera  insequenti  aestate  sub  duce  Tiberio  Caesare  gessimusi  Perlustrata  armis  tota  Germania 
est,  victae  gentes,  paene  nominibus  iDCognitae,  receptae  Cauchorum  nationes.  Onmis  eorum 
iuventus,  infinita  numero,  immensa  corporibus,  sitQ  locorum  tutissima,  traditis  sfrmis  una  cum  du- 
cibus  suis,  septa  fulgenti  armatoque  militum  nostrorum  agmine,  ante  imperatoris  procubuit  tribu- 
nal.  Fracti  Langobardi,  gens  etiam  Germana  feritate  ferocior,  dcniquc,  quod  numquam  antea 
spe  conccptum  nedum  opere  tentatum  erat,  ad  quadringentcsimum  milliarium  a  Rheno  usque 
ad  flumen  Albim,  qui  Semnonum  Hermundurorumque  fines  praeterfluit,  Romanus  cum  signis  per- 
ductus  exercitus,  et  eodem,  mira  felicitate  et  cura  ducis  temporumque  observanlia,  classis,  quae 
Oceani  circumnavigaverat  sinus,  ab  inaudito  atque  incognito  ante  mari  flumine  Albi  subvecta  .  .  . 
exercitui  Caesarique  se  iunxit.  .  .  .  Victor  onmium  gentium  locorumque,  quos  adierat,  Caesar 
cum  incolumi  inviolatoque  et  semel  tantummodo  magna  cum  clade  hostium,  fraude  eorum  ten- 
tato  exercitu,  in  hibema  legiones  reduxit.  Vellei.  Paterc.  IL,  405 — 107.  —  ahia  de  tov  wxbitQ 
xoQoöJtoviijifaöi  ötpiöt  öl  oklyov  av&ig  xiiv  el^tniv  öo&rjvav  td  te  täv  ^aXfiaxAv  oud  xa  räv 
IlawQvUav  (uiiovas  xe  xaqax^ivxa  xtd  o^slag  inutxifoqnis  deij^ivza  iyivexo.  Dio  Cass.  LV.,  28.  (p.  650.) 

6,  u.  f. 

17.  Während  des  pannonischen  Aufstandes  herrscht  zwischen  Rhein  und  Weser  tiefer  Friede.    Römische 

Truppen  sind  über  das  Land  zerstreut;  in  der  Nähe  der  Besatzungen  entstehen  Märkte  und  Ko- 
lonien;, die  Fürsten  erhalten  römisches  Bürgerrecht  (Tacit.  ann.  L,  58.);  ihre  Söhne  treten  in 
römischen  Dienst  (Tac.  1.  c.  IL,  9.  VelleL  Paterc.  II.,  118.):  in  Rom  selbst  umgü)t  eine  Wache 
getreuer  Deutschen  die  Person  des  Imperators  (Suet.  Oct.  49.)  So  ist  das  Volk  auf  dem 
Wege,  romanisiri  zu  werden.  —  slxov  xiva  ol  ^Po^uuoi  avxfjg  (sc.  xijg  FsQ^ucvlag)  ovtc  dO'Qoa^ 
aXk'  mg  xov  wu  etvx^  xBiqfo^hxOy  (öio  ovdh  ig  Uttoqlag  (ivi^ii/qv  äg)l»eto)  xol  (^Qcctiäzal  xa  avxäv 
ixH  ixsliux^ov  9tai  nolBig  ipKllcvxo'  lg  xs  xov  xody^v  0(pAv'  oi'^ßdgßoQOL  (levB^Qv^iU^ovto  %al  dyoQog 
ivofuiov  öwodovg  xa  algriviTiag  inotovvxo.  ov  ^»^oi  xal  xAv  mxxqlonv  i^öv  xäv  xa  öv^Mpvxayv 
XQox&v  Tud  xl^g  avxov6(Mv  duUxi^g  xi^g  xs  ix  x&v  oxkanf  i^ölag  ix^rjönivoL  riöav.  %al  dia  xovxo^ 
timg  [UV  xaxa  ßgaxv  xol  o8^  xivi  (lexic  gnjlaxijg  necsfuivd'ocvov  avxdy  ovxs  ißaqvvowo  x^  xov  ßiov 
fuxaßoi,^^  ntd  iXav^avov  h(paq  akkowofuvou    Dio  Cass.  LVL,  18.  (p.  667.) 

9. 

18.  Befreiung   des  nordwestlichen  Deutschlands,   durch  die  Niederlage   des   Varus.  — 

i%A  de  6  OvoQog  6  Kv'ivtUiog,  luxd  xr^v  xmv  üvqcdv  difpiv  xijv  xs  'qys(iovalav  x^g  Fsgiutvlttg 
laßav  TUfl  xa  xoq'  ixstvoig  i%  xrig  op^^ff  duovxmv^  iönavöav  avxovg  d^QOcixsQOV  [uvaöxijöcct,  xal  xa 
xs  aU4X  mg  %al  dovXsvovöi  6q>i6i,v  initaxxß  wu  ;(r^fi€trcc  dg  xtd  na^  vnrix6<av  hcQaööav  ovx  ijvi- 
6X0VX0  dlX  Ol  xs  TCQmxoiy  xijg  xqoö&sv  dwaöxstccg  i(pii(isvoL  xal  xa  nXrjdTi  x^v  öwrjdTi  xaxdöxaöiv 
nQo  xrig  dklotpvlov  daöxoxalag  nQOtinwvtagy  ix  (ikv  xov  fpavsQOv  ovx  djci&tfjöavy  ^toXXovg  fiev  TtQog 
xA  ^PfiVfpy  nokkovg  Sa  xai  iv  x^  <fq)stEQf  x&v  ^Pwfialmv  ogävxsg  ovxag*  ds^dfievoi  da  xov  Ovoqov^ 
ag  xal  xdvxa  xa  nqoaxaöiSofisvd  6q>i6i  xoiTJöovragy  JCQOiiyafov  avxov  xo^gm  nov  dxo  xov  ^Privov 
ig  xs  x^v  XsQOvöxlda  xai  ngog  xov  Ovtöovgyov.  xdvxavd''  siqifivixcixaxa  xal  ipiXixcixata  öiayayovxag 
nloxiv  avxp  ycagiöxov  mg  xal  avsv  (fxQoxuaxAv  dovXavatv  Svvdiiavou  \\  Ovx'  ovv  xa  öxQorevfLoxay 
m6xs(f  sbiog  r^v  iv  TtokafUf^  öwslx'B,  xal  dx  avxmv  övxvovg  cdxovöi  xoig  d8wdxoi£y  mg  xal  ixl 
^vkany  x^Q^^^  xivmvj  fj  xal  kyiSxmv  övkk'qijfeöiy  xaQoao^atg  xa  xuii  xmv  ixixriSalmv^  dudamav. 
^4axv  8a  Ol  fidkusxa  övvoiioHawag  xai  difxnYoi  xrig  xa  ixißovkijg  xai  xov  xoUpuov  ysvoiisvoi  aAAot 
xs  xai  j4Q(uviog  X4d  Zriyifi^SQogy  6w6vxsg  xs  avxm  dal  9cal  6vva6timyLavoi  xokXdxig,  ^aQöovvzog  ovv 
avxov  xal  (ii^xs  xi  daivov  x^ogSaxo^ihov  xal  xaöi  xoig  x6  xs  yi/yv6iuvov  vxotoxovöi  xal  qwlatxaö' 
%(U  ol  xa(faivovöiv  ovx  oxmg  dxufxovvtog  dXXic  xal  ixixtfimvtog,  mg  fidxfiv  avxöig  xs  xaQoxxonavoig 

Digitized  byC^OOQlC 


(2  Nach  Chr.  9. 

fud  i7(slvovg  SiaßäXXovöiv  htaviötavccU  tweg  nq&toi  täv  oaea^sv  mhov  obeovvt&v  ist  noQaöuBvriiSf 
Mag  ix  avrovg  6  OvoQog  oQ^itjöag  evcdatotBQog  öq)i6w  iv  ty  xogeluy  &g  xal  dia  ipiUccg  duav^ 
yivritai  \L7i6b  i^aCtpvrig  navtfov  ayba  nolefia^ivriov  ctvxä  <pvXaxiiv  tiva  itovri6if{tau  xcu  löxsv  ovro* 
TCQomevQ&^av  ts  yccQ  i^opfuSinra  xal  naqifuvov  &g  %aL  xa  0viiiui%ixa  naifoöxsvaöotrtsg  oud  duaor 
%iav  OL  TCQOiSßoridiiöovteg.  tag  te  dwapifig  iv  holyap  9tij  ov<fag  xa(filaßav  otcd  caunctslvaweg  tov$ 
noQa  öiplöiv  fxaörot,  iftgancizagy  ovg  tcqotsqov  ytr^%s6aVy  ixiildvv  avrm  iv  vkaig  ^di;  SvösKßaxoig 
Svti.  Ttcevtav&a  ana  xb  dvsq>avri6av  noXifiioi  ävd^  vnrixocyv  ovtBg  xol  noXXa  xai  dsiva  Blgyd6avto,\\ 
Td  xßyccQ  0Q7I  xal  q)aQaYy(DSri  xal  dvio^iaht  xal  xa  divdQa  oud  ntncva  xol  vxBQiiTjxfj  ijv  &6xb  rov$ 
*P&{udovg,  xal  tcqIv  xovg  xolBidovg  ötpiöi  ngoönsöBlv,  iy^ivd  xb  XB(ivowag  xal  odoxoiovvxccg  yBipv- 
ffwvxdg  XB  xa  xovxov  dBoiuva  xovij&rivaL  rjyov  8b  xal  aiid^ag  xoXXag  xal  vmxoqfOQa  noXkcty  mg 
xal  iv  bIqi^vji'  »alSeg  xb  ovx  oUyoi  xal  ywaZxBg  ^  xb  akkri  9'BQaxBla  övxvri  avxolg  övvBlxBtcr 
&6XB  xal  xora  xovxo  iöxBSaöfiEvij  xfi  odoutogla  ^^^(^ai.  x^v  xovxm  xal  vetog  xal  avB(U)g  xoivs' 
ixi/yBVOfiBVoi  hl  xal  liailov  6q)ag  diiöJCBiifav'  x6  xb  löafpog  oXufdrufov  xbqI  xb  xatg  (l^cug  xol  x^ 
totg  öxbX^böl  ysvoiuvov  öqxdBQcixata  avxovg  ßadl^Biv  inoUi  xal  xa  axQa  x&v  Heviq&v  xaraO'^ovo- 
fLeva  xal  xataxbczovza  ÖietdQaoöBv.  iv  xoiavxr^  ovv  drj  xivi  d^ri%avüf  xoxb  xäv  ^Pafudanf  ovriDV, 
ot  ßdgßaQoi  navtaxo&Bv  ofta  avrovg  i^a/stivalog  81  avxäv  x&v  ^oxiuoSBOtdraVy  axB  xal  fiutBiQOi 
x&v  XQiiiiiäv  ovxBg^  nBQiBtSxoixtöavto*  xal  x6  (ikv  nq&xov  %6^ci^ev  SßaXoVy  hcBixa  öly  &g  i^iivvsto 
fikv  ovödg,  ixLXQciöTCOVto  dh  xoXkolj  ofioöB  avxovg  ix(oqn6av.  ola  yoQ  ovxb  iv  xd^Bi  xivl  aXlic  avafii| 
'  taig  XB  aiid^aig  xal  xoig  doTckoig  xoQBvoiievoLy  ovxb  öviSXQatpfjvcU  xr^  ^fSCmg  dwdfiBvoi  ildvxovg  u 
xod*'  ixdöxovg  x&v  obI  %qo6^yvvvxwv  iStpüsiv  ovxBg  hcaöxov  fihf  xoUm,  dvxiÖQOV  dh  ovdiv.  ||  Avtov 
XB  OVV  iöxQatOTCBdBVöavxOy  x^Q^^^  xivog  ixixtjdBlov  (£g  yB  iv  oqbi  vkoiÖBi  ivsdixBto)  Xaßoiuvoiy 
xtd  (istic  xovxo  xdg  xb  nkBlovg  aiid^ag  oud  xakXa  xa  (ifj  ndw  6<ptöiv  dvayouxia,  xa  ^  ouxtaxttV' 
öavvBg  xa  8h  oud  xaxdkiTCowBgy  övvxecayfiivoi  iiiv  nj^  liaXXov  xfj  vifXBQalf  ixogev^tiöavy  &^b  xat 
ig  i^dov  XI  ;|^(09/bv  xpo^o^c^at*  ov  (iSvxoi  oud  dvai(i(xnl  dscTjUM^av.  ivxev&Bv  dh  OQavxsg  ig  xsvlag 
av^tg  iöiscBöov  oud  ruinivovto  yiv  ngog  xovg  XQOöxbcxovxag  ötpiöiv,  ovx  iXaxusxa  Sh  8^  oud  oucca 
xovxo  avxo  kctcuov.  <fvöZQBq>6iuvoi  yag  iv  öxevoxaQlay  oscag  d&^oi  hcxBlg  xb  ofuw  oud  oMÜxai 
inixQi%<iQ6iv  avxotgy  xolXa  [UV  xbqI  oXki^koigy  otoXka  dh  oud  xbqI  xoig  dirSgotg  iöfpdUavto.  xoxb  yoQ 
^fbiga  xoQBVO(tivoig  6tpl6iv  iyivetOy  oud  avxolg  vBXog  xb  avf^ig  Xdßqog  oud  avByuog  (Uyag  xqoöocböov 
^  ovxb  1101  XQO'Civai  ovd"'  lötaöd'ai  naylmg  ixixQBocBVf  dXla  xal  xf^v  x^<^ti;  ötpag  x&v  onXayi/ äq)BlXeto. 
OVXB  yoQ  xoig  xo^Bviuutiv  ovxb  xoig  dxovxloig  rj  xaig  yB  dönlöiv  (^b  xid  SuißQoxoig  ovöaig)  oud&g 
Xßfl^at  idvvavxo,  xoig  yoQ  noXs^oig^  i^iXoig  xb  xo  xXbuSxov  ovifi  xal  xtjv  i^ovölav  oud  xrig  i(p6dw 
xtd  xfjg  dvaxfoq^öBmg  ddBa  ^oi;<5£v,  ^xxov  nov  xavta  Hvvißaivf.  XQog  Shi^  avxol  xb  ocoXif  xXelovg 
y&yovoxBgy  (oud  yoQ  x&v  akkav  x&v  tcqoxbqov  XBQUSoumovvtaov  övji^ol  aiXag  xb  oud  ixl  x^  Xbuc 
öwiji^ov)  oud  ixBlvovg  ildtxovg  ^8fi  ovxag  (xoXlol  yoQ  iv  xalg  otglv  (idxaig  dotoXciXBöav)  oud  iocvxXow 
XB  ^fov  xal  xaxBtpovBvov  äöxB  oud  xov  Ovagov  oud  xovg  akXovg  xovg  XoytiiGndtovg,  (poßij^ivtag  fii;  fftoi 
^ayQijd'&öiv  ^  oud  XQog  x&v  ix'^üsxav  dxo&dvcDüiy  (oud  yag  XBXQ&iiivoi  ^öav)  igyov  öblvov  ft^,  dvayxaujv 
8hy  roAfi^tfat*  aikol  yoQ  iavxovg  dsjcixzBwav.  \\  ^Slg  8h  xovxo  8iriyyilXhiy  ov8h  x&v  aXk&v  ov8Blghiy  bI  xol 
i^Qono  xigy  i^iivvato'  dXX  ot  (ihv  xov  aQ%ovta  6fp&v  iiuinjöavtOy  ot  8h^  oud  xa  oxXa  Tcagion^Bgy  ixivQexof 
öq>ag  x&  ßovloykhtp  tpovBVHV*  (pvyBlv  yag  ovl^  bI  xdiidkuixd  Xig  rj^BlBVy  i8vvaxo,  ixootcevo  xb  ovv  dSeag 
nag  oud  dinnf  oud  Sxxog.  otav  ndvxBg  dst&XovxOy  rj  xal  idkmöaVy  sl  (iri  ot  ßdQßaqot  xbqI  xr^v  xiqg  Xelag 
a(ficaytiv  a6%okoi  iyivovxo,  ovxao  ydg  otxB  i^^afuviöxatoi  xoilol  dxiöxaöav  oud  ot  öaXxiyxtidy  ot  6vv 
avxolg  ovxBgy  X(fOX(xl6v  Xi  öviißo^($avxBg  86^av  xoig  ivavxloig  (vv^  yag  ixByivBto  oud  ovx  ic)g&vto) 
&g  xal  xoQa  xov  ^AMqr^vov  XBTCBmiivoi  nagiöxov.  ocdx  xovxov  ixuvol  xb  ini^x^v  '^g  dui^Bog  oud  6  'j^iX(f^ 
vag,  luxd'&v  xo  yiyvoiisvovy  ovx&g  6q>l6iv  iocBXovifijöB.  xal  xivBg  (ietd  xovxo  oud  x&v  iahoxoxQV 
dvBxoiäödTiöaVy  Xvxga^ivtBg  vxo  x&v  oIxbUov  ixetgdxri  ydg  ötpiöi  xovxo  noii^öaty  itp  &  xb  li'O 
xJig  'IxccXlag  avxovg  bIvol  xovxo  fuv  v^tBgov  iyivsto.     Dio  Cass.  LVL,  18 — 22.  (p.  667 — 670.)  — 


Digitized  byC^OOQlC 


Nach   Chr.   9.  43 

Tantum  qnod  ultimam  imposuerat  Pannonico  ac  Dalmaiioo  hello  Caesar  manmn,  quum  intra 
quinque  consummati  tanti  operis  dies  fanestae  ex  Germania  epistolae  caesi  Vari  trncidata- 
rumque  legionum  trium  totidemque  alarum  et  sex  cohortium  ....  Yarus  Quincü- 
lius»  inlostri  magis  quam  nobili  ortus  familia,  vir  ingenio  mitis,  moribus  quietus,  ut  corpore  ita 
animo  immobilior,  otio  magis  castrorum  quam  bellicae  adsuetus  militiae,  pecuniae  vero  quam 
non  contemtor,  Syria,  cui  praefuerat»  declaravit,  quam  pauper  divitem  ingressus  dives  pauperem 
reliquit;  is  quum  exercitui,  qui  erat  in  Germania,  praeesset,  concepit  esse  homines,  qui  nihil 
praeter  vocem  membraque  haberet  hominum;  quique  gladiis  domari  non  poterant,  posse  iure 
mulceri.  Quo  proposito  mediam  ingressus  Germaniam,  velut  inter  viros  pacis  gaudentes  dulce- 
dine,  iurisdictionihus  agendoque  pro  tribunalis  ordine  trahebat  aestiva.  ||  At  Uli,  quod  nisi  ex- 
pertus  vix  credat>  in  sununa  feritate  versutissimi  natumque  mendacio  genus,  simulantes  fictas  li- 
tium  series  et  nunc  provocantes  alter  alterum  iniuria,  nunc  agentes  gratias,  quod  eas  romana 
iustitia  finiret  feritasque  sua  novitate  incognitae  disciplinae  mitesceret  et  solita  armis  discemi 
iure  terminarentur,  in  summam  socordiam  perduxere  Quinctilium,  usque  eo,  ut  se  praetorem 
urbanum  in  foro  ius  dicere,  non  in  mediis  Germaniae  finibus  exercitui  praeesse  crederet.  Tum 
iuvenis^  genere  nobilis,  manu  fortis,  sensu  celer,  ultra  barbarum  promtus  ingenio,  nomine  Armi- 
nius,  Sigimeri  principis  gentis  eins  filius,  ardorem  animi  vultu  oculisque  praeferens,  adsiduus 
mOitiae  nostrae  prioris  comes,  etiam  civitatis  romanae  ius  equestremque  consecutus  gradum, 
segnitia  ducis  in  occasionem  sceleris  usus  est,  haud  imprudenter  speculatus,  neminem  celerius 
opprimi  quam  qui  nihil  timeret,  et  frequentissimum  initium  esse  calamitatis  securitatem.  Primo 
igitur  paucos  mox  plures  in  societatem  consiUi  recipit;  opprimi  posse  Romam  et  dicit  et  persua- 
det;  decretis  facta  iungit;  tempus  insidiarum  constituit  Id  Varo  per  virum  eins  gentis  fidelem 
clarique  nominis  Segestem  indicatur.  Obstabant  sed  iam  fata  consiliis  omnemque  animi  eins 
aciem  praestrinxerant:  quippe  ita  se  res  habety  ut  plerumque  deus  fortunam  mutaturus  consilia 
comimpat  efficiatque,  quod  miserrimum  est,  ut,  quod  accidit,  id  etiam  merito  accidisse  videatur 
et  casus  in  culpam  transeat.  Negat  itaque  se  credere  spemque  se  benevolentiae  ex  merito  ' 
aestimare  profitetur.  Nee  diutius  post  primum  indicem  secundo  relictus  locus.  ||  Ordinem  atro- 
cissimae  calamitatis,  qua  nuUa  post  Crassi  in  Parthis  damnum  in  exteris  gentibus  gravier  Roma- 
nis fuit,  iustis  voluminibus  ut  alii  ita  nos  conabimur  exponere:  nunc  summa  deflenda  est.  Exer- 
citus  omnium  fortissimus,  disciplina,  manu,  experientiaque  bellorum  inter  romanos  milites  princeps» 
marcore  ducis,  perfidia  hostis,  iniquitate  fortunae  circumventus,  quum  ne  pugnandi  quidem  egre- 
gie  occasio,  in  quantum  voluerant,  data  esset  miseris,  castigatis  etiam  quibusdam  gravi  poena, 
quia  romanis  et  armis  et  animis  usi  fuissent,  inclusus  silvis,  paludibus,  insidiis  ab  eo  hoste  ad 
intemecionem  trucidatus  est,  quem  ita  semper  more  pecudum  trucidaverat,  ut  vitam  aut  mortem 
eins  nunc  ira,  nunc  venia  temperaret  Duci  plus  ad  moriendum  quam  ad  pugnandum  animi 
fuit:  quippe  patemi  a\itique  exempli  successor  se  ipse  transfixit.  At  e  praefectis  castrorum  duo- 
bus  quam  darum  exemplum  L.  Eggius,  tarn  turpe  Ceionius  prodidit.  Qui  quum  longo  maximam 
partom  absumsisset  acies,  auctor  deditionis  supplicio  quam  proelio  mori  maluit.  At  Vala  Numo- 
nius  legatus  Vari,  cetera  quietus  ac  probus,  diri  auctor  exempli  spoliatum  equite  peditem  relin- 
quens  fuga  cum  alis  Rhenum  petere  ingressus  est.  Quod  factum  eins  fortuna  ulta  est:  non  enim 
desertis  superfuit,  sed  desertor  occidit.  Vari  corpus  semiustum  hostilis  laceraverat  feritas :  Caput 
eins  abscisum  latumque  ad  Maroboduum  et  ab  eo  missum  ad  Caesarem  gentilitii  tamen  tumuli 
sepultura  honoratum  est.  Vell.  Paterc.  II.  447 — 449.  —  Germani  victi  magis  quam  domiti 
erant  moresque  nostros  magis  quam  arma  sub  imperatore  Druso  suspiciebant:  postquam  vero 
ille  defunctus,  Varii  Quinctilii  libidinem  ac  superbiam  haud  secus  quam  saevitiam  odisse  coepe- 
runt.    Ausus  ille  agere  conventum:  et  in  castris  ius  dicebat,  quasi  violentiam  barbarorum  et 

Digitized  byC^OOQlC 


U  IVach   Chr.  9. 

lictoris  virgis  et  praeconis  voce  posset  inhibere;  at  illi,  qui  iam  pridem  rubigine  obsitos  enses 
inertesque  moererent  equos,  ut  primum  togas  et  saeviora  armj^  iura  viderunty  duce  Arminio 
arma  corripiunt:  quum  Interim  tanta  erat  Varo  pacis  fiducia,  ot  ne  praedicta  quidem  et  prodita 
per  Segestem  unum  principum  coiiiuratione  commoveretur.  Itaque  improvidum  et  nihil  tale 
metuentem  improviso  adorti,  quum  ille  (o  securitas!)  ad  tribunal  citaret,  undique  invadunt^  castra 
rapiunt:  tres  legiones  opprimunlur.  Varus  perditas  res  eodem,  quo  Cannensem  diem  Paulus, 
et  fato  est  et  animo  secutus.  Nihil  ilia  caede  per  paludes  percpie  silvas  cruentius,  nihil  insulta- 
tione  barbarorum  intolerantius,  praecipue  tarnen  in  causarum  patronos.  Alüs  oculos,  aliis  manos 
amputabaut:  unius  os  sutum,  rescisa  prius  lingua,  quam  in  manu  tenens  barbarus,  atandem», 
inquit,  avipera,  sibilare  desiste.D  Ipsius  quoque  consulis  corpus,  quod  militum  pietas  humi  ab- 
diderat,  effossum.  Signa  et  aquilas  duas  adhuc  barbari  possident:  tertiam  signirer  prius,  quam 
in  manus  hostium  vcniret,  evuLsit  mersamque  intra  baltei  sui  latebras  gerens  in  cruenta  palude 
sie  latuit  Hac  clade  factum,  ut  imperium,  quod  in  litore  Oceani  non  steterat,  in 
ripa  Rheni  fluminis  staret!  Flor.  IV.,  42.  —  Ueber  die  Misshandlung  der  Leiche  des  Varus 
vgl.  auch  Tacit.  ann.  L,  71,  der  als  Urheber  der  Frevelthat  den  Sohn  Segimers,  des  Bruders  des 
Segestes,  nennt.  —  Uebrigens  waren  sämmtliche  drei  Legionsadler  in  die  Hände  der  Deutschen 
gefallen  und  zwar  die  Beute  der  Marser  (Tacit.  ann.  II.,  25.),  der  Bructerer  (Tacit  1.  c.  L,  60.) 
und  der  Chancen  (Dio  Cass.  LX.,  8.)  geworden. 

Schicksal  der  Römischen  Gefangenen  bei  den  Deutschen.  Yariana  clade  quam  multos 
splendidissime  natos,  senatorium  per  militiam  auspicantes  gradum,  fortuna  dcpressit!  alium  ex 
illis  pastorem,  alium  custodem  casae  fecit.  Senec.  ep.  47.  —  Quum  in  captivos  saeviretur  a 
Germanis,  praeclari  facinoris  auctor  fuit  Caldus  Coelius,  vetustate  familiae  suae  dignissimus:  qui 
complexus  catenarum,  quibus  vinctus  erat,  seriem  ita  illas  inlisit  capiti  suo,  ut  protinus  pariter 
sanguinis  cerebrique  profluvio  exspiraret.  Vellei.  Paterc.  IL,  120.  Der  Grabstein  eines  Manius 
Caelius,  der  bei  der  Yarianischen  Niederlage  seui  Leben  verlor,  wurde  im  Anfange  des  16.  Jahr- 
hunderts bei  Xanten  gefunden  und  steht  gegenwärtig  im  Bonner  Museum.  Er  trägt  folgende 
Inschrift:  M\  CAEUO  T.  F.  LEM.  BON.  LEGATO  LEG.  XfiX.  ANN.  UU.  S.  CECIDIT  BELLO  YA- 
RIANO.  OSSA  INFERRE  UCEBIT.  P.  CAEUÜS.  T.  F.  LEM.  FRATER  FEQT.  cf.  Lorschs  Central- 
mus.  II.  S.  I.  flg. 

Späterer  Besuch  des  Schlachtfeldes  durch  die  Römer  miter  Germanicus.  (Vgl.  unten  Nr.  26.) 
Ductum  inde  agmen  ad  Ultimos  Bructerorum:  quantumque  Amisiam  et  Lupiam  amnes  inter,  va- 
statum:  haud  procul  Teutoburgiensi  saltu,  in  quo  reliquiae  Yari  legionumque  insepultae  diceban- 
tur.  Igitur  cupido  Caesarem  invadit  solvendi  suprema  militibus  ducique,  permoto  ad  miserab'o- 
nem  omni  qui  aderat  exercitu  ob  propinquos,  amicos,  denique  ob  casus  bellorum  et  sortem 
hominum.  Praemisso  Caecina,  ut  occulta  saltuum  scrutaretur  pontesque  et  aggeres  humido  pa- 
ludum  et  fallacibus  campis  imponeret,  incedunt  moestos  locos  visuque  ac  memoria  deformes: 
prima  Yari  castra  lato  ambitu  et  dimensis  principiis  trium  legionum  manus  ostentabant:  dcia 
semiruto  vallo,  humili  fossa  accisae  iam  reliquiae  consedisse  intelligebantur:  medio  campi  alben- 
tia  ossa,  ut  fugerant,  ut  restiterant,  disiecta  vel  aggerata:  adiacebant  fragmiua  telorum  equorum- 
cpie  artus:  simul  truncis  arborum  anteiixa  ora:  lucis  propinquis  barbarae  arae,  apud  quas  tribu- 
nos  ac  primorum  ordinum  centuriones  mactaverant.  et  cladis  eins  superstites,  pugnam  aut  vin- 
cula  elapsi,  referebant:  hie  cecidisse  legatos,  illic  raptas  aquilas:  primum  ubi  vulnus  Yaro  ada- 
ctum,  ubi  infelici  dextra  et  suo  ictu  mortem  invencrit:  quo  tribunali  concionatus  Arminius,  quol 
patibula  captivis,  quae  scrobes,  utque  signis  et  aquilis  per  superbiam  inluserit  Igitur  Romanus 
qui  aderat  exercitus,  sextum  post  cladis  annum,  trium  legionum  ossa,  nullo  noscente,  alienas  re- 
liquias  an  suorum  humo  tegeret,  omnes  ut  coniunctos,  ut  consangmneos,  aucta  in  bestem  ira, 


Digitized  byC^OOQlC 


Nach   Chr.   9.  45 

moesti  simul  et  infensi  condebant    Primum  exstruendo  tumulo  cespitem  Caesar  posoit,  gratis- 
simo  munere  in  defunctos,  et  praesentibus  doloris  socius.    Tactt.  ann.  I.,  60 — 62. 

Wo  ist  das  Varianische  Schlachtfeld  zu  suchen?  —  Zwar  hat  kaum  eine  andere  ge- 
schichtliche Frage  in  älterer,  wie  in  jüngerer  Zeit  so  viele  literarische  Verhandlungen,  als  diese,  her- 
beigeführt; aber  trotz  aUer  minutiösen  Aengstlichkeit,  trotz  allen  Scharfsinnes,  den  man  aufbot, 
ist  dennoch  der  Erfolg  ein  sehr  unergiebiger  geblieben.  Was  sich  nach  den  vorstehenden  An- 
gaben des  Alterthums  mit  entschiedener  Gewissheit  feststellen  lässt,  beschränkt  sich  auf  die  An- 
nahme, dass  der  dreitägige  Kampf  innerhalb  des  Teutoburger  Waldgebirges,  nicht  weit  von  den 
Ems-  und  Lippequellen  stattfand.  «Alles  übrige,  bemerkt  mit  vollem  Rechte  v.  Ledebur,  was 
man  zur  Ermittelung  der  einzelnen  Ruhepunkte,  Lagerplätze  und  Kampfscenen  hat  angeben  wol- 
len, kann  nur  als  ein  sehr  trüglicher  Versuch  gelten,  die  für  die  deutsche  Geschichte  so 
äusserst  wichtige  und  entscheidende  Schlacht  in  ihren  einzelnen  Momenten,  wie  auf  einem  Si- 
tuationsplane zu  verfolgen. »  Uebrigens  sehe  man  über  die  betreffende  ältere  Literatur  Grupen's 
Orig.  Germ.  Theil  i.,  S.  130.  flg.;  über  die  neuere  v.  Ledebur's  L  u.  V.  d.  B.  S.  196.  flg.  — 
Günstiger  ist  das  Resultat  der  Forschui^en  über  die  Zeit  der  Schlacht;  denn  dass  die  drei 
Schlachttage  auf  den  9.,  4  0.  u.  4  4.  September  d.  J.  9  fallen,  hat  Ed.  Schmid  (Bestinunung 
des  Tages  der  Hermannsschlacht,  Jena  4848.  und  in  der  Allgem.  Encykl.  der  Wissensch.  u. 
Künste,  II.  Sect.  6.  B.  S.  224.)  möglichst  wahrscheinlich  gemacht. 
49.  Die  Römer,  die  dem  Blutbade  oder  der  Gefangenschaft  entrannen,  flüchteten  nach  Aliso  und  ent- 
kamen von  dort  später  glücklich  zum  Rhein,  xccl  ta  iQV(ucca  xavta  xatäfxov  ol  ßagfioQOi  StsQ 
{vogr  nsQl  o  iöxohfihft^s  ovte  xov  ^Pfjvov  8iiß^6av  ovx  ig  vriv  raXcctüxv  si^tißalov.  aiX  ovif 
ixslvo  X€iQco6a6&ai  'qdwi^&riöav^  ind  pn^rs  xoXiOQitstv  tpclctavto  xol  xol^oxaig  oi  ^Pwfumi  &üx;voi$ 
ijlß&vto.  futa  dh  tovro  nvtoiiBvoi  (pvXaTcijv  tov  ^Pqvov  taug  *PG)(uäovg  novijöatfdca  ocal  rov  Tißir 
Qu>v  iSvv  ßaget  xqoösIovvbiv  ötgateviiari  oi  fiev  xoXlol  inavi&ctiöav  tov  iqviuxxog*  ot  ik  vicoXbia^ 
9ivTfg  cacoörawsg  avtovy  äöte  fii]  alq>vvSlaig  i7Cs^eXsv6e6i  t&v  hnog  wxxovöd'aiy  tag  odovg  irif* 
(fow,  öxavsi  6vtlmv  ai(fi]6stv  r^hci'Kotsg  avtovg.  oi  if  ivtog  ovtsg  'Aoftcobt,  iag  (wv  svnoQovv  rpo- 
qnigy  nuxxa  xdqav  fysvoVf  ß&ij^sutv  iCfogÖexofiBvor  tog  dh  ovta  tig  hcsxovgsi  avtovg  xal  Xijip  fhru- 
üjpvtOy  i^l&ov,  viixva  tijQijöavtBg  x^tfiigiotr  (ijöon;  dh  ötgaxiätat  (»hv  oUyoL,  Soaloi  Öh  xoXXol)  ouu  tb 
fia^  XQckov  9tal  ÖevtsQOV  q)vXcactiiQiov  t&v  ßoQßoQmv  na^M'ov'  XQog  dh  tä  tgltp  yevo^isvot  itpiagd" 
di^<Scnr  Tcal  navtBg  av  oaccSlovto  rj  xol  läkcjöaVy  el  fii}  oi  ßägßaqoi  xsqI  t^v  a^ayriv  tijg  Xslag 
itQcacovtö  xal  ot  öcckxi/yxtai  tgoxatov  ti  üvfißoij^avtsg  do^av  noQiöxoVy  äg  ini/xovQla  toZg  xokuH^ 
xovfiivoig  ihjlvd'sv.  dta  xal  mg  akrfi&g  hcsHov^dTjöav.  Zonar.  ann.  X.,  37.  (p.  409.  ed.  Venet.). 
Eine  Vergleichung  mit  Dio  Cassius  zeigt,  dass  dieser  die  letzten  Vorgänge  irrthümlich  der  Nie- 
derlage des  Varus  unmittelbar  folgen  lässt.  —  Reliqui  ex  Variana  clade,  quum  obsiderentur, 
quia  defici  frumento  videbantur,  horrea  tota  nocte  circumduxcrunt  captivos,  deinde  praecisis 
manibus  dimiserunt,  ne  spem  maturae  expugnationis  reponerent  in  fame  Romanorum,  quibus 
iiigens  alimentorum  copia  superesset.  Frontin.  strateg.  III.,  45,  4.  —  Caelius  primipilaris,  qui  in 
Germania  post  Varianam  cladem  obsessis  nostris  pro  duce  fiiit,  veritus,  ne  barbari  ligna,  quae 
congesta  erant,  vallo  admoverent  et  castra  eius  incenderent,  simulata  lignorum  inopia,  missis 
undique,  qui  ea  fiirarentur,  effecit,  ut  Germani  universos  truncos  araolirentur.  Ib.  IV.,  7,  8.  — 
Lucii  etiam  Caeditii  praefecti  castrorum  eorumque,  qui  una  circumdati  Alisone  immensis  Germa- 
norum  copiis  obsidebantur,  laudanda  virtus  est:  qui  omnibus  difficultatibus  superatis,  quas  inopia 
rerum  intolcrabiles,  vis  hostium  faciebat  inexsuperabiles,  nee  temerario  consilio  nee  segni  Pro- 
videntia usi  speculatique  opportunitatem  ferro  sibi  ad  suos  peperere  reditum.  .  .  .  Reddatur 
verum  L.  Asprenati  testimonium,  qui  legatus  sub  avunculo  suo  Varo  militans  nava  virilique  opera 
duarum  legionum,  quibus  praeerat,  exercitum  ioununem  tanta  calamitate  servavit  matureque  ad 

Digitized  byC^OOQlC 


\Q  ISach  Chr.   9--li. 

inferiora  hiberna  descendendo  vacillantes  iam  eis  Rhenam  sitarom  gentium  animos  confirmavil 
Sunt  tarnen,  qui  ut  vivos  ab  eo  vindicatos  ita  iugulatorum  sub  Varo  occupata  crediderint  patri- 
monia  hereditatemque  excisi  exercitus,  in  quantum  voluerit^  ab  eo  aditam.  Vellei.  Paterc.II.,  120. 
—  Nach  den  Combinationen  des  Obersüieut.  Schmidt  muss  auch  das  neuerdings  wieder  aufge- 
fundene römische  Kastell  auf  dem  Annenberge  bei  Haltern,  welches  eine  befestigte  Etappe  auf 
der  Heerstrasse  zwischen  Castra  vetera  und  Aliso  bildete,  bald  nach  der  Schlacht  im  Teutobur- 
ger  Walde  von  den  Deutschen  erstürmt  und  zerstört  worden  sein.  Ztschr.  f.  vaterl.  Gesch.  u. 
A.  K.  n.  S.  334. 
20.  Eben  so  gross,  wie  der  Schrecken  Roms  und  die  Verzweiflung  des  Augustus  (Dio  Cass.  LVI.,  23 — ^24. 
Suet.  Oct.  23.  49.),  war  jetzt  die  Begeisterung  der  Deutschen.  Addiderat  Segestes  legatis  filium 
nomine  Segimundum:  sed  iuvenis  conscientia  cuuctabatur.  quippe  anno,  quo  Germaniae  desci- 
vere,  sacerdos  apud  aram  Ubiorum  creatus  ruperat  vittas  profugus  ad  rebelles.  Tacit.  ann.  I., 
67.  Cf.  I.,  59.  —  Sogar  die  deutsche  Leibwache  in  Rom  musste  entwaflthet  werden.  (Dio  Cass. 
LVI.,  24.  Suet.  Oct.  49.)  —  Nur  der  Amsibarier  Boiocalus  bildet  eine  unrühmliche  Ausnahme, 
aderatque  üs  clarus  per  illas  gentes  et  nobis  quoque  fidus  nomine  Boiocalus,  vinctum  se  rebel- 
lione  Cherusca  iussu  Arminii  referens,  mox  Tiberio  et  Germanico  ducibiis  stipendia  meruisse. 
Tacit.  ann.  XIII.,  55. 

40. 
24.  Auf  die  Nachricht  von  der  Niederlage  rafft  Augustus  in  grösster  Eile  ein  neues  Heer  zusammen 
und  sendet  hiemit  Tiberius  nach  Deutschland.  6  8b  Tißi^uoq  diaßtivM  vov  ^PfivGV  ovx  Mxqwstfy 
aU!  iftQiiu^Bv  initriQGiVy  fi^  ol  ßuQßccQOL  tomo  xohJücüölv*  cAX  ovS  ixslvoi  dtaßiivcci  iroAfujtfccv, 
yvovtsg  avrov  nagovra,  Zouar.  ann.  X.,  37.  (p.  410.)  —  Cf.  Dio  Cass.  LVI.,  22.  Vellei.  Paterc. 
n.,  420.    Suet.  Tib.  48— 49. 

44. 

22.  Tiberius  und  Germanicus,  der  Sohn  des  Drusus,  gehen  über  den  Rhein.  (Tiberius)  ultra  Rhenum 
cum  exercitu  transgreditur.  arma  infert  ei,  quem  arcuisse  pater  et  patria  contenti  erant,  pene- 
trat  interius,  aperit  limites,  vastat  agros,  urit  domos,  fundit  obvios  maximaque  cum  gloria  inco- 
lumi  onmium,  quos  transduxerat,  numero  in  hiberna  revertitur.  Vellei.  Paterc.  Bf.,  420.  —  post 
Gladem  sub  Varo  acceptam  eins  prosperrimo  rei  cum  eventu  eadem  excisa  Germania.  Ibid.  422.— 
MdQTcov  de  'AifivUov  iura  Ucatdlov  Tavgov  vnateuöawog  TißiQU>s  (i£v  Tud  reQ^vvxog  &vtlvfcir 
%ov  ttQxav  h  tB  TYiv  Kektvxrjv  iöißaXov  xal  xatidQoiMv  tiva  avxrig.  m  lUvzoi  ovts  yi^xü  ^^^^  ^^^ 
Kifi6av  (ig  yuQ  xeiQag  ovdelg  avtotg  jJbi)  ovxb  H^og  xi  vnijyayowo.  ÖBÖimsg  yicg^  fir/  Tud  övinpoQf 
avdig  JtBQOtiiSaöiVf  ov  n&w  no^^at  xov  ^Pr^vov  ngoijk&oVf  akX  avxov  nov  jx^t  xov  (istoxwfov 
[ulvavtBg  .  .  •  ixav7]k&(>v.  Dio  Cass.  LVI.,  25.  (p.  674.)  —  Cf.  Zonar.  ann.  X.,  37.  —  Traieclu- 
rus  Rhenum  conmieatum  onmem  ad  certam  formulam  adstrictum  non  ante  transmisit,  quam  con- 
sistens  apud  ripam  explorasset  vehiculorum  onera,  ne  qua  deportarentur  nisi  concessa  aut  ne- 
oessaria.  Trans  Rhenum  vero  eum  vitae  ordinem  tenuit,  ut  sedens  in  cespite  nudo  cibum  ca- 
peret,  saepe  sine  tentorio  pemoctaret,  praecepta  sequentis  diei  omiiia,  et  si  quid  subiti  muneris 
iniungendum  esset,  per  libellos  daret  addita  monitione,  ut,  de  quo  quisque  dubitaret,  se  nee  alio 
interprete  quacunque  vel  noctis  hora  uteretur.  ||  Disciplinam  acerrime  exegit  .  .  .  Proelia, 
cpamvis  minimum  fortunae  casibusque  permitteret,  aliquante  constantius  inibat,  quoties  locu- 
brante  se  subito  ac  nullo  propellente  decideret  lumen  et  extingueretur,  confidens,  ut  aiebat, 
ostento  sibi  ac  maioribus  suis  in  omni  ducatu  expertissimo.  Sed  re  prospere  gesta  non  multum 
abfuit,  quin  a  Bructero  quodam  occideretur,  cui  mter  proximos  versanti  et  trepidatione  detecto 

Digitizedby  C^OOQ  IC 


Nach  Chr.  12  -*  14.  47 

tonnentis  expressa  confessio  est  cogitati  facinoris.  ||  A  Germania  in  iHrbem  post  biennium  re- 
gressus  triumphum,  jquem  distulerat,  egit  Suet.  Tib.  48 — 20.  —  Die  mitgetheQteu  Angaben 
setzen  die  Richtigkeit  der  hier  getroffenen  chronologischen  Anordnung  ausser  Zweifel  Bisher 
sehrieb  man  den  Feldzug  des  Tü^erius  und  Germanious  fälschlich  dem  Jahre  40  bei. 

12.  u.  f. 
23.  In  den  folgenden  Jahren  dauert  der  Krieg  ohne  wesentliche  Erfolge  oder  bemerkenswerthe  Unter- 
nehmungen fort,  xol  lutic  tovto  (sc.  DBQiUKViatov  wd  KxaUxavog  vnax.)  'ffcijcccto  (sc.  6  ^y.) .  .  . 
£3cl  t^  xov  KsXtixov  noXifiOv  nQogxiöeiy  fnfr«  datoi  avtov  iöTtaiea&ai  f«}V  dy€cvaxt6iVj  st  linpchi 
övöövtolij  xtX.  Dio  Gass.  LM.,  26.  (p.  672.)  —  Bellum  ea  tempestate  nullum  nisi  adversus  Ger- 
manos  supererat,  abolendae  magis  infamiae  ob  amissiun  cum  Quinctilio  Yaro  exercitum,  quam 
cupidine  proferendi  imperii  aut  dignum  ob  praemium.  Tacit  ann.  I.,  3.  —  Von  Kriegsereignis- 
sen geschieht  gar  keine  Meldung;  nur  wissen  wir,  dass  die  Gauchen  damals  römische  Besatzung 
aufnahmen  (Tacit.  ann.  I.,  38.)  und  der  Amsibarier  Boiocalus  gegen  sein  eigenes  Vaterland 
kämpfte  (Tacit.  ann.  XIII.;  55.). 

44. 

2i.  Am  Oberrhein  befehligt  (7.  SiUus,  am  Niederrhein  A.  Caedna,  beide  unter  dem  Oberbefehle  des 
Germanicus,  Der  letztere  beschwichtigt  den  wilden  Aufruhr  der  niederrheinischen  Legionen 
den  die  Nachricht  vom  Tode  des  Augustus  (f  49.  Aug.)  veranlasst  hatte,  und  führt  die  Truppen 
zur  Sühne  zu  einem  Yerwüstungszuge  in  das  benachbarte  Marserland.  .  .  .  iunctoque  ponte  tra- 
mittit  duodecim  millia  e  legionibuSi  sex  et  viginti  socias  cohortes»  octo  equitum  alas,  quarum  ea 
seditione  intemerata  modestia  fuit.  ||  Laeti  neque  procul  Germani  agitabant,  dum  iustitio  ob 
amissum  Augustum,  post  discordiis  attinemur.  At  Romanus  agmine  propere  silvam  Caesiam  limi- 
temque  a  Tiberio  coeptum  scindit.  castra  in  limite  locat,  frontem  ac  tergum  vallo,  latera  con- 
caedibus  munitus.  Inde  saltus  obscuros  permeat  consultatque,  ex  duobus  itmeribus  breve  et 
solitum  sequatur  an  impeditius  et  intentatum  eoque  hostibus  incautum.  Delecta  longiore  via» 
cetera  accelerantur:  etenim  attulerant  exploratores,  fcstam  eam  Germanis  noctem  ac  solennibus 
epulis  ludicram.  Gaecina  cum  expeditis  cohortibus  praeire  et  obstantia  sQvarum  amoliri  iubetur. 
legiones  modico  intervallo  sequuntur.  Juvit  nox  sideribus  inlustris  ventumcpie  ad  vicos  Blarso* 
rum  et  circumdatae  stationes  stratis  etiam  tum  per  cubilia  propterque  mensas  nullo  metu,  non 
antepositis  vigiliis.  adeo  cuncta  incuria  disiecta  erant.  neque  belli  timor  ac  ne  pax  quidem  nisi 
languida  et  soluta  inter  temulentos.  ||  Gaesar  avidas  legiones,  qualatior  populatio  foret,  quattuor 
in  cuneos  dispertit.  quinquaginta  millium  spatium  ferro  flammisque  pervastat.  non  sexus,  non 
aetas  miserationem  attulit  profana  simul  et  sacra  et  celeberrimum  illis  gentibus  templum,  quod 
Tanfanae  vocabant,  solo  aequantur.  sine  vulnere  milites,  qui  semisomnos,  inermos  aut  palantis 
cociderant.  Excivit  ea  caedes  Bructeros,  Tubantes,  Usipetes :  saltusque,  per  quos  exercitui  regressus, 
insedere.  quod  gnarum  duci:  incessitque  itineri  et  proelio.  pars  equitum  et  auxiliariae  cohortes  duce- 
bant;  mox  prima  legio;  et  mediis  impedimentis  sinistrum  latus  unetvicesunanii  dextrum  quintani  clau- 
sere;  vicesima  legio  terga  firmavit;  post  ceteri  sociorum.  Sedhostes,  donec  agmen  per  saltus  por- 
rigeretur,  immoti.  dein  latera  et  frontem  modice  adsultantes  tota  vi  novissimos  incurrere:  turba- 
banturque  densis  Germanorum  catervis  leves  cohortes,  quum  Caesar  advectus  ad  vicesimanos  voce 
magna,  hoc  illud  tempus  oblitterandae  seditionis»  clamitabat:  pergerent^  properarent  culpam  in  decus 
vertere.  Exarsere  animis  unoque  impetu  perruptum  hostem  redigunt  in  aperta  caeduntque.  simul 
primi  agminis  copiae  evasere  Silvas  castraque  conununivere.  Quietum  inde  iter:  fidensque  recentibus 
ac  priorum  oblitus  miles  in  hibemis  locatur.  Tacit  ann.  1, 49  — 54 .  —  Cf.  Dio  Gass.  LVD,  6.  (p.  694.)  — 

RescfU  hUt  WettfaL  $  3 

Digitized  by ' 


\j00gle 


IS  ]Hacb  Chr.  14 -- 15. 

Ueber  die  Richtung,  welche  der  Zug  des  Germanicus  nahm,  wie  vher  die  Lage  des  Harser- 
Landes  bestehen  noch  immer  abweichende  Ansichten.  S.  v.  Ledebur  L.  a  V.  d.  B.  S.  444  flg. 
—  Dass  die  Römer  bei  Castra  vetera  (Xanten)  über  den  Rhein  gingen,  ist  unzweifelhaft;  auch 
lässt  das  neque  procul  und  die  weitere  Erzählung  des  Tacitus,  so  wie  die  Jahreszeit  (denn  frü- 
hestens kann  der  Zug  erst  Mitte  October  stattgefunden  haben)  eben  so  sicher  auf  eine  geringe 
Entfeniung  der  Marser  schliessen.  üeberdies  wissen  wir,  dass  sich  die  Marser  an  der  Varus- 
schlacht betheiligten,  also  von  dem  Schlachtfelde  nicht  weit  entfernt  wohnten.  Dies  alles 
bestimmt  uns,  ihre  Wohnsitze  nordwärts  von  der  Lippe  anzunehmen.  Die  Silva  Caesia  würde 
demnach  der  Dämmerwald  (man  hat  an  Coesfeld  gedacht  und  hier  sogar  einen  Namens-Anklang 
zu  finden  gemeint) ;  der  limes  a  Tiberio  coeptus  in  der  Nähe  Schermbecks  zu  suchen  sein  (über 
die  dortigen  Landwehren  vgl.  Fiedlers  Geschichten  mid  Alterthümer  des  untern  Germaniens 
S.  464.  flg.);  und  mit  den  saltus,  wodurch  die  Römer  kamen,  wären  die  Berghöhen  nordwärts 
von  Haltern  gemeint.  Statt  auf  dem  gewöhnlichen  Wege  etwa  bei  Haltern  über  die  Stever  ins 
Marser-Land  einzudringen,  hätte  sich  Germanicus  mehr  nördlich  durch  die  Borken-Berge  gewandt 

45. 

25.  Die  Uneinigkeit  zwischen  Armimus  und  Segestes  bestimmt  Germanicus  im  Beginne  des  Frühjahrs  zu 
einer  Unternehmung  gegen  die  Gatten,  während  er  Caecina  nach  Westfalen  sendet,  wo  Segestes 
'  seine  Tochter,  des  Arminit^  Gattion,  den  Römern  in  die  Hände  liefert.  Spes  incesserat,  dissi- 
dere  hostem  in  Arminium  ac  Segestem,  insignem  utrumque  perfidia  in  nos  aut  fide.  Armiuius 
turbator  Germaniae;  Segestes  parari  rebellionem  saepe  alias  et  supremo  convivio,  post  quod  in 
arma  itum,  aperuit  suasitque  Varo,  ut  se  et  Arminium  et  ceteros  proceres  vinciret:  nihU  auso- 
ram  plebem  principibus  amotis,  atque  ipsi  tempus  fore,  quo  crimina  et  innoxios  discemeret  sed 
Varus  fato  et  vi  Arminii  cecidit.  Segestes,  quamquam  consensu  gentis  in  bellum  tractus,  discors 
manebat,  auctis  privatim  odiis,  quod  Armüüus  filiam  eins  alii  pactam  rapuerat.  gener  invisus  ini- 
mici  soceri:  quaeque  apud  concordes  vincula  caritatis,  incitamenta  irarum  apud  infensos  erant 
II  Igitur  Germanicus  quatuor  legiones,  quinque  auxiliarium  millia  et  tumuhuarias  catervas  Ger- 
manorum  eis  Rhenum  colentium  Caecinae  tradit,  totidem  legiones,  dupliciun  sociorum  numenim 
ipse  ducit.  positoque  castello  super  vestigia  patemi  praesidii  in  monte  Tauno  expeditum  exer- 
citum  in  Cattos  rapit  .  .  .  Fuerat  animus  Cheruscis  iuvare  Cattos,  sed  exterruit  Caecina  huc 
Uluc  ferens  arma,  et  Marsos  congredi  ausos  prospero  proelio  cohibuit.  ||  Neque  multo  post 
legati  a  Segeste  venerunt  auxilium  orantes  adversus  vim  popularium,  a  quis  circumsedebatur, 
validiere  aqud  eos  Arminio,  quando  bellum  suadebat.  Nam  barbaris,  quanto  quis  audacia  prom- 
tus,  tanto  magis  fidus  rebusque  motis  potior  habetur.  Addiderat  Segestes  legatis  filium  .  .  .  (vgl 
oben  bei  Nr.  20.)  Adductus  tamen  in  spem  clementiae  Romanae  pertulit  patris  mandata  benig- 
neque  exceptus  cum  praesidio  Gallicam  in  ripam  missus  est.  Germanico  pretium  fiiit  convertere 
agmen:  pugnatumque  in  obsideutes  et  ereptus  Segestes  magna  cum  propinquorum  et  clientium 
manu.  luerant  feminae  nobiles,  inter  quas  uxor  Arminü  eademque  filia  Segestis,  mariti  magis 
quam  parentis  animo,  neque  victa  in  lacrimas  neque  voce  supplex  compressis  intra  sinum  mani- 
bus  gravidum  uterum  intuens.  Ferebantur  et  spolia  Yarianae  cladis  plerisque  eorum,  qui  tum 
in  deditionem  veniebant,  praedae  data.  ||  Simul  Segestes  ipse,  mgens  visu  et  memoria  bonae 
societatis  impavidus.  Yerba  eius  in  hunc  modum  fuere:  Non  hie  mihi  primus  erga  populum 
romauum  fidei  et  constantiae  dies,  ex  quo  a  divo  Augusto  civitate  donatus  sum,  amicos  inimi- 
cosque  ex  vestris  utilitatibus  delegi,  neque  odio  patriae  (qnippe  proditores  etiam  iis,  quos  ante- 
ponunt,  invisi  sunt),  verum  quia  Romanis  Germanisque  idem  conducere,  et  pacem  quam  bellum 
probabam.  ergo  raptorem  filiae  meae,  violatorem  foederis  vestri,  Arminium  apud  Varum,  qui  tum 

Digitized  by  C^OOQ IC 


Nach  Gbr.  15.  »  49 

exercitui  praesidebät»  reiim  fecL  dflatus  segnitia  docis,  quia  parum  praesidii  in  legibus  erat,  ut 
me  et  Arminium  et  consdos  vinciret,  flagitavi.  testis  illa  nox,  mihi  utinam  potius  novissimal  quae 
secuta  sunt»  defleri  magis,  quam  defendi  possunt  ceterum  et  inieci  catenas  Arminio  et  a  factione 
eius  inieetas  perpessus  sum.  Atque  ubi  primum  tui  copia,  vetera  novis  et  quieta  turbidis  ante* 
habeo,  neque  ob  praemium,  sed  utme  perfidia  exsolvam:  simul  genti  Germanorum  idoneus  con- 
ciliator,  si  poenitentiam  quam  perniciem  maluerit.  Pro  iuventa  et  errore  filii  veniam  precor, 
filiam  necessitate  huc  adductam  fateor.  tuum  erit  consultare,  utrum  praevaleat,  quod  ex  Arminio 
coucepit  an  quod  ex  me  genita  est  Caesar  clementi  response  liberis  propinquisque  eius  inco- 
lumitatem,  ipsi  sedem  vetere  in  provincia  pollicetur.  .  .  .  Arminii  uxor  virUis  sexus  stirpem 
edidit.  educatus  Ravennae  puer,  quo  mox  ludibrio  conflictatus  sit^  in  tempore  memorabo.  Tacit. 
ann.  I,  55  —  58. 

26.  Die  Gefangennehmung  semes  Weibes  entflammt  die  Rache  des  Arminius:  die  Cheruscer  und  alle 

benachbarte  Völker  ruft  er  zu  den  Waffen  auf.  Nun  dringt  Germanicus  nach  Westfalen  vor 
und  verwiistet  alles  Land  zwischen  Ems  und  Lippe.  Fama  dediti  benigneque  excepti  Segestis 
vulgata,  ut  quibusque  bellum  invitis  aut  cupientibus  erat,  spe  vel  dolore  accipitur.  Arminium 
super  insitam  violentiam  rapta  uxor,  subiectus  servilio  uxoris  Uterus  vecordem  agebant.  vohta- 
batque  per  Cheruscos,  arma  in  Segesten,  arma  in  Caesarem  poscens.  neque  probris  temperabat: 
egregrium  patrem!  magnum  imperatorem!  fortem  exercitumi  quorum  tot  manus  unam  mulier- 
culam  avexerint.  sibi  tres  legiones,  totidem  legatos  procubuisse:  non  enim  se  proditione  neque 
adversus  feminas  gravidas,  sed  palam  adversus  armatos  bellum  tractare.  cemi  adhuc  Germano- 
rum in  lucis  Signa  romana,  quae  diis  patriis  suspenderint.  coleret  Segestes  victam  ripam,  redderet 
filio  sacerdotium:  hominem  Germanos  nunquam  satis  excusaturos,  quod  inter  Albim  et  Rhenum 
virgas  et  secures  et  togam  viderint.  aliis  gentibus  ignorantia  imperii  romani  inexperta  esse  sup- 
pUcia,  nescia  tributa:  quae  quando  exuerint  irritusque  discesserit  ille  inter  numina  dicatus  Au- 
gustus,  ille  delectus  Tiberius,  ne  imperitum  adolescentulum,  ne  seditiosum  exercitum  pavescerent 
si  patriam,  parentes,  antiqua  mallent,  quam  dominos  et  colonias  novas,  Arminium  potius,  gloriae 
ac  libertatis,  quam  Segestem,  flagitiosae  servitutis  ducem,  sequerentur.  ||  Conciti  per  haec  non 
modo  Cherusci  sed  conterminae  gentes  tractusque  in  partis  Inguiomerus,  Arminii  patruus,  veteri 
apud  Romanos  auctoritate.  unde  maior  Caesari  metus.  et  ne  bellum  mole  una  ingrueret,  Caeci- 
nam  cum  quadraginta  cohortibus  romanis  distrahendo  hosti  per  Bructeros  ad  flumen  Amisiam 
mittit,  equitem  Pedo  praefectus  finibus  Frisiorum  ducit,  ipse  impositas  navibus  quattuor  legiones 
per  lacus  vexit,  simulque  pedes,  eques»  classis  apud  praedictum  amnem  convenere.  Ghauci, 
quum  auxilia  pollicerentur,  in  commilitium  adsciti  sunt.  Bructeros  sua  urentis  expedita  cum 
manu  L.  Stertinius  missu  Germanici  fudit  interque  caedem  et  praedam  reperit  undevicesimae 
legionis  aquilam  cum  Yaro  amissam.  Ductum  inde  agmen  ad  Ultimos  Bructerorum,  quantumque 
Amisiam  et  Luppiam  amnes  inter,  vastatum,  haud  procul  Teutoburgiensi  saltu,  in  quo  reliquiae 
Yari  legionumque  insepultae  dicebantur.  ||  .  .  .  (Ygl.  oben  bei  Nro.  48.)  Sed  Germanicus  ce- 
dentem  in  avia  Arminium  secutus,  ubi  primum  copia  fuit,  evehi  equites  campumque,  quem  hostis 
insederat,  eripi  iubet.  Arminius  colligi  suos  et  propmquare  silvis  monitos  vertit  repente,  mox 
Signum  prorumpendi  dedit  iis,  quos  per  saltus  occultaverat.  Tunc  nova  acie  turbatus  eques, 
missaeque  subsidiariae  cohortes  et  fugientium  agmine  impulsae  auxerant  constemationem,  trude- 
banturque  in  paludem,  gnaram  vincentibus,  iniquam  nescüs,  ni  Caesar  productas  legiones  instru- 
xisset  inde  hostibus  terror,  fiducia  militi,  et  manibus  aequis  abscessum.  Tacit.  ann.  I,  59  —  63. 

27.  Als  das  römische  Heer  den  Rückzug  antritt,  wird  Caecina  bei  den  langen  Brücken  heftig  bedrängt 

Nur  mit  Mühe  erreicht  er  den  Rhein.  Mox  reducto  ad  Amisiam  exercitu  legiones  classe»  ut 
advenerat,  reportat;  pars  equitum  litore  Oceani  petere  Rhenum  iussa;  Caecina,  qui  suum  militem 

Digitized  byC^OOQlC 


_X 


20  I^Bcb  Chr.  15. 

dücebat,  monitus,  cpianquam  notis  itineribus  regrederetnr,  pontes  longos  qnam  matarrime  snpe- 
rare.  Angustus  is  trames  vastas  inter  paludes  et  quondam  a  L.  Domitio  aggeratus.  cetera  limosa, 
tenacia  gravi  coeno  aut  rivis  incerta  erant,  circum  silvae  paolatim  adclives.  quas  tum  Arminias 
implevit»  compendiis  viarum  et  cito  agmine  onustum  sarcinis  armisque  militem  quum  antevenis- 
set.  Caecinae  dubitanti,  quonam  modo  ruptos  vetustate  pontes  reponeret  simulque  propulsaret 
hostem,  eastrametari  in  loco  placuit,  nt  opus,  et  alii  proeÜum  inciperent.  ||  Barbari,  perfringere 
stationes  seque  inferre  munitoribus  nisi,  lacessunt»  circumgrediuntur,  occorsant  miscetur  operan- 
tium  bellantiumque  clamor.  et  cuncta  pariter  Romanis  adversa:  locus  uligine  profunda ,  idem  ad 
gradum  instabilis,  procedentibus  lubricus,  Corpora  gravia  loricis.  neque  librare  pila  inter  imdas 
poterant.  contra  Cheruscis  sueta  apud  paludes  proelia,  procera  membra,  hastae  ingentes  ad 
vulnera  facienda  quamvis  procul.  nox  demum  inclinantis  tum  legiones  adversae  pugnae  exemit 
Germani  ob  prospera  indefessi  ne  tum  quidem  sumta  quiete,  quantum  aquarum  consurgendbus 
iugis  oritur,  vertere  in  subiecta:  mersaque  humo  et  obruto,  quod  effectum  operis,  duplicatus 
militi  labor.  Quadragesimum  id  Stipendium  Caecina  parendi  aut  imperitandi  habebat,  secundarum 
.ambiguarumque  rerum  sciens  eoque  interritus.  Igitur  futura  volvens  non  aliud  repperit,  quam 
ut  bestem  silvis  coerceret,  donec  saucii  quantumque  gravioris  agminis  anteirent.  nam  medio 
montium  et  paludum  porrigebatur  planities,  quae  tenuem  aciem  pateretur.  Deliguntur  legiones: 
quinta  dextro  lateri,  unetvicesima  in  laevum,  primani  ducendum  ad  agmen,  vicesimanus  adversum 
secuturos.  ||  Nox  per  diverea  inquies,  quum  barbari  festis  epulis,  laeto  cantu  aut  truci  sonore 
subiecta  vallium  ac  resultantis  saltus  complerent,  apud  Romanos  invalidi  ignes,  interruptae  voces, 
atque  ipsi  passim  adiacerent  vallo,  oberrarent  tentoriis,  insomnes  magis  quam  pervigiles.  ducem- 
que  terruit  dira  quies:  nam  Quintilium  Varum  sanguine  oblitnm  et  paludibus  emersum  cemere 
etaudire  visus  est  velut  vocantem,  non  tarnen  obsecutus  et  manum  intendentis  reppulisse.'Coepta 
luce  missae  in  latera  legiones  metu  an  contumacia  locum  deseruere,  capto  propere  campo  bu- 
mentia  ultra.  Neque  tamen  Arminius,  quamquam  libero  incursu,  statim  prorupit,  sed,  ut  haesere 
coeno  fossisque  impedimenta,  turbati  circum  milites,  incertus  signorum  ordo,  utque  tali  in  tem- 
pore, sibi  quisque  properus  et  lentae  adversum  imperia  aures,  irrurapere  Germanos  iubet,  cla- 
mitans:  en  Varus  et  eodemque  iterum  fato  vinctae  legiones!  Simul  haec:  et  cum  delectis  scindit 
agmen  equisque  maxime  vulnera  ingerit.  illi  sanguine  suo  et  lubrico  paludum  lapsantes,  excussis  re- 
ctoribus,  disiicere  obvios,  proterere  iacentes.  plurimus  circa  aquilas  labor,  quae  neque  adversum 
ferri  ingruentia  tela  neque  figi  limosa  humo  poterant.  Caecina,  dum  sustentat  aciem,  suffosso 
equo  delapsus  circumveniebatur,  ni  prima  legio  sese  opposuisset.  iuvit  hostium  aviditas  omissa 
caede  praedam  sectantium,  enisaeque  legiones  vesperascente  die  in  aperta  et  solida.  neque  is 
miseriarum  finis:  struendum  vallum,  petendus  agger,  amissa  magna  ex  parte,  per  quae  geritur 
humus  aut  exciditur  cespes,  non  tentoria  manipulis,  non  fomenta  sauciis.  infectos  coeno  taut 
cruore  cibos  dividentes,  funestas  tenebras  et  tot  hominum  millibus  unum  iam  reliquum  diem  la- 
mentabantur.  ||  Forte  equus  abruptis  vinculis  vagus  et  clamore  territus  quosdam  occurrentium 
obturbavit.  tanta  inde  constematio  inrupisse  Germanos  credentium,  ut  cuncti  ruerent  ad  portas, 
quarum  decumana  maxime  petebatur,  aversa  hosti  et  fogientibus  tutior.  Caecina,  comperto, 
vanam  esse  formidinem,  quum  tamen  neque  auctoritate  neque  precibus,  ne  manu  quidem, 
obsistere  aut  retinere  militem  quiret,  proiectus  in  limine  portae,  miseratione  demum,  quia  per 
corpus  legati  eundem  erat,  clausit  viam.  simul  tribuni  et  centurioues  falsum  pavorem  docue- 
runt.  II  Tunc  contractos  in  principia  iussosque,  dicta  cum  silentio  accipere,  temporis  ac  ne- 
cecsitatis  monet:  unam  in  armis  salutem,  sed  ea  consilio  temperanda,  manendumque  intra 
Valium,  donec  expugnandi  bestes  spe  propius  succederent;  mox  undique  erumpendum:  illa  erap- 
tione  ad  Rhenum  perveniri.  quodsi  fugerent,  pluris  Silvas,  profundas  magis  paludes,  sae\itiam 


Digitized  byC^OOQlC 


Nach  Chr.  15  —  16.  3f 


^  hostium  SQperesse,  ac  victoribos  decns,  gloriam.  quae  domi  cara,  quae  in  castris  honesta  ^  mo- 

^  morat;  reticuit  de  adversis.  Equos  dehinc,  orsus  asuis»  legatorum  tribunorumque  nalla  ambitione 

^  fortissimo  cuique  bellatori  tradit^  uthi,  mox  pedes,  in  hostem  invaderent.   ||   Haud  minus  inquies 

^  Gennanus  spe,  cupidine  et  diversis  ducum  sententiis  agebat:  Araninio,  sinerent  egredi  egressosque 

I  rursum  per  humida  et  impedita  circomvenirent,  suadente;  atrociora  Inguiomero  et  laeta  barba- 

f  ris,  ut  Valium  armis  ambirent,  promtam  expugnationem,  plures  captivos,  incomiptam  praedam 

i  fore.    Igitur  orta  die  proruunt  fossas,  iniiciunt  crates,  summa  valli  prensant,  raro  super  milite 

et  quasi  ob  metom  defixo.  postquam  haesere  mnnimentis,  datur  cohortibus  signum   cornuaque 

£  ac  tubae  concinuere.  exin  clamore  et  impetu  tergis  Germanorum  circumAinduntur,  exprobrantes: 

I  non  hie  Silvas  nee  paludes   sed  aequis  locis  aequos  deos.    Hosti  facile  excidium  et  paucos  ac 

i  semermos  cogitanti  sonus  tubarum,   fulgor  armorum,  quanto  inopina  tanto  maiora  offunduntur, 

G  cadebantque  ut  rebus  secundis  avidi,  ita  adversis  incauti.    Arminius  integer,  Inguiomerus  post 

[  grave  vulnus  pugnam  deseruere:  vulgus  trucidatum  est,  donec  ira  et  dies  permansit.    Noete  de- 

r  mum  reversae  legiones,  quamvis  plus  vulnerum,  eadem  ciborum  egestas  fatigaret^  vim,  sanitatem, 

;  copias,  cuncta  in  victoria  habuere.   ||   Pervaserat  interim  circumventi  exercitus  fama,  et  infesto 

Germanorum  agmine  Gallias  peti:  ac  ni  Agrippina  impositum  Rheno  pontem  solvi  prohibuisset, 

erant,  qui  id  flagitium  formidine  auderent.  sed  femina  ingens  animi  munia  ducis  per  eos  dies 

induit  militibusque,  ut  quis  inops  aut  saucius,  vestem  et  fomenta  dilargita  est.    Tradit  C.  Plinius, 

Germanicorum  bellorum  scriptor,  stetisse  apud  priucipium  pontis  laudes  et  grates  reversis  legio- 

nibus  habentem.  Tacit.  ann.  L,  63 — 69.  —  Die  pontes  longi  hat  man  entweder  in  südlicher 

Richtung  von  der  Unter- Ems  oder   westwärts  vom  Teutoburger- Walde   gesucht,  je  nachdem 

man  Caecina  in  Verbindung  mit  Gertnanicus  zur  Unter -Ems  zurückmarschiren  und  dann  erst 

zum  Rhein  ziehen,  oder,  was  doch  jedenfalls  als  das  Natürlichere  erscheint,  ihn  schon  früher 

vom  Hauptkorps  sich  trennen  liess.    So  findet  sie  v.  Ledebur,   der  ersten  Ansicht  folgend,   in 

der  Nähe   Billerbeck's,   in  den  Baumbergen  (L  u.  V.  d.  B.  S.  314  flg.);  während  sich  Grupen 

(Origg.  Germ.  Th.  1.  S.  154  flg.),  WilheUn  (Genn.  u.  s.  B.  S.  303.),  Schmidt  (Zeitschr.  für  vaterL 

G.  u.  A.  lY.  S.  347.)  u.  A.  für  die  westliche  Richtung  und  die  Umgebungen  von  Stromberg, 

Ahlen  und  Beckum  entscheiden.  Nach  der  letzteren  Ansicht  hätten  wir  in  den,  im  Sommer  f835 

im  Kirchspiel  Beckum  entdeckten  und  untersuchten  Gräbern,  Denkmaale  der  Niederlage  Caecina's 

anzunehmen.    Vom  Oberstlieut  Schmidt   haben  vnr   weitem  Aufschlüssen  über   diesen  Punkt 

entgegenzusehen. 

28.  Im  Chenisker- Lande  überwog  jetzt  Armins  Ansehen:  auch  Segitner,  der  Bruder  des  Segestes,  mit 

seinem  Sohne,  ward  jetzt  gezwungen,  römischen  Schutz  zu  suchen.  Jam  Stertinius,  ad  accipien- 
dum  in  deditionem  Segimerum,  fratrem  Segestis,  praemissus,  ipsum  et  filium  eins  in  civitatem  Ubi- 
orum  perduxerat,  data  utrique  venia:  facile  Segimero,  cunctantius  filio,  quia  Quinctilü  Vari  cor- 
pus ülusisse  dicebatur.    Tacit.  ann.  I.,  74.  —  Cf.  Dio  Cass.  LVII.,18.  (p.  703). 

«6. 

29.  Während  Germanicus  den  Silius  gegen  die  Gatten  entsendet^  bricht  er  selbst  auf  die  Nachricht  von 

der  Belagerung  AHso's  in  Westfalen  ein.  Caesar  .  .  .  Silium  legatum  cum  expedita  ^manu  inrup- 
tionem  in  Cattos  facere  iubet:  ipse,  audito,  castellum  Luppiae  flumini  adpositum  obsideri,  sex 
legiones  eo  duxit  .  .  .  neque  Caesari  copiam  pugnae  obsessores  fecere,  ad  famam  adventus  eins 
dUapsi.  tumulum  tamen  nuper  Varianis  legionibus  structum  et  veterem  aram  Druso  sitam  disie- 
cerant.  restituit  aram  honorique  patris  princeps  ipse  cum  legionibus  decucurrit  tumulum  iterare 
haud  Visum,  et  cuncta  inter  castellum  Alisonem  ac  Rhenum  novis  limitibus  aggeribusque  per- 
munita.  Tacit.  ann.  U.,  7. 

Digitized  by  VjOOQIC 


22  Nach  Chr.  16. 

30.  Aur  einer  Flotte  von  4000  Schiffen  fuhrt  er  sodann  sein  gesammtes  Heer  über  die  Züyder-See 
zur  Ems  und  von  dort  zur  Weser.  Hier  greift  er  zweimal  die  Deutschen  an,  aber  ohne  Ent- 
scheidung. Lacus  inde  et  Oceanum  usque  ad  Amisiam  flumen  secunda  navigatione  pervehitur. 
Classis  Amisiae  relicta  laevo  amne  erratumque  in  eo,  quod  non  subvexit:  transposuit  militem 
dexteras  in  terras  iturum.  ita  pinres  dies  efficiendis  pontibus  absumti.  Et  eques  qoidem  ac  le- 
giones  prima  aestuaria  nondum  adcrescente  unda  intrepidi  transiere;  postremum  auaJIiorum  ag- 
men  Batavique  in  parte  ea,  dum  insultant  aquis  artemque  nandi  ostentant,  turbati  et  quidam 
hausti  sunt.  Metanti  castra  Caesari  Angrivariorum  defectio  a  tergo  nuntiatur.  missus  illico  Ster- 
tinius  cum  equite  et  annatura  levi  igne  et  caedibus  perfidiam  ultus  est.  ||  Flumen  Yisurgis  Ro- 
manos Cheniscosque  interfluebat.  eins  in  ripa  cum  ceteris  primoribus  Arminius  adstitit  quaesitoque, 
an  Caesar  venisset?  postqum  adesse  responsum  est,  ut  liceret  cum  fratre  coUoqui,  oravit  Erat 
is  in  exercitu,  cognomento  Flavius,  insignis  fide  et  amisso  per  vuhius  oculo  paucis  ante  annis 
duce  Tiberio.  tum  permissum:  progressusque  salutatur  ab  Armiuio,  qui  amotis  stipatoribus,  ut 
sagittarii  nostra  pro  ripa  dispositi  abscedcrent,  postulat,  et,  postquam  digressi,  unde  ea  deformitas 
oris?  interrogat  fratrem.  illo  locum  et  proelium  referente,  quodnam  praemium  recepisset?  ex- 
quirit.  Flavius  aucta  stipendia,  torquem  et  coronam  aliaque  militaria  dona  memorat,  inridente 
Aiminiovilia  servitii  pretia.  ||  Exin  diversi  ordiuntur:  hie  magnitudinem  romanam,  opes  Caesaris 
et  victis  graves  poenas,  in  deditionem  venienti  paratam  clementiam,  neque  coniugem  et  filium 
eius  hostiliter  haberi;  ille  fas  patriae,  libertatem  avitam,  penetrales  Germaniae  deos,  matrem 
precum  sociam,  ne  propinquorum  et  adfinium,  denique  genüs  suae  desertor  et  proditor,  quam 
imperator  esse  mallet.  paulatim  inde  ad  iurgia  prolapsi,  quo  minus  pugnam  consererent,  ue 
flumine  quidem  interiecto  cohibebantur,  ni  Stertinius  adcurrens  plenum  irae  armaque  et  equum 
poscentem  Flavium  attinuisset.  cemebatur  contra  minitabundus  Arminius  proeliumque  denuntians: 
nam  pleraque  latino  scrmone  intcriaciebat,  ut  qui  romanis  in  castris  ductor  popularium  meruis- 
set.  II  Postero  die  Germanorum  acies  traus  Visurgim  stetit.  Caesar,  nisi  pontibus  praesidüsque 
iinpositis  dare  in  discrimen  legiones  haud  imperatorium  ratus,  equitcm  vado  tramittit.  praefuere 
Stertinius  et  e  numero  primipilarium  Aemilius,  distantibus  locis  invecti,  ut  hostem  diducerenL 
qua  celerrimus  amnis,  Cariovalda  dux  Batavorum  erupit.  eum  Cherusci,  fugam  simulantes,  in 
planitiem  saltibus  circumiectam  traxere,  dein  coorti  et  undique  effusi  trudunt  adversos,  instant 
cedentibus  coUectosque  in  orbem  pars  congressi,  quidam  eminus  proturbant.  Cariovalda,  diu 
sustentata  hostium  saevitia,  hortatus  suos,  ut  ingruentes  catervas  globo  frangerent^  atque  ipse  in 
dcnsissimos  inrumpens,  congestis  telis  et  suffosso  equo  labitur  ac  multi  nobilium  circa,  ceteros 
vis  sua  aut  equites  cum  Stertinio  Aemilioque  subvenientes  periculo  exemere.  ||  Caesar  trans- 
gressus  Visurgim  indicio  perfugae  cognoscit  delectum  ab  Arminio  locum  pugnae:  convenisse  et 
alias  nationes  in  silvam  Herculi  sacram,  ausurosque  noctumam  castrorum  oppugnationem.  habita 
indici  fides.  et  cemebantur  ignes  suggressique  propius  speculatores  audiri  fremitum  equorum 
immensique  et  inconditi  agminis  murmur  attulere.  Igitur  propinquo  summae  rei  discrimine  ex- 
plorandos  militum  animos  ratus,  quouam  id  modo  incorruptum  foret,  secum  agitabat:  tribunos  et 
ccnturiones  laela  saepius  quam  comperta  nuntiare;  libertorum  servilia  ingenia;  amicis  inesse 
adulationem;  si  concio  vocetur,  illic  quoque,  quae  pauci  incipiant,  reliquos  adstrepere;  penitus 
noscendas  mentes,  quum  secreti  et  incustoditi  inter  militaris  cibos  spem  aut  metum  proferrent 
II  Noctecoepta  egressus  augurali,  per  occulta  et  vigilibns  ignara,  comite  uno,  contectus  humeros 
ferina  pelle,  adit  castrorum  vias,  adsistit  tabemaculis  firuitorque  fama  sui,  quum  hie  nobilitatem 
ducis,  decorem  alius,  plurimi  patientiam,  comitatem,  per  seria,  per  iocos  eundem  animum  lau- 
dibus  ferrent  reddendamque  gratiam  in  acie  faterentnr,  simul  perfidos  et  ruptores  pacis  ultioni 
et  gloriae  mactandos.    Inter  quae  unus  hostium,  latinae  linguae  sciens,  acto  ad  vallum  equo 


Digitized  byC^OOQlC 


Nach  Chr.  16.  23 

voce  magna  coniages  et  agros  et  stipendii  in  dies,  donec  bellaretur,  sestertios  centenos,  si  quis 
transfugisset^  Arminii  nomine  pollicetur.  Incendit  ea  coniumelia  legionum  iras.  veniret  dies,  da- 
retur  pugna:  sun^turum  militem  €rermanorum  agros,  tracturum  coniuges :  accipere  omen  et  ma- 
trimonia  ac  pecunias  hostium  praedae  destinare.  Tertia  ferme  vigilia  adsultatum  est  castris  sine 
coniectu  teli,  postquam  crebras  pro  munimentis  cohortes  et  nihil  remissum  sensere.  ||  Nox  ea* 
dem  laetam  Germanico  quietem  tulit  viditque  se  operatum  et  sanguine  sacro  respersa  praetexta 
pulchriorem  aliam  manibus  aviae  Augostae  accepisse.  Auctus  omine  addicentibus  auspiciis  vocat 
concionem  et,  quae  sapientia  praevisa  aptaque  imminenti  pugnae,  disserit:  non  campos  modo 
militi  romano  ad  proeliiim  bonos,  sed,  si  ratio  adsit,  silvas  et  saltus.  nee  enim  inmiensa  barba- 
rorum scuta,  enormis  hastas  inter  truncos  arborum  et  enata  humo  virgulta  perinde  haberi  quam 
pila  et  gladios  et  haerentia  corpori  tegmina.  denserent  ictus,  ora  mucronibus  quaererent:  non 
loricam  germano,  non  galeam,  ne  scuta  quidem  ferro  nervo ve  firmata,  sed  viminum  textus  vel 
tennis,  fucatas  colore  tabulas.  primam  utcunque  aciem  hastatam,  ceteris  praeusta  aut  brevia 
tela.  iam  corpus,  ut  visu  torvum  et  ad  brevem  impetum  validum,  sie  nuUa  vulnerum  patientia. 
sine  pudere  flagitii,  sine  cura  ducum  abire,  fiigere,  pavidos  adversis,  inter  secunda  non  divini, 
non  humani  iuris  memores.  si  taedio  viarum  ac  maris  finem  cupiant,  hac  acie  parari.  propiorem 
iam  Albim,  quam  Rhenum.  neque  bellum  ultra,  modo  se,  patris  patruique  vestigia  prementem, 
iisdem  in  terris  victorem  sisterent  Orationem  ducis  secutus  militum  ardor  signumque  pugnae 
datum.  II  Nee  Arminius  aut  ceteri  Germanicorum  proceres  omittebant  suos  quisque  testari:  hos 
esse  Romanos,  Yariani  exercitus  fugacissimos,  qui,  ne  bellum  tolerarent,  seditionem  induerint» 
quorum  pars  onusta  vulneribus  tergum,  pars  fluctibus  et  procellis  fractos  artus  infensis  rursum 
hostibus,  adversis  diis  obiiciant,  nulla  boni  spe:  classem  quippe  et  avia  Oceani  quaesita,  ne  quis 
venientibus  occurreret,  ne  pulsos  premeret,  sed  ubi  miscueriut  manus,  inane  victis  ventorum 
remorumve  subsidium  meminissent  modo  avaritiae,  crudeUtatis,  superbiae.  aliud  sibi  reliquum 
quam  tenere  libertatem  aut  moriante  servitium?  ||  Sic  accensos  etproelium  poscentes  in  cam- 
pum,  cui  Idistaviso  nomen,  deducunt.  Is  medius  inter  Visurgim  et  coUes,  ut  ripae  fluminis  cedunt 
aut  prominentia  montium  resistunt,  inaequaliter  sinuatur.  pone  tergum  insurgebat  silva,  editis  in 
altum  ramis  et  pura  humo  inter  arborum  truncos.  Campum  et  prima  silvarum  barbara  acies 
tenuit.  soli  Cherusci  iuga  insidere,  ut  proeliantibus  Romanis  desuper  incurrerent.  Noster  exer- 
citus sicincessit:  auxiliares  Galli  Germanique  in  fronte;  pöst  cpios  peditessagittarii;  dein  quattuor 
legiones  et  cum  duabus  praetorüs  cohortibus  ac  delecto  eqnite  Caesar;  exin  totidem  aliae  legio- 
nes  et  levis  armatura  cumequite  sagittario  ceteraeque  sociorum  cohortes.  ||  Intentus  paratusque 
miles,  ut  ordo  agminis  in  aciem  adsisteret.  Yisis  Cheruscorum  catervis,  quae  per  ferociam  pro- 
ruperant,  validissimos  equitum  incurrere  latus,  Stertmium  cum  ceteris  turmis  circumgredi  tergaque 
invadere  iubet,  ipse  in  tempore  adfuturus.  Interea  pulcherrimum  augurium  octo  aquilae  petere 
Silvas  et  intrare  visae  imperatorem  advertere.  exclamat:  irent,  sequerentur  romanasaves,  propria 
legionum  numina.  simul  pedestris  acies  infertur  et  praemissus  eques  postremos  ac  latera  impulit 
mirumque  dictu,  duo  hostium  agmina  diversa  fuga,  qui  silvam  tenuerant,  in  aperta,  qui  campis 
adstiterant,  in  silvam  ruebant  medii  inter  hos  Cherusci  collibus  detrudebantur,  inter  quos  insignis 
Arminius  manu,  voce,  vulnere  sustentabat  pugnam  incubueratque  sagittariis,  illa  rupturus,  ni  Rae 
torum  Yindelicorumque  et  Gallicae  cohortes  signa  obiectssent  nisu  tamen  corporis  et  impetu  equi 
pervasit,  oblitus  faciem  suo  cruore,  ne  nosceretur.  quidam  agnitum  a  Chaucis  inter  auxilia  ro- 
mana  agentibus  emissumque  tradiderunt.  Yirtus  seu  fraus  eadem  Inguiomero  effugium  dedit. 
ceteri  passim  trucidati  et  plerosque,  tranare  Yisurgim  conantes,  iniecta  tela  aut  vis  fluminis, 
postrcmo  moles  ruentium  et  incidentes  ripae  operuere.  quidam,  turpi  fuga  in  summa  arborum 
nisi  ramisque  se  occultantes,  admotis  sagittariis  per  ludibrium  figebantur.  alios  prorutae  arborcs 


Digitized  by  C^OOQ IC 


24  ISach  Chr.  16. 

fidflixere.  ||  Magna  ea  victoria  neque  cnienta  nobis  fuit  Quinta  ab  hora  diei  ad  noctem  cacsi 
hostes  decem  millia  passuum  cadaveribus  atque  armis  opplevere,  repertis  inter  spolia  eorum 
catenis,  quas  in  Romanos  ut  non  dubio  eventu  portaverant.  Miles  in  loco  proelii  Tiberium  im- 
peratorem  salutavit  struxitque  aggerem  et  in  modum  tropaeorum  arma  subscriptis  victanim 
gentium  noifiinibus  imposuit.  ||  Haud  perinde  Germanos  vulnera,  luctus,  excidia,  quam  ea  spe- 
cies  dolore  et  ira  adfecit.  qui  modo  abire  sedibus,  trans  Albim  coneedere  parabant,  pugnam 
volunt,  arma  rapiunt.  plebes»  primores,  iuventus,  senes  agmen  romanum  repente  incursant,  tor- 
bant.  postremo  deligunt  locum  flumine  et  silvis  clausum,  arta  intus  planitie  et  humida.  silvas 
quoque  profunda  palus  ambibat,  nisi  quod  latus  unum  Angrivarii  lato  aggere  extulerant,  quo  a 
Cheruscis  dirimerentur.  hie  pedes  adstitit.  equitem  propinquis  lucis  teuere,  ut  ingressis  silvam 
legionibus  a  tergo  foret.  ||  Nihil  ex  his  Caesari  incognitum:  consilia,  locos,  promta,  occulta 
noverat  astusque  hostium  in  perniciem  ipsis  vertebat  Seio  Tuberoni  legato  tradit  equitem  cam- 
pumque.  peditum  aciem  ita  instnixit,  ut  pars  aequo  in  silvam  aditu  incederet,  pars  obiectum 
aggerem  eniteretur.  quod  arduum,  sibi,  cetera  legatis  permisit  quibus  plana  evenerant,  facile 
inrupere,  quis  impugnandus  agger,  ut  si  murum  succederent,  gravibus  supeme  ictibus  conflicta- 
bantur.  Sensit  dux  imparem  cominus  pugnam,  remotisque  paulum  legionibus  funditores  libra- 
toresque  excutere  tela  et  proturbare  bestem  iubet.  missae  e  tormentis  hastae,  quantoque  eon- 
spicui  magis  propugnatores,  tanto  pluribus  vulneribus  deiectL  Primus  Caesar  cum  praetorüs 
cohortibus  capto  vallo  dedit  impetum  in  silvas.  coUato  illic  gradu  certatum.  bestem  a  tergo 
palus,  Romanos  flumen  aut  montes  claudebant.  utrisque  necessitas  in  loco,  spes  in  virtute,  salus 
ex  victoria.  ||  Nee  minor  Germanis  animus,  sedgenere  pugnae  et  armorum  superabantur,  quum 
ingens  multitudo  artis  locis  praelongas  hastas  non  protenderet,  non  colligeret,  neque  adsulübus 
et  velocitate  corporum  uteretur,  coacta  stabile  ad  proeliiun,  contra  miles,  cui  scutum  pectori 
adpressum  et  insidens  capulo  manus,  latos  barbarorum  artus,  nuda  ora  federet  viamque  strage 
hostium  aperiret,  impromto  iam  Aiminio  ob  continua  pericula  sive  illum  recens  acceptum  vulnus 
tardaverat.  quin  et  Inguiomerum  tota  volitantem  acie  fortuna  magis  quam  virtus  deserebat  et 
Germanicus,  (pio  magis  agnosceretur,  detraxerat  tegimen  capiti  orabatque:  insisterent  caedibus; 
nil  opus  captivis;  solam  interuecionem  gentis  finem  belle  fore.  Jamque  sero  diei  subducit  ex 
acie  legionem  faciendis  castris.  ceterae  ad  noctem  cruore  hostium  satiatae  sunt,  equites  ambigue 
certavere.  ||  Laudatis  pro  concione  victoribus  Caesar  congeriem  armorum  struxit  superbo  cum 
titulo:  DEBELLATIS  INTER  RHENÜM  ALBIMQÜE  NATIONIBUS  EXERCITÜM  TIBERII  CAESARIS 
EA  MONIMENTA  MARTI  ET  JOVI  ET  AUGÜSTO  SACRAVISSE.  ...  Mox  bellum  in  Angrivarios 
Stertinio  mandat,  ni  deditionem  properavisscnt.  atque  Uli  supplices  nihil  abnuendo  veniam  onuiium 
accepere.  Tacit.  ann.  II.,  8 — 22.  —  lieber  diesen  Feldzug  des  Gewianicus  und  die  hier  er- 
Avähuten  Örtlichkeiten  sehe  man  die  schätzbaren  Mittheiluugen  Schmidt's  in  der  ZeitscL  für  v. 
G.  u.  A.  IV.  S.  346—358. 
31.  Kaum  zurückgekehrt  (die  Flotte  vrBv  durch  einen  Seesturm  an  den  Küsten  der  Nordsee  zer- 
<>treut  und  theUweise  vernichtet  worden),  wendet  sich  Germanicus,  während  er  Silitis  mit  33,000 
Mann  gegen  die  Gatten  schickt,  mit  einem  noch  grössern  Heere  gegen  die  Marser.  Sed  fama 
classis  amissae  ut  Germanos  ad  spem  belli  ita  Caesarem  ad  coercendum  erexit.  C.  SUio  cum 
tiiginta  peditum,  tribus  equitum  millibus  ire  in  Gattes  imperat,  ipse  maioribus  copiis  Blarsos  in- 
rumpit,  quorum  dux  Mallovendus  nuper  in  deditionem  acceptus  propinquo  luco  defossam  Varia- 
nae  legionis  aquUam  modico  praesidio  servari  indicat.  Missa  extemplo  manus,  quae  bestem  a 
fronte  eliceret,  alii,  qui  terga  circumgressi  recluderent  humum:  et  utrisque  adfuit  fortuna.  eo 
promtior  Caesar  pergit  introrsus,  populatur,  exscindit  non  ausum  congredi  bestem  aut,  sicubi 
restiterat,  statim  pulsum  nee  unquam  magis,  ut  ex  captivis  cognitum  est,  paventem.     Quippe 


Digitized  byC^OOQlC 


Nach   Chr.   17.  25 

invictos  et  nuUis  cambus  superabfles  Romanos  praedicabant,  qui  perdila  classe,  amissis  armis, 
post  constrata  equorum  virorumque  corporibus  litora  eadem  virtute,  pari  ferocia  et  veluti  aucti 
numero  inrupissent.    Reductus  inde  in  hiberna  miles.    Tacit.  ann.  II.,  25. 

17. 

32.  Glänzender  Triumphzug  des  nach  Rom  heimberufenen  Germamcus.     C.  Caecilio,  L.  Pomponio  coss. 

Germanicus  Caesar  a.  d.  VII.  Kai.  Junias  triumphavit  de  Cheruscis,  Cattisque  et  Angrivariis,  quae- 
que  aliae  nationes  usque  ad  Albim  colunt:  vecta  spolia,  captivi,  simulacra  montium,  iluminum, 
proeliorum,  bellumque,  quia  conficere  prohibitus  erat,  pro  confecto  accipiebatur.  Tacit.  ann.  II.,  44. — 
hiöav  ds  dlxag  catavteg  xci  7CaQi6%(yv  tm  vsatsQa  rsQfiaviM^  kafmQotatov  d-glafißcn;^  iv  &  i^Qia(ir 
ßev&ri  räv  inifpavsötatav  on/dgäv  iScS^iattt  Tud  yuvaixäv'  ££iuyovvz6g  ts  Seysötov  viog^  XqQov6' 
wov  ^yffMöv,  xai  adtkqyii  avtovy  yvvri  S  IdQfiBvlov  tov  dtoAffio^xiftfaifrog  iv  rotg  XfjQOvöxoig  iv  rg 
XQog  OvoQOv  Koviwlhov  xoQaöXirvSiiöBi  xai  vvv  hi  <h>vi%f)vtog  tov  xoksfiovy  ovofuc  ®ov&if£XdcCy 
xal  vtog  tQurrjg  Sov^ieXatog'  hi  da  Zeöl&cacog  Ziyt^ii^Qov  ^  viog  rov  XrjQovöTiGyv  r^yeiiovog  xal  ij 
ywi}  tovrov  ^Pa(dg^)  Ovocqo(ivqov ^)  dvyatijQy  rjysitovog  X&ttiov^)  xcct  ^svdoQiiy  BaitoQitog^)  tov 
Mikovog  adslqxw  vibg^  Zovyafißqog.  I^iörijg^)  öi  6  xev&SQog  tov  '^(uvlov  jmxI  i^  ^X^g  dtdötij 
nQog  trjv  yvci^iriv  avrov  xcd  laßtov  xcuqov  ijvtoiioXrjös  xtd  tp  ^giaiißp  naqfjy  töv  fpUtcctanf  iv 
zi(i7j  dyofisvog'  imfixevös  de  koü  jdlßfig'')  täv  Xavtayv  iSQevg  tcoi  oUm  dh  öd^uxta  iscofisuvdTi  ix 
twv  7t£jcoQdrffi&i/cav  ^v&v'  Ka&vhcav  oud  jifiifivmv,  BgovotzigcoVy  OvcbasyVy^)  Xtj^oviSxGWj  Xat- 
tayi/y  XattovoQlcüVy  Javdävy^  TovßavtlcDvJ^)     Strab.  VII.*)     (Vgl.  oben  bei  Nro.  6.) 

33.  Unterdess  beginnen  in  Deutschland  die  Cheruscer  und  ihre  Verbündete  Krieg  gegen  die  Sueven 

unter  Maroboduus.  Suevi  praetendebantur  auxilium  adversus  Cheruscos  orantes.  nam  discessu 
Romanorum  ac  vacui  extemo  metu,  gentis  adsuetudine  et  tum  aemulaiione  gloriae,  arma  in  se 
verterant.  vis  nationum,  virtus  ducum  in  aequo,  sed  Haroboduum  regis  nomen  invisum  apud 
populäres,  Arminium  pro  libertate  bellantem  favor  habebat.  ||  Igitur  non  modo  Cherusci  socii- 
que  eorum,  vetus  Arminii  miles,  sumsere  bellum,  sed  e  regno  etiam  Marobodui  Suevae  .gentes, 
Semnones  ac  Langobardi,  defecere  ad  eum.  quibus  additis  praepoUebat,  ni  Inguiomerus  cum 
manu  clientium  ad  Maroboduum  perfugisset,  non  aliam  ob  causam,  quam  quia  fratris  filio  iuveni 
patruus  senex  parere  dedignabatur.  Diriguntur  acies  pari  utrimque  spe  nee  ut  oltm  apud  Ger- 
manos  vagis  incursibus  aut  disiectas  per  catervas:  quippe  longa  adversum  nos  milida  insueve- 
rant  sequi  signa,  subsidiis  firmari,  dicta  imperatorum  accipere.  At  tunc  Arminius  equo  collustrans 
cuncta,  ut  quosque  advectus  erat,  reciperatam  libertatem,  trucidatas  legiones,  spolia  adhuc  et 
tela  Romanis  derepta  in  manibus  multorum  ostentabat,  contra  fugacem  Maroboduum  appellans, 
proeliorum  expertem,  Hercyniae  latebris  defensum  ac  mox  per  dona  et  legationes  petivisse  foe- 
dus,  proditorem  patriae,  satellitem  Caesaris,  haud  minus  infensis  animis  exturbandum  quam  Varum 
Quintilium  interfecerint.  meminissent  modo  tot  proeliorum,  quorum  eventu  et  ad  postremum 
eiectis  Romanis  satis  probatum,  penes  utros  summa  belli  fuerit.  ||  Neque  Maroboduus  iactantia 
sui  aut  probris  in  hostem  abstinebat,  sed  Inguiomerum  tenens,  illo  in  corpore  decus  omne  Che- 
ruscorum,  illius  consiliis  gesta,  quae  prospere  ceciderint,  testabatur:  vecordem  Arminium  et  re- 
rum  nescium  alienam  gloriam  in  se  trahere,  cpioniam  tres  vacuas  legiones  et  ducem  fraudis 
ignarum  perfidia  deceperit  magna  cum  clade  Germaniae  et  ignominia  sua,  quum  coniunx,  quum 
filius  eius  servitium  adhuc  toierent     At  se  duodecim  legionibus  petitum  duce  Tiberio  illibatam 


♦)  Variet.  lect.  ^)  Codd.  Alyt^n^gov.  ^  Vat.  'Paßiq.  *)  Mose,  et  Med.  Ovx^ofiigov,  ♦)  Codd.  Bavrwv,  Mose.  Bvcrrfav. 
Vcnct.  BQ€tTvtav,  *)  Med.  Bano^tSo<;,  •)  Codd.  AlyiaTt^q.  ')  Cas.  Alßrjq.  ^  Codd.  Novaütfav,  •)  Mugo^v? 
W)  Codd.  2!ovßartUa¥. 

Reget.  hUt.  Westfal.  4    ^igitized  by  L^OOglC 


26  IHach   Chr.   It  — 19. 

Germanorum  gloriam  servavisse.  mox  conditiouibus  aequis  discessum:  neque  poenitere,  quod 
ipsorum  in  manu  sit»  integrum  adversum  Romanos  bellum  an  pacem  incrueutam  malint  His 
voeibus  instinctos  exercitus  propriae  quoque  causae  stimulabant,  cpium  a  Cheruscis  Langobardis- 
que  pro  antiquo  decore  aut  recenti  libertate,  et  contra  augendae  dominationi  certaretur.  Non 
alias  maiore  mole  concursum  neque  ambiguo  magis  eventu  fusis  utrimque  dextris  cornibus,  spe- 
rabaturque  rursum  pugna,  ni  Maroboduus  castra  in  colles  subduxisset.  id  Signum  perculsi  fuit: 
et  transfugiis  paulatim  nudatus  in  Marcomanos  concessit  misitque  legatos  ad  Tiberium  oraturos 
auxilia.  Responsum  est,  non  iure  eum  adversus  Cheruscos  arma  romana  invocare,  qui  pugnantis 
in  eundcm  bestem  Romanos  nulla  ope  iuvisset.  Missus  tamen  Drusus,  ut  rettulimus,  pacis  firma- 
tor.    Tacit.  ann.  IL,  44—46. 

34.  Um  diese  Zeit  sind  von  Strabo  die  Nachrichten  über  Deutschland  im  7.  Buche  seiner  yBayqatpixa  auf- 

gezeichnet worden  (VI.,  4,  2.  VII.,  1,  4.).  Sie  geben  zwar  über  die  Länder  zwischen  Rhein 
und  Weser  manche  schälzenswerthe  Notizen;  aber  die  Ausbeute  im  Ganzen  ist  dennoch  nur 
kärglich;  überdies  wegen  der  vielen  handschriftlichen  Corruptclen,  besonders  in  den  Eigennamen, 
die  Texteskritik  schwierig.  —  Nachfolgend  stellen  wir  die  betreffenden  geographischen  Angaben 
zusammep.  Ev&vs  tolwv  ta  nigav  tov  ^Pijvov  nsza  tovg  Kßkrovg  ngog  rijv  ea  X8xh(ieva  Fsq- 
yMVol  vinovtaiy  lUTiQov  i^aXXazrovtEg  tov  KskuTUW  fpvlov  xü  ts  xk60va<S(i&  zrjg  dyQwrrjrog  xol 
t(}v  luysd'ovg  xal  trig  ^av&otritog'  takXa  äa  7taQanXri<su)i  xal  iiOQfpaig  x(d  ^^s6i  xol  ßloig  ovtsSi 
otovg  sigyJTuxiuv  toifg  KsXtovg,  ^l6  Shuxia  (lov  doxovüL  ^P&iuuot  xovzo  avzolg  tiö&ai  tovvoiutj  äg 
av  yvriöiavg  Fakdrag  (pgci^eLv  ßovkofuvoi'  yvijötjOi  yd(f  oi  FeqiuxvoI  wxxa  tiiv  ^PmiMtUav  Svocksmov» 
II  "£6X1  Sb  ta  (ihv  ngäta  iieQri  tiqg  xcigttg  tavtr^g  td  JtQog  tp  ^Pijvip  (^XQ^  ^'^^  ixßokäv  äxo  tijg 
TCfiyr^g  oQ^anivoig'  6%i^hv  da  rot  xcel  rovro  iöti  xb  iöxigiüv  t^g  xcigag  xlatog  rj  xotafua  niacu 
Tavttig  8b  td  fikt/  slg  tr^v  KBktiMtjv  fisxijyayov  'Pofuxtbt.  .  .  .  Metd  6b  tovg  X(x(fcacovap,t(ws 
X  Slüjül  i<sxiv  B&vri  xd  (uxcc^  xov  'Pifi/ov  x(d  xov  "Akßuog  xoxaiuWj  og  xagdklrilog  nag  ixBiva  gd 
n(f6g  xov  ilTtaavbvj  ovx  ikdtxa  %aipai/  öu^imvy  rinBQ  ixsivog.  EUl  da  iisxato  oud  akkoi  notapd 
nkatoly  av  iv  tp  l^naöla  ^govöog  BgovTczBQOvg  wxxBvavfxuxqOBy  ^hvtag  i&öavtag  dsco  votov  ngbg 
ßo^gav  TCfd  tov  'SIkbuvov.  'E^ygxai  ydg  fj  x^Q^  ^Q^S  votov.  .  .  .  "j^kka  d*  ivÖBiötagd  ictiv 
l^vT]  rBQfMviocdy  Xrigovöitol  xb  Tcal  Xdxxoi  xal  Fafiaßgiovvoi  xal  Xattovdguyt'  ngog  Öh  tp  'SItuopo 
2j(niyaiLßgol  ta  md  Xavßoi  (lege  Xdnaßoi)  xal  Bgovxxagoi  xal  Klfißgoiy  Kavxot  xa  xal  Kaovkxoi  xtd 
Kccilifiavol  xal  akkov  nkaCovg.  'Eni  xavxd  da  x&  'jifut^ia  q>agovxat  Blöovgytg  ta  xal  Aovxlag  nova- 
t'^Sj  df^%f»yv  ^Ptfvov  nagl  i^axoölovg  ötadüwg,  giav  duc  Bgovxxagmv  täv  ikatt6v<x>v.  ||  Täv  Si 
Fagfiavävy  &g  ainovy  ot  nav  xgoödgxxioi  stag^xov6L  tä  'Slxaavä.  Fvagliovrai  if  dno  t&v  ixßoköv 
tov  ^Pi}vov  kttßovtag  trjv  dgxfiv  {Uxgi  xov  "Akßuog.  Toiixcav  d*  alöl  yvagiiicixatoi  £ovyanßgol  xb 
xal  Kiiißgoi,  Strab.  VII.,  1,  2 — 3.  2,  4.  —  xakamaioi  Sa  Mavdxioi  xäv  ixßokäv  iq>'  axdxaga  xov 
noxa^uyvy  xaxotxovvtag  aki]  xal  8gv\u)vg  ovx  v^A^^,  dkkd  nvxvr^g  vkr^g  xal  dxav&cidovg.  Tccctd  xov- 
xovg  ^  tdgwxai  £ovyd\Lßgoi  FagiiavoL  Ildavig  ^  vTcigTCBtvxai  xr^g  xota(Uag  xavxrig  ot  iMVfißoi 
xgoöayogavofuvoL  Fagiiavoly  xai  ävvdfUL  xm  jckij^ai  iiatpigovxag  x&v  akkav  v(p'  mv  o£  i^akawo- 
liavoi  xatifpevyov  alg  x'qv  ivtbg  xov  ^Pi^vov  wvl'  xai  dkko^  8a  xatx  akkovg  xoxovg  Swauxavovöi 
xal  8ia8&x^ovxai  xd  ^mnvga  xov  nokifuyv,  xäv  ngoxagov  dal  xaxakvofUv&v.    Strab.  IV.,  3,  4. 

19. 

35.  Der  römische  Senat  weist  das  Anerbieten  eines  Häupdinges  der  Gatten,    Arminius  zu  ermorden, 

zurück.  Reperio  apud  scriptorcs  senatoresque  eorundem  temporum,  Adgandestrii  principis  Cat- 
torum  lectas  in  senatu  litteras,  quibus  mortem  Arminii  promittcbat,  si  patrandae  ncci  venenum 
mitteretur:  responsum  esse,  non  fraude  neque  occultis,  sed  palam  et  armatum  populum  roma- 
num  bestes  suos  ulcisci.    Tacit.  ann.  II.,  88. 

Digitized  by  V^OOQIC 


H^ch  Chr.   21  —  26.  27 

36.  Ai'mifuus  wird  ermordet.     Ceterum  Arminias  abscedentibus  Romanis  et  pulso  Maroboduo  regnum 

adfectans  libertatem  populariura  adversam  habuit  petitusque  armis,  quum  varia  fortuna  certaret, 
dolo  propinquorum  cecidit:  liberator  haud  dubio  Germaniae  et  qui  noii  primordia  populi  romani 
sicut  alii  reges  ducesque,  sed  florentissimum  imperium  lacessierit,  proelüs  ambiguus,  bello  non 
victus.  Septem  et  triginta  annos  vitae,  dtiodecim  potentiae  explevit  caniturcpie  adhuc  barbaras 
apud  gentes;  Graecorum  annalibus  ignotus,  qui  sua  tantum  mirantur:  Romanis  haud  perinde  co- 
lebris,  dum  vetera  extollimus,  recentium  ineuriosi.  Tacit.  ann.  II.,  88.  —  Tacitus  erwähnt  zwar 
die  Ermordung  des  Arminius  unter  den  Ereignissen  des  Jahrs  «4  9;  aber  nur,  weil  ihm  der  da- 
mals beabsichtigte  Mordanschlag  dazu  eine  passende  Gelegenheit  bietet,  Deim  da  er  dem  über- 
wiegenden Einflüsse  des  Arminius  an  der  bezeichneten  Stelle  ausdrücklich  eine  zwölfjährige 
Dauer  zuschreibt»  dieser  Einfluss  aber  erst  von  der  Varianischen  Niederlage  an  gerechnet  wer- 
den kann;  so  muss  der  Tod  des  Arminius  in  das  Jahr  24  gesetzt  werden. 

26. 

37.  Bei  der  Bewältigung  des  thracischen  Aufstandes  werden  die  Römer  von  einer  Sigambrischen  Gehörte 

unterstützt.  li  (sc.  sagittarii)  dum  eminus  grassabantur,  crebra  et  inulta  vulnera  fecere:  propius 
incedentes  eruptione  subita  turbati  sunt  receptique  subsidio  Sugambrae  cohortis,  quam  Romanus 
promptam  ad  pericula  ncc  minus  cantuum  et  armorum  tumultu  trucem  haud  procul  instruxerat. 
Tacit.  ann.  IV.,  47.  —  Diese  Erwähnung  der  Sigambrer  ist  die  letzte  geschichtliche.  Denn 
wenn  auch*  der  Name  beim  Juvenal  und  Hartial  (sat.  IV.,  447.  —  de  spect.  III.,  9.)  und  sogar 
noch  bei  den  Dichtem  des  5.  und  6.  Jahrhunderts,  beim  Claudian  (de  bello  Get  449;  in  Eu- 
trop.  I.,  383;  de  IV.  cons.  Honorii  446;  epithal.  279;  de  bello  Gild.  373;  in  I.  cons.  Stilich.  I., 
224;  in  11.  cons.  St.  48.),  Sidonius  ApoUinaris  (ep.  4,  4;  paneg.  Avit.  42.  444;  ep.  ad  Maj.  34; 
Narb.  246)  und  Venantius  Fortimatus  (ad  Charib.  reg.  6,  4.)  zum  Vorschein  kommt;  so  darf  man 
doch  Dichterstellen,  zumal  diese  spätem,  in  geschichtlicher  Beziehung  nur  mit  äusserster  Behut- 
samkeit gebrauchen.  Im  gegenwärtigen  Falle  hieraus  den  Fortbestand  des  Volkes  zu  folgern, 
wäre  nur  einer  gänzlich  unkritischen  Auf&ssung  möglich.  Bis  auf  den  Wortausdruck  NachäfTer 
des  klassischen  Alterthums  ringen  nämlich  die  Schriftsteller  der  spätem  Zeit  in  Allem  nach  alter- 
thümlichem  Klange  und  Gepränge:  Wendungen,  Gleichnisse,  BQder  tragen  einen,  oft  ins  Einzelne, 
entlehnten  Zuschnitt  und  zumal  in  den  Namen  wird  oft  bis  zum  Ekel  Antikes  und  Modernes  - 
durch  einander  gewirrt.    Wenn  Sidonius  ApoUinaris  z,  B.  (ep.  4,  4 — 4.)  sagt: 

Tu  Tuncmm  et  Vachalim,  Visurgin,  Albin 

Francoram  et  penitissimas  paludes 

btrares,  venerantibus  Sicambris, 

Solis  moribus  inter  arma  tutus. 
so  hat  er  augenscheinlich  die  Horazische  Stelle  (IV,  44,  54 — 52.) 

Te  caede  gaudeutes  Sygambri 

Compositis  venerantur  armis. 
vor  Augen  gehabt.  Dennoch  hat  man  kolchen  Dichterstellen  bisher  ein  entscheidendes  Gewicht, 
beigelegt.  Man  geht  nämlich  von  der  Ansicht  aus>  der  Stamm  der  Sigambrer  sei  noch  im 
5.  Jahrhundert  nicht  erloschen  gewesen;  er  habe  im  Gegentheil  den  Vorrang  in  der  fränkischen 
Völker -Verbindung  behauptet  und  das  Königsgeschlecht  der  Merovinger  hervorgebracht  Das 
gänzliche  Stillschweigen  der  gleichzeitigen  Geschichtschreiber,  dass  Julian,  Ammian,  Sulpicius 
Alexander,  die  notitia  »mper«,  obwohl  diese  von  den  Ampsivariera,  Bructerern,  Chamavcn,  Chat- 
tuariem,  Tubanten,  Gauchen,  Angrivariem  und  Gatten  häufige  Meldung  thueii»  der  Sigambrer  mit 

Digitized  byC^OOQlC 


28  Ifacb  Chr.  26  — 4i. 

keinfer  Silbe  erwähnen,  dies  alles  erweckt  kein  Bedenken,  erregt  keine  Schwierigkeit.  Man 
stützt  sich  vorweg  für  jene  Ansicht  auf  die  genannten  Dichter,  ohne  sogar  zu  merken,  dass  die 
Zeugnisse,  worauf  man  sich  beruft,  nicht  einmal,  was  man  will,  besagen.  Denn  hienach  bildet 
das  Volk  der  Sigambrer  nicht  etwa  einen  Theil  des  fränkischen,  sondern  es  besteht  zwischen 
Franken  und  Sigambrern  völlige  Identität,  so  dass  der  neue  Name  der  Franken  in  die  Stelle 
des  alten  sigambrischen  getreten  ist.  Und  nicht  blos  die  obigen  Dichterstellen  dienen  hiefür  zum 
Beleg,  sondern  auch  alle  ältere  fränkische  Chroniken  (vgl.  Eccard  Gonunent.  de  reb.  Franc.  Orient.  T.  I. 
p.  190.  619.  Duchesne  script.  rer.  Franc.  T.  I.  p.  591.  —  Die  alte  vita  s.  Hildulphi  nennt  z.  B. 
die  Gegend  um  Trier  Sicambria.);  wie  denn  auch  Lydus  (de  mag.  p.  248.  ed.  Bonn.)  ausdrück- 
lich sagt:  xal  £vya(ißQoig  inayqvnvalv  i^nslksi.  Ogdyyovg  avtovg  £|  f^ysiiovog  xalovöiv  bei  rov 
naqovtog  ol  neql  'P^rov  xal  'Podcn/ov.  Wenn  daher  der  Bischof  Remgius  bei  der  Taufe  an  Chlod- 
wig  die  bekannten  Worte  richtet:  mitis  depone  colla  Sicamber!  (Greg.  Tur.  II.,  31.),  so  will  er 
nicht  etwa  die  Sigambrer  als  einzelnen  fränkischen  Volksstamm  bezeichnen,  sondern  die  Benen- 
nung Sicamber  ist  ihm  völlig  gleichbedeutend  mit:  Francus.  Diese  Annahme  völliger  Identität 
war  im  5.  und  6.  Jahrhundert  sogar  unter  den  Franken  selbst  allgemein  geworden;  während 
dagegen  von  der  vermeintlichen  Existenz  eines  besondem  fränkischen  Sigambrer -Stanames  da- 
mals nicht  die  mindeste  Andeutung  vorhanden  ist.  —  Uebrigens  war  auch  dieser  Identitäts- 
Glaube  nur  aus  Trugschlüssen  hervorgegangen.  Die  Sigambrer  waren  es,  welche  in  der  altem 
Zeit  unter  allen  deutschen  Völkerschaften  die  römischen  Waffen  am  meisten  beschäftigten  und 
sich  vor  allen  durch  Muth  und  Tapferkeit  hervorthaten.  Ihr  Name  ward  dqiher  gleich  furchtbar, 
wie  der  cimbrische  (Strab.  VII.,  2,  4.)  und  in  allen  römischen  Provinzen  gehört:  daher  ein  ste- 
hender, willkommener  Lieblings -Ausdruck  für  die  klassischen  Dichter.  Vgl.  Ped.  Albinov.  in 
cons.  Liv.  17,  311.  Propert.  eleg.  IV.,  6,  77.  Ovid.  am.  I.,  14,  49.  Grat,  cyneg.  202.  Horat.  IV.,  2,  33. 
14,  51.  Juven.  IV.,  147.  Mart.  de  spect.  III.,  9.  Sigambrisch  und  germanisch  wurden  von  die- 
sen fast  synonym  gebraucht.  So  aber  mussten  die  faden  Nachäffereien  der  spätem  Dichter, 
woran  sich  die  geographischen  Angaben  des  Strabo  und  Ptolemäus  reihen,  welche  beide  die 
Wohnsitze  der  Sigambrer  in  die  Nähe  der  Rhein -Mündung,  also  in  das  Kemland  der  spätem 
Franken  legen,  eine  Annahme  veranlassen  und  befestigen,  wodurch  bis  in  die  neueste  Zeit  die 
mannichfaltigsten  Irrthümer  hervorgerufen  wurden.  —  Gewiss  ist  das  Volk  der  Sigambrer  schon 
sehr  früh,  vielleicht  in  dem  Bmcterischen,  untergegangen. 

41. 

38.  Gabirdus  und  Galba  siegen,  der  erste  über  die  Chancen,  der  letzte  über  die  Gatten.  ixHvoi  (sc. 
ol  i^sUvd-SQOi)  de  Tud  tag  rl(iag  avtov  (sc.  rov  Kkavdu)v)  tag  intvixlovg  inl  totg  iv  ty  Mavffir 
xavlcf.  TtQax&slöL  di^aö&cu  ^eaiöavy  ov%  oti  ocazo^ioöavtay  aiX  ovf  iv  ty  d(fxy  n&  ovtOy  orc  di£- 
7eoXe(ii]d7j,  Tudtoi  oud  tovtp  t^  hu  o  ta  Fdkßag  6  JSovlstbciog  Xdtt(wg  ixQcctfiaa  9cal  Ilovxhos 
raovtviog  MavQOvöhvg  (lege:  Xavocovg)  vixijöag  ta  ts  aXXa  evdwUiiriöe  xal  devav  ötQatuatmn^, 
og  liovog  hi  na^  avtoZg  ix  t^g  tov  Ovoqov  6v^(poQag  r^Vy  iTtofäöato'  fog  xai  dkrj^hg  ovo{ux,  avto- 
XQaxoQog  ose  äiMpotigiov  ötpäv  tov  KXavdiov  laßetv.  Tä  dh  i%o^(p  o[  avtol  av&ig  Mttvfoi  Tcoh- 
INiöaweg  xatBCtQd<piiiSav'  2jovritciviog  iiiv  yaq  IlavXipog  xtL  Dio  Cass.  LX.,  8 — 9.  (p.  770.)  — 
Gabinio  Secundo,  Ghaucis,  gente  Germanica,  superatis,  Chaucius  coguomen  usurpare  congessit. 
Suet.  Claud.  24.*) 


*)    Man  hat  anbe^eiflicher  Weise  an  der  Stelle  des  Dio  Gassias  die  wanderlichsten  Emendationen  Tersucht,  wahrend 
Suetona  Worte  aaaaer  Zweifel  stellen,  dasa  Kavxovq  statt  MotvqQvaiovq  tu  schreiben  sei.     SöEeland,  der  sich  mit 


Digitized  byC^OOQlC 


Nach   Chr.  47.  29 

47. 
39.  Die  Cheniscer  erhalten  Italicus  zum  König.  Eodem  anno  Cheniscorum  gens  regem  Roma  peti- 
vit,  amissis  per  interna  bella  nobilibus  et  uno  reliquo  stirpis  regiae,  qui  apud  urbem  habebatur, 
nomine  Italicus.  Patemum  huic  genus  e  Flavio  fratre  Arminii,  mater  ex  Catumero  principe 
Cattorum  erat:  ipse  forma  decorus  et  armis  equisque  in  patrium  nostrumque  morem  exercitus. 
Igitur  Caesar  auctum  pecmiia,  additis  stipatoribus,  hortatur,  gentile  decus  magno  animo  capessere: 
illum  primum  Romae  ortum  nee  obsidem  sed  civem  ire  extemum  ad  imperium.  Ac  primo  lae- 
tus  Germanis  adventus,  atque  eo  quod  nuUis  discordiis  imbutus  pari  in  omnes  studio  ageret, 
celebrari,  coli,  modo  comitatem  et  temperantiam  nulli  invisam,  saepius  vinolentiam  ac  libidines, 
grata  barbaris,  usurpans.  iamque  apud  proximos  iam  longius  clarescere,  quum  potentiam  eius 
suspectantes,  qui  factionibus  floruerant,  discedunt  ad  conterminos  populos  ac  testificantur,  adimi 
veterem  Germaniae  libertatem  et  romanas  opes  insurgere:  adeo  neminem  üsdem  in  terris  ortum, 
qui  principem  locum  impleat,  nisi  exploratoris  Flavii  progenies  supra  cunctos  attoliatur?  frustra 
Arminium  praescribi,  cuius  si  filius  hostili  in  solo  adultus  in  regnum  venisset,  posse  extimesci  in- 
fectum  alimonio,  servitio,  cultu,  omnibus  extemis.  at  si  patema  Italico  mens  esset,  non  alium  in- 
fensius  arma  contra  patriam  ac  deos  penatis  quam  parentem  eius  exercuisse.  ||  His  atque  tali- 
bus  magnas  copias  coegere.  nee  pauciores  Italicum  sequebantur.  non  enim  inrupisse  ad  invitos, 
sed  accitum  memorabant.  quando  nobilitate  ceteros  anteiret,  virtutem  experirentur,  an  dignum 
se  patruo  Arminio,  avo  Catumero  praeberet.  nee  patrem  rubori,  quod  fidem  adversus  Romanos 
volentibus  Germanis  sumtam  nunquam  omisisset.  falso  libertatis  vocabulum  ostcndi  ab  üs,  qui 
privatim  degeneres,  in  publicum  exiUosi,  nihil  spei  nisi  per  discordias  habeant.  Adstrepebat 
hinc  alacre  vulgus,  et  magno  inter  barbaros  proelio  victor  rex:  dein  secunda  fortuna  ad  superbiam 
prolapsus  pulsusque  ac  rursus  Langobardorum  opibus  refectus  per  laeta,  per  adversa  res  Che- 
ruscas  adflictabat.    Tacit.  ann.  XI.,  16 — 17. 


vollster  EnUchiedenheit  (üeber  die  VerbältniMe  u.  Wohns,  d.  deaUcb.  Volk.  S.  51.  flg.)  der  Annahme  v.  Lede- 
bur's,  Mav()ovaiov<:  sei  aus  Mdgaov^  korrumpirl,  widersetzt,  fällt  in  einen  eben  so  schlimmen  Irrthum,  wenn  er 
mit  Mannen  Mavifovq  lesen  will.  Dagegen  streitet  der  ganze  Zusammenhang  der  Stelle.  Claudias  legte  sich  auf 
den  Rath  seiner  Freigelassenen  gleich  im  Anfange  seiner  Regierung  wegen  der  Erfolge  in  Mauritanien  die  Ehren 
eines  Triumphes  zu.  Diese  Erfolge  seien  aber,  meint  Dio  Cassius,  geschweige  denn,  dass  sie  durch  die  BeibUIfe 
des  Claudius  zu  Stande  gekommen  wären,  sogar  noch  zu  den  Lebzeiten  des  Caligula  erfochten  worden.  Der 
Triumph  sei  also  eine  Anmaassung  gewesen  und  er  müsse  um  so  sonderbarer  erscheinen,  da  in  demselben  Jahre, 
als  Claudius  zur  Herrschaft  gelangt  sei,  Galba  und  Gabinius,  der  eine  über  die  Catten,  der  andere  über  die  Cau- 
chen  gesiegt  hätten,  so  dass  Claudius  in  Folge  dieser  Siege  mit  Recht  den  Beinamen  Imperator  angenommen  habe. 
Eben  jene  Mauren,  fährt  dann  Dio  Cassius  fort,  Ton  denen  eben  die  Rede  gewesen  sei,  hätten  in  dem  darauf 
folgenden  Jahre  abermals  die  Waffen  ergriffen  u.  s.  w.  Nach  dieser  Andeutung  des  wahren  Sinnes  der  Dionischen 
Worte  wird  es  unnöthig  sein,  die  VerbesserungsTcrsuche,  die  man  angestellt  hat,  noch  einer  weitern  Kritik  zu 
unterwerfen.  P(ur  möge  gegen  ükert,  der  sich  auch  (Alt.  Geogr.  Bd.  3.  S.  58.)  für  Mugaovq  entscheidet,  erinnert 
werden,  dass  die  Annahme,  die  Cauchen  hätten  keinen  Antheil  an  der  Varianischen  Niederlage  gehabt,  alles  Be- 
weises entbehrt.  Denn  daraus,  dass  sie  später  gegen  Arminius  fochten,  lässt  sich  nicht  folgern^  dass  sie  den  Römern 
auch  zur  Zeit  der  Varus  -  Schlacht  befreundet  waren.  Von  ihrem  Tolksthümtich  deutschen  Sinne  gaben  sie  im 
Gegentheil  sogar  bei  den  Feldzügen  des  Germanicus  und  in  den  Reihen  der  Römer  die  entschiedensten  Beweise. 
Cf.  Tacit.  ann.  II.,  17.  tJeberdies  sind  wohl  nur  die  kleinen  Cauchen,  in  deren  Gebiet  im  J.  14.  (n.  Chr.)  ein 
römisches  praesidium  stand  und  die  Feste  Amisia  lag,  Verbündete  des  Germanicus  gewesen.  Cf.  Tacit.  ann.  XI.,  18. 
—  Die  Abschreiber  des  Dio  Cassius  scheinen  übrigens  von  den  libjschen  Völkerschaften  bessere  Kunde  gehabt  zu 
haben,  als  von  den  germanischen.     So  findet  man  LXVll.,  4.  und  LXXl.,  20.  Naaofiovmv  Yerschrieben  statt 


Digitized  by 


Google 


30  Nach    Chr.   47  —  59. 

• 

40.  Um  dieselbe  Zeit  verwüsten  die  Cauchen  das  untere  Germanien.    Als  aber  Corbulo  in  dem  eigenen 

Lande  sie  angreifen  will,  zieht  Claudius  alle  römische  Besatzungen  über  den  Rhein  nach  Gallien 
zurück.  Per  idem  tempus  Chauci  nulla  dissensione  domi  et  morte  Sanquinii  alacres,  dum  Cor- 
bulo adventat,  inferiorem  Germaniam  incursaverc  duce  Gannasco,  qui  natione  Caninefas,  auxilia- 
ris  et  diu  meritus,  post  transfuga,  levibus  navigiis  praedabundus  Gallorum  maxime  oram  vastabat, 
non  ignarus,  dites  et  imbelles  esse.  At  Corbulo  provinciam  ingressus  magna  cum  cura  et  mox 
gloria,  cui  principium  illa  militia  fuit,  triremes  alveo  Rheni,  ceteras  navium  ut  quaeque  habiles 
per  aestuaria  et  fossas  adcgit:  lintribusque  hostium  depressis  et  exturbato  Gannasco,  ubi  prae- 
sentia  satis  composila  sunt,  legiones,  opeium  et  laboris  ignaras,  populationibus  laetantes,  veterem 
ad  morem  rcduxit.  .  .  .  ||  Ceterum  is  terror  milite?  hostesque  in  diversum  adfecit:  nos  virtutem 
auximus,  barbari  ferociam  mfregere.  Et  nalio  Frisiorum  post  rebellionem  clade  L.  Apronü  coe- 
ptam  infensa  aut  male  fida,  datis  obsidibus,  consedil  apud  agros  a  Corbulone  descriptos.  Idem 
senatum,  magistralus,  leges  imposuit  ac  ne  iussa  exuerent,  praesidium  immunivit,  missis  qui  maio- 
res  Chaucos  ad  dedilionem  pellicerent,  simul  Gannascum  dolo  adgrederentur  nee  inritae  autde- 
generes  insidiae  fuere  adversus  transfugam  et  violatorem  fidei.  Sed  caede  eius  motae  Chauco- 
rum  mentes,  et  Corbulo  semina  rebellionis  praebebat,  ut  laeta  apud  plcrosque,  ita  apud  quosdam 
in  suiistra  fama.  cur  hostem  concirct?  ad  versa  in  rempublicam  casura;  sin  prospere  egisset, 
formidolosum  paci  virum  insignem  et  ignavo  principi  praegravem.  Igitur  Claudius  adeo  novam 
in  Germanias  vim  prohibuit,  ut  referri  praesidia  eis  Rhenum  iuberet.  ||  lam  castra  in  hoslili 
solo  molicnti  Corbuloni  hae  litterae  redduntur.  ille  re  subita,  quanquam  multa  simul  oflFunderentur, 
metus  ex  imperatore,  contemplio  ex  barbaris,  ludibrium  apud  socios,  nihU  ahud  prolocutus  quam: 
beatos  quondam  duccs  romanos!  Signum  receptui  dcdit.  Tacit.  ann.  XI.,  18 — 20.  —  Fvalog  8i 
^oiiltiog  KoQßovXcov  tv  ty  KeXux^  ötgatriyciv  xa  xb  öxqox^^uxxa  üvvsxQOtriös  Tud  xäv  ßaQßagav 
akhyug  xs  xai  ovg  ixakovv  Kav%ovg  ixdxcDös.  xai  avzov  iv  xy  sroAsfi/a  ovxa  6  KXavdiog  dvescakBöe» 
trjv  XB  yccQ  agsf^v  avxov  wu  xr^v  aöxriöiv  fucd^av  ovx  ixixQBilfBV  avxp  hcl  tcXbov  av^^vai.  nv- 
^6(uvog  8b  xovxo  o  KoQßov?.(DV  BTtavfjk&By  xoöovxov  yuovov  dvaßoijöas'  <d  luxxaQioL  ot  nakta  »ori 
öxQovriyiiöavxBg !    Dio  Cass.  LX.,  30.  (p.  788.)  — 

Et  vos,  crinigeros  bellis  arcere  Caycos, 

Oppositi,  petitis  Romam  Rhenique  feroces 

Deseritis  ripas  et  apertum  gentibus  orbem.    Lucan.  Phars.  I.,  463.  sq. 

51. 

41.  Feindseligkeiten  zwischen  den  Cheruscem  und  Gatten.     lisdem  temporibus  in  superiore  Germania 

trepidatum  adventu  Cattorum,  latrocinia  agitantium.  ...  lUi  metu,  ne  hinc  Romanus  inde  Che- 
rusci,  cura  quis  aeternum  discordant,  circumgrederentur,  legatos  in  urbem  et  obsides  misere. 
Tacit.  ann.  XII.,  27,  28.  —  Bei  dieser  Gelegenheit  wurden  Gefangene  aus  der  Varus- Schlacht 
befreit.  Aucta  laetitia,  quod  quosdam  e  clade  Yariana  quadi*agesimum  post  annum  servitio  ex- 
emerant.    Tacit.  1.  c. 

59. 

42.  Die  Ansibarier  erscheinen  am  Rhein,  um  sich  dort  verdrängt  von  deu  Cauchen  anzusiedeln;  werden 

aber  von  den  Römern  zurückgewiesen.  Eosdcm  agros  (sc.  quibus  Frisii  decedere  iussi  erant) 
Ansibarii  occupavere,  validior  gens  non  modo  sua  copia  sed  adiacentium  populorum  miseratione, 
quia  pulsi  a  Chaucis  et  sedis  inopes  tutum  exsilium  orabant.  aderatque  iis  clarus  per  illas  gentes 
et  nobis  quoque  fidus  nomine  Boiocalüs.  viuctum  se  rebellionö  Cherusca  iussu  Anninii  referens, 
mox  Tiberio  et  Germanico  ducibus  stipendia  meruisse:    et  quiuquaginta  annorum  obsequio  id 


Digitized  byC^OOQlC 


Jfach  Chr.  59  —  71.  31 

quoque  adiungere,  quod  gentem  snam  ditioni  nostrae  subiiceret  quotam  partem  campi  iacere, 
in  quam  pecora  et  armenta  militum  aliquando  transraitterentur?  servarent  sane  receptos  gregibus 
inter  hominum  famam,  modo  ne  vastitatem  et  solitudinem  mallent  quam  amicos  populos.  Cha- 
mavorum  quondam  ea  arva,  mox  Tubantum  et  post  Usipiorum  fuisse.  sicuti  coelum  deis,  ita 
terrtis  generi  mortalium  datas,  quaeque  vacuae,  eas  publicas  esse.  Solem  deinde  respiciens  et 
cetera  sidera  vocans,  quasi  coram  interrogabat,  veUentne  contueri  inane  solum?  potius  mare 
superfunderent  adversus  tenrarum  ereptores.  |I  Et  commolus  bis  Avitus:  patienda  melionim  im- 
peria.  id  düs,  quos  iraplorarent,  placitum,  ut  arbitrium  penes  Romanos  maneret,  quid  darent, 
quid  adimerent,  neque  alios  iudices  quam  se  ipsos  paterentur.  Haec  in  publicum  Ansibariis 
respondit;  ipsi  Boiocalo,  ob  memoriam  amicitiae  daturum  agros.  quod  ille  ut  proditionis  pretium 
aspernatus  addidit:  deesse  nobis  terra,  in  qua  vivamus:  in  qua  moriamur,  non  potest.  atque  ita 
infensis  utrimque  animis  discessum.  Illi  Bructeros,  Tencteros,  ulteriores  etiam  nationes  social 
belle  vocabant.  Avitus  scripto  ad  Curtilium  Manciam  superioris  exercitus  legatum,  ut  Rhenum 
transgressus  anna  a  tergo  ostenderet,  ipse  legiones  in  agrum  Tencterum  induxit,  excidium  miiii- 
tans  ni  causam  suam  dissociarent.  Igitur  absisteniibus  bis  pari  metu  exterriti  Bructeri,  et  cete- 
ris  quoque  aliena  pericula  deserentibus  sola  Ansibariorum  gens  retro  ad  Usipios  et  Tubantes 
concessit.  quorum  terris  exacti,  quum  Cattos,  dein  Cheruscos  petissent,  errore  longo  hospites 
egeni,  bestes  in  alio,  quod  iuventutis  erat,  caeduntur,  imbeUis  aetas  in  praedam  divisa  est.  Ta- 
cit.  ann.  XllL,  55 — 56. 

70. 

43.  Als  Gaudins  Civilis  die  Bataver  zum  Aufstande  verleitet  und  sich  nach  den  ersten  günstigen  Erfol- 

gen gegen  Castra  vetera  wendet,  betheiligen  am  Kriege  sich  auch  die  überrheinischen  Deutschen, 
vor  allen  die  Bructerer  und  Tenctorer.  lunguntur  Bructeri  Tencterique  et  excita  nunciis  Ger- 
mania ad  praedam  famamque.  Tacit.  bist.  IV.,  21.  —  Der  Tapferkeit  dieser  Deutschen  geschieht 
mehrmals  vor  Castra  vetera,  wie  in  den  Gefechten  gegen  Vocula  Erwähnung.  L.  c.  23.  sq.  — 
Bald  tritt  ganz  (?)  Deutschland  mit  Civilis  in  Verbindung.  Civilem  inmiensis  auctibus  universa 
Germania  ex  tollebat,  socictate  nobilissimis  obsidum  firmata.  L.  c.  28.  —  Gatten,  Usipier  und 
Mattiacer  belagern  Mainz.    L.  c.  37. 

74. 

44.  Immer  bedenklicher  wird  der  Aufstand:  ganz  Gallien  fallt  ab,  bald  auch  die  Legionen  unter  Vocula, 

endlich  auch  Castra  vetera.  Der  Legat  Mummius  Lupercus,  welcher  gefangen  genommen  wurde, 
wird  als  Geschenk  für  die  Veleda  bestimmt.  Mummius  Lupercus  legatus  legionis  inter  dona 
missus  Vcledae.  Ea  \nrgo  nationis  Bructerae  late  imperitabat  vetere  apud  Germanos  more,  quo 
pleras(jue  feminarum  fatidicas  et  augescente  sjperstitione  arbitrantur  deas.  Tuncque  Veledae 
auctoritas  adolevit.  nam  prosperas  Germanis  res  et  excidium  legionum  praedixerat.  Sed  Luper- 
cus in  itinere  interfectus.     Tacit.  bist.  IV.,  64. 

45.  Gegen  die  colonia  Agrippinensis,    die  stets  mit  den  Römern  befreundet  gewesen  war,  richtet  sich 

der  Hass  der  Deutschen.  Die  gegenüberwohnenden  Tencterer  wollen  ihr  harte  Bedingungen 
auflegen,  sie  appellirt  aber  an  Veleda  und  Civilis.  «Arbitrum  habebimus  Civilem  et  Veledara 
apud  quos  pacta  sancientur.»  Sic  lenitis  Tencteris  legati  ad  Civilem  et  Veledam  missi  cum  do- 
nis  cuncta  ex  voluntate  Agrippinensium  perpetravere.  Sed  coram  adire  adloquique  Veledam 
negatum.  Arcebantur  adspectu,  quo  venerationis  plus  inesset.  Ipsa  edita  in  turre,  delectus  e 
propin({uis  consulta  responsaque  ut  internuncius  uuminis  portabat.     Tacit  bist.  IV.,  65. 

Digitized  byL^OOQlC 


32  Nach   Cbp.  71  -<  TT. 

46.  Als  Petilius  Cerealis  den  Oberbefehl  übernimmt,  kehrt  das  Glück   auf  die  Seite   der  Römer  zurück. 

Im  Trierschen  wird  das  Heer  des  Civilis,  in  welchem  sich  auch  die  Bructerer  und  Tencterer 
befanden  (sinistro  comu  Bructeii  Tencterique,  Tacit.  bist.  IV.,  77.)  aufs  Haupt  geschlagen  uud 
bis  nach  Castra  vetera  zurückgeworfen.  Alsbald  fallen  die  Agrippinenser  ab  und  ermorden  zu 
Tolbiacum  eine  Cohorte,  die  aus  Friesen  und  Chaucen  zusanmiengesetzt  war.  Civilis  .  .  .  non 
invalidus,  flagrantissima  cohortium  suarum  iutegra,  (juae  e  Chaucis  Frisiisque  composita,  Tolbiaci 
in  finibus  Agrippinensium  agebat.  Sed  tristis  nuncius  avertit,  deletam  cohortem  dolo  Agrippi- 
nensium,  qui  largis  epulis  vinoque  sopitos  Germanos,  clausis  foribus,  igne  iniecto  cremavere. 
Tacit.  bist  IV.,  79. 

47.  An  dem  darauf  erfolgenden  unglücklichen  Kampfe  bei  Castra  vetera  nehmen  auch  die  Bructerer 

lebhaften  Antheil  (Bructerorum  cuneus  tranatavit,  Tacit  bist.  V.,  48.);  sie  werden  indess  ungeach- 
tet der  Hülfe  der  Chaucen  (Civili  Chaucorum  auxilia  venere,  L.  c.  49.)  mit  den  Batavern  ge- 
zwungen, über  den  Rhein  zu  weichen.    L.  c.  sq. 

48.  Das  Admiralschiff  des  Cerealis,  das  bei  einem  Ueberfall  erbeutet  worden  war,    schicken  die  Deut- 

schen der  Veleda,  Multa  luce  revocti  bestes  captivis  navibus  praetoriam  triremem  flumine  Lup- 
pia donum  Yeledae  traxere.  Tacit.  bist.  V.,  22.  —  Darauf  knüpft  Cerealis  mit  der  Veleda  Unter- 
handlungen an.  Cerealis,  per  occultos  nuncios  Batavis  pacem,  Civili  veniam  ostentans,  Veledam 
propinquosque  monebat,  fortunam  belli  tot  cladibus  adversam  opportune  erga  populum  romanum 
merito  mutare.  Caesos  Treveros,  receptos  Ubios,  ereptam  Batavis  patriam:  neque  aliud  Civilis 
amicitia  paratum  quam  vulnera,  fugas,  luctus.  exulem  eum  et  extorrem  recipientibus  oneri:  et 
satis  peccavisse,  quod  totiens  Rhenum  transcenderint.  si  quid  ultra  moliantur,  inde  iniuriam  et 
cuipam  hinc  ultionem  et  deos  fore.  ||  Miscebantur  miuis  promissa.  Et  concussa  transrhenanorum 
fide,  inter  Batavos  quoque  sermones  orti,  non  prorogandam  ultra  ruinam  etc.   Tacit.  bist.  Y.,  24 — 33. 

72.  u.  f. 

49.  Noch  unter  Vespasian  rächten  sich  die  Römer  an  den  Bructerem.    Mindestens  wissen  wir,  dass  die 

Vekda  in  römische  Gefangenschaft  gerieth.  vidimus  sub  divo  Yespasiano  Veledam  diu  apud 
plerosque  numinis  loco  habitam.     Tacit.  Germ.  8.  — 

captivaeque  preces  Yeledae  —  Stat.  Papin.  silv.  1.,  4,  94. 

Ueber  die  Veleda  vgl.  auch  Suid.  s.  v.  dctagovtfa*  ij  fura  rijg  Bskrjöag  iv  ty  KeXtut^. 

77. 

50.  C.  Knius  Secundus  widmete   Titus,  als  dieser  zum  6ten  Male  Consul  war,   die  historia  naturalis, 

welche  mithin  in  dem  vorstehenden  Jahre  beendet  wurde.  Eine  reiche  Fundgrube  nicht  bloss 
naturhistorischer,  sondern  auch  geschichtlicher,  geographischer  und  artistischer  Notizen,  ist  das 
Werk  auch  für  die  Kenntniss  des  alten  Germaniens  nicht  ohne  Wichtigkeit.  Ausser  den  allge- 
meinen geographischen  Angaben  nimmt  es  auf  Westfalen  insbesondere  durch  die  Schilderung 
der  Chaucen  und  ihres  Landes  Bezug.  Germanorum  genera  quinque.  .  .  .  Alterum  genus  Ingae- 
vones,  quorum  pars  Cimbri,  Teutoni  ac  Chaucorum  gentes.  Proximi  autem  Rheno  Istaevones, 
quorum  pars  Cimbri  (lege:  Sicambri).  Mediterranei  Hermiones,  quorum  Suevi,  Hermunduri, 
Chatti,  Cherusci.  .  .  .  Amnes  clari  in  Oceanum  defluunt  .  .  .  Albis,  Yisurgis,  Amisius,  Rhenus, 
Mosa.  Introrsus  vero,  nullo  inferius  nobilitate,  Hercynium  iugum  praetenditur.  Plin.  bist.  nat.  lY.,  28.  — 
Sunt  vero  in*  septentrione  visae  nobis  Chaucorum  (sc.  gentes),  qui  maiores  minoresque  appellan- 
tur.  Yasto  ibi  meatu  bis  dierum  noctiumque  singularum  iritervallis  effusus  in  immensum  agitur 
Oceanus,  aetemam  operiens  rerum  naturae  controversiam:  dubiumque  terrae  sit  an  parte  in 
maris.    Qlic  misera  gens  tumulos  obtinet  altos  aut  tribmialia  structa  manibus  ad  experimenta 


Digitized  byC^OOQlC 


Nach   Chr.  7  7  —  84.  33 

altissimi  aestus,  casis  ita  impositis»  navigantibus  similes,  quum  integant  aquae  circumdata,  nau- 
fragis  vero,  quum  recesserint,  fugientesque  cum  man  pisces  circa  tuguria  venantur.  Non  pecu- 
dem  his  habere,  non  lacte  all,  ut  finitimis,  ne  cum  feris  quidem  dimicare  contigit,  omni  procul 
abacto  frutice.  Ulva  et  palustri  iunco  funes  nectunt  ad  praetexenda  piscibus  retia,  captumque 
manibus  lutum  ventis  magis,  quam  sole  siccantes  terra  cibos  et  rigentia  septentrione  viscera  sua 
urunt.  Pütus  nonnisi  ex  imbre  servato  scrobibus  in  vestibulo  domus.  Et  hae  gentes,  si  vincan- 
tur  hodie  a  populo  romano,  servire  se  dicunt.  Ita  est  profecto :  multis  fortuna  parcit  in  poenam. 
II  Aliud  e  silvis  miraculum:  totam  reliquam,Germaniam  replent  adduntque  frigori  umbras.  altis- 
simae  tarnen  haud  procul  supra  dictis  Ghaucis  circa  duos  praecipue  lacus.  .  .  .  bi  cadem  scp- 
tentrionaU  plaga  Hercyniae  silvae  robonim  vastitas  intacta  aevis  et  congenita  mundo  prope  im- 
mortali  sorte  miracula  excedit  Ut  alia  omittantur  fide  caritura,  constat  attoUi  coUes  occursantium 
inter  se  radicum  repercussu,  aut  ubi  secuta  tellus  non  sit,  arcus  ad  ramos  usque  et  ipsos  inter 
se  rixantes  curvari  portarum  patentium  modo,  ut  turmas  equitum  transmittant.  glandiferi  maxime 
generis  omnes,  quibus  bonos  apud  Romanos  perpetuus.    Id.  XVI.,  i — 2. 

Das  wichtigste  Werk  des  Plimus  (ur  die  deutsche  Geschichte,  die  Erzählung  der  römischen 
Feldzüge  in  Deutschland,  ist  leider,  bis  auf  eine  dürftige  Notiz  beim  Tacitus  (S.  oben  Nr.  27.) 
ganz  verloren  gegangen.  Bellorum  Germaniae  (libri)  viginti,  quibus  onmia,  quae  cum  Germanis 
gessimus  bella,  coUegit.  Inchoavit,  quum  in  Germania  militaret,  somnio  monitus.  Adstitit  enim 
quiescenti  Drusi  Neronis  ef&gies,  qui  Germaniae  latissime  victor  ibi  periit:  commendabat  memo- 
riam  sui  orabatque,  ut  se  ab  iniuria  oblivionis  assereret  PUn.  iun.  Ep.  III.,  5.  —  Schon  zur  Zeit 
des  Symmachus  war  die  Schrift  nur  noch  dem  Namen  nach  bekannt  Enitar,  si  fors  votum 
iuvet,  etiam  Plinii  Secundi  Germanica  bella  conquirere.    Synunach.  Ep.  IV.,  18. 

84. 

51.  Als  Doniitian  Krieg  gegen  die  Gatten  führt,  scheinen  auch  Bewegungen  am  Niederrhein  stattgefun* 

den  zu  haben,  indem  der  Kaiser  im  Lande  der  Ubier  Festen  errichtete.  Imperator  Caesar  Au- 
gustus  Germanicus  eo  hello,  quo  victis  hostibus  cognomen  Gcrmanici  meruit,  quum  in  finibus 
Ubiorum  castella  poneret,  pro  fructibus  locorum,  quae  vaUo  comprehendebat,  pretium  solvi  iussit: 
atque  ea  iustitiae  fama  omnium  fidem  adstrinxit.    Frontin.  Strat.  II,  11,  7. 

52.  Gleichzeitig  ereignet  sich  die  kühne,  aber  unglückUche  Unternehmung  einer  Usipier- Gehörte  in  Bri- 

tannien. Eadem  aestate  cohors  Usipiorum,  per  Germanias  conscripta  et  in  Britanniam  transmissa, 
magnum  ac  memorabile  facinus  ausa  est:  Occiso  centurione  ac  militibus,  qui  ad  tradendam 
disciplinam  inmixti  manipulis  exemplum  et  rectores  habebantur,  tres  liburnicas  adactis  per  vim 
gubernatoribus  adscendere  et  uno  remigante,  suspectis  duobus  eoque  interfectis,  nondum  vulgato 
rumore  ut  miraculum  praevehebantur.  mox  hac  atque  illa  rapti  et  cum  plerisque  Britannorum 
sua  defensantium  proelio  congressi,  ac  saepe  victores,  aliquando  pulsi,  eo  ad  extremum  inopiae 
venere,  ut  infirmissimos  suonim,  mox  sorte  ductos  vescerentur.  atque  ita  circumvecti  Britanniam, 
amissis  per  inscitiam  regendi  navibus,  pro  praedonibus  habiti,  primum  a  Suevis,  mox  a  Frisiis 
intercepti  sunt,  ac  fuere,  quos  per  conunercia  vcnumdatos  et  in  nostram  usque  ripam  mutatione 
ementium  adductos  indicium  tanti  casus  inlusti^avit.  Tacit.  Jul.  Agric.  vit.  28.  —  övQocrcärai  yoQ 
xivBs  (ftaöiaöceirtsg  %ai  ixaxovtag%iyvg  xiXloQxov  xs  q)0VBv6avt€g  ig  nhna  ncctiapvy^yv'  wd  i^ava%- 
^ivTBg  xsQiisci^vöav  ta  XQog  iöTi^iQav  avrijgf  mg  nov  to  ve  ocviux  Tcal  datSQo,  nQog  %a  6t(f(xt6xaäa 
ta  tiXVTij  ovza  nQogöx&utBg.  Dio  Gass.  LXVL,  20.*) 


*}    Tillemont  setzt  den  Feldzag  gegeo  die  Gatten  in  das  Torhergehende  Jahr,  den  Beweis  auf  eine  MünEe  stützend, 
welche  imp.  V.  mit  trib.  pot.  II.  verbindet.    Diese  ist  aber  entweder  unächt,  oder  es  hat  eine  Verwechselang  in 
Eege.U  hUt.  WertW.  5  ^.^^.^^^  ^^  (^OOglC 


34  r<ach   Chr.  85  u.  f.  --  99. 

85.  U.  f. 

53. '  In  diesem  Jahre  oder  doch  bald  darauf  beginnt  ein  langwieriger  Krieg  der  Gatten  gegen  die  Chc> 
ruscer.  Xoqijoiiijqos  dhy  6  t&v  Xaqov^xcov  ßaöiXevSy  v^^  Xavtav  ix  xrjg  i^iig  Suc  v^v  n(f6g  ^PEh 
(lalovg  q>üuav  iiocsöiav,  to  piv  atgätov  italqovg  tivag  noQsXaße  xal  TtQeittav  iv  tfi  xa&odm  iyivsto' 
isteita  iyxataXsupd'elg  vit  avt&Vy  ixstdri  6(ii]Q0vg  toig  ^P&naloLg  fjcsfiifSf  tov  jdoyLvtuxvov  tadzsvüh' 
xal  öv^i^xlccg  {uv  ovx  fev%f,  xffVfiaza  ös  ikaßn.  Dio  Cass.  LXVII.,  5.  (ed.  Reim.  p.  1104.)  —  Die 
Folge  dieses  Krieges  war  der  Sturz  der  cheruscischen  Macht.  In  latere  Chaucorum  Cattorum- 
que  Cherusci  nimiam  ac  marcentem  diu  pacem  inlacessiti  nutrierunt.  idque  iucundius  quam  tutius 
fuit,  quia  inter  inpotentes  et  validos  falso  quiescas,  ubi  manu  agitur,  modestia  ac  probitas  no- 
mina  superioris  sunt,  ita,  qui  olim  boni  aequique  Cherusci,  nunc  inertes  ac  stulti  vocantur.  Gattis 
victoribus  fortuna  in  sapientiam  cessit  Tracti  ruina  Gheruscorum  et  Fosi,  contermina  gens,  ad- 
versarum  rerum  ex  aequo  socii,  quum  in  secundis  minores  fuissent.    Tacit.  Germ.  36. 

98. 

54.  Die  Bructerer  werden  von  den  Ghamavern  und  Angrivariem  befehdet.    Juxta  Tencteros  Bructcri 

olim  occurrebant,  nunc  Ghamavos  et  Angrivarios  immigrasse  narratur  pulsis  Bructeris  ac  penitus 
excisis  vicinarum  consensu  nationum  scu  superbiae  odio,  seu  praedae  dulcedine,  seu  favore 
quodam  erga  nos  deorum.  nam  ne  spectaculo  quidem  proelii  invidere.  super  LX  milia  non  ar- 
mis  telisque  romanis,  sed,  quod  magnificcntius  est,  oblectationi  oculisque  ceciderunt.  Maneat 
quaeso  duretque  gentibus,  si  non  amor  nostri,  at  certe  odium  sui:  quando  urgentibus  imperii 
faüs  nihil  iam  praestare  fortuna  malus  potest,  quam  hostium  discordiam.    Tacit  Germ.  33. 

99. 

55.  Siegreicher  Feldzug  des  Vestricius  Spurinna  gegen  die  Bructerer.    Heri  a  senatu  Vestricio  Spurin- 

nae,  principe  auctore,  triumphalis  statua  decreta  est,  non  ita,  ut  multis,  qui  nunquam  in  acie 
steterunt,  nunquam  castra  viderunt,  nunquam  denique  tubarumsonum  nisiin  spectaculis  audienint, 
verum  ut  Ulis,  qui  decus  istud  sudore  et  sanguine  et  factis  assequebantur.  Nam  Spuriuna  Bruc- 
terum  regem  vi  et  armis  induxit  in  regnum  ostentatoque  boUo  ferocissimam  gentem,  quod  est 
pulcherrimum  victoriae  genus,  terrore  perdomuit.  G.  Plinii  epist.  II,  7.  —  Da  Tacitits  und  Plinius 
unerwähnt  lassen,  wann  die  beiden  Unglücksfalle,  welche  ihrer  Erzählung  zufolge  die  Bructerer 
trafen,  sich  ereigneten;  so  kann  zwar  jode  Zeitbestimmung  immer  nur  als  muthmaassliche  gelten: 
indess  glauben  wir  doch  die  hier  getroffene  chronologische  Anordnung  gegen  jede  andere  bisher 
angenommene  genügend  rechtfertigen  zu  können.  Was  das  zuletzt  erwähnte  Ereigniss  anbelangt, 
so  gibt  nämlich  die  Briefsammlung  des  jungem  Plinius  gerade  in  dieser  Hinsicht  nicht  unwich- 
tige Andeutungen.  Diese  Sammlung  fällt  zwischen  die  Jahre  96  —  410  (n.  Ghr.),  da  unter  allen 
Briefen,  welche  ein  verlässiges  geschichtliches  Merkzeichen  an  sich  tragen,  und  deren  ist  eine 
sehr  grosse  Anzahl  vorhanden,  keiner  vor  96  und  keiner  nach  110  geschrieben  wurde.  Da  wir 
nun  aus  einem  Briefe  erfahren,  dass  sich  Vestjicius  Spurinna  bei  einem  Besuche  des  flimus 
im  77.  Lebensjahre  befand  (ep.  III,  1.);  so  muss  uns  ein  so  hohes  Alter  berechtigen,  den  Feld- 
zug des  Spurinna  so  weit,  als  möglich,  nach  dem  Anfange  des  vorbezeichneten  Zeitraums  zu 


den  Zahlen  sUtrgefunden  und  ist  IV  statt  U  za  lesen.  Denn  die  Münsen  Domitians  seigen  erst  seit  dem  Jahre 
84  den  Beinamen  Germanicus,  den  sich  bekanntlich  dieser  Kaiser  wegen  des  caltischen  Feldzuges  beigelegt  hat.  —• 
Auch  die  Feldzüge  des  Agricola  in  Britannien  müssen  hiernach  um  ein  Jahr  weiter  hinausgeschoben  werden,  da 
sich  aus  Tacilus  folgern  lässt,  dass  die  Unternehmung  der  Usipier  und  der  Krieg  gegen  die  Gatten  einem  ood 
demselben  Jahre  angeliöreo*    Gf.  Tac  Agrio.  vit.  33.  u.  89. 


Digitized  by  L^OOQ IC 


rfach  Chr.  99.  35 

verlegen.  Am  Rhein  befehligte  aber  während  Nervas  Regierung  der  spätere  Kaiser  Traian  und 
blieb  dort  bis  99;  überdies  wissen  wir,  dass  sich  Spurinna  zu  Anfang  der  Regierung  des  Nerva 
zu  Rom  befand  (ep.  I.  5).  Folglich  hat  der  Feldzug  des  Spurinna  frühestens  im  J.  99  statthaben 
können:  denn  ihn  unter  Traians  Oberbefehlen  jene  Unternehmung  ausführen  zu  lassen,  dagegen 
streitet  einmal  die  ganze  Fassung  jenes  Schreibens»  und  dann  das  hohe  Ansehen,  dessen  sich 
Spurinna  schon  unter  Domitian  und  früher  erfreuete.  Der  einzige  Einwand,  den  man  gegen 
diese  Annahme  allenfalls  erheben  könnte,  und  der  auch  wirklich  benutzt  worden  ist,  um  Spu- 
rinna s  Feldzug  früher,  als  die  Niederlage  der  Bructerer  durch  die  Chamaver  zu  setzen,  würde 
eben  die  Angabe  des  Tacitus  sein,  dass  das  Volk  der  Bructerer  fast  gänzlich  aufgerieben  worden 
sei,  während  doch  Plinius  dasselbe  hello  ferocissimam  gentem  nennt.  Indess  schon  die  Weise, 
wie  Tacitus  sich  ausdrückt,  der  Gebrauch  der  Worte  «  narratur  »  und  «  nunc  »  zeigt,  dass  hier  von 
einer  Begebenheit  die  Rede  sei ,  welche  so  eben  erst  sich  ereignet  hatte,  so  dass  nur*  das  erste 
vage  Gerücht  davon  in  Umlauf  gekommen  war.  Tacitus  selbst  misst  diesem  Gerede,  wie  der 
Beisatz  «  narratur  »  beweist,  keinen  sonderlichen  Glauben  bei,  und  dass  es  in  der  That  ein  unbe- 
gründetes war,  ergibt  sich  am  sichersten  gerade  aus  der  Folgezeit,  da  wir  das  Volk  der  Bruc- 
terer noch  Jahrhunderte  hindurch,  und  zwar  mächtiger  als  je  zuvor,  auf  dem  Schauplatze  der 
Geschichte  erblicken.  Da  Tacitus  nach  seiner  ausdrücklichen  Angabe  die  Germania  während 
Traians  zweiten  Consulats,  also  im  Jahre  98  (Germ.  37.)  schrieb,  so  wird  denmach  auch  die 
Nachricht,  die  er  gibt,  demselben  Jahre  angehören. 
56.  Die  Geimania  des  Tacitus  ist  unter  allen  Schriften,  welche  uns  das  klassische  Alterthum  erhalten 
hat,  für  die  Kenntniss  des  alten  Germaniens  die  wichtigste.  Geschrieben  kurz  nach  dem  Re- 
gierungsantritte Traians  wurde  sie  später,  als  die  vita  Julü  Agricolae,  welche  dem  J.  97  ange- 
hört, und  früher,  als  die  historiae  und  die  annales  verfasst,  und  so  bildet  sie  folglich  auch 
zeitlich  den  Kern  und  Mittelpunkt  einer  schriftstellerischen  Wirksamkeit,  welche  für  die  Geschichte 
Deutschlands,  insbesondere  aber  des  Rhein-  und  Weserlandes  die  schätzbarste  Ausbeute  gewährt. 
So  wie  nämlich  die  deutschen  Kriege,  wovon  Tacitus  erzählt,  grösstentheils  auf  wcsträlischem 
Boden  und  gegen  die  hier  heimischen  Völker  geführt  wurden,  so  hat  auch  die  Germania  vor- 
zugsweise Westfalen  vor  Augen.  Dies  beweist  vor  Allem  die  grosse  Ähnlichkeit,  die  in  hiesiger 
Verfassung,  in  hiesiger  Sitte  und  Lebensweise  noch  zur  Zeit  der  Karolinger  mit  der  Beschreibung 
des  Tacitus  bestand,  so  wie  viele  Grundzüge  dieser  SchUderung  noch  viele  Jahrhunderte  später, 
manche  bis  m  die  neuesten  Zeiten  ihre  Geltung  bewahren.  —  Das  wichtigste  der  Tadteischen  Be- 
schreibung lassen  wir  nachstehend  folgen. 

Die  alten  Deutschen  wohnten  in  zerstreut  hegenden  Einzelhöfen,  wie  der  westfälische  Bauer 
noch  gegenwärtig:  Städte  kannte  man  nicht.  NuUas  Germanorum  populis  urbes  habitari  satis 
notum  est:  ne  pati  quidem  inter  se  iunctas  sedes  Colunt  discreti  ac  diversi,  ut  fons,  ut 
campus,  ut  nemus  placuit.  Vicos  locant  non  in  nostrum  morem  connexis  et  cohaerentibus  aedi- 
ficiis:  suam  quisque  domum  spatio  circumdat,  sive  adversus  casus- ignis  remedium  sive  inscitia 
aedificandi.  ne  caementorum  quidem  apud  illos  aut  tegularum  usus:  materia  ad  omnia  utuntur 
informi  et  citra  speciem  aut  delectationem.  quaedam  loca  dUigentius  inlinunt  terra  ita  pura  ac 
splendente,  ut  picturam  ac  lineamenta  colorum  imitetur.  Solent  et  subterraneos  specus  aperire 
eosque  multo  insuper  fimo  onerant,  suiSugium  hiemi  et  receptaculum  frugibus,  quia  rigorem  fri- 
gorum  eiusmodi  locis  molliunt,  et  si  cpando  hostis  advenit,  aperta  populatur,  abdita  autem  et 
defossa  aut  ignorantur  aut  eo  ipso  fallunt»  quod  quaerenda  sunt    Tacit.  Germ.  46. 

Die  Hauptbeschäftigung  war  Ackerbau  und  Viehzucht;  der  Boden  arm  und  rauh.  Ueblich 
war  die  Dreifelderwirthschaft.  Terra  elsi  aliquanto  specie  differt,  in  Universum  tarnen  agt  silvis 
horrida  aut   paludibus  foeda:    humidior,   qua  Gallias  .   .  .  adspicit:  satis  ferax:    frugifcrarum 

Digitized  byC^OOQlC 


36  IHacb  Chr.  99. 

arborum  impatiens:  pecorum  foecunda»  sed  plenimque  improcera.  ne  armentis  quidem  saus 
honor  aut  gloria  frontis.  numero  gaudent.  eaeque  solae  et  gratissimae  opes  sunt.  —  Agri  pro 
numero  cultorum  ab  universis  in  vices  occupantur,  quos  mox  inter  se  secundum  dignationem 
paniuntur.  facilitatem  partiendi  camponim  spatia  praestant.  Arva  per  annos  mutant:  et  superest 
ager.  nee  enim  cum  ubertatc  et  amplitudine  soli  labore  contendunt^  ut  pomaria  conserant  et 
prata  separent  et  hortos  rigent.  sola  terrae  seges  imperatur.    Ib.  5.  26. 

Die  Verfassung  hatte  eine  demokratische  Grundlage:  sie  beruhte  auf  der  Souveränität  der 
Volksgemeinde,  die  im  Gauding,  dem  Mittelpunkte  aller  öffentlichen  Geschäfte,  zusammentrat,  de 
maioribus  (rebus)  omncs  (Consultant). . .  coeunt,  nisi  quid  fortuitum  et  subitum  ihcidit,  certis  diebos, 
quum  aut  inchoatur  luna  aut  impletur,  nam  agendis  rebus  hoc  auspicatissimum  initium  credunt. 
Ncc  dierum  numerum,  ut  nos,  sed  noctium  computant.  sie  constituunt,  sie  condicunt.  nox  ducere 
tiiem  videtur.  Illud  ex  libertate  Vitium,  quod  non  simul  nee  ut  iussi  conveniunt,  sed  et  altor  et 
tertius  dies  cunctatione  coeuntium  absumitur.  Ut  turbae  placuit,  considunt  armati.  silentium  per 
sacerdotes,  quibus  tum  et  coercendi  ius  est,  imperatur.  mox  rex  vel  princeps,  prout  aetas  cuique, 
prout  nobilitas,  prout  decus  bellorum,  prout  facundia  est,  audiuntur,  auctoritat«  suadendi  magis, 
quam  iubendi  potestate.  Si  displicuit  sententia,  fremitu  aspernantur;  sin  placuit,  frameas  concu- 
tiunt.  honoratissimum  adsensus  genus  est  armis  laudare.  —  Licet  apud  concilium  accusare  quoque 
et  discrimen  capitis  intendere.    Distinctio  poenarum  ex  delicto.    Ib.  41.  12. 

Für  den  Frieden  bestand  eine  besondere  Obrigkeit.  Der  Graf  besass  mit  Zuziehung  eines 
Ausschusses  von  Freien  das  Richteramt  und  die  vollziehende  Gewalt.  Dafür  hatte  er  Antheil  an 
den  Bussen  und  wurden  ihm  Beden  dargebracht.  Eliguntur  in  iisdem  conciUis  et  principcs,  qiii 
iura  per  pagos  vicosque  reddunt.  centeni  singulis  ex  plebe  comites  consilium  simul  etauetoritas 
adsunt.  —  Mos  et  civitatibus  nitro  ac  viritim  conferre  principibus  vel  armentorum  vel  frugum, 
quod  pro  honore  acceptum  etiam  necessitatibus  subvenit.  —  equorum  pecorumque  numero  con- 
victi  multantur.  pars  multae  regi  vel  civitati,  pars  ipsi  qui  vindicatur  vel  propinquis  eins  exsol- 
vitur.  Ib.  12.  15.  12. 

Es  gab  edle  Geschlechter.  An  die  Abstammung  waren  Vorzüge  geknüpft.  Ausser  der  Fä- 
higkeit zu  den  öffentlichen  Ämtern  gehörte  dahin  die  Vorberathung  in  allen,  die  Entscheidung  in 
den  minder  wichtigen  Angelegenheiten,  und  das  Recht,  ein  Dienstgefolge  zu  besitzen.  Reges  ex 
nobilitate,  duces  ex  virtute  sumunt.  —  De  minoribus  rebus  principes  Consultant,  de  maioribns 
omnes:  ita  tamen,  ut  ea  quoque,  quorum  penes  plebem  arbitrium  est,  apud  principes  pertrac- 
tentur.  —  Insignis  nobilitas  aut  magna  patrum  merita  principis  dignationem  etiam  adolescentulis 
adsignant:  ceteris  robustioribus  ac  iam  pridem  probatis  adgregantur.  nee  ruber  inter  comites 
aspici.  gradus  quin  etiam  et  ipse  comitatus  habet  iudicio  eins,  quem  sectantur.  magnaque  et 
comitum  aemulatio,  quibus  primus  apud  principem  suum  locus,  et  principum,  cui  plurimi  et 
acerrimi  comites.  Haec  dignitas,  hae  vires:  magno  sempcr  electorum  iuvenum  globo  circumdari, 
in  pace  decus,  in  hello  praesidium.    Ib.  7.  11.  13. 

Durch  Dienstgefolge  wurden  die  meisten  Kriege  geführt.  Nee  solum  in  sua  gente  cuique 
sed  apud  finitimas  quoque  civitätes  id  nomen,  ea  gloria  est,  si  numero  ac  virtute  comitatus  emi- 
neat.  expetuntur  enim  legationibus  et  muneribus  ornantur  et  ipsa  plerumcpe  fama  bella  profligant 
—  Quum  ventum  in  aciem,  turpe  principi,  virtute  vinci,  turpe  comitatui,  virtutem  principis  non 
adaequare.  Jam  vero  infame  in  omnem  vitam  ac  probrosum,  superstitem  principi  suo  ex  aeie 
recessisse.  —  Si  civitas,  in  qua  orti  sunt,  longa  pace  et  otio  torpeat,  plerique  nobilium  adoles 
centium  petunt  nitro  eas  nationes,  quae  tum  bellum  aliquod  gerunt,  quia  et  ingrata  genti  quies 
et  facilius  inter  ancipitia  clarescant.  magnumque  comitatum  nonnisi  vi  belloque  tueare.  exigunt 
enim  principis  sui  liberalitate  illum  bellatorem  equum,  illam  cruentam  victricemque  frameam.  Nam 

Digitized  byC^OOQlC 


Wach  Chr.  99.  37 

epnlae  et^  quanquam  incompti,  lai^  tarnen  apparatas  pro  stipendk)  cedont  materia  munificentiae 
per  bella  et  raptus.    Ib.  13.  44. 

Nur  Genossenschaft  an  der  Yolksgemeinde  machte  frei  und  rechtsfähify.  Neben  den  Freien 
war  nämlich  ein  zahlreicher  Stand  von  Unfreien  vorhanden,  der  aber  in  verschiedene  Abstufun- 
gen zerfiel.  Aleam  (quod  mirere)  sobrii  inter  seria  exercent  tanta  lucrandi  perdendive  temeritate, 
ut,  quum  omnia  defecerunt,  extreme  ac  novissimo  iactu  de  übertäte  ac  de  corpore  contendant. 
victus  voluntariam  servitutem  adit.  quamvis  iuvenior,  quamvis  robustior  adligari  se  ac  venire 
patitur.  ea  est  in  re  prava  pe^vicacia:  ipsi  fidem  vocant.  ser\^os  conditionis  huius  per  commercia 
tradunt,  ut  se  quoque  pudore  victoriae  exsolvant.  ||  Ceteris  servis  non  in  nostrum  morem.de- 
scriptis  per  familiam  ministeriis  utuntur.  Suam  quisque  sedem,  suos  penates  regit,  frumenti 
modum  dominus  aut  pecoris  aut  vestis,  ut  colono,  iniungit:  et  servus  hactenus  paret.  cetera 
domus  officia  uxor  ac  liberi  exsequuntur.  Verberare  servum  ac  vinculis  et  opere  coercere  rarum. 
occidere  solent  non  disciplina  et  severitate,  sed  impetu  et  ira  ut  inimicum,  nisi  quod  impune. 
Liberti  non  multum  supra  servos  sunt,  raro  aliquod  momentum  in  domo,  nunquam  in  civitate, 
exceptis  dumtaxat  iis  gentibus,  quae  regnantur.  ibi  enim  et  super  ingenuos  et  super  nobiles  as- 
cendunt,  apud  ceteros  impares  libertini  libertatis  argumentum  sunt.  —  Dominum  ac  servum 
nullis  educationis  deUciis  dignoscas:  inter  eadem  pecora,  in  eadem  humo  degunt,  donec  aetas 
separet  ingenuos,  virtus  agnoscat.    Ib.  24.  25.  20. 

Die  Gemeinde -Verbindung  beruhte  auf  Gesammtbürgschaft  Obwohl  Blutrache  gebräuchlich 
war,  konnte  doch  auch  der  Mord  durch  eine  Vermögensbusse  gesühnt  werden.  Suscipere  tam 
inimicitias  seu  patris  seu  propinqui,  quam  amicitias  necesse  est,  nee  implacabiles  durant.  luitur 
enim  etiam  homicidium  certo  armentorum  ac  pecorum  numero  recipitque  satisfactionem  universa 
domus,  utiliter  in  publicum,  quia  periculosiores  sunt  inimiciliae  iuxta  libertatem.  —  pars  multae 
regi  vel  civitati,  pars  ipsi  qui  vindicatur  vel  propinquis  eins  exsolvitur.    Ib.  21.  12. 

Mit  der  Schutzpflicht  der  Verwandten  stand  das  Erbrecht  in  Verbindung.  Allgemeines  Princip 
desselben  war  die  Consanguinität.  Testamentarische  Verfügungen  waren  unbekannt.  Sororum 
filiis  idem  apud  avunculum,  qui  apud  patrem  honor.  Quidam  sanctiorem  arctioremque  hunc 
nexum  sanguinis  arbitrantur.  .  .  .  Heredes  tamen  successoresque  sui  cuique  liberi:  et  nullum 
testamentum.  Si  liberi  non  sunt,  proximus  gradus  in  possessione  fratres,  patrui,  avunculi.  Quanto 
plus  propinquorum,  quo  maior  adfinium  numerus,  tanto  gratiosior  senectus:  nee  ulla  orbitatis 
pretia.  Ib.  20. 

Heilig  war  die  Ehe;  eigenthümlich  die  Mitgift,  severa  illic  matrimonia:  nee  ullam 
morum  partem  magis  laudaveris.  nam  prope  soli  barbarorum  singulis  uxoribus  contenti  sunt, 
exceptis  admodum  paucis,  qui  non  libidine,  sed  ob  nobilitatem  plurimis  nuptiis  ambiuntur. 
Dotem  non  uxor  marito,  sed  uxori  maritus  offert.  intersunt  parentes  et  propinqui  ac  nmnera 
probant:  munera  non  ad  delicias  muliebres  quaesita,  nee  quibus  nova  nupta  comatur,  sed  boves 
et  frenatum  equum  et  scutum  cum  framea  gladioque.  in  haec  munera  uxor  accipitur,  atque 
invicem  ipsa  armorum  aliquid  viro  adfert.  hoc  maximum  vinculum,  haec  arcana  sacra,  hos  con-  ^ 
iugales  deos  arbitrantur.  Ne  se  mulier  extra  virtutum  cogitationes  extraque  bellorum  casus  putet, 
ipsis  incipientis  matrimonii  auspiciis  admonetur,  venire  se  laborum  periculorumque  sociam,  idem 
in  pace,  idem  in  proelio  passuram  ausuramque.  hoc  iuncti  boves,  hoc  paratus  equus,  hoc  data 
arma  denunciant.  sie  vivendum,  sie  pereundum.  accipere  se,  quae  liberis  inviolata  ac  digna  rcd- 
dat,  quae  nurus  accipiant,  rursus  quae  ad  nepotes  referautur.  ||  ...  Paucissima  in  tam  numerosa 
gente  adulteria,  quorum  poena  praesens  et  maritis  permissa.  accisis  crinibus  nudatam  coram 
propinquis  expellit  domo  maritus  ac  per  omnem  vicum  verbere  agit.  publicatae  enim  pudicitiae 
nulla  venia,  non  forma,  non  aetate,  non  (^ibus  maritum  invenerit.    Ib.  48.  19. 

Digitized  by  V^OOQIC 


38  IHach  Chr.  99. 

Ausser  <)er  Beschreibung  des  altdeutschen  Staats-  und  Hauswesens  gibt  die  Germania  zugleich 
wichtige  Aufschlüsse  über  Abstammung  und  geographische  Abfolge  der  germanischen  Völker- 
schaften. Ipsos  Germanos  indigenas  crediderim  minimeque  aliarum  gentium  adventibus  et  hospitiis 
mixtos.  —  Celebrant  carminibus  antiquis  (quod  unum  apud  iUos  memoriae  et  annalium  genus 
est)  Tuisconem  deum  terra  editum  et  filium  Mannum  originem  gentis  conditoresque.  Manno  tris 
filios  adsignant,  e  quorum  nominibus  proximi  Oceano  Ingaevones,  medü  Herminones,  ceteri  Istae- 
vones  vocentur.  quidam,  ut  in  licentia  vetustatis,  plures  deo  ortos  pluresque  gentis  adpellationes, 
Marsos,  Gambrivios  (MS.  marsossi  gambrivos)  Suevos,  ^Vandalios  adfirmant  eaqpie  vera  et  anti- 
qua  nomina.  —  Proximi  Cattis  certum  iam  alveo  Rhenum,  quique  terminus  esse  sußiciat,  Usipü 
ac  Tcncteri  colunt.  Tencteri  super  solitum  beliorum  decus  equestris  disciplinae  arte  praecellunt, 
nee  maior  apud  Cattos  peditum  laus,  quam  Tencteris  equitum.  sie  instituere  maiores,  posteri 
imitantur.  hi  lusus  infantiura,  haec  iuvenum  aemulatio,  perseverant  senes.  inter  familiam  et  pena- 
tes  et  iura  successionum  equi  traduntur:  cxcipit  fiUus,  non  ut  cetera  maximus  natu,  sed  prout 
ferox  hello  et  melior.  ||  Juxta  Tencteros  Bructeri  olim  occurrebant,  nunc  Chamavos  et  Aiigri- 
varios  immigi-asse  narratur.  .  .  .  (vgl.  vorh.  Nr.  54.)  ||  Angrivarios  et  Chamavos  a  tergo  Dulgibini 
(MS.  Dulgitubini  —  Dulgicubini  —  Dulcubimi)  et  Chasuari  cludunt  aliaeque  gentes  haud  perinde 
memoratae.  a  fronte  Frisii  excipiunt.  Maioribus  minoribusque  Frisiis  vocabulum  est  ex  modo  viriura. 
Utraeque  nationes  usque  ad  Oceanum  Rheno  praetexuutur  ambiuntque  immenses  insuper  lacus 
et  Romanis  classibus  navigatos.  ...  ||  Hactenus  in  occidentem  Germaniam  novimus.  in  sep- 
tentrionem  ingenti  flexu  redit.  Ac  prirao  statim  Chaucorum  gens,  quanquam  incipiat  a  Frisiis  ac 
partem  litoris  occupet,  omnium  quas  exposui  gentium  lateribus  obtenditur,  donec  in  Cattos  usque 
sinuetur.  Tarn  immensum  terrarum  spatium  nou  tcnent  tantum  Chauci  sed  et  implent,  populus 
inter  Germanos  nobilissimus  quique  magnitudinem  suam  malint  iustitia  tueri  sine  cupiditate,  sine 
impotentia,  qnieti  sccretique  uulla  provocant  bella,  nuUis  raptibus  aut  latrociniis  populantur.  id 
pretium  virtutis  ac  virium  praecipuum  argumentum  est,  quod,  ut  superiores  agant,  non  per  in- 
iurias  adsequuntur.  prompta  tarnen  omnibus  arma  ac,  si  res  poscat,  exercitus,  plurimum  virorum 
ecjuorumque.  et  quiescentibus  eadem  fama.  ||  In  latere  Chaucorum  Cattorumque  Cherusci  iii- 
raiam  ac  marcentem  diu  pacem  iidacessiti  nutrierunt.    Ib.  2.  32  —  36. 

99  —  117. 

57.  Kaiser  Traian  befestigt  Roms  Herrschaft  wieder  in  den  diesseitigen  deutschen  Ländern.  Romani 
iniperii,  quod  post  Augustum  defensum  magis  fuerat  quam  nobiliter  ampHatum,  fine^  longo  laleque 
diffudit.  urbes  trans  Rhenum  in  Germania  reparavit.  Eutrop.  Vlll.,  2.  —  Apud  Agrippinam  Gal- 
liac  urbem  insignia  sumpsit  imperii,  mox  Germaniam  trans  Rhenum  in  pristinum  statum  reduxit. 
Gros.  Yll.,  12.  —  Wahrscheinlich  ist  nur  das  südwestliche  Deutscldand  gemeint;  hierauf  scheint 
wenigstens  hinzudeuten  Aurel.  Vict.  de  Caes.  XIII.  Iter  conditum  per  feras  gentes,  quo  facile  ab 
usque  Pontico  mari  in  Galliam  permeatur,  castra  suspectioribus  atque  opportunis  locis  exstructa.  — 
Uebrigens  bezieht  sich  auf  die  Anwesenheit  Traians  am  Rhein  auch  Mart.  Epigr.  X.,  7. 

Nympharum  pater  amniumquo  Rhene 

nee  te  barbara  contumeliosi 

Calcatum  rota  conterat  bubulci^, 
Sic  et  comibus  aureus  receptis 
Et  romanus  eas  utraque  ripa: 
Traianum  populis  suis  et  urbi, 
Tibris  te  dominus  rogat,  remittas. 

Digitized  by  VjOOQIC 


Nach   Chr.   140  —  150.  39 

440—450. 
58.  Vorzüglich  in  diese  Zeit  fällt  die  schriftstellerische  Wirksamkeit  des  berühmten  Aegyptiers  Claudius 
Ptolemaeus.  Wenigstens  gehören  dieser  seine  beiden  Hauptwerke  an:  die  grosse  Astronomie 
(ij  fca&i}fiarix^  &vvta^ig)y  welche  von  den  Arabern  den  Namen  Almagest  erhielt,  und  die  aus 
acht  Büchern  bestehende  Geographie  (rj  yscoyga^ixri  vgyijyqöig).  Der  Almagest  erschien  nämlich 
im  J.  444  oder  bald  nachher,  da  von  den  darin  mitgetheilten,  von  Ptolemaeus  selbst  angestellten 
astronomischen  Beobachtungen  die  früheste  ins  neunte  Regierungsjahr  Hadrians,  also  ins  Jahr 
426,  die  späteste  aber  ins  Jahr  444  fällt.  Im  Almagest  aber  geschieht  des  geographischen  Wer- 
kes als  eines  künftig  und  bald  erscheinenden  Erwähnung.  Vgl.  IL,  42.  S.  448.  der  Halma  sehen 
Ausgabe.  —  Diese  yccoypaqpMciJ  vipi^yriöig  ist  fiir  die  alte  Erdbeschreibung  eine  überaus  bedeu- 
tende und  EpochebUdende  Schrift.  Namentlich  über  Deutschland  bietet  sie  eine  Fülle  wichtiger 
und  theilweise  ganz  neuer  Angaben,  und  theils  aus  diesem  Grunde  theils  wegen  der  anschei- 
nenden Genauigkeit  diente  sie  bisher  zum  Hauptanhalt  betreffender  geographischer  Untersuchun- 
gen, wenn  gleich  die  kritische  Würdigung  des  Schriftstellers  dabei  weder  im  Ganzen  noch  im 
Einzelnen  bedeutend  gewonnen  hat.  —  Nachstehend  folgen  in  der  für  das  Verständniss  benö- 
thigten  Ausdehnung  sämmtliche  hieher  bezügliche  Stellen. 

Trjg  FsQiuxvlag  t^v  fwv  dvöfUKriv  xXsvqov  ayo^/gft  o  ^Pf^vog  notccfMg,  xrjv  de  oQxzmjv  6  reQ- 
fucvixog  'SlTuavogy  ^g  rj  xsQLyQaqni  §x^c  ovxag' 
Mecä  tag  tov  'Pifvov  ixßoXag 

OvISqov  jcovafiov  xf  /  vd  y  *) 

Mmxx^^avX^  U^r{V  xiy  vi  g*)  if^) 

l^Haöiov  icotafLOÜ  ixßoXal      xd*  ve^) 

Ol  Tcriyal  tov  jcozaiuw  Xß  vß 

OvL6ov^u)gx(ytaiiovixßoXalXa  vs  Sf  ^) 

al  Tcriyal  tov  noxa^ov  k8  vß  g' 

"Akßiog  notofuw  ixßoXai        ka  vg  d'  *) 

.  .  .  Kcixi%ov6i  8b  rijg  ragy^viag  ta  luv  noQcc  rov  ^Pfjvov  Ttotaiwv  aq%onivoig  iac  a(f7Ctav  ot  te 
Bov6dxt£QOi^)  OL  iiixQol  xol  OL  Zvya^ßQoiy'^  vtp'  ovg  oi  Zovtjßoi  ot  AayyoßagSoi^)* 
elta  TayxtSQOi^)  xal  'lyxQlcavag^^)  ^a^v  tov^^)  ^Pijvov  xai  %&v  ^Aßvoßaimv ^^)  ogicn;'  xal 
fet  'ivtovsQyoi^^)  xal  Ovagylovag  ^^)  xal  KaQLtvoly  v(p  ovg  Ovtönol  xal  ij  täv 
'EXovrjtlc^v  ^^)  "EQTjfiog  ^%Qi  täv  Bl^iihfcn;  'Akxliov  ogiov  t^v  de  vcoQGUxeavZtiv  vx£q  ^uv  tovg 
BovöaxtiQOvg  ^^)  oi  OqIölol^^)  (lixQitov  'Afiaölov  norcciuwy  fmra  6e  tovtovg  Kavxoi  ot  fnixQol 
\Uxqi  tov  OvLöov^Log  xotaiiov'  elta  Kavxoi  ot  (leltovg  (lixQ^  ^^^  "Akßvog  xotaiwv'  iq>6&ig  de 


Variet.  lect.  ^)  BovISqov  F.;  xC  /  M.  xjy  MedioUn.  »17  q  vulgo;  yd  q  ^  Med.  ^  MaQaQ/tavlq  B.  E.  Palatin.  1.  M. 
MuQvunuviq  Med.;  ktj  q  Med.;  yS  6'  B.  E.  Palatin.  1.  M.  wl  yo  Med.  Hunc  versum  ante  priorem  vulgo  colloca- 
tum  huc  translolimus  cum  B.  E.  G.  Pal.  1.  M.  Med.  »)  r^yfiavia  (JmrfQa  add.  A.  B.  D.  E.  F.  G.  Pal.  i.  Vlndo- 
bon.  *)1^  Pal.  1.  M.  *)  Xß  conie.  GrashoP.  ^  BorauxroQot,  M.  ')  ^vynfißQoi  B.  D.  E.  Pal.  1.  Vind.  £t'yttß*ß(>ol 
F.  Srxpß(joi,  (sie)  A.  SvyyufißQot  vulgo.  ^  ol  £ov.  0*  Aay,  suadente  Grashof.  ol  Joi/.  Aay.  vulgo;  Sovtjßoi  Med. 
J^ovijßoi  A.  G.  Sovrfßoi  B.  F.  Pal.  1.  Zvrjßoi  Vind.  Oqucvi  ^ÖMvrjßoi  M.  Sovißoi,  vulgo;  AuyoßuQdoi  B.  E.  Pal.  1. 
AoyyoßuQdot,  Med.  liOn^ohdiTdii  AoyyoßÜQ  (sie)  M.  ^  Tfyxtgoi  A.  B.  D.  E.  F.  G.  Pal.  1.  Med.  Vind.  TVyecr^io*  M. 
Tiyyntoi  Edd.  1.  2.  TiyyQOi  Edd.  3.  4.  TlynrtQot  Grash.  »o)  ^lyxgUurfq  F.  "IvTj{iUavtq  B.  E.  G.  Pal.  1.  M.  ol  yxiiiwnq 
(sie)  D.  otyxQiunq  (sie)  Vind.  'HxgCimq  Med.  NirgUavtq  A.  ^JyyQitonq  Edd.  ")  tov  e  coniect.  Grasli.  t*  Tulgo. 
*^  ^AßvoßuMv  F.  \/4ßvoßomv  M.  ^Aroßotv  Med.  *AvvoßaUav  vulgo.  *'*)  '/vrow^yo*  B.  Pal,  1.  Med.  ^lyrovrji/yot  M. 
*/iToiv'()yo*  vulgo.  ")  Ovuf^iovtq  M.  Med.  ")  ^Eaov^mv  B.  E.  F.  G.  Pal.  1.  M.  Med.  ^Eovkrjrinv  (sie)  A 
*iiA*«iM»»  D,  Vind.  ^EXXointritoy  C.  Pal.  2.  ^EXXotn^iwv  Edd.  ^^  Baxrfgoiq  M.  ")  *l»i^laiot,  M.  0Qiaaioi  vulgo. 
*)  Da  die  Bexeichnung  von  Yo  mit  dem  eigenthümlirhen  in  der  Wilhergschen  Ausgabe  und  sonst  gebrauchten  Zeichen 
Dicht  möglich  war,  so  wurde  hiefür  das  auch  sonst  übliche  9   gewählt.  I  T 

Digitized  by  V^OOQIC 


40  140  —  150. 

ixl  tav  av%ha  viiq  KinßQii^g  XsQöoviiöov  Sd^ovsg,  ^)  avrriv  de  t^v  XBif(t6vij<tov  vnhq  (liv  rovg 
Im^vos^)  ZtyovXaveg^^)  .  .  .  ftara  de  rovg  Za^<tg  azo  tov  XaXovöov  notaiwv  itiiQi  zov 
2](yuiißov  TCOftaiuw  (Pagodsivol^^)  .  .  .  TAv  öh  ivtog  mi  iie^oyslayv  i&väv  fiiyiöza  (liv  iöti  x6 
t£  tAv  £ov7jß&v  zäv  läyyiX&Vf'^^)  oZ  döiv  avatokixdtsgoi  xmv  Aayyoßofdciv^^)  civazelvovTBg 
XQog  a(fKtovg  (Ujifii  täv  pdöan;  zw  "Akßtog  xoza^y  xol  ro  zAv  £ovijßav  zmv  £Biiv6vav^^)  .  . . 
'EXdööova  de  s&tni  9ud  fiaro^  xaivzai  Kav%a}v  (ikv  zäv  iivxq&v  xcH  zäv  Scnyqß&v  BovödxzsQOi 
oi  {iBiiovg^^)  vq>  ovg  Xat^ar  Kav%(Qv  8b  zäv  (letiovmv  9ud  zäv  Jknnjßenf  'AyyQiov- 
uQcoif^^)  Bha  Aayyoßci(fdoLy^^)  vq>  ovg  ^ovkyoii^vioir^^  £tt^6ve9V^)  de  xtd  zäv 
ZovrißGiv  TevzovoaQOi'^^)  xol  OvIqovvoi^^)  .  .  .  Tlaktv  vno  fiev  zovg  Seiivovag  ohovöi 
Zlikiyyai^^)  .  .  .  vno  dh  zovg  ZiXlyyag^^)  KaXovncuvBg^^)  iq/  SnazBQa  zov  "Akßiog  nozoftov, 
.  vip  ovg  XaiQOvaxol^*)  oud  Kaficcvoi^^)  \Ujjfi  zov  MriXtßoxov  OQOvg  .  .  .  IldXiv  ax  dvazoläv 
ftiv  zäv  Aßvoßaltov^^)  ogiarv  olxovöiv  vno^'^)  ^v  zovg  Sovijßovg  Ka6ovaQOiy  sha  Nbqzbqb- 
avBg,^)  elza  AavSovzoi^  vq>  ovg  Tovqcüvoi  xol  Maqovlyyoi*  vm  dh  zovg  KafUxvovg^^) 
Xcizzai^^)  Tud  Tovßavzoi  •  .  . 

IloXeig  dk  zldswcu  Tcaza  z^v  rBQiuevlav  iv  (lev  z^  a^fKZtHp  aSde' 

9Xr^ov[i  V!q  g'  if  vd  g'  Ä'*^) 

Hutxovzavda  TS^y  vd  y'*^) 

OaßiQovov  Xa  g  vb  /**) 

TiMjova.**)  ji6vg>civcL*^)  AvqiiuQlg,^'^)  MccQicyvlg.  izsQa  Maguovlg.  Koivorivov.^)   liiftovtcu^^  jAbi- 
öog.  ^)  Aamßov^tov.  Bovvtziov.  OvIqovvov,  OvlqIzcov.  **)  'JWytor.  2jxov(fyov.  liiSxavxaXlg.  *«) 
*Ev  de  zä  v%o  zovzo  nXliuczi  xokBig  aZde' 

'AaxLßovgyiov  xf  g'  vß  g' ^^) 

NavciXia  x{  yo'  vd^*) 


Varict.  lect.  *«)  "uHoi^  et  "Atova^  B.  C.  D.  E.  F.  Pal.  1.  Med.  Vind.  Avlonq  et  Av^wai;  G.  M.  *•)  Si>yoifXmn^  E.  2iyoi.- 
Awwc  B.  Pal.  1.  Jiyoidwvfq  M.  »)  Ofa^oinvot  A.  B.  C.  D.  E.  F.  G.  Pal.  1.  M.  Med.  Vind.  0aQo6f^o£  Edd.  «»)  '^yyi- 
Xwv  A.  'jly^tloiv  Med.  *u4rytüiäy  vulgo.  ^  AayyoßaQSufp  B.  D.  E.  F.  G.  Pal.  1.  Ed.  4.  Aayytßd^nr  Vind. 
Aoyyoßtt^Sotv  A.  M.  Med.  Aoyyißd()dmv  C.  Edd.  1.  2.  3.  ^  to  vwy  Xtfuvovtav  Svi^ßmv  Med.  Xirijßwf  Tulgo. 
^*)  BovtfttxroQot  M.  ftfÜ^ovfq  H.  qut  minores  nnminaotur  M.  ^)  *AifyQiovu^io»'  A.  B.  C.  D.  £.  Pal.  2.  Med.  Vind. 
*AYQun>aQu>i,  F.  -«O  Auyyoßdffdoi.  A.  B.  E.  F.  Pal.  1.  Aoaatoßdiydo^  vulgo.  *')  JovXyovfto*  M.  -^  'A^omv  Med.  £a- 
uorwv  C.  *')  TfiTovouQoi^  B.  D.  E.  Pal.  1.  Tnrrovoagoi  M.  7Virrorou()»o»  A.  TwrovoaQoi.  vulgo.  **}  Oifi^onvoi  A. 
B.  D.  E.  F.  Pal.  1.  Vind.  Ed.  2.  Ovigoitvol  Med.  Omgovyoi  Pal.  2.  Ed.  1.  Ovigovrot  (sie)  M.  Ed.  4.  Ov^qovvoi.  (sie) 
Ed.  3.  '^)  JSihyytu  (sie)  M.  Aiyytu  vulgo.  ^)  XiXiyyaq  necessario  scripsimus.  Sihyyuq  M.  Aiyyaq,  A.  F.  Med. 
*'Ediyyaq  B.  D.  B.  G.  Pal.  1.  Viod.  "IXtyyaq  Edd.  *^  xttl  AovHontq  A.  xul  Aoittiavfq  Vind.  KaXovnovtq  Med. 
^*)  XaiiiovoHot  (sie)  G.  Med.  Ed.  4.  Xan)ovaixol  A.  C.  D.  Vind.  Ed.  1.  2.  3.  XaiQovaiuoi  B.  E.  Pal.  1.  XagxMoi  M. 
a*)  KavfMol  G.  M.  ^6)  "AßvoßaUf)v  B.  D.  E.  F.  G.  Pal.  1.  Vind.  Aifvoßaiiav  (sie)  A.  Avr6ßwv  Med.  Aßvoßwv  M. 
*Avvoßuiwv  Tulgo.  «')  li.Tü  B.  E.  F.  Pal.  1.  M.  Med.  vn^Q  Edd.  i'.to  /t*y  Grash.  ^)  A'f()Tf(>f«if«  B.  Pal.  1.  il'f^w-. 
^«M(?  D.  NtQxkLVfq  G.  i\V(>Tf«ra*  M.  J\^f()T¥(.wat«ei?  Vind.  '**)  JCa^a<foi>^  G.  Med.  Ed.  1.  iTa/cat'oi/?  C.  D.  F.  Pal.  2. 
Vind.  Kofutßovq  B.  E.  Pal.  1.  M.  Kufiavrovq  Edd.  2.  3.  4.  JCai'/McW'?  A.  *^)  Xavrrcu  M.  *>)  0iXifovfit  M.  Intp. 
0A»oiV  A.  fDXvovft  Med.  [Flevum.  Tac]  ^-)  Sfrotnuy^a  G.  M.  [sua  tutanda.  Tac.  ann.  IV.,  73.  Gonferri  iubet 
Nübbe  in  apecimine.]  *=*)  TtxtXia  B.  Pal.  1.  M.  TnUXia  vulgo.  [Texel?]  *♦)  Oaßlyavov.  B.  E.  [Fabaria.  Plin.] 
**)  l\i^ovtt  B.  E.  Pal.  1.  Tgyoiiu  M.  ^(/toi'a  A.  jTFxot'ia  F.  T^tjova  vulgo.  ♦•)  Atv^va  A.  F.  M,  Vind.  ^oi'fcmt 
ß.  E.  Pal.  1.  Ae^m  vulgo.  [Levefanum  Itin.]  *')  AtQifiijglq  A.  D.  Aif*if}£q  Med.  **)  JtoArooAvov  A.  JTMi^oxrov  M, 
Kotvai^roy  Med.  **)  AlarovM  B.  G.  Pal.  1.  Gstina.  KKftovta  M.  **)  ^AUtaaoqJi,  'AXtioroq  M.  **)  Ovqniov  A.  CV'f^/rioy 
Med.  OiupovTwv  G.  *^  ^AmavxaXlq  M.  ")  IJc  s  B.  E.  G.  Pal.  1.  M.  xC  ?  d'  vulgo.  [Asciburgium  Tac.  Itin.] 
»♦)  NaßaXia  C.  D.  F^Pal.  2^  Med.  Vind.  -A'icrcUm  Grash.  »f  y  B.  E.  G.  Pal.  1.  M.  »7  /  Med.  lä  ß.  Pal.  1.  M. 
vß  q  E.  17  yo  Med.  kJ  yo'  17  d'  vulgo.  [Navalia  Tacit.] 


Digitized  by 


Google 


140  —  150.  il 


MedioXavuw 

«JC 

vy  e'  ar«) 

TivSiqvov 

X 

;;»»•) 

Boyadiov 

19 

lß*r) 

ZxBQBOVtVOV 

Xtt 

vß  ff  «) 

'j^iiaöia 

U  s 

t;«s'"> 

M(wvlvu)v 

Itt  yo' 

vß  «  ~) 

TovU(pov(fdcv 

Tß 

** 

liöKcAlyyuw 

i^ßs 

vy  s  ff 

TovhaovqYuyif 

Iß  yo 

vy  y'") 

9svya^ov 

Xßyo' 

vß  y«) 

KavSovov 

ty 

va  yo^) 

TgoTCaux  jJqovöov 

V  4  y 

vß  s'  y«*) 

jiovJtnla 

13  s' 

vß  s'  3'") 

Meöovuyv 

üs' 

vye'y'") 

jiQsysXla 

Tis 

vßy'^') 

Euhuyla.  ^)  Aovjcq>ov(f8ov.'')  ZJovgovdaia.  KoXayxoQOv'"')  AovylSowov.''^)  2kqayova.  ji^uoifu- 
Iwov.''^)  BovdoQiyov.  jhwcaQUtvog.  liQöwiov.''')  Salulla,  SsctSoeoa.''*) 
'Ev  de  tä  vno  tovto  xlliuat  noX&s  ^s' 

vä  s'«) 

va'«) 

V  s   /") 

va  z  '•) 
2iyodoi;i/(W.®*)  ^ovov««.^)  Bi(fytov.  Mrivotiyada.^^)  Bi7U>vQyu>v*^^)  MoQoßovdcv  kcX.  .  .  , 


Meusov 

1^ 

BovdoQtg 

*ij  ff 

Mcctrlcexov 

Jl 

"Aqtavvw 

Äff 

Novalöiov 

%a 

MriXoxaßog 

Aa  g 

rQaviovaQiov 

ia  g 

AoxoQLtov 

his' 

Varietject._w)  ntf  ?  A.  Zj  q  iT  Med.  ^  c  /Med.  [Medlolanum  hin.]  ")  Tow^/pior  G.  M.  A  nf  B.  E.  G.  Pal.  1, 
M.  n&  Y  ry  y  "^^V*  [Theudunim  Itin.]  »^  IM  E.  G.  Pal.  1.  ^  St^svirKtov  A.  Vind.  ^  c'  A.  D.  [Herenatiam? 
Itin.]  _»•)  ^AiatQla  B.  Pal.  1.  l^/woria  M.  '4^0oa  Med.  Wjwo^  £.  F.  ^AtMUna  Tnlgo.  mc  £^  B.  £.  G.  PaL  1.  M. 
Intp.  ya  Tolgo.  [Amisia  Tac]  ^  7ot/iU9)oiMf^or  Med.  7Vt;A^o^ov  M.  et  inmargine  G^  ^>)  17  ^0'  G.  M.  ^  tftEv- 
/a(7or  M.  ^)  Kdvdovov  Pal.  1.  Med.  Kmdovov  (sie)  M.  jKaxfot/or  Tulgo.  A/9  G.  M.  ra  /o'  dedimus  cum  Mannert. 
p.  456.  ifa  /  Tulgo.  •♦)  TqoaawldQovoQv  Pal.  1.  TQonaiavdqovoov  B.  E.  ky  c  /  B»  E.  •*)  Aovnia  A^F.  Vind. 
AovTtrtai  B.  E.  Pal.  1.  Aov:tTa  M.  ^^  itfcaot/^for  B.  E.  PaL  1.  Mtisaavutv  Vind.  Moeftum  Mkoviov  M.  17  ('  /  A. 
B.  D.  E.  F.  Pal.  1.  Med.  Vind.  ^  ?  <r  G.  M.  Intp.  ^  9  /  Tolgo.  <^  '^e^Afo  B.  EJ?.  Pal.  1.  Med.  'AQtytovia  M. 
^Aifyilut  vulgo.  •»)  reOfiuyid  G.  M.  fcdo^Mx  Pal.  1.  »»)  Aoint^ovQ^av  Pal.  1.  M.  A7  ?  A.  D.  F.  '«)  foJla;^^ 
B.  E.  Pal.  1.  7^)  AovriSowov  A.  B.  C.  D.  Pal.  1.  2.  Med.  Vind.  ^  A^/uoüuJiutov  A.  A^uofsahiov  D.  MiliotfaUw 
B.  E.  Pal.  1,  Aif*wouXior  TuIgo.  ?>)  'Aqa^ywy  G.  M.  ?«)  l^TA^ai«  A.  M.  ^Vridaua  Pal.  1.  7^)  ^AXiaaor  A.  Elisum 
'l^i^iaoy  M.  Vf;U»croy  B.  E.  F.  Pal.  1.  [Aliio  Tac.  ^EX^aiav  Dte  Cas«.]  _»«)  Boviogiq  A.  B.  D.  E.  F.  G.  Pal.  1.  M. 
Med.  Vind.  Botidtogiq  vulgo.  X17  c  d'  B.  E.  Pal.  1.  Med.  xif  vulgo.  k&  M.  ^^)  MarrUutav  consulto  scripsimas. 
Maxriadoy  M.  Afcrrrioicov  Talgo.  50^1  V4  Intp.  [Mattiacom  Tac.  Plin.]  ^  *AqtniKwov  M.  i  A.  V  (sie)  F.  Pal.  1. 
M.  [arx  Taani?]  »)  ya  «:'  A.  [IfoTesium]  ^)  JKi7;ioxa^o9  B.  E.  F.  G.  Pal.  1.  Med.  Intp.  MtilofutßoiiU.  MjjXomvoq 
vulgo.  V  yo'_B.  E.  G.  Pal.  1.  M.  *  y  Tulgo.  **)  r'()mW  tt()«or  A.  F.  Vind.  ravf^wvuqMt  Med.  Aa  q  B.  E.  G. 
Pal.  1.  M.  A«  5  a'  tulgo.  T  ?'  A.  yff  M.  ««)  a«^  yo  M.  ^)  J&ioVowoy  B.  E.  Pal.  1.  »♦)  ^/^ouoy«  F.  Pal.  I. 
Tuuona   Touovo^a  M.     ^}  Mijvo4ndda  Pal.  1.  Med.  Mtp^omonda  B.  £.  Monogarda  MmayaSa  M.     <^<^  BMoi;^d«oy  M. 

Regetta  bist.  West.  6  ^ 

L^oogle 


Digitized  by 


42  140  —  150. 

Nriöoi  81  vniQxecvtai  r^g  FsQ^iavCas  wnä  {ikv  rag  tov  ''JXßu>g  hcßoXag  at  %dKov(uvai  Sa^o- 
vmv^'^)  tQslgy  av  to  luta^v  ijtsxet  luolqag. 

üi  i;^/88)  _  ciaud.  Ptolem.  Gcogr.  U.,  10.  ed.  Wilberg.  _ 

T&v  Sb  iv  tfi  rsQfiavLcc  diaöTJ^unv  nolecjv  17  [iev  li^öia  rrfv  ii£yl4Striv  rj^Qav  fx^i  ägäv  ig  s' 
Tcal  SiBötriKEv  '^Xs^ccvdQalag  Ttgog  öv6£ig  Sgaig  /?•  r/  8h  Aovnnla  xriv  {uyiötr^v  'q^SQav  I%f6  (d^ov 
tg  g'  Ö'  xal  diiötrixev  'AXe^avögeiag  nQog  dvösig  ägatg  a  yo\  Claud.  Ptolem.  Geogr.  Vin.,'2.  (nach 
der  Ausgabe  von  Montanus  und  einer  brieflichen  Mittheilung  des  Hrn.  Prof.  Wilberg). 

Den  vorstehenden  Auszügen  liegt  die  Wilberg -Grashofsche  Textes -Recension  zu  Grunde: 
nur  ist,  unbedeutende  Einzelheiten  abgerechnet,  abweichend  von  ihr  in  den  Text  aufgenommen: 
TiyxtsQoi  statt  TeyyuQoiy  jdayyoßdgdot  (S.  40.  Z.  8.)  statt  AaTixoßtxQÖoL  und  bei  der  Längenbe- 
stimraung  von  Navalia,  weil  Ptolemäus  planmässig  bei  der  AulDFührung  der  Ortschaften  von  W. 
nach  0.  fortschreitet,  statt  der  Wilbergschen  Lesart  xg  /  die  Vulgata  xg  yo\  Zu  den  offenbaren 
Corruptelen  gehört  überdies  noch  die  Breitenbestimmung  von  Amasia.  Denn  wäre  die  Vulgata 
va  oder  die  Wilbergsche  Lesart  va  g'  richtig,  so  müsste  dieser  Ort,  wie  dies  hinsichthch  Alisum  s 
und  Carrodunums  der  Fall  ist,  in  dem  folgenden  Klima,  unter  dem  sechszehnten  Parallel  aufge- 
führt sein,  als  dessen  nördlichste  Gränze  Ptolemäus  ausdrücklich  (Geogr.  L,  23.  cf.  Almag.  IL,  6. 
p.  84.  ed.  Halma,  wo  va  g  statt  va  g  4'  zu  lesen)  51®  30'  Br.  angibt.  Ausserdem  wissen 
wir  auch,  dass  Amasia  nach  der  Mündung  der  Ems_  hin,  folglich  weit  nördlicher  lag. 
cf.  Tacit.  ann.  IL,  38.  Sollte  also  vielleicht  die  Vulgata  va  vorzuziehen  und  diese  bei  der  sehr 
häufigen  Verwechselung  von  a  und  ff,  in  v8  umzuändern  sein? — Höchst  wahrscheinlich  ist  femer 
der  im  Texte  mehrfach  erwähnte  Name  Ilai,ovhg  aus  einer  Corruptel  entstanden.  Bekanntlich 
erregt  diese  frühe  Erwähnung  des  sächsischen  Volkes  in  geschichtlicher  Hinsicht  sehr  viele  Be- 
denken gegen  sich,  weshalb  nach  einer  ehedem  ziemlich  gangen  Ansicht,  dass  der  Text  des 
Ptolemäus  im  Mittelalter  mannichfach  verunstaltet  wäre,  dieser  Name  bei  Vielen  für  ein  späterem 
Einschiebsel  galt.  Um  so  willkommner  ist  daher  der  Umstand,  dass  von  Wilbergs  kritischen 
Hülfsmitteln  die  grössere  Hälfto  an  den  beiden  ersten  Stellen  die  Variante  "JS^ovig  und  Av^ovsg 
gibt,  und  auch  noch  später  einer  der  bessern  Codices,  nämlich  der  Mailänder,  dieselbe  Lesart 
bietet.  Ist  es  nämlich  schon  an  sich  wahrscheinlicher,  dass  der  unbekannte  Name  der  Zi^sg 
in  den  später  weltberühmten  der  Za^sg  überging,  als  umgekehrt  dieser  in  jenen;  so  möchte 
überdies  diese  Variante  noch  aus  einem  andern  Grunde  den  Vorzug  verdienen.  Ptolemäus  lässt 
die  Wohnsitze  dieses  Volkes  bis  zum  Fluss  XdXovdog  reichen  und  erinnert  dadurch  unwillkür- 
lich an  die  Stelle  des  Tacitus  (de  moribus  German.  c.  46.):  Cetera  iam  fabulosa:  Hellusios  et 
Oxionas  (al.  Exionas)  ora  hominum  vultusque,  corpora  atque  artus  ferarum  gerere.  quod  ego, 
ut  inconpertum,  in  medium  rehnquam.  Wenigstens  dürfte  bei  einer  schärfern  kritischen  Würdi- 
gung der  betreffenden  Angaben  des  Ptolemäus  gegen  die  Identität  der  Exiones  und  Axones  wohl 
nicht  als  Gegengrund  geltend  gemacht  werden,  dass  Ptolemäus  die  Axones  am  östlichen  Elb- 
üfer,  Tacitus  dagegen  die  Exiones  (Oxiones)  über  die  östliche  Gränzmarke  der  Sueven  wohnen 
läsät. 

Wenn  man  hinsichtlich  des  Werthes,  den  die  Angaben  des  Ptolemäus  in  Beziehung  auf 
Deutschland  haben,  noch  inuner  eine  umfassende  und  eindringliche  Kritik  vermisst,  so  liegt  der 
Grund  davon  hauptsächlich  darin,  dass  die  beispiellose  Verehrung,  womit  schon  die  nächsten 
Generationen  die  Werke  dieses  Schriftstellers  umgaben  und  die  ihm  selbst  den  Zunamen  daibg 
und  d-sLotatog  erwarb,  nicht  blos  durch  das  ganze  Mittelalter  hindurch  fortgewährt,  wo  sogar 


Varict.  lect.    s')  Xa^wyoMr  Med.  ä:©!.«*  C.  D.  Pal.  1.  Vind.    ^  »^C  y  B.  E.  Pal.  i.  M.  <  r>    fnlgo.    —   BU  auf 
das  Eingeklammerte  ist  die  Var.  lect.  der  Wilb.  Ausgabe  eatnommen« 


Digitized  by 


Google 


140  —  150.  43 

seine  Astronomie  und  Geographie  als  die  einzige  Fundgrube  des  betreffenden  Wissens  galt,  son- 
dern auch  bis  auf  die  Neuzeit  nachgewirkt  hat.  Das  reichhaltige  Material,  das  in  der  Geogra- 
phie niedergelegt  ist,  die  \ielen  sonst  ganz  unbekannten  Völker-  und  Städtenamen,  die  zahlrei- 
chen Breiten-  und  Längenbestimmungen,  die  passende  Anordnung  des  gewaltigen  StoflFes,  über- 
haupt die  weit  alle  ähnliche  Erzeugnisse  des  Alterthums  überragende  Vollständigkeit  und  Wich- 
tigkeit seiner  Schrift  —  alle  diese  schätzbare  Eigenthümlichkoiten  bestachen  das  Urtheil  und 
Hessen  die  Kritik  nur  selten  ihre  Stimme  erheben.  Wenn  dies  aber  geschah,  so  ging  man 
gewöhnlich  nur  von  einer  oder  andern  Einzelnheit  aus:  dagegen  wurde  der  schriftstellerische 
Gesammtcharakter  und  das  Verhältniss  des  Ptolemäus  zu  seinem  Vorgänger  Marinus  von  Tyrus 
ausser  Acht  gelassen.  Die  Hauptwerke  des  berühmten  Aegyptiers  tragen  indess  ein  und  das- 
selbe Gepräge.  Was  zunächst  den  Alnnagest  anbelangt,  so  geht  nämlich  das  ürtheil  unserer 
grössten  Astronomen  dahin,  dass  dieser  in  allen  Hauptthcilen  nur  eine  Copie  Hipparchs  bilde. 
Ce  qu'  U  y  a  de  bon,  sagt  Delambre  in  der  Biographie  universelle  (tom.  XXXVI.  p.  273.),  et 
d'irreprehensible  dans  la  Syntaxe  mathematique,  c  est  la  trigonom^trie,  c'est  la  partie  purement 
spherique  et  la  theorie  math6matique  des  eclipses.  Dans  toutes  ces  parties  Ptolemee  n'a  fait 
que  copier  Hipparque,  qui  avait  r6solu  tous  cesprobl&mes  avant  lui.  Er  führt  dann  dieses 
Abhängigkeitsverhältniss  noch  weiter  aus  imd  schliesst  (p.  275 — 276):  Ptol6m6e  na  pas  kxk  un 
grand  astronome,  puisqu'il  na  rien  observ6  ou  que  du  moins  il  ne  nous  a  transmis  aucune 
Observation  a  laquelle  on  puisse  accorder  la  moindre  confiance  .  ^  .  .  mais  il  fut  un  savant 
laborieux,  un  math^maticien  distingue.  Wie  Delambre  urtheilen  auch  Halley,  Lemonnier,  La- 
lande,  Gassini,  BoulUau.  Vgl.  Biogr.  un.  a.  a.  O.  Eben  so  wie  der  Almagest,  ist  nun  auch  die 
Geographie  nur  Copie,  nur  eine  Ueberarbeitung  der  Schrift  des  Marinus,  wobei  die  eigenen 
Zuthaten  verhältnissmässig  als  geringfügig  erscheinen.  Dessen  hat  auch  Ptolemäus  selbst  gar  keine 
Hehl.  Er  preist  nämlich  seinen  Vorgänger  nicht  blos  seiner  kritischen  Umsicht,  sondern  auch  des 
grossen  Fleisses  und  der  grossen  Sorgfalt  wegen,  womit  er  die  vorgängige  geographische  Lite- 
ratur und  zugleich  eigene  Erkundigungen  in  seinem  umfanghaltigen  Werke  benutzte  und  in  wie- 
derholten Ausgaben  berichtigte.  q>alvecai  yoQ  Tud  7cXeIo6iv  tötOQlatg  üUQmsstzaxag  noQa  tag  hi 
ttvcD&ev  slg  yväöiv  iMwöag  xol  tag  ndvtcDV  öx^Sov  tAv  ücqo  avtov  list  ixciisksiag  diBikriqxüg 
ijtavoQd'ciiSecig  ts  trig  Seovörig  d^uoöag^  oöa  ^  XQ067imvt(og  hvy%avB  %muit^\Uva  9cal  vn  ixil- 
V09V  xal  vq>  iavtov  ro  ngärov,  mg  ix  täv  ixdoöecyv  avtov  trjg  rov  ysiDyQaq>LXov  nlvaxog  dioQd'ci' 
ösmg  nXaioviov  ovaav  heöti  (humeiv.  I.,  6.  Daher  geht  denn  auch  eingestanden  seine  Absicht 
nur  dahin,  dass  er  mit  Ausschluss  der  Mängel  sich  an  die  Ansichten  und  Angaben  des  Marinus 
durchgängig  anschliesse.  tva  triv  yvmyiflfiv  tov  dvdgog  öl  oXrig  tfjg  &uvtä^6ag  nji^iiömiuv  xcoQlg 
%mv  tv%6vtmv  tivog  SioQQ'ioöeag.  I.,  19.  cf.  I.,  6.  üeber  die  Mängel  in  dem  Werke  des  Marinus 
spricht  er  sich  1.  L  c.  6 — 19.  ausführUch  aus.  Sie  bestanden  in  der  unpassenden,  Gleichartiges 
zerstückelnden  und  darum  die  Brauchbarkeit  erschwerenden  Anordnung  des  Stoffes.  So  umfass- 
ten  z.  B.  die  Klimate,  Längen-  und  Breitengrade  besondere  Rubriken,  so  dass,  wer  über  die 
geographische  Lage  eines  Ortes  Aufschluss  suchte,  genöthigt  war,  sämmtliche  Rubriken  zu  ver- 
gleichen. Dadurch  wurde  bei  dem  grossen  Umfange  und  bei  den  wiederholten  Ausgaben  des 
Werkes,  welche  immer  von  neuem  wieder  Zusätze  und  Berichtigungen  erhielten,  Veranlassung 
gegeben,  dass  die  Berichtigung  oft  an  einer  Stelle  eingetragen  wurde,  an  emer  andern  dagegen 
die  frühere  falsche  Angabe  stehen  blieb,  so  dass  nun  namentlich  in  den  geographischen  Orts- 
und in  den  Gränzbestimmungen  der  Länder  viele  widersprechende  Angaben  vorhanden  waren. 
L,  15 — 16.  Und  solche  Versehen  konnten,  wie  Ptolemäus  mit  Recht  bemerkt,  um  so  weniger 
vennieden  werden,  weil  Marinus  auch  bei  der  letzten  Ausgabe  noch  immer  nicht  eine  auf 
seine  eigenei)  Angaben  gegründete  Charte  zu  Stande  gebracht  hatte.  L,  17.     Ptolemäus  suchte 


6* 

Digitized  by 


(^oogle 


44  140  —  150. 

also  im  Gegensatz  za  seinem  Vorgänger  beide  Mängel  zu  vermeiden  und  demnach  einmal  dem 
Stoffe  eine  leicht  übersichtliche  Anordnung  zu  geben,  und  dann  die  vorfindlichen  Widersprüche 
wieder  zu  beseitigen,  üeberdies  aber  beruft  er  sich  auch  noch  auf  eigene  Zuthaten.  Einiges, 
also  doch  jedenfalls  nur  weniges,  stehe  mit  seinen  eigenen  Erkundigungen  in  Widerspruch.  Ivmk 
öi  xcä,  xoig  vvv  [ötoQOviiivoig  ovx  ixsi  öv^tpdvog,  l.,  17.  Die  Belege,  die  er  dafür  anfuhrt  und 
die  er  auf  Aussagen  von  Kauflouten  stützt,  betreffen  insgesammt  Indien  und  die  südliche  Ostküste 
von  Afrika.  Nachrichten,  die  ihn  zugleich  veranlassten,  in  diesen  östlichen  und  südlichen  Ge- 
genden, einer  wahren  terra  incognita,  eine  Reduzirung  der  Langen  -  und  Breitengrade  vorzuneh- 
men und  deshalb  seinem  Vorgänger  eine  zu  weite  Ausdehnung  der  Erde  nach  O.  und  S.  vor- 
zuwerfen. I.,  6 — 14.  —  Solche  Geständnisse  müssen  die  Folgei-ung  nahe  legen,  dass  uns  in  der 
y6€jyQaq>ixri  vqyijyriöig  eigentlich  nur  die  Schrift  des  Marinus  vorliege,  nur  freilich  in  eine  andere 
Form  umgewandelt;  eine  Annahme,  welche  durch  eine  Detail -Prüfung  des  Werkes  vollends 
bestätigt  wird.  Ptolemäus  schrieb  nämlich  dieses  Werk  um  die  Mitte  des  zweiten  christlichen 
Jahrhunderts;  wäre  es  also  eigene  Arbeit  d.  h.  auf  eigene  Anschauung  und  eigene  Benutzung 
der  einschläglichen  Literatur  gegründet  gewesen,  nicht  aber  eine  fremde,  so  würde  es  natürlich 
mit  der  Abfassungszeit  auch  überall  im  Einklang  stehen.  Dies  ist  aber  nicht  der  Fall:  vielmehr 
reicht  es,  wenige  Einzelnheiten  ausgenommen,  seinem  Inhalte  nach  nicht  über  die  Regierung 
Trojans  hinaus.  Zum  Beweise  sollen  hier  einige  betreflFende  Punkte  näher  angedeutet  werden. 
Bekanntlich  bestand  in  der  römischen  Kaiserzeit  die  Sitte,  dass  man  entweder  neu  gegründete 
Städte  nach  den  Namen  der  jeweiligen  Kaiser  benannte  oder  dass  auch  ältere  Städte  ihre  frü- 
hem mit  den  kaiserlichen  Benennungen  vertauschten.  Dafür  liefert  die  Geschichte  der  ersten 
römischen  Imperatoren  viele  Belege,  bei  Niemanden  aber  zalilreicher,  als  hinsichtlich  Hadrians. 
Eine  grosse  Menge  von  Städten  erhielt  nämlich  von  diesem  den  Namen  Adrianopolis  (multas 
civitates  Adrianopolis  appellavit.  Spartian.  Hadrian.  20.):  imd  noch  können  über  zwanzig  namhafl 
gemacht  werden,  die  entweder  nach  seinem  Vornamen  Adius  oder  nach  seinem  Hauptnamen 
benannt  wurden.  So  Adrianopolis  in  Thracien,  früher  Uscudama  (Ammian.  XXVII.,  4.),  Adriano- 
theras  in  Mysien,  Adriane  in  Cyrenaica,  zwei  Aelia  in  Hispanien,  Aelia  Capitolina,  früher  Hiero- 
solyma  u.  s.  w.;  ferner  Stratonicea  in  Macedonien,  Mopsueste,  Adana,  Aegae  und  Tarsus  in  Ci- 
licien,  Neo- Caesarea  im  Pontus,  Goneis  in  Thracien,  Dio- Caesarea  in  Palästina  u.  s.  w.  Gleich- 
falls verdankte  ihm  Marcianopolis ,  die  Hauptstadt  Unter -Moesiens,  Gründung  und  Benennung 
(Ammian.  XXVü.,  4.).  Nun  findet  sich  aber  merkwürdiger  Weise  von  allen  auf  Hadrian  bezüg- 
lichen Ortsnamen  nur  ein  einziger  im  Ptolemäus,  nämlich:  'IsQoöoXviia  ^  vvv  xccAovfici/i}  WtAue 
KasavcoUa  (V.,  16.),  da  der  Zusatz  bei  Philippopolis :  ij  ocal  'JtdQtavonoXig  (III.,  11.)  falsch  und  un- 
zweifelhaft Glossem  ist.  Cf  Wilb.  ad  h.  1.  Ueberhaupt  wird  von  Städte -Namen,  deren  Entste- 
hung der  Regierungszeit  Hadrians  angehört,  ausserdem  nur  noch  die  Stadt  und  der  Nomos 
^AirtLvoov  in  Aegypten  erwähnt.  Und  doch  werden  Städte,  welche  nach  frühem  Kaisem  benannt 
sind,  in  grosser  Zahl  aufgeführt  So,  um  bei  dem  nächsten  Vorgänger  Trojan  stehen  zu  bleiben, 
jlBy{(ov  X  Ovixta  (IL,  8.)  TgaCavfi  jiaytiov  (II.,  8.)  TgcuMvog  hfiijv  (III.,  1.)  TQätäva  (III.,  1.) 
OvXstiavov  (III.,  8.)  Ovhciavov  (III.,  9.)  TffaXavomlig  (lU.,  11.)  TqalavonoTug  (Y.,  2.).  Auch  weist 
auf  Trojan  der  Stadtname  nkcrcivonoXig  (DI.,  11.)  hin.  Wie  hinsichtUch  jener  Städte,  so  i^ie- 
derholt  sich  dasselbe  merkwürdige  Schweigen  auch  hinsichtlich  der  neuen  Provinztheilungen, 
welche  Hadrian  und  seinem  Nachfolger  AntoniniLS  zugeschrieben  werden.  So  wurde  namentlich 
von  ersterm  Italien  in  vier  Jurisdictionen  getheilt.  Muss  nun  schon  alles  dieses  die  Vermuthung 
begründen,  dass  das  Werk  des  Ptolemäus  seinem  Stoffe  nach  der  Regierung  Trojans  angehöre, 
so  deuten  auch  noch  andere  Einzelnheiten  auf  dieselbe  Zeit  hin.  So  erscheint  Dacien  noch 
nicht  als  Provinz:  noch  sind  hier  nicht,  wie  bei  den  übrigen  Donau- Piro vinzen  die  Standlagcr 


Digitized  byC^OOQlC 


114  —  217.  45 

römischer  Legionen  aufgeführt  und  noch  wird  Zarmizegethusa  als  königliche  Residenz  aufgeführt, 
wenn  auch  römische  Colonien,  die  gleich  nach  der  Bewältigung  Daciens  gegründet  wurden, 
schon  namentlich  aufgezeichnet  stehen;  ein  Schwanken,  das  sich  eben  durch  die  mehrfachen 
Ausgaben  des  Marinus  erklärt  und  wohl  darauf  hinzudeuten  scheint,  dass  die  letzte  dieser  Aus- 
gaben bald  nach  dem  Ende  der  dacischen  Kriege  erschien.  Wenigstens  ist  es  dann  auch  er- 
klärlich, warum  die  spätem  parthischen  Feldzüge  Trojans  für  das  Werk  noch  keine  Ausbeute 
liefern.  Mehrere  Völkerschaften  treten  nämlich  damals  in  der  Geschichte  auf  und  schliessen 
sich  den  Römern  an,  wie  die  Heniocher,  Macheionen,  Apsiler,  werden  aber  vom  Ptolemäus  nicht 
erwähnt;  mehrere  Ortschaften  in  Mesopotamien,  Assyrien,  Babylonien  und  Arabien  erlangen 
ebenfalls  damals  entweder  durch  hartnäckige  Vertheidigung  oder  durch  sonstige  kriegerische 
Ereignisse  einen  geschichtUchen  Namen,  wie  Ademystre,  Messene  im  Tigris,  Atra,  Ozogardana, 
aber  auch  sie  kennt  und  nennt  Ptolemäus  nicht.  Lauter  Thatsachen,  die  wohl  nicht  bezweifeln 
lassen,  dass,  wenige  spätere  Zuthaten  ausgeschlossen,  der  geographische  StoflF,  den  das  Werk 
des  Ptolemäus  bietet,  der  Regierungszeit  Trojans  entspricht.  In  diese  und  die  Regierung  Domi- 
tions  fällt  nun  aber  die  schriftstellerische  Wirksamkeit  des  Marinus:  denn  einmal  nennt  ihn 
Ptolemäus  den  spätesten  der  gleichzeitigen  Geographen  {v0tatog  täv  xad''  fjiios  L,  6,)  und  dann 
wissen  wir,  dass  er  einen  Theil  seiner  Nachrichten  über  Africa  den  Feldzügen  des  Flaccus  und 
Matemus  verdankt,  von  denen  ersterer  nach  Eusebius  im  J.  86,  also  unter  Domition,  gegen  die 
Nasamonen  kriegte.  Vgl.  Zonar.  p.  580.  C.  ed.  Venet.  —  So  bietet  diese  ganze  Untersuchung 
ein  einstimmiges  Ergebniss,  das  augenscheinlich  für  die  spezielle  Kritik  des  Ptolemäus  von  grosser 
Wichtigkeit  ist.  Die  Nachrichten  dieses  Geographen  stellen  uns  also  Deutschland  nicht  in  den 
Verhältnissen  dar,  wie  es  sich  um  die  Mitte  oder,  da  man  irrthümlich  die  Abfassungszeit  bisher 
zwischen  460  und  480  n.  Chr.  annahm,  gar  gegen  das  Ende  des  zweiten  christhcheij  Jahrhun- 
derts befand,  sondern  die  Germania  des  Ptolemäus  oder  richtiger  des  Morinus  ist  der  Zeit  nach 
bald  nach  Tacitus  zu  setzen,  folglich  gegen  den  Anfang  des  genannten  Säculums  hinabzurücken. 

174. 

59.  Didius  Julianus  wehrte  den  Einbruch  der  Gauchen  in  Belgien  ab.    (Didius  Jnlianus)  Belgicam  sancte 

ac  diu  rexit.  Cauchis,  Germaniae  populis,  qui  Albim  fluvium  accolebant,  erumpentibus  restitit 
tumultuariis  auxiliis  provincialium :  ob  quae  consulatum  meruit  testimonio  imperatoris.  Ael.  Spar- 
tian.  Did.  Julian,  c.  4.  Wdil  das  Consulat  des  Didius  JuManus  ins  Jahr  475  fällt,  so  fand  das 
Ereigniss  höchst  wahrscheinlich  im  vorhergehenden,  also  während  des  Markomannen -Krieges 
statt.  Gleichzeitig  waren  auch  die  Gatten  wiederholt  gegen  die  Römer  als  Feinde  aufgetreten. 
Catti  in  Germaniam  ac  Rhetiam  irruperant  .  .  .  (missus  est)  contra  Cattos  Aufidius  Victorinus- 
Capitol.  M.  Anton,  phil.  c.  8.  Cattos  etiam  debellavit  (Didius  Julianus).  Spart.  1.  c.  Es  lässt 
sich  daher  wohl  annehmen,  dass  die  Deutschen,  deren  Hülfe  der  Kaiser  gegen  die  Donau-Völker 
erkaufte,  aus  dem  Rhein -Weserlande  stammten,  emit  et  Germanorum  auxilia  contra  Germanos. 
Capit.  1.  c.  c.  24.    Vgl.  v.  Ledebur's  Bructerer  S.  247. 

244—247. 

60.  Die  Deutschen  an  der  Nordsee,  in  der  Gegend  der  Elbe -Mündung,  vermuthlich  also  die  Gauchen^ 

erzwingen  sich  von  Caracaüa  Tribut  und  Solddienst,  nokkol  fia  xal  rov  xaq  avt&  dTisavö, 
jcegl  ticg  tov  "Mßidog  ixßoXagy  obtovwcav  ixQsößev^avro  otQog  avtov  tpdlav  aLxwvxBg^  ha  JX'Hif'^^ 
XaßcDöLV,  iTtsiSfi  yccQ  ovzog  inBscQaxBi^  &vxvol  avv^  ixid'Evto  xoXefMJöacv  caudovvreg'  olg  TiaCi  Mv- 
i&eto.  xal  yä(f  ei  ^o^oc  yvdiiriv  avtoig  iUysco,  cüX  oQ&vtsg  tovg  x^^^S  iSovlovwo.  aXii^Big 
yoQ  tovg  X9^iSovg  avzolg  iöfB(faito^  totg  dh  6q  ^P&iuJoig  xlßdfiioy  wd  to  oi/yvQuyv  %al  to  j/focLotw 

Digitized  byL^OOQlC 


46  256  —  287. 

^OQHXJBV.  (tb  [UV  yoQ  ix  (Mklßdov  7uxtaQyv(foviuvov,  to  dh  xtd  hi  xcelxov  KatccxQv&ovfLevov  htxsua' 
i^co.)    Dio  Cass.  LXXVfl.,  U. 

256. 

61.  Die  Franken,  für  welche  noch  lange  der  Name  Sigambern  synonym  gebraucht  wird  (vgl. 

.  oben  Nr.  37.)  und  welche  die  sumpfigen  Niederungen  an  der  Issel  bewohnen  (Franci  inviis  strati 
paludibus,  Flav.  Vopisc.  Prob.  12.),  fangen  an,  von  hier  aus  in  Gallien  einzudringen,  werden 
aber  \ou  dem  nachmaligen  Kaiser  Aurelian  (damals  Feldherm  des  Kaisers  Valerian)  zurückge- 
trieben. Idem  (Aurel.)  apud  Maguntiacum  Tribunus  leiionis  sextae  Gallicanae,  Francos  irruentes, 
cum  vagarentur  per  totam  Galliam,  sie  afflixit  ut  treccntos  ex  his  captos,  septingentis  interemlis, 
sub  Corona  vendiderit.    Vopisc.  Aurelian.  7. 

Von  dieser  Zeit  an  wiederholen  sich  die  Kriege  der  Franken  gegen  die  Römer.  —  Den 
Gegenkaiscr  Postumius  (261)  unterstützten  die  Franken  gegen  Gallien.  (Trebell.  Gallien.  7.).  Kaiser 
Aurelian  führte  bei  seinem  grossen  Triumphe,  im  J.  274,  Franken  unter  den  besiegten  Völkern 
mit  auf  (Vopisc.  Aurelian.  33.),  und  der  nachmalige  Kaiser  Probus  hatte  sich  im  Kriege  gegen 
dieselben  ausgezeichnet  (Vopisc.  Prob.  20.) 

277. 

62.  Kaiser  Probus  nimmt  den  in  Gallien  eingedrungenen  deutschen  Völkerschaften  die  gemachten  Ero- 

berungen wieder  ab,  und  treibt  sie  über  den  Rhein  zurück.  (Vopisc.  Prob.  43.)  —  Bei  dieser 
Gelegenheit  mag  es  geschehen  sein,  dass  er  gefangene  Franken  an  das  schwarze  Meer  ver- 
pflanzte, die  aber  von  hier  aus,  als  Seeräuber,  das  mittelländische  Meer  beunruhigten.  Ogay- 
MDV  täv  ßaödsl  (sc.  JlQoßtp)  TCQoöeM^ovtcov  xal  tv%&vt(ov  ohfr^Ctm^  fuuj^  rig  oacoötaöa,  niolcav 
evTCOQiicouiay  tr^v  ^EkXaäa  övvEtccQa^sv  ascaaav.  ocd  ZiTuXlf  xqo6%ov6a  xeil  ty  HvQoxovöicDv  ngaö- 
lU^aöa  Ttokvv  naxa  tavtr^v  elQydöato  q)6vov.  i^di^  Sa  9ud  Aifhii^  «(fo6oQiMf&si6a  9cal  datoxQOvöd'euiaf 
öwaiucog  ix  KoQxriöovog  inevex^slöriSy  otoxB  yiyweu  ojca&rig  inave^alv  olTLoia,  Zosim.  Histor.  I.,  71. 
—  Recursabat  quippe  in  animos  illa  sub  divo  Probe  et  paucorum  ex  Francis  captivorum  incre- 
dibUis  audacia  et  indigna  felicitas,  qui  a  Ponto  usque  correptis  navibus  Graeciam  Asiamque  po- 
pulati,  nee  impune  plerisque  Libyae  Ktoribus  appulsi,  ipsas  postremo  navalibus  quondam  victoriis 
nobUes  ceperant  Syracusas,  et  immenso  itinere  pervecti  oceanum,  qua  terras  irrupit  intraverant, 
atque  ita  eventu  temeritatis  ostenderant,  nihU  esse  clausum  piraticae  desperätioni,  quo  navigiis 
pateret  accessus.  Eumen.  Panegyr.  Constantio  dict.  cap.  18.  —  Es  ist  hieraus  zu  schliessen, 
dass  die  Franken  schon  von  Uirer  Heimath  her  mit  Schiffahrt  und  Seeräuberei  bekannt  sein 
mussten.*) 

287. 

63.  Die  Sachsen  erscheinen  im  nordwestlichen  Deutschland  als  Grenznachbarn  der  Franken  (Franci 

et  Saxones  iisdem  confines,  Ammian.  Marcellin.  XXVII.,  8.),  und  werden  den  Römern  bekannt, 
indem  sie,  gemeinschaftlich  mit  den  Franken,  die  Küsten  von  Belgien  und  Armorica  beunruhigen. 
Kaiser  Diodetian  überträgt  die  Vertheidigung  der  bedrohten  Provinzen  dem  Carausius,  der 
aber  die  erlangte  Macht  benutzt,  sich  in  Britannien  zum  Herrscher  aufzuwerfen.  Carausius  .  .  . 
cum  apud  Bononiam  per  tractum  Belgicae  et  Armoricae  pacandum  mare  accepisset,  quod  Franci 
et  Saxones  infestabant,  .  .  .  purpuram  sumsit  et  Britannias  occupavit.    Eutrop.  IX.,  21. 


*)    Die  Begebenheiten  der  Franken  werden  weiterbin  nur  erwähnt,   in  tofem  sie  mit  denen  der  Sachsen  in  Vttbin- 
dang  flehen ,  oder  auf  sie  Einfloss  haben. 


Digitized  by 


Google 


2  87.       .  47 

Abgesehen  von  jener  ganz  vereinzelten  und  unklaren,  wahrscheinlich  nur  einer  verdorbenen 
Lesart  angehörigen  Notiz  des  Ptolemäus  (s.  Nr.  58.)  lernen  wir  die  Sachsen  ursprünglich  zwischen 
Elbe  und  Weser  kennen,  und  gerade  dieses  Land  bat  das  ganze  Mittelalter  hindurch  den 
Namen  Sachsen  vorzugsweise  behalten.  Ist  hiernach  anzuaehmen,  dass  die  Sachsen  Nachfolger 
der  alten  Kauchen  waren,  und  zu  diesen  in  demselben  Verhältnisse  stehen,  wie  die  Franken  zu 
den  Sigarabem?  —  Dem  Zeugnisse  späterer  Dichter,  welche  die  Bewohner  des  Sachsenlandcs 
noch  Kauchen  nennen,  ist  allerdings  nur  wenig  Gewicht  beizulegen;  z.  B.: 

—  Rhenumque  minacem 

Comibus  infractis  adeo  mitescere  cogis, 

üt  Salius  jam  rura  colat,  flexosque  Sicambri 

In  falcem  curvent  gladios,  geminasque  viator 

Cum  videat  ripas,  quae  sit  Romana,  requirat: 

Ut  jam  trans  fluvium,  non  indignante  Cauco, 

Pascat  Belga  pecus  —  Claudian.  de  laud.  Stilich.  lib.  I.  v.  220 — 226. 
Alte  Sagen  über  die  Herkunft  der  Sachsen.  Sie  sollen  zu  SchiflFe  (aus  Skandinavien?)  in 
das  später  von  ihnen  benannte  Land  gekommen  sein,  und  zwar  zuerst  das  nachmals  sogenannte 
Hadeler  Land  am  Unken  Ufer  der  Nieder -Elbe  in  Besitz  genonmien,  dann  von  hier  aus  einen 
Theü  des  damaligen  Gebietes  der  Thüringer  erobert  haben.  Widukindi  Res  gest.  Saxon.  lib.  I. 
c.  3 — 6.  ap.  Pei-tz.  Monum.  Germ.  bist.  Scriptor.  Tom.  III.  pag.  417.  sq.  (Über  die  frühere 
Ausdehnung  des  Thüringer  Landes  bis  an  die  Ostsee,  vgl.  Fabricius:  das  frühere  Slaventhum 
der  zu  Deutschland  gehörigen  Ostsee -Länder;  in  d.  Jahrb.  des  Mcklenb.  Vereins  f.  Gesch.  u. 
Alterthurask.  6.  Jahrg.  S.  7  — 11.)  —  Eine  andere  Tradition  lässt  (mit  ümkehrung  der  wirklichen 
Geschichte?)  die  Sachsen  aus  Britannien  kommen,  verwechselt  aber  jenen  alten  Eroberungskrieg 
gegen  die  Thüringer  mit  dem  viel  späteren  (Nr.  81.),  von  den  Franken  und  Sachsen  gemein- 
schaftlich geführten  Kriege,  welcher  dem  Thüringischen  Reiche  ein  Ende  machte.  Translatio  S. 
Alexandri,  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  H.  pag.  674. 

Der  moralische  Charakter  der  Sachsen  wird  als  rauh  und  grausam,  aber  edelmüthig  ge- 
schildert. Gens  Saxouum  fera  est.  Salvian.  de  gubem.  Dei,  lib.  IV.  (in  ej.  Opp.  ed.  Rittersh. 
Nor.  1623.  pag.  141.)  —  Saxones  crudelitate  eflferi,  sed  minus  perfida.  Id.  lib.  VIl.  (p.  263.) 
Letzteres  wird  besonders  im  Gegensatze  zu  den  Franken  gesagt  (quibus  familiäre  est  ridendo 
fidem  frangcre,  Vopisc.  Procul.  13.).  —  Gefangene  Sachsen,  welche  zu  Rom  in  blutigen  Kampf- 
spielen auftreten  sollten,  brachten  sich  selbst  ums  Leben,  um  dieser  öffentlichen  Schmach  zu 
entgehen.  Symmach.  lib.  II.  epist.  46.  —  Auch  spätere  Schriftsteller  rühmen  die  sittlichen  und 
bürgerlichen  Tugenden  der  Sachsen.  Legibus  etiam  ad  vindictam  malefactorum  optimis  uteban- 
tur,  et  multa  utiUa  atque  secundum  legem  naturae  honesta  in  morum  probitate  habere  studuerunt. 
Transl.  S.  Alex.  1  c.  pag.  675.  —  In  antiqua  Saxonia,  si  virgo  patemam  domum  cum  adulterio 
maculaverit,  vel  si  mulier  maritata,  perdito  foedere  matrimonii,  adulteriüm  perpetraverit,  ali- 
quando  cogunt  eam  propria  manu  per  laqueum  suspensam  vitam  finire,  et  super  bustum  illius 
incessae  et  concrematae  corruptorem  ejus  suspendunt;  aliquando,  congregato  exercitu  foemineo, 
flagellatam  eam  mulieres  per  pagos  circumquaque  ducunt,  virgis  caedentes  et  vestimenta  ei  ab- 
scindentes  iuxta  cingulum,  et  cultellis  suis  totum  corpus  eius  secantes  et  pungentes,  minutis 
vulneribus  cruentatam  et  laceratam  de  villa  ad  villam  inittunt,  et  occurrunt  semper  novae  flagel- 
lalrices,  zelo  pudicitiae  adductae,  usque  dum  eam  aut  mortuam  aut  vix  vivam  derelinquunt,  ut 
caeterae  timorem  adulterandi  et  luxuriandi  habeant.    Bonifac.  Epist.  ed.  Würdtwein,  pag.  192. 

Im  Kriege  machten  die  Sachsen  sich  den  Römern,  vor  allen  andern  ihrer  Feinde,  durch 
ihre  Stärke  und  Gewandtheit  furchtbar.     Die  Eigenthümliclikeit  ihres  Kriegfährens  bestand  in 

Digitized  byC^OOQlC 


ig  297  —  30T. 

unerwarteten,  raschen  und  wechselnden  Überfällen.  Zur  See  zeigten  sie  besondere  Geschick- 
lichkeit und  Ausdauer,  ^gayyoc  %al  Za^ovBgy  t&v  irnsq  xov  ^Piivov  Tcal  tviv  iöitsQlav  d'ciXtxrtav 
i^&v  tu  (laxtfLcitavcL  Julian.  Orat.  I.  in  Opp.  ed.  Spanhem.  pag.  34.  —  FiQiiaväv  xe  ot  ngoö- 
oixoi  tä  ^Pi^vp  xal  ty  dakarry  tri  ^Q^S  icitigaVy  ...  ort  d^  avrg  jeQOöoix»  Sv6fux%a  iuu  ^Gi(tri 
diaq>iQOVttt  t&v  alXoDV  idväv  yBvrj  ßoQßoQav  ovx  äxoi^  ff^ov^j  riJCSQ  &}{  tvyxävBi  xt&eis  ovx  äöfpaX'^s» 
ciX  avty  ^ulga  tovto  ixfuxd'av  ol3a.  Id.  Orat.  IL  1.  c.  p.  56.  wo  zwar  die  Sachsen  nicht  aus- 
drückhch  genannt  werden,  aber  nach  der  angegebenen  Lage  zwischen  dem  Rhein  und  dem 
westlichen  Meere  (d.  h.  der  Nordsee)  doch  wohl  zu  verstehen  sind.  —  Za^ovagy  ot  nivtov  dri 
Tccc^cQcitcetot  täv  iTCsiös  vsixo[iiv(DV  ßoQßaQdWj  d'vfiü  wd  ^dfiy  wd  xcc^bqI^  t^  tcbqI  tag  yM%ujg 
vo^tovTBg.  ZosiuL  Hist  IIL,  6.  —  Prae  caeteris  hostibus  Saxones  timentur  ut  repentini.  Ammian. 
Marcell.  XVIIL,  2.  —  Saxones.  gens  in  Oceani  litoribus  et  paludibus  inviis  sita,  virtute  et  agili- 
tate  terribilis,  periculosa  romanis  finibus.  Orosius  Hist.  VII.,  32.  —  Nuncius  asseveravit,  vos  .  .  . 
litoribus  Oceani  curvis  merrare  contra  Saxonum  pandos  myoparones,  quorum  quot  remiges  vi- 
deris,  totidem  te  cerhere  putes  archipiratas,  ita  simul  omnes  imperant,  parent,  docent,  discunt 
latrocinari.  .  .  .  Hostis  est  omni  hoste  truculentior.  Improvisus  aggrcditur,  provisus  elabitur; 
spernit  objectos,  stemit  incaiitos;  si  sequatur,  intercipit;  si  fugiat,  evadit.  Ad  hoc,  exercent 
illos  naufragia,  non  terrent.  Est  eis  quaedam  cum  discriminibus  pelagi  non  noticia  solum,  sed 
familiaritas.  Nam  quoniam  ipsa,  si  qua  tempestas  est,  hinc  securos  eificit  occupandos,  hinc 
prospici  vetat  occupaturos,  in  medio  fluctuum  scopulorumque  confragosorum  spe  superventus 
laeti  periclitantur.    Sidon.  Apollinar.  lib.  \TII.  epist.  6. 

297. 

64.  Die  Franken,  welche  unter  dem  Schutze  des  Carausius  (vgl  63.)  Batavien  und  das  Land  bis  an 

die  Scheide  besetzt  hatten,  werden,  nach  der  Besiegung  des  letzteren,  durch  den  Kaiser  Con- 
stantius  wieder  zurückgetrieben  und  zum  Theil  auf  römisches  Gebiet  verpflanzt  Multa  ille 
(Constantius)  Francorum  millia,  qui  Bataviam  aliasque  eis  Rhcnum  terras  invaserant,  interfecit, 
depulit,  cepit,  abduxit.  Epithal.  in  Constantini  et  Faustae  nuptiis,  cap.  4.  —  (Constantius) 
dum  aedificandis  classibns  Britanniae  recoperatio  comparatur,  terram  Bataviam,  sub  ipso  quon- 
dam  alumno  suo  a  diversis  Francorum  gentibus  occupatam,  onrni  hoste  purgavit,  nee  contentus 
vicisse,  ipsas  in  Romanas  transtulit  nationes.  Eumenii  panegyr.  Constantino  dict.  cap.  5.  — 
Gentes  Francorum  penitus  excisae.  Ejusd.  paneg.  Constantio  dict.  cap.  47.  —  Dass  letzteres 
bloss  eine  rednerische  Floskel  war,  lehrt  die  Folge. 

307. 

65.  Von  Kaiser  Constanttn  dem  Grossen  wird  gerühmt,  dass  er  seines  Vaters  Constantius  Siege  über 

die  Franken  fortgesetzt,  und  den  vereinten  Angriff  der  Bructerer,  Chamaven  und  mehrerer  an- 
derer deutschen  Völker  auf  das  Römische  Gebiet,  durch  persönlich  geführte  Unterhandlungen 
abgewendet  habe.  Tu  jam  ab  ipsis  corum  (sc.  Francorum)  regibus  auspicatus  es,  simulque  et 
praeterita  illorum  scelera  punisti,  et  totius  gentis  lubricam  fidem  timore  vinxisti.  Epithal.  1.  c. — 
Affecisti  poena  temeritatis  reges  ipsos  Franciae,  qui  per  absentiam  patris  tui  pacem  violaveranl: 
non  dubitasti  ultimis  punire  cruciatibus,  nihil  veritus  gentis  illius  odia  et  inexpiabiles  iras.  Eumen. 
paneg.  Constantino  d.  cap.  iO,  —  Franci  ipsi,  praeter  ceteros  truces,  quorum  vis  cum  ad  bella 
effervesceret,  ultra  ipsum  oceanum  aestu  furoris  evecta,  Hispaniarum  etiam  oras  armis  infestas 
habebat:  ii  igitur  sub  armis  tuis  ita  conciderunt,  ut  deleri  funditus  possent.  .  .  .  Quid  memorem 
Bructeros?  quid  Chamavos?  quid  Cheruscos,  Vangionas,  Alamanos,  Tubantes?  bellicum  strepunt 
nomina  et  immanitas  barbariae  in  ipsis  vocabulis  adhibct  horrorem.    Hi  onmes  sigiHatim,  dein 

Digitized  by  C^OOQ IC 


355  —  358.  49 

pariter  armati,  conspiratione  foederatae  societatis  exarserant.  Tu  tarnen,  Imperator,  nihil  magis 
timuisti,  quam  ne  timereris.  Adis  barbaros,  et  dissimulato  principis  habitu,  quam  proxime  po- 
teras,  cum  duobus  accedis.  Nunquam  est  excelsior  principatus,  quam  \)um  se  publico  submittit 
officio.  Facis  verba,  spem  illorum  agitas  et  versas  credulitatem,  negas  te  esse  praesentem.  .  .  . 
Invictos  ducis ,  et  solus  timeris.  Tot  regna ,  tot  populi  et  tantarum  nationum  congregatio  indignam 
se  viribus  tuis  putat,  quem  credit  absentem.    Nazarii  panegyr.  cap.  17 — 48. 

355. 

66.  Die  Sachsen  dringen,  gleichzeitig  mit  den  Franken  und  Alemannen,  in  die  Rheingegenden  ein,  wo 

über  vierzig  Städte  verheert,  ausgeplündert,  und  viele  ihrer  Einwohner  weggeführt  werden.  - 
Der  Kaiser  ConstarUius  wird  hierdurch  veranlasst,  seinem  Neffen  Julian  die  Aufsicht  über  Gallien 
zu  übertragen.  Kmvdxawwg  .  .  .  ^ecifuvog  ds  ta  xavraxov  ^Pto^toig  imri%oa  ßccQßccQLxccig  i(p68oig 
oacedrjiiiiavcL^  xccl  OgayTurog  (niv  xal  '.AXanavovg  xal  Ud^ovag  ^Sf)  tegöccQttxowa  noXsig  inLKEt^iivag 
tä  ^PijvG)  x(xtSLX7iq)6tagy  xal  avrag  (Uv  avcatccpovg  nenoirixotagy  xovg  6h  tovxav  olxi^toQagy  aneiQov 
üvtag  nlr^^ogy  Xrfi^aiUvovg  (ieta  xkovtov  Xaq)VQ(ov  ai/a^tOfufirot;.  x.  t.  X,  .  .  .  ix  t&v  j^^v&v  'I(yV' 
havov  iietcaiiimevaiy  totg  avto^i  q>ilo6oq)ov6i  övvovta,  .  .  .  iscsl  da  alg  zriv  ^ItccXuxv  ix  tijg  "BXXa- 
dog  ^cacsfitog  ^^sVy  dvadslxwöi  lUv  avzov  xatöOQUj  .  .  .  xai  xolg  viuq  tag  ^JÜateig  ^eöiv 
ferffwrw.    Zosim.  Hist.  III.,  1.  2.  —  Cf.  Ammian.  Marceil.  XV.,  8. 

356. 

67.  Julian,  nachdem  er  das  linke  Ufer  des  Oberrheins  von  den  Alemannen  befreit,  und  den  Niederrhein, 

von  Coblenz  bis  Cöln,  ganz  verheert  gefunden,  nimmt  Cöln  wieder  in  Besitz  und  schliesst  mit 
den  Franken  Frieden.  Nullo  itaque  posthaec  repugnante,  ad  recuperandam  ire  placuit  Agrip- 
pinam,  ante  Caesaris  in  Gallias  adventum  excisam:  per  quos  tractus  nee  civitas  uUa  visitur,  nee 
castellum,  nisi  quod  apud  Confluentes,  locum  ita  cognominatum  ubi  amnis  Mosella  confunditur 
Rheno,  Rigomagum  oppidum  est,  et  una  prope  ipsam  Coloniam  turris.  Igitur  Agrippinam  ingres- 
sus,  non  ante  motus  est  exinde,  quam  Francorum  regibus  furore  mitescente  perterritis,  pacem 
firmaret  Reip.  interim  profuturam,  et  urbem  reciperet  munitissimam.  Ammian.  Marceil.  XVI.,  3.  — 
Wahrscheinlich  sind  unter  dem  Namen  der  Franken  auch  die  nach  d.  vor.  an  diesem  Kriege 
gleichzeitig  betheiligten  Sachsen  mit  begriffen. 

358. 

68.  Die  Sachsen  versuchen,  durch  das  Gebiet  der  salischen  Franken  (die  batavische  Insel)  in  das  Rö- 

mische Gebiet  einzudringen,  und  als  die  Franken  ihnen  den  Durchzug  verweigern,  greifen  sie 
das  Römische  Gebiet  zu  Schiffe  an,  bemächtigen  sich  aber  zugleich  jener,  durch  die  Theilung 
des  Rheins  gebildeten  Insel,  so  dass  die  Franken  sich  genöthigt  sehen,  bei  den  Römern  Zuflucht 
zu  suchen.  IJd^oveg  .  .  .  Kovddovg^  (UilQav  ö(päv  ovtagy  elg  r^v  vxo  ^Pco^ov  xaxBxoiUwiv  ixTci^i- 
nov6i,  yfiv.  ot  de  vno  QQciyxmv  o^qov  avtoig  Svtov  xcoXvofievot  diaßiivai,  .  .  .  Ttloia  vavxtiyri' 
öd^ievoL  xtä  8m  tov  !P»fvov  tfjv  väo  Ogäyx&v  ixo^iivriv  vxsgßaXloiievoi  y§v,  istl  rf^v  vn'qxoov  'Po- 
fudoig  &qfU6^6(xv,  xal  r^  Bataßia  XQoöxovrsgy  r^v  d/x«  öxiio^iavog  o  ^Pi^vog  vi^üov  noul  nadrig 
xovofUag  (isltova  vijöovj  z6  ZaUcav  Sdvogy  9qayxoyv  äxoiMigoVy  ix  tijg  olxUag  x^Q^S  vno  2kc^- 
v€DV  Big  tavtriv  r^v  v^tfov  oataXo/^hrtag^  i^ißaXXov.  Zosim.  Hist.  HI.,  6.  wo  aber,  anstatt  der  irr- 
thümlich  genannten  Quaden,  ohne  Zweifel  die  Chamaven  zu  verstehen  sind.  —  Aus  der  Angabe, 
die  salischen  Franken  seien  vorher  von  den  Sachsen  auf  die  batavische  Insel  zurückgedrängt 
worden,  lässt  sich  übrigens  schliessen,  dass  das  Gebiet  der  Salier  sich  vorher  über  einen  Theil 
Regetta  bist.  Westfal.  7 

Digitized  by  V^OOQIC 


50  358. 

des  Landes  zwischen  der  Issel  und  Weser  (vielleicht  bis  an  die  Ems?)  erstreckte,  und  die 
Sachsen  auf  Kosten  der  ersteren  sich  hier  ausdehnten. 
69.  Die  Gesandten  der  salischen  Franken  erscheinen  bei  Julian ,  als  dieser  eben  einen  Angriff  gegen  sie 
beabsichtigt;  worauf  derselbe,  theils  durch  Güte,  theils  durch  Schrecken,  sie  zur  Uebergabe 
an  die  Römer  bewegt.  —  Auch  die  Chamaven,  die  einen  Einfall  in  das  Römische  Gebiet  ver- 
suchten, werden  von  Julian  in  ihre  vorigen  Wohnsitze  zurückgedrängt.  —  Julian  schUesst  mit 
den  Chamaven  einen  Vertrag  und  behält  den  Sohn  ihres  Königs  (welcher  von  ihnen  für  tod  ge- 
halten, von  Julian  aber  gerettet  worden  war)  als  Geisel.  —  Salier  und  Chamaven  werden  in 
Römische  Dienste  aufgenommen.  Tovto  iiad'mv  6  xcuöccqj  iw&toUi  (ihv  totg  Kcvddoig*  nofeyyva 
ds  t&  ötQot&y  vovtoig  [ih  xata  to  TCQatsQOV  dtafmxeöd'aLy  Zaklmv  8a  (iriöiva  xtelvsWj  ^  x&kvuv 
inl  xa  ^Pcaiialav  ogia  duxßalvHVy  ola  fii;  ag  noXBfiUyvg  iq>iASxa{Uv(A)g  rf}  2^9?»  cci/cr/xg  Sk  tri  TCOQa 
KovadfDV  iXavvBOdau  Tavvr}g  ccuf^o^uvoi  toi  Ttalöagog  xrig  fpikovtqoiclag  ot  Zaku>iy  ot  pa/,  äxo 
t^g  vijöov  fura  zov  6tp&v  ßaöiXicog  sig  xrjv  vno  ^Pcofutlovg  ixsQaiovvto  yiiv  ot  dh  ffvfupvyovtfg 
sig  xa  oQti  9ccetfi£6aVy  Cxizai  xov  xcclöagog  oatavteg  Tta^uSxdnevoty  9ud  e^eXovxl  xa  wtd'*  iavxovg  ivdt- 
dovxsg.  Zosim.  Hist.  III,  6.  —  Quibus  paratis,  petit  primos  onmium  Francos,  eos  videlicet,  quos 
consuetudo  Salios  adpcUavit,  ausos  olim  in  Romano  solo  apud  Toxiandriam  locum  habitacula 
sibi  figcre  praelicenter.  Cui  cum  Tungros  venisset  occurrit  legatio  praedictorum ,  opinantium 
reperiri  Imperatorem  etiamtum  in  hibernis,  pacem  sub  hac  lege  praetendens,  ut  quiescentes  eos 
tamquam  in  suis  nee  laccsseret  quisquam  nee  vexaret.  Hos  legatos,  negocio  plene  digesto,  op- 
positaque  condicionum  perplexitate,  ut  in  üsdem  tractibus  moraturus,  dum  redeunt,  muneratos 
absolvit.  Dictoque  citius  sequutus  profectos,  Severe  duce  misso  per  ripam,  subito  cunctos  ad- 
gressus,  tamquam  fulminis  turbo  perculsit,  jamque  precantes  potius  quam  resistentes,  in  oppor- 
tunam  clementiae  partem  effectu  victoriae  flexo,  dedentes  se  cum  opibus  lU^erisque  susccpit 
Chamavos  itidem  ausos  similia  adortus,  eadem  celeritate  partim  cecidit,  partim  acriter  repugnan- 
tcs  vivosque  captos  compegit  in  vincula:  alios  praecipiti  fuga  trepidantes,  ad  sua,  ne  militem 
spacio  longo  dcfatigaret,  abire  interim  permisit  innocuos:  quorum  legatis  pauQo  postea  missis 
precatum  consultumque  rebus  suis,  humi  prostratis  sub  obtutibus  ejus,  pacem  hoc  tribuit  pacto, 
ut  ad  sua  redirenl  incolumes.  Ammian.  Marcell.  XVII.,  8.  —  "Oxi,  xov  'lovhavov  ig  xr/v  noXsiMxv 
XOQOvvxogy  Tcal  x&v  Xa^ßcov  lustBvovxGyv  tpelSeel^ai  xoü  xavxrig  &g  olxslagy  6  'lovkiavog  öw^dQeij 
xai  xov  ßaödia  6(päv  ngoeX^etv  Tcelsvöag^  ensiÖr^  ngofjXd's  xal  inl  xrjg  oxdrjg  dSsu  iöxtixoxOf 
intßccg  nloloVy  xo  nloiov  ovv  l'^oi;  xo^ivyixctogy  eQiir}via  Ixav  duXiyeto  xolg  ßagßaQOtg.  ixstvcyv  Sh 
ndvxa  noutv^  ovxmv  ixoijiatVy  bgäv  BVTtQoöanov  xs  afuc  xai  avayxalav  avx^  xr^v  el(^vi]V'  (Xaita- 
ßav  yoQ  ft^  ßovlo(iiv(Dv  aSvvaxov  b6xi  x'^v  xfjg  Bgixxavixijg  v^öov  6ixono(Utlav  inl  xa  ^Poofuttka 
q)QovQux,  SuatifLsuiS^ai*)  xaiucxoiuvog  vno  xfig  xpc/o^  x^^^^^  ^^7^  sl^vtiVy  xal  ofiriga   r^xsi  XaßHV 

nlöxscog  Svbxbv x&v  de  Ixstbvovxcdv  ocal  a^iovvzcyv  shtstv  ovg  ßovkstaiy  fuxakaßmv  avd'ig  xov 

xov  ßaödicog  avx&v  alxHxai  naiday  nXaxxonfvogy  ov  elx^if  alxj^ikcnoVy  &a«BQ  ovx  ^ov.  .  •  .  oux& 
xjoX  avtbg  ixl  ngayuadtv  a^rixdvovg  xal  Övöe^oSoig  fur'  oiiuoYfig  oacavtcav  xiiv  (ihf  siifijvi^Vy  alxovv- 
x(0Vy  xov  dh  iniiijxov^vov  ö^iJQOv  aTCayoQ&uovtmv  fi^  ^£w,  trov  xs  vsdviMov  xccQayaydv  oacaöiv 
^Biis  ßacdixäg  nag  avxov  Siaix6\uvov.  x.  x.  L  Eunapii  Excc.  de  legationibus  gentium  ad  Rom. 
cap.  4.  in  Corp.  Scriptor.  hist.  Byzant.  ed.  Bonn.  P.  I.  pag.  41.  —  Tavxa  ovxo  dux^ilg  oxalöaQy 
Sakiovg  XB  xal  Kovddcyv  noiQoVy  xal  x&v  iv  x^  Bataovüf  tnjöp  xivag^  xdyiuxöiv  iyxaxild^tv. 
Zosim.  Hist.  III.,  8.  —  Die  Nachrichten  des  Ammianus  Marcellinus  und  des  Zosimus  ergänzen 
sich  gegenseitig,  und  es  geht  daraus  unabweislich  hervor,  dass  des  letzteren  Quaden  keine 
andern  sind ,  als  die  Chamaven ,  die  also  entweder  damals  schon  zu  den  Sachsen  gehörten ,  oder 
bald  hernach  mit  ihnen  verschmolzen.  Sie  hatten  ihre  Wohnsitze  nördlich  von  den  Brukterem, 
so  dass  sie  mit  ihrer  südwestlichen  Grenze  den  Rhein  berührten,   und  ihr  Name  hat  sich  im 


Digitized  byC^OOQlC 


364  —  370.  51 

Hamaland  erhalten,  welches  als  ein  sächsischer  Gau  genannt  wird  (Pagus  Saxoniae  Hamalant; 
s.  unten  an  verschied.  Ort.),  und  mittels  dessen  daher  auch  Sachsen  an  den  Rhein  grenzte. 
Vgl.  Nr.  402. 

364. 

70.  Die  Sachsen  werden  unter  den  Völkern  genannt,  welche  Britannien  durch  unaufhörliche  Einfälle 

beunruhigten.    Ammian.  Marcell.  XXVI.,  4. 

368. 

71.  Kaiser  Valentinian  rüstet  sich  gegen  die  Franken,  Sachsen  und  Burgunden,  welche  zu  Wasser  und 

zu  Lande  in  Gallien  einfallen.  Gallicanos  tractus  Franci  et  Saxones  iisdem  confines,  quo  quis- 
que  erumpere  potuit  terra  vel  mari,  praediis  acerbis  incendiisque  et  captivorura  funeribus  ho- 
minum  violabant.  Ammian.  Marcell.  XXVIL,  8.  —  Valentinianus  .  .  .  contra  Saxones  et  Burgun- 
diones,  qui  plus  octoginta  millia  armatorum  primum  Rheni  in  limbo  castrametassent,  movit  pro- 
cinctum.    Jomandes  de  Regn.  success.,  in  Lindenbrog.  divers,  gent  Hist  ant  Scrr.  p.  54. 

370. 

72.  Mit  den  Sachsen,  welche  zur  See  in  das  Römische  Gebiet  eingefallen  waren,  schliessen  die  Römer 

einen  Vertrag  und  bewegen  sie  zur  Rückkehr,  überfallen  sie  aber  auf  dem  Rückzuge  verräthe- 
risch  und  machen  sie  nieder.  Erupit  Saxonum  multitudo,  et  oceani  difficultatibus  permeatis 
Romanum  limitem  gradu  petebat  uitento,  saepe  nostrorum  funeribus  pasta;  cujus  eruptionis  pri- 
mae procellam  Nannenus  sustinuit  Comes,  regionibus  iisdem  adpositus,  dux  diutumo  bellorum 
labore  compcrtus.  Sed  tunc  ad  mortem  destmatae  plebi  congressus,  cum  milites  quosdam 
ruisse  et  se  vulneratum  imparem  fore  certaminibus  adverteret  crebris,  docto  Imperatore,  quid 
agi  deberet,  id  est  adeptus,  ut  peditum  magister  Severus  opitulatum  rebus  dubiis  adveniret. 
Qui  ducens  militem  rei  sufficientem,  cum  venisset  ad  loca,  discriminatis  ordinibus  barbaros  ante 
colluctationem  adeo  terruit  et  turbavit,  ut  nee  controversas  opponerent  manus,  sed  signorum 
aquilarumque  fulgore  praestricti  venialem  poscerent  pacem.  Diuque  variatis  cousiliis,  cum  id 
reipublicae  conducere  videretur,  pactis  induciis  et  datis  ex  condicione  proposita  juvenibus  mul- 
tis  habilibus  ad  militiam,  discedere  permissi  sunt  Saxones  sine  impedimento  unde  venerant 
reversuri.  Quibus  omni  jam  formidine  vacuis  reditumque  parantibus  occulte  pediles  missi  in- 
sidias  in  abdita  quadam  valle  struxerunt,  unde  praetereunles  adgredi  negocio  poterant  levi:  sed 
longe  secus  accidit  quam  sperabatur.  Sonitu  enim  adventantium  perciti  exsiluere  quidam  in- 
tempestive,  visique  subito,  dum  se  firmare  festinant,  ululantibus  lugubre  barbaris,  vertuntur  in 
pedes.  Stetere  tarnen  mox  conglobati,  extremaque  sorte  vires  licet  non  integras  suggerente 
confligere  cogebantur,  multaque  caede  perculsi  conddissent  *nullo  relicto,  ni  cataphractarum 
equitum  cuneus,  ad  inferendum  periculum  transeuntibus  barbaris  ex  alio  latere  prope  divortium 
itineris  pari  modo  locatus,  clamore  percitus  tristi  agiliter  subvenisset  Exin  concursum  infestius, 
firmatisque  pectoribus  hinc  inde  incumbentes  Romani  clausos  hostes  educlis  gladiis  obtruncabant, 
nee  quisquam  eorum  genitales  revisere  potuit  lares,  ne  uno  quidem  caedibus  concorporalium 
superesse  permisso.  Ac  licet  justus  quidam  arbiter  rerum  factum  incusabit  perfidum  et  deforme, 
pensato  tamen  negocio  non  feret  indigne ,  manum  latronum  exitialem  tandem  copia  data  captam. 
Ammian.  Marcell.  XXVIII.,  5.  —  (Valentinianus)  conversos  ad  metuendam  rabiem  Saxones,  sem- 
per  quolibet  inexplorato  ruentes,  delatosque  tunc  ad  terrestres  tractus,  quorum  spoliis  paene 
redierant  locupletes,  malefido  quidem  sed  utüi  conunento  peremit,  praeda  raptoribus  vi  fraetis 
excussa.    Id.  XXX.,  7.  bezieht  sich  wahrscheinlich  auf  dasselbe  Ereigniss. 

Digitized  by  V^OOQIC 


52  S92— 448. 

392. 

73.  Arbogast,  ein  Franke  und  Feldherr  des  Gegenkaisers  Eugeniu$,  geht,  nachdem  er  Gallien  diesem 

unterworfen,  über  den  Rhein,  und  verheert  das  Land  der  Brukterer  und  Chamaven  (Bricteros 
ripae  proximos,  pagum  etiam  quem  Chamavi  incolunt).  Sulpic.  Alexander,  ap.  Gregor.  Turon. 
lib.  IL  cap.  9.    Cf.  Socratis  Bist,  eccies.  V.,  24. 

395.  u.  X 

74.  Ein  Theil  der  nördlichen  Küste  von  Gallien  (Armorica)  führte,  von  den  häufigen  Einfällen  der  Sach- 

sen, vielleicht  auch  von  den  Kolonien,  die  sie  daselbst  zurückliessen ,  den  Namen  Litus  Saxo- 
nicum.  —  Sub  dispositione  viri  spectabilis  Ducis  Belgicae  secundae:  Equites  Dalmatae  Marcis  in 
Litore  saxonico  etc.  Notitia  dignitatum  Imperii,  ap.  Du  Chesne  Hist.  Franc.  Scriptores 
coaetanei,  Tom.  L  p.  3.  —  Der  sächsischen  Bewohner  dieser  Gegenden  gedenkt  unter  dem 
Namen  Saxones  Bajocassini  noch  Gregor.  Turon.  Y.,  26.  X.,  9l 

75.  Die  Sachsen,  die  fortwährend  unter  den  Völkern  genannt  werden,  welche  die  Römischen  Provinzen 

beunruhigen,  unternehmen  wiederholte  Seezüge  nach  Britannien  und  den  orkadischen  Inseln. 

—  ne  litore  tuto 

Prospicerem  dubiis  venturum  Saxona  veutis  (wird  Britannia  redend  eingeführt).     Claudian.  de 
laud.  Stihch.  lib.  L  v.  254. 

—  maduerunt  Saxone  fuso 

Orcades  —  Id.  de  IV.  Cos.  Honor.  v.  31. 
Quin  et  Aremoricus  piratam  Saxona  tractus 
Sperabat,  cui  pelle  salum  sulcare  Britannum 

Ludus,  et  assuto  glaucum  mare  findere  lembo.    Sidon.  Apollinar.  carm.  VIL  v.  369 — 71. 
Überhaupt  erscheinen  die  Sachsen  in  dieser  Zeit  als  die  geftirchtetsten  Feinde  der  Römer. 

—  domito  quod  Saxone  Tethys 

Mitior  —  Claudian.  in  Eutrop.  lib.  I.  v.  392. 

—  Mauro  vel  Saxone  victis.    Id.  de  nupt.  Honor.  et  Mar.  v.  219. 

—  quae  Saxona  frenat 

Vel  Scotum  legio  —  Id.  Epithal.  Pallad.  et  Celer.  v.  89. 

448. 

76.  Nachdem  die  Römer  (seit  426)  Britannien  ganz  aufgegeben  hatten,  und  von  den  Britten  vergebens 

um  Hilfe  gegen  die  Pikten  und  Skoten  waren  gebeten  worden,  ruft  der  britische  König  Vorti- 
gern  die  Sachsen  herbei.  —  Zug  der  Sachsen,  Angeln  und  Juten,  unter  Hengist  und  Hors,  den 
Söhnen  Wetigils,  nach  Britannien,  endend  mit  der  Eroberung  dieses  Landes.  Beda  Hist.  eccl. 
Augl.  lib.  I.  cap.  16.  und  aus  ihm  Herimanni  Aug.  Chron.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  V.  p.  83.  ad  a. 
448.  Widukindi  Res  gest.  Sax.  hb.  I.  cap.  8.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  HI.  p.  419.  —  Dass  die  Ero- 
berer Britanniens  nicht  aus  dem  Gallischen  Litus  saxonicum,  sondern  aus  dem  nordwestlichen 
Deutschland  kamen,  beweist,  gegen  Schaumann,  unter  andern  P.  C.  Molhuysen:  de  Anglen  in 
Nederland;  und:  de  Anglen  aan  den  Neder-Rijn;  drei  Aufsätze  in  den  Bijdragen  voor  vader- 
landsche  Geschiedenis  en  Oudheidkundo,  Dcel  HI. 
Da  die  Eroberung  Britanniens  hauptsächlich  von  den  an  der  Meeresküste  wohnenden  Sachsen  aus- 
geführt ward,  wodurch  die  deutschen  Nordsee -Küstenländer  von  ihren  bisherigen  Bewohnern 
entblösst  wurden,  so  erscheinen  letztere  seitdem  in  Besitz  der  Friesen,  und  die  Sachsen  in 
Deutschland  als  Binnenvolk;  nur  der  Landstrich  zwischen  den  Mündungen  der  Elbe  und  Weser 
blieb  diesen  zur  Berührung  mit  dem  Meere  (S.  Nr.  102.).   —   Auch  nach  den,  übrigens  unge- 


Digitized  byC^OOQlC 


450  —  548.  53 

nauen  und  unsichem  Angaben  des  Anonymus  von  Ravenna,  wohnten  die  Sachsen  zwischen  den 
Dänen  und  Friesen,  so  dass  sie  den  Oeean  noch  berührten.  Unter  den,  zum  Theil  mit  unver- 
ständlichen Namen  bezeichneten  Flüssen  des  Sachsenlandes,  zählt  dieser  Schriftsteller  auch  die 
Lippe  auf.    Ravennatis  anonymi  Geographiae  lib.  IV.  cap.  47.  23.  46.  et  al.  loc. 

450. 

77.  Im  Heere  der  Römer  befinden  sich,  bei  der  Schlacht  auf  den  katalaunischen  Feldern,  auch  Sach- 

sen unter  den  von  Aeiius  gegen  die  Hunnen  gesammelten  Hilfstruppen.  Jemandes  de  Reb.  get., 
in  Lindenbr.  div.  gent.  Hist.  ant.  Script,  p.  118.  —  Unter  den  Völkern,  welche  mit  Attila  in  das 
Römische  Reich  einbrachen,  nennt  dagegen  die  Brukterer  Sidon.  ApoUinar.  carm.  VII.,  v.  324. 

456. 

78.  Unter  den  in  das  Römische  Gebiet  eingefallenen  Völkern,  welche  durch  Avitus  von  weiterem  Vor- 

dringen zurückgehalten  wurden,  nennt  auch  die  Sachsen  Sidon.  Apollinar.  carm.  Vn.  v.  390. 
et  al.  loc. 

477. 

79.  Streifzug  eines  sächsischen  Heeres  (vielleicht  aus  dem  Gallischen  Litus  saxonicum;    vgl.  Nr.  74.), 

unter  Odovacrius,  in  das  innere  Gallien,  wo  dasselbe  bis  nach  Andegavum  vordringt,  aber  von 
den  Römern  und  den  Franken  unter  Childertch  zugleich  angegriffen,  und  zum  Frieden,  so  wie 
zu  einem  engeren  Bündnisse  mit  Childertch  gegen  die  aus  Italien  in  Gallien  eingedrungenen  Ale- 
mannen genöthigt  wird.  Gregor.  Turon.  Hist.  Franc,  lib.  ü.  cap.  18.  19.  Vgl.  Eccard  Comment. 
de  reb.  Franc.  Orient.  Tom.  I.  p.  37.,  wo  der  Beweis  gefuhrt  wird,  dass  die  Begebenheit  in  das 
angegebene  Jahr  zu  setzen  ist. 

486. 

80.  Umsturz  der  Römischen  Herrschaft  in  Gallien  und  Gründung  des  Reiches  der  Franken  daselbst  durch 

Chlodwig,    Gregor.  Turon.  H.,  27. 

527—534. 

81 .  Gemeinschaftlicher  Krieg  der  Franken  und  der  Sachsen  gegen  die  Thüringer.    Eroberung  und  Thei- 

lung  des  grossen  Thüringischen  Königreichs.  Gregor.  Turon.  III.,  7.  Widukind.  I.  cap.  9  — 13. 
1.  c.  pag.  120,  sq.  (sagenhaft.)  Adam.  Brem.  Hist.  eccl.  lib.  I.  cap.  4.  in  Lindenbrogii  Scriptor. 
rer.  septentr.  p.  4.  Vgl.  Venantii  Fortunati  de  excidio  Thuringiäe,  ex  persona  Rhadegundis,  hber. — 
Mit  der  Erwerbung  von  Nord -Thüringen  erhielt  das  Gebiet  der  Sachsen  gegen  Osten  seine 

grösste  bleibende  Ausdehnung. 

• 

(534  —  548.) 

82.  Der  fränkische  König  Theodebhrt  I.  nennt  in  einem   Schreiben  an  den  Kaiser  Justinian  auch  die 

Sachsen  unter  den  Völkern,  welche  sich  der  Oberherrschaft  der  Franken  unterworfen  haben 
sollen.  Dei  nostri  misericordia  feliciter  subactis  Thuringis  et  eorum  provincüs  acquisitis,  extinctis 
ipsorum  tunc  temporis  regibus,  Norsavorum  gentis  nobis  placata  majestas  coUa  subdidit,  Deoque 
propicio  Wisigothis,  qui  incolebant  Franciae  septentrionalis  plagam,  Pannoniam,  cum  Saxonibus, 
Euciis,  qui  se  nobis  voluntate  propria  tradiderunt,  per  Danubium  et  limitem  Pannoniae  usque 
in  oceani  litoribus,  custodiente  Deo,  dominatio  nostra  porrigitur.  Epist.  Reg.  Franc,  ap.  Du 
Chcsne  Tom.  I.  p.  862.  (ep.  XX.) 

Digitized  by  V^OOQIC 


^4  553  —  568« 

553. 

83.  Die  Sachsen  beginnen  Krieg  gegen  die  Franken,  und  mit  ihnen  verbinden  sich  die  den  Franken 

unterworfenen  Thüringer.  Der  fränkische  König  Chlothar  L  zieht  gegen  sie  zu  Felde,  schlägt 
die  Sachsen  an  der  Weser,  und  macht  sich  die  Thüinnger  wieder  unterwürfig.  Gregor.  Turon. 
IV.,  40.  —  Vermuthlich  geschah  es  bei  dieser  Gelegenheit,  dass  Qdothar  L  die  Sachsen  zu  dem 
Versprechen  eines  jährlichen  Tributs  von  500  Ochsen  nöthigte,  dessen  die  Gesta  Dagoberti,  ap. 
Du  Chesne  Tom.  1.  p.  581.  gedenken. 

555. 

84.  Weil  die  Sachsen  den  von  den  Franken  ihnen  auferlegten  Tribut  verweigern,  und  fortfahren,  Feind- 

seligkeiten gegen  dieselben  auszuüben,  so  erscheint  Chlothar  L  abermals  mit  einem  grossen 
Heere  an  den  Grenzen  ihres  Landes;  die  Sachsen  bitten  um  Frieden  und  erbieten  sich  zu  den 
verlangten  Leistungen;  der  König  ist  geneigt,  ihnen  den  Frieden  zu  bewilligen,  wird  aber  von 
seinem  Volke  mit  Gewalt  genöthigt,  die  Sachsen  anzugreifen;  die  Franken  erleiden  eine  grosse 
Niederlage,  und  Gilothar  muss  selbst  die  Sachsen  um  Frieden  bitten,  worauf  er  in  seine  Hei- 
math zurückkehrt.    Gregor.  Turon.  IV.,  14. 

556. 

85.  Die  Sachsen,  durch  Childebert,  den  Bruder  des  Königs  Chlothar  I.  aufgeregt,  erneuern  den  Krieg 

gegen  die  Franken,  dringen  bis  Neuss  vor  und  machen  grosse  Beute,  werden  aber  von  Chlothar 
zurückgeschlagen.    Gregor.  Turon.  IV.,  16. 

(561—584.) 

86.  Die  fränkischen  Könige  Sigebert  L  (561 — 575)  und  Chilperich  I,  (561 — 584)   sollen  Siege  über  die 

Sachsen,  der  erstere  zugleich  über  die  Thüringer,  erfochten  haben. 
Sigeberte  potens,  generosis  clare  triumphis, 

Hinc  nova  te  virtus  praedicat,  inde  genus. 
Cujus  rapta  semel  sumsit  victoria  pennas. 

Et  tua  vulgando  prospera  fata  volat. 
Saxone  Thuringi  resonant,  sua  damna  moventes, 

ünius  ad  laudes  tot  cecidisse  vires.  ... 
Prosperitate  nova  pacem  tua  bella  dederunt, 

Et  peperit  gladius  gaudia  certa  tuus.    Venant.  Fortun.  lib.  VI.  carm.  3.  — 
Quae  tibi  sit  virtus  'cum  prosperitate  superna, 

Saxones  et  Dani,  gens  modo  victa,  probant.    Id.  hb.  VII.  carm.  7.  de  Lupo  duce.  — 
Ne  niat  armatus  per  Gallica  rura  rebellis. 

Nomine  victoris  hie  es  et  ampla  regis. 
Quem  Geta,  Vasco  tremunt,  Danus,  Estio,  Saxo,  Britannus, 

Cum  patre  quos  acie  te  domuisse  putet. 
Terror  et  extremis  Frisonibus  atque  Suevis, 

Qui  neque  bella  parant,  sed  tua  frena  rogant.    Id.  hb.  IX.  carm.  I.  ad  Chilpericum  regem. 

568. 

87.  Als  Mboin  mit  den  Longobarden  nach  Italien  zu  ziehen  im  Begriff  ist,  ziehen  ihm,  auf  seine  Auf- 

forderung, 20000  Sachsen  mit  Weibern  und  Kindern  zu.     Ihre  veriassenen  Wohnsitze  werden 


Digitized  by 


Google 


572  —  631.  85 

durch  den  fränkischen  König  Sigebert  mit  Sueven  nnd  andern  Völkern  besetzt.  (Daher  der 
sächsische  Schwaben -Gau.)    Paul.  Wamefr.  de  gestis  Longobard.  lib.  n.  cap.  6. 

572. 

88.  Die  nach  Italien  ausgewanderten  Sachsen  brechen  in  Gallien  ein,  werden  aber  durch  den  fränki- 

schen Feldherm  Mummulus  zurückgeschlagen.    Paul.  Wamefr.  üb.  lü.  cap.  5. 

575. 

89.  Die  nach  Italien  ausgewanderten  Sachsen,  die  sich  dort  mit  den  Longobarden  veruneinigt  hatten^ 

kehren  in  ihre  frühere  Heimath  zurück  und  finden  dieselbe  mit  andern  Völkern  besetzt;  diese 
tragen  ihnen  einen  Vergleich  wegen  ihres  Landes  an,  die  Sachsen  aber  schlagen  ihn  aus  und 
beginnen  Krieg,  in  welchem  sie  jedoch  unterliegen.    Paul.  Wamefr.  HI.,  6.  7. 

(576—596.) 

90.  In  dieser  Zeit  lebte  der  Bischof  Felix  von  Nantes  (vgl.  Gregor.  Turon.  V.,  5.},  von  welchem  gerühmt 

wird,  dass  er  sich  um  die  Gesittung  der  Sachsen  verdient  gemacht  habe. 
Aspera  gens  Saxo,  vivens  quasi  more  ferino, 

Te  medicante  sacer,   bellua  reddit  ovem.    Venant.  Fortun.  lib.  III.  carm.  7.  ad  Felicem 

episcopum. 
Hier  mag  aber  wohl  eher  an  die  Sachsen  des  Litus  saxonicum  oder  in  Britannien,  als  im  eigent- 
lichen Deutschland  zu  denken  sein. 

626. 

91.  Die  Sachsen  schicken  Gesandte  mit  einep  Kriegserklärung  an  den  fränkischen  König  Chlothar  II,, 

welcher  dieselben ,  zornig  über  ihre  unehrerbietige  Botschaft,  zum  Tode  verurtheilt.  Die  Diener 
des  Königs  suchen  diesen  vergebens  zum  Widerraf  dieses  völkerrechtswidrigen  Befehls  zu  be- 
wegen; dem  heiligen  Faro  aber  gelingt  es,  die  sächsischen  Gesandten  zum  Christenthum  zu 
bekehren  und  dadurch  zugleich  ihr  Leben  zu  retten,  worauf  sie,  als  die  ersten  Bekenner  des 
Christenthums'aus  ihrer  Nation,  in  ihre  Heimath  zurückkehren.  Vita  Faronis,  ap.  Du  Chesne^ 
T.  I.  p.  569. 

92.  Der  Krieg  der  Sachsen,  unter  der  Anführung  des  Herzogs  Berthoald,  gegen  die  Franken,  bricht 

aus.  Der  junge  König  Dagobert,  welchem  sein  Vater  Chlothar  IL  die  Regierung  der  ostfränki- 
schen Länder  übergeben  hatte,  geht  über  den  Rhein,  den  Sachsen  entgegen,  und  wird  von 
ihnen  geschlagen;  Chlothar  aber  kommt  ihm  zu  Hilfe,  und  schlägt  die  Sachsen  an  der  Weser, 
wobei  Berthoald  selbst  ums  Leben  kömmt.  Gesta  Dagobert! ,  ap.  Du  Chesne  T.  I.  p,  576.  — 
Die  ganze  Erzählung  von  diesem  Kriege,  mit  Eccard  Franc,  or.  T.  I.  p.  193.,  für  eine  Fabel  zu 
halten,  geht  nicht  an,  da  der  im  Folgenden  erwähnte  Vertrag  ohne  Zweifel  damit  in  Verbindung 
steht;  doch  kann  der  Sieg  der  Franken  nicht  so  gar  gross  gewesen  sein,  da  die  Sachsen  doch, 
nach  dem  Folgenden,  ihre  Freüieit  behaupteten. 

634. 

93.  König  Dagobert  L  schliesst  einen  Vertrag  mit  den  Sachsen ,  erlässt  ihnen  den  von  Chlothar  L  auf- 

erlegten Tribut  (vgl.  Nr.  83.),  und  erlangt  dagegen  von  ih^en  die  Zusicherung  des  Beistande» 
gegen  die,  dem  fränkischen  Reiche  von  Osten  her  drohenden  Slaven.  Gesta  Dagob.  1.  c.  p.  58i. 
Chron.  Moissiac.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  I.  p.  286. 


Digitized  by 


Google 


56  6'J'f  —  6»4. 

677. 

94.  Anfang  der  regelmässigen  Unternehmungen  zur  Ausbreituüg  des  Christenthums 

im  nordwestlichen  Deutschland.  —  Wilfrid,  Bischof  zu  York,  seines  Bisthums  unrecht- 
mässig entsetzt  und  deshalb  im  Begrifife  nach  Rom  zu  reisen,  wird  vom  Sturm  an  die  Küste 
Frieslands  verschlagen,  hier  von  dem  König  Algisus  freundlich  aufgenommen,  und  predigt  da- 
selbst einen  Winter  hindurch  das  Christenthum.  Vita  Suiberd,  ap.  Leibnit.  Scriptor.  Rer.  Bruns- 
yic.  T.  n.  pag.  225.  Cf.  Acta  Sanctor.  Mart.  T.  I.  p.  67. 

684. 

95.  Wulframnus  (nachmals  Bischof  zu  Senon)  kommt  nach  Friesland   und  predigt  daselbst  fünf  Jahre 

lang  das  Christenthum,  bis  er  durch  Radbod  vertrieben  wird.  Vita  Wulframni,  in  AA.  SS.  Mart. 
T.  III.  p.  143.  sq.  —  In  der  daselbst  vorangeschickten  histor.  Abhandlung  wird  zwar,  p.  444., 
die  Ankunft  des  Wulframnus  in  Fricsland  erst  nach  der  Niederlegung  seines  693  angetretenen 
Bischofsamtes  in  das  Jahr  700  gesetzt;  da  er  aber  doch  als  einer  der  Ersten  genannt  wird, 
welche  den  Versuch  einer  Bekehrung  der  Friesen  machten,  so  passt  die  obige  Zeitbestönmung 
besser  in  den  Zusammenhang  der  Ereignisse;  wiewohl  es  möglich  ist,  dass  Wulframnus  später 
noch  einmal  dahin  zurückkehrte. 

'687. 

96.  Ecbert,  ein  Mönch  in  England,  welcher  den  Entschluss  gefasst  hatte,  den  Friesen,  Sachsen,  Boruk- 

tuariem  und  andern  norddeutschen  Völkern  das  Christenthum  zu  verkündigen,  aber  an  der 
Ausführung  desselben  verhindert  wurde,  veranlasst  einen  seiner  Ordensbrüder,  Wiebert,  nach 
Friesland  zu  reisen,  wo  derselbe  zwei  Jahre  lang,  jedoch  nur  mit  geringem  Erfolge,  das  Evan- 
gelium predigt,  weil  Algisus  (s.  Nr.  94.)  inzwischen  gestorben,  und  sein  Sohn  Radbod  gegen  die 
Christen  feindlich  gesinnt  war.    Beda  Hist.  eccl.  Angl.  lib.  V.  cap.  10. 

689. 

97.  Vertreibung  der  christMchen  Prediger  aus  Friesland,  durch  Radbod,    Beda  1.  c.    Vgl  Nr.  95.  u.  96. 

691. 

98.  Der  fränkische  Majordomus  Pipin  von  Heristal  bekriegt  die  Friesen,  die,  früher  den  Franken  unter- 

worfen, sich  unabhängig  gemacht  hatten;  besiegt  ihren  König  Radbod,  und  erobert  den  west- 
Hohen  Theil  Frieslands.    Annal.  Met.  ap.  Pertz  Scriptor.  T.  I.  p.  320.  (zum  Jahre  692). 

99.  Bald  nach  Radbods  Besiegung  kommt  WiUbrord  aus  England  zum  erstenmal  als  Lehrer  des  Chri- 

stenthums mit  zwölf  Gefährten  nach  Friesland.    Beda  V.,  11. 

693. 
400.  Suibert,  einer  von  Wilibrords  Gehilfen,  tritt  im  Lande  der  damals  noch  von  den  Franken  abhän- 
gigen Brukterer  als  Lehrer  des  Christenthums  auf.  Beda  V.,  12.  Cf.  de  Suiberto  Episc.  in  AA. 
SS.  Mart.  T  I.  p.  67.  sq.  —  Unter  dem  hier  genannten  Lande  der  Brukterer  ist  ohne  Zweifel 
der  nachmalige  sächsische  Theil  der  Cölnischen  Diöcese  (der  grössere  TheU  des  Herzogthums 
Westfalen  und  die  GraCschaft  Mark  mit  ihren  Enclaven)  zu  verstehen. 

694. 
101.  Die  Brukterer  werden  von  den  Sachsen  unterwürfig  gemacht  und  ihr  Land  dem  Sachsenlande  ein- 
verleibt.   Suibert,  durch  die  Sachsen  vertrieben,  zieht  sich,  um  in  der  Nähe  des  bisherigen 


Digitized  byC^OOQlC 


«94.  57 

Schauplatzes  seiner  Wirksamkeit   zubleiben»  auf  eine /ihm  von  Pipin  geschenkte  Rhein -Insel 
i:  (Insula  S.  Suibefl^  nachmals  Kaiserswerth  genannt)  zurück.    Beda  1.  c. 

1  * 

#  * 

i^  402.  Durch  die  Eroberung  des  Landes  der  Brukterer  erhielt  das  Gebiet  der  Sachsen  gegen  Westen,  so 

wie  vormals  durch  die  Eroberung  Nordthüringens  gegen  Osten,  seine  grösste  Ausdehnung  und 
[}  seinen  geschlossenen  Umfang.    Von  dieser  Zeit  an  gelten  daher  auch  vorzüglich  die  Nachrichten 

der  Schriftsteller  über  Ausbreitung,  Eintheilung  und  Verfassung  der  Sachsen  zur  Zeit  ihrer  vor- 
waltenden Herrschaft  im  nördlichen  Deutschland. 

—  Saxonum  proxima  Francis 
t  Adjacet  ad  boream  tellus,  vix  limite  certo 

I  Divisi  gentis  fines  utriusque  cohaerent. 

!s  Quae  tum  vicinae  quo  plus  regione  fuere, 

^  Tanto  sejunctas  auimis  discordia  fecit. 

,  Finitimos  sed  enim  per  agros  utrimque  solebant 

Q  Assidue  fieri  caedes,  incendia,  praedae. 

Saxonum  natura  ferox  et  pectora  dura, 

Ferro  jugum  Christi  nee  dum  dignata  suave, 

Daemonico  nimium  fuerant  errore  subacta. 

Christicolae  vero  jam  longo  tempore  Franci, 

Catholicam  tenuere  fidem,  multisque  per  orbem 

Jam  dominabantur  populis,  quibus  undique  fulti 

Praecipue  virtute  Dei,  quem  rite  colebant, 

Haue  unam  poterant  nhnirum  vincere  gentem. 

Quae  nee  rege  fuit  saltem  sociata  sub  uno, 

Ut  se  militiae  pariter  defenderet  usu, 

Sed  variis  divisa  modis  plebs  omnis  habebat 

Quot  pagos  tot  paene  duces,  velut  unius  artus 

Corporis  in  diversa  forent  huic  inde  revulsi. 

Sed  generalis  habet  populos  divisio  temos, 

Insignata  quibus  Saxonia  floruit  olim. 

Nomina  nunc  remanent,  virtus  antiqua  recessit 

Denique  Westfalos  vocitant  in  parte  manentes 

Occidua,  quorum  non  longe  terminus  amne 

A  Rheno  distat.    Regionem  solis  ad  ortum 

Inhabitant  Osterliudi,  quos  nomine  quidam 

Ostfalos  alii  vocitant,  confinia  quorum 

Infestant  conjuncta  suis  gens  perfida  Slavi. 

Inter  praedictos  media  regione  morantur 

Angarii,  populus  Saxonum  tertius.    Herum 

Patria  Francorum  terris  sociatur  ab  austro, 

Oceanoque  eadem  conjungitur  ex  aquilone.  Poeta  Saxo  de  gestis  Karoß  Magni, 
ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  L  p.  227.  — 
(Saxones)  a  meridie  quidem  Francos  habentes  et  partem  Thuringorum,  quos  praecedens  hostilis 
turbü  non  tetigit,  et  alveo  fluminis  ünstrotae  dirimuntun  A  septentrione  vero  Nordmannos,  gen- 
tes  ferocissimas.  Ab  ortu  autem  solis  Obodritos,  et  ab  occasu  Frisos,  a  quibus  sine  intemus- 
sione  vel  foedere  vel  concertaüone  necessario  finium  suarum  spacia  tuebantur.    Erant  enim  in- 

Regcfta  hitt.  W^estfal.  8  ,       r^^^r^^r-»^ 

Digitized  by  V^OOQIC 


58  694. 

quieti  nimis  et  finitimorum  sedibus  infesti,  domi  vero  pacati  et  civium  utilitatibüs  placita  beni- 
gnitate  consuleutes.  Translatio  S.  Alexandri,  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  IL  p.  675.  —  Positio  Saxo- 
niae  recte  metientibus  trigona  videlur,  ita  ut  primus  angulus  in  austrum  porrigatur  usque  ad 
Rhenum  flumen  (nehmlich  vermöge  des  sächsischen  Gaues  Hamalant,  zu  welchem  unter  andern 
Elten  noch  gehörte;  vgl.  oben  Nr.  69.).  Secundus  vero  inchoans  a  maritimis  Hadeloe  regionis, 
longo  secus  Albiam  limite  protenditur  in  orientem  usque  adSalam  fluvium.  Ibi  est  angulus  ter- 
tius.  Itaque  ab  angulo  ad  angulum  habens  iter  octo  dierum,  praeter  eam  partem  Saxoniae 
quae  trans  Albiam  supra  incolitur  a  Sorabis,  infra  autem  a  Nordalbingis.  Adam.  Brem.  HisU 
eccl.  lib.  I.  cap.  1.  ap.  Lindenbrog.  Scriptor.  R.  Germ,  praecip.  septentr.  p.  1.  (Das.  wird  auch 
Friesland  als  ein  Grenzland  Sachsens  genannt.  Die  übrigen  Nachrichten  dieses  Schriftstellers 
sind  aus  Andern  zusammengetragen.)  —  Saxones  ...  et  natura  feroces,  et  cultui  daemonionim 
dediti,  nostraeque  religioni  contrarii,  neque  divina  neque  humana  jura  vel  polluere  vel  trans- 
gredi  inhonestum  arbitrabantur.  Suberant  et  causae,  €[uae  cotidie  paccm  conturbare  potcrant, 
termini  videlicet  nostri  et  illorum  paene  ubique  in  piano  contigui,  praeter  pauca  loca ,  in  quibus 
vel  silvae  majores  vel  montium  juga  interjecta  utrorumque  agros  certo  limite  dist<;rminant,  in 
cpiibus  caedes  et  rapinae  vel  incendia  vicissim  fieri  non  cessabant.  Einhardi  vita  Karoli  M. 
cap.  7.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  IL  p.  446.  —  Non  habent  regem  iidem  antiqui  Saxones,  sed  sa- 
trapas  plurimos  suae  genti  praepositos,  qui  ingruente  belli  articulo  mittunt  aequaliter  sortes,  et 
quemcunque  sors  offenderit,  hunc  tempore  belli  ducem  onmes  sequuntur,  et  huic  obtemperant. 
Peracto  autem  belle  rursum  aequalis  potentiae  omnes  fiunt  satrapae.  Beda  Bist.  eccl.  lib.  V. 
cap.  11.  —  (Saxones)  ab  initio  tam  nobiles  quam  et  ad  bella  promptissimi  multis  indiciis  per- 
saepe  clarucrunt.  Quae  gens  omnis  in  tribus  ordinibus  divisa  constitit;  sunt  enim  inter  illos, 
qui  Edhilingi,  sunt  qui  Frilingi,  sunt  qui  Lazzi  illorum  lingua  dicuntur;  latina  lingua  hoc  sunt: 
nobiles,  ingenuiles  atque  serviles.  Nithard.  Histor.  lib.  IV.  cap.  2.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  H.  p.  668. 
—  Statute  quoque  tempore  anni  semel  ex  singulis  pagis  atque  ex  iisdem  ordinibus  tripartitis 
singillatim  viri  duodecim  electi  et  in'unum  coUecti,  in  media  Saxonia  secus  flumen  Wiseram  et 
locum  Mar  kl  0  nuncupatum,  exercebant  generale  concilium,  tractantes,  sancientes  et  propalan- 
tes  communis  commoda  utilitatis,  juxta  placitum  a  se  statutae  legis.  Sed  etsi  forte  belli  terra- 
rot  exitium,  si  pacis  arrideret  gaudium,  consulebant  ad  haec  quid  sibi  foret  agendum.  Hucbaldi 
vita  Lebuini,  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  IL  pag.  361.  —  Die  Gesetze  der  Sachsen  s.  in  Leibnit. 
Scriptor.  Rer.  Brunsv.  T.  I.  p.  77. 
In  einem  besonderen  Verhältnisse  zu  dem  Sächsischen  Volke  scheinen  die  Nordalbinger  gestanden 
zu  haben,  welche  zwar  im  Allgemeinen  als  ein  Volk  Sächsischen  Stammes  betrachtet,  aber  in 
der  obigen  Eintheilung  der  Sachsen  nicht  mit  begriffen  werden,  also  ihre  besondere  Verfassung 
gehabt  zu  haben  scheinen. 

—  atrox 

Saxonum  populus  quidam,  quos  claudit  ab  austro 

Albia  sejunctim  positos  aquilonis  ad  axem. 

Hos  Nortalbingos  patrio  sermone  vocamus.  Poeta  Saxo  1.  c.  pag.  254.  — 
(Saxonia  transalbiana)  clauditur  ab  occidente  Oceano  Britannico,  a  meridie  Albia  fluvio,  ab 
Oriente  Pene  fluvio,  qui  currit  in  mare  barbarum,  ab  aquilone  vero  Egodore  fluvio,  qui  Danos 
dirimit  a  Saxonibus.  Transalbianorum  Saxonum  tres  sunt  populi:  primi  ad  oceanum  Thiatmars- 
goi,  et  eorum  ecclesia  Mildinthorp;  secundi  Holteati,  dicti  a  silvis  quas  accolunt,  eos  Sturia 
flumen  interfluit,  quorum  ecclesia  Sconenfeld;  tertii  qui  et  nobiliores  Stunnarii  dicuntur,  eo  quod 
seditionibus  illa  gens  frequenter  agitur.  Adam.  Brem.  lib.  I.  cap.  61.  1.  c.  p.  22.  Vgl.  Helmold. 
Chron.  Slav.  lib.  L  cap.  6.  25.  26.   —   Die  Angabe  der  Kirchorte  gehört  zwar  einer  späteren. 


Digitized  byC^OOQlC 


695  — Ti».  59 

christlichen  Zeit  an,  ist  aber  hier  znr  Bestimmnng  der  Völkersitze  von  Wichtigkeit.  Vgl.  auch 
unten  die  Nachrichten  aus  der  Zeit  Karls  des  Grossen,  an  verschiedenen  Orten. 

695. 

103.  Oktober  3.    Die  beiden  Ewalde  (Heuwaldi),  welche  mit  Wilibrord  nach  Friesland  gekommen  wa- 

ren (Nr.  99.),  und  von  hier  aus,  um  das  Christenthum  zu  lehren,  ach  in  das  Land  der  Sachsen 
begeben  hatten,  werden  daselbst  ermordet.  —  Ihre  Mörder  werden,  wegen  des  verletzten  Gast- 
rechtes, von  dem  Richter  des  Gaues  (Satrapa  provinciae)  bestraft.  Beda  lib.  V.  cap.  11.  Vgl. 
de  SS.  Ewaldis  duobus  presbyteris,  in  AA.  SS.  Octobr.  T.  II.  p.  180.  sq.  —  Der  Mord  der  bei- 
den Ewalde  soll  auf  der  Grenze  der  Sachsen  und  Franken,  zwischen  Dortmund  und  Werden, 
wahrscheinlich  auf  dem  sogenannten  Mordhofe  (nach  Andern  Nordhof)  zu  Appelerbek,  geschehen 
sein.    Vgl.  die  Anm.  zu  Kleinsorgens  Kirchengesch.  v.  Westfalen,  1.  Th.  S.  90. 

696. 

104.  Novemb.  22.     Wilibrord  wird  in  Rom  zum  Bischof  geweiht.  —  Nach  seiner  Rückkehr  nimmt  er 

semen  bischöflichen  Sitz  in  Utrecht  (Wiltaburg),  welches  dadurch  für  geraume  Zeit  der  Mittel- 
punkt der  christlichen  Missionen  im  nordwestlichen  Deutschland  ynrd.    Beda  lib.  V.  cap.  12. 

715, 

105.  Nach  dem  Tode  des  fränkischen  Königs  Dagobert  III.  und  des  Majordomus  Pipin  von  Heristal,  be- 

nutzen die  Sachsen  die  inneren  Unruhen  im  Frankenreiche  zu  einem  Einfalle  in  das,  den  Fran- 
ken unterworfene  Land  der  Chattuarier  oder  Hazzoarier.  Annal.  S.  Amandi,  Tiliani  et  Petav. 
ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  I.  p.  6,  7.  AnnaL  Fuld.  ibid.  p.  343. 

716. 

106.  Winfrid  (nachmals  Bonif actus  genannt)  tritt  zum  erstenmal  als  christlicher  Glaubensbote  in  Friesland 

auf,  wo  jedoch  seine  Wirksamkeit  durch  den  ausbrechenden  Krieg  verhindert  wird.  Willibaldi 
vita  Bonif.  cap.  4.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  II.  pag.  338. 

107.  Der  friesische  König  Rctdbod  (vgl.  Nr.  98.)  erobert  einen  grossen  Theil  Frieslands  wieder,  wobei 

die  begonnene  Pflanzung  des  Christenthums  wieder  zerstört  wird,  und  dringt  im  März  d.  J.  bis 
nach  Cöln  vor ,  wo  der  fränkische  Majordonras  Karl  (nachmals  MarteU  genannt)  ihm  eine  Schlacht 
liefert,  aber  von  ihm  besiegt  wird  und  grossen  Verlust  erleidet.  Chron.  Moissiac.  ap,  Pertz. 
Scriptor.  T.  I.  p.  291.    Annal.  Petav.  ibid.  p.  7.    Wilib.  vit.  Bonif.  1.  c, 

717. 

108.  Während  Karl  und  Bagenfrid  um  den  Principat  im  Frankenreiche  streiten,  werden  die  Thüringer, 

nach  Vertreibung  des  fränkischen  Herzogs  Hetan,  genöthigt,  sich  den  Sachsen  zu  unterwerfen. 
Willib.  vita  Bonif.  cap.  8.  1.  c.  p.  344.    Cf.  Vita  Kiliani,  in  AA.  SS.  Jul.  T.  tt  p.  614. 

718. 

109.  Nachdem  Karl  über  seinen  Gegner  Ragmfrid  und  dessen  Verbündete  den  Sieg  erhalten,  bekriegt 

er  die  Sachsen  und  verwüstet  das  Land  derselben  bis  an  die  Weser.  AnnaL  Petav.  I.  c.  p.  7. 
Annal.  Met.  1.  c.  p.  324. 

719. 

110.  Radbod  (vgl.  Nr.  107.)  stirbt.  —  Bonifacius  kehrt,  unter  dem  Schutze  Karls,  nach  Friesland  zurück, 


Digitized  by  C^OOQ IC 


60  720  — T28. 

um  daselbst  das  Evangelium  zu  predigen.  AnnaL  S.  Am.,  Til.  et  Petav.  1.  c.  p.  6.  7.  Willib.  \ita 
Bonif.  cap.  6.  I.  c.  p.  Sil. 

720. 
\\l.  Karl  führt  abermals  Krieg  gegen  die  Sachsen.     Annal.  S.  Am.,  TU.,  Laubac.  et  Petav,  1.  c.  p.  6.  7. 
Annal.  Quedlinb.,  Weissenb.  et  Lamberti,  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  III.  p.  34, 

721. 
412.  Karl  kehrt  aus  einem  Feldzuge  gegen  die  Sachsen  als  Sieger  zurück.    Annal.  Lauriss.  min.  ap.  Pertz. 
Scriptor.  T.  I.  p.  114. 

724. 

113.  Schreiben  des  Papstes  Gregorius  IL  an  das  Volk  der  Alt- Sachsen,  worin  er  dieselben  ermahnt» 

dem  Götzendienste  zu  entsagen,  und  ihnen  den  Bischof  Äom/aau«  empfiehlt.  Epist  Bonif.  ed. 
Würdtwein,  pag.  25.  —  In  derselben  Sammlung,  p.  21 — 27,  findet  sich  eine  Reihe  hiermit  in 
Verbindung  stehender  päpstlicher  Briefe  an  den  Majordomus  Karl,  an  alle  Bischöfe,  an  die 
Thüringer  u.  a.  m.  Würdtwein  und  Adelung  setzen  zwar  diese  Briefe  in  das  Jahr  723;  allein 
es  leidet  keinen  Zweifel,  dass  es  dieselben  sind,  von  welchen  Papst  Gregor  IL  in  einem  Briefe 
an  Bonifacius  vom  4.  Decemb.  724  (Würdtw.  p.  41.)  sagt:  Igitur  Thuringis  et  Germaniae  po- 
pulo  ea  quae  ad  animae  rcspiciunt  utilitatem  et  salutem  scribere  non  obmisimus  etc.  und  dass 
sie  also  nothwendig  mit  diesem  gleichzeitig  verfasst  sein  müssen. 

(724  —  741.) 

114.  Jun.  30.     Schreiben  des  Papstes  Gregorius  an  Bonifacius,  worin  des  letzteren  Verdienste  um  die 

Predigt  des  EvangeKums  in  Sachsen,  und  besonders  die  Bekehrung  einiger  der  Vornehmsten 
(Principes)  dieses  Landes,  Namens  Cova,  Rutdeunc,  VtUderic  und  Dedda,  gerühmt  werden ,  auch 
angezeigt  wird,  dass  der  Papst,  wegen  der  geringen  Anzahl  der  Arbeiter  des  Wortes  in  Sach- 
sen, einen  gewissen  Z)odo  beauftragt  habe,  den  gedachten  Personen  geistlichen  Beistand  zu  lei- 
sten. D.  prid.  Kai.  Jul.  ad  sanctum  Paulum.  Vita  Waltgeri,  nach  dem  Original -Codex  im  Königl. 
Geh.  Staats -Archive  zu  Berlin.  —  Das  Schreiben  kann  nicht  bestimmter  als  zwischen  die  ange- 
gebenen Jahre  gesetzt  werden,  da  die  Jahresbestimmung  fehlt,  und  nicht  einmal  feststeht,  ob 
Gregor  IL  oder  ///.  gemeint  ist.  Letzterer  starb  im  J.  741,  und  724  haben,  nach  dem  vor- 
hergehenden Schreiben,  wahrscheinlich  die  Bemühungen  des  Bonifacius  in  Sachsen  begonnen. 
Eccard.  Franc,  orient.  T.  I.  p.  471.,  führt  dieses  Schreiben,  angeblich  aus  der  vita  Waltgeri, 
ebenfalls  an,  legt  es  aber  dem  Papste  Zacharias  bei.  Der  imter  den  bekehrten  Sachsen  ge- 
nannte Dedda  war,  nach  der  vita  Waltg.,  der  Vater  des  WaUgerus  und  hatte  seinen  Wohnsitz 
in  monte  Durinberc. 
Von  den  Verdiensten  des  Bonifacius  um  die  Bekehrung  der  Sachsen  spricht  auch  ein  Brief  des 
Tortheimus  an  ihn,  worin  es  heisst:  Cognovimus  tuam  piissimam  devotionem  ferventissimumque 
amorem,  quem  habes  propter  beatam  vitam,  et  dextera  Domini  protegente  meditaris  die  ac 
nocte,  ad  fidem  catholicam  atque  apostoUcam,  pro  tuae  animae  redemptione,  corda  paganorum 
Saxonum  reverti.    Epist.  Bonif.  ed.  Würdtw.  p.  71. 


728. 
115.  Karl  führt  Krieg  in  Sachsen.    Annal.  Petav.  1.  c.  p.  9. 


Digitized  by 


Google 


T2  9  — T45,  61 

729. 
116.  Karl  setzt  den  Feldzag  in  Sachsen  fort.    Annal.  Til.  et  Petav.  1.  c.  p.  8.  9. 
H7.  ifar/ bekriegt  die  Friesen   zur  See,  tödtet  ihren  Herzog  Poppo,  zerstört  ihre  Götzentempel  und 

Haine,  und  kehrt  als  Sieger  mit  grosser  Beute  zurück.     Annal.  Fuld.  1.   c.  p.  344.  —  Chiron. 

Moissiac.  1.  c,  Annal.  Quedl.,  Weissenb.  et  Lamb.  1.  c.  setzen  diesen  Krieg  in  d.  J.  734;  Annal. 

Met.  1.  c.  p.  326.  in  d.  J.  736. 

737. 
\'\8.  Karl  bekriegt  aufs  neue  die  Sachsen  und  nöthigt  ihnen  Tribut  ab.    Annal.  Fuld.  1.  c.  p.  345.    Ann. 
Lauriss.  min.  1.  c.  p.  415.  —  Annal.  Met.  1.  c.  setzen  diesen  Feldzug  in  d.  J.  736. 

738. 

119.  JTar^  geht  in  der  Nähe  der  Lippe -Mündung  mit  einem  grossen  Heere  über  den  Rhein,  dringt  bis 

an  die  Weser  vor  und  nöthigt  die  Sachsen  zum  Frieden,  indem  er  ihnen  Tribut  auflegt  und 
sich  dafür  Geiseln  stellen  lässt,  wobei  jedoch  die  Sachsen  ihre  freie  Verfassung  behalten. 
(Saxones  propriae  dicioni  restituit.)  Annal.  Met.  1.  c.  p.  326.  Annal.  Petav.  1.  c.  p.  9.  —  Der 
Friede  wurde  von  den  Sachsen  nur  bis  zu  Karls  Tode  (741)  gehalten. 

120.  Schreiben  des  Papstes  Gregorius  IIL  an  mehrere  deutsche  Völkerschaften,  worin  er  sie  zum  Ge- 

horsam gegen  den  Bischof  Bonifadus  ermahnt.  Epist.  Bonif.  ed.  Würdtw.  p.  95.  —  Ausser  den 
Thüringern  und  Hessen  werden  genannt:  Borthari,  welches  wohl  keine  andern  als  die  Brukterer 
sind;  Nistresi,  die  Bewohner  des  Nithresi-  oder  Itter- Gaues;  Wedrevi,  die  Wetterauer;  Lognai,. 
die  Lahngauer,  u.  a.  m. 

739. 

121.  Novemb.  6.     Wilibrord  stirbt.    Mabülon  Annal.  Ord.  Bened.  (ed.  Lucc.  1739.)  T.  II.  p.  107. 

743. 

122.  Karlmann,  der  Sohn  Karl  Martells,  der  mit  seinem  Bruder  Pipin,  nach  des  Vaters  Tode  (741) 

sich  in  die  Leitung  des  fränkischen  Reiches  getheiU,  zieht  zu  Felde  gegen  die  Sachsen,  welche 
wieder  in  Thüringen  eingefallen  waren  und  den  Herzog  Odilo  von  Baieni  gegen  die  Franken 
unterstützten.  Anfangs  siegten  die  Sachsen,  wobei  unter  andern  der  im  Heere  der  Franken 
anwesende  Bischof  Gerold  von  Mainz  blieb.  Nach  der  Besiegung  Odilo' s  greift  jedoch  Karlmann 
die  Sachsen  mit  stärkerer  Macht  an,  schlägt  sie  bis  an  die  Weser  zurück,  erobert  die  Burg 
Hohseoburg  (Saochseburg,  Ann.  Til.),  und  nimmt  deren  Befehlshaber,  den  sächsischen  Feldherrn 
Theoderich,  gefangen,  welcher  auf  seinen  Eid  nach  Hause  geschickt  wird,  aber  den  Franken 
die  Treue  bricht  Annal.  Einhardi,  ap,  Pertz.  Scriptor.  T.  I.  p.  135.  Ann.  TU.  l  c.  p.  219. 
Ann.  Met.  1.  c.  p.  328.  Othloni  vita  Bonif  ap.  Pertz.  Script.  T.  H.  p.  347.  Annalista  Saxo,  ap. 
Pertz.  Scriptor.  T.  VI.  p.  554.  —  Dass  die  hier  und  später  zum  J.  748  erwähnte  Hohseoburg 
nicht  in  W^estfalen,  sondern  in  Ostsachsen  zu  suchen,  und  mit  der  Asseburg  bei  Wolfenbüttel 
identisch  ist,  haben  Wedekind  Not.  II.  S.  168.  und  Ledebur  kritisch.  Beleucht.  etc.  S.  18.  u.  l 
erwiesen. 

123.  März  1.    Concilium  zu  Lestines  (Concilium  Liptinense),   auf  welchem  unter  andern  von  der  Abstel- 

lung heidnischer  Missbräuche  gehandelt  wird. '  Hier  wurde  auch  die  berühmte  Formel  der  Ab- 
schwörung des  Heidenthums,  und  des  Bekenntnisses  zum  christlichen  Glauben  (Forma  abrenun- 
ciatioiiis  diaboli)  für  die  neubekehrten  Sachsen  und  Friesen  —  zugleich  als  eins  der  ältesten 
Denkmaale  der  deutschen  Sprache  von  höchst  wichtiger  Bedeutung  —  und  das  Verzeich- 


Digitized  by 


(^oogle 


62  T44-.758. 

niss  der  besonders  abzuschaffenden  heidnischen  Missbräuche  (Indiculus  superstitionnm)  aufgestellt 
Epist.  Bonif.  ed.  Würdtw.  p.  124.  sq.  Pertz.  Leg.  T.  I.  p.  49.  und  die  Abschwörungsfonuel  be- 
sonders, Massmann:  die  deutschen  Abschwörungs-,  Glaubens-,  Beicht-  und  Betformelu  aus 
dem  8.  bis  zum  <2.  Jahrh.  S.  21.  ff.  u.  S.  67. 

744. 

424.  Karlmann  und  Pipin  ziehen  gemeinschaftlich  gegen  die  Sachsen  zu  Felde,  nehmen  den  vorhin  ge- 

dachten Theoderich  (ducem  illorum,  Ann.  Met.)  abermals  gefangen  und  führen  ihn  mit  sich  nach 
Frankreich.  Annal.  Einh.  1.  c.  Ann.  Met.  1.  c.  Annal.  Saxo  1.  c.  —  Annal.  Petav.  1.  c.  p.  4  4. 
setzen  den  Feldzug  der  beiden  Brüder  in  d.  J.  745.  —  In  diesen  Feldzug  gehört  ohne  Zweifel 
auch  der  Vorfall,  wie  Bischof  Getvilteb  von  Mainz,  ein  Sohn  des  vorigen  Bischofs  Gerold,  um 
für  den  Tod  seines  Vaters  (s.  Nr.  122.)  Blutrache  zu  nehmen,  den  Mörder  desselben  auskund- 
schaften Hess  und  ihn  dann  mit  eigener  Hand  verrätherisch  tödtete,  wovon  Bonif  actus  nachher 
Veranlassung  nahm,  die  Absetzung  dieses  Bischofs  zu  bewirken.    Othloni  vit.  Bonif  1.  c. 

745. 

425.  Karlmann  geht  wieder  mit  einem  starken  Heere  nach  Sachsen  und  unterwirft  sich  einen  Theil  der 

Grenzbewohner,  von  denen  mehrere  sich  taufen  lassen.    Annal.  Met.  1.  c.  p.  328. 

747. 

426.  Gripho,  ein  Halbbruder  Karlmanns  und  Pipins,  empört  sich  gegen  diesen,  flieht  zu  den  Sachsen 

und  lagert  sich  mit  einem  Heere  derselben  zu  Orheim  (Orhemum)  am  Flusse  Ovacra  (Obacrus.. 
Annal.  Einh.  1.  c.  p.  437.    Reginon.  Chron.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  1.  p.  555.    Annal.  Saxo  1.  c. 

748. 

427.  In  Folge  der  Empörung  Gripho  s  dringt  Pipin  mit  einem  Heere  der  Franken  durch  Thüringen  in 

Sachsen  ein ,  unterwirft  sich  den  sächsischen  Schwabengau  (Saxones ,  qui  Nordosquavi  vocantnr\ 
wo  hierauf  Viele  getauft  werden;  dann  erobert  er  Hocseoburg,  wo  er  den  früher  erwähnten 
sächsischen  Heerführer  Theoderich  (s.  Nr.  422.  u.  424.)  zum  drittenmal  gefangen  nimmt,  und 
zieht  endlich  an  die  Obacra ,  an  deren  entgegengesetztem  Ufer  zwar  die  Sachsen  ein  bevestigtes 
Lager  hatten  (maximam  firmitatem  statuerunt),  aber,  weil  sie  sich  dadurch  doch  nicht  genug 
geschützt  glaubten,  die  Flucht  ergriffen,  worauf  Pipin  40  Tage  lang  fast  ganz  Sachsen  durch- 
streifte, die  bevestigten  Plätze  (castella)  zerstörte,  und  als  Sieger  wieder  heimkehrte.  AnnaL 
Met.  1.  c.  p.  330.  —  Annal.  Einh.  und  die  übrigen  zu  Nr.  426.  angef  Schriftsteller  erzählen  von 
diesem  Kriege  nichts,  sondern  melden  nur  (noch  zum  J.  747),  Pipin  habe  sich  bei  dem  Orte 
Skahningi  (Scahaningi)  an  dem  Flusse  Missaha  gelagert,  wo  es  jedoch  zu  keiner  Schlacht,  son- 
dern zu  einem  gütlichen  Vergleiche  gekommen.  —  Gripho,  der  weder  den  Sachsen,  noch  den 
Franken  traute,  floh  nach  Baiem.  Annal.  Fuld.  1.  c.  p.  346.  —  Seine  weiteren  Schicksale  ge- 
hören nicht  hieher. 

753. 

428.  Pipin  (seit  752  König)  zieht  mit  einem  grossen  Heere  nach  Sachsen;    die  Sachsen  leisten  tapferen 

Widerstand,  werden  aber  zurückgeschlagen,  und  Pipin  dringt  bis  Rimi  an  der  Weser  (Wisura) 
vor.  Der  Erzbischof  Hildigarius  (von  Cöln)  wird  in  diesem  Feldzuge  auf  dem  Berge  Juburg 
getödtet    AnnaL  Einh.  1.  c.  p.  439.  Ann.  Met  1.  c.  p.  331.    Annal.  Fuld.  1.  c.  p.  346. 

Digitized  byC^OOQlC 


T53  —  760.  63 

129.  Die  Sachsen  sehen  sich  genöthigt,  Frieden  zu  schliessen,  stellen  Geiseln,   bewilligen  den  christli- 

chen Predigern  vollkommene  Freiheit,  in  Sachsen  das  Christenthum  zu  lehren  und  diejenigen, 
-welche  sich  dazu  bekennen  wollen,  zu  taufen,  und-  versprechen  einen  jährlichen  Tribut  vou 
300  Pferden.    Annal.  Met.  1.  c. 

130.  Jul.  18.    König  Pipin  bestätigt  die  Zoll -Privilegien  des  Klosters  Saint -Denys.     Unter  den  auf  den 

Märkten  in  Paris  und  der  Umgegend  verkehrenden  auswärtigen  Nationen  werden  auch  die  Sach- 
sen und  Friesen  genannt.  (Omnes  necuciantes  tarn  Saxones  quam  Frisones  vel  aliisis  nationes 
promiscuas  etc.)    Bouquet  Rer.  Gall.  et  Franc.  Script.  T.  V.  p.  699. 

131.  Dass  Bonifacius  (seit  748  Erzbischof  von  Mainz)  um  diese  Zeit  sich  auch  des,  durch   WüibrordCs 

Tod  verwaisten  Bisthums  Utrecht  annahm  (wodurch  auch  seine  späteren  Missiönsreisen  nacfc 
Friesland  veranlasst  wurden),  erhellet  aus  seinem  Schreiben  an  den  Papst  Stephanus,  über  den 
Zustand  der  Kirche  zu  Utrecht;  in  Miraei  Opp.  diplomat.  et  histor.  T.  I.  p.  13.  mid  König  Pipins 
Privilegium  für  die  Kirche  S.  Martini  zu  Utrecht,  ibid.  p.  494. 

754. 

132.  Jun.  4.    Bonifacius,  der  in  Friesland  das  Wort  Gottes  zu  verkünden  beschäftigt  ist,  erleidet  durch 

die  heidnischen  Friesen  zu  Dockum  den  Märtyrer- Tod.  Annal.  Fuld.  1.  c.  p.  347.  Willib.  vita 
Bonif.  cap.  11.  L  c.  p.  349. 

755. 

133.  Nach  dem  Tode  des  Bonifacius  erscheint  Willehadus,  auch  ein  Engländer  von  Geburt,  in  Friesland, 

predigt  am  Grabe  des  Bonifacius,  und  bewegt  viele  der  Heiden  zur  Reue  über  den  begangenen 
Mord  und  zur  Taufe.  —  Er  fährt  in  den  folgenden  Jahren  fort,  in  Friesland  das  Christenthum 
zu  predigen  und  die  Götzentempel  zu  zerstören,  und  findet  zwar  grossen  Beifall,  so  dass  auch 
viele  der  Edlen  ihm  ihre  Kinder  zur  Erziehung  übergeben;  hat  aber  auch  viele  Verfolgung  und 
Lebensgefahr  darüber  zu  erleiden.  Adami  Brem.  Hist.  eccles.  ap.  Lindenbrog.  Script,  rer.  sep- 
tentr.  p.  5.  Anskarii  vita  Willehadi,  cap.  2.  3.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  II.  p.  380.  —  Nach  Lap- 
penberg, Geschichtsq.  des  Erzst.  und  der  Stadt  Bremen,  S.  1.  Not.  1.,  soll  Willehcuius  nicht 
unmittelbar  nach  dem  Tode  des  Bonifacius,  sondern  erst  765  nach  Friesland  gekommen  sein. 

758. 

134.  König  Pipin  zieht  gegen  die'  Sachsen  zu  Felde,  dringt,  ohngeachtet  ihres  tapfem  Widerstandes  und 

ihrer  Bevestigungen  (firmitates  s.  munitiones),  m  ihr  Land  ein,  lagert  sich  an  dem  Orte,  genannt 
Sitnia  (Sithina),  und  nöthigt,  nach  mehreren  Treffen,  die  Sachsen  zu  dem  Versprechen,  ihm  un- 
terthänig  zu  sein  und  jährlich  300  Pferde  als  Tribut  zu  liefern.  Viele  Sachsen  lassen  sich  tau- 
fen. Annal.  Einh.  1.  c.  p.  141.  Annal.  Lauriss.  ibid.  p.  140.  Annal.  Met.  1.  c.  p.  333.  Annal. 
Quedlinb.  Weissenb.  et  Lamb.  1.  c.  p.  36.  Chron.  S.  Pantal.  Colon,  ap.  Eccard.  Corp.  histor. 
med.  aevi  T.  I.  p.  839.  —  Der  Friede  wurde  bis  zu  Pipins  Tode  gehalten. 

(Circ.  760.) 

135.  Lebmn  (Liafwin),  ein  christlicher  Priester  aus  England,  predigt  mehrere  Jahre  lang  das  Christen- 

thum unter  den  Sachsen  und  Friesen  an  der  Yssel,  und  erbaut  eine  christliche  Kirche  zu  De- 
venter.  Altfridi  vita  Liudgeri  hb.  III.  cap.  13.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  II.  p.  480.  Hucbaldi  vita 
Lebuini,  ibid.  p.  360.  sq. 


Digitized  by 


Google 


64  172--773. 

772. 

436.  König  Karl,  seit  dem  Tode  seines  Vaters  Pipin  (f  24.  Sept.  768)  getheilt  mit  seinem  Bruder  Karl- 

mann, und  seit  des  letzteren  Tode  (f  4.  Dec.  771)  alleiniger  Beherrscher  des  Frankenreichs, 
hält  eine  allgemeine  Reichsversammlung  zu  Worms.  Hier  wird  ein  Krieg  gegen  die  Sachsen 
beschlossen  und  gleich  darauf  begonnen.    Annal.  Einh.  1.  c.  p.  154. 

437.  Lebuin  erscheint,  ohngeachtet  der  Abmahnung  eines  vornehmen  Sachsen  Namens  Folcbert,  vor  der 

versammelten  Landesgemeinde  der  Sachsen  zu  Marklo,  um  in  einer  kräftigen  Rede  die  ganze 
Versammlung  zur  Annahme  des  Christenthums  zu  bewegen;  er  geräth  darüber  in  Lebensgefahr, 
wird  aber  durch  einen  andern  vornehmen  Sachsen,  Namens  Buto,  gerettet.  Hucb.  vitaLeb.  1.  c. 
—  Die  Begebenheit  gehört  ohne  Zweifel  in  dieses  Jahr,  weil  dabei  der  unmittelbar  bevorste- 
henden Unterwerfung  der  Sachsen  durch  einen  benachbarten  mächtigen  König,  womit  kein 
anderer  als  Karl  gemeint  sein  kann,  gedacht  wird. 

438.  Karl  dringt  in  Sachsen  ein,  erobert  das  Schloss  Eresburg  und  zerstört  die  Irmmsul.     Annal.  Einh. 

1.  c.  Poeta  Saxo  1.  c.  p.  228.  et  al.  pl.  —  Was  die  Irminsul  eigentlich  gewesen,  darüber  sind 
die  älteren  Schriftsteller  selbst  verschiedener  Ansicht.  Pervenit  ad  locum  qui  dicitur  Ermensul. 
Annal.  Petav.  1.  c.  p.  46.  Idolum  quod  Irminsul  a  Saxonibus  vocabatur  evertit.  AnnaL 
Einh.  1.  c.  Idolum  Saxonum  combussit  quod  dicebant  Irmensul.  Annal.  Juvav.  min.  ap. 
Perte.  Script.  T.  I.  p.  88. 

—  Simulacrum  quod  vocitabant 
Irminsul,  cujus  similis  factura  columnae 
Non  operis  parvi  fuerat  pariterque  decoris.    Poeta  Saxo  1.  c. 
Destruxit  fanum  eorum  quod  vocabatur  Hirminsul.     Chron.  Moissiac.  1.  c.  p.  295.    Fannm 
et  lucum  eorum  famosum  Irminsul  subvertit.    Annal.  Lauriss.  min.  1.  c.  p.  416.  —  Ueber  die 
Lage  der  Irminsul  vgl.  Ledebur  kritische  Beleucht.  einiger  Punkte  in  den  Feldzügen  Karls  d.  Gr. 
(Berl.  1829.)  L 
139.  Da  das  fränkische  Heer  durch  Mangel  an  Wasser  sehr  leidet,   ergiesst  sich  plötzlich  aus  einem 
Berge  in  der  Nähe  des  Lagers  ein  Bach  in  solcher  Stärke,  dass  dem  Bedürfnisse  des  ganzen 
Heeres  dadurch  abgeholfen  wird.    Annal.  Einh.  1.  c.    Poeta  Saxo  1.  c.  p.  228.    Annal.   Saxo  1. 
c.   p.  558.   et  al.  pl.  —  Dass  diese  Erscheinung  sich  auf  den  Bullerborn  bei  Altenbecke  be- 
ziehe ,  hat  zwar  der  Fürstbischof  Ferdinand  von  Fürsteuberg  Monum.  Paderborn,  (edit.  Lemgov. 
1714)  p.  223.   sq.   für  einen  Irrthum  erklärt,    dessen  sich  Reineccius   (m   not.   ad  Poßt.  Sax.) 
schuldig  gemacht  habe;  allein  seine  eigene  Erklärung  scheint  jene   Annahme  selbst  zu  bestätig 
gen.     Aus  der  unmittelbaren  Erzählung  dieses  Ereignisses  in  Verbindung  mit  dem  vorigen  ergibt 
sich,  dass  nicht  weit  von  dem  Orte,  w-o  dasselbe  sich  zutrug,  auch  die  Irminsul  gesucht  werden 
muss.    Vgl.  Ledebur  a.  a.  O. 
110.   Karl  dringt  bis  an  die  Weser  vor,  wo  ihm  die  Sachsen,  für  das  Versprechen  der  ungehinderten 
Einführung  des  Christenthums,  zwölf  Geiseln  stellen  müssen,   und  kehrt  darauf  nach  Frankreich 
zurück.     (Eines  auferlegten  Tributes  wird  nicht  gedacht.)    Annal  Einh.   1.   c.     Poeta  Saxo  1.  c. 
Annal.  Quedl.  Weisscnb.  et  Lamb.  1.  c.  p.  37.    Annal.  Saxo  1.  c. 

773. 
Hl.  Während  Karl  in  ItaUen  beschäftigt  ist,  fallen  die  Sachsen  in  Hessen  ein  (dringen  bis  zu  dem 
vcsten  Schlosse  Buriaburch  vor,  Ann.  Sax.),  und  richten  grosse  Zerstörungen  an,  werden  aber, 
bei  dem  fruchtlosen  Versuche,  die  Kirche  zu  Frideslar  zu  zerstören,  durch  einen  plötzlichen 
Schrecken  zurückgetrieben.  Annal.  Lauriss.  et  Einh.  1.  c.  p.  152.  153.  Poeta  Saxo  1.  c.  p.  230. 
Annal.  Quedl.  Weissenb.  et  Lamb.  1.  c.  p.  37.    Annal.  Saxo  1.  c.  —  Diese  alle  gedenken  zwar 


Digitized  byC^OOQlC 


T73  — 775.  6ä 

dieser  Begebenheit  erst  in  Verbindung  mit  den  dadurch  veranlassten  Feldzügen  Karls  im  folg. 
Jahre;  aber  nach  der  bestimmteren  Unterscheidung  des  Chron.  S.  Pantal.  1.  c.  p.  845.,  muss 
der  Aufstand  der  Sachsen  in  das  J.  773,  die  Rückkehr  Karls  aus  Italien  und  dessen  Siege  aber 
in  das  folgende  Jahr  gesetzt  werden. 
1 42.  Bei  dieser  Empörung  der  Sachsen  wurde  auch  die  von  Lebutn  erbaute  Kirche  zu  Deventer  zerstört, 
aber  bald  darauf  von  ihm  wieder  hergestellt.    Altfr.  vita  Liudg.  L  c. 

774. 
143-  Nach  seiner  Rückkehr  aus  Italien  und  einer  zu  Ingelheim  gehaltenen  Versammlung,  schickt  Karl 
vier  ve^schiedene  Heere  nach  Sachsen,  von  denen  drei  siegreich  vordringen,  das  vierte  aber 
gar  nicht  zur  Schlacht  kommt.  Script,  sup.  cit.  —  Die  Nachricht  des  Annal.  Saxo  1.  c:  Karl 
habe  in  Italien  gelobt,  im  Falle  seiner  glücklichen  Rückkehr,  zu  Osbrugge  in  Westfalen  ein 
Bisthum  zu  gründen,  beruht  auf  einer  unrichtigen  Ansicht  des  Ganges  der  Geschichte,  und  steht 
mit  der  spateren  grundlosen  Annahme,  dass  Osnabrück  das  älteste  Bisthum  im  Sachsenlande 
sei,  in  Verbindung.  Was  Karl  eigentlich  gelobt  hat,  ergibt  sich  aus  den  Briefen  des  Papstes 
Hadrian  bei  Du  Chesne  T.  III.  p.  781.  797.  809.  u.  a.  0.  vgl.  mit  der  vita  Hadriani,  ebd.  T.  IL 
p.  217.,  wonach  Karl  sich  ganz  im  Allgemeinen  verpflichtet,  Sachsen,  im  Falle  der  Eroberung, 
dem  Christenthume  zuzuführen,  die  daselbst  zu  gründenden  Kirchen  zweckmässig  auszustatten 
und  dem  päpstlichen  Stuhle  unterzuordnen.  An  die  Auswahl  bestimmter  Orte  zu  bischöflichen 
Sitzen  konnte  noch  lange  nicht  gedacht  werden,  und  in  die  Gegend  von  Osnabrück  war  Karl 
damals  noch  gar  nicht  gekonmien. 

775. 

144.  Der  Krieg  gegen  die  Sachsen  wird  vom  König  Karl,  nach  einer  in  Düren  gehaltenen  Versammlung, 

mit  allen  Kräften  fortgesetzt,  das  Schloss  Sigiburg  (Siburck)  erobert,  und  das  von  den  Sachsen 
zerstörte  Schloss  Eresburg  wiederhergestellt.  Annal.  Lauriss.  et  Einh.  1.  c.  p.  152  — 155.  Poeta 
Saxo  1.  c.  p.  231.  Annal.  Quedl.  Weissenb.  et  Lamb.  1.  c.  p.  37.  Annal.  Saxo  I.  c,  —  Dass 
die  hier  erwähnte  sächsische  Veste  Sigiburg,  Hohensyburg  an  der  Ruhr  ist,  darüber  vgl.  Lede- 
bur  krit.  Beleucht.  S.  24.  u.  f. 

145.  Der  König  dringt  bis  an  die  Weser  vor,  schlägt  die  Sachsen,  die  ihn  an  dem  Übergange  zu  hin- 

dern suchen,  bei  Brunesberg,  und  geht  über  die  Weser  bis  an  den  Fluss  Ovacrus  (Ovaccrus, 
Obacerus),  wo  einer  der  vornehmsten  Sachsen  (Dux  eorum,  Ann.  S.)  Samens  Messt  (Hussinon) 
mit  allen  Ostfalen  sich  unterwirft  und  Geiseln  stellt.  Scriptores  sup.  cit.  —  Von  dem  genannten 
Bessi  erfahren  wir  später,  dass  er,  nach  dem  frühzeitigen  Tode  seines  einzigen  Sohnes,  seine 
ansehnUchen  Güter  seinen  Töchteni  hinterliess,  von  denen  die  älteste,  Gisla,  an  einen  Grafen 
Umvan  verheirathet,  die  Klöster  (monasteriola)  Winithohusen  am  Harze  und  Charoltesbach  im 
fränkischen  Saalgau  gründete,  denen  ihre  Töchter  Bilihilt  und  Bruothild  zuerst  vorstanden. 
Vita  Liutbirgae  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  IV.  p.  158.  —  Bessi  selbst  begab  sich  in  das  Kloster 
Fulda,  wo  er  804  starb.    Vita  Liutb.  1.  c. 

14ß.  Dem  König  Karl  unterwerfen  sich  auf  seiner  Rückkehr  eben  so  auch  die  Engern  mit  ihrem  Herzog 
Bruno,  in  dem  Gau  Bucki.  Scriptor.  sup.  cit.  —  Über  die  Lage  des  Bucld-  Gaues,  dessen  Name 
sieh  noch  in  Bückeburg  wiederfindet,  vgl.  Ledebur  krit.  Beleucht  S.  47.  u.  f. 

147.  Der  an  der  Weser  zurückgelassene  Theil  des  fränkischen  Heeres  hat  indessen  bei  Hlidbeki  (Lidbiki) 
von  den  Sachsen  einen  nächtlichen  Überfall  erlitten;  doch  werden  diese  von  dem  herbeieilen- 
den Könige  geschlagen,  und  dann  auch  von  den  Westfalen   Geiseln  empfangen,    worauf  der 

Begesta  hUt.  Wefttfai.  9 


Digitized  by 


Google 


66  7T5  —  tTT. 

König  nach  Düren  zurückkehrt.    Scriptor.  sup.  cit.  —  Über  die  Lage  von  Lidbeki,  and  dass  dieser 
Ort  in  dem  heutigen  Lübbeke  zu  suchen,  vgl.  Ledebur  krit.  Bei.  S.  38.  u.  f. 
U8.  Novemb.  12.    L^min  stirbt.    Hucb.  vit.  Leb.  1.  c.  p.  364.    Altfr.  vit.  Liudg.  1.  c.  p.  A08. 

776. 

149.  Während  Karl  auf  einem  Feldzuge  nach  Italien  begriffen  ist,  erheben  sich  die  Sachsen  aufs  neue 

zum  Kriege,  erobern  Eresburg,  belagern  jedoch  Sigiburg  (Desuburg  Ann.  S.)  vergebens,  und 
werden  von  der  Besatzung  dieses  Schlosses  bis  an  die  Lippe  zurückgeschlagen.  Der  König 
kehrt  auf  diese  Nachricht  zurück,  erneuert,  nach  einer  Versammlung  zu  Worms,  den  Krie^ 
gegen  die  Sachsen,  und  dringt  bis  an  die  Quellen  der  Lippe  vor,  wo  sich  die  Sachsen  ihm 
unterwerfen  und  das  Christenthum  anzunehmen  versprechen.  Eresburg  wird  wiederhergestellt, 
und  ein  anderes  Schloss  (civitas,  quae  vocatur  urbs  Karoli,  Ann.  Pet.)  an  der  Lippe  gebaut- 
Viele  Sachsen  werden  hier  getauft  und  stellen  Geiseln,  worauf  der  König  nach  Worms  zurück- 
kehrt. Annal.  Lauriss.  et  Einh.  1.  c.  p.  154,  155  et  sq.  Annal.  Petav.  1.  c.  p.  16.  Poela  Saxo 
1.  c.  p.  232.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  559  (etwas  abweichend). 

150.  August  25.     Gregorius,  Abt  zu  Utrecht,  ein  Schüler  des  Bonifacius  und  Lehrer  Liudgers  Tvgl.  unten];, 

stirbt.    Mabillon  Annal.  Ord.  Benedict.  T.  II.  p.  218.  —  Sein  Nachfolger  wird  Alhericus. 

151.  König  Karl  übergibt  dem  Abte  Sturmius  zu  Fulda,   einem  Schüler  des  Bonifacius,  die  geistliche 

Aufsicht  über  den  grössten  Theil  des  zum  Christenthume  zu  bekehrenden  Sachsenlandes,  worauf 
Sturmius  daselbst  predigt  und  an  der  Zerstörung  der  heidnischen  Heiligthümer  arbeitet.  Eigilis 
vita  Sturmii,  cap.  22.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  IL  p.  376. 

152.  Willehadus,  der  schon  viele  Jahre  in  Friesland  das  Evangelium  gepredigt  (vgl.  Nr.  133.),  wird  vom 

König  Karl  nach  Sachsen  und  zwar  in  den  Gau  Wigmodia  gesandt,  um  daselbst  zu  lehren  und 
Kirchen  aufzurichten,  welches  derselbe  bis  781  treuUch  und  mit  solchem  Erfolge  ausrichtet, 
dass  sowohl  die  Sachsen  in  dieser  Gegend,  als  die  benachbarten  Friesen  sich  zum  Christenthume 
bekennen.  Anskar.  vita  WUleh.  I.  c.  p.  381.  —  Primus  omnium  doctorum  (WUlehadus)  maritimas 
et  boreales  Saxoniae  partes  ac  transalbinos  populos  ad  christianam  fidem  provocavit  Adam. 
Hist.  eccl.  1.  c.  p,  6.  und  mit  denselben  Worten  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  562.  —  Nach  ersterem 
hatte  Willehadus  bis  zu  seiner  Flucht  (s.  Nr.  169.)  sieben  Jahre  gelehrt. 

153.  lAudger,    ein  Abkömmling  einer  vornehmen,  schon  christlichen  Familie  in  Friesland,   Schüler  des 

Abtes  Gregorius  zu  Utrecht,  und  Alcuins,  damals  in  England,  erhält,  als  Alhericus  (vgl.  Nr.  150.) 
zu  Cöln  zum  Bischöfe  ordinirt  wird,  gleichzeitig  ebendaselbst  die  Priesterweihe,  und  bewirkt, 
im  Auftrage  des  neuen  Bischofs  Alhericus,  die  Wiederherstellung  der  von  den  Sachsen  nach 
Lebuins  Tode  abermals  zerstörten  christUchen  Kirche  zu  Deventer,  worauf  er  als  Prediger  des  Chri- 
stenthums  in  Friesland  mit  grossem  Segen  arbeitet.    Altfr.  vita  Liudg.  lib.  I.  cap.  14.  sq.  1.  c.  p.  408. 

154.  Um  diese  Zeit  lebte  unter  den  Friesen  ein  Blinder  Namens  Bemlef,  welcher  Lieder  von  den  Thaten 

der  alten  Könige  und  Helden  sang,  und  durch  JJudger  von  seiner  Blindheit  geheilt,  zum  Chri- 
stenthume bekehrt  und  später  dessen  Gehilfe  wurde.    Altfr.  lib.  II.  cap.  1.  2.  I.  c.  p.  412. 

777. 

155.  Karl  veranstaltet,  nachdem  er  das  Osterfest  zu  Nimwegen  gefeiert,  eine  allgemeine  Versammlung 

zu  Paderborn  (Padrabrun,  Paderbrunnen,  Patresbrunna) ,  wo  sowohl  Franken  als  Sachsen 
zusammen  kommen  und  wo  er  auch  die  Gesandten  der  Saracenen  aus  Spanien  empfängt.  W7- 
dukint,  einer  der  vornehmsten  unter  den  Westfalen,  erscheint  nicht  bei  der  Versammlung,  son- 
dern flieht  zu  dem  Könige  der  Dänen,  Sigifrid,  Die  übrigen  Sachsen  erneuern  ihre  Unterwer- 
fung unter  den  König,  und  viele  werden   getauft,  worauf  der  König  nach  Aachen  zurückkehrt. 


Digitized  byC^OOQlC 


T77  — 779.  67 

Annal  Lauriss.  et  Einh.  l  c.  p.  156.  457.  sq.  Poeta  Saxo  1.  c.  p.  234.  Annal.  Saxol.  c.  p.  559. 
—  Nach  letzterem  schwuren  die  Sachsen  dem  König:  ut  perderent  ingenuitatem  et  omnem  he- 
reditatem,  nisi  servarent  susceptam  Christianitatem  et  promissam  fidelitatem  Regi  et  filüs  ejus 
et  regno  Francorum, 

156.  Die  Frauken  bauen  zu  Paderborn  eine  Kirche.    Annal.  Petav.  1.  c.  p.  16. 

778. 

157.  Während  Karl  gegen  die  Saracenen  zu  Felde  hegt,  ergreifen  die  Sachsen,  unter  Widukints  Füh- 

rung, aufs  neue  die  Waffen,  dringen  bis  an  den  Rhein  vor,  und  richten  auf  dem  rechten  Rhein- 
ufer, von  Deutz  bis  zur  Mündung  der  Mosel,  imd  im  Lahngau,  besonders  an  den  christlichen 
Kirchen  grosse  Verwüstungen  an.  Annal.  Lauriss.  et  Einh.  L  c.  p.  158.  159.  —  Unter  andern 
zerstörten  die  Sachsen  die  von  den  Franken  an  der  Lippe  erbaute  Burg  (s.  Nr.  149.),  Annal. 
Petav.  L  c.  p.  16.  und  das  Kloster  S.  Martini  zu  Cöln,  Chron.  S.  Mart.  Colon,  ap.  Pertz.  Scriptor. 
T.  II.  p.  214 

158.  Auch  dem  Kloster  Fulda,  bis  in  dessen  Nähe,  im  Lahngau,  die  Sachsen  vordrangen,   droht  von 

ihnen  Gefahr,  so  dass  der  Abt  Sturmius  mit  seinen  Klosterbrüdern  und  mit  den  Gebeinen  des 
heil.  Bonifacius  die  Flucht  ergreift.    Annal.  Fuld.  1.  c.  p.  349.    Eigil.  vita  Sturm.  1.  c.  p.  376. 

159.  König  Karl,   der  in  Auxerre  die  Nachricht  von  dem  Vordringen  der  Sachsen  erhält,   schickt  ihnen 

die  Ostfranken  und  Alamannen  entgegen,  von  denen  die  Sachsen,  die  sich  schon  wieder  zurück- 
gezogen hatten,  im  Hassi-Gan  am  Flusse  Aderna  bei  dem  Orte  Liesi  (Lihesi)  eingeholt,  geschla- 
gen und  zerstreut  werden.    Annal.  Laur.  et  Einh.  et  al.  Script,  sup.  cit. 

779. 

160.  Karl  hält,  wegen  des  Krieges  mit  den  Sachsen,  eine  grosse  Versammlung  zu  Düren,  geht  dann 

bei  Lippeham  über  den  Rhein,  schlägt  die  Sachsen  bei  Bocholt  (Buochol,  Ann.  S.),  unterwirft 
sich  ganz  Westfalen,  dringt  bis  an  die  Weser  vor  und  lagert  sich  bei  MedofulU,  wo  auch  die 
Angern  imd  Ostfalen  sich  aufs  neue  unterwerfen  und  Geiseln  stellen,  worauf  der  König  nach 
Worms  zurückkehrt.  Annal.  Einh.  1.  c.  p.  161.  Poeta  Saxo  1.  c.  p.  235.  Annal.  Saxo  1.  c. 
p.  559.  —  über  Medofulli  vgl.  Ledebur  krit.  Bei.  S.  67.  u.  f. 

161.  August.  .  Aufenthalt  des  Königs  Karl  in  Paderborn,  erwiesen  durch  eine  Urkunde  desselben  für 

das  Stift  S.  Maximin  bei  Trier;  act.  Patresbronna  fisco  nostro,  mense  Augusto  a  R.  XI.  Schaten 
Bist.  Westphal.  (edit.  Monaster.)  p.  314.  Hontheim  Bist.  Trevir.  diplom.  T.  L  p.  139.  Vgl.  Pa- 
pebroch.  Propyl.  in  Act.  SS.  April.  T.  II.  p.  X.  mit  Abbild.  Tab.  3.  —  Die  Echtheit  dieser  Ur- 
kunde ist  verschiedentlich  angefochten  worden;  vgl.  MabiUon  de  Re  diplom.  lib.  III.  cap.  1.  §.  IV. 
Doch  erscheinen  die  Gründe  gegen  ihre  Echtheit  unerheblich,  wie  denn  auch  Mabillon  die  Ur- 
kunde nicht  geradezu  verwerfen,  sondern,  wegen  gewisser  Eigenthümlichkeiten,  nur  nicht  als 
Muster  gelten  lassen  will.  —  Das  bei  Papebroch  1.  c.  abgebildete  Siegel  mit  einem  unbärtigen 
Kopfe,  welches  so  vielen  StoflF  zum  Streite  geliefert  hat,  zeigt  allerdings  nicht  das  Bildniss 
Karls  d.  Gr,\  allein  es  ist  bekannt,  dass  man  im  Mittelalter  oft  mit  antiken  Gemmon  siegelte 
(vgl.  Wiggert:  wie  man  antike  Gemmen  im  Mittelalter  zu  Siegelstempeln  benutzte;  in  d.  N.  Mit- 
theil, des  Thür.  Sachs.  Vereins,  Bd.  VII.  Bft.  4.),  und  eine  solche  liegt  auch  hier  unverkennbar 
vor,  wodurch  also  die  Glaubwürdigkeit  der  Urkunde  eher  erhöht  als  geschwächt  wird. 

162.  December  17.    Sturmius,  der  während  des  Feldzugs  mit  seinen  Gefährten  von  dem  König  in  Eres- 

burg  zurückgelassen  worden,  und  von  da,  nach  des  Königs  Rückkunft,  in  sein  Kloster  Fulda 
zurückgekehrt  war,  stirbt  daselbst.    Eigil.  vita  Sturm.  1.  c.  p.  377. 

9* 


Digitized  by 


Google 


68  780  — t82. 

780. 

163.  Karl  rückt  aufs  neue  mit  einem  grossen  Heere  in  Sachsen  ein,  zieht  überEresburg  an  die  QueBen 

der  Lippe,  wo  er  eine  Versammlung  hält,  dann  nach  Ostsachsen,  wo  an  dem  Orte  Orhaim 
(Horheim)  an  dem  Flusse  Obacrus  viele  Sachsen  aus  dem  Bardongau  und  Nordleute  getauft 
werden;  er  unterwirft  sich  das  ganze  Land  bis  zur  Elbe  (Albia,  Alvea;  ad  fluvium  magnum 
Heilba,  Ann.  Lauresh.),  und  lagert  sich  an  der  Mündung  der  Ora,  wo  auch  viele  der  heidni- 
schen Slaven  (Winithi)  sich  ihm  unterwerfen.  Nachdem  der  König  hier  die  Angelegenheiten  der 
Sachsen  und  der  jenseit  der  Elbe  wohnenden  Slaven  geordnet,  kehrt  er  zurück,  um  nach 
Italien  zu  gehen.  Annal  Lauriss.  et  Einh.  1.  c.  p.  160.  161.  Annal.  Petav.  I.  c.  p.  16.  Pocta 
Saxo  1.  c.  p.  236.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  559. 

164.  Karl  vertheilt  christliche  Bischöfe  und  Priester  (als  Missionare)  in  die  einzelnen  Gegenden  des  Sach- 

senlandes, um  daselbst  zu  predigen  uud  zu  taufen.  Annal.  Lauresham.  1.  c.  p.  31.  —  Die  da- 
selbst gebrauchten  Worte:  divisit  ipsam  patriam  (sc.  Saxoruam)  inter  episcopos  et  presbyteros 
seu  et  abbates,  ut  in  ea  baptizarent  et  praedicarent ;  lassen  nur  eine  vorläufige  und  temporäre 
Anordnung  annehmen;  die  späteren  Schriftsteller,  als  Annal.  Quedl.  et  Lamb.  1.  c.  p.  18.  Annal. 
Saxo  1.  c.  p.  560.  u.  a.  haben,  durch  Übertragung  der  Begriffe  ihrer  Zeit  auf  die  Vergangen- 
heit, irrthümlich  an  eine  wirkliche  Eintheilung  in  bischöfliche  Diöccsen  gedacht,  welche  sie  die- 
sem oder  dem  folgenden  Jahre  zuschreiben.  Abgesehen  von  diesem  allgemeinen  Irrthume,  ist 
es  besonders  eine  ganz  unhaltbare  Angabe,  wenn  schon  damals  Hildegrim,  der  Bruder  ZiWgr«-«, 
das  Bisthum  Seligenstadt  oder  Halberstadt  erhalten  haben  soll,  da  derselbe  urkundlich  weit 
später  noch  in  Gesellschaft  seines  Bruders  und  als  Diaconus  erscheint.     (S.  Nr.  204.  u.  f.) 

165.  Wahrscheinlich  um  diese  Zeit  und  in  Folge  der  vorhin  gedachten  Massregel  geschah  es,  dass   ein 

Geistlicher,  Namens  Bernrad,  von  dem  König  Karl  als  Lehrer  des  Christenthums  zu  den  west» 
liehen  Sachsen  (in  der  nachmaligen  Diöcese  Mimigardevord  oder  Münster)  gesandt  wurde.  Vita 
Liudgeri  secunda,  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  IL  p.  411.  not.  13. 

166.  Da  Karl  die  Verhältnisse  noch   nicht  geeignet  findet,  bleibende  kirchliche   besonders   klösterliche 

(zugleich  der  wissenschaftlichen  Bildung  dienende)  Stiftungen  in  Sachsen  aufzurichten,  so  sucht 
er  dadurch  vorzuarbeiten,  dass  er  die,  als  Geiseln  oder  Gefangene  zu  seiner  Verfugung  ge- 
kommenen Sachsen  in  fränkische  Klöster  vertheilt  und  daselbst  in  der  Religion  und  den  Wissen- 
schaften unterrichten  lässt.  Auf  diese  Art  wurden  unter  andern  viele  in  dem  Kloster  Corbeia, 
das  in  besonders  gutem  Rufe  stand,  erzogen.  Hist.  translat.  S.  Viti,  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  IL 
p.  577.  —  Dass  Karl  die  Stifter  und  Klöster  vorzüglich  auch  zu  wissenschaftlichen  Zwecken 
bestimmte,  erheUet  aus  seiner  Verordnung,  bei  den  bischöflichen  Kirchen  und  Klöstern  Schulen 
zum  Unterricht  in  den  Wissenschaften  und  der  Beredsamkeit  zu  halten.  Schaten  H.  W.  p.  344. 
Die  hier  eingerückte  undatirte  Encyclica  ist  an  den  Abt  Baugulf  zu  Fulda  gerichtet,  fallt  also 
zwischen  die  Jahre  780  und  800,  da  jener' Abt  von  780  bis  803  im  Amte  stand,  Karl  aber, 
der  sich  in  derselben  noch  König  nennt,  nach  800  den  Titel  Imperator  führte. 

782, 

167.  Cm  in  Sachsen  eben  so,  ^c  es  bei  den  Franken  alljährlich  geschah,  eine  allgemeine  Versammlung 

zu  halten,  geht  Karl  mit  dem  fränkischen  Heere  bei  Cöln  über  den  Rhein  und  lagert  sich  an 
den  Quellen  der  Lippe  (ad  Lippibrunnen) ,  wo  er  aus  den  Edelsten  der  Sachsen  Grafen  wählt, 
auch  die  Gesandten  des  Königs  der  Dänen,  Sigifrid  (Godifrid,  Ann.  S.),  empfängt.  Annal.  Lau- 
resham. 1.  c.  p.  32.  Annal.  Lauriss.  et  Einh.  1.  c.  p.  162.  163.  Poeta  Saxo  1.  c.  p.  237.  AnnaL 
Quedl.  1.  c.  p.  38.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  560. 

Digitized  by  VjjOOQIC 


T82  —  783.  69 

468.  Als  der  König,  nach  geendigter  Versammlung,  über  den  Rhein  zurückgegangen,  kehrt  Widukint, 
der  zu- den  Normannen  geflohen  war,  in  sein  Vaterland  zurück  und  reizt  die  Sachsen  aufs  neue 
zum  Abfall.  Gleichzeitig  waren  die  zwischen  der  Elbe  und  Saale  wolinenden  Sorben  in  Thü- 
ringen und  Sachsen  eingefallen;  die  Hofbeamten  des  Königs,  Adalgis,  Geilo  und  Worad,  welche 
ihnen  mit  dem  Heere  der  Ostfranken  und  Sachsen  entgegen  gehen  sollten,  werden  durch  den 
von  Widukint  geleiteten  Aufstand  der  Sachsen  hieran  verhindert,  und  ziehen  mit  dem  ostfrän- 
kischen Heere  gegen  die  Sachsen,  während  zugleich  der  Graf  Theoderich,  ein  Verwandter  des 
Königs,  mit  den  in  Ripuarien  eilig  zusammengezogenen  Truppen  in  Sachsen  einrückt.  Die  Fran- 
ken gehen  bis  an  den  Berg  Suntal  an  der  Weser  vor;  die  Eifersucht  ihrer  Heerführer  verur- 
sacht, dass  sie  hier  mit  grossem  Verlust  geschlagen  werden,  wobei  zwei  von  jenen,  Adalgis 
und  Geilo,  nebst  vier  andern  Grafen  ums  Leben  kommen.  Annal.  Einh.  et  al.  Script,  sup.  cit. — 
Dass  der  Schauplatz  der  für  die  Franken  so  unglücklichen  Schlacht  in  der  Gegend  von  Haus- 
berge zu  suchen  ist,  beweisen  Grupcn  Observat.  Rer.  et  Antiq.  Germ,  et  Rom.  S.  327  u.  f.  und 
Ledebur  krit.  Bei.  S.  77.  u.  f. 

169.  Wiüehadiis  sieht  sich  durch  die  Empörung  der  Sachsen  genöthigt,  aus  Wigmodi  nach  üt-Riustri 
zu  fliehen,  und  geht  von  da  zu  Schiffe  nach  Rom;  mehrere  seiner  Schüler  und  Gehilfen  aber 
werden  von  den  Sachsen  getödtet.    Ansk.  vita  Willeh.  1.  c.  p.  384. 

470.  Auch  Littdger  wird  aus  Friesland,  wo  er  in  das  siebente  Jahr  eifrig  gelehrt  hatte,  vertrieben,  und 

die  christlichen  Kirchen  daselbst  zerstört.    Liudger  geht  indessen  mit  seinem  Bruder  Hildigrim 
und  einem  andern  seiner  Schüler,  Gerbert  mit  dem  Beinamen  Castus,  nach  Rom  und  von  da 
in  das  Benedictiner- Kloster  bei  Bonevent,  wo  er  sich  mit  der  Ordensregel   des  heil.  Benedict      ^ 
bekannt  macht,  in  der  Absicht,  später  ein  Kloster  nach  derselben  Regel  zu  stiften.    Altfr.  Hb.  L 
cap.  48.  1.  c.  p.  440. 

471.  Karl  zieht  selbst  mit  einem  eilig  zusammengezogenen  Heere  nach  Sachsen,  und  gelangt  siegreich 

bis  an  den  Ort,  wo  die  Aller  in  die  Weser  mündel.  Hier  unterwerfen  sich  ihm  die  Sachsen 
wieder;  er  aber  lässt  —  da  der  Urheber  des  Aufruhrs,  Widukint,  abermals  zu  den  Normannen 
entflohen  war  —  4500  Schuldige,  die  ihm  ausgeliefert  worden,  bei  Verden  (Fardi)  an  einem 
Tage  enthaupten.  Annal.  Lauriss.  et  Einh.  1.  c.  p.  464.  465.  Poeta  Saxo  1.  c.  p.  239.  AnnaL 
Quedl.  1.  c.  p.  38.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  560.  —  Viele  Sachsen  werden  in  das  Land  der  Franken 
ausgeführt.    Annal.  Petav.  1.  c.  p.  47. 

783. 

472.  Nachdem  Karl  den  Winter  zu  Thionville   (Theodone-villa)  zugebracht  und  daselbst  das  Leichen- 

begängniss  seiner  am  HinMnr»lfahrtsabend  (30.  April)  verstorbenen  Gemahlinn  Hildegardis  gefeiert, 
zieht  er,  auf  die  erhaltene  Nachricht  von  einem  abermaligen  allgemeinen  Aufstande  der  Sach- 
sen, mit  seinem  Heere  gegen  sie,  und  schlägt  sie  bei  Detmold  (Theotmalli,  Theotmelli,  Thiet- 
malli) ,  so  dass  nur  Wenige  entkommen.  Von  dem  Schlachtfelde  nach  Paderborn  zurückgekehrt, 
erfährt  er,  dass  die  Westfalen  sich  an  der  Hase  (Assa,  Ann.  Pet.)  zusammengezogen  haben, 
greift  sie  daselbst  an,  schlägt  sie  ebenfalls,  geht  dann  über  die  Weser  bis  an  die  Elbe,  und 
kehrt,  nachdem  er  sich  alles  unter^'orfen,  nach  Worms  zurück.  Annal.  Lauriss.  et  Einh.  1.  c. 
p.  464.  465.  Annal.  Petav.  1.  c.  p.  47.  Poeta  Saxo  1.  c.  p.  239.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  560.  — 
Die  beiden  Schlachten  bei  Detmold  und  an  der  Hase,  die  im  Laufe  eines  Monats  statt  fanden, 
waren  die  grössten,  und  die  einzigen  regelmässigen  Schlachten  des  ganzen  Sachsenkrieges. 
Einhardi  vita  Karoli  cap.  8.,  1.  c.  p.  447. 

473.  Dass  Karl,  nach  der  erwähnten  Schlacht  an  der  Hase,  sich  einige  Zeit  in  dieser  Gegend  aufgehal- 

ten und  an  dem  Orte  Osnabrück  eine  Kirche  oder  Kapelle  gebaut  habe ,  ist  an  sich  zwar  nicht 

Digitized  byC^OOQlC 


7Ö  T84. 

unglaublich;  wenigstens  könnte  dieselbe  nicht  später,  als  in  diesem  oder  dem  nächstfolgenden 
Jahre  entstanden  sein,  wenn,  nach  der  Erzälilung  einer  Urkunde  Ludungs  des  Deutschen  von 
864,  der  im  J.  784  verstorbene  Bischof  £|gfi7/9*t'/A  von  Lüttich  sie  noch  geweiht  haben  soll.  Dass 
jedoch  die  eben  gedachte  Urkunde  unecht  ist,  wird  an  seinem  Orte  gezeigt  werden  (vgl.  Nr.  255.; ; 
auch  berichtet  kein  einziger  gleichzeitiger  Geschichtschreiber  etwas  von  einem  solchen  Kirchen- 
bau; und  wenn  man  der  Tradition  auch  wirklich  die  einfache  Thatsache  des  Baues  einer  Kirche 
zugeben  kann,  so  folgt  daraus  weder  die  gleichzeitige  Stiftung  eines  Bisthums,  noch  würde 
diese  Kirche  die  älteste  im  Sachsenlande  sein,  da  jedenfalls  die  Kirche  zu  Paderborn  (vgl. 
Kr.  156.)  ihr  an  Alter  vorgeht.  Das  spätere  Vorgeben,  Osnabrück  sei  das  erste  Bisthum  in 
Sachsen  gewesen,  ist  vielmehr,  eben  so  wie  die  angeblich  dafür  sprechenden  Urkunden  (siehe 
Kr.  255.)  erdichtet. 

784. 
474.  Da  die  Sachsen,  unterstützt  von  einem  Theile  der  Friesen,  sich  abermals  empören,  so  geht  A'arl 
bei  Lippehani  über  den  Rhein,  verheert  Westfalen  und  kommt  bis  an  die  Weser  bei  Huculbi. 
Annal.  Lauriss.  et  Einh.  1.  c.  p.  166.  167.  Poeta  Saxo  1.  c.  p.  239.  Annal.  Saxo  1.  c.p.  560.  — 
Den  Ort  Huculbi  sucht  Pertz  (ad  Annal.  Lauriss.  1.  c.)  in  dem  heutigen  Petershagen,  dessen 
alter  urkundlicher  Käme  Hockeleve.n  oder  Hockein  war;  Grupen  Orig.  Germ.  U.  S.  191.  und 
Lcdebur  krit.  Bei.  S.  87.  in  Oyel  in  der  Grafschaft  Hoya,  welches  in  einer  Urkunde  von  987 
Oculen  genannt  wird. 

175.  Durch  grosse  Überschwemmungen  verhindert,  über  die  Weser  zu  gehen  und  im  nördlichen  Theile 

Sachsens  vorzudringen,  wendet  sich  der  König  —  während  er  seinen  Sohn  Karl  mit  einem 
TheUe  des  Heeres  in  Westfalen  zurück  lässt  —  nach  Thüringen,  und  dringt  von  hier  aus  in 
Ostsachsen  (zuerst  nach  Stagnfurd,  Ann.  Lauriss.  Tagnofort,  Ann.  S.)  und  dann  bis  nach  Scahningi 
vor.  Scriptor.  sup.  cit.  —  Den  sonst  unbekannten  und  von  Stasfurth  wohl  zu  unterscheidenden 
Ort  Stagnfurd,  glaubt  Ledebur  krit.  Bei.  S.  91.  in  einem  Orte  Steinford  an  der  Ohre,  der  noch 
1152  urkundlich  genannt  wird,  und  dessen  Käme  bis  in  das  15.  Jahrhundert  in  dem  eines  adli- 
gen Geschlechtes  fortdauerte,  wiederzufinden. 

176.  August  13.    Versammlung  der  Franken  und  Ostsachsen  zu  Scanmge  in  Kord -Thüringen,  und  Con- 

stitution des  Königs:  den  Ort  Seligenstadt,  zwischen  Oreheim  und  Scaninge,  zu  bevestigen,  da- 
mit der  Bischof  für  Ost -Sachsen  daselbst  seinen  Sitz  haben  könne;  wenn  dies  aber  nicht  an- 
gehe, sollen  die  königlichen  Missi  und  Comites  einen  andern  Ort  zum  Sitze  des  Bischofs  aus- 
wälilen.  Die  Sachsen  werden  verpflichtet,  jeder  Kirche  einen  Mansus  anzuweisen,  dem  Bischof 
und  den  Priestern  den  Zehenten  zu  geben,  sich  taufen  zu  lassen  und  alle  heidnischen  Gebräuche, 
worunter  auch  das  Verbrennen  der  Todten,  abzuschaffen,  und  jährlich  vor  dem  1.  Mai  die  für 
den  König  bestimmten  Geschenke  in  die  curtis  Eresburg  abzuliefern.  Harenberg  Monum.  histor. 
adhuc  ined.  1.  Stück  S.  90.  Pertz.  Leg.  T.  II.  P.  IL  p.  1 .  —  Über  die  Echtheit  dieser  Urkunde,  in 
welcher  manches  an  eine  spätere  Zeit  erinnert,  und  die  also  nicht  über  allen  Zweifel  erhaben 
ist,  enthalte  ich  mich  eines  entscheidenden  Urtheils.  •  Pertz  hat  die  Verdachtsgründe  wenigstens 
so  erheblich  gefunden,  dass  er  sie  nicht  unter  die  echten  Constitutionen  Karls  des  Grossen 
aufzunehmen  gewagt,  sondern  in  den  Anhang  gebracht  hat.  Die  sonstigen  Streitigkeiten  über 
den  Ort  Seligenstadt  gehören  nicht  hieher;  übrigens  wird  die  Errichtung  eines  Bisthums  für 
Ost -Sachsen  hier  erst  in  Aussicht  gestellt,  für  die  Zeit  seines  wirklichen  Entstehens  ist  also  aus 
dieser  Urkunde,  auch  wenn  ihre  Echtheit  zugegeben  wird,  durchaus  nichts  zu  beweisen. 
Von  der  angebUch  auf  den  20.  Jun.  (oder  nach  einer  andern,  jedoch  falschen  Lesart,  g»r  auf  den 
21.  Mai)  dieses  Jahres  ausgeschriebenen  Versammlung  zu  Stasfurth  (vgl.  Harenberg  1.  c.  S.  91.;, 


Digitized  byC^OOQlC 


784  —  785.  7t 

wird  später  die  Rede  sein,  da  sie,  wenn  das  bekannte  Einladungsschreiben  zu  derselben  echt 
ist,  wenigstens  in  eine  spätere  Zeit  gehört.  —  Im  Mai  oder  Jun.  d.  J.  konnte  Karl  noch  gar 
nicht  so  weit  in  Ostsachsen  vorgedrungen  sein,  um  ein  Placitum  in  der  Nähe  der  Elbe  auszu- 
schreiben. (Vgl.  Nr.  257.) 

177.  Der  König  geht  von  Scaningi  nach  Worms  zurück;  sein  Sohn  Karl  der  Jüngere  trifft  aber  im  Gau 

Dragini  (Draigni,  Dreni),  in  der  Nähe  der  Lippe,  mit  dem  Heore  der  Westfalen  zusammen,  lie- 
fert ihnen  ein  Treffen,  und  kehrt,  nachdem  er  sie  in  die  Flucht  geschlagen,  als  Sieger  nach 
Worms  zu  seinem  Vater  zurück.  Annal.  Lauriss.  et  Einh.  1.  c.  p.  166.  167.  Poeta  Saxo  1.  c. 
p.  239.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  561.  —  Ob  von  dieser  Schlacht  die  Gräber  bei  Beckum  her- 
rühren? (Vgl.  oben  Nr.  27.)  —  Die  Richtigkeit  des  von  Karl  d.  Jung,  angeblich  über  die  Sach- 
sen erfochtenen  Sieges  wird  indessen  durch  die  darauf  folgende  unerwartete  Rückkehr  des 
Königs  zweifelhaft  gemacht. 

178.  König  Karl  zieht  mit  einem  zweiten  Heere  aufs  neue  nach  Sachsen,  feiert  im  Lager  an  dem  Flusse 

Ambra  im  Huetta  Gau  (Waizza-Gau,  Ann.  Lauriss.  Wizza-Gau,  Ann.  S.),  in  der  villa  Liudihi 
(Liuhidi,  Ann.  S.),  bei  der  sächsischen  Veste  Skidroburg  (Kidrioburch ,  Ann.  S.)  das  Weihnachts- 
fest, pnd  rückt  bis  Rimi,  am  Zusammenflusse  der  Weser  und  Wahama  (Wachna,  Ann.  S.)  vor; 
da  afcer  die  Jahreszeit  und  Überschwemmungen  ihm  kein  weiteres  Vordringen  gestatten,  kehrt 

er  n^ch  Eresburg  in  Winterquartire  zurück.    Scriptor.  sup.  cit. 
I 

785. 

179.  König  la'arl,  nachdem  er  seine  Gemahlinn  Fastrada  und  seine  Kinder  nach  Eresburg  kommen  lassen, 

feierjl  daselbst  das  Osterfest  und  verweilt  in  diesem  Orte  bis   in  den  Junius.     Während  dieser 

%^  lässt  er  das  Schloss  Eresburg  neu  bevestigen  und  eine  Kirche  daselbst  bauen ,  und  unter- 

v^iimmt  von  hier  aus  Streifzüge  in  alle  Gegenden  des  Sachsenlandes,  durch  welche  er  den  Sach- 

I    sen  vielen  Schaden  thut.    Annal.  Lauresham.  1.  c.  p.  32.    Annal.  Einh.  1.  c.  p.  167.    Poeta  Saxo 

/      1.  c.  p.  340.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  561. 

180/.  Junius.  .  Grosse  Versammlung  zu  Paderborn,  auf  welcher  der  König  Gesetze  für  die  unterworfenen 
Theile  Sachsens  (Capitula  de  partibus  Saxoniae)  aufrichtet.   —  Gottesfriede  und  Asylrecht  der 

<  christlichen  Kirchen.    Auf  gewaltsame  Verletzung  und  Beraubung  der  Kirchen,  muthwillige  Über- 

tretung der  grossen  Fasten,  Mord  eines  Geistlichen,  Mord  eines  Menschen  wegen  angeschuldig- 
ter Zauberei,  Verbrennung  der  Leichen,  Verweigerung  der  Taufe,  Götzenopfer  und  Misbrauch 
der  Hostie  zu  heidnischer  Zauberei,  Verschwörung  mit  den  Heiden  gegen  die  Christen,  Treue- 
bruch gegen  den  König,  Raub  einer  Tochter  des  Herrn,  und  Ermordung  des  Herrn  oder  der 
Herrinn,  wird  die  Todesstrafe  gesetzt,  die  jedoch  durch  kirchliche  Busse  abgewendet  werden 
kann.  Jede  Kirche  soll  von  den  zu  ihr  gehörigen  Landes -Eingesessenen  mit  einer  Curtis  und 
zwei  Mansis  ausgestattet,  von  je  120  Menschen  ein  Knecht  und  eine  Magd  (d.  h.  ein  Paar  eigen- 
hcriger  Leute)  an  dieselbe  überlassen,  und  von  allem  Ertrag  des  Landes  der  Zehente  an  die 
Kirchen  und  Priester  entrichtet,  auch  von  allem,  was  für  den  königlichen  Fiscus  einkömmt,  der 
Zehente  an  die  Kirchen  abgegeben  werden.  An  Sonn  -  und  Festtagen  sollen ,  ausser  dringenden 
Nothfällen,  keine  Versammlungen  in  weltlichen  Angelegenheiten  statt  finden.  Die  Leichen  der 
christlichen  Sachsen  sollen  auf  die  Kirchhöfe,  und  nicht  zu  den  heidnischen  Grabhügeln  bestat- 
tet werden.  Versäumniss  der  Taufe  der  Kinder  innerhalb  ihres  ersten  Lebensjahres,  unstatthafte 
Ehebündnisse,  heidnische  Gelübde,  Verheimlichung  der  Räuber  und  anderer  Übelthäter,  und 
andere  Vergehungen  werden  mit  Geld  oder  Verlust  der  persönlichen  Freiheit  gebüsst;  auf  die 
Ermordung  eines  Grafen  steht  die  Einziehung  des  ganzen  Erbes.  Die  Grafen  sollen  unter  ein- 
ander Frieden  halten  und  ihre  Streitigkeiten  von  dem  König  entscheiden  lassen.     Allgemeine 

Digitized  byC^OOQlC 


72  T85. 

Versammlungen  aller  Sachsen  sollen  nur  statt  finden,  wenn  der  Missus  auf  ausdrücklichen  Be- 
fehl des  Königs  eine  solche  ausschreibt;  sonst  soll  nur  jeder  Graf  in  seinem  Amtsbezirke  Ver- 
sammlungen halten.    Pertz.  Leg.  T.  L  p.  48. 

481.  Nach  der  Versammlung  in  Paderborn  durchzieht  der  König  ungehindert  ganz   Sachsen,  kommt  bis 

nach  Dersia  und  zerstört  die  Bevestigungen  der  Sachsen  jenseit  der  Weser.  Annal  Petav.  1.  c. 
p.  17.  —  Über  den  Gau  Dersia  oder  Dersaburg  vgl.  Wedekind  Noten  I.  S.  261.  u.  f.  Ledebur 
krit.  Bei.  S.  100.  u.  f.     Ohne  Gmnd  will  Pertz  a.  a.  0.  für  Dersia  Hessia  lesen. 

482.  Der  König  verweilt  im  Bardengau,  wo  sich  die  übrigen  Sachsen  ihm  wieder  unterwerfen,   und 

knüpft  von  hier  aus  mit  Widvlunt  und  -466/0  (Albion,  Ann.  S.),  die  sich  jenseit  der  Elbe  auf- 
halten, Unterhandlungen  an,  in  deren  Folge  sich  diese,  nach  versicherter  Amnestie,  in  Attigiiy, 
wohin  der  König  inzwischen  zurückgekehrt,  ihm  unterwerfen  und  die  Taufe  empfangen.  Ann. 
Lauresham.  1.  c.  p.  32.  Ann.  Einh.  1.  c.  p.  167.  Poeta  Saxo  1.  c.  p.  34ü.  Annal.  Saxo  1.  c. 
p.  561.  —  Von  Widukints  ferneren  Schicksalen  ist  nichts  zuverlässiges  bekannt,  als  dass  er, 
nach  empfangener  Taufe ,  von  Attigny  in  seine  Heimath  zurückkehrte  und  da ,  wo  vorher  Götzen  - 
bilder  standen,  christliche  Bethäuser  erbaute.  Vita  Mathildis,  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  IV.  p.  285. 
—  Desto  mehr  ist  er  in  der  Folge  Gegenstand  der  Sage  geworden.  Vgl.  die  Sagen  vom 
Könige  Weking;  mitgeth.  von  Redeker,  in  den  W^estfäl.  Provinzialbl.  I.  B.  4.  H.  (Mind.  4834.) 
S.  37.  u.  f.  —  Seinen  Tod  und  seine  Nachkommen  betreifend,  vgl.  Nr.  258. 

483.  Schreiben  des  Königs  Karl  an  Offa,  König  von  Mercia,  worin  er  diesem  von  den  Unterwerfung 

und  Taufe  der  sächsischen  duces  Wühimund  (sie)  und  Albion  Nachricht  gibt.  S.  d.  Baluz.  Ca- 
pitular.  Reg.  Franc.  T.  I.  p.  194.  unscliicklich  bei  dem  Jahre  774,  da  es  doch  einieuchtet,  dass 
dieses  Schreiben,  wenn  es  echt  ist  (woran  freilich  gezweifelt  werden  kann),  erstihieher  gehört. 

484.  Papst  Hadrians  L  Schreiben  an  den  König  Karl,  worin  er  diesem,  wegen  des  erlangten  Sieges 

über  die  Sachsen  und  der  Bekehrung  derselben  zum  Christenthume  Glück  wünscrihl.  S.  d. 
Schaten  H.  W.  p.  338. 

485.  Willehadus,  der  aus  Epternach,  wo  er  zw^ei  Jahre  gelebt  und  seine  aus  Sachsen  zerstreuten»  Schil- 

ler gesammelt  hatte,  zu  dem  König  Karl  nach  Eresburg  gekommen  war,  kehrt  auf  dessen  Ver- 
ordnung nach  Wigmodia  zurück,  wo  er  die  zerstörten  Kirchen  wiederherstellt.  Ansk.  vita 
WiUeh.  1.  c.  p.  382. 

486.  Liudger  kehrt  nach  drittchalbjähriger  Abwesenheit  in  sein  Vaterland  zurück  und  wird  dem  Koni:» 

Karl  bekannt,  der  ihm  die  geistliche  Aufsicht  über  die  fünf  friesischen  Gaue  Hugmerchi,  Hu- 
nusga,  Fivilga.  Emisga,  Fidiritga  und  die  Insel  Baut  überträgt,  und  bald  darauf  ihn  zugleich 
(anstatt  des  mittlerweile  verstorbenen  Abtes  Bemrad)  zum  Bischof  über  den  westlichen  Theil 
Sachsens  bestimmt.  Altfr.  vita  Liudg.  cap.  19.  20.  1.  c.  p.  410.  411.  —  Die  Vita  Liudgeri  se- 
cunda,  ib.  not.  13.  berichtet,  Liudger  habe,  aus  Eifer  für  die  Verkündigung  des  Evangeliums 
unter  den  heidnischen  Völkern,  das  von  dem  König  ihm  angebotene  Erzbisthum  Trier  ausge- 
schlagen, und  darauf  das  Bischofsamt  in  Sachsen  erhalten;  da  aber  Alt frid  von  jenem  Umstände 
nichts  erwähnt,  auch  eine  Erledigung  des  erzbischöflichen  Stuhls  zu  Trier  um  diese  Zeit  nicht 
bekannt  ist,  so  beruht  diese  Erzählung  entweder  auf  einem  Irrthume,  oder  das  Anert)ieten  des 
Erzbisthums  und  Liudgers  Ablehnung  desselben  muss  wenigstens  in  eine  spätere  Zeit  gehören. 

487.  Zu  Liudgers  bischöflichem  Sitze   (parochiae   sedes  principalis)  wird  der  Ort  Mimigernevord  (oder 

Mimigardevord)  im  Südergau  bestimmt,  wo  derselbe  für  seine,  nach  kanonischer  Regel  dem 
Herrn  dienenden  Brüder,  ein  Monasterium  erbaut.  Altfr.  cap.  20.  1.  c.  —  Altfrid  fasst  in  seiner 
Erzählung  die  Ereignisse  verschiedener  Zeiten  summarisch  zusammen,  und  wenn  man  dies  nicht 
berücksichtigt,  könnte  man  aus  seinen  Worten  schon  jetzt  die  Errichtung  einer  förmlichen  bi- 
schöflichen Diöcese  für  Mimigardevord  folgern;  allein  aus  den  übrigen  Zeitverhältnissen  ist  zu 


Digitized  byC^OOQlC 


78  5  — T8T.  73 

schliessen,  dass  Uudger,  eben  so  wie  vormals  Bonif actus  und  zu  seiner  Zeit  Willehadus,  anfangs 
nur  die  Stellung  eines  Missions -Vorstehers  einnahm,  dessen  Amtsbezirk  hauptsächlich  durch  den 
Umfang  seines  persönlichen  Wirkens  bestimmt  wurde,  und  daher  grösser  war,  als  seine  nach- 
malige bischöfliche  Diöcese;  wobei  er  jedoch  eines  bestimmten  Wohnsitzes  und  einer  Haupt- 
kirche natürlich  schon  bedurfte.  Erst  später  und  nach  vollständig  hergestellter  politischer  Ord- 
nung konnte  auch  eine  Eintheilung  des  Sachsenlandes  in  förmliche,  festbegrenzte  Diöcesen  er- 
folgen.   Vgl.  Nr.  250. 

188.  Uudger  erhält  von  dem  König  Karl  die  Abtei  S.  Petri  zu  Lotusa  im  Gau  Bracbante  (theils  zu  sei- 

ner bessern  Subsistenz,  theils  auch  zu  einem  sichern  Zufluchtsorte  im  Fall  einer  neuen  Empö- 
rung der  Sachsen).    Altfr.  cap.  24.  1.  c.  p.  411. 

786. 

189.  Junius  29.    *  König  Karls  Stiftungs- Urkunde  des  Bisthums  Verden  (in  loco  Fardium  vocato,  super 

Aleram  fluvium,  in  pago  qui  dicitur  Sturmi).  Act.  Mogunt.  111.  Kai.  Jul.  786,  a.  R.  XVIII.  von 
den  Erzbischöfen  von  Mainz,  Trier  und  Cöln  recognoscirt.  Schaten  H.  W.  p.  341.  und  sonst 
öfters;  vgl,  Hempels  Verzeichn.  d.  Urk.  der  Hist.  v.  Nieder -Sachsen;  1.  Th.  S.  1.  am  neusten 
Lappenberg  Hamburg,  ürkundenb.  I.  S.  1.  nach  dem,  zu  Hanover  aufbewahrten  angebl.  Origi- 
nale, das  nach  L's  Ansicht  aus  dem  11.  Jahrhundert  herrührt  —  Dass  diese  Urkunde  unterge- 
schoben ist,  ergibt  sich  sowohl  aus  der  formellen  Fassung,  namenthch  der  in  den  karolinischen 
Urkunden  ungebräuchlichen  Anrufungsformel,  der  Air  jene  Zeit  ungewöhnlichen,  weitläuftigen 
Einleitung,  der  eben  so  ungewöhnlichen  Unterschrift  von  drei  Erzbischöfen,  der  Angäbe  des 
Jahres  Christi,  und  der  ganzen,  einer  späteren  Zeit  nachgebildeten  Datums -Formel;  als  aus 
dem  Inhalte  selbst,  namentlich  der  Erwähnung  des  angeblichen  ersten  Bischofs  Suibert,  womit 
auf  den  heiligen  Suibert  (siehe  Nr.  100.  101.)  gezielt  wird,  der  doch  schon  längst  gestorben 
war,  und  der  Umschreibung  der  Diöcesan- Grenzen,  in  welche  Länder  jenseit  der  Elbe  auf- 
genommen sind,  wohin  die  Franken  damals  noch  gar  nicht  gekommen  waren.  Gegen  die 
Richtigkeit  der  Ansicht,  dass  um  jene  Zeit  in  Sachsen  blosse  Missions- Stationen  bestanden,  und 
die  förmliche  Einrichtung  bischöflicher  Diöcesen  erst  viel  später  erfolgte,  ist  also  aus  dieser  und 
ähnlichen  erdichteten  Urkunden  nichts  zu  beweisen. 

787. 

190.  Die  Sachsen  nehmen  Theil  an  dem  Heerzuge  Karls  gegen  Tassilo  von  Baiem,  an  der  Donau.    Ann. 

Saxo,  1.  c.  p.  561. 

191.  Julius  13,     Willehadus  wird,   auf  Veranstaltung  des  Königs  Karl,  in  Worms  zum  Bischof  geweiht, 

und  als  solcher  den  Ländern  Wigmodia,  Lara,  Riustri,  Asterga,  Nordendi  und  Wanga  vorge- 
setzt. —  Der  Sitz  dieses  Bisthums  wurde  Bremen.  Ansk.  vita  Willeh.  1.  c.  p.  383.  Chion. 
Moissiac.  1.  c.  p.  298. 

192.  „       14.     *  König  Karls  Stiftungs -Urkunde  des  Bisthums  Bremen.     Act  in  palatio  Nemetensi,  IL 

Id.  Jul.  788,  a.  R.  XXL  (sie.)  Adami  Brem.  Hist.  ecci.  cap.  9.  1.  c.  p.  6.  Alberti  Stad.  Chron., 
in  Kulpisii  Vol.  Rer,  German.  p,  192.  Baluz.  Capitular.  T.  I.  p.  246.  Schaten  IL  W.  d.  348. 
u.  m.  a.  Vgl.  Hempels  Verzeichn.  1.  Th.  S.  4.  am  neusten  Lappenb.  Hamb.  Ürkundenb.  1!  S.  4. 
mit  der  Jahrzahl  788.  —  Auch  diese  Urkunde  ist  untergeschoben,  wie  unter  andern  die  Erwäh- 
nung des  Erzbischofs  Lullus  zu  Mainz,  der  doch  schon  am  16.  Oktob.  786  gestorben  war  {Hillo, 
bei  Albert-  Stad.,  ist  ein  blosser  Schreib-  oder  Druckfehler,  da  ein  Erzbischof  dieses  Namens 
in  Mainz  nicht  bekannt  ist),  die  aller  Geschichte  widersprechende  Angabe,  dass  der  König  die 
alten  Namen  und  Eintheilungen  der  zur  Diöcese  des  Willehadus  bestimmten  Gaue  willkürlich 
B.6..U  bi...  We«r.l.  _  tO  ^.g.^.^^^  ^y  (^OOgle 


74  789. 

verändert  habe,  und  der  Widerspruch  in  der  Angabe  dieser  Gaue  mit  den  Nachrichten  der 
Geschichtschreiber  (s.  Nr.  491.),  femer  die  mit  dem  damaligen  Kanzleigebrauche  unver- 
trägliche Recognition  der  Urkunde  durch  den  Erzbischof  von  Cöln  als  Capellanus  sacri 
palatii,  und  die  einer  jüngeren  Zeit  angehörige  Datums -Formel  mit  dem  Jahre  Christi,  unwider- 
sprechlich  beweisen.  Im  Datum  steckt  überdies  ein  Fehler,  denn  das  angegebene  Regierungs- 
jahr und  die  hidict.  XII.  würden  auf  789  führen,  wohin  aber  die  Urkunde  so  wenig  als  zu  dem 
angegebenen  Jahre  788  passt,  weil  K.  Kai^l  in  diesen  Jahren  sich  in  ganz  andern  Gegenden 
auftiielt.  Wäre  eine  Urkunde  dieser  Art  ausgestellt  worden,  so  könnte  es,  nach  dem  genau 
bekannten  Datum  der  Ordination  des  Willehadus  (s.  oben),  nur  787  geschehen  sein.  Es  ist 
aber  viel  wahrscheinlicher,  dass  auch  WiUehadus,  so  wie  ehemals  Bonifacius  vor  seiner  Inthro- 
nisation zu  Mainz,  nur  die  Stellung  eines  Missionsbischofs  einnahm,  und  dass  erst  später  aus 
seinem  Missionsbezirke  eine  festbegrenzte  bischöfliche  Diöcese  wurde,  mithin  von  einer  förmli- 
chen Stiflungs- Urkunde  zu  jener  Zeit  noch  gar  nicht  die  Rede  sein  kann. 

789. 

193.  Um  die  den  Franken  feindlichen  Wilzen  zu  demüthigen,  geht  Karl  bei  Cöln  über  den  Rhein,  zieht 

durch  Sachsen,  mit  einem  aus  Ffanken  und  Sachsen  bestehenden  Heere,  welchem  sieh  die 
Friesen  zu  Schiffe  auf  dem  Flusse  Habola  (Hobola)  anschliessen ,  bis  an  die  Elbe,  schlägt  über 
diese  zwei  Brücken  (dringt  bis  an  die  Pana  [Peene]  vor,  Ann.  Lauresh.),  unterwirft  sich,  mit 
Hilfe  der  ihm  verbündeten  Sorben  und  Abotriten,  die  Wilzen,  nimmt  von  ihnen  Geiseln,  und 
kehrt,  nachdem  er  auch  in  den  Sächsischen  Angelegenheiten  das  Nöthige  geordnet,  nach  Worms 
zurück.  Annal.  Lauriss.  et  Einh.  1.  c.  p.  174.  175.  Ann.  Lauresh.  1.  c.  p.  34.  Poeta  Saxo  1.  c. 
p.  245.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  562.  —  Ob  unter  dem  oben  genannten  Flusse  Habola,  die  Havel 
zu  verstehen,  ist  an  diesem  Orte  wohl  zweifelhaft;  wenn  aber  Ledebur  krit.  Bei.  S.  115.  die 
Issel  dafiir  annehmen  will,  weil  dieser  Fluss  urkundlich  auch  Habedol  genannt  werde,  so 
beruht  dies  auf  einem  Misverstande ,  da  dieser  Name  in  den  a.  a.  0.  citirten  Urkunden  nicht 
dem  Flusse,   sondern  dem  auf  diesem  zu  entrichtenden  Zolle  gilt. 

194.  Septemb.  28.    *  König  Karl  ernennt  den  Trutmann  zum  Grafen  und  zum  Schirmvogt  der  Priester 

in  Sachsen.  Act.  in  villa  Trutmanni  (welches  Dortmund  sein  soll)  IV.  Kai.  Octobr.  789,  a.  R. 
XXI.  Schaten  H.  W.  p.  364.  Teschenmacher  Annal.  Qiv.  ed.  Ditmar,  Cod.  dipl.  p.  38.  —  Die 
Unechtheit  dieser  Urkunde  spricht  sich  sowohl  in  der  durchaus  regelwidrigen  Fassung,  als  iii 
dem  auf  die  damaligen  Zeitumstände  gar  nicht  passenden  Inhalte  ganz  unverkennbar  aus;  über- 
dies konnte  Karl,  bei  seiner  Rückkehr  aus  dem  Wilzen -Kriege,  wenn  er  auf  dem  nächsten 
Wege  nach  Worms  ging,  nicht  nach  Dortmund  kommen. 

195.  Novemb.  8.     WiUehadus  stirbt  (nachdem  er  noch  wenige  Tage  zuvor,  am  1.  Nov.,  die  neuerbaute 

Kirche  zu  Bremen  geweiht  hatte).  Ansk.  vita  Willeh.  1.  c.  p.  383.  Chron.  Moissiac.  1.  c.  p.  298. 
Annal.  Saxo  1.  c.  p.  562. 

196.  Nach  Willdiads  Tode  scheint  kein  besonderer  Bischof  für  den  von  ihm  verwalteten  Missionsbezirk 

eingetreten  zu  sein.  Et  credi  potest  tanto  tempore  episcopatum  Bremensem  cessasse,  quem- 
admodum  et  aUos,  propter  novellam  gentis  Saxonum  conversionem  etc.  Adam.  Brem.  lib.  I. 
cap.  12.  1.  c.  p.  7.  —  Wahrscheinlich  hat  lAudger  sich  der  Mission  in  jeiien  Gegenden  mit  an- 
genommen; denn  nur  daraus  erklärt  sich  liudgers  Missionsreise  in  die  von  seinem  eigentlichen 
Missionsdistrikte  ganz  entlegene  Insel  Fosetesland  (Helgoland),  für  welche  übrigens  die  nähere 
Zeitbestimmung  fehlt.  Liudger  unterrichtete  und  taufte  dort  unter  andern  einen  Fürstensohn, 
Landricus,  welcher  nachmals  von  ihm  zum  Priester  geweiht  wurde  und  viele  Jahre  lang  unter 
den  Friesen  lehrte.    Altfr.  \ita  Liudg.  lib.  I.  cap.  19.  1.  c.  p.  410. 

Digitized  by  VjOOQIC 


T89  — 793.  75 

197.  *'  Eine  fabelhafte  Tradition  setzt  in  dieses  Jahr  die  Stiftung  der  Kirche  zu  Herford,  durch  WcUtger, 
die  doch  erst  einer  spätem  Zeit  angehören  kann.    (Vgl.  Nr.  289.) 

791. 
498.  Sachsen  und  Friesen  nehmen  in  dem  Heere  Karls  Theil  an  dessen  Kriege  gegen  die  Ungarn  oder 
Avaren.    Ann.  Lauresham.  1.  c.  p.  34. 

792. 

199.  Empörung  Pipins,  eines  uneheUchen  Sohnes  des  Königs  Karl,  in  Frankreich,  unter  dem  Verwände 

der  diu^ch  die  Königinn  Fastrada  ausgeübten  Bedrückungen.  Ann.  Einh.  1.  c.  p.  479.  —  Yer- 
rauthlich  ist  dies  der  Krieg  in  Gallien  (Galliarum  seditio),  auf  dessen  Veranlassung  der  Graf 
Ekbei't  aus  Sachsen  in  den  westlichen  Theil  des  Frankenreiches  zog,  wo  er  seine  nachherige 
Gemahlinn,  die  heil.  Ida,  eine  Verwandte  des  königlichen  Hauses  (s.  Nr.  294.)  kennen  lernte. 
Vita  Idae ,  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  II.  p.  570.  sq.  Man  findet  für  einien  solchen  Krieg  sonst  keine 
passende  Stelle;  dagegen  ist  es  nicht  nur  an  sich  wahrscheinlich,  dass  der  König  seine  Getreuen 
aus  verschiedenen  Gegenden  des  Reichs  zur  Hilfe  berief;  —  Rex  coadunavit  conventum  Fran- 
corum  et  aliorum  fidelium  suorum  ad  Reganesburuge  etc.  Annal.  Lauresham.  1.  c.  p.  35. 
—  sondern  es  wird  auch  der  sogleich  folgende,  unerwartete  Abfall  der  Sachsen  erklärlicher, 
wenn  eine  solche  Entfernung  der  dem  Könige  getreuen  Beamten  und  Verminderung  der  in 
Sachsen  stehenden  Truppen  voranging;  so  wie  auf  der  andern  Seite  das  lange  verzögerte  Ein- 
schreiten gegen  die  Empörung  der  Sachsen  zu  dem  Schlüsse  auf  einen  bedeutenden  Umfang 
der  Empörung  in  Westfranken  berechtigt. 

200.  Julius  6.    Die  Sachsen  überfallen  und  ermorden  die  Franken  in  der  Nähe  der  Elbe -Mündung  (super 

fluvio  Alpia  prope  mare).  Annal.  S.  Amandi  1.  c.  p.  44. 
204.  Die  fränkischen  Truppen  in  Friesland,  unter  dqpi  Befehle  des  Grafen  Theoderich,  werden  im  Gau 
Hriustri  an  der  Weser  von  den  Sachsen  überfallen  und  aufgerieben.  Annal.  Einh.  1.  c.  p.  479. 
Poeta  Saxo  1.  c.  p.  249.  Beide  berichten  zwar  die  Begebenheit  erst  bei  dem  J.  793;  aber  alle 
andere  Jahrbücher,  als  Ann.  Petav.  I.  c.  p.  48.  Ann.  Lauresham.  1.  c.  p.  35.  Ann.  Alamann.  ibid. 
p.  47.  u.  a.  m.  setzen  den  Anfang  der  Empörung  der  Sachsen  in  dieses,  und  die  allgemeine 
Ausbreitung  derselben  in  das  folgende  Jahr. 

793. 

202.  Allgemeine  Empörung  (omnimoda  defectio)  der  Sachsen,  gleichzeitig  mit  dem  Einfalle  der  Saracenen 

in  Septimanien.    Annal.  Einh.  1.  c.  Poeta  Saxo  1.  c.  p.  250. 

203.  NeuC;   durch    Unno  und  Eilrat  angestiftete  Verfolgung  des  Christenthums  in   Ostfriesland,    wobei 

Kirchen  verbrannt  und  die  Diener  Gottes  verjagt  werden,  also  auch  Liudger  abermals  in  seiner 
Arbeit  gestört  und  zur  Flucht  genöthigt  wird.  Altfr.  vita  Liudg.  üb.  I.  cap.  49.  1.  c.  p.  444.  — 
Diese  abermalige  Verfolgung  scheint  Liudger  bewogen  zu  haben,  auf  eine  feste  Niederlassung 
auf  fränkischem  Boden,  jedoch  in  der  Nähe  Sachsens  und  Frieslands,  zu  denken;  denn  eben 
von  jetzt  an  beginnen  die  Veranstaltungen  für  das  nachmalige  Stift  Werden. 

204.  März  22.    Liudger,  der  Sohn  Eredgars,  schenkt  seinem  Freunde,  dem  Priester  Liudger,  die  Hälfte 

seines  Erbes  zu  Berilsi  und  in  dem  Walde  genannt  Seaewald  oder  Suifterbant.  Act.  in  villa  Bid- 
ningahusum,  XI.  Kai.  April.  Carli  Reg.  a.  XXV.  Unter  den  Zeugen:  Hildigrimus  diaconus  (Liud- 
gers  Bruder).  Lacomblet  Urkundenb.  zur  Geschichte  des  Niederrheins,  4.  Th.  S.  2.  —  Diese 
Urkunde  zeigt  uns  den  Anfang  der  Anstalten  zu  einer  von  Liudger  beabsichtigten  geistlichen 
Stiftung,  woraus  in  der  Folge  das  Kloster  Werden  erwuchs. 


10* 

Digitized  by 


Google 


76  T9I  — 795, 

205.  Junins  30.    Sigimn,  der  Sohn  Gilberts,  verkauft  dem  Priester  Liudger  einen  Theil  seines  Erbes, 

nehmlich  einen  Rotten  (modicum  curtile)  zu  Hrodbertinga  hova,  mit  drei  Äckern  und  anderem 
Zubehör,  namentlich  dem  Rechte  an  den  Wäldern  genannt  Sitroth  und  Huvil.  Act  in  villa 
Widugises  hova,  II.  Kai.  Jul.  Carli  Reg.  a.  XXV.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  2. 

794. 

206.  König  Karl,  nachdem  er  zu  Frankfurth  am  Main  (23.  März)  Ostern  gefeiert ,  rückt  mit  zwei  Heeren 

zugleich  in  Sachsen  ein;  das  eine  führt  er  selbst  von  der  südlichen  Seite  aus  Thüringen  her, 
das  andere  sein  Sohn  Karl  über  Cöln.  Da  die  auf  dem  Sinotfelde  versammelten  Sachsen  sich 
so  von  zwei  Seiten  her  angegriffen  sehen,  unterwerfen  sie  sich  dem  König  und  gehen  aus  ein- 
ander, der  König  aber  kehrt  nach  Aachen  zurück.  Annal.  Einh.  1.  c.  p.  181.  Poeta  Saxo  1.  c. 
p.  251.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  562. 

207.  Von  den  Sachsen  wird  je  der  dritte  Mann  ausgeführt.    Annal.  Fuld.  1.  c.  p.  351. 

208.  Liudger  kehrt  aus  seiner  abermaligen  Verbannung,   nach  Verlauf  eines  Jahres,   mit  den  Seinigon 

wieder  zurück,  und  es  geUngt  ihm,  sofort  die  christliche  Ordnung  wieder  herzustellen»  Altfr 
lib.  I.  cap.  19.  1.  c.  p.  411. 

209.  Oktober  9.     Wracharius,  der  Sohn  Brunhars,  schenkt  dem  Priester  Liudger  sein  eigenthümlichcs 

Land  im  Isselgau,  in  der  villa  Withmundi,  welches  der  Hörige  Landulf  bauete,  und  einen  Acker, 
welchen  der  Freie  Hildigerus  zu  Lehen  hatte.  Act.  in  villa  Brimnum,  VII.  Id.  Octobr.  Carli 
Reg.  a.  XXVII.  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  3. 

795. 

210.  Da  Karl  in  Erfahrung  bringt,  dass  die  Sachsen  ihm  abermals  die  Treue  brechen,  indem  sie,  auf 

sein  Aufgebot,  weder  an  seinem  Hofe  erscheinen,  noch  die  geforderte  Kriegshilfe  senden,  so 
führt  er,  nach  einer  zu  Kostheim  (Cuffesslein)  gehaltenen  Versammlung,  abermals  ein  Heer  nach 
Sachsen,  wo  sich  ein  Theil  ihm  gutwillig  unter\^arft  und  an  seinen  Heeraug  anschliesst.  Annal. 
Lauresham.  1.  c.  p.  36.    Annal.  Lauriss.  et  Einh.  1.  c.  p.  180.  181. 

211.  Nachdem  der  König  bis  an  die  Elbe  vorgedrungen,  die  Einwohner  des  Withmodingaues,  zwischen 

der  Nioder-Elbe  und  Weser,  unterworfen,  darauf  in  den  Bardengau  zurückgekehrt  und  sich 
bei  Bardewik  gelagert,  erfährt  er,  dass  die  transalbinischen  Sachsen  den  auf  der  Reise  zu  ihm 
begriffenen  König  der  Abotriten  an  der  Elbe  bei  Hliuni  überfallen  und  getödtet  haben.  Er 
nimmt  dafür  Rache  durch  Verheerung  ihres  Landes,  (fuhrt  den  dritten  Theil  aller  wehrhaften 
Männer,  Ann.  Xant.  et  Annal.  S.,  7070  Mann,  Ann.  Alam.  als  Geiseln  mit  sich  fort)  und  kehrt 
darauf  nach  Aachen  zurück.  Annal.  Lauresh.  1.  c.  Ann.  Lauriss.  et  Einh.  1.  c.  Poeta  Saxo  1.  c. 
p.  251.  Ann.  Petav.  1.  c.  p.  18.  Ann.  Alamann.  1.  c.  p.  47.  Annal.  Xant.  ap.  Peilz.  Scriptor. 
T.  n.  p.  223.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  563. 

212.  Da  die  geistliche  Aufsicht  über  einen  Theü  des  mittleren  Sachsens  (die  nachmalige  Diöcese  Pader- 

born mit  umfassend)  bisher  (wahrscheinlich  seit  dem  Tode  des  Abtes  Sturmius,  s.  Nr.  162.) 
dem  Bischof  von  Würzburg  anvertraut  war,  von  diesem  aber,  der  Entfernung  wegen,  nicht  mit 
genügendem  Erfolg  ausgeübt  werden  konnte,  so  ernennt  der  König  für  diese  Gegend  einen 
eignen  Bischof,  in  der  Person  Hathumars,  eines  geborenen  Sachsen  und  in  Würzburg  zum 
Geistlichen  gebildet,  welchem  Paderborn  zum  Sitz  angewiesen  wird.  Translatio  S.  Liborii,  ap. 
Pertz.  Script.  T.  IV.  p.  151.  Vita  Meinwerci,  ap.  Leibnit.  Scriptor.  Rer.  Brunsvic.  T.  I.  p.  518. 
Annal.  Saxo  1.  c.  p.  563.  zu  794.  —  Eckhart  Franc,  or.  T.  L  p.  622.  widerspricht  den  genannten 
Schriftstelleni,  und  will  die  Ernennung  Hathumars  zum  Bischof  erst  in  das  Jahr  800  setzen, 
weil  erst  in  diesem  Jahre  eine  Erledigung  des  Bisthums  Würzburg  stattgefunden;  denn  der  von 

Digitized  by  L^OOQ IC 


795  —  796.  77 

Bonif actus  eingesetzte  Bischof  Burchard  der  Heilige  starb  753;  ihm  folgte  Megingaudus,  welcher 
785  resignirte  und  Bemulf  zum  Nachfolger  hatte ,  dessen  Tod  am  29.  Sept.  800  erfolgte.  Allein 
es  nöthigt  uns  nichts,  anzunehmen,  dass  der  König  eine  Erledigung  des  bischöflichen  Stuhls  zu 
Würzburg  habe  abwarten  müssen,  um  jene,  durch  die  Umstände  gebotene  Veränderung  vorzu- 
nehmen; und  die  von  dem  sehr  genau  unterrichteten  Verfasser  der  Vita  Meinwerci  angegebene 
Folge  der  Bischöfe  zu  Paderborn  führt  unabweislich  auf  795  als  das  erste  Jahr  Bathumars 
zurück.  —  Einige  biographische  Nachrichten  von  Haihumar  gibt  die  Transl.  S.  Libor.  1.  c. 

213.  März  16.    Amxilricus  schenkt  dem  Priester  Liudgerus  einen  Theil  seines  Erbes,  nehmlich  den  Ort, 

welcher  zum  Kreuze  genannt  wird,  mit  den  Wiesen  am  Flusse  Amapa,  dem  Rechte  an  dem 
Walde  Sitroth  u.  a.  m.  Act.  in  villa  Hrodberhtinga  hova,  XVII.  Kai.  April.  Carli  Reg.  a.  XXVII. 
Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  3. 

(795—800.) 

214.  König  Karl  berichtet:  er  habe,  nach  der  Besiegung  der  Sachsen,  deren  zu  einer  Provinz  gemach- 

tes Land  in  Bisthümer  eingetheilt  (in  episcopatus  certo  termino  disterminantes)  und  im  nördli- 
chen Theile  desselben,  mit  EinwilKgung  des  Papstes  Adrian  und  nachher  des  Papstes  Leo,  so 
wie  mit  Beirath  seines  Confessoris  Alcquin,  ein  Bisthum  an  dem  Orte  Phardum  an  der  Aller  im 
Gau  Sturmi,  und  ein  anderes  an  dem  Orte  Brema  an  der  Wessera  gestiftet,  jenes  dem  Guiberi 
(Wibert?)  und  dieses  dem  Willehadus  anvertraut,  und  ersteres  dem  Erzbischof  von  Mainz,  letz- 
teres  aber  dem  Erzbischof  von  Cöln  untergeben.  —  Die  Urkunde  ist  unvollständig,  denn  sie 
hat  keinen  rechten  Schluss ,  und  es  musste  offenbar  noch  folgen ,  was  der  König  nach  dem  Tode 
der  genannten  beiden  Männer  hinsichtlich  jener  Bisthümer  angeordnet;  denn  dass  sie  zur  Zeit 
der  Ausstellung  dieser  Urkunde  bereits  todt  waren,  erhellet  daraus,  dass  sie  viri  immortalis 
memoriae  genannt  werden.  Die  Urkunde  kann  nur  zwischen  die  oben  angegebenen  Jahre  fal- 
len, da  des  Papstes  Leo  erwähnt  wird,  der  erst  795  zur  Regierung  kam,  und  Karl  noch  den 
Königstitel  führt,  den  er  800  mit  dem  Imperator -Titel  vertauschte.  Wolteri  Chron.  Brem.  ap. 
Meibom.  Scr.  R.  Germ.  T.  II.  p.  22.  Lappenberg  Hamb,  Urkundenb.  I.  S.  7.,  wo  die  Vermuthung 
ausgesprochen  wird,  dass  dies  die  Grundurkunde  sei,  aus  welcher  die  untergeschobenen,  an- 
geblichen Stiftungsurkunden  der  Bisthümer  Bremen  und  Verden  (Nr.  189.  u.  192.)  hergeflossen 
sind.  Unnöthig  und  unrichtig  hat  Lappenberg,  um  diese  Urkunde  mit  der  unechten  in  Überein- 
stimmung zu  bringen,  den  Namen  Guibert  in  Suibert  emendirt.    Vgl.  Nr.  189. 

796. 

215.  Da  in  Sachsen  neue  Unruhen  ausbrechen,  so  unternimmt  Karl,  mit  seinen  Söhnen  Karl  und  Lud- 

mig,  einen  abermaligen  Feldzug  dahin,  während  sein  dritter  Sohn  Pipin  den  Krieg  in  Panno- 
nien  führt.  Der  König  verheert  und  unterwirft  sich  ganz  Sachsen  (empfängt  in  Thrachina  |^dem 
Dreingau]  Geiseln,  Ann.  Pet.)  und  kehrt  mit  vielen  Gefangenen  und  grosser  Beute  nach  Aachen 
zurück.  Annal.  Lauresham.  1.  c.  p.  37.  Ann.  Einh.  1.  c.  p.  183.  Annal.  Petav.  1.  c.  p.  18. 
Poöta  Saxo  1.  c.  p.  252. 

216.  Februar  25.    Hemricus  schenkt  dem  Priester  Liudgerus  einen  Theil  seines  ererbten  und  selbst  er- 

worbenen Gutes,  nehmlich  seinen  Antheil  an  dem  Walde  Heissi,  am  nördlichen  Ufer  des  Flus- 
ses Rure,  mit  der  Fischerei  in  der  Rure  u.  a.  m.  Act.  in  villa  Hlopanheldi,  VI.  Kai.  Mart. 
(trifft,  wegen  des  Schaltjahres,  auf  den  25.  Febr.)  Carii  Reg.  a.  XXVUI.  Lacomblet  Urk. 
B.  I.  S.  4. 

217.  März  31.     Theganbald,  der  Sohn  Hrodbalds,  schenkt  dem  Abte  Liudger  einen  Theil  seines  Erbes 
in  der  villa  Ejslacu  am  Flusse  Rure,  mit  einer  Scara  im  Walde  u.  a.  m.     Act.  in  loco  qui  dici- 

Digitized  byC^OOQlC 


78  T96  — 79T. 

tar  ad  crucem  in  pago  Nivanheim,  ü.  Kai.  April.  Carli  Reg.  a.  XXVin.  Lacomblet  Urkund. 
B.  I.  S.  5. 

218.  Folci'ada,  die  Schwester  Hemmings,  verkauft  dem  Abte  Utidger  einen  Acker  an  der  Arnapa  bei 

dem  Hanse  zum  Kreuze.  Act.  in  loco  ipso  qui  dicitur  ad  crucem.  S.  d.  Lacomblet  Urk.  B.  I. 
S.  13.  —  Die  Übereinstimmung  des  Ortes  lässt  vermuthen,  dass  diese  Urkunde  auch  zu  gleicher 
Zeit  mit  der  vorigen  ausgestellt  ist. 

219.  Junius  6.    Liudger,  der  Sohn  Hredger's,  schenkt  dem  Priester  lÄudger  sein  Erbtheil  in  den  Villen 

Bidningahem  und  Thornspiic,  sein  Recht  an  dem  Walde  Suiftarbant  u.  s.  w.  Act.  in  loco  qui 
dicitur  ad  os  amnis,  YIU.  Id.  Jun.  CarU  Reg.  a.  XXYUI.    Lacomblet  Urk.  B.  L  S.  6. 

797. 

220.  Wiederholter  Feldzug  des  Königs  Karl  in  Sachsen,  während  sein  Sohn  Ludwig  den  Krieg  in  Spa- 

nien führt.  Karl  schlägt  an  dem  Orte  Alisni  eine  Brücke  über  die  Weser,  geht  nach  Wigmo- 
dinga  (Wihmuoti),  durchbricht  die  Bevestigungen  (firmitates)  der  Sachsen  daselbst,  und  unterwirft 
sich  die  Gegenden  bis  Haduloha  (Hadoloha,  Adulohog)  zwischen  den  Mündungen  der  Elbe  und 
Weser,  wo  Sachsen  an  das  Meer  grenzt.  Das  ganze  Volk  der  Sachsen  und  Friesen  unterwirft 
sich  hier  durch  Geisehi  dem  Könige,  worauf  derselbe  nach  Aachen  geht,  um  daselbst  ausländi- 
sche Gesandte  zu  empfangen.  Ann.  Petav.  1.  c.  p.  18.  (zum  Theil  noch  zum  J.  796,  aber  irrig). 
Ann.  Lauresham.  1.  c.  p.  37.  Chron.  Moiss.  1.  c.  p.  303.  Ann.  Lauriss.  et  Einh.  1.  c.  p.  182.  183. 
Poeta  Saxo  1.  c.  p.  253.  Ann.  Xant.  1.  c.  p.  223.  Ann.  Saxo  1.  c.  p.  563.  —  Annal.  Guelferb. 
ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  L  p.  45.  lassen  Karls  Angriff  auf  Sachsen  diesmal  auch  zu  Schiffe  (cum 
naves  magnas  per  terra  tractas  et  per  mare)  geschehen,  wovon  die  andern  Schriftsteller  nichts 
gedenken.  —  Den  Cbergangsort  über  die  Weser,  Alisni,  sucht  Pertz  in  Elsfleth,  Ledebur  (krit. 
•  Bei.  S.  119.)  u.  A.  in  Leese. 

221.  Junius  29.     Oodhelm  schenkt  dem  Abte  Liudger  einen  Theil  seines  Erbes  zu  Ocanni  im  Gau  Hisloi 

(Issel-Gau),  und  zu  Huleri,  Manheri  und  Hrenheri  im  Gau  Northtuianti  (Nord-Twente).  Act.  in 
loco  Withmundi,  III.  Kai.  Jul.  Carli  Reg.  a.  XXIX.  Unter  den  Zeugen:  Hildigrimus  diaconus, 
Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  6. 

222.  Oktober  28.     Grosse  Versammlung  der  Bischöfe,  Äbte  und  Grafen,  zu  Aachen,  auf  welcher  auch 

die  Sachsen  aus  allen  Gauen,  sowohl  Westfalen  und  Angern,  als  auch  Ostfalen  erscheinen,  und 
Gesetze  für  das  sächsische  Volk  aufgerichtet  werden.  (Capitulare  saxonicum.)  Gottesfriede  und 
Schutz  der  Kirchen ,  Wittwen  und  Waisen.  In  den  königlichen  Gesetzen ,  deren  Übertretung  die 
Franken  mit  60  Solidis  büssen,  werden  die  Sachsen  ihnen  gleichgestellt;  wo  die  Franken  15  Sol. 
biissen,  wird  die  Busse  eines  edlen  Sachsen  auf  12,  eines  gemein -freien  auf  5,  eines  Hörigen 
auf  4  Sol.  festgesetzt.  Bestimmung  der  gerichtlichen  Strafgebühren,  wenn  eine  Sache  vor  der 
gewöhnlichen  Volksgemeinde  (cum  propriis  vicinantibus) ,  oder  vor  dem.  königlichen  Missus  ver- 
handelt, oder  endlich  an  den  königlichen  Hof  gebracht  wird.  Strafe  des  unterlassenen  Erschei- 
nens auf  den  Gemeinde  -  Versammlungen.  Den  Priestern  und  ihren  Angehörigen  zugefügter 
Schaden  soll  doppelt,  den  königlichen  Missis  und  ihren  Angehörigen  zugef.  Schaden  dreifach 
gebüsst  werden.  Strafe  der  Brandstiftung.  Dem  König  wird  das  Recht  vorbehalten,  mit  Rath 
der  Frauken  und  getreuen  Sachsen,  nach  Erfordern  der  Sache,  die  Geldstrafen  zu  erhöhen, 
auch  bei  einem  Verbrecher,  welchem  die  ewa  Saxonum  den  Tod  zuerkennt,  und  welcher  an 
den  könighchen  Hof  flieht,  die  Todesstrafe  in  lebenslängliche  Verbannung  zu  verwandeln.  Be- 
stimmung des  Werthes  eines  Solidus  (zu  12  Denarien  an  Silber)  in  Sachsen,  nach  Vieh,  Ge- 
traide  und  Honig.    Pertz.  Leg.  T.  l  p.  75. 

Digitized  by  V^OOQIC 


T97  — 799.  ^  79 

223.  Von  Aachen  zieht  Karl,  in  der  Mitte  des  Novembers,  wieder  nach  Sachsen,  legt  sein  Heer  in  Win- 

terquartiere an  die  Weser,  und  nimmt  seinen  Aufenthalt  an  einem  Orte,  dem  er  den  Namen 
Heristelli  (Haristalli)  gibt,  am  Einflüsse  der  Diemel  in  die  Weser  (ubi  Timella  fluit  in  Wisaraha. 
Ann.  Lauresham.),  wo  er  sowohl  Weihnachten,  als  Ostern  des  folgenden  Jahres  feiert,  (grosso 
Gebäude  auffuhrt,  Ann.  Pet.),  auch  Gesandte  der  Avaren  u.  and.  empfängt.  Annal.  Lauresh.  et 
al.  Script,  sup.  cit.  —  Die  Ann.  Lauresh.  1.  c.  (zu  798)  lassen  den  König  darum  den  Namen 
Herislalli  wählen,  „quia  ab  hoste  ipso  ipsae  mansiones  in  quibus  habitabant  constructae  sunt." 
Richtiger  ist  es  wohl,  dass  er  dabei  an  Heristall,  den  alten  Stammsitz  seines  Hauses  dachte, 
wie  denn  auch  die  Ann.  Lauresh.  selbst,  ohne  Zweifel  in  dieser  Beziehimg,  von  Haristallio  novo 
sprechen. 

798. 

224.  Die  transalbinischen  Sachsen  ermorden  die  zu  ihnen  gesandten  königlichen  Beamten  und  den,  an 

den  Dänen -König  Stgifrtd  abgeordneten  Gesandten  Godeschaüc.  Auf  diese  Nachricht  bricht  der 
König  von  Heristelli  auf,  geht  bei  Minden  über  die  Weser  und  verheert  das  Land  bis  an  die 
Elbe,  während  Thasko,  der  Fürst  der  mit  den  Franken  verbündeten  Abotriten,  von  den  trans- 
albinischen Sachsen  angegriffen,  diese  bei  Suentana  schlägt.  (Die  Zahl  der  in  der  Schlacht  ge- 
bliebenen Sachsen  wird  auf  2901  angegeben,  Ann.  Lauresh.)  Karl  empfängt  deshalb  die  in 
Nord-Thüringen  zu  ihm  kommenden  Abotriten  mit  grossen  Ehren,  nimmt  von  den  Sachsen  eine 
grosse  Anzahl  (1600,  Ann.  S.  Am.)  Geiseln,  die  er  im  Frankenreiche  vertheüt,  und  kehrt  nach 
Aachen  zurück.  Ann.  Lauresham.  1.  c.  p.  37.  Ann.  Einh.  1.  c.  p.  185.  Poeta  Sax.  1.  c  p.  254. 
Ann.  Petav.  1.  c.  p.  18.    Ann.  S.  Amandi  1.  c.  p.  14.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  563. 

225.  Julius  19.    Birpingus  verkauft  dem  Abte  Liudger  einen  Weinberg  zu  Bacheim  an  dem  Flüsschen 

Melanbach.  Act.  in  Saxonia,  ubi  tunc  temporis  fuimus  in  hoste,  in  loco  Mimthum  (oder  Mini- 
thum),  XIV.  Kai.  Aug.  Carli  Reg.  a.  XXX.    Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  7. 

226.  Liudger  soll  in  diesem  Jahre  die  Kapelle  S.  Petri  zu  Helmstädt,  als  Taufkapelle  für  die  Neubekehr- 

ten und  als  das  älteste  christliche  Denkmaal  in  dortiger  Gegend,  gegründet  haben.  Vgl,  Beh- 
rends  in  d.  N.  Mitlheilungen  aus  d.  Geb.  historisch -antiquar.  Forschungen,  1.  B.  4.  H.  S.  21. 
u.  3.  B.  1.  H.  S.  91.  —  Diese  Nachricht  beruht  zwar  auf  blosser  Tradition,  ohne  ein  bestimm- 
tes urkundliches  Zeugniss,  ist  aber  wahrscheinlich,  da  Liudger,  wie  uns  die  vorherg.  Urk.  lehrt, 
dem  Heere  Karls  in  das  östliche  Sachsen  folgte.  —  Thietmari  Chron.  lib.  FV.  cap.  45.  ap.  Pertz. 
Scriptor.  T.  IIL  p.  787,  und  aus  ihm  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  645.  erzählen  gelegenüich,  ohne  nähere 
Zeitangabe,  Liudger  habe  den  Ort  Helmanstidi  (von  welchem  sie  aber  das  daselbst  befindliche 
Monasterium  confessoris  praedicti,  scU.  Liudgeri,  unterscheiden)  von  seinem  Eigenthume  zur  Zeit 
des  Königs  Karl  erbaut. 

799. 

227.  Nach  einer  allgemeinen  Versammlung  am  Rheine  zu  Lippeham,  rückt  der  König  mit  seinem  Heere 

wieder  in  Sachsen  ein,  und  sendet  seinen  Sohn  Karl  mit  einem  Theile  des  Heeres  über  die 
Weser  an  die  Elbe,  wo  Karl  der  Jüngere  alle  Abtrünnigen  wieder  unterwirft  und  dann  mit 
Ruhm  zu  seinem  Vater  zurückkehrt.  —  Dieser  verweilt  indessen  in  Paderborn  (lässt  die  daselbst 
neu  erbaute  grosse  Kirche  feierlich  einweihen,  Ann.  Lauresh.  et  Chron.  Moiss.),  und  hier  kommt 
der  von  den  Römern  im  Aufruhr  verjagte  Papst  Leo  IIL  zu  ihm,  welcher  mit  grossen  Ehren  em- 
pfangen und  auf  Befehl  des  Königs  mit  Heeresmacht  nach  Rom  zurückgeleitet  wird.  Ann.  Einh. 
1.  c.  p.  187.  Poeta  Saxo  1.  c.  p.  256.  Ann.  Petav.  1.  c.  p.  18.  Ann.  Lauresh.  1.  c.  p.  38. 
Chron.  Moissiac.  1.  c.  p.  304.    Arm.  Quedlinb.  1.  c.  p.  40.    Ann.  Saxo  1.  c.  p.  564.  —  Von  der 

Digitized  byL^OOQlC 


80  T99. 

Zusaoimenkunft  des  Königs  mit  dem  Papste  s.  auch  Angilberti  Carmen  de  Karolo  M.  ap.  Pertz. 
Scriptor.  T.  1.  p.  401.  sq.  —  Dass  Papst  Leo  bei  seiner  Anwesenheit  in  Paderborn  einen  Altar 
in  der  Kirche  daselbst  geweihet  und  Reliquien  des  heil.  Stephanus  dazu  gestiftet  habe»  meldet 
Transl.  S.  Liborii,  1.  c.  p.  150. 

228.  Der  König  führt  eine  Menge  der  Sachsen  mit  ihren  Weibern  und  Kindern  aus  ihrem  Lande  weg, 

vertheilt  sie  in  verschiedene  andere  Länder  seines  Gebietes,  und  vergabt  ihre  Ländereien  an 
seine  Getreuen,  nehmlich  Bischöfe,  Grafen  und  andere  Lehensleute.  Ann.  Lauresh.  1.  c.  Chron. 
Moiss.  1.  c.  —  Nachdem  er  so  die  Angelegenheiten  Sachsens  geordnet,  kehrt  er  nach  Aachen 
zurück.    Scriptor.  sup.  cit. 

229.  Januar  18.    Eludiüin,  der  Sohn  Thiathers,  schenkt  dem  Abte  Liudger  sein  Erbtheil  zu  Werethinum, 

zwischen  zwei  Flüsschen,  welche  in  die  Rure  fliessen,  und  wovon  der  eine  Diapanbeki  heisst. 
Act.  in  loco  Diapanbeci  sive  Werithina,  XV.  Kai.  Februar.  CarU  Reg.  a.  XXXI.  Lacomblet  Ur- 
kundenb.  L  S.  7. 

230.  Februar  14.    Fokbrat  (Folcbert)  gibt  sein  Rottland  genannt  Widuberg,  an  der  Diapanbeke,  welches  er 

von  einem  edlen  Franken  Theganbald  gegen  sein  Erbland  zu  Bilici  eingetauscht  hatte,  dem  Priester 
Liudger  tauschweise  für  die  Alfgodinchove  zu  Fisclacu,  welche  letzterer  von  demselben  Theganbald 
erkauft  und  einige  Jahre  besehen  hatte.  Act.  in  loco  Diapanbeci  in  ripa  Rura,  XVI.  Kai.  Mart. 
Carii  Reg.  a.  XXXI.  Zwei  Urkunden,  die  eine  von  Folcbert,  die  andere  von  Liudger  ausgestellt. 
Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  8. 

231.  Junius  9.     Oodhelm,  der  Sohn  Oodwerks,  schenkt  dem  Priester  Liudger  drei  Hoven,  zu  Okinni  im 

Isselgau,  zu  Manheri  und  Hasungum  im  Gau  Nord-Twente.  Act.  in  loco  Withmujidi,  V.  Id. 
Jun.  CarU  Reg.  a.  XXXI.    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  9. 

232.  December  24.    *  Papst  Leo  HL  befreit  die  von  dem  König  Karl  gestiftete  Kirche  zu  Eresburg  von 

aller  weltlichen  Gewalt,  so  dass  Niemand,  zur  Beeinträchtigung  der  daselbst  Christo  dienenden 
Brüder,  den  Berg  kriegerisch  besetzen  soll;  und  bestätigt  die  der  Kirche  geschenkten  Güter 
und  in  einem  Umfange  von  zwei  sächsischen  Rasten  zu  erhebenden  Zehenten.  Dat.  Eresburg 
per  manum  Joannis  Bibliothecarii  et  Cancellarii  ecclesiae  Romanae,  IX.  Kai.  Jan.  pontif.  a.  IV. 
die  dedicationis  capellae  in  Eresburg.  Monum.  Paderborn,  pag.  111.  Schaten  H.  W.  pag.  392. 
Seibertz  Ürkundenb.  zur  Landes-  und  Rechtsgeschichte  des  Herzogth.  Westfalen,  I.  S.  1.  —  Dass 
diese  Urkunde  unbedingt  zu  den  untergeschobenen  gehört,  ist  aus  folgenden  Gründen  erweislich: 
1)  Es  fehlt  an  allen  gewöhnlichen  formellen  Einkleidungen  der  päpstlichen  Urkunden.  2)  Soll 
sie  aber  als  ein  blosses  Schreiben  an  den  König  Karl,  an  den  sie  gerichtet  ist,  betrachtet  wer- 
den, wozu  doch  ihr  Inhalt  nicht  geeignet  erscheint,  so  ist  es  gegen  die  Regel,  dass  der  Papst 
seinen  Namen  dem  des  Königs  voransetzt,  da  die  Päpste  damals  noch  die  Namen. der  Könige, 
an  welche  sie  schrieben,  den  ihrigen  voranzusetzen  pflegten.  3)  Der  Papst  setzt  dem  Namen 
Karls  M.  (Magnus)  bei,  da  ihm  doch  dieser  Beiname  bei  seinem  Leben  nicht  gegeben  wurde. 
4)  Die  Päpste  pflegten  damals  ihre  Urkunden  nicht  nach  den  Jahren  ihres  Pontifikats,  sondern 
nach  den  Regierungsjahren  der  Kaiser  oder  Könige  zu  datiren.  5)  Papst  Leo  war  im  November 
799  schon  wieder  in  Rom  eingezogen,  konnte  sich  also  im  December  nicht  mehr  in  Westfalen 
und  überhaupt  in  Deutschland  aufhalten.  6)  Endlich  ist  auch  der  Inhalt  ganz  gesclüchtswidiig. 
Eines  Klosters,  welches  nach  dieser  Urkunde  in  Eresburg  bestanden  haben  soll,  wird  sonst  nir- 
gends gedacht,  vielmehr  ist  bei  der  Überweisung  der  Kirche  zu  Eresburg  an  das  Stift  Corvey 
urkundlich  nur  von  einer  einfachen  Kirche  die  Rede;  und  das  Verbot  einer  Bevestigung  oder 
militärischen  Besetzung  des  Ortes  stimmt  nicht  zu  den  Sitten  jener  Zeiten,  wo  man  die 
Kirchen,  des  besseren  Schutzes  wegen,  vorzugsweise  an  bevestigten  Orten  anlegte;  abge- 
sehen davon,   dass  Karl,  unter  den  damaligen  Zeitverhältnissen,  schwerlich  ein  solches,  seine 


Digitized  by  L^OOQ IC 


800  —  801.  84 

eignen  Landeshoheits-  und  Jurisdictionsrechte  beschränk^ides  Privilegium  würde  angenom- 
men  haben. 

800. 

233.  September  16.    Reginald,  Folchard,  Gerhard,   Wisü  und  Helmberht  schenken  dem  Abte  Liudger, 

zur  Erbauung  einer  Kirche,  einen  Acker  ihres  Erbes  zu  Withmund,  an  der  nördlichen  Seite 
des  Ackers,  welchen  Liudger  von  dem  Grafen  Wracharius  erhalten  hat.  Act.  in  loco  Withmundi, 
XVI.  Kai.  Octobr.  Carli  Reg.  a.  XXXIl.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  10. 

234.  „  17.  Efuriüin,  Hildirad  und  Irminwin  schenken  dem  Priester  Liudger  einen  Theil  ihres 
Besitzthums  in  dem  Walde  Heissi,  zusammenhangend  mit  den  Antheilen  desselben  Waldes,  welche 
Heinric  und  Hluduwin  vor  einigen  Jahren  an  lAudger  geschenkt  hatten.  Act.  in  loco  Diapan- 
bcci,  XV.  Kai.  Octobr.  CarU  Reg.  a.  XXXU.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  10. 

235.  December  6.    SneUuird  und  Walfrid  schenken  dem  Abte  Liudger  ihr  Erbe  zu  Liudinchuson.    Act. 

in  ipso  loco  Liudinchuson,  VIII.  Id.  Decembr.  Carii  Reg.  a.  XXXIII.  Westphalia,  3.  Jahrg.  S.  334. 
Mcsert  Münstersche  Urkunden -Samml.  2.  B.  S.  1.  (mit  beigefügter,  aber  falscher  Jahrzahl:  a. 
Dom.  801.)    Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  11. 

236.  Raadalt  schenkt  zu  der  Kirche,  welche  der  Abt  Liudger  in  W^tmundi  erbauen  will,  sein  Erbe  zu 

Uclmissi  und  Witmundi.  S.  d.  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  14.  —  Da  die  erste  aus  diesem  Jahre 
angef.  Urk.  noch  eine  Stiftung  für  die  beabsichtigte  Kirche  zu  Witmundi  enthält,  deren  später 
nicht  mehr  gedacht  wird,  so  muss  auch  die  vorliegende  Urkunde  ohne  Zweifel  diesem  Jahre 
angehören.  —  Der  in  dieser  Urkunde  gebrauchte  Ausdruck  conlocavit  soll  wohl  nicht  bedeuten, 
dass  Liudger  die  Kirche  zu  W^itmundi  schon  erbaut  hatte,  sondern  nur,  dass  der  Ort  dazu 
von  ihm  ausersehen  war;  denn  die  beabsichtigte  Kirche  wurde  daselbst  gar  nicht  vollendet^ 
sondern  nach  Werden  verlegt.    Vgl.  Vita  Liudg.  secunda,  lib.  I.  c.  29.  1.  c.  p.  419. 

(800—809.) 

237.  Liudgei^  baut,  zum  Aufenthalt  für  Mönche  (ob  habitaculum  monachorum),  auf  seinem  Eigenthume 

zu  Werthina,  eine  Kirche  zur  Ehre  S.  Salvatoris  et  S.  Dei  genitricis  sanctique  apostolorum  prin- 
cipis  Petri.  Altfr.  vita  liudg.  lib.  II.  c.  8.  1.  c.  pag.  414.  —  Die  Erbauung  der  Kirche  zu  Wer- 
den muss  zwischen  die  angegebenen  Jahre  fallen;  denn  800  war  der  Ort  für  dieselbe  noch 
nicht  bestimmt,  und  809,  bei  Liudgers  Tode,  war  sie  schon  vollendet 

238.  In   eben  diesen  Zeitraum  fäUt  wahrscheinlich  auch  die  Stiftung   des  Nonnenklosters  Nuitlon,  das 

(vermuthlich  aber  nur  als  ein  blosses  Oratorium)  in  Liudgers  letzten  Lebensjahren  schon  vor- 
handen war,  und  welchem  Liudgers  Schwester  Heriburgis  als  erste  Äbtissinn  vorstand.  Vgl. 
die  Urkunde  des  Bischofs  Gerfrid  von  834  (Nr.  340.). 

801. 

239.  Mai  1.    Hildiradus  schenkt  dem  Abte  Liudger  seine  Rottung  zwischen  dem  Bache  Burgbeki  und 

dem  an  der  westlichen  Seite  des  Widuberges  fliessenden  Bache,  bis  an  das  Ufer  der  Rure. 
Act.  in  loco  Diapanbeki,  Kai.  Majas,  Carli  Reg.  a.  XXXIII     Lacomblet.  Urkundenb.  I.  S.  11. 

240.  „    2.    Betto  verkauft  dem  Abte  Liudger  einen  Kotteu  (curtile)  zu  Holtheim  im  Gau  Nivanheim. 

Act.  in  loco  qui  dicitur  ad  crucem,  VI.  Non.  Maj.  Carli  Reg.  a.  XXXIII.  Lacomblet  Urkun- 
denb. L  S.  12. 

241.  „    8.    Helmbald,  der  Sohn  HeribcMs,  welcher  seine  Rottung  an  dem  Orte  Widapa  in  der  villa 

Selehem  an  den  Abt  Liudger  geschenkt  hatte,  empfängt  die  Hälfte  davon,  auf  seine  und  seines 

Rcgesta  biit.  We^tfal.  11 

Digitized  by  V^OOQIC 


82  801  —  802. 

Sohnes  Lebenszeit,  zur  Benutzung  zurück.  Act.  in  looo  Widapa,  VHI.  Id.  Maj.  Carli  R.  a.  XXXIII. 
Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  42. 

242.  August  26.    Hrodulf,  der  Sohn  Wibalds,  schenkt  dem  Abte  Liudger  einen   Theil   seines  Erbes  im 

Gau  Felum  und  der  villa  England! ,  nehmlich  einen  Rotten  und  ein  Zwölftheil  des  Waldes  Braclog. 
Act.  in  loco  Wigtmundi,  VII.  Kai.  Septembr.  Carli  R.  a.  XXXIII.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  13. 

802. 

243.  Januar  13.    Brunrico  und  sein  Sohn  hatten  Thangrims  Sohn  Bosoco  erschlagen;  dafür  war  ihr  Erbe 

in  der  villa  Hustene  ihnen  ab-  und  diesem  zugesprochen  worden;  Thangrim  und  seine  Söhne 
Hartgrim  und  Atugrtm  schenken  dieses  Erbe  dem  Abte  Liudger.  Act.  in  villa  Hustene  juxta 
fluv.  Rura,  Id.  Januar.  Carli  R.  a.  XXXIV.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  13. 

244.  Liudger,  der  bisher  aus  Demuth  die  ihm  angetragene  bischöfliche  Würde  abgelehnt,  und  lieber  ge- 

wünscht hatte,  dass  einer  seiner  Mitarbeiter  mit  derselben  bekleidet  werden  möge,  gibt  endlich 
den  Ermahnungen  des  Erzbischofs  Hildibald  zu  Cöln  nach,  und  empfängt  die  bischöfliche  Weihe. 
Altfr.  vita  Liudg.  lib.  I.  cap.  20.  1.  c.  p.  411.  —  Obgleich  Altfrid  keine  Zeil  fiir  Liudgers  Conse- 
cration  angibt,  so  kann  diese  doch  nicht  früher,  als  in  diesem  Jahre  geschehen  sein,  da  Uud- 
ger  in  der  vor.  Urkunde  noch  Abbas  genannt  wird.  Es  versteht  sich  übrigens  von  selbst,  dass 
man  bei  dem  Titel  Abbas  nicht  an  einen  Kloster-Abt,  sondeni  überhaupt  an  einen,  mit  einem 
geistlichen  Vorsteher -Amte,  aber  nicht  mit  der  bischöflichen  Würde  bekleideten  Geistlichen  zu 
denken  hat;  daher  auch  Liudger  gleichzeitig  bald  Abbas  bald  Presbyter  genannt  wird. 

245.  Karl  (seit  Weihnachten  800  Kaiser)  fiihrt  Krieg  gegen   die  transalbinischen  Sachsen,  an  dem  er 

jedoch  nicht  persönlich  Theil  nimmt.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  565. 

246.  April  26.    *  Kaiser  Karl  beurkundet,  dass  Liudgents,  Bischof  zu  Mimigerneford ,   auf  seinem  eignen 

Erbe  im  Gau  Rurige,  an  dem  Orte  genannt  Werthina,  eine  Kirche  und  Klostor  erbaut  hat, 
nimmt  diese  Stiftung  in  seinen  Schutz,  und  schenkt  dazu  das  köniü;liche  Gut  (fiscum)  Lothosa 
im  Gau  Brabant.  D.  in  Wormathia,  VI.  Kai.  Maj.  802,  a  Rogni  XXXIV.  in  Ital.  XXVII.  Imp.  IL 
Schaten  H.  W.  p.  407.  Teschenmacher  Cod.  dipl.  p.  51.  Orig.  Guelf.  Tom.  V.  p.  20.  mit  einer 
Abbildung;  Kremer  akad.  Beitr.  3.  B.  Urk.  S.  3.  Niesert  M.  U  S.  II.  S.  4.  Lacomblet  Urkun- 
denb. I.  S.  14.  —  Die  Unechtheit  dieser  Urkunde  geht  aus  vielen  innern  und  äusseren  Gründen 
unab weislich  hervor.  1)  Die  Schriftzüge  des  noch  vorhandenen  und  a.  a.  O.  abgebildeten,  an- 
geblichen Originals,  sind  von  der  Schrift  echter  Karolinischer  Urkunden,  sowohl  inr  ganzen  Ha- 
bitus, als  in  der  Bildung  einzelner  Buchstaben,  durchaus  verschieden,  und  kommen  unverkenn- 
bar mit  dem  Charakter  der  sächsischen  Curialschrift  des  Ottonischen  Zeitalters  überein.  2)  Das 
Siegel  hat  eine  Gestalt,  wie  sie  an  den  Urkunden  Karls  und  seiner  nächsten  Nachfolger  ganz 
unerhört  ist;  während  nehmlich  die  echten  Karolinischen  Siegel  klein,  oval  smd,  und  einen 
einfachen,  seitwärts  sehenden  Kopf  darstellen,  ist  es  an  der  angeblichen  Werden  sehen  Urkunde 
kreisförmig,  hat  beinahe  4  Zoll  im  Durchmesser,  und  zeigt  ein  vorwärts  sehendes,  gekröntes, 
mit  einem  Mantel  bekleidetes  und  mit  einer  grossen  Lanze  ausgerüstetes  Brustbild;  eine  Form, 
wie  wir  sie  vor  Otto  IL  nicht  finden,  die  also  auch  wieder  an  das  Ottonische  Zeitalter  erinnert 
3)  Die  Anrufungsformel  und  der  Titel  des  Kaisers,  so  wie  die  PrädÜLatc,  die  er  im  Contexte 
sich  beilegt,  kommen  so,  wie  sie  hier  gebraucht  sind,  in  den  echten  Karolinischen  Urkunden 
nie  vor.  4)  Die  weitläuftige  Einleitung  und  Entwickelung  der  Motive  ist  ebenfalls  den  Karoli- 
nischen Urkunden  nicht  eigen.  5)  Die  Datumsformel  mit  dem  Jahre  Christi  ist  gegen  den  Ge- 
brauch der  Karolinischen  Zeit.  6)  Liudgers  Biograph  Altfrid,  der  als  sein  Verwandter  und  Amts- 
nachfolger genau  von  diesen  Angelegenheiten  unterrichtet  sein  musste,  spricht  zwar  von  einem 
Kloster  Lotusa,  das  Liudger  (jedoch  nur  für  seine  Person)  von  Karl  erhalten  habe  (vgl. 


Digitized  byC^OOQlC 


802  ^  803.  83 

Nr.  488.),  weiss  aber  nichts  von  einem,  an  das  Stift  Werden  geschenkten,  königlichen  Gute 
dieses  Namens.  7)  Die  späteren  Privilegien  für  das  Stift  Werden  weisen  nicht  auf  eine  Urkunde 
Karls  des  Grossen  zurück,  sondern  kennen  nur  das  Privilegium  Ludwigs  des  Jüngeren  (vgl. 
unten  zum  J.  877)  als  das  erste  seiner  Art;  obwohl  einige,  indem  sie  diesen  Ludimg  einen  Sohn 
Karh  des  Grossen  nennen,  ihn  mit  seinem  Grossvater  Ludwig  dem  Frommen  verwechseln. 
8)  Endlich  spricht  die  vorliegende  Urkunde  von  der  Stiftung  zu  Werden  in  einer  ganz  unhisto- 
rischen Weise,  nicht  in  Gemässheit  des  Sach Verhältnisses  der  frühesten  Zeit,  wo  wir  uns  Wer- 
den nur  als  eine  Bildungs-  und  Zufluchts- State  der  für  Liudgers  westfälische  DiÖcese  bestinmi- 
ten  Priester  zu  denken  haben;  sondern  vielmehr  der  späteren  Verhältnisse,  als  Werden,  nach 
seiner  Trennung  von  dem  Bisthume  Mimigardevord,  in  eine  selbstständige  Abtei  umgestaltet  war ; 
auch  hiernach  gibt  sich  also  ihre  spätere  Erdichtung  zu  erkennen. 

247.  April  26.     *  König  (sie)  Karl  gibt  dem  Kloster  Helmonstede,  zum  Unterhalte  der  daselbst  Gott  die- 

nenden Mönche,  und  zu  seinem,  seines  Vaters  und  seiner  Mutter  Seelenheil,  mit  Rath  und  Einwilli- 
gung des  Bischofs  Hiklegrimus  zu  Halbersladt,  die  villa  Carlstorf  mit  ihrem  Zubehör.  Act.  in  Seli- 
genstadt,  VI.  Kai.  Maji  802,  Imp.  a.  IL  Rehtmeyers  Braunschw.  Lüneb.  Chronik  S.  150.  und  hieraus 
Behrends  in  d.  N.  Mittheil,  aus  d.  Geb.  bist,  antiq.  Forschungen,  2.  B.  3.  u.  4.  H.  S.  452.  — 
Die  Unechtheit  dieser  Urkunde  leuchtet  auf  den  ersten  Blick  ein:  1)  aus  dem  in  den  echten 
Karolinischen  Urkunden  nicht  gewöhnlichen  Eingange;  2)  dem  Titel  Rex,  da  doch  Karl  seit 
beinahe  zwei  Jahren  sich  Imperator  nannte;  womit  im  Widerspruche  3)  bei  dem  Datum  Annus 
Imp.  angegeben,  und  dagegen  ann.  Regni  weggelassen  ist;  4)  dem,  abweichend  von  dem  Ka- 
rolinischen Urkundengebrauche,  angemerkten  Jahre  Christi;  5)  dem  angeblichen  Ausstellungsorte 
Seligenstadt,  welches  der  vermeintliche,  anfängliche  Sitz  des  Bisthums  Halberstadt,  also  in  Ost- 
Sachsen  sein  soll,  da  doch  Karl,  nach  der  ausdrücklichen  Angabe  des  Annalista  Saxo  (s.  Nr.  245.) 
und  der  stillschweigenden  Übereinstimmung  aller  übrigen  Chroniken  und  Urkunden,  im  J.  802 
gar  nicht  nach  Sachsen  gekommen  ist.  Merkwürdig  ist  der  Widerspruch,  worin  diese  Urkunde 
in  dieser  Hinsicht  mit  der  vorhergehenden  ebenfalls  untergeschobenen  steht,  welche  denselben 
Tag,  aber  das  weit  entfernte  Worms  als  Ausstellungsort  angibt.  —  6)  Hildegrim,  der  in  dieser 
Urkunde  Bischof  von  Halberstadt  genannt  wird,  kommt  als  solcher  vor  814  nicht  vor  (s.  Nr.  266. 
283.);  wie  denn  überhaupt  im  J.  802  weder  ein  Bisthum  Halberstadt,  noch  ein  (angeblich  von 
Liudger  und  von  Werden  aus  gestiftetes)  Mönchskloster  in  Helmstädt  existiren  konnte. 

803. 

248.  In  der  Fasten.    Reichsversammlung  zu  Mainz,  auf  welcher  auch  mehrere,  bis  dahin  von  verschie- 

denen fränkischen  geistlichen  und  weltlichen  Grossen  bewahrte  sächsische  Geiseln  dem  Kaiser 
vorgestellt  werden  sollen  (wahrscheinlich  um  sie  von  da  wieder  in  ihre  Heimath  zu  entlassen). 
Ussermann  Germaniae  sacrae  Prodromus  Tom.  I.  p.  LXV,  sq.  Pertz.  Leg.  T.  I.  p.  89.  —  Die 
daselbst  aufgezählten  Namen  der  Sachsen  suid  folgende.  Aus  Westfalen:  Leodac  filius  Bodoloni. 
Adalradus  fil.  Marcradi.  Odo  fil.  Emmoni.  Eruin  fil.  Rano.  Crailiuc  fil.  Thetmaer.  Gerimfrid 
fil.  Egloin.    Aicharh  fil.  Fredred.     Theodoar  fil.  Audradi.     Baldricus  fil.  Rotgeri.    Adalgaudus  fil. 

Suigaut.    Aus  Ostfalen:  Gerardus  fil.  Macconis.    Hisi  fil.  Brunardi fil.  Maingis.     Titbaldus 

fil.  Sigibaldi.    Vulferus  fil.  Sieri.     Hernaldus  fil.  SuithardL     Eriwardus  fil.  Herigüdi.     Fredeger 

fil.  Ermamenarii fil.  Macconis.    Werdulfus  fil.  Bemulfi.     Dodo  fil.  Attosti.     Sidugath  fil. 

Beininc.  Ricohardus  fil.  Unuani.  Fredegarius  fil.  Wicharii-  Alaberius  fil.  Tutonis.  Aus  Engern: 
Burcun  fil.  Theotacher.  Altbertus  fiL  Wilberti.  Hetti  fil.  Megi.^  Hadamarus  fil.  Sigimari.  Hittuu 
fil.  Fridileih.  Bnmherus  lil.  LiutherL  Ditmamius  fil.  Osmanni.  Fridamundus  fil.  Warmunti.  Ma- 
crinus  fil.  Megitodi.    Ruadhartus  fiL  Danctagi.    Hadabemus  fil.  Witradi.    Wolfurichus  fil.  Eoriehes. 

^^^DigitizedbyL^OOgle 


84  803. 

—  üssermann  l  c.  nimmt  an,  dass  die  genannten  Sachsen  auf  den  Reichstag  berufen  worden, 
und  die  mit  ihnen  namhaft  gemachten  fränkischen  Grossen  daselbst  für  ihre  Aufnahme  zu  sor- 
gen gehabt  hätten;  dazu  passt  aber  nicht  der  dabei  gebrauchte  Ausdruck  habuit,  welcher  ein 
vorhergegangenes  Verhältniss  andeutet,  während  ihre  Ankunft  in  Mainz  als  bevorstehend  ange- 
geben wird. 

249.  August.  .  Reichsversammlung  zu  Salz ,  auf  welcher  auch  die  Sachsen  erscheinen.  —  Die  Zeit  dieser 

Versammlung  ergibt  sich  aus  einer  daselbst  Idibus  Augusti  (13.  Aug.)  von  dem  Kaiser  ausgestell- 
ten Urkunde.  Cf.  üssermann  1.  c.  p.  LXVII.  —  Der  Kaiser  bestätigt  hier  den  Sachsen,  unter 
der  Bedingung  der  Annahme  des  Christenthums ,  ihre  alten  Volksrechte,  erlässt  ihnen  allen  Tri- 
but, mit  Ausnahme  der  an  die  christliche  Geistlichkeit  zu  entrichtenden  Zehenten,  verpflichtet 
sie  zum  Gehorsam  gegen  ihre  geistlichen  Vorsteher  und  Lehrer,  behält  sich  das  Recht  vor, 
ihnen  Richter  (d.  h.  Grafen)  und  Statthalter  (die  sogenannten  Misses)  zu  setzen,  und  verbindet 
sie  auf  diese  Bedingungen  mit  den  Franken  zu  einem  Reichskörper.  Poeta  Saxo  I.  c.  p.  260., 
am  ausfuhrlichsten;  und  eben  so  in  der  Hauptsache,  nur  kürzer  gofasst,  Einhardi  vita  Karoli,  1. 
c.  p.  447.  Annal.  Qucdlinb.  1.  c.  p.  40.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  565.  —  Aus  dieser  kaiserlichen 
Landfriedens  Constitution  haben  spätere  Schriftsteller,  aus  Misverstand  der  von  dem  Poeta  Saxo 
gebrauchten  Ausdrücke:  pacis  leges  und  pacis  conditio,  einen  förmlichen  Friedens -Vertrag  zwi- 
schen den  Franken  und  Sachsen  gemacht,  welchem  z.  B.  Moser,  Osnabr.  Gesch.  1.  Th.  S.  214 
— 228,  weitläuftige  Berathungen  und  tiefe  politische  Reflexionen  bei  den  Sachsen  vorangehen 
lässt,  die  er  lediglich  aus  seiner  eignen  Phantasie  geschöpft  hat. 

250.  Wahrscheinlich  mit  oder  gleich  nach  dieser  völligen  und  dauerhaften  Herstellung  des  Friedens  in 

Sachsen  erfolgte  auch  die  definitive  Umwandelung  der  bisherigen  Missions -Stationen  in  mehrere 
förmlich  organisirte  und  genau  begrenzte  bischöfliche  Diöcesen.  Ausser  dass  der  südliche  Theil 
Westfalens  (das  alte  Land  der  Brukterer,  vgl.  Nr.  100.,  101.,  102.,  das  man  vermuthlich  als  ein 
früheres  Zubehör  des  Frankenreiches  betrachtete)  mit  der  Diöcese  des  Erzbisthums  Cöln  verei- 
nigt wurde,  finden  wir  um  diese  Zeit  in  Westfalen  und  Engorn  die  Diöcesen  Mimigardefonl, 
Paderborn  und  Minden,  unter  den  Bischöfen  Liudger,  Hathumar  und  Herkianberi,  Dass  auch 
das  Bisthum  Osnabrück  damals  gleichzeitig  zu  Stande  kam,  kann  nur  muthmasslich  angenommen 
werden,  da  die  ältesten  Urkunden  desselben  falsch  sind,  und  bei  gleichzeitigen  Geschichlschrei- 
bern  sich  keine  Nachricht  darüber  findet.  —  In  den  angrenzenden  Landestheilen  haben  wahr- 
scheinlich die  Bisthümer  Bremen  und  Verden  damals  schon  bestanden;  Hildesheim  und  Halber- 
stadt sind  erst  später  (814)  zu  Stande  gekommen,  obgleich  der  letzteren  Diöcese,  nach  Annal. 
Sax.  1.  c.  p.  565.,  schon  803  durch  Karl  d.  Gr.  ihre  Grenzen  sollen  bestimmt  worden  sein.  — 
Wenn  spätere  Schriftsteller,  wie  Thietmar.  Chron.  1.  c.  p.  860.,  Ann.  Sax.  1.  c.  p.  560.  erzählen, 
Karl  habe  im  J.  800,  oder  gar  schon  781,  an  einem  Tage  8  Bisthümer  in  Sachsen  gestiftet, 
so  ist  dies  bloss  als  eine  ungenaue  und  misverstandene  Tradition  zu  betrachten. 
Unter  den  bischöflichen  Diöcesen  in  Westfalen  ist  uns  die  von  Mimigardeford  am  genausten 
bekannt.  Mit  derselben  blieben  auch  die,  von  Karl  der  Aufsicht  Lindgers  besonders  übertra- 
genen friesischen  Gaue  (s.  Nr.  186.)  vereinigt.  Im  westfälischen  Theile  der  Diöcese  werden  bei 
Liudgers  Lebzeiten  folgende  Orte  genannt.  Billurbeki,  Altfr.  hb.  H.  cap.  4.  7.  Coasfelt,  ib.  cap.  7. 
Werina,  id.  Üb.  HL  cap.  13.  (wo  Pertz  unrichtig  Werthina  liest,  da  das  Erzählte  im  Sachsen- 
lande vorgegangen  sein  soll,  wozu  Werden  nicht,  wohl  aber  Werne  gehörte);  Amaloh,  ib. 
cap.  15.  Alna,  Vita  Liudg.  sec.  lib.  L  cap.  24.  Asconthorp,  ib.  cap.  28.  —  Ausserhalb  der 
Diöcese  Liudgers  lag  Meppea,  Vit.  Liudg.  sec.  lib.  L  cap.  28.  (Da  wir  Meppen  später  als  der 
Diöcese  Osnabrück  angehörig  kennen  lernen,  so  könnte  hieraus  auf  das  damalige  Bestehen  des 
Bisthums  Osnabrück  geschlossen  werden ;  doch  ist  es  auch  möglich ,  dass  die  Diöcese  des  Bis- 

Digitized  byC^OOQlC 


803—804.  85 

thams  Bremen  sich  anfangs  so  weit  erstreckte.)  —  Ausser  dem  Südergau,  in  welchem  Mimi- 
gardeford  lag,  werden  in  Liudgers  Leben  auch  die  Gaue  Nordgo,  Altfr.  lib.  HI.  cap.  I.,  Borah- 
tra,  ib.  cap.  11.,  und  die  Hattuarii,  ib.  cap.  18.,  erwähnt. 

251.  December  19.    *  Kaiser  Karl  schenkt  der  von  ihm  erbauten  Kirche  S.  Petri  zu  Osnabrück,  welcher 

der  Bischof  Wiho  vorsteht,  und  wohin  er  die  Leichname  der  Heiligen  Crispinus  und  Crispinianus 
gebracht,  den  königlichen  Gerichtsbann  über  ihre  Eigenhörigen,  bestätigt  ihre  Güter  und  befreit 
sie  von  der  Jurisdiction  aller  weltlichen  Richter.  Act.  Aquis  palatio,  XIV.  Kai.  Januar,  a.  Imper. 
m.  Regni  in  Francia  XXXVI.  in  Italia  XXX.  Schaten  H.  W.  p.  412.  Sandhoff  Antist.  Osnabr. 
ecci.  res  gestae  etc.  Diplom,  pag.  III.  Moser  Osnabr.  Gesch.  I.  S.  405.  sämmtl.  W.  VIII.  S.  3,  — 
Diese  Urkunde  kommt  zv/ar  in  den  Eingangs-  und  Schlussformeln  so  ziemlich  mit  den  Ge- 
bräuchen der  Karolinischen  Urkunden  überein;  aber  sie  enthält  nicht  nur  im  Texte  manche, 
dem  Zeitalter  Karls  fremde  Ausdrücke  und  Redensarten,  sondern  wird  noch  mehr  durch  ihren, 
allen  andern  historischen  Zeugnissen  widersprechenden  Inhalt  verdächtig;  denn  1)  sagt  der  Kai- 
ser: er  habe  die  Körper  der  Heil.  Crispin  und  Crispinian  nach  Osnabrück  gebracht  (corpora 
illuc  transtulimus) ;  da  doch  in  keinem  Geschichtschreiber  von  einer  solchen,  durch  den  Kaiser 
verrichteten  Translation,  oder  überhaupt  von  irgend  einer  Anwesenheit  des  Kaisers  zu  Osna- 
brück, das  Geringste  zu  finden  ist,  während  die  Erinnerung  an  den  Pomp,  womit  die  Transla- 
tionen des  heil.  Liborius  nach  Paderborn,  des  heil.  Vitus  nach  Corvey,  des  heil.  Alexandernach 
Wildeshausen  u.  s.  w.  verrichtet,  und  die  UmständKchkeit,  mit  welcher  sie  erzählt  wurden,  es 
ganz  undenkbar  erscheinen  lässt,  dass  kein  einziger  Schriftsteller  jenes  Zeitalters  eine  solche, 
noch  dazu  durch  den  Kaiser  selbst  geleitete  Feierlichkeit,  einer  Erwähnung  gewürdigt  hätte. 
2)  Da  von  keinem  andern  der  deutschen  Bisthümer  eine  solche  Befreiung,  wie  unsere  Urkunde 
angibt,  schon  zur  Zeit  Karls  des  Grossen  bekannt  ist,  sondern  sie  alle  ihre  Immunitäten  erst 
durch  Ludwig  den  Frommen  erhielten,  so  ist  es  höchst  unwahrscheinlich,  dass  Karl  gerade 
das  Bisthum  Osnabrück  allein  auf  diese  Weise  sollte  ausgezeichnet  haben.  —  Es  hängt  also 
diese  Urkunde  ohne  Zweifel  mit  der,  bei  Gelegenheit  des  Zehentstreites  mit  den  Stiftern  Corvey 
und  Hcrvord  geltend  gemachten  Fabel  von  dem  hohen  Alterthum  und  den  damit  verbundenen 
besondern  Vorrechten  des  Bisthums  Osnabrück  zusammen,  und  so  ist  sie  mit  dieser  in  das  Reich 
der  Erdichtungen  zu  verweisen. 

804. 

252.  Kaiser  Karl  zieht  im  Sommer  mit  einem  grossen  Heere  nach  Sachsen,  über  die  Aller,  bis  zu  dem 

Orte  Aldanastath,  wo  der  König  der  Abotriten  zu  ihm  kommt  und  ihm  Greschenke  bringt.  Er 
verpflanzt  hierauf  alle  jenseits  der  Elbe  und  in  den  Gauen  Wihmuodi,  Hostingabi  und  Rosogabi 
wohnende  Sachsen  in  andere  Gegenden  seines  Reiches,  und  überlässt  die  jenseit  der  Elbe  ge- 
legenen Gaue  den  Abotriten.  Ann.  Einh.  1.  c.  p.  194.  Chron.  Moiss.  1.  c.  T.  I.  p.  307.  et  T.  IL 
p.  257.  Ann.  Qnedl.  1.  c.  p.  44.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  565.  —  Spätere  Chronisten  haben  diese 
verpflanzten  Sachsen  mit  den  Wenden  verwechselt;  z.  B.:  „He  nam  oc  des  Volkes  over  der 
Elve  mit  mannen  unde  mit  wiven  vel  dusent,  de  delde  he  allenthalven  in  dat  laut,  darvan  vin- 
det  man  noch  in  al  Dudiscldant  Wendische  dorp. "  Chron.  Lüneburg,  ap.  Eccard.  Corp.  bist, 
med.  aevi  T.  I.  p.  1317. 

253.  Karl,  der  gleichwohl  seine  Absichten  auf  Christianisirung  der  Länder  jenseit  der  Elbe  nicht  aufgab, 

baut  um  dieselbe  Zeit  in  der  Nordalbingischen  Veste  Hammaburg  eine  Kirche  und  übergibt  die- 
selbe einem  heiligen  Manne  Namens  Beridagus,  dessen  bald  erfolgter  Tod  jedoch  das  Aufkom- 
men dieser,  zur  Metropole  (oder  Missions -Station)  für  die  Slaven  und  Dänen  bestimmten  Kirche 

Digitized  byC^OOQlC 


$6  804. 

verhindert.  Adam.  Brem.  lib.  I.  cap.  41.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  565.  Helmoldi  Chron.  Slav.  ap. 
Lcibnit.  Script.  Rer.  Brunsv.  T.  II.  p.  540. 

254.  August  9.    Hathumar,  der  erste  Bischof  zu  Paderborn,  stirbt.     Vita  Meinw.  1.  c.  p.  518.     Annal 

Sax.  1.  c.  p.  565.  Todestag,  Necrol.  Paderb.  und  eben  so  Necrol.  Abdinghof.  ap.  Schaten  Annal. 
Paderb.  T.  I.  p.  36.  —  Die  Trauslatio  S.  Yiti  1.  c.  p.  578.  lässt  den  Bischof  Hathumar  noch  im 
Jul.  815  auf  der  Reichsversammlung  in  Paderborn  gegenwärtig  sein,  und  die  Transl.  S.  Liborii 
1.  c.  p.  151.,  in  Übereinstimmung  hiermit,  bald  nach  Karl  dem  Grossen  (also  815)  sterben; 
allein  die  Angaben  der  Vita  Meinwerci  sind  so  bestimmt  und  passen  so  genau  mit  den  übrigen 
daselbst  bemerkten  chronologischen  Verhältnissen  zusammen,  dass  man  ihnen  den  Vorzug  ein- 
räumen muss. 
Sathutnars  Nachfolger,  Badurad,  ebenfalls  aus  einem  edlen  sächsischen  Geschlechte,  wurde  eben 
so  wie  jener  aus  dorn  Würzburgischen  Clerus  gewählt.     Transl.  S.  Libor.  u.  Vita  Meinw.  11.  cc. 

255.  Decemb.  19.    *  Kaiser  Karl  schenkt  dem  Bischof  Wiho  zu  Osnabrück  und  seiner  Kirche  den  Forst- 

bann innerhalb  der  Orte  Famewinkil,  Rutanstein,  Angeri,  Osning,  Sinethi,  Bergashovid,  Dreve- 
nomeri,  Etanasfeld,  Dumeri;  und  befreit  ihn  und  seine  Nachfolger  von  allen  königlichen  Dien- 
sten, nur  unter  der  Verbindlichkeit,  im  Fall  eines  zwischen  den  Kindern  des  Römischen  und 
Griechischen  Kaisers  zu  schliessenden  Ehebündnisses ,  die  Mühe  und  Ehre  der  Gesandtschaft  auf 
sich  zu  nehmen ;  wie  denn  auch  bei  der*  bischöflichen  Kirche  zu  Osnabrück  stets  griechische 
und  lateinische  Schulen  gehallen  werden  und  dieser  Sprachen  kundige  Geistliche  nie  fehlen 
sollen.  Act.  Aquisgrani  palatio,  XIV.  Kai.  Januar,  a.  Imp.  IV.  R.  in  Franc.  XXXMI.  in  Ital.  XXXI. 
Schaten  H.  W.  p.  416.  Sandhoff  1.  c.  p.  IV.  Moser  O.  G.  I.  S.  406.  s.  W.  VIII.  S.  4.  —  Diese 
Urkunde,  über  deren  Echtheit  schon  vor  Zeiten  weitläuftige  Streitigkeiten  stattgefunden  haben, 
welche  hier  nicht  wiederholt  werden  sollen  (vgl.  Grupen  Orig.  Germ.  3.  Th.  S.  310.  u.  f.),  ist 
unverkennbar  erdichtet  und  gibt  sich  schon  in  der  formellen  Einkleidung  als  ein  untergescho- 
benes Machwerk  zu  erkennen.  Denn,  anderer  im  Texte  vorkommender  Abweichungen  von  dem 
Sprachgebrauche  des  Karolinischen  Zeitalters  nicht  zu  gedenken,  beginnt  sie  1)  mit  einer  An- 
rufung, welche  die  echten  Karolinischen  Urkunden  nie  gebrauchen;  2)  erhält  Karl  den  uner- 
hörten Titel  Dominator  Saxonum;  3)  war  Karl  im  December  804,  wohin  die  angegebenen  Da- 
ten weisen,  nicht  in  Aachen;  imd  wollte  man  diesem  Einwurfe  damit  begegnen,  dass  man  (wie 
Böhmer  Reg.  Karol.  S.  23.)  einen  Irrthum  im  Datum  annähme  und  die  Urkunde  in  das  Jahr  803 
'  setzte,  wo  sie  dann  mit  Nr.  251.  auf  einen  Tag  treffen  würde,  so  ist  es  wieder  unbegreiflich, 

warum  zwei  an  einem  Tage  ausgefertigte  Urkunden  nicht  nur  in  ihrer  Fassung  so  abweichend, 
sondern  auch  von  zwei  ganz  verschiedenen  Notarien  recognoscirt  sind.  4)  Auch  der  Inhalt  ist 
ganz  geschieht« widrig.  Die  Angabe  des  Forstbannes  ist  zwar  nach  ihrem  topographischen  In- 
halte richtig  (vgl.  Ledebur  über  die  Grenzen  des  von  Karl  d.  Gr.  der  Osnabr.  Kirche  geschenk- 
ten Forstbannes;  in  Wigands  Archiv  f.  Gesch.  u.  Alterthumsk.  Westfalens,  1.  B.  4.  H.  S.  76.  u.  f., 
wo  die  aufgezählten  Orte  nachgewiesen  werden  und  die  Richtigkeit  des  Sachverhältnisses  dar- 
gethan  wird);  aber  die  Sache  reicht  unmöglich  in  ein  so  hohes  Alter  hinauf,  vielmehr  kann 
sie  sich  nicht  früher  als  im  Ottonischen  Zeitalter  in  der  angegebenen  Weise  gestaltet  haben. 
(Vgl.  Nr.  599.)  Die  seltsame  Privilegirung  des  Bischofs  von  Osnabrück,  wegen  Übernahme  der 
Gesandtschaft  nach  Griechenland  bei  einem  möglicher  Weise  etwa  zu  scldiessenden  Ehebünd- 
nisse, ist  in  der  Urkundenwelt  ganz  ohne  Beispiel;  sie  erinnert  aber  ebenfalls  an  die  Zeit  OttosL, 
dessen  Sohn  Otto  IL  sich  bekanntUch  im  J.  972  mit  der  griechischen  Pnnzessinn  ITieophania 
vermählte ;  allein  die  Gesandtschaft  in  dieser  Angelegenlieit  wurde  nicht  dem  Bischof  von  Osna- 
brück, obgleich  derselbe  sich  bei  dem  Kaiser  in  Italien  befand,  sondern  dem  Erzbischof  von 
Mailand  übertragen,  und  überhaupt,  so  viel  bekannt,  nie  eine  Gesandtschaft  nach  Konstantinopel 


Digitized  byC^OOQlC 


805.  87 

durch  einen  Bischof  von  Osnabrück,  sondern  immer  durch  andere  Personen  verrichtet.  Wie 
sollte  auch  Karl,  der  in  seinen  weitläuftigen  Staaten,  besonders  in  Italien,  Bischöfe  genug  ha- 
ben konnte,  die  Griechisch  verstanden,  es  nölhig  gefunden  haben,  ein  solches  Officium,  wobei 
es  doch  am  meisten  auf  persönliche  Fähigkeiten  ankam,  mit  der  entferntesten  bischöflichen 
Kirche  seines  Reiches  zu  verbinden?  überdies  ist  von  besonderen  griechischen  Schulen  in  Os- 
nabrück, abgesehen  von  den  Schulen,  welche,  nach  Karls  Befehl,  alle  bischöfliche  Kirchen 
haben  mussten,  nichts  bekannt.  —  Da  nun  die  Urkunde  unbedingt  als  untergeschoben  verwor* 
fen  werden  muss,  so  fällt  auch  das  einzig  in  ihr  enthaltene  vermeintliche  urkundliche  Zeugniss, 
dass  Osnabrück  die  erste  von  Karl  d.  Gr.  gestiftete  bischöfliche  Kirche  in  Sachsen  gewesen 
sei,  ganz  dahin,  wie  denn  diese  Annahme  auch  mit  andern  historischen  Zeugnissen  durchaus 
nicht  bestehen  kann.  (Vgl.  Nr.  473,)  Ob  der  nur  aus  dieser  und  einer  früher  erwähnten, 
gleichfalls  verdächtigen  Urkunde  (Nr.  251.)  bekannte,  angebliche  erste  Bischof  Wtho  wirklich 
als  eine  historische  Person  anzuerkennen  ist,  wird  hiernach  um  so  zweifelhafter,  als  wir  ihn 
sonst  bei  keinem  gleich-  oder  nächstzeitigen  Schriftsteller  erwähnt  finden,  mid  nach  Mosers 
Zeugnisse  (O.  G.  I.  S.  288.)  nicht  einmal  in  dem  Nekrologium  der  Osnabrückischen  Kirche  sein 
Name  vorkommt. 

805—809. 

256.  Kaiser  Karls  Kriegszüge  gegen  die  jenseit  der  Elbe  wohnenden  Slaven  und  gegen  den  König  der 

Dänen,  Godefrid.  Die  fränkischen  Heereszüge  gehen  durch  das  Sachsenland  und  die  Sachsen 
nehmen  im  kaiserlichen  Heere  an  denselben  Theil.  Annal.  Einh.  1.  c.  p.  492.  sq.  Chron.  Moiss. 
1.  c.  T.  I.  p.  307.  sq.   T.  II.  p.  258. 

257.  In  die  Zeit  dieser  Feldzüge  gehört  ohne  Zweifel  die  Reichsversammlung,  welche  Kaiser  Karl  auf 

XII.  Kai.  Jul.  (20.  Jun.)  nach  Stasasfurt  an  dem  Flusse  Bota  ausschrieb.  Das  Einladungsschrei- 
ben an  den  Abt  Fulrad  zu  Saint -Denys,  sich  mit  seiner  bewaffneten  Mannschaft  auf  deni  Pla- 
cito  generali  einzufinden,  s.  b.  Petz  Cod.  dipl.  T.  VI.  P.  I.  p.  73.  —  Ein  anderer  Abdruck  bei 
Harenberg  Monum.  histor.  adhuc  ined.  i.  St.  S.  94.,  wo  Karl  den  Königstitel  fuhrt,  und  das 
Datum  angegeben  ist:  XU.  Kai.  Junii  quod  est  Septem  diebus  ante  missam  S.  Joannis  Baptistae, 
ist,  wenigstens  in  Ansehung  des  Datums,  offenbar  fehlerhaft;  obgleich  Eccard  Franc,  or.  T.  I. 
p.  692.,  welcher  den  Brief  nach  Petz  mittheilt,  den  daselbst  gebrauchten  Kaisertitel  für  unecht 
halten  will,  um  den  Brief  in  das  Jahr  784  setzen  zu  können,  wofür  aber  aller  hinreichende 
Grund  fehlt.     (Vgl.  Nr.  176.) 

258.  In  einem  dieser  Kriege  (die  Angaben  schwanken  zwischen  805,   807  und  812)  soll  der  vormalige 

Feldherr  der  Sachsen,  Widukint,  geblieben  sein.  Cf.  Schaten  H.  W.  p.  424.  und  die  daselbst 
angef  Schriftsteller.  —  Von  Widukints  Grabmaale  und  seinen  zu  Neustadt -Herford  befindlichen 
Reliquien  s.  Falke  Cod.  Tradit.  Corbej.  p.  200.  —  Widulnnt  hinterliess  einen  Sohn  Wigbert, 
dessen  Sohn  Walbert  sich  als  Stifter  der  Kirche  zu  Wildeshausen  berühmt  machte.  (S.  bei  d. 
J.  851.)  Über  seine  Nachkommenschaft,  unter  welcher  die  Königinn  Mathilde,  Gemahlinn  Hein-^ 
richs  /.,  Bischof  Meinwerk  von  Paderborn  u,  A.  sich  auszeichneten,  vgl.  Vita  Mathildis  1.  c.  Vita 
Meinwerci  1.  c.  dann:  Eccardi  Histor ia  geneal.  Principum  Saxon.  super,  p.  1 — 40.  (Stemma 
Witichindi  M.  Duc.  Sax.  a  fabulis  liberatum  etc.)  Wedekind  Noten  zu  einigen  Geschiehtschr.  des 
deutschen  Mittelalters,     1.  Th.  S.  266.  u.  f. 

805. 

259.  April  23.    Litidger,  der  Sohn  Bredgers,  und  Biddo,  der  Sohn  Herewins,  schenken  dem  Bischof 

Liudgcr  einen  Theil  ihres  Erbes  in  der  villa   Thomspic,  an  den  Orten  Quarsingseli  und  Be- 

Digitized  by  CjOOQIC 


gS  805-— 809. 

rugtanskotan.  Act.  in  villa  Bidingahem,  IX.  Kai.  Maj.  Carli  Imperat.  a.  R.  XXXVn.  Lacomblet 
Urkuudenb.  I.  S.  45. 

260.  *  Bischof  Liudgerus  beurkundet,  dass  ihm  ein  gewisser  WigmariLS,  zum  Bau  der  Kirche  zu  Wer- 
den, Länderei  in  der  villa  Vueta  (Oeveta)  verkauft,  nachher  aber  diese  Handlung  abgeleugnet 
habe;  als  diese  Sache  auf  einer  Gemeindeversammlung  verhandelt  worden,  habe  einer  der 
Anwesenden  Schmähungen  gegen  den  Bischof  ausgestossen,  und,  um  von  diesem  nicht  erkannt 
zu  werden,  schnell  den  Kopf  umgewendet,  der  ihm  dann  lebenslang  so  verkehrt  stehen  geblie- 
ben; der  oben  genannte  Manu  und  seine  Freunde  aber  hätten,  durch  dieses  Mirakel  bewogen, 
dem  Bischof  nicht  nur  die  in  Anspruch  genommenen  Güter  frei  übergeben,  sondern  auch  noch 
einen  Theil  Waldes  als  Geschenk  hinzugefügt.  Act.  anno  Karoli  Reg.  XXXVIII.  (also  zwischen 
dem  9.  Oktober  805  und  8.  Okt.  806.)  Ex  Tomo  IV.  Mss.  Gelenii,  in  Mss.  KindUnger.  T.  XII. 
p.  43.  Gedruckt,  mit  einigen,  jedoch  unerheblichen  Abweichungen,  und  ohne  den,  Datum  und 
Zeugen  angebenden  Schlusssatz,  in  Jo.  Cincinnii  vita  Liudgeri  (Colon.  4545.  4.),  cap.  XXIX.  — 
Dass  diese  angebliche  Urkunde  eine  abenteuerUche  und  ungeschickte  Erdichtung  ist,  wird  kei- 
nes weiüäuftigen  Beweises  bedürfen. 

264 .  December.  .  Kaiser  Karls  Gesetz  wegen  des  Handels  mit  den  Slaven ;  in  dem  Capitulare  ad  Teoto- 
nem  villam,  in  anno  V.  Imperii,  ante  natale  Domini.  Pertz.  Leg.  T.  I.  p.  433.  —  Auf  die  Säch- 
sischen Landestheile  beziehen  sich  folgende  Bestimmungen:  De  negociatoribus  qui  partibus  Scla- 
vorum  et  Avarorum  pergunt,  quousque  procedere  cum  suis  negociis  debeant,  id  est  partibus 
Saxoniae  usque  ad  Bardaenowic,  ubi  prae\ädeat  Hredi,  et  ad  Schezla,  ubi  Madalgaudus  prae- 
videat,  et  ad  Magadoburg  praevideat  Aito.  ...  Et  ut  arma  et  brunias  non  ducant  ad  venun- 
dandum.  Quod  si  inventi  fuerint  portantes,  ut  omnis  substantia  eorum  auferatur  ab  eis,  dimi- 
dia  quidem  pars  partibus  palatü,  aha  vero  medietas  inter  missum  et  inventorem  dividatur. 

806. 

262.  Februar  8.    Kaiser  Karl  theilt  sein  Reich  unter  seine  drei  Söhne,  wobei  Sachsen  zu  dem  Antheilc 

Karls  des  Jüngeren  gerechnet  wird.  Annal.  Einh.  1.  c.  p.  493.  —  In  Theodonis  villa.  Ann.  S. 
Emmeram.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  I.  p.  93.  —  VIII.  Id.  Februar,  die  Veneris.  Not.  e  cod.  S.  Galli, 
ibid.  p.  70.  —  Die  vollständige  Urkunde,  Pertz.  Leg.  T.  I.  p.  440. 

263.  Oktober  9.    Hiddo,  der  Sohn  Heriwins,  schenkt  dem  Bischof  Liudger  einen  Theil  seines  Erbes  zu 

Quarsingseh,  Bertanskotan,  Bochursti  und  Telgud.  Act.  in  villa  Bidningahem,  VII.  Id.  Octobr. 
CarU  Imp.  a.  R.  XXXIX.    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  45. 

807. 

264.  März.  .    Kaiser  Karls  Verordnung  wegen  der  Kriegsaufgebote ;  in  dem  Capitulare  ad  Aquis  palatium, 

a.  Imp.  VII.  Pertz.  Leg.  T.  I.  p.  449.  —  In  Beziehung  auf  die  Sachsen  heisst  es  darin:  Si  par- 
tibus Hispaniae  sive  Avaritiae  solatium  ferre  fuerit  necesse  praebendi,  tunc  de  Saxonibus  quin- 
que  sextum  praeparare  faciant.  Et.si  partibus  Beheim  fuerit  necesse  solatium  ferre,  duo  ter- 
cium  praeparent.  Si  vero  circa  Surabis  patria  defendenda  necessitas  fuerit,  tunc  onmes  gene- 
raliter  veniant. 

809. 

265.  März  26.    Liudger,  der  erste  Bischof  zu  Mimigardeford ,  stirbt  zu  Billerbek.  —  Seine  Leiche  wui-de 

zuerst,  auf  Verlangen  des  Volkes,  nach  Mimigardeford  gebracht  und  daselbst  in  der  Marien- 
Kapelle  beigesetzt,  bis  des  Verstorbenen  Bruder  Hildigrim,  Bischof  zu  Chalons  (venerabilis  ec- 
clesiae  Cadalonensis  episcopus),  einen  kaiserlichen  Befehl  auswirkte»  die  Leiche,  des  Verstor- 


Digitized  by  L^OOQ IC 


809  —  SKI.  89 

benen  Willen  gemäss,  nach  Werden  zu  bringen.  Altfr.  vita  Liudg.  lib.  II.  cap.  8. 1.  c.  p.  414.  — 
Das  Todesjahr  auch  Annal.  Corbej.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  III.  p.  2»  u.  a.  m. 

(809  —  814.) 
2C6.  Liüdgers  Bruder  Hildigrim,  der  809  noch  als  Bischof  von  Chalons  (s.  vor.)  und  814  als  Bischof 
von  Halberstadt  vorkommt  (s.  Nr.  283.),  scheint  in  der  Zwischenzeit  dem  Bisthum  Mimigardevord 
vorgestanden  zu  haben;  denn  Altfrid,  in  der  Vorrede  seiner  Vita  Liudgeri  (1.  c.  p.  405.),  nennt 
bei  der  Aufzählung  seiner  Gewährsmänner,  Hildigrim,  eben  so  wie  den  nächstfolgenden  Bischof 
Gerfrid,  episcopus,  ohne  Angabe  einer  Diöcese,  und  scheint  dadurch  beide  gleichmässig  als 
Vorgänger  auf  seinem  eignen  Bischofssitze  (Mimigardevord)  zu  bezeichnen;  und  da  in  den  Tra- 
ditionen des  Stifts  Werden,  welche  später  in  ihrer  Zeitordnung  folgen  werden,  Hildigrim  aus- 
drücklich als  Vorsteher  dieses  Stiftes  genannt  wird,  ein  solches  Verhältniss  aber,  bei  der  da- 
maligen engen  Verbindung  Werdens  mit  dem  Bisthum  Mimigardevord,  nicht  rUglich  ohne  Bezie- 
hung zu  diesem  Bisthume  gedacht  werden  kann,  so  ist  auch  hieraus  mit  Grund  zu  schliessen, 
dass  er  hier  das  Bischofsamt,  wenn  auch  nur  vorübergehend,  bekleidete.  Ein  so  häufiger 
Wechsel  ist  zwar  für  jene  Zeit  auffallend;  es  kann  aber  wohl  sein,  dass  Hildigrim  schon  früher  , 
für  das  Bisthum  Halberstadt  bestimmt  war,  die  von  Karl  d.  Gr.  beabsichtigte  Stiftung  desselben 
aber  noch  Hindemisse  fand ,  und  er  daher  einstweilen  das  Bisthum  Mimigardevord  so  lange  ver- 
waltete, bis  er  den  bischöflichen  Stuhl  zu  Halberstadt  in  Besitz  nehmen  konnte  und  sein  Neffe 
Gerfrid  ihn  in  Mimigardevord  ersetzte.  Die  Oberaufsicht  über  das  Stift  Werden  blieb  ihm  dann 
auch  als  Bischof  von  Halberstadt,  wahrscheinlich  Alters-  und  Ehrenhalber,  auf  Zeitlebens  über- 
lassen, während  Gerfrid  demselben  eigentlich  von  Amtswegen  vorstand  (vgl.  Nr.  300.,  wo  beide 
neben  einander  als  Voi-steher  der  Kirche  zu  Werden  genannt  sind).  Dass  aber  der  Bischof 
Hildigrim  zu  Chalons  mit  dem  zu  Halberstadt  wirklich  eine  Person  gewesen,  wird  von  Thiet- 
mar  Chron.  1.  c.  p.  787.,  und  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  645.  ausdrücklich  ausgesagt. 

267.  Schreiben  des  Bischofs  Hildigrim  an  den  Propst  Reginbert  und  die  ganze   Congregation  (zu  Mimi- 

gardevord), eine  Gesandtschaft  an  den  kaiserlichen  Hof,  den  Thurmbau  u.  a.  m.  betreffend. 
S.  d.  Bisher  ungedruckt.  Das  Original  wurde  in  einem  Codex  des  Stifts  Werden  gefunden,  und 
gibt  sich  durch  die  Handschrift  als  ein  unzweifelhaftes  Original  des  9.  Jahrhund,  zu  erkennen.  (I.) 

268.  Erpa  und  Helmfrid  schenken  dem  Bischof  Hildigrim  Länderei  in  der  Flur   von  Menithinne.  —  Re- 

giribrat  schenkt  demselben  sein  Besitzthum  an  Wald  und  Länderei  zu  Mulenegia.  -^  Flodoin 
schenkt  demselben  seinen  Bifang  (comprehensionem)  an  dem  Flusse  Hesepe.  S.  d.  Lacomblet 
ürkundenb.  I.  S.  21. 

840. 

269.  Die  Sachsen  helfen  den  Abotriten  gegen  die  Wilzen  und  andere  ihrer  Feinde,  der  Kaiser  aber  be- 

schliesst,  am  rechten  Ufer  der  Elbe,  zu  besserem  Schutz  gegen  die  Dänen,  eine  Vestung  zu 
erbauen,  und  trägt  dieses  Geschäft  dem  Grafen  Egbert  und  andern  sächsischen  Grafen  auf, 
welche  einen  Ort  genannt  Essesfeld  (Esseveldoburg)  am  Flusse  Sturia  besetzen  und  circa  Idus 
Martii  zu  bevestigen  anfangen.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  567.  (zum  Jahre  809);  Chron.  Moiss.  1.  c. 
T.  I.  p.  309.  (zu  840).    Wahrscheinlich  wurde  die  Sache  809  beschlossen  und  810  ausgefiihrt. 

270.  Während  der  Kaiser  zu  Aachen  verw^eüt  und  einen  neuen  Kriegszug  gegen  den  König  der  Dänen, 

Godofrid,  vorbereitet,  landen  die  Normannen  mit  einer  Flotte  von  200  Schiffen  in  Friesland, 
verheeren  die  an  der  friesischen  Küste  liegenden  Inseln,  besiegen  die  Friesen  zu  Lande  in  drei 
Schlachten,  und  erheben  von  ihnen  400  Pfund  Silbere  Tribut.  Der  Kaiser  geht  hierauf  im 
Sommer  mit  seinem  Heere  bei  Lippeham  über  den  Rhein  und  eilt  nach  Verden  (Ferdia),  am 

Regesta  hUt.  Westfal«  12  i       r^r\r%l/> 

Digitized  by  V^OOQIC 


90  810  —  811. 

Zusammenflusse  der  Aller  mit  der  Weser,  wo  er  die  Nachricht  erhält,  dass  die  Flotte,  welche 
Friesland  überfallen  hat,  zurückgekehrt,  der  König  Godofrid  von  einem  der  Seinigen  ermordet, 
das  von  den  Ostsachsen  besetzte  Kastell  Hohbuoki  an  der  Elbe  aber  von  den  Wilzen  erobert 
worden  sei.  Den  Kaiser  lufen,  nachdem  er  die  Angelegenheiten  Sachsens  geordnet,  andere 
Geschäfte,  im  Oktober,  nach  Aachen  zurück;  des  Königs  Godofrid  Nachfolger  ifcmmingf  aber 
schliesst  mit  ihm  Frieden.  Annal.  Einb.  1.  c.  p.  197.  Chron.  Moiss.  1.  c.  T.  IL  p.  258.  Annal. 
Saxo  1.  c.  p.  567.  Chron.  S.  Pantal.  1.  c.  p.  856. 
27'i.  Vermuthlich  auf  Veranlassung  jener  von  den  Normannen  drohenden  Kriegsgefahr  geschah  es,  dass 
Karl  dem  Grafen  Egbert  (vgl.  Nr.  269.)  das  Herzogsamt  zwischen  dem  Rhein  und  der  Weser 
(als  ein  vorübergehendes  Commando,  da  von  ständigen  Herzogen  in  Sachsen  zur  Zeit  Karls  des 
Grossen  sich  weiter  keine  Spur  findet)  übertrug.    Vita  Idae  1.  c.  p.  571. 

272.  In  Folgendes  Friedens  mit  den  Dänen  erlaubte  der  Kaiser  einem  Theile  der  im  J.  804  verpflanzten 

transalbinischen  Sachsen  (vgl.  Nr.  232.)  die  Rückkehr  in  ihre  alten  Wohnsitze;  nach  Kaiser  Lud- 
loigs  L  Stiftungsufkunde  des  Bisthums  Hamburg,  vom  J.  834,  in  Lindenbr.  Script.  Rer.  Soptentr. 
p.  U3.    Baluz.  Capitular.  T.  I.  p.  682.     Lappenberg  Hamb.  Urkundenb.  I.  S.  20. 

273.  Adalhard  der  Altere,  Abt  des  Klosters  Corbeia  in  Frankreich,  beabsichtigte   ein  Kloster  seines  Or- 

dens in  Sachsen  zu  gründen,  wozu  ihm  ein  in  seinem  Kloster  erzogener  Sachse  Namens  Theo- 
dradus  einen  Ort  auf  seinem  väterlichen  Erbe  vorgeschlagen  hatte ;  da  ihn  aber  der  Kaiser, 
in  diesem  Jahre,  mit  wichtigen  Aufträgen  nach  Italien  sandte,  so  wurde  die  Ausführung  jenes 
Vorhabens  zur  Zeit  noch  verhindert.    Hist.  translat.  S.  Viti  1.  c.  p.  578. 

811. 

274.  Nachdem  der  Friede  mit  dem  Dänen -König  Hemming  an  der  Eider,   als  der  nunmehrigen  Grenze 

des  Reichs,  aufs  neue  von  beiden  Seiten  beschworen  worden,  wird  das  im  vorigen  Jahre  von 
den  Wilzen  zerstörte  Schloss  Hohbuoki  (Hobuochi,  Ann.  S.  Haboki,  Ann.  Quedl.  Hohenburg, 
Lamb.  Hochburgi,  Chron.  S.  Pantal.)  an  der  Elbe  wiederhergestellt,  und  der  Krieg  jenseit  der 
Elbe  gegen  die  Linonen  fortgesetzt.  Ann.  Einh.  1.  c.  p.  199.  Chron.  Moiss.  1.  c.  T.  II.  p.  259. 
Annal.  Saxo  1.  c.  p.  568.  Chron.  S.  Pantal.  1.  c.  p.  857. 
In  diese  Zeit  fällt  wahrscheinlich  auch  die  Errichtung  des  Limes  saxonicus  oder  der  Sächsischen 
Mark  gegen  die  Slaven  jenseit  der  Elbe.  Adam.  Brem.  lib.  II.  cap.  9.  1.  c.  p.  22.  Vgl.  Wede- 
kind Noten  1.  B.  Nöte  I.  und  dazu  Ledebur  krit.  Bei.  S.  126.  u.  f.  (über  Hobuchi)  u.  S.  180. 
(über  den  Lim.  sax.). 

275.  Willeburg  verkauft  dem  Bischof  Hildigrim  6  Morgen  Ackerland  und  Wald   im  Ruhrgau  in  der  villa 

Menithinna.  Act.  in  villa  Weridina  super  fluvio  Rura,  VI.  Kai.  .  .  .  Karoli  Imp.  a.  (wahrschein- 
Kch  XI.)    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  16. 

276.  December.  1.    Kaiser  Karl  beurkundet,   dass  der  Sachse  Amalung  vormals,  bei  dem  Abfall  der 

Sachsen,  ihm  treu  geblieben,  deshalb  seinen  Geburtsort  verlassen  und  in  die  von  Franken  und 
Sachsen  gemeinschaftlich  bewohnte  villa  Wulvisanger  gekommen,  weil  er  aber  daselbst  nicht 
bleiben  können,  an  den  Ort  Waldisbecchi  zwischen  den  Flüssen  Wiseraa  und  Fuldaha  gezogen 
und  einen  TheU  des  Waldes  Bocchonia  urbar  gemacht  habe  (proprisit  sibi),  welchen  er  bei 
seinem  Tode  seinem  Sohne  Bennit  hinterlassen;  und  bestätigt  diesem  Bennit  den  Besitz  des  ge- 
dachten proprisi,  auf  deutsch  Bivanc  genannt.  Act.  Aquisgrani  palatio  regio,  Kai.  Decombr. 
a.  Imp.  XI.  Regni  in  Francia  XUV.  in  Ital.  XXXVII.  Schannat  Corp.  Tradit.  Fuld.  p.  407.  Falke 
Cod.  Tradit.  Corb.  p.  234. 

277.  „  4.    Karl,  der  älteste  Sohn  des  Kaisers  (vgl.  Nr.  262.),  stirbt.    Annal.  Einh.  I.   c.  p.  199. 
u.  a.  m. 


Digitized  by 


Google 


812^814.  91 

8i2. 

278.  Oktober  48.     Gunduin  und  Adelbold  verkaufen  dem  Bischof  Eildigrim  einen    Rotten  im  Bunnen- 

Gau  in  der  villa  Melenhem.  Act.  ad  Ruram  ante  basilicam  S.  Salvatoris,  XY.  Kai.  Novembr. 
Karoli  Imp.  a.  XII.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  46. 

813. 

279.  Zur  Verbesserung  des  Kirchenwesens  werden  an  fünf  verschiedenen  Orten  des  Reichs,  unter  andern 

zu  Mainz  unter  dem  Vorsitz  der  Erzbischöfe  Ricolf  zu  Mainz  und  Bildibald  zu  Cöln,  Synoden 
gehalten  und  Constitutionen  aufgerichtet,  welche  der  Kaiser  auf  einer  allgemeinen  Versammlung 
zu  Aachen  bestätigt.  —  Aus  dieser  Versammlung  werden  einige  der  vornehmsten  Franken  und 
Sachsen  an  die  Grenzen  der  Normannen  (Dänen)  jenseit  der  Elbe  gesandt,  um  den  Frieden  mit 
ihnen  zu  erneuem.  Ann.  Einh.  1.  c.  p.  200.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  570.  Schalen  H.W.  p.  441.  sq. 
und  das  Capitulare  Aquisgranense ,  Pertz.  Leg.  T.  I.  p.  487.  T^  U.  p.  650. 

280.  Mai  ,9.    Kaiser  Karl  beurkundet,   dass  der  Sachse  Hiddi  vormals,  bei  dem  Abfalle  der  übrigen 

Sachsen,  ihm  treu  geblieben,  deshalb  sein  Vaterland  verlassen  und  im  Gefolge  des  Kaisers  in 
die  von  Franken  und  Sachsen  gemeinschaftlich  bewohnte  villa  Wulvisanger  gekommen,  weil  er 
aber  daselbst  nicht  bleiben  können,  an  den  Ort  Havucabrunno  zwischen  der  Wisera  und  Fuldaa 
gezogen  und  daselbst  einen  Theil  des  Waldes  Bocchonia  eingenommen  (occupavit  sibi),  welchen 
er  bei  seinem  Tode  seinem  Sohne  Asig,  auch  Adalricus  genannt,  hinterlassen;  weil  diesen  Wald 
aber  nachmals  die  kaiserlichen  Missi  zum  Dienste  des  Kaisers  und  zum  Behuf  des  Herzogs  Ger- 
hao  in  Beschlag  genommen  hatten,  so  gibt  nun  der  Kaiser  dem  gedachten -45igr  den  von  seinem 
Vater  angelegten  Bivanc  (proprisum  illud  quod  in  eorum  lingua  Bivanc  vocatur),  und  zwar  2  leu- 
gas  in  die  Länge,  2  in  die  Breite  und  6  im  Umfange,  zurück,  und  bestätigt  ihm  und  seinen 
Erben  den  Besitz  desselben.  Act.  Aquisgraiii  palatio  regio,  VII.  Idus  Maji  a.  Imp.  XIII.  R.  in 
Franc.  XI.V.  in  Ital.  XXXIX.  MabUlon  de  Re  diplom.  lib.  VI.  Nr.  LXIV.  Orig.  Guelf.  Tom.  IV. 
p.  4M.  Schaten  H.  W.  p.  440.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  377.  (Das  Original,  ehemals  im  Archive 
des  Stifts  Corvey,  befindet  sich  jetzt  im  Königl.  GeL  Staats-  u.  Kabinets-Arcliive  zu  Berlin.)  — 
Ein  Graf  Esic  (sei  es  nun  derselbe,  der  oben  Asig  genannt  wird,  oder  einer  seiner  Nachkom- 
men^ schenkte  in  der  Folge  den  Ort  Havukesbruni  an  das  Stift  Corvey,  wodurch  dieses  auch 
in  den  Besitz  obiger  Urkunde  kam.    Wigand  TradiL  Corb.  S.  72. 

281.  Junius  7.    Hercumbert,  der  erste  Bischof  zu  Minden,   stirbt.     Necrol.  des  Klosters  MöUenbeck;  s. 

Zeitschr.  f  vaterl.  Gesch.  u.  Alterthumsk,  II.  S.  49.  —  Die  Schenkungen  dieses,  dort  Erkanbert 
genannten  Bischofs,  an  das  Kloster  Fulda,  s.  Tradit  FulA  herausg.  v.  Dronke  (4844),  S.  46.  Nr.  9. 
S.  96.  Nr.  9—43.    S.  97.  Nr.  34. 

844. 

282.  Januar  28.    Kaiser  Karl  der  Grosse  stirbt  zu  Aachen.  —  Ihm  folgt  m  der  Regierung  des  ganzen 

Reiches  sein  bereits  im  vor.  Jahre  gekrönter  Sohn  Ludwig  (der  Fromme),  da  die  beiden  andern 
Söhne  Karl  und  Pipin  schon  vor  dem  Vater  gestorben  waren.    Annal.  Einh.  1.  c.  p.  204 .  u.  a.  m. 

283.  September  2.    Kaiser  Ludwig  bestätigt  dem  Bischof  Eildigrim  zu  Halberstadt  die  von  seinem  Vater, 

dem  Kaiser  Karl,  entworfenen  Privilegien  dieses  Bisthums.  Act.  Aquisgrani  IV,  Non.  Septembr. 
a.  Imp.  I.  Leuckfeld  Antiquit  Halberst.  S.  644.  —  Der  Abdruck  ist  freilich  sehr  fehlerhaft,  und 
der  Text  wahrscheinlich  nicht  frei  von  Interpolationen;  doch  liegt  kein  Grund  vor,  die  Richtig- 
keit des  wesentlichen  Inhaltes  zu  bezweifeln. 


42*      ^ 

Digitized  by 


Google 


92  815. 

815. 

284.  Auf  Befehl  des  Kaisers  Ludwig  unternehmen  alle  Sächsische  Grafen,  in  Verbindung  mit  den  Abo- 

triten,  einen  Feldzug  nach  Dänemark,  um  dort  entstandene  Thronstreitigkeiten  beizulegen.  Ann. 
Einh.  1.  c.  p.  202. 

285.  Januar  22.    Hrodsten  schenkt  einen  Eigenhörigen  zu  der  Kirche  S.  Salvatoris  zu  Werden.     Act.   in 

Werthina  monasterio  (in  pago  Ripaiionim),  XI.  Kai.  Februar.  Hludovici  Imp.  a.  I.  Lacomblet 
ürkundenb.  I.  S.  16. 

286.  Julius  1.    Reichsversammlung  zu  Paderborn.    Annal.  Lauriss.  min.  1.   c.  p.    122.    Annal.  Einh.  1.   c. 

p.  202.  Chron.  Moiss.  1.  c.  T.  I.  p.  311.  Ann.  Xant.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  U.  p.  224.  Thegani 
vita  Ludovici,  ibid.  p.  593. 

287.  Auf  diesem  Reichstage  gibt  Ludwig  den  Sachsen  und  Friesen  ihr  väterliches  Erbrecht  (Jus  patemae 

hereditatis) ,  welches  unter  seinem  Vater  aufgehoben  worden  war,  zurück.  Vita  Ludov.  Pii,  ap. 
Pertz.  Scriptor.  T.  II.  p.  619. 

288.  Auf  eben  diesem  Convente  in  Paderborn  mskcYiio  Adalhard  der  Jüngere,   damaliger  Abt  zu  Corbeia 

in  Frankreich,  dem  Kaiser  Ludwig  den  Vorschlag  eines  in  Sachsen  zu  gründenden  Mönchs- 
Klüsters,  worein  sowohl  der  Kaiser  als  der  Bischof  Badurad  zu  Paderborn  willigen.  Jener  er- 
lässt  zum  Behuf  desselben  alle  königlichen  Dienste,  und  der  Bau  wird  an  einem  Orte  genannt 
Hethi  begonnen,  wo  aber  das  Kloster,  wegen  der  ungünstigen  Lage  dieses  Ortes,  nicht  in  Auf- 
nahme kommt.  Hist.  transl.  S.  Viti,  1.  c.  p.  578.,  wo  aber  irrthümlich  noch  der  Bischof  Hathu- 
mar  genannt  wird;     Vgl.  Nr.  254. 

289.  Um  dieselbe  Zeit  (eisdem  temporibus  ubi  pius  Ludov.  imp.  novam   Corbeiam  initiavit)   erbat  und 

erhielt  Waltgerus  von  dem  Kaiser  die  Privilegien  für  das  erste  grosse  Nonnenkloster  in  Sachsen. 
—  Waltger  (primus  in  Saxonia  humo  fundator  congregationis  in  honore  sanctae  Dei  genitricis 
Mariae)  wollte  dieses  Kloster  zuerst  in  Mudehorst,  dann  in  Alten -Hcrvorde  gründen,  wo  es  aber 
einstürzte;  endlich  wnirde  er  durch  eine  besondere  Erscheinung  auf  den  nachmaligen  Ort  des 
Klosters  Her  vor  d  geleitet.  Er  stiftete  dieses  Kloster  aus  seinem  Vermögen,  und  blieb  unver- 
heirathet,  um  ihm  dasselbe  ganz  zuwenden  zu  können.  —  Die  erste  Äbtissinn  hiess  Suala 
(summae  nobilitatis  et  prudentiae  femina  Suala  nomine)  und  war  aus  Waltgers  Verwandtschaft 
Vita  W^altgeri  mscpta. 

290.  Um  diese  Zeit  scheint,  als  eine  kleinere  Stiftung,  auch  das  Nonnenkloster   in  Liesbom   schon  be- 

standen zu  haben.  Das  Nekrologium  desselben  nennt  als  Stifter  einen  Bozo  laicus  (zum  6.  Ja- 
nuar) und  einen  Bardo  laicus  (zum  7.  Jun.),  vielleicht  Brüder.  Dieser  Bozo  soll  der  neuen 
Stiftung  die  vier  curtes  Lyseborn,  Hollenhorst',  Herinctorpe  und  Hasckebrugge  gegeben  haben. 
Wittii  Notitia  circa  ortum,  abbatissas  et  abbates  monasterii  Liesbomensis ;  in  append.  III.  ad 
Histor.  Weslphal.  p.  751.  —  Die  Sage  nennt  Karl  den  Grossen  selbst  als  Stifter  dieses  Klosters 
und  eine  Schwester  desselben  als  erste  Äbtissinn.  Mit  letzterer  Angabe  stimmt  auch  das  Ne- 
krologium (zum  29.  April):  Obiit  Roswindis  prima  abbatissa  hujus  loci,  soror  Karoli  Magni.  Da 
aber  eine  Schwester  Kark,  dieses  Namens  und  geistlichen  Standes,  sonst  nicht  bekannt  ist,  so 
könnte  man  sie  höchstens  für  eine  Verwandte  desselben  gelten  lassen. 

291.  Vermuthlich  fällt  um  eben  diese  Zeit  auch  die  Gründung  der  Kirche  zu  Herzfeld.  —  Ida,  die  Ge- 

mahlin des  Grafen  oder  Herzogs  Egbert  (vgl.  Nr.  199.  269.  271.)  baute  auf  einer  Besitzung  des- 
selben, zu  Hirutfeld  im  Dreingau  an  der  Lippe,  eine  Kirche,  welcher  sie  einen  Priester  Namens 
Beiigerus  vorsetzte,  und  bei  welcher  sie,  nach  ihre&  Gemahls  Tode,  ihr  Leben  in  der  Einsam- 
keit zubrachte.  Vita  Idae  1.  c.  p.  571.  —  Über  die  Genealogie  der  nachmals  heilig  gesproche- 
nen Ida  vgl.  W^edekind  Noten  1.  B.  Not.  XL,  wo  jedoch  noch  manches  Unkritische  mit  unter- 
gelaufen ist.    Einer  ihrer  Söhne,  Warin,  wurde  in  der  Folge  Abt  zu  Corvey;  durch  einen  an- 


Digitized  byC^OOQlC 


816  —  820.  93 

dern,  Ludolf,  welcher  später  als  Herzog  in  Sachsen  erscheint,  wurde  sie  die  Stamnunutter  des 
sächsischen  Königshauses.    Von  ihr  selbst  s.  noch  einmal  bei  dem  J.  838,  Nr.  360. 

816. 

292.  Die  Sachsen  und  Ostfranken  fuhren,  auf  Befehl  des  Kaisers,  den  Krieg  gegen  die  Slaven,  der  bald 

und  glücklich  geendigt  wird.    Ann.  Einh.  1.  c.  p.  203.    Vita  Ludov.  1.  c.  p.  620. 

293.  Synode  zu  Aachen,  auf  welcher  360  Bischöfe  und  Äbte  zugegen  gewesen  sein  sollen,  worunter 

die  Bischöfe  Meingard  von  Osnabrück,  Thiatgrim  (oder  vielmehr  Hildigrim)  von  Halberstadt, 
und  vermuthlich  auch  Badurad  von  Paderborn.  Schaten  Annal.  Paderb.  I.  p.  39.  —  Die  Ver- 
handlungen der  Synode  (Concilium  Ac|uisgranense),  Hartzheim  Concil.  German.  T.  I.  p.  430.  sq. 
29i.  Auf  dieser  Synode  erhielt  Meinulf,  ein  Diaconus  zu  Paderborn,  die  Erlaubniss  zur  Stiftung  eines 
Nonnenklosters.  Vita  Meinulphi,  ap.  Overham.  edit.  vit.  Meinw.  p.  171.  cf.  not.  ibid.  p.  418.  — 
Das  von  Meinulf  gegründete  Kloster  Böddeken  kam  indessen  erst  837  zu  Stande.    S.  Nr.  354. 

295.  Eric  und  Ermenfrid  verkaufen  dem  Bischof  Hildigrim  zwei   Theile   eines  Forstes  an  dem  Flusse 

Arnapa  bei  dem  Orte  ad  crucem.  Act.  ad  Ruram  ante  basil.  S.  Salvatoris,  Hludov.  Imp.  a.  111. 
Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  17. 

296.  Dieselben  schenken  dem  Bischof  Hildigrim  zwei  Theile  des  Forstes  an  dem  Flusse  Arnapa  im  Gau 

Nivenem,  die  sie  von  ihrem  Vater  Amalric  geerbt  haben,  und  zwei  Stücke  Ackerlandes.  Act 
a.  III.  Imp.  Hludov.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  17. 

817. 

297.  April  23.     Widrad  verkauft  dem  Bischof  Hildigrim  4  Morgen  Landes  zu  Weldi  im  Gau  Nivenhem. 

Act.  in  loco  ad  crucem,  IX.  Kai.  Maj.  Hludov.  Imp.  a.  IV.    Lacomblet  Urkundenb.  1.  S.  17. 

298.  „    24.    Friduric  verkauft  dem  Bischof  Hildigrim  2  Morgen  Landes  im  Gau  Nivenhem  in  der  viDa 

Hrodbertinga  hova  am  Flusse  Gilibechi.  Act.  in  loco  ad  crucem,  VHI.  Kai.  Maj.  Hludov.  Imp. 
a.  IV.    Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  18. 

818. 

299.  Junius  25.    Frithuric,  Hildebert  und  Altprect  schenken  der  Kirche  zu  Werithina  im  Ripuarier-Gau*) 

3  Morgen  Landes  zu  Hrodberctinga  hova  und  eben  so  viel  bei  Weldi.  Act.  ad  crucem,  VU.  Kai. 
Jul.  Hludov.  Imp.  a.  V.  —  Bischof  Hildigrim  ist  unter  den  Zeugen.  —  Lacomblet  ürkunden- 
buch  LS.  18. 

819. 

300.  September  11.    Sigihard  schenkt  einen  Morgen  Landes  zu  Fisclaco  im  Ruhrgau  an  die  Kirche  zu 

Werden  in  demselben  Gau  im  Herzogthum  Ripuarien,  welcher  die  Bischöfe  Hildigrim  und  Ger- 
frid  vorstehen.    Act.  lU.  Id.  Septembr.  Hludov.  Imp.  a.  VI.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  19. 

820. 

301.  April  13.    Bado,  der  Sohn  Widuc's,  schenkt  der  Kirche  zu  Werden  eine  Hove  in  der  villa  Peric- 

beci  im  Gau  Boretra.    Act.  Id.  April.  Hludov.  Imp.  a.  VII.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  19. 

302.  Mai  29.    Huntio,  der  Sohn  Egilbern8,^i  der  Kirche  zu  Werden  einen  Morgen  Landes  in  der 

villa  Uviti,  nebst  der  Waldberechtigung.  Act.  in  Werithina  monasterio,  IV.  Kai.  Jun.  Hludov. 
Imp.  a.  VII.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  19. 


*)    Anstatt  Rigoariorum  ist  ohne  Zweifel  Ripoar.  lo  lesen. 

Digitized  by  VjOOQIC 


94  830  —  822. 

303.  Junius  18.     Theodgrim,  der  Sohn  Aldgrims,  schenkt  das  von  Ricfrid  ihm  übergebene  Erbß  in  der 

villa  Arlo  im  Gau  Threant,  an  die  Kirche  zu  Werden,  welcher  der  Bischof  Hildigrim  vorsteht. 
Act.  in  loco  Mimigernaford,  XIV.  Kai.  Jul.  Hludovigi  Imp.  a.  VII.     Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  20. 

821. 

304.  Synode  zu  Thionville,  auf  welcher  32  Bischöfe,  nehmlich  die  Erzbischöfe  von  Mainz,  Trier,  Cöln 

und  Rheims  mit  ihren  Suffraganen  (darunter  also  auch  die  Sächsischen  Bischöfe)  zugegen  waren. 
Eckhart  Franc,  or.  T.  IL  p.  168.    Hartzheim  Concil.  Germ.  T.  II.  p.  23. 

305.  September  2.    Kaiser  Ludwig  nimmt  den  Abt  Castus  zu  Fiscl)echi  (wahrscheinUch  den  Nr.  170  er- 

wähnten Schüler  Liudgers)  mit  seinem  Kloster  und  den  ihm  untergebenen  Kirchen  und  andern 
Gütern  in  den  Gauen  Leriga,  Hesiga  und  Fenkiga  —  wovon  nur  eine  Kirche  zu  Saxlinga  zur 
Parochie  des  heil.  Paulus  in  Mimigernaford,  welcher  der  Bischof  Gerfrid  vorsteht,  gehört  —  in 
seinen  Schutz,  und  befreit  sie  von  aller  fremden  Jurisdiction.  Act.  Aquisgrani  V.  Xon.  Sept. 
Imp.  a.  Vm.    Schaten  Ann.  Paderb.  I.  p.  44.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  720.    (II.) 

822. 

306.  April  2.    Kaiser  Ludwig  nimmt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Baduradus  zu  Paderbrunn,  die  Kirche  da- 

selbst in  seinen  Schutz,  und  befreit  sie  von  aller  fremden  Jurisdiction  und  allen  an  den  kaiser- 
lichen Fiscus  zu  entrichtenden  Abgaben.  Act.  Aquisgrani  IV.  Non.  April.  Imp.  a.  IX.  Schaten 
A.  P.  I.  p.  46.    (III.) 

307.  Adalhard  der  ÄUere  ^gl.  Nr.  273.),   vom  Kaiser  aus  der  Verbannung,  in  welcher  er  seit  Kaiser 

Karls  Tode  leben  musste,  zurückgerufen,  und  von  der  Noth  seiner  Ordensbrüder  in  Sachsen 
(s  Nr.  288.)  unterrichtet,  reist  mit  seinem  Bruder  Wala  selbst  dahin,  und  findet  einen  beque- 
meren Ort  für  das  neue  Kloster,  an  der  Weser,  im  Gau  Auga,  auf  dem  Grunde  der  villa  Huxori. 
Bist,  transl.  S.  Viti  1.  c.  p.  580. 

308.  Kaiser  Ludwig  erkauft,  zum  Behufe  des  neuen  Klosters,  von  dem  Grafen  Bernhard  die  villa  Huxori, 

nebst  der  Mark  Huxori,  deren  Grenzen  folgendergestalt  angegeben  werden:  ab  aquilone  pertin- 
git  ad  Berinchusen  et  ad  villam  Albrachtinchusen ,  ab  occidente  habet  terminum  Meygodeshuscn, 
ad  meridiem  procedit  usque  Gudulmo  et  Meingodeshusen ,  ab  Oriente  cingitur  fluvioWisara;  und 
übergibt  dieselbe  dem  neuen  Kloster.    Append.  ad  vitam  Waltgeri  mscpt. 

309.  August  6.    Der  zu  dem  neuen  Kloster  bestimmte  Ort  wird  unter  feierlichem  Gebete  in  Besitz  ge- 

nommen ; 

310.  „     25.    wird  derselbe  durch  den  Bischof  {Badurad  von  Paderborn)  geweiht,  wobei  er  den  Na- 

men Corbeia  nova  (Corvey)  erhalt;  und  an  demselben  Tage  wird  daselbst  angefangen  zubauen. 
Hist.  transl.  S.  Viti  1.  c. 

311.  Septemb.  25.    Die  Brüder  des  neuen  Klosters  brechen  mit  aller  ihrer  Habe  von  ihrem  bisherigen 

Wohnsitz  auf; 
3li.  „         26.    halten  sie  an  dem  neuen  Orte  ihren  feierlichen  Einzug.    Hist.  transl.  S.  Viti  1.  c. 

313.  Unter  den  neuen  Ankömmlingen,  mit  welchen  das  Kloster  Neu -Corvey  besetzt  wurde,   befand  sich 

auch  der  damals  21jährige,  aber  schon  durch  Tugend  und  Gelehrsamkeit  ausgezeichnete  Am- 
karius,  der  nachmalige  Apostel  des  Nordens  und  der  Erste  der  von  Corvey  ausgegangenen 
Hissionare  und  Bischöfe.  Adam«  Brem.  üb.  I.  cap.  12.  1.  c.  p.  8.  Cf.  Vita  Anskarii,  ap.  Pertz. 
Script.  T.  ü.  p.  694.  sq. 

314.  Gleichzeitig  mit  Corvey  wurde,  ebenfalls  durch  Adalhard  und  Wala,  auch  das  Benedictiner- Non- 

nenkloster zu  Hervord  (vgl.  Nr.  289.),  nach  dem  Vorbilde  des  Klosters  zu  Soissons  (secundum 
jura  Suessionis,  vita  Waltg.),  zu  seiner  vollständigen  Einrichtung  gebracht    Transl.  S.  Pusinnae, 


Digitized  by  L^OOQ IC 


828  —  826.  95 

ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  H.  p.  681.  —  Es  blieb  seitdem  der  Aufsicht  des  Klosters  Corvey 
untergeben. 

823. 

315.  Julius  27.    Kaiser  Ludwig  nimmt  das  Kloster  Corvey,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes  Adalhardus,  in 

seinen  Schutz,  und  befreit  es  von  aller  fremden  Jurisdiction  und  allen  an  den  kaiserlichen 
Fiscus  zu  entrichtenden  Abgaben.  Act.  Ingilinheim,  VI.  Kai.  August.  Imp.  a.  X.  Mabillon  de  Re 
diplom.  lib.  IV.  Nr.  LXVIII.    Schaten  A.  P.  I.  p.  50.    (IV.) 

316.  August  8.    Derselbe  schenkt  dem  Kloster  Corvey  die  königliche  villa  Huxori  nebst  andern  Gütern, 

und  bewilligt  ihm  das  Recht  der  freien  Wahl  seines  Abtes.  Act.  Ingelinheim  VI.  Idus  August 
Imp.  a.  X.     Schaten  1.  c.  p.  48.  mit  dem  veränderten  Datum  VI.  Kai.  Aug.   (V.) 

82i. 

317.  Sepfcmb.  7.    *  Kaiser  Ludwig  bestätigt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Meingaz  zu  Osnabrüclv,  die  Privi- 

legien der  dortigen  Kirche.  Act.  Wormacia  civitate  publica,  VII.  Id.  Septembr.  Imp.  a.  XL 
Sandhoff  1.  c.  p.  VI.  Moser  0.  G.  I.  S.  408.  s.  W.  VIII.  S.  5.*)  —  Diese  Urkunde  erzählt:  Karl 
der  Grosse  habe,  auf  Befehl  des  Papstes  Adrian,  und  mit  Rath  des  Erzbischofs  Lullus  von 
Mainz  und  vieler  anderer  Bischöfe,  an  dem  Orte  Osnabruggi  in  der  Provinz  W^estfalen  die  erste 
Kalhedralkirche  in  Sachsen  gestiftet  und  am  Tage  ihrer  Einweihung  mit  Privilegien  versehen. 
Gegen  die  Wahrscheinlichkeit  dieser,  mit  den  Berichten  aller  gleichzeitigen  Geschichtschreiber 
und  dem  Zusammenhange  der  Begebenheiten  im  Widerspruche  stehenden  Erzählung  ist  nur  das 
schon  bei  Nr.  251.  und  255.  Gesagte  zu  wiederholen.  Auch  in  Hinsicht  des  Sach -Inhaltes  zeigt 
eine  Vergleichung  dieser  Urkunde  mit  den  unzweifelhaft  echten,  aber  ganz  anders  gefassten 
Privilegien  für  das  Bisthum  Paderborn  von  822  (Nr.  306.),  dass  die  vorliegende,  wo  nicht  ganz 
erdichtet,  doch  sehr  verfälscht  ist.  Endlich  kann  Kaiser  Ludwig  im  September  824  nicht  in 
Worms  gewesen  sein,  da  er  um  diese  Zeit  in  der  Bretagne  Krieg  fiihrte.  Vgl.  Böhmer  Reg. 
Karol.  S.  38.  et  al.  Script.  Wir  können  also  unbedenklich  auch  diese  Urkunde  zu  den  unter- 
geschobenen rechnen.    . 

825. 

318.  Novemb.  16.     Walfger,  der  Stifter  des  Klosters  Hervord  (vgl.  Nr.  289.),  stirbt.  —  Er  wurde  be- 

graben in  acjuilonali  parte  civitatis  in  basilica  quam  ipse  fabricavit.    Vita  Waltg.  mscpt. 

826. 

319.  Januar  2.    Adalhard,  Abt  zu  Corvey,  stirbt.  —  Wala,  den  die  Brüder  in  Neu -Corvey  zu  ihrem 

Abte  wünschten,  wird  an  jenes  Stelle  nach  Alt- Corvey  berufen,  und  darauf  Warinus,  ein  Sohn 
der  heil.  Ida  ((jui  ex  milite  factus  est  monachus,  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  607.),  zum  ersten  Abt  in 
Neu -Corvey  erwählt.  Hist.  transl.  S.  Viti  1.  c.  p.  580.  —  Der  Todestag  Adalhards,  Vita  Adal- 
hardi,  in  Act.  Sanctor.  Januar.  T.  I.  Cf.  Excerpta  ex  vitis  Adalh.  et  Walae,  ap.  Pertz.  Scriptor. 
T.  IL  p.  524.  sq. 


*)  Auch  von  dem  hier  nach  Henseler  gegebenen  Abdrucke  zeigt  das  Copiariam  des  Osnabriickitchen  DomstilU  fol- 
gende Abweichungen.  Der  Name  des  Bischofs  wird  nicht  Meingaz,  sondern  Meringus,  der  des  Kaisers  nirht 
Ciiroliu,  sondern  Kofolus  geschrieben.  S.  6.  Z.  15.  st.  retinendas  1.  renovandas;  Z.  16.  st.  ordioanle  et  1.  or« 
dinatum. 


Digitized  by 


(^oogle 


^  826  —  833. 

320.  Junius  20.    Kaiser  Ludmig  und  sein  Sohn  Lothar  incorporiren  dem  Stifte  Corvey  die  von  Karl  dem 

Grossen  gestiftete  Kapelle  zu  Heresburg  mit  allen  dazu  gehörigen  Gütern  und  Leuten.  Act. 
Ingilinheim  XII.  Kai.  Jul.  Imp.  a.  XIII.  Monum.  Paderborn,  p.  H8.  Schaten  A.  P.  I.  p.  55. 
Seibertz  ürkundenb.  1.  S.  2. 

321.  ,,      29.    Helmbrat  schenkt  der  Kirche  zu  Werden,  für  das  Begräbniss  und  zum  Andenken  sei- 

nes Vaters,  einen  Morgen  Landes.  Act.  III.  Kai.  Jul.  Hludov.  Imp.  a.  XIII.  Lacomblet  Urkun- 
denb.  L  S.  21. 

322.  Oktober.  .  Capitulare  Hludowici  et  Hlotharii  gedenkt  eines  Streites  zwischen  dem  Bischof  Gehirfre- 

dus  und  dem  Grafen  Liutrigus,  wegen  eines  Mansus,  welchen  die  königlichen  Missi  entscheiden 
sollen,    Pertz  Leg.  T.  I.  p.  256.  und  abermals  p.  324. 

(826  —  840.) 

323.  Kaiser  Ludwig  befiehlt  seinem  Missus,  dem  Bischof  Badurad  zu  Paderborn,  auf- Ansuchen  des  Abtes 

Warinus,  das  Stift  Corvey  und  dessen  Leute  gegen  alle  Beeinträchtigungen  zu  schützen,  und 
zu  dem  Ende  die  Privilegien  desselben  den  Grafen  bekannt  zu  machen.  S.  d.  Schaten  A.  P.  I. 
p.  51.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  733.  Wigand  Fehmgericht  Westfalens  S.  220.  (\1.)  —  Die  unda- 
tirte,  in  Briefesform  gefasste  Urkunde  muss  zwischen  die  oben  angegebenen  Jahre  gesetzt  wer- 
den, da  826  Warinus  Abt  wurde,  und  840  der  Kaiser  starb. 

(826—856.) 

324.  Eeppid  und  Borhter,  Brüder,  vertauschen  an  das  Stift  Corvey  Güter  in  der  villa  Sursia,  wofür  ih- 

nen der  Abt  WarirmSy  mit  EinwiUigung  seiner  Brüder  (versteht  sich,  der  Klosterbrüder),  sein 
Besitzthum  in  der  villa  Wellithi  im  Gau  Hersi  gibt.  Wigand  Tradit.  Corb.  S.  64.  —  Diese  Ver- 
handlung ist  eine  der  wenigen  in  den  Tradit.  Corb.  enthaltenen,  welcher,  wegen  der  Erwähnung 
des  Abtes  Warinus,  eine  bestimmte  Zeit  angewiesen  werden  kann. 

827. 

325.  December  21.    Eildigrim,  der  Bruder  des  heil.  Liudger,  früher  Bischof  zu  Chalons,  dann  zu  Mimi- 

gardevord  (s.  Nr.  266.)  und  zuletzt  zu  Halberstadt,  stirbt.  Thietmar.  Chron.  lib.  IV.  cap.  45.  1. 
c.  p.  787.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  573.  (wo  aber  der  Todestag,  durch  Verwechsehmg  mit  Hildi- 
grim  IL,  unrichtig  angegeben.).  Todestag,  Necrol.  Werdin.  ap.  Leibnit.  Scr.  Rer.  Brunsv.  T.  III. 
p.  748.    Vgl.  unten  Nr.  470. 

832. 

326.  Junius  16.    Kaiser  Ludwig  schenkt  dem  Stifte  Corvey  die  Fischerei  in  der  Weser,  im  Gau  Wimo- 

dia,  bei  der  villa  Liusci  in  der  Grafschaft  Abbo's,  nebst  32  FamiKen,  welche  diese  Fischerei 
zu  besorgen  haben.  Act.  Franconovort  XVI.  Kai.  Jul.  Imp.  a.  XIX.  Schaten  A.  P.  L  p.  59.  — 
Vgl.  über  diese  Fischerei:  Wedekind  Noten  1.  B.  S.  279.    (VII.) 

833. 

327.  Die  Einfälle  der  Normannen  in  Flandern  und  Friesland  nehmen  ihren  Anfang.    Chron.  de  gest.  Xor- 

mann.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  L  p.  532.,  wo  auch  von  der  Herkunft  der  Normannen  u.  a.  m. 
die  Rede  ist. 
:]28.  In  des  Kaiser  Ludwigs  Händel  mit  seinen  Söhnen,  welche  seine  Thronentsetzung,  aber  auch  seine 
baldige  Wiedereinsetzung  zur  Folge  hatten,  war  unter  andern  auch  der  Bischof  von  Osnabrück, 
Goswin,  verwickelt,  welcher  sich  an  dem  Kaiser  thätUch  verging,  dafür  aber  auch,  als  der 


Digitized  by  L^OOQ IC 


833  —  834.  97 

V 
Kaiser  wieder  die  Oberhand  gewann,  seines  Bisthums  entsetzt  und  nach  Fulda  ins  Kloster  ver- 
wiesen wurde.    Von  dort  aus  besuchte  er  jährlich  einmal  insgeheim  sein  Bisthum  (wahrscheinlich 
bis  zu   dessen  Wiederbesetzung;  s.  Nr.  363.).    Nach  Bischof  JEgft/mar«  Klagschrift  (ürk.  Nr.  XU.). 
Moser  O.  G.  I.  S.  290.  u.  die  daselbst  angef.  Schriftsteller. 

329.  April  1.    Kaiser  Ludwig  schenkt  dem  Grafen  Rhidag  Güter  zu  Ismereleke,  Anadopa  und  Geiske  im 

Gau  Boratre.  Act  Wormatia  Kai.  April.  Imp.  a.  XX.  Westphalia  2.  Jahrg.  3.  Quart.  S.  74.  Wi- 
gand  Archiv  1.  B.  2.  St.  S.  86.    Seibertz  ürkundenb.  I.  S.  3. 

330.  Junius  \.    Derselbe  verleiht  dem  Stifte  Corvey  das  Münzrecht  nebst  allem  daraus  herfliessenden 

Nutzen.    Act.  Wormat.  Kai.  Jun.  Imp.  a.  XX.    Schaten  A.  P.  I.  p.  60.  (YIII.) 

331.  „  8.  Derselbe  schenkt  dem  Stifte  Corvey  die  Salzquellen  zu  Budinisvelt  im  Gau  Logni,  im 
Hcrzogthum  Sachsen.  Act.  (wahrscheinl.  Wormat.)  VI.  Id.  Jun.  Imp.  a.  XX.  Schaten  A.  P.  I. 
p.  61.  (IX.) 

332.  Wolf,  sein  Bruder  Beinbrai  und  seine  Schwestern  Osbirin  und  Meinbirin  schenken  der  Kirche  zu 

Werden  8  Morgen  Landes  und  die  Mast  für  20  Schweine.  Act.  in  Werithina  monasterio,  Ludov. 
Imp.  a.  XX.    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  21. 

834. 

333.  Mai  15.    Kaiser  Ludwig  schenkt  dem  Stifte  Corvey  die  beiden  Villen  Sulbichi  und  Hemlion  in  An- 

gariis  im  Gau  Logni.  Act.  Aquisgrani  Id.  Maj.  Imp.  a.  XXI.  Schaten  A.  P.  I.  p.  63.  Falke  C. 
Tr.  Corb.  p.  277.     Orig.  Guelf  T.  V.  p.  4.  (X.) 

334.  (Im  September  oder  Oktober.)     Bcularadtis,  Bischof  zu  Paderborn,  wird   von  dem  Kaiser  Ludwig, 

nebst  dem  Herzog  Gerhard  und  Berengar,  einem  Verwandten  des  Kaisers,  an  dessen  aufrühri- 
schen  Sohn  Lothar  geschickt,  wo  es  ihm  gelingt»  denselben  zur  Unterwerfung  unter  seinen  Vater 
zu  bewegen.     Thegani  vita  Hludov.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  II.  p.  602 

335.  Oktober  24.    Abbo,  der  Sohn  Gerads,  schenkt  der  Kirche  zu  Werden  zwei  Hoven  im  Ruhrgau  in 

der  villa  Lopanheldi  an  der  Ruhr.  Act.  in  Werithina,  IX.  Kai.  Novembr.  Hludov.  Imp.  a.  XXI.  — 
Unter  den  Zeugen  befinden  sich  die  Grafen  Adelhard,  Beginbald  und  Oduuaccar.  —  Lacomblet 
Ürkundenb.  I.  S.  22. 

336.  „  28.  Heinric,  Bemgers  Sohn,  schenkt  der  Kirche  zu  Werden  die  Mast  für  15  Schweine  in 
der  villa  Uvili  im  Ruhrgau.    Act.  in  Werithina,  V.  Kai.  Novembr.  Hludov.  Imp.  a.  XXI.    Lacomblet 

^Ürkundenb.  I.  S.  22. 

337.  Novemb.  23.    Frithuard  gibt  dem  Bischof  Gerfrid  eine  halbe  Hove  in  der  villa  Hesingi  im  Ripuarier- 

Gau  an  der  Ruhr,  mit  Wiesen  und  W^ald,  tauschweise  für  eine  halbe  Hove  in  der  villa  Castorp 
im  Broktev-Gau,  und  20  Furlangas  in  der  villa  Werina  im  Gau  Dreginni.  Act  in  loco  Billur- 
becci  IX.  Kai.  Decembr.  Hludov.  Imp.  a.  XXI.    Lacomblet  Ürkundenb.  I.  S.  22. 

338.  Decemb.  7.    Kaiser  Ludwig  schenkt  dem  Abte   Warinus  und   dem  Stifte  Corvey  die  königliche 

Cella  genannt  Meppia  im  Gau  Agrodingo.  Act.  Blanciaco  VIL  Id.  Decembr.  Imp.  a.  XXI.  Scha- 
ttn  A.  P.  I.  p.  64.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  356. 

339.  „  26.  Waltbert  (der  Enkel  Widukints  und  nachmalige  Stifter  des  Klosters  Wildeshausen ;  vgl. 
Nr.  258.)  schenkt  zum  Seelenheil  seines  Vaters  Wiebert  an  die  Kirche  S.  Martini  zu  Utrecht  im 
Gau  Insterlaca,  dessen  Besitzungen  in  Ostarb^Ie  und  in  Prast  mit  allem  Zubehör,  so  weit  sie 
unter  fränkischem  Rechte  Hegen.  Act.  in  villa  Ostarbac,  VII.  Kai.  Januar.  834.  Indict.  XII. 
Hludov.  Imp.  a.  XXI.  Eccard.  Hist.  geneal.  princ.  Saxon.  pag.  49.  Pertz.  Scriptor.  T.  II. 
p.  217.   not. 

340.  Gerfrid,  Bischof  zu  Mimigardeford ,  gibt  der,  vom  seligen  Liudger  gestifteten  Kirche  zu  Nuitlon  in 

der  Grafschaft  Botbards,  für  gewisse,  aus  derselben  in  die  Kapelle  der  heil.  Maria  trans  aquas 

Regesta  hist.  Westfal.  13  #       r^r^r\]r> 

Digitized  by  V^OOQlc 


98  835  —  836. 

gebrachte  Reliquien,  den  Haupthof  Buchuldi  und  die  Hove  Oildinchus.  Die  Äbtissinn  Beriburgis 
nennt  er  bei  dieser  Gelegenheit  seine  consanguineam.  834.  Niesert  Münster.  Urkundenbuch 
1.  Abth.  S.  317. 

835. 
344.  Februar.  .    Allgemeine  Synode  zu  Thionville,  in  Gegenwart  des  Kaisers  Ludwig,  an  welcher  alle 
Bischöfe  und  Äbte  des  Reiches  Theil  nehmen.    Annal.  Bertin.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  I.  p.  428.  — 
Namentlich  wird  des  Bischofs  Badarad  von  Paderborn  gedacht.    Pertz.  Leg.  T.  I.  p.  370. 
Auf  dieser  Synode  soll  auch  Bischof  Goswin   von  Osnabrück  (vgl.  Nr.  328.)   seines  Amtes  entsetzt 
worden  sein.    Henseler  mscpt. 

836. 

342.  März  49.    Hilduwin,  Abt  zu  Saint-Denys,  der  eine  Zeitlang  zu  Corvey  im  Exil  gelebt  hatte,  über- 

gibt, aus  Dankbarkeit,  dem  Abte  Warinus,  für  das  Kloster  Corvey,  den  Leichnam  des  heil. 
Yitus.     Hist.  transl.  S.  Viti  1.  c.  pag.  581.  sq.    Cf.  Transl.  S.  Pusinnae  1.  c.  p.  682. 

343.  April  28.    Die  Abgeordneten  des  Bischofs   von  Paderborn,   an  deren   Spitze  ein  Priester  Namens 

Ido,  welche  den,  auf  Befehl  des  Kaisers  Ludwig,  der  Kirche  zu  Paderborn,  von  dem  Bischof 
Albericus  zu  Maus  (Cenomania)  bewilligten  Leichnam  eines  Heiligen  in  Empfang  nehmen  sollen, 
kommen  zu  Mans  an  und  werden  von  dem  Bischof  ehrenvoll  empfangen.  Transl.  S.  Libor.  L  c. 
p.  452.  sq.  —  Gleich  am  folgenden  Tage, 

344.  ^      29.    wird  in  einer  Versammlung  der  Geistlichkeit  (deren  Viele  jedoch  schwer  zur  Einwilligung 

zu  bringen  waren)  t)eschlossen,  den  Leichnam  des  heil.  Liborius,  ehemaligen  Bischofs  daselbst, 
verabfolgen  zu  lassen,  welcher  auch  sofort  mit  grosser  Feierlichkeit  erhoben  wird.  Transl. 
S.  Libor.  1.  c. 

345.  Mai  4.    Nachdem  der  Bischof  zu  Mans  das  Volk,  welches  die  Entfernung  des  Heiligen  zu  verhin- 

dern suchte,  besänftigt,  den  Leichnam  den  Abgeordneten  von  Paderborn  feierlich  übei^eben 
und  bei  dieser  Gelegenheit  eine  immerwährende  Brüderschaft  zwischen  den  Kirchen  zu  Mans 
und  Paderborn  geschlossen  hat,  wird  die  Abreise  von  dort  angetreten.     Transl.  S.  Liborii  1.  c. 

346.  „    24.    Die  Abgeordneten  des  Stifts  Corvey  treten,   Behufs  der  Translation  des  heil.    Vitus,  die 

Abreise  von  Saint-Denys  an.  —  Die  Reise  bis  Corvey  dauerte  20  Tage,  und  es  wurden  in 
Westfalen  unter  andern  die  Villen  Sosat  und  Brechal  berührt.  Auch  eine  villa  Freinbergi  wird 
genarmt.    Hist.  transl.  S.  Viti  I.  c. 

347.  „    28.    Ankunft  des  heil.  Liborius  in  Paderborn.     Transl.  S.  Libor.  1.  c. 

348.  Junius  43.    (Pridie  ante  vigil.  S.  Viti.)  Ankunft  des  heil.  Vitus  in  Corvey.     Hist.  transl.  S.  Viti  1.  c. 

349.  Um  dieselbe  Zeit  soll  Bischof  Badurad  zu  Paderborn  auch  von  Cambray  die  Reliquien  des  heil. 

Landelinus  erlangt  und  nach  Paderborn  transferirt  haben,  von  wo  sie  später  nach  Bok^  gekom- 
men.   Schaten  A.  P.  l  p.  73.    Vgl.  Nr.  4346. 

350.  August  30.    Meginhard  und  Gunthart  schenken  der  Kirche  zu  Worden  die  Mast  für  20  Schweine 

in  der  villa  üviti.    Act  in  Werithina  HL  Kai.  Sept.    Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  23. 

351.  Oktober  48.    Theodold  und  Thrudger,  die  Söhne    Wiggers,  schenken  der  Kirche  zu  Werden  die 

Mast  für  20  Schweine  in  der  villa  Üvitt^  Act.  in  Werithina  XV.  Kai.  Novembr.  Hludov.  Imp.  a. 
XXin.    Lacomblet  Urkundenb   L  S.  23. 

352.  Oktober  34.    Oddag,  der  Sohn  Othilrichs,  verkauft  der  Kirche  zu  Werden  40  Morgen  Landes  in 

der  villa  Menithinni  an  der  Ruhr  in  pago  Riporum.  Act  in  Werithina,  prid.  Kai.  Novembr. 
Hludov.  Imp.  a  XXHI.    Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  24, 


Digitized  by 


Google 


83T  — 839.  99 

837. 
333.   Oktober  17.    Erpo,  der  Sohn  Aldrichs,  schenkt  der  Kirche  zu  Werden  einen  Bifang  im  Wanes- 

walde  zwischen  den  Flüssen  Podrebeki  und  Farnthrapa.     Act  in  Werthina,  XVI.  Kai.  Nov.  Hlu- 

dov.  Imp.  a.  XXIV.    Lacomblet  Urkundenb.  1.  S.  24. 
3öl.   Memulf,  Diaconus  zu  Paderborn,  welcher  der  Translation  des  heil.  Liborius  beiwohnte,  gründet,  in 

Folge  eines  bei  dieser  Gelegenheit  gethanen  Gelübdes,  und  mit  Hilfe   der  Mönche  zu  Corvey, 

das  Nonnenkloster  Böddeken.    Overham  in  not.  ad  vit.  Meinulph.  1.  c.  p.  420.     Cf.  Schaten  ,A. 

P.  I.  p.  74. 

838. 
333.  März  31.     Sneoburg,  die  Tochter  Bernhards,  schenkt  der  Kirche  zu  Werden  5  Morgen  Landes  an 
dem  Orte  genannt  Tottonhorra  in  der  villa  Fislaca  in  pago  Riporum.    Act.  in  Werithina  IL  Kai. 
AprU.  Hludov.  Imp.  a.  XXV.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  24. 

336.  Junius  7.    Kaiser  Ludtoig  schenkt  dem  Nonnenkloster  zu  Herivurth  die  Kirchen  zu  Reni  im  Gau 

Bursibant,  zu  Wateringa  und  Stochheim  im  Gau  Scopingus.  Act.  Noviomago  VII.  Id.  Jun.  Imp. 
a.  XXV.     Schaten  A.  P.  I.  p.  76.  (XI.) 

337.  „       14.    Bei  einer  Verhandlung  im  kaiserlichen  Palaste  zu  Nimwegen,   in   Gegenwart  des  Kaisers 

Ludtoig  und  seiner  Söhne  Ludwig  und  Karl,  einen  Streit  zwischen  dem  Grafen  Gozbert  und 
dem  Abte  Hrabanus  zu  Fulda  betreffend,  waren  unter  andern  die  Bischöfe  Gerfrid  (von  Mimi- 
gardevord)  und  Baturat  (von  Paderborn)  zugegen.  Schannat  Corp.  Trad.  Fuld.  p.  172.  Falke 
C.  Tr.  Corb.  p.  379. 

338.  Oktober  23.    Helmbraht,  der  Sohn  Beginberts,  schenkt  der  Kirche  zu  Werden  einen  Morgen  Lan- 

des in  der  villa  Hernatscet  an  der  Ruhr  in  pago  Riporum.  Act  in  Werithina  X.  Kai.  Nov.  Hlu- 
dov. Imp.  a.  XXV.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  25. 

359.  November  14.    Kaiser  Ludwig  bestätigt,  auf  Bitten  seines  Verwandten,  des  Abtes  Warinus  zu  Cor- 

vey, die  von  Addila,  der  Wittwe  Bunichos,  zum  Seelenheil  ihres  verstorbenen  Ehemannes  und 
ihrer  Kinder,  dem  Stifte  Corvey  gemachte  Schenkung  ihrer  Besitzungen  zu  Osthoven,  Oppen- 
heim, Wachenheim  und  Tyheyle.  Act.  Ingelinheim  XVUI.  Kai.  Decembr.  Imp.  a.  XXV.  Scha- 
ten A.  P.  I.  p.  77.  (XII.)  —  Die  Urkunde  liegt  nicht  mehr  in  ihrer  ursprünglichen  Gestalt  vor. 
Die  von  dem  Gebrauche  Ludwigs  abweichende  Anrufungsformel,  und  der  Mangel  der  Indiction 
bei  dem  Datum,  sind  wahrscheinlich  aus  einem  Versehen  des  Abschreibers  zu  erklären. 

360.  ,,  24.  Dci-selbe  bestätigt  seiner  Verwandten,  der  ehrwürdigen  Ida,  die  von  ihrem  verstor- 
benen Gemahl,  dem  Grafen  Ecbert,  ihr  hinterlassenen  Güter  in  der  vUIa  Imminchusen  im  Gau 
Niftharsi.  Act.  Ingelenheim  XL  Kai.  Dec.  Imp.  a.  XXV.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  284.  —  Ida 
(Yda  mente  devotissima)  schenkte  diese  Besitzungen  an  das  Stift  Corvey.  Wigand  Tradit.  Corb. 
S.  84.  —  Wahrscheinlich  ist  diese /do  (von  welcher  weiter  oben  Nr.  499.,  291.)  dieselbe,  welche 

,  dem  Stifte  Corvey  auch  ihr  Erbe  zu  Helmonscede  schenkte.    Wigand  Tradit.  Corb.  S.  87. 

839. 

361.  Julius  8.    Kaiser  Ludwig  restituirt  seinem  Getreuen  Gerulf  Güter  im  Herzogthum  Friesland,  im  Gau 

Westracha,  die  er  demselben  früher  geschenkt  hatte,  die  aber  durch  dessen  Vernachlässigung 
wieder  zum  Fiscus  waren  eingezogen  worden.  Act  Cruciniaco  VIII.  Id.  Jul.  Imp.  a.  XXVI. 
Schaten  A.  P.  I.  p.  79.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  290.   (Xffl.) 

362.  September  12.    Gerfrid,  Bischof  zu  Mimigardeford,  stirbt.    Annal.  Corbej.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  III. 

p.  3.    Todestag,  NecroL  Werdin.  L  c.  p.  747. 

13* 


Digitized  by 


Google 


100  839-- 841. 

363.  Bischof  Gausbert  (Gosbert),  welcher  einige  Jahre  lang  den  damals  noch  heidnischen  Einwohnern 

Schwedens  das  Christenthum  gepredigt  hatte,  wird  in  einem  Volksaufruhr  von  dort  vertrieben. 
Vita  Anskar.  1.  c.  p.  700.  Adam.  Brem.  1.  c.  p.  10.  (hoc,  ut  aiunt,  factum  est  anno  Luthewici 
senioris  novissimo.)  —  Er  wurde  hierauf  mit  der  Verwaltung  des,  durch  Gosmns  Absetzung 
(vgl.  Nr.  341.)  erledigten  Bisthums  Osnabrück  beauftragt.    Henseler  mscpt. 

840. 

364.  Februar  8.     Thiatgrim,  Bischof  zu  Halberstadt,   ein  Neffe  der  Bischöfe  Ltudger  und  Eildegrim  L, 

stirbt.  —  Er  wurde  zu  Werden  begraben.  Annal.  S.  1.  c.  p.  574.  Todestag  auch  Necrol.  Werd. 
1.  c.  p.  747. 

365.  August  25.    Convent  zu  Ingelheim.    Unter  den  Bischöfen,  welche  sich  daselbst  bei  dem  (nach  sei- 

nes Vaters  Ludwigs  L  am  20.  Juni  d.  J.  erfolgtem  Tode  nach  Deutschland  zurückgekehrten) 
jungen  Kaiser  Lothar  versammelten,  war  auch  Bischof  Badarad  von  Paderborn.  Pertz.  Leg. 
T.  1.  p.  374. 

841. 

366.  Da  Kaiser  Ludmgs  Söhne,  Lothar,  Ludwig  (der  Deutsche)  und  Karl  (der  Kahle),  die  schon  bei 

ihres  Vaters  Leben,  theils  diesen,  theils  sich  unter  einahder  verschiedentlich  befehdet ' hatten, 
nach  dessen  Tode,  wegen  ihrer  Erbfolge -Ansprüche,  in  einen  blutigen  Krieg  gerathen  waren, 
worin  Ludwig  und  Karl  sich  gegen  Lothar  verbanden;  so  bemühen  sich  sowohl  Lothar  als 
Ludwig,  die  Sachsen  auf  ihre  Seite  zu  ziehen,  und  es  entsteht  unter  den  Edlen  in  Sachsen 
eine  grosse  Spaltung,  indem  ein  Theil  diesem,  ein  anderer  jenem  anhängt.  Gleichzeitig  bricht 
in  Sachsen  eine  Empörung  der  Eigenhörigen  gegen  ihre  Herren  aus,  in  Folge  deren  jene,  unter 
dem  Namen  der  Stellinger,  eine  mächtige  Partei  bilden,  viele  Gewaltthätigkeiten  ausüben,  ihre 
Herren  zum  TheU  aus  dem  Lande  verjagen,  und  selbst  vom  Christenthum  abfallen.  Annal. 
Bertin.  1.  c.  p.  437.    Nithardi  histor.  ap.  Pertz.   Scriptor.  T.  II.  p.  667.    Annal.  Xant.  ibid.  p.  227. 

367.  Mai  8.    Meginhard,  Vogt  der  Kirche  S.  Salvatoris  zu  Werden,  gibt  einem  gewissen  Thiatung  8  Mor- 

gen Länderei  zu  Gisfridinghovun  tauschweise  für  dessen  Besitzthum  an  dem  Flusse  Hesapa.  Act. 
in   loco  Werthina,  VIII.  Id.  Maj.  Hlutharii  a.  I.  Indict.  IV.  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  25. 

368.  December  40.    König  Ludwig  (der  Deutsche)  bestätigt  dem  Kloster  Corvey  den  Besitz   der  von 

seinem  Vater  an  dasselbe  geschenkten  villa  Huxori  und  anderer  Güter,  so  wie  das  Recht  der 
freien  Wahl  des  Abtes.  Act.  Patherbrunnen  IV.  Id.  Decembr.  a.  R.  VH.  Indict.  IV.  Schaten  A. 
P.  I.  p.  88.  mit  der  falschen  Indict.  VIH.,  zum  Jahre  845.  (XIV.)  —  Da  die  Zählung  der  Regie- 
rungsjahre in  den  Urkunden  Ludtvigs  des  Deutschen  sehr  schwankend  und  unsicher  ist,  so  ist 
hier,  bei  der  Zurückführung  der  Daten  auf  die  gewöhnliche  Zeitrechnung,  immer  der  Indiction 
gefolgt  worden,  die  in  dieser  Zeit  noch  zuverlässig  ist. 

369.  „  „  Derselbe  schenkt  dem  Kloster  Corvey  1 1  mansos  in  der  villa  Hemli  im  Gau  Langena 
Dat.  ut  pr.  Schaten  A.  P.  L  p.  89.  mit  Indict.  VIH.  Da  das  Original  dieser  Urkunde  nicht 
mehr  nachzuweisen  ist,  so  lässt  sich  zwar  über  die  Richtigkeit  oder  Unrichtigkeit  dieser  Indic- 
tion nicht  mit  Bestimmtheit  entscheiden;  bei  der  Übereinstimmung  des  Ortes  und  Tages  mit  der 
vor.  Urkunde  ist  es  aber  höchst  wahrscheinlich,  dass  sie  auch  in  dasselbe  Jahr  gehört. 

370.  „  14.  Derselbe  schenkt  dem  Kloster  Corvey  einen  Haupthof  nebst  20  dazu  gehörenden 
Nebenhöfen. im  Gau  Guottinga  in  der  villa  Amphidi,  welche  vorher  Graf  Banzleibi  zu  Lehen 
hatte.  Act.  Rosbah  villa  XIX.  Kai.  Januar,  a.  R.  VII.  Indict.  IV.  Schaten  A.  P.  I.  p.  90.  mit  der 
falschen  Indict.  VIII.  und  andern  Fehlem  im  Datum.  (XV.) 

Digitized  by  V^OOQIC 


842  —  844.  401 

842. 

371.  Lothar  benutzt  die  Empörung  in  Sachsen,  um  die  Stellinger  für  sich  zu  gewinnen,  indem  er  ihnen, 

nach  eigner  Wahl,  die  Verleihung  eines  neuen  Rechtes  oder  die  WiederhersteBung  der  alten 
Sächsischen  Gebräuche  zusagt,  ^nna].  Bertin.  1.  c.  p.  437.  (zum  Jahre  844).  Vgl.  Nithardi 
Histor.  1.  c.  p.  669. 

372.  Ludwig,  nachdem  er  im  August  einen  Convent  in  Salz  gehalten,  unterwirft  sich  Sachsen,  bestraft 

die  Eigenhörigen,  welche  sich  gegen  ihre  Herren  empört  hatten  und  vom  Chrjstenthume  abge- 
fallen waren,  indem  er  eine  grosse  Anzahl  derselben  hinrichten  lässt,  und  stellt  die  vorige  Ver- 
fassung wieder  her.  Annal.  Fuld.  1.  c.  p.  363.  Annal.  Bertin.  1.  c.  p.  439.  Nithardi  Histor. 
1.  c.  p.  669.    Annal.  Xant.  1.  c.  p.  227. 

373.  Ein  neuer  Empörungsversuch  der  Stellinger  wird  durch  eine  grosse  Niederlage  derselben  gänzlich 

vereitelt.    Nithardi  Histor.  1.  c.  p.  671. 

374.  November  29.    Meginhard  und  Wolf  schenken  der  Kirche  zu  Werden  die  Mast  für  40  Schweine 

im  Walde  zu  üviti.    Act  ift  Werithina  monasterio,  III.  Kai.  Decembr.  Hlothar.  a.  R.  II.  Indict.  V. 
Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  25.  —  Nach  der  Indiction  gehört  die  Urkunde  in  dieses,  und  nicht, 
^         wie  Lacomblet  will,  in  das  vorige  Jahr. 

843. 

375.  März  20.    Kaiser  Lothar  L  gibt  dem  Grafen  Esich  dessen  bisherige  Lehengüter  zu  Castenicha  im 

Gau  Ripuarien  in  der  Bonner  Grafschaft  zu  Eigenthum.    Act.  Aquisgrani  XIÜ.  Kai.  April,  a.  Imp.  in 
Ital.  XXIV.  et  in  Franc.  IV.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  262.  (XVI.)  —  Graf  Esic  (wie  er  hier  genannt 
wird)  übergab  diese  Güter  an  das  Stift  Corvey.    Wigand  Tradit.  Corb.  S.  78. 
Vermuthlich  war  der  hier  genannte  Graf  Este  ebenderselbe,  welcher  dem  Stifte  Corvey  auch  Güter 
hl  Budinifelde  schenkte.     Wigand  1.  c.  S.  51. 

376.  Kaiser  Lothar  bestätigt  dem  Stifte  Corvey  die  von  dem  Grafen  Esich  demselben  geschenkten  Güter 

zu  Castenicha  im  Gau  Ripuarien  in  der  Bonner  Grafschaft.  S.  d.  aber  ohne  Zweifel  bald  nach 
der  vor.  Urkunde.  Falke  1.  c.  p.  263.  —  Der  Zweifel ,  welchen  Wigand  1.  c.  gegen  die  Echtheit 
dieser  Urkunde  äussert,  ist,  nach  Einsicht  des  Originals,  ohne  Grund.  (XVII.) 

377.  August.  .     Theilung  des  grossen  Frankenreichs  durch   den  Vertrag  zu  Verdun.     Ludwig  der  Deut- 

sche erhält  den  östlichen  Theil  desselben,  nämlich  alles  fränkische  Land  auf  der  rechten  Rhein- 
seite, und  am  linken  Rheinufer  die  Städte  Speyer,  Worms  und  Mainz  mit  ihren  Gauen.  Annal. 
Fuld.  1.  c.  p.  363.  Annal.  Bertin.  I.  c.  p.  440.  —  Auch  das  Sachsenland  blieb  also,  vermöge 
dieses  Vertrages,  mit  dem,  seit  dieser  Zeit  ein  selbstständiges  Ganzes  bildenden,  ostfränkischen 
oder  deutschen  Reiche  verbunden. 

378.  November  42.    Erpo  schenkt  der  Kirche  zu  Werden  zwei  Morgen  Landes  zu  Menithinne.     Act.  in 

Werithina,  II.  Id.  Novembr.  Hlothar.  a.  IV.  Indict.  ^^.  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  26.  —  Dass 
die  Kirche  zu  Werden  in  dieser  Schenkung  ecclesia  S.  Stephani  (anstatt  S.  Salvatoris)  genannt 
wird,  ist  ohne  Zweifel  ein  Schreibfehler. 

844. 

379.  *  Kaiser  Lothar  schenkt  der  Kirche  zu  Corvey,  welcher  der  Abt  Warinus  vorsteht,  die  von  ihm 

eroberte  Insel  Rügen.  Act.  Aquisgrani  XIII.  Kai.  April.  844,  a.  Imp.  in  Ital.  XXII.  Indict.  III. 
Schaten  A.  P.  I.  p.  85.  mit  Indict.  VII.  Cod.  dipl.  Pomeran.  T.  I.  S.  44.  —  Von  dieser  Urkunde 
ist  kein  Original,  sondern  nur  ein,  von  den  Bürgermeistern  und  Räthen-  der  Städte  Marsberg, 
Höxter  und  Volkmarson  aufgenommenes  Transsumt  vorhanden,  wovon  das  Datum  mit  einem 
grossen  Stücke  der  Charte  weggerissen,  die  Handschrift  aber  unverkennbar  aus  dem  44.  Jahr- 

Digitized  byC^OOQlC 


tos  844  ~  845. 

hundert  ist.  Die  angegebene  dritte  Indiction  passt  auf  das  Jahr  Christi  840,  obgleich  die  Jahr- 
zahl 844  (dem  damaligen  Urkundengebrauche  zuwider)  ausdrücklich  angegeben  ist.  Schalen 
hat  die  richtige  siebente  Indiction ,  um  sie  mit  der  Jahrzahl  in  Übereinstimmung  zu  bringen, 
nach  "seiner  Gewohnheit,  willkürlich  gesetzt.  Ohne  Zweifel  ist  die  Urkunde,  einer  späteren 
Tradition  zu  Gunsten,  erdichtet.  (Vgl.  bei  dem  Jahre  1114,  Nr.  1401.).  Ein  Krieg  Lothars  in 
einer  von  seinem  Reiche  so  weit  entfernten  Gegend  hat  nicht  nur  an  sich  keine  Wahrschein- 
lichkeit, sondern  wird  auch  nur  von  späteren  Geschieh tschreibem  erwähnt,  während  die  älte- 
ren, z.  B.  Annal.  Fuld.  1.  c.  p.  364.  Annal.  Bertin.  1.  c.  p.  441.,  diesen  Krieg  richtiger  Ludwig 
dem  Deutschen  zuschreiben,  von  dem  dann  aber  auch  die  Schenkung,  w^nn  es  damit  seine 
Richtigkeit  hätte,  ausgegangen  sein  müsste.  —  Eine  andere  Tradition  sagt:  Zur  Zeit  Ludwigs 
des  Deutschen,  während  Anskar  und  seine  Nachfolger  sich  mit  dem  europäischen  Norden  be- 
schäftigten, gingen  auch  heilige  Männer  von  Corvey  aus,  um  den  Slaven,  besonders  auf  der 
Insel  Rügen,  als  dem  Haupt$?itze  des  heidnischen  Götzendienstes,  das  Evangelium  zu  predigen; 
es  gelang  ihnen  auch,  diese  ganze  Insel  (nehmlich  für  das  Christenthum)  zu  gewinnen 
(praedicantes  verbum  Dei  cum  omni  fiducia ,  omncm  illam  insulam  lucrati  sunt) ,  worauf  sie  da- 
selbst zur  Ehre  Christi  und  des  heil.  Vitus,  als  des  Patrons  von  Corvey,  eine  Kirche  b^ten. 
Später  fielen  aber  die  Einwohner  der  Insel  wieder  zum  Heidenthume  zurück  und  verwandelten 
die  Religion  selbst  in  Aberglauben,  indem  sie  den  heil.  Vitus  unter  dem  Namen  Swantevit  als 
einen  Gott  verehrten.  Helmoldi  Chron.  Slav.  ap.  Leibnit.  Scr.  R.  Br.  T.  II.  p.  543.,  mid  ähnlich 
wieder  p.  627.,  wo,  aber  als  ein  blosses  Gerücht,  erzählt  wird  (tenuis  autem  fama  comme- 
morat),  Ludwig  der  Fromme,  der  Sohn  Karls  des  Grossen,  habe  dem  von  ihm  gestifteten  Klo- 
ster Corvey  die  Insel  Rügen  geschenkt,  worauf  die  von  Corvey  ausgegangenen  Prediger  das 
Volk  derselben  bekehrt  hätten. 

380.  Mai  22.    König  Ludwig  bestätigt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Bateradus  zu  Paderborn,  die  von  seinem 

Vater,  Kaiser  Ludwig,  der  Kirche  zu  Paderborn  ertheilten  Privilegien,  und  nimmt  dieselbe  in 
seinen  Schutz.  Act.  Franconofurt  XI.  Kai.  Jun.  a.  R.  XXVII.  in  orientali  Francia,  Indict.  VII. 
Schaten  A.  P.  I.  p.  100.  mit  a.  R.  XIX.  und  Indict.  VI.  zum  J.  858.  —  Die  Indiction  kann  nur 
diesem  Jahre  angehören;  denn  obgleich  sie  auch  auf  das  Jahr  859  passt  (wohin  allerdings 
das  27.  Regierungsjahr  näher  als  zu  844  führen  würde),  so  kann  doch  von  letzterem  nicht  die 
Rede  sein,  da  Bischof  Baduradus  schon  852  gestorben  ist.  Schatens  Meinung  I.  c,  er  sei 
858  noch  am  Leben  gewesen,  gründet  sich  eben  nur  auf  die  verfälschte  Jahrzahl  dieser  Urkunde. 
Das  abnorme  Regierungsjahr  (das  sich  im  Originale  deutlich  und  unverfälscht,  so  wie  oben, 
angegeben  findet)*  muss  also  auf  einem  Versehen  des  Schreibers  der  Urkunde  beruhen.    (XVIII.: 

381.  Junius  17.    Evurwin  schenkt  der  Kirche  zu  Werden  zwei  Morgen  Landes  zu  Uviti.     Act.  in  Weri- 

thina,  XV.  Kai.  Jul.  Hlothar.  a.  IV.  Indict.  VII.    Lacomblet  Urkundcnb.  I.  S.  26. 

845. 

382.  Januar  7.    Andgei-,  welcher,  durch  die  Hand    Wolframs,  ein  Drittheil  seines  Erbes  verkauft  und 

das  Geld  an  die  Armen  geschenkt  hat,  gibt  die  übrigen  zwei  Drittheile  der  Kirche  zu  Werden. 
Act.  in  Werithina,  VII.  Id.  Januar.  Hlothar.  a.  R.  V.  Indict.  VH.  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  27. 
—  Die  Indiction  weist  zwar  auf  das  vorige  Jahr;  man  muss  aber  an  eine  Jahresrechnung  den- 
ken, nach  welcher  das  neue  Jahr  mit  dem  25.  März  beginnt,  der  Januar  also  noch  dem  alten 
Jahre  zugezählt  wird. 

383.  März.  .    Während  ein  Heer  der  Normannen  auf  der  Seine  mit  120  Schiffen  in  Frankreich  einfällt 

und  bis  Paris  vordringt,  bricht  ein  anderes  Heer  derselben  mit  600  Schiffen  auf  der  Elbe  in 
Deutschland  ein  und  verwüstet  Hamburg,  wird  aber  von  den  ihm  eritgegengehenden  Sachsen 


Digitized  byC^OOQ IC 


845  —  84T.  103 

geschlagen,  welche  hierauf  Hamburg  wieder  einnehmen.  Annal.  Berlin.  1.  c.  p.  441.  Ann.  Fuld. 
1.  c.  p.  364.    Chron.  de  gest.  Norm.  1.  c.  p.  533. 

384.  In  Friesland  werden  den  eingedrungenen  Normannen  drei  Schlachten  geliefert,  in  deren  erster  sie 

besiegt  werden,  in  den  beiden  andern  'aber  Sieger  bleiben.    Ann.  Fuld.  1.  c. 

385.  König  Ludtoig  zieht  mit  einem  Heere  gegen  die  Slaven  (ad  Winodos),  diese  senden  ihm  aber  Ge- 

schenke und  Geiseln  nach  Sachsen  und  bitten  um  Frieden,  den  er  ihnen  bewilligt  und  darauf 
aus  Sachsen  wieder  zurückkehrt    Annal.  Xant  1.  c.  p.  228. 

386.  August  19.    Imma  schenkt  der  Kirche  zu  Werden  einen  Theil  ihres  Erbes,  nehmlich  Weidegründe 

in  den  Villen  Aldgrepeshem  und  Kempingwerva  im  Gau  Sutrachi,  und  in  der  villa  Westarburon 
im  Gau  Westrachi.  Act.  in  Werthina,  XIV.  Kai.  Septembr.  Hludov.  R.  a.  VI.  Indict.  VIII.  La- 
comblet  ürkundenb.  I.  S.  27. 

387.  Im  Herbste  hält  K.  Ludwig  eine  grosse  Versammlung  zu  Paderbon).    Annal.  Fuld.  1.  c.  p.  364. 

846. 

388.  Die  Normannen  fallen  in  Friesland  ein,  verheeren  daselbst  den  Ostergau  und  Westergau,  verbren- 

nen Dorstadt  und  zwei  andere  Städte,  und  bringen  fast  ganz  Frieslaud  in  ihre  Gewalt,  woran 
der  in  Nimwegen  verweilende  Kaiser  Lothar  sie  zu  verhindern  ausser  Stande  ist.  Annal.  Xant. 
1.  c.  p.  228.    Anna).  Bertin.  1.  c.  p.  442.    Chron.  de  gest.  Norm.  1.  c.  p.  533. 

389.  Abermaliger,  von  Sachsen  aus  unternommener  Krieg  des  Königs  Ludwig  gegen  die  Winider  jenseit 

der  Elbe.    Annal.  Xant.  1.  c. 

847. 

390.  Die  Könige  Lothar,  Ludwig  und  Karl  schicken  Gesandte  an  den  Normannen -König  Rorik,  um  den 

Feindseligkeiten  der  Normannen  Einhalt  zu  thun.    Annal.  Bertin.  1.  c.  p.  443. 

391.  Die  Normannen  zerstören  Dorestadt  in  Friesland  und   erobern  die  batavische  Insel.    Annal.  Bertin. 

1.  c.  Annal.  Fuld.  1.  c.  p.  365.  —  Die  Einfälle  der  Normannen  in  Friesland  und  den  benachb. 
Ländern  wiederholen  sich  in  den  folgenden  Jahren. 

392.  Januar  21.     Gislun  gibt  der  Kirche  zu  Werden,  zu  seinem  und  Athalwins  Seelenheil,  einen  Morgen 

Landes  in  Wellen.  Act.  in  Werithina,  XII.  Kai.  Februar,  a.  VIII.  Indict.  IX.  Lacomblet  ürkun- 
denb. I.  S.  28.  —  Die  Indiction  weist  zwar  auf  das  Jahr  846,  man  muss  aber  an  eine  Zeit- 
rechnung denken,  nach  welcher  erst  mit  d.  25.  März  die  Jahrzahl  wechselt. 

393.  August  18.      Wolf  gibt  der  Kirche  S.  Salvatoris   et  S.  Patris  Liudgeri  zu  Werden  sein  Besitzthum 

zu  Hestratescethe.  Act.  in  Werithina  XV.  Kai.  Sept.  847.  Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  28.  — 
Die  in  der  Urkunde  genannten  Personen  (der  Geschenkgeber  PFo//"  selbst,  .der  unter  den  Zeu- 
gen genannte  Vogt  Meganhard,  der  Schreiber  Liudbald,  welche  alle  um  diese  Zeit,  wiewohl 
der  zuletzt  genannte  in  dieser  Urkunde  zuerst,  vorkommen)  machen  es  wahrscheinlich,  dass 
die  Schenkung  wirklich  in  das  angegebene  Jahr  gehört,  obgleich  die  übrigen  Daten  (Indict.  IV, 
und  Hludov.  Imp.  a.  III.)  nicht  passen,  also  ein  späterer  Zusatz  sein  mögen.  Wenn  letzteres 
nicht  auch  von  der  Einschaltung  des  S.  Pat.  Liudgeri  gilt,  so  würde  diese  Urkunde  die  erste 
sein,  in  welcher  Liudger,  der  Stifter  der  Kirche  zu  Werden,  zugleich  als  Patron  derselben  ge- 
nannt ist. 

394.  September.  .    Synode  zu  Mainz ,  welcher  unter  andern  Bischof  Baturat  von  Paderborn  (als  SuflBra- 

gan  des  Erzbischofs  von  Mainz)  beiwohnt.     Schaten  A.  P.  L  p.  91. 

395.  „  .    Meinulf,  der  Stifter  des  Klosters  Böddeken,  stirbt.    Schaten  1.  c.  p.  92. 

Digitized  by  VjOOQIC 


40i  848  —  851. 

848. 

396.  Julius  !20.    Gnnthard  und  Aihilwin  verkaufen  dem  Bischof  AUfrid  (zu  Mimigardevord)  ihre  Rottung 

in  dem  Walde  Witherowald,  zu  Behuf  der  Kirche  (proprium  tuum  monasterium)  zu  .Werden. 
Act.  in  Werthina,  XIU.  Kai.  Augusti  848,  Hloduw.  jun.  a.  R.  IX.  Indict.  XL  Lacomblet  Urkun- 
denb.  I.  S.  29.  —  Diese  Urkunde  ist  die  letzte,  in  welcher  ein  Bischof  von  Mimigardevord  in 
Verbindung  mit  dem  Stifte  Werden  vorkommt,  da  nach  Altfrids  Tode  die  Trennung  und  selbst- 
ständige  Constituirung  der  Abtei  Werden  eintrat. 

397.  Anskarius  (seit  833  Erzbischof  zu  Hamburg,   aber  in  Folge  der  Zeretörung  dieses  Ortes  durch  die 

Normannen,  von  dort  vertrieben)  erhält  das  durch  den  Tod  des  Bischofs  Leudericus  erledigte 
Bisthum  Bremen.  Vita  Anskar.  1.  c.  p.  706.  Adam.  Brem.  1.  c.  p.  41.  —  Leudericus  war  schon 
847  gestorben,  seine  Stelle  wurde  aber  nicht  sofort  wieder  besetzt,  und  Anskarius  fand  in  der 
Besitznahme  des  Bisthums  Bremen  Schwierigkeiten.  Adam.  Br.  1.  c.  Derselbe  gibt  dem  A. 
46  Jahre  zu  Hamburg  und  18  zu  Bremen;  diese  Zahl  kommt  nur  heraus,  wenn  man  annimmt, 
dass  er  jedesmal  den  Theil  eines  Jahres  für  voll,  also  ein  Jahr  doppelt  zählt,  so  dass  848  zu- 
gleich das  letzte  Jahr  für  Hamburg  und  das  erste  für  Bremen  ist. 

849. 

398.  April  22.    AUfrid,  Bischof  zu  Mimigardevord  und  Verfasser  der  vita  Liudgeri,  stirbt.    Necrol.  Wer- 

din.  1.  c.  p.  747.  —  Mit  seinem  Tode  hörte  die  Verbindung  des  Stiftes  Werden  mit  dem  Bis- 
thum Mimigardevord  auf,  und  jenes  erhielt  in  dem  jungem  Hildigrim  (seit  833  Bischof  zu  Hal- 
berstadt) seinen  eigenen  Vorsteher.  Obgleich  nun  eigentlich  Werden  nicht  innerhalb  der  alten 
Grenzen  Westfalens,  sondern  in  Ripuarien  lag,  so  wird  doch  eine  fortwährende  Berücksichtigung 
der  Urkunden  dieses  Stiftes  durch  dessen  mannichfache  Verbindung  mit  Westfalen  gerechtfertigt. 

850. 

399.  Kaiser  Lothar  und  König  Ludwig  jagen  viele  Tage  lang  gemeinschaftlich  mit  wenigen  Begleitcrii  im 

Osning- Gebirge,  zum  Beweis  ihres  vollkommen  guten  Einverständnisses.    Annal.  Xant.  1.  c.  p.  2i9. 

400.  Rorik,  ein  Fürst  der  Normannen,  dringt  mit  einer  grossen  Anzahl  SchifiFe  auf  dem  Rhein  und  der 

Waal  vor  und  verheert  Friesland,  die  batavisehe  Insel  und  andere  benachbarte  Orte.  Kaiser 
Lothar,  der  ilm  vergebens  zurückzudrängen  sucht,  belehnt  ihn  mit  Dorestat  und  einigen  andern 
Gauen.  Annal.  Bertin.  1.  c.  p.  445.  —  Dennoch  wiederholen  sich  in  den  folgenden  Jahren  die 
Einfälle  der  Nonnannen  in  Friesland  und  andern  Theilen  des  fränkischen  Reiches. 

401.  Drei  Empfehlungsschreiben  des  Kaisers  Lothar  für  den  edlen  Sachsen  Waltbert,   einen  Enkel   117- 

dukints  (vgl.  Nr.  258.  339.),  zu  dessen  Reise  nach  Rom:  1)  an  seinen  Sohn  Ludwig,  König  von 
Italien;  2)  an  die  Bischöfe,  Äbte,  Grafen  und  andere  höhere  Beamte  in  Italien;  3)  an  den 
Papst  Leo,  S.  d.  —  Diese  Briefe  können  keiner  späteren  Zeit  angehören,  da  851  schon  Walt- 
berts Rückkehr  aus  Italien  mit  der  Translation  des  heil.  Alexander  erfolgte.  Transl.  S.  Alex.  ap. 
Pertz.  Scriptor.  T.  IL  p.  677. 

851. 

402.  Die  Leichname  der  Heiligen  Alexander,  Romanus  und  Emerentiana  werden  durch   WaUbraht,    den 

Enkel  Widukints,  aus  Rom  nach  Sachsen,  und  zwar  nach  Wildeshausen  (ad  locum  Wigalding- 
hus)  gebracht.  Annal.  Xant.  1.  c.  p.  229.;  und  ausführlich:  Translatio  S.  Alexandri  1.  c.  p.  673. 
sq.  —  Folgende  Orte  in  Westfalen  wurden  theils  auf  der  Reise  berührt,  theils  werden  sie  sonst 
in  dieser  Geschichte  genannt.  VUla  Stenvorde  in  regione  Dreni;  p.  678.  Pagus  Tregwiti;  Mo- 
nasterium quod  dicitur  Osnabrugga;  villa  Wallonhurst;  villa  Bochorna  in  pago  Dersaburg;  villa 


Digitized  by  C^OOQ IC 


8S1  —  852.  405 

Holzdorpf  (Holttorp)  in  pago  Leri;  p.  679.  Villa  Wilshcm  in  pago  Thuhenti;  villa  Heribeldiu 
in  pago  Hatterun;  p.  680.    Rehtbergi;  p.  681.    Vgl.  Wedekind  Noten  4.  Bd.  Not.  XXVI. 

403.  Die  Normannen  verheeren  Friesland  und  die  Niederrhein -Gegenden;   voa  der  Elbe  her  brechen 

sie  auch  in  Sachsen  ein,  wo  viele  Städte  von  ihnen  theils  belagert,  theils  verbrannt  werden. 
Annal.  Xant.  1.  c.  p.  229. 

404.  Oktober  3.    Baturat,  Bischof  zu  Paderborn,  und  Bischof  Liutprand  (wahrscheinlich  Liudbert,  zu 

Mimigardevord)  nehmen  Theil  an  der  zu  Mainz,  auf  Befehl  König  Ludwigs,  unter  dem  Vorsitze 
des  Erzbischofs  Hrabanus  gehaltenen  Synode  und  den  daselbst  gefassten  Beschlüssen.  Pertz. 
Leg.  T.  I.  p.  411.  —  Annal.  Fuld.  1.  c.  p.  367.  und  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  572.  setzen  irrthümlich 
diesen  Convent  in  das  Jahr  852. 

405.  December  24.    Die  Eheleute  Eierword  und  Geva  widmen  ihr  Castrum  Freckenhorst  mit  dem  dabei 

gelegenen,  von  ihnen  ausgerodeten  Walde  und  andern  Gütern  zu  Otomar,  Fharendorpe,  Foberg, 
und  dem  Zehcntcn  in  regione  Ravenspurg,  theils  zum  Unterhalt  einer  Congregation  von  Prie- 
stern, welcher  Liutoldus  vorstehen  soll;  theils  zu  einem  Nonnenkloster,  welches  Geva  zeitlebens 
regieren  will,  an  deren  Stelle,  nach  ihrem  Tode,  Thiatilda  treten  soll;  alles  mit  Einwilligung 
des  Bischofs  Lvdbert  zu  Mimigardevord,  in  Gegenwart  desselben,  so  wie  des  Scholasticus  Thiemo, 
des  Gustos  Chuonradus  und  sämmtlicher  Brüder  daselbst.  Act.  in  ecclesia  in  Mimigarde,  prid. 
naliv.  D.  N.  Jesu  Christi  a.  831.  Kindlinger  M.  B.  2.  B.  Urk.  S.  9. 
Eben  dieser  Everword  schenkte  seine,  auf  der.  südlichen  Seite  der  lippe*)  gelegenen  Güter  an 
das  Kloster  Fulda,  wozu  König  Ludwig  seine  Bestätigung  ertheilte;  dat.  Wormat.  IX.  Kai.  April. 
(ohne  Angabe  des  Jahres;.  Schannat  Corp.  Tradit.  Fuld.  p.  205.  —  Fridewart  übergab  dem 
Kloster  Fulda  die  Guter  Everwarts,  wie  er  sie  von  diesem  empfangen,  mit  Ausnahpie  einer 
Hove  an  der  Lippe.    Ibid.  p.  303.  Nr.  79.    Dronke  Tradit.  Fuld.  S.  400.  Nr.  91. 

852. 

406.  König  Ludteig  begibt  sich  nach  Sachsen,  um  die  Beschwerden  der  Sachsen  über  ungerechte  Rich- 

ter selbst  zu  untersuchen  und  beizulegen,  und  seine  eignen,  ihm  entzogenen  Güter  zurückzu- 
nehmen. Zu  diesem  Ende  hält  er  eine  allgemeine  Versammlung  zu  Mimida  (Minden)  an  .der 
Weser.  Von  hier  zieht  er  per  Angros,  Harados,  Suabos  et  Hohsingos  (d.  h.  durch  Engern, 
durch  den  Hardegau,  den  Schwabengau  und  den  Hohsigau)  nach  Thüringen.  Annal.  Fuld.  1.  c. 
;  p.  368.  —  Es  ist  bemerkenswerth,  dass  hier  die  Bewohner  der  verschiedenen  Gaue  noch  gleich- 
sam als  eben  so  viele  einzelne  Völkerschaften  bezeichnet  werden,  woraus  sich  folgern  lässt, 
dass  die  Eintheilung  der  Gaue  keineswegs  eine  willkürliche  Einrichtung  war,  sondern  auf  den 
alten  Volks-  und  Stammesgrenzen  beruhte.  —  Was  den  obigen  Versammlungsort  betrifft,  so  soll 
zwai*,  nach  Anderer  Meinung,  der  auch  Ledebur  krit.  Bei.  S.  97.  beistimmt,  unter  Mimida,  oder 
nach  einer  andern  Lesart  Nimia,  der  Hof  Nieme,  am  Einflüsse  der  Nieme  in  die  Weser,  auf 
dessen  Grunde  das  Kloster  Bursfeld  erbaut  wurde,  zu  verstehen  sein;  da  aber  der  vornehmste, 
für  diese  Meinung  geltend  gemachte  Grund,  dass  Nieme  in  Engem  gelegen,  auch  für  Minden 
gilt,  so  dürfte  für  diesen  Ort,  als  den  bedeutenderen  und  zu  einer  grossen  Versammlung  offen- 
bar geeigneteren,  zu  entscheiden  sein. 

407.  September  47.    Baduradus,  Bischof  zu  Paderborn,  stirbt.    Vita  Meinw.  1.  c.  welche  dem  Bischof 

Badurad  eine  48jährige  Regierung  gibt,  wonach  sein  Tod  in  dieses  Jahr  fallen  muss.    Todestag 


*)    AnstaU:  in  pago  Dorenn«e,  wird  a«  a.  O.  wohl:  pago  Boroctra  (in  irgend  einer  der  mannicbr«ltigea  Foroien,  ia 

welciier  dieser  Mame  aicfa  geschrieben  findet)  su  lesen  sein. 
Rege...  h«t.  We.tf.1.  14    ^.^.^.^^^  ^^  (^OOglC 


106  852  —  855. 

nach  dem  Necrol.  Paderborn,  eben  so  Necrol.  Abdinghov.  b.  Schaten  A.  P.  I.  p.  401.  Nach 
Annal.  Saxo  1.  c.  p.  512  soll  Badurad  schon  851  gestorben  sein,  was  aber  unrichtig  ist,  da  er 
noch  im  Oktober  851  der  Synode  zu  Mainz  beiwohnte  (s.  Nr.  403.).  —  Sein  Nachfolger  ist 
Liuthard. 

408.  December  8.     König  Ludwig  schenkt  dem  Kloster  Herifurd  Güter    zu  Kelveri  im  Gau  Grainga, 

welche  Graf  Hrodrad  vorher  zu  Lehen  gehabt;  femer  zu  Lodre  und  Arpingi  im  Gau  Suther- 
bergi;  und  bewilligt  demselben  die  Freiheit  von  allen  fremden  Gerichten.  Act.  in  monasterio 
Herifurd,  VI.  Id.  Decembr.  a.  R.  XIX.  Jndict.  XV.  Schaten  A.  P.  I.  p.  109.  zu  867,  mit  der  fal- 
schen Angabe  a.  R.  XXIV.  (XIX.) 

(852—884.) 

409.  Ein  Edler  Namens  Sidag  hatte  schon  vor  längerer  Zeit  ^ine  kleine  hölzerne  Kirche  gebaut  und 

nebst  dem  dritten  Theil  seiner  väterlichen  Erbgüter  im  Gau  Almango  dem  Bisthum  Paderborn 
übergeben.  Da  jene  kleine  Kirche  den  Einsturz  drohte,  so  bauten  Sidags  Erben  dafür  eine 
steinerne ;  Bischof  Liudhard  von  Paderborn  weihte  dieselbe ,  und  bei  dieser  Gelegenheit  wurde 
deren  Übergabe  an  das  Stift  Paderborn  erneuert.  —  Die  undatirte  Urkunde  gehört  in  den  an- 
gegebenen Zeitraum,  in  welchem  Bischof  Liudhard  dem  Stifte  Paderborn  vorstand.  In  Wigands 
Archive  5.  B.  S.  130.  und  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  24.  wird  irrthümlich  und  ohne  Grund  Bi- 
schof Meinwerk  -als  Aussteller  derselben  angenommen.  (XX.) 

853. 

410.  Grosse  Hungersnoth  in  Sachsen.    Annal.  Xant.  1.  c.  p.  229. 

411.  Mai  22.    König  Ludwig  bestätigt,  auf  Bitten  des  Abtes    Warinus  zu   Corvey,   die   Privile<2;ien   der 

von  seinem  Vater,  dem  Kaiser  Ludwig,  gegründeten  Klöster  Corvey  und  Heriford,  welchem 
letzteren  die  Äbtissinn  Addila  vorsteht;  besonders  bestätigt  er  jenem  die  Kirchen  zu  Meppen 
und  Eresburg,  letzterem  die  zu  Buginithi  und  Hreni;  auch  bestimmt  er,  was  den  Bischöfen, 
und  namentlich  dem  Bischöfe  von  Osnabrück,  bei  den  jährlichen  Kirchenvisitationen,  an  Lebens- 
mitteln geliefert  werden  soll.  —  Von  dem  damals  lebenden  Bischof  von  Osnabrück,  Gozbert 
(vgl.  Nr.  363.),  wird  bei  dieser  Gelegenheit  gesagt,  dass  er  alt  und  kränklich  sei.  —  Act.  Fran- 
conoford XI.  Kai.  Jun.  a.  R.  XX.  Indict.  I.    Schaten  A.  P.  I.  p.  95.     Moser  0.  G.  I.   S.  409.  s. 

w.  vni.  s.  7.  (XXI.) 

412.  September  16.    Hadawart,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.  —  Thiatric  wird  sein  Nachfolger.     Annal. 

Fuld.  1.  c.  p.  368. 

854. 

413.  Dänische  (Normannische)    Seeräuber   verheeren   den    an  Sachsen    angrenzenden  Theil  Frieslands. 

Annal.  Bertin.  1.  c.  p.  448. 

855. 

414.  Die  Normannen -Fürsten  Rorik  und  Godefrid,  welche  durch  innere  Unruhen  in  ihrer  Heimath  bewo- 

gen wurden,  Friesland  zu  verfassen,  kehren  dahin  zurück  und  behaupten  sich  nicht  nur  in 
Dorestat,  sondern  bemächtigen  sich  auch  von  hier  aus  des  grössten  TheUes  von  Friesland.  An- 
nal. Bertin.  1.  c.  p.  449. 

415.  März  20.    König  Ludwig  schenkt  dem  Kloster  Corvey,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes  Warinus    die 

königliche  Cellula  Fischboeki  im  Gau  Leri,  mit  Befreiung  von  aller  fremden   Gerichtsbarkeit 

Digitized  byC^OOQlC 


855  —  859.  107 

Act.  in  viUa  Eipilingas  Xm.  Kai.  April,  a.  R.  XXffl.  Indict  lU.  Schaten  A.  P.  I.  p.  97.  Falke 
C.  Tr.  Corb.  p.  83.  mit  A.  R.  XIII.  Indict.  XV.  und  einem  doppelten  Monogramme.  (XXII.) 

416.  November  10.    Folcker,  entschlossen  im  Kloster  (coenobio)  Werden  ein  geistliches  Leben  zu  fuhren, 

schenkt  diesem  Kloster  seine  Güter  im  Gau  Hamuland  in  der  Grafschaft  Wigmanns,  und  in  der 
Batuwe,  in  der  Grafschaft  Ansfrids,  nach  ripuarischem,  salischem  und  friesischem  Rechte.  Act. 
in  pago  Flethetti  in  villa  Hlara,  VII.  Id.  Novembr.  et  in  pago  Batue  in  villa  Hlegito,  IV.  Id.  No- 
vembr.  835.  Hludov.  jun.  a.  R.  XV.  Indict  lU.  Kindlinger  M.  B.  2.  Bd.  ürk.  S.  19.  Lacomblet 
Urkundenb.  I.  S.  30.  —  Die  Urkunde  ist  nicht  nur  bemerkenswerth  als  die  erste,  in  welcher 
von  einem  selbstständigen  Kloster  zu  Werden  die  Rede  ist,  sondern  auch  als  bedeutsam  für 
die  Geschichte  des  Bisthums  Münster,  welchem  das  Stift  Werden  späterhin  alle  seine  Güter  und 
Gerechtsame  in  Friesland  und  in  der  Drenthe  verkaufte. 

836. 

417.  September  20.     Warinus,  Abt  zu  Corvey,    stü-bt  —  Adalgarius  wurde  sein  Nachfolger.     Cod. 

mscpt.  Corbej.    Aunal.  Corb.  1.  c.  p.  3.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  576. 

418.  Oktober  20.    König  Ludwig  nimmt,  auf  die  Bitte  des  Grafen  Waldbert,  das  Monasterium  Wialtes- 

hus,  wo  der  heilige  Alexander  ruht,  und  das  oppidum  Wialteshus  au  beiden  Seiten  des  Flusses 
Hunta,  in  seinen  Schutz,  und  befreit  dasselbe  von  aller  fremden  Gerichtsbarkeit,  die  allein  dem 
Grafen  Waltbert,  seinem  Sohne  dem  königlichen  Diaconus  Wiebert,  und  deren  Nachfolgern  in 
der  Regierung  des  gedachten  Klosters  zustehen  soll.  Act.  Franconofurt  XIII.  Kai.  Novembr.  a. 
"R.  XXIII.  Indict.  IV.  Eccard.  Bist,  geneal.  princ.  Saxon.  super,  p.  21.  (fehlerhaft.)  Zeitschrift 
für  valerl.  Gesch.  u.  Alterthumsk.  6.  B.  S.  225. 

(856—877.) 

419.  Adalgarius ,  Abt  zu  Corvey,  schliesst  einen  Tauschvertrag  mit  dem  Grafen  Gerold,  wodurch  letzte- 

rer seine  Güter  im  Gau  Swilbergi  an  das  Kloster  Corvey  abtritt,  wogegen  der  Abt,  mit  Ein- 
willigung der  Brüder,  ihm  des  Klosters  Güter  zu  Honesleve  im  Gau  Thüringen  überlässt.  Wi- 
gand  Tradit.  Corb.  S.  89. 

857. 

420.  Die  Normannen  greifen  Sachsen  an,  werden  aber  kräftig  zurückgetrieben.     Chron.  de  gest.  Nor- 

mann. 1.  c.  p.  533.  (21.) 

858. 

421.  Junius  13.     König  Ludung  schenkt  dem  Kloster  Herivurt,  welchem  die  Äbtissinn  ffadewi  vorsteht, 

Güter  in  den  Gauen  Dreini  und  Boroctra  und  den  Grafschaften  Burchards  und  Warins,  nehm- 
lich  an  den  Orten  Seliheim  und  Stocheim.  Act.  Franconovurt,  Id.  Jun.  a.  R.  XXVI.  Indict.  VI. 
Schaten  A.  P.  I.  p.  106.,  zum  J.  865,  mit  der  falschen  Indict.  XIII.  (XXIII.) 
Die  hier  zum  erstenmal  genannte  Äbtissinn  ist  ohne  Zweifel  eine  Person  mit  der  Haduwy  mente 
devotissima,  welche  (als  Wittwe)  zum  Seelenheil  ihres  Ehemannes  Amalung  und  ihrer  Söhne 
Bennid  und  Amalung,  ihre  Güter  zu  Weredun,  Upweredun  und  Beverungun  an  das  Stift  Corvey 
schenkte.    Wigand  Tradit  Corb.  S.  82.  —  Über  ihre  Verwandtschaft  s.  unten  Nr.  423. 

859. 

422.  April  25.    König  Ludwig  schenkt  dem  Kloster  Herivurt,  welchem  die  Äbti^siim  Haduwic  vorsteht, 

die  Güter,  welche  Folcheii  bisher  zu  Lehen  hatte,  in  dem  Herzogthum  Westfalen,  den  Gauen 

Digitized  by ' 


\j00gle 


tos  860  —  864. 

Grainga  und  Threcwili,  und  den  Grafschaften  Burchards,  WaUherts,  Mhric's  und  LeUfs.  Act 
Franconovurl,  VII.  Kai.  Maj.  a.  R.  XXVII.  Indict.  VII.  Schalen  A.  P.  p.  108,  zu  866,  mit  der 
falschen  Indict.  XIV.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  300.,  mit  eben  dieser  falschen  Indiction.  (XXIV.) 

860. 

423.  Mit  Bewilligung  des  Königs  Karl  von  Westfranken  wird,   auf  Bitten  der  Äbtissinn  Haduig,  einer 

Tochter  der  heil.  Ida,  Nichte  der  Äbte  AdaJhard  und  Wala,  und  Schwester  des  Abtes  Wart- 
nus",  deren  Bruder  Cobbo  in  Diensten  des  Königs  Karl  stand,  der  Leichnam  der  heil.  Pusinna 
in  das  Kloster  Hervord  gebracht.  Transl.  S.  Pusinnae,  ap.  Leibnit.  Scr.  R.  Br.  T.  I.  p.  481. 
und  im  Auszuge,  Perlz.  Scriptor.  T.  II.  p.  682. 

424.  Mai  18.    Stiftung  des  Nonnenklosters  Rossebroc  (Horsebrok,  Herzebrok),  durch  die  edle  Waldburg 

und  ihre  Tochter  Duda,  mit  Genehmigung  des  Bischofs  Egbert  zu  Osnabrück.  Facl.  XV.  Kai. 
Jun.  a.  860,  Indict.  IV.  Kindlinger  M.  B.  2.  B.  ürk.  S.  26.  Moser  O.  G.  I.  S.  411.  s.  W.  Vni. 
S.  9.  (Die  Indiction  ist  wahrscheinlich  in  der  Abschrift,  aus  welcher  der  Kindlinger'sche  Abdruck 
geflossen  ist,  unrichtig  angegeben.)  —  Die  oben  genannte  Diula  wurde  die  erste  Äbtissinn. 
Henseler  mscpt. 

861. 

425.  Bischof  Liutbert  zu  Mimigardevord  beschenkt  das  Kloster  Frikkenhurst  mit  vielen  Reliquien  der  Hei- 

ligen Bonifacius,  Maximus,  Eonius  und  Antonius,  von  der  Krippe  und  dem  Grabe  des  Herrn 
und  von  dem  bei  der  Himmelfahrt  zurückgelassenen  Staube  seiner  Füsse.  Anual.  Xant.  1.  c.  p.  230. 

863. 

426.  Die  neue  Kirche  S.  Pauli  bei  Corvey  an  der  Weser  wird  eingeweiht.    Annal.  Corb.  1.  c.  p.  3. 

864. 

427.  Die  Normannen,  nachdem  sie  in  Friesland  Dorestat  und  eine  andere  Stadt,    in  welche  sich  die 

Friesen  geflüchtet  hatten,  zerstört,  und  dabei  viele  der  letzteren  getödtet  und  gefangen  genom- 
men, dringen  im  Januar  zu  Schiffe  den  Rhein  aufwärts  gegen  Cöln  vor,  zerstören  unterwegs 
Xanten,  befestigen  eine  nicht  weit  davon  gelegene  kleine  Rhein -Insel,  und  kommen  bis  nach 
Neuss.  König  Lothar  zieht  ihnen  von  der  einen,  und  die  Sachsen  von  der  andern  Seite  des 
Rheins  her,  entgegen;  die  letzteren  erlangen  einige  Vortheile  über  die  Normannen  und  tödten 
einen  ihrer  Fürsten  Namens  Calbi,  worauf  die  Normannen,  um  den  1.  April,  sich  zurückziehen. 
Annal.  Bertin.  1.  c.  p.  459.  (zum  J.  863).  Annal.  Xant.  I.  c.  p.  230.  Chron.  de  gest.  Normann. 
1.  c.  p.  533.  (25.) 

428.  Novemb.  10.    *  König  Ludwig  bestätigt,  auf  den  Antrag  des  Bischof  Egibert  zu  Osnabrück,  und  in 

Folge  des  Beschlusses  einer  Fürsten -Versammlung  zu  Frankfiirth,  die  Privilegien  der  Kirche  zu 
Osnabrück,  besonders  in  Ansehung  ihrer  Zehenten,  hinsichtlich  deren  sie  durch  die  Schuld  des 
Grafen  Cobbo  und  des  Bischofs  Gozbert  —  denen  die  Verwaltung  der  Kirche  übertragen  wurde, 
als  Gostüin,  wegen  seiner  Untreue  gegen  den  verstorbenen  Kaiser  Ludwig,  seines  Bisthums 
entsetzt  und  aus  demselben  entflohen  war  —  in  ihren  Rechten  verkürzt  worden.  Act.  Mogon- 
tia  civitate,  IV.  Id.  Novembr.  a.  R.  XV.  Indict.  XII  Sandhoff  1.  c.  p.  VIII.  Moser  0.  G.  I. 
S.  413.  s.  W,  VIII  S.  10.  —  Auch  in  dieser  Urkunde  wird  die  Fabel  wiederholt,  dass  Karl 
der  Grosse,  auf  Befehl  des  Papstes  Adrian,  Osnabrück  als  die  erste  bischöfliche  Kirche  in 
W^estfalen  gestiftet  und  mit  PrivUegien  versehen  habe,  welche  Bischof  Egibert  sogar  vorgelegt 
haben  soll.    Entweder  war  also  damals  diese. Fabel  schon  in  Umlauf  gesetzt,  oder  auch  die 

Digitized  byC^OOQlC 


,  865  —  868.  '  409 

vorliegende  Urkande  mnss  zu  den  erdichteten  gerechnet  werden.  Dass  letzteres  der  Fall,  ergibt 
sich  nicht  nur  aus  ihrem  verdächtigen  Inhalte ,  welcher  sich  auf  den  bekannten  Zehentstreit  mit 
Corvey  und  Hervord  bezieht  und  mit  den,  noch  im  Originale  vorhandenen,  also  unleugbaren 
Privilegien  dieser  Stifter  in  direktem  Widerspruche  steht,  sondern  auch  aus  der  widersprechen- 
den Zeitrechnung;  denn  im  November  864,  wohin  die  Indiction  gehört,  kann  Ludwig  nicht  in 
Mainz  gewesen  sein;  auch  passt  das  angegebene  Regierungsjahr  nicht  in  eine  so  späte  Zeit, 
und  der  Abt  Radletcus,  in  dessen  Namen  die  Urkunde  recognoscirt  ist,  muss  damals  längst  todt 
gewesen  sein,  da  er  seit  852  nicht  mehr  in  Urkunden  vorkommt;  deshalb  aber  die  Urkunde 
in  ein  früheres  Jahr  zu  setzen  (die  Indiction  würde  auch  auf  849  passen,  und  Böhmer  Reg. 
Karol.  S.  78.  Nr.  756.  hat  die  Urk.  ohne  ersichtlichen  Grund  in  das  Jahr  848  gesetzt),  geht 
noch  weniger  an,  da  Bischof  Gozberi,  dessen  hier  als  verstorben  gedacht  wird,  im  J.  853  noch 
lebte  (s.  Nr.  411.). 

865. 

429.  Februar  3.    Anskarius,  der  erste  Erzbischof  zu  Hamburg  und  Apostel  des  europäischen  Nordens, 

der  früher  in  den  Klöstern  Alt-  und  Neu -Corvey  als  Mönch  gelebt  hatte  (Vgl.  Nr.  313.  u.  397.), 
stirbt;  Adam.  Brem.  1.  c.  p.  13.  Cf.  vita  Anskar.  1.  c.  p.  683.  sq.  Das  Todesjahr  auch  Annal. 
Corb.  1.  c.  p.  3.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  578. 

430.  Am  Tage  der  Deposition  des  heil.  Anskarius  wurde  Rimbert,  der  auch  in  Corvey  gebildet  war, 

einstimmig  zu  seinem  Nachfolger  erwählt.  Thiadricus,  Bischof  zu  Minden,  und  Adalgarius,  Abt 
zu  Corvey,  geleiteten  denselben  zum  Kaiser,  wo  er  die  Belehnung  mit  dem  Bischofsstabe  em- 
pfing. Derselbe  Bischof  von  Minden  und  Bischof  Liudhard  von  Paderborn  assistirten  nachher 
bei  seiner,  durch  den  Erzbischof  von  Mainz  verrichteten  Ordination.  Vita  Rimberti,  ap.  Pertz. 
Scriptor.  T.  II.  p.  770.    Adam.  Brem.  1.  c.  p.  15. 

867. 

431.  Papst  Nikolaus  sendet  die  Reliquien  des  heil.  Magnus  nach  Sachsen  an  den  Bischof  Liudbert  (zu 

Mimigardevord).    Annal.  Xant.  1.  c.  p.  232. 

868. 

432.  Bischof  Liudbert  zu  Mimigardevord  verwaltet  um  diese  Zeit  den  östlichen   Theil  der  Diöcese  des 

suspendirten  Erzbischofs  Guntarius  von  Cöln ,  jedoch  ohne  die  Ordination.  Ann.  Xant.  1.  c.  p.  233. 

433.  Julius  1.     König  Ludioig  schenkt,  auf  Verwendung  seiner  Gemahlinn  Hemma,  dem  Kloster  Herivord 

die  Höfe  Overanberg  und  Liudwinesthorp  im  Gau  Angeresgowe,  und  bestätigt  demselben  zu- 
gleich das  freie  Wahlrecht  der  Äbtissinn  und  die  Freiheit  von  allen  fremden  Gerichten.  Act. 
Engilahem,  Kai.  Jul.  a.  R.  XXXIII.  Indict.  I.    Bisher  noch  ungedruckt  (XXV.) 

434.  Die  Provinzial- Kirchenversammlung  zu  Worms,  unter  dem  Vorsitze  des  Erzbischofs  Liudbert  von 

Mainz,  genehmigt,  auf  den  Antrag  des  Bischofs  Liuthard  von  Paderborn,  die  von  diesem  und 
seiner  Schwester  Waldburg  beabsichtigte  Stiftung  eines  Nonnenklosters  zu  Herisi,  die  deshalb 
geschehene  Eintauschung  dieses  Ortes  von  der  Kirche  zu  Paderborn,  gegen  ihre  beiderseitigen 
Erbgüter,  und  die  beabsichtigte  Überweisung  mehrerer  Zehenten  aus  der  Umgegend  an  das  zu 
errichtende  Stift.  Act.  in  Wormatia  a.  868,  Reg.  Ludov.  a.  XXVII.  Indict.  I.  —  Unter  den  Bi- 
schöfen, welche  auf  der  Synode  zugegen  waren  und  die  Urkunde  unterschrieben,  befinden  sich: 
Liudbert,  Bischof  zu  Mimigardevord;  Thiadric,  zu  Minden;  Liuthard,  zu  Paderborn,  und  Aegibert, 
zu  Osnabrück.  —  Schaten  A.  P.  I.  p.  111. 

Digitized  by  LjOOQIC 


440  869  —  873. 

Einen  undatirten  Brief  des  Erzbischofs  Rimbert  zu  Hamburg,  an   die  Äbtissinn  und  die  übrigen 
Jungfrauen  zu  Heresi,  s.  vita  Rimb.  1.  c.  p.  774. 

869. 

435.  Liidtvig,  der  Sohn  König  Ludtvigs  des  Deutschen,  führt,  mit  Hilfe  der  Sachsen,  Krieg  gegen  die 

Winider  und  erlangt  den  Sieg,  jedoch  mit  grossem  Verlust  von  beiden  Seiten.     Aimal.  Bertin. 
1.  c.  p.  485. 

870. 

436.  September  25.     König  Ludtuig  schenkt  dem  Kloster  Corvey  die  villa  Lizzicha.    Act.  Aquisgrani 

Vn.  Kai.  Octobr.  a,  R.  XXXIV.  Indict.  HI.     Schaten  A.  P.  I.  p.  420.    zum  J.  873,  mit  der  fal- 
schen Indict.  VI.  (XXVI.)  —  Das  geschenkte  Gut  soll  Lützig  im  Trier  sehen  sein. 

437.  Der  östliche  Theil  der  Kirche  zu  Corvey  wird  durch  den  Blitz  zerstört.    Amial.  Corb.  1.  c.  p.  3. 

871. 

438.  April  27.    Liudbert,  Bischof  zu  Mimigardevord  (beatus  episcopus  Liudbertus  Saxoniae   et  filius  Ri- 

puariae)  stirbt.  Annal.  Xant.  1.  c.  p.  234. 
43d.  Junius  43.  König  Ludimg  bestätigt,  auf  die  Bitte  des  Bischofs  Liuthard  zu  Paderborn,  das  von 
diesem  und  seiner  Schwester  Waldburg  aus  ihren  Erbgütern  gestiftete  Nonnenkloster  Herese, 
nimmt  dessen  Güter  und  die  von  dem  Bischof  ihm  übertragenen  Zehenten  in  königlichen  Schutz, 
verleiht  ihm  die  freie  Wahl  der  Äbtissinn,  unter  Genehmigung  des  Bischoüs,  und  befreit  dasselbe 
von  der  Gerichtsbarkeit  der  königlichen  Beamten.  Act.  Triburias,  Id.  Jun.  a.  R.  XXXII.  Indict.  IV. 
Schaten  A.  P.  I,  p.  414. 

440.  Oktober  44.    Derselbe  bestätigt  die  durch  den  Bischof  Thiederich  zu  Minden  geschehene  Stiftung 

des  Nonnenklosters  in  Wonherestorp  (WunstorQ.  Act.  Franconoford  prid.  Id.  Octobr.  a.  R.  XXXIII. 
Indict.  IV.    Bisher  noch  ungedruckt.  (XXVII.) 

872. 

441.  Oktober  47.    Graf  Waltbert  und  seine  Gemahlinn  Altburg  schenken,  zum  Seelenheil  ihrer  Altern 

Wibert  und  Odrad,  zu  der  von  ihnen  erbauten  und  zur  Ehre  des  heil.  Alexander  geweihten 
Kirche  zu  W^ihaldeshusen  im  Gau  Leri  am  Flusse  Hunta,  einen  Theil  ihres  Erbes,  nehmlich  die 
ganze  villa  Wihaldeshusen  mit  allem  Zubehör,  nebst  Eigenhörigen  zu  Holtorp,  Holthusen,  Fam- 
ihorpe,  Estithoi*pe,  Ivorithi,  Sega,  Hohanstedi,  Dungestorpe,  Luttan,  Holenwide  und  Berghegenon, 
unter  der  Bedingung,  dass  ihr  ältester  Sohn  Wibert,  nach  dessen  Tode  aber  sein  Bruderssohn, 
wenn  er  den  geistlichen  Stand  annimmt,  und  so  fort  immer  der  nächste  Verwandte  geistlichen 
Standes,  der  Stiftung  vorstehen,  und  diese  nie  in  weltliche  Hände  kommen,  wenn  aber  keiner 
aus  der  Verwandtschaft  des  Stifters  vorhanden  ist,  das  Kapitel  (familia  S.  Alexandri)  aus  seiner 
Mitte  den  Vorsteher  wählen  soll.  Act  in  'villa  Wigaldighus  XVI.  Kai.  Novembr.  872 ,  a.  R.  Ludov. 
XXXII.  Indict.  V.  Eccard.  Hist.  geneal.  princ.  Sax.  sup.  p.  20.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  202. 
Zeitschr.  f.  vateri.  G.  u.  A.  6.  B.  S.  226. 

442.  November  4.    Die  Bischöfe  Theoderich  von  Minden,  Liuthard  von  Paderboni,  und  der  Abt  Adalga 

rius  von  Corvey,  assistiren  dem  Bischof  Altfrid  von  Hildesheim  bei  der  Einweihung  der  Marien- 
Kirche  daselbst.    Annal.  Hildesh.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  UI.  p.  48,    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  584. 


Digitized  by  L^OOQ IC 


8t8,— 8tt.  iM 

873. 

443.  Ruodold,  ein  Feldherr  der  Normannen,  der  sich  den  Christen  sehr  furchtbar  gemacht  nnd  beinahe 

ganz  Friesland  verwüstet  hatte,  wird  von  den  Friesen  im  Ostergau  mit  500  der  Seinigen  er- 
schlagen.   Annal.  Xant.  L  c.  p.  235. 

444.  April  8.    Adalgarius,  Abi  zu  Corvey,  legt  daselbst  den  Grund  zu  drei  Thürmen.     Annal.  Corb. 

1.  c.  p.  3. 

445.  Junias  46.    König  Ludwig  bestätigt,   auf  Bitten  des  Abtes  Adalgarius,  die  Privilegien  des  Stiftes 

Corvey,  besonders  die  Zehentfreiheit  der  dem  Stifte  unmittelbar  angehörigen  Ländereien  (mansi 
dominicati).     Act.  Aquisgrani  XVI.  Kai.  Jul.  873,  a.  R.   XXXVII.  Indict.  VI.     Schaten  A.  P.  I. 

p.  119.  (xxvni.) 

446.  Oktober  15.    Papst  Adrian  IL  nimmt  das  Stift  Corvey  in  seinen  Schutz  imd  bestätigt  dessen  Güter 

und  Privilegien,  besonders  das  Recht  freier  Wahl  des  Abtes  aus  der  Congregation  des  Stiftes. 
Dat.  Id.  Octobr.  Ludovici  Imp.  a.  XXIV.  et  post  Consulatum  ejus  a.  XXIV.  Indict.  VI.  Schaten 
A.  P.  I.  p.  113.  zum  J.  872.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  734.  mit  dem  falschen  a.  Imp.  XVIII.  (XXIX.) 

874. 

447.  September  27.    AUfrid,  Bischof  zu  Hildesheim,  stiftet  auf  seinem  Gute  Astnide  (Essen),  zu  Ehren 

der  heil.  Dreieinigkeit,  der  heil.  Jungfrau  Maria  und  der  heil.  Märtyrer  Cosmas  und  Damianus, 
eine  Kirche  und  ein  Frauenkloster.  Act.  apud  Coloniam  civitatem,  in  ipsa  die  dedrcationis  ba- 
silicae  S.  Petri  V.  Kai.  Octobr.  877,  Hludovici  Reg.  a.  XXXVI.  Schaten  A.  P.  I.  p.  118.  zum 
J.  873.  Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  34.  —  Unter  den  Zeugen  befinden  sich  die  Bischöfe  Thie- 
derich  zu  Minden,  Liuthard  zu  Paderborn,  Hildigrim  zu  Halberstadt,  Holdolf  zu  Mimigemafurd, 
und  Eikbret  zu  Osnabrück.  —  Die  Jahrzahl  877  im  Datum  ist  ein  Schreibfehler,  da  die  Ein- 
weihung der  Domkirche  zu  Cöln  und  die  damit  verbundene  grosse  Synode  der  Erzbischöfe  zu 
Mainz,  Trier,  Cöln  und  ihrer  SuflFragancn  im  September  874  statt  fand.  Vgl.  die  Urkunde  des 
Erzb.  Liudbert  zu  Mainz  bei  Lacomblet  a.  a.  O.  S.  32. 
Von  dem  unter  den  Zeugen  genannten  Bischöfe  Holdolf  zu  Mimigardevord  findet  sich  weiter  keine 
Nachricht.  Man  hält  ihn  gewöhnlich  für  eine  Person  mit  dem  Bischof  Bertold,  dessen  Todes- 
tag das  Necrologium  eccl.  maj.  Monaster.  mscpt.  auf  d.  23.  März  setzt,  dessen  Todesjahr  aber 
unbekannt  (frühestens,  nach  dem  Obigen,  875)  ist. 

875. 

448.  Wilibert,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet,  dass  er  die  Kirche  zu  Werden,  welche  der  heilige 

Confessor  Ludgerus  daselbst  angefangen,  und  welche  nachher  von  dessen  Neffen,  den  Bischöfen 
Hildigrim,  Thiatgrim,  Gerfrid,  AUfrid  und  dessen  Bruder  Hildigrim  ferner  erhalten  worden, 
gemeinschaftlich  mit  dem  Bischof  Hildigrim  geweiht,  und  derselben  folgende  Villen  zugelegt 
habe,  welche  dahin  ihre  Zehenten  entrichten  und  zu  den  Synoden  kommen  sollen;  nehmlich 
Hamme,  Besinge,  Fusnakken,  Rotberge,  und  was  zwischen. diesen  Orten  liegt;  mit  der  Bemer- 
kung, dass  zu  dieser  Stiftung  nichts  gehöre,  als  das  Erbe  des  heil.  Ludger  und  seiner  Ver- 
wandten, und  die  Geschenke  frommer  Leute.  875.  Niesert  M.  ü.  S.  II.  S.  7.  ex  Mss.  Kind- 
linger.  T.  XXIV.,  wo  aber  der  Erzbischof  irrthümlich  Wilhelm  genannt  wird. 

877. 

449.  Januar  7.    Adalgarius,  Abt  zu  Corvey,  stirbt.    Cod.  Corb.  mscpt.  und  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  3. 

450.  Mai  22.    König  Ludwig  der  Jüngere  nimmt,  auf  die  Bitte  des  Bischofs  Hildigrim  von  Halberstadt, 

das  Kloster  W^erden  in  seinen  Schutz,  bewilligt,   dass  dieser  Bischof  zeitlebens  dasselbe  regie- 

■  DigitizedbyL^OOQlC 


112  8TT  — 884. 

ren,  uach  seinem  Tode  aber  den  Brüdern  daselbst  die  freie  Wahl  ihres  Abtes  zustehen  soll, 
und  befreit  es  von  aller  fremden  Gerichtsbarkeit.  Act.  Bisestat  XI.  Kai.  Juii.  877,  a.  R.  I.  In- 
dict.  X.    Schaten  A.  P.  I.  p.  123.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  36. 

451.  September  11.     Thancmar,  Abt  zu  Corvey,  stirbt.    Cod.  Corb.  mscpt  und  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  3. 

879. 

452.  November  9.    Avo,  Abt  zu  Corvey,  stirbt    Cod.  Corb.  mscpt.  et  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  3. 

880. 

453.  Februar  2.    Herzog  Bruno  von  Sachsen,  der,  auf  Befehl  des  Königs  Ludwig,  den  in  Sachsen  und 

Friesland  eingedrungenen  Normannen  entgegen  gegangen,  aber  durch  plötzliche  grosse  Über- 
schwemmung (wahrscheinlich  der  Elbe ,  in  der  Gegend  von  Hambui^)  verhindert  worden  war, 
sein  Heer  in  Schlachtordnung  aufzustellen,  erleidet,  in  Folge  dieses  Misgeschicks,  eine  schwere 
Niederlage,  wobei,  ausser  dem  Herzog  selbst,  die  Bischöfe  Thiotiich  von  Minden  und  Marctoart 
von  Hildesheim,  mehrere  Grafen  und  andere  vornehme  Personen  den  Tod  finden.  Annal.  Fuld. 
1.  c.  p.  393.  Widukind.  1.  c.  p.  425.  (cap.  16.)  Thietmar.  1.  c.  p.  750.  (cap.  15.)  Helmold.  1. 
c.  p.  343.  (cap.  VU.)  —  Über  den  Ort  dieser  unglücklichen  Schlacht  vgl.  Wedekind  Not^n  1.  B. 
Not.  XXIX.  —  Den  2.  Febr.  als  Todestag  des  Bischofs  Thiederich  zu  Minden  hat  auch  das  Ne- 
crol.  Moellenbecc. 

881. 

454.  Junius  5.    König  Ludwig  bestätigt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Liuthard,  die  Privilegien  der  Kirche  zu 

Paderborn.    Act.  Franconofurt,  Non.  Jun.  881 ,  a.  R.  V.  Indict.  XIII.     Bisher  noch  ungedruckt. 

(XXX.) 

882. 

455.  November  6.    Kaiser  Karl  IIL  (der  Dicke)  ninmit  das  Stift  Corvey  in  seinen  Schutz  und  bestätigt 

ihm  alle  Freiheiten,  so  wie  sie  die  fränkischen  Kirchen  haben.  Act.  Wormatia  civitate,  \1II.  Id. 
Novembr.  882,  a.  Imp.  H.  Indict.  XV.    Schaten  A.  P.  I.  p.  128.    Falke  C.Tr.  Corb.  p.  735. 

884. 

456.  Die  Normannen  —  die  seit  881  grosse  Verheerungen  in  den  Niederlanden  und  am  linken  Rheinufer 

bis  nach  Trier  angerichtet,  und  882,  nach  einem,  mit  dem  König  Ludwig  geschlossenen,  für 
diesen  sehr  nachtheiligen  Frieden,  noch  Deventer  erobert  und  zerstört  hatten;  Annal.  Fuld.  1.  e. 
p.  395—397.  Ann.  Vedast.  ibid.  p.  520.  Regia  Chron.  1.  c.  p.  592.  —  fallen  in  Sachsen  ein, 
werden  aber  durch  den  Grafen  Heinrich  und  den  Bischof  Arn  mit  Hilfe  der  Ostfranken  zurück- 
geschlagen, jedoch  mit  grossem  Verluste  von  beiden  Seiten.    Annal.  Fuld.  I.  c.  p.  399. 

457.  Mai  2.    Liuthard,  Bischof  zu  Paderborn,  stirbt.    Todestag  nach  Necrol.  Heris.  b.   Schaten  A.  P.  I. 

p.  131.  —  Nach  der  Vita  Meinwerci  1.  c.  p.  518,  welche  diesem  Bischof  nur  eine  26jährige 
Regierung  zuschreibt,  würde  sein  Tod  in  das  Jahr  878  fallen,  welchem  ziemlich  nahekommend 
Annal.  Saxo  1.  c.  p.  584.  ihn  877  sterben  lässt;  beides  ist  jedoch  irrig,  da  ihm  noch  881 
(s.  Nr.  454.)  die  Privilegien  seines  Bisthums  bestätigt  wurden;  und  die  Zusanmienstinmiung  mit  den 
in  der  Vit.  Meinw.  selbst  angegebenen  und  sonst  urkundlich  nachzuweisenden  Regierungsjahren 
der  folgenden  Bischöfe,  macht  es  nothwendig,  zur  Verbesserung  des  obigen  Versehens,  der 
Regierung  des  Bischofs  Liuthard  eine  Dauer  von  32  Jahren  zuzuerkennen.  —  Sein  Nachfolger 
ist  Btso. 


Digitized'by 


Google 


885  —  887.  443 

885. 

458.  Die  Normannen  fallen  abennals  in  Sachsen  ein;  die  Sachsen,  die  ihnen  in  zu  geringer  Anzahl  ent- 

gegen gehen,  werden  anfangs  geschlagen;  da  sich  aber  die  Normannen  in  der  Verfolgung  zu 
weit  von  ihren  Schüfen  entfernen,  fallen  ihnen  die  Friesen  (qui  vocantur  Destarbenzon)  in  den 
Rücken,  erkämpfen  in  Gemeinschaft  mit  den  Sachsen  den  Sieg,  und  bemächtigen  sich  der 
Schiffe  der  Normannen  mit  einer  überaus  reichen  Beute.    Annal.  Fuld.  1.  c.  p.  402. 

459.  Dccember  8.    Kaiser  Karl  IIL  bewilligt,  auf  Verwendung  des  Bischofs  Biso  zu  Paderborn,  dem 

dortigen  Kapitel  die  freie  Wahl  des  Bischofs  aus  seiner  Mitte,  wenn  sich  ein  dazu  Würdiger  in 
demselben  findet.  Act.  Frank onofurt  VI.  Id.  Decembr.  885,  a.  R.  IX.  Imp.  V.  Indict.  III.  Vita 
Meinw.  1.  c.  p.  520.  —  Schaten  A.  P.  I.  p.  130.  schreibt  diese  (wahrscheinlich  an  die  Stelle 
des  verloren  gegangenen  Originals  von  ihm  selbst  nachgekünstelte)  Urkunde  noch  dem  Bischof 
Liuthard  zu,  und  gibt  im  Datum  VI.  Id.  Septembr.  an. 

460.  Einweihung  der  drei  Thürme  zu  Corvey.    Annal.  Corb.  1.  c.  p.  3. 

8Ö6. 

461.  September  15.     Wulfharius,  Bischof  zu  Minden,  wird  erschlagen.    Annal.  Corb.  l  c.  p.  3.    Annal. 

Hild.  1.  c.  p.  50.  (zum  Jahre  885).     Todestag  nach  Necrol.  Moellenbecc. 

887. 

462.  Februar  1.    Egebert,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.    Todestag  nach  Necrol.  Osnabrug.  —  Moser  0. 

G.  I.  S.  300.  gibt  unrichtig  884  als  Todesjahr  an.    Vgl.  die  folg.  Bemerkung. 

463.  April  1.    Provinzial- Synode  zu  Cöln,  welcher  unter  andern  die  Bischöfe  Wulfhelm  von  Mimigarde- 

vord  und  Druogo  von  Minden  beiwohnen.  Letzterer  wurde,  als  neugewählt,  auf  dieser  Synode 
geweiht.  Hartzheim  Concil.  German.  T.  II.  p.  366.  (wo  aber  die  übrigen  chronologischen  Anga- 
ben: Carali  Imp.  a.  VIII.  Indict.  III.  unrichtig  sind.)  —  Da  auf  dieser  Synode  kein  Bischof  voh 
Osnabrück  vorkommt,  so  ist  zu  schhessen,  dass  dieses  Bisthum  eben  damals  durch  den  Tod 
Egeberts  erledigt  und  noch  nicht  wieder  besetzt  war,  wie  denn  auch  der  folgende  Bischof 
Egilmar  auf  allen  nachherigen  Synoden  dem  B.  Druogo  von  Minden  in  der  Anciennität  nachzu- 
stehen pflegt. 

464.  Mai  7.     Kaiser  Karl  HL  bestätigt  dem  Stifte  Corvey,   auf  die  Bitte  des  dortigen  Abtes  Bobo,  die 

von  seinem  Grossvater  iCaiser  Ludioig  demselben  veriiehene  Befreiung  von  Kriegsdiensten,  mit 
der  Beschränkung,  dass  wegen  der  damaligen  gefährlichen  Zeiten  und  häufigen  Einfälle  barba- 
rischer Völker,  30  Edle  bei  dem  Abte  zurückbleiben,  die  übrigen  aber  gegen  den  Feind  ziehen 
sollen.  Zugleich  schenkt  er  demselben  Güter  in  den  Gauen  Wehsigo  und  Hession  und  in  der 
Mark  Asseki  in  der  villa  Etrikeshusen ,  und  eignet  ihm  den  Theil  der  villa  Ovenhus,  welchen 
Graf  Wihric,  und  die  Güter  in  Sinutfeldun,  welche  Lantuard  zu  Lehen  hatte,  zu.  Act.  Wcibi- 
linga,  Non.  Maj.  887,  a.  R.  XI.  Imp.  VII.  Indict.  IV.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  415.  Orig.  Guclf. 
T.  IV.  p.  312.  mit  Abbildung.  (XXXI.) 

465.  „     .29.    Papst  Stephanus  V.  nimmt,  auf  die  Bitte  des  Abtes  Bobo,  das  Stift  Corvey  mit   dessen 

Gütern  in  seinen  besondern  Schutz,  und  bedroht  diejenigen,  welche  dasselbe  in  seinen  Rechten 
kränken,  mit  geistlichen  Strafen.  Dat.  III.  Kai.  Jun.  Karoli  Imp.  a.  R.  XI.  et  post  ejus  consu- 
latum  \1I.  Indict.  V.    Schaten  A.  P.  I.  p.  434.  zum  J.  886.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  597. 

466.  Junius  11.    Rimbert,  Erzbischof  zu  Hamburg  und  Bremen,  ehemaliger  Mönch  zu  Corvey,  stirbt. 

Amial.  Corb.  1.  c.  p.  3.  zu  888.  Todestag  eben  so  Necrol.  Moellenbecc,  u.  a.  —  Als  Todesjahr 
nimmt  auch  Lappenberg  Hamb.  Urkundenb.  I.  S.  32.  888  an;  allein  es  muss  auf  887  gesetzt 
werden,  da  gegen  das  Ende  dieses  Jahres  (s.  Nr.  470.)  schon  Bimberts  Nachfolger  Adalgarius 


Rtrgcsta  bist.  Westfal.  15 

Digitized  by 


Google 


411  88T  — 888. 

erscheint.  —  Auch  dieser  Adalgarius  war  wieder  ein  Zöghng  des  Klosters  Corvey  und  Neffe 
des  gewesenen  dortigen  Abtes  gleiches  Nemens.    Adam.  Brem.  1.  c.  p.  15. 

467.  September  21.     Kaiser  Karl  IIL  bestätigt  dem  Bisthum  Paderborn,  auf  Bitten  des  dortigen  Bischofs 

Biso,  den  kaiserlichen  Schutz  und  die  Befreiung  von  aller  fremden  Gerichtsbarkeit.  Act.  ad 
Lustinauua  curte  regali  XI.  Kai.  Octobr.  887,  a.  Imp.  in  Ital.  VII.  in  Francia  V.  in  Gall.  III.  In- 
dict.  V.  Schalen  A.  P.  I.  p.  134.,  wo  der  Ausstellungsort  fehlerhaft  Justinawa  geschrieben,  und 
daher  auch  in  das  Chron.  Gottwic.  irrthümlich  eine  Curtis  Justinawa  übergegangen  ist,  die  nie 
existirt  hat.  (XXXIl.) 

468.  „  „  Derselbe  verleiht,  auf  Bitten  des  Bischofs  Biso  zu  Paderborn,  dem  von  dem  vorigen 
Bischof  Liuihard  und  seiner  Schwester  Waldburg  gestifteten  Nonnenkloster  Heerse  den  kaiser- 
lichen Schutz,  die  Gerichtsbarkeit,  und  nach  dem  Ableben  der  gedachten  Waldburg  die  freie 
Wahl  der  Äbtissinn,  unter  Genehmigung  des  Bischofs;  zugleich  schenkt  er  demselben  Güter  in 
der  villa  Nadri,  und  bestätigt  ihm  die  Güter  und  Zehenten  zu  Hajonhus,  Herisi,  Mahtiun,  Nort- 
gardinum  und  Suthgardinum,  welche  Bischof  Liuihard  dazu  geschenkt  hat  D.  ut  praec.  Scha- 
ten  A.  P.  I.  p.  135. 

469.  December  11.    König  i4rnM//"  nimmt,  auf  Bitten  des  Abtes  Bovo  zu  Corvey,  die  Klöster  Corvey  und 

Heriford,  welchem  letzteren  die  Äbtissinn  Hatwigis  vorsteht,  in  seinen  Schutz,  und  bestätigt 
ihnen  alle  von  seinen  Vorgängern  verliehene  Privüegien.  Act.  Forchheim  III.  Id.  Decembr.  887, 
a.  R.  I.     Schaten  A.  P.  I.  p.  137.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  488.  (XXXIII.) 

470.  „  .  Liudberht,  Ei-zbischof  zu  Mainz,  bestätigt,  auf  Bitten  des  Abtes  Bovo  zu  Corvey,  und 
mit  namentlicher  Zustimmung  vieler,  auf  der  Synode  zu  Mainz  versammelter  Erz-  und  Bischöfe, 
die  kaiserlichen  und  päpstlichen  Privilegien  der  Stifter  Corvey  und  Hervord,  insonderheit  ihre 
Befreiung  von  den  an  die  Diöcesan- Bischöfe  zu  entrichtenden  Abgaben.  S.  d.  Schaten  A.  P.  I. 
p.  140.  zum  J.  888.  —  Die  Zeit  dieser  Synode  ergibt  sich  daraus,  dass  von  dem  König  Arnulf 
gesagt  wird,  er  sei  his  ipsis  diebus  noviter  ad  regnum  provectus.  Unter  den  Bischöfen ,  welche 
den  Synodalbeschluss  genehmigt  haben,  befinden  sich  Hildigrim,  Bischof  zu  Halberstadt,  und 
Adalgariu&,  Erzbischof  zu  Hamburg.  Ob  ersterer  auf  der  Synode  zugegen  gewesen,  ist  zwei- 
felhaft, da  seine  Unterschrift  allein  von  einer  verschiedenen  (seiner  eignen?)  Hand,  daher  auch 
vermuthlich  zu  einer  andern  Zeit,  beigefügt  ist.    Der  Bischof  von  Paderborn  fehlt.  (XXXIV.) 

888. 


471.  Junius  10.  König  i4mttiy' beurkundet  einen  Tausch,  wodurch  Graf  Oddo  seine  bisherigen  Lehen- 
güter zu  Godeleveshem  im  Gau  Nihthersi  dem  Kloster  Corvey  übcrlässt,  welchem  der  König 
sie  eignet;  wogegen  das  Stift  Corvey  alle  seine  jenseit  des  Flusses  Ovaccra  gelegenen  Güter 
an  Oddo  abtritt,  welcher  dieselben  von  dem  König  zu  Lehen  empfangen  soll.  Act.  Franchono- 
furt  IV.  Id.  Jun.  888,  a.  R.  L  Indict.  VI.  Schaten  A.  P.  L  p.  143.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  293. 
(XXXV.) 

472.  „  19.  Hildigrim  IL,  Bischof  zu  Halberstadt  und  Administrator  der  Abtei  Werden,  stirbt.  Chron. 
Halberstad.  ap.  Leibnit.  Scr.  R.  Br.  T.  II.  p.  112.  Todestag  (a.  a.  Orte  unrichtig  angegeben) 
aus  Necrol.  Werdin.  1.  c.  p.  747.  —  Gewöhnlich  werden  die  Todestage  der  beiden  Bildigrime 
verwechselt,  und  dem  älteren'  (vgl.  Nr.  325.)  der  19.  Junius,  dem  jüngeren  aber  der  21.  De- 
cember beigelegt;  dass  es  sich  aber  umgekehrt  verhält,  erhellet  daraus,  dass  ein  neuer  Abt 
zu  Werden  schon  im  August  (s.  d.  folgende  Nr.)  genannt  wird,  daher  der  Tod  Hildigrims  IL 
in  eine  frühere  Jahreszeit  fallen  muss.  Für  letzteren  den  21.  Dec.  als  Todestag  beizubehalten 
und  887  als  Todesjahr  anzunehmen,  geht  wegen  seiner  Erwähnung  in  der  ürk.  Nr.  470.  nicht 


Digitized  by  L^OOQ IC 


888  —  88'§.  443 

an.  Eben  dieselbe  macht  es  auch  als  einen  Irrthum  bemerklich,  nach  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  586» 
den  Tod  Hildigrims  IL  schon  dem  J.  886.  zuschreiben  zu  woDen. 

473.  August  23.    König  Arnulf  nimmt  das  von  dem  heil.  Bischof  Liudger  gestiftete  Kloster  Werden,   auf 

Bitten  des  dortigen  Abtes  Hembil,  in  königlichen  Schutz,  befreit  es  von  den  königlichen  Abga- 
ben und  in  Ansehung  seiner  selbst  bewirthschafteten  Güter  von  den  bischöflichen  Zehenten, 
bewilligt  ihm  die  eigne  Gerichtsbarkeit  und  die  freie  Wahl  des  Abtes.  Act  Gereneshem  X.  Kai. 
Sept.  888,  a.  R.  I.  Indict.  VI.    Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  40. 

889. 

474.  JuUus  6.    König  Arnulf  eignet  dem  Bischof  Wulßelm  (zu  Mimigardevord)   Güter  zwischen  Seliheim 
,        und  Solisun,  welche  dessen  Brüder  bisher  zu  Lehen  hatten,  (um  sie  an  das  Stift  Werden  zu 

schenken).  Act.  Franconofort  II.  Non,  Jul.  889,  a.  R.  IL  Indict.  VII.  Bisher  noch  ungedruckt. 
(XXXVI.) 
473.  August  46.  Derselbe  bestätigt  das  von  der  gottsehgen  Frau  Fridumi  auf  ihrem  Erbe  gestiftete 
Kloster  (Metcin),  nimmt  dasselbe  in  seinen  Schutz  und  befreit  es  von  aller  fremden  Ge- 
richtsbarkeit. Act.  nova  Corpeia  XVII.  Kai.  Septembr.  889,  a.  R.  IL  Indict.  VII.  Schaten  A. 
P.  I.  p.  446.    Kiesert  M.  U.  S.  4.  B.  S.  75.  (XXXVII.) 

476.  „       20.    Derselbe  gibt  die  Güter  im  Hweitago,  in  den  Grafschaften  Ecperts,  Reithards  und  He- 

rimanns,  welche  der  Edle  Hohward  bisher  zu  Lehen  hatte,  dem  Kloster  Corvey  als  Eigenthum. 
Act.  ad  curtem  quae  vocatur  Portanaha,  XIII.  Kai.  Sept.  889,  a.  R.  IL  Indict.  VII.  Schaten  A. 
P.  I.  p.  143.     Treuer  Münchhaus.  Geschl.  Hist.  Urk.  \,    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  299.  (XXXVHI.) 

477.  Oktober  43.    *  Derselbe  bestätigt,  auf  die   vor  ihm   angebrachte  Klage  des  Bischofs  Egilmar  zu 

Osnabrück,  die  Privilegien  der  dortigen  Kirche,  besonders  in  Ansehung  der  Zehenten  und  der 
Befreiung  von  welllicher  Gerichtsbarkeit.  Act.  Franconofurt  III.  Id.  Octöbr.  889,  a.  R.  IL  In- 
dict. VII.  Sandhüff  1.  c.  p.  X.  Moser  O.  G.  I.  S.  413.  s.  W.  VIIL  S.  12.*)  —  Dass  diese  Ur- 
kunde untergeschoben  ist,  sieht  man  schon  aus  dem  Umstände,  dass  der  König  sie  „interventu 
nostrae  amantissimae  prolis  Hludovici''  gegeben  haben  soll,  da  doch  sein  Sohn  Ludwig  erst 
893  geboren  wurde. 

478.  „         „     Derselbe  gibt  der  Kirche  zu  Osnabrück ,  auf  Bitten  deß  dortigen  Bischofs  Egilmar,  die- 

selben Freiheiten,  wie  andern  Kirchen  in  Franken  und  Sachsen,  besonders  von  aller  fremden 
Gerichtsbarkeit,  so  wie  von  der  Heerfolge,  ausser  in  dem  Falle,  wenn  das  Bisthum  selbst  von 
den  Dänen  angefallen  wird.  Act  Franconofurt  III.  Id.  Octobr.  889,  a.  R.  IL  Indict  VII.  Sand- 
hoff 1.  c.  p.  XUl.  Moser  0.  G.  L  S.  417.  s.  W.  Vlll.  S.  14.  —  Unter  allen  Osnabrückischen 
Urkunden  des  9.  Jahrh.  ist  diese  die  einzige,  gegen  deren  Echtheit  aus  inneren  Gründen  nichts 
zu  erinnern  ist,  die  sich  aber  auch  von  den  übrigen  durch  ihre  ganz  verschiedene,  mehr  mit 
den  gleichartigen  Urkunden  anderer  Stifter  übereinstimmende  Fassung,  wesentlich  unterscheidet. 
Namentlich  ist  zu  bemerken,  dass  sich  hier  keine  Andeutung  von  der  sonst  allenthalben  wie- 
derholten Tradition,  dass  die  Kirche  zu  Osnabrück  die  erste  in  Sachsen  sei,  findet,  und  dass 
der  König,  obgleich  er  der  Klage  des  Bischofs  über  die  Beeinträchtigung  seines  Zehentrechts 
durch  die  Klöster  Corvey  und  Hervord  gedenkt,  doch  sagt,  dies  sei  „  antecessorum  suonun 


*)  Auch  Ton  dem  Ip.fstefi,  nach  Henseler  gemachten  Abdrucke,  zeigt  das  Cop.  des  Osnabr.  Domstifts  noch  folgende 
Abweichungen:  S.  12.  Z.  2«  st.  gratia  1.  clementia,  Z.  16.  st.  Agitfrido  Icodicensi  1.  Egilfrido  leodicnsi.  Z.  34. 
St.  ita  1.  haec.  S.  13.  Z.  10.  st.  Y«cant  1.  vocatur.  Z.  11.  st.  restaurare  1.  reservare.  Z.  12.  st.  monetum  pub- 
licum 1.  monetam  publicam.    Z.  24.  st.  nl  l.  «o».   Z.  29.  st.  «idem  1«  eluadea. 

15* 

Digitized  by ' 


Google 


WQ  889  —  890. 

conspiramine''  geschehen,  also  die  angeblich  älteren,  das  Gegentheil  besagenden  Urkunden  (vgl. 
Nr.  428.)  noch  nicht  gekannt  hat.  (XXXIX.) 

479.  Oktober  14.     Wulßelm,  Bischof  zu  Mimigardevord,  gibt  sein  Erbgut,  den  Haupthof  Ulflon  mit  allem 

Zubehör,  dem  Kloster  Werden.    Act.  ad  Ulfloa  IL  Id.  Octobr.  889,  a.  Amolfi  reg.  II.  Indict  VII. 
Kindlinger  M.  B.  2.  B.  ürk.  S.  30.  (XL.) 
Derselbe  Bischof  soll,   wie  die  Münster  sehen  Chroniken  melden,   eine  Reise  nach  Rom  gemacht, 
von  da  viele  ReHquien  mitgebracht,  und  nach  seiner  Rückkehr  die  Clemens -Kapelle  bei  der 
Domkirche  zu  Mimigardevord  gegründet  haben. 

480.  December  12.     *  König  iirnt///"  bewilligt,  in  Folge  des  Beschlusses  einer  hierzu  berufenen  Fürslen- 

versammlung,  dem  Bischof  Egtlmar  zu  Osnabrück  die  Wiederbesitznahme  der  von  den  Mönchen 
zu  Höxter  und  den  Jungfrauen  zu  Hervord  seiner  Kirche  entzogenen  Zehenten,  und  schenkt 
ihm  die  Kirchen  zu  Botbarton,  MoflFendorp,  Duron,  Chirihberge  und  Foratesheim.  Act.  Forach- 
heim IL  Id.  Decembr.  889,  a.  R.  U.  Indict.  VI.  Sandhoff  1.  c.  p.  XV.  Moser  O.  G.  L  S.  419. 
s.  W.  VIIL  S.  16.*)  —  Diese  Urkunde  ist,  abgesehen  von  ihrem  Inhalte,  besonders  auch  wegen 
der  Unordnung  im  Datum  verdächtig;  denn  die  Synode  zu  Forchheim,  auf  welche  hier  Bezug 
genommen  wird,  fand  nicht  889,  sondern  890  statt,  und  im  December  889  hielt  sich  Arnulf 
an  ganz  andern  Orten,  nehmlich  zu  Augsburg  und  Regensburg  auf;  ferner  lief  in  diesem  Jahre 
nicht  die  6.  sondern  die  7.  Ihdiction;  auch  hatte  schon  am  40.  December  889  das  3.  Regie- 
rungsjahr Arnulfs  begonnen,  es  konnte  also  am  12.  nicht  mehr  das  zweite  geschrieben  werden. 
AuiTallend  ist  die  merkwürdige  Übereinstimmung  dieser  Urkunde  mit  der  später  anzuführenden 
für  Benno  IL,  aus  dessen  Zeit  sich  wahrscheinlich  alle  die  vorgeblich  älteren,  erdichteten  Ur- 
kunden herschreiben.  Von  den  in  dieser  Urkunde  allegirten  Privilegien  der  Päpste  Leo,  Paschn- 
lis,  Eugenius  und  Gregorius  ist  übrigens  nichts  weiter  bekannt,  und  sie  sind  ohne  Zweifel  rein 
erdichtet. 

890. 

481.  Mai.    .    Die  auf  der  Synode  zu  Forchheim,  unter  dem  Vorsitz  der  Erzbischöfe  von  Mainz  und 

Cöln,  versammelten  Bischöfe  und  Äbte,  bestätigen,  auf  Bitten  des  Bischofs  Biso  zu  Paderborn, 
die  Güter  und  Freiheiten  des  Klosters  Heerse.  Act.  Foracheim  palatio  regio  a.  890,  Amulfi  IL 
m.  Indict.  VIIL  Schaten  A.  P.  I.  p.  149.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  598.  —  Unter  den  Bischöfen, 
welche  das  Synodaldekret  unterschrieben,  befinden  sich:  Bischof  Egilmar  zu  Osnabrück,  Biso 
zu  Paderborn,  Drogo  zu  Minden,  und  Wulßelm  zu  Mimigardevord.  Die  Zeit  der  Synode  er- 
hellet aus  Annal.  Fuld.  1.  c.  p.  4*07. 

482.  „    .    Auf  eben  dieser  Synode  wurde    Wieberts,  Bischofs  zu  Verden  (eines  Sohnes  des  Grafen 

Waltbert,  vgl.  Nr.  441.),  Schenkung  seiner  Erbgüter  in  Westfalen  an  die  Kirche  zu  Verden, 
bestätigt.    Hartzheim  Concil.  Germ,  T.  IL  p.  384. 

483.  Oktober  29.    Bono,  Abt  zu  Corvey,  stirbt.  —  Godescalc  kömmt  an  seine  Stelle.     Cod.  mscpt.  et 

Annal.  Corb.  L  c.  p.  3. 

(890—891.) 

484.  Egilmar s,  Bischofs  zu  Osnabrück,  Klagschrift  an  den  Papst  Stephanus,  wogender  von  den  Klöstern 

Corvev  und  Hervord,  der  Kirche  zu  Osnabrück  vorenthaltenen  Zehenten.  S.  d.  —  Nebst  einem 


*)  Zwischen  diesem  Abdrack  und  dem  Cop.  des  Osnabr.  Domstifts  finden  sich  folgende  Abweichungen.  S.  16.  Z.  3. 
St.  gratia  1.  dementia.  Ebd.  fehlt  omoibus.  Z.  4.  fehlt  vir.  Z.  17.  st.  dominum  1.  Deum.  S.  17.  Z.  3.  fehlt 
reliquae.    Z.  8.  st.  dominum  1.  Deum.    Z.  16.  nach  episcopornm  einzuschalten  juste. 


Digitized  by 


Google 


891  —  893.  H7 

Fragmente  der  Antwort  des  P^apstes  Stephanus,  Bei  dem  von  Moser  herausg.  Vet.  Necrol. 
Osnabr.  und  hiemach  in  Mosers  s.  W.  VIÜ.  S.  301 .  —  Aus  der  Antwort  des  Papstes  ergibt  sich, 
dass  gleichzeitig  auch  die  Klöster  Corvey  und  Hervord  ihre  Gregenklage  gegen  den  Bischof  von 
Osnabrück  an  den  Papst  eingesandt  hatten.  Da  in  dem  päpstlichen  Schreiben  der  Abt  Gode- 
Scale  genannt  wird,  welcher  890  erwählt  wurde,  der  Papst  selbt  aber  894  starb,  so  können 
diese  Schriftstücke,  gegen  deren  Echtheit  übrigens  kein  Zweifel  obwaltet,  nur  in  diese  Jahre 
gehören.  (XLI.) 

891. 

485.  Mai.  .    Papst  Siephanm  V.  bestätigt,  auf  die  Fürbitte  des  Bischofs  Biso  zu  Paderborn,  die  Stiftung 

des  Klosters  Hersi.  D.  mense  Majo,  Indict.  IX.  Original  auf  Papyrus  geschrieben,  jedoch  sehr 
beschädigt  und  kaum  noch  lesbar,  im  Königl.  Geh.  Staats-  und  Kabinets- Archive  zu  Berlin. 
Vgl.  Tychsen,  de  Chartae  papyraceae  in  Europa  per  med.  aevum  usu  etc.  in  Commentat.  Soc. 
Reg.  Goetting.  recentior.  Vol.  IV.  p.  U8.  sq.  mit  Schriftprobe  auf  Tab.  I.  (XLII.) 

486.  Junius  \.    Derselbe  bestätigt  das  von  dem  verstorbenen    Waltberl,  zur  Ehre  des  heil.  Alexander 

gestiftete  Monasterium  zu  Wialdeshusen  im  Gau  Leri.  D.  Kai.  Jun.  Indict.  IX.  Eccard.  Hist. 
gcnoal.  princ.  Sax.  sup.  p.  21.    Zeitschr.  f.  vaterl.  G.  u.  A.  K.  6.  B.  S.  229. 

487.  „      28.    Derselbe  bestätigt  die  Privilegien  der  Abtei  Werden,  besonders  in  Ansehung  der  aus- 

schliesslichen Gerichtsbarkeit.    D.  IV.  Kai.  Jul.  pontif.  a.  VI.  Indict.  IX.  Bisher  ungedruckt.  (XLIII.) 

488.  Der  Leichnam  des  heil.  Justinus  wird  nach  Corvey  gebracht.    Annal.  Corb.  l.  c.  p.  3.    Annal.  Saxo 

1.  c.  p.  588. 

(891  —  899) 

489.  Herzog  Oddo  von  Sachsen  vertauscht  den  Ort  Hertfeld,  wo  die  heil.  Ida  ruht,  an  das  Stift  Werden; 

zur  Zeit  des  Königs  Arnulf  und  des  Werden  sehen  Abtes  Hogerus.  Vita  Idae ,  1.  c.  p.  574.  — 
Da  in  der  ürk.  vom  J.  891  (Nr.  487.)  noch  der.  Abt  Hembil  zu  Werden  genannt  wird,  so  muss 
diese  Handlung  nothwendig  in  ein  späteres  Jahr  fallen;  aber  vor  899,  weil  in  diesem  K.  Ar- 
nulf starb. 

i 

892. 

490.  Synode  zu  Frankfurt,  auf  welcher  von  mehreren  Bischöfen,  worunter  Wulßelm  zu  Mimigardevord, 

Druogo  zu  Minden  und  Egilmar  zu  Osnabrück,  die  Erklärung  abgegeben  wird,  dass  die  Kirche 
zu  Bremen  eine  Suffragankirche  des  Erzbisthums  Cöln  sei.  —  Nach  der  Verordnung  des  Papstes 
Formosus,  worin,  auf  jenes  Zeugniss  hin,  die  Unterwerfung  der  Kirche  zu  Bremen  unter  die 
Metropolitankirche  zu  Cöln  ausgesprochen  wird.  S.  d.  Hartzheim  Concil.  Germ.  T.  II.  p.  385. 
Lappenberg  Hamb.  Urkundenb.  I.  S.  35.  —  Die  Urkunde  des  Papstes  Formosus  setzt  letzterer 
in  das  J.  895 ,  mit  Beziehung  auf  die  Synode  zu  Tribur  (Nr.  492.). 

491.  November  3.    König  i4rnti//*  bestätigt,  auf  die  Fürbitte  der  Bischöfe  Wicprecht  und  Biso  und  des 

Grafen  Cliuonrad,  die  Privilegien  des  Klosters  Heriford,  besonders  die  freie  Wahl  der  Äbtissinn 
betreffend.  Act.  Franchonofurt  HI.  Non.  Novembr.  892,  a.  R.  V.  Indict.  X.  Schalen  A.  P.  I. 
p  /153.  —  Die  Original-  Urkunde  hat  das  Eigenthümliche ,  dass  sie  später  zugleich  mit  der  Un- 
terschrift und  dem  Siegel  König  Ludioigs  (des  Kindes) ,  als  einer  besondem  Art  der  Bestätigung, 
verschen  worden  ist.  (XUV.) 

Digitized  by  VjOOQIC 


418  895  -  896. 

895. 

492.  Mai.  .    Synode  zu  Tribur,  unter  dem  Vorsitze  des  Königs  Arnulf,  an  welcher  unter  andern  die  Bi- 

schöfe Biso  zu  Paderborn,  Druogo  zu  Minden  und  Egilmar  zu  Osnabrück  Theil  nahmen.  Pertz. 
Leg.  T.  I.  p.  561.  —  Da  kein  Bischof  von  Mimigardevord  genannt  wird,  so  ist  zu  vermuthen, 
dass  der  Bischof  Wulßelm  um  diese  Zeit  gestorben  und  seine  Stelle  noch  nicht  wieder  be- 
setzt war. 
Auf  dieser  Synode  gelang  es  dem  Erzbischof  Hermann  von  Cöln,  die  Aufhebung  der  Privilegien 
des  Erzstifts  Bremen  und  dessen  Unterwerfung  als  Suffragankirche  unter  das  Erzbisthum  Cöln 
durchzusetzen.    Adam.  Brem.  1.  c.  p.  16.  (Vgl.  Nr.  490.) 

493.  Julius  17.    *  König  Ärnvlf  erneuert,  auf  den  Antrag  des  Bischofs  Egilmar  zu  Osxiabrück,  die  schon 

vor  6  Jahren  zu  Gunsten  der  Kirche  zu  Osnabrück  gegen  die  Beeinträchtigungen  der  Klöster 
Corvey  und  Herford,  in  Ansehung  der  Zehenten  von  ihren  Gütern,  gegebene  Entscheidung,  und 
übergibt  demselben  die  Grafschaft  und  andere  Lehen  des  Grafen  Allo,  Act.  Tribur.  XVL  Kai. 
August.  895,  a.  R.  VIIL  Indict.  XIII.  SandhoflF  1.  c.  p.  XML  Moser  O.  G.  I.  S.  421.  s.  W.  VIIl. 
S.  18.*)  (Die  beiden  ersten  mit  dem  Datum  XVII.  Kai.  Aug.)  —  Die  Urkunde  ist,  abgesehen 
von  dem,  was  sich  gegen  den  Inhalt  überhaupt  sagen  lässt,  äusserst  verdächtig:  1)  wegen  des 
in  den  Motiven  enthaltenen,  übertrieben  demüthigen  Sündenbekenntnissos,  welches  weder  zu 
dem  Stile  der  königlichen  Urkunden  im  Allgemeinen,  noch  zu  der  damaligen  Lage  des  Königs 
insbesondere  passt;  2)  wegen  des  angeblichen  Ausstellungsortes  Triburia;  denn  hier  war  Arnulf 
zwar  im  Mai,  aber  lange  nicht  mehr  im  JuUus  dieses  Jahres,  wo  er  viehnehr  zu  Regensburg 
einen  Reichstag  hielt. 

896. 

494.  August  13.    Kaiser  Arnulfs  Schutzbrief  für  das  von  der  edlen    Frau  Bildeburg  und  dem  Priester 

Folkhart  auf  ihrem  Eigenthum  im  Gau  Osterpurge  an  dem  Orte  Mulinpeche  (^Möllenbeck)  inner- 
halb der  Grenzen  der  villa  Achriste  gestiftete  und  zur  Ehre  des  heil.  Petrus  geweihte  Jungfrauen- 
kloster,  welchem  die  Stifter  den  Ort  Mulinpeche  selbst  mit  1 00  eigenhörigen  Familien  geschenkt, 
und  Bischof  Drogo  zu  Minden,  in  dessen  Diöcese  das  Kloster  gehörig,  noch  einen  Zehenten  von 
120  Pflügen,  unter  der  Bedingung  einer  jährlichen  Abgabe  von  5  solidis  an  die  bischöfliche 
Kirche,  hinzugefügt  hatte,  mit  der  Bewilligung,  dass  die  Stifter  auf  ihre  Lebenszeit  das  Kloster 
regieren,  und  nach  ihrem* Tode  ihre  Nichte  Wentilburg,  wenn  sie  dazu  geschickt  ist,  demselben 
vorstehen,  nachher  aber  den  Klosterfrauen  die  freie  Wahl  der  Äbtissinn  zukommen  soll.  Act. 
Forcheim,  Id.  August.  896,  a.  R.  IX.  Imp.  I.  Indict.  XIV.  Grupen  Orig.  Germ.  T.  ffl.  S.  123. 
Kuchenbecker  Anal.  Hass.  Coli.  X.  S.  387.  Würdtwein  Subsid.  diplom.  T.  IIL  p.  300.  Paulus 
Gesch.  d.  Kl.  MöUenb.  S.  54. 

(896—899.) 

495.  Kaiser  Arnulf  bestätigt  die  Befreiung  des  Stiftes  Corvey  und  seiner  Angehörigen  von  dem  Aufge- 

bote zu  Kriegszügen,  und  verbietet  allen  Reichsbeamten,  das  Stift,  dieser  Befreiung  zuwider, 
zu  belästigen.  S.  d.  Schaten  A.  P.  L  p.  154.  zum  J.  893,  und  mit  dem,  im  Originale  nicht 
bcfindUchen  Zusätze;   Dat.  XI.  Kai.  Jul.  ad  Ingulunheim.  —  Die  Urkunde  kann  nur  zwischen  die 


*)  Der  am  letzteren  Orte  gegebeoe  Abdruck  ist  aus  H«nselert  M^cpt.  folgendergestalt  ku  berichtigen.  S.  18.  Z.  3. 
St.  domino  1.  Den.  Z.  4.  st.  sanctis  I.  servis.  Z.  25.  st.  dominum  1.  Deum.  Z.  26.  st.  quod  I.  quoroodo. 
S.  19.  Z.  1.  St.  abbas  I.  Deus.    Z.  20.  st.  sanctimoniales  1.  saoctae  moniales.    Z.  39.  st  suo  1.  sui. 


Digitized  by 


Google 


898  —  906.  419 

oben  angegebenen  Jahre  gehören,  da  ilrnMZ/'seit  896  den  Kaisertitel  führte,  und  zu  Ende  des 
J.  899  starb.  (XLV.) 

898. 

496.  Mai  W.    König  Zuentebold  bestätigt  dem  Stifte  Werden  den  königlichen  Schutz,  die  freie  Gericlits- 

barkeit  und  andere  Privilegien,  besonders  aber  die  Schenkung  des  königlichen  Hofes  Frimers- 
heim.    Act.  Aquisgrani  V.  Id.  Maji  898,  a.  R.  Zuenteb.  III.  Indict.  I.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  43. 

497.  Junius  4.     Derselbe  schenkt  dem  Stifte  Essen  (Astnide)  verschiedene  Besitzungen  in  pago  Coloniensi, 

in  pago  Cuzzihgewe,  in  pago  Aregewe,  in  pago  Magnensi,  in  pago  Moulla  et  Julihgewe,  et  in 
pago  ...casla.  Dat.  Astnide  II.  Non.  Jun.  898,  a.  R.  IV.  Indict.  I.  Westphalia  11.  Jahrg.  II.  Quart. 
S.  23.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  43. 

900. 

498.  Bovo  IL  wird  Abt  zu  Corvey,  nach  der  Resignation  des  Abtes  Godescalc.  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  4.  — 

Die  Legende,  wie  dem  Abte  Godescalc,  wegen  seiner  nachlässigen  Verwaltung,  seine  Entsetzung 
vorher  angezeigt  worden,  erzählt  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  588. 

499.  Oktober  12.    König  Ludmg  III.  bestätigt,  auf  Bitten  des  Grafen  Cuonrad,  die  Privilegien  des  Stifts 

Corvey,  welchem  der  Abt  Bovo  vorsteht,  besonders  in  Ansehung  der  freien  Wahl  des  Abtes, 
und  bewilligt  demselben  das  Markt-,  Münz-  und  Zollrecht  in  der  villa  Horohusun,  zwischen  der 
Mark  dieser  villa  und  dem  Berge  Eresburg.  Act.  Triburias  IV.  Id.  Octobr.  900,  a.  R.  L  Indict.  III. 
Schaten  A.  P.  I.  p.  160.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  513.    Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  5. 

902. 

500.  Die  Slaven  verwüsten  Sachsenland.    Annal.  Hild.  et  Lamb.  1.  c.  p.  50.  51. 

50 L  Junius  5.     Drogo,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.    Necrol.  Fuld.  bei  Dronke  Tradit.  Fuld.  p.  173.     Todes- 
tag nach  Anm.  zu  Kleinsorgen  I.  S.  382. 

905. 

502.  Februar  7.    AdaWert  (Adalbraht),  Bischof  zu  Minden,  stirbt,    Necrol.  Fuld.  1.  c.    Todestag  nach  Ne- 

crol. Moellenb.  Abweichend  wird  letzterer  in  Anm.  zu  Kleins.  I.  S.  382.  auf  den  28.  Oktober 
gesetzt. 

906. 

503.  Die  Ungarn  verwüsten  Sachsen  und  verüben  besonders  an  den  Frauen  viele  Grausamkeiten.    Annal. 

Hild.  Weissenb.  et  Lamb.  1.  c.  p  52.  53.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  591. 
Die  Verheerungen  der  Ungarn  wiederholen  sich  auch  in  den  folgenden  Jahren,  z.  P.  909,  910, 
914,  915.  Chron.  S.  Pantal.  1.  c.  p.  879.  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  4.  —  Dass  sie  auch  bis  nach 
Westfalen  vordrangen,  bezeugt  unter  andern  die  von  ihnen  verübte  Zerstörung  der  Kirche  zu 
Hertfeld.  Vita  Idae  1.  c.  p.  573.  —  In  einem  dieser  Feldzüge  mögen  aqch  die  Kämpfe  statt 
gefunden  haben,  deren  Andenken  sich  noch  unt^r  dem  Namen  der  Hunnen -Tränke  und  der 
Streit -Haide  bei  Dortmund,  so  wie  der  Hunnen- Gräben  .  im  Paderbomischen ,  bei  Brenken, 
Wevelsburg  und  Kirch  -  Borchen  erhalten  haben  soll.  Meibom,  not.  ad  Witichindi  Annal.  lib.  11. 
in  Rer.  Germ.  T.  I.  p.  686.    Strunck.  not.  crit.  ad  Schaten.  Annal.  mscpt.  p.  159. 

504.  Mai  11.    Egilmar,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.     Todestag  nach  Necrol.  Osnabr.  —  Das  Todesjahr 

setzt  Moser  0.  G.  I.  S.  301.  auf  907;  es  kann  aber  nicht  später  als  906  angenommen  werden, 
da  in  der  folg.  Urkunde  schon  sein  Nachfolger  vorkommt. 

Digitized  by  VjOOQIC 


120  907  —  918. 

907. 
Ö05.  Februar  3.  Papst  Sergius  erneuert  der  Kirche  zu  Bremen  die,  auf  Veranstaltung  des  Erzbischofs 
zu  Cöln,  durch  den  Papst  Formosus  (vgl.  Nr.  490.  492.)  ihr  entzogenen  Metropolitan -Privilegien, 
und  restituirt  dieselbe  in  ihrer  erzbischöflichen  Würde ;  zugleich  beauftragt  er  fünf  benachbarte 
Bischöfe,  nehmlich  Wichbert  zu  Verden,  Bemard  zu  Minden,  Sigmund  zu  Halberstadt,  einen 
andern  Bemard. zu  Osnabrück,  und  Biso  zu  Paderborn,  den  Erzbischof  Adalgarius,  seiner  Al- 
tersschwäche wegen,  in  seinen  Amtsverrichtungen  zu  unterstützen.  Dat.  V.  Non.  Februar.  Indict.  III. 
Lappenberg  Hamb.  Urkundenb.  I.  S.  36.  Vgl.  Adam.  Brem.  1.  c.  p.  46.  —  Anstatt  Indict.  ist 
im  Datum  ohne  Zweifel  ann.  pontif.  zu  lesen;  denn  mit  der  3.  Indiction  passt  die  Urkunde  in 
keine  Zeitrechnung.  Auch  das  Jahr  905,  wohin  Lappenberg  die  Urkunde  setzen  will,  stimmt 
weder  mit  dieser  Indiction,  noch  können  damals  die  angegebenen  Bischöfe  zu  Minden  und  Os- 
nabrück schon  im  Amte  gewesen  sein. 

506.  September  9.    Biso,  Bischof  zu  Paderborn,  stirbt  nach  23 jähriger  Regierung.     Vita  Meinw.  1.  c. 

p.  510.    Todestag  nach  Necrol.  Heris.  ap.  Schaten  A.  P.  I.  p.  162.  —  Irrig  meldet  Annal.  Sax. 
1.  c.  p.  590.  seinen  Tod  schon  zum  Jahre  900. 

909. 

507.  Mahthildis,  die  Tochter  des  westfälischen  Grafen  Thietrich,  eines  Nachkommen  von  Widvkint,   er- 

zogen im  Kloster  Hervord,  wird  dem  Herzog  Heinrich  von  Sachsen  (nachmaligem  König  Hein- 
rich /.)  vermählt.  Vita  Mahthildis,  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  IV.  p.  285.  Cf.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  592. 
(bei  dem  J.  91  Ij.  —  Unter  die  Vorfahren  der  Mathilde  aus  dem  Widukintischen  Hause  wird 
auch  Reginbern  gerechnet,  der  glücklich  gegen  die  Dänen  gefochten  und  Sachsen  von  ihren 
Einfällen  befreit  haben  soll.  Chron.  S.  Pantal.  1.  c.  p.  884.  —  Eine  Schwester  der  Mathildis, 
Amalrada,  vermählt  an  einen  Grafen  Everard,  war  die  Mutter  des  Bischofs  Tlieoderich  von  Metz. 
Sigeberti  vita  Theoderici,  ap.  Leibnit.  Scr.  R.  Br.  T.  I.  p.  294.  Nach  den  Angaben  dieses  Schrift- 
stellers muss  Everard  Graf  im  Gau  Hamalant  gewesen  sein;  denn  Theoderich  heisst  1.  c.  ex  pago 
Sa>;oniae  Hamalant  oriundus.  Widukind,  Immid  und  Reinbem,  welcher  letztere  glücklich  gegen 
die  Dänen  gefochten  und  Sachsen  von  ihren  Einfällen  befreit  habe,  werden  hier  als  Brüder  der 
Mathildis  und  der  Amalrada  genannt.  L.  c.  p.  295.  Widukint,  aus  welchem  Sigebert  wahr- 
scheinlich seine  Nachrichten  entlehnt  hat,  scheint  sie  jedoch,  richtig  verstanden,  als  Brüder 
Thietrichs,  des  Vaters  der  Mathilde,  zu  bezeichnen.  Widuk.  1.  c.  p.  431.  —  Der  MathHdis  vä- 
terliches Erbgut  war  Engem,  wohin  sie  sich  auch  nach  dem  Tode  ihres  Gemahls,  während  des 
Missverständnisses  mit  ihren  Söhnen  Otto  und  Heinrich  (um  944),  zurückzog.  Vita  Mahth.  L  c. 
p.  291. 
Zu  bemerken  ist  übrigens,  dass  der  Verfasser  der  Vita  Mahthildis,  1.  c.  p.  286.,  die  Occidentalis 
regio  (Westfalen),  wo  Thietrich  Graf  war,  den  Partibus  Saxoniae,  wohin  Heinrich  nach  der 
Hochzeit  seine  junge  Gemahlinn  aus  ihrer  Heimath  führte,  entgegensetzt,  woraus  also  erhel- 
let, dass  man  schon  im  Sprachgebrauche  des  10.  und  11.  Jahrhunderts  Westfalen  von  dem  ei- 
gentlichen Sachsen  unterschied,  und  den  letzteren  Namen  auf  das  nachmals  im  engeren  Sinne 
sogenannte  Niedersachsen  beschränkte. 

508.  Mai  9.    Adalgarius,  Erzbischpf  von  Bremen,  ein  ehemaliger  Zögling  des  Klosters  Corvey,  stirbt. 

Annal.  Corb.  1.  c.  p.  4.    Todestag  nach  Necrol.  Moellenbecc. ,  Merseburg  ,  S.  Michael,  u.  a. 

913. 

509.  Januar  12.     Godescalc,  gewesener  Abt  zu  Corvey  (vgl.  Nr.  498.),  stirbt.     Cod.  mscpt.  und  Annal. 

Corb.  1.  c.  p.  4. 


Digitized  by 


Google 


913  —  918.  ^  <21 

510.  Februar  3.    König  Conrad  L  bestätigt,  auf  Bitten  des  Abtes  Bovo,  die  dem  Stifte  Corvey  von  den 

vorigen  Königen  ertheilten  Privilegien,  insbesondere  die  freie  Wahl  des  Abtes,  die  Freiheit  der 
von  dem  Stifte  selbst  benutzten  Ländereien  von  den  bischöflichen  Zehenten,  und  die  eigne  Ge- 
richtsbarkeit. Act.  in  ipso  monasterio  Corbeia,  III.  Non.  Febr.  913,  a.  R.  II.  Schaten  A.  P.  I. 
p.  165.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  736.  (XLVI.) 

511.  „  18.  Derselbe  bestätigt,  auf  Bitten  des  Graten  Herimann,  dem  Kloster  Mescedi  nebst  andern 
Privilegien,  insbesondere  das  Recht  freier  Wahl  der  Äbtissinn.  Act.  Chasella,  XII.  Kai.  Marcii 
913,  a.  R.  n.  Indict.  I.    Schaten  A.  P.  I.  p.  165.    Seibertz  ürkundenb.  I.  S.  6. 

914. 

512.  September  6.    Bemartus,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.     Todestag  nach  Necrol.  Moellenb.  —  Liutha- 

rius,  seitheriger  Abt  zu  Lauresheim,  wird  sein  Nachfolger.    Anm.  zu  Kleins.  I.   S.  380.  u.  388., 

ex  cod.  Lauresh.,  mit  abweichend  auf  d.  19.  August  angegebenem  Todestage. 

• 

915. 

513.  Fehde  des  Königs  Conrad  gegen  Herzog  Heinrich  von  Sachsen,  welcher  das  Herzogthum,  das  ihm  der 

König  zu  entziehen  suchte,  mit  Gewalt  behauptet.  Das  Heer  des  Königs,  unter  der  Anflihrung 
seines  Bruders  Eberhard,  der  sich  erst  sehr  übermüthig  über  die  Sachsen  geäussert  hatte,  wird 
von  diesen  bei  Eresburg  geschlagen.  Widukmd.  lib  I.  cap.  23.  1.  c.  p.  428.  Annal.  Saxo  1.  c.« 
p.  593. 

916. 

514.  Junius  22.    Bovo  IL,  Abt  zu  Corvey,  stirbt.    Cod.  mscpt.  und  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  4. 

515.  September  20.    Synode  zu  Altheim,  unter  dem  Vorsitz  Rönig  Conrads  I.    Pertz.  Leg.  T.  II.  p.  555. 

—  Die  sächsischen  Bischöfe,  welche  zur  Synode  berufen,  weder  selbst  gekommen  waren,  noch 
ihre  Stellvertreter  gesandt  hatten,  erhalten  Verweise  wegen  ihres  Ungehorsams,  und  werden, 
im  Fall  sie  darinn  beharren,  mit  dem  Interdicte  bedroht.    L.  c.  p.  559.  (30.) 

516.  December  8.     Thiederich,  Bischof  zu  Paderborn,   stirbt  nach  neunjähriger  Regierung.     Vita  Meinw. 

1.  c.    Todestag  nach  dem  Necrol.  der  Domkirche  zu  Paderborn.    Andere  setzen  den  9.  Dec. 

(917  —  935.) 

517.  Univan,  Bischof  zu  Paderborn,  gibt,    auf  die  Fürbitte  seines  ganzen   Domkapitels,    dem  Kloster 

Heerse  Zehcntcn  zu  Brecal,  Hrisal,  Flechtunum,  Sudhem,  Makinghem,  Hajenhus,  Holthus,  Am- 
breki,  Redulfshus,  Engeri  und  Tidmanneshus,  mit  Vorbehalt  eines  Dienstes  zu  Ross,  oder  statt 
dessen  einer  jedesmaligen  Abgabe  von  20  Sielen  (XX  Siclorum  precium  quod  saxouice  Pund 
nominamus)  an  den  Bischof.  S.  d.  Spilcker  Beiträge  zur  alt  deutsch.  Gesch.  2.  B.  Urk.  S.  3. 
Wigands  Archiv  4.  B.  S.  327.  —  Bischof  Unwan  regierte  in  dem  oben  angegebenen  Zeiträume. 

918. 

518.  August  31.    Während  Sachsen  gleichzeitig  durch  Streifzüge  der  Ungarn  und  der  Normannen  ver- 

heert wird,  finden  christliche  Priester  zu  Obemkirchen  durch  die,  bis  in  die  Gegend  von  Min- 
den vorgedrungenen  Ungarn  ihren  Tod.  Das  Gedächtniss  derselben  (Memoria  fratrum  nostrorum 
qui  ab  Ungro  occisi  sunt)  setzt  auf  d.  ang.  Tag  Necrol.  Moellenb.  Vgl.  Lerbecc.  Chron.  Mind. 
ap.  Leibnit.  Scr.  R.  Br.  T.  II.  p.  164.,  wo  aber  die  Begebenheit  irrig  in  das  Jahr  936  gesetzt 
wird.    Culemann  Mind.  GescL  l  S.  20. 

RegesU  bist.  Westfal.  16 


Digitized  by 


Google 


122  .  921  —  981. 

921. 

519.  November  7.     Bei  dem  Friedensschlüsse  zu  Bonn,  zwischen  den  Königen   ICarl  von  Westfranken 

(Frankreich)  und  Heinrieh  von  Ostfranken  (Deutschland),  warea  von  Seiten  des  letzteren  unter 
andern  die  Bischöfe  Nilhard  von  Mimigardevord ,  Dodo  von  Osnabrück  und  Hunuard  fUnwanJ 
von  Paderborn  gegenwärtig.  Pertz.  Leg.  T.  I.  p.  568. 
Da  dies  die  einzige  Veranlassung  ist,  bei  welcher  des  Bischofs  Nithard  urkundlich  und  mit  be- 
stimmter Zeitangabe  gedacht  wird,  so  mögen  hier  auch  andere,  ohne  Zeitbestimmung  erwähnte 
Begebenheiten  seiner  Regierung  folgen. 

520.  Nithard,  Bischof  zu  Mimigerneford ,  weiht,  auf  Bitten  seines  Getreuen  Bruning,  die  Kirche  zu  Be- 

laun,  und  bewilligt  ihr  besondere  Freiheiten,  wofiir  gedachter  Bruning  dem  Bischof  eine  eigen- 
hörige Familie  im  Gau  Scopingun  gibt.     Vgl.  die  Bestätigung  des  Bischofs  Sigifrid  (Nr.  920.). 

521.  Nach  der  Erzählung  der  Münster'schen  Chroniken,  wurde  zur  Zeit  des  Bischofs  Nithard,  die  Burg 

(urbs).  Mimigardevord  von  denen  von  Meinhövel  feindlich  überfallen,  welche  in  die  Domkirche 
einflrangen  und  ein  silbernes  Gefäss  mit  den,  von  dem  vorige»  Bischof  Wulßelm  aus  Rom  mit- 
gebrachten ReHquien  raubten,  aber  auf  das  brünstige  Gebet  des  Bischofs,  von  plötzlichem 
Schrecken  ergriffen,  den  geweihten  Boden  verliessen,  ohne  ihren  Zweck  der  gänzlichen  Zer- 
störung zu  erreichen. 

S22. 

522.  April  22.    König  Hänrich  I.  bestätigt,   auf  Bitleu  des  Abtes  Folcmar  zu   Corvey,  die   Privilegien 

dieses  Stiftes.  Act.  Quitilingaburg  X.  Kai.  Maji  922,  a.  R.  III.  Schaten  A.  P.  I.  p.  174.  Falke 
C.  Tr.  Corb.  p.  737.     Chron.  Gottw.  T.  I.  p.  139.  mit  AbbUdung.   (XLVII.) 

523.  Mai  28.    Nithard,  Bischof  zu  Mimigardevord,  stirbt.    Todestag  nach  dem  Necrol.    eccles.  maj.  Mo- 

naster.  —  Da  auf  der  sogleich  anzöführenden  Synode  zu  Coblenz  keines  Bischofs  von  Mimigar- 
devord gedacht  wird,  so  ist  sein  Tod  liöchst  wahrscheinlich  in  dieses  Jahr  zu  setzen. 

524.  Synode  zu  Coblenz,  in  Gegenwart  der  Könige  Karl  und  Heinrich,  welcher  die  Bischöfe  Ldutharius 

von  Minden,  bodo  von  Osnabrück  und  Unwan  von  Paderborn  beiwohnen.  Pertz.  Leg.  T.  II.  p.  46. 

927. 

525.  März  18.    König 'ifei'nncA  /.  bestätigt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Unwan  zu  Paderborn,   die  Besitzun- 

gen des  Klosters  Herivurd,  worüber  die  früheren  Urkunden  durch  feindliche  Überfälle  verloren 
gegangen.  Act.  Astnid  XV.  Kai.  April.  927,  a.  R.  VII.  Schaten  A.  P.  I.  p.  177.  —  Das  noch 
vorhandene  Original  hat  deutlich  den  Ort  Astnid  (Essen);  Böhmers  (Reg.  S.  3.)  Vermuthung 
wegen  Altstadt  ist  also  ohne  Grund.  (XLVIII.) 

526.  April  13.     König  Heinrichs  Aufenthalt  zu  Dortmund,  erwiesen  durch  eine  Urkunde,  worinn  der- 

selbe, auf  Verwendung  seiner  Gemahlinn  Mahthild,  der  Ministerialiim  Williburg  in  comitatu  Fri- 
danici  Güter  in  den  Villen  Enchova  und  Mengide  gibt.  Act.  in  loco  Trutmenni  nuncupato  Id. 
April.  927,  a.  R.  VIII.     Original  im  Königl.  Geh.  Staats-  u.  Kab. -Archive  zu  Berlin. 

527.  Julius  27.    Liutharius,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.     Todestag  nach  Necrol.  Moellenb.  —  Sein  Nach- 

folger Eberis  (Eburgis)  war  auch  Abt  zu  Lauresheim  gewesen.  Anm.  zu  Kleins.  I.  S,  406.,  e 
cod.  Lauresh. 

931. 

528.  Februar  23.    König  Heinrich  I.  bestätigt  die  Privilegien  des  Stifts  V^Terden,  auf  Bitten  des  dortigen 

Abtes  Witger.  Act.  in  Weriaha  civit.  reg.  VII.  Kai.  Mart.  931 ,  a.  R.  XDI.  Lacomblet  Urkun- 
denbuch  I.  S.  50.    - 


Digitized  by 


Google 


932  —  936,  '  •  i23 

932. 

529.  Junius  1.    Synode  zu  Erfarth,  in  Gegenwart  König  Heinrichs  L,  wobei  die  Bischöfe  Vnwan  von 

Paderborn,  Tuoio  von  Osnabrück,  Rumold  von  Mimigardevord  und  Eberis  oder  Eburgis  von 
Minden  anwesend  waren.  Pertz-  Leg.  T.  II.  p.  18.  —  Schalen  A.  P.  L  p.  169.  bezieht  irrig  die 
Theilnahme  der  genannten  Bischöfe  auf  die  Synode  zu  Aitheim  916,  und  bringt  dadurch  die 
Reihenfolge  derselben  in  Unordnung. 

933. 

530.  Mära  15.    Grosser  und  entscheidender  Sieg   des  Königs  Heinrich  über  die  Ungarn,  bei  Merseburg. 

Annal.  Corb.  1.  c.  p.  4.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  598.  Der  Tag  der  Schlacht,  Annal.  Weingart.  ap. 
Pertz.  Scriptor.  T.  I.  p.  67.  —  Die  Angabe,  dass  Heinrich  vorher  die  Ungarn  in  Westfalen  ge- 
schlagen habe  (z.  B.  Anm.  zu  Kleins.  1.  S.  400.),  beruht  wahrscheinlich  auf  dem  Irrthume,  nach 
welchem  die  in  Ostsachsen  gelegene  Pfalz  Werla,  für  Werl  in  Westfalen  gehalten  wurde. 

531.  Zweite  Synode  zu  Altheim,  welcher  unter  andern  die  Bischöfe  Unwan  von  Paderborn,  Rumold  von 

Mimigardeford  und  Eberis  von  Minden  beiwohnen.    Anm.  zu  Kleins.  I.  S.  402. 

934. 

532.  Das  Kloster  S.  Johannis  zu  Vysbeke  wird  von  der  edlen  Frau  Hiüeberge  gestiftet    Lerbeck.  Chron. 

Mind.  ap.  Leibnit.  T.  IL  p.  163. 

935. 

533.  Mai  9.    König  Heinrich  1.  bestätigt  der  Kirche  zu  Paderborn  die  freie  Bischofswahl  und  andere 

Privilegien.    Act.  in  Arveite  VIL  Id.  Maji  935,  a.  R.  XVI.    Bisher  ungedruckt.   (XLIX.) 

534.  „     11.    Derselbe  bestätigt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Ünwan  zu  Paderborn,  dem  Kloster  Herse  die 

freie  Wahl  der  Äbtisshm  und  die  Freiheit  von  fremden  Gerichten.  Dat.  V.  Id.  Maji  935,  a.  R. 
XVI.    Schaten  A.  P.  I.  p.  184. 

535.  Juhus  20.     ünwan,  Bischof  zu   Paderborn,  stirbt  nach  neunzehnjähriger  Regierung.      Vita  Meinw. 

1.  c.    Todestag  nach  Necrol.  Paderborn,  eben  so  NecroL  Heris,  ap.  Schaten  1.  c.  p.  185.  u.  a. 

536.  Oktober  12.     König  Heinrich  I.  bestätigt,  auf  die  Fürbitte  seiner  Gemahlmn  Mahtild,  dem  Kloster 

Herivurt  die  freie  Wahl  der  Äbtissinn.  Act  Altsteti  IV.  Id.  Octobr.  935,  a.  R.  XVI.  Schaten 
A.  P.  I.  p.  185.   (L.) 

537.  December  15.     Graf  Bernard  zu  Borchorst  stirbt    Not  e  cod.  Borchorst  in  Mss.  Kindlinger.  T.  XII. 

936. 

538.  Mai  26.    Folcmar,  Abt  zu  Corvey,  und  die  ganze  Congregation  daselbst,  beurkunden,  dass  Graf 

Sigifrid  sein  Erbe  zu  Wester -Groningen  iin  Gau  Hardgo  am  Flusse  Bade,  mit  Einschluss  der 
Kirche  daselbst,  für  den  König  Heinrich,  dessen  Gemahlinn  und  Kinder,  so.  wie -für  sich  und 
seine  Gemahlinn,  dem  Kloster  Corvey  geschenkt  hat,  um  daselbst  ein  Kloster  zu  errichten  und 
mit  zwei  Mönchen  aus  Corvey  zu  besetzen.  Act  novae  Corbeiae  VII.  Kai.  Jun.  id  est  postrid. 
Urbani  936.  —  Unter  den  Zeugen  ist  der  advocatus  Hogerus.  —  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  292.  — 
Über  den  Stifter  des  Klosters  Groningen,  Grafen  Sigifrid,  und  dessen  Familie,  vgl.  Annal.  Sax. 
1.  c.  p.  619. 

539.  Oktober  17.    König  Otto  L  bestätigt,  auf  Bitten  des  Abtes  Folkmar  zu  Corvey,  die  Privilegien  die- 

ses Stiftes.  Act  Werla  XVI.  Kai.  Novembr.  936,  a.  R.  I.  Schaten  A.  P.  L  p.  188.  Falke  C. 
Tr.  Corb.  p.  738.,  mit  Abbildung.  (LI.) 

16* 

Digitized  by  V^OOQIC 


124  936  —  939. 

540.  December  30.     Derselbe  bestätigt  die  Privilegien  des  Stifts  Werden,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes 

Wigger.    Act.  Taleheim  III.  Kai.  Januar.  936,  a.  R.  I.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  51. 

937. 

541.  Julius  2.     König  Otto  L  bestätigt  die  Privilegien    des  Klosters  Meskide.     Act.  Quitilingobui^  VI. 

Non.  Jul.  937,  a.  R.  I.     Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  7. 

542.  September  21.    Bei  König  Otto's  I.  Stiftung  des  Moritz -Klosters  zu  Magdeburg  (aus  welchem  nach- 

mals die  erzbischöfliche  Kirche  erwuchs)  war  unter  andern  Bischof  Ebergis  von  Minden  in  Mag- 
deburg zugegen.    Sagittar.  Hist.  duc.  Magdcb.  in  Boysen  allg.  hist.  Magaz.  1.  St.  S.  73. 

938. 

543.  Mai  18.     König  Otto  I.  bestätigt,   auf  Ansuchen  des  Bischofs   Tuoto  zu  Osnabrück,   die  Privilegien 

der  dortigen  Kirche.  Act.  in  Stela  XV.  Kai.  Jun.  938,  a.  R.  II.  Sandhoff  1.  c.  p.  XX.  Moser 
0.  *G.  II.  S.  225.  s.  W.  VIII.  S.  23.*) 

544.  Fehde  des  Königs  Otto  gegen  seinen  Halbbruder  Thankmar  und  den  fränkischen  Herzog  Eberhard. 

—  Eberhard  und  Thankmar  belagern  gemeinschaftlich  das  Schloss  Badiliki  (Belike;  —  Balebike 
Ann.  S.),  in  welchem  sich  des  Königs  jüngerer  Bruder  Heinrich  befindet.  Das  Schloss  wird 
erobert,  Heinrich  gefangen  genommen  und  von  Thankmar  (quasi  vile  quoddam  mancipium, 
Widuk.)  weggeRihrt.  Thanhnar  erobert  hierauf  Eresburg;  Heinrich  aber  wird  bei  dem  Herzog 
Eberhard  gefangen  gehalten.  Vor  der  von  Eberhards  Kriegern  besetzten  Burg  (urbs)  Larun  iu 
Westfalen,  wird  Dedi  erschlagen.  König  Otto  rückt  vor  Eresburg;  die  Einwohner  öf&ien  ihm 
die  Thore;  Thankmar  flüchtet  in  die  Kirche,  wird  aber  auch  dahin  verfolgt  und  von  einem 
Krieger  Namens  Maincia  {Maginzo,  Thielm.)  durch  das  Kirchenfenster  mit  einer  Lanze  getödtet 
Auch  Larun  wird  hierauf  von  dem  ^önig  erobert.  Widukind.  1.  II.  cap.  11.  1.  c.  p.  440  —  441. 
Thietmar.  ap.  Pcrtz.  Scriptor.  T.  III.  p.  744.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  601. 

939. 

545.  Heinrich  von  Sachsen,  durch  Eberhard  gewonnen,  empört  sich  gegen  seinen  Bruder,  den  König 

Otto,  und  gewinnt  in  Sachsen  einen  grossen  Anhang.  Auch  Dortmund  wird  von  Heinrichs  An- 
hängern besetzt,  ergibt  sich  aber  dem  König  auf  dessen  erste  Annäherung.  Widukind.  1.  II. 
cap.  15.  1.  c.  p.  442.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  602. 

546.  Nach  der  Eroberung  von  Dortmund  geht  der  König  in  der  Gegend  von  Xanten  über  den  Rhein, 

wo  ihm  das  Heer  seines  Bruders  (den  er  vergebens  durch  den  gewesenen  Befehlshaber  in  Dort- 
mund, Agina,  zu  versöhnen  suchte)  und  der  jnit  jenem  verbündeten  Lotharinger  unerwartet 
gegenüber  steht.  Der  König,  der  nur  einen  Thcil  seines  Heeres  hatte  übersetzen  können,  ver- 
liert indessen,  ohngeachtet  der  Cberlegenfieit  der  Feinde,  den  Muth  nicht,  und  gewinnt  bei 
Birthen  (ßpud  Biertaiium)  einen  entscheidenden  Sieg.  Widukind.  cap.  17. 1.  c.  p.  443.  Liutprand. 
lib.  IV.  cap.  23.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  HI.  p.  321.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  602. 

547.  Marcsuitis  stiftet  aus  ihren  Gütern  das  Kloster  Schildesche  im  Wassegau,   nachdem  sie  vorher  von 

dem  Bischof  Dudo  zu  Paderborn  die  Einwilligung  erhalten  hatte,   die  bereits  bestehende  Pfarr- 


*)  Nach  dem  Cop.  des  Osnabr.  DomstifU  i»t  der  Name  des  Bischof«  nicht  Thoto,  sondere  Tuoto  su  schreiben. 
Zeile  20.  und  21.  des  zuletst  genannten  Abdrucks  müssen  die  Worte:  et  fidejussores  tollendos,  wegfallen,  und 
statt:  et  ceteros,  gelesen  werden:  ceterosqiie litones.  Im  Datum  ist,  statt  pü,  su  lesen  Serenissimi,  wofür  jedoch 
das  Cop.,  durch  einen  Lese-  oder  Schreibfehler,  secundi  setst. 


Digitized  byL^OOQlC 


940.  f23 

kirche  zu  Schfldesche  an  einen  andern,  zur  Erbauung  eines  Klosters  bequemeren  Ort  zu  verle- 
gen.   Strunck  not.  crit.  ad  Schaten.  ann.  mscpt.  ad  h.  a."^) 

940. 
5i8.  Aprü  2.    König  Otto  1.  bestätigt,  auf  die  Fürbitte  seiner  Gemahlinn  Edgid  und  des  Bischofs   Tuto 
zu  Paderborn,  die  Privilegien  des  Klosters  Herivurd,  besonders  die   freie  Wahl  der  Äbtissinn. 
Act.  Quitilingoburg  IV.  Non.  April.  940,  a.  R.  IV,    Bisher  ungedruckt.   (UI.) 


*)    Die  Erzählung  von  dieser  Stiftung ,  wie  «ie  Strunck  einer  alten   Handschrift  des  Klosters  entlehnt  ku   habea 
Tersichert,  dürfte  hier  eine  Stelle  verdienen,  und  ist  folgende: 

Schildesche  locus  erat  in  pago  vel  regione  Wassega,  parochiali  ecclesia  decoratus^  nee  longe  dissitus  ab  eo 
loco  ubi  nunc  est  monasterium  Schildecense.  Vivebat  iliic  matrona  nobilis  et  amplissimamm  possessionum  heres 
unica  Marcsuidis  dicta,  quae  jam  pridem  a  parentibus,  familiae  propagandac  cauna,  viro  nobili  in  malrimonium 
tradita  et  collocata  fuerat.  Ex  eo  connubio  nultam  diu  prolem  consecuta,  demum  animos  suus  adjecit  ad  pro- 
pagationem  spiritualem ,  firmiterque  statuit,  ad  exemplum  Ticini  Herivordiensis  monasterii,  congregationeni  virgi« 
num  canunicarum  e  bonis  paternis  condere,  si  mariti  ac  parentum  suorum  Titam  ▼itelido  superaret.  Placuit 
Deo  geoerosum  animi  proposituro.  Brevi  post  tempore  decedit  pater,  decedit  mater,  postremo  et  maritus,  nuUo 
praedifitum  nuptiarnm  fructu  post  se  relicto.  Oeplorabant  haoc  ejus  orbitatena  tristes  consangoinei ,  quos  ioter 
cognatione  proximi  ante  alios  erant  patrueles  ejus,  Hogerus  cathedralis  ecciesiae  Paderbornensis  canonicus,  ejus- 
decnque  soror  Emma,  optimi  exempli  foemina,  in  puellari  collegio  Herivordiensi  eanonicarum  secularium  vitam 
amplexata.  Hi  cum  ad  eam  accessissent  consolandae  orbitatis  causa,  interque  alia  mentionem  ipsi  injecerent  de 
experiendo  novo  ac  foecundiore  connubio,  generöse  respondit  Marcsuidis  vidua:  Frustra  haec  agitis!  in  aeternum 
non  adibo  secundas  nuptias.  Et  haec  dicens  flebat  amare.  Cur  autem  has  non  adibis?  inquiebat  Hogerus  ca- 
nonicus. Juvencula  adhuc  es  et  aetatis  adhuc  idoneae  ad  procreandos  Hberos.  Id  si  omiseris,  quorsum  hae  opes 
tuae?  quorsum  haec  agrorum,  neroorum  ac  fortunarum  abundantia?  numquid  haec  omnia  heredem  a  te  nascitu- 
rum  postulant?  At  ipsa  crucifixum  intuens  et  cordi  suo  constanter  apprimens:  Quid,  ajebat,  obtruditis  mihi  car» 
nales  nuptias  prolemque  nascituram  ex  me?  Misera  certe  conditio  matrum,  quippe  quae  prolem  non  aliam  pa- 
riunt  quam  quae  mortem  aliquando  videat,  imo  quae  forte  moritur  quam  primum  oritur.  Aliarum  ego  mater 
iiliarum  ero,  quae  nunquam  desioant  et  Christo  magis  quam  huic  mundo  et  propagationi  carnali  serviant.  Cla- 
rius  dico:  monasterium  fundabo  virginum  Deo  famulantium.  Id  si  approbatis,  pium  opus  cum  annuitu  vestro 
quantocjru«  inchoabo.  —  Inopina  haec  oratio,  magis  divino  spiritu  quam  humanis  vocibus  animata,  mirifice  com- 
movit  omnium  cognatorum  corda,  ut  assensum  darent.  Quo  acceplo,  Marcsuidis  vidua,  rejectis  continuo  pre- 
ciosis  vestibus,  una  cum  Hogero,  Emma  et  aliis  consangutneis  ingreditur  Schildecense  temptum.  Ubi  postquam 
in  terram  provoluta,  brevi  tempore  Christum  eucharisticum  in  altari  praesentem  adorasset,  iterum  de  terra  sur- 
gens  et  ad  Emmam  patruelem  suam  conversa:  Ecce,  ego,  inquiebat,  coram  omnipotente  Deo  et  carissimis  hisce 
cognatis  meis  designo  ac  deligo  te  in  matrem  spiritualem  et  abbatissam  bujus  ecciesiae,  in  nomine  Patris  et  Filii 
et  Spiritus  sancti.  Tu  ergo  spiritualibus  inlenta  studiis,  quae  ad  ecciesiasticam  disciplinam  pertinent  interius 
dirige,  ego  foris  constituta  satagam  circa  frequens  ministerium.  Disceden^ibus  deinde  consanguineis,  domina 
Marcsuidis  cum  Hogero  canoniro  et  patruele  suo  Paderbornam  abiit,  et  quia  locus  parochiae  veteris  minus  ido- 
neus  erat  ad  constructionem  puellaris  monastcrii,  a  Dudone  antistite  nostro  demisse  in  primis  petiit,  ut  sibi  po- 
testatem  daret,  ecclesiam  veterem  ad  alium  commodlorem  locum  transferendi ,  deinde  ut  etiam  adjumento  sibi 
esset  apud  Ottonem  regem  pro  impetrando  ipsius  consensu  et  roonasterii  e  bonis  laicalibus  fundandi  liccntia. 
Utrumque  feliciter  et  ex  animi  voto  concessum  est,  neque  jam  aliud  deerat,  quam  ut  manus  adjicerentur  operi 
et  initium  aedificii  locandi  fieret.  Itaque  anno  dominicae  incarnationis  DCCCCXXXIX.  Indictione  XU.  domina 
Marcsuidis  transtulit  ecclesiam  et  cuncta  ejus  utensilia  a  villa  Schildesche  nuncupata  trans  flumen  versus  austrum 
in  locum  uberrimum  et  omnium  rerum  provcntibus  opinatissimum ,  quem  appellavit  novam  Schildesche.  Ibi  duut 
in  loco  arae  sommae  destinato  crux  erecta  et  solenne  sacrum  de  spiritu  sancto  celebratum  esset,  domina  Marc- 
suidis primum  lapidem ,  impresso  prius  ardente  osculo,  suis  ipsa  manibus  in  scrobem  detulit,  committens  opus 
istud  summo  angulari  lapidi  Christo  Jesu,  unice  exoptans  ut  aedificatio  constructa  cresccret  in  templum  sanctum 
in  Domino.  Mox  etiam  accedere  jussi  quos  e  Galliis  accersiverat  fabri  murarü  et  ceroentarii ,  eorumque  laboribu» 
indefessis  operi  cocpto  tam  ardenler  institum,  ut  ecciesiae  tolius  fondamenta  eadem  adhuc  aestate  quaquaversuns 
de  terra  consurrexerint. 


Digitized  by 


(^oogle 


\26  940  —  946. 

549.  April  19.    Derselbe  verleiht  dem  Abte  Folcmar  zu  Corvey  und  dessen  Nachfolgern  den  Königsbann 

über  alle  diejenigen,  welche  sich  bei  dem  Kloster  und  der  um  dasselbe  erbauten  Stadt  nieder- 
lassen und  in  den  Schutz  des  Klosters  begeben,  und  verbietet  allen  königlichen  Richtern,  na- 
mentlich den  Grafen  Rethard  im  Gau  Auga,  Dendi  und  Hampo  im  Gau  Netga,  unduHerinwn 
im  Gau  Huetigo,  sich  eine  Gerichtsbarkeit  über  jene  Leute,  unter  dem  Namen  des  Burgbannes, 
anzumassen.    Act.  Werla  XUI.  Kai.  Maji  940,  a.  R.  IV.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  209. 

550.  September  25.    Derselbe  nimmt  das  von  der  ehrbaren  Frau  Meresuit  an  dem  Orte  Scildice   zu 

Ehren  der  heil.  Maria  erbaute  Kloster,  auf  Bitten  des  Bischofs  Dudo  zu  Paderborn,  in  dessen 
Diöcese  der  Ort  liegt,  in  seinen  Schutz,  und  bewilligt  der  Congregation  der  daselbst  Gott  die- 
nenden Jungfrauen  die  freie  Wahl  der  Abtissinn  nebst  andern  Rechten  der  übrigen  unter  kö- 
niglichem Schutze  stehenden  Klöster.  Act,  in  civit.  Corbeia  VII.  Kai.  Octobr.  940,  a.  R.  V. 
Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  745.    Lamey  Gesch.  v.  Ravensb.  Urk.  S.  3 

941. 

531.  Januar  10.    König  Ottol.  bestätigt,  auf  Bitten  des  Bischofs />t/rfo  zu  Paderborn,  den  königlichen  Schutz 

und  die  Privilegien  des  Klosters  Herisi,  namentlich  die  freie  Wahl  der  Abtissinn,  mit  Gutheisscn  des 
Bischofs,  und  die  Befreiung  von  fremden  Gerichten.  Act.  in  castello  regio  Dalahem  IV.  Id.  Ja- 
nuar. 941,  a.  R.  VI.    Schaten  A.  P.  I.  p.  194.  —  Im  Datum  scheint  ein  Fehler  zu  stecken. 

532.  Junius  19.    Bumold,  Bischof  zu  Mimigardevord ,  stirbt.    Anm.  zu  Kleins.  I.   S.  403.     Todestag  nach 

Necrol.  eccl.  maj.  Monaster. 

533.  November  25.    König  Ottos  Aufenthalt  in  Dortmund,   erwiesen  durch  eine  Urkunde,  worin  er  dem 

Marien -Stifte  zu  Aachen  die  Kirche  zu  Düren  incorporirt.  Act.  Throtmannie  VII.  Kai.  Decembr. 
941 ,  a.  R.  VI.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  53. 

942. 

554.  Junius  22.    König  Otto  1.  schenkt,  auf  Bitten  seines  Bruders,  des  Diaconus  Brun,  dem  Kloster 

Corvey  Güter  im  Hesse -Gau,  in  der  villa  Rotmereshusun  in  der  Mark  Osterbeun,  in  der  Graf- 
schaft Allios.  Act.  Inimileiba  X.  Kai.  Jul.  942,  a.  R.  VI.  Schaten  A.  P.  I.  p.  195.  Falke  C.  Tr. 
Corb.  p.  71.    Chron.  Gottwic.  I.  p.  165.  mit  Abbildung.   (LIII.) 

555.  Oktober  2.    Folcmar ,  Abt  zu  Corvey,  stirbt.     Cod.  mscpt.  und  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  4. 

943. 
536.    Wicfrid,  Erzbischof  zu  Cöln,  weiht  den  Thurm  der  heil.  Maria  zu  Werden,  et  segregavit  has  vülas 
speciaKter,  scilicet  Rolinghuscn,  Bergerokusen ,  Kugelinghusen ,  unde  decimae  ad  sanctum  Uud- 
gerum  reddantur  vel  quicquid  ad  synodalia  pertinet  jura  exigatur.     E  mss.  Gelenii,  ap.  Kind- 
linger  mss.  T.  XII. 

945. 

357.  Marcsuidis,  die  Stiflerinn  des  Klosters  Schildesche,  erhält  für  dasselbe'  in  Folge  einer  besondem 

Reise  nach  Rom,  von  dem  Papste  Reliquien  des  heil.  Johannes  des  Täufers,  und  bringt  diesel- 
ben zuerst  nach  Paderborn,  dann  in  ihr  Kloster,  wo  sie  mit  grossen  Feierlichkeiten  empfangen 
werden.    Strunck  in  not.  crit.  mscpt.  ad  h.  a. 

946. 

358.  Mai  30.    König  Otto  /.  verleiht,  auf  Verwendung  seines  Bruders  Bi^no  und  des  Abtes  Born,  dem 

Stifte  Corvey  den  Bann  über  die  beiden  Orte  Meppiun  an  den  Flüssen  Ems  und  Hase,  im  Gau 

Digitized  byL^OOQlC 


946  —  948.  127 

Agrotingon,  in  der  Grafschaft  des  Grafen  Thuring,  mit  dem  .Münz-,  ZoD-  und  Marktrechte  und 
den  dazu  gehörenden  Freiheiten.  Act.  Frosa  III.  Kai.  Jun.  946,  a.  R.  X.  Schaten  A.  P.  I.  p.  196. 
Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  358.    Chron.  Gottw.  I.  p.  164.  mit  Abbildung.   (LIV.) 

559.  December  30.     Derselbe  bestätigt,  auf  Verwendung  seines  Bruders  Heinrich,  dem  Stifte  Corvey 

die  Münze  und  den  Zoll  an  dem  Orte  Meppia.  Act.  in  Talaheim  DI.  Kai.  Januar.  946,  a.  R.  X. 
Schaten  A.  P.  I.  p.  196.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  357.  beide  mit  der  Jahrzahl  945.  (LV.) 

(946—947.) 

560.  Papst  Agapittts  bestätigt  dem  Stifte  Essen  (Astnide)  den  von  dem  Erzbischof  Gunthar  zu  Cöln  ihm 

geschenkten  Zehenten,  die  freie  Wahl  der  Äbtissinn,  und  die  Exemtion  von  aller  geistlichen 
Gerichtsbarkeit,  ausser  der  des  päpstlichen  Stuhles;  nachdem  eine  frühere,  vom  Papste  Zacha- 
rias  hierüber  gegebene  Urkunde,  mit  dem  Kloster  selbst,  durch  Feuer  zerstört  worden.  S.  d. 
Höfer  Zeitschr.  f.  Archivkunde,  1.  B.  S.  368.  Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  55.  —  VB.^si  Agapitus 
wurde  946  gewählt,  und  947  starb  die  Äbtissinn  Hathuwig,  an  welche  die  Urkmide  noch  ge- 
richtet ist;  letztere  muss  also  in  eins  dieser  beiden  Jahre  fallen. 

947. 

561.  Januar  15.     König  Otto  L  bestätigt,  auf  Ansuchen  der  Äbtissinn  Hadetoig,  die  Privilegien  und  Be- 

sitzungen des  Stiftes  Essen  (Asnidensis  monasterii),  namentlich  den  Zehenten  zwischen  den  Flüs- 
sen Erabiscara  und  Rura,  von  dem  Flüsschen  Leatunia  und  der  Mühle  Ico's  bis  zu  den  Orten 
Lieriki  und  Leppara,  welchen  der  Erzbischof  Guntharius  zu  Cöln  demselben  geschenkt  hat,  mit 
Ausschluss  des  Antheils  in  dem  Orte  Ruoldinghus,  welchen  Eggihart  erblich  besitzt;  femer  die 
Güter,  welche  das  Stift  von  verschiedenen  Königen  erhalten;  nehmlich  von  Lothar  die  Villen 
Hoheniberg  und  Cassella;  von  Ludwig  einen  Hof  zu  Hucrithi  und  was  dazu  gehört  in  den  Graf- 
schaften Ecberts  und  Cobbos,  und  die  drei  Höfe  Holsto,  Arachem  und  Herte;  von  Karl  den 
Hof  Wodeuesberg,  endlich  den  vom  Herzog  Otto  zu  Sachsen  (dem  Grossvater  des  Königs)  an 
das  Stift  geschenkten,  und  von  dem  König  Heinrich  demselben  bestätigten  Hof  Beki;  zugleich 
bewilligt  er  dem  Stifte  die  freie  Wahl  der  Äbtissinn  und  des  Vogtes  und  die  ausschliessende 
Gerichtsbarkeit  über  seine  Angehörigen.  Act.  Franconefurt  XVIII.  Kai.  Februar.  947,  a.  R.  XL 
Westphalia  2.  Jahrg.  2.  Quart.  S.  24.    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  54. 

562.  November.  .     Synode  zu  Verdun,  welcher  der  Bischof  Ä/rfefta/d  von  Mimigardevord  (Transrhenensis 

seu  Mimigardevordensis  episcopus)  beiwohnt.    Flodoardi  Annal.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  H.  p.  394. 
Richeri  Hist.  ibid.  p.  602.    Hartzheim  Concil.  Germ.  T.  IL  p.  609   —  Die  Zeit  der  Synode  wird 
nachgewiesen  in  den  Verhandlungen  der  folgenden,  b.  Pertz.  Leg.  T.  IL  p.  23. 
563/  Die  Stadt  Minden  (Mimidona)  wird  durch  Feuer  verwüstet.    Herimanni  Aug.  Chron.  ap.  Pertz.  Scri- 
ptor. T.  V.  p.  114. 

948. 

564.  Januar  7.     Synode  in  dem  kaiserlichen  Palaste  Ingelheim,  in  Gegenwart  der  Könige  Otto  und  Lud- 

wig,  welcher  die  Bischöfe  Dudo  von  Paderborn,  Duodo  von  Osnabrück,  Eberis  von  Minden 
und  Hildibold  von  Mimigardevord  beiwohnen.  Acta  Synodi  ap.  Pertz.  Leg.  T.  U.  p.  24.  Flo- 
doard.  1.  c.  p.  395.  (wo  aber,  statt  VH.  Id.  Januar.,  VII.  Id.  Jun.  angegeben  wird).  Richer.  l.  c. 
p.  603.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  607. 

565.  „      11-    Bovo  IlL,  Abt  zu  Corvey,  stirbt.    Cod.  mscpt.  und  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  4.  —  Von  sei- 

nen Familienverhältnissen  und  Tugenden  berichtet  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  607. 


Digitized  by 


Google 


428  948  —  952. 

566.  Junius  14.    Duodo,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.    Moser  0.  G.  II.  S.  7.  —  Das  Todesjahr  dieses 

Bischofs  ist  zwischen  diesem  Jahre  und  949  zweifelhaft. 

567.  Julius  14.    König  Otto  1.  eignet  dem  von  seiner  Mutter,  der  Köuiginn  Mahthild,  an  dem  Orte  An- 

geri,  zur  Ehre  der  heil.  Maria  und  des  heil.  Laurentius  gestifteten  Kloster,  die  von  Dioterich 
ihm  aufgelassenen  Güter  zu  Selispura  und  an  andern  einzeln  genannten  Orten  im  Gau  Lere  in 
der  Grafschaft  Heinrichs,  zu  Armike  und  Tungheim  im  Gau  Hasagowe  in  der  Grafsch.  Liutulfs, 
zu  Weres  und  a.  a.  0.  im  Gau  Agartinga  in  der  Grafsch.  Sigiberts,  und  in  den  Gauen  Terse- 
buhrc  und  Ammere.    Act.  in  Throtmannia  II.  Id.  Jul.  948,  a.  R.  XI.    Bisher  ungedruckt.   (LVI.) 

568.  Dei-selbe  schenkt  seinem  Vasallen  Haoli  eine  Hove  im  Gau  Nihtersi,  und  Gefälle  aus  den  Orten 

Laterveld,  Anaimuthiun,  Hirigisinghusun  und  Upspringen,   die   dem  Grafen    Wighard  zugehörige 

Hove  in  Latterveld  ausgenommen.    Act 948,  a.  R.  XIII.     Wigands  Archiv  3.  B. 

3.  H.  S.  72.  Seibertz  ürkundenb.  I.  S.  8.  —  Wegen  Beschädigung  der  Charte  ist  Actum  nnd 
Datum  nicht  vollständig  zu  lesen. 

930. 

569.  April  15.    König  Otto  I.  nimmt,  auf  Bitten  seiner  Mutter,  der  Königinn  Mahtild,  das  von  derselben 

zum  SeelcnheU  seines  Vaters,  des  Königs  Heinrich,  zur  Ehre  der  heil.  Maria  und  des  heil.  Dio- 
nysius  gestiftete  Kloster  zu  Angari  in  seinen  Schutz,  befreit  dasselbe  von  aller  bischöflichen 
Jurisdiction,  setzt  ihm,  mit  Beirath  der  Bischöfe  Dudo  (zu  Paderborn),  Hildebold  (zu  Mimigarde- 
vord),  Drogo  (zu  Osnabrück),  und  anderer  Getreuen,  den  Propst  Adelgems  vor,  bewilligt  ihm 
für  die  Zukunft  die  freie  Wahl  des  Propstes,  und  schenkt  ihm  Güter  zu  Agilmari  im  Gau  Velue 
in  der  Grafschaft  Lingers,  zu  Bobbontenini  im  Gau  Logni  in  der  Grafschaft  Albo's,  und  zu  Hoia- 
nusini  im  Gau  Aikesfelt  in  der  Grafschaft  Wychards,  mit  Befreiung  von  aller  fremden  Gerichts- 
barkeit.   Act.  Quitilingaborch  XVII.  Kai.  Maji  950,  a.  R.  XIV.     Falke  C.  Tr   Corb.  p.  746. 

570.  Oktober  18.    Ebergis,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.    Necrol.  Fuld.  ap.  Leibnit.  T.  HI.  p.  764.     Todes- 

tag nach  Necrol.  Moellenbecc. 

952. 

571.  April  16.    *  König  Otto  I.  schenkt  dem  von  ihm  gestifteten  Kloster  zu  Palithi  (Pölde)  unter  andern 

auch  einige  Güter  in  Westfalen,  zu  Brakele,  Thunede,  Drutmunde  und  Culisiu.  Act  Palithi  XVI. 
Kai.  Maji  952,  a.  R.  XIX.  Mader.  Antiquit.  Brunsv.  p.  109.  Hemecc.  Antiq.  Goslar,  p.  16. 
Leuckfeld  Antiq.  Poeld.  p.  18.  —  Die  Urkunde  ist  verdächtig,  oder  doch  fehlerhaft  abgeschrie- 
ben; denn  Otto  wird  in  derselben  Imperator  augustus  genannt,  welchen  Titel  er  damals  noch 
nicht  führte;  sie  gedenkt  des  Erzbischofs  Hatto  von  Mainz,  welcher  in  dem  angegebenen  Jahre 
noch  nicht  regierte;  auch  passt  das  19.  Regierungsjahr  nicht  zu  der  Jalirzahl.  Durch  die  in 
Henseler.  mscpt.  vorgenommene  Veränderung  der  Jahrzahl  in  955  wird  zwar  dem  letzten  Feh- 
ler, aber  nicht  den  beiden  ersten,  viel  bedeutenderen,  abgeholfen. 

572.  Junius  7.    Derselbe  verleiht  der  Kirche  zu  Osnabrück,    auf  Bitten  des  dortigen  Bischofs  Druogo, 

den  Markt  und  die  Münze  zu  Witunbrucca  und  alle  königlichen  Rechte  daselbst.  Act.  Dom- 
purck  VU.  Id.  Jun.  952,  ß.  R.  XVI.  Schaten  A.  P.  I.  p.  201.  SandhoflF  1.  c,  p.  XXI.  Moser  O. 
G.  ü.  S.  226.  (mit  dem  fehlerhaften  Datum  VII.  Jun.)  s.  W.  Vlfl.  S.  24. 

573.  Oktober  26.    Derselbe  bestätigt  das  von  seinem  Vasallen  Hoholt  und  dessen  Brüdern  und  Schwe- 

stern auf  ihrem  Gute  Gesiki  gestiftete  Jungfrauen -Kloster,  befreit  dasselbe  von  aller  weltlichen 
Gerichtsbarkeit,  und  bewUligt  ihm  die  freiCvWahl  der  Äbtissinn  und  des  Vogtes,  wobei  jedoch 
die  Verwandtschaft  der  Stifter  berücksichtigt  werden  soll.  Act.  Walahusun  VII.  Kai.  Novembr. 
962,  a.  R.  XM.    Schaten  A.  P.  I.  p.  201.    Seibertz  ürkundenb.  I.  S.  9. 


Digitized  by 


Google 


953  —  958,  429 

574.  Helmward,  Bischof  zu  Minden,  weiht,  mit  Assistenz  der  Bischöfe  Dudo  von  Paderborn  und  Drogo 

von  Osnabrück,  die  neu  erbaute  Domkirche  zu  Minden,  zur  Ehre  der  Heil.  Gorgonius,  Lauren- 
tius  und  Alexander.    Lerbeck.  Chr.  Mind.  1.  c.  p.  165. 

953. 

575.  April  3.     Osterfest,  welches  König  Otto  L,  nachdem  er  von  Cöln  abgereist,  zu  Dortmund  feiert. 

Annal.  Sax.  I.  c.  p.  609. 

576.  September  2i.    Bruno,  der  Bruder  des  Königs  Otto,  wird  zu  Aachen  feierlich  als  Erzbischof  von 

Cök  eingesetzt,  wobei  unter  andern  die  Bischöfe  Hildebald  von  Mimigardevord  und  Druogo  von 
Osnabrück  gegenwärtig  waren.  Vita  Brunonis,  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  IV.  p.  262.,  und  das.  die 
Note  aus  Ratherius,  welcher  den  Tag  angibt:  quarta  solemnis  jejunü  septimi  mensis  feria.  — 
Der  neue  Erzbischof  erhielt  von  dem  Könige  zugleich  den  Ducat  über  ganz  Lothringen.  Annal. 
Saxo  L  c.  p.  610. 

577.  December  30.    König  Otto  I.  schenkt  zu  seinem,  seiner  Gemahlinn  Aedgid  und  aller  seiner  Vor- 

fahren Seelenheil,  das  von  seiner  amita,  der  andächtigen  Frau  Uota  (muliere  Deo  sibique  de- 
vota)  ihm  zu  diesem  Behuf  übergebene  Gut  zu  Davindre ,  innerhalb  und  ausserhalb  der  Stadt, 
im  Gau  Hamalant,  in  der  Grafschaft  Wigmanns,  der  Kirche  zu  Magdeburg.  Act.  Franconofurt 
UI.  Kai  Januar.  954,  a.  R.  XVII.  Höfer  Zeitschr.  L  S.  365.  (nach  dem  Original  im  Königl.  Geh. 
Staats-  u.  Kab.- Archive  zu  Berlin).  Orig.  Guelf.  T.  IV.  mit  dem  falschen  Datum:  Kai.  Januar. 
9i'1 ,  a.  R.  VI.  —  Nach  unserer  Zeitrechnung  muss  die  Urkunde  in  das  Jahr  953  gesetzt  werden, 
indem  der  Concipient  sich  einer  Zeitrechnung  bediente ,  welche  das  Jahr  mit  Weihnachten  anfing. 

954. 

578.  Januar  42.    König  Otto  I.  bewilligt  dem  von  der  ehrwürdigen  Frau  Helemburch  gestifteten  Nonnen- 

kloster zu  Viscbike  die  freie  Wahl  der  Äbtissinn,  und  bestätigt  dessen,  an  verschiedenen 
einzeln  genannten  Orten  gelegene  Güter.  Act.  Brugkihem  IV.  Id.  Januar.  954,  a.  R.  XX.  Mader 
Antiq.  Brunsvic.  p.  205.  PaulUni  Hist.  virg.  coli.  Visbecc.  p.  5.  beide  mit  der  falschen  Jahr- 
zahl 1002.   (LVIl.) 

956. 

579.  JuUus  2.    König  Otto  L  schenkt  der  Kirche  des  heil.  Mauricius  zu  Magdeburg  XXX.  casa  in  urbe 

Daventria  et  XI.  mansa  circa  urbem  in  comitatu  Wicmanni,  et  VIII.  in  vüla  Tuncgurun  in  comi- 
tatu  Everhardi.  Act.  in  Daventria  VII.  Non.  Jul.  956,  a.  R.  XXI.  Original -Urkunde  im  Königl. 
Geh.  Staats-  und  Kab. -Archive  zu  Berlin. 

958. 

580.  Februar  14.    Heltnward,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.    Lerbeck.  Chr.  Mind.  1.  c.  p.  165. 

581.  Junius  25.     König   Otto  L  schenkt,    auf  Verwendung  seines  Bruders  Bruno,  Erzbischofs  zu  Cöln, 

dem  Kloster  Gisici  die  Malhure  in  der  Marc  Gisici.  Act.  Pathurbrunnon  VII.  Kai.  Jul.  958,  a. 
R.  XXIII.    Schaten  A.  P.  I.  p.  206.    Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  11. 

582.  Walfrid  und  sein  Bruder  Humfnd  schenken  der  Kirche  S.  Severins  zu  Cöln,  in  Gegenwart  des 

Erzbischofs  Bruno  und  seines  Bruders,  des  Königs  Otto,  unter  andern  ein  Haus  zu  Frilenchu.sen. 
958.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  60. 


Begesta  bist.  Weslfal.  17 

Digitized  by 


Google 


130  959  —  962. 

959. 

583.  Jamiar  14.    König  Otto  L  schenkt,  auf  Verwendung  seines  Bruders,  des  Erzbischofs  Bruno,  don 

Zoll  und  das  Marktgeld  zu  Messcede  dem  Kloster  daselbst,  welchem  er  auch  den  Nachlass  ver- 
storbener Äbtissinnen  und  Klosterfrauen  zuspricht.  Act.  Frideslare  II.  Id  Januar.  959 ,  a.  R.  XXill. 
Seibertz  Urkundenb  I.  S.  12.  —  Das  Recognitionszeichen  dieser  Urkunde  hat  im  Originale  die 
Gestalt  einer  kleinen  Kirche. 

584.  November  16.    Derselbe  schenkt  seinem  Getreuen  Ratolt  die  Güter  zu  Westnetri  im  Hessi-Gau  in  der 

Grafschaft  des  Grafen  Bern,  welche  Graf  Ärumnc  und  sein  Sohn  Amulunc  zu  Lehen  gehabt  haben. 
Act.  Dornpurc  XVI.  Kai.  Decembr.  .  .  .  a.  R.  XXIV.  Bisher  ungedruckt.  —  Die  Jahrzahl  ist  in  dem 
sehr  beschädigten  Originale  verloren  gegangen,  muss  aber,  nach  richtiger  Berechnung  des  Re- 
gierungsjahres, auf  dieses  Jahr  treffen.    (LVIII.) 

960. 

585.  Julius  26.    Dudo,  Bischof  zu  Paderborn,  stirbt  nach  25 jähriger  Regierung.    Vita  Meinw.  L  c.    To- 

destag nach  Necrol.  Paderborn.,  Necrol.  Heris.  ap.     Schaten  A.  P.  I.  p.  207.  u.  a. 

961. 

586.  Junius  7.     König  Otto  /.  nimmt  die  Kirche  zu  Minden,  auf  Bitten  des  dortigen  Bischofs  Landward, 

in  seinen  Schutz,  und  bestätigt  alle  von  den  früheren  Königen  ihr  verliehenen  Privilegien,  be- 
sonders die  Befreiung  von  aller  fremden  Gerichtsbarkeit.  Act.  Forchem  VII.  Id.  Jun.  961,  a.  R.  XX. 
Kruse  Jus  statutar.  Reip.  Mind.  p.  362.  Meibom.  Rer.  Germ.  T.  I.  p.  745.  Pistor.  Scr.  R.  Germ. 
T.  III.  p.  819.  Schaten  A.  P.  I.  p.  209.  Würdtwein  Subsid.  dipl.  T.  VI.  p.  293. 
Bischof  Landicard  stand  überhaupt  bei  K.  Otto  in  grossem  Ansehen,  und  erhielt  von  ihm,  aus  be- 
sonderer Hochachtung,  einen  kostbaren  Bischofsstab  von  Ebenholz  zum  Geschenke.  Lerbeck. 
Chr.  Mind.  1.  c.  p.  166. 

587.  December  24.    Bei  der  vom  König  Otto  veranstalteten  Translation  des  heil.  Mauricius  nach  Magde- 

burg, ist,  nebst  den  päpstlichen  Legaten  und  vielen  andern  Bischöfen,  auch  Bischof  Landward 
von  Minden  gegenwärtig.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  615. 

962. 

588.  Februar  13.    Kaiser  Ottos  L  Vertrag  mit  dem  Papste  Johann  XIL  haben  die  Bischöfe  Drtiogo  von 

Osnabrück  und  Landward  von  Minden  mit  unterschrieben.  Pertz.  Leg.  T.  II.  P.  IL  p.  164.,  wo 
die  Urkunde  zwar  dem  grösseren  Theile  nach  für  echt,  aber  durch  spätere  erdichtete  Zusätze 
verfälscht,  erklärt  wird. 

589.  Junius  9.    *  König  Otto  L  verleiht  den  Einwohnern  der  villa  Horohusen  bei  dem  Schlosse  Eresburg 

das  Stadtrecht  von  Dortmund  (Throtmannici),  mit  Vorbehalt  ihrer  Unterwürfigkeit  unter  die  Äbte 
zu  Corvey.  Act.  in  Suosaz  V.  Id.  Jun.  962,  a.  R.  XXVII.  Schaten  A.  P.  L  p.  210.  Falke  C. 
Tr.  Corb.  p.  514.  Wigand  Gesch.  v.  Corvey  2.  Abth.  S.  221.  Seibertz  Urkundenb.  L  S.  13.— 
Die  noch  im  Original  vorhandene  Urkunde,  obgleich  dem  Äussern  nach  unverdächtig,  muss 
doch  entweder  untergeschoben,  oder  wenigstens  längere  Zeit  nach  der  Handlung  erst  ausge- 
fertigt sein;  denn  im  Sommer  962  war  Otto  in  Italien,  konnte  also  keine  Urkunde  in  Soest  aus- 
stellen; auch  führte  er  bereits  seit  dem  Februar  dieses  Jahres  den  Imperator- Titel,  der  ihm  in 
dieser  Urkunde  so  wenig  beigelegt,  als  des  annus  Imperii  gedacht  wird. 

590.  Bruno,  ein  Mönch  aus  dem  Kloster  Corvey  und  Verwandter  des  sächsischen  Herzogs  Herimann, 

wird  Bischof  zu  Verden.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  615. 


Digitized  by 


Google 


963  —  »65.  431 

963. 

591.  Julius.  .    Landohard,  Bischof  zu  Minden,  wird  vom  Kaiser  Otto,  mit  andern  Gesandten,  an  den 

Papst  geschickt.    Liutprand.  de  reb.  gest.  Ott.  cap.  7.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  III.  p.  341. 

592.  November  6.     Grosse  Synode  zu  Rom,  unter  dem  Vorsitze  des  Kaisers  Otto,  an  welcher  auch  die 

sächsischen  Bischöfe  Theil  nehmen.  Pertz.  Leg.  T.  II.  p.  30.  —  Namentlich  wird  des  Bischofs 
Landohard  von  Minden,  als  diesem  Convente  beiwohnend,  gedacht.  Liutpr.  cap.  9.  1.  c.  p.  342. 
Annal.  Saxo  I.  c.  p.  617. 

964. 

593.  Landward,  Bischof  zu  Minden,  ist  mit  dem  Kaiser  zu  Pavia,  und  unterstützt  den  Anschlag  des  Bi- 

schofs Ortwin  von  Hildesheim,  die  Leichname  des  heil.  Epiphanius  und  der  heil.  Speciosa  aus 
der  dortigen  Kirche  zu  entfuhren.  —  Von  letzterem  erhielt  die  Kirche  zu  Minden  einen  Theil 
Transl.  S.  Epiphan.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  IV.  p.  249,    Cfr.  Lerbeck.  Chr.  Mind.  1.  c.  p.  166. 

594.  Deccraber  9.    Auf  Veranstaltung  des  Erzbischofs  Bruno  zu  Oiln  wird  der  Leichnam  des   heil.  Pa- 

troklus,  welchen  derselbe  Erzbischof  vier  Jahre  vorher  (am  3.  Jul.  960)  ex  urbe  Tricassina 
(aus  Troyes  in  Frankreich)  nach  Cöln  hatte  fuhren  lassen,  nach  Soest  (locum  .  .  .  rebus  seculi 
opulentum ,  populo  plenum)  gebracht  und  daselbst  in  der  Kirche  niedergesetzt,  welche  derselbe 
Erzbischof  zur  Ehre  dieses  Heiligen  gegründet  und  ausgestattet  hatte.  Transl.  S.  Patrocli,  ap. 
Pertz.  Scriptor.  T.  IV.  p.  281.  —  Das  Jahr  und  den  Tag  dieser  Translation  hat  Strunck  in  not, 
crit.  mscpt,  ad  L  a.  ermittelt. 

595.  „         25.    Weihnachtsfest,  welches  der  Kaiser,  in  dessen  Gesellschaft  Bischof  Landward,  noch 
zu  Pavia  feiert.    Pertz.  ad  transl.  S.  Epiph.  1.  c.  p.  250.  not 

965. 

596.  März  20.     Gerbern,  Abt  zu  Corvey,  stirbt    Cod.  mscpt  et  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  4.  Annal.  Sax.  1.  c. 

p.  618. 

597.  Junius  2.     Concilium  zu  Cöln,  unter  dem  Vorsitze  des  dortigen  Erzbischofs  Bruno  und  in  Gegenwart 

Kaiser  Ottos  /.;  an  welchem  unter  andern  die  Bischöfe  Hildebold  von  Mimigardevord,  Landward 
von  Minden  und  Drogo  von  Osnabrück  Theil  nehmen.    Hartzheim  Concil.  Germ.  T.  IL  p,  629. 

598.  „      8.    Kaiser  Otto  L  schenkt,  auf  Bitten  seines  Bruders  Bruno,  und  des  Abtes  Liudolf  zu  Cor- 

vey, dem  Stifte  Corvey  den  Hof  Bodincthorpe  im  Gau  Nithega  in  der  Grafschaft  Liudolfs.  Act. 
Colon.  VI.  Id.  Jun.  965,  a.  R.  XXX.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  549. 

599.  Julius  15.    Derselbe  schenkt  der  Kirche  zu  Osnabrück,   wegen  der  fleissigen  Dienste  des  dortigen 

Bischofs  Drogo,  den  Wald  zwischen  den  Orten  Famwinkil,  Hrutansten,  Angare,  Osning.,  Sinithi, 
Bergashavid,  Drevanameri,  Etcnesfeld  und  DiummerL  Act  Quedilingeburg  Id.  Jul.  965,  *a.  R. 
XXX.  Imp.  IV.  Sandhoff  1.  c.  p.  XXIL  Moser  O.  G.  IL  S.  227.  s.  W.  VIII.  S.  25.  (Der  Name 
des  Kanzlers  ist  Liudolfus  zu  lesen.)  —  Diese  Urkunde  enthält  offenbar  die  erste  Verleihung 
des  genannten  Gegenstandes,  dient  also  zugleich  als  Zeugniss  gegen  die  Echtheit  der  angeb- 
lichen Urkunde  von  804  (Nr.  255.),  welche  dieselbe  Schenkung  schon  Karl  dem  Grossen  zuschreibt 

600.  Oktober  8.    Erzbischof  Bruno  zu  Cöln  stirbt  zu  Rheims.  —  Er  wurde   in  der  von  ihm  gestifteten 

Kirche  S.  Pantaleons  zu  Cöln  begraben.  In  seinem  Testamente  werden  unter  andern  vermacht: 
Monasterio  et  claustro  Sosacio  fundando  librae  centum;  altari  sex  vasa,  pallia  totidem,  tapete 
unum  ex  majoribus,  scamnalia  duo,  cappa  et  casula  ex  nostris,  praedium  praeterea  quod  Wo- 
dilo  de  prccario  nostro  dcdit,  illud  etiam  quod  donmus  Poppo  Richildinchuso  (Recklinghausen) 
et  Arvite  nobis  satis  naviter  acquisivit    Chron.  S.  PantaL  1.  c.  p.  894,  Vita  Brun.  1.  c.  p.  275. 

Digitized  by  L^OOQ IC 


i32  965  —  968. 

601.  Landuward,  Bischof  zu  Minden,  ist  gegenwärtig  bei  eber  Verhandlung  Bernhards ^  Bischofs  zu  Hal- 

berstadt, mit  der  Kirche  zu  Magdeburg.  A.  D.  965,  Ottonis  a.  R.  XXX.  Imp.  V.  Original-Urkunde 
im  Königl.  Geh.  Staats-  und  Kab. -Archive  zu  Berlin. 

966. 

602.  Mäi-z  1.    Kaiser  Otto  L  gibt  den  Hof  in  der  villa  Ericsele  im  Borhtergau  in   der  Grafschaft  Hoolds, 

den  er  ehedem,  auf  Bitten  seines  Sohnes  Liutolf,  an  dessen  Tochter  Mathüdia  geschenkt  hatto, 
nunmolir,  nach  deren  Tode,  dem  Stifte  Essen  (Astnithc).  Act.  Diuspargo  quod  vulgär,  dicimus 
Duisburg,  Kai.  Mart.  966,  a.  R.  XXXI.  Imp.  V.  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  65.  —  Es  ist  zu 
bedauern,  dass  nicht  angegeben,  ob  die  Urkunde  unmittelbar  aus  dem  Original  oder  aus  einer 
Abschrift  genommen  ist,  da  der  ungewöhnliche ' Titel  des  Kaisers:  Imperator  Romanorum  et 
Francorum,  Änstoss  gibt,  aucli  im  Datum  der  Zusatz  bei  Diuspargo  eine  jüngere  Glosse  scheint. 

603.  Julius  17.    Derselbe   schenkt  dem  Kloster  der    heil.  Maria   zu  Angeri    den  Hof  Beverse  im  Gau 

Nordagoe  in  der  Grafschaft  Osdags,  nebst  Gütern  zu  Drodminne,  Winidc  und  Lenglere.  Act.  . .  . 
XVI.  Kai.  Aug.  966,  a.  R.  .  .  Bisher  ungedruckt.  —  Wegen  Beschädigung  der  Charte  ist  das 
Datum  nicht  vollständig  anzugeben.  (LIX.) 

967. 

604.  November  7.    Drogo,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.    Annal.  Corb.  1.  c  p.  5.  Todestag  auch  Necrol. 

Osnabr.  —  Sein  Nachfolger  Liudolf  haiie  vorher  das  Amt  eines  kaiserlichen  Kanzlers  bekleidet. 
(Vgl.  Nr.  599.) 

605.  „         17.    Hildiboldy  Bischof  zu  Mimigardevord,  stirbt.  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  5.  —  Necrol.  Fuld. 
b.  Dronke  p.  178.  setzt  seinen  Tod  in  das  J.  969. 

(967—993.) 

606.  Dodo,  Bischof  zu  Mimigardevord  (dessen  Regierung  zwischen  die  obigen  Jahre  fällt),  erbaut  daselbst 

eine  neue  Domkirche,  neben  der  alten  von  Utidger  erbauten;  kann  jedoch  die  Kapitularen  nur 
mit  Mühe  bewegen,  die  alte,  durch  das  Andenken  an  Liudger  geheiligte  Kirche  zu  verlassen 
und  in  die  neue  einzuziehen.  Chron.  Monaster.  —  Wahrscheinlich  wurdö  diese  Veränderung 
nicht  sowohl  durch  den  Verfall  der  alten  Kirche,  als  durch  eine  Veränderung  in  der  ganzen 
Verfassung  des  Bisthums  veranlasst,  nehmlich  durch  eine  Theilung  des  bisher  gemeinschaftlichen 
Güterbesitzes  zwischen  dem  Bischof  und  dem  Kapitel,  in  Folge  deren  der  Bischof  auch  eine 
eigene  Wohnung  bezog,  mit  welcher  die  alte  Domkirche  als  bischöfliche  Hauskapelle  verbunden, 
und  dadurch  die  Erbauung  einer  neuen,  fiir  das  Kapitel  und  den  Volksgottcsdienst,  nöthig  wurde. 
Vgl.  Erhard  Gesch.  Münsters,  S.  45. 

968. 

607.  Junius  29.     Kaiser  Otto  L  eignet,  auf  Bitten  seiner  Gemahlinn  Adeleid  und  des  Bischofs  Tlieoderick 

zu  Metz,  dem  von  dem  Grafen  Wichmann  im  Gau  Hamalant  gestifteten  Nonnenkloster  zu  Elten, 
die  von  demselben  Grafen  an  das  Kloster  überwiesenen,  bisherigen  Lehengüter  im  Gebiete  Urck 
im  Gau  Salo  und  in  der  Grafschaft  Nerdincklant.  Act.  Pistoriae  III.  Kai.  Jul.  968,  a.  R.  XXXIII. 
Imp.  VII.    Lacomblet  urkundenb.  I.  S.  65. 

608.  Oktober  2.    Derselbe  incorporirt  die  von  seiner  Mutter,  der  Königinn  Mahthilt,  zur  Ehre  des  hei- 

ligen Bekenners  Dionysius  gestiftete  Abtei  Angerin,  dem  Erzstifte  Magdeburg.  Act.  Ravennae  MI. 
Non.  Octobr.  968,  a.  R.  XXXIII.  Imp.  VII.  Original  im  Königl.  Geh.  Staats-  und  Kab. -Archive 
zu  Berlin.    (Ungenaue  Abdr.  b.  Schaten  A.  P.  I.  p.  212.    Eccard  Hist.  geneal.  princ.  Sax.  sup. 

Digitized  byL^OOQlC 


968  —  969.  133 

p.  2g.)  —  Anstatt  VII.  Non.  ist  ohne  Zweifel  VI.  Non.  zu  lesen,  da  VII.  Non.  nicht  gezählt  wird, 
dieser  Ausdruck  also  ein  Versehen  des  Schreibers  sein  muss. 

609.  Oktober  3.  Kaiser  OUo  der  Jüngere  bestätigt,  nebst  andern,  von  seinem  Vater,  Kaiser  Otto  /., 
dem  Erzstift  Magdeburg  verliehenen  Privilegien,  auch  die  vorstehende  Incorporation  der  Abtei 
Angre.  Act.  Ravennae  V.  Non.  Octobr.  968,  Dom.  Ottonis  a.  R.  XXXIII.  Imp.  VII.  Orig.  im 
Königl.  Geh.  Staats-  und  Kab.- Archive  zu  Berlin.  —  Das  Erzstift  Magdeburg  war  in  diesem  Jahre 
^  aus  dem  bisherigen  Kloster  des  heil.  Mauricius  daselbst  errichtet  worden;  wenn  aber  Henselcr 
in  msjit.  meint,  bei  dieser  Handlung  sei  unter  andern  der  Bischof  von  Osnabrück  zugegen  gewe- 
sen, so  findet  sich  daftir  in  den  Magdeburgischen  Urkunden  kein  Beweis. 

CIO.  „  23.  *  Kaiser  Otto  I.  bestätigt  das  von  Bertha,  der  Wittwe  Bernhards,  Herrn  zu  Borchorst, 
und  ihrer  Tochter  Eathun'ga,  aus  ihrem  Schlosse  Borchorst  gestiftete  Kloster,  nimmt  es  in  seinen 
Schlitz  und  übergibt  es  der  geistlichen  Aufsicht  des  Enzbischofs  Adalbert  zu  Magdeburg  und  sei- 
ner Nachfolger.  Dat.  in  Magdeburg  X.  Kai.  Novembr.  968,  a.  R.  XXXIU.  Imp.  VU.  Ludewig 
Roliq.  Manuscr.  T.  XII.  p.  380.  und  hieraus  Niesert  M.  U.  S.  IL  S.  U.  —  Obgleich  aus  der 
später  anzuführenden  Urkunde  Otto's  IL  von  974  (Nr.  630.)  hervorgeht,  dass  der  Innhalt  der 
vorliegenden  Urkunde  im  Allgemeinen  richtig  ist,  und  dass  eine  Urkunde  Ottos  L  über  diesen 
Gegenstand  existirt  haben  muss,  so  kann  doch  die  vorliegende  nur  als  ein  jüngeres  und  unter- 
geschobenes Machwerk  betrachtet  werden.  Denn  Otto  L ,  welcher  das  ganze  Jahr  968  in  ItaUen 
zubrachte  und  namentlich  im  Oktober  dieses  Jahres  sich  erweislich  in  Ravenna  und  Ancona 
aufhielt,  konnte  unmöglich  um  dieselbe  Zeit  eine  Urkunde  in  Magdeburg  ausstellen.  Dieser 
Ausstellungsort  würde  allenfalls  zu  dem  Jahre  965  passen;  aber  mit  der  Annahme  eines  Verse- 
hens in  der  Jahrzahl  ist  unsere  Urkunde  auch  nicht  zu  retten;  denn  965  gab  es  noch  keinen 
Erabischof  von  Magdeburg.  Überdies  enthalten  die  Formalien  der  Urkunde  vieles,  was  zur  Zeit 
Ottos  L  nicht  passt;  namentlich  gehört  dahin:  1)  der  Mangel  der  Invocation,  die  in  den  Ottoni- 
schen Urkunden  nie  fehlt;  2)  der  damals  ungewöhnKche  Titel  Romanorum  Imperator  semper 
Augustus,  da  man  im  Ottonischen  Zeilalter  nur  Imperator  augustus  findet;  3)  die  eben  so  un- 
gebräuchliche Bezeichnung  Dominus  in  Borchorst,  die  einer  viel  späteren  Zeit  angehört;  4)  die 
regclYvidrigc  Datumsformcl,  in  welcher  bei  der  Angabe  des  Ausstellungsortes  das  Actum  weg- 
gelassen, die  Regierungsjahre  dem  Ausstellungsorte  nachgesetzt  sind,  und  dabei  der  Kaiser  in 
eigner  Person  redend  cingeRihrt  wird  (regni  nostri),  welches  alles  dem  Urkundenstile  der  Otto- 
nischen Zeit  widerspricht.  Wahrscheinlich  war  die  echte  Urkunde  Ottos  I.  verloren  gegangen, 
und  da  mau  doch  eine  solche  haben  wollte,  so  wurde  die  vorliegende  nachträglich  verfertigt. 

969. 

611.  Septemb.  27.    Land  ward,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.  Necrol.  Fuld.  b.  Dronke  p.  178.  Todestag  nach 

Necrol.  Moellenbecc. 

(969—996.) 

612.  Wirinhard  gibt  der  Kirche  zu  Minden  12  Hoven  und  3  Familien  zu  Sevinhusen  im  Gau  W^edmeri, 

wofür  der  Bischof  Milo  ihm  und  seiner  Ehefrau  Besitzungen  zu  Ibbilstide  im  Gau  Marfthem^  zu 
Bikahusun  im  Gau  Tilichi,  und  Zehenten  in  den  Villen  Magatha,  Liudgereshem ,  Bennucheshusun 
und  Umishusun,  auf  beider  Lebenszeit,  mit  Vorbehalt  des  Rückfalles  an  die  Kirche  zu  Minden, 
einräumt.    S.  d.  Würdtwein  Subsid.  dipl.  T.  VI.  p.  306. 

613.  Der  Rittor  Worad  gibt  zu  seinem,  seines  Vaters  Eilard,  seiner  Mutter  Atta,  seines  Bruders  Haren- 

ward  und  seiner  Schwestern  Wendilbvrg,  Magaburg  und  Beginmiind  Gedächtniss,  einen  Hof  mit 
8  Familien  zu  Liverun,  nebst  der  Kirche  und  anderem  Zubehör,  an  den  Altar  S.  Petri  und  Gor- 

Digitized  byC^OOQlC 


434  970 --973. 

gonii  in  der  Kirche  zu  Minden,  wofür  der  Bischof  Milo,  zugleich  zur  Belohnung  seiner  treuen 
Dienste,  ihm  Güter  zu  Blesnon,  Diasion  und  Wethehem,  nebst  den  Zehenten  der  Villen  Blesnon. 
Ordinchusen,  Wethehem  und  Bruochem  und  der  Kirche  zu  Aldenthorpe,  auf  seine  Lebenszeit, 
unter  der  Bedingung  des  Rückfalles,   anweist.    Würdtwein  1.  c.  p.  316. 

614.  Bischof  Milo  zu  Minden  stiftet  zwölf  sogenannte  Kreuz -Präbenden,  für  solche,  welche  im  Kriegs- 

dienste des  Bisthums  Minden  verwundet  oder  gefangen  worden,  oder  im  Dienste  des  Bischofs 
alt  geworden,  oder  andere  ehrbare  Bürger  der  Stadt  Minden;  mit  der  Bedingung,  dass  die 
Innhaber  dieser  Präbenden  im  Dome  bei  der  Messe  dienen  und  den  Processionen  in  der  Fasten 
beiwohnen  sollen.    Lerbeck  Chr.  Mind.  1.  c.  p.  167. 

615.  Von  einem  Briefe  des  Bischofs  Milo,  die  zu  Minden  befindlichen  Reliquien  des  heil.  Gorgonius  betref- 

fend, und  von  diesen  Reliquien  überhaupt,  s.  Acta  Sanctor.  Septembr.  T.  III.  p.  337  sq.  —  Die 
Translation  derselben  muss  übrigens  lange  vor  der  Zeit  des  Bischofs  Milo  geschehen  sein,  da 
schon  im  Jahre  952,  bei.  der  Einweihung  der  neuen  Domkirche,  Gorgonius  unter  ihren  Schutz- 
heiligen genannt  wird.     (S.  Nr.  574.) 

970. 

616.  August  3.    Kaiser  Otto  L  bestätigt  der  von  dem  Grafen    Wichmann  zur  Ehre  des  Heilandes  und 

des  heil.  Vitus  gestifteten  Kirche  zu  Altina  (Elten)  die  von  demselben  Wichmann  ihr  geschenkten 
Güter,  nehmlich  die  Höfe  Haltnon,  Fornon,  Voirthusen,  Embrick,  Uamma,  Liemerscha,  Rynha- 
ren,  Redinghem,  Bingart,  Grese,  Hosla,  Thumna,  Lindna,  Leyla,  Thomas,  Thuli  und  Nasnacheli, 
und  seine  Besitzungen  in  den  Grafschaften  Hunesgo,  Fivilga,  Humergo  und  Emesgo.  Act  in 
Apulia  ad  civitatem  Bunii,  lU.  Non.  August.  970,  a.  R  XXXV.  Imp.  IX.  Lacomblet  Urkundenb.  I. 
S.  67. 
647.  Die  erste  Äbtissinn  zu  Borchorst,  Hadewiga,  wird  durch  den  Erzbischof  Adalbert  von  Magdeburg 
geweiht.  (Sie  starb  992.)  Nach  einer  alten  Nachricht  des  Borgborster  Archivs,  b.  Niesert  M. 
U.  S.  2.  B.  S.  20. 

971. 

618.  Liudolf,  Bischof  zu  Osnabrück,  folgt  dem  Kaiser  nach  Ravenna.    Nach  Angabe  der' zunächst  anzu- 

führenden Urkunde. 

972. 

619.  September  17.    Kaiser  Otto  L  erneuert,  in  Folge  eines  Beschlusses  der  Synode  zu  Ingelheim,  dem 

Bischof  Liudolf  zu  Osnabrück  das  vor  12  Jahren  seinem  Vorgänger,  dem  Bischof  Drogo,  er- 
theilte  Privilegium  wegen  der  Zehenten  seiner  Kirche,  gegen  die  Widersprüche  der  Klöster 
Corvey  und  Hervord.  Act.  Inglinheim  XV.  Kai.  Octobr.  972,  a.  R.  XXXII,  Imp.  XI.  Sandhoff 
L  c.  p.  XXIII.  Moser  O.  G.  II.  S.  228.  s.  W.  VIII.  S.  26.  *)  —  Unter  de^  auf  der  Synode  an- 
wesenden Bischöfen  wird  auch  Duodo,  Bischof  zu  Mimigardevord,  genannt. 

973.      ' 

620.  April  9.    Kaiser  Otto  1.  bestätigt  dem  Stifte  Herford,  auf  Bitten  der  dortigen  Äbtissinn  Imma,  und 

auf  Verwendung  seiner  Gemahlinn  Adelheid,  das  gedachtem  Stifte  vom  König  Ludwig  verliehene 
Markt-,  Münz-  und  ZoUrecht  an  dem  Orte  Adonhusa.     Act  Walbech  V.  Id.  AprÜ.  974  («c\ 


*)    Hier  i«t  Z.  29.  Werctborgenfis,  and  S.  27.  Z.  4.  Hammenburgensu  su  leseo. 

Digitized  by  V^OOQIC 


»73  —  9T4,  135 

a.  R.  XXXIV.  Imp.  Xffl.  —  Schalen  A.  P.  I.  p.  217.  schreibt  die  Urkunde  Otto  IL  zu,  dem  sie 
freilich,  nach  dem  angegebenen  Jahre  Christi,  angehören  müsste,  da  Otto  /.  schon  am  7.  Mai 
973  gestorben  war;  auf  den  aber  die  im  Orig.  angegebenen  (von  Schaten  willkürlich  veränder- 
ten) Regierungsjahre  in  keiner  Weise  passen,  und  dessen  Gemahlinn  auch  nicht  Adelheid  hiess. 
Der  Schreiber  des  Originals,  dessen  formelle  Eigenschaften  übrigens  keinen  Verdacht  der  ün- 
cchthcit  zulassen,  hat  also  in  der  Zeitrechnung  ein  Versehen  begangen,  das  vielleicht  daher  zu 
erklären  ist,  dass  die  Urkunde  erst  längere  Zeit  nach  der  Handlung  ausgefertigt  wurde.  (LX.) 

621.  Junius  6.    Kaiser   Otto  IL  bestätigt  die  Privilegien    und  Besitzungen  des  Erzbisthums  Magdeburg, 

und  unter  diesen  namentlich  die  westlich  von  der  Weser  gelegenen  Besitzungen  zu  Rosbeki, 
Uflon,  Brilon,  Tiuni  und  Arpesfeld.  Act.  Magadaburg  IL  Non.  Jun.  973,  a.  Imp.  VII.  Höfer 
Zeitsch.  f.  Archivk.  2.  B.  S.  348,  nach  dem  Originale.  —  Die  Abdrücke  bei  Sagittar.  in  Boysen 
allfr.  bist.  Magazin  1.  St.  S.  460.  und  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  13.  sind  nach  fehlerhaften  Ab- 
schririen  gefertigt. 

622.  November  22.     Derselbe  bestätigt,  auf  Verwendung  seiner  Mutter  Adelheid,  die  Privilegien  des  Klo- 

store  Meskidc,  besonders  das  Recht  freier  Wahl  der  Äbtissinn.  Act  Diospargo  X.  Kai.  Decembr. 
973,  a.  R.  Xm.  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  15. 

623.  Deccmbor  14.    Derselbe  bestätigt,  auf  Bitten  des  Grafen  Wichmann  und  seiner  Tochter  Lutgarda, 

Äbtissinn  zu  EUenon,  die  Stiftung  dieses  Klosters,  nimmt  es  in  seinen  Schutz  und  verleiht  ihm 
dieselben  Freiheiten,  welche  die  Klöster  Quedlinburg,  Essen  und  Gandersheim  haben,  nament- 
lich die  freie  Wahl  der  Äbtissinn,  und  den  Zoll,  Habedol  genannt,  von  der  Fischerei  im  Gau 
Salon  auf  dem  Flusse  Ysla.  Act.  Noviomago  XIX.  Kai.  Januar.  973,  a.  R.  XUI.  Imp.  VII.  Lacom- 
biet  Urkundenb.  I.  S.  70. 

974. 

624.  Januar  18.    Kaiser  Otto  IL  bestätigt  der  Kirche   zu  Paderborn,  auf  Bitten  des  dortigen  Bischofs 

Folnnar,  das  Recht  freier  Wahl  des  Bischofs.  Dat.  XV.  Kai.  Febr.  im  vierzehnten  Regierungs- 
jahre des  Bischofs  Folcmar,  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  520.  —  Die  Urkunde  selbst  hat  sich  nicht 
erhalten. 
623.  „  25.  Aufenthalt  Kaiser  Ottos  IL  in  Dortmund,  erwiesen  durch  dessen  Bestätigung  der  Privi- 
legien des  Erzstifts  Mainz;  act.  Trotmemii  VIII.  Kai.  Februar.  974,  a.  R.  XIH.  Imp.  VU.  Guden. 
Ccd.  dipl.  T.  I.  p.  7. 

626.  Februar  16.    Kaiser  Otto  IL  eignet,  auf  Bitten  des  Priesters  Nandrad,  dessen  Gut  im  Gau  Lidbeke- 

gowe,  in  der  Grafschaft  des  Grafen  Bernhard,  der  Kirche  zu  Minden.  Act.  Noviomago  XIV. 
Kai.  Mart.  974,  a.  R.  XIV  Imp.  VIL  Pistor.  Scr.  R.  G.  T.  ffl.  p.  823.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  849. 
Vgl.  Lerbeck.  Chr.  Mind.  1.  c.  p.  166. 

627.  April  19.    Derselbe  bestätigt  einen  zwischen  dem  Bischof  Folcmar  zu  Paderborn  und  der  Äbtissinn 

Emma  zu  Schildesche  geschlossenen  Tauschvertraj^,  vermöge  dessen  letztere  ein  Gut  zu  Sarra- 
manninhusen  im  Gau  Nicherseo  und  der  Grafschaft  RegenwercKs  an  den  Bischof  überlässt,  und 
dafür  die  Zehenten  zu  Schildesche  und  an  andern  einzeln  genannten  Orten  empfängt.  Act. 
Quidelingeburg  XIII.  Kai.  Maji  974,  a.  R.  XIII.  Imp.  VI.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  746.  mit  a.  Imp. 
VII.  (Lxi.) 

628.  „  Dei'selbe  verleiht  dem  Kloster  Schildesche  das  Recht  freier  Wahl  der  Äbtissinn  und  des 

Vogtes.    Act.  et  dat.  ut  praec.    Lamey  Gesch.  v.  Ravensb.  Urk.  S.  4.  (Fehlerhaft.) 

629.  Mai  28.     Derselbe  bestätigt  dem  Stifte  Corvey,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes  Liudolf,  und  auf  Ver- 

wendung seiner  Mutter  Adelheid,  alle  von  seiuem  Vater  und  seinen  übrigen  Vorgängern  ertheil- 
tcn  Privilegien.    Act.  Altera  V.  Kai.  Jun.  974,  a.  R.  XIII.  Imp.  V.  Schaten  A.  P.  I.  p.  215.  mit 


Digitized  byC^OOQlC 


436  974  — »TT. 

der  Jahrzahl  973  und  a.  Lmp.  VII.  nach  willkürlicher  Veränderung.  Die  Ungenauigkeit  in  den 
Angaben  der  Regierungs -Jahre  ist  eine  in  den  Ottonischen  Urkunden  nicht  seltene  Erscheinung. 
(LXII.) 

630.  Junius  28.    Derselbe  bestätigt,  auf  Bitten  des  Erzbischofs  Adalbert  zu  Magdeburg,  die  Privilegien 

des  Klosters  Borghorst  und  insbesondere  die  Rechte  des  Erzbischofs  von  Magdeburg  an  dem- 
selben. Act.  Magd.  IV.  Kai.  Jul.  974.  Ungenauer  Abdruck  bei  Ludewig  Rel.  Mss.  T.  XII.  p.  383, 
und  hiernach  Niesert  M.  U.  S.  II.  S.  23.  (LXIII.) 

631.  Julius  21.    Derselbe  nimmt  die  Kirche  zu  Minden,  auf  Bitten  des  dortigen  Bischofs  MiU),  in  seinen 

Schutz  und  bestätigt  ihre  Privilegien,  besonders  die  freie  Wahl  des  BischoGs  und  des  Vogtes. 
Act.  Aquisgrani  XII.  Kai.  August.  974,  a.  R.  Xlll.  Imp.  VI.  Pistor.  Scr.  R.  G.  T.  III.  p.  825. 

632.  „      23.    Derselbe  bestätigt,   auf  Bitten  der  Äbtissinn  Mahthildis,  die  Privilegien  und  Besitzungen 

des  Stiftes  Essen.  Act.  Aquisgr.  X.  Kai.  Aug.  974,  a.  R.  XIII.  Imp.  VI.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  533. 
mit  a.  R.  XIV.  Imp.  VII.  nach  eigner  Emcndation;  Westphalia  2.  Jahrg.  2.  Quart.  S.  36.  Lacom- 
biet  Urkundenb.  I.  S.  71. 

633.  August  19.    Derselbe  verleiht  dem  Abte  Folcmar  zu  Werden  das  Markt-  und  Münzrecht  an  den 

Orten  Lüdinghausen  und  Werden.  Act.  in  Arviti  XIV.  Kai.  Septbr.  974,  a.  R.  XIV.  Imp.  VII. 
Schaten  A.  P.  I.  p.  217.  Niesert  M.  U.  S.  IL  S.  97.  mit  dem  unrichtigen  Namen  des  Abtes,  To- 
lemarus.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  72. 

975. 

634.  April  25.    Kaiser   Otto  IL  gibt  dem  Bischof  Liudolf  zu   Osnabrück  und  seiner  Kirche  die  Güter, 

welche  gedachter  Bischof  vorher  dem  Kaiser  aufgetragen  hatte,  zurück,  nehmlich  an  den  Orten 
Apalderbach,  Hesnon  und  Liinga  in  der  Grafschaft  des  Herzogs  Bernhard.  Act.  Bogbardon  VII. 
Kai.  Maji  975,  a.  R.  XIV.  Imp.  VII.  SandhoflF  1.  c.  p.  XXVI.  Moser  0.  G.  H.  S.  230.  s.  W.  VIII. 
S.  28.  *) 
685.  Junius  28.  Milo,  Bischof  zu  Minden,  ist  unter  den  Bischöfen,  nach  deren  Rathe  Kaiser  Otto  IL 
das  Kloster  Thangmarsfelden  nach  Nienburg  an  der  Saale  verlegt.  Act.  Magdeburg  IV.  Kai.  Jul. 
975,  a.  R.  XV.  Imp.  VUI.    Leuckfeld  Antiq.  Halberst.  S.  661. 

976. 

636.  November  7.    Kaiser  Otto  IL  bewilligt  dem  Kloster  Hertzenbroike ,  auf  Bitten  der  dortigen  Äbtis- 

sinn Sigiburg,  die  Freiheit  von  allen  weltlichen  Gerichten  und  die  freie  Wahl  der  Äbtissinn  und 
des  Vogtes.  Act.  Arvita  VTI.  Id.  Novbr.  976,  a.  R.  XV.  Imp.  IX.  Moser  0.  G.  II.  S.  231.  s.  W. 
VIII.  S.  29.  Niesert  M.  U.  S.  U.  S.  33.  mit  der  falschen  Angabe  a.  R.  XH.  Imp.  U.  (LXIV.) 

977. 

637.  März  19.    Kaiser  Otto  IL  verleiht  dem  Bischof  Milo  zu  Minden,  auf  dessen  Ansuchen,  den  Königs- 

bann und  das  Münz-  und  Zollrecht.  Act.  Thrieke  XIV.  Kai.  April  976,  a.  R.  XVI.  Imp.  X.  Pistor. 
Scr.  R.  G.  T.  III.  p.  823.  —  Die  Jahrzahl  976  kann,  wenn  sie  dem  Originale  gemäss  ist,  nur 
nach  der  Cöhiischen  Zeitrechnung,  welche  das  Jahr  mit  dem  25.  März  anfing,  verstanden  werden. 

638.  Oktober  29.    Derselbe  bestätigt,  auf  Verlangen  des  Bischofs  Liiidulf  zu  Osnabrück,  einem  gewissen 

Herigims  die  ihm  theils  von  gedachtem  Bischof  zu  Lehen  gegebenen,  theils  auf  andere  Weise 
erworbenen  Güter  an  den  Orten  Rislaun,  Reusford,  Vanhula,  Girithi,  TreU,  Hiruthnun,  Bircfeld, 


*)    Hier  ist  richtiger  so  lesen:  Z.  7.  Theophanu.    Z.  11.  Liinga.    Z.  18.  reddidimus. 

Digitized  by  VjOOQIC 


978  —  980.  437 

Muliun,  Liachtrichi,  Honetiutinge ,  Ainghera,  Vuullen,  Alfhuson  und  Marsunon.  Act.  Linga  IV.  Kai. 
Novembr.  977,  a.  R.  XVII.  Imp.  X.  Sandhoflf  1.  c.  p.  XXVII.  Moser  0.  G.  H.  S.  232.  s.  W.  Vffl. 
S.  29.  —  In  diesem  Abdrucke  sind  einige  Ortsnamen,  so  wie  oben  angegeben,  zu  berichtigen, 
und  muss  der  Kanzler  Hildiboldus  heissen. 

978. 

639.  März  25.    Kaiser  Otto  IL  schenkt  der  Äbtissinn  ThiezsvAd  (zu  Meschede)  den  Hof  Folkgeldinghusen 

im  Gau  Angeron  in  der  Grafschaft  des  Grafen  Heremann.  Act.  Magadeburg  VIII.  Kai.  April.  978. 
a.  R.  XVIII.  Imp.  XV.  (soll  heissen  XI.)    Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  16. 

640.  „     31.    Uudolf,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.    Necrol.  Fuld.  ap.  Leibn.  Scr.  R.  Br.  T.  III.  p.  765. 

(fehlt  bei  Dronke.)    Vgl.  Anm.  zu  Kleins.  I.  S.  437. 

641.  Julius  44.     Kaiser  Otto' s  IL  Aufenthalt  in  Dortmund,  zu  Folge  einer  Urkunde,  worinn  derselbe  der 

edlen  Frau  Gerbiriu  und  ihrer  Tochter  Liutgart  ein  ihr  erblich  zugefallenes  Gut  im  Gau  Suevun 
in  comitatu  Thietmari  bestätigt.  Act.  Thrutmanniu  II.  Id.  Jul.  978.  Original  im  Königl.  Geh. 
Staats-  u.  Kab. -Archive  zu  Berlin.  —  Die  damalige  Versammlung  zu  Dortmund  wurde  Behufs 
der  Berathungen  und  Vorbereitungen  zu  einem  Kriege  gegen  Frankreich  veranstaltet.  Vgl.  Ranke 
Jahrbücher  des  deutsch.  Reichs  unter  d.  Sachs.  Hause,  2.  B.  4.  Abth.  S.  49. 

979. 

642.  April  20-     Osterfest,   von  dem  Kaiser  in  Dortmund  gefeiert.    Annal.  Lob.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  II. 

p.  211.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  627. 

643.  „    27.    Kaiser  Otto  II  bewilligt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Milo  zu  Minden  und  des  Herzogs  Bern- 

hard, dem  Kloster  MöUenbeck  die  Freiheit  seiner  Eigenhörigen  von  dem  königlichen  Zins,  so 
wie  die  Freiheit  von  allen  fremden  Gerichten,  ausser  dem  Vogteigericht  des  Bischofs  von  Min- 
den. Act.  Duisburg  V.  Kai.  Maji  979,  a.  R.  XVII.  Imp.  XI.  Würdtwein  Subsid.  dipl.  T.  VI. 
p.  303.  Kuchenbecker  Anal.  Hass.  X,  S.  390.  Cosmanns  Materialien  S.  311.  Paulus  Gesch.  d. 
Kl.  MöUenb.  S.  57. 

980. 

644.  Kaiser  Otto's  IL  Aufenthalt  in  Dortmund,   zu  Folge   einer  Schenkung  desselben  an  die  Kirche  zu 

Aschaffenburg;  act.  Trutmanni  a.  R.  XX.  Imp.  XV.  Gudenus  Cod.  dipl.  T.  I.  p.  366.  —  Jahr 
Christi  und  Tag  fehlen;  wegen  des  ersleren  schwankt  Gudenus  zwischen  980  und  982;  allein 
im  Jahre  982  war  Otto  IL  in  Italien ;  und  da  er  980  am  25  Jul.  zu  Nimwegen  und  am  25.  August 
zu  Magdeburg  Urkunden  ausstellte  (Böhmer  Reg.  S.  30.),  so  kann  seine  Anwesenheit  in  Dort- 
mund nur  zwischen  diese  beiden  Tage  fallen. 

645.  September  15.     Kaiser  Otto  IL  schliesst  einen  Gütertausch  mit  dem  Abte  Liudolf  zu  Corvey,   wo- 

durch er  von  diesem  die  Marken  Mcginrichesdorf  und  Mimilevu  im  Gau  Hassegowe,  in  der  Graf- 
schaft des  Grafen  Sigifrid  erhält,  und  ihm  dafür  Besitzungen  an  verschiedenen  Orten  im  Gau 
Nihthersi,  in  der  Grafschaft  des  Grafen  Asicho,  übergibt.  Act.  Walahuson  XVII.  Kai.  Octobr.  980, 
a.  R.  XX.  Imp.  XIH.  Schaten  A.  P.  I.  p.  219.  mit  XII.  Kai.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  269.  Chron. 
Gottw.  T.  I.  p.  193.  mit  Abbildung.  Das  Monogramm,  welches  Falke  verdächtig  fand,  ist  rich- 
tig.   (LXV.) 

646.  „  22.  Derselbe  schenkt  dem  Kloster  Memlcben  das  von  dem  verstorbenen  Bischof  Ludolf 
(zu  Osnabrück)  eingetauschte  Praedium  an  den  Orten  Wigildcshusen  mit  dem  Kloster  des  heil. 
Alexander,  Ammeri,'  Laon  und  Thriburi,  in  den  Grafschaften  Bernhards  und  Egilhards  und  in 
den  Gauen  Leri,  Dersiburg  und  Ammeri,  einschliesslich  des  Bannes  und  Zolles  zu  Wigildcshusen. 

Regcu  hU..  We.tf...  18    ^.^.^.^^^  ^^  (^OOglC 


138  980  —  981. 

Act.  Walahusun  X.  Kai.  Oclobr.  980,  a.  R.  XX.  Imp.  XIII.  Wenck  Hess.  Landesgesch.  2.  B. 
Urkundenb.  S.  33,  Vgl.  Wedekind  Noten  I.  S.  262.  —  Den  Zusatz  bei  Wildeshausen:  cum  moba- 
sterio  S.  mart.  Alexandri,  versteht  Sudendorf,  Zeitsch.  f.  vaterl.  G.  u.  A.  K.  6.  B.  S.  <88  u.  f., 
von  einer  wirklichen  Incorporation  des  Stifts  Wildeshausen  in  das  Kloster  Memleben;  da  man 
aber  von  einer  solchen  Incorporation  weder  anderweitige  historische  Zeugnisse  findet,  noch 
Nachricht  hat,  wie  das  Stift  Wildeshausen,  das  wir  später  in  seiner  Selbstständigkeit  wieder- 
finden, von  Memleben  wieder  abgekommen,  überhaupt  auch  das  Stift  nicht  wohl  als  ein  Zube- 
hör des  vertauschten  Praedii  betrachtet  werden  konnte;  so  ist  vielleicht  richtiger  anzunehmen, 
dass  jener  Zusatz  nur  zu  näherer  Bezeichnung  des  Ortes  Wildeshausen  (als  des  Ortes,  wo  sich 
das  monast.  S.  Alex,  befinde)  dienen  soll.  —  Über  die  Lage  der  betrefTenden  Orte  vgl.  auch 
Ledebur  krit.  Bei.  S.  102. 

647.  Oktober  15.     Derselbe  bestätigt,  auf  Verwendung  seiner  Gemahlinn  Theophanu,  dem  Stifte  Her>^ord 

die  vom  König  Ludwig  demselben  geschenkten  Höfe  Overanberch  und  Liudwinesthorp  im  An-' 
geres-Gau,  und  verschiedene  Privilegien.  Act.  Brocsalio  Id.  Octobr.  980,  a,  R.  XX.  Imp.  XIII. 
Bisher  ungednickt.     (LXVI.) 

648.  November  26.    Erhebung  der  heiligen  Jda  und  Einweihung  des  nach  ihr  benannten  südlichen  Thei- 

les  der  Kirche  oder  des  Thurmes  zu  Hertfeld,  durch  den  Bischof  Bodo  zu  Mimigardevord ,  auf 
Verlangen  und  in  Gegenwart  des  Abtes  Ludolf  zu  Werden.    Vita  Idae  1.  c.  p.  575. 

649.  Vergleich  zwischen  dem  Bischof  Bodo  zu  Mimigardevord  und  dem  Abte  Ludolf  zu  Werden ,  wegen 

der  Zehenten  von  den  Werden'schen   Gütern  in  der  Diöcese   des  Bischofs;    worinn,  auf  den 
Grund  der  abgehaltenen  Probe  des  glühenden  Eisens,  bestimmt  wird,  dass  von  den  Gütern 
^  Hirutfeld  und  Fathleri  die  Zehenten  gegeben  werden,   die  Güter  zu  Forkenbeki,  Ihteri  und  G«- 

lingthorp  aber  zehentfrei  sein  sollen.  Der  Bischof  schenkt  jedoch,  zu  seiner  und  seiner  Nach- 
folger Memorie,  dem  Kloster  Wierden  die  Zehenten  von  den  Gütern  zu  Fathleri,  Sindinou  und 
Tottingheim.  Act.  in  Wernon,  s.  d.  Kindlinger  M.  B.  3.  B.  1.  Abth.  Urk.  S.  3.  —  Da  der  Bischof 
Bodo  und  der  Abt  Ludolf  (dessen  weiter  nicht  gedacht  wird)  in  diesem  Jahre  (s.  vor.)  zusaai- 
men  kamen,  so  mag  auch  die  vorliegende  Verhandlung  in  dieselbe  Zeit  gehören. 

650.  Um  eben  diese  Zeit  lebte  zu  Werden  der  Mönch  Uffing,  der  Verfasser  der  Vita  Idae,   eines  wich- 

tigen Denkmaals  für  die  ältere  Geschichte  Westfalens.  Vgl.  Zeitschr.  f.  vaterl.  G.  u.  A.  K.  VI. 
S.  283. 

981. 

651.  Februar  17.    Folcmar,  Bischof  zu  Paderborn  stirbt.    Todestag  nach  d.  Necrol.  der  Domkirche  zu 

Paderborn.  Necrol.  Moellenb,  gibt  d.  14.  Febr.  an.  Vita  Meinw.  schreibt  diesem  Bischof  eine 
27jährige  Regierung  zu;  dies  muss  aber  ein  Versehen  sein;  denn  wenn,  nach  der  unverwerf- 
lichen Angabe  ebenderselben,  der  folgende,  1009  gestorbene  Bischof  Äc/Äam«  28  Jahre  regierte, 
und  die  Regierung  Folcmars,  wie  eben  so  fest  steht,  960  begann,  so  kann  letztere  nur  21  Jahre 
gedauert  haben  und  sein  Tod  muss  in  dieses  Jahr  fallen.  Jedenfalls  irrt  Annal.  Sax.  I.  c.  p.  630. 
wenn  er  den  Tod  dieses  Bischofs  in  das  J.  983  setzt. 

652.  April  2.    Papst  Benedictus  VIL  bewilligt  dem  Stifte  Corvey,  auf  Bitten   des  dortigen  Abtes  Liudolf 

die  Unmittelbarkeit  unter  dem  päpsdichen  Stuhle  und  Befreiung  von  der  bischöflichen  Jurisdic- 
tion, den  unbeschränkten  Besitz  seiner  gegenwärtigen  und  zukünftigen  Güter,  die  freie  Wahl 
des  Abtes,  und  die  Befugniss  für  den  Abt,  an  hohen  Festtagen  die  Messe  in  der  Dalmatica  und 
in  Sandalien  zu  feiern.  Dat.  IV.  Nön.  April.  Indict.  IX.  a.  Imp.  Ottonis  XII.  pontif.  VII.  Schalen 
A.  P.  I.  p.  220.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  729. 

Digitized  by  V^OOQIC 


983  —  986.  439 

983. 

653.  April  26.    Kaiser  Otto  IL  verleiht  dem  Abte  Werinbraht  zu  Werden  das  Recht  freier  Ernennung 

der  Vögte  im  ganzen  Gebiete  seiner  AbteL  Act.  Romae  VI.  Kai.  Maji  983,  a.  R.  XXV.  Imp.  XV. 
Bisher  ungedruckt.    (LXVII.) 

654.  Junius  17.    Derselbe  bestätigt  dem  Stifte  Corvey,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes  lÄndolf,  den  Besitz 

des  Ortes  Ponteburg  und  des  Zehenten  im  Gau  Ammeri  in  der  Diöcese  des  Erzbisthums  Bre- 
men ,  weil  die  von  dem  König  Ludwig  ehemals  darüber  ausgestellte  Urkunde  verloren  gegangen. 
Act.  Veronae  XV.  Kai.  Jul.  983,  a.  R.  XXV.  Imp.  XV.  Schaten  A.  P.  I.  p.  222.  Falke  C.  Tr. 
Corb.  p.  719.    (LXVIII.) 

655.  August  13.    Liudolf,  Abt  zu  Corvey,  stirbt.    Cod.  mscpt.  und  Annal.   Corb.  1.  c.  p.  5.  —  Liuddfs 

Nachfolger  Thietinar  war  aus  dem  Hause  der  Grafen  von  Walbeck  und  ein  Vatersbruder  des 
berühmten  Bischofs  von  Merseburg  und  Geschichtschreibers  Thietmar.  S.  dessen  Stammtafel  b. 
Pertz.  Scriptor.  T.  ÜI.  p.  723,  wo  aber  unrichtig  angegeben  wird,  er  sei  982  Abt  geworden. 

984. 

656.  Herzog  Heinrich  von  Baiem  bringt  den  jungen  König   Otto  HL  in  seine   Gewalt,  sucht  sich  die 

Vormundschaft  über  denselben  und  die  Krone  selbst  anzueignen ,  und  verursacht  dadurch  beson- 
ders in  Sachsen  grosse  Unruhen,  wiewohl  sein  Unternehmen  endlich  fruchtlos  abläuft.  Die  mei- 
sten der  westfälischen  Edlen  (Occidentalium  maxima  multitudo)  waren  unter  den  Gegnern  des 
Herzogs  Heinrich.  Thietmar  lib.  IV.  cap.  1.  sq.  1.  c.  p.  767.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  632.  Vgl. 
.Wedekind  Noten  I.  S.  32  u.  f. 

985. 

657.  August  8.    König  Otto  HL  bestätigt  die  Privilegien  des  Stifts  Werden,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes 

Werinbraht.    Act.  Colon.  VI.  17.  Aug.  985,  a.  R.  U.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  73. 

658.  September  2.    Derselbe  bestätigt  dem  Kloster  Meschede  alle  seine  Privilegien,  namentlich  die  freie 

Wahl  der  Äbtissinn  und  die  Exemtion  von  aller  andern  Gerichtsbarkeit,  ausser  der  seines  Vog- 
tes, welchen  die  Äbtissinn  zu  ernennen  hat.  Act,  Widenbrugga  IV.  Non.  Sept.  985,  a.  R.  II. 
Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  17. 

986. 

659.  Oktober  18.    Streit   des  Bischofs  Osdag   zu  Hildesheim,   mit   dem  Erzbischof  Willigis  zu  Mainz, 

welcher,  in  des  ersteren  Diöcesanrechte  eingreifend,  eine  Schwester  König  Ottos  HL  in  Gan- 
dersheim  als  Nonne  einkleiden  will;  in  Gegenwart  des  Königs  und  seiner  Mutter  Theuphanu, 
80  wie  (unter  andern)  der  Bischöfe  Retharius  von  Paderborn  und  Milo  von  Minden.  Thancmari 
vita  Bernwardi,  ap.  Pertz.  Scripten  T.  IV.  p.  764.  —  Das  Jahr  wird  zwar  nicht  angegeben,  ist 
aber  ohne  Zweifel  986,  wo  Otto  LH.  im  Oktober  sich  in  der  Gegend  aufhielt.  Bischof  Osdag 
regierte  985  —  989. 

660.  December  8.     König  Otto  HL  befreit,    auf  Verwendung  seiner  Mutter,  der  Kaiserinn  Theophanu, 

und  seines  Vettern,  des  Herzogs  Heinrich  von  Baiern,  das  Kloster  Gesici  von  aller  Gerichtsbar- 
keit des  Herzogs,  der  Grafen  und  anderer  Gerichtspersonen,  ausser  der  des  von  der  Äbtissinn 
und  dem  Convente  zu  wählenden  Vogtes,  und  verleiht  demselben  das  Recht  freier  Wahl  der 
Äbtissinn.  Act.  Thrutmannia  VI.  Id.  Decembr.  986,  a.  R.  ffl.  Schaten  A.  P.  I.  p.  226.  Seibertz 
Urkundenb.  L  S.  19. 

18* 


Digitized  by 


Google 


140  98T  —  990. 

987. 
'661.  Mai  27.  König  Otto  III .  wiederholt,  auf  Bitten  des  Abtes  Thietmar  zu  Corvey,  und  auf  Verwen- 
dung seiner  Mutter  Theophanu  und  des  Erzbischofs  Willigis  zu  Mainz,  die  von  seinem  Vater 
ertheilte  Bestätigung  des  Ortes  Ponteburg  und  des  Zehenten  im  Gau  Ammeri  für  das  Stift  Cor- 
vey. Act.  Corbeia  VI.  Kai.  Jun.  987,  a.  R.  IV.  Schaten  A.  P.  I.  p.  226.  Falke  C.  Tr  Corb. 
p.  719.    (LXIX.) 

988. 

662.  März.  16.    König  Otto* s  IIL  Aufenthalt  in  Wildeshausen,   erwiesen  durch  eine  Urkunde  desselben 

fiir  die  Kirche  zu  Hamburg.  Act.  Wildeshuson  XVII.  Kai.  April.  988,  a.  R.  V.  Lappenberg 
Hamb.  Urkundenb.  I.  S.  55. 

663.  „      18.     Desgl.  durch  eine  Urkunde  zu  Gunsten  der  in  Dänemark  errichteten  Bisthümer  Schles- 

wig, Ripen  und  Arhus.    Act.  Wildeshuson  XV.  Kai.  Apr.  988.  '  Lappenb.  S.  56. 

664.  „      20.     Desgl.  durch  eine  Urkunde  für  das  Kloster  Repsholt.      Act.  Wigaldeshusun  XIII.   Kai. 

April.  988.  Lappenb.  S.  57.  —  Ohne  Zweifel  sind  diese  drei  Urk.  die  Praecepta,  welche,  nach 
Adam  von  Bremen,  Otto  in  Wildeshausen  ausgestellt  hat.    Adam.  Brem.  1.  c.  p.  24. 

(988  —  1013.) 

665.  Zur  Zeit  des  Erzbischofs  Libentius  zu  Bremen,  dessen  Regierung  in  die  angegebenen  Jahre  fällt, 

wahrscheinlich  aber  zu  Anfange  derselben,  brach  eine  Flotte  der  Seeräuber,  welche  Ascoman- 
nen  genannt  wurden,  in  Sachsen  ein,  verwüstete  Friesland  und  Hadelerland;  ein  kleines  Heer 
der  Sachsen  ging  ihnen,  nach  ihrer  Landung  bei  Stade,  entgegen,  wurde  aber,  ohngeachtet 
seines  tapferen  Kampfes,  geschlagen,  viele  der  Vornehmsten  gefangen  und  schrecklich  gemis- 
handelt.  Herzog  Bj^uno  und  Markgraf  Sigefrid  schlugen  aber  nachher  dieses  feindlicl\,e  Heer. — 
Ein  anderer  Thcil  der  Ascomannen  drang  über  die  Weser  vor,  verwüstete  das  Land  von  Hahcle 
bis  Liestmona,  machte  viele  Gefangene  und  kam  bis  an  den  Sumpf  Glindesmoor.  Ein  gefange- 
ner Sächsischer  Ritter  Namens  Herhvard,  der  ihnen  als  Führer  dienen  sollte,  führte  sie  in  die 
Sümpfe,  wo  sie  leicht  von  den  Sachsen  überwunden  wurden.  Alle  sächsische  Städt<5  waren 
vor  diesen  Seeräubern  in  grosser  Furcht  gewesen.    Adam.  Brem.  1.  c.  p.  27. 

989. 

666.  Februar  9.    König  Otto  IIL  entscheidet,  nach  dem   Rathe  des  Erzbischof  Willigis  von  Mainz  und 

des  Bischofs  Retharius  von  Paderborn ,.  einen  Streit  zwischen  jBer^A^'da,  der  Tochter  der  Berhta, 
der  Stiftcrinn  des  Klosters  Borghorst,  und  dem  Erzbischof  Gisalharius  zu  Magdeburg,  dahin, 
dass  gedachte  Bertheid  alles  Erbe  ihres  Vaters  Liutbert  zurückerhalten,  dagegen  alles  Eigenthum 
ihres  Stiefvaters  Bernhard,  mit  Ausnahme  des  Ortes  Cumi,  dem  Kloster  überlassen  soll,  dessen 
PrivUegien  zugleich  bestätigt  werden.  Act.  Arvite  V.  Id.  Febr.  989,  a.  R.  VI.  Schaten  A.  P.  I. 
p.  229.    Ludewig  Rel.  Mss.  T.  XII.  p.  385.    Nicsert  M.  ü.  S.  IV.  S.  323.   (LXX.) 

667.  Julius  1.    Papst  Johann  XV.  bestätigt,  auf  Bitten  des  Abtes  Thetmar  zu  Corvey,  die  Privilegien  der 

Klöster  Corvey  und  Hervord,  namentlich  die  freie  Verfügung  über  ihre  Güter,  die  Befreiung 
von  der  bischöflichen  Jurisdiction,  die  freie  Wahl  des  Abtes  und  der  Äbtissinn,  u.  a.  m.  Dal. 
Kai.  Jul.  a.  Pöntif  IV.  Indict.  II.    Schaten  A.  P.  I.  p.  230. 

990. 

668.  August  4.    König  Otto  III.  verleiht  dem   Orte  Gandersheim  einen  Markt  mit  denselben  Rechten, 

deren  die  Handelsleute  zu  Dortmund  (Trotmanniae)  und  au  andern  Orten  gebrauchen.  Act 
Ganderesheim  U.  Non.  Aug.  990,  a.  R.  VII.    Leibnit.  Scr.  R.  Br.  T.  II.  p.  376. 

Digitized  by  L^OOQ IC 


991  —  995.  441 

99<. 

669.  September  9.    König  Otto  III.  schenkt  dem  Bischof  Milo  und  der  Kirdie  zu  Minden  die  beiden 

Forstdistricte  Hukulinhago  und  Slioriugewald,  wie  auch  den  an  der  westlichen  Seite  der  Weser 
im  Bisthum  Minden  gelegenen  Theil  des  Waldes  Suntal.  Act  Brandenburg  V.  Id.  Septembr.  991, 
a.  R.  VIII.    Pistor.  Scr.  R.  G.  T.  ffl.  p.  821. 

992. 

670.  Mai  7.    König  Otto  III  bestätigt,  auf  Verwendung  des  Bischofs  Rotharius  zu  Paderborn,  dem  Klo- 

ster Schildesche  die  von  den  vorigen  Königen  ihm  verliehene  freie  Wahl  der  Äbtissinn  und  des 
Vogtes.    Act.  üusparge,  Non.  Maji  992,  a.  R.  IX.    Lamey  Gesch.  v.  Ravensb.  ürk.  S.  5. 

671.  Oktober  16.    Retharius,  Bischof  zu  Paderborn,  und  Thiatmar,  Abt  zu  Corvey,  nehmen  Theil  an 

der  Einweihung  der  Kirche  zu  Halberstadt,  durch  den  dortigen  Bischof  Hildeward,  in  Gegenwart 
König  Ottos  IIL    Annal.  Quedlinb.  1.  c.  p.  69.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  636. 

993. 

672.  Januar  25.    König  Otto  IIL  schlichtet  den,  zwischen  dem  Kloster  Metein  und  dem  Bischof  Duodo 

zu  Mimigernevord,  wegen  der  Wahlfreiheit  der  Äbtissinn  und  des  Vogtes  entstandenen^  Streit, 
ernennt  des  Herzogs  Bernhard  Tochter  Godesdiu  zur  Äbtissinn,  und  bestätigt  die  Privilegien 
des  Klosters.  Act.  Trotmanniae  VIII.  Kai.  Februar.  994,  a.  R.  X.  Schaten  A.  P.  I.  p.  232. 
Niesert  M.  U.  S.  IV.  S.  213.  mit  dem  falschen  Namen  des  Bischofs  Udo.  (LXXI.) 

673.  Februar  5.     Derselbe  bestätigt  dem  Stift  Essen,    auf  Ansuchen  seiner  Verwandten,  der  dortigen 

Äbtissinn  Mahthilt,  alle  seine  Privilegien,  besonders  die  freie  Wahl  der  Äbtissinn.  Act.  Astnide, 
Non.  Febr.  993,  a.  R.  X.    Westphalia  2.  Jahrg.  2.  Quart.  S.  37.    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  75. 

674.  August  15.    Derselbe  nimmt  das  von  dem  Bischof  Milo  zu  Minden,  auf  dem  Schlosse  Widegenburg, 

an  dem  Orte,  wo  vormals  eine  heilige  Einsiedlerinn  Thetwif  gelebt  hat,,  nach  der  Regel  des 
heil.  Bcnedictus  gestiftete  und  mit  den  Orten  Homelbcke,  Jolenbecke  und  Brunnenhuson  ausge- 
stattete Nonnenkloster  in  seinen  Schutz  und  bewilligt  ihm  die  freie  Wahl  der  Äbtissinn,  mit 
Vorwissen  und  Genehmigung  des  Bischofs.  Act.  Belsamis  juxta  civil.  Nienburch  XVIII.  Kai.  Sep- 
tembr. 993,  a.  R.  X.    Würdtwein  Subsid.  dipl.  T.  X.  p.  304.    Vgl.  Lerbeck  Chr.  Mind.  1.  c.  p.  167. 

675.  Dtiodo,  Bischof  zu  Mimigardevord,  stirbt.  —  Switger,  ein  Mann,    der  im  besonderen  Rufe  der  Hei- 

ligkeit stand,  wurde  sein  Nachfolger.  Annal.  Colon,  äp.  Pertz.  Scripten  T.  I.  p.  99.  Annal. 
Quedl.  1.  c.  p.  69. ,  wo  Sioitger  sanctae  Halverstatensis  ecclesiae  coenobita  genannt  wird.  Annal. 
Saxo  1.  c.  p.  638.  —  Mehr  von  Stcitgers  (oder  Sweders)  Leben  und  Tugenden  s.  b.  Thietmar. 
1.  c.  p.  773.  868.  869.  Annal.  Saxo  1.  c. 

994. 

676.  April  20.    König  Otto's  III.  Anwesenheit  in  Dortmund,   erwiesen   durch  eine  Urkunde,  worinn  er 

dem  Bisthum  Halberstadt  mehrere  Orte  schenkt.  Act.  Trutmundi  XII.  Kai.  Maji  994.  Original 
im  Königl.  Geh.  Staats-  und  Kab.- Archive  zu  Berlin. 

677.  Oktober  9.    König  Otto  IIL  verleiht  dem  Stifte  Werden ,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes  Werinbraht, 

das  Recht  freier  Wahl  und  Entsetzung  des  Vogtes.  Act.  Imileva  VII.  Id.  Octobr.  994,  a.  R.  XL 
Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  76. 

995. 

678.  Junius  2.    Synode  zu  Mousson  (Mosomi),  welcher  unter  andern  Suitger,  Bischof  zu  Mimigardevord 

(civitatis  Mimigardevurdae)  beiwohnt.  Acta  concil.  Mosom.  auct.  Gerberto,  ap.  Pertz.  Scriptor 
T.  III.  p.  690. 

Digitized  by  V^OOQIC 


442  995  —  996. 

679.  Julius  40.    König  Otto  HL  bestätigt  dem  Kloster  Herivort,  auf  Bitten  der  dortigen  Äbtissinn  /mww. 

die  Kirchen  zu  Reini,  Wadiringus  und  Stochheim.  Act.  Bodfeldon  VI.  Id.  Jul.  995,  a.  R.  XU. 
Schaten  A.  P.  I.  p.  234.   (LXXIL) 

680.  „      30.    Derselbe  bestätigt  dem  Stifte  Corvey ,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes  Dietmar,  alle  von 

seinen  Vorfahren  verliehenen  Privilegien.  Act  Gandereshem  ÜI.  Kai.  Aug.  995,  a.  R.  XII.  Scha- 
ten A.  P.  I.  p.  233.  (LXXIII.) 
684.  Oktober  26.  Derselbe  schenkt,  auf  Bitten  seiner  Vatersschwester  Mahthild,  Äbtissinn  zu  Quedlin- 
burg, und  seiner  Schwester  Sophia,  Nonne  zu  Gandersheim,  der  Tochter  des  Herzogs  JffcmAarrf, 
Imma ,  Nonne  zu  Hervord ,  das  Gut  Hedum  im  Gau  Hedergo  in  der  Grafschaft  des  Grafen  Heico. 
Act.  Scininge  VII.  Kai.  Novembr.  995,  a.  R.  XII.  Schaten  A.  P.  L  p.  234.  Chron.  Gottw.  T.  IL 
p.  632. 

682.  In  diese  Zeit  muss  auch  die  Synode  gehören,  welche  Bischof  Bernward  zu  Hildesheim,  in  Gegen- 

wart König  Ottos  III.  und  des  Erzbischofs  Willegis  von  Mainz  hielt,  und  welcher  unter  andern 
Bischof  Milo  von  Minden  beiwohnte.  Vita  Bemw.  1.  c.  ohne  Zeitangabe.  —  Bemward  war  993 
zum  Bisthum  gelangt,  und  Milo  starb  996. 

996. 

683.  April  42.    Dodo,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.    Necrol.  Osnabr.  u.  Anm.  zu  Heins.  I.  S.  446.  — 

Von  der  Erscheinung,  welche  seinem  Nachfolger  Günther,  einem  schon  alten  und  kränklichen 
Manne,  die  Erhebung  zum  Bisthum  angedeutet  haben  soll,  s.  Thietmar.  1.  c.  p.  787. 

684.  „     48.    Mio,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.    Necrol.  Fuld.  b.  Dronke  p.  482.  u.  Necrol.  Moellenbecc. 

685.  December  48.    Kaiser  Otto  IIL  entscheidet 'den  langwierigen  Streit  des  Klosters  Elton,   mit  seines 

Stifters,  des  Grafen  Wichmann,  hinterlassener  Tochter  Adela,  welche  einen  Theil  der  Güter 
des  Klosters  unter  dem  Verwände  in  Anspruch  nahm,  dass  ihr  Vater,  nach  sächsischem  Rechte, 
ohne  ihre  Einwilligung  nicht  habe  darüber  verfügen  können.  Adela  und  ihr  Gemahl  Balderich 
Entsagen  nehmlich  allen  Ansprüchen  an  das  Kloster  und  übergeben  es  dem  Schutze  des  Kaisers, 
der  ihm  dieselben  Freiheiten,  wie  den  Klöstern  Essen,  Quedlinburg  und  Gandersheim  zuspricht; 
auch  überlassen  sie  demselben  die  Güter  zu  Heltnon,  Furnon,  Voerthusen,  Embrica,  Hammc, 
Arnhem,  Redincghem,  Appeltemika,  Herveit,  Lienden,  Thule,  Malsme,  Brummen,  Olbruch, 
Rhaie,  Hunnippe,  Thelden,  Triendum,  Putten,  und  die  Forsten  Steenrewalt,  MoflFet,  Wicheimulo 
und  Suboirt,  nebst  einer  jährlichen  Abgabe  von  42  Stücken  Wild  aus  dem  Forste,  in  welchem 
Elton  erbaut  ist;  wogegen  die  Äbtissin  Lutgarda  IL,  Namens  des  Klosters,  auf  die  Höfe  Ryn- 
hare,  Helikanbeh,  Linthusen  und  Reclo,  zu  Gunsten  der  Adela,  verzichtet.  Zugleich  bestätigt 
der  Kaiser  dem  Kloster  alle,  dem  Grafen  Wichmann  von  dem  vorigen  Kaiser  geeigneten  Güter, 
namentlich  zu  Nardincklant,  Urck,  Barbuogot,  Otwines,  und  in  Friesland  in  den  Grafschaften 
Hunesco,  Fualgo,  Merme  und  Micheta,  auch  den  Zoll,  genannt  Hachdol,  von  der  Fischerei  im 
Gau  Salon  in  dem  Flusse  Isla;  die  freie  Wahl  der  Äbtissinn  und  andere  Privilegien.  Act  No- 
viomagi  XV.  Kai.  Januar.  996,  a.  R.  .   .  Imp.  I.     Schaten  A.  P.  I.  p.  236.  mit  dem  Datum 

'    XV.  Kai.  Jun.  997.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  454.  eben  so.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  77. 

über  die  Geschichte  der  im  Obigen  erwähnten  Adela  und  ihres  zweiten  Gemahls  Balderich  (von 
dem  ersten ,  dem  sächsischen  Grafen  Imad,  war  sie  Mutter  des  nachmaligen  berühmten  Bischofs 
Meinwerk  zu  Paderborn),  besonders  über  Balderichs  verübte  Gewaltthätigkeit  gegen  das  Stift 
Elten,  v^.  Alpertus  de  divers,  temp.  lib.  I.  ap.  Peilz.  Scriptor.  T.  IV.  p.  702.  sq.  —  Weitlauf- 
tige  Untersuchungen  über  das  Geschlecht  des  Grafen  Wichmann,  s.  b.  Falke  C.  Tr.  Corb. 
p.  454.  sq. 


Digitized  by 


Google 


932  —  936.  U3 

(996—1002.) 

686.  Kaiser  Otto  IIL  schenkt  seinem  Kapellan  Maginward  (gewöhnlich  Meimverk,  nachmal.  Bischof  von 

Paderborn),  auf  Bitten  der  Äbtissinn  Geppa,  zwei  königliche  Hoven  in  der  villa  Lutterun,  im 
Gau  Ventsgoi,  dem  Burgwardium  Dalehem  und  der  Grafschaft  des  Grafen  Heriald,  S.  d.  Bisher 
ungedruckt;  nur  dem  Innhalte  nach  angeführt  in  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  519.  —  Da  Otto  in  der- 
selben den  Imperator -Titel  führt,  so  kann  sie  nur  zwischen  die  oben  bemerkten  Jahre  fallen. 
(LXXIV.) 
In  der  Vermuthung,  dass  die  oben  genannte,  nicht  näher  bezeichnete  Äbtissinn  Geppa  eine  Person 
mit  der  im  folgenden  erwähnten  Äbtissinn  Geva  sein  möchte ,  ist  auch  die  nachstehende  Urkunde 
sogleich  hier  beizufügen. 

687.  Ein  freier  Mann  Namens  AdaJbert  schenkt  Güter  zu  Bedelinkthorp  an  das  Kloster  Schildesche,  unter 

der  Äbtissinn  Geva.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  —  Der  Schrift  nach  kann  die  Urkunde  demEnd^« 
des  10.  oder  Anfange  des  11.  Jahrhunderts  angehören;  sonst  ist  ihre  Zeit  nicht  näher  zu  be- 
stimmen.   (LXXV.) 

997. 

688.  In  dem  Kriege  Kaiser  Ottos  gegen  die  Slaven,  gewinnen  die  Westfalen,  welche  der  Kaiser,  bei 

seinem  Vorrücken,  zum  Schutze  des  Sachsenlandes  zurückgelassen  hatte,  über  ein  weit  über- 
legenes Heer  der  in  den  Bardengau  eingebrochenen  Feinde,  einen  grossen  Sieg.  Annal.  Quedl 
1.  c.  p.  71.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  641. 

689.  April  18.    Kaiser  Otto  IIL  schenkt  dem  Stifte  Essen,   auf  Bitten  seiner  Verwandten,   der  dortigen 

Äbtissinn  Mathildis,  den  Ort  Bruggihem,  im  Gau  Aringon,  in  der  Grafschaft  des  Grafen  Rod^ger, 
mit  einigen  dazu  gehörigen  Villen  im  Gau  Gudingon.  Act.  Trutmanniae  XIV.  Kai.  Maj.  997,  a. 
R.  XlV.  Imp.  I.  Westphalia  2.  Jahrg.  2.  Quart.  S.  38.     Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  80. 

690.  Junius  5.    Derselbe  übergibt  der  Kirche  zu  Magdeburg  den  Hof  Sigdri  im  Gau  Angri  in  der  Graf- 

schaft des  Herzogs  Bernhard,  tauschweise  für  das  Gut  Kitzilnheim.  Act.  Arniburg,  Non.  Jun. 
997,  a.  R.  XIll.  Imp.  I.    Schaten  A.  P.  L  p.  237.    Höfer  Zeitschr.  f.  Archivk.  IL  S.  355^ 

691.  September  29.    Derselbe  schenkt,  auf  Bitten  der  Gräfinn  Herbirga,  dem  Kloster  Mescide  die  villa 

Stochusun  im  Gau  Locdorp  in  der  Grafschaft  des  Grafen  Herimann.  Act  Aquisgrani  III.  I^al. 
Octobr.  997,  a.  R.  XIV.  Imp.  H.    Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  20. 

692.  Oktober  12.     Derselbe  schenkt  dem  Marien  -  Stifte   zu   Aachen  den   kaiserlichen  Ort  Trotmannia 

(Dortmund)  im  Gau  Westfalen.  Act.  in  Aquisgranensi  palatio,  IV.  Id.  Octobr.  997,  a.  R.  XIV. 
Imp.  n.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  80.  —  Diese  Schenkung  hat  keinen  Bestand  gehabt. 


693.  October  8.  Kaiser  Otto  IIL  bestätigt  das  von  dem  Grafen  Eccard  und  seiner  Gemahlinn  Mathilde 
gestiftete  Kloster  Helmwardeshausen  im  Gau  Angira  und  der  Grafschaft  DudMs,  nimmt  dasselbe 
in  seinen  Schutz,  verleiht  ihm  die  Münz-,  Zoll-  und  Marktgerechtigkeit,  so  wie  die  ausschlies- 
scnde  Gerichtsbarkeit  und  alle  Ehrenrechte,  deren  das  Stift  Corvey  geniesst,  und  setzt  den 
Grafen  Eccard  zum  Vogt«  desselben,  mit  der  Bestimmung,«  dass  nach  dessen  Tode  allezeit  der 
älteste  seiner  Nachkommen  diese  Vogtei  bekleiden,  und  wenn  keiner  derselben  mehr  vorhan- 
den, der  Abt  den  Vogt  wählen  soll.  Act.  Aquisgrani  VIII.  Non.  Octobr.  998,  a.  R.  XlV.  Imp.  U. 
Wcnck  Hess.  Landesgescb.  2.  B.  Urk.  S.  37. 
Ausser  dem  Kloster  Helmwardeshausen  stiftete  Graf  Eccard  auch  das  benachbarte  Hildwardeshausen 
in  superiori  parte  fluminis.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  645,  zum  J.  1000. 

Digitized  by  VjOOQIC 


444  '  1000  —  1001. 

999. 

694.  Die  villa  Huxeli  (Höxter)  wird  durch  den  Blitz  eingeäschert.    Annal.  Corb.  1.  c.  p.  6. 

1000. 

695.  April.  .    Papst  Silvester  IL  bestätigt  das  von  dem  Grafen  Eckehard  und  seiner  Gemahlinn  Mathilde 

gestiftete  Kloster  Helmwardeshusen,  und  verleiht  ihm  gleiche  Rechte  wie  dem  Stifte  Corvey,  be- 
sonders die  freie  Wahl  des  Abtes  und  des  Vogtes,  letztere  nach  dem  Tode  des  Stifters.  Dai 
mense  April.  Indict.  XII.  Pontif  a.  III.    Wenck  a.  a.  0.  S.  39. 

696.  „    30.    Kaiser   Otto  IIL   verleiht,    auf  Verwendung    des  Grafen  Eckhard,    dem  Abte  Haulf  zu 

Hclmw'ardeshusen  das  Markt-,  Münz-  und  Zollrecht  an  dem  genannten  Orte,  mit^allen  den 
Landfriedens-  und  andern  Rechten,  deren  die  Handelsleute  zu  Mainz,  Cöln  und  Dortmund  ge- 
niessen.    Act.  Aquisgrani,  prid.  Kai.  Maji  1000,  a.  R.  XVI.  Imp.  FV.  Wenck  a.  a.  0.  S.  40. 

697.  Mai  18.    Derselbe  bestätigt  das  von  Gerberga,  der  Mutter  des  Grafen  Herimann,  gestiftete  Kloster 

Odingen  im  Gau  Lohthorp  in  der  Grafschaft  eben  dieses  Herimann,  und  verleiht  ihm  die  Rechte 
der  Klöster  Essen  und  Quedlinburg.  Act.  Elisopii  XV.  Kai.  Jun.  1000,  a.  R.  XVI.  Imp.  IV.  Seiberlz 
Urkundenb.  I.  S.  21.  —  Die  Charte  ist  cirografirt.  Die  am  untern  Rande  derselben  verkehrt 
stehende,  durchschnittene,  von  Seibertz  nicht  entzifferte  Schrift  heisst:  Signu  Heriberti  Epi  et 
Gerberge  comitissae  et  filii  eius  Herimanni  iussu  Ottonis  imperatoris  augusti. 

698.  September  20.    Retharius,  Bischof  zu  Paderborn,  kommt  mit  dem  Erabischof  Willegis  von  Mainz 

nach  Gandersheim,  wo  letzterer  die  neu  erbaute  Kirche  weihen  will,  welches  jedoch  durch 
die  Einsprache  der  Gesandten  des  Bischols  Bernward  von  Hildesheim  verhmdert  wird.  Vita 
Bernw.  1.  c.  p   766. 

699.  Novemb.   27.     Günther,    Bischof  zu    Osnabrück,    stirbt.     Erdmann.  Chron.   Osnabr.    ap.  Meibom. 

R.  Germ.  T.  IL  p.  205.  Todestag  nach  Necrol.  Osnabr.  —  Anm.  zu  Kleins.  I  S.  453.  setzen, 
nach  Necrol.  Fuld.  (b.  Leibn.  p.  766.),  das  Todesjahr  dieses  Bischofs  auf  998;  da  aber  Thiet- 
mar.  1.  c.  ihm  ausdrücklich  eine  vierjährige  Regierung  zuschreibt,  und  es  feststeht,  dass  ernicht 
vor  996  zum  Bisthume  gelangt  sein  kann,  weil  er  nach  ebd.  bei  dem  Kaiser  in  Italien  war,  als 
er  die  Ernennung  zu  demselben  erhielt,  und  der  Kaiser  996  zum  erstenmal  nach  Italien  ging, 
so  muss  sein  Tod  in  das  J.  1000  gesetzt  werden. 

700.  „  28.  Retharius,  Bischof  zu  Paderborn,  erscheint  zu  Gandersheim,  um  der  Synode  beizu- 
wohnen, welche  der  Erzbischof  Willegis  daselbst,  jedoch  mit  W^iderspruch  des  Bischofs 
von  Hildesheim,  als  dessen  Diöcesanrechte  beeinträchtigend,  angesetzt  hatte.  Vita  Bernw.  I.  c. 
p.  767. 

701.  Ramivard,  Bischof  zu  Minden,  verlegt  das  von  seinem  Vorgänger  Milo  in  monte.  Wedegonis  erbaute 

Kloster  in  die  Stadt  Minden.    Lerbeck.  Chr.  Mind.  1.  c.  p.  167. 

702.  Grosse   Feuersbrunst  in  Paderborn,   durch  welche  auch  der  Dom,   mit  Büchern,    Urkunden  und 

andern  Kirchenzierden  fast  gänzlich  zerstört  w^ird.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  520.  —  Thietmar.  1.  c. 
p.  809.  berichtet  dieses  Ereigniss  ohne  Zeitangabe  kurz  vor  der  Synode  zu  Dortmund  1003; 
und  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  655.  erwähnt  desselben  zu  Ende  des  J.  1004,  wahrscheinUch  weil  der 
Bischof  im  folgenden  Jahre  von  dem  König  Heinrich  //.  bei  dessen  Aufenthalt  in  Corvey,  noch 
in  Beziehung  auf  den  durch  jene  Feuersbrunst  erlittenen  Schaden,  einige  Bewilligungen  erhielt. 
(Vgl.  Nr.  733.) 

1001. 

703.  Januar  1.    Kaiser  Otto  HJ.  erneuert,  auf  Bitten  des  Bischofs  Retharius  zu  Paderborn,  die  Privile- 

gien dieses  Bisthums,  weil  die  früheren  Urkunden  in  der  Feuersbrunst  verloren  gegangen;  nament- 

Digitized  byC^OOQlC 


1001  —  1002.  Uö 

lieh  den  königlichen  Schutz,  die  freie  Bischofswahl,  die  ausschliessliche  Gerichtsbarkeit,  das 
Grafengeding  über  die  Gauen  Paterga,  Aga,  Treveresga,  Auga  und  Soretfeld,  Besitzungen  in 
Tuisburg  und  Trutmannia,  und  den  Forstbann  von  dem  Flusse  Deichana,  durch  den  Osning, 
Ardenha  und  Sinethi,  bis  zu  dem  Wege  nach  Herisi.  Act.  Romae  Kai.  Januar.  4001 ,  a.  R.  XVI. 
Imp.  VI.  Schalen  A.  P.  I.  p.  244.  mit  a.  R.  XVIII.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  669.  Aus  ganz  un- 
erheblichen und  zum  Theil  irrigen  Gründen  will  Letzterer  die  Urkunde  verdächtig  machen.*) 
Cf.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  520. 

704.  Januar  1.  Papst  Silvester  IL  gibt  dem  Bischof  Retharius  zu  Paderborn  eine  ähnliche  Erneuerung 
der  alten  Privilegien  seiner  Kirche.  Vita  Meinw.  1.  c.  —  Die  Urkunde  selbst  ist  verloreir  ge- 
gangen. 

703.  März  12.  Thiadmar,  Abt  zuXorvey,  stirbt.  Cod.  mscpt  et  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  5.  —  Vgl.  die 
Stammtafel  des  Bischofs  Thielmar  zu  Merseburg,  bei  Pertz.  Scriptor.  T.  III.  p.  723. 

706.  April  27.    Kaiser  Otto  IIL  gibt,  auf  Verwendung  des  Herzogs  Bernhard  und  des  kaiserlichen  Ka- 

pellans Macjinwerd,  dem  Grafen  Idutger  den  Hof  Stipenlo  in  der  Grafschaft  eben  dieses  Liutger, 
im  Gau  Westfalen.  Act.  Ravennae  V.  Kai.  Maji  1001 ,  a.  R.  XIV.  Imp.  V.  Undenbrog.  Scr.  R. 
G.  septentr.  p.  <54.  Wedekind  Noten  III.  S.  416.  Lappenberg  Hamb.  Urkundenb.  I.  S.  60.  — 
Die  Wittwe  dieses  Grafen  Liudger,  Emma,  eine  Schwester  des  Bischofs  Mänwerk  zu  Paderborn, 
schenkte  nachmals  die  curtis  Stiplaga  juxta  Rhenum  (soll  wohl  heissen  Ruram)  an  die  Kirche 
zu  Bremen.    Adam.  Brem.  1.  c.  p.  37. 

707.  August  45.    Synode  zu  Frankfurth,  welcher  unter  andern  Retharius,  Bischof  zu  Paderborn,  bei- 

wohnt.   Vita  Bernw.  L  c.  p.  773. 

4002. 

708.  Markgraf   Ekkihard,    der  nach  Kaiser    Ottos  IIL  frühem   Tode,    gegen    die    beabsichtigte  Wahl 

König  Heinrichs  IL,  für  sich  eine  Partei  im  nordwestlichen  Deutschland  bilden  will,  kommt  nach 
Paderborn,  wo  ihn  der  Bischof  Retharius  zwar  einlässt,  ihm  aber  sein  Misfallen  über  sein  un- 
besonnenes Vorhaben  zu  erkennen  gibt.  —  Ekkihards  Plan  scheiterte,  und  er  selbst  wurde  am 
30.  April  zu  Palithi  getödtet.  Thietmar  1.  c.  p.  794.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  647.  Gobelin.  Pers. 
Cosmodrom.  ap.  Meibom.  Rer.  Germ.  T.  L  p.  255. 

709.  Balderich  (vgl.  Nr.  685.)  bricht,    nach  dem  Tode  Kaiser  Otto's  IIL,  den  Frieden  mit  dem  Stifte 

Ehen,  überfällt  dasselbe,  durchbricht  den  zu  dessen  Schutze  aufgeführten  Wall,  und  unterwirft 
sich  die  Leute  desselben.  Der  neu  gewählte  König  Heinrich  IL  stellt  aber  den  vorigen  Zustand 
bald  wieder  her.    Alpert.  de  divers,  temp.  1.  c.  p.  703. 

710.  3Ieinwerk  (vgl.  Nr.  683.),   dem  neuen  König  Heinrich  IL  sowohl  durch  Familienverwandtschaft  als 

durch  seine  Tugenden  empfohlen,  wird  an  dessen  Hof  aufgenommen  und  von  ihm  in  öffentlichen 
und  Privat- Geschäften  häufig  gebraucht.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  524. 
714.  Julius  24.  Unter  den  Grossen,  welche  den  König  Heinrich  IL  bei  seinem  Einzüge  in  Merseburg 
empfangen,  sind  auch  die  Bischöfe  Retharius  von  Paderborn  und  /?amti;ar(i  von  Minden.  Thiet- 
mar. 1.  c.  p.  794.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  649.  —  Adalboldi  vita  Heinr.  Imp.  ap.  Pertz.  T.  IV.  p.  686. 
nennt  im  Allgemeinen  die  Sächsischen  Bischöfe.  Dass  auch  der  Bischof  von  Osnabrück  zugegen 
war,  zeigt  die  folgende,  für  ihn  ausgefertigte  Urkunde. 


*)  Ein  Wiederabdruck  derselben  wurde  nicht  sweckmassig  befunden,  da  sie  nnr  in  einer  sehr  jungen,  nicht  gant  tu- 
Terlässigen  Abschrift  erhalten  ist,  und  im  Inhalte  mit  der  später  folgenden  Urkunde  Heinrichs  IL  (Nr.  724.)  woU" 
kommen  übereinstimmt. 


U6  1002  —  1003. 

712.  Julius  28.    König  Heinrich  IL  bestätigt,  auf  Ansuchen  des  Bischofs  Wodihdph,  die  Privilegien  und 

Besitzungen  der  Kirche  zu  Osnabrück,  insbesondere  den  Forstbann.  Act.  Herseburc  V.  Kai. 
Aug.  1002,  a.  R.  I.  Schaten  A.  P.  I.  p.  254.  Sandhoff  1.  c.  p.  XXVm.  Moser  O.  G.  H.  S.  234. 
s.  W.  VIII.  S.  30.*) 

713.  August  4.    Derselbe  bestätigt  dem  Stifte  Werden,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes  Radbald,  das  Recht 

freier  Ein-  und  Absetzung  des  Vogtes.  Act.  Grona  IL  Non.  August.  1002,  a.  R.  I.  Lacomblet 
Urkundenb.  I.  S.  83. 

714.  „     10.    Der  König,  nachdem  er  zu  Grona  mit  seiner  Gemahlinn  jüTtim^undi«  zusammen  getroffen, 

feiert  den  Festtag  des  heil.  Laurentius  zu  Paderborn,  wo  auch  die  Königinn  durch  den  Erzbi- 
schof von  Mainz  gekrönt  wird.  Adalb.  vita  Heinr.  1.  c.  p.  686.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  521.  Annal. 
Hildesh.  1.  c.  p,  92.  —  Was  bei  Thietmar  1.  c.  p.  796.  und  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  649. ,  abweichend 
von  den  andern  Schriftstellern,  von  des  Königs  vorhergehendem  Aufenthalt  in  Corvey  und  seinem 
dortigen  Zusammentreffen  mit  der  Königinn  erzählt  wird,  beruht  unstreitig  auf  einer  Verwech- 
selung oder  einem  andern  Irrthume,  indem  dabei  des  bereits  verstorbenen  Abtes  Thietmar  ge- 
dacht wird. 

715.  Während  der  Krönungsfeier  der  Königinn  wollen  die  Baiern  im  Gefolge  des  Königs,  in  der  Umge- 

gend von  Paderborn,  Früchte  zum  Futter  ihrer  Pferde  mit  Gewalt  zusammenraffen,  und  da  die 
Landleute  sich  widersetzen,  so  entsteht  daraus  ein  heftiges  Gefecht,  worinn  unter  andern  ein 
Bruder  des  königlichen  Kanzlers  Eilbert  getödtet  wird.  Durch  Dazwischenkunft  des  Herzogs 
Bernhard  mit  seiner  bewaffneten  Schaar  wird  endlich  die  Ruhe  wieder  hergestellt,  und  der 
König  zieht  die  Urheber  des  Streites  zur  verdienten  Strafe.  Adalbold.  1.  c.  Annal.  Quedlinb. 
1.  c.  p.  78.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  650.     Gobelin.  Pers.  1.  c.  p.  255. 

716.  August  12.    König  Heinrich  U.  bestätigt  dem  Stifte  Heriford,  auf  Ansuchen  der  dortigen  Äbtissinn 

Godesdiu,  die  demselben  incorporirten  Kirchen  zu  Hreini,  Wadiringas  und  Stochheim.  Act  Ar- 
viti  IL  Id.  Aug.  1002,  a.  R.  I.    Schaten  1.  c.  p.  249.  mit  dem  falschen  Ortsnamen  Arundi.  (LXXM) 

717.  „      24.    Derselbe  bestätigt  dem  Stifte  Corvey,   auf  Bitten  des  dortigen  Abtes  Hosat,  alle   seine 

Privilegien.    Act.  Noviomago  IX.  Kai.  Septembr.  1002,  a.  R.  I.    Schalen  1.  c.  p.  250.  (LXXVII.) 

718.  September  15.    Derselbe  verleiht  dem  Stifte  Paderborn,  auf  Bitten  des  Bischofs  Retharius  und  aus 

Mitleid  wegen  des  erlittenen  Brandschadens,  den  Forstbann  von  dem  Flusse  Luthera,  durch  den 
Osningurid  Sinithi,  bis  zu  dem  Wege  nach  Horihusun.  Act.  Bochbardon  XVIL  Kai.  Octobr.  1002, 
a.  R.  I.  Schaten  L  c.  p.  249.    Cf.  vita  Meinw.  1.  c.  p.  521.,  cap.  13.  (LXXVHI.) 

719.  Oktober  8.    Ramward,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.    Anm.  zu  Kleins.  I.  S.  474. 

1003. 

720.  Februar  16.    Heribert,  Erzbischof  zu  Cöln,  schenkt  dem  Kloster  Deutz  den  durch  Tausch  für  sein 

Gut  Pilicheim  (Pelkum)  erworbenen  Hof  Rothe.  Act.  Colon.  XIV.  Kai.  Mart.  1003,  a.  Henr.  BL 
Herib.  episc.  III.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  87. 

721.  „  17.  Wodüulf,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.  Vita  Meinw.  L  c.  p.  521.,  wo  zwar  1002  als 
Sterbejahr  angegeben  ist,  aber  offenbar  nach  einer  Zeitrechnung,  die  den  Februar  noch  zum 
alten  Jahre  zählte.   (Vgl.  Nr.  712.)    Den  Todestag  hat  auch  das  Necrol.  Osnabr. 

722.  „  23.  König  Heinrich  //.  bestätigt,  auf  Bitten  seiner  Verwandten,  der  Äbtissiim  Mahthild,  alle 
Privilegien  des  Stifts  Essen,  besonders  wegen  der  freien  Wahl  der  Äbtissinn  und  des  Vogtes, 
welcher  letztere  sein  Gericht  nicht  in,  sondern  ausserhalb  der  Stadt  (civitas)  Essen  halten  soll. 


*)   Hier  ist  S.  31.  Z.  24.  st.  ejoiqae,  zu  lesen  suisque;  Z.  29.  st.  intra  1.  iofrt« 

Digitized  by  V^OOQIC 


1003  —  1005.  447 

Act.  Novromago  VII.  Kai.  Marl.  1003,  a.  R.  L  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  83.  —  Die  Bestim- 
mung wegen  des  ausserhalb  der  Stadt  zu  haltenden  Vogteigerichtes  ist  später  in  die  Urkunde 
eingeschaltet.  —  Eine  andere  Ausfertigung  von  gleichem  Datum  (ebd.  S.  84.)  enthält  insbeson- 
dere die  Bestätigung  des  von  K.  Otto  dem  Stifte  geschenkten  Territoriums  Bruggeheim. 

723.  März  \3.    Derselbe  nimmt  das  Kloster  Molenbeche  (Mollen beck) ,   auf  Bitten  der  dortigen  Äbtissinn 

Bertheid  und  auf  Verwendung  des  Herzogs  Otto  und  des  Bischofs  TMederieh  (von  Minden),  in 
seinen  Schutz,  und  bestätigt  ihm  die  von  den  Kaisern  Arnulf  und  Otto  IL  veriiehenen  Privile- 
gien, besonders  wegen  freier  Wahl  der  Äbtissinn,  jedoch  mit  Genehmigung  des  Bischofs,  und 
der  Befreiung  vom  Königszins.  Act.  Mindae  III.  Id.  Mart.  1003,  a.  R.  I.  Grupen  Orig.  Germ.  IIL 
S.  125.  Kuchenbecker  Anal.  Hass.  X.  S.  391.  Würdtwein  Subsid.  diplom.  T.  VI.  p.  307.  Pau- 
lus Gesch.  d.  Kl.  Möllenb.  S.  59. 

724.  April  2.     Derselbe  bestätigt  dem  Bisthum  Paderborn  die  von  seinen  Vorfahren  verliehenen  Privile- 

gien und  Besitzungen.  Act  Quidilingaburc  IV.  Non.  April  1003,  a.  R.  I.  Schaten  A.  P.  I.  p.  252. 
Cf.  vita  Meinw.  1.  c.  cap.  14.   (LXXIX.) 

725.  Mai  7.     Derselbe   nimmt  das  Kloster  Helmwardeshusun,    in  der   Grafschaft  Dudico's  und  im   Gau 

Angira,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes  Haulf,  in  seinen  Schutz,  und  verleiht  ihm  das  Recht 
des  Klosters  Corvey,  besonders  die  Freiheit  von  weltlichen  Diensten,  die  freie  Wahl  des  Vogtes 
und  die  ausschliessliche  Gerichtsbarkeit  über  seine  Angehörigen.  Act.  Merseburgk,  Non.  Maji 
1003,  a.  R.  I.    Wenck  Hess.  Landesgesch.  2.  B.  Urk.  S.  42. 

1004. 

726.  Julius  20.    König  Heinrich  IL  nimmt  das  Kloster  Visbike  (Fischbeck) ,  welchem  die  Äbtissinn  Alfheyd 

vorsteht,  in  seinen  Schutz.  Act.  in  villa  Ösen  XIII.  Kai.  Aug.  1004,  a.  R.  III.  Pauliini  Hist. 
Visb.  p.  7.    Mader  Antiq.  Brunsv.  p.  209. 

727.  November  2.    Derselbe  bestätigt  das  von  der  Äbtissinn  Frederuna  und  ihrer  Schwester  Imma  mit 

Hilfe  des  Grafen  Gero  gestiftete  Kloster  Keminata  mit  den  dazu  gewidmeten  Gütern,  und  be- 
willigt demselben  die  Rechte  der  Klöster  Gandersheim,  Quedlinburg  und  Herivurt  Act.  Maga- 
deburc  IV.  Non.  Novembr.  1004,  a.  R.  III.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  905.  Vgl.  Wedekind  Noten 
II.  S.  64.  (LXXX.)  —  Die  erste  Stiftung  dieses  Klosters  scheint  noch  in  die  letzten  Jahre  Kaiser 
Otto's  L  (968  oder  etwas  später)  zu  fallen,  da  dieser  Kaiser  die  eingezogenen  Güter  des  im 
J.  967  als  Empörer  gefallenen  Grafen  Wigmann  (eines  Bruderssohnes  des  Herzogs  Hermann  von 
Sachsen)  halb  dem  Kloster  zu  Lüneburg  und  halb  dem  Kloster  Keminada  geschenkt  haben  soll. 
Annal.  Sax.  1.  c.  p.  621. 

1005. 

728.  Julius  7.     Synode  zu  Dortmund,  in   Gegenwart  König  Heinrichs  IL  und  seiner  Gemahlinn   Chune- 

gunda;  an  welcher  unter  andern  die, Bischöfe  Suithger  von  Mimigardevord,  Thietmar  von  Osna- 
brück und  Retharius  von  Paderborn  Theil  nehmen.  Thietmar.  1.  c.  p.  810.  Annal.  Saxo  J.  c. 
p.  635. 

729.  „     „    König  Heinrich  IL  schenkt  der  Kirche  S.  Adalberts  zu  Aachen,  unter  andern  Besitzungen, 

den  Zehenten  der  königlichen  Einkünfte  zu  Dortmund.    Act  Trutmanniae  Non.  Jul.  1005,  a.  R.  IV.  « 
Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  88. 

730.  „    18.    Derselbe  bestätigt,  auf  Verwendung  des  Bischofs  Retharius  von  Paderborn,  die  Privile- 

gien des  Klosters  Scildesce.  Act.  Corveiae  XV.  Kai.  Aug.  1005,  a.  R.  IV»  Lamey  Gesch.  v. 
Ravensb.  Urk.  S.  6. 

19*  ^  1 

Digitized  by  V^OOQlC 


148  1005  — loot. 

731.  Julius  20.    Derselbe  bestätigt  der  Kirche  zu  Magdeburg  die  von  seinem  Vorgänger  Otto  IIL  ge- 

schehene Schenkung  der  Stadt  Scidere  mit  allem  Zubehör  in  den  Gauen  Gesinegauwe,  Wetego, 
Thilete,  Lingauwe,  Sarethvelt,  Tietmelle  und  Lethgauwe,  und  dem  Forste  zwischen  den  Flliss- 
chen  Hambrina,  Nisa  und  Wermana.  Act.  Paterebrunne  XIII.  Kai.  Aug.  4005,  a.  R.  IV.  Höfer 
Zeitechr.  f.  Archivk.  II.  S.  140. 

732.  August  13.    Derselbe  wiederholt  die  Schenkung  der  Einkünfte  zu  Dortmund  u.  a.  an  die  Adalberts- 

Kirche  zu  Aachen.    Act.  Nuenberc  Id.  Aug.  1005,  a.  R.  IV.    Lacomblet  Urkundonb.  I.  S.  89. 

733.  Oktober  24.    Derselbe  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn,  in  welcher  seine  Gemahlinn  Kunigunde 

die  königliche  Weihe  empfangen,  (Jas  von  seinem  Kapellan  Meinwerk  ihm  übergeljene  Gut  Puo- 
chinefurti  (Bökenförde)  in  der  Grafschaft  Ldudolfs,  mit  der  Bestimmung,  dass  der  damahge  Bi- 
schof Betharius  auf  seine  Lebenszeit  es  für  sich  benutzen,  und  nach  dessen  Tode  es  der  Kirche 
ad  stipendia  fratrum  zufallen  soll.  Act.  Corpheia  IX.  Kai.  Novembr.  1005,  a.  R.  IV.  Schalen 
A.  P.  I.  p.  257.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  636.  Seibertz  ürkundenb.  I.  S.  23.  Cf  vita  Meinw. 
1.  c.  p.  522.  cap.  15, 

734.  November  27.    König  Heinrichs  IL  Anwesenheit  in  Dortmund,  nachgewiesen  durch  eine  Urkunde, 

worinn  er  seiner  Gemahlinn  Cunigunda  das  praedium  Bochbardon  in  pago  Drikeringon  schenkt. 
Act.  Throtmanniae  V.  Kai.  Decembr.  1005.  Original  im  Königl.  Geh.  Staats-  u.  Kab. -Archive 
zu  Berlin. 

1006. 

735.  Die  Normannen  dringen  mit  vielen  Schiffen  auf  dem  Flusse  Merwede  in  Nieder -Deutschland  ein 

und  kommen  bis  an  den  Hafen  Tyla,  am  rechten  Ufer  des  Flusses  Waal,  wo  sie  grosse  Ver- 
wüstungen anrichten  und  unter  audera  das  Kloster  der  heil.  Walburgis  plündern.  Bei  ihrer 
Annäherung  ergreifen  die  Anwohner  des  Flusses  Waal,  grösstentheils  Handelsleute,  mit  ihrem 
Golde  die  Flucht,  und  können  durch  ihren  Gaugrafen  (Praefectus)  nur  mit  Mühe  zurückgehalten 
werden.  Balderich  und  der  Graf  Unruoch,  der  bei  dem  Heere  Kaiser  Otto's  IIL  in  Italien  in 
grossem  Ansehen  gestanden,  führen  den  Krieg  gegen  die  Normannen,  die  sich,  ohne  bedeu- 
tende Kriegsvorfälle,  auf  ihren  Schiffen  schnell  wieder  zurückziehen.  Alpert.  de  divers,  temp. 
1.  c.  p.  704. 
736-  December.  .  Papst  Johann  XVIIL  nimmt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Betharius  zu  Paderborn,  die 
Besitzungen  der  dortigen  Kirche  in  päpstUchen  Schutz  und  bestätigt  dem  Domkapitel  die  freie 
Wahl  des  Bischofs.  D.  in  mense  Decembr.  Indict.  IV.  anno  Pontif  IH.  Schaten  A.  P.  I.  p.  258., 
zum  Jahre  1005.  —  Das  dritte  Pontifikatjahr  des  genannten  Papstes  beginnt  d.  19.  März  1006, 
und  auf  dieses  Jahr  passt  auch  die  angegebene  Indiction.  Der  Verfasser  der  vita  Meinw.  1.  c. 
p.  519.,  verwechselt  den  Papst  mit  einem  früheren  gleiches  Namens,  wenn  er  die  Urkunde  in 
das  Jahr  990  setzt.  (LXXXI.) 

1007. 

737.  In  diesem  Jahre  kehren  die  Normannen  mit  90  langen  Schiffen  auf  demLek  zurück,  und  kommen, 

'  nach  vergebUchen  Versuchen  ihr  weiteres  Vordringen  zu  hindern ,  bis  nach  Utrecht.  Dass  sie 
diesem  Orte  keinen  Schaden  zufügten,  wird  der  Fürbitte  des  dortigen  Bischofs,  des  heil.  Ansfrid, 
zugeschrieben.    Alpert.  de  div.  temp.  1.  c.  p.  705. 

738.  Januar  30.     König  Heinrich  IL  schenkt,   auf  Bitten  seines  Bruders  Bruno,  Bischofs  zu  Augsburg, 

dem  Kloster  S.  Petri  zu  Helmwardeshausen,  das  durch  den  Tod  des  Priesters  i4rf#/gfar  dem  König 
heimgefallene  Praedium  in  der  Grafschaft  des  Grafen  Hermann.  Act.  Mulinhusen  III.  Kai.  Febr. 
1007,  a.  R.  V.    Wenck  Hess.  Landesgesch.  2.  B.  Urk.  S.  42. 


Digitized  by 


Google 


looT  — 1011.  449 

739.  Oktober  27.    Synode  zu  Frankfurth,  in  Gegenwart  König  Heinrichs  IL  und  unter  dem  Vorsitze  des 

Erzbischofs  Willigis  von  Mainz,  welcher  die  Bischöfe  Radherius  von  Paderborn,  Suidgerus  von 
Mimigardevord,  Theodricus  von  Minden  und  Tliieimar  von  Osnabrück  beiwohnen.  Thictraar. 
1.  c.  p.  814.  üdalric.  Babenberg.  ap.  Eccard.  Corp.  hist.  med.  aevi  T.  IL  p.  60.  und  hieraus 
Pertz.  Scriptor.  T.  IV.  p.  795.,  Not.  i\.,  wo  das  vollständige  Synodal -Dekret 

1009. 

740.  Februar  26.    König  Heinrich  //.  bestätigt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Theoderidi  zu  Minden,  die  Privi- 

legion des  dortigen  Hochstifts,  besonders  die  freie  Gerichtsbarkeit,  die  Münze,  den  Zoll  und  die 
freie  Bischofswahl.  Act.  Drutmanniae  IV.  Id.  Mart.  1009,  a.  R.  VII.  Pistor.  Scr.  R.  G.  T.  III. 
p.  820. ,  wo  aber  das  Datum  unmöglich  richtig  sein  kann ,  da  Heinrich  in  der  angegebenen  Zeit, 
wie  aus  dem  folgenden  erhellet,  in  Goslar  war ,  also  nicht  in  Dortmund  eine  Urkunde  ausstellen 
konnte.  Wahrscheinlich  ist  also,  anstatt  Id.  Mart.,  Kai.  Mart.  zu  lesen;  wie  auch  dieser  Tag 
oben  angenommen  worden. 

741.  März  6.    Retharius,  Bischof  zu  Paderborn,  stirbt.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  522.    Annal.  Hild.  1.  c.  p.  93. 

Annal.  Sax.  1.  c.  p.  658.    Todestag  eben  so  im  Necrol.  Paderborn,  u.  a. 

742.  „  Dem  König  wird  die  Nachricht  von  dem  Tode  des  Bischofs  von  Paderborn  nach  Goslar 

überbrncht,  worauf  derselbe  sogleich  seinen  Kapellan  Meinwerk  zum  Bischof  dahin  bestimmt, 
in  der  Absicht,  durch  ihn  dem  damals  noch  sehr  armen  und  herabgekonmienen  Bisthum  auf- 
zuhelfen.   Vita  Meinw.  1.  c. 

743.  „     13.     (Sonntag  Reminiscere.)    Der  neu -ernannte  Bischof  von  Paderborn,  Meinwerk,  wird  zu 

Goslar  durch  den  Erzbischof  Willigis  von  Mainz  consecrirt.    Vita  Meinw.  1.  c. 

744.  „  Bald  darauf  erfolgt  die  Inthronisation  des  Bischofs  Meinwerk  in  Paderborn,  wo  er  drei 

Tage  nach  seiner  Ankunft  den  Neubau  der  Domkircho  beginnt,  der  in  sieben  Jahren  vollendet 
wird.     Vita  Meinw.  1.  c.  p.  523.     Gobelin.  Pers.  Cosmodr.  1.  c.  p.  256. 

745.  König  Heinrich  //.  übergibt  dem  Erzbischof  Dagmo  zu  Magdeburg,  mit  Bestätigung  der  Privilegien 

seines  Erzstifts,  unter  andern  die  zu  den  Städten  Schideri  und  Angeri  gehörigen  freien  FamiKen. 
Act.  Kirichberg,  ....  1009,  a.  R.  VIII.     Schatcn  A.  P.  I.  p.  268. 

746.  Die  Kirche  S.  Martini  zu  Minden  wird  eingeweiht.    Lerbeck.  Chr.  Mind.  1.  c.  p.  168. 

1010. 

747.  Bischof  Meimverk  von  Paderborn  begleitet  den  König  Heinrich  U.  in  den  Krieg  gegen  die  Lausitzer. 

Thietraar.  1.  c.  p.  822. 

748.  December  5.    Hosed,  Abt  zu  Corvey,  stirbt.    Cod.  mscpt.  et  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  5. 

1011. 

749.  Februar  7.    (In  capite  Jcjunii.)    König  Heinrich  //.  kommt  von  Frankfurth,  wo  er  das  Weihnachts- 

fest gefeiert,  nach  Corvey.    Annal.  Hild.  1,  c.  p.  93.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  661. 

750.  „  9.  Herzog  Remhard  von  Sachsen  stirbt  zu  Corvey,  während  der  Anwesenheit  des  Königs, 
i^ird  aber  in  dem  von  ihm  gestifteten  Michaels -Kloster  zu  Lüneburg  begraben.  Annal.  Hild.  1.  c. 
Annal.  Sax.  1.  c. 

751.  April  10.    König  Heinrich  //.  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn,  auf  Bitten  des  dortigen  Bischofs 

Meginwerk,  die  Grafschaft  des  verstorbenen  Grafen  Hahold.  Act.  Tribura  IV.  Id.  April.  1011, 
a.  R.  IX.  Monum.  Paderborn,  p.  44.  Schaten  A.  P.  I.  p.  270.  Seibertz  ürkundenb.  I.  S.  23. 
im  Auszuge.   (LXXXU.) 


Digitized  by 


Google 


ISO  lott  —  1013. 

752.  Junius  5.    Meimverk,  Bischof  zu  Paderborn ,  weiht  das  von  dem  Grafen  Eldcihard  gestiftete  Kloster 

Helmwardeshauscn ,  zur  Ehre  der  heil.  Dreieinigkeit,  des  Heilandes,  des  heil.  Kreuzes,  der  heS 
Maria,  des  Apostels  Petrus  und  aller  Apostel  und  Heiligen.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  524. 

753.  Julius  15.     Theimar,  Bischof  zu  Osnabrück,  gründet  die  CoUegiat  •  Kirche  S.  Johannis,   damals  auv 

serhalb  der  Stadt  Osnabrück,  in  der  sogenannten  Wüste.    Stüve  Gesch.  d.  Stadt  Osnabr.  \.  TL 
S.  43.  und  die  Urkunde  des  Bischofs  Benno,  ebd.  S.  123.    Vgl.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  521. 

754.  November  19.     Suiihger,  Bischof  zu  Mimigardevord ,  stirbt.     Thietmar.  1.  c.  p.  869.    Annal.  Sax.  1.  c. 

p.  662.  (gibt  XIV.  Kai.  Decembr.  also  d,  18.  Nov.  als  Todestag  an).    Annal.  Quedl.  I.  c.  p.  80 
•  Necrol.  Fuld.  ap.  Leibn.  p.  766.  —  Der  Vf.  der  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  525.  ist  also  im  Irrthurae. 

wenn  er,  gegen  jene  einstimmigen  Zeugnisse,  den  Tod  dieses  Bischofs  in  das  Jahr  1013  setzt; 
und  derselbe  so  \^ie  Thietmar  irren,  wenn  sie  ihm  eine  16jährige  Regierung  zuschreiben,  da 
sein  Vorgänger  Bodo  schon  993  starb,  und  eine  zweijährige  Erledigung  des  bischöflichen  Sitzes 
in  jener  Zeit  wohl  nicht  anzunehmen  ist.  —  Unter  den  Nachrichten,  welche  Thietmar  1.  c. 
aus  dem  Leben  Snithgers  mittheilt,  verdient  nachträglich  hier  besonders  hervorgehoben  zu  wor- 
den, wie  er  „in  curte  sua  a  quodam  tirone  ingenuo  appetitur,  et  villici  suimet  cruore  coram 
se  occisi  maculatur";  weil  daraus  zu  schliessen  ist,  dass  die  Gütertheilung  zwischen  dem  Bi- 
schof und  dem  Domkapitel  zu  Mimigardevord  damals  schon  eingetreten  war,  da  der  Bischof 
seine  eigne  Curtis  (den  Bispinghof)  und  seinen  eignen  Villicus  hatte.  —  Suiihgers  Nachfül.Jior 
Thiederich  L,  den  Thietmar  1.  c.  materterae  meae  filius  nennt,  erhielt,  seiner  Frömmigkeit 
wegen,  den  Beinamen  Bonus.    Vita  Meinw.  1.  c. 

1012. 

755.  August  41.    Bei  dem  Tode  Walthards,  Erzbischofs  zu  Magdeburg,  welcher  erst  kurz  vorher  sein 

Amt  angetreten  hatte,  war  zu  Gibichenstein,  nebst  mehreren  andern  Bischöfen,  auch  Bischof 
Meinwerk  von  Paderborn  gegenwärtig.    Annal.  Saxo  I.  c.  p.  663. 

1013. 

756.  März  3.    König  Heinrich  IL  schenkt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Meimverk  zu  Paderborn,   diejenigen 

Erbgüter  dieses  Bischofs,  welche  derselbe  früherhin  seiner  Mutter  Adela,  letztere  aber,  durch 
ihren  zweiten  Gemahl,  den  Gi-afen  Balderich,  dem  König  übergeben  hatte,  nehmlich  Widun, 
Reral,  Meribcki,  Goltbcki  und  Dudenhusen,  an  die  Kirche  zu  Paderborn.  Act.  Werla  V.  Non. 
Mart.  1013,  a.  R.  XI.  Schaten  A.  P.  1.  p.  276.  —  Die  genannten  Orte  hegen  an  der  Weser, 
in  der  Gegend  von  Rinteln,  Minden  u.  s.  w. 

757.  April  5.    Osterfest,  welches  König  Heinrich  IL,  durch  Krankheit  in  seiner  vorhabenden  Reise  von 

\V jrla  nach  Aachen  aufgehalten ,  zu  Paderborn  feiert.  Annal.  Quedl.  1.  c.  p.  81 .  Thietmar.  1.  c 
p.  832.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  66i. 

758.  „     24.    Reichsversammlung  zu  Grona,  um  über  des  Königs  bevorstehenden  Römerzug  zu  berath- 

schlagen.  —  Da  Bischof  Meinwerk  von  Paderborn,  zur  Theilnahme  an  diesem  aufgefordert,  die 
Armulh  seiner  Kirche  in  Erinnerung  bringt,  und  deshalb  um  eine  Vergütung  der  Kosten  ^bittet, 
so  schenkt  ihm  der  König,  auf  Verwendung  seiner  Gemahlinn  Aunt^tinde  und  mehrerer  Bischöfe, 
worunter  Theoderich  von  Mimigardevord  und  Tliietmar  von  Osnabrück,  das  von  dem  Erzbischof 
Unwan  von  Bremen  ihm  übergcbene  Gut  Berneshusen  im  Gau  Lisga  und  der  Grafschaft  Udos. 
Vita  Meinw.  1.  c.  p.  525.  —  über  diese  Schenkung  wurde,  wahrscheiidich  gleichzeitig,  eine 
Urkunde  in  zweifacher  Ausfertigung  ausgestellt,  wovon  noch  Bruchstücke  vorhanden  sind ;  bisher 
ungedruckt.  (LXXXIII.)  —  Vnwan,  bisheriger  Canonicus  zu  Paderborn,  war  kurz  vorher  erst, 
durch  Vorschub  des  Bischofs  Meimverk,  dessen  Vatersschwestersohn  er  war,  zum  Erzbisthum 


Digitized  by 


Google 


Ära- 
II- 


1013  —  1015.  451 

Bremen,  an  die  Stelle  des  verstorbenen  Erzbischofs  Lubentius,  befördert  worden.  Vita  Meinw. 
1.  c.  p.  524.  Vgl.  die  Stammtafel  bei  Wedekind  Not.  I.  S.  268. 
759.  Gleichzeitig  gibt  der  König,  ebenfalls  auf  Verwendung  der  Königinn,  des  Erzbischofs  Erchan- 
bald  von  Mainz  und  mehrerer  Bischöfe,  dem  Bischof  Meinwerk  von  Paderborn  auf  dessen 
Lebenszeit  zu  eignem  Gebrauche,  und  nach  seinem  Tode  für  die  Kirche  zu  Paderborn,  den 
königlichen  Hof  Moranga  im  Gau  Morangano  und  der  Grafschaft  Bernhards,  welchen  Erzbischof 
Unwan  von  Bremen  vorher  durch  seinen  Vogt  Udo  dem  König  übergeben  hatte.  Vita 'Meinw. 
1.  c.  p.  525.  —  Die  Urkunden  über  diese,  so  wie  über  die  vielleicht  auch  gleichzeitig  gesche- 
hene Schenkung  des  Hofes  Hoenstede  im  Gau  Rittiga,  wurden  erst  später  ausgefertigt. 


;  *0U. 

760.   Papst  Benedict  VIII.  schenkt  dem  Bischof  Meinwerk,  welcher  mit  dem  König  (seit  14.  Febr.  Kaiser) 
Heinrich  IL  nach  Rom  gekommen,  viele  Reliquien  für  die  Kirchen,  welche  derselbe  in  Pader- 
'■  born  zu  bauen  willens  ist.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  526. 

'^"  761.  März.  .    Derselbe  nimmt,  auf  Bitten  des  Hv&diQk  Meinwerk,  das  Bisthum  Paderborn  in  seinen  Schutz, 

*'  und  bestätigt  alle  Güter  desselben.    Dat.  in  mense  Martio  Indict.  XII.    Vita  Meinw.  1.  c.    Schaten 

'^  Ä.  P.  I.  p.  279. 

762.  Bischof  Meimcerk,  von  einer  im  kaiserlichen  Heere  ausgebrochenen  Pest  ergriflFen,  gelobt  dem  beil. 

Alexius  eine  Kirche  zu  erbauen.     Vita  Meinw.  1.  c.  p.  527. 

763.  April  7.    Während  der  Bischof  Meinwerk  mit  dem  Kaiser  in  Italien  verweilt,  wird  sein  Bruder, 

Graf  Thiederich,  auf  Anstiften  seiner  Mutter  Adeln  und  seines  Stiefvaters  Balderich,  auf  dem 
Schlosse  Uplage  bei  Elten  von  seinen  eignen  Leuten  ermordet.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  540. 

764.  „  Kaiser  Heinrich  ü.  bestätigt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Meinwerk,  welcher  mit  ihm  die  Kirche 
.^^'                          der  Apostel  Petrus  und  Paulus  besucht  hat,   alle  Besitzungen  der  Kirche  zu  Paderborn.     Act. 

Papiae  a.  1014,  R.  XII.  Imp.  I.  Schaten  A.  P.  I.  p.  281.  —  Der  König  feierte  zu  Pavia  das 
Weihnachtsfest  1013  und  das  Osterfest  (25.  April)  1014.  Aus  dem  in  der  Urkunde  gebrauchten 
Imp(»ralor  -  Titel  ergibt  sich,  dass  die  Ausstellung  derselben  nur  in  die  letztere,  nehmlich  in  die 
Zeit  der  Rückreise  des  Kaisers,  gehören  kann,  in  welche  sie  auch  in  der  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  527. 

r  ausdrücklich  gesetzt  wird.  —  Nach  einer  Bemerkung  in  dem  jüngeren  Paderbornischen  Kopial- 

buche  war  das,  jetzt  fehlende,  Original  im  Jahre  1661  noch  vorhanden  und  mit  einer  goldenen 
Bulle  besiegelt;  wenn  indessen  ebd.  hinzugefügt  wird,   es  führe  das  in  der  Abschrift  weggelas- 

•  senc  Datum  III.  Non.  Augusti,  so  passt  dies  nicht  auf  die  zu  Pavia  ausgefertigte  Urkunde,  da 

der  Kaiser  im  August  1014  schon  wieder  in  Deutschland  war.     Wenn  nicht  etwa  ein  Versehen 

?  obwaltete,  so  sollte  man  also   vermuthen,    dass  noch  eine  andere  Ausfertigung  existirt  habe. 

i  Dem  Abdrucke  bei  Schaten  liegt  übrigens  auch  nur  das  Kopialbuch  zum  Grunde,  obgleich  er 

sich  stellt,  als  habe  er  das  Original  vor  sich  gehabt.   (IXXXIV.) 

765.  Nach  der  Rückkehr  aus  Italien  begleitet  Bischof  Meinwerk  den  Kaiser  nach  Clugny,  und  führt  von 

dort  30  Mönche,  zur  Anpflanzung  eines  Benedicliner  -  Klosters  in  Paderborn,  mit  sich.  Vita 
Meinw.  1.  c.  p.  527. 

766.  Nach  seiner  eiligen  Heimreise  erbaut  Bischof  Meinwerk  schnell  an  der  westlichen  Seite  der  Stadt 

Paderborn  eine  Kapelle  zm*  Ehre  des  heil.  Benedictus.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  627. 

1015. 

767.  Januar  15.    Kaiser  Heinridi  IL  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn  den  Hof  Honstede  im  Gau  Rittiga 

und  der  Grafschaft  des  Grafen  Bei-nhard,  wie  der  Erzbischof  Onwan  denselben  besessen  und 
dem  Kaiser  übergeben  hatte.     Act.  Mulinhusen  XVIII.  Kai.  Februar.  1015,  a.  R.  XHI.  Imp.  I. 

Digitized  by  CjOOQIC 


152  1015. 

Schaten  A.  P.  I.  p.  275.  mit  willkürlich  verändertem  Datum  a.  1013,  Weglassung  des  a.  Imp. 
und  Veränderung  des  Imperator- Titels  in  den  Königs -Titel.  Lappenberg  Hamburg.  Urkundenb. 
I.  S.  63.  Cf.  vita  Meinw.  1.  c.  p.  524.  —  Der  Hof  Hohenstedt  lag  nicht  weit  von  dem  Schlosse 
Hardenberg.  Vgl.  Wolf  Gesch.  v.  Hardenb.  I.  S,  XV.  Wedekind  Not.  I.  S.  271.  —  Die  Schen- 
kung selbst  mag  früher  geschehen  sein  (s.  Nr.  759.) ,  aber  die  Urkunde  wurde  erst  jetzt  ausge- 
fertigt. (LXXXV.) 

768.  Februar  3,    Heribert,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet,   dass  die  Äbtissinn  zu  Gesike,  HUdigundis, 

das  von  ihrem  Grossvater  Hahold  und  andern  ihrer  Vorfahren  gestiftete  Kloster   Gesike  dem 
Erzstift  Cöln  übergeben,  auch  ihren  bisherigen  Vogt,  den  Grafen  Sikko,  entlassen,  und  den  Vogt 
^  der  Kirche  zu  Cöln,   Tiemo,  dafür  angenommen  hat;   zugleich  bestätigt  er  die  Privilegien  des 

Klosters.  Act.  Suosat  HI.  Non.  Febr.  1014.  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  25.  —  Die  Jahrzahl  1014 
muss  nach  dem  Gebrauche  der  Cölnischen  Kirche  verstanden  werden,  welche  das  neue  Jahr 
mit  dem  25.  März  anfing;  denn  im  Februar  1014  unserer  Zeitrechnung  war  Erzbischof  Heribert 
mit  dem  Kaiser  in  Italien. 

769.  Mai  28.    (Vigilia  Pentecostes.)    Bischof  Meimverk  von  Paderborn  kommt  mit  dem  Kaiser  zu  Imme- 

deshusim  zusammen,  wohin  der  Kaiser  von  Kaufungen  aus  gekommen  und  wo  er  mit  ihm  das 
Pfingstfest  feiert.     Thielmar.  1.  c.  p.  840. 

770.  Bischof  Meinwerk,  der  bei  einem  früheren  Besuche  in  Corvcy  die  Disciplin  in  diesem  Kloster  sehr 

verfallen  angetroffen  und  daselbst  eine  üble  Aufnahme  gefunden  hatte  (s.  vita  Meinw.  1.  c.  p.  543.. 
cap.  43.),  bringt  es  bei  dem  Kaiser  dahin,  dass  der  dortige  Abt  WaUi  abgesetzt,  und  ein  Mönch 
aus  dem  Kloster  Lauresheim,  Druhtmar,  dem  Stifte  Corvey,  ohne  Einwilligung  der  dortigen 
Klostergeistlichen,  als  Abt  vorgesetzt  wird,  um  dasselbe  zu  reformiren;  worauf  die  Mönche,  bis 
auf  9,  auswandern,  die  meisten  jedoch  nach  einiger  Zeit  zurückkehren.  Thietraar.  1.  c.  p.  840. 
Annal.  Saxo  1.  c.  p.  667.  Beide  lassen  die  Veränderung  mit  dem  Kloster  Corvey  noch  in  Im- 
medeshausen, die  Annal.  Quedl.  1.  c.  p.  83.  hingegen  in  Corvey  selbst  geschehen,  wohin  der 
Kaiser  zu  diesem  Ende  gekommen.  Vermuthlich  wurde  die  Sache  in  Inmiedcshausen  beschlos- 
sen und  in  Corvey  ausgeführt. 

771.  September  15.    Bischof  Meinwerk  weiht  die  neuerbaute  Domkirche  zu  Paderborn,  und  macht  bei 

dieser  Gelegenheit  die  erhaltenen  päpstlichen  Privilegien  öffentlich  bekannt.  —  Der  Kaiser,  wel- 
chen Meinwerk  zu  dieser  FeierHchkeit  eingeladen  hatte,  weil  er  von  ihm  Erwitte  zu  erhallen 
hoffte,  konnte,  wegen  seines  Feldzuges  nach  Polen,  nicht  daran  TheU  nehmen.  Vita  Meinw. 
1.  c.  p.  527. 

772.  „  „  Am  Tage  der  Einweihung  schenkt  Bischof  Meinwerk  an  die  Kirche  zu  Paderborn, 
von  seinen  Erbgütern,  die  Burg  Plesse  mit  1100  mansis,  mit  dem  Vorbehalt,  von  einem  Theile 
dieser  Güter,  deren  Genuss  seiner  Mutter  auf  Lebenszeit  verbleiben  soll,  neue  Kirchen  zu  stif- 
ten. '  Durch  dieses  Beispiel  des  Bischofs  werden  viele  andere  Personen  jedes  Geschlechts  und 
Standes  zu  ähnlichen  Schenkungen  bewogen.  Vita  Meinw.  1.  c.  —  Die  Schenkungen  selbst, 
wie  sie  theils  a.  a.  O.  aufgezählt,  theils  urkundlich  nachzuweisen  sind,  werden  weiter  unten 
angegeben  werden. 

773.  „  29.  Tkiderich,  Bischof  zu  Mimigardevord,  assistirt  dem  ffischof  Bemward  zu  Hildesheim 
bei  der  Einweihung  der  Crypta  des  von  letzterem  im  nördlichen  Theile  der  Stadt  Hildesheim 
erbauten  Klosters.    Annal.  Hild.  1.  c.  p.  94.    Vjta  Bernw.  1.  c.  p.  778. 

774.  Dccember  25.    Weihnachtsfest,  welches  Kaiser  Heinrich  //.   zu  Paderborn  feiert,     Thietmar.  1.  c. 

p.  844.  Annal.  Hild.  1.  c.  und  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  669.  zum  Jahre  1016,  nach  der  Zeitrechnung, 
welche  mit  Weihnachten  das  neue  Jahr  anfing. 


Digitized  by 


Google 


1015.  133 

775.  Der  Ritter  Mainheri  gibt,  Behufs  einer  Memoiren -Stiftung,  sein  Eigenlhum  zu  Burgnun,  Balhornun 

und  Scharhem  an  die  Kirche  zu  Paderborn,  und  wird  dagegen  von  dem  Bischof  Meinwerk,  auf 
seine  Lebenszeit,  mit  einem  Gute  zu  Sulichem  belehnt.  A.  4015.  Bisher  ungedruckt.  Vgl. 
Vita  Meinw.  1.  c.  p.  528,  Nr.  2.    (LXXXVI.) 

(1015  —  1036.) 
Schenkungen  an  die  Domkirche  zu  Paderborn,  nach  der  Einweihung  derselben  durch  den  Bischof 
Meinwerk  und  bei  dessen  Leben;   so  weit  von  ihnen  kein  bestimmtes  Datum  angegeben  oder 
mit  Sicherheit  auszumitteln  ist. 

776.  Ein  Edler,  Meinheri  der  Jüngere,  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  das  Gut  Hengeldere,  wofür  Bischof 

Meinwef^k  ihm  und  seiner  Ehefrau  auf  Lebenszeit  gewisse  Einkünfte  anweist.  (LXXXVII.,  L)  Cf. 
vita  Meinw.  1.  c.  Nr.  3.  '  - 

777.  Wirin,   Canonicus  der  Kirche  zu  Paderborn,  gibt  derselben,  mit  Einwilligung  seiner  Erben,  sein 

Besitzlhum  zu  Osdaghusun  und  Rasthorpe;  der  Bischof  ernennt  ihn  dafür  cum  Propst,  und  be- 
stimmt, wenn  er  aus  Schwachheit  oder  emer  andern  Ursache  die  Propstei  aufgeben  sollte,  ihm 
auf  Lebenszeit  einen  Hof  mit  30  Famüien.    Vita  Meinw.  1.  a,  Nr.  4. 

778.  Ein  anderer   Winn,  Subdiaconus  an  der  Kirche  zu  Paderborn,  gibt  derselben,  mit  Einwilligung 

seiner  Schwestern,  durch  seinen  Vogt  Eilbrecht,  sein  Besitzthum  zu  Sneun,  und  erhält  dafür 
von  dem  Bischof  auf  Lebenszeit  40  Pflüge  imd  eine  Decanie;  in  Gegenwart  der  Grafen  Udo, 
Herimann  und  Benno,    V.  M.  1.  a  Nr.  5. 

779.  Folcmar,  Canonicus  derselben  Kirche,  übergibt,  durch  seinen  Vogt  Amulung,  seine   Güter  in  der 

Mark  Sturmethi,  Gesike  und  Stocheim,  zum  Altar  der  Heil.  Maria,  Kilian  und  Liborius,  wofür 
der  Bischof  ihm  auf  Lebenszeit  den  Hof  Bekinauwo  u.  a.  m.  anweist.     V.  M.  1.  c.  p.  529,  Nr.  6. 

780.  Volcmar  (nach  der  V.  M.  ebenfalls  Canonicus,  aber  von  dem  vor.  verschieden)  schenkt  der  Kirche 

zu  Paderborn  die  Güter  Holthem  und  Aslan.    (LXXXVU.,  IL)     Cf  V.  M.  1.  c.  Nr.  7. 

781.  Nithing  (nach  V.  M.  der  Bruder  des  vor.),  ebenfalls  Canonicus  zu  Paderborn,  übergibt  der  Kirche 

zu  Paderborn  die  Orte  Holthem  und  Buronan ,  und  erhält  dafür  von  dem  Bischof  auf  Lebenszeit 
den  Bann  über  Horohusan  und  die  Orte  Waveri  und  Bokinavurdi,  auf  welchen  letzteren  ein 
Anniversarium  für  den  damals  lebenden  Kaiser  Heinrich  fundirt  wird.  (LXXXVU.,  UL)  Cf  V.  M. 
1.  c.  Nr.  8. 

782.  Der  Priester  Waldier  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Einwilligung  seines  Erben  Haold,  sein 

Besitzthum  in  Winnithi,  welches  der  Vogt  Hildiward  in  Empfang  nimmt,  und  wofür  ihm  der 
Bischof,  in  Gegenwart  der  Grafen  Conrad  und  Thiederich,  die  Kirche  zu  Thietmelli  mit  6  Pflü- 
gen und  einem  Pferde  auf  Lebenszeit  übergibt.    V.  M.  1.  c.  Nr   9. 

783.  Der  Priester  Wulfdag  übergibt  sein  Eigenthum  in  Baddunhusun  dem  Bischof  Meinwerk,  welcher 

ihm  dafür  auf  seine  Lebenszeit  die  Kirche  zu  Pumissun  verleiht,  und  seiner  Mutter  nach  seinem 
Tode  eine  Getraiderente  daselbst  anweist.  (LXXXVIL,  IV.)   Cf  V,  M.  1.  c.  Nr.  10. 

784.  Der  Priester  Wecil,  von  Rothun,  übergibt,  mit  Einwilligung  seines  Erben  lAutbrand,  durch  seinen 

Vogt  Hiddin,  sein  Besitzthum  im  Dorfe  und  der  Mark  Holthusun,  zum  Altare  der  Heil.  Maria, 
Kilian  und  Liborius,  und  erhält  dafür  von  dem  Bischof  auf  Lebenszeit  eine  Familie  in  Ricwar- 
dessun,  in  Gegenwart  des  Grafen  Amulung,    V.  M.  1.  c.  Nr.  11. 

785.  Die  Nonne  Haburg  übergibt  durch  ihren  Vogt  Bamako  das  Gut  Bridi,  und   erhält  dafür  von  dem 

Bischof  Meinwerk  auf  ihre  Lebenszeit  das  Vorwerk  Hunwercushusun  nebst  andern  Gütern  und 
Renten.    V.  M.  1.  c  Nr.  12. 

786.  Die  Nonne  Hike  übergibt,  mit  Einwilligung  ihres  Bruders  Wego,  ihr  Eigenthum  in  Spurca,   Adana, 

Bocla,  Liudunburin  und  Rokinchusun,  wofür  ihr  B.  Meinwerk  12  Pflüge  auf  ihre  Lebenszeit  an- 

Regcsla  hUt.  Wcslfal.  20  j       r^r^r^]r> 

■    Digitizedby  V^OOyiC 


loi  1015. 

j  weist,   überdies  2  Unzen  Gold  und.  ein  Talent   Denarien,  ihren  Erben  aber  ein  Talent  gibt 

1  V.  M.  1.  c.  Nr.  13. 

787.  Odn,  Nonne  zu  Gesike,  übergibt,  mit  Einwilligung  ihres  Bruders  Richard,  ihr  Erbgut  in  den  Dör- 

fern und  der  Mark  Colslidi,  Astanholte,  Lanchel  und  im  ganzen  Pathergau,  wofür  B.  Meinwerk 
ihr  den  Zelienten  von  10  Pflügen  aus  benachbarten  Orten  u.  a.  m.  anweist,  ihrem  Bruder  aber 
ein  Pferd  gibt;  in  Gegenwart  des  Propstes  Hosad,  des  kaiserl.  Kapellans  Ecilin,  des  Grafen 
Anmlimg  u.  A.    V.  M.  1   c.  p.  530.  Nr.  14.  \ 

788.  Die  Nonne  Tabake  übergibt,  mit  Einwilligung  ihres  Erben  Tiazo,  ihr  Gut  zu  Thietmeressun ,   Cher- 

dinun  und  Sidessun,  wofür  B.  Meimoerk  ihr  eine  lebenslängliche  Getraiderente  aus  den  bischöf- 
lichen TafelgüU»rn  anweist.     V.  M.  1.  c.  Nr.  15. 

789.  Die  Nonne  Atta  übergibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  durch  ihren  Erben  und  Vogt  Abbo,  im  Gerichte 

des  Grafen  Amulong,  ihre  Güter  im  Wesigau,  nehmlich  einen  Hof  im  Dorfe  Haspan  und  alle 
Besitzungen  zwischen  dem  Suntal  und  Asni,^,  nachdem  sie  vom  B.  Meimoerk  5  Talente  Goldes 
und  verschiedenes  kostbares  Pelzwerk  erhalten,  wie  denn  auch  ihre  Erben  durch  ähnliche  Ge- 
schenke zur  Einwilligung  bewogen  wurden.  Jene  Güter  gibt  der  Bischof,  durch  seinen  \osf, 
Amulung,  derselben  Nonne  zu  Lehen,  gegen  eine  jährliche  Recognition  von  2  Denarien,  und  weist 
ihr  überdies  eine  lebenslängliche  Rente  von  Getraide,  Schlachtvieh  und  andern  Küchenbedürf- 
nissen an.    V.  M.  1   c.  Nr.  16. 

790.  Die  Noinio  Attula  übergibt  der  Kirche  zu  Paderborn,   durch  ihren  Vogt   Thiadric,  die  ihr   erblich 

angefallenen  Güter  in  Engern  und  Ostsachsen,  wofüi»  der  Bischof  ihr  auf  Lebenszeit  den  Ort 
Gramme  und  jährlich  2  Talente  anweist.    V.  M.  1.  c.  Nr.  17. 

791.  Die  Nonne  Liudburg  übergibt  an  die  Kirche  zu  Paderborn,   durch  ihren  Vogt  Bnm,  ihr  Erbgut  in 

der  Mark  Asthoim,   gegen  eine  U^benslängliche  Rente  von  Getraide,    Küchenbedürfnissen  und 
I  •        Kleidungsstücken.     V.  M.  1.  c.  Nr.  18. 

I  792.  Die  Nonnen  und  Schwestern  Imize  und  Imuke  übergeben  der  Kirche  zu  Paderborn  ihr  Gut  zu  Ka- 

!  ralasthorp,    für   2   Talente  und    eine    jährliche  Rente    von   Getraide    und  Küchenbedürfnissen. 

(LXXXVII.,  V.;    Cf.  V.  M.  I,  c.  Nr.  19. 

793.  Ein  E(I1(t  Northinc  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Einwilligung  seiner  Mutter  Eilka,  ein  Gut  zu 
Biveran,  wofür  ihm  der  Bischof  den  Zehenten  zu  Warpassun  zu  Lehen  gibt;  in  Gegenwart  der 
Grafen  Conrad  und  Amidung.    V.  M.  1.  c.  p.  531.,  Nr.  22. 

794.  Ein  Edler  Liuthard  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  sein  Besitzthum  zu  Irixlevu  im  Gau  Ilertboga  in 
Ostsachson;  der  Bischof  schenkt  ihm  dagegen  eine  Unze  Gold,  10  Pfund  Denarien  und  einen 
auf  4  Pfund  geschätzten  Mantel;  in  Gegenwart  der  Grafen  Udo,  Benno,  Amulung,  Herimann  \x, k. 
V.  M.  1.  c.  Nr.  23. 

795.  Ein  l?dler  Ilemuca  hatte  der  Kirche  zu  Paderborn  ein  Gut  in  Curbike  geschenkt.  Nach  seinem 
Tode  wollten  seine  Erben  Reinhard  und  Humburga  diese  Schenkung  entkräften;  doch  entsagten 
sie  ihren  Ansi)rüchen,  indem  sie  von  dem  Bischof  3  Talente  empfingen,  zu  Warburg  am 
Abend  S.  Bonifacii.    V.  M   1.  c.  p.  532.,  Nr.  24. 

796.  Ein  Edler  Esie  von  Mesheri  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn ,  mit  Einwilligung  seines  Vatei's  Thiatmar, 
sein  Besitzthum  in  dem  Dorfe  Nederi  und  der  Mark,  mit  Ausschluss  von  4  Eigenhörigen;  der 
pischof  aber  gibt  dem  Vater  und  dem  Sohne,  auf  beider  Lebenszeit,  20  Familien  zwischen 
Esiberg  und  Duergian,  ausserdem  20  Pfund  Denarien  und  jährlich  einige  Stücke  Wild  aus  dem 
Walde  zu  Rejnherishusun ,  und  ninmit  den  Vater  in  die  Brüderschaft  der  Kirche  zu  Paderborn 
auf;  alles  in  Gegenwart  der  Grafen  Amidung,  Herimann,  Thiadric  u.  A     V.  M.  1.  c.  Nr.  25. 

797.  Ein  Edler  IVicbran  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  EinwUlignng  seiner  Gemahlinn  Tetfa  und 
seiner  Erbinn  Eika,    sein  Besitzthum  im  Dorfe  und  in  der  Mark  Thiadwardessun;    der  Bischof 


Digitized  by  L^OOQ IC 


1015.  453 

schenkt  dagegen  der  gedachten  Tetia  verschiedene  Kleidungsstucke  und  ein  Pferd.  V.  M. 
1.  c.  Nr  26. 

798.  Ein  Edler  Volcward  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Einwilligung  seiner  Gemahlinn  Vertlieioi, 

zwei  Hoven  in  Westnederi,  in  Gegenwart  der  Grafen  Ei'pho  und  Ekkika,  und  erhält  von  dem 
Bischof,  zu  Warburg  am  Tage  des  heil.  Magnus,  33  Schillinge  Denarien  und  5  Goldstücke. 
V.  M.  1.  c.  Nr.  28. 

799.  Ein  Edler  hier  übergibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  in  Gegenwart  des  Herzogs  Bernhard,  sein  Be- 

sitzthum  in  Bennanhus,  und  erhält  von  dem  Bischof  35  Schill.  Den.  und  Pelzwerk^  V.  M.  1.  c. 
Nr.    29. 

800.  Der  Ritter  Brun  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,   zur  Memorie  seines  Bruders   Thiadmar  und  mit 

Einwilligung  seiner  Nichte  Ida,  seine  Güter  in  Betanun  und  Waldenstidi,  wofür  ihm  der  Bischof 
auf  Lebenszeit  die  Güter  Boffessun  und  Hemmedesuu  zu  Lehen  gibt.  (LXXXVII.,  VI.)  Cf.  V.  M. 
1.  c.  xNr.  30. 

801.  Ein   freier  Mann,  Boddech,    gibt  der  Kirche  zu  Paderborn    ein  Gut  zu  Othihem,    wofür   er   ein 

Pferd,  Geld,  Kleider  und  einen  Schild  erhält.     V.  M.  1.  c.  Nr.  31. 

802.  (Ein  anderer  freier  Mann,  V.  M.)  Alfric  gibt  dem  B,  Meinwerk  Güter  zu  Aldünthorpe,  wofür  er  eüi 

Pferd,  Geld,  Getraide  u.  a.  m,  erhält.   (LXXXVII.,  VII.)     Cf.  V.  M.  I.  c.  Nr.  32. 

803.  Hidda  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  ein  Gut  zu  Burchhusun;  —    Wtcil  aus  Wittisungan,  ein   Gut 

zu  Othihem;  —  Hmimann  aus  Holthusun  das  Haus  eines  gewissen  Tada;  —  Amulimg  zwei  Ei- 
genhörige einer  Nonne  in  Meschede;  wofür  dieselben  Geld,  Kleider  und  andere  Gegenstände 
erhalten.   (Bei  LXXXVII.,  MI.)     Cf.  V.  M.  1.  c.  p.  535.,  Nr.  56.,  57.,  58.,  59. 

804.  Der  Ritter  Wigo  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  ein   Gut  in   der  Mark  Alieressun,  und  erhält  von 

dem  Bischof  auf  ein  Jahr  den  Zehenten  von  10  Pflügen,  und  10  siclos  Den.,  in  Gegenwart  des 
Abtes  Wino  zu  Helmwardeshausen,  des  Propstes  Hoscul,  der  Grafen  Amalung,  Erpho  u.  A. 
V.  M.  1.  c.  p.  532.  Nr.  33. 

805.  Der  Ritter  Bruno  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  sein  Besitzthum  in  der  Mark  Ananroth,  und  erhält 

dafür  von  dem  Bischof  auf  Lebenszeit  4  Pflüge  zu  Lehen.   (LXXXVII.,  Vlll.)  Cf.  V.  M  1.  c.  Nr.  34. 

806.  Bevo  erhält,  für  ein  an   die  Kirche  zu  Paderborn  übergebenes  Gut,   von  dem  Bischof  5  Talente, 

und  später  noch  durch  dessen  Boten  Thnidberl  ein  Pfund  Denarien.  V.  M.  L  c.  p.  533.,  Nr.  35. 
(Vgl.  LXXXVII.,  IX.) 

807.  Hola  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  zur  Memorie  seines  verstorbenen  Bruders  Gerbert,  und  seines 

damals  in  Paderborn  die  Wissenschaften  studirenden  Sohnes  Bainold,  die  Besitzungen  des  ge- 
dachten Gerbert  an  den  Orten  Ammohusun,  Thumithi,  Langal,  Maresvelde  und  Salminghusun, 
wofür  der  Bischof  den  genannten  Bainold  mit  einem  Eigenhcrigcn  belehnt.    V.  M.  1.   c.   Nr.  36. 

808.  Ein  Edler  Ecilin  und  sein  Sohn  Meinhard  geben   der   Kirche  zu  Paderborn  ihr  Erbe  in  Hamm, 

gegen  eine  lebenslängliche  Rente  an  Getraide,  Schlachtvieh  u.  a.  m.  (LXXXVII.,  X.)  Cf.  Vita 
Meinw.  1.  c.  Nr.  37. 

809.  Ein  Edler  Walberth  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Zustimmung  seiner  Erbinn  Adalgart,  Güter 

zu  Bilisti.  welche  der  Bischof  einem  freien  Manne  Wiso  und  seiner  Ehefrau,   der   Tochter  des 

gedachten  Walberth,  nebst  andern  Gütern,  gegen  eine  jährliche  Rccognition  von  2  Den.,  zu 
Lehen  gibt.    V.  M.  1.  c.  Nr.  37. 

810.  Ein  Edler  Wilheim  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn,  zum  Gedächtniss  seiner  Altern,   ein   Gut  zu 

Levardishusun,  und  erhält  von  dem  Bischof  ein  Pferd,  2  Talente  und  4  Schill.,  in  Gegenwart 
der  Grafen  Udo,  Sifrid  und  Amulung.    V.  M.  I.  c.  Nr.  38. 

811.  Ein  Edler  Bichard  gibt  der  Kirche  zu  Paderboni,  zu  seiner  und  seiner  Altem  Memorie,  seine  Be- 

sitzungen in  den  Dörfern  und  Marken  Gledabiki,  Hiridechessun,  Hemmanhusun,  Heristi,  Perran- 

20* 

Digitized  by 


\j00gle 


156  1015. 

« 

husun,  Bullanhusun,  und  dem  ganzen  Osterlande,  wogegen  ihm  der  Bischof  auf  Lebenszeit  den 
Hof  BeUinun  überlässt.   (LXXXVII.,  XL)     Cf  V.  M.  1.  c.  Nr.  39. 

812.  Ein  Edler  Liudulf  ^hi  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Einwilligung  seines  Bruders   Wicker  und  sei- 

ner Gattinn  SuanekHd,  das  Gut  Welmithe,  wofür  er  von  dem  Bischof  15  Tal.  Silbers  und 
20  Pflüge  im  Gau  Wessiga  erhalt.  Später  gibt  ihm  der  Bischof,  der  ihn  zu  seinem  Ritter  an- 
genommen, 30  Pflüge  in  demselben  Gau  zu  Lehen,  um  dafür  Kriegsdienste  zu  leisten.  V.  M. 
1.  c.  Nr.  40. 

813.  Ein  Edler  Liulthard.  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Einwilligung  seiner  Gattinn  Norhsuit  und 

seiner  Erben  Elfdag,  Bado  und  Wicbald,  sein  Eigenlhum  zu  Brochusen  im  Gau  Thietmelli,  und 
erhält  das  Gut  mit  4  Pflügen  zu  Smithessun  auf  Lebenszeit,  gegen  eine  jährliche  Relcognition 
von  2  Den.,  zu  Lehen.    V.  M.  1.  c.  Nr.  41. 

814.  Ricmar  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  sein  Erbe  zu  Volkiereshusun ,  und   erhält  dafür  auf  Lebens- 

zeit den  Ort  Niganbrunnun  und  den  Zehenten  zu  Doddanhusun,  nebst  andern  Geschenken. 
(LXXXVIL,  XIL)    Cf.  V.  M.  1.  c.  Nr.  42. 

815.  Ein  ungenannter  frommer  Mann  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Genehmigung  des  Grafen  Benno, 

sein  Erbe  in  Silon,  und  erhält  dafür  von  dem  Bischof,  in  Gegenwart  des  Grafen  Amidung,  eine 
Hove  in  HeristeUi  auf  seine  Lebenszeit,  nebst  andern  Geschenken.  V.  M.  1.  c.  p.  534.,  Nr.  43. 
81(5.  Erp  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Einwilligung  seiner  Ehefrau  Teita  und  seiner  mutier  Evusa, 
'  sein  Erbe  in  Esikessun,  und  erhält  dafür  von  dem  Bischof,  ausser  andern  Geschenken,  20  Pflüge 
zu  Elieressun  und  an  benachbarten  Orten,  in  Gegenwart  des  Grafen  Amulung  u.  A.,  zu  Lehen. 
V.  M.  I.  c.  Nr.  44. 

817.  Bernward  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  ein  Gut  zu  Wiriesi  im  Gau  Auga  in  der  Grafschaft  des 

Grafen  Benno,  und  empfängt  dafür  zu  Wardbergi  (Warburg)  von  dem  Bischof  verschiedene  Be- 
sitzungen und  Renten  auf  Lebenszeit.   (LXXXVIL,  XIII.)    Cf  V.  M.  l  c.  Nr.  45. 

818.  Imuca  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Zustimmung  ihrer  Tochter  Berisuüh,  ihr  Erbe  im  Dorfe 

und  m  der  Mark  Asthem  und  Ecla,  wofür  ihnen  der  Bischof,  in  Gegenwart  des  Propstes  Zfo^arf, 
des  Kapellans  Hecelin,  des  Grafen  und  Vogtes  Amulung,  u.  A.  gewisse  Einkünfte  zu  ihrem  Un- 
terhalt anweist.    V.  M.  1.  c.  Nr.  46. 

819.  Randward  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  ein  Gut  zu  Bikkihusen,  und  erhält  von  dem  Bischof  ein 

Pferd,  2  Ochsen  und  4  Schill.  Den.    (LXXXVIL,  XIV.)    Cf  V.  M.  1.  c.  Nr.  47. 
820. '  Die  Brüder  Wira  und  Hemuca  geben  der  Kirche  zu  Paderborn  eine  Hove  zu  Stenlari ,  wofür  sie 
2  Pferde,  22  Schill.  Den.  u.  a.  erhalten.    V.  M.  1.  c.  Nr.  48. 

821.  Ethilier  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  sein  Eigenthum  in  Diesna,  und  erhält  dafür  von  dem  Bischof, 

zu  Ecwardinchusun,  Geld  u.  a.  (LXXXVIL,  XV.)    Cf.  V.  M.  1.  c.  Nr.  49. 

822.  Tidier  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  zu  seinem  und  seiner  Altem  Gedächtniss,  sein  Eigenthum  zu 

Bulihem  im  Gau  Soratvelde,  wofür  er  von  dem  Bischof,  in  Gegenwart  des  Propstes  Hosad, 
der  Grafen  Amulung  und  Thiedrich,  mit  Zehenten  zu  Bulihem  und  Vurmessun  auf  seine  Lebens- 
zeit belehnt  wird.    V.  M.  1.  c.  Nr.  50. 

823.  Die  Brüder  Liudric  und  Becilin  geben  der  Kirche  zu  Paderborn  ihr  Eigenthum  in  Halogokircan, 

für  4  Pfund  Den.   (LXXXVIL,  XVI.)    Cf  V.  M.  1.  c.  Nr.  51. 

824.  Tiedi  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Einwilligung  seiner  Mutter  Wilburga,  seine  Güter  zu  Bili- 

velde,  wofür  ihm  der  Bischof  lebenslänglichen  Unterhalt  in  seinem  Mundiburdio,  seiner  Mutter 
aber  eine  ansehnliche  Rente  von  Getraide,  Küchenbedürfnissen  u.  a.  m.  in  Gegenwart  der  Gra- 
fen Amulung,  Ekkika  u.  A.  zusagt.     V.  M.  1.  c.  Nr.  52. 

825.  Radulf  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Einwilligung  seines  Erben  RiehbrecfU,  einen  Etgenhörigen 

mit  einer  Hove  zu  Weni  im  Gau  Almunga  und  der  Grafschaft  Ekkikos,  wofür  der  Bischof  der 

Digitized  by  C^OOQ IC 


1015.  \'61 

Concubine  des  gedachten  Badulf,  Namens  Athohch,  eine  jährliche  Rente  von  5  Schill.  Den. 
verspricht.    V.  M.  1.  c.  Nr.  53. 

826.  Ferthumunt  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  Güter  in  der  Mark  Calriki,  wofür  der  Bischof  ihm  und 

seinem  Sohne  auf  beider  Lebenszeit  eine  Hove  zu  Overan-Duergian  anweist  (LXXXVIL,  XVII.) 
Cf.  V.  M.  1.  c.  p.  535.,  Nr.  54. 

827.  Bathamar  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Einwilligung  seiner  Mutter  Bezzula,  sein  Eigenthum 

zu  Erpessun  im  Gau  Lachni  in  der  Grafschaft  Hermanns,  gegen  eine  lebenslängliche  Rente  von 
3  Tal.,  welchen  der  Bischof,  in  Gegenwart  der  Grafen  Udo,  Henmann,  -Benno  und  Sifrid,  noch 
verschiedene  andere  Geschenke  hinzufiigt.    V.  M.  1.  c.  Nr.  55. 

828.  Adalward  zu  Hechti , 'ÄMmoW  zu  Heingahusun,   und  Benna,  schenken  dem  Bischof  von  Paderborn 

ihre  Güter  zu  Immedeshusun,  unter  der  Beglaubigung  des  Grafen  Herimann  u.  v.  A.  V.  ^. 
1.  c.  Nr.  60. 

829.  Wiebrand  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Einwilligung  seiner  Gattinn  Tetta,  zur  Büssung  seiner 

Sünden,  am  4.  (II.  Non.)  November,  ein  Gut  zu  Hemmicanhusun ,  gegen  lebenslängliche  Über- 
lassung von  15  Pflügen,  und  andere  Geschenke.    V.  M.  1.  c.  Nr.  61. 

830.  Godescalc  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn   7  Hoven  zu  Hemmedessun,  uiid  erhält  dafür  Geld  und 

andere  Gegenstände,  in  Gegenwart  der  Grafen  Thiedrich,  Ekkika  u.  A.  zu  Nihem  am  Abend 
Gertrudis  (16.  März).    V.  M.  1.  c.  Nr.  62. 

831.  Aethelferd  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  eine  Hove  in  der  Mark  Listungun,   gegen  eine  Geldvergü- 

tung.    (LXXXVIL,  XVIII.)    Cf.  V.  M.  1.  c.  Nr.  63. 

832.  Araca  von  Corvey  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Einwilligung  seines  Sohnes  Tiibald,  einen 

Acker  am  östlichen  Ufer  der  Weser  bei  Huxeri.    V.  M.  1.  c.  Nr.  65. 

833.  Wuipien  verkauft  dem  Bischof  von  Paderborn  15  Äcker  zu  Wulfhereshusun.    (LXXXYII.,  XIX.)    Cf. 

V.  M.  1.  c.  Nr.  66. 

834.  Thiadold  ^\hi  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Einwilligung  seiner  Ehefrau  Bedmoda  und   seines  Soh- 

nes Athalward,  einen  Hof  und  48  Äcker  zu  Wicberneshusun ;  —  ein  Mann  zu  Halogokircun 
einen  Hof  und  20  Äcker;  beide  für  Geld-  und  andere  Entschädigung.  V.  M.  1.  c.  p.  536., 
Nr.  67.,  68. 

835.  Alsdag  gibt,  mit  Einwilligung  seines  Sohnes  Liudulf,  sein  Erbe  in  der  Mark  Hodanhusun  an  die 

Kirche  zu  Paderborn,  wofür  der  Bischof  beiden  auf  ihre  Lebenszeit  täglichen  Unterhalt  und 
anderes  Einkommen  anweist.     V.  M.  1.  c.  Nr.  69. 

836.  Thiatmar,  der  Bruder  des  Herzogs  Bernhard,  welcher  wegen  seiner,  gegen  das  Kloster  Herivord 

verübten  Gewaltthätigkeiten,  von  einer  Synode  zu  30  Tal.  Den.  Geldstrafe  verurtheilt  war,  gibt, 
in  Ermangelung  des  Geldes,  dem  Bischof  Meinwerk  sein  Gut  zu  Brunincthorpe.  (LXXXVIL,  XX.) 
Cf.  V.  M.  1.  c.  Nr.  70.  —  über  diesen  Thiatmar  vgl.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  661. 

837.  Aethelbern,  Ecilin  und  Heriward  von  Scerve  ergeben  sich  mit  allem  ihrem  Vermögen  der  Kirche 

zu  Paderboni,  um  der  Verfolgung  wegen  eines  an  einem  Eigenhörigen  des  Klosters  Herisi  ver- 
übten un vorsätzlichen  Todschlages  zu  entgehen ,  worauf  der  Bischof  dem  Kloster  8  Pfund  be- 
zahlt.   V.  M.  1.  c.  Nr.  71. 

838. '  Sigibodo  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn ,  zur  Busse  eines  gegen  dieselbe  begangenen  Vergehens, 
mit  Einwilligung  seiner  Ehefrau  JEm6i7a  und  seiner  Erben,  seine  Güter  zu  Vilisi,  Vesperdun  und 
Hodingahusun.    V.  M.  1.  c.  Nr.  72. 

839.  Der  verstorbene  Bischof  Beiharius  hatte  einem  gewissen  Isica  eine  Hove  zu  Lehen  gegeben ,  welche 
nach  dessen  Todö  im  Besitz  seines  Sohnes  Ecelin  blieb ;  dieser  hatte  sich  durch  ein  Verbrechen, 
weshalb  er  die  Flucht  ergriff,  des  Lehens  verlustig  gemacht;  Bischof  Meinwerk  forderte  daher 
die  Hove  von  Ecelins  Erben,  welche  dieselbe  unrechtmässig  inne  behalten  hatten,  zurück,  gab 

Digitized  byC^OOQlC 


458  1015. 

ihnen  jedoch,  als  sie  sich,  nach  langer  Weigerung,  dazu  verstanden,  einige  Vergütung,  in  Ge- 
genwart des  Grafen  Amulung  u.  A.    Y.  M.  1.  c.  Nr.  73. 

840.  Ibo  und  seine  Ehefrau  empfangen,  für  ein  der  Kirche  zu  Paderborn  überlassenes  Gut,  von   dem 

Bischof,  nach  Maria  Himmelfahrt,  2  Familien,  nebst  Vieh,  Geld,  Kleidungsstücken  u.  a.  m. 
V.  M.  1.  c.  Nr.  75. 

841.  Reinhard  und  seine  Ehefrau  Ricmoda  wollten  der  Kirche  zu  Paderborn  die  Übergabe  eines  Gutes 

in  Sidiginchusun  streitig  machen,  liessen  sich  aber  durch  3  Pfund  Den.  und  eine  Familie  in 
Suinvellun  für  ihre  Ansprüche  abfinden.    V.  M.  1.  c.  p.  537.,  Nr.  76.    (Vgl  LXXXMI.,  XXI.) 

842.  Eine  edle  Frau  Idike  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Einwilligung  ihres  Sohnes  Roddach,   ein 

Gut  zu  Essiki  und  Liutburg,  welches  ihr  ein  Edler  Thiedeiich  vermacht  hatte,  wofür  ihr  der 
Bischof  3  Tal.  gibt,  auch  dem  gedachten  TKiederich  auf  Lebenszeit  Liutburg  als  Lehen  einräumt 
und  eine  Jahrrente  von  3  Tal.  zusichert.     V.  M.  1.  c.  Nr.  78. 

843.  Eine  edle  Frau  Vizuca  hatte   der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  EinwiUigung  ihrer  emzigen  Tocht<*r, 

ein  Gut  zu  Haldugon  geschenkt,  welches  nach  ihrem  Tode  durch  Godebold,  einen  Ritter  des 
Bischofs  Meinwerk,  in  Anspruch  genommen  wurde;  die  übrigen  Ritter  des  Bischofs  brachten 
aber  zu  Herisi,  am  Tage  S.  Agathae,  einen  Vergleich  zu  Stande,  worinn  Godebold,  gegen  ge- 
wisse von  dem  Bischof  erhaltene  Geld-  u.  a.  Geschenke,  jene  übergäbe  aufs  neue  bestätigt. 
V.  M.  1.  c.  Nr.  79. 

844.  Eine  Matrone  Frithei^n  übergibt  der  Kirche  zu  Paderborn,  durch  ihren  Vogt  Thietmar,   zu  ihrem 

und  ihrer  Altem  SeclenheU,  einen  Hof  zu  Haldungun,  zu  Essibcrge  und  zu  Nedeu  mit  allem 
Zubehör;  der  Bischof  aber  gibt  ihr  dafür  auf  ihre  Lebenszeit  eine  Rente  an  Geld,  Getraide, 
Küchenbedürfnissen,  Schlachtvieh  und  Getränken,  nebst  dem  Zehenten  in  Ost-Nederi,  und  ihrer 
Tochter  Anna  den  Zehenten  in  Overon-Beverungun.  Act  in  Wiriesi,  IIL  Kai.  Febr.  V.  M.  1.  c. 
p.  538.,  Nr.  83. 

845.  Eine  edle  Frau  Dudica  gibt,   nach  dem  Tode  ihres  Ehemannes,  ihr  Eigenthum  zu  Dorstedi,  Lan- 

wardeshusun  und  Ebanhusun  mit  allem  Zubehör,  einen  Hof  und  30  Äcker  ausgenommen,  ihren 
Söhnen  Tliiadric  und  Widulo;  diese  aber  übergeben  die  gedachten  Güter,  zu  ihrem  Seelenheil, 
der  Kirche  zu  Paderborn,  in  Gegenwart  des  Grafen  Gerbert  u.  A.     V.  M.  1.  c.  Nr.  84. 

846.  Eine  edle  Frau  Aldun  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  3  Hoven,  für  eine   Geldsumme,  welche  der 

Bischof,  am  Tage  Maria  Geburt,  ihr  durch  den  Priester  Ethelred  von  Gedulmun  einhändigen 
lässt.    V.  M.  1.  c.  Nr.  85. 

847.  Eine  edle  Frau  Geppe  von  Halthorpe  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  ihr  Erbe  in  Forsti,  für  25  Pfund 

Den.  (LXXXVIL,  XXII.)    Cf.  V.  M.  1.  c.  Nr.  86. 

848.  Luiza  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn   ein   gewisses  Gut,  mit  Einwilligung  ihrer  Erben  Lindbrand, 

Ekkika,  Haika  und  Rothwerk,  welchen  der  Bischof  dafür,  durch  A\e  (jT^Sen  Amulung  xmA  Erpho, 
eine  Geldsumme  zustellt.  —  Evike  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  ein  Gut  in  Henomedessun; 
w^eshalb  der  Bischof  die  Frau  Recela  und  ihre  Töchter  in  Herivord,  in  Gegenwart  des  Herzogs 
Bernliard,  der  Grafen  Amulung,  Bernhard,  Ekkiko  u.  A.  m.,  (lir  ihre  Ansprüche  an  dasselbe 
mit  4  Unzen  Goldes  abfindet.  —  Der  Frau  Ibica  gibt  der  Bischof,  wegen  Embnki,  Getraide- 
u.  a.  Zehenten.    V.  M.  1.  c.  Nr.  87.,  88.,  89. 

849.  Mirihild  verkauft  dem  Bischof  Meinwerk,  durch  ihren  Vogt  und  Erben  Avica,  ihr  Erbe  in  Heringi. 

(LXXXVn.,  XXni.)    Cf.  V.  M.  l.  c.  Nr.  90. 

850.  Enike  übergibt  der  Kirche  zu  Paderborn,   durch  ihren  Vogt  Widikindy  ein  Gut  zu  Hardincthorpe, 

welches  sie,  nebst  5  Pflügen,  gegen  eine  jährliche  Recogniüon  von  einem  Denar,  wieder  zu 
Lehen  erhält,    V.  M.  1.  c.  Nr.  91. 

85 1 .  Oda  verkauft  dem  Bischof  Meinwerk  ihr  Besitzthum  in  Siwardessun.  (LXXXVII.,  XXIV.)  Cf .  V.  M.  1.  c.  Nr.  92. 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1015.  159 

852.  Die  Schwestern  Bosa,  Christina  und  Ebbica  geben,  am  Tage  der  heil.  Abdon  und  Sennes,  der 

Kirche  zu  Paderborn,  durch  die  Hand  des  Herzogs  Bernhard,  ihr  Gut  zu  Thesli  u.  a.  and.  Or-» 
ten,  wofür  sie  von  dem  Bischof  Geld  und  kostbares  Pelzwerk  erhalten.  —  Oda  gibt,  am  Tage 
Jacobi,  der  Kirche  zu  Paderborn  Güter  zu  Asopo,  wofür  der  Bischof  ihr  und  ihren  Söhnen  auf 
deren  Lebenszeit  ein  Haus  in  Paderborn  u.  a.  m.  anweist.  (Beide  Traditionen  zusammen  LXXXVIL, 
XXV.)  Cf.  V.  M.  1.  c.  p.  538.,  Nr.  93.  und  p.  539.,  Ni\  95.;  die  letztere  Tradition  mildem  Tage 
Invent.  S.  Stephan!. 

853.  Eine  Frau  IVennikin  gibt  dem  Bischof  Meinwerk  Äcker  und  einen  Hof  in  Hilimeri.  (LXXXVIL,  XXVL) 

Cf.  V.  M.  1.  c.  Nr.  94. 

854.  Akericus  von  Rangun  verkauft  dem  Bischof  Meinioerk  zwei   Güter    in  Ufflan  und  Ricwardessun. 

V.  M.  1.  c.  Nr.  97. 

855.  Bischof  Meimoerk  kauft  von  Tiedrich  und  dessen  Ehefrau  Geppa  zu  Goslar,   2  Familien  zu  Lanchel. 

(LXXXVIL,  XXVII.)     Cf.  V.  M.  1.  c.  Nr.  98. 

856.  Ein  frei(?r  Mann,  Cuono,  gibt  dem  Bischof  Meiniverk  sein  Holz  zu  Are,  seitdem  Conenbusch  genannt, 

und  ein  Anderer  das  Mühlwasser  zu  Helessem.    V.  M.  1.  c.  p.  54  L,  cap.  38. 

857.  Cuono,  ein  Ministerial  der  Kirche  zu  Paderborn,  verpflichtet  sich,  anstatt  des  Zehenten  von  seinem 

Gute  zu  Adanun,  zu  einer  festen  Getraiderente  in  die  Villication  Silikensothe.  (LXXXVH.,  XXVIII.) 

858.  Digga  i^ibt  dem  Domkapitel  zu  Paderborn  ein  Gut,   aus  welchem  er  sich  gewisse  Lieferungen  vor- 

bohiilt.    (LXXXVIL,  XXIX.) 

859.  Cxinignnda  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn    ihre  Besitzungen  im  Alraengau,    zu  Brenkiun,    Uvithi, 

Spurca,  und  2  Hoven  zu  Humbergehusun  zu  ihrer  Memorie.  (LXXXVIL,  XXX.)  —  Die  drei 
letzten  Nachrichten  können  nur  muthmasslich  in  die  Zeit  des  Bischofs  Meiriwerk  gesetzt  werden, 
da  er  selbst  nicht  darin  genannt  wird. 

860.  Bischof  Meinwerk  erwirbt,   ausser  den  oben  einzeln   verzeichneten,    noch   Güter  zu  Anansie,    von 

dem  Diaconus  Thiethard;  in  Nedere,  von  VoUhard;  in  Scetbeke,  von  Bandan  und  dessen  Ei- 
geiihörigom  Brunmann;  in  Holthusen,  von  Waltbert  und  Etheldag;  in  Ethelerdinchusun  und 
Weni,  von  Tiaza;  in  Atfritheshem  und  Hosissim,  von  Ekkika;  in  Rotbrachtessun ,  von  Bunica;  in 
Hcinthorpe,  von  Bechtier;  in  Hodanhusun,  von  Brendeke;  in  Ettidessun ,  Hippanhusun  und  Nedori, 
von  der  Frau  Hia;  in  Holthuson  und  Emingarothe,  von  Hillin;  in  Ricwardessun,  von  Eilika; 
u.  a.  m.     Vita  Meinw.  1-  c.  p.  539.,  Nr.  99, 

(1015—1046.) 

861.  Unter  der  Regierung  des  Abtes  Druhtmar  zu  Corvey  wurde  wahrscheinlich,  in  Verbindung  mit  der 

durch  diesen  Abt  neu  geordneten  Verwaltung  dieses  Stifts,  auch  das  erste  Güterverzeichniss 
desselben  aufgestellt;  wie  denn  die  einzige  datirte  Nachricht  aus  diesem  Verzeichnisse  aus  Z>r?/A/- 
mars  Zeit  herrührt.  (S.  Nr.  1004.)  —  Dieses,  nur  noch  in  einer  Abschrift  aus  dem  15.  Jahr- 
hundert erhaltene,  ganz  ordnungslose ,  und  c^aher  für  die  Geschichte  im  Allgemeinen  wonig 
brauchbare  Veraeichniss,  ist  von  Falke,  in  dem  bekannten  Codex  Traditionum  Corbejcnsium, 
nicht  nur  ganz  willkürlich,  unter  dem  erdichteten  Schein  chronologischer  Genauigkeit,  geordnet 
und  eingetheilt,  sondern  auch  im  Einzelnen  sehr  verHilscht  worden;  von  Wigand  aber  genau 
nach  der  ältesten^  vorhandenen  archivalischen  Abschrift  herausgegeben.  S.  Traditiones  Corbe- 
jenses;  herausg.  von  P.  Wigand.  Lpzg.  4843.  dessen  Vorrede  zur  Geschichte  und  Kritik  der 
Traditionen  und  ihrer  Herausgabe  durch  Falke  zu  vergleichen. 

1016. 

862.  Januar.  .     Synode  zu  Dortmund.  —  Adela,  die  Mutter  des  Bischofs  Meinwerk,  wegen   des  Mordes 

ihres  Sohnes  Tlüedricli  angeklagt,  erscheint  hier  vor  dem  Kaiser,  wo  der  Bischof  selbst  auf  ihre 


Qigitized  by 


Ljoogle 


460  1016. 

Todesstrafe  anträgt,  endlich  aber  die  Sache  dahin  vermittelt  wird,  dass  sie  einige  ihrer  Güter 
•  dem  Kaiser  überlassen  muss.    (Vgl.  die  folg.  ürk.)    Vita  Meinw  1.  c.  p.  540. 

863.  „      40.    Kaiser  Heinrich  IL  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn  die  Güter,  welche  Bischof  Mein- 

werk,  von  seinen  väterlichen  Erbgütern,  vormals  seiner  Mutter  Adala  überlassen,  diese  aber, 
durch  ihren  Gemahl  Balderich,  dem  Kaiser  übergeben  hat;  nehmlich  Immideshusun,  Walmonthem. 
Havurlon,  Hukilhem,  u.  a.  m.  Act.  Drodmannia,  IV.  Id.  Jan.  4016,  a.  R.  XIV.  Imp.  U.  Schaten 
A.  P.  1.  p.  286.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  453.    Vgl.  Wedekind  Noten  I.  S.  274.    (LXXXVIII.) 

864.  „       „    Derselbe  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn  den  Hof  Moronga  im  Gau  Morohgauo,  in  der 

Grafschaft  Benno' s,  welchen  Erzbischof  Unowan  von  Bremen  vorher  dem  Kaiser  überlassen. 
Dat.  ut  praec.    Schaten  1.  c.    Auszug  b.  Lappenberg  Hamb.  ürkundenb.  I.  S.  65.    (LXXXIX.) 

865.  „       44.    Derselbe  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn  den  von  dem  Erzbischof  Unwan  ihm  über- 

gebenen  Hof  Berpeshusen  im  Gau  Lisga  in  der  Grafschaft  Udos,  Act  Drodmanniae  XK.  Kai. 
Febr.  4016,  a.  R.  XIV.  Imp.  IL  Schalen  1.  c.  p.  287.  Lappenberg  a.  a.  0.  S.  66.  VgL  We- 
dekind Noten  L  S.  271.  (XC.) 
806.  „  „  Derselbe  erneuert  der  Kirche  zu  Paderborn  die  Schenkung  der  Grafschaft  des  verstor- 
benen Grafen  Hahold.  Dat.  XIV.  Kai.  Febr.  4016,  a.  R.  XIV.  Imp.  H.  Bisher  ungedruckt;  nur 
angeführt  Vita  Meinw.  1   c.  p.  544.,  cap.  35.     (XCI.) 

867.  „       .  .     Graf  Baldetich  gibt  noch  auf  dem   Convente  zu  Dortmund,  mit  Einwilligung  seiner  Ge- 

niahlinn  Adela,  in  Gegenwart  des  Kaisers  Heinrich,  der  Erzbischöfe  Meingoz  von  Trier  und  He- 
ribert von  Cöln,  der  Bischöfe  Athalbald  von  Utrecht,  Thiederich  von  Mimigardevord,  Thiatmar 
von  Osnabrück  und  Arnold  von  Halberstadt,  des  Herzogs  Bernhard,  der  Grafen  Liudolf,  Thie- 
derich, Wichmann,  u.  A.  m.,  dem  Bischof  Meinwerk  ein  Gut  zu  Himmerveldun  in  der  Grafschaft 
Vdos,  welches  des  Bischofs  Vogt  Herimann  für  die  Kirche  zu  Paderborn  in  Empfang  nimmt. 
Vita  Meinw.  1.  c.  cap.  36. 

868.  Februar  45.    (In  capite  Jojunii.)    Bischof  Meinwerk  weiht  die  von  ihm  zur  Ehre  des  hefl.  Benedictus 

erbaute  Kapelle,  und  schenkt  dazu  ein  Haus  zu  Nord-Burgnon  mit  dem  Zehenten.  An  demsel- 
ben Tage  verleiht  er  einen  grossen  Ablass,  weiht  einen  der  mitgebrachten  Mönche,  Namens 
Sigehard,  zum  Abt,  und  legt  den  Grund  zum  Klostergebäude.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  539.,  cap.  33, 
wo  auch  der  Umfang  des  neuen  Klosters  (nachmals,  Abdinghof  genannt)  genau  beschrieben 
wird. 

809.  März  21 .  Eine  edle  Frau  Godruna  hatte  der  Kirche  zu  Paderborn  das  Gut  Galanthorp  im  Gau 
Tilithi  und  der  Grafschaft  des  Herzogs  Bernhard  geschenkt.  Den  ermangelnden  Consens  ihres 
Sohnes  Hoda  erhielt  der  Bischof  Meinwerk,  gegen  eine  Vergütung  von  7  Talenten  und  einer 
Crusine*),  auf  einem  Placito  zu  Mulinhusen,  XII.  Kai.  April.,  in  Gegenwart  der  Grafen  Sifrid, 
Amulung,  Ekkiko,  Thiedrich,  Tankmar,  eines  andern  Ekkiko,  Tamma,  Liudolf,  Hamuko,  Wiza, 
des  Propstes  Eizo,  des  Schenken  Geza,  des  Vogtes  Tamma  von  Hildesheim  u.  A.  m.  Vita 
Meinw.  1.  c.  p.  537.,  Nr.  84.  Spilcker  Beitr.  IL  ürk.  S.  5.,  w^o  zum  Theil  andere  Zeugen  ge- 
nannt sind,  darunter  ein  Graf  Volcward.  —  Das  Jahr  ist  zwar  nicht  angegeben,  mit  Vi^ahrschein- 
lichkeit  aber  aus  dem  Umstände  zu  schliessen,  dass,  nach  der  folg.  UrL,  4046  em  Convent  in 
Mühlhausen  statt  fand. 

870.  „  .  .  Kaiser  Heinrich  //.  bestätigt  dem  Kloster  zu  Nordhausen  die  von  seiner  Ahnfrau,  der 
Königinn  Mathilde,  geschehene  Schenkung  des  Hofes  Gamen  im  Gau  Westfalen  in  der  Grafschaft 
Hermanns.    Act.  Muhhusen,  a.  4046,  R.  XVI.  Imp.  IV.     Kindlinger  M.  B.  3.  B.   4.  Abth.  Urk. 


*)    Crasina  bedeutet  einen  Pelzmantel.     Vita  Meinw.  setzt  dafür :  pelles  bonas. 

Digiti^ed  by 


Google 


1016  — lOlT.  ,  i61 

S.  5.  —  Obgleich  die  Angabe  des  Tages  fehlt,  so  ist  die  Urkunde  doch  in  diese  Zeitfolge  zu 
setzen  y  weil  sich  aus  der  vorherg.  Notiz  die  Zeit  des  Conventes  zu  Mühlhausen  ergibt. 
874.  März  26.  Derselbe  erneuert,  auf  Verwendung  seiner  Gemahlinn  Kunigunde  und  des  Bischofs  Theo- 
derich  zu  Minden,  dem  Kloster  Keminata  den  kaiserlichen  Schutz  und  die  Bestätigung  seiner 
Besitzungen  und  Privilegien.  Act.  Goslar.  VII.  Kai.  April.  1016,  a.  R.  XV.  Imp.  IV.  Schaten  A. 
P.  I.  p.  290.,  zum  Jahre  1017. 

872.  April  1.    Osterfest,  welches  der  Kaiser  zu  Paderborn  feiert.    Annal.  Quedl.  1.  c.  p.  84. 

873.  Adela,  die  Mutter  des  Bischofs  Meinwerk,  will,  um  sich  an  diesem  ihrem  Sohne  zu  rächen,  10  Ho- 

ven  am  Berge  Lare  bei  Heiromeberg  am  Niederrhein  (in  inferiori  terra)  der  Kirche  zu  Elten 
zuwenden,  der  Bischof,  auf  die  Nachricht  hiervon,  begibt  sich  selbst  in  jene  Gegenden  (in 
partes  terrae  infer.)  und  nimmt  seine  Mutter  bei  dem  Wasser  Emme  am  Berge  Lare  gefangen, 
setzt  sie  jedoch,  nach  ernsten  Ermahnungen,  wieder  in  Freiheit,  und  bestätigt  jene  Schenkung, 
um  dem  heil.  Vitus  (dem  Patron  von  Elten)  nichts  zu  entziehen.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  641.,.  cap.  37. 

874.  September  15.    Bischof  Meinwerk  vergleicht  sich  mit  Godebold  und  dessen  Eheirdm  lÄtdrud,  wegen 

eines  lange  Zeit  streitig  gewesenen  Gutes,  zu  Withem  XVII.  Kai.  Octobr.,  in  Gegenwart  der 
Grafen  Amidung,  Gerbert  und  Thiadric,  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  537.,  Nr.  77.  —  Die  Sache  scheint 
in  diese  Zeitfolge  zu  gehören,  da  Meinwerk  vermuthlich  auf  seiner  Rückreise  vom  Niederrhein 
nach  Witten  kam. 

875.  Nach  Meinwerks  Rückreise  setzt  Adela  gleichwohl  ihr  feindseliges  Betragen  gegen  ihn   fort,  indem 

sie ,  zu  seinem  Nachtheile ,  das  Dorf  Reinwik  so  wie  die  Kirche  und  das  Dorf  zu  Wie  dem  Erz- 
bischof Heribert  von  Cöln  für  das  Kloster  Deutz  verkauft,  und  das  Emporium  zu  Resse  der 
Domkirche  zu  Cöln  schenkt,  welches  Meinwerk  ohne  Widerspruch  geschehen  lässt.  Vita  Meinw. 
1.  c.  p.  641.,  cap.  39. 

876.  Oktober  6.    Graf  Wichmann  —  der  mit  seinem  Schwager  Balderich  lange  in  grossen  Streitigkeiten 

lebte,  zu  welchen  letzterer  besonders  durch  sefaie  Gemahlinn  Adela  angereizt  ,wurde  (s.  Alpert. 
Hb.  II  cap.  1  — 11.;  1.  c.  p.  709.  sq.),  —  wird,  nach  wiederhergestelltem  Frieden  und  einem 
bei  Baiderich  gemachten  Besuche,  auf  Anstiften  der  Adela,  verrätherisch  ermordet.  Alpert. 
1.  c.  p.  715. 

877.  Auf  die  Nachricht  von  der  an  Wichmann  begangenen  Mordthat,  eilt  zuerst  der  Bischof  Thiederich 

von  Mimigardevord  herbei,  geleitet  die  Leiche  seines  Freundes  nach  Frethen  und  sorgt  für 
deren  ehrenvolle  Bestattung.  Hierauf  bringt  derselbe,  um  Wichmanns  Tod  zu  rächen,  eine 
starke  bewaffnete  Schaar  zusammen,  womit  er  Balderichs  Burg  Upplan  belagert.  Zu  ihm  stösst 
Herzog  Bernhard,  als  Vormund  über  Wichmanns  hinterlassenen  Sohn;  endlich  nahet  auch  der 
Kaiser,  aus  Burgund,  zu  Schiffe  heran;  Erzbischof  Heribert  von  Cöln  aber,  dessen  Dienstmann 
Balderich  war,  erlangt  von  dem  Kaiser  die  Zusicherung  des  Besitzes  der  belagerten  Burg.  Diese 
wird  indessen,  nach  dem  Abzüge  des  kaiserlichen  Heeres,  gänzlich  zerstört;  Adda  entkommt 
jedoch  mit  allem,  was  sie  bei  sich  hatte.  Thietmar.  1.  c.  p.  851.  cap.  33.,  34.  Annal.  Sax.  1. 
e.  p.  671.  —  Der  Kaiser  bestätigt  den  Herzog  Bernhard  als  Vormund  des  jungen  Wichmann 
und  überträgt  ihm  die  Verwaltung  aller  von  dessen  Vater  hinterlassenen  Güter.    Alpert.  L  c.  p.  717. 

^  1017. 

878.  Januar  6.    Convent  zu  Altstadt,  wo  der  Kaiser  unter  andern  einen  langwierigen  Streit  zwischen 

dem  Bischof  Thiederich  von  Mimigardevord  und  dem  Grafen  Hermann,  dem  Sohne  der  Ger- 
berge (vgl.  Nr.  697.)  —  die  im  vergangenen  Jahre,  wegen  einer  geringfügigen  Sache  (de  inani 
re,   Thietm.),   einander  bekriegt  und  ihre  Besitzungen  verwüstet  hatten  —   bis  auf  Michaelis 
RegesU  hist.  Westfal.  2i 


Digitized  by 


Google 


162  1017  —  1018. 

(in.  Kai.  Octobr.)  beilegt.  Thietmar.  1.  c.  p.  862.,  cap.  34.,  36.  und  wiederholt  p.  869.  Annal. 
Saxo  1.  c.  p.  674. 

879.  Junius  10.    Kaiser  Heinrich  IL  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn  Güter  an  den  Orten  Dulmine, 

Nienhem,  Situnne,  Haiostron,  Berthaiostron,  Lehembeke,  Horlon,  Elvepo  und  Ricoldinchuson. 
mit  Vorbehalt  der  Brüderschaft  der  Kirche  zu  Paderborn  und  eines  Präbende-Antheils  gleich 
einem  der  Brüder,  für  sich  und  seine  Gemahlinn.  Act.  Patherbrunnon  IV.  Id.  Jun.  1017,  a. 
R.  XVI.  Imp.  IV.    Schaten  A.  P.  I.  p.  291.  (XCII.) 

880.  Julius.  .     Grosse  Versammlung  in  Liezgo,    bei  welcher  unter  andern  die  Bischöfe   Thiederich  von 

Himigardevord ,  Thiederich  von  Minden  und  Meinwerk  von  Paderborn  erscheinen.  Vita  Meinw. 
1.  c.  p.  543.,  cap.  42. 

881.  „      10.    Kaiser  Heinrich  //.  schenkt  zu  der  neuen,  vom  Bischof  Meinwerk  an  der  westlichen  Seite 

der  Stadt  Paderborn  erbauten  Kirche  (dem  Kl.  Abdinghof)  das  von  einem  gewissen  Radialdus 
ihm  erblich  übergebene  Gut  zu  Nedere  im  sächsischen  Hessen -Gau  und  der  Grafschaft  Heri- 
manns,  Act.  Lietzgo  VI.  Id.  Jul.  1017,  a.  R.  XVI.  Imp.  IV.  Schaten  A.  P.  I.  p.  292.  Falke  C. 
Tr.  Corb.  p.  67.  Cf.  Vita  Meinw.  1.  c. 

882.  „      11.    Derselbe  incorporirt  dem  Bisthum  Paderborn,  nach  dem  Rathe  mehrerer  Fürsten,   die 

Abtei  Helmwardeshusen.  Act.  Lietzgo  V.  Id.  Jul.  1017,  a.  R.  XVI.  hnp.  IV.  Schaten  A.  P.  I. 
p.  292.  Cf.  Vita  Meinw.  1.  c.  (XCUI.) 

1018. 

883.  Kaiser  Heinrieh  //.  bekriegt  die  Friesen,  welche  die  Handelsstrassen  hemmten  und  unsicher  mach- 

ten.   Alpert.  1.  c.  p.  719. 

884.  Januar  20.    Bischof  Meinwerk  weiht  zu  Paderborn  die  Kapelle  des  heil.  Alexius  ein.  —  Er  hatte, 

in  Folge  seines  in  Italien  gethanen  Gelübdes,  zuerst  beschlossen,  ein  Kloster  des  heil.  Alexius 
zu  Sulithe  zu  erbauen,  wegen  der  Unsicherheit  dieses  Ortes  aber  seinen  Entschluss  dahin  ab- 
geändert, dass  er  diesem  Heiligen  eine  eigene  Kapelle  bei  dem  neuen  Kloster  (Abdinghof)  zu 
Paderborn  erbaute,  sie  diesem  einverleibte  und  durch  ein  besonderes  Asylrecht  auszeichnete. 
Vita  Meinw.  1.  c.  p.  545,  cap.  48. 

885.  Februar  19.    (Tempore  Quadragesimali.)     Provinzial- Synode  zu  Goslar,    unter   dem  Vorsitze   des 

Kaisers,  welcher  unter  andern  auch  Bischof  Meinwerk  von  Paderborn  beiwohnt.  Vita  Meinw. 
1.  c.  p.  547.  —  Wahrscheinlich  ist  diese  Synode  dieselbe,  an  welcher  auch  die  Bischöfe  Theo- 
derich von  Minden  und  Theoderich  von  Mimigardevord  Theil  nahmen.  Heineccii  Antiquit 
Goslar,  p.  30. 

886.  Die  V^ittwe  Frederun  gibt  zu  ihrem  und  ihres  Sohnes  Widikin  Seelenheil,   durch  ihren  Vogt  Thiat- 

mar,  die  Höfe  Nederi,  Assiberg  und  Haldugun,  mit  der  Kirche  und  anderem  Zubehör,  an  die 
Kirche  zu  Paderborn,  worür  der  Bischof  Meinwerk  ihr  auf  Lebenszeit  die  Höfe  Haldugun  und 
Heristelli  mit  gewissen  Prästationen  überlässt  A.  1018.  Meinw.  episc.  IX.  Vita  Meinw.  1.  c.  p. 
537,  Nr.  82.  —  Da  Bischof  Meinwerk  im  März  1018  schon  sein  zehntes  Episcopatjahr  antrat, 
so  muss  diese  Schenkung,  zu  Folge  der  ausdrücklichen  Erwähnung  des  neunten  Ep.  J.,  in  einen 
der  beiden  ersten  Monate  dieses  Jahres  gehören. 

887.  März  16.    Grosse  Synode  zu  Nimwegen.    Thietmar.  1.  c.  p.  863.  —  Balderich,  der,  aus  seinen 

Besitzungen  vertrieben,  sich  seither  bei  dem  Erzbischof  von  Cöln  aufgehalten  hatte,  wird,  wegen 
des  Mordes  des  Grafen  Wichmann ,  hier  vor  dem  Kaiser  angeklagt,  und  bei  dem  Versuche 
seiner  Vertheidigung,  nur  durch  des  Kaisers  Einschreiten  vor  einem  gewaltsamen  Tode  geschützt 
und  wieder  nach  Cöln  geschickt.  —  Drei  Jahre  später  (1021)  starb  er  zu  Hengibach  und  wurde 
zu  Seflich  begrabea    Alpert  1.  c.  p.  718,  aus  welchem  der  Verf.  der  Vita  Meinw.  cap.  40,  wo 


Digitized  byC^OOQlC 


1018  —  1019.  454 

die  Sache  etwas  anders  erzählt  wird,  zu  bericlitigen  ist.  —  Seine  Gemahlinn  Adela  war,  wie 
es  seheint,  noch  vor  ihm  gestorben.  Bischof  Meinwerk  und  dessen  Schwester  theilten  sich  in 
ihre  hinterlassenen  Güter;  jener  brachte  seinen  Antheil  an  das  Kloster  Abdinghof,  letztere  aber 
den  ihrigen  an  das  Kloster  Elten.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  542.  —  Balderich  und  Adela  erscheinen 
übrigens  vor  ihrem  Tode  noch  einmal  bei  der  Einweihung  des  Klosters  zu  Deutz.    Vgl.  Nr.  896. 

888.  Nach  der  vorg.  Synode  feierte  Kaiser  Heinrich  II.  noch  den  Palmsonntag  (30.  März)  und  das  Oster- 

fest (6.  April)  zu  Nimwegen,  wohin  ihm  Bischof  Meinwerk,  nach  dem  von  ihm  noch  in  Pader- 
born gefeierten  Osterfeste,  nachfolgt.    Thietmar.  1.  c.  p.  863.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  547. 

889.  April  13.     Kaiser  Heinrich  IL  schenkt  das  von  einer  gewissen  Willa  ihm  übergebene  Gut  zu  Sibur- 

gohusun  im  Gau  Hemmerveldun  und  der  Grafschaft  Udos,  an  die  Kirche  zu  Paderborn.  Act. 
Noviomago  Id.  Apr.  4018,  a.  R  XVI.  Imp.  V.  Schaten  A.  P.  I.  p.  294.  Falke  C.  Tr.  Corb. 
p.  581.  (XCIV.)  —  Den  Ort  Siburgohusun  glaubt  Wenck  H.  L.  G.  II.  S.  370.  in  Sieberhausen, 
Wedekind  Noten  U.  S.  442.  in  dem  Siburg,  auf  dessen  Stelle  später  Karlshafen  gebaut  wurde, 
zu  finden 

890.  December  25.    Weihnachtsfest,  welches  der  Kaiser  zu  Paderborn  feiert.    Annal.  Quedl.  1.  c.  p.  84, 

zu  1019,  nach  der  Zeitrechnung,  welche  das  neue  Jahr  mit  Weihnachten  beginnt.  —  Wahr- 
scheinlich in  diese  Zeit  der  Anwesenheit  des  Kaisers  in  Paderborn,  gehören  die  beiden  folgen- 
den Schenkungen: 
861.  Graf  Dodico  gibt  zu  seiner  Memorie,  mit  Genehmigung  seiner  Mutter  Hildigund  und  seines  Bruders 
Sigibodo,  der  Kirche  zu  Paderborn  Güter  zu  Wartberhgi  und  an  mehreren  andern  Orten,  wofür 
Bischof  Meinwerk  ihm  die  bischöflichen  Besitzungen  zu  Desburg,  Astnederi,  Westnederi,  und 
a.  a.  0.  zu  lebenslänglicher  Benutzung  anweist.  S.  d.  Schaten  A.  P.  I.  p.  302,  zum  Jahre  1021, 
wo  doch  Dodico  schon  todt  war.  Höfer  Zeitschr.  f.  Archivk.  II.  S.  450.*)  Cf.  Vita  Meinw.  1.  c. 
p.  530,  Nr.  20.  wo  zugleich  die  Reue  des  Grafen  Dodico  über  ein  ehebrecherisches  Bündniss, 
in  welchem  er  gelebt,  und  der  plötzliche  Tod  seines  Sohnes,  als  Motive  dieser  Schenkung 
berichtet  werden.  —  Eine  alte  Rückschrift  der  Original -Urkunde  gibt  das  Jahr  1020  an;  der- 
gleichen Notizen  sind  jedoch  selten  zuverlässig,  und  da  diese  Schenkung  sowohl  in  der  Vita 
Meinw.  als  in  dem  älteren  Paderbomischen  Kopialbuche  mit  der  nächstfolgenden  unmittelbar 
zusammengestellt  wird,  so  ist  die  Gleichzeitigkeit  beider  mit  Grund  zu  vermuthen,  ihre  Zeit 
aber  durch  die  bei  der  letzteren  bemerkte  Anwesenheit  des  Kaisers  zu  bestimmen.    (XCV.) 

892.  Graf  Sygobodo  (der  Bruder  des  Grafen  Dodico)  und  seine  Gemahlinn  Windilmod  geben  der  Kirche 

zu  Paderborn,  zu  ihrer  Memorie,  in  Gegenwart  des  Kaisers  Heinrich,  das  Gut  Liudolvingerod, 
wofür  Bischof  Meinwerk  ihm  auf  Lebenszeit  das  Gut  Curbike  einräumt.  S.  d.  Bisher  ungedruckt. 
Auszug  in  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  551,  Nr.  21.     (XCVI.) 

4019. 

893.  März  46.    Kaiser  Heinridi  IL  bestätigt  dem  Bischof  Thiederich  zu  Mimigardevord  das  Recht  des 

dortigen  Bisthums  über  die  Abtei  Liesborn.  Act.  Goslar.  XVII.  Kai.  April.  4019,  a.  R.  XVIII. 
Imp.  VI.  — ►  Unter  den  Anwesenden  befand  sich  Bischof  Meimverk.  —  Schaten  A.  P.  I.  p.  296 
(unvoüständig).    Kindlinger  M.  B.  4.  Abth.  ürk.  S.  7.    Cf.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  547.    (XCVII.) 


*)  Dasf,  ohngeachtet  dieseü  neueren,  aoi  dem  Originale  geüchopiten  Abdruckes,  die  Urkunde  in  unserm  Urkunden^* 
buche,  ebenHills  nach  dem  Oripnale,  wiederholt  erscheint,  wird  die  historische  Wichtigkeit  derselben  und  ihr 
Zuaaromeohang  mit  der  folgenden,  bisher  ungedruckten,  rechtfertigen. 

21* 


Digitized  by 


Google 


(64  1019  —  1020. 

894.  März  20.    Derselbe  incorporirt  dem  Bisthum  Paderborn,  auf  Bitten  des  Bischofs  Meinwerk,  die  Abtei 

Sceldice.  Act.  ad  Gosilare  XIII.  Kai.  April.  4049,  a.  R.  XVII.  Imp.  VI.  Schaten  A.  P.  I.  p.  297. 
(XCVIII.) 

895.  April.  .   Ekkibrdht,  ein  Ritter  des  Markgrafen  Bernhard,  gibt  ein  Gut,  welches  er  sich  unrechtmässig 

zugeeignet  hatte,  dem  Bischof  Meinwerk  zurück,  auf  dem  königlichen  Hofe  zu  Merseburg,  in 
Gegenwart  des  Herzogs  Bernhard,  der  Markgrafen  Bertdiard,  Thiatmar  u.  A.  m.  Meinw.  1.  c. 
p.  536,  Nr.  74.  —  Die  Zeit  dieser  Handlung  ergibt  sich  ohngefähr  daraus,  dass  Kaiser  Hein- 
rich 11.  Ostern  (29.  März)  1019  in  Merseburg  feierte  und  am  7.  u.  9.  April  daselbst  noch  Ur- 
kunden ausstellte.    Vgl.  Böhmer  Reg.  S.  61. 

896.  Mai  3.    Heribert,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  dem  Kloster  Deutz,  bei  dessen  feierlicher  Einwei- 

hung, alle  demselben  geschenkte  Besitzungen ,  worunter  auch  verschiedene  in  Westfalen,  nament- 
lich Pilecheim,  Hatneghen,  Eilpe,  Lihte,  Linne,  Gladebeche,  und  die  Kirche  zu  Unna.  Ausser- 
dem schenkt  der  Erzbischof  dem  Kloster  den  Hof  und  die  Kii-che  zu  Antwilre,  welche  ihm  Graf 
Baldrich  und  dessen  Gemahlinn  Atela  gegeben,  welche  auch  selbst,  am  Tage  der  Einweihung, 
3  Hoven  zu  Puire  und  die  Zehenten  von  4  Hoven  dazu  schenkten.  Act.  V.  Non.  Maji  1019, 
Henr.  Imp.  a.  R.  XVIII.  Herib.  episc.  a.  XXI.  Kremer  akad.  Beitr.  lü.  Urk.  S.  13.  mit  der  Jahr- 
zahl 1018.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  94. 

897.  Jmiius  15.    Fest  des  heil.'Vitus,  wobei  der  Kaiser  in  Corvey  anwesend.    Annal.  Corb.  1.  c.  p.  5. 

898.  „      28.    Der  Priester  und  Einsiedler  Heimeradtis  stirbt  auf  dem  Berge  Hasungo.    Vita  Meinw. 

1.  c.  p.  548.  —  Vgl.  die  vita  Heimeradi,  b.  Leibnit.  Scr.  R.  Br.  T.  I.  p.  565  sq.  —  Zum  Anden- 
ken des  heil.  Heimeradus  baute  nachmals  der  Erzbischof  i4rt6o  von  Mainz  (1021 — 1031)  auf 
dem  Berge  Hasungun  ein  Kloster,  welches  Erzb.  Sifrid  L  (1074)  in  ein  Collegiatstift  verwandelte. 
Vita  Meinw.  1.  c.  p.  550.    Wenck  H.  L.  G.  H.    Urk.  B.  S.  48. 

899.  December  15.    Kaiser  Heinrich  IL  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn  einen  Forst  in  der  Grafschaft 

des  Grafen  Duticho,  von  dem  Flusse  Fulda,  bei  Reginhereshuson,  Utenhuson,  Biberbach  und 
Ruotbrechteshuson  bis  an  die  Wisera,  und  diese  aufwärts  bei  Gimundin  vorbei  bis  wieder  an 
die  Fulda.  Act.  Mulinhuson  XVIII.  Kai.  Januar.  1019,  a.  R.  XVIII.  Imp.  VI.  Schaten  A.  P.  I. 
p.  295,  mit  der  falschen  Jahrzahl  1018.    Vgl.  Wenck  H.  L.  G.  H.  S.  374.    (XCIX.) 

1020. 

900.  Herzog  Bernhard  der  Jüngere  empört  sich  gegen  den  Kaiser,  sucht  ganz  Sachsen  zum  Abfall  von 

demselben  zu  bewegen,  und  befehdet  insbesondere  die  bischöflichen  Kirchen.  Von  dem  Kaiser 
in  Schalkesburg  (Hausberge  bei  Minden)  belagert,  unterwirft  er  sich  endhch  demselben,  und  es 
kommt,  auf  Verwendung  der  Kaiserinn  und  durch  Vermitteluug  des  Erzbischofs  Unwan  von  Bre- 
men (den  Bernhard  vorher  bekriegt,  sich  aber  mit  ihm  verglichen  hatte)  eine  Aussöhnung  des- 
selben mit  dem  Kaiser  und  mit  seinem  Vater  zu  Stande.  Annal.  Quedl.  1.  c.  p.  84.  Annal.  Saxo 
I.  c.  p.  674.  Adam.  Brem.  1.  c.  p.  30.  —  Annal.  Hild.  1.  c.  p.  95.  und  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  547. 
erzählen  dieses  Ereigniss  zu  dem  J.  1019,  in  welchem  vermuthlich  die  Bewegung  schon  ihren 
Anfang  nahm. 

901.  Februar  18.    Kmev  Heinrich  IL  schenkt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Megimoerk ,  der  von  diesem  gestif- 

teten Benedictiner- Abtei  zu  Paderborn  den  kaiserlichen  Hof  Triburi  im  sächsischen  Gau  West- 
fala  in  der  Grafschaft  Heriinanns,  Act.  Colon.  XU.  Kai.  Mart.  1020,  a.  R.  XL\.  Imp.  VH.  Scha- 
ten A.  P.  I.  p.  301.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  320. 

902.  März  8.    Heribert,  Erzbischof  zu  Cöln,  und  Folbert,  Abt  zu  Deutz,  übergeben  den  Hof  zu  Castorp 

einem  gewissen  Aso  und  seiner  Ehefrau  Adzila  auf  beider  Lebenszeit.    Act.  Colon.  VIII.  Id.  Mart. 

Digitized  byC^OOQlC 


1020^1021.  465 

4049.  (Die  Jahrzahl  wird  nach  der  Cölnischen  Zeitrechnung  zu  verstehen  sein,  welche  das  Jahr 
mit  dem  25.  März  anfing.)    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  96. 

903.  April  23.    Kaiser  Heinrich  IL  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Paderborn  den  Hof  Hammonstcdi 

im  Gau  Rittega  in  der  Grafschaft  Uto's,   Act.  Babenberc  IX.  Kai.  Maji,  in  festiv.  S.  Georgii  mart. 

1020,  a.  R.  XK.  Imp.  VII.  Schaten  A.  P.  I.  p.  298.  mit  der  falschen  Jahrzahl  «019,  a.  R.  XVIII. 
Imp.  VI.  Cf.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  550.  wo  die  richtige  Jahrzahl.  (C.)  —  Ein  Graf  Godiza  und 
seine  Gemahlinn  Addila  hatten  vorher  jenen  Hof  dem  Kaiser  mit  Vorbehalt  des  lebenslänglichen 
Besitzes  übergeben,  und  bei  der  weiteren  Übergabe  an  das  Bisthum  Paderborn  wurde  dieser 
lebenslängliche  Besitz,  namentlich  der  Gräfinn  Addila,  oder  die  Erstattung  des  etwa  Eutzogeneä 
aus  andern  Gütern  des  Bisthums  Paderborn,  ebenfalls  vorbehalten.    Vita  Meinw.  1.  c. 

904.  Mai  22.    Derselbe  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn  einen  in  der  Grafschaft  Duticho's  gelegenen 

Forst,  dessen  Grenze  von  Rothalmingahuson  an  die  Weser,  bis  an  die  Fulda  und  diese  aufwärts 
bis  an  das  Flüsschen  Grumelbichi  und  die  Stadt  Holthusun,  nach  Othilanham,  Rechinherishusun, 
Rolhiereshusun,  Rikillahusun  und  Beverbiki,  zu  dem  Wege  nach  Wulfredeskirchun  und  einem 
andern  Wege  nach  Gunnesburin  und  Wicmonneshusun  bis  nach  Rothalmingahuson  zurückgeht 
(d.  h.  den  übrigen  Theil  des  im  J.  1019  geschenkten  Forstes;  s.  Nr.  899).  Act.  Choufunga  XI. 
Kai.  Jun.  1020,  a.  R.  XIX.  Imp.  VH.  Schaten  A.  P.  I.  p.  301.  Vgl.  Wenck  H  L.  G.  D.  S.  374.  (Gl.) 

905.  August  29.     Graf  Dodico  von  Wartberge  (der  mehrmals  Erwähnte)  stirbt.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  550. 

906.  Deccmber  31.    Kaiser  Heinrich  //.   schenkt  dem  Nonnenkloster 'Kaufungen  das  Gut  Herbette  (Hor- 

bede)  im  Gau  Westfalen  und  der  Grafschaft  Hermanns,  welches  ihm  Eckehard  übergeben.  Act. 
Wurtzburg  II.  Kai.  Januar.  1020,  a.  R.  XVII.  Imp.  VII.  Kuchenbecker  Anal.  Hass.  Coli.  I.  p.  73. 
Orig.  Guelf.  T.  IV.  p.  439.  (aus  Meichsneri  decis.  cämcral.  T.  H.  üb.  H.  p.  139.)  ohne  a.  R.  u.  Imp. 

1021. 

907.  Januar  2.    *Adelbolds,  Bischofs  zu  Utrecht,    urkundliches'  Verzeichniss  der   grossen  Vasallen  und 

Erbhofbeamten  der  Kirche  zu  Utrecht.  —  Unter  ihnen  befindet  sich  ein  Graf  von  Bentheim  als 
Burggraf  von  Utrecht  und  bischöflicher  Thürhüter.  —  Act.  in  Tulpiaco  Castro,  IV.  Non.  Januar. 

1021.  Heda  Histor.  episc.  Ultraj.  p.  111,  und  daraus:  Jung  Histor.  comit.  Benthem.  Cod.  dipl. 
p.  3.  —  Die  angegebenen,  um  jene  Zeit  noch  nicht  gebräuchlichen  Geschlechtsnamen  der  auf- 
gezählten Fürsten,  Grafen  und  Herren,  sind  ein  starker  Beweis  gegen  die  Echtheit  der  Urkunde. 

908.  Februar  16.    Kaiser  Heinrich  IL  schenkt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Meinwerk,  der  Kirche  zu  Pader- 

born die  Grafschaft  des  verstorbenen  Grafen  Dodico  in  den  Gauen  Hessiga,  Netga  und  Nitherga. 
Act.  Podrebrun  XIV.  Kai.  Mart.  1021,  a.  R.  XIX.  Imp.  VIII.  Schaten  A.  P.  I.  p.  303.  mit  a.  R. 
XX.     Cf.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  550.    (CH.) 

909.  Mäi-z  1.    Derselbe  verleiht  der  Kirche  zu  Paderborn,  auf  Verwendung  des  Papstes  Benedictus,  der 

Kaiserinn  Kunigunde,  des  Bischofs  Everhard  zu  Bamberg  und  des  Dompropstes  PiUgrinus  daselbst, 
die  Grafschaft  des  verstorbenen  Grafen  Liudolf  \n  den  Gauen  Sorathveld,  Sinuthveld,  Almunga, 
Treveresga  und  Burclaun,  unter  der  Bedingung,  dass  sie  nie  als  Lehen  ausgethan,  und  das  Ein- 
kommen derselben  zum  Bau  der  Kirche  verwendet  werden  soll.  Act.  Immedishuson,  Kai.  Mart. 
1021.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  550. 

910.  Julius  23.    Bischof  Meinwerk  von  Paderborn  ist  unter  den  Fürsten,   auf  deren  Verwendung  Kaiser 

Heinrich  //.  der  Abtei  Gandersheim  die  Grafschaft  des  verstorbenen  Grafen  Otto  in  mehreren 
Gauen  schenkt.  Act.  Noviomago  X.  Kai.  Aug.  1021,  a.  R.  XX.  Imp.  VIII.  Schaten  A.  P.  I.  p. 
305.  Orig.  Guelf.  T.  IV.  p.  467.  —  Die  Urkunde,  so  wie  die  Nr.  908  angeführte,  ist  noch  im 
Namen  des  Erzbischofs  Erchanbald  von  Mainz  recognoscirt;  es  ist  also  ein  Versehen  wenn  Annal. 

Digitized  byL^OOQlC 


466  i021  —  1022. 

Ilild.  et  Lamb.  1.  c.  p.  95.  den  Tod  dieses  Erzbischofs  auf  den  18.  August  4020  setzen,  da  er 
hiernach  erst  auf  diesen  Tag  1021  erfolgt  sein  kann. 

911.  September  24.    Bei  der  Einweihung  der  Stiftskirche  zu  Quedlinburg,  in  Gegenwart  Kaiser  Hein- 

richs IL  und  der  Kaiserinn  Kunigunde,  weiht  Bischof  Meinwerk  von  Paderborn  den  südliclieu 
Altar  zur  Ehre  des  heil.  Liborius  und  anderer  Heiligen.    Annal  Quedl.  1.  c.  p.  87. 

1022. 

912.  Januar  22.     Thiderich,  Bischof  zu  Mimigardevord ,  stirbt.    Todestag  nach  Necrol.  eccl.  maj.  Monaster 

—  Annal.  Hild.  1.  c.  p.  95.  und  Anna).  Saxo  1.  c.  p.  675.  geben  den  23.  Jan.  als  Todestag  an.  — 
Sein  Nachfolger  war  Sigifrid,  bisheriger  Abt  zu  Kloster  Bergen  bei  Magdeburg.  Ann.  Hild.  u. 
Annal.  Saxo  1.  c.  —  Der  neue  Bischof  Sigifrid  war  ein  Sohn  Sigifrids,  Grafen  von  Walbeck, 
und  der  Jutta,  einer  Tochter  Heinrichs  des  Kahlen  zu  Stathen.  Die  Bischöfe  Thietmar  zu  Mer- 
seburg und  Bruno  zu  Verden  waren  seine  Brüder.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  679. 

913.  Februar  19.     Thiderich,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.     Todestag  nach  Necrol.  Moellenb.  —  An  seine 

Stelle  wird  der  Propst  Alberich  zwar  gewählt,  stirbt  aber  vor  erlangter  Consecratipn,  daher 
Sigibert  das  Bisthum  erhält.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  551.  Ann.  Hild.  I.  c.  p.  95.  Ann.  Saxo  1.  c.  p.  675. 
9U.  Junius  18.  Thietmar,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.  Todestag  nach  Necrol.  Osnabr.;  Todesjahr  nach 
Vita  Meinw.  1.  c.  p.  55 1 ,  wo  der  Tod  dieses  Bischofs  gleichzeitig  mit  dem  der  beiden  vorigen 
berichtet  wird.  Ihn  mit  Erdmann  Chr.  Osnabr.  ap.  Meibom.  Rer.  Germ.  T.  H.  p.  205.  (wo 
auch  der  Todestag  abweichend  auf  d.  15.  April  angegeben  wird)  in  das  folgende  Jahr  zu  setzen, 
geht  auch  deshalb  nicht  gut  an,  weil  die  schon  im  Jul.  d.  f.  Jahres  seinem  Nachfolger  ertheilte 
kaiserliche  Bestätigung  der  Stifts -Privilegien  eine  ungewöhnlich  eilige  Wiederbesetzung  des  bi- 
schöflichen Stuhls  bedingen  würde.  —  Bei  Erdmann.  1.  c.  werden  einzelne  Lebensumstände  aus 
einer  älteren,  wahrscheinlich  verloren  gegangenen  Vita  Thietmari  mitgetheilt.  —  Zur  Zeit  dieses 
Bischofs  bestand  schon  die  Bibliothek  der  Domkirche  zu  Osnabrück,  die  er  durch  ein  Geschenk 
von  50  Büchern  bereicherte.    Erdmann.  1.  c. 

915.  December  11.    Nachdem  Bern,  ein  Verwandter  des  verstorbenen  Grafen  Dodico,  die  Güterschen- 

kungen, welche  dieser  und  sein  Bruder  Sigebodo  der  Kirche  zu  Paderborn  gemacht  hatten  (vgl 
Nr.  891  u.  892.),  angefochten  hatte,  vrird  dieser  Streit,  nach  vielen  vorhergegangenen  Unter- 
handlungen, endlich  zu  Ermeneswerethe,  in  Gegenwart  des  Kaisers,  des  Erzbischofs  Aribo  von 
Mainz,  mehrerer  Bischöfe,  Grafen  u.  A.  vollständig  beigelegt,  indem  Bern  von  dem  Bischof 
Meinwerk  mit  einer  Geldsumme  u.  a.  abgefunden  wird.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  551.  —  Schaten 
A.  P.  I.  p.  304.  setzt  die  Sache  irrthümlich  in  das  Jahr  1021,  wo.  der  Kaiser  im  December  in 
Italien  war. 

916.  „        25.    Weinachtsfest,  welches  der  Kaiser  in  Paderborn  feiert.  —  Bischof  Meinwerk  hatte 
ihn  dahin  eingeladen,  um  der  beabsichtigten  Einweihung  des  Klosters  Abdinghof  beizuwohnen, 

^  die  aber,  weil  ein  Theil  der  Kirche  einstürzte,  nicht  vor  sich  gehen  konnte,  und  darauf,  wegen 
anderer  dazwischen  gekommener  Geschäfte,  bis  in  das  Jahr  1031  verzögert  wurde.  Vita  Meinw. 
1.  c.  p.  553.  —  Auf  welche  Weise  Meinwerk  die  damalige  Anwesenheit  des  Kaisers  in  Pader- 
born benutzte,  um  von  ihm  das  Geschenk  der  Güter  Steini  und  Hohunseli  zu  erhalten,  s.  ebd. 
cap.  78.  79.  wo  aber,  anstatt  Hohunseli,  aus  Versehen  Ervete  genannt  wird,  welches  Meinwerk 
erst  von  dem  folgenden  Kaiser  erhielt. 

(1022  —  1032.) 

917.  Sigifrid,  Bischof  zu  Mimigardevord,  bestätigt  die  von  dem  vormaligen  Bischof  Nithard  der  Kirche 

zu  Belen  bewilligten  Freiheiten.    S.  d.  Bisher  ungedruckt.    (CHI.) 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1022  —  1024.  167 

918.  Derselbe  bestätigt  die  von  einer  angesehenen  Frau  Namens  Reinmod  gestifteten  Pfarrkirchen  zu 

Farlari,  Oppenhulisa/Buntlagi,  Curithi,  Ihtari,  Honthorpa  und  Unkingthorpa ,  und  bestimmt  den 
Umfang  ihrer  Parochien.  S.  d.  Niesert  in  der  Westphalia  3.  Jahrg.  S.  132.  und  M.  ü.  S.  U.  S.  40. 
Vgl.  Ledeburs  Bemerkungen,  Westphal.  3.  Jhg.  S.  208.  (Clllb.)  —  Die  Zeit  dieser  und  der  vor. 
Urk.  ist  nur  nach  d6n  Regierungsjahren  des  Bischofs  Sigifrid  zu  bestimmen.  In  der  letzteren 
werden  der  Dompropst  Odo,  der  Dechant  Godescalk  und  der  Vicedominus  Werni  genannt. 

1023. 

919.  Januar  2.    Bisehof  Meinwerk  weiht  die  Krypta  seines  neuen  Monasteriums  zu  Paderborn,   zur  Ehre 

des  heil.  Stephanus,  und  bringt  einen  vom  Papste  Leo  geweihten  Altarstein  aus  der  Kirche  zu 
Thiatmelle  dahin.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  554. 

920.  „  14.  Kaiser  Heinrich  IL  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn,  wegen  der  treuen  Dienste  des 
Bischofs  Meinwerk,  das  Gut  Steini  im  Gau  Westfalen  in  der  Grafschaft  Bernhards.  Act.  Pader- 
brunnon  XIX.  Kai.  Febr.  1023,  a.  R.  XXI.  Imp.  IX.    Schaten  A.  P.  I.  p.  309.    (CIY.) 

921.  „      „     Derselbe  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn  das  Gut  Hohunseli  Im  Gau  Westfalen  in  der 

Grafschaft  Bernhards.  Act.  ut  praec.  Schaten  1.  c.  p.  310.  (ad  CIV.)  —  Über  die  Lage  der  Orte 
Steini  und  Hohunseli  vgl.  Seibertz,  Karls  d.  Gr.  Gauverfassung,  in  Wigands  Archiv  VI.  S.  152. 

922.  „  .  „  Derselbe  bestätigt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Meinwerk,  das  von  diesem,  ausserhalb  der 
damaligen  Stadt  Paderborn,  an  ihrer  westlichen  Seite,  zur  Ehre  der  heil.  Maria  und  aller  Hei- 
ligen gegründete  Kloster  (Abdinghof),  nimmt  dessen  Güter  in  seinen  Schutz,  und  bewilligt  ihm 
die  freie  Gerichtsbarkeit  und  die  Wahl  des  Vogtes,  den  der  Bischof  bestätigen  soll.  Act.  ut  pr. 
Schaten  1.  c.  p.  312.    (CV.) 

923.  „  „  Derselbe  schenkt  dem  Kloster  Kaufungen  das  Gut  Hardinghuson.  Act.  ut  pr.  Schaten 
1.  c.  p.  311.    (CVI.) 

924.  Julius  27.    Derselbe  bestätigt,   auf  Bitten  des  Bischofs  Meginher  zu  Osnabrück,   die  Privilegien  der 

dorligen  Kirche,  besonders  den  Forstbann.  Act.  Aquisgrani  VI.  Kai.  Aug.  1023,  a.  R.  XXIL  Imp. 
X.    Sandhoff  1.  c.  p.  XXX.    Moser  O.  G.  H.  S.  235.  s.  W.  VIII.  S.  32.  *) 

1024. 

925.  März  25.     Ein  Edler  Bidund  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  Einwilligung  seiner  Gemahlinn 

Siburg,  sein  B(»sitzthum  zu  Steinnem  im  Hessen -Gau  mit  allem  Zubehör;  Bischof  Meinwerk  gibt' 
ihm  dagegen  ein  Pferd  und  verschiedene  werth volle  Kleidungsstücke,  zu  Mühlhausen  in  annunc. 
Mariae;  in  Gegenwart  der  Grafen  Hermann  von  Werla,  Ekkika  von  Aslan,  Benno,  Tammo,  He- 
rimann  d.  Jung.,  Liutger,  Sifrid  und  Bernhard.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  542,  Nr.  27. 

926.  Mai  14.     Zu  Goslar,  am  Tage  der  Himmelfahrt  Chcisti,  II.  Id.  Maji,  ttigi  Bischot  Meinwerk  den  eben 

gedachten  Gegengeschenken  noch  2  Unzen  Goldes  hinzu.  Vita  Meinw.  1.  c.  —  Da  das  letzte 
Datum  nur  in  das  Jahr  1024  fallen  kann,  da  das  Himmelfahrtsfest  in  keinem  andern  Jahre  von 
Meinwerks  Regierung  auf  den  angegebenen  Tag  fiel,  so  muss  ohne  Zweifel  auch  die  vorher- 
gehende Handlung  in  dasselbe  Jahr  gehören,  da  beide  nicht  weit  auseinander  liegen  können. 

927.  Julius  13.     Kaiser  Heinrich  H.  stirbt  zu  Grona.  —  Bald  nach  seinem  Tode  kommen  die  sächsischen 

Fürsten  in  Werla  zusammen,  um  über  die  Wahl  eines  neuen  Reichsoberhauptes  zu  berathschla- 
gen.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  557.  —  Der  Ort  dieser  Versammlung  scheint  nicht  die  bekannte  kaiser- 


*)    Dax  Copiariam  des  Osnabr.  Dorostids  liest  io  den  Ortsoameo:  Brünsten  (Pur  Hrutansten),  und  Bergashavid.  Im 
Datum  ist  für  regni,  regnantis  su  lesen. 


Digitized  by 


Google 


168  1024. 

liehe  Pfalz  Werla,  sondern  Werl  in  Westfalen  zu  sein;  denn  von  jener  hätte  der  Verf.  der  vita 
Meinw.  nicht  den  Ausdruck  brauchen  dürfen:  in  quodam  ciästello  quod  Werla  dicitur. 

928.  Auf  der  vorerwähnten  Versammlung  werden  auch  die  Streitigkeiten  zwischen  dem  Bischof  Meimoerk 

von  Paderborn,  und  Thietmar,  dem  Bruder  des  Herzogs  Bernhard  von  Sachsen,  unter  Vermitte- 
lung  der  Grafen  Sigifrid  (von  Stade),  Herimann  von  Westfalen,  Benno,  Amulung  u.  A.  völlig 
beigelegt.  Vita  Meinw.  1.  c.  —  Über  den  Zusammenhang  jener,  hauptsächlich  die  Unterordnung 
des  Klosters  Helmwardeshausen  unter  das  Bisthum  Paderborn  betreffenden  Streitigkeiten,  vgl. 
Wenck  H.  L.  G.  11.  S.  970  u.  f  besonders  die  Noten.  —  Der  hier  genannte  Graf  Hermann  von 
Westfalen  ist  ohne  Zweifel  derselbe,  welcher  oben  (Nr.  925.)  als  Graf  von  Werla  vorkommt. 
Vgl.  Seibertz,  diplomatische  Familiengeschichte  der  alten  Grafen  von  Westfalen  zu  Werl  und 
Arnsberg  (Arnsb.  1845.),  besonders  Abschnitt  II.  u.V.  wovon  der  letztere  sich  mit  diesem  Her- 
mann,  der  erstere  aber  mit  seinem  Vater  gleiches  Namens  beschäftigt. 

929.  Bischof  Meinwerk  vergleicht  sich  mit  der  Addüa  von  Hammonstede,  welche  nach  dem  Tode  des 

Kaisers  ihr  Gut  zurückforderte  (vgl.  Nr.  903.) ,  indem  er  ihr  auf  Zeitlebens  die  Güter  Liudul- 
vingaroth,  Haverlaun  und  Dalheim,  und  nach  ihrem  Tode  ein  Anniversarium,  bei  welchem  Spen- 
den an  die  Armen  statt  finden  sollen,  bewilligt.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  557. 

930.  September  8.    Krönung  des  neu  gewählten  Königs  Conrad  //.  zu  Mainz.  —  Gisla,  die  Gemahlinn 

König  Conrads  U.  (der  ihr  dritter  Gemahl  war),  nebst  ihrer  Schwester  Machthildis  und  ihrem 
Brüdern  Rudolf  und  Bernhard,  gehörten  zu  dem  Hause  der  westfälischen  Grafen  von  Werla. 
Ihre  Genealogie  s.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  676;  und  die  Nachkommenschaft  ihres  Bruders  Rudolf 
(Rodulf US  comes  natus  de  Westfalia  ex  loco  qui  dicitur  Werla),  ebd.  p.  720.  Eines  dritten  Bru- 
ders, des  oben  Nr.  925  und  928  genannten  Hermann  von  Werla  und  seiner  Nachkommen  gedenkt 
der  Annalist  wahrscheinlich  um  deswillen  nicht  namentlich,  weil  er  mit  den  ostsächsischen  und 
thüringischen  Familien,  die  den  Annalisten  zunächst  beschäftigen,  nicht  so,  wie  die  andern  Brü- 
der und  Schwestern,  in  Verbindung  kam.  Eine  ausführUche  Untersuchung  über  diese  Familien- 
Verhältnisse  gibt  Seibertz  in  der  angef.  Gesch.  d.  Grafen  v.  Westfalen,  S.  13 — 40.  —  Vielleicht 
trug  diese  westfälische  Verwandtschaft  dazu  bei,  dass  Conrad  öfter  als  andere  Kaiser  Westfalen 
besuchte. 

931.  „  10.  König  Conrad  IL  bestätigt  die  Privilegien  des  Stifts  Werden,  auf  Bitten  des  dorti- 
gen Abtes  Heithanricus,  Act.  Maguut.  IV.  Id.  Septembr.  1024,  a.  R.  I.  Lacomblet  Urkundenb.  I. 
S.  99. 

932.  „  13.  Versammlung  der  sächsischen  Fürsten  zu  Hirutveldun.  —  Hier  erhob  die  Äbtissinn 
Hildigund  von  Gesike,  mit  ihrem  Neffen  und  Vogte  Bernhard,  Ansprüche  auf  die  vormals  von 
Sigibodo  an  die  Kirche  zu  Paderborn  geschenkten  Güter  Vilisi,  Vesperdiun  und  Hoddingahusun 
(vgl.  Nr.  838.),  wurde  aber,  in  Gegenwart  des  Herzogs  Bernhard,  des  Grafen  Herimann  und 
seiner  Söhne  Heinrich,  Conrad,  Athalbert  und  Bernhard  u.  m.  A.  von  der  UngUtigkeit  dieser  An- 
sprüche überzeugt  und  genöthigt  von  denselben  abzustehen.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  587. 

933.  „  14.  Ein  Herr  Namens  Brun  und  seine  Nichte  Ida  hatten  der  Kirche  zu  Paderborn  Güter 
zu  Sutdesburch,  Betanum  und  Wallanstedi  geschenkt  (vgl.  Nr.  800);  nach  5  Jahren,  nach  dem 
Tode  des  Kaisers  Heinrich,  wollte  diese  Ida  nebst  ihrem  Ehemanne  Bruno  diese  Schenkungen 
widerrufen,  Bischof  Meinwerk  vermochte  sie  aber  durch  einen  Vergleich  zur  Erneuerung  der- 
selben. Act.  in  Hirutveldun  XVIH.  Kai.  Octobr.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  637.  Cf.  Vita  Meinw.  1.  c. 
p.  559.  (CVII.)  —  Das  nicht  angegebene  Jahr  muss  1024  sein,  in  welchem  nicht  nur  Kaiser 
Heinrich  H,  starb,  sondern  auch  nach  d.  vor.  eine  Versanunlung  der  Sächsischen  Grossen  zu 
Hirutveldun  statt  fand.  Der  Vf.  der  vita  Meinw.  hat  aus  Misverstand  die  Worte  post  quinquen- 
nium,  welche  sich  auf  die  erste  Schenkung  beziehen,  für  5  Jahre  nach  dem  Tode  des  Kaisers 


Digitized  byC^OOQlC 


1034  —  1025.  4C9 

angenommen,  und  daher  diese  Verhandlung  irrig  in  das  Jahr  4029  gesetzt,  aus  welchem  sich 

für  eine  solche  Fürsten -Versammlung  zu  Herzfeld  sonst  kein  Beweis  findet. 
934.   König  Conrad  II.  reist  von  Mainz,  über  Nimwegeu  und  Frethen^  nach  Dortmund,  wo  die  Bischöfe 

und  andere  Grossen  des  Reichs  bei  ihm  zusammen  kommen.    Anna!.  Quedlinb.  1.  c.  p.  90. 
934.   December   <9.  •  Aufenthalt  König  Conrads  IL  in  Corvey,   erwiesen  durch  zwei  von  ihm  daselbst 

„  21.)  ausgestellte  Urkunden  für  das  Bisthum  Bamberg.     Würdtwein  nov.  subsid.  dipl. 

T.  VI.  p.  185. 

936.  „  25.  Weihnachtsfest,  welches  der  König  zu  Minden  mit  grosser  Pracht  und  Freude  feiert 
—  Viele,  welche  an  seiner  Wahl  nicht  Theil  nahmen,  kommen  hier  zu  ihm  und  werden  von 
ihm  zu  Gnaden  aufgenommen.  Annal.  Quedl.  1.  c.  p.  90.  Annal.  Hild.  1.  c.  p.  96.,  zu  1025, 
nach  ihrer  bekannten,  das  Jahr  mit  Weihnachten  anfangenden  Zeitrechnung.  —  Bei  dieser  (oder 
einer  späteren)  Anwesenheit  des  Königs  in  Minden  (vgl.  Nr.  965.)  soll  die  Burg  und  ^nachmalige 
Grafschaft  Schauenburg,  durch  königliche  Belehnung,  ihren  Ursprung  erhalten  haben.  Lerbeck. 
Chr.  1.  c.  p.  169. 

1025. 

937.  Januar  2.    Hildelin  und  sein  Stiefsohn  Arnold  geben  der  Kirche  zu  Paderborn  Besitzungen  zu  Holt- 

husen  im  Gau  Nihterga  und  zu  Barghusen  im  Gau  Almuuga,  tauschweise  für  den  Zehenten  zu 
Emiggarothun.  Dieser  am  3.  November  (wahrscheinlich  des  nächstvorhergegangenen  Jahres) 
geschlossene  Vertrag,  wird  zu  Paderborn,  IV.  Non.  Januar.,  in  Gegenwart  des  Erzbischofs  Hun- 
friih  (von  Magdeburg),  der  Bischöfe  Siberhi  (von  Minden),  Hildiward  (von  Naumburg),  u.  A.  m. 
erneuert  und  bestätigt.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  535.,  Nr.  64.  Schaten  A.  P.  I.  p.  335.  Falke  C. 
Tr.  Corb.  p.  531.  —  Die  Anwesenheit  der  genannten  Bischöfe  u.  A.  steht  ohne  Zweifel  mit  dem 
sogleich  zu  erwähnenden  Aufenthalte  des  Königs  in  Paderborn  in  Verbindung.  Übrigens  kann 
das  Jahr  des  letzten  Datums  nur  zwischen  1024  und  1032  fallen,  da  Erzb.  Hunfrid  seit  1024 
regierte,  und  Bischof  a7dtM;ard  1032  starb.     (CVIII.) 

938.  „       3.    Anwesenheit  König  Conrads  III.  in  Paderborn,   erwiesen  durch  eine  Urkunde  desselben 

für  das  Kloster  Deutz.  Act.  Padcrbrun  III.  Non.  Januar.  1025,  a.  R.  1.  Kremer  akad.  Beitr. 
III.  S.  17. 

939.  „       6.    Epiphanias -Fest,  welches  der  König  noch  in  Paderborn  feiert    Annal.  Quedl.  I.  c.  p.  90. 

940.  „      10.    König  Conrad  IL  bestätigt  Kaiser  Ludwigs  Schenkung  der  Kirchen  zu  Meppen  und  Eres- 

bürg  an  das  Stift  Corvey,  und  der  Kirchen  zu  Biunidi  und  Reni  an  das  Stift  Herivord,  nebst 
andern  damit  zusammenhangenden  Privilegien.  Act  Corbeie  IV.  Id.  Januar.  1025,  a.  R.  I.  Bis* 
her  ungedruckt.  (CIX.) 
911.  „  12.  Derselbe  bestätigt  dem  Kloster  Visbike,  welchem  die  Äbtissinn  Abug  vorsteht,  dessen 
Privilegien  und  Besitzungen.  Act  Corbeie  D.  Id.  Jan.  1025,  a.  R.  I.  Mader.  Antiq.  Brunsv. 
p.  214.  PauUini  Hist  Visb.  p.  23.  mit  dem  falschen  und  ganz  ungewöhnlichen  Datum  XVIII.  Ja- 
nuar. (CX.)  —  Eine  an  demselben  Tage  und  Orte  von  dem  König  ausgestellte  Urkunde  für  das 
Bisthum  Bamberg,  s.  Dümg6  Reg.  Bad.  S.  100. 

942.  ^       22.    Derselbe  bestätigt,  auf  Bitten  des  Abtes  Truchtmar,  die  Privilegien  des  Stiftes  Corvey. 

Act  Goslare  XI.  Kai.  Febr.  1025,  a.  R.  L    Schaten  A.  P.  I.  p.  320.    (CXI.) 

943.  Februar  8.    Derselbe  bestätigt,  auf  Verwendung  des  Bischöfe  Sigebrahd  zu  Minden,  die  Besitzungen 

und  Privilegien  des  Klosters  Keminata.  Act  Merseburg  VI.  Id.  Febr.  1024,  a.  R.  I.  Schaten 
A.  P.  I.  p.  321.  —  Die  Jahrzahl  muss  nach  der  fränkischen,  das  neue  Jahr  mit  dem  25.  März 
anfangenden  Zeitrechnung  verstanden  werden.    (CXII.) 

RegesU  hirt.  WecUaL  22 

Digitized  by  V^OOQIC 


nO  1035  —  1037. 

944.  Mai  3.    Derselbe  schenkt  der  Kirche  zu  Minden,  auf  Bitten  des  dortigen  Bischofs  Sigebert,  und 

Verwendung  mehrerer  anderer  Bischöfe,  das  Gut  Kemnium  im  Gau  Valuii  und  der  Grafschaft 
Danemars,  Act.  Ratisbonae  V.  Non.  Maji  4025,  a.  R.  I.  Pistor.  Scr.  R.  G.  T.  III.  p.  828.  Scha- 
len A.  P.  I.  p.  321. 

945.  September  20.    Das  Domkapitel  zu  Minden  beurkundet,   dass  einer  von  dessen  Mitbrüdem,   Mih, 

zum  Gedächtniss  seiner  Schwester  Demod  und  ihres  Gemahls  Adulf,  alle  sein  Gut  zu  Nienburch, 
Welvon  und  Suavertho»,  durch  seinen  Vogt  (patronus)  Gerbert,  der  Kirche  zu  Minden  überge- 
ben hat.  Fact.  in  sede  Mindonensis  ecclesiae,  sub  rege  Chuonrado,  coram  Sigeberto  ejusd. 
ecci.  episcopo  et  Thiethardo  praeposito,  in  pubhco  Marcwardi  advocati  placito,  mense  Sep- 
tembr.  in  vigil.  S.  Matthaei  apost.  a.  4025.    Spilcker  Beitr.  I.  ürk.  B.  S.  429. 

4026. 

946.  Februar  43.     WaBi,  der  abgesetzte  Abt  von  Corvey,  stirbt.     Annal.  Saxo  1.  c.  p.  677.     Todestag 

nach  dem  Necrol.  Corb. 

947.  Eine  Frau  Haiheburga  hatte  der  Kirche  zu  Paderborn  ihr  ganzes  Erbgut  geschenkt;    Atholf,  ein 

Ritter  des  Erzbischofs  von  Cöln,  und  dessen  Ehefrau  Hicila,  wollten  diese  Schenkung  entkräften; 
Bischof  Meinwerk  aber  bewirkte  die  Bestätigung  derselben,  indem  er,  vor  seiner  Reise  nach 
Rom,  den  gedachten  Personen  45  Talente  und  4  Hoven  mit  20  Eigenhörigen  gab,  und  nach 
seiner  Rückkehr  von  Rom  ihnen  noch  ein  Geschenk  von  Kleidungsstücken  und  Geld  machte. 
Vita  Meinw.  1.  c.  p.  539.,  Nr.  96.  (Vgl.  CXIII.)  —  Wahrscheinlich  ist  hier  die  im  Folg.  gedachte 
Reise  nach  RcMoa  mit  dem  Kaiser  gemeint ;  denn  wenn  es  in  vita  Meinw.  1.  c.  heisst,  der  Bischof 
sei  pro  negocio  proprio  nach  Rom  gegangen,  so  ist  dies  wahrscheinlich  nur  ein  Mis verstand, 
da  einer  solchen  b^sondern  Reise  sonst  nirgends  gedacht  wird.    - 

948.  Bischof  Meinwerk  begleitet  den  König  Conrad  IL  auf  seinem  Römerzuge  nach  Italien,   wo   er  von 

dem  Patriarchen  Wolfgang  zu  Aquiloja,  welcher  dem  König  entgegen  kömmt,  als  Verwandter 
begrüsst  wird,  und  von  demselben  den  Körper  des  heil.  Felix  zum  Geschenk  erhält  Mta 
Meinw.  1.  c.  p.  558. 

4027. 

949.  Januar  40.    Piligrinus,  Erzbischof  zu  Cöln,  sühnet  sich  mit  der  Äbtissinn  Sophia  zu  Essen,   einer 

Tochter  Kaiser  Ottos  IL,  indem  er  dem  Stift  Essen  den  von  seinem  Vorgänger,  dem  Erzbischof 
Guntharius,  demselben  geschenkten,  von  ihm  selbst  aber  angefochtenen  Zehenten  zwischen  den 
Flüssen  Rura  und  Embescara,  gegen  Abtretung  einiger  Güter,  bestätigt.  Act.  Asnithe  ad  comu 
altaris  ejusd.  eccl.  IV.  Id.  Januar.  4027,  Conradi  R.  a.  HI.  V\restphalia  11.  Jahrg.  2.  Quart.  S.  55. 
Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  400. 

950.  April  7.    Kaiser  Conrad  IL  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn,  wegen  der  treuen  Dienste  des  Bi- 

schofs Meimoerk,  den  Hof  Erwitte  im  Gau  Engere  und  der  Grafschaft  Marcwards.  Act.  Romae 
VII.  Id.  April.  4027,  a.  R.  III.  Imp.  I.  Schaten  A.  P.  I.  p.  324.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  456.  im 
Auszuge  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  27.     Cf.  vita  Meinw.  1.  c.  p.  558.     (CXIV.) 

954.  Meginher,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.  —  Sein  Name  fehlt  im  Necrol.  Osnabr.,  sein  Tod  muss 
aber  in  diese  Zeit  fallen,  da  sein  Name  auf  der  zunächst  zu  erwähnenden  Synode  vermisst,  und 
in  der  ersten  Hälft«  des  folgenden  Jahres  schon  sein  Nachfolger  genannt  wird. 

962.  Grosse  Synode  zu  Frankfurth,  in  Gegenwart  des  Kaisers  und  unter  dem  Vorsitze  des  Erzbischofs 
Aribo  von  Mainz,  welcher  unter, andern  die  Bischöfe  Meginwerk  von  Paderborn,  Sigebert  von 
Minden  und  Sigefrid  von  Mimigardevord  beiwohnten.  —  Die  Bischöfe  Meginwerk  und  Sigebert 
waren  unter  denjenigen,  auf  deren  Zeugniss  dem  Bischof  Godehard  von  Hildesheim  das  Diöcesan- 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1028  —  1029.  471 

recht  über  Gandersheim,  gegen  die  Ansprüche  des  Erzbischofs  von  Mainz,  zuerkannt  \v'urde. 
Annal.  Hild,  1.  c.  p.  97.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  677.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  558.  Vita  Godeh.  ap. 
Leibnit.  Scr.  R.  Br.  T.  I.  p.  493.  —  Die  Abwesenheit  eines  Bischofs  von  Osnabrück  lässt  ver- 
muthen,  dass  der  dortige  bischöfliche  Stuhl  damals  erledigt,  oder  doch  der  Erledigung  nahe  war. 

1028. 

953.  Mai  ^4.  Kaiser  Conrad  IL  bestätigt,  auf- Ansuchen  der  Äbtissinn  Sophia  zu  Essen,  Schwester  Kai-^ 
ser  Ottos  III.,  die  Besitzungen  und  PrivUegien  des  Stifts  Essen,  namentlich  die  freie  Wahl  der 
Äbtissinn  und  des  Vogtes.  Act.  Trutimanni  IX.  Kai.  Jun.  1028,  a.  R.  IV.  Imp.  IL  Lacomblet 
Urkundenb.  I.  S.  101. 

9öi.  Derselbe  bestätigt  dem  Stifte  Osnabrück,  auf  Bitten  des  dortigen  Bischofs  Gosmar,  die  von  den 
vorigen  Kaisern  ihm  verliehenen  Privilegien,  besonders  die  freie  Gerichtsbarkeit,  Markt-,  Münz- 
und  Zollrecht,  und  den  Forstbann.  Act.  Boderenbrunnon  a.  1028,  R.  IV.  Imp.  I.  Sandhoff  1.  c. 
p.  XXXII,  Moser  O.  G.  II.  S.  237.  s.  Vf,  VIII.  S.  34.*)  —  Der  nicht  bemerkte  Tag  muss,  der 
Lage  der  Ausstellungsorte  nach,  zwischen  die  Daten  der  vorigen  und  der  folgenden  Urkunde 
fallen.    Die  Angabe  des  I.  a.  Imp.  bei  dieser  und  der  folg.  ürk.  kann  nur  auf  einem  Versehen  beruhen, 

955.  Julius  1.     Derselbe  gibt  dem  Abte  Druthmar  zu  Corvey  den  Hof  Godelevesheim,  welcher  zu  Kaiser 

Arnulfs  Zeiten  durch  Tausch  an  das  Stift  gekommen,  nachmals  aber  demselben  unrechtmässig 
entzogen  worden  war,  zurück.  Act.  Magdeburch,  Kai.  Jul.  1028,  a.  R.  IV.  Imp.  I.  Schaten 
A.  R.  I.  p.  325.  Orig.  Guelf.  T.  IV.  p.  415.  —  Die  Urkunde  ist  eine  der  ersten  Kaiser -Urkun- 
den, worinn  eine  Aufzählung  von  Zeugen  statt  findet.  Unter  ihnen  befinden  sich  die  Bischöfe 
Meinwerk  (von  Paderborn)  und  Sigifrid  (wahrscheinlich  von  Mimigardevord).  —  (CXV.) 

956.  August  20.    Derselbe  bestätigt  dem  Bischof  Meimoerk,  wegen  seiner  treuen  Dienste,  alle  von  sei- 

nen Vorgängern  der  Kirche  zu  Paderborn  verliehenen  Schenkungen.  Act  Walahuson  XIII.  Kai. 
Sept.  1028.    Vita  Memw.  1.  c.  p.  558. 

(4028—1036.) 

957.  Eine  edle  Frau  Reinike  hatte,  mit  Einwilligung  ihres  Bruders  Haold,  für  beider  und  ihrer  Altem 

Seelenheil,  ihre  Güter  zu  Dodanhusun  und  Thincherdinchusun  mit  allem  Zubehör,  unter  andern 
auch  mehreren  einzeln  genannten  Eigenhörigen,  der  Kirche  zu  Paderborn  übergeben,  Bischof 
Meinwerk  aber  auf  ihre  Lebenszeit  ihr  den  Hof  zu  Thinchardinchusen  nebst  dem  Zehenten  zu 
Thinkilburg,  Lellebiki  und  Rian  und  6  Familien  überlassen,  dazu  ihr  6  Talente,  ihrem  Bruder 
aber  2  Tal.  gegeben.  Ein  Edler  Wega,  welcher  Ansprüche  an  diese  Güter  hatte,  entsagte  den- 
selben vor  dem  Bischof  Gozmar^  und  wiederholte  diese  Verzichtleistung,  nachdem  er  von  dem 
Bischof  Meinwerk,  durch  den  Priester  zu  Gesmeri,  ünnuca,  3  Tal.  Denarien  erhalten  hatte,  in 
Gegenwart  der  Grafen  Amulung  und  Benno,  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  537.,  Nr.  80.  -r-  Die  Erwäh- 
nung des  Bischofs  Gozmar  (von  Osnabrück)  weist  dieser  Handlung  ihre  Stelle  zwischen  den 
oben  bemerkten  Jahren  an,  innerhalb  welcher  dessen  Regierung  fällt 

1029. 

958.  März  30.    Kaiser  Conrad  IL  schenkt  dem  Bischof  Sigibert  und  der  Kirche  zu  Minden  den  Forst- 

bann, zwischen  den  Flüssen  Ossenbeke  und  Alerbeke  bis  an  den  Fluss  Wermonou  und  von  da 
bis  Northsulerecampon ,  im  Entergau,  in  der  Grafschaft  des  Herzogs  Bernhard,  Act.  Ratispone 
ni.  Kai.  April.  1029,  a.  R.  V.  Imp.  II.    Pistor.  Scr.  R.  G.  III.  p.  821.    (CXVl.) 


*)    Verbesserungen  ta  dem  IcUten  Abdrucke:  S.  35.  Z.  23.  st.  aogri  |.  «uri.    Z.  85.  nt.  regni  1.  regnantis.    Z.  36. 

.1.  «nno  1.  reru.  22  *  oigitized  by  C^OOglC 


172  1029  —  1031. 

959.  April.  13.     Derselbe  nimmt  das  von  dem  Bischof  Sigibert  zu    Minden   daselbst    gegründete   Stift 

in  seinen  Schutz  und  bestätigt  demselben  die  von  gedachtem  Bischof  dazu  geschenkten  Güter. 
Act.  Regeneburch  Id.  April.  1029,  a.  R.  V.  Imp.  III.  Pistor.  1.  c.  p.  830.  Falke  C  Tr.  Corb. 
p.  850.     (Vgl.  unten  Nr.  987.)     . 

960.  Derselbe  gibt  der  Berihild,  der  Mutter  eines  verstorbenen  Edlen  Hathamar,  das  durch  einen  ge- 

wissen Hathald  (oder  Haold)  ihr  unrechtmässig  entzogene  Gut  Liemoneshus  zurück;  sie  aber 
übergibt  dasselbe,  durch  ihren  Vogt  und  Erben*  Beinherius,  der  Kirche  zu  Paderborn,  wofür 
Bischof  Meinwerk  ihr  den  Zehenten  zu  ThesU  auf  Lebenszeit  anweist,  in  Gegenwart  der 
Grafen  Berimann,  Udo,  Eckihard  und  der  Vornehmsten  des  Gaues  Lacni  (des  Leine  -  Gaues ). 
Vita  Meiiiw.  1.  c.  p.  559. 

961.  Bischof  Meinwerk  zu  Paderborn  gibt  einem  gewissen  Daja,  welcher  sich  bei  dem  Kaiser  für  den 

rechtmässigen  Erben  der  durch  Alverich  von  Ragun  an  die  Kirche  zu  Paderborn  verkauften 
Güter  Uflan  und  Ricwardessun  ausgab,  zu  seiner  Abfindimg,  in  Gegenwart  des  Erzbischofs  Hm- 
frid  von  Magdeburg  u.  A.,  5  Pflüge  zu  10  Schill.  Denar,  auf  seine  Lebenszeit  zu  Lehen,  und 
schenkt  ihm  ein  Pferd,  5  Schill,  und  ein  wollenes  Tuch.    Vita  Meinw.  1.  c. 

962.  December.  25.    Weihnachtsfest,  welches  der  Kaiser  zu  Dortmund  feiert.     Annal.  Sax.  1.  c.   p.  678. 

—  Ebendaselbst  befand  sich  der  Kaiser  noch  am  17.  Januar  des  folg.  Jahres,  zu  Folge  einer 
daselbst  ausgestellten,  das  Marktrecht  zu  (Donau-)  Word  betreffenden  Urkunde.  Vgl.  Böhmer 
Reg.  S.  68. 

1030. 
063.  Junius  1 .  Kaiser  Conrad  IL  schenkt  dem  Bischof  Meinwerk  <  und  der  Kirche  zu  Paderborn  das, 
wegen  Unebenbürtigkeit  des  bisherigen  Besitzers,  eines  Grafen  Bernhard,  ihm  heimgefallene 
Gut  Badperch  im  Gau  Nichterga  in  der  Grafschaft  Haholds.  Act.  Mcrsiburch,  Kai.  Jun.  1030, 
a.  R.  VI.  Imp.  IV.  Schaten  A.  P.  I.  p.  327.  und  hiernach  im  Ausz.  Seiberlz  ürkundenb.  I.  S.  27. 
Cf  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  559.    (CXVII.) 

964.  December  25.    Weihnachtsfest,  von  dem  Kaiser  zu  Paderborn  gefeiert,  wo  auch  Erzbischof  Aribo 

von  Mainz  zugegen  war.  Annal.  Hild.  1.  c.  p.  98.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  678.  Beide  zum  J.  1031, 
nach  ihrer  gewöhnlichen  Zeitrechnung. 

965.  Nach  unverbürgter  Angabe  soll  der  Kaiser  in  diesem  Jahre  einen  grossen  Hof  zu  Minden  gehalten, 

und  daselbst,  auf  Bitten  des  Bischofs  Sigebert,  den  Adolf  von  Santersleben  (einen  Bruder  des 
folgenden  Bischofs  Bruno  zu  Minden)  mit  der  Burg  Schauenburg  belehnt  haben.  Paullini  Hist 
Visb.  p.  24.  Id.  ad  Watensted.  Chron.  Mind.  p.  14.    Vgl.  oben  Nr.  936. 

(4030—1044) 

966.  Heinrich,  Abt  des  Klosters  SS.  Odahrici   et  Afrae  zu  Augsburg,  sendet  der  Kirche  SS.  Martini  et 

üdalrici  zu  Minden  Reliquien  vom  Sarge  und  der  Stola  des  heil.  Odalricus  und  von  der  Asche 
seines  Körpers.  S.  d.  Copiar.  eccl.  S.  Mart.  Mooyer.  —  In  den  oben  angegeb.  Jahren  regierte 
Abt  Heinrich  I.  Das  Kloster  hat  zwar  in  der  Folge  noch  mehr  Äbte  dieses  Namens  gehabt, 
namentlich  Heinrich  //.  (1174 — 1181)  und  Heinrich  HL  (1188 — 1195);  es  ist  aber  doch  am  wahr- 
scheinlichsten, dass  jene  Reliquiensendung  in  der  ersten  Zeit  nach  der  Stiftung  der  Mailini-Kirche 
geschah. 

1031. 

967.  Januar  20.    Kaiser  Conrad  //.  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn,  wegen  der  treuen  Dienste  des 

Bischöfe  Maginwerk,  die  dem  Kaiser  heimgefellenen  Güter  zu  Alflaan  und  Etlinum  im  Pader- 

Digitized  byC^OOQlC 


1031 -.1033.  173 

Gau  in  der  Grafschaft  Amulungs.  Act.  Altstete  III.  Kai.  Febr.  4034,  a.  R.  YII.  Imp.  IV.  Schalen 
A.  P.  I.  p.  329.    (CXVIII.) 

968.  Februar  19.    Derselbe  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn  die  Güter  Bennanhusen,  Valabroch  und 

Dadanbroch,  in  den  Gauen  Wetiga  und  TiUthi,  in  der  Grafschaft  Widuktnts.  Act.  Goslare 
XL  Kai.  Mart.  1031,  a.  R.  VII.  Imp.  IV.  Schaten  A.  P.  I.  p.  329.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  211. 
(CXIX.) 

969.  „  „  Derselbe  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn  die  Güter  Ileinhusen,  Winiden,  Windelmu- 
derode,  Aldendorp,  Rudbertessen ,  Sunderessen,  Nisa  und  Hameressen,  im  Gau  Auga,  in  der 
Grafschaft  Conrads,  Act.  ut  pr.  Söhaten  1.  c.  p.  330.  (bei  CXIX.)  —  Über  die  Lage  der  ge- 
nannten Orte  vgl.  Wigand  Corv.  Güterbesitz  S.  107. 

970.  April  20.    Derselbe  bestätigt  der  Kirche  zu  Minden ,  auf  Bitten  des  dortigen  Bischofs  Sigibert,  die 

von  den  vorigen  Kaisern  ihr  verliehenen  Privilegien.  Act.  Noviomago  XU.  Kai.  Maji  1031 ,  a. 
R.  VIL  Imp.  V.  Pistor.  Scr.  R.  G.  IH.  p.  825. 

971.  August  3.    Derselbe  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn  das  von   Wicilo  gegen  das  Gut  Zurici  ein- 

getauschte Gut  Sannanabiki  im  Gau  Wetiga  in  der  Grafschaft  Widvkins.  Act.  Immeteshusun 
III.  Non.  August.  1031,  a.  R.  VIL  Imp.  V.  Schaten  A.  P.  L  p.  330.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  527. 
Cf  vila  Mcinw.  1.  c.  p.  560.    (CXX.) 

972.  Bischof  Meimverk  begleitet  den  Kaiser  auf  dessen  Feldzuge  nach  Polen.     Vita  Meinw.  1.  c.  p.  660., 

wo  dies  zwar  nicht  ausdrücklich  gesagt  wird,  aber  aus  der  folgenden  Erwähnung  seiner  Rück- 
kehr nothwendig  geschlossen  werden  muss. 

973.  Oktober  3.    Bischof  Meinwerk,  mit  Erlaubniss  des  Kaisers  nach  Paderborn  zurückgekehrt,  empfängt 

daselbst  in  dem  neuen  Kloster  (Abdinghof)  den  von  dem  Patriarchen  Wolfgang  von  Aquileja 
gesandten  Körper  des  heil.  Felix  mit  grossen  Feierlichkieiten.    Vita  Meinw.  L  c. 

974.  November  2.     Derselbe  weiht,  in  Gegenwart  und  mit  Assistenz  des  Erzbischofs  Hunfrid  von  Mag- 

deburg und  der  Bischöfe  Godehard  von  Hildesheim  und  Sigebert  von  Minden,  das  von  ihm  aus- 
serhalb der  Stadt  Paderborn  (in  suburbio)  erbaute  Kloster,  und  stattet  dasselbe  mit  bedeuten- 
den, theils  von  seinen  Altern  ererbten,  theils  von  ihm -selbst  erworbenen  Gütern  aus,  welche 
Graf  Amelung,  als  oberster  Vogt  der  Kirche  zu  Paderborn,  mit  königlichem  Banne  bestätigt. 
Act.  IV.  Non.  Novembr.  1031.  Schaten  A.  P.  L  p.  332.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  458.  —  Cf  Vita 
Meinw.  1.  c.  p.  560.  und  Overham  in  not.  ad  edit.  vit.  Meinw.  p.  403.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  678. 
—  Nach  der  V.  M.  wurde  die  neue  Kirche  zur  Ehre  der  heil.  Maria,  der  Apostel  Petrus  und 
Paulus  und  aller, Heiligen  geweiht,  und  es  waren  bei  der  Feierlichkeit,  ausser  den  eben  Ge- 
nannten, auch  Bischof  Sigifrid  von  Mimigardevord  und  vier  andere  nicht  genannte  Bischöfe  zu- 
gegen. —  Wegen  des  dem  Kloster  geschenkten  Ornates  und  der  besonderen  Privilegien  dessel- 
ben, s.  Vita  Meinw.  L  c.  p.  561. 

1032. 

975.  Januar  16.    Kaiser  Conrad  IL  nimmt  das  von  dem  Bischof  Meinwerk  an  der  westlichen   Seite  der 

Stadt  Paderborn  erbaute  und  zur  Ehre  der  heil.  Maria,  der  Apostel  Petrus  und  P^Ius  und 
aller  Heiligen  geweihte  Kloster  mit  dessen  Gütern  in  seinen  Schutz  und  bewilligt  ihm  die  Frei- 
heit von  aller  weltlichen  Gerichtsbarkeit,  welche  dem  Abte  und  dem  von  ihm  gemeinschaftlich 
mit  den  Klosterbrüdern  zu  wählenden  Vogte  ausschliesslich  zustehen  soll.  Act.  Paderbrun 
XVIL  Kai.  Febr.  1032,  a.  R.  Vlfl.  Imp.  V.  Schaten  A.  P.  I.  p'  334.  Cf.  vita  Meinw.  1.  c.  p.  562. 
cap.  115. 

976.  „      18.    Derselbe  schenkt  dem  Bischof  Mänwerk  und  der  Kirche  zu  Paderborn  den  Hof  Garde- 

nebiki  im  Gau  Lacni  und  der  Grafschaft  Herimanns.  Act.  HQtiwardeshusun  XV.  Kai.  Febr.  1032« 
a.  R.  Vin.  Imp.  V.    Schaten  A.  P.  I.  p.  335.     CXXIJ 

Digitized  byL^OOQlC 


174  i032  -  1033. 

977.  Januar  18.  Derselbe  schenkt  dem  Bischof  Meinwerk  und  der  Kirche  zu  Paderborn  die  Grafschaft 
des  Grafen  Herimann  in  den  Gauen  Auga,  Netega  und  Hessiga.  Act.  Fritislare  XV.  Kai.  Febr. 
1032,  a.  R.  VlII.  Imp.  V.    Bisher  ungedruckt.    Cf  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  562.    (CXXII.) 

978..  August  6..  PHegririj  Erzbischof  zu  Cöln,  incorporirt  der  Abtei  Deute  die  Kirchen  zu  Unna  und  He- 
ringen und  andere  im  Sachsen  -  Lande ,  deren  Zinsen  sie  erhebt.  D.  Colon.  VIll.  Id.  August.  1032. 
Lacombtet  Urkundenb.  I.  S.  104. 

979.  „    21.    Kaiser  Conrad  IL  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn  sechs  Eigenhörige.    Act.  Magadebnrc 

XII.  Kai.  Sept.  1032,  a.  R.  VIII.  Imp.  VI.    Bisher  ungedruckt.    OS.  Vita  Meinw.  1.  c.    (CXXIO.) 

980.  November  27.    Sigifrid,  Bischof  zu  Mimigardevord ,  stirbt.    Annal.  Hild.  1.  c.  p.  93.  —  Necrol,  ecci. 

maj.  Monaster.  setzt  die  Gedächtnissfeier  dieses  Bischofs  auf  den  1.  December,  und  bemerkt 
von  ihm:  Dedit  etiam  praeaitare  quod  manu  propria  fabricavit,  et  onmia  Plenaria.  —  Sein  Nach- 
folger wd  Bei-imann,  bisheriger  Dompropst  zu  Cöhi.     Annal.  Hild.  1.  c.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  679. 

981.  December  25.    Weihnachlsfest,  welches  der  Kaiser  in  Paderborn  feiert.    Annal.  .Hild.   1.   c.  p.  99., 

zu  1033. 

1033. 

982.  Bischof  Meinwerk,  in  der  Absicht,  zu  Paderborn  noch  eine  Kirche,   nach  dem  Vorbilde  der  Kirche 

zu  Jerusalem,  zu  bauen,  sendet  den  Abt  Wino  von  Helmwardeshausen  nach  Jerusalem,  um 
das  Maass  der  dortigen  Kirche  und  des  heiligen  Grabes  aufzunehmen.  —  Nachdem  derselbe  zu- 
rückgekehrt und  Reliquien  des  heil.  Grabes  mitgebracht,  fängt  der  Bischof  an,  östlich  vor  der 
Stadt,  ausserhalb  des  damaligen  Umfanges  derselben,  eine  Kirche  zum  Behuf  eines  Canonical- 
Stiftes  zur  Ehre  der  heil.  Maria  und  der  Apostel  Petrus  und  Andreas  zu  erbauen.  Vita  Meinw. 
1.  c.  p.  562.,  cap.  120.  u.  122. 

983.  April  28.    Kaiser  Conrad  II.  bestätigt  die  Privilegien  des  Stiftes  Werden,  auf  Bitten  des  dortigen 

Abtes  Gerold,  und  vermehrt  dieselben  durch  das  Schiffahrtsrecht  auf  der  Ruhr  von  ihrer  Mün- 
dung in  den  Rhein  aufwärts  bis  zum  Kloster  Werden.  Act.  Noviomago  IV.  Kai.  Maj.  1033,  a. 
R.  IX.  Imp.  VI.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  104. 

984.  Mai  13.    Derselbe  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn  ein  Gut  zu  Marsvelde  im  Gau  Rietega  in  der 

Grafschaft  Udos.  Act.  Noviom.  III.  Id.  Maj.  1033,  a.  R.  IX.  Imp.  VI.  Schalen  A.  P.  I.  p.  337 
(CXXIV.) 

985.  Junius  20.    Derselbe  gibt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Meinwerk,  dem  Abte  Wiito  zu.  Helmwardeshau- 

sen die  Freiheit,  an  dem  Orte  Helmwardeshausen,  im  Gau  Angera  und  der  Grafschaft  Bennos, 
einen  Markt  mit  Münze  und  Zoll,  und  mit  denselben  Rechten,  deren  die  Handelsleute  zu  Mainz, 
Cöln  und  Dortmund  gemessen,  anzulegen.  Act.  Northusae  XII.  Kai.  Jul.  1033,  a.  R.  IX.  Imp.  VI. 
Schalen  A.  P.  I.  p.  339. 

986.  Julius  10.    Derselbe  gibt  der  Kirche   zu  Minden,   auf  Bitten  des  dortigen  Bischofs  Sigebert,  den 

Forstbann  von  der  Mündung  des  Flusses  Lindcrinus  in  die  Weser  aufwärts  bis  Liusa  und  an  die 
UlMündung  des  Flusses  Luzilursone  in  die  Lume,  dann  weiter  aufwärts  bis  Halle,  und  der  Land- 
strasse folgend  bis  an  den  Ort  Puregriffe,  wo  die  Diöcese  Minden  an  die  von  Hildesheim  grenzt; 
ferner  an  den  Fluss  Wabeke  und  diesen  aufwärts  bis  an  den  Berg  Vogüari,  an  dessen  westli- 
cher Seite,  Rena  gegenüber,  bis  an  die  Weser,  und  dieser  entlang  wieder  bis  an  die  Mündung 
des  Flusses  Linderinus.  Act.  Mersiburg  VI.  Id.  Jul.  1033,  a.  R.  IX.  Imp.  VI.  Pistor.  S.  R.  G.  UI. 
p.  820. 
987-  M  »  Derselbe  bestätigt  das  von  dem  Bischof  Sigebert  zu  Minden  gestiftete  Kloster  S.  Martini 
mit  dessen  einzeln  aufgezählten  Besitzungen,  worunter  auch  der  Wein -Zehente  zu  Rotherisdorf. 
Act.  ut  pr.    Spilcker  Beitr.  I.  S.  132.     (CXXV.) 

Digitized  by  V^OOQIC 


• 


1033  —  1036.  ,  175 

August  2.  Derselbe  gibt  der  Kirche  zu  Paderborn  die  Grafschaft  des  ehemaligen  Grafen  Dodico, 
in  den  Gauen  Hesse,  Nitergo,  Netgo,  Ohteresgo,  zurück,  welche  Kaiser  Heinrich  dieser  Kirche 
geschenkt,  er  selbst  aber,  bald  nach  dem  Antritt  seiner  Regierung,  aus  Unkunde  der  Sache, 
dem  Erzstifte  Mainz  gegeben  hatte;  und  entschädigt  letzteres  durch  eine  andere  Grafschaft  im 
Gau  Cluvinga.  Act.  Lintburg  IV.  Non.  August.  4033,  a.  R.  IX.  Imp.  VII.  Schaten  A.  P.  1.  p.  339. 
Cf.  vita  Meinw.  1.  c.  cap.  121.  (CXXVI.)  —  Von  einer  Urkunde,  worinn  Bischof  Meinwerk  diese 
kaiserliche  Verleihung  bekannt  macht  und  die  Verletzung  derselben  mit  dem  Kirchenbanne  be- 
droht, sind  nur  noch  ein  paar  unbedeutende  Fragmente  vorhanden. 

989.  December  25.    Weihnachtsfest,  welches  der  Kaiser  zu  Minden  feiert,  und  daselbst  Gesandte  von 

verschiedenen  Völkern  empfängt.    Annal.  Hild.  1.  c.  p.  99.,  zu  1034. 

1034. 

990.  December  21.    Kaiser  Conrad  IL  in  Corvey  anwesend,  zu  Folge  einer  Urkunde  desselben  für  das 

Kloster  Schuttem,  angef.  b.  Schannat  Vindem.  I.  p.  19. 

1035. 

991.  März  30.    Osterfest,  welches  der  Kaiser  zu  Paderborn  feiert.     Annal.   Hild.  1.  c.  p.  100.     Annal. 

Sax.  1.  c.  p.  679. 

992.  Alberad,  Äblissinn  zu  Möllenbeck,   drängt  sich,  auf  Veranlassung  des  Bischofs  Sigebert  zu  Minden, 

in  die  Regierung  der,  durch  den  Tod  der  Äbtissinn  ^ß»n^i/  (am  31.  Okt.  d.  J.)  erledigten  Abtei 
Wunstorf,  mit  Widerspruch  des  dortigen  Conventes,  ein.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  679. 

1036. 

993.  Mai  25.    Bischof  Metnwerk  zu  Paderborn  weiht,  in  Gegenwart  Kaiser  Conrads  IL,  der  Erzbischöfe 

Bardo  von  Mainz  und  Herimann  von  Cöln,  und  des  Bischofs  Bruno  von  Würzburg,  die  an  der 
östlichen  Seite  ausserhalb  der  Stadt  Paderborn  neu  erbaute  Kirche  (Bussdorf)  zur  Ehre  der 
heil.  Maria,  der  Apostel  Petrus  und  Andreas.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  563.,  cap.  122.  —  Stiftungs- 
Urkunde,  worinn  alle  einzelne,  der  neuen  Kirche  gewidmete  Güter  aufgezählt,  und  unter  den 
Zeugen  die  Äbte  Sigehard  zu  Paderborn  und  Wino  zu  Helmwardeshausen ,  der  Dompropst 
Hosad,  und  Bovo,  der  Propst  des  neuen  Stifts,  genannt  werden.  Schaten  A.  P.  I.  p.  343^.  (un- 
vollständig). Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  461.  Zeitschr.  f.  vaterl.  Gesch.  u.  A.  K.  IV.  S.  115.  (CXXVII.) 
Wegen  frühen  Todes  des  Bischofs  Metnwerk,  konnte  die  völlige  Einrichtung  und  Verfassung  des 
Stifts,  besonders  die  Vertheilung  der  Einkünfte  unter  die  einzelnen,  damals  noch  gemeinschaft- 
lich lebenden  Stiftsgeistlichen,  erst  durch  den  folgenden  Bischof  Roiho  zu  Stande  gebracht  wer- 
den.   Zeitschr.  f.  vaterl.  G.  u.  A.  K.  IV.  S.  119. 

994.  „    27.    Himmelfahrtsfest,  welches  der  Kaiser  noch  in  Paderborn  feiert.    Annal.  Hild.  1.  c.  p.  100. 

995.  Junius  5.     (Vigilia  Pentecostes.)     Meinwerk,  Bischof  zu  Paderborn,   stirbt.     Annal.  Hild.  1.  c.    Vita 

Meinw.  1.  c.  p.  564.,  cap.  124.,  wo  die  näheren  Umstände  seines  Todes  angegeben  sind.  Den 
Todestag  haben  auch  alle  Nekrologien  übereinstimmend;  eben  so  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  680.  u.  a. 
—  Unter  den  in  der  Vita  M.  a.  a.  O.  und  sonst  noch  hin  und  wieder  ohne  bestimmte  Zeitangabe 
erwähnten  Thaten  dieses  Bischofs  sind  folgende  noch  zu  bemerken.  Bei  der  Domkirche  zu  Pa- 
derborn baute  er,  neben  der  Marien -Kapelle,  welche  Gerold,  ein  Verwandter  Karls  des  Gros- 
sen, durch  griechische  Künstler  hatte  erbauen  lassen,  eine  Kapelle  des  heil.  Bartholomäus.  — 
Um  den  Landleuten  die  oft  weiten  und  beschwerlichen  Wege  zu  ihren  Kirchen  zu  erieichtem, 
emchtete  er  neue  Parochien  durch  Theilung  einiger  alten;  in  andern  erbaute  er  Kapellen. 
Unter  andern  erbaute  er  eine  neue  Kirche  in  Sudburgnon  und  übergab  sie  dan  Kloster  Abding- 

Digitized  byC^OOQlC 


476  i036. 

hof ,  doch  mit  Vorbehalt  des  Bannes  für  die  Domkirche.  V.  M.  p.  545. ,  cap.  48.  —  In  Herivord 
weihte  er,  auf  Ansuchen  der  Äbtissinn  Godesii,  die  Basilica  S.  Mariae  qaae  vocatur  ad  Cracem, 
welche  daselbst  in  Folge  einer  wunderbaren  Erscheinung  erbaut  worden  war.  Ib.  p.  5i6. 
cap.  49.,  50.  —  Die  Stadt  Paderborn  umgab  er  mit  einer  Mauer  und  baute  daselbst  den  bi- 
schöflichen Palast.  Auch  was  in  andern  Städten  seines  Gebiets  verfallen  war,  Hess  er  wieder- 
herstellen und  verbessern.  Ib.  cap.  51.  —  Im  bischöflichen  Palaste  befanden  sich  zwei  Kapel- 
len. Ib.  p.  564.,  cap.  124.  —  Zu  Paderborn  richtete  er  eine  berühmte  Schule  auf,  in  welcher 
unter  andern  Erzbischof  Anno  zu  Cöln  und  die  Bischöfe  Imad  zu  Paderborn  und  Friedrich  zu 
Mimigardevord  gebildet  wurden.  Ib.  p.  546. ,  cap.  52.  —  Für  die  Domkirche  zu  Paderborn 
sammelte  er  einen  reichen  Schatz,  besonders  von  kostbaren  Gefässen  und  andern  Zierrathen. 
Ib.  cap.  53.  —  In  seiner  Diöcese  stiftete  er  eine  besondere  Feier  des  Festes  des  heil.  Bonifa- 
ejus  und  anderer  Heiligentage.  Ib.  cap.  54.  —  Er  war  willens,  ausser  den  Kirchen,  welche  er 
an  der  westUchen  und  östlichen  Seite  der  Stadt  Paderborn  erbaut  hatte  (Abdinghof  und  Buss- 
dorO,  eben  so  an  der  südlichen  Seite  (in  Campo^  und  an  der  nördlichen  (in  Sulithe)  Kirchen 
zu  erbauen,  und  die  Stadt  also  kreuzförmig  damit  einzuschliessen ;  der  Tod  verhinderte  ihn 
aber  an  der  Ausführung  dieses  Vorsatzes.  Ib.  p.  564.,  cap.  123.  —  Er  wurde  in  dem  von 
ihm  gestifteten  Kloster  Abdin^of  begraben.  —  Sein  Nachfolger  war  Rudolf  oder  Rotho,  ^bishe- 
rigor  Abt  zu  Hersfeld.    Annal.  Hild.  1.  s.  c.    Annal.  Sax.  1.  c. 

996.  August  15.    Bruno,  Bischof  zu  Würzburg,  schenkt,  in  Gegenwart  des  Kaisers  Conrad,  des  Erzbi- 

schofs Bardo  von  Mainz  und  des  Bischofs  Rodhard  von  Paderborn  —  welche  von  Mainz,  wo 
er  dieselben  angetroflen,  sich  auf  seine  Bitte  mit  ihm  nach  Würzburg  begeben  hatten,  um  da- 
selbst das  Fest  der  Himmelfahrt  Maria  zu  feiern  —  sein  väteriiches  Erbgut  zu  Sunrike  im  Bis- 
Üium  Paderborn,  Behufs  gewisser  Stiftungen  an  die  Kirche  zu  Würzburg,  mit  Genehmigung 
und  unter  Mitbeglaubigung  des  Bischofs  Rodhard  zu  Paderborn.  Act.  d.  assumt.  Mariae  1036. 
Copiar.  Paderb  A.  Nr.  XXVI.  mit  der  falschen  Jahrzahl  1026.  Schaten  A.  P.  I.  p.  351.  Falke 
C.  Tr.  Corb.  p.  661. 

997.  Oktober  10.    Kaiser  Conrad  IL  bestätigt  die  Übereinkunft  des  Abtes  Beithanrieus  zu  Werden  mit 

dessen  Vogte,  dem  Grafen  Herimann,  wodurch  letzterem,  für  die  Dienste  und  Gefälle,  die  er 
aus  den  unter  seiner  Jurisdiction  stehenden  Höfen  des  Klosters  in  Anspruch  nahm,  einige  aus 
denselben  ausgewählte  Hovenund  Grundstücke,  nehmlich  zu  Ahtisberg,*)  HuUikinghovou,  Oving- 
huson,  Beringthorpa,  Stockheim,  Uvikki,  Hoingi,  Hunninghuson ,  Dalawik,  Letnetti,  Thiadningho- 
von,  Liuderinkhuson  und  Lotthorpa,  zu  Lehen  gegeben  werden.  Act.  TuiUde  VI.  Id.  Octobr. 
1036,  a.  R.  Xm.  Imp.  K.  Kindlinger  M.  B.  2.  B.  ürk.  S.  37.  Kremer  akad.  Beitr.  3.  B.  Lrk. 
S.  18.    Seibertz  ürkundenb.  I.  S.  28.    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  106. 

998.  „        „    Sigebert,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.    Annal.  Hüd.  1.  c.  p.  101.     Annal.  Sax.  1.  c.  p.  680. 

—  Er  hinterliess  der  Kirche  zu  Minden  als  Geschenk  verschiedene  kostbare  Bücher.  Lerbeck. 
Chron.  1.  c.  p.  169.,  wo  diese  Bücher  ausführlich  beschrieben  werden.  —  An  seine  Stelle  kommt 
Bruno,  ein  Mann  von  edler  Geburt  und  Kapellan  des  Kaisers.  Annal.  Hild.  1.  c.  —  Über  die 
FamiUe  dieses  Bruno  vgl.  Lerbeck.  1.  c.  p.  171.  und  dazu  Wedekind  Not.  U.  S.  241. 
9^99  December  10.  Gozmar,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.  —  Albericus,  regius  postsequentaneus,  wird 
sein  Nachfolger.    Annal.  Hild.  L  c.  p.  101.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  680. 


*)    Nicht  Ahriiberg,  wie  Kindlioger  wiH;  obgleich  Arniber;  gemeint  sein  mag,  da  die  folgeod  geoaMteo  Höfe  alle 
io  der  Gregend  roa  Arosberg  nachittwelaen  aiiid. 


Digitized  by 


Google 


1036-^1038.  n? 

'  <000.  December  1,8.    Der  neue  Bischof  von  Minden,  Bruno,  wird  zu  Halberstadt,    gleichzeitig  tait  dem 

"  dortigen  Bischof  Burchard,  durch  den  Bischof  Godehard  von  Hildesheim  consecrirt.    Annal.  Hild. 

^  1.  c.    Annal.  Sax.  I.  c. 

fOOi.  Die  villa  Höxter  wird  durch  eine  Feuersbrunst  zerstört    Annal.  Corb.  1.  c.  p.  6.*) 

*  1002.  Grosses  Sterben  im  Kloster  Corvey.    Annal.  Corb,  1.  c. 

'■^" 

1037. 

'"  1003.   Julius  11.    Herimann,  Bischof  zu  Mimigardevord ,  beurkundet  die  von  ihm,  in  Gegenwart  des  Abtes 

•^ '  Gerold  von  Werden,  vollzogene  Einweihung  der  Kirche  zu  Lüdinghausen  und  deren  Freiheiten. 

n  D.  V.  Id.  Jul.  1037.    Niesert  M.  ü.  B.  2.  Abth.  S.  497.     (CXXVIII.) 

i^  1004.  Ih^thmar,  Abt  zu  Corvey,  erhält  von  Beginhold  die  Kirche  zu  Bocla,  welche  vormals  durch  den 
Bischof  Bodo  von  Osnabrück  geweihet  worden,  mit  allejn  Zubehör.  —  Die  eingeschaltete  Ein- 

ij  weihungs- Urkunde  ist  undatirt,  daher  nicht  zu  entscheiden,  ob  Bischof  Bodo  I.  oder  77.  gemeint 

fc  ist.  —  Wigand  Tradit.  Corb.  p.  43. 


,  (1037  —  1052.) 

1005.  Der  Ritter  Werinbert  übergibt,  mit  Einwilligung  seines  Bruderssohnes  Herigis,  seinen  Hof  zu  Ries- 
fordi,  mit  sieben  Hoven  zu  Riesfordi,  Haginni,  Gwthi,  Withulo,  Wallen,  Mulion  und  Threli, 

L:  40  Eigenhörigen  und  anderem  Zubehör,  an  die  Kirche  zu  Osnabrück,  zu  Händen  des  dortigen 

;  Bischofs  Alberich  und  des  Vogtes  Wal,  nach  westfälischem  Rechtsgebrauch;  wogegen  der  Bi- 

schof ihm  5  Pfund  und  4  Sol.  an  Zehenten  zurückgibt,  auch  ihn  und  seine  Ehefrau  Hadawich 
auf  beider  Lebenszeit  mit  obigen  Gütern,  und  zwar  mit  Befreiung  von  Heer-  und  Hofdiensten, 
gegen  eine  jähriiche  Abgabe  von  2  Den.,  belehnt.  S.  d.  Moser  O.  G.  H.  S.  239.  s.  W.  YIH 
S.  36.**) 

l  1006.   Derselbe,  nachdem  er,  mit  Einwilligung  seines  nächsten  Erben  Hejo,  der  Kirche  zu  Osnabrück,  zu 

Händen  des  Bischofs  Alberich  und  des  Vogtes  Wal,  zwei  Hoven  zu  Buscon,  eine  zu  Tynon, 
eine  zu  Walishem  und  eine  zu  Hornsetehuson ,  mit  vielen  Eigenhörigen,  übergeben,  verpflichtet 
sich  selbst  mit  allen  seinen  Gütern  zum  Dienste  derselben  Kirche,  wogegen  der  Bischof  ihm 
alles  Ubergcbene  und  noch  dazu  2  Pfund  an  Zehenten  und  eben  so  viel  aus  den  Getraideab- 
gaben,  welche  der  Bischof  bei  seiner  Rundreise  von  den  Gütern  des  Stifts  Corvey  empfängt, 
und  2  Karraden  Wein,  oder  wenn  es  an  solchem  fehlt,  statt  dessen  2  Mark,  endlich  2  Stücke 
Wild,  auf  seine  und  seiner  Ehefrau  Hazucha  Lebenszeit,  mit  Befreiung  von  Heer-  und  Hof- 
diensten, zu  Lehen  reicht.  S.  d.  Moser  O.  G.  H.  S.  241.  s.  W.  VHL  S.  37.***)  —  Die  Aus- 
stellungszeit dieser  Urkunden  kann  nicht  näher  als  nach  den  oben  angegebenen  Regierungs- 
jahren des  Bischofs  Alberich  bestimmt  werden;  das  bei  Moser  angenommene  Jahr  1049  ist  ganz 
willkürlich. 

1038. 
1007.   April  25.     Pfalzgraf  Sigifrid,  ein  Bruder  des  Bischofs  Bruno  zu  Minden,  stirbt,   und  wird  zu  Wimi- 
laburg begraben.    Annal.  Hild.  1.  c.  p.  102.    Annal.  Saxo  1.  c.  p.  682. 


*)    Der  hier  gebrauchte  Ausdruck:  divinitus  concremata  est,  soH  nicht  den  Blits,   sondern   nur  einen   unbekannten 

Zufall  bedeuten. 
**)    In  der  Torletzten  Zeile  ist  statt  Budold  zu  lesen  Radold. 

***)    Der  letxle  Abdruck  bedarf  folgender  Verbesserungen:  S.  37.  Z.  2.  st.  Werinbrabt  1.  Werimbraht.     S.  38.  Z.  9. 
St.  Adike  I.  Aelike.    Z.  13.  st.  Linxo  1.  Liuso.     Z.  14.   st.  mancipia  1.  omnia.     Z.  26.   at.  videlioet  sigulis  I. 
item  sicalis. 
Rege...  hi,t.  We.tr...  23  ^.g.^.^^^  ^y  Google 


178  1038  —  1040. 

4008.  Bischof  Boiho  von  Paderborn,  welcher  dem  Kaiser  nach  Italien  gefolgt  war,  weiht  dort,  auf  dessen 
Befehl,  die  Kirche  des  Klosters  Vallis  umbrosa.    Mabillou  Annal.  Ord.  S.  Bened.  T.  IV. 

1039. 

1009.  Bischof  Bruno  zu  Minden  wird  (zu  Anfange  dieses  Jahres)  durch  einen  kaiserlichen,  zu  Goslar   (wo 

der  Kaiser  das  vorhergegangene  Weihnachtsfest  gefeiert  hatte)  ausgeferligten  Befehl  genöthigt, 
wider  seinen  Willen,  die  Abtei  Wongerestorp  (Wunstorf)  der  Äbtissinn  Alberada  von  Möllenbeck 
zu  übergeben;  nach  Ostern  bewegt  er  sie  jedoch,  freiwillig  davon  abzustehen.  Annal.  Saxo 
1.  c.  p.  682. 

1010.  Januar  6.    Botho,  Bischof  zu  Paderborn,   bestätigt  das   von  seinem  Vorgänger  Meinwerk  gestiftete 

Kloster  SS.  Petri  et  Pauli  (Abdinghof) ,  und  nimmt  dasselbe  mit  allen  seinen  Gütern  und  Rechten 
in  bischöflichen  Schutz.  Dat.^Patherbrun  VIII.  Id.  Januar,  in  die  Epiphaniae  Domini  1039,  Con- 
radi  a.  R.  XV.  Imp.  XII.  Episc.  a.  IH.  Schaten  A.  P.  I.  p.  354.  mit  der  falschen  Jahrzahl  1038. 
(CXXIX.) 

1011.  Junius  22.    König  Heinrich  III.  bestätigt  die  Privilegien  der  Kirche  zu  Minden,  auf  Bitten  des  dor- 

tigen Bischofs  Bruno,  Act.  Anternacho  X.  Kai.  Jul.  1039,  a.  Ord.  XI.  R.  I.  Pistor.  S.  R.  G.  III. 
p.  822.    Schaten  A.  P.  I.  p.  356. 

1012.  September  3.    Derselbe  bestätigt,  auf  Bitten  des  Abtes  Truchtmar,  die  Privilegien  des  Stiftes  Cor- 

vey.    Act.  Goslare  ffl.  Non.  Sept.  1039,  a.  Ord.  XII.  R.  I.    Schaten  A.  P.  L  p.  358.  (GCXX.) 

1013.  „'  „  Derselbe  bestätigt,  auf  Bitten  des  Abtes  Truchtmar  zu  Corvey  und  der  Äbtissinn 
Gotesdiu  zu  Herivord,  jenem  Stifte  die  Kirchen  zu  Meppen  und  Eresburg,  letzterem  die  zu  Bu- 
ginithi  und  Hreni.    Act.  ut  pr.    Schaten  1.  c.  p.  357.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  740.    (CXXXI.) 

1014.  „  „  Derselbe  bestätigt  die  Privilegien  und  Besitzungen  des  Klosters  Kemnade,  auf  Bitten 
der  dortigen  Äbtissinn  Judith  und  Verwendung  des  Bischofs  Bruno  zu  Minden.  Act  ut  pr. 
Schaten  1.  c.  p.  359. 

1015.  „  19.  Derselbe  bestätigt  der  Kirche  zu  Paderborn,  auf  Bitten  des  dortigen  Bischofs  Ati^o//) 
ihre  Rechte  und  Besitzungen,  namentlich  was  Bischof  Megentoerk  derselben  von  seinem  Erbe 
zugewandt  hat.  Act.  Bohlfelht  XIII.  Kai.  Oct.  1039,  a.  Ord.  XII.  R.  L  Zeitschr.  f.  Archivk.  E 
S.  161.    (CXXXII.  nach  einem  andern  Originale.) 

1040. 

1016.  Januar  18.    König  Heinrich  HI.  bestätigt  die  Privilegien  des  Stifts  Werden,  auf  Bitten  des  dortigen 

Abtes  Gerold.    Act.  Augustae  XV.  Kai.  Febr.  1040,  a.  Ord.  XII.  R.  I.  —  Zwei  verschiedene 
Ausfertigungen,  deren  eine  besonders  über  die  freie  Wahl  der  Vögte  spricht  —  Lacomblet 
'  ürkundenb.  I.  S.  106.,  107. 

1017.  Junius  5.    Bei  der  Einweihung  der  Kirche  zu  Stablo  waren,  zu  Folge  einer  daselbst  ausgefertigten 

königlichen  Urkunde  für  das  Kloster  Nivelle,  unter  vielen  andern  auch  die  Bischöfe  Herimann 
von  Mimigardevord  und  Budolf  (von  Paderborn)  zugegen.    Miraei  Opp.  T.  I.  p.  660. 

1018.  September  29.    Michaelis -Fest,  welches  der  König  in  Corvey  feiert.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  684. 

1019.  December  22.    König  Heinrich  IIL  bestätigt,  auf  Bitten  der  Äbtissinn  Gptesdie  zu  Herevort,  noch- 

mals die  den  Stiftern  Corvey  und  Hervort  incorporirten  Kirchen.  Act.  Herivorte  XI.  Kai.  Januar. 
1040,  a.  Ord.  XIII.  R.  II.    Harenberg  Monum.  ined.  S.  106.    (CXXXIII.) 

1020.  „  25.  Weihnachtsfest,  welches  der  König  zu  Mimigardevord  feiert.  —  Daselbst  wird,  am 
28.  December,  in  Gegenwart  des  Königs,  der  neue  Bischof  von  Bamberg,  Suithger  (welcher 
nachmals  unter  dem  Namen  Clemens  IL  Papst  wurde) ,  durch  den  Erzbischof  Bardo  von  Mainz 
consecrirt.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  685. 

Digitized  by  V^OOQIC 


1040  —  1042.  179 

<024.  Decerober  29.  In  dem  neu  erbauten  Kloster  der  heil.  Maria  zu  Mimigardevord  (Cberwasser)  wer- 
den, in  Gegenwart  König  Heinrichs  I/L  und  vieler  Grossen  des  Reichs,  theils  durch  den  Stifter 
des  Klosters,  Bischof  Herimann  zu  Mimigardevord,  theils  durch  die  Erzbischöfe  Berimann  von 
Cöln,  Bardo  von  Mainz,  Bunfrid  von  Magdeburg,  mit  Assistenz  des  Erzb.  Alebrand  von  Bremen 
und  vieler  Bischöfe,  worunter  Bruno  von  Minden  und  Alverich  von  Osnabrück,  vier  Altäre  ge- 
weiht. —  Die  erste  Äbtissinn  des  Klosters  Überwasser,  Bertheithis,  war  des  Bischofs  Berimann 
Schwester.  Cod.  mscpt.  Transaquens.  Bisher  noch  ungedr.;  nur  im  Auszuge  bei  Niesert  M.  U. 
B.  1.  Abth.  S.  321.  Not.  (CXXXIV.)  —  Kürzer  erzählt  die  Sache  auch  Annal.  Saxo  1.  s.  c.  zu 
1041,  nach  seiner  Gewohnheit,  das  Jahr  mit  Weihnachten  anzufangen. 
Es  darf  nicht  unbemerkt  bleiben,  dass  von  dieser  Zeit  an,  für  den  Ort  Mimigardevord,  der  Name 
Münster  allmählich  in  Gebrauch  kommt. 

1022.  „  „  König  Beinrich  lU.  schenkt  der  von  Bischof  Berimann  zu  Mimigardevurt  erbauten 
und  zur  Ehre  der  heil.  Maria  geweihten  Kirche,  den  königlichen  Hof  Harvia  im  Gau  Livegowe 
und  der  Grafschaft  Dieibalds.  Act.  Mimigartevurte  IV.  Kai.  Jan.  1041,  a.  Ord.  XIII.  R.  I.  — 
Die  Jahrzahl  ist  nach  der  Zeitrechnung  zu  verstehen,  welche  das  Jahr  mit  Weihnachten  anfing. 
—  Niesert  M.  U.  B.  1.  Abth.  S.  318.    (CXXXV.) 

1023.  „  „  Derselbe  schenkt  eben  dieser  Kirche  den  königlichen  Zehenten  in  Friesland.  Niesert 
a.  a.  O.  S.  320.,  und  wiederholt  M.  ü.  S.  II.  S.  61.  (CXXXVI.)  —  Die  urkundliche  Nachricht 
von  dieser  Schenkung  gibt  zwar  dasselbe  Datum,  wie  das  der  vorigen  an,  muss  aber  längere 
Zeit  nach  der  Handlung  aufgesetzt  sein,  da  Beinrich  HL  in  derselben  schon  den  Titel  Imperator 
erhält,  den  er  erst  1046  annahm. 

1024.  Abermaliger  grosser  Brand  in  Höxter,  aus  unbekannter  Ursache,  so  dass  nur  wenige  Häuser  daselbst 

stehen  bleiben.    Annal.  Corb.  1.  c.  p.  6.*) 

1041. 

1025.  Junius  13.    König  Beinrich  BL  verleiht  der  villa  Astnide  (Essen),  auf  Bitten  der  dortigen  Äbtissinn 

Theofanu,  einen  Jahrmarkt,  drei  Tage  vor  und  drei  Tage  nach  dem  Feste  Cosmae  et  Damiani. 
Act.  in  eod.  loco  Astnide,  Id.  Jun.  1041,  a.  Ord.  XIU.  R.  UI.  Westphalia  2.  Jahrg.  2.  Quart. 
S.  61.    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  109. 

1026.  „      17.    Derselbe  schenkt  dem  Kloster  Deutz  11   Hoven  zu  Cof-Buokheim  (Bochum)  und  den 

königlichen  Hof  Westhoven.    Act  Drotmanniae  XV.  Kai.  Jul.  1041.    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  110. 

(1041—1054.) 

1027.  Testainent  der  Äbtissina  Theophanu  zu  Essen.    S.  d.     Zeitschr.  f.  Archivk.  II.  S.  165.     Lacomblet 

ürkundenb.  I.  S.  122-  —  Die  Äbtissinn  Theophanu,  eine  Tochter  des  Pfalzgrafen  Erenfrid  (vgl. 
Lacombl.  S.  114.),  welche  1041  zum  erstenmal  als  Äbtissinn  genannt  wird  (s.  oben),  starb  am 
5.  März  1054.    (Lacombl.  S.  122.  Not.) 

1042. 

1028.  Julius  18.    Berimann  //.  Erzbischof  zu  Cöln,  incorporirt  dem  Kloster  zu  Miskide  (Meschede),  wegen 

der  Verdienste  der  dortigen  Äbtissinn  Gerbirgis,  die  Kirche  zu  Kalle  im  Gau  und  der  Provinz 
Westfalen  und  der  Grafschaft  Bernhards.  Act.  in  Miskide.  XV.  Kai.  Aug.  1042.  Seibertz  ürkun- 
denb. I.  S.  29. 


*)    Auch  hier  wird  der  Autdruck  difinitof  febrancht,  and  gleichsam  sor  Erlautemng  hinsugeseUt:  nemo  eoim, 
uode  proveoit,  scire  potuit« 

23* 

Digitized  by ' 


Google 


480  1043  —  1045. 

4029.  Julius  24.  Herimann,  Bischof  zu  Mimigardevord,  stirbt.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  686.  Todestag  nach 
Necrol.  eccl.  maj.  Monaster.  —  Er  wurde  in  der  von  ihm  gestifteten  Marien-  oder  Cberwasser- 
Kirche  begraben  und  seine  Memorie  daselbst  gefeiert.    Necrol.  cit. 

1030.  Bi^no,  Bischof  zu  Minden,  beurkundet  die  von  ihm  vollzogene  Stiftung  einer  Kirche,  zur  Ehre  des 

heil.  Mauricius  und  vieler  anderer  Heiligen,  auf  der  Insel  (dem  Werder)  bei  Minden,  und  deren 
Ausstattung  mit  verschiedenen  einzeln  genannten  Gütern.  S.  d.  Spilcker  Beitr.  L  S.  140. 
(CXXXVII.)  —  Nach  Lerbeck.  Chron.  1.  c.  p.  174.  geschah  diese  Stiftung  im  J.  1042,  was  sich 
auch  dadurch  bewährt,  dass  im  folgenden  Jahre  die  königliche  Bestätigung  erfolgte. 

(1042  —  1063.) 

1031.  Befino,  Vicedominus  der  Kirche  zu  Mimigardeford ,  überträgt,  mit  Genehmigung  des  Bischofs  Ruod- 

pei't,  dem  Kloster  S.  Marien  (Überwasser)  ein  Gut  zu  Walthorpe,  genannt  Hoanasche,  für  eine 
Hove  zu  Ihtere  und  eine  andere  zu  Risonbeke,  welche  nach  seinem  Tode  an  das  Kloster  zu- 
rückfallen soUen.    S.  d.    Kindlinger  M.  B.  2.  B.  Urk.  S.  39.    (CXXXMII.) 

1043. 

1032.  Januar  23.    König  Heinrich  IIL  bestätigt  das  von  dem  Bischof  Bruno  zu  Mmden  auf  einer  Insel  in 

der  Weser  bei  der  Stadt  Minden  gegründete  Stift  S.  Mauricii  und  dessen  Güter.  Act.  Goslare 
X.  Kai.  Febr.  1043,  a.  Ord.  XV.  R.  IV.    Spilcker  Beitr.  I.  S.  145.    (CXXXIX.) 

1033.  Mai  22.    Pfingstfest,  von  dem  König  in  Paderborn  gefeiert.    Kleinsorgen  I.  S.  511. 

1034.  Julius  27.    Rotho,  Bischof  zu  Paderborn,  weiht,  auf  Verlangen  des  Abtes  Truthmar  zu  Cor\'ey,  die 

Kirche  zu  Horohusen  bei  Eresburg,  legt  verschiedene  Reliquien  in  derselben  nieder,  und  be- 
stimmt zu  ihrer  Parochie  die  Villen  Horohusen,  Albertinghusen,  Albrachtinghusen,  Osneti,  Twe- 
sini,  Siltzinghusen,  Helmeringhusen.     Schaten  A.  P.  I.  p.  363. 

1035.  „      „     Thrutmar,  Abt  zu  Corvey,  schenkt  der  Kirche  des  heil.  Magnus  zu  Horohusen,  bei  ihrer 
f  Einweihung,  in  Gegenwai-t  und  mit  Bestätigung  seines  Vogtes  Bruno,  die  Zehenten  der  Villen 

Wieringerinchusen  im  Hcssi-Gau,  Husin  im  Pader-Gau,  Osterep  im  Almen -Gau  und  Herding- 
husen  im  Itter-Gau,  wozu  Graf  Hermann,  zu  seinem,  seines  Vaters  Widekind,  seiner  Gemahliun 
Bertha  und  seiner  Söhne  Bardo,  Widekind  und  Heinrich  SeelenheU,  Güter  zu  Suafharan  und 
Haran  im  Almen -Gau  und  zu  Heriwardeshusen  im  Itter-Gau  hinzufügt.  Dat.  in  monte  Eresb(*rg 
VI.  Kai.  Aug.  ipso  consecrationis  die  a.  1043.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  210.  Seibert^  Urkundenb. 
I.  S.  98.  Not. 

1036.  Oktober  16.    Bischof  Botho  zu  Paderborn  weihet  die  von  seinem  Vorgänger  Meinwerk  gestiftete 

Kirche  zu  Sudburgnon  zur  Ehre  des  heU.  GaUus.    Vita  Meinw.  1.  c.  p.  546. 

1044. 

1037.  September  25.     König  Heinrich  HL  bestätigt    dem  Kloster  Herivord   die  Güter  Overanberg   und 

Liutwinesdorf  im  Angeres-Gau  in  der  Grafschaft  Witechinds.  Act.  Aquisgrani  VII.  Kai.  Oct.  1044, 
a.  Ord.  XVII.  R.  VI.    Bisher  ungedruckt.  (CXL) 

1045. 
4038.  September  26.    König  Heinrich  HI.  verleiht  dem  Bischof  Bruno  zu  Minden  und  dessen  Mutter  Otila 

das  Markt-,  Münz-  und  Zollrecht  zu  Gisleva  im  Hasse -Gau  und  der  Grafschaft  des  PfaJzgrafen 

Teii.    Act.  Botvelde   VI.  Kai.  Octobr.  1045,  a.  Ord.  XVH.  R.  VU.     Schöttgen  u.  Kreisig  Beitr.  z. 

Sachs.  Gesch.  IIL  S.  407.    Vgl.  Schultes  Director.  I.  S.  161.   —  Frühere  Abdrücke  nennen  den 

Helm -Gau,  und  nehmen  den  Ort  für  Eisleben. 
1039.  Abermalige  Feuersbrunst  zu  Höxter.    Annal.  Corb.  1.  c.  p.  6. 


Digitized  by 


Google 


i046  — 1051.  181 

1046. 

1040.  Februar  15.     Druthmar,  Abt  zu  Corvey,  stirbt.     Cod.  mscpt.  et  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  6. 

1041.  „        23.     (Sonntag  Reminiscere.)     König  Heinrich  III.  kommt  nach  Corvey,  wo  in  seiner  Ge- 
genwart Rothard  von  dem  Convente  zum  Abt  erwählt  wird.    Annal.  Corb.  1.  c. 

1042.  März  2.    Aufenthalt  des  Königs  in  Dortmund,  wo  der  neue  Abt  von  Corvey  die  königliche  Bestäti- 

gung erhält.    Annal.  Corb.  1.  c. 

1043.  „     9.    Abt  Rothard  wird  zu  Corvey  feierlich  eingeführt  und  im  Auftrage  des  Königs  durch  den 

Bischof  Rotho  von  Paderborn  geweiht.    Annal.  Corb.  1.  c. 

1044.  Mai  26.     König  Heinrich  III  schenkt  dem  Kloster  S.  Petri  und  Pauli  zu  Paderborn,  welchem  der 

Abt  Wolfgang  vorsteht,  einen  Hof  mit  Weinbergen  zu  Pobarto  (Boppard)  im  Gau  Trechira  und  der 
Grafschaft  Bertolds.  Act.  Aquisgr.  VII.  Kai.  Jun.  1046,  a.  Ord.  XVIII.  R.  VIII.  Schaten  A.  P.  I.  p.  365. 
1043.  Graf  Gevehard  schenkt,  zum  Seelenheil  seines  Vaters  Luithar  und  mit  Einwilligung  seines  Vaters- 
bruders Thiadric,  dem  Kloster  Corvey  Güter  zu  Kissunleve  und  Redepke  im  Gau  Derlingo  und 
in  Gevehards  eigner  Grafschaft.    Auszug  b.  Wedekind  Not.  II.  S.  1 18. 

1046.  Bischof  Bruno  zu  Minden  weiht  das  Kloster  Kemnade.    Lerbeck.  Chron.  1.  c.  p.  172. 

1047. 

1047.  September  2.    Kaiser  Heinrich  III  schenkt  der  Kirche  zu  Paderborn  ein   Gut  zu  Everschutte  im 

Gau  Hessi  und  der  Grafschaft  Bennos.  Act.  Sosaet  IV.  Non.  Sept.  1047,  a.  Ord.  XVIII.  R.  IX- 
Imp.  I.     Schaten  A.  P.  I.  p.  367.     (CXLI.) 

1048. 

1048.  April  9.    Rotho,  Bischof  zu  Paderborn,   schenkt  dem  von  seinem  Vorgänger  Meinwerk  gestifteten 

Kloster  S.  Petri  und  Pauli,  welchem  der  Abt  Wolfgang  vorsteht,  ein  Gut  zu  Folcbettinchuson, 
eine  Salzstätte  zu  Uflon,  ein  silbernes  Gefäss,  und  30  Sol.  jährlich  aus  den  bischöflichen  Zehen- 
ten zu  Wilgodessun,  zu  Bischof  Meimoerlcs  und  seinem  eignen  Gedächtniss.  Dat.  Patherbrunnoo 
V.  Id.  April.  1048.    Schaten  A.  P.I.  p.  369.     (CXLII.) 

1049.  Julius  20.    Kaiser  Heinrich  III  bestätigt,   auf  Bitten  des  Bischofs  Bruno  zu  Minden,  die  Privilegien 

der  dortigen  bischöflichen  Kirche.  Act.  Mindo  XIII.  Kai.  Aug.  1048,  a.  Ord.  XX.  R.  X.  Imp.  IL 
Pistor.  S.  R.  G.  DI.  p.  824.    Schaten  A.  P.  I.  p.  368. 

1030. 

1050.  Abt  Rothard  zu  Corvey  wird  abgesetzt  und  Arnold  zu  seinem  Nachfolger  ernannt     Annal.  Corb. 

1.  c.  p.  6. 

1051. 

1051.  Mai  19.    Pfingstfest,  welches  der  Kaiser  in  Paderborn  feiert.     Lambert.  Hersfeld.  AnuaL  ap,  Perfe. 

ScriptoY.  T.  V.  p.  155.  —  Da  dieser  Schriftsteller  gewöhnlich  in  der  Zeitrechnung  um  pin  Jahr 
voraus  ist,  so  würde  diese  Pfingstfeier  auf  d.  3.  Jun.  1050  zu  setzen  sein,  wenn  sie  nicht  mit 
dem  Tode  des  gleichzeitig  in  Paderborn  anwesenden  Erzbischofs  Bardo  von  Mainz  in  Verbindung 
gebracht  würde,  der  nicht  vor  1051  erfolgt  sein  kann. 

1052.  „    25.     Kaiser  Heinrich  UI  entscheidet,  auf  die  Beschwerde  des  Bischofs  Alberich  zu  Osnabrück 

gegen  den  Grafen  Bernhard,  dass  nur  der  Vogt  der  Kirche,  sonst  aber  kein  Herzog  oder  Graf, 
die  in  gedachtem  Bisthum  wohnenden  freien  Leute,  welche  Mahelmänner  genannt  werden,  vor 
sein  Gericht  fordern  dürfe.  Act.  Thrutmanniae  VIII.  Kai.  Jun.  1051 ,  a,  OrA  XXIU,  R.  XIL 
Imp.  V.    Sandhoff  1.  c.  p.  XXXIV.    Moser  0.  G.  U.  S.  243.  s.  W.  VIIL  S.  39, 


Digitized  by 


Google 


4g2  1051  —  1052. 

4053.  November  7.    Rotho  (Rudolf),  Bischof  zu  Paderborn,  stirbt    Strunck  in  not.  crit.  mscpt.  ad  h.  a. 

Anm.  zu  Kleins.  I.  S.  516.  Todestag  nach  dem  ältesten  Necrol.  Paderborn.;  ein  jüngeres  nennt 
d.  5.,  die  meisten  andern  d.  6.  Nov.  —  Lambert.  Annal.  1.  c.  p.  155.  (welchem  Schaten  A.  P.  I. 
p.  372.  hier  irrthümlich  folgt)  setzt  den  Tod  dieses  Bischofs  in  das  Jahr  4052,  weil  er,  nach 
seiner  Gewohnheit,  in  der  Zeitrechnung  um  ein  Jahr  voraus  ist. 

4054.  December  21.    Ruodpert,  Bischof  zu  Mimigardevord ,  weiht  die  Crypta  und  drei  Altäre  im  Kloster 

Bmuweiler,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes  Tageno  und  in  Auftrag  des  Erzbischofs  von  Cöln. 
Strunck.  in  not.  crit.  mscpt.  ad  h.  a.  ex  antiq.  chart. 

4055.  „  25.  Weihnachtsfest,  welches  der  Kaiser  zu  Goslar  feiert,  und  wo  auch  der  neue  Bi- 
schof von  Paderborn,  Imcul,  durch  den  Erzbischof  Luitpold  von  Mainz  consecrirt  wird.  Lambert. 
Annal.  1.  c.  zu  4053  (nehmlich  nach  seiner,  das  Jahr  mit  Weihnachten  anfangenden  Zeitrech- 

I  nung).  —  Dieser  Imad  war  ein  Schwestersohn  des  Bischofs  Meinwerk,     Seine  Genealogie  und 

Jugendgeschichte  s.  b.  Schaten  A.  P.  L  p.  373. 

4052. 

4056.  Februar  3.    Immad,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  dem  Kloster  S.  Petri  und  Pauli  zu  Paderborn 

das  Gut  Sturibroch  in  der  Grafschaft  Erpos,  welches  der  dortige  Abt  Wolfgang  von  einem 
gewissen  Ricbert  erkauft  hat.  Act.  Patherbrunnon  III.  Non.  Febr.  1052,  Henr.  IIL  a.  Ord.  XXI\'. 
B.  XIII.  Imp.  V.  Episc.  a.  I.  Schaten  A.  P.  I.  p.  374.  mit  dem  falschen  Datum  IIL  Non.  Decembr. 
(CXUII.) 

4057.  März  2.    Kaiser  Heinrichs  III.    Aufenthalt  in  Dortmund ,   erwiesen  durch  eine  Urkunde  desselben 

Tür  das  Bisthum  Hildesheim;  act  Trutmanniae  VI.  Non.  Mart.  4052,  a.  Ord.  XXIV.  R.  XIII. 
Imp.  VI.  Ong.  Guelf.  T.  IV.  p.  421.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p   352. 

1058.  „     23.    Kaiser  Heinrich  IIL  bestätigt  dem   Kloster  S.  Petri  und  Pauli  zu  Paderborn,  welchem 

der  Abt  Egilbert  vorsteht,  die  Güter  Goltpeche,  Totenhusen,  Waltmamiinchusen ,  Widen,  Mere- 
beche,  Reme,  in  der  Grafschaft  des  Herzogs  Bernhard,  Ratincheim  und  Testerbant,  in  der 
Grafschaft  des  Grafen  Gerhard,  welche  der  verstorbene  Bischof  Meinwerk  diesem  Kloster  ge- 
schenkt, und  welche  dessen  Erben  Liutbold  und  Adalbert  nachmals  in  Anspruch  genommen, 
'  aber  auf  des  Kaisers  Vermittelung  darauf  verzichtet  haben.  Act.  Goslare  X.  Kai.  April.  1052, 
a.  Ord.  XXni.  R.  XIII.  Imp.  VI.  Schaten  A.  P.  L  p.  375.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  459.  beide  mit 
der  falschen  Jahrzahl  1053.  —  Die  Schrift  des  noch  vorhandenen  Originals  ist  grösstentheils 
erloschen,  daher  ein  neuer  Abdruck  unthunlich. 

1059.  December  3.    Alberich,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.    Necrol.  Osnabr.  —  Erdmann.  Chr.  1.  c.  p.  206. 

setzt  den  Todestag  dieses  Bischofs  auf  d.  19.  April. 

1060.  Der  Edle  Franko  und  seine  Gattinn  Werinhild  schenken   dem  Kloster  S.  Ludgeri  zu  Werden,  mit 

Genehmigung  des  dortigen  Abtes  Gero,  ihre  Besitzungen  in  der  Luopanhclder  und  Lindthorper 
Mark,  wofilr  sie  in  die  Brüderschaft  des  Klosters  aufgenommen  und  ihnen  verschiedene  Be- 
sitzungen desselben  auf  Lebenszeit  eingcthan  werden.  Act.  a.  1052.  Lacomblet  Urkundenb.  I. 
S.  120. 

(1052  —  1076.) 

1061.  Sicco  gibt  das  vom  Kaiser  Conrad  ihm  geschenkte  Eigenthum  zu  Ruoleichesdorf  oder  Builo  im  Gau 

Navilgowe  und  der  Grafschaft  Herimanns,  der  Kirche  zu  Paderborn,  wofür  ihm  Bischof  Immad 
gewisse  Einkünfte  auf  seine  und  seiner  Ehefrau  Lebenszeit  anweist.  S.  d.  Bisher  uugedruckt 
(CXUV.) 


Digitized  by 


Google 


1052  —  1055.  173 

4062.  WirifAert  schenkt  dem  Bischof  Tmmad  und  der  Kirche  zu  Paderborn  Güter  zu  Aldenthorpe  im 
Gau  Thietmelli,  und  erlangt  zugleich  von  dem  Bischof  die  Umgrenzung  des  neueu  Kirchspiels 
Odisthorp.    S.  d.    Bisher  ungedruckt.    (CXLV.) 

1063.  Asculf  ^hi  der  Kirche  zu  Paderborn  sein  Eigenthum  zu  Ascolvingerothe  im  Gau  Rittiga  und  der 

Grafschaft  Theoderichs,  wofür  ihm  Bischof  Immad  ein  Vorwerk  zu  Daslingerothe  u.  a.  auf  Le- 
benszeil einräumt.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (CXLVI.)  —  Die  Zeit  dieser  urkundlichen  Nach- 
richten kann  nur  nach  den  oben  angegebenen  Regierungsjahren  des  Bischofs  Immad  bestimmt 
werden. 

1054. 

1064.  Mai  12.     Immad,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  die  Privilegien   des  von  seinem   Oheim  Meimoei-k 

gestifteten  Klosters  S.  Petri  und  Pauli  in  Suburbio  der  Stadt  Paderborn,  welchem  der  Abt  Eil- 
bei^t  vorsteht.    Dat.  Paderbrunnon  IV.  Id.  Maji,  in  sancto  die  ascens.  Domini  1054,  Episc.  a-  lU. 

—  Unter  den  Zeugen  befinden  sich  der  Dompropst  Winbert,  der  Dechant  Hermann,  Graf  Bern- 
hard, Vogt  der  Kirche  zu  Paderborn,  u.  a.  m.  —  Schalen  A.  P.  I.  p.  376.  —  Die  Urkunde  hat 
in  der  Form  viel  Eigeuthümliches;  der  Verlust  des  Originals  ist  also  auch  deshalb  sehr  zu 
bedauern. 

1055. 

1065.  Februar  10.    Bruno,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.    Necrol.  Moellenb.  u,  Lerbeck  Chr.  1.  c.  p.  172.  — 

Von  seinen  Thaten  wird,  ausser  der  an  seinem  Orte  erwähnten  Stiftung  der  Kirche  S.  Mauricii, 
noch  erwähnt,  dass  er  das  Marien  -  Kloster  zu  Minden  vollendet  und  eingeweiht,  und  das  Martini- 
Stift  daselbst  verbessert  habe.    Lerbeck.  1.  c.  p.  171. 

1066.  Oktober  2.    Arnold,  Abt  zu  Corvey ,  stirbt.     Cod.  mscpt.  und  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  6.  —  Sein  Nach- 

folger Saracho  wurde  erst  im  folgenden  Jahre  zum  Abte  geweiht.    Atinal.  Corb.  1.  c. 

1067.  Vertrag  zwischen  dem  Bischof  Egilbert  zu  Minden  und  dem  Herzog  Bernhard,  worinn  Ersterer  dem 

Letzleren  Güter  zu  Nigenburg,  Apeldoren,  Leute,  Velden,  Scoythe,  Mestemerothe ,  Wenge,  Sul- 
lethe,  Alekestorpe,  Peldo,  Arnicampe,  und  den  Zehenten  von  zwei  Villen,  gegeii  zugesicherten 
Schutz,  überlässt.    S.  d.    Würdtwein  Subsid.  dipl.  T.  VI.  p.  312.     Wedekind  Noten  III.  S.  123. 

—  Die  Handlung  muss  in  dieses,  oder  in  den  Anfang  des  folgenden  Jahres  fallen,  die  Aufzeich- 
nung aber  später  geschehen  sein,  da  unter  den  Vermittlem  genannt  wird:  Anno  honorabilis 
clericus  postea  Coloniensis  factus  episcopus;  Erzbischof  Anno  aber  gelangte  1056  zur  Regierung. 

(1055—1080.) 

1068.  Egilbert,  Bischof  zu  Minden,  beurkundet,  dass  ein  gewisser  Wolfram,  miles  S.  Petri,  18  Eigenhö- 

rige und  alle  seine  Güter  an  den  Orten  Nunhusen,  Lindungen,  Bruninghusen  und  Enighusen, 
der  Kirche  zu  Minden  geschenkt,  und  die  Übergabe  in  der  villd  Nunhusen  im  Drein -Gau  in 
der  Grafschaft  Bernhards  geschehen,  worauf  der  Bischof  demselben  Wolfram  die  gedachten 
Güter,  nebst  den  Zehenten,  welche  er  vorher  gehabt,  zu  Lehen  gegeben;  auch  bewilligt  er 
ihm  den  Zehenten  zu  Hardinghusen  auf  Lebenszeit,  und  seiner  Ehefrau  die  Zehenten  zu  Har- 
dinghusen  und  Wolthringhusen  als  Leibgedinge.  S.  d.  Grupen  Orig.  Germ.  HI.  S  66.  Würdt- 
wein Subs.  dipl.  VI.  p.  313.  —  Bischof  Egilbert  regierte  in  den  oben  angegebenen  Jahren. 

1069.  Derselbe  gibt  der  Kirche   S.  Martini  zu  Minden    die  Orte  Almagehusen  und  Bedinge  Burstal,   ein 

Gut  zu  Adelberinghusen,  den  Zeheuten  daselbst  und  zu  Vanredere,  und  eine  Mühle  zu  Minden; 
femer  zwei  Pflüge  zu  Egisbergun,  zum  Licht  im  Schlafhause  der  Brüder;  endlich  ein  Gut  zu 

Digitized  byC^OOQlC 


484  1055  —  1057. 

Menninchuffeu ,  einen  Zehenten  zu  Lütteren,  und  den  Bann  über  die  Stadt  Minden,  znm  Bau 
der  Stiftsgebäude.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (CXLVII.) 
4070.  Derselbe  gibt  der  von  seinem  Vorgänger  Br'uno  gestifteten  Kirche  S  Mauricii  Güter  und  Einkünfte 
von  seinem  Eigenthum  zu  Reteresthorpe,  lindungon,  und  an  mehr.  and.  Orten,  eine  Hofstätc 
an  der  Weser  bei  Scalcaburg  und  einen  Garten  bei  dem  bischöflichen  Hofe  zu  Minden.  S.  d. 
Spilcker  Beitr.  1.  S.  150.    (CXLVm.) 

1056. 

1071.  April  7.     Osterfest,  welches  der  Kaiser,  nach  seiner   Rückkehr  aus  Italien,  in  Paderborn  feiert 

Lambert.  1.  c.  p.  157. 

(1056  —  1071.) 

1072.  Register  aller  Güter  und  Einkünfte  des  Stiftes  Corvey,  aufgenommen  durch  den  dortigen  Abt  5«- 

racho  (welcher  in  den  oben  angegebeneu  Jahren  regierte).  Falke  in  append.  ad  Cod.  Tr.  Corb. 
—  Nach  Wigands  Untersuchungen  (in  dessen  Ausg.  der  Trad.  Corb.)  ist  indessen  F^lke  s  Abdruck, 
theils  um  ihn  mit  seiner  Bearbeitung  des  Traditions -Registers  in  Übereinstimmung  zu  bringen, 
thcils  auch  zu  Gunsten  seiner  genealogischen  u.  and.  Hypothesen,  sehr  verfälscht;  das  Original 
aber  so  wenig  als  eine  alte  Abschrift  hat  sich  bis  jetzt  gefunden. 

(1056  —  1075.) 

4073.  Anno,  Erzbischof  zu  Cöln,  incorporirt  dem  Kloster  zu  Goseke  die  Pfarrkirche  S.  Cyriaci  daselbst. 
S.  d.  Seibertz  ürkundenb.  L  S.  31.  —  Erzb.  Anno  regierte  in  den  angegebenen  Jahren.  Vgl. 
über  denselben:  Anno  IL  der  HeUige,  Erzbischof  von  Köln,  seine  Geschlechtsverhältnisse  und 
seine  geistl.  Stiftungen;  von  Mooyer;  in  d.  Zeitschr.  f  vaterl   Gesch.  u.  A.  K.  VIL  S.  39  —  67. 

1057. 

1074.  Die  Sächsischen  Fürsten,  welche  sich  von  dem  vorigen  (am  5.  Oktober   1056  verstorbenen)  Kaiser 

in  ihren  Rechten  beeinträchtigt  glaubten,  halten  häufige  Zusammenkünfte,  in  der  Absicht,  sei- 
nem Sohne  das  Reich  wieder  zu  entreissen.  Die  drohende  Empönmg  kommt  jedoch  nicht  zum 
Ausbruche,  weil  OUo,  das  Haupt  dei*selben,  in  einer  Fehde  gegen  Bruno  und  Ecbert,  des  Kö- 
nigs Verwandte,  erschlagen  wird.    Lambert.  1.  c.  p.  158.    Annal.  Saxo  1.  c.  p   692. 

1075.  Mai  26.    König  Heinrich  IV.  bestätigt  der  Kirche  zu  Osnabrück,   auf  Bitten  des  dortigen  Bischofs 

Benno,  die  ausschlies,sliche  Gerichtsbarkeit  über  ihre  Angehörigen ,  das  Markt-,  Münz-  und  ZoJI- 
recht  und  den  Forslbann.  Act.  Corbejc  VIL  Kai.  Jun.  1057,  R.  a.  Ord.  IIL  R.  L  Sandhoff  1.  c. 
p.  XXXVI.    Moser  0.  G.  IL  S.  244.  s.  W.  VIII.  S.  40.*) 

1076.  In  diesem  Jahre  soll  firzbischof  Anno  eine  früher  in  Dortmund  bestandene  Kirche  nach  Cöln  ver- 

legt und  daraus  die  Kirche  Mariae  ad  gradus  gebildet  haben.  Anm.  zu  Kleins.  I.  S.  329.  — 
Schaten  A.  P.  I.  p.  390.  berichtet  diese  Sache  erst  zum  J.  1064;  üidessen  hat  die  Kirche  schon 
4059  die  päpstliche  Bestätigung  erhalten. 


*)  Das  Copiarinm  des  Osnabr.  Domstirts  zeigt  von  dem-  letzteren  Abdrucke  folgende  Abweichungen.  Z.  4.  tot 
episc.  ist  einzuschalten:  Tenerabilis;  S.  41.  Z.  1.  f.  Iheloneum  I.  theoloneum;  Z.  16.  f.  praedicte  sedis  episci>pt 
I.  praedicti  episc;  Z.  17.  f.  buittsceoiodi  1.  huiustnodi ;  Z.  20.  parri  peodens  als' ein  Wort  gesebrieben. 


Digitized  byC^OOQlC 


1058  —  1059.  485 

1058. 

1077.  Februar  7.    Immad,  Bischof  zu  Paderborn  (Bodelebrunnin)  ist  unter  den  Fürsten,  auf  deren  Rath 

König  Heinrich  IV.  die  Abtei  Drubicke  dem  Bisthum  Halberstadt  incorporirt.  Act  Goselare 
VII.  Id.  Februar.  1057.    Höfer  Zeitschr.  f.  Archivk.  U.  S.  534. 

1078.  März  3.    König  Heinrich  IV.  schenkt,  auf  Bitten  des  Erzbischofs  Anno  zu  Cöln*,  der  Kirche  zu  Min- 

den das  Gut  Losa  im  Gau  gleiches  Namens.  Act.  Mindae  V.  Non.  Mart.  1058,  R.  a.  Ord.  IV. 
R.  II.  Pistor.  Scr.  R.  G.  HI.  p.  831.  —  Über  die  zweifelhafte  Lage  des  Ortes  vgl.  Wedekind 
Not.  II.  S.  178.    Ledebur  Brukt.  S.  116. 

1079.  April  10.    Die  Stadt  Paderborn  wird  abermals  durch  Feuer  zerstört,  wobei  die  vom  Bischof  Mein- 

werk erbaute  Domkirche  fast  allein  stehen  bleibt.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  547. ,  cap.  55.  Den  Tag, 
fer.  VI.  ante  Palmas,  nebst  einigen  Einzelnheiten,  gibt  Mariani  Scoti  Chron.  ap.  Pertz.  Scriptor. 
T.  V.  p.  558.  (nach  seiner  Zeitrechnung  zum  J.  1080.),  nach  welchem  auch  die  Domkirche  mit 
abgebrannt  sein  soll.  Der  Verfasser  dieses  Berichtes  hatte  wenige  Tage  nach  dem  Brande 
(fer.  U.  post  Octavas  Paschae,  also  d.  27.  April.)  die  Brandstätte  selbst  besucht. 

1080.  Mai  6.    Imad,  Bischof  zu  Paderbprn,  ist  zu  Pölde,  bei  der  Consecration  Bischof  Gundckars  IL  von 

Eichstädt,  welcher  unter  andern  auch  König  Heinrich  IV.  mit  seiner  Mutter ,  der  Kaisermn  Agnes, 
und  der  bekannte  Kardinal  Hildebrand  (nachmals  Papst  Gregor  VII.)  beiwohnten,  mit  gegenwär- 
wärtig.  Schaten  A.  P.  I.  p.  380.,  nach  der  im  Catal.  Episc.  Eystad.  aufbewahrten  eignen  Nach- 
richt des  Bischofs  Gundekar.  —  Unter  dem  Tage  S.  Joannis  apostoli  plus  ceteris  Deo  dilecti  ist 
wahrscheinUch  Jo.  ante  port.  lat.  zu  verstehen;  denn  am  27.  December,  welcher  sonst  diesem  Apo- 
stel geweiht  ist,  konnte  der  König  weder  1057  noch  1058  in  Pölde  sein,  da  er  das  Weihnachts- 
fest in  diesen  Jahren  an  ganz  andern  Orten  feierte.    Vgl  Lambert.  1.  c.  p.  159.  sq. 

1081.  Oktober  3.    Imad,  Bischof  zu  Paderborn,  schenkt  dem,  von  seinem  Oheim,  dem  Bischof  il/^Vit^^A:, 

im  Suburbium  der  Stadt  Paderborn  gestifteten  Kloster,  welchem  der  Abt  Eilbert  vorsteht,  ein 
Gut  zu  Tuista  und  einen  Fischteich  zu  Helsen,  nebst  einer  dabei  gelegenen  Mühle,  für  die  auf 
des  Bischofs  Verlangen  abgebrochene  Mühle  zu  Balhom.  Act.  Paderbum  V.  Non.  Octobr.  1058, 
Henr.  IV.  Reg.  a.  III.  —  Unter  den  Zeugen  befinden  sich:  Tammo,  Abt  zu  Helm  ward  eshausen; 
Winbert,  Dompropst;  Ecgico,  Propst  der  Jerusalems -Kirche  (Bussdorf),  u.  a.  m.  Schaten  A. 
P.  I.  p.  382. 

1059. 

1082.  April  7.    König  Heinrich  IV.  gibt  dem  Bischof  Imad  von  Paderborn  den  Forst  Reginherishusun, 

welchen  sein  Vater  Kaiser  Heinrich  III.  von  dem  vorigen  Bischof  Rudolf  eingetauscht  hatte,  zu- 
rück, und  verzichtet  zugleich  auf  die  dafür  in  Tausch  gegebenen  Güter.  Act.  ap.  Trajectum 
VII.  Id.  AprU.  1059,  a.  Ord.  V.  R.  ffl.  Schaten  A.  P.  I.  p.  382.  (CXLIX.)  —  Vgl.  Wedekind 
Not.  I.  S.  273.  n.  S.  176. 

1083.  „      „    Derselbe  bestätigt  der  Abtei  Deutz  die  von  seinem  Vater  ihr  geschenkte  Rente  von  4  Pfund 

Silbers,  zur  Hälfte  aus  dem  Reichshofe  Trutmannin  (Dortmund)  und  zur  Hälfte  aus  dem  Hofe 
Tiela.    D.  ut  pr.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  125. 

1084.  Julius  27.     Derselbe  bestätigt  der  Kirche  zu  Minden,    auf  Bitten   des  dortigen  Bischofs  Egilbert, 

ihre  Privilegien.  Act.  Polide,  VI.  Kai.  Aug.  1059,  a.  Ord.  VI.  R.  III.  Pistor.  Scr.  R.  G.  IH. 
p.  826.    (GL.) 

1085.  November  8.    Buothard,  der  abgesetzte  Abi  von  Corvey,  wird  zum  Abt  in  Hersfeld  erwählt.    Lam- 

bert. 1.  c.  p.  161. 

Beg«sU  bist.  Westfal.  24 

Digitized  by  V^OOQIC 


186  1060  —  1064« 

4060. 

1086.  Juniiis  30.    König  Henrich  IV.  anwesend  in  Corvey,  zu  Folge  einer  Urkunde,  worinn   der  Kirche 

zu  Magdeburg  die  von  dem  Canonicus  Liudgerus  an  dieselbe  geschenkten  Güter  bestätigt  wer- 
den.   Act.  Chorebeie  II.  Kai.  Jul.  1060.    Uöfer  Zeitschr.  f.  Archivk.  II.  S.  536. 

(1060  —  1076.) 

1087.  Imad,  Bisehof  zu  Paderborn,  schenkt  der  Kirche  S.  Petri  und  Andrea  daselbst  den  Hof  Vespcrdou. 

S.  d.  Bisher  ungedruckt.  OilA.)  —  Die  Zeit  bestimmt  sich  danach,  dass  Erzbischof  St'frid 
1039  —  1084,  Bischof  Hicbeit  1060  —  1097,  und  Bischof  Imad  bis  1076  regierte. 

1062. 

1088.  März  9.    Die  Bischöfe  Egilbert  zu  Minden  und  Immico  zu  Paderboni,  und  der  Abt  Saracho  zu 

Corvey,  sind  unter  den  Fürsten,  auf  deren  Verwendung  König  Heinrich  IV.  dem  Bisthum  Hil- 
desheim einen  Forstbann  schenkt.  Act.  Goslare  VII.  Id.  Mart.  106i,  a.  Ord.  IX.  R.  VI.  (Der 
Zusatz:  vitae  XII.,  obgleich  richtig,  ist,  als  beispiellos  ungewöhnlich,  doch  wohl  nur  ein  Ein- 
schiebsel.)   Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  577.    Schaten  A.  P.  I.  p.  38i. 

1089.  Mai  19.    Pfingstfest,  welches  König  Heinrich  IV.  in  Minden  feiert.  —  Noch  während  der  Anwesen- 

heit des  Königs  brach,  in  Folge  der,  zwischen  seinem  Gefolge  und  den  Bürgern  entstandenen 
Zwietracht,  eine  Feuersbrunst  ans,  welche  auch  den  Dom  mit  vielen  Kostbarkeiten  zerstörte. 
Lerbeck.  Chr.  Mind.  1.  c.  p.  172.,  welcher  als  den  Tag  der  Feuersbrunst  X[.  Kai.  Jun.  ;22.  Mai, 
also  den  Tag  nach  den  Pfingstfeiertagen)  angibt.  Das  Chron.  Mind.  ap.  Meibom.  Rer.  Germ. 
T.  I.  p.  560.  gibt  den  Tag  Vincentii  (6.  Jun.)  an. 

1090.  Oktober  24.    König  Heinrich  IV.  schenkt  dem  Erzbischof  Adalbert  zu  Hamburg  die  Grafschaft  des 

Grafen  Bernhard  in  den  Gauen  Emisga,  Westfala  und  Angeri.  Act.  Radisbone  IX.  Kai.  Xovembr. 
1062,  a.  Ord.  VIII.  R.  VI.  Lindenbrog.  Scr.  R.  septentr.  p.  141.  Lappenberg  Ilamb.  Urkundenb. 
I.  S.  87. 

1091.  „         „     Derselbe  schenkt  dem  Er/b.  Adalbert  zu  Hamburg  die  Grafschaft  des  Markgrafen  Vto 
im  Gau  Angeri.     D.  ut  pr.     Lindenbrog.  1.  c.     Eccard  Hist.  geneal.  princ.  Saxon.   super,   p.  360. 

1092.  Fritherich  schenkt  seine  Erbgüter  zu  Werstine  und  Elbeno  (bei  Recklinghausen)    dem  Altare  S.  Ma- 

riae  in  paradiso  zu  Cöln;  mit  Bestätigung  des  Erzbischofs  Anno.  Act.  a.  1062,  Annonis  archiep. 
a.  Ord.  VI.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  127. 

1063. 

1093.  Julius  17.    König  Hrinrich  IV.  schenkt  der  Kirche  zu  Minden,  zu  einiger  Erstattung  des  während 

seiner  Anwesenheit  erlittenen  Brandschadens,  den  Hof  Lashuggeri  im  Gau  Angeri.  Act.  Goslar. 
XVI.  Kai.  Aug.  1063,  a.  Ord.  VIH.  R.  VI.  Pistor.  Scr.  R.  G.  UI.  p.  827.  Vgl.  Wedekind  Not.  II. 
S.  178. 

1094.  November  16.     Robert,  Bischof  zu  Mimigardevord ,   stirbt.   —  Die   Kirche  zu  Mimigardevord  halte 

von  ihm  Hiddingsel  und  Greven  erhalten.  Necrol.  eccl.  maj.  Monaster.,  welches  noch  anfiihrl, 
dass  seine  Memorie  in  der  S.  Clemens  -  Kapelle  gefeiert  werde.    Cf.  Schaten  A.  P.  I.  p.  387. 

1064. 

1095.  April  30.     Fridericus  Mimigardefordensis    id   est  Monasteriensis  episcopus,    erscheint   als  Zeuge  in 

einer  Urkunde  König  Heinrichs  IV.  fiir  das  Bisthum  Utrecht;  act.  Werde  IL  Kai.  Maji  1064.  a. 
Ord.  IX.  R.  VIII.  Ueda  Hist.  episc.  Ultraj.  p.  128.  —  Dieser  Friedrich,  aus  dem  Hause  der 
Grafen  von  Wettin,  war  vorher  Dompropst  zu  Magdeburg,  und  sollte  dort  zum  Erzbischof  cr- 


Digitized  byC^OOQlC 


i»€4  — 1«««.  487 

wälilt  werden,  wurde  aber  durch  Wezilo,  den  Bruder  des  damals  an  der  Spitze  der  Reichs- 
regierung stehenden  Erzbischofs  Anno  von  Cöln,  verdrängt,  und  als  Entschädigung  daflir,  durch 
des  letzteren  Vorschub,  in  das  Bisthum  Mimigardeford  befördert.  Vgl.  über  seine  Familie  die 
das  Kloster  Gerbstädt  betreffende  Urkunde  bei  dem  Jahre  4118  (Nr.  1436.).  Er  bekleidete 
zugleich  das  Amt  eines  königlichen  Kanzlers  und  hat  als  solcher  unter  andern  Urkunden  Hein- 
richs IV.  recognoscirt:  4062,  fiir  das  Monasterium  Campidonense;  Mabillon  Analect.  T.  IV.  p.  275. 
—  1063,  die  oben  erwähnte  Urkunde  fiir  das  Bisthum  Minden  (Nr.  1093.);  und  ein  Privilegium 
fiir  das  Bisthum  Passau;  Hundt  Metrop.  Salisb.  p.  367.  —  Der  Zusatz  am  oben  angef.  Orte:  id 
est  Monast.  ist  ohne  Zweifel  ein  jüngerer  Einschub,  aus  einer  Zeit,  wo  der  Name  Minxig.  ausser 
Gebrauch  gekonmien  war  und  deshalb  der  Erklärung  zu  bedürfen  schien. 

(1064  —  4069.) 

4096.  Julius  20.    König  Heinrich  IV.  bestätigt  der  Kirche  zu  Paderborn  die  von  seiner  Mutter,   der  Kai- 

seriun  Agnes,  derselben  geschenkten  Güter  zu  Ersten  im  Gau  Engem  und  der  Grafschaft  des 
Grafen  OsolL    Dat.  XIII.  Kai.  Aug.  (das  übrige  fehlt.)    Bisher  ungedruckt.    (CLII.) 

4065. 

4097.  August  8.    König  Heinrich  IV.  schenkt  dem  von  dem  Erzbischof  Anno  zu  Cöln   gestifteten  Kloster 

S.  Michaels  zu  Siegburg  die  villa  Mengide  im  Gau  Westfalen  und  der  Grafschaft  des  Grafen 
Herimann.  Act.  Triburie  VI.  Id.  Aug.  4065,  a.  Ord.  XII.  R.  IX.  Würdlwein  nov.  Subsid.  dipl. 
T.  IV.  p.  36.    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  432. 

4098.  September  6.     Derselbe  incorporirt  der  Kirche  zu  Hamburg,  um  die  Verdienste   des  dortigen  Erz- 

bischofs Adalbert  zu  belohnen,  die  Abtei  Corvey.  Act.  Ockerslevo  VIII.  Id.  Septembr.  4065,  a. 
Ord.  XI.  R.  IX.  Orig.  Guelf  T.  IV.  p.  484.  Lappenberg  Hamb.  ürkundenb.  I.  S.  94.  —  Über 
die  Intriguen  des  Erzbischofs  Adalbert,  wie  derselbe  sich  durch  Einziehung  der  grossen  Abteien 
Corvey  und  Lauresheim  (Lorsch)  zu  bereichem,  und  die  Widersprüche  mehrerer  Füreten  durch 
Aufopferung  anderer  Stifter  zu  beseitigen  suchte;  wie  er,  um  eine  Erledigung  der  Abtei  Corvey 
zu  bewirken,  den  Abt  von  Corvey,  durch  das  erdichtete  Vorgeben  von  dem  Tode  des  Bischofs 
zu  Pola  und  seiner  Ernennung  an  dessen  Stelle ,  zu  einer  vergebhchen  Reise  nach  Italien  bewog, 
und  wie  nachmals  durch  den  gewesenen  Herzog  von  Baiern,  Otto  von  Nordheim,  die  Selbst- 
ständigkeit Corvey s  gerettet  wurden,  s.  ausführlicher  Lam'bert.  1.  c.  p.  466.  sq. 

4099.  Oktober  19.    Wiederholung  der  vorigen  Schenkung.    Act.  Goslar.  XIV.  Kai.  Novembr.  4065,  a.  Ord. 

XI.  R.  IX.    Lindenbrog.  Scr.  R.  sept.  p.  470.    Schalen  A.  P.  L  p.  390. 
1100.   Adalbert,  Erzbischof  zu  Hamburg,  fordert  den  Abt  Fulco  zu  Corvey  (nehmlich  Alt -Corvey  in  Frank- 
reich) zu  einer  Brüderschaft  zwischen  den  beiderseitigen  Klöstern  (Alt-  und  Neu -Corvey)   auf, 
Lappenb.  Hamb.  ürkundenb.  I.  S.  95. 

4066. 

4104.  August  1.  Imady  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  dem  Klostor  S.  Petri  und  Pauli  daselbst,  auf 
Bitten  des  Abtes  Eilbert,  ein  Gut  zu  Hallo  in  der  Grafschaft  des  Herzogs  Bernhard.  Act.  Pa- 
therbrunnon  Kai.  Aug.  1066.  Schalen  A.  P.  L  p.  379.  mit  der  falschen  Jalirzahl  4056.  Vgl. 
Wedekind  Not.  H.  S.  184.  (CLIU.) 

1102.  December  8.  König  Heinrich  IV.  schenkt  dem  Erzbischof  Adalbert  zu  Hamburg  einen  Forst  im 
Gau  Engherc-hcrescephe,  von  dem  Flusse  Ambriuna  die  Weser  aufwärts  bis  zum  Flusse  Diinila, 
und  diese  aufwärts  bis  zu  dem  Dorfe  Scherva,  dann  über  die  Dörfer  Burchartinchusen,  Wilbo- 
tissun,  Alten -Herise,  Langmeissina»  Dringen,  Tutenhusen,  Ercwissun,  Belictorsen,  bis  an  den 


24* 

Digitized  by 


Google 


488  106T  — 1068. 

vorgenannten  Fluss  Ambriuna  und  diesen  abwärts  bis  an  die  Weser.  Act.  Chorbeie  VI.  Id.  De- 
cembr.  1066,  a.  Ord.  XI.  R.  IX.  Lappenberg  in  Wigands  Archiv  VII.  S.  42.  Dess.  Hamb.  Ur- 
kundenb.  I.  S.  94.  —  Die  Regierungsjahre  passen  nicht  zu  dem  angegebenen  Jahre  Christi;  der- 
gleichen Fehler  sind  aber  um  diese  Zeit  zu  häufig,  als  dass  dadurch  die  Urkunde  verdächtigt 
werden  könnte.    Die  Schenkung  scheint  übrigens  nicht  in  Wirksamkeit  getreten  zu  sein. 

1067. 

1103;  lanere  Unruhen  in  Sachsen.  (Saxonia  civili  laborat  discordia.)  Bertholdi  Annal.  ap.  Periz.  Scriptor. 
T.  V.  p.  273.  —  Vielleicht  trugen  diese  Unruhen  dazu  bei,  dass  König  Heinrick  IV.,  um  die 
Sachsen  mehr  in  seiner  Gewalt  zu  haben,  in  ihrem  Lande  veste  Schlösser  erbauen  liess,  imd 
dadurch  die  Unzufriedenheit  noch  mehr  anregte;  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  695.,  zu  diesem  Jahre; 
Eckehardi  Chron.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  VI.  p.  199.,  zu  1068;  —  wie  es  denn  auch  an  sich 
wahrscheinlich  ist,  dass  die,  den  Sachsen  so  lästige  Erbauung  der  königlichen  Burgen  nicht  erst 
in  dem  Jahre  begann,  wo  sie  den  Ausbruch  des  Krieges  hervorrief  und  wo  andere  Schriftsteller 
ihrer  gedenken.    Vgl.  Nr.  1127. 

1104.  September  19.    Benno,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.    Lambert.  1.  c.  p.  173.     Todestag  nach  Nc- 

crol.  Osnabr. 

1105.  November  21.    König  Heinrich  IV.  ernennt  Benno  II.  zum  Bischof  von  Osnabrück.     Der  neue  Bi- 

schof, geboren  aus  einer  ehrbaren  bürgerlichen  Familie  in  Schwaben,  war  bisher  Dompropst 
zu  Hildesheim  gewesen,  hatte  dem  Kaiser  in  mancherlei  Geschäften  gedient  und  besonders  den 
Bau  der  Sächsischen  Burgen  mit  vielem  Geschick  geleitet.  Über  dessen  frühere  Lebensgeschichte 
s.  des  Iburgischen  Abtes  Norbert  Vita  Bennonis,  ap.  Eccard.  Corp.  histor.  med.  aevi  T.  II. 
p.  2161 — 2169.  —  Da  seine  Ernennung  eben  am  Tage  des  heil.  Clemens  geschah,  so  gelobte 
er  diesem  Heiligen,  als  seinem  besonderen  Schutzpatrone  zu  Ehren,  eine  Kirche  zu  bauen. 
Vit.  Benn.  1.  c.  p.  2170. 

1106.  Anno,  Erzbischof  zu  Cöln,  dotirt  die  von  ihm  gestiftete  Kirche   des  heil.  Georg  daselbst  unter  an- 

dern mit  Einkünften  aus  den  Zehenten  zu  Meginhardeshagen  und  Luidolfessceith,  desgleichen 
mit  dem  Zehenten  zu  Menethene  u.  a.  m.  Act.  in  ecclesia  S.  Petri  Coloniae  a.  1067.  Lacomblet 
Urkundenb.  L  S.  135. 

1068. 

1107.  Der  neue  Bischof  von  Osnabrück,  Benno  IL,  wird  zu  Cöln  von  dem  Erzbischof  ilnno,  mit  Assistenz 

der  Bischöfe  Friedrich  von  Münster  und  Eilbert  von  Minden,  consecrirt  —  Die  Handlung  fällt 
zwischen  das  V^^eihnachtsfest  des  vor.  J.,  welches  Benno  in  Osnabrück,  und  das  Fest  Maria 
Reinigung  (2.  Febr.),  welches  er  noch  in  Cöln  feierte.    Vit.  Benn.  1.  c.   p.  2170. 

1108.  Mai  29.    König  Heinrichs  IV.  Aufenthalt  zu  Soest,   nachgewiesen  durch  eine  Urkunde  desselben 

für  das  Kloster  Siegburg.  Act.  Sosaz  IV.  Kai.  Jun.  1068,  a.  Ord.  XV.  R.  XL  Würdtwein  Nov. 
subs.  dipl.  T.  IV.  p.  38. 

1109.  Juniqs  22.    Die  Domkirche  zu  Paderborn  wird,  nach  ihrer  Wiederherstellung  aus  der  im  J.  1058 

erlittenen  Zerstörung  (vgl.  Nr.  1079.)  aufs  neue  geweiht.  Gobelin.  Pers.  Cosmodr.  ap.  Meibom. 
R.  G.  T.  I.  p.  262. 
4110.  Julius  30.  Anno,  Erzbischof  zu  Cöln,  befreit,  auf  Bitten  der  Äbtissinn  Gerbergis  und  zu  Gunsten 
des  Klosters  Odingen,  dessen  Hof  Witenchusen  in  pago  Sosatiensi  von  aller  Zehentpflicht,  gegen 
eine  jährliche  Rente  von  3  Solidts  an  den  Villicus  zu  Greving.  Dat.  III.  Kai.  Aug.  1068.  — 
Unter  den  Zeugen:  Adolfus  advocatus  de  Monte.    Seiberlz  Urkundenb.  I.  S.  31. 

Digitized  by  LjOOQIC 


1068  —  1070.  189 

i  IMI.  Derselbe  verordnet,  dass  niemand  die  Zehenton  oder  Hoven  genannt  Selehoven  des  Stifts  Werden 

^  in  Westfalen  und  Ostfalen  oder  Engern  antasten  soll.  .  Act.  in  Monastorio  S.  Liutgeri  a.  1068. 

^  Kindlinger  M.  B.  2.  B.  ürk.  S.  43.    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  137. 

1112.  December  25.  (Weihnachten.)  König  Heinrich  IV.  richtet  zu  Goslar  einen  Landfrieden  auf,  wodurch 
er  die  Ruhe  in  Sachsen  wiederherstellt.  Berthold.  1  c.  p.  274.  zum  Jahre  1069,  weil  er  das 
Jahr  mit  Weihnachten  anfangt.  —  Diesen  Landfrieden  scheint  auch  Anon.  de  Henr.  lY.  Imp. 
hello  contra  Saxones  carm.  her.  lib.'  L  v.  20.  sq.  ap.  Reuber  Vet.  Script,  ed.  Joannis  p.  287. 
anzudeuten.  ^ 

-  (1068—1070.) 

:  1113.  Bischof  J?enno  zu  Osnabrück  trifft  Anstalten,  in  Folge  des  bei  seiner  Ernennung  gethanen  Gelübdes, 

s.  zu  Ehren  des  heil.  Oemens  eine  Kirche  zu  bauen.     Noch  ehe  die  Wahl   des  Ortes  für  diese 

J:  Kirche  entschieden  war,  wurden  ihm  verschiedene   Güter  für  dieselbe  übergeben;  namentlich 

von  einer  gewissen  Reinmod  zu  Schwankendorp ;  von  Walderich  zu  Versmele;   von  Cuniza  zu 

pj  Bamwide  (vgl.  die  hierüber  besonders  folg.  ürk.);  von  Imma  zu  Glane.    Vit.  Benn.  1.  c.  p.  2172. 

(cap.  17.)  —  Andere  das.  noch  erwähnte  Schenkungen  gehören,  den  noch  vorhandenen  Urkun- 
den zufolge,  in  eine  spätere  Zeit. 

,;  1114.   Bischof  Benno  wählt  zur  Erbauung  einer  Kirche  und  eines  Klosters  die  Stätte  des  verfallenen  alt- 

sächsischen Schlosses  Iburg,  und  da  dieser  Ort  zu  den  Gütern  seineis  Bisthums  gehört,  wendet 

^j.  er  demselben,  als  Vergütung  dafür,   das  Gut  Bamwide  zu.     (Vgl  Nr.   1116.)     Vit.  Benn.  1.  c. 

p.  2173.   (cap.  18.)  —  Ausführliche  Beschreibung  der  Lage  und  Umgebungen  von  Iburg,  wo, 

,  nach  Ausweis  aufgefundener  Ruinen,  eine  altsächsische  Veste  gewesen,  s.  ebd.  p.  2171.,  cap.  16. 

1115.  Die  Bauern,  welche  sich  im  Iburger  Walde  die  Eichelmast   gewaltsam  ^nmaassen  und  dadurch  die 

Absichten  des  Bischofs  hindern  wollen,  werden  von  ihm  durch  Androhung  des  Bannes  davon 
abgehalten,  worauf  der  Vogt  Meginbald  das  Eigenthumsrecht  des  Bischofs  beschwört,  und  vor- 
läutig  eine  kleine  Kapelle  erbaut  wird.    Vit.  Benn.  1.  c.  p.  2174.  (cap.  19.) 

1116.  Gisilbert  und  Cuniza  geben  dem  Bischof  Benno  für  die  Kirche  zu  Osnabrück  die  Orte  Essene  und 

Bamwide,  gegen  eine  lebenslängliche  Rente.  S.  d.  Moser  O.  G.  II.  S.  262.  s.  W.  VIIL  S.  57. 
(CLIV.)  —  Aus  der  Nachricht  der  Vit.  Benn. ,  dass  Bamwide  tauschweise  für  Iburg  an  die  Kirche 
zu  Osnabrück  gekommen,  ist  zu  schliessen,  dass  diese  Schenkung  vor  der  Einweihung  der 
Kirche  zu  Iburg,  also  vor  1070,  geschehen. 

(1068—1088.) 

1117.  Das  durch  die  Nachlässigkeit  des  Propstes  Tiho  und  die  »Untreue  seiner  Verwalter  in  seinen  Ein- 

künften sehr  herabgekommene  Collegiat- Stift  S.  Johannis  zu  Osnabrück  wird  durch  den  Bischof 
Benno  in  eine  neue  Ordnung  gebracht.  S.  d.  Stüve  Geschichte  der  Stadt  Osnabrück,  I.  Th. 
S.  123.    (CLV.) 

1069. 

1118.  Benno,  Bischof  zu  Osnabrück,  ist  anwesend  bei  einem  durch  König  Heinrich  IV.  geschlossenen 

Vergleiche  z\^ischen  dem  Erzbischof  Sigifrid  von  Mainz  uöd  dem  Abte  Witewald  von  Fulda, 
wegen  der  Thüringischen  Zehenten.  Act.  in  Mülinhusen  a.  1069.  Schoettgen  et  Kreysig  Diplom, 
et  Scriptor.  R.  G.  T.  I.  p.  25. 

1070. 

1119.  Otto  von  Nordheim,  des  Herzogthums  Baiem  entsetzt,  erneuert  in  Sachsen  die  Fehde  gegen  den 

König,  wobei  unter  andern  das  jenem  zugehörige  Schloss  Desenberg  von  dem  Könige  belagert 
und  erobert  wird.    Lambert.  I.  c.  p.  177.     Chron.  ürsp.  (ed.  Basil.  1569)  p.  220.  zürn  J.  1071. 

Digitized  byL^OOQlC 


IftO  107«  —  1011. 

4120.  November  23.  Bischof  Benno  zu  Osnabrück  weiht  in  dem  neu  gebauten,  überaus  schnell  vollen- 
deten Chore  der  Kirche  zu  Iburg  den  ersten  Altar  zur  Ehre  unsers  Herrn  Jesu  Christi,  des  hei- 
ligen Kreuzes,  der  heU.  Maria,  des  heil.  Clemens  und  anderer  Heiligen,  deren  Reliquien  darinn 
aufbewahrt  wurden.  Vit.  Benn.  1.  c.  p.  2180,  cap.  24.  —  Wegen  der  besorglichen  Kriegsgefahr 
liess  er  den  Berg  zugleich  bevestigen.    Witt.  Hist.  Westphal.  p.  268. 

(4070—1088.) 

1121.  Der  Edle  Volchard  wird,  als  künftiger  Canonicus  der  Kirche  zu  Osnabrück,  von  dem  dorti*?cn 
Bischof  Benno  zur  Fraternität  und  Präbende  derselben  Kirche  aufgenommen,  und  gibt  dafür, 
nach  der  Bestimmung  des  Bischofs  und  zu  Händen  des  Vogtes  Liudolf,  den  Hof  Helveren  mit 
3  Eigenhörigen,  eine  Ilove  zu  Budelingthorpe  mit  2  Eigenhörigen,  eine  Ilove  zu  Haselino  mit 
1  Eigenhörigen,  und  die  Eichelmast  zu  Glanathorpe,  nebst  anderm  Zubehör,  an  die  Kirche 
S.  Clcmentis  zu  Iburg;  der  Bischof  gibt  ihm  dagegen,  auf  seine  und  seiner  nächsten  Erbinn 
Aveza  Lebenszeit,  3  Pfund  an  Zehenten  zu  Lehen,  mit  der  Bewilligung,  dass,  wenn  nach  beider 
Tode  ihre  Erben  Adaiger  und  Conrad  noch  leben  und  das  Lehen  verdienen  wollen,  es  diesen 
ebenfalls  auf  Lebenszeit  gereicht  werden  soll.  S.  d,  Moser  0.  G.  II.  S.  246.  s.  W.  Yffl.  S.  4i 
(Nr.  26.) 

1071. 
Wii.   Januar  9.     Saracho,  Abt  zu  Corvey,  stirbt.  —  Sein  Nachfolger  Wernher  war  ein  Mönch  aus  dem- 
selben Kloster.    Lambert.  1.  c.  p.  180.     Todestag  nach  Cod.  mscpt.  Corb.  u.  Necrol.  Moellenb. 

1123.  April  5.    Das  Kloster  Überwasser  zu  Münster  wird,  unter  der  zweiten  Äbtissinn  Ida,  einer  Ver- 

wandten der  ersten  Äbtissinn,  durch  eine  Feuersbrunst  verwüstet.  —  Die  Äbtissinn  bemühte 
sich  sehr,  das  Kloster  bald  wiederherzustellen,  erlebte  aber  dessen  Vollendung  nicht,  sondern 
starb  ein  Jahr  zuvor.  Cod.  mscpt.  Transaquens.  und  daraus  Niesert  M.  ü.  S.  II.  S.  54.  (CXXXIV.) 
—  Dass  diese  Feuersbrunst  noch  weiter  um  sich  griff  und  namentlich  auch  die  Domkirche  zer- 
störte, ergibt  sich  aus  der  späteren  Wiederherstellung  der  letzteren.     S.  Nr.  1234. 

1124.  Junius  13.     (Fer.  II.  Pentecosles.)    Bei  der,  von  dem  Bischof  Burchard  zu  Halberstadt  verrichteten 

Einweihung  der  dortigen,  nach  einem  12  Jahre  vorher  stattgefundenen  Brande,  neu  erbauten 
Domkirche,  war  unter  andern  Bischof  Benno  von  Osnabrück  zugegen.  Annal.  Saxo  1.  c.  p.  698. 
1123.  Julius.  .  König  Heinrich  IV.  schliesst  mit  dem  König  von  Dänemark  ein  Bündniss  gegen  alle  seine 
Feinde ,  namentlich  gegen  die  Sachsen.  Brun.  hist.  belli  Saxon.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  V.  p.  335. 
ohne  Angabe  des  Jahres.  Adam.  Brem.  1.  c.  p.  57.  Vgl.  Wedokind  Not.  I.  Nr.  XXI.  —  Lambert. 
1.  c.  p.  202.  und  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  699.  erwähnen  dieses  Bündnisses  bei  dem  Jahre  1073;  da 
aber  der  Erzbischof  Adalbert  von  Bremen  noch  dabei  mitwirkte,  so  kann  es  nicht  später  ak 
1071  stattgefunden  haben. 

1126.  August  13.     Synode  zu  Mainz,   in  Gegenwart  des  Königs,    und  unter  dem  Vorsitze  des  dortigen 

Erzbischofs  Sigifrid,  auf  welcher  die  Entsetzung  des  Bischofs  Karl  von  Constanz  verhandelt 
wird,  und  welcher  unter  andern  Bischof  Benno  von  Osnabrück  beiwohnt  Lambert.  I.  c 
p.  183.  sq.    Udalr.  Babenb.  Cod.  Nr.  CXXII.  ap.  Eccard.  Corp.  hist  med.  aev.  T.  D.  p.  112. 

1127.  December  29.    Benno,  Bischof  zu  O.snabrück,  ist  unter  den  Fürsten,  auf  deren  Verwendung  König 

Heinrich  IV.  der  Kirche  zu  Kaiserswerth  eine  Güterschenkung  macht  Act  Wormat  IV.  Kai. 
Jan.  1072  a.  Ord.  XVIII.  R.  XVI.  Orig.  Guelf.  T.  D.  p.  417.  Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  HO. 
Die  Jahrzahl  107^  ist  nach  der  Zeitrechnung  zu  verstehen,  welche  das  Jahr  mit  Weihnachten 
anrängt 

Digitized  by  VjOOQIC 


1072  —  tOTJ.  491 

^  1072. 

^^  1 1 28.  Nachdem  Erzbischof  Anno  von  Cöln  sich  von  den  Geschäften  der  Reichsregieruna;  zurückgezogen, 

' '  fangt  König  Heinrich  IV.  an,  sehr  willkürlich  und  ungesetzlich  zu  regieren.     Zur  Unterstützung 

'  V  seiner  Gewaltherrschaft  (oder  um  ganz  Sachsen  und  Thüringen  zu  kaiserlichen  Domänen  zu  machen) 

erbaut  er  in  Sachsen  und  Thüringen  viele  Burgen ,  deren   Besatzungen  gegen  die  umliegenden 

Gegenden  viele  Gewaltthätigkeiten  ausüben.    I^mbert.  1.   c.   p.  192.  vgl.  p.  204.  sq.  (zu  1073) 

Eckchard.  1.  c.  p.  200.  (zu  1071  und  1072),  der  die  Aufregung  der  Sachsen  hauptsächlich  aus 

der  Absetzung  und  Verfolgung  des  Herzogs  Otto  von  BaicTn  ableitet. 
1129.   März  17.     Adalbert,  Erzbischof  von  Bremen  (Hamburg)  stirbt.     Lambert.  1.  c.  p.  189.  —  Sein  vom 
h  König  ernannter  Nachfolger  war  Liemar,  dessen  Lobspruch  s.  b.  Lambert.  1.  c.  p.  190. 

r.  1 130.   Anno,  Er/bischof  zu  Cöln,  stiftet  an  dem  von  ihm  erworbenen  Orte  Grascaft  in  Saxonia  ein  Kloster 

für  reguläres  raonachos  ordinis  Sigebergensis,  und  bestimmt  dessen  Privilegien  und  Besitzungen. 

Act.  a.  1172.    Seibertz  Urkundenb.  L  S.  32. 
V.  1131.   Die  nach  dem  Brande  (s.  ,Nr.  1089.)  wiederhergestellte  Domkirche  zu  Minden  wird  durch  die  Bi- 

,j;  schöfe  Engelbert  von  Minden  und  Rudolf  von  Schleswig  aufs  neue  eingeweiht     Lerbeck.  Chr. 

1.  c.  p.  172. 
1^  1073. 

1132.  Januar  29.     Anno,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet  die  von  ihm  verrichtete  Einweihung  des  von  der 

Äbti.ssinn  Suanehildis  zu  Essen  gegründeten  Bethauses  (oratorii)  auf  dem  Stophenberge,  und 
schenkt  dazu  den  Noval- Zehenten  zweier  Hoven  zu  Kempeno  in  der  Grafschaft  des  Grafen 
Unimh,  ftat.  IV.  Kai.  Febr.  1073.  Westphalia  2.  Jahrg.  2.  Quart.  S.  62.  und  richtiger  3.  Jahrg. 
S.  250.,  wo  aber  die  Äbtissinn  irrig  Sophia  genannt  wird.    Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  141. 

1133.  März  2.     Benno,  Bischof  zu  Osnabrück,  wohnt  der  Synode  bei,  welche  König  Heinrich IV.,  wegen 

dos  Zehentstreites  zwischen  dem  Erzbischof  von  Mainz  und   den  Thüringern,  zu  Erfurth  hält 
Lambert.  1.  c.  p.  192. 
^  1134.   König  Heinrich  IV.  entbietet  sein  Heer  auf  den  21.  August  (septima   die  post  Assumt.  sanctae  Dei 

genitr.  Mariae)  zusammen ,  angeblich  zu  einem  Feldzuge  gegen  Polen ;  in  Sachsen  aber  verbreitet 
sich  das  Gerücht,  es  sei  auf  einen  Vertilgungskrieg  gegen  die  Sachsen  abgesehen.  Daher  erhebt 
sich  ein  allgemeiner  Aufstand  der  Sachsen  gegen  den  König,  als  dessen  Theilnehmer  unter 
andern  auch  die  Bischöfe  Eilbert  von  Minden,  Immad  von  Paderborn  und  Friedrich  von  Mimi- 
gardevord  genannt  werden.  —  Erzbischof  Liemar  von  Bremen  und  Bischof  Benno  von  Osnabrück, 
welche  dem  Bunde  gegen  den  Kaiser  nicht  beitreten,  werden  deshalb  aus  Sachsen  vertrieben. 
Lambert.  1.  c.  p.  194.  sq.  Vgl.  Vit.  Benn.  cap.  21.  1.  c.  p.  2177.  —  Dies  ist  der  Anfang  des 
berühmten  und  langwierigen  Sachsen -Krieges,  der,  in  seiner  Verwickelung  mit  allgemeineren, 
grossen  Reichs-  und  Kirchen -Streitigkeiten,  erst  mit  dem  Ausgange  des  fränkischen  Königs- 
hauses sein  völliges  Ende  erreichte,  und  auch  für  Westfalen  —  obgleich  von  hier  aus  nur  wenig 
specielle  Nachrichten  über  die  eigentlichen  Kriegsereiguisse  vorhanden  sind  —  besonders  hin- 
sichtlich der  En(wickelung  der  inneren  Landesverhältnisse  nicht  ohne  wichtige  Folgen  war.  Vgl 
Stüve,  Bemerkungen  über  den  Sächsischen  Krieg  (1070  — 1125)  und  seine  Folgen  für  Westfalen ; 
in  Wigands  Archiv  3.  B.  S.  117.  u.  f. 
1135.  August  1.  Die  Sachsen  schicken  eine  Gesandtschaft  an  den  König  nach  Goslar,  mit  dem  Verlangen : 
ihnen,  weil  sie  mit  den  Luticiern  beständig  zu  kämpfen  hätten,  den  Feldzug  nach  Polen  zu 
erlassen;  die  in  Sachsen  erbauten  Schlösser  wieder  abzubrechen;  den  Sächsischen  Fürsten  die 
ihnen  entzogenen  Güter  zurückzugeben;  sein  Hoflager  nicht  immer  in  Sachsen,  sondern  abwech- 
selnd auch  in  andern  Theilen  des  Reiches  zu  halten;  sich  bessere  Käthe  zu  wählen  und  seinen 
eignen  Lebenswandel  zu  bessern;  widrigenfalls  sie  ihm  den  Gehorsam  aufkündigen.  Lambert. 
1.  c.  p.  »96.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  699.  ^.^.^.^^^  ^^  (^OOglc 


492  1073  —  1074. 

4136.  August.  .  Auf  die  unbefriedigende  Antwort  des  Königs,  rücken  die  Sachsen  mit  Heeresmacht  gegen 
Goslar  an.  Der  König  flieht  nach  Harzburg,  und  schickt  den  Sachsen,  die  ihm  dorthin  folgca 
eine  Gesandtschaft  entgegen,  bei  welcher  sich  auch  Bischof  Benno  von  Osnabrück  bcfirulet, 
die  aber  weder  bei  den  Sachsen  etwas  ausrichtet,  noch  den  König  zur  Nachgiebigkeit  zu  be- 
wegen vermag.  Lambert.  1.  c.  p.  497.  Brun.  bist,  belli  Saxon.  1.  c.  p.  338.,  wo,  wahrschein- 
lich aus  Verwechselung,  anstatt  des  Bischofs  Benno,  Frithericus  episcopus  genannt  wird,  welches 
der  Bischof  von  Mimigardevord  sein  müsste,  der  aber  nach  Lambert  1.  c.  unter  des  Kaisers 
Feinden  war. 

4137  „  .  .  Der  König  entflieht  (um  die  Mitte  des  Augusts)  aus  der  Harzburg  unter  grossen  Gefahren 
und  Beschwerden,  und  wendet  sich  nach  dem  südlichen  Deutschland,  wo  er  sich  mit  Hilfe  der 
ihm  treu  gebliebenen  Fürsten  zu  verstärken  sucht.  Die  Sachsen  verbinden  sich  dagegen  mit 
den  Thüringern,  und  belagern,  mit  diesen  gemeinschaftlich,  die  königlichen  Vesten  in  Sachsen 
und  Thüringen,  von  denen  sie  einige  erobern  und  zerstören.  Nur  die  Harzburg  wird  lange 
Zeit  vergeblich  belagert.    Lambert.  1.  c.  p.  198.    Brun.  1.  c.  p.  338.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  700. 

1138.  „      24.    Zusammenkunft  in  Corvey,.  wo  der  Erzbischof  von  Mainz  vergebens  eine  Aussöhnung 

der  sächsischen  Fürsten  mit  dem  König  zu  bewirken  sucht.    Lambert.  1.  c.  p.  201. 

1139.  Der  König  sucht  die  Luticier  zum  Kriege  gegen  die  Sachsen  zu  reizen;  diese  aber,  welche  zugleich 

von  den  Sachsen  Versprechungen  erhalten,  gerathen  unter  einander  selbst  in  Streit,  und  hier- 
durch wird  die  Gefahr  von  dieser  Seite  abgewendet.  —  Auch  der  König  von  Dänemark,  wel- 
cher, in  Folge  seines  Bündnisses  mit  Heinrich  IV,,  an  der  sächsischen  Küste  landet,  wird  durch 
die  ungünstige  Stimmung  seiner  Krieger  bald  zur  Heimkehr  bewogen.    Lambert.  1.  c.  p.  202. 

1140.  Oktober  20.    Zusammenkunft  der  Gesandten  des  Königs  (welcher  für  seine  Person  in  Wurzburg 

zuriickbleibt)  mit  den  sächsischen  Fürsten  in  Gerslungen.  Letztere  bringen  jene  grösstentlieils 
auf  ihre  Seite,  und  es  wird  schon  an  die  Wahl  eines  neuen  Königs  gedacht;  doch  werden  zum 
Schein  Friedensvoi-schläge  angenommen.    Lambert.  1.  c.  p.  202. 

(1073  —  1080.) 

1141.  Vertrag  zwischen  dem  Bischof  Egilbert  zu  Minden  und  Herzog  Magnus  zu  Sachsen,  wodurch  letz- 

terer die  Schirmvogtei  der  Kirche  zu  Minden  übernimmt.  S.  d.  Haeberliu  Anal.  med.  aevi 
p.  545.  Wedekind  Not.  Heft  IX.  S.  130.  (CLVI.)  —  Die  Urkunde  muss  zwischen  die  obigen 
Jahre  fallen;  denn  erst  seit  1073  konnte  Herzog  Magnus  einen  solchen  Vertrag  schliessen,  da 
er  im  August  d.  J.  von  dem  König  aus  seiner  Gefangenschaft  entlassen  war,  und  1080  starb 
der  Bischof  von  Minden. 

1074. 

1142.  Januar.  .    (In  der  Woche  nach  Epiphan.)     Die  Ei^bischöfe  von  Mainz  und  Cöln  unterhandeln  zu 

Corvey  abermals  vergeblich  mit  den  Sachsen.    Lambert.  I.  c.  p.  206. 

1143.  „      18.    König  Heinrich  IV,  bewilligt  der  Stadt  Worms,  zur  Belohnung  für  die,  bei  dem  Abfall 

so  vieler  Fürsten  und  Städte  ihm  bewiesene  besondere  Treue,  die  Zollfreiheit  an  allen  könig- 
lichen Zollstäten,  unter  welchen  auch  Dortmund  genannt  wird.  Act.  Wormat.  XV.  Kai.  Febr. 
1073,  a.  Ord.  XIX.  R.  XVH.  Ludewig  Reliq.  Mss.  T.  H.  p.  176.  —  Die  Jahrzahl  1073  muss 
nach  der  Zeitrechnung  verstanden  werden,  welche  das  Jahr  mit  dem  25.  März  anfängt. 

1144.  Von  dem  Könige  fallen  inomer  mehr  Fürsten  ab;   das  Heer  der  Sachsen  nimmt  indessen  so  sehr 

zu,  dass  11000  Mann,  weil  sie  sich  nicht  mit  Lebensmitteln  versehen  hatten,  zurückgeschickt 
werden.    Der  König,  welcher  ihnen  mit  einem,  ungleich  schwächeren  Heere,  bis  an  die  Werra 


Digitized  byC^OOQlC 


1074.  493 

entgegen  gezogen  war,  lässt  sich  endlich  zur  Nachgiebigkeit  gegen  die  Forderungen  der  Sachsen 
bewegen.    Lambert.  1.  c.  p.  207.    Brun.  1.  c.  p,  339.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  700. 
4445.  Februar  2.    Friedensschluss  zu  Gerstungen,  worinn  der  König  die  Forderungen  der  Sachsen,  na- 
mentlich die  Zerstörung  der  Schlösser  bewilligt.    Lambert.  1.  c.  p.  209.    Annal.  Sax.  1.  c. 

4146.  Nach  dem  Friedensschlüsse  kehrt  das  gegenseitige  Misstrauen  bald  wieder  zurück.     Den  Sachsen 

wird  von  ihren  Verbündeten,  den  Schwaben,  der  ohne  ihre  Zuziehung  geschlossene  Friede  zum 
Vorwurf  gemacht;  der  Köpig  aber  sucht  die  Erfüllung  der  Friedensbedingungen  zu  verzögern, 
wozu  ihn  doch  die  um  seinetwillen  aus  ihren  Sitzen  vertriebenen  Bischöfe,  namentUch  Benno 
von  Osnabrück,  selbst  ermahnen.    Lambert.  1.  c.  p.  209.    Brun.  1.  c.  p.  340. 

4147.  Der  König  bequemt  sich  zum  Abbruche  der  sächsischen  Schlösser;  da  er  jedoch  die  Harzburg  zu 

verschonen  sucht,  so  stürzt  sich  das  benachbarte  Volk  auf  dieselbe,  zerstört  sogar  die  Kirche, 
und  wirft,  aus  Hass  gegen  den  König,  die  Gebeine  eines  daselbst  geborenen  Sohnes  des- 
selben aus  dem  Grabe.  Lambert.  1.  c.  p.  240.  Brun.  1.  c.  p.  340.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  700.  — 
Chron.  Ursp.  p.  224.  zieht  diese  Begebenheit  irrig  zum  J.  4073. 

4148.  April  20.     Osterfest,   welches  der  Bischof  Friedrich  von  Mimigardevord  in  Cöln  feiert.  —  Als  er 

nach  den  Feiertagen  nach  Hause  zurückkehren  will,  und  die  Diener  des  Erzbischofs  Anno,  des- 
halb ein  Kaufmannsschiff  in  Beschlag  nehmen,  gibt  dies  Anlass  zu  einem  gefahrlichen  Aufruhr. 
Lambert.  1.  c.  p.  244.  sq. 

4449.  Junius  9.    Ruthard,  vormaliger  Abt  zu  Corvey  (4050  entsetzt;  vgl.  Nr.  4050;  dann  seit  4059  Abt 

zu  Hersfeld,  welche  Würde  er  4072  Alters  halben  niedergelegt  hatte,  Lambert,  p.  494.)  stirbt. 
Lambert.  1.  c.  p.  247.    Annal.  Corb.  1.  c.  p.  6     Todestag  eben  so  Necrol.  Corb. 

4450.  September  23.    Der  Edle  Wal  und  seine  Mündel  (mundila)  Helmlach,  schenken  die  Orte  Osalage 

und  Harsheim  mit  allem  Zubehör  an  die  Kirche  zu  Osnabrück  zu  Händen  des  Bischofs  Benno 
und  seines  Vogtes  Eberhard,  und  empfangen  sie,  nebst  7  Pfund  Zehenten,  auf  ihrer  beider 
Lebenszeit  von  dem  Bischof  zu  Lehen.  Act.  in  villa  Lathara  in  comitatu  Waldrici  Comitis  vice 
Athalgeri  filii  Wichingi  regia  potestate  posiü,  IX.  Kai.  Octobr.  4074.  Moser  O.  G.  H.  S.  248. 
s.  W.  VIII.  S.  44. 
4454.  „        27.    *  Fridericus  comes  de  Arnsberg,  Henricus  frater  eins,  erscheinen  als  Zeugen  in  einer 

angeblichen  Urkunde  des  Erzbischofs  Anno  zu  Cöln,  für  die  Kirche  zu  Neuss;  act.  Colon.  V.  Kai. 
Octobr.  4074.  Kremer  akad.  Beitr.  II.  S.  205.  —  Die  Urkunde  hat  aber  zu  auffallende  Spuren 
der  Unechtheit  (es  erscheint  darinn  unter  andern  Magenardus  episc.  Paderborn.,  der  nicht 
existirt  hat,  oder  wenn  Meinwerk  darunter  verstanden  sein  soU,  längst  tod  war),  als  dass  dar- 
aus ein  Beweis  für  das  Dasein  obiger  Personen  und  den  bereits  stattfindenden  Gebrauch  des 
gräflichen  Namens  von  Arnsberg  geführt  werden  könnte.     Vgl.  Seibertz  Grafen  S.  67.  Not.  428. 

4452.  Oktober  3.    Anno,  Erzbischof  zu  Cöln,  schenkt  dem  Stifte  S.  Kunibert  in  Cöln  Einkünfte  von  den 

kleinen  Höfen  zu  Soest,  welchen  Ort  der  heil.  Kunibert.  T^v  die  Kirche  zu  Cöln  erworben  hat 
und  wo  auch  dessen  Körper  ruht.  Act.  V.  Non.  Octobr.  4074.  Seibertz  Urkundehb.  L  S.  34. 
Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  444.  —  Die  Urkunde  zeichnet  sich  durch  ihre  merkwürdige  Bann- 
formel aus. 

(1074  —  4088.) 

4453.  Ein  Edler  Walderich,  der  seinen  Hof  zu  Versmele  ^iner  Ehefrau  Eelburg  zu  eigen  gegeben,  nach- 

mals aber,  auf  deren  Verlangen  und  mit  EinwUligung  seiner  Söhne,  dem  Bischof  Benno  für  die 
Kirche  zu  Osnabrück  geschenkt  hatte,  leugnete  nach  einiger  Zeit  diese  Schenkung,  wurde  aber 
vor  Gericht  derselben  überwiesen  ond  zu  ihrer  Erneuerung  angehalten.     Act.  in  comitatu  Wal- 
Regesta  tiist.  Wcstfal.  25 

Digitized  by  V^OOQIC 


494  1074  —  1075. 

derici  in  loco  Rubenbike.  S.  d.  Moser  s.  W.  VIII.  S.  314.  —  Die  Erwähnung  des  Grafen 
Walderich  lässt  vermuthen,  dass  die  Urkunde  mit  der  obigen  (Nr.  1150.)  ziemlich  gleichzeitig  ist. 

1154.  Der  Edle  Wal  übergibt,   mit  Einwilligung  seiner  Erbinn  Mathilde,  der  Tochter  seiner  Schwester 

Ettecha,  seinen  Hof  zu  Risenbeke  dem  Bischof  Benno  zu  Osnabrück  für  die  Kirche  S.  CJemenlis 
zu  Iburg,  und  zwar  zur  Ergänzung  der  früher  demselben  Bischof  übergebenen  Höfe  zu  Osolage 
und  Harsheim  (vgl.  Nr.  1150.);  wofür  ihm  der  Bischof  ein  Pfund  an  Zehenten  auf  seine  Lebens- 
zeit anweist.  Act.  in  villa  Barghusen  in  comitatu  Adalgeri  filii  Wichingi.  S.  d.  Moser  0.  G.  IL 
S.  247.  s.  W.  YIII.  S.  43. 

1075. 

1155.  Der  König  rüstet,  nach  wiederholten  vergeblichen  Unterhandlungen,   sich  aufs  neue  zum  Kriege 

gegen  die  Sachsen,  und  während  er  ihnen  einen  TheU  ihrer  Verbündeten  zu  entziehen  weiss, 
rückt  er  mit  einem  starken,  in  Süddeutschland,'  angeblich  gegen  Ungarn,  zusammengebrachten 
Heere  gegen  sie  heran.  Lambert.  1.  c.  p.  219.  sq.  Brun.  1,  c.  p.  344.  Berthold.  1.  c.  p.  277. 
Chron.  Ursp.  p.  221.  —  Nach  Annal.  Sax.  p.  701.  hatten  sich  unter  andern  die  Westfalen  durch 
das  Gold  des  Königs  bewegen  lassen,  von  den  Sachsen  abzufallen,  und  ausser  den  Bischöfen 
von  Magdeburg,  Halberstadt,  Merseburg  und  Paderborn,  waren  alle  übrigen  entweder  offenbar 
zu  dem  König  übergegangen  oder  doch  schwankend. 

1156.  Junius  9.    Die  Sachsen,  welche  sich  bei  Nägelstädt  an  der  ünstruth  gelagert  haben,  werden  von 

dem  König  überfallen,  und  in  einer  blutigen  Schlacht,  mit  grossem  Verlust  auf  beiden  Seiten, 
geschlagen.  Lambert.  1.  c.  p.  226.  Brun.  1.  c.  p.  345.  Waltram,  de  unit.  eccl.  ap.  Freher.  Scr. 
R.  Germ.  ed.  Struv.  T.  I.  p.  284.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  703.  Chron.  Ursp.  1.  c.  Den  Tag  der 
Schlacht  (primum  proelium  Saxonum)  nennt  auch  das  Necrol.  Paderborn.  —  Von  Einigen  wrd 
dieselbe  nach  dem  Schlosse  Hohenburg  an  der  Ünstruth  benannt.  —  Herzog  Rudolf  von  Schwa- 
ben (Dux  Alemanniae  et  Burgundiae ,  Chr.  Ursp.)  kämpfte  damals  noch  auf  der  Seite  des  Königs. 
—  Auch  Westfalen  sollen  sich  im  Heere  des  Königs  befunden  haben.  Anon.  de  belle  Saxon. 
lib.  Hl.  V.  87.  ap.  Rcuber.  p.  298. 

1157.  Friedrich,  Bischof  von  Münster,  sucht  den  Erzbischof  von  Magdeburg  zum  Frieden  mit  dem  Könige 

zu  bewegen.  Brun.  1.  c.  p.  347. ,  wo  auch  das  Antwortschreiben  des  Erzbischofs  mitgetheilt  ist. 
Eben  so  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  704. 

1158.  Julius  29.    Anno,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet  seine  Stiftung  der  Kirche  der  heil.  Maria  (ad 

gradus)  zu  Cöln,  welcher  unter  andern  auch  Güter  zu  Dortmund  (Trutmonia)  beigelegt  werden. 
Act.  Colon.  IV.  Kai.  Aug.  1075.  (Die  Stiftung  selbst  war  schon  seit  längerer  Zeit  geschehen. 
Vgl.  oben  Nr.  1076.)    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  143. 

1159.  August  18.    Immad,  Bischof  zu  Paderborn,  gibt  dem  Domkapitel  daselbst  den  Hof  Moronga  zurück. 

Act.  in  cripta  Paderbumensis  monasterii  juxta  sepulchrum  episcoporum,  XV.  Kai.  Sept.  1075, 
a.  Heinr.  IV.  R.  XVIII.    Immadi  episc.  XXIV.    Schaten  A.,P.  I.  p.  405.    (CLVIl.) 

1160.  Oktober  25.    Nach  grossen  Bedrängnissen,  welche  die  Sachsen  theils  durch  das  Heer  des  Königs, 

theils  in  Folge  innerer  Zwietracht  erlitten,  und  nach  vielfachen  Unterhandlungen,  ergeben  sich 
die  Sächsischen  und  Thüringischen  Fürsten  xmd  Edlen  dem  Könige  zu  Spiraha  (im  nördlicheo 
Thüringen,  an  der  Helbe).    Lambert.  1.  c.  p.  235.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  706. 

1161.  December  4.    Erzbischof  Anno  von  Cöln  stirbt.    Lambert.  1.  c.  p.  237.  u.  A.  m.    Vgl.  Annoll.  Erzb. 

V.  Cöln,  seine  Geschlechtsverhältnisse  und  seine  geistl.  Stiftungen;  v.  Mooyer;  in  d.  Zeilschr.  f. 
vateri.  Gesch.  u.  Alterthumsk.  VU.  S.  39.  u.  f. 

1162.  Die  Kapelle  S.  Johannis  (oder  sogenannte  Maritt- Kirche)  zu  Minden,  welche  im  J.  1062  mit  abge- 

brannt, aber  durch  einen  Mindenschen  Bürger    VoOcmar  wieder  aufgebaut  worden  war,  wird 

Digitized  byC^OOQlC 


1076.  J95 

s;.  durch  den  Bischof  Engelbert  zu  Minden  wieder  geweiht    Lerbeck.  Chron.  1.  c.  p.  472.  —  Ein- 

weihungs-  und  Dotations- Urkunde:  Würdtw.  N.  Subs.  dipl.  T.,  VI.  p.  309.  —  Vgl.  Culemann 

V,  Mind.  Gesch.  I.  S.  28. 

:,  1076. 

,  1163.  Januar  24.    Synode  zu  Worms,  welcher  unter  andern  die  Bischöfe  Friedrich  von  Münster,  Eilbert 

,'.  von  Minden,  Benno  von  Osnabrück  und  Immad  von  Paderborn  beiwohnen,  und  auf  welcher 

II  die  Absetzung  Papst  Gregors    VIL  (welcher  vorher  den  König,   unter  harten  Vorwürfen  und 

Drohungen,  zur  Busse  aufgefordert  und  nach  Rom  zur  Verantwortung  vorgeladen  hatte),  wegen 
vieler  ihm  zur  Last  gelegten  Verbrechen,  beschlossen  wird.  Lambert.  1.  c.  p.  242.  Brun.  1.  c. 
p.  351.    Berthold.  1.  c.  p.  282.    Eckehard  1.  c.  p.  201.    Chron,  Ursp.  p.  221.    Annal.  Saxo  1.  c. 

.j  p.  707.    Pertz.  Leg.  T.  II.  p.  44. 

1164.  Februar  3.    Immad,  Bischof  zu  Paderborn,  stirbt.    Lambert.  1.  c.  p.  244.  u.  A.  m.     Todestag  nach 

Necrol.  Paderborn.  —  Zu  der  Zeit  dieses  Bischofs  soll  die  Domschule  zu  Paderborn  in  grosser 
Blüthe  gestanden  haben.  Vita  Meinw.  1.  c.  p.  546.,  cap.  52.  —  Sein  Nachfolger  Poppo,  bishe- 
riger Dompropst  zu  Bamberg,  wurde  von  dem  König  ernannt,  und  deshalb  von  dessen  Gegnern 
nicht  als  kanonischer  Bischof  anerkannt.  Berthold.  1.  c.  p.  283.  Aus  den  folgenden  Ereignissen 
.  ist  jedoch  zu  schliesseu,  dass  er  sich  später  an  die  Gegner  Heinrichs  anschloss.  Vgl.  Nr.  1 181 .,  1200. 

1165.  März  27.    Osterfest,  welches  der  König  in  Utrecht  feiert.  —  Hier  erhält  er  die  Nachricht,  dass  er 

von  dem  Papste,  auf  einer  Synode  zu  Rom,  in  den  Bann  gethan  und  des  Reiches  entsetzt  sei, 
worauf  er  durch  den  Bischof  von  Utrecht  den  Bann  gegen  den  Papst  aussprechen  lässt    Lam* 

;\  bert.  1.  c.  p.  243.    Brun.  1.  c.  p.  353—361. 

"^  1166.   Da  der  König  inzwischen  seine  Burgen  in  Sachsen  wiederherstellen  und  vermehren  Hess,  auch 

mancherlei  andere  Bedrückungen  ausübte,  so  erbebt  sich  eine  neue  Empörung  der  Sachsen 
gegen  den  König,  welche,  im  Zusammenhange  mit  dem  gleichzeitigen  Kirchenstreitc,  im  ganzen 

^  Reiche  Anklang  findet   und  eine  allgemeine  Spaltung  verursacht,  worinn  inmier  mehr   Fürsten 

von  dem  König  abfallen.    Lambert.  1.  c.  p.  243.  sq.  et  al.  Scr. 
1167.   Junius  29.    Synode  der  mit  dem  Könige  noch  verbündeten  Bischöfe,  zu  Mainz,  wo  die  Beschlüsse 
des  Papstes  Gregor  VIL  gegen  den  König  für  unrechtmässig  und  ungUtig  erklärt  werden.    Lam- 

'  bert.  1.  c.  p.  246.    Berthold.  1.  c.  p.  284.    Brun.  I.  c.  p.  363. 

-  1168.  September  14.    Grosse  Versammlung  der  Fürsten  des  ganzen  Reichs,  besonders  aber  der  Sachsen 

und  Alemannen,  zu  Ulm,  wo  dem  König,  als  von  zwei  Päpsten  fruchtlos  zur  Rechenschaft  ge- 
fordert und  deshalb  von  der  Synode  zu  Rom  excommunicirt,  der  Gehorsam  aufgekündigt,  und 
die  Wahl  eines  neuen  Königs  verabredet  wird.  Lamb.  1.  c.  p.  250.  Bei  Eckehard.  1.  c.  p.  201. 
Chron.  Ursp.  p.  221.  wird  zwar  derselbe  Tag  (XVIII.  Kai.  Octobr.)  aber  als  Ort  der  Versamm- 
lung,   wahrscheinlich  durch  Verwechselung  mit  der  folgenden,   Oppenheim  angegeben.     Auch 

^  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  710.  vermejigt  beide  Versammlungen  mit  einander. 

1169.  Oktober  16.  Versammlung,  von  Seiten  des  Königs  und  der  wenigen  ihm  noch  gebliebenen  Ver- 
bündeten zu  Oppenheim,  von  Seiten  seiner  Gegner  zu  Tribur.  —  Viele  Bischöfe,  die  bisher 
dem  Könige  anhingen,  darunter  auch  Bischof  Friedrich  von  Münster,  werden  wieder  in  die  Ge- 
meinschaft des  Papstes  aufgenommen.  —  Nach  mehrtägigen  Unterhandlungen  fügt  sich  endlich 
der  König  dem  Verlangen  der  Fürsten,  seine  Sache  dem  UrtheU  des  Papstes  zu  unterwerfen, 
bis  dahin  aber  sich  der  Reichsregierung  zu  enthalten,  und  seine  bisherigen  Rathgeber  zu  ent 
lassen.  Lambert.  1.  c.  p.  252.  sq.  Berthold.  1.  c.  p.  286.  Brun.  1.  c.  p.  363.  Cf.  Hartzheira 
ConcU.  Germ.  HI.  p.  180.  —  Unter  den  Fürsten,  welche  bis  zuletzt  bei  dem  König  ausgehalten 
hatten  und  nun  von  ihm  entlassen  wurden,  befand  sich  auch  Bischof  Benno  von  Osnabrück. 
Lambert  1.  c.  p.  254. 

Digitized  by  VjOOQIC 


<96  10TT-.1078. 

1077. 

1170.  Januar.  .    König  Heinrich  IV,,  der  um  einem,  unter  dem  Vorsitze  des  Papstes,  in  Deutschland  über 

ihn  zu  hallenden  Gerichte  zuvorzukommen,  gegen  das  Ende  des  vergangenen  Jahres  unen\'artot 
nach  Italien  abgereist  war,  erhält  zu  Canossa  von  dem  Papste,  unter  harten  Bedingungen  und 
nach  strenger  Busse,  die  Absolution.  Lambert.  1.  c.  p.  255.  sq.  Berthold.  1.  c  p.  288.  «]. 
Brun.  1.  c.  p.  364.  Eckehard.  1.  c.  p.  201.  Chron.  ürsp.  p.  221.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  711.  - 
Später  erklärte  der  Papst,  er  habe  durch  diese  Absolution  den  König  zwar  in  die  Gemeinschaft 
der  Kirche  aufgenommen ,  aber  nicht  in  das  ihm  abgesprochene  Reich  wieder  eingesetzt.  Ecke- 
hard. 1.  c.  p.  202.  u.  Chron.  ürsp.  p.  222.  aus  dem  Briefe  Gregors  VIL  an  die  deutschen 
Fürsten. 

1171.  „  Nachdem  der  König  von  dem  Banne  frei  gesprochen,  finden  sich  mehrere  ihm  ergebene 

Fürsten,  darunter  auch  Bischof  Benno  von  Osnabrücl^,  wieder  bei  ihm  ein  und  bleiben  in  seiner 
Gesellschaft.    Lambert.  1.  c.  p.  262. 

1172.  März  13.    Die  Gegner  König  Heinrichs  IV.  in  Deutschland  versammeln  sich  zu  Forchheim  und  \väh- 

len  den  Herzog  Rudolf  von  Schwaben  zum  König,  welcher  darauf 
4173.      ,.     21.    zu  Mainz  von  dem  Erzbischof  Sigefrid  gekrönt  wird.  —  An  demselben  Tage  aber  ent- 
steht ein  blutiger  Streit  zwischen  dessen  Kriegern  und  dem  Volke,  der  sich  mit  Rudolfs  Flucht 
aus  Mainz  endigt.    Lambert.  1.  c.  p.  262.    Berthold.  1.  c.  p.  291.    Brun.  1.  c.  p.  365.    Waltram, 
de  Unit.  eccl.  1.  c.  p.  274.    Eckehard.  1.  c.  p.  202.    Chron!  Ursp.  p.  222.    Annal.  Sax.  L  c.  p.  711. 

1174.  Heinrich  IV.,  der  Ostern  (16.  April)  noch  in  Italien  zubrachte,  kehrt  schnell  nach  Deutschland  zu- 

rück, gewinnt  hier  wieder  einen  grossen  Anhang,  und  führt  den  Krieg  gegen  Rudolf  nicht  ohne 
glücklichen  Erfolg.  —  Der  Papst,  der  sich  vorher  gegen  Heinrich  erklärt  hatte,  fordert  darauf 
beide  Könige  auf,  ihren  Streit  seiner  schiedsrichterlichen  Entscheidung  zu  unterwerfen,  womit 
die  Sachsen  sehr  unzufrieden  sind.  Berthold.  1.  c.  p.  294.  Brun.  1.  c.  p.  366.  sq.  und  die  Cor- 
respondenz  zwischen  dem  Papste  und  den  sächsischen  Fürsten,  p.  369 — 377. 

1175.  Mai  17.    Hildolf,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  die  Incorporation  der  Pfarrkirche  S.  Cyriaci  zu  Ge- 

secho  in  das  Kloster  daselbst.  Act.  in  Rigglenkhusen  VIIL  Kai.  Febr.  et  dat.  Sosazie  XVI.  Kai. 
Jun.  1077.    Seibertz  ürkundenb.  I.  S.  36. 

1176.  December  30.    König  Heinrich  IV,  gibt,  in  Folge  des  Beschlusses  einer  zu  Worms  versammelten 

Synode  von  10  Bischöfen,  10  Äbten  und  andern  Geistlichen,  dem  Bischof  Benno  zu  Osnabrück 
die  von  den  Klöstern  Corvey  und  Hervord  zurückgehaltenen  Zehenten  in  seiner  Diöcese  zurück. 
Act.  Ratisponae  HI.  Kai.  Januar.  1077,  a.  R.  XXI.  Copiar.  eccl.  cathedr.  Osnabrug.  undStrunck. 
Mscpt.  p.  324.  —  Die  Urkunde  kommt,  das  Datum  ausgenommen,  mit  der  nachher  anzuführen- 
den vom  30.  März  1079  vollkommen  überein. 

1078. 

1177.  März.  .    (Media  Quadragesima.)     Bischof  Benno  von  Osnabrück  wird  von  König  Heinrich  IV.  an 

Papst  Gregor  VU,  und  die  zu  Rom  versammelte  Synode  geschickt,  um  in  dessen  Streitsache 
mit  dem  Gegenkönig  Rudolf  eine  günstige  Entscheidung  zu  bewirken.  Berthold.  1.  c.  p.  306. 
üdalr.  Cod.  1.  c.  p.  153.  —  Bischof  Benno  benutzte  diese  Gelegenheit,  um  auch  bei  dem  Papste 
die  Bestätigung  seines  angeblichen  Zehentrechtes  gegen  Corvey  und  Hervord  auszuwirken.  Vit. 
Benn.  cap.  21.  1.  c.  p.  2176. 

1178.  August  7.    Schlacht  bei  Meirichstadt.  —  König  Heinrich  zieht  dem  Gegenkönig  Rudolf  mit  grosser 

Heeresmacht  entgegen,  und  es  wird  bei  Meirichstadt  (juxta  Strowi)  eine  grosse  Schlacht  gelie- 
fert, aber  mit  unentschiedenem  Erfolg,  indem  beide  Theile  sich  mit  grossem  Verlust  zurück- 
ziehen, vnewohl  beide  sich  den  Sieg  zuschreiben.    Berthold.  1.  c.  p.  312.    Brun.  1.  c.  p.  367. 


Digitized  byC^OOQlC 


10T8  — 1079.  "497 

Waltram.  1.  c.  p.  284.  Eckehard.  1.  c.  p.  203.  Chron.  Ursp.  p.  223.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  713. 
Den  Tag  der  Schlacht  (secundum  proeHum  Saxonum)  meldet  auch  das  Necrol.  Paderborn. 

1179.  Deccmber  2.     Warinus  (Werner),  Abt  zu  Corvey,  hatte  eine  Kirche  zur  Ehre  des  Erzengels  Michael 

auf  dem  Heiligeuberge  bei  Höxter  gegründet,  und  mit  einem  Theiie  des  umliegenden  Waldes, 
der  villula  Valahuson,  und  3  Hoven  zu  Averedessun,  Aldenthorp  und  Werethon ,  mit  Einwilligung 
und  Bestätigung  seines  Vogtes,  des  Herzogs  Otto,  ausgestattet,  welche  Bischof  Poppo  von  Pa- 
derborn weihet,  und  dabei  in  dominica  adventus  eine  feierliche  Rede  hält,  auch  die  Stiftung 
•         mit  seinem  Banne  bekräftigt.     Schaten  A.  P.  I.  p.  415.  mit  der  falschen  Jahrzahl  1079. 

1180.  „        24.     Werner,  Abt  zu  Corvey,  stirbt     Cod.  mscpt.  Corb. 

1181.  Die  Bischöfe  Poppo  von  Paderborn  und  Altmann  von  Passau  (welcher,  von  Heinrich  JV,  aus  seinem 

Stifte  vertrieben,  sich  in  Paderborn  aufhielt)  weihen  die  Kirche  S.  Petri  und  Pauli  zu  Paderborn 
(Abdinghof;,  im  21.  Jahre  nach  dem  Brande  der  Stadt  (1058).  Gobelin.  Pers.  Cosmodr.  1.  c. 
p.  262. 

1182.  Papst  Gregor  VII.  beauftragt  den  Bischof  Altmann  von  Passau,  als  seinen  Stell  Vertreter  in  Deutsch- 

land, die  bisherigen  Anhänger  König  Heinrichs ,' yfeun  sie  zu  dem  Papste  zurückkehren  wollen, 
und  insbesondere  den  Bischof  (Benno)  von  Osnabrück,  von  welchem  er  erfahren  habe,  dass  er 
ihm  (dem  Papste)  getreu  sein  wolle,  brüderlich  au£zunehmen,  auch  dieses  Bischofs  Zehentstreit 
mit  dem  Abte  von  Corvey  entweder  selbst  beizulegen  oder  vor  den  Papst  zu  verweisen.  S.  d. 
Schaten  A.  P.  I.  p.  419.  zum  J.  1081.  Ohne  Zweifel  gehört  aber  dies  Schreiben  in  das  Jahr 
1078,  wo  Benno  (vgl.  Nr.  1177.)  in  Rom  gewesen  war. 

1079. 

1183.  Januar  27.    König  Heinrich  IV.  restituirt  dem  Bischof  Benno  und  der  Kirche  zu   Osnabrück  die 

derselben  angeblich  vormals  durch  den  Grafen  Coppo  zu  Gunsten  der  Klöster  Corvey  und  Her- 
ford entzogenen  Zehenten.  Act.  Mogunt.  VI.  Kai.  Febr.  1078,  a.  R.  XXUI.  SandhoflF  1.  c. 
p.  XXXVIII.  Moser  O.  G.  II.  S.  249.  s.  W.  VIO.  S.  45.  (CLVIU.)  —  Die  Jahrzahl  1078  ist  nach 
der  Zeitrechnung  zu  verstehen,  welche  das  neue  Jahr  vom  25.  März  an  rechnet. 

1184.  (Vor  Ostern,  welchcjs  in  diesem  Jahre  d.  24.  März  fiel.)     Bischof  Benno  von  Osnabrück  geht  als 

Gesandter  König  Heinrichs  nach  Rom.    Berthold.  1.  c.  p.  319.,  320. 

1185.  März  30.    König  Heinrich  IV.  wiederholt  die  Bestätigung  der  streitigen  Zehenten  zu  Gunsten  dos 

Bischofs  Benno  und  der  Kirche  zu  Osnabrück.  Act.  Ratisp.  III.  Kai.  April.  1079,  a.  R.  XXllI. 
SandhoflF  1.  c.  p.  XLI.    Moser  O   G.  II.  S.  252.  s.  W.  VUI.  S.  48.    (CLIX.) 

1186.  Der  Gegenkönig  Rudolf  unterwirft  sieh  Westfalen,  welches  Heinrich  vorher  auf  seine  Seite  gebracht 

hatte.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  747. 

(4079  —  1089.) 

1187.  August  30.    Sigiwin,  Erzbischof  zu  Cöln,  incorporirt  die  Pfarrkirche  zu  Ervete  in  regione   Angria 

dem  Stifte  S.  PatrokU  zu  Soest.  Facta  est  haec  donatio  III.  Kai.  Sept.  in  Suosaz.  Seibertz 
Urkundenb.  I.  S.  37.  —  Da  keine  näheren  Angaben  über  die  Zeit  der  Anwesenheit  des  Erz- 
bischofs in  Soest  vorliegen ,  so  kann  dieselbe  nur  nach  den  oben  angegebenen  Regierangsjahren 
desselben  bestimmt  werden. 

1188.  Derselbe  bestätigt,  dass  die  Äbtissinn  Gerberch  zu  Meskethe  und  ihre  Schwester  Adeüieit  ihre  Güter 

zu  Bercheim  und  Frenkeschon  -  Hodengin  dem  Kloster  zu  Meskethe  geschenkt  und  durch  den 
Grafen  B^nard  übergeben  haben.    S.  d.     Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  38. 

1189.  Derselbe  schenkt  der  Kirche  S.  Georgs  zu  Cöb  einen  Hof  zu  Rene,  die  Kirche  zu  Bremen  bei 

Werl,  und  Güter  zu  Honberc»  Menden  und  an  andern  Orten.  S.  d.  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  155. 


Digitized  by 


(^oogle 


498  ^  1080- 

1080. 

4190.  Nachdem  das  vergangene  Jahr  grösstentheils  mit  Unterhandlungen  zugebracht  worden,  bricht  Hein- 
rich, dem  es  gelungen  war,  viele  seiner  bisherigen  Gegner  von  Rudolf  zu  trennen,  mitten  im 
Winter  mit  einem  starken  Heere  auf  und  dringt  in  Thüringen  ein.  Berthold.  1.  c.  p.  324.  Bruii. 
1.  c.  p.  377.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  717. 

4194.  Januar  27.  Schlacht  bei  Fladecheim  in  Thüringen  (in  der  Gegend  von  Mühlhausen).  Die  Sachsen 
werden  zwar  geschlagen,  und  der  Herzog  von  Böhmen  erbeutet  Rudolfs  königliche  Lanze; 
inzwischen  überfällt  aber  eine  sächsische  Heerschaar,  durch  den  Nebel  begünstigt,  Heinrichs 
Lager,  wodurch  auch  dieser  zum  Rückzuge  genöthigt  wird.  Brun.  1.  c.  Berthold.  1.  c.  p.  325. 
Annal.  Saxo  1.  c.  —  Waltram.  1.  c.  p.  284.  gibt  den  8.'  Februar  (VI.  Id.  Febr.)  als  Tag  der 
Schlacht  an.  —  Chron.  ürsp.  p.  223.  zum  Jahre  1079,  weil  in  diesem  Theile  der  Chronik  eine 
Zeitrechnung  befolgt  ist,  welche  den  Januar  und  Februar  noch  zum  alten  Jahre  rechnet.  Ebenso 
Eckehard  1.  c.  p.  203. 

4492.  März.  .    Synode  zn  Rom,  wo  Papst  Gregor,  nachdem  er  von  beiden   in  Deutschland  streitenden 

Parteien  Gesandte  empfangen,  den  König  Heinrich  des  Reiches  entsetzt  und  Rudolf  anerkennt 
Bernoldi  Chron.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  V.  p.  436. 

4493.  April  28.    Der  Edle  Fojcher  übergibt^  mit  Einwilligung  seiner  Ehefrau  Badeloch,  seinen  Hof  zu  Gol- 

densteti  mit  allem  Zubehör  an  die  Kirche  zu  Osnabrück  und  deren  Bischof  Benno,  und  wird 
von  demselben  wieder  damit  belehnt,  zu  Notanbeki  im  Gerichte  des  Grafen  Adaiger,  woselbst 
auch  der  Bischof  den  gedachten  Hof  dem  Schütze  des  Grafen  Lippold  empfiehlt.  D,  lY.  Kai 
Maji  1080.*)    Moser  0.  G.  II.  S.  246.  s.  W.  VIU.  S.  42.   (Nr.  25.) 

4194.  Mai  34.    (Pfingsten.)     Synode  zu  Mainz,  von   49  mit  dem  König  Heinrich  verbundenen  Bischöfen, 

gegen  Papst  Gregor  F//.,  dessen  Absetzung  hier  beschlossen  wird.     Chron.  ürsp.  p.  224. 

4195.  Junius  25.     Synode  zu  Brixen,  wo  eine  Versammlung  von  30  Bischöfen  und  vielen  andern  Grossen 

aus  Deutschland  und  ItaUen,  mit  Beziehung  auf  die  Beschlüsse  der  vorigen  Synode  zu  Mainz, 
den  Papst  Gregor,  als  einen  unrechtmässigen  Usurpator  des  päpstlichen  Stuhls,  unter  vielen 
-Schmähungen  absetzt,  und  an  seine  Stelle  den  Erzbischof  Wigbert  von  Ravenna  {Clemens  111] 
wählt.  Bernold.  1.  c.  Eckehard  1.  c.  p.  203.  Chron.  Ursp.  p.  224.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  719. 
Udalr.  Cod.  Nr.  CLXIV.  1.  c.  p.  474.  —  Bischof  Benno  von  Osnabrück,  welcher  auch  auf  der 
Synode  gegenwärtig  war,  entzog  sich  der  Verhandlung  über  die  Absetzung  des  Papstes,  indem 
er  sich  in  einen  hohlen  Altar  versteckte.  Vita  Benn.  cap.  XXII.  1.  c.  p.  2178.,  wo  aber  als  Ort 
der  Synode  Pavia  (Ticinum)  angegeben  wird.  —  Eine  Schrift,  worinn  die  Absetzung  vertheidigt 
wird,  angeblich  auf  Veranlassung  des  Erzbischofs  Liemar  von  Bremen  und  des  Bischofs  Bmio 
von  Osnabrück  von  dem  nachmaligen  Bischöfe  Wido  von  Osnabrück  geschrieben,  s.  Udalr.  Cod. 
Nr.  CLXXII.  1.  c.  p.  183. 
4496.  Oktober  15.  Schlacht  an  der  Elster,  wo  Heinrich,  anfangs  siegend,  zwar  geschlagen  und  sein 
I-ager  mit  vielen  Kostbarkeiten  von  den  Sachsen  erbeutet,  Rudolf  aber  tödlich  verwundet  wird. 
Letzterer  wird  nach  Merseburg  gebracht,  wo  er  bald  darauf  stirbt.  Brun.  1.  c.  p.  379.  Ecke- 
hard. 1.  c.  p.  204.  Chron.  Ursp.  p.  224.  Annal.  Sax.  1.  t;.  p.  718.  (mit  sehr  ausführlicher  Er- 
zählung), Albert.  Stad.  Chron.  in  Collect.  Kulpis.  p.  247.  —  Den  Tag  der  Schlacht  (tertium 
proeliupi  Saxonum)  hat  auch  das  Necrol.  Paderborn.  —  Waltram.  1.  c.  p.  284.,  der  diese  Schlacht 


*)  Die  abnorm  geschriebene  Jahrsabl  M .  XL.  XXX.  la'sst  eher  ▼ennntben ,  dau  vor  dem  L  aus  Versehen  ein  X 
überflüssig  eingeschoben,  als  das«  sie,  wie  Moser  thut,  auf  1170  au  deuten  sein  sollte,  aumal  die  dabei  aa^e- 
gebene  indict.  IIL  wohl  auf  lOSO,  aber  nicht  auf  1070  passt. 


Digitized  by 


Google 


1080  —  1081;  199 

(die  vom  27.  Jan.  d.  J.  mitzählend)  die  vierte  nennt,  gibt,  (wenn  anders  die  Lesart  richtig  ist) 
IV.  Id.  Octobr.  (abo  d.  42.  Okt.)  als  Tag  derselben  an.     Nach  Bernold  1.  c.  könnte  man  den 
12.  Okt.  für  den  Tag  der  Schlacht,  und  d.  45.  für  Rudolfs  Todestag  zu  halten  haben. 
M97.  December  1.    Egilberi,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.    Todestag  nach  Necrol.  Moellenb.    Andere  geben 
d.  12.  November  an. 

1198.  Bischof  Benno  von  Osnabrück  kehrt  nach  dem  Tode  des  Gegenkönigs  Rudolf  in  sein  Bisthum  zu- 

rück, und  nimmt  unterwegs  aus  dem  Kloster  S.  Älbani  zu  Mainz  12  Mönche  mit,  um  mit  ihnen 
das  neue  Kloster  Iburg  zu  besetzen,  dessen  Bau  sehr  schnell  betrieben  wird.  Vita  Bonn.  cap.  23. 
1.  c.  p.  2179. 

(1080—1088.) 

1199.  Eine  edle  Frau  Gisla  überträgt,  mit  Genehmigung  ihrer  Erbinn  Oderada,  der  Tochter  ihres  Bruders 

Godescalc,  und  durch  die  Hand  ihres  Vogtes  Eeinrich,  Sohns  des  Grafen  Adelbert,  einen  Hof 
zu  Tribur  in  der  Grafschaft  Adalgers  des  Sohnes  Wikings,  mit  dem  Forst-  und  Jagdrechte  in 
den  Wäldern  Dyvbrock,  Thriburebrock  und  Stroden,  dem  Bischof  Benno  und  der  Kirche  zu 
Osnabrück,  wogegen  dieser  ihnen  auf  beider  Lebenszeit  den  von  dem  Edlen  FoOcer  und  dessen 
Ehefrau  6adaloc  (s.  Nr.  1193.)  an  die  Kirche  zu  Osnabrück  tiberlassenen  Hof  zu  Goldenstide, 
nebst  den  Zehenten  zu  Goldenstide,  Geze,  Borsla  und  Halan,  durch  den  Vogt  Folker  überträgt. 
S.  d.     Moser  O.  G.  H.  S.  261.  s.  Vf,  VIU.  S.  56.*) 

1081. 

1200.  Februar.  .    Behufs  einer  Friedensverhandlung  zwischen  den  beiden  in  Deutschland  streitenden  Par- 

teien, kommen  von  jeder  Partei  fünf  Bischöfe  in  silva  Capuana,  ad  urbem  quae  Capua  vocatur, 
am  linken  Ufer  der  Weser,  zusammen.  Von  Seiten  der  Sachsen  war  unter  andern  der  Bischof 
von  Paderborn  bei  dieser  Zusammenkunft.  Brun.  1.  c.  p.  382.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  719.  —  Ob 
unter  Capua  Kaufungen  zu  verstehen? 

1201.  August  9.    Während  König  Eeinrich  in  Italien  zu  Felde  hegt,  wird  von  dessen  Gegnern  in  Deutsch- 

land Heimiann  (von  Luxemburg),  ein  geachteter  Krieger,  zum  König  gewählt.  Bernold-  1.  o. 
p.  437.  Eckehard.  1.  c.  p.  205.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  720.  Chron.  ürsp.  p.  225.  Albert.  Stad. 
1.  c.  p.  248.  u.  A.  meist  zum  J.  1082,  weil  Hermanns  Krönung  erst  Weihnachten  erfolgte,  mit 
welchem  Feste  Viele  schon  das  neue  Jahr  beginnen. 

1202.  Friedrich,  Abt  zu  Corvey,  wird,  nach  nicht  völlig  dreijähriger  Regierung,  abgesetzt.     Cod.  mscpt. 

Corb.  der  V.  Id.  Jul.  als  Todestag  dieses  Abtes  angibt,  ohne  sein  Sterbejahr  zu  bemerken. 

(1081—1105.) 

1203.  Otto,  Abt  zu  Werden,  beurkundet,  dass  ein   freier  Mann  Namens  Alfricus  sich  und  sein  Gut  zu 

Langen  -  Buoklieim  (Beckum)  dem  Altare  des  heil.  Ludgerus  zu  Dienstrecht  eigen  gegeben  habe. 
Act.  Buokhcim.  S.  d.  Kindlinger  M.  B.  H.  ürk.  S.  91.  —  Der  Abt  Otto  regierte  in  den  oben 
angegebenen  Jahren. 

1204.  Gero,  Propst  zu  Werden,  enUässt  eine  zu  dem  Hofe  Fiuhuson  Eigenhörige  dieser  Höri^eit,  Behufs 

ihrer  Verheirathung  mit  dem  freien  Manne  Azzelinus,  welcher  dafür  eine  Hove  zu  Berghuson 
dem  Altare  S.  Ludgeri  zinsbar  macht.  Fact.  temporibus  abb.  Ottonis.  Lacomblet  Urkundenb,  L 
S.  172. 


*)    In  dem  leisten  Abdr.  ist  Z.  T.  st.  Triburia,  Triburi^,  und  Z.  14.  st.  Thjrburebrok,  Tbriburebr.  %a  Ictoi. 

Digitized  byC^OOQlC 


iOO  1081  —  1083. 

(4081—1106.) 

1205.  Zwei  Brüder  von  Westheim  übergeben  eine  bisher  Eigenhörige  als  Altarhörige  an  die  Kirche  zu 

Eresberg;  unter  dem  Abt  Marcward  und  dem  Grafen  Hiddico.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  {CLX. 
—  Die  Regierung  des  Abtes  Marcward  zu  Corvey  fällt  innerhalb  der  oben  angegebenen  Jahre. 

1082. 

1206.  Während  König  Heinrich  den  Krieg  in  Italien  fortsetzt,  überfällt  der  Gegenkönig  Hermann  West- 

falen (das  also  damals  wohl  grösstentheils  auf  Heinrichs  Seite  war)  und  belagert  die  Stadt 
Osnabrück.  Bei  dem  Belagerungsheere  befand  sich  der  Bischof  Ulo  von  Hildesheim,  w^elcher 
in  einem  besondem  Gespräche  mit  dem  Bischof  Benno  diesen  auf  die  Seite  Hei^manns  zu  ziehen 
suchte,  aber  vielmehr  von  ihm  für  Heinrich  gewonnen  wurde,  und  die  Aufhebung  der  Belage- 
rung bewirkte.    Vit.  Benn.  cap.  25.  1.  c.  p.  2181. 

1207.  August  3.    König  Hermann  bestätigt  die   PrivUegien  der   Klöster  Corvey  und  Herford,   namentlich 

in  BetrefF  ihrer  Zehenten  in  den  Diöcesen  von  Bremen,  Osnabrück,  Paderborn  und  anderen 
Bisthümern.    Act.  Goslare  HI.  Non.  Aug.  1082,  a.  R.  I.    Schaten  A.  P.  1.   p.  420.    (CLXI.) 

1208.  Ein  freier  Mann  Hunika  macht  seine  Ehefrau  Haburga,   eine   bisherige  Eigenhörige,    der  Kirche 

S.  Petri  und  Andrea ,  genannt  Jerusalem ,  an  der  Oslseite  der  Stadt  Paderborn ,  altarhörig.  Faet 
CO  tempore  quo  princeps  Herimannus  Wcstfalos  cum  exercitu  adiit,  Popponis  episc.  a.  VI.  Kind- 
lingcr  Hörigk.  S.  226.  (CLXIl.)  —  Das  sechste  Jahr  des  Bischofs  Poppo  könnte  auch  1081  sein; 
dahin  passt  aber  der  Feldzug  Hermanns  nicht.  Aus  den  im  Datum  gebrauchten  Ausdrücken 
lässt  sich  übrigens  schlicssen,  dass  Hermann  von  dem  Bischof  Poppe  nicht  als  König  anerkannt 
wurde. 

1209.  Bischof  Benno  von  Osnabrück  wird,  als  ein  berühmter  Bauverständiger,  nach  Speyer  berufen,  um 

einer,  dem  dortigen  Dome  drohenden  Gefahr  abzuhelfen.  Bei  dieser  Gelegenheit  besucht  er 
das,  von  dem  verstorbenen  Bischof  Anno  von  Cöln  gestiftete  Kloster  Siegburg,  und  bewegt  den 
dortigen  Abt  Reginhard,  nach  Iburg  zu  kommen,,  um  das  dortige  Kloster  einzurichten.  Vit- 
Benn.  cap.  27.  1.  c.  p.  2182. 

1083. 

1210.  Bischof  Benno  von  Osnabrück  reist  wieder  nach  Italien,  wo  er,  während  der  Belagerung  der  Stadt 

Rom  durch  König  Heinrich  IV.,  in  allem  ein  Jahr  und  3  Monate,  verweilt,  und  sich  vorzüglich 
bemüht  Friede  zu  stiften,  weshalb  er  viele  Gesandtschaften  übernimmt.  Vit.  Benn.  cap.  28. 
1.  c.  p.  2183. 

1211.  April  20.    Land-  oder  Gottesfrieden,  aufgerichtet  von  der  durch  den  Erzbischof  Sigwin  berufenen 

Provinzial- Synode  zu  Cöln  XII.  Kai.  Maji  1083,  und  von  demselben  an  seinen  Mit-Bischof  fnW- 
rich  (zu  Mimigardevord  oder  Münster)  bekannt  gemacht.  Moser  O.  G.  H.  S.  256.  s.  W.  Vlll. 
S.  52.  (unvollständig.)    Pertz.  Leg.  T.  H.  p.  55.    (CLXIIL) 

1212.  Mai  6.     Sigewin,  Erzbischof  zu   Cöln,  schenkt  der  Abtei  Werden,  auf  Bitten   des  dortigen  Abtes 

Otto,  die  Hälfte  der  Noval- Zehenten  von  den  Kirse- Kämpen  in  dem  ganzen  Gebiete  derselben. 
Act.  in  Werthina  H.  Non.  Maji  1083.    Lacomblet  Urkundenb.  1.  S.  151. 

1213.  Junius  22.     König  Heinrich  IV.  überträgt  dem  Erzbischof  Liemar  zu  Hamburg  die  Abtei  Altena 

(Elton)  im  Gau  Hamalant  und  der  Grafschaft  Gerards,  Act.  Romae  post  urbem  captam,  X.  Kai. 
Jul.  1083,  a.  Ord.  XXIX.  R.  XXVII.  Lmdenbr.  Scr.  R.  septentr.  p.  144.  Schaten  A.  P.  l  p.  i2i 
Lappenberg  Hamb.  Urkundenb.  L  S.  107. 


Digitized  by 


Google 


i«84.  201 

i08i. 

1214.  Nach  der  Eroberung  der  Stadt  Rom  durch  König  Heinrich  IV.  und  der  Flucht  des  Papstes  Gregor 

nach  Salerno  (wahrscheinlich  nach  Heinrichs,  am  31.  März  d.  J.  von  dem  Gegenpapst  Clemens  HL 
empfangener  Kaiserkrönung)  kehrt  Bischof  Benno  in  sein  Bisthum  Osnabrück  zurück,  willens 
den  Rest  seines  Lebens  in  der  Stille  zuzubringen,  findet  aber  dort  grosse  Zerrüttung.  Vit.  Benn. 
cap.  28.  1.  c.  p.  2184. 

1215.  April  18.    Friedrich,  Bischof  zu  Mimigardevord   (auswärts  schon  Münster  genannt),  stirbt.     Necrol. 

eccl.  maj.  Monaster.  et  eccl.  S.  Mauritii.  —  Von  ihm  ist  noch  zu  bemerken,  dass  er  für  die 
Domkirche  zu  Münster  das  Schloss  Haren  mit  drei  Höfen  ankaufte,  und  die  Kirche  S.  Mauritii 
vor  der  Stadt  Münster  (in  suburbio)  stiftete.  Er  wurde  daher  in  dieser  Kirche  begraben  und 
seine  Memorie  daselbst  gefeiert.  Necrol.  s.  c.  Nach  dem  Lib.  rub.  S.  Maur.  fol.  49.  v.  schenkte 
er  zu  dieser  Stiftung  über  20  Villicationen  und  ertheilte  der  Kirche  gleiche  Rechte  und  Freihei- 
ten mit  der  Kathedralkirche.  —  In  Gemeinschaft  mit  seinen  Brüdern  stiftete  er  das  Kloster 
Gerbstädt  im  Mannsfeldischen,  welches  deshalb  der  Aufsicht  des  Bischofs  von  Münster  untergeben 
wurde.  (S.  Nr.  1486.)  —  Da  sein  Nachfolger  Erpho  erst  mit  dem  Anfange  des  folgenden  Jahres 
als  Bischof  auftritt  (s.  Nr.  1224.),  so  scheint  eine  lange  Sedisvacanz  stattgefunden  zu  haben, 
die  sich"  aus  den  damaligen  unruhigen  Zeitverhältnissen  wohl  erklären  lässt. 

1216.  November  28.    Poppo,  Bischof  zu  Paderborn,  stirbt.    Necrol.  Abdinghov.  ap.  Schaten  A.  P.  I.  p.  424. 

Strunck.  Mscpt.  p.  330.  —  An  seine  Stelle  wird  Heinrich,  aus  dem  Geschlechte  der  Grafen  von 
Werl,  von  Kaiser  Heinrich  IV.  zum  Bischof  ernannt,  welcher  sich  auch  gegen  den,  von  dem 
Domkapitel  unter  dem  Schutze  des  Gegenkönigs  Hermann  gewählten  Heinrich  von  Aslo,  nach 
langem  Zwiespalt,  endlich  behauptet.     Gobelin.  Pers.  1.  c.  p.  263. 

1217.  Benno,  Bischof  zu  Osnabrück,  beurkundet,  dass  er  die  Abtei  auf  dem  Schlosse  Iburg  gestiftet,  den 

Adalhard  zum  ersten  Abte  daselbst  eingesetzt,  und  derselben  Abtei  die  F^^eiheit  von  allen  Dien- 
sten, Reisen  und  andern  Lasten  be\\illigt  habe;  nur  wenn  der  Kaiser  an  einem  der  benachbar- 
ten Orte,  Münster,  Paderborn  oder  Minden  Hof  hält,  soll  der  Abt  dem  Bischof,  auf  dessen 
Verlangen  und  Kosten,  dahin  folgen;  auch  soll  er  die  bischöflichen  Synoden  besuchen.  S.  d. 
Vit.  Benn.  cap.  33.  1.  c.  p.  2186.,  wo  die  Handlung  nach  des  Bischofs  letzter  Rückkehr  aus 
Itahen  berichtet  wird.    Moser  s.  W.  VUI.  S.  310. 

1218.  Bischof  Benno  zu  Osnabrück  schickt  den  Abt  Adalhard  zu  Iburg,  weil  derselbe  durch  Alter  und 

Krankheit  zu  seinen  Geschäften  unfähig  geworden,  in  das  Kloster  Siegburg  zurück,  und  ernennt 
einen  andern  Abt  Norbert  (den  Verfasser  der  Vita  Bennonis)  an  dessen  Stelle.  Vita  Benn.  cap.  34. 
1.  c.  p.  2187.,  wo  angegeben  wird,  dass  diese  Veränderung  4  Jahre  vor  des  Bischofs  Tode 
geschehen.  —  Norberts  frühere  Lebensumstände  werden  ebd.  berichtet. 

(1084  —  1088.) 

1219.  Kaiser  Heinrich  IV.  befiehlt  allen  Westfalen,  dem  Bisthum  Osnabrück  alle  Zehenten  nach  kanoni- 

schem Rechte  zu  entrichten.  S.  d.  SandhofF  1.  c.  p.  XLV-  Moser  0.  G.  IL  S.  260.  s.  V^.  VlIL 
S.  55.  —  Die  Verordnung  kann  nur  zwischen  die  obigen  Jahre  gehören,  denn  seit  1084  führte 
Heinrich  den  Kaisertitel,  und  jedenfalls  gehört  sie  noch  in  die  Zeit  des  Bischofs  Benno.  Die 
gebrauchten  Ausdrücke  zeigen  übrigens,  dass  Heinrich  damals  mit  den  Westfalen  in  gutem  Ver- 
nehmen stand. 

1220.  Die  edle  Frau  Hildeswith  gibt,  dem  Kloster  Iburg  Güter  zu  Berler  im  Kirchspiel  Glaen.     Act.  in 

comitatu  Amelingi  in  vüla  Schierlo.  S.  d.    (Zur  Zeit  des  Abtes  Norbert,  aber  noch  beim  Leben 
des  Bischofs  Benno,  daher  zwischen  den  obigen  Jahren.)    Vit.  Benn.-  cap.  35.  1.  c.  p.  2187. 
Regesta  hist.  Westfal.  26 

Digitized  by  VjOOQIC 


202  1084  —  1085. 

1221.  Büdeberga,  die  Schwester  der  Äbtissinn  Fretherunda  und  der  Bildes with,  gibt   dem  Bischof  Benno 

zu  Osnabrück  ihr  Erbe  an  folgenden  Orten:  einen  Hof  und  das  halbe  Kirchlehen  zu  (joldinstede, 
den  dritten  Theil  zu  Thuline,  ein  Vorwerk  zu  Famezche  und  ein  anderes  zu  Eishuson;  wofür 
der  Bischof  ihr  4'/o  Pfund  an  Zehenten  anweist.  S.  d.  Moser  0.  G.  II.  S.  264.  s.  W.  VIII.  S.  58. 
(Nr.  36.)  —  Die  Erwähnung  der  Bildesmth  als  Schwester  der  Geberinn  lässt  vermuthen,  dass 
diese  Urkunde  mit  der  vorigen  in  Verbindung  steht. 

1222.  Die  edle  Wittwe  Azala  gibt,  mit  Einwilligung  ihres   einzigen  Sohnes  Thetmar,  dem  Abte   Norbert 

und  dem  Kloster  S.  Clementis  zu  Iburg,  zu  Händen  des  Vogtes  Wezelo,  das  Vorwerk  Tacmade. 
S.  d.    Moser  0.  G.  H.  S.  264.  s.  W.  VUI.  S.  59.    (Nr.  37.) 

1223.  Dieselbe  gibt  dem  Bischof  Benno  zu  Osnabrück,  für  die  Kirche  S.  Clementis  zu  Iburg,   einen  Hof 

zu  Hitteshusen,  wofür  der  Bischof  ihr  ein  Stabularium  zu  Ädinchusen  und  5  Pfund,  jhrem  Sohne 
Dietmar  aber  4  Pfund  zu  Lehen  gibt.  S.  d.  Moser  0.  G.  IL  S.  265.  s.  W.  VIII.  S.  60.  (Nr.  38.) 
—  Diese  beiden,  mit  einander  in  Verbindung  stehenden  Urkunden  gehören  zwischen  die  obigen 
Jahre;  denn  seit  1084  war  Norbert  Abt,  und  1088  starb  Bischof  Benno. 

1085. 

1224.  Januar  3.    Bischof  Erpho  zu  Mimigardevord  beginnt  die  neue  Einweihung  des  wieder  aufgebauten 

Klosters  Überwasser  und  der  Kirche  desselben,  unter  der  dritten  Äbtissinn  Christina,  einer 
Verwandten  ihrer  beiden  Vorgängerinnen,  mit  der  westlichen  Seit«  des  Klosters.  Cod.  mscpt 
Transaquens.  im  Auszuge  b.  Niesert  M.  ü.  S.  II.  S.  57.  (CXXXIV.)  —  Bischof  Erpho  mass  eben 
in  jenen  Tagen  erst  die  Bischofsweihe  empfangen  haben,  da  er  am  30.  December  desselben 
Jahres  (s.  unten)  noch  das  erste  Jahr  seiner  Ordination  rechnet,  und  es  erhellet  hieraus,  dass 
die  in  den  Anm.  zu  Kleins.  I.  S.  557.  angenommene  Existenz  eines  Bischofs  Rudolf,  zwischen 
den  Bischöfen  Friedrich  und  Erpho,  welcher  im  J.  1084  gewählt,  und  im  Sept.  oder  Nov.  1085 
gestorben  sein  soll,  ohne  Grund  ist.  —  Sollte  dieser  Bischof  Erpho  vielleicht  mit  dem  Erpho, 
welcher  1071  als  der  erste  Abt  des  Klosters  Siegburg  vorkommt  (vgl.  Mooyer  in  d.  Zeitschr. 
f.  vaterl.  G.  u.  A.  K.  VU.  S.  58.)  eine  Person  sein? 
Mit  der  Einweihung  des  Klosters  Überwasser  wurde  nachmals  in  der  Ordnimg  fortgefahren,  dass 
am  25.  März  1085  der  Altar  in  der  Jerusalems -Kapelle,  am  29.  December  desselben  Jahres 
(IV.  Kai.  Januar.  1086)  der  Hauptaltar,  der  südliche  und  nördliche  Altar,  am  24.  Januar  1087 
die  südliche  und  am  1.  Februar  1088  die  nördliche  Kapelle,  endlich  am  16.  August  1088  der 
Chor  und  der  westliche  Altar  im  Chore  von  dem  Bischof  Erpho  geweiht  wurde.    Cod.  mscpt.  s.  c. 

1225.  „  20.  Die  Voniehmsten  beider  im  Reiche  streitenden  Parteien  kommen  in  Thüringen  zusam- 
men, um  eine  Vereinigung  zu  bewirken.  Auf  Seiten  der  Partei  des  Königs  Hermann,  deren 
Häupter  Otto  Bischof  von  Ostia  und  Härtung  Erzbischof  von  Magdeburg  waren,  war  unter  an- 
dern Heinricus  Patherbrunensis  designatus  et  adhuc  tantum  subdiaconus  {Heinrich  v.  Aslo)  zu- 
gegen. Die  Erzbischöfe  Wecilo  von  Mainz,  von  Heinrichs,  und  Gebhard  von  Salzburg,  von 
Hermanns  Partei,  hielten  ein  ausrührliches  Gespräch  über  die  Rechtmässigkeit  des  Verfahrens 
gegen  den  Kaiser.  Die  Zusammenkunft  ging  aber  in  Streit  über  und  nahm  ein  blutiges  Ende. 
Annal.  Saxo  1.  c.  p.  721.  Chron.  Ursp.  p.  226.  Waltram.  1.  c.  p.  286.  —  Den  Ort  der  Ver- 
sammlung nennt  A.  S.  (nach  der  Lesart  bei  Eckard  corp.  med.  aev.  I.  p.  664.)  Perestad  Tha- 
ringiae  villam,  worunter  wohl  Berlstädt  (im  ehemal.  Erfurth.  Gebiete,  jetzt  zum  Grossherzogth. 
Sachsen -Weimar  gehörig)  zu  verstehen  sein  möchte.  (Der  neuere  Abdruck  b.  Pertz.  L  c.  liest 
Perestad.)  Chron.  Ursp.,  dessen  Vf.  der  Gegend  weniger  kundig  war,  schreibt  Berchach;  eben 
so  Eckehard  1.  c.  p.  206.,  woraus  Pertz  ad  h.  1.  not.  auf  Berkach  an  der  Werra  schliesst. 
Waltram  nennt,  vermuthlich  aus  Verwechselung  mit  einer  früheren  Versammlung,  Gerstüngen.  — 

Digitized  byC^OOQlC 


y 


t085.  203 

Der  Erzbischof  von  Mainz ,  der  die  Gerechtsame  des  Kaisers  vertheidigt  hatlc ,  wurde  hernach 
auf  dei'  Versammlung  zu  Quedlinburg  für  einen  Häresiarchen  erklärt    Eckehard  1.  c. 

4226.  April  20.  Osterfest.  Um  diese  Zeit  fand  zu  Quedlinburg,  in  Gegenwart  des  Gegenkönigs  iJermann, 
eine  Synode  gegen  Kaiser  Heinrich  IV.  statt,  welcher  unter  andern  der  von  jenem  eingesetzte 
Bischof  Beginhard  von  Minden  beiwohnte.  Bemold.  1.  c.  p.  442.  Waltram.  1.  c.  p.  288.  Cf. 
Hartzheim  Concil.  Germ..  T.  III.  p.  201.  i 

i227.  Mai.  .  Synode  der  Anhänger  des  Kaisers,  zu  Mainz,  unter  dem  Vorsitz  der  Erzbischöfe  Wezelin 
von  Mainz,  Eilbert  von  Trier  und  Sigewin  von  Cöln,  welcher  unter  andern  Bischof  Erpho  von 
Münster  und  die  von  dem  Kaiser  eingesetzten  Bischöfe  Heinrich  (von  Werl)  von  Paderborn  und 
Folcmar  von  Minden  beiwohnten.  Hier  wurde  die  Absetzung  aller,  gegen  den  Kaiser  sich  auf- 
lehnenden Bischöfe  beschlossen  und  ein  allgemeiner  Gottesfriede  aufgerichtet,  der  aber  nur  von 
kurzer  Dauer  war.  Bernold.  1.  c.  p.  443.  Waltram.  1.  c.  p.  287.  Eckehard.  1.  c.  p.  205. 
Chron.  Ursp.  p.,225.  Die  Urkunde  des  Gottesfriedens,  wobei  der  Gottesfriede  des  Erzbischofs 
Sigetoin  von  Cöln,  vom  J.  1083,  (Nr.  1211.)  zum  Grunde  lag,  Pertz.  Leg.  T.  IL  p.  55,  —  Die 
Zeit  dieser  Synode  bestimmt  Bemold  3  Wochen  nach  der  zu  Quedlinburg;  Waltram  gibt  die 
zweite  Woche  nach  Ostern  (4  — 10.  Mai)  an. 

1228.  „      .  .    Kaiser  Heinrich  IV.  bestätigt  die  von  der  Äbtissinn  Suanihild  zu  Essen  an  das  dortige 

Stift  gemachte  Schenkung  ihrer  Erbgüter  zu  Gesseron,  Wedereke,  Hukengeswage,  Budenbomen, 
Osterveide,  Birge,  Thasbeke  u.  a.  Act.  in  Magontiensi  synodo.  Unter  den  Zeugen:  Erpo, 
Bischof  von  Münster.  Lacomblet  Urkundenb.  1.  S  152.  —  Unter  der  Mainzer  Synode,  ausser 
welcher  die  Urkunde  keine  andere  Zeitbestimmung  hat,  ist  ohne  Zweifel  die  nächstvorherge- 
dachte  zu  verstehen. 

1229.  Während  im  südlichen  Deutschland  der  Krieg  fortdauert,  wird  der  Kaiser  in  Sachsen  ohne  Wider- 

stand aufgenommen.  Nur  der  Markgraf  Egbert,  ein  fiaher  Verwandter  des  Kaisers,  empört  sich 
gegen  diesen  aufs  neue.    Eckehard  1.  c.  p.  206.    Chron.  Ursp.  p.  226.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  723. 

1230.  Bischof  Reinhard  zu  Minden,  von  des  Kaisers  Gegnern  ernannt,  wird  von  diesem  abgesetzt  und 

genöthigt,  sich  in  das  Kloster  Helmwardeshausen.zu  begeben,  und  Folcmar  dagegen  als  Bischof 
eingesetzt.  Nach  des  Kaisers  Entfernung  kehrt  jedoch  Reinhard  bald  wieder  nach  Minden  zu> 
rück.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  723. 

1231.  December  28.    Kaiser  Heinrich  IV.  verleiht  dem  Erzbischof  Ldemar  ?u  Hamburg  die  Abtei  Freden 

im  Gau  Wcstfala  in  der  Grafschaft  des  Grafen  Gerhard,  und  bestätigt  ihm  die  Abtei  Elten  im  < 
Gau  Hamaland.    Act.  Wormat.  V.  Kai.  Januar.  1085,  a.  R.  XXXII.  Imp.  IL     Lindenbrog.  Scr.  R. 
septentr.  p.   145.     Schaten  A.  P.   I.  p.  430.     Niesert  M.   U.  S.  IV.   S.  436.     Lappenb.  Hamb. 
Urkundenb.  I.  S.  110. 

1232.  „  30.  Erpho' s,  Bischofs  zu  Mimigardevord,  Constitution,  betreffend  die  Rechte  der  Dienst- 
leute des  Stiftes  Fricconhorst.  Act.  Mimigardeford  in  camera  episcopi  III.  Kai.  Januar.  1086.  , 
Boichorst  Vita  Erph.  p.  79.  Kindlinger  M.  B.  II.  Urk.  S.  48,  (CLXIV.)  —  Die  Jahrzahl  1086  ist 
nach  der  Zeitrechnung  zu  verstehen,  welche  das  Jahr  mit  Weihnachten  anfängt.  —  In  densel- 
ben Zeitraum,  in  welchem  diese  und  eine  bald  folgende,  ebenfalls  die  Verhältnisse  des  Stiftes 
Freckenhorst  betreffende  Urkunde  (s.  Nr.  1253.)  ausgefertigt  wurden,  scheint  auch  das  älteste 
Güter -Verzeichniss  des  Stiftes  Freckenhorst  zu  gehören,  welches  zugleich  als  deutsches  Sprach- 
Denkmaal,  und  zwar  als  das,  so  viel  bekannt,  älteste  grössere  Beispiel  vom  Gebrauch  der  deut- 
schen Sprache  im  Urkundenwesen ,  von  grosser  Bedeutung  ist.     Niesert  M.  U.  B.  11.  S.  581 .  u.  f. 

1233.  Sigetoin,  Erzbischof  zu  Cöln,  schenkt  der  von  ihm  neu  geweihten  Stiftskirche  Mariae  ad  gradus 

zu  Cöln  unter  andern  die  Kirche  zu  Suelme  mit  dem  Zehenten.  1085.  Lacomblet  Urkunden- 
buch  I.  S.  153. 

Digitized  by  V^OOQIC 


204  1086  —  1087. 

4086. 

1234.  Februar  7.  Kaiser  Heinrich  IV.  beurkundet,  dass  er  dem  Markgrafen  Egbert  den  Antheil,  den  er 
noch  in  seinen  Jiinglingsjahren  an  der  Empörung  der  Sachsen  genommen,  zwar  in  Rücksichl 
seiner  Jugend  und  Verwandtschaft  verziehen;  da  derselbe  aber  diese  Empörung  erneuert,  und 
nicht  allein  die  Ehre,  sondern  auch  das  Leben  des  Kaisers  angetastet  und  die  versöhnten  Sach- 
sen und  Thüringer  aufs  neue  gegen  ihn  aufgeregt,  so  sei  derselbe  für  einen  Feind  des  Reichs 
erklärt  und  seine  Lehengüter  ihm  abgesprochen  worden,  wovon  der  Kaiser  die  Grafschaft  des 
Ostergaues  und  Westergaues  in  Friesland  dem  Bischof  Conrad  und  der  Kirche  zu  Utrecht  ver- 
leiht. Act.  in  villa  Thuringiae  quae  dicitur  Wehemar  VIL  Id.  Februar.  1086,  praesente  dorn. 
Henr.  Imp.  exercitu,  mox  ut  in  Egbertum  fuerat  Judicium  pronunciatum.  Mieris  groot  Charter- 
boek  der  Graaven  van  Holland,  T.  L  p.  73. 

4235.  April  3.  Derselbe  schenkt  dem  Bischof  Conrad  zu  Utrecht  die  Grafschaft  im  Isselgau,  welche  dem 
Markgr.  Egbert  wegen  seiner  wiederholten  Empörung  rechtlich  (ex  jure  gentium  et  consensu 
omnium  qui  aderant)  abgesprochen  worden.  Act.  Ratisbon.  111.  Non.  April.  1086,  a.  R.  XXXI. 
Imp.  III.  Orig.  Guelf.  T.  IV.  p.  419. 
x1236.  „  29.  Bischof  Erpho  von  Münster  anwesend  auf  der,  in  Gegenwart  des  Kaisers  gehaltenen 
Synode  zu  Mainz,  wo  der  Herzog  von  Böhmen  die  königliche  Würde  erhielt  und  dem  Bischof 
von  Prag  die  Mährische  Kirche  zurückgegeben  wurde.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  724.  Cf.  Hartzheim 
Concil.  Germ.  III.  p.  202.,  wo  aber  irrthümlich  diese  Synode  mit  der  vorjährigen  (Nr.  Mil.] 
verwechselt  wird. 

1237.  August  11.    Fünfte  Hauptschlacht  des  Kaisers  Heinrich   gegen  die  Sachsen,    nachdem   der  Krieg 

zwischen  denselben  seit  dem  Anfange  dieses  Jahres  wieder  ausgebrochen  war.  —  Heinrich 
sucht  die  von  den  Sachsen  belagerte  Stadt  Wtirzburg  zu  entsetzen,  wird  aber,  zum  Theil  durch 
die  Untreue  der  Cölnischen  und  Utrechtischen  Truppen ,  die  auf  seiner  Seite  fochten ,  geschlagen. 
Bernold.  1.  c.  p.  444.  Waltram.  1.  c.  p.  300.  Eckehard.  1.  c.  p.  206.  Chron.  Ursp.  p.  2i6. 
Annal.  Sax.  1.  c.  p.  724. 

1238.  September  28.    Ein  Edler  FoJker  übergibt,  mit  Genehmigung  seiner  Gattinn  Avesa,  und  diese  mit 

Genehmigung  ihres  Sohnes  Albrich,  dem  Bischof -ffenno  zu  Osnabrück,  für  die  dortige  Kirche, 
zu  Händen  des  Vogtes  Eberhard,  den  Hof  Veni  mit  3  Hoven  daselbst  u.  and.  Zubehör,  gegen 
eine  Rente  von  2  Pfund  aus  den  Zehenten  zu  Harpensteti,  Lochuson  und  Holtsetehuson  bei 
Stickfurdon,  auf  die  Lebenszeit  der  drei  obengenannten  Personen.  Act.  Slippedorp  in  placito 
Wezelonis  comitis  IV.  Kai.  Octobr.    Moser  O.  G.  U.  S.  263.  s.  "W.  VIU.  S.  58. 

1087. 

1239.  August  1.    Allgemeine  Zusammenkunft  der  Fürsten  von  beiden  Parteien  in  Speyer,   ohne  befriedi- 

genden Ausgang.    Bernold.  1.  c.  p.  446.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  724. 

1240.  Oktober.  .    Der  Kaiser  unternimmt  einen  neuen  Feldzug  gegen  Sachsen,  wird  aber  von  dem  Mark- 

grafen Egbert  durch  verstellte  Friedensunterhandlungen  zum  Rückzuge  bewogen.  Bernold.  1.  c. 
p.  447.  Vi^altram.  1.  c.  p.  307.  Annal.  S.  1.  c. 
/1241.  Erpho,  Bischof  zu  Mimigardevord,  Folmar,  Bischof  zu  Minden,  tmd  Heinrich  (von  Werl),  Bischof 
zu  Paderborn,  sind  unter  den  Zeugen  bei  Kaiser  Heinrichs  IV.  Schutz-  und  Freiheitsbriefe  für 
die  Kirche  S.  Servatii  zu  Mastricht,  und  insbesoncjere  unter  den  Bischöfen,  welche  denselben 
mit  ihrem  Banne  bekräftigen.  Act.  Aquisgrani  a.  1087,  R.  XXXII.  Imp.  IV.  Miraei  Opp.  T.  IV. 
p.  186. 


Digitized  by 


Google 


1088.  205 

4088. 

1242.  März.  .     (In  media  Quadragesima.)    Markgraf  JEijicr^  zum  Schein  wieder  mit  dem  Kaiser  verbündet, 

fallt  in  das  Bisthum  Halberstadt  ein  und  verursacht  im  Aufruhr  den  Tod  des  Bischofs  ßurchard. 
Annal.  Sax.  1.  c.  p.  724. 

1243.  Der  Gegenkönig  Hermann,  von  den  Sachsen  verlassen,  unterwirft  sich  dem  Kaiser  und  kehrt  in 

seine  Heimath  nach  Lothringen  zurück,  wo  er  bald  darauf  bei  einer  Belagerung  umkömmt. 
Bernold.  1.  c.  p.  448.  —  Eckehard  I.  c.  p.  207.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  724.  und  Chron.  ürsp.  p.  226. 
zum  J.  1087. 

1244.  Urkundliches  Verzeichniss  der  Guter,  welche  Bischof  Benno  zu  Osnabrück  dem  von  ihm  gestifteten 

und  mit  Mönchen  aus  der  Abtei  Sigeberg  besetzten  Kloster  S.  Clemens  zu  Iburg  geschenkt  hat. 
S.  d.  Vita  Benn.  cap.  37.  I.  c.  p.  2188.  Moser  s.  W.  VHI.  S.  308.  —  Bischof  Benno  übergab 
bei  der  Annäherung  seines  Todes  diese  Urkunde  dem  Abte  und  den  Brüdern,  indem  er  sie 
zugleich  zu  treuer  Befolgung  ihrer  Ordensregel  und  allen  Tugenden  ermahnte.    Vit.  Benn.  1.  c. 

1245.  Julius  27.     Benno  IL,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt  zu  Iburg,  wo   er  seine  letzten  Lebensjahre  in 

der  Stille  zugebracht  hatte.  Vita  Benn.  1.  c.  p.  2190.  —  Die  Streitigkeiten  wegen  seines  Be- 
gräbnisses s.  ebd.  cap.  39 — 41.  Er  wurde  zu  Iburg  begraben,  und  bei  dieser  Gelegenheit  eine 
Fraternität  zwischen  der  Domkirche  zu  Osnabrück  und  dem  Kloster  Iburg  geschlossen.  L.  c. 
cap.  41.  p.  2193.  —  Von  seinen  Regierungshandlungen  ist  noch  zu  bemerken,  dass  er  im  Lande 
Strassen  anlegte  und  dadurch  sumpfige  Gegenden  zugänglich  machte.  L.  c.  cap.  45.  p.  2171. — 
Um  die  etwas  verfallene  Zucht  des  Klosters  Herzbrock  wiederherzustellen,  versuchte  er  eine 
Verlegung  desselben,  jedoch  vergeblich,  und  gründete  doshalb  bei  Osnabrück  das  Kloster  Ger- 
tmdenberg,  das  jedoch  zu  seiner  Zeit  nicht  völlig  zu  Stande  kam.  L.  c.  cap.  44.  p.  2171. 
Sein  Nachfolger,  Marcward,  bisheriger  Abt  zu  Corvey,  behielt  neben  dem  Bisthum  auch  die  Ver- 
waltung der  Abtei  Corvey  bei. 

1246.  December  24.    Markgraf  Egbei^t  —  der  selbst  nach  der  Krone  strebt  und  deshalb  schon  früher 

mit  dem  Kaiser  Krieg  begonnen  hatte  und  die  Stadt  Quedlinburg  belagerte,  von  dort  aber  ab- 
zog, um  sein  von  dem  Kaiser  angegriffenes  Schloss  Gleichen  (in  Thüringen)  zu  befreien  — 
überfallt  den  Kaiser  bei  der  Belagerung  dieses  Schlosses,  schlägt  ihn  und  erbeulet  sogar  die 
königlichen  Insignien.  Bei  dieser  Gelegenheit  wurde  unter  andern  der  den  Kaiser  begleitende 
Erabischof  Lietnar  von  Bremen  durch  den  Grafen  Lothar  (den  nachmaligen  Kaiser)  gefangen 
genommen.  Bernold.  1.  c.  p.  448.  Waltram.  1.  c.  p.  308.  Chron.  Ursp.  p.  227.  Annal.  Sax. 
1,  c.  p.  726.  Albert.  Stad.  1.  c.  p.  249.  Die  meisten  zum  J.  1089,  wefl  die  Begebenheit  sich 
nahe  am  Jahresschlüsse  zutrug.  —  Die  Ursache  von  der  Niederlage  des  Kaisers  sucht  Waltram 
1.  c.  p.  309.  in  einem  göttlichen  Strafgerichte,  weil  Heinrich  sich  mit  den  sächsischen  Bischöfen 
(seinen  früheren  Gegnern)  verbündet  und  sie  ohne  Urtheil  der  Kirche  in  ihre  Bisthümer  wieder 
eingesetzt. 

(1088—1092.) 

1247.  Der  Edle  Eterliard  wollte  seinen  Hof  zu  Beveren  dem  Bischof  Benno  zu  Osnabrück  für  die  Kirche 

zu  Iburg  geben,  die  Vollziehung  wurde  jedoch  durch  den  Tod  des  Bischofs  gehindert.  Der 
folgende  Bischof  Marcward  verordnete  daher  einen  Tag  zu  Holthusen,  auf  welchem  die  Über- 
gabe jenes  Hofes  an  die  Kirche  zu  Iburg  erfolgte;  da  aber  Everhards  Bruder  Temo,  an  einer 
Wunde  krank,  nicht  zugegen  war,  so  wurde  später  ein  anderer  Tag  zu  Remesethe  in  der 
Grafschaft  Adalgers  angesetzt,  wo  Everhard,  in  Gegenwart  und  mit  Einwilligung  seines  Bruders 
Tetm,  die  Schenkung  des  Hofes  zu  Händen  des  Bischofs  Marcward  und  des  Vogtes  Everhard 
wiederholte.    S.  d.    Moser  O.  G.  II.  S.  268.  s.  W.  VlU.  S.  64.  (Nr.  41.)  —  In  die  obigen  Jahre 

Digitized  byC^OOQlC 


206  l»^9  —  1090. 

fallt  die  Regierungszeit  des  Bischofs  Maravard,  der  indessen  noch  in  einer  Urkunde  vom  J. 
4090  (Nr.  4252.)  als  designatus  episcopus  bezeichnet  wird,  so  dass  man,  bei  seiner  bald  er- 
folgten Resignation,  zweifeln  kann,  ob  er  überhaupt  wirklich  als  Bischof  installirt  worden. 

4089. 

4248.  Februar  4.    Kaiser  Heinrich  IV.  beurkundet:  Markgraf  Egbert  habe,  nach  erhaltener   Verzeihung 

seiner  ersten  Empörung,  gleichwohl,  als  der  Kaiser,  von  Rom  zurückkehrend,  wieder  nach 
Sachsen  gekommen,  sich  aufs  neue  feindselig  und  verrätherisch  gegen  ihn  betragen,  worauf  ihm 
von  den  zu  Weimar  versammelten  Fürsten  Sachsens,  Thüringens  und  anderer  TheUe  des  Reichs, 
seine  Güter  abgesprochen  worden,  von  welchen  dann  der  Kaiser  die  Grafschaft  des  Westergaues 
und  Ostergaues  in  Friesland  der  Kirche  zu  Utrecht  verliehen.  Egbert  habe  sich  darauf  reuig 
bezeigt,  und  sei,  auf  Verwendung  anderer  Fürsten,  von  dem  Kaiser  in  diese  Grafschaft  und 
andere  Güter  wieder  eingesetzt  worden;  sobald  der  Kaiser  Sachsen  verlassen,  sei  er  aber  in 
seine  alte  Treulosigkeit  zurückgefallen  und  deshalb,  nach  der  Rückkehr  des  Kaisers,  auf  einer 
Fürstenversammlung  zu  Quedlinburg  (welcher  unter  andern  die  Bischöfe  Erpho  von  Münster  und 
Volmar  von  Minden  beigewohnt)  zum  Verluste  seiner  Güter  verurtheilt  worden*  Der  Kaiser 
habe,  in  Erwartung,  Egbert  werde  noch  zu  seiner  Pflicht  zurückkehren,  dessen  Schlösser  be- 
lagert; da  aber  Egbert  fortgefahren,  Unrecht  auf  Unrecht  zu  häufen,  und  dadurch  nicht  allein 
seine  Güter,  sondern  auch  sein  Leben  verwirkt  habe,  so  erklärt  ihn  der  Kaiser  aller  seiner 
Güter  ohne  Hoffnung  des  Wiedererlangens  verlustig,  und  erneuert  die  Übergabe  der  oben 
genannten  Grafschaften  an  den  Bischof  Conrad  und  die  Kirche  zu  Utrecht.  Act.  Ratisponae 
Kai.  Febr.  4089,  a.  Ord.  XXXV.  Imp.  VI.    Mieris  groot  Charterb.  T.  I.  p.  73. 

4249.  ,;        25.    Reginhard,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.    Lerbeck.  1.  c.  p.  473.,  wo  die  Jahrzahl  1084 
in  1089  zu  verbessern  ist. 

1090. 

1250.  Während  der  Kaiser  in  Italien  zu  Felde  liegt,  wird  dessen  Feind,  der  Markgraf  Egbert,  nachdem 

er  in  Sachsen  viele  Gewaltthätigkeiten  verübt,  in  einer  Fehde  mit  dem  Sächsischen  Markgrafen 
Heinrich,  auf  der  Flucht  erschlagen.  Waltram.  1.  c.  p.  309.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  726.  —  Ber- 
nold.  1.  a  p.  450.  schreibt  Egberts  Tod  den  Nachstellungen  der  Äbtissinn  von  Quedlinburg,  einer 
Schwester  des  Kaisers,  zu. 

1251.  Der  von  des  Kaisers  Gegnern  ernannte  Bischof  von  Paderborn,  Heinrich  von  Aslo,  flieht  nach  Mag- 

deburg, wo  er  ein  Canonicat  erhall  und  später  zum  Erzbischof  erwählt  wird.  Strunck.  Uscpt. 
ex  Chron.  Magdeb. 

1252.  Julius  17.     Eberhard,  Vogt  der  Kirche  zu  Osnabrück,    schlicsst  mit  Einwilligung  seines  Brüdens 

Liudolf,  im  Gerichte  des  Grafen  Wezelo  zu  Voccasthorp,  einen  Tausch  mit  dem  erwählten  Bi- 
schof Marcward,  dem  Propst  Wido  und  dem  Kapitel  der  Kirche  zu  Osnabrück,  indem  er  Güter 
und  Eigenhörige  zu  Ickari,  Burgwide,  Velzeten,  Vene,  Suavasthorp  und  Holthusun  an  die  Kirche 
gibt,  wovon  er  sich  jedoch  die  lebenslängliche  Benutzung,  gegen  eine  jährliche  Abgabe  von 
2  Denarien  an  den  Altar  S.  Petri,  vorbehält,  und  dafür  5  Mark  Zehenten  zu  Lehen  erhäii» 
jedoch  ohne  Dienstpflicht;  zugleich  wird  bemerkt,  dass  der  Vogt  schon  früher  Thorhem  an  die 
Kirche  abgetreten  und  daliir  Bamwide  auf  Lebenszeit  zu  Lehen  erhalten  habe.  Der  Edle  Thio- 
derich  und  der  Ritter  Gerhard  sollen  die  Lehen,  welche  sie  bisher  von  dem  Vogte  hatten,  künf- 
tig von  dem  Bischof  erhalten.  Gleichzeitig  gibt  Liudolf,  der  Bruder  Everhards,  mit  dessen  Ein- 
wUligung,  d§r  Kirche  die  Orte  Burclo  und  Asthorpe  mit  ihrem  Zubehör  und  erhält  dafiir  eben- 
falls 5  Mark  Zehenten  zu  Lehen  ohne  Dienstpflicht.  Act.  XVI.  Kai.  Aug.  4090,  Moser  0.  G.  U 
S.  265.  s.  W.  VIII.  S.  61.  (Nr.  39;) 

Digitized  by  V^OOQIC 


1090  —  109  2.  207 

1253.  September  2.    Erphos,  Bischofs  zu  Mimigardevord,   Constitution  wegen  der  täglichen  Präbenden 

und  anderer  Ordnungen  im  Stifte  Fricconhorst  Act.  Fricconhorst  IV.  Non.  Septemb.  4090, 
Ordin.  episc.  a.  V.  Wiederholt  Monaster.  in  dedicatione  majuris  eccicsiae  IV.  Non.  Novenib, 
(2.  Nov.)  ejusd.  a.  und  abermals  III.  Id.  Febr.  (11.  Febr.  1091)  cum  in  maj.eccl.  Monaster.  altarc 
S.  Jo.  Bapt.  consecr.  etc.    Boichorst  Vit.  Erph.  p.  83.    Kindlifip;er  M.  B.  IL  Urk.  S.  55.    (CLXV.) 

1254.  November  2.    Die  nach  dem  Brande  (s.  Nr.  1123.)  wiederhergestellte  Domkirche  zu  Münster  wird 

von  dem  dortigen  Bischof  Eiyho,  mit  Assistenz  des  Erzbischofs  Hermann  von  Cöln  und  des 
Bischofs  Heinrich  von  Lültich,  neu  geweiht.    Vgl.  die  vor.  Urk. 

1091. 

1255.  Februar  12.    Erpho,  Bischof  zu  Mimigardevord,  tritt  mit  dem  Grafen  Bodo  und  vielen  andern  eine 

Pilgerfahrt  nach  Jerusalem  an.    Annal.  Sax.  I.  c.  p.  727.  —  Den  Tag  der  Abreise  gibt  der  Bi- 
schof selbst  in  der  vor.  g.  Urk.  an,  wo  er  bei  dem  letzten  Datum  sagt:  quo  etiam  die  poeni-  /^ 
tentos  in  ecclesiam  induxi,  utpote  insequenti  die  Hierosolymam  iturus.  —  Nach  dem  Necrol. 
und  Lib.  rub.  S.  Mauricii  begleitete  ihn  auch  Liudolf,  der  Propst  dieser  Kirche,  welcher  im 
heil.  Lande  erschlagen  wurde.    S.  weiter  unten. 

1256.  Oktober  9.    Hermann,  Erzbischof  zu  Cöln,  schenkt  der  Kirche  S.  Andreas  daselbst  unter  andern 

30  Sol.  Soester  Münze  jährl.  Rente  zu  Markenkhusen  (Merk)inghausen)  und  den  Novalzehenten 
zu  Hukenesdorp.    Act.  Colon.  VIL  Id.  Octobr.  1091.    Lacomblet  LTrkundenb.  L  S.  158. 

1257.  November  8.    Todestag  des  Propstes  Ludolf  za  S.  Mauritz  bei  Münster,  welcher  mit  dem  Bischof 

Erpho  in  das  heilige  Land  gereist  war  und  dort  erschlagen  wurde.    NecroL  eccl.  S.  Maur. 

1258.  Der  Edle  Everhard,  oberster  Vogt  der  Kirche  zu  Osnabrück,  gibt  derselben  Kirche,  mit  Einwilli- 

gung seiner  Brüder  und  Erben  Ludolf  und  Warin,  einen  Hof  zu  Holthusen  mit  allem  Zubehör, 
ausschliesslich  der  von  ihm  schon  an  das  Kloster  zu  Iburg  gegebenen  und  von  dessen  Vogte 
Wecelo  empfangenen  Kirche,  mit  Vorbehalt  des  lebensIängHchen  Besitzes.  Act.  a.  1091.  Moser 
0.  G.  IL  S.  268.  s.  W.  VUI.  S.  63.  (Nr.  40.) 

4092. 

1259.  Januar  4.    Erpho,  Bischof  von  Münster,  kommt  auf  seiner  Rückreise  von  Jerusalem  zu  dem  Kaiser 

nach  Mantua,  wo  er  vergebens  versucht,   die  Trennung  Mährens  von  dem  Bisthum  Prag  zu   ^ 
verhindern.    AnnaL  Sax.  1.  c.  p.  727. 

1260.  Derselbe  beurkundet,  dass  er  von  Ocelinus  das  Gut  Were  gekauft  habe,  welcher  Kauf  zuerst  in 

dem  bischöflichen  Hofe  Hasbeche  geschlossen  und  darauf,  nach  Westfälischem  Rechte,  im  Ge- 
richte des  Grafen  Dodechinus  bestätigt  worden,  und  schenkt  dieses  Gut  dem  Kloster  S.  Marien 
(Überwasser),  mit  Vorbehalt  des  Antheils  der  Kirche  zu  Freden.    Act.  in  eccl.  b.  Mariae  Mona- 
•sterii  a.  1092.    Kindlinger  M.  B.  IL  Urk.  S.  64.    (CLXVI.) 

1261.  Bischof  Marcward  wird  aus  dem  Bisthum  Osnabrück  wieder  verdrängt  und  zieht  sich  in  seine  Abtei 

Corvey  zurück.    Vgl.  die  Urk.  Nr.  1263,  wo  er  wieder  als  blosser  Abi  von  Corvey  genannt  wird. 

1262.  Conrad,  Graf  von  Werl,  und  sein  Sohn  Herimann,  werden,  nebst  vielen  andern  Edlen,  in  einem 

Feldzuge  gegen  die  Friesen,  genannt  Moorsaten,.  erschlagen.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  728.  —  Die 
Stammtafel  dieser  Grafen  von  Werl  s.  ebd.  p.  720 — 721.,  wo  derselbe  Conrad  Graf  von  Arns- 
berg genannt  wird  und  überhaupt  zuerst  unter  diesem  Namen  vorkommt.  Er  war  mit  einer 
Tochter  des  berühmten  Herzogs  Otto  von  Nordheim  verheirathet.  Eine  andere  Tochter  dessel- 
ben, früher  mit  dem  Herzog  Welpho  vermählt  und  von  diesem  Verstössen,  heirathete  der  eben- 
falls bei  dieser  Gelegenheit  zuerst  genannte  Graf  Hermann  von  Calverla,  und  zeugte  mit  ihr 
einen  Sohn  gleiches  Namens. 

Digitized  by  V^OOQIC 


/ 


208  1093  —  1095. 

1093. 

1263.  Julius  15.    Ruothard,  Erzbischof  zu  Mainz,  bestätigt  das  von  dem  Grafen  Heinrich,  dem  Sohne  de«; 

Herzogs  Otto,  und  seiner  Gemahlinn  Gertrudis,  der  Tochter  des  Markgrafen  Ekkebert,  ara  UfiT 
der  Weser  auf  dem  Grunde  der  villa  Mimende  gestiftete  und  von  Corvey  aus  besetzte  Kloster 
(Bursfeld)  mit  seinen  Gütern  und  Freiheiten.  Unter  den  Zeugen  ist  Heinrich,  Bischof  zu  Patler- 
born, und  die  Äbte  Marcicard  von  Corvey,  Tiethmar  von  Helmwardeshausen  und  Günther  von 
Paderborn  (Abdinghof;.    Dat.  in  Heilgenstat  Id.  Jul.  1093.     Schaten  A.  P.  1.  p.  440. 

1264.  Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet,  dass  vormals  drei   edle  Brüder  ihr  väteriiches  Erbe 

getheilt,  so  dass  der  eine  Colstide,  der  andere  Obcr-Holthuson,  der  dritte,  Namens  Imia), 
Kicder-Holthuson  bekommen;  der  erste  habe  seinen  Antheil  der  Domkirche  zu  Paderborn,  der 
andere  dem  Kloster  Werden  geschenkt,  und  um  hierzu  die  Einwilligung  des  dritten  Bruders  zu 
'erlangen,  letztcrem  den  Stein  Agisterstcin  in  dem  benachbarten  Walde  und  alles  Land  von  der 
Spitze  dieses  Steines  bis  in  die  Fluren  von  Nieder -Holthuson  und  Hornon  überlassen;  dies  alles 
habe  Imico  lebenslang  besessen  und  bei  seinem  Tode  seinem  Sohne  Erpho  hinterlassen;  diesen 
aber  habe  bei  seinem  frühen  Tode  seine  Mutter  Ida  beerbt,  welche  jene  Ländereien  mil  dem 
gedachten  Steine  und  dem  benachbarten  Walde,  mit  Einwilligung  ihrer  Tochter  Witsuit  und 
ihres  Schwiegersohnes  Evei^hard  von  Veitheim,  an  Gumiert,  Abt  des  Klosters  S.  Petri  und  Pauli 
zu  Paderborn  verkauft,  was  der  Bischof  mit  seinem  Banne  bestätigt.  Act.  a.  1093.  Schalen  A. 
P.  L  p.  439.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  528.    Menke  Exterst.  S.  93. 

1265.  Otto,  Abt  zu  Werden,  beurkundet,  dass  ein  edler  und  reicher  Mann  Namens  Thuringus,  nachdem 

er  seinen  einzigen  Sohn  im  Kriege  gegen  die  Friesen  verloren ,  sein  freies  Erbgut  zu  Däle  dem 
Stifte  W^erden  geschenkt,  sich  und  seiner  Gemahlinn  Reinguiz  aber  den  lebenslänglichen  Besitz 
desselben  vorbehalten,  wozu  auch  beiden  und  ihrer  Tochter  Bertrade  eine  Besitzung  zu  Lopen- 
hild  auf  Lebenszeit  eingeräumt  wird.  Act.  Mulenheim  in  placito  Bernheri  comitis,  a.  1093.  — 
Unter  den  Zeugen  ist  Graf  Thiderich  von  Cleve,  welcher  statt  des  noch  unmündigen  Kirchen- 
vogtes Adolf  die  Schenkung  angenommen.    Lacomblct  Urkundenb.  L  S.  159. 

1094. 

1266.  August  26.     Gumbert,  Abt  des  Klosters  zu  Paderborn,    gibt  einen  Hof  zu  Tribur,  welchen  sein 

*  Kloster  von  Heinrich  //.  erhalten  hatte,  mit  Genehmigung  des  Bischofs  Heinrich  von  Paderborn, 
an  den  Bischof  Wido  und  die  Kirche  zu  Osnabrück  tauschweise  für  die  zwei  Höfe  Dcheim 
und  Bekihus  im  Bisthum  Minden,  welche  des  Klosters  Hofe  Rime  nahe  hegen,  und  der  Bischof 
von  Osnabrück  fügt,  zur  Ausgleichung,  noch  4  Sol.  Zinsen  von  den  zum  Hofe  Menethe  gehörigen 
Gütern  bei.    Act.  juxta  Angaram,  VH.  Kai.  Sept.  1094.    Moser  O.  G.  U.  S.  269.  s.  W.  VllL  S.63. 

1095. 

1267.  April.  .    Bischof  Benno  //.  zu  Osnabrück,  der  Stifter  des  Klosters  Iburg,  hatte  demselben  den  bi- 

schöflichen Hof  Hagerinctorp  gegeben,  in  der  Absicht,  ihn  später  gegen  andere  Güter  auszu- 
tauschen. Da  er  jedoch  hieran  durch  den  Tod  verhindert  wurde,  sein  Nachfolger  Wido  aber 
die  Dürftigkeit  des  Klosters  erkannte,  so  schenkte  derselbe  jenen  Hof  dem  Abte  Norbert  und 
den  Brüdern  des  Klosters  für  immer,  und  gab  der  bischöflichen  Kirche  dafür  zur  Entschädigung 
den  Hof  Hingelage,  welchen  er  von  der  Äbtissinn  Frederun  zu  Hersebruck,  und  denHof  Esethe 
mit  der  Kirche  und  anderem  Zubehör,  welchen  er  von  der  edlen  Wittwe  Hildeswith  erhallen 
hatte,  in  Gegenwart  Amelongs,  Vogtes  der  Kirche  zu  Osnabrück,  und  Gerhards,  Vogtes  des 
Klosters  zu  Iburg.  Act.  mense  Aprili  1095,  Widonis  episc.  a.  elect.  ü.  Moser  O.  G.  II.  S.  i'^- 
s.  W.  \m.  S.  66. 


Digitized  by 


Google 


1005  —  1006.  209 

1268.  August  29.     Vokmar,  Bischof  zu  Minden,  wird  ermordet.    Todestag  nach  Lerbeck.  Chr.  1.  c.  p.  173., 

da  kein  Nekrologium  ihn  angibt.  Das  Jahr  kann  aber  nicht  1094,  sondern  erst  1095  sein,  da 
sein  Nachfolger  Odalrich  1096  noch  das  erste  Jahr  seiner  Ordination  zählt.  S.Nr.  1271.  Scha- 
ten  A.'P.  I.  p.  445.  gibt  zwar  zum  Jahre  1097  eine  Urkunde  Kaiser  Heinrichs  IV.  für  das  Klo- 
ster Helmwardeshausen,  worinn  Bischof  Volcmar  noch  als  Zeuge  genannt  ist;  da  aber  diese 
Urkunde  gar  kein  Datum  hat,  also  kein  Grund  abzusehen  ist,  warum  sie  eben  in  das  Jahr  4 097 
gehören  soll;  da  femer  ihr  angeblicher  Aussteller  den  ganz  unpassenden  Titel  Heinr.  qu intus 
Romanor.  Rex  führt,  und  dadurch  die  Urkunde  selbst  höchst  verdächtig  wird;  so  ist  dieses 
vermeintliche  Zeugniss  für  das  längere  Leben  des  B.  Volcmar  ganz  werthlos.  —  Die  Legende 
schreibt  seinen  Tod  dem  heil.  Gorgonius  zu.  Er  hatte  zu  seiner  Memorie  der  Kirche  zu  Minden 
das  Gut  Othrinhusen  geschenkt;  seine  Memorie  wurde  aber  doch  nicht  gefeiert,  weil  man  ihn, 
als  einen  Schismatiker,  seines  gewaltsamen  Todes  wegen,  für  verdammt  hielt.    Lerbeck.  1.  c. 

1269.  Norbert,  Abt  zu  Iburg,  hatte  ein  Vorwerk  an  der  westlichen  Seite  der  Stadt  Osnabrück  von  Täi- 

derich  und  dessen  Sohne  Everhard  gekauft  und  durch  seinen  Vogt  Wezelo  seinem  Kloster  über- 
geben. In  der  Folge  nahm  Graf  Otto  dasselbe  in  Anspruch,  entsagte  ihm  aber  zu  Händen  des 
Vogtes  Gerhard,  wofür  er,  in  Gegenwart  des  Bischofs  und  einer  grossen  Menge  Volks,  mit  den 
Seinigen  in  die  Brüderschaft  des  Klosters  aufgenonunen  wurde.  Abt  Norbert  stiftete  aus  diesem 
Gute  sein  Anniversarium.    Act.  a.  1095.    Moser  s.  W.  VIU.  S.  113.    (Nr.  250.) 

(1095—1096.) 

1270.  Odalricus,  Bischof  zu  Minden,  beurkundet,  dass  der  Edle  Gerhard  seine  Güter  in  Holthorpe,  Heb- 

beni  und  Stavaron  im  Gau  Grinderiga  in  der  Grafschaft  des  Herzogs  Magmts  der  Kirche  zu 
Minden  im  Gerichte  Windilmanns  übertragen  hat.  S.  d.  Würdtwein  Subsid.  dipl.  T.  VI.  p.  318. 
Grupen  Orig.  et  Antiquit  Hanov.  S.  121.  —  Die  Regierung  des  Bischofs  Odalrich  fällt  in  die 
angegebenen  Jahre. 

1096. 

1271.  Februar  9.    Odalricus,  Bischof  zu  Minden,  beurkundet,  dass  eine  ehrbare  Frau  jftfera^tTM/ der  Kirche 

zu  Minden  11  Vorwerke  im  Gau  Angeri  in  der  Grafschaft  des  Herzogs  Magnus  geschenkt  hat, 
wovon  sie  9  zu  ihrer  lebenslänglichen  Benutzung  behält,  wozu  ihr  der  Bischof  noch  auf  ihre 
und  ihres  Sohnes  Lebenszeit  12  Pfund  an  Zehenten  zu  Lehen  gibt.  Act.  V.  Id.  Febr.  1096, 
Ordin.  episc.  a.  L    Würdtwein  Subsid.  dipl.  T.  VI.p.  314.    Wedekind  Noten  HI.  S.  131.  (CLXVII.) 

1272.  y,      24.     Wydo,  Bischof  zu  Osnabrück,  erlässt  dem  Kloster  Horssabrugg  gewisse  Prästationen, 

wofür  die  Äbtissinn  Fretherunis  üir  Erbgut  Hengelaga  im  Kirchspiel  Fersmel,  vor  dem  Gerichte 
des  Grafen  Amulong  zu  Scirlo,  der  Kirche  zu  Osnabrück  übergibt.  Act.  VI.  Kai.  Mart.  1096. 
Kindlinger  M.  B.  H.  Urk.  S.  66.    Niesert  M.  ü.  S.  H.  S.  36.    (Vgl.  oben  Nr.  1267.) 

1273.  Mai  17.    Derselbe  beurkundet,  dass  die  Nonne  Demod,  mit  Genehmigung  ihrer  Erbinn  Liudgarde, 

durch  die  Hand  ihres  Vogtes  Adolf,  den  Hof  Waldenbrug  mit  der  Kirche,  ihm  und  dem  Stifle 
Osnabrück»  zu  Händen  des  Vogtes  Amulung,  gegen  2  Pfund  an  Zeheuten,  übergeben  habe. 
Act.  Astrepe  in  placito  Amulongi  comitis,  XVL  Kai.  Jun.  1096.  Moser  0.  G.  H.  S.  273.  s.  W.  VHI. 
S.  68.   (Nr.  45.)  . 

1274.  November  8.     Derselbe  beurkundet,  dass  die  Wittwe  Suaneburg,   mit  EinwiUigung  ihres  Sohnes 

Erpho  und  ihrer  Tochter  Tetha,  den  Hof  Northenfeld  ihm  und  seiner  Kirche  zu  Händen  des 
Vogtes  Amulung  übergeben  hat,  und  dafür  lebenslänglich  24  sol.  an  Zehenten,  Uir  Solm  aber 
für  sein  Erbrecht  4  Pfund  Denarien  erhalten  soll^  wobei  derselbe  zugleich  allen  andern  An- 
ResesU  htit.  We^tfal.  27 


Digitized  by 


Google 


210  1096  —  1097. 

Sprüchen  an  die  Kirche  zu  Osnabrück  entsagt.  Act.  Holthus  in  Placito  Folcmari  coniitis,  YL  Id 
Novembr.  1096.    Moser  0.  G.  11.  S.  272.  s.  W.  VIll.  S.  67.    (Nr.  44.) 

4275.  December  8.     Odalrich,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.    Lerbeck.  Chr.  1.  c.  p.  474.    Todestag  auch  im 

Necrol.  Moellenb.' 

4276.  „  43.  Hermann,  Erzbischof  zu  Cöln,  gibt  dem  Kloster  Siegburg  unter  andern  Güter  zu 
Lovesberg,  Wurmelinga,  Closcinge,  Edelenkircha,  Stokheim,  Argeste,  Liure,  Haiinge  (in  der 
heutigen  Grafschaft  Mark) ,  Hovestete  (im  Vest  Recklinghausen)  u.  a.  m.  Act.  Colon.  Id.  Decembr. 
4096.    Lacomblet  ürkundenb.  1.  S.  462.   (Nr.  252.) 

4277.  Kaiser  Heinrich  IV.  bestätigt  dem  Erzbischof  Liemar  und  der  Kirche  zu  Hamburg  die  Grafschaft, 

welche  Graf  Bernhard  im  Emsgau,  Engem  und  Westfalen  besessen.  Fact  Veronae  in  monast 
S.  Zenonis;  dat.  Patavii  a.  4096,  R.  XLIII.  Imp.  XIII.  An  beiden  Orten  war  Erpho,  Bischof  von 
Münster,  zugegen.  Udalr.  Cod.  Nr.  Xlll.  1.  c.  p.  95.  Lindenbrog.  Scr.  R.  sept.  p.  467.  Schalen 
A.  P.  I.  p.  444.    Lappenberg  Hamb.  ürkundenb.  I.  S.  445. 

^  4097. 

4278.  Junius  43.     Wido,  Bischof  zu  Osnabrück,  beurkundet,  dass  der  Edle  Ruothward  der  Kirche  za 

Osnabrück  zwei  Höfe  zu  Line  und  Hembeke,  nebst  andern  Gütern  in  den  Kirchspielen  Hagen 
und  Bramsche,  zu  Händen  des  Vogtes  Amulung,  übergeben,  und  einen  Theil  derselben  zu  Lehen 
wieder  empfangen  hat.  Act.  Sinecla  in  placito  comitis  Folcmari,  Id.  Jun.  4097.  Moser  s.  W.  YUI. 
S.  312.    (CLXVin.) 

4279.  November  9.    Erpho,  Bischof  zu  Mimigardevord  oder  Münster,  stirbt.    Todestag  nach  dem  lib.  rnb. 

und  Necrol.  des  Stifts  S.  Mauritz.  Das  Necrol.  der  Domkirche  setzt  seine  Gedächtnissfeier  auf 
d.  44.  November.  Dass  er  auf  seiner  Pilgerfahrt  im  heiligen  Lande  gestorben  sei,  ist  unge- 
gründet; da  er  urkundlich  nach  seiner  Rückkehr  von  derselben  (vgl.  oben  Nr.  4259.)  noch  einige 
Jahre  am  Leben  war,  und  eine  zweite  Reise  des  Bischofs  weder  er\i'eislich  noch  wahrschein- 
lich ist.  Wenn  er  wirklich,  wie  die  Sage  geht,  ausserhalb  seiner  Dibcese  starb,  so  möchte  er 
sich  wohl  eher  in  der  Umgebung  des  Kaisers  befunden  haben,  dem  er,  wie  die  früheren  Ur- 
kunden beweisen,  unter  allen  Verhältnissen  treu  anhing.  —  Er  wurde  an  der  westlichen  Seite 
der  S.  Mauritz -Kirche  begraben,  und  nachmals  über  seinem  Grabe  eine  mit  der  Kirche  in  Ver- 
bindung stehende  Kapelle  erbaut.  Sein  Grabmaal  daselbst  wurde  erst  im  J.  4492  errichtet 
Lib.  rub.  S.  Maur.  fol.  50.  —  Die  Mauritz -Kirche  nennt  ihn  ihren  zweiten  Stifter,  da  er  ihre 
Güter  beträchtlich  vermehrt,  ihr  auch  aus  dem  heil.  Lande  Reliquien  mitgebracht  haben  soll. 
Necrol.  eccl.  S.  Maur.  —  Der  Domkirche  gab  er  das  Gut  Rumeldinghof.  Necrol.  eccl.  maj 
Monaster. 

4280.  December  4.    Kaiser  Heinrich  IV,  hält  eine  Fürsten -Versammlung  zu  Mainz,  wegen  Aufrichtung 

eines  allgemeinen  Landfriedens.  Eckehard.  1.  c.  p.  209.  Chron.  ürsp.  p.  228.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  730. 
4284.  Die  Edle  Hildeswiih  gibt,  mit  Einwilligung  ihrer  Erbinn,  der  Äbtissinn  Friderunis  zu  Hersebruck, 
ihren  Hof  zu  Berlere  dem  Abte  Norbert  und  dem  Kloster  zu  Iburg,  mit  der  Befugniss,  eine 
daraus  verpfändete  Hove  wieder  einzulösen;  der  Abt  aber  gibt  ihr  dafiir  40  Mark  und 
nimmt  sie  zugleich  in  die  Brüderschaft  des  Klosters  auf.  Act.  in  villa  Schierlo,  in  comitato 
Amulungi,  a.  4097.    Moser  O.  G.  H.  S.  274.  s.  W.  Vffl.  S.  69.    (Nr.  46.) 

(1097—4420.) 
4282.    Witeh,  Bischof  zu  Minden,  beurkundet,  dass  Reginild,  die  Wittwe  des  Grafen  Erpo,  nach  dem 
Tode  ihres  Sohnes  Thioderich,  mit  Genehmigung  ihrer  Tochter  Ricwara  und  ihres  Vogtes  Ger- 
bert,  Güter  und  Eigenhörige  zu  Liusnen,  Bathmere  und  Wallenthorpe  an  die  Kirche  zu  Minden 


Digitized  byC^ÖOQlC 


1098  —  1099.  214 

geschenkt  hat»  wofür  ihr  und,  ihrer  Tochter  das  Gut  zu  Liusnen  nebst  verschiedenen  andern 
Einkünften,  zu  lebenslänglicher  Benutzung  überwiesen  worden.  Die  Schenkung  ist  in  mallo 
Everhardi  comitis  super  ripam  Wisere  in  pago  Scapevelden  geschehen,  und  in  mallo  Widekindi 
comitis  in  loco  Linden  m  pago  Merstemen  nach  Angrischem  Rechte  nochmals  bestätigt  worden. 
Unter  den  Zeugen  befinden  sich:  der  Dompropst  Sivard,  der  Herzog  lAudierus,  die  Grafen 
Adolf,  Burchard,  Sifrid,  Widekind,  u.  a.  m.  S.  d.  Würdtwein  Subsid.  dipl.  T.  VI.  p.  319.  — 
Die  Regierung  des  Bischofs  Wüelo  fällt,  obgleich  unterbrochen  durch  den  Gegenbischof  God^ 
scaBc,  zwischen  die  obigen  Jahre. 

1098. 

1283.  Februar  10.    Die  Bischöfe  Witelo  von  Minden  und  Burchard  von  Münster  sind  unter  den  Fürsten, 

auf  deren  Verwendung  Kaiser  Heinrich  IV.  der  Marien -Kirche  zu  Aachen  das  Gut  Harve  im 
Gau  Harduenne  in  der  Grafschaft  Tietbalds  schenkt  Act.  Aquisgrani  IV.  Id.  Febr.  1098,  a. 
R.  XLU.  Imp.  XIV.    Miraei  Opp,  T.  I.  p.  367.    Lacomblet  ürkuudenb.  I.  S.  164. 

1284.  Mai  10.    Kaiser  Heinrich  IV.  bestätigt,  auf  Bitten  des  Abtes  Otto,  die  Privilegien  des  Stiftes  Werden. 

Act.  Mogunt  VI.  Id.  Maj.  1098,  a.  R.  XUV.  Imp.  XIV.  Kremer  akad.  Beitr.  II.  S.  209.  Lacom- 
blet Urkundenb.  I.  S.  165. 

(1098—1118.) 

1285.  Burghard,  Bischof  zu  Münster,  setzt  den  von  Gerhard  von  Graz  zu  entrichtenden  Zehenten  auf 

3  Sol.  und  16  Mod.  Roggen  ein  für  allemal  fest  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (CLXIX.)  —  Die 
Zeit  kann  nur  nach  den  Regierungsjahren  des  Bischofs  Burghard  bestimmt  werden. 

1099. 

1286.  Julius  25.     Witelo,  Bischof  zu  Minden,  bewilligt  dem  Kloster  Visbeck  auf  die  vier  Marienfeste  und 

deren  Oktaven,  so  wie  auf  das  Fest  Johannes  des  Täufers  und  des  heil.  Nikolaus  einen  Ablass 
von  40  Tagen  und  einer  Karene. ,  Dat.  Mindae  in  feste  S.  Jacobi  1099.    Paullini  bist.  Visbecc.  p.  50. 

1287.  November  9.    Burchard,  Bischof  von  Münster,  ist  Zeuge  bei  einem  Vertrage  zwischen  den  Bischöfen 

von  Speyer  und  Vforms;  dat.  Mogunciae  V.  Id.  Novemb.  4099.  Würdtwein  Subsid.  dipl. 
T.  IV.  p.  329. 

(4099—1131.) 

1288  Friedrich,  Erzbischof  zu  Cöln,  gibt  dem  Kloster  Grascaph  Güter  und  Zehenten  zu  Badelich,  Soest 
und  Tietbach,  und  bestätigt  demselben  alle  von  den  vorigen  Erzbischöfen  gemachten  Schenkun- 
gen. S.  d.  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  65.  —  Die  Zeit  dieser  u.  d.  folg.  Urk.  ist  nur  nach  den 
oben  ang.  Regierungsjahren  des  Erzbischofs  zu  bestimmen.  Der  Anfang  derselben  wird  zwar 
verschieden  angegeben  (z.  B.  Annal.  Brunwilar.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  I.  p.  100.  auf  1098.);  den 
meisten  Glauben  verdient  jedoch  das  Chron.  S.  Pantal.,  welches  1099  angibt. 

1298.  Die  freigeborene  Ehefrau  eines  Dienstmannes  der  S.  Patroklus- Kirche  zu  Soest,  auf  dem  Bauern- 
hofe Linsope  wohnend,  ergibt  sich  und  ihre  Kinder  dieser  Kirche  zu  Wachszinsrecht,  um  nach 
ihres  Mannes  Tode  die  Erbfolge  in  dessen  Güter  zu  erhalten.  S.  d.  aber  von)  Erzbischof  Fried- 
rich besiegelt,  also  aus  dessen  Regierungszeit.  Kindlinger  M.  B.  II.  Urk.  S.  168.  Seibertz  Ur-' 
kundenb.  I.  S.  44.  —  Die  im  Originale,,  neben  dem  Siegel,  von  anderer  Handschrift  als  der 
Text  der  Urkunde,  stehenden  Vierte  Fridericus  eps.  sind  wohl  schwerUch,  wie  Seibertz  meint, 
die  eigenhändige  Unterschrift  des  Erzbischofs;  denn  da  Unterschriften  zu  jener  Zeit  selbst  bei 
wichtigen  Urkunden  nicht  gewöhnlich  waren,  so  würde  der  Erzbischof  woU  nicht  bei  einer  so 


27* 

Digitized  by 


(^oogle 


212  1100  — 1101. 

unbedeutenden  und  ihn  selbst  gar  nicht  betreffenden  .Angelegenheit  eine  Ausnahme  gemacht 
haben;  sondern  wahrscheinlich  eine  Notiz,  um  das  Zeitalter  der  undatirten  Urkunde  annähernd 
zu  bestimmen. 

4100. 

1290.  Januar  7.     Wüelo,  Bischof  zu  Minden,  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Heinrichs  IV,  die  Incor- 

poration  der  Abtei  Hombach  in  das  Bisthum  Speyer  betreffend.  Act.  Spirae  YII.  Id.  Januar. 
1100,  a.  R.  XLVI.  Imp.  XV.    Würdlwein  Subsid.  dipl.  T.  V.  p.  257. 

1291.  August  15.    Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,  gibt  dem  Kloster  Helmwardeshausen  die  Kirche  zu 

Thesle  und  den  Zehenten  zu  Mulhen,  zur  Erstattung  eines  goldnen  Kreuzes,  welches  er  zur 
Zierde  der  Domkirche  zu  Paderborn  von  dem  Abte  Thetmar  und  den  Brüdern  jenes  Klosters 
erhalten,  und  eines  Kastens,  welchen  der  dortige  Bruder  Bogkerus  zur  Ehre  der  Heil.  Kilian 
und  Liborius  verfertigt;  auch  bemerkt  er,  dass  sein  Vorgänger,  Bischof  Pöppo,  demselben  Klo- 
ster, zur  Erstattung  der  Fischerei  in  Herstelle,  den  Bann  der  Kapelle  im  Dorfe  Helmwardes- 
hausen mit  sieben  umhegenden  Kirchen  verliehen.  Dat  XVIII.  Kai.  Septembr.  1100,  Ordio. 
episc.  a.  XVI.    Schaten  A.  P.  I.  p.  449.    V^enck  Hess.  Landesgesch.  0.  Urk.  S.  53. 

1292.  „       22.    Derselbe  bestätigt  dem  Abte  Gumperi  zu  Paderborn  ein  von  demselben  erkauftes  Gut 

zu  Ossenthorpe  in  der  Vogtei  des  Grafen  Heinrich  von  Rietbike,  und  verleiht  ihm  dazu  den 
Zehenten  daselbst.    Abt.  Patherbrunnon  XI.  Kai.  Septemb.  1100.    Schaten  A.  P.  1.  p.  450.  (CLXX.) 

1293.  Die  Domkirche  und  der  bischöfliche  Hof  zu  Osnabrück  werden  durch  Feuer  zerstört.  —  Bei  dieser 

Gelegenheit  sollen  die  Reliquien  der  Heil.  Crispinus  und  Grispinianus  nach  Iburg  geflüchtet  und 
erst  nach  6  Jahren  nach  Osnabrück  zurückgebracht  worden  sein.  (Vgl.  die  desf.  Urk.  v.  HIO.) 
—  Bischof  Wido  nimmt  seine  Wohnung  zu  Iburg  in  domuncula  Bennonis.  Chron.  msept  b. 
Moser  0.  G.  H.  S.  51.    Strunck.  mscpt.  p.  340. 

1294.  Erhebung  der  vormaligen  Äbte  Uudolf  und  Drutmar  zu  Corvey,  an  deren  Gräbern  Wunder  ge- 

schehen sein  sollen.    Annal.  Corb.  1.  c.  p.  7. 

1101. 

1295.  Mai  16.    Liemar,  Erzbischof  zu  Bremen,  stirbt.    Albert.  Stad.  1.  c.  p.  254.  —  Er  wurde  zu  Vreden 

begraben.    Strunck.  mscpt.  p.  339. 

1296.  „     „     Burchard,   Bischof  von  Münster,   ist  unter  den  Fürsten,    auf  deren  Verwendung  Kafeer 

Heinrich  IV,  die  Abtei  Laubia  im  Bisthum  Lüttich  in  seinen  Schutz  nimmt.  Act.  in  obsidione 
castri  Lemburg  XVU.  Kai.  Jun.  1101,  a.  Ord.  XLVffl.  R.  XLVI.  Imp.  XVUI.  Miraei  Opp.  T.  L 
p.  673. 

1297.  Die  Bischöfe  Burchard  von  Münster,    Wido  von  Osnabrück  und  Heinrich  von  Paderborn  waren 
/  nebst  Andern  in  Cöln  zugegen,   als  Graf  Heinrich  von  Limburg,  in  Gegenwart  des  Kaisers  und 

/  seines  Sohnes  des  Königs  Heinrich,  durch  das  Urtheil  der  Fürsten  angewiesen  wurde,  die  dem 

Stifte  S.  Maximin  entzogenen  Güter  zurückzugeben.    S.  d.  folg.  Urk. 

1298.  August  3.    Als  der  Kaiser  von  Cöln  nach  Kaiserswerth  gekommen  war,  widerrief  Graf  HeinriA 

das  zu  Cöln  Geschehene,  wurde  aber  aufs  neue  durch  Urtheil  und  Zeugniss  der  Fürsten  zar 
Herausgabe  der  betreffenden  Güter  genöthigt,  wobei  abermals  die  Bischöfe  Burchard  von  Mün- 
ster unA  Wido  von  Osnabrück  zugegen  waren.  Act.  Werdae  ID.  Non.  Aug.  1101 ,  a.  Ord.  XLVIII. 
R.  XLVI.  Imp.  XVin.    Hontheim  Hist.  Trev.  T.  I.  p.  476. 

1299.  „       21.    Friedrich,  Erzbischof  zu  Cöto,  gibt  dem  Kloster  Meschede  die  Dekanie  Engem  zurück, 

welche  demselben  schon  vom  Erzbischof  Anno  verliehen,  zu  den  Zeiten  des  Erzb.  Hermann 
aber  entzogen  worden  war.  Dat.  XH.  Kai.  Sept  1101.  Wigands  Archiv  V.  S.  86.  Seibertz 
Urkundenb.  I.  S.  39. 

Digitized  by  V^OOQIC 


liOi--iios.  213 

1300.  November  h.    Eänrich,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt,  auf  die  Klagen  des  Abtes  Gumpert,  wegen 

vieler  erlittener  Unglücksfalle  und  Bedrückungen,  die  Privilegien  des  dortigen  Klosters  (Abding- 
hof).   Dat.  Patherbrunnon  Kai.  Nov.  iiOi.    Schaten  A.  P.  I.  p.  451.    (CLXXI.) 

1301.  „        11.     Wido,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.    Strunck.  mscpt.  p.  340.     Todestag  eben  so 
im  Necrol.  Osnabr. 

1302.  Adelbert,  Erzbischof  zu  Mainz,  bestätigt  den  Verkauf  einer  Hove  zu  Guthingen,  durch  den  Grafen 

Dedo  von  Zygenberg,  an  den  Abt  Thietmar  und  die  Brüder  des  Klosters  Helmwardeshausen. 
Act.  in  Kastello  Burcgrona  in  comiciali  judicio  a.  1101.  Bisher  ungedruckt.  (CLXXII.)  —  Adel- 
bert  war  damals  von  dem  Kaiser,  an  die  Stelle  des  vertriebenen  Erzbischofs  Ruihard,  in  das 
Erzbisthum  Mainz  eingesetzt,  musste  diesem  aber  in  der  Folge  wieder  weichen. 

1303.  Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  das  von  dem  Grafen  -ErpAo  in  seiner  Diöcese,  an  dem 

als  Erbe  von  dessen  Gemahlinn  Beatrix  ihm  zugefallenen  Orte  Boka  an  der  Lippe  gestiftete 
Kloster  mit  seinen  Besitzungen,  nehmlich  der  Kirche  des  Ortes,  den  Kirchen  zu  Flietorp,  Lan- 
gevorde,  Veerhol,  Mulenhus,  und  andern  Gütern.  Act.  in  ipsa  ecclesia,  a.  1101.  —  Unter  den 
Zeugen  werden  genannt:  die  Äbte  Erkenbert  zu  Corvey,  Gumpert  zu  Paderborn  und  Thietmar 
zu  Helmwardeshausen;  Thietmar  der  Bruder  des  Grafen  u.  a.  m.  Da  aber  der  Abt  Erkenbert 
erst  1106  zur  Regierung  kam,  so  muss  dieser  Name  entweder  irrthümlich  in  die  Abschrift  ge- 
kommen, oder  die  Urkunde  erst  später  ausgefertigt  sein.  —  Schaten  A.  P.  I.  p.  453.  und  hier- 
nach im  Ausz.  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  41. 

1102. 

1304.  Februar  11.    Die  Bischöfe  Heinrich  von  Paderborn,  Burchard  von  Münster  und  Widelo  von  Minden    ^.^ 

sind  Zeugen  bei  Kaiser  Heinrichs  IV.  Erneuerung  der  Privüegien  der  Abtei  Weissenburg.  Act. 
Spirae  IIL  Id.  Febr.  1102,  a.  Ord.  XLVffl.  R.  XLVI.  Imp.  XIX.  Schoepflin  Alsat.  diplom.  T.  I. 
p.  181. 

1305.  Friedrich,  Graf  in  Westfalen  (zu  Arnsberg),  befehdet  den  Erzbischof  FnecfncÄ  von  Cöhi  und  yet^y^  ' 

beert  dessen  Gebiet,  wogegen  der  Erzbischof  dessen  Schloss  Arnsberg  belagert  und  erobert. 
Annal.  Sax.  1.  c.  p.  737. 

1306.  Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  dem  Abte  Gumpert  und  dem  Kloster  daselbst  fünf  ihm 

geschenkte  Hoven  zu  Suinvelde.  Fact.  primo  Dure  in  placito  Walonis  praesidis;  confirm.  coram 
princip.  alt.  SS.  Petri  et  Pauli,  a.  1102.  Schaten  A.  K  I.  p.  455.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  213. 
(CLXXin.) 

1307.  Auf  Veranlassung  des  Abtes  Günther  zu  Hersfeld,  wird  im  Stifte  Corvey  Unfrieden  erregt  und  der 

Abt  Marcward  aus  demselben  vertrieben.    Annal.  Corb,  1.  c.  p.  7. 

1103. 

1308.  Januar  6.    Kaiser  Heinrich  IV.  erklärt  zu  Mainz   (wo  er  das  vorhergegangene  Weihnachtsfest  ge- 

feiert) einen  allgemeinen  Landfrieden.  Chron.'  Ursperg.  p.  242.  Sigebert.  Gembl.  Chron.  ap. 
Pertz.  Scriptor.  T.  VI.  p.  368.    Cf.  Pertz.  Leg.  T.  IL  p.  60. 

1309.  „    .  .    Burkard,  Bischof  zu  Münster,  ist  Zeuge  bei  einem  Gütertausche  zwischen  dem  Propste 

von  S.  Stephan  zu  Mainz  und  dem  Propste  zu  Ravengirsburg,  in  praesentia  domni  Heinrici  IM.^ 
Imperatoris,  a.  1103.  Günther  Cod.  dipl.  Rheno-Mosell.  I.  S.  161.  —  Die,  wahrscheinlich  zu 
Mainz  ausgestellte  Urkunde  ist  von  dem  dortigen  Erzbischof  Ruthard  besiegelt,  welcher  auf  dem 
Siegel  sitzend  erscheint.  (Original  im  Königl.  Geh.  Staats-  und  Kabinets -Archive  zu  Berlin.) 
Da  Ruthard  damals  noch  in  der  Verbannung  lebte,  so  kann  dies  Siegel  erst  später  beigefügt 
worden  sein. 

Oigitized  by  LjOOQIC 


214  1103  —  1105. 

1310.  März  4.    Derselbe  ist  unter  den  Fürsten,  auf  deren  Verwendung  Kaiser  Heinrich  IV,  die  zum  Klo- 
^  ster  Lorsch  gehörige  Cella  in  monte  Abrmsberg  in  seinen  Schutz  nimmt.     Act.  Spirae  IV.  Non. 

Mart.  1103,  a.  R.  XLIX.  Imp.  XVIII.    Miraei  Opp.  I.  p.  674.    Cod.  Lauresham.  T.  I.  p.  209. 

1311.  „     26.    Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,    bestätigt  auf  eiuer  daselbst  gehaltenen  Synode,  dem 

Kloster  S.  Petri  et  Pauli  in  suburbio  viele  demselben  früher  geschenkte  Besitzungen.  Act  Paderb. 
VII.  Kai.  April.  1103.  Schaten  A.  P.  I.  p.  456.  —  Die  Urkunde  ist  sehr  verdächtig,  wenigstens 
auf  keinen  Fall  gleichzeitig;  doch  lässt  sich  in  Ermangelung  des  Originals  und  einer  alten  Ab- 
schrift nichts  Näheres  bestimmen. 

1312.  August  13.    Burchard,  Bischof  zu  Münster,  nahm  Theil  an  einem  Gericht  über  gewisse,  der  Kirche 
/  S.  Adalberts  zu  Aachen,  wegen  der  Parochie  Olne  in  pago  Ardenne,  zugefügte  Beeinträchti- 
gungen.   Act.  Aquisgrani  Id.  Aug.  1103.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  169. 

1313.  „       21.    Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,    bestätigt  einen  Tausch -Vertrag,  wodurch   Gumpert, 

Abt  des  Klosters  S.  Petri  und  Pauli  daselbst,  ein  Gut  zu  Hallo  für  ein  Vorwerk  zu  Quallenstide 
erworben  hat.    Act.  Patherburnon  XU.  Kai.  Sept.  1103.    Bisher  ungedruckt.    (CLXXIV.) 

1314.  Friedrich,  Erzbischof  zu  Cöln,  spricht,  auf  der  Synode  daselbst,   und  auf  Verwendung  des  Kaisers, 

dem  Abte  Otto  zu  Werden  die  neue  Kapelle  zu  Werden  und  die  Kapelle  des  heil  Lucius  oder 
Clemens  daselbst  zu.    Act.  Colon,  a.  1103,  Frid.  archiep.  a.  IV.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  169. 

1315.  Günther,  Abt  zu  Hersfeld,  stirbt;  der  Abt  Marcward  kehrt  in  das  Kloster  Corvey  zurück  und  stellt 

die  vorige  Ordnung  wieder  her.    Annal.  Corb.  1.  c.  p.  7. 

4104. 

1316.  Julius  7.    Graf  Erpho  zu  Padberg  beurkundet,  dass  er  an  dem  Orte  Boka  an  der  Lippe,   wohin 

vormals  Bischof  Badurad  zu  Paderborn  aus  dem  Bisthum  Cambray  die  Gebeine  des  heil.  Lan- 
doUnus  gebracht,  mit  Bath  und  Hilfe  des  Bischofs  Heinrich  zu  Paderborn,  ein  Kloster  Benediktiner- 
Ordens  gegründet,  welches  die  Grafen  von  Nytehe  gestört,  indem  sie,  nach  dem  Tode  seiner 
Gemahlinn  Beatrix,  ein  Erbrecht  an  jenem  Orte  behauptet,  worauf  er,  mit  Einwilligung  des 
Bischofs,  im  Jahre  1101  den  Abt  und  die  Brüder  nach  seiner  villa  Fletorp  versetzt  und  daselbst 
zu  bauen  begonnen;  auch  habe  er,  zur  Büssung  eines,  in  einer  Fehde  gegen  die  Stadt  Hor- 
husen,  an  einem  ihm  entgegen  getragenen  Crucifixe  begangenen  Frevels,  der  Kirche  S.  Magnus 
daselbst  eine  Hove,  sich  selbst  aber  und  alle  seine  übrigen  Güter,  Dienstleute  und  Eigeuhörigen, 
mit  deren  Einwilligung,  seinem  Kloster  Fletorp  übergeben,  mit  der  Bestimmung,  dass  nach 
semem  Tode  der  Abt  und  die  Brüder  einen  Vogt,  jedoch  nur  auf  eine  gewisse  Zeit  und  ohne 
Erbrecht,  wählen  sollen.  Act.  lU.  Non.  Jul.  1104.  Schaten  A.  P.  L  p.452.zttm  J.  1101.  Monum. 
Paderb.  p.  141.    Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  42. 

1105. 

1317.  König  Heinrich  V.,  der  seit  dem  Ende  des  vor.  Jahres  gegen  seinen  Vater  Kaiser  Heinrich  /F. 

unter  dem  Verwände  des  Gehorsams  gegen  den  päpstlichen  Stuhl  —  indem  der  Papst  Paschalis 
schon  einige  Jahr  früher  den  Bann  gegen  den  Kaiser  aufs  neue  ausgesprochen  —  sich  empört 
hatte,  wendet  sich  nach  Sachsen,  wird  dort  sehr  ehrenvoll  empfangen  und  bemächtigt  sich  in 
Kurzem  fast  aller  Sächsischen  Städte.  Eckehard.  I.  c.  p.  226.  Chron.  Ursp.  p.  243.  Ann.  Sax.  1.  c.  p.  739. 

.1318.  März  15.  (Media  Quadragesima.)  Erste  Versammlung  der  Sächsischen  Fürsten  zu  Quedlinburg,  wo 
sie  Gesandte  des  jungen  Königs  empfangen  und  sich  mit  diesem  verbinden.    Annal.  Sax.  I.  c. 

1319.  April  1.  Gnmpert,  Abt  zu  Paderborn,  verleiht  dem  Godiko  eine  in  den  Hof  Wanbeke  gehörige 
Hove  zu  Usne  zu  Ministerialenrechte,  unter  der  Bedingung  jährlich  zu  Mittfasten  einen  Sahn  za 
liefern.    Act.  Patherbrunnon  Kai.  April.  1105.    Bisher  ungedruckt.    (CLXXV.) 

Digitized  by  LjOOQIC 


1105.  213 

1320.  April  9.     (Ostern.)    Zweite  Versammlung  in  Quedlinburg,  auf  welcher  der  Erzbischof  Ruthard  von 

Mainz,  unter  andern  von  dem  Kaiser  eingesetzten  Bischöfen,  auch  den  Bischof  Heinrich  von 
Paderborn  seines  Amtes  entsetzt.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  739. 

1321.  „    .  .    (In  der  Woche  nach  Ostern.)     Zusanunenkunft  König  Heinrichs  F.  mit  den  Sächsischen 

Fürsten  in  Goslar.  —  Bischof  Gebhard  von  Constanz,  als  päpstlicher  Legat,  setzt  hier  den  Bi- 
schof Withelo  von  Minden ,  als  einen  Anhänger  des  Kaisers ,  ab.  Annal.  Sax.  1.  c.  —  An  Wi- 
thelos  Stelle  wurde  Godescalk  als  Bischof  zu  Minden  eingosetzt,  von  dem  keine  Urkunde  bekannt 
ist,  Lerbeck  Chr.  Mind.  1.  c.  p.  174.  und  Culemann  Mind.  Gesch.  I.  S.  30.  haben  sich  in  das 
richtige  Sachverhäitniss  nicht  finden  können,  indem  sie  den  Godescalk  zu  VTiYA^/o*« Vorgänger  machen. 

1322.  Mai  14.    Der  Arm  des  heil.  Autor  (ehemal.  Bischofs  von  Trier)  wird  nebst  einigen  kleineren  Reli- 

quien aus  Trier  in  das  Kloster  Hehnwardeshausen  gebracht  und  daselbst  mit  grosser  Ehrerbie- 
tung empfangen.  —  Der  Abt  Thietmar  hatte  nehmlich  einen  Mönch  an  den  Erzbischof  Bruno 
von  Trier  gesandt  und  diesen  um  den  Leichnam  des  heil.  Legontius  bitten  lassen ,  welchen  jener 
zwar  versagte,  aber  dagegen  die  andern  Reliquien  schenkte.  Strunck.  mscpt.  p.  344.,  ex  Hi- 
storia  translat.  S.  Modoaldi  mscpta. 

1323.  „    27.    (Pfingst- Abend.)    Synode  zu  Nordhausen,  unter  dem  Vorsitz  des  Erzbischofs  Ruthard  von 

Mainz  und  in  Gegenwart  König  Heinrichs  V  —  Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,  unterwirft  sich 
dem  Erzbischof  Ruthard,  und  wird  von  ihm,  nebst  einigen  andern  excommunicirten  Bischöfen, 
in  die  Gemeinschaft  der  Römischen  Kirche  aufgenommen.     Die  von  ihm  und  andern  schismati- 
M  sehen  Bischöfen  ordinirten  Priester  werden  theils  an  demselben  Tage  zu  Goslar  von  dem  Bischof 

von  Constanz ,  theils  später  zu  Heiligenstadt  von  dem  Erzbischof  von  Mainz  neu  geweiht.  Ecke- 
hard.  1.  c.  p.  227.  Chron.  Ursp.  p.  243.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  740.  Die  beiden  ersteren  geben 
zwar  IV.  Kai.  Jun.  (29.  Mai)  als  den  Tag  der  Synode  an,  welches  der  Pfingst-Montag  sein 
würde;  wahrscheinlich  ist  aber  VI.  Kai.  zu  lesen,  an  welchem  Tage  wenigstens  nach  Annal. 
Sax.  1.  c.  der  Bischof  von  Constanz  die  Restitution  der  durch  den  Bischof  von  Paderborn  ge- 
weihten Priester  vornahm.  - 

1324.  November  11.    Fridericus  comes  de  Westvalia  (Graf  von  Arnsberg)  ist  Zeuge  bei  Erzbisch«4r^^~ 

thards  von  Mainz  Bestätigung  der  Stiftung  des  Klosters  Katelenburg.  Act.  Katelenburc  UI.  id. 
Nov.  1105.    Orig.  Guelf.  T.  IV.  p.  546. 

1325.  „  24.  Burchard,  Bischof  zu  Münster,  und  Witelo,  Bischof  zu  Minden,  sind  unter  den 
Fürsten,  auf  deren  Verwendung  Kaiser  Heinrich  IV,  dem  Kloster  Siegberg  ein  Gut  zuBettindorp 
schenkt.  Act.  Colon.  VIII.  Kai.  Decemb.  1105,  a.  R.  LVII.  (so  wahrscheinlich  für  LH.)  Imp.  XXI. 
Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  171. 

1326.  December  3.     Widelo,    Bischof  zu  Minden,  ist  Zeuge  bei  einer  Güterbestätigung  Kaiser  Heinrichs  IV. 

für  die  Abtei  S.  Pantaleons  zu  Cöln.  Act.  Colon.  III.  Non.  Decembr.  1105.  a.  R.  LVII.  Imp.  XXI. 
Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  171. 

1327.  „  25.  Grosser  Reichstag  zu  Mainz,  unter  König  Heinrich  V,  auf  welchem  der  Bann  gegen 
den  Kaiser  erneuert,  und  derselbe  des  Reiches  entsetzt  wird.  Eckehard  1.  c.  p.  232.  Annal. 
Sax.  1.  c.  p.  741.  zu  1106,  wegen  ihrer,  das  Jahr  mit  Weihnachten  anfangenden  Zeitrechnung. 
—  Dass  namentlich  der  Bischof  von  Paderborn  diesem  Reichstage  beiwohnte,  ergibt  sich  aus 
der  folgenden  Notiz. 

1328.  H  27.  Der  am  1.  Nov.  vom  König  Heinrich  V.  eingesetzte  Bischof  Gebhard  von  Speyer 
empfängt  von  dem  Erzbischof  Ruthard  zu  Mainz  die  Bischofsweihe.  Annal.  Sax.  1.  c.  —  Dass 
Bischof  Heinrich  von  Paderborn  dabei  assistirt,  sagt  ausdrücklich  das  Chron.  episc.  Spir.  ap. 
Würdtwein  Nov.  Subsid.  T.  L  p.  135.,  das  nur  irrig  die  Consecration  schon  am  1.  Nov.  zu 
Speyer  geschehen  lässt. 


Digitized  by 


Google 


246  1105  —  1106. 

1329.  VitmoU  aus  Dageboldeshausen,  ein  Dienstmann  des  Stiftes  Hersveld,  befreit  sebeFrau  und  Töchter 

von  dem  Eigenhörigkcitsverhältnisse  zu  dem  Grafen  Friedrich  von  Amesberg,  und  macht  sie 
der  Kirche  zu  Hersveld  altarhörig.    A.  4105.    Wenck  Hess.  Landesgesch.  II.  Urkuudenb.  S.  53. 

1106. 

1330.  Januar  18.    Marcward,  Abt  zu  Corvey,  stirbt.    Cod.  mscpt.  Corbej.  —  Erkembert,  bisheriger  Abt 

'  zu  Merseburg,  ^ird  sein  Nachfolger.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  746.  zum  J.  1107. 

1331.  Burchard,  Bischof  zu  Münster,  der,  als  Anhänger  des  Kaisers,  von  dem  päpstlichen  Legaten  seines 

Amtes  verlustig  erklärt  worden,  und  hierauf  zu  König  Heinrich  V,  übergegangen  war,  wird 
durch  den  Grafen  Friedrich  von  Arnsberg  aus  Münster  vertrieben  und  auf  der  Flacht  zu  Neuss 
von  den  mit  dem  Kaiser  verbundenen  Cölnem  gefangen  und  an  den  Kaiser  abgeliefert,  welcher 
ihn  als  Gefangenen  bei  sich  behält.    Chron.  S.  Pantal.  1.  c.  p.  924.    Gobelin.  Pers.  1.  c.  p.  266. 

1332.  August  7.    Kaiser  Heinrich  IV.  stirbt  zu  Lüttich.  —  Kurz  vor  seinem  Tode  entliess  er  den  Bischof 
/  Burchard  von  Münster  seines  Gefängnisses,   und  schickte  durch   ihn  sein  Schwerd  und   sein 

Diadem,  als  die  einzigen  ihm  noch  gebliebenen  Insigiiien,  an  König  Heinrich  V,  AnnaL  Sax. 
1.  c.  p.  744. 

1333.  Bischof  Burchard  wird  durch  König  Heinrich  V.  in  Münster  wieder  eingesetzt     GobeL  Fers.  1.  c 
^  p.  266.  —  Nach  dessen  Worten  müsste  ihn  der  König  (Monastenum  veniens)  selbst  nach  Mün- 
ster zurückgeführt  haben;  doch  ist  für  eine  damalige  Anwesenheit  des  Königs  in  Münster  sonst 
kein  Beweis  vorhanden. 

1334.  Oktober  22.    Concilium  zu  Guastalla.    Eckehard.  I.  c.  p.  240.    Chron.  Ursp.  p.  252.     Annal.  Sax. 

1.  c.  p.  744.  —  Zu  diesem  Concilium  reiste  auch  der  Abt  Thietmar  von  Helmwardeshausen,  und 
traf  unterwegs  in  Basel  mit  dem  Erzbischof  Bruno  von  Trier  zusammen,  bei  dem  er  seine  Bitte 
um  den  Leichnam  des  heil.  Legontius  wiederholte,  auch  einige  Hofihung  zur  Gewährung  der* 
selben  erhielt.    Strunck.  mscpt.  p.  345. 

1335.  Erkenbert,  Abt  zu  Corvey,  beurkundet,  dass  zwei  freie  Männer  sich  und  ein  Gut  zu  Eilinstidi  der 

Kirche  zu  Corvey  zu  eigen  gegeben,  und  dafür  das  Lehengut  ihres  Vaters,  mit  Ausnahme  der 
Yillication  zu  Groninge,  Croppenstidi  und  Hanunenthorp,  erhalten  haben.  Act.  Corbeie  sub 
advocato  comite  Sigefrido,  a.  1106.    Bisher  ungedruckt.    (CLXXVI.) 

(1106—1125.) 

1336.  Schenkungs- Register  des  Klosters  Hehnwardeshausen.     Wenck  Hess.  LandesgescL  11.  Urknndenb. 

S.  60.  —  In  demselben  findet  sich  unter  andern  Nr.  122.  (S.  71.)  die  erste  Erwähnung  des 
Schlosses  Iburg  im  Paderbomischen,  nachmals  Driburg  genannt.  (In  villa  quae  dicitur  Erpossun, 
juxta  castrum  quod  dicitur  Iburg  etc.)  —  Dass  das  Register  in  den  oben  angegebenen  Zeitraum 
gehört,  erhellet  aus  der  Erwähnung  des  gloriosus  Dux  Liudiger  (Lothar),  welcher  1106  Herzog, 
1125  aber  König,  also  von  dieser  Zeit  an  wohl  nicht  mehr  unter  dem  blossen  herzoglichen 
Titel  genannt  wurde. 

(ii06— 1128.) 

1337.  Verzeichniss  der  Güter  und  Einkünfte  des  Stiftes  Corvey,  zur  Zeit  des  Abtes  Erkenbert.    (Also  in- 

nerhalb des  oben  angegebenen  Zeitraumes.)    Kindhnger  M.  B.  H.  UrL  S.  119. 

1338.  Gesetze  der  Fraternität  des  heü.  Yitus  zu  Corvey,  aufgerichtet  zur  Zeit  des  Abios  Erkenberi.    Falke 

C.  Tr.  Corb.  p.  710. 


Digitized  by 


Google 


liüT.  217 

4107. 

4339.  März  27.  Gumpert,  Abt  zu  Paderborn,  gibt  eine  Hove  zu  Hilasan,  die  er  von  einem  Canonicus 
Beinbold  erkauft,  dem  Goldschmiede  Beinbold,  welcher  den  Kaufpreis  derselben  geschenkt,  zu 
lebenslänglicher  Benutzung.  Dat.  Patherbruunon  Vi.  Kai.'  April.  4107.  Wigands  Archiv  IL 
S.  335.     (CLXXVII.) 

1340.  April  8.  (Montag  nach  Palmen.)  Thietmar,  Abt  zu  Helmwardeshausen ,  welcher  selbst,  mit  zwei 
Mönchen  seines  Klosters,  nach  Trier  gereist  war,  erhält  daselbst  von  der  ganzen  Geistlichkeit 
das  feierliche  Versprechen,  ihm  den  Körper  des  heil.  Legontius  verabfolgen  zu  lassen;  da  der- 
selbe aber  nicht  aufgefunden  werden  kann,  so  wird  ihm  dafür 

13H.  „  11.  (am  grünen  Donnerstage),  auf  sein  anhaltendes  Bitten,  die  Wahl  zwischen  den  Leich- 
namen der  heil.  Bischöfe  Modoaldus,  Abrunculus  und  Bonosus  freigestellt,  und  nach  seiner  Wahl 

1342.  „      12.  (am  Charfreitage)  der  erste  derselben,  nebst  andern  Reliquien,  feierlich  übergeben. 

1343.  „       15.  (Am  zweiten  Osterfeiertage)  wird  die  Rückreise,  über  Cöln,  angetreten; 

1344.  „       21.  (Sonnlag  in  der  Oster -Oktave)  erfolgt  die  Ankunft  in  Soest; 

1345.  „      23.  in  Paderborn,  wo  der  Abt  Gumpert   ihnen  mit    einer  grossen  Menge  Volks  entgegen 

kommt,  und  in  der  Stadt  sie  von  dem  Domkapitel  feierlich  empfangen  werden;  endlich 

1 346.  „      26.  (Tages  nach  Marci)  der  feierliche  Einzug  im  Kloster.    Strunck.  mscpt.  1.  c.  ex  Hist.  transl. 

S.  Modoaldi  mscpt.  Cf.  AA.  SS.  Maj.  T.  HL  p.  68.  —  Aus  dem  Umstände,  dass  bei  dem  feiei^ 
liehen  Empfange  in  Paderborn  des  Bischofs  nicht  gedacht  wird,  ist,  wie  Strunck  L  e*.  p.  347. 
richtig  bemerkt,  zu  schliessen,  dass  derselbe  damals  abwesend  war  und  seine  nachher  zu  er- 
wähnende Reise  zu  dem  Papste  schon  angetreten  hatte.  —  Einen  Brief  des  Abtes  Thietmar, 
diese  Translation  betreffend ,  s.  Hartzheim  Concil.  Germ.  T.  IIL  p.  254. 

1347.  Mai  2.    Burkard,  Bischof  zu  Münster,  und  Johann,  Bischof  zu  Osnabrück,  sind  unter  den  Bischö- 

fen, auf  deren  Verwendung  König  Heinrich  V.  dem  Kloster  S.  Maximin  den  Hof  Manuendal  im'^ 
Nahgau  bestätigt.    Act.  Mogont.  VL  Non.  Maj.  1107,  a.  R.  IX.    Hontheim  Hist.  Trevir.  T.  I.  p.  485. 

1348.  „     „    Burchard,  Bischof  zu  Münster,   ist  unter  den  Fürsten,   auf  deren  Verwendung  der  König 

demselben  Kloster  mehrere  ihm  unrechtmässig  entzogene  Güter  zurückgibt.  Act.  utpr.  Gudenus 
Cod.  dipl.  T.  n.  p.  8.    Hontheim  1.  c. 

1349.  „    23.    (Himmelfahrt.)  ConcUium  zu  Troyes  (apud  Trecas)  unter  dem  Vorsitze  des  Papstes  Pascha- 

lis,  welcher  daselbst  die  freie  Wahl  der  Bischöfe  und  das  Verbot,  geistliche  W^ürden  aus  welt- 
lichen Händen  zu  empfangen,  proklamirte.  —  Bischof  Gebhard  von  Constanz  wurde  mit  Suspen- 
sion bestraft,  weil  er  der-  Kirche  zu  Minden  eigenmächtig  den  Bischof  GodescaJk  aufgedrungen 
hatte.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  745.  Doch  scheint  Godescalk  sich  bis  an  seinen  Tod  in  Minden  be- 
hauptet zu  haben. 
Diesem  Concilium  wohnte  auch  Bischof  Heinrich  von  Paderborn  bei,  der,  ohngeachtet  seiner,  durch 
den  Erzbischof  Buthard  geschehenen  Aufnahme,  es  doch  nöthig  fand,  sich  mit  dem  Papste  per- 
sönlich auszusöhnen.  Gobelin.  Pers.  1.  c.  p.  266.,  der  nur  darinn  irrt,  dass  er  den  Bischof 
(anstatt  nach  Frankreich)  nach  Rom  reisen  lässt,  wo  der  Papst  sich  damals  gar  nicht  aufliielt. 

1350.  „    25.    Burchard,  Bischof  zu  Münster,  ist  unter  den  Fürsten,  auf  deren  Verwendung  König  Hein- 

rich V.  dem  Kloster  S.  Maximin  verschiedene  Güter  zurück  gibt.    Act.  Mettis  VIIL  Kai  Jun.  1107.  "^^ 
a.  R.  IX.    Hontheim  Hist.  Trevir.  T.  L  p.  487.  —  V\fährend  des  Conciliums  zu  Troyes  hielt  sich 
der  König,  um  demselben  nahe  zu  sein,  in  Metz  auf. 

1351.  Julius  26.    König  Heinrich  F.  nimmt  das  Kloster  Helmwardeshausen  und  dessen   Güter  in  seinen 

Schutz.  Act.  Goslar.  VIL  Kai.  Aug.  1107,  a.  Ord.  IX.  R.  HL  Schaten  A.  P.  I.  p.  462.  Weuck 
Hess.  Landesgesch.  IL  Urkundenb.  S.  56.  —  Unter  den  Fürsten,  auf  deren  Verwendung  die 

Regcsta  hist.  Westfal.  28 

Digitized  by  VjOOQIC 


218  1107  —  1109. 

Urkunde  ausgestellt  ist,  befinden  sich  Bischof  Burchard  von  Münster  und  Herzog  Liudiger  fvon 
Sachsen),  welcher  also  damals  mit  dem  König  noch  in  gutem  Vernehmen  stand. 
1352.   September  30.    König  Heinrich  V.   gibt  dem   Stifte   Corvey.   auf  Bitten  des  Abtes  Erkenberi  und 
auf  Fürsprache  mehrerer  Fürsten  (worunter  Bischof  Burchard  zu  Mimigardevord) ,   das  Amt   zu- 
rück, welches  ein  gewisser  Escelinus  unrechtmässig  sich  als  erblich  angemasst  hatte.    Act  Cor- 
beie  IL  Kai.  Octobr.  4107,  a.  Ord.  VIII.  R.  II.    Schaten  A.  P.  L  p.  463.    (CLXXVIII.) 
4353.  November  2.    Burchard,  Bischof  zu  Müaster,  ist  Zeuge   bei  König  Heinrichs   V.  Bestätigung   der 
^  Güter  im  Gau  Einrieb  für  die  Abtei  S.  Pantaleon  zu  Cöln.    Act.  Colon.  IV.  Non.  Novembr.  HCT, 

a.  Ord.  IX.  R.  III.    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  174. 

(1407—1109) 
/4354.  Burchard,  Bischof  zu  Münster,  ist  unter  den  Fürsten,  nach  deren  Urtheil  König  Heinrich  V.  einige 
/  Kapellen,  so  wie  die  Zehenten  in  den  Gauen  Frisonefelde  und  Hassega  der  Abtei  Hersfeld  zu- 

spricht.   S.  d.    Wenck  Hess.  Landesgesch.  III.    ürkundenb.  S.  64. 

1108. 

1355.  Hai  28.    Burchard,  Bischof  zu  Münster,  ist  unter  den  Fürsten,  auf  deren  Verwendung  König  Hein- 

rich V.  dem  Bisthum  Meissen  gewisse  Güter  eignet.  Dat.  in  eccl.  Goslar.  V.  Kai.  Jun.  fl08. 
-Schötlgen  Leben  Wiprechts  Urk.  S.  8.,  wo  Kai.  Januar,  ein  Lese-  oder  Druckfehler  sein  muss, 
da  diese  Angabe  weder  auf  das  Jahr  1107  noch  1108  unserer  Zeitrechnung  passt;  denn  am 
28.  Dec.  1107  war  der  König  in  Aachen  und  1108  in  Mainz.  Dagegen  passt  die  Urkunde  «ehr 
gut  hieher,  da  wir  dieselben  Personen  in  ihr,  wie  in  der ''nächstfolgenden  finden,  die  also  dem 
König  von  Goslar  nach  Merseburg  gefolgt  sein  mögen. 

1356.  „    30.    Derselbe  ist  abermals  unter  den  Fürsten,  auf  deren  Verwendung  Köiiig  Heinrich  V.  dem 

Bisthum  Meissen  andere  Güter  eignet.  Act.  Mersborc  III.  Kai.  Jun.  1108,  a.  Ord.  IX.  R.  HL 
Homii  Comment.  in  epist.  Adelgoli  etc.  p.  7.  not. 

1357.  September  17.    Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,  schenkt  dem  Kloster  Helmwardeshauser»  die  Güter 

der  Paderbomischen  Kirche  zu  Wilmeressen.  Dat.  XV.  Kai.  Octobr.  1108,  Episc.  ord.  a.  XXIV. 
Schaten  A.  P.  I.  p.  467. 

1358.  Egilmar,  Graf  an  den  Grenzen   von  Sachsen  und  Friesland,  schenkt  dem  Abt  Norbert  und  dem 

Kloster  zu  Iburg  eine  Rente  von  Fischen  aus  zwei  Häusern  zu  Merehusen  und  Gethusen.  Act 
a.  1108,  sub  Osnab.  eccl.  episcopo  Johanne.  Jung  Hist.  Com.  Benthem.  Cod.  dipl.  p.  6.  Moser 
0.  G.  II.  S.  275.  s.  W.  VUI.  S.  70. 

1359.  Baldwin,  König  von  Jerusalem,   sendet  dem  Stifte  Corvcy  Reliquien  vom  heil  Kreuze,  vom  heil. 

Grabe  u.  a.  m.    Annal.  Corb.  I.  c.  p.  7. 

1360.  Das  Kloster  Corvey   wird   durch   Räuber,    unter    der  Anfuhrung  eines  gewissen   Conrad,   mittels 

nächtlichen  Einbruches ,  aller  Schätze  an  Gold ,  Silber  und  Edelsteinen ,  so  wie  der  Reliquien 
beraubt;  erlangt  aber  alles,  ausser  den  Reliquien  des  heil.  Kreuzes,  zurück.    Annal.  Corb.  1.  c. 

1109. 

1361.  Julius  4.    Burchard,  Bischof  zu  Münster,  ist  unter  den  Fürsten,  auf  deren  Rath  und  Verwendung 

König  Heinrich  V.  einen  Güterlausch  zwischen  der  Kirche  zu   Goslar  und  dem  Kloster  Paulin - 
/  zelle  bestätigt.    Act.  Goslar.  IV.  Non.  Jul.  1109,  a.  Ord.  IX.  R.  IV.    Hesse  Paulinz.  Urk.  S.  2. 

4362.  Gumpert,  Abt  des  Klosters  zu  Paderborn,  beurkundet,  dass  Elferus,  Graf  zu  Paderborn,  zum  See- 
lenheil seiner  vom  Blitze  getödteten  Gattinn  Regelindis,  dem  Kloster  eine  Hove  zu  Otliihem  ge- 
schenkt hat.    Act.  a.  1109.    Bisher  ungedruckt.    (CLXXIX.; 

Digitized  by  V^OOQIC 


1110  — Uli,  219 

1363.  Julius  13.    Johann,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.  —  Sein  Nachfolger  Godescalk  von  Diepholt  (der 

erste,  dessen  Abkunft  so  bestimmt  angegeben  wird)  war  vorher  Dompropst  zu  Minden,  also 
vielleicht  ein  Verwandter  des  dortigen  Bischofs  gleiches  Namens.    Strunck.  mscpt. 

1364.  Urkundliche  Nachricht,  dass  nach  dem  im  J.  1100  erfolgten  Brande  der  Domkirche  zu  Osnabrück, 

der  dasaalige  Bischof  Wido  die  Leichname  der  Heil.  Crispinus  und  Crispinianus,  nach  langem 
vergeblichen  Suchen,  endlich  in  einem  besondern  Gewölbe  unter  dem  zerstörten  Hochaltar  ge- 
funden, und  wegen  der  Verwüstung  des  Ortes  auf  das  Schloss  Iburg  gebracht,  wo  sie  in  dem 
hohlen  Altare  des  heil.  Clemens  sechs  Jahre  und  darüber  verborgen  geblieben,  bis  der  Bischof 
Johann  sie  nach  Osnabrück  in  die  wiederhergestellte  Kirche  zurückgebracht,  wobei  er  dem 
Kloster  Iburg  ein  Pfund  Zehenten  aus  dem  Dorfe  Suivulten,  nach  der  Einweihung  der  Kirche 
zu  Osnabrück  aber  ein,  dem  Edlen  Roihward  abgetauschtes  Vorwerk  zu  Line,  zu  seiner  Me- 
morie  und  seinem  Begräbnisse  geschenkt.  Nach  dem  Tode  des  Bischofs  aber  sei  derselbe,  aus 
Furcht  vor  dem  allzugrossen  Volkszulauf  bei  dem  Grabe  eines  Bischofs,  nicht  zu  Iburg,  sondern 
zu  Osnabrück  begraben  worden.  Act.  a.  1110.  —  Die  Urkunde,  von  der  kein  Aussteller  ge- 
nannt wird,  ist  von  dem  Kloser  Iburg  ausgegangen,  dessen  damaliger  Abt  Norbert  auch  darin 
erwähnt  ist.  —  Moser  0.  G.  IL  S.  276.  s.  W.  VUL  S.  71. 

1365.  August  6.    Burghard,  Bischof  zu  Mimigardcford ,  gibt  dem  Kapitel  daselbst,  auf  Bitten  seines  Kam-      -^ 

merers  Herimann,  ein  Pfund  Zehenten,  wofür  des  letzteren  Ehefrau  Athelindis  auf  Lebenszeit 
eine  Präbende  gleich  einem  der  Brüder  gemessen  soll;  auch  gibt  derselbe  Herimann  dem  Ka- 
pitel eine  Hove  zu  Dorovelde  zu  seiner  Memorie.  Dat.  Mimigardeforde  VIIL  Id.  Aug.  1110, 
Episc.  ord.  a.  XU.    Niesert  M.  U.  B.  I.  S.  257.    (CLXXX.) 

(Nach  1110.) 

1366.  Urkundliche  Bestimmung  der  Erbfolge  in  einem,  der  Kirche  zu  Mimigardeford  von  einem  Canonicus 

Godescalk  vormals  geschenkten  Gute  zu  Telgoht.  S.  d.  Niesert  M.  U.  B.  I.  S.  255.  sehr  fehler- 
haft. (CLXXXI.)  —  Die  bei  Niesert  a.  a.  0.  angegebene  Zeitbestinmiung  (vor  1032)  gründet 
sich  nur  auf  den  zufälligen  Umstand,  dass  in  einer  Urkunde  des  1032  verstorbenen  Bischofs 
Sigifrid  (Nr.  918.)  ein  Dechant  Godescalk  genannt  wird,  dessen  Identität  mit  dem  hier  erwähn- 
ten Canonicus  gleiches  Namens  aber  durchaus  unwahrscheinlich  ist.  Nach  der  äusseren  Beschaf- 
fenheit der  Urkunde  kann  dieselbe  einer  so  frühen  Zeit  nicht  angehören;  dagegen  berechtigt 
die  Übereinstimmung  der  Namen  vieler  Zeugen  mit  denen  in  der  nächstvorherg.  Urk.  sie  in  diese 
Zeit,  nur  etwas  später  zu  setzen,  weil  der,  in  jener  als  Canonicus  erscheinende  Theodericus 
hier  als  Decanus  auftritt.  Der  Canonicus  Godescalk  ist  ohne  Zweifel  derselbe,  welcher  in  der 
Urk.  des  Bischofs  Erpho  vom  J.  1085  (Nr.  1232.;  Cod.  dipl  Nr.  CLXV.)  als  Vicedominus  genannt 
wird.    Vgl.  Zeitschr.  f.  vaterl.  Gesch.  u.  A.  K.  HL  S.  213. 

1111. 

1367.  Februar  9.    Erster  Vertrag  zwischen  König  Heinrich  V.  (welcher  im  vorigen  Jahre  seinen  Römerzug 

angetreten  hatte)  und  dem  Papste.  Pertz.  Leg.  T.  IL  p.  66.  Annal.  Rom.  ap.  Pertz.  Scriptor. 
T.  V.  p.  472.  sq.  —  Unter  den  Geiseln,  welche  der  König,,  in  Folge  dieses  Vertrages,  dem 
Papste  stellte,  befand  sich  auch  Heinrich,  der  Bruder  des  Grafen  Friedrich  von  Arnsberg.  Go- 
belin.- I^rs.  1.  c.  p.  266. 

1368.  April  11.    Zweiter  Vertrag  zwischen  dem  König  und  dem  Papste.  —  Unter  den  Fürsten,  welche 

voa  Seiten  des  Königs  diesen  Vertrag  beschworen,  war  auch  Bischof  Burohard  von  Münster. 
Pertz.  Leg.  T.  IL  p.  72.    Annal.  Rom.  L  c.  p.  475. 

Digitized  by  V^OOQlC 


220  tili  — 1112. 

1369.  April  ^3.    Kaiser -Krönung  Heinrichs  V.  —  Bei  derselben  war  auch  der  Abt  Erkenbert  von  Cor\ey 

zugegen.    Annal.  Corb.  1.  c.  p.  7. 

1370.  Burchard,  Bischof  zu  Münster,  protestirt  gegen  die,  von  dem  Erzbischof  Friedrich  zu  Cöln,  we^On 
eines  angeblichen  Vergehens  gegen  den  Papst,  wider  ihn  ausgesprochene  Excommunicalion. 
appellirt  deshalb  an  den  päpstlichen  Stuhl,  und  ladet  den  Erzbischof ,  wegen  der  von  demselben 

vorgenommenen  Befehdung  und  Verwüstung  seiner  Diöcese,  auf  den  1.  Oktober  vor  ein  Con- 
cilium.  S.  d.  üdalr.  Cod.  Nr.  CCXCII.  1.  c.  p.  294.  —  Die  Ausdrücke:  Quod  autem  hujus  rei 
causam  injuriam  domino  apostolico  illatam  praetendis  .  .  .  cum  ipse  nobis  testis  sit  nos  prac- 
cipue  illic  fuisse  causam  pacis  et  concordiae;  machen  es  wahrscheinlich,  dass  dieser  Brief  hie- 
her  gehört;  denn  unter  jener  injuria  ist  schwerlich  etwas  anderes  als  die  Gefangennehmung  des 
Papstes  durch  den  Kaiser  (nach  dem  ob.  ersten  Vertrage)  zu  verstehen,  woran  Burchard,  als 
der  beständige  Begleiter  des  Kaisers,  betheiligt  scheinen  konnte. 

1371.  August  8r    Burchard,  Bischof  zu  Münster,  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Heinrichs  V.  für  die 

Abtei  Weissenburg.  Act.  Spirae  VI.  Id.  Aug.  1111,  a.  R.  VI.  Imp.  I.  Schoepflin  Alsat.  diplom. 
T.  I.  p.  188. 

1372.  „       9.    Derselbe  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Heinrichs  V,  für  das  Bisthum  Wornns.     Act 

Spirae  V.  Id.  Aug.  1111,  a.  R.  VI.  Imp.  I.    Schannat  Hist.  Worm.  Cod.  prob.  p.  64. 
4373.        „     14.    Derselbe  war  im  Rathe  Kaiser  Heinrichs  K.  zugegen,  als  dieser,  am  Begräbnisstage  sei- 
nes Vaters  Heinrichs  IV.,  die  Stadt  Speyer  von  einer  lästigen  Abgabe   frei  sprach.     Act    Spir. 
XIX.  Kai.  Sept.  1111,  a.  R.  VI.  Imp,  I.    Würdtwein  N.  Subs.  I.  p.  136. 

1374.  Oktober  2.    Derselbe  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Heinrichs  V.  für  das  Stift  Einsiedeln.    Act. 
^  Argentor.  VI.  Non.  Octobr.  1111,  a.  R.  VI.  Imp.  1.     Hartzheim  ConcU.  Germ.  T.  III.  p.  266. 

1375.  December  25.     Fürstenrath  zu  Goslar,  wo  auf  den  Antrag  des  Kaisers   der  Herzog  Lothar   von 

Sachsen  und  Markgraf  Budolf  von  der  Nordmark,  wegen  des  in  der  Grafschaft  Stade  begonne- 
nen Streites,  für  Reichsfeinde  erklärt  und  ihrer  Würden  entsetzt  werden.  —  Dies  gibt  Anlass 
zum  abermaligen  Ausbruche  des  Sächsischen  Krieges,  an  welchem  auch  Westfalen  wesentlich 
betheiligt  wurde.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  749.,  zum  J.  1112,  in  Folge  seiner  bekannten  Zeitrechnung. 

1112. 

1376.  Januar  11      Burchard,  Bischof  zu  Münster,  ist  Zeuge  bei  Kaiser  Heinrichs  F.  Bestätigung  der  Pri- 

vilegien der  Abtei  Hersfeld.  Act.  Merseburc  III.  Id.  Januar.  1112,  a.  Ord.  XIII.  R.  VI.  Imp.  I. 
Wenck  Hess.  Landesgesch.  III.  ürkundenb.  S.  65. 

1377.  März  18.    Grosse  Synode  zu  Rom,   auf  welcher  der  Papst  alle  dem  Kaiser  gemachten  Bewilligun- 

gen widerruft  und  verdammt.     Eckehard.  1.  c.  p.  246.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  749. 

1378.  April  25.    Kaiser  Heinrich  V.  anwesend  in  Münster,  mit  den  Erzbischöfen  von  Mainz,   Trier,   Cöln 

und  vielen  andern  Fürsten,  zu  Folge  einer  Urkunde  desselben  für  das  Kloster  Laach.  Act. 
Monasterii  VU.  Kai.  Maj.  1112,  a.  Ord.  XUI.  R.  VI.  Imp.  U.    Günther  Cod.  dipl.  I.  S.  177. 

1379.  „      27.    Die  Bischöfe  Burchard  von  Münster,   Godescalk  von  Minden   und   Godescalk  von  Osna- 

brück sind  gegenwärtig  bei  einer  Schenkung  Kaiser  Heinrichs  V.  an  das  Bisthum  Bamberg.  Act. 
Monaster.  V.  Kai.  Maj.  1112,  a.  Ord.  XIII.  R.  VI.  Imp.  H.    Schuttes  histor.  Sehr.  I.  S.  31. 

1380.  August  8.    Burchard,   Bischof  zu  Münster,  war  zugegen,  als  Kaiser  Heinrich    V.  die  Rechte  des 

Vogtes  des  Klosters  S.  Maximin  bestimmte.     Act.  Spir.  VI.  Id.  Aug.   1112,   a.  R.  XII.  Imp.  I. 
/  Hontheim  Hist.  Trev.  I.  p.  494. 

1381.  Oktober  16.    Derselbe  ist  unter  den  Fürsten,  auf  deren  Verwendung  Kaiser  Heinrich  V.  die  Zoll- 

freiheit der  Stadt  Worms  bestätigt.  Act.  Franckenevort  XVH.  Kai.  Novemb.  1112,  a.  Ord.  XII. 
R.  VI.  Imp.  n.    Ludewig  Reliq.  Mss.  T.  II.  p.  180. 

Digitized  by  V^OOQIC 


1112  —  1113.  221 

1382.  November  30.     Derselbe  ist  anter  den  Fürsten,  auf  deren  Verwendung  Kaiser  Heinrich   V.  der 

Marien -Kirche  zu  Aachen  den  Hof  Harna  bestätigt.  Act.  Wormaciae  IL  Kai.  Decembr.  \\i% 
a.  R.  VI.  Imp.  II.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S..177. 

1383.  December  15.     Godescalk,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.  —  Er  gab  dem  Domstifte  zu  seiner  Memorie 

einen  Hof  zu  Reme.  Lerbeck.  1.  c.  p.  174.  Todestag  auch  im  Necrol.  Moellenb.  —  Nach  sei- 
nem Tode,  wenn  nicht  früher,  muss  Withelo  wieder  in  Besitz  des  Bisthums  Minden  gekommen 
sein,  da  er  noch  im  J.  1115  eine  Kapelle  zu  Minden  geweiht,  und  um  dieselbe  Zeit  die  ersten 
Nonnen  aus  dem  Kloster  Obernkirchen  in  das  neu  gestiftete  Kloster  V^erder  bei  Hanover  ein- 
geführt haben  soll.  Lerbeck.  1.  c.  p.  174. 
1381.  Pfalzgraf  Sigefrid,  dem  der  Kaiser  die  Erbfolge  in  die  Lehengüter  des  verstorbenen  Grafen  Ulrich 
von  Weimar  verweigert  hatte,  stiftet  in  Sachsen  eine  neue  Empörung  an.  Eckehard.  1.  c.  p.  246. 
Chron.  ürsp.  p.  256.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  750. 

1385.  December  25.     Weihnachtsfest,  welches  der  Kaiser  in  Erfurth  feiert.  —  Da  die  Sächsischen  Fürsten 

daselbst  an  seinem  Hofe  nicht  erscheinen,  so  lässt  er  ihre  Besitzungen  feindlich  überfallen. 
Eckehard.  1.  c.  p.  247.    Chron.  Ursp.  p.  256.    Annal.  Sax.  1.  c.  759.  zu  1113. 

1386.  Bnrckard,  Bischof  zu  Münster,   ist  unter  den  Fürsten,  auf  deren  Verwendung  Kaiser  Heinrich  V, 

eine  Schenkung  des  verstorbenen  Grafen  Ulrich  von  Weimar  an  die  Kirche  zu  Mainz  bestätigt. 
S.  d.  Gudenus  Cod.  dipl.  T.  I.  p.  392.  —  Die  Urkunde  gehört  wahrscheinlich  zu  dem  eben 
bemerkten  Aufenthalt  des  Kaisers  zu  Erfurth.  Wenigstens  ist  die  willkürliche  Angabe  bei  GuA 
1.  c.  circa  ann.  1120  unrichtig,  da  Bischof  Burchard  schon  im  J.  1118  gestorben  ist. 

1113. 

1387.  Der  Kaiser  fährt  fort,  seine  Feinde  in  Sachsen  und  Thüringen  zu  bekriegen,  besiegt  sie  mit  Hilfe 

seines  Feldherm  des  Grafen  Boy  er  von  Mannsfeld  (der  selbst  ein  Sachse  von  Geburt  war,  Chr. 
Ursp.},  und  stellt  die  Ruhe  einigermassen  wieder  her.    Chr.  Ursp.  p.  256.    Annal.  Sax.  I.  c.  p.  750. 

1388.  April  6.    Burchard,  Bischof  zu  Münster,  ist  unter  den  Fürsten,  auf  deren  Fürsprache  Kaiser  Hein- 

rich V.  der  Abtei  S.  Maximin  die  von  dem  Grafen  Emicho  derselben  entzogenen  Güter  zurück- 
gibt. Act.  Wormat.  in  die  Paschae,  VUL  Id.  April.  1113,  a.  R.  XIH.  Imp.  H.  Hontheim  Hist. 
Trev.  L  p.  498. 

1389.  Junius  16.    Erkenbcrt,  Abt  zu  Corvey,  beurkundet,  dass  der  Graf  Conrad,  zu  seiner,  seiner  Ge- 

mahlinn  und  Söhne  Memorie,  dem  Stifte  Corvey,  in  Gegenwart  des  Grafen  und  Vogtes  Sigifrid 
und  anderer  Zeugen,  vier  Eigenhörige  und  zwei  Hoven  zu  Stahle  geschenkt  hat.  Act.  Corbcia 
XVI.  Kai.  Jul.  1113,  abb.  ord.  a.  VIU.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  212. 

1390.  „       17.    Derselbe  beurkundet,  dass  der  Graf  Ä?rmonn  und  sein  Sohn  TfVdefcinrf  die  Villication 

zu  Urthorpc ,  welche  sie  von  der  Kirche  zu  Corvey  zu  Lehen  trugen ,  nebst  Gütern  und  Zehen- 
ten zu  Eilenhusen,  Horohusen  und  Hatopo,  aufgekündigt,  und  dafür  Güter  zu  Wigartinchusen, 
Osinctorp,  Swicprechtinchusen,  Horohusen,  Mulehusen,  Elfringhusen  u.  a.  erhalten  haben.  Act 
Corbeie  sub  advocato  comite  Sigefrido,  XV.  Kai.  Jul.  1113,  abb.  ord.  a.  VIIL  Falke  C.  Tr. 
Corb.  p.  40ft. 

1391.  Derselbe  beurkundet,  dass  ein  freier  Mann  Sigibert  seine  Güter  in  der  Mainzer  und  Paderborner 

Diöcese,  gegen  den  lebenslänglichen  Besitz  des  Hofes  Huldessen  u.  a.,  der  Kirche  zu  Corvey 
geschenkt  hat.  Act.  secundum  ritum  Ostersahson  herescaph  in  pago  Sulbirgowe,  a.  4113,  abb. 
ord.  a.  Vin.    KindKnger  M.  B.  U.  Urk.  S.  93.    (CLXXXII.) 


Digitized  by 


Google 


222  1114. 

11U. 

1392.  Januar  7.    Yermählungsfeier  des  Kaisers  zu  Mainz.    Eckehard.  I.  c.  p.  2i7.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  750.  — 

Auch  Herzog  Lothar  kommt  dahin  und  unterwirft  sich  dem  Kaiser.  Otto  Frising.  lib.  VII.  cap.  15. 
ap.  Urstis.  Germ.  Histor.  T.  I.  p.  147.  —  Der  Kaiser  brachte  jedoch  durch  allzu  grosse  Strenge 
die  Fürsten  wieder  gegen  sich  auf,  und  veranlasste  dadurch  neue  Bündnisse  derselben  zu  sei- 
nem Nachtheil. 

1393.  Februar  14.    Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,  gibt  dem  Abt  Erkenbert  und  den  Brüdern  zu  Corvey 

den  Noval- Zehenten  der  villa  Iluxeri.    Act.  Corbeie  XVI.  Kai.  Mart.   1114.    Bisher  ungedruckt. 
(CLXXXIII.) 
4394.  März  4.    Burckhard,  Bischof  zu  Münster,  ist  Zeuge  bei  Kaiser  Heinrichs  V,   Bestätigung  der  Privi- 
legien des  Klosters  Muri.    Act.  Basil.  IV.  Non.  Mart  1114,  a.  R.  VIII.  Imp.  III.     Herrgott  Geneal. 
Habsb.  T.  II.  p.  131. 

1395.  „     10.    Derselbe  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Heinrichs  V,  für  die  Cella  S.  Meginradi.    Act. 

BasU.  VI.  Id.  Mart.  1114,  a.  R.  IX.  Imp.  III.    Herrgott  I.  c.  p.  134. 

1396.  „    .  .    Derselbe  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde  K,  Heinrichs  V.  fiir  das  Bisthum  Basel.     DaL  BasiL 

a.  1114.    Herrgott  I.  c.  p.  133. 

1397.  „     18.    Derselbe  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde  K.  Heinrichs  K  für  das  Kloster  Medium  monasterium. 

Act.  Strasburc  XV.  Kai.  April.  1114,  a.  R.  VHI.  Imp.  HI.     Schoepflin  Alsat.  dipl.  T.  I.  p.  191. 

1398.  Junius  17.    Erkenbert,  Abt  zu  Corvey,  beurkundet,  dass  zwei  freie  Leute,  Heithenrich  und  Conrad, 

die  Söhne  Thiethards,  zu  Corvey  vor  dem  Grafen  Sigifrid  und  dem  ganzen  Convente,  sich  und 
ihre  Güter  im  Dorfe  Eilenstidi  dem  Stifte  Corvey  eigenhörig  gegeben  haben,  um  die  Lehen 
ihres  Vaters  zu  erhalten.  Dat.  Corb.  XV.  Kai.  Jul.  1114,  abb.  ord.  a.  IX.  (Eine  erneuerte,  aber 
kürzere  Ausfertigung  der  oben  Nr.  1335.  angeführten  Urkunde.)    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  708. 

1399.  Mehrere  freie  Leute  mit  ihren  Familien  übergeben  sich  der  Kirche  auf  dem  Schlosse  Arnsberg  als 

Altarhörige,  unter  dem  Schutze  des  Grafen  Friedrich  von  Arnsberg.  Act.  in  pago  Hengeren  in 
Castro  Arnsberg,  a.  1114.  Kindlinger  M.  B.  U.  Urk.  S.  99.  Seibertz  Urkundenb.  L  S.  43.  — 
Eine  für  die  Geschichte  der  Hörigkeitsverhältnisse  ungemein  wichtige  Urkunde. 

1400.  Kaiser  Heinrich  V,  beabsichtigt  einen  Seekrieg  gegen  die  Bewohner  der  sumpfigen  Landschaften 

jenseit  der  friesischen- Inseln.    Im  Begriffe  dahin  zu  ziehen,  findet  er  die  Stadt  Cöln  in  Empö- 
^^  rung,  und  mehrere  gegen  ihn  verbündele  Fürsten  und  Herren  aus  der  Rheingegend  und   aus 

Westfalen,  worunter  Graf  Friedrich  von  Arnsberg,  dort  versammelt.  Er  gibt  also  den  ferneren 
Kriegszug  auf  und  wendet  sich  gegen  die  nächsten  Feinde,  kann  aber  die  stark  bevestigte  Stadt 
nicht  überwältigen;  er  wendet  sich  daher  gegen  Gülich,  wird  aber  durch  die  Grafen  Friedrich 
und  Heinrich  von  Arnsberg  zum  Rückzuge  genöthigt.  Eckehard.  I.  c.  p.  248.  Chron.  Ursp. 
p.  257.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  750.    Chron.  S.  Panlal.  1.  c.  p.  925. 

1401.  Heraog  Lothar  von  Sachsen  bekriegt  die  Slaven,  welche  sich  für  Angehörige  des  heil.   Vitus  aus- 

geben, und  darauf  auch  zu  einer  bestimmten  Abgabe  an  das  Stift  Corvey  verpflichtet  erklären. 
Annal.  Corb.  1.  c.  p.  8.  —  Wahrscheinlich  liegt  hier  der  Ursprung  der  erdichteten  Urkunde 
über  die  Schenkung  der  Insel  Rügen. 

1402.  August  26.    Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Heinrichs  V.  für 

das  Kloster  Paulinzelle.  Act  Erpesfort  VII.  Kai.  Sept.  1114,  a.  R.  IX.  Imp.  IV.  Joviusin  Chron. 
Schwarzburg.  ap.  Schoettgen  et  Kreysig  Diplomatar.  et  Scriptor.  T.  L  p.  149. 

1403.  Oktober  1.    Der  Kaiser  zieht  aufs  neue  nach  Westfalen,  besonders  gegen  die  Besitzungen  des  Gra? 

fen  von  Arnsberg  und  fuhrt  mitten  in  dieser  Gegend  ein  vestes  Schloss  auf.  Eckehard.  I.  c. 
p.  248.    Chron.  Ursp.  p.  257.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  750. 


Digitized  by 


Google 


1114  —  1115.  1423 

1404.  Die  Stadt  Soest  besänftigt  den  Kaiser  durch  eine  Geldsumme.    Gobel.  Pers.  1.   c.  p.  267.  —  Der 

Kaiser  zieht  nach  Andernach,  wird  dort  von  den  Cölnern,  unter  der  Anführung  ihres  Erzbischofs/ 
angegriflFen  und  besiegt.    Chron.  S.  Pantal.  1.  c.  p.  926.  —  Die  von  dem  Kaiser  angelegten  Be- 
vestigungen  zu  Dortmund,  Andernach  und  Sinzig  werden  zerstört:    Gobehn.  Pers.  1.  c.  p.  267. 

1405.  December  25.    Während  der  Kaiser  das  Weihnachtsfest  zu  Goslar  feiert,   versammeln  sich  Herzog 

Lothar  von  Sachsen  und  andere  gegen  jenen  verbündete  Fürsten,  zu  Walbeck.  Annal.  Sax. 
1.  c.  p.  751.,  zu  1115. 

1115. 

1406.  Der  Kaiser,  der  Sachsen  in  offenem  Aufruhr  findet,  unterwirft  sich  Braunschweig  und  Halberstadt, 

während  seine  Anhänger,  unter  dem  Grafen  Boyer  von  Mannsfeld,  Orlamünde  belagern.  Dem 
Herzog  Lothar  ziehen  die  Grafen  Friedrich  und  Heinrich  von  Arnsberg,  Heinrich  von  Lintburg 
und  Hermann  von  Calvelage  zu  Hilfe;  der  Kaiser  zieht  dagegen  den  Grafen  Hoyer  an  sich. 
Chron.  Ursp.  p.  257.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  751. 

1407.  Februar  11.    Schlacht  am  Welfesholze.  —  Nachdem  beide  Heere  einander  einige  Tage  drohend 

gegenüber  gestanden  hatten,  gviS  Hoyer,  dem  der  Kaiser  das  Herzogthum  Sachsen  versprochen 
hatte,  mit  der  auserlesensten  Mannschaft  die  Sachsen  ungestüm  an,  wurde  aber  geschlagen,  blieb 
selbst  mit  vielen  andern,  und  die  Sachsen  erhielten  einen  vollständigen  Sieg.  Auf  Seiten  der 
Sachsen  hatte  der  Bischof  Reinhard  von  Halberstadt  nicht  nur  an  dem  Kampfe  Theil  genommen, 
sondern  war  sogar  einer  der  Anführer  gewesen.  Den  von  Seiten  des  Kaisers  in  der  Schlacht 
Gefallenen  versagte  er,  als  Gebannten,  das  kirchliche  Begräbniss.  Eckehard.  1.  c.  p.  248. 
Chron.  Ursp  .p.  257.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  751.     Albert.  Stad.  1.  c.  p.  263. 

1408.  Der  Kaiser  geht  an  den  Rhein  zurück.    Der  Bann,  welchen  der  Papst  schon  im  November  vor.  J. 

über  ihn  und  seine  Anhänger,  wegen  des  erneuerten  Investiturstreites,  ausgesprochen  hatte, 
wird  jetzt  in  Deutschland  allgemein  bekannt  gemacht,  w^orauf  die  meisten  Fürsten  von  ihm  ab- 
fallen.    Chron.  Ursp.  1.  c.     Annal.  Sax.  1.  c.  p.  751. 

1409.  März  25.     Quidam  scelestus  Burchardus  nimmt  den  Abt  Erkenbert  von  Corvey  gefangen,  und  zwingt 

ihn,  sich  mit  200  Mark,  ohne  was  er  bei  der  Gefangennehmung  verloren,  zu  lösen.  Annal. 
Corb.  1.  c.  p.  8.  —  Dieser  Burchard  soll  vielleicht  gar  der  Bischof  von  Munster  sein,  den  der 
Schreiber  der  Annalen,  als  einen  Anhänger  des  Kaisers,  daher  mit  diesem  im  Banne,  nicht 
mehr  des  bischöflichen  Namens  würdigte. 

1410.  Während  der  Bischof  von  Halberstadt  und  Andere   die  Anhänger  des  Kaisers  aus  dem  östlichen 

Sachsen  vertreiben,  erobert  Herzog  Lothar  mit  den  ihm  verbündeten  Westfalen  Dortmund,  und 
der  Erzbischof  von  Cöln  des  Kaisers  bevestigtes  Schloss  Luofereskit  nebst  zwei  Schlössern  sei- 
ner Verbündeten.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  751.  —  Soll  der  letzte,  offenbar  verdorbene  Name,  vielleicht 
Lüdenscheid  bedeuten,  und  soll  dies  etwa  das  Schloss  sein,  welches  der  Kaiser  (nach  Nr.  1403.) 
gegen  den  Grafen  von  Arnsberg  erbaute? 

1411.  Herzog  Lothar  belagert  Münster.     Die  Einwohner  von  Münster  ergeben  sich  ihm,  und  geloben  ihm 

Treue,  für  den  Fall,  dass  ihr  Bischof  Burchard  sich  nicht  mit  ihm  vereinigen  und  den  Frieden 
bei  dem  Kaiser  unterhandeln  wolle.    Annal.  Sax.  1.  c. 

1412.  Während  ein  Theil  der  gegen  den  Kaiser  verbündeten  Fürsten  über  den  Rhein  geht  und  die  An- 

hänger des  Kaisers  bis  in  das  Elsass  verfolgt,  jedoch,  wiewohl  ohne  grossen  Verlust,  zurück- 
geschlagen wird;  Gobel.  Pers.  1.  c.  p.  267.  —  kehrt  Herzog  Lothar  mit  den  ihm  verbündeten 
westfälischen  Grafen  nach  Corvey  zurück  und  empfängt  dort  Gesandte  des  Kaisers  mit  Frie- 
detisvorschlägen.    Anual.  Sax.  1.  c.  p.  751. 


Digitized  by 


Google 


224  1115  —  1116. 

4i13.  Junius  11.  Erkenberfs,  Abtes  zu  Corvey,  Verordnung  wegen  des  Marktgeldes  zu  Höxter.  Act 
apud  villam  Hugseli  III.  Id.  Jun.  1115.    Kindlinger  M.  B.  II.  Crk.  S.  104.  mit  IV.  Id.  (CLXXXIV. 

1414.  Friedrich,  Graf  von  Arnsberg,  erobert,   auf  Verlangen  des  Abtes  ErUenbert  von  Corvey,   die  Burg 

Eresburg,  und  zerstört  dieselbe.  —  Diese  Begebenheit,  die  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  8.  zum  J.  4145 
nur  beiläufig  und  ohne  nähere  Zeitbestimmung  erwähnen,  gehört  höchst  wahrscheinlich  hieher. 

1415.  Herzog  Lothar  (um  sein  herzogliches  Ansehen,   das  sich  nun  auch,  vgl.  Nr.  1411.,  über' Westfalen 

erstreckte,  zu  behaupten,  und  damit  die  Ordnung  im  nördlicheh  Deutschland  aufrecht  zu  halten' 
zerstört  die  Schlosser  Falkenstein  und  Walhausen  (im  nördlichen  Thüringen)  wegen  der  daraus 
vorgenommenen  Räubereien.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  751. 

1416.  November  1.    Auf  diesen  Tag  hatte  der  Kaiser  eine  Versammlung  nach  Mainz  ausgeschrieben,  zu 

der  sich  aber,  ausser  wenigen  Bischöfen,  niemand  einfand;  dagegen  entstand  in  Mainz  selbst 
Aufruhr,  welcher  den  Kaiser  nöthigte,  die  Stadt  zu  verlassen.  Eckehard.  1.  c.  p.  249.  Cbron. 
Ursp.  p.  258.    Annal.  Sax.  1.  c. 

1417.  „  19.  Kaiser  Heinrichs  V.  Urkunde  Tür  das  Kloster  S.  Benedict!  in  Larione:  Burcardus  can- 
cellarius  (der  Bischof  von  Münster)  vice  Friderici  Colon,  archiepisc.  et  arcliicancellarii  recognoviL 
Act.  Spirae  XIII.  Kai.  Decembr.  1115,  a.  R.  XI.  Imp.  V.  Orig.  Guelf.  T.  I.  p.  548. 

1418.  December  25.    Weihnachten.     Zu  Cöln  wird,  auf  Veranlassung  des  päpstlichen  Legaten  (welcher 

auf  der  Reise  dahin  stirbt),  wider  den  Willen  des  Kaisers,  eine  grosse  Versammlung  gehalten. 
Eckehard.  1.  c.  p.  249.     Chron.  Ursp.  p.  258.    Annal.  Sax.  1.  c. 

1419.  Liudbert,  Abt  zu  Werden,  beurkundet,  dass  er  die  Güter  zu  Dale,  welche  seine   drei  Voi^änger 

Otto  und  die  beiden  Rudolfe  für  die  Kirche  zu  Werden  erworben  hatten,  endlich,  durch  die 
Schenkung  des  Herrn  Thuring,  völlig  an  dieselbe  gebracht  habe,  und  überweist  diese  Güter, 
zum  Besten  der  Brüder  und  zum  Behuf  seines  Anniversariums,  dem  Cellerarius  Godefrid  zur 
Verwaltung.    A.  1115.    Kremer  akad.  Beitr.  IL  S.  210. 

1116. 

1420.  Der  Kaiser- gibt  Deutschland  auf  und  zieht  nach  Italien,  um  dort  seine  Macht  zu  befestigen.    Nach 

seiner  Entfernung  steigt  in  Deutschland  die  Zerrüttung  auf  den  höchsten  Grad,  und  alle  gesetz- 
liche Ordnung  hört  auf.  Erzbischof  Albert  von  Mainz  sucht  alles  gegen  den  Kaiser  aufzuregen, 
dessen  Partei  durch  den  Herzog  Friedrich  von  Schwaben  und  dessen  Bruder  Conrad,  welchen 
der  Kaiser  kurz  vorher  zum  Herzog  von  Ostfranken  ernannt  hatte,  noch  aufrecht  erhalten  wml. 
Eckehard.  I.  c.  p.  249.  Aimal.  Sax  1.  c.  p.  752. 
/H21.   Herzog  Lothar  belagert  und  erobert  das  Schloss  Bentheim.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  753. 

1422.  Mai  5.    Erkenbert,  Abt  zu  Corvey,  beurkundet  die  Schenkung  von  Gütern  zu  Crymmenhusen,  durch 

seinen  Vicarius  Christian  an  das  Elemosinhaus  des  Stiftes  Corvey.  Act.  III.  Non.  Maj.  1116. 
Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  582.    (CLXXXV.) 

1423.  Julius  1.    Burchard,  Bischof  zu  Münster,  ist  bei  Kaiser  Heinrichs  V.  Bestätigung  der  Privilegien  der 
/  Abtei  S.  Maximin  zugegen.    Act.  in  Ytalia  in  Castro  Burgulie,  Kai.  Jul.  1116,  a.  R.  XI.  Imp.  M. 

^  Hontheim  Hist.  Trevir.  T.  I.  p.  501. 

1424.  September  29.     Versammlung  der  gegen   den   Kaiser  empörten  Fürsten  zu  Frankfurth  am  Main, 

wobei  unter  andern  Bischof  Heinrich  von  Paderborn  und  Abt  Erkenbert  von  Corvey  zugegen 
sind.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  753. 
4425.  Die  vorhergenannten  Fürsten  begeben  sich  nach  Mainz,  wo  der  Bischof  von  Paderborn  der  Ordi- 
nation des  Bischofs  Thietmar  zu  Verden  durch  den  Erzbischof  Friedrich  von  Cöhi  assistirt  und 
darauf  nach  Hause  reist.  —  Der  Abt  von  Corvey,  welcher  länger  in  Mainz  verweilt,  wird  da- 


Digitized  by 


Google 


1116  —  1118.  225 

selbst  von  den  gegen  ihren  Erzbischof  empörten  Einwohnern  beraubt  und  entkommt  kaum  mit 
dem  Leben.    Annal.  Sax.  1.  c. 
4426.   Graf  Friedrich  von  Amesberg  ist  Zeuge,  als  Erzbischof  Friedrich  zu  Cöln  der  Abtei  Siegburg  den 
Martinsberg  bei  Xanten  und  andere  Güter  übergibt.    D.  in  Sigebergensi  coenobio  a.  1146.    La- 
comblet  Urkundenb.  L  S.  182. 

1427.  Das  Kloster  Freckenhorst  brennt  ab.    Annal.  Corb.  1.  c.  p.  8.  ^^-^ 

1117. 

1428.  März  29.    Graf  Friedrich  von  Arnesbei^  ist  Zeuge  in  zwei  Urkunden  Erzbischof  Friedrichs  zu  Cöh 

für  die  Abtei  Siegberg.  D.  in  eodem  coenobio,  lY.  Kai.  April.  1117.  Lacomblet  Urkundenb.  L 
S.  184.  185. 

1429.  Derselbe  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde  eben  dieses  ErzbischoCs  für  die  Kirche  zu  Seblich  (Zyfflich). 

1117.    Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  186. 

1430.  Erkenbert,  Abt  zu  Corvey,  und  viele  Sachsen  wallfahrten  nach  Jerusalem.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  764. 

1118. 

1431.  März  19.    Burchatd,  Bischof  von  Münster,  von  dem  Kaiser  mit  einer  Gesandtschaft  nach  Konstan- 

tinopel  beauftragt,  stirbt  auf  dem  Wege  dahin.  Chron.  Ursp.  p.  264..  Sein  Todestag  nach  dem 
Necrol.  eccl.  maj.  Monaster.  —  Sein  Leichnam  soU,  der  Sage  zu  Folge,  nach  Münster  gebracht 
und  in  der  Mauritz -Kirche  begraben  worden  sein;  doch  fehlt  der  Beweis  dafür.  —  Zu  seiner 
Memorie  schenkte  er  PUichem  an  die  Domkirche.  Necrol.  eccl.  maj.  —  Das  Necrol.  eccl.  S. 
Mauric.  nennt  ihn  den  Erbauer  der  Stifts-  und  Propstei- Gebäude  (fundator  claustri  et  praeposi- 
turae);  und  der  Lib.  rub.  fol.  50.  schreibt  ihm  den  Bau  des  Umganges  (porticus),  der  Propstei 
und  der  Kapelle  S.  Blasü  zu.  —  Als  Stifter  des  Collegiatstifts  zum  alten  Dome  nennt  ihn  das 
Necrol.  vet.  eccl.  S.  Pauli.  Die  von  ihm  ausgegangene  Stiftung  der  12  Kanonikal-Präbenden 
zur  Wiederherstellung  des  gänzlich  eingegangenen  Gottesdienstes  in  der  alten  Domkirche,  imd 
die  Bestätigung  dieser  Stillung  durch  die  folgenden  Bischöfe,  werden  auch  in  der  ältesten  noch 
vorhandenen  Bestätigungsurkunde  Bischof  Hermanns  IL  vom  Jahre  1184  berichtet  —  Er  erbaute 
das  Schloss  Dülmen,  umgab  die  alte  Burg  Mimigardevord  (die  nachmals  sogenannte  Dom-  ^' 
Immunität)  mit  einer  neuen  Mauer,  und  stiftete  daselbst  die  Michaels -Kapelle.  Necrol.  eccL 
maj.  —  Er  hatte  auch  schon  die  Ablocht,  die  Stadt  Münster  zu  erweitem  und  mehrere  Paro- 
chien  daselbst  zu  errichten,  und  hatte  deshalb  schon  einen  Platz  angekauft,  um  eine  Kirche 
zur  Ehre  des  heil.  Ludgerus  zu  erbauen;  der  Krieg  hinderte  ihn  aber  an  der  Ausführung  dieses 
Vorsatzes.  Scriptor  de  mirac.  S.  Liudgeri,  ap.  Pertz.  Scripten  T.  II.  p.  424.  —  So  sehen  wir 
also,  dass  Bischof  Burchard,  ohngeachtet  seines  häufigen  Aufenthaltes  am  kaiserlichen  Hofe, 
doch  die  innern  Angelegenheiten  seiner  Diöcese  nicht  vernachlässigte.  —  Aus  der  beabsichtigten 
Errichtung  mehrerer  Pfarrkirchen  in  Münster  ist  übrigens  zu  schliessen,  dass  der  städtische 
Anbau,  ausserhalb  der  alten  Burg  Mimigardevord,  schon  einen  bedeutenden  Umfang  erreicht 
hatte,  und  dass  die  Lamberti- Kirche,  als  die  älteste  und  einzige  Pfarrkirche  diesseit  des  Was- 
sers, damals  schon  bestand,  ihre  Gründung  also  in  die  Zeit  Erpho's  oder  m  die  ersten  Jahre 
Burchards  fallen  mag. 

1432.  Der  neue  Bischof  zu  Mimigardevord  oder  Münster,  Theoderich  (vgl.  Nr.  1437),  war  von  edler  Geburt  ^ 

(vir  illustris  natu  et  virtutibus  famosus)  und  folgte  dem  verstorbenen  Bischof  Burchard  durch 
kanonische  Wahl.  Eckehard.  1.  c  p.  256.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  756.  (bei  1121).  Es  ist  also 
ungegründet,  dass  er,  wie  spätere  Schriftsteller  wissen  wollen,  schon  einige  Jahre  früher,  als 
Gegenbischof,  mit  Burchard  um  den  bischöflichen  Stuhl  gestritten  habe.    Dass  er  ein  geborener 

Regetta  hUt.  Weatfal.  29  .  T 

Digitized  by  V^OOQlC 


226  iii8. 

Graf  von  Winzenburg  gewesen  sei»  ist  gleichfaDs  anricbtig,  da  sich  in  der  Genealogie  dieses 
Hauses  für  ihn  gar  keine  Stelle  findet.  Vgl.  Koken  Beitr.  zur  Niedersächs.  Gesch.  L  S.  26.  h 
den  Anm.  zu  Kleins.  I.  S.  567.  wird  er  für  einen  Sohn  des  Grafen  Otto  von  Zütphen  ausgege- 
ben, ohne  dass  jedoch  ein  Beweis  dafür  beigebracht  wird. 
1433,.  Julius  28.  Synode  der  gegen  den  Kaiser  verbundenen  Bischöfe  zu  Fritzlar.  —  Vor  dieser  Synode 
erschien  auch  Norbert,  der  nachmalige  Stifter  des  Prämonstratenser- Ordens,  der,  als  Reformator 
der  durch  den  Krieg  verdorbenen  Sitten,  durch  seine  Predigten  viel  Aufsehen  machte,  und 
wegen  dieses  Air  unbefugt  erklärten  Predigens  zur  Rede  gestellt  wurde,  sich  aber  kräftig  ver- 
antwortete. AA.  SS.  Jun.  T.  I.  p.  826.  —  Nach  der  Synode  reiste  Norbert  zu  dem  Papste  G^ 
lasius  und  erhielt  von  ihm  die  Erlaubniss  überall  zu  predigen.  Ibid.  p.  827.  —  Über  das  Leben 
Norberts,  der  als  Stifter  des  Prämonstratenser- Ordens  und  erster  Vorsteher  des  Stifts  Kappen- 
berg (vgl.  Nr.  4473.)  auch  für  die  Westfälische  Geschichte  wichtig  geworden  ist,  vgl  AA.  SS. 
Jun.  T.  I.  p.  809.  sq.  und  über  seine  früheren  Schicksale  besonders  p.  821. 

1434.  December  6.    Die  Markgenossen  zu  Osethe.ertheilen,  mit  Einwilligung  des  Bischofs  GodescaBc  m 

Osnabrück  und  des  Grafen  Heinrich,  den  Brüdern  des  Klosters  S.  Clemens  zu  Iburg  das 
Holzungs-  mid  Hastrecht  in  gedachter  Mark,  wogegen  der  Abt  und  die  Brüder  versprechen, 
bei  dem  Todesfalle  eines  Markgenossen  Vigilien  und  Seelenmessen  zu  halten.  Act  in  loco  pla- 
citi  qui  die.  Throp,  in  feste  S.  Nicolai,  secunda  die  ordinationis  abb.  Hugonis.  Moser  0.  G.  II. 
S.  278.  s.  W.  VIII.  S.  72. 

1435.  „  34.  Erkenbert,  Abt  zu  Corvey,  beurkundet  die,  auf  Ermahnen  seines  Vicarius  Chrisim, 
von  der  edlen  Frau  Boburc  gemachten  Güter -Schenkungen  an  die  Elemosin  des  Stiftes  Coney 
Act.  II.  Kai.  Januar.  4449.  (Es  ist  aber  4448  gemeint,  weil  das  Jahr  von  Weihnachten  an  zu 
rechnen  ist.)  —  Mit  der  Verhandlung  vom  5.  Mai  4446  (Nr.  4422.)  in  eine  Urkunde  zusammen- 
gefasst.    (CLXXXV.) 

4436.  „  „  GodescaOe,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.  Nach  seinem  Epitaphium  bei  Strunck  mscpt. 
p.  349.,  welches  seinen  Tod  in  fine  Dedembris  angibt.  Necrol.  Osnabr.  und  Moellenbecc.  setzen 
seine  Gedächtnissfeier  auf  d.  4.  Januar. 

4437.  Theoderich,  Bischof  zu  Mimigardevord ,  beurkundet,  dass  er,  zur  Abhilfe  der  Bedrückungen,  welche 

die  Markgenossen  der  Gopler  Mark  im  Kirchspiel  Cosfeld  seither  von  den  zu  den  Höfen  Yarlar 
^  und  Cosfeld  gehörigen  Leuten  der  Grafen  von  Kappenberg  erlitten,  die  Grafen  Godefrid  und 

Otto  und  ihren  Neffen  Heinrich,  welche  schon  wülens  in  den  geistlichen  Stand  zu  treten,  be- 
wogen habe,  den  Wald  Northolt  an  die  Gopler,  und  den  Wald  Rette  an  die  Varlarische  Hark 
abzutreten.    Act.  a.  4448.    Niesert  M.  U.  S.  IV.  S.  86.    (CLXXXVI.) 

4438.  Conrad,  Markgraf  zu  Meissen,  beurkundet,  wie  das  von  seinem  Vater  und  dessen  Brüdern  (woronter 

Friedrich,  Bischof  zu  Münster)  gestiftete  Kloster  Gerbstädt,  zu  dessen  geistlichem  Vorsteher  der 
zeitige  Bischof  von  Münster  ernannt  worden,  durch  eigenmächtige  Übergriffe  der  folgenden  Bi- 
schöfe (welche  einzeln  aufgezählt  werden)  in  grosse  Zerrüttung  gerathen,  von  ihm  selbst  aber, 
mit  Hilfe  des  Bischofs  von  Halberstadt,  wiederhergestellt  sei.  Act.  Gerbestede,  a.  4448.  Kreysig 
Beitr.  z.  Hist.  d.  Sachs.  Lande,  II.  S.  344.  Neue  Mittheil.  d.  Thür.  Sachs.  Vereins,  II!.  3.,  S.  9t 
(CLXXXVII.  nach  d.  Orig.  im  Königl.  Prov.  Archive  zu  Magdeburg.)  —  Vgl.  wegen  dieser  Urkunde 
die  Zeitschr.  t  Vaterl.  Gesch.  u.  A.  K.  III.  S.  246.  u.  f. 

4439.  Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet  dass  ein  freier  JABnn  Eiliko  und  dessen  gleichfalls  freie 

Ehefrau  Biva  sich  dem  Kloster  zu  Paderborn  in  Eigenthum  gegeben,  und  demselben  zugleich 
5  Hoven  zu  Belethe  mit  Zubehör  und  eine  Mühle  in  der  Grafschaft  des  Herzogs  Ludger,  vor 
dem  Vogte  der  Kirche,  Grafen  Fritherich,  ün  Gerichte  zu  Balhomon  übergeben,  worauf  der  Abt 


Digitized  by 


Google 


1118  — iiao.  227 

Bamuho  beiden  ihre  tägliche  Präbende  anweist  und  zugleich  ihre  Prästationen  bestimmt.  Act. 
a.  4118.    Wigands  Archiv  IIL  4.,  S.  400. 

(<4i8— 4423.) 
4440.  Zur  Zeit  des  Abtes  Bamako  (welcher  in  der  vorbei^.  UrL  zum  erstenmal  auftritt)  suchte  und  er- 
langte ViceUnus,  damals  Canonicus  der  Kirche  zu  Bremen,  die  Bruderschaft  des  Klosters  zu 
Paderborn,  und  schenkte  darauf,  mit  Erlaubniss  seines  Bischofs  Früherich  (reg.  4104 — 1423), 
diesem  Kloster,  zum  Beweis  seiner  brüderlichen  Devotion  und  zu  seiner  Memorie,  Reliquien  der 
heiligen  Bischöfe  und  Bekenner  WiUehadus,  Anskarius  mid  Rimbertus,  nebst  einem,  d^e  Ge- 
schichte dieser  Heiligen  enthaltenden  Codex.  Handschriftliche  Notiz  in  diesem  noch  vorhan- 
denen Buche.  —  Über  die  Lebensgeschichte  dieses  ViceUnus,  der  aus  Hameln  gebürtig,  ein 
ehemaliger  Zögling  der  Schule  zu  Paderborn,  später  (vgl.  Nr.  1496.)  als  Missionar  sich  auszeich- 
nete, s.  Hehnold.  Chron.  1.  c.  p.  574.  sq.  Alberti  Stad.  Chron.  in  Collect  Kulpis.  p.  265.  sq. 

4449. 
4444.  Nach  dem  Tode  des  Bischofs  GodescaOc  zu  Osnabrück  (vgl  Nr.  4436)  entstand,  wegen  der  Wieder- 
besetzung des  erledigten  Bisthums,  ein  Streit,  indem  Thiethard  von  dem  Kapitel  gewählt,  Conrad 
(bisheriger  Dompropst  zu  Hildesheim)  aber  von  dem  Kaiser  ernannt  wurde.  —  Friedrich,  Graf 
von  Arnsberg,  der  die  Partei  der  Sächsischen  Fürsten  verlassen  hatte  und  zu  dem  Kaiser  über- 
gegangen war,  suchte  den  von  letzterem  ernannten  Bischof  Conrad  zu  Osnabrück  mit  Gewalt 
in  das  Bisthum  einzusetzen,  woraus  ein  fün^ähriger,  für  das  Stift  Ornabrück  sehr  verderblicher 
Krieg  entstand,  der  erst  mit  dem  Tode  des  Grafen  Friedrich  (s,  Nr.  4487)  zu  Ende  ging,  und 
in  welchem  der  Bischof  UUeihard  sich  zugleich  als  em  tapferer  Krieger  zeigte,  wie  denn  letz- 
terer sich  auch  im  Besitz  des  Bisthums  behauptete.  In  diesem  Kriege  kam  unter  andern  God- 
Schalk,  Herr  zu  Diepholt,  ums  Leben.    Erdmann.  Chr.  1.  c.  p.  209. 

4442.  November  24.     Conrad,  Bischof  zu  Osnabrück,  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Heinrichs  V,  für 

die  Kirche  S.  Michaels  zu  Antwerpen.  Act  apud  Trajectum  XI.  Kai.  Decembr.  4419.  Miraei 
Opp.  T.  I.  p.  83. 

4443.  Friedrich,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet  dass  ein  freier  Mann  Namens  EWän  sich  und  seine  Güter 

zu  Wetmeresledde  dem  heil.  Petrus,  unter  gewissen  namhaft  gemachten  Bedingungen,  zu  eigen 
übergeben  habe.    Act  Susati  a.  4449.    Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  46. 

4444.  Norbert  (vgl.  Nr.  4433.),  tunc  Canonicus  Xantensis  et  vir  ad  omne  opus  bonum  paratus,  und  sein 

Bruder  Heribert,  haben,  zu  Folge  einer  Urkunde  Erzbischof  Friedrichs  zu  Cöln,  zur  Stiftung 
einer,  dem  Kloster  Siegberg  incorporirten  geistlichen  Niederlassung  auf  dem  Fürstenberge  bei 
Xanten  beigetragen.    A.  4449.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  490. 

4420. 

4445.  Der  Kaiser  zieht  von  Worms,  wo  er  Weihnachten  gefeiert,  von  dem  Grafen  Friedrich  von  Arnsberg 

geführt,  nach  Sachsen.  —  Herzog  Lothar  und  andere  weltliche  Fürsten  söhnen  sich  zu  Goslar 
mit  dem  Kaiser  aus;  die  Bischöfe  verweigern  aber  die  Verbindung  mit  dem  Kaiser,  wodurch 
er  veranlasst  wird,  nach  Franken  zurückzugehen.  Eckehard.  1.  c.  p.  255.  Chron.  Ursp.  p.  263. 
Annal.  Sax.  1.  c.  p.  756. 

4446.  Januar  24.     Conrad,  Bischof  zu  Osnabrück,  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Heinrichs  V.  Tür  das 

Kloster  Georgenberg  bei  Goslar.  Act  Goslar.  XII.  KaL  Februar  4449.  Heinecc.  Antiq.  Goslar, 
p.  416.  —  Die  Jahrzahl  ist  nach  der  Zeitrechnung  zu  verstehen,  welche  das  Jahr  am  25.  März 
anlangt 

Digitized  by  VjOOQIC 


228  iiao  — iiai. 

Hi7.  Januar  .  .  Friedrich,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  dem  Stifte  Corvey,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes 
Erkenberi,  den  Besitz  aller  seiner  Zehenten  und  anderen  Rechte  im  Erzbisthum  Cöhi.  Act  in 
celebri  curia  et  conventu  Goslariae  a.  1120,  archiep.  a.  XIX.  Wigand  Gesch.  v.  Corvey  U.S.  236. 

1448.  April  \\.    (Palm-Sonntag.)    Bischof  Thiethard  von  Osnabrück,  von  den  Ministerialen  der  Osnabrü- 

ckischen Kirche  nach  Cöln  geleitet,  wird  daselbst  von  dem  Erzbischof  Friedrich  geweiht.  Erd- 
mann. Chr.  1.  c.  p.  209.  —  Die  Sache  kann  nicht,  wie  man  aus  dem  Zusammenhange  a.  a.  0. 
schliesseu  möchte,  in  das  vorige,  sondern  nur  in  dieses  Jahr  gehören,  weil  in  diesem  der  Palm- 
Sonntag  auf  den  angegebenen  Monatstag,  M49  aber  noch  im  März  fiel. 

1449.  „    .    .    (In  der  Charwoche,    vor  Ostern.)    Norbert   und  seine  Gelahrten  gründen  ihre  Nieder- 

lassung in  Praemonstrato,  womit  der  Anfang  des  Praemonstratenser- Ordens  gemacht  wird.  Vit 
Norb.  in  Act.  SS.  1.  c.  p.  832.  833.  not. 

1450.  Mai  15.    Erkenbert,  Abt  zu  Corvey,  beurkundet  dass  ein  gewisser  Godefrid,  der  sich  die  Verwal- 

tung DAehrerer  Höfe  des  Stifte  Corvey  als  ein  erbliches  Recht  angemasst  und  dadurch  den  Brü- 
dern grossen  Abbruch  gethan,  nach  frühereu  vergebUchen  Vergleichs  versuchen,  endlich  vor  der 
Versanmilung  der  Ministerialen  des  Stifts  sein  Unrecht  eingesehen,  die  von  dem  Abte  ihm  an- 
gebotene Abfindungssumme  angenonmien  und  dem  angemassten  Amte  entsagt  habe.  Act.  Corb. 
Id.  Maji  4120.     Grupen  Orig.  Pyrmont.  S.  167.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  214.    (CLXXXVIU.) 

1451.  Junius  .    Die  Sachsen,  durch  grossen  Hagelschlag  mid  den  Feldfrüchten  schädliche  Thiere  heim- 

^  gesucht,  sehnen  sich  nach  Frieden  und  richten  nach  häufigen  Zusammenkünften  unter  sich  einea 
allgemeinen  Landfrieden  auf.  Eckehard.  I.  c.  p.  255.  Chron.  Ursp.  p.  263.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  756. 

1452.  Septenai)er  14.    Eilhard,  ein  Dienstmann  der  Kirche  zu  Osnabrück,  gibt  zu  seiner  mid  der  Seioi- 

gen  Memorie,  mit  EinwiUigung  des  Bischofs  Thiethard,  sein  Lehen,  das  Haus  Lohof,  dem  Abte 
Bugo  und  den  Brüdern  des  Klosters  Iburg,  und  der  Bischof  hat,  als  er  am  Kirchweihfeste  des 
Klosters  daselbst  die  Messe  celebrirte,  diese  Schenkung  mit  seinem  Banne  bekräftigt  Act  in 
caminata  abbatis,  die  exaltat.  S.  crucis  1420,  ord.  episc.  a.  L  Moser  0.  G.  11.  S.  279.  s.  W. 
vni.  S.  74. 
^/'1453.  December  25.  V\reihnachtsfest,  welches  der  Kaiser  in  Münster  feiert.  Erdmann.  Chr.  Osnabr.  1.  c.  p.210. 

1454.  „        28.     Withelo,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.    Todestag  nach  Necrol.  Moellenb.  —  Er  gab  zn 

seiner  Memorie  dem  Domstifte  zwei  Häuser  in  Werben  mid  Gelenbeke.    Lerbeck.  1.  c.  p.  174. 

4455.  Friedrich,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet,  dass  der  Edle  Thietmar  und  dessen  Bruders  Erfho^ 
Wittwe  Beatrix  ihm  das  Schloss  Pathberg  mit  allem  Zubehör  verkauft  haben,  und  bestätigt  das 
von  besagten  Brüdern  bei  der  Kirche  zu  Flicztorp  gestiftete  Kloster,  welchem  er  zugleich  die 
freie  Wahl  des  Abtes  bewilligt.  A.  4120,  archiep.  a.  XIX.  Ledeburs  Archiv  XVü.  S.  21.  Sci- 
bertz  Urkundenb.  l  S.  46. 

(Um  4120.) 
/4456.  Älteste  Stfttutar- Rechte  der  Stadt  Soest.    Emminghaus  Memorab.  Susat.  p.  101.    Ejusd.  Commentar. 
/  in  Jus  Susat.  antiquiss.  Haeberlin  Analect.  med.  aevi  p.  507.     Seibertz  Urkundenb.  L  S.  48.  mit 

Nachrichten  von  den  Handschriften  und  früheren  Abdrücken,  auch  Vergleichung  der  späteren 
Ausfertigungen  der  Soester  Stadtrechte. 

1121. 

1457.   Theoderich,  Bischof  zu  Münster,  war  von  seinen  Ministerialen  aus  Münster  vertrieben  worden.  He^ 

zog  Lothar  und  Graf  Hermann  von  Winzenburg,  denen  er  das  ihm  zugefügte  Unrecht  klagte, 

zogen  ihm  mit  einer  starken  bewaffiieten  Macht  zu  Hilfe.    Annal.  Hild.  1.  c.  p.  114.    Eckehard. 

1.  c.  p.  256.  Chron.  Ursp.  p.  264.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  756.  —  Der  Streit  scheint  mit  der  vorher- 


Digitized  byC^OOQlC 


Uli.  229 

gegangenen  Anwesenheit  des  Kaisers  (Nr.  1453.)  in  Verbindung  zu  stehen,  wie  denn  aus  ähn- 
lichen Veranlassungen  auch  sonist  wohl  (z.  B.  in  Minden  4062;  Nr.  4089.)  Streit  und  Aufruhr 
entstanden  war. 

4458.  Mai  7.    (Crastino  Johannis   ante  portam  latinam.)    Ankunft  des  Sächsischen  Heeres  vor  Münster.     ^'^ 

Erdm.  Chr.  Osnabr.  I.  c.  p*  240  —  Indem  die  erschrockenen  Bürger  sich  und  das  Ihrige  zu 
retten  suchen,  entsteht  eine  Feuersbrunst,  durch  welche  die  ganze  Burg  (urbs)  Mimigardevord 
mit  der  Domkirche,  und  die  äussere  Stadt  zerstört  wird.  Annal.  Sax.  et  al.  Scr.  sup.  cit.  — ' 
Dieser  Zerstörung  ist  wohl  auch  der  fast  gänzliche  Verlust  aller  älteren  Münsterschen  Urkunden 
zuzuschreiben,  von  denen  bis  dahin  nur  einzelne  wenige  Überreste  erhalten  sind,  die  aber  bald 
nach  dieser  Zeit  in  grösserer  Anzahl  erscheinen.  —  In  dieser  Feuersbrunst  wurde  auch  die  dem 
heil.  Liudgerus  gewidmete  Kapelle  auf  der  Dom-Immunität  (infra  urbem)  zerstört  und  lag  seit- 
dem wüste.  Scriptor  de  mirac.  S.  Liudg.  1.  c.  p.  424,  wo  diese  Kapelle  infra  urbem  von  dem 
Platze,  welchen  Bischof  Burchard  zur  Erbauung  einer  Kirche  (in  der  äusseren  Stadt)  bestimmt, 
aber  einstweilen  einem  Canonicus  Helmward  eingethan  halte  (vgl.  Nr.  4434.),  deutlich  unter- 
schieden wird.  —  Wenn  neuere  Schriftsteller,  im  scheinbaren  Gegensatze  zu  dieser  Angabe, 
berichten,  die  Kapelle  des  heil.  Ludgerus  sei  allein  im  Brande  erhalten  worden,  so  meinen  sie 
damit  die  von  Ludger  gegründete  Marien -Kapelle  bei  der  Überwasser -Kirche. 

4459.  Herzog  Lothar  bemächtigt  sich  der  Burg  Mimigardevord,  fiihrt  alle  Edlen  und  Ministerialen,  welche   ^ 

dieselbe  gegen  ihn  vertheidigten,  gefangen  weg,  und  setzt  den  Bischof  wieder  ein.  Das  jenen 
abgenommene  Lösegeld  wird  zur  Wiederherstellung  der  Domkirche  bestinmit.  —  Hierauf  erobert 
der  Herzog  auch  die  Burg  (urbem  munitam)  Dülmen.    Annal.  Sax.  et  al.  scr.  sup.  cit. 

4460.  Junius  .  .    Weil  der  Kaiser  die  ihm  noch  widerstrebenden  rheinischen  Bisthümer  sich  zu  unter- 

werfen sucht,  regt  der  Erzbischof  von  Mainz  die  Sachsen  gegen  ihn  auf,  und  verursacht  dadurch 
die  Erneuerung  des  Kriegszustandes.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  756. 
4464.  Oktober  .  .    Grosser  Reichstag  in  Würzburg,  wo  ein  allgemeiner  Friede  zwischen  dem  Kaiser  und 
den  Fürsten  abgeschlossen  und  auch  die  Aussöhnung  mit  dem  Papste  vorbereitet  wird.    Annal. 
Sax.  1.  c.  p.  757. 

4462.  Friedrich,  Graf  von  Arnsberg,  ist  Zeuge  bei  den  von  Adalbert,  Erzbischof  zu  Mainz,  der  Stadt 

Mainz  verliehenen  Privilegien.  S.  d.  Guden.  Cod.  dipl.  T.  I.  p.  447.  —  Dass  die  undatirte  Ur- 
kunde in  das  Jahr  4424  gehört,  beweist  Wenck  Hess.  Landesgesch.  III.  S.  79.  Not. 

(4424—4440.) 

4463.  Siward,  Bischof  zu  Minden,  schenkt  der  Kirche  daselbst  seine  Erbgüter  an  der  westlichen  Seite 

der  Leine.  Act.  in  pago  Mersteme  in  mallo  Gerberti  comitis,  fratris  com.  Erponis,  juxta  villam 
Runesberchen ;  s.  d.  Bisher  ungedruckt.  (CLXXXIX.)  —  Der  Bischof  erzählt  in  dieser  Urkunde 
einiges  aus  seiner  früheren  Lebensgeschichte,  und  nennt  den  Grafen  Adolf  von  Schauenburg 
seinen  Verwandten. 

4464.  Derselbe  beurkundet,  dass  die  Edle  Gerburga  und  ihr  Sohn  Thietmar  ihr  Eigenthum  in  Geinhusen, 

Langrothere  und  Hanhurst  der  Kirche  zu  Minden  geschenkt  haben,  und  gibt,  mit  Ausnahme 
des  Gutes  Hanhurst,  ihnen  das  übrige,  nebst  2  Pfund  Renten  aus  anderen  Einkünften  der  Kirche, 
auf  Lebenszeit  zu  Lehen.  Act.  in  pago  Merstemen,  in  loco  Lindard,  in  mallo  Widekiudi  de 
Swalenberg;  s.  *d.  —  Unter  den  Zeugen  befinden  sich:  Widekindus  comes  und  Widekindus  ad- 
vocatus.    Würdtwein  Subsid.  dipl.  T.  VI.  p.  324. 

4465.  Derselbe  beurkundet,  dRss  Basmoda,  Nonne  zu  Wunstorp,  mit  Einwilligung  ihrer  Schwester  Bertheide, 

Nonne  zu  Freckenhorst,  und  ihres  Vogtes  Liudolf  von  Waüingerothe ,  alle  nachgelassenen  Güter 
ihres  Oheims  Thming,  mit  Ausnahme  derer  in  Grene,  Wolkeressen  und  Asterchenberen  mit  dem 

Digitized  byC^OOQlC 


1121  —  112J. 

►ei  dem  Dorfe  und  dem  Lehen  Frithebolds  zu  Witten;  desgleichen  von  dem  Eigen- 
Vaters  Eiko  Güter  zu  Vurgerderen  und  Bordenou,  au  die  Kirche  zu  Minden,  in  pago 
in  oecid.  ripa  flum.  Himene,  in  placito  comitis  Hildeboldi  de  Rothen,  geschenkt,  und 
e  Schwester  derselben,    Wicburga,  mit  Einwilligung  ihres  Ehemannes  MirabiUs,  dies 
Idelinchusen  in  placito  comitis  Theoderici  de  Holthusen  bestätigt  hat;  wofür  der  Di- 
en Personen  verschiedene  Güter  und  Renten  auf  Lebenszeit  anweist.  S.  d.  —  Unter 
n  befinden  sich:  Heinrich,  Dompropst,  und  Widikindus  advocatus.    Orig.  Guelf.  T.  IIL 
rupen  Orig.  et  antiq.  Hanov.  S.  39.     Würdtwein  Subsid,  dipl.  T.  VI.  p.  327. 
kündet,  dass  die  Edle  Cunigunde  der  Kirche  zu  Minden  ein  Gut  zu  Thebere  geschenkt 
der  Bischof  sie,  ihren  Sohn  und  dessen  Ehefrau  auf  Lebenszeit  mit  3  Talenten  jährl. 
ihnt.    Act.  in  villa  Munnere  in  placito  comitis  Theodorici  de  Houlthusen ;  s.  d.  —  Unter 
n  ist  der  Dompropst  Heinrich,  so   wie  Widüdndus  advocatus.  Würdtwein  Subs.   dipL 
29. 

irt,  dass  der  vormalige  Bischof  Sigebert,  nachdem  er  von  Kaiser  Conrad  //•  den  Hof 
•f  zum  Geschenk  erhalten,  den  Zehenten  des  aus  diesem  Hofe  aufkommenden  Weines 
bm  gestifteten  Kloster  S.  Martini  geschenkt  (vgl.  Nr.  987.),  die  nachfolgenden  Bischöfe 
II  Zehenten  dem  Kloster  entzogen  hätten,  weshalb  er  diese  Bestinunung  ausdrücklich 
1.  d.  —  Unter  den  Zeugen  sind:  der  Dompropst  ffeinrich;  Wino,  Propst,  und  Hilde- 
ant  zu  S.  Martini ;  Widechindus  advocatus  et  filius  ejus  Florentius.  —  Würdtwein  Subs. 
p.  332.    V.  SpUker  Beitr.  L  UrL  S.  157,  Nr.  9.  mit  abweichendem  Schlüsse  der 


H22. 
oderich,  Bischof  zu  Münster,  ist  Zeuge  tei  einem  Privilegium  Kaiser  Heinrichs   K  für 

•  Siegberg.    Act.  Aquisgrani  IV.  Kai.  AprU.  1122.    Lacomblet  ürkundenb.  L  S.  294. 
irad,   Bischof  zu  Osnabrück,    ist  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Heinrichs    V.  für 

•  Burscheid.    Act.  Aquisgr.  VII.  Kai.  Maj.  1122.  Günther  Cod.  dipl.  L  S.  194. 

5r  Heinrich  V.  gibt,  auf  Bitten  des  Abtes  Berengoz,  der  Kirche  zu  Werden  das  von 
)ssvater,  Kaiser  Heinrich  HL  derselben  geschenkte,  von  dem  Grafen  Rutbert  aber  ihr 
jsig  entzogene  Gut  zu  Eitera,  zwischen  dem  Rhein,  dem  Leck  und  der  Issel,  zurück, 
iti  VI.  Kai.  Jun.  1122,  a.  R.  XXII.  Imp.  XH.  Lacomblet  Ürkundenb.  I.  S.  193. 
irad,  Bischof  zu  Osnabrück,  und  Friedrich,  Graf  von  Arnsberg,  sind  Zeugen  bei  Kaiser 
K  Bestätigung  der  Privilegien  der  Bürger  von  Utrecht,  und  bei  dessen  Utrechter  Zoll- 
Dat.  ap.  inferius  Trajectum  (in  der  andern  Urkunde  heisst  es:  in  palatio  Imperatoris 

quod  vulgo  Lofen  dicitur)  IV.  Non.  Jun.   1122,  a.  R.  XXIIL  Imp.  XU.  Mierb  groot 
;.  p.  86. 
von  Kappenberg,  schon  früher  entschlossen,  in  den  geistlichen  Stand  zu  treten  (vgl. 

war  durch  Norberts  Ruf  bewogen  worden,  zu  ihm  zu  reisen,  und  führte  denselben 
)h  nach  Kappenberg,  um  hier  ein  Prämonstratenser- Kloster  (das  zweite  nach  Pra- 
3lbst)  einzurichten.  Seine  Gemahlinn,  die  Tochter  des  Grafen  Friedrich  von  Arnsberg, 
hre  Einwilligung;  sein  Bruder  Otto  trat  selbst  mit  in  den  Orden;  sein  Schwiegervater 
e  die  Sache  aus  allen  Kräften,  selbst  mit  Gewalt  zu  hintertreiben,  und  soll  sogar 
3n  er  einen  Verführer  nannte,  zu  ermorden  gedroht  haben.  Vita  Norberti  m  AA.  SS. 
esonders  p.  841.,  i849.  sq.  und  Vita  Godefridi  Cappenbergensis  in  AA.  SS.  Januar. 
4.  sq.  besonders  p.  847.,  848.,  858.  —  Ueber  Godefrids  frühere  Lebensumstände, 
$.    Seine ,  von  väterlicher  Seite  her  ziemlich  dunkle ,  Genealogie  und  Familieuverbäti- 


II 


1473. 


U74. 


nisse , 

Übei^ 
ner    < 
^^-eile 
ist  na 
der    ^ 
Biogn 
richs 
August   "f  t 
ihr  Sc 
berg, 
der  jRc 
am   Ta 
den   Gj 
geben 
hieraus 
der   Gr 
Kloster 
Varlar 
dorp  h 
tungsur 
nicht  w 
IV.  S.  ( 


U75. 


H76. 


Adolf  V 
war.  ^ 
Wolfsec 
mühte, 
blieb  il 
t^^ber  d 
Ahnen 
Seibert: 
September 
Kaiser 
Kirchen 
mit  der 
AnnaJ. 


J^  Hei 

Solche 
Anoal. 


bigitized  by 


Google 


1133  —  1133.  231 

nisse,  ebd.  p.  855.  Vgl.  Seibertz  Graren  v.  Westfalen  S.  401.  —  Die  Äbtissinn  Gerbergis  zu 
Überwasser  soll  patrai  ejus  filia  gewesen  sein;  vit.  Godefr.  I.  c.  p.  846.;  und  er  selbst,  vor  sei- 
ner Conversion,  einen  Streit  mit  der  Stadt  Münster  gehabt  haben,  dessen  Gegenstand  nicht 
weiter  erwähnt  wird.  Ibid.  p.  849.  —  Dass  Godefrids  Bruder  Otto  anfangs  widerstrebt  habe^ 
ist  nach  der  obigen  Urkunde  von  \\\%  (Nr.  1437.)  als  irrig  zu  betrachten;  desto  gewisser  ist 
der  Widerspruch  des  Grafen  Friedrich  von  Arnsberg,  und  obgleich  Norberts  und  Godefrids 
Biographen  die  Sache  zu  legendenartig  erzählen,  so  scheint  doch  die  Stiftung  erst  nach  Fried- 
ridis  Tode  in  völligen  und  ruhigen  Stand  gekommen  zu  sein.    S.  bei  1125. 

1473.  August  15.     Theoderich,  Bischof  zu  Münster,  beurkundet,  dass  Graf  Godefrid  und  sein  Bruder  Otto 

ihr  Schloss  Kappenberg,  mit  den  Höfen  und  Hoven  Verne,  Nette,  Alstedden,  Heile  und  Kappeu- 
berg,  in  die  Hände  des  Bruders  Norbertus,  zum  Gebrauche  der,  unter  dessen  Disciplin,  nach 
der  Regel  des  heil.  Augustinus  Gott  dienenden  Brüder,  tibergeben,  und  dass  er  (der  Bischof) 
am  Tage  Assumt.  Mariae,  XVIII.  Kai.  Septemb.,  das  Schloss  zu  einem  Gotteshause,  geweiht  und 
den  Grund  zu  einer  Kirche  daselbst  gelegt  habe.  (Das  Übrige  s.  bei  dem  J.  1125,  wo  sich  er> 
geben  wird,  dass  die  Urkunde  später  ausgefertigt  ist.)  Annal.  ord.  Praemonstr.  L  p.  368.,  und 
hieraus  Niesert  M.  U.  S.  II.  S.  123.  (CXC.)  —  Aus  den  reichen  und  weitläuftig  zerstreuten  Gütern 
der  Grafen  von  Kappenberg  wurde  übrigens  nicht  nur  (wie  sich  weiterhin  zeigen  wird)  das 
Kloster  Kappenberg  selbst  noch  reicher  ausgestattet,  sondern  auch  die  Prämonstratenser-KIöster 
Varlar  bei  Coesfeld  und  Ubenstadt  (Elophstat)  in  der  Wetterau,  und  das  Nonnenkloster  Avem- 
dorp  bei  Wesel  gestiftet.  Vgl.  Vita  Norb.  I.  c.  p.  842.  Vit.  Godefr.  1.  c.  p.  844.  —  Die  Stif- 
tungsurkunde des  Klosters  Ubenstadt,  die,  abgesehen  von  den  Personen  der  Stifter^  hieher 
nicht  weiter  gehört  ^  ist  aus  den  Annal.  ord.  Praemonstr.  I.  p.  661.  wiederholt  bei  Niesert  M.  U.  S. 
IV.  S.  94. 

1474.  „  „  Bei  dieser  ersten  Stiftung  der  Kirche  zu  Kappenberg  wird  unter  den  Zeugen  Graf 
Adolf  von  Altena  genannt;  ein  Beweis,  dass  die  Burg  dieses  Namens  damals  schon  vorhanden 
war.  —  Der  Sage  nach  hatte  Adolf,  Vogt  vom  Berge,  diese  Burg  auf  einem  Felsen  genannt 
Wolfsecke,  zum  Trotze  des  Grafen  Friedrich  von  Arnsberg,  aufgebaut,  der  sich  vergebens  be- 
mühte,  dieselbe,  weU  sie  ihm  allzunah,  zu  erobern  und  zu  zerstören;  und  von  der  Zeit  an 
blieb  ihr  der  Name  Altena.  Northov.  Chron.  Com.  de  Marka,  ap.  Meibom.  R.  G.  T.  I.  p,  381.  — 
über  die  Genealogie  der  Grafen  von  Altena  (nachmals  von  der  Mark),  die  bekanntlich  zu  den 
Ahnen  des  Preussischen  Königshauses  gehören,  vgl.  v.  Steinen  WestfäL  Gesch,  L  S.^  88v  u.  f. 
Seibertz  Grafen  v.  Westf.  1.  Stammt,  (in  der  Descendenz  Bernhards  L  v.  Werl). 

1475.  September  23.    Grosse  Reichs-  und  Kirchenversammlung  zu  Worms,  wo  der  Friede  zwischen  dem 

Kaiser  und  Papst,  sowie  zwischen  diesen  und  den  Fürsten  hergestellt,  und  hinsichtlich  der 
Kirchenverhältnisse  die  freie  Wahl  der  Bischöfe  und  Äbte  durch  die  Kapitel,  und  ihre  Belehnung 
mit  den  Regalien  durch  den  Kaiser  bestimmt  wird.  Eckehard.  1.  c.  p.  259.  Chron,  Ursp.  p.  268. 
Annal.  Sax.  1.  c.  p.  758.    Pertz.  Leg.  T.  U.  p.  75. 

1123. 

1476.  Durch  Streitigkeiten  wegen  der  Erbfolge  in   der  Markgrafschaft  Meissen,  und  durch  Zwistii^eiten 

des  Herzogs  Lothar  mit  dem  Bischof  von  Halberstadt,  werden  m  Sachsen  neue  Kriegsonruhen 
hervorgerufen,  in  welche  auch  der  Kaiser  verwickelt  ist.  —  Überhaupt  wird  in  g?nz  Deutsch- 
land, durch  die,  nach  geschlossenem  Frieden,  unbeschäftigten  Söldner,  oder  sogenannten  Reiter, 
welche  nun  Räuberei  trieben,  die  öffentliche  Sicherheit  sehr  gestört.  Edtöhard,  L  c.  p.  261. 
Annal.  Sax.  L  c.  p.  759.,  760. 


Digitized  by 


Google 


1123  ^  1124. 

Graf  Friedrich  von  Arn^erg  lässt  die  verfallene  Burg  Wevelsbnrg  im  Bisthum  Paderborn  wieder- 
herstellen und  fügt  von  hier  aus  den  umliegenden  Gegenden  grossen  Schaden  zu.  Annal.  Sax. 
1.  c.  p.  761.    Gobel.  Pers.  1.  c.  p.  268. 

März  5.  Die  Nonne  Helmburch  gibt,  mit  Einwilligung  ihres  Vormundes  Bernhard  von  der  Lippe, 
dem  Kloster  Herise  i  Hoven  zu  Overide  im  Kirchspiel  Lovene  in  der  Grafschaft  des  Grafen 
Friederich  zu  Thuneresberc ,  welches  die  Äbtissinn  Beatrix  beglaubigt  Act.  Herisie  DI.  Non. 
Mart.  M23.    Wigand  Fehmger.  Westf.  S.  221.    (CXCI.) 

Junius  3.  (Pfingsten)  —  Der  Kaiser  unternimmt  einen  Kriegszug  gegen  den  Bischof  von  Utrecht  und 
die  Gräänn  Gertrud  von  Holland,  eine  Schwester  des  Herzogs  Lothar.  —  Der  Herzog,  in  Ver- 
bindung mit  dem  Bischof  Theoderich  von  Münster,  zieht  dem  Kaiser  entgegen,  um  das  von  letz- 
terem belagerte  Schloss  Sculenberch  zu  entsetzen,  welches  sie  endlich  durch  einen  Überfall  der 
Stadt  Deventer  bewirken.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  759. 

„      18.    Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet  dass  ein  freier  Mann  Namens  Wighard  sich 
und  die  Seinigen,  mit  zwei  Hoven  in  Othen,   dem  Kloster  zu  Paderborn  in  Eigenthum  gegeben 
hat.    Act.  in  PatheArunnon  XIV.  Kai.  Jul.  1123.    Wigands  Archiv  HI.  S.  102.    (CXCH.) 
„      „    Hamuko,  Abt  zu  Paderborn,  verleiht  dem  vorgenannten  Wighard  die  von  dem  Grafen 
Elfer  an  das  Kloster  geschenkte  Hove  zu  Othihem.    Act.  ut  pr.    Bisher  ungedruckt.    (CXCHI.) 

November  18.  Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  die  Incorporation  der  Kirche  zu  Atlon  in 
das  Kloster  zu  Paderborn.  Act.  Balhomon  XIV.  Kai.  Decembr.  1123.  Schalen  A.  P.  1.  p.  481. 
Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  218.  Beide  mit  der  falschen  Jahrzahl  1120.    (CXQV.) 

Kaiser  Heinrich  V,  bestätigt  die  Stiftung  des  Klosters  Kappenberg  durch  den  Grafen  Godefrid  und 
dessen  Bruder  Otto,  welche  zu  seinem  kaiserlichen  Schutze  ihrv  Zuflucht  genommen  haben;  er 
verzeiht  beiden  die  gegen  ihn  begangene  Beleidigung,  und  bewilligt  dem  Kloster  die  freie  Ge- 
richtsbarkeit. Dat.  ap.  Lobwisen,  a.  1123.  In  Gegenwart  vieler  geistl.  u.  weltl.  Fürsten.  Miraei 
Opp.  T.  m.  p.  324.  Schaten  A.  P.  I.  p.  487.  Teschenmacher  Cod.  dipl.  p.  32.  v.  Steinen  Kap- 
penb.  S.  76.  vgl.  Kindlinger  M.  B.  H.  ürk.  S.  164.  Niesert  M.  ü.  S.  H.  S.  188.  (CXCV.)  —  Die 
angeführten  besondern  Ausdrücke  scheinen  sich  auf  den  Streit  mit  dem  Grafen  Friedrich  von 
Arnsberg,  dessen  sich  der  Kaiser  wahrscheinlich  annahm,  zu  beziehen  *), 

(Um  1123.) 
Wino's,  Dompropstes  zu  Paderborn,  Vertrag  mit  dem  Abt  Hamuko  daselbst,  wegen  der  Zehentlöse 
von  zwei,  mit  dem  übrigens  zehentfreien  Hofe  zu  Lessete  verbundenen  Hoven.  S.  d.  Bisher  un- 
gedruckt. (CXCVI.)  —  Die  Übereinstimmung  der  Zeugen  in  dieser  Urkunde  mit  denen  in  Nr.  1481^ 
macht  es  wahrscheinlich,  dass  sie  derselben  gleiclizeilig  ist,  oder  doch  in  der  Zeit  sehr  nahe  steht. 

1124. 
März  30.    (Palm -Sonntag.)    Siward,  Bischof  zu  Minden,  wird  von  dem  päpstlichen  Legaten  geweiht» 

und  ihm  darüber  eine  Urkunde  ausgestellt.    Dat.  Minde  III.  Kai.  April.  1124.    Würdtwein  Subs. 

dipl  T.  VI.  p.  325.  Cf  Lerbeck.  Chr.  1.  c.  p.  175. 
Mai  7.    Reichstag  zu  Bamberg,  auf  welchem  der  Kaiser,  gegen  Herzog  Lothar,  der  nicht  auf  dem 

Tage  erschienen  war,  und  seine  Macht  überhaupt  zu  weit  auszudehnen  schien,  einen  Kriegszug 

beschliesst,  der  jedoch  nicht  zu  StandjB  kommt.  Eckehard.  1.  c.  p.  262.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  760. 


*)    Ohngeachtet  der  mehrmaligen  Abdrücke  dieser  Urk.  tchien  doch  ein  neuer  aus  d.  Orig.  um  so  nothwendiger, 
als  jene  alle  fehlerbafl  sind,  und  die  Echtheit  der  Urk.  beswcifelt  worden  ist^  so  dass  s.  B.  Böhtter  in  seine 

Reg.  sie  gar  nicht  aufgenommen  hat. 

Digitized  by 


Gc 


ogle 


1124  —  1125.  233 

1487.  Graf  Friedrich  von  Arnsberg,  der  in  den  letzten  Jahren  ganz  Westfalen  sehr  bedrängt  hatte,  stirbt. 

Gleich  nach  seinem  Tode  wird  das  Schloss  Wevelsburg  von  den  Landleuten  zertrümmert,  das 
Schloss  Rietbeck  aber,  aus  welchem  viele  Räubereien  verübt  worden  waren,  auf  Befehl  des 
Herzogs  Lothar  zerstört.    Annal.  S.  1.  c.  p.  761. 

1488.  Berther  von  Bist  gibt  der  Kirche  zu  Osnabrück  10  Äcker  zu  Threle  und  eben  so  viele  zu  Bist, 

woraus  derselben  eine  jährliche  .Abgabe  an  Wachs  entrichtet  werden  soll ;  unter  Beglaubigung 
des  Bischofs  Thiethard.    Dat.  a.  1124,  episc.  a.  VI.  Moser  0.  G.  IL  S.  281.  s.  W.  YIIL  S.  75. 

1125. 

1489.  Die  Stiftung  des  Klosters  Kappenberg  wird  bestätigt.     Weil  das  Collegium  canonicorum  daselbst 

vergrössert,  hatten  die  beiden  Stifter,  noch  ehe  sie  für  ihre  Personen  den  geistlichen  Stand 
angenonmien,  die  Besitzungen  desselben  durch  die  Güter  Mengede,  Curede,  Sorbec,  Wisele  und 
Wesheim  vermehrt,  und  wiederholten  alle  diese  Schenkungen  auf  der  bischöflichen  Synode.  — 
Vgl.  die  bei  Nr.  1471  alleg.  Urk.  (CXC.)  —  Der  Umstand,  dass  diese  Stiftung  einer  erneuerten 
Bestätigung  bedurfte,  und  dieselbe  erst  1125,  also  nach  dem  Tode  des  Grafen  von  Arnsberg 
erfolgte,  lässt  vermuthen,  dass  dieser  ihr,  so  lange  er  lebte,  erhebliche  Hindernisse,  welcher 
Art  sie  nun  auch  sein  mochten,  in  den  Weg  legte. 

1490.  August  24.    Herzog  Lothar  von  Sachsen  wird  an  die  Stelle  des  (am  23.  Mai  zu  Utrecht  verstorbe- 

nen) Kaisers  Heinrich  V,,  zu  Mainz,  zum  König  erwählt.  —  Der  Sachsen -Krieg  war  damit  that- 
sächlich  beendet.    Incipiunt  anni  pacifici.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  763. 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Gooie 


Digitized  by 


Google 


6. 


X 


8. 


1. 


Digitized  by 


i^OOc' 


o 


Ä. 


4. 


Digitized  by 


Google 


V 


Digitized  by 


Google 


11. 


^ 


-j 


8. 


14. 


Digitized  by 


Gopgle 


I 

j 


3.  4. 


9. 


10. 


I 


Digitized  by 


Goog 


/ 


v":.^fn>;? 


Digitized  by 


GoogI( 


Digitized  by 


Google 


23. 


bigitized  by 


Gc 


y 


Digitized  by  V^OOQIC 


0 

R  E  G  E  S  T  A 

HI8T0RIAE  WESTFALIAE. 

ACCEDIT 

CODEX  DIPLOMATICUS. 


D  i  e 

Quellen   der   Geschichte   Westfalens^ 

in  chronologisch  geordneten 

Nachweisungen   und  Auszügen, 

begleitet 


Ton  einem 


ürkundenbuche. 

M  i  t 

Unterstützung  des  Vereins  für  Geschichte  und  Alterthumskunde  Westfalens  und  unter  Mitwirkung  einzelner 

Mitglieder  desselben 

bearbeitet    und    herausgegeben 

TOD 

Dr.  Heinrich  August  Erhard, 

Königlich  -  Preassischem  Architrath;  Ritter  des  rothen  Adler -Ordens  4.  Kl.;  Director  des  Vereins  für  Geschichte  und 
Alterthumfikunde  Westfalens;  der  Königl.  Preuss.  Akademie  der  Wissenschafken  su  Errurth,  der  Westfälischen  Gesellschaft 
für  vaterländische  Cultur  zu  Minden,  des  Plorddeutschen  Apotheker  -  Vereins ,  des  Thüringisch  -  Sächsischen  Vereins  Tür 
Erforschung  des  vaterländischen  Alterthums  und  Erhaltung  seiner  Denkmaale,  der  Gesellsdhafk  für  Pomroersche  Geschichte 
und  Alterthumskunde,  des  Vereins  für  Geschichte  und  Alterthumskunde  zu  Wetzlar,  der  Königl.  Sächsischen  Gesellschaft 
für  Erforschung  und  Erhaltung  vaterländischer  Alterlhümer  zu  Dresden,  der  Deutschen  Gesellschaft  für  vaterl.  Sprache  und 
Alterthümer  zu  Leipzig,  des  Hennebergischen  und  des  Vogtländischen  Alterthumsforschenden  Vereins,  des  historischen 
Vereins  für  Niedersachsen  zu  Hanover,  des  Vereins  für  Hessische  Geschichte  und  Landeskunde  zu  Cassei,  der  Gesellschaft 
zur  Erforschung  der  vaterl.  Denkmaale  der  Vorzeit  zu  Sinsheim,  der  histor.  Gesellschaft  zu  Utrecht,  u.  a.  Ges. 
theils  wirklichem,  theils  Ehren-  und  correspond.  Mitgliede. 


Zweiter    Band. 
Vom    Jahre     1126    bis    1200. 

Mit  Monogrammen-  und  Siegel -Abbildungen. 


Münster, 


gedruckt   und   in   Commission    bei    Friedrich    Be^ensbers;. C~^ ^-^ ^-^ ^\ ^ 

^  °   DigitizedbyV^OOgle 


18  5  1. 


J3S'6'/^Q/ 


JAN    16   1888 


Digitized  by 


Google 


CODEX  DIPLOMATICUS 


HISTORIAE    WESTFALIAE. 


Urkund.enbuch 


sor 


Geschichte    W  estfalens. 


Zweiter      Theil. 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


CXCVII. 

Auf  dem  Arcbife  der  Sundesberrschaft  Kappeoberp. 

HONORIÜS  episcopus  seruus  seruonim  Dei,  Dilecto  in  Christo  fralri  NORBERTO  et  eius  fratribus  in 
ecclesia  sancte  MARIe  de  Cappenberk  regulärem  uitam  professis  eorumque  successoribus  in  perpetuum.jf 
Ad  hoc  uniuersalis  ecclesiae  cura  nobis  a  prouisore  omnium  bonorum  Deo  commissa  est,  ut  religiosas 
diligamus  personas,  et  beneplacentem  Deo  religionem  studeamus  modis  omnibus  propagare.  Nee  enim 
Deo  gratus  aliquando  famulatus  impenditur,  nisi  ex  caritatis  radice  procedens,  a  puritate  reiigionis  fuerit 
conseruatus.  Hoc  nimirum  karitatis  intuitu  rationabilibus  tuis  postulationibus  duximus  annuendum.  Statuimus 
itaque  et  apostolica  auctoritate  firmamus,  vt  in  ecclesia  Cappenberk,  cuius  construende  fundum  comes  60- 
defridus  et  frater  eius  atque  coheres  Otto,  Deo  ac  sanctae  Mariae  sanctisque  apostolis  obtulerunt,  et  War- 
lar  et  Elofstat,  in  quibus  fratres  uitam  canonicam  professi  degunt,  nulli  omnino  liceat  secundum  beati  Au- 
gustini regulam  in  eisdem  ecdesiis  constitutum  ordinem  commutare.  Nullus  etiam  episcoporum  futuris  tem- 
poribns  audeat  eiusdem  reiigionis  fratres  de  eisdem  ecclesiis  expellere.  Nee  professionis  canonicae  quis- 
piam  ex  eisdem  ecclesiis  aut  claustris  audeat  sine  communi  congregationis  permissione  discedere.  Disce* 
dentem  uero  nullus  episcoporum,  nullus  abbatum,  nullus  monachorum,  nulius  omnino  hominum  sine  com- 
munium  litterarum  cautione  suscipere.  Prohibemus  igitur  et  omnino  interdicimus,  ut  nulla  ecclesiastica 
secularisue  persona,  Cappenberk  et  eius  ambitum  ui  uel  fraude  intrare,  occupare  uel  incastellare  presu« 
mat.  Bona  etiam  et  possessiones  quas  supradicti  fratres,  et  allodia  quae  alii  fideles  eisdem  ecclesiis  ex 
iustis  hälemosinis  in  usus  canonicorum  legitime  contulerunt,  presentis  scripti  pagina  confirmamus.  In  quibus 
hec  propriis  nominibus  duximus  annotanda.  Videlicet  Werne.  Netthe.  Alsteden.  Heile.  Cappenberk.  Men* 
gethe.  Chorethe.  Sorbeke.  Wisele.  Wisheim.  Spelthorp.  Hasela.  Lanclar.  cum  uniuersis  usibus  earum,  scilicet 
pratis  et  pascuis,  uiis  et  inuiis,  molendinis,  nemorosis  et  campestribus.  Quaecumque  preterea  in  futurum 
concessione  pontiticum,  liberalitate  regum  uel  principum,  uel  aliis  iustis  modis  canonice  poteritis  adipisci, 
firma  uobis  uestrisque  successoribus  in  sancte  reiigionis  proposito  permansuris  et  illibata  seruentur.  Decer* 
nimus  ergo  ut  nulli  omnino  homihum  liceat  easdem  ecclesias  temere  perturbare,  aut  earum  possessiones 
auferre,  uel  ablatas  retinere,  minuere,  uel  temerariis  uexationibus  fatigare.  Sed  omnia  integra  conseruen- 
tur  regularium  fratrum  et  pauperum  usibus  profutura.  Salua  diocesanorum  episcoporum  canonica  iustitia. 
Si  qua  igitur  in  futurum  ecclesiastica  secularisue  persona  hanc  nostrae  constitutionis  paginam  sciens  contra 
eam  temere  uenire  temptauerit,  secundo  tercioue  commonita  si  non  satisfactione  congrua  emendauerit,  po- 
testatis  honorisque  sui  dignitate  careat,  reamque  se  diuino  iudicio  existere  de  perpetrata  iniquitate  co- 
gnoscat,   et  a  sacratissimo  corpore  ac  sanguine  Dei  et  domini  redemptoris  nostri  Jhesu  Christi  aliena  fiat, 

atque  in  extremo  examine  districtae  ultioni  subiaceat.    Cunctis  autem  eisdem  ecclesiis  iusta  seruantibus,  ^ 

^iiL  Digitized  by  V^C 


i  11)6. 

Sit  pax  doinini  nostri  Jhesu  Christi.  Quatenus  et  hie  fructam  bonae  actionis  percipiant,  et  apud  districtum 
iudicem  premia  aeteraae  pacis  inueniant.    Amen.  Amen.  Amen. 

(Spruchkreit  mit  der  Inntehrill: 

Ocuii  Domini  iuper  iusto«.)  Ego  Honorius  cathoHcoe  aecdesiae  episcopfis  SS. 

(Bern  miete.) 

Datum  Laterani  per  manum  Aimerici,  Sancte  Romanae  ecciesiae  diaconi  Cardinalis  et  Cancellarii, 
ni.  Kai.  Martii,  Indictione  IIIL  anno  dominic^  incarnationis  M^C^XVI.  Pontificatus  domni  Honorii  Secundi 
PP.  anno  IL 

Mit  dem  (ewöhnlicben  Blei -Siegel. 

CXCVIII. 

v^«*  In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  Erkembertus  Dei  gratia  Corbeiensis  abbas.  Presentibus  atque 
futuris.  ||Notum  sit  omnibus  ecclesie  Christique  fidelibus,  qualiter  ego  ERKEMBERTUS  adquisiui  ecciesie  sancti 
VITI  in  Corbeia  a  quadam  matrona  nobili  Riclinde  et  eins  sorore  Friderun,  Castrum  ITERE  cum  mercatu, 
theloneo  et  allodiis  adiacentibus,  in  his  uillis,  uidelicet  Itere.  Ense.  Lutterbach.  Dalewig.  In  pago  Itergowe, 
in  comitatu  Sigefridi  comitis,  cum  edificiis,  agris,  pascuis,  siluis,  exitibus  et  reditibus,  aquis  aquarumue 
decursibus,  cultis  et  incultis,  cum  ministerialibus  uiris  et#eorum  beneficiis  et  allodiis  eorum  proprietatis  et 
mancipiis  utriusque  sexus,  hac  uidelicet  conditione^  ut  ipse  hec  a  me  in  beneficio  reciperent,  et  tempore 
uite  su^  singulis  annis  in  feste  sancti  VITI  persoluant  unum  numum  gihthure.  Pro  his  ego  eis  spopondi, 
quod  et  soluam,  scilicet  beneficium  soluens  annuatim  decem  talenta,  et  ex  Camera  nostra  duo  talenta  in 
feste  sancti  VITI,  quando  persoluent  hure,  Tria  autem  in  /esto  sancti  Andree.  Acta  sunt  autem  h^c  primo 
in  uilla  Eisse,  postea  uero  confirmata  traditione  legitima  CORBEIE  super  altare  sanctorum  marürum  STE- 
PHANI  et  VITI,  suscipiente  aduocato  Comite  Sigefrido,  et  uice  aduocato  Widekindo,  Coram  omni  congre- 
gatione  et  laicis  tam  nobilibus  quam  liberis  et  ministerialibus.  Et  ut  nobis  melius  undique  prospiceremus, 
h^c  eadem  in  placito  Popponis  ad  uicem  Sigefridi  comitis  regali  banno  firmata  sunt  coram  multis  testibus 
nobilibus,  liberis  et  ministerialibus,  quorum  nomina  subter  annotabimus.  Si  quis  autem  successorum  meo- 
rum  hanc  conditionem  predictis  matronis  infregcrit,  nisi  digna  satisfactione  emendauerit,  ipse  liberam  rerum 
suarum  disponendarum  habeant  facultatem.  Ipse  autem  hec  nulli  in  beneficium  prestent,  et  si  fecerint, 
irritum  sit  post  uitam  illarum.  Et  ut  hec  illis  et  nobis  inconuulsa  permaneant,  sigillo  patroni  nostri  sancti 
VITI  roborauimus,  ut  sicut  nos  pro  his  eternam  mercedem  speramus,  ita  infractores  perpetuam  damnatio- 
jiem  accipiant.  (Nam  ne  aliqua  conditione  idem  castrum  per  successores  nostros  cum  appendiciis  suis 
futuris  temporibus  a  Corbeiensi  ecciesia  alienetur,  nos  in  ipsa  traditione  qua  in  altari  sanctorum  martirum 
Stephani  et  Viti  coUata  sunt,  sub  banni  interminatione  interdiximus,  ne  alicui  in  beneficium  prestentur, 
atque  a  uenerabili  Bernharde  Patherb,  episcopo  impetrauimus  quod  bannum  nostrum  suo  banno  confirma- 
uit,  ita  ut  et  qui  prestaret  et  qui  acciperet,  anathematis  uinculo  essent  innodati.)  ^)  Hi  sunt  testes  qui 
interfuerunt  cum  mundiburgo  matronarum  Gumberto.  Remboldus  -)  comes.  Conradus  comes  (Euerstein)  ')- 
Poppe  comes.  Meinfrid.  Geuehart.  Thideric.  Cono.  Gerlag.  Gerhardus.  Frideric.  Reimboldus  *).  Godefridus. 
Elyas  *).  Thietmar.  Bernhard.  Walthere.  Eilolf  ^.  Bemhart  Rocker  (Bilsten).  Conrad.  Thideric.  Ropreht.  Ro- 


Die  eingeklammerte  SteUe  findet  sich  nur  in  einem  Exemplare  der  Urkunde,  deren  twei,  übrigens  gleichlautend,  vor» 
banden  »ind.  Da  Bischof  Bernhard  von  Paderborn  erst  1128  zur  Regierung  kam,  so  leuchtet  es  ein,  dass  diese  Stelle  ein 
späterer  Zusatz,  und  daher  das  dieselbe  enthaltende  Exemplar  eine  spätere  Ausfertigung  ist,  obgleich  mit  beibehaltenem 
Datum  der  ersten.  Das  ältere  Exemplar  hat  die  folgenden  abweichenden  Lesarten.  ')  Reginoldus.  ^  Die  eingeklamroer» 
ten  Worte  sind  in  beiden  Exemplaren  über  die  Zeile  geschrieben.    ^}  Reginboldus.     ^}  Uelias.     ^ 


Digitized  by 


JHü^oogle 


It26.  5 

leer.  Folnand  ^).  Heriman.  Ernest.  Frideric.  Saicker.  Tiemo.  Hartman  prolocutor  noster.  Walach.  Lothomch. 
Bezelin.  Godescalc.  Folcman  Cono.  Gerlach.  Gerolt.  Adelbraht  Godescalc.  Rotheric.  Oddo.  Dodo.  Adelbraht. 
Berenger.  Otto  (Vesperethe).  Bernhardus.  Reinhardus  ^  (Cansten).  Frideric.  Ordo.  Helmwig  (Cansten).  Fri^Je- 
ric.  Erdag.  Brun.  Stephan.  Vdo.  Franko.  Anselm.  Heinric  (Horeli ).  Adelrad.  Gerpreht.  Folcpreht  *).  Wernolf. 
Adelbracht.  Wolfnod.  Carl.  Aldolf.  Godescalc.  Carl.  Frideric.  Thideric.  Eilhard.  Christin,  Hone.  Liudolf.  Hein- 
ric. Berenger.  Harderad.  Wemhard.  Walh.  Thietmar.  Rodeger.  Gerlag.  Godefrid.  Lenzeco.  Walderic  (pin- 
cema).  Wemhard.  Walderic  (camerarius).  Thideric.  Elueric  (fratres).  Othelric.  Helmwig.  Et  alii  multi  audie- 
runt  ubi  hec  facta  sunt  secundum  legem  Angariorum,  ubi  et  prediolum  in  Eidighusen  ecclesie  recogno- 
uerunt.  Hi  uero  sunt  ministeriales  quos  dederunt  ecclesie  et  predia  eorum.  Wernhardus  et  Thietmar  cum 
filiis  suis  et  cum  filiis  sororis  sue,  habent  in  Dodonhusen  et  in  Alrepe  et  in  Isinberge  et  in  Curbike  XXX. 
mansos  et  XXX.  mancipia  et  singulares  siluas  IUI.  Friderun  et  filius  eius  Edelger  et  soror  eius  Berthrad 
habent  XVIUI.  mansos,  in  Curbiki  H.,  In  Dalewig  I.,  in  Warolderon  I.,  in  Rekeringhusen  XL,  in  Boclon  III. 
et  mancipia  XII.  Ordwin  habet  HH.  mansos,  in  Sarmandigehusen  I.,  in  Euermaringhusen  H.,  in  Dingerin- 
dinghusen  I.  Godefrid  et  fratres  eius  HII.  mansos,  in  Alrepe  III.,  in  Curbike  I.  Ordauin  alius  V.  mansos 
in  Adelbemeshusen  et  singularem  siluuam ,  et  soror  eius  unum  mansum  et  terciam  partem  molendini  unius. 
Giselbreth  cum  uxore  et  filiis  HI.  mansos  in  Ense  et  tria  mancipia.  Christin  et  fratres  eius  III.  mansos  in 
Ense.  Adalog  cum  uxore  et  filiis  H.  mansos  in  Enelehe.  Juditha  cum  filiis  mansum  in  Curbiki.  Frideric 
et  fratres  eius  XIIII.  mansos  in  Holthusen,  in  Berge,  in  Boclon,  et  XIIII.  mancipia.  Gisilbreht  H.  mansos, 
in  Itere  I.  in  Boclon  alium.  Baldwin  et  Ernost  HI.  mansos  in  Dalewig,  H.  in  Ense,  et  duo  mancipia.  Ger* 
trud  n.  mansos  in  Dalewig.  Mehthild  cum  filiis  suis  in  Betthenhusen  VIUI.  mansos.  Rothulf  HI.  mansos  in 
Grimoldessen  et  III.  mancipia.  Hildeger  I.  mansum  in  Eilhardighusen  i^).  Data  ITERE  VI.  Idus  May,  anno 
Domini  M^'.  C^. XX^'.  VF.    Anno  primo  domni  LOTHARII  Regis,  et  anno  XX®.  domni  ERKEMBERTI  abbatis. 

Das  Siegel  ist  verluren  gegangen, 

cxcix. 

Aus  dem  Archive  zu  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  Otto  comes  quondam  in  castro  Capenberg,  et  postea 
rautatione  dextere  excelsi  in  eodem  loco  humilis  frater,  notum  facio  omnibus  successoribus  nostris,  cun- 
ctisque  tam  posteris  quam  modernis,  quod  cum  frater  meus  pie  recordationis  et  sancte  opinionis  dominus 
Godefridus  et  ego,  inspiratione  diuina  preuenti,  castrum  Capenberg  in  domum  religionis  mutaremus,  prcter 
alias  donationes  gloriosas,  centum  et  quinque  ministeriales  copiose  inbeneficiatos,  cum  uxoribus  et  paruu- 
lis  omnique  posteritatis  spe,  sancto  Paulo  future  retributionis  intuitu  donauimus,  simulque  ideo,  ut  omnes 
tam  futuri  quam  presentis  eui  Monasterienses  episcopi,  fratribus  Christo  in  Capenberg  militanllbus  propitii 
scmper  ac  fauorabiles  existerent.  Porro  de  aduocatia  claustri  eiusque  possessionibus  nunc  habitis  uel  post- 
modura  contrahendis  ita  ordinauimus,  ut  fratres  nostri  quem  uoluerint  commodum  et  mansuetum  sibi  eli- 
gant  aduocatum,  liberam  habentes  facultatem,  ipsum  deponendi  et  alium  assumendi,  si  onerosus  et  impor- 
tunus  eis  fuerit,  atque  inter  decedentes  et  succedentes  aduocatos  nulla  pcnitus  habeatur  mentio  feodalis  iuris 
uel  hereditari^  successionis.  Que  constitutio  a  primo  tempore  fundationis  claustri  usque  in  etemum,  Deo 
adiuuante,  immota  et  inconuulsa  permanebit.  Hanc  itaque  testimonii  nostri  paginam,  sigilli  nostri  impres- 
sione  roborauimus,  cui  si  quis  ausu  temerario  obuiare,  et  huic  Constitution!  pertinaciter  contraire  presum- 
pserit,  Dei  omnipotentis  iram,  et  sancte  Dei  genitricis  Mari^  sanctique  Johannis  apostoli  totiusque  celestis 


^)   Volnand.    ^  Heginhard.     ^  Volpreht.     ^  Eilhardinghusea.  —  Weniger  bedeutende  Abweichungen ,  wo  t.  B.  d  (tir  t  oder 


tb,   a  oder  s  für  e  siebt  u.  dgl.  sind  nicht  bemerkt.  _ 

Digitized  by 


Google 


6  1126  —  1127. 

curie  uindictam  incurrat,  sitqtie  auctoritate  sanctorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  ia  eternum  anathema 
maranatha. 

\  Dat  unten  zur  Seite  aufgedruckte,  etwas  länglichrunde  Siegel   xeigt  ein  männliches  Brustbild,  mit  aufgehobenen  Händen 

und  den  Kopf  mit  einem  Heiligenschein  umgeben,  welchem  gegenüber  aus  dem  Rande  des  Siegels  eine  offene  Hand, 
in  welcher  etwas  wie  eine  Münze  zu  liegen  scheint,  hervorragt.  Die  Umschrift  (aus  dem  Siegel  der  folgenden  Ur- 
kunde ergänzt)  heisst:  f.  Johannes  Apis.  Man^  E^  Ottoois. 

cc. 

Aus  dem  Archive  zu  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidae  Trinitatis.  Ego  Otto  comes  quondam  in  Castro  Capenberg,  et  postea 
mutatione  dextere  excelsi  in  eodem  loco  humilis  frater.  Notum  facio  omnibus  successoribus  nostris,  cun- 
ctisque  tarn  postcris  quam  modernis,  quod  cum  frater  meus  pie  recordationis  et  sancte  opinionis  dominus 
Godefridus  et  ego  inspiratione  diuina  preuenti,  castrum  Capenberg  in  domum  relligionis  mutaremus,  preter 
alias  donationes  gloriosas,  centum  et  quinque  ministeriales  copiose  inbeneficiatos,  cum  uxoribus  et  paruulis, 
omnique  posteritatis  spe,  Sancto  Paulo  future  retributionis  intuitu  donauimus,  simulquo  ideo,  ut  onmes  tarn 
futuri  quam  presentis  eui  Monasterienses  episcopi  fratribus  Christo  in  Capenberg  militantibus  propicii  sem- 
per  ac  fauorabiles  existerent.  Porro  de  aduocatia  claustri  eiusque  possessionibus  nunc  habitis  uel  post- 
modum  contrahendis,  ita  ordinauimus,  ut  fratres  nostri  quem  uoluerint  commodum  et  mansuetum  sibi  eli- 
gant  aduocatum ,  liberam  habentes  facultatem  ipsum  deponendi  et  alium  assumendi ,  si  onerosus  et  importu- 
nus  eis  fuerit,  atque  inter  decedentes  et  succedentes  aduocatos  nuUa  penitus  habeatur  mentio  feodalis  iuris 
uel  hereditarie  successionis.  Que  constitutio  a  primo  tempore  fundationis  claustri  usque  in  eternum,  Deo 
adiuuante,  immota  et  inconuulsa  permanebit,  Preterea  quascunque  possessiones,  quecunque  bona,  In  terris, 
uineis,  mancipiis,  censibus,  decimis,  molendinis,  aquis  aquarumue  decursibus,  pratis,  pascuis,  nemoribus, 
campestribus,  collibus,  vallibus,  aut  quibuslibet  aliis  rebus,  fratres  nostri  in  presentiarum  iuste  et  canonice 
possident,  firma  eis  eorumque  Successoribus  et  illibata  permaneant.  In  quibus  hec  propriis  duximusuoca- 
bulis  exprimenda.  Capenberg.  Curethe.  Wisele.  Weshem.  Werne.  Heile.  Alstede.  Mengethe.  Nette.  Hiltbeke. 
Sorbeke.  Längere.  Wetmere.  Stekelwic«  In  quibus  nullus  aduocatus  occasione  aduocatie,  siue  tirannus, 
diues  aut  nobilis  quisquam  aliquid  sui  iuris  esse  dicat,  aut  fratres  nostros  in  hiis  molestare  presumat.  lUud 
quoque  predictis  adnectere  et  ad  posterum  noticiam  transmittere  placuit,  quod  supradicte  quatuor  cui-tes, 
videlicet  Werne,  Heile,  Wetmere,  Alstede,  fratribus  et  sororibus  nostris  pro  sua  possibilitate,  simul  el 
hospitibus  superuenientibus  in  piscibus  deseruient,  nullo  per  decursum  fluuii  qui  Lippia  nuncupatur  piscante, 
a  curti  que  Stochem  dicitur,  usque  ad  curtim  Dale,  absque  eorum  fauore  et  consensu,  Quod  etiam  cum 
suis  vicinis  sibi  stagnis  de  curti  in  Sorbeke  dicimus,  cuius  piscatura  a  pago  in  Greven  usque  in  pagum 
Rene  protenditur,  in  fluuio  qui  Emesa  nuncupatur.  Hanc  itaque  testimonii  nostri  paginam  sigilli  nostri  im- 
pressioiie  roborauimus.  Cui  si  quis  ausu  temerario  obuiare  et  huic  constitutioni  pertinaciter  contraire  pre- 
sumpserit,  Dei  omnipotentis  iram,  et  sancte  Dei  genitricis  Marie  sanctique  Johannis  Apostoli  et  Ewangeliste, 
totiusque  celestis  curie  uindictam  incurrat,  sitque  auctoritate  sanctorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  in  eter- 
num anathema  maranatha. 

Das  Siegel,  wie  bei  der  vorigen  Urkunde  beschrieben,  ist  mit  rother  und  grüner  Seide  angehängt,  aber  sehr  beschädigt. 

CGI. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Heinricus  Dei  gratia  Patherbrunnensis  ecclesif  episcopus.  || 
Notum  sit  omnibus  Christi  fidelibus  tam  futuris  quam  presentibus,  Qualiter  DNS.  Hamuko  venerabilis  Pather- 
brunnensis cenobii  abbas,  cum  consilio  et  adjutorio  fratrum  suorum,  curtim  qu^  est  in  Atlon  juxla  eccle- 

Digitized  by  V^ÖOQlC 


,  1127.  7 

siam,  cum  omnibus  sibi  attinentibus,  ecclesie  cui  prefuit,  in  honore  sancte  Dei  genitricis  MARIE  sanctorum* 
que  Apostolorum  PETRI  et  PAVLI  omniumque  sanctorum  a  domno  Meinwerco  venerabili  episcopo  con- 
structe,  conquisiuit  Quidam  canonicus  principalis  nostr§  ecclesie  Bernhardus  noraine  possedit  hanc  curdra 
ex  hereditate  paterna.  A  quo  predictus  abbas  terciam  partera  eiusdem  curtis  comparauit,  ei  enim  tercium 
dimidium  mansum  cum  totidem  agris  et  area  una  in  Tviste,  quos  domnus  IMADUS  huius  sedis  episcopus 
ecclesie  prefate  pro  sua  suorumque  memoria  propinquorum  dederat,  tradidit.  Postea  idem  abbas  uidens 
esse  proficuum  curtim  in  unum  congregare,  commutationem  perfecit,  dans  ei  tres  mansos  et  areas  V.  in 
Thiuthorp,  quas  acquisierat  ab  Adelberone  et  suis  heredibus  per  duos  mansos  in  Nordburgnon,  pro  tota 
reliqua  parte  curtis  et  pro  cunctis  sibi  attinentibus.  Hec  commutatio  in  Balhornon  in  placito  Widikindi  ad- 
uocati  ecclesie  facta,  regio  banno  est  stabilita,  Bernharde  cum  patruo  suo  Conone  ceterisque  legitimis  he- 
redibus bona  sua  in  Atlon  abbati  et  fratribus  suis  tradente  et  ab  eis  booa  ecclesie  in  Tviste  et  Thiuthorp 
cum  duobus  mansis  in  Borgnou  accipiente.  Hanc  commutationem  nostra  licentia  et  uoluntate  factam,  pre- 
fate ecclesie  fratribus  eo  jure  et  tenore,  quo  ea  predictus  canonicus  cum  suis  antecessoribus  ^)  possederat, 
in  decimis,  pascuis,  pratis,  terris  cultis  et  incultis,  cum  omnibus  que  uUo  modo  inde  prouenire  possunt, 
banni  nostri  auctoritate  firmauimus  et  hanc  cartam  herum  seriem  continentem  predicti  cenobii  fratribus 
in  tesümonium  sigillo  nostro  signauimus.  Huius  rei  testes  sunt  Wino  prepositus.  Bernhardus  decanus. 
Reinbertus  canonicus.  Widikindus  aduocatus.  Thiedericus  comes  de  Vordei.  Thietmarus  et  Hylias  Nobiles  uiri. 
Vffo.  Heinricus.  Hugo.  Conradus.  Liudolfus.  Sibertu^  Warmundus.  Reinzo.  Eilbertus.  Gerlagus.  Adelbero. 
Folcbrath.  Altman.  Frithemar.  Waltgod.  Adelrad.  Erph.  Cono.  Vdo.  Altmar  de  Thiuthorp.  Acta  sunt  hec 
BalhomoftXVI.  Kai.  Junii.  Anno  Incamationis  dominice  M.C.  XXVII.  Indictione  V.  Regnante  Lothario  .  .  . 

Die  Charta  iit  aehr  beschädigt  und  die  Schrift  an  Terschiedenen  Stellen  ganx  serKtört.  Das  seitwärts  aufgedmckte,  \ti%l 
mit  einem  Theile  der  Charte  losgerissene,  an  sich  aber  noch  ToIUtändig  erhaltene,  grosse  kreisförmige  Siegel  zeigt 
den  Bischof,  in  einer  etwas  roh  gearbeiteten  Figur,  im  Ornate,  mit  einer  niedrigen  Miitse,  in  der  rechten  Hand 
den  Bischofsstab,  in  der  linken  ein  Bach  haltend ,  auf  einem  Stuhle  sitzend,  mit  der  Umschrift:  Heinricos  Gra.  Di. 
Paterbrunnensia  Epc.  f. 

CCII. 

IN  NOMINE  SANCTE  ET  INDIVIDÜE  TRINITATIS.  Notum  esse  uolumus  fidelibus  Christi  tam  presen- 
tibos  quam  Aituris,  quod  ego  Heinricus  Dei  gratia  Patherbninnensis  sedis  episcopus,  pro  remedio  anim^ 
me^,  concessi  fratri  nostro  HAMYKONI  abbati  Monasterii  sanctorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  in  suburbio 
nostrf  sedis  constructi,  ut  nonale  quod  iuxta  nos  in  Sundera  su^  proprietatis  elaborare  potuerit,  uel  quic- 
quid  a  uicinis  possessoribus  lignorum  ad  nouale  faciendum  acquisierit,  hoc  totum  indecimatum  tam  ipse 
quam  omnes  successores  sui  ad  utilitatem  sue  ^cclesie  perpetuo  sine  ulla  contradictione  possideant.  Qua 
propter  hanc  cartam  de  hac  largitione  fieri  iussi  et  sigilli  nostri  impressione  roboratam  predicto  abbati 
tradidi,  ut  sit  illi  et  ^cclesie  si^  per  cuncta  succedentium  temponmi  curricula  stabilimentum  et  munimeu- 
tum  huius  nostr^  concessionis,  nostra  pontificali  auctoritate  et  banno  illud  confirmantes  et  sancientes,  ut  si 
quis  contra  hanc  nostre  clementie  concessionem  et  traditionem  prefato  abbati  seu  successoribus  eiu»  quod- 
libet  dispendium  siue  iniuriam  irrogare  temptauerit,  omnipotentis  Dei  sanctorumque  eins  iram  atque  offen- 
sam  incurrat,  et  in  die  iudicii,  si  non  emendauerit,  diuino  maledicto  subiaceat.  ite  Maledicü  in  ignem  eter- 
num  qui  preparatus  est  diabolo  et  angelis  eins. 

Huius  rei  testes  sunt,  canonici.  Wino  prepositus.  Bernhardus  decanus.  Godescaicus.  Reimbertus.  Con- 
radus prepositus.  Esicus.  Rantwigus.  Monachi  uero.  Bernhardus.  Reinfridus*  Becelinus.  Frithericus.  Adelgerus. 


>)    Die  Stellen:  Hec  .  •  .  patmo,  dann:  et  ab  eis  .  •  .  Borgnon,  nnd:  quo  ea  .  .  .  anteccssoribas,   die  in  dem  sehr  beschä- 
digten Originale  gans,  oder  bis  aaf  wenige  Reste,  Tcrloren  gegangen,  sind  aus  einer  alten  Abschrift  erganst^ri OOQL^ 


8  11". 

Werinherus.  Gorlagus,  et  ceteri  fratres  tarn  Monachi  quam  canonici.  Ministeriales  autem.  Heinricus.  Üffo. 
Hugo.  Eilbreth.  The  ....  Eluer.  Bernhard.  Adelbero.  Altman.  Folcbrath.  Welciko.  Godescalc.  Albern.  Wald- 
got.  Bernhard.  Reinzo.  Eilbrath.  Gerlag.  Becelin.  et»alii  multi. 

Data  VIII.  Idus.  Julii  in  sede  nostra  Patherbrunnon.  Anno  ab  incarnatione  Domini  M.C.  XXVII.  Indi- 
ctione  V.  Regnante  gloriose  rege  Lothario  Anno  II.  regni  eius.  Episcopatus  autem  mei  anno  XLIIP. 

Das  Siegel,  welche«  auf  einem. grossen  leeren  Räume  swischen  den  Zeugen  und  dem  Datum  aufgedruckt  war,  ist  ganz 
serstürt. 

CCIII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Notum  sit  tam  presentibus  quam  futuris  de  quodam  predio 
in  Hengeldere,  qualiter  uenerit  in  proprietatem  Patherbrunnensis  cfnobii  constructi  in  honore  Sanctorum 
apostolorum  PETRI  et  PAVLI.  Erat  ibi  babitans  quidam  uir  nomine  Wienand,  habens  uxorem  nomine 
Bertlind,  habentes  unicam  filiam  nomine  Garmod,  nee  alios  liberos  habentes.  Iste  Wienand  in  supradicta 
uiUa  quatuor  possederat  mansos,  qui  uenerant  ei  ex  hereditate  parentum.  Sed  cum  non  posset  pro  immi- 
nente  penuria  illos  excolere,  tunc  temporis  fame  ualida  multos  eciam  diuitum  affligente,  uenit  ad  abbatem 
predicti  cenobii  nomine  Hamukonem  et  ad  fratres  eius,  optulitque  illis  bona  sua,  si  comparare  uellent. 
Tunc  prefatus  abbas  et  fratres  eius  conuentionem  cunf  illo  fecerunt  pro  quatuor  mansis  suis  cum  quatuor^ 
decim  marcis  argenti,  et  sie  idem  Wienandus  ueniens  cum  uxore  sua  et  filia  ac  sorore  in  presentiam  ad- 
uocati  Widikindi  de  Sualenbergh,  tradidit  prefato  ceuobio  eadem  bona  sub  regali  banno,  uxore,  filia  atque 
sorore  laudantibus,  abbate  et  (ratribus  eius  cum  aduocato  suscipientibus,  et  ipsi  persoluerunt  eis  in  pre- 
senti  memoratum  pondus  argenti.  Ego  autem  Heinricus  Dei  gratia  Patherbrunnensis  sedis  episcopus,  cuius 
consilio  et  Hcentia  hec  acta  sunt,  rogatu  predicti  abbatis  et  fratrum  suorum  istam  cartam  hanc  coemtionem 
continentem  sigillo  nostro  annotari  feci,  ut  sit  prefati  cenobii  fratribus  per  cunctas  successiones  temporum 
in  testimonium ,  nostra  pontificali  auctoritate  anathematis  uinculo  ferientes  omnem  personam  paruam  siue 
magnam,  que  ulla  arte  uel  ingenio  fratribus  in  eodem  cenobio  degentibus  de  eisdem  bonis  ullam  iniuriam 
inferre  presumserit.  Huius  rei  testes  sunt.  Wino  prepositus.  Bernhardus  decanus.  Reinbertus  canonicus.  ipse 
Widikindus  aduocatus.  Thiedericus  comes  de  Vordei.  Thietmarus  et  Hylias  nobiles  uiri.  Vffo.  Heinricus. 
Hugo.  Conradus.  Liudolfus.  Sibertus.  Warmundus.  Reinzo.  Eilbertus.  Gerlagus.  Adelbero.  Folcbrath.  Altman. 
Frithemar.  Waltgod.  Adelrad.  Erp.  Cono,  Vdo.  Allmar  de  Thiuthorp.  et  alii  multi.  Acta  sunt  hec  Balhor- 
non.  XVII.  Kai.  Augusti.  Anno  ab  Incarnatione  Domini  M.C.XXVU.  Indictione  V.  Regnante  Liudgero  qui  et 
Lothario  Rege. 

Das  seitwärts  aufgedruckte  Siegel  ist  das  schon  beschriebene. 

CCIV. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trraitatis.  Notum  fieri  uolumus  tam  presentis  quam  futuri  eui  fidelibus 
concambium  quod||ego  Meingotus  gratia  Dei  Merseburgensis  ecclesie  episcopus,  et  uenerabilis  abbas  Cor- 
beiensis  cenobii  Erkenbertus  iuxta  consilium  et  commodilatem  utriusque  loci  feciftius.  In  uicino  quippe 
tres  mansus  prefatus  abbas  nobis  tradidit,  unum  in  Porkesthorph,  duos  in  Diderstidi,  pro  quibus  predium 
quoddam*  incultum  et  penitus  desertum,  loco  tarnen  suo  contiguum,  uidelicet  Sidashusun  accepit.  Quod 
idcirco  ....  quia  seruitium  Dei  illic  iniliare  disposuit  et  aliquid  maioris  utilitatis  ecclesie  sue  in  loco  fieri 
posse  .  .  .  Hec  autem  traditio  ad  confirmationem  concambii  coram  aduocatis  utriusque  ecclesie,  Rei^oldo 
uidelicet  et  Adalberone,  Mersburg  facta  et  in  presentia  dönmi  Lolharii  regis  aliorumque  principum,  Ottone 

uidelicet  episcopo  Halberstadense ,  Bcrtoldo  Hildenesheimense,  Adalberto  marchione,  aliorumque  multorum, 

^       ^  3igitized 


1127  —  1128.  9 

Goslarie  firmata  est.  Quam  nos  quoque  corroborantes  litteris  mandari  et  sigillis  nostris  signari  lussimus, 
et  ne  quis  post  hac  infringere  presumat,  banni  nostri  intermiiiatione  sub  anathomate  Christi  et  ecclesie 
interdicimus.  Acta  sunt  hec  anno  incamationis  dominice  AP.  C^,  XXVIP.  Indictione  V.  anno  regni  domni  Lo- 
tharii  regis  n®.  ordinationis  domni  episcopi  Meingoti  P.  domni  Erkenberti  abbatis  XX.  coram  bis  testibus- 
Ex  parte  Episcopi  sunt  hi  testes.  Reinhardus  abbas.  Eccleuus  prepositus.  Waltherus  magister.  Liudigerus. 
Heremannus  et  Otto  filii  Milonis.  Fridericus  de  Horebarg.  Araulungus.  Heinricus  de  Rotov.  Wem.  Becelinus- 
Berengerus.  Regenherus.  Ex  parte  uero  domni  abbatis.  Widikind  de  Sualenberg.  Conrad  de  Euerstein.  Volc- 
nandus.  Suicgerus.  Widoldus.  Gerbertus.  Anno.  Wago.  Lenzeco.  Karolus. 

Die  beiden  Siegel,  welche  aufgedruckt  waren,  sind  verloren  gegangen. 


ccv. 

Au«  einem  Ropialbnche  des  Klosters  Marienmünster. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Bernhardus  diuina  fauente  dementia  Paderbomensis  episco- 
pus.  Quoniam  ex  diuina  misericordia  temporalibus  bonis,  fide  recta  et  pia  spe  et  sancta  caritate  Deo 
oblatis,  eterna  bona  comparantur,  Nouerit  tam  futurorum  quam  presentium  fidelium  Christi  uniuersitas, 
qualiter  Comes  Widekindus  vir  nobilis  et  chatolicus  nobis  propinqua  consanguinitate  coniunctus,  et  uxor 
eius  Luttrudis  nobilis  femina  Deo  deuota,  tam  nostra  exhortatione  ipsorum  salutem  desiderante,  quam  spon- 
tanea  ipsorum  voluntate  ad  celestem  patriam  suspirantes,  cum  consensu  heredum  suorum  ceperunt  in  pro- 
pria  sua  hereditate  fundare  Ecclesiam  in  honorem  Dei  ac  sancte  genitricis  ipsius  Marie  virginis,  Insuper 
et  Claustrum,  officinas  quoque,  et  onmia  claustralia  spiritualibus  viris  et  monastice  vite  ac  conuersationi 
aptissima,  Et  quia  püs  semper  adiutor  est  Dens,  honeste  incepta  perfecta  constructione  consummauerunt, 
Collectisque  in  ea  cousilio  ecclesie  nostre  Christi  pauperibus  monastice  vite  personis,  quos  non  solum 
summe  perfectionis  fama  Deo  et  hominibus,  sed  et  ipsa  religionis  res  et  opera  commendant.  Abbatiam 
in  eodem  cenobio  liberam  et  ab  omni  secularis  obsequii  iure  absolutam  auxiliante  Deo  instituerunt,  Impo- 
nentes  ei  vocabulum  Sancte  Marie  Monasterium.  Igitur  prebendam  fratrum  ex  propria  hereditate  dispo- 
nentes,  de  libera  et  Deo  digna  Abbatis  electione  hoc  decretum  auctoritate  ecclesiastica  firmauerunt,  Vt  si 
inter  rosas  huius  nouelle  plantationis  oliua  fructifera  excreuerit,  inter  humiles  paupertatis  martirio  florentes 
persona  idonea  reperta  fuerit,  summa  cum  libertate  assumatur,  sua  obedientia  ceteris  pater  preficiendus 
Et  omnino  careat  ministerialibus,  careat  beneficiatis  hominibus,  Nulla  propinquorum  dilectione  ductus  res 
ecclesie  dilapidet,  Nichil  nisi  hospitalitatis  et  caritatis  causa  dispertiat.  Quod  si  inutiliter  res  dissipauerit, 
analhema  sit.  Si  autem  Abbas  alias  queri  conuenerit,  eiusdem  ordinis  pater  eligatur,  Qui  venire  contra- 
dixerit,  consiliis  et  auxiliis  nostre  obtineatur  ecclesie.  Secundum  quem  religionis  teuerem  dominus  Ger- 
hardus  primus  huius  Ecclesie  Abbas  electus  et  consecratus  est.  Nos  igitur  pium  hoc  circa  cultum  Dei 
Studium  nostris  quoque  consiliis  et  auxiliis  promouere  cupientcs,  partemque  aliquam  in  eterna  remunera- 
tione  habere  desiderantes,  quia  exhortatio  nostra  uscpie  adeo  processerat,  hanc  eandem  pauperum  Christi 
congregalionem  decreuimus  hoc  ordine  adiuuari,  Vt  si  quis  fidelium  nostrorum,  siue  liberorum  hominum 
siue  ministerialium  Ecclesie  nostre,  tactus' Spiritus  sancti  visitatione  intrinsecus,  sua  siue  beneficia  siue  here- 
ditatem  pro  eterna  remuueratione  minuere  sibi,  et  sancte  Marie  in  predicta  Ecclesia  conferre  voluerit, 
liberam  ex  concessione  et  auctoritate  hoc  perficiendi  habeat  potestatem.  Quod  ut  nullius  emuli  molimine 
retractotur,  quin  omnibus  diUgentibus  Deum,  quibus  omnia  cooperantur  in  bonum,  magis  gratum  efficia- 
tur,  exemploque  nostri  emolimenti  successores  nostri  ad  similia  prouocentur,  presertim  quod  plurimum  de- 
coris  ecclesie  nostre  inde  prouenire  preuidemns,  quedam  beneficia  nobis  libera  facta  in  pago  Bredinburne 
Sita  cum  deciraa  ei  adherente,  predicte  ecclesie  contulimus  cum  omnibus  pertinentiis  siue  adherentiis,  vide- 
licet  seruis  et  ancillis,  areis,  edificiis,  terris  cultis  et  incultis,  viis  et  inuiiä,  exitibus,  reditibus,  mjesitis  £t 
Cod.  dipi.  hisi.  Westfal.  U.  2  Digitized  by  V^OOQlC 


i|0  ii28. 

inquiroiidis,  siluis,  pratis,  pascuis,  aquis,  piscationibus,  molendinis  et  Omnibus  rebus  mobilibus  et  inmobi- 
libus  et  ceteris  que  et  quoquo  modo  nominari  possunt  utilitatibus,  et  hac  nostra  auetoritatis  episcopalis 
pagina,  communi  consilio  et  unanimi  totius  Ecciesie  nostre  conscnsu,  pro  salute  nostra  et  omnium  fratrum 
nostrorum  Canonicorum  et  antecessorum  successorumque  nostrorum  eterna  beatitudine  proprietauimus.  In- 
super  carratam  vini  ad  sacrificium  Domini  singulis  annis  largiti  sumus,  ita  ut  quicunque  in  eadcm  ecclesia 
fuerit  Abbas  canonice  electus,  liberam  habeat  potestatem  tenendi,  possidendi  et  ad  honorem  Dei  et  sanctc 
Ecciesie  sicut  placuerit  disponendi.  Pro  cuius  beniuolentie  gralia  et  simili  per  successores  nostros  episco- 
pos  adiuuante  Dco  eidem  ecciesie  in  posterum  exhibenda^  nostre  petitionis  interuentu,  a  predicto  Comite 
Widikindo,  quod  multi  etiam  Episcopi  et  Abbates  petebant,  obtinuimus,  ut  videlicet  eadem  Abbatia,  sicut 
dictum  est,  libera  et  ab  omni  secularis  obsequii  iure  aliena,  Ecciesie  nostre  fratemitate  deuincta,  in  spiri- 
tualibus  negociis  sit  subiecta,  Abbas  obedientiam  Paderbomensi  Episcopo  faciat,  Consecrationem  suam  et 
fratrum  suorum  ad  sacros  ordines  promouendorum  ab  Ecclesia  nostra  expetat,  ad  synodum  et  ad  alios 
spirituales  conuentus  inuitante  Episcopo  familiariter  veniat,  et  per  impensam  Episcopi  ei  familiariter  exhi- 
bitam,  cum  decore  procedens  conuentui  deseruiat,  Judicia  approbanda  una  cum  ecclesia  nostra  admittat, 
reprobanda  contempnat,  Denique  consolationes  et  consilia  in  suis  causis  inueniat,  Postremo  omnia  spiritua- 
lia  tam  ipse  quam  fratres  ipsius  tamquam  filii  pie  matris  ubera  sugentes  petant  et  accipiant,  Yt  et  nos 
orationum  elemosinarumque  illorum  et  ipsi  nostrarum  in  Christo  iugiter  sint  participes.  Ad  hunc  fratemi- 
tatis  in  Christo  amorem  statuimus,  ut  si  quando  visitationis  seu  exhortationis  gratia  ad  locum  aduenerit 
Episcopus,  porcio  probende  que  uni  ex  fratribus  in  die  prouenire  poterit,  ei  proponatur,  ut  ex  hac  deuo- 
tionc  in  Domino  gaudens  episcopus,  de  sua  abundantia,  inspirante  Deo,  fratrum  si  quando  possit  supplere 
cogitet  inopiam.  De  electione  autem  aduocati,  qui  in  rebus  ecciesie  quesitis  vel  querendis  siue  defenden- 
dis  seculari  lege  sollicitus  sit,  hoc  statuimus,  Vt  si  in  congregatione  Widekindi  Comitis  idoneam  et  sibi 
placentem  pcrsonam  inuenerint,  ipsam  eligant  in  aduocatum,  donantes  ei  beneficium,  honorem  videlicet 
quo  maior  esse  non  potest,  fratemitatem  suam  in  Christo  et  orationes,  et  si  digne  administrauerit  officium 
suum,  etemam  remunerationem.  Si  vero  rapax  et  negligens  extiterit,  sine  dilatione  amotus,  careat  et 
officio  et  honore  concesso,  aliumque  sibi  ecclesia,  ubi  voluerit  et  quem  voluerit,  prouideat,  qui  petitione 
et  patrocinio  Paderbomensis  Episcopi  regali  banno  inuestiatur,  et  secundum  iusticie  tenorem  utilitati  fra- 
trum defensionis  vires  non  subtrahat,  et  etemam  remunerationeuK,  qua  nichil  est  felicius,  accipiaU  Et  ut 
hec  traditio  et  Widekindi  Comitis  et  heredum  suorum  rata  et  inconuulsa  permaneat  in  perpetaum,  hanc 
auetoritatis  nostre  paginam  inde  conscribi,  manuque  propria  confirmantes,  sigilli  nostri  impressione  iussi- 
mus  insigniri.  Huius  autem  rei  facto  interfuit  Siwardus  Mindensis  Episcopus.  Tithardus  Ossenburgensis 
Episcopus.  et  dominus  Erckenbertus  Corbeiensis  abbas.  Hamuco  Paderbomensis  abbas.  Gerhardus  primus 
abbas  huius  loci.  Wino  prepositus.  Esic  prepositus.  Widekindus  comes.  Bemhardus.  Herimannus.  et  alii  quam 
plures.    Actum  anno  incarnationis  dominice  Millesimo  centesimo  XXVIIL  XVUI.  Kai.  Septembris. 


CCVI. 

In  nomine  Sancte  et  indiuiduf  Trinitatis.  Nouerint  et  pie  animaduertant  omnes  tam  futuri  quam  pre- 
sentes,  hec  ita  acta  esse,  que  in  presenti  pagina  subscripta  continentur.  Meinwercus  episcopus  opere  et 
nomine  magnificus  et  timorem  Dei  habens,  omnia  qu^  ecclesif  beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  *)  in 
Patherburnon  site,  que  uocatur  Hierosolima  orientalis,  in  congregatione  constmenda  contulit,  ita  consiliis 
amicorum,  potestate  regali,  auctoritate  episcoporum  et  archiepiscoporum,  et  banno  proprio  in  uirtute  Spi- 


.)  So  .teht  lrru.ua.lich  Kr  And««.  ^.^.^.^^^  ^^  GoOglC 


1128  —  1129.  41 

ritus  sancti  prolato  stabiliuit^  ut  in  eternf  dampnationis  incendio  sine  fine  ardcat,  quicunqne  ucl  unum  ex 
Omnibus  Deo  patri  et  filio  et  Spiritui  sancto  pie  oblatis  auferre  prcsumpserit.  Inter  que  Deo  oblata  pars 
Sundere  quc  ab  Oriente  est  secus  uiam  que  ducit  ab  urbe  usque  Esbehtinchuson ,  cum  esset  raulto  tempore 
ablata,  prepositus  Esieus  apud  dominum  Bernhardum  episcopum  multo  obscquio  uel  pctitione  priorum  et 
seniorum  ecclesie  ac  ministerialium  optinuit,  ut  ipse  eam  eeclesie  restitueret,  restitutam  banno  etiam  suo 
confirmaret.  Quod  fideliter  perficiens  episcopus  conuocatis  fidelibus  suis,  se  in  palam  a  sententia  excom* 
municationis  supranotate  liberum  et  absolutum  ostendens,  predictam  partera  Sünder^  remisit  ecclesie  beati 
PETRI  ad  usum  fratrum  Deo  ibidem  famulantium,  proprioque  banno  confirmauit.  Huius  doni  secundo  dati 
testes  affuerunt  omnes  fere  Path^rburnensis  ecclesie  canonici  ac  ministeriales,  cum  aliis  quam  pluribus, 
apposito  signo  episcopali  in  testimonium  firmitatis. 

Von  dem  seitwärtB  auf  einem,  von  der  Schritt  leer  gelassenen  Räume y  aufgedmckten  Siegel  ist  nur  ein  BruchstScky  mit 
einem  Theile  des  Bildnisses  des  sitzenden  Bischofs,  übrig. 


CGVII. 

In  nomine  Sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Bemhardus  Dei  gratia  Pathcrbrunnensis  ecclesie  humilis 
minister.  II  Quia  habundante  iniquitate  multorum  karitas  refrigescit,  et  ecciesiarum  iura  disturbantium  et  bona 
diripientium  malicia  et  insolentia  ubique  inualescit,  episcopalis  auctoritatis  et  defensionis  subiectis  conferre 
sttbsidium,  credite  dispensationis  nos  ammonet  officium.  Unde  omnium  fidelium  Christi  tam  presentium 
quam  futurorum  nouerit  uniuersitas,  qualiter  nos  diuini  amoris  instiuctu,  uenerabilisque  abbatis  Hamuko- 
nis,  ecclesie  beatorum  apostolorum  PETRI  et  PAULI»  que  in  presenti  ciuitate  sita  est,  et  fratrum  suorum 
aliorumque  fidelium  nostrorum  interuentu,  talia  bona,  qualia  eidem  ecclesie  libcralitate  regum,  largitione 
principum,  concessione  pontificum,  oblatione  fidelium  delegata  sunt,  in  ecclesiis,  bannis,  decimis,  curtis, 
mansis,  areis,  edificiis,  mancipiis,  noualibus,  aliisque  rebus  maioribus  et  minoribns,  mobilibus  et  immobi- 
libus,  et  que  diuersi  abbates  ipsius  ecclesie,  diuersis  temporibus,  sua  suorumque  fratrum  instantia  et  in- 
dustria,  precariando,  comparando,  commutando,  legitime  acquisierunt,  nostra  pontificali  auctoritate  et  banno 
stabilimus  et  coiifirmamus,  ea  uidelicet  ratione,  ut  prenominatus  abbas  cum  suis  fratribus  eorumque  suc- 
cessores  ea  cum  omnibus  suis  appendiciis,  acquisitis  seu  acquirendis,  libere  et  quiete  possideant,  et  quf 
communi  consilio  de  eis  rationabiliter  disposuerint,  ad  utilitatem  et  dignitatem  sue  ecclesie  cum  consilio  et 
testimonio  episcopi  legaliter  faciant  Fratribus  autem  licentiam  eligeudi  abbatem  uita  et  moribus  idoneum 
concessam,  animarumque  curam  et  seplilturam  tam  de  ecclesie  ipsius  indigenis,  quam  cum  eis  habitantibus 
aduenis,  salua  ^cclesie  nostre  auctoritate  et  parrochiani  presbiteri  canonica  iusticia,  firmam  et  ratam  nichilo- 
minus  permanere  decernimus,  et  ab  omni  hominum  inuasione,  direptione,  exactione,  ipsis  eorumque  rebus 
possessis  seu  possidendis,  ecciesiastice  pacis  tranquillitatem  et  nostre  pontificalis  tuicionis  securitatem  im- 
pendimus.  Quicunque  ergo  hfc  fraudulenter  uiolare  uel  uiolentcr  annullare  prcsumpserit,  anathemate  fori* 
atur,  et  si  non  uelociter  resipuerit,  cum  diabolo  et  atrocissimis  pompis  eius  gehenne  ignibus  dampnandus, 
a  sancte  ecclesie  gremio  omniumque  fidelium  consortio  expellatur.  Cunctis  autem  in  eodem  monasterio 
per  iter  discipline  regularis  gradientibus,  gratia  celestis  perseuerandi  instantiam  et  perfectionis  usque  ad 
finem  uictoriam  conferat,  que  ipsorum  intercessionibus  quietis  et  utilitatis  sue  auctores  et  prouisores  fnicta 
laborum  suorum  in  ^terna  gloria  participari  concedat. 

Testes  huius  rei  sunt.  Wino  prepositus.  Bernhardus  decanus.  Couradus  prepositus.  Reinbertus.  Esi- 
eus. Gernandus,  et  Reliqui  omnes  canonici.  Laici  uero  liberi  homines.  Widikindus  de  Sualenberg.  Bernhar* 
(lus  de  Lippia  et  frater  eius  Herimannus.  Othelinc.  Thietmar.  Volcmar.  Bernhard.  Heinric.  Ministeriales  au* 
tom.  Heinric.  Liudold.  Manegold.  Heinric.  fratres.  Ecbrath.  Yffo.  Cono.  Eilbrath.  Adelbero.  Adelbrath.  Hugo, 

2  * 

Digitized  by  C^OOQ IC 


42  1129  —  1180. 

Folcbrath.  Altman.  Adelbrath.  Anshelm.  Bernhard.  Sibrath.  Winand.  Godescalc.  Sigebodo.  Welziko.  Wizo. 
Rother.  Thancmar.  Thiederic.  et  alii  multi. 

Data  Patherbrunnon  III.  Idus  Aprilis,  in  cena  Domini,  Anno  incarnationis  eins  M.  GXXVIIII.  Indictione 
VII.  Regnante  Lothario  rege.  Regni  eins  anno  V.^o  Episcopatus  nostri  secundo. 

Dm  zur  Seite  aufgedruckte  grosse  kreisförmige  Siegel  seigt  den  Bischof,  mit  anbedecktem  Haupte,  auf  einem  niedrigen 
Stuhle  sitzend,  in  der  rechten  Hand  den  Bischofsstab,  in  der  linken  ein  geöffnetes  Buch  haltend,  mit  der  Umschrift: 
Bernhardus  Dei  Gra.  Patherburnensis  Eps.  f. 

CCVIII. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  alten  Domes  zu  Münster. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Quia  sicut  scriptum  est  breues  sunt  dies  hominis  et  humana 
tempora  velut  umbra  defluunt,  quidquid  in  humanis  actibus  est  velox  dierum  cursus  cito  toliit  a  memoria, 
quam  tamen  scripturarum  auctoritas  maxime  solet  prolongare,  Idcirco  parua  sancti  Pauli  congregatio  que- 
dam  sue  fraternitatis  consilia  scripture  curauit  commendare,  ne  ea  aut  velox  obliuio  prorsus  delere,  aut 
hostilis  lingua  posset  in  diuersa  mutare.  Couuenit  itaque  eadem  congregatio,  coram  venerabili  Monaste- 
riensis  ecclcsie  pontifice  Ecberto,  cum  preposito  suo  Engilberto  aliisque  quampluribus  tarn  de  clero  quam 
de  populo  utriusque  ordinis  liberorum  scüicet  ac  ministerialium  quorum  nomina  subscripta  habentur,  vt 
daret  aduocato  suo  Burghardo  de  prebenda  sua  singulis  annis  libram  decimarum  in  villa  que  vocatur  Vel- 
torpe,  videlicet  pro  labore,  pro  defensione  probende  sue,  vt  quamdiu  ipse  viuat,  vel  quicumque  eius 
fuerit  aduocatus  habeat,  hac  tamen  condicione,  vt  ipse  de  prepositura  nullum  exigeret  seruicium,  nuUum* 
que  alium  censum,  nisi  forte  ab  aliquo  villicorum  suorum  vocaretur  pro  aliqua  causa  necessaria,  et  tunc 
seruicium  cum  sex  equis  illi  daretun  Si  autem  facienda  erit  commutatio  aliqua  aut  prediorum  aut  manci- 
piorum,  solidus  denariorum  detur  ei.  Huius  rei  testes  sunt.  Guntramnus  decanus.  Ecbertus  vicedominus. 
Engilbertus  custos.  Henricus  diaconus.  Betselinus  presbyter.  Nobiles  autem  hü  sunt.  Wigboldus.  Ruothulfus 
de  Steinuorde  et  frater  eius  Liudolfus.  Herimannus  de  Lippia  et  frater  suus  Bernhardus.  Ministeriales  sunt 
isti.  Bernhardus  et  Thietmarus  de  Dulmannia.  Wulfardus  villicus.  Herimannus  camerarius  et  alii  quamplures. 
Facta  sunt  hec  millesimo  centesimo  vicesimo  nono  anno  incarnationis  Domini,  Secundo  autem  ^no  episco- 
patus  domni  nostri  Ecberti,  in  cuius  presentia  hec  facta  et  confirmata  sunt,  Et  cuius  sigillo  hec  carta  sig- 
nata  est. 

CCIX. 

Aus  dem  ältesten  CorYejr'schen  Kopialbuche. 

In  nomine  sancte  et  indiw'due  Trinitatis.  Folcmarus  Dei  gratia  Corbeiensis  abbas.  Si  ecclesie  nobis 
commisse  in  rebus  necessariis  proposse  et  nosse  consulimus  et  in  presenti  et  in  futuro  per  Dei  misericor- 
(ham  nobis  profuturum  confidimus.  Vnde  nouerint  uniuersi  fideles  tam  presentes  quam  futuri,  quod  qui- 
dam  de  familia  nostra  Conradus  nomine,  qui  Ofßciale  nostrum  in  Groninge  et  Croppenstide  seu  Ammen- 
thorp  temere  c[uodammodo  sibi  usurpare  uolebat,  eodem  officiaU  se  penitus  abdicauerit,  scilicet  ut  nulla 
latens  occasio  reposcendi  uel  spes  iure  ulterius  recipiendi  tam  ipsi  quam  heredibus  suis  remanserit,  iubente 
hoc  fieri  domno  Lothario  gloriose  imperatore,  quem  pro  eadem  causa  sepius  interpellauimus ,  Nobis  quo- 
que  ad  ipsum  iusticia  fauente  studiosius  annitentibus..  Quod  ut  in  posterum  ratum  et  stabile  permaneat, 
presentes  litteras  sigillo  nostro  signari  iussimus.  Huius  rei  testes  sunt.  Arnoldus  prepositus.  Hugo  monachus. 
Reinoldus  camerarius.  Bardo.  Thidericus.  Heremannus.  Liberi  homines.  Lenzico.  Conradus.  Wago.  Suauus. 
Thegenhärdus.  Heremannus.  Wlmannus.  Fridericus«  Lendericus.  Bosico.  Reinherus.  TozelinuS|  Conradus.  Helm- 

Digitized  by  V^OOQIC 


1130.  43 

wigos.  Eppo.  Adulfus.  Herethegos.  Bernhardus.  Actum  Groninge  anno  incaraationis  Domini  H**C**XXX^  In- 
dictioae  YIU.  X.  Kai.  Maij. 

ccx. 

Am  einem  Kopialboche  des  Klosters  Marienmünster. 

In  Nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Adelbertus  Dei  gratia  Moguntinensis  Archiepiscopus  et 
apostolice  sedis  legatus,  Notum  facio  omnibus  tarn  futuri  quam  presentis  temporis  Christi  fidelibus,  quali- 
ter  annuente  et  concedente  venerabili  fratre  nostro  Paderbornensi  episcopo  Bernhardo,  Widekindus  Comes 
fundauit  Ecclesiam  in  sua  hereditate,  in  honorem  Dei  et  sancte  Marie  genitricis  ipsius,  Itemque  propria 
hereditate  dotauit  eam,  coUectis  in  ea  fratribus  monastice  professionis  ad  seruiendum  Deo  et  sancte  Marie 
pro  salute  anime  sue  et  antecessorum  suoram  et  pro  uniuersa  ecclesia  catholica.  Item  liberam  fecit  ean- 
dem  Ecclesiam  suam,  ita  ut  sit  ab  omni  subiectione  absoluta,  nisi  quod  in  spiritualibus  tantum  querendis 
et  accipiendis  et  disponendis  Paderbornensi  Episcopo  et  Ecclesie  sue  sit  subiecta,  Item  liberam  habeat 
electionem  in  eligendo  spirituali  patre,  in  eligendo  aduocato  qui  eis  sit  necessarius  et  non  grauis.  Hanc 
etiam  concessionem  habet  ab  episcopo  Paderbornensi,  cum  consensu  totius  Ecclesie  sue,  ut  si  quis  vel 
liberorum  hominum  vel  ministerialium  Paderbornensis  ecclesie,  de  rebus  suis,  siue  de  beneficio  suo,  *eterne 
remunerationis  amore  sibi  minuere  et  illi  quippiam  conferre  voluerit  ad  ampliandam  rem  fratrum,  hoc 
licitum  sit  et  raturo,  et  perpetuo  maneat  inconuulsum.  Et  nos  igitur  prefati  fratris  nostri  piam  concessio- 
nem testamenti  auctoritate  ab  ipso  stabilitam  et  sigillo  eins  communitam  approbantes,  boneque  voluntatis 
ac  meriti  ipsius  participies  fore  desiderantes,  presentis  pagine  seriem  conscribi  et  sigilH  nostri  impressione 
precepimus  consigniri,  sub  perpetuo  anathemate  omnipotentis  Dei  patris  et  filii  et  spiritus  sancti,  et  bea- 
torum  apostolorum  Petri  et  Pauli,  et  domni  pape  Honorii  et  nostro  interdicentes,  ne  quis  eam  dolo  aut 
uUo  ingenio  impetere  aut  infringere  audeat,  Sed  dum  tempus  vite  huius  voluitur,  rata  et  inconuulsa  per- 
maneant.  Testes  fuere.  Prepositus  de  Frislaria  Godeboldus.  Prepositus  de  Jecheburg  Henricus.  Prepositus 
de  Heligenstadt  Godeschalcus.  Comes  Ernestus  et  frater  eins  Lambertus.  et  alii  quam  plures  qui  viderunt 
et  audierunt.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  Millesimo  Centesimo  tricesimo,  Indictione  octava, 
Regnante  Lothario  secundo,  anno  regni  eins  septimo.    Datum  Frislarie,  XII.  Kai.  Julii.  Feliciter  Amen. 

CCXI. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Bernhardus  Dei  gratia  Patherbrunnensis  ecclesif  Episco- 
pus.  II  Notum  sit  omnibus  Christi  fidelibus,  quod  temporibus  Domni  Hamukonis  Patherbrunnensis  cenobii 
abbatis,  mulier  (juedam  nomine  Aethelind,  cum  consensu  heredis  sui  nomine  Siniconis  et  mundiburdi  sui 
nomine  Wicbrath,  tradidit  ecclesie  beatorum  apostolorum  Petri  et  PauH  quatuor  mansos  cum  areis  in  Nat- 
tusungon,  ea  condicione  et  promissione,  ut  quoad  viueret  dimidium  talentum  leuioris  moncte  et  VI.  roal- 
dros  frumenti  iuxta  medium  brasii  de  eadem  ecclesia  acciperet.  Que  traditio  in  placito  Conradi  comitis 
de  Euerscutte  stabilita  et  regali  banno  firmata,  et  a  domno  Heinrico  episcopo  antecessore  nostro  banno 
episcopali  est  roborata.  Prenominatus  autem  abbas  temporibus  predicti  antecessoris  nostri,  eccjesia  in 
Atlon  et  curte  acquisita,  utile  considerans  in  unum  congregare  bona  siraul  posita,  nostro  fratrumque  snö- 
rum  consilio  et  unanimi  consensu,  dedit  ipsos  IUI.  mansos  cum  areis  Liutgarde  uidue  Volcoldi  de  Malsburg, 
pro  tribus  mansis  in  Atlon,  filio  eins  Bertoldo  adolescente  presente,  et  hanc  traditionem  primo  coram  altari 
Sanctorum  apostolorum  Petri  et  Pauli,  secundo  Balhornon  in  placito  Widekindi  aduocati  ecclesie,  hec  sub 
regali  banno  suscipientis  et  confirmantis,  una  cum  matre  laudante.  Que  ut  rata  et  inconuulsa  omni  tem- 
pore permaiicant,  banni  nostri  munimine  ea  confirmauimus  et  hanc  cartam  huius  rei.indicem  sigillo  nosti^p 


44  1130 --1132. 

insignin  iussimus.  Testes  auteni,  quorum  preseiilia  hec  acta  sunt,  hi  sunt.  Heinricus  comes  filios  Elferi, 
qui  illos  mansos  in  Atlon  in  beneficium  habuit,  et  eos  rogatu  domine  sue  ecclcsie  dimittens,  illos  in  Nattu- 
sungon  recepit.  Vffo.  Hugo.  Liudoldas.  Adelbero.  Adelbrath.  Welziko.  Sigebodo.  Adelbodo.  Thiederic.  Ro- 
tholf.  Rcinzo.  Gerlag.  Sibralh.  Warmund.  Eilbrath.  Adelbrath.  Othelric  de  Aldenherise.  aliique  quam  plures. 

Acta  sunt  hec  Nonis  Augusti,  anno  incarnationis  dominice  M.C.XXX.  Indictione  VIII.  Regnante  Liud- 
gero  qui  et  Lothario  Rege. 

Das  Kur  Seite  aufgedruckte  Siegel  ist  das  schoa  beschriebene. 

CCXII. 

X  In  Nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitalis.  ||  Ego  Egebertus  Dei  gratia  Mimigardefordensis  fcclesie  licet 
peccator  Episcopus,  quod  ad  multorum  noticiam  pcruenire  congruum  duxi,  litterarum  monumentis  mandare 
prouida  deliberatione  curaui.  Nouerit  ergo  presens  etas,  omniumque  subsecutura  posteritas,  quod  in  epi- 
scopatu  nostro,  Spiritu  sancto  cooperante,  qui  ab  initio  statum  nascentis  ^cclesie  per  quos  nouit  et  uoluit, 
partim  condendo  nouas',  partim  reinstaurando*  destructas,  in  melius  promouit,  locum  qui  dicitur  LisbarN, 
sanctimonialium  satis  indisciplinatarum,  auctoritate  apostolica  dni  pap^  Honorii  communiti,  in  statum  melio- 
rem  commutauimus.  Clero  enim  cum  omni  deuotione  assensum  prebente,  uolentibus  omnibus  bonis  tam 
nobilibus  quam  ministerialibus,  consentientibus  etiam  ipsis  prefati  loci  sanctimonialibus,  et  pro  temporali 
stipendio  Stipendium  utilius  recipientibus ,  locum  memoratum  cum  omnibus  appendiciis,  quesitis  et  acqui- 
rendis,  moiiachis  secundum  regulam  Sancti  Benedicti  uiuentibus  commisimus.  Nee  minus  ad  omnium  noti- 
ciam  peruenire  uolumus,  quod  monachis  ibidem  Deo  seruientibus ,  communi  consensu  fratrum  beati  Pauli, 
liberam  electionem  inter  se  in  eligendo  abbate  secundum  timorem  Dei  et  regulam  sancti  Benedicti  con- 
cessimus  et  de  c^tero  confirmamus,  ita  tamen  ut  electum  cum  omni  humilitate  domino  episcopo  ordinan- 
dum  et  consecrandiun  representent.  Si  quis  uero  huic  traditioni  tam  canonice  fact^  obuiare,  uel  eam  an- 
nullare  presumpserit,  perpetuo  anathemati,  nisi  resipuerit,  subiaceat,  omnesque  suas  sanctiones  cassari 
penitus  experiatur.  Quod  ne  forte  attemptare  quis  audeat,  et  ut  memoriale  in  generatione  generationum 
permaneat,  inpressione  sigilli  sancti  Pauli  ac  nostri,  subter  consignatis  idoneis  testibus  signauimus,  quorum 
Nomina  sunt  hec.  Bruno  maioris  ecclesie  prepositus.  Guntramnus  eiusdem  ecclesie  decanus.  Egebertus 
uicedominus.  Engelbertus  prepositus.  Heinricus  decanus.  Gerarardus  magister  scolarum.  Wibertus.  Godescal- 
cus.  Herimannus.  Liberi.  Bemhardus.  Wicboldus.  Rodulfus  et  frater  eins  Liudolfus.  Theodericus  et  frater 
eius  Werenboldus.  Burchardus.  Ministeriales.  Bemhardus.  Thiemarus.  Werenzo.  üvlfhardus.  Ruocherus.  Liut- 
gerus.  Liutbertus.  Wolthardus.  Geltmarus.  Bertramnus.  Weltherus.  Liutbertus.  Bruno.  Godefridus  et  frater 
eius  Herimannus.  et  alii  quam  plures. 

Actum  anno  incarnationis  Domini  millesimo  centesimo  XXXmo  primo,  indictione  nona,  Regnante  uicto- 
riosissimo  rege  Lothario,  anno  regni  eius  septimo. 

Von  den  beiden  auf  die  Charte  gehefteten  Siegeln  ist  das  eine,  des  Bischofs,  abgefaUen,  das  andere,  der  Kirche  oder 
des  Domkapitels,  mit  dem  Brustbilde  des  heil.  Paulus  und  der  Umschrift:  Scs.  PayIvs  apls.,  noch  erhalten,  wiewohl 
am  Rande  beschädigt. 

CCXIIL 

In  nomine  sanct^  et  indiuidu^  Trinitatis.  ||  Nouerint  omnes  tam  futuri  quam  presentes,  quod  ego 
WERENHERVS  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus,  antecessoris  mei  uenerabilis  presulis  et  felicis  memoric 
EGEBERTI  foclum  sub  anathemate  probauerim.  Namque  idem  antecessor  mens  V.  libras  census  de  leui 
moneta  que  est  in  Frisia,  Sacro  sororum  conuentui  in  §ccle<jia  beate  MARIE  Deo  fanmlanti,  oue-est  in 

Digitized  by  V^OOQIC 


11S2  --  1133.  45 

suburbio  nostro,  ad  usum  ucstitas  earum  tradiderat,  quod  ego  banno  meo,  ut  inconuulsum  permaneret, 
stabiliui.  Quas  etiam  eis,  sicut  antea  factum  fucrat  ab  eodcm  supradicto  predecessore  meo ,  ex  uillicatioDe 
siue  custodia  uel  tutela  Wilbrandi  singulis  annis  persoluendas  designaui,  et  ne  uel  negare  quis  aut  uiolare 
presumat,  quod  a  nobis  duobus  factum  est,  priuilegii  huius  donatione  et  sigilli  mei  imprcssione  confirmaui. 
Vt  hec  igitur  quantulacumque  nostre  deuotionis  oblatio  eidem  ecclesi9  et  sanctimoniaiibus  Deo  et  sanct^ 
genitrici  eins  deuote  in  ea  famulantibus  semper  rata  maneat  atque  inconuulsa,  auctoritate  que  nobis  a  Deo 
coliata  est  firmiler  statuimus,  statuendo  firmamus,  et  statuti  huius  iniuriosos  ac  sacrilegos  uiolatores,  usque 
ad  satisfactionem  condignam,  anathematis  uinculo  constringimus.  Conseruantibus  uero  et  augentibus  gratiam 
a  domino  Deo  et  pacem  promittimus. 

Actum  anno  incamationis  Domini  M.C.XXXIP.  indictione  X.  Regnante  uictoriosissimo  rege  Lothario, 
anno  regni  eius  VIII. 

Du  Siegel  ist  der  Charte  mit  «chmalen  Pergamentstreifen  aufgeheftet,  aber  sehr  beschädigt.  Die  Beschreibung  desselbea 
s.  bei  der  Urkunde  desselben  Bischofs  vom  J.  1144. 

CCXIV. 

In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Quoniam  sollicitudo  prelatorum  inuigilare  debet  utilitati  et 
profectui  subditorum,  idcirco  ego  Hamuko  Dei  gratia  Patherbrunnensis  cenobii  abbas,  tempore  oportnno 
coram  Deo  misericordiam,  et  apud  posteros  nostros  salutarem  fratem^  commemorationis  memoriam  inue- 
nire  cupiens,  communicato  unanimi  fratrum,  ministerialium,  aliorumque  fidelium  nostrorum  consilio  et  ad- 
jutus  auxilio,  mansum  unum  in  Hilasan  a  quodam  uiro  Reinhero  iiomine  octo  marcis  comparaui/ quem 
communi  utilitati  profuturum  ecclesie  nostre  sollempniter  tradidi  delegaui.  Postea  quibusdam  bonis  in  Atlon 
legitime  concambio  acquisitis,  fructuosum  considerantes  in  unum  colligere  bona  simul  posita,  predictum 
mansum  cuidam  ministeriali  prepositi,  Folcberto  nomine,  dedimus,  et  ab  eo  filiisque  suis  mansum  unum 
cum  area,  quem  ibidem  in  Atlon  a  quodam  uiro  Ricwardo  nomine  comparauerat,  recepimus.  Quod  ne  in 
posterum  aliqua  persona  parua  uel  magna  uUo  modo  ualeat  infirmare,  hoc  presenti  scripto  et  sigillo^  illu- 
striumque  uirorum  qui  aSiierunt  testimonio  dignum  duximus  confirmare.  De  quibus  sunt  hi.  Wino  prepo- 
Situs.  Gcmaiidus.  Othelricus.  Reinboldus.  Rantwigus.  canonici.  Ministeriales.  Yffo.  Adelbero.  Hugo.  Altman. 
Athelbrath.  Altmar  de  Thiuthorpe.  Vdo.  Waltgot.  Welziko.  Adelbrath.  Warmund.  Eilbrath.  Liudolf.  Frithemar. 
Gerlag.  Godescalc.  Conrad.  Reinzo.  Ecbrath.  et  alii  multi. 

Actum  incarn.  DonL  MCXXXn.  Indictione  X.  Regnante  Ludgero  qui  et  Lothario  rege. 

Von  dem  lur  Seite ,  auf  einem  Ton  der  Schrift  leer  gelassenen  Räume ,  mit  schmalen  Pcrgamentriemen  angehefteten, 
kreisförmigen  Siegel ,  ist  nur  ein  Bruchstück  übrig ,  auf  welchem  der  grössere  Theil  von  dem  links  sehenden  Brust- 
bilde des  Abtes 9  mit  unbedecktem  Haupte  und  einen  Bischofssteb  haltend,  noch  lo  erkennen  ist.  Von  der  Um* 
Schrift  ist  nur  noch  der  Schloss:  •  .  •  Grä«  Di.  Abbas,  an  lesen. 

ccxv. 

Innocentius  episcopus  seruus  semorum  Dei,  uenerabili  fratri  Bemardo  Padelburgensi  episcopo  eiusque 
successoribus  canonice  promouendis  in  perpetuum.  ||  Sicut  onme  datum  Optimum  et  onme  donum  perfectum 
desursum  est  et  a  patre  luminum  descendere  scripture  sacr^  auctoritas  protestatur,  ita  procul  dubio  no- 
stram  gloriam  atque  letitiam  fore  credimus,  si  fralres  nostri  digni  honore  inueniuntur,  et  pro  sua  probi- 
täte  atque  scientia  de  magnis  honoribus  ecclesiasticis  ac  digm'tatibus  ad  altiora  prouehi  promerentur.  Hoc 
profecto  intuitu,  quoniam  multa  de  tue  deuotionis  erga  beatum  Petrum  studio,  uenerabilis  frater  Bemarde 

episcopo,  nostris  sunt  auribus  nuntiata,  et  hoc  ipsum  certis  indiciis  comprobauimus,  equi 

Digitized  ' 


'S^U^bbgle 


46  1133^1134. 

impenso  obscquio  a  scde  apostolica  amplius  honoreris,  et  ut  de  cetero  fraternitatem  tnam  nobis  magis 
obnoxiam  statuamus,  tarn  temporaliter  quam  spiritualiter^  gratum  emolumentum  domino  cooperante  reci- 
pias.  Et  quoniam  tamquam  Aaron  ad  pontificalis  dignitatis  fastigium  diuina  prouidentia  te  credimus  euo- 
catum,  et  loco  Moysi  ad  regimen  es,  et  .  .  .  atum  christiani  populi  constitutus,  eorum  quoque  dignitatis 
te  principem  constituimus,  et  usum  rationalis  tibi  tuisque  successoribus  ex  apostolice  sedis  benignitate  con- 
cedimus.  Hoc  uidelicet  sancientes,  ut  eodem  his  diebus  per  parrochiam  tuam  infra  ecclesiam  dumtaxat 
utaroini,  qui  in  presentis  scripti  pagina  prescribuntur.  Id  est.  Cena  Domini.  Pascha  Ascensione.  Pentecost«. 
Natalo  beati  Johannis  Baptiste.  Festiuitatibus  beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli.  Solemnitatibus  beate 
Marie,  et  Omnium  sanctonim.  Natale  Domini  et  Epyphania.  In  consecrationibus  quoque  ecclesiarom  infra 
tuam  parrochiam,  nee  non  etiam  ordinationibus  clericorum,  in  anniuersario  dedicationis  Padelburgensis 
ecclesie,  et  in  festiuitate  Sancti  Liborii.  Tua  itaque,  frater  dilectissime,  interest,  ut  quod  in  facie  geris 
ecclesio,  operum  tuorum  commendct  effectus,  et  tua  dilectio  hac  semper  gratia  dignior  ualeat  inueniri. 

f  Ego  Innocentius  catholice  ecclesie  episcopus  SS.  Signum  manus  mee.    Adiuua  nos  Deus  salutaris 
nosler. 

Datum  Laterani  per  manus  AIMERIG  sancte  Romane  ecclesie  diaconi  Cardinalis  et  Cancellarii,  Nonas 
Junii,  Indictione  Xlm«  Incamationis  dominice  anno  M^.  C^XXX<^.III®.  Pontificatus  uero  Donmi  INNocentii  PP. 
n.  anno  IUI. 

Das  Siegel  ist  Terloren  gegangen. 

CCXVI. 

Aas  einem  Copiarioin  des  Stifts  St.  Patroklus  zu  Soest,  im  Besitz  des  Criminal-Directors  Dr.  Gehrken  %n  Paderborn. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Bruno  Dei  gratia  sancte  Coloniensis  ecclesie  Archiepiscopus. 
Quoniam  negligentia  et  remissione  villicorum  Curia  nostra  que  est  in  Gelmene  prioribus  temporibus  pene 
attenuata  est,  eo  quod  horaines  familie  vtriusque  sexus  de  diuersis  condicionibus  ipsi  curie  accedentes 
indictione  census  sui  quadam  beneficii  gratia  magna  ex  parte  exonerabant,  scilicet  vnicuique  siue  masculo 
siue  femine  medietatem  debiti  sui  uel  multo  amplius  remittentes,  non  suraus  passi  nostris  diebus  indiscreta 
seruicii  nostri  dispendia,  Sed  eidem  curie  nostre  antiquum  suum  ius  et  plenariam  census  redditionem  cum 
labore  quidem  et  iudiciali  decreto  resignauimus,  exceptis  duntaxat  eis  qui  leuiora  sibi  imposita  coram  examine 
nostro  comprobare  potuerint,  uel  a  nobis  et  successoribus  nostris  propter  seruicia  sua  alleuiari  promeruerint, 
Itaque  duobus  germanis  fratribus  Wernhero  et  Iboni,  liberis  progeuitoribus  editis  et  postea  sancto  Petro  gratis 
contraditis,  Bernhardo  quoque  et  Bernharde  fratribus,  libera  etiam  matre  sed  spontanee  tradita  genitis,  quo- 
rum  pater  datus  est  ecclesie  pro  quodam  ex  nostris  perempto,  Item  Alfwino  et  vxori  eius  Gerthrudi,  que 
et  ipsa  liberis  orta  natalibus  simili  modo  se  vitro  ecclesie  contradidit,  cum  consilio  priorum,  liberorum  et 
ministerialium  noslrorum,  tale  priuilegium  concessionis  nostre  donatione  indulsimus,  vt  ipsi  et  secutura  pro- 
les  eorum  non  amplius  quam  duos  denarios  annuatim  persoluant,  sine  mundiburdio  nubant,  maior  natu  in 
eis  solus  tributarius  fiat,  et  liberi  ab  omni  exactionis  incommoditate  de  reliquo  uiuant.  Si  qua  uero  mulier 
ex  eis  viro  integrum  censum  debente  nupserit,  nati  ex  ea  filii  palris  lege  teneantur,  Vt  autem  hec  nostra 
constitutio  stabili  tenore  firma  et  illibata  seruetur,  et  testamenti  conscriptione  et  multorum  testium  astipu- 
lationc  et  banni  nostri  auctoritate  roborauimus  et  sigilli  nostri  impressione  subterbullari  iussimus.  Data 
XVIF.  Kai.  Julii,  anno  incamationis  dominice  M<>.C^.XXX®.IIIF.  Indictione  Xlb.  Imperante  domino  Lothario, 
anno  regni  eius  VIIF.  Archiepiscopatus  autem  nostri  anno  IF.  Testes  fuerunt.  Prepositi.  Bern,  de  sancto 
Cuniberto.  Henricus  de  apostolis.  Arnoldus  de  gradibus.  Liberi.  Arnoldus.  Hermannus.  Thietmarus.  Bernhar- 
dus.  Vdo.  Ministeriales.  Almarus.  Heinricus.  Tiemo.  Philippus.  Adelricus.  Adelbertus.  Sifridus.  Wezelinus. 
Hizil.  Israhel.  Godefridus.  Ilartwicus.  Conradus,  Macharius  et  alii  multi. 

Digitized  by  V^OOQlC 


1134.  47 

CCXVII.  *) 

l  In  nomine  sanctf  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  ^)  Werinherus  Dei  gratia  Mimigardefordensis  ecciesie 
episcopas,  quod  ad  multorum  noticiam  peruenire  coDgruuai  duxi,  litterarum  monimentis  mandare  prouida 
deliberatione  curaui  ^),  Nouerit  ergo  presens  etas  omniumque  subsecutura  posteritas,  quod  in  episcopatu 
nostro,  Spiritu  sancto  cooperante,  qui  ab  initio  statum  nascentis  ecciesie  per  quos  nouit  et  uoluit,  partim 
condendo  nouas»  partim  restaurando  destructas,  in  melius  promouit,  locum  qui  dicitur  Lisbam')  sanctimo- 
nialium  satis  indisciplinatarum ,  auctoritate  apostolica  domini  pape  Honorii  communitus,  antecessor  meus 
pie  memorie  Egbertus  in  statum  meliorem  commutauit.  Clero  enm  cum  omni  deuotione  assensum  pre- 
bente,  uolentibus  omnibus  bonis  tam  nobilibus  quam  ministerialibus,  consentientibus  etiam  ipsis  ^)  prefati 
loci  sanctimoniaiibus  et  pro  tcmporali  stipendio  melius  recipientibus,  locum  memoratum  cum  omnibus  ap- 
pendiciis  quesitis  et  acquirendis,  monachis  secundum  regulam  Sancti  BeNeDicti  uiuentibus  commisit  Nee 
minus  ad  omnium  noticiam  peruenire  uolumus,  quod  monachis  ibidem  Deo  seruientibus,  communi  consensa 
fratrum  beati  PAVLI,  liberam  electionem  in  eligendo  abbate  secundum  timorem  Dei  et  regulam  sancti  Be- 
nedict! concessit  et  de  cetero  conärmauit,  ut  electum  tarnen  cum  omni  humilitate  domino  episcopo  ordi- 
nandum  et  consecrandum  representarent.  Quod  factum  per  omnia  laudabile  cum  omni  ^)  deuotione  am* 
plexus,  non  tantum  laudaui,  uerom  etiam  ^)  capellam  que  dicitur  Watdenhart  cum  omnibus  appendicüs 
quesitis  et  acquirendis,  mobilibus  et  immobilibus,  cultis  et  incultis,  aquis  aquarumque  decursibus,  cum 
consilio  prelatorum  nostre  sedis  ^),  pro  salute  anime  me9,  ad  utilitatem  fratrum  Deo  ibidem  seniientium 
tradidi.  Si  quis  ergo  bis  traditionibus  obuiare,  uel  eas  annuUare  presumpserit,  perpetuo  anathemati,  nisi 
resipuerit,  subiaceat,  omnesque  suas  sanctiones  cassari  penitus  experiatur.  Quod  ne  forte  attemptare 
quis  audeat,  et  ut  memoriale  in  generatione  generationum  permaneat,  hanc  cartam  inde  conscriptam,  im- 
pressione  sigilli  sancti  Pauli  ac  nostri  consignauimus  subter,  ncc  non®)  idoneis  testibus  confirmauimus,  quo- 
rum  nomina  sunt  hec.  Heinricus  prepositus  maioris  ecciesie.  Gnntramnus  decanus  eiusdem  ecciesie.  Engil- 
bertus  prepositus.  Gerhardus  magister  scolarum.  Wicbertus.  Herimannus.  Anshelmus.  Liberorum  nomina. 
Wicboldus  et  filius  eins  Bemhardus.  Rodolfus  ®)  et  frater  eins  Liutdolfus.  Theodericus  et  frater  eius  Weren- 
boldus.  Burchardus.  Ministerialium  nomma.  Bernhardus.  Ditmarus.  Werenzo  ^®).  item  Bemhardus.  üvolfhar- 
dus  ").  Rotgerus  ^*).  Liutgerus.  Liutbertus.  Walthardus.  Geltmarus.  Bertramnus.  Uvaltherus.  Liutberlus.  Bruno. 
Godefridus  et  frater  eius  Herimannus,  et  alii  quam  plures. 

Acta  sunt  autem  hec  anno  ab  incarnatione  Domini  Millesimo  centesimo  XXX®  IUI®.  Indictione  Xlla.  *•) 
Imperante  uictoriosissimo  Lothario  Augusto,  anno  quidem  regni  eius  decimo  **),  imperii  uero  secundo  "), 
ordinationis  autem  domni  Werinheri  episcopi  anno  tercio  ^ö). 

Unten  tuf  den  sieralich  grossen  leeren  Raum  des  Pergamentes  sind  die  beiden  Siegel  des  Bischofs  und  des  Domkapitela 
aufgedruckt  und  noch  vollkommen  gut  erhalten.  Jenes  ist  kreisförmig  ,  und  leigt  den  Bischof,  mit  unbedecktem 
Haupte,  auf  einem  aus  Hunde  «Köpfen  und  Füssen  gebildeten  Stuhle  sitzend,  in  der  rechten  Hand  den  Bischofsstab 
in  schräger  Richtung  dicht  an  seinem  Leibe,  in  der  linken  ein  geschlossenes  Buch  ebenfalls  dicht  an  sich  haltend; 
mit  der  Umschrift:  Wernerus  Dei  gratia  Monasteriensis  £ps.  f.  —  Das  andere  ist  das  bereits  beschriebene  mit  dem 
Brustbilde  des  heil.  Paulus  ^^. 


^)   Die  im  übrigen  ganz  gleichlautende,  nur  anstatt  der  KapcHe  zu  Wadenhart,  der  21ehenten  so  Dnllen   und  Beldinchausen 

gedenkende  Urkunde  vom  Jahre  1136,  zeigt  die  in  den  Noten  angegebenen  Abweichungen. 
^)    Ego  fehlt.    ^  curaui  prou.  dei.     ^  Lisbern.     ^  ipsii  fehlt.     ^)  summa.      ^  Anstatt:   capellam  —  decursibus,   folgt  hier: 

uiginti   solidorum   decimam  monasteriensis   monetf   infra  parrochiam  Disteden   in   locis  Dullen   et  Beldinchusen   nominati«, 

^  hier  folgt  noch:  et  assensu  ministerialium,  prefato  monaslerio.    ^  n.  n.  et.     ^  Rudolfus.   ^®)  UTerenso.     ^>)  Wulfardus. 

i^)  Rutgerus.     *«)  Millesimo  centesimo  XXXP.  VR  Indict.  Xlla.     ")  duodecimo.     ")  quarto.     *•)  V».     ^')  An  der  Urkunde 

von  1136  sind  die.  Siegel  dieselben,  aber  in  umgekehrter  Ordnung,  und  sehr  beschädigt.. 
Cod.  dipl.  bist.  Westfal.    n.  3 


Digitized  byC^OOQlC 


■18  il3S  — 11S6. 


CGXVIIL 


IN  NOMINE  DOMINI.  BERNHARDVS  DEI  GRATIA  PATHERBRVNNENSIS  SEDIS  EPISCOPVS.  Pather- 
brunnensis  cenobii  abbas  nomine  Hamuko  curtim  que  est  in  Atlon  iuxta  ecciesiam  cum  omnibus  sibi  atti- 
nentibus  ecclesi§  cui  prefuit  acquisiuit  a  quodam  Bernhardo  canonico  Patherburnensis  ecciesie,  et  patruo 
eins  Conone,  datis  Ulis  aliis  bonis  de  sua  ecclesia,  in  Tuiste,  Thiuthorp,  et  duobus  mansis  in  Burgnon,  pro 
eadem  curti.  Que  curtis  indecimata  fuit  quamdiu  eam  predictus  B.  canonicus  habuit,  nee  ullus  tunc  tem- 
poris  viuentium  rembisci  potuit,  quod  aliquando  inde  decima  solueretur.  Post  mortem  vero  domni  Hein- 
rici  huius  sedis  episcopi,  cuius  temporil^us  hec  commutatio  facta  est,  decima  de  eadem  curti  per  vira  exi- 
gebatur  a  quodam  Fritherico  de  Glindfelde,  quasi  ex  parte  aduocati  tunc  temporis  Widukindi  de  Sualen- 
berge,  quia  idem  Frithericus  reliquam  decimam  de  eadem  villa  ab  ipso  aduocato  in  beneficium  habebat 
Hanc  iniusticif  violentiam  fratres  nostros  perpeti  condolens,  Ego  Bemhardus  Dei  gratia  Patherburnensis 
sedis  episcopus,  predicti  H.  episcopi  successor,  prefatum  Widukindum  nepotem  meum  superne  remunera- 
tionis  intuitu  conueni,  et  meo  rogatu  tarn  ipsum  quam  aiios  omnes  ex  eins  parte  super  hac  exactione  et 

infestatione Sicque  nostra  pontificali  auctoritate  et  banno  sancire  curaui,  ut  nullus  deinceps  ad- 

uocatus,  uel  aliquis  de  parte  eius,  uel  ulla  alia  quelibet  persona  parua  seu  magna,  decimam  ex  predicta 
curia  rccipiat,  auctoritate  Dei  omnipotentis  et  Sanctorum  eius  et  banno  nostro  sibi  interdictam.  Quod  si 
presumpserit,  iram  districti  iudicis  Dei  incurrat,  et  in  die  iudicii,  si  non  emeudauerit,  illi  eteme  maledi- 
ctioni  subiaccat.  ite  maledicti  in  ignem  etemum  qui  preparatus  est  diabolo  et  angelis  eius.  Hanc  etiam 
cartam  huius  constitutionis  nostre  teuerem  continentem  sigillo  nostro  insigniri  feci,  ut  sit  predictis  fratribus 
apud  posteros  in  testimonium.  Huius  rei  testes  sunt  omnes  tarn  canonici  quam  monachi  huius  nostre  sedis. 
Liberi  homines.  Erp.  Fritheric.  Thiatmar.  Meingoz.  Ministeriales  quoque.  Vffo.  Cono.  Folcbrath.  Hildibold. 
Waltgod.  Eilbrath.  Warmund.  Gerlag. 

Anno  ab  incamatione  Domini  MGXXXV.  Indictione  XIII.  Regnante  imperatore  Liudgero. 

Von  dem  am  unterea  Tbeile  der  Urkunde  aurgedruckten  Siegel  ist  nur  ein  Bruchstück  übrig. 

CCXIX. 

Aus  dem  K opiatbuche  des  Klosters  Gehrden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Bernardus  Dei  gracia  Patherbornensis  episcopus«  Quoniam 
tempora  que  sanctus  apostolus  Ventura  predixit,  iam  venisse  timemus,  cum  dixit,  erunt  homines  sc  ipsos 
amantes,  unde  sepius  accidit,  quod  hi  qui  in  quiete  meutis  Deo  serviunt,  ab  importunis  hominibus  injuste  tur- 
bantur,  officii  nostri  cura  nos  admonet,  cunctis  Deum  diligenlibus,  sollicitudinem  pastoris  impendere,  his 
tamen  precipue  qui  nostro  regimini  specialiter  commissi  sunt,  non  solum  de  presentibus  sed  et  de  futuris 
que  provenire  possunt  incommoditatibus  auctore  Deo  removendis  diligentia  circumspectiori  invigilare.  Ea 
propter  notum  esse  volumus,  tam  presentis  quam  futuri  temporis  Christi  fidelibus,  qualiter  pusiUus  adhuc 
ancillarura  Dei  grex,  qui  priraitus  in  monte  Iburg  congregatus  fuerat,  et  ab  ecclesia  in  Hersze  locum  et 
bona  ecciesie  in  monte,  Christo  ibi  famulantibus  profutura  perceperat.  Postea  autem  saniori  consilio  in 
locum  Gerdinensem  transmigravit,  et  iuste  Privilegium  possessionis  loci  prioris  obtinuit,  quamvis  habitatio- 
nem  dictante  necessitatis  ratione  mutaverit.  Nos  itaque  securitati  iam  dicti  ancillarum  Dei  collegii  providentes, 
pro  remedio  anime  nostre  et  parentum  nostrorum,  et  pro  cavendo  quod  succedere  posset  injusto  gravamine, 
curain  ecciesie  in  predicto  monte  ab  omni  potestale  cuiuslibet  archidiaconi ,  consilio  et  conniventia  tötius 
ecciesie  patherbornensis  absolvimus.  Et  ut  Deo  in  Gerdincnsi  monasterio  servientibus  molestic  occasio 
tolleretur,  prclato  cenobii  illius  exclusa  cicricorum  vel  laicorqm  potestate  eam  assignavimus.  Ut  igitur  hec 
nostra  ordinatio  in  omnia  post  futura  tempora  rata  et  inconvulsa  permaneat,  auctoritate  fi^^^^Mj^fß^ 

•    igi  ize     y  ^ 


1136.  49 

spiritas  sancti,  et  sanctoruro  apostolorum  Petri  et  Pauli  eam  confirmamus  et  presentem  paginam  banni 
nosiri  et  sigilli  hostri  impressione  rnunitam,  eorum  etiam  qui  infra  notati  sunt  testimonio  conscribi  fecimus. 
Testes.  Weno  prepositus  majoris  Ecciesie,  Remberius  prepositus  sancti  Andree,  Almarus  decanus,  Ekbertus, 
Lentfridus,  Bernhardus,  Evcrgisus,  Meinricus,  Canonici  majoris  Ecciesie,  Hameko  Abbas  sancti  Pauli,  Lam- 
bertus  raonachus.  Laici,  Widekindus  de  Swalenbergh,  Herraannus  de  Lippia,  Thetmarus  de  Buiren,  Wer- 
nerus  de  Brak,  Heinricus  Comes,  Adelberlus  de  Rikeswigh,  Luidoldus  de  Osdagesheim,  Conradus  Stapel, 
üflFo,  Anshelmus,  Eilbertus,  Koco  Burgenses,  Cono  dives. 

Acta  sunt  hec  anno  domini  Millesimo  ccntesirao  tricesimo  sexto,  Regnante  Lotharico  Romauorum  Im- 
peratore,  anno  regni  ipsius  XII.  Imperii  autem  IUI.  Datum  Patherbornis  duodecimo  Kalend.  Aprilis. 

ccxx. 

Aus  einem  Kopialbuche  des  Klosters  Marien münst er. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Lotharius  diuina  fauente  dementia  tercius  Romauorum  Im- 
perator augustus.  Cum  omnium  studia  pro  institutione  religionis  et  seruicii  Dei  inchoata  amplecti  et  pro- 
moueri  debeamus,  et  ipsorum  deuota  studia  iuuare  et  imperiali  assensu  corroborare.  Proinde  tarn  futuro- 
rum  quam  presentium  nouerit  industria,  qualiter  fidelis  noster  Widekindus  abbatiam  in  loco  qui  vocatur 
Monasterium  Sancte  Marie  in  sua  fundauit  proprietate,  instituens  ibi  vitam  monachorum  secundum  regulam 
sancti  Benedicti,  Ipsam  ecclcsiam  cum  omnibus  oblatis  seu  adhuc  offerendis  Deo  et  matri  ipsius  delegando. 
Cuius  Studium  Bernhardus  Paderbornensis  episcopus  venerabilis  pari  amplectens  aflFectu,  huius  institutionis, 
offerendo  non  minus  sua,  Studiosus  cooperator  extitit.  Vtriusque  itaque  deuotionem  Imperiali  auctoritate 
nostra  confirmando  approbantes,  precipiendo  iubemus,  ut  nullus  Archiepiscopus,  Episcopus,  Dux,  Marchio, 
Comes,  Vicecomes,  nulla  denique  magna  paruaque  persona  in  bis  concessis  prefatam  ecclesiam  deuastare, 
inquietare  aut  molestare  presumat.  Si  quis  contra  hec,  quod  non  credimus,  presumpserit,  centum  libras 
auri,  medietatem  camere  nostre  et  medietaiem  eidcm  componat  ecciesie.  Quod  ut  vcrius  credatur  et  ab 
Omnibus  diligentius  custodiatur,  presentis  decreti  paginam  sigilli  nostri  impressione  insigniri  iussimus. 

Signum  domm  Loiharii  tercii  Romanorum  imperatoris  (L.  M.)  inuictissimi, 
Ego  Bertoldus  uice  Adelberti  archicanceUarii  recognoui, 

Datum  anno  Incarnationis  dominice  Millesimo  Centesimo  XXXVI®.  Indictioue  XIIII«.  Pridie  Non.  Au- 
gusti,  anno  vero  regni  regis  Lotharii  undecimo,  Imperii  quarto.  Actum  Corbeie.  In  Christi  nomine  feliciter. 
Amen. 

CCXXI. 

Innocentius  episcopus  seruus  seruorum  Dei!  Dilecto  fiiio  BAlduino  Liesbornensi  abbat! •  eiusque  suc- 
cessoribus  regulariter  promouendis  IN  PPM.  ||  Locorum  uenerabilium  cura  nos  ammonet,  de  eorum  quiete 
atque  salute  sollicite  cogitare.  Quatenus  qui  ecclesiasticis  famulantur  obsequiis,  ecciesiastice  quoque  tui- 
tionis,  optato  patrocinio  foueantur.  Ceterum  sicut  ea  que  a  nobis  statountur  firma  uolumus  et  illibata  per- 
sistere,  ita  nichilominus  qu^  a  fratribus  rationabiliter  fiunt,  auctoritate  apostolica  nos  conuenit  roborare. 
Ideoque,  dilecte  in  Domino  fili  Balduine  abbas,  tuis  desideriis  annuentes,  quod  a^fratrc  nostro  Egeberto 
bone  memorie  Monasteriensi  episcopo,  super  ecclesia  sita  in  loco.  qui  Liesbern  dicitur,  propter  malam 
uitam  quarundam  sanctimonialium  olim  ibidem  turpiter  conuersantium,  consilio  et  auctoritate  predecessoris 
nostri  PP.  HONORII  sancte  recordationis  factum  est,  et  a  fratre  nostro  Werhnero  ipsius  successore  firma- 
tum,  presentis  scripti  pagina  roboramus.    Statuentes  ut  ibi  per  monachos  honeste  uite  secundum  beati  Be- 

3  *  Digitized  by  LjOOQIC 


20  1136  -^  113T. 

nedicti  regulam  de  cetero  seniiatuTi  et  tarn  ea  que  de  Hberä  seu  canonica  electione  abbatis  eiusdem  loci 
secundum  Dei  timorem  et  monasticuni  ordinem  celebranda,  quam  etiam  de  decimis  uiginti  scilicet  solido- 
rom  Monasteriensis  monete  infra  parrochiam  Disteten,  in  locis  Dullen  et  Beldinchusun  eidem  monasterio 
annualiter  persoluendis ,  ab  eodem  fratre  nostro  sancita  suMt,  firma  in  perpetuum  et  illibata  permaneant 
Nulli  ergo  homiuum  fas  sit,  prefatum  monasterium  super  hoc  temere  perturbare  aut  aliquam  ei  exinde 
molestationem  inferre.  Sed  omnia  quemadmodum  superius  dicta  sunt,  tibi  tuisque  successoribus  intemerata 
seruentur.  Si  qua  igitur  ecclesiastica  secularisue  persona  huius  nostre  constitutionis  paginam  sciens »  contra 
eam  temere  uenire  temptauerit,  secundo  tercioue  commonita,  si  non  reatum  suum  congrua  satisfactione 
correxerit^  potestatis  honorisque  sui  periculum  patiatur  et  excommunicationi  subiaceat.  Conseruantes  autem 
eidem  loco  qu^  sua  sunt,  omnipotentis  Dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  gratiam  consequantur.    Amen. 

f.  Ego  Innocentius  catbolic^  ecclesi^  episcopus  SS. 

f.  Ego  Gregorius  diac.  card.  Sanctorum  Sergii  et  Bachi  ss. 

Data  Pisis  Vffl.  Kai.  Octobr. 

Du  BleUiegel,  von  gewöhDlicfaer  Beschaffenheit,  itt  mit  rothea  Faden  angehängt. 


CCXXII. 

Aut  einem  Kopialbuche  des  Klosters  Marienmiinster. 

Innocentius  Episcopus  seruus  seruorum  Dei.  Dilectis  filiis  monachis  Monasterii  Swalenbergensis  tarn 
presentibus  quam  futuris  in  perpetuum.  Sacrosancta  Romana  Ecclesia  que  per  beatum  Petrum  apostolo- 
rum  priucipem  ecclesiahim  omnium  primatum  obtinuit,  omnibus  eius  sufFragio  indigentibus  subuenire  misc- 
ricorditer  consueuit.  Dignum  est  enim,  ut  qui  ad  animarum  regimen  assumpti  sumus,  eas  et  a  prauonim 
hominum  nequitia  tueamur  et  beati  Petri  patrocinio  muniamus.  Quo  circa,  dilecti  in  Domino  filii,  vestris 
desideriis  impertimur  assensum,  et  Swalenbergense  monasterium  a  nobili  viro  Widikindo  in  honore  bcate 
Dei  genitricis  Marie  fundatum,  atque  consilio  et  assensu  gloriosi  filii  nostri  Lotharii  Romanorum  Impera- 
toris  augusti,  nee  non  bone  memorie  fratris  nostri  Adelberti  Maguntini  Archiepiscopi,  regimini  Paderbor- 
nensis  ecclesie  ab  eo  pro  sua  deuotione  oblatum,  presentis  scripti  pagina  communimus.  Statuentes  ut 
quascunque  possessiones,  quecunque  bona  ex  dono  fratris  nostri  Bernhardi  Paderbornensis  episcopi  vel 
eiusdem  Widekindi  idem  locus  in  preseutiarum  canonice  possidet,  quecunque  etiam  concessione  pontificum, 
largitione  Imperatorum  vel  principum,  seu  quorumlibet  oblatione  fidelium,  eidem  venerabili  loco  raüooa- 
biliter  offerri  contigerit,  firma  vobis  in  perpetuum  et  illibata  permaneant.  Obeunte  vero  eiusdem  loci  ab- 
bäte,  nullus  ibi  qualibet  surreptionis  astutia  vel  violentia  preponatur,  nisi  quem  fratres  ipsius  monasterii 
communi  assensu,  seu  fratrum  pars  consilii  sanioris,  secundum  Dei  timorem  et  beati  Benedicti  regulam 
prouiderint  eligendum.  Aduocatumque  nisi  per  electionem  atque  prouidentiam  Abbatis  et  fratrum  ibidem 
constitui  omnimodis  prohibemus.  Decernimus  ergo  ut  nulli  omnino  hominum  liceat  vestrum  monasterium 
temere  perturbare,  aut  eius  possessiones  auferre,  vel  ablatas  retinere,  imminuere  seu  quibuslibet  mole- 
stiis  fatigare,  Sed  omnia  integra  conseruentur  vestris  usibus  profutura.  Si  vero,  quod  absit,  aduocatus 
qui  in  vestro  monasterio  pro  tempore  fuerit,  inutilis  apparuerit,  liceat  vobis  loco  eius  alium  idoneum^ub- 
stituere  ad  honorem  et  utilitatem  loci  vestri.  Quod  si  Episcopus,  in  cuius  dioccsi  vestrum  monasterium 
situm  est,  temere  vos  in  aliquo  grauare  voluerit,  ,facultatem  liberam  habeatis  ad  auxilium  matris  vestre 
Ecclesie  Romane  confugere,  utpote  qui  sub  eius  speciali  protectione  consistitis.  Si  quis  igitur  in  posterum 
huius  nostre  constitutionis  paginam  sciens  contra  eam  temere  venire  tentauerit,  secundo  tertioue  commoni- 
tus,  si  non  presumptionem  suam  congrua  satisfactione  correxerit,  potestatis  honorisque  sui  periculum  pa- 
tiatur, et  a  sacratissimo  corpore  et  sanguine  Dei  et  Domini  redcmptotis  nostri  Jesu  Christi  alienus  fiat 

Digitized  byC^OOQlC 


1137.  21 

atque  in  extremo  examine  districie  ultioni  snbiaceat    Conseraantes  autem  eidem  loco  que  sua  sunt,  omni- 
poteniis  Dei  et  beatorum  apostolonim  Petri  et  Pauli  g^atiam  conseqaantur.    Amen.  Amen.  Amen. 

Ego  Innocentius  catholice  Ecclesie  episcopus  ss. 

Ego  Drogo  Ostiensis  episcopus. 

Ego  Anshelmus  presbyter  Cardinalis. 

Ego  Gerhardus  prbr.  Card.  tit.  sancte  crucis  in  Jhemsalem. 

Ego  Lucas  prbr.  Card.  tit.  Sanctor.  Johannis  et  Pauli. 

Ego  Martinus  prbr.  Card,  sancti  Stephani. 

Ego  Guido  diaconus  Cardinalis  sancti  Adriani. 

Ego  Crisogonus  diac.  Card,  sancte  Marie  in  porticu. 

Datum  in  territorio  Romano  per  manum  Innocentii  Sancte  Romane  Ecclesie  diaconi  Cardinalis  et  Can- 
cellarii,  VI.  Non.  Octobris,  Incamationis  Domini  anno  Millesimo  Centesimo  Tricesimo  septimo,  Indictione  L 
Pontificatus  vero  domni  Innocentii  pape  secundi  anno  Octauo. 

CCXXIII. 

v^«  In  nomine  sancte  et  indiuiduf  Trinitatis.  W.  diuina  fauente  dementia  Monasteriensis  episcopus.  Om- 
nium  fidelium  Christi  nostrique  diuersitatem  scire  uolumus,  qualiter  defuncto  archiepiscopo  Coloniensi,  fide- 
lis  nostra  et  dilecta  Vdilhildis  nos  adierit,  humiliter  obsecrans,  ut  peticioni  eins  acquiesceremus.  Nosigitur 
deificis  intendentes  suasionibus,  peticioni  eins  rationabili  ac  iuste  assensura  prebentes,  capellam  in  loco 
patern^  hereditatis  sue,  que  est  Prumeren,  ^dificatam  et  ab  ipsa  domina  Vdilhilda  duobus  solidis  et  qua- 
tuor  mancipiis  dotatam,  consecrauimus ,  et  legitime  matri  eins,  scilicet  ^cclesie  qu^  sita  est  in  uilla  Wur- 
ma,  consentientibus  archidiacono  Arnolde  maioris  ecclesif  preposito,  et  Teodcrico  de  Sanctis  apostolis 
preposito,  prefate  uidelicet  ^cclesi^  que  est  Wurma  decano,  eam  attitulauimu3.  Sed  quia  tempori- 
bus  nostris  filie  solent  insurgere  in  matres  suas,  precipiendo  precipimus,  ne  aliquis  ibi  diuinum  officium 
audeat  celebrare  absque  licentia  pastoris  supradicte  matris  Wurme.  Si  quis  uero  huius  attitulationis  nostre 
temerarius  quod  absit  extiterit  uiolator,  anatbematis  uinculo  nisi  resipiscat  innodetur.  Et  ut  h^  attitula- 
tionis nostr^  auctoritas  stabilis  et  inconuulsa  permaneat,  hanc  paginam  inde  conscriptam  manu  nostra  coito- 
borantes,  sigilli  nostri  impressione  insigniri  iussimus.  Data  est  U.  Non.  Decembris,  anno  uero  dominic^ 
incamationis  M^.C^XXX^.VIP.  Indictione  decima  V«.  Anno  autem  domini  Lotharii  imperatoris  decimo  tercio. 
Da«  aufgedruckt  gewesene  Siegel  Ut  ▼erloren  gegangen. 

CCXXIV, 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||Qui  seminat  in  benedictionibus,  de  benedictionibus  et  metet. 
Quoniam  igitur  rerum  secularium  statum  scimus  esse  momentaneum,  nosque  fragiles  cum  seculo  labente  citius 
esse  casuros,  operante  in  nobis  miseratione  diuina,  ad  ea  quenon  sunt  momentanea,  non  transitoria,  omnique 
fine  carentia,  iuxta  apostoli  ammonitionem,  ad  ea  qu^  ante  sunt  me  extendo,  ea  uero  qu^  retro  me  sunt  obli- 
tus,  ad  supeme  uocationis  statum  peruenire  concupisco.  Yt  ergo  ad  illa  que  sunt  semper  manentia  ualea- 
mus  attingere,  fratrum  nostrorum  aliorumque  Christi  fidelium  nos  committimus  deuotioni.  Vt  autem  apud 
fratres  nostros,  uidelicet  maioris  domus  canonicos,  memoria  nostra  perseueret,  in  augmentum  substantie 
damus  eis  XXV.  solides,  ea  ratione,  quatinus  una  prebenda  singulis  semper  diebus,  eo  modo  quo  consti- 
tuta  est  prebenda  cuiusdam  sororis  que  nomen  Adelheidis  habuit,  a  preposito  siue  eins  cellerario  per 
omnia  fideliter  eis  inde  dispensetur.  Damus  ad  altare  sancti  Stephani  prothomartyris,  quod  est  in  aquilo- 
nari  parte  nostri  monasterii,  VIII.  solides,  et  in  manu  subcustodis,  hoc  est  qui  ecclesiae  sub  priocipali. 

Digitized  by  V^OÖQlC 


22  liST. 

custode  subseniit,  sie  eos  ponimus,  ut  de  tribus  solidis  Inmen  ad  ipsum  altare  prouideat,  et  quinqne  soli- 
dos  ad  suum  proprium  usum  habeat.  Yolumus  autem  ut  custos  iste,  si  presbitcr  est,  iu  dominicis  dicbus, 
siuc  in  aliis  festiuitatibus  ad  prcfatum  altare  missam  celebret,  et  in  priuatis  diebus,  uidelicet  Feria  II.  IUI. 
et  VI.  missam  defunctorum  cantet.  Si  uero  presbiter  non  est,  cum  omni  diligentia,  ut  alius  hec  facial, 
ipse  procuret.  Ad  altare  itaque  sancte  crucis  damus  duas  prebendas,  unam  uidelicet  de  Loen,  et  aliara 
de  Dulmannia,  ut  presbiter  omnibus  diebus  sonante  prima,  missam  ibi  celebret.  In  manu  uero  preposiü 
et  decani  aliorumque  priorum  ponimus,  qu^itinus  ad  hoc  ministerium  dignum  et  idoneum  sacerdotem  solli- 
cite  prouideant.  Ad  altare  etiam  beate  Marie  Magdalene,  quod  est  in  noslra  capella,  III.  solides  damus, 
ut  de  his  isdem  custos  singulis  noctibus  lumen  ibi  prouideat.  Quatuor  quoque  solidos  ponimus  in  manu 
presignati  custodis,  ut  de  his  a  capite  ieiunii  usque  ad  sanctum  diem  pasche,  VIII.  pauperibus  nummatam 
panis  singulis  diebus  distribuat,  et  ut  hü  cum  aliis  pauperibus,  qui  in  illis  diebus  in  atrio  ecclesie  laudan- 
do  Dcum  processionem  solent  facere,  iungantur.  et  ipse  procuret.  Duobus  uero  nummis,  qui  de  his  IUI. 
solidis  supersunt,  ceram  comparet,  et  unam  inde  candelam  fieri  iubeat,  que  in  loco  ubi  memoria  scpul- 
chri  nostri  saluatoris  in  parasceue  recolitur,  accensa  ardeat,  nee  quisquam,  donec  tota  consumatur,  inde 
eam  auferre  presumat.  Hec  ergo  duo  talenta,  unde  hec  omnia  ita  fieri  ordinauimus,  maioris  ecclesie  pre- 
posito  certis  in  locis  demonstrauimus,  unum  uidelicet  in  parrochia  que  Amuluncburen  nominatur,  et  XV. 
solidos  in  parrochia  que  Steinuorde  nuncupatur,  V.  uero  solidos  in  uilla  que  nomen  Greuen  habet.  Da- 
mus quoque  unum  talentum  duobus  monasteriis,  dimidium  uidelicet  ad  usum  fratrum  sancti  Pauli  apud 
antiqunm  monasterium,  et  dimidium  cedat  in  usum  fratrum  sancti  Mauricii.  Et  hoc  talentum  ad  uillam  qu^ 
Hagen  nominatur  presignamus.  Ad  usum  etiam  fratrum  maioris  domus  damus  carratam  uini  singulis  dein- 
ceps  annis,  ita  ut  eorum  dispensator  de  cellario  nostro  quod  ei  de  toto  uino  nostro  melius  placuerit  eli- 
gat,  et  in  cellarium  fratrum  deferat,  ut  in  festiuitatibus  sanctorum  Nicolai,  Georgii,  Seruatii,  Marie  Magda- 
lene, in  inuentione  sancti  Stephani  prothomartyris,  Egidii  confessoris,  mensura  uini  eis  inde  tribuatur.  Meo- 
sura  autem  hec  erit,  cum  qua  toto  anno  uinum  fratribus  distribuitur,  et  in  predictis  sanctorum  festiuitati- 
bus fratres  nostri  tam  absentes  quam  presentes  equa  partitione,  exceptis  scolaribus,  hoc  uinum  accipiant 
His  ita  per  misericordiam  Dei  iam  ordinatis,  damus  ecclesie  nostre  ad  honorem  Dei  et  uenerationem  gen- 
tium doctoris  egregii,  uidelicet  patroni  nostri  sanöti  Pauli,  omnem  ornatum  ponlificalis  apparatus,  uidelicet 
anuluni  episcopalem,  et  baculum,  mitram  et  cyrothccas,  caligas  et  sandalia,  tunicam  de  pallio,  Albam 
cum  humerali,  et  stolam,  crucemque  que  in  collo  pontificis  dependeat,  dalmaticam  unam,  et  casulara, 
caliceni,  et  duas  ampullas  ad  seruandum  uinum  et  aquam,  Colam  unam,  et  pixidem  argenteam  ad  ser- 
üandas  oblatas,  uasculum  ad  thus  recondendum,  et  unum  thuribulum,  Peluim  de  argento,  et  urceolum  in 
modum  capitis  humani  formatum.  Duo  manutergia  ad  ministerium  episcopi,  missalem  librum  et  benedi- 
ctionale,  et  ordinem  episcopalem.  Sedem  unam,  et  Tapetum.  Duo  candelabra,  et  de  serico  duo  ucxilla, 
pectinem  de  ebore,  Itcmque  de  ebore  baculum  episcopi  manualem,  Huius  traditionis  testes  sunt  hü.  Hein- 
ricus  maioris  ecclejie  prepositus.  Guntramus  decanus.  Engelbertus  prepositus.  Gerardus  magister.  Adelber- 
tus.  Rothericus.  De  Listbame  dominus  Baldewinus  abbas.  Otto  prepositus  de  Cappenberg.  et  Otto  eiusdem 
loci  canonicus.  Adelbertus  prepositus  de  Varlara.  Et  liberi  homines.  Rodulfus.  Theodericus.  et  idem  Theode- 
ricus.  Et  ministeriales.  Wolfhardus  uillicus.  Bernhardus  de  Dulmene.  Bertramus.  Liutbertus.  Geltmarus.  Sue- 
therus-  Lutgerus.  Liutbertus.  Suetherus.  Arnoldus.  Igitur  ego  Werenherus  Dei  gratia  huius  sedis  episcopus,  cartule 
isüus  dator  et  auctor,  in  nomine  Dei  omnipotcntis  tam  presentes  quam  futuros  Christi  tideles  obtestor,  «t 
quicquid  in  ea  inuenerint  utUitatis  ecclesie  esse  notatum,  quod  pro  remedio  anime  mee  meorumque  predecesso- 
Tum,  huius  predicte  sedis  uidelicet  episcoporum,  ego  peccator  ei  uideor  contulisse ,  non  mutilent,  non  aüquam 
inde  partem  auferant,  nee  de  huius  ecclesie  loco  longius  deferant,  nee  maliuolum  aliquem  hec  facere  permittant, 
sed  sicut  boni  dispensatores  Dei,  ad  honorem  ipsius  omnia  conseruare  studeant.  Hec  rogamus,  h^c  rogando 
monemus,  et  auctoritate  sancti  Petri  apostolorum  principis  sub  anathemate  interdicimus,  et  ne  aliquis  ex 
his  que  ecclesie  nostre  a  nobis  donata  sunt,  nisi  commutatione  meliorum,  et  consilio  canonicorum  simulque 

Digitized  byL^OOQlC 


1137.  23 

ininistcrialium  hoc  faciat,  ex  officii  nostri  auctoritate  pcnitus  interdicimus.  Si  quis  uero  aliter  quam  hie 
Sit  deterrainatum  fecerit,  nisi  se  cilius  correxerit,  cum  impiis  et  eternaliter  dampnatis  a  Christo  in  aeter- 
num  maledictus  sit  et  anathema«  Acta  sunt  hec  anno  incarnatioiiis  dominice  M.C.XXXVII.  Indictione  XV. 
Presidente  Romane  aecclesiae  domino  Innocentio  pp.  secundo.    Regnante  imperatore  LSthario  11. 

Das  Siegel,  acitwa'rts,  innerhalb  eines  beträchtlichen,  von  der  Schrift  leer  gelassenen  Raumes,  mit  Pergamentstreifen 
angeheftet,  ist  grÖsstentheils  serstört;  den  noch  vorhandeoeo  Resten  nach,  kommt  es  mit  dem,  bei  der  folgenden 
Urkunde  beschriebenen,  überein. 

ccxxv. 

In  nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  ||  Notum  esse  cupimus  omnibus  Christi  fidelibus  tam  futuris 
fjuam  presentibus,  quod  ego  Warherus  Dei  gratia  sancte  Mimigardeuordensis  ecclesie  episcopus,  pro  reme- 
dio  anirae  mee  do  ecclesie  Dei  genitricis  et  perpetue  uirginis  Marie  unum  talentum  ad  usum  sanctimonia- 
lium  ibidem  Deo  seruientium  et  aduentum  sui  sponsi  cum  deuotione  exjpectantium.  Quia  uero  ipsum  talen- 
tum pro  uoto  nostro  prefate  ^cclesie  in  uno  loco  simul  assignare  non  quiuimus,  in  duobus  hoc  locis  sub 
diuisione  eis  demonstrauimus,  dimidium  uidelicet  prope  ciuitatem  nostram  scilicet  Monasterium,  et  dimi- 
dium  in  parrochia  cuiusdam  nostre  ecclesie  que  'Hauechisbeche  nominatur.  Damus  etiam  ad  usum  ipsa- 
rum  sanctimonialium,  concessione  et  rogatu  Wlfhardi  uillici  nostri,  partem  molendini  nostri  quod  est  in 
loco  nostro,  cuius  hactenus  terciam  partem  possederant,  ita  uidelicet,  ut  augmento  nostri  muneris  dein- 
ceps  dimidium  habcant,  et  nobis  alia  pars  subseruiat,  de  quo  sicut  predictum  est  terciam  partem  usque 
ad  tompora  nostra  tantum  habebant.  Addimus  his  quoque  duos  solides  decime  de  uillicatione  Bemhardi 
de  Dulmannia,  et  octo  denarios  etiam  decime  de  officio  prenominati  uillici  nostri  W.  de  quadam  domo 
quam  predicte  sanctiraoniales  habent  in  uilla  Sindenin ,  et  hoc  ipsorum  assensu  sepe  dictis  sanclimonialibus 
contradiraus.  Censum  etiam  de  curte  quadam  que  fuerat  cuiusdam  presbiteri  Conradi  in  uilla  nostra,  qui 
est  ad  neuem  nummos,  et  hos  uillici  nostri  W.  concessione  illis  donamus.  Ilec  igitur  omnia  quemadmo- 
(luro  in  presenti  sunt  prenotata,  et  primum  quidem  de  prefatis  duobus  uillicis,  quoniam  ex  his  quedam 
quasi  uillicationis  iure  ad  eos  spectabant,  ne  amplius  aliqua  retractationis  questio  ab  eis  siue  eorum  suc- 
cessoribus  hinc  oriri  ualcat,  ipsorum  remissione  spontanea  ponimus  in  manu  nostra,  sicque  priorum  nos'tro- 
rum  annuente  pia  concessione,  damus  ea  ad  usum  sanctimonialium  perpetue  uirginis  pie  MARIAE.  Testium 
uero  nomina  qui  in  presentia  huius  traditionis  fuerunt  hec  sunt.  Heinricus  maioris  ecclesie  prepositus. 
Guntramnus  decanus.  Engelbertus  prepositus.  Gerhardus  magister  scolarum.  Adelbertus.  Rodericus.  Adelber- 
tus  prepositus  de  Varlare.  Otto  Cappenbergensis  prepositus.  Otto  eiusdem  loci  canonicus.  Baldewinus  ab- 
bas  de  Lisbemin.  et  liberi  homines.  Rodulfus.  Theodericus.  et  item  Theodericus.  et  ministeriales.  Wlfhardus. 
Liudegerus.  Bernhardus.  Bertrammus.  Liutbertus.  et  ceteri  complures. 

Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  millesimo  C.  XXXVII.  Indictione  XV.  Hec  autem  cartula  ut 
firmius  roboretur,  sigilli  nostri  impressione  signari  precepimus.  Wlfhardus  uillicus  noster.  de  quo  etiam 
supra  fati  suraus,  commutauit  prope  uillam  que  Telgit  nomen  habet,  iuxta  flumen  Emesam  locum  unum 
cum  quadam  parte  sui  allodii  in  quo  molendinum  exstrui  potest,  et  in  quo  ex  antiquo  fuit,  deditque  pro- 
Signale  Dei  genitricis  ecclesi^  pro  anime  sue  remedio  simul  et  matris  sue  consensu  etiam  et  uoluntate 
heredum  suorum,  et  hoc  sub  prescriptorum  testium  presentia. 

Das  mit  Pergamentstreifen  auf  die  Charte  geheftete  Siegel  seigt  den  Bischof,  mit  unbedecktem  Haupte,  auf  einem  gans 
einfachen,  niedrigen  Sessel  sitzend;  in  der  rechten  Hand  hält  er  den  Bischofsstab  frei  und  aufrecht  von  sich  ab- 
wärts ,  und  in  der  ausgestreckten  buken  Hand  ein  offenes  Buch  \  die  Umschrift  heisst :  Vvernerus  Di  Gratia  Mona- 
steriensis  Eps.  f. 


Digitized  by 


Google 


24  "" 


CCXXVI. 


In  nomine  sancte  et  indiuidaf  Trinitatis.  ATHELBERTYS  secundus  huius  nominis,  ipsa  propiciante 
Mogontine  sedis  archiepiscopus.  Notum  esse  uolumus  omnibu^  tarn  faturis  quam  presentibus  ecclesie  Chri- 
stique  fidelibus»  qualiter  amore  Dei  atque  timore,  querimoniam  et  disceptationem  diu  habitam  inter  Hel- 
gtnstadensem  et  Helmuuardicensem  ecclesiam,  de  quodam  predio  utriusque  ecclesie  possessioni  contiguo  in 
Frideuuarderoth  compescuimus.  H^c  etenim  sepe  in  presentiam  beat^  memorie  Athelberti  predecessoris 
nostri  perlata  per  abbatem  predicti  monasterii  et  SIFRITHYM  comitem,  eidem  concessit  et  iniunxit,  utpote 
utriusque  ecclesie  aduocato,  ut  facta  examinatione  secundum  diuini  iudicii  manifestationem  huius  discepta- 
tionis  causam  terminaret.  Qua  permissa  licentia,  et  igniti  fem  iudicio  examinata  causa,  supra  dictum  pre- 
dium  Helmuuardiceiisis  optinuit  ecclesia.  Cui  rei  ex  precepto  memorati  presulis  intererant  Dudo.  Conra- 
dus.  et  alii  plures  ad  hoc  destinati.  Cumque  nee  isto  modo  finita  esset  disceptatio,  quia  quidam  Hugo 
minister  ecclesie  nostre  hoc  habebat  in  beneficio,  ad  nostram  audientiam  rursum  delata  est  querimonia. 
Quam  nos  nichilominus  equitatis  censura  terminare  uolentes,  recti  iudicii  facta  inquisitione,  HVGONI  supra- 
dictum  predium  secundum  iudicium  sententie  coequalium  suorum  interdiximus.  Quod  et  proprietati  pre- 
dicte  restituimus  ecclesi^,  statuentes  ne  deinceps  aliquam  de  prenotata  causa  molestiam  ab  altera  superius 
memorata  patiatur  ^cclesia.  Ut  igitur  hec  statuta  nostra  perpetuo  firma  permaneant,  hec  describi  iussimus 
et  sigilli  nostri  impressione  signauimus,  nostraque  quam  accepimus  a  Deo  ligandi  soluendique  auctoritata 
firmauimus  et  firmamus.  Cui  rei  testes  aderant  Prepositus  de  Helginstad  Godescalcus.  Sifrithus  comes. 
Herimanuus  comes.  Imico  comes.  Aernost  comes.  Lambertus.  Dudo.  Giuehardus.  Herimannus.  Sigibodo.  Ro- 
pertus.  Lampertus  uicedominus.  Conradus.  Athelbertus.  Hauuardus«  et  alii  quam  plurimi, 

Data  n.  Non.  SEPT.  Anno  dominice  incamationis  M.GXXXVIIL  Indictione  I.  Anno  uero  domni  Gonradi 
regis  I.  Actum  Restiberg.  AMEN. 

DoA  am  ättssersten  Rande  der  Urkunde  aufgedruckte  grosse  kreisförmige  Siegel  zeigt  den  Bischof  mit  unbedecktem  Haupte, 
in  der  rechten  Hand  den  Bischofsstab,  in  der  linken  ein  offenes  Buch  mit  der  Innschrift:  PAX  VOBIS,  haltend, 
auf  einem  niedrigen  Stuhle  sitsend;  mit  der  Umschrift:  Adelbertus  DI.  Gra.  II.  Moguntinus  Archiepc.  f. 

CCXXVII. 

Aus  einem  Kopialbuche  des  Klosters  MartenmGn&ter. 

In  nomine  sancte  et  iudiuidue  Trinitatis.  Bemhardus  Dei  gratia  Paderbornensis  Episcopus.  Notum 
esse  volumus  uniuersitati  omiiium  fidelium  Christi  tam  futurorum  quam  presentium,  quia  nos  ob  eterne 
remunerationis  spem  et  salutero  anime  nostre  qucdam  bona  tam  in  decirais  quam  in  aliis  redditibus  et  man- 
cipiis  iuste  ac  legaliter  acquisila  oblulimus  Deo  eiusque  genitrici  beate  Marie  perpetue  virgini  in  loco  con- 
structo  a  Widekyndo  Comite,  qui  vocatur  sancte  Marie  Monasterium,  quatenus  pauperes  Christi  ibidem 
Deo  famulantes,  ampliatis  per  nostre  humilitatis  deuotionem  ipsorum  stipendiis,  studeant  pro  nostra  et  ante- 
cessorum  nostrorum  episcoporum  salute  iugiter  orare  et  diuinam  implorare  misericordiara.  Hec  aul^m 
bona  ut  firmioris  testimonii  veritate  in  posterum  teneantur,  in  presenti  pagina  in  unum  coUecta  conscribi 
precepimus.  Decimam  in  Seibike.  Decimam  in  Mcchtestestorpe.  Decimara  adiacentem  monasterio  et  super 
locum  qui  vocatur  vulgari  vocabulo  Rothe,  siue  sint  culta  noualia  siue  colenda.  Et  in  Tidelincthorpe.  Itcro 
Bredenbonie  cum  omnibus  appendiciis.  Quoddam  bonum  in  Vrdorp.  Duos  mansos  in  Dwcrgen  cum  Omni- 
bus appendiciis  siue  adherenciis,  videlicet  seruis  et  ancillis,  areis,  edißciis,  terris  cultis  et  incultis,  viis  et 
inviis,  exitibus  et  reditibus,  quesitis  et  inquirendis,  siluis,  pratis,  pascuis,  aquis,  piscationibuSi  molendinis 
et  omnibus  rebus  mobilibus,  ceterisque  quoquo  modo  nominari  possunt  utilitatibus.  Insuper  Septem  man- 
sos et  duodccim  agros,  tres  suudcras,  trcs  piscinas,  et  mansipia  quorum  nomina  sunt.  Wynd^muÜL|^re- 

igi  ize     y  ^ 


1188.  25 

man.  Wychbrecht.  Arnoldl.  Wenneken.  Gerdruith.  Othgarth.  Odulfus,  Eseke.  Preterea  communi  consilio  et 
unanimi  consensu  fratriim  nostrorum  canonicorum  et  hominum  et  omnium  fidelium  nostrorum  ad  sacrifi- 
cium  Domini  iinam  singulis  annis  carratam  vini  predicte  ecclesie  largiti  siimus.  Auctoritatis  nostre  sentencia 
et  episcopali  banno  omnia  hec  confirmantes,  ita  ut  quicunque  hanc  nostram  traditionem  aliquo  molimine 
infringere  presumpserit,  a  regno  Dei  eliminatus,  perpetue  subiaceat  maledictioni ,  eterno  igne  cremandus. 
Quicunque  autem  pia  fide  ac  fideli  deuotioiie  et  sincera  charitate  assensum  adhibuerit,  tarn  pro  ipsis  quam 
pro  nobis  facta  sit  hec  nostre  deuotionis  oblatio,  et  in  celis  remunerationem  accipiant  eternaliter  cum 
Christo  regnantes.  Amen.  Fidelium  autem  nostrorum,  quorum  approbatione  hec  facta  sunt,  nomina  as- 
scripta  leguntur,  nostro  episcopali  sigillo  in  testimonium  veritatis  impresso.  De  clero.  Abbas  Hamuco.  Vno 
prepositus.  Esic  prqpositus.  Gernand.  Odelrich.  ReynboldL  Rantwych.  Rodolf.  Tithmar.  Lentfrit.  ceterique 
Paderbornensis  ecclesie  canonici.  Liberi  homines.  Volcwyn  aduocatus.  Heriman.  Bernhart.  Ludolf.  Tiethmar. 
Euerhart.  Ministeriales.  Conno.  VfFo.  Hildebolt.  Liudolt.  Conrad.  Bertolt.  Eylbraht.  Volbraht.  Altman.  Adel- 
braht.  Hinric  comes,  Adelbraht.  Heredach.  et  alii  quam  plures.  Datum  Paderborne  a  venerabili  domno 
Bernharde  episcopo,  V.  Idus  Octobris,  Indictione  I.  Anno  incarnationis  dominice  Millesimo  Centesimo 
Tricesimo  octauo,  anno  vero  domni  Conradi  regis  P. 

CCXXVIII. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Klosters  Gehrden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Bernhardus  Dei  gracia  Patherbumensis  ecclesie  Episcopus. 
Notum  esse  volumus  tam  futuris  quam  presentibus  Christi  fidelibus,  quia  Heinricus  patherburnensium  civium 
prefectus  quoddam  beneficium  suum  in  Erpinchtorp  situm  nobis  liberum  dimisit  hac  interposita  conditione 
ut  ipsum  cum  omnibus  appendiciis  suis  ecclesie  Dei  in  Iburgh  offeramus.  Nos  itaque  scicntes  et  confitentes 
apud  multitudinem  misericordie  Dei  bone  actionis  meritum  tempore  oportuno  remunerari,  predictum  bonum 
Erpinchtorp  cum  decima  et  omnibus  adherentiis  suis,  videlicet  servis  et  ancillis,  areis,  edificiis,  terris  cul- 
tis  et  JBQulfe,  viis  et  inviis,  exitibus,  reditibus,  quesitis  et  inquirendis,  silvis,  pratis,  pascuis,  aquis,  pisca- 
tionibus,  molendiuis  et  omnibus  rebus  mobilibus  et  inmobilibus  ac  ceteris  que  quoquo  modo  nominari 
possunt,  utilitatibus.  Item  decimas  in  Hermeresson  in  Ramagotessun  in  Nutun  in  Frilinctorp ,  Deo  sancteque 
ejus  genitrici  Marie  perpetue  virgini  et  beatorum  apostolorum  principi  Petro  cum  asseusu  omnium  fidelium 
ecclesie  nostre  obtulimus,  quatinus  pauperes  Christi  qui  divinis  ibidem  laudibus  invigilant,  pro  nobis  et  ante- 
cessoribus  et  successoribus  nostris  episcopis  et  fratribus  canonicis  orare  studeant  et  divinam  iugiter  implo- 
rare  misericordiam.  Quod  ut  nullius  emuli  molimine  retractetur,  sed  firmissimo  veritatis  testimonio  ratum 
et  inconvulsum  permaneat  in  perpetuum,  presentis  privilegii  scripto  sigilli  nostri  impressione  signato  robo- 
ramus  et  episcopaU  banno  confirmamus,  ita  ut  perpetue  cum  Juda  traditore  daranetur  anathemate,  qui 
id  aliquo  perversitatis  ausu  presumpserit  retractare.  Nomina  vero  eorum,  quorum  testimonio  hec  pacta 
sunt  asscripta  leguntur.  De  clero  abbas  Hamuco,  Wino  prepositus,  Gernandus,  Odelricus,  Esic  prepositus, 
Remboldus,  Cono,  Radwigus,  Rodolfus,  Thietmarus,  Lentfridus  ceterique  patherbumensis  ecclesie  Canonici. 
De  liberis  hominibus,  Luidulf  frater  episcopi,  Heremannus  et  Jrater  ejus  Bernhardus,  Thietmar  advocatus 
et  Dominus  Volquinus  principaUs  advocatus.  De  ministerialibus ,  Heinric,  üffo,  Cuno,  Hildebold,  Cunrad, 
Eilbraht,  Thietmar,  Heredach,  Cunrad,  Altman,  Yolbracht.  Adelbraht,  et  alii  quam  plures.  Data  quinta 
Ydus  Octobris,  Indictione  prima,  Anno  Dominice  Incaniationis  M.C.XXXVIII.  Anno  vero  domini  Conradi 
regis  primo,  Anno  autem  domini  Bernhardi  Patherbumensis  episcopi  XI.  Actum  Patherburne  feliciter  amen« 


Cod.  dipl.  bist.  Westfal.  U. 


Digitized  by  V^OOQIC 


26  liss. 

CCXXIX. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Klosters  Liesborn. 

In  nomine  Sancte  et  indiuidne  Trinitatis.  Ego  Wernherus  Dei  gracia  sancte  Monasteriensis  ecclesie 
Episcopus.  Quod  ad  multorum  noticiam  peruenire  congruum  duxi  litteris  mandare  curaui.  Nouerit  ergo 
preseus  etas  omniumque  futurorum  posteritas,  quod  Albertus  quidam  de  Wormen  nostre  ecclesie  ministe- 
rialis  seculum  relinquens  et  monastice  vite  habitum  suscipiens,  Patrimonium  suum  cum  seruis  et  ancillis  et 
feodum  suum  de  me  cum  omnibus  que  possidere  videbatur  multis  presentibus  clericis  et  laicis  mihi  resig- 
nauit,  et  ego  omnia  rogatu  eius  pro  salute  anime  mee  et  ipsius  ecclesie  Lysebornensi«contradidi,  Et  quo- 
niam  venerabilium  locorum  cura  sollicite  nos  ammonet,  ut  qui  ecclesiasticis  mancipati  sunt  officiis,  eccle- 
siastice  quoque  tuicionis  protegantur  auxilio,  De  cetero  precipimus  ne  quis  in  prefatos  redditus  manum 
nüttere  uel  aliquid  iniurie  inferre  presumat,  in  fundo,  in  siluis,  in  decimis  uel  in  omnibus  ad  eosdem  red- 
ditus pertinentibus,  Et  ut  hec  firma  et  inconuulsa  permaneant,  impressione  sigilli  nostri  presentem  paginam 
roboramus.  Si  quis  vero  huic  tradicioni  iniuste  obuiare  attemptauerit,  eterno  anathemati  nisi  resipuerit 
subiaceat,  omnesque  suas  sanctiones  cassari  experiatur.  Huius  tradicionis  testes  sunt  Henricus  maioris 
ecclesie  prepositus,  Gontramnus  eiusdem  ecclesie  decanus,  Engelbertus  prepositus,  Gerhardus  magister  sco- 
larum,  Wibertus,  Wescelo.  Liberi,  Rodolfus,  Ludolfus,  Theodericus,  Werenboldus.  Ministeriales,  Benihar- 
dus,  Thiemarus,  Lutgerus,  Luitbertus,  Walthardus,  et  alii  quam  plures. 

Actum  anno  incarnationis  Domini  M®C® XXX* VIII®  Indictione  prima,  Regnante  victoriosissimo  Rege 
Conrado  anno  regni  eius  primo. 

ccxxx. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  alten  Domes  zu  Münster. 

In  Christi  nomine.  Notum  esse  cupimus  omnibus  tam  futuris  quam  presentibus  fidelibus,  quod  ego 
Engilbertus  apud  antiquum  monasterium  sancti  Pauli  videlicet  prepositus,  cum  eiusdem  ecclesie  fratribos, 
in  presentia  domni  Wernheri  cpiscopi  nostri,  pono  in  vadio  domum  vnam  que  singulis  annis  quinque  nobis 
solides  persoluit,  Thietmaro  et  sorori  eius  Gerburga  pro  sex  marcis  argenti,  ea  videlicet  pactione,  vt  de 
censu  predicte  domus  Thietmarus  duos  solides  sibi  retineat,  et  tres  fratribus  nostris  persoluat,  Si  vero 
fratres  nostri  prenominato  Thietmaro  sex  marcas  reddiderint,  ipse  quamdiu  vixerit  de  predicta  domo  frar 
tribus  nostris  quinque  solides  persoluere  curabit.  Quod  si  Thietmarus  vitjoi  decesserit,  et  soror  eius  Gher- 
burgis  supervixerit,  ipsa  cum  eadem  pactione  fratribus  nostris  respondeat,  et  mater  Thietmari  et  Gerbur- 
gis  si  forte  Ulis  defunctis  supervixerit,  et  ipsa  eadem  ratione  prefatam  domum  obtineat.  Hiis  ergo  tribus 
defunctis,  si  proles  legiüma  de  Thietmaro  et  sorore  eius  Gerburga  aliqua  successerit,  fratres  nostri,  §i  vo- 
luerint,  sex  marcas  argenti  ilK  restituant,  et  domum  de  qua  loquimur  ad  communem  utilitatem  libere  reci- 
piani.  Hec  autem  que  hie  scripta  continentur,  vt  magis  rata  sint  et  firma,  licentia  et  auctoritate  domni 
Wernheri  episcopi  nostri  sigillo  ecclesie  nostre  volumus  obligari.  Hutus  pactionis  testes  sunt  hü.  Engilber- 
tus  prepositus.  Dodo  decanus  eiusdem  ecclesie.  Ludgerus  dyaconus.  Hardwigus  dyaconu&  Bernhardus  pres- 
biter.  Sifridus  presbiter.  Ricbertus  presbiter.  Herimannus  dyaconus.  Haimo  dyaconus.  Adalbero  dyaconus. 
Meinricus  dyaconus.  Arnoldus  subdyaconus.  Thiedericus  subdyaconus.  Engilhardus  subdyaconus.  Bertoldus 
de  monasterio  sancte  Marie  presbiter.  Nobiles.  Reimbertus  de  Scopingon.  Brun  de  Thriuorde.  Ministeriales. 
Euerhardus,  Wulfhardus.  Thiedolfus.  Lambertus.  Ecbertus  et  filius  suus  Lambertus.  Waldbertus.  Wyghardos. 
.Thietboldus.  Tiezo.  Adalbertus.  Witzelinus.  Acta  sunt  hec  anno  incarnationis  dominice  M®.  C**.  XXXVIII®.  In- 
dictione I.  Regnante  Chuonrado  rege,  presidente  Monasteriensi  ecclesie  Weruhero  episcopck    ^^^-^^i^ 

DigitizecfbyVjOOQlC 


ll«t.  27 

GCXXXI. 

Aus  dem  Arehlt«  sa  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Wernherus  Dei  gratia  Monasterionsis  episcopus.  Quia  epi- 
scopalis  est  ofiicii,  religiosos  quosgue  fouere,  et  eorum  bona  manutenere,  defcndere,  uel  etiani  pro  posse  sao 
ampliare»  quatinus  illi  tanto  deuotius,  quanto  liberius,  minusque  indigentes,  diuinis  ualeant  laudibus  insi'*' 
Store,  notum  facimus  tarn  futuris  quam  presentibus,  quod  felicis  rccordationis  et  sancte  opinionts  Comites 
de  Capenberg,  Godefridus  et  Otto,  cum  seculo  renunciarent,  et  castrum  in  claustrum  oonuerterönt,  mini- 
steriales  centum  et  amplius,  cum  prediis  quibus  gloriose  inbeneficiati  erant,  cum  uxoribus  et  paruulis  omni* 
quo  posteritatis  spe,  sancto  Paulo  et  ecclesie  Monasteriensi  contulerunt,  dominicalia  tantum  quedam  sua, 
que  suis  usibus  specialiter  deputauerant,  fratribus  Christo  seruituris  assignantes.  Postea  desiderante  me, 
et  cum  prioribus  nostris  instante  atque  satagente,  Magister  Otto  prepositus  et  dominus  Otto  fundator  loci» 
ceterique  fratres,  ipsam  ccclesiam  Capenbergensem,  eatenus  ab  onmi  subiectione  liberam,  utpote  de  libero 
patrimonio  fundatam,  Monasteriensi  ecclesie  in  filiam  concesserunt.  Quo  tandcm  impetrato,  priores  nostri 
omnesque  maioris  ecclesie  canonici,  ecclesiam  Capenbergensem  amore  et  beneficiis  dignam  iudicauerunt, 
sicque  eorum  consilio  et  unanimi  assensu,  ecclesias  Alen  et  Wernen,  ecclesie  Capenbergensi  donantes, 
stipendiis  fratrum  illorum  superaddidimus,  ut  in  eis  uices  nostras  fid eliter  agant,  et  uniuersum  fructum 
earum  percipiant,  liberam  habentes  facultatem  predicandi,  penitentias  iniungendi,  missas  celebrandi,  bapti- 
zandi,  infirmos  uisitandi,  mortuos  sepeliendi,  et  omnia  que  ad  curam  pastoralem  spectant  exequendi.  Bau- 
num  quoque  Wemensis  parrochie  de  nostra  liberalitate  habeant.  Fecimus  hec  pro  anime  nostre  salute,  et 
pro  animabus  predecessorum  nostrorum  et  fratrum  nostrorum  maioris  ecclesie  canonicorum,  uinculo  ana- 
tkematis  innodantes,  seu  ecclesiasticas  seu  seculares  personas,  quecunque  amodo  seu  repetendo  seu  aliqua 
occasione  inquietando  prefatos  fratres  uexare  presumpserint.  Testes  sunt.  Heinricus  maioris  ecclesie  pre* 
positus.  Albertus  decanus  maior.  Engelbertus  prepositus.  Baldewinus  Lisbernensis  abbas.  Godescalcus.  Jo- 
hannes. Anshelmus  decanus  de  Warendorpe.  Hartwicus  cantor.  Ernost  cellerarius.  Rabodo  custos.  Ouo.  Udo. 
Wilhelmus.  canonici.  Laici  uero  nobiles.  Lifhardus  de  Ahus.  Theodericus  de  Gemene.  et  frater  eins  Weren- 
boldus.  Gozwinus.  Rodolphus.  Ministeriales  uero.  Benihardus  de  Dulmania.  Wolfardus  uillicus.  Fridericus 
dapifer.  Gerwinus  pincerna.  Rodolphus  de  Menhuuele.  Ludolphus  frater  eins.  Lubertus  de  Beuem^.  Suede- 
rus  de  Alen.  Hermannus  de  Dale.  Ertmarus  de  Lünen.  Baldemarus  de  Wischelo.  Herimannus  de  Senden- 
horst.  et  alii  quamplures.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  Incarnationis  M^^.C^'.XXX^VIIIL  Preterea  domum 
in  Langeren  que  fuit  Herimanni,  quem  iam  dudum  Otto  Capenbergensis  comes  cum  ipsa  domo  Monaste* 
riensi  ecclesie  tradidit,  ad  peticionem  ipsius  Ottonis  predictis  fratribus  donauimus  et  presentium  auctoritate 
confirmamus,  statuentes  et  sub  anathemate  precipientes,  ut  huius  domus  occasione  nemo  Capenbergensi 
ecclesie  litem  uei  calumpniam  suscitare  presumat.  Inter  cetera  etiam  hoc  adiciendum  putauimus,  ut  fra- 
tres de  Capenberg  quem  uoluerint  commodum  et  mansuetum  sibi  eligant  aduocatum,  liberam  habentes 
facultatem,  ipsum  deponendi  et  alium  assumendi,  si  onerosus  et  inportünus  fuerit  eis,  sicut  Heinricus  quar- 
tus  Romanorum  imperator  constituit  et  coufirmauit.  Ut  ergo  omnia  hec  rata  et  inconuulsa  permaneant, 
paginam  hanc  sigilH  nostri  impressione  roborauimus. 

Das  Siegel,  welcbea  mü  rotfa-  «ad  gelb «aei denen  Fäden  angehängt  war,  ist  Terloren  gegangen. 

CCXXXII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Gerthrudis  Dei  gratia  Hereuordensis  ecclesie  abbatissa,  vni- 
uersitatem  fidelium  Christi,  tam  futurorum  quam  presentium  scire  desidcramus,  quod  Eppo  quidam  noster 
ministerialis,  tres  domos,  uidelicet  Gagerne,  Rotbe  et  Hartbike,  quas  a  nobis  acceptas  in  beneficio  possi- 

Digitized  by  L^OOQ  IC 


28  1189. 

debat,  tali  interposita  condictone,  quatenus  in  usum  congregationis  nostre,  id  est  sanctimonialium  et  nU^r 
presbiteronim  et  Illlor  diaconorum  ordinaremus,  nobis  resignauit.  Cuius  peticioni  acquiesceotes,  easdem 
predictas  tres  domos,  cum  omni  utilitate  que  ullo  modo  in  Ulis,  uel  agns  cultis  uel  incultis,  uel  siluis  ucl 
pascuis,  uel  aquis  aquarumque  decursibus,  uel  in  mancipiis  utriusque  sexus,  uel  in  quibuscumquc  rebus 
ad  eas  pertinentibus,  exquiri  potuerint,  in  usum  predicte  congregationis  integraliter  assignamus  et  perpc- 
tualiter  possidendas  concedimus,  hoc  tarnen  excepto  priuilegio  abbatisse  Sjuecuraque  pro  tempore  Tuerit 
canonice  post  nos  electa  et  ordinata,  ut  in  eisdem  predictis  domibus,  cum  consilio  fratrum  et  sororum, 
habeat  ordinäre  et  coUocare  colonos  eisdem  domibus  necessarios  et  utiles.  His  tali  modo  peractis,  propter 
fidem  et  deuotionem,  quam  congregatio  nostra  in  predicto  E.  et  vxore  eins  Gertrude  in  pluribus  sepe  ex- 
perta  est,  meruerunt  et  optinuerunt  ut  officio  uillicationis  easdem  reciperent  et  possiderent.  Quibus  uiam 
uniuerse  camis  ingredientibus,  in  usum  congregationis  uniuersa  redibunt.  Huius  rei  ueritas  ut  a  futuris 
generationibus  agnoscatur,  neue  ab  aliquo  infringatur,  haue  inde  paginam  scribi,  scriptam  sigilli  nostri  in- 
pressione  signari,  signatam  in  testimonium  fieri  uolumus. 

Anno  dominice  incarnationis  M.  ۥ  tricesimo  Villi.  Indictione  secunda. 

Das  aufgedruckte  kreisßirinige  Siegel  teigt  die  Aebtissinn  siuead)  die  rechte  Hand  erhoben,   in  der  linken  ein  offenes 
Buch  haltend.    Die  Umschrift  ist  unleserlich. 

CCXXXIII. 

Aus  dem  Archive  zy  Kappenberg. 

i  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  Wernherus  sanct^  Monasteriensis  ecclesie  Dei  gratia  epi- 
scopus,  sciens  episcopalis  esse  officii,  non  solum  sibi  commissos,  maxime  diuino  seruitio  mancipatos,  eorum- 
que  bona  manutenere  et  defendere,  uerum  etiam  eadem  bona  pro  posse  suo  ampliare,  quatinus  Uli  tanto 
deuotius,  quanto  liberius  minusque  indigentes  diuinis  ualeant  insistere  laudibus,  notum  facio  tam  presenti- 
t|us  quam  futuris  Christi  fidelibus,  quod  quidara  ministerialium  nostrorum,  Johannes  nomine  de  Lcnclere, 
partem  nobis  de  feudo  suo  resignauit,  eo  tenore  ut  eam  Capenbergensi  ecclesie  ad  usus  fratrum  concede- 
remus,  uidelicet  hec  que  singillatim  denominauimus.  In  littore  Lippie  casam  cum  sua  curtula,  que  Houestat 
dicitur,  et  XIII.  agros  in  prato  quod  dicitur  Mersch.  Item  in  campo  qui  dicitur  Gest  decem  et  neuem 
agros.  Item  quatuor  insulas  circa  Lippiam.  Siluam  quoque  que  dicitur  Mortere.  Hec  omnia  supradicta 
prefatus  Jobannes  nobis  multis  presentibus  resignauit.  Quidam  etiam  Sigebertus  ministerialis  noster  man- 
sum  aput  Wemen  nobis  resignauit,  quem  eidem  ecclesie  donauimus.  Preterea  in  uiUa  Langeren  quedam 
domus  cum  agris  et  sUuis  et  omnibus  ad  eam  pertinentibus,  Wlfhardo  uiam  uniuerse  camis  ingrediente, 
qui  ea  imbeneficiatus  erat,  in  manus  nostras  deuenit,  quam  prefate  ecclesie  donauimus.  SimUiter  banno 
nostro  confirmamus  terram  qnandam  eidem  ecclesie,  quam  ipsi  fratres  emerunt  a  quodam  Richardo  de 
Rapen  et  fratre  ipsius.  Quandam  quoque  insulam,  iuxta  molendinum  fratrum  aput  Wemen,  a  domino 
Heinrico  maiore  preposito  Monasteriensis  ecclesi§,  eiusque  vUlico  Wilbrando,  consilio  et  consensu  litonum 
cambiatam,  prefate  ecclesie  banno  nostro  confirmamus.  Huius  rei  testes  sunt.  Heinricus  prepositus.  Engel- 
bertus  prepositus.  Albertus  decanus.  Rabodo  subcustos.  Ernost  cellerarius.  Godescalcus  subdiaconus.  Hart- 
wigus  cantor.  Anshelmus  presbiter.  Johannes  subdiaconus.  Laici.  Berohardus  de  Dulmene.  et  duo  filii  eins. 
Heinricus  de  Dulmene.  Hermannus  de  Dale.  Hermannus  de  Sindenhorst.  Erthmarus  de  Lünen.  Baldemarus. 
Anno.  Ludbertus  de  Wernen.  et  filius  eins  Lfidolfus.  Lutfridus. 

Das  mit  Pergamentstreifen  auf  die  Charte  festgeheftete  Siegel  ist  sehr  beschädigt. 


Digitized  by 


Google 


1140.  29 


CCXXXIV. 

AuA  einem  Ropialboche  des  Klottera  Marienmünster. 

In  nomine  sancte  et  indmidue  Trinitalis.  Ego  Bemardus  Dei  gratia  Patherburnensium  Episcopus,  quod 
ad  multonim  noticiam  peruenire  congruum  duxi,  Htterarum  monimeiitis  mandare  curaui.  Nouerit  ergo 
presens  etas  omniumque  subsecutura  posteritas,  quod  anunculus  meus  Widechindus  comes  Swalenbergensis 
curtem  qu§  uocatur  Catshera  cum  omnibus  ad  eam  pertinentibus  beat^  seraperque  uirginis  Marie  monaste- 
rio,  quod  ipse  construxit,  tradidit.  Monachi  etiam  eiusdera  monasterii  proprio  sensu,  meo  nepotisque  mei 
Folquini  auxilio,  curtem  Asserinchusen  emerunt  et  prefato  monasterio  contulerunt.  Ego  autem  omnes  de- 
ciraas  tarn  annone  quam  pecorum  supradictarum  curtium  eidem  ecclesif  pro  salute  anime  mee  conluli.  Et 
quoniam  ecclcsiastica  loca  ecclesiarumque  bona  ecclesiastica  tuicione  nos  tuen  conuenit,  apostolica  aucto- 
ritate  et  nostra  prohibemus,  ne  quis  in  curtes  supradictas  uel  curtium  decimas  temerario  ausu  manum 
mittere  presumat.  Et  ut  hec  rata  inconuulsaque  permaneant,  presentem  paginam  impressione  sigilli  nostri 
roborare  curaui,  subter  consignatis  idoneis  testibus,  quorum  nomina  sunt.  Hamuco  abbas.  Wino  preposi- 
tus  maioris  ecclesie.  Esiko  prepositus.  Vlricus  decanus.  Bernhardus.  Franco  magister  scolarum.  Liberi.  Fol- 
quinus.  Lodwicus.  Heremaunus.  Ludolphus.  Ministeriales.  Henricus.  Ludolphus.  Otto.  Borchardus.  Heicho.  Acta 
sunt  autem  hec  anno  dominice  incarnationis  M^C^XL*^.  Indictione  HI.  Regnante  uictoriosissimo  rege  Conrado, 
anno  regni  eins  tercio. 

ccxxxv. 

Aas  einem  Kopialbuche  des  Martini -StifU,  im  besitz  des  Bibliothekars  Moojer  zu  Minden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Heinricus  Dei  gratia  Mindensis  episcopus.  Officii  nostri  est^ 
ab  ecclesia  nobis  credita  prout  possumus  Dei  adiutorio  uiolatorum  excludere  potentiam,  et  si  qua.  succre- 
uit  apud  nos,  prudenti  consilio  penitus  exstirpare  negligeutiam ,  et  ne  ab  hinc  uUatenus  exoriatur,  omni 
circumspectione,  omni  consideratione  firmam  et  immobilem  opponere  diligentiam.  Vnde  notum  esse  uolu- 
mus  tam  presentibus  quam  futuris  omnibus ,  qualiter  Serenissimus  Imperator  Chunradus  secundus  antecessori 
nostro  Sigeberto  uenerabili  episcopo,  desiderio  et  petitioni  satisfaciens  Gisle  imperatricis  dilect§  scilicet 
coniugis  su§,  nee  non  obsequio  et  deuotioni  prefati  pontificis,  imperiali  munificentia,  sine  onmi  conditionc, 
absque  alicuius  seruicii  remuneratione ,  curtem  quandam  in  Ripenarth  hereditario  iure  possidendam  con- 
tradidit,  quia  sicut  magnificentiam  principis  decuit,  magis  dare  quam  accipere  beneficia  uoluit.  Porro  idem 
episcopus  Christum  cupiens  esse  suum  heredem,  Deo  et  ecclesie  sancti  Martini,  cuius  fundator  exstitit, 
predictam  curtem  pia  intentione  obtulit,  et  ut  inde  fratribus  Deo  in  eadem  ecclesia  seruientibus  singulis 
annis  XII.  porci  pleno  et  perfecte  pasti  administrarentur,  patema  deuotione  constituit.  Interlabentibus  uero 
aliquot,  quidam  prepositorum  predicte  ecclesie,  quadam  inexcusabili  potentia,  immo  tyrannica  uiolentia, 
tam  laudabilem  institutionem,  tantam  pauperum  consolationem  illorum  presumpsit  subtrahere,  et  abinde 
usque  nunc  conuentus  ille  intra  se  murmurans  pro  tauti  commodi  dispendio,  neglexit  tamen  quod  suum 
erat  repetere.  Wino  autem  iam  *)  sepe  dicti  monasterii  prepositus,  plus  timen^  interminabile  incendium, 
quam  amans  commodum  rerum  temporalium,  nostro  instinctu,  nostro  hortatu,  commissum,  Deo  gratias, 
deflendo  penituit,  et  quod  ipse  cum  quibusdam  suis  antecessoribus  presumptuose  possederat,  nostra  auto- 
ritate  et  testimonio  fratribus  suis  restituit.    Preterea  pro  desiderio  integr^  cum  Deo  reconcUiationis,   pro 


*)    Dieses  Jam  ist  aaf  saepedicti  monast. ,  nicht  auf  den  Propst  Wino  sa  beliehen ,  der  damals  schon  todt  gewesen  sein  moss, 
da  der  Propst  unter  dea  Zeugen  Aono  heisst. 

Digitized  byC^OOQlC 


30  li40  —  1142. 

spe  etiam  ^terne  retribotionis,  de  ecclesif  stipendio  suo  tarnen  usui  speciaiiter  deputato,  prediolam  qood- 
dam  in  Weluen,  nostro  consensu  et  coUaadatione,  fratribus  suis  ad  augmentum  purgaü  siliginis  contolit, 
et  modum  et  mensuram  disponendi,  discretioni  et  arbitrio  eorum  omaimodis  credidit»  *Vt  autem  tarn  pi^ 
institutionis  factum  omni  euo  posteritatis  ratam  et  inconuulsam  permaneat,  testibus  idoneis  corroborauimus, 
Charte  inscriptione  firmauimus,  sigilli  nostri  impressione  signauimus.  Hec  sunt  nomioa  testium.  Conrados 
prepositus  maioris  ecclesi^.  Anno  prepositus  ecclesi^  sancti  Martini.  Sicco  diaconos  et  decanus  maioris  ec- 
desie.  Godefridus  diaconus.  Walderus  diac.  Rotbertus  diac.  Conradus  diac.  Conradus  subdiaconus.  Reinma- 
rns  subdiac.  Wernherus  subdiac.  Herimannus  presbyter  et  decanus  ecclesi^  sancti  Martini.  Lanfridus  prbr. 
Adclhardus  prbr.  Constantinus  diac.  Gerhardus  diac.  Bernhardus  diac.  Thiedericus  subdiac.  Milites  ecclesie. 
Widikinnus.  Adolfus.  Basilius.  Godefridus.  Ministri  ecclesie.  Vastmarus.  Bruno.  Ludolfus.  Alfwardus.  Bernhardus. 

CCXXXVI. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Klosters  Gehrden. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  Bernhardus  Dei  gracia  sancte  Patherbnmensis  ecclesie  epi- 
scopus.  Quod  ad  futurorum  notieiam  pervenire  volumus  litterarum  monimentis  scribentes  commendare 
curavimus.  Noverint  itaque  tarn  presentes  quam  futuri  fideles  Christi,  quod  dominus  Heinricus  patherbur- 
nensium  civium  prefectus  quoddam  suum  beneficium  in  Frilinchtorp  situm,  simiiiler  et  dominus  Luidolfus 
nostrc  ecclesie  ministerialis  de  bencficio  suo  sex  mansos  in  Selinchusen  et  quatuor  mansos  in  Thedinchu- 
sen  cum  mancipiis  ibidem  pcrtinentibus  hac  condicione  nobis  reddiderunt  ut  ecclesie  Dei  fundate  in  Iburgh 
in  usus  pauperum  ibi  Deo  servientium  ea  transscriberemus.  Nos  autem  fidelium  nostrorum  pia  vota  atten- 
denles,  et  pro  mcritorum  qualitate  spem  eterne  retributionis  apud  divinam  misericordiam  exspectantes, 
pretaxata  illa  predia  cum  mancipiis  suis  in  potestatem  nostram  redacta.  Preterea  decimas  de  YrUincthorp, 
de  Hermershem,  de  Ramagoteshem  et  de  Niilun  ecclesie  Dei  et  beatissime  genilrici  ejus  Marie  et  beato 
Petro  in  Iburgh  communi  astipulatione  tam  cleri  nostri  quam  populi  obtuHmus.  Hanc  eidem  ecclesie  gracie 
prerogativam  superaddentes  ul  quisque  liber  homo  vel  ministerialis  beneficium  a  nobis  et  ab  ecclesia  nostra 
haberet,  in  beneplacito  Dei  et  nostri  liberam  haberet  potestatem,  illud  illi  ecclesie  conferendi  si  vellet, 
prefatus  Ludolphus  autem  de  predio  suo  in  Vulkershem  quatuor  mansus  et  dimidium  et  in  Odhem  unum 
mansum,  dominus  quoque  Wemerus  de  Brache  quatuor  mansos  in  Ludwardeshem ,  item  tres  mansus  in 
Werneshem,  item  in  Heisten  unum  mansum,  Similiter  dominus  Heinricus  de  Gerden  tres  mansos  in  Hemen- 
husen,  et  dominus  Andreas  unum  mansum  in  Hese.  Hi  inquam  prenominati,  prenominata  predia  illa  sua, 
saluti  animarum  suarum  prospicientes  in  liberam  possessionem  predicte  ecclesie,  voluntate  et  consensu 
heredum  suorum  contulerunt,  fecerunt  preterea  fratres  de  Iburch  cum  domino  Hamecone  abbate  palher- 
burnensi  et  fratribus  ejus  communi  consilio  et  provida  dispensatione  quandam  commutalionem,  accipientes 
ab  illis  terram  quandam  iuxla  se  positam,  que  iam  longo  tempore  inculta  et  infructuosa,  pene  illis  erat 
inutilis,  pro  qua  eis  restituerunt  unum  mansum  in  territorio  susaciensi  reddentem  quinque  solides  gravis 
monete,  et  preterea  deciraam  unam  in  Oldenthorp  solventem  viginti  moldra  annone.  Predictam  igitur 
ecclesiam  tali  modo  ut  dictum  est  dotatam,  et  omnem  ejus  possessionem  videlicet  in  servis  et  ancillis, 
areis,  edificiis,  terris  cultis  et  incullis,  viis  et  inviis,  silvis,  pralis,  pascuis,  aquis,  piscationibus,  molendi- 
nis,  Omnibus  denique  rebus  mobilibus  et  immobilibus  et  in  reliquis  quocunque  modo  provenire  possunt 
ntilitatibus,  pro  debito  officii  nostri  ecclesiastica  defensione  defendimus,  tuemur  et  conservamus  auctoritate 
Dei  et  beati  Petri  et  banno  episcopali,  securilatem  et  pacem  eidem  ecclesie  et  omnibus  prediis  ejus  con- 
firmamus,  interdicentes  ex  parte  Dei  omnipotentis,  ne  quis  presumat  dona  fidelium  redemptiones  animarum 
per  aliquam  temeritatis  audaciam  sibi  usurpare,  vel  infestare  vel  alio  quocunque  modo  ab  ecclesia  alie- 
nare.  Quod  si  quis  fecerit  perpetuo  cum  Juda  damnetur  anathemate  nisi  resipuerit.  Ad  confirmandam 
hujus  actionis  verilatem,  presentis  pagine  chirographum  Sigilli  nostri  impressione  signavimus.   Et  testes  qui 

Digitized  byC^OOQlC 


1143.  31 

affoerunt  et  collaudaverant  annotavimus.  AJOTaerunt  enim  de  clero,  Wino  prepositus,  Esicus  prepositus, 
Uthelricus  decanus,  Gernandus,  Cuno,  Remboldus,  Rantwicus/  Thetmarus;  de  libcris  bominibus,  dominus 
Volquinus  principalis  advocatus,  Hermannus  et  frater  ejus  Bernardus,  Thietmarus  advocatus;  de  ministeria- 
libus  autem  interfuerunt  hi,  Heinricus,  üflfo,  Cono,  Hildeboldus,  Conradus,  Eilbertos,  Thetmarus,  Altmaii- 
DOS  et  alii  quam  plures.  Acta  sunt  hec  publice  in  Patherburne  in  domo  sancti  Liborii  sexto  decimo  Ka- 
lendas  maij,  anno  dominice  incarnationis  Millesimo  Centesimo  quadrage^imo  secundo,  Indictione  quinta, 
regnante  domino  Conrado  glorioso  Romanorum  rege,  anno  regni  ejus  quinto,  presidente  in  cathedra  pre- 
dicte  civitatis  venerabili  domino  Bernardo  episcopo,  anno  episcopatus  ejus  quinto  decimo. 

CCXXXVII. 

*  Nach  dem  Original  im  Besitz  des  Crimioal-Directors  Dr.  Gehrken  zn  Paderborn. 

IN  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinita tis.  Notum  sit  omnibus  tam  futuris  quam  presentibus,  quia  Hein* 
ricus  Patherbumensium  ciuium  pr^fectus  beneficium  suum  situm  in  FRilincthorp  domino  episcopo  Bern- 
hardo  liberum  dimisit  cum  omnibus  adherentibus  utilitatibus,  ut  ipsum  bonum,  ad  cottidianam  prebendam 
pauperum  Christi  in  IBVRC,  per  manum  domini  episcopi,  Deo  sancteque  genitrici  eins  Marie  perpetue  uir- 
gini  et  beatorum  apostolorum  principi  Petro  oiFerretur,  secundum  teuerem  priuilegii  iussu  episcopi  in  id 
ipsum  conscripti  et  signati  et  episcopali  baimo  confirmati.  Nos  autem  pauperes  Christi  in  IBVRC  commo- 
rantes  et  laudibus  beate  Marie  pro  posse  et  nosse  inuigilantes,  pro  huius  beniuolentie  gratia  pr^dicto  Hein- 
rico  prefecto  et  uxori  eius  domine  Ascele,  de  oblationibus  uirginum,  que  et  se  et  sua  Christo  sponso  or- 
namenta  dederünt,  contulimus  inaures  preciosis  gemmis  et  margaritis  fulgentibus  et  auro  purissimo  com- 
positas,  item  duo  monilia  ex  auro  probate  et  gemmis  similibus  et  aureis  catenulis  mira  operis  uarietate 
connexa,  item  X.  armillas  ex  auro  mundissimo,  que  omnia  in  precio  ad  XX.  talenta  iudicio  artificum  esti- 
mala  sunt.  Preter  hec  libram  argenti  et  quadrantem  dedimus,  et  ut  orationum  nostrarum,  Deo  concedente, 
partycipes  sint,  uolumus  et  optamus.  Quod  ut  nulli  sit  dubium,  huius  pagine  inscriptionem  et  episcopalis 
sigilli  impressionem  habemus  et  proferimus  in  testimonium. 

Das  unter  der  Schrift,  aber  seitwärts  aofgednick.te  grosse  kreisförmige  Siegel  zeigt  den  Bischof,  in  etwis  roher  Figur, 
mit  unbedecktem  Haupte,  auf  einem  niedrigen  Stuhle  sitzend,  in  der  rechten  Hand  den  Bischofsstab,  in  der  linken 
ein  Buch  haltend,  mit  der  Umschrift:  Bernhardus  Dei  Gra.  Patherburnensis  Epc. 

CCXXXVIII. 

In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  Wernherus  Dei  gratia  sancte  Monasteriensis  ecclcsie 
Episcopus.  Notum  esse  cupimus  omnibus  fidelibus  tam  futuris  quam  prescntibus,  qualiter  quidam  nostre 
ecclesie  minister,  nomine  Liudbertus,  diuina  pietate  commouitus,  Studium  sui  laboris  ad  finem  perducere 
curauit  bone  actionis.et  spe  enim  promerende  remunerationis  elerne,  de  bonis  suis  iuste  acquisitis  redein- 
ptori  nostro  Jhesu  Christo  sacrificiura  facere.  Extruxit  namque  cellulam  in  predio  suo,'in  loco 'uideh'cet 
qui  Honholte  nominatur,  in  honore  sancte  Dei  genitricis  et  perpetue  uirginis  Marie,  et  Curiam  in  prefato 
ioco  cum  terra  arabili,  quantum  duobus  sufficit  aratris,  cum  silua  circumstante,  usque  ad  presignatam 
metam,  et  pecorum  pascua  ex  utraque  parte  amnis  preterfluentis  communia,  et  domum  quam  habuit  in 
Holenbeke,  que  soluit  annis  singulis  solidos  XIIII,  et  alterius  domus  huic  proxim^  decimam  Uli  solides 
ualentem,  et  terram  Albucten  duos  solidos  persoluentem,  consensu  et  uoluntate  domini  Heinrici  maioris 
ecclesie  prepositi,  de  quo  in  beneficio  tenuit,  et  aliam  domum  in  Ascheberge,  que  X.  solidos  soluit,  nee 
non  mansum  unum  Westenuelde,  de  quo  IUI  solidi  dantur,  et  unum  mansum  qui  in  Curape  situs  est  et  UI 
solidos  persoluit,   et  aliam  domum  in  Walegarde  UI  solidos  et  U  nummos  persoluentem.  item  ^mansum  iplp 


32  1142. 

Honhorst  IUI  solidos  reddcnlem,  et  XXI  solidos  dccimanim  in  Nigenberge  et  Honsele  et  de  terra  Benzo- 
nis,  quas  a  nobis  in  beneficio  tenuit,  eidem  cellule  cum  nostro  consensu  et  nostre  testimonio  ecclesi^,  pre- 
sentibus  et  corani  nobis  uiua  uoce  coUaudantibus  suis  tunc  temporis  iustis  heredibus,  quorum  ista  sunt 
nomina.  Adclheidis  filia  ipsius  cum  suo  marito  Gozvvino.  Walthardus  de  Beuernon  frater  eins  cum  filio 
suo  Liudberto.  Godefridus  maioris  ecclesie  canonicus  cum  fratre  suo  Heinrico  de  Sconenbeke,  filii  sororis 
pudberti.  Othburc  quoque  soror  eins  cum  filiis  suis  Eggeberto  et  Walthardo.  Sine  omni  in  posterum 
heredum  reclamatione,  in  fratrum  sustentationcm  contradidit.  Rogatu  autem  ipsius  a  reuerendo  abbate 
Nicholao  Sancti  Nichasii,  qui  est  in  ciuitatc  Remensi,  impetrauimus,  quatenus  fratrem  Theodericum  et  huius 
Liudberti  germanum  uterinum  ad  nos  transmitteret,  et  in  prefato  loco  priorem  monachorum  constitueret, 
ita  ut  mihi  meisque  successoribus  Monasteriensis  scilicet  ecclesie  cpiscopis,  debitam  exhibeant  reuerentiam, 
et  ecch^siaslica  quecunque  sacramenta  a  nobis  cum  debita  huraililate  suscipiant,  et  Abbati  suo  secundum 
beati  Bcnedicti  regulam  ac  professionis  sue  tenorem  promissam  conseruent  obedientiam.  Quia  uero  hec 
prefata  cellula  cum  omni  sua  possessione  uel  proprietate,  ipso  Liudberto  tradente,  ad  nos  spectat,  illius 
peticione  et  uoluntate  eam  monasterio  beati  Nichasii  Remensis  a  monachis  suis  perpetuo  inhabttandam  con- 
cedimus,  ea  tarnen  ratione,  ut  singulis  annis  ipse  prior  pro  fundi  recognitione  ad  decorcm  et  usum  nostri 
monasterii  >pummum  aureum  uel  VIII  argenteos  monasteriensis  monete  et  ponderis  super  altare  patroni 
nostri  sancti  Pauli  afFerat.  Preterea  decimam  quandam  in  uilla  Hellen  et  Alsteden  X.  solidos  persoluentem, 
quam  Walthardus  de  Beueren  et  filius  eins  Liudbertus,  quorum  beneßcium  fuit,  pro  remedio  animarum 
suarum  nobijS  reddiderunt,  predicte  ecclesie  quiete  perpetuo  tenendam  contulimus,  ipso  die,  scilicet  Villi. 
Kai.  Mai.,  quo  eam  Sancti  Spiritus  gratia  inuocata  dedicauimus.  In  predicta  quoque  die  matrona  quedani 
Liudmodis  nomine,  nostre  soror  ecclesie,  et  filii  eins  Herebordus  et  Fridericus,  mansum  unum  in  Vlflon  III. 
solidos  reddentem,  et  Bertramnus  de  Aldenberge  et  Rolandus  eins  frater  et  Richenze  utrorumque  mater, 
sepe  nominale  ecclesie  terram  in  uilla  cui*  nomen  est  Honhorst,  de  qua  XII.  denarii  persoluuntur,  intuitu 
diuine  misericordie  consequende  contulerunt.  Huius  autem  nouelie  fundationis  inchoatio  ut  firmier  teneatur 
et  certior,  sigilli  nostri  inpressione  hanc  cartulam  signari  precipimus,  et  ne  quis  temerario  ausu  hanc  tra- 
ditionem  uiolare  seu  infringere  presumat,  auctoritate  apostolorum  principis  et  nostra  sub  anathematis  com> 
minatione  interdicimus.  Nomina  eorum  cjui  presentes  fuerunt  testium  et  in  maiori  ecclesia  canonicorum 
hec  sunt.  Heinricus  prepositus.  Berno  decanus.  Adelbcrtus.  Rothericus  cantor.  Engilbertus  prepositus.  Fri- 
dericus custos.  Wicbertus  subdccanus.  Wecelinus.  Godescalcus.  Gisilbertus.  Rabodo.  Hartwigus.  Ouo.  Lara- 
bertus.  Meinricus.  Hec  sunt  nomina  laicorum.  Euerwinus  aduocatus  de  Frikenhorst.  Wolfhardus  urbis  prc- 
fcctus.  Bernhardus  camerarius.  Bertramnus  et  item  Bertramnus  et  frater  eius  Rolandus.  et  alii  plures.  Acta 
uero  sunt  hec  anno  incarnationis  dominice  M®.  C^.  XL®.  IF,  Indictione  V.a  presidente  Romane  ecclesie  papa 
Innocentio  UP.  et  regnante  Cunrado  Romanonim  Rege  gloriose. 

Das  mit  PergameoUtreifen  an  die  Charte  geheftete  Siegel  ist  das   bei  der  Urk.  y.  1134  beschriebene,  nar  weniger  gut 
erhalten. 

CCXXXIX. 

Aus  dem  Archive  des  Klosters  Gertrudenberg  zu  Osnabrück. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Philippus  diuina  fauente  dementia  Osnabruggensis  ecclesio 
episcopus.  ||Notum  esse  uolumus  omnibus  fidelibus  tam  presentibus  quam  futuris,  quod  antecessor  noster 
pie  memoric  Vdo  episcopus  ecclesiam  in  monte  beate  Gerthrudis  a  fratre  nostro  Hecelone  maioris  ecclesie 
canonico,  cuius  erat  beneficium,  ipso  consenciente  absoluit  atque  libertauit,  et  predictum  locum,  prout 
Spiritus  Sanctus  ei  inspirauerat,  Dei  seruicio  mancipare  destinauit,  atriumque  ecclesie  ad  sepeKendum  fide- 
les  ibidem  primus  disponens,  deuotissime  consecrauit  Quo  tempore  religiosa  aic  timens  Deum  uidua  Hi- 
mece,  diuino  qui  est  auctor  bonorum  operum  et  spiritalium  studiorum  aiflata  spiritu,  domum  que  eius  fuit 


beneficiam  in  Lindbergan  sitam  ucnerabQi  episcopo  ob  salutem  anirae  sue  rcmittens  reddidit,  et  ut  eidcm 
ecclesie  in  usus  inibi  Christo  famulantium  mancipare  atque  delegare  dignaretur  supplicauit.  Quod  ipse 
libere  ac  sine  uUa  alicuius  contradictione,  asstante  fidelium  cetu,  affectuosissime  consummauit,  bannoque 
dcbitam  indicens  pacem  confirmauit.  Postquam  uero  uiam  uniuerse  carnis  ingressus  est,  nos  ipsi  ut  do- 
mino  placuit  succedentes,  ab  affectu  eins  non  discordauimus,  sed  pocius  quicquid  ipse  disposuerat  quan- 
tum  in  nobis  erat  Dei  adiutorio  confirmaulmus,  Statuimus  itaque  secundum  quorundam  fratrum  peticionem, 
Sifridi  uidelicet  et  Adclberli,  quibus  curam  eiusdem  loci  commisimus,  regulara  beati  Benedicti  prout  possi- 
bilitas  suppetcret  ibidem  obseruari,  et  sexum  debiliorem,  ne  libera  detur  euagandi  facultas,  ad  seruien- 
dum  Deö  uiuenti  includi  et  obseruari.  Preterea  statuimus  predictum  locura  tarn  perfecte  et  integre  liber- 
tati  mancipare,  quod  nemo  presentium  siue  futurorum  seruos  Dei  ibidem  degentes  aliquo  grauamiue  siue 
uexatione  presumat  infestare.  Addentes  quicquid  seruicii  episcopalis  antecessores  nostri  requirebant  peni- 
tus  condonare.  Quin  etiam  cunctis  liqueat  prefate  donjus  decimationöto  redactam  esse  in  eiusdem  ecclesie 
perpetuam  possessionem ,  a  quodam  Siccone  ministeriali  noslro,  cuius  erat  beneficium,  absolutam  et  expe- 
ditam,  equo  cuiusdam  domus  in  Hanburen  decimationis  ecclesie  pertinentis  concambio  et  commutatione, 
per  piam  fratrum  Sifridi  et  Adelberti  executionem.  Quod  ut  inconuulsum  ab  omnibus  obseruetur,  et  banno 
confirmauimus  et  sigilli  nostri  impressione  et  litterarum  superscriptione  certificauimus.  Acta  Osnabrugge  in 
maiori  ecclesia,  anno  dominice  incarnationis  Millesimo  centesimo  XL.  II.  Indictione  V.  XV.  Kai.  Jan.  sub  his 
testibus,  quorum  nomina  hec  sunt.  Adericus  maioris  ecclesie  prepositus.  Albericus  decanus.  Brunigus  ma- 
gister.  Sigebodo  cüstos.  Thiedericus.  Walo.  Sigcbodo.  Thiemo.  Thithardus.  Thomas.  Thiedericus  ad  sanctum 
Johannem  prepositus.  Albericus  decanus.  Rodberlus  magister.  Odbertus.  Bertolfus.  Gerhardus.  Amulongus 
aduocatus.  Heinricus  kamerarius.  Richenzo.  Wuluanms.  Euerhardos.  Bezeliuus.  Thiedericus. 

Das,  auf  der  Rückseite  der  Charte,  mit  Pergameotatreifeii  aogebeftete-Si^li  iit  m  eioen  leinenea  Saok  «iogeoäbt,  und 
scheint  zertrümmert  za  sein. 

CCXL. 

Aus  dem  rothen  Bache  des  Stifts  St.  Maaritz. 

« 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Sicut  quidam  sapiens  dicit,  quecumque  scripta  sunt  in  hu* 
manis  opcrantur  profectibus.  Quocirca  quedam  nostris  acta  temporibus  duximus  scriptur^  commendare 
testimoniis.  Sciat  igitur  tam  futurorum  quam  presentium  concio  fidelium,  quod  ego  Wernherus  Dei  sapien- 
tia  vocatus  Episcopus  Monasteriensium,  quandam  aream  in  villa  qu^  dicitur  Bokholte  sitam,  tum  pro  pre- 
decessorum  raeorum  episcoporum  memoria,  tum  rogatu  cari  nostri  prepositi  Engelberti  et  fidelis  seruicii 
sui  gratia,  ad  Monasterium  sancti  Mauricii,  quod  in  suburbio  maioris  ^cclesie  situm  est,  contradidi.  Et  no 
uUa  apud  posteros  a  peruersis  de  hac  traditione  oriri  posset  disceptatio,  villicus  de  Loen  nomine  Mazo 
prefatam  aream,  cuius  villicationi  subseruiebat,  in  mauus  nostras  prius  resignabat.  Vt  autem  hec  rata  et 
indiuulsa  permaneant,  hanc  cartulam  super  ea  traditione  conscriptam  sigilli  mei  impressione  propria  manu 
insigniui.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  Millesimo  Centesimo  XL  secundo,  Indictione  quinta, 
regnante  gloriosissimo  Romanorum  rege  Conrado  secundo.  Hec  autem  sunt  eorum  nomina  testium,  qui 
huic  interfueruut  traditioui.  Henricus  maioris  ecclesi^  prepositus.  Engelbertus  sancti  Mauricii  prepositus, 
cuius  petitione  hec  facta  sunt.  Ruotholphus  presbyter  in  Bureken.  Nobiles  hü  sunt.  Werelboldus  et  Borwi- 
nus  de  Gemene.  Athelhardus  de  Benthem.  Ministeriales  autem  ecclesie  hü  sunt  Bernhardus  camerarius. 
Bernhardus  de  Dulmania.  Frethericus.  Anno.  Dathewercus.  et  ceteri  quam  plures.  Si  quis  igitur  de  hüs  quip- 
piam  uel  dempserit  uel  immutauerit,  maledictionibus  inferorum  subiaceat. 

(Antiquum  et  grande  sigillum.) 

Cod.  dipl.  hist.  WestfaL    IL  .5 

Digitized  by ' 


Google 


3i  ii41. 


CCXLI. 


IN  NOMINE  DOMINI.  BERNHARDVS  DEI  GRATU  PATHERBRVNNENSIS  SEDIS  EPISCOPVS.  Vir 
quidam  nomine  Eiliko,  libere  conditionis,  et  uxor  eins  nomine  Biva  eque  libera,  tradiderunt  cum  consensu 
heredum  suorum  Patherburnensi  cenobio,  cui  tunc  prefuit  abbas  Hamuko,  predium  quod  habebant  in 
Bellethe  et  se  ipsos  cum  eodem  predio  in  proprietatem  ad  principale  altare  sanctorum  apostolonim  Pelri 
et  Pauli,  subministratis  Ulis  deinceps  de  ipsa  ecclesia  uictualibus,  scilicet  duabus  cotidie  prebendis  quaro- 
diu  uixerint  Quod  predium  subsequenti  tempore,  sub  Gonrado  abbate  successore  prefati  H.  quidam  vir 
nomine  Hildimannus  de  eadem  ecclesia  quasi  hereditario  iure  auferre  uoluit,  sed  aduocatus  eorum,  nomine 
Volcquinus  de  Sualenberg,  cum  iuramento  supra  reliquias  sanctorum  facto,  ipsum  predium  prefato  cenobio 
retinuit.  Quo  facto  idem  Hildimanniis  ab  omni  executione  super  prefatum  predium  sese  in  reliquum  absi- 
8tere  coram  omnibus  laudauit,  et  ab  omnium  interpellatione  ipsum  in  presentiarum  ^cclesie  confirmare  cn- 
rauit,  et  post  hec  pro  hac  re  unum  talentum  leuioris  monete  predictus  abbas  C.  contradidit  Uli.  Ego  autem 
Bemhardus  Dei  gratia  Patherburnensis  sedis  episcopus,  rogatu  predicti  abbatis  et  fratrum  eins,  prefatum 
predium  nostra  pontificali  auctoritate  et  banno  ipsorum  cenobio  confirmare  curaui,  et  istam  cartam  de  hac 
re  conscriptam  sigUli  nostri  impressione  ad  testimonium  superuenientium  insigniri  feci,  eterna  feriens  male- 
dictione  omnes,  qui  hanc  constitutionem  deinceps  uUo  modo  infringere  presumpserint.  Huius  rei  testes 
sunt  omnes  tam  canonici  quam  monachi  huius  nostre  sedis.  Laici  uero.  Volcquinus  aduocatus.  Thiedericus. 
EUbertus.  Hcinricus.  Cono.  EUbertus.  Ernest.  Gumbrath.  Wim.  Gerlagus. 

Anno  ab  mcamatioDe  Domini  MCXLil.  Indiotione  V.  Regnante  Gonrado  rege. 

Du  unter  der  Schrift  aurgedruekte  Siegel  Ut  lerbrochen. 

CCXLU. 

Original  im  Besitse  de»  Criminai-Directors  Dr.  Gebrken  zu  Paderborn. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  BeRNhaRdus  Dei  gratia  sancte  PatherbrSnnensis  ^cclesie 
episcopus.  Quanti  apud  Deum  meriti  sint,  quibusque  bone  uite  documentis  uel  operibus  claruerint,  quos 
dominus  populi  sni  pastorcs  esse  uoluit,  eorum  instituta  sancta  declarant,  et  ipsorum  auctoritate  roborata 
in  sua  stabilitate  Christi  monstrat  ^cclesia.  Quorum  dum  ego  successor  licet  minus  idoneus,  gratia  tamen 
Dei  preuentus,  pontificalis  culminis  arcem  ascendissem,  omni  studio  uestigiis  eorum  inherendo,  pro  uoto 
semper  habui,  ecclesias  Dei  ampliare,  easque  oportunis  locis  fundatas  nostra  sollicitudine  firmare,  atque 
fncaucius  positas  saniori  consUio  transponere,  pia  prouisione  elaboraui.  Hiis  animo  pro  pastoralis  eure 
debito  intentus,  ancillarum  Dei  quas  in  monte  Iborch  ad  Deo  seruiendum  consensu  Beatricis  abbatiss^  de 
Hersen  cdUegimus,  laborem  cogitare  cepi,  quem  ob  loci  difBcultatem  et  adiaccntis  terrg  sterUitatem  sUua- 
rumque  uel  solitudinis  uastitatem  paciebantur.  In  hac  igitur  me  proximoruip  compassione  occupato,  pius 
dominus  pauperum  suorum  miseratus  angustias,  igne  amoris  sui  accensum  nobilem  uirum  quendam  HeiN- 
Ricum  de  Gerdenen  ad  huius  calamitatis  terminum  consolatorem  nobis  donauit.  Nam  ipse  conditori  suo 
gratias  agens,  pro  spe  uite  ^tern^,  eum  et  beatam  ipsius  genitricem  MaRiaM  et  beatum  PeTRuM  omnium 
bonorum  suorum  heredem  elegit,  atque  in  fundo  domatis  sui  uidelicet  Gerdenen  cenobium  construxit,  quia 
ipse  locus  aptus  sancte  conuersationi  uidebatur,  cuius  etiam  loci  defensionem  sub  meo  et  successorum 
meorum  patrocinio  sancte  Patherbronnensi  ecclesie  pro  perpetua  ipsius  libertate  deuotus  commisit,  heredi- 
bus  suis,  Meregarde  sorore  sua,  et  filiis  eius  Wernone,  Godefrldo  et  Basilio,  hoc  postmodum  bona  uolun- 
täte  collaudantibus,  et  ut  omni  stabilitate  diuine  et  humaii^  legis  sub  regali  et  episcopali  banno  confirma- 

retur  assencientU)us.    Ego  igitur  ut  ipsorum  deuotionis  apud  Deum  particeps  existerem,  pso  inm<»ce  iiiiie|e 

igi  ize     y  ^ 


1142^1144.  35 

et  pace  Deo  ibi  seroiencioin,  eeclesiam  ipsios  uille,  a  Samuele  sacerdote,  cxA  eommissa  erat,  miohi  resi- 
gnatam,  cam  omni  dote  sua,  et  quinque  mansis  in  Gerdenen  et  quatuor  in  Dallesheim,  communicato  eccie- 
sie  mce  consilio,  ab  omni  iurisdictione  et  subiectione  ecdesiastice  secalarisue  persone  exceptam,  sub  manu 
episcopi  uel  abbatis  et  Prioris  regendam  ipsi  cenobio  coneessimus,  et  libera  eis  possessiono  firmam  esse 
statuimus.  Hiis  ita  pro  uoto  nostro  cum  multo  fidelium  Christi  gaudio  dispositis,  predictas  Dei  famulas  de 
loco  calamitatis  et  miserie  in  Gerdenen  transduximus,  ibique  eas,  uti  uere  Christi  sponsas  pro  omni  eccle- 
sia  ac  totius  Christianismi  conseruatione  semper  orantes,  inclasimus.  Ut  igitur  hec  firma  ot  inconuulsa 
omni  in  posterum  euo  permaneant,  auctoritate  Patris  et  F.  et  S.  S.  et  Beatomm  apostolorum  P.  et  P.  et 
Domini  Pape  ac  nostre  humilitatis  banno  firmantes  sancimus,  ne  qua  ecclesiastica  secularisue  persona  con- 
tra hec  agere  presumat,  quod  si  presumpserit,  fiat  ei  sicut  Dathan  et  Abiron,  et  cum  Juda  proditore, 
nisi  resipuerit,  perpetuo  anathemate  feriatur,  eaque  presentis  pagine  scripto  et  sigilli  nostri  inpressione  ro* 
boramus.  Acta  sunt  hec  me  mediante,  multis  etiam  Christi  fidelibus  tarn  ecclesiasticis  quam  secularibus^ 
quorum  nonina  subscripta  sunt,  astantibus  et  gratias  Deo  agentibus*  ANNo  Domini  M^.C^.XL^.U^  Regni 
uero  Domini  Conradi  IUI®.  Pontificatus  uero  mei  anno  XV®.  Indictione  V.» 

Testes.  Weno  Maioris  fcclesie  prepositus.  Odelricus  decanus.  Conradus  abbas  de  sancto  Paulo.  Con- 
radus  abbas  de  Helmwardeshusen.  Baldewinus  abbas  de  Lesberne.  Daniel  abbas  de  Hersethehusen.  Rein- 
bertus  prepositus.  Almarus.  Thiethmarus.  Lentfridus.  Ekbertus.  Heribertus.  Sifridus.  Godescalcus.  Hugo. 
Laici.  Nobiles.  Volquinus  de  Svalenberg.  Otto  comes  de  Rauenesberg.  Thetmarus  de  Biuren.i  Liudolfus 
de  Ösethe.  Bertholdus  de  Euerscot.  Ministeriales.  Heinricus.  Adelbertus  de  Rickersvic.  Conradus.  Liudol- 
fus. Bertholdus.  Andreas.  Eilbertus.  Nanzo.  Heredagus. 

DoA  unten  seitwärts  mit  Pergamentstreifen  auf  die  Charte  geheftete  grosse  Siegel  ist  zerstört. 

CCXLIII. 

Aus  dem  Kopialbucbe  des  Klosters  Gebrdeo. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  Ipsius  favente  dementia  Bemardus  Patherboraensis  ecdesie 
episcopus.  Notum  sit  tam  presentis  quam  futuri  evi  cunctis  Christi  fidelibus,  quod  miles  quidam  Wilhadus 
bonum  quoddam  quod  habuit  in  villa  Vrodenhusen  cum  consensu  omnium  coheredum  suorum  ex  conni- 
ventia  eciam  pia  domini  Friderici  palatini  comitis  de  Sumercschenburch  nee  non  et  fiiii  ejus,  cujus  ipse 
ministerialis  fuerat,  qui  sicut  litteris  suis  intelligere  nos  fecit,  pro  remedio  anime  sue  quicquid  juris  in 
eodem  bono  habuit,  omnimodis  reliquit  cenobio  sancte  Dei  genitricis  Marie  et  beati  Petri  apostoli  in  Ger- 
dine, ibique  Deo  die  noctuque  famulantibus,  perpetuo  libera  et  legitima  donatione  tradidit,  Unde  ne  hoc 
rationabile  factum  processu  temporis  a  memoria  fidelium  per  exortam  oblivionis  caliginem  evanescat,  et  a 
quoque  in  posterum  queat  infirmari,  sed  ut  ratum  et  inconvulsum  omni  evo  maneat  et  perseveret,  littera- 
rum  presentium  fecimus  iadiciis  eternari  sig^Uique  nostri  impressione  firmiter  muniri.  Si  quis  igitur  contra 
hec  venire  attentaverit,  et  ea  in  prejudicium  cenobii  iam  predicti  infringere  presumpserit,  pefp^uo  aucto^ 
ritate  Dei  et  apostolorum  Petri  et  Pauli  nee  non  et  domini  pape  et  nostra,  cum  Juda  proditore  anathe- 
matis  vinculo  sit  innodatus.  Acta  sunt  hec  testimonio  multorum  Christi  fidelium,  aimo  dominice  incamatio- 
nis  Millesimo  centesimo  quadragesimo  secundo,  Indictione  quinta,  Anno  vero  episcopatus  venerabilis  do- 
mini Bernhardt  Patherbornensis  Episcopi  quinto  decimo. 

CCXLIV. 

Nach  eioero  tob  dem  Domkapitel  und  dem  Official  zu  Münster  aufgenommenen  Transsumte  vom  J.  1288. 

In  Nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Amoldus  Dei  gratia  sancte  Coloniensis  ecclesie  humilis 
minister  In  perpetuum.    Oflicii  nostri  est  et  desiderii,   pro  posse  nostro  ecclesie  nobis  commisse  paceni 

5  ♦  Digitized  by  V^OOOlC 


36  ti44. 

ad  presen»  dare  et  in  fatamm  Dei  oooperaote  adkitorio  procddere.  Notom  igilar  fätoris  et  presentibus, 
qui  aqua  et  spiritu  sancto  renati  sunt,  esse  uolumus,  quod  christianissimus  liomo  Warnerus  Honasteriensis 
ecclesie  veuerabilis  episcopus,  cartem  quandam  Wormam,  ob  remediom  anime  sue,  ecciesie  sanote  Marie 
in  Monasterio,  et  ecclesie  beatoram  martirqm  Cosme  et  Damiani  ia  Lysbernen,  communem  habendam  in 
perpetuum,  licita  et  legitima  traditione,  cum  omnibus  que  ad  eandem  curtem  spectaut  siluis,  pratis,  Riuis, 
pascuis,  agris  cuUis  et  incuUis,  Molendinis  dedit.  Verum  nee  silentio  volumus  hoc  preterire,  quod  quidam 
secularis  vir,  Harpernus  de  Buekestella  diu  eandem  ciutem  inuascrat,  et  tam  supranotatum  Monasteriensem 
episcopum,  quam  venerabilem  fratrem  nostrum  Baldeuinum  Lysbergensis  monasterii  abbatem,  iniusta  sua 
peruasione  multum  et  diu  fatigauerat.  Verum  diuina  cooperante  iusticia  eundem  malefactorem  ab  iniusti- 
cia  sua  compesciuimus,  et  ad  recognoscendum  peccatum  suum  dictante  ueritale  et  Justicia  eum  coegimus. 
Facta  igitur  pace  de  supradicto  Harperao  traditionem  legitimam  venerabilis  episcopi  W.  banno'  et  auctori- 
tate  officii  nostri  confirmauimus,  et  tam  in  memoriam  quam  in  perpetuum  presentem  paginam  scribi  et 
ymagine  nostra  signari  precepimus.  Seruantibus  igitur  pacem  huic  suprascripte  donationi  sit  pax  in  terra, 
et  in  celis  vita  perpetua,  violatoribus  autem,  quoadusque  resipiscant,  maledictio  et  anathema.  Huius  rei 
sunt  testes.  Arnoldus  Gancellarius.  Waltherus  maioris  ecclesie  decanus.  Bruno  Xanctensis  prepositus.  Theo- 
baldus  sancti  Seuerini  prepositus.  Comes  Arnoldus  de  Monte.  Gozwinus  de  Heymesberg.  Waltherus  aduo- 
catus  de  Suesaz.  Hinricus  comes  de  Colonia.  et  alii  multi  boni  et  honesti  testimonii  uiri.  Actum  est  autem 
anno  ab  Incamatione  Domini  M^.C<>.XL^.IIIP.  regnante  gloriose  rege  Romanorum  Cunrado.  Innocentio  pp. 
regnante  in  Deo.  Domino  Jhesu  Christo  suauiter  omnia  disponente.  Cui  laus  et  gloria  in  secuta  seculorum. 
Amen. 

CCXLV. 

In  nomine  sancte  et.indiuidue  Trinitatis.  ||  Quoniam  mundus  in  maligne  positus,  omnes  fere  quos  nu- 
trit  homines,  de  die  in  diem  proficere  facit  in  peius,  ita  ut  falsitatem  ueritati  supraducentes,  controuer- 
siam  uel  disceptacionem  omnibus  negociis  inserere  nitantur,  admodum  necessarium  duximus,  presentis  tem- 
poris  quedam  facta  fidelium  ad  noticiam  quoque  futurorum  per  scripture  transmittere  testimonium.  Notum 
igitur  esse  uolumus  tam  futuri  quam  presentis  temporis  fidelibus,  quod  dominus  W.  beate  memorie  Mona- 
steriensis  episcopus  a  quodam  uillico  eiusdem  loci,  Wlfhardo  nomine,  precibus  suis  inpetrauit,  ut  ius  Sil- 
uestre  cuiusdam  curie  que  dicilur  Frankenvvrth,  in  villa  Telgot  site,  in  silua  que  uocatur  Berlare,  in  ma- 
nus  ipsius  reddidit.  Dominus  uero  Werenherus  episcopus,  propter  anime  sue  remedium,  idem  ius  ecclesie 
sanctf  Dei  genitricis  Mari^,  ubi  sanctimoniales  femine  incluse  Deo  deseruiunt,  cqpsentientibus  omnibus  eins* 
dem  silue  forestarüs  siue  marcmannis,  sub  tali  conditione  contradidit,  quatinus  ipsi  abbatisse  eiusque  soro- 
ribus  inde  ligna  usque  in  cinitatem  subueherentur.  Acta  sunt  autem  hec  anno  dominice  incamationis 
M.C.XL.1III.  Indictione  XV.  presidente  Romane  sedi  Lucio  pp.  II.  Regnante  feliciter  Cuonrado  IL  Ipse  uero 
dominus  Werenherus  episcopus  hanc  cartulam  super  hoc  negocio  conscriptam  proprio  insigniuit  sigillo,  ut 
maledictionibus  inferorum  subiaceat,  qui  de  his  apicem  uel  iota  demere  siue  immutare  presumpserit.  Huius 
autem  rei  testes  sunt  hi.  Heinricus  maioris  domus  prepositus.  Engelbertus  prepositus.  Wezelinus.  Godefri- 
dus.  Ernost.  Ministeriales.  WMiardus  uülicus.  Bertrammus  de  Doruelde.  Bemolfus  cognomento  magnus.  Lind- 
bertus  de  Holinbike.  Heinricus  de  Sconinbike.  Bernhardus  de  Rumpeshurst.  Walterus  de  M&lmbike.  Weze- 
linus de  Calueswinkele.  Heinricus  de  eadem  uilla.  et  alii  quamplures  fidelium. 
Das  aurgedruekte  Siegel  ist  dasselbe  wie  an  der  Crkottde  voH  1137. 


Digitized  by 


Google 


1144.  37 


CCXLVI. 


.^.  In  nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  ||  Wernerus  Dei  misericordia  Mimigardeuordensis  episcopus. 
Justum  ac  Deo  placitum  nostrequo  saluti  profutanim  credimus,  si  religiosorum  et  pauperum  Christi  preci- 
bus  adesse  et  eorum  necessitatibus  communicare  studuerimus.  Hac  igitur  consideratione  et  respectii  di- 
uine  misericordie  dilecto  filio  nostro  Balduino  Lisbernensis  cenobii  abbati,  bannum  Lisbernensis  ecciesie  a 
preposito  Heinrico  libere  in  manu  nostra  resignatum,  et  reditus  qui  ad  episcopalem  iusticiam  exinde  pro- 
uenerunt,  rogatu  eiusdem  preposili,.  tarn  ipsi  quam  successoribus  eins  in  presentia  fratrum  nostronim  in 
perpetuum  eoncessimus,  ne  de  cetcro  abbas  vel  fratres  sui  ab  aliena  potestate  inquietarentur,  vel  in  ali- 
quo  molestarentur.  Duos  etiam  solides  decimarum  iuxta  Warntorf  p.refat^  ^cclesie  tradidimus.  Hancautem 
nostram  traditionem  ne  quis  infringere  vel  infirmare  presnmpserit,  banno  episcopali  firmauimus,  et  in  testi- 
monium  ueritatis  hanc  paginam  conscribi  et  sigiUi  nostri  impressione  signari,  et  testes  qui  aifuerunt  assig- 
nari  fecimus.  Testium  nomina  hec  sunt,  Heinricus  prepositus  Maioris  ecclesi^.  Ingelbertus  prepositus.  Otto 
prepositus  Cappenbergensis.  Lambertus  Magister  scolarum.  Adelbero.  Rabode.  Hartwicus.  Hernest.  Acta 
publice  Moflasterii  sunt  hec,  anno  Dominice  incamationis  M.C^.XL*^.IIII.  Indictione  VII.  Regnante  Conrado 
gloriosissimo  Romanorum  rege,  Anno  regni  YII. 

Da«  unteo  seitwärts  aufgedrackte  Siegel  zeigt  den  sitzenden  Bischof  mit  anbedecktem  Haupte,  in  der  rechten  Hand  den 
Bischofsstab  schräg  über  den  Leib,  Ton  der  rechten  Schulter  nach  dem  linken  Fusse  zu,  in  der  linken  ein  geschlos- 
senes Buch  haltend;  auf  einem  Stuhle,  dessen  Armlehnen  Ton  Hundsköpfen  gebildet  werden,  und  dessen  weit  abste* 
bende  Füsse  Thierfussen  ähnlich  sind;  mit  der  Umschrift:  Wernerus  Dei  Gratia  Monasteriensis  ^s.  f. 

CCXLVII. 

Aus  den  Liber  quorundam  prtvilegtorum  des  Klosters  Liesborn. 

In  Nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Wernherus  Dei  misericordia  Monasteriensis  episcopus 
ad  postcritatis  noticiam  peruenire  uolui,  quod  quandam  dccimam  super  donium  unam  in  uilla  Mulebeche, 
quam  quidam  ministerialis  meus  Regwardus  in  beneficio  tenuit,  pro  remcdio  anime  sue  et  pro  mea  peti- 
cione  Lisbomeusi  ecciesie  in  mea  presentia  tali  iure  dimisit,  ut  de  domo  predicta  annis  singulis  duo  tan- 
tum  solidi  Monasteriensis  monete  pro  omni  decimatione  soluerentur.  Huius  rei  ueritatem  litteris  commen- 
dari  et  sigillo  meo  signari  et  testes  annotari  precepi.  Testes  hi  sunt.  Heinricus  prepositus.  Gustos  Frederi- 
cus.  Prepositus  Ingelbertus.  Euerwinus  aduocatus.  Bernhardus  de  Dulmia,  Wolfardus  uillicus  et  frater  eius 
Fredericus.  et  alii  multi. 

CCXLVIII. 

IN  NOMINE  SANCTE  ET  INDIVIDVE  TRINITATIS.  BERNHARDVS  DEI  GRATIA  PATHERBRVNNENSIS 
SEDIS  EPISGOPVS.  Si  utilitatibus  seruorum  Dei  prospicere  et  inseruire  studuerimus,  mercedis  eorum 
apud  Deum  nos  consortium  accepturos  sperare  poterimus.  Qua  propter,  rogantibus  Patherbrunnervis  ce- 
nobii fratribus,  bona  eorum  in  Ossenthorp,  in  Bullinchuson,  in  Atlon,  in  Hengeldere,  in  Andepon,  in  Er- 
minikeringhuson,  in  Beileibe,  in  noualibus  qu^  diuersi  abbates  ipsius  cenobii  diuersis  temporibus  sua  et 
suorum  fratrum  industria  et  instantia  su^^cclesie  comparando,  commutando,  procurando  acquisienint,  nostra 
pontificali  auctoritate  et  banno  predict^  ^ cclesi^  supeme  remunerationis  intuitu  confirmare  et  stabilire  cu- 
ramus,  sub  anathematis  interdictione  statuentes,  ut  nnUa  persona,  parua  uel  magna,  quemlibet  abbatem 
ipsius  cenobii  et  fratres  eius  super  eisdem  bonis  inqiiietare,  molestare  aut  disiustare  presumat,  sed  abbas 
et  fratres  predicti  cenobii  eadem  bona  cum  omnibus  suis  appendiciis  acquisitis  seu  acauirendis  libere  ad 

Digitized  by  L^OOQ IC 


38  «144. 

suam  prebendam  possideant.  Si  quis  autem  contra  huius  nostrf  constitulionis  seriem  uenire,  agere  attem- 
ptauerit,  hunc  anathematis  uinculo  innodamus  et  ctcrne  malcdictioni  cum  diabolo  et  angelis  eius  tradimus. 
Et  ut  hec  nostre  confirmationis  auctoritas  stabilis  per  succedcntia  tempora  maneat,  hanc  cartam  inde  con- 
scriptam  sigilli  nostri  impressione  fecimus  annotaru  «Huius  nostre  confirmationis  testes  sunt  omnes  tarn  ca- 
nonici quam  monachi  nostre  sedis.  Laici  quoque.  Heinrich.  Liudold.  Adelbrath.  Euerhard.  Conrad,  Eizo  et 
frater  eius  Heinrich.  Folcbrath.  Heriman.  Hartman.  Eilbrath.  Warmund. 

Anno  dominice  incamationis  M.C.XLHn.  Indictione  VU.  Regnante  Conrado  H.  rege,  anno  VH.  regni  eius. 

Das  anten  aofgedrackte  Siegel  iat  sehr  beschädigt. 

CCXLIX. 

Aus  dem  Kopialboche  de«  Klosters  Gehrden. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  Bernhardus  divina  favente  dementia  Patherbumensis  epi- 
scopus.  Quotienscunque  in  ecclesia  Dei  ob  remedium  anime  nostre  aliqua  mcmorabilia  gerimus,  ca 
scriptis  commendare  necessarium  ducimus,  quia  per  hoc  et  nostre  felicitati  nimirura  consulimus  et  utilitati 
succcssorum  nostrorum  laudabiliter  prospicimus.  Inde  est  quod  ad  noticiam  tarn  singulorum  quam  univer- 
sorurn  presenli  scripto  deducimus,  qualiter  Heinricus  fundator  et  advocatus  cenobii  sancti  Petri  in  Gerdine 
presentiam  nostram  adiit  et  ut  cuidam  concambio  quod  inter  ipsum  et  dominum  Ottonem  de  Vesperthe 
futurum  erat  inleressemus  rogavit,  et  sine  difficultate  obtinuit.  Ad  diem  ergo  constitutum  cum  multis  tarn 
ecclesiasticis  quam  secularibus  personis  Comiti  Rethero  de  Werthere  filio  domini  Widoldi  occurrimus,  qui 
omnes  liberos  comitatus  sui  utpote  ad  diem  legitimum  hbcri  consilii  adunavcrat,  üt  cum  eis  et  per  eos 
quod  facturum  erat  firmissime  facerct.  Postquam  advocatum  et  tionsilium  et  ex  sententia  habere  cepit 
inicium,  prefatus  Otto  de  Vesperthe  et  Heinricus  de  Gerdine,  acceptis  utrinque  prolocutoribus,  communem 
consensum  suum  de  concambio  tam  nobis  quam  toti  consilio  manifcbtaverant,  et  hoc  ordine  ad  legitimum 
finem  accesserunt.  Dominus  Otto  sex  mansos  quos  in  villa  Gerdine  hercditario  jure  possidebat,  consensu 
uxoris  sue  Gertrudis,  et  filii  sui  qui  duodecim  annos  implcvcrat,  legitima  largitione  iure  proprietatis  pre- 
mcmorato  Heinripo  de  Gerdine  contradidit,  cum  tamen  idem  Heinricus  prefatos  mansos  a  domino  Otlone 
prius  boneficiali  iure  possideret.  Heinricus  vero  pro  sex  mansis  Ulis  novem  mansus  patrimonii  sui  qui  sibi 
tunc  liberc  vacabant,  consensu  legitimorum  heredum  suorum  per  manus  Thincgravii,  Ottoni  redonavit  in 
villa  que  dicitur  Titlikesscn  tres,  in  Meingotessen  tres,  in  Hcmmenhusen  tres.  üt  autem  de  certo  certior 
licret  sex  alios  mansus  quos  in  Fleeten  ab  eodem  Ottone  in  beneficio  tencbat  ei  resigna\'it.  Et  ut  paucis 
mulla  concludamus  pro  sex  mansis  novem  mansus,  pro  bonis  inbeneficiatis  bona  vacantia  dominus  Otto 
recepit.  Nos  vero  hominis  pii  iusta  desideria  sincero  amore  amplectentes,  et  prefatum  cenobium  utpote 
cujus  investitura  ad  nos  pertinere  dinoscitur,  modis  omibus  promoveri  cupientes,  pro  debito  oflScii  nostri 
supremam  manum  imposuimus,  et  tam  laudabile  factum  auctoritate  banni  nostri  confirma\'imus,  perpetuo 
anathemate  innodantes,  qui  cenobium  sancti  Petri  in  prefatis  sex  mansibus  et  alils  iuste  acquisitis  vel  con- 
quirendis  inquietare  vel  molestare  presumpserint,  auctoritate  eciam  Dei  et  beati  Petri  et  nostra  includimus 
quatuor  decimas  videlicet  in  Uphusen,  Walderingdorp,  Bikenhusen,  Burchusen,  quas  filii  Wernheri  de  Brach 
nobis  in  expeditione  Jerosolomitana  resignarunt,  et  nos  eas  ecclesie  in  Gerdine  absque  omni  contradictione 
pro  remedio  aiiime  nostre  libere  contulimus.  Ut  autem  hec  actio  rata  et  inconvulsa  permaoeat  omni  tem- 
pore cartam  inde  conscribi,  et  sigillo -nostro  insigniri  et  testes  supter  annotari  precepimus,  Quorum  nomina 
hec  sunt.  Bernhardus  prepositos  majoris  ecclesie  paterbumensis,  Balduinus  abbas  Lisbornensig,  Conradus 
aßbas  Patherbumensis,  Liberi  vero,  Comes  concilii  Retherus,  Herimannus  et  Bernhardus  deLippia,  Conra 
dus  de  Everschudt,  Heinricus  de  Duerche,  Ministeriales  vero,  Luidoldus,  Conradus  Stapel,  Andreas,  Heri- 
mannus, Hai-tmannus  aliique  plures.  Acta  sunt  hec  amio  dominice  incamationis  M.C.XLliII.  Indictione  septi- 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1144  —  1145.  39 

ma,  regnante  Domino  Conrado  glorioso  Romanorum  rege,  anno  regni  ejus  septimo,  presidente  in  cathedra 
patherburnensis  civitatis  Yenerabili  domino  Bernharde  episcopo,  anno  episcopatus  ejus  decimo  septimo. 

CCL. 

Aus  dem  ältesten  Corfejf'schen  Kopialbache. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  CSnradus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Rex  secun- 
dus.  Equitas  iusticie  et  regni  auctoritas  nois  admonet  ecciesiarum  paci  clementer  prouidere  et  religiosorum 
uota  modis  omnibus  promouere.  Ea  propter  omnibus  Christi  nostrisque  fidelibus  tam  futuris  quam  presen- 
tibus  notum  esse  uolumus,  qualiter  Eylicha  marchionissa  piscationem  quandam  apud  Hugwer  ab  anteces- 
sore  nostro  imperatore  Ludewico  cenobio  Corbeiensi  collatam,  sed  per  insolentiam  temporis  ab  eadem 
ecclesia  alienatam,  assensu  filii  sui  Adelberti  marchionis,  uiuente  predecessore  nostro  imperatore  Lothario, 
predicte  Corbeiensi  ecclesie  remisit  et  resignauit.  Quam  remissionem  siue  resignationem  nobis  apud  Cor- 
beiam  sollempnem  curiam  celebrantibus,  prefatus  Adelbertus  marchio,  interuentu  et  petitione  Heinrici  ue- 
nerabilis  Corbeiensis  abbatis,  nee  non  Heinrici  prepositi  Corbeiensis  ecclesie,  confirmauit,  et  eandem  pisca- 
tionem, assentiente  filio  suo  Ottone  marchione,  coram  nobis  omnino  efTestucauit.  Nos  itaque,  ob  regni 
nostri  firmam  stabilitatem  et  anime  nostr^  nostrorumque  parentum  perpetuam  salutem,  prefatam  piscatio- 
nem et  omnes  possesslones  Corbeiensi  ecclesie  pertinentes  sub  nostra  regali  defensione  suscipimus,  aucto- 
ritate  regia  precipientes,  ne  aliquis  archiepiscopus,  episcopus,  dux,  marchio,  comes  uel  uiceicomes  aut 
alia  quelibet  persona  magna  siue  parua  predictam  Corbeiensem  ecclesiam  uel  res  ad  ipsam  pertinentes 
aliquo  modo  infestare  presumat,  sed  ea  que  sui  iuris  sunt  tam  in  familia  quam  possessiouibus  omni  dein- 
ceps  tempore  libere  et  pacifice  possideat.  Si  quis  autem,  quod  absit,  huius  precepti  nostri  statutum  in- 
fringere  temptauerit,  centum  libras  auri  componat,  quarum  partem  dimidiam  camere  nostre,  reliquam  uero 
predicte  ecclesie  persoluat.  Et  ut  h^c  ab  omnibus  credantur  et  inuiolata  conseruentur,  hanc  inde  cartam 
scribi  et  sigilli  nostri  impressione  insigniri  iussimus,  manuque  propria  corroborantes,  qui  presentes  aderant, 
testes  subter  notari  fecimus.  Quorum  nomina  hec  sunt.  Theodewinus  sancte  Rufine  episcopus,  apostolice 
sedis  legatus.  Thomas  sancte  Romane  ecclesie  cardinalis.  Bernardus  Pathelburnensis  episcopus.  Rodulfus 
'  Halberstadensis.  Bernhardns  Hildeneshemensis.  Philippus  Osenburgensis.  Heinricus  Mindensis.  et  precipue 
Frithericus  Magdeburgensis.  Thiedericus  Ferdensis.  Anseimus  Hauelbergensis.  Heinricus  Olomucensis.  Wibal- 
dus  abbas.  Heinricus  dux  Saxonie.  Adelbertus  marchio  et  filius  eins  Otto.  Fridericos  comes  palatinus.  He- 
rimannus  comes  de  Wincenburg  et  frater  eins  Heinricus. 

Signum  dotnni  Cünradi  Romanorum  Regis  secundi.  (L.  M.) 

Ego  Amoldus  cancellarius  uice  Heinrici  Moguntini  archicanceäarii  recognoui. 

Anno  dominice  incamationis  M^C^'XLY^.  Indictione  VUI.  Regnante  Cunrado  Romanorum  rege  H.  anno 
uero  regni  eins  VIU.  Data  apud  Corbeiam  feliciter  Amen 

CCLI. 

In  nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  ||  Ego  Conradus  Dei  grafia  Patherbrunnensis  cenobii  abbas, 
omnibus  hominibus  notum  esse  cupio,  qualiter  post  diutinam  controuersiam  habitam  inter  me  et  Adalra- 
dum  super  domo  illa  in  Nortburgnon,  ipso  asserente  quod  suura  esset  beneficium,  me  autem  affirmante 
quod  pertineret  ad  stipendia  fratrum  meorum,  tandem  uterque  iusticiam  nostram  dimisimus  in  consilio  tide- 
lium  nosCrorum«  Consono  igitur  utriusque  partis  consilio,  ipse  mihi  predictam  domum  cum  omnibus  suis 
pertinentiis  resignauit,  abnegato  prorsus  omni  quod  in  ea  uidebatur  habere  iure  beneficii,  et  ego  rursus 
eandem  domum  sibi  commisi,  ea  condicione,  ut  singulis  annis  in  cena  Domini  persoluat  ad  rationem  meam| 

Diqitized  bv  VjöOQlC 


40  i^4<^- 

ucl  succcssorum  roeorum  ac  fratrum  nostroram  sex  solidos  nummorum  Patherbrannensis  monete.  Quod  si 
descriptam  pcnsionem  memorata  die  non  persoluerit,  uel  domum  ipsam  ecclesie  liberam  dimittat,  uel  cerie 
duodecim  solidos  itidcm  Patherbrunncnsiuro  nummorum  mihi  siue  cuilibet  successori  meo  componat.  Sla- 
tutum  eciam  est  et  negare  non  possumus,  ut  quam  ipse  tarn  et  filii  ipsius  per  successiones  ipsam  domum 
licite  possidcant,  dummodo  et  ipsi  predictum  censum  iuxta  omnem  infra  descriptam  legem  persoluant. 
Quod  ut  notum  atque  utrinque  intemeratum  permaneat,  duas  cartas  td  ipsum  continentes  inde  conscripsi- 
mus,  easque  tarn  domni  mei  episcopi  Bernhardi,  quam  et  nostro  sigillo  signauimus,  unam  dedimus  ipsi, 
alteram  penes  nos  fecimus  conseruari.  Uuius  rei  testes  sunt,  ipse  domnus  meus  Bernhardus  episcopus. 
Wino  prcpositus.  Bernhardus  decanus.  Reinboldus.  Almarus.  Lenfridus.  Uerimannus.  canonici.  Liudoldus. 
Heinricus.  Adelbertus.  Folcwinus.  Eilberlus.  Cönradus.  ministeriales  episcopi.  Warmundus.  Eilbertus.  Sibertus. 
Godescalcus.  ministeriales  nostri«  et  alii  multi. 

Obwohl  in  der  Urkunde  swei  Siegel  angezeigt  sind,  lo  ist  doch  nur  eins  (wahrscheinlich  des  Abtes)  vorhanden  gewesen, 
aber  verloren  gegangen. 


CCLII. 

Aus  dem  im  J.  1105  geschriebenen  Kopialbuche  des  Klosters  Gertrudenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Phih'ppus  Dei  gratia  Osnabrugensis  ecclesi^  episcopus.  Ju- 
stum  est  et  episcopali  omnimodis  competit  sollicitudini,  susceptarum  ecclesiarum  necessarie  prouisioni  dili- 
genter  inuigilare.  Notum  igitur  esse  volumus  cunctis  fidclibus  tarn  futuris  quam  presentibus,  qualiter  illu- 
stris  vir  scilicet  Euerhardus  de  Huleuelde  et  uxor  eins  Heilwichis,  superne  remunerationis  intuitu,  patri- 
monii  sui  aliquanta  portione  diuine  seruitutis  cultum  amplificando  promouere  cupientes,  pro  animarum  sna- 
rum  remedio  unanimi  heredum  suorum  deuotione  ohtulcrunt  sancte  nouelle  plantationis  Ecclesie  in  monte 
videlicet  sancte  Gertrudis  mansum  unum  in  Lancen  Campe  cum  omnibus  ad  ipsum  pertinentibus,  fideliter 
expetentes  hunc  per  nostram  sollicitudinem  ad  predicte  profectum  ecclesi^  mumri  et  stabiliter  usque  qua- 
que  corroborari.  Nos  igitur  eorum  deuotioni  cordetenus  congratulantes,  iuxta  potitionem  ipsorum  hunc 
sine  cuiusquam  contradictiono  predicte  ecclesie  in  perpetua  proprietate  episcopali  banno  confirmauimus, 
quia  vero  sollicitudinis  debito  compellimur;  necessarie  sustentationis  amminiculum  Deo  ibi  seruituris  proui- 
dere,  consilio  idcirco  communicato  cum  maioribus  nostrc  ecclesie,  cunctis  qui  aderant  tam  clericis  quam 
laicis  unanimiter  consentientibus ,  in  augmentum  probende  fidelium  contulimus  Decimam  predicti  mansus  et 
agrorum  in  eum  pertinentium ,  nee  non  in  Harst  duorum  mansuum  eidem  ecclesie,  adiecimus  itaque  deci- 
mas  de  tuguriis  qu§  sunt  in  Hibenburen,  in  Holenberg,  in  Varula,  in  Kcseuorde.  Addidimus  preterea  De* 
cimas  quas  Manegoldus  monetarius,  qui  eas  beheficiario  iure  possedcrat,  pro  recompensatione  pecunie 
nobis  rcsignauit,  unius  videlicet  domus  in  Vorenholte,  unius  mansus  in  Hascampe,  duorum  in  Holthusen. 
Contulimus  etiam  prefale  ecclesie  domum  unam  in  Euinchusen  cum  omnibus  ad  eam  pertinentibus,  scilicet 
edificiis,  terris  cultis  et  incultis,  siluis,  pratis,  pascuis,  aquis  aquarumue  decursibus,  molendino  et  molen- 
dino  loco,  exitibus  et  reditibus,  quam  videlicet  domum  adolescentula  quedam  Reimodis  nomine,  que  eam 
beneficiario  iure  possederat,  ad  hoc  ut  predicte  ecclesie  conferret,  Walthero  fratre  ipsius  consentiente, 
nobis  resignauit,  quatenus  utilitas  inde  prouenicns  usibus  fidelium  Deo  ibidem  seruientium  suffiragetur.  Uec 
autcm  superne  remunerationis  intuitu  so  ipsam  mutato  seculari  habitu  ad  seruiendum  Deo  ibidem  deuotis- 
sime  obtulit,  seseque  facta  professione  regulari  vinculo  subiunxit.  Reddidit  insuper  nobis  Heinricus  came- 
rarius  noster  de  beneficio  suo  ad  dilectionem  filic  sue  scilicet  Margarethe,  que  se  in  eandem  fidelium  coii- 
uersationem  sincera  deuotione  transtulit,  Decimas  duorum  mansuum,  unius  in  Slade,  alterius  in  Ubcape- 
thorpe,  quas  iuxta  potitionem  ipsius  usibus  inibi  degentium  addendo  confirmauimus.  Addidimus  insuper 
ex  omnipotentis  auctoritate  hanc  preceptionem,   ut  nemini  liceat  post  factam  ibi  regulariter  professionem, 

Digitized  by  V^OOQIC 


1146.  41 

absque  licentla  prelali  et  totius  conuentus  consilio,  vel  claastro  discedere  vcl  alium  habitum  assumere,  et 
si  quando  is  qui  loco  presit»  vel  mortis  necessitate  interueniente  vita  discesserit,  vel  cuiuslibet  occasionis 
articulo  appellationis  officio  canonice  amotus  fuerit,  liberam  habeat  conuentus  idoneam  personam  eligendi 
facultatcm,  si  vero  in  quem  ecclosip  consors  societas  unanimem  fecerit  electionem,  a  me  vel  successore 
meo  in  regiminis  amministratione  promoueatur,  si  vero  quod  absit  ecclesia  inter  se  in  electione  discorda- 
uerit,  episcopali  auctoritate  aduersf  partis  presumptio  coerceatur,  et  quem  sanier  pars  elegerit  in  eodem 
officio  confirmetur.  Adiecimus  insuper  beneuolam  huiusmodi  pactionis  sponsionem,  ut  quicunque  de  mili- 
iia  Osnaburgensis  curie  siue  über  siue  ministerialis  existeus  quodlibet  bencficium  a  me  vel  successore  meo 
susceptum  spontanea  deuotiooe  ad  hoc  ipsum  resignare  voluerit,  id  statim  sine  cuiusdam  contradictione  et 
omnimoda  recompensationis  postulatione  siue  aliqua  pactione  predicte  ecclesic  in  perpetuam  proprietatem 
episcopali  donatione  conferat.  Quod  si  quis  in  posterum  siue  ecclesiastica  siue  secularis  persona  hisnostre 
ayctoritatis  sanctionibus  contraire  easque  ullo  malo  ingenio  seu  violentia  infringere  vel  mutare  voluerit» 
nisi  a  reatu  suo  digna  satisfactione  resipiscat,  ream  se  diuino  iudicio  esse  cognoscat  et  a  sancte  ecclesi^ 
communione  gladio  excommunicationis  segregata  eterne  ultioni  subiaceat.  Cunctis  vero  eiusdem  loci  hono- 
rem et  profectum  fideliter  amplectentibus  eumque  pro  posse  suo  et  nosse  in  omni  ordine  et  religione  ac 
necessaria  melioratione  decenter  promouere  cupientibus  sit  pax  et  benedictio  Domini  nostri  JESV  CHRISTI, 
quatenus  et  hie  bone  actionis  fructibus  habundare  et  in  futuro  feliciter  mereant  cum  Christo  regnare.  Yt 
autem  he  nostro  traditiones  et  institutiones  stabiles  et  inconuulse  in  omnia  retro  secula  perseuerent,  presen- 
tem  paginam  in  testimonium  posteris  nostris  conscribi  fecimus,  quam  banni  nostri  auctoritate  et  sigilli  no- 
stri improssione  testiumque  subscriplione  in  perpetuum  communitam  esse  volumus.  Acta  Osnabrugge  anno 
dorainicc  incarnationis  Millesimo  Centesimo  quadragesimo  sexto,  Indictione  nona  ^  XVIII.  Kai.  Maii,  sub  his 
testibus  quorum  nomina  hoc  sunt.  Adericus  prepositus.  Albericus  decanus.  Hecelo.  Thiedericus.  Walo.  Sige- 
bodo.  Thiemo.  Hartmannus.  Thiethardus.  Gerbertus.  Thomas.  Giselbertus.  Ex  laicis  vero.  Amolungus  aduo- 
calus.  Rikenzo.  Wichmannus.  Suetlierus.  Euerhardusi  Heinricus  camerarius.  Luidbertus.  Sicco.  Thiedericus. 
Johannes.  Manegoldus.  Waltherus.  Item  Waltherus.  Volcmarus  et  frater  eins  Iserus.  Amilius.  Piligrimus.  Siche- 
ardus.  Wecelo.  Hoio.  Hardwigus.  Wernherus.  Waldericus. 

CCLIII. 

Nach  der  notarieU  beglaobigten  Abschrift  bei  Kindlioger  Um.  T.  VIII. 

Eugemus  episcopus  seruus  seruorum  Dei.  Dilectis  filiis  Ermerpardo  preposito  ecclesie  beati  Laurentii 
de  Clarholte  eiusque  fratribus  tam  presentibus  quam  futuris  regulärem  uitam  professis  in  perpetuum.  Apo- 
stolici  moderaminis  clementie  conuenit  religiöses  diligere  et  eorum  loca  pia  protectione  munire.  Dignum 
namque  et  honestati  conueniens  esse  cognoscitur,  ut  qui  ad  ecciQsiarum  regimen  assumpti  sumus,  eas  et 
a  prauorum  hominum  nequicia  apostolice  sedis  patrocinio  foueamus.  Eapropter,  dilecti  in  Domino  filii, 
uestris  iustis  postulationibus  clementer  annuimus,  et  prefatam  ecclesiam,  in  qua  diuino  mancipati  estis  ob- 
sequio,  sub  beati  Petri  et  nostra  protectione  suscipimus  et  presentis  scripti  priuilegio  communimus^  sta- 
tuentcs  ut  quascunque  possessiones,  quecunque  bona  in  presentiarum  iuste  ac  canonice  possidetis,  aut  in 
futurum,  concessione  pontificum,  liberaUtate  regum,  largitionc  principum,  oblatione  fidelium,  siue  aliis 
iustis  modis  prestante  Domino  poteritis  adipisci,  firma  nobis  uestrisque  successoribus  et  illibata  permaneant, 
in  quibus  hec  propriis  duximus  exprimenda  uocabulis.  Capellam  unam  in  Clarholte.  Cui*tes  duas,  man- 
SOS  quinque,  in  uilla  que  dicitur  Lette.  Capellam  unam,  mansos  tres  in  Mackenberge.  Hansos  duos  in  Gun- 
newick.  Mansum  unum  in  Velmeringtorpe.  Mausum  in  Eclere.  Mansos  tres  in  Rupeloh.  Mansum  unum  in 
Belen.  Mansum  unum  in  Veytorpe.  Mansum  in  Essen.  Mansum  unum  in  loco  qui  Dltenhoh  dicitur.  XXVII. 
quas  Wahrschap  uocant,  cum  omnibus  appendiciis,  siluis,  pratis,  pascuis,  compascuis,  aquis  aquarumque 
decursibus,  piscationibus,  molendinis,  uiis  et  inuiis,  exitibus  et  reditibus.  XXVI.  solides  cuii^am  decime 
Cod.  dipl.  hin.  Wesifal.  U.  6  Digitized  by  VjjOOQIC 


42  1146. 

ex  dono  episcopi  Monasteriensis.  Capellam  unam  in  Behlen  cum  omnibus  pertinentiis  suis.  IUI.  solidos  de- 
ctme  in  Milien.  Mansum  unum  in  Clarholte.  II.  solidos  decime  in  HuUinghausen.  Siluulam  quandam  iuxta 
Hombrinke,  de  beneficio  comitis  Egberti,  cum  manso  uno  infra  eandem  siloam  posito.  Preterea  mansum 
in  Behlenholte,  duos  in  Clarholte,  unum  in  Mucheme,  unum  in  Odelinghusen,  unum  in  Motenhem,  qaos 
a  quodam  ministeriali  Gyselberto,  cuius  fuerant  beneficium,  sedecim  marcis  argenti  redemistis.  Preterea 
mansum  unum  quem  emistis  in  Dunninghusen.  Decernimus  ergo  ut  nuUi  omnino  hominum  liceat  pret^ctam 
ecclesiam  teroere  perturbare  aut  eius  possessiones  auferre,  uel  ablatas  retinere,  minuere,  seu  quibuslibet 
uexationibus  fatigare,  sed  onmia  integre  conseruentur,  eorum  pro  quorum  gubernatione  et  sustentatione 
concessa  sunt  usibus  omnimodis  profutura,  salua  sedis  apostolice  auctoritate  et  diocesani  episcopi  canonica 
iusticia  et  reuerentia.  Si  qua  igitur  in  futurum  ccclesiastica  secularisue  persona  hanc  nostre  constitutionis 
paginam  sciens  contra  eam  temere  uenire  temptauerit,  sccundo  tercioue  commonita,  nisi  reatum  suaio 
congrua  satisfactione  correxerit,  potestatis  honorisque  sui  dignitate  careat,  reamque  se  diuino  iudicio  e:y- 
stere  de  perpetrata  iniquitate  cognoscat,  et  a  ^acratissimo  corpore  et  sanguine  Dei  et  Domini  redemptom 
nostri  Jesu  Christi  aliena  fiat,  atque  in  extremo  examine  distrtcte  ultioni  subiaceat.  Cunctis  autem  eidem 
loco  sua  iura  seruantibus  sit  pax  Domini  nostri  Jesu  Christi,  quatenus  et  hie  fructum  bone  actionis  perci- 
piant  et  apud  districtum  iudicem  premia  pacis  inucniant.    Amen  ^). 

Datum  Viterbii  per  manum  {loberti  sancte  Romane  ecclesie  presbyteri  Cardinalis  et  Cancellarii ,  X.  Kai. 
Junii,  Indictione  nona,  Incamationis  dominice  Millesimo  centesimo  quadragesimo  sexto,  Pontificatus  uero 
domni  Eugenii  tercii  pp.  anno  secundo. 

CCLIV. 

Aos  dem  Fürxtl.  Salm-Horstmar'schen  Archife. 

Eugenius  episcopus  seruus  seruorum  Dei.  ||Dilectis  filiis  Alberto  preposito  ecclesie  de  Varlar  eiusqne 
fratribus  salutem  in  perpetuum.  Quoniam  volumus  ecclesiarum  omnium  jura  illibata  seruari,  obeunte  te 
nunc  eiusdem  loci  preposito,  uel  tuorum  quomodolibet  successorum,  nullus  ibi  qualibet  subreptionis  astu 
tia  uel  uiolentia  preponatur,  sed  liceat  uobis  communi  consilio  uel  partis  consilii  sanioris,  secundum  Dei 
timorem  et  beati  Augustini  regulam,  absque  nllius  contradiciione  prepositum  eligere.  Porro  loci  uestri  ad- 
uocatiam  nullus  inuadere  uel  usurpare  prcsumat,  nisi  quem  prepositus  et  fratres  secundum  Deum  et  ipsius 
loci  tttilitatem  linanimiter  prouidorint  eligendum.  Et  quoniam  nobis  bene  conslitit,  per  fratres  ecclesie  pre- 
monslratensis  uos  secundum  beati  Augustini  regulam  in  premonstratensi  ordine  primitus  informatos,  ipsi 
utpote  matri  in  omnibus  que  ordo  expostulauerit  debetis  obaudire,  et  iure  filialitatis  ab  ea  nullatenus  de- 
clinare.  Sane  ne  sequens  etas  aliquid  in  contrarium,  quod  absit,  moliatur,  ea  qüe  statuimus  per  presen- 
tis  scripti  paginam  apostolica  auctoritate  corroboramus.  Cunctis  igitur  eidem  loco  sua  iura  seruantibus  sit 
pax  domini  nostri  Jesu  Christi.    Amen.  Amen.  Amen. 

(Spruch kreis  mit  der  1  n  lisch rift: 
Fac  mecum  domine  signum  in  bonum.)  EgO  Eugenius  CatholicO  ecclcsic  episCOpuS    SS. 

f  Ego  Conrad  US  Sabinensis  eps.  ss. 
f  Ego  Octavianus  diac.  card.  S.  Nycol.  in  carcere  tulliano  ss. 
f  Ego  Guido  presbiter  card.  Sei.  Crisogorii  ss. 

Datum  Viterbi  per  manum  Roberti  S.  Romane  ecclesie  presbiteri  Cardinalis  et  Cancellarii,  VIII.   Kai. 
Jon.  Indict.  Villi,  incarnationis  dominice  anno  M^.C^.XL^.VI.  Pontificatus  uero  dompni  EVGENII III.  anno  secundo. 

Das  gewöholiche  Bleistegel  ist  mit  ein«r  Hanfsohour  angehängt. 


>)    Ohne  Zweirel  folgte  hier  die  Unterschrift  des  Papstes  und  der  bei  ihm   anwesenden  Kardinäle  i  mit  Spruchkreis  ond  Beoe 
valete,  weiches  alles  die  Abschrift  weggelassen  hat. 

Digitized  byC^OOQlC 


tl46.  43 


CCLV. 


In  nomine  sanct  f  et  indiuidue  Trinilalis.  ||  Ego  Warnherns  Dei  misericordia  Mimigardeuurdensis  eccle- 
sie  episcopus,  notum  facio  lam  posteris  quam  prescntibus  Christi  fidelibus,  quod  Cappenbergensis  ecciesia 
de  curte  que  Curethe  dicitur  VI.  solidos  in  decima  nobis  persoluebat,  qnos  in  beneficio  habebat  Arnoldus 
quidam  de  Hibarch.  Postea  autem,  rogantibus  predicte  occlesie  fratribus,  eosdem  VI,  solidos  ab  ipso  Ar- 
nolde eo  uoluntarie  resignante  receptos,  eidem  ecciesie  libere  concessimus,  acceptis  pro  eis  ab  ipsis  fra- 
tribus aliis  VI.  solidis  apud  Seppenrothe,  quos  prefato  Arnoldo  in  recompensalionem  aliorum  dedimus, 
Curtis  etiam  Wesheim  IUI.  solidos  in  decima  nobis  persolucbat,  quorum  II.  in  beneficio  habebat  comes 
Gerhardus  de  Dale.  Hos  II.  solidos  ab  eo  sua  nichilominus  uoluntale  receptos,  prenominate  item  ecciesie 
donauimus,  datis  quoque  eidem  comiti  pro  illis  duobus  solidis  aliis  de  predictorum  fratrum  bonis.  Neque 
hoc  latere  uolumus,  quod  curtis  que  in  Werna  est,  nichil  amplius  nobis  persoluit,  quam  IUI.  solidos  et  Uli. 
modios  tritici.  Similiter  domus  quedam  iuxta  Curethe  que  Ilammenheim  dicitur,  nichil  amplius  quam  II. 
solidos  nobis  persoluit.  Hos  cum  in  beneficio  a  nobis  acccpisset  Heinricus  quidam  de  Schonenbeche,  pre- 
dictam  domum  plura  inde  exigendo  grauabat.  Vnde  rogatu  memoratorum  fratrum  a  nobis  commonitus, 
gratis  dimisit  quicquid  preter  illos  duos  solidos  de  eadem  domo  exigebat.  Hoc  igitur  omnia  sicut  predixi- 
mus  inconuulsa  in  perpetuum  manere  episcopali  auctoritate  confirmamus,  ita  ut  quicunque  hec  infringere, 
et  supra  memoratam  Cappenbergensem  ecclesiam  de  his  aliquo  modo  grauare  presumpserit,  perpetuo  ana- 
thematis  uinculo  quousqüe  resipiscat  astrictus  teneatur.  Et  ut  hoc  omnia  rata  permaneant,  presentem  car- 
tam  sigilli  nostri  impressione  communire  curauimus.  Testium  autem  in  his  omnibus  et  clericorum  et  laico* 
rum  tam  ministerialium  quam  aliorum  non  parua  fuit  copia.  Heinricus  prepositus.  Engelbertus  prepositus. 
Bernhardus  de  Dulmene.  Xeodericus  frater  eins.  Herimannus  de  Dale.  Confirmata  sunt  hec  anno  Dominica 
Incamationis  M.C.XL"  VP.  Indictione  Vlllla.  Regnante  christianissimo  Romanorum  rege  CÜNRADO. 

Das  aufgedruckt  gewesene  Siegel  bat  sich  xwar  fon  der  Charte  losgetrennt,  ist  aber  noch  erhalten,  ond  iooiBt  mit  dea 
bei  der  Urkunde  von  1144  beschriebenen  überein. 

CCLVI. 

Aas  dem  Kopialbucbe  des  Klosters  Gehrden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Bernhardus  Dei  gratia  patherbumensis  episcopns.  Salubriter 
et  utiliter  divine  aspirationis  instinctu  ordinatum  atque  constitutum  est,  ut  quecunque  pie  actionis  vel  dona- 
tionis  intuitu,  fidelium  liberalitate  ad  divini  cultus  ministerium  delegata  fuerint  et  attributa,  litteris  et  cartis 
veracias  testimonia  contiiientibus  mandata,  futurorum  clarescant  noticie,  ne  temerario  ausu  cuiusque  ea 
locus  sit  infringere,  vel  oblivio  temporis  valeat  ulla  longinquitate  abrogare.  Universitatis  itaque  fidelium 
tam  prescntium  quam  futurorum  notum  esse  cupimus  pictati,  qualiter  quidam  Heinricus  divina  inspiratione 
prevcntus  et  nostro  consilio  animatus  omne  Patrimonium  suum  et  mansionem  propriatn  in  Gerdene  cum 
sue  sororis  Hergafdis  videlicet  et  ejus  Mundiburdi  Wernheri  consensus  astipulatione,  Deo  et  beate  Marie 
virgini  et  beato  Petro  apostolorum  principi,  pro  eterna  sui  suorumque  memoria  devotus  obtulit,  ut  ex- 
structo  cenobio  sorores  que  apud  Yburgh  ante  incluse  tenuiter  vivebant,  eo  translate,  djvinis  serviciis  eo 
Iiberius  et  largius  insisterent  et  vacarent,  quo  a  secularibus  remote  longius  distarent.  Jpsum  quoque  ceno- 
bium  sub  mundiburdium  beati  Liborii  et  nostri  et  ecciesie  patherbumensis  contradidit  et  constituit  Ut  et 
nostre  consolationis  eciam  aliquibus  augmcntis  cresceret  et  protectionig  iiostre  et  successorum  nostrorum 
in  omnibus  iuvamen  et  munimen  haberet.  Ad  hujus  itaque  viri  venerabiKs  propositum  bonum  et  votum 
laudabile  animo  benigne  accedentes  tradidimus  eidem  cenobio  in  Gerdene  ecclesiam  et  donum  al^ris  cum 
dote  et  mansis  dotalibus  videlicet  quinque  mansis  in  Gerdene  et  quatuor  in  Dallesseu,  parrochiam  eciam 

6*  Digitizedbyi^OOgle 


ii  1146  —  1147. 

cum  omni  juris  integritate  quod  nostri  erat  officii.  Samuele  sacerdote  cujusque  beneBcium  erat  libere  eadem 
resignante,  et  Bertoldo  archidiacono  consentiente ,  et  ab  omni  quod  suum  in  ea  erat  cum  alacritate  se  ab- 
dicante.  Et  ut  hec  rata  et  inconvulsa  permaneant,  officii  nostri  auctoritate  et  sigilli  nostri  impressione  et 
testibus  idoneis  corroboravimus,  quorum  hec  sunt  nomina.  Balduinus  abbas  Liesbomensis,  Conrad us  abbas 
patherbomensis,  Bernardus  prepositus,  Almarus  decgnus,  Thietmarus,  Rembertus  prepositus,  Evcrgisus, 
Lentfridus.  Liberi,  Yolquinus  advocatus,  Adelbertus  comes,  Bernhardus  deLippia,  Bertoldus  de  Eversculte. 
Hinisteriales,  Heinricus,  Adelbertus,  Luidoldus,  Bertoldus,  Conradus,  Conradus  Stapel.  Acta  sunt  hec  sub 
rege  Conrado,  Anno  dominice  inarnationis  MUIcsimo  centesimo  quadragesimo  sexto,  anno  episcopatus  vene- 
rabilis  domini  Bernhardi  patherbomensis  episcopi  XII.  feliciter.    Amen. 

CCLVIL 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Juttha  Dei  gratia  Hereuordensis  ecclesie  abbatissa.  ||Domuni 
unam  in  Rothe,  quam  pie  memori^  Domna  Gerthrudis  Hereuordensis  abbatissa  a  quodam  cuius  erat  bene- 
ficium  redemerat  et  in  usum  congregationis  disposuerat,  consensu  eiusdem  congregationis ,  id  est  tam  fra- 
trum  quam  sororum  nostrarum  omnium,  cambiuimus,  pro  qua  beneficium  quod  quidam  ministerialium  iü 
uilla  que  Middelesten  Yflen  uulgo  dicitur  possederat,  in  usum  eiusdem  congregationis  cambitione  stabiliui- 
mus.  Reditus  de  eisdem  bonis  in  feste  sancte  Pusinne  quod  est  Villi.  Kai.  May ,  tam  fratribus  quam  soro- 
ribus  equaliter  distribuetur,  et  in  hac  distributione  prebenda  Sancte  Pusinne  et  b^ati  Walderi  non  omilte- 
tur.  Eadem  predicta  domna  Gerthrudis  reditus  de  domo  una  in  Hartbike,  in  usum  eiusdem  congregationis 
ordinauit,  et  eisdem  IÜ.  Non.  May.  distribui  predicto  modo  constituit.  Has  predictas  domos,  ne  quis  cani' 
biendo  vel  in  beneficium  petendo,  ditioni  sue  uendicare,  vel  aliquo  modo  usurpare  presumat,  sciant  om- 
nes  Christi  fideles  tam  futuri  quam  presentes,  anathemate  firmatum,  nichil  incons'ultis  fratribus  et  sororibus 
in  bis  bonis  fieri  rationabiliter  posse.  Hoc  ordine  que  facta  sunt,  huius  manuscripti  subscriptione  testimo- 
niamus  et  roboramus.    Actum  M.C.XL.YI.  dominice  mcamatiouis  anno.  Indictione  Villi. 

Die  Urkunde  ist  in  die  Breite  geschrieben  und  das  Siegel  neben  der  Schrift  mit  Pcrgamentst reifen  auf  die  Charte  geher- 
tet.  Dasselbe  seigt  die  sitzende  Aebtisstnn ,  in  der  rechten  Hand  ein  geschlossenes  ßuch  haltend ,  und  die  linke  erho- 
ben; die  Umschrift  ist  andeutlich. 

CCLVIII.  *) 

v><.  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Cunradus  diuina  fauente  dementia  Romanonmi  Rex  secuii- 
dus  ^).  Ad  regi^  dignitatis  munificenüam  ||.pertinet,  bene  de  Republica  ^)  merentibus  uirtutum  premia  tri- 
buere,*vt  et  ipsi  pro  su^  fidei  constantia  laboris  sui  emolumenta  percipiant,  et  ceteri  ad  exsequQnda  im- 
perii  munia  bon^  spei  pleni  et  alacres  fiant.  Quocirca  nouerit  omnium  fidelium  nostrorum  tam  futurorum 
quam  presentis  elatis  industria,  quod  noster  fidelis  et  carissimus  Monasteni  quod  noua  CORBEIA  dicitar 
uenerabilis  abbas  Wiboldus  nostram  clementiam  adiit,  petens  ut  priuilegta  HEREVORTUENSIS  monasteni 
cui  nunc  uenerabilis  abbatissa  Judith  preesse  cognoscitur  ^),  inuouare  et  confirmare  dignaremur.  Cuiiis 
religiös^  petitioni  ob  insignem  ipsius  circa  nos  et  regnum  uobis  a  Deo  concessum  fide,  pietatis  aurem  in- 
clinantes,  per  presentis  pagine  seriem,  sub  regi^  maiestatis  tuitionem  locum  ipsum  HEREVORDE^)  cum 


*)    Eine  gleichseitige  and  gleichartige  Urkunde  für  das  Still  Corfej  >eigt  die  in  den  I^oten  angegebenen  Abweichungen. 

1)    Scds. 

^    Hier  schliesst  die  oberste,  in  Terlängerter  Schrift  geschriebene  Zeile. 

^    CORßElENSIS  ^cclesi^,  cui  nunc  idem  uenerabilis  abbas  preesse  cognoscitur, 

«)    nouam  uidelicet  GORBEIAM,  ^  j 

Digitized  by  VjOOQIC 


li4T.  45 

Omnibus  sibi  tarn  intus  quam  foris  pertinentibus  assumimus,  eumque  perpetua  libertate  donantes,  nostra  ei 
oronium  principum  auctoritate,  lege  in  perpetuum  mansura  firmamus,  ne  prefatum  monasterium  IIERE- 
VORDE  *)  in  potestatem  vel  dilionem  siue  subieclionem  alicuius  persona  seu  ecclesiastijce  seu  secularis 
dignitaiis,  per  aliquam  donationem  siue  commutationem  cedat,  sed  semper  sub  ordinatione  et  defensione 
regum  vel  imperatorum  consistat,  et  libertate  quam  hactenus  optinuit  in  ordine  ei  professione  canonicarum 
sanctimonialium  ^  in  perpetuum  potiatur.  Ei  quoniam  ab  imperalore  LVTHEWICO  duo  monasteria  con- 
structa  sunt  et  a  nostris  predecessoribus  honore  et  diuitiis  aucta,  unum  uidelicet  monachorum,  quod  noua 
CORBEIA  dicitur,  ad  normam  scilicet  ueteris  Corbeie,  HEREVORDENSE  vero  sanctimonialium  ad  similitu- 
dinem  Suessionensis  monasterii,  decretumque  est  ab  eis,  ut  Corbeiensis  abbas  quicumque  pro  tempore  fuerit, 
procurationem  agat  Hereuordeusis  ecciesie,  ita  uidelicet  ut  iuxta  consuetudinem  qua  ancillarum  Dei  con- 
gregationibus  procurari  solent  prepositi  ex  ecclesiastico  ordine,  tam  in  disciplina  quam  in  cunctis  negociis, 
que  famul^  Christi  pro  sexu  et  professione  sua  exequi  non  possent,  ipsarum  prouisor  et  patronus  existe- 
ret,  nos  quoquc  predecessorum  nostrorum  uestigia  sequentes  confiimamus,  et  decreto  in  eternum  man- 
suro  statuimus,  ut  omnes  per  successionem  Corbeiensis  conobii  abbates  prescripta  procuratione  et  patro- 
cinio  absque  ullius  contradictione  utantur,  et  seruata  dignitate  abbaüsse,  in  quibus  oportunum  fuerit,  Here- 
uordensi  congregationi  assistant.  Scire  preterea  uolumus  uniuersitatem  fidelium,  quod  prefatus  Imperator 
pro  elemosina  generis  sui  iradidit  ceUam  que  uocatur  MEPPIA  cum  decimis  et  possessionibus  ad  eam  per- 
ünenübus  ''),  et  ecclesiam  ERESBVRG  circumquaque  per  duas  saxonicas  rastas  ad  nouam  CORBEIAM,  ad 
HEREVORDENSE  vero  monasterium,  in  episcopatu  ASNABRVGGENSI »),  ecclesiam  BVINIDI,  cum  subiectis 
sibi  fcclesiis,  in  parrochia  MIMIGERNEVORDI  *)  ecclesiam  RENI  cum  his  que  ad  eam  pertinent  ^cclesiis, 
ita  sane  ut  decimarum  aliorumque  redituum  prouentus  omnes  prefati»  cederent  monasteriis,  et  ab  ipsis 
uicissim  procurarentur  subiect^  plebes,  in  baptismate,  in  eucharistia,  in  sepulturis,  in  confessione  peccato- 
rum  audienda,  et  presbyteri  qui  principales  ecclesias  tenerent,  arcliipresbyterorum  officio  fungerentur,  ad 
agenda  omnia  que  solent  fieri  ab  archipresbytens  episcoporum.  Et  cum  ipsi  episcopi  circationes  suas  ibi 
agere  deberent,  ad  eorum  mansionatica  daretur  ut  in  capitularibus  autecessorum  nostrorum  prescriptum 
habetur,  uidelicet  quantum  satis  sit  eis  dari,  et  episcopi  non  plus  querant,  nee  cum  pluribus  ueniani, 
quam  ut  eis  sufficere  possint.  Ne  autem  in  summa  debiti  episcoporum  seruitii  plus  exigeretur  quam  opus 
sit,  statuerunt  predictarum  ecclesiarum  episcopi,  cum  consensu  sinodali,  coram  antecessore  nostro  OTTONE 
imperalore  et  archiepiscopo  RABANO  ceterisque  cum  eo  in  sinodo  agentibus,  ut  deutar  ad  singulas  eccle- 
sias porci  IIII.  ualentes  singuK  denarios  XII.  aut  arietes  VIII.  tantundem  ualentes.  porcelli  DU.  auce  Uli. 
puUi  VIII.  situle  XX.  de  Medone,  de  Hellita  ceruisia  XX.  de  non  mellita  LX.  panes  CXX.  de  auena  modii 
C.  manipuli  DC.  essetque  in  potestate  episcoporum,  utrum  hec  per  singulas  ecclesias  ad  unum  mansiona- 
ticum,  an  ad  duo  uellent  habere  ^^).  Confirmamus  eüam  omnes  possessiones  quas  idem  monasterium  hac- 
tenus quiete  optinuit,  in  quibus  hec  nominatim  expressa  sunt.  Rene.  Weteringe.  Scopinge.  Ibbenbure.  Lig- 
gerike.  Linen.  Bunethe.  Rothinghusen.  Scapaharda«  Vmlo.  Bürde.  Bekinminden.  Concedimus  preterea  atque 
constituimus  secundum  predecessorum  nostrorum  decreta  ^'),  liberam  utrique  loco  potestatem  eligende  de 


«)    noaa  CORBEIA. 

*)    in  ordine  —  sanctioiontaliam  fehlt. 

^   Anstatt  der  Stelle:  Scire  —  pertinentibni,  heUst  et  hier:  Confirmamas  etiam  qnod  prefatoa  anteceasor  nester  Lntbewicaa 

iupradictia  monasterüs  pro  elemoa.  gen.  aui  tradidit,  cellam  uidelicet  qup  ooc.  MEPPIA  cum  dec  et  posaeta.  uodequacpie 

ad  eam  pertinentibua, 
*)  Aanebruggensi 
•)    MIMIEBNEVORDI 

^^    Die  hier  folgende  Stelle^  ron*  Confirmamaa  •—  Bekinminden,  fehlt, 
^^)   Für:  Concedimus  -»  decreta,  heisst  es:  Statuimus  etiam  atque  concedimns  iozta  decreta  predeceta.  noatromm 

Digitized  by 


ronuD 

\j00gle 


46  ***^- 

propria  congregatione  in  regimen  sui  per  fatura  seroper  tempora  congruf  persona ,  et  ut  nullus  iudex  pu- 
blicus  liceniiam  in  homines  ad  prefatum  monasterium  REREVORDENSB  ^^  pertiuentes  ullam  iudiciariam 
habeat  exercere  potestatem.  Sed  omnis  eorum  res  coram  aduocato  ipsorum  diifiniatur  ^^),  nee  in  siluis 
eidem  ccclesi^  pertinentibus  vel  adiaceiitibus  aliqua  persona  maior  aut  minor  uenari  presuroat,  ne  qoies  an- 
cillarum  Dei  perturbetur,  aut  coloni  carum  ad  inopiam  redigantur.  Et  ut  hec  confinnationis  nostre  aucto* 
ritas  slabilis  et  inconuulsa  omni  permaneat  euo,  hanc  paginam  inde  conscriptam  manu  propria  ut  infra 
uidetur  corroborantes,  sigilli  nostri  impressione  iussimus  insignirl 

Signum  damni  Cunradi  Romanorum  Regis  secundi.  (L.  M.) 

Ego  Amoldus  cancellarius  uice  Heinrid  Moguntini  archicancellarii  recognoui.  * 

Anno  dominice  incarnatiouis  M.C.XLVIP.  Indictione  Xa.  Regnanle  CVNRADO  Romanorum  Rege  IR 
anno  vero  regni  eius  X^.  Data  FRANKENEVORDE  ^*).  Feliciter.  AMExN. 

Das  Siegel,  welches  aurgedruckt  war,  ist  Terloreo  gegaagen. 

CCLIX.  ♦) 

C*  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Cuonradus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Bex  Scds.  |f 
Pnncipalis  dignitatis  munificentiam  decet,  bene  de  Republica  merentibus  premia  rependere,  et  per  con- 
gruos  bonorum  gradus  prouectos  C9teris  in  exemplum  et  tamquam  bone  spei  signum  proponere,  ut  tarn 
hi  sui  laboris  emolumenta  sine  fine  mansura  percipiant,  quam  Uli  a  simili  .mercedis  gratia  sese  non  frau- 
dandos  intelligant  Quocirca  nouerit  omnium  fidelium  nostrorum  tam  futuri  quam  presentis  temporis  indu- 
Stria,  quod  nos  propicia  serenitate,  fidem,  labores  et  constantiam  fidelissimi  nostri  nobisque  karissimi  Wi- 
boldi  CORBEIENSIS  Abbatis  intuentes,  tradidimus  in  perpetuum  CORBEIENSI  monasterio,  et  eidem  qui 
nunc  diuina  uocatione  et  communi  atque  concordi  (ratrum  electione  preest,  abbati  scilicet  Wiboldo,  nee 
non  cunctis  successoribus  ipsius,  auctoritate  in  eternum  ualitura,  monasterium  femiuarum  quod  uocatur 
KEMINADA  ^),  et  de  nostro  atque  regni  iure  per  manum  Herimanni  palatini  comitis  de  Rheno,  quem  ad 
hoc  rite  peragendum  assumpseramus  aduocatum,  transegimus  et  firmauimus  super  reliquias  corporis  Sancti 
Viti  Martins,  per  aureum  donationis  nostrf  anulum,  in  potestatem  et  ius  atque  dominationem  CORBEIENSIS 
monasterii,  in  manum  predicti  abbatis  Wiboldi,  et  Adelberti  Marchionis  de  Brandenburg,  qui  uice  *comitis 
Heremanni  de  Winzemburg,  CORBEIENSIS  monasterii  aduocati/  eandem  donationem  nostram  seu  trans- 
actioncm  suscipiebat,  ita  uidelicet  ut  CORBEIENSE  monasterium,  prenominatum  monasterium,  scilicet  KE- 
MINADA^, cum  Omnibus  prediis,  siluis  et  aquis,  tam  foris  quam  intus,  ad  ipsum  locum  "}  pertinentibus, 


i^    Corbeiense  • 

^^)  Anstatt  der  nun  folgenden  Stelle:  nee  in  siluis  —  insigniri,  folgt  hier:  et  ut  iusticiam  quf  appellator  Burcbban  nemo 
sibi  usurpare  in  eodem  loco  preaumat,  niii  cui  potestas  ab  eiusdem  c^nobii  abbate  concessa  fucrit,  et  ut  liberi  homlnM 
licentiam  babeant  predia  sua  eidem  nionasterio  conferre,  nee  quiuis  iudex  aut  regia  potestas  solituni  debitum  aut  pubti- 
cuoi  uectigal  ab  eis  deinceps  eztorqueat,  sed  et  se  ipsos  in  proprietatem  ipsius  ecclesi^  ad  iu»  ministerialium  tradere  liceat, 
et  de  infimo  ordine,  uidelicet  de  litis  aut  de  ceosuariis  facere  ministeriales  abbas  potestatem  babeat. 

M)    DATA  APVD  FRANKENEVORDE. 

*)  Dai  Original  (jetzt  im  R5nigl.  Geheimen  Staats -A  roh  Ire  so  Berlin)  ist  auf  roth  gefärbtes  Pergament  mit  goldnen  Bueb- 
Stäben  geschrieben.  —  Ein  anderes,  in  gewöhnlicher  Weise  geschriebenes  und  mit  aufgedrucktem,  fedoch  beschä'digtem 
Siegel  versehenes  Exemplar,  kommt  mit  jenem,  bis  auf  unbedeutende  Verschiedenheilen  in  einselnen  Buchstaben,  voll* 
kommen  überein.  Von  einem  dritten  ist  nur  noch  ein  Bruchstück  vorhanden.  —  Eine  gleichseitige,  auf  die  rncorporation 
der  KlÖAter  Keminada  und  Visbike  sich  besiebende  Urkunde,  hat  die  in  den  Noten  angegebenen  Abweichungen. 

i)  duo  feroinarum  monasteria  KEMINADA  uidelicet  atque  VISBIKE,  ^  duo  prenominata  monaiteria  KEMINADA  scilicet  et 
VISBIKE,    ^)  ad  ipsa  ioca. 


Digitized  byi^^OOQlC 


114  7.  47 

habeat,  possideat,  ordinel,  utatur  et  seruet,  sicut  tenet  sub  suo  regimine,  iure  uidelicet  perpetuario  *)  tres 

abbatiolas,  quas  fundator  eiiisdem  noue  CORBEIE,  LflHEWlCVS  pius,  magni  KAROLI  filius,  ad  eandem 

CORBEIAM  contulit,  scilicet  ERESBVRG,  nobile  quondam  Saxonum  castrum,  nee  non  MEPPIAM  atque  *) 

VISBIKE.  Sane  de  prefato  loco  ®)  neqae  milicia  neque  uUura  seruicium  nobis  aut  regno  debebatur,  ^t  quo- 

niam  CORBEIENSI  monasterio,  tarn  in  milicia  quam  in  seruicio  ad  honorem  regni  et  defensionem  sancteeccle- 

sie  dignitas  collata  est^),  ex  consensu  fratrum  et  ministerialimn  ipsius  ecciesie  statuimus,  ut  pro  augmento 

prefati  monasterii,    quod  ^cclesie  CORBEIENSI  in  perpetuam  possessionem   tradidimus,  ad  debitum  regis 

seruicium  VI.  marce,  aut  seruicium  VI.  marcarum  regno  de  abbalia  CORBEIENSI  persoluantur,  atque  hanc 

nostre  auctoritatis  donationem  ex  iudicio  principum  regni  nostri,   sicut  prescriptum  est,  mauere  in  perpe- 

tnum  decernimus.    Primam  iudicii  sententiara  dedit  Burchardus  Argentinensis  episcopus,  quam  secutus  est 

Adelbero  Treuirensis  archiepiscopus«  Anshelmus  Hauelbergensis  episcopus.  Heinricus  Leodiensis  episcopus. 

Sifridus  Wirzeburgensis  electus.  Frithericus  DVX  SVEVIE  et  Alsatie.  Herimannus  palatinus  comes  de  Rheno. 

Conradus  Dux  de  Ceringa.   Cvnradus  Marchio  de  Witin.   Adelbcrtus  Marchio   de  Brandenburch.   Otto  filins 

ipsius  eque  marchio.  Herimannus  filius  eiusdem  Adelberti  marchionis.  Lfitheuuicus  comes  patrie  de  Thurin- 

gia.  Herimannus  Marchio  de  BADA.  Wernherus  Comes  de  Bathen.  Vthelricus  comes  de  Lenzenburch.  Vthel- 

ricus  comes  de  Horninga  ®).  Heinricus  comes  de  Cazzenelenbogan.  Marquardus.  Sibodo.  Theodericus  comes 

de  Montbeliart.  et  alii  plures  qui  tunc  affuere.    Hoc  quoque  notum  esse  uolumus,   quod  uenerabilis  pater 

noster  Eugenius,  Sancte  Romane  ecclesi§  pontifex  ®),  frequenti  nos  admonitione  tam  per  suos  quam  per 

•nostros  legatos  hortatus  est,  ut  monasteria  feminarum,   que  nostre  ditioni  et  ordinationi  in  regno  nostro 

specialiter  pertinent,   in  quibus  diuina  religio   peuitus  dilapsa  est,   reguläre  et  reformare  dignaremur.    Et 

quoniam  sepe  nominatum  monasterium  ^^)  KEMINADA  **),  non  iam  monasterium  ^*),  sed  omnibus  pretereun- 

tibus  uiam  in  peccatis  commune  ^*),   corrigi  posl  mukös  labores  non  potuit  ^*),  siquidem  mullis  rcligiosis, 

et  precipue  Mindensi  episcopjo,   in  cuius  parrochia  situm  est  idem   monasterium,  hanc  operam  iniunxera- 

mus,  ut  inibi  diuina  reh'gio  et  sacre  conuersationis  cultus  institueretur  et  rite  obseruaretur  **),   et  quoniam 

CORBEIENSI  monasterio  uicinum  est  *®),   tam  ad  correctionem  quam  in  proprietatem  inibi  contradidimus, 

nullo  reclamante,  nisi  sancte  regule  inimicus  et  pudicitie  hostis  fuerit  inuentus.    Aduocatiam  uero  sepe  fati 

loci,  id  est  KEMINADA,  et  omnium  prediorum  ibidem   pertinentium ,   quam   uir  illustris  Heinricus  DVX  Sa- 

xonie  a  nostra  et  prcdecessorum  nostrorum  regum  uidelicet  seu  imperatorum   manu  habuerat,  tradidimus 

iam  dicto  CORBEIENSI  monasterio  nee  non  prenominato  abbati  Wiboldo  suisque  successoribus  canonice  et 

regulariter  ordinatis  in  perpetuum,   ipso  duce  consentiente  et  annuente,  et  eandem  aduocatiam  de  manu 

ipsius  abbatis,  hominio  prius  ei  cum   iuramento   ädelitatis  propter  id  ipsum  facto,  sponte   et  nitro  reci- 

piente  *'),    Auclorilate  uero  nostra  regia  prefate  cello  KAMINADE  i®)  damus  ac  decreto  in  perpetuum  uafi- 

turo  confirmamus  eandem  libertatem,  quam  habet  CORB.  monasterium,  scilicet  prefecturam  urbis  que  uulgo 

dicitur  Burchban,  ea  uidelicet  priuilegii  ratione,  ut  nullus  DVX,  nullus  MARchio,  nullus  Comes,  nullus  ad- 

uocatus,  potestatem  habeat  exercendi  in  atrio  predicte  ecciesie  ^*),  sed  quicquid  preter  ins  et  oquum  a 

Tamulis,  qui  tam  abbati  quam  congregationi  obsequio  cottidiano  deseruiunt,  commissum  fuerit,  ab  abbate 


pmpriAario  ^)  et  *)  ad  prefata  duo  loca  ^  Aoatatt  der  folgenden  Stelle:  es  consensu  —  decernimus,  heissl  es:  nos 
iudicio  principum,  ad  coronf  nostr^  augmentum,  sicut  prescriptum  est,  manere  decernimus.  ®)  Orninga.  ^)  suromus 
pontirex  ^^)  nominata  monasteria  ^')  et  VISBIKE  ^^)  monasteria  '^  comrounia  ^*)  potuerunt  '^}  Die  Stelle  fon  si- 
quidem —  observarctur  fehlt.  ^*)  et  CORB.  roonast.  uicina  sunt,  '^  Die  ganse  Stelle  fon:  Aduocatiam  —  recipienlr, 
fehlt«     '^  prefatis  duabua  cellia  K£M.  et  VISBIKE    ^  exerc.  iudidum  in  atr.  predictarum  ecdesiarum 


Digitized  by 


Google 


48  *14T. 

nel  ab  eo  cui  ipse  mandanerit,  corrigatur.    Et  at  hoc  omnia  rata  et  inconnulsa  in  perpetaam  habeantar, 
preceptum  hoc  conscribi  et  imaginis  nostre  impressione  insigniri  JVSSIMVS.,. 

(L  M.) 
Signum  Domni  Conradi  Romanorum  Begis  Scdi.  Inuiclissimi  ^^J.^ 
Ego  Amoldus  Cancellarius  uice  Heinrici  Maguntini  Archiepiscopi  et  ArchicanceUarü  recognoui,,. 

Data^O  Anno  dominic?  Incarnationis  M<>.  C<>.  XLVII«.  Indictione  X.  ANNO  V«  ««)  DNI.  CVNRADI  SCDI 
Regis  Inuicüssimi  VUII.  Actum  ««)  FRANKENEVORT  in  Christo  feliciter.    AMEN.,. 

Das  Siegell  welchei  angehängt,  ohne  Zweifel  aUo  eine  goldene  Bulle  war,  ist  Terloren  gegangea  ^. 

CCLX. 

s 

In  nomine  sancte  et  indiuiduc  Trinitatis.  ]|  Ego  Bernhardus  Dei  gratia  Paterbrunncnsis  episcopos,  ea 
que  infra  scripta  sunt  nota  esse  cupio  uniuersis  tam  futuris  quam  preseniibus.  Vir  quidam  Heiko  nomine 
in  libcra  ueniens  conditione,  factus  est  censualis  ecclesi^  in  Curbeke  duorum  denariorum  uel  tanti  precii 
cere.  Vxorem  duxit  nomine  Liutgardem,  ad  ecclesiam  apostolorum  Petri  et  Pauli  in  Paterbrannon  iure 
ministerialium  pertineiitem.  Cuius  sollicitudinem  gerens ,  bona  sua  que  iam  post  ipsum  futura  erant  ecclesie 
cui  et  ipse  pertinebat,  ita  dumtaxat  si  legitimum  heredem  alium  superstitem  nullum  haberet,  tradidit  ea 
cum  consensu  heredum  suorum  nee  nou  aduocati  sui  Reinboldi,  in  proprietatem  supradictorum  apostolo- 
lorum  ecclesie,  quatuor  uidelicet  mansos  in  Eluerenscenghusen  et  in  Auenhusen,  recepitque  ea  nirsus  tam 
ipse  quam  vxor  ac  ßlii  eius  in  beneficium  a  CONRADO  eiusdem  ecclesie  abbate.  Quod  ne  cuiquam  ab- 
surdum uideatur  uel  in6rmum,  nouerit  totum  mea  cum  uoluntate  et  auctoritate  patratum,  quippe  qui  tunc 
habui  Curbecensem  ecclesiam  in  mea  libera  dispositione,  poteramque  ipsam  totaliter,  nedum  eius  parli- 
culam,  prefate  abbatie,  si  uoluissem,  tradidisse.  Porro  autcm  ut  hcc  nota,  rata  et  inconuulsa  permaneani» 
paginam  banc  inde  conscriptam  sigilli  nostri  impressione  signauimus,  et  omnem  hominem  quicunque  supra- 
dictam  apostolorum  ecclesiam  prenominatis  bonis  spoliare  uel  disuestirc  presumpscrit,  nisi  cito  resipiscat, 
perpetui  anathematis  uinculo  innodatum  esse  censuimus.  Huius  rei  testes  sunt  Almarus  decanus.  Reinber- 
tus  preposltus  de  Oriente.  Lentfridus.  Sigefridus.  Hugo,  canonici.  Adalberlus  comes  de  Everslein.  Liudolfus 
frater  episcopi.  Boimundus.  liberi.  Liudolfos.  Cönradus.  Yolcwinus.  Warmundus.  Eilbertus.  ministeriales.  et 
alii  multi. 

Actum  est  anno  ab  incamatione  Domini  Millesimo  C.omiXL.VII.  Indictione  Y.  Regnante  Romanorum 
rege  Cönrado  II.  Anno  regni  eius  decimo.  Episcopatus  ipsius  domni  Bernhardi  Patherbrunnensis  anno  XX^. 
Das  Siegel  ist  ferloren  gegangen. 

CCLXI. 

Au«  dem  Archive  des  Domkapitels  cu  Osnabrück. 

Ph.  diuinf  largitatis  munere  Osnabruggensis  ecclesi^  episcopus,  uniuersalis  ecclesi9  patribus  et  filiis 
presentibus  ac  futuris  uidcre  finem  omnis  consummationis.  Fuit  quondam  et  usque  ad  tempora  noslra 
perdurauit  inter  canonicos  beati  Petri  et  sancti  Johannis  pro  teiminis  parrochie  quedam  grauis  pestis  dis- 
cordi^,  que  pro  antiquitate  temporis  et  negligentia  eure  medicinalis  etiam  refugere  uidebatur  quodlibct 
genus  mcdicaminis.    Sic  enim  inualuerat,   ut  bonum  fraternitatis  utrobique   destrueret,  et  religioni  diuine 


90)  Inuict.  fehlt.  ^^)  Actum  ^  uero  ^  Data  ^)  Das  aufgedruckte,  grosse  kreisförmige  Siegel  seigt  den  König,  auf  dem 
Throne  sitzend,  in  der  ausgestreckten  rechten  Hand  den  Zepter,  in  der  eingebogenen  linken  den  Reichsapfel  haltend;  es 
ist  aber  sehr  beschädigt  und  die  Umschrift  grÖsstentheils  ▼erioreo  gegangen. 

Digitized  by  VjOOQIC 


ualde  derogaret,  et  iostici^  rigoreni.pro  p€iii^a9P\iDe  nii  «cd  aipqoam  a^mitteret.  Hane:fr«^i:i;i^!:<|j(lfMi 
siopis  fatiem  ratio  refogpl,  discratio  denpuit,  pietfis  obhorruit.  Quid  ergo  vrgqntibus  p^ocplli^s  l^iatf  itemp^ 
statis  desperabamus  per  dos  posse  consequi  gaudium  tranquillitatis.  Qua  propter  t^ohsuUuf ;;  e$|  ^uig^iM 
magoi  consflü,  cuiua  aspiratione  adiuti  elaborato  assensu  utriasque^partis  terminos  coof^se  parrpchje  secon* 
dum  gratiam  illuminantem  distinximiis,  et  minori  ecclesie  debitum  maiori  ccciesie  exhibendum  amplificaui- 
mus,  hoc  scilicet  ut  in  prima  et  secnnda  uespera  dedicationis  ecclesi^  nostre  et  festiuitatis  sanctorum  Cri- 
spini  et  Crispmiani,  et  in  uigilia  apostolorum  Petri  et  PaiAi,  ad  uesperas  et  in  sancto  die  purificationis 
beate  Marie,  minor  maiori  tanquara  .fiUft  tns^tn  ad  coAoeiebratiOJdom  dkan^  laudis  presentetur,  et  sie  omni 
litis  foioite  esopito  mater  BHoü  exbibitione  mitige^ur,  el  communis  culpa  disseq^ouis  comijuipi  i^i^ig^h  cari- 
tatis  et  deaotionis  expietun  Hetlage.  Vockestorpe.  Mulenseteo.  Dudestorpe.  Heckegen«  Noan.  £ueactlK)rpie; 
Broke.  Bsoren.  Blakenthorpe.  Yuisenbike.  RothorsL  Haiebergen.  Holthusen.  Yulfeten.  Yuadinchuseo.  Broc^^ 
ten.  Staueren.  Bomethe.  Has  uiUas  prenominatas  extra  ciuitatem  minori  §cclesi^  in  parrpchiam  desljnaaj^ 
mus,  in  ciuitate  usque  ad  domum  Hildradi  et  ad  oppositam  domom  Arnoldi  terminos  parrocbie  extQiidi 
concessimus,  hoc  determinato  quod  ministeriales  et  liberos  eorumque  filios  et  filias  in  predüs  suis  degen-> 
tes  siue  in  alüs  quibuslibet  mansionibus  agri  culturam  exercentes,  de  prescriptis  uillis  maiori  ^cclesie  as^ 
nauimus,  reliquos  de  eisdem  uillis  liberos,  sine  aduenas  siue  indigenas  non  habentes  mansiones  certas» 
minori  ecclesi^  addiximus»  eos  uero  liberos  qui  predictum  ciuitatis  terminum  inhabitant,  untuersaliter  sine 
determinationis  signo  etiam  minori  ecclesie  cum  suis  ministerialibus  permisimus.  Nouerit  ergo  presens  eta^^ 
et  discat  secutura  posteritas  periculose  litis  caritatiuam  terminationem,  quam  ne  toUat  obliuio  litteris  et 
sigillo  nostro  signauimus,  et  ne  quis  irritare  presuraat,  gladio  Spiritus  prohibuimus.  Factum  est  autj^m 
anno  dominice  incarnationis  1LC.XLYII.  Indictione  YllII.  concordi  uoluntate  et  desiderio  utriusque,  congre-- 
gationis.  Alfericus  maioris  fcclesi^  prepositus.  Thiedericus  eiusdem  ecclesi^  uice  decanns.  Hethelo.  Yualp. 
Sigebodo.  Thiemmo.  Hartmannus.  Thiethardus.  Gerbertus.  Thomas.  Hoico.  cum  suis  confratribus.  Thiederi- 
cus minoris  fcclesi^  prepositus.  Alfericus  eiusdem  ecclesie  decanus.  Thiethardus.  Otbertus.  Qqrhardu^,  Ro^ 
berdus.  CcMistanünus.  cum  suis  confratribus.  Institutionem  prefatam  presenüaUter  et .  celebriter  approl^a«^ 
runt,  et  modis  omnibus  firmatam  suis  posteris  obseniaj^dam  tradiderunk  Ipse  autem  cuius  ipisericpfidia 
factum  est  benedictus  in  secula« 

Dm  Siegel,  weichet  angehängt  war,  ut  Terloren  gegangen. 

CCLXII. 

l  In  nomine  sanct^  et  indiuidu^  Trinitatis.  Heinricus  Dei  gratia  Dux  Saxonie.  |]  Notnm  esse  uolumus  um* 
uersis  Christi  nostrisque  fidelibus,  quod  beneficiüm  nostrum  uidelicet  jaduocatiam  de  monasterio  Kaminata, 
et  de  aUis  bonis  ad  illud  monasterium'  pertinentibi^»  in  manu  domini  nostri  Couradi  Romanorum  Regia 
secundi,  spontanea  uoluntate  resignauimus,  ut  eandem  aduocatiam  monasterio  Corbeiensi  in  perpetuam 
possessionem  contraderet,  hac  uidelicet  conditionis  ratione,  ut  predictam  aduocatiam  de  manu  uenecabili^ 
abbatis  WIBOLDI  in  legitimum  beneßchim  reciperemus.  Quod  etiam  epdem  ordine  quo  predictum  est,  .^ain 
a  domino  rege  quam  abbate  completum  est,  et  a  nobis  obseruatum.  Hoc  autem  de  beneficio  nosiro  fa« 
cere  propter  humilem  peticionem  domini  nostri  regis  npn  abnuimus,  ea  maxime  de  causa,  quod  predictij« 
uenerabilis  abbas  nobisque  carissimus  Wiboldus,  gloriosissimo  auo  nostro  imperatori  Lothario  diu  noultum- 
que  ac  fideliter  seruiuit,  et  in  administratione  Romani  imperii  singulari  constantia  usque  ac|  niortrai  ad* 
hesit,  dignumque  est,  ut,  aicut  possessionum  heredes  eidem  imperatori  successimus,  ita<  retributionis  circa 
gratos  ac  fideles  ipsius  ^on  degeneres  successores  existamus.  Actum  BRYNESWich,  anno  domipic^.  Incar- 
nationis M.C.XLYÜ^.  Indictione  X«.  anno  vero  Domini  CÖNRADI  Ronianorum  Regis  secundi  H?.  Teste» 
uero  qui  afifuerunt  hi  sunt.  BRuno  prepositus.  Liudiardus.  Bemhardi^.  Anno.  Bertoldus..  Rikece.  BaldewiniuL 
Cod:  dipl.  bist.  Wettfal.  VL  7  Digitized  by  L^OOQIC 


50  1141^- 

Gerhardos.  Ek^mbertas.  Et  de  Corbeienfii  monasleria  AdteBieitas  preporftos.  Conrados  prepositas  Kamina* 
tMM.  Heinricas  capdlamis.  Heinriciia  clericua.  |  Karohis.  Benhardus.  Kemhardns.  Rederaa.  Godefiridus.  Jo* 
.hamies.  Adelhardns.  Elaeric.  miniateriales. 

Dai  Siegel  I  wddiet  aolcedrockt  wst«  bt  Terloren  gepiigeB. 

GGLXIII. 

Aoe  dem  üterten  Corvej'achen  Kopalbachc. 

Rratres  Corbeienses  in  eodem  monasterio  in  Domino  congregati,  posiUi  et  magni,  nnioersis  ad  qiios 
isla  penienerint  pacem  et  dilectionem.  Notum  esse  nolumus  omnibus  ecciesie  nostre  fidelibus  tarn  presen- 
tibns  quam  posteris,  Quod  de  commnni  consilio  capitnK  nostri  et  laicormn  nostrormn  ministerialiom  aide- 
Ueet  Corbeiensis  ecciesie,  ex  consensu  domini  et  renerendi  patris  nostri  Wiboldi  Corbeiensis  abbatis,  qne- 
dam  de  thezauris  ecciesie  nostre  sampsimns  propter  quasdam  pubKcas  et  communes  utOitates  monasterü 
nostri,  in  qnibus  eosdem  thezauros  expendimns.  Hec  autem  sunt  que  abstolimos.  De  altari  sancli  Stepbani 
XXnn.  marcas  auri.  De  altari  sancti  Viti  sex  marcas  auri.  Calicem  anreum  appendentem  YI.  marcas  auri 
et  dimidiam.  Plenarinm  Optimum  quod  duci  Saxonie  positam  est  in  pignore  pro  LX.  marcis  argenti.  Et 
quoniam  a  maioribus  nostris  piis  utique  religiosis  uiris  hii  thezauri  in  ecclesia  nostra  tam  ad  decorem  do- 
nnig Dei  quam  ad  subicuandas  necessitates  ecciesie,  si  quando  opus  esset,  in  sanctuario  repositi  fiierantet 
de  labore  patrum  nostrorum  atque  de  elemosina  piomm  ecdesiam  nostram  hiis  thezauris  ditatam  atqae 
omätam  in  nostro  tempore  inuenimus,  cupientes  imitari  exempla  antecessomm  nostrorum,  de  communi 
consilio  capituli  nostri  atque  ex  consensu  reuerendi  domini  et  patris  nostri  prenominati  abbatis  cum  ipso 
domino  nostro  abbate  ordinauimus  atque  constituimus,  ut  nos  de  prebenda  nostra,  siue  sit  de  uino  sine 
de  pelliciis,  siue  de  karitatibus  uel  undecunque  sumamus,  XII.  marcas  argenti  per  singulos  annos  ad  resar- 
cietfdos  thezauros  quos  sumpsimus  in  ecclesia  conferamus.  Dominus  quoque  abbas  ad  idem  opus,  quous- 
quo  totum  reficiatnr,  totos  redditus  curtis  sue  Huldessen  et  preterea  tantum  ut  Xu.  marce  impleantur  an- 
miatim  se  daturum  promisit.  Sed  et  laici  nostri  ministeriales,  qui  consilio  intererant  ut  thesauri  de  eccle- 
sia sumerentur,  ad  reficiendos  eosdem  thesauros  bona  sua  singulis  annis  se  daturos,  donec  opus  consum- 
maretur,  deuouerunt,  aliquis  dimidium  taleutum,  aliquis  quinque  solidos,  unusquisque  pro  captu  suo,  qni- 
bus inspiret  Dens  ut  reddant  que  Deo  et  sanctis  eins  uouerunt  Nos  autem  cum  domino  abbate  ad  sacra- 
tissimos  patronos  nostros  Stephanum  et  Vitum,  circa  quorum  sanctas  ac  uenerabiles  reliquias  aurum  absum- 
simus,  ita  nos  hoc  uoto  asstrinximus,  ut  eandem  quantitatem  argenti,  quam  promisimus,  annuatim  deuote 
persoluamus,  et  si  forte  sterilitas  terre  uel  alia  necessitas  talis  ingruerit,  ut  anno  aut  in  duobus  supradieta 
p€feunia  a  domino  abbate  et  a  nobis  persolui  non  possit,  proxime  sequenti  anno  cum  persoluere  poteri- 
mns  defectus  totus  iHe  tam  a  domino  abbate  quam  a  nobis  tum  bona  uoluntate  suppleatur,  et  hoc  usque 
ad  restaurationem  thesaurorum  quos  sumpsimus  de  ecclesia  pie  et  fideliter  per  annos  singulos  persolnatar. 
Hoc  ergo  pium  et  fidele  Studium  nostrum  sicut  a  patribus  nostris  accepimus,  ita  etiam  posteris  nostris  uo- 
leiites  relinquere  in  exemplum,  hanc  ipsam  sponsionem  nostram  scripto  commendauimus,  et  ut  habeat  in 
se  inuiolabilem  firmitatem,  sigillo  beati  Viti  sanctissimi  patroni  nostri,  et  preterea  sigillo  domini  nostri  abba- 
tis eam  consignauimus.  Acta  sunt  hec  anno  ab  incamatione  Domini  H^.  C<^.  XLVH^.  IndicUone  X.  a  consti- 
tutione rioue  Corbeie  anno  CCCXXnH.,  anno  uero  domni  Wiboldi  abbatis  in  Corbeiensi  ecclesia  R 

Hii  autem  sunt  laici  qui  auxilium  suum  per  singulos  annos,  donec  opus  consummaretur,  promisenint 
Gonradus  de  Prankenleue  singulis  annis  dimidium  talentum.  Hereboldus  de  Amelungessen  et  filius  eius  Con- 
radus  V.  solido^.  Thidericus  Grossus  et  filius  Erenfridus  V.  sol.  Thidericus  oomes  de  Huxere  V.  sol.  Helm- 
i9^s'  de  Godolumen  HI.  sol.  Reinherus  de  Porta  V.  sol.  Eluerinus  de  Horhusen  V.  sol.  Thidericus  frater 
eius  V.  söI.  Adelbcrtns  de  Godelouessen  dimidium  talentuoL  Karolus  de  noua  ecelesia  HI.  sol.  Rabanns  V. 
soL  Buno  V.  sol.  Gozwinus  de  Weten  Y.  sol.  Reinmarus  HL  solidos.       i 

Digitized  byC^OOQlC 


•CCLXwr.  '  •• 

Aus  dem  ältesten  Correj'schen  Kopialbuche. 

In  nooHiie  «ande  et  indioidue  Trinilatis.  Wic^eMos  Dei  graüa  Corbeiensis  ecolesiii  iU>as,  omaibtis 
sueeeasoribiis  suis  in  perpetuom.  Notmn  «H  oimdbus,  Cot4)6ieDä6  ecdesie  fidelibiis  tarn  pjoeseoCbiis  ^am 
fattuis,  quod  Conradus  rotnisteriatis  noster  de  Nathasungea  dm  moleiidhia  in  »iHa  iHovfauseB,  qoe  t^nefi'^ 
dum  säum  eraot,  coraib  fnatribus  et  mioisterialtbas  Corbeiensis  «ocleae  nobi^  n»gDaait, -M  icmdioione, 
Qt  post  obhom  eius  et  axoria  ipsias  fnaribus  CorbeieMsibus  peitinepeiit,  ipsi  autem  iBterim  de  eMem-  mo^ 
lendinis  usum  fructum  accipiant,  et  pro  recognitione  solidum  unum  fratribus  amMNitiiii  persofaant,  CMniiien» 
alteruter  eorum  decesserit,  unum  molendinum  fratros  re^cipi^iM«  quod  deeom  soJüdoa  ßqldit,  reltf)iinm  uero 
molendinum^  cum  alter  obierit,  qnod  item  decem  solidos  reddi^,  et  sie  utraque  ad  anniuersarium  atrorunH 
que  fratribus  seruiant.  Mansum  quoque  unum  in  Nathesungen,  qui  soluit  quinque  solidos,  et  XIl.  iu^Wi 
in  uilla  Puthusen/que  reddunt  solidum  unum,  de  patrimonio  et  hereditate  sua  idem  Conradus,  quia  here* 
dem  non  habuit,  pro  remedio  anime  sue  ita  ordinauit,  ut  tres  solidi  ad  Inminarb  beate  Ikiarie  uirginis  m 
cripta,  et  alü  tres  ad  anniuersarium  filie  sue  post  mortem  suam  annuatim  pertineanU  Domum  etiam  quan- 
dam  Katherbike,  quam  a  nobis  habuit  in  benefioio,  resignauit  ea  condicione.  ut  eam  fratribus  Corbeiensi- 
bus  in  feste  conceptionis  sancte  Marie  semper  uirginis  ad  caritatem  ordinaremus,  quod  et  fecimus,  ita 
scilicet  ut  ipse  Conradus  et  uxor  eius  Athelheidis  quamdia  niuerent  eam  domum  non  tamquam  beneficium» 
sed  quasi  officium  tenerent,  ut  solidum  pnum  pro  recognitione  fratribus  annuatim  inde  darcnt,  po^  obi- 
tum  uero  eorum  tota  domus  pensio,  que  in  X.  solidos  constabit,  fratribus  remancret»  et  infirmarii^  Cor« 
beiensis  hanc  domum  ordinet,  ut  fratribus  in  supraacripto  feste  caritateiß  procuret  Sicut .  itf9U]9e  diptuin 
est  constituimus  et  de  manu  prioris  eandem  domum  quamdiu  uixerit  recipere  j^uxi^  f^imus.,*  J^t^BO  uil}iQns 
eittsdem  domus  Gerhardus  scilicet  et  filius  ^sius  de  amministratione  prpiiciaatur,  quam  dii^  c^smp  per^- 
soluere  pbterunt,  firmiter  decreuimus.  Sed  et  quedam  mancjp^  idem  Conradus  ad  seruicium  predicte 
festiuitatis  altari  beati  Viti  tradidit,  quorum  bec  sunt  nominjau;  Maler  Wimike.  Fili^  eius  Marcbur^.  Filie 
istius  sunt  Mechthilt.  Judita.  Wicike.  Meregart.  Geremot.  Filius  Bern.  Item  Herebort  Henric.  Fili^  Mechtibdl^ 
dis.  Athelgart  Marcburch.  Item  Hildewe.  Aluerat.  Herral.  Osterlint  Quecunque  istarum  feminarum  nupserit^ 
pro  precio  pudicicie  dabit  ad  altare  duos  solidos.  Quicunque  puerorum  perfecte  etatis  a  seruicio  patris 
über  esse  uoluerit,  det  sex  denarios  ad  altare  et  seruiat  cui  uoluerit,  excepto  si  ydoneus  est  i^  mansua 
aliquis  ei  committatur.  Vt  ergo  hec  omnia  fratribus  Corbeiensibus  per  omnia  futura  tempora  nuUus  succes-» 
sorum  nostrorum  uel  aliquis  hominum  sine  uoluntate  et  conniuenlia  eorum  infringere  uel  auferre  presumal» 
snb  inuocatione  diuini  nombis  patris  et  filii  et  spiritus  sancti,  et  sub  interminatione  tremendi  iudicii  Dei 
hoc  eis  confirmamus,  et  testibus  annotatis,  sigtllo  nostro  corr,oborftmus.  Hü  affuentnt  Tota  cpngregalio 
fratrum  CorbeiensivxxL  Ministeriales  ^utem.  Eluericus.  Tbidericus.  Uudolfus.  Rabanp.  Helmwigus.  Godespalcus. 
Conradus.  Conradus.  Itepo?  Conradus.  Reinherus.  Eremfridus.  Folcwinus.  WemhexiiSw  Et  alü  multi*  i\ 

.  •  j    •     • 

'     •    •  CCLXV.  '   •■  •  •  ••'     •■" 

In  nomine  sancte  et  indiuiduf  Trinitatis.  Wicbaldus  Dei  gra^a  Corbeiensis  ^oclesif  abbas,,  omnibua 
presentibus  et  futuris  in  perpetuum.  Notificaraus  uniuersis  ^cclesie  Christi  fidelibos  presentibus  et  futuris» . 
qualiter  ministerialis  noster  Conradus  de  Kaminata  resignauit  nobis  duo  maneipia,  qi)0i]um  hec  sunt  nomin^v 
Folwen  et  Thiedwen.  qu^  habuerat  a  nobis  in  beneficio,  pfo  quibus  hoc  a  nobis  efflagitauit,  ut  ea  apml, 
Kaminatam  ad  capeilam  sancti  Dyonisii  ad  ius  censualium  altaris  daremus.  Cuius  petitioni  libenter  annnen- 
tes,  easdem  prenominatas  feminas  censuales  altaris  beati  Dyonisii  in  supradicta  capella  fecimus>  ita  uide- 
licet  ut  per  singulos.  annos  ad  idem  altare  duos  denarios  uel  tantundem  cei^  persoluant,  et  tarn  ifs^  quam 
omnis  posteritas  earum  sub  lege  censualium  absque  ullius  contradictione  de  cetero  :teneaabir^  ateme .  cum 

7  ♦  Digitized  by  V^OOQ IC 


t^  4i4f. 

aliqais  ex  eis  obierit,  quicmnque  eiusdem  altarif^jfmuBQDfaerit,  optimam  aestem  fllios  acdpiat,  proximas 
iiero  heres  reliquam  hereditatem  toUat,  si  autem  berede  caruerit,  tota  hereditas  ipsius  ad  altare  perüneat. 
Volumus  autem  ut  tarn  ips^  quam  posiere  earum,  et  ömnes  ad  summum  monasterium  perUoentes»  sicaü 
duti^^.persoiuDiii  denarios,  ita  nubeiites  duos  :persolua&t  söKdos/  qumadmodüm-  apod  hob  cooauetado  est 
Vt  autem. b|e  no^tra  donatio  tarn  ^desif  quam  supradicfiis  censualibiis  rata  et  inuiolabilis  in  postonimper- 
maneaft,  eartam  baue  in  testimonium  fact^  rei  conscribi,  et  testibus  annotatis,  sigiUo  nostro  signari  fecimos. 
JHi  dulera  tesles.affueruitf.  Reinhardus  prepositus  Kaminatensis  et  omnes  firatres  eiusdem  eodesie.  Hioiste- 
riatea  uerö.  Helpradua  et  Thiedericus  frater  eius.  Bruno  de  Hei'.  Berohardus  de  Draspe.  Heioricus  eiusdem 
prottia^r  ecciesif  >  et  alü  multi. 

'  '  (Zwiacben  dem  TeH  and  dem  Siegel  stebt  ^oa  anderer  H«nd  geschrieben:) 

Placuit  uero  domno  Conrado  abbati  Corbeiensi,  quod  supradictos  Folwen  et  Thietwen  commutauit  et 
ad  lyminaria  Monasterii  contulit.  Gotschalcus  quidam  et  Acela  et  Imma  eidem  beneficio  pertinent. 
-  Da«  Si^el  ist  Terlorea  segangen. 

CCLXVL 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Jobanois- Stifts  su  Osnabrück*}. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinftatis.    Philippus  Osnalf.  uocatus  Episcopus  uniuersis  Christi  fidc- 
Kbus  fam  presentibus  quam  futuris  salatem.    Significatum  nobis  est,   ymo  a  fidelibus  ecciesie  uerissime 
relatum,  quod  cum  quidam  predecessorum  meorum,  Thetmarus  uidelicet  episcopus  uenerabilis,  ecclesiam  sancti 
Johannis  Osnabnrg.  in  honorem  Dei  fufidasset,  eandem  ipse  cum  honoribus  ecciesiasticis  sublimauit,  tum 
etidm'de  rebus  seculi  necessitatibus  clericorum  ibidem  Deo  militantium  pateme  consuluit  et  soUicite  pro- 
uidit. 'Tandem  etiam  pietate  ductus  idem  orthodoxus,  cum  ceteris  pie  conquisitts,  marchiam  siluaticam, 
qpaam  tbeutomci  Holtmarke  appellarit,  in  locis  Enghetere  et  Vene,  prefate  ecciesie  commanicauit,  sie 
Scilicet  ut  in  eisdem  locis  licite  et  iuris  ratione  ad  edificia  claustri  reparanda  annuali  uicissitudine  ligna 
itiscideriäntur,  huiusque  utilitatis  elaboratam  iustidiam  auctoritatc  episcopali  confirmauit  et  stabiliuit.    Tem- 
porum liero  snccessione  ueritatem   et  euidenciam  eiusdem  donationis  diminuentc,  humana  quoque  negli- 
gentia cooperante,  ille  usus  in  lignis  incidendis  in  parte  diminutus  est  et  euacuatus.    Nam  incole  illius  loci 
qui  Enghetere  uocatur,  dictam  lignorum  incisionem  et  usum  ecciesie  prenotate  primo  maliciose  subtraxe- 
irunt,  tandemque  occasionibus  plurimis  concurrentibus^  contra  ins  et  pium  penitus  abstulerunt.    Huius  autem 
oiiurie  querimonias  cum  predecessorcs  nostri  nobis  rcliquissent  exequendas,    sollicitudine  Thiderici  prepo- 
t&ü  et  fratris  Gerhardi  inducti,  et  amore  diuine  remuncrationis  animati,  multis  conatibus  tandem  elabora- 
irimus,  ut  incole  iam  dicii  loci  iusticiam  de  qua  dictum  est  per  omnia  neglectam,  accepto  aduocati  nostri 
Amelungi  iuramento,  ecciesie  prenotate  recognoscerent  et  concordi  uoluntate  plenarie  restituerent    Nos 
igitur,  quia  dicte  actionis  seriem  et  recuperati  iuris  ueritatem  fideles  presentis  temporis  et  futuri  latere 
nolumus,  litteris  et  sigillo  nostro  *in  obUuionis  remedium  illam  signauimus»  et  ne  quis  maliciose  irritare  pre- 
sumat  quod  super  hac  re  factum  est,  sub  anathemate  prohibuimus.    Cooperatpres  etiam  eiusdem  rei  in 
testtmohrum  ueritatis  subscripsimus.  Ammolongus  aduocatus.  Aluericus  maioris  ecciesie  prepositus.  Thideri- 
cüs  sancti  Johannis  ecciesie  prepositus.  Timme  decanus.  Segebodo  cappellanus.  Sigebodo  custos.  Rotbertus 
cAstos.  Gerhardus  cellerarius.  Wilbrandus.  Gerbertus.  Wichmannus.  Hugo.  Euerhardus.  Ambrosius.  Hezelinus. 
Jöhäinnes.  Ecbertus,  qui  tunc  temporis  marchie  comes  fuit.  Walterus  et  Ratbertus  venatores« 


-'Jii  J    :.  .    .  ' ^ — 

'^'^   Das'^Koptsrium  ist  zu  Anfange  des  15.  Jahrhunderts  (die  jüngste  Urkunde  der  ursprünglichen  Handschrift  fuhn  die  Jahr- 
ii!iwsAbi;i403)y'ikber  etwas  nacbliMi^-getcbrieben.  I  *         'I 

'  \  Digitized  by  V^OOQ IC 


1148.  (^ 

OCLXVII. 

.  I  •  In  nomiae  sanctf  et  indiuidu^  Trinitatis.  |)  Notum  sit  omnibus  Christi  fidelibus  tarn  presentibus  quam 
futoris,  ^qood  ego  BalchiUMis  diuiBa  fauente  clementia  Lisberoensis  ^lesie  abbas,  consilio  iratnim 
nostroram  et  ministemlium,  et  domini  Euerwini  aduocati  nostri,  quibusdam  mancipiis  ^clesie  nostrf  multa 
paupertate  affliotis»  uidelicet  ThiodoUb  et  sororibns  eius  cum  filiis  et  filiabus  eanim,  et  omnibus  qui  per 
ftituras.  generationes  nasceptur  ab  illis  coDoessi  et  stabili  iure  ^pnaui,  ut  in  tota  eorum  cogDatione  pro 
annualis  debiü  peoso  deiipoef^s  singulis  amüs  uiri  Qoataor  nuipmos  monasterieusis  monete,  et  femiu^  duos 
Bobis  persoinanL  .  Cum  autem  ex  hac  uita  uiam  uniuerse  camis  ingressi  migrarinty  de  rebus  eorum  seeun- 
dum  consuetttdinem  et  iuslicjam  aliorum  maucipiorum  nostrorum  debita  portio  utUitaübus  f  cclesi^  nosti^ 
deputetur.  Similiter  uiri  oum  uxores  ducent,  muliares  cum  nubeut,  debitum  iustici^  suf  non  recusent  ex- 
soluere.  Hoc  autem  misenoordi^  et  dispensationis  nostr^  beneficium,  ut  Uli  famili^  atque  cognationi  stabile 
et  ratum  semper  permaneat,  et  posteris  npstris  rei  ueritas  innotescat,  hanc  pagioam  inde  conscribi  et 
sigtllo  noslro  signari»  et  testes  qui  affuerunt  asscribi  precepi.  Nomina  testium  sunt  h^c.  Franco*  Hartwicu& 
Johannes.  Aduoeatiis  Buerwinus.  MiBisteriales.  Heinricus.  Lambertus.  Thiodericus.  Euerwinus. 

Acta  sunt  hec  Lisbeme  anno  dominice  incamationis  M^.C^.XL^VIIF.  Indictione  X.  Regnante  gloriosis* 
simo  Romanorum  rege  Conrado,  anno  regni  eius  X^. 

Die  Urkunde  ist  an  der  Seite  durch  die  Bochstaben  A  E  I  O  V.  A  E  I  O  V.  A  E.  in  gerader  Ricbtung  durchschnit- 
ten ,  ausserdem  war  ihr  auch  das  Siegel  des  Abtes  unten  seitwärts  aufgedruckt ,  welches  sich  awar  losgetrennt  hat, 
aber  noch  YoUataDdig  erfaalteo  betliegt.  Dableibe  Isl  länglichrund,  oben  etwaa  augespitat,  und  acigt  dea  sitsendeB 
Abfcniit  «nbedeeikteni  Haoplo,  den  Bischofsstab  in  der  rechten,  und  ein  gesohioasenca  Buch  in  der  linken  Hand  hal^ 
tend;  mit  der  Uouchrift;  SigiU.  Baldwini.  Lisbergensis.  Abbatis.  f. 

GCLXVIIL 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Quod  ad  multorum  noticiam  peruenire  congruum  esse  du- 
ximus,  litterarum  monimentis  prouida  deliberatione  commendare  curauimus.  Nouerit  ergo  presens  etas 
atque  omnium  subsecutura  posteritas,  quod  ego  Beatrix  abbatissa  in  Heresia,  consilio  domini  Bernhard! 
episcopi  Pathcrbornensis  et  priorum  ipsius,  et  consilio  sororum  nostrarum  et  ministerialium,  et  quorundam 
religiosorum  uirorum,  quindecim  mansos,  duodecim  in  siiua  qu^uocator  Osninc,.  et  duos  in  Hechusen,  et 
uaum  in  Wig^missem,  cum  omnibus  utilitatibus  qu^  ex  illis  quocumque  modo  prouenire  possunt,  et  qui- 
busdam  mancipiis,  ^cclesi^  de  Gerdine  et  sororibus  ibidem  secundum  regulam  beati  Benedict!  degentibus 
tradidimus,  ut  nostra  uidelicet  temii  habundancia  illarum  subpleatur  inopia.  Plurimum  enim  Deo  gratum 
esse  credimus,  si  de  tenuitate  nostra  plus  indigentibus  aliquid  impertimur.  His  eciam  adnectendum  non 
incoQgraum  esse  duximus,  quod  predictos  mansos  quicumque  prefatis  sororibus  prelatus  fuerit,  de  manu 
Heresiensis  abbatisse  absque  omni  exactione  uel  uexaoione  recipiet,  et  ex  illis  fcclesiam  beati  Petri  in 
monte  qui  Yburgh  uocaitur,  si  quando  detecta  9el  dilapsa  fuerit,  restaurabit,  et  ei  sacerdotem  prouidebit. 
Si  quis  autem  hano  tradioionem  ut  speramus  Deo  gratam  in&rmaro  ausu  temerario  presumpserit,  perpetua 
se  sciat  uisione  beati  Dei  priuari  et  infemi  ^temis  penis  maocipari.  Verum  ut  h^c  firma  et  inconuulsa  per- 
maneant,  präsentem  pagioam  impressione  sigilli  uostri  signauimus,  et  testes  qui  affuerunt  annotauimus. 
Domnns  episcopus  Patherbomensis  BERNHARDYS.  Almarus  decanus.  Lcnfiridus.  Bemhardus.  Euorchisus.  ca- 
nonici. Domnus  abbas  Lisberoensis  Balduinus.  Otto.  Sigifridus.  Marcwinus.  sacerdotes  de  Heresia.  Gerthrudis 
decana.  Siburgis.  Crktina.  Beatrix.  Gunderadis.  Rechelindis.  et  cetere  sorores.  Ministeriales.  Cono.  Witherold. 
Imma.  Uanegold«  Warinus.  Guntpertus.  Emest.  et  multi  alii.  Acta  sunt  h^  anno  incarnacionis  Domini 
H.C.XL.VIII.  Indictione  XI.  Regnante  GQNRADO  glorioso  rege  Romanorum  Anno  regni  eius  XI. 


Das  Siegel  Ut  ferloren  gegangen. 

Digitized  by 


Google 


S4  i44f. 

CCLXDL 

£  Mm.  BeosdtfL 

fn  nomine  sanct^  et  indinidn^  Trinitatis.  Qaoniam  propter  varfas  honnnom  disceptfttioBes  in  eodesia 
Dei  pergraves  sepe  nascuntor  vexationes,  ego  Philippns  Dei  gratia  Osenbrugensis  episcopus  opere  preciam 
duu,  actionem  quandam  in  nostre  paniitatis  et  totios  ecclesie  nostre  presentta  taxatam  per  acripUii^  test^ 
monium  ad  futurorum  quoque  peruenire^noticiam  fidelinm.  Nonerit  igitar  ommom  etas  tarn  presentiam 
quam  et  futurorum,  quod  quidam  maioris  Monasteriensis  ecdesi^  canonicns  Emofit  nonune,  eoolesia  et  carii 
quadam  in  Lakberge  sita  inbeneficiatus,  et  presbyter  Heinricus  de  Lengerike,  Buper  termino  prefetaran 
ecclesiarum,  me  et  clero  nostro  presente,  graviter  contendere  ceperont  Qua  eontenUone  cäm  dkrtios  et 
sepius  grauaremur,  ego  Philippus  preeipue  pro  amore  Dei  et  peticione  domini  Wemheri  Monasteriensis 
episcopi,  et  communicato  tarn  nostre  quam  sne  priorum  ecclesif  consilio,  terminos  quosdant  Koteohorsl 
Holte,  ad  eandem  ecclesiam  Lakberge  pertinere  concessimos,  et  orane  debitum  quod  debebant  ecdesi^ 
Lengerike/consentiente  eiusdem  ecclesi^  presbytero  Heinrico,  preter  synodalem  iusticiam  abseioimiis.  Ad- 
dimus  etiam  et  auctoritate  nostra  firmamus,  ut  quemcunque  saoerdotem  donmns  Curie  idoneum  parocbiams 
assentientibus  d«gerH,  ad  accipieridam  curam  altaris  episcopo  libere  produoat.  Vt  autem  h^c  in  posterom 
firma  permaneant,  sigilli  nostri  impressione  firmauimus»  et  quicquid  eadem  ecclesia  modo  iuste  possidet 
vel  in  posterum  acquisierit  banno  episcopali  toemur  et  eidem  ecclesi^  stabilimus.  Acta  sunt  h^c  in  Osen- 
brugge  anno  domioicf  inearnationis  M.G.XLVII1I.  Indictione  XII.  presidente  Roman^  ecclesie  domno  Euge- 
nio  II.  Regnante  ^oriosissimo  Romanorum  Rege  Cfinrado  U.  Huius  rei  tastes  sunt  bi.  Eluericus  maioris 
ecclesie  prepositns.  Tiemmo  decanus.  Sigebodo  eustos.  Walo  decanus.  Honasterieasis  ecdesie  canonici.  Hein- 
ricus maioris  ecclesie  prepositus.  Engelbertus  prepositus.  Hartwigus  diaconus.  Anseimus  presbyter.  Geldma- 
rus  de  Herebeden.  Athelbertus  de  Wikmare.  Hartmannus.  Hartgerus.  Arnoldus.  Immo.  Alfard.  Euerwin. 
Lieueko.  Helmer.  Johan.  Ordolf.  Lieuerad.  Werenbraht.  Hoyo.  Folkhard.  Eilbraht  Wezel.  Lanzo.  Ueueko. 

CCLXX. 

Aaf  dem  Kopialbuche  des  JohannU-StifU  su  OtDabriick. 

In  nomine  sancte  ei  indiuidue  Trinitatis.  Philippus  dignatione  Dei  Osn .  prouisor  hornüis,  omnibus 
Christi  fidclibus  in  domino  salutem.  Ad  exemplandum  pie  pastoris  officium  fratnim  nostrorum  Deo  mili- 
tantinm  i^tipeudia  defectu  cottidiano  decrescentia,  quibus  potuimus  siq>plere  beneficiis  ardenti  studio  fre- 
quenter  operam  dedimus.  Inde  est  quod  quasdam  domos  suis  tantum  in  decimalibus  eomaiiuiibiis  nobis 
a  nostris  fidelibus  resignatas,  sancti  Johannis  ecclesie  fratrum  usibu$  seruire  nos  in  perpetuimi  concessi- 
mus,  quarum  nomina  scripta  tcnemus.  Sunt  autem  hec.  Hantharpe  I.  Brocsetben  L  Halinttorpe  L  Mers- 
nen  II.  Norttorpo  IL  Hofuerdinchusen  I.  et  domum  unam  Ermekisbolen  tarn  in  tleoimationa  quam  in  aruis 
et  arca,  pratis  et  pascuis,  riois  ac  riuorum  decorsibus  et  in  omnibus  attinentiis  eisdem  etiam  addidimos. 
Quas  ne  quis  in  futurum  dyabolo  instigante  prauis  macbinatiouibus  conetnr  auferre,  aub  anathematis  intro- 
ductione  scriptis  et  impressione  nostra  signatas  auctoritate  Dei,  beati  Petri  et  nostra  prohiboimas,  contem- 
pncntes  nee  resipiscentes  eternis  Jehenne  incendiis  cum  dyabolo  semper  afficieados  asscripsimus.  Saat 
aulem  hü  qui  presentes  aderant.  Thetfaardus  decanus.  Segebodo  eustos.  Gyselherus.  Johannes.  Thidericus. 
Gherardus  prefate  ecclesie  prepositus.  Robertus  decanus.  Thediardus.  Arnoldus.  Atbelhardas.  Constantinus. 
Theodericus.  Heinricus.  Lintbrandus.  Rotgerus.  Thethardus.  Nicolaus.  Hemfridus.  Hinistri  uero.  Hugo.  Euer- 
hardus.  Theodericus  de  Molenczeten.  Alfraginus.  Huno  Camerarius.  Mathelbodo.  Frethericos.  ei  alii  quam 
plures.  Datum  a  nobis  Oserol).  anno  dominice  inearnationis  M^  G^«  Quadragesimo  nona  indicüoiie  secunda. 
Subscribente  capellano  nostro  Lantfritho  feliciter  amen*  # 

Digitized  by  VjOOQIC 


1149  —  1150.  $5 


CCLXXI. 


Wibotdus  Dei  grafia  Gorbeimsis  abbas,  snccessoribos  sm  in  perpetnom.  Sicot  officii  nostri  est» 
emn  onmr  aoUiciUidiBe  et  timore  Dei  res  Bobis  erediias  ordinale  ac  dispeasare,  ita  mchilonimus  ad  ean- 
dem  CQram  peitinet,  cineciiiiqae  a  nobis  in  tettipore  anuninistrationis  nostr^  geruntar,  ad  posterorum  me- 
moriam,  ne  per  obUuionem  aut  pw  negKgenUam  error  aliquis  oboriatitf,  scripto  transmiUere.  Quocirca 
onmimn  fidelium  Christi  el  ecclesi^  nosir^  prud^tif  notum  esse  uolmnus,  quod  dilectos  fitius  noster  Heden- 
riens  prepositos  monasteni  nostri  in  GRVN1N6A,  inter  cetera  grauamina,  qu^  sibi  et  ecclesie  su^  ex  com- 
muni  maÜcia  mundi  inoumbuiil,  hoe  nobis  eonquerendo  suggiessit,  qpiod  quidam  ministerialis  noster  Hezo 
nomine»  partem  agri  qui  ioxta  flauium  Bodam  Situs  est»  et  usque  ad  nostra  fere  tempora  solebat  esse 
eompascans,  absqoe  oUa  iaris  ratiooe  oocupauit»  super  qua  re  nos  diligenter  a  sapientibus  et  senioribus 
Rostris  ueritate  inquisila  comperimuSy  quod  idem  ager  ad  prebendam  fratnun  et  ditionem  preposili  absque 
qUo  dubielatis  scrupulo  pertineat.  Similiter  de  moleadino,  quod  Wunnems  iuxta  uillam  Helmerikesdorp 
reedificaoit»  qiiod  etiam  quidam  über  Hoierus  nomine,  sine  ullo  iuris  suffiragio  detiaebat^  ueraci  relatione 
didicimus.  Nichilominus  de  una  curte»  qne  fiiit  Heinrici  Rufi  de  Gnioinga,  indubitanter  co^ouimus.  Qu^ 
omnia,  siputi  neraciter  Hd  prebendam  congregationis  et  ad  manum  prepositi  pertinere  inf;elleximus,  sie  per 
presentem  paginam  eis  iamiobiliter  ccMofinnamus»  obtestantes  nostros  sucoessores,  ne.  aliqnando  sub  nomine 
ben^cii  ^icui  laico  uel  concedant  uel  recognoseant.  Data  Corbei^»  anno  Domini  M^.G^.XL^VIIIP.  Indi- 
etione  XIH».  Regnante  domino  nostro  Cfinrado  glorioso  Romanorum  rege  secundo*  Aiam  lUl^-  ordinationis 
Bostrfi  in  CorbeiaM. 

Dw^Sfes«!,  wMbe»  M^edratf^t  war,  ist  verloren  s^ngeD« 

CCLXXII. 

i^«  In  noraine  sanct^  et  mdinido^  Trinitatis.  Conradns  diuina  feuente  dementia  Romanorum  Rex  secun*- 
dus.  II  Si  paci  et  tranquillitati  ^cclesianim  Dei  pia  et  benigna  solKcitodine  prospicimus,  hanc  uicissitudinem 
nos  a  pio  Creatore  nostro  accepturos  speramus,  ut  et  regni  nobis  a  Deo  commissi  gobemacula  in  hoc 
tempore  cum  pace  et  tranquillitate  possidere  ualeamus»  ae  post  regnum  huius  temporis  in  regno  ^teme 
beatitudinis  requiem  apud  iustum  iudicem  Deum  tnueniamus.  Notum  igitur  esse  uolumus  uniuersis  regni 
nostri  fidelibus,  tarn  presentis  quam  futui^  etatis  homin3)Us,  qualiter  dilectus  et  fidelis  noster  WIBOLDVS 
Corbetensis  monasterii  abbas,  multimoda  necessitate  ipsius  monasterii  compulsus,  exposuit  in  auribus  cle-* 
mentie  nostr^  incoramoditates  et  iniurias,  quas  a  dapiferts  et  pincemis  suis  quidam  predecessores  eius 
sustinuerunt,  et  ipse  a  die  prelationis  sue  in  eodem  monasterio  passus  fait.  Siquidem  (lapiferi  et  pinceroe 
et  reliqui  qui  ministerii  locum  in  domo  Corbeiensis  abbatis  tenent,  quam  dignitatem  uulgari  nomine  officia 
appeDant,  quasdam  abusiones  in  eisdem  ofGciis  sibi  usurpauerunt,  ut  uidelicet  omnia  uietualia  et  uniuer«* 
sam  substantiam  domus  domini  sui  sub  custodia  sua  teneant,  et  cui  placuerit  eis  inconsuHo  domiuo  suo 
eadem  bona  seruanda  et  passim  distribuenda  conferant,  tantamque  potestatcm  in  istis  officiis  sibi  asserere 
conantur,  ut  dominis  suis  palam  et  quasi  de  iure  suo  prohibeant,  ne  claues  et  custodram  rerum  suarum 
aHcui  committant  Solent  etenim  de  rebus  dominorum  suorum  proprias  familias  alere  ac  milites  suos  pa^ 
score»  in  tantum  ut  in  proprüs  domibus  plerumque  aut  tanta  aut  et  plura  quam  domini  sui,  de  facultati- 
bus  eorum,  quas  debuersmt  seniare,  expendant,  et  in  dissipandis  bonis  eorum  modum  omnino  nullum  te^ 
neant.  Huiusmodi  ei^o  superfluas  et  dampnosas  rerum  suarum  dissipationes,  cum  prenominatus  fidelis  et 
dilectus  noster  WIBOLDVS  Corbeiensis  abbas  de  eadem  domo  eliminare,  ac  domum  suam  secundum  ho- 
norem Dei  et  propriam  utilitatem  ordinäre  temptasset,  quidam  de  ministerialibus  eius,  Rabano,  qui  tunc 
officium  dapiferi  administrabat,  cum  fratre  suo  Liudolfo  et  paucis  consanguineis  suis,  multum  ordinationi 
eius  refragatus  est»  atque  cum  multa  comminatione  asserebat,  quod  potestatem  officii  sui  quam  hactenu&lp 


S6  ;4150.      . 

in  domo  31a  exercaerat,  numquam  dum  uiueret  relicturus  esset,  ita  Qt  snb  imperio  sog  esse&t  uniuersa 
uictualia  domini  sui,  ac  potestatem  de  eis  haberet  tribuendi  cui  uellet,  nee  dati  aat  accepti  aliqaam  ratio- 
nem  dornmo  sao  redderet,  nee  claves  rerum  süarum  alicui  seruare  liceret,  nisi  quem  ipse  ordinasset  11^ 
itaque  contradictio  inter  ministerialcs  Corbeiensis  ^edesi^  a  prefato  abbate  domino  suo  uentilata  est,  et  per 
iudicium  eorum  tarn  eidem  Rabanoni  quam  omnibus  qui  huiusmodi  domiaationem  sibi  de  bonis  domini  sui 
osurparent,  omnis  potestas  de  committendis  clauibus  et  de  custodia  rerum  domini  sui  abiudicata  est,  hanc* 
que  potestatem  abbati  Corbeiensi  .  .  ab  eo  senteiltiam  iudicii  unanimit^r  adiudicauerunt,  ut  claues  et  cu- 
stodiam  rerum  suarum  liceret  ei  committere  absque  consilio  dapiferi  et  pincern^ ,  cuic^rnique  uolnisset 
Dapifero  autem  et  pincerne  tale  iudicium  adinuenerunt,  ut  in  uictualibus  domiiri  nuUam  potestatem  dandi 
absque  uoluntate  ipsius  proimis  habeant,  sed  cum  domino  suo  secundum  debitum  officK  sui  ad  mensam 
$eruierint;  hanc  dignitatem  de  officio  suo  consequantur,  ut  refecto  domino  ad  mensam  eius^  com  ceteris 
ministris  de  bonis  domini  sui  reficiantur,  et  preter  hanc  nullam  aliam  potestatem  de  rebus  ipsius  exer- 
ceant.  Huic  comparimn  suorum  iudicio  cum  idem  Rabano  acquiescere  noluisset,  predictus  fideiis  noster 
Corbeiensis  abbas  apud  clementiam  nostram  impetrauit,  quod  in  plena  Curia  nostra  quam  Spire  celebraui- 
mus  iudicium  super  eodem  qerbo  a  ministerialibus  regni  sciscitati  sumus.  Qui  efiiam  in  couspectu  nostro 
et  princtpum  regni  idem  iudicium  quod  Corbeienses  inuexerani,  pari  consensu  ass^uerunt.  Aliam  pret^ea 
molestiam  idem  Rabano  fratribus  qui  Deo  seruiunt  in  Corbeiensi  monasterio  irrogare  presumpsit,  quod 
uidelicet  infra  muros  et  intra  ambitum  cimiterii  eiusdem  fcclesif  hereditariam  manstenem  sibi  uendicanit. 
Super  qua  mansione  cum  satis  fuisset  commonitus,  tum  a  domino  suo,  tum  a  fratribus  monachis,  tum  a 
comparibus  suis,  cpatinus  ab  ea  desisteret,  noluit  eorum  salutaribus  monitts  obtemperare.  Ynde  ministe- 
rialcs Corbeiensis  fcclesie  iudicii  sententiam  interrogali,  abiudicaueruut  tarn  ei  quam  omnibus  secularibus 
beneficium  in  atrio  ecclesie,  et  quod  aliquis  abbatum  tale  beneficium  potuerit  prestare.  Cum  uero  adhuc 
reluctaretur,  nos  item  rogati  a  fideli  nostro  predicto  Corbeiensi  abbate,  cum  interrogassemus  ministeriales 
nostros  super  eodem  iudicio,  abiudicauerunt  ei  in  cönspectu  nostro  et  principum  infra  atrium  ^cclesif 
omnem  hereditariam  mansionem,  et  omnibus  abbatibus  et  monachis  talis  beneficii  eonoessionem.  Orta  est 
nichilominus  et  alia  temeritas  ab  eodem  Rabanone,  quod  intra  muros  Corbeiensis  pionasterii  quandam  simi- 
litudinem  digoitatis  sibi  hereditario  iure  uendicabat,  quam  prefecturam  appeflabat,  et  se  Burkgravium  ap- 
pellari  faciebat,  cum  omnes  abbates  eiusdem  monasterii  hanc  potest^Uem  semper  sub  se  habueriat,  ut 
quicquid  a  suis  infra  muros  delinqueretur ,  aut  ipse  corrigeret,  aut  camerario  vel  dapifero  suo,  seu  alicui 
de  familia  sua  corrigendum  absque  ulla  potestate  in  perpetuum  mansura  committeret.  Hac  aut(»n  pote- 
State  prefatus  Rabano  in  tantum  abusus  fuit,  ut  eam  uulgari  nomine  appellaret  Burgban,  et  secundum 
morem  alicuius  magn^  potestatis  sepe  infra  muros  placitaret,  et  huiusmodi  placita  Burgdink  appellabat 
Ad  bec  placita  famuli  fratrum  monachorum  de  coquina  aut  de  pistrino  seu  de  quolibet  eorum,  seruitio  co- 
gcbantur  uenire,  qui  etiam  si  propter  impedimenta  seruitü  fratrum  occurrere  non  poterant,  uiolenter  et 
contumeliose  a  famulis  illius  protrahebantur,  et  panem  aut  escam  fratrum  inperfectam  relinquere  compelle* 
bantur.  Huiusmodi  ergo  t^meritatem  de  hac  prefectura  circa  Corbeiense  iponasterium  :ex  iudicio  princi- 
pum regni  prorsu^  interdicimus,  et  hanc  potestatem  in  manu  abbatis  esse  sicut  antiquitus  fuit  decernimus. 
Nam  in  ueteribus  regum  et  imperatorum  preceptis  continetur,  ut  nuUus  dux,  nullus  comes,  nulla  alia  secu- 
laris  potestas,  aliquam  potestatem  infra  muros  eiusdeni  ecclesi^  exercendi  iudicium  habeat,  sed  per  abba- 
tem  et  personas  temporaliter  a  se  ordinatas,  quicquid  a  famulis  monasterii  contra  iuris  et  ^qui  rationem 
admissum  fuerit,  iudicari  oporteat.  Et  si  principibus  contra  priuilegium  imperiale  non  licet,  muko  minus 
ministerialibus  licere  constat.  Hanc  igitur  prefecturam,  et  supradictam  infra  muros  laicorum  habitationem, 
atque  dapiferi  et  pincerne  de  committendis  clauibus  potestatem  ab.  aliquo  usurpari  et  hereditario  iure  uen- 
dicari  in  supradicto  monasterio,  nullatenus  permittimus,  Sed  has  trcs  predictas  usurpationes,  secundum 
iudicia  ministerialium  nostrorum  atque  sententiam  principum  regni,  omnibus  laicis  decreto  in  perpetuum 
ualituro  interdicimus,  et  herum  omnium  potestatem  abbati  aitribuimus.  Judicium  de  clsuiibus  inuenit  CON- 
"    '    *■  •.•-•'••  Digitizedby V^OOQIC 


il5#.  57 

BADVS  ministemlis  noster  de  Haga.  De  habitatione  intra  muros  et  de  Prefectnra  iudicium  dedit  item  mi- 
nisterialis  noster  CONRAD VS  de  Walehusen,  camerarius  notier  a  thesauris.  Principes  autem  com  ministe* 
rialibus  suis  hi  interfuerunt.  OrÜeuus  Basiliensis  episcopus  et  sui  ministeriales.  Heremanuus  Constantiensis 
episcopus  et  sui  ministeriales.  Guntherus  Spirensis  episcopus  et  sui  ministeriales.  Eilulfus  Morbacensis  abbas 
et  sui  ministeriales.  Waltherus  Selsensis  abbas  et  sui  ministeriales  ....')  Carapidoncnsis  abbas  et  sui  mi- 
nisteriales .  .  .  .  ^  Wizzemburgensis  abbas  et  sui  ministeriales.  Qenis  et  populus  Wrmaciensis  ecciesie 
que  tunc  uacabat.  Clerus  et  populus  Fuldensis  Monasterii  quod  tunc  uacabat.  Clerus  et  populus  Lauresha* 
mensis  Monasterii  quod  tunc  uacabat  Frithericus  dux  Sueuie  et  Alsati^  et  sui  ministeriales.  Otto  palatinus 
comcs  de  Withelispach  et  sui  ministeriales.  Herimannus  Marchio  de  Bathen  et  sui  ministeriales.  Wemheros 
comes  de  Uavekhesperch.  Öthelricus  comes  de  Lenzenburg.  Willeheimus  comes  de  Glizperch.  Comes  Willel* 
mus  de  Juliaco.  Comes  Imikho  de  Liniugen.  Comes  Wulframmus  dq  Wertheim.  Marquardus  de  Gronbacb. 
Amoldus  dapifer  de  Rotenburch.  Heinricus  Marescalcus.  Reingerus  pincema.  Thiepertus  camerarius  de 
Winsperch. 

Signuv%  ddmini  Cunradi  Bomanortim  Regis  secundi  iryaictissim,  (L.  M.) 

Ego  Amoldus  cancellarius  uice  Heinrici  Moguntini  archiepiscopi  et  archicancellarii  recognoui. 

Data  Anno  Dominice  Incarnationis'M^.C^.L^.  Indictione  ^III.  Anno  vero  domini  Cunradi  Secundi  Regis 
inuictissimi  XIP.  Anno  autem  domini  Wiboldi  Corbeiensis  abbatis  IIP.  Actum  ^IRE  in  Christo  feüciten 
AMEN. 

Das  Siegel y  welch«»  aufgedrackjt  war,  ist  Terloren  gegangen. 

ccLxxrii. 

Aus  dem  ältestea  Gorvejr'scben  Kopialbache. 

t 

Conradus  Dei  gratia  Romanomm  Rex  secundus,  Wicboldo  Corbeiensi  abbati  suisque  successoribus 
regulariter  ordiiiatis  in  perpetuum.  Yenas  metalli,  uidelicet  auri,  argenti,  cupri,  plumbi  et  stanni,  et  om- 
nem  pccuniam  siue  rudern  siue  formatam,  que  intra  montem  Eresburch,  qui  Corbeiensi  ecciesie  iure  pro- 
prietario  pertinere  noscitur»  latet,  tibi  et  per  te  Corbeiensi  ^cclesie  concedimus,  damus  et  presenti  scripto 
confirmamus»  ut  liccat  tibi  et  successoribus  tuis  absque  uUius  persone  contradictione  in  eodem  monte  federe, 
omne  metallum  quod  inuentum  fuerit  emere  et  conflare,  tuisque  et  fratrum  tuorum  usibus  licenter  aptare, 
ut  tanto  melius  possit  Corbeiensis  ecclesia  tam  diuinis  quam  regni  rebus  subseruire.  Data  est  hec  moni- 
menti  cartula  apud  Wyrtzeburch»  anno  dominic^  lucamationis  M^.C^.L^.  Indictione  XIII.  propter  seruicium 
fidele  predicti  abbatis. 

CCLXXIV. 

IN  Nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  Philippus  Dei  gratia  Osnabruggensis  ecclesif  episcopus. 
Notum  esse  uolumus  uniuersis  ecclesi^  fidelibus  presentibus  scilicet  et  futuris,  qualiter  Heinricus  Comes  de 
Tekeneburc  et  fratres  sui  coheredes  eins,  Otto,  Thidericus  et  Gerhardus,  assensu  matris  eorum  Athelhei- 
'  dis,  et  conlaudatione  mundiburdi  eins  Liefhardi  de  Depenhem,  quandam  patrimonii  sui  partem,  Osnabrug* 
gensi  ecciesie  stabili  ac  libera  donatione  contulerunt,  Curtem  uidelicet  quandam  Wersen,  cum  capella  et 
omnibus  eidem  curti  pertinentibus  mansis  et  mancipiis  et  cunctis  utilitatibus.  Clementiam  cum  liberis,  et 
suis  mancipiis,  curiis  et  mansis.  Varenthorpe,  Westeria,  Aldenlingen,  Mundigburen,  Hasberge,  Hasbe,  Brot- 


»)  *)  Für  die  Nkmen  dlceer  beiden  Aebte  sind  die  SlelleD  im  Originale  oflfen  gelassen.  Diaitized  bv  CjOOQIC 

Cod.  dipl.  bist.  Westfal.    II.  8  ^ 


58  its». 

terbike»  caius  pars  quedam  est  patrimoniam,  pars  autem  beneficium,  cum  XVI.  mansis  ad  predictas  cnrias 
pertinentibus.  Thiedhardum  cum  Dxore  sna  et  liberis  et  mancipiis  ac  domibus  suis.  Westei^a,  Litbeke, 
Sitinchusen»  Selon,  cum  VIII.  mansis.  Haldum  cum  mancipiis  et  domibus.  Keluere,  Hauichurst,  liudol- 
fincthorpe,  cum  lUL  mansis.  Friutoldum  et  matrem  suam  et  sorores  cum  domibus  et  mancipiis.  Gelen- 
bike»  Halfwart,  cum  V.  mansis.  Thidericum  cum  uxore  et  liberis  el  mancipiis  et  domum  eius  Lacgeubike. 
Contulerunt  inquam  cum  uniuersis  predictarum  curiarum  siue  mansorum  utensilibus,  in  agris  cultis  atque 
inculUs,  siluis,  pascuis,  pratis,  molendlnis  et  piscinis.  Pro  huiusmodi  autem  spontanea  ac  libera  tradicione, 
predicto  comiti  H.  et  fratribus  suis  ducentas  et  XXX.  Marcas  concessimus  et  XX.  libras  decimationis  in  be- 
neficium  adauximus.  Beneficium  quoque  Ottonis  de  Rinecke  palatini  comitis  ipsis  prestitimus,  hac  utique 
interposita  pactione,  ut  quisquis  eorundem  fratrum  altero  moriente  superstes  remaneret,  ipse  beneficiam 
defuncti  fratris  optineret,  et  liberi  eius  ipsi  succedentes,  filius  aut  filia,  pj^fala  pactione  patris  beneficium 
possiderent.  Placuit  quoque  de  duobus  fratribus  Thiderico  et  Gerharde  ad  clericatum  destinatis,  quod  si 
in  clero  non  remanerent,  sed  milicie  sacramentis  forte  sese  implicarent,  relicto  clericali  beneficio,  ipsi 
quoque  fratribus  suis  succedentes,  prefatum  beneficium  optinerent.  Hanc  autem  liberam  donationem  quam 
prediximus,  in  placito  Amelungi  aduocati  nostri,  iure  et  lege  Westfalensi,  cum  ipso  aduocato  suscepimus, 
et  multos  tam  ex  clero  quam  ex  populo  presente,  nobiles  ac  liberos,  iudices  et  scabiones,  ministeriales 
ac  eines  adhibuimus,  quorum  presentia  et  testimonio  prefatam  pactionem  iure  legali  confirmare  curauimus, 
et  ut  hec  legaliter  conirmata  ab  omnibus  süccessoribus  nostris  inconuulsa  obseruentur,  litterarum  epi- 
grammate  et  nostri  inpressione  sigilli  sub  banno  corroborauimus.  Acta  Osnabf .  Anno  incamationis  domi- 
niceM.C«  quinquagesimo,  indictione  XIIII.  Nomina  autem  testium  presentium  subscribi  precepimus.  Albcri* 
cus  prepositus.  Tymmo  decanus.  Sigebodo  custos.  Hezelo.  Walo.  Sigebodo.  Johan.  Hienricus.  Luppo.  Gisel- 
herus.  Gerbertus.  Thimo.  Hoyko.  Wilbrandus.  csfhonici,  Nobiles  ac  liberi.  Amelungus  aduocatus.  Hienricus 
comes  de  Rietberc.  Liefbart  de  Depenhem.  Euerwinus  aduocatus  de  Vrekenhorst,  ea  die  prolocutor.  Ro- 
tholfus  albus.  Euerhardus  de  Huleuelde.  Rotholf  de  Thuite.  Eluericus  de  Matbergen.  Amolt  de  Tekeneburc 
Bilbert  de  Bariage.  Scabiones.  Abbiko.  Tydico.  Conrad.  Ratbert.  Werenmar.  Ministeriales.  Wlfan.  Wigman. 
Suether.  Manegolt  Rufus.  Hereman  de  Läthe.  Heinricus  camerarius.  Gerlag  de  Hershem.  Wemolf  de  Ris- 
aorde.  Josehp.  Ezelin.  Harman.  Ambrosius.  Voemar.  Thidericus  de  Vlenberg.  Vdo  de  Groveren.  Alfgrim. 
Hugo«  Euerhart  de  Heregerinchusen.  Lancbrat  de  Nimeden.  Walderic.  Johan.  Iser.  Ministeriales  de  Tekene- 
burc. Liefhart  de  Vlefthen.  Milo  de  Herringen.  Sifrit  de  Garthusen.  Rotbert.  Heinric.  Athelbero.  Conrad  de 
Essene.  Athelbert.  Athelbart.  Hildelin.  Wezel  Rufus.  Burchart.  Ertmar.  Israhel.  Sedente  domiuo  Eugenio  apo- 
Btolico.  Conrado  Rege.  Data  Osnabf.  Kai.  Dec.  In  nomine  Domini  feliciter  AMEN. 

Das  mit  einer  groben  Hanrfcbnnr  angehängte  Siegel  ist  «ebr  verdorben,  docb  lat  die  Figur  des  eitBenden  Bisdioff  nit 
•ioem  BiicbufMtabe  nnd  einem  Boche  noch  einigermaMen  kenntUch. 

CCLXXV. 

Ana  dem  Archive  au  Kappeoberg. 

l  In  nomine  sancle  et  indiuidu^  Trinitatis.  |]  Cum  hii  qui  c^teris  dignitate  pontifieiali  preininent,  omninm 
sibi  subiectorum  paci  et  utilitati  consulere  debeant,  maxime  tarnen  pro  bis,  qui  a  tumultu  seculari  seque- 
strati,  monasteriis  religiosis  se  mancipauerunt,  cura  gerenda  est,  ut  absque  calumpniatorum  uexatione  res 
suas  quiete  possidentes,  in  silentio  quod  cultus  est  iustici^  diuinis  laudibus  uacare  ualeant.  Igitur  ego  Uver- 
nerus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus,  notum  facio  tam  futuri  quam  presentis  eui  hominibus,  qualiter 
fratres  Capenbergensis  ecclesie  cum  quod  am  Rothardo  ministeriali  nostro  de  decima  cuiusdam  mansi  in  villa 
Lenclere  siti  conueuerint  Hie  mansus  iure  possessionis  ad  prefatam  ^ cclesiam  pertinet,  decimam  uero  pre- 
dictus  ministerialis  noster  in  beneficio  tenet.  De  qua  decima  talis  conuentio  inter  fratres  et  ipsum  laudata 
est,  ut  pro  onmi  eo  quod  antea  solebat  accipere,  duodedm  nttnunc»  mcmete  grauis  annis  sipgulis  a  cellera- 


1150.  59 

rio  recipiat.  Nee  quicquam  amplius  ipse  uel  snccessor  eius  exigat,  excepta  minuta  decima  que  de  anima- 
lium  notrimentis  prouenit,  qu^  ab  hoc  pacto  separata  est  Cetera  omnia  quecunque  profert  humus,  siae 
annona,  siue  Unum,  sub  bis  duodecim  nummis  comprehensa  sunt  Hec  ipse  Roihardus  in  presentia  nostra 
confessus  est,  atque  ad  maius  munimentum  iterum  laudauit,  et  assensu  nostro  confirmauit  Ut  igitur  hec 
omni  tempore  inconuulsa  permaneaut^  carte  nostre  inscriptione,  Sigillique  nostri  impressiöne  hoc  pactum 
corroborare  curauimus.  Subnotatis  idoneis  testibus,  quorum  nomina  sunt  hec.  De  Monasteriensi  ecclesia* 
Heinricus  prepositus  et  Albertus  decanus  maioris  ecclesie.  Ingelbertus  prepositus.  Ouo.  Vdo.  Willelmus.  ca- 
nonici. De  Capenbergensi  uero  ecclesia.  Otto  prepositus.  Otto  fundator  eiusdem  loci.  Radingus  prior.  Heb* 
ricus.  Alsteinus.  Widecho.  Lambertus.  Ministeriales  autem.  Bemardus  de  Dulmena.  Heinricus.  Lubertus. 
Amulricus.  Erthmarus.  Baldemarus«  Heribordus  de  Svancsbule.  Luthewigus.  Bertramus.  Johannes.  Amoldus. 
et  alü  quamplures. 

Facta  sunt  autem  hec.  Anno  Dominice  Incarnationis.  M^C^.L®.  Indictione  XIIII.  Presidente  sedi  apo- 
Stolice  Eugenio.  Regnante  gloriosissimo  Rege  CVNRADO.  Imperante  Saluatore  nostro  Jhesu  XPVCQO. 

Von  dem  «urgedruckten  Siegel  Ut  nur  noch  ein  Bnichstiick  übrig. 

CCLXXVI. 

l  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitaiis.  Juttha  Dei  gratia  Hereuordensis  abbatissa.  ||  Cunctis  Christi 
fidelibus  ad  noticiam  uenire  cupimus,  qualiter  duo  fratres  ministeriales  ecclesi^  nostre,  Adelbertus  sciUcet 
et  Heinricus,  bona  ecclesie  qu^  possidebant  in  Liudenesthorp  uxoribus  suis  ab  ecclesia  nostra  alienis,  Athe- 
log  et  Machthilt  nuncupatis,  uclud  propria  tradiderant.  Nos  autem  ibidem  uenientes  et  hanc  tradicionem 
a  fidelibus  cognoscentes,  irritam  fecimus  hoc  scilicet  modo,  quod  ipsi  prefati  fratres  cum  uxoribus  suis  in 
presentia  nostra  nostroruraque  ministerialium  ceterorumque  uirorum  honestorum  ibidem  commanentium, 
ipsa  bona  ecclesie  fore  recognoscentes,  in  beneficium  ea  secundum  ius  ministerialium  a  nobis  susceperunt, 
insuper  et  fidem  in  manus  nostras  sacramento  firmantes  dederunt,  quod  filii  uel  filie  eorum  ecclesie  nostr^ 
filiis  connbio  iungerentur,  ne  possessiones  ipsorum  ab  ecclesia  alienarentur.   Et  ut  hoc  in  posterum  a  pro- 

geuie  in  progenies  ratum  permaneat,  litteris  sigillo  nostro  signatis  confirmamus. 

•I  • 
In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Jutta  Dei  gratia  Hereuordensis  ||  abbatissa.  Ad  insinuandum 
posteris  cpiod  factum  est  nobis  presentibus,  cunctis  liquide  patefacimus,  quod  Conradus  quidam  de  Ove* 
renberg  cum  matre  sua  Hathewige,  que  uxor  fuit  Geuehardi  ministerialis  nostri,  pro  obtinenda  patris  here- 
ditate,  fidem  iuramento  confirmans,  in  manus  nostras  spopondit,  uxorem  se  de  filiabus  ecclesie  ducturum, 
quatenus  possessio  paterna  iugiter  sub  dicione  permaneat  ecclesie  nostre.  Quod  si  forte  propter  aliquam 
occasionem  sicut  nouit  adinplere  contempneret,  bona  predicta  libere  et  absque  contradictione  oacarent 
ecclesie.    Susceperunt  etiam  tarn  mater  quam  filius  ipsa  bona  iure  beneficiali  de  manu  nostra. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Jutta  Dei  gratia  Hereuordensis  ||  abbatissa.  Sigilli  nostri  in- 
pressione  et  huius  scripture  testimonio  manifeste  cunctis  innotescimus,  quod  Volkoldus  quandam  Gerthrud^ 
in  Liudenesthorpe  accepit  in  matrimonio,  uxorem  scilicet  Hereboldi  ministerialis  nostri  defuncti,  cum  Omni- 
bus que  prefatus  Hereboldus  tam  in  hereditate  quam  in  heneficio  possedit.  Sed  ne  bona  ipsa  tamquam 
ab  extraneis  ab  ecclesia  distraherentur,  idem  Volcoldus  fidem  iuramento  confirmans  in  manus  nostras  dedit, 
quod  filius  ipsius  Gerthrudis,  uel  si  moreretur  ipsius  saltem  Volkoldi  filius  alicui  de  nostris  in  coniugio 
sociaretur.  Quod  si  forte  non  fieret,  predicte  possessiones  ad  heredem  qui  proximus  inter  filios  ecclesie 
foret  sine  contradictione  redirenU 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Jutta  Dei  gratia  Hereuordensis  ||  abbatissa.  Indicamus  oomi- 
bus  et  futuris  et  presentibus,  quod  quidam  Cono  in  liudenestorpe  uxorem  accepit  Elisabeth  filiam  Ger- 

Ö*       '  DigitizedbyL^OOgle 


60  '      1150  — iiSl. 

hardi  ministerialis  nogtri,  cum  his  qne  Gerhardus  idem  tarn  in  beneficio  qnam  in  hereditat4^  possidebat, 
aotam  quoqoe  in  manus  nostras  fide  et  sacramento  firmatum  fecit,  quod  filius  uel  filia  ipsius  inter  homines 
ecdesie  nostrf  C(Muugium  faceret  Et  si  forte  contempnerent,  heredibos  qui  sub  ecciesia  nostra  proximi 
essent,  bona  prefata  remanerent 

Li  hoc  facto  presentes  et  testes  erant  plurimi  ex  nostris.  Esic.  Hereman.  Arnolt.  Rotholf.  Ärnolt  Thiet- 
bolt.  Svether.  Johan.  Wezelin,  Helmwich.  Ex  habitatoribus  loci  illius.  Heinric  niger.  Thiederic.  Wlfganhc. 
Anadus.  Rotheger.  Godefnth.  et  alii  multi. 

In  Liudenestorpe  posita  sunt  hec  ecclesi^  Herevordensi.  Domns  Rotholfi  pro  IIII.or  marcis  probati 
argenti.  Octo  vinee  ac  ipso  Rotholfo  pro  viginti  marcis  goslaricnsis  argenti.  Duc  in  Lerrig^.  Il.e  in  Wacken. 
Vna  Gera  inter  duas  uias.  Vna  circumsepta  plantacio.  Due  in  subprema  parte  uille.  Thideric  posuit  vnam 
uineam  pro  IIII.<»p  marcis  probati  argenti  in  Wackeu.  Wizleo  duas  in  Vloze.  et  in  Seze,  pro  Uli.  marcis 
probati  argenti,  terciam  in  Kereuelde  pro  Ill.b"»  marcis  goslaricnsis  argenti,  excepto  fertone.  Ernost  vnam 
Ouerbike  pro  tribus  marcis  goslariensis  argenti.  Heinric  vnam  in  Wackan  pro  IIlLor  marcis  et.  dimidia 
goslaricnsis  argenti.  Fretheric  vnam  pro  IUI.  marcis  probati  argenti. 

Alles  ist  auf  ein  Pergament  in  cwei  Kolumnen  geschrieben,  so  dass  die  beiden  ersten  Satse  die  eine,  die  übrigen  die 
andere  Kolumne  einnehmen.  Unter  der  ersten,  kUrteren  KolumnC)  ist  das  Siegel  an  die  Charte  gefaeflet,  aber  scr<- 
brocbcn.    Alles  ist  viin  einer  gleichförmigen  Handschrift, 

CCLXXVII. 

Aus  dem  Liber  quorundam  priyilegiorum  des  Klosters  Liesborn. 

In  noraine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Conradus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Rex  augu- 
stus.  Quotiens  religiosorum  virorum  in  suis  oportunitatibus  preces  exaudimus,  non  tantum  illis  sed  et  nostre 
saluti  fcliciter  consulimus,  Respectu  igitur  diuine  misericordie,  et  qualiter  nostra  interest  tranquillitati  eccle- 
siarum  seraper  studere,  Ecclesie  Sanctorura  Cosrae  et  Daraiani  in  Lisborn  et  monachis  inibi  Deo  seruienli- 
bus,  et  sororibus  in  Ecciesia  Sancte  Marie  in  Monasterio  sub  regulari  districtione  degentibus,  in  prediis 
suis  que  in  territorio  nostro  Reumacensi,  videlicet  in  Lorstorp  et  Gimershcira  et  in  Griei;i  modo  conquisie- 
rnnt  et  posthac  iuste  conquirere  poterunt,  in  domibus,  agris,  vineis  et  aliis  utilitatibus,  securitatem  et.pa- 
cem  perpetuam  dedimus  et  nostra  auctoritate  sub  banno  regali  per  presentes  et  futuras  generationes  san- 
ximus,  ut  ubi  nominatnr  et  est  specialiter  regia  potestas,  ibi  pauperes  Christi,  de  quibus  predictum  est» 
apecialiter  nostram  experiantur  clementiam,  et  nullam  patiantur  oppressionem  vel  iniuriam.  Vt  autem  huius 
nostrf  tuicionis  presidium  stabile  et  ratum  orani  terapore  permaneat,  hanc  paginam  sigilli  nostri  impres- 
sione  signari  precepimus.  Huius  confirmationis  priuilegii  testes  sunt.  Walterus  maioris  ecclesie  in  Colonia 
decanus.  Gerardus  Bunnensis  archidiaconus  et  prepositus.  Thieboldus  Sanctensis  archidiaconus  et  prepo- 
Situs.  Vlricus  Susaciensis  prepositus.  Nicolaus  abbas  Sigebergensis.  Liberi.  Poppe  de  Hollende.  Burchardus 
de  Wede.  Arnoldus  de  Blanchenheim  et  frater  eins  Gerardus.  Gerardus  de  Hachene  et  frater  eins  Thiode- 
ricus.  Heremannus  comes  de  Hardenberch  et  frater  eius  Neuelonch.  Euerhardus  de  Heingebach.  Walterus 
Susaciensis  aduocatus.  Ministeriales.  Heremannus  Coloniensis  aduocatus.  Hcinricus  de  Volmuntsteine.  Heinri- 
cus  de  Älpenheim.  Adolfus  de  Gorzenich.  Amalricus  de  Wormerstorp.  Philippus  de  Pirna.  Thiemo  de  Sa- 
sacia.  Marsilins. 

Signum  domini  Cünradi  secundi  Romanorum  Regia  augusti  (L.  M.) 

Ego  Arnoldus  domini  Cunradi  secundi  Romanorum  Regie  augusti  CanceUarius  vice  Mogoniini  ardiiepis- 
copi  Heinrici  archicancellarii  recognoui* 

Acta  sunt  hec  anno  dominic^  incamationis  M.C.LI.  indictiöne  XHII.  regnante  domino  CSinrado  secundo 
glorioso  Romanorum  Rege  augusto,  anno  regni  eius  XHII^. 

Digitized  by  V^OOQIC 


1151.  61 

CCLXXVIII. 

Aas  dem  ältesten  Corve/trhen  Kopialbuche. 

^«  IN  Nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Wicboldus  Dei  gratia  Gorbeiensis  abbas,  Saccessoribus  suis 
regulariter  ordinatis  in  pcrpetuum.  Quia  memoriam  nostram  in  benedictiooe  apud  fratres  nostros  iogiter 
permanere  summo  desiderio  optamns,  idcirco  bona  ipsis  prouidere  non  tantum  in  animabus  sed  et  in  cor- 
poribus  pia  sollicitudine  intendimus.  Proinde  notura  esse  uolumus  uninersis  ecciesie  nostre  fidelibus  tarn 
presentibus  quam  futuris,  qualiter  Montem  qui  uocatur  sancti  Michaelis,  scilicet  ecclesiam  cum  omnibus 
ad  eam  pertinentibus,  ad  festum  Sancti  Remacli  ad  anniuersarium  nostrum  ordinauimus.  Eundem  namque 
montem,  quia  de  prebenda  fratrum  fuerat,  pie  memorie  predecessor  noster  abbas  Erkinbertus  quondam 
iturus  Jherosolimam  multis  precibus  euictus  fratribus  resigoauerat,  verum  postquam  exierat  circumuentus 
a  quodam  ministeriali  suo  Gerberto  de  Liuthmaressen,  eidem  ipsum  montem  in  beneßcio  concessit.  Quem 
post  mortem  patris  cum  Heinricus  filius  eins  occupasset,  per  domnum  Folkmarum  abbatem  ab  illo  recep- 
lus  est,  data  ei  ac  promissione,  ut  cum  primnm  inter  ministeriales  vacaret  talentum  unum,  in  beneficium 
ab  abbate  acciperet  Ulis  uero  procedeuti  tempore  seruicium  unius  abbatis  apud  Liuthmaressen,  cuius 
curtis  ipse  uillicus  est,  detinere  cepit  seque  illud  tamdiu  detenturum  dicebat,  donec  promissum  beneficium 
consecpieretur.  Vnde  nos  in  diebus  nostre  prelalionis  tantum  defectum  mense  abbatis  per  iniuriam  fieri 
per  singulos  annos  equanimiter  non  ferentes,  euocato  eodem  Heinrico,  licet  multo  labore,  tarnen  eousque 
per  iudicia  et  sentencias  comparium  suorum  iustis  rationibus  conuictum  eum  distrinximus,  quod  ipsum  ser- 
uicium nobis  et  mense  abbatis  Gorbeiensis  resignauit  sub  tali  condicione,  ut  cum  primum  nobis  uel  suc- 
cessoribus  nostris  uacaret,  tal.  I.  in  beneficio  acciperet.  Nos  ergo  cum  predictum  montem  liberum  in 
manu  nostra  haberemus,  licet  eum  diu  fratres  repetissent,  nequaquam  eundem  a  prcdecessoribus  nostris 
rcceperant  uel  fructum  ex  eo  habuerant,  simul  considerantes  quod  idem  mons  emulationi  et  peticioni  lai- 
corum  semper  subiaceret,  pro  memoria  et  ueneratione  Beati  Remacli  domini  ac  patroni  nostri,  nee 
non  pro  remedio  anime  nostre,  eundem  montem  cum  omnibus  pertinenciis  suis,  idem  ecclesiam  cum  do- 
tali  manso  et  uillicatione  cum  mansis  et  agris  ad  eam  pertinentibus  et  noualibus  que  a  fratre  nostro  Go- 
dammino  in  ipso  monle  extirpata  et  culta  sunt,  ad  refectionem  fratrum  Corbeiensium  in  feste  prenominati 
patroni  nostri  et  in  anniuersario  nostre  ordinationis,  id  est  in  uigilia  XL  Millium  virginum  designauimus,  ea 
scilicet  ratione,  ut  a  clerico  nostro  Hildewardo,  qui  nunc  montem  habet,  uel  si  quis  post  eum  habuerit, 
in  decollatione  sancti  Johannis  Baptiste  cellerario  fratrum  quindecim  solides,  qui  ad  festum  pertinent,  in  festo 
autem  sancti  Dionysii  item  XV.  solides,  ad  anniuersarium  diem  electionis  nostre,  quamdiu  uiuimus,  per- 
soluantur,  postquatn  uero  Dens  ab  hac  uita  nos  euocauerit,  in  anniuersario  depositionis  nostre  idem  XV. 
solides  pro  memoria  nostra  a  fratribus  in  perpetuum  habeantur.  Porro  hoc  omnibus  notum  esse  uolumus, 
quod  hunc  montem  clerico  nostro  Hildewardo  cum  ecclesia  et  uillicatione  et  omnibus  pertinentiis  suis,  sicut 
supra  scriptum  est,  sub  eo  pacto  commisimus,  ut  quamdiu  XXX.  solides  tcmporibus  superius  denotatis 
fratribus  persoluerit,  eodem  beneficio  non  priuetur,  mox  uero  ut  hanc  summam  adminislrare  noiuerit,  ipse 
a  beneficio  tam  ecciesie  quam  curtis  cessabit,  nee  uUo  tempore  ecclesia  et  que  ad  ipsam  pertinent  a  curte 
et  suis  pertinenciis  separari  potent,  sed  utraque  simul  iuncta  XXX.  solides  annuatim  perspluent,  fratres 
autem  festum  beati  Remacli  spontanea  et  communi  eltones  in  cappis  et  quinque  candalis  soUempniter  cele- 
brandum  instituerunt,  in  cuius  die  festo  priorem  Missam  in  maiori  ecclesia  de  sancto  Remaclo,  Maiorem 
uero  Missam  in  Gapella  que  domui  nostre  adiuncta  est,  et  sub  eins  titulo  consecrata  de  dedicatione  cele- 
brabunt.  Ne  quis  igilur  successorum  nostrorum  hanc  karitatem  fratribus  a  nobis  constitutam  ullo  aliquando 
tempore  auferre  uel  imminuere  seu  aliquo  modo  alienare  presumat  sine  consensu  Gorbeiensis  capituli,  sub 
attestatione  diuini  nominis,  predictum  montem  Sancti  Michaelis  fratribus  Gorbeiensibus  ad  festum  Beati 
Remacli  et  ad  nostrum  anniuersarium,  secundum  prescriptam  rationemde  cetero in eternüm permansurum 

Digitized  by  L^OOQ IC 


62  il&l- 

ordinamas  atque  constituimus.  Et  ut  ratum  atqoe  inconnulsum  hoc  constitutum  per  omnia  tempora  per- 
maneat,  hanc  nostre  constitationis  paginam  sigiUi  nostri  impressione  roboramus  atque  confirmamus.  Hec 
uero  sunt  nomina  fratrum,  quibus  presentibus  et  testibus  hec  constitutio  facta  est  Heinricus  prior.  Engel- 
gerus.  Thidericus.  Waltherus.  Adelbertus  prepositus.  Thidericus.  Adulfus.  Conradus  cellerarius.  Elumigus. 
Hechtfridus«  Ysiko.  Heremannus.  Thegenhardus.  Bruno.  Conradus.  Reinhardus  prepositus  Eresbergensis.  Hei- 
thenricus  prepositus  Groningensis.  Reinhardus  prepositus  Kaminatensis.  Conradus  portarius.  Adelbertus  ca* 
merarius.  Bruningus.  Abraham.  Fiko.  Lambertus.  Othelricus.  Heremannus.  Thidericus.  Cono.  Berenwigus. 
Liudolfus.  Arnoldus.  Reinmarus.  Giselbertus  mus.  Frithericus.  pueri.  Rotholfus.  Vnargus.  Wemherus.  Rober- 
tus.  Hartraannus.  Reinherus.  Sadso.  Burchardus.  Marcwardus.  Wizzelinus«  Anthonius.  Heitholfus.  Heremannus. 
'  Actum  Corbeie  in  Capitulo  Anno  Domini  M^C^L^'  primo,  Indictione  XV«.  In  die  feste  sancti  confesso- 
ris  Christi  atque  pontificis  Remacli,  anno  autem  prelationis  domni  Wibaldi  abbatis  Corbeiensis  W. 

CCLXXIX. 

l.  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  HYuernherus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus.  Justnm  est 
et  saluti  congruum  Deo  seruientes  pro  posse  nostro  semper  consolari,  et  tam  ipsos  quam  bona  eorum 
contra  prauorum  hominum  machinamenta  tueri.  Ea  propter  omnium  fidelium  tam  presentium  quam  futn- 
rorum  aduertat  industria,  quod  HATHEWIGIS  abbatissa  ^cclesie  beate  MARIE  semper  uirginis,  in  Monaste- 
rio,  predia  que  suo  in  tempore  ad  usus  eiusdem  ecclesie  iuste  conquisita  sunt,  nostra  auctoritate  confir- 
mari  flagitauerit,  uidelicet  curtem  Wrme  cum  decima.  Item  curtem  Vnkencthorpe  cum  quindecim  mansis. 
Item  Gimnich  tres  mansos  cum  plaustrata  uini.  Eugene  decem  et  neuem  solides.  In  j)arrochia  Hauekesbeke 
decem  solides  decime.  Halstenbeke  unum  mansum.  Wiseldcre  unum  mansum.  Duos  iomales  in  agro  Mona- 
steriensi.  Quartam  partem  molendini  in  ciuitate  Monasteriensi.  Telgeth  ulteriorem  aque  ripam  iuxta  molen- 
dinum.  Nutbraken  Siluam  quandam.  In  parrochia  Scopingen  decem  et  Septem  solidos  decimarum.  Sindene 
duos  solidos  et  octo  denarios  decime.  Doruelde  curtem  cum  omnibus  appendiciis  suis.  Cuius  honest^  peti- 
cioni'assentiens  presentem  inde  paginain  conscripsi  et  sigilli  nostri  impressione  insigniri  feci.  Yiolatores  au- 
tem  huius  confirmalionis,  aut  presumptuose  aliquid  super  hec  agentes,  perpetuo  anathemati  obligaui,  Sub- 
scriptis  idoneis  testibus,  tam  clericis  quam  laicis,  tam  nobilibus  quam  ministerialibus.  Clericis.  Heinrico  pre- 
posito.  Alberto  decano.  Engelberte  preposito.  Magistro  Lamberto.  Rabodone.  Hartvigo.  Ernesto.  Vdoue.  Go- 
defrido.  LSdberto.  Heinrico.  Nobilibus.  Heinrico  comite  de  Tikkeneburg.  Euerwino  aduocato.  Theoderico  de 
Gemene.  Theoderico  de  Hagnen.  Heinri(?o  fratre  Wernonis  de  Thulberge.  Theoderico  qui  agnomiuatus  do- 
minus. Ministerialibus.  Wlfhardo  et  fratre  eius  Friderico.  Herimanno  de  Beverne.  Bernharde  de  Dulmene 
et  filio  eius  Gerharde,  Ludberto  de  Ihterlon.  Bernharde  de  Gore  et  eius  fratre  Herimanno.  Bertramo  de 
Doruelde.  Thidboldo  de  Thungestorp.  Machareo  de  Hörnen.  Arnolde  dapifero.  Gerwino  pincerna.  Annone 
Marscalco.  Anno  ab  incarnatione  Domini  M^.  C®.  L**.  I«.  Indictione  Xlill. 

Das  mit  PergumenUtreifen  auf  die  Charte  gcheßete  Siegel  dieser  Urkunde  kommt  in  Ansehung  der  Figur  des  sitieodm 
Bischufs,  der  schrägen  Haltung  seines  Bischofsstabes  in  der  rechten ,  und  dem  geschlossenen  Buche  in  der  an  den 
Leib  angesogenen  linken  Hand^  mit  dem  bei  einer  Urkunde  von  1144  beschriebenen  überein,  doch  ist  der  Schnitt 
Tiel  xierlichcr,  und  der  Kopf  des  Bischofs  ungewöhnlich  gross;  ausserdem  sitzt  der  Bischof  auf  einem  einfachen,  mit 
einem  Kissen  bedeckten  Sessel,  ohne  hervorragende  Armlehnen  und  Füsse;  und  die  Umschrift  ist:  Wernenis  (die 
£ndsilbe  vs  in  einen  Zug  susammengesogen }  Dei  Gratia  Monasteriensis  £pc. 

CCLXXX. 

Aus  dem  Fürstl,  Salm-Horslmar'schen  Archive. 

T  In  nomine  sanct§  et  indiuidue  Trinitatis.  ||Vvernherus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus«    Jnstum  esl 
et  saluti  congruum,  Deo  seruientes  pro  posse  nostro  semper  consolari,  et  tam  ipsos  quam  bona  eorum 

Digitized  byC^OOQlC 


1151.  63 

contra  pranorum  hominmn  machinamenta  tneri.  Ea  propter  omnium  fidelium  tarn  presentium  quam  fotu- 
rorum  aduertat  industria,  quod  fratres  et  sorores  Ecclesie  beat^  Margarete  in  Asbeke,  bona  eiusdem  eccle- 
sie  nostra  sibi  auctoritate  confirmari  flagitaoerunt,  uidelicet  domum  dotis  in  Asbeke.  Domain  in  uillaWere. 
Molendinum  ibidem.  Mansum  in  uilla  Lecde.  Ibidem  mansum  alium.  Hege,  duo  maltia  ordei.  Midelwich, 
unnm  malüum  siliginis  et  decem  et  octo  modios  ordei.  Stocheim,  tria  maltia  ordei»  et  VI.  botos  lini.  We- 
teringen,  unum  maltium  siliginis  et  duo  maltia  ordei,  et  tres  denarios.  Varlare,  III.  solidos.  Becheim,  HI. 
maltia  siliginis*  Aldenrene,  V.  solidos  et  obulum.  Osteruvic,  Illl.or  maltia  auene  et  Illl.or  modios  tritici. 
Wecbethe,  XII.  denarios.  Nen,  Illl.or  modios  siliginis.  Wellethe,  VIIL  modios  siliginis.  Beierincthorpe,  unum 
maltium  sili^nis.  Allen,  XII.  maltia  ordei.  Buren,  VIII.  solidos  et  VIII.  denarios.  Lecden,  XIIL  solidos  deci- 
me.  Beclo,  VI.  solidos  decime.  Were,  XII.  denarios.  Lihtesthorpe,  VII.  solidos  decim§.  Rene,  V.  solidos 
decim^  et  Illl.or  denarios.  Honhurst  H.  solidos  deöime  et  VI.  denarios.  Northwalde,  XII.  denarios  decime. 
Gerdenbruke,  IUI.  solidos  decim9.  Alstede,  11.  solidos  decime.  Asbeke  duos  solidos  decime.  Stenuvide,  IUI. 
solidos  decime.  Wedscare,  III.  solidos  decime.  Vinkenbrinke,  IUI.  solidos  decime.  Thasbeke,  HI.  solidos  de- 
cime. Midelwic,  II.  solidos  decim^.  Retherbrugge,  III.  solidos  decime.  linthus,  III.  solidos  decime.  Ecgen- 
rothe  domum  que  dicitur  Sperwerinchus  soluentem  11.  solidos  decime.  Lare,  XVI.  denarios.  Busensmithe, 
V.  solidos  decim^.  Dulmene,  III.  solidos.  Welleberge  talentum  decime.  Quorum  honeste  peticioni  assentiens, 
presentem  inde  pa^inam  conscripsi,  et  sigilli  nostri  impressione  insigniui.  Violatores  autem  huius  confirma- 
tionis  aut  presumptuose  aliquid  super  hec  agentes,  perpetuo  anathemati  obligaui.  Subscriptis  idoneis  testi- 
bus,  tam  clericis  quam  laicis,  tarn  nobilibus  quam  ministerialibus.  Clericis.  Heinrico  preposito.  Alberto  de- 
cano.  Engelberte  preposito.  Erenwardo  preposito.  Magistro  Lamberto.  Hartwige.  Rabodone.  Godefrido.  Eme- 
sto.  Vdone.  Nobilibus.  Heinrico  comite  de  Tikkeneburg.  Euerwino  aduocato  de  FreckenhorsU  Theoderico 
de  Gemeue.  Theoderico  de  Hagnen.  Godescalco  de  Ibbenbüren.  Arnolde  de  Iburg.  Ministerialibus.  Wlfhardo 
uillico.  Bernharde  de  Dulmene  et  filio  eins  Gerharde.  Hermanne  de  Beveme.  Ludberto  de  Ihterlon.  Ber- 
tramo  de  Doruelde.  Arnoldo  dapifero.  Gerwino  pincema.  Annone  Marscalco«  Hermanne  de  Gore  cum  fratre 
suo  Bernharde.  Thidboldo  de  Thunkesthorpe. 

Anno  ab  Incamatione  domini  M^.C^.L^.R  Indictione  XIHI». 
Das  Siegel,  welches  mit  PergameaUtrdfen  auf  die  Charte  festgeheftet  war,  ist  Terloren  gegangen. 


CCLXXXI. 

Ans  dem  FürsÜ.  Salm-Horstmar'schen  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  |I  Ego  Wamherus  Dei  patientia  Monasteriensinm  humilis  minister, 
cupiens  per  temporalia  ad  ^tema  promoueri,  et  cum  dederit  dilectis  suis  dominus  sonmum,  cum  ipsis 
Deum  deorum  in  Syon  contemplari,  consilio  Monasteriensis  ecclesie,  tam  laicorum  quam  clericorum,  de- 
creui  tres  elemosinarias  prebendas  de  tribus  curiis,  scilicet  Byllerbeke,  Buren,  Alnon,  ecclesie  Asbyke 
conferre,  et  pauperibus  Christi  inibi  seruientibus  sustentationem  prouidere.  Statui  etiam  hac  oblatione  ta- 
lem  conditionem,  ut  si  uel  mihi  uel  alicui  successorum  meorum  has  prebendas  redimere  placeret,  quod 
prefate  ecclesi^  Asbyke  reditus  XX»»-  solidorum  Monasteriensis  monete  conferret,  et  prebendas  suas  quibus- 
cunque  uellet  distribueret.  Sed  quia  temporalia  transeunt,  et  leuiter  obliuioni  traduntur,  hoc  cyrographum 
impressione  mei  sigilli  signaui,  et  sub  banno  meo  coram  idoneis  testibus,  quorum  nomina  subter  scripta 
habentur,  eonfirmaui.  Heinricus  maioris  ecclesie  prepositus.  Adalbertus  decanus.  Engelbertus  prepositus.  Fre- 
dericus  custos.  Lambertus.  Liudbertus.  Hardwicus.  Heniest.  Heinricus  comes.  Bemhardus.  Theodericus. 
Rodäirus.  Bemhardus.  Wulfhardus  et  Fredericus  frater  eius.  Godescalcus.  Theodericus  caraerarius.  Suethe- 
rus.  Contttlimus  prefate  ecclesie  sub  eodem  banno  et  coram  isdem  testibus  in  Legden  ocUti  solidos  de  d^  1  p 


64  1151  *-  1153. 

cima  Theoderici  camerarii,  quam  nolontarie  nobis  resignauit,  nnom  etiam  solidum  de  decima  Wulfliardi  in 
Norlhwaldeo,  et  mansum  unum  cum  maocipiis  suis  in  Beckehem. 

Dm  Siegel  ichetnt  —  obgleich  unten  ein  Raum,  buib  AufdruclLen  det«6lbeii|  von  der  Schrift  leer  gelassen  —  angehängt 
gewesen  sa  sein;  ist  aber  spurlos  Terloren  gegangen. 

CCLXXXIL 

Aus  dem  FUrsil.  Salm-Horslmar'scbeB  Archive. 

.  X  .  In  nomine  sanct^  et  indiuidve  Trinitatis.  ||  Ego  Yuernherus  Dei  fauente  gratia  Monasteriensis  ecclesie 
presul  bumillimus,  sciens  quoniam  omnis  homo  sicut  fumus  deficiens  cito  uanescit  et  transit,  et  etiam  sicat 
quidam  sapiens  dicit,  rara  fides  ideo  est  in  hominibus,  quia  multi  diuersa  loquuntur,  propterca  dignnm 
duximus,  litteris  designare,  quomodo  Dei  adiutorio  et  nostro  inlerueniente  labore,  ecclesia  Dei  in  Asbeke 
in  quibusdam  reditibus  promota  fuerit  et  ditata.  Sciant  igilur  cuncti  tarn  presentes  quam  oriundi,  quod 
quidam  oir  de  conditione  ministerialium  progenitus,  Ämelongus  nomine,  habens  mansionem  in  Schibbroke, 
usque  ad  senectam  cum  uxore  sua  legitima  uixerat  sine  libcris,  qui  tum  pro  animo  sue  remedio»  tum  pro 
nostra  sicut  dictum  est  dilectione,  talentum  decimationis  quo  imbeneficiatus  erat,  in  parochia  Willeberge 
silum,  in  manus  nostras  ea  interposita  conditione  resignauit,  ut  ecclesie  Dei  in  Asbeke  et  sororibus  inibi 
Deo  famulantibus  illud  conferremus,  ipse  uero  et  uxor  sua,  quoad  uiuerent,  sine  ullo  grauamine»  eo  libere 
polirentur.  Vt  igitur  h^c  in  perpetuum  firma  et  indiuulsa  permaneant,  hanc  cedulam  super  hac  pactione 
conscriptam  propria  manu  insigniuimus.  Huius  autem  firme  et  multorum  illustrium  uirorum  sententia  ap- 
probate  traditionis  idonei  testes  sunt.  Heinricus  Monasteriensis  ecclesie  prepositus.  Albertus  eiusdem  §cclesie 
decanus.  Eingelbertus  prepositus.  Lambertus  magister.  Nobiles.  Theodericus  de  Gemene.  Gozwinus  de  Ge- 
mene.  Rötholfus  de  Burclo.  Ministeriales.  Gerlagus  camerarius.  Eingelbertus  frater  eiusdem  Amelongi.  Heri- 
mannus  de  Larc.  Halt,  de  Alnen.  Eingelbertus  de  Dülmene. 

Das  aufgedruckte  Siegel  des  Bischofs  hat  die  xaletzt  beschriebene  Form. 

CCLXXXllI. 

y^*  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Frithericus  diuina  fauente  gratia  Romanorum  Rex.  ||Ad  Regie 
dignitatis  munificentiam  pertinet,  bene  de  RE  publica  merentibus  uirtutum  premia  tribuere,  vt  et  ipsi  pro 
sue  fidei  constantia  laboris  sui  emolumenta  pcrcipiant,  et  ceteri  ad  exequenda  imperii  munia  bonc  spei 
pleni  et  alacres  fiant.  Nouerit  igiiur  omnium  fidelium  nostrorum  tam  futurorum  quam  presentium  industria, 
Quod  noster  fidelis  et  karissimus,  Monasterii  quod  noua  CORBEIA  dicitur  uencrabtlis  abbas  WIBOLDVS 
DOStram  clementiam  interpcllauil,  ut  priuilegia  Corbeiensis  ^cclesie,  cui  nunc  idem  uenerabilis  abbas  preesse 
cognoscitur,  iniiouare  et  confirmare  dignaremur.  Cuius  religiöse  peticioni,  ob  insignem  ipsius  fidem  circa 
dominum  et  patruum  nostrum,  beate  scilicet  recordationis  antecessorem  nostrum,  inclitum  regem  CONRA-* 
DVM,  nee  non  et  circa  promotionem  nostram  in  regnum,  cuius  gubemacula  Deo  auctore  post  mortem  eius 
suscepimus»  aurem  pietatis  inclinantes,  per  presentis  pagine  seriem,  sub  regie  maiestatis  tuitionem  locum 
ipsum,  nouam  uidelicet  C0RBEL4M,  cum  omnibussibi  tam  intus  quam  Toris  pertinentibus  assumimus,  eumque 
perpetua  übertäte  donantes,  quemadmodum  pie  memorie  predecessorem  nostrum  eiusque  progenitores  reges 
et  imperatorcs  ante  eum  fecisse  cognoscimus,  nostra  et  omnium  principum  auctoritate,  lege  in  perpetuum 
ualitura  firmamus,  ne  prefatum  monasterium  noua  CORBEIA  in  potestatcm  uel  ditionem  siue  subiectionem 
alicuius  persone,  seu  ecclesiastic^  scu  secularis  dignitatis,  per  aliquam  donationem  seu  commutationem  ce- 
dat,  sed  scmper  sub  ordinalione  et  defcnsione  regum  uel  imperatorum  consistat,  et  libertate  quam  hacte* 

nus  obtinuit  in  perpetuum  potiatur.    Et  quoniam  ab  imperatore  Lüthewico  duo  moiiasiem  cpnstructa  sunt 

Digitized  by  V^C 


1153.  65 

et  a  nostris  predecessoribus  honore  et  diuitiis  aucta,  unam  uidelicet  monachorum  quod  noua  CORBETA 
dicitur,  ad  normam  scilicet  vetcris  Corbei^,  Herevorderise  uero  sanctimonialium  ad  sitnilitudinem  Suessio- 
nensis  monaslerii,  decreUim  est  ab  eis,  vt  Corbeiensis  abbas  quicunque  pro  tempore  fuerit,  procurationem 
agat  Herivordensis  ecclesie,  ita  uidelicet  ut  iuxta  consuetudioem  qua  anciliarum  Dei  congregationibus  pro* 
curari  solent  preposili  ex  ordine  ecclesiastico,  tarn  in  disciplina  quam  in  cunctis  negociis,  que  famule  Cbristi 
pro  sexu  et  professione  sua  exequi  noo  possent,  ipsamm  prouisor  et  patronus  existeret:  Nos  quoque  pre- 
decessorum  nostronim  uestigia  sequentes,  confirmamus  et  decreto  in  oternum  ualitaro  statuimas,  ut  omnes 
per  successioaem  Corbeiensis  cenobii  abbates  prescripta  procuratione  et  paitrocinio  absque  ullius  contradi- 
ctione  utantur,  et  seruata  dignitate  abbatisso,  in  quibus  oportunum  fuerit,  Herevordensi  eongregationi  assi* 
stant.  Confirmamus  etiam  eidem  qui  nunc  diuina  uocatione  et  communi  atque  concordi  fratrum  electione 
Corbeiensi  monasterio  preest  abbali  scilicet  WIBOLDO,  nee  non  cunctis  successoribus  ipsius,  auctoritate 
in  etemum  ualilura,  monastcrium  quoddam  quod  uocatur  KE&IINADA,  quod  piissimffs  predecessor  et  pa- 
truus  noster  beate  mejnorie  CONRADVS  Rex,  pro  fidelitate  et  peticione  prenominati  fidelis  et  karissimi 
nostri  WIBOLDI  abbatis,  tradidit  super  reliquias  corporis  sancti  YITI  Martyris,  per  aureum  donalionis  sue 
anulum,  in  potestatem  et  ius  atque  dominationem  Corbeiensis  monasterii,  jta  uidelicet  ut  Corbeiense  mo- 
nastcrium prenominatum  monasterium  scilicet  KEMINADA,  quemadmodum  et  a  rcuerendo  patre  nostro  papa 
Eugenio  per  auctoritatis  sue  priuilegium  eidem  Corbeiensi  ecciesie  confirmatum  esse  dinoscitur,  cum  Omni- 
bus prediis  suis,  siiuis  et  aquis,  tarn  Toris  quam  intus  ad  ipsum  locum  pertinentibus  habeat,  possideat, 
ordinet,  utatur  et  seruet,  sicut  tenet  sub  suo  regimine,  iure  uidelicet  proprielario,  tres  abbaliolas  quas 
fundatoc  eiusdera  noue  Corbeie  Luthewicus  pius,  magni  KAROLI  filius,  ad  eandem  Corbciara  contulit,  sci- 
licet ERESBVRCH,  nobile  quondara  Saxonum  castrum,  cum  decirais  circumquaque  per  duas  saxonicas  rastas 
adiacentibus,  nee  non  Meppiam  atque  VISBIKE,  cum  decimis  et  possessionibus  undique  ad  eas  pertinenti- 
bus. Ad  HERIVORDENSE  uero  monasterium  in  episcopatu  Asnebruggensi  ccclesiam  Buinidi  cum  subiectis 
sibi  ecclesiis.  In  parrochia  MIMIERNIVORDI  ecclesiam  RENI  cum  bis  que  ad  eam  pcrlinent  ecciesiis.  Pre- 
terea  quod  ab  exordio  eorundem  monasteriorum »  Corbeie  scilicet  et  Herivörd,  a  nostris  antececsoribus 
constitutum  est,  nos  quoque  firmiter  seruari  uolumus,  videlicet  ut  ubicumque  uel  ipsa  monasteria  uel  celle 
eorum  casas  aut  curtes  habuerint,  ex  rebus  quas  ibidem  laboribus  suis  adquirunt,  decimas  dentad  portam 
monasterii,  nee  alibi  eas  dare  cogantur,  qualinus  inde  in  nostram  ac  totius  generis  nostri  perhennem  mer- 
cedem  superuenientibus  peregrinis  et  hospitibus  seniiatur,  sicut  in  regia  capitulari  et  in  decreto  sinodali 
permissum  est,  scenodochia  et  reliqua  fidelium  pauperumque  consfrui  hospitalia,  et  mos  fuit  semper  ih 
sacris  concedi  cenobiis.  Statuimus  quoque,  ne  episcopi  aut  eorum  arckipresbyteri  in  ipsorum  ecclesiis  a 
suis  presbyteris  missarum  celebrationes  Ben  interdicant,  sed  si  quid  sui  iuris  sibi  inde  negari  putant,  ad 
nostram  presentiam  et  synodalis  examinis  iudicium  deferant.  Sed  et  hoc  decernimus,  vt  decimas  uel  deci- 
males  ecclesias,  immo  uuiuersas  possessiones  suas  in  quibuslibet  episcopiis,  precipue  in  Bremensi,  Osne- 
burgensi  et  Patherburnensi,  ubi  plurimas  habent  et  res  et  decimas,  ita  integerrime  teneant  atque  possi- 
deant,  sicut  ab  antecessoribus  nostris,  regibus  uidelicet  et  imperatoribus,  hactenus  tenuerunt  atque  posse- 
derunt.  Coucedimus  etiam  iuxta  decreta  predecessorum  nostrurum  liberam  utrique  loco  potestatem  eit- 
gendc  de  propria  congregaüone  in  regi'men  sui  congrue  persono»  et  statuimus  ut  nuUus  iudex  publicus 
licentiam  in  homines  ad  monasterium  Corbeiense  uel  ad  prenominatas  cellas  ipsius  pertinentes  ullam  iudi- 
ciariam  habeat  exercere  potestatem,  sed  omnes  eorum  res  coram  aduocato  ipsorum  diffiuiantur,  et  ul 
iusticiam  que  appellatur  BYRCHBAN  nemo  sibi  usurpare  ibidem  presumat,  nisi  cui  potestas  ab  eiusdem  ' 
cenobii  abbate  concessa  fuerit,  et  ut  sibi  homines  licentiam  habeant,  tarn  ipsos  quam  predia  sua  eidem 
monasterio  conferre,  nee  quiuis  iudex  aut  regia  potestas  solitum  debitum  aut  publicum  uectigal  ab  eis 
deinceps  extorqueat.  Sane  quod  püssimum  predecessorem  nostrum  inclitum  et  gloriosum  principem  felicis 
memorie  dominum  ac  patruum  nostrum  regem  CONRADVM  ex  iudicio  principum  nostrorum  et  nobilium 
regni  in  plena  curia  statuisse  cognoscimus,  nos  quoque  eius  uestigia  sequentes  decreto  in  f  ^^i*|um  j]alitui»|  ^ 
Cod.  dipl.  hUt.  Weslfal.  U.  9  Digitized  by  V^OOglC 


66  1153. 

firmamus  atque  slatuimus,  ut  nollus  laicoram  habitatioDem  infra  muros  predicti  Corbeiensis  monasterii  sibi 
aliquo  modo  usurpare  audeal  hereditario  iure,  sed  cymiterium  quemadmodum  congruam  est  religiosorum 
babitatiooibus  liberum  et  expeditum  omni  tempore  pateat.  Hoc  quoque  simili  firmitate  precepto  nostro 
roboramus,  vt  dapiferi  atque  pincerne  Corbeiensis  abbatis  nullam  oronino  potestatem  de  committendis  da- 
uibus  rerum  domini  sui  habeant,  sed  in  dandis  clauibus  et  ordinandis  rebus  domus  sae  liberam  potestatem 
quemadmodum  a  pfedecessore  nostro  per  iudicii  sententiam  determinatum  esse  nouimus,  abbas  in  pcrpe- 
tuum  obtineat.  Vt  autem  fa^c  omnia  rata  et  inconuulsa  in  perpetuum  babeantur,  cartam  hanc  conscribi  et 
sigilli  nostri  impressione  signari  precepimus.  Testes  uero  hi  affuerunt  Sveno  Rex  Danorum,  qui  ibidem 
regnum  suscepit  de  manu  domini  regis.  KNVT  alter  Danus,  qui  ibidem  regnum  in  manu  domini  regis  refu- 
tauit  Hartwigus  Bremensis  archiepiscopus.  öthelricus  Halbersladensis  episcopus.  Burchardus  Argentinensis 
episcopus.  Wikmannus  Cicensis  episcopus.  Daniel  Pragensis  episcopus.  Bernhardus  Patherburnensis  episco- 
pus. Heinricus  Mindeiftis  episcopus.  Heremannus  Ferdensis.  Anshelmus  Hauelebergensis.  Emehardus  Miche- 
lemburgensis.  Wikkerus  Brandeneburgensis.  Marquardus  Fuldensis  abbas.  HeinricusL  Heresfeldensis  abbas. 
Amoldus  Niemburgensis  abbas.  Heinricus  dux  Saxonie.  Dominus  Welpho  auunculus  eins.  Conradus  Marchio 
de  Misna  et  filii  eins.  Marcbio  Adeibertus  et  filii  eins. 

Signum  domini  Fritherid  Romanorum  regis  inuictissimi,  (L.  M.) 

Ego  Amoldus  cancellarius  uice  Beinrici  Maguntini  ArchicanceUarii  recognoui, 

Data  IN  CVRIA  Mersburch,  Anno  incamationis  Domini  M<>.C^Ln®.  Indictione  XV«.  Anno  Domini  Fri; 
therici  Romanorum  Regis  P.  Actum  in  Christo  feliciteR.  AMEN.  XV<^.  Kai.  JVNU. 

Du  Siegel  Ut  Terloreo  gegangen. 

CCLXXXIV. 

lo  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||Quoniam  multiplicibus  hominum  laboribus  accrescere  solent 
nou^  questiones  prioribus»  uisum  est  nostre  paruitatis  ingenio,  quedam  que  tractata  sunt  nostri  temporis 
articulo,  scripture  commendare  memorio,  ut  tarn  sint  nota  future  posteritati,  quam  presentium  Christo  cre- 
dentium  sanctitati.  Igitur  ad  Monasteriensis  ecclesie  tutamen  munitio  constructa  fuit  in  uilla  que  dicitur  Lon, 
qua  post  obitum  uenerabiiis  episcopi  Vuernheri  quidam  nobilis  homo,  Godescaicus  nomine,  se  inbeneficia- 
tum  esse  asseruit.  Domnus  autem  FRithericus  Secundus,  factus  episcopus,  bis  Godescalci  iuste  renitens 
assertionibus,  ipsam  munitionem  eum  iniuste  sibi  se  mancipasse  publice  profiteri  compulit,  hac  interposita 
conditione,  ut  Godescaicus,  port^  clauibus  sibi  creditis,  quamdiu  uiueret,  Castellanus  sine  ulla  offensione 
permaneret,  nisi  forte  pro  aliquibud  excessis  omni  suo  beneficio  iuste  priuaretur.  Domnus  etiam  episcopus 
edificia  sua  munitioni  superponeret,  et  omni  tempore  sibi  pateret,  ut  si  forte  ipsum  uel  quemquam  suorum 
alicuius  uuerre  uexaret  molestia,  huius  munitionis  tutamento  muniretur.  Est  et  alia  interposita  conditio,  ut 
uiuarium,  quod  ipsam  munitionem  circumfluit,  in  solius  episcopi  potestate  permaneret  Habet  etiam  Mona- 
steriensis ecclesia  forestum  in  nemore  quod  dicitur  Lisnere,  quo  se  prefatus  Godescaicus  nichilominus  im- 
beneficiatum  afBrmauit,  quod  similiter  se  sibi  iniuste  usurpasse  recognouit,  ita  tamen,  ut  singulis  annis  duos 
cenios  et  duas  ceruas,  aprum  et  suem,  non  amplius  beneficiario  iure  possidereU  Omnes  quoque  querelas 
per  forestarios  ad  ipsum  delatas  corrigeret,  et  compositiones,  LX.  uidelicet  solidos,  in  pröprios  usus  susci- 
peret,  et  si  qua  sunt  alia  iura  forestariorum.  Quod  si  forte  in  bis  alicuius  grauedine  molestatus  coram 
episcopo  querelas  detulerit,  domnus  episcopus  ad  su^  maiestatis  beneplacitum  et  proficuum  omnes  compo* 
sitiones  reciperet.  Idem  etiam  Godescaicus,  post  excessum  beati  Vuernheri  episcopi,  unius  diei  episcopale 
seruicium  de  curte  Lon  in  pröprios  usus  cpntraxerat,  quod  sicut  et  cetera  se  iniuste  distraxisse  recognouit. 
Regimen  etiam  populäre  super  VI.  parrochias,  Lon  scilicet,  Winethereswik,  Aladnon,  Versneueide,  Sele 
hem,  Hengelo,  quod  se  ex  comitatuis  sui  iusticia  possidere  iactabat,  sicut  alii  uulgares  Comites  ab  episcopo 

Digitized  byC^OOQlC 


1152.  87 

seruandum  suscepiU  Acta  sunt  heo  anno  dominice  incaenationis  M.C.L.IL  indictäone  XV.  presidente  Romanf 
ecclesie  Eugenio  Secundo»  regnante  gloriosissimo  Rotnanorum  Rege  Fritherico  I.  Et  ut  hec  in  perpetuum 
inconuulsa  permaneant,  domnus  Frithericus  episcopus  hanc  cedulam  propra  sigilli  impressione  insigninit. 
Huius  rei  iestes  sunt.  Heinricus  maior  prepositus.  Enselbertus  prepositus.  Engelbertus  Frisie  propositus. 
Liberi.  Godescalcus  de  Yersneuelde.  Vuinemarus  et  Aoalhardus  fratres  eins.  Ministri.  Bernhardus  de  Bul- 
mene.  Stephanus  de  Frethene. 

Das  der  Urkunde  aufgcbefttte  Siegel  kommt  mtt  dem  bei  der  nächstfolgendea  ürkuode  beschriebenen  überein. 


CCLXXXV  *). 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  Fridericus  ^)  utinam  Dei  gratia  sancte  Monasteriensis 
ecclesi^  episcopus,  tarn  futuris  quam  presentibus  in  Christo  fidelibus,  notum  fieri  cupimüs,  quod  quidam 
nostre  ecclesie  minister,  Ludbertus^)  nomine,  instinctu  diuine  pietatis,  temporibus  nostri  predecessoris  Wem? 
heri  felicis  memorie,  pro  spe  remunerationis  ^terne,  cellulam  in  predio  suo  iuste  acquisito,  in  loco  uide- 
licet  qui  Honholte  nuncupatur,  coustruxit,  et  ipsam  sancte  Dei  genitrici  Mari^,  cum  curte  que  in  prefato 
loco  sita  est  dicauit,  presentibus  et  coUaudantibus  suis  tunc  temporis  iustis  heredibus,  quorum  ista  sunt 
nomina.  Adelheidis  filia  ipsius,  sub  mundiburdio  sui  mariti  Gozwini.  Walthardus  de  Beuernon,  uterinus  frater 
eins,  presente  et  consentiente  filio  eiusdem*)  Lndberto  ^).  Affuit  preterea  Godefridus  canonicus  maioris 
domus,  cum  fratre  suo  Heinrico  de  Sconebeche  *),  filii  sororis  Ludberti  ^,  una  quoque  soror  eins  Ot- 
burcb')  nomine,  cum  duobus  filiis  suis  Egkeberto  ®)  et  Walthardo,  aflfuit  et  collaudauit.  Hanc  cellulam  qui- 
dam preterfluit  amnis.  Omnem  terram  prefate-  curtis  cultam  siue  incultam  ad  occidentem  fluminis  sitam 
duabus  in  partibus  prefate  cellule  contradidit,  in  tercia  parte  filie  sue  hereditario  iure  dereliquit.  Nemus 
autem  ex  parte  australi  fossato  signatum,  a  leua  uero  usque  ad  uiam  que  antiqua  dicitur,  eidem  cellule 
contulit,  pascua  uero  ex  utraque  parte  fluminis  communia  concessit  ^).  Preterea  domum  quandam  in  Holen' 
beche  ^^)  sitam,  cpiam  iure  hereditario  possederat,  cum  omnibus  suis  appendiciis,  et  decimam  alterius  do- 
mus huic  proxime,  Hflor-  solidos  ualentem,  et  terram  Albuthen  duos  solides  persoluentem,  cum  consensu 
et  uoluntate  domini  Heinrici  prepositi,  a  quo  inbeneficiatus  erat,  et  aliam  domum  in  Ascheberge,  que  X. 
solidos  soluit,  nee  non  mansum  unum  in  Westenuelde,  de  quo  HMo«"-  solidi  dantur,  et  unum  mansum  qui 
in  Cumpe  situs  est  et  HL  solidos  persoluit,  et  aliam  domum  in  Walegarden,  III.  solidos  et  duos  nummos 
persoluentem,  item  mansum  in  Honhorst  Illlor- solidos  reddentem,  et  XVL  solidos  decimarum,  in  Nigenberge 
X.,in  Honsele  V.,  de  terra  Benzouis  I.  ")  solidom,  quibus  ab  episcopo  inbeneficiatus  erat,  eidem  cellule 
contulit,  conseosu  episcopi  et  testimonio  ipsius  ecclesif .  Preterea  dominus  Wemherus  episcopus  decimam 
quandam  in  uilla  Heben  et  Alsteden,  X.  solidos  persoluentem,  quam  Walthardus  de  Beuernen  et  filius 
eins  Ludbertus  *^,  quorum  beneficium  fuit,  pro  remedio  animarum  suarum  in  manus  ipsius  reddiderunt, 
predicle  ecclesie  quiete  perpetuo  tenendam  contulit,  ipso  die,  scilicet  Villi.  Kai.  Mai.,  quo  eam  sancti  Spi- 
ritus gratia  inuocata  dedicauit  In  predicta  quoque  die  matrona  quedam  Ludmodis  ")  nomine  et  filii  eins 
Herebordus  et  Fridericus,  mansum  unum  in  Vlflon  HL  solidos  reddentem,  et  Bertramnus  de  Aldenberge  et 
Rolandus  eins  frater,  et  Rikenze  utrorumque  mater,  sepe  nominate  ecclesi^  terram  in  uilla  cui  nomen  est 


^)  Eine  andere,  im  König).  Geh.  Staats  -  Archite  su  Berlin  befindliche  Ausfertigung,  hat  die  in  den  Noten  an^seigten  Ab- 
weichungen. 

1)  Darüber  geschrieben:  II'.  ^  Liudbertus  ^  eius  *)  Liudberto  ^)  Sconenbeke  ^  Liudberti  ^  Othburch  ^  Egeberto 
*)  Hier  ist  eingeschaltet:  et  cum  fratres  saoguinein  minuerunt,  in  piscina  piscandi  eis  licenttam  libere  tribuit.  "^)  Holen* 
bek.e     ^')  unum     ^^  Liudbertus     ^^  Liudmodis  j 

9  *  Digitized  by  L^OOglC 


08  1152 -- 1133. 

Honhorst,  de  qua  XU.  denarii  persoluuulor,  intuito  diaine  misericordie  consequendc  contulerunt.  Vi  antem 
huius  Douelle  fandattonis  inchoatio  firmior  teneatar  et  Certior,  sigilli  nostri  impressione  hanc  nostram  car- 
tulam,  sicat  et  predecessor  noster  suam  super  eadem  re  conscriptam,  insigniri  precipimus,  et  no  quis 
temerario  ausu  baue  traditionein  uiolare  seu  infrinsere  presumat;  auctoritate  apostolorum  principis  et  nostra 
snh  anathetnatb  corominatione  interdicimus.  Huius  autem  nostre  auctoritatis  confirmatio  siue  corroboratio 
acta  est  anno  dominice  incarnationis  M^.C^.L^.IR  indictione  XV.  presidente  Romane  ecclesie  papa  Eugenio 
secundo,  regnante  Friderico  P.  ^^)  Romanorum  rege  gloriose,  ordinationis  uero  nostre  primo.  Nomina  eo- 
rum  qui  presentes  fuerunt  testium  et  in  maiori  ecclesia  canonicorum  hec  sunt  Hcinricus  prepositus.  Adel- 
bertus  decanus.  Engilbertus  ^^)  prepositus.  Vdo  custos.  Vezelinus  '^).  Godescalcus.  Rabodo.  Gisilbertus.  Hart- 
wigus  cantor.  Ouo.  Lambertus  magister  scolarum.  Meinricus.  Hec  sunt  nomina  laicorum.  Euerwinus  aduoca- 
tus  de  Frekenhorst.  Wolfardus  ^^  urbis  prefectus.  Bernhardus  camerarius.  Bertramnus,  et  item  Bertram- 
nus  ^)f  et  frater  eius  Rolandus,  et  alii  plures. 

Hoc  etiam  huic  scedule  dignum  duximus  inserere,  quod  presbiter  deHauesbeche  ^^)  Diemarus^)  no* 
mine,  omnem  suam  iusticiam,  quam  in  sepeliendis  mortuis^^)  in  prefate  cellule  dotali  domo  possederat, 
nobis  presentibus,  et  prefatis  testibus,  eidem  cellule  perpetuo  possidendam  remisit^^). 

Dai  mit  Pergamentst reifen  auf  die  Charte  gebeAete  gröuere  Siegel  greift  über  die  beiden  lettten  Zeilen  dei  ursprüng- 
lichen Texte«  weg,  und  ist  sehr  beschädigt.  Dasselbe  seigt  den  sitscnden  Bischof,  mit  unbedecktem  Haupte,  in  der 
rechten  Hand  den  Bischofsstab,  in  der  linken  ein  Buch  haltend,  auf  einem  Stuhle  dessen  Armlehnen  aus  Thierköpfea 
gebildet  sind;  die  Figur  des  Bischofs  ist  sehr  unförmlich,  mit  kursem  Körper,  grossem  Kopfe  und  starren  Augen; 
von  der  Umschrift  ist  noch  die  letzte  Hälfte:  Monasteriensis  £p.  Scds.  f*  ^^  lesen.  —  Der  Zusati  ist  von  einer  an- 
dern Hand  als  das  Vorhergehende,  bis  ao  das  wahrscheinlich  schon  vorher  aufgedruckte  Siegel,  geschrieben  ^. 


CCLXXXVI. 

Aus  dem  Archive  tu  Kappenberg. 

Eugenius  episcopus  seruus  seruorum  Dci,  dilectis  filiis  Ottoni  preposito  ecclesie  sancte  Marie  de  Ca- 
pemberg,  eiusque  fratribus  tam  presentibus  quam  futuris  canonicam  uitam  professis  IN  PPM.  ||  Religiosam 
uitam  eligentibus  apostolicum  conuenit  adesse  presidium,  et  protectionis  nostre  suffragium  impertiri.  Ne 
forte  cuiuslibet  tcmeritatis  incursus  aut  eos  a  proposito  reuocet,  aut  robur  quod  absit  sacre  religionis  in- 
fringat.  Ea  propter,  dilecti  in  domino  filii,  Otto  preposite  ceterique  fratres  in  ecclesia  beatc  Marie  de 
Capenberg  ad  Dei  seruitium  congregati,  uestris  iustis  petitionibus  clementer  annuimus,  et  felicis  memorie 
PP.  HONORII  predecessoris  nostri  uestigiis  inherentes,  prefatam  ecciesiam,  in  qua  diuino  mancipati  estis 
obsequio,  sub  beati  Petri  et  nostra  protectione  suscipimus,  et  presentis  scripti  priuilegio  communimus.  In- 
primis  siquidem  statuentes,  ut  ordo  canonicus,  qui  secundum  Dei  timorem  et  beati  Augustini  regulam  ibi 
auctore  Domino  institutus  esse  dinoscitur,  perpetuis  ibidem  temporibus  inuiolabiliter  obseruetur.  Preterea 
quascunque  possessiones,  quecunque  bona  in  terris,  uineis,  mancipiis,  censibus»  decimis,  molendinis,  aquis, 


«)  primo  ^)  EngelbertQs  ^*)  Wecelioua  ^^  Wolfliardos  ^  et  it.  Bcrtr.  fehlt  ^*)  Haueskebeke.  ^)  Tiemaras  >>)  in 
sep.  mort.  fehlt.  ^^  Der 'Sali:  Hoc  etiam  etc.  ist  im  Znsammenhange  mit  dem  vorhergehenden  fortgeschrieben,  und  es 
folgt  hierauf  noch:  Quidam  etiam  beati  Pauli  ministerialis  Grltmarus  nomine,  duobus  solidis  decim^  in  prefata  domo  Hon- 
horst inbeneficiatus,  in  manus  nostras  remisit,  quos  nos  quoque  eidem  cellu!^  perpetuo  optinendos,  pro  nostr^  anim^  re- 
medio  concessimus.  Dieser  letzte  Satz  ist  mit  anderer  Tinte  als  das  Vorige  geschrieben.  ^)  Das  Siegel  des  Berliner  Exem- 
plars hat  zwar  im  Ganzen  dieselbe  Einrichtung,  wie  das  oben  beschriebene,  ist  aber  viel  sauberer  geschnitten*  besonders 
ist  die  Figur  des  Bischofs  edler  und  richtiger  gehalten,  und  dieser  sitzt  auf  einem  Stuhle  ohne  Armlehnen;  die  Umschrift 
heisst:  Frithericus  Dei  Gra.  Monasteriensis  Ecclc.  Epc.  f. 

Digijized  byC^OOQlC 


1153.  68 

aquarumue  decorsibus,  pratis,  pasonis,  nemoribus,  campestribas,  coHibas,  uallibus,  ant  quibudibei  aKiB 
rebus  eadem  ecciesia  inpresentiarum  iaste  et  canoDice  possidet,  aut  in  futurum  concessione  pontificuin, 
iargitione  regum  uel  principum,  oblatione  fidelium,  seu  aliis  iustis  modis,  Deo  propitio  potent  adipisci, 
firma  uobis  uestriscpie  successoribus  et  iUibata  permaneant.  In  quibus  hec  propriis  duximus  uocabulis  ex- 
primenda.  Cappenberg.  Curede.  Wisele.  Wesheim.  Werne.  Hele.  Alsstede.  Mengede.  Nette.  Hilbeke.  Sorbeke. 
Längere.  Wetmare.  Stikelewic.  Curtem  que  nuncupatur  Velmede.  Et  qoicquid  uobis  Winemarus  de  iure 
suo  rationabili  dispositione  concessit.  Ex  concessione  quoque  venerabilis  fratris  nostri  Frederici  Monaste«- 
riensis  episcopi  ecclesiam  que  uocatur  Werna,  et  ecclesiam  que  nominatur  Alnon.  Nee  non  decauiam  in 
predicta  ecciesia  de  Wenia.  Ad  hec  paci  et  quieti  uestre  prouidere  optantes,  auctoritate  apostolic^  inbi- 
bemus,  ut  nulla  ecciesiastica  secularisue  persona  Cappenberg  et  eius  ambitum  ui  uel  fraude  occupare,  uel 
incastellare  presumat,  aut  religiöse  conuersationis  uiros  exinde  remouere.  Sed  nee  alicui  fratrum  uestro- 
rum  post  factam  ibi  professionem  liceat  a  loco  ipso  discedere,  discedentem  uero  sine  communium  can- 
tione  litterarum  nullus  audeat  retinere.  Decernimus  ergo  ut  nulli  omnino  hominum  liceat  eandem  eccle- 
siam temere  perturbare,  aut  eius  possessiones  auferre,  uel  ablatas  retinere,  minuere,  seu  aliquibus  uexa- 
tionibus  fatigare.  Sed  illibata  omnia  et  integra  conseruentur,  eorum  pro  quorum  gubernatione  ac  susten- 
tatione  concessa  sunt  usibus  omnimodis  profutura.  Salua  dyocesani  episcopi  canonica  iustitia.  Si  qua  igi- 
tur  in  futuinim  ecciesiastica  secularisue  persona  hanc  nostre  constitutionis  paginam  sciens  contra  eam  te- 
mere uenire  temptauerit,  Secundo  tercioue  commonita,  nisi  presumptionem  suam  congrua  satisfaclione  cor- 
rexerit,  potestatis  honorisque  sui  dignilate  careat,  reamque  se  iudicio  diuino  existere  de  perpetrata  iniqui- 
tate  cognoscat,  et  a  sacratissimo  corpore  ac  sanguine  Dei  et  Domini  redemptoris  nostri  Jhesu  Christi  alie- 
na  fiat,  atque  in  extreme  exämine  diuine  ultioni  subiaceat.  Cunctis  autem  eidem  loco  sua  iura  seruanti- 
bus  sit  pax  Domini  nostri  Jhesu  Christi.  Quatenus  et  hie  fructum  actionis  bone  percipiant,  et  apud  supre- 
mum  iudicem  premia  eterne  pacis  inueniant.  AMEN.  amen.  AMEN. 

(Spruchkr^is  mit  der  Innscbrift:  „        „  ,  .r    ?•  r  c^r,  yn  f  a    i 

F.C  mecu»  domine  .ign««  io  bona«.)  ^<'  ^«J^»«*  "«'*«*<'?  *^?-  ^»-  ^-  (^^  ^"»^^^ 

•j-  Ego  Conradus  Sabinensis  eps.  SS. 
•j-  Ego  Ysmarus  Tusculanus  eps.  SS. 
f  Ego  Hugo  Hostieusis  eps.  SS. 

X  Ego  Gregorius  presbiter  cardinalis  de  sancta  Maria  f  Ego  Otto  dyaconus  Cardinalis  sancti  Georgii  SS. 

tristiberis  SS. 

f  Ego  Humbaldus  sancte  Praxedis  pbr.  cardinal  SS.  f  Ego  Gregorius  de  sancto  angelo  dyaconus  card 

f  Ego  Johannes  ^  de  sancto  Johanne  et  Paulo  pbr.  f  Ego  Jacinctus  dyaconus  Cardinalis  de  äcola  greca 

cardinal.  SS.  See.  Marie.  SS. 

Datum  Laterani  per  manum  Bosonis,  sancte  Romane  ecclesie  scriptoris,  IUI.  Non.  Januarii,  Indict.  XV. 
Incarnationis  dominic?  anno  M^.C^'.L^.IR  Pontificatus  uero  domni  EÜGENU  PP.  III.  anno  VIII®. 

Das  gewöhnliche  Bleisiegel  ist  mit  rolhseideaeo  Fäden  angehängt. 

CCLXXXVII. 

Aus  dem  Archife  lu  Kappenberg. 

Eugenius  episcopus  semus  seruorum  Dei.  Dilectis  filiis  Ottoni  Preposito  Geterisque  fratribus  Cappen- 
bergensis  ecclesie,  et  eiusdem  congregationis  Sanctimonialibus  in  Wisela  Deo  famulantibus,  Salutem  et  apo- 
stolicam  bencdictionem.  Decimas  a  populo  Sacerdotibus  atque  Leuitis  esse  soluendas,  diuine  legis  sanxit 
auctoritas.    Ceterum  a  Canonicis  siue  clericis  communi  uita   uiuentibus  nulla  ratio  sioit,  ut  Episcopi  uel 

■  Digitized  byC^OOQlC 


70  iiSS. 

persoD^  quelibet  eeclesiasticf  sea  mondaDe  decimas  de  ipsorum  laboribus  propriis  xxel  nutrimentis  accipiant, 
beato  scilicet  Gregorio  magno  et  egregio  doctore  attestante  atque  dicente,  Communi  uita  uiuentibus  de 
faciendis  helemosinis  et  exhibenda  hospitalilate ,  nobis  quid  erit  dicendum,  cum  omne  quod  superesi  in 
pii8  causis  debeant  erogare.  Quam  ob  rem  presentis  scriptt  pagina  sanctimus  et  auctoritate  apostolica 
constituimus,  ut  nuUi  episcopo,  nulli  ecclesiastic^  seculariue  persone  ullo  umquam  in  tempore  licentia  pa- 
teat,  de  laboribus  quos  propriis  manibus  suroptibusue  colligitis,  uel  etiam  de  nutrimentis  uestris  decimas 
a  vobis  exigere,  nee  quietem  uestram  occasione  aliqua  perturbare,  sed  potius  ab  huiusmodi  uexationibus 
et  exactioiiibus  expediti,  diuino  seruitio  diebus  ac  noctibus  libera  mente  uacetis.  Si  quis  autem  ausu  teme- 
rario  jcontra  hec  uenire  temptauerit,  nisi  presumptionem  suam  satisractione  congrua  emendauerit,  indigna- 
tionem  omnipotentis  Dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  eins  incurrat  Datum  Viterbi,  anno  Do- 
mini M<».C<>.L®.m^  X.  Kai.  Junii. 

Dm  gewöhnliche  bleierne  Siegel  ist  mit  rotbeeidenen  Fäden  angehaogt. 

CCLXXXVIII. 

Aas  dem  Archite  des  Johannis  «Stifts  su  Otoabriick. 

Cum  omnis  decimacionis  usus  secundum  instituta  patrum  ecclesiis  iuste  deberetur,  inter  laicos  qui 
eas  beneficio  obtinent  magna  frequenter  disceptatio  de  eis  habetur.  Habita  igitur  discordia  inter  dominum 
Wülehelmum  de  Holte  et  Sifridum  de  Hufe,  de  coUigenda  domus  sue  decima  Hufe,  utriusque  amicorum 
consiliis  hac  tandem  condicione  sedata  quieuit.  Scilicet  ut  singulis  aniiis  idem  Sifridus  domino  Willehelmo 
pro  prefate  domus  decima  duodecim  nummos  in  feste  sancti  Matbei  soluat,  et  in  feste  sancti  Andree  XII. 
modios  siliginis  suo  labore  usque  Holte  deducat.  Hoc  etiam  interposito,  ut  si  quos  agros  domui  eidem 
non  pertinentes  et  eidem  Willehelmo  decimam  soluentes  ipse  S.  suo  aratro  excolat,  de  his  preter  supra 
dictam  conuentionem  sicut  iustum  fuerit  decimam  soluat,  et  si  qui  agrorum  S.  a  decimatoribus  domni  Wil  > 
lehelmi  seminentur,  S.  decima  permaneat.  Vt  ergo  hec  conuenlio  rata  et  inconuulsa  permaneat,  notum 
Sit  Omnibus  tam  presentibus  quam  futuris,  quod  ego  Philippus  Dei  gratia  Osnaburgensis  ecclesie  episcopus 
utrorumque  rogatu  sigilli  mei  impressione  signaui,  et  ne  quis  infringere  audeat  testibus  subscriptis  confir- 
maui.  Eluericus  maioris  ecclesie  prepositus.  Theodericus  beati  Johannis  ecclesie  prepositus.  Tiemo  decanus 
maioris  ^cclesi^.  Albertus  beati  Johannis  ecclesie  canonicus.  Laici.  Atholfus  de  Bernigtorpe.  Haol  de  KiluerQ. 
Hartuihc  de  Angara.  Gerbracd  de  Askan.  Liubran  de  Angara.  Rodolf.  Heinric  de  Holte.  Ruolt  ipsius  Wir. 
m'misterialis.  et  cetert  innumerabiles. 

Actum  in  communi  synado  in  Osnaburg.  VI.  Kai.  Junii  anno  dominice  incamacionis  M.CL.UI.  Indi- 
ctione  I. 

Das  aufgedrackte  kreisförmige  Siegel  seigt  das  Torwarts  sehende  Brustbild  eines  Geistlichen  mit  unbedecktem  Haupte, 
in  der  rechten  Hand  einen  Bischofsstab ,  in  der  linken  ein  Buch  haltend;  mit  der  Umschrift:  Philippus  Oanabrog- 
gensis  Epc.  f. 

CCLXXXIX. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  Bernhardus  Dei  misericordia  Patherbomensis  ecclesie 
episcopus,  notum  facio  uniuersitati  fidelium  tam  futurorum  quam  presentium,  quod  cum  essem  sollicitus, 
Christi  pauperibus  in  Hersvithehusen  pro  regno  Dei  laborantibus  presentis  uite  necessaria  iuste  et  rationa- 
biliter  prouidere,  inueni  prope  siluam  qu^  dicitur  Osninc  predium  quoddam  Kyueninchusen  noroinatump 
quod  a  preposito  R&kero  fratribus  maioris  ecclesie  in  Patherbornen  oliro  traditum  fuerat  sub  eo  pacto,  ut 
eo  defimcto  singulis  annis  in  anniuersario  ipsius  unicuique  fratri  albus  panis  et  caseus  atque  emina  ceruisi^' 


Digitized  byC^OOQlC 


1153.  ,71 

inde  daretur.  Sed  id  ipsum  prediiim  plus  quam  XXX.  annis  desertum  et  arbustis  in  eo  obortis  horridum 
cultore  caruerat,  nee  nllus  usus  inde  fratribus  proueniebat.  Hoc  itaque  ego  cum  consensu  et  coUaudatione 
omnium  fratrum  concambio  iusto  et  ipsis  placito  obtinui,  quod  uidelicet  in  Synethe  omuem  deciipam,  de 
duabus  domibus  in  Lindbike,  de  una  in  Brehtine,  et  de  una  in  Gokesterteshusen,  item  de  una  in  Godeslo 
et  de  una  in  Ebbekenhusen  prouenientem,  pro  ipso  eis  concessi,  ila  tarnen  ut  frugum  decima  Illlor.  soiidis 
redimatuF;  altilium  uero  uel  eorum  animalium  que  domi  aluntur  iuste  requiratur  et  fideliter  soiuatur.  Ei 
cum  optinuissem,  predictis  Christi  pauperibus  ad  presentis  uite  subsidium  tradidi  perpetualiter  possidenduDL 
Hanc  autem  commutationem  et  traditionem  scripto  presentis  pagine  et  sigilli  mei  impressione  atque  episco- 
palis  banni  auctorilate' confirmaui,  ita  ut  si  quis  maliuolus  unquam  infringere  uoloerit,  gratia  Dei  priuetur 
et  perpetuo  cum  Juda  füre  et  proditore  anathcmate  feriatur.  Testes  autem  qui  affuerant  hi  sunt.  Bernhar- 
dus  prepositus.  Alem£|;*us  decanus.  Lanfridus.  Ecbertus.  Reinbertus.  Euergisus.  Heremannus.  Vffo.  Conradud. 
Herebertus.  Sifridus.  Godescalcus.  Bernhardus.  Manegoldus.  Altmannus.  Hugo.  Volbertus.  Meinricus.  Burchar- 
dus.  Bezelinus.  Lothewicus.  Conradus.  Liberi.  Volquinus  aduocatus.  Widekinus  frater  eius.  Thietmarus  de 
Buren.  Liudolfus  de  Osthe.  Giuehardus  et  frater  eius  Dudo.  Ministeriales.  Liudoldus.  Heinricus.  Manegoldus. 
Eizo.  Heremannus  de  Halmere.  Conradus  de  Culite  et  frater  eius  Bertoldus.  Conradus  Stapel.  Hugo  de 
Hegkeldere  et  frater  eius  Richardus.  Conradus  camerarius.  et  alii  quam  plures.  Acta  sunt  hec  autem  anno 
ab  incarnatione  Domini  ILC  quinquagesimo  HI.  Indictione  h-  Fretherici  regis  anno  primo,  episcopatos 
nostri  XXV. 

Dm  in  der  Milte  d«s  leeren  Raumes  unterhalb  der  Schrift  aufgedruckte  kreisförmii^e  Siegel  aeigt  den  Bischof^  entblöaaten 
Hauptes,  in  der  rechten  Hand  den  BUcboftstab ,  in  der  linken  ein  offenes  Buch  haltend,  «of  eioem  niedrigen  Stuhle 
sitsendy  mit  der  Umschrift:  f.  Bernhardus.  Dei.  Gra.  Patherb urnensis.  Ejm. 

ccxc. 

Aus  dem  Ropialbuche  des  Klosters  Gehrden. 

In  nomine  sancte  et'  individue  Trinitatis.  Bernhardus  diuina  favente  dementia  Patherbumensis  epi- 
scopus.  Ordo  exigit  nostri  ministerii  predia  ecclesiarum  patrimonia  videlicet  pauperum  ecclesiastica  nos 
debere  defensione  tueri.  Propterea  universitati  fideliom  notum  facimus,  quod  quidam  Hinricus  de  Gerdene 
monasterium  feminarum  secundum  regulam  beati  Benedicti  in  proprio  fundo  fundavit,  eique  omne  suum 
allodium  in  Gerdine  et  in  Sedeshem  cum  omni  usufructuario  legitimis  heredibus  suis  consentientibus  in 
nostra  presentia  et  in  communi  conventu  populi  sub  banno  regali  libera  traditione  donavit,  Villam  quoque 
Hampenhusen,  quam  jure  bencficiario  tenuit,  ut  a  Comite  Herimanno  eidem  mouasterio  conferretur  elabo- 
raviu  Postea  vero  idem  Heinricus  predictum  monasterium  cum  omni  possessione  sua  matri  nostre  ecclesie 
et  beato  Liborio  mancipavit,  ita  ut  absque  omni  exactione  sub  potestate  episcopi  liberum  permaneat.  Nos 
autem  bonis  principiis  novelle  plantationis  plurimum  congaudentes,  consilio  fratrum  nostrorum  et  virorum 
religiosorum,  sorores  in  Yburgh  commanentes  propter  paupertatem  et  loci  incommoditatem  illuc  transtuli- 
mus,  ita  tamen  ut  omnia  que  privilegiis  et  banno  nostro  firmata  ante  posscderant,  libere  in  suos  usus  reti- 
nerent.  Quibus  etiam  adiecimus  decimas  omnes  de  Gerdine  et  de  Sedeshem  et  de  Hampenhusen,  in  Wi- 
then  quoque  duos  mansos  cum  decima,  item  ibidem  mansum  unum,  decimam  de  Walderinctorp ,  quinque 
mansus  in  Hoestem  cum  decima,  in  Yrodenhusen  quatuor  mansos.  Preterea  coUata  sunt  ab  aliis  predicte 
ecclesie  una  domus  in  Yrodenhusen  una  domus  in  Dalsen  una  in  Hederen  una  in  Hadesen  una  in  Thides- 
hem  una  in  Liuderwardeshem.  Hec  bona  predicto  modo  conquisita  vel  alia  adhuc  conquirenda  cum  Omni- 
bus appendiciis  suis,  videlicet  mancipiis,  domibus,  areis,  agris,  silvis,  pascuis,  aquis,  molendinis,  piscatio- 
nibus,  cum  omni  denique  utilitate  que  inde  quocunque  modo  pervenire  potest  prefate  ecclesie  in  usus 
pauperum  inibi  Deo  servientium  stabilimus  et  auctoritate  Dei  et  beati  Petri  et  banno  nostro  sub  divini  ex- 
actionis  commutatione  in  perpetuum  confiimavimus.    Ordinamus  eciam  ut  predicte  Wfff^Sß  ^^"^  fratribus 


72     .  **55. 

suis  süb  abbatis  regimine  secundom  regulam  beati  Benedicti  viverent,  et  abbatero  sui  ordinis  eligendi  Übe- 
ram  habeant  potestatem,  Advocatum  quoque  de  nostra  manu  invesüendum  ut  similiter  eligereut  vel  si 
gravis  et  inportunus  eis  ässet  removerent,  coDcessimus.,  Hujus  rei  veritas  ut  ad  noticiam  posterorum  illi- 
baia  permaneaty  haue  cartam  conscribi  et  sigilli  nostri  impressione  signari,  et  testes  qui  affuerunt  aonotari 
feciiDus.  Nomina  testium  hec  sunt.  Berhhardus  majoris  nostre  ecciesie  prepositus,  Almarus  decanus,  Reni- 
bertus  prepositus  orientalis  ecciesie,  Tietmarus,  Lantfridus,  Uffo,  Sifridus»  Godescaicus,  et  alii  quam  plures 
derici,  Cunradus  abbas  Patherburnensis,  Cunradus  abbas  Helmwerdeshusensis,  Boldewinus  abbas  lisbur- 
nensis,  qui  primus  curam  predicti  loci  tenuit,  Liberi  homines,  Volquinus  et  Widekindus  fratres  de  Swalen- 
bergh,  Heremannus  de  Lippia,  Adelbertus  de  Euerstene,  Werao  de  Brach,  ministeriäles  Luidoldus,  Bertol- 
dus,  Cunradus,  Adelbertus,  Heinricus,  Hartmannus,  Andreas  et  alii  mulli.  Acta  siAit  hec  Anno  dominice 
incarnationis  Millesimo  centesimo  quinquagesimo  tercio,  Indictione  prima,  regnante  <]omino  Frederico  Ro- 
manorum rege,  anno  regni  ejus  secundo,  presidente  in  Cathedra  Patherburnensi  venerabili  domino  Her- 
nardo  anno  ordinationis  ejus  vicesimo  sexto. 

CCXCI. 

Aus  dem  Kopialbocbe  des  Klosters  Gebrden. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  Henricus  Dei  Gracia  dux  Bavarie  atque  Saxonie.  Notum  sit 
cunctis  fidelibus  presentibus  et  Aituris  quod  Hermannus  comes  qui  hereditatem  Sigifridi  comitis  a  legittimis 
heredibus  emptam  possedit,  villam  ^uandam  Hampenhusen  de  eadem  heredilate  que  fuit  beneficium  cujus- 
dam  Heinrici  de  Gerdine,  ecciesie  beati  Petri  quam  isdem  Heinricus  in  proprio  allodio  fundavit  ad  usus 
pauperum  Christi  tradidit.  Quod  tarnen  ut  obtineret  ipse  Heinricus  aliud  beneficium  Thinkelborch  comiti 
reddidit,  insuper  et  alia  munera  dedit.  Nos  autem  tam  pio  operi  congaudentes,  ad  nos  enim  occiso  Her- 
manne Comite  eadem  hereditas  Deo  disponente  pervenit,  Predictam  traditionem  conscriptam  nostra  aucto- 
rilate  firmavimus  et  sigilli  impressione  signavimus,  testesque  idoneos  annotari  fecimus.  Dominus  Bemardus 
patherburnensis  episcopus,  Bemardus  majoris  ecciesie  prepositus,  Rembertus  prepositus,  liberi,  Volquinus 
advocatus  patherburnensis,  Adolfus  de  Nienkerchen,  Luidolfus  de  Dassele,  ministeriales,  Heinricus  de  Wida, 
Luithardus,  Anno,  Luippoldus,  aliique  multi.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M.C.LIII.  Indictione 
prima  regnante  gloriosissimo  Romanorum  rege  Frederico  semper  Augusto,  anno  regni  ejus  secundo. 

CCXCII. 

Original  in  der  Vereins  -  Sammlung  zu  Paderborn. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Robertus  §cclesi§  Wübodessensis  prior  totusque  conuentus 
Monasterii,  omnibus  fidelibus  Christi.  Nouerint  uniuersi  presentem  scedulam  inspecturi,  quod  Wolbertiv^ 
et  uxor  eins  Margareta,  et  sorores  eiusdem  Margarete,  Walburgis  et  Tetta,  cum  essent  libere  condicionis, 
Deo  et  sancte  Marie  sanctoque  Vito  aliisque  patronis  eiusdem  ecclesi§  iure  cerocensuali  se  contulerunt  tali, 
ut  post  mortem  illorum  quicquid  melius  habereut  in  equo  uel  aliis  mobilibus,  uel  ueste,  eidem  ecciesie* 
cederct,  non  uLique  perdita  libertate,  sed  in  melius  mutata,  quia  Domino  Deo  et  Sanctis  eiusseruire,  reg- 
nare  est.  Quos  nos  suscipientes  et  auctoritate  Dci  et  beati  Petri  banno  iure  tali  eidem  ecciesie  confirman- 
tes,  hanc  scripturam  confocimus  et  sigilli  nostre  ecciesie  impressione  fecimus  roborari  et  testium  annotatione. 
Acta  sunt  hec  anno  gratie  Millesimo  centesimo  quinquagesimo  terciö.  Testes  huius  facti.  Rotbertus  prior. 
Rothengerus  presbiter.  Fratres.  Godefridus.  Conradus.  Theitmarus.  Herimannus.  HeiBuricus.  Lutherus.  Laici. 
Hartmannus.  Thuringus.  Geroldus  miles.  et  alii  quam  plures. 

Da.  .ogehioste  Siegel  Ut  «,rl.rocl.co.  ^.^.^.^^^  ^^  GOOglC 


1  i  s  3.  73 


CCXCIII. 


In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Vuerneros  Dei  gratia  Mindensis  episcopus.  ||  Salubriier  et 
utiliter  diuinr;  inspirationis  ratione  ordinatum  atque  constitutum  est,  ut  qu^  in  augmentum  diuini  cultus, 
usum,  consolationem  et  subsidium  Christo  famulantium,  a  fidelibus  contradita  fuerunt  et  attributa,  cartis  et 
litteris  ueracium  testimonia  continentibus,  futurorum  noticie  panderentur,  quo  uidelicet  cumulande  uirtutis 
aliis  incitamentum  fieret,  et  opus  pietatis  nulla  posteritatis  obliuio  abrogaret.  Notum  igitur  esse  cupimus 
uniuersitati  tarn  futurorum  quam  presentium  Christi  fidelium,  qualiter  homo  quidam  nobilis,  nomine  Mira- 
bilis,  horedum  suorum,  videlicct  filiorum  ac  fratrum  ceterorumque  sui  sanguinis  proximorum  amissione  or« 
batus,  seculi  huius  erumpnas  et  aduersitates  animo  fatescente  perthesus,  bona  sua,  que  ampla  satis  et  ho* 
nesta  patrimonii  iure  sibi  successcrant,  pro  anime  sne  suorumque  remedio,  Deo  quo  et  largiente  ea  pos* 
sederat,  offerre  curauit.  Itaque  cum  duarum  sororum  suarum  consensus  astipulatione,  coram  mullis  terr^ 
nobilibus  et  honestis  uiris,  in  mallo  Bernhardi  comitis,  in  pago  Läginge,  in  loco  Niubike,  beato  Petro  eins- 
que  ministro  Mindensi  episcopo,  IUI.  curias  cum  earum  incolis  contradidit.  Bona  etiam  militum  suorum 
quadam  interposita  pactione  dedit,  ut  si  episcopus  de  his  uellct  habere  seruicium,  dimidium  quod  inde 
prouenire  posset  redituum,  prefato  Mirabili  quamdiu  uiueret  persolueret,  sin  autem,  ubi  ea  Mirabilis  de- 
legari  uellet,  episcopus  absque  retractione  concederet.  Suam  uero  mansionem  que  uulgo  Brok  dicitur, 
beato  MAVRICIO  et  beato  Egidio  et  fratribus  in  insula  delegauit,  cum  prediis  et  decimis  adiacentibus, 
videlicet  Elmet  cum  decima,  in  Honhurst  IL  areas  cum  decima  et  earum  agris,  Areas  quasdam  iuxta 
locum  qui  uocatur  Risveld,  cum  agris  ipsarum  et  decima,  Decimam  in  Osterhoue  cum  agris  adia- 
centibus,  Item  decimam  in  Geteneburg.  Has  enim  decimas  de  manu  nostra  ipse  tenebat,  quas  loco 
Uli  ipso  resignante  concessimus,  decimam  quoque  in  Eddessen ,  ut  monasterium  ibi  conderetur  et  diuino 
cultui  manciparetur.  Preterea  de  silua  circumstante  quecumque  eruderari  uel  innouari  possent,  herum  de- 
cimam ibidem  nostra  donatfone  promisimus.  Ipsum  etiam  locum  ecclesiastica  libertate  et  immunitate  con- 
firraantes,  ctmiterium  in  eodem  consecrauimus,  et  ministerialibus  ibidem  commorantibus ,  ipsique  de  curia 
fdmilie,  sepulturam,  uisitationem,  unctionem  et  alia  necessaria  exinde  preberi  auctoritate  nostra  statuimus, 
Meinhardo  sacerdote  de  Sulbike,  cuius  parrochie  idem  locus  antea  attinebat,  collaudaute  et  omne  ius  suum 
exinde  nobis  resignante.  Et  ut  hec  rata  in  perpetuum  et  inconuulsa  permaneant,  hanc  paginam  conscribi 
fecimus,  testibus  corroborauimus,  banno  nostro  et  sigilli  nostri  impressione  firmauimus.  Sunt  autem  hec 
predia  a  prefato  Mirabili  huic  ecclesi^  coUata.  Nienstide.  Rothehusen.  Wackeruelde.  Eillenuelde.  Ekwardinc- 
husen.  Osterhoue.  Risuelde.  Elmet.  Winethorpe.  Honhurst.  Ecciesia  in  Geteneburch  cum  omnibus  attinen- 
tibus,  videlicet  curtibus,  areis  et  mancipiis.  Ecciesia  in  Stenburch,  cum  omnibus  inibi  pertinentibus,  curti- 
bus,  molendinis  et  mancipiis.  L  mansum  in  Lactborpe,  II.  in  Bernessen,  I.  in  Mundere,  unam  curtim  in 
Merbike,  unam  curtim  in  Sulbike,  unam  curlim  in  Hursten,  unam  domum  in  Stidere,  unam  in  Rinctelen 
unam  in  Basse.  Ecclesiam  in  Svarmenstide.  Preterea  ministeriales  suos  utriusque  sexus  cum  ipsorum  assensu 
et  petitione  ecclesie  beati  MAVRICII  tradidit.  Herum  hii  sunt  testes.  Thietfridus  abbas  de  insula  eiusque 
confratres.  Dauid  sacerdos.  Saulus.  Tidericus.  Volchardus  sacerdos.  Symon  sacerdos.  Hildeboldus  subdiaco- 
nus.  Heinricus  sacerdos.  Laici.  Mirabilis.  Bernhardus  comes  de  Wilepe.  Johannes  de  Hursten.  Johannes  de 
Nienstide.  Ernest.  Fritheric.  et  alii  mulli. 

Das  Siegel,  welche«  mit  Pergamentstreifen  aogehimgt.war,  ist  Terlorcn  gegaogeo. 

CCXCIV. 

Aoa  eittem  Copiale  monaatehi  HamerslebiensU  aaf  der  Bibliothek  in  CismI  abacbriftlich  lA^ethellt  durch  den  Bibliothekar  Moojer 

SV  Minden. 

Wemerus  per  misericordiam  Dei  Episcopus  Mindensis,  dilectis  fratribus  et  uuiuerso  conuentui  in  Ha- 
mersleuen  cum  intimis  orationibus  iu  Christo  salutem  et  paternam  dilectionem.    Venerabilis  frater  noster 
Cod.  dipl.  bist.  Weatfal.    IL  10  Digitized  by  CjOOQ IC 


74  ii91>-ilS4. 

A.  prepositas  ad  nostram  ecdesiam  ueniens  et  oonnentam  fratmm  nostrornm  prospiciens,  nostram  amici- 
ciam  et  fratrum  nostrorom  dilectionem  querere  sua  interesse  iudicauit.  Quibus  habitis,  quod  arctiori  sem- 
perque  mansuro  caritatis  nexa  nobis  adstringi  cupiens,  non  sibi  tantum  et  fratribus  qui  secum  uenerant, 
sed  et  uestrf  congregationis  uniuersitati  cum  magn^  deuotionis  studio  fraternitatis  nostre  consortium  postu- 
lauit,  et  nos  nichilominus  cum  magna  omnium  fratrum  nostrorum  beneuolentia,  tum  pro  nostr^  religtonis 
et  discipliof  quam  in  ipso  cognouimus  reuerenüa,  tum  pro  ipsius  conuentus  intimo  intuitu  concessimus,  ac 
eadem  de  ipsius  manu,  nichil  de  uestre  uoluntatis  identitate  diffidentes,  recipimus.  Certam  itaque  fiduciam 
de  orationnm  et  elemosynamm,  si  qua  Deo.  donante  facere  possumus,  et  aliorum  que  fratrum  sunt  parti- 
cipatione  presentibus  scripUs  per  manus  latoris  prepositi  Adelberti  uobis  porrigimus  et  damus,  et  eadem 
de  manu  eins  recipimus.  Si  quis  autem  ex  coUegio  uestro  ciuitatem  nostram  intrauerit,  prebendam  sicuU 
unius  fratris  nostri  habebit,  obitum  fratrum  in  missis  in  psalmis  apud  Deum  sicut  fratrum  nostrorum  me* 
mores  erimus. 

ccxcv. 

Aus  dem  Archive  mo  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  individu^  Trinitatis.  ||  Frithericus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus.  Notum  esse 
uolumus  tarn  presentibus  quam  futuris  Christi  fidelibus,  qualiter  quidam  homo  Adelwardus  nomine,  qui  ad 
cameram  nostram  pertiuet,  quoddam  allodium  in  Smithincthorp  situm,  quod  hereditario  iure  possidebat, 
nobis,  quia  legitimum  heredem  non  habebat,  reddidit,  et  in  dominium  nostrum  uoluntarie  emancipauit. 
Nos  uero  ipsum  allodium  capell^  nostr^  que  in  Werne  est,  quam  et  tunc  temporis  quia  res  exigebat  denuo 
consecrauimus,  pro  amore  Dei  et  salute  anime  nostr^,  in  dotem  perpetuam  donauimus,  ipsamque  donatio- 
nem  presentis  carte  conscriptione  firmauimus.  Quicunque  igitur  presentium  aut  fulurorum  hanc  nostram 
legitimam  donationem  cassare  seu  infirmare  ausu  temerario  presumpserit,  sciat  se  perpetue  excommunica- 
tionis  uinculo  quousque  resipiscat  alligatum.  Fiat  fiat.  Actum  est  anno  dominice  incarnationis  M<>.C®.L®.II1I^. 
Indictione  ü.  sub  Anastasio  pp.  regnante  imperatore  Romanorum  Fritherico.  Testes  fuere.  Otto  Capenber- 
gensis  prepositus  Scds.  qui  et  quondaro  comes  ^).  Engelbertus  vicedominus.  Ansclmus  capellanus.  Heiden- 
ricus  presbiter.  Ministeriales.  Ludolfus.  Baldemarus.  Ludewicus  villicus.  Hadewerc  et  Fridericus  CapellariL 
et  alii  quam  plures.  Amen. 

Da«  kleioere  Siegel  dea  Bitcbofs  ut  mit  ciDem  Pei^ameoUtreifen  angehängt,  aber  acfalecht  erbalten, 

CCXCVI. 

Ana  dem  FürtU.  Salm-Horatmar'achen  ArcfaiTe. 

.  I .  In  nomine  sancte  et  indiuiduf  Trinitatis.  ||  Quia  frequenter  pax  eorum,  qui  in  monasteriis  diuino  serui- 
cio  mancipati  sunt,  graui  molestia  concutitur,  dum  possessionibus  ipsorum  a  prauis  hominibus  calumpnie 
parantur,  pium  et  iustum  esse  cognoscitur,  ut  hii  quos  diuina  gratia  ad  arcem  pontificatus  euexit,  religiö- 
ses diligant,  et  loca  eorum  cum  omnibus  pertinentibus  ad  ipsos  pia  semper  protectione  muniant,  et  calum- 


*)  In  dieser  Angabe  liegt  offenbar  ein  Fehler.  Der  gewesene  Graf  Otto  war  der  dritte  Propst  Ton  Kappenberg «  wiewohl 
der  s weite  seines  Namens,  dsAein  Vorgänger  auch  Otto  hiess;  allein  dies  letxte  Verhaltniss  passt  hier  «och  nicht;  denn 
da  Otto  I.  noch  1155  eine  Vrkunde  autstellte,  auch  nach  andern  PTachrichten  erst  1156  gestorben  ist,  so  kann  Otto  II. 
nicht  1154  schon  als  Propst  genannt  werden.  Die  wahrscheinlichste  ErkISrung  ist,  dass  die  Urkunde  erst  längere  Zeit  nach 
der  Verhandlung  abgefasst  wurde,  und  der  Schreiber  die  beiden  Ottonen,  Ton  denen  der  eine  inswischen  gestorben  war, 
Terweehselte.  ,  . 

Digitized  by  V^OOQlC 


*154.  75 

pniatoribns,  non  solum  in  presenti,  sed  in  futuro  omnes  aditus  uexandi  innocentes  peruigili  prouidentia 
obstruant.  Quod  ego  Fridericos  diuino  nuta  Monasteriensis  episcopus  non  negligenter  animaduertens,  circa 
eos  quorum  cura  ad  nos  pertinet,  in  bis  que  ad  pacem  et  quietem  ipsorum  spectant,  benignum  et  deuo- 
tum  me  semper  exhibere  Studiosus  fui.  Notum  igitur  facimus  tarn  presentibus  quam  futuris,  quod  quidam 
nobilis  bomo  Eppo  nomine»  in  quodam  cenobio  beati  Pauli  et  nostro  quod  Asbeke  dicitur,  filiam  suam  ad 
scruiendum  Christo  iugiter  cum  aliis  religiosis  feminis,  que  canonicam  uitam  in  eodem  loco  profcsse  sunt, 
nobis  presentibus  obtulit,  et  cum  illa  curtem  quandam  que  allodium  suum  erat,  quo  contigua  congregationi 
illi  est,  Vorstbof  nuncupata,  Deo  ad  opus  sororum  fideliter  contradidit.  Quam  donationem  nos  statim  banno 
nostro  confirmauimus,  et  aduocatus  monasterii  illius  Folcmarus  nomine  cum  filio  suo  Cuonrado  in  ius  ad- 
öocatie  excepit.  Hec  omnia  consensu  et  fauore  heredum  suorum,  uidelicet  filii  sui  et  fratris  Euerhardi  de 
VIeuelt,  et  uxoris  proprie  et  totius  cognationis  sue  predictu^  Eppo  peregit.  Deinde  ipse  secundum  leges 
terre  nostre,  coram  comite  Cuonrado  causas  sui  comitatus  agente,  hanc  donationem  nobis  presentibus  et 
fere  totius  terre  maioribus  iterauit,  heredibus  suis  predictis  astantibus,  consenticntibus  et  per  omnia  factum 
laudantibus.  His  sie  peractis,  comes  ille  curtem  illam  cum  omnibus  appendiciis  suis,  ad  usus  predictanim 
sororum,  banno  regali  stabiliuit.  Ipse  uero  Eppo,  licentia  uxoris  sue  continentiam  cum  iuramento  Deo  et 
nobis  uouente,  scculo  abrenunciauit  et  se  in  prefato  monasterio  reddidit.  Frater  quoque  eins  Everhardus 
cum  filia  sua  eidem  congregationi  duos  mansos  in  parrochia  Rene  in  uilla  que  Elethe  dicitur,  assensu  he- 
redum suorum,  firma  donatione  obtulit,  quod  a  nobis  et  a  prefato  comite,  ordine  quo  alia,  confirmatum 
est.  Et  ne  monasterio  predicto,  quod  sub  beati  Pauli  et  nostra  successorumque  nostrorum  protectione  de- 
bet  esse,  scrupulus  uel  molestia  in  futurum  nasci  possit,  presentis  scripti  nostri  priuilegio,  sigillique  nostri 
inpressione,  hec  communiri  curauimus.  Statuentes  etiam,  ut  quascunque  possessiones,  quecunque  bona  in 
presentiarum  iuste  et  canonice  ecclesia  illa  possidet,  aut  in  futurum,  concessione  pontificum,  largitione 
maionim,  oblatione  fidelium,  siue  aliis  iustis  modis  prestante  domino  potent  adipisci,  firma  sororibus  ibi 
Deo  famulantibus  et  illibata  permaneant.  Si  quis  autem  huius  pagine  nostre  instructionem  ausu  temerario 
mutare  uel  cassare  temptauerit,  a  sacratissimo  corpore  et  sanguine  domini  alienus  fiat,  et  quoadusque  re* 
sipiscat,  perpetuo  anathemati  subiaceat.  Nomina  uero  testium,  qui  hec  uiderunt  et  audierunt,  in  fine  ad- 
neclenda  utile  esse  duximus,  Heinricus  prepositus  maioris  ecclesie.  Engelbertus  prepositus.  Engelbertus 
vicedominus.  Volcmarus  comes  et  filius  eins  Cuonradus.  Meinricus  filius  Epponis.  Gerlacus  et  Gerardus  fra- 
tres.  Godescalcus  de  Lon.  Lefhardus  de  Ahus.  Arnoldus  de  Metelen  et  filius  eius  Amulungus.  Lambertus  de 
Were.  Ministeriales.  Suetherus  de  Asbeke  et  duo  filii  eius,  Ludbertus  et  Rodulfus.  Bernhardus  de  Dulmene. 
Stephanus  de  Wisge.  Arnoldus  de  Billerbeke.  Ludbertus  de  Tuschusen.  Wernolfus  de  Beuemen.  Johannes 
de  Graz.  Euerhardus  de  Gest  Christianus  de  Heppen.  Item  nomina  testium  de  Mansis  quos  Everhardus 
dedit  sororibus  in  Asbeke.  Predicti  II.  prepositi.  Engelbertus  vicedominus.  Eluericus  comes.  Volmarus  ad- 
uocatus et  filius  eius  Cuonradus.  Godescalcus  de  Ibbenbüren  et  filii  ipsius  Cuonradus  et  Wernhcrus.  We- 
zelinus  de  Hone.  Gerardus.  Abbacö  et  Abbaco.  Ministeriales.  Gerardus  de  Benethlage.  Fredericus  de  Wa- 
renthorpe.  Hartmot  de  Telget.  Lutbertus  de  Asbeke.  Franco  de  Tune  et  filius  eius  Heinricus.  Mazelinus. 

Walthardus. 

• 

Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M.CLIIU.  Indictione  IIa.  Regnante  gloriosissimo  Romanorum 
Rege  Frederico,  anno  regni  eius  tercio.  Venerabili  domino  Frederico  cathedram  Monasteriensis  episcopatus 
regente.  Anno  pontiticatus  eius  tercio. 

Das  grosse,  mit  einer  breitea,  ▼ierfach  geflochteneo  Hanfschnar  angehängte  Siegel  ist  sehr  beschädigt. 


10  *  Digitized  by 


Google 


76  11 S4. 

CCXCVII. 

Nach  einer  Abschrift  am  dem  16.  Jahrfaandert.  *) 

Hiles  quidam  strenuus  Hugo  nomine  de  Buren,  villa  quae  sita  est  in  Bethua,  divina  sibi  inspiranle 
gratia,  de  coelestis  regni  perennitate  meditari  coepit.  Egrediens  igitur  de  terra  8ua  et  de  cognatione  sua, 
venit  ad  Comitissam  de  Benthem,  matronam  nobilem,  nomine  Gerdrudam,  flexis  genubus  eam  deprecans, 
ut  paludem  quandam  inter  villas  Backlo  et  Loen  sitam^  Withmerss  dictam,  hominibus  et  Christi  pauperi- 
bus  regnum  Dei  quaerentibos  in  habitaculam  tradere  dignaretur.  Quae  scilicet  Gertrudis  de  mariti  sui 
Ottonis  morte  tristissima,  pro  ejus  animae  remedio,  omnem  voluntatem  fratris  petentis  adimplevit,  ac  sine 
mora  Hugo  cum  suis»  quos  ad  sacrae  religioois  observantiam  collegerat,  paludem  ingressi,  colere  viriliter 
inchoarunt.  Sed  ^)  plus  est  anima  quam  esca.  Idcirco  sub  regimine  Abbatis  degere  cupientes,  Monachum 
quendam,  Hildebrant  dictum,  de  Monasterio  Sancti  Pauli  Trajectensis,  in  Abbatem  elegerunt.  Quem  per 
annum  renitentem,  sed  adjutorio  ^  Episcopi  tandem  consentientem,  in  exaltationis  sanctae  Crucis,  pastorali 
dignitate  ipsum  sublimaverunt,  anno  ab  incarnatione  dominica  MCLH.,  anno  primo  regni  Frederici  gloriosi 
Romanorum  Imperatoris  invictissimi.  Abbas  igitur  Hildebrandus,  per  Hugonem  praedictum  ad  locum  With- 
merss appellatum  perductus,  cum  gaudio  magno  a  pauperibus  Christi  inibi  Deo  servientibus  susceptus  est, 
qui  deinde,  assumpto  eodem  fratre  Hugone,  adiit  Comitissam  de  Benthem,  nobilem  matronam  praenomi- 
natam,  ante  nimium  laborem  culturae,  hujus  certitudinem  donaüonis,  ratihabitionis  et  libertatis  habere  cu- 
plens,  de  collatione  praedictae  paludis.  Congregatis  per  ")  nobilem  matronam  Gertrudem  praediclam  mini> 
sterialibus  ejus  in  unum,  Remboldo  scilicet  ac  Sifrido,  Rasone  et  Hemesto,  et  omnibus  qui  aliquid  benc- 
ficii  ac  Juris  in  palude  habebant,  pari  affectu  et  consensu  omnes  simul  in  manus  venerabilis  Dominae  Ger- 
trudis, quod  in  beneficio  habuerunt,  devotissime  reddideruut,  ipsaque  uöbilis  Comitissa  paludem  Withmerss 
post  in  manus  Frederici  Episcopi  Monasteriensis  tradidit,  humiliter  deprecans,  quatenus  Abbati  ejusque 
gregi  manu  sua  conferre  dignaretur.  Adolphus  etiam  de  Blanckenna,  vir  nobilis,  ejusque  germana  in  Bor- 
chorst  abbatissa  satis  religiosa,  Heribertus  de  Bunolt  cum  filiis  suis,  Odo  et  Hcrmannus  de  Vrerstor  "^^y 
et  uaiversi  qui  aliquid  Juris  in  palude  habuerunt,  similiter  fecerunt.  Episcopus  vero  de  ipsorum  devotione 
mullum  gavisus,  et  ad  petitionem  venerabilis  Dominae  Comitissae  ^),  Abbati  ejusque  gregi  effectuosissime 
cum  decima  majori  atque  minori  tradidit,  curamque  spiritualem  Abbati  prefato  commisit.  His  omnibus 
tam  discrete  peractis«  ut  haec  magis  rata  et  inconvuka  permaneant,  Venerabilis  antistes  Fredericus  Epi- 
scopus Monasteriensis  praenominatus  sub  damnatione  et  anathemate  confirmavit,  manuque  sua  Abbati  Pri- 
vilegium in  hunc  modum  conscriptum  porrexit. 

Sequitur  Confirmatio  fundationis. 
Notum  sit  omnibus  Christi  fidelibus  tam  futuris  quam  praesentibus,  Quod  ego  Fredericus  Dei  gratia 
Monasteriensis  Episcopus,  et  Venerabilis  Comitissa  Gertrudis  de  Benthem,  ad  honorem  Dei  et  perpetuae 
virginis  Mariae,  dedimus  pauperibus  Christi  sub  regula  sancti  Benedicti  vivere  cupientibus,  quandam  in- 
cttltam  terram  et  solitariam,  Withmerss  appellatam,  omnibus  hactenus  inutilem,  cum  consensu  et  astipula- 
tione  tam  liberorum  quam  ministerialium,  qui  aliquid  in  ea  Juris  ac  proprietatis^  aut  beneficii  habuerant^ 
Sic  tarnen,  ut  fundus  et  investitura  Ecclesiae  illius,  sicut  et  cura  spiritualis  ad  Episcopum  Monasteriensem 
pertineat.  Praeterea  ego  Fredericus  Dei  gratia  Episcopus  omnem  deciroam  illius  terrae,  nunc  cultae  vel 
colendae,  fratribus  ibidem  Deo  servientibus  pro  remedio  animae  meae  libere  et  absolute   contuU  et  in 


*)    In  der  ▼orangeseUten  hiatoriachen  Einleitung  gibt  eine  viel  jüngere  nnd  tchleclitere  Abachrift  die  angeaeigten  Eintchaltongen. 
1)    quia    ^  et  mandato    *)  ▼enerabilem  et    *)  Vretatorflf    *)  promptisaimus,  paludem  in  proprietatcm  et  sustenutionem,  cum 
manu  dominae  Comitisaae, 

Digitized  by  V^OOQlC 


1154.  77 

aeteraam  proprietatem  delegavi.  Placuit  etiam  nobis,  et  communi  consilio  constituimus,  ut  quicanque  post 
mortem  Venerabilis  Gertrudis  Schuttorpe  hereditario  Jure  possiderit,  praedicti  loci  sit  advocatus.  Sicque 
posteritas  obtineat,  ut  quicunqtie  possessor  faerit  cortis  Schuttorpe,  illius  loci  sit  advocatus.  Qui  si  forte 
in  remotiori  loco  manens»  fratribas  tempore  oportuno  adesse  non  potuerit,  unum  de  liberis,  non  quem 
ipse,  sed  quem  fratres  elegerint,  in  loco  suo  substituat,  qui  fratribus  fideliter  assistat,  et  hie  alium  sub  se 
non  habeat.  Sed  ne  pauperes  Christi  vel  eorum  familia  aut  mancipia  advocatorum  graventur  exactio- 
nibuS;  Constituimus  ut  nullus  advocatorum  aliquod  beneficium  vel  commodum  de  ipsa  advocatia  con- 
sequatur,  nisi  quod  ei  semel  in  anno,  cum  quinque  militibus,  ab  abbate  unius  noctis  beneficium  et 
unum  molt  havenae  ad  pabulum  equorum  tribuatur,  de  cetero  mercedem  a  Deo  expectet.  Si  quid 
vero  super  haec  exegerit,  aut  in  aüquo  ecciesiam  laeserit,  Episcopo  insinuetur,  et  nisi  resipiscat,  si 
major  fecerit  advocatus,  excommunicetur,  si  vero  minor,  non  solum  excommunicetur,  sed  et  advocatia 
privetur,  et  nunquam  amplius,  nisi  fratres  petierint,  restituatur.  Notum  etiam  fieri  volumus,  quan- 
tum  praememoratae  terrae  fratribus  contulerimus,  In  longitudine  a  saxis  quae  duarum  villarum  Loen 
et  Bokeloe  ')  marchias  dividunt,  usque  ad  ulteriorem  ripam  aquae,  quae  mare  appellatur,  In  latitudine 
vero  ab  amne  septentrionali  contra  australem  partem,  usque  ad  terram  quae  Venne  teutonica  lingua  nun- 
cupatur,  libere  et  absolute  eis  tradidimus.  Ut  igitur  haecbmnia  rata  et  inconvulsa  in  aevum  permaneant, 
Chartam  hanc  conscribi  et  sigilli  mei  appensione  insigniri  feci,  et^ne  quisquam  haec  violare  praesumat, 
sub  anathemate  confirmavi.  Actum  est  hoc  anno  ab  incarnatione  Domini  M^C^LIIII.  Indictione  secunda, 
apostolicae  sedi  praesidente  Äiiastasio  apostolatus  ejus  anno  prlmo,  Regni  vero  gloriosi  regis  Frederici 
anno  tertio.  Sub  Domino  Frederico  Yenerabili  Monasteriensium  Episcopo.  Sub  *)  idoneis  teslibus,  quorum 
nomina  sunt  haec.  Otto  Cappenbergensis,  Hinricus,  Engelbertus,  praepositi.  Engelbertus  vicedominus.  Alber- 
tus decanus.  Udo  custos,  cum  aliis  pluribus  *)  canonicis.  Bernard us  de  Horstmar  et  filius  ejus  Wichbaldus  *). 
Adolfus,  Haolt,  Everhardus,  Harbertus^),  liberi.  Hermannus,  Elvericus  ®),  Hartbertus,  Raso,  Nefardus '), 
Benwiuus^),  Goswinus,  Hartewardus,  ministeriales,  et  alii  quam  plures  tam  clerici  quam  laici« 

CCXCIll. 

In  nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  Bernhardüs  Dei  Gratia||Palherbrunnensis  ecciesie  humilis 
minister.  Christi  fidelium  memorie  modo  et  semper  commendatum  esse  uolo,  quod  domnus  Hamuko  abbas 
Monasterii  beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  in  suburbio  nostre  sedis  constructi,  dedit  cum  nostro  fra- 
trumque  suorum  consilio  cuidam  Bertoldo  de  Nitha  quatuor  mansos  in  Nattesangen  pro  tribus  in  Atlon. 
Quam  commutationem  predictus  Bertoldus,  hcet  cognouerit  legitimis  testibus  et  regali  banno  aduocati  Wi- 
dikindi  in  pleno  placito  communitam  et  stabilitam,  infirmare  tarnen  tempore  domni  Conradi  uenerandi  ab- 
batis,  successoris  Hamukonis,  sepe  et  multum  laborauit.  Processit  ergo  querela  sua  eo  usque,  quod  in 
facie  totius  ecciesie  nostre  coram  duce  Saxonie  deposita  est.  Et  cum  eam  multi  potentes  et  sapientes  qui 
ibi  conuenerant  diligentius  discussissent.  iudicauerunt  esse  inanem  et  friuolam.  His  ita  actis,  Volcquinus 
Sualenbergensis,  supradicti  Widikindi  filius,  uolens  omnem  que  undecunquc  suboriri  posset  in  predictos 
mansos  querelam  in  perpetuum  esse  sopitam,  iurauit  et  iuramento  laudabili  confirmauit,  eosdem  mansoe 
proprio  proprios  esse  monasterii  de  quo  ante  diximus,  cuius  et  ipse  fuit  aduocatus.  Buius  rei  testes  sunt 
predictus  dux  Saxonie  iunior  uidelicet  Heinricus.  Comes  Otto  de  Rauenesberch.  Aduocatus  Volcquinus  et 
frater  eius  Widikindus.  Comes  Uvillebrandus.  Herimannus  de  Lippia.  Liudolfus  de  Osethe.  Giuehardus  de 
Immenhuson.  et  ex  clero  nostro  prepositos  Bernhardüs.  Decanus  Alemarus.  Egbertus.  Euei^isus.  Sifridus. 


^    Eine  andere  Abschrift  hat  Backelo.    ^  Eine  andere  Abfcbrift:   Coram    >)  quam  plurimis    ^)   WSchboIdaa    ^  Hartberlus. 
^  Zwbchen  diesem  und  den  folgenden  noch:  Giabertiu,  Reinboldus,  dagegen  fehlt  Hartbertus.    ^  Lifdirdus^  ^  P^WWl r-% 

Digitized  by  V^OOQlC 


78  ^*5*- 

de  ministerialibus  ecclesie  nostre.  Liudoldns.  Conradus  Stapel.  Adelbertns  de  Rikersaic.  et  alii  plures  tarn 
nobUcs  quam  ministeriales,  quorum  nomina  ponere  causa  breuitatis  pretermisimus. 

Nouerit  et  hoc  et  gaudcat  inde  omnis  christiani  nominis  professor,  quod  prefatus  donuras  Hamako 
sua  industria  haue  obtinuit  gratiam  apud  quendam  comitem  Berahardum  et  suum  unicum  et  heredem  et 
fUium  nomine  Amulungum,  qnod  ipsi  cum  dote  ecclesiam  que  est  in  predicto  Atlon  transtulerunt  de  sua 
hereditaria  possessione  per  manum  Widikindi  aduocati,  celebri  et  legitima  donatione  in  proprietatem  per- 
petuam  Monasterii  cuius  ipse  extitit  abbas.  Deinde  elapsis  aliquot  annis,  Amulungus  opus  tarn  pie  deao* 
üonis  mox  post  obitum  patris  sui  adnichilare  multis  modis  temptauit.  Nee  ab  huius  impiissime  temeritatis 
ausu  50  prius  continuit,  donec  querelam  suam,  quam  in  predictam  ecclesiam  habuit,  in  placito  comitis 
Thiethardi  de  Gieseke,  aduocatus  Yolcquinus  iudicio  collecte  ibi  multitudinis  omnimodis  cassauit,  iurans  et 
iurando  confirmans,  eandem  ecclesiam  cum  dote  iuste  et  legitime  in  proprietatem  transisse  et  proprüm 
esse  eiusdem  monasterii,  pro  cuius  tribus  predictis  mansis  circa  idem  tempus  coram  duce  iurauerat.  Huic 
rei  legitimum  testimonium  perhibent.  Conradus  uenerabilis  abbas  successor  Hamukouis.  Yolcquinus  predictus 
aduocatus.  Frithericus  de  Poppenburg.  Comes  Thiethardus  de  Gieseke.  Rotholfus.  Blankard.  Boimundus. 
Eilbertus.  Warmundus.  Adelmarus.  Wigant.  Werinzo.  Hamuko.  et  alii  quamplures.  His  omnibus  rite  peractis 
ego,  sicut  mei  iuris  fuit,  utnimque  factum  presentis  scripti  priuilegio  et  banno  principis  apostolorum  et 
meo  plenissime  corroboraui.  Si  quis  igitur  licet  tenuiter  inßrmauerit,  nisi  plena  satisfactioue  resipuerit> 
sciat  se  cum  diabolo  ^tema  maledictione  dampnatum. 

Acta  sunt  hec  anno  ab  incarnatione  Domini  M.G.LII1I.  Indictione  IIa.  Regnante  Fritherico  rege.  Anno 
regni  ipsius,II®. 

Das  Siegel  ist  f  erloren  gegangen. 

CCXCIX. 

Ans  dem  Archive  tu  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  individve  Trinitatis.  ||Ego  Theobaldus  diuina  fauente  dementia  Xanctensis  prepo- 
situs  et  Sancte  Coloniensis  ecclesie  archydyaconus,  ex  iniuncto  mihi  officio  debitorem  me  esse  cognosco, 
ut  omnium  in  archydyaconatu  meo  Deo  seruientium  curam  deuote  geram,  et  ut  quietem  et  pacem  non 
solum  in  presenti  sed  et  in  futuro  meo  pro  posse  eis  prouideam.  Et  cum  hoc  sicut  prefatus  sum  ex  loco 
in  quo  sum  consiitutus  peragendum  mihi  incumbat,  maxime  tarnen  pro  his  qui  religiöse  conuersationi  sese 
manciparunt,  sollicitudo  assumenda  est,  ut  obstructo  omni  aditu  quo  eis  calumpnie  et  inquietudines  de 
possessionibus  ipsorum  uenire  solebant,  in  silenlio  et  in  pace  Christi  laudibus  uacare  ualeant.  Notum  sit 
i'^itur  tarn  futuris  quam  presentibus,  qualiter  raagister  Otto  prepositus  et  fratres  de  Cappenberg  unamecum 
et  cum  Ludolfo  Xanctensi  canonico  de  decima  quadam  que  Hamwinkele  pertinebat  conuenerunt.  Hii  fra- 
tres in  archydyaconatu  meo  curtem  que  Stikelencwic  dicitur  habent,  cuius  decima  quondam  ad  ^cclesiam 
illam  sicut  prefati  sumus  pertinebat.  Uli  auteoi  fratres  una  mecum  et  cum  Ludolfo  tatem  conuentionem 
inierunt,  ut  pro  tocius  decime  pensione  singulis  annis  VII.  maldri  pastori  ecclesie  illius  soluantur,.  et  de  omni 
etiam  exactione  minute  decim§  que  de  nutrimentis  animalium  solui  solet,  iuxta  decretum  EVGENII  pape 
libera  fratrum  possessio  permaneat.  Quorum  maldrorum  medietas  debet  esse  siligo,  altera  medietas  auene. 
De  terra  ad  ipsam  domum  pertinente  III.  maldri.  De  terra  qu§  fuit  fratrum  Varlarensium  VI.  modii  De 
terra  domini  Hezelonis  ...  De  terra  Gerbrandi  V.  modii.  Huius  summa  sunt  VIL  maldri.  Hac  igitur  tali 
conventione  facta  nos  adieruiit  postulantes  ut  quid  per  nos  et  a  nobis  statutum  erat,  litterarum  nostramm 
cautione  firmaretur.  Nos  uero  diuino  intuitu  quieti  fratrum  in  futurum  prouidere  uolentes,  et  pro  peticione 
raagistri  Ottonis  Cappenbergensis  prepositi  huic  facto  assensimus,  et  quicquid  pelebatur  deuote  adimpleui- 
jnus,  omnibus  hoc  notum  facientes,  quod  quicquid  de  predicta  decima  L&dolfo  oiuente  fratribus  coiU)es^ 

Digitized  by  V^OOQIC 


1154  —  1153.  79 

ramns,  hoc  qQoqne  eo  deftmcto  postqnam  ecclesia  ad  maniis  nostras  rediit  eisdem  fratribus  concessimns. 
Vt  ergo  ooDuenlio  isla  firma  et  inconuulsa  omni  tempore  permaneat,  cart^  huius  conscriptione^  sigülique 
Qostri  impressione  eam  munire  caraiiniras>  prohibentes  sab  anathemate,  ut  nulla  deinceps  persona  banc 
nostram  inscriptionem  infringere  uel  mutare  audeat,  sabnotatis  etiam  idoneis  tesiibas  quorum  nomina  bec 
sant.  Euerhardus  decanus  prf  fate  ecclesie.  Gerhardns  de  Heppenlhorpe.  Gerhardus  de  Selehem.  Euerhardus 
Scukke«  Amoldus  de  Resse.  Basilias  de  Alphem.  Herimannus  prepositus  Seflicensis.  Decanus  Seflicensis 
Cänradns.  Rudolfüs  Seflicensis  canonicns.  Lnbertus  canonicus.^  Theodericns  presbiler  de  Buderike.  Heriber- 
tus  presbiter  de  Wettene.  Ministeriales.  Sigestap  et  Albero  frater  eins.  Albertus  de  Eilete.  Jordan  de  Me* 
gencelle.  Datum  ann^  Incamaüonis  Domini  M^.  C^  Quinquagesimo  Quarte. 

Das  Siegell  welches  aber  schon  sehr  beschädigt ,  ist  auf  die  Bückseite  der  Urkunde  mit  Pergamentstreifen  festgeheftet» 

ccc. 

Ans  dem  altasten  Kopialbuche  des  Stiftes  Gorrej. 

In  nomine  sancte  et  indiuidne  Trinitatis.  Wicboldus  Dei  gratia  Corbeiensis  ecclesie  abbas^  Omnibus 
successoribus  suis  in  perpetuum.  Si  indigentias  pauperum  de  nostra  habundancia  supplere  curamus,  et 
fiduciam  magnam  nobis  coram  summo  Deo  per  elemosinam  constituimus^  et  exemplum  misericordie  poste- 
ris  nostris  relinquimus.  Proinde  nouerit  omnium  fidelium  Corbeiensis  ecclesie  presentium  et  futurorum  in- 
dustria,  Quod  nos  intuitu  diuine  retributionis  partem  quandam  silue  quam  iuxta  Groningam  habuimus,  cum 
a  quibusdam  laicis  ut  eam  in  beneficio  a  nobis  acciperent  multum  rogaremur,  pro  remedio  anime  nostre 
et  pro  salute  omnium  successorum  nostrorum,  abbatum  uideliqet  Corbeiensis  monasterii,  idem  nemus<  quod 
habuimus  in  silua  que  uocatur  Hakel,  ad  obedientiam  hospitalis  in  Groninga,  ex  potitione  fratrum  nostro- 
rum  Corbciensium ,  tradidimus,  maxime  insistente  eo  qui  hanc  obedientiam  tunc  temporis  seruabat,  fratre 
Buthardo,  ut  hanc  elemosinam  perficeremus.  Eiusdem  ergo  terre  traditione  facta  ad  hospitale  in  Groninga, 
omncs  successores  nostros  per  tremendam  iudicii  Dei  futuram  discussionem  obtestamur,  ne  eandem  ele- 
mosinam de  eodem  hospitali  uUo  unquam  tempore  auferant  uel  imminuant,  Sed  eam  pro  eteme  uite  retri- 
butionc  ibidem  iugiter  conseruare  studeant,  Vt  autem  hec  nostra  traditio  por  omnia  futura  tempora  hospi- 
tali de  Groninga  rata  et  inconuulsa  permaneat,  factam  a  nobis  traditionem  per  has  literas  posteris  nostris 
significauimus »  in  testimonium  donationis  nostre  firmamentum  sigillo  nostro  signari  precepimus.  Hü  tum 
testcs  de  ministerialibns  affuerunt.  Conradus  de  Amelungessen.  Reinherus  de  Porta.  Godeschalcus.  Heinricus» 
Heinricus  de  Luthmarsem.  Euerhardus.  Godeschalcus  pincerna.  Heithenricus.  Lutherus.  Alwinus  filius  eius. 
Folcwinus.  Wemherus  frater  eius.  Robertus.  Regenbodo.  Widelo.  et  alii  plures.  Acta  Corbeje  anno  domi- 
nice  incarnationis  MCLV.  Prelationis  autem  domni  Wicboldi  in  Corbeiensi  ecclesia  XI.  V.  Idus  Februajii, 
inter  Campauam  et  horam  Sextam.  In  Christo  feliciter  Amen. 

CCCL 

Adrianus  episcopus  senras  seruomm  Dei  dilectis  filiis  Guicbaldo  Corbeiensi  abbati  eiusque  fratribus 
tarn  presentibus  quam  futuris  regulärem  uitam  professis  IN  PPM.  ||  Ollicii  nostri  nos  ammonet  et  inuitat  aurcto- 
ritas,  pro  ^cclesiarum  statu  satagere,  et  earum  quieti  ao  tranqnilKtati  salubriter  auxiliante  domino*  proui- 
dere.  Dignum  namque  et  honestati  conueniena  esse  dinoscitur,  ut  qui  ad  ^cclesiarum  regimen  domino 
disponente  assumpti  sumus,  eas  et  a  prauorum  hominum  nequitia  tueamur»  et  beati  Petri  atque  sedis  apo- 
stoiice  patrocinio  muniamus,  et  sua  eis  iura  et  coUatas  dignitates  benignitate  debita  conseruemus.  Eaprop- 
ter,  dilecte  in  Christo  fili  Guicbolde  Corbeiensis  abbas,  deuotionem  quam  erga  sedem  apostolicam  geris 
diligentius  attendentes.  predecessoris  nostri  sanct^  memoria  pp.  EUGENII  uestigiis  inherendOf  diffnitatem. 

Digitized  by  V^OOQlC 


80  iis».     . 

predecessoribos  tuis  per  nostronim  predecessomm  Romanoram  pontificom  priüflegia  traditam,  nos  qaoque 
procarante  Deo  inconaulsam  uolumus  conseraari.  Qaocirca  presentis  decreti  auctoritate  conoedimns,  ie  in 
precipuis  soUemnitatibas  sandaliis  et  dalmatica  uti,  iuxta  altare  sedere,  popalum  infra  commissom  Mona- 
sterium  uel  cellas  que  attinent  ad  anime  tue  salutem  docere,  sioat  predecessoribas  tais  a  nostris  prede* 
cessoribus  Romanis  pontificibus  est  concessum.  Ipsum  interea  Gorbeiense  Mouasterium,  cui  Deo  auctore 
preesse  dinosceris,  sub  beati  Petri  et  nostra  protectione  suscipimus  et  presentis  scripti  priuilegio  commu- 
nimus,  Statuentes  ut  quascumque  possessiones,  qu^cumque  bona  idem  Monasteriom  in  presentiarom  itiste 
et  canonice  possidet,  aut  in  futurum  concessione  pontificum,  largitione  regum  uel  principum,  oblatione 
fidelium,  seu  aliis  iustis  modis  procurante  domino  poterit  adipisci,  firma  uobis  nestriypie  successoribus  ei 
illibata  permaneant  In  quibus  hec  propriis  duximus  exprimenda  uocabulis.  Decimam  uidelicet  de  curia 
Lutthardessen.  Decimam  de  curia  Beueringen.  Defcimam  de  curia  Dasburg.  Decimam  de  curia  Mulenhusen. 
Decimam  de  curia  Buthelesthorp.  Decimam  de  curia  Munden.  Decimam  de  curia  Bodrike.  Decimam  de 
curia  Munichusen.  Decimam  de  curia  Belderinchusen.  Decimam  de  curia  Vvluelage.  Decimam  de  Curia  Hom- 
burstelde.  Decimam  de  curia  Nienstede.  Decimam  de  curia  Volkmaressen.  Decimam  de  curia  Luilhmares- 
sen.  Decimam  de  curia  Luitheressen.  Decimam  de  curia  Erden.  Decimam  de  curia  Brumelinktorp.  Deci- 
mam de  curia  Leziaci.  Decimam  de  curia  Castinaci.  Decimam  de  curia  Hottepe.  Decimam  de  Nuthlon.  De- 
cimam de  Kcffike.  Decimam  de  Nen.  Decimam  de  curia  Croppenstide«  Decimam  de  curia  Hemmenthorp. 
Decimam  de  curia  Holtusen.  Decimam  de  curiis  Gruninge.  In  Fresia  quandam  possessionem  que  uocatur 
Merthen,  et  in  eodem  loco  ecclesiam  de  Linguerd.  Insulam  Ruianam,  et  piscationem  Hocwar.  Sanccimus 
quoqoe  ut  ipsum  monastcrium  nulli  omnino  persone  in  bencficium  quibuslibet  occasionibus  aliquando  con- 
cedatur,  sed  s'emper  sub  protectione  Romanorum  pontificum  atque  imperatorum  uel  regum  defensione  per- 
maneat.  Adicientes  quod  Monasterium  de  Heresburg  cum  decimis  circa  montem  per  duas  Saxonicas  Ra- 
stas,  sicut  a  beatc  mcmorie  domino  Leone  pp.  ex  petitionc  Karoli  magni  imperatoris,  qui  ipsum  montem 
expugnaucrat,  collafe  noscuntur,  Monasterium  quoque  in  Groninga,  Monasterium  in  Kaminata,  numquam 
ab  eodem  Corbeiensi  alienentur  Cenobio,  sed  per  ipsius  loci  abbates  semper  regantur  et  salubriter  sub 
monastic^  discipline  rcgula  ordinentur,  nee  alicui  facultas  sit,  quicquam  de  bonis  eorundem  trium  Mona- 
steriorum  ad  usus  et  prebendam  Deo  inhibi  famulanlium  pcrtinentibus  commutare,  in  beneficium  concedere 
uel  alienare,  sine  assensu  fratrum  in  eisdem  Ccnobiis  manentium  fauore  Corbeiensis  capiluli.  Volumus 
etiam  ut  prepositura  clericorum  ecclesie  sancti  Pauli,  que  uocatur  noua  ecciesia,  sub  eiusdem  Corbeiensis 
abbatis  ordinatione  sicut  hactenus  semper  consistat,  nee  abbati  uel  preposito  liccat  Canonicorum  preben- 
das  absque  clericorum  coniuenlia  in  bencficium  conferre  seu  commutare  atque  distrahere.  Preterea  con- 
stituimus,  ut  infra  ambitum  muri  roemorati  Corbeiensis  monasterii,  nemo  clericorum  uel  laicorum  iure  pro- 
prietatis  uel  beneficii  roansionem  aliquam  iillo  tempore  habeat,  sed  totus  ipsius  loci  ambitus  abbatis,  mona- 
chorum  et  aliarum  religiosarum  usibus  et  habitationibus  pateat.  Probamus  autem ,  ut  in  eodem  Monasterio 
nulli  episcoporum,  preter  Romanum  pontificem,  liceat  quamlibet  iurisdictionem  habere,  ita  ut,  nisi  ab  ab- 
bäte  ipsius  monasterii  fuerit  inuilatus,  nee  missarum  sollempnia  ibidem  celebrare  presumat.  Ut  igitur  hec 
omnia  que  supradiximus  plenum  in  posterum  robur  oblineant,  sicut  in  autenticis  predecessorum  nostrorum 
priuilegiis  continentur,  tam  tibi  quam  successoribus  tuis  eä  fauoris  nostri  auctoritate  confirmamus.  Decer- 
nimus  ergo,  ut  nulli  omnino  hominum  liceat  prefatum  Monasterium  temere  perturbare,  aut  eius  possessio- 
nes  auferre,  uel  ablatas  reUnere,  minuere,  seu  quibuslibet  uexationibus  fatigare,  sed  illibata  omnia  et  in- 
tegra  conseruentur,  eorum,  pro  quorum  gubernatcone  et  sustentatione  concessa  sunt,  usibus  omnimodis 
profutura.  Salua  sedis  apostolice  auctoritate.  Si  qua  'igitur  in  futurum  ecclesiastica  secularisue  persona 
hanc  nostre  constitutionis  paginam  sciens  contra  eam  temere  uenire  temptauerit,  sacundo  lertioue  commo- 
nita,  nisi  presumptionem  suam  digna  satisfactione  conrexerit,  potestatis  honorisque  sui  dignitate  careat, 
reumque  se  diuino  iudicio  existere  de  perpetrata  iniquitate  cognoscat,  et  a  sacratissimo  corpore  ac  san- 
guine  Dei  et  domini  redemptoris  nostri. Jesu  Christi  aliena  fiat,  atque  in  extremo  examine  districte  ultioni 

Digitized  by  V^OOQ IC 


ii56;  84 

sabiaceaL  Conolis  autem  eidem  loco  sua  iura  $eraaatibus  ait  pat  domini  nodVci  Jesn  Christi,  Qüatinus  ef 
hie  frootttm  bone  actioDis  percipiaat,  et  apad  districtoiti  iodicem  pihemia  eteriie  paois  inueinant.  AMEPR 
Amen.  AMEN. 

(Spracbkreis,  ohne  Umschrift.)  (Berte  Vakte.J 

Ego  Adrianus  catholic^  Ecclesie  Episcopus  SS. 
f  Ego  Ymarus  Tuscul.  Eps.  SS. 

Ego  Guido  pbr.  card.  ti  sancii  Grisogoni  SS:  t  ^go  Cruido  diao.  oard.  Sancte  Marie  in  portica  SS: 

Ego  Hubaldus  pbr.  card.  tt.  Sancte  Praxedis  SS.         .f.  Ego  Grerardus  Diac.  Card,  sancte  Mari§  in  via  lata  SS. 
Ego  Manfredus  pbr.  card.  tt.  sanct^  Saume  SS. 
Ego  Vbaldus  pbr.  card.  tt.  sancte  cracis  SS. 
Ego  Astaldus  pbr.  card.  tt.  sancte  Prisce  SS. 

Dat.  Rome  apud  Sanctum  Petrum,  per  manum  Rolandi,  sancte  Rom.  ecclesi^  pbri.  Cardinalis  et  Can- 
cellarii,  V.  Kai.  Marl.  Indictione  .  .  Incarnatiouis  dominice  anno  M^.C^.L^.IIII.  Pontificatus  uero  domni  ÄDRI- 
ANI  PP.  mi.  Anno  primo. 

Das  gewöhnliche  Bleisiegel  ist  mit  gelben  Faden  angehängt. 

CCCIL 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Wicboldus  Dei  gratia  Corbeiensis  ecclesie  abbas,  omnibus 
successoribus  suis  in  perpetuum.  Notum  sit  omnibus  Corbeiensis  ecclesie  iidelibus  tam  presentibus  quam 
futuris,  quod  Bodo  de  Homburch  illustris  existens  juuentutis  sue  tempore,  ob  sue  suorumque  animarum 
remedium,  uirum  quendam  nomine  Hunoldum  tradidit  altari  beati  Viti,  ea  conditione  ut  ipse  et  omnis  eins 
successio  singulis  annis  duos  nummos  uel  tantundem  cere  in  feste  Sancti  Yiti  ad  altare  ferant.  Si  quis 
uero  obierit,  Optimum  caput,  si  animal  non  habuerit,  optima  uestis  altari  beati  Yiti  deferetur.  Rogauit 
eliam  idem  Bodo,  ut  prcdictus  Hunoldus  de  anmiinistratione  redituum,  quos  comes  Albertus  de  Euerstein 
ad  luminare  beati  Yiti  tradidit,  non  proiceretur,  quamdiu  censum  persoluere  posset,  YU.  uidelicet  solides 
albe  monete,  quod  et  firmiter  decreuimus.  Ne  autem  hec  in  obliuionem  ueniant,  presentem  paginam  con- 
scribi,  et  testibus  annotatis,  sigillo  beati  Yiti  corroborari  fecimus.  Testes  hi  aSuerunt.  Heinricus  prior.  Al- 
bertus prcpositus.  Conradus  camerarius  noster.  Et  tota  congregatio  fratrum  Corbeiensium.  Ministeriales  autent 
Eluericus.  Thidericus.  Luidolfus.  Rabano.  Helmwigus.  Godescalcus.  Heinricus.  Conradus.  Item  Conradus.  Rein- 
berus.  Eremfridus.  Folcwinus  •  .  .  herus.  et  alii  multi.  Anno  dominice  incarnatiouis  M^C^LY^.  Indictione  IUI. 
Prelationis  nostre  XI. 

Das  Siegel,  welches  angehängt  war,  ist  Terloreo  gegangen. 

CCCIII. 

Adrianus  episcopus  seruus  seruorum  Dei,  dilectis  in  Christo  filiabus,  Judith  abbatisse  Heriuordensis 
monastern,  eiusque  sororibus  tam  presentibus  quam  futuris  canonicam  ultam  professis  IN  PPM.  ||Pie  postu- 
lacio  uoluntatis  effectu  debet  prosequente  compleri,  qüatinus  et  deuotienis  sinceritas  laudabiliter  enitescat, 
et  utilitas  postulata  uires  indubitanter  assumat  Eapropter,  dilecta  in  Cbriisto  filia  Judith  abbatissa,  deuo- 
tionem  quam  erga  sedem  apostolicam  geris,  diligentius  attendentes,  dignitatem  antecessoribus  tnis  per  no- 
Mrorum  predecessorum  Romanorum  pontificum  priuilegia  traditam,  nos  quoque  procurante  Deo  inconuul*- 
sam  uolumus  consemari,  et  prefatnm  ttiönasterium,  in  quo  diuino  mancipat^  estis  obsequio,  sub  beati  Petri 
et  nostra.  protectione  suscipimus,  et  presentis  scripti  priuilegio  communimus.  Statuentes  ut  auascunque 
Cod.  dipl.  hut.  Wesifal.  U.  11  Digitized  by  VjjOOQIC 


831  iiss^ 

possessioDes,  qiafCQnque  bona  idem  monasteriom  in  pres^iiarum  iuste  e€  canonioe  poesideii  aui  in  fuCu- 
nun  concessione  pontificum,  largitioiie  regum  uel  prinoipum,  oblalione.  fidelium,  seu  alÜ3  iusüs  modis»  Deo 
propitio,  potent  adipisci,  firma  uobis  et  bis  que  post  uos  successerint,  et  illibata  permaneant.  Sancimus 
quoque,  ut  ipsum  monasterium  nulli  omnino  persone  in  beneficium  quibuslibet  occasionibus  aliquando  con- 
cedatur,  sed  semper  sub  protectione  Romanonim  pontificum,  atque  imperatorum  uel  regum  defensione  per- 
maneat.  Preterea  constituimus,  ut  iufra  ambitum  muri  memorati  Heniordensis  monasterii  nemo  clericorum 
uel  laicorum  iure  proprietatis  uel  beneficii  mansionem  aliquam  uUo  tempore  habeat,  sed  totus  ipsius  loci 
ambitus  abbatisse,  soronim  et  aliarum  religiosarum  personaruin  usibus  et  habitalionibus  pateat.  Prohibe* 
mus  autem  ut  in  eodem  monasterio  nulli  episcoporum,  preter  Romanum  pootificem,  liceat  quamlibet  iuris- 
dictionem  habere,  ita  ut,  nisi  ab  abbatissa  ipsius  monasterii  fuerit  inuitatus,  nee  missarum  soUempnia  ibi- 
dem celebrare  presumat.  Vt  igitur  hec  omnia  que  supradiximus  plenuum  in  posterum  robur  obtineant» 
sicut  in  autenticis  predecessorum  nostrorum  priuilegiis  continentur,  tarn  uobis  quam  bis  qu^  post  uos  suc- 
cesserint,  ea  fauoris  nostri  auctoritate  firmamus.  Decernimus  igitur,  ut  nulli  omnino  hominum  liceat,  pre- 
fatum  monasterium  temere  perturbare,  aut  eius  possessiones  auferre  uel  ablatas  retinere,  minuere  aut  ali- 
quibus  ucxationibus  fatigare,  sed  omnia  integra  conseruentur  earum  pro  quarum  gubernatione  et  susten- 
tatione  concessa  sunt  usibus  omnimodis  profutura,  Salua  sedis  apostolic^  auctoritate  et  diocesani  episcopi 
canonica  iusticia.  Si  qua  igitur  in  futurum  ecclesiastica  secularisue  persona  hanc  nostr^  constitutionis  pagi- 
nam  sciens  contra  eam  temere  uenire  temptauerit,  secundo  tercioue  conmionita,  si  non  satisfactione  con- 
grua  emendauerit,  potestatis  bonorisque  sui  dignitate  careat,  reamque  se  diuino  iudicio  existere  de  perpe- 
trata  iniquitate  cognoscat,  et  a  sacratissimo  corpore  ac  sanguine  Dei  et  Domini  redemptoris  nostri  Jesu 
Christi  aliena  fiat,  atque  in  extreme  examine  districte  ultioni  subiaceaL  Cunctis  autem  eidem  loco  iusta 
seruanlibus  sit  pax  Domini  nostri  Jesu  Christi,  quatinus  et  hie  fructum  bone  actionis  percipiant,  et  apud 
districtum  iudicem  premia  etern^  pacis  inueniant  AMEN. 

{  pruc    rew  mit   er  niwc  n  .  ^     Adrianus  cathoUce  ecdesie  episcoptis  SS.         fBene  valeiej 

Oculi  mei  semper  ad  dominum.)  »^  f   >  >     /-        /-  i  / 

f  Ego  Hubaldus  pbr.  Card.  tt.  See.  Praxedis  SS.  f  Ego  Guido  diac.  Card.  See.  Marie  in  porticu  SS. 

f  Ego  Manfredus  pbr.  Card.  tt.  sce.  Sauine  SS.  f  Ego  Johannes  diac.  Card.  scor.  Sergii  et  Bachi  SS, 

f  Ego  Julius  pbr.  Card.  tt.  sei.  Marcelli  SS.  f  Ego  Gerardus  diac.  card.  sce.  Mari^  in  uia  lata  SS. 

f  Ego  Oclauianus  pbr.  Card.  tt.  Sce.  Cecilie  SS.  f  EgoOdodiac.Card.sci.NicholaiinCarcereTullianoSS. 
f  Ego  Johannes  pbr.  Card.  tt.  scor.  Siluestri  et 
Martini  SS. 

Datum  Sutrii  per  manum  Rolandi  Sandte  Romane  ecclesie  presbiteri  cardinalis  et  Cancellarii,  XVI.  Kai. 
Junii,  Indictione  HL,  hicarnationis  dominice  anno  M^'.  C".  L.  V.  pontificatus  uero  domni  Adriani  pp.  IIU.  Anno  F. 

Die  mit  gelben  Faden  angehängte  Bleiballe  bat  die  gewöhnliche  Form. 

CCCIV. 

ADrianns  episcopus  seruus  seruorum  Dei.  Dilecto  filio  Wibaldo  Corbeiensi  abbatL  Satutem  et  apo* 
stolicam  beuedictionem.  Quoniam  sorores  Heriuordensis  cenobii  minus  poterant  propriis  pecessitatibus  pro 
$ui  sexus  inbecillitate  consulere,  ab  antiquis  temporibus  accepimus  institutum  et  priuilegiis  sedis  apostolice 
oonfiimatum,  ut  Corbeiensis  abbas  qui  pro  tempore  esset,  iuxta  consuetudinem  aliorum  ancillarum  Christi, 
quarum  negocia  prepositi  amministrant,  earum  curam  haberet,  et  causas  quas  ille  agere  pro  fragilitate  sua 
non  possent,  Corbeiensis  abbas  ad  earum  utilitatem  Deo  adiuuante  tractaret  Ne  forte  itaque  ad  antique 
huius  institutionis  et  apostolice  confiruäationis  uiojationem  quisquam  aspiret,  nos  id  ad  exemplar  predeces- 

Digitized  byC^OOQlC 


1155.  63 

soram  nostroroin  anctoritaCe  apostoKca  confimiamps,  et  iiiconccissum  ac  stabile  perpeta»  temporibiis  sta* 
tuimas  permanere.  Nolli  ergo  omnino  hominiim  liceat  hanc  paginam  nostre  confirmationis  infringere,  oel 
ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  id  attemptare  presumpserit,  indignationem  omnipotentis  Dei 
ei  beatorum  Petri  et  Pauli  apostoloram  eins  iacorrat    Datum  io  territorio  Tusculaoo  V.  Id.  Julii. 

Djs  gewöhnliche  Blei  •Siegel  ist  mit  seidenen  Faden  angehängt. 

cccv. 

ADRIANVS  episcopus  seruus  seruonim  Dei.  Dilecto  filio  Wibaldo  Corbeiensi  abbati ,  Salutern  et  apo- 
stolicam  benedictionem.  Sacrosancta  Romana  ecclesia  si  quando  aliquam  ecclesiarum  ad  ius  suum  specia- 
liier  pertinentium  ita  in  temporalibus  et  spiritualibus  perspexit  attritam,  ut  nisi  maior  ei  alterius  persone 
sollicitudo  adcsset,  in  statum  suum  releuari  non  posset,  Ulis  personis  ad  earum  curam  babendam  uices 
suas  committere  consueuit,  que  et  sincerilate  deuotionis  sibi  uiderentur  astricte,  et  ad  releuandum  statum 
illarum  houestate  ac  scientia  idonee  apparerent.  Inde  est  quod  probitatem  tuam,  dilecte  in  domino  fiU 
Wibolde  abbas,  deuotionem  quam  erga  matrem  tuam  Sacrosanetam  Romanam  ecclesiam  habere  dinosceris 
attendentes,  monasterium  de  Werbe,  quod  ad  ius  beati  Petri  specialiter  pertinet,  et  in  temporalibus  ac 
spiritualibus  non  modicum  dinoscitur  imminutum,  cum  aduocatia  et  omnibus  pertinentiis  suis  tibi  et  per  te 
commisso  tibi  monastcrio  Corbeiensi  committimus,  et  sub  tua  et  tuorum  successorum  regimine  perpetuis 
temporibus  statuimus  permanere,  ita  quidem  ut  duos  aureos  inde  singulis  annis  nobis  nostrisque  successo- 
ribus  persoluere  debeatis.  NuUi  ergo  bominum  liceat  huius  nostre  confirmationis  et  concessionis  paginam 
temerario  ausu  infringere  aut  aliquibus  imol^stiis  contraire.  Si  quis  autem  id  attemptare  presumpserit,  in- 
dignationem omnipotentis  Dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  eins  se  nouerit  incursurum.  Datum 
in  territorio  Tusculano,  Id.  Julii. 

Das  ge  wohn  liehe  Blei -Siegel  ist  mit  aeidenen  Faden  angehängt 

CCCVI. 

Ans  dem  Archive  au  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis  Patris  et  filii  et  spiritus  sancti.  ||  Notum  sit  omnibus  tam  futo^ 
ris  quam  presentibus  huius  sanct^  Capenbergenais  ecclesie  fratribus  canonicam  uitam  profitentiboa, 
Quod  ego  Otto  Dei  gratia  ipsius  9cclesi^  prepositus«  ex  collatione  arQjiiepiscoporum  et  epiecopomm,  qai- 
bus  tam  in  italica  profectione,  quam  in  aliis  laboribus  multom  semiui,  iriginta  Marca»  examinati  argenfi 
Domino  annuente  paulatim  coaceruaoL  Ex  Im  oommuni  consensu  et  consilio  fratrum  meorum  in  qoadam 
uilla  iuxta  Renum  que  dicitur  Rienaago,  duas  irineas,  miam  in  Pianario,  aliam  in.mönte  qui  uocator  Cel- 
denich,  comparaui,  et  placuit  tam  mihi  quam  ceteris,  ut  anmiatim  quicquid  diuini  muneris  largitate  ibi 
creuerit  vini,  totum  ad  domum  Capenbergensem  traosferatur.  Staiuin^us  igitur,  ut  ex  ipso  vioo  tres  modii, 
quod  est  dimidia  carrata,  cedant  insacrificium  altaris^  pro  red^mptiOfie  9mao^  mef,  in  die  ueroanniaer- 
saria  parentum  et  fratrum  meorum.  toti  congregationi  clencoram^  laiporum  et  sororum  ex  eodem  uino  ser- 
uiatur,  ita  ut  etiam  Quidquid  ad  coemptionem  piscium  necessarium  fuerit,  Inde  sumatur.  Ipsa  autem  anni- 
uersaria  commemoratio  post  decessum  meum  in  diem  obitus  mei  transferetur,  et  tunc  fratres  ipsius  domus 
ex  hac  eleroosina  studio  et  labore  nostro  contracta,  habundanter  refecti  atque  iocundati,  memoriam  mei 
et  amicorum  meorum  cum  sollempnibus  vigiliis  novem  lectionum,  Missa  et  commendatione  prolixiori  perfi- 
cient  De  reliquo  autem  vino,  Quicquid  ad  culturam  vineanim  necessarium  fuerit  primitus  separate,  Quod 
remanserit,  siue  parum  sine  mültam  fuerit,  in  Jus  Thesaorarie  cedat  in  perpetaum,  et  Quod  inde  uel  in 
vaaia  ai^nleis  ad  mimsteriom  altaris  necessarüs,  seu  in  palleis,  cappis  aut  cagalisi  seu  qoolibet  alio^ccle-, 

11  ♦  Digitized  by  VjOOQlC 


84  1159. 

gie  ipstas  mDameiAo  contraeiam  faerit,  hoc  mihi  pro  asime  mbe  redieiiiptioiie  et  perpetoa  in  ista  domo 
comaiemoratione  ^ternaliter  asscribatur.  Qaamobrem  ad  Thesaurffirium  ecclesie  periinebit  cara  ipsras  annni 
seruicä,  et  in  tempore  vindemi^  solUcitado  collectioois  et  aduectionis,  ita  ut  omnia  que  ex  hoc  vino  agenda 
sunt,  ipse  oonsilio  Seniorum  et  adiutorio  cellerariorum  sapiisnter  pnxdenterque  disponat.  Acta  sunt  hec 
anno  doroinice  incarnationis  M^C^.L^.V^.  Indictione  III.  Huius  autem  tarn  benign^  institutipnis  testes  fue* 
nint.  dominus  Otto  fundator  huius  loci,  priores  et  seniores  domus,  Quorum  hec  sunt  nomina.  Heidenricus. 
Macelinus.  Arnoldus.  Honolfus.  Petrus.  Sifridus.  Norbertus.  Frowinus.  presbiteri.  Mauricius.  Hubertus.  Sifridus. 
Werenboldus.  diaconi.  deinde  tota  istius  ecclesie  eongregatio.  Si  quis  igitur  posterorum,  inuidia  seu  mali^ 
uolentia  deprauatus»  contra  hec  uenire,  et  quod  unanimi  assensu  decretum  est  infringere  aut  inmutare 
temptauerit,  Quelibet  illa  persona  fuerit,  Secundo  terciove  commonita,  nisi  presumptionem  suam  congrua 
satisfactione  correxerit,  ream  se  iudicio  diuino  existere  cognoscat,  et  quia  memoriam  nostram  ne  in  bene- 
dictione  sit  delere  temptauit,  ipsius  memoria  cum  souitu  pereat,  et  eterne  excommunicationi  subiaceat 
Cunctis  autem  hec  cum  dilectione  seruantibus,  Sit  pax  Domini  nostri  Jhesu  Christi,  quatinus  et  hie  fructum 
deuotionis  sue  percipiant,  et  apud  Supremum  iudicem  premia  eterne  pacis  inueniant.  AMEN.  a|xi}v.  AMEN. 
Vt  autem  hec  omnia  Rata  et  inconuulsa  permaneant,  paginam  hanc  sigilli  nostri  impressione  communivimus. 

Das  mit  Pergameotttreireo  auf  die  Charte  festgebenetc,  sehr  ;dick  tufgetrageoe,  rande  und  ftchÜMellbrmige  Siegel  zeigt 
ein  Torwärta  sehendea  Bruatbild  mit  unbedecktem  Haupte  und  aofgehobenea  Händen;  mit  der  Umachrifi:  Otto  Dei 
Gra.  id  quod  est. 

CCCVII. 

Naeb  einem  Tranaaumt  tua  dem  14.  Jahrbundert,  vei^icheo  mit  dem  Kopialbuche  dea  alten  Domea. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Frethericus  Monasteriensis  Episcopus.  Pastoris  officium  esse 
Xion  dubitamus,  Gregem  sibi  commissum  cum  omni  vigilaqtia  custodire,  verbo  et  exemplo  iustruere,  ab 
ouili  Domini  omnem  fomitem  disseutionis  excludere.  Pacis  etenim  amatores  in  adoptionem  filiorum  Dei 
promoueri,  ipsa  veritas  affirmat,  ubi  ait,  beati  pacifici,  quoniam  filii  Dei  vocabuntur.  Tam  preclare  igitur 
promissionis  coheredes  fieri  cupientes,  Officiumque  ^nostrüm  spe  tante  glorie  studiosius  exequcntes,  contro- 
uersiam  que  inter  fratres  nostros  de  maiori  Ecclesia  .beati  Pauli^  et  illos  de  veteri  Monastcrio,  pro  obe- 
dientia  de  Mesehem  diu  agitata  fuerat,  in  hanc  formam  pacis  redegimus,  Quod  Uli  de  antiqua  domo  beati 
Pauli  omnem  iusttciam^  quam  in  Curia  de  Mesehem  se  habere  dicebant,  Capitulo  maioris  Ecclesie  resig- 
jtauerunt,  Ita  tarnen  vt  quicunqqe  prefat^m  obedientiam  habuerit,  custodi  de  veteri  monasterio  singulis 
ännis  tres  solides  Monasteriensis  monete^  ad  lumiilaria  comparanda  in  feste  ^ncti  Martini  sine  dilatione 
liersoluat.  Idem  vero  custos»  vt  celebraturus  diuina  in  Capella  beati  Ciementis  promptum  introitnm  et 
lexitum  tempore  conuenienti  habeat,  sollicite  prouideat.  Vt  autem  huius  composttiohis  inscriptiö  rata  per- 
ihäiieat,  eam  impressione  sigilli  nostri  firmauimus.  Assidentibus  nobis  mediatoribus  pacis  Reinnaldo  Mona- 
flteriensi  preposito  et  Baldewino  libemensi  Abbate,  Et  preterea  cet^riä  testibus.  Alberto  Decano.*  Vdone 
preposito.  Willehelmo  magistro.  Ouone.  Wescelino.  Godescalco.  Godefrido.  Conrado.  Hartwico.  Heremanno. 
Wescelino.  Uutberto.  Heremanno.  Heinrico.  Conrado.  Adelberto.  Gerardo.  Godefrido.  Frankone.  Suethero. 
Herimanno.  Bemfaardo.  Herimanno.  Sifrido.  Hecelino.  Uutberto  et  aliis  mültis. 

CCGVIIL 

Aus  dem  t^ürstl.  Salm-Horslmar^scben  ArcluTe. 

.4|.  In  nomine  sancte, et  iodiuiduf  Irmitatis.  Palris.  filü.  et  spiritus  sancti.  ||  Ego  FRETHERICVS  Dei  gratta 
li^naster46u$i8..ifi{]|isQopu9,:  mtum^C        cunctis  fidplibus  tam  futoris  quiam  presentibus,  qualiier  Asbecensis 


Digitized  byC^OOQlC 


1155 --1156.  83 

ecciesia  cum  Dostre  pietatis  assensn  stabilem  obdnet  pactionem,  redimende  annualiter  cuiusdam  decime  in 
Gusfeldensi  parrochia,  curte  sua  Stokhem  iacentis,  ac  tres  solidos  et  octo  denarios  monasteriensis  monet^ 
persoluentis.  Hailc  Decimam  comes  Euerhardus  a  nobis  habet  in  beneficio,  et  ab  ipso  Rabodo  de  Marke, 
a  quo  nichilomiDus  Godefridus  de  Ermene  ac  filius  eins  RStgerus  idem  obtinent  beneficium ,  sed  et  ab  ipsis 
Heinrictts  de  Vlflon  simili  modo  eadem  inbeneficiatüs  est  decima,  Quibus  omnibus  consentientibus,  simul 
et  nobis  assensum  prebentibas,  prefata  ecciesia  talem  iure  perpetuo  obtinuit  pactionem,  ut  pro  redimeuda 
oniuersa  que  ex  eadem  curte  debetur  decimatione,  hoc  est  tarn  fnigum  quam  etiam  animalinm,  memorato 
Heinrico  de  Vlflon,  uel  ei  quicunque  post  ipsum  idem  obtinuerit  beneficium,  tres  solidos  et  octo  denarios 
annis  singulis  in  feste  Sancti  Bartholomei  persoluat  Vt  igitur  faec  rite  determinata  concessio  eiusdem  eccie- 
sie  fidelibus  firma  in  euum  stabilisque  permaneat,  eam  priuilegii  nostri  auctoritate  ac  sigilli  nostri  impres- 
sione  communiuimus,  eos  uero  qui  contra  hec  uenire,  seu  qnaübet  fraude  cassare  temptauerint,  usque  ad 
condignam  satisfactionem  anathematis  nostri  districta  ultione  ferimus.  Huius  rei  testes  sunt.  Albertus  deca- 
nos  maioris  ecclesie.  Engelbertus  prepositus  sancti  Mauritii.  Vdo  prepositus  sancti  Pauli.  Werenboldus  pre- 
positus  Varlarensis.  Godescaicus  de  Vredene.  Cunradus  de  Elen.  Franko  de  Wetheringe.  Canonici.  C^nra- 
dus  de  Wetheringe  eiusdem  Asbecensis  ecclesie  aduocatus.  Rvdolfus  de  Stenvord.  Wicboldus  de  Metelen. 
Uudberlus  de  Asbeke.  Heinricus  de  Dulmene.  Heinricus  de  Witheren.  Bruno  de  Stocheim,  Amoldus  de 
BUlerbeke.'  Liudbertus  de  Thuskhusen,  et  alii  quam  plures. 

Das  grössere  Siegel,  mit  Hanfschnur  angehäogt,  ist  sehr  beschädigt.  • 

CCCIX. 

^  i  .  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Reinnaldus  Monasteriensis  ecclesie  Prepositus.  |I  Sanctum  ac 
Deo  placitum  esse  non  dubitamus,  fidelibus  ^cclesie  in  exterioribus  etiam  prouidere.  Unde  studio  caritatis 
Xratribus  uostris  Monasteriensibus  magoum  benignitatis  in  temporalibus  uicinius  extendere  proposuimus,  ut 
quanto  boni  operis  expeditior  fuerit  intentio,  tanto  liberins  cum'  Domino  spirituali  fruantur  colloquio.  Ut 
igitur  in  eadem  ecciesia  in  perpetuum  memoria  nominis  nostri  habeatur,  stipendia  uacantium  prebendarum, 
anniuersario  defunctorum  fratrum  transacto,  prcdictis  fratribus  concessimus,  ut  usque  dum  alii  fratres  sub- 
stituantur,  ad  aliquod  predium  fcclesie  compararidum  diligenter  eadem  colligant,  et  nulla  molestia  grauati, 
loco  defunctorum  fratrum  laborem  deuotius  sustineant.  Ut  autem  huius  traditionis  inscriptio  amplius  incon- 
uuisa  permaneat,  eam  impressione  sigiUi  nostri  confirmauimus,  testibus  presentibus.  Alberto  decano  et  prcs- 
bytero.  Diaconis.  Uddue  preposito.  Ouone.  Wescelino.  Godescalco.  Hartwico.  Item  Wescelino.  Herimanno. 
Subdiaconis.  Herimanno.  Liudberto.  Conrado.  Alberto,  et  ceteris  multis. 

Das  mit  Pergamentstreiren  angehängte  Siegel  ist  kreisfurmig  und  am  Randn  beschädigt;  ToUständig  OMg  es  gegen  3  Zoll 
im  Durchmesser  gehabt  haben.  Es  enthält  einen  Greif,  mit  der  Umschrift:  f  Reinaldus  Bomanor.  Impat. 
Cancer.  — 

cccx. 

Aus  dem  Archive  su  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indinidoe  Trinitatis  Patris  et  filii  et  Spiritus  sancti.  ||  ego  OTTO  Dei  gratia  Ca- 
penbergensis  ecclesi^  cum  pie  memorie  fratre  meo  GODEFRIDO  deuotus  fundator,  postea  autem  eadem 
gratia  tercius  eiusdem  loci  Prepositus,  omnibus  successoribus  meis  in  perpetuum.  Quoniam  iuxta  consue- 
tudtnem  et  deuotionem  quorundam  non  insipienter  cogitantium,  qui  sibi  speciales  Patronos  de  numero  San- 
Ctorum  eligunt,  ego  quoque  sanctissimum  et  Christo  privilcgio  amoris  dilectum  Johannem  apostolum  mihi 

Digitized  by  C^OOQ IC 


86  i*56.. 

Summa  cum  deuotione  Patronum  elegi,  noii  sum  passus,  hanc  deaotionem  operis  attestatione  carere,  iaxta 
illud  qiiod  dictum  est,  Probatio  dilectionis  exhibitio  est  operis.  Itaque  studui  pro  uiribus  aliqua  coHigere, 
de  quibns  in  utroque  festo  ipsius  beati  Johannis,  Deo  dilectis  fratribus  nostris  refectio  sollempnior  procu* 
rari  posset,  Que  et  nominatim  subscripsi,  ne  vel  ignorantaa  neglectot  dari,  uel  dolo  possent  uUatenus  sub- 
eelari.  In  Wetmere  XVI.  solidos  ad  perpetua  luminaria  ecciesie  ipsius.  Apud  Ingelenheim  de  plantario 
carratam  vini,  quam  persoluent  Wiselenses.  In  Reomago  medietatem  vini  de  quadam  vinea  que  vocatur 
ChundemcD.  Item  in  Reomago  marcam  quam  dabit  Cellerarius  Capenbergensis.  In  Wesheim  IlII.  solidos 
Monasterienses  de  Manso  quem  faber  tenuit.  In  Hagen  IIII.  solidos  Monasterienses.  In  Ripenhorst  II.  solidos 
eiusdem  Monete.  In  Erthburg  IX.  solidos  Tremonienses.  Domus  nostra  in  Hilbeke  IIIL  Modios  nucum,  ad 
lampades  succendendas,  in  utroque  festo  S.  Johannis.  De  Büdenrothe  V.  solidos  Wiselenses,  et  tres  Mal- 
dros  siliginis,  Sororibus  in  Wisela,  in  Octaua  S.  Johannis  post  Natiuitatem  Domini.  Sed  et  hoc  non  solum 
successorum  meorum,  verum  etiam  totius  congregationis  noticie  impressum  esse  cupio,  quod  sicut  hec  que 
prescripta  sunt,  ad  memoratam  fratrum  ac  sororom  refectionem  deputavi,  ita  etiam  Cruccm  auream  quam 
Sancti  Johannis  appellare  solebam,  cum  gemmis  et  catenulis  aureis,  quin  et  lampadem  argenteum,  ad 
Imperatoris  formatum  effigiem,  cum  sua  pelvi  nichilominus  argentea,  nee  non  et  calicem  quem  mihi  Ire- 
kacensis  misit  episcopus,  quod  hec  inquam  ad  perpetuum  omatum  memorat^  ecciesie  tota  devotione  invio- 
labilitcr  dedicavi.  Igitur  hec  omnia  ita  ut  hie  annotata  sunt,  non  solum  successoribus  meis,  sed  etiam  toti 
cougrcgationi  conservanda  atque  adimplenda,  in  ea  fide  committo,  qua  Christus  Matrem  suam  sanctissimam 
et  perpetuam  virginem  caro  suo  Johanni  in  cruce  pendens  commendavit.  Et  quoniam  hec  commendatio 
Ucet  pio  cordi  amabilis  sit,  tarnen  durum  et  temerarium  cor  non  satis  terret  aut  constringit,  huius  pagine 
violatorem  eterno  ligamus  anatheroate,  quousque  resipiscens,  quecunque  imminuit  aut  subtraxit,  ad  inte- 
grum restauret  atque  reformet.  Conservatori  sit  pax  et  gralia  a  patre  et  filio  et  Spiritu  sancto,  contem- 
ptorem  eiusdem  Trinitatis  et  individuf  unitatis  ira  et  viodicta  persequatur.  Fiat.  Fiat 

Das  unten  auf  der  Charte  mit  Pergamentstreifen  festgeheftete,  noch  sehr  wohl  erhaltene,  kreisförmige  Siegel,  seigt  das 
Torwarts  sehende  Brustbild  eines  Geistlichen,  mit  unbedecktem  Haupte,  in  der  rechten  Hand  ein  Kreuz,  in  der  lin- 
ken ein  Buch  haltend;  mit  der  Umschrift:  Otto.  Johannis  Ap«  Sertts. 


CCCXI. 

Aus  dem  Archive  su  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Otto  Dei  gratia  Capenbergensis  prepositus.  Notum  stt  Omni- 
bus tam  futuris  quam  presentibus,  quod  tarn  ego,  quam  pie  memoriefrater  meus  Godefridus  comes,  quen- 
dam  mansum  in  Wetmere,  qui  dicitur  Volmari,  concessimus  fratribus  laicis  ad  luminaria  dormitorii  sui. 
Quia  uero  idem  mansus  uicinus  est  Curie  nostre,  utile  uisum  est  celerariis  nostris,  et  apud  prefatos  fratres 
optinuerunt,  ut  curia  eundem  mansum  excoleret,  et  tres  solidos  Tremoniensis  monetf  eis  annuatim  inde 
persoluerent.  Preterea  frater  G.  Walo,  studio  pie  intentionis,  labore  manuum  suarum  conquisitam  cellera- 
rio  R.  marcam  tradidit,  assensu  bon^  memorie  abbatis  H.  tali  conuentione  mediante,  quatinus  a  Magistro 
curtis  Curethe,  de  ipsis  reditibus  curtis,  annuatim  XVII.  denarii  in  festo  Sancti  Martini  infirmitorio  fratrum 
laicorum  soluant,  unde  debilibus  et  infirmis  pcrpetuo  solatium  prebeatur  luminis.  His  etiam  usibus  frater 
Herenbertus,  adiunotis  sibi  fratrum  suorum  manibus,  agrum  quendam  quatuor  denarios  persoluentem  pro 
animabus  parentom  suorum  contulerunt,  ita  ut  ipsi  iure  propinquitatis  eundem  agruiä  colant,  et  denarios 
ad  usus  luminis  fratribus  persoluant.  Verum  quia  generatio  preterit  et  generatio  aduenit,  presentia  facta 
viuacitate  scripture  perpetuare,  et  sigillia  nostris  munire  curauimus,  ne  quis  successorum  inmutet  uel  in 


Digitized  byC^OOQlC 


1156—1158.  $7 

irrittiin  deducat.    Acta  sunt  hec  anno  dominicf  incarnationis  M^.GC^.IIIF.  Indictione  Vül».  GoDCurrente  üllii. 
Epacta  XXa.Vm«.*) 

Die  beiden  Siegel,  welche  angehjiDgt  waren,  sind  Terloren  gegangen«  —*  Die  rätliftelhafte  Erscheinung,  dau  wir  eine  Ur» 
künde,  als  deren  Aussteller  Propst  Otto  II.  forrolicb  auftritt,  Tom  Jahre  1204  oder  1205  datirt  finden  (ohne  dass 
die  formelle  Beschaffenheit  der  Urkunde  einen  Irrtbum  im  Datum  oder  eine  Verfälschung  annehmen  lässt),  klart 
aicb  dadurch  aur,  dass  wir  in  der  Torlicgenden  Charte  eine  erneuerte  Ausfertigung  der  ursprünglichen  Stiftung 
Otto^s  II.  erkennen,  wnrinn  diese  wörtlich  wiederholt,  und  durch  die  späteren  Zoaätze  erweitert  wurde,  so  dass  die 
Charte  zwar  in  ihrer  vorliegenden  Gestalt  dem  Jahre  1205  >  ihr  Innhalt  aber  zum  Theil  wirklich  der  Zeit  Otto^a  IL 
angehört.    De^  letsteren  Umstandca  wegen  wurde  derselben  auch  ihr  Platz  hier  angewiesen» 

CCCXII. 

Original  in  der  Vereins -Sammlung  zu  Paderborn. 

B.  Dei  gratia  Patherbrunnensis  episcopus.  Quia  dignum  est  nos  omnibos  que  iusta  sunt  et  qu^  uti- 
litatibus  seraorum  Dei  proficere  possunt  assensum  prebere,  et  Dostre  tuitionis  opem  pro  modulo  nostro 
impendere,  notum  esse  uolamus  Omnibus  ^cclesie  filiis  tarn  presentibus  quam  füturis,  de  coimentione  qu^ 
facta  est  intcr  CONRAD VH  abbatem  Helmuuardensis  cenobii  et  Conradum  abbatem  Patherbrunnensis  f  cde- 
sie.  Nam  Helmuuardensis  ecclesia  possidebat  predium  quoddam  Illlor  mansorum  et  Illlor  agrorum  in  uilla 
Ikinhusun  ^)  dicta,  quod  quia  contiguum  erat  monasterio  in  Wilbodessen  posito,  uisum  est  inibi  Deo  ser- 
uientibus  admodum  utile  sibi  fore,  si  possent  aliqua  ratione  id  in  ins  sue  dicionis  transducere.  Unde 
Patherb',  abbatem  adeuntes,  cuius  eure  prefatum  monasterium  commisimus,  consilium  eius  super  hoc  que- 
rebant  et  auxilium.  Isque  uoluntati  eornm  accedens,  abbatem  Ilelmnuard*.  me  uolente  conoenit,  tandem- 
que  ad  consensum  sue  petitionis  inclinauit.  Igitur  sepe  dictus  abbas  cum  consilio  et  uoluntate  omnium 
fratrum  suorum,  annuente  Bertoldo  aduocato,  prescriptum  predium  tradidit  memorato  monasterio  in  Wil- 
bodessen constructo  perpetuo  iure  possidendum  cum  omnibus  adiacentibus  utilitatibus,  uidelicet  siluis,  pra- 
tis,  pascuis,  cultis  et  incultis,  aquarumque  decursibus,  receptis  inde  XX.  marcis  probati  argenti.  Suscepit 
autem  idem  predium  abbas  eiusdem  ecclesie  et  Liudoldus  aduocatus  eius.  Huius  traditionis  testes  sunt 
omnes  utriusque  monasterii  fratres,  et  laici  non  nuUi.  Videlicet  predictus  Bertoldus.  Liudoldus.  Helmbertus. 
RothuIfu&  et  alii  plures.  Que  ut  iugiter  rata  permaneat,  nee  eam  quisquam  deinceps  temerare  presumat, 
paginam  hanc  conscribi  iussimus,  quam  sigillo  abbatis  qui  tradidit  signatam,  nosth  quoque  inpressione 
sigilli  cum  auctoritate  beati  PETRI  apostolorum  principis  roborauimus,  ut  si  quis  forte»  quod  absit,  hanc 
rescindere  temptauerit,  in  perpetuum  a  Christo  anathema  sit.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis 
Millesimo  centesimo  L.Vin®.  Indictione  VI*,  regnante  FRITherico  imperatore,  anno  regni  eius  VI«,  imperii 
uero  IIF.  Data  V®.  Idus  Januarii. 

Die  beiden  kreisförmigen  Siegel  des  Bischofs  und  des  Abtei  sind  der  Urkunde  aufgedruckt,  aber  schon  sehr  beschädigt. 
Jenes  zeigt  den  sitzenden  Bischi>r  mit  entblösstem  Haupte,  in  der  rechten  Hand  den  Bischofsstab,  in  der  linken  ein 
Buch  haltend;  mit  der  Umschrift:  Bernhardus  Dei  Gra.  Patherburncnsis  Eps.  f.  D^fl  andere,  etwaa  kleinere«  zeigt 
den  Abt  in  halber  Figur,  ebenfalla  mit  entblösstem  Haupte,  in  der  rechten  Hand  einen  Bischofsstab,  in  der  linken 
ein  offenes  Buch  haltend;  ton  der  Umachrifl  ist  nur  noch  zu  lesen:  «...  Di.  Gra.  HELVVART.  Abb.  .  •  . 


*)  Indiction  und  Epakte  passen  nach  unserer  Zeitrechnung  auf  das  Jahr  1205;  die  Ausatellungszeit  würde  also  zwischen  den 
1.  Januar  und  25.  März  1205  fallen,  wo  man,  nach  älterer  Rechnungsart,  noch  die  Jahrzahi  1204  schrieb. 

^)  Der  Ort  Ikenhausen  lag  nach  dieser  Urkunde  nahe  bei  dem  Kloster  Willebadessen.  Schon  nach  dem  ältesten,  um  daa 
Jahr  1120  irerfertigten  Schenkungsregister  dea  Klosters  Helmershausen  war  diesem  ein  Hof  mit  4  mansis  in  Ikenhausen  schon 
früher  geschenkt  worden.  Von  letzteren  wurden  S  Malter  Waizen,  7  Malter  Gerste  und  Hafer,  2  Schweine,  5  Hühner 
und  100  Eier  (V.  unciae  ororum)  entrichtet.    Vgl.  Wencka  Heaa.  L.  G.  2.  B.  Urk.  B.  8.  6S  n.  75.  (Me;er).  j 

Digitized  byL^OOQlC 


88  14  58. 


CCCXIII. 

Original  in  der  Vereinf-SammlaDg  sn  Paderborn. 

In  nomine  sanct^  et  indiniduf  Trinitatis.  ||  Notum  sit  onmibus  tarn  futuris  quam  presentibos,  qualiter 
ego  Bernhardus  gratia  Dei  Paterburnensis  ecclesi^  episcopus  primum  locaui  in  ecclesiola  Wilbodessensi 
sanctimoniales  regulam  beati  Benedicii  profitentes,  dedique  eis  ipsum  ad  habitandum  locum,  et  dotem  ec- 
clesie  cum  omnibus  pertinentiis  suis  ad  possidendum.  Feci  autem  hoc  cum  consilio  et  consensu  canonico- 
i'um  ministerialium  quoque  nostrorum,  intuitu  quam  maxime  diuine  retributionis,  tum  etiam  precatu  Liii- 
toldi  fidelis  nostri  ministerialis,  qui  et  ipse  sex  inibi  habens  filias,  contulit  eidem  ^cclesie  ipsum  Yorwerc 
quod  illic  habetur,  et  quod  precio  et  iusto  concambio  adquisiuit,  partim  erga  Manegoldum,  pailim  erga 
Heinfridum.  Manegoldus  siquidem  habuit  ibi  domunculam  unam  cum  sundra  et  aliquod  mansis,  quinque 
solidos  soluentibus  uix,  habens  autem  eos  a  fratre  meo  Liutolfo  et  ille  a  me,  resignaoit  eos  sibi  et  ipsc 
michi,  ego  uero  tradidi  eos  ^cclesie  Wilbodessensi,  Liudoldus  e  contra  reddidit  michi  de  beneficiis  a  me 
habitis  ualens  annuatim  sedecim  solidos,  que  protiuus  ego  prestiti  fratri  meo,  et  ipse  subinde  prestiüt  Ma- 
negoldo,  ipso  ita  uolente  et  nullo  contradicente.  Porro  Heinfridus  ibidem  nichilominus  habuit  quiddam 
proprii,  quiddam  beneficii,  quod  cum  haberet  a  Folguuino  aduocato,  id  quod  habebat  ibi  proprium  sibi 
delegauit,  beneficium  reddidit,  ille  uero  cum  aliis  bonis  suis  ad  integrum  sibi  recompeusauit,  tradiditque 
Wilbodessin  eadem  bona  que  iam  receperat  a  Heinfrido\  laudantibus  id  ipsum  et  simul  agentibus  matre 
sua  Liutrude  et  fratre  suo  Widekindo.  Pro  quo  facto  predictus  Lutoldus  persoluit  Folgwino  viginti  marcas 
argenti,  insuper  michi  resignauit  de  beneficiis  suis  decimam  in  Ahusin,  quam  ego  itidem  prestiti  Folgwino 
pro  restitutione  suorum  bonorum  eiusdem  rogatu  Lutoldi.  Actum  est  aqud  Svaloenberg  in  monasterio 
Sancte  Marie  multis  presentibus.  Preterea  idem  Lutoldus  delegauit  adhuc  prefate  Wilbodessensi  ecclesi^  de 
propriis  suis  domum  unam  in  Ossendorp,  et  unam  in  Rozcdehusin,  unamque  in  Ddeheim,  et  unam  in  Vol- 
kersin,  mansum  in  Sidegodesin,  domum  in  Wellede,  et  quatuor  mansos  in  Rikersin.  Quedam  etiam  de 
beneficiis  suis  que  a  nobis  habuit  nobis  reddidit,  scilicet  decimam  in  Sutheim,  et  mansum  unum  ibidem, 
quem  erga  Hugonem  et  fratres  eius  adquisiuit,  domum  unam  in  Dedighusin,  domum  unam  in  Selighusin, 
et  decimam  in  Hadeburghusin,  et  nos  eadem  mox  Wilbodessensi  donauimus  ecclesie.  Quicquid  autem  he- 
rum fecit  idem  Lutoldus,  siue  per  se  ipsum,  siue  per  manum  nostram,  fecit  hoc  cum  consensu  et  coUau- 
datione  suorum  heredum,  coniugis  uidelicet  su^  Imm^,  ac  filiorum  suorum,  Conradi,  Egberti  et  Hermanui. 
Ilermannus  quoque  de  Helmere  habens  in  eadem  ecclesia  duas  filias,  tradidit  eidem  domum  unam  cum 
attinentiis  suis  in  Adelbechtesin,  sed  et  Folswid  socrus  eius,  tum  pro  Deo,  tum  pro  earundem  filiamm 
amore,  delegauit  iam  diot^  ecclesie  prediolum  in  Alihgrimmisun,^  coUaudantibus  hoc  marito  suo  Wezehno 
et  filiis  suis  Hudone  atque  Geroldo.  Fratres  illi  etiam  de  Wateruelde,  Adelbertus,  Rodoifus  et  Johannes» 
de  beneficiis  suis  que  a  nobis  habuerunt  nobis  reddiderunt,  et  nos  ea  ipsorum  rogatu  sepe  iam  dicte  tra- 
didimus  ecclesie.  Curtem  unam  in  Dreuera,  et  mansum  unum  ibidem,  partem  decime  in  Uinnethe,  man- 
sum unum  in  Lochusin,  partem  decime  in  Ethessin  et  in  Limego  super  duas  domos  et  duos  mansos  in 
Kschereshusin.  Quidam  etiam  Ernestus  ministerialis  noster  habens  a  nobis  duos  mansos  in  Nordiu  nobis 
resignauit.  Hos  etiam  eidem  tradidimus  ecclesie.  Bertholdus  quoque  de  Cnlete  mansum  unum  in  Wellede, 
et  alterum  in  Wettere  nobis  resignauit.  Hos  nichilominus  memorate  delegauimus  §cclesie.  Duos  mansos  et 
dimidium  in  Escherinchusin  et  XU.  talenla  dedit  congregatio  in  Wilbodessin  ccclesi§  monachorum  in  Swa- 
lenberch  pro  duobus  mansis,  quorum  unus  est  in  W^estnorthe,  alter  in  Osthorthe.  Predium  unum  Haue- 
kesburen  tradidit  eidem  ecclesie  Regelindis  cum  consensu  iustissimi  heredis  sui  scilicet  Quonradi  filii  sui. 
Hoc  omnia  ita  legitime  et  iuste  constat  esse  facta,  ut  nuUus  inde  conqueri  debcat  heredum,  nee  uUi  ea 
conuollore  liccat  iudicum.  Propter  quod  et  nos  presens  priuilegium  conscribi  et  nostro  sigillo  fecimus  ro- 
borari,  commonentes  et  contestantes  omnem  hominem  pusillum  et  maguum,  ut  nuUus  unquam  id  quod  a 

Digitized  byC^OOQlC 


1158.  89 

a  nobis  seu  per  dos  ad  honorem  et  gloriam  Bei  rationabfliter  factum  est  euacuare,  uel  bona  lam  nuno 
eidem  ecciesie  coUata,  uel  post  modmn  iuste  dumtaxat  conferenda,  auferre  qnolibet  modo  presuroat,  alio- 
quin  si  fecerit  et  iuste  commonitus  si  non  emendauerit,  eterni  ignis  incendio  qui  paratus  est  diabolo  et 
angelis  eius  sese  mancipandum,  seque  a  nobis  iam  insolubili  anathematis  uinculo  certissime  nouerit  inno- 
datum«  Qui  uero  ipsum  locum  eiusque  habitatores  diligere  ac  protegere  studuerint,  sit  illis  peccatorum 
remissio,  Celeste  gandium  et  etcrne  uite  remuneratio.  Aduocatus  eorum,  quemadmodum  a  nobis ,  ita  quo- 
que  a  successoribus  nostris  huius  Patherburnensis  ecciesie  episcopis  inuestiatur,  qui  et  nichil  exigat  inde 
seruicii,  sed  solam  expectet  relributionem  Dei.  Abbatem  qui  eis  presit  ac  prosit,  regulariter  infra  episco- 
patum  eligant  tantum,  extra  non,  nisi  cum  episcopi  et  ^cclesi^  ipsius  uoluntate  id  faciant«  ipsique  episcopo 
(lignam  cum  deuotione  obedientiam,  iuxta  ritum  ac  debitum  aliorum  que  in  eius  diocesi  sunt  monasterio- 
rum  exhibeant.  Acta  sunt  hec  anno  dotninice  incamationis  Millesimo  centesimo  L.VIIP.  Indictione  VI.  Re- 
gnante  Friderico  imperatore,  anno  regni  eius  VI**,  imperii  uero  IIF.  Episcopatus  autem  sepe  memorandi 
Bernhardi  XX.  VIII.  Data  Idus  Aprilis. 

Das  aurgedruckte ,  kreisförmige,  aber  beschädigte  Siegel  ist  bei  der  ▼orhergebenden  Urkonde  beschrieben. 

CCCXIV. 

Aas  dem  Ropialbuche  des  Klosters  Gehrden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Bernhardus  Dei  gracia  Patherburnensis  ecciesie  episcopus. 
Divina  inslitutio  et  precepta  salularia  christianos  onines  admonent,  ut  et  decorem  domus  Dei  diligant  et 
Deo  in  ea  famulantium  curam  agere,  et  in  omnibus  eorum  profectui  sludere  non  desistant.  Inde  est  quod 
ecclesiam  Dei  in  Gerdenen  aflFeclu  intimo  tanquam  filiam  charissimam  amplectentes,  modis  quibus  potuimus 
eam  sluduimus  promovere,  et  in  orationibus  Christo  ibi  servientium  plurimam  fiduciam  habentes,  quantum 
oportunitas  se  obtulit  dignum  duximus  eorum  necessitate  providere.  Noverit  igitur  Christi  fidelium  univer- 
sitas,  quod  fundator  ejusdem  loci  Heinricus  homo  nobilis  utilitati  loci  illius  modis  omnibus  prospiciens  deci- 
mas  in  Gerdinen  et  Siddessen  et  Hampcnhosen  eidem  loco  perpetuo  possidendas  hoc  modo  accquisivit 
Habuit  siquidem  frater  meus  Luidolfus  easdem  decimas  in  beneficio  de  manu  episcopi,  sed  predictus  Hein- 
ricus pro  eis  predium  unum  in  Hemedissen,  preter  mansum  unum  et  unum  Forwerck  in  Vtlnethen  et  de- 
cimas sex,  videlicet  Uphusen,  Rotlevcssen,  Brackwidc,  Vi^irncsscn,  Valehosen,  Tavenhusen  rcsignavit.  Iq 
herum  igitur  recompensatione  frater  meus  decimas  easdem  in  Gerdinen,  Siddessen,  Hampenhusen  nobis 
resignavit,  et  nos  eas  in  usus  novelle  illius  plantationis  Dei  ut  speramus  dextra  plantate,  perpetuo  iure 
possidendas  cum  consensu  et  consilio  totius  ecciesie  nostre  concessimus,  et  ad  indicium  rei  geste  de  manso 
uno  quem  de  predio  illo  in  Hemmedissen  exceptum  prediximus  ecclesiam  de  Gerdine  dotaviraus.  Hec 
Igitur  rationabiliter  acta  episcopalis  banni  auctoritate  roboravimus  et  sigilli  nostri  impressione  attestamur, 
ut  si  quis  contra  hec  agere  presumpserit  cum  Dathan  et  Abiron  nisi  resipucrit  perpetua  maledictione  con- 
demuetur.  Testes  vero  hujus  hi  sunt:  Balduinus  abbas  Lisbornensis,  Conradus  abbas  patherbornensis,  Bern- 
hardus prepositus  majoris  ecciesie,  Almarus  decanus,  Thietmarus,  Rembertus  prepositus,  Everchisus,  Liberi 
autem  hi:  Volquinus  advocatus,  Adelbertus  de  Eversten,  Bernhardus  de  Lippia,  Bertoldus  de  E verschütte, 
ministeriales  vero  hi:  Luidoldus,  Cunradus  Stapel,  Herimannus,  Hartmannus  et  alii  multj.  Acta  sunt  hec 
anno  dominice  Incamationis  M.C.L.VUL  anno  episcopatus  venerabilis  domini  Bernhardi  patherburnensis  epi- 
scopi XXX. 

cccxv. 

Aus  dem  Kopialbacfae  des  Klosters  Gehrden. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.    Quia  peccatis  hominum  exigentibus,  mundus  heu  in  maligno 
positus  et  ecciesia  Dei  multimodis  machinationibus  maligni  hostis  impugnatur,  et  pax  servorum  D^i  multb 
Cod.  dipl.  bist.  Westfal.    II.  12 


90  ii56. 

adversitatibns  perturbatur,  nnde  necessarium  est  ut  a  prelatis  ecclesiarum  quantum  fieri  potest  ecciesiis 
provideaiur.  fromiUeut«  itaque  domino  quod  ipse  in  medio  eorum  sit,  qui  in  nomine  suo  fuerint  congre- 
gatiy  in  orationibus  eorum  qui  in  hoc  nomine  congregantur  plurimum  fiducie  et  consolationis  habemus; 
et  propter  hoc  quantum  possumus  paci  et  quieti  eorum  in  posterum  providemus.  Notum  igitur  volumus 
esse  cunctis  Christi  fidelibus,  quod  predium  quoddam  ecciesie  in  Esnebergh  quod  sex  mansos  et  agrum 
unum  continet,  homioes  quidam  a  nobis  in  beneficio  habuerunt,  sed  non  sine  diißcultate  elaboratum  est, 
quod  idem  predium  nobis  libere  resignaverint.  Nos  igitur  pro  recumpensatione  celeslis  patrie  idem  pre- 
dium in  usus  fratrum  et  sororum  in  cenobio  episcopatus  nostri  quod  Gerdenen  dicitur  perpetualiter  tradi- 
dimus.  Et  hoc  factum  nostrum  rationabile,  episcopalis  banni  auctoritate  et  sigilli  nostri  impressione  corro- 
boravimus.  Acta  sunt  hec  testimonio  multorum  Christi  fideiium  anno  dominice  incarnationis  M.C.LVIII.  anno 
episcopatus  venerabilis  domini  Bemhardi  Patherbornensis  episcopi  XXX. 

CCCXVI. 

Aas  dem  Kopialbucbe  des  Klosters  Gehrden. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  Bernhardus  Dei  gracia  Patherbumensis  ecciesie  episcopus. 
Racionabiliter  a  sanctis  patribus  statutum  est,  ut  quicquid  privilegiorum  auctoritate  fulciretur  nulla  deinceps 
violentia  vel  mali  doli  presumptione  in  irritum  rcvocaretur.  Scientes  igitur  quod  multum  valet  apud  Deom 
deprecatio  iusti  assidua,  utililati  Deo  servientium  in  Gerdinen  studuimus  prospicere,  ut  per  laboris  eorum 
communionem,  majorem  apud  Deum  graciam  possimus  in  venire.  Noverint  igitur  omnes  Christi  fideles,  quod 
Goswinus  quidam  ecciesie  nostre  ministerialis  divino  instinctu,  cum  uxore  et  filio  suo,  sepulum  relinquere 
et  divino  cultui  se  mancipare  decrevit,  et  bona  que  a  nobis  habuit,  quinque  mansus  in  Hostheim,  tres  et 
dimidium  in  Frodenhusen,  unum  in  Dallessen,  unum  in  Baddenhosen  nobis  resignavit  cum  consensu  legi- 
timi  heredis  sui  scilicet  Heremanni  fratris  sui,  que  nos  pro  Deo  et  ipsius  rogatu  Deo  in  Gerdinen  famu- 
lantibus  perpetuo  possidenda  concessimus.  Item  predium  in  Esneberge,  dominus  Volquinus  de  Swalenbergh 
a  nobis  habuit,  Bertoldus  de  Homburgh  et  fundator  ceuobii  in  Gerdinen  Heinricus  a  Yolquino,  a  Bertoldo 
et  Heinrico,  Ricoldus  de  Herstelle.  Agente  igitur  predicto  Heinrico  bone  memorie  Ricoldus  Bertoldo  et'Hein- 
rico  et  illi  domino  Volquino,  Volquinus  nobis  idem  predium  resignavit,  Quod  nos  item  ecciesie  in  Gerdi- 
nen contulimus,  et  quicunque  contra  hec  aliquid  fuerit  machiuatus,  perpetui  anathematis  eum  sententia 
cum  Juda  proditore  condemnamus.  Huius  rei  testes  hi  sunt:  Balduinus  abbas  Lisbomensis,  Cunradus  ab- 
bas  Patherbumensis,  Bernhardus  prepositus  majoris  ecciesie,  Almarus  decanus,  Thietmarus,  Ecbertus,  Rem- 
bertus  prepositus,  Evergisus,  Uffo;  Liberi  autem  hi.  Volquinus  advocatus,  Heremannus  de  Lippia,  Thiet- 
marus de  Buiren,  Wern.  de  Bragh,  ministeriales  vero  hi,  Luidoldus,  Albertus,  Cunradus  Stapel,  Bertoldus 
et  alii  plures.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis,  Millesimo  centesimo  quinquagesimo  octavo,  anoo 
episcopatus  venerabilis  domini  Bemhardi  Patherbumensis  episcopi  Tricesimo. 

CCCXVII. 

Aus  dem  Kopialb uche  des  Klosters  Gehrden. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  Bernardus  Dei  gracia  Episcopus.  Juste  et  racionabiliter 
sanctitum  est  ut  privilegia  que  contra  jus  non  sunt  elicita  in  tanta  auctoritate  debeant  custodiri,  ut  contra 
ea  presumptuosus  quilibet  efficaciter  nihil  possit  machinari.  In  his  enim  series  rerum  gestaram  memorie 
posterorum  commendatur  et  malignantibus  malignandi  facultas  solerti  Providentia  subtrahitur.  Noverint  igi- 
tur omnes  Christi  jfideles,  quod  Bruningus  quidam  de  Histincthorp  duas  Alias  suas  ad  conversationem  mo- 
nastice  professionis  collcgio  sororum  in  Gerdenen  aggregavit:  cum  quibus  ad  usum  eciaoLDeo  ibidem  fa- 


Digitized  by 


il&8  —  11^9.  *     '  91 

mulaniram  consensa  et  voIuDtate  Beatricis  abbatisse  de  Herszen  communicato  sue  ecclesie  et  advocati  de 
Everschut,  Bartoldi,  atque  ministerialium  consilio,  berede  suo  Anthonio  annuente,  et  sub  regali  baono  post- 
modum  ipsam  oblationem  attestante,  octo  mansos  de  hereditate  sua  in  Osterhusen  cum  omni  stabi]|itate 
deputavit.  Preterea  fratres  prefati  cenobii  mansam  et  dimidium  in  Ekhusen  pro  Holthi^en  cum  Wernone 
dapifero  prefate  abbatisse  cambieront,  et  de  hac  commutatione  omnem  stabilitatem  divim  et  humani  iuris 
acquisierunt.  Si  qua  igitur  ecclesiastica  secularisve  persona  contra  hec  manum  presumpserit  extendere» 
fiat  ei  sicut  Dathan  et  Äbiron  et  cum  Juda  proditore  nisi  resipuerit  perpetuo  anathemate  feriatur.  Acta  sunt 
hec  anno  dominice  incarnationis  M.C.LVIII.  anno  episcopatus  domini  Bernardi  patherbornensis  XXX.  in 
presentia  testium  subscriptorum :  Beatrix  abbatissa,  Regelent,  Hogart,  Beatrix,  Gimdcrath,  Berthradt,  Ju^ 
ditha.  Presbiteri:  Otto,  Sifridus,  Wilhelmus,  Everhardus,  Bertholdus  advocatus  de  Everschut,  Cuno,  We- 
therhold,  Gerold,  Udo,  Luidold,  Werne  dapirer,  Deghenhard,  et  alii  quam  plures.  Regnante  Frederico 
Romanorum  Imperatore,  anno  imperii  ejus  quinto. 


CCCXVIIL 

Aus  einem  Kopialbuche  des  Martini -Stifts^  im  BesiU  des  Bibliothekars  Moojer  zu  Minden. 

In  nomine  sancte  et  individuf  Trinitatis.  Wamherus  Dei  gratia  Mindonensis  episcopus.  Notnm  esse 
cupimus  tam  futurorum  quam  presentium  fidelium  caritati,  quod  cum  apostoh'ci  Victoris  auctoritas  simul  et 
Imperatoris  Friderici  imperiale  roandatum  nos  ad  consilium  in  Italiam  euocasset,  ob  sumptuum  necessaria 
que  ad  tanti  itineris  consummationem  non  sufficere  nobis  timuerimus,  Decimam  in  Oulhusen  ecclesie  sancti 
Martini  et  fratribus  inibi  Deo  seruientibus,  pro  XXIL  marcis  argenti  examinati  inuadiauerimus,  ea  uidelicet 
interpositione,  ut  si  idem  argentum  a  nobis  siue  a  successoribus  nostris  in  (}ie  sancti  Marci  euangeUst^ 
eidem  ecclesie  et  fratribus  non  restituatur,  absque  nostra  seu  successorum  nostrorum  contradictione  et  siiie 
omni  doli  ac  fraudis  molestia,  ipsius  decime  redditus  suprataxatis  fratribus  annuatim  soluatur.  Nouerit. 
etiam  nostrorum  successorum  pia  discretio,  quod  nuHatenus  hec  nostre  uoluntatis  arbitrium  sequendo^  aut' 
successorum  nostrorum  redditus  episcopales  minuendo  fecimus,  quos  per  Dei  gratiam  coUigendo  ab  ante- 
cessoribus  nostris  minus  caute  seruatos  semper  ampliare  maluinus  et  partim  ampliauimus.  Immo  ne  in 
alienas  uel  laicas  manus,  quod  ex  necessitate  facturi  eramus,  nostra  poneremus,  ecclesi^  prescripte  et  fra- 
tribus, nt  prelibatum  est,  inuadiare  potius  decreuimus.  Idcirco  ut  hec  nostre  dispositionis  ordinatio  tempo-  •• 
ribus  subsecuturis  tam  nobis  quam  nostris  successoribus  rata  et  inconuulsa  permaneat,  banno  et  chart^ 
inscriptione  firmauimus,  sigilli  nostri  impressione  signauimus,  tcstibus  idoneis  tam  fratribus  quam  militibus 
atque  ministris  ecclesie  corroborauimus.  Hec  nomina  sunt  testium.  Willchclmus  abbas  de  Insula.  Conradus 
presbyter  decanus  maioris  ecclesie.  Anno  diaconus  prepositus  ad  sanctum  Martinum.  Walderus  diaconus. 
Amoldus  diaconus.  Conradus  presbyter.  Reinmarus  pbr.  Rotbertus  diac.  Heremannus  diac.  Hethinricus  diac 
Reinhardus  diac.  Godefridus  subdiaconus.  Helmericus  pbr.  Meinricus  diac.  Eppo  subdiac.  Yolcmarus  subdiac 
Bruno  pbr.  Reinwardus  subdiac.  Thidericus  diaconus  et  decanus  ad  sanctum  Martinum.  Gerhardus  pbr. 
Adalhardus  pbr.  Bernhardus  pbr.  Thedoldus  pbr.  Anseimus  diac.  Thidericus  diac.  Remboidus  subdiac.  Eine- 
ricus  subdiac.  Wemherus  subdiac.  Gerwicus  pbr.  Milites  ecclesie.  Godefridus  frater  episcopi.  Adolfus  comes. 
Heremannus  de  Strombei^e.  Azo  uice  adaocati  Widikindi.  Constantinus  de  Radese.  Euerhardns  et  frater 
eins  Heinricus.  Ministri  ecclesie.  Ludolfus.  Alwardus.  Silwardus.  Widego.  Vestmarus.  Thietmarus.  Egilwardus. 
Manegoldus.  Alexander,  et  alii  plures  tam  clerici  quam  laici. 


12  ♦  Digitized  by  CjOOQIC 


92  ii60. 

CCCXIX. 

Aus  dem  ArchiTe  su  Kappeoberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis,  Patris  et  filii  et  spiritus  sancti.  ||  Com  pontificalis  celsitudo. 
benignitatis  sue  Studium  Cunctis  Christi  fidelibus  iure  debeat  impendere,  precipue  tamen  circa  eos  qui 
seculo  abrenunciantes  diuinis  per  omnia  sese  mancipauerunt  obsequiis,  deuote  prouisionis  curam  sollerter 
debet  exhibere.  Quapropter  ego  FRIDERICVS  Dei  gratia  Monasteriensis  ecciesie  antistes  Secundus,  dilectam 
nobis  in  Christo  CAPENBERGENSEM  ^cclesiam,  in  qua  Deo  annuente  canonice  religionis  obseruantia  hacte- 
nos  iloruisse  dinoscitur,  in  omnibus  promouere,  et  seruientibus  in  ea  Domino  fratribus  in  posterum  pro- 
ddere  cupientes,  bannum  parrochie  Alnensis  concessimus  in  perpetuum.  Cuius  rei  testes  sunt  domnus 
Otto  fundator  et  prepositus  eiusdem  Capenbcrgensis  cenobii,  cunctique  seniores  domus,  scilicct  Obertus 
prior.  Albero.  Petrus.  Sifridus.  Hcidenricus.  Norbertus.  Helmwicus.  Macelinus.  Werenboldus.  Johannes.  Sifri- 
dus.  Heinricus.  presbiteri.  Theodericus.  Richardus.  Randolfus.  Winandus.  leuite.  Heidenricus  subdiaconus. 
Volcmanis  subdiaconus.  Ne  quis  antem  postcrorum  cuinscunque  ordinis  uel  gradus  hec  temerario  ausa 
inAnn^ßre  aut  immutare  presumat,  pagiue  huius  inscriptionem  sigilli  nostri  impressione  communiuimus.  Actum 
est  hoc  anno  dominice  Incarnationis  M^^.C^.LX^  Indictione  YUI.  Regnante  FRIDERICO  imperatore  GLORIO- 
SISSIMO. 

•  Dm  mit  Pej^menUtreifen.tur  die  Charte  featgebeftete  groMe  Siegel  dea  Biachoff  bt  noch  siemlich  gut  erhalteo. 

cccxx. 

AlU  dem  Fiiratl.  Salm-Horatmar^acfaea  Archive. 

In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  ||Boni  pastoris  sollicitudini  congruit,  commissi  grcgis  et  spiri- 
tualibus  et  temporalibus  commodis  prouidere.  Ea  propter  Christi  fidelibus  tarn  posteris  quam  presentibus 
notum  fieri  cupimus,  quod  ego  Fridericus  Dei  gratia  Monasteriensis  ecciesie  presul,  ob  anime  mee  remc- 
dium^  prebendam  sororum  in  Asbeke  domino  Christo  sub  regulari  profcssione  famulantium  augmentare 
cnraui.  Domum  siquidem  que  dicitur  Ilubrechtinchof,  quam  nostre  ministeriahs  ecciesie  Godefridus  in  raa- 
nus  nostras  sponte  resignauit,  ipsis  libere  cum  omnibus  mancipiis  ad  eam  pertinentibus  contradidi.  Prete- 
rea  placuit  addere,  quod  quidam  Gerhardus  de  Varenthorpe  cum  fratre  suo  Thiederico  portionem  ligno- 
rum  quam  uocant  Wara  in  silua  que  dicitur  Wirs,  sub  banno  regali  in  placito  Godeschalci  de  Ybenburen 
et  filii  eins  Cunradi  prefate  conlulit  ecciesie,  suscipiente  aduocato  Cuurado.  Quam  traditionem  legitirao 
factam  nos  episcopali  banno  confirmauimus  et  calumpniatores  quicumque  uenerint  in  posterum  anathematis 
uinculo  .quoad  resipiscant  innodamus.  Super  his  testes  sunt.  Albertus  decanus  maioris  ecciesie.  Vdo  pre- 
posijus.  Engelbertus  prepositus.  Baldewinus  abbas  Lisbernensis.  Otto  Capenbcrgensis  prepositus.  Herimannus 
prepositus  Varlariensis.  Erenwardus  prepositus  Claholtensis.  Cunradus  aduocatus.  Bernhardus  et  Heinricus  de 
Dulmine.  Herimannus  de  Dale,  et  frater  eins.  Godefridus  de  Ermene.  Bruno  de  Stochem.  Arnoldus  de  Bil- 
lerbeke.  Liutbertus  de  Tuschusen.  Liutbertus  de  Asbeke. 

Actum  dominice  incarnationis  anno  M^.C^.LX®.  Indictione  VIII». 
Daa  aegehaogte  groiae  Siegel  tat  aehr  beachadigt. 

CCCXXI. 

Aus  dem  Archive  des  Johaania- Stifts  su  Oaoabriick. 

Phflippus  Osnaburgensis  vocatus  Episcopus.  Vniuersitati  fidelium  salutem.  Pastoralis  eure  debitum 
est,  ecclesiasticas  dignitates  honoribus  et  utilitatibus  Sublimates  in  sue  consummationis  integritate  conseraare, 

Digitized  by  C^OOglC 


1160«  93 

miodisqne  consmnmatos  eadem  sollicitadine  ionare  et  earam  pronectibus  innigilare.  Huios  igitur  debiii  con- 
sideratione  prouocati,  preposituram  Eccieaie  sancti  Johannis  pietate  predecessorum  nostrorum  inchoatam 
diuine  remuDeraiionis  intoitu  et  ob  memoriam  nostri  et  amore  fidelis  nostri  Gerhard!  ibidem  prepositi  pau- 
ds  ampliauimus,  et  decaniam  iure  prime  institutionis  eidem  prepositure  pertinentem  adiectione  quanindain 
ecclesiarum  dilatauimus.  Spenge  decaniam  cum  ipsa  ecciesia  et  omnibus  appcndiciis  eius  prefate  prepo- 
siture attribuimus.  Decaniam  tantum  de  aliis  ecclesiis.  Scilicet  Waldenbrucge.  Rimeslo.  Nyenkerken.  We- 
lincholthusen.  Borchlo.  Holte.  Gesmeile.  Bissendorpe  similiter  eidem  prepositure  assignauimus,  quatenus  suc- 
cessor  prefati  Gerhardi  prepositi  in  anniuersario  depositionis  sue  die  fratribus  suis  singulis  annis  pro  reme- 
dio  anime  sue  HL  sol.  conferat.  Et  ne  quis  hec  in  posterum  irritare  presumat,  literis  et  sigillo  nostre 
auctoritatis  confirmauimus.  Testes  qui  huic  facto  aderant  hü  sunt.  Thiemmo  maioris  ecciesie  decanus. 
Sigebodo.  Thethardus.  Wilbrandus.  Otto  Bremensium  prepositus  et  maioris  ecciesie  canonicus.  De  minori 
Ecciesia.  Gerhardus  prepositus.  Rotbertus  decanus.  Thethardus.  Arnoldus.  Athalhardus.  Constantinus.  Lindol- 
fus.  Lentfrithus.  Bertoldus.  Thiethiricus.  Lintbrandus.  Factum  est  anno  dominice  incarnationis  M^C^.LX^ 
Indictione  octaua. 

CCCXXII. 

Ann  dem  Archive  det  Klosteri  Gertradenberg  so  Osnabrück. 

IN  nomine  Sanct^  et  indiuidu^  Trinitatis.  Philippug  Dei  gratia  Osnabruggensis  ecciesie  episcopus, 
Christi  fidelibus  in  perpetuum.  Justum  est  et  episcoporum  congruit  prouidenti^,  ecclesias  et  ecclesiarum 
iura  tueri  et  corroborare  episcopali  auctoritate.  Unde  opportunum  et  ego  sum  arbitralus,  bona  ecciesie 
montis  beate  Gertrudis  breuiter  annotare,  et  quenam  sint  uol  ubi  sita,  uel  a  quibus  sint  ipsi  ccclesi^  col- 
lata,  litterarum  serie  in  unum  colligere,  et  ad  futurorum  memoriam  destinare.  Ecciesia  enim  hec  uacans 
erat  et  paupercula,  et  rarius  diuinis  cultibus  insignita,  donec  antecessor  mens  bone  recordationis  Vdo  epi- 
scopus,  diuina  inspiratus  gratia,  proposuit  sibi  corde,  in  ea  homines  aliquos  reguläres  statuere/et  sie 
locum  ad  Dei  seruitium  promouere,  unde  cimiterium  ecciesie  primus  consecrauit  fidelium  sepullure.  Quo 
in  breui  tempore  assumpto  iam  ex  corpore,  et  me  ipsi  ut  Dco  placuit  succedente,  liberam  reddidi  ego 
^cclesiam  et  ab  omni  debito  et  iure  quod  ecciesie  solent  persoluere  expediui  et  penitus  alienam  feei,  ne 
cuiquam  liceat  ab  ea  aliquid  iuris  uel  ecclesiastici  uel  mundialis  exigere,  nee  fideles  Christi  ad  eum  con- 
fugientes  et  ibi  Deo  seruientes  infestare  quis  audeat  uel  prouocare  aliquo  grauamine,  ut  ipsi  libere  ac 
quiete  Deo  uacare  possint  et  seruire.  Et  quia  in  diebus  mei  episcopatus  illustrata  diuinis  cultibus  ecciesia 
est,  et  donariis  fidelium  ad  Dei  seruicium  promota,  a  quibus  hec  ea  ipsi  ecciesie  sint  assignata,  non  in- 
congrue  meis  quoque  litteris  annotatum  et  futurorum  memorie  est  presignatum.  Aput  Pythe  decime  domo- 
rum  duarum  liberarum.  Aput  Wersene  decim§  domorum  duarum.  Hee  decime  fuerunt  antiquitus  ecciesie 
beate  Gertrudis.  Aput  Limberch  domus  duorum  aratrorum  cum^decimis.  Hanc  dedit  Imesca  et  facta  est 
soror.  Aput  Fornholte  decime  unius  domus.  Aput  Holthusen  decime  duarum  domorum.  Aput  Hascampe  de- 
cime domus  unius.  Has  decimas  emit  Sigefridus  sacerdos  ab  Manegnldo  monctario.  Aput  Slaiden  decime 
domus  unius.  Aput  Huppencapendorpe  decime  domus  unius.  Has  dedit  Margarela  filia  Heinrici  camerarii, 
et  facta  est  soror.  Aput  Truph  decime  domus  unius.  Aput  hoslro  Widen  decime  domus  unius.  Aput  Bür- 
gern XII.  denarii  decimarum.  Has  dedit  Helewidis  filia  Walderici  de  Harst,  et  facta  est  soror.  Aput  Wester- 
husen  mansus  allodii.  Hunc  mansum  dedit  Reimudis  et  facta  est  soror.  Aput  Lancencampe  mansus  allodii 
cum  decimis.  Hunc  dedit  Euerardus  de  Huleuelt  Aput  Lachenburc  decim^  de  molendino.  Aput  Ibbenburc 
decime  de  molendino.  Ibidem  denarius  de  domo.  Aput  Suege  decinoe  domus  unius.  Aput  Eschelage  decime 
de  molendino.  Aput  Puslingenburen  decim^  de  molendino.  Aput  Scaphus  decim§  domus  unius.  Aput  Hei- 
mele decim^  domus  unius  et  duorum  molendinorum.  Aput  Kniten  decime  domorum  duarum.  Aput  Tungio 
decin)^  molendini.  H^c  dedi  ego  Philippus  ecclesif  beat^  Gertrudis.  Aput  Doringen  tres  solidi  et  sex  denarii 

Digitized  byC^OOQlC 


94  1160. 

pro  decimis  dorous  unius.  Aput  Eimblen  qninque  solidi  et  sex  denarii  pro  decirois  donras  üdios.  Apat  lih- 
tingen  XIII.  solidi  pro  decimis  quinqae  domorum.  Apiit  Walnhurst  decime  domus  nnius.  Aput  Hapdorp  de- 
cime  domorum  duarum.  Apul  Crungelage  XII.  denarii  de  agris.  Hec  dedit  Isaac  et  factus  est  frater.  Apul 
Mersene  domus  cum  decirois.  Aput  Bürgern  decime  septem  domorum.  Aput  Lihta  decime  domus  nnius.  Hec 
dedit  Meinwardus  et  factus  est  frater.  Aput  Pythe  mansus  allodii  absque  decimis.  Aput  Bürgern  decime 
domus  unius.  Aput  Bergesbouede  decime  domus  unius.  Tres  diurnales  terr^  in  occidentali  plaga  ecclesie. 
Hec  dedit  Christina  filia  Manegaldi  Rufi,  et  facta  est  soror.  Aput  Holthusen  decime  trium  domorum.  Aput 
Middendorpe  decimf  domus  unius.  Has  dedit  Ambrosius  Thidele  filie  sue.  Aput  Stappeluelde  allodium  man- 
suum  duorum.  Aput  Burgern  dccim^  domus  unius.  Hec  dederunt  Adeleidis  et  Ludgardis  filie  Cunradi  ei 
Lucie,  et  factc  sunt  sororcs.  Aput  Mcppene  decime  ultra  XIII.  solides  de  curti  abbatis  et  domibus  illis  eins* 
dem  litoris.  Has  dederunt  Wcrenbertus  et  frater  Robbertus.  Aput  Thunen  decime  curtis  unius.  Aput  Che- 
lenchusen  domus  propria  absque  decimis.  Aput  Sage  decim^  domus  unius  et  domuncule.  Has  dedit  Weren- 
bertus.  Aput  Bacheim  decime  domorum  duarum.  Has  dedit  Arnoldus  de  Tyclenburch.  Aput  Hursten  decime 
domus  unius.  Has  dedit  Alfgrim  de  Osnabrugge.  Aput  Lihtingcn  terra  ')  denariorum  XII.  Hanc  dedit  Heilar- 
dus  de  Ilarst  pro  patre  suo  Waldrico.  Aput  Hoinhorst  decime  curtis  unius.  Has  altcrnauerunt  fratres  cum 
domo  Osnabrugge,  quam  dedit  Altgerus  et  factus  est  frater.  Aput  Dacchenberge  solidi  duo  pro  decimis. 
Hos  dedit  Richezo  de  Sleddense.  Aput  Leingercho  decime  domus  unius.  Aput  Muddenbure  XU.  denarii  pro 
decimis.  Has  dedit  Johannes  de  Osnabrugge. 

Hec  igitur  quia  legitime  sunt  ecclesie  contradita,  sub  banno  et  anathemate  stabiliui  uniuersa  ipsi  eccle- 
sie, cum  litteris  pariter  et  sigilli  mei  auctoritate,  ut  si  quis  temerarius  inde  aliquid  defraudauerit,  banni  et 
anathematis  reus  sit,  donec  se  ipsi  ecclesie  satisfaciens  reconciliauerit.  Diuersis  autem  diebus  et  annis  col- 
lata  sunt  hec  ecclesie  huic,  priuilegium  uero  conscriptum  est  Indictione  VOI.  Anno  ab  incamatione  Domini 
MiUesimo  Centesimo  LX^.  Imperii  quoque  Friderici  regis  Romauorum  VIII®.  Episcopatus  pariter  mei. 

Testes  huius  actionis  et  priuilegii.  Otto  comes  de  Raphensberch.  Heinricus  de  Raphensberch,  frater 
Ottonis  comitis.  Godescalcus  de  Ibbenbure  et  Adebertus  filius  eins.  Ludolphus  de  Hosethe.  Guillemus  de 
Thyefholt. 

Canonici  ecclesie  sancti  Petri.  Aluericus  prepositus.  Tyemo  decanus.  Sigebodo  custos.  Sigebodo  loii- 
gus.  Tyethardus.  Lupo.  Giselerus.  Heinricus  scolasticus.  Hergerus.  Guillibrandus.  Gualo  et  Adam. 

Ministeriales  nostri.  Hugo.  Euerhardus.  Manegaldus.  Folcmarus.  Theodricus.  Hyserus.  Sicco.  Guicbertus. 
Huno.  Adolphus.  Ambrosius.  Huno.  Eilhardus.  Hudelricus.  Baldewinus.  Assuerus.  Rygezo.  Ludolphus.  Adel- 
bertus.  Heremannus.  Eueroldus.  Bernhardus. 

Das  Verseicbniss  der  Zeugen  steht  auf  der  Ruckseite  der  Charte,  obwohl  ea  auf  der  Vorderseite  noch  nicht  an  Raum 
fehlte.  Das  Siegel  ist  mit  Pergamentstreifen  angehängt,  aber  in  einen  leinenen  Sack  (wie  dies  bei  den  Urkunden 
der  Pionnenklöster  oft  vorkömmt)  eingenäht,  und  wahrscheinlich  seratört. 

'  CCCXXIII. 

Ans  dem  Archive  des  Klosters  Gertrudenberg  au  Osnabrück. 

In  nomine  Sse  et  indiuidu§  Trinitatis.  1)  Philippus  Dei  gratia  Osnabruggensis  ^cclesie  episcopus.  Pro- 
uidentie  pontificalis  cura  id  a  nobis  exigit,  ut  quia  lucrandis  fidelium  animabus  eiusdem  officii  debito  inui- 


1)  Die  früheren  Abdrucke  lesen  hier  littera,  jedenfaUs  unrichtig.  Im  Originale  sind  nur  die  Buchstaben  ra  erhalten;  Torber 
ist  ein  Loch  im  Pergamente,  dessen  Raum  aber  nur  für  2,  höchstens  3  Buchstaben  ausreicht,  womnter  1  oder  sonat  ein 
langer  Buchstabe  nicht  gewesen  sein  kann. 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1160—1161.  9ö 

gilare  compellimur,  etiam  temporal!  seraorum  et  ancillarum  Dci  necessitati  pariter  et  qaieti  congnia  nostr^ 
auctoritatis  cura  prouideamus.  Superue  quippe  pietatis  respectus  ecciesiam  nostram  mei  sacerdotii  tetnpo- 
ribus  spiritualium  utriusque  sexus  hotninam  cenobiis  ampliare  dignatas  est,  qu^  ne  infestatione  filiorum 
secali  in  posternm  grauentur,  ecclesiastica  defensioae  munienda  sunt.  Nichil  enim  prodest  initia  rerum 
solidare,  si  presnmtio  aaloerit  ordinata  destruere.  Ideoque  non  minor  in  conseruaindis  rebus,  quam  in  ac- 
quirendis  adhibenda  cautela  uidetur.  Inde  est  quod  ecciesiam  in  monte  sancte  Gertrudis  constitutam  in 
loco  inculto,  omni  possibilitatis  nostr^  studio  ordinäre  ac  promouere  decreuimus,  et  tarn  in  prediis  quam 
in  defensione  et  secularis  oppressionis  perpetua  et  stabili  ereptione  iuuare,  Christi  gratia  opitulante  stude- 
mus.  Inter  cetera  igitur  deuotionis  nostre  beneficia  statuimus^  ut  quicquid  idem  locus  in  possessionibus  in 
presentiarum  iuste  et  canonice  possidet,  aut  in  futurum  concessione  pontificum,  largitione^principum  atque 
nobilium,  seu  oblatione  fidelium,  seu  aliis  iustis  modis  adipisci  potuerit,  firma  et  stabili  quiete  obtineat 
Ambitum  preterea  curie  in  quo  ipsum  monasterium  fundatum  est,  ab  omni  iure  ac  potestate  aduocati  ab- 
soluentes,  et  ab  omni  ditione  cuiuscunque  sacularis  persone  liberum  fore  censentes,  sub  prouidentia  et 
potestate  prepositi  omni  tempore  decreuimus  permanere.  Reliquorum  uero  ecclesiasticorum  prediorum  ille 
aduocatus  existat,  quem  prepositus  et  de  suis  consilii  maturioris  duxerint  eligendum  de  libera  uoluntate, 
et  cui  tuitionem  eorum  pro  salute  anime  sue  cumuloque  iniunxerint  retributionis  eterne.  Constitutus  autem 
non  in  beneficium,  sed  in  minislerium  et  defensionem  ecclesie,  donec  bene  se  gesserit,  nouerit  se  aduoca- 
tum  habendum.  Si  uero  insolens  fuerit,  et  monasterio  in  prediis  et  hominibus  suis  inutilis  et  peniitiosus 
extiterit,  liceat  preposito  et  suis  alium  sibi  aduocatum  eligere,  qui  de  profectu  loci  maiorem  curam  et 
uelit  et  possit  habere.  Si  quis  autem  mei  ordinis  successor  aut  alia  quelibet  ecclesiastica  secularisue  per- 
sona hanc  nostre  constitutionis  paginam  quam  sigilli  nostri  karactere  muniuimus  sciens  contra  eam  uenire 
temptauerit,  et  aliquid  herum  in  irritum  ducere  non  timuerit,  anathematis  uinculum  et  per  hoc  omnipoXen- 
tis  Dei  iram  se  nouerit  incursurum.  Cnnctis  autem  huic  loco  sua  iura  seruantibus  sit  pax  domini  nostri 
Jhesu  Christi.  Amen.  Acta  sunt  hec  Indictione  VHI».  Anno  incarnationis  Domini  H^.C^.IX?.  Imperii  Frede- 
rici  regis  Romanorum  VIIR  Testes  huius  actionis  et  priuilegii.  Heinricus  comes  de  Rauenesberg.  Otto 
comes  frater  eins.  Godescalcus  de  Ybbenbure.  Albertus  filius*  Ludolfus  de  Oscthe.  Canonici  ecciesie.  Alue- 
ricus  prepositus.  Tymmo  decanus.  Syghebodo  custos.  Thiethardus.  Heinricus  scolasticus.  Giselherus.  Walo, 
Wilbrandus.  Hertgerus.  Adam.  Lupo.  Ministeriales  ^cclesie.  Hugo.  Baldewinus.  Ambrosius.  Manegoldus.  Euer- 
hardus.  Ysenis.  Sicco.  Rikenzo.  Eilhardus.  Huno.  Hermannus.  Ludolfus.  Euerholdus.  Assuerus.  Wicbertus. 
Adolfus.  Bemhardus.  Fohnarus.  Odelricas.  Theodericus. 

Das  Siegel  ist  mit  Pergamentstreifeo  angehängt  und  in  einen  leinenen  Sack  eingenaht. 

CCCXXIV. 

Aus  dem  Archive  su  Kappenberg. 

In  Nomine  Sanctf  et  Indiuidue  Trinitatis.  Fridericus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus.  Quoniam 
Generatio  preterit  et  Generatio  aduenit,  idcirco  ne  ea  quc  a  nobis  gesta  sunt,  posteris  nostris  incognita 
fiant,  notum  esse  uolumus  tam  futuris  quam  presentibus,  qualiter  Otto  Capenbergensis  prepositus  et  sai 
fratres,  cuidam  nostro  ministeriali ,  qui  similiter  Otto  vocatus  est,  quem  etiam  iam  dictus  prepositus i  dum 
seculo  renuncians,  se  suaqne  Christo  offerret,  ecciesie  nostre  cum  multis  aliis  suis  ministerialibus  donauit, 
Sexaginta  marcas  persoluerit,  quatinus  curtim  in  Herebedde,  quam  a  nobis  in  beneficio  habebat,  nobis 
resignaret.  Quod  cum  annuente  uxore  sua  fecisset,  nos  memores  dominici  nerbi,  quo  ait,  qnod  uui  ex 
minimis  meis  fecistis,  mich!  fecistis,  ipsam  memoratam  curtim  cum  omnibus  appendiciis  et  iusticiis  suis» 
ßicut  ille  eam  eatcnus  possederat,  supra  nominate  Capenbergcnsi  ecciesie,  pro  remedio  anime  nostre,  in 
perpetuum  tradidimus,  eins  uidelicet  rei  gratia,  ut  quanto  stipendia  inibi  Deo  famulantiuni  npstra  largitioner  1  ^ 


96  ii6i  —  ii6a. 

fuerint  adancta,  tanto  intentius  atque  alacrius  diuinam  clementiam  pro  nastra  exorent  Salute.  Ut  autem 
hec  nostre  deuotionis  donatio  omni  tempore  rata  et  ioconuulsa  permaneat,  eam  presenti  carta  sigillique 
nostri  impressione  munire  curauimus.  Si  qua  igitur  caiuscunque  conditionis  persona  eam  temerario  ausa 
cassare,  seu  aliquo  dolo  malo  cornimpere  temptauerit,  eam  a  sacrosancto  corpore  et  sanguine  Domioi 
sanct^que  ecclesie  communione,  auctoritate  Dei  omnipotentis  sequestramus,  quousque  omaem  hanc  malam 
intentionem  postponat,  et  digne  peniteat.    Fiat  Fiat 

Testes  fuerunt  Engelbertus  prepositus  et  vicedorainus.  Godefridus  canonicus.  Remfridas  sacerdos. 
Bemhardus  de  Dulmena  et  filius  sororis  sue  Adholfus.  Wolfhardus  scolthetus.  Heinricus  de  Sconenbeke.  et 
aiii  quamplures,  qui  in  placito  aput  Bachuelt,  in  quo  et  hec  facta  sunt,  tunc  aderant  Actum  est  Anno 
dominice  Incaroationis  M^C^.LXI^.  Epacta  XXII.  Indictione  Villi.  Regnante  Glorioso  Romanorum  Imperatore 
FRIDERICO. 

Das  grössere  Siegel  des  Bischofs  ist  «uf  der  Rückseite  der  anten  umgeschlagenen  Charta  mit  Pergamentstreifen  befestigt, 
aber  etwas  beschädigt. 

CGCXXV. 

Aus  dem  Archive  tu  Kappenberg. 

C  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||Fridericus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  imperator  et 
semper  augustus.  Religiosam  uitam  eligentibus  imperiale  conuenit  adesse  presidium,  et  protectionis  nostre 
suffragium  impertiri,  ne  forte  cuiuslibet  temeritatis  incursus  aut  eos  a  proposito  reuocet,  aut  robur  quod 
absit  sacre  religionis  infringat.  Eapropter  dilectissimi  consanguinei  nostri  Ottonis  prepositi  ceterorumque 
fratrum  in  ecclesia  beate  Marie  sanctique  Johannis  apostoli  et  euvangcliste  de  Capenberge  ad  Dei  serui- 
tium  congregatorum  iustis  petitionibus  clementer  annuimus,  et  diue  memorie  progenitoris  nostri  Henrici 
imperatoris  IUI.  uestigiis  inhcrentes,  prefatam  ecciesiam  in  qua  diuino  roaucipati  sunt  obsequio  sub  impe- 
riali  protectione  suscipimus,  et  presentis  scripti  priuilegio  communimus.  Inprimis  siquidem  statuentes»  ut 
ordo  canonicus,  qui  secondum  Dei  timorem  et  beati  Augustini  regulam  ibi  auctore  Domino  institutus  esse 
dinoscilur,  perpetuis  ibidem  temporibus  inuiolabiliter  obseruetur.  Proterea  quascunque  possessiones,  que- 
cunque  bona,  in  terris,  uineis,  mancipiis,  censibus,  dccimis,  molendinis,  aquis,  aquarumue  decursibus, 
pratis,  pascuis,  nemoribus,  campcstribus ,  collibus,  uallibus,  aut  quibuslibet  aliis  rebus  eadem  ecclesia  in- 
prcsentiarum  iuste  possidet,  aut  in  futurum,  concessione  pontificum,  largitione  regum  (lel  principum,  obla- 
tione  fidclium,  scu  aliis  iustis  modis  Deo  propitio  potcrit  adipisci,  firma  eis  eorumque  successoribus  et 
illibata  permaneant  In  primis  In  quibus  hec  propriis  duximus  uocabulis  exprimenda.  Capenbcrg.  Curede. 
Wisele.  Wesheim.  Werne.  Heile.  Alstede.  Mengede.  Nette.'  Hylibecce.  Sorbeko.  Laugere.  Wetmare.  Lenclare. 
Stikelewic.  Herberite.  Velmede.  Et  quicquid  alias  Winemarus  de  iure  suo  concessit  Ecclesias  Wemam,  AI- 
non,  nee  non  decaniam  in  predictis  Ecclesiis.  Ecciesiam  de  Sorbcke.  Ad  hec  paci  et  quieli  eorum  proui- 
dere  obtantes,  imperiali  auctoritate  inibemus,  ut  nulla  ecclesiastica  secularisue  persona,  Capenberg  et  eius 
ambitum,  ui  uel  fraude  occupare,  uel  in  castellare  presumat,  aut  religiöse  conuersationis  uiros  exinde  rc- 
mouere.  Decernimus  ergo  ut  nulli  omnino  hominum  liceat  eandem  Ecciesiam  temere  perturbare,  aut  eius 
possessiones  prefatas,  nee  non  minutas  decimas  de  Wisela,  de  Foresta,  de  Cassla,  auferre,  uel  ablatas 
retinere,  minuere,  seu  aliquibus  uersationibus  fatigare.  Set  illibata  omnia  et  integra  conseruentor,  eorum 
pro  quorum  Gubematione  ac  sustentatione  concessa  sunt  usibus  omnimodis  profutura.  Si  qua  igitur  in 
futurum  ecclesiastica  secularisue  persona  hanc  nostre  coustitutionis  paginam  sciens  contra  eam  uenire  tem- 
ptauerit,  secundo  tertioue  commonita,  nisi  presumptionem  suam  congrua  satisfactione  correxerit,  indigna- 
tionis  nostre  penam  sentiat,  C.  libras  auri  compositura,  Medietatem  Camere  nostre,  alteram  medietatem 
prefate  Ecclesie.  ,  , 

Digitized  by  V^OOQIC 


1162.  97 

Huius  rei  iestes  sunt.  Hfllinns  arohiepiscopus  Treuerensis.  Episcopi.  Fridericus  Honastcriensis.  Henricüs 
Leodiensis.  Gottifridus  Traicctensis.  Guarnerus  Mindensis.  lievirgisus  Padeburnensis.  Helimannus  Uerdensis. 
Albero  Yerdunensis.  Guillimarus  Brandeburgensis.  Principes.  Conradus  Comes  palatious  de  Reno.  Otto  Comes 
palatinus  de  Guitlisbach.  Fridericus  dux  Sueuie.  Lodoewicus  Comes  prouincialis. 

Signum  dotnini  Frederici  Romanorum  imperatoris  victoriosissimi.  (L.  M.) 
Ego  Reinaldus  Coloniensis  arohiepiscopus  et  archicancellarius  recognoui. 

Acta  sunt  h^c  anno  dominice  incarnationis  M^.C^.LXII.  indictione  Villi.  Regnante  domino  Frederico 
Romanorum  imperatore  uictoriosissirao.  Anno  regni  eins  X^  Iraperii  uero  VIR 

Data  Laude  in  generali  concillo.  Feliciter  ameN. 

Das   unten   seitwärts  aufgedruckte  grosse  kaiserliche  Majeslätssicgel   ist   beinahe  zur  Hälfte  abgebrochen   und   ferloren 
gegangen. 

CCCXXVI. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Euergisus  Dei  gratia  Patherburnensis  occiesie  humilis  mini- 
sten Si  denarium  diurni  laboris  cum  laborantibus  in  uinea  Domini  percipcre  cupimus,  pondus  diei  et 
estus  portantibus  II  uigilantia  pastoralis  sollicitudinis  assistere  haud  segniter  debemus.  Vnde  omnium  fide- 
lium  Christi  tarn  presentium  quam  futurorum  uniuersitati  notum  esse  uolumus,  qualiter  quidara  homo  nobi- 
lis  ERPO  nomine  cum  uxore  sua  Gerthrude  eque  nobili  regularis  uile  propositum  et  consortium  fratrum 
in  ecclesia  beatorum  apostolorum  PETRI  et  PAVLI  que  in  suburbio  noslre  sedis  sita  est  expetens,  contulit 
usui  et  honori  ipsius  ecclesie  ministerialem  unum  Folcquinum  nomine  cum  uxore  sua  Gerthrude  et  quatuor 
pueris.  Herebord.  Adelheid.  Bertrath.  Christina,  cum  duobus  mansis  et  uno  molendino,  ipsis  poslerisque 
eorum  iure  beneficii  profuturos,  communi  utiHtati  uero  fralrum  prcdium  quoddam  cum  uno  molendino  in 
Ikinghoue  situm  in  comitatu  Thiethardi  comitis  cum  uniuersis  suis  appendiciis  et  attinentiis.  Contulit  pre- 
terea  pro  spe  sue  salutis  et  incolumitatis  uxor  ipsius  predium  unum  iuxta  renum  centum  et  quinque  iuge- 
rum  dictum  Mezininc,  situm  prope  uillam  Worunch,  et  duos  uiros  Herebraht  et  Conrad  iure  ministerialL 
Constitutum  est  autera  ut  de  istorum  prediorum  annuali  censu,  cellerarii  prouidentia,  abbalis  consilio  fra- 
trumque  testimonio  augm^ntum  et  detrimentum  communiter  perfractantis  et  sibi  credita  fideliter  dispensan- 
tis,  preter  iusticiam  et  gratiam  prius  habitam,  uinum  fralrlbus  singuHs  dominicis  diebus  amministretur,  et 
licet  pro  bis  misericordi§  operibus  ante  Deum  et  homines  continua  et  eterna  maneat  memoria  eorum ,  tarnen 
specialius  et  deuotius  in  die  anniuersarii  ipsorum  cum  officio  mortuorum  et  compulsatione  signorum  annua- 
tim  habeatur,  fralribusque  in  refectorio  Caritas  pie  recordationis  affectu  exhibeatur.  Facta  est  et  firmata 
regali  banno  hec  traditio  in  comitatu  Thiethardi  comitis,  presentibus  heredibus  legitimis,  primo  Benninchu- 
sen,  Rethero  filio  Gerthrudis  presente  et  traditionem  a  matre  factam  laudante,  secundo  in  loco  qui  Stalpa 
dicitur,  Hildigunda  sorore  Herponis  astante,  et  cum  filiis  suis,  Herimanno,  Herpone,  Vdone,  Sigero,  tradi- 
tioni  a  fratre  facte  per  omnia  fauente,  ubi  Folcquinus  matris  nostre  ecclesie  suramus  aduocatus  aduocatiam 
suscepit,  et  nulli  unquam  per  se  aut  aliquem  successorum  suorum  in  beneficium  eam  daturum  firmiter 
fideliterque  promisit  Traditionem  ergo  tam  legitime  factam  diuini  amoris  et  timoris  respectu  ipsiusque 
ecclesie  uenerabilis  abbatis  CONRAD!  fratrumque  suorum  interuentu  nostre  pontificalis  auctorilatis  banno 
confirmauimus  et  corroborauimus,  et  eterna  ferientes  maledictione  omnem  hominem  qui  predictam  eccle- 
siara  super  premissis  inquietare,  molestare  aut  diueslire  presumpserit,  Kartam  hanc  huius  rei  indicem  ad 
posteritatis  monimentura  Sigillo  nostro  sigillari  mandauimus.  Huius  rei  testes  sunt.  Sifridus  prepositus.  Al- 
marus  decanus.  Reinbertus  prepositus.  Ufo  celerarius.  Heribertus.  Bernhardus.  Manegoldus.  Altmannus.  Rein- 
herus.  canonici.  Conradus  Stapal.  Conradus  camerarius.  Adelbertus  de  Rickerswic.  Andreas.  Adelradus.  Con- 
radus de  Dalheim.  Hartman.  Heriman.  Eilbraht.  Warmund.  Bernhard.  Godefridus.  Edelricus.  Sib&rtus, 


Cod.  dipl.  bist.  Wcstfal.  U.  13  Digitized  by 


Cb^gle 


98  1163—1163. 

wiit  Widikindos.  Liuppo.  ministeriales.  Arnold.  Wern  de  Svalenberge.  Fritheric  de  Boken.  Gozwin.  Wernzo. 
Wigand  de  Gesike.  Adalmar  et  Liuppo  frater  eius.  Emundus.  Conradas.  Ernest.  Retnfridas.  Hamuko.  En- 
gelbreht.  Modzuq.  et  alii  multi. 

Acta  sunt  hec  anno  ab  incarnatione  Domini  Mtllesimo  C^LXII.  Indictione  X.  Regnante  Fritherico  Ro- 
manonim  imperatore,  anno  regni  eius  XL  Imperii  VIII.  Episcopatus  nostri  III®. 

Das  aufgedruckte  grosse  kreif förmige  Siegel  seigt  den  Bisdiof,  auf  eibero  niedrigen  Sluhle  ohne  Lehne  sitsend,  mit  on* 
bedecktem  Haupte«  in  der  rechten  Hand  den  Bischofsstab «  in  der  linken  ein  offenes  Buch  haltend;  mir  der  Um- 
schrift: Efergisus  Di.  Gratia  Patherburnensts  Ecciesie  £pc.  f. 

CCCXXVII. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Johannis- Stifts  sa  Osnabrück. 

In  nomine  sancte  et  indiuiduc  Trinitatis.  Philippus  Osnab*.  prouisor  humilis,  omnibus  Christi  fideli- 
bus  in  domino  salutem.  Quocienifcunque  filiorum  pia  deuotio  bonis  aliquibus  de  labore  proprio  conquisitis 
diuina  largiente  gralia  suas  in  ecclesia  Dci  consiiluere  dccerlat  memorias,  nos  qui  pastoris  of&cia  tencmus, 
quibuscunque  possumus  aminiculis  bonos  eorum  conatus  adiiiuare  dcbcmus,  scienles  qula  sicut  membra 
capite,  sie  et  membris  Caput  aJiuualur.  Inde  est  quod  decimam  quandam  in  uilla  que  uocatur  Mul<7n, 
quatuor  scilicct  domorum  et  unius  areo,  sumplibus  et  supplicatione  Roiberti  ecciesie  sancli  Johannis  de- 
cani,  et  oblatione  cuiusdam  Hczelonis  deHesbe,  nobis  ab  homine  quodam  noslro  Vuernone  libere  resigna- 
tam»  prefate  sancti  Johannis  ecciesie,  talis  de  condicione  pactione  perpetualiter  altinendam  consignauimus, 
quatenus  semper  in  anniuersario  deposiuonis  eorunüem  die,  Canonicis  inibi  Deo  deseruientibus  ab  obe- 
dientiario,  constitutione  eorundcm  qn!scunque  fucrit,  in  die  due  ministrentur  oblationcs,  et  due  candele  ad 
honorem  Dei,  et  duo  denarii  in  sacrificio.  Data  in  OsemlT.  M®. C*^.LXII®.  Indictione  secunda.  Sub  testimo- 
nio  Thehardi  maioris  ecciesie  decani.  Sigebodonis  custodis.  Joseph.  Lentfridi.  Gerhardi  sancli  Johannis  eccie- 
sie prepositi.  Rotberti  decani.  Theardi.  Arnoldi.  Adthelhardi.  Constantini.  Ludberdi.  Heinrici.  Rotholfi.  The- 
hardi. Rotkeri.  Nycolai.  Heyfridi.  Ministerialium  uero.  Hugonis.  Euerhardi.  Hermann!  domuncula.  Baldewini 
Rectoris.  Hunonis  Camerarii.  Sicconis.  Nortberti  et  hominum  suorum.  Lutberti.  Heribodonis.  et  aliorum  quam 
plurimorum.  Et  in  futurum  ne  dyabolo  instigante  possit  disrumpi,  scriptis  et  impressione  nostra  firma- 
uimus  et  banno  nostro  perpetuauimus. 

CCCXXVIII. 

Aus  der  Liesboroischen  Urkunden -Sammlung  des  Fr.  Placidus  Chur. 

In  nomine  Sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Fredericus  Dei  misericordia  Monasteriensium  Episco- 
pus  ad  multorum  noticiam  peruenire  volui,  quod  vir  nobilis  Widechindus  nomine  quandam  decimam  cuius- 
dam domus  Lisbernensis  ecciesie  in  villa  Mulenbecke,  quam  de  manu  nostra  in  beneficium  susceperat»  pro 
remedio  anime  sue  et  respectu  dilectionis  nostre  atque  viri  clarissimi  Euerwini  eiusdem  *  ecciesie  aduocati, 
tali  iure  in  perpetuum  redimendam  sepedicte  Lisbernensi  ecciesie  concessit,  ut  de  domo  prefata  singulis 
annis  duo  tantum  solidi  Monasteriensis  monete  pro  omni  soluentur  decimatione,  Huic  nichilominus  conces- 
sioni  Florentio  quodam  milite»  qui  eadem  decima  a  supradicto  Widekindo  inbene6ciatus  est,  benigne  an- 
nuente.  Huius  rei  veritatem  literis  commendari  et  sigillo  nostro  ^ignari,  ac  testes  annotari  preceph  Si 
quis  igitur  his  iniuste  obuiare,  eaque  violenlcr  annullare  presumpserit,  nisi  citius  resipiscat,  perpeiuo  ana- 
themati  subiaceat.  Nomina  testium.  Ingclbertus  prepositus.  Godefridus.  Heinricus.  Berno.  Euerwinus  aduo- 
catus.  Suetherus  de  Alne.  Bruno.  Rotgerus.  Thietmarus.  Winandus.  Offo.  et  alii  quamplures.  Acta  sunt  hec 
anno  dominicc  incarnationis  MCLXIII.  Indictione  XL  regnante  victoriosissimo  Romanoruin  Rege  Fredmco. 

Digitized  by  V_jOOQIC 


ii«s.  99 

CCCXXVIIlb. 

Aas  dem  Fürstl.  Salm  -  Horstmar^schen  Archive. 

Pontificatus  a  Deo  nobis  commissi  cura  constringimur,  ecclesiastico  ordini  intendere,  et  paci  atque 
qaieti  ecciesiarum  nostr^  dyocesi  pertinentium  diligenti  studio  prospicere.  Igitur  ego  Fridericus  Dei  gratia 
sancte  Monasteriensis  ecclesi9  cpiscopus,  In  nomine  Sancte  et  Indiuidue  Trinitatis  notum  facio  cunctis  Christi 
fidelibus  tarn  post  futuris  quam  presentibus,  quod  predecessor  noster  felicis  memorie  Wemerus  Episcopus 
ecclesiara  Sancte  Margaret^  in  Asbeche  Religiosorum  fratrum  ac  soronim  Deo  ibi  militancium  conuenta 
exomauit,  et  larga  manu  karitatis  uno  manso  aliisque  bonis  ditauit:  Processu  ucro  temporis  eiusdcm  ^ccle^ 
sie  sorores  uillicum  meum  Lupertum  pro  quadam  siluula  nostnj  curti  et  eius  officio  pertinente,  propositain 
eum  questione  pulsare  ceperunt  üt  autem  predicte  sorores  ac  fratres  quietiori  anirao  gratum  Deo  pos- 
sent  famulatum  impendere,  eandem  pontrouersiam  sapientum  aslipulante  sentencia,  in  consilium  composi- 
tionis  perduximus.  Et  ut  sepius  uentilatam  questionem  perpetuo  fine  clauderemus,  habito  salubri  consilio, 
aliam  quandam  siluulam  pro  illa  super  qua  querebatur  eisdem  sanctimonialibus  annitentibus  qt  consencien- 
tibus  predicto  mpnasterio  tradidimus.  Illud  quoque  ibidem  decernentes,  ut  armenta  earum  in  siluam  cur- 
tis  nostre  ad  pascendum,  a  fcsto  Sancti  Michaelis  usque  ad  festum  sancte  Walburgis  propellerent.  Dein- 
ceps  uero,  quam  diu  semitiua  durareut  tempora,  non  nisi  ea  quibus  ad  arandum  uterentur  auimalia  in 
eadem  introducerent  pascua,  reliquis  omnibus  usque  ad  festum  sanöti  Michaelis  exciusis.  Prcterea  de 
quodam  manso  curtis  nostre  duos  solides  sicut  eisdem  sanctimonialibus  complacuit  annuatim  eis  pro  deci- 
nia  soluendos  ibidem  dccreuimus.  Hoc  quoque  statuentes,  ut  si  agellus,  quem  infra  siluulam  nostram  eis 
tradidimus,  negligencie  iactura  frutectis  obductus  in  uirgulli  speciem  excresceret,  continuo  ius  proprietatis 
in  eo  amitterent,  et  ad  nostram  siluam,  remoto  questionis  obstaculo,  de  cetero  pertineret.  Ad  uniuerso- 
rum  noticiam  hoc  quoque  peruenire  cupimus,  cum  prefati  ccnobii  fratres  sororum  consensu  uicinum  flu- 
men  a  recto  tramite  deriuassent,  et  in  .contractiorem  meatum  coartassent,  non  habens  infra  suas  metas 
liberum  cursum,  margines  exuperans  proximos  agros  aquarum  mole  destrueret,  et  ob  hoc  dampni  illati 
querelam  villicus  ad  nostram  frequenter  perferret  presenciam,  ab  eo  obtinuimus  ut  fluuius  in  eadem  qua 
positus  est  a  fratribus  structura  permanerct,  ita  tamen  ut  agro  finitimo  nullam^  lesionem  inferret.  Quod  si 
fratrum  incuria  dampnum  aliquod  fluminis  inundancia  proucniret,  hoc  quoque  statutum  est,  ut  hü  qui  suis 
obstaculis  dampni  occasionem  dederunt,  fluuium  sine  mora  compescant  et  dampna  illata  restituant.  Ut 
autem  hec  traditio  et  compositio  omni  tempore  inconuulsa  et  illibata  permaneat,  et  ut  omnis  sororum  ac 
fratrum  premissorum  altercatio  aduersus  uillicum  nostrum  et  eius  successores  in  perpetuum  conquiescat, 
banni  nostri  promulgatione  ac  sigilli  nostri  impressione  munire  et  confirmare  curauimus.  Statuta  sunt  hec 
anno  dominice  incarnationis  M®.C**.LX**.III®.  Indictione  XI.  Regnante  Romanorum  imperatore  augusto  Fride- 
rico,  presentibus  his  uenerabilibus  personis.  Werenboldo  de  Varlar  preposito.  Bernardo  de  Dulmania  et 
Heinrico  de  Dulmania.  Godefrido  de  Ermene  et  Rutgero  eius  filio.  Rudolfe  de  Meinhuvelo.  Ludolfo  de 
Werne.  Brunone  de  Stocheim.  Luberto  de  Tuschusen.  Conrado  de  Wettringen  eiusdem  basilice  aduocato. 
Everhardo  de  Hunevelden,  et  aliis  compluribus,  sicut  utrique  parti  complacuit  deuote  annitentibus.  Si  quis 
autem  prelatorum  uel  subditorum  tarn  presencium  quam  futurorum  hoc  infringere ,  uel.aliqua  in  parte  ausus 
fuerit  immutare,  autoritate  Dei  ac  domini  redemptorts  nostri  Jesu  Christi  et  beatorum  apostolonim  Petri  et 
Pauli  et  nostri  banni  prormnciatione ,  a  sacratissimo  corpore  et  sanguine  redemptoris  nostri  Jesu  Christi  et 
tocius  sacrosancte  ecclesie  communione  fiat  extorris  et  alienus,  ac  ^temo  gehenne  ignis  incendio  dampnetur 
cniciandus. 

Du  angehängte  Siegel  Ut  Terlorcn  gegangen. 

j3  »  Digitized  by  VjOOQIC 


400  1163. 


CCCXXIX. 


In  nomine  sancfe  et  individue  Trinitatis.  ||  Euergisus  Dei  Gratia  Patherburnensis  ecclesie  Episcopus. 
Prouide  sanctonim  patrum  prouidentia  instituit,  ut  que  rationabiliter  gesta  et  priuilegii  auctoritate  fucrint 
mnnita,  stabil!  sint  in  perpetuum  confirmatione  roborata.  Proinde  posteritati  nostre  notum  esse  uolumus, 
quod  pro  debito  olBcii  nostri  episcopali  domui  studiose  prospicientes,  et  eam  libenter  in  omnibus  ampliare 
uolentes,  siluam  que  circa  domum  nostram  Heristelle  est,  exstirpari  concessimus,  et  ad  nouanda  noualia 
agricolas  in  ea  tali  debito  et  hac  iusticia  coUocauimus.  Si  quis  integrum  mansum  habuerit,  tres  solidos 
persoluet.  Si  quis  dimidium  habuerit,  medietatem  precii  dabit.  Decimam  iustam  in  annona  et  altilibus 
dabit,  hoc  tarnen  excepto,  ut  pro  quolibet  poledro  nummum  unum,  pro  uitulo  obolum  det.  Si  mansiona- 
rius  super  bonum  moritur,  melivis  iumentum  curie  dabitur.  St  nullum  habuerit,  roelior  uestis  detur.  Re> 
liqua  hereditas  legitimis  heredibus  pertinebit,  et  eo  anno  de  bono  illius  nichil  persoluetur.  Quis  mansum 
uendere  uolueril,  uillico  episcopi  de  Heristelle  offerat,  qut  si  emere  noiuerit,  uendat  cui  uult,  et  uillico 
sex  nummos  det.  A  nummis  syuodalibus  omnes  libcri  sint. 

Acta  sunt  hec  anno  domiiiice  incamationis  M.C.LX^ni.  anno  uero  episcopatus  domni  Euergisi  episcopi  IIIF. 

Das  Siegel  ist  das  bei  der  vor.  Urkiiade  desselben  Bischofs  beschriebene ,  aber  beschädigt. 

cccxxx. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  Theodericus  Dei  munere  Comes  in  Cliuis,  Arnoldi  co- 
mitis  et  Ide  comitisse  filius,  cunctis  heredibus  meis,  et  uniuersis  tam  futuri  quam  preseutis  eui  fidelibus, 
notum  facio,  quod  postquam  nobilissimi  Comites  Capenbergenses  Godefridus  et  Otto  sua  omnia  et  semet 
ipsos  Deo  obtulerunt,  in  curtim  üyiselensem  sanctimoniales  Christo  seruituras  transraiserunt.  Uidentes  itaque 
peruer.se  mentis  homines  possessiones  eiusdem  curtis  ad  claustrales  personas  deuolutas,  conati  sunt  amplam 
eiusdem  curtis  iusticiam  infirmare  uel  minuere.  Denique  a  silua  Demmerwalt  nomine,  in  qua  ex  diebus 
antiquis  iam  dicta  curtis,  cum  ceteris  et  pre  ceteris  comprouincialibus  semper  potens  extitit,  molili  sunt 
quidam,  fratres  illos  quasi  alienos  reputare.  Proinde  nos  timorem  Dei  pre  oculis  habentes,  contra  hanc 
iniusticiara  defensionis  nostre  clipeum  leuauimus,  ad  aduersarios  claustri  nuncios  dircximus,  et  presumptami 
audaciam  repressimus.  Uolumus  itaque  et  prcsentis  scripti  auctoritate  sanccimus,  ut  prcnominata  curtis, 
ex  hoc  et  in  omne  tempus,  in  sue  potestatis  plenitudinc  permaneat,  quam  usquc  ad  nostra  tempora  ex 
diebus  antiquis  habuisse  dinoscitur,  et  in  iurisdictione  Uviselensium  siluarum  in  communione  supradicte  silue 
Demmerwalt,  in  communione  quoque  earum  quae  trans  Lippiam  sunt  siluarum,  sed  et  in  agris,  nemoribus, 
pratis,  pascuis,  piscationibus,  nemo  fratres  illos  inquictare,  et  uel  uim  uel  fraudem  eis  inferre  presumat. 
qui  sub  nostre  defensionis  alas  confugefunt.  In  eiusdem  curtis  allodio,  si  mortuus  quis  fuerit,  non  liceat 
hereditatem  requirenti  exigere  ibi  porcos  uel  annonam.  Sed  et  minuta  decima  que  de  nutrimentis  anima- 
lium  prouenire  solet,  nee  ex  ipsa  fratrum  curti,  nee  ex  domo  in  foresta  requiri  aut  dari  ullo  modo  debet^ 
Et  quia  eosdem  Christi  pauperes  ex  animo  diligimus,  hec  et  quecunque  sunt  alia  eis  attinentia,  banno  no- 
stro  confirmamus,  mandantes  heredibus  nostris,  ut  et  ipsi  idem  claustrum,  pro  reuerentia  sancte  MaRic 
virginis,  et  pro  salute  animarum  suarum  diligant  ac  defendant,  Ut  ergo  hec  ad  posterorum  noticiam  per- 
ueniant,  scripture  huius  testimonium  sigilli  nostri  placuit  impressione  insigniri,  subnotatis  testibus,  quonim 
hec  sunt  nomina.  Adelardus  de  Wisenthuret.  Herimannus  pincerna.  Rutgerus  Bucseil.  Gerlacus  de  Dingede. 
Baldewinus  de  Calkere.  Wecelinus  de  Strunicedc.  Bernardus  de  Dulmene.  Antonius  de  Dincelachen.  Rutge* 
rus  de  Galen.  Macharius  de  Brehte.  Amandus  de  Thiele,  et  alii  multi.  Anno  ab  incarnatione  Domini 
M®C^LX**ni.  Rcgnante  domino  Friderico  Romanorum  imperatore.  Amministrante  Coloniensis  ecclesie  ponti- 
ficatum  domino  Renoldo  uiro  uenerabili  in  nomine  Domini. 


Das  Siegel,  welches  mit  Pergamcntstreifen  angehängt  war,  ist  verloren  gegangen. 

•  ■  Digitized  by 


Google 


1163  —  1165.  401 


cccxxxr. 


IN  NOMINE  SANCTE  et  indiuidue  Trinilatis.  ego  Sifridus  Herisiensis  ecclesie  filius  ac  minimus  omniiim 
Christi  sacerdotum,  prcsumens  de  mullitudine  miscrationum  Dei,  'qui  non  derelinquit  sperantes  in  se,  ad 
imitationem  apostolorum,  qui  in  primitiua  ecciesia  proprias  possessiones  suas  fidelibus  Christi  studuerunt 
erogare,  consentiente  domina  mea  Regelindi  uenerabili  prefati  loci  abbatissa,  uniuersisque  heredibus  meis, 
qaatuor  mansos  in  uilla  que  Loucnna  dicitur  sitos,  quos  in  quieta  possessione  habui,  duos  uidelicet  do 
beneficio,  rcliquos  de  patrimonio,  ad  communem  usum  conucntus  Doo  ibidem  seruientis,  pro  remedio  anime 
mee  parentumque  meorum  libera  manu  opere  precium  duxi  dicare,  eo  uidelicet  tenore,  quatenus  post 
obitum  meum  tarn  domine  quam  canonici  nee  non  et  ceteri  oblationes  recipientes  annuatim  in  anniuersario 
meo  habeant  unum  album  panem  et  unum  siligineum  eins  quantitatis  ut  decem  tantum  de  raodio  fiant. 
Habeant  etiam  ferculum  camiura  cum  cyfo  ceruisie.  Ad  altare  beate  MARIE  offeratur  eadem  die  in  missa 
fidehum  defilnctorum  unus  albus  panis  et  siligo  cum  carnibus,  et  ceruisia.  Due  emantur  nummate  cer§ 
que  in  nocte  possint  ad  luminare  sufGcere.  Campanariis  singulis  detur  panis  unus  et  cyfus  dimidius  cer- 
uisie. Simililer  pauperibus  erogenlur  duo  maldra,  et  unum  pise,  cum  una  tina  ceruisie.  Dandi  sunt  pre- 
tcrea  singulis  ahnis  quatuor  solidi  ad  emcnda  luminaria,  ut  ardeant  ante  altare  sancti  Georgii.  Actum  est 
hoc  anno  ab  incarnatione  Domini  millesimo  centesimo  sexagesimo  tercio,  Indictione  undecima.  Frederico 
Romanorum  iraperatore  augusto.  Euergiso  Patherburnensi  episcopo.  Regelindi  Herisiensi  abbatissa.  Vt  autera 
hec  donatio  firma  et  indiuulsa  permancat,  hanc  cartam  conscripsi,  sigilli  impressione  confirmari  rogaui, 
lestes  legitimos  subnotaui.  Hogardis  preposita.  Luitgardis  decana.  Sophia.  Vrederunis.  Gerthrudis.  Bertradis. 
Jota.  Vuendelburgis.  Beatrix.  Vodelholdis.  et  cetere  sorores.  Liudolfus.  Thicdolfus.  Heuerhardus.  Thancma- 
rus.  Vuescelinus.  Dodo.  Hartman.  Eiluuord.  Thcgenhard.  Reinher.  et  alii  fratrcs.  Kono.  Gerold.  Vdo.  Albero. 
Manegold.  Heriman.  Vuern.  Ernest.  Bruinink.  Heinrik.  Sigehart.  Meinher.  Elhelger.  et  alii  quam  plures. 

Von  zw«i  aufgedruckten  Siegeln  Ut  das  eine  gänzlich ,  das  andere  bi<  auf  ein  unbedeutende«  Brachstück  verloren  gegangen. 

cccxxxn. 

£  Strunckii  mss,  not.  crit. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis,  ipsa  propitiante,  Euergisus  Patherbrunnensis  episcopus.  Quo- 
niam  Dei  ordinatione  huius  ecclesie  curam  administrandam  suscepimus,  digiium  est  ut  non  tam  preesse 
quam  et  prodesse  omnibus  stud'eamus,  nee  solum  matris,  uerum  et  filiarum,  id  est  ecclcsiarum  infra  tcr- 
mino^  nostre  diocesis  positarum,  paternam  sollicitudinem  gcrentes,  beneficiis  summi  largitoris  utcumquc 
responderemus.  Igitur  nouerit  uniuersilas  fidelium  Christi  et  ecclesie  presentium  et  futurorum,  quia  beate 
memorie  decessor  noster  Bernhardus  episcopus  pia  intentione  tum  in  edificandis  ecclesiis,  tum  in  ab  aliis 
conditis  sua  largilate  ampliandis  sollicitus  inuigilauit,  atque  inicr  cetera  bona  sua,  Helrauuardeshusensi  quo- 
que  ecclesie  in  honore  beate  Dei  genitricis  Marie  sanctique  Petri  principis  apostolorum  constructe,  paterne 
largitatis  monumenta  non  negauit.  Nam  preter  alia  predia,  que  prefato  loco  contulit,  decimas  noualium, 
que  patres  eiusdem  coenobii  elaborare  possent  in  possessionibus  duntaxat  dicioni  eins  subiacentibus,  pri- 
uilegio  su^  auctoritatis  munitas  concessit.  Cuius  laudabili  studio  prouocati  et  animati,  nos  quoque  ob  amo- 
rem  Dei  ac  sanct^  Dei  genitricis  Marie  sanctique  Petri  principis  apostolorum,  eidem  ecclesie  aliqua  largita- 
tis nostre  beneficia  impertiri  cupientes,  ad  confiimandam  pietatis  eins  traditionero,  decimationem  noualis 
supra  uillam  Mulessen  dictam  in  aicino  nemore  nostris  diebus  exculti,  que  nostri  iuris  erat,  ad  usus  Deo 
ibidem  famulantium,  pro  salute  corporis  et  anim^  nostre,  in  proprietatem  tradidimus,  legauimus  atque  con- 
ces^imus.  Nam  si  pauperibus  Christi  ex  abundanti  nobis  temporalia  subsidia  seminamus,  credimus  quia 
eorum  spiritualia  cum  eis  in  presenti  et  futuro  metemus.    Ut  igitur  hfc  traditio  perp^o.rata  eiynconuul^lp 


102  ^i^s- 

pennaneat,  paginam  hanc  conscribi  fecimus  et  impressione  sigilli  nostri  signauimus,  banno  quoqne  domini 
nofitri  Jesu  Christi  et  beatissimi  Petri  apostolorum  principis,  nostraque  quam  a  Deo  accepimus  ligandi  atque 
soluendi  auetoritate  firmauimus  et  firmamus.  Hubs  traditionis  testes  sunt  canonici  maioris  ecclesie.  Alma- 
nis  deeanus.  Thietmarus.  Ekbertus.  üfFo.  Conradus  *)....  Pro  hac  tradUione  recompcnsauimus  VII.  mar- 
cas  probi  argenti,  quas  a  prefata  ecclesia  accepimus.  Data  XYI.  Kai.  Septembris,  anno  dominice  incama- 
tionis  SLCLXV.  Indictione  XUI. 

CCCXXXIII. 

.  i  .  In  noraine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Fredericus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus.  Pontificis 
est,  uiilitatibus  ecclesiarum  sibi  commissarum  prouidere,  easque  iuxtamodum  possibilitatis  sue  promouendo, 
quia  uarii  sunt  euentus  rerum,  multiplicesque  fraudcs  et  malicio  hominum,  etiam  que  prouide,  qu^  recte, 
que  iuste  instituta  sunt  inuertentiuin,  episcopali  tuitione  communire.  Unde  ego  Fredericus  Dei  .gratia  sancte 
Monasteriensis  ecclesi9  episcopus,  preler  ea  que  a  predeccssoribus  meis  beate  memorie  Egberte  et  Wer- 
nero  in  Lisbemensi  ecclesia  laudabiliter  acta,  data  uel  concessa  sunt,  uidelicet  de  mutatione  loci,  de  ab- 
batis  libera  electione,  de  dccimis  in  Dullen  et  Warentorpc,  de  curte  in  Worme,  approbantes  et  collau- 
dantes,  ut  etiam  eidem  ecclcsi^  nostra  in  parte  aliqua  prospiceretur  beniuolentia,  siluam  quaudam  cum 
fundo  ipsius  quam  tribus  marcis  rcdemerunt  a  ministeriali  nostro  Fredcrico  de  Gordincsele,  et  decimam 
agrorum  quos  XXXIIb«»  solidis  a  Sifrido  de  Suncnchuscn  eque  ministeriali  nostro  acquisierunt,  et  deci- 
mam X.  solidorum  cum  omni  dcbito  in  locis  Sudcrlage  et  Holnhorst,  quam  duobus  mansis  ab  Henrico  de 
Dulmene  cambiuerunt,  in  spe  retributionis  eterne  libens  prenominate  concessi  ecclesie.  Nouerit  etiam  fide- 
]ium  posteritas,  me  de  eadem  ecclesia,  consensu  abbatis  Franconis  et  fratrum  suorum  et  aduocati  eorum 
'Everwini,  domum  quandam  in  Mulen!)eche  acccpisse,  et  mutua  uicissitudine  decimam  X.  solidorum  in  Bcl- 
dinchusen  prcfate  ecclesie  contulisse.  Que  omnia  uel  a  predeccssoribus  meis  uel  a  nobis  sepedicte  ^ccle- 
sif  et  fratribus  inibi  sub  norma  regulari  Christo  famulantibus  collata,  ut  rata  et  inconuulsa  cunctis  penna- 
neant  temporibus,  episcopali  banno  muniuimus,  et  tostibus  annotatis,  hanc  in  paginam  conscriptam,  sigilli 
nostri  impressione  corroborauimus.  Si  quis  igitur  herum  aliquid  iniuste  uel  uiolcnter  infringore  uel  immu- 
tare  presumpserit,  iram  Dei  omnipotentis  incurrat,  et  nisi  resipuerit  perpetuo  anathemati  subiaceat.  No- 
mina testium.  Clerici.  Vdo  prepositus.  Ingelbertus  prepositus.  Albertus  decauus.  Godescalcus.  Magister  sco- 
larum  Willelmus.  Albertus  cellerarius.  Heremannus.  Conradus.  Liberi.  Comes  Otto  de  Rauensberge.  Ever- 
^inus  aduocatus.  Heremannus  de  Auenslrot.  Godescalcus  de  Saperode  et  frater  eins  Rodulfus.  Ministeriales. 
Benihardus  de  Dulmene.  Heinricus  et  Ingelbertus  de  eodem  Gastro.  Wolfai'dus.  Suetherus.  Fredericus.  Ber- 
nardus  de  Becheim.  et  alii  quam  plures.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnatiouis  M^.C^.LX^.V^.  Indictione 
XIII.  Regnante  uictoriosissimo  Romanorum  rege  Fredcrico,  anno  regni  eins  XIIIR  Imperii  autem  XIII®. 

Das  aufgedruckte  Siegel  de«  liiscbur»  Ut  das  kleinere,  jedoch  m  eine  ▼erbaltaissmaMig  sehr  grosse  und  dicke  Wacbsroasse 
eingedruckt;  es  i«t  etwas  länglichrund,  und  zeigt  den  sitzenden  Bischof,  in  einer  siewiich  rohen  Figur,  mit  unbe- 
decktem Haupte,  die  Hä'nde  an  den  Leib  angeiogen,  in  der  rechten  den  Bischofsstab  schräg  über  den  Leib,  in 
der  linken  ein  geschlossenes  Buch  haltend;  an  dem  Stuhle  sind,  wie  auf  dem  grüssereo  Siegel,  Tbierköpfe  sa  be- 
merken; die  Umschrift  heisst:  Fritbericua  Monaster.  Epc  f. 

CCCXXXIV. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||Liutgardis  Dei  gratia  Heruordensis  ecclesi^  abbatissa.  Onmi* 
bus  Christi  fidelibus  tarn  futuris  quam  presentibus  nostro  priuilegio  confirmamus,  quod  quedam  Yolcsuum- 


t)    Anstatt  der  Mamen,  welche  hier  auch  folgen  soUtcn,  aeUt  Struack,  der  Kune  wegen,  etc. 

'  3igitized  by 


Google 


1165  —  1166.  403 

dis  eiusdem  ecclesie  sanctimoniaKs,  qnandam  Liutgardim  nomine,  in  obsequium  sibi  signatam,  possedil. 
Uanc  Waltbardus  quidam  ministerialis  noster,  consilio  comministerialinm  suoram  et  heredam  suorum  a&- 
sensu,  Swetheri  scilicct  et  Theodorici  fratrnm  suornm,  propriam  ancfllam  suam  Reinhildim  nomine,  domine 
Voicsuoindi  in  concambium  dedit,  et  Liutgardim  ab  eius  obsequio  liberauit.  In  Jus  ceterorum  cerotributo- 
rum  ecclesie  nostre  subiugauit.  Ego  L  abbatissa  hanc  paginam  scribi  et  sigtllari  iussi,  quam  jin  testimoraium 
huius  rei  predicte  L  dedi.  Huic  .  .  .  oni  interfuerunt  quaroplures  Christi  et  ecclesie  nostre  fideles.  .  •  « 
holf.  Reinhart.  Johannes  dapifer*  Johannes  pincema.  Weringer.  Actum  anno  dominicf  incarnationisM.C.LXV. 
Indictione  XIII. 

Dai  grosse,  kreisförmige,  mit  Pergamentstreifen  auf  die  Charte  festgeheftete  Siegel,  seigt  das  sehr  roh  gearbeitete  Bild- 
Diss  der,  auf  einem  mit  Thierköpfcn  ferxierten  Stuhle  sitsenden  Aebtissinn,  in  der  linken  Hand  eio  offenes  Buch 
haltend;  mit  der  Umschrift:  Lintgardis  Di.  Gra.  Herfordensis  Abba.  f. 

cccxxxv. 

Aus  Rindlioger  MSS.  T.  LXX. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Reinaldus  Dci  gratia  sancte  Colonicnsis  ecclesie  Archiepi- 
scopus,  in  perpetuum.  Pontificalem  precipue  decet  vigilantiara,  religioni  propagande  et  speciei  domus  Dei 
ampliande  animum  semper  intcndere,  Idcoque  si  quid  sub  nobis  dignum  memoria  geritur,  scripture  mi- 
nisterio  posterorum  id  noticie  rescruari  duximus  necessarium.  Nouerint  igitur  uniuersi  fideics  tarn  futuri 
quam  presentes,  quod  Otto  Comes  de  Rauensberg  et  Vda  comitissa  cum  filio  suo  Herraanno  et  Comes 
Henricus  frater  Ottonis,  consentiente  sorore  ipsorum  Hadvvige  Comitissa  de  Dale  cum  filio  suo  Henrico, 
Predium  quod  possederunt  in  Flaershem  cum  omnibus  suis  attinentiis,  faominibus  videlicet,  molendinis, 
agris  cultis  et  incultis,  siluis,  omnibusque  reddidibus,  beato  Petro  et  ecclesie  Coloniensi  legitima  donatione 
contulerunt,  ea  scilicct  ratione,  ut  sorores  Dco  seruicntes  per  manum  Hermanni  preposili  de  Knechtsteden 
in  Flaershem  locate  et  diuino  mancipate  seruitio  regiminis  animarum  suarum  ad  ipsum  ac  successores  illius 
semper  haberent  respectum,  Aduocatiam  vero  loci  illius  sibi  succedentibusquc  sibi  heredibusque  suis  legi- 
timis  retinuit,  Baptisleriuin  et  sepulturam'saluo  matriois  ecclesie  Jure  idem  locus  obtinuit.  Ne  quem  ergo 
huius  rei  veritas  lateat,  paginam  presentem  sigillo  nostro  iussimtis  insigniri.  Et  ne  quis  unquam  in  poste- 
rum  factum  hoc  impedire  vel  aliquo  modo  in  irritum  reuocare  presumat,  Auctontate  beati  Petri  ac  nostra 
districte  iiiterdicimus,  Testes  huius  donationis  et  confirmationis  sunt.  Hermannus  maior  prcpositus.  Philip- 
pus  maior  decanus,  ceterique  omncs  fere  ex  ordinc  et  nomine  priores.  Preterea  dux  Henricus  de  Lim- 
burg. Henricus  comes  de  Gelra.  Theodericus  de  Cliua.  Hermannus  comes  de  Saffenburg.  Theodericus  de 
Hostaden.  Albertus  comes  de  Molbach.  Euerhardus  comes  de  Altena.  Engelbcrtus  comes  de  Monte.  Euer- 
winus  de  Freckenhorst,  et  ceteri  nobiliores  terre  plurimi.  Ministerialcs  quoquc.  Gerhardus  aduocatus  Colo- 
niensis.  Henricus  de  Folmodestein.  Henricus  de  Alpen,  et  alii  quamplures  viri  honorati.  Datum  Colonie 
in  festiuitate  beati  Petri  ad  vincula.  Anno  dominiceincarnationis  Millcsimo  centcsimo  LXVP.  Indictione  XUH. 
Imperante  domino  Frederico  Romanorum  Imperatore  inuictissimo ,  Anno  regni  eius  XIIII.  Imperii  vero  XI. 
Aimo  vero  pontiiicatus  nostri  P.  In  Dei  nomine. 

cccxxxvr. 

Nach  dem  Original  im  Archive  der  Stadt  Soest. 

IN  Nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Reinaldus  Dei  gratia  sancte  Coloniensis  ecclesie  humilis 
minister.  Uniuersis  suis  successo||ribus  et  eiusdem  ecclesie  fidelibus  in  perpetuum.  Sine  usu  ea  iacere 
ac  uilescere  non  conuenit,  quorum  congrua  cultura  et  subiectorum  laboribus  fructuose  ualet  .^  .  .  et  ho- 

Digitized  by  V^OOQlC 


40fr  1166. 

nesta  redituam  summa  fiscum  dominicum  adaagere.  Uninersis  igitm*  nostris  successoribns  et  eonmi  fideli- 
bus  per  presentia  scripta  cupimus  innotescere,  quod  nemus  quoddam  prope  SuSatiaM  situm,  uulgo  Altholt 
dictum,  a  circummanentibus  tarn  nostris  hominibus  quam  extraneis  inutiliter  succidebatur,  ita  quod  uullum 
uel  minimum  inde  nobis  aut  curic  nostre  proueniebat  emolumentum.  GonsuUis  ergo  super  hoc  prioribus,  in- 
beneficiatis  et  ministerialibus  ecclesi^  Coloniensis,  ex  comrouni  eorum  et  tocius  Sosaciensis  familie  consilio, 
totam  aream  predicti  nemoris  taliter  excoleudam  concessimus,  ut  de  quolibet  manso  Sex  solidi  Sosacien- 
sis Monete  nobis  pro  censn,  et  ecclesie  Sancti  Patrocli  in  Susatia  XVIII.  denarii  pro  decima  persoluantur» 
taii  quoque  pacto,  ipsis  qui  uel  de  manu  nostra  uel  de  manu  uillici  nostp  aliquam  terre  nostre  predicte 
portionem  censualiter  receperunt,  filiisque  et  legitimis  eorum  heredibus,  possessionem  eiusdem  portionis 
perpetuauimus.  Insuper  predictam  decimalium  denariorum .  pensionem  de  tota  area  prefati  nemoris  pro 
remedio  anime  nostre  et  predecessorum  ac  successorum  nostrorum  salute,  prefate  ecclesi^  beati  Patrocli 
sub  tali  determinatione  in  dotem  perpetuam  contulimus,  ut  in  memoriam  tarn  eorum  quam  nostri,  eiusdem 
ecclesie  fratres  de  altera  pensionis  illius  medietatc,  in  die  quo  ipsam  ecclesiam  ad  honorem  Dei  conse- 
crauimus,  et  de  reliqua  medietate  in  anniuersario  obitus  nostri  die,  consolationem  singulis  annis  habeant. 
Et  quoniam  in  hoc  anime  nostr^  speramus  feliciter  consultum,  in  illo  uero  pensionem  nostrarum  summam 
uidemus  decenter  adauctam,  factum  utrumque  preseuti  nostre  auctoritatis  pagina  et  sigillo  confirmamus,  et 
ne  quis  umquam  in  futurum  id  infringere  presumat,  auctoritate  Dei  et  beali  Pelri  ac  nostra  sub  anathe- 
mate  interdicimus.  Testes  huius  rei  sunt.  Heremannus  Maioris  ecclesie  in  Colonia  prepositus.  Philippus  de- 
canus.  Gerhardus  Bunnensis.  Sifridus  Xanctensis.  Symon  sancti  Gereonis.  Cunradus  sancti  Seuerini  prepositl. 
Nicolaus  abbas  Sigebergensis.  Thidericus  abbas  .  .  .  iensis.  Widekindus  subdecauus  maioris  ecclesie,  Ger- 
hardus dccanus  de  gradibus.  Bertoldus  decanus  Bunnensis.  Johannes  Magister  scolarum.  Cunradus  custos. 
Gerhardus  decanus  et  omnes  canonici  Susacienses.  Heremannus  de  Mulenarhc  maioris  ecclesie  aduocatus. 
Comcs  Albertus  de  MSlbach.  Thiedericus  de  Cliue.  Comes  Euerhardus  de  Altena.  Ludolfus  de  Dasle.  Rii- 
dolfus  de  Steinvorde.  Constantinus  de  Monte.  Walterus  aduocatus  Susaciensis.  Cunradus  et  Rabodo.  de  R5- 
thenberch.  nobiles.  Ministeriales  uero.  Heinricus  de  Volmudestene.  Gerhardus  aduocatus  Coloniensis  et  He- 
remannus frater  eius.  Albertus.  Thiemo.  Regenbodo  et  filii  eins  Daniel  et  Regenbodo.  Marsilius  et  filii  eins 
Regenbodo  et  Marsilius.  Brunstcnus  et  Winandus.  Harmudus.  Ilecelinus  Monclarius.  Liberi.  Thidericus  de 
foro  et  filii  eius  Huio  et  Radolfus.  Radolfus  simplex  et  Lutbertus.  et  alii  quamplurcs  uiri  honorali. 

*  Acta  sunt  hec  Colonie  in  ecclesia  ||  Sancti  Petri  anno  dominice  incamationis  |||  M^.C^'.LX^'.VI«».  in 
Kalendis  Augusti  ||  Indictione  XülU.  Imperante  domino  |||  Frederico  Romanorum  imperato||re  inuictissimo. 
Anno  regni  eius  XIIIP.  |||  Imperii  XI®.  Pontificatus  uero  nostri  ||  Anno  primo.  *  In  Dei  nomine  feliciter  AmeN- 

Die  Schlussrormel ,  so  weit  sie  oben  zwischen  zwei  Sternen  eingeschlossen,  ist  mit  einer  sehr  grossen,  mit  MajuskeJ* 
buchstaben  untermischten  Schrift  geschrieben.  Die  Zeilen  sind  gebrochen  (durch  zwei  Striche  wird  der  miulere 
Raum,  durch  drei  Striche  aber  das  Ende  der  ganzen  Zeile  bezeichnet);  in  dem  mittleren  leeren  Zwischenräume 
befindet  sich  das  aurgeheftete  grosse,  etwas  länglichrunde  Siegel^  welches  den  auf  einem  niedrigen  Stuhle  sitzenden 
Bischof  in  seinem  Ornate,  in  der  rechten  Hand  den  Bischofsstab,  in  der  Tmken  ein  Buch  haltend,  vorstellt;  mit  der 
Umschrift:  Reinoldus  Dei  Gra.  Coloniensium  Archi  Eps.  * 

CCCXXXVII. 

Aus  der  Liesborn ischen  Urkunden -Sammlung  des  Fr.  Placidut  Chur. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Franco  diuina  fauente  dementia  Lisburnnensis  dictus 
Abbas,  tam  pauperibus  quam  diuilibus  ecclesie  nostre  hominibus  leges  et  iura  sua  recognoui  et  cognita 
seruari  stabiliter  volui,  quia  racionabile  ac  Deo  placitum  est,  ut  sine  contradictione  nostra  nobis  ab  illis 
debent  exhiberi,  ita  que  iuris  eorum  sunt,  sine  molestia  iustum  illis  a  nobis  couseruari.  Hac  igitur  con- 
siderationc  habita,  Epponi,  fratribus  ac  sororibus  eius  ac  reliquis  simili  iure  ad  cameram  nostram  perti- 


Digitized  byC^OOQlC 


1166  —  1167.  406 

nentibas,  suam  iastictam  recognouimus.  ScQicet  ut  de  nnptiis  unus  taDlnm  nummus  anreas  vel  pellis  hir- 
cina,  de  suppellectili  autem  morientium  quidquid  melius  hsJ)oerint,  nostris  utilitatibus  proveniat.  Hunc  au- 
tem  tenorem  ac  modum  iusticie  tamdiu  Ulis  indulsimus,  quamdiu  uxores  de  soa  conditione  vel  de  ministe- 
rialibus  sibi  copulauerint  Sin  vero  in  inferiori  gradu,  id  est  in  ancillis  vel  mancipiis  matrimonia  contraxe- 
rint,  pueri  ab  illis  procreati  iu6  parcntnm  per  omnia  obtinebunt,  excepto  quod  hereditas  morientium  iure 
mancipiorum  integraliter  utilitati  nostre  deputabitur.  Porro  per  succedenies  generationes  quotquot  fuerint 
dimidium  censum  et  nuptialia  commoda,  quod  dicUur  Betdemund,  ac  hereditates  per  omnia  more  lito- 
num  persoluent,  a  seruitio  vero  litonum  immunes  semper  permanebunt.  In  curia  autem  nostra  ad  omnia 
ofBcia,  preter  ad  lauandas  vestes,  iure  dcputari  possunt.  Hec  autem  ut  rata  ac  stabilia  per  futuras  gene* 
rationes  permaneant,  nobis  et  illis  omnia  in  duabus  paginis  coascribi,  et  medios  apices  secari  propter  cau^ 
telam  voluimus,  ut  pa^ina  propriam  paginam,  litera  literam  et  linea  propriam  lineam  indubitanter  reco- 
gnoscat.  Actum  et  laudatum  coram  fratribus  et  ministerialibus  in  camera  nostra,  anno  dominice  incama- 
tionis  MG.XVI.  indictione  XIIII.  regnante  Frederico  gloriose  Romanorum  Imperatore,  anno  Regni  eins  XV. 
Imperii  XlIU. 

CCCXXXVIIL 

Aas  einem  Obemkirchischen  Kopiar  des  16.  Jahrhunderts,  im  Besitz  des  Bibliothekars  Moojer  in  Minden. 

In  nomine  Sande  et  indi^idue  Trinitatis.  Wernherus  per  misericordiam  Dei  Episcopus  in  ecciesia 
Hindensi.  Quia  sanctomm  exempla  patrum  sequi  debemus,  et  eorum  uestigia  imitantes  diuini  cultus  ho- 
norem et  numerum  Deo  seruientium  multiplicare  docemur,  Futurorum  noticie  et  charitati  hoc  nostre  con- 
stitutionis  decretum  commendamus,  et  omnium  fidelium  beneuolentiam  super  factis  nostris  inuocamus  et 
imploramus.  Quapropter  nossc  cupimus  omnium  Christi  et  ecclesie  nostre  fidelium  industriam  tarn  futuro* 
rumi  quam  presentium,  Qualiter  ecciesia  in  Ouerenkercken  ante  tempora  nostri  sacerdotii  uno  sacerdote 
contenta  fuit,  et  ad  manum  Episcopi  spectauit,  et  eiusdem  ecclesie  sacerdos  Episcöpo  Mindensi  debita  ser- 
uicia  per^oluit.  Deinde  crescente  in  prefato  loco  fidelium  numero  et  religione  Sanctimonialium  ex  sola 
eleemosina  et  collectione  degentium,  ob  honorem  beate  Marie  uirginis,  genitricis  domini  nostri  Jesu  Christi, 
ut  ipsa  interuentrix  pro  anima  nostra  fieret,  diuina  nobis  inspirante  gratia,  eundem  locum  pietate  respexi- 
mus,  manum  ad  laborem  apposuimus,  quibusdam  bonis  augmentauimus,  unam  uidelicet  domum  in  Habur- 
gehusen,  cum  omnibus  ad  eam  pertinentibus  pratis,  siluis,  cultis  et  incuUis,  glandibus,  duo  aratra  iumen- 
torum,  et  sex  uocias  porcorum,  unam  decimam  in  Alemultre,  ecclesiam  quoque  de  Velden  cum  omnibus 
agris  suis  et  mancipiis,  bannum  etiam  episcopalem  ad  synodales  causas  tractandas,  iudicante  ecciesia  nostra, 
quod  nobis  hoc  licitum  ex  episcopali  auctoritate  et  omnibus  gratum  forct,  super  has  duas  ecclesias  uide- 
licet Ouerenkercken  et  Velden,  archidiacono  fratre  meo  charissimo  nomine  Rotberto,  retentis  aliis  eccle- 
siis  ad  manum  episcopalem,  ad  eundem  locum  in  solamen  et  refrigerium  ibidem  Deo  famulantium  delega- 
uimus  et  tradidimus.  Illud  quoque  sciendum  ac  semper  pia  mente  recolendum  est,  Quod  prefatum  locum 
libertati  donauimus,  tanquam  unam  de  preposituris  in  ecciesia  Mindensi,  et  ut  nuUus  preter  prepositum 
exerceat  dominium,  Prepositum  etiam  de  uita  et  ordine  beati  Angustini,  qui  tam  moribus  et  nite  honestate 
famulas  Dei  et  nouellam  plantationem  sciat  regere,  ibidem  ordinauimus.  Vt  igitur  hoc  nostre  constitutionis 
decretum  et  pie  uoluntatis  desiderium  crescat,  de  die  in  diem  proficiat,  Dominum  cum  lachrimis  rogamus, 
semperque  apud  fuluram  posteritatem  ratum  et  inconuulsum  permaneat,  testibus  idoneis  tarn  fratribus  quam 
militibus  et  ecclesie  ministris  corroborauimus,  carte  inscriptione  firmauimus,  Sigilli  nostri  impressione  signa- 
uimus.  Hec  sunt  nomina  testium.  Thietmarus  maioris  ecclesie  prepositus.  Anno  beati  Martini  prepositus. 
Conradus  decanus.  Walderus  presbyter.  Reimarus  prbr.  cellerarius  fratrum.  Bruno  prbr.  Reinhardus  diaco- 
nus.  Hermannus  diaconus.  Heithericus  diaconus.  Eppo  subdiaconus,  custos  ecclesie.  Reinwardus  subdia- 
Conus.  Volcmarus  subdiaconus.  Milites  ecclesie.  Widekindus  aduocatus.  Thiedericus.  Mirabilis.  Mmistri  eccle- 
Cod.  dipJ.  bist,  Westfal.    IL  14  Digitized  by  VjiOOQIC 


406  11  er 

81^.  EigQwardas  senior.  Eigilwardus  dapifer.  Euo  coroes  ciuitatts.  Alexander.  Thiethardus.  Älfwardns.  Widcgo. 
Acta  sunt  hfc  anno  dominice  incamationis  M.CLLXVII.  Data  Minde  Uli.  Idos  Februarii. 

CCCXXXIX. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis«  Euergisus  eins  fanente  dementia  Patherburnensis  episcopus. 
Quoniam  ad  hoc  in  sublimi  positi  sumus,  ut  non  solum  prcesse,  sed  etiam  multis  pro  posse  nostro  pro- 
desse  debeamus,  dignum  est  ut  quia  multorum  patemus  aspeclibus,  intentionem  nostram  in  id  dirigamus» 
ut  non  tarn  inreprehensibile  quam  etiam  laudabile  sit  quod  uolurous.  Proinde  antecossorom  nostrorura 
uenerabilium  pontificum  piis  studiis  incitati,  qui  ^cclesias  aut  a  fun^iamentis  exstruxerant,  aut  ab  aliis  con> 
ditas.sua  munificentia  dilatauerunt  et  exomaucrunt,  non  quoque  aliud  monimentum  nostro  deuotionis  ad 
sustentationem  diuini  seruitii  posteris  nostris  relinquero  curamus.  Igitur  notum  esse  uolumus  uniucrsitati 
fidelium  Christi  tarn  presentium  quam  futurorum,  quia  predium  quoddam  in  uillula  quadam  Welerscn  dicta 
cum  consensu  et  fauore  fidelium  nostrorum  tarn  canonicorum  quam  laicorum  pro  remodio  anime  nostre 
tradidimus  ecclesie  beate  Dei  genitricis  MARIE  sanctique  PETRI  principis  apostolorum  in  Helmuuardeshuson, 
rogatu  fratris  Heinrici  apud  candem  ecclesiam  conuersi.  Prefatum  uero  predium  quidam  presbyter  JO- 
HANNES nomine  beneficii  iure  possederat,  quod  auus  eius  Gerhardus  dictus  beato  LiBoRio  tradiderat,  ea 
uideUcet  conditione  ut  posteritas  eius  in  beneficio  retineret  hereditario  iure.  Idem  Johannes  habuit  ßoro- 
rem  qu^  Othelgardis  dicta  erat.  Cui  uolens  aliquid  impendere  solatii,  idem  predium  nobis  resignauit,  et 
sorori  atque  marito  eius  preslari  rogauit.  Procedente  autem  tempore  Liudigerus,  hoc  nomen  uiro  erat, 
uidens  minus  utilitatis  sibi  ex  hoc  prouenire,  annuente  uxore  sua  decreuit  idem  predium  dimittere,  accepto 
pro  eo  conuenientis  ^stimationis  precio,  ut  exinde  profectum  suum  commodius  ordinaret  Quo  comperto 
prescriptus  frater  H.  cum  benedictione  abbatis  sub  cuius  obedientia  degebat,  annitentibus  amicis  suis,  idem 
predium  in  ins  Helmuuardensis  ecclesi^  transferre  curauit,  ad  usum  inibi  Deo  famulantium,  datis  eidem 
Liudero  IIII.  Marcis  examinati  argenti  et  I.  talento.  Porro  II.  talenta  Johanni  persoluit,  ut  consensu  eius 
in  id  aspirante  omnis  controuersie  aut  reclamationis  occasio  remoueretur.  His  igitur  hoc  ocdine  peractis 
quod  supererat  sepedicto  uiro  resignante  ditioni  nostre  reuendicatum ,  bone  intentioni  et  iuste  pctitioni  pre- 
dicti  H.  congratulantes  et  annuenles  Helmuuardensi  ecclesie  donauimus,  et  beati  PETRI  principis  apostolo- 
rum nostreque  auctoritatis  banno  legitime  iure  perpetuo  possidöndum  cdnfirmauimus.  Et  ut  hec  nostra 
traditio  rata  et  inconuulsa  iugiter  perseueret,  paginam  hanc  pro  testimonio  conscribi  fecimus  et  impres- 
sione  sigiUi  nostri  roborauimus.  Quod  si  quis  aliquando,  quod  absit,  haue  nostram  dopationem  sine  ali- 
cuius  persone  reclamatione  factam  temerario  ausu  rescindere  temptauerit,  a  beato  PETRO,  cuius  posses- 
sionem  inuadit,  absque  dubio  etemaliter  se  dampnandum  nouerit.  Hec  uero  traditio  facta  est  anno  domi- 
nice incamationis  M.G.LXV1I.  Indictione  XIII.  Huius  uero  traditionis  testes  sunt  canonici  Patherbrunnensis 
^cclesi^.  Almarus  decanus.  Thietmarus.  Bemhardus.  Manegoldus.  ABBAS  Helmuuardensis  ^cclesie  et  omnes 
fratres  eius.  Laici  autem  nobilis  uiri.  Thietmarus  de  Buren.  Gerlagus  de  Ittere,  qui  idem  predium  uice 
aduocati  suscepit.  Ministeriales  Patherbrunnenses.  Johannes  de  Mulehofen.  Herimannus  de  Asdagessen.  Con- 
radus.  Bertholdus.  Ministri  Helmuuardense%  Liutherus.  Bernhardus.  Rothulfus.  Thiederus.  et  alii  multi  Data 
V.  Kai.  AVG. 

Das  aafgcdruckte  Siegel  ist  das  scboo  beschriebene,  aber  beschädigt. 

CCCXL. 

Aus  einem  Kopiar  des  14.  Jabrhanderts,  im  Besitz  des  Criminal-Directors  Dr.  Gehrken  tu  Paderborn. 

In  Nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Philippus  diuina  fauente  clemencia  sancte  Coloniensis  eccle- 
sie archiepiscopus,  omnibus  Christi  fidelibus  tam  presentibus  quam  futuris  in  perpetuum.    Cum  ea  quo  pie 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1168—1169.  407 

et  ralionabfliter  fiunt  ad  indelebilem  posterornm  memoriam  transmitti  debeant,  placet  nobis  ad  omnium 
tarn  modernorum  quam  futurorum  peruenire  noticiam ,  quod  opidum  Susaciense  ex  consilio  priorum  Colo- 
niensium  et  ex  consensu  prepositi  Sfisaciensis  et  fratram  suorum  et  omnium  ciuium,  In  sex  parrochias  di- 
uisimus ,  Quod  prius  ex  primitiua  sui  institutione  cum  vniuersa  plebe  sua  sub  vna  sola  parrochya  collectum 
erat.  Id  autcm  ideo  fecimus,  qu!a  populus  eiusdem  adeo  auctus  et  multiplicatu8  erat,  quod  ab  uno  pa- 
ßtore  nuüatenus  sufBcienter  regi  poterat.  Ynde  quamlibet  parrochyarum  titulo  sue  ecclesie  asscripsimus, 
et  certis  eam  terminis  inclusimus.  Ad  ecclesiam  itaque  beati  Petri  pertineant  duo  Westhouen.  Preterea 
omnes  uille  extra  iacentes,  que  prius  etiam  ad  parrochyam  opidi  pertinebant,  exceptis  hiis  que  seeuntur. 
Ludrcnchuseu.  Thodenchusen.  Cuthenbeke.  Heppen.  Gelmen.  Vpmene.  Eueldenchusen.  que  ad  alias  eccle- 
sias  certis  distinctionibus  delcrmioate  sunt.  Placuit  autem  nobis  et  omnibus  qui  huic  parrochyarum  diui- 
sioni  intererant,  quod  conuentualis  ecclesia  beati  Patrocli  et  ecciesia  sancte  Walburgis  cuilibet  petenti  olei 
inunctionem  et  scpulturam  licito  prestare  possint.  Itaque  pastor  ecclesie  beati  Petri  sicut  et  pastores  alia- 
rum  ecclesiarum  baptismalium  rcfragari  non  debeat,  et  quod  ipse  sicut  et  alii  sacerdotes  certarum  parro- 
ch^iirum  in  summis  festiuitatibus  apud  ecclesiam  sanctj^  Patrocli  matutinis  interesse  et  ibi  usque  ad  sextam 
lectionem  manere  debeat,  et  quod  in  sancto  sabbato  pascbe  et  Pentecostes  infantem  vnum  de  sua  parro- 
chya ad  ecclesiam  sancti  Patrocli  baptizandum  transmittat,  et  quod  nullam  dominicis  diebus  infra  pascha 
et  octauam  pentecostes  in  ecclesia  sua  processionem  celebret,  sed  populum  suum  ad  ecclesiam  sancti  Pa- 
trocli ad  faciendum  ibi  sollempnem  processionem  transmittat,  et  quod  fundi  donum  a  preposito  Susaciensi 
inuestituram  uero  altaris  a  maiore  preposito  Coloniensi  ex  iure  archydiaconatus  recipiat.  Quoniam  autem 
hcc  ordinatio  a  nobis  facta  est  ex  consilio  prudentum  et  religiosorum  virorum,  presentem  inde  cartam 
conscribi  et  sigilli  nostri  inpressione  muniri  fecimus.  Statuentes  atque  sub  interminatione  horrendi  anathe- 
matis  dislricte  prohibcntes,  ne  aliquis  huic  nostre  ordinationi  contraire  siue  eam  infringere  presumat.  Si 
quis  uero  hoc  facere  attemptauerit,  ille  omnipotetitis  Dei  et  beati  Petri  apostoli  iram  et  indignationem 
incurrat,  et  perpetui  anathematis,  nisi  resipuerit,  reus  permaneat. 

CCCXLI. 

In  nomine  sancte  et  indiaidae  Trinitatis.  Phylippus.  Dei  gracia  saticte  Coloniensis  ecclesie  archiepi- 
scopus.  et  Ytalie  archicancellarius.  ||  Justitia  exigit  et  ratio  expostulat,  ut  ea  que  tempore  nostro  rationa- 
biliter  fiunt,  auctoritatis  nostre  munimine  roboremus.  Quocirca  notum  facimus  omnibus  Christi  fidelibus 
presentibus  et  futuris,  ad  quoscunque  presens  pagina  peruenerit,  quod  cum  Themo  de  Sosatia  impeteret 
Wegolinum  de  Tiunen  pro  decima  allodii  sui  quod  est  in  Tiunen,  et  contentio  inter  eos  inde  uerteretur 
idem  Wegolinus  in  presentia  nostra,  omnium  priorum  sancte  Coloniensis  ecclesie,  et  totius  capituli,  etmul- 
iorum  nobilium  et  prudentum  uirorum,  sinodali  iudicio  et  diffinitiua  sententia  optinuit,  quod  de  cetero  tarn 
decima  allodii  iuxta  ecclesiam  in  Hostineu  siti,  quam  attinentium  ad  predictum  allodium,  in  nuUo  tenetur 
ei  respondere,  nisi  quod  pro  ea  singulis  annis  in  festo  Beati  Jacobi  debet  iam  diclo  Thimoni  VI  solidos 
Sosatiensis  monete,  et  posteris  suis,  integre  soluere,  et  ipse  Wegolinus,  et  heredes  sui.  Nos  uero  hanc 
rationabilem  conuentionem  auctoritatis  nostre  munimine  roborauimus,  et  ne  quis  ausu  temerario  eam  in- 
fringere presumat,  sub  anathematis  uinculo,  presentem  paginam  inde  scribi,  et  nostro  sigillo  insigniri  pre- 
cepimus.  Huius  rei  testes  sunt.  Bruno  maioris  ecclesie  in  Colonia  prepositus.  Sifridus  Xantensis  prepositus. 
Widikindus  subdecanus.  Albertus  decanus  Sosatiensis.  Peregrinus  canonicus.  Gerardus  canonicus.  Comes 
Willelmus  de  Juliaco.  Comes  Albertus  de  Molbach.  Euerardus  comes  de  Altena.  Henricus  comes  de  Ames- 
bcrg.  Godescalcus  de  Patberg.  Albertus  et  Rebodo  de  Sosatia.  et  ahi  plures. 

Datum  Sosatie.  Idus  Nouembris  anno  Domini  M<^.C*^.LX^.VIIIP.  Indictione  I». 

Das  mit  grünseidenen  Faden  angehängte  Siegel  ist  sehr  beschädigt,  und  der  ganze  Rand  mit  der  Umschrift  ▼erloren  ge- 
gangen, jedoch  die  ganze  Figur  eines  sitaeoden  Bischofs,  mit  einem  Stabe  in  der  rechten,  und  einem  offenen  Buche 
ia  der  linken  Hand ,  noch  lu  erkennen.  #       r^r-^r^lr-% 

14*  Digitized  by  V^ÜOy  IC 


408  1169  —  117«. 


CCCXLIL 


^l  In  nomine  sancte  et  indiaidue  Trinitaiis.  ||  Ego  Lodowicus  quem  ad  regimen  Monasteriensis  ecclesie  di- 
oina  uoluit  uocare  dementia,  tarn  utile  duxi  quam  necessarium,  secundum  dispensationem  a  Deo  michi 
creditam,  omnibus  Christi  fidelibus»  et  roaxime  eis  qui  diuinam  seruitutem  profitentur,  in  omnibus  que  ad 
pacem  et  quietem  eorum  spectant  prouidere.  Nouerit  itaque  tam  futurorum  quam  presentium  karitas, 
quod  uenientes  ad  me  fratres  mei  Monasteriensis  ecclesie  maioris  canonici,  quanta  incommoda  a  ciuibus 
suis  extra  murum  interioris  urbis  circa  uallum  commorantibus  paterenlur,  sepius  michi  conquesti  sunt,  et 
ne  quandoque  per  insolentiam  laicorum  grauiora  incurrerent,  sollicita  cautione  et  prudenter  prouidentes» 
ut  eis  uallum  emunitatis  iure  conccderem  rogaucrunt.  Menle  igitur  eorum  petitione  et  causa  petitionis 
reuoluta,  quia  honesta  et  necessaria  michi  uisa  est,  rationabiliter  aurem  eis  accommodaui,  et  pro  bono 
pacis  utrobique  tam  canonicorum  quam  ciuium ,  uallum  in  circuitu  urbis  ab  ipso  muro  deorsum  usque  ad 
medium  fossati,  salubri  consilio  hominum  ecclesie  et  mmisterialium,  predictis  cauonicis  ad  suos  usus  omni- 
modis  emunitatis  iure  donaui,  ea  famen  distributionc,  ut  unaqueque  canonicorum  curia,  que  infra  mumm 
et  muro  uicinior  sita  est,  partem  sibi  oppositam  extra  murum  per  docliuum  aggeris  usque  ad  medium  fos- 
sati  sine  omni  reclamatione  ad  proprios  usus  ipsam  possidentis  obtineat.  Et  ut  debita  diligentia  precaae- 
rem,  quia  non  facile  deueniret  in  irritum,  quod  conscriptis  uerbis  in  pagina  esset  comprehensum,  predi- 
ctam  donationem  üt  rata  semper  et  stabilis  permaneat,  priuilegii  mei  conscriptione  firmaui,  et  impressione 
sigilli  roboraui.  Caueat  ergo  omnium  fidelium  dilecta  discretio,  ne  id  quod  ^cum  sincera  dispensatione 
factum  est,  aliqua  turbet  uel  infringere  laboret  presumptione.  Quicunque  enim  infregerit,  usque  ad  satis- 
factionem  anathematis  uinculo  teneatur  astrictus,  et  nisi  satisfecerit  ab  ecclesia  Dei  penitus  permaneat  alie- 
nus.  Est  autem  hec  donatio  facta  in  ipsa  ciuitate  Monasterii,  anno  M.C.LXVIIII.  presidente  sedi  apostolice 
Calixto  papa  III.  regnante  Friderico  Romanorum  imperatore  inuictissimo  et  semper  augusto.  Huius  rei 
testes  sunt  hi.  Bernardus  maioris  domus  prepositus.  Albertus  decanus.  Franco  cellerarius.  Godefridu^  secun- 
dus  cellerarius.  Engelbertus  prepositus  sancti  Mauricii.  Udo  custos  et  prepositus  sancti  Pauli.  Herimannus 
et  Wescelinus  subcustodes.  Hartwigus  c^ntor.  et  omnes  canonici.  Nobiles.  Herimannus .  de  Auenstrud.  Wede- 
kinus  aduocatus  de  Vreckenhorst.  Burchardus  de  Ascheberge.  Philippus  de  Eilen.  Ministeriales.  Wulfardus 
villicus.  Fridericus  de  Warenthorpe.  Gerlagus  de  Dingethe.  Henricus  de  Mereuelde.  et  alii  quam  plures. 

Das  auf  dem  sehr  langen  Pergamente  unten  seitwärts  in  einem  ? on  der  Schrift  leer  gelassenen  Rauoie  aufgebenete  Siegel 
ist  grösstentheils  zerstört. 

CCCXLIII. 

Aus  dem  Archive  zu  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Phylippus  Dei  gratia  sancte  Coloniensis  ecclesie  Archicpi- 
scopus.  Quamquam  ex  ofßcio  a  Deo  nobis  iniuncto  omnibus  debitores  simus,  iuxta  apostolum  dicentem, 
omnibus  omnia  factus  sum,  ut  omnes  lucrifacerem ,  tamen  his  qui  diuino  famulatui  obnixius  se  mancipa- 
runt,  ampliorem  curam  nos  conuenit  inpendere,  ut  quanto  maiorem  eis  quietem  in  pio  prouiderimus  pro- 
posito,  tanlo  apud  Deum  pro  nobis  et  omnibus  eorum  purior  et  acceptior  possit  esse  oratio.  Fratribus 
igitur  Capenbergensis  cenobii,  quorum  bona  ex  magna  parte  in  nostra  sita  sunt  dyocesi,  eiusdem  quietis 
«et  pacis  bonum  prospicere  cupientes,  sicut  eis  referentibus  agnouimus,  notum  facimus  tam  ftaturis  quam 
prcsentibus,  qualiter  Magister  OTTO  prepositus  in  Capenberg,  et  fratres  sui,  cum  uenerabili  quondam  pre- 
posito  Xanctensi  et  archidiacono  domino  Theobaldo,  et  cum  Ludolpho  Xanctensi  canonico  et  pastore  eccle- 
:Ae  in  Hamwinkele,  de  decima  domus  que  Stikelwic  dicitur  conuenerunt.  Talis  itaque  conuentio  facta  est, 
uX  pro  totius  decime  pensione  singulis  anbis  Septem  maldri  pastori  ülius  ecclesie  de  iam  dicta»  domo  sol- 

Digitized  by  V^OÖQlC 


1170.  409 

uantar,  et  de  minnta  decima  que  de  nutrimentis  animalium  solui  solet,  iaxta  decretum  Eugenii  PP.  libera 
fratrum  possessio  permaneat.  Quorum  maldrorum  medietas  debet  esse  siligo,  altera  medietas  auena.  Hanc 
conuentionem  idcm  Xanctensis  prepositus  Theobaldus  IHterarum  suarum  cautione  confirmauit  consilio  et 
assensu  canonicorum  suorum,  omnibus  hoc  notum  faciens,  quod  quiequit  de  predicta  decima  Ludolpho 
üiuente  concesserat,  hoc  quoque  eo  defuncto,  postquam  ecciesia  ad  manus  eius  redät,  eisdem  fratribus 
concessit.  Vt  ergo  conuentio  isla  firma  semper  et  inconuulsa  permaneat,  placuit  confirraatioDi  prefati  pre- 
positi  Theobaldi  nostram  quoque  pontificalem  confirmationem  superaddere,  eamque  sigilli  nostri  impres- 
sione  roborare,  prohibentes  sub  anatemate,  ut  nemo  deinceps  constitutionem  hanc  infringere  et  confirma- 
tioni  nostre  contraire  presümat.  Testes.  Sifridus  Xanctensis  prepositus.  Otto  quondam  comes  in  Capenberg 
et  postea  prepositus  eiusdem  loci.  Hermannus  Knethstedensis  prepositus.  Adam  Hauenbumensis  prepositus. 
Herimannus  Schedensis  prepositus.  Bertoldus  Xanctensis  ecclesie  «anonicus.  Godefridus  sancti  Gereoilis  ca- 
nonicus  in  Colonia.  Hermannus  Asniäensis  prepositus.  Heidenricus  prior  sancte  Walburgis  in  Susatia.  Euer- 
hardus  comes.  Engelbertus  frater  eius.  Arnoldus  comes.  Nobiles.  Euerwinus  de  Holte.  Gerhardus  nobilis  in 
Colonia.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  Incarnationis  M^C^.LXX®.  Indictione  III.  Epacta  L  Coucurrente  HI. 
Regnante  Friderico  Romanorum  imperatore  semper  Augüsto. 

Das  elliptiftcbe  Si^el  des  Erzbischofs  ist  der  Charte  aufgedruckt. 

CCCXLIV. 

Aus  dem  Archive  su  Kappenberg. 

In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  Ludewicus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus«  Quod  ma* 
iorum  nostrorum  sstnxit  auctoritas,  dignum  est  ut  hoc  pia  seruet  posteritas,  idque  immobiliter  teneatur, 
quod  pro  gloria  Dei  constitutum  esse  diooscitur.  Vnde  notpm  facimus  tarn  futuris  quam  prcsentibus,  quod 
nos  ecdesias  Alen  et  \¥ern6,  earumque  decanias,  a  predecessoribus  nostris  Capenbergensi  ecclesie  collatas 
esse  sc^ntes,  et  pro  canonice  religionis  fauore  approbantes,  concessionem«  eandem  nostri  quoque  auctori- 
tate  firmamus  officii,  excommunicaiAes  omnem  hon^nem,  qai  iam  dictas  ecclesias  repetendo,  fratres  Ca- 
penbergenses  grauare,  et  episcopali  auctoritati  contraire  presumpserit.  In  quo  facto  nos  antecessorum 
nostrorum  uestigiis  inherere,  et  Capenbergensium  Comitum  nos  benigne  memor^s  esse  intimamus,  qui  glo- 
riosis  doaationibus  multisque  honoribus  Monasterionsem  ecciesiam  sublimasse  noseuntur.  Vt  tgitur  hec  rata 
semper  et  inconuulsa  permaneant,  paginam  hanc  sigillo  nostro  communiuimus,  subnotatis  testibus,  quorum 
ista  sunt  nomina.  Vdo  pr^ositais.  Engelbertus  prepositus.  Franco  uicedominus.  Sifridus  magister  scolarum. 
Hartwicus  cantor.  HeceUnus 'subcustos.  Albertus  dapifer.  JRutgerus  marscalcus.  Ernestus  de  Monasterio.  Lu- 
bertas  de  Beuera.  et  alii  quamplurimi. 

Datum  anno  dominice  incarnationis  M^C^LXX.  indictione  EI. 

Das  grosse,  noch  wohl  erhaltene  Siegel  des  Bischofs  ist  mit  Pergamentstreifen   auf  einen  Ton   der  Schrill  freigeIasseneD| 
auf  beiden.  Seiten  aber  von  Schrift  umgebenen  Raum  des  unteren  Theiles  der  Charte  festgeheftet. 

CCCXLV. 

.  I  •  In  nomine  ss^cte  et  indiuidue  Trinitatis.  Pontificis  officio  nemo  est  qui  nesciat  esse  tam  dignum  quam 
iaudabile,  res  ecclesiarum  sibi  commissarum  in  quantum  facultas  suppetit  promouere,  et  earum  iura  more 
maiorum  suorum  sua  auctoritate  confirmare.  Quorum  exemplo  commonitus  et  auctoritate  communitus,  ego 
Loduvicus  sancte  Monasteriensis  ecclesie  humilis  prouisor,  domum  quandam  in  Gronhorst  uillasitam,  XXXti^ 
nummos  soluentem,  quam  quidam  ministerialis  Onargus  nomine  in  beneficio  tenuerat,  michi  resignatam, 
pro  Salute  anime  mee  Lisbernensi  ecclesie  deuotus  contuli,  monachorum  inibi  Deo  famidantiuml  satis  comjTp 


110  ilTo. 

modam  utilitati.  Sciendum  sane  quod  eandctn  domnm  ministerialis  quidam  sancti  Pauli  Wern  nomine  prius 
habucrat  in  beneßcio,  acceptaque  pro  ea  pecunia,  predecessori  nostro  pie  inemorie  domino  Fretherico 
episcopo,  longo  ante  quam  uxorem  duxisset  et  filiam  uUum  genuisset,  resignaucrat,  quam  itidem  uenera* 
bilis  idem  episcopus,  interuentu  Balduini  abbatis,  prcfato  Onargo  in  beueficium  contulerat.  Hec  idcirco 
diximus,  ut  si  deinceps  quisquam  forte  super  hac  re  querimoniam  temptauerit  mouere,  hoc  indiculo  po- 
steris  innotescat  quomodo  res  hec  acta  sit,  qualiterque  domus  illa  in  possessionem  Lisbernenäs  ecclesic 
nostra  scilicet  donatione  dcucnerit.  Ut  igitur  hec  donatio  et  ad  presencium  consolationem  proficiat,  et  ad 
futurorum  noticiam  perueniat,  utque  rata  et  inconuulsa  in  perpetuum  permaneat,  paginam  hanc  inde  con* 
scribi  et  sigilii  nostri  impressione  iussimus  communiri,  testibus  supter  annotatis.  Clerici.  Vdo  prepositus. 
Engelbertus  prepositus.  Franco  vicedominus.  Hecclinus.  Ricbertus.  Berno.  Älwinus.  Laici.  Comes  Syraon  de 
Techeneburg.  Widechinus  de  Reden.  Werne  de  Holnhurst  et  filius  eins  Godefridus.  Regenhardus.  Godefri- 
dus  capcllarius.  et  alii  Multi.  Si  quis  ergo  hec  infringere  vel  annullare  temptauerit,  nisi  cicius  resipiscat, 
perpetuo  anathemati  subiaceat. 

Acta  sunt  autem  hec  anno  dominice  incarnationis  M9.  C^.  LXX®.  Indictione  III.  Regnante  Fritherico  Ro- 
manorum imperatore  augusto,  anno  regni  eius  XVIIIF.  Amen. 

Vun  dem  unten  seitwärts  aufgedruckten  Siegel  ist  der  obere  Theil  weggebrochen;  in  dem  erhaltcDen  ist  die,   ao  einer 
andern  Urkunde  dieses  Bischofs  beschriebene  Beschaffenheit  des  Siegels  deutlich. 

CCCXLVI. 

Aus  dem  Fürstl.  Salm  -  Hurstmar'schen  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Notum  sit  tarn  presentibus  quam  futuris,  Quod  quidam  mi- 
nisterialis Monasteriensis  ecclesie  Henricus  de  Wid erden  obtulit  Deo  et  beate  MARGARETE,  sanctisque  quo- 
rum  reliquie  uel  nomina  in  cenobio  Asbeche  continentur  uel  honorantur,  domum  quandam  in  uiUa  Welle- 
the  cum  agris  et  omnibus  ad  candem  domum  pertinentibos,  pro  salute  anime  sue  suorumque  pa^entum, 
et  ad  subsidium  fratrum  ac  sororum  Deo  in  claustro  eodem  seruientium.  Hoc  autem  promisit  ei  conuen- 
tus  sororum  Deo  inibi  militantium,  quod  annis  singulis  anniuersarios  dies  patris  ac  matris  sue  et  duanim 
uxorum  eius  Constantie  et  Gertrudis,  cum  uigiliis  ac  missa  defunctorum  deuote  peragant.  Sed  et  hoc  sta- 
tutum  est,  ut  de  eadem  domo  in  feste  Sancti  Johannis  Baptiste,  quamdiu  idem  miles  uiuit,  conuentui  ser- 
uiatur,  cum  uero  mortuus  fuerit,  in  anniuersario  eius  hoc  seruitium  aministreiur.  Ut  autem  äoc  memorie 
commcndetur,  et  nulla  obliuione  deleatur,  ego  Ludewicus  sancte  Monasteriensis  ecclesie  episcopus,  huius 
priuilogii  inscriptione  et  sigilli  mei- impressione  confirmo.  Sed  et  hoc  sub  anathemate  prohibeo,  ut  nuUus 
heredum  eius  nee  quisquam  alius  eandem  domum  uel  aliquid  ad  eam  pertinens  de  claustro  illo  auferre 
presumat,  et  qui  fecerint,  pcrpetua  eos  excommunicalione  donec  resipiscant  condempno.  Testes  huius 
donationis  sunt.  Vdo  prepositus.  Franco  uicedominus.  Herimannus,  Godefridus,  Bernhardus,  canonici  maio- 
ris  .ecclesie.  Conradus  aduocatus  eiusdem  ecclesie.  Godcscalcus  comes  de  Lon.  Lefhardus  de  Helen,  Luber- 
tus  et  Rodolfus  de  Asbeche.  Lutbertus  de  Tuschusen.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M^.C^'.LXXö, 
Indictione  III«.  Regnante  Friderico  Romanorum  imperatore. 

Von  dem  mit  grünen  Schnüren  angehängten  Siegel  ist  nur  ein  Bruchstück  übrig. 

CCCXLVIl. 

Aus  dem  Fürstl.  Salm-Horstmar^schen  Archive. 

Philippus  Osnabrugensis  ecclesie  uocatus  episcopus,  suis  successoribns  nee  non  uniuersis  Christi  fide* 
libus  ubique  .terrarum  Deo  pie  faroulantibus,  gressibus  gemine  dilectionis  anhelare  ad  eterna  ^udia  diuine 

Digitizedby  V^ÖOQlC  * 


1170—1171.  i\\ 

uisionis.  Nouerit  presens  etas  et  discat  secutura  postcritas,  quod  Gerhardas  de  Varendohrpe  noster  mn 
nister,  ecclesic  nostre  de  predio  suo  duos  inansos  in  proprietatem  contradidit,  quorum  alter  in  parrochia 
Wertete  in  uiUa  Wessetcn  silus  e^i,  pro  quibas  mansum  nnum  ecclesic  nostre  proprium  in  parrochia  Sco* 
penge  in  uilla  Hauerbeke  situm  in  concambium  a  nobis  recepit,  quem  prefatus  Gerhardus  iure  propricla- 
tis  receptum,  nobis  per  omnia  cooperantibus,  ad  usum  Deo  in  cenobio  Asbeke  militantium,  pro  salute  sua 
et  suorum  in  proprietatem  donauit,  quam  donationem  in  domino  consummatam,  quam  ratio  iuris  et  pietas 
deuotionis  non  immerito  commendatam  approbauit,  eandem  et  nostre  auctoritatis  approbatione  digoam  uera 
ratio  iudicauit.  Placuit  etiam  nobis,  et  professoribas  pietatis  utile  uisum  est,  geste  rei  seriem  litteris  et 
sigillo  nostro  signare,  tum  ut  posteritas  memoriale  ueritatis  optineat,  tum  ut  callidus  liuor  litis  occasiones 
iu  pQSterum  non  ingerat,  immo  potius  pietatis  qui<Hcm  quantum  possibile  est  nostra  diligentia  firmet  et 
muniat  Nos  igitur  secundum  desideria  pauperum  in  Asbeke  militantium  geste  rei  ueritatem,  litteris  et 
sigillo  nostro  signatam,  banno  episcopali  firmatam  reliquimus,  quod  nobis  et  omnibus  deucftis  nostris  coo-' 
peratoribus  ad  dominum  nalere  confidimus  et  petimus.  Date  sunt  autem  huius  actionis  litter^  anno  domi- 
nice  incarnationis  M.C.LXX.  Indictionc  IIl».  Testes  hi  sunt  Thethardus  Maioris  ecclesie  decaiius.  Gerhardus 
minoris  ecclesi^  prcposilus.  Luitbrandus  eiusdem  ecclesie  canonicus.  Josep  episcopi  capellanus.  Euerhardus 
pincema.  Heremannus  de  Muskelen.  Malbode.  Frideric.  Thedericus  de  Lacgenbeke. 

Das  in  der  FaHe  der  nnlea  nach  rückwärts  nmgesdilagenen  Urkunde  angehängte  Siegel  leigt  da«  vorwärts  sthende  Brust« 
bild  des  Bischofs,  mit  unbedecktem  Haupte,  in  der  rechten  Hand  deo  Bischursstab,  in  der  linken,  an  den  Leib  an- 
gezogenen, ein  geschlossenes  Buch  haltend.  Das  Siegel  ist  beschädigt,  und  daher  voa  der  Umschrift  nur  noch  su 
lesen:  Philip ensis  £pc.  f. 

CCCXLVIII. 

Aus  der  Capaun^schen  Sammlung  zu  Bückeborg  mitgetheiU  durch  den  Bibliothekar  Moojer  zu  Minden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Heinricus  diuina  fauente  dementia  dux  Bawarie  et  Saxonie. 
Qnoniam  ex  ammonitione  apostoli  operari  bonum  debemus  ad  omnes,  maxime  autem  ad  domesticos  fidei, 
nostra  interest  et  omnium  eornm  qui  spiritu  Dei  reguntur,  maxime  ecclesiis  et  ecclesiasticis  personis,  qui 
domestici  fidei  dicuntur,  miserationibus  et  elemosinis  prouidere,  ut  merccdem  rccipiamus  in  tempore  opor> 
tuno  uitam  eternam.  Ea  propter  notum  facimus  uniaersitali  iidelium  tam  presentium  quam  faturorum,  qua- 
liter  DOS  pro  remedio  anime  nostre  et  parentum  nostrorum  allodium  nostrum  quod  hcreditario  iure  ad  nos 
deuolutum  est,  curiam  scilicet  in  Velden  cum  omnibus  attinentiis  suis,  cultis  et  incultis ,  pascuis,  pratis,  mo- 
lendinis,  aquis  aquarumque  dccursibus,  siluis,  uiis  et  inuiis,  mancipiis  et  omni  utih'tate  contingeiiti ,  Ecclesie 
sancte  Mari^  Dei  genitricis  in  Ouerenkierken,  consensu  heredis  nostri  legitimi,  karissirae  scilicet  filie  nostre 
Gerthrudis,  libera  donatione  contradidimus  qucmadmodum  hanc  eadem  ecolcsia,  adiutorio  domini  Wem- 
heri  bone  memorieWindensis  episcopi,  C.  marcis  ab  Heinrico  ministeriali  nostro  eam  comparauit  ex  coni- 
uentia  Volquini  comitis  de  Sualenberg,  cuius  nomine  eam  beneficii  iure  possedit.  Hanc  rgitur  legitimam 
donationem  contemplatione  fterne  retribulionis  ex  petitione  dilecti  domini  nostri  Annonis  episcopi  in  pro- 
sentia  multorum  honestorum  et  legalium  nirorum  prefatc;  ecclesie  bone  fidei  argumento  recognouimus  et 
ratam  habcri  fecimus,  Statuentes  ut  nulli  omnino  hominum  liceat  hoc  factum  nostrum  immutare,  uiolare 
uel  ei  aliquatenus  contraire,  et  idcirco  ad  perpetuum  monimentum  instrumentum  hoc  conscribi  et  sigülo  nostro 
insigniri  fecimus.  Testes  qui  interfuerunt  hü  sunt  Anno  Mindensis  episcoipus.  Conradus  decanus.  Godcfridus 
diaconus.  Fridericus  diaconus.  Hermannus  subdiaconus.  Liudolfus  sacerdos  de  sancto  Martine.  Gerhardus 
prepositus  de  Ouerenkerken.  Henricus  comes  de  Rauehesberg.  Guncelin  comes.  Conradus  de  Rothe.  Arnol- 
dus  de  Dorstad.  Reinhardus  de  Richlind.  Meinricus  de  Groue.  Hermannus  de  Bukkeburg.  Eizo  de  Slon. 
Bemhardus  de  Vurebomen.  Euerhardus  et  fratcr  eius  Heinricus  de  Landesberg.  Ministerialen  ecclesie.  Eil- 
wardus  de  Hollhusen.  Erminold  de  Mandesle.  Hartbertus.  Thiethardus.  Helmbertus.  cum  iunumei*abi]ibus  no? 

Digitized  by  VjOOQlC 


442  ini.^ 

bflibus  et  ministerialibns  diaersaram  prouinciarum.  Acta  sunt  h^  anno  dominiof  incamationis  H<>.Co.LXXR 
ladictione  Un.  Data  Ferd^  per  manum  Hartwici  Utiedensis  BremensU  canonici,  in.  Non.  AugustL 

CCCXLIX. 

Aus  dem  Archife  der  Stadt  Osnabrück. 

Fredericas  Dei  gratia  Romanorum  Imperator  Augustus.  ||  Ad  hoc  diaina  ordinante  clmientia  romani 
imparii  gubemacula  suscepimus,  ut  omnibus  uim  et  iiHuriam  patientibus  scatum  noslre  protociionis  offeren- 
tes  in  necessitatibus  suis  subuenire  debeamus.  Videntes  igitnjr  aillictiones  et  pressaras  ciuium  Osuabrogen«- 
sium,  quas  ab  extrinsecis  iudicibus  sustinueront,  qui  eos  extra  ciuiiatem  ad  aliena  et  insolHa  iara  solebant 
euocare,  ex  consueta  benignitatis  nostre  dementia  statuimas,  ne  quis  index  extrinsecus  manens  quemqnaoi 
ex  ciuibus  pro'  aliqna  causa  presumat  euooare,  nisi  prius  querimoniam  soam  in  ciuitate  coram  ciuitatis  recto* 
ribus  vel  coram  Dobis  exscqoatur,  et  secnndum  ciuitatis  ius  consuetudinarium  debitam  consequatur  iusU- 
ciam.  Quecunque  autem  uocationes  ante  hec  tempora  fact^  sunt  ab  extrinsecis  iudicibus,  e£fectum  non 
habeant,  sed  in  irritum  reuocentur.  Vt  igitur  huius  tradicionis  edictum  semper  innotescat  uniuersis  imperä 
fidelibus,  hanc  inde  cartulam  conscriptam  sigillo  nostre  maiestatis  iussimus  insigniri.  Sts^entes  ut  quicon- 
que  hoc  iofringere  attemptauerit,  a  gratia  nostra  sit  tilienus  et  banno  nostro  subiaceat,  donec  dignam  no- 
bis  et  ciuibus  satisfactionem  exhibeat  Datum  Goslari^  anno  dominic^  incamationis  M^.C^.LXX^'.P.  Indictiooe 
im«.  Xlin»  Kai.  Decembris.  Feliciter.  AMEN. 

Das  ^osse  luiserlicbe  Siegel  ist  mit  seideneD  Faden  angehängt,  aber  «twas  beschädigt. 

CCCL. 

In  nomine  sancte  et  indluiduf  Trinitatis.  Ludewicus||Dei  gratia  Monasterieiisis  ecclesi^  hnmilis  mini- 
ster. Apostolica  edocti  ammohitione,  quoniam  dicit,  dum  tempus  est  operemini  bonum  ad  omnes,  maxime 
autem  ad  domesticos  fidei,  tunc  maxime  superni  patris  misericordiam  nobis  conciliare  credimns,  si  senio- 
rum  eins  commodis  prout  facultas  suppetit  prouidemus.  .Quocirca  notum  facimus  tam  futuris  quam  pre- 
sentibus  Christi  fidelibus,  quaiiter  decimam  domus  in  Curethe  que  Dichus  dicitur,  que  videlicet  decima 
nostri  iuris  erat,  fratrtbus  CAPENBERGENSIBVS,  diuini  amoris  intuitu,  perpetuo  conccssimus,  qnemadmo- 
dum  et  predecessores  nostri,  eo  pacto,  ut  nichil  amplius  annuatim  inde  ad  domini<;aturam  nostram  per- 
soluant,  nisi  tantum  JII.  solides  Monasteriensis  monete,  inclusa  eüam  minuta  decima.  Igitur  auctoritate  Dei 
et  beatorum  apostolorum  PETRI  et  PAYLI  ac  nostra,  omnem  hominem  anathemati  subicimus,  quiounque 
hanc  nostram  gratuitam  donationem  aliquo  modo  labefactare  presumpserit.  Vtque  nichil  ei  firmitalis  desif^ 
eam  presenti  carta  sigillique  (lostri  impressione  communiuimus.  Testes  sunt  huius  rei.  Vdo  prepositus.  En- 
gelbertus  prepositus.  Franco  uicedominus.  Sifridus  magister  Scolarnm.  Hartwicus  canton  Godefridus  de  Pa* 
derbumen.  Hezclinus  subcustos.  Laici  vero  Albertus.  Rutgerus  marscalcus.  Emestus  de  Monasterio.  Luther- 
tus  de  Bevera.  Woldericus  de  Albrecteslo.  Werengis  camerarius.  Godefridus  camerarius.  Actum  est  anho 
dominic^  Incamationis  M^.C^LXXI^.  Indictione  IUI.  Regnante  Glorioso  •Romanorum  Imperatore  Friderico 
Semper  Augusto. 

Das  mit  Pergamentstreiren   auf  di6  Charte ,   in  ein«  zwischen  der  Schrift  leer  gelassene  Stelle,  aufgdieftetd  Siegel  ist 
dasselbe,  wie  bei  eioer  andqfn  Urkunde  dieses  Bischofs  beschrieben,  aber  beschädigt. 

CCCLI. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis,  ipsa  fauente,  Euergisus,  Patherboraensis  episcopus.  Cpnrado 
abbati  karissimo  et  por  eum  dilectc  sibi  Helmuuardensi  ecclesi^.     Quoniam  apostolo  monente  iubemur, 


Digitizeö  byC^OOQlC 


ilTi.  fJ3 

dum  tempus  habemus,  operari  bonum  ad  omnes,  nos  considerantes  plurima  largitatis  monimenta  que  ab 
antecessoribus  nostris  episcopis  eidem  collata  sunt  ecciesie,  simulque  retractautes  humane  conditiouis  anci- 
pitem  statum,  aliqua  nostr  c  liberalitatis  indicia  ob  amorem  et  reuerentiam  beate  Dei  genitricis  MARI^  san- 
ctique  PETRI  principis  apostolorum,  quorum  honori  dicata  est,  studuimus  superaddere,  que  nobis  in  tem- 
pore necessitatis  eorum  interuentu  apud  Deum  ualeant  proficere.  Igilur  que  subiecta  sunt  nota  esse  uolu- 
mus  tam  presentibus  quam  futuris  Christi  fidelibus.  Conradus  uenerabilis  abbas  prefati  loci,  cupiens  uti- 
litatibus  ecclesie  sibi  commisse  pro  uiribus  suis  in  omnibus  prospicere,  inter  alia  multa  sue  Industrie  moni- 
menta, nouale  quoddam  in  loco  qui  dicitur  longa  uallis>  annitentibus  fidelibus  suis,  multo  labore  et  pluri- 
mis  inpensis  excoli  fecit.  Et  quia  nostre  potestatis  erat,  incolas  eiusdem  loci  delegare  cui  ucllemus  ^ccle- 
sie,  primo  quidem  statueramus  eos  ecciesiam  in  Herstelli  debere  frequentare«  Sed  abbas  sepe  dictus  et 
sui  merito  sepius  memörandus,  quia  idem  nouale  infra  terminos  Theslensis  parrochie,  que  suii  iuris  est, 
continetur,  altiori  consilio  preuidens,  eos  graui  labore  longioris  uie  ab  hoc  incolatu  posse  deterreri,  ac 
proinde  grauem  laborem  suum  in  irritum  deduci,  humili  prece  ac  deuote  seruitutis  exhibitionc  cum  inter- 
uentu fidelium  uostrorum  obtinuit,  ut  statutum  hoc  non  inuiti  mutaremus.  Itaque  dilectionis  eins  concessi- 
mus  arbitrio,  ut  quod  sibi  uideretur  commodius  ordinaret  de  populo.  Hoc  autem  sine  retractatione  uola- 
mus,  ut  forum  nostrum,  quod  institutum  est  a  nobis  in  prescripta  uilla  nostra,  solito  more  frequentent. 
Vt  autem  hec  nostra  concessio  inconuulsa  perseueret  in  secula,  kartam  hanc  conscribi  fecimus  atque  im- 
pressione  sigilli  nostri  signatam,  beati  PETRI  apostoli  nostreque  auctoritatis  banno  roborauimus  et  muniui- 
mus,  ut  nuUa  deincepi^naior  siue  minor  persona,  quod  pia  nostra  decretum  est  intentione,  temerare  pre- 
sumat  uel  rescindere.  ™orro  hec  acta  sunt  anno  dominice  incarnationis  M.C.LXXI.  Indictione  IUI.  Huius 
nostre  concessionis  testes  sunt.  BERNHARDVS  canonicus  Patherbornensis  ecclesie.  KRÄHT  fratruelis  noster. 
Ministeriales  uero  eiusdem  ecclesie  nostre.  Andreas.  Ricoldus.  Hugo.  Liuderus.  Vdo  de  Weten.  et  alii  multi. 

Von  dem  auf  die  Urkunde  gehefteten  Siegel  ist  nur  noch  ein  Bruchstück  vorbanden. 

CCCLII. 

Aus  der  Csipaun'schen  Sammlung  eu  Bückeburg,  roitgetheilt  durch  den  Bibliothekar  Moojer  zu  Minden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Theodericus  Adelberti  marchionis  filius.  Nouerit  omni- 
um  in  Christo  fidelium  tam  presentium  quam  futurorum  industria,  qualiter  Deo  et  dilect§  genitrici  sue 
Marie  in  Ouerenkirken  ob  remedium  anime  mee  duos  mansos  in  uilla  que  dicitur  Velden  cum  omnibus 
attinenciis,  coUaudantibus  inquam  coheredibus  nostris,  patre  meo  uidelicet  et  filio  meo  Theoderico,  et 
duas  areas  claustro  in  Ouerenkirken  adiacentes,  ad  fidelium  Deo  inibi  militantium  sustentationem  in  per- 
petuum  contulimus.  Vt  autem  hec  nostre  traditionis  auctoritas  rata  et  inconuulsa  omni  euo  permaneret, 
sigilli  nostri  impressione  et  testibus  idoneis  subter  notatis  cartule  nostre  inscriptionem  corroborari  dignum 
duximus.  Sunt  autem  hü.  Meinerus  Burgrauius  in  Werbene.  Ericus  de  Pefelde.  Macharius  de  Doreburg, 
Aluericus  de  Hachelen.  Cristianus  Stumpe.  Giselerus  de  Meredorpe.  Lentfridus  de  Slon.  Heinricus  de  Co- 
tene.  Anno  de  Cocstide.  Helwigus  de  Wirbene  Anno  dominice  incarnationis  M.C.LXXI.mo  Indictiono  IIII. 
Data  per  manum  Reinhardi  notario,  Gerharde  preposito  de  Ouerenkirken,  in  Wirbene. 

CCCLIII. 

Aus  einem  Kopialbucbe  des  Martini -Stifts,  im  Besits  des  Bibliothekars  Moojer  su  Minden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.    Anno  Dei  misericordia  Mindensis  ecclesie  episcopus.    Quo- 
niam  locis  diuino  cultui  mancipatis  frequentius  uigilanti  cura  me  perpendi  debitorem,   non  solum  ut  eis  a 
fidelibus  contradita  conseruarem,  uerum  etiam  ut  inibi  Deo  seruientium  tenoitatem  rerum  ausmento  df^t 
Cod.  dipl.  hUt.  Wcstfal.  U.  15  Digitized  by  V^OOQlC 


114  liTi. 

prie  largitionis  subleuarem,  nobis  profuturum  non  ambigimus.  Quapropler  notum  sit  uniuersis  sancte  eccle- 
sie  patribus  et  filiis  tarn  presentibus  quam  futuris,  quia  ego  predictus  Anno  ecclesie  bcati  Mariini  ad  au- 
gendam  fratrum  prebendam,  ob  salutem  patris  mci  Ottonis  et  matris  mee  Gunderadis  fratrumque  meorum 
uidelicet  Waltheri,  Euerhardi,  Heinrici,  et  sororis  mee,  et  mei  ipsius,  omne  predium  meum  in  Dhugentorp 
et  mansum  unum  in  Dornhem,  cum  areis»  agris  cultis  et  incultis,  uiis  et  inuiis,  pratis,  pascuis,  slluis,  ue- 
nationibus,  piscationibus,  aquis  aquarumue  decursibus,  molendinis,  nee  non  cum  omnibus  appendieiis  quc 
uominari  possunt,  legitimorum  heredum  meorum  collaudatione  contradidi.  Ex  bis  quoque  bonis  ordinaui- 
mus,  ut  post  octauam  beati  Martini  in  primo  die  missa  pro  pcccatis  totius  nostre  cognationis  decantetur, 
et  in  subsequenti  pro  defnnctis  celebrelur,  ut  de  tarn  salutari  ordinatipne  nostre  cognationis  posteritas  gau- 
deat,  pro  bis  transitoriis  etern9  beatitudinis  gaudia  percipiat.  Insupcr  ex  predictis  bonis  plura  statuimus, 
ut  quicunitue  fratrum  ea  in  obedientia  tenuerit,  in  anniuersario  nostri  obitus  unicuique  fratrum  duos  dena- 
rios  dispenset,  et  candelam  alicuius  quantitatis  et  oblationem  plenam  et  honestam  sacerdoti  missam  defun- 
ctorum  celebranti  faciat  apportari.  Nos  preterea,  communicato  quorundam  fidelium  consilio,  Walthero  de 
Gapele  super  eadem  bona  concessiraus,  et  eo  defuucto  ad  nostros  consanguineos  in  ordine  quasi  iure  he- 
reditario  transeant,  ut  sie  prcnominata  bona  fideli  tuitione  predicte  ecclesi^  in  perpetuum  conserucntur. 
Preterea  uniuersitati  fidelium  innotescat,  quia  telonium  in  feste  Martini  et  sortem  quf  ex  ipso  prouenire 
potent,  tenuitati  et  indigenti^  predicte  ecclesie  fratrum  perpetualiter  adieci.  Nos  igitur  omnem  uersuciam 
et  iniquitatem  impiorum  que  in  posterum  succrescere  posset  amputantes,  paginam  tradilionem  hanc  in^se 
continentem  sigilli  nostri  impressione  insigniuimus,  banno  stabiliuimus,  et  testibus^oneis  corroborauimus. 
Nomina  teslium  sunt  hec.  Thietmarus  maioris  ...  ^ 

>(tlier  bricht  die  Urkaode  offenbar  unvollständig  ab,  obgleich  das  Kopialbuch  keinen  Mangel  andeutet.) 

CCCLIV. 

Notum  sit  uniuersitati  fidelium  lam  presentium  quam  futurorum  in  exemplum  bone  actionis,  quia 
quidam  nobilis  nomine  Mirabilis,  cum  se  orbatum  omni  prole  et  berede  cerneret,  ob  salutem  animc  sue 
suorumque,  Deum  sibi  hcredem  adoptare  studuit,  atque  in  mansione  sua  quc  uulgo  Brok  dicilur,  mona- 
sterium  condere  et  in  eo  uiros  monaslice  professionls  ponere,  diu  ac  diu  cogitauit,  et  omne  Patrimonium 
suum  possessionemque  uniuersam  bcalo  Egidio  conlradens.  Quum  ergo  actionem  uoti  huius  cum  omni 
discretione  perficeret,  profecto  quia  dilectio  maier  est  omnium  uirtutum,  non  sue  satis  confisus  industrie, 
dominum  Tidfridum  abbatem  in  insula  Mindensis  ciuilalis  primo  super  hoc  negocio  consultus  adiit,  eiusquc 
consilio  pariler  dominum  Warnerum  prefate  ciuiialis  episcopum  adierunt,  et  ob  tuitionem  earum  rerum 
tutordm  et  patronum  in  hac  factione  ipsum  elegerunt.  Preterea  ut  ipsius  beniuolentiam  atque  totius  cleri 
sui  prefatus  locus  in  omni  superueniente  casu  haberet,  roundiburdio  ipsi  dato,  Uli.  simul  curias  uacantium 
sed  liberorum  bonorum,  in  usus  episcopi,  episcopo  tradidit,  et  fratribus  maioris  ecclesie  beati  Petri  duas. 
Pro  hac  pia  donatione  dominus  episcopus  prcbende  usum  !n  ecclesia  beati  Petri  sibi  dedit,  simul  quoque 
XX.  marcas,  vni  autem  sororum,  qui  uidebatur  habere  partera  in  hereditate  prefali  nobilis,  XL.  marcas, 
alteri  uero  sororum  prebendam  in  monasterio  sanctimoninliuni,  in  definilara  possessionis  allegationem.  Ce- 
tera uero  omnia  que  possidere  uidebatur  in  uillis  et  uiculis  publicisque  functionibus,  in  curtibus,  in  siluis 
et  forestibus  forestiumque  iure,  in  mancipiis,  mausis  atque  iugeribus,  ex  integre  tradidit  beati  Egidii  cu- 
stodie.  Beneficilia  autem  bona  militum  suoinim  cum  usu  et  utilitate  ex  iis  proueniente  in  sua  potestate 
detinuit,  vt  si  dominus  episcopus  dimidium  reciperet  .  .  .  daret,  ea  ipsi  ex  integre  legaret.  Quod  si  id 
episcopus  non  faceret,  ut  ea  quocunque  poslea  ostenderet  nobilis  ille,  eo  episcopus  daret  Hec  itaque 
ratio  de  bonis  militum  usque  ad  obitum  domini  Werneri  episcopi,  sub  quo  hec  acta  sunt  etdefinita,  per- 
mansit,  post  cuius  obitum  succedente  domino  Annone  episcopo,  quorundam  discretorum  consilio  et  auxilio 
id  in  ea  re  diifinitum  est,  ut  eadem  bona  militum  prefati  nobilis ,  de  quibus  sepe  habita  jest  questio. .  cum 

Digitized  by  VjjOOQIC 


1171  —  1172.  WH 

Omnibus  appendiciis  et  utilitatibus  SQCcessiuis  beato  Egidio,  coram  episcopo,  coram  Bcrnardo  de  Welpene 
aduocato  monasterii  in  insula,  coram  episcopo,  abbate  domino  Tidfrido  eiusque  monastcrii  fidelibus  qui- 
busdam,  coram  fratribus  quoquo  cenobii,  ipso  episcopo  annuente  et  auctoritatcm  prestante,  firmissima  do- 
natione Iradidit  in  manus  et  in  regimcn  possessioneraque  prefati  abbatis  suique  cenobii  in  perpetuum.  Hanc 
traditionem  quiete  et  inconcusse  atque  incondictorie  prefatus  abbas  nobili  isto  uiucnte  duobus  annis  et 
amplius  possedit,  nee  ab  episcopo  nee  ab  aliquo  lesus  aut  pulsatus  in  aliquo.  Cum  igitur  huiusmodi  tra- 
ditio tam  legitime  atque  discreto  processu  non  minus  etiam  canonico  atque  ecclesiastico  in  presentia  .  .  . 
in  presentia  quoque  dominici  corporis  altari  in  quo  hec  tradita  sunt  superposito  in  testimonium  illius,  facta 
sit,  miramur  qua  temeritate  et  temeritatis  audacia  accingentur,  qui  nee  Deum  respicientes  *)  propter  ho- 
mines,  uel  homines  propter  Deum,  tam  legitimam  et  solleninem  donationem  Deo  et  beato  Egidio  factam 
infringere  studenU 

Das  Ganze  ist  auf  ein  kleines  Stück  Pergament,  mit  einer  kleinen,  engen  und  an  Al>kür£ungen  reichen,  daher  an  sich 
schon  schwer  zu  entziffernden  Schrift  geschrieben,  deren  Vcrständniss  aber  noch  mehr  durch  die  grosse  Beschädi- 
gung des  Pergamentes  erschwert  wird,  durch  welche  einige  Worte  ganz  zerstört  aud  ausgefalleo  sind.  Ein  Siegel 
ist  nie  yorbanden  gewesen,  auch  Ton  einer  andern  Form  der  äusseren  Beglaubigung  keine  Spur. 

CCCLV. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Quoniam  plerique  huius  temporis  filii,  quos  amor  habendi 
armat  ad  iniuriam,  auaricia  exacuit  ad  rapinam,  pias  parentum  suorum  infringere  et  in  usus  suos  si  pos- 
sunt  retrahere  non  erubescunt  oblationes  et  elemosinas,  dominus  Lothewicus  Sanct§  Monasteriensis  ecclesie 
uenerabilis  episcopus,  cuiusdam  concanonici  sui  Bernhardi  de  Ibenburcn  deuotam  et  rationabilem  donatio- 
nem, que  presentis  pagine  testimonio  et  ueritate  memoriis  omnium  est  commendata,  sigilli  sui  irapressioue 
et  auctorilate,  ut  in  euum  rata  et  indiuulsa  permaneat,  dignatus  est  corroborare.  Nouerit  itaque  omnium 
Christi  fidelium  dilectio,  quod  predictus  Bernhardus  de  Ibenburen  quosdam  agros  quos  in  Nuhtlon  de  pre- 
dio  suo  habuerat,  consensu  parentum  et  coheredum  suorum,  ad  frugem  et  salutem  anime  sue  conuertit  et 
hoc  modo  contradidit.  De  dote  Nuhtlensi  quam  tunc  temporis  presbiter  Hcinricus  habuerat,  pro  memo- 
ratis  agris  sub  ipsa  positis  et  colendis,  conuentui  beate  Marie  in  Monasterio,  VII.  Idus  Februarii,  quamdia 
Bernhardus  superest  pro  anniuersaria  fratris  sui  Conradi  memoria,  ea  die  a  conuentu  in  decantacione  uigi- 
liarum  et  misse  defunctorum  usque  ad  obitum  Bernhardi  celebranda,  tres  solidi  probate  Monasteriensis 
monete  ad  commuuem  illius  diei  refectionem  annuatim  exsoluentur,  additis  insuper  tribus  denariis,  quorum 
unus  in  missa  ad  altare  offeretur,  secundus  ecclesiastico  dabitur,  de  tercio  nocturnalis  cerea  candela  com- 
parabitur.  Presbiter  quoque  qui  predictam  dotem  in  bencficio  lenuerit,  ut  sub  premisso  canone  et  pacto 
agros  quiete  possideat,  superstile  Bernharde,  singulis  annis  eadem  die  pro  anima  eiusdem  Conradi,  uigi- 
lias  cum  missa  defunctorum  celebrabit,  et  cereum  nocturnalem  in  Nuhtlensi  ecclesia  prouidebit.  Bernhardo 
uero  uniuerse  camis  uiam  ingresso,  deinceps  supradictum  debitum  de  agris  in  die  obilus  sui  memorato 
conuentui  in  prenotatos  usus  annuatim  persoluetur,  et  cessante  Conradi  memoria,  ipsius  Bernhardi  singulis 
anniuersariis  diebus  tam  a  conuentu  quam  a  Nuhtlensi  presbitero  sicut  prescriptum  est  celebrabitur. 

Facta  est  autem  hec  donatio  in  uilla  que  dicitur  GReveN,  coram  comite  Bcnnicone,  Anno  dominice 
INcamationis  Millesimo  centesimo  LKKIl**.  Indictione  Via.  In  Kai  Februarii,  presidente  Romane  sedi  Calixto 
IIl^.  Regnante  uictoriosissimo  imperatore  Friderico,  presenlibus  et  attestanlibus,  Clericis.  Domino  Vdone 
preposito  beati  Pauli  in  Monasterio.  Wescelino  presbitero^  in  Greven.  Nobilibus,  patre  ipsius  Bernhardi  Go- 
descalco  de  Ibenburen  et  fratre  eius  Wernhero.  Philippe  de  Elen.  Duobus  fratribus  de  Saltesberch,  Theo- 


*}   Wahrscheinlich  ist  die  im  Originale  gebrauchte  Abkiinung  rentes  so  zu  lesen.  ^^ 

15*  Digitizedby  Google 


416  iiT2. 

dorico  et  Wibaldo.  Liberis.  Sigifrido  de  Hotighüsen.  Herimauno.  Liazone.  Godefrido.  Hioisterialibos.  Sigewino 
de  Hostenuelde.  Meiobardo  de  Sprakelo.  et  ceteris  qaam  pluribus. 

Das  auf  eioeiD  aas  der  Charte  selbst  gebiMeteo  Pergament<lrc*trea  mit  schqialeo  Pergamentriemen  angeheftete  Siegel  i&t 
kreisförmig,  und  setgt  den  Bischof  in  seinem  Ornate,  mit  einer  niedrigen  Mitra  auf  dem  Kopfe,  in  der  rechten 
Hand  den  gerade  ^or  sich  ausgestreckten  Bischofsstab,  in  der  linken  ein  offenes  Bach  mit  der  Innschrift:  Fax  vobis, 
haltend,  auf  einem  niedrigen  Sessel  sitzend,  dessen  Seitentheile  aus  HundekÖpfen  gebildet  werden,  und  dessen  Fasse 
in  Thierkrallea  ansgeben;  mit  der  Umschrift:  Ludhewicus  Dei  Gra«  Monaaterieiuis  Eps. 

CCCLVI. 

Aus  dem  Archive  su  Kappenberg. 

In  nomme  sancte  et  indiuidac  Trinitatis.  L&dcwicus  Dei  gratia  Monasteriensis  ecclesie  episcopas.  || 
Notiim  Sit  tarn  futuris  quam  presentibus  Christi  fidelibus,  qualiter  pie  memorie  predecessor  DOster  Freden- 
ens  episcopusy  quendam  mansum  in  Metlere  que  antiqua  dicitur  sitam,  quem  quidam  ministerialis  soos, 
Herimannus  nomine,  in  feodo  habebat,  ipso  Herimanno  annuente,  Cappenbergensi  ecclesie  pro  remedio 
anime  sue  coutradidit.  Cuius  piam  voluntatem  et  factum  nos  imitari  cupientes,  candem  donationem  pre- 
senti  carta  et  Sigilli  nostri  impressione  confirmamus,  sub  anathemate  interdicentes,  ne  cuiusquam  condi- 
tionis  persona  eam  in  perpetuum  cassare  presumat  Testes  aulem  sunt,  eiusdem  ecclesie  prepositus  Heri- 
maimus,  et  Uelmwicus  sacerdos  et  canonicus  eiusdem  ecclesie.  Thietmarus  canonicus  Monasteriensis  eccle- 
sie maioris.  Hildeboldus,  Theodericus,  capellani  episcopi.  Minisleriales.  Godefridus.  Rotgerus  filius  eius.  Ce- 
sarius.  Hugo.  Bemhardtis.  Actum  est  anno  dominice  Incarnationis  M^.C^LXXMI.  Indictioue  V.  Regnanle 
Romanorum  Imperatore  glorioso  Fretherico. 

Das  grosse  Siegel,  wovon  der  untere  Theil  abgebrochen,  ist  mit  Pergamentstreifen  an  einem,  im  mitüeren  Thetle  der 
Urkunde  leer  gelassenen  Baume  festgeheftet,  und  von  allen  Seiten  mit  Schrift  umgeben. 

CCCLVII. 

.  j  •  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Lodewicus  Dei  gratia  sancte  Monasteriensis  ecclesie  humilis 
minister.  Quod  ad  posteritatis  noticiam  perucnire  uolumus,  litterarum  monimentis  mandare  prouida  delibe- 
ratione  curauimus.  Siquidem  officii  nostri  est  ac  desiderii,  res  ecciesiarum  pauperum  Christi  quantum  fa- 
cultas suppctit  promoucre,  et  ne  forte  alicuius  improbitate  uel  molestia  pulsentur,  in  his  que  nostra  beni- 
•uolentia  perceperunt,  cauta  circumspectioue  prouidere.  Quapropter  notum  facimus  tam  presentibus  quam 
futuris  Christi  fidelibus,  quod  quidam  ministerialis  noster  Albero  nomine  curtem  quandam  que  est  in  uilla 
Walttorpe,  quam  a  nobis  habuit  in  beneficio,  consensu  et  uoluntate  heredum  suorum,  ipsis  multisque  aliis 
honestis  uiris  presentibus,  liberam  resignauit.  Quam  rogatu  ipsius  Alberonis  cum  omnibus  que  ad  ipsam 
curtem  speclant,  siluis,  pratis,  riuis,  pascuis,  molendino,  agris  cultis  et  incultis,  decimis  tam  agrorum  quam 
que  dicuntur  minutorum,  cumque  duobus  mansis  inbeneficiatis  in  uilla  Richclincthorpe ,  Lisbemensi  ecclesie 
legitima  traditione  contulimus,  nullaque  de  his  in  futurum  inibi  Deo  seruientes  qucrimonia,  nulla  uolumus 
grauari  molestia.  Si  quis  autem  huic  nostre  concessioni,  nostrae  confirmationis  auctoritati  temerc  obuiare 
temptauerit,  eterno  anathemati  subiaceat,  nisi  resipuerit.  Hec  igitur  ut  rata  et  inconuulsa  omni  perma- 
neant  tempore,  hanc  paginam  inde  conscriptam  sigilli  nostri  impressione  et  banni  confirmauimus  auctori- 
tate,  subiecta  testium  annotationc,  quorum  hec  sunt  nomina.  Clericorum.  Albertus  decanus.  Vdo  prepositus. 
Theodericus  de  Cruzewic.  Sifridus  magister.  Hartuuicus.  Godefridus.  Thitmarus.  Hermannus.  Albertus.  Ge- 
rardus.  Bemo.  Liberorum.  Simon  de  Ticheneburch  comes.  Hermannus  comes  de  Rauenesberc.  Henricus  comes 
de  Dale.  Widekinus  aduocatus.  Rodolfus  de  Steinuorthe.  Bemardus  de  Horstmar.  Wolbertus  de  Dipenham. 

Digitized  by  L^OOQ IC 


11T2.  4<7 

Beraardas  de  Uppia.  Lilhardos  et  Godescaldas  de  Elen.  Ministerialium.  Eraestas.  Bernardus.  Henricas.  En- 
gelbertus.  Bernardus.  Burchardus.  et  alii  multi.  Acta  sunt  hec  Honasterii  anno  dominice  incamationis 
M.C.LXXII.  Indictione  V.  Regnante  Friderico  gloriose  Romanoram  imperatore,  anno  regni  eins  uicesimo 
primo;  Imperii  autem  uicesimo. 

Das  unten  seitwärts,  znm  Theil  in  einem  Ton  den  untersten  Zeilen  der  Schrift  ausgesparten  Baume  aufgedruckte  Siegel 
ist  swar  am  Rande  sehr  beschädigt  9  übrigens  aber  noch  Tollständig,  und  hat  die  früher  beschriebene  Einrichtung. 

CCCLVIII. 

Aus  dem  Archive  des  Johaoois- Stifts  su  Osnabrück. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Phylippus  per  misericordiam  Dei  Osnaburgensis  ecclesie 
humilis  prouisor,  uniuersitali  fidelium  perpetue  salutis  bonum.  Nouerit  tam  presens  hominum  etas  quam  * 
subsecutura  posteritas,  quod  Gerhardus  beati  Johannis  ecclesie  prepositus  domum  quandam  in  uilla  Wisen- 
bike  fratribus  suis  possessioni  eorum  iniuste  subtractam  crebro  conquerenübus  tandem  canonica  iusticia  . 
dictante  coram  nobis  et  in  presencia  tocius  nostri  capituli  resignauit  et  resignatam  cum  omni  utilitate  sua 
stipendiis  probende  fratrum  penitus  assignauit.  Huius  igitur  actionis  ueritas  ut  omnibus  nota  et  in  prefata 
domo  eisdem  fratribus  in  perpetuum  rata  consistat,  nee  in  ea  aliquis  iniquitatis  filius  iniuriam  in  posterum 
eis  irrogare  presumat,  auctoritatis  nostre  sigillatis  litteris  ipsam  confirmauimus,  et  testes  qui  presentes  erant 
^bnotauimus.  Quorum  primus  est  Arnoldus  maioris  ^cclesie  prepositus.  Thiethardus  decanus.  Giselherus. 
Sigebodo  custos.  Johannes.  Adam.  Thiodericus.  Walo.  Leimarus.  Lentfrithus.  Joseph.  Aderant  etiam  ministe- 
riales.  Hugo.  Everhardus.  Johannes.  Rinkenzo.  Baldewinus.  Huno  camerarius.  Frelhericus  et  frater  eins  Nort- 
bertus.  Amolongus  de  Linen  et  gener  suus  Florencius.  Redierus  de  Northorpe.  Malbodo.  Thietmarus.  Con- 
radus  de  Sclach werde.  Actum  est  dominice  incamationis  anno  M.C.L.XXII.  Indictione  IIII.  Regnante  im- 
peratore Fretherico. 

Das  Siegel,  welches  angehängt  war,  ist  Ycrlorcn  gegangen. 

CCCLIX. 

In  nomine  Sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  WICHMANNVS  Dei  gratia  Sancte  Magdeburgensis  ecclesie 
Archiepiscopus.  ||  Quoniam  quidem  Deo  auctore  sanct^  ecclesie  curam  gerimus,  necessarium  existimamus, 
ut  predecessorum  nostrorum  exempla  sequentes,  ea  que  ipsi  utilitatibus  ecclesie  prouiderunt,  nos  quoque 
inconuulsa  seruemus  et  posteris  nostris  seruanda,  quanta  possumus  firmitate  roborata,  domino  opitulante 
transmittamus.  Proinde  notum  esse  uolumus  omnibus  tam  futuris  quam  presentibus,  quod  sccundum  teno- 
rem  antiquorum  priuilegiorum ,  ad  conGrmandum  pacis  et  concordie  bonum,  inter  fratres  Angarcnsis  eccle- 
sie et  prepositum  ipsorum  Ottonem,  huiuscemodi  dispcnsatione  usi  sumus,  ut  uidelicei  Stipendia  preben- 
darum,  cum  mansis  et  areis,  uilhcationibus  quoque,  et  cum  omnibus  bonis  ad  prebendam  pertinentibus, 
a  reditibus  prepositure  et  a  cunctis  que  ad  prcposituram  spectant,  prorsus  separata  sint,  et  nicliil  inde 
preposito  debeatur,  nisi  dimidia  marca  nummorum,  que  de  Angarensi  curia  per  manum  cellerarii  annuatim 
preposito  persoluenda  est.  Ceterum  prepositus  nichil  iuris  sibi  usurpare  debet  in  locandis  villicationibus 
sine  mansis.  Nulla  etiam  hospitia  in  bonis  ad  prebendam  pertinentibus  exigcre  debet,  nisi  pro  utilitate 
ecclesie  communi  fratrum  consilio  inuitatus  in  bonis  ipsorum  hospitio  recipiatur.  Sed  neque  cum  villicis 
aut  rusticis  ad  prebendam  pertinentibus  rationem  ponendi  facultatem  habebit,  neque  petitiones  aut  exac- 
tiones  ab  hominibus  eorundem  bonorum  uUatenus  sibi  usurpare  licebit.  Ut  enim  hoc  modo  prepositus  a 
bonis  fratrum  abstineat,  predecessorum  nostrorum  discreta  prouidentia  statutum  est,  qui  etiam  reditus  pre- 
positure ita  adauxerunt,  ut  consensu  et  uoluntate  prepositorum  hec  omnia  disposita  et  ordinata  sint.    Nos 

Digitized  byV^OOQlC 


148  1172  —  1173. 

cpioqne  consiKo  totius  Magdeburgensis  ecciesie,  auctoritate  Dei  ömnipoteutis  et  beatonim  apostoloram  Petri 
et  Pauli»  nostra  quoque  auctoritate  statuimus  et  sub  comminatione  anathematis  et  eterni  interitus,  in  per- 
petuum  conseruanda  decemimus  et  presenti  scripto  confirraamus.  Huius  rei  testes  sunt  Walo  Hauelber- 
gensis  ecciesie  episcopus.  Sigefridus  Nuemburgensis  abbas.  Rokerus  maioris  ecclesi^  prepositus.  Sigefridus 
decanus  et  ecciesie  S.  Nicolai  prepositus.  Widoldus  prepositus  de  Hunoldesburg.  Heinricus  prepositus  eccie- 
sie. S.  Sebastian!.  Baldrammus  prepositus  ^cclesie  S.  Mari^.  Johannes  Scholasticus.  Albertus  canonicus  eccie- 
sie S.  Mauricii.  Gero  Vicedominus.  Romarus.  Heinricus.  Gonradus.  Rodolfus.  Heinricus.  Gonradus.  Theoderi- 
cus.  maioris  ecciesie  canonici.  Fredericus  notarius.  item  quoque  Olricus  notarius.  et  alii  quamplures.  De 
ecclesia  autem  Angarensi.  Thietmarus  decanus.  Rodolfus  Scholasticus.  Heidenricus.  Olricus.  Robertus.  Acta 
sunt  autem  hec  in  ciuitate  Magdeburg,  anno  dominice  incarnationis  M^'.Gö.LXX®. IR  Indictione  V«.  Goncur- 
rente  VP.  Epacta  V«.  Regnante  domino  FREDERICO  Gloriosissimo  Romanorum  imperatore  semper  Augusto« 
Feliciter.  AMEN. 

Dm  AuFgedruckte  grosse  kreisförmige  Siegel  zeigt  den  Erzbischor  mit  entblösstem  Haupte,  in  der  rechten  Hand  den  Bi- 
schofsstab, in  der  linken  ein  offenes  Buch  haltend,  auf  einem  niedrigen  Stuhle  sitzend;  die  Umschrift  ist  nicht  mehr 
tu  lesen. 

CCCLX. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Quia  facile  a  memoria  labitur  hominum  rerum  actio  pret^ 
ritarum,  Ego  Gebeno  Sancti  Laraberti  cenobii  quamuis  indignus  abbatis  nomen  sortitus  opere  precium  esse 
censuimus  cunctis  Ghristi  fidelibus  tam  presentis  quam  futuri  evi  notificare,  qualem  fecerimus  conventio- 
nem  cum  legatis  sancte  Angarensis  ecciesie.  Gommunicato  itaque  consilio  fratrum  meorum  iure  hereditario 
excolcnda  suscepi  predia  predicte  ecciesie  Angarensis  que  possidet  in  Oithensheim,  ea  conditione  ut  per. 
singulos  annos  persoluamus  prefate  ecciesie  Deoque  ibi  scruientibus  fratribus  Viginti  amas  vini  conununis 
ciuium  mensure,  cum  vasis  ad  hoc  pertinentibus  et  IUI.  solides.  .  .  .  erit  vinum  in  vrbem  Spiream  ad 
nauem  perducere  et  in  naui  sine  sumptu  ipsorum  et  theloneo  .  .  .  •  Naulum  uero  nuncii  ipsorum  ministra- 
bunt,  llaque  ul  hec  inconcussa  permaneant,  presentis  testaraenti  affirmationo  atque  Sigilli  nostri  impres- 
sione  curauimus  firmare.  Huius  autem  conuentionis  testes  annotare  decreuimus,  quorum  nomina  hec  sunt 
Gevalkus  prior  nostre  congregationis.  Rudolfus  consors  nostre  fraternitatis.  RStpertus  canonicus  noster.  Jo- 
hannes. Ebero  notarius  domini  abbatis.  Adelbertus  sculteta  domini  abbatis.  Heinricus  sacerdos.  Burchardus 
capellanus  domini  episcopi.  et  alii  quam  plures,  quorum  nomina  scribere  mora  non  uacat  Acta  etiam 
sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M.G.  septuagesimo  H^  Indictione  .  .  Regnante  Friderico  Romanorum 
imperatore.  Existente  Rabbotone  Spirensis  ecciesie  episcopo. 

Auf  dem  aufgedruckten,  kleinen,  kreisförmigen,  aber  beschädigten  Siegel  befindet  sich  ein  vorwärts  sehendes  männliches 
Brustbild  mit  unbedecktem  Haupte,  in  der  Hand  einen  Zepter  haltend;  mit  der  Umschrift:  Gebeno  Abb,  Sei.  Lam* 
be  .  .  .  •  Die  Charte  ist  sehr  beschädigt. 

CCCLXI*). 

Cr«  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Fredericus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Imperator  et 
semper  Augustus.  ||  Quotienscumque  inter  diuersias  personas  et  precipue  pro  negotiis  ecciesiarum,  sopita 


*)  Die  Original -Urkunde  hat  sehr  durch  Moder  gelitten;  doch  ist  ron  dem  Texte  verhältpissmässig  nur  wenig  Terloren  ge» 
gangen,  und  dies  konnte  aus  dem  grossen  Kopialbuche  des  Müosterschen  Domkapitek  ToUkommea  und  sicher  ergänxt 
werden. 


Digitized  by  L^OOQ IC 


1173.  i\d 

totius  litis  controuersla,  bonum  pacis  ordiDatur,  Qoslre  benignilatis  esse  decernimus^  ut  modus  compositio- 
nis  scripli  nosiri  auctorilate  confiimelur,  ne  conucniionos  hinc  inde  competentcs  apud  posteros  in  obliuio- 
nem  redigantur,  Nouerit  igilur  tarn  presens  etas  quam  successura  posleritas,  qiiali:er  Fredericus  Mona- 
steriensis  ecclesif  epischopus,  etHeinricus  comes  de  Telvcneburg,  conuenerunt,  pro  conlrouersia  qu§  uer- 
sabatur  inter  eos  de  aduocatia,  quam  prediclus  comes  tenuit  in  ciui^aie  Monasleriensi,  et  in  curia  cpischopi 
ibidem  sita,  et  in  omnibus  ad  eandem  curiam  allinentibus,  et  in  prcbendis  fraLrum  Monastericusis  ecclesie, 
excepta  curia  Rekene,  que  iuri  aduocatie  sue  nullatenus  allinebat.  Prefatus  itaque  epischopus  inbeneficia- 
uit  Heinricum  comitem  de  Tekeneburg  viginli  qualuor  libris,  que  primo  uacarent  sue  potestati,  quindccim 
inbeneficiatis  et  neuem  uacantibus,  conditione  tali  inlerposita,  quod  comes  illas  nouem  libras  nulli  concc- 
deret,  sed  in  testimonium  factc  pactionis  suis  usibus  reseruaret.  Prctcrea  fratres  Monastcriensis  ecclesie 
predicto  comiti  quadraginta  marcas  dederunl,  sub  tali  tenore,  quod  ncc  ipse  comes,  nee  aliquis  successo- 
rum  eius,  in  ciuitate  Monasteriensi  et  in  epischopi  curia,  uel  in  prebendis  fratrum,  aliquid  poleslatis  iure 
aduocati§  haberet,  sed  potius  ex  electione  epischopi  et  fratrum,  uni  persone  ipsara  aduocatiam  in  benefi- 
cium  concederet,  que  tamen  pro  eadem  aduocalia  comili  descruiret.  Eandem  quoque  personam  si  forte 
ad  necessitates  ecclesie  uocari  contingeret,  per  expensas  uocanlis  oporteret  inuitari.  Verum  si  hec  persona 
minus  utilis  esset  epischopo  et  ecclesie,  iterum  aliam  pro  uoluntate  epischopi  et  fratrum  subsliluendam  esse, 
hinc  inde  confirmatum  est.  Si  uero  pro  quantilale  negotii  tam  necessaria  esset  comilis  presenlia,  ut  ab 
§pischopo  uel  fratribus  uocaretur,  cum  expensis  uocanlium  negolio  debet  inleresse.  Promisit  quoque  co- 
mes Heinricns,  quod  quicquid  in  aduocalia  de  bonis  fratrum  inboneOciasset,  amice  et  sine  contradictionc 
penitus  absolucret.  Si  quid  uero  per  alios  inbeneficiatum  fuisset,  ipse  nulli  inbeneficiatorum  super  hoc 
warandiam  prestare  deberet.  Preterea  firmissime  compromissum  est,  quod  ncc  comes  nee  aliquis  succcs- 
sorum  eius,  iure  aduocatie,  hospitationes,  pelitiones  uel  exactioncs  in  prcraemoratis  bonis  presumeret  exer- 
cerc.  Ad  huius  igitur  pactionis  consummationem  et  omnium  prcdiclorum  confirmalionem,  dilectus  noster 
Lodowicus  epischopus,  prenominati  successor  epischopi,  et  comes  Symon  filius  comiiis  Heinrici,  in  pre- 
sentia  nostre  maiestatis  conuenerunt,  epischopo  altestante,  quod  comitem  Symonom  fiJium  comilis  Heinrici 
pro  prefatis  viginti^ quatuor  libris,  beneticio  Wigboldi  de  Metel  et  aduocalia  iu  Melel  inbcneficiasset,  co- 
mite  uero  Symone  assentiente  et  spondcnte,  quod  paclionem  palris  pro  se  et  pro  palre  in  omnibus  inuio- 
labiliter  obseruaret.  .Vt  autem  tam  epischopi  et  fratrum,  quam  predicti  comitis  conuenlionem  nulla  in  po- 
sterum  persona  secularis  uel  ecclesiastica ,  magna  seu  parua,  uiolare  uel  in  irrilum  reuocare  presumat,  pro- 
sentem  paginam  inde  conscriptam  signo  nostr^  maiestatis  insigniri  precepimus,  slatucnles  et  decernentos, 
ut  huius  conuenlionis  uiolator  Quinquaginta  hbras  auri  puri  persoluat,  mcdielalem  camcre  nostre,  et  reli- 
quam  partem  iiiiuriam  patientibus.  Huius  rei  testes  sunt.  Wichmannus  Magdeburgensis  ecclesie  archiepi- 
scopus.  Adelhous  Hildcneshemensis  episcopus.  Vdo  Cicensis  episcopus.  Marliuus  Misnensis  episcopus.  Heinri- 
cus  Brixinensis  episcopus.  Conradus  Corbeiensis  abbas.  Atholfus  Werlliinensis  abbas.  Hclnricus  dux  Bawa- 
rie  et  Saxonie.  Otto  marchio  Misnensis.  Otto  marchio  Bjandenburgensis.  Theodericus  marchio  Lobizzensis. 
Albertus  palatinus  comes  de  Sumersenburg.  Bernhardus  comes  de  Aschcrsleiue.  Heinriciis  comes  de  Baue- 
nesberg.  Hermannus  comes  de  Rauenesberg.  Rolholfus  de  Stenuorde.  Bernhardus  de  Hurslmare.  Theoderi- 
cus de  Sallesberg.  Gerhardus  de  Lon.  Wernherus  de  Burchlo.  Widekindus  aduocatus  de  Reden.  Erneslus 
de  Hunstre.  Albertus  de  Wlfheim.  et  alii  quam  plures. 

Signum  domni  Frederici  Romanorum  Imperatoris  invictissimu  (L.  M.) 

Ego  Godefridus  cancellarius  uice  Christiani  Mogontini  archiepiscopi  et  archicancellarii  recognoui. 

Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnalionis  M^.  C*^.LXX^.HI*.  Indiclione  VI«.  Regnante  domno  Frederico 
Romanorum  imperatore  gloriosissimo,  anno  Regni  eius  XX^.H^.  Imperii  uero  eius  X^VUIR  Datum  Goslarie, 
Uli.  Nonas  Maii,  Feliciter  Amen. 

Du  Siegel,  welche«  seitwarU  nebea  dem  Monogramm  aufgedrockt  war,  ut  verloren  gegangen«    .   .  .  v^OOCyl(^ 

igi  ize     y  ^ 


V 


«0  **''• 

CCCLXII. 

Aus  dem  Kopialbucbe  des  Klosters  Gehrden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Evergisus  patherburnensis  ecciesie  epLscopus.  Divinis  et 
humanis  legibus  sanctilum  est»  ul  privilcgiis  ccclesiarum  que  contra  jus  non  sunt  usurpata,  tanta  perpetue 
observalionis  debealur  revercnlia  ut  nulla  hec  malignanlium  retraciare  possit  diligentia.  In  bis  enim  non 
solum  malignandi  facultas  sublrahilur,  verum  eciam  seriös  rerum  geslarum  ad  memoriam  posteritatis  salu- 
bri  consilio  reducitur.  Inde  est  quod  ea  que  iuste  et  rationabililer  agimus  lilterarum  monumentis  man- 
cipanda  esse  censemus,  ne  processu  teraporis  in  oblivione  vcniant  et  memorie  nostre  negligenlie 
crimen  impingatur.  Ad  noliciara  itaque  tarn  presenlium  quam  fu(urorum  presenti  scripto  deducimus, 
quod  quidem  Werno  de  Brach  sicut  honeslis  sie  eciam  religiosis  parentibus  ortus  omne  Patrimonium 
suum  omnemque  posscssionem  suam  cum  omni  usufrucluario,  omnia  denique  que  in  rebus  mobiiibus 
aut  immobilibus  habebat,  videlicet  in  servis  et  anciilis,  areis,  domibus,  villis,  terris  cultis  et  incullis, 
viis  et  ioviis,  silvis,  pratis,  pascuis,  aquis,  aquarumque  decursibus,  piscationibus,  molendinis,  exitibus  • 
et  redilibus  et  in  reliquis  quocunque  modo  possunt  pervenire  utilifatibus,  ecciesie  Dei  et  beatissime 
ejus  gcnitricis  Marie  et  beati  Pelri  apostoli  in  Gerdine,  consensu  legilimorum  heredum  suorum  in  nostra 
presentia  et  in  communi  convcntu  populi  sub  banno  regio  libera  traditione  ad  communes  usus  Deo  inibi 
servientium  donavit.  Nomina  villarum  et  domorum  hec  sunt:  Bernicghusen ,  Rinxstinchusen ,  Theneshem, 
Brach  munilionem  cum  omnibus  pertlnentiis  suis,  Bist,  Luilwartessen,  Walderinchtorppe ,  Heslene,  Wimi- 
ninctorp,  Wernessem.  Considerans  autem  non  satis  sibi  integrum  fore  si  sua  Deo  offerret,  se  ipsum  vero 
subtraheret,  iuxta  illud.  Si  recte  offeras,  recte  autem  non  dividas,  peccasti,  Paucis  postmodura  diebus 
interpositis  se  ipsum  una  cum  consorte  sua  Beatrice  tarn  gencre  quam  moribus  egregia  in  eodem  cenobio, 
vivum  hole  caustum  Deo  obtulit,  et  ut  his  omnibus  supremam  manum  imponeremus  humiliter  postulavit 
Nos  vero  fidelis  viri  piam  devotionem  benigne  favore  persequentes,  et  pro  qualilate  meritorum  spem  eteme 
retributionis  apud  divinam  misericordiam  exspectantes,  pretaxata  illa  predia  cum  mancipiis  suis  omnibusque 
appeuditiis  suis  in  tuitionem  et  protectionem  nostram  recepimus,  et  pro  debito  oflicii  nostri  ecclesiastica 
defensione  defendimus  tuemur  et  conseruamus  auctorilate  Dei  et  beati  Petri  et  banno  episcopali  securita- 
tem  et  pacem  prefato  cenobio  in  his  prediis,  lege  in  perpetuum  valitura  confirmamus,  perpctuo  anathc- 
mate  innodantcs  eos,  qui  hec  dona  fidelium  redemptiones  animarum  quovis  malo  ingenio  aut  temerario 
ausu  alienarc  aut  in  irritum  revocare  presumpserint.  Preterea  collata  sunt  quodam  ab  aliis  predicte  ec- 
ciesie, una  domus  in  Nedere,  una  m  Liuboldeshen ,  una  in  Willenhusen,  una  in  Burch,  una  in  Pikilissem. 
Quedam  pecunia  ecciesie  sunt  comparata,  una  doraus  in  Northen  una  in  Willenhusen  una  in  Heckeidessen, 
ibidem  decima  super  novem  mansos,  una  doraus  in  Radolveshem.  Hec  itaque  bona  premissa  et  cetera 
omnia  a  prima  fundatione  conquisita,  vel  in  posterum  conquirenda  cum  omnibus  suis  privilegiis,  huic 
actioni  nostre  includimus,  et  ecciesie  Dei  in  Gerdine  sub  divini  examinis  comminatione  in  perpetuum  con- 
firmamus. Hujus  autem  rei  veritas  ut  rata  et  inconvulsa  omni  tempore  permaneat,  hanc  cartam  inde  con- 
scribi  et  si<»illi  nostri  impressione  firmari,  et  testes  subter  annotari  precepimus,  quorum  nomina  sunt  hec: 
Cunradus  Corbeiensis  abbas,  Heinricus  dux  Bavarie  et  Saxonie,  Canonici  de  domo,  Sifridus  major  prepo- 
situs  Almarus  decanus,  Ekbcrtus,  Reimbertus  prepositus,  Uffo,  Godescalcus  prepositus,  Bernhardus,  Heri- 
bertus  Allmannus,  Folcbertus,  Meinricus,  Reinherus,  Heinricus  patherbornensis  abbas,  Franko  Lisbemensis 
abbas-  Liberi:  Folcwinus  et  frater  ejus  Widekindus  de  Swalenbergh,  Athelbertus  comes  de  Everstein, 
Bernhardus  de  Lippia,  Graph  et  Isseith  de  Greven;  ministeriales:  Cunradus  Stapel  et  filii  ejus  Manegoldos, 
Hereman,  Rudolf,  Widerolt,  Andreas  et  Conradus  frater  ejus,  Hugo  et  Hugo  Lombart,  Conrad  et  frater 
cius  Bertolt  et  alii  complures.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M.C.LXXIII.  Indictione  sexta, 
resnante  domino  Frederico  Romanorum  Imperatore  et  semper  Augusto  in  solemni  conventu  principum  et 
multorum  nobilium,  decimo  nono  Kalendas  Septembris,  apud  patherburne  feliciter  amen.   Y^|-^r7|/> 


ltT3.  421 

Affixum  isti  erant  presentes.  Quando  Otto  comes  de  Raveosberch  viva  voce  et  ex  bona  voluntate 
bonis  in  Renstinchosen ,  Berninghusen ,  Thedessen  et  in  Brak  ecciesie  Gerdensi  pertinentibus,  qua  per  vie- 
len tiam  et  contra  iusticiam  habuit  sub  se,  penitus  renunciavit  Vir  nobilis  dominus  Adolphus  comes  de  Wal- 
theke, Hartradus  Wulf,  Johannes  de  Busge,  Lodewicus  Hake,  Herbordns  Voss,  Evcrhardus  Ledebur 
Wernberus  Stapel,  Clerici  vero:  Fredericus  plebanus  in  Holthusen  et  Conradus  notarins  prepositi  pader- 
burnensis,  famuli:  Hermannus  Herevest,  Hermannus,  Yrnolf  et  alii  quam  plures.  Isti  erant  presentes  quan- 
do commutatio  agrorum  facta  fuit  ante  portam  curie  in  Hekeldessen  inter  ecclosiam  Hersuedensem  et  Ger- 
densem. Ex  parte  Hersuedensi  dominus  Johannes  abbas  ipsorum,  dominus  Johannes  abbas  de  Dunemunde, 
Hermannus  Cellerarius,  Gumpertus,  Conradus  de  Kasle,  frater  Bertramus,  frater  Conradus  de  Scherve, 
frater  Ernestus,  frater  Hermannus  de  Bunessen;  milites  Goszwinus  de  Wethen,  Themmo  de  Rimbeke,  Al- 
bertus gogravius  de  Mederike ;  laici  vero  alii  Rodolfus  de  Bun ,  Albertus  de  Ykenhusen.  Ex  parte  Gerdensi, 
Adolphus  prepositus,  dominus  Henricus  abbas  Monasterii,  Gerhardus  sacerdos  de  Hersia,  Henricus  de  Mes- 
cede,  Gerhardus  et  Wulframus  conversi  Gerdenses;  Milites:  Regenbodo,  Fredericus  et  Fredericus  et  Her- 
mannus et  Conradus  ipsorum  filii  de  Ystingdorp,  Thidericus  de  Sebeke,  Alexander  de  Fleglhen,  Henricus 
de  Wartberg,  Hermannus  de  Siddessen  et  Hartmannus  Gogravius;  Laici  vero  alii  Bernhard us  Kove,  Johan- 
nes de  Pistrino,  Hennekyn,  Goswinus,  Johannes  comes;  vilHci  vero:  Fredericus,  Hermannus  et  Herbordus 
de  Hampenhusen,  Gerhardus  et  Werne  de  Luthaerdessen,  Item  Hermannus  de  Mengerszen  et  Floriko  de 
Wartburgh  et  alii  plures. 

Aliud:  Novcrint  omnes  quod  Otto  heres  in  Ravensberg  in  preseptia  nobilis  viri  domini  Adolfi 
comitis  de  Waltecke  bonis  nostris  Rcnstinghusen ,  Beminghusen,  Thedessen,  Brak,  que  sub  se  contra 
iusticiam  habuit  penitus  renunciavit.  Hujus  facti  testes  sunt:  Hartradus  Wulf,  Johannes  de  Busche, 
Ludewicus  Hake,  Herboldus  Vos,  Everhardus  Ledebur,  Wernberus  Stapel  milites;  Conradus  nolarius  do- 
mini prepositi  patherburnensis,  Fridericus  plebanus  in  Holthusen,  dominus  capellanus  cast'rj,  Hermannus 
Hcrevest,  Hermannus  Inolf  et  alii  quam  plures. 

CCCLXIII. 

Aus  dem  Archive  ku  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||Philippns  Dei  gratia  sancte  Coloniensis  ecciesie  archiepisco^ 
pns.  Notum  sit  tarn  futuris  quam  presentibus  Chiisti  fidelibc^s,  qualiter  magister  OTTO  Capenbergensis 
cenobii  prepositus  a  domina  Luitgarde  Nussiense  abbatissa  petiit,  quatinus  omnem  dccimam  que  sue  eccle- 
si§,  de  domo  queCassela  dicitur,  debebatur,  Capenbergensi  ecciesie  sub  detcrminato  pacto  donaret.  Quod 
illa,  quia  magne  pietatis  erat  mulier,  consensu  totius  «capituli  pro  amore  Dei  libenter  concessit,  ipsaque 
concessip  a  pie  memorie  predecessore  nostro  domino  archiepiscopo  ARNOLDO  secundo,  scripto  et  sigillo 
confirmala  est,  sub  multorum  testimonio.  Sed  quoniam  dies  mali  sunt,  et  cuncta  sub  sole  uexacioni  sub- 
iacent,  quorundam  machinacione  querimonia  de  prefata  decima,  nouis  quibusdam  causis  suscitata  est  sub 
memorati  Ottonis  successore,  atque  ipsa  querimonia  usque  ad  tempus  dilecti  fih'i  nostri  HERIJtfANNI  quarti 
sepedicti  cenobii  prepositi  durauit.  Qui  necessitate  compulsus  sollicitc  cogitauit,  qualiter  hanc  diuturnam 
querimoniam  prorsus  in  perpetuum  sopiret  atque  decideret,  et  prudenti  consilio,  conuentione  cum  Nus- 
siensi  ecclesia  facta,  domum  quandam  Reomago  prope  ripam  Rheni  sitam,  octo  marcis  ei  in  perpetuam 
proprietatem  comparauit,  eo  sane  pacto,  ut  prefate  domus  decima,  tam  in  nutrimentis  animalium,  quam 
in  annona  trium  tantum  beneficiorum,  que  eidem  domui  ooUata  esse  dinoscuntur,  eque  in  perpetuum  ins 
et  proprietatem  Capenbergensi  ecclesi9  cederet,  et  nunquam  ultra  aliqua  exactionis  mencio  de  ea  fieret, 
Que  conucntio,  ut  ralam  et  rationabilem  haberet  consummacioncm,  nobis  COLONI9  generalem  sinodum 
celcbrantibus,  prefata  abbatissa  uenit  in  presentiam  nostram,  et  eandem  decimam  sub  testimonio  omnium 
qui  aderant  nobis  resignauit,  quam  et  dos  continuo  iam  dicto  preposito  HERIMANNO  et  ^cclesie  Capenber-, 
Cod.  dipl.  hwu  Weaifal.    U.  16  Digitized  by  V^ÖOQIC 


422  1173. 

gensi  assignauimus ,  ipsamqne  doBadonem  presenti  pagina  et  sigiili  nostri  impressione  confirmamas,  aucto- 
ritate  Dei  et  beati  Petri  ac  nostra  ^terno  anathemati  omnem  subiicientes  hominem,  qui  ullam  deinceps  ca- 
lumpniam  Capenbergeosi  ecclesi^  super  hac  suscitaaerit  causa.  Acta  autem  sunt  hec  anno  dominice  incar- 
naciouis  H®.  C^.  LXXIII^.  Regnante  FRIDERICO  glorioso  RomanOrum  imperatore.  Presenübus  idoneis  testi- 
bus,  scilicet  Brunone  maioris  ecclesie  preposito.  Hugone  eiusdem  ecclesie  decano.  Luthario  Bunnensi  pre- 
posito.  Sifrido  Xanctensi  preposito.  Symone  sancti  Gereonis  preposito.  Cunrado  sancti  Severini  preposito. 
Teoderico  sanctorum  apostolorum  preposito.  Heinrico  abbate  Sancti  Pantaleonis.  Godescaico  abbate  sancti 
Martini.  Rembodone  abbate  TuiciensL  Nicoiao  abbate  Sibergensi.  Geldolfo  abbate  de  Brunwilre.  Wernhero 
Steinueldensi  preposito.  Herimanno  preposito  de  Cnetsteden.  Theoderico  comite  de  Honstaden.  Euerhardo 
comite  de  Seine.  Alberto  comite  de  Molbach.  Wilhelmo  comite  de  Juliaca.  Wezelino  sancti  Andree  pre- 
posito. 

Dm  bekannte  grosse  elliptische  Siegel  des  Enbischofs  ist  unten  seitwärt«  neben  der  Schrift  iufgedrockt,  so  dass  die 
leisten  Zeilen  derselben  nur  ohngeiabr  bis  in  die  Mitte  der  Charte  reichen,  und  so  ein  Raum  für  das  Siegel  leer 
gelassen  ist. 

CGCLXIV. 

/j  .  In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  ||Ego  Philippus  Dei  gratia  sancte  Goloniensis  ^cclesie  archiepi- 
scopus.  Quociens  seruomm  Dei  iustis  petitionibus  assensum  prebemus,  nostr^  nichilominus  utilitati  in  per- 
peUium  prouidemus.  Notum  igitur  facimus  tarn  presenti  etati  quam  secuture  posteritati,  quod  abbas  Fraiico 
et  fratres  Lisbernensis  cenobii  decimam  cuiusdam  curtis  sue  in  territorio  Susaciensi  in  uilla  Northwalde 
iacentem,  assensu  Bernhardi  prepositi,  Alberti  decani,  c^terorumque  fratrum  Susatiensis  ecclesie,  assensu 
etiam  Heremanni  uillici  et  Godestine  qui  eam  de  manu  prepositi  receperunt,  Godescalci  quoque  qui  illam 
ab  ipsis  in  beneficio  possedit,  in  beneplacito  nostro  iure  priorum  possessorum  obtinuerunt,  scilicet  ut  duo- 
decim  tautummodo  nummos  Susaciensis  monete  aniiualim  prefatam  decimam  habenti  persoluant.  Quam 
rem,  quia  nostra  interest  nostrique  propositi  res  ecclesiarum  promouere  atquc  tueri,  pro  salute  anime  mee, 
et  ut  memoria  nostri  illo  in  loco  in  perpetuum  habeatur,  concessimus,  utque  rata  et  inconuulsa  semper 
hec  actio  permaneat,  banni  munimine  et  sigiili  nostri  impressione  firmauimus,  testibus  idoneis  subtcr  anno- 
tatis.  Nomina  testium.  Clericorum.  Bcrnhardus  prepositns.  Conradus  prepositus  sancti  Severini.  Sifridus  pre- 
positus  Sanctensis.  Johannes  prepositus.  Albertus  decanus.  Perogrinus.  Conradus.  et  ceteri  fratres.  Libero- 
rum.  Ueinricus  comes  de  Arnesberg.  Walterus  aduocatus.  Heinricus  Munczhun.  Erpo.  Ministerialium.  Herc* 
mannus  uUlicus.  Jerardus  frater  eius.  Thiemo.  Hildegerus.  Brünsten.  Godescalcus  de  Patbberg.  Fredericus. 
et  alii  quam  plures.  Si  quis  igitur  hec  infringere  temptauerit,  nisi  quantocius  his  cognitis  resipiscat,  etemo 
anathemati  subiaceat. 

Acta  sunt  hec  anno  dominic^  incamationis  M^C^.LXXIII^  Indictione  VI.  Regnante  uictoriosissimo  Ro- 
manorum imperatore  augusto  Frederico,  anno  regni  eius  XXIP.  feliciter. 

Das  mit  Pergamentstreiren  angehängte,  grosse  elli|>tische  Siegel  xeigt  den  Ersbischor  sitsend,  mit  der  Mitra  auf  dem 
Kopfe,  den  Bischorsstab  in  der  rechten,  ein  offenes  Buch  in  der  linken  Band  haltend,  mit  der  Umschrift:  Philippus 
DT.  Gra.  Coloniensis  Archiepc  f. 

CCCLXV. 

Aus  einem  alten  Copiario  des  Ludgeri- Stifts. 

In  nomine  Sancte  et  indiuidue  Trinitatis.    Ego  Ludewicus  Dei  gratia  Monasteriensis  ecclesie  dictus 
^piscopus,  utile  duxi,  opus  quoddam  deuotionis  mee  sancte  successorum  meorum  dilectioni  ueritate  pre- 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1173.  ^  123 

sentis  pagine  cam  Sigilli  mei  inpressione  intimare  et  intimando  commendare,  quatinns  pio  eorum  prestante 
patrocinio,  et  cooperante  instrumenti  huios  fideii  testimonio,  ratum  permaneat  el  indiuulsuro.  Notum  igitur 
sit  tarn  fQturis  quam  presentibus»  quod  in  ueneratione  beati  patris  nostri  sancti  Ludgeri,  ecclesie  suo,  que 
tempore  meo  in  australi  parte  Monasteriensis  Ciuitatis  fundata  est,  Mansum  in  Wargebcke  cum  uniuersis 
agris  et  pascuis  et  arboribus  ad  ipsum  pertinentibus,  in  doiem  et  prebendam  sacerdotis  . .  .  ecclesie  libere 
habendum  et  quiete  possidendum,  sub  banno,  ut  si  quis  temerarius  infringere  presnmpserit  anathema  sit, 
ad  altare  prenotate  ecclesie  deuotus  contuli.  Facta  autem  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M<'.C®.LXXin<^. 
indictione  .  .  regnante  gloriose  Romanorum  imperatore  Fritherico ,  presentibus  et  communi  consilio  et  desi- 
derio  applaudentibus  uiris  honestis  tarn  clericis  quam  laicis.  Quorum  nomina  sunt  hec.  Bernhardus  maioris 
ecclesie  prepositus.  Engelbertus  eiusdem  ecclesie  Decanus.  Franco  vicedominus.  Sifridus  Magister.  Bernhar- 
dus cellerarius.  Hermannus  de  Lage.  Gothefridus  de  Patherreburne.  Herimannus  de  Beruernen.  Hermannus 
de  Herbeden.  Franko  minoris  ecclesie  Decanus.  Conradus  Monasteriensis  uillicus.  Liubertus  de  .  .  .  Eme- 
stus  Monasteriensis.  Albertus  dapifer.  Ingelbertus  Dulmoniensis.  *) 

CCCLXVI. 

Aus  dem  Fürstl.  Salm -Horstm arischen  Archive. 

l  In  nomine  Sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  Ludewicus  Dei  gratia  MimiGardevoRdensis  ecclesie  epi- 
scopus.  Quia  diuina  dispensante  dementia,  sancte  Monasteriensis  ecclesie  sedem  cura  pastorali  regendäm 
suscepimus,  pie  memorie  noslrorum  predecessorum  sequentes  uestigia,  Bene  ab  ipsis  inchoala,  deuotione 
non  impari  stabilire  ac  promouere  salagimus.  Notum  itaque  facimus  tam  futuri  quam  presentis  cvi  fideli- 
bus,  qualiter  ecclesiam  in  Legden  cum  dote  et  uniuersis  eins  appendiciis,  adiuncta  nichilominus  ecclesie 
eiusdem  decania,  dilectis  sororibus  nostris  in  Asbeke  Deo  seruientibus,  libera  in  perpetuum  traditione  con- 
cessimus,  quatinus  sanctissimas  earum  orationes  hac  nostre  largitatis  elemosina  recompensantes»  nobis  no- 
strisque  successoribus  eas  in  §uum  proficuas  redderemus.  Vt  igitur  hec  nostre  benignitatis  concessio  pre- 
dictis  Christi  pauperculis  in  omne  tempus  rata  stabilisque  permaneat,  nostri  eam  priuilegii  auctoritate  ac 
sigilli  impressione  communimus,  eos  uero  qui  qualibet  sue  malignitatis  fraude  labefactare  temptauerint^ 
usque  ad  condignam  satisfactionem,  corporis  ac  sanguinis  dominici  communione  priuamus.  Testes  uero 
huius  largitionis  sunt.  Bernardus  Monasteriensis  ecclesie  prepositus.  Ingelbertus  decanus.  Vdo  custos  et  pre- 
positus beati  Pauli.  Franco  uicedominus.  Bernardus  cellerarius.  Hcrimannus.de  Lage.  Herimannus  de  Be- 
uerne,  cum  ceteris  maioris  ecclesie  canonicis.  Werenboldus  Varlarensis  prepositus.  Laici  quoque  nobiles. 
Comes  Symon  de  Tekeneborch,  maioris  ecclesie  aduocatus.  Minisleriales.  Ernestus  Monasteriensis.  Litbertus 
de  Beuerne.  Godefridus  de  Sconebeke.  Litbertus  de  Thuschusen.  Brunstenus  et  Rutcherus  de  Bilrebeke. 
Bernardus  de  Dulmania. 

ZwiAühen  dem  Ende  des  Teitea  und  dem  aufgcdrucktea  Siegel  befindet  «ich  noch  ein   beträchtlicher  leerer  Raum«    Dai 
Siegel  ist  sehr  beschädigt. 

CCCLXVIJ. 

IN  nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  Euergisus  Dei  gratia  Paderburnensis  ^cclesie  humilis  episco- 
pus.  Grata  Deo  et  accepta  est  oblatio  que  in  usus  Deo  die  noctuque  in  ecciesia  seruientium  confertur, 
ut  diuinis  tanto  liberius  intendere  possint,  quanto  per  rerum  necessariarum  defectum  ad  exteriora  euagari 


*)   Di«  Lucken  sind  schon  im  Copiario  abiiditlich  leer  gelasses.  /^^  i 

16  *  Digitized  by  V^OOQlC 


424  11  TS. 

non  compelluntur.  H^c  adtendentes  ^cclesie  beatorum  apostoloram  Petri  et  Ändree  in  Paterbaraen,  que 
modica  m  rebus  ad  prebendam  fratrum  pertineniibus  usque  adhuc  extiiit,  pro  eo  quod  eiusdem  ecclesie 
fuodator  beate  memorie  episcopus  Meinwercus,  ante  quam  consumaret  quod  intenderat,  morte  preuentus 
est,  aliquid  grätig  impendere  carauimus.  Mansum  itaque  unum  in  Dornede,  quem  Richdacos  quidam  ecde- 
sif  ministeriaiis  a  predecessore  meo  episcopo  Bernhardo  et  a  nobis  in  benefieio  tenuit,  ab  ipso  absolui- 
mus,  ita  ut  acceptis  tribus  marcis  ipsum  nobis  mansum  resignaret,  eo  uidelicet  pacto,  ut  dum  uiueret 
ipsum  mansum  a  fratribus  iam  dictf  ecclesie  teneret  et  tres  solides  annuatim  eis  inde  persolueret.  Bis  ita 
condictis  et  factis,  mansum  ipsum  predict^  ecclesie  tradidimus,  ita  ut  Richdaco  defuncto  liberam  fratres 
ipsum  locandi  per  manus  decaui  sui  habeant  potestatem,  prout  melius  et  utilius  poterunt.  Hoc  itaquo 
nostrc  traditionis  factum,  ne  quis  successorum  meorum  uel  alius  quilibet  immutare  uel  infringere  presumatp 
Dei  et  beatorum  apostoloram  Petri  et  Andree  et  nostre  auctoritatis  banno  confirmauimus,  presentibus  et 
consentientibus  maioris  ecclesie  canonicis.  Sifrido  preposito.  Almaro  decano.  Ekberto.  Remberto  preposito. 
Yffone.  Herberno.  Godescaico  preposito.  Bernhardo.  Allmanno.  Folberto.  Meinrico.  Burchardo.  Bezzelino. 
L&dewico.  Conrado.  Reinhero  magistro.  Conrado.  Titmaro  preposito.  Godefrido.  Alexandre.  Erpone.  Heinrico. 
Lamberto.  Laicis  uero  liberis  et  ministerialibus.  Ludolfo  de  Hosede  et  filio  suo  Widikindo.  Titmaro  de 
Burin.  Gerlaco  de  Hitteren.  Conrado  Staplone.  Hugone  de  Hengeldere.  Hugone  Langobardo.  Hildiboldo  uil- 
lico.  Andrea  de  Ettelen.  Luidero.  Conrado  de  Ettelen.  et  aliis  quam  pluribus.  Acta  sunt  bec  anno  domi- 
nice  incarnationis  M^.C^.LXX^.ÜI^'.  Indictione  VI.  Vt  autem  rata  hec  et  inconuulsa  permaneant,  presentem 
paginam  sigilli  nostri  impressione  insigniri  fecimus. 

Das  mit  Hanftcbnarea  angehängte  Siegel  ist  das  schon  beschriebene. 

'      CCCLXVIII. 

Aus  einem  Kopialboche  des  Klosters  Marienmünster. 

In  nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  Ego  Euergisus  Dei  gratia  Episcopus  Patherbnrnensis  notifico 
tarn  presentibus  quam  futuris,  quod  curiam  Botveit  cum  omnibus  suis  pcitinentüs  et  decima,  consilio  senio- 
ram  nostrorum,  demisimus  abbati  et  fratribus  cius  de  Monasterio  sancte  Marie,  quam  ipsi  fratres  redemc- 
rant  Viginti  talentis  a  quodam  Wadekone  ministeriali  nostro,  cuius  beneficium  erat  ab  ecclesia,  et  filio 
eius  Henrico,  annuente  aduocato  eiusdem  ecclesie  Volquino.  Et  ut  hoc  traditio  ac  redemptio  inconuulsa 
permaneat,  sigilli  nostri  impressione  signari,  et  nostro  sub  anathemate,  ne  quis  eam  uiolare  presumat,  mu- 
nire  curauimus.  Testes  autem  huius  rei  sunt.  Conradus  abbas  sancti  Pauli.  Almarus  decanus  maioris  eccle- 
sie. SifFridus  prepositus  maioris  ecclesie.  Rembertus  prepositus.  YtTo.  Manegoldus  et  Oltmannus.  Canonici. 
Liberi.  Volquinus  aduocatus  et  Widekindus  frater  eius.  Thetmarus  de  Buren.  Gerlacus  et  Hcrmannus  de 
Itteren.  Ministeriales.  Albertus  de  Rikerswich.  Conradus  Stapel,  et  alii  quam  plures,  qui  tunc  synodo  ade- 
rant.  Acta  sunt  hec  in  synodo  Patherburnensi^  anno  incarnationis  Domini  M^'.C®.  septuagesirao  tercio,  sub 
episcopo  Euergiso,  regnante  Friderico  Romanorum  Imperatore. 

CCCLXIX. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  Gertrudis  Dei  gratia  ecclesie  beate  Marie  in  Monasterio 
humilis  abbatissa,  utile  duxi,  geste  cuiusdam  rei  seriem,  sancte  Sequentium  mearum  dilectioni,  ueritate 
prescntis  pagin^  et  sigilli  mei  impres.<«ione  intimare,  quatinus  pio  earum  prestante  patrocinio,  et  cooperante 
meo  fideli  testimonio,  rata  pcrmancat  et  indiuulsa.  Nouerit  itaque  omnium  Christi  fidelium  pia  Caritas, 
quod  quidam  presbiter  Heribertus,  ut  se  orationibus  sanctaram  uirginum  in  claustro  nostro  deuote  Domino 
famulantium,  ofBciose  commendaret,   et  diem  exitus  sui  eis  annuatim  in  decantaüone  uigiliarum  et  misse 

Digitized  byC^OOQlC 


1173—1174.  Mo 

animarum,  sicut  de  eis  coufisas  est,  memorialem  faceret,  quendam  fundam  suam  ciuitati  adiacentem,  com- 
muni  earam  usui  assignanit,  et  ad  altare  Sancte  Marie  hoc  modo  optulit,  ut  uniuersus  fructus  qui  inde 
annuatim  proueuerit,  non  concedat  ad  seruicium  cellerarii,  sed  singulis  annis,  ia  die  obitus  sni,  in  com- 
munem  et  uoluntariam  dominarum  libere  et  integre  redigatur  consolationem,  exceptis  tribus  denariis,  qui 
annuatim  custodi  presentabuntur»  ut  unum  eorum  sacerdoti  ea  die  missam  animarum  celebranti  ad  altare 
ofPerri  faciat,  de  secundo  cereum  in  ecclesia  per  noctem  arsurum  prouideat,  de  tercio  det  campanario 
obulum,  et  altero  obulo  comparet  incensum.  Eiusdem  quoque  Hereberti  pia  petitione  ego  Gertrudis  XII. 
denarios,  Wurthpenninge  uidelicet,  qui  antea  mihi  annuatim  de  prenotato  fundo  exsoluebantur,  conuentui 
remisi,  et  a  communi  usu  sororum  nunquam  deinceps  alienandos  stabiliter  contuli.  Facta  autem  sunt  hec 
anno  dominice  incamationis  M^.C^.LXXIII^.  indictione  VI.  presentibus  et  attestantibus  priore  Aleithe  cum 
uniuerso  conuentn,  Gerharde  eiusdem  ecclesie  canonico,  Religiosis  presbiteris  Gerberto  et  Fulchone,  Ot- 
tone  diacono,  Laicis  fratribus  et  conuersis  Suethero,  Johanne,  Ministerialibus  quoque  ecclesie  Helprado  et 
Willehelmo,  Sigebodone. 

Das  aar  die  Charte  aurgcbeOete  Siegel  iat  länglichmnd  und  zeigt  das  Brustbild  einer  Nonne,  in  der  rechten  Hand  einen 
Palmswcig,  in  der  linken  eine  Lilie  ballend,  mit  der  weitläuftig  gesetzten  ümscbrift:  Gertrudis,  f. 

CCCLXX. 

l  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||Ego  Phylippus  Dei  gratis^  sancte  Col.  ecclesie  archiepiscopus, 
Omnibus  Christi  fidelibus  in  perpetuum.  Pastoralis  cur^  officium,  et  presentis  diei  malicia,  que  etiam  bcne 
acta  et  recte,  plerumque  et  rodere  et  inuertere  ingeniosa  est,  cogit  me,  quo  ago,  magna  cautela  et  dili- 
genti  examinatione  agere,  ut  et  presentibus  rata,  et  futuris  utilia  comprobentur.  Nouerit  itaque  tam  mo- 
demorum  quam  futurorum  discreUo»  Quod  Sosatiensis  ecclesie  conuentus  uniuersus,  familie  totius  assensu 
et  consilio,  nemoris  partem  quod  Bocholt  dicitur,  uidelicet  quantum  ad  duos  mansos  agri  sufficerent,  snc- 
cidi  fecit,  honestisque  uiris  su^  ciuitatis  inöolis  agros  ea  pensione  contradidit,  ut  quotannis  certum  censum, 
scilicet  sex  solides  su^  monete  de  manso,  et  pro  redemptione  decime,  itidcm  de  manso,  solidum  unum 
persoluerent,  ac  de  c^tero  eiusdem  iuris,  quo  contribules  eorum,  qui  Aldeholt  et  Spret  incolunt,  commu- 
uionem  acceperunt,  ut  uideUcet  soluta  annuatim  prescripta  et  census  et  decime  pensione,  in  nuUam  singu- 
laris  seruicii  ab  aliis  quos  premisimus  compellantur  exactionem.  Ferro  cum  iuris  mei  eadem  esset  decima, 
pro  remedio  anime  me^  successorumque  meorum,  eam  iam  dicte  ecclesie  et  fratribus  ibi  Deo  famulantibus 
liberaliter  contradidi.  Et  ne  a  quoquam  postmodum  possit  hoc  donum  adnullari,  Sigilli  nostri  impressione 
et  banni  principis  apostolorum  Petri  et  mei  auctoritate  roboraui.  Testes.  Sifridus  Xantensis  prepositus.  Ber- 
nardus  Sosatiensis  prepositus.  Johannes  Seflicensis  prepositus.  Herimannus  maioris  ecclesie  in  Colonia  cano- 
nicus.  Nobiles.  Heinricus  comes  in  Arnesberg.  Rabodo  uan  ther  marka.  Euerhardus  de  Dalc.  Heinricus  uan 
ge  u5re.  Heinricus  uan  ther  Rura.  Ministeriales.  Heinricus  de  Volmudesteine.  Gerhardus  et  Gozwinus  fratres 
eius.  Herimannus  schultetus  Sosatiensis.  Thiemmo.  Brunstenus.  et  alii  quamplures.  Acta  sunt  hec  anno  do- 
minice incamationis  M°  C®.  L®.  XX<>.  IUP.  Indictione  VII.  Regnante  domino  Fritherico  Romanorum  imperatore 
gloriose.  Anno  regni  eius  XX^IF.  Imperii  uero  X^VHP.  anno  quoque  presulatus  nostri  VIR  Feliciter.  AMEN. 
Das  Siegel  ist  serbrocbeo. 

CCCLXXI. 

Aus  dem  Archive  sa  Kappenberg. 

In   nomine    sancte  et   indiuidue   Trinitatis.  |I   HERIMANNVS    Dei    gratia    Monasleriensis   episcopuS. 
Quia  dignum  et  iustum  esse  cognoscimus,  ut  fcclesiarum  in  dyocesi  nostra  consistentium  utilitati  et  paci 

Digitized  byC^OOQlC 


426  ii'i*  —  ii'y*. 

quantam  in  nobis  est  consulamus,  notum  facimus  ei  qa^  nunc  est  generationi,  et  omni  que  uentura  est, 
qualiter  JOHANNES  de  BVRC  ministerialis  noster,  in  spe  salutis  ^terof ,  se  et  sua,  videlicet  possessionem 
in  qua  manebat  et  mansum,  CAPENBERGENSI  fcciesie  contradidit.  Et  quia  pro  decima  eiusdem  mansi 
ipse  sacerdoti  in  BVRC  redemptionem  dare  consueuerat,  scilicet  duos  solides  Tremonieusis  monete,  nos 
eandem  possessionem  et  mansum  et  redemptionem  decime,  presentis  scripturf  testimonio  et  sigilli  noslri 
impressione,  Capenbergensi  ^cclesie  confirmamus,  auctoritate  Dei  omnipotentis  et  beatorum  apostolonim 
PETRI  et  PAVLI  et  nostra  omnem  anathematizantes  hominem,  qui  contra  bec  uenire  et  hec  conaellere  ini- 
quam  presumptionem  temptaueriU  Testes  huius  rei  sunt.  Bernhardus  maioris  fcciesie  prepositus.  Engelber- 
tus  eiusdem  ^cclesi^  decanus,  Godefridus  prepositus  in  Frankenevort  et  canonicus  in  Monasterio.  Weren- 
boldus  prepositus  in  Varlare.  Franko  abbas  Lisbernensis.  Nobiles  autcm.  Symon  comes  de  Tikenebui^.  He- 
rimannus  comes  de  Rauenesberg.  Henricus  comes  de  Dale.  Wicboldus  de  Horstmere.  Ministeriales  uero. 
Rodolfus  de  Menhuvele,  et  fraterLiudolfus  de  Wernen.  Conradus  de  Ludenkhusen.  Lutbertus  de  Asbeke. 
et  alii  quamplures.  Actum  est  anno  dominicf  incarnationis  M^.Co.LXX^.IlII^.  Indictione  Yll.  Regnante 
Friderico  Romanorum  Imperatore  Glorioso. 

VoD  dem  mit  PergameoUtreifeo  auf  die  Charte  festgehenetea  Siegel ,  welches  mit  den  an  den  nächstfolgenden  ürkundeo 
dieses  Bischofs  befindlichen  von  gleicher  Beschaffenheit  gewesen^  ist  über  die  Hälfte  wcggebruchen. 

CCCLXXII. 

Aas  dem  Fürstl.  Salm-Horstmar'schen  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||Ego  Herimannus  superna  dispensante  dementia  humilisHo- 
nasteriensium  minister,  summique  ministri  uestigia  sequi  cupiens,  commissis  mihi  ouibus  tam  in  commodis 
rerum  temporalium  quam  in  profectibus  animarum  pie  consulere  ac  subuenire  curaui.  Et  quamuis  cum 
apostolo  libenler  ad  omnes  bonum  operarer,  roaxime  tamen  ad  eos  patemum  babui  affectum,  quos  mundo 
mortuos  soli  Deo  per  sancte  conuersationis  Studium  uiuere,  et  eius  pro  quiete  omnium  ac  salute  clemen- 
tiam  indesinenter  credidi  exorare.  Vnde  et  fuit  quod  monasterium  in  Asbeke  ad  Dei  omnipotentis  serui- 
cium  a  pie  memorie  antecessoribus  meis  propagatum,  speciali  deuotione  ampleclebar,  et  inibi  Christo  famu- 
lantibus  ut  quietam  in  Dei  laudibus  uitam  peragerent  utilia  sempcr  prouidi.  Proinde  curtim  episcopio  per- 
tinentero,  ex  cuius  uicinia  multas  pertuiere  pressuras,  cum  uniuersis  usibus  suis  concessi,  ea  tamen  ra- 
tione,  ut  duo  seruicia  que  exindc  debentur  tam  mihi  quam  successoribus  meis  singulis  annis  persoluereut. 
Vt  etiam  hec  mea  benignitas  ipsis  firma  stabilisque  permaneat,  eam  priuilegii  auctoritate  roboraui.  Facta 
sunt  hec  anno  dominic^  incarnationis  M".C®.LXX**.1III®.  Indictione  Vlla.  presidente  Romane  sedi  Kalixto  papa, 
regnante  gloriosissimo  Romanorum  imperatore  Friderico  semper  Augusto,  presentibus  clericis.  Bemardo 
maioris  ecclesie  preposilo.  Vdonc  minoris  ecclesie  prcposito.  Francone  uicedomino.  Bemardo  de  Ibenburen. 
Alberto.  Nobilibus.  Rodolfo  de  Steinvurde.  Godescalco  de  Lon.  Cunrado  de  Wetherenge  eiusdem  loci  ad- 
uocato.  Widekindo  in  Vrekenhorst  aduocato.  Lefhardo  de  Elen.  Ministerialibus.  Ernesto.  Ludolfo.  Ludberto. 
Alberone.  Gerlago. 

Das  Siegel  kommt  mit  dem,  bei  dem  Jahre  1175  beschriebenen  überein. 

CCCLXXIII. 

Aus  einer  Handschrift  des  13.  Jahrhunderts,  im  KÖnigl.  Archite  zu  Hanover,  abschriftlich  roilgetheilt  Ton  Moojer  in  Minden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  A.  Mindensis  episcopus.  Quoniam  per  sanctarum  precum 
suffragia  catholica  suffulta  existit  ecclesia,  decet  omnes  in  Christo  fideles  inuicem  se  fraterne  karitatis 
amore  preuenirc  et  dcbita  orationum  subsequi  deuotione.    Vnde  et  nos  ecclesie,  cuius  non  electione  me- 


Digitized  by  L^OOQ IC 


1175.  427 

riti,  sed  heu  iodigni  pastoris  uicem  gessimns,  fraternum  ecciesiarom  querere  studuimus  subsidium,  quatinua 
mutuam  in  orationibus  ceterisque  nostris  necessitatibus  semper  inter  dos  haberemas  refugium.  Anno  igitur 
incarnationis  Domini  M.C.LXX.V.  Indictione  octaua,  cum  pro  peccatis  nostris  redimendis  peregre  beaii 
Jacobi  apostoH  limina  uisitaremus,  ad  Gorziensem  ecciesiam,  Cluuiacum,  ad  sanctum  Egidium,  Turonis  ad 
ecclesiam  beati  Martini,  et  reliquas  infra  positas  uenimus  ecciesias,  et  fraternitatis  societatem  simulque  ora- 
(ionum  mutuam  uicissitudincm  nobis  et  ecclesie  nostre  Mindonensi  donari  postulauimus.  Quam  et  cum  omni 
alacritale  et  omnium  conniuentia  acceptam,  uersa  uice  ecclesie  nostre  fratemitatem  ipsis  contradidimus. 
Qua  propter  fideles  tam  nostri  quam  fratrum  successores  studii  nostri  attendant  deuotionem,  et  anime  sue 
perpetuam  tenenles  consolationem ,  ad  utriusque  uile  prosperitatem,  fidelissime  et  inconuulsam  salutarem 
conseruare  studeant  confederationem  '). 

Anno  incarnationis  dominice  M.C.LXXIIII.  V®.  Idus  Januarii«),  contigit  domnum  Annonem  Mindonensis 
Saxonie  episcopum,  peregrinationis  gratia  sanctum  Jacobum  adeuntem,  uenisse  ad  Gorziense  cenobium,  et 
ibi  de  fraternitatis  societate  pridem  habit^  inter  easdem  sanctas  ecclesias  ambas  beati  Gorgonii  ueneratione 
illustres  requisisse.  Verum  quia  lougi  temporis  interuallo  multa  obliuionem  accipiunt,  oportunum  uisum 
est,  quatinus  eadem  fraternitas  redintegratione  salubri  renouaretur.  Complacito  igitur  eiusdem  domini  epi- 
scopi  et  uenerabilis  prouisoris  nostri  Petri,  consilio  seniorum  nostrorum,  Rainbaldi  prioris,  Girardi  prepo- 
siti,  Petri  custodis,  Fulchonis  capellani,  Simonis  cantoris,  consentiente  capitulo,  societatem  pristinam  cum 
omni  caritate  et  benignitate  reiiouauimus,  in  posterumque  Deo  iuuante  seruare  curabimus.  Et  hec  eadem 
domino  Thitmaro  preposito,  Conrado  decano,  ceterisque  Mindonensis  ecclesie  fratribus  scribere  dignum 
duximus,  ut  nostri  mutuo  memoriam  habeant,  sicut  fratrum  decet  meminisse.  Hec  est  itaquc  societas  et 
conscriptio  fraternitatis  tradita  domino  episcopo  et  sanctissimis  fratribus,  Rciuboldo  presbitero,  Nithuiigo 
subdiacono,  capellanis.  Si  quis  fratrum  sanct^  illius  ecclesie  ad  nos  uenerit,  quasi  unus  ex  nostratibus  in 
choro,  in  capitulo,  in  refectorio  reputabitur.  Sacram  hostiam  singulis  annis  primo  die  post  octauam  apo> 
stolorum  offerimus  pro  peccato,  pro  pace  et  statu  'ecclesie  Mindonensis,  et  secundo  pro  requie  defuncto- 
rura.  Preterea  si  breue  cuiuslibet  defuncti  delatum  ad  nos  fuerit,  triginta  ofBcia  agimus  in  conuentu,  in- 
forioris  ordinis  fratres  psalterium  soluant,  conuersorum  singuli  centies  Pater  noster.  Ceterum  in  largitioni- 
bus  clemosinarum,  in  orationibus  et  cunctis  bonis  operibus  nostris  tam  uiui  quam  defuncti  sancte  illius 
ecclesie  nobis  participiantur. 

Nouerint  omncs  presens  scriptum  uisuri,  quod  ego  frater  Oggerius,  prior  Cluniacensis  ecclesi§,  com- 
muni  totius  capituli  cousensu,  concessi  domno  A.  Mindonensi  uenerabili  episcopo,  et  sociis  eins,  Reinboldo 
et  Nithungo,  omnium  bonorum  participium,  qu^.in  capite  Cluniacensis  ecclesie  et  in  locis  eius  ubique  ter* 
rarum  Sunt,  in  missis,  psalmis,  elemosinis  et  omnibus  qu^  in  camis  et  spiritus  contritionibus  apud  nos 
geruntur.  Concessa  sunt  hec  predicta  non  solum  ipsis,  qui  presentes  hec  in  capitulo  deuote  petierunt,  sed 
etiam  omnibus  roemorate  Mindonensis  ecclesie  canonicis  defunclis,  ut  neniente  ad  nos  breui  de  obitu  eurum, 
preter  commune  beneficium  absoluantur  in  capitulo  et  oflicia,  et  missa  in  conuentu  cantabitur.  Similiter 
et  ipsi  per  omnia  facient  nobis  et  nostris. 

Notum  sit  omnibus  hominibus,  quod  domnus  Anno  Mindonensis  episcopus  in  capitulo  sancti  Egidii 
residens,  cum  domno  Raimundo  abbate,  Geraldo  priore,  et  ceteris  fratribus  hanc  inter  utramque  eccle- 
siam fraternitatis  societatem  instituil  ipse  et  ab  ipsis  impetrauit  perpetuo  seruandam,  ut  uterque  locus  et 


Wahrscheinlich  waren  dieser  bischöflichen  Verordoang  die  nun  folgenden  FratemitäU- Briefe  der  einzelnen  Klöster  und 

Stifter  ein?erleibt. 

Die  Jahrxahl  iüt  nach  der  Zeitrechnung  zu  Tcrsteben,  welche  am  25.  Märt  die  Jahrzahl  wechselt;  das  Datum  gehört  aUo, 

nach  unserer  Rechnungsweise,  in  das  Jahr  1175,  womit  die  obige  Angabe  des  Bischofs,   hinsichUich  der  Zeit  seiner  Reise, 

übereinstininit. 

Digitized  by ' 


cih  seiner  nvisr, 

\j00gle 


428 


1175. 


omnes  atriusque  loci  personc,  uidelicet  tarn  illi  qui  sunt  uiui,  quam  qui  defancti  sunt,  omnium  beneficio- 
rum  suorum  temporaliter  et  spiritualiter  de  cetero  communionem  pariter  et  participattoneni  in  perpeiuum 
habeant  inter  se,  et  post  octauas  apostolorum  Peiri  et  Pauli  institutum  est  utriusque  ecclesie  fratrum  memo- 
riam  fieri  tarn  uiuorum  quam  mortuorum,  in  utraque  uidelicet  ecclesia. 

A.  Dei  gratia  Mindonensi  episcopo,  et  T.  preposito,  et  C.  decano,  uniuersoque  Hindonensi  capitulo. 
B.  decanus,  Ragin.  precentor,  Haraelinus  magister  scolarum,  Ph.  subdecanus,  Ang.  cellerarius,  totumque 
Capitulum  beati  Martini  Turonense,  Salutem  in  Domino.  Venientes  ad  sepulchrum  beati  Martini  Annonem 
episcopum  uestrum,  et  Capellanum  eius  Reinboldum  presbitcrum,  et  Nithungum  subdiaconum,  ad  peticio 
nem  ipsorum,  in  fraternitatem  et  societatem  ecclesie  nostre  nos  reccpisse  uobis  significamus,  et  insuper  uos 
et  ecclcsiam  uestram  cum  membris  suis  in  eandem  fraternitatem  recepimus,  et  omnium  bonorum  que  am- 
modo  ficnt  in  ecclesia  noslra  participes  esse  constituimus.  Ipsc  uero  auctoritate  sua  et  nomine  uestro  nos 
in  fraternitatem  et  societatem  omnium  bonorum  que  ammodo  ßcnt  in  ecclesia  uestra  ucl  membris  eius  simi- 
liter  recepit.    Fraternitatem  autem  istam  in  pcrpetuum  seruandam  tam  ipse  quam  nos  confirmauimus. 

Ego  Wir.  Dei  gratia  beati  Dyonisij  abbas«),  assensu  capituli  nostri  concessimus  episcopo  Annoni  et 
ecclesie  sue  Mindonensi  plenam  societatem  et  participationem  bonorum  omnium  quo  fiunt  in  ecclesia  nostra. 
Et  nos'sponsione  episcopi  prcdicti  et  decani  et  prepositi  recipimus  simile.  Et  ut  hoc  magis  ratum  habea- 
tur,  sigilli  nostri  impressione  muniuimus. 

Petrus  Dei  gratia  Annalcarium  abbas  cum  omni  monachorum  conuentu ,  preposito,  decano  et  uniuerso 
Mindonensis  ecclesie  canonicorum  conuentui,  Salutem  in  Domino.  Caritas  Christi  urget  nos  ut  uiam  man- 
datorum  Dei  currentes  in  odorem  suauitatis  decorem  domus  illius  fidcliter  diligamus.  Inde  est  quod  fratcr- 
nitatis  uestre  dilectioni  duximus  significandum,  quod.  domnum  Annonem  ecclesie  uostrß  pastorem,  cum  de- 
ricis  suis  Reinboldo  presbitero  et  Niduino  subdiacono,  in  omnibus  ecclesie  nostre  beneficiis  gratanter  susce- 
pimus,  et  eandem  beneßcii  largitatem  uobis  et  ecclesie  ueslre  concanonicis  fideli  deuotione  concedimus. 
Non  enim  longa  maris  et  terrc  interualla  poterunt  soparare,  quos  amoris  Christi  nectit  amor.  Yniuersita- 
tem  itaquc  uestram  petimus,  et  petendo  rogamus,  quatinus  huius  confraternitatis  mutuam  uicissitudinem 
nobis  et  ecclesie  nostre  reddatis,  et  apud  misericordcm  iudicem  precibus  uestris  paruitatem  nostram  com- 
mendetis,  et  posteris  uestris,  ut  idem  faciant,  scriptum  relinquatis.  Nos  uero  huius  premissi  debito  tene- 
mur  in  orationum  suffragia,  uobis  et  posteris  uestris  uiuis  siue  defunctis  exhibere  procurabimus.  Yalcat 
sanctitas  uestra. 

CCCLXXIV. 

Aus  dem  Archive  su  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinilatis.  ||HERIMANNVS  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus.  Cum  dig- 
nitas  episcopalis  benignitatis  su§  studio  cunctis  Christi  fidelibus  habeat  prouidere,  precipu§  tamen  circa  eos 
qui  spiritu  feinientes  dominoque  seruientes  diuinis  se  per  omnia  mancipauei-unt  obse(iuiis,  soUicitudinis  suo 
curam  debet  exhibere.  Vnde  et  nos  dilectam  nobis  in  Christo  Capenbergenscm  occlesiam  in  omnibus  pro- 
mouere,  et  fratribus  in  ea  Dco  famulantibus  liberalitatis  nostre  gratiam  ostcndcre  cupientes,  ipsis  pro  re- 
medio  anime  nostre  ecclesiam  in  BVRC  tradidimus  in  pcrpetuum.  Preterca  notum  esse  volumus  genera- 
tioni  omni  quo  uentura  est,  quod  decimara  quandam  de  curti  ipsorum  in  BLOTINCDORP,  uidelicet  III. 
solides  et  VI.  denarios  Monasteriensis  monele,  ministerialis  noster  Livdolfus  de  LETTE  a  nobis  in  beneficio 
habebat.    Quam  decimam  idem  Livdolfus,  acceptis  IIIL  marcis,  nobis  uoluntarie  resignauit,  quam  et  nos, 


'J)    WUbelm  11.  wurde  1172  Abt  su  Saint -Den^s  bct  Paris,  und  resignirte  am  10.  Mai  1196. 

Digitized  by 


Google 


1175.  429 

ipso  annuente  et  petente,  Capenbergensibus  fratribus  perpetua  donatione  concessimus.  Ut  aatem  hec  omni 
tempore  rata  et  inconcussa  permaneant,  ea  presenti  scripto,  et  sigilli  nostri  munimento  roborare  curaoi- 
mus,  auctoritate  Dei  omnipotentis  et  nostra  a  communione  ecclesie  sancte  sequestrantes  omnem  hominem 
qui  aliquo  modo  contra  hec  uenire  temptauerit.  Prime  donationis  testes  sunt  hii.  Sigelo  prepositus  Wer-^ 
zeburgensis.  Thitmarus  canonicus  maioris  ecclesie  Monasteriensis.  Ever  canonicos  sancti  PAVU.  Amelungos 
sacerdos  de  LÜNEN,  Secunde  quoque  hii  sunt.  Lübertus  de  Beverne.  Ernestus  Monasteriensis  et  Ludolfas 
frater  eins.  Euerhardus  de  WERNE.  Hvgo  de  Meinhuvele:  Godefridus  camerarius.  Herimannus  cögnomentö 
pungit.  Acta  sunt  hec  anno  verbi  Incamati.  M°.C®.LXX**.Y®.  Indictiöne  Villa.  Regnante  FRIDERICO  Romanor 
rum  Imperatore  glorioso. 

Auf  dem  aaten  seitwärts  aaf  die  Charte  gehefteten ,  stampf  elliptischen  Siegel  sieht  man  den  Bischof 9  in  einer  etwas 
kursea  gedrungenen  Figur,  im  Ornate,  den  Kopf  mit  einer  niedrigen  Mitra  bedeckt,  in  der  rechten  Hand  den  senk» 
recht  ausgestreckten  Bischofsstab,  in  der  linken  ein  geöffnetes  Buch  haltend,  auf  einem  niedrigen  Stuhle,  dessen 
Seitenlehnen  in  Hundeköpfe,  die  schrägen  Füsse  in  Thierkrallen  auslaufen,  sitzend,  mit  der  Umschrift:  f  HeremaDn^ 
Di.  Gra.  Nonasteriens?  (sie)  Eccie.  Epc.  Scds. 

CCCLXXV. 

Aus  dem  Archive  zu  Kappenberg, 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  HERIMANNVS  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus.  Quam- 
quam  iuxta  apostoli  ammonitionem  et  olTicii  nostri  rationem,  dum  tempus  est  operari  bonum  ad  onmes 
debeamus,  tarnen  pietatis  affectum  illis  nos  habundantius  inpendere  conuenit,  qui  a  tumultu  ^eculari  seque- 
strati,  divino  se  per  omnia  mancipaverunt  obseqvio.  Quo  circa  notum  facimus  tarn  futuris  quam  presen- 
tibus  Christi  fidelibus,  qualiter  pie  memorie  FRIDERICVS  huius  ecclesie  antistes,  duos  Solidos  decime  fra- 
tribus CAPENBERGENSIBVS  libera  donatione  concessit.  Ex  qvibus  solidis  unus  solvitur  dö  domo  Heri- 
manni  in  Lenclar  iuxta  VBBESBOM.  secundus  de  quadam  domo  predictorum  fratrum  in  eadem  villa.  Cuius 
piam  Yoluntatcm  et  factum  approbantes  et  imitari  cupientes,  eandem  donationem  episoopali  auctoritate  con- 
firmamus.  Illud  quoque  predictis  annectere  et  ad  posterorum  noliciam  transmittere  placuit,  quod  due  do- 
mus  predictorum  fratrum,  videlicet  COHVS  et  HOLTBVRGETHORP,  pro  decima  annuatim  uichil  amplius 
ad  dominicaturam  nostram  pcrsoluunt,  nisi  tantum  Illlor.  solides  Monasteriensis  monete,  una  scilicet  Cohus 
XXi»«  et  altera  scilicet  Holtbvrgethorp  XX«i  Vlllto.  denarios.  Hanc  igitur  decime  redemptionem,  et  supra 
memoratam  donationem,  presenti  pagina  et  sigilli  nostri  inpressiono  roboramus,  auctoritate  Dei  omnipoten- 
tis et  beatorum  apostolorum  PETRI  et  PAVLI  ac  nostra,  eterno  anathemati  omnem  subicientes  hominem, 
qvi  ullam  deinceps  calumpniam  CAPENBERGENSI  ecclesie  super  his  suscitaverit,  *  Testes  huius  rei  fue- 
runt  Franco  de  Weteringo  vicedominus.  Ever  canonicus  sancti  PAVLI.  Capellani.  Hartungus.  Simon  de  An- 
gelmuden.  Theodericus  frater  eins  de  Sudkirken.  Ministeriales..  Godefridus  casteUanus  de  Rechede.  Filius 
eins  Rutgcrus.  Albertus  dapifer  de  Wulfheim.  Bemhardus  de  Dulmania.  Rodolfos  de  Meinhuvele,  cum  filiis 
suis,  Livlberto,  Hugono,  Bernharde,  Wetcelone.  Everhardus  sculthetus  de  Wernen.  et  alii  quamplures. 
Acta  sunt  hec  anno  dominice  Incamationis  M^.C.LXX^.V^^.  ladictione  Villa.  Regnante  FRIDERICO  Romano- 
rum Imperatore  GLORIOSO.' 

Das  Siegel  ist  ganz  wie  an  der  narhstvorhergehenden  Urkunde.  —  Von  dem  Zeichen  (*)  ao  9  ist  das  Folgende  mit  Um- 
serer  Tinte  als  dos  Vorhergebenci^  geschrieben. 

CCCLXXVI.  '    '   ■     ■ 

.  X  •  Ii^  Nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  Heinricus  Dei  gratia  comes  de  Amsberch,  notum  facio 
tarn  presentibus  quam  futuris  fidelibus  Christi,  qaod  quidain  idiiiislerisliB  meu^  Godefriehu  H0iBnie  lie  Per*   j 
Cod.  dipl.  hisu  West&l.  IL  17  Digitized  by  V^OOQIC 


430  ^^^5  —  i^'^^- 

reclo,  domom  qnandam  iaxta  ufllam  Seodenhorst  sitam,  sibi  cnm  uxore  saa  pro  libero  bono  datam,  meo 
filiorumque  meorum  Heinrici  et  Godefridi  assensu  et  permissione,  Lisbernensi  cenobio  partim  pro  filio  suo 
ad  seruiendum  Deo  inibi  imposito,  partim  accepta  pecuoia,  deuote  contulerit.  Quod  factum  pro  salute 
aoime  mee  filiorumque  meorum  libenter  annuimus,  et  ut  ratum  atque  inconuulsum  ia  perpetuum  permaDeat, 
litteris  mandari  et  sigiUi  nostri  impressione  firmari  fecimus,  idoneis  testibus  qui  bis  interfuerunt,  uel  pro 
certo  nouerunt,  subter  annotatis,  quorum  nomina  sunt  hfc.  Conradus  de  Rudenberch.  Lionius  de  Hülse. 
Euerharüi  de  Menede.  Geruasius  de  Buderieb.  Elberecht  de  Menechuse.  Albertus.  Fredericus.  et  alii  quam- 
plures. 

Acta  sunt  h^c  Amsberche  anno  dominice  incamationis  H^.G^.LXX^.V^  Indictione  Villa. 

Dm 9  der  ürkande  aufgedruckt  gewesene,  grosse  Siegel  ist  verloren  gegangen. 

CCCLXXVII. 

F.  Dei  gratia  Romanorum  imperator  et  semper  augustus,  sanctc  Mindensis  ecclesie  honesto  et  uene- 
rabili  clero  uniuerso,  et  eiusdem  ecclesie  fidelibus  tarn  nobilibus  quam  liberis  et  ministerialibus  omnibus 
gratiam  suam  et  omne  bonum.  Quoniam  iustum  et  honestum  est,  quod  onmis  qui  principatum  ammini- 
strat,  principatus  officia  non  ncgligat,  ideo  nos,  quantum  longa  et  grauis  occupacio  nostra  et  inportuna 
bellonim.tempestas  patitur,  et  in  quantum  illa  benignissima  auctoris  omnium  pietas  coopcrari  dignabitor, 
paci  omnium  ecclesiarum  prouidere  cupimus  et  intendimus.  Eas  uero  quas  nobis  deuociores  in  imperio 
ad  serqiendum  prompciores  cognoscimus,  plus  ceteris  honorare  debemus  et  uolumus.  Inde  igitur  est  quod 
Miodensem  ecclesiam»  que  deuotum  obsequium  cum  sincera  et  debita  hactenus  fidelitate  exhibuit,  fauorali 
et  sereno  gratie  nostre  amplexamur  affectu.  Pro  rogatu  et  uoluntate  fidelis  et  dilecti  nostri  Annonis  epi- 
scopi  »estri,  maxime  cogente  nos  rigore  iusticie  que  nuUi  neganda  est,  uobis  et  omnibus  comproumcialibns 
uestris.  he^nc  maiestatis  nostre  dirigimus  paginam.  Imperatorie  itaque  maiestatis  nostre  auctoritate  dbtricte 
precipimus  et  obseruari  omnino  uolumus,  ne  ullus  comes  uel  aduocatus,  nobilis  uel  minLsterialis,  seruus 
aut  Über,  canonicis  in  domibus  et  areis  claustralibus,  et  sacerdotibus  iu  domibus  et  areis  dotalibus,  ali- 
quas  omoino  iuiurias  irrogare  presumat,  et  ne  aliquis  ex  bis  quos  pretaxauimus  in  predictis  domibus  et 
areis  aliquid  sibi  iuris  addicat  Si  quis  autem  huius  tarn  districte  quam  iuste  precepcionis  nostre  uiolator 
exstiterit  presumptuosus»  ipsum  maiestatis  imperatori^  reum  constituimus.  Ne  autem  quis  putet,  quod  in 
hac  tarn  rationabili  quam  necessaria  pacis  clericorum  roboracione  steterit  pro  ratione  uoluntas,  et  magis 
presencia  et  instancia  domini  episcopi  quam  iusticia  ualuerit,  hoc  uobis  contestando  scribimus,  quod  pre- 
dictam  sentenciam  Tidericus  marchio  de  Lusiz  in  palacio  nostro  apud  Cremonam  approbantibus  et  confir* 
mantibus  imperii  nostri  principibus  edidit. 

Das  Siegel,  welches  mit  Pergamentstreifen  angehängt  war,  ist  ▼erloren  gegangen.  —  Die  Charte  ist  klein,  die  Schrift 
ohne  besondere  Sorglalt  und  überhäuft  mit  Abkürzungen. 

CCCLXXVIII. 

Nach  einer  Abschrift  in  Annal.  Corbej.  *) 

C.  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Conradus  Dei  gratia  Corbeiensis  ecclesie  abbas  onmibus  pre- 
sentibus  et  futuris  in  perpetuum.  Si  utilitatibus  seruorum  Dei  patema  pietate  prospicimus  et  indigentias 
eorum  oportuna  liberalitate  subleuamus,  non  splum  deuotionem  iUorum  et  beniaolentiam  et  assiduam  ora- 


n  Q^  OrisImil-iifMwi«  li^i  Ml  19  Dinner  Zi^^vhnn,  .  :    • ,  (^  T 

Digitized  by  VjjOOQIC 


1176.  494 

tionem  nobis  preparamus ,  sed  et  propiciatione  Dei  et  Sanctorum  ipsins  facilius  nos  pati*oöäiia  impetrataros 
speramus.  Inde  est  quod  nos  saluti  anime  nostre  consnlere  uolentes,  et  beato  Petro  principi  apostoloram 
in  monte  Eresberch  deuotionera  nostram  in  aliquo  demonstrare  cnpientes,  quatinus  per  eum  ianuam  celi 
ingredi  mereamur,  consiiio  fratrum  nostrorum  Corbeiensiam  nee  non  et  peticione  ministerialium  et  aliornm 
fidelium  nostrorum,  Ecclcsiam  sancti  Magni  quo  sita  est  in  uilla  Horhusen  tradidimus  in  supplementum 
prebende  fratrum  Deo  et  beato  Potro  in  monte  prenominato  seruientium,  cum  omni  integritate  et  perti- 
nentiis  suis,  ita  ot  prepositus  qui  in  monte  fuerit  eandem  ecclesiam  sub  potestate  sna  habeat,  postquam 
ab  eo  qui  nunc  eam  habet  clerico  nostro  Cönrado  seu  uiuente  adhuc  sine  defuncto  libera  extiterit.  Notum 
ergo  uolumus  esse  omnibus  ecclcsie  Dei  fidelibus  tarn  futuris  quam  presentibus,  quod  hanc  traditlonem 
prefate  ecclesie  solempniter  fecimus  in  capitulo  Corbeiensi,  coram  cunctis  fratribus  nostris,  super  reliquias 
beati  Petri  de  monte  Eresberch,  quas  prepositus  Bruningus  presentes  tunc  habuit,  et  donationem  de  manu 
nostra  suscepit.  Nos  quoquc  sub  stola  noslra  in  eodem  capitulo  auctoritate  patris  et  filii  et  Spiritus  sancti 
et  beati  Petri  principis  apostolorum  sub  anathemate  interdiximus  omnibus  successoribus  nostris,  ne  aliquis 
eorum  eandem  ecclesiam  a  prefato'  monte  auferre  uel  aliquo  modo  alienare  presumat,  sed  semper  in  pd- 
testate  prepositi  qui  ibidem  fuerit  ordinanda  in  perpetuum  consistat.  üt  autem  hoc  traditio  nostra  omnibus 
futuris  temporibus  apud  posteros  et  successores  nostros  rata  et  inconuulsa  permaneat,  presentem  paginam 
in  testimonium  factc  a  nobis  donationis  conscribi  precepimus,  quam  subter  annotatis  testibus,  sigillo  nostrO 
et  ecclesie  corroborari  iussimus.  Tcslcs  et  presentes  hü  fuerunt  Heinricus  prior.  Randuuig  custos.  Thidric 
Wiscellinus.  Reinherus  prepositus.  Godeschalcus  camerarius.  Adelbertus.  Abraham.  Siko.  Lambertus.  Reinhar- 
dus  prepositus.  Olhelricus.  Reinmarus.  Thidric.  Frideric.  Rotholfus  cantor.  Ynargus  prepositus.  Heitenricus 
prepositus.  Wernherus.  Ilartmannus.  Rotbertus  hospitalarius.  Albertus  infirmarius.  Bertholdus.  Reinherus  cel» 
lerarius.  Wiscellinus.  Marquardus.  Hcnholf.  Antonius.  Heremannus.  Godeschalcus.  Widikindus.  Conradus.  Volc« 
winus.  Heinricus.  Meinuardus.  Waltherus.  Arnoldus.  Herebrordus«  Pueri.  Thietmarus.  Johannes.  Vdo.  Hethe- 
wigus.  Liudoldus.  Heinricus.  Guntherus.  Johannes.  Conradus.  Heinricus.  Albertus.  Hartleuus.  Laici.  Conradus.  ' 
Reinhardus.  fratres.  Heinricus.  Willchclmus.  Thidericüs  senior.  Thidericus  iunior.  Uudolfus  dapifer.  Frideric. 
Heremfridus.  Arnoldus.  Hartmannus.  Saniuko.  Folcwinus.  Erembertus.  Wernherus.  Johannes,  et  alü  multi. 

Actum  Corbeie  anno  dominice  incamationis  M<>.C®.LXX®.VR  Indictione  VEUa.  Anno  prelationis  domni 
Conradi  abbatis  XVR  die  annunciationis  dominice. 

CCCLXXIX. 

Aus  einem  Obernkircbischen  Kopiar  des  16.  Jahrhunderts,  im  BesiU  des  Bibliothekars  Moojer  zu  Minden. 

In  nomine  sancte  et  iudiuiduf  Trinitatis.  Anno  Mindensis  Episcopus.  Nouerit  omnium  tarn  presen^ 
tium  quam  postfuturorum  industria,  Qualiter  antecessor  meus  beato  memorie  dominus  Wernherus  Episco- 
pus nouellam  plantationem  in  Ouerenkercken  fundauerit,  et  qu^dam  ad  sustentationem  fidelium  Deo  et 
beate  genitrici  eins  obtulerit.  Sed  quia  morte  preuentus  ad  statum  quem  optauerat  perducene  non  potuit, 
Nos  qui  auctore  Deo,  licet  indigni,  in  pontificatus  ei  cathedra  successimus,  participes  benefaotorum  eins 
esse  cupientes,  Considerata  tenuitate  in  stipendiis  illic  Deo  seruientium,  eundem  locum  misericordi^  oculo 
respeximus,  et  bona  quedam  pro  remedio  peccatorum  nostrorum,  ad  conciliandam  nobis  gratiam  pie  mä* 
tris  misericordie,  adiecimus,  uidelicet  domum  unam  in  Mileberch  cum  omnibus  suis  altineacüs,  ei  decimam 
in  Velden  a  domino  Theoderico  Srichligge  nobis  resignatam,  Sperantes  quod  sicut  socü  oupimus  esse  labo- 
ris,  sie  erimus  et  consolationis.  Hec  bona  denominata  et  bannum  episcopalem  eiusdem  ecclesie,  et  eccle- 
siam in  Velden,  decimam  in  Alemultre,  Hoburhusen  cum  omnibus  appendiciis,  cum  omnibus  a  predicto 
anteoessore  meo  oblatis,  antiqua  etiam  dotalis  areebona»  dedmam  iuNienslide,  dacimam  in  Hurst«  cuHam 
quoque  in  Velden  cum  omnibus  bonis  attinentibus  et  utilitate  inde  proueniento»  alqäe,ODiiuaibMsrtam| 

Ij  «  Digitized  by  V^OOQIC 


432  iiT«. 

oblaiione  fidelium  pro  liberis  suis  legitime  nunc  ab  eis  possessa  quam  in  posterum  ab  eis  ioste  possidenda, 
eidem  ecclesi^  clauibus  celi,  banni  nostri  auctoritate  et  sigilli  nostri  impressione  firmamus  et  in  uirtute 
Spiritus  sancti,  in  quo  per  Christum  est  omnis  potestas  ligandi  atque  soluendi,  corroboramus,  ut  qui  in 
irritum  duxerit,  sit  anathema  Haranatha,  et  deleatur  nomen  eins  de  libro  uitc.  Acta  sunt  hec  anno  donii- 
nice  incarnationis  H.C.LXXVI.  IndicUone  nona,  Kai.  Maii,  in  ciuitate  Mindensi.  Testes  hü  sunt.  Thietmarus 
preposiUis  maioris  ecclesie.  Reinwardus  presbyter.  Reinmarus  psbr.  cellerarius  fratrum.  Reinhardus  psbr. 
Heinthericus  diaconus.  Yolcmarus  diaconus.  Conradus  diaconus.  Widekindus  diaconus.  Conradus  diaconos. 
Hermannus  subdiaconus.  Nithuggus  subdiaconus.  Gerhardus  prepositus  de  Ouerenkercken.  Widekinus  aduo- 
catus.  Waltherus  frater  Episcopi.  Hermannus  de  Bukeburg.  Eizo  de  Slon.  Bernhardus  de  Mirebomen«  Mini- 
steriales ecclesie.  Alexander  de  Luttbike.  Meinfndus  frater  eius.  Thiethardus  comes  ciuitatis.  Eilwardos  da- 
pifer.  Wlirammus  de  Werste.  Alfwardus  camerarius. 

CCCLXXX. 

Eiaem  im  12.  Jahrhondert  getcbriebeoen  Codex  des  Stiftes  Correj  mit  jüngerer  Haadscbrift  (14.  Jahrb.)  eiogetragen  *). 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Conradus  Dei  gratia  Corbyensis  ecclesie  abbas ,  Omni- 
bus successoribus  suis  in  perpetuum.  Cum  ex  iniuncto  nobis  officio  diligenti  nos  inuigilare  deceat  studio, 
nt  unicuique  officio  deputata  intcgra  permaneant,  Quatinus  ita  in  disciplinis  spiritualibus  proficiant  et  tale 
in  rebus  temporalibus  sentlant  incrementum,  ut  non  uituperetur  ministeriimi  nostrum,  verum  etiam  memo- 
riam  nostram  in  benedictione  apud  fratres  nostros  iugiter  permanere  summo  optamus  desiderio,  Notum 
esse  uolumus  uniuersis  ecclesie  nostre  fidcnbus  tam  presentibus  quam  futuris,  quod  quodam  Bnmone  ec- 
clesie nostre  ministeriali  uiam  uniuerse  camis  ingresso,  qui  curiam  in  Hauersforde  in  commissione  Jure 
sculteti  cum  tractatu  et  consensu  dilecti  fratris  nostri  Hcnrici  tunc  prioris  et  custodis  acccperat,  et  Ber- 
nardus  eiusdem  Brunonis  filius  commissionem  predicte  curie  multis  precibus  item  cum  tractatu  et  consensu 
prememorati  fratris  nostri  Henrici  prioris  et  custodis  optineret,  Ipse  prior  Henricus  petiit  ut  priuilegio  a 
nobis  dato  precaueretur,  ne  id  futuris  temporibus  in  preiudicium  iuris  custodis  fieret,  quod  eadem  curia 
a  tot  militibus  amministraretur,  quia  hoc  genus  hominum  raro  suis  contentum  est,  sed  semper  plus  sibi 
commissis  usurpare  solet.  Herenfridus  enim  pater  prememorati  Brunonis  primus  in  genere  militari  ipsam 
curiam  amministrauerat,  q|mi  antea  semper  a  uillanis  amministraretur.  Nos  itaque  considerantes  religiosam 
eius  peticionem  et  plenam  dilectionis  circa  beatum  Vitum,  simulque  intuitu  ipsius  patroni  nostri,  Cuius 
altaris  bona  ut  pupillam  oculi  tueri  oportet,  recognoscimus,  statuimus  atque  decernimus,  omnem  villam  ^) 
in  Hauersforde  cum  omnibus  rebus,  appendiciis  et  terminis  suis,  et  cum  omnibus  ad  se  pertinentibus,  id 
est  domibus  cetcrisque  edificiis,  terris,  pratis,  siluis,  campis,  aquis  aquarumue  decursibus,  cultis  locis  et 
incultis,  sub  potestate  custodis  esse  debere  ^),  ita  ut  penes  ipsum  sit  omnis  utilitas  ^)  uille,  scilicet  locatio 
uille,  locatio  curie,  locatio  mansorum,  hereditas  defunctorum,  census  litonum,  desponsationes  puellarum 
que  uulgariter  Beddemunt  uocantur,  Vtilitas  etiam  silue  adiacentis  que  uulgariter  Sundere  dicitur,  utpote 
ad  eandem  uillam  pertinentis,  custodis  est,  licet  nos  aliquando  porcos  in  ea  inpinguauerimus,  quod  tarnen 
cum  beniuolentia  ipsius  custodis  fecimus.  Debet  etiam  idem  custos  quotienscumque  opus  fuerit,  cum  Uto- 
nibus  sentencionare.  de  utilitatibus  et  in  utilitatibus,  quoniam  eadem  uilla  ab  omni  iurisdictione  aduocati 
absoluta  est.  Patet  igitur  ex  precedentibus,  uillicum  curie  super  litones  nullam  habere  potestatem,  nee 
aliqoam  exactionem  in  peticionibus  de  eis  facere,  sed  tantummodo  de  curia  sibi  commissa  persoluere, 
cetera  omnia  ut*  diximus  in  dispositione  custodis  constare.    Ne  forte  igitur  alicui  successori  nosU'o  super 


'  >)  Das  älteste  grössere  Kopialboch  hat,  aosser  orlhogrsphischen  Verschiede&hfitcn ,  die  unten  angegebenea  AhweScbwigea« 
^) .  TUlaUoMoa    ^  lilMre    ^  omaibas  atiUtatibu 

Digitized  by  V^OOQlC 


117«.  433 

hoc  tam^)  pio  facto  malignandi  relinqueretnr  occasio,  uel  tempore  aliquo  fraudulenta  componi  possit  ex- 
ceptio, presentem  inde  paginam  conscribi  et  sigilli  nostri  inpressione  communiri  fecimus,  monentes  sub 
attcstatione  diuini  nominis,  ut  hec  nostra  recognitio  et  statutio  rata  et  inconuulsa  per  omnia  tempora  per- 
maneat.  Testes  hü  sunt  Henricus  prior.  Albertus  prepositus.  Meinhardus  noster  camerarius.  Metfridus  ca- 
merarius  fratnun,  et  tota  congregatio  ecclesie.  De  laicis  autem  hii.  Henricus  de  Lutmarsen.  Ermbertus.  item 
Ermbertus.  Conradus.  Volwinus  *).  Wernerus  frater  eius.  Conradus,  et  alii  plures.  Actum  Corbeie,  anno  in- 
carnationis  Domini  Millesimo  Gentesimo  LXXYI.  Indictione  Villi.  YI.  Kai.  Junii,  anno  prelatlonis  domini  Con- 
radi  abbatis  XVP. 

CCCLXXXI. 

Aas  Kindlinger  MSS.  T.  XXTtt. 

In  npmine  sancte  et  indiuidne  Trinitatis.  Ego  Herimannus  Dei  gratia  Honasleriensis  ecclesie  humilis 
dispensator,  omnibus  Christi  fidelibus  salutem  in  Domino.  Dignitatis  nostre  ratio  expostulat  precipue  ecde- 
siis  nostre  sollicitudini  subiectis  misericordie  manum  porrigere,  cum  iuxta  apostolum  etiam  ad  omne  bonum 
operari  iubeamur.  Quapropter  omnibus  tam  presentis  quam  futuri  temporis  hominibus  notificamus,  quod 
decem  moltia  siliginis  de  Decima  quadam  sita  in  parochia  Winterswich  in  villa  que  dicitur  Marca,  Ecclesie 
que  in  honore  beate  Marie  Magdalene  et  sancti  Geoi^ii  martiris  Monasterii  construitur,  ad  prebendam  sa- 
cerdotalem  et  consolationem  pauperum  inibi  manentium  libera  donatione  allogauimus,  hac  pactione  adiun- 
cta,  ut  Helmicus  villicus  noster  de  Lon  eiusdem  decime  custodiam  quousque  vixerit  obüneat^et  hoc  sigilli 
impressione  Crmantes,  onmem  hominem  qui  hoc  infringere  ausus  fuerit>  auctoritate  Dei  et  beatorum  apo- 
stolorum  Petri  et  Pauli  et  nostra,  digna  anathematis  ultionQ  ferimus.  Facta  sunt  hec  anno  incamationis 
Domini  nostri  Jesu  Christi  M.C.LXXVI.  Indictione  IX.  regnante  gloriosissimo  Imperatore  Frederico.  Huins 
actionis  testes  sunt.  Franco  vicedominus.  Lubertus.  Adelbertus.  Bernardus.  Canonici.  Emestus  huius  ecclesie 
aduocatus.  Godefridus  de  Schonebeck.  Bertramus.  Arnoldos.  et  alii  quam  plures.  Hoc  etiam  statuimus,  ut 
idcm  villicus  de  Lon  prenommatos  maltios  ad  hospitale  sine  onmi  eorum  labore  adducat 

CCCLXXXII. 

Auf  dem  Archive  za  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||HERIMANNVS  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus.  Constat 
apud  sapientes,  nee  ulli  uenit  in  dubium,  possessiönes  ecclesiarum  tunc  inconcussam  habere  firmitatem, 
cum  roborantur  auctoritate  pontificum.  Qvapropter  notum  esse  volumus  vniversitati  fidelium  tam  futuro- 
rum  qvam  presentium,  qualiter  ministerialis  noster  CESARIVS  de  CAPENBERG,  domum  qvam  a  nobis  in 
beneficio  habebat,  qve  vocatur  MERSCH,  et  sita  est  WERNE  secus  Lippiam,  annuente  vxore  sua  nobis 
resignavit,  acceptis  pro  eadem  domo  XL.  marcis  a  fratribus  Capenbergensis  ecclesie.  Qvam  dotnum  cum 
omnibus  perlinentiis  et  iusticiis  suis  nos  eidem  ecclesie  nobis  in  Christo  dilecte,  propter  spem  in  celis  repo- 
sitam,  in  perpetuam  possessionem  concessimus,  insuper  adicientes,  vt  pro  vniversa  eiusdem  domus  decima 
tam  maiore  videlicet  qvam  minore,  nichil  amplius  qvam  duos  solides  Monasteriensis  monete  vsibus  nostris 
annuatim  persolvant.  Vt  autem  hec  omni  tempore  rata  et  inconvulsa  permaneant,  presentem  paginam  con- 
scribere,  sigillique  nostri  impressione  coromunire  necessarium  duximus,  auctoritate  Dei  omnipotentis  et 
beatorum  apostolorum  PETRI  et  PAVII  ac  nostra  excommunicationis  sententia  irremediabiliter  ferientes 
omnem  hominem,  qvi  bec  infrmgere  temptaverit,  nisi  penitentia  ductus  presumptionem  suam  coogrua  sati&- 


•)  Um  fehlt    •)  Holwicat.  .    ^         . 

Digitized  by 


Google 


134  iite, 

faclione  correxerit.  Testes  sunt  huius  rei.  Herimannus  Capenbergensis  prepositus.  Engelbertus  maioris 
ecclesic  decanus.  Franco  vicedominus.  Bernhardus  de  Ibbenbüren  et  Albertus  canonici  maioris  ecclesie. 
Hartungus.  Ever  capellani.  Conradus  de  Weteringen.  Albertus  dapifer.  Bernhardus  de  Pikenbruch.  Geriagus 
Dikkebir.  Conradus  de  Ludenchusen.  Godcfridus  camerarius.  Thilmarus  pincema.  Everhardus  scoUhetus  de 
WERNE  .  :  .  Acta  sunt  hcc  anno  dominice  Incarnalionis  M<».  C».  LXX^.  VF.  Indictione  Villi».  Regnante  Fri- 
derico  Romanorum  Imperatore  GLORIOSO. 

Das  Siegel  wie  an  den  nächstvorhergehenden  Urkunden. 

cccLXxxiir. 

Aus  dem  Archive  zu  Kappenberg, 

In  nomine  sanctc  et  indiuidue  Trinitalis.  ||  HERIMANNVS  Dei  gratia  sancte  Monasteriensis  ecclesic  epi- 
scopus.  Dispensationis  nobis  credile  debitum  considerantes,  occlesias  nobis  commissas  carumque  bona 
manutenere  ac  defendere  -et  pro  posse  nostro  ampliare  summopere  intendimus.  Unde  notum  esse  uolu- 
mus  tam  futuris  quam  prescntibus  Christi  fidelibus,  qualiter  fratres  Capenbergensis  ecclesie  de  curti  saa  que 
uocatur  NETTE,  annuatim  ad  dominicaturam  nostram  XII.  denarios  decime  persolvebant.  Solvebant  aulem 
eos  de  terra  quadam  que  eidcm  curti  per  concambium  cesserat.  Nos  itaque  memores  verbi  dorainici  quo 
ait,  quod  uni  ex  minimis  meis  fecistis,  hos  XII.  denarios,  ad  luminaria  ecclesie  concinuanda,  Capenbcrgensi 
ecclesie  in  perpetuum  contradimus.  Et  ne  liberum  sit  dcinceps  ulli  cuiuscumque  conditionis  persone,  hoc 
quod  a  nobis  gestum  est  in  irrilum  reuocare,  presentis  pagine  testimonium  sigillo  nostro  roboratum  con- 
scripsimus,  auctoritate  Dei  omnipolentis  et  beatorum  apostolorum  PETRI  et  PAVLI  ac  nostra  pcrpetuiana- 
thematis  vinculo  innodantes  omnem  hominem  qui  hec  infringere  temptaverit,  nisi  valde  uelociter  resipiscal 
et  digne  peniteat.  Testes  huius  rei  sunt,  Franco  vicedomnus.  Hartungus  et  Symon  capellani.  Godefridus 
camerarius.  Godefridus  castellanus  de  Rechede.  Rodolfus  de  Merihvuele  et  Hugo  filius  eius.  Actum  est 
anno  verbi  Incaruati  Mo.C'.LXX^.Vl®.  Indictione  Vlllla.  Regnante  Friderico  Romanorum  Imperatore  glorioso. 

Das  Siegel  wie  an  den  nächstTorhergehenden  Urkunden. 


.t 


CCCLXXXIV. 


IN  Nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Herimannus  Dei  gratia  sanctf)  Monasteriensis  ecclesie  episco- 
pus.  Quod  ad  posteritatis  uoticiam  peruenire  cupimus,  prouida  deliberatione  littorarum  monimentis  man- 
dare  curauimus.  Notum  igitur  esse  uolumus  tam  presenti  etati  quam  secuture  posteritati,  quod  uenerabiiis 
antecessor  noster  pie  memorie  LSdewicus  episcopus,  amore  seruorum  Dei,  ac  peticione  Suetheri  de  Al- 
nen  iam  conuersi,  tres  solides  decimarum  super  domum  Rinchoue,  a  Suethero  iuniore  sibi  resignatos, 
monachis  Lisbernensis  cenobii  in  amminiculum  sustentationis  eorum  tradiderit.  Cuius  munißcentiam  nos  pro 
posse  sectantes,  primo  X.  solides  decimarum,  in  locis  Farsethe  tres  solidos,  et  Honhorst  V.  sohdos  et  VI. 
nummos  et  unum  malt  tritici,  a  quodam  ministeriali  nostro  Nicholao,  sei.  Hildebrandi  filio,  a  Bernhardo  de 
Rozlo  cum  filia  sua  acceptos,  Ubere  nobis  ab  ulrisque  resignatos,  prefato  contulimus  monasterio.  Dcinde 
sinu  caritatis  expanso,  item  Uli»',  solidos  decimarum,  duos  videlicet  de  utraque  dote  eorum,  etaliosduos 
in  uilla  Guthege,  superaddidimus.  üt  autem  hec  tam  nostra  quam  et  antecessoris  nostri  donatio  rata  et 
inconuulsa  in  perpetuum  permaneat»  paginam  hanc  inde  conscribi  et  sigilU  nostri  iussimus  impressionc 
signari,  nominibus  testium  supter  annotatis.  Testes.  Bernhardus  prepositus.  Ingetbertus  decanus.  Franco 
uicedominus.  Godefridus.  Albertus.  Herimannus.  Harthungus.  Symon.  Laici.  Widechindus  aduocatus  ipsius 
ecclesie.  Rotholfus  de  Steimphorde.  Philippus  de  Elen.  Emestus  et  frater  eius  Liudolfus.  Liudbertus  de  Be- 
ueren.  Bernhardus  de  Rozlo.  Thidmarus.  Suetherus  de  Aben,  et  alii  plures  tam  clei|Gi_cp:^gp^)^^simul 


otiam  huius  rei  testes,  qaod  eis  et  hoc  indulsimus,  ut  de  domo  sua  ia  Achcnbruche  pro  omni  decimatione 
XXi'II^.  fiummi  dentur.  Acta  suut  hec  a  nobis  anno  ab  incarnatione  Domini  M'\  C^.  LXX^.  Vl^.  Indictione 
Vllila.  Regnante  imperatore  auguslo  Fritherico,  anno  regni  eins  XX^V»  Feliciter. 

Das  mit  Pergameatotreifen  auf  die  Charte  festgeheftete  Siegel  ist  Terlorea  gegangen. 


CCCLXXXV. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Notum  sit  omnibos  Christi  fidelibus  tarn  fatm*is  quam  pre- 
sentibus,  quod  fratres  Monasteriensis  ecclesi^  maioris,  Salubri  et  divine  pictatis  consilio  tam  futurorum  fra- 
trum  quam  su^  quieti  et  paci  uolentes  consulere,  cum  non  facile  dcueniat  in  irritum,  quod  caritatis  dili- 
gentia fuerit  prouisum,  litem  quandam  et  emulationem,  quc  de  locandis  inter  eos  eorum  obedientiis  a  longe 
retro  actis  temporibus  subrepserat,  et  fomentum  odii  ministrabat,  consilio  Spiritus  sancti  elidere  studue- 
runt.  Quia  ergo  bona,  que  ecclesiis  Dei  eterne  retributionis  desiderio  a  fidelibus  christianis  collata  sunt, 
in  digito  pacis  ordinäre,  distribuere,  et  etiam  si  opus  fuerit  pro  bono  pacis  commutare,  tam  divine  quam 
humane  legis  conceditur  institutione,  convenientibus  in  vnum  tam,  Decano  quam  ceteris  fratribus,  Definitum 
et  Domino  uolente  semper  ratum  de  obedientiis  suis  statucrunt  consilium.  Est  ergo  forma  hec  et  modus 
constitutionis  inter  eos  et  adeptionis  obedientiarum  a  summo  usque  ad  infimum  secundum  ordinem  introitus 
sui  in  canonicam  hoc  modo.  Quando  aliquis  fratrum  qui  superior  est  loco  et  tempore  obierit,  si  obedien- 
tiam  habucrit,  is  qui  proximus  ei  loco  fuerat  a  summo  deorsum,  et  non  versa  vice,  obedicntiam  defuncti 
fratris,  si  ei  magis  quam  sua  placuerit,  accipiat,  et  eam  quam  ipse  habuerat  relinquat,  et  relictam  frater 
nullam  habens  obedientiam  qui  proximus  loco  est  ultimo  habeuti  accipiat.  Nulli  enim  fratrum  licebit  am- 
plius  quam  vnam  habere  obedientiam,  et  sie  deinceps  omnis  ambitionis  altercatio  removctur.  Erit  autem 
hec  de  obedientiis  constitucio  tantum  inter  fratres  Monasterii  commanentes  et  alias  in  aliis  ecclesiis  man- 
siones  non  habentes.  Ceterum  quando'  aliquis  fratrum  sub  testamento  sua  disponens  moritur,  ipso  sepulto, 
si  obedientiam  habuit,  statim  decanus  secundum  modum  predicte  constitutionis  obedientiam  locabit,  ita 
tamen  ut  qui  eam  receperit,  de  reditibus  obedientie  eo  anno  nullatenus  se  intromittat,  sed  defuncti  fratris 
fideles,  cum  quibus  ipse  testamentum  suum  ordinauit,  obedientiam  seruent  et  inde  fideliter  reddent  quic* 
quid  ille  reddidisset  qui  defunctus  est,  si  supervixisset.  Si  vero  sine  testamento  obierit,  illo  cui  obedientia 
collata  fuerit,  ad  usus  fratrum  et  suos  statim  ex  integre  recipiat.  Yt  ergo  Status  obedientiarum  et  reditus 
indivulsi  permaneant,  nullus  eorum  qui  obedientias  habuerint  audeat  vel  aliquid  subtrahere  vel  inbenefi- 
ciare,  vel  de  fundialibus  sine  consilio  Illlor  fratrum  sanioris  consilii  concambium  aliquod  facere.  Quod  si 
quis  fecerit  et  inde  convictus  fuerit,  XX.  Marabotinos  aureos  fratribus  persolvat,  et  obedientiam  quam  ha- 
bebat perdat,  et  sine  spe  alterius  permaneat.  De  illa  vero  obedientia,  que  officium  infirmorum  uocatur, 
que  humanitatis  magna  compassione  ordinata  fuit,  hoc  decanus  et  fratres  statuerunt,  ut  eam  semper  pres- 
byter  habeat,  qui  loco  et  tempore  summus  est  post  decanum,  et  a  maiori  preposito  eam  recipiat,  et  sia 
iu  ea  operetur,  ut  fidelis  dispensator  in  die  retributionis  coram  Domino  inveniatur.  Est  autem  hec  ordi- 
natio  et  distributio  obedientiarum,  ut  stabilis  semper  et  rata  permaneat,  privilegii  Scripte  formata  etsigillo 
beati  PavLi  confirmata,  a  Bernharde  maioris  ecclesie  preposito.  Engelberte  decano.  Vdone  minoris  ecclesie 
beati  PavLi  preposito.  Francone  vicedomino.  Magistro  scolarum  Sifrido.  Cantore  Hartwico.  presenlibus  et 
coUaudantibus  fratribus  universis,  anno  dominice  Incarnationis  M^C^.LXX^.YI^.  Indictione  Ylllla.  presidente 
sedi  apostolice  Calixto  venerabili  papa  tercio.  Regnante  domino  Friderico  Romanorum  Imperatore  victorio- 
sissimo  et  semper  Augusto,  ecclesie  Monasteriensis  curam  regente  venerabili  episcopo  Herimanno  secundo. 
Quicunque  ergo  temerarius  hanc  conscriptionis  et  constitutionis  paginam  tam  necessariam  quam  utilem  et 
honestam  infringere  v^  cassare  temptaverit,  iiisi  resipuetit,  anaüiematis  vinculö  innodatus,  irem  Dei  incur- 
rat  et  ab  ecdesia  alienus  permaneat    Nomina  autem  obedientiarum  hec  sunt»  Prima  Greveneh,  de  cuius 

Digitized  byijOOQlC 


436  iite  — 1177. 

superhabundanti  ad  usum  alterius  fratris  dabitur  Marca.  Secunda  est  Havekesbekeh.  III«'.  Aldenbei^eh.  lllla. 
Camera.  V».  Hydincseleh.  VI».  Frisia.  YII«.  Hesikesbrugeh.  VIIK  Officium  infirmorum.  IX*.  Bullereh  et  An- 
gelemudeh.  Mansi  comitis  Gonradi.  Decima  Anshelmi  tota.  Sturio.  Decima  in  Calveswinkeleh.  XII.  Marce 
qaas  daturus  est  Franco  pro  anima  Conradi  de  Elen,  vel  ,quicquid  Ulis  comparabitur,  et  inde  annuatim 
cuique  fratrum  panis  albus  et  caseus  et  candela  cerea  ualens  dcnarium  et  denariata  thuris,  et  unus  dena- 
rius  ad  sacrificandiim.  X*.  obedientia  est  capella  S.  Blasii  cum  ipsius  attinentibus,  et  nunc  additis  X.  soli- 
dis  decime  in  Lisbern,  etlllJoi'.  sol.  in  Mersteh.  IR  solidi  in  Ettinchusen.  Mansus  in  Belen.  Hansus  Bernhard! 
qninque  Marcis  redimendus,  vel  quicquid  Ulis  comparabitur.  XIa.  Sumerseleh.  Bisehten.  Decima  in  Evers* 
dmik.  Alstede.  PUekheim.  Aromelo.  Mansus  in  Ebbenchoueh.  Mansus  in  Voren.  Mansus  in  Seletborpeh.  XII«. 
Lacbergeh.  Honseleb.  Mansi  XYIII.  solidorum,  et  alii  Mansi  XVI.  sol.  Mansus  in  Daverteh.  Polaneh.  WUmuo- 
desbergeh.  XIII».  XX.  solidi  decime  in  Hauekesbekeh.  X.  solidi  in  Elnon.  VI.  solidi  in  Seprodeh.  VIIL  sol. 
in  Vlenbrokeh.  Mansus  in  Havekesbekeh.  Mansus  in  Ohtappeh.  Quartadecima.  Marca  in  Greveneh. 

Angehängt  ist  das,  in  rotbgefärbtes  Wachs  abgedruckte,  alte  Siegel  des  DomlcapiteU  mit  dem  Brustbilde  des  Apostels 
Paulus. 

CCCLXXXVI. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  PhUippus  Dei  gratia  sancte  Col.  ecclesie  Archicpisco- 
pus,  Omnibus  fidelibus  tam  presentibus  quam  futuris  in  perpetuum.  Super  eure  pastoralis  officio^  ad  quam 
gratia  diuina  nos  oocauit,  et  super  eminenti  speculatione  ecclesiarum  nobis  commissarum,  summo  pastori 
qui  oues  suas  proprio  sanguine  redimere  dignatus  est  rationem  reddituri,  nou  expedit  ut  uacui  a  pietatis 
operibus  a  districto  iudicc  inueniamur.  Quia  uero  decor  domus  Dei  non  ab  intus  tantum,  sed  etiam  de 
foris  esse  debet,  actiones  nostras  nou  solum  in  intcrioribus,  sed  etiam  prouidentie  et  subsidii  dispensatio- 
nem  in  exterioribus  esse  oportet.  Proinde  singulis  et  omnibus  tarn  presentis  quam  futuri  seculi  filiis  in 
Christo  renatis  uolumus  innotescere,  quod  cum  quidam  liber  homo  Hezelinus  nomine  uendidisset  agros 
suos  sitos  in  Merinchusen,  ecclesie  beali  Patroch  in  Susalia,  Heinricus  cognomento  Munzun  eodem  tempore 
apud  eundem  locum  super  liberos  et  liberorum  agros  comicia  potitus,  quicquid  iuris  in  prenotatis  agris 
habebat,  quod  ad  fiscum  regium  pertinebat,  in  manus  nostras  resignauit.  Nos  ergo  prenotatum  particulare 
Jus,  cum  esset  in  manibus  nostris,  ob  amorom  Dei  et  pcticionem  prefati  Nobilis,  ecclesie  Susatiensi  stabili 
donatione  contraditum,  scripti  et  sigilli  nostri  attestatione  roboranimus.  Facta  est  hec  donatio  anno  domi- 
nice  incarnationis  M®.C<>.LXX^.VIR  Indictione  X«.  Domno  Alexandro  papa  tercio.  Regnante  Friderico  Ro- 
roanorum  imperatore.  Anno  regni  eins  XX®  VF.  Imperii  uero  XXIIIP.  Testes  aderant.  Bruno  maior  in  Co- 
lonia  prepositus.  Sifridus  Sanctensis  prepositus.  Bernhardus  maior  in  Monastcrio  prepositus.  Johannes  ScDi- 
censis  prepositus.  Adolfus  de  Altena  maioris  ecclesie  in  Colonia  canonicus.  Nobiles  quoque  terre.  Heinricus 
comes  de  Arnesberg.  Arnoldus  comes  de  Altena  et  Fridericus  frater  eins.  Godefridus  de  Heimesberg.  Con- 
Tadus  de  Ruthenberg.  Euerhardus  de  Arthey.  Ministeriales  sancti  Petri  Heinricus  de  Volmotstene.  Gerhai-dus 
Coloniensis  aduocatus,  et  frater  eius  Herimannus.  Godcscalcus  de  Patberg.  Tiemo  de  Susatia.  Brunstcnus. 
Hildegerus.  Teodericus  de  Meldrike,  et  frater  eius  Heinricus  de  Vlethe,  et  quam  plures  alii  bone  opinioDis 
et  boni  testimonii  uiri. 

Das  mit  grünen  Fäden  angehängte  Siegel  ist  sehr  beschädigt. 

CCCLXXXVII. 

In  nomine  , sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  Herimannus  diuina  fauente  dementia  Monasterieiisis 
episcopus.    Ex  officio  nobis  iniuncto  nostri  iuris  esse  cognoBoimus,  pia  fidelium  uota  qaantum  possamos 

Digitized  by  VjjOOQIC 


11T7.  437 

promouere,  et  occIesJarum  utililatibus  proüida  et  diligenli  cautione  in  poslerura  prouidere.  Proinde  pre- 
sonti  scripto  notum  esse  uolumus  uniuersis  tarn  futuris  quam  nostri  temporis  Christi  fidelibus,  qualiter 
Siguinus  occlesie  nostre  mioisterialis,  et  uxor  ipsius  Bertradis,  pio  desiderio  succensi,  multa  precum  in- 
stantia a  nobis  obtinuerunt,  ut  reditus,  quos  a  nobis  nomine  beneficii  hactenus  tenuerant,  de  manu  ipso- 
rura  reciperemus,  et  in  subsidium  et  consolationem  fratrum  in  maiori  ecciesia  Deo  pie  famulantium  nostra 
auctoritate  traderemus.  Nos  itaque  tarn  laudabili  petitioni  et  deuotioni  ipsorum  contraire  non  ualentes, 
tarn  eliam  rcspectu  fratrum  nostrorum  maioris  ecciesie  canonicorum,  quibus  nichil  eorum,  que  a  nobis 
iuste  postulauerint,  negare  possumus,  qui  etiam  meraoriam  nostri  annuatim  recolendam  slatuerunt,  reditus 
eosdem  cum  omni  plenitudine  et  ulilitate,  quam  uel  nunc  habent,  uel  in  posterum  habere  poterunt,  in 
usus  fratrum  in  pcrpetuam  et  mansuram  stabih'tatem  tradidimus.  Sunt  autem  hü  reditus.  Curia  in  Heithe, 
et  nouem  domus  cum  mancipiis  attinentibus,  et  duo  Cotlant,  capella  cum  dote,  et  cum  domo  quadam, 
que  soluit  IlII»r  malt  sih'ginis,  duo  sacerdoti,  duo  ad  luminaria  capelle.  Nouale  quoddam  in  Bele  imbene- 
ficiatum.  Curia  in  Hostcnueklc  cum  decima,  mancipiis  et  omni  utilitate,  et  raansus  quidam  Illlor  soluens 
malcios.  Hurlant  (|uoddam  quod  habet  Willelmus  in  Hoenhorst,  soluens  malcium  auene  et  medium  pise. 
Domus  Änselmi  imbeneficiata,  in  qua  est  Hurlant  uacans,  et  soluens  sex  malcios,  duobus  modus  minus. 
In  Schetbruke  habet  idem  Anseimus  et  filius  eius  duos  mansos  in.beneficio.  Waltbertus  quidam  habet  XIII. 
solides  decime  in  beneficio.  In  Saitesberge  habet  Rabodö  mansum  unum  in  beneficio.  Wallhardus  de  Holt- 
husen  mansum  unum.  Hü  inquam  reditus  cum  oronibus  suis  appenditiis,  siluis,  nemoribus,  riuis,  piscatio- 
nibus,  pratis,  paschuis,  aquis  aquarumque  decursibus,  et  aliis  que  uel  nunc  sunt  uel  solierti  diligentia 
futurorum  prouenire  poterunt.  Ne  autem  hec  nostra  traditio  et  felix  ut  speramus  ordinatio,  aliquorum  pre- 
sumptuosa  temeritato  in  irritum  reuocari  ualeat,  hoc  nostrum  factum  auctoritate  PetRi  et  Pauli  apostolo* 
rum  et  banni  ntstri  confirmatione  corroborauimus,  et  paginam  presentem  proinde  conscriptam  sigilli  nostri 
iropressione  consignauimus.  Actum  anno  dominice  incarnalionis  M^.C^.LXX^.VIP.  indiotione  X».  presentibus 
et  uidentibus  quorum  nomina  subscripta  sunt.  Bernhardus  maior  prepositus.  Engelbertus  decanus.  Vdo  custos. 
Franco  uicedominu*;.  Sifridus  magister  scolarum,  Bernhardus  celerarius.  Franco  sancti  Pauli  decanus.  Engel- 
bertus ecciesie  sancti  Mauricii  custos.  Otto  comes  de  Benethem.  Wicboldus  de  Horstmare.  Bernhardus  de 
Metein.  Israel  de  Gemenc.  Godescalcus  de  Ibbenbüren,  et  filius  eius  Wernerus.  Sifridus  aduocatus.  Alber- 
tus dapifer.  Bertolt  de  üelzeten,  et  frator  eius  Hermannus.  Lubbertus  de  Walegarden.  Henricus  de  Reche- 
the.  Stephanus  de  Isleberge.  Bernhardus  de  Dulmania.  Ernestus  de  Beuerne,  et  frater  eius  Ludolfus.  Ger- 
laus ThickebiR. 

Dds  unten  seitwärts  mit  Pergamentstreifcn  angeheftete  Siegel  ist  das  an  den  vorigen  Urkunden  beschriebene. 


CCCLXXXVIII. 

Aus  dem  rothen  Buche  des  Mauritz -Stifts. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  OfGcn  nostri  ratio  nos  monet  et  instruit  ecclesiarum  nostra- 
rum  statum  diligenti  circumspectione  considerare,  et  si  quas  in  eis  negligentias  aut  defectus  inuenimus, 
comgcre  et  supplere.  Videntes  igitur  in  ecciesia  sancti  Mauricii  conuentum  nullo  regi  decano,  unanimi 
fratrum  electione  decanum  eis  constituimus,  assignantes  et  libere  donantes  ei  et  omnibus  successoribus 
suis  decaniam  de  eiusdem  ecciesie  perrochia,  addentes  etiam  eis  decem  marcas  ad  redditus  dimidii  talenti 
comparandos,  qui  ad  utilitatem  et  consolationem  memorati  decani  semper  pertineant.  Preterea  dimidium 
talentum  quod  Rodolphus  de  Asbcke  de  curia  eorum  ibidem  sita  multis  tcmporibus  eis  subtraxerat,  in 
presentia  nostri  per  iustam  sententiam  obtinuerunt,  Et  Rodolphus  hac  pactione,  ut  singulis  annis  dimidium 
UIihI  talentum  fratribus  inde  persolueret,  villicationem  curie  recepit.  Huius  rei  testes  sunt  Engelbertus 
maioris  f  cclesie  decanus.  Franco  vicedominus.  Bernhardus  de  Lippia.  Olbertus  de  Esekyncstenhus.  Wene- 
Cod.  dipl.  bist.  Westfal.    U.  18  Digitized  by  L^OOQ IC 


438  liTT. 

inarus  de  Lare.  Rodolphas  de  Haaecsbeke.  Gerlacas  de  Walstede  et  Ratghenis  frater  eius.  Adhuc  predicto* 
rum  fratrum  qqerimonia  mouebatur,  quod  cum  ad  stipendia  prebendarum  sex  Malcia  brasii  eis  deberentof» 
pressura  eis  subtraheretur,  quam  querimoniam  sub  cognato  nostro  eiusdem  ecclesie  preposito  omnino  so^ 
pire  volentes,  cum  dolus  in  pressura  admitti  posset,  statuimus  ut  pro  sex  malciis  pressis  Septem  non  presa 
persoluerentur.  Insuper  Lubertus  de  Slenuorthe  in  eadem  villa  decime  XVIII.  denarios  nobis  resignauit; 
ei  Bernhardus  de.Heppincthorpe  quatuor  solidos  et  dimidium  solidum  in  perrochia  Ostenuelde»  que  etiam 
prefate  ecclesie  libere  contulimus.  Facta  sunt  hec  anno  iiicarnationis  Domini  M®.  C^.  LXXVII.  Indictione  de- 
cima,  regnante  gloriosissimo  Imperatore  Frederico.  Si  quis  vero  hec  infringere  presumpserit,  aactoritate 
beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  et  nostra  in  perpetuum  anathema  siL  Huius  dönationis  testes  sunt 
hü.  Wuirhardus  de  Monasterio.  Bernhardus  de  Heye.  Meynardus  de  Spraclo.  Hartmodus  de  TelgeL  Arnol- 
dus  filius  eius.  Arnoldus  de  Rukeslare.  Bernardus  frater  eius.  Godefridus  camerarius«  Gerlacus  de  Walsteda 
Otmarus  de  Ostenuelde.  Eilardus  de  Wattenscheyte.  Ludolphus  de  Hoenhorst. 

CCCLXXXIX. 

Aus  dem  ArcluTc  zu  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Heriroannus  Dei  gratia  sancte  Monasteriensis  ecclesie  epi* 
scopus.  In  negociis  hominum  sepenumero  ex  oblivione  vel  ignorantia  lites  interminabiles  et  querimoni^ 
iniustf  oriuntur.  Bapropter  ad  consulendum  paci  et  quieti  CAPENBERGENSIS  ecclesie,  notum  faciraus  vni- 
versitati  fidelium  tarn  futurorum  quam  presetitium,  quod  si  domus  aliqua  edificata  fuerit  in  predio  curüs 
WERNE  quod  Sellant  vocatur,  libera  erit  eadem  domus  ab  omni  decima  maiore  et  minorg,  sicut  constituit 
ueherabilis  episcopus  WERNER VS,  et  nos  quoque  renouantes  confirmamus.  Id  ipsum  maxime  sciri  oportet 
de  molendino  iam  dicte  ecclesie  super  Lippiam  sito,  quod  Geidenberg  dicitur.  Est  item  predium  eiusdem 
ecclesie,  monti  Capenberg  proximum,  quod  quondam  domus  BOSONIS  dicebatur,  de  quo  ad  usus  noslros 
annuatim  ex  Jure  decime  nichil  amplius  persolvitur  quam  tres  Solidi  Monasteriensis  monete.  Habet  iam 
dicta  ecclesia  mansum  in  Wetmar,  de  quo  per  singulos  annos  ad  dominicaturam  nosträm  duo  solidi  Mona- 
steriensis monete  dabantur  pro  omni  decima  et  maiore  et  minore.  Quos  duos  solidos  peticione  Capenber- 
gensium  fratrum  ipsis  remisimus,  et  pro  eis  aliam  decimam  in  Burk  de  domo  Philippi  recepimus,  videlicet 
XII.  denarios  Monasteriensis  monete,  et  novem  modios  siliginis,  nuvemque  modios  ordei.  In  his  ei^o  ut 
nuUam  erga  Capenbergenses  fratres  occasionem  calumpniator  inveniat,  presentem  paginam  conscribere  ei 
sigillo  nostro  consignare  curavimus.  Testes  horuro  sunt.  Bernhardus  maioris  ecclesie  prepositus.  Franko 
vicedominus.  Vdo  prepositus.  Bernhardus  de  Ibbenbüren.  Nobiles.  Rodolfus  de  Stenvorde.  Widekinus  adoo- 
catas  de  Reiden.  Ministeriales.  Ernestus  et  frater  eius  Livdolfus.  Livtbertus  de  Beveren.  Swetberus  de  Alen. 
Gerlagns  Dikkeber.  Adolfus  de  Lenbeke.  Livtbertus  de  Menhuvele.  Walterus  de  Mulenbeke.  Bernhardus  de 
Rokeslere.  et  alii  qvam  plures.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  Incamationis  M^.C^.LXX^.YII®.  Indictione  X«. 
Regnante  Friderico  Romanorum  Imperatore  Glorioso  semper  AVGVSTO. 

Dai  unten  seitwärts  auf  die  Charte  geheftete  Siegel  hat  dieselbe  Einrichtung  wie  das  au  deo  früheren  Urkunden  befind» 
liehe,  nur  hat  die  Figur  des  Bischofs  einen  anderen  Scbnilt,  er  trägt  den  Kopf  etwas  schief,  seine  Mitra  ist  spittiger 
und  der  untere  Theil  des  Bischufsstabes  einwärts  gebogen;  die  Umschrift  heisst:  f  He^emaoo^  Di.  Grä.  Monaste* 
riensi.  Eccle.  Epc.  Scds« 

cccxa 

.  j  .  In  nomine  sancfe  et  indioidoe  Trinitatis.  |]  Heremannus  Dei  gratia  aanctf  Monasteriensis  ecclesie  episco- 
pus.   Quod  ad  posteritatis  noticiam  uolamus  penienire,  cauta  prouidencia  litleraram  nunimentis  inandare 

Digitized  by  V^OOQlC 


1177»  439 

cnrauimus.  Notam  igitur  esse  uolumus  tarn  presentibus  quam  subsecuturis  fidelibus,  qiiod  quidam  Gerwi- 
nas  ministerialis  sancte  Monasteriensis  ecciesie,  tempore  pie  memorie  domni  Wernheri  uenerabilis  eiusdem 
ecclesie  antistitis,  domum  quandam  Ostwich,  quam  hereditario  iure  a  progenitoribus  suis  possedit,  coram 
prefato  antistite  domino  suo,  asscnsu  fralris  sui  Swetheri  legitimi  scilicet  heredis  sui,  Lisbernensi  ceuobio 
deuote  obtulit.  Dehinc  longo  exacto  tempore,  filii  predicti  S.,  quos  post  hec  acta  ducta  UKore  genuerat^ 
querimoniam  super  domum  illam  mouerunt.  Sed  ammoniti  quod  nil  iuris  in  ea  haberent,  aliquante  accepto 
munusculo  abstiterunt,  et  eam  Lisbernensis  esse  monasterii,  nostra  in  presentia,  coram  magna  clericorum 
ministerialiumque  nostrorum  frequentia  recognouerunt.  Nichilomiuus  noticie  posterorum  transmittimus,  ac 
memorie  presentium  commendamus,  dedisse  me  causa  saiutis  anime  mef  sepefato  monasterio  Lisbernensi, 
in  alimoniam  inibi  degentium  pauperum  Christi,  duos  solides  pro  decima  super  domum  Hethfelde,  aliosque 
duos  de  manso  desolate  Bruncthorpe,  quos  nobis  Henricus  iilius  Euerhardi  de  Gest  libere  resignauit,  etut 
prefato  conferremus  monasterio  suppliciter  exorauit.  Vt  autem  et  hec  nostra  donatio  et  prioris  rei  actio 
rata  et  inconuulsa  permaneat,  paginam  hanc  inde  conscribi  et  Sigiili  nostri  inpressione  signari  iussimus, 
teslibus  subter  annotatis.  Ingelberlus  decanus.  Franco  uiccdominus.  Franco  decanus  de  sancto  Paulo.  Bemo 
presbiter.  Harlhungus.  Simon.  Ever.  Laici.  Swetherus  de  Ainen.  Euerhardus  et  frater  eius  Henricus  de  Gest 
Othelricus  de  Stromberge.  Conradus  pincerna.  Albertus,  et  alii  plures.  Prioris  uero  rei  tam  prime  donatio- 
nis  quam  recognitionis  testes  sunt.  Clerici.  Ydo  prepositus.  Godefridus.  Hecelinus.  Albertus.  Laici.  Simon 
comes  de  Thekeneburch.  Rodolfus  de  Stenuorde.  Widichindus  ipsius  ecclesie  aduocatus.  Bernhardus  de 
Dulmene.  Bernhardus  Weretize.  Johannes.  Ludolfus  de  Menhuuele,  et  filii  eius.  Gerwinus,  et  alii  quam  plu- 
res tam  clerici  quam  laici. 

Acta  sunt  autem  hec  a  nobis  anno  ab  incarnatione  Domini  M^C^LXX^.  VIF.  Indictione  X».  Regnante 
Frelherico  Romanorum  imperatore  augusto.  Anno  regui  eius  XX"  VI.  Imperii  uero  XX^V**. 

Dm  mit  Pcrgamentstrcifen  an  der  Charte  seitwärU  auf  eiaem   von   der  Schrift  leer  gelassenen  Räume  befestigte  Siegel 
ist  zerstört. 

CCCXCI. 

Original  in  der  Vereins- Sammlung  su  Paderborn. 

In  Nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  I|  Euergisus  Dei  gratia  Patherbumensis  ecclesie  episcopos. 
Notum  uniuersilati  fidelium  tam  presentium  quam  futurorura  esse  cupimus.  Qualiter  et  quam  ralionabiliter 
quedam  Wilbodessen  collala  sint,  ne  de  his  in  futuro  quemquam  conlingat  dubitare.  Albertus  eiusdem 
loci  prouisor  Studiosus,  duos  mansus  in  Listegen  a  Hermanne  de  Osdagessen  in  hunc  modum  conquisiuit» 
ut  resignatis  eis  episcopo,  a  quo  in  beneficium  eos  receperat,  episcopali  auctoritate  prefato  loco  confer- 
rentur  ad  luminaria,  que  ibi  necessaria  erant  ad  ministrandum.  Tres  fratres  de  Wateruelde.  Rodolfus.  Jo- 
hannes. Albertus,  omnia  sua  propter  Deum  et  in  Deo  relinquentes,  beneficia  sua  que  ab  episcopo  tenue- 
rant,  resignauerunt,  ea  interposita  condilione,  ut  quedam  eorum  episcopali  auctoritate  ad  usus  illorum, 
qui  Deo  ibi  seruituri  sunt,  absque  omni  contradictione  concederentur.  ^  Sic  factum  est  ut  quicquid  Water- 
uelde, in  agris,  in  pascuis,  in  siluis,  seu  quolibet  modo  possederant,  cum  omni  integritate  Wilbodessen 
transferretur.  Insuper  et  domus  una  Malrede,  et  sundria  eidem  domui  attinens  prope  Hörnen.  Contulit 
etiam  Herburgis  quedam,  consensu  heredum  suorum  iuxta  ciuitatem  Patherbrunnens^m  duos  mansos,  in 
ipsa  ciuitate  tres  areas,  in  Adenen  duas  domos  cum  omnibus  attinentibus.  Ludolfus  quoque  de  Osethe 
decimam  in  Ricchersen  et  in  Sideboldessen  dominq  episcopo  resignauit,  et  episcopus  illi  prefato  loco  in 
premium  elerne  retributionis  contulit.  Hartmannus  quoque  de  Elsen,  habens  in  eadem  ecclesia  tres  filias 
domino  seruientes,  quibus  tradidit  domum  unam  in  Esnethe  et  alteram  in  Himmelhofen,  tam  pro  Deo  quam 
pro  earuodem  filiaram  amore,  et  precipue  pro  remedio  anime  stie  et  uxoris  eius  HildeburgiSy  has  predictas 

18*  DigitizedbyL^OOglC 


HO  IITT. 

doroos  cum  omnibus  attineniüs  suis  iam  prerato  ccclesie  Wilbodcssensi  in  perpetaum  delegauit.  Idem  ctiam 
Hartraannus  de  Elsen  decimam  quandam  in  Harderesen  cidem  ecciesie  Dei  conquisiuit.  Eflfecit  enim  rerum 
suarum  largitione,  ut  Bertoldus  de  Euerscutte  eam  episcopo  resignaret,  et  idem  episcopus  eam  faniulis 
et  famulabus  Christi  inibi  Deo  seruientibus  et  seruituris  coocederet.  Hcc  autem  quoniam  diuersis  locis  et 
temporibus  acta  sunt,  et  non  semper  eisdem  personis  presentibus,  commodum  uisum  fuit,  sub  udo  scripto 
omnia  comprehendere.  Presentibus  itaque  ecciesie  nostre  canonicis  et  ministerialibus ,  singiilatim  omnia  hec 
retractauimus,  et  quam  rationabiliter  facta  forent  ostendimus,  omnibusque  qui  aderant  omnia  comproban- 
tibus,  scriptum  hoc  sigilH  nostri  impressione  muniri  fecimus.  Anno  incarnationis  Domini.  Millesimo.  ccnte- 
simo.  LXX^.VIF*  Indictione  X».  Testium  uero  nomina  qui  ibi  aderant  hec  sunt.  Maioris  ecciesie  canonici. 
Vifo  decanus.  Godescalcus  prepositus.  Bernhardus  prepositus.  Altmannus.  Volbertus.  Bezelinus.  Meinricus« 
Reinherus.  Burchardus.  Laici  ministeriates.  Conradus  Stapelo.  Hugo  Longobardus.  Folcwinus.  Albero.  fratres. 
Luderus.  Hermannus.  Helmwicus.  fratres.  et  alii  quam  plures. 

Das  angehäogte  Siegel  ist  in  einen  leinenen  Sack,  ciogcnäiit  und  gänzlich  zertrümmert. 

CCCXCII. 

AiM  dem  Kopialbuche  des  Klosters  Gebrdcn. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  Evergisus  Dei  gratia  Patherburnensis  ecciesie  episcopus. 
Gratum  Deo  et  acceptum  munus  offerri  scimus  elemosinam  que  christiano  cuilibet  indigenti  voluntate  larga 
tribuitur,  sed  multo  majoris  meriti  et  retributionis  credimus  que  impenditur  his,  qui  voluntarie  se  proptcr 
.  Deum  abdicaverint  paupertati,  et  se  domino  die  noctuque  servituros  mancipaverint.  Hec  attendentes  san- 
ctarum  virginum  paupertati,  que  in  Gerdine  Deo  descrviunt,  consolationis  alicujus  remedio  subvenire  de- 
crevimus.  Decimas  itaque  tres  ecciesie  prenominati  loci  consecrate  in  honore  sancte  Dei  genitricis  beati- 
que  Petri  apostolorum  principis  coutulimus.  Quarum  prima  in  Yalhusen,  Wenierus  de  Brack  in  beneficio 
tenuit  a  domino  Volquino  et  fratre  ipsius  Widckindo  de  Swalenberch  et  ipsis  eam  resignavit.  Ipsi  vero 
eam  mihi  resignaverunt  et  in  recompensationem  a  predicte  ecciesie  provisore  Basilio  duodecim  marcas 
cxaminati  argenti  acceperunt.  Item  tres  fratres,  Hugo,  Geroldus  et  Gerhard us  acceptis  a  jam  dicto  Basilio 
decem  et  octo  marcis,  decimam  de  Osterhusen  mihi  resignaverunt  et  ego  pfedicte  eciam  ecciesie  contuli. 
Item  domino  Andree  et  fratri  ipsius  Conrado  de  rebus  ecciesie  date  sunt  quinque  marce  ut  decimam  in 
Hckeldessen  domino  Bernharde  de  Lippia  resignarent,  quo  facto  ipso  mihi  eam  resignavit,  et  ego  eam 
ecciesie  sepedicte  contuli.  Anno  itaque  incarnationis  domini  M.C.LXXVlI.  Indictione  decima,  paginam 
hanc  que  predicta  sunt  continentem  conscribi  et  sigilli  nostri  impressione  muniri  fecimus.  tam  clero  quam 
laicis  consentientibus  et  conprobantibus  quo  facta  fuerant,  quorum  nomina  sunt  hec.  Canonici  patherbur- 
nenses,  Sifridus  prepositus,  Godescalcus,  Bernhardus  prepositus,  Altmannus,  Volbertus,  Meinricus  magister, 
Reinherus,  Heinricus,  Lambertus,  Hugo.  Homines  liberi,  Widekindus  de  Swalenberch  senior  et  Widekindus 
junior,  Bernhardus  de  Lippia,  Gerlagus  de  Ittere,  Thietmarus  de  Buren.  Miuisterjales,  Hartmannus  de  He- 
sen,  Conradus  Staplo  et  filii  ejus  Conradus  et  Thierao,  Andreas  de  Ethelen,  Conradus  frater  ejus,  Her- 
mannus de  Brach,  Albertus  de  Rikerswich,  Helmwicus  de  Heimcre  et  Lentfritus  frater  ejus  et  alii  quam 
plures. 

CCCXCIII. 

Aus  dem  Archive  des  Domkapitels  zu  Osnabrück. 

IN  NOMINE  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  Ego  Amoldus  Dei  gratia  OsnablT.  ecciesie  episcopus.  Oomi- 
bos  Christi  fidolibus  ad  quos  littere  ist^  peruenerint  salutem.    Qui  semioat  in  benedictionibus,  de  benedi- 

Digitized  by  V^OOQIC 


117T  — 1178.  Ul 

ctionibus  et  metet.  Ea  propter  notum  faciniDS  uniuersitali  fidelium ,  qaod  nos  hospitalem  domum  et  capel- 
lam  in  OsnaBff .  iuxta  Hasam  fundalam  diuina  fauente  misericordia  consccrauimus,  et  eam  nostro  iuri  man- 
cipauimus.  Ita  dum  taxat,  ut  eam  fidei  Giselberti  sacerdotis  regendam  sub  rcgula  beati  Augustini  commit- 
teremus,  qui  sese  et  omnia  que  tunc  possedit  uel  in  posterum  posscssurus  fuit,  ad  Dei  cultum  in  eodcm 
xonodochio  deuole  oplulit.  Addimus  etiam  a  Deo  nobis  concessa  potestate,  ut  inibi  Deo  famulantes  pre- 
fato  Gyselbcrlo  dcfuncto  eligondi  prelatum  libertatem  habeant,  et  cum  nobis  uel  successori  nostro  illi  loco 
preferendum  representenl.  Liberam  etiam  omnibus  fidelibus  facultalem  concedimus,  ut  qui  uolucrit  se  et 
sua  ibidem  Deo  oiFerat.  Scilurus  qui  hoc  fecerit,  se  benedictionum  nostrarum  fore  participem.  Quicquid 
autera  prediorum  eidem  ecclesie  emplione,  donatione,  commutatione ,  uel  quouis  iusto  titulo  accesserit, 
ratum  habemus  et  Banno  nostro  firmamus,  salua  tarnen  in  omnibus  matricis  ecclesie  iusticia.  Itaque  pie 
memorie  Wendelsvvit  uidua  domum  lapideam  in  foro,  cum  omnibus  reditibus  ad  eandem  domüm  pcrtincn- 
tibus,  prefato  hospitali  optulit,  exceplis  quatuor  solidis  qui  quouis  anno  debentur  ecclesie  Beate  Mario,  nisi 
redimantur  iusta  commutatione.  Optulit  etiam  sex  Solidos  dccime  super  unam  domum  in  Bocrothe  et 
super  alteram  in  Bocvvide.  Conradus  de  Linge  et  uxor  eius  Hildcgundis  mansum  cum  decima  optulerunt. 
Nos  autem  pro  remedio  anime  noslre  in  subsidium  uescendi  pauperes  Christi,  prefale  capellulo  iheloneum 
qood  emergit  ipsius  dedicationis  tempore  concessimiis.  Hec  presenti  cyrographo  firmamus,  et  ne  quis  in- 
iuste  audeat  infringere,  sub  anathemate  beati  Petri  apostolorum  principis  et  nostro  stabilimus.  Hü  testes 
presentes  fuerunt.  Thiedhardus  maioris  ecclesie  decanus.  Thiedmarus  custos.  Lentfridus.  Walo.  Herraannus. 
Adam.  Joseph.  Thidericus.  Heinricus  magister.  Radolfus.  Dionisius.  Arnoldus  minoris  ecclesie  decanus.  Rot- 
gerus.  Adelhaldus.  Euerhardus.  Laici.  Baldevvinus  rector.  Johannes  magnus.  Huno  camerarius.  Johannes 
rufus.  Euerhardus  pincerna.  Heremannus  de  Lothere.  Giselbertus  dapifer.  Gerhardus  pincema.  Rikezo  de 
Sledesen.  Ilelmvvigus  in  foro.  Datum  in  OsnaBff.  anno  dominice  incarnationis  M®.  C®.  LXX®.  VIR  Indictione 
IXa.  regnante  Fretherico  imperatore  nostro  feliciter:  AMEN. 

Das  anfgedruckte  grosse  elliptische  Siegel  zeigt  den  sitzeadeo  Bischof  im  Ornate,  in  der  reckten  Hand  den  Bischofsstab, 
in  der  linken  ein  offenes  Buch  haltend;  mit  der  Umschrift:  Arnold^  Di.  Gra.  Osnabruggensis  £p.  . 

Aeossere  Aufschrift:  De  ordibatiooe  capelle  sancti  Viti. 


CCCXCIV. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  üerimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  ecclesie  episcopus 
secundus.  Quoniam  pium  est  et  salutare,  ut  qui  Christi  Serui  sumus,  Christum  in  sponsis  suis  glorifice- 
mus,  Monasteria  sanctarum  uirginum  que  Deo  auctore  gubemanda  suscepimus,  ut  rebus  et  meritis  profi- 
ciant,  speciali  gratia  amplectimur  atque  fouemus.  Nouerit  itaque  uniuersitas  fidelium  tarn  futurorum  quam 
presentium,  quod  petente  quodam  pio  sacerdote  Heinriko,  ea  que  de  curli  nostra  Monasteriensi  in  gratia 
nostra  et  antecessorum  nostrorum  possederat,  quendam  uidelicet  agrum,  ortum  et  pratum  domui  sue  uici- 
num,  ecclesie  beafe  Marie  in  Monasterio,  ad  usum  sororum,  ita  tamen  ut  annuatim  uillico  nostro  quinque 
denarios  et  obulum  inde  persoluant,  Jure  ciuili  quod  Wicbilethe  dicitur  habenda  contulimus.  Addcre  etiam 
placuit  quod  predictus  sacerdos  Heinrikus  eidem  ecclesie,  ut  tam  uiuus  quam  defunctus  in  ea  memorialis 
habeatur,  domum  suam  cum  duobos  mancipiis  Heinriko  et  Godestia  heredum  suorum  permissione  deuo- 
tissime  optulit  Vt  igitur  res  gesta  in  Domino  rata  permaneat  et  perpetua,  eam  sancto  successorum  no- 
strorom  patrocinio  commendamus,  et  tam  banno  quam  priuilegio  nostro  firmissime  stabilimus.  Acta  sunt 
hec  anno  dominice  incarnationis  M^.  C^.  LXX^.  YIII^.  Indictione  undecima,  presentibus  et  attestantibus  uiris 
religiosis  tam  clericis  quam  laicis,   quorum  nomina  sunt  hec.  Engelbertus  maioris  ecclesie  decanus.  Franko 

uicedominus.  Bemhardus  de  Ybenburen.  Franko  minoris  ecclesie  decanus.  liudbertas.  Walterus#  Euer.  Jla^T^ 

3igitized  by  V^OOQlc 


U2  liT8. 

gister  Otto  de  Asbeke.  Alexander.  Symon.  Godefridus  de  Sconenbeke.  Liadolfos  de  Beuerne.  Helprada& 

Sygebodo. 

Das  mit  Pcrgamenlstreirrn  auf  die  Charte  gehcnete  groMe  Siegel  ixt  elltpliitch,  und  seigt  den  Bischoff  in  einer  etwas 
gedruckten,  niiflxratliencn  Figur,  sitzend  auf  einem  Stuhle,  des«vn  Seitcntheile  aus  HundskÖpfen  so  wie  die  FSssa 
aus  Thierkrallen  gebildet  werden,  auf  dem  Kopfe  eine  spitzige  Mitra,  in  der  rechten  Hand  den  gerade  ausgestreck- 
ten Bi»rhiirMtah,  in  der  linken  ein  olTenes  Buch  haltend;  mit  der  Umschrift:  f  Ueremaon.  Di.  Gri.  Mooasteriensi» 
Eccle.  £pc.  Scüs. 

cccxcv. 

Aus  dem  Archive  zu  Kappenberg. 

In  nomine  sancfe  et  indiuidue  Trinitaiis.  ||  Ego  HERIMANNVS  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus.  Ad 
pacem  et  quietem  nobis  commissorum  pcrlincrc  credimus,  si  res  provide  gestas  ad  posterorum  noticiam 
scripture  uivacitate  transmittantur.  Vnde  nouerit  tarn  futurorum  quam  preseniium  Christi  fidelium  uniuer- 
sitas,  quod  quidam  Herimannus  cognomcnto  Böleke,  minisleriaiis  Paderburnensis  episcopi,  cum  apud  Has- 
sele  in  posscssione  Thitmari  tres  Solidos  decime  ä  nobis  in  beneficio  teneret,  rogatus  a  fratribus  Capen- 
bergcnsibus,  VII.  Marcas  tribus  Solidis  minus  acccpit,  nobisque  in  multorum  presentia  eosdem  tres  Solidos 
resignauit  Quos  ab  eo  rcceptos,  ipso  pctente,  dilect^  nobis  in  Christo  Capenbergensi  ecciesie  concessi- 
mus,  eosquc  ibi  ad  perpetua  luminaria  Deo  eiusque  Sanctis,  ob  benignam  nostri  recordationem ,  asstgna- 
vimus.  SED  et  hoc  predictis  annectendum,  quod  de  decima  curtis  SorBeke,  inter  prefatos  fratres  et  Livt- 
bertum  de  Bcveren,  conditio  talis  proposita  et  collaudata  est,  ut  idem  Livtbertus  tres  marcas  acciperet» 
et  de  eadem  decima,  qua  videlicet  ipse  a  fideli  nostro  Bernharde  de  Lippia,  Bernhardus  uero  a  nobis 
inbeneficiatus  erat,  pretcr  antiquam  redemptionis  summam,  id  est  IUI.  maltos  siliginis,  nichil  deinceps  ipse, 
nichi!  umquam  posteritatis  eius  futurus  hercs  exigerct.  Nos  itaque  rogati  et  ab  ipso  Livlberto  et  a  fratri- 
bus, presente  ac  paritcr  annucnte  prefato  Bernharde  de  Lippia,  ut  hanc  conventionem  pontificali  aueton* 
täte  firmaremus,  tam  de  supradicta  nostra  donatione,  quam  de  hac  decime  redemptione  que  facta  uel  sta- 
tuta sunt,  banno  beatorum  apostolorum  PETRl  et  PAVLI,  totiusque  c^lestis  curie,  ac  nostro  Brmissime  com* 
munivimus,  paginam  hanc  sigilio  nostro  qtiasi  ueritatis  speculo  signantes,  omnemque  eius  temeratorem  per- 
petuo  anathemate  dampnantes.  Testes  prioris  capituli  sunt  Bernhardus  de  Dulmene.  Rutgerus  et  Macharius 
de  Rechede.  Godefridus  camerarius.  Testes  scquentis  Ernestus  de  Monasterio  et  Livdolfus  frater  eius.  Sve- 
derus  de  Alcn.  Everhardus  cognomento  Clot.  Actum  est  anno  dominice  Incarnaüoiiis  M^.C^.LXX^.VIU^ 
Indictione  XIa.  Regnante  FRiderico  Romanorum  Impcratore  GLORIOSO. 

Das  Siegel  ist  wie  an  der  nachstvorhergehenden  Urkunde« 

CCCXCVI. 

Aus  dem  Fürst!.  Sa]m-Horstmar*schea  Archive. 

In  nomine  Sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus. 
Scientes  boni  |)astoris  ofßcium  esse,  ecciesie  sue  prosperitatem  et  pacem  querere,  et  pia  seruorum  Dei 
uota  promouere,  utile  du^iimus,  rem  gcstam  ueritatcm  presentis  pagine  tam  nostro  quam  ^cclesie  nostr^ 
sigilio  signate  publicandam  omnium  Christi  fidelium  noticie  et  patrocinio  commendare,  ne  auaricia,  que 
discipulum  et  amicum  Jhesv  traditorem  fccit,  et  crucifixi  Patrimonium  rodere  uon  desinit,  opus  sanctum  et 
rationabile  ualeat  umquam  inquietare.  Yniuersis  itaque  Dei  et  sancte  matris  ecciesie  filiis,  tam  postens 
quam  modemis,  fideliter  notum  facimus,  quod  quidam  servvs  Dei  Franco  de  Weteringe,  cum  omne  pre- 
dium  parentum  suorum,  fi*atribus  suis  sine  prole  defunctis,  ad  ipsum  iure  hereditario  fuisset  deuolotam. 


premium  sibi  in  euangelico  samaritano  constituens,  et  pium  mundo  exemplum  relin<^ue|is,  Gimüua^^ 


Digitized  by  Vjji 


1178.  143 

elegit  heredem.  In  qnadain  etenim  fcclesi^  nosire  comitia,  coram  comite  Bernhardo  Diilmaniensi,  pre- 
senle  Bernhardo  Horstmariensi,  qui  eandem  coraetiam  a  nobis  in  beneficio  acceptam,  Bernhardo  Dulma- 
niensi  in  beneficio  contulerat,  in  loco  qui  dicitur  Almunsberge,  Sobrinum  suum  Heribordum  Tremoniensem 
ordine  iudiciario  mundiburdura  accepit,  illoque  consentienle  et  quantum  oportuit  cooperante,  uniuersum 
predium  suum  Deo  et  ^cclesie  nostrf,  ad  manus  nosträs  et  comitis  Godescalci  de  Lon,  quem  iudiciaria 
permittenle  sententia  in  hac  causa  ea  hora  aduocatum  assumpseramus,  deuotissime  in  hunc  modum  distri- 
buendum  optuht.  Ministeriales  suos  cum  uniuersis  quo  tam  ipsi  quam  hominio  sibi  obnoxii  ab  ipso  in  be- 
neficio tenuerant,  nobis  nostrisquc  successoribus  eo  quod  in  ipsos  habuerat  iure  contradidit  possidendos. 
Curtim  suam  Ebbinchoue,  qu^  in  parroohia  Scopingen  sita  est,  cum  manso  curti  uicino  et  omnibus  ad 
ipsam  pertinentibus,  tam  in  mancipiis  quam  agris  sationariis  et  pascuariis,  monasterio  beate  Margarete  in 
Asbeke,  sibi  et  anime  fratris  sui,  qui  in  eodem  monasterio  sepultus  est,  feh'citer  consulens,  assignauit 
Ecciesiam  quoque  beati  Liudgeri  in  ciuitate  nostra  ercctam,  et  nostris  temporibus  adhuc  noucllam,  omni 
eo  quod  in  parrochia  Thetten  possederat,  allodio  dolauit.  Preterea  monasterio  uirginum  quod  in  Langeu- 
horst  religiöse  instituit,  curtim  suam  et  omne  Patrimonium  suum  in  Langenhorst,  curtim  et  domum  Ra- 
thardi  in  Wetringe,  mansum  in  Büke,  curtim  et  mansura  Harhem  in  parrochia  Rene,  mansum  in  Othepe, 
mansum  Strode,  mansum  Roke,  mansum  Snethwinchele,  cum  mancipiis  et  aliis  omnibus  ad  hanc  predii 
sui  portionem  attinentibus,  integre  donauit,  ea  tamen  mancipiis  induha  dementia,  ut  preter  incolas  et  do- 
mesticas  curtium  et  mansorum  familias,  cetera  omnia,  etiam  profuga,  si  infra  primum  annum  redirent^ 
memorato  cenobio  deinceps  cerocensualia  permanerent.  Viri  quoque  nobilos  Bernhardus  et  Warnherus  de 
Ibenburen,  Godeschaicus  etPbilippus  de  Elen,  quos  predictus  Dei  famulus  Franko  proximos  sue  conditionis 
habud  heredes  et  cognatos,  hanc  eins  de  predio  suo  ordinationem  coram  prenotato  comite  Bernhardo  in 
loco  Asendere  sub  banno  regio,  ut  perpes  eorum  in  monasterio  Langenhonst  agatur  memoria,  uoluntaria 
astipulatione  et  benigne  assensu  stabih'ucrunt.  Eicjem  etiam  conuentui,  si  quando  forte  aduocatia,  siue 
Wernhero  qui  eam  a  nobis  in  beneficio  primus  accepit,  seu  aliquo  ab  ipso  legitime  descendente  sine  prole 
defuncto,  uacauerit,  liberam  potestatem  aduocatum  eligendi,  et  electum,  si  grauis  aut  inutilis  fuerit,  mu- 
tandi  concessimus,  ea  insuper  libertate  permissa,  ut  persona  quo  ibidem  claustralibus  curis  uideatur  ido- 
nea,  pro  nostro  et  successorum  nostrorum  et  iiiius  conuentus  arbitrio  assumatur  et  ab  omni  alius  claustri 
obedientia  immunis  permaneat.  Ne  igitur  tam  pie  et  tam  iuste  actionis  ulla  unquam  contingat  perturbatio, 
fidcrilegos  inuasores,  tanquam  Deo  odibiles,  auctoritate  diuina  et  apostolica,  quoadusque  quiescant,  ex- 
communicamus  et  anathematizamas.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M^.C^.LXX^.VlIIo.  Indictione 
XIa«  Epacta  nalla.  Goncurrente  VI^'.  Presidente  sancte  Romane  ecciesie  domino  Alexandre  papa  secundo. 
Begnante  gloriosissimo  Romanorum  imperatore  Fritherico.  Presentibus  et  attestantibus  uiris  honestis,  tam 
clericis  quam  laicis,  nobilibus,  liberis  et  ministerialibus,  quorum  nomina  sunt  hec.  Clerici.  Bernhardus  ma- 
ioris  ecciesie  prepositus.  Bernhardus  maioris  domus  decanus.  Vdo  beati  Pauli  prepositus.  Franko  dccanas. 
Laici  nobiles.  Bernhardus  de  Horstmare.  Warnherus  de  Ibenburen.  Godeschaicus  de  Elen  et  frater  suus 
Pbilippus.  Warnherus  de  Thuleberge.  Alardns  de  Heithen.  Heribordus  de  Tremonia.  Liberi.  Thidericus  de 
Benethem.  Eczelinus  frater  suus.  Reinfridus  de  Were.  Bernhardus  de  Were.  Waltherus  de  Were.  Alhardus 
de  Osterwic.  Bernolfus  de  Oldenthorp.  Thizelinus  de  Stochem.  Wercnbertus  de  Asenthorpe.  Lambertus  de 
Stumme.  Burchardus  de  Vrilenthorpe.  Ministeriales.  Bernhardus  de  Dulmane.  Bernhardus  Werenzo.  Albertus 
dapifer  et  Thidericus  filius  suus.  Liudolfus  de  Beueren.  Liudbertus  de  Tuskehusen.  Rotgerus  de  Billerbeke. 
et  alii  quam  plures. 

Die  beiden  Siegel  des  Buchoft  and  des  Domkapitels  sind  an  der  Urkunde  am  unteren  Rande  mit  Pergamenlstreifen  fest« 
geheflet,  und  der  dasu  erforderliche  Raum  zwischen  der  Schrift  freigelassen;  auf  der  Rückseite  aber,  um  besserrr 
Befestigung  willen,  eine  besonders  angelegte  doppelte  Pcrgamentplatte  mit  jedem  Siegel  angehcDift.  Das  Siegel  de« 
Bischofs  kommt  mit  dem  bei  Nr,  CCCCXLV.  beschriebenen  iiberein.  Das  Siegel  des  Domkapitels  ist  dasselbe  wie 
an  der  domkapitularischen  Urkunde  von  1176,  nur  schärfer  ausgedruckt.  Beide  Siegel  sind  von  weissem,  durch  das 
Alter  gelb  gewordenem  Wachs,  uod  sehr  dick  aufgetragen«  .  T 

Digitized  by  V^OOQlC 


Ii4  1178. 

CCCXCVII. 

Aas  dem  Fürst).  Salm  -  Hors(mar*<chen  Archive. 

In  noraine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Herimannus  Monasteriensis  episcopus  secundus. 
Sancla  antccessorum  nostronim  seqnentes  uesligia,  qui  monaslerium  in  Asbeche  suis  instituerant  et  foue- 
rant  elcmosinis,  aliquid  cum  ipsis  in  gazoGlacium  Christi  mitlere  curauiraus,  ut  pio  eorum  padicipantcs 
studio,  parlieipare  raereremur  et  prcmio.  Notum  igitur  facimus  omnibus  in  Christum  credentibus,  quod 
bona  quedam,  his  qui  ea  a  nobis  in  bencGcio  habuerant  ullro  resignantibus,  domum  uidelicet  Ludgeri  in 
Were,  cum  quinque  solidis  decimarum  in  parrochia  Rene,  et  duos  solides  deciraarum  in  Hancwic,  unam 
quoque  portionem  in  silua  Wirs,  que  uulgo  dicitur  Wara,  ante  ad  domum  Heinrici  in  Hewene  pertinen- 
tem,  Dco  dicalis  uirginibus  in  Asbeche  deuote  conlulimus.  V^t  igitur  predicte  paupercule  nostre  in  Domino 
die  acccptum  a  nobis  suc  paupertatis  solacium  porpetua  pace  possideant,  banno  et  priuilegio  noslro  eas 
munimus,  et  pio  successorura  nostrorum  patrocinio  tuendas  humiliter  commendamus.  Testes  huius  rei  sunt 
hü.  Bernhardus  Monasteriensis  prepositus.  Engelbertus  decanus.  Franco  uicedominus.  Franco  decanus.  Ilar- 
bertus.  Johannes  de  Ahus.  Bernhardus.  Albertus  Dulmanienses.  Ludberlus  de  Beuercn.  Ludolfus  Monaste- 
riensis. Hugo  et  Bernhardus  de  Menhuuele.  Jordanis  de  Burch.  Scripta  autem  sunt  hec  anno  dominice  in- 
carnalionis  M».  C^  LXX«.  VIIF.  Indictione  XK 

Das  mit  Pergamentstrcffeo  auf  die  Charte  geheftete  Siegel  ist  das  bereits  beschriebene  älteste,  Ton  der  robesten  Fürm. 

CCCXCVIII. 

Aas  dem  Archive  des  Klosters  Gertrudenberg  zu  Osnabrück. 

.  i  .  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  I|  Amoldus  Dei  gratia  Osnabruggensis  ecclesie  humilis  minister, 
uniuersis  catholice  ecclesie  filiis,  tam  posteris  quam  modernis,  quorum  aspectibus  hee  littere  presentate 
fuerint,  uefam  in  domino  Jhesu  salutem.  Quoniam  lapsu  temporum  gesla  rerum  obliuione  obfuscantur, 
necessarium  duximus,  ea  que  nostris  diebus  coram  nobis  alicuius  conuentionis  contractu  celebrata  fuerint, 
litterarum  monimentis  mandare,  ut  res  que  pro  antiquitate  temporis  transacti  a  memoria  abolite  sunt,  cer- 
tis  scripti  testimoniis  ad  noticiam  reuocentur.  Notum  sit  igitur  tam  futuri  quam  presentis  eui  iidelibus, 
quia  fratres  et  sorores  coliegii  sancte  Gerthrudis  in  monte,  quandam  domum  in  Honburen  cum  decima 
ipsius  triginta  quatuor  Marcis  a  Rikezone  fratre  Suetheri  et  Balduini  emerunt,  presentibus  et  a%sensum  pre- 
bentibus  fihis  suis,  Joseph,  Suethero,  Wescelone.  Huius  autem  emptionis  conuentionem  cum  memorato 
Rikezone  fecerunt  hü.  Vlricus  prefati  monasterii  prepositus.  Meinwardus.  Johannes.  Wilbrandus.  Geua  prio- 
rissa.  Ermengardis.  Alewich.  Heilewich.  cum  omni  conuentu.  Hie  autem  contractus  in  presentia  nostra  cele- 
briter  cum  conniuentia  nostra  stabilitus,  et  in  iudicio  roboratus  est,  cui  presedit  Heinricus  de  Cappele,  qui 
locum  iudicis,  qui  uulgo  J'hjncgreue  dicitur,  tenebat.  Judicialem  sententiam  dictabant.  Thidolfus  de  Bru- 
meswic.  Vaderken  et  Reinerus  de  Dudelinchusen.  Godefridus  de  Stembeke.  Publicus  preco,  quem  Vronen 
uocant,  erat  Bruno  de  Northhusen.  Preter  hos  aderant  testes  quamplures.  Clerici.  Arnoldus  maioris  eccle- 
sie prepositus  Thidhardus  eiusdem  ecclesie  decanus  Gislerus  prepositus  sancti  Johannis.  Drogo.  Laici.  Bai- 
duinus  fraler  Rikezonis  qui  eadcm  bona  uendidit.  Iser  et  Rulandus  de  Westerbeke.  Wescel  de  Osterbcke. 
Gerardus  de  Icker.  Rulandus  de  Mcinchusen.  Reinzo  et  Heiko  de  Gclincthorpe.  Ernest  de  Hagenberg.  Vol- 
mar  de  Malbcrg.  Waldrec  de  Estinge.  Eluericus  de  Harst.  Thidmar  de  Barentelg.  Willelmus  de  Northhusen. 
et  alii  quamplures.  Ne  autem  in  posterum  aliquis  heredum  sepe  dicti  Rikezonis,  aut  ulla  omnino  personn 
tam  rationabilis  contractus  titulo  temerario  ausu  contraire  et  eum  infringere  attemptet,  sed  ratiis  et  incon- 
uulsus  omni  tempore  permancat,  presentis  pagine  priuilegium,  sigilli  nostri  impressione  insignitum,  reigeste 
eontinens  modum  et  ordinem,  sepius  memorate  ecclesie  bcate  Gerthrudis  super  hoc  tradidimus,  et  auclo- 

Digitized  by  L^OOQ IC 


liTS  — lit9.  U5 

ritate  Dei  et  bcati  Petri  et  nostra  factum  confirmauimns.  Si  quis  autem  suadente  diabolo ,  eidem  ecciesie 
^uioleBtiam  intulerit,  et  prefate  domus  qua  iusto  titulo  et  bona  fide  possidet  bona  inuadere  et  rapere  pre- 
ßumpserit,  excommunicationis  uinculo  subiaceat,  donec  resipiscat,  et  restitutis  ablatis,  de  malefacto  condi- 
gnam  satisfactionem  exhibcat.  Acta  sunt  hec  anno  domiuice  incarnationis  M^.  C.^  LYlIIuo  *).  Indictione  XIL 
Regnante  domino  Fretherico  gloriose  Romanorum  imperatore,  presidente  Coloniensi  cathedre  domino  Phi- 
lippe. Data  Osnabrg.  in  Dei  nomine  feliciter  j^fMjv, 

Das  «ogehängte  Siegel  mit  dem  Bilde  des  sitzenden  Bischofs  ist  sehr  beschädigt. 

CCCXCIX. 

Aus  dem  Archive  su  Kappenberg. 

In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  SIMON  Dei  gratia  ecciesie  sancti  Gereonis  in  Colonia  pre- 
positus,  Omnibus  fidelibus  in  perpetuura.  Notum  sit  tam  presentium  quam  futurorum  fidelium  Universität], 
quod  in  quibusdam  villis,  scilicet  Meitlar,  Bikenkhusen,  ecclesia  beati  Gereonis  in  Colonia  possidet  deci- 
mationem.  Verum  pro  redemptione  decimationis,  qu^dam  ab  antiquo  constitutf  fuerant  quolibet  anno  sol- 
uende  pensiones.  Quidam  autem  homines  Gapenbergensis  ecclesi^  in  supradictis  villis  manentes,  freti  au- 
xilio  Herimanni  Gapenbergensis  prepositi,  a  nobis  et  a  nepotibus  nostris,  Herimanno  videlicet  et  Theode- 
rico,  ecciesie  nostr^  canonicis,  ad  quorum  officium  earundem  viUarum  decima  pertinebat,  impetrauerunt, 
ut  supradictorum  locorum  decimatio  sibi  hoc  modo  hereditario  iure  concederctur,  quatinus  omni  anno  in 
feste  beati  Jacobi  et  Christofori,  unusquisque  eorum,  debite  pensionis  pro  decimatione  constitute  suam 
persolueret  portionem.  Uolentes  autem  omnis  controuersie  et  contentionis  occasionem,  de  persoluendis 
pensionibus,  prorsus  abscindere,  summam  earum  in  presenti  pagina  dignum  duximus  annotare.  Est  itaque 
in  Meitlar  domus  que  soluit  quolibet  anno  predicto  tempore  tres  Solidos  Coloniensis  monete.  In  Bikenk- 
husen  est  domus  una  que  soluit  XXX.  denarios.  Item  in  Bikenkhusen  alia  domus,  que  soluit  XL  denarios. 
Item  alia  domus  ibidem  XL  denarios.  Adhuc  alia  domus  ibidem  XIIII.  denarios.  Ut  autem  ea  qu^  coram 
nobis  et  testibus  idoneis  facta  sunt,  rata  semper  et  inconvulsa  permaneant,  presentis  pagin^  testimonium 
sigilli  nostri  impressione  confirmamus.  Quisquis  autem  contra  hanc  ueritatem  injuste  aliquid  moliri  pre-* 
sumpserit,  Indignationem  Dei  omnipotentis  et  beatorum  Martirum  Gereonis  et  Sociorum  eins  incun*at.  AMen« 
Acta  sunt  hec  anno  dominice  Incarnationis  M^.C^.LXX^.YIII^.  Imperatore  Romanorum  FRIderico.  Philippe 
Coloniensium  archiepiscopo.  Testibus  idoneis  quorum  hec  sunt  nomina.  Bruno  maior  in  Colonia  prepositus« 
Hugo  maior  decanus.  Lotharius  Bunnensis  prepositus«  Cunradus  sancti  Seuerini  prepositus.  Theodericus  san- 
ctorum  apostolorum  prepositus.  Wezelinus  sancti  Andrej  prepositus.  Welterus  sancti  Severini  decanus.  He- 
rimannus  sanctorum  apostolorum  decanus«  Jiffridus  sancti  Georgii  decanus  Theodericus  sancti  Gereonis  ca-  * 
nonicus.  Retherus.  Magister  Piramus.  Magister  Godefridus. 

Das  mit  dicken  gelben  Faden  angehängte  Siegel  ist  elliptisch  and  zeigt  die  stehende  Figur  des  heil.  Gereon.    Es  hat 
durch  Druck  sehr  gelitten,  und  die  Umschrift  ist  grnssentheils  abgebrochen. 

cccc. 

Ans  dedi  grossen  KopiaUmche  des  Domkapitels  sn  Münster. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.    Ego  Herimannus  diuina  fauente  gracia  Monasteriensis  epi- 
scopus.    Quoniam  ea  que  semel  pie  et  rationabilit^  constituta  sunt,  tractu  temporis  in  oblioionem  deci- 


*)   Aogensebeinlkh  ist  di«  lahnahl  115S  ein  blosser  Schfeibfiehler  (lirlitS  (Indem »  durch  Versehen  des  Schreibert ,  otchdem 
L  di9  XU  cws^llen)-,  Am  Biachof  Ar»oU  fegiert^  etst  aeit  1171.  1      r^r^r^]r> 

Cod,  dipU  bist.  WestiU.  U.  19  Digitized  by  VjjOOg Ic 


446  11T9. 

dunt,  lubrice  tnemorie  per  beneficium  scripture  subucniendum  est.  Omnibus  itaque  presenUbos  et  faiuris 
notum  sit,  quod  spirito  sancto  rectore  et  duce,  pro  remedio  anime  mee  et  anime  felicis  memorie  pü  Lu- 
dewici  domini  et  predecessoris  mei,  canonicis  maioris  ecclesie  singulis  annis  quiiique  marcas  de  moneta 
dandas  institui,  hac  partitione  seruata,  ut  in  anniuersario  prefati  predecessoris  mei  dae  marce  et  dimidia 
dentur,  Relique  due  et  dimidia  in  annunciatione  beate  virginis  pretaxatis  fratribus  in  consolationem  distri- 
buentur  usque  ad  obitum  meum »  postmodam  uero  perpetualiter  in  anniuersario  meo  sine  omni  diminuttone 
et  dilatione  fideliter  exsoluantur.  Yt  autem  hec  pia  et  salubris  donatio  omni  firmitate  constaret»  ipsam 
more  offerentium  ad  altare  Domini  feci  et  nichilominus  contra  malignantium  insidias  impressione  mei  sigilli 
muniui.  Omnis  ergo  qui  contra  hanc  nostram  constitutionem  uenire  temptauerit,  auctoritate  Domini  nostri 
Jesu  Christi  et  beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  et  nostra  anathematis  uinculo  innodatus  sit.  Acta  sunt 
anno  dominice  incarnationis  M^.C<>.LXX Villi.  Indictione  XII.  Testes  sunt  hü.  Franco  decanus  de  sancto  Paulo. 
Conradus.  Johannes.  Ludolphus.  Herimannus  de  sancto  Mauricio«  Wernzo  abbas  de  Lisbem.  Otto  prepositus 
de  Asbeke.  Euerhardus  prior  de  Varlere.  et  Otto  comes. 

CCCCI. 

Ans  dem  FürtU.  Sftlm-Horitaiar^fclieii  Ar^We. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ]]  Herimaunus  secundus,  Monasteriensium.  bumilis  prouisor. 
Scientes  quoniam  pastor  bonus,  qui  pro  omnibus  mori  uoluit,  omnium  nos  dcbitores  constituit,  quornm  nos 
ministros  sua  dispensante  dementia  ordinauit,  quanto  minus  uniuersis  sufBcere  potuimus,  tanto  affectuosius 
eorum  saltem  commodo  et  saluti  prouidere  curauimus,  qui  nudum  Christum  nudi  sequentes,  calcatis  mun* 
dialibus,  penna  contemplationis  animo  uolant  in  celestibus,  ut  quos  mundus  habiturus  est  iudices,  apud 
summum  Judicem  deuotos  habere  mereamur  intercessores.  Viso  itaque  quod  plerique  ecclesiarum  aduocati, 
Patrimonium  crucifixi  quod  tueri  debuerant,  diriperent,  aduocatia  monasterii  in  Asbeke  uacante,  Christi 
paupertbus  inibi  Deo  humiliter  deseruientibus,  captato  tocius  ecclesie  nostre  in  soüempni  synodo  assensu 
et  consilio,  liberum  eligendi  et  mutandi  aduocatos  suos,  pontificali  auctoritate  et  patema  pietate  concessi- 
mus  arbitrium.  Yt  igitur  hec  nostra  propter  Deum  facta  dispensatio  rata  in  euum  permaneat,  salua  Suc> 
cessorum  nostrorum  dignatione  et  gratia,  tam  banno  quam  priuilegio  eam  diligentissime  solidamus.  Acta 
sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M^  C^.LXXK^  Indictione  XII*.  presidente  Roman^  sedi  uniuersali 
papa  Alexandre  III®.  regnante  Romanorum  imperatore  Fritheriko  semper  Augusto,  adhibitis  et  coram  posi- 
tis  testibus.  Clericis.  Bernhardo  maioris  gcclesie  nostre  preposito.  Bernhardo  decano.  Ydone  ecclesie  beati 
Pauli  preposito.  Francone  uicedomino,  Herimanno  celerario.  Alberto.  Godefrido,  Wecelino.  Bertrammo. 
Tiedmaro,  et  ceteris  maioris  ecclesif  canonicis.  Francone  ^cclesie  beati  Pauli  decano.  Herimanno  Cappen- 
bergensi  preposito.  Werenboldo  Yarlarensi  preposito.  Erenwardo  Claholtensi  preposito.  Lisbernensi  abbate 
Wenzone.  Läicis  nobilibus.  Rodolfo  de  Stenvorde.  Thiederico  comite  de  Amerungen,  Burchardo  de  Aske- 
berge.  Godechalco  de  Saprothe.  Godeschalco  de  Elen.  Hecelino  de  Hethen.  Alhardo  de  Thrivorde,  Wer- 
none  Snaken.  Ysrahele  de  Gemene.  Ministerialibus.  Liudolfo.  Liudberto  de  Beueren.  Godefrido  de  Sconen- 
beke.  Alberone  de  Bilrebeke,  et  aliis  multis. 

Das  Siegel  kommt  mit  dem  der  vorhengehendea  Urkunde  iÜMreia.     . 

.      ,  ccccn. 

Aus  dem  Fiirstl.  Salm-Horstmar'scheo  ArchWe« 

ifi  aoflbine  sancte  et  indunduf  Trinitatis.  ||  HeriaMaum«  Dei  gn^a  Monasteäeiisis :  epifloopw  ^Mtondos. 
£x  iniuncto  nobis  a  Deo  amministratioms  offido  ecdediis  iura  ipMnna  c(ta#nMate^et4mmu'6aniin  pi^  ac 


liT9.  447 

paternf  ten^mor  intwdere.  Niehil  autem  de  nostra  possibilitate  prösumentes,  sed  in  omnibus  diuinam  mi- 
sericordiam  inuoeantes,  ut  que  nosir^  cotnmissa  sunt  soUicitudini,  sue  namquam  excidant  protectioni,  fru* 
ctuose  et  nostre  et  nobis  subiectorum  saluti  prouidisse  postulamus»  quando  pro  possibilitate  humane  fragi- 
litatis  cautioBem  debitam  adhibemus.  Hoc  autem  tuuc  potissimum  fieri  arbitramur,  cum  ea  qu^  prudenti 
deliberatione  et  disquisilb  studiose  ordinaaimus  consilio,  et  apud  presentes  institutione  sollempni  suam  con- 
sequi  uolomns  firmitatem,  et  apud  posteros  certitudin^m  facti  transmittentes ,  omnem  maliguari  uolentium 
precidimus  inteniionem.  Eapropter  scripto  carte  huius  tarn  presentibus  quam  futuris  notum  esse  uolumus, 
quod  ecclesia  nostra  in  Asbecche.liberam  in  aduocato  sibi  querendo  habet  electionem,  nee  hereditariam 
alicuius  in  ipsa  aduocatia  debet  admittere  prescriptionem  uel  possessionem.  Sed  com  secundum  humane 
fragilitatis  consuetudinem  et  natur^  debitum,  aduocatum  tunc  habitum  contigerit  decedere,  nonr  illius  filium 
aot  aliquem  generis  ipsius  et  sanguinis  propinquum  in  eandem  aduocatiam  oportebit  succedere,  sed  pre- 
notaü  cenobii  uenerabilis  congregatio,  quem  ecciesie  sue  utiliorem  sperabit^  h'bera  electiöne  in  ecciesie  pro- 
tectorem  et  aduocatum  assumet.  Hoc  quoque  modo  et  conditione  tali.  Rudolfus  de  Steinuorde  in  eandem 
accessit  aduocatiam,  ut  ipso  uniuerse  carnis  uiam  ingresso  filius  ipsius  uel  alius  quantumcunque  sibi  pro- 
ximus  niehil  iuris  in  ea  uendicare  sibi  habeat,  nisi  ex  uocatione  et  electiöne  prescripti  coUegii  ipsum  in 
aduocatum  acciri  contingat.  H^c  autem  sicut  solleofipniter  ac  salubriter  coram  nobis  sunt  ordinata,  sie  fir- 
miter  in  posterum  sanctimus  obseruanda.  Si  quis  autem  presumptuose  aut  uiolenter  huic  ordinationi  nostre 
contraire  attemptauerit,  indignationem  omnipotentis  Dei  et  apostolorom  ipsius  Petri  et  Pauli  se  nouerit  in- 
cursurum.  Testes  huius  rei  sunt  hü.  Bernardus  maioris  ecciesie  nostrf  prepositus.  Bemardus  decanus.  Vdo 
ecciesie  bcati  Pauli  prepositus.  Franco  uicedorainus.  Herimannus  celerarius.  Albertus.  Godefridus.  Wezelinus. 
Bertramus.  Thitmarus.  et  ceteri  maioris  ^cclesie  canonici.  Herimannus  Capenbergensis  prepositus.  Weren- 
boldus  Varlerensis  prepositus.  Erwardus  prepositus  Claholtensis.  Lisbernensis  abbas  Wenzo.  Laici  nobiles. 
Rodolfus  de  Steinuorde.  Tidericus  comes  de  Amerungen.  Borchardus  de  Aschenberge.  Godescalcus  de  Elen. 
Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M^.C^.LXX^.VIHP.  Indictione  XII«.  presidente  Romane  sedi  uni- 
ucrsali  papa  Alexandre  HP.  Regnante  Romanorum  imperatore  Friderico  semper  Augusto. 

Dm  mit  rolhen  Faden  angehängte  Siegel  Ut  zerstört. 

CCCCIII. 

Ans  dem  FüntL  Salm-Horttmar'flefaen  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus« 
Pii  pastoris  est,  ouium  suarum  necessitates  diligenter  inspicere,  ut  qnas  spiritualibus  indesinenter  uacare 
cognpuerit  exercitiis,  temporalibus  misericorditer  studeat  feuere  subsidiis.  Nouerit  itaque  omnium  Christi 
fidelium  dilectio,  quod  quidam  Dei  seruus  Franco  nomine,  in  comitia  Bernardi  Dulmaniensis,  ubi  predium 
suum  ecclesi^  nostre  obtulit,  uniuersis  heredibus  suis,  Bernharde  uidelicet  et  Wamhero  de  Ibbenbüren, 
Godescaico  et  Philippe  de  Elen,  Herebordo  Trenu>nieiisi,  presentibus  et  consentientibus,  curtim  suam  in 
Ebinchove,  monasterio  beate  Margarete  in  Asbeke  firmissime  assignauit.  Nos  autem  eiusdem  dilecti  nostri 
Franconis  petitione,  Christufn  in  sponsis  suis  uenerantes,  et  tam  süccessoribus  nostris  quam  nobis  beatam 
in  eodem  monasterio  Inetnoriam  siatneMes,  curiam  fOQlesi^  .nostrf  in  Asbeke,  et  mansum  cori^  uicinum 
cum  suis  incolis  et  tarn  foresto  quam  agris  et  pascuia,;  infra  parrochiam  Legden  contentis  et  ad  eandem 
ooriam^  uel  manswa  perlinentibus,  beatf  Marg^iret^  et  aorpribus  fai  Asbeke  libßre  contulimns,  et  ab  ipsis 
predietam  ourtidi  Gbiocboiie  uidelicet,  et  manaum  v$mm  in  >liddelwic,  qvm  manoipiis  et  pmnibus  attin^a«. 
ttbaa^Ja.fif^rvdtaiem  ^Oolesi^  no^ti^ad  usos  bos(roi^  fecepimqs.  .Ne  ergo  huius  oaoQambii  et  noslr^  prch- 
{Mer  Deii<A.foeAf' diapensatioDiSr  Ulla,  umquamfiatip^rUirbatio,  roam  (^o  s«cces$OFum  nostrprum  patrooimo» 
m  vi^«iii(^^i»:4i9i^atar,^  bwoiKtMr  CQ«f«iß9dM^»  pt  .aocijlQritaie  dviioaet  ßpotfolic»  tarn  bappo  quam 

'^^*  DigitizedbyC^OOgle 


148  iiT9. 

priuilegio  nostro  dfligentissime  solidamus.  Acta  sunt  hec  anno  dominic^  incarnationis  M*.C*^.LXX*.VIIIl.  In- 
dictione  Xlla.  Epacta  XI«.  Concurrente  Yll^  assentientibus  et  attestantibus  uiris  honestis  tarn  dericis  qnan^ 
laicis,  quorum  nomina  sunt  hec.  Bemhardus  maioris  ^cclesi§  prepositus.  Bernhardus  decanas.  Vdo  ecclesie 
beati  Paali  prepositus.  Franco  decanus.  Franco  uicedominus.  Sifridus  magister.  Godefridus.  Hecelinos.  Thit- 
marus  cantor.  Thidericns.  Erenwardus  Clahaltensis  prepositus.  Engelbertus  ecclesie  beati  Mauritii  eustos. 
Erdagus  magister.  Rodolfus  de  Stenuorde.  Johannes  de  Ahns.  Sifridus  aduocatus.  Wamherus  de  Ibbenbüren. 
Godescaicus  et  Philippus  de  Elen.  Herbordus  Tremoniensis.  Alexander  et  Rodolfus  de  Saprothe.  Wamhe- 
rus de  Dulberge.  Bernhardus  Dulmaniensis.  Stephanus  de  Isleberge.  Lutbertus  de  Walegarde.  Thidericus 
dapifer.  Albertus.  Johannes  pincema.  Conradus.  Ruthgerus  marscalcus.  Werengis  camerarius.  Godefridus  de 
Sconebeke.  Ruthgerus  de  Bilrebeke.  Regenmundus  et  Cesarius  de  Daruelthe.  Bernhardus  Werenze.  Henri- 
cus  de  Wetherthen.  Jordanus  de  Bure,  cum  aliis  multis.  Presidente  Roman^  sedi  uniuersali  papa  Alexandre 
tercio.  Regnante  Romanorum  imperatore  augusto  Frederico. 

Das  mit  Pergamentstreifen  an  die  Charte  geheftete  Siegel  ist  das  bei  1184  beschriebene,  in  rothgefarbtem  Wachs  abg^ 
druckt,  aber  beschädigt. 

CCCCIV. 

Aus  dem  FSrstl.  Salm«Horstmar'sche&  Archive. 

In  nomine  Sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  Herimannus  IP.  Honasteriensis  humilis  minister,  et 
summi  ministri  uestigia  sequi  cupiens,  ouibus  michi  conmiissis,  tam  in  commodis  rerum  temporalium,  quam 
in  profectibus  animarum  pie  consulere  ac  prouidere  curaui.  Sed  licet  secundum  apostolum  libenter  opc- 
rarer  bonum  ad  omnes,  maxime  tarnen  circa  eos  quos  mundo  mortuos,  per  sancte  conuersationis  studia 
soIi  Deo  uiuere,  et  eins  clementiam  pro  pace  ac  salute  omnium  indesinenter  exorare  credidi,  patemum 
semper  habui  affectum.  Ynde  et  fuit  quod  monasterium  in  Asbeke  a  meis  beate  memorie  antecessoribus 
ad  seruicium  omnipotentis  Dei  propagatum  speciali  amplectens  gratia,  Christi  pauperibus  inibi  Deo  deuote 
famulantibus,  curtim  Ebbenkoven  episcopio  meo  pertinentem  cum  uniuersis  usibus  suis  et  uno  talento, 
mansis  quoque  ad  eandem  curtim  pertinentibus,  ea  ratione  concessi,  ut  duo  seruicia  que  exinde  debentor, 
tam  successoribus  meis  quam  mihi  annuatim  persoluant  Ut  igitur  hec  mea  benignitas  rata  ipsis  stabilisque 
permaneat,  eam  priuilegii  auctoritate  roboraui.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M^.C^.LXXIX^. 
Indictione  XII«.  presidente  Romane  sedi  uniuersali  papa  Alexandre  IIF.  regnante  Romanorum  Imperatore 
Friderico  semper  Augusto.  Attestantibus  uiris  honestis  clericis  et  Laicis  quorum  nomina  h^c  sunt  Clerici. 
Thietherus  Uurmacie  maior  prepositus.  Franko  uicedominus.  Franko  minoris  ecclesi^  decanus.  Laici.  Suethe- 
rus  de  Almen.  Godefridus  camerarius.  Winemarus  de  Rodenlo.  Thiedmundus. 

Das  mit  Pergamentstreifen  auf  die  Charte  festgeheftete  Siegel  kommt  mit  dem  bei  Nr.  CGCCXLV.  angegebenen  uberein. 

ccccv. 

Nach  einer  beinahe  gleichseitigen  Abschrift« 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Sifridus  Dei  gratia  Palherb,  ecdeeie  humilis  electu&  Notom 
esse  uolumus  tam  presentibus  quam  futuris,  quod  Poppo  miles  quidaro  libere  conditionis  se  et  sua  ecde- 
aie  nostre  contradidit,  hac  uidelicet  conditione,  nt  iure  mimsterialittm  inter  dapiferos,  com  res  expo0oeret» 
episcopo  deseruiret  Predium  autem  suum  circiter  VI.  mansus  et  siancipia  circiter  L  de  manu  nosU 
saccessorumque  nostrorum  in  beneficio  reciperel»  ei  post  obitum  suum  si  supemiaeretuxoripsKis,  eadem 
bona  dorn  aiueret,  licet  non  in  beneficio,  integra  tarnen  possiderel  et  retineret  Post  obitam  qero  aidbo- 
rom»  si  liberos  non  haberent,  filii  Godeste,  sororis  Popponisi  Vtuppo  %%  BuerharifaiSi  edrunipM  poMerilä^ 

.  DigitizedbyL^OOQlC 


1179.  U9 

qni  et  ipsi  ministeriales  ecciesie  facti  gunt,  eadem  omnia  que  dicta  sunt  iure  beneficii  possiderent.  Quo- 
niam  autem  nobis  et  ecciesie  in  hac  re  aliquid  accessit,  placuit  nobis  et  bis  qui  haic  facto  intererant,  ut 
aDDuatim  de  camera  nosb«  ipsi  Popponi  predictisque  beredibus  ipsius  dimidiam  marcam  daremus,  quous- 
que  Statutes  reditus  taDtumdem  soluentes  eis  assignaremus.  Quod  si  meo  tempore  non  contingeret,  suc- 
cessor  noster  predictam  dimidiam  marcam  sicut  premissum  est  eis  persolueret  in  profesto  sancti  Martini, 
uei  reditus  equipoUentes  sicut  predictum  est.  Si  uero  saccessorum  nostronim  aliquis  iam  dictam  dimidiam 
marcam  uel  redituros  equiualentes  dare  recusaret,  cetera  etiam  omnia  in  irritum  reuocarentur,  id  est  pre- 
dicti  homines  in  libertatem  pristinam  redirent,  et  que  prius  in  beneficio  tenuerant,  iure  predii  libere  dein- 
ceps  possiderent.  Vt  autem  de  pacti  buius  certitudine  nemo  in  posterum  dubitare  ualeat,  scriptum  boc 
sigilli  nostri  impressione  muniri  feoimus.  Testes  qui  buic  uerbo  intererant  sunt  bii.  Canonici  maioris  eccie- 
sie. Vffo  prepositus.  Godescalcus.  Bernbardus  prepositus.  Altmannus  magisten  Reinberus.  Volbertus.  Bern- 
berus.  Meinricus.  Laici.  Amelungns.  Conradus  Stapel.  Andreas.  Thiemo.  Bernbart  de  Hilse.  Hugo  de  Hen- 
gelde.  Bertolt  de  Rilinkerkin.  Volcwin  et  Albero  frater  eins.  Liutolt  de  Vestbem.  Conrat  et  Bertram  frater 
eins.  Hcinric  de  Barcbusen.  Rotbger«  Herman.  Helmwicb  frater  eius.  Heinricus.  Hartman.  Herman  et  Sue- 
iber  frater  eins.    Acta  sunt  bec  anno  dominice  incarnationis  M<^.C^.LXX<>.YIIII®. 

CCCCVI. 

AlU  einem  Oberokircbijchea  Kopiar  des  16.  Jahrhunderts,  im  Beaits  des  Bibliothekars  Moojer  su  Minden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.    Anno  Dei  gratia  sancte  Mindensis  ecclesi^  Episcopus  in  per- 

petuum.    Nouerit  *) cnpientes,  que  in  eodem  loco  bene  incboauerat,  auctoritate  Dei  omnipotentis 

et  nostra  in  perpetuum  confirmamus,  Statuentes  ut  ordo  canonicus  sub  regula  beati  Augustini,  qui  illic 
noscitur  institutus,  a  sororibus  ibidem  congregatis  ad  bonorem  Dei  et  pie  genitricis  eius  inuiolabiliter  con- 
seruetur.  Pietatis  etiam  eius  propositum  firmum  esse  desiderantes,  eundem  locum  ut  ante  nos  fecerat 
liberum  fore  decernimus  tanquam  unam  de  preposituris  in  ecclesia  Mindensi,  ut  nullus  preter  propositum 
eiusdem  loci  siue  in  spiritualibus  siue  in  temporalibus  in  eo  exerceat  dominium«  ad  Episcopum  autem 
referat  quod  modum  uel  uires  eius  excedit.  Obeunte  uero  preposito  in  alterius  electione,  qui  idoneus  ad 
id  officium  uideatur,  salua  Episcopi  auctoritate  et  iusticia,  liberam  semper  illic  manentes  feicultatem  ha- 
beant.  Quieti  etiam  fidelium  prospicere  uolentes,  omnimodis  probibemus  ne  aliqua  laicaKs  persona  aduo-* 
catiam  super  bona  et  mancipia  illius  ecciesie  unquam  in  beneficium  accipiat,  uel  aliquid  iurisdiotionis  scu 
placita  locandi  infra  officinas  claustro  adiacentes,  siue  in  aliquo  locorum  qui  immunitati  deputati  sunt, 
quicquid  potestatis  exercere  presumat,  ne  persona  diuinis  obsequiis  specialiter  obnoxie  eorum  tumultibus 
indebite  fatigentur.    Hec  enim  tali  deuotionis  intentione  facimus,  ut  pia  Dei  gcnitrix  mater  misericordie  ad 

filium  suum  aduocata  pro  nobis  esse  dignetur.    Considerata  etiam  tenuitate  in  stipendiis  ^) adieci- 

mus,  uidelicet  domum  unam  in  Milebercb  cum  omnibus  suis  attinenciis  et  decimam  in  Yelden  a  domino 

Theoderico  nobis  resignatam,  Sperantes^ consolationts.    Hec  omnia  denominata  et  bannum  episco- 

palem  eiusdem  ecclesif,  et  eoclesiam  in  Yelden,  et  capellam  inHursten,  decimam  in  Alemultre,  Hoburcbe- 
husen  cum  omnibus  appendicüs  a  predicto  antecessore  meo  oblatis,  antiqua  etiam  dotalis  are^  bona,  de- 
cimam in  Nienstide,  decimam  in  Hurst,  curiam  quoque  in  Yelden  cum  omnibus  bonis  attinentibus,  uideli- 
cet agris,  cultis  et  incultis,  siluis,  pratis,  pascuis,  molendinis,  aquis  aquartimque  decursibus  et  piscatiöni- 
bus  et  omni  utilitate  inde  proueniente,  eodem  iure  quo  iliustrissimus  princeps  Heinricus  Dux  Bauarie  et 
Saxonie  ante  possessa  obtulit,  atque  omnia  bona  tam  oblatione  fidelium  pro  liberis  suis  legitime  nunc  ab 


^  Dak  bier  wvf^lessene  stiaMil  mk  der  Urk.  v.  1176  worlMi  fibcriia«    ^  *)  Audi  bie#  siad  die  Fnmela  wie  in  des  eot- 
iprccheadcn  SteUea  der  ? or.  Urk.  wMerbolt. 


Digitized  by 


Google 


150  1179  —  1180. 

eis  possedsa,  quam  in  posteram  ab  ds  insie  possidenda,  Dechnas  etiam  noüaUum  qof  oel  ipsi  elaboraue- 
rint  uel  infra  parochie  terminos  elaborata  fueriDt,  ubieimique  ad  maniim  nostram  uacaueriot,  in  perpetnom 

etdem  ecclesi§^) firmamus^) .    Acta  sunt  hec  anno  dominice  incaraationis  M.  C.  LXXVUll.  In-. 

dictione  XII.  Huius  rei  testes  sunt  Tkietmarns  maioris  ecelesi^  preposila«.  Gerhardns  abbas  de  Lukkon. 
Luitiebcrtus  abbas  de  Schinnen.  Heinricus  prcpositus  de  Hamersleue.  Reinwardus  decanus.  Reiaardos  pres* 
biter.  Heithenricus  diaconus.  Folcmarus  diaconus.  Conradus  Lupus.  Conradus  de  Schonenburg.  Widikinnus 
diaconus.  tiermannus  diaconus.  Conradus  diaconus.  Thietoiarus  diaconus.  Nithungus  diaconus.  Luidoldus  sub- 
diaconus.  Liephardus  subdiaconus.  Hildeboldus  subdiaconus«  Liephardus  subdiaconus.  Odilricus  subdiaeonus« 

CCCCVIl. 

Aiu  dem  Liber  privnegioram  ecdetiad  Colooionsis,  mit  Benutzung  des  aus  d«  Orig.  berichtigten  Abdrucke«  bei  Lacomblet. 

C  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis  *).  Fridericus  diuina  fauente  dementia  Romanorura  Imperator  *} 
augustus  ').  Quoniam  humanä  labilis  est  memoria  et  turbe  rerum  non  sufficit,  predccessorum  elatis  nostre 
diuorum  imperatorum  et  regum  decreuit  auctoritas  literis  annotare  que  fluentium  temporum  anliquilas  a 
notitia  hominum  consueuit  alienare.  Proinde  tarn  presentium  quam  futurorum  imperii  fidelium  nouerit  uni- 
uersitas,  qualiter  Heinricus  quondam  dux  Bawarie  et  Wcst&Iie,  eo  quod  ecciesiarum  Dei  et  nobilium  im- 
perii libertatem,  possessioues  eorum  occupaudo  et  iura  ipsorum  imminuendo  grauiter  oppresserit,  ex  in- 
stanti  principum  querimonia  et  nobilium  plurimorum,  quia  citalione  uocatus  maicstati  nostre  presentari  con- 
tempserit,  et  pro  hac  contumacia  principum  et  suf  conditionis  Sueporum  proscriptionis  nostrf.  lociderit 
sententiam.  Deinde  quoniam  in  ecclesias  Dei  et  principum  et  nobilium  iura  et  libertatem  grassari  non  de- 
sUterit,  tarn  pro  illorum  iniuria  quam  pro  muUiplici  conteroptu  nobis  exhibito,  ac  praecipue  pro  euidenti 
reatu  maiestatis,  ßub  feodali  iure  legitimo,  trino  edicto  ad  nostram  citatus  audientiam,  eo  quod  se  absen- 
tasset  nee  aliquem  pro  se  misisset  responsalem  contumax  iudicatus  est,  ac  proinde  tam  ducatus  Bawari^ 
quam  Westfalie  et  Angari^,  quam  etiam  uniuersaqu^  ab  imperio  tenuerit  beneficia  per  unanimem  princi- 
pum sententiam  in  sollempni  curia  Wirciburc  celebrata  ei  abiudicata  sunt  nostroque  iuri  addita  et  pote- 
stati^).  Nos  itaque,  habita  cum  prinoipibus  deliberatione,  communi  ipsorum  consilio  ^),  -ducatom  qui  dici- 
Vor  Westfali^  qt  ^Angad^  in  duo  diuisimus»  et  consideralione  meritoruin  quibus  dilectus  princeps  noster  Phy- 
lippus  Coloniepsiff  archiepiscopus  ob  honorem  imperialis  corone  ^)  promouendum  et  manutenendum,  nee 
rerum  dispOndif^  nee  persone  formidans  pericula,.  gratie  imperialis  promeruerit  priuilegium^,  unam  par- 
tem,  eam  uidelicet  que  i|i  episcopatum  Coloniensem  et  per  totum  P^tberbrunnensem  episcopalum  exten- 
debatur  ^),  ciw.  omni  iure  et  iurisdictioae  ^^),  uidelicet  ^^)  cum  comitatibus,  cum  aduocatiis,  cum  conducti- 
bus,  cum  mansi^,  cum  curtibus,  cum  i^^neficiis,  cu(p  ministerialibus,  cum  maAcipüs  et  cum  omnibus  ad 
eundem  ducatum^pertinentibus,  ecclesie  Colonien^i  legitime  dooauimus  et  de  imperatoria  liberalitate  con- 
tuUmus  ^^),  et.requisita  a  principibus  seatOQtla  an  id  fieri  Jiiceat  ^*),  adiudicata  ^^)  et  oomtnuni  ^^)  princi- 
pum et  totius  Curif  assqnsu  approbata,  accedßpte  quoque  publico  ^^)  consensu  dilecti  consanguinei  nostri 
dacis  Bemhardi,  ctii  Tpliquam  partem .  ducatus  concessiniusy  premeporatjam  arcbiepiscopum  Phylippom 


*)  ^)  ^^^  t^annfonoael  wie  in  der  vor.  Urk.   .  ,  ,       ' 

>)  Im  Liber  privil.  wird  hinsugeset&t:  amen,  ^  Lib.  privil.  schaltet  hier  ^m  et  seoper.  ^  Von  hier  an  fehlt  der  ^nac 
Text  bis  zu  den  Worten:  Noi  itaque  etc.  im  Lib.  privjl.,  weil,  wie  der.  Schreiber  desselben  sagt,  die  Schrift  in  der  ersten 
Bäirte  der  Ortginat* Urkunde  nicht  mehr  lesbar  war.  *)  Mit  den  nächstfolgenden  Worten:  Nos  itaque  etc.  beginnt  der 
Text  im  Lib.  privil.  *)  Lib.  privil.  schiebt  ein:  decretum  est  quod  ^  Lib,  privil.  liest:  sceptri.  ^  dispendia  ^)  impe« 
riali  promer.  priuilegio;  darauf  eine  Lücke.  *)  protendebatur  *^  cum  .  .  •  iurisdict.  fehlt;  statt  dessen:  cum  dominus 
es  f^nsdictjuQJj^^  ^0  iu4eb  fi^bH»  ^^  l«giUiiH^«  dopatiapU  tinüo  Impefit.  libemUt  maI«!»  ^  UocNt  ^«)  ei  ludlcau 
")  comm.  fehlt.     *•)  pnblice,  ..,i       i  .    s       .    •  •  *  i- 


Digitized  by 


Google 


1180.  151 

porlione  Ula  dacatusr  sae  collata  ecclesie  nexillo  imperiali  solempiiiter  inuestiuimusj  Hanc  igitur  legitimam 
nostre  maiestatis  donattonem  et  inuestituram  Coloniensi  ecclesie  et  sepedicto  principi  nostro  Phylippo  ar- 
chieptsoopo  omnibusque  suis  successoribus  confirmamus  i'),  et  in  omne  posteritatis  euum  eis  ^^)  ratam  per- 
manere  aolentes,  ne  quis  eam  ")  aasu  temerario  infringere  uel  quomodolibet  aiolare  attemptaaerit,  impe- 
Jriali  edido  inhibemus ,  et  hanc  nostram  constitutionem  presente  priuilegio  aarea  excellentie  nostre  buUa  *®) 
insignito  corroboramus  auctentice,  testibus  annotatis  **)  qui  huic  facto  interfuerunt.  Sunt  aatem  hü.  Arnol- 
dus  Treuirensis  archiepiscopus.  Wicmannus*^)  Magdeburgensis  archiepiscopus.  Cfmradus**)  Salisburgensis  **) 
archiepiscopus.  Sifridus  Bremensis  electus,  Cflnradus  Wormatiensis  episcopus.  R&dulfas  Leodiensis  episcopus. 
Bertrammus  Metensiä  episcopus.  Arnoldus  Osnaburgensis  episcopus.  Cunradus  abbas  Fuldensis.  Adolfus  ab- 
bas  Hersfeldensis.  Lotarius  prepositus  Bunnensis.  Ludewicus  palatinus  ^^)  Saxonie  et  lantgrauius  Thuringie. 
Bernhardus  dux  Westfalie  et  Angarie.  Godefridus  dux  Lotharingie  *^).  Fridericus  dux  Sueuie.  Otto  *')  mar- 
chio  de  Brandenburc.  Teodericus  marchio  de  Lusiz  ^),  Dedo  '®)  comes  de  Groix.  Sifridus  comes  de  Orla- 
inunde.  Rubertus  comes  de  Nassawe  •®).  Emicho  '^)  comes  de  Liningen  •').  Engelbertus  comes  de  Monte. 
Teodericus  comes  de  Hostade  *«).  Gerardus  comes  de  Nurberc  **).  Henricus  comes  de  Arnsberg.  Hermannus 
comes  de  Hafsburg  «*)•  Henricus  comes  de  Kuc  *^).  Wernerijß  comes  de  Wittinchinstein  »^).  Widdikindus  de 
Waltecke.  Fridericus  de  Anfurde.  Hartmannus  de  Butingin  ^),  Wernerus  de  Bonlande.  Conradus  pincerna. 
Heinricus  marscalcus  de  Bappinheim.  Sibodo  de  Groix  camerarius,  et  ah'i  quam  plures. 

Signum  domni  Fnderici  Romanorum  imperatoris  inuictissimi,  (L  M.)  •*). 

Ego  Godefridus  imperialis  aide  cancellarius  uice  Crisiiani  magunline  sedis  archiepiscopi  et  Germ^niq 
ardiicanceüarii  recognoui. 

Acta  sunt  hec  anno  dominice  incamationis  MCLXXX.  Indictione  XIU.  Regnante  domno  Friderico  Ro- 
manorum imperatore  inuictissimo,  anno  regni  eins  XXIX.  imperii  nero  XXVI.  feliciter  Amen«  Datuni  in 
solempni  curia  Gelenhusin  ^)  in  territorio  Maguntino.  Idibus  Aprilis. 

Die  Original -Urkunde  ist  mit  einer,  an  rotbseidenen  Schnaren  angehängten,  goldenen  Bolle  Tersehen. 

CCCCVIII. 

Aus  dem  ältesten  CorTcj^schen  Copialbuche. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Philippus  diuina  faaente  dementia  Sancte  Coloniensis  eccle- 
sie archiepiscopus,  Vniuersis  Christi  fidelibns  tam  futuris  quam  presentibus  in  perpetuum.  Quoniam  ex 
werra  Saxonica  quam  nos  pro  multa  necessitate  Coloniensis  ecclesie  contra  seuiciam  domini  Heinrici  de 
Bruniswich  aggressi  sumus,  ecclesia  Corbeiensis  ab  exercitu  nostro  multa  in  stipendiis  fratrum  incommoda 
et  non  modicam  rerum  suarum  pertulit  deuastationem,  placuit  nobis  et  salutare  uisum  est,  aliquam  eidem 
ecclesie  dampnorum  suorum  conferre  restaurationem.  Nouerit  itaque  uniuersitas  Christi  'fidelium  tam  futu- 
rorum  quam  presentium^  quod  prefate  ecclesie  fratribus  theloneum  Nussiense  in  perpetuum  condonauimus, 
ita  ut  ipsi  annuatim  in  uino  suo  deducendo  immunes  sint  ab  hoc  theloneo.  Cum  ergo  uita  hominum  bre- 
uis,  memoria  labilis  sit,  Ne  quis  tam  pium  et  rationabile  factum  demoliri  possit  in  posterum,  presentem 
inde  paginam  conscribi  et  sigilli  nostri  impressione  communiri  iussimus,  et  sub  horrendi  anathematis  inter- 


1^  oonfirmantes  ^  eosdem;  rat.  fehlt  *')  quisquam  ^  nostre  ezoelL  bulla  *>)  aduocatis  *>)  Wjgnandos  ^  Herman» 
nua  *«)  Salteburgensis  ••)  palantinus  ••)  Lotboringie  •')  Vdp  ^^  Swjnits  •»)  Dodo  *>)  Nassouwe  •*)  Hencho 
**)  Bajngen  ***)  Hojstaden  ^)  Norbergh  »)  Diese  beiden  im  tib.  priVit.  angegebenen  Namen  fehlen  hi  dem  Abdrucke 
bei  Lacomblet.    *^  Für  Kuc  im  Lib.  priviL  eine  Lücke.     «0  Wjtenhorst    ^  Bittingen     **)  Die  Monogrammformel  fehlt. 


452  1180. 

minatione  districte  precipientes,  ne  aliquis  hoc  apud  nos  pie  deuotionis  intuttu  actum  in  irritom  reducat^ 
ael  huius  rei  uiolator  existat.  Testes  huius  rei  sunt.  Arnoldus  Treuirensis  archiepiscopas.  Adelogus  Hilden- 
semensis  episcopus.  Sifridus  Paderburnensis  episcopus.  Herimannus  Monasteriensis  episcopus.  Arnoldus  Osna- 
burgensis  episcopus.  Anno  Mindensts  episcopus.  Lotharius  Bunnensis  prepositus.  Vlricus  Ressensis  prepositus. 
Bernhardus  Susaciensis  prepositus.  Theodericus  comes  de  Hostadin.  Otto  frater  eius.  Herimannus  comes  de 
Rauensberg.  Albertus  comes  de  Euerstein.  Widikindus  de  Waltekke.  Fratres  de  Halremunt,  Ludolfus  et  Wil- 
brandus.  Fratres  de  Dasle,  Ludolfus  et  Adolfus.  Heinricus  de  Lippia.  Conradus  de  Sconinberg.  Reinemsde 
Froizprecht.  Heinricus  de  Fore.  Rodolfus  de  Steinuorde.  Fratres  de  Voldesteine»  Heinricus  et  Gerardus.  Go- 
descalcus  de  Patberg.  Hermannus  scultetus  Susaciensis.  Gozwinus  de  Altira.  et  alii  quam  plures.  Acta  sunt 
hec  dominice  incarnationis  anno  M.C.LXXX.  Indictione  .  .  Regnante  Fritherico  gloriosissimo  Romanorum 
Imperatore  Augusto.  Data  in  expeditione  Saxonica  prope  Bruniswich,  IUI.  Idus  AugustL 

CCCCIX. 

Aas  dem  FürtU.  Salm-Horstmar^scheo  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||Ego  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secun- 
dus,  considcranSi  quia  legis  lator  etiam  cum  scelerario  populo  interire  non  renuit,  et  uas  electionis  pro 
fratribus  a  Christo  anathema  fieri  optauit,  quid  subditis  nostris  ofGcii  nostri  ratione  debeamus,  Sollicitus 
agnoui.  Dcbite  ergo  patemitatis  aiTectu  rcligiosarum  uirginum  in  Asbekc  indempnitati  prouidere  cupicntes» 
notum  facimus  uniuersis,  quod  quedam  nobilis  matrona  Gerbergis  nomine,  sciens  quod  contra  peccatorum 
uulnera  efficax  est  clemosinarum  medicina,  curiam  suam  et  fratris  sui  Amelongi  in  Darenuelde  sibi  totam 
comparauit,  et  comparatum  cum  reliquo  predio  suo  iuHeuuene  et  Tungerlon.sito,  duobus  fratribus  et  he- 
redibus  suis,  predicto  uidelicet  Amelongo  et  Heinrico,  tactis  sacrosauctis  reliquiis  sub  iuris  iurandi  sacra- 
mento  irretractabilem  assensum  uoluntarie  prestantibus,  sub  banno  regio  coram  comite  Bemhardo  Dulma- 
niensi  in  loco  Daruelde,  adhibita  manu  fratris  sui  Heinrici,  quem  mundiburdum  elegit,  Deo  et  ecciesie 
nostre  ad  usum  conuentus  in  Asbecke  in  manus  legati  nostri  Bernhardi  ecciesie  nostre  decani,  et  tam  prio- 
ris  in  Asbecke  quam  sui  ea  uice  aduocati  Alhärdi  de  Hethene,  omni  ordine  iudiciario  pro  anime  sue  ac 
parentum  suorum  salutc  pia  denotione  obtulit.  Cuius  rei  testes  qui  aderant  sunt  hü.  Clerici.  Bernhardus 
Monasteriensis  decanus.  üuereboldus  üarlarensis  prepositus.  Nobiles.  Bernhardus  et  Wicboldus  de  Horstmare. 
Godefridus  et  Israel  de  Gemene.  Robertus  de  Kurbeke.  Ministeriales.  Lutbcrtus  de  Beueren.  Grodefridus  de 
Sconenbeke.  Lubertus  de  Asbeke.  Brünstenus.  Lutbertus.  Rotgerus  de  Billerbeke.  Liberi.  Walthardus.  Lam- 
bertus.  Rathardus.  Werenbertus.  Bernoldus.  Rotgerus.  Rodolfus.  Alhardus. 

Preterea  memoratus  Amelongus  hanc  sororis  sue  oblationem  Weteringe  in  comitiam  in  qua  Heuuene 
continetur  ueniens,  a  Luberto  de  Asbeke  tunc  comite,  Alardo  de  Thriuorde  nobiU  uiro,  et  ministerialibus 
Brunsteno  de  Billerbeke,  Rodolfo  de  Scopenge,  Remberto  deStocheim,  Liberis  quoque  Gerharde  de  Burg- 
horst, Eluerico  de  Methelon  et  aliis  multis  prescntibus  et  attestantibus,  regali  iterum  banno  confirmatam, 
propria  manu  stabiliuit.  Monasterio  itaque  sancte  Margarete  in  Asbeke  possessiones  tam  inuiolabiliter  sibi 
collatas  pontificali  auctoritate  confirmamus  et  presentis  scripti  patrocinio  communimus.  Si  quis  autem  huic 
nostre  confirmatiohis  pagine  ausu  temcrario  contraire  presumpserit,  indignatiobem  Dei  omnipotentis,  et 
nostri  auathcmatis  se  certissime  nouerit  incurrisse  periculum.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incamatiouis 
M^.C^.LXXXP.  Indictione  XIII.  presidente  Romane  sedi  papa  Alexandre  III^  regnante  Romanorum  impera- 
tore FrrderiCö.  .      »  .     - 

D9a  in  rothen  Wuchs  «b^ednickte  nnd  mit  iPei^anientstreifen  an  die  Charte  festgeheftete  Si^el  ist  dae  bei  ilM  be* 
schriebene* 


Digitized  by 


Google 


118«.  453 

ccccx. 

Aus  einem  Oberpkircher  Kopiar  des  16.  JahrfaunderU,  im  Betits  des  Bibliothekars  Mooyer  in  Minden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis  patris  et  filii  et  spiritus  sancti.  Ego  Theodericus  Dei  gratia 
comes  de  Wirbene  cupiens  saluti  anime  me^  in  aliquo  saltem  prouidere,  deputaui  ecciesie  qn^  uocatur 
Ouerenkercken  in  honorem  ^eate  Marie  dedicate  bona  qnedam  eidem  ecciesie  contermina  unde  sustenten- 
tur  fideies  Christi  in  eodem Jloco  ipsi  die  ac  nocte  iugiter  in  diuino  famulantes  obsequio.  Notum  igitnr  sit 
omnibas  Christi  fidelibus  tarn  hiis  qui  in  presenti  sunt  quam  eis  qui  post  futuri  erunt,  Quod  castrum  quod- 
dam  Buceburg  nomine  eidem  ecclesi^  proximum  cum  agris  adiacentibus  et  areis  in  uilla  Ouerenkercken 
ad  eadem  bona  pertinentibus  et  molendinum  in  pede  coJlis  Buceburg  et  capellam  in  prenominato  Castro 
cum  bonis  et  mancipiis  eidem  attinentibus  libera  donatione  contuH,  legitimis  heredibus  meis  consentieuti- 
bus,  Ita  ut  eadem  ecciesia  predictam  capellam  cum  omni  utilitate  quam  dinoscitur  habere  et  cum  uniuer- 
sis  qu^  ad  utilitatem  aliquam  ex  hiis  in  posterum  prouenire  poterunt  possideat,  quatenus  dominus  Deus, 
cum  dominica  messis  metenda  aduenerit,  me  peccatorem  cum  mea  progenie  centenos  manipulos  ex  hiis 
bonis  colligere  dignum  habeat  Vt  autem  hoc  factum  ratum  sit  et  a  filiis  in  filios  stabile  et  inconaulsum 
permaneat,  omni  contradictore  penitus  amoto,  per  impressionem  sigilli  mei  communitum  et  confirmatum 
esse  Statut,  scientibus  et  astantibus  presentibus  testimonialibus  personis,  Quorum  nomina  sunt  h^c.  Siffiri- 
dus  Bremensis  electus.  Reinhardus  notarius  comitis.  Hinricus  prepositus  de  Hamersleue.  Meinherus  Burg- 
grauius  de  Wirbene.  Henricus  de  Cotene.  Thetwardus  adoocatus  Bremensis.  Christianus  Stumpe  et  filius 
fratris  sui  Theodericus.  Bruno  de  Asle.  Siffridus  de  Oldesleue.  Anno  incarnationis  dominice  Millesimo  Cen- 
tesimo  LXXX.  Indictione  XIII.  Acta  sunt'hec  in  Castro  Wirbene. 

CCCCXI. 

Aas  der  Capaun^schen  Sammlung  su  Bockebnrg  mitgetheilt  durch  den  Bibliothekar  Moojer  zu  Minden. 

Theodericus  Dei  gracia  Comes  de  Wirben.  H.  Priorisse  de  Ouerenkerken  ac  toti  eiusdem  ecclesif 
capitulo  cum  dilectione  obsequium.  Nouerit  itaque  dilectio  uestra  donationem,  quam  pro  remedio  anime 
nostre,  uidelicet  castrum  in  Buckeburg  cum  agris  et  areis  adiacentibus,  et  domum  in  Rosen  cum  onmi 
utilitate  contradidimus,  nos  ratam  habere.  Et  ne  quis  donationem  hanc  ausu  temerario  uiolare  presomat, 
cum  prepositus  uester  ad  nos  redierit,  cum  assensu  heredum  nostrorum  et  priuilegio  et  omnibus  modis 
quibus  uobis  ac  nobis  expedit  libenter  confirmabimus. 

CCCCXII. 

Aas  einem  Obemkirchischen  Kopiar  dee  16.  Jabrhanderts,  im  Besiti  des  Bibliotbekars  Moojer  so  Minden. 
t 
In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.    Ego  Anno  Dei  gratia  sancte  Mindensis  ecciesie  Episcopus. 

Notum  esse  uolumus  tam  presentibus  quam  futuris,  Qualiter  Comes  Theodericus  de  Wirbene  Castrum  et 
Capellam  in  Bukeburgk  cum  attinentibus  uidelicet  agris  adiacentibus  et  areis  in  uilla  Ouerenkerken  et  Vor- 
werco  in  Rosen  et  molendino  in  pede  prefate  urbis  cum  astipulatione  suorum  heredum  beate  Marie  iu  Oue- 
renkerken pro  sue  remedio  anime  contradidit  et  priuilegio  confirmauit.  Hermannus  itaque  de  Arnheim  idem 
prpdium,  quo  ipse  inbeneßeiatus  erat,  nobis. et  ecciesie  in  Ouerenkerken,  una  cum  uxoro  Demud  et  filio 
.suo  Gptiio£rido«  lib.^re  rcsigi^duit,  et  pb.maior^in  huiußTei  $ecuritatem,  uiÜicationem  in  Seless^n  cum  ap- 
pendiciis,  quam  de  manu  nostra  in  beneficio  tenuit,  coinrnuAicato  amicorom.  lOODsilio  utrirnque*  cum  uxore 
et  filio  nobis  eotenus  resignando  impignorauit,  quatenus  memoratum  castri  predium  cum  uxpre  et  filio 
Cod.  dipl.  bist.  Westfal.    U.  20  Digitized  by  V^OOQlC 


15(  iiso. 

comili  Theoderico  resignet,  Quod  si  quo  modo  impeditum  fuerit,  LXX.  marcas  quas  pro  memorato  recepto 
predio  incunctanter  nobis  et  ecclesie  in  Ouerenkerken  restituat.  Verumtamen  ne  ecclesia  in  Ouerenkerken 
aliquo  modo  defraudatur,  seu  nostra  quod  absit  cxactione  detrimetitum  patiatur,  nostram  in  Hollhuscn  uil- 
licationem,  respectu  uillicationis  in  Seiessen,  quam  ad  nostrum  usum  admodum  recepimus,  cum  omnibus 
aUinentiis  ea  pactione  impignoramus,  donec  ad  effcctum  Hermannus  dcducat  inceplum,  uel  impediraento 
quod  absit  aliquo  succrescente ,  Nos  siue  nostri  successores  prememorate  ecclesie  LXX.  marcas  integraliler 
persoluamus.  Vt  autem  supradicta  nullo  terminante  rata  atque  inconuulsa  perraaneant,  auctoritate  domini 
Dei  et  Sanctorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  et  nostra  sub  anathemate  corroboramus ,  et  ne  quandoque 
subintret  aliunde  fallacia,  impressione  nostri  sigilli  communimus.  Huius  rci  testcs  sunt.  Reinwardus  maioris 
ecclesi§  Decanus.  Burchardus  de  Wildesheim  prepositus.  Heinricus  in  Ouerenkerken  prepositus.  Conradus 
Lupus.  Reinboldus  canonicus.  Theodericus  sancli  Martini  canonicus.  Reinwardus  sacerdos.  Laici.  Witthekin- 
nus  aduocatus.  Florentius  frater  eius.  Theodericus  de  Richelen.  Ludegerus  de  Slon.  Volquinus  Schrech*. 
Adolphus  de  Eickdorpe.  Theodericus  de  Werdere.  Thiethardus.  Wiegartus.  Helmbertus  camerarius.  Conra- 
dus de  Hamelspring.  Alexander  de  Luttbeke.  Mcinfridus  frater  eius.  Zefridus  de  Aldendorp.  Ratho  de  Bat- 
torp.  Bruno  de  Spehhoue.  Odalricus  anser.  Meinhardus  de  StrumK.  Herwicus  de  Hukesow.  Franco  de 
Acheim.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M^.C^.LXXX^.  Indictione  XIIL  in  ciuitate  Minda  felici- 
ter  Amen. 

ccccxm. 

Aus  dem  Archive  sa  Osnabrück. 

In  nomine  Domini.  Ego  Symon  Dei  gratia  comes  Thekenbr .  vna  cum  matre  mea  Eileka  et  pueris 
meis  Johanne  et  Helwiga,  sciente  et  consentiente  conjuge  mea  Oda.  Notum  esse  uolumus  tam  posteris 
quam  modemis,  quia  nos  de  salute  animarum  nostrarum  cogitantes,  domum  quandam  proprietatis  nostre 
in  Damme  sitam,  cum  omnibus  sibi  attinentibus,  scilicet  mancipiis  et  omnibus  commodis  que  inde  proue- 
nire  poterunt,  cenobio  beate  Gertrudis  in  monte  libera  donatione  contulimus,  vt  a  beata  congregatione 
ibidem  Christo  famulante  perpetua  memoria  nostrum  et  propinquorum  nostrorum  in  orationibus  et  deuo- 
tionibus  agatur.  Mancipiorum  autem  eiusdem  domus  nomina  sunt  hec.  Hameko  et  uxor  eius  GertrudLs,  et 
filii  eorum  Eggehardus  et  Eluericus,  et  filia  Cristina.  Eodem  tempore  propinquus  noster  dominus  Otto  Bre- 
mcnsis  prepositus  dcfunctus  est,  pro  cuius  anima  annuam  pensionem  cniusdam  domus  in  Pethe,  que  vulgo 
Malscolt  dicitur,  que  nostri  iuris  erat,  prefato  cenobio  obtulimus,  propiciationem  pro  peccatis  ipsius  Ad 
corroborandam  autem  hanc  libere  traditionis  nostre  paginam,  dominum  nostrum  Arnoldum  OsnalT.  eplsco- 
pum  asciuimus,  quo  presente  et  auctoritatem  suam  ei  impertiente^  robur  firmitatis  rei  geste  ordinatio  sor- 
tita  est.  Namque  idem  episcopus  nostro  rogatu  hoc  cyrographum  suo  Sigillo  pariter  cum  nostro  insigniuit, 
et  ne  quis  in  posterum  temerario  ausu  hoc  infringere  attemptet,  excommunicationis  sententiam  in  presum- 
ptorem  promulgauit.  Ad  maiorem  etiam  rei  firmitatem  testes  in  quorum  presentia  hec  acta  sunt  subscripü 
notantur  Clerici,  I^ntfridus  maior  prepositus.  Joseph  maior  decanus.  Gerfridus  scolasticus.  Drogo,  Adam. 
Canonici.  Arnoldus  beati  Johannis  prepositus.  Rothgcrus  scolastieus.  Layci.  Nycfaolaus  de  Mensenbr.  Halt- 
bartur.  Franco  de  Ludewest.  Heinricus  frater  eius.  Gislebertus  de  Thorne.  Wilbrandus  dapifer.  et  alii  quam- 
plures«  Data  Osenbr.  anno  dominice  incarnationis  M^.C^.LXXX®.  Indictione  Xllla.  In  Dei  nomine  feiiciter. 
AmeN. 

Zwei  Siegel  sind  mit  PergameDtstreifen  angehängt.  Das  erste  ist  kreisförmig  ond  sehr  abgerieben,  jedoch  das  Bild  des 
sitzenden  Bischors  noch  kenntlich.  Das  sweite«  das  älteste  bekannte  Siegel  eines  Grafen  von  Tekeneburg,  ist  eben* 
falls  kreisförmig,  mit  dem  bischöflichen  beinahe  von  gleicher  Grösse,  and  leigt  eine  Burg  mit  drei  Tbarmen,  mit 
der  Umschrift:  Sigilldm  Comitia  de  Tekeneburg« 


Digitized  by 


Google 


118»  — 1181.  455 

CCCCXIV. 

Aus  dem  Kopialbacbe  des  Klosters  Gehrden. 

Notum  Sit  Omnibus  fidcIibuSy  quod  diu  habita  discordia  inter  familiam  Engerensis  ecclesie  et  domi- 
num Wernherum  pro  silua  que  est  Regenstenehusen,  tandem  consilio  quorundam  sapientum  virorum  pa- 
cata  sunt  et  composita  hac  videlicot  conditione,  ut  a  silvula  que  hessow  nominatur  curia  fratrum  seque- 
straretur  et  sibi  in  proprietatem  traderetur,  ita  tarnen  ut  in  ea  eandem  utilitatem  in  pascuis  bovum  ha- 
beat  mansus  fratrum  qui  inter  iacet,  qui  mansus  duabus  ouriis  in  Rengestenehusan  et  Bemnighusan  perti- 
nentes  concessa  est.  Hec  autem  fuit  condicio  et  confirmatio  pacis  et  concordie,  quod  due  partes  supra 
rocmorate  silve  duabus  curiis  suis  pertineant,  et  tercia  pars  curie  fratrum  stabiliter  et  sine  omni  contradi- 
ctione  in  lignis,  in  pascuis  et  in  omnibus  utilitatibus  remaneat.  Eo  vero  anno  quo  porci  glandibus  impin- 
guantur  terciam  porcorum  partem,  sive  in  curia  fratrum  nutriti  sunt,  sive  non,  villicus  fratrum  in  eandem 
silvam  mittat.  Et  communi  consilio  singulis  annis  fructifere  arborcs  de  istis  tribus  curiis  equali  jure  succi- 
d(?ntun  Hujus  concordie  et  conventionis  testes  sunt  Engarenses  canonici,  decanus  Hucbertus,  Theodericus 
custos,  Heinricus  scholasticus,  Bernardus  cellerarius,  Wulfhardus,  Lambertus,  Meinricus,  Heinricus,  et  alii. 
Laici  Bernhardus  ejusdera.  ecclesie  advocatus,  dominus  Adolfus,  Alveric,  Volcmer,  Reginbodo,  Wernherus, 
\Yidukinnus.  Ministeriales:  Heio,  Adolfus,  Fretheric,  Meinric,  Eppo,  Heriman^  Reinbrat,  Rotholf,  Richbrath, 
Godescalc,  Rotholf,  Hildegar,  et  alii  pliires.  Hec  infringere  quicunque  conaverit  a  Deo  sit  alienus  et  a 
sancto  Petro  et  ab  omnibus  sanctis  sit  excommunicatus,  et  anima  ejus  in  potestate  diaboli,  nisi  forte  cito 
resipisoat,  maneat  imperpetuum. 

CCGCXV. 

Atts  dem  Archive  su  Kappenberg. 

Lucius  episcopus  seruus  seruorum  Bei,  Dilcctis  filiis  HERMANNO  preposilo  Capcnbergensis  ecclesie, 
eiusque  fratribus  tarn  presenlibus  quam  futuris  regulärem  uitara  professis  IN  PERPETUUM.  ||  Religiosam  ui- 
tam  eligentibus  apostolicum  conuenit  adesse  prcsidium,  ne  forte  cuiuslibet  temeritatis  incursus,  aut  eos  a 
proposito  reuocet,  aut  robur,  quod  absit,  sacre  religionis  infringat.  Eapropter,  dilecti  in  Domino  filii,  ue- 
stris  iustis  postulationibus  clementer  annuimus,  et  prefatam  ecclesiam  beate  Marie  sanctique  Johannis  euan- 
gellste  Capenbergensem,  in  qua  diuino  eslis  obsequio  mancipati,  sub  beati  Petri  et  nostra  protectione  susci- 
pimus,  et  presentis  scripti  priuilegio  communimus.  In  pr^mis  siquidem  statuentes,  ut  ordo  canonicus,  qui 
secundum  Deum  et  beati  Auguslini  regulam,  alque  institulionem  Premonstratensium  fratrum  in  eadem  eccle- 
sia  iiisütutus  esse  dinoscitur,  .perpetuis  ibidem  temporibus  iooiolabiliter  obseruetur.  Preterea  quascQmque 
possessiones,  quecumque  bona  eadem  ecciesia  inpresentiarum  iuste  et  canonice  possidet,  aut  in  futurum 
concessione  pontißcum,  largitione  regum  uel  prinoipum,  oblatione  fidelium,  s^  aliis  iustis  modis  prestfuile 
Domino  poterit  adipisci,  firma  uobis  uestrisque  successoribns  et  iJIibata  permaneant.  Ad  hec  autem  ob 
decorem  domus  Domini  districtiufB  inhibemus,  ut  nullam  umquam  femioiam  recipiatis  amodo  in  sororem, 
sed  Ulis  que  supersunt  eK  hao  uita  migrantibus.  ecciesia  uestra,  sicyt  a  nobis  noscitur  institutum,  a  taato 
remaneat  onere  absolata.  Si  uerp  prelatus  earunpi,  a,mp1iande  religionis  intuitu,  ad  alium  religiosam  locum 
eas  transferre  uoluerit^  oootradictione  alicuius  nequa(|uaftt  obstante,  de  indulgentia  nostra.  liberam  tpans- 
ferendi  habeat  fecultatem,  Precipimus  etiam,  ut  eeclesia  sörorum  \n  Wisela,  a  fundatoribus  eoclesie  Ca-: 
peohergensis  constrocta«  mh  obedientia  Capenbcrgensis  prepositi  perpetuo  maoeat»  et  ad  ordioatÄoaem 
eius  tam  in  temporaUbu(s  quan»  ja  spiritualilMis  inconcusse  pertineat,  sicut  usque  ad  bec  tempora  noseilur 
obaoriiatum.  3Uttuimus  quoque,  ut  quicumque  ia.  ecciesia  nesUra  fuerit  bo^itio  caritatiue  susceptus,  Jbjs 
qontßuU»  sibj  qv^  frAlruia  ßi  qaritus  jdw^rH  uMoi^traiida,  mc  ^Jüa.rf^uirere  aliqu^  popiditate  9^^lMt,-jmr     1 

20  *  3igitized  by  VjiJOy  IC 


156  llSi..     : 

bas  fratres  de  constitutione  sui  ordinis  non  utuntur.  Liceat  quoque  uobis,  clericos  uel  laicos  e  seculo 
fugientes  liberos  et  absolutes  ad  conuersionem  reeipere,  et  eos  absque  contradictione  aliqua  retinere. 
Prohibentes  insuper,  ut  nulli  fratrum  uestrorum,  post  factam  in  eodcm' loco  professionem,  fas  sit  absque 
prepositi  sui  liccntia  de  eodem  loco  discedere.  Disccdentem  uero  absque  communiuna  litterarum  cautione, 
nullus  audcat  retinere.  Cum  autem  generale  interdictum  terre  fuerit,  liceat  uobis  clausis  ianuis,  exclusis 
excommunicatis  et  etiam  interdictis,  diuina  officia  celebrare.  Paci  quoque  et  tranquillitati  uestre  patema 
soUicitudine  prouidere  uolentes,  auctoritate  apostolica  prohibemuä,  ut  infra  clausuras  locorum  seu  gran- 
giarunti  uestrarum,  nullus  uiolentiam  uel  rapinam,  furtum  committcre,  ignem  apponere,  seu  hominem  capere 
uel  ioterficere  audeat.  Decerminus  ergo,  ut  nuIIi  omnino  hominum  fas  sit,  prefatam  ecclesiam  temere  per 
turbare,  aut  eins  possessiones  auferre,  uel  ablatas  retinere,  minuere,  seu  quibuslibet  uexationibus  fatigare, 
sed  omnia  integra  conseruentur,  eorum,  pro  quorum  gubernatione  ac  sustentatione  concessa  sunt,  usibus 
omnimodis  profutura.  Salua  sedis  apostolico  auctoritate,  et  diocesani  episcopi  canonica  iusticia.  Si  qua 
igitur  in  futurum  ecciesiastica  secularisue  persona,  hanc  nostre  constitutionis  paginam  sciens,  contra  cam 
temere  uenire  temptauerit,  secundo  tercioue  commonita,  nisi  reatum  suum  digna  satisfactione  correxerit, 
potestatis  honorisque  sui  dignitate  careat,  reamque  se  diuino  iudicio  existere  de  perpetrata  iniquilate  co- 
^oscat,  et  a  sacratissimo  corpore  ac  sanguine  Dei  et  Domini  redemptoris  uostri  Jhesu  Christi  aliena  fiat, 
atque  in  extremo  examine  diuine  ultioni  subiaceat.  Cunctis  autem  eidem  loco  sua  iura  seruantibus ,  sit  pax 
Domini  nostri  Jesu  Christi.  Quatinus  et  hie  fructum  bone  actionis  percipiant,  et  apud  districtum  iudiccm 
premia  eterne  pacis  inueniant.  AMEN.  Amen.  AMEN. 

(Spruchkr«.  «U  der  InD.chrift:  ^^  ^^^^  ^^^^^^.^  ^^  ^  ^^^  ^^^^^^ 

Adiuua  not  deiM  talu^nt  notier,  t)  ^  ^  '  ^ 

f  Ego  Theodinus  Port  et  sce.  Rufine  sedis  Eps.  SS« 

f  Ego  Petrus  tt.  sce.  Susanne  pbr.  Card.  SS.  f  Ego  Jacinctus  diac.  card.  sce.  Marie  incosmydyn  SS. 

f  Ego  Maths.  diac.  Card.  Sce.  Marie  noue  SS. 

Datum  Rome  apud  sanctum  Petrum,  per  manum  Alberti  sancte  Romane  ecclesie  presbiteri  Card,  et 
Cancellarü,  XIIII.  Kai.  Decembris,  Indictione  XUIL  Incarnationis  dominice  anno  M^.C^.LXXX.L  Pontificatus 
uero  Domni  Lucii  anno  I. 

Da»  gewöhnliche  filebiegel  iat  mit  roth-  nnd  gelb-ieidenen  Faden  angehängt. 

CCCCXVI. 

Aui  einem  Obernkircbischen  Kopiar  dea  16.  JaAhunderts,   im  Betits  det  Bibliothekart  Moojer  in  Minden. 

Fredericus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Imperator  et  semper  Augustus.  Ad  imperialis  Justi- 
ciG  gl6riam  spectare  uidetur,  ut  in  hac  excellentia  constituti  non  solum  ecclesiis  et  ecclesiasticis  personis 
bona  sua  conseruemus,  uerum  etiam  diuine  miserationis  intuitu,  que  eis  expedire  uidebuntur,  prouide  con- 
cedamus.  Itaque  ad  instantiam  dilecti  nostri  Annonis  Mindensjs  Episcopi  et  prepositi  Hefirici  in  Queren* 
kerken,  eodesie  beate  Marie  in  Ouerenkerken  cons/ultum  esse  cupientes,  Omnia  bona  ipsi  legitime  collata 
confirntauimus,  ea  scilicet  que  Wernherus  beate  memoria  Mindensiä  Episcopus  fundator  loci  aduocatie  quo- 
que libertate,  et  alia  bona  que  Anno  Episcopus  Wemheri  sueeessor  ipsi  monasterio  libera  donatione  con- 
tderitnt,  Curtem  etiam  Velden  cum  omnibusattinenttis,  quam  Hinricus  quondam  dux  llberaiicer  ei  contra- 
dMH,  Insoper  Buckeburg  quod  comes  Tbeodericus  de  Werbene  cum  oronibus  attinentiis  astipulatione  here- 
dum  marum  eidem  monasterio  legitime  dedit,  aliaque  bona  a  principibos,  nobiiibus  uel  a  quibusoumqoe 
^odlematiciB  stue  secolaribu^  personis  sancte  Marie  in  Ouerenkerken  coHata  ^et  in  posterum  legitime  con- 
ferenda,  Monasterio  iUi  confinnauimus,  et  ut  in  uiila  Ouerenkerken  forum  Bit,  quod  in  nülgari  Wicbi- 
leitlie  4i6ltritry  conceseimus,.  et  peregoiDOs  «eu  aKos  ad  forum  euntes uel  redeuntes  den  permanentes  noslra 


iisi;  457 

pace  et  protectiome  gaudere  uolamus,  Ne  qcA»  autem  in  uillatuiolentiam  aut  diMninium  preler  pi*epasiUim 
cxerceat  Imperial!  auctoritate  prohibemnsi  Et  ut  hec  omiiia  rata  et  inconuulsa  permaneant,  literas  nostras 
aoctoritatis  uostre  sigfllo  cofmDuniias  ei  tradidimus.  Huius  rei  testes  sont  Philippas. Coloni^nsis,  Wichman- 
nus  Magdeburgensis,  Siffridus  Bremensis  Archiepiscopi ,  Hermannus  Monasteriensis,  Anno  Mindensis,  Aniol- 
dus  Osnabrugensis/Tainmo  Verdensis  Episcopi,  Dax  Bernhardos,  Otto  Marchio  Brandenburgensis,  Comes 
Hermannus  de  Rafoensbei^,  Comes  Adolphus  de  Schowenburg,  Widekindus  aduocatas  Mindensis.  Datum 
Erffurdi^  anno  dominice  incarnationis  M^.C^.LXXXF.  Indictione  XV.  U.  KaL  Decembris,  anno  regni  domni 
Imperatoris  XXX®  Imperii  uero  XXVIIP.  feliciter  Amen. 

CCCCXVII, 

Alu  dem  Ropulbucbe  des  alten  Domes  sa  Münster. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Herimanaus  Dei  gratia  Monasteriensis  ecciesie  episcopus 
secundus.  Scientes  quoniam  horrendum  est  incidere  in  manus  filii  hominis,  coi  omne  iudijDium  dedit  pater, 
cnius  desiderabilis  ei  amplectenda  bonitas  sicut  nullum  bonum  prcterit  irremuneratum,  ita  eiusdem  forroi- 
dabilis  et  tremenda  equitas  nuIIum  malum  dissimulat  impunitum,  et  ex  eius  respectu  nuUa  meritorum  no- 
strorum  estimantes  suffragia,  summopere  necessarium  duximus  eorum  nobis  patroeiniä  oonciliare,  quorani 
felix  anchora  in  tuto  beate  securitatis  litore  est  constituta«  Inter  quos,  ymmo  supra  quos  gloriosam  et  ex* 
cellentiori  gratia  plenam  virginem  matrem  videlicet  redemptoris  et  iadicis  jM)iiorar6  pro  modulo  nostro  cu- 
pientes»  ex  consilio  quorundam  fidelium  nostrornm,  quos  eiusdem  deuotioiiis  spiritus  afflauerat,  ordihando 
statuimus,  ut  ad  altare  quod  in  ecclesia  sancti  Pauli  beato  Seruacio  est  attitulatum,  singulis  diebus  in  ve- 
neratione  prememorate  celorum  imperatricis  missa  rationabiliter  celebretur.  Vt  autem  is  qui  huius  coUi- 
diani  ministerii  minister  statueturi  sua  etiam  gaudeat  coiisolationei  quatuor  solidos  deoime  et  minutam 
decimam  que  dicitur  affost  de  curti  Theoderici  in  Saitesberge  exsolueiidos,  et  unum  solidum  et  decimam 
affoster  de  maoso  Gerhardi  de  BeneÜage  in  eadem  parochia  sito  persoluendum,  qoos  videlicet  qoinque 
solidos  et  decimam  eis  annumeratam  quidam  ministerialis  noster  nomine  Gerlagus  in  beneBcio  a  nobis 
tenuerat  et  resignauiL  Insupier  de  curia  Marcolueswich  iuxta  .Cusuelde  sita,  quam  idem  Gerlagus  nobis 
resignauit,  duos  maleios  siliginis  et  duos  solidos  et  cetera,  et  .domum  que  dicitur  domus  Menzoms  in  ipsa 
ciuitate  ^)  sitam»  et  redditus  de  domo  Gammordichdorpe  in  parochia  Greuen,  qui  redditus  sunt  tres  solidi> 
octo  modii. siliginis  et  linum.  Ex  hiis  sacerdos  singulis  noctibus  altari  beati  Pauli  lumen  prouidebiU  Simi* 
liter  in  parochia  Lare  tr^  solidos,  unum  de  domo  Alberti»  alium  de  domo  Bertoldi,  tercium  de  domo 
Winemari  in  veteri  türbe  ^)  sita,  et  neuem  denarios  in  parochia  Aldenberge,  et  quatuor  denarios  de  manso 
sito  apud  Guriam  lindo,  de  quo  etiam  manso  beato  Ludgero  duodecim  denarii  soluuntur.  Hanc  decimam 
Hemricus  de  Epene  nobis  resignauit.  Pret*ea  sex  maleios  siliginis  de  curti  Aluerici  que  in  parochia  de 
Buren  in  uilla  Maringen  sita  est,  a  Conrado  Stromberge  nobis  resignatos,  Deo  et  eius  gloriose  genitrici 
optulimus  et  ad  usum  sacerdotis  predicto  altari  ministrantis  destinaiiimus,  adiuncto  ut  beneficiiim  altaris  de 
manu  iUius  ecdesie  prepositi  accfpiat,  et  legitiouis  in  choro  vicarias  existat  et  Organa  procuret«  memoriam 
quoque  nostri  et  Franconis  eiusdem  ecciesie  prepositi,  qui  prefatas  decimas  a  prislinis  redemit  possessori-r 


Ifehm1ii:b  in  Münster ,  nieht  tber,  wie  Nieserl  M.  U.  S.  II.  S.  )44.  meint,  in  Coesfeld ,  daber  auch  alle,  auf  diese  Annahme 
a.  a.  O.  gegründete  Folgerangen  Ton  selbst  wegfallen. 

Die  Baoerschaft  Altenburg  im  Kirchspiel  Laar,  nicht  aber,  wie  Wilkens  Gesch.  d.  Stadt  Münster  S.  1$.  gans  irrig  vnd 
ohne  Grand  meint,  die  Lamberti* Laischaft  in  Münster,  die,  nach  seiner  Meiniing,  die  Altstadt  geheissen  habrn  soll« 
Letaleres  ist  ganx  unerweisÜcb  und  falsch,  da  urbs,  in  Beaiebung  auf  die  Stadt  Münster  gebraucht,  immer  die  Dom- 
Immaoitat  (die  alte  B«ig  MimigardeTord}  bedeutet.    An  der  gegeowärtigea  Stelle  aber  ist  von  Munster  gar  nicht  die  KUdtfS^  1  p 


{98  1181. 

bns,  fidobter  peragat.  Auinenl  eiiam  premeniorato  altari  tres  domünculc^,  quaram  iraa  ia  parocbia  sancu 
Efndii,  due  iaxta  curiam  eptscopalem  site  sunt,  sub  eodem  inre  constitote.  Acta  sunt  hec  anno  dominice 
iacarnationis  M^.  C^.LXXXI^.  IndictioBe  quintadecima,  presidente  Romane  sedi  unioersali  pp.  AleAandro  IH^ 
Regpante  Frederico  Aomanorum  imperatore  gloriosissimo.  Cuius  rei  testes  sunt  Cierici.  Benihardus  maior 
prepositus.  Bernhardus  decanus.  Henricus  de  Sepperothe.  Franco  viccdominus.  Herimannus  de  Lage.  Alber* 
tiB  Diagistcr.  Tidmarus.  Layci.  Lubbertus  de  Beueren.  Johannes  de  Linge.  Bernardus  Werenzo.  Godefiridus 
eamerarius.  Hartmudus  de  Toiget.  Swederus  de  Alen.  Johannes  Chalf  et  frater  suus  Araokias« 

CCCCXVIII. 

Aas  dem  Füritl.  Salm-Horalmar'acbeii  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitalis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monastcriensis  episcopus  secundus. 
Gure  pastoralis  oculus  non  ualet  conteinplationis  acie  Deum  uidere,  si  subditorum  necesshates  compassio- 
iiis  intuitu  neglexerit  diligenter  inspicere.  Ratione  ergo  credili  nobis  a  Deo  regiminis  dictante,  quos  sub 
paternc  solltcttndinis  nostre  rigore  artiori  disciplina  in  monasteriis  exerceri  uolumus,  materne  etiam  conso- 
iationis  uberibus  mieerioordius  fouere  dignum  reputauimus.  Vnde  cartim  quandam  Elshoue  nnncupatam^ 
tf i<ij(ttodam  ministeriali  nostro  Godescaico  nomine  /  qui  eadem  cuiti  ab  ecclesia  nostra  imbeneficiatas  extite* 
rat,  legitimis  beredibus  uidelicet  duobus  fratribus  suis  consentientibus  et  manus  cum  ipiso  porrigentibos, 
nobis  pro  centom  qoadraginta  quinque  marcis,  quas  a  monasterio  Langenhorst  accepit,  libere  resignatam, 
Deo  et  beato  Johanni  Bapliste  in  Langenhorst,  ad  usum  Christi  pauperum  inibi  religiöse  conaersantium, 
Kb^rfiliter  contulimus,  ab  illo  qai  in  die  plene  lune  de  longinqna  regione  reuertetor,  mercedem  in  spe  pie 
deuotionis  expectantes.  Ne  autem  membri  solattum  capiti  fieret  offendicnlum,  et  filialis  ecclesie  oomroo- 
dum  matri  rodderetur  dampnosum,  nostra  et  aliorum  ^cclesio  nostre  fidelium  pronisum  est  diligentia,  qood 
in  recompensationem  memorate  curlis,  predictus  Godescalcus ,  fratribus  suis  quantum  oportuit  cooperanti- 
hus,  duos  roansos  patrimonii  sui,  quorum  alter  in  uilla  que  Uatlalara  dicitur,  alter  in  Samaran  situs  est, 
et  quinquagiiita  marcas  argenti  ad  comparandum  aliud  aitquod  predium  ecclesie  nostrf  donauit,  et  dona- 
tos mansos  a  nobis  in  beneficio  recepit.  Huiüs  igitur  tarn  ordinate  dispensationis  factum,  presentis  pagine 
instrumenio  omnium  Christi  fidelium  notioie  intimatum,  et  tarn  anathemalis  quam  sigifli  nostri  auctoritatc 
roboratum,  gratie  suecessorum  nostrbrum  caritatiue  commondamus,  quatinus  opus  misericordie  eorum  de- 
fend^tur  patrocinio ,  et  diuine  retribütionis  nobiscum  perfrni  mercantur  premio.  Acta  sunt  hec  anno  domi- 
nice incarnationis  M^C^LXXX^F.  indictione  XIIIK  presidenti  Romane  sedi  uenerabili  domino  Lncio  papa 
tercio,  regnante  Frederico  Roraanorum  imperatore  augusto,  presentibos  et  collaudantibus  honesüs  et  lau- 
dabilibos  personis^  qnarum  nomina  in  subscripto  continentur.  Bernhardfid  maior  prepositus.  Bernardus  maior 
decanus.  Pranoo  uicedominus,  Albertus  canodicus.  Otto  comes^e  Benethem  *).  Herimannus  comes  do  Ra- 
uensberge.  Rüdolfus  de  Stenvorthe.  Widekindns  de  Rethe.  Godescalcus  de  Elen,  et  Philippus  frater  saus. 
Godescaicus  de  Saprothe.  Rädolfus  de  Senderen.  Lubbertus  et  Ludolh^  de  Beveme.  Rfidolfns  de  Hein- 
houle.  Franco  de  Tanen*  Bernardus  de  Pikenbrake  Gerlagus  Xhickcbir.  Waltherus  do  Liidinchusen.  Gesa- 
rius  de  Darvclde.  Bernardus -Werenzo,  et  alii  quamplores. 

Dan  Sii'i;«!,  mit  roihen  uod  gelben  Fäden  angehängt,  scheint  mit  dem|   unten  bei  einer  Urknnde  woü  1184  bcfcliriebe» 
nvn  tibereinzulLommen ,  ist  aber  sehr  beschädigt. 


*)    Zwischen  diesem '  und  dem  folgenden  Namen  ist  absichtlich  eine  LUcMe  gelassen. 

■  >  -      '  Digitized  by  GoOgIC 


fisi;  459 

CCCCXIX*). 

]n  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Anno  Dei  gratia  Mindensis  ecclesi^  Episcopus«  Pietatis 
Studium  esse  dinoscitur,  dispersa  congregare  (et  congregata)  diligentissime  conscruare.  Prqjpde  notum  fa- 
cimus  tarn  futuris  quam  (pfesentibus,  Qualiter  episcopus)  beate  memorie  Werhcrus  bannum  episcopalem 
in  OucrenlT.  et  in  capellis  (Veldent  et  Hursten)  beate  Marie  ibidem  non  solum  contradidit,  sed  in  aliis  ca- 
pellis  ad  (predictam  ecclesiam  ex)  antiquitate  pertinentibus  fideliter  se  daturum  promisit.  Nos  itaque  (preT 
decessoris  nostri)  uestigia  in  tarn  bono  proposito  imraitantes,  defuncto  Roberto  (maioris  ecciesie)  canonico, 
curam  pastoralem  quam  de  manu  nostra  in  capellis  tenuit  (quaram  nomjna)  hec.  sunt  Lerbike.  Tancardis- 
sent.  Pettessen.  Bremen.  (Geteneburch.  Mein)husen.  Merbike.  Salbike.  Broken.  beat§  Marie  in  Ouerenk".  (cum 
omni  utilitate)  inde  proueniente,  pro  salute  nostra  condonamus,  ethQC  modo  fi(lias  a  matre  sua  diu)  elon- 
gatas  reuocando  coadunamus.  Hoc  (ergo  factum  ut  ratum  et  inconuulsum  omni  euo)  permaneat,  auctori- 
tatc  domini  Dei  et  beatornm  apostolorum  Petri  et  Pauli  et  banno  qostro  (cum  im)pressione  sigilli  nostri 
corroboramus  et  firmissime  communimus.    Huius  rei  testes  sunt 

Hcinricus  in  Ouerenk".  prepositus.  Heinricus  HamerPa  ecciesie  canonicus.  Reinboldus  (maioris)  ecciesie 
canonicus.  Eilhardus  in  Bructorpe  sacerdos,  Liudolfus  in  Brema  sacerdos.  Willems  Scolasticus.  Meinuuercus 
capellanus  episcopi  et  notarius.  Laici  nobiles.  Heromannus  de  Amhem.  Ludingerus  de  (Slon).  Wolcwinus 
de  Redesen.  Ministeriales  ecciesie.  Hartbertus  de  Mandeslä.  Meinfridus  de  Libike.  H(arth)mannus  Colhase. 
Hogerus  de  Herssevorde.  Preterea  Helenbertus  camerarius.  Ludolfiife  de  Hille.  Ludolfus  de  Bikethorpe. 

Acta  sunt  hec  anno  Domini  M.C.LXXXI.  Indictione  XlilR 

,  Das  Siegel,  welches  angehängt  war,  Ut  Terlorea  gegangen. 

ccccxx. 

Aus  einem  Obernkirchischen  Kopiar  des  16.  Jahrhunderts,  im  Besitz  des  Bibliothekars  Monyer  xn  Minden.    ' 

In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  Anno  Dei  gratfa  Mindensis  episcoptis  ac  beati  Petri  apostoli 
minister  indignus.  Quandoquidem  percurrentium  uolubilitas  temporum  ea  qtie  mortalium  actitantuü  studiis 
obliuionts  profunda  caligine  oonsuenit  ofaiuohiere,  Opere  precium  duximns  ea  que  nostri  presulatus  tempore 
Deo  famulanlium  commodis  profutnra  ipso  auotore  statüimus,  scripture  tenaoitati  commendari^  ut  per  hanc 
apud  posteros  malignantium  improbitati  fideles  Christi  perturbandi  pein'tus  ampcitetur  occasio.  Huius  rei 
gratia  presentibas  et  successuris  pagine  presentis  indicio  innotescere  cupimus,  Qualtter  Reuerendu^  prede-r 
cessor  nost^  felicissime  recordatiouis  Wernberus  Episcopus  matricem  ecclesiam  in  Ouerenkircken  cmn  dua* 
bus  capellis  Velden  et  Hursten  cum  Banno  et  omni  ecclesiastica  Jurisdiction^  resignante  Roperto,  qui  hanc 
in  beneficio  habuerat,  beate  Dei  genitrici  et  gloriose  uirgini  Marie  in  opus  congregationis  ibidem  ipsi  deser- 
uientis  pia  deuotione  offerens  contradidit,  Super  additä  certissima  sponsione,  quod  si  prenotatum  Roper- 
tum ,  qui  super  reliquas  eiusdem  parochie  capellas  bannum  habebat,  rebus  humanis  excedere  contingeret, 
cum  omni  integritate  eiusdem  ecciesie  in  Ouerenkerken  ac  Dco  inibi  famulantibus  assignaret.  Venerabili 
igitur  predeceäsore  noströ*  uiam  uniaerse  camis  ingresso,  Ipsoque  Roperio  nostri  pontificatus  diebus  huma- 
nitatis  debitum<  exohiente,  Nos  qui  denotissimam  predecessoris  nostri  sponsionem  adimplere  tenebamur, 
Ipstns  pi^  liberalitati  omllalenus  contraire  uoluimus»  quin  potios  ipsarum  capellarum  bannum,  quarum  hec 


Die  LScken    des  sehr  beschädigten  Ortgioalt  siod  aoa  dem  öfter  erwähnten  Obemktrcher  Kopialbnche  ergänzt  und  in 
Klammern  eingescblosaen.  #       r^r^r-^Jr-»^ 

Digitized  by  V^OOQlc 


460  i'idi. 

sunt  nomiDa.  Lerbike.  Tancardesheim«  Petisse.  Bremen.  Heinhusen.  Geteneburch.  Solbike.  Broke.  Merbike. 
cum  omni  sui  Juris  integritate,  Intemerate  uirgini  aique  ecclesie  in  Ouerenkirken  pro  anime  nostre  prede- 
cessorura  ac  successorum  nostrorum  remedio  perpeiuo  habendum  donantes  confirmauimus.  Vt  autem  huius 
nostre  donationis  ac  confirmationis  statutum  futuris  teraporibus'  inconuulsum  atque  inuiolabilc  obseruetar, 
auctoritate  Deftomnipotcntis,  sab  banno  sacratissimorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  et  totius  catholice  ec- 
clesie ac  nostro  firmissime  sancimus  et  in  omnia  secuta  ratum  permanere  decemimus  Amen.  Quod  ut 
uerius  credalur  et  ab  omnibus  reuercntissime  tenealur,  presentem  paginam  super  hoc  conscriptam  sigilli 
nostri  impressione  iussimus  insigniri.  Acta  sunt  h§c  anno  domiuice  incarnationis  M®.C^LXXXI<>.  Indictione 
Xini.  publice  in  Minda.  Huius  rei  testes  sunt.  Thetmarus  prepositus.  Remwardus  decanus.  Volmanis.  Con- 
radus  Lupus.  Widikinnus.  Conradus  de  Schowenburg.  Hermannus  scholasticus.  Thetmarus.  Ludolfus.  Nithun- 
gus.  Hildeboldus.  Leifhardus  Caluus.  Leifhardus  de  Blanckena.  Harthwicus.  Theodertcus.  Rcimboldus.  Nobi- 
les.  Widikinnus  aduocalus.  Hermannus  de  Arnhcim.  Godescaicus  marescalcus.  Volcwinus  de  Redesse.  Ludi- 
genis  de  Slon.  Ministeriales.  Thethardus  Wiegraue.  Hartbertus  de  Mandeslo.  Alexander  de  Luttbike.  Helm- 
bertus  camerarius.  Brun  de  Spenthoue.  Reinboldus  Longus.  Meinfridus  de  Barghusen.  Rade  de  Bastorpe. 
Herman  Zabell.  Olrick  de  Blitingehusen.  Wlfframus. 


CCCCXXL 

Aas  der  Capaua^tcbi^n  Sammlang  etc. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatia  Ego  Otto  Marchio  de  Brand^burch.  Si  ampliaodis  diuinis 
cultibus  alimoniisue  in  Christo  Deo  famulantibus  largius  impendendis  consensum  bon^  uoluntatis  apponimus, 
profectuosum  certissime  credimus.  Notum  igitur  esse  cupimus  omnibus  Christi  et  ecclesie  filiis  presentibus 
et  futuris,  quod  dilectus  frater  Theodericus  comes  de  Werbene  capellam  in  Buckeburch  cum  suis  attinen- 
ciis,  nominatim  domum  in  Rosen  et  curiam  in  qua  castrom  fuit,  cum  agris  adiacentibus,  cultis  et  incultis, 
aquis  aquarumque  decursibus,  piscationibus,  molendinis,  pratis,  pascuis^  siluis,  uiis  et  inuüs,  cum  omni 
utilitate  inde  proueniente,  ad  dilatandum  omnipotentis  Dei  honorem  et  pro  anime  sue  salute  totiusque 
nostre  geoerationis,  ecclesie  beate  Maricf  in  Ouerenkerken  cum  nosiri  coiisensus  coUaudatione  oontradidit, 
et  nos  piam  eins  aotionem  nostri  assensus  attestatione  fidelissime  corroboramus.  Vnde  ut  hfc  eius  traditio 
et  nostre  coUaudationis  attestatio  inconuulsa  et  rata  permaneat,  presentem  cartam  conscribi  iussimus  et 
sigilli  nostri  impressione  communimus.  Anno  dominice  incarnationis  M.C.LXXXL  Indictione  XlUI.  Sifridus 
Burchgrauius  de  Ameburch  Conradus  de  Witin.  Wernherus  de  Cludene.  Fridericus  de  OsterwaUe.  Ger- 
hardus  Valca.  Fridericus  aduocatus  de  Saltwidele.  Bruno  de  Gersleue.  Conradus  de  Veltberc.  Godescaicus 
de  Redese.  Cono  camerarius  de  Arnneburch.  Wernherus  de  Gardeleue.  Roiheogerus  et  Wamberus» 


CCCCXXII. 

Aus  der  Capaun'schen  SammluDg  etc. 

Sifridus  Dei  graoia  Bremensis  Ecclesie  Eleclus.  Fidelium  uninersüaü.  Innotoscece  facio  omnibus  na- 
Stria  conteuiporiapei^  et  a  generacione  ad  generacionem  successoria,  dilectum  iratremübeumComitem  Teo* 
dericom  de  Wirbene  quoddam  prediuoi  in  Bukeburch  cum  uniuersa .  rentm  ^pdiiljfteiaciä  beate  Mari^  m 
Ouerenkerken  contulisse.  Hoc  autem  factum  conscnsus  mens  approbauit.  inde  est  quod  eandem  donatio- 
nera  auctoritate  presentis  scripti  et  sigilli  mei  coadfirmaui  testimonio. 


gitizedbyCiOÖgle 


Digitized 


'     1181J    -f  164 

CCCCXXIIL 

Aas  der  Capann'scben  SattmliiDg  etc. 

Ego  Bernhardus  Dux  Angarie  et  Westphalie.  Innotescere  facio  omnibus ,  nostris  contemporaneis  et  a 
generatione  in  generationem  suc^ssuris,  dilectum  fratrem  meum  Comitem  Theodericum  de  Wirbene  quoä- 
dam  predium  in  Buckeburch  et^p^llam  cum  suis  attinentiis  beatf  Mari^  in  Ouerenkerken  contulisse.  Hoc 
autem  factum  consensius  mens  approbauit.  Inde  est  quod  eandem  donationem  auctoritate  presentisi  scripti 
et  sigilli  mei  coadfirmaui  testimonio. 

CCCCXXIV. 

In  nomine  Sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  {[Notum  esse  üolumus  tarn  presentibus  quam  futuris  in  per- 
petuum,  quod  ego  Henricus  comes  dß  Arnesberc  et  duo  filii  mei  H.  et  G.  dnam.  Godam  cum  omnibus 
iiiiis  et  filiabus  suis  tradidimus  ecclesie  de  Lesbern  perpetuo  possidendam.  Nos  uero  unum  de  filiis  Eg- 
bertum  nomine  nobis  retinuimus.  Et  quoniam  id  iam  dudum  gestum  fuerat,  nee  tamen  ita  firmatum,  quin 
annichilaretur,  uolumus  ut  omni  cauillicatione  sopita,  ita  inenodabiliter  firmetur,  ut  in  perpetuum  incon- 
uulsum  et  stabile  pcrseueret.  Nam  ciuili  iure  cpnsensu  condomesticorum  suorum'et  iudiciali  sentencia  tam 
liberorum  quam  ministerialium  meorum  corfirmatum  est.  Et  ne  in  perpetuum  ista  nostra  delesatio,  quam 
promulgauit  sermonis  nostri  allegatio,  temporis  longinquitate  obliterala  obliuioni  traderetur  irritaque  fieret, 
elegimus  nos  et  dominus  Wenzo  abbas,  cirographatis  litteris  auctorizare,  ea  tarnen  condicione  media,  ut 
littere  que  nobis  cederent,  sigillo  prefate  ^cclesie,  qu§  uero  domino  abbati,  nostro  sigillo  munite  forenU 

Acta  sunt  h§c  anno  dominic^  incarnationis  M<*.C®.LXXX**P.  IndicUone  XVa-  regnante  Frethericc^  Ro- 
manorum imperatore  augusto,  anno  regni  eius  XXX**.  coram  hiis  testibus.  Presbiterl  Reynerus.  Albertus. 
Wasmodus.  Liberi.  Conradus  ^q  Ruthenberg.  Henricus  Bfunzun.  Henricus  filius  Widegonis.  Ministeriales.  He- 
lengerus.  Rodolfus.  Frelhericus  Crispel.  Folchericus/  Conradus  et  frater  eius  Theodericus,  et  alii  quamplures. 

Die  Urkunde  ist  cirografirt;  auf  dem  Torliegenden  Exemplare  befindet  sich  der  untere  Theil  der  durchschnittenen,  über- 
aus langen  Bulchstaben,  die  aber  nicht  deutirch  tu  lesen  sind.  Das  grosse  kreisf6ratige  Siegel  des  Grfrfe'n  von  Arns- 
berg, eiüeü  Adler  vorstellend,  ist  mijt  Pergamentstreifen  auf  der  Bückseite  der  Charte  festgeheAet|,,a))er  aehr  be- 
schädigt, .  : 

ccccxxv. 

Lucios  episcopus  semos  seniornm  Dei!  Dilectis  filiis  T.  abbati  et  fratribas  sancti  Mauricii  Salutem 
6t  apostolicam  benedictionem.  Qöe  religiosis  locis  pietatis  intuitu  conferuntur,  m  sua  dbbent.  atabilitate 
persistere,  et  ne  in  posterum  perturbentur,  apostolico  patrocifiio  commumri.  Ex  scripto  siquidem  venera- 
bilis  fratris  nostri  W.  episcopi  Mindensis  accepimus,  quod  uir  quidam  nobilis  Mirabilis  nomine  diuina  gratia 
inspiratus»  cum  filios,  fratres  et  alios  proximos  soi  sanguinis  amisisset»  proprio  salutis  optentu,  de  uolun- 
täte  dnarnm  sororum  suarum,  multis  presentibus ,  inter  alia  que  prefato  episcopo  et  commisse  sibi  ecclesie 
contttlit.  Mansionem  que  uulgo  BROK  dicitur,  cum  predüs  adiacentibus,  uidelicet  Elimet  et  duas;  aräas  ciun 
agris  earum,  et  alia  que  subscribuntur ,  uobis  et  ecclesiC:  Saiicti  Egidii  que  ad  uos  partinet,  pia  deucKi^one 
concessit,  uidelicet  predia  Nienstide,  Rothehusen,  Wackeriuelde ,  Eilenuende,  Ecvvardinchusen ,  Osterhoue, 
Risuelde,  Elmet,  Winethorpe,  Honhurst  Nos  itaque  uestris  postulationibus  annuentes,  hcc  omnia  que  pre- 
diximus,  sicut  ea  ratiouabiliter  possidetis,  uobis  et  monasterio  uestro  auctoritate  apostolica  confirmamus. 
I^eeimas  quoque  quas  prefatus  uir  ab  ipso  tenebat,  sicut  eas  de  concessione  predicti  episcopi  etassensü 
•eiosdem  uiri  cano9ice  possidetis,  uobis.  duximus  coofirmandas.    Insuper  etiam  Ecdesiam  in  Gpteneburcmp, 

Cod.  dipl.  bist.  Westfal.  II.  *  21  '^^  ^^  ^  ö 


462  li8t  — ii8a. 

cum  Omnibus  attinentibus,  videlicet  curtibus,  areis  et  mancipiis,  Ecciesiam  in  Stenburch  cum  omnibus  ibi 
pertinentibus,  curtibus,  molendinis  et  mancipiis,  unum  mansam  in  Larthorpe,  duos  in  Bernessen,  unum  in 
Mundere,  unam  curtem  in  Merbike,  unara  in  Sulbike,  unam  in  Hursten,  unam  domum  in  Stidere,  unam 
in  Rincteltfn,  unam  in  Basse,  Ecciesiam  in  Suarmenstide,  ßicut  ea  ex  predicti  Nobilis  donatione  possidetis, 
presenli  pagina  uobis  nichilöminus  roboramus.  Preterea  libertates  et  immunitates  a  prefato  episcopo  ratio- 
nabiliter  indultas  Monasterio  uestrQ  ratas  habcmus,  easque  futuris  tempoäbus  manere  decernimus  illibatas. 
NuUi  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostre  con6rmationis  mfringere  uel  ei  ausu  temerario 
contraire.  Si  quis  autem  hoc  attentare  presiimpserit,  indignationem  omnipotentis  Dei  et  beatorom  Petri  et 
Pauli  anathema  se  nouerit  incursurum.    Datum  Laterani  IUI.  Non.  Nouembr. 

Das  wie  gewöhnlich  betcbaifene  Bleiaiegel  hl  mit  rothea  und  gelben  Fäden  angehängt. 

ccccxxvi. 

An«  der  Capaon'schen  Sammlung  etc* 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Thietmarus  Dei  gracia  maioris  ecclesi§  Mindensis  prepositus, 
Remuardus  decanus  atque  uniuersum  ipsius  ecclesi^  capitulum.  Notum  esse  uolumus  tarn  presentium  quam 
futurorum  Christi  fidelium  diligentie,  de  concambio  quod  inter  nos  ac  fratrem  nostrum  Heinricum  aocilla- 
rum  Christi  in  Ouerenkirkeri  prepositum,  litonum  ecclesie  nostre  consilio  et  aduocati  collaudatione  rationa- 
biliter  actum  est.  Nos  siquidem  predlum  in  Herdissen  quod  in  silua  Bukiburg  situm  est,  quod  diutumo 
tempore  desertum  et  inutile  erat,  ecclesie  in  Ouerenkirken  cum  omni  utilitate  ad  ipsum  attiuente  libere  in 
concambium  cousignauimus.  Pro  quo  et  a  prenotato  preposito  agros  quosdam,  qui  in  campis  uillarum 
Scoithe  et  Petese  atque  Guatenhuson  siti  sunt,  ad  opus  prebend^  nostre  recepimus.  Yt  autem  huius  con- 
cambii  actio  fiituris  temporibus  rata  perseueret,  nostre  collaudationis  unanimitate  statuimus  et  sigtlli  nostre 
ecclesie  impressione  signauimus. 

CCCCXXVII. 

A«|  einem  Obernklrcbiachen  Kopiar  det  16«  Jahrhunderts,  im  Besits  dea  Bibliothekar«  Moojer  an  Minden« 

In  nomine  sanct^  et  indiuidu^  Trinitatis.  Anno  Dei  gratia  Mindensis  ecclesie  Episcopus.  Quoniam 
quidem  diuine  opitulationis  gratia  ex  ofßcii  nobis  iniuncti  debito  subiectorum  nostrorum  paci  ac  quieti  in 
posterum  prouidere  tencmur,  Notum  esse  uolumus  tam  presentium  quam  futurorum  Christi  fidelium  dili- 
gentia, de  concambio  quod  inter  dilectos  fratres  nostros  Thietmarum  maioris  ecclesi^  nostre  et  Heinricom 
ancillarum  Christi  in  Ouerenkerken  prepositos,  nostro  et  concanonicorum  nostrorum  assensu  ac  litonum 
ecclesie  consilio  et  aduocati  conninentia  et  collaudatione  rationabiliter  actum  est,  Maior  siquidem  preposi- 
tos  predium  in  Herdissem  quod  in  silua  Buckiberge  situm  est  cum  omni  utilitate  ad  ipsum  attinente,  quod 
tum  temporis  desertum  omnimodis  erat,  ecclesie  in  Ouerenkerken  libere  in  concambium  consignauit,  pro 
quo  prenominatus  Heinricus  prepositus  agros  quosdam,  qui  in  campis  uillarum  Schogethe,  Petesse  atque 
Guatenhusen  siti  sunt,  ad  prebendam  fratrum  maioris  ecclesie  restituit.  Vt  igitur  huius  concambii  actio 
futuris  temporibus  rata,  stabilis  et  inconuulsa  perseueret,  auctoritate  Dei  omnipotentis  et  beatorum  aposto- 
lorom  Petri  et  Pauli  et  domiui  apostolici  Lucii  firmamus  nostroque  banne  perpetuo  stabilimiis  et  present» 
pagine  scriptum  bigilii  nosti*i  impressione  communimus. 

CCCCXXVIII. 

C«  In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.    Herimannus  Dei  Gratia  Honasleriaisis  episcopus.  ||  Qaoniam 
pleromque  facta  mortalium  similem  suis  auctoribus  patiun&ur  di)livionisinteritum,  opereiPFeciuin  est.  renim 

:  •  DigitizedbyVjOOQlC 


1183.  46S 

utiliom  aotionem  litteris  tradi,  ut  sicol  mortuorum  üiunnt  aorime,  sie  et  eornm  gesta  nigeant  adminiculo 
scriptur^.  Qua  propter  eoi  presentis  et  futuri  fidelibas  notum  esse  uolumus,  nos  basilicam  quandam  soro- 
nim  ad  ecclesiam  Uescerensem  pertineQtium,  permitlente  domino  Reinhardo  Wirciburgense  pontifice,  XIIIL 
Kai.  Septembris  dedicasse.  Quam  Bobpo  comes  cognatus  nosier  una  cum  matre  Berhda,  quorum  rogatu 
eandem  dedicationem  consummauimus,  legitime  dotauerunt,  et  aliquot  maneipia  cum  subscriptis  possessio- 
nibus  in  usum  sororum  delegauerunt.  Scilicet  in  eodem  looo  qui  nunc  noua  cella  nuncupatur,  integram 
olim  uillam.  in  Grimoltihusin  YII.  mansos.  in  Stetilingin  IUI.  mansos.  Eodem  modo  proxima  dehinc  die,  hoc 
est  XIII.  Kai.  Sept.,  apud  templum  Vescere  versus  aquilonem,  capellam  beatorum  apostolorum  Johannis  et 
Andree  consecrauimus,  quam  prefatus  Bobpo  comes  itidem  de  suis  hereditatibus  dotauit,  uidelicet  in  Gliche 
duorum  talentorum  reditibus,  de  quibus  custos  ^cclesie  in  feste  sancti  Johannis  ante  portam  latinam  mense 
fratrum  seruiat,  et  eidem  capelle  lumen  prouideat,  et  quicquid*  ualet  in  sacris  uestibus  adornet.  Item  Erle 
partem  uille,  nee  non  Breitinbach  delegauit,  ex  quibus  post  obitum  in  anniversario  suo  seruiri  fratribus 
indixit.  Similiter  et  uillam  Treizbach,  de  qua  ministrari  sororibus  instituit.  His  omnibus  consilio  manuque 
nostra  dispositis,  episcopali  auctoritate  et  animaduersione  banni  uetuimus,  ne  quis  iam  sepedictos  fratres  . 
super  his  inquietet,  sed  collata  cum  omni  libertate  possideant.  Quod  si  quis  temerare  presumpserit,  sciat 
se  uinculis  anathematis  irretitum,  nisi  resipiscat,  ad  eterni  iudicis  tribunal  pertrahendum.  Obtinuit  quoque 
prefatus  comes  promissum  a  fratribus,  missarum  sollempnia  in  eadem  quotidie  frequentari,  scilicet  in  do- 
minica  de  sanctissima  Trinitate  vel  de  sancto  Spiritu,  II^us  diebus  de  sancto  Johanne  Evangelista,  Sabbato 
de  sancta  Maria,  reliquis  diebus  defunctorum  missas.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M^^.C^^.LXXX^II^*. 
Indictione  XV.  Regnante  Friderico  Römanorum  imperatore  augusto,  XXXI.  anno  regni  eius.  Feliciter.  Fue- 
runt  autem  huius  rei  testes.  Marquardus  eiusdem  celle  prcpositus,  cum  omni  frequentia  fratrum.  Bobpo 
comes  de  Henninberg.  Bobpo  de  Trimberg.  De  ministerialibus  quoque.  Marquardus  de  Racinberg.  Manegol- 
dus  de  uichisere.  Lupoldus  de  Kundorph.  Lupoldus  de  Blassinberg,  et  alii  plurimi. 

Das  der  Urkunde  aufgedruckte  grosse  Siegel  ist  etwas  länglich  rund,  und  zeigt  den  Bischof,  zwar  im  Ganzen  nicht  nn- 
xierlich  gehalten,  jedoch  mit  einer  etwas  auffallenden  Gesichtsbildung,  mit  einer  hohen,  spitzigen  Mitra,  in  der  rech- 
ten Hand  den  Bischofsstab,  in  der  linken  ein  offenes  Buch  haltend,  auf  einem  niedrigen,  in  Thierköpfe  nnd  Krallea 
aiugehenden  Stuhle  sitzend;  die  Umschrifl  heisst:  Herimann^  Di.  Girä.  Monasteriensis  Epc.  SGDS.  (rerkehrtes  D.) 

CCCCXXIX. 

l  In  nomine  sanete  et  indiuidne  Trinitatis,  patris  et  filii  et  Spiritus  sancti.  Quoniam  quidem  pontificalis 
officii  est,  dignitatis  ae  juris,  res  Ecciesiarum  ae  precipue  pauperum  Christi  desideranter,  quantum  facultas 
suppetit,  solliciteque  tuen,  Ego  Philippus  Dei  gratia  sanete  Colonicnsis  ecciesie  humilis  minister,  Notum 
facio  tarn  presentibus  quam  futuris,  quod  abbas  Lysbernensis  Franco  bone  memorie,  consensu  consilioque 
fratrum  ipsius  cenobii,  curtim  quandam  in  villa  que  dicitur  Nortwalde  sitam,  a  quodam  canonico  Pader- 
bomensi  Alexandre  et  eius  fratribus  Euerhardo  et  Gerhardo  comparauerunt,  Et  quoniam  vnanimi  ipsorum 
fratrum  assensu,  antequam  quisquam  ipsorum  ex  legitime  connubio  filium  aut  filiam  generasset,  In  conuentu 
populari,  sub  banno  regali  actum  est,  quem  tunc  temporis  Sigenandus  quidam  amministrabat,  ne  fratres 
in  supradieta  Ecciesia  Deo  humiliter  ac  deuote  ministrantes,  aliqua  in  posterum  querimonia  vel  molestia 
perturbentur,  quod  publice  et  sine  uUa  reclamatione  factum  est,  nostre  auctoritatis  sententia  cönfirmaui- 
mus.  Quia  enim  varii  sunt  euentus  rerum,  et  mutabiles  sunt  pene  in  eunetis  volubilitates  animorum,  mul- 
taque  nostris  modo  temporibus  malitia  et  peniersitas  hominum  est,  et  que  prouide,  que  reete  aguntur, 
versata  calliditate  inuertentium,  presentis  scripti  paginam  Sigilli  nostri  inpressione  communiri  decreuimus. 
Si  qaa  igitur  ecclesiastica  secularisue  persona  hee  immutare  aut  infringere  qualibet  astutia  uel  ausu  tem- 
ptauerit,  eteme  dampnationis  periculum  incurrat,  et  nisi  resipiscat,  perpetue  excommunicationi  subiaceai 
Acta  sunt  Sosatie,  anno  dominice  incarnationis  M^.C^.LXXX  Seeundo,  Indictione  XYa.  Regnante  Frederioo 

21*  DigitizedbyL^OOglC 


464  1182 --il83. 

Romanorum  imperatore  ^loriosissimo,  anno  regni  eius  XXX^  secando.  Testes  auiem  huins  rei  sbbI.  Clerici. 
Bernhardus  prepositus  Sosatiensis«  Peregrinus  decanus.  Wilheloius.  Gerlacus,  et  omties  canonici  ipsius  Ect 
desie.  Laici  liberi.  Hmricus  comes  de  Arnesberg ,  ei  filius  eius  Godefridus.  Euerhardus  aduocatus.  Heiori- 
GUS  de  Arnesberg.  Hermannus  de  Rudenberg.  Ministeriales.  Hermanuus  villicus.  Themo.  Hildegerus.  Brun- 
sienus.  Grodescalcus  de  Pathberge.  Fredericus,  et  alii  quam  plurcs.  Actum  Sosatie,  V.  Idus  Septembris. 
Das  Siegel,  welche«  angehängt  war,  iat  Terloren  gegangen. 

ccccxxx. 

In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  Herimannus  Dci  gratia  Monasteriensis  episcopus.  Eccie- 
siis  a  Deo  uobis  commissis,  et  pro  ipsarum  necessitate,  et  debita  sollicitudine  officii  nostri  conuenit  adesse 
pontificale  presidium.  Quapropter  notum  esse  uolumus  tam  presentibus  quam  futuris  Christi  fidelibus,  quod 
Wolfbardus  noster  ministerialis,  beneficium  quod  a  nobis  habuit,  quatuor  uidelicet  maltos  siliginis,  quos  ^i 
annuatim  persoluebant  fratres  de  Cappenberch  de  ipsorum  curti  que  est  in  Curethe,  acceptis  ab  eisdem 
fratribus  duodecim  marcis,  manu  sibi  uxoris  adiuncta,  nobis  libere  resignauit.  Nos  ucro  iam  dictos  redi- 
tus,  et  pro  remedio  anira§  noslr§  et  antecessorum  nostrorum,  ecclesie  Capenbergensi  perpetualiter  contu- 
limus.  Ut  autem  ea  qu^  rationabiliter  acta  sunt«  et  in  presentia  nostra  nee  non  et  priorum  nostrorum  et 
ministerialium,  firma  et  inconuulsa  in  ^uum  permaneant,  placüit  et  scripto  mandare,  et  sigilli  nostri  im> 
pressione  roborare.  Quicunquie  ergo  h^c  uiolare  et  infringere  attemptauerit,  hunc  eternaliter  dampnamus 
et  excommunicamus,  nisi  de  perpetrata  iniquitate  ualde  uelociter  resipiscat.^  Huius  autem  rei  testcs  sunt. 
Bernhardus  maions  ^cclesie  prepositus.  Bernhardus  eiusdem'  ecclesie  decanus.  Theodericus  magister  scola- 
rum.  Franco  uicedominus.  Thitmarus  cantor.  Herimannus  de  Lage.  Hescelinus  et  Theodericus  de  Rechethe. 
Laici.  Henricus  de  Burclo.  Lubbertus  de  Beuerne.  Suetherus  de  Alen.  Wolfardus  de  Warenlhorp.  Thitma- 
rus pincema.  Suetherus  de  Walegarde.  Lubbertus  frater  Wolfardi  uillici.  Rutcherus  Scrage,  et  alii  quam 
plures  idonei  testes.  Acta  sunt  autem  hec,  anno  dominice  incarnationis  M^.C^LXXX^^IP.  Regnante  Frethe- 
rico  Romanorum  imperatore  gloriose  feliciter. 

Das  Siegel,  mit  rothen  Fädeo  angehängt,  ist  sehr  beschädigt;  iibrigens  mit  dem,  bei  einer  Urkunde  fon  1184  besdirie- 
benen,  gleicbfürmig. 

CCCCXXXI. 

Lucius  episcopus  seruos  seruorum  Dei.  Dilectis  filiis  HENRICO  Abbati  monasterii  apostolonim  Petri 
et  Pauli  Patherburnensis  eiusque  fratribus  tam  presentibus  quam  futuris  monasticam  uitam  professis  IN 
P.P.M.  II  Religiosam  uitam  eligentibus  apostolicum  conuenit  adesse  presidium,  ne  forte  cuiuslibet  temeri* 
tatis  incursus  aut  eos  a  proposito  reuocet,  aut  robur,  quod  absit,  sacre  religionis  infringat  Eapropter, 
dilecti  in  Domino  filii,  uestris  iustis  postulationibus  clementer  annuimus,  et  prefatum  monasterium  beatomm 
apostolorum  Petri  et  Pauli,  in  quo  diuino  mancipati  estis  obsequio,  sub  beati  Petri  et  nostra  protectione 
suscipimus  et  presentis  scripti  priuilegio  communimus.  In  primis  siquidem  statuentes,  ut  ordo  monasticus, 
qui  secundum  Deum  et  beati  Bcnedicti  regulam  in  eodem  monasterio  institntus  esse  dmoscitur,  perpetuis 
ibidem  temporibus  inuiolabiliter  obseruetur.  Proterea  quascumque  possessiones,  quecumque  bona  idcm 
monasterium  in  presentiarum  iuste  et  canonice  possidet,  aut  in  futurum  concessione  pontificum,  largitione 
regum  uel  principum,  oblatione  fidelium,  seu  aliis  iustis  modis  prestante  Domino  potent  adipisci,  firma 
uobis  uestrisquc  successoribus  et  illibata  permaneant.  In  quibus  hec  propriis  duximiis  exprimenda  uoca* 
bulis.  Within  cum  ecciesia.  Merbike  cum  ecciesia.  Gellendorp.  Rumbeke  Fuelen.  Dotenhusen.  Waltmaaneg- 
huson.  Halle.  Thensin.  Rune.  Deheim.  Bekehuson.  Habergo.  Edinhusen  et  ecclesiam  ibidem.  Nedere.  Osson- 
torp.  Curbikc.  Messere.  Tullenghuson.  Menno.  Andepo.  Item  Andepo.  Volbehtinghuson.  Forahcdte.  Ecdenam 
in  Haltinghuson  cum  banno  episcopali  et  duabus  capellis.  Baimum  episcopalem  super  parrochiam  ia  Talon. 

Digitized  by  V^OOQ IC 


118  3«'  165 

Belledc.  Decimam  in  WBboden.  Bethengthorp.  Hese.  Sturenberc.  Suinuueld.  Weplede.  Burnon  cum  ecclesia 
et  decima  super  curtem.  Butenen.  Wunscare  cum  decima.  Nortburgnon  cum  decima.  Item  ibidem  Curtem 
cum  decima.  Alfonon.  Mestethe.  Hedmcre.  Hengeldere.  Atlon  cum  ecclesia  et  decima  super  Curtem.  Bute- 
nen.  Balhorn.  Rurale  quod  Sundra  fuit,  cum  decima.  Domum  in  Helsen.  Domum  in  palude.  Lesseihe.  Scar- 
heim.  Wambeke.  Ermescenghuson.  Katheslere.  Hoensele.  Rederbruggon.  Radengheim  cum  capella,  et  deci- 
mam super  dimidiam  parrochiam ,  unde  tenemini  Traiectensi  episcopo  annuatim  undecimum  dimidium  de- 
narium  sue  monete  persoluere.  Putten.  Curtem  et  ecclesiam  cum  dimidia  decima,  et  Capellam  in  Vorthu- 
son,  ad  ecclesiam  eaudem  pertinentem.  Appele.  Wesle.  In  Thesterbant  curtem  cum  tota  familia.  Ecclesiam 
in  Tulon,  cum  quätuor  capellis,  videlicet  Niuuelen.  Hellue.  Haffethen.  et  Gamberen  cum  dimidia  decima. 
Item  curiam.  Ykinhouen.  Dedinghuson.  duas  domos.  Cniuilinghuson.  Dimidiam  decimam  in  Aldendorp.  Locum 
salis  in  Vflon.  Locum  salis  in  Saltkoten.  Eilardighusen.  Riuum  Rimbike  cum  molendino.  Vineta  in  Burhoue.  Elue- 
rhinkighusen.  Decimam  in  Welpincthorp.  Liceat  quoque  uobis  clericos  uel  laicos  e  seculo  fugientes  liberos  et  abso- 
lutos  ad  conuersionem  recipere,  et  eos  absque  contradictione  aliqua  relinere.  In  parochialibus  ecclesiis  quas 
habetis,  fas  sit  uobis  clericos  eligere  et  electos  episcopo  presentare,  quibus  si  idonei  fuerint,  episcopus 
animarum  curam  committat,  ut  ei  de  spiritualibus,  uobis  autem  de  temporalibus  debeant  respondere.  Cum 
autem  generale  interdictum  terre  fuerit,  liceat  uobis,  clausis  ianuis,  exclusis  excommunicatis  et  interdictis, 
non  pulsatis  campanis,  suppress^  uoce  diuina  officia  celcbrare.  Sepulturam  quoque  ipsius  loci  libcram 
esse  deccrnimus,  ut  eorum  deuotioni  et  extreme  uoluntati,  qui  se  illic  sepeliri  deliberauerint,  nisi  forte 
cxcommunicati  ael  interdicti  sint,  nullus  obsistat.  Salua  tarnen  iusticia  illarum  ecclesiarum,  a  quibus  mor- 
tuorum  Corpora  assuraunlur.  Obeunte  uero  to  nunc  eiusdem  loci  abbate,  uel  luorum  quolibet  successo- 
rum,  nullus  ibi  qualibet  subreptione,  astutia  sou  uiolentia  preponatur,  nisi  quem  fratres  communi  consensu, 
uel  fratrum  pars  consilii  sanioris,  secundum  Dei  timorem  et  beati  Benedict!  regulam  prouiderint  eligendum. 
Prohibemus  insuper,  ne  illi  qui  uestre  ecclesie  pro  tempore  fuerint  aduocati,  homines  seu  predia  uestra 
iniustis  exactionibus  siue  talliis  aggrauare  presumant.  Ad  hec  cum  in  malefactores  ecclesie  uestre  fuerit 
sententia  canonice  promulgata,  nullus  eam  audeat  absque  satisfactione  congrua  relaxare.  Deceruimus  ergo 
ut  nulli  omnino  hominum  fas  sit  predictum  monasterium  temere  perturbare,  aut  eius  possessiones  auferre, 
uel  ablatas  retinere,  minuere,  seu  quibuslibet  uexationibus  fatigare,  sed  omnia  integre  conseruentur,  eorum 
pro  quorum  gubernatione  ac  sustentatione  concessa  sunt  usibus  omnimodis  profutura.  Salua  sedis  aposto- 
lice  auctoritate  et  diocesani  episcopi  canonica  iusticia.  Si  qua  igitur  in  futurum  ecclesiastica  secularisue 
persona  hanc  nostre  constitutionis  paginam  sciens,  contra  eam  temere  uenire  temptauerit,  secundo  tercioue 
commonita,  nisi  reatum  suum  digna  satisfactioiie  correxerit,  potestatis  honorisque  sui  dignitate  careat,  ream- 
que  se  diuino  iudicio  existere  de  perpetrata  iniquitate  cognoscat,  et  a  sacratissimo  corpore  ac  sanguine 
Dei  et  Domini  redemptoris  uostri  Jesu  Christi  aliena  fiat,  atque  in  extreme  examine  diuine  ultioni  subia- 
ceat.  Cunctis  autem  eidem  loco  sua  iura  seruantibus  sit  pax  Domini  nostri  Jesu  Christi.  Quatinus  et  hie  fru- 
ctam  bone  actionis  percipiant,  et  apud  districtum  iadicem  premia  eteme  pacis  iaueniaat.  AMEN.  Amen.  AMEN. 

(Sprachkreis  mit  der  lontchrifl:  ktf«  ^l?*  t    -  /n  r  m    ) 

,     .\.  .         ,  ^   .        .    .  Eqo  Lucius  cathohce  eccle.  eps,  ss.  (Bene  valete.J 

Adiuua  not  deu«  salutaris  noster.)  ^  r  \  ^ 

f  Ego  Theodinus  Portuensis  et  sanctae  Rufinae  sedis  eps.  SS. 
f  Ego  Henricus  Albinensis  eps.  SS.  * 

f  Ego  Viuianus  TT.  S.  Stephani  in  celio  monte  Pbr.  Card.  SS. 
f  Ego  Laborans  pbr.  card.  S.  Marie  trans  Tiberim  tt.  Calixti  SS. 
f  Ego  Ranerius  Pbr.  Card.  Soor.  Johannis  et  Pauli  tt.  Paginachii  SS. 

f  Ego  Gratianus  scor.  Cosme  et  Daroiani  diac.  Card.  SS. 

Datum  Velletri  per  manum  Alberti  Sancte  Romane  ecclesie  presbyteri  Card,  et  Cancellarii,  III.  Kai. 

Uartii,  Indictione  IL  Inearoationis  dominice  annoM.C.LXXXlR  Pontificatus  uero  domni  LÜGI  pp.  HI.  anno  IL 

Dm  gewöholicbe  Bleitiegel  ist  mit  rothea  und  gelben  seidenen  Fäden  angebangt.  #       r^r^r-^\/^ 

Digitized  by  V^OO^  IC 


466  ^^»3. 


CCCCXXXII. 


In  nomine  sancte  et  indinidue  Trinitatls.  ||  Que  in  tempore  nascuntur,  cum  tempore  labuntar,  et  sei- 
lempniter  instituta,  plerumque  scnescunt  obliuione.  Unde  ego  Herimannus  sola  Dei  gratia  Monasteriensis 
^cclesie  minister,  tarn  presentibus  quam  posteris  subscripti  tenorem  negotii  notum  esse  desidero.  Orta 
inter  conuentum  et  ciues  pro  fossato  controuersia,  partibus  hinc  inde  se  tuentibus,  conuentus  tum  antiqui- 
tatem,  tum  predecossoris  mei  pie  memori^  episcopi  Loduici  legitimam  pretendit  emunitatis  iure  donationem, 
ciuibus  tantum  ius  forense  pro  se  introducentibus.  Ego  quoque  imperial!  fretus  auctoritate,  nichilominus 
illud  iuri  meo  addicere  contendi.  Ceterum  pietate  motus,  et  continua  fratrum  prece  rogatus  litem  deci- 
dere,  appenso  iudicii  examine,  partem  conuentus  preponderare  compori,  pro.  qua  ferro  sententiam  prout 
iustum  fuit  non  dubitaui.  Ea  propter  donationem  prefati  predecessoris  mei  episcopi  Loduici,  tamquam 
piam,  inconcussam  esse  statuens,  simulque  iusliciam  meam  eis  benigne  tradendo  confirmans,  semel  tarn 
Ordinate  decisa,  nulla  refragatione  irritari  posse  prccaucns,  abundantem  caulelam  scriptt  et  banni  munimine 
adhibere  iudicaui.  Si  quis  ergo  calumpniari  aut  irritare  iam  denuo  concessa  presumpserit,  tamquam  sacri- 
legus  excommunicationis  uinculo  subiaceat  Et  ut  nostra  auctoritate  prefatum  fossatum  iure  emunitatis  con- 
uentus quiete  possideat,  sicut  et  ante  ei  concessum  fuerat,  presenti  scripto  et  sigilli  mei  impressione  illum 
munire  dignum  duco.  Acta  sunt  h^c  anno  uerbi  incarnati  M^^.Co.LXXX^IIF.  Indictione  I.  Presidente  domno 
Lucio  papa.  Regnante  gloriosissimo  Romanorum  imperatore  Frederico.  presentibus  honestis  uiris  tarn  cleri- 
cis  quam  laicis,  quorum  nomina  infra  scripta  continentur.  Bernardus  maior  prepositus.  Bernardus  maior 
decanus.  Tidericus  scolasticus.  Vdo  custos.  Franco  uicedominus.  Conradus.  Wescelinus.  Lubbertus.  Heriman- 
nus. Henricus.  Albertus.  Hescelinus.  Euerhardus.  Engelbertus.  Tbitmarus  cantor.  cum  totius  uniuersitate  ca- 
pituli.  De  conuentu  sancti  Pauli  Conradus.  Johannes.  Ludolfus.  cum  suis  confratribus.  Laici.  Nobiles.  Comes 
Otto  de  Benethem  Comes  Bertoldus  de  Cazenelenbogen.  Rodolfus  Traiectensis  aduocatus.  Rodolfus  de  Sten- 
uorde  cum  fiiio  suo  Ludolfo.  Wicboldus  de  Saitesberge.  Sifridus  de  Waltmanneshusen.  Henricus  de  Burclo. 
Walterus  de  Goie.  Ministeriales.  Lubbertus.  Ludolfus  de  Bcuerne.  Wolfhardus  Monasteriensis.  Werengisus 
camerarius.  Godefridus  de  Sconebeke.  Warmundus  de  Northkerken.  Godefridus  camerarius.  Sintramnus  ca- 
merarius.  Vlricus  uillicus.  Herimannus  de  Cappele.  Bertoldus  Monasteriensis.  Godescaicus  de  Westrothe.  et 
alii  quamplures. 

Dm  Siegel  war  mit  dicieo  rolhen  Fädea  aogehaogt,  i«t  aber  verloren  gegangen. 

CCCCXXXIII. 

Ans  dem  grossen  Kopialbuche  des  Domkapitels  au  Münster. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Seculo  senescente  et  in  deterius  semper  vergente^  pia  fide- 
lium  acta  studio  prauorum  solent  irritari.  Proinde  ego  secundus  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  epi- 
scopus  notum  volui  fieri  tam  futuris  quam  presentibus  Christi  fidelibus,  qualiter  quidam  Lubertus  de  Hoen- 
thorpe  cum  uxore  sua.Giselen,  per  quendam  Albertum  ecclcsie  nostre  canonicum  commoniti,  deeimam 
quam  a  me  nomine  beneficii  tenucrunt  in  villa  Coterthorp  super  domum  que  libera  dicitur,  michi  animo 
libenti  resignauerunt,  presentibus  testibus  subscriptis.  Herimannuo  de  Lage  canonico  nostro.  Ludolfo  de  Be- 
ueren.  Bernharde  Werenzen.  Hildebrando  prefati  Lnberti  genero.  Engelberte  de  Lencreke.  et  aliis  quam- 
pluribus.  Modico  post  elapso  tempore  prefatus  Lubertus  de  Hoenthorpe  a  predicto  Alberto  canonico  no- 
stro inductus,  deeimam  sex  denariorum  quam  habuit  super  domum  Salemanni  que  iuxta  Coterthorp  sita 
est,  nobis  humiliter  resignauit,  presentibus  hiis  testibus.  Rodolfo  de  Stenuorde.  Bemhardo  Werencen.  Thid- 
raaro  pincerna.  Remberto  de  Stochem.  Brunsteno  et  Rutgero  de  Bilrebeke.  et  aliis  quampluribus,  ex  qoo- 
rum  sententia  etiam  iudicatum  est  me  predictas  decimas  conferre  cui  voluissem.    Intuitu  ^rso  Dd_etspe- 

Digitized  by  V^OOQIC 


tiSI.  467 

rans  me  in  resurrectioiie  pie  actioois  partem  accepturum ,  easdem  decimaß  iiistitai  ad  comparationem  dao- 
rum  cereorum  que  coram  crucifixo  ad  eius  honorem  a  die  resarrectionis  osque  ad  diem  ascensionis  die 
noctuque  sine  omni  intermissione  luoerent.  Yt  autem  hec  mea  institutio  propter  reuerendissiraam  crucifixi 
veneralionem  sua  perhennitate  gaudeat,  eam  et  ymagine  sigiUi  et  districtione  banni  mei  confirmaui.  Acta 
sunt  hec  anno  M^.  G^. LXXXIIF.  incarnationis  Domini,  Indictione  I.  presidente  Romane  sedi  reuerendissimo 
papa  Lucio  tercio,  Regnante  gloriosissirao  Romanorum  imperatore  Frederico.  Testes.  Franco  vicedominus. 
Thidericus  magister  scolarum.  Franco  decanus  sancti  Pauli:  Ludolfus  canonicus.  Bernhardus  Werence.  Lu- 
bertus  de  Walgarden,  et  alii  quamplures. 


CCCCXXXIV* 

Aas  dem  Ropialbuche  des  alten  Dome«  su  Münster. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  ecclesie  episcopus 
secundus.  Considerantes  presentis  diei  maliciam  et  humani  gcneris  prona  in  malum  ingenia,  utile  .duximvs 
ut  quicqnid  ad  honorem  Dei  in  rebus  ecciesiasticis  bene  et  rationabiliter  disponimus,  scripto  commenda- 
tum  ad  memoriam  posterorum  transmittamus.  Proinde  oiotum  sit  omnibus  tam  presentis  quam  futuri  tem- 
poris  hominibus,  quod  petitione  et  obsequio  dilecti  ac  fidelis  nostri  Franconis  decani  sancti  Pauli  inducti, 
ilecimam  de  curia  que  dicitur  Bierolf  sancto  Mauricio  attinente,  predicte  ecclesie  sancti  Pauli  libera  dona- 
tione, ob  nostri  et  ipsins  decani  memoriam,  contulimus.  Ea  tarnen  dispensationis  ratione  hoc  fecimus,  ut 
fratribus  iilias  ecclesie  festum  patriarcharum  per  neuem  lectiones  et  sollempnem  missam  annuatim  agenti- 
bus  dimidietas  prefate  decime  ad  ipsorum  refectionem  exsoluatur,  reliqua  vero  dimidietas  ad  eorundem 
fratrum  consolationem  in  anniuersario  prefati  decani,  quem  annuatim  per  vigilias  et  missam  defunctorum 
exequi  tenentur,  pertineat  Yt  autem  hec  in  posterum  rata  et  inconuulsa  permaneant,  presenti  scripto  et 
sigiUi  nostri  impressione  firmauimus,  annectentes  ut  quicunque  hec  de  cetero  infregerit,  Dei  omnipotentis 
et  nostri  auctoritate  anathema  sit.  Actum  est  anno  dominice  incarnationis  M^  C<^.  LXXXIIF.  Indictione  I«* 
Regnante  gloriose  Romanorum  imperatore  Frederico.  Huius  rei  testes  sunt.  Clerici.  Bernhardus  maior  de- 
canus. Ydo  prepositus.  Franco  vicedominus  Albertus.  Thitmarus  cantor.  Thidericus  de  Rechete.  Hermannus 
de  Ludinchusen.  Layci.  Ludolphus  Monasteriensis.  Bernhardus  Werenzo.  Conradus  pincema.  Ylricus.  Heri- 
mannus marscaicus.  et  alii  quamplures. 


ccccxxxv. 

Aof  dem  FürsU.  Salm-Horstaar'schen  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinilatis.  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus. 
Arbitrantes  officio  nominis  nostri  congruum  esse,  de  pauperum  et  Deo  seruientium  solatio  prouide  aliquid 
addendo  disponere,  quiddam  a  nobis  eodem  zelo  factum,  ne  uetustas  aboleat,  paginule  inpinximus.  Nene- 
rit  itaque  tam  presentium  quam  futurorum  Christi  fidelium  uniuersitas,  quod  beato  Johanni  Baptiste  in  Lan- 
^enhorst  et  uirginibus  ibi  Deo  famulantibus,  et  eodem  tenore  in  ciuitate  Monasteriensi  pauperibus  qui  in 
hospitali  pascuntur,  uel  bis  qui  ibi  deseruiunt,  integre  et  libere  indulsimus,  ut  de  agris  quos  in  Idenbroke, 
quantum  ad  hospitale  proprietatis  pertinet,  uel  de  aliis  postmodum  undecunque  habituris  nouiter  proscide- 
rint,  tam  illi  quam  isti  decimas  inde  non  teueantur  exsoluere,  set  uostro  et  successorum  nostrorum  mu- 
nere  sibi  concessa  gaudeant  libertate.    Yt  autem  hoc  rationabiliter  dispensatum  nuUus  temere  attemptare 


Digitized  by  L^OOQ IC 


468  iidi- 

presamat,  auctoritate  apostoloram  Petri  et  Paoli  et  nostro  banno  stabilimns  et  coii6rmarous.  Acta  saaC 
hec  anno  dominice  Incarnationis  M.C.LXXXIIL  Indictione  I. 

Von  dem  mit  Pergamentstreiren  angehängteo  Siegel  ist  xwar  nar  ein  Brachstuck  übrig ,  woraus  aber  ersichtlich,  dass  ei 
die  erst  spater  vorl^omoiende ,  bei  einer  Urkunde  von  1195  beschriebene  Form  gehabt  hat.  Auch  die  Schrift  (eine 
kleine,  rundliche,  der  Cursiv  sich  nähernde  Minuskel)  macht  es  wahrscheinlich,  dass  diese  Urkande  spater,  als  die 
Jahraahl  angibt,  geschrieben  ist. 

CCCCXXXVI. 

.  I .  IN  NOMINE  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Wcnzo  Dei  gratia  Lisberncnsis  dictus  abbas,  quod  ad 
posteritatis  noticiam  peruenire  uolui,  litterarum  mohimentis  prouida  deliberatione  mandare  curaui.  Notum 
igitur  esse  uolumus  tarn  prescntibus  quam  secuturis  Christi  fidelibus,  quod  quidam  ministerialis  sancte  Mo- 
nasteriensis  eccicsie,  Godefridus  nomine,  quedam  mancipia,  quorum  hec  sunt  nomina«  Rotholf.  LutholL 
Eccheken  ^).  que  a  progenitoribus  suis  relicta  sibi  hereditario  iure  possedil,  accepta  pro  eis  pecunia,  Lis- 
bemensi  ecclesie  consensu  heredum  suorum  dedit.  Que  uidelicet  mancipia  nos  suscipientes,  ecclesiastico 
ea  banno  muniuimus,  quin  etiam  ins  quod  petierunt  eis  indulsimus,  scilicet  ut  more  capite  censualiam 
maior  natu  dnos  annuatim  nummos  cellerario  persoluat,  et  cum  ex  eis  aliquis  defuuctus  fuerit,  offerator 
pro  eo  quod  melius  in  uestibus  uel  iumentis  habuerit,  herewade  uero  suum  his  qui  censom  daturus  est 
accipiat,  reliqua  omnia  uxor  et  filii  eius  habeant.  Verum  quia  funiculus  triplex  difficile  rumpitur,  prefa- 
tus  6.  coram  aduocato  ecclesie  nostre,  domino  W.  omniqpie  familia  aliisque  quam  plurimis  honestioribus 
uiris,  quod  antea  nobis  fecerant,  coniirmauit,  qui  et  ipse  banno  regali  factum  hoc  stabiliuit.  Igitur  ut  hec 
rata  et  inconuulsa  permaneant,  etiam  paginam  hanc  inde  conscribi  et  sigilli  nostri  iussimus  impressione 
firmari,  subter  annotatis  testibus  idoneis.  Sifrid  de  Hodenchusen  et  frater  eius  Waltherus.  Rathar  de  Loc- 
zehe.  Hameke.  Gehart  de  Hafinchost.  Gerhart  de  Cleibolte.  Liudfrid  et  Conrad  de  Stromberge.  Albertus. 
Bertol.  Rasce.  Älbcr.  Aldera.  et  tota  familia  ecclesie  nostre.  et  alii  quam  plures.  Acta  sunt  hec  anno  do- 
minice incarnationis  M^.  C^.  LXXX^.  HF.  Regnante  Frederico  imperatore  Romanorum  rege  augusto,  anno  regni 
eius  XXXnUo. 

Das  mit  Pergamentstreiren  angehängte,  elliptische,  kleine,  aber  in  eine  ^iel  grössere  Wachsraasse  eingedruckte  Siegel, 
seigt  den  Abt,  in  einer  »erolicb  unförmlichen  Figur,  sitsend,  mit  entblösstem  Haupte,  in  der  rechten  Hand  einen 
Bischofsstab,  in  der  linken  ein  Buch  haltend.  Die  auf  einem  seh Usselförm igen  Rande  siebende,  in  langen  UaciaU 
Buchstaben  geschriebene  Umschrift,  ist  zur  Hälfte  abgebrochen,   daher  nur  noch  au  lesen:   .  .  SBERTiEI^SIS  ABBAS. 

CCCCXXXVII. 

Aus  dem  Originale  mitgetheilt  vom  Bibliothekar  Quir  in  Aachen. 

In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Sciant  presentes  et  posteri  quod  quidam  miles  Vdo  nomine, 
fflius  Thegenhardi  Top  de  Altena,  ad  quem  ius  patronatus  capelle  de  Remelinkrode  integraliter  pertinebat, 
cum  assensu  uxoris  sue  Clementie  et  filiorum  suorum  Thegenhardi,  Euerhardi,  Vdonis,  et  fratris  sui  Euer- 
hardi  et  ceterorum  cohereduni  suorum,  ad  ecclesiam  beati  Liudgeri  in  Werdina  accedens,  cum  consensa 
faroilie  curtis  de  Remclinrode,  approbantibus  et  consentientibus  fratribus  et  ministerialibus  et  cerecensuali- 
bus  sancti  Liudgeri  in  Werdina,  mulierera  quandam  Alueradam  et  liberos  eius  Rutgerum,  Eucrhardum, 
Hefradum,   Arnoldum,  et  si  quos  inposterum  genuerit,  qui  eidem  curti  et  capelle  attinebant,  titulo  con- 


^)    Hier  cine  Lücke,  worin  wahrscheinlich  noch  ein  Name  stehen  sollte. 

Digitized  by  V^OOQIC 


Ii8a-*li84.  469 

cambii  ad  altare  saDOti  Liudgeri  principale  ad  ius  cerecensuale  contradidit,  salua  iDdempnitatc  pronomi- 
nate  curtis  et  capcll^,  quia  in  locum  mulieris  predicte  Alueradis  et  liberorum  eius  uirum  quendam  Wiege- 
rum et  mulierem  Margaretam  nomine,  quos  proprietatis  iure  possidebat,  mancipauit.  Facta  est  autem  h^c 
donatio  tali  condicione,  ut  qui  maior  natu  fuerit  annuatim  duos  denarios  et  duas  denariatas  cere  persol- 
tiant,  cum  licenciam  nubendi  requirunt  a  custode,  si  matrimonium  contractum  fuerit  inter  eos  qui  ecclesie 
dint  et  paris  condicionis,  pellem  hircinam  uel  Villi  denarios  persoluant.  Alias  si  matrimonium  inter  exin- 
neos  contrahatur,  sub  pia  dispensatione  custodis  ordinatio  procedat.  Cum  rebus  humanis  eximuntur,  mulier 
siue  uir,  meliorem  uestem  custodi  presentent  Uli  qui  hereditatem  percipiunt  et  proximiores  sunt  in  cogna- 
tione.  Facta  est  autem  hec  traditio  temporibus  domni  Herberti  abbatis  et  Herberli  prioris.  Henrici  prepo*- 
siti.  Brunonis  custodis.  et  sub  bis  testibus.  Hartmanno  portinario.  Gerardo  de  Bige.  Hermanne.  Godefrido 
de  Danne.  Ekberto.  Euuerhardo  ecclesiastico  de  Fönte,  et  ministerialibus.  Wecelino  aduocato  et  Cesario 
uillico  custodis.  Hugone.  Arnolde.  Gerlaco.  Reinhero.  Werimberto.  Erenfrido«  Bartungo.  Gerlago.  Godefrido 
de  Vuethe.  Euerhardo  et  Bertramno  de  Cothuson.  Cesario  de  Balken.  Henrico  camerario.  Arnolde  mar* 
scalco.  et  cerecensualibus.  Philippe.  Bemardo.  Arnolde.  Godefrido  esoce.  Beruelpo.  Sifrido  Scrodere.  Si- 
frido.  Riltgero.  Godefrido  de  Campe.  Frideberto.  Helia.  Ludeuuigo.  Rätgero,  et  aliis  multis.  Quicumque 
hoc  instrumentum  infringere  temptauerit  anathema  sii 

Dm  Siegel  iit  Terloren  gegangen. 

CCCCXXXVIII. 

Aus  dem  Archire  xu  Oanabriick. 

LUCIUS  episcopus  seruus  seruorum  Dei.  Dilectis  filiis  clericis  Osnaburgensis  ecclesie  Salutem  et 
apostolicam  benedictionem.  Ex  iniuncto  nobis  a  Deo  apostolatus  officio  clericorum  iuri  tenemur  et  utili- 
tati  prospicere,  atque  ipsis  contra  malefactorum  incursus  patrocinium  nostrum  fortius  impertiri.  Ex  uestra 
siquidem  parte  nostris  est  auribus  intimatum,  quod  laici  consanguinitatis  intuitu  testamenta  que  de  proprüs 
rebus  uestris  legitime  condita  sunt/  sua  temeritate  infringunt,  non  sinentes  ea  iuxta  dispositorum  uolunta- 
tem  impleri.  Yolentes  igitur  in  hac  parte  uobis  soUicitudine  patema  prospicere,  deuotioni  uestre  auctori- 
täte  presentium  indulgemus,  ut  condendi  testamenta  de  quibuslibet  propriis  rebus  uestris  iuxta  legum  et 
canonum  sanctiones  liberam  habeatis  de  cetero  facultatem,  auctoritate  apostolica  districtius  inhibentes,  ne 
quis  testamenta  uestra  canonice  facta  consanguinitatis  obtentu  uiolare  ullo  modo  presumat  Nulli  ergo 
onmino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostre  concessionis  et  prohibitionis  infringere  uel  ei  ausn  temerario 
contraire.  Si  quis  autem  hoc  attemptare  presumpserit,  excommunicationem  omnipotentis  Dei  et  beatorum 
Petri  et  Pauli  apostolorum  eius  se  nouerit  incursurum.    Datum  Verone  XI  Kai.  Nouembr. 

Das  Siegel  ist  Terloren  gegangen. 


CCCCXL. 

In  nomine  sancfe  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Phylippus  diiiina  fauente  dementia  Sanct^  Coloniensis  ^ccle- 
si^  ArcfayepiscopoS)  omnibus  Christi  fidelibus.  Quoniam  ea  qu^  a  deuotis  et  probis  hominibus  ^clesiis 
Dei  et  pTiuperihus  Christi  pie  et  deuote  traduntur  vel  offeruntur,  ut  inconcusse  permaneant,  soUicite  ob- 
seruare  debemus,  iustum  et  ratum  intimare  duximus  tarn  futuris  quam  presentibus,  quaUter  comes  Symon 
de  Thekebarg,  cum  matre  sua  Eleken,  bona  quf  ei  attinebant  in  Olenchusen  cum  onmibus  appenditicüg 
et  utiiitate,  tarn  ia  pascnis,  quam  in  pcatis,  fratribus  in  eodem  loco  conuersantibus  uendidit  et  donamV 
ministeriillibus  soisv  Herimamio  acilicet  et  Huooldo.fratre..«iiis  cum  filiis  eorum  et  heredibiis,  qui  ab  ip^Tp 
Cod.  dipl.  hiiU  Wettfal.    U.  22  O 


17«  "M. 


et  mtMM  MK  wmfer  hm  hmm  Mkadfcijti  enac,  ptfMiaiws  ei  astaodbos,  qm  in  aosiri 
et  Mniv^TiMi  yvi^iJiefa  bw  woqmervnt  ei  reii^giaoenHift  eoran  JlraoUo  de  W^,  qui  tuac 
MM  m^ttiäiiim  m  \ot»  0fm  dkiLnr  Cranbek  aaper  h»  i—iiiiiitiiiniH  Vt  er^  hec  rata  ei  incfwinlsa  per^ 
ummt^t^  pff^Hf^Mem  eartan  ^11»  WMtri  inpre»!»ioDe  roboraonmB,  ancioricate  Det  ei  beati  Petri  ei  nosSra 
mk^fdif^^rtnUA  mh  lÜitrici^  fcaHW>  anatbeniat»,  ae  qo»  hec  sibi  oendiGare  oel  iofiriiigere  presnioat  Hans 
tm  %t?^M0!A  MH$L  Benmrdai  prqMMicaft  ädiale««^  Oincos  capelUriaBu  Johannes  prepositns  de  Sefelik.  Alber- 
im  ^^»mm  Üma^amm.  Gerben»  caDonicak  Per%nmas  eaiMMHca&  Nobiie&  Gmies  de  Arn^sberg  Heiiincas 
ei  timm  eiosi  Oodeirida».  IU»iD€!n»  eomes  de  Froyz^rat  Everardos  de  Ardeya.  Minisleriales.  Heioriciis  de 
^knf^ifütMe.  ii0sr9rdm  frat^  eim.  Heirnamms  Scnlteu»  SüsatAfnsis.  T\mo,  Braoslenas.  De  hyct&  Hoyo 
ei  6Üi  eicfs»  HütUff^erm  H  Tldericoft.  Badol6is  $\iDpIex  ei  fraier  eins  Tklenci&  Et  afii  qaampliires.  Acta 
mn€  msm%  ab  fneamatione  tknam  M^C*,LXXX*IIIP.  lodictk^e  Villa.  Preäidenle  apostolioe  sedi  papa  Locio. 
Be^aaole  MkiUTr  BcpnaiMmioi  Imperatore  FBideRico. 

fH$  hAmwU  p9m€  dfiplMcW  Skfd  mSx  6tm  KMaiwe  des  wtUemAem  Errhhcfcoft  ift  aul  en««  Fiiles 


CCCCXLI. 

Am  dca  KopiaÜNMbe  des  altes  Doacs  n  Mi 

In  nomine  »ancte  ei  indinidae  Trinitatis.  Herimaomis  Dei  gratia  Mooasteriaisis  episcopos.  Onmibas 
ad  qao«  preisen»  «criptom  peraenerit,  Salutem  io  Domino.  Sicat  ex  oflBcio  ammmlstrationis  nobis  commisse 
ienrrmur  intcndr^re,  oi  in  ccciesiis  nobis  subieclis  proficiai  in  angmentom  disciplina  et  consolatio  eomm  qni 
in  hii»  doM^ruiunt^  ita  »ollicitcr  tenemar  prouidere,  ai  ea  qoe  laudabiliter  et  ex  causis  necessariis  et  eoi- 
dentibu»  in  ei»  ordinata  sunt,  permaneant  inconaulsa.  Ad  noticiam  igitor  oniniam  Gurisü  fidelinra  venire 
dc»idcrarna«^  quoil  Barchardus  pie  memorie  Monasteriensis  ecclesie  episcopos,  reparator  prebendaram  ve- 
tem  ocdcfiie  beati  Pauli  in  Honasterio,  in  qua  prebende  usqae  ad  tempora  saa  esse  desierunt,  statuit  com 
arbitrio  bonorum  in  meoioriam  sui,  ut  una  de  duodecim  prebendis,  quas  ipse  suis  expensis  reparaaerat» 
eederet  in  usus  tantum  presentium  et  vocarctor  prebenda  episcopi  Burchardi,  in  hoc  proaide  agens»  oi 
qui  \f\nn  «untinerent  laboriSi  com  aliis  carereut  amminiculis,  saltem  in  isto  plus  haberent  consolationis.  Sicoi 
fgiUir  omncft  »ucccfworci  predicti  episcopi  usque  ad  nostra  tempora  faanc  ordinationem  ratam  babuenini 
et  ap|iroba(am,  ita  et  no0  eandem  tanquam  vaide  necessariam  approbamus  et  confirmamus.  Et  factum  do- 
»trufu,  no  lapi^u  temporom  in  obliuiooem  transeat,  presenti  pagine  annotauimus  et  sigiili  nostri  testimonio 
conHmiauimufi.  Acta  sunt  hec  onno  ab  incarnatione  Domini  M^.C<>.LXXXI1IL  presentibus  Bernhardo  maio- 
rif  ecclcMic  proposito.  Engilberto  dccano.  Bernharde  de  Ibbinburen.  Francone  vicedomino.  Alberto.  Heri- 
manno  de  langen.  Canonici«  maioris  ecclesie.  Prcscntes  etiam  erant.  Vdo  prepositus.  Franco  decanos. 
Menricus.  Johannes  de  curia.  Chuuradus  Spegcl.  Andreas.  Ludolphus.  Canonici  sancti  Pauli,  et  alii  quam- 
pluros. 

ccccxLn. 

In  nomine  sanct^  ot  indiuidu^  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  grätia  Honasteriensis  episcopus  secundns. 
Piam  fldelium  deuotioncm  gralanter  amplecti,  et  eorum  oblationes,  quibus  cultum  Dei  ampUant,  ecclesiis 
Hbenter  conflrmaro  debomus,  sperantes  nos  sie  cum  ipsorum  meritis  participium  habituros.  Vuiuersis  igitor 
Christi  fld<ßhbus  presentibus  et  futuris  notum  facimus,  quod  Wlfhardos  et  uxor  sua  Hildegundis,  beati  Pauli 
ministorialos,  domus  Dei  zelum  habentcs,  aream  quandam  a  cimiterio  beati  Egidii  ad  amnem  porrectam, 
^losi9  sancti  Egidii  nooiter  erecfo,  unannni  uoto,  cum  consensu  trium  filiorum  Wlfhardi,  Leonü,  Johan- 

fiiti  quos  eolos  tunc  habebant,  absque  omni  contradictione  et  querelai  sub  cinili  iure,  ^cut  a^aran^bus 

Digitized  .by  VjOOQ  IC 


il8A  471 

ad  ipsos  deuoluta  (berat»  plenarie  cdbi  edificiis,  coq^erante  Lugero  presbitero,  per  mafios  nostraa  contra- 
diderunU  Eö  tarnen  pacto  interposito,  ut  quoad  ipsi  uiuerent,  intus  manendi  liberam  facultatem  obtioe- 
rent,  Ipsis  uero  de  medio  snblatis,  quecamque  utilitas  de  area  resultet,  pro  consilio  sacerdotis  et  sanio- 
ris  coDsilti  parrochialium,  tantam  in  edificium  ecclesi^  uel  ornatum  cedet.  Nos  uero  eandem  aream  a  ciuili 
collecta,  quam  schot  uocant,  benigne  eximentes,  ut  inuiolabiliter  donatio  hec  prelibata  subsistat,  nullusqne 
in  posterum  eam  retractare  presumat,  scripto  commendatam,  auctoritate  apostolorum  Petri  et  Pauli,  et 
cera  nostre  imaginis  cum  banno  muniuimus  et  roborauimus.  Acta  sunt  h^c  anno  dominice  incamatidnis 
M<^.  C^.  LXXX^.  IIIF.  Indictione  lU.  Presidente  Romane  sedi  domno  Lucio  papa  tercio.  Regnante  gloriosissimo  ^ 
Roroanorum  imperatore  Friderico.  Preseutibus  et  attestantibus  uiris  honestis  clericis  et  laicis,  quorum  no- 
mina  hec  sunt.  Bemhardus  maior  decanus.  Vdo  sancti  Pauli  prepositus.  Herimannus  sancti  Maurioii  preposi- 
tus.  Tidericus  scholasticus,  Franco  uicedominus.  Thilmarus  cantor.  Albertus.  Wescelinus.  Engelbertus.  Symon 
capelianus.  Bertoldus  comes  de  Cattenellenb®.  Siguinus.  Henricus  de  Emesbruch.  Helpradus.  Fredericus. 
Lubbertus  de  Walegarden«  Wicboldus  iuuenis.  Godefridus  uinitor.  Wichardus  mercator.   et  alii  quamplures. 

Das  mit  rothea  und  grüoen  Fadeu  angehängte,  rolb  gefärbte  Siegel  komnit  mit  der,  bei  einer  folgenden  Urkunde  aua 
eben  diesem  Jahre  gegebenen  Beschreibung  überein.  —  Auf  der  Charte  steht  auswendig,  mit  einer  sehr  alten,  dicken 
Schrift:  Djt  j$  de  erste  fandacie  Toses  dosters;  und  mit  einer  neueren  Schrift:  Area  ubi  Monast.  est  constitutum. 


CCCCXLIII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus. 
Quia  uita  hominum  fragilis  est,  memoria  lubrica,  uoluntas  in  auariciam  procliuis,  officio  nostro  id  exigente, 
ut  pauperum  neccssitati  sollerter  prospiciamus,  hospitalis  beat^  Mari^  Magdalena  stipendia  in  unum  coUecta 
decreuimus  per  scripti  cautionem  ad  successorum  nostrorum  noticiam  et  benignum  patrocinium  transmit- 
tcre.  Nouerint  itaque  uniuersi  tarn  prcsentes  quam  post  nos  futuri  Christi  fideles»  quod  isti  sunt  reditus 
hospitalis  nostr^  ciuitatis,  immo  paupcribus  in  presens  subsidium,  animabus  uero  in  perpetuum  remedium 
pia  deuotione  fidelium  oblate  elcmosine,  uideiicct  sex  solidi  et  sex  denarii  de  dote  in  Scuttorpe.  Quatuor 
solidi  de  curia  conütis  in  Scuttorpe.  Quatuor  solidi  de  curia  Reinboldi  de  Baclo  in  Northorne.  Duo  solidi 
de  manso  Rutgeri  de  Weteringen  in  Frildestorpe.  Triginta  denarii  de  Ilaurenbreke  in  parrochia  Scopingen, 
ex  quibus  Ernestus  et  Aleidis  predicte  elemosin^  largitores  statuerunt  sex  denarios  ad  uinum  et  oblatas, 
et  sex  denarios  in  circumcisione  ad  pauperum  refectioncm,  quando  anniuersarius  eins  est.  Tres  solidi  de 
dote  in  Bulleren.  Duo  sol.  de  dote  in  Unkincthorpe.  Decem  et  octo  denarii  de  dote  in  Nortkiriken.  Trin* 
ginta  sol  et  duo  de  domibus  infra  ciuitatem  Monasteriensem  iacentibus.  Quarta  pars  lobii  quod  est  iuxta 
sanctum  Lambertum,  et  octaua  pars  de  alio,  quas  Sifridus  dederat.  De  area  Meinhardi  coriarii  sex  den.  De 
area  Reinboldi  carnificis  III.  den.  De  area  Adolfi  pellificis  V.  den.  De  area  Liuekini  qu^  fuit  Alebrandi  III. 
den.  De  prato  Bertramrai  filii  Wicboldi  mercatoris  U.  den.  De  campo  Sigeberti  pellificis  ü.  den.  De  dote 
sancti  Pauli  quam  colit  Thitmarus  II.  den.  De  area  Ethelgeri  I.  den.  Duo  solidi  quos  de  duobus  lobiis  quos 
Ilumbertus  dedit  hospitali.  Tres  solidi  de  dote  in  Saitesberge  ad  lumen  singulis  noctibus.  At  tarnen  ne  tractu 
temporis  quandoque  res  indeterminata  errorem  afFerat,  illud  utiliter  addendum  rati  sumus,  quod  tarn  ista 
prenotata,  quam  etiam  si  qua  deinceps  iam  dicto  loco  collata  fuerint,  erunt  pro  indiuiso,  ut  neque  sacer- 
dos  nomine  capell^,  neque  alius  quisquam  ibi  ministrans,  aliquid  sibi  specialiter  possit  usurpare,  et  nee 
ipse  sacerdos,  nee  alius  illius  loci  religioni  astrictus  a  uita  discedens  res  suas  testamento  uliatenus  alienare 
poterit  Sacerdoti  tarnen  qui  horum  curam  pro  consilio  iociusi,  si  ibi  est,  gerere  debet,  superpelliciis  et 
cappis  regulariter  uienti,  uestes  uulpine  üel  ouin^  de  communi  pro  facultale  ministrentur  Cetenun  u4  b^ 
omnia,  et  ^  qua  Deos  in  posteram  adiecerit,  inuiolabili  stabilitate  nixa  perseuerent,  et  ne  quis  dolo  retra- 
ctare uel  iofisiiigBr^  presumat,  ea  cedul^  impiogt  fedmust  et  auctoritate  apoatolorum  Petri  et  Pauli  ßi  no^ 

Digitized  by  CjOOQIC 


472  118«, 

stro  banno  ooDGraiaia,  impressione  sigilli  nostri  perpetualiter  roboramnus.  Acta  sunt  bec  anno  dominioi^ 
incarnationis  M^.G^.LXXXMIIR  Indictione  Ib.  presidente  Romane  sedi  papa  domino  Lucio  tercio.  Regnante 
gloriosissimo  Romanoram  imperatore  Friderico.  Preseniibus  et  attestantibus  uiris  honestis  clericis  et  laicis, 
quorum  nomina  bec  saut  GcricL  Bernhardus  maior  prepositus.  Bernhardus  maior  decanus.  Vdo  prepositus. 
Herimannas  beati  Hauricii  prepositus.  Franco  uicedominus.  Magister  Tidericus.  Albertus.  Hescelinus.  Tiden- 
COS.  Laici.  Rodolfos  de  Stenuorde.  Wicboldus  de  Saitesberge.  Lutbertus  de  Beuerne.  Rodolfos  de  Meinhoulc. 
Ludolfus  Monasteriensis.  Wolfardus  uUlicus.  Werengis  camcrarius.  Heinricus  de  Emesbruch.  et  alii  quam- 
plures. 

Von  einem  Siegel  ist  keine  Spur  su  finden,    üebcrbaupt  scheint  die  im  Archive  Torliegende  Charte  nar  Abschrifk,  aber 
§än%  oder  doch  beinahe  gleichzeitig  za  sein. 

CCCCXLIV. 

In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus« 
Fidelium  qui  ecclesias  Dei  fundauerunt  laudabilis  et  roultum  imitanda  simplicitas  uarias  et  multiformes  or- 
dinanit  obseruantias,  quo  ex  peruersitate  succedentium  de  radice  benigne  institutionis  iam  degencrauerunt 
in  ramos  auare  exactionis.  Unde  oportet  nos  qui  processu  temporis  ex  gratia  Dei  condendi  et  destruendi 
potestatem  accepimus,  bonas  consuetudines  in  sua  integritate  obseruare,  eas  uero  que  ad  grauamen  ecclo- 
siarum  erumpunt,  reactionis  pondere  sufFocare.  Nouerint  itaque  fideles  tarn  moderni  quam  posteri,  quod 
ecclesia  de  Alen  et  pastor  eiusdem,  multas  a  curti  nostra  que  eidem  uill^  adiacet  importunitatcs  haclenus 
sustinucrunt,  ex  eo  uidelicet  quod  tribus  anni  uicibus  quibus  pafrochiani  fideles  pro  consolatione  defuncto- 
rum  sue  deuotionis  hostias  dominico  altari  solent  immolare,  prefat^  curtis  nostre  uillicus  ex  eisdem  obla- 
tionibus  decem  panes  cum  totidem  obsoniis  et  amphora  cereuisie  sibi-  usurpare  solebat.  Ecclesia  uero  de 
consuetudine  mutu^  uicissitudinis  antiquitus  propagata,  dum  auene  et  siliginis  in  curti  nostra  messis  esset, 
sibi  cottidie  fasciculum  eiusdem  ab  eadem  curti  nostra  deberi,  et  arborem  in  natiuitate  Domini  ad  festi- 
uum  ignem  suum  adducendam  esse  dicebat.  Cuius  exactionis  debitum  hinc  inde,  pro  amore  et  reuerentia 
Dei,  iam  dicte  ecclesie  eiusque  pastori  nostra  auctoritate  perpetoa  absolutione  remittimus.  Statuentes  ta- 
rnen et  confirmantes,  ut  quecunque  pecora  ad  dotatam  domum  pertinentia,  si  in  agris  pascualibus  sepe 
dicte  curtis  transitum  seu  etiam  pastum  necessarium  habuerint,  nulla  incommoditate  grauentur.  Quicunque 
ergo  contra  hanc  nostre  pietatis  distribulionem  aliquid  moliri  presumpserit,  sciat  se  auctoritate  Dei  et  bea- 
torum  apostolorum  Petri  et  Pauli  ac  nostra,  excommunicationis  sententie  usque  ad  satisfactionem  perpetuo 
subiacere.  Acta  sunt  hec  Anno  dominice  Incarnationis  M^C^^.LXXX^'IllI^  Regnante  Friderico  Romanorum 
imperatore  gloriose.  Huius  rei  testes  sunt.  Herimannus  prepositus  de  sancto  Mauricio.  Theodericus  de  Re~ 
chede.  Heinricus  de  Bure.  Symon  capellanus.  Fridericus  notarius.  Bernardus  Werizo.  Albertus  dapifer. 

Das  Siegel,  welches  angehängt  war,  ist  verloren  gegangen. 

CCCCXLV. 

Aus  dem  Archive  xu  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti.  |]Ego  Herimannus  Dei  gratia 
Monasteriensis  ecclesi^  episcopus.  Justis  ac  rationabilibus  subditonim  nostrorum  maxime  spiritalium  notis 
Kbenter  annuimus,  quorum  et  gratam  existere  Deo  conversationem  et  saluberrimam  nobis  apud  ipsum  esse 
suppHcationem  non  dubitamus.  Proinde  notum  facimus  tarn  futuri  temporis  quam  presentis  eui  fidelibus, 
qnaJiter  Thietmarus  de  Dulmania  decimam  omnem,  qua  super  uillam  Wetmere  foerat  imbeneiciatus»  be- 
nigna  predecessorum  nostrorum  concessionei  spe  supern^  remunerationis,  fcdesie  Capenbergensi  ccmtuleril. 


Digitized  byC^OOQlC 


11 84»  473 

Sed  quia  malis  ubique  iam  crebrescentibos,  rarum  ualde  est,  ut  pia  patnim  uestigia  lubrica  sernet  poste- 
ritas ,  eiusdcm  ecclesi^  fratres  prouido  usi  consilio ,  ne  ab  ipsius  Thietmari  heredibas  uUa  in  posterum  gra- 
uarentur  molestia,  quatuor  solidos  decioie,  quos  ipsorum  curtis  in  Wetaere  annis  singulis  exsoluebat,  ab 
eins  filio  et  berede  Henrico,  sex  solidonim  decime  in  parrochia  Sepperothe  concambio  redemerunt.  Filü 
quoque  ipsius  Henrici,  Johannes  et  Henricus,  tarn  aui  quam  patris  deuotioni  concordantes,  predictam  con- 
ccssionem  seu  commutationem  eidcm  ecciesie  in  nostra  presentia  stabilientes,  quo  tutius  ac  ualidius  ei  in 
tempus  omne  permaneat,  etiam  nostre  auctoritatis  expetunt  priuilegio  roborari.  Nos  itaque  felici  eorum 
bciiiuolenti9  congaudentes,  et  ecciesie  Capenbergensis  utilitatibus  libentissime  prouidentes,  hanc  rite  per- 
aciam  concessionem,  priuilegii  nostri  auctoritate  et  sigilli  impressione  munimus,  et  si  quis  hanc  aliqua  ma- 
lignitatis  sue  fraude  cassare  temptauerit,  usque  ad  condignam  satisfactioncm ,  districta  nostri  anathematis 
animaduersione  ferimus.  Huius  rei  testes  sunt.  Vdo  prepositus.  Franco  uicedominus.  Franco  decanus.  Bern- 
hardus  Werenzo  et  frater  eins  Gerlagus.  Ludolfus  Monastcriensis.  Lubbertus  de  Asbeke  et  fraler  suus  Ro- 
dolfus.  Cesarius  de  Daruclde.  Bernhardus  de  Meinhovie.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis 
M^^.C^LXXX^  IUP.  Indictione  secunda.  Regnante  Frederico  Romanorura  Imperatore  gloriose. 

Das  Siegel,  mit  Pergainentstreiren  angehängt,  ist  elliptisch  und  etwas  tchüsselförmig;  die  Einrichtung  desselben  ist  wie 
bei  den  vorhergehenden  Urkunden,  nur  die  Figur  des  Bischofs  viel  richtiger  gezeichnet  und  würdiger  gehalten,  der 
Bischofsstab  gerade  ausgestreckt;  die  Umschrift:  f  Herlnian*  DI.  Grä.  Monasl||eries.  Episcoput  Sdcs. 


CCCCXI.VI. 

Ans  dem  Füratl.  Salm-Horstmar^schen  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus. 
Ex  debito  nostri  officii  propensius  intendentes,  ut  in  hac  temporum  uarietate  ecciesie  nobis  comraissebona 
sua  tranquille  possideant,  ad  hoc  scripti  cautionem  utilissimam  inuenimus,  in  qua  et  fidelium  oblationes 
notate,  memorie  successorum  transmittuntur,  et  donaliones  ecclesiarum  perpetua  stabilitate  roborantur.  Vnde 
tarn  prescntis  quam  futuri  temporis  Christi  fidclibus  notum  esse  uolumus,  quomodo  Hartradis  de  Legden, 
ministerialis  beati  Pauli,  cum  consensu  matris  sue  et  sororum  suarura,  Lutgardis  et  Ode,  quas  lunc  solas 
heredes  habuit,  predium  suum,  curtem  unam  in  dicta  uilla  iacentem,  Isinchof  nomine,  et  alian^in  Scage- 
horne  similiter  Isinchof  nomine ,  nobis  in  proprietatem  legitime  et  uoluntarie  donauit,  sufficienti  quoque 
cautione  per  sententiam  ministerialium  nostrorum  interposita,  hanc  donationem  iure  fieri  posse  et  slabiliter 
factam  esse.  Nos  igitur  predium  illud  in  possessionem  nostrara  acceptum,  in  remedium  anime  nostre,  et 
pro  salute  dictorum  hominum,  monasterio  uirginum  in  Asbeca  deuote  obtulimus  et  ei  illud  per  sententiam 
ministerialium  nostrorum,  qui  presentes  erant,  perpetuo  iure  et  proprietate  stabiliuimus.  Ne  uero  here- 
dum  successio,  uel  aliqua  posterorum  inualescens  malicia,  hoc  factum  attemptaudo  mutare  trel  infringere 
presumat,  modum  facti  scribi  fecimus,  auctoritate  apostolorum  Petri  et  Pauli  et  sigillo  nostro  et  bannofir- 
miter  communientes.  Huius  rei  testes  sunt.  Herimannus  prepositus  sancti  Mauritii.  Magister  Henricus.  Wal- 
terus  sacerdos.  Symon  capellanus.  Fridericus  soriptor  noster.  Bertoldus  comes  de  Cazenellenbogen.  Rodol- 
fus  de  Stenvorthe.  Johannes  de  Ahus.  Henricus  de  Dulmania.  Bernardus  Werenzo.  Atholfus  de  Lembeca. 
Ludolfus  de  Beuemen.  Johannes  de  Dulmania.  Suetherus  de  Thingethe.  Henricus  de  Reehethe.  WoKardus 
de  Warenthorpe.  Tidericus  de  Buchok,  et  alii  quamplures«  Acta  sunt  hec  anno  ab  incamatione  Dqmini 
M^C^LXXX<>.Un®.  Indictione  U«.  Presidente  Roman^  sedi  Lucio  papa  tercio.  Regnante  Friderico  Romano- 
mm  imperatore. 

Dm  Siegel^  weichet  ait  dickea  rotbea  und  gelbes  Faden  engebäogt  war,  Ut  Terloren  gegaogeo. 


Digitized  by 


Google 


474  «184. 

CCCCXLVII. 

Aot  dem  ForslI.  Salm-Horstmar^schen  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ilcrimannus  Monasteriensis  episcopus  secundus.  Licet  ex 
fragilitate  nostra  temporalium  nos  cura  plus  quam  expedit  inuoluat,  oportet  tamen  quantum  Deus  donauit 
ad  spem  eternorum  oculos  memorie  quandoque  retorquere,  ut  si  in  uia  legis  dominice  penitus  immaculali 
non  gradimur,  secus  uiam  saltem  utcumque  reptantcs,  ac  pictatis  opera  quantulacumque  deuotioue  sectan- 
tes,  circa  eos  qui  in  Spiritus  paupertate  Deo  desoruiunt,  illuminatos  oculos  cordis  a  Domino  accipere,  et 
etern^  mendicitatis  inopiam  euadero  mereamur.  Vniuersis.itaque  tarn  presentis  quam  future  etatis  fidelibus 
per  presentia  scripta  significamus,  quod  nos  fidelis  nostri  Franconis  uicedomini  deuotis  precibus  pie  annu- 
entes,  eiusque  deuotioni,  qua  ipse  ecclesiam  nostram  prediorum  suorum  donatione  honorauit,  de- 
bita  benignitate  respondentes,  concessimus  ut  quicquid  bonorum  illorum,  qu^  ipse  uicedominus  ad  se  iure 
hereditario  deuolula  ecciesie  nostre  contradidit,  emptione  uel  commutatione  uel  aliquo  iusto  titulo,  ab  hi$ 
qui  ea  in  bcneficio  tenent  comparare  uel  reuocare  potuerit,  ad  monastcrium  sancti  Johannis  Baptiste  in 
Langenhorst  et  usum  pauperum  Deo  ibi  famulantium  perpctua  possessione  pertineat.  Hanc  autem  conces- 
sionem  non  solum  prememorato  Franconi ,  sed  et  omnibus  qui  post  decessionem  eins  iam  dicto  monasterio 
sunt  prouisuri,  liberali  pietate  indulgcmus.  Nc  autem  indeterminatio  temporis  prolapsu  errorem  inducat, 
eorumdem  bonorum  quantitatem  in  certitudinem  per  scriptum  redigere  utile  duximus.  Sunt  autem  hec. 
Godescalcus  de  Elen  duos  habet  mansos,  unum  in  Werc  et  alterum  in  Dummeththe.  Philippus  frater  eins 
unum  in  Hiltren  et  alterum  in  Roken.  Gozuinus  qui  Gubbernagel  cognominatur  duos  mansos  in  Notion. 
Lutberlus  de  Tuschusen  unum  in  Alsteden.  Macharius  unum  in  Cusuelde  et  alterum  in  eadem  parrochia. 
Euezo  dimidium  mansum  in  Cusuelde.  Albertus  agros  conductitios  qui  Hurlant  dicuntur  in  C&sueide.  Helm- 
wicus  de  Rene  wariscapionem.  Gozuinus  de  Weseke  unum  mansum  in  Weseke.  Hartmodus  curiam  in  Wene, 
Mathias  unum  mansum  qui  Holthus  dicitur.  Johannes  unum  mansum  in  Wetringen  et  alterum  in  Ochtepo. 
Borchardus  unum  in  Wetringen.  Bernhardus  unum  in  Thunen.  Ibidem  Innoceutius  unum.  Ne  igitur  aliqua 
interueniens  occasio  hanc  nostre  benignitatis  concessionem  ualeat  in  posterum  disturbare,  prcsentem  pagi- 
nam  super  ea  conscribi  et  sigiili  nostri  testimonio  iussimus  insigniri.  Acta  sunt  hec  dominic^  incarnationis 
anno  M^.C^LXXX^.IIIF.  Indictione  IIa.  Presidente  Romane  sedi  domino  Lucio  papa  lllo.  Regnante  gloriosis- 
simo  Fredfrico  Romanorum  imperatore  augusto.  Testium  autem  nomina  subscripta  sunt.  Bernhardus  maior 
prepositus.  Bernhardus  maior  decanus.  Herimannus  sancti  Mauricii  prepositus,  Tcodericus  scolasticus.  Magi- 
ster Henricu5.  ApoUonius.  Hartungus  capellanus.  Laici.  Lutbertus  de  Beuerne.  Albertus  dapifer.  Ludolfus  de 
Beueme.  Bernhardus  Werenzo.  Godefridus  de  Sconebeke.  Werengis.  Rutgerus  de  Bilrebeke.  et  alii  quam- 
plures. 

Das  milt  Per^ainenUtreireo  angebängte  Siegel  ist  in  f  othem  Wachs  abgedruckt  and  rwk  dar  bei  dem  Jahre  1195  bescbii«* 
benen  Form,  aber  beflcbädigt. 

CCCCXLVIIL 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  ||  Ego  Heremannus  Dei  gratia  Monisteriensis  episcopus  Se- 
cundus. Ofßcii  nostri  debivam  exigit,  generalem  quidem  omnibus  sollicitudinem  impendere ,  specialem  au- 
tem ordini  monastico  et  makime  sacratis.Dco  uirginibus,  ob  quietam  rerura  siiarüm  possessionem  et  sancti 
propositi  custodiam.  Vniuersorum  igitur  fidelium  tam  modemorum  quam  presentium  nouerit  industria;  qnia 
nos  diuine  remuner^tionis  joimit^»  WO  non  Hildj9gundis  uenerabilis  ai^baAisso  in  Nuüo  precibus  inclinati, 
bona  quedam,  que  eidem  ecciesie  nostra  oblatione,  seu  abbatisse  ipsius  emptione  prouenerunt,  nostre  di- 
gnitatis  auctoritate,  perpetuo  iure  corroborando  eidem  conuentui  stabilimus.  Sunt  autem  hec.  Predicta  ab- 

Digitized  byC^OOQlC 


ll«4.  475 

batissa  a  Johanne  de  Dulmena  hoc  sua  peciinia^  duabas  uidelicet  mareis,  obtimiit,  tit  pro  decima  quam 
ipse  super  donram  Baken,  a  nobis  in  beneficio  habuit,  tarn  magna  quam  minuta,  quatuor  tantum  solidi  6t 
non  amplius  a  nillico  domus  annuatim  persoluantur,  et  hanc  solutionem  cum  consensu  nostro  et  heredum 
iam  dicti  Johannis,  stalnli  conuentione,  ut  dictum  est,  ab  omni  reliquo  grauamine  perpetualiter  exemiu 
Domum  etiam  unam  Westeroüie  iam  dicta  abbatissa  ab  Emelrico,  qui  eandem  ab  ipsa  in  beneGcio  liabuit, 
sua  pecunia  ad  usum  sanctimönialium  legitima  emptione  redemit.  Nos  quoque  mansum  unum  in  Hellen, 
a  Lutberto  de  Tuschusen,  qui  eodem  inbeneficiatus  exstiterat  a  nobis,  legttimis  heredibus  suis,  tribus  ui- 
delicct  filiis  consentieniibus ,  nobis  libere  resignatum,  et  agros  quosdam  qui  Budelesgelant  dicuntur,  a  Goz- 
wino  Gubcrnal,  duobus  filiis  suis  annuentibus,  etiam  nobis  resignatos,  predicte  ecclesie  ad  usum  paupe* 
mm  inibi  religiöse  conuersantium ,  liberaliter  contulimus.  Vt  auiem  hec  omnia  rata  et  inconuulsa  perma- 
neant»  presentem  paginam  conscribi  fecioms  et  sigilii  nostri  inpressione  et  bauni  beatorum  apostolorum 
Petri  et  Pauli  auctoritate  in  perpetuum  firmauimus.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incamationis  M^.C®.XXXIIIR 
Indictione  IIb.  presidente  Romane  sedi  Lucio  papa.  Regnante  Frederico  Romanorum  imperatore  glorioso. 

Das  Siegel  ist  Terloren  gegangen. 

CCCCXLIX. 

Ana  dem  Kopialbucbe  des  Klosters  Gehrden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinit^is.  Sifridus  Dei  gratia  Patherburnensis  ecclesie  humilis  minister 
omnibus  fidelibus  Christi  salutem.  Universali  memorie  tam  presentium  quam  futurorum  innotescere  volumus 
factum  quoddam  raeionabile  sub  presentia  venerabilis  domini  Conradi  Moguntine  sedis  archiepiscopi  et 
aliorum  prelatonim  probabilium  et  religiosorum  virorum  et  nostra  pactum.  Quod  dum  post  varios  labe- 
res,  quos  pro  statu  et  integritate  sancte  ecclesie  dominus  Cunradus  sancte  Moguntine  sedis  archiepiscopus 
pertulit  in  sedem  suam  Moguntinam  ordinatione  divina  restitutus,  in  patherburnensi  eoclesia  eodem  restitn- 
tionis  sue  anno  quadam  vice  fuisset,  domina  abbatissa  de  Hersze  querimoniam  ipsi  et  nobis  contra  soro- 
res  in  Gerdenen,  quarum  provisor  dominus  abbas  de  Liesbemen  habebatur,  hoc  modo  proposuit,  osten* 
dens  sane,  quod  domina  Beatrix  pridem  in  abbatia  sibi  precedens,  consilio  domini  Bernardi  patherburnen- 
sis episcopi  et  aliorum,  qui  ad  hoc  sibi  expediebant,  quindecim  mansos,  duodecim  in  silva  Osininc  et  duos 
in  Echusen,  unum  in  Wirnissen,  cum  omnibus  utih'tatibus  suis  ecclesie  in  Gerdenen  et  sororibus  ibidem 
secundum  regulam  sancti  Benedicti  degentibus  contradidit,  hoc  videlicet  adjungens,  ut  quicunque  prefatis 
sororibus  pro  teroporis  successione  prior  succecleret,  eosdem  sine  exactione  de  manu  domine  abbatisse  de 
Hersze  reciperet,  et  ecciesiam  beati  Petri  in  monte  qui  vocatur  Yburgh,  si  quando  dilapsa  foret,  restau- 
raret  et  ei  in  divinis  provideret.  Quod  dum  abbas  in  Lisbeme  predictarum  de  Gerdene  sororum  respon- 
aalis  contradiceret,  et  eosdem  mansos  a  domino  Patherburnensi  episcopo  possidere  diceret,  privileginm 
etiam  quoddam,  quod  dominus  Conradus  Moguntine  sedis  archiepiscopus  infregit,  ostenderet,  tandem  nt 
res  ipsa  idonee  et  juste  terminarelur,  consilio  eorum,  qui  ibi  presentes  erant,  domini  Herimanni  Monaste- 
riensis  episcopi  et  aliorum  religiosorum  virorum,  sie  median  dignum  visum  fuit,  scilicet  quod  domina  ab- 
batissa in  partem  consilii  sui,  quos  idoneos  sibi  et  providos  cognosceret,  ut  ex  illorum  consilio  res  ipsa 
tractaretur,  assumeret,  Dominus  eciam  abbas  nichilominus  hoc  idem  faceret,  suis  quoque  consiliis  idoneos 
et  expedientes  assumeret,  quod  sie  factum  est  Domina  Abbatissa  Altmannnm  prepositam,  Bemardum  pre- 
positum  sancti  Petri,  magistrum  Hinricum  tunc  scholasticum  in  Patherburnen,  Wernherum  de  Brakel,  Ber- 
thold um  de  Espringe  assumpsit.  Dominus  vero  abbas,  Henricum  abbatem  sancti  Pauli,  prepositum  Gode- 
scalcum  de  Northen,  comitem  Albertum  de  Eversten  et  Bernhardum  de  Lippia,  Widekindum  de  Redhe 
consiliarios  assumpsit.  Quorum  sollicita  deliberatione,  sub  domini  Conradi  Moguntini  archiepiscopi  presen- 
tia et  nostra  et  domini  Monasteriensis  predicti  et  aliorum  religiosorum  virorum,  hoc  fincf  terminatum^tyjp^ 

igitize  ^ 


476  il84--118S. 

scilicet,  ut  domine  abbatisse  jtns  proprietatis  cognosceretur,  et  sicut  dictum  est,  queconqne  prefatis  soro- 
ribus  pro  temporis  successione  prior  succederct,  prefatos  mansos  a  manu  domine  Abbatisse  sine  exactione 
reciperet,  et  exinde  edißcia  et  divina  provideret  ecciesie  jam  dicte,  domina  eciam  abbatissa  si  quando 
vellet  in  monte  sine  gravamine  sororum  morari  posset.  Preterea  quiounque  in  Herse  jure  fungatur  advo- 
catie,  super  his  etiam  bonis  advocatiam  obtiueaL  Hec  autem  quia  sub  nostri  presentia  rationabiliter  per- 
acta  sunt,  nostri  ea  impressione  sigilli  stabiliter  munimus,  et  deinceps  rata  habere  volumus.  Quod  si  quis 
postmodum  infringere  vel  irritum  facerc  tentaverit,  sicut  per  sententiam  publicam  adjudicatum  est,  nostre 
excommunicationis  vinculum  et  Dei  omnipotentis  offensam  promeruisse  se  cognoscat.  Hujus  autem  rei 
testes  sunt,  predictus  dominus  Hermannns  Monasteriensis  episcopus,  Heinricus  abbas  saneti  Pauli  in  Pather- 
bumen,  Winizo  abbas  de  Liesberne»  Ex  prelatis  Moguntinensis  ecciesie,  Burchardus  saneti  Petri  preposi- 
tus,  Wemherus  saneti  Stephani  prepositus  in  Moguntia,  Altmannus  Patherburnensis  prepositus,  et  ejusdem 
ecciesie  decanus  Volbertus,  Godescalcus  prepositus  de  Northen,  Bernhardus  prepositus  saneti  Petri,  Domi- 
nus Otto  comes  Palatinus  de  Widelisbach,  Dominus  Otto  Lanti^ravius  de  Steveningen,  coQies  Albertus  de 
Eversten,  Widekindus  de  Swalenbergh,  frater  Basilius,  Wernherus  de  Brakel^  alii  eciam  multi.  Acta  sunt 
hec  anno  dominice  incarnationis  MCLXXXUIL  Indictione  II,  regnante  Imperatore  Frederico  feliciter. 


CCCCL. 

Aus  dem  Archive  tu  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  fcciesie  episcopus. 
Quoniam  superna  prouidentia  ad  pastorale  nos  uocauit  officium,  religionem  promouere,  eiusque  emulatori- 
bus  auxilio  nos  esse  debere  intelligimus.  Ynde  ecclesiam  Kapenbergensem  specialius  in  Christo  diligentes, 
omnium  tarn  futurorum  quam  presentium  memorie  inprimendum  mandamus,  qualiter  fratres  eiusdem  lod 
hoc  elaborauerunt,  ut  de  curti  eorum  Alstede,  pro  tocius  dccime  sue  pensione,  lUIor.  solidi  Monasteriensis 
monete  in  feste  beati  Jacobi  per  manum  uillici  annuatim  soluantur.  Quidam  enim  nobilis  Godefridus  de  Ge- 
mene,  eandem  decimam  a  nobis  in  feodo  habens,  eam  itidem  in  cuiusdam  Vdonis  manum  transfudit,  qui 
utrique  unanimi  consensu  ad  nos  tanquam  ad  primitiuam  manum  recurrentes,  prememoratum  pactum  fra- 
tribus  Capenbergensibus  ex  nostra  petierunt  auctoritate  firmari.  Nos  itaque  eorundem  fratrum  paci  et 
quieti  consultum  esse  cupientes,  ac  per  hoc  prccauere  uolentes,  ne  huius  conuentionis  certitudo  deinceps 
in  incertum  deuolui  ualeat,  precepimus  presentem  paginam  sigilli  nostri  impressione  roborari.  Si  quis  ergo 
predicte  decime  exactor  extra  hos  Illlor.  solidos  aliquid  umquam  extorquere,  aut  manipulos  eorum  pro 
colligenda  decima  tangere ,  seu  de  nulrimentis  animalium  ibi  quicquam  exigere  presumpserit,  illum  ut  eccle* 
mastici  iuris  sacrilegum  peruasorem,  nisi  resipuerit,  perpetui  anathemaüs  uinculo  in  uirtuie  saneti  spiritus 
obligamus.  .Testes  huius  rei.  Franco  uicedominus.  Theodcricus  Saneti  Ludgeri  prepositus.  Franco  decanus 
SenoU  Pauli.  Heinricus  de  Bure,  canon.  Item  Heinricus  de  Dulmene.  Ludolfus.  Rutgerus  de  Billerbeke. 

Actum  anno  dominicf  incarnationis  M^C^LXXX^V**.  Indictione  tercia.  Apostolic§  sedi  presidente  beato 
papa  LVCIO.  Regnante  glorioso  Ronianorum  imperatore  FrideRICO. 

Das  Siegel,. pftit  Pergamentatrcireia  angeliÜDgt,  in  das  zaleUt; l)«schriebeoe.  ! 


Digitized  by 


Google 


1185.  477 

CCCCLl  *)• 

In  nomine  sancte  et  indiuida^  Trinitatis.  ||Herimannus  Dei  gratia  Monastcriensis  [episcopus.  Quociens 
ex  deuotione  fidelium  uel  oblalione  principum  ecciesia]  Dei  rationabilibus  proficit  incremcniis,  oportet  nos, 
quos  non  estimator  meriti  sed  gratie  largitor  Dominus,  tamquam  speculatores  [in  eminenti  constituit,  piis 
eorum  studiis  gratanter  occurrere,  bonam  uolunjtatem  adliortando  promouere,  acta  commendando  appro- 
bare,  et  ne  opus  in  fundamento  uacillet,  quid  et  qualiter  sit  actum,  posteritatis  [noticie  scripto  transmittere, 
quatinus  et  bonis  imitatoribus  exemplum  pietatis]  inde  preberi,  et  de  sinistro  aliquid  machinantibus,  tarn 
rationis  quam  auctoritatis  titulo  possit  obuiari.  Vniuersis  itaque  presentis  [et  futur^  etatis  fidelibus  iunote- 
score  uolumus,  quod  quidam]  nobilis  de  nostra  diocesi  Widekindus  aduocatus  et  mater  eins  Lutthrudis, 
spirita  consilii  salubriter  instructi,  et  aliquem  ex  se  fructnm  in  tempore  [suo  Domino  prouenire  desideran- 
tes,  fundum  quendam  et  quatuor  manjsos  in  Ilundingen,  cum  decimis  attinentibus,  ab  ecciesia  Yrekenhorst 
commutauerunt,  restituentes  in  concambio  fun€|i  quosdam  agros  [predii  sui  sub  curti  que  Bolen  dicitur  ad- 
iacentes,  et  in  concambio]  mansorum  domum  unam  in  Gerboldincthorp,  aliam  in  Börsen,  terciam  in  Ouen- 
wide,  adhuc  iu  mentis  secretario  retinentes  quid  inde  [proponerent.  Quorum  bone  intentionis  odore  at* 
tracti,  duo  alii]  nobiles,  Bernhardus  de  Lippia  et  Ludegerus  de  Waldenberch,  duas  partes  de  totius  esti- 
matione  sortis  a  predicto  aduocato  et  matre  eins  [ementes,  cambite  possessionis  se  coheredes  addiderunt. 
lUud]  quoque  necessario  recapitulandum  duximus,  quod  et  fundi  et  mansorum  cambitio  sub  iurisdictione 
Rathardi  comitis  in  loco  Mattenhem,  [sententia  et  consilio  Scabinorum  annuente,  sub  regio]  banno  est  sta- 
bilita,  et  ibidem  B.  et  L.  emptionem  suam  ab  aduocato  et  matre  eins  confirmauerunt,  Rathardo  regium 
bannum  exequente.  Deinde  [prefati  tres  nobiles  edificandi  monasterii  in  sepedicto]  fundo  licentiam  a  nostra 
benignitate  petierunt.  Qua  obtenta,  in  loco  per  manum  nostram  primitus  benedicto,  in  honorem  Dei  et 
gloriosissime  [genitricis  eins  Marie,  monasterii  fundamenta  cum  sancta  iocun]ditate  posuerunt,  et  ad  eins 
dotationem  iam  dictum  fundum  et  mansos  obtulerunt,  et  ad  maiorem  sue  deuotionis  expressionem,  ipsum 
Jocum  [beate  Marie  campum  appellauerunt  Preterea  iam  dictus  W.  ecclesiam]  Hoswincla,  in  qua  ipse  he- 
reditaria  deuolutione  ius  patronatus  habuit,  cum  curti  sua  ibidem  sita,  et  duos  mansos  in  [Rehe]  sue  no- 
uelle  [ecclesie  cum  uniuersis  attinentiis  integre  donauit.  Nos  quoque]  debita  hilaritate  illorum  deuotionem 
excipientes,  supradicte  ecclesie  uidelicet  Hoswincle  bannum  integraliter  iam  diclo  monasterio  in  solamen 
[et  augmentnm  benigne  contulimus,  quem  nos  ab  ecciesia  beati]  Mauricii,  suf&cienti  commutatione  et  in- 
dempni  cambiuimus.  Insuper  quinque  solides  in  curti  Hoswincle  ad  episcopales  reditus  pertinentes  ibidem 
obtulimus,  [et  episcopali  mens^  aliam  decimam  sex  solidorum  de  duabus  domibus]  iuxta  Walbeke,  et  de 
aliis  in  Delesthorpe,  quo  tunc  uacabat,  in  recompensationem  restituimus.  Sed  et  B.  de  Lippia  eidem  f  ccle- 
si^,  consensu  [heredum  suorum,  contradidit  unam  domum  predii  sui  in  Seiehorst  et  alteram  que]  dicitur 
Prouestinchof,  quam  a  Bernharde  Monastcriensis  ecclesie  maiori  preposito,  nostro  et  totius  capituli  con- 
sensu cambiuit,  restituens  ecclesie  nostrc  duos  [mansos  predii  sui  in  Leuerdincthorp,  et  duos  in  Aldenhoth* 
mere,]  et  agrum  curti  Rucampe  attinentem.  Cuius  concambü  restitutio  sub  iurisditione  Rathardi  in  Hörnen 
sub  regio  banno  sentencionaliter  est  confirmata.  [Widekindus  quoque  de  Sualenberg  cum  fratribus  suis 
Herimlanno,  Volquino  et  Henrico,  cum  alios  adhuc  non  haberent  heredes,  et  pro  etatis  integritate  libero 
fnierentur  dispositionis  arbitrio,  iam  dicto  claustro  ecclesiam  in  [Stapellagen  et  curtim  ibidem  sitam  cum 
Omnibus  attinenciis]  suis,  pari  uoto  et  unanimi  assensu  assignauerunt  Nee  Ifbc  pretereundum,  quod  Wide- 
kindus aduocatus  LXa.  marcas  quas  in  bonis  Ulis  [nomine  pignoris  habuit,  prefato  beat^  Marie  campo  offe- 


I    Die  Origioalurkund«  ist  serstört,  und  ein  grosaes  Stuck  mitten  aus  der  ganzen  Länge  derselben  Terloren  gegangen.    Da« 
auf   diese  Welse   Fehlende    ist    aus    dem    alten    Kopialboche    de«  Klosters  Marienfeld  erganst  und  iu  Klammem  ein- 

Cod.  dipl.  bist.  Westfal.  II.  23  ^  O 


478  tiBs; 

rendo  inseuiL  Et  hfc]  donatio  predictorum  fralruni  sub  regio  banno  in  loco  Bracwide  coram  Thancbetno 
comite  Stabilita  est.  Quod  ideo  factum  est  in  loco  illo,  [quoniam  bannus  in  quo  bona  illa  sita  sunt,  cer- 
tum  tempore  illo  non  habuit  prouisorem«  Huius  donationis]  testes  sunt.  Bernhardus  et  Widekindus.  Florin 
de  Ribelmunt  Gumbertus  de  Ertbureb.  Fridericus  de  Spenga.  Amelungus  comes  de  Paifbumen  et  frater 
eius  Crachto.  Henricus  de  Lippia.  Gerardus  de  Wilpinthorp.  Eiusdem]  eliam  cenobii  prouisores  a  Gerardo 
preposito  et  fratribus  eius  unam  domum  in  Seiehorst  et  mansum  unum  in  Bulten  integraliter  emerunt» 
[cuius  emptionis  stabiliUo  coram  Ratbardo  in  loco  Mattenhem  debito  est  ordine  termioata.  lidem]  etiam 
prouisores  a  quodam  libero  homine  Lieueken,  domum  unam  in  Mattenhem,  annuentibus  heredibus  eius, 
cum  Omnibus  attinentiis  [emerunt,  et  in  eodem  loco  coram  sepe  dicto  Rathardo  emptionis  stabilitatem  ob- 
tinujerunt,  presentibus  et  collaudantibus  Arnoldo  comite  de  Altena,  et  Widekindo  de  Oseda.  His  omnibus 
ea  qua  dictum  est  stabi[litate  ordinatb.  prefati  fundatores  nouellam  plantationem  suam  beato  Paulo  et  no- 
bis]  nostrisque  successoribus,  coram  totius  capituii  audientia,  perpetua  donatione  gratis  et  libere  obtule- 
runt,  ea  tantum  pactione  intercedente,  [ut  idem  locus,  sicut  ad  Monasteriensem  ecclesiam  obedientie  et 
proprietatis  haberet  respectum',  ita]  ab  eadem  speraret  perpetuum  defensionis  patrocininm.  Quem  nos 
etiam  ab  omni  exactione  nostra  uel  successorum  nostrorum  omnino  [liberum  et  absolutum  esse  concessL- 
mus.  Posthec  quidam  ministerialis  beati  Pauli,  nomine  Gerwinus]  de  Bukenevorde,  anim^  sae  miserendo, 
talentum  decim^  positum  in  Thetten,  uiore  et  filio  collaudantibus,  [nobis  resignauit.  Similiter  etiam  qui- 
dam Lotfridus  Suethero  de  Uletbe,  Suctherus  Bemhardo  de]  Lippia,  Bernhardus  uero  nobis  decimam  super 
duas  domos  in  Honlo  exfestucauit  Nos  uero  hanc  et  predictam  decimam  [a  Gerwino  resignatam  dicto 
monasterio  donauimus.  Insuper  W.  aduocatus  domum]  quandam  in  Pelecbem,  quam  a  nobis  feodali  iure 
tenuit,  libere  resignans  eidem  monasterio  in  proprietatem  [donari  a  nobis  efficaciter  impetrauiU  Igitur  ut 
tantorum  munerum  seminia  in  uitam  eternam  profi[ciant,  uenerabilium  Cisterciensis  generalis  capituii  patrum 
benigne  freti  assensu,  in  loco  memorato  [congregationem  de  filiis  eorundem  in  honorem  Dei  omnipotentis 
et  uenerationem]  beatissim^  semper  uirginis  Mari^  constituimus,  et  ipotestatem  a  Deo  habentes,  ipsis  ipso- 
rumque  successoribus  [ordinis  sui  consuetudines  illic  seruare,  libertatem  perpetuam  libentissime]  concedi- 
mus.  Quoniam  ^utem  uniuersitas  ecclesiarum  aduocatorum  insolentia  laborat  et  fere  succumbit,  nos  id 
pro  [posse  nostro  diligenti  sollicitudine  precauentes,  eisdem  fratribus  liberam  in]  quemcunque  uolaerint 
aduocatum  electionem,  et  eiusdem,  si  minus  utilis  fuerit,  sine  contradictione  depositionem  [indulgemos.]  *) 
Et  ne  aduocatus  plus  in  loco  illo  iuris  quam  oportet  sibi  uendicando  usurpet,  certos  ei  [terminos  assigna- 
mus,  ut  uidelicct  non  in  pluribus  quam  in  duobus  equis  claustrum,  sij  uocatus  fuerit,  accedat,  et  si  pro 
hereditatibus  obtinendis,  uel  commutationibus  exequendis  iure  [suo  operam  impenderit,  tantum  sex  dena- 
riis  Sit  contentus,  non  emolumenti  quanjtitatero  attendens,  sed  illius  potius,  quem  apud  Deum  patrem  ad- 
uocatum habemus,  Jesu  Christi  retributionem  [feliciter  expectans.  Adiciendum  quoque  est,  quod  nos  unum 
mansum  in  Rehe,]  cum  alio  in  Gropenio,  ab  fcclesia  sancti  Mauricii  cambiuimus,  et  ita  nos  et  aduocatos 
domum  dnorum  [mansorum  in  Rehe  predicto  monasterio  dedimus.  Sed  et  mansum  alium  in  Clesphem  a 
Con]rado  de  Ostberge  ministeriali  beati  Pauli,  et  octo  litones  nobis  resignatos,  eidem  loco  [contulimus.  In- 
super supradictus  aduocatus  unum  mansum  in  loco  qui  uocatur  Gest,  alium  in]  Bukei,  et  Bernardus  de 
Lippia  unum  in  Grunhorst,  sepe  dicto  cenobio  obtulerunt.  Vt  igitur  [b^c  ordinatio  tarn  diligenti  circum- 
spectione  pertractata,  perpetua  stabilitate  consistat,]  presentem  paginam  sigilli  nostri  annexione  roboratam, 
asscribi  iussimus,  auctoritate  Dli  et  [nostra  terribiliter  excommunicantes,  qui  beate  Marie  campum  in  modo 
oblatis  uel  in  futurum  offerendis]  inquietare,  uel  contra  prescriptam  eius  libertatem  aliquid  presumpserit 
ordinäre.    Acta  [sunt  hec  anno  ab  incamatione  Domini  M^.C^.LXXX^.V^.  Indictione  lUa.  Presidente  Romano 


^   I«  KopialbocHe  folgt  hier  weiter  nichts;  im  Original  aber  ist  die  Liicke  viel  gröuer,  und  io  demaelben  Verbattoisa  wie 

«B  den  iibriaen  Steilen.    Als  Seblutt  der  aasgcfaUeneo  Worte  glaube  ich  noch  oiat  an  lesen.  i       r^r^r%lr> 

*  Digitizedby  V^OOQlC 


±fB5.  479 

sedt  Lucio  papa  tercio.]  Begnanie  Frederico  Romanöram  imperatore  angnsto.  Presentibos  derids  et  [laicis 
quoram  hfc  nomina  sunt.  Bernhardus  maior  prepositus.  Bernhardus  maior  decanus.  Herimannus  abbas  in 
Capenberg.  Winizo]  abbas  in  Lisbern.  Werembaldus  abbas  in  Uarlar.  Vdo  sancti  Pauli  [prepositus.  Heri* 
mannus  sancti  Manricii  prepositus.  Franco  sancti  Pauli  decanus.  Theodericos  sancti  Lutgeri  decanus,  et] 
totius  capituli  nostri  conuentus.  Herimannus  comes  de  Rauensberch.  Symon  [comes  de  Tekeneburch.  Otto 
comes  de  Benethem.  Rodolfus  de  Stennorth  et  filius  eius  Ludolfus.  Johannes  de  Ahus.  Godescalcus  de] 
Lon.  Burchardus  de  Asscheberge.  Henricos  de  Dülmen.  Henricus  de  Rechethe.  Ludolfus  de  Beuerne.  [Go- 
defridus  de  Sconebike.  Herimannus  de  Monasterio.  Godescalcus  de  Saprothe.  Rutgerus  de  Bilrejbeke.  et 
alii  quamplures. 

Das  Siegel,  weichet  Angehängt  war,  ist  verloren  gegangem 

CGCCLII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  ecciesie  episcopus  se- 
cundus,  monasterio  campi  sancte  Marie,  in  perpctuum,  amen.  Plerumque  gestarum  memoria  rerum  transit 
et  elabitur  cum  annua  reuolutione  temporum,  unde  neglectum  iri  uidemus  iura  intemerate  ueritatis,  nullls 
Subnixa  priuilegiorum  testimoniis.  Notum  sit  ergo  fidelibus  uniuersis,  tam  presentis  quam  future  etatis, 
quod  quidam  nobilis  de  nostra  diocesi  Widekindus  aduocatus  de  Rethe,  et  mater  eius  Luttrudis,  fundum 
quendam  et  quatuor  mansus  in  Hundinkcn,  cum  decimis  attinentibus,  ab  ecclesia  Vrekenhorst  commutaue* 
runt,  restituentes  in  concambio  fundi  quosdam  agros  predii  sui  sub  curti  que  Belen  diciti^r  adiacentes,  et 
in  concambio  mansorum  domum  unam  in  Gerboldincthorp,  aliam  in  Börsen,  terciam  in  Ogenwide,  quorum 
cambitio  sub  iuriditione  Radhardi  comitis  in  loco  Mattenhim  sentencia  et  consensu  scabinorum  annuente, 
sub  regio  banno  est  stabilita,  dotantes  bis  prediis  suam  nouellam  plantationem.  Postea  uero  eiusdem  ce* 
nobii  prouisores  alios  duos  mansus  a  prefata  ecclesia  Vrekenhorst  commutauerunt,  unum  uidelicet  in  Rehe, 
alium  in  Bellethe,  restituentes  ei  tres,  unum  in  Westmattehem ,  alium  in  Gronburst,  tercium  in  Gest,  aduo« 
cato  cum  rainisterialibus  et  litonibus  eiusdem  ^cclesie  sentenciaiitcr  et  legitime  omnia  conBrmante.  Yt  ergo 
rata  et  inuiolabilis  perseueret  tam  probata  et  conneniens  prediorum  cambitio,  presentem  paginam  sigilli 
nostri  signauimns  instrumento.  Si  quis  igitur  in  futurum  hanc  nostre  institutionis  cartulam  presumpserit 
immutare,  procul  dubio  sciat,  se  indignationem  Dei  omnipotentis  et  beatorum  apostolomm  Petri  et  Pauli, 
et  nostre  excommunicationis  sentenciam  dampnabiliter  incurrisse. 

Das  Siegel 9  dem  bei  Mr.  CCCCXLV.  beschriebenen  gleich,  ist  mit  rothen  und  grUnen  Fäden  angehängt. 

CCCCLIII. 

Ans  dem  ältesten  Cortej^schen  Kopialbnche. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Sifridus  Dei  gratia  Paterburnensis  episcopus,  monaste- 
rio Corbeiensi  in  perpetuum,  Amen.  Cum  ex  iniuncto  nobis  presulatus  ofBcio  utilitatibus  ecciesiarum  siue 
monasteriorum  nostre  diocesis  diiigenti  nos  studio  inuigilare  deceat,  quatinus  ita  in  disciplinis  spiritualibus 
proficiant,  et  tale  in  rebus  temporalibus  sentiant  incrementum,  ut  non  uituperetur  ministerium  nostrum, 
specialius  tamen  et  fementius  illorum  uolumns  et  debemus  commodis  ac  profectihus  iutendere,  qui  inper- 
fectionis  iünere  consütuti,  alacriter  et  constanter  suum  exequentes  propositom,  Dei  gratiam  et  pium  homi- 
omn  mereotor  afiectum.  Huius  rei  gratia  dileclis  fratribus  et  amicis  nostris  monachis  Corbeiensibos,  qui 
propter  honestatem  sue  conuersationis  magnum  et  specialem  nostre  dilectionis  roeruerunt  fauorem,  deci- 
mationes  noaaUum  suorum  in  Frithebule,  in  Bilenberich,  in  Rozinberich,  Haddenberich,  Kulinge,  Humbah- 
tissen,  Leoingessen,  que  Jure  communi  et  generali  cathedralium  ecciesiarum  priuilegio  Paterburnensi  ecde-  t 

23  *  Digitized  by  VjOOQIC 


480  1181. 

sie  peitinebant,  a  predecessoribiis  nostris  inclite  recordationis  episcopis  Hemrico,  Bernliardo  Boergiso,  ipsia 
dooatas  recolimos,  et  donationes  ratas  habemus,  et  ratas  habende  nestra  aactoritate  confinnamas.  Insnper 
etiam  decimas  in  duabus  marchiis  Albachtissen  et  Bedekissen  cum  traetata  et  consensu,  cum  conniaentia 
ac  subscriptione  tctius  cleri  nostri,  sperantes  nos  piis  eorum  orationibus  adiuuandos,  perpetuo  quiete  possi- 
dendas  omni  firmitate  stipendiis  eenim  aggregamus  et  tradimuS;  aocepte  pro  hüs  omnibus  in  commutatione 
quodam  predio  in  Ossenthorp,  ab  omni  iurisdictione  aduocati  absolute,  et  a  petitione  cuiuslibet  quonis 
nnquam  tempore  super  eodem  predio  questionem  mouentis  absoluendo,  quo  et  Paterbumensis  ecclesia 
dampnum  minus  sentiat,  et  traditio  ipsa  Corbeiensi  ecciesie  stabilis  magis  ac  firma  permaneat.  Sed  quo* 
niam  in  hüs  diebus  malis  filii  Ade,  ut  sibi  lucrum  ucncntur,  aliis  dampnum  facere  non  uerentor,  et  nichil 
adeo  firme  est  statutum,  ad  quod  non  laborct  calumpnia  dissoluendi,  ne  hec  res  tam  celebriter  quam  sa- 
lubriter  gesta  ex  celeri  et  occulto  lapsu  temporum  obliuionis  ^sentiret  dispendium,  famam  huius  facti  pre- 
senti  Scripte  perpetuare  et.sigiUi  nostri  impressione  ac  tcstium  subscriptione  roborare  decreuimus.  Acta 
sunt  hec  anno  dominice  incarnatiouis  M^C^LXXXV®.  Indictione  tercia.  Testes  huius  rei  sunt.  Heinricus  ab- 
bas  apostolorum  Petri  et  Pauli  in  Paterburon.  Altmannus  maior  prepositus.  Yolbertus  decanus.  Godescalcus 
Northusensis  prepositus.  Bernhardus  apostolorum  Petri  et  Andree  prepositus.  Mcinricus.  Lodewicus.  Conra- 
dus.  Conradus.  Godefridus.  Alexander.  Erpo.  Heinricus  scolasticus.  Lambertus  cellerarius.  Hugo.  Theoderi- 
cus«  Conradus.  Benihardus.  Wlferamnus.  Hcremannus.  Hcremannus.  Volquinus.  Laici  quoque  qui  intererani 
hü  sunt.  Amelungus.  Florin.  Heinric  de  Spenge.  Conrat.  Heinric.  Wernhere.  ConraU  Heinric.  Hildebolt.  Vol- 
quin.  Hugo.  Helmich.  Hercman.  Suether.  Albracht.  Hartman.  Rotger.  Linder.  Hereman« 


CCCCLIV. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Conradus  Dei  gratia  Corbeiensis  abbas  et  aniuersam 
capitulum,  Patherburnensi  ecciesie  in  perpetuum  amen.  Cum  doctrina  apostolica  et  beati  Benedicti  regula, 
secundum  quam  uiuimus  et  uiuere  debcmus,  nos  aliena  non  appetere,  et  quod  ex  nobis  est  pacem  cum 
omnibus  habere  precipiat,  maxime  tamen  cum  illis,  qui  ex  sue  benignitatis  dignatione  per  multa  sincer^ 
karitatis  argumenta  nostr^  in  se  deuotionis  prouocarunt  affectum.  Hac  de  re  mota  nobis  questione  a  ue- 
nerabili  domino  Sifrido  Patherbuniense  episcopo  super  decimis  noualium  nostrorum  in  Frithebule,  Bilen- 
berch,  Rozenberch,  Haddenberch,  Kulinge,  Humbahtissen,  Leuingesscn,  quas  predecessores  eius  episcopi 
gloriose  recordationis  Heinricus,  Bernhardus,  Euergisus  nobis  dederunt,  quamuis  ipsorum  donatio  canonica, 
quamuis  prcscriptio  longa  et  apostolicorum  Adriani  et  Alexandri  HI.  priuilegia  religiosis  domibus  de  non 
prestandis  decimis  indulta,  ei  silentium  indicerent,  tamen  ne  nobis  remaneret  occasio  litigandi  cum  Pather- 
burnensi ecclesia,  quam  pro  sui  honestate  seraper  diligere,  et  pro  cathedrali  quo  preminet  honore 
scmper  reuereri  uolumus,  indempnitati  eius  pro  modulo  facultatum  nostrarum  prouidere  cupientes,  pro  de- 
cimis prescriptorum  noualium  in  duabus  marchiis  Albahtissen  et  Bodikessen,  quas  prefatus  dominus  Sifri- 
dus  nobis  contulit,  predium  quoddam  in  Ossendorp  ei  dedimus  in  proprium  ab  omni  iurisdictione  aduocati 
absolutum  et  ab  omni  peticione  cuiuslibet  quonis  unquam  tempore  super  eodem  predio  questionem  motnri 
absoluendum.  Set  quoniam  in  his  diebus  malis  filii  Ad^  ut  sibi  lucrum  uenerentur  aliis  dampnum  facere 
non  uerentur,  et  nichil  adeo  firme  est  statutum,  ad  quod  non  laboret  calumpnia  dissoluendum,  ne  h^res 
tam  celebriter  quam  salubriter  gesta,  ex  celeri  et  occulto  lapsu  temporis  obliuionis  sentiret  dispendium, 
famam  huius  facti  presenti  Scripte  perpetuare,  et  sigUli  nostri  inpressione  ac  testium  subscriptione  robo- 
rare decreuimus.  Actum  anno  dominice  incarnationts  M^.C^.LXXXV.  Indictione  III.  Testes  huius  rei  sunt. 
Frithericus  prior.  Meinhardus  prepositus.  Wescel.  Albraht  Lambraht.  Othelric  Thideric.  Rotfaolf.  Vnai^ 
Hartman.  Robraht.  Reinhere.  Widikint.  Regenhart,  et  fratres  onmes,  qnorum  omnium  presenciam  et  con- 
seasum.  sigilli  eorum  testatur  inpressio.  Laici  quoque  interfuerunU  Albertus  comes  de  Euersten.  Bernhardus 

Digitized  by  L^OOQ IC 


il8f.  481 

de  Lippia.  WidflcindM  dd  Reihe.  Bode  et  Berloldas  de  Hombm*ob.  Pretheric.  Hago.  Bode  de  Hoxere.  Con- 
ral.  Wasinot.  Karolus.  Johatu  Wernbere.  Heinric.  GerebrahU  Heinric  Erenbrebt  Arnolt.  Reinhere«  Volquin. 
Werenbolt. 

Dai  Siegel  Ut  verioreo  gegao^n. 

CCCCLV. 

A«s  dem  Archive  m  Otoabrock. 

En;o  Rikezo  de  SIedese  et  Joseph  filius  meus,  filiis,  nepotibus  et  amicis  salutem.  Presens  hominum 
elas  presentium  actuum  conscia,  preteritorum  nescia,  seraat  posieris  discrimina,  si  non  fuerit  senes  gesto* 
rum  scripto  signata,  et  mera  ueritas  ceco  palpatur  errore,  dum  rernm  coutractus  certo  caret  auctore. 
Vndc  nos  moniti,  decimam  domus  Honburen  site,  quia  certo  sub  pacto  ponimus,  qoatuor  bidelicet  solide- 
mm  annua  pensione,  consensn  Tadilonis  et  filii  eius  Rikolfi,  qui  banc  in  feodo  a  nobis  habet,  domiDum 
nostrum  Arnoldum  episcopum  rogamus,  quatenus  hoc  factum  eius  anctoritate  roboretur. 

A.  Christi  fidehum  minimus  Osnenb.  dictus  episcopus.  Premisse  narrationis  textns  pinm  uiromm  pre- 
nomiuatorum  represcntat  afibctum,  et  ccrtum  ad  posteros  rei  geste  postuIat  testimonium.  Quod  quia  ne- 
gare  non  debemus,  presenti  pagine  sigillum  nostrum  appendimns,  et  prenotata  Christi  nomine  confirma* 
mus.  Acta  sunt  hoc  anno  dominice  incamationis  M^.CMXXX^.V®.  Testes.  Olricus  prepositus  beate  Ger- 
thrudis.  Geva  priorissa.  Ermengard.  Alewich.  Meinward.  Johan.  Thiedard.  et  totus  inibi  conuentus.  Lentfri- 
dus  maioris  ecciesie  prepositus.  Amoldus  beati  Johannis  prepositus.  Joseph  decanus,  et  alii  quampinres  de 
cbnuentu  fratres.  Symon  comes  de  Thekenenburch.  Arnoldus.  Nicolaus.  Rothulfus.  Hugo.  Baldwinus.  Johan- 
nes rufus.  Gerhardus  pincerna.  Heinricus  dapifer.  Ambrosius. 

Das  mit  Pergamentstreifeo  angchäo^e  grosse  bischöfliche  Siegel  ist  »war  sehr  abgerieben ,  aeig^  aber  noch  die  Figor  des 
sitzeodeo  Bischola. 


CCCCLVI. 

Herimannus  Dei  graCia  Abbas  in  Capenberg,  Cunctique  eiusdem  loci  fratres,  vmuersis  successoribus 
suis  in  perpetuum.  Notum  esse  nolumus  tam  posteris  quam  Modemis,  Quod  dominus  Herimannus  uenera- 
bilis  Monasteriensis  episcopus,  quando  in  capella  nostra  altare  Sancti  Pauli  apostoli  consecrauil,  eidem  illu- 
rainando  quindecfan  denarios  deciroe  annuatim  persoluendos  pro  anime  sue  salute  assignauit.  Sex  quidem 
de  domo  Herimanni  militis  de  Senden,  Neuem  autem  de  domo  .  .  Militis  de  Rundeburdorp,  prouidendum 
autem  ut  nuncius  omni  amo  sit  Senden  receptnrus  denarios  istos  in  vigilia  Laarencii,  vt  antem  nulli  dein- 
ceps  in  dnbium  ueniat  de  donatione  sapradicta,  scripture  huius  tesiimoiiio  cum  sigillo  ecciesie  nostre  ipsam 
duximus  roborandam. 

Zwei  Siogcl  waren  angehängt  ^  sind  aber  ferloren  gegangen. 

CCCCLVIL 

H.  Dei  gratia  Capenbergensis  ecciesie  abbas.  Notum  esse  uolomos  uniuersis  Christi  fidelibus  et  ma- 
xime  ^cclesie  filiis,  qood  Wicboldos  de  Weluere  homo  nobilis,  com  nos  et  ^cclesiam  Capenbergensem  im- 
peteret  de  curti  que  est  in  Velmedc,  et  aliis  possessiontbos  ad  eam  attinentibus,  quam  parentes  ipsius 
legitima  traditione  iam  dictf  ecclesi^  contulerant,  graui  molestia  corporis  egrolare  cepit  Diuino  ergo  con- 
silio  inspiratus,  ut  coufidimus,  noa  et  fratrea  nostroa  ad  ae  uocaaii,  toto  ex  corde  peniteiis  de  omnibus  t 

Digitized  by  V^OOQIC 


ISS  «iB». 

peccatis  suis,  et  muime  de  cpieriinonte  qamn  adoersum  nw  inmle  baboerat  Ab  hac  igitor  querela  cum 
multa  compunciione  et  deuotione  omniDO  destitit  m  preseotia  nosira,  uxoris  su^  et  filif  et  alionim  qui 
subscripti  sunt.  Conradus  de  Hamelspringe  consobrinus  Wicboldi.  Heinricus  Colhase.  Heinricus  Lunciok. 
Theodericus  Friso.  Ludgerus  ministerialis  Cooradi.  Herimannus  de  Velmede.  Preterea  instantissime  petiit,  ut 
tam  ipse  quam  mater  sua,  uxor  quoque  et  filia,  singuli  in  obitu  suo  plenam  memoriam  haberent  in  eccle- 
sia  nostra»  tamquam  unus  ex  fratribus  nostris,  quod  et  ei  indubitanter  promisimus.  Guius  rei  noticia,  De 
a  posterorum  memoria  labatur,  presentis  scripti  attestationem  adhibere  placuit. 

Dm  mit  PergamenUtrcifen  angebüngte  altctto}  grÖMere  Siegel  des  StiiU  Kappeaberg  isl  aucserft  beschädigt. 

CCCCLVIIL 

In  nomine  sanetf  et  iadiuiduf  Trinitatis.  Tbetmarus  Dei  gratia  Mindensis  episcopus.  Vniuersis  fidc- 
ISbm  presentibus  et  posteris  notum  esse  uolumus,  quod  soror  Sophia  sanctimonialis  fcciesie  beate  Marie 
que  apud  nos  est,  cum  a  quibusdam  sororibus  eiusdem  loci  in  abbatissam  fuisset  electa,  super  examinanda 
eleclione  suromi  pontificis  auctoritas  iudices  delegauit.  Post  multa  uero  concilia  uariasque  hinc  et  inde 
questiones  diutissime  propositas  tandem  se  petentium  iudicum  arbitrio  submisit,  et  ab  eisdem  iussa  man- 
suete  cessauit.  Deinde  consilium  priorum  ecciesie  nostre  et  abbatis  insulani  et  prepositi  de  Ouerenkerken 
nos  ut  aliquatenus  eam  consolaremur  admonuit.  Igitur  cum  beniuola  sororum  omnium  conniuentia,  uide- 
licet  tam  earum  a  quibus  electa  fuerat,  quam  aliarum,  ei  ad  suum  Stipendium  aliud  Stipendium  in  eadom 
ecclesia  quod  tunc  libere  uacabat  contulimus.  Eo  autem  pacto,  ut  prius  babitum  Stipendium,  eodem  modo 
quo  antea  possedit,  in  posterum  possideat,  superadditi  autem  stipendii  fructum,  siue  absens  siue  presens, 
semper  integraliter  percipiat.  Preterea  dimidium  orti  cuiusdam  et  in  eo  habitaculum  usui  sui  commodum 
ei  concessimus.  Qua  in  re  ut  sanctio  auctoritatis  nostre  pcrpetuo  illesa  permaneat,  eam  banno  et  sigillt 
nostri  protestatione  roborauimus.  Hec  sunt  nomina  testium.  Decanus  maioris  ecciesie.  Hermannus  scolasti- 
cus.  Hildeboldus.  Lefardus  cellerarius.  Thidericus  subdiaconus.  Godefridus  diaconus.  Hermengardis  dccana. 
Thetlindis.  Gisla.  Helenburg,  et  cetere  sorores  sancte  Mari^. 

Das  Siegel  ist  verlorcD  gegangeo. 

CCCCLIX. 

Aus  eiDem  OberDkircblschen  Kopiar  des  16.  Jahrhunderts,  im  fiesita  des  Bibliothekars  Moojer  au  Minden. 

In  nomine  aanctf  et  indiuidu^  Trinitatis.  Tethmarus  Dei  gratia  sancte  Mindensis  ecciesie  episcopus. 
Nouerit  omnium  tam  presentium  quam  post  futurorum  industria,  Qualiter  beat^  memori^  dominus  Wembe- 
rofl  Episcopus  ecclesiam  nouelie  plantationis  in  Ouerenkerken  cum  oblatione  quorundam  predionim  in  ho- 
nore  sancte  Dei  genitricis  Marie  fundauit,  quam  Episcopus  Anno  precessor  noster  pia  iatentione  oonsecraos 
quibusdam  beneficiis  ampliauit,  Sed  quia  morte  preuenti  a.d  statum  quem  optauerant  perducere  non  po- 
tuerunt,  Nos  qui  auctore  Deo  licet  indigni  in  pontificatus  eis  cathedram  successimus  participes  benefaelo- 
rum  eorum  esse  cupientes,  qu^  in  eodem  loco  bene  inchoauerant,  auctoritate  0  •  •  •  couseruetur.  Pieiatis 
etiam  eorum  propositum  firmum  esse  cupientes,  eundem  locum,  ut  ante  nos  fecerant,  liberum  fore  decre- 
uimus,  tanquam  ^)  •  •  •  fatigentur.    Omnia  ergo  illius  ecciesie  bona,  bannum  uidelicet  episcopalem  in  ipsa 


1)  ^  Die  weggelassenen  Stellen  stimmen  Tollkommen  mit  den  entsprechenden  der  gleichsrtigen  Urkunde  des  Bischot«  Anno 
von  1179  überein,  ausser  dass  ein  paarmal  die  Stellung  der  Worte  veründert,  oder  ein  unerhebliches  Wort  mit  einrtn 
gleichbedflotciidea  verwecbseU  ist,  wodu^ohder  Smn  nicht  im  g«fiii^siBii  verändert  wifd. 


Digitized  by 


Google 


il8S— 1186.  483 

ecciesia  et  in  ecciesiis  Velden,  Hürsten,  Herbike,  S»Ibike,  Meinhusen,  Getenebarg;  paraum  Bremen,  Ler-. 
bike,  Petissen,  Tankerdessen,  sacrificium  peregrinoram  seu  aliorum  fidelium  totam  ad  usus  congregationis 
depatando,  Decimam  in  Alemultre,  domum  in  Hileberge,  Habui^ehusen  cum  omnibus  sais  appendiciis,  an* 
tiqua  etiam  dotalis  aree  bona,  Decimam  in  Nienstide,  decimam  in  Hurst,  curiam  in  Yelden  cum  omnibus 
attinentiis,  uidelicet  agris  ^)  •  .  •  eodem  iure  quo  princeps  Heinricus  dux  ante  possessa  obtnlit,  Castrum  in 
Bukaburg  cum  capelia  et  omnibus  capelle  attinentibus  que  comes  Thiodericus  de  Wrbene  cum  assensu  be- 
redum  saorum  sanct^  Marie  obtulit,  predium  in  Hennessen  quod  de  uillicatione  Wlbike  cum  assensu  aduo- 
cati  et  consilio  uiiiici  Rabodin  et  litonum  per  concambium  ecclesi^  in  Ouerenkerken  oontulit,  pro  qua  de- 
cimam domus  Sophie  in  Rotherkissen,  decimam  duorum  mansorum  in  Sulbike  et  cuiusdam  deserti  predü 
in  Merbtke  recepit,  Decimam' etiam  noualium  quf  ipsi  elaborauerint  infra  Episcopatus  nostri  terminos  et 
in  omnibus  prediis  eorum  que  ad  manum  nostram  uacauerint  in  perpetuum  eidem  ecclesie  damus,  atqoe 
omnia  bona  ab  eis  nunc  legitime  possessa  uel  in  posterum  iuste  possidenda,  clauibus  celi,  banni  nostri 
auctoritate  et  sigilli  nostri  impressiune  firmamus  et  in  nirtnte  Spiritus  sancti,  in  quo  per  Christum  est  onmis 
ligandi  et  soluendi  potestas  corroboramus,  Vt  qui  in  irritum  duxerit  sit  anathema  Maranatha  et  deleatur 
uoroen  eius  de  libro  uitf. 

CCCCLX. 

Aon  dem  Kopialbacbe  des  Rloüert  Gehrdeo. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Sifridus  Dei  gratia  Patherbumensis  ecclesie  episcopus, 
monasterio  in  Gerdine  in  perpetuum  amen.  Cum  ex  suscepto  presulatus  officio  paci  et  tranquilitati  eccle- 
siarum  omnium^quarum  curam  suscepimus  nos  oporteat  intendere,  sollertiore  tarnen  invigilandum  putamus 
diligentia  ubi  aliqua  disturbationis  cognoscitur  esse  materia.  Hujus  rei  gratia  commoditati  sanctimonialium 
in  Gerdene  que  vite  honestate  et  religionis  observantia  tarn  nostrorum  quam  multorum  erga  se  provoca- 
runt  affectum,  perpetuo  prospicere  cupientes,  presentis  scripti  serie  denunciamus  universis  fidelibus  tarn 
futuris  quam  presentibus,  quod  ordine  controversia,  que  inter  ipsum  monasterium  et  Hereraannum  de  Sid- 
dessen  super  quibusdam  prediis  vertebatur,  conquievit.  Anno  dominice  incarnationis  M^C^L^VUI  Goswinus 
miles  frater  predicti  Heremanni  lepra  infectus,  quoniam  audierat  quod  flagellat  dominus  omnem  filium  quem 
recipit,  se  ab  eo,  qui  Saulum  in  via  prostratum  et  cecitate  percussum  intrare  compulit,  hoc  flagello  vo- 
cari  perpendit.  Quapropter  morbo  camis  desperate,  spiritui  saucio  medicina  efficaci  volens  consulere, 
quinqiie  mansos  in  Ostheim,  tres  et  dimidinm  in  Frodenhusen,  unum  in  Baddenhusen,  unum  in  Daliessen 
in  manu  domini  Bernhardi  paderburnensis  episcopi  hac  conditione,  ul  ipse  eadem  predia  monasterio  Ger- 
dene conferrct,  cum  consensu  legitimi  heredis  sui  predicti  scilicet  Heremanni  qui  nondum  tunc  liberos  ha- 
bebat, resignavit.  Predia  resignata  dominus  Bernhardus  paderburnensis  episcopus  monasterio  in  Gerdene, 
sicut  aliud  instrumentum  de  eadem  donatione  conscriptum  testatur,  perpetuo  quicte  possidenda  donavit. 
Post  donationem  actoribus  monasterii  in  corporalem  eornndem  bonorum  possossionem  missis,  videns  Gos- 
winus quia  sine  onere  et  gravamine  monasterii  ibi  sustentari  potuit,  cum  sancta  et  chara  familia  sua  Adel- 
thcida  vidclicet  uxore  sua  et  Johanne  filio  suo,  ad  sanctum  monastice  conversationis  ocium  Gerdene  se 
transtulit.  Novissime  autem  mortua  Alheida  felicis  memoric  matrona,  que  maritum  et  filium  premortuos 
planxerat,  anno  dominice  incarnationis  M^C^LXXX^HIF,  Heremannus  cum  uxore  sua  Hildeburga  et  septem 
filiis  suis  Henrico,  üdone,  Heremanno,  Goswino,  Johanne,  Anthonio,  Wernero,  monasterio  super  eisdcm 
prediis  questionem  movere  cepit,  assercns  nunquam  bona  illa  ex  sua  vel  fratris  sui  rcsignatione  in  perpe- 
tuum jus  sive  dominium  monasterii  Gerdinensis  transisse,  sed  se  tantum  tribus  illis  personis  usufructum  ad 


»)   Wie  1  und  »» 

Digitized  by 


Google 


4S4  "8«. 

reficiendag  quoUidianag  camis  soe  rninas  temporaliter  concessisse.  Nos  vero  Ute  per  biennium  prorogata, 
dum  odia  et  iurgia  crescereot  meminimus  ofBcii  nostri  esse,  monasticam  discipliDam  profitentes  litigiis  fora- 
libiis  subducere,  at  divinis  minislerii  possent  pie  et  solerter  inteodere.  Ne  igitur  mentes  earum,  que  Deo 
in  oraüone  quibus  debemos  in  lectione  loqui  consneveral,  per  varias  cansarum  curas  ef&ueren(,  et  ne 
filii  Heremanni  rapinis  et  incendiis  bona  monasterü  vastantes,  morte  contumeliosa  conciliat  sive  mcmbronim 
truncatione  lucerent  malefacta,  quia  magis  transactio  conciliat  et  amiconim  suaviloquia,  quam  judicialis 
sententia;  causam  ipsam  arbiirio  nosiro  et  quorumdam  fidelium  nostrorum  consilio  suppositam  ita  sopivi- 
mus.  Quod  Heremannus  datis  sibi  a  monasterio  viginti  marcis  cum  uxore  sua  Hildeburga  et  filiis  suis 
Heinrico,  Udone,  Heremanno,  Goswino,  Johanne^  Anthonio  et  Wcrnhero,  iuri  suo  si  quod  habuit  vel  ha- 
bere videbatur  in  bonis  ipsis,  que  in  Ute  vertebantur,  renunciavit,  Qua  renunciaUone  soiemniter  facta  sicut 
venerabilis  dominus  Bemardus  episcopus  post  primam  renunciationem  iam  sepedicta  bona  monasterio  Ger- 
dii^ensi  dedit,  ita  et  nos  post  hanc  renunciationem  sub  presentia  clericorum  et  laicorum  eadem  bona  eccle- 
sie  Gerdinensi  banno  nostre  auctoritatis  confirmavimus.  Volentes  igitur  facti  nostri  memoriam  litterarum 
iudiciis  etcruari,  hanc  cartam  jam  dicte  transactionis  testem  sempiternam  conscribi,  et  autcntico  sigilli  no- 
stri caractere  fecimus  insigniri.  Acta  sunt  hec  anno  ab  incarnatione  domini  MCLXXXVI.  Indictione  quarta. 
Presidente  ecclesie  Romane  domino  Urbano  papa  tertio.  Regnante  domino  Frederico  augustorum  serenis- 
simo.  Testes  hujus  rei  sunt:  Altmannus  ecclesie  nostre  major  prepositus,  Volbertus  decanus,  Meinricus 
capeUanus  noster,  Ludowicus,  Conradus,  Conradus,  Godefridus,  Erpo,  Alexander,  Heinricus  scholasticus, 
Lambertus  Cellerarius,  Theodoricus  custos,  Theodericus,  Conradus,  Bernhardus  subdiaconus  nostcr,  Hugo, 
Wulframus,  Heremannus,  Heremannus,  Johannes,  Volcquinus,  Heinricus  apostolorum  Petri  et  PauU  in  pader- 
burne  abbas,  Nicolaus  Herese.thehusensis  abbas.  Virorum  nobilium  qui  adderant  nomina  hec  sunt:  Widekin 
dus  advocatus,  Conradus  de  Schoeneberge,  Bemardus  de  Lippia,  Widekindus  de  Rethe,  Albertus  de  Ever- 
steen,  Widekindus  de  Osethe,  Amelungus  comcs  civitatis  nostre.  Nomina  ministerialium:  Wernherus  de 
Brächet,  Conrat  Stapel,  Hugo  de  Heiucheldere ,  Hartmannus  de  Ilesen,  Hugo,  Heinricus  Spirinck.  Consi- 
liatorcs  transactionis:  Conradus  de  Adessen,  Burchardus  Plochrath,  Appolonius  de  Weslere,  Johannes  et 
Karulus  de  Nigenkerike,  Heremannus  et  Swetherus  de  Wevere,  Sifridus  de  Daelheem,  Hclmicus  Grube, 
Macharius,  Johan,  Rotgerus  de  Uesen,  Arnoldus  de  Hobrachtissen,  Hugo  Longobardus,  Theimo  Stapel  et 
frater  ejus  Wernherus. 

CCCCLXI. 

Aus  einem  Kopialbocbe  de»  Klosters  Marienmiiaster. 

Bernhardus  Dei  gratia  Paderbornensis  ecclesie  episcopus.  Notum  esse  volumus  uniuersitati  Christi 
fidelium  tam  futurorum  quam  prescntium,  Quod  Bernhardus  episcopus  predecessor  noster  felicis  recorda- 
tionis,  de  consensu  totius  sui  capituli,  ob  spem  eterne  remunerationis  et  salutis  anime  sue,  quedam  bona 
tam  in  decimis  quam  in  aUis  reditibus  ac  mansipiis  iuste  ac  legaliter  acquisita  obtuUt  Deo  eiusque  geni- 
trici  beate  Marie  perpetue  virgini  in  loco  constructo  a  Widikindo  comite  qui  vocatur  sancte  Marie  mona- 
sterium.  Dicta  autem  bona  que  ecclesie  contulit  supradicte,  ut  firmioris  testimonii  in  postcrum  habeantur, 
conscribi  fecit.  Sic  ea  nos  conscribimus,  scilicet.  Decimam  in  Scibike.  Decimam  in  Heskerinckhusen  et  in 
Botuelde.  Decimam  in  Volcoldessen  et  in  Kethsen.  Decimam  adiacentem  monasterio  in  curia  que  vocatur 
Rothft  et  Tidelinctorpe.  Item  Brcdenborne  decimam  cum  omnibus  appcndiciis.  Decimam  in  Woldessen  et 
in  Bettinchuscn.  Decimam  in  Wendhe.  Decimam  in  Meckesdorp,  siue  sint  culta  noualia  siue  colenda.  Yt 
autem  tam  pia  collatio  maneat  inconuulsa,  predeccssoris  collationem  dicto  monasterio  auctoritate  prescn- 
tium confirmamus.  Presentes  erant  huic  facto.  Abbas  Hinricus  de  curia.  Prepositus  Altman.  Decanus  Wol- 
bertus.  Scolasticus  Hinricus  de  Burbenne.  Conradus  StapeU  et  Wernerus  fratres.  Wolbertus  et  Hinricus  de 
«vIqa  fratres.  Datum  Paderbome  anno  gracie  Millesimo  Centesimo  octogesimo  sexto.  Kd.  Apnlis. 

Digitized  by  V^DOQlC 


1186.  485 


CCCCLXII. 


In  norniiie  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopas  secundos.  « 

Cum  aniuersis  fidelibus  iu  necessitatibus  suis  semper  assistere  debeamus,  maiime  tarnen  ciuibus  sanctorum 
et  domesticis  Dei  solaciari  satagimus,  ut  dura  in  presentis  uite  stadio  eorum  profectibus  operam  diligenter 
impendimus,  ipsorum  quoque  suffragantibus  meritis  postraodum  in  celesti  patria  cum  eis  sempitema  reme^ 
dia  capiamus.  Qua  propter  notum  esse  cupimus  fidelium  uniuersitati  tarn  presentium  quam  futurorum,  nos 
capellülam  in  Wadenard  cum  omnibns  attinenciis  libera  donatione  contulisse  cenobio  de  campo  sancte 
MARIE,  coutinuanfes  eiusdem  capellule  parochiara  ecciesie  in  Hoswinkele,  et  propter  inhabitantium  rarita- 
tem  et  eiusdem  capelle  prorunditatem  intolerabilem.  Ne  quis  ergo  hanc  nostre  constitutionis  paginam  in 
futurum  uiolare  presumat,  eam  auctoritate  beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  et  nostra  sub  anathematis 
interminatione  firmissime  roboramus,  Sigilli  nostri  tdstimonium  imprimendo.  Huius  rei  testes  sunt.  Heri- 
mannus abbas  Cappenbergensis.  Bernardus  maioris  ecciesie  prepositus.  Bernardus  maioris  ecciesie  decanus.' 
Herimannus  prepositus  sancti  Mauricii.  Theodericus  prepositus  sancti  Liudgeri.  FRanco  uicedominus.  Wide- 
kindus  aduocatus  de  Rethe.  Bernardus  de  Lippia.  Conradus  pincerna.  et  ceteri  quamplures.  Acta  sunt  au- 
tem  hec  anno  dominice  incamationis  M^C^LXXX.VI.  Indictione  HH».  ÜI^.  Nonas  Nouembris. 

Das  in  der  Mitte  des  unteren  leeren  Raumes  der  Urkunde  aufgedruckte,  noch  ^t  erhaltene  Siegel 9   ist  das  bei  Ifro. 
CCCCXLV,  beschriebene. 

CCCCLXIII. 

Aus  der  Liesbpmischen  Urkunden- Sammlung  des  Fr.  Plaoidns  Chur. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Philippus  Dei  gratia  sancte  Coloniensis  ecciesie  Archiepisco- 
pns.  Notum  facimus  omnibus  ad  quos  presens  carta  peruenerit,  precipue  thelonei  nostri  procuratoribns 
in  Nüssen,  quod  ecciesie  Lisbomensi,  in  recompensationem  damni  ab  hominibus  nostris  eidem  cenobio  in 
gaerra  que  inter  nos  et  ducem  Saxooie  habebatur  illati,  theloneum  Nussiense  de  conuectura  vini  vel  aliarum 
rerum  fratribus  eiusdem  ecciesie  attinentium,  perpetuo  respectu  retributionis  superne  relaxauimus,  nuncios 
insnper  ipsorum  et  bona  per  terram  nostram  ab  omni  inquietatione  libera  sub  nostro  conductu  et  prote- 
etione  transire  volumus.  Quod  ut  eis  ratum  perpetuo  maneat,  haue  inde  pagellam  conscribi  et  sigilli  nostri 
iussimus  inpressione  signari.  Actum  anno  dominice  incamationis  M.C.LXXXVI.  anno  Fretherici  Romanorum 
Imperatoris  XXXUU.  indict.  HH. 

CCCCLXIV. 

Aus  Kindlinger  MSS.  T.  XXXVIU. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  Episcopus  secundus. 
Qui  parce  seminat  parce  et  metet,  et  qui  seminat  in  benedictionibus,  de  benedictionibus  et  metet.  Quo- 
niam  iuxta  euangeliof  lectionis  instructionem,  beati  sunt  misericordes,  quia  misericordiam  consequentur, 
misericordie  autem  opera  clariore  lacent  effectu,  quando  nobis  concesse  administrationis  libertatem  libera- 
liter  circa  pauperes  Christi  caritatem  dispensamus.  Quapropter  pro  amore  illius,  qui  cum  diues  sit  in 
omnes,  se  ipsum  exinaniuit  ut  nos  ditaret,  et  pauperes  ac  debilia  huius  mundi  elegit,  ut  fortia  confrin- 
geret,  Consolationi  ac  refectioni  pauperum  misericorditer  intendere  cupientes,  Ea  que  per  Christifidelium 
deaotionem,  siue  etiam  per  nostram  largitionem,  domui  quae  Hospitale  dicitur,  humaniter  pro  fteme 
vit^  pr^mio  sunt  contradita,  snb  toitionis  nostre  protectione  suscipimus,  et  ab  omni  violenta  siue  etiamirau-T 
Cod.  dipl,  hisi.  Westfal.    IL  24  Digitized  by  V^OOglC 


489  ^^^^ 

dalenta  direptione»  sab  firmissimi  anathematis  interdicto,  secara  esse  volomus.  SpeciaKter  autem  areas 
inter  duos  lapideos  pontes  sitas  predicte  domui  attinentes  ab  omui  granamine  et  impeasa ,  que  vel  per  pe- 
titionem  vel  per  quamcunque  ciuilem  fieri  solet  exactionem  absoluimus  et  liberas  constituimus,  ut  paupe- 
rum  necessitati  in  eadem  domo  recolligendis  utilius  et  commodius  ex  eorum  prouentu  prouideatur  et  minas 
per  diaersarum  exactionum  incommoda  distrahantur.  Et  quoniam  domum  tuam,  Domine,  decet  sanctitado, 
nee  Anticbristus  cum  Christo  habitare  potest,  Christus  autem  in  suis  est  pauperibus,  sicut  ipse  testator, 
dicens,  Qui  unum  ex  bis  recipit  me  recipit,  et  in  bis  Christus  sitiens  potatur  et  esuriens  cibatur,  Domum 
prefatam  sanctam  esse  volumus  et  immaculatam  et  omnis  poUutionis  et  illicite  cohabitationis  insciam,  fir- 
missime  sub  inuiolate  institutionis  edicto  precipientes,  ut  quicunque  eidem  loco  prefuerit,  siue  conuersus 
siue  inclusus  vel  etiam  secularis  clericus,  neminem  de  proximis  suis  aut  speciali  familiaritatis  vincuio  sibi 
astrictis,  de  Elemosyiiis  ac  reditibus  eiusdem  domus  pascat,  vel  contubemalem  aliquam  et  thori  familiärem 
habere  presumat,  ne  quid  de  caritatiua  oblatione,  que  solatium  esse  debet  summ^  necessitatis,  negligenti 
pirocuratore  transeat  ad  luxum  illicite  voluptatis.  Vt  autem  hec  rata  permaneant  et  inconuulsa,  presenti 
pagine  decreuimus  hec  inseri  et  sigilli  nostri  impressione  signari.  Si  quis  autem  huic  nostre  institutioni  con- 
traire  presumpserit,  indignationem  omnipotenüs  Dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  eius  se  neue- 
rit  incursurum.  Testes  autem  huius  rei  sunt  hi.  Bemardus  maior  prepositus.  Bernardus  maior  decanus* 
Hermannus  ecclesie  sancti  Mauricii  prepositus.  Franco  vicedominus.  Theodericus  ecciesie  sancti  Liodgeri 
prepositus.  Franco  ecclesi^  sancti  Pauli  decanus.  Magister  Traiectensis.  Henricus  Tremoniensis.  Henricus  de 
Bücke.  Hartbertus.  Magister  ApoUonius  de  sancto  Paulo.  Laici.  Rudolfus  de  Steinforde.  Godefridus  de  Scho- 
nebeck.  Albertus  dapifer.  Conradus  pincerna.  Bernardus  Werense.  Dethmarus.  Henricus  de  Embsbruck. 
Wilhelmus  Steueninck.  Ernestus.  Helpradus.  Fridericus.  Godefridus.  Henricus.  Bernardus  et  alii  quampinres. 
Acta  sunt  h^c  anno  dominice  incarnationis  M.C.LXXXVI.  Indictione  Uli.  regnante  gloriosissimo  Romanoram 
Imperatore  Friderico,  Regno  filii  ipsius  Henrici  Regis  ülustris  anno  tercio.  Feliciter. 


CCCCLXV* 

Aus  dem  Archive  »u  Kappenberg. 

.  I  In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  |j  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  ^cclesie  episcopos. 
Omnes  quidem  nobis  commissos  cara  nostra  complectitur,  sed  eos  specialiter,  qui  ascendisse  uidentur  ad 
montem  myrre  et  ad  coUem  thuris,  id  est  ad  mortificationem  carnis  et  pur^  instantiam  orationis.  Ideo 
cunctis  Christi  fidelibus  tam  futuris  quam  presentibus  notum  esse  uolumus,  quod  Phylippus  de  Bure,  mi- 
nisterialis  noster,  decimam  quam  in  beneficio  habebat  super  duos  mansos  in  Hassela,  quorum  est  unus 
circa  riuulum  pertinens  ad  curtim  Alstede,  alter  in  prato,  item  apud  antiquum  Capenberg,  decimam  de 
duabus  domibus  ad  album  officium  pertinentibus,  qnarum  una  octo,  altera  sex  nummos  persoluit,  nobis 
resignauit,  ea  conditione,  ut  ipsam  decimam  ^cclesie  Capenbergensi  contraderemus.  Quod  et  fecimus,  ob 
benignam  nostri  in  perpetuum  recordationem.  Item  sciendum  et  diligenter  memorie  commendandum,  quod 
super  domum  Erthmari  in  Uarnhuucle  IUI.  solides  decime  ad  dominicaturam  nostram  pertinentes,  fratribus 
Capenbergensibus  dedimus,  receptis  ab  eis  in  concambio  aliis  IUI.  solidis  et  jtribus  denariis  decime,  ex 
quibus  duo  solidi  et  tres  nummi  soluuntur  de  domo  una  in  uilla  Aldendorp,  in  parrochya  Seprade,  simi- 
litep  duo  solidi  in  uicina  uilla  Visbech.  Vt  igitur  bf  c  descripta  donatio  atque  commutatio  rata  et  incon- 
uulsa perpetuis  temporibus  permaneat,  presentem  paginam  sigillo  nostro  quasi  ueritatis  speculo  insignimos, 
omnemque  eius  temeratorem,  si  neu  uelociter  resipuerit,  etemo  anathemate  in  uirtute  sancti  spiritos  obli- 
gamus.  Et  hü  testes  qui  preseutes  aderant  quando  dedimus  fratribus  decimam  a  Phylippo  resignatam. 
Uveremboldiis  Varlarensis  abbas.  Duo  canonici  Theodericus  de  Rechede.  Henricus  de  Bure.  Heribordos  ca* 
pellanus.  Rudolfus  de  Meinhuuele.  Euerhardus  de  Wema.  Bernardus  de  Pykenbrucb,    Hii  oero  tesles  fadi 

Digitized  by  L^OOQ IC 


itSf.  /  187 

coBoambii  decime  in  Varnhooele.  Heribordas  capeüanus.  Ydelricus  sacerdos  in  Lanen.  Bernhardns  Werenzo. 
Buerhardns  scholtetns  de  Werna.  Phylippos  de  Bure.  Hugo  de  Mottenheim. 

Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M^C^LXXX®  Sexto,  Indictione  IUI».  Apostolice  sedi  pre- 
sidente  beato  papa  URBANO.  Regnante  Romanorum  imperatore  FRiderico. 

Dai  Siegel  9  mit  rotbeo  u;id  griiaen  Faden  angehängt,  Ut  da«  bei  den  nächttvorbergehendea  ürkonden  betcbriebene* 

CCCCLXVI. 

In  nomine  sanete  et  indioiduf  Trimtatis.||Her6manniis  Dei  gracia  sanct^  Monasteriensis  ecclesi^  epi- 
scopus.  Quod  ad  posteritatis  noticiam  uolumus  peruenire,  prouida  deliberatione  litterarunoi  monimentia 
mandare  curauimus.  Notum  facimus  igiiur  tarn  presenti  etati  qpiam  futur^  posteritati,  quod  respectu  sa* 
perne  retributionis,  solutionem  decime  cuiusdam  mansus  in  Elenhusen,  cenobio  in  Lisborn  attinentis,  que 
in  curlem  nostram  Bekehem  annuatim  soluitur,  tribus  scilicet  nummis,  hac  summa  nummorum  perpetno 
redimi  decreuerimus,  Quod  ut  ratum  in  euum  permaneat,  hanc  inde  paginam  conscribi  et  sigillo  nostro 
signari  fecimus.  Actum  dominic^  incarnationis  anno  M^.  C^.  LXXX^  VF.  indictione  lUL  anno  Frederici  Roma- 
norum imperatoris  XXX^VF.  Testibus.  uicedomino  Francone.  preposito  sancti  Mauricii»  Heremanno.  prepo- 
sito  Thiderico.  Henrico  de  Boro.  Alberto  dapifero,  et  filio  eins  Thiderico. 

Das  Siegel  ist,  angenscbeinlich  ans  Bfangel  an  Raam  kam  Aofdrncken,  angebäogt  gewesen,  aber  Terloren  gegangen. 

CCCCLXVII. 

Ifacb  dem  Originale  abschriftlich  mitgetheilt  durch  den  Bibliothekar  Moojer  in  Minden. 

In  nomine  sanete  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Thietmarus  Dei  gracia  Mindensis  ecclesie  episcopus. 
Generatio  preterit  et  generatio  adnenit,  uude  multa  eorum  que  rationabiliter  geruntur,  ex  anüquitate  de- 
leret  obliuio,  si  non  scripti  munirentur  suffragio.  Nouerit  ergo  tarn  futurorum  quam  presentium  uniuersitas, 
quod  sub  antecessore  meo  Annone  episcopo,  me  existente  maiore  preposito,  Heinricus  prepositus  in  Oue* 
renkerken  nouellare  cepit  partem  predii  in  Heileuelde,  quam  Dux  Heinricus  a  suo  ministeriali  Hemrico 
comparatam,  coadiuuante  Wernero  tunc  episcopo,  ecclesie  Ouerenkerkeu  contulerat,  quod  tarnen  predium 
tanti  temporis  intersticio  adeo  incultum  fuerat,  ut  nee  ipsi  quidem  sulci  uiderentur,  nee  uUa  ibi  habitan- 
tium  eius  facti  meminisset  longeuitas.  Verum  quia  uillici  maioris  ecclesie  asserebant  in  eis  terminis  man* 
sum  unum  ipsam  maiorem  ecclesiam  habere,  et  tantundem  ibi  Mulenbicensem  ecclesiam  possidere  sui  affir- 
mabant  coloni,  licet  neutra  pars  expresse  ingera  sciret  demonstrare,  ipse  beate  memorie  Anno  episcopus 
nichilominus  et  ego  Heinrico  tunc  preposito  contulimus,  quatenus  ipse  et  quisque  suorum  sequacium  utrius* 
que  ecclesie  uillico,  maioris  uidelicet  et  Mulenbicensis,  unum  solidum  anuuatim  soluereU  Ne  quisquam  in 
posterum  auaricia  stimulaute  prenotatam  ecclesiam  Ouerenkercken  uel  in  huius  predii  inuasione  seu  am- 
plioris  redditus  exactione  presumat  molestare,  et  ut  hec  institutio  rata  et  inconuulsa  in  onmia  retro  secula 
permaneat,  auctoritate  Dei  et  nostra  precipimus  et  sigilli  nostri  inpressione  communimus.  Actum  est  hoc 
anno  incarnationis  dominice  M^.C^.LXXX^.Vl^.  Indictione  IUI«. 

(Sig.  pend.) 

CCCCLXVIII. 

In  nomine  sanete  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Beruhardus  secundus  Dei  gratia  Patherbornensis  episcopus. 
Cum  pleraque  mortalium  negotia  uetustate  t^nporum  deleri  soleant,  nisi  sint  litteramm  monimentis  com*     j 

24  *  Digitized  by  C^OOglC 


488  .11^6. 

mendata,  Idcireo  camtom  est  et  usitato  möre  fr^quentatom,  actud  hominam,  presertim  contractos,  quoram 
perpetua  utilis  est  memoria,  scriptis  autentici&  commendare,  ut  ei  quid  ex  eis  aliquando  uem'at  in  dabiiUD» 
per  instrumenta  publica  facilius  expediatur.  Qua  nos  usi  cautela  presentibus  significamus  et  futoris,  qnod 
duo  fratrcs  nqbiles  B.  et  T.  totum  predium  suum  quod  Buren  proprietario  iure  habebant,  consensu  et  col- 
laudatione  legitimorum  coheredum  suorum,  ecclesie  nostre  rite  contulerunt  in  proprium,  cum  omnibus  ad 
ipsutn  pertinentibus,  uidelicet  agris  cultis  et  incultis,  sihiis,  pratis,  pascuis,  molandinis,  aquis,  aquarom 
decursibus  et  omni  iure  earundem  possessionum.  Mansum  unum  ecclesie  nostre  ante  hanc  collationem 
ecclesie  nostre  pertinentem  pro  alio  commutauenint,  et  eundem  commutatum  ecclesie  nostre  dede- 
runt.  Idem  fratres  ciuitatem  nostra  auctoritate  et  consensu  edificauerunt,  quam  cum  moneta  soa  et 
theloneo  et  minuta  decima  scilioet  illius  ambitus  et  de  nutrimentis  animaUam  ipsiä  in  pheodum  con* 
cessimus.  Hec  etiam  ciuitas  ad  mandatum  et  seruitium  Patherbornensis  episcopi  erit  in  perpetoum 
sicut  Wartberg  et  Patherbom.  Prenominati  fratres  et  eorum  successores  ab  omni  homine  liberi 
et  absointi  seruient  Patherbomensi  episcopo  quicumque  pro  tempore  fuerit  contra  qnemlibet  preter 
romanum  imperium.  Si  Patherbornensis  episcopus  gerram  cum  comite  de  Arnesberg  habet,  intrabit  ciui- 
tatem Buren  quociens  et  quam  diu  uoluerit  cum  numero  armorum  pro  suo  arbitrio  et  de  ipsa  gerrabit, 
et  tunc  alter  fratrum  si  uoluerit  erit  Arnesberg,  ita  tarnen  ut  nullatenus  ledat  ecclesiam.  Si  contingat  uno 
tantum  superstite  contra  preüatom  comitem  gerram  moueri,  ille  nostre  seruiet  ecclesie,  uel  renunciabii 
bonis,  nisi  gratia  episcoj)i  ei  hanc  necessitudinem  remittat  Si  sine  legitimis  filiis  uel  filiabus  sepedicti 
fratres  decesserint,  proximi  heredes  qui  succedent  in  Patrimonium  predicto  modo  ecclesie  coUatum,  sac^ 
cedent  in  idem  pheodum  in  prescripta  lege  ac  honore  seruicii.  Capeilam  in  eodem  loco  dedicamus  con- 
struclam,  eique  proprium  pastorem  perpetuo  deputauimus,  cuius  parrochia  intra  fossatum  ciuitatb  limitata 
est,  ita  quod  extra  munitionem  non  extendatur,  arcfaidiaconus  tribus  uicibus  in  anno  sinodalem  et  episco- 
palem  iurisdictionem  exercebit  in  eadem  capella,  et  qualibet  uice  X.  et  octo  denarios  grauis  monete  pro 
sua  procuratione  accipiet,  insuper  quociens  uoluerit  pro  consuetudine  archidiaconorum  ibidem  sinodabit, 
sed  que  prescripta  est  procurationis  erit  anoua  summa.  Decimas  uillarum  Buren,  Holthosen,  Sidinchosen, 
Barchosen,  Hodinch.  iure  perpetue  pensionis  percipient,  de  quibus  in  octaua  pentecostes  soluent  cellerario 
Patherbomensi  Uli.  marcas  et  dimidiam  Sosatiensis  monete,  que  si  casu  temporis  uiluerit  et  leuior  facta 
fuerit,  Patherbornensis  monete  nummi  soluentur,  quas  si  non  soluerint  usque  ad  uigiliam  sancti  Jacobi, 
sine  omni  contradictione  carebunt  decimis  in  perpetuum.  Reditus  V.  marcarum  eisdem  fratribus  concedi- 
mos,  si  tempore  uite  nostre  uacare  contigerit.  Sin  autem,  a  successoribus  nostris  huius  rei  euentum  ex- 
spectabunt,  ita  tamen  quod  nullius  ministerialis  bona  conferantur  eis.  Promiserunt  idem  fratres  sub  sacra- 
mento  fidelitatis  quam  nobis  debent  et  ecclesie,  quod  peticiones  et  exactiones,  hospitalitates  sine  quas- 
cumque  concussiones  non  facerent'  in  bonis  et  hominibus  ecclesie  nostre,  quod  si  fecerint  ßi  familiariter 
a  nobis  uel  a  successoribus  nostris  conuenti  non  correxerint  infra  VI.  ebdomadas,  absque  districto  iure 
pheodali  ad  ins  finale  citati  occurrent  culpam  composituri  cum  restituUone  dampnorum  illatorum.  Si  nero 
clericum  siue  ministerialem  ecclesie  siue  mancipium  captiuauerint,  statim  cum  conuenti  a  nobis  uel  nostris 
successoribus  fuerint,  non  lege  pheodali,  sed  ad  Illldecim  dies  finali  iure  pro  his  excessibus  citati  respon- 
deant.  LX.  marcas  pro  compensione  predii  prescripto  modo  coliati  ipsis  dedimus.  Insuper  XXX.  marcas 
ad  inpensas  muniendum  ciuitatis,  ne  altqna  occasione  uillas  seu  quecumque  grauamiua  exacUonum  aliquo 
ingenio  in  personis,  in  possessionibus  ipsi  aut  heredes  eorum  facere  presumant  in  perpetuum. 

Von  dem  angehängten  bischöflichen  Siegel  ist  ein  grosser  Theil  rerloren  gegangen. 

CCCCLXIX. 

Accidit  aliquando  quod  fratres  de  Buren.  B*  et  T.  predium  suum  Buren,  quod  tunc  iure  proprietario 
possederunt,  cum  ceteris  allodiis  suis  ^cdesie  nostre  contulerunt  in  proprium,  et  a  predecessore  nosiro 

Digitized  by  V^OOQlC 


il8€.  489 

iure  feodaK  receperimi  De  cuius  consensa  ciaitatem  in  predicto  allodio  siue  feodo  edificarant,  ita  utipsa 
ciuitas  cum  Castro  in  ipsa  sito  ad  omnimodam  seniitium  episcopo  Parbornensi  essent  in  perpetuum  addi- 
ctum,  qnemadmodum  Parboma  et  Wartberg,  et  ipsi  fratres  libere  seruituti  Parbornensi  episcopo  essent 
addicti,  que  seruitus  nostra  lingua  dicitur  Ledhigeith,  sed  et  sub  sacramento  fidelilatis,  quod  sub  predicto 
iure  fecerunt,  promiserunt,  quod  si  peticiones  et  exactiones,  uel  liospitalitates ,  aggarias  nel  peraggarias, 
seu  inportunas  precarias,  siue  quascumque  concussiones  in  prediis  ecciesie  nostre  siue  hominibus  ecclesi^ 
fecerint,  et  infra  VI.  ebdomadas  commoniti  non  composuerint,  feoda  eorum  pretermisso  ordine  iuris  feoda- 
lis  uacent  episcopo  perpetuo.  Verum  licet  hec  tali  et  tanta  industria  statuta  essent,  nichilominus  tarnen 
predicti  fratres  in  bonis  et  hominibus  ecciesie  grassati  sunt.  Sed  accidit  alterum  eorum  scilicet  B.  capti- 
uari  a  comite  de  Arnesberg,  contra  reliquum  uero  sciHcet  T.  eundem  cemitem  gwerram  mouere«  Vnde 
cum  ipse  sepius  ad  itos  accedens,  tamquam  ex  debito  precedentis  contractus,  a  nobis  auxilium  pos^lasset, 
consiNo  nostrorum  habito  sie  nobis  conuenit.  quod  ipse  dominus  T.  fideiussores  dabit,  quod  de  excessibus, 
quibus  aliquo  tempore  in  rebus  uel  hominibus  ficciesie  deliquid,  aut  iuste  satisfaciet,  aut  in  beneplacito 
gratie  nostre  supersedebit.  Quod  autem  pacta  superius  dicta  et  statuta  inter  nos  et  ipsum,  et  adhuc  tem- 
pore condicto  statuenda  seruabit,  hoc  p]ena  securitate  confirmabunt  fratres  ambo  de  Schonenberg.  B.  et  B. 
de  Flotuwe.  Dominus  A.  et  dominus  W.  de  Schalcesberg.  et  H.  de  Ittere.  eosdem  etiam  in  auxilium  no- 
strum  et  suum  adducet,  sine  douatiuis  et  sine  expensis  nostris,  si  gverra  fuerit  oborta  inter  nos  ei  comitem 
de  Amesberg.  Huius  rei  securitatem  procurabit  usque  ad  dominicam  Jndica.  Dominum  uero  B.  de  Wilepa 
ad  eadem  que  de  aliis  dicta  sunt  usque  ad  pascha  inducet.  Sed  et  dominum  H.  de  Saalenberg  bona  fide 
quantocius  poterit  ante  predicta  tempora  inducet.  Insuper  et  eins  plenam  securitatem  nos  habere  fadel, 
quod  idem  dominus  H.  numquam  comiti  de  Amesberg  sine  nostrorum  consensu  confederabitur.  Procurabit 
etiam  idem  T.  quod  a  prefato  H.  de  Sualenberg,  quamdiu  inter  nos  et  comitem  gverra  durabit,  nulla  um- 
quam  prorsus  inquietatione  turbabimur.  Si  forte  gverram  contra  ipsum  H.  de  Sualenberg  habere  nos  opor- 
tuerit,  tunc  et  ipse  T.  de  Buren  cum  suis,  nobis  auxilio  contra  eundem  H.  de  Sualenbei^  fideliter  acce- 
det.  Vnam  curiam  honestam  cum  edificiis  nobilis  T.  in  Buren  dabit  ecciesie  in  perpetuum,  per  nos  et  suc- 
cessores  nostros  possidendam.  Si  dominus  B.  frater  ipsius  a  captiuitate  liberatus  fuerit,  predium  ecciesie 
pro  quinquaginta  marcis  nunc  obligatum  in  Suafhorne  et  Helemere  liberabit  dominus  T.  Si  uero  dominus 
B.  non  fuerit  absolutus  ipse  T.  hoc  ab  omni  impeticione  et  obligacione  liberabit,  et  liberum  reddet  eccie- 
sie et  nobis.  Quod  hec  sicut  predicta  sunt  compleat  fidei  securitate  interposita  datis  dextris  promisit  do- 
mino  H.  de  Lippia,  domino  L.  de  Plesse,  et  H.  dapifero  nostro.  Idem  ipsi  pro  nobis  promiserunt,  si  eum 
per  iusticiam  uel  per  satisfactionem  competentem  gratie  comitis  de  Arnesberg  reuocare  non  poterimus,  et 
per  comitem,  non  per  eum  steterit  quominus  hoc  fiat,  nos  ipsum  in  ciuitates  et  castra  nostra  tempore  ne- 
cessitatis  recipiemus.  Si  iam  dictus  T.  aliquas  molestias  ut  predictum  est  in  prediis  uel  hominibus  ecclesi^ 
nostr^  fecerit  uel  iam  fecisse  dicetur,  si  citatus  a  nobis  trinis  edictis  per  interualla  XIIII.  dierum  cuiuslibet 
edicti,  infra  VI.  has  septimanas  se  non  exhibuerit,  uel  exhibitus  et  incusatus  non  satisfecerit,  feoda  que  a 
nobis  tenet,  sine  contradictione  et  sine  ordine  iuris  feodalis  perdet.  Nata  est  etiam  questio  de  iam  dicto 
tempore  VI.  septimanarum,  domino  T.  computante  XVIII.  septimanas,  nobis  autem  computantibus  VI.,  quod 
ita  statutum  est,  si  nos  probare  possimus  et  uelimus  duobus  teslibus,  VI.  esse  aliquando  statutas,  obtinea- 
mus.  Alia  questio  orta  est  de  porta  Buren,  quam  nos  nobis  addictam  esse  diximus,  sed  probatio  negatiue 
per  dubs  testes  in  hac  controuersia  domino  T.  est  concedenda. 
Ein  Siegel  scheint  an  der  Charte  nicht  Torhanden  gewesen  sn  sein. 

CCCCLXX. 

Aus  dem  älteren  Paderborniscben  Kopialbuche. 

Bernhardus  secundus  Dei  gratia  Paderbornensis  Episcopus,  Patherbumensi  Ecclesi^  in  perpetuum. 
SoUicite  et  intente  considerantes,  quod  pastores  ecciesiarum  non  solum  presentem  j^if^^^^,  sed  futuruffi^[^ 


490  iiSC 

respicere,  nee  solam  presentia,  si  prospere  agantur,  intaeri,  neram  eiiam  mala,  etat  mmquam  eaeniani, 
amministratione  suscepta  precauere  compellit,  Nobili  uiro  et  honorato  B.  de  Lippia,  dum  prestdiom  in 
monte  Valkenbcrch  coostruere  disposuit,  totis  uiribus  et  resistendum  duximas,  ipsumque  ab  ediGcaüone 
iiichoata  prohibere.  Verum  quia  ipsa  prohibilio  dampua  et  pericula,  qu^  in  rebus  bellicis  euitari  impo^- 
bile  est,  minabatur,  Litern  et  dissensiouem  priores,  nobiles,  fideles  el  ministeriales  Patherbumensis  Ecde- 
81^,  maximeque  predictus  Bertoldus,  qui  ex  quadam  speciali  et  hereditaria  fidelitate  Ecciesiam  familiarius 
dilexit,  sua  mediatione,  eo  ordine  quo  subscriptus  huius  iostrumeuti  textus  coutinet,  deciderunt.  Predictus 
nobilis  uir  dominus  B.  et  H.  filius  eius  libere  et  absolute  proprietatem  montis  Yalkenberch  in  foresto  Ec- 
clesie  Patherbumensis  positi  recognouerunt  Episcopo  et  Ecciesi^  Patherburnensi.  Mons  diuisus  fuit  a  sum- 
me iisque  ad  ymum.  Mediam  partem  edificabit  et  inbabitabit  Episcopus  et  Ecclesia  Patherbumensis,  Reli- 
quam  mediam  partem  dominus  B.  et  H.  filius  eius  edificabunt  et  iure  feodali  Episcopi  auctoritate  poaside- 
bunt,  tali  condidone  interposita,  ut  omnia  qu^  extra  fossatum  in  uicinia  montis  sita  sunt,  in  aquis,  pascuis 
et  siluis,  utrique  parti  sint  communia.  Primo  loco  erat  in  pactis,  quod  in  ocddentali  parte  nemoris  uer- 
SOS  Patherburncn  dicti  B.  et  H.  in  peticione  uel  hospidis,  nee  etiam  in  straminibus  afferendis,  unde  Ru- 
stid  plurimum  dampnificantur,  usum  aliquem  haberent.  Secundo  loco  erat  in  pactis,  quod  ex  alia  parte 
nemoris  quicquid  emergeret  per  petidpnem  in  prouincia  adiacente  media  pars  cederet  Episcopo,  reliquam 
dicü  B.  et  H.  perciperent.  Tercio  loco  fuit  adiectum,  quod  salua  maiestate  imperatoria  absolute  fidelita- 
tem  Ecclesie  Patherburnensi  conseruarent  Consequenter  fuit  in  pactis,  quod  si  dominus  H.  patri  suo  suc* 
cedens  necessitate  cogente  contra  hostes  suos  auxilium  ab  Episcopo  postularet,  Episcopus  ad  bonum  pacis 
SB  interponeret,  Si  uero  compositio  amica  interuenire  non  posset,  ipse  cum  bona  uoluntate  Episcopi  ab 
hostibus  suis  de  Castro  Yalkenberch  se  defenderet,  Si  autem  pro  motu  animi  sui  bellum  mouere  uellet, 
tempore  belli  facturus  incendia  siue  depredationes,  non  inde  procederet  nee  illuc  rediret,  sed  castellani 
sui  ad  fidelem  castri  eustodiam  pacifici  remanerent,  ne  occasione  sui  Ecclesia  dampna  pateretur.  Statu- 
tum  est  et  hoc,  quod  quoliens  Episcopus  sit  in  Castro',  elaues  port^  sint  in  sua  potestate,  et  in  absentia 
Episcopi,  si  dominus  H.  ibi  est,  elaues  coram  eo  ponentur.  Si  neuter  eorum  presens  est,  uni  Castella* 
norum,  cuius  fidei  et  honestati  castrum  merito  posset  credi,  ex  consensu  partium  committantur,  et  iUe 
speciale  iuramentum  prestabit.  Ordinatum  quoque  est,  quod  si  dominus  H.  uel  direete  ab  eo  descendens 
filium  non  haberet  hcredem,  sed  plures  filias,  una  filiarum  cui  pater  assignaret,  in  possessionem  castri 
iure  succederet  feodali,  Pacta  que  in  hoc  instrumenta  expressa  sunt  fidcliter  obseruatura.  Hoc  quoque 
adiectum  est  et  pactis  insertum,  quod  dominus  Episcopus  nuUum  domino  H.  parem  uel  eo  maiorem  in 
parte  sua  debeat  recipere  uel  ad  inhabitandum  collocare.  Omaes  Castellani  iuramenta  prestabunt  utrique 
parti  ad  conseruationem  qastri.  Pro  uoluntate  et  consensu  utriusque  partis  locandi  sunt  castellani.  Inter 
cetera  precipue  hoc  fideliter  promissum  est,  et  speciali  cautione  firmatum,  quod  in  predicto  Castro  nulla 
specialis  munilio  siue  turris  absque  consensu  partium  exstrueretur.  Suprascripla  omnia  sepedicli  B.  et  H. 
se  firmiter  obseruaturos  fide  inlerposita  et  sacramentis  prestitis  sub  pena  amissionis  bonorum  suorum  in 
iure  feodali  promiserunt.  Ne  aulem  aliquis  de  hiis  omnibus  quicquam  ualcat  infringere  uel  immutare ,  Epi- 
scopo et  Ecclesie  dati  sunt  obsides,  cum  uxoribus  et  pueris  et  prediis  et  feodis  suis  qu^  tenent  de  manu 
dominorum  de  Lippia,  de  quorum  mandato  obsides  fidelitatem  Episcopo  et  Ecclesi^  Patherburnensi  iura- 
uerunt  et  sub  religione  iuramenti  promiserunt,  quod  si  domini  eorum  contra  predicta  pacta  uenirent,  ipsi 
cum  uxoribus  et  pueris  et  bonis  suis  Ecclesi^  Patherburnensi  perpetuo  iure  ministerialium  pertinerent.  No- 
mina obsidum  sunt  hec.  Hcrmannus  Rufus.  Albero  de  Huffe.  Hysfret  de  Lothere.  Folraunt  de  Werumcheo. 
Hereboldus  de  Dinclhorp.  Vdo  de  Didissen.  Godescalcus  de  Eldinchusen.  Bruno  de  Sutherlage.  Siffridus  de 
Huffe.  Widekindus  de  Asche.  Hermannus  Magnus.  Hermannus  Bokko.  cum  bonis  qu^  tenent  de  manu  pre- 
dictorum  nobiliuni.  Preterea  scpedicti  nobiles  B.  et  H.  in  iure  feodali  hoc  elcgerunt,  quod  si  ipsi  contra 
hec  pacta  uenire  aliquo  modo  temptarent,  Episcopus  per  priores  et  nobiles,  fideles  ecclesi§  siue  ministe- 
riales et  canonicos  Pathcrburnenscs  suam  probaret  assertionem.    Verum  quia  hoc  negocium  rationabiliter 


Digitized  byC^OOQlC 


1186—1187.  491 

et  prudenter  ordinatam,  sepedictis  nobilibns  et  suis  heredibas  cnm  Patherburnensi  Ecclesia,  cui  ipsi  spe- 
cial! fidelitate  deuincti  saut,  commane  est,  placait  potius  presens  instrumentam  sigillo  Ecciesie  quam  nostro 
communire,  ut  et  ipsi  eo,  si  necesse  fuerit,  contra  quemlibet  saccedentium  Episcoporum  uti  possint,  et 
testimonio  Ecciesie  iuris  et  cause  su^  ueritatem  declarare. 

CCCCLXXI. 

Aas  einem  Ropialbuche  des  Klosters  MarieDmünster. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Ego  Gosschalcus  Nobilis  de  Peremoni  Omnibus  Christi 
fidelibus  ad  quos  presens  pagina  peruenerit  salotem  in  Christo  et  utriusque  vite  felicem  consummaüonem. 
Herum  gestarum  series  litterarum  inscriptionibus  confirmatur,  ne  per  decursum  temporum  vel  propter  inter- 
uallum  temporis  dimensionem  cellule  memoriaHs  obliuio  suscitetur.  Pateat  omnimode  congregationi  catho- 
lice,  quod  Rotcherus  miles  meus  ministerialis  bona  in  Winethen  cum  silua  et  omnia  alia  ad  ea  pertinentia, 
que  a  me  in  pheodo  tenebat,  michi  motus  proprio  arbilrio  libere  resignauit,  et  eadem  bona  cum  silua 
decimaque  et  aduocatia  et  omnia  ut  erant  in  iure  militis,  Abbat!  Richbodoni  et  Conuentui  in  Monasterio 
sancte  Marie  virginis  Paderborn  ensis  diocesis  pro  triginta  roarcis  vendidit,  meo  meorumque  heredam,  vide- 
licet  Gosschalci  et  Herimanni,  consensu  voluntario  acclamante,  ut  ea  prenominato  conuentui  in  proprieta- 
tem  perpetue  cederent  possidenda.  Ne  igitur  aHcui  super  hoc  innascatur  dif&dentia,  presentem  paginam 
sigilli  mei  verax  impressio  corroborauit.  Nomina  huius  rei  testimonium  perhibentia  sunt  hec.  Sacerdos  in 
Ludhe  Richehardus.  Conradus  plebanus  in  Schidere.  Johannes  sacerdos  de  KoUenbecke.  Emestus  et  frater 
eius  Eckhardus  de  Borchoue.  Emestus  Struberch.  Bruno  de  Vrencken.  Eustachius  marscalcus.  Henricus 
rufus.  Henricus  de  Suntersen.  Emestus  Lorich  et  frater  eius.  et  alü  quam  plures.  Acta  sunt  anno  incar- 
nationis  dominice  Millesimo  centesimo  *)  oetogesimo  septimo,  Idus  Julii,  Episcopatum  Paderbomensis  Eccie- 
sie quidem  tenente  Berahardo  feliciter  Amen. 

CCCCLXXII. 

Ans  dem  Archive  ta  Kappenberg. 

d.  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Fridericus  diuina  fauente  dementia  Romanoram  Imperator 
Augustus.  II  Ex  credito  nobis  diuinitus  imperatorie  maiestatis  officio,  omnium  Dei  ecciesiaram  defensores 
existere  tenemur,  illarum  tamen  ad  utilitatis  prouentum  et  libertatis  commodum  specialiter  cura  nos  respi- 
cit,  quas  fundatorum  sollertia,  protectioni  nostr^  accuratius  commendauit.  Hinc  est  quod  ecclesiam  de 
Kaphimberc,  a  pie  recordationis  comilibus  consanguineis  nostris,  Gotefrido  et  Ottone  fratre  eius,  patrino 
uidelicet  nostro  fundatam,  et  nobis  ob  amorem  diuine  remunerationis  ab  ipsis  commendatam,  memoriter 
tenentes,  uniuersis  imperii  fidelibus  presentibus  et  fu iuris  notum  fieri  uolumus,  quod  eandem  ecclesiam 
cum  personis  et  uniuersis  possessionibus  suis  in  nostram  protectionem  suscepimus,  ab  omni  iure  aduocatie, 
sicut  a  tempore  fundationis  sue,  ad  nostre  usque  felicitatis  tempora  permansit,  liberam  et  immunem  per- 
petuo  decementes  fore.  Ad  hec  quoque  ad  maiorem  eiusdem  ccciesi^  libertatem,  nulii  in  ea  ius  aduo- 
cati^  hereditarium  seu  feodale  recognoscimus,  neque  hoc  coram  imperiali  maiestate  nostra  quisquam  se 
credat  optinere.  Diuinf  quoque  remunerationis  intuitu,  ad  petitionem  religiosi  uiri,  Hermann!,  eiusdem  loci 
aenerabilis  abbatis,  concedimus,  ut  ab  omni  exactione  thelonei  de  propriis  bonis  suis,  tam  ecclesia  illa 


*)   Das  Kopialbnch  schreibt  iwar  ducentesimO|  dies  ist  aber  offenbar  ein  Schreibfehler |  da  1287  kein  Bischof  Bernhard  so 
Paderborn  lebte. 

t  .  '  Digitized  by ' 


\j00gle 


492  1187. 

puain  Wisilensis  Ali  subdita,  apod  insnlam  sancti  Sviperti,  absolaff  et  liberf  habeantar,  mdlomque  inibi 
persolaere  compellantur.  Qaod  ul  uerius  ab  omnibus  credatur  et  in  omne  euum  ioconnulsum  permaneat, 
preseutem  inde  paginam  conscribi  iussimus,  et  nostr^  maiestatis  sigillo  commoniri.  Statuimus  igitor  et  im- 
periali  auctoritate  sancimus,  ut  nulla  omnino  persona,  humilis  uel  alta,  secularis  uel  ecclesiastica,  Capem- 
bergensem  ecciesiam  in  quibuscumque  bonis  suis  molestare  audeat,  uel  aliquid  in  predicto  loco  ab  ea, 
seu  ab  ecclesia  Wisilensi,  theloneum  accipere.  Quod  qui  fecerit,  XX.  libras  auri  pro  pena  componat, 
quarum  medietas  imperiali  physco,  reliquum  oero  iniuriam  passis  persoluatur.  Huius  rei  testes  sunt.  Cfin- 
radus  Maguntine  sedis  archiepiscopus.  Rodulphus  Treuerensis  electus.  Rudulphus  Leodiensis  episcopus.  Bal- 
dewinus  Trajectensis  episcopus.  Cunradus  Wormatiensis  episcopus.  Fridericus  dux  Sueuie.  Lupoldos  dux 
Austrie.  Cfmradus  palatinus  Rheni.  Ludewicus  Langrauius  Thuringie.  Heinricus  comes  de  Seyne.  Willelmus 
comes  Juliacensis.  Otto  comes  de  Bintheim.  Comes  Heinricus  de  Arnisperc.  Comes  Heinricus  filius  eius. 
Wemherus  de  Bonlant.  et  alii  plures. 

Signum  domini  Friderici  Romanorum  Imperatoris  inuictissimi. 

Ego  Johannes  Imperialis  aule  Cancellarius,  uice  Cunradi  Maguntinensis  archiepiscopi  et  Germanif  archi- 
cancellarii,  RECOGNOVI. 

Acta  sunt  hec  anno  dominice  Incarnationis  M^C^LXXX^.VIR 
Indictione  Y«.   Regnante   domino    Friderico  Romanorum    Imperatore  (L.  M.) 

Gloriosissimo.  Anno  Regni  eius  XXX**  VI^.  Imperii  uero  eius  XXX^IUF. 
In  nomine  domini.  Datum  Wormatie  XII.  Kai.  Sept.  feliciter  Amen. 

Das  grosse,  mit  rothen  und  gelbea  Fäden  angehängte  Majestätssiegel  zeigt  den  Kaiser  in  seinem  Ornate 9  mit  Zepter  ond 
Reichsapfel,  auf  dem  Throne  sitzend,  mit  der  Umschrift:  Frideric*.  Dei  Gra.  Romanor.  Imperator  Augs.  f 


CCCCLXXIII. 

Aus  dem  Archive  zu  Kappenberg. 

.  j  ,  In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  Herimannus  ||  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus.  Labilis 
hominum  memoria  scripture  uiuacitate  fdcitur,  ne  pariat  obliuio  errorem,  error  turbationem.  Idcirco 
notum  facimus  omnibus  tarn  futuris  quam  presentibus,  fccisse  nos  concambium  cum  fratribus  Capenber* 
gensibus  in  hunc  modum.  Mansum  in  Ostwich  cum  suis  colonis,  duos  solides  deciraf  de  domo  Hersch, 
uiginti  nummos  de  Cohus,  duos  nummos  de  Holteburpe,  hec  ad  dominicaturam  nostram  quondam  perü- 
nentia  fratribus  Capenbergensibus  dedimus,  recipientes  ab  eis  et  dominicature  nostre  reconsignantes  molcn- 
dinum  in  Lünen  et  contiguam  domum  que  uocatur  mansus  Ricberti.  Preterea  sciendum  et  diligenter  me- 
morie  commendandum,  quod  fidelis  noster  Godefridus  de  Gemene  IUI.  solides  decim^  de  curti  Alstede  pro- 
uenientes  a  nobis  in  beneficio  habuit,  quos  et  ipse  cuidam  Vdoni  ministeriali  suo  concessit  Qui  Vdo  eos- 
dem  IUI.  solides  domino  suo  Godefrido  uoluntarie  resignauit,  adiuncta  sibi  manu  matris  sue,  que  similiter 
cessit  de  suo  iure  quod  uulgo  dicitur  Liftut.  Factum  est  hoc  apud  REken  in  nostra  presentia,  presenti- 
bus  eiusdem  Godefridi  hominibus  et  aliis  quampluribus.  Deinde  Godefridus  eosdem  Uli.  solidos  nobis  re- 
signauit,  pro  eo  ut  ecclesie  Capenbergensi  .concederemus  eos.  Nos  itaque  fratribus  Ulis  debilf  patemitatis 
affectu  inclinati,  sepedictos  IUI.  solidos  decirae  de  curti  Älstede,  ecclesie  Capenbergensi  ob  benignam  nostri 
in  perpctuum  reeordationcm  donauimus.  Vt  igitur  duo  hec  capitula,  uidelicet  commutationis  et  donalionis, 
nulla  umquam  tcmporum  longitudine  in  incertum  deuolui  ualeant,  hoc  scripture  testimonium  sigillo  nostro 
iussimus  insigniri,  pontyficali  auctoritate  excommunicantes  omnem  hominem,  qui  hec  cassare  temeraria  pre- 
sumptione  temptauerit.  Et  hü  testes  qui  presentes  erant.  Svetherus  de  Dingede.  Albertus  dapifer.  Ber- 
nardus  Werence,  et  frater  eins  Gerlacus.  Johannes  de  Duhnene.  Brunsteinus.  Rutgems  de  Bylleürbete. 
i-  ^Digitized  by  V^OOQlC 


1187  —  1188.  493 

Albertus  de  Au^cke.  Euerbardiis  uäUcos  de  Werne.  Rodolphus  de  Heinbiiuele.  Beräardus.  Beroardos  de 
Pykenbruch. 

Acta  snnt  hec  anno  dominice  incarnationis  M*'C*^LXXX*'VIP. 

Das  Siegel,  mit  rothen  Faden  aogehaogt,  ist  wie  an  den  nachstTorhergebenden  Urkunden. 

CCCCLXXIV. 

In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Tetmarus  Dei  gratia  Hindensis  episcopus.  Omnis  actus  et 
omne  opus  quocumque  ad  futuram  posteritatem  extenditur,  necesse  est  scriptorum  testimonio  notari,  et 
priuilegiorum  auctoritate  roborari,  ne  in  posterum  aliquorum  malignantium  inprobitate  possit  annullari.  Qua 
propter  tarn  futurorum  quam  presentium  uniuersitati  fidelinm  innotescat,  qualiter  uos  pro  modulo  nostro 
uenerabilium  antecessorum  nostrorum  episcoporum  uestigia  sequentes,  qui  ecclesiam  sibi  a  Deo  commis- 
sam  suis  laboribus  et  rebus  ampliauerunt,  omnia  predia  matronf  cuiusdam  Mathildis  nomine  de  Riki- 
linke,  heredibus  et  coheredibus  ipsius  consencientibus  et  collaudantibus,  comparauimus,  et  pro  pecunia 
ipsis  exsoluenda,  communi  uoluntate  et  consilio  nostr^  ecclesi^,  fratribus  nostris  beati  Martini  domum 
quandam  in  Ovihusum,  mansis  tribus  excultam,  que  nobis  libera  et  Ordination!  nostre  uacabat,  pro  uiginti 
octo  marcis  examinati  argenti  ad  prebendam  ipsorum  cum  decimatione  dedimus,  et  sie  pecuniam  ab  ipsis 
acceptam,  quam  ex  elemosinis  pauperum  coUegerant,  iam  dicte  Mathildi  exsoluimus.  Preterea  sciendum, 
quia  sollicite  inportunitatem  aduocatorum  intuentes,  que  iam  contra  libertatem  ecciesiarum  nimis  inualuit, 
hoc  de  aduocatia  ordinauimus,  ut  prorsus  in  predictis  bonis  Ovih.  nullus  sit  aduocatus,  nisi  quem  unani- 
mitas  fratrum  elegerit.  Si  autem  hoc  ita  contigerit,  quod  idem  aduocatus  in  prenominatis  bom's  ecciesie 
fratribus  et  uillico  grauis  et  inportunus  esse  uoluerit,  deponatur,  et  sine  contradictione  alicuius  ex  discre- 
'tione  et  consilio  fratrum  alter  substituatur.  Ergo  ut  h^c  donatio  a  hullo  umquam  possit  infirmari,  scripti 
nostri  testimonio  firmauimus,  sigilli  inpressione  communiuimus,  testibus  idoneis  corroborauimus,  nee  non 
quicunque  infirmare  temptauerit,  ipsum  anathematis  uinculo  innodauimus.  Hec  sunt  nomina  testium.  Wem- 
herus  maioris  ecciesie  prepositus.  Conradus  decanus.  Reinhardus  presbiter.  Wolcmarus  presbiter.  Conradus 
diaconus.  Heremannus  presbiter.  Nidhunc  diaconüs.  Liudoldus  subdiaconus.  HQdeboldus  diaconus.  Lefhardus 
subdiaconus.  Otto  diaconus.  Lefhardus  subdiaconus.  Thidericus  subdiaconus.  Conradus  subdiaconus.  Hein- 
ricus  subdiaconus.  Wluerus  subdiaconus. 

Reinboldus  presbiter.  Ramwardus  presbiter^  Willems  subdiaconus.  Godefridus  subdiaconus.  Suithardus 
subdiaconus.  Item  hec  sunt  nomina  militum  ecciesie.  Widikindus  aduocatus.  Heremannus  de  Arnheim.  Rein- 
bertus  et  frater  eins  Liudengerus.  Nomina  uero  ministerialium  hec  sunt.  Thethardus  Wicgrauius.  Ermenolt. 
Hartbreth.  Alexander  et  frater  eins  Meinfrit.  Amolt  camerarius  et  frater  eins  Thethart  Othelric.  Reinbolt 
et  frater  eins  Thethart.  Simar  et  frater  eius  Yastmar.  Thethart  Rado.  Heinric  et  frater  eins  Liudolf.  Hfc 
igitur  afSrmatio  facta  est  Anno  incarnationis  dominice  M.C.LXXX.yU.  Indictione  V.  Concurrente  III. 

Das  Siegel  ist  terloren  gegangen,  —  Das  Abgesetzte  i«t  aaf  die  Rückseite  der  Charte  geschrieben. 

CCCCLXXV, 

Henricus  Dei  gratia  Romanoram  Imperator  et  semper  a^gustQs.  Ad  etemi  regni  premiam  et  tempo- 
ralis  imperii  incrementum  nobis  proficere  non  ambigimus»  si  ad  loca  diuino  cultui  erigenda  subsidium  pre- 
bere  curauerimus,  ad  personarum  utilitatem  et  commodum,  que  in  locis  dictis  Deo  debebuot  famulari.  Ad 
noticiam  omniiom  igitur  fidelium  imperii  deuenire  uolumos,  quod  nos  pro  salate  anim^  nostre  terram  curie 
noistre  Tremonie  adiaicentem,  que  qulgariter  Koniiigescamp  nuncapatur»  libere  dedimps  ad  con^ractionem  t 
Cod.  dipl.  hial.  Wcst&L  !!•     •  25  Digitized  by  V^OOglC 


4M  *     iiS8. 

officioamm  monagferii  qaod  3nden  doximus  construendam,  et  ad  religiosaram  penKmamm,  que  ibi  deoo- 
tum  Deo  exbibebant  obsequiam,  sustentacionem.  Vt  aotem  hec  nostra  donacio  omni  euo  dicto  monasterio 
firma  permaneat,  et  nnllorum  mulatione  rescindatar,  preseotem  cartam  scribi  jussimus  et  sigUlo  nostro 
communiri.  Si  quis  igitar  huic  concessioni  nostre  contrarius  extiterit,  indignationem  nostram  se  nouerit  in- 
cursurum.  Acta  sunt  hec  presentibus  Wolfchero  Patauiensi  episcopo.  Ottone  Spirensi  episcopo.  Cänrado 
comite  palatino  de  Reno.  Hugone  comite  palatino  de  Tuingen.  Ludewico  comite  de  Odingen.  Ruperto  de 
Dome.  Cilnone  de  Menzenberch.  Marquardo  dapifero,  et  aliis  quam  pldribus.  Datum  Spiro ,  anno  dominice 
incamationis  M«  C»  LXXXVIIR  X«  Kai.  Aprilis. 

Das  angehängte  groate  kaiserliche  Siegel  ift  sehr  beschädigt. 

CCCCLXXVI. 

In  nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinita tis.  ||  Phylippus  diuina  fauente  dementia  Coloniensis  archiepisco- 
pus,  Omnibus  Christi  fidelibus  tarn  presentibus  quam  futuris  in  perpetuum.  Quoniam  olficii  nostri  ratio 
exigit,  ut  opera  pietatis  siue  a  nobis  siue  ab  aliis  perpetrata,  per  nos  corroborentur,  idcirco  factum  de 
quo  ad  presens  agitur,  nostra  auctoritate  confirraare  necessarium  duximus.  Notum  igitur  esse  uolumus 
Omnibus  Christi  fidelibus  tam  futuris  quam  presentibus,  quod  cum  ecciesia  beat^  Walburgis  apud  Sosatiam 
a  curte  nostra  in  Gelmene  in  loco  qui  Spreyth  dicitur,  quedam  bona  teneret,  de  quibus  annuatim  XXXt>. 
solides  Sosaciensis  monet^  solui  oportebat,  nos  hanc  pensionem  quoadusque  uiueremus,  eidem  ecclesie 
remisimus.  Postmodum  uero  considerata  inopia  et  egestale  sororum  ibidem  Deo  seruientium,  predicta  bona 
cum  communi  consensu  priorum  Coloniensis  ecclesi^,  quorum  nomina  inferius  scripta  inueniuntur,  supra* 
dicte  ecclesi9  beate  Walburgis  perpetuo  libcre  possidenda  donauimus.  Vt  autem  hec  rata  et  inconuulsa 
permaneant,  presentem  inde  paginam  conscribi  et  sigilU  nostri  corroboralione  muniri  fecimus.  Statuentes 
et  sub  districto  anathemate  precipicntes,  ne  quis  contra  hoc  factum  nostrum  ire  uel  illud  infringere  pre- 
sumat  Quod  si  quis  facere  attemptauerit,  omnipotentis  Dei  et  beati  Petri  offensam  incurrat  et  perpetuo 
anathemati  uisi  resipuerit  se  subiacere  cognoscat.  Huius  rei  testes  sunt.  Bruno  maior  in  Colonia  prepo- 
situs.  Adolfus  maior  decanus.  Lotharius  Bilnnensis  prepositus.  Godefridus  sancti  Gereonis  prepositus.  Cun- 
radus  prepositus  sancti  SeuerinL  Thirricus  prepositus  sanctorum  apostolorum.  Bernardus  prepositus  Susa- 
ciensis.  ^Iricus  capellarius.  Pylegrimus  decanus  Susaciensis.  Henricus  comes  de  Arnisberg,  et  iilii  eius  Ben- 
ricus  et  Godefridus.  Amoldus  et  Fridericus  comites  de  Althena.  Herimannus  comes  de  Rauensberg.  Henri- 
cus comes  de  Dale.  Henricus  de  Volmudsteine  et  Gerardüs  frater  suus.  Gozwinus  de  Volmudsteine.  Heri- 
mannus Scoltetus  Sosatiensis.  Thimo  Sosatiensis.  Brusteynus  Sosatiensis.  Reinbodo  Sosatiensis.  Eckebertus 
de  Anlogen.  Conradus  frater  suus.  Acta  sunt  h^c  anno  incamationis  dominice  M^  C^.  LXXXVHI^.  Indictione 
Via.  Regnante  Friderico  Romanorum  Imperatore  Augusto,  et  filio  eius  rege  Henrico.  Anno  presulatus  nostri 
XXmo.  Datum  Colonie  Nonas  Julii. 

Das  Sieg«l,  welches  mit  rotben  und  grünen  Fäden  angehängt  war,  ist  Terloren  gegangen. 

CCCCLXXVII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Bernhardus  Dei  gratia  Paderburnensis  episcopus,  ecclesie 
beati  LiborK  in  Paderbuma,  in  perpetuum»  ameN.  Notum  sit  omnibus  Dei  fidelibus,  presentibus  et  futuris, 
quoBiodo  sub  nostra  presentia,  Conradus  de  Sconenberich  cum  uxore  sua  Margarita  et  fiiiis  suis  onmibus 
quos  tunc  susceperdtj  Bertoldo  scilicct,"  Hoiero  et  Bernharde^  predium  suuro  in  Jauenhnsen,  numeratis 
sibi  quadraginta  maröH  Coloniensis  mone«e,  quas  Bernhardus  prepositus  ecdesif  apostoloram  Petri  et  A»- 
dree  in  Paderbuma^fÄtribbs  maioris  capituli  ...  in  testameoto  reliquit,  fcclesif  beati  L^orhiure'Ji^^ 

i.L  .^igjlized  by 


tatis  ^erpeUio  possidendnin  oontradidit.    Vennn  quia  nichil  adeo  firmQt  coQstilatom^  ad  qnod  non  laboret 

calumpoia  dissoluendum,  memores  eius  quod  lex  dicit,  ueile  non  creditur  qui  patris  obsequium 

potest  nolle  qui  potest  et  uelle,  a  Coorado  ad  habundantem  cautelam  hoc  exegimus,  quatiiius  pro  Giiis 

constitutis,  suffioientem  exponeret  cautionem,  ne  tpsi  annos  pupillares  traiisgres»,  donationem  ipsam 

800  •  .  .  reuocarent  Conradus  igilur  sincere  et  fideliter  indempDitati  ^cclesi^  cupiens  proaidere,  Widekin- 
dum  de  Waldekke,  Bernhardum  de  Lippia,  Helyam  et  Tyemarum  de  Buren,  Wernherum  de  Brachel, 
Vdonem  de  Wethea,  Gernandttm  de  Netelbike,  pro  filiis  suis  fideiussores  constituit.  Qui  in  presentia  be^ 
neficiatorum,  rainisterialium,  cleri  et  populi  nostri,  datis  dextris  et  fide  interposila,  in  manu  nostra  et  Wi* 
dekindi  aduocati  nostri  promiserunt,  se  filios  predicti  Conrad!  fideli  ac  studiosa  ad  hoc  exhortatione  inda- 
cere,  ut  ipsi  spacio  pupillaris  etatis  emenso,  iam  dictam  donationem  ratam  haberent,  eamque  sua  ratiha- 
bitione  omnibusque  sollempnitatibus  quas  iura  terre  nostre  in  huiusmodi  oontractibus  exigunt^  in  comitata 
quo  situm  est  predium  contirmarent,  ueUsi  eos  ad  id  faciendum  inducere  non  ualerent,  ipsi  omne  dam- 
pnum  f  cclesie  inde  proueniens  de  suo  rastituerent.  Ad  hec  etiam  ut  ecclesie  pleno  esset  et  caute  proui- 
sum,  iam  sepe  dictus  Conradus  decimam  Thesion  in  manu  nostra  resignauit,  eamque  pariter  cum  uxore 
sua  Margarita  sub  tali  condicione  recepit,  quod  si  prefata?!  donationem  modo  quo  dictum  est  confirmari 
non  contingeret,  filii  sui  iam  nati,  quorum  nomina  supra  scripta  sunt,  seu  postmodum  nascituri,  eandem 
decimam  iure  feodali  non  possent  petere,  neo  episcopus  Paderburnensis  eam  ipsis  dare,  sed  loco  predii 
in  Tauenhusen  fratrum  stipendiis  aggregare  deberet  Verum  ut  negocium  hoc  tam  sollempniter  consum* 
inatum,  maioris  fulciretur  stabilitatis  suffragio,  donationem  hanc  auctoritatis  nostre  banno  confirmauimu^ 
eiusque  famam  posterorum  memorie  in  presenti  scripto  transoiisimos.  Acta  ,sunt  hec  anno  incarnationis 
Domini  M^.  C®.  LXXX®.  VHP.  indictione  Via.  Kai.  Decembris,  feria  V*.    Testes  huius  rei  sunt.  Heinricus  Pa- 

derborncnsis  abbas.  Nicolaus  Hersvilhcshusensis  abbas in  campo  sancte  Marie  abbas.  Thyodericus 

plebanos  Paderburnensis.  Rodolf  de  Stenuorde  et  filius  eius  Ludolfus.  Helias  de  Buren.  Liudolf  de  Osda- 
gössen,  etc.  *)  Vdo  de  •  .  .  et  Hereman  filius  eius»  qui  presentes  contestabantur,  se  idem  predium  iure 
feodali  possedisse  et  sponte  resignasse.  AiFuerunt  preterea  quam  plures  tam  de  clero  quam  de  populo, 
tam  de  ministerialibus  quam  de  nobilibus. 

Die  Charte  ist  sehr  beschädigt,  uod  das  Siegel,  welches  angehängt  war,  verloren  gegangen. 

CCCCLXXVIIL 

Aas  dem  rothen.Bucbe  des  Stifts  St.  Maufitz. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus. 
Quod  subdilis  nostris  commodum  vel  utilitatcm  inducere  potest,  ampliare  libenter  eis  et  stabilire  intendi- 
mus.  Inde  est  quod  uniuersis  Christi  fidelibus  presentibus  et  futuris  innotescere  volumus,  quomodo  dilecti 
nostri  ecclesie  sancti  Mauricii  Canonici  nos  adcuntes  sua  nobis  relatione  insinuaucrunt  de  predio  quod  apud 
ipsos  antiquum  dicitur,  in  cuius  parte  fundata  est  ecciesia  et  site  sunt  domus  claustrales  cum  aliquot  pau- 
perum  tuguriis,  pars  eUam  qu^  inculta  vacat,  sicut  ab  ipsis  didicimps,  a  prioQO  illius  loci  fundatore  felicis 
memoria  domino  Friderico  episcopo,  familiaribus  fratrum,  pascuis  et  aliis  ipsorum  necessitatibus  hbere  de- 
putata  est,  Asserentes  igitur,  se  non  ociose  timere,  ne  iam  dictum  predium  in  grauamen  et  molestiam  $ui 
per  vim  quandoque  laicis  traderetur  possidendum,  deuota  supplicatione  a  nobis  et  a  dilecto  cognato  nor 
stro  Herimanno  tunc  illius  loci  preposito  impetrare  studueruut,  ut  pro  Oeo  et  suis  orationibus  partem  eius- 


*)   Es  trerden  hier  noch  mebrere  ZeiigMi  namhaft  gemacht ,  müMen  aber  hier  üh«rgangen  werden,  da  i&re  Natilen,  wegfn 
.2dNtö#pn(  der  Charte  9  nip^t  Tollstävdig  an  ermitteln ,  nnd  6kb  noch  lesb^raa  Ftagtnept«  dernlNa  f^^P  \Teft|i-ii|od. 

23*'         DigitizedbyVjÖOglC 


496  ^'  itdg. 

dem  predii  qoe  est  ultra  domns  claostrales»  ubi  versus  orientem  porrigitur,  cum  tagnriis  in  eo  positis» 
arandi»  fodiendi  et  in  nsum  säum  conuerlendi  licentiam  concederemus.  Nos  itaqne  iastam  peticionem  ipso- 
rum  lai^e  admittentes ,  cognato  nostro  Herimanno  preposito  beniuole  consentientie,  prefatnm  predium  arandi, 
seminandi  et  a  laicis  redimendi,  sicut  inhabitantes  tuguria  de  Capitulo  eam  recipiant,  absolutam  indulsimos 
facultatem,  quatenus  nostre  bone  voluntatis  merces  ibidem  utriusque  nostrum  memoria  perpetuo  habeat^r. 
Hoc  autem  rationabUe  factum  nostrum,  ut  apud  posteros  nostros  inconuulsum  perseueret,  auctoritate  apo- 
stolonim  Petri  et  Pauli  et  nostro  banno  cum  imagine  cere  nostre  perpetuum  roboramus.  Acta  sunt  heo 
anno  dominice  incamationis  M.G.LXXX.VIIL  Indictione  VI.  presidente  sancte  Romane  sedi  domino  demente 
papa  tercio,  Regnante  gloriosissimo  Romanorum  Imperatore  Friderico  et  conregnante  sibi  serenissimo  filio 
sao  Henrico,  presentibus  viris  honestis  clericis  et  laicis,  quorum  nomina  hec  sunt.  Clerici.  Herimannus  pre- 
positus  sancti  Mauricii.  Theodericus  prepositus  sancti  Ludgeri.  Franco  prepositus  sancti  Paali.  Marter  Hen- 
ricus.  Engelbertus  custos  sancti  Mauricii.  Laici.  Comes  Symon  de  Teckeneburg.  Rudolphus  de  Stenuorde  et 
filius  suus  Ludolphus«  Bemhardus  Werenzo.  Albertus  dapifer.  Thiemmo  pincerna.  et  alii  plures. 

CCCCLXXIX. 

Aus  dem  Archive  sa  Kappenberg. 

In  nomine^  sancte  et  indinidue  Trinitatis.  |{  Herimannus  Dei  gratia  Honasteriensis  ecciesie  episcopus. 
Ecciesiarum  paci  utiliter  tunc  consulitur,  quando  earum  possessiones  uiuacis  scriplure  testimoniis  roboran- 
tur.  Eapropter  notum  facimus  tam  futuris^uam  presentibus  Christi  fidelibus,  quod  quidam  Cunradus,  cum 
ih  beneficio  haberet  a  Johanne  de  Dulmene  decimam  in  Ostwich  de  domo  ad  hospitale  Capenbergense 
pertinente,  et  in  monte  de  domo  que  uocatur  Eluerici,  suo  eam  doraino  sponte  reddidit,  idemque  Johan- 
nes de  Dulmene  nobis  eam  nichilorainus  uoluntarie  resignauit,  eins  videlicet  rei  gratia,  ut  eam  fratribus 
Capenbergensibus  concederemus.  Nos  igilur  religiöses  quosque  promouere  semper  cupientes,  decimam  de 
iam  dictis  mansis  prouenientem,  nobis  legitime  ordine  resignatam,  ^cclesie  Capenbergensi  in  perpetuam 
possessionem  concessimus.  Quam  concessionem  auctoritate  nostri  firmamus  oflicii,  simulque  omnem  deci- 
inationem  quam  habent  idem  fratres  de  Capenberg  in  parrochya  Bure,  ubi  et  ipsam  ecclesiam  nos  eis 
regendam  commendauimus,  banno  beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  ac  nostro  communimus,  presentem 
conscriptionem  sigilli  nostri  impressione  roborantes,  ut  si  quis  postmc^dum  temerario  ausu  hiis  contraire 
tcmptauerit,  ille  ut  ecciesiastici  iuris  sacrilcgus  pcruasor  excommunicationi  subiaceat.  Et  hü  testes  con- 
cesse  decime  de  Ostwich  et  de  domo  Eluerici.  Capellani.  Symon  et  Heribordus.  Ministeriales.  Thyemo  de 
Ludenchusen.  Cunradus  pincerna.  Brunstein  filius  Thyetmari  pinceme.  Actum  anno  dominice  incamationis 
MoCoLXXXoYfflo.  Indictione  YII«. 

Das  Siegel,  mit  PergamenUtrelfen  angehängt,  wie  an  den  nä'chstTorhergehenden  Urkunden. 

CCGGLXXX. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  1|  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  ecciesie  episcopus 
secuhdus,  monasterio  campi  sancte  MARIE  in  perpetuum  AMEN.  Quouiam  in  subueniendo  pauperibus 
Christi  promeretur  eterne  beatitudinis  sänctitudo,  dum  adhuc  uacat  satagendum  est  nobis  operibus  pietatis, 
pro  tante  benedictionis  participio.  Quapropter  notum  esse  cupimus  fidelium  uniuersitati  tam  presentiom 
quam  futurorum,  nos  intuitu  salutis  eterne  contulisse  nouelle  plantationi  campi  sancte  Mari^  curtim  in  Wa- 
denhart cum  omnibus  attinentiis  suis,  quam  Herimannus  cum  fratre  sao  Henrico  de  Ritthenberc,  cum  a  me 
feodali  iure  tenuissent,  pariter  resignauerunt,  consentiente  auia  ipsorum  doraina  Giisla  de  Stronberch.  Illud 
iqooque  necessario  dmumus  adiciei»dum,  quod  Herimannus  frater  Soetiieri,  dum  se  in  prelSflita  carte  caosa- 

retur  «liqtiid  iaris  habere,  pro  habundantiori  cautda,  prestitis  sibi  bmeficüs  et  datis  ia^pet  daabtis  mar- 

^  -  '  ^  Digitized  byVjil 


1188.  497 

eis,  penitQs  ab  huiusmodi  iuris  exactione  cessauit.  Sed  et  Widekindus  aduocatus  de  Rethe  nobis  resignans 
domum  quandam  in  Bukinken  et  alteram  in  Thorephorne,  predicto  cenobio  in  subsidium  et  consolationem 
inopie  sae  tradi  postulauit,  quod  a  nostra  benignitate,  stcut  decebat,  incunctanter  obtinuit.  Preterea  Con- 
radus  de  Stronberch  decimam  in  Euerinchusen  et  Dichusen  et  quorundam  agrorum  adiacentium  in  Asne 
et  Hodinchosen,  soluentem  annuatim  Septem  solides  et  dimidium,  nobis  libere  resignauit,  quam  Bernhardus 
de  Lippia  titulo  prefate  ecciesie  de  manu  nostra  suscepit.  Sed  idem  Conradus  a  plebano  de  Hoswinkele 
Euoruuino  XIL  marcas  pro  decime  su^  recompensatione  reeepit*)«  Et  quoniam  instar  sacrilegii  est,  ut  in- 
stitutis  sedis  apostolice  quispiam  contradicat,  qui  semper  obtinere  debent  inuiolabilem  firmitatem,  maluimus 
mandatis  apostolicis  humiliter  obedire,  quam  scelus  ydolatrie  sub  acquiescendo  incurrere.  Concedimus 
ergo  prefato  monasterio  campi  sancte  Marie  deeimas  de  noualibus  uel  de  aliis  terris,  quas  propriis  mani- 
bus  uel  sumptibus  excolunt,  seu  de  nutrimentis  animalium,  infra  terminos  diocesis  nostre.  Hoc  enim  gene- 
raliter  indultum  est  omnibus  ecclesiis  Cisterciensis  ordinis,  sicut  in  apostolicis  decretalibus  epistolis  inueni- 
mus.  Acta  sunt  h^c  anno  domiuic^  iucamalionis  M^.  C^.  LXXX^  YIIR  Indictione  VlI».  Huius  rei  testes  sunt. 
Bernhardus  maior  prepositus.  Herimannus  sancti  Mauricii  prepositus.  Magister  Henricus*  Bernhardus  de  Lip- 
pia. Godefridus  de  Sconebeke.  Bernhardus  Werence.  et  alii  quam  plures. 

Das  mit  rolhea  and  grüoen  Fädeo  angehängte,  rüthlich  gefärbte  Siegel,  ist  schon  beschrieben« 

CCCCLXXXI. 

Ans  dem  Fürstlich  Bentbeim-Rbedaischen  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidve  Trinitatis.  ||(E)go  Hermannus  Dei  gratia  Monasteriensis  ecciesie  episco- 
pus  secundus.  Notum  sit  omnibus  tarn  presentis  quam  futuri  eui  fidelibus,  nobilem  quendam  terre  nostre 
Wernherum  de  Dhuleberge  et  eius  fratres  Waltherum  et  Wilhelmum,  domum  quendam  que  Biginkhof  di-* 
^citur,  quam  Dei  gratia  hereditarioque  iure  posscderant,  ecciesie  beate  MaRie  sanctique  LavRentii  martyris 
in  Claroholto,  preposito  Ermewardo  et  fratribus  ibidem  Deo  seruientibus,  pro  XL.  marcis  consensu  here- 
dum  suorum,  presente  aduocato  nostro  Rodulfo  et  suscipiente  eadem  bona,  legitime  uendidisse,  ea  scilicet 
pactione,  ut  ecciesie  Ostenuelde  dicte,  XII.  modios  ordei  minoris  mensure,  ob  memoriam  predecessorum 
suorum,  sicut  ex  antiquo  serualum  est»  singulis  annis  persoluant.  Postea  uero  preposito  Friderico,  suc- 
cessori  prenominati  prepositi  E.  felicis  memorie»  agros  quosdam,  qui  eidem  domui  competentes  et  uicini 
erant,  a  ministeriali  nostro  Odhelrico  de  Ostenuelde,  qui  eosdem  a  me  in  beneficio  tenebat,  datis  sibi 
Xn.  marcis,  mihi  resignatos,  ob  remedium  anime  mee  in  prebendas  fratrum  contradidi.  Quia  ergo  nostri 
officii  nostrcque  salutis  esse  certum  habemas,  Deo  seruientes  ipsius  adiutorio  promouere,  sub  anathematis 
interminatione  statuimus,  ut  nullus  in  eodem  predio  et  omnibus  attinentibus  iniusta  inuasione  aliquid  presu- 
mat  exercere,  nisi  iusta  commutatione  acquisierit.  Et  ut  hec  rata  et  inconuulsa  nunc  et  in  posterum  per- 
maneant,  presentem  paginam  conscribi  et  sigilli  nostri  impressione  roborari  feci.  Subscriptis  idoneis  testi- 
bus.  Bernhardus  prepositus  maior.  Franco  uicedominus.  Thidericus  de  Angaria.  Heinricus  de  Borken.  Nobi- 
les.  Sigebodo  de  Dwergene.  Alhart  de  Dhriguorden.  Ministeriales.  Ludolfus  de  Beueren.  Lutbertus  de  Wale- 
garden. Heinricus  de  Lcgtlen.  Rotgerus  Scrage.  et  alii  quam  plures.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incama- 
tionis  MC.  octogesimo  VIII^  Presidente  sedi  apostolice  demente,  regnante  Romanorum  rege  Friderico. 
Pontificatus  nostri  anno  XV^« 

Das  mit  Pergamentstreifen  angehängte  Siegel  ist  schlecht  abgedruckt,  und  scheint  auch  dem  Stempelschneider  Tcrun« 
glückt  SU  sein,  daher  es  sich,  so  viel  bis  jetzt  bekannt,  an  keiner  andern  Urkunde  dieses  Bischofs  mehr  findet.  Es 
ist  elliptisch,  etwas  schüsseiförmig,  zeigt  den  sitzenden  Bischof  im  Ornate  und  in  einer  kurzen,  gedrungenen  Figur, 
nnd  die  Umschrift,  In  einer  kleinen,  scharfen  Majuskel,  durch  die  Fiisse  des  Bischofs  in  zwei  Reiben  getbeilt:  Heri- 
mannus Di.  G — ^Ba.  Monas.  Eq9.  Sads.  f  (In  den  Worten  Epc  and  Scds  stehen  nehmlich  p  and  c  verkehrt.) 


*}   Von  hier  an  ist  die  Original  •Urkunde  sehr  beschädigt,  daher  der  Text  aus  dem 


Eopidb-cb.  ergfin^^^  ^^  GoOglC 


498  i*««« 

CCCCLXXXII. 

Aus  dem  Fürstl,  Salm-Horstmar'tchen  Archive« 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secnndus. 
Ea  que  prouida  et  necessaria  ordinatione  circa  nuroerum  in  cenobio  Asbeken  recipiendarum  dominanim 
staluimus  rata  et  inconuulsa  perraanere  uolentes,  scriptis  imprimere  et  raemorie  tarn  presentium  quam  futu- 
rorum  committere  decreuimus.  Considerantes  itaque  qaod  propter  instantiam  precum  nobilium  ac  poten- 
tium,  qui  sine  grauaminis  offensa  non  de  facili  poterant  repelli,  si  non  auctorilatis  nostre  inhibitioue  dare- 
tur  obuiari,  numerus  dorainarum  in  predicto  cenobio  de  die  in  diem  crescebat,  ita  ut  nee  locus  in  choro 
uel  dormitorio  ad  eas  recipiendas  sufBceret,  et  in  refectorio  uitf  necessaria  ex  parte  maxima  ipsis  defice* 
rent,  placuit  ut  certum  numerum  eis  prescriberemus,  supra  quem  nullam  adici  personam  firmiter  prohibe- 
remus.  Statuimus  igitur,  quod  inuiolabiliter  seruari  uolumus,  ut  supra  XL.  personas  nulla  in  predicto  reci- 
piatur  cenobio,  sed  cum  secundum  natur^  dcbitum  per  obitum  alicuius  hunc  numerum  contigerit  minui, 
in  locum  uacantem  altera  persona  potent  assumi.  Postquam  uero  ecclesie  eiusdem  edificia  et  ofGcine  ex 
integro  fuerint  consummate  et  perfecte,  libero  eiusdem  conuentus  arbitrio  relinquimus,  si  hunc  personarum 
numerum  uelint  obseruare,  uel  admodum  paucas  adicere.  Hec  autem  sicut  rationabiliter  ordinauimus,  sie 
etiam  firmiter  et  irrefragabiliter  teneri  precipimus.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incamationis  M®.C*.LXXX®VI1I*'. 

Dai  mit  Pergamentstreifen  auf  die  Charte  geheftete  Siegel  ist  zerstört. 

CCCCLXXXIII. 

Aus  dem  Fürstl.  Salm -Horstm arischen  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidu§  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundos. 
Cum  uniuersis  in  unitate  fidei  nobis  unitis  eiusdem  quam  gratis  accepemus  grati§  dona  gratanter  impertiri 
debeamus,  eis  tarnen  potissimum  karitatem  benignitatis  sinum  aperire,  magisque  sereno  necessarie  proui- 
sionis  oculo  diligenter  illos  uolumus  respicere,  quos  per  filialis  subiectionis  obedientiam  in  spiritus  contri- 
tione  et  corporum  atritione  sub  atritiori  commissione  diuina  nobis  commendauit  dispensatio.  De  quorum 
consortio  ecclesie  in  Asbeche  uenerabile  coUegium,  sicut  proteclionis  nostre  in  omnibus  prestolatur  presi- 
dium,  et  in  rebus  ecclesie  suc  conquirendis  ac  conseruandis  noslrum  aduocat  consilium  et  auxilium,  sie  et 
nos  patern^  procurationis  diligentia,  tam  et  etatis  nostre  tempore  quam  in  post  agendorum  dierum  succes- 
sione  uniuersa  bona  eidem  ecclesie  a  Christi  fidolibus  contradita  uel  a  suis  procuratoribus  rationabiliter 
conquisita  salua  et  stabilia  uolumus  permanere.  Noucrit  igitur  fidelis  presentium  et  futurorum  memoria, 
quod  curtim  quandam  nomine  Graz  prenominate  ecclesie  in  Asbeche  prudens  ac  prouida  congregatio  ab 
eins  legitime  possessore  Meinrico  pro  quinquaginta  quinque  marcis  comparauit  et  conquisiuit,  et  tam  secun- 
dum ius  fori  quam  secundum  coiisuetudinem  lege  recte  ulenlium  reliquis  bonis  eiusdem  ecclesie  iusle  atti- 
tulauit  et  asscripsit.  Ne  ergo  quis  maligni  spiritus  instinctu  eandem  curtim  motu  temerario  inuadal,  uel 
quietam  possessionem  quam  in  ipsa  conuentus  ipse  ucnerabilis  obtinet  inique  perturbet,  sub  anathematis 
interdicto  precipimus.  Testes  autem  huius  rei  sunt  hü.  Hec  sunt  nomina  testium  nobilium.  Rodolfus  de 
Steinuorde,  aduocatus.  Godcscalcus  de  Helou,  et  Bernerus.  Heinricus  de  Ascenberch.  Gerardus  de  Hule- 
uelt  et  fratres  sui.  Euerhardus  et  Godefridus,  Hec  sunt  nomina  liberorum  de  comecia.  Gerahart.  Werenzo. 
Poppe.  Rolhwart.  Eppo.  Wlfart.  Thedericus.  Lambreht. '  Gozwin.  Herman,  Acta  sunt  hec  anno  dominice 
incarnaüonis  JP.C^LXXX^VIH^  Indictione  sexta.  Regnante  gloriosissimo  Romanorum  imperatore  Frederico 
semper  Aognsto,  et  couregnante  sibi  serenissimo  filio  suo  Heinrico  rege  iliustri.  Feliciten 

Das  Siegel,  in  weissem  Wachs  abgedruckt,  und  mit  Pergameotstreifen  auf  die  Charte  geheftet,  ist  das  bei  ilÜS  be» 

Digitized  byL^OOQlC 


1188.  499 

CCCCLXXXIV. 

In  nomine  sancte  et  indiaidue  Trinitatis.  ||  Ego  Bernardus  Dei  gratia  Patherburnensis  ecclesie  episco- 
pus,  monasterio  campi  Sancte  MaRie  in  perpetuum  AMBN.  Pleramque  uidemus  ecclesiarum  Dei  Jura  per- 
ditum  iri,  priuilegiorum  neglecta  presidiis.  Quapropter  ne  huiasmodi  negligencic  periculum  incorramus, 
oportet  nos,  quos  non  estiniator  meriti,  sed  gracie  largitor,  tanquam  speculatores  in  eminenti  digoatns  est 
constitoere,  nostri  nominis  et  ofBcii^ratione  sollicitius  adimplere.  Notum  sit  ergo  fidelium  uniuersitati  pre- 
sentinm  et  futurorum,  ecclesiam  in  Campo  Sancte  MaRie  decimam  in  Stapellage  et  Hursten  in  pacto  habere 
Sex  solidorum  annaatim  sohiendoram  in  festo  Sancti  Michahelis,  Epponi  cognomento  Mors  et  eins  succes- 
soribus  in  perpetaum,  consentiente  cooiite  Widekindo  in  Sualenberch,  a  quo  ipse  eam  tenuerat  in  bene- 
ficio,  annuente  etiam  coniite  Herimanno  de  Rauensberch,  qai  eandem  decimam  prefato  infeodauerat  Wi- 
dekindo, nostra  quoque  fauente  coniuentia.  Preterea  id  non  frustra  adiciendum  putauimus,  quod  iam 
dictus  Widekindus  a  nostra  beniuolentia  postulauit,  curtem  in  Stapellage  cum  ecciesia  ceterisqne  omoibus 
attinentiis  suis,  quam  legitima  donatione  in  remedium  anime  sue  contulerat  ecclesie  supradicte,  uidelicet 
Campo  Sancte  MaRie,  etiam  nostri  banni  auctoritate  eidem  ecclesie  constabiliri.  Quod  et  factum  est,  con- 
sentientibus  eiusdem  comitis  fratribus  Herimanno,  Yolquino,  Heinrico.  Si  quis  ergo  huius  nostr^  constitu- 
tionis  paginam  uiolare  presumpserit  in  futurum,  indignationem  Dei  omnipoteniis  et  apostolorum  Petri  et 
Pauli,  et  excommunicationis  nostre  sententiam  certissime  se  nouerit  incidisse.  Huius  rei  testes  sunt  Alt- 
mannus  maior  prepositus.  Volbertus  decanus.  Godescaicus  prepositus.  Bernhardus  de  Lippia  Rodolfus  de 
Stenuorde.  Conradus  de  Sconenberch.  Wernherus  de  Brakel  Conradus  Stapel.  Ludoldus  de  Osdagessen,  et 
alü  quamplures.    Acta  sunt  hec  anno  ab  incarnatione  Domini  Mo.C^.LXXX^.VIIl^.  Indictione  Vlllla. 

Das  mit  breiten  Pergamentstreifen  angehängte,  grosse  kreisrürmigc  Si(*gel  zeigt  die  sehr  sauber  geschnittene  Figur  des 
sitzenden  Bischof«,  in  der  rechten  Hand  den  Bischofsstab  haltend ,  in  der  linken  ein  cflTeoes  Buch  mit  den  Worten 
PAX  VOBIS.  Die  Umschrift  beisst:  Bernhardt  D'i.  Gr'a.  Patherbuniisis.  Eccl'e.  EpV.  f. 

CCCGLXXXV, 

Aus  der  Capaun'schen  Sammlung  etc. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis«  Th.  Mindensis  Episcopus.  Quccumque  ad  noticiam  future 
posteritatis  reseruantur,  necesse  est  et  iuste  racionis  modcramine  ordinari  ac  priuilegiorum  auctoritatibus 
roborari,  ne  malignancium  improbitate  ualeant  annullari.  Quapropter  omnibus  Christi  fidelibus  notum  faci* 
mus,  qualiter  Comes  Ludolfus  de  Dasle  pro  salutis  sue  ac  parentum  suorum  remedio,  Ecclesiam  in  SuU 
bicke  cum  suis  attinenciis  beate  Marie  in  Ouerenkerken  fideliter  offerendo  cum  consensu  et  collaudatione 
heredum  suorum  legitimorum  possidenda  contradidit,  curtemque  suam  in  uilla  cum  omnibus  ad  eam  per- 
tinentibus,  uidelicet  mansis,  mancipiis,  molendinis,  pratis,  pascuis,  siluis,  piscationibus,  uenationibus,  cultis 
et  incultis,  uüs  et  inuiis,  et  cum  omni  utilitate  quo  scribi  et  nominari  potest,  Preposito  in  Ouerenkerken 
ac  seruis  et  ancillis  Christi  fidelibus  beate, Dei  genilrici  in  eodem  loco  deseruientibus  in  usum  et  fructum 
et  proprietatem  perpeluam  pro  XI.  marcis  uendidit.  Verum  quoniam  se  totum  et  suos  coheredes  tutcioni 
sancte  Marie  subdere  ac  sibi  suisque  aput  filium  suum  patrocinari  semper  spcm  firmam  habebat,  ins  ad- 
uocaci^  super  prenominata  bona  et  omnem  utilitatem  inde  prouenientem  predicte  ecclesie  et  preposito  suis- 
que successoribus  pro  octo  marcis  specialiter  assignauit,  nee  quicquam  sibi  aut  suis  posteris  in  ea  pote- 
statis  aut  iuris  uendicauit,  nisi  forte  prepositus  consilii  gracia  aut  necessitatis  arbitrio  ipsum  inuitaret,  item 
absque  omnis  pregrauationis  molestia  ut  fidelis  adiutor  et  defensor  occurreret.  Nos  igitur  uiri  deuotionem 
et  Studium  bonum  circa  nos  et  Ecclesiam  nostram  considerantes,  et  ipsius  uoluntati  ac  pie  actioni  respon- 

dere  cupientes,  plenam  fratemitatem  iu  Ouerenkerken  eibi  et  uxori  sue,  fratri  et  liberis  suis  c&nc^imu&^T 

igi  ize     y  ^ 


20a  1188—1189- 

patrisque  ac  matris  ipsoram  semel  in  anno  memoriam  in  missa  animarum  et  nigiliis  fideliter  peragere  pro- 
misimus,  et  tolius  orationis  ac  laboris  in  Ouerenkerken  ipsos  participes  perpetuo  facimus.  Pecuniaraqne 
SIC  acceptam  partim  in  peregrinationis  labore  Jherosolimam  eundo  predictus  Ludolfus  expendit,  reliquum 
uero  sancto  Domini  sepulchro  obtulit.  Et  ne  quis  presumendo  donalioni  huic  et  ordinationi  contraire  tem- 
ptauerit,  Sigilli  nostri  impressione  commonimus,  testibus  roboramus  et  ex  utriusque  partis  beneplacito  aucto- 
ritate  apostolica  et  nostra  sub  anathematis  districtione  prohibemus.  Testes  hii  sunt  Ludolfus  Capellanos 
Episcopi.  Bertoldus  sacerdos.  Reinoldus  de  Geteueburch.  Lambertus  de  ^ulbike.  Hermannus  de  Meinhusen  ^). 
Nobiles  uero.  Hermannus  de  Arnheim.  Adolfus  de  Ectorpe.  Thethardus  dapifer.  Thethardus  de  Wedechin. 
Meinhardus  de  Stromberge.  Heinricus  de  Bucsele.  Eustachius  de  Vorenholte.  Woltherus  Magnus.  Ludegerus 
de  Schowenburch.  Hartwicus  de  Homburche.  Rauen  de  Corbeia.  Gerlagus  de  Mandelbike.  Hermannus  de 
Dasle.  Conradus  Casemar.  Heinricus  de  Stackenbike.  Ludolfus  de  Milinchusen.  Woltherus  de  Ösen.  Meinzo 
de  Ouerenkerken.  Tankewardus  de  eadem  uilla.  Elucricus  et  Luderus  de  Sulbike.  Theodericus  de  Wacker- 
felde. Et  alii  quamplures.    Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M^.C^.LXXX^Vni^. 

CCGCLXXXVL 

E  Mss.  Heoseleri. 

A.  Dei  gratia  Osnaburgensis  Ecciesif  humilis  minister.  Uniuersitati  fidelium  perpetue  salutis  gaudinm. 
Dilatata  in  Christo  karitas  nos  ammonet,  ut  familiarium  nostrorum  benignis  affectibus  karitaUue  subueoia- 
mus  et  eos  ad  oommunia  salutis  bona  efficaciter  promouere  studeamus.  Hinc  est  quod  ex  petitione  fami- 
liaris  nostri  decani  Joseph  decimam  duarum  domorum  in  villis  Westorpe  et  Scirenbeke  sitam,  nobis  libere 
vacantem  prebendis  fratrum  nostrorum  in  memoriam  sui  et  parentum  suorum  assignauimus.  Et  ne  quis  in 
posterum  hanc  donationem  nostram  infringere  valeat  vel  audcat,  banno  nostro  literis  et  testibus  presenti- 
bus  confirmauimus.  Quorum  nomina  sunt.  Lenfrithus  maior  prepositus.  Joseph  decanus.  Herremannus.  Ti- 
dericus  et  Tidericus.  Radolfus.  Gerhardus  pincerna,  Albertus  de  Damme.  Herremannus  de  Musschelen.  Ra- 
bodo  de  Hesepe.  Arnoldus  albus.  Godescalcus  de  Wulfem.  et  complures  alii.  Datum  est  anno  dominice 
incarnationis  M.C.LXXXVnL  Indictione  VI. 

CCCCLXXXVII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidae  Trinitatis.  ||  Ego  Bernhardus  Dei  gralia  Paderbumensis  ecclesie  episco- 
pus.  Symoni  comiti  de  Thekeneburc  in  perpetuum.  AMEN.  Notum  sit  uniuersis  fidelibus  futuris  et  pre- 
sentibus,  quod  ego  Bernhardus,  de  Ybbcnburen  natus,  quondam  Monasteriensis  decauus,  postmodum  dispo- 
nente  Deo,  nuUis  meritorum  stipendiis  suffragantibus,  ex  den  et  populi  electione  ad  apicem  cathedre  Pa- 
derbumensis subleuatus,  uile  et  modicum  reputans,  quicquid  ipsi  ecclesie  in  qua  tantum  honorem  indignus 
accepi,  per  operam  mee  humilitalis  posset  accrescere,  sub  presentia  et  cum  assensu  heredum  meoram, 
Gerbergis  uidelicet  sororis  mee,  que  adhuc  tunc  superstes  erat,  et  Winemari  et  Arnoldi  de  Thedeheim, 
qui  ex  sorore  mea  Hildeburga  premortua  iam  dudum  nati  fuerant,  molendinum  in  Ybbenburen,  et  castrum 
in  Ybbenburen  cum  fossato  et  stagnis  que  ipsum  cingunt  et  muniunt,  omneque  Patrimonium,  quod  quatuor 
inbeneficiali  mei,  Heremannus  de  Vehte,  LBdolfus  de  Lacuhusen,  Godefridus  de  Bemewide,  ...  0  ^^ 
Bertoldi  de  Nuthere,  de  manu  mea  tenuerunt,  ecclesie  Paderbumensi  jure  proprietatis  et  directi  dominü 


*)    Wahrscheinlich  capeUani  oder  plebani. 

1)   Im  Orisinale  iit  hier  für  d^n  Mamen  eine  Liici^e  gelatten. 

Digitized  by 


Google 


118».  201 

perpetao  possidenda  dbnatii,  dooataque  Symoni  comiti  de  Thykenebnrc  feodali  iure  concessi,  qni  sie  con 
cessa  eodem  iare  cognatis  meis  Winemaro  et  Arnoldo  de  Thedehem  continuo  sub  mea  et  Paderbarnensis 
ecciesie  dedit  presentia.  Preterea  predium  meum  in  Frisia  situm,  quod  in  sex  mansis  et  duabns  partibus 
tocius  ten*e  Saleburc  continetur,  Paderburnensi  ecciesie  traditum,  prefato  comiti  concessi,  qui  se  reliqnam 
partem  Salebarc  Paderburnensi  ecelesie  datnnim,  sub  presentia  et  testimonio  inbeneBciatorum  nostrorum 
fideliter  promisit,  ut  ita  uniuersum  fundum  qui  Saleburc  dicitur  de  manu  Paderburnensis  teneret  episcopi. 
Verum  quia  uir  illustris  et  potens  et  genere  ac  drgnitate  magnus  non  facile  pro  re  modica  se  de  nouo 
alicui  ecciesie  siue  persone  obligaret,  sub  presentia  et  consensu  priorum,  canonicorum,  nobilium  et  mini- 
sterialium  Paderburnensis  ecciesie,  Quindecim  Talenta  primo  uacantia  iam  dicto  comiti  concessi,  cum  uo- 
luntate  et  assensu  tocius  ecciesie  decernens  et  constituens,  ut  si  forte  diebus  ammmistrationis  mee,  comes 
quindecim  talentorum  beneficium  non  aceiperet,  successores  mei  Sibi  et  heredibus  suis  manerent  obligati, 
bis  inquam  heredibus,  quibus  ad  successionem  feodi  iura  uenire  permittunt  Excepta  fuerunt  autem  bene* 
ficia  quatuor  nobilium  ^  Widekindi  de  Waklekke,  Widekindi  de  Pyrremont,  Florini  de  Spenge,  Rabodonis 
de  Stormethe,  et  omnium  ministerialium,  que  si  uacarent,  comes  nichO  ex  hiis  iure  curie  noslre  uel  huius 
actionis  siue  instrumaiti  auctoritate  requireret,  alias  uero  ubicumque  et  qnomodocumque  uacantia  perci-> 
peret  Ad  heo  etiam  in  contractu  huius  familiaritatis  expressum  est,  quod  si  comes  primo  uacans  benefi* 
cium  quindecim  talentorum  qualibet  ex  causa  recusauerit,  aliud  beneficium  ei  saluo  iure  suo  liberum  sit 
expectare,  et  si  ipsum  beneficium  summam  quindecim  talentorum  excrescat,  quindecim  gratis  acdpiat, 
Sed  pars  reliqua  pro  pecunia  et  aliis  obsequiis  ei  pocius  quam  alii  debeatur.  Sed  quia  nichO  tam  firmiter 
uidemus  esse  statutum,  quod  non  studeat  euacare  cahimpnia,  ad  perpetuandam  facti  huius  memoriam,  pre- 
sentem  paginam  conscribi  fecimus,  et  ut  maiori  soUempnitatis  robore  fnlciretur,  duplici  sigillomm,  nostri 
uidelicet  et  eccle^e,  uolumus  impressione  mnniri.  Acta  sunt  hec  anno  ab  incamatione  Domini  M^.C^.LXXX®VIin. 
indictione  Yük  presidente  Sancte  Romane  ecciesie  domino  demente  m^.  regnante  domino  Frederico  augu- 
stonim  Serenissimo.  Sab  dommo  Gonrado  Moguntinb  ecciesie  archiepiscopo.  Anno  ordinationis  nostre  pri- 
mo, XVIIIR  KaL  Februarii.  Testes  huius  rei  sunt.  Heinricus  abbas  Sanctorum  apostolorum  Petri  et  Pauli. 
Canonici.  Altmannus  maioris  ecciesie  prepositus.  Volbertus  maior  decanus.  Godescaicus  camerarius  et  Nor- 
thusensis  ecciesie  prepositus.  Bemhardus  orientalis  ecciesie  prepositus.  Meinricus.  Ludewicus.  Godefridus. 
Epo.  Alexander.  Heimicus  scolasticus.  Lambertus  cellerarius.  Theodericus  custos.  Theodericus.  Conradus. 
....  3)  Heremannus.  Heremannus  noue  ecclesi^  prepositus.  Nobiles.  Comes  Heinricus  de  Gardelage.  Bem- 
hardus de  Uppea.  Winemarus  et  Amoldus  de  Thedeheim.  Florinus  et  Fredericus  de  Spenge.  Amelungus 
comes  ciuitatis  nostre.  Ministeriales.  Wezelinus  de  Helmeren.  Ludolfus  de  Osdagessen.  Amelungus  de  Ne- 
dere.  Yolbrath  de  Eisen.  Hugo  de  Hengeldere.  Hildebolt  de  Enenhus.  Heinrie  Spirinc.  Svether  de  Wevere. 
Johan  de  Padra.  Gerhart  de  Etlen.  Anselm  de  Atlen.  Rotger  de  Sisen.  Heinrie  de  Elsen.  Hereman  Bolike. 
Conrat/camerarius.  Heinricus  pincema. 

Der  anf  ein,  verbaltnissmättig  sor  Breite,  sehr  langes  Pergament  geschriebenen  Urkunde,  sinJ  die  beiden  Siegel  unten 
neben  einander  au%edrockt.  Das  des  Bischofs  ist  wie  bei  JNro.  CCCCLXXXIV.  Das  des  Domkapitels  ia  das  ältere 
mit  dem  vorwärts  sehenden  Brostbilde  des  heiL  Liborios  und  der  Umschrift:  Scs.  Liborios  Epc.  f. 

CCCCLXXXVIIL 

£  Msa.  Henselori. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.    Ego  Amoldus  Dei  gratia  Sancte  Osnabruggensis  ecciesie 
bumilis  minister,  omnibus  Christi  fidelibus  tam  futuris  quam  presentibus.    Ex  officio  pastoralis  eure  nobis 


^   Dnrch  Verderbniss  des  Originals  ist  hier  ein  Name  gans  serstort.  ^^ 

C«Kl.  dlpL  hUU  W«tM,   n.  26  Digitizedby  Google 


202  ii90* 

diainitas  iniancto  incumbit  soDers  tUrobiqae  proaideniia»  scäicet  sata^re  bqhc  de  domioici  gregis  angmen- 
tatiooe,  nunc  de  domus  ecclesiastice  dispensatioa  decoratione.  Et  ideo  ex  coosilio  nostri  conaentos  ei 
consenso,  reliquoromque  ministerialium  et  sapientum  ac  fidelium  amicorum  nostronim,  Wicboldum  quen- 
dam  Nobilem  de  Horstmaria  ad  hanc  pietatem  fideli  commonitione  deflexiraus,  qaod  tarn  ipse  quam  uxor 
saa  Beatrix  et  filü  sui,  scilicet  Wilhelmus  et  Bernardus,  pro  consensu  tercü  fratris  adhuc  poeri  in  maturi* 
tale  annoram  suorom  faciendo  spondentes,  hereditariam  possessionem  quam  habuerunt  in  Ecclesia  Rike, 
beato  Petro  et  nobis  in  donariis  collatam  ad  honorem  Dei  et  perpetue  virgiuis  Marie,  pro  salute  et  redem- 
ptione  animarum  pärentum  suorum  Bernhardt  et  Richardis,  ipsiusque  et  uxoris  sue  ac  filionim  suorma 
confirmauerunt,  cum  omnibus  appendiciis  in  eandem  ecciesiam  perlinentibus,  scilicet  dotem  com  molen- 
dino,  et  Anripe  dotem  cum  molendino,  preterea  mansos  in  diuersis  locis,  Primum  Rusgenthorpe,  secon- 
dum  Stenbecke,  tercium  et  quartum  Beclo,  quintum  Bocrothen,  sextum  Holenberge,  septimum  Puslinc- 
buren,  octauum  et  nonum  Lage,  decimum  Harhus,  undecim  Thusterdic,  etdecem  diumales  agros  in  Esperlo» 
et  duos  Stenbecke,  et  unum  Wi^e,  et  unum  Halvorde.  Insuper  quam  plurima  mancipia  ad  eandem  pos- 
sessionem pertinentia,  aream  quoque  vicinam  aggeri  cum  pratis  viginti  plaustrorum,  et  mansum  qoi  voca- 
tur  noua  domus.  Et  preterea  quicquid  habuit  infra  aggerem,  ea  duntaxat  deuoUone,  ut  claustrales  per- 
sone  diuina  religione  Deo  ibidem  seruientes  aggregarentur,  et  locus  in  claustralem  habitudinem  transfor- 
maretur.  Contulit  etiam  eidem  ecclesie  et  ibidem  Deo  seruientibus  curiam  in  Rike  cum  omnibus  appen- 
diciis, cum  consensu  predictorum  heredum  suorum  donatione  sua  modis  omnibus  confirmata.  Ac  nos  pro 
gratia  huius  deuotionis  aduocatiam  eiusdem  loci,  et  tria  talenta  tam  sibi  quam  suis  heredibus  post  eum 
quam  diu  uixerint  concessimus  tali  determinatiooe,  ut  si  forte  in  masculino  sexu  linea  generaüue  succes- 
sionis  defecerit,  feminina  successio  eandem  aduocatiam  obtinebit.  Quod  si  fortuitu  in  utroque  sexu  linea- 
lis  defectus  interciderit,  fratres  predicti  loci  liberam  habebunt  optionem  eligendi,  ut  quem  voluerunt  ele- 
ctum  episcopo  representent  inuestiendum.  Quod  si  foi^uitu  aduocatus  siue  supra  dicte  cognationis,  siue 
cognatione  deficieute  substitutus,  in  regimine  excesserit  et  magis  dissipator  ecclesiastice  possessionis  quam 
defensor  extiterit,  semel  ac  iterum  atque  tercio  ex  qoerimonia  fratrum  ab  episcopo  corripiendus  erit,  si 
vero  non  emendauerit  iudiciali  senteutia  remoueatur,  et  alter  quem  fratres  pro  suo  arbitrio  elegerint  ex 
autoritate  episcopi  substituatur.  Hec  autem  ut  absque  controuersie  alicuius  recIamalioDe  rata  permaneant» 
banno  nostre  auctoritatis  confirroauimus,  subiungentes  sigillum  nostre  impressionis  Qdm  idoaeis  testibus. 
Lentfridus  maior  prepositus.  Radolfus  Capellanus.  Daniel  sacerdos«  Helwicus.  Rotbolfus  de  Pedese.  Wine- 
marus  et  frater  suos  Arnoldus  de  Thedehem.  Gerhardus  pincerna.  Heremannus  marsqalcqs.  Gerhardus  ca- 
merarius.  et  alii  plurimi.  Acta  sunt  hec  apud  Lithlage  sub  regio  banno,  Herimamio  deCappelle  presidente, 
anno  verbi  incamati  M.C.LXXX.VUII.  Indictione  VH.  XIIU.  Kai.  Februarii. 


CCCCLXXXIX. 

Nach  einer  jungern  beglaubigten  Abschrift  im  ArcbiTe  zu  Kappenberg. 

Henricus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Rex  semper  Augustus.  Quia  Regem. Regum  et  Domi- 
num dominanlium  in  scruis  suis  honorare  semper  intendimus,  Notum  facimus  tam  futuris  quam  presenti- 
bus,  Quod  fratribus  qui  in  Capenberg  Christo  seiliiunt,  hoc  Regalis  pietatis  nostre  priuilegium  concessimus, 
ut  molendina  eorum,  que  in  ripa  Lippie  constructa  sunt,  nuUi  hominum  liceat  destruere,  nee  aliqua  un- 
quam  ecciesiastica  secularisue  persona  potestatem  habeat,  contra  hanc  nostram  preceptionem  predictis 
fratribus  in  eorum  molendinis  dampnum  aliquod  vel  grauamcn  inferre.  Datum  Monast.  anno  domim*ce  in- 
camationis  M®.  C«  LXXX»  Vlllio.  Indict.  VII.  Uli.  Non.  Februarii. 

(Siginuoi  appensom.) 

Digitlzedby  Google 


118».  203 


CCCCXC. 

AiM  dem  älteren  Paderbornischen  Kopialbuche. 

IN  nomine  sancte  et  indtaidofi  Trinitatis.  Notum  sit  uniuersis  fidelibus  futaris  et  presentibas,  qao- 
modo  Widekindus  de  Waltekke,  Anno  dominice  incarnationis  M^C^.LXXXIX".  Jherosolimani  proficiscens, 
impignerauit  Ecciesie  beati  Lyborii  in  Paderburne,  aduocatiam  quam  habait  in  bonis  eiusdem  ecciesie,  et 
Ecclesie  apostolornm  Petri  et  Andree,  et  apostolorura  Petri  et  Pauli,  cum  decimis  Atlen  et  seruiciis  aduo- 
catie  pertinentibus,  et  cum  omnibus  emergentibus,  pro  trecentis  marcis  examinati  argenti,  ratum  habiturus, 
st  tempore  abseptie  sue  predia  et  mancipia  in  casibus  licitis  altemarentur.  Et  iurauit  in  sacrosanctis  reli- 
quiis  beati  Lyborii,  quod  nunquam  de  aduocatia  et  aliis  impigneratis  ipse  uel  aliquis  suo  nomine  emoli- 
mentum  perciperet,  quousque  ipse  reuersus,  trecentas  marcas  examinati  argenti  Ecclesie  beati  Lyborii  re- 
Sftitueret.  Et  quoniam  Arnoldus  de  Hobi*ahtessen  et  uxor  eins  et  filii  se  decimam  in  Atlen  et  seruicia  adao- 
catie  iure  feodali  possidere  dicebant,  Deo  et  nobis  et  ecclesie  fideliter  promisit,  quod  ipse,  si  reuerteretur, 
fratribus  omnem  defectum  suppleret,  quem  ecclesia  in  seruiciis  aduocatie,  siue  in  decima  Atlen,  per  Ar- 
noldum  et  uxorem  eins  ac  filios,  uel  propter  eos  ex  aliorum  inuasione  sentiret.  Ad  persoluendum  argen- 
tum  sibi  creditum  tempore  absentie  sue  fidelibus  suis,  Ludewico  de  Waldekke,  Conrado  Walige  de  Ense, 
Henrico  Hildensemensi,  Alexandre  dapifero,  Rothardo  coco,  assignauit  duas  decimas,  Godelouessen,  Tm- 
minchusen,  et  tres  curias,  Dalpenhusen,  Witmare,  Meshere,  et  pedagium  siue  ducatum  Paderbume,  ut 
ipsi  omnem  prouentum  annuatim  fideliter  in  ecclesia  reponerent,  quatinus  summa  pecunie  inde  coUecta 
sibi  reuertenti  computaretur  in  sortem.  Nolens  itaque  liberationem  huius  pignoris  ad  fratres  suos  seu  quem- 
übet  alium  transmittere,  hoc  constituit  et  ordinauit,  quod  si  ipse  non  reuerteretur,  aduocatia  cum  decimis 
^t  seruiciis  domino  episcopo  et  Ecclesie  uacaret,  ut  dominus  episcopus  de  bonis  suis  eligeret  aduocatum 
quem  uellet,  prepositus  et  fratres  sibi  eligerent  utilem,  cui  electo  et  presentato  a  preposito  et  fratribus, 
dominus  episcopus  aduocatiam  commendaret,  non  in  feodum  daret  Preterea  cum  multa  deuotione  hoc 
expressit,  quod  eo  non  reuertente,  pecunia  de  duabus  decimis  et  tribus  curiis  et  ducatu  collecta,  non  fra- 
tribus, non  quibuslibet  heredibus  restitueretur,  non  in  restaurationem  ornatus  Ecclesie  impenderetur,  sed 
emeretur  inde  predium,  de  quo  fratres  annuam  consolationem  percipientes,  piam  et  perpetuam  sui  et  pa- 
tris  sui  Volquini  et  aui  sui  Widekindi,  in  anniuersariis  depositionum  diebus,  haberent  memoriam.  Hoc  quo- 
que  inseruit,  quod  si  comparato  predio,  unde  fratres  maioris  Ecclesie  honestam  annuatim  haberent  refe- 
ctionem,  tantum  remaneret  uel  excresceret,  Ecclesie  beati  Pauli  decem  marce,  Ecclesie  beati  Andree  de- 
cem  marce  darentur.  Resignauit  etiam  dominus  Widekindus  curiam  suam  Dalpenhusen  et  seruicium  epi- 
scopale  Hereuorde  in  manu  domini  episcopi,  et  dominus  episcopus  omnia  beneficia  Widekindi,  preter  ad-^ 
Qocatiam  cum  suis  pertinenciis,  et  preter  curiam  Dalpenhusen  et  preter  seruicium  Hereuordense,  conces- 
sit  fratribus  eins  Heremanno  et  Hetnrico,  ita  tamen,  quod  si  Widekindus  rediret,  ipse  bona  sua  eo  iure  reci- 
peret  et  teneret,  quo  ante  resignationem.  Heremannus  et  Heinricus  receptis  beneficiis  iurauerunt  fidelita- 
tem  domino  episcopo,  et  presentibus  prioribus  et  fratribus  Ecclesie,  seu  etiam  aliis  clericis  et  beneficiatis 
et  ministerialibus  Ecclesie  contestati  sunt,  se  in  aduocatia  nihil  iuris  habere  nee  utiquam  habuisse,  et  datis 
dextris  promiserunt  sub  sacramento  public^  et  uer^  fidei,  et  sub  pena  amissionis  omnium  beneficioram 
que  receperant,  iurauerunt  etiam  in  reliquiis  beati  Liborii,  quod  absente  Widekindo  fratre  suo  nunquam 
ipsi  nel  alins  eorum  nomine  siue  auctoritate,  in  aduocatia  Ecclesi^  inpignerata,  aliqno  ingenio  quicquam 
incommode  facerent  per  uiolentiam  seu  aliquam  exactionem,  et  quod,  si  Widekindus  non  reuerteretur, 
nunquam  aliquid  sibi  iuris  in  aduocatia  et  in  eins  pertinentiis  addicerent,  et  eam  nullo  iure,  nullo  unquam 
ingenio  seu  snbtilitate  repeterent,  et  in  nullo  unquam  possessionem  eiusdem  aduocatie  uacantis  turbarent 
Et  sententiatum  a  fidelibus  Ecclesie,  quod  si  Widekindus,  Heremannus  et  Heinricus  factum  istnd  postmo-  j 
dmn  uelleni  inficiari,  non  eorum  inramentum  admitteretur.  Sed  potius  nobis  probatio  incumberet,  et  eorai^LC 

26*  ^ 


204  •  A^^^* 

testimonio,  sab  quonim  presentia  faec  acta  sunt,  fides  haberetar.  Et  qaoniam  hec  in  quadragesma  gesta 
sunt,  ne  reuerentia  temporis  hanc  ordinationem  infirmaret,  sententiatam  est,  precedente  et  accedente  eoram 
arbitrio  et  consensu,  omnia  tam  rata  habenda,  ac  si  ia  diebus  iuridicis  essent  tractata  et  consamiiiata. 
Facta  sunt  hec  anno  Domini  H^'C^^LXXX^IX^.  Indictione  Va.  IL  Nonas  Aprilis,  feria  II.  post  Palmas,  Pader- 
burne  in  domo  episcopali,  presente  clero,  presentibus  inbeneficiatis  et  ministerialib'JS  Ecclesie.  Nomina 
inbeneficiatorum  qui  lAterfuerunt  h^c  sunt.  Euerhart  de  Brokhusen.  Amelungus  comes.  Godeschalc  de  Pad- 
berg.  Henricus  Longos  de  Erden.  Heinric  Spirinc  Suetherus  de  Weuere.  Hec  quoque  in  proxima  feria  DIL 
presentibus  nobilibus,  Bernharde  de  Lippia,  Heremaimo  de  Ittere,  Florino  de  Spenge,  et  presentibus  Hein* 
rico  abbate  ciuitatis  Paderbumensis,  et  Wilhelmo  abbate  de  Ilclmwardeshusen,  et  Nycolao  abbate  de  Her- 
sethehusen,  et  Syfrido  abbate  de  Flechtorp,  et  presentibus  sacerdotibus  et  scabinis,  qui  eo  die  ad  syno- 
dum  generalem  conuenerant,  in  Capitulo  maiori  recitata  sunt,  et  confessione  ac  promissione  Heremauni  et 
Heinrici  confirmata.  Preterea  tota  h^c  actio  hoc  ordine  conscripta,  proxima  feria  II«.  qua  cautatur:  Intro- 
duxit  nos  Dominus.  Waldekke  recitata  est  in  audientia  domini  Arnoldi  Osenbrucensis  episcopi,  Lentfridi 
Osenbrucensis  prepositi,  Rodolfi  de  Stenuorde^,  et  multorum  clericorum  ac  militum,  qui  ibi  simul  cum  Wi- 
dekindo  iter  peregrinationis  arripuerunt.  Äderant  quoque  Bernhardus  prepositus  Monasteriensis  et  frater 
eins  Ludolfus  de  Stenuorde,  et  Castellani  de  Waldekke,  et  multi  nobiles  ac  ministeriales,  qui  Widekindo 
valedicturi  illuc  conuenerant.  Et  sine  omni  hesitatione  Heremannus  et  Heimicus  se  sie  fecisse,  promisisse 
et  iurasse,  et  omnia  se  rata  uelle  habere,  confessi  sunt 


CCGGXCI. 

Aus  dem  Archive  zu  Kappenberg. 

In  Nomine  Sancte  et  Indiuidue  Trinitatis.  ||  Phylippus  diuina  fauente  dementia  Coloniensis  archiepi- 
scopus,  Omnibus  Christi  fidelibus  tam  presentibus  quam  futuris  in  perpetuum.  Ex  iniuncto  nobis  a  Deo 
presulatus  officio  tenemur,  ea  que  ecciesiis  uel  populis  nobis  commissis  necessaria  nostris  aguntur  tempo- 
ribus,  nostra  auctoritate  confirmare.  Inde  est  quod  notum  esse  uolumus  tam  presentibus  quam  posteris 
Christi  fidelibus,  quod  ecclesia  beati  Gereonis  iu  Colonia  Decimas  quasdam  in  Westfalia  in  decanatu  Ire- 
moniensi,  in  parrochiis  Dorne,  Hethlere,  Curlare,  et  in  bonis  Cappenbergensis  ecclesie,  que  infra  parro- 
chias  Dorne,  Methlere  sita  sunt,  et  in  quatuor  domibus  apud  H&dinchuseu  possidet,  de  quibus  certa  pen- 
sio  eidem  ecclesie  in  festo  sancti  Jacobi  pro  manipulis  ex  antiquo  tempore  annuatim  solui  solebat.  Cum 
uero  fratres  predicte  ecclesie  homines  illos  qui  has  decimas  soluebant,  in  coUectione  manipulorum  grauare 
quandoque  attemptarent,  et  illi  rebelles  resisterent,  nos  soUerti  cura  prouidere  uolentes,  ne  malum  aliquod 
inde  oriretur,  partes  nostras  ad  sopiendam  hanc  litem  interposuimus,  et  noslro  ac  prudentium  uirorum 
consilio  ita  inter  eos  transactum  est,  quod  prefati  homines,  pro  emendo  allodio  ad  usus  ecdesie  beati 
Gereonis,  centum  Marcas  contulerunt,  ea  ratione  quod  ecclesia  illa,  exfestucata  coUectione  manipulorum, 
preter  minutam  decimam  et  quandam  summam  tritici  cum  denariis  ad  idem  pertinentibus,  supradicta  pen- 
sione,  quam  iam  dicti  homines  pro  redemptione  manipulorum  anliquitus  persoluebant,  contenta  erit,  nee 
sepedictos  homines  uel  eorum  successores  de  cetero  inde  grauabit.  Hoc  etiam  adiecto,  quod  si  quis  de 
predicta  pensione  portionem  suam  in  festo  sancti  Jacobi  non  persoluerit,  ad  vi^ti  dies  uel  tripliciter  com- 
ponat,  uel  sine  citatione  excommunicetur.  Ut  autem  hec  rata  et  inconuulsa  permaneant,  presentem  pagi- 
nam  in  confirmationem  huius  facti  conscribi  et  sigilli  nostri  corroboratione  signari  fecimus,  ad  maioreai 
cautelam  sigillum  ecclesie  beati  Gereonis  et  sigillum  ecclesie  sancte  Marie  ad  gradus,  in  cuius  iurisdictioiie 
decime  illc  site  sunt,  apponi  iussimus,  statuentes  et  sub  uinculo  banni  precipientes,  ne  quis  hoc  factum 
mutare  uel  infringere  attemptet.  Quod  si  quis  fecerit,  omnipotetitis  Dei  et  beati  Petri  offensam  incurrat, 
et  nisi  resipuerit,  perpetuo  anathemati  se  subiacere  agnoscat.    Huius  rei  test^jSfjint.^  Bruno  maior  iaCoIo- 


iiM.  805 

nia  prepositas.  Adolfa^  inaior  deeanus.  Lothariais  BnDnensis  prepositus.  Conradus  Xanolensis  prepositos.  Go- 
defridas  prepositus  et  totus  conaeotus  sancti  Gereonis.  Theodericas  prepositus  sanotorum  Apostolorum. 
BroDo  prepositus  sancte  Marie  ad  gradus.  Tbeodericus  ibidem  deeanus.  Ulricus  capellarius.  Amoldus  d« 
Elnere  sancti  Gereouis  canonicus.  Tbeodericus  de  Mereheim.  Euerwinus  de  Stalburg.  Gerardus  precentor* 
Pyramus  magister  scolarum,  et  uniuersi  eiosdem  ecclesie  canonici.  Amöldus  deeanus  Tremoniensis.  Hein^ 
ricus  comes  de  Amesberg.  et  filii  sui  Heinricus  et  Godefridus.  Herman  comes  de  Rauenisbei^.  Symon  co- 
mes  de  Tiegneburg.  Heinricus  comes  de  Dale.  Arnoldus  comes  de  Altena.  Fridericus  comes  de  Altena.  En- 
gelbertus  comes  de  Monte.  Heinricus  de  VSre.  Gerardus  aduocatus  Coloniensis.  Heinricus  de  Volmutsteyne. 
Gerardus  frater  suus.  Gozwinus  de  Volmutsteyne.  Hermannus  Scoltetus  Sosatiensis.  Brunsteyn  Sosatiensis. 
Lodewicus  de  Waldorp.  Lodewicus  de  Derue.  Herbordus  de  Svanesbule.  Albertus  comes  Tremoniensis. 
Acta  sunt  hec  anno  dominice  incamationis  M^.C^.LXXX^'.IX^  Indictione  VII.  Regnante  FRiderico  Romano- 
rum Imperatore  Augusto,  et  filio  eius  Rege  Heinrico. 

Drei  Siegel 9  welche  mit  rothen  and  grünen  Faden  angehiiogt  waren,  sind  Terloren  gegangeo. 

CCCCXCIl. 

In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Honasteriensis  ecclesie  episcopus 
secondus.  Quicquid  fit  ad  ampliandam  rem  domns  Dei,  nostro  fauore  et  memoria  hominum  dignum  daci- 
mus.  Inde  est  quod  nniuersis  Christi  fideiibus  presentibus  et  futuris  innotescere  uolumus,  quod  Henricus 
de  Heppen,  ministerialis  sancti  Pauli,  uentens  in  presentiam  nostram,  decimam  quandam,  que  est  in  par- 
rochia  Thetten,  nobis  in  manus  nostras  exfestucauit.  Quam  nos  uolentes  et  ipso  sie  rogante,  in  honorem 
sancti  Ludgeri  confessoris  in  ecciesia  sua  infra  Monasteriensem  ciuitatem,  cuidam  altari  assignauimus,  ut 
qui  eidem  deserutret,  aliqaantam  inde  consolationcm  haberet  Ne  quis  autem  hanc  donationem  in  caritate 
benigna  fiactam,  alicuius  in  posterum  malignitas  possit  conuellere,  sed  ut  semper  rata  et  firma  sit»  aucto^ 
ritate  apostolorum  Petri  et  Pauli,  et  hac  cedula  imaginem  nostram  preferente  perpetuamus.  Acta  sunt  hec 
anno  dominice  incamationis  M^.C^.LXXX^.  VlUF.  Indictione  Vlla.  presidente  sancte  Romane  sedi  domino 
demente  papa  tercio.  Regnante  gloriosissimo  Romanorum  imperatore  Fretherico.  conreghante  sibi  filier  suo 
Heinrico.  presentibus  uiris  honestis  clericis  et  laicis  quorum  nomina  hec  sunt.  Prepositus  maioris  ecclesie 
Bemardus.  Vicedominus  Franco.  Prepositus  sancti  Pauli  Franco.  Deeanus  ecclesie  beati  Ludgeri  Thidericos.' 
Wicboldus  custos.  Adolfiis  scolasticus.  Lutbertus  de  Beueren.  Albertus  dapifer.  Thimarus  pinoema.  Bemar- 
dus Werenzo.  Bernardus  de  Meinhuueie.  Bernardus  de  Pykenbroke.  Hec  autem  sunt  nomina  domorum  de 
quibus  decima  debetur.  De  curti  in  Bekehem  tres  solidi.  De  curti  lintlo  quattuor  sölidi.  De  manso  nidno 
XVI.  denarios. 

Daa  mit  rothen  and  grünen  Fäden  angehängte  Siegel  ist  serstört. 

CCCCXCIII. 

Ana  dem-  Archive  zu  Kappenherg. 

In  nomine  sanot^  et  indiuidu^  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Honasteriensis  fcdesi^  episcopus. 
Heligiosis  quibusque,  et  hiis  precipue,  quos  cura  nostra  complectituri  solacium  libenter  impendimus,  eoram 
orationibus  adiuuari  preoptantes.  Propter  quod  notum  facimus  tam  futuris  quam  presentibus,  quod  Alber* 
tos  cognomento  Dunker,  quatuor  solidos  decime  quos  a  nobis  in  beneficio  habebat,  uoluntarie  nobis  resir 
goaüit,  cum  essemus  Capemberg,  hac  racione>  ut  eos  eidem  ecclesie  Capenbergensi  daremus.  Ad  quod 
DOS  pium  prebentes  assensum,  per  manum  dilecti  nostri  Herimanni  AbbaUs  eosdem  quatuor  solides  deci- 
me, iam  dictf  fcdesif  Capenbergensi  donauimus,  specialiter  tarnen  eos  ad  lumiaaria  sororum  deputantes, 
hac  Qtiqoe  ape,  ut  per  tale  oommcHiitorium  benigna  nostri  recordatio  earum  semper  mentibus  iqfiilgeai^lp 


206  118»- 

Horum  autem  quataor  solidoram  daos  dabit  nillicas  cnrtis  Ydenchof ,  de  manso  qui  m  eandem  cmüm  per* 
ttnet,  et  ex  eadem  colitar.  Et  est  Ydenchof  in  parrochya  Seprode,  cnrtis  Johannis  de  Dolmene.  Alii  dno 
solidi  dabantur  ex  curti  Heinrici  de  Dalmene,  que  uocatar  Widelinchof,  et  est  in  parrochya  Dnlmene« 
Hanc  itaque  donationem  auctoritate  nostri  firmamus  officii,  et  banno  apostolomm  Petri  ei  Pauli  ac  nostro 
oommunimas,  eamque  presenti  apice  et  sigilli  nostri  impressione  roboramus.  Testes  hnius  rei  sunt.  Symon 
capellanus.  Phylippas  nobiKs  de  Elen.^  Ministeriales.  Enerhardus  de  Werne.  Israel.  Wemems  deYbbincdorp 
et  Suetherus  filius  eins.  Albertus  de  Austria. 

Actum  anno  dominic^  incarnationis  M^C^^LXXX^VIIIR  Indictione  Vlla. 

Daf  Siegel,  dessen  Beschaffenheit  mit  der  suleUt  beschriebenen  Form  übereinstimmt,  ist  mit  rotben  Fäden  angehängt. 

CCCCXCIV. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Honasteriensis  episcopns.  Debitorcs 
nos  esse  cognoscimus  subditis  nostris  et  presertim  domibus  religiosis  pacem  et  securitatem  rerum  suarum 
prouiderc.  Notum  igitur  faeimus  tarn  futuris  quam  presentibus  Christi  fidelibus,  quod  cella  que  dicitur 
Honholt,  a  Liutberto  de  Holenbeke  ministeriali  sancti  Pauli  primitus  fundata»  Sancto  Nycasio  Remis  collata 
fuerit,  sicut  et  manuscriptis  ipsius  celle  accepimus.  Hanc  cellam  postmodum  heredes  et  successores 
eiosdem  Liutberti  uidentes  sub  tarn  remotis  patronis  tepide  proficere,  sno  labore  obtinuerunt»  quod 
abbas  sancti  Nicasii,  consentientibus  ceteris  fratribus  suis,  quicquid  Juris  in  eadem  cella  habebat 
resignauit,  et  heredes  cum  ipso  abbate  omne  Jus  fundationis  eiusdem  loci  Sancto  Paulo  per  ma- 
Dtts  nostras  libere  tradiderunt.  Hanc  autem  donationem,  et  quecuuque  prefat^  cell^  tempore  nostro  sea 
predecessorum  dostrorum  a  fidelibus  Christi  collata  sunt,  auctoritate  apostolomm  Petri  et  Pauli,  et  scriplo 
nostro  sigillato,  $ub  anathematis  interminatione  in  perpetuum  confirmamus.  Que  autem  nostris  diebus  eidem 
loco  attributa  sint,  in  presenti  pagina  subscripta  sunt.  Domus  in  Synegon,  que  soluit  lU.  maltos  siliginis 
et  duos  solides.  Decitna  in  Herborn,  que  soluit  XIII.  sol.  Mansus  in  Waltthorpe,  qui  soluit  IIL  Maltos  ordei» 
IL  maltos  auene,  VI.  modios  fab^,  et  VI.  modios  pis^.  Mansus  iu  Pungelshe,  qui  soluit  IIU.  sol.  In  Walcgart 
VI.  mod.  ordei  et  YL  auen;.  Decima  in  Aldenthorpe  quam  tradidit  Winemarus  de  Rodenlo,  que  soluit  XYIII. 
modios  tritici,  et  XIL  mod.  auene.  Mansus  in  Honhorst,  qui  soluit  duodecim  mod.  ordei.  Testes  autem 
huius  traditionis  sunt  R^idulfus  prior,  et  Radulfus  prepositus  ipsius  Remensis  ecclesie.  Bemhardus  Monaste- 
rien»s  ^oclesi^  prepositus.  Franko  vicedominus,  et  ceteri  eiusdem  ecclesie  canonici.  Ludbertus  de  Beveme. 
Herimannus  de  Monasterip.  Adelheidis  et  filia  eins  Juditta,  et  ceteri  heredes  eiusdem  cognationis.  Acta 
sunt  hec  anno  dominic^  Incarnationis  M^.  C^  Octogesimo  VIIIP.  Indictione  Ylla.  Presidente  Romane  sedi  Papa 
demente  IIP.  Regnante  FRiderico  Romanorum  Glorioso  Imperatore. 

Von  dem  an  der  unten  umgeschlagenen  Urkunde  mit  Pergamentstreifen  angehefteten  Siegel  ist  nnr  ein  BmchstScfc  übrig. 

ccccxcv. 

Tn  nomine  sancte  et  indinidn^  Trinitatis.  ||  Heremannus  Dei  gratia  Monasteriensis  ecclesie  humilis  mini- 
ster. Factum  a  nobis  laudabiliter  quod  dignum  memoria  reputauimus,  perpetuare  litteris  humana  soUertia 
ad  hoc  reperlis  prouidum  duxtmus,  ne  alicuius  in  posterum  cassare  temptet  inprobitas,  quod  per  nos  pie 
dtuino  cultu  dispensauit  Caritas.  Cum  enim  auctoritate  legis  ueteris  et  neue,  usus  decimarum  mintstris  di- 
uinr  cultus  et  aitaris  debeant  deseruire,  notum  esse  uolumus  tarn  modemis  quam  futuris  Christi  fideübos» 
quod  fratribus  Lisbemensis  cenobii  quasdam  decimas  partim  in  parrochia  Lippeburch,  partim  in  ipsoram 
diocesi  prouenientes,  solidorum  scilicet  XX«  a  domino  Wicboldo  de  Horstmere  prius  in  beneficio  a  nobb 
habitas,  et  ab  ipso  cuidam  militi  Hugoni  de  Homen  inbeneficiatas,  sed  ab  utroqne  aicisam  libere  in  manu 


»18«.  207 

nostra  resignatas,  integraliter  et  perpetao  respectu  diuini  muneris  contulerimus.  Sed  quia  dies  mali  sunt» 
et  sapientiores  sunt  filii  tenebrarum  in  generationesua  filiis  lucis,  hanc  nostram  donationem,  ipsorum  quieti 
prouidentes,  scripti  nostri  et  sigilli  priuilegio  eis  confirmamus,  et  quemcunque  hec  infringere  tcmptantem, 
aucloritate  beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  et  nostra,  perpetuo  anathemate  innodamus.  Contulimus 
etiam  prefatis  fratribus  mansum  quendam  in  villa  Rasnuwele,  quem  Conradus  de  Bekesete  ministerialis 
noster  in  beneficio  prius  a  nobis  tenuerat.  Testes  herum  clerici.  Albertus  canonicus  maioris  ecclesie.  SimoB 
noster  capellanus.  Ilerebordus  item  noster  capellanus.  Laici  liberi.  Heremanuus  comes  de  Rauenesberg. 
Simon  comes  de  Thekeneburch.  Willelmus  de  Holt.  Heremannus  prepositus  sancti  Mauricii.  Laici  ministeria- 
les.  Godefridus  de  Sconebeke.  Conradus  de  Stromberge.  Johannes  Calf,  et  frater  eins  Arnoldus,  et  alii 
quam  plures. 

Acta  sunt  anno  dominice  incamationis  M^.C^.LXXX^VIIIF.  Indictione  VII«.  Regnante  gloriose  Frederico 
Romanorum  imperatore  augusto,  anno  regni  eius  XXX^VÜI®. 

Dm  aufgedruckte  Siegel  ist  das  bei  1195  beschriebene,  aber  schlecht  erhalten. 

CCCCXCVI. 

Aus  dem  Kopialbucbe  des  Klosters  llarienfeld. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Herimannus  Dei  gratia  Honasteriensis  ecclesie  episcopus 
secundus,  monastcrio  Campi  sancte  Marie  in  perpetuum  Amen.  Benedicta  sit  gloria  domini  qui  in  electis 
suis  gloriose  cognoscitur  operari,  dum  corda  carnalia  potentium  huius  seculi  per  aspirationem  sui  amoris 
inflammat  ardore  spiritualis  desiderii.  Ecce  enim  quidam  uir  nobilis  aduocatus  de  Rethe  Widekindus  et 
mater  eius  deuota  Luttrudis  gratia  spiritus  sancti  diuinitus  inspirati  pariter  obtulerunt  monasterio  campi 
sancte  Marie  uniuersa  quecumque  proprietatis  iure  possederant  infra  terminos  Angarie  et  Westfalie  uel 
ubicumque  locorum  tam  in  prediis  quam  mancipiis  libere  possessis  uel  mfeodatis,  nichil  hesitantes,  secun- 
dum  ueritatcm  euangelii  in  eterna  gloria  cuncta  sibi  centuplicata  restitui.  Vt  autem  rata  permaneret  tante 
deuotionis  oblatio,  opus  erat  ampliori  certitudinis  argumento.  Qua  propter  predictus  aduocatus  Widekin- 
dus de  Rethe  et  mater  sua  Luthrudis  partem  illam  prediorum  que  sub  iurisdictione  comitis  Rodolfi  de 
Burbenne  sita  fuit,  cum  propinquiorem  heredem  non  haberent,  mutua  compromissione  stabilierunt  ad  ban- 
cos  iuxta  Widenbrukke  scabinorum  consensu  et  sententia  conniuente,  altera  uero  pars  prediorum  similiter 
Stabilita  est  iuxta  Mattenhim  sub  baimo  Lambcrti  comitis,  Scabinorum  astipulante  consensu.  Nos  quoque 
nostre  salutis  intuitu  tantis  participare  cupientes  pietatis  operibus,  decimam  de  duabus  domibus»  Hoincho- 
sen  et  Wersen,  et  decimam  in  Börsen,  a  predicto  aduocato  resignätas,  prefato  cenobio  ad  inopie  sue  sup- 
plementum  obtulimus.  Nomina  autem  prediorum  libere  possessionis  hec  sunt.  Sletbrukke  cum  uniuersis 
attinenciis  suis.  Tekkincthorp.  Spehteshart.  Bukkeslo.  Helichus.  Giuetenhurst.  Airbike.  Watenhus.  Garthus. 
Herloge.  Caldenhof.  Hehnincsile.  Berehom.  Sculenburh.  Hoinhosen.  Werse.  Sunninchusen.  Ostenuelt.  Predia 
inbeneficiata  sunt  hec.  Othelinchosen.  Poppincsile.  Tekkinctorp.  Mansus  in  Bellethe.  Duo  in  Bereholt.  Ho- 
hurst.  Pikinhurst.  Mansus  in  Bulte.  Hosthus.  Mansus  in  Vehthorp.  alius  in  Herde,  alius  in  Berchsete.  alius 
in  Weslere.  Vt  igitur  hec  nostre  constitutionis  pagina  rata  pcrmaneat  et  inconuulsa,  sigilli  nostri  annexione 
eam  roborare  curauinius,  auctoritate  Dei  et  nostra  (erribiliter  exc(mimunioantes  eum,  qui  beafte  Marie  cam- 
pum  in  modo  oblatis  uel  in  fulorum.  o&rendis  iuqiiietare  presnmpserit.  Acta  sunt -becsmAO  ab  incatnuK 
tiooe  Domini  M^C^.LXXX^VUIl^.  indictione  VU.  presidente  Romane  sedi  Clemenie  papa  tercio.  Frederico 
Romanomm  imperitore  augustOb  Huius  rei  testes  sunt.  Hermaniras  abbaa  de  Cappeaberg.  Wiozo  abbasi 
de  Lesborn.  Nicidaus  de  Hersuithehuseit  Prepositus  Hermannus  ad  sanctum  Maurimmi»  Franoo  prepositis 
sancti  Pauli  Tbeodericus  prepositus  sancti  Lodgeri.  Comes  Hermannus  de  Raseosberg.  Comes  Symoa  de 
Tekkeneburg.  Bemhardus  de  Lippjn.  Hermenricus  de  Wasinken.  Meozo.  Aldach  de  BolthoseR.  Wahhems 
de  Belea.  Geriiart  CleiboU.  Rathari  de  Berchaeta  et  alü  quam  phires.  f  ij     .    *    ■ 

Digitized  by  VjOOQIC 


$08  118». 

CCCCXCVII. 

A«t  dem  ÄrcbWe  dot  Klosters  Gertnidenbers  «o  Osnalirucfc. 

In  Nomioe  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Arnoldns  Dei  gratia  et  Beati  Petri  apostolorom  principis 
dignacione  Hosncnburgensis  ecciesie  episcopus.  SoUicitudo  nobis  impositi  regiminis  ammonet  nos  ecclesia- 
rum  Deirinaxime  uero  monasteriorum  quieti  ac  paci  prospicere,  qaia  multo  nunc  grauius  est,  rcfrigescente 
karitate  et  malorum  habundante  importunitate ,  ea  conseraare,  quam  dudum  ipsa  fundare*  Ea  propter 
eenobiom  sancte  Gerthrudis,  qaod  pie  memorie  Phillippus  episcopus  sununa  deuocione  constrnere  cepit, 
nos  Stabilire  ac  defcnsare  omni  studio  intendimus,  ut  sicut  ipse  fundactonis  auctor,  sie  nos  consummacionis 
collaboratores  efficiamur.  Si  qua  igitur  immunitatis  iura,  si  qua  munimina  diuturn^  pacis  et  iuste  libertatis 
secundum  generalem  immunitatem  omnium  cenobiorum  a  sanctis  patribus  ipsis  institutam,  idem  pius  Am- 
dator  ipsi  loco  contulit,  nos  rata  esse  decreuimus.  Scti.  Sanctimus  igitur  et  confinnamus,  atque  anctoritate 
Patris  et  F.  et  S.  S.  et  beatorum  apostolorum  Petri  et  P.  ac  nostre  humilitatis  officio  et  banno  corroboramus, 
Vt  ab  onmi  seruicio  epischopali  ecciesia  hec  sit  liberrima,  et  ut  nulla  secularis  persona  infra  ambitom 
cnrie  habitacionem  sibi  faciat,  et  ut  nuUa  ecciesiastica  secularisue  persona»  nee  archidiaconus  nee  aduo- 
catus,  ullam  sibi  iuris  dicionem  in  omni  ambitu  fundi  raonasterio  deputali  osurpet  Cuius  termmi  hii  sunt 
Ab  Oriente  domus  Limbnicge  cum  agris  cultis  et  incultis,  pratis  et  omnibus  domui  attinentibus,  usqoe  ad 
riuulam  qui  uocatur  Yorth,  et  in  omnibus  circa  ipsum  ecciesie  areis,  a  meridie  in  onmibus  areis  quas  ec- 
ciesia citra  et  infra  Wetherkamp  et  Broil  nunc  possidet,  uel  in  futurum  adipisci  potuerit  In  occidente  in 
omnibus  areis  quas  ecciesia  cum  agris  cultis  et  iucultis  et  pratis  nunc  possidet  et  in  futurum  adipisci  po- 
tuerit^ usque  ad  riuulum  qui  uocatur  Suntelbcke,  ab  aquilone  domus  Espelo  cum  agris  cultis  et  incultis« 
pratis  et  omnibus  domui  attincntibus.  Et  omnia  infra  hos  terminos  constitnta  beat^  Gerthrudis  ecciesie 
attinencia,  cuncta  sub  manu  prepositi  disponenda  statuimus.  Vt  autem  hec  ut  statuimus  firma  et  stabilita 
permaneant,  consilio  et  conniuencia  maioris  prepositi  Lentfridi,  et  eiusdem  ecclesi^  decani  Joseph,  et 
omnium  fratrum  maioris  ecciesie,  hoc  scriptum  damus  et  sigillo  nostro  confirmamus.  Et  quia  dies  mali  et 
sensus  hominum  praui  sunt,  in  futurum  omnem  aduersantem  atque  piis  studiis  nostris  quolibet  modo  insi- 
diantem,  anctoritate  domini  nostri  Jhesu  Christi  et  beati  Petri  anathematis  gladio  percutimus  atque  perpetue 
ulcionis  reum  diabolica  sorte  dampnamus.  Testes.  Lentfridus  maior  prepositus.  Joseph  decanus.  Radolfus. 
Hermannus.  Thidericus.  Gorfridus.  Drogo.  Adam.  Arnoldus  beati  Johannis  prepositus.  Rothgerus.  Canonici 
Laici.  Rikenze.  Gerhardus  pincema.  Heinricus  dapifer.  Gerhardus  camerarius.  Hartbertus  de  Iburch.  Gisel- 
bertus  de  Thome.  Rikenze.  Alf.  et  alii  plures.  Actum  anno  dominico  incarnacionis  M.  C.  LXXX.  Villi.  Indi- 
ctione  VI«.  Roman^  ecclesi^  presule  Vrbano.  Friderico  imperatore.  Christo  regnante.  AMEN. 

Das  mit  Pergameotstreilea  angehaogte  Siegel  ist  ia  einea  letaeoeo  Sack  eiogeoäbt  «nd,  wie  et  acheiBl,  serstoii. 

CCCCXCVIII. 

Aus  dem  Archite  des  Klosters  Gertradeaberg  tu  Osnabrück. 

In  nomine  sanpt^  et  indinidu^  Trinitatis.  Arnoldus  Dei  gratia  Osnab.  fcciesie  episoopiis,  soocessori- 
b«s  sxm  episcopis  et  omnibus  fidelibos  presentibus  et  futuris,  merito  laborare,  premio  triomphare.  Signi- 
fico  caritati  uestre,  quqd  quedam  uenerabilis  matrona  in  ciuitate  nostra  nomine  Gerthrudis,  quf  fuerat  uxor 
Johannis  magni,  quäadaiii  terrulam  que  Broil  dicitur,  distinctam  ab  aiia  terrula  quf  eodem  nomine  uoca- 
tur, et  quatnor  agros  ioontiguos  agris  beate  Gerthrudis,  et  casam  unam,  quf  sibi  uir  suus  prior  Wluamus 
ut  inde  exhiberetur  roliquerat,  ^cclesif  beatf  Gerthrudis  assignare  nolens  pro  remedio  anime  sue  et  filie 
sae  nomine  Madithiklis,  ^qu^  in  eodea  claustro  consortio  religioaamm  feminaram  adiunda  fuit,  me  cum 
preposito  eiusdem  loci  nomine  Öthelrioo  et  fratribus  et  sororibus  gratia  beal^  Gerthrudis  «fuf  magps  impa« 

Digitized  byC^OOQlC 


4189.  20b 

lit  obienta  interpeUaait,  ui  proprietatem  horam  bonorum,  que  episcopio  nostro  attinebat,  ad  ecclesiam 
bcate  Gerthrudis  transrerrem,  et  &i  abundantia  episcopi  inopiam  filie  sae  illius  ecclesie  in  tanto  sub- 
Icuarem.  Ego  aatem  precipue  meritis  beale  Gerthrudis,  deinde  tarn  piis  causis  et  tarn  dignis  interueiitio- 
nibus  reniti  non  potui,  ei  primo  ut  filii  eiüs  Bertoldus,  Johannes,  Gerhardus  et  Gisilbertus,  qui  hec  in  be- 
neficio  receperant  resignarent  exegi,  quo  facto  eadem  bona  per  sententiam  ecclesi9  beate  Gerthrudis  iure 
pcrpetuo  contradidi.  Contestor  uero  terrore  diuini  iudicii,  ne  quis  successorum  nostrorum  episcoporum 
ucl  aliorura  hanc  traditionem  meam  rite  factam  in  quoquam  labefactare  audeat,  ob  quod  etiam  eadem 
bona  ecclesie  beate  Gerthrudis  in  possessionem  perhennem  banno  beati  Petri  et  meo  confirmaui,  et  hanc 
actionem  sigilli  mei  inpressione  signaui.  Si  quis  uero  temerator  ea  que  facta  sunt  uel  in  toto  uel  in  parte 
infirmare  attemptauerit,  cum  Dathan  et  Abiron  qui  bonis  institutionibus  Moysi  obmurmurare  ausi  sunt, 
damnationem  inueniat.  Testes  hi  sunt.  Lentfrithus  cathedralis  ^cclesie  prepositus.  Joseph  decanus«  Heri- 
mannus  canonicus.  et  reliqui.  Arnoldus  ecclesie  sancti  Johannis  prepositus  et  eins  canonici.  Ex  laicis  Ry- 
chizo  rector  ciuitatis.  Gerhardus  pincerna.  Ileinricus  dapifer.  Gerhardus  camerarius.  Gisilbertus  de  Thorne. 
et  alii  multi.  Actum  anno  dominic^  incarnalionis  M^.C^LXXX^.VIIII^.  Indiciione  VI.  Romane  ecclesie  pre- 
sule  Vrbano.  Fritherico  imperatore.  Arnolde  Osnab".  ecclesi§  episcopo.  Lentfritho  cathedralis  ecclesi^  pre- 
posito.  Joseph  decano.  Arnolde  ecclesie  sancti  Johannis  preposito.  eo  anno  quo  terra '  promisslonis  a  paga- 
nis  inuasa  est,  quo  imperator  Frithericus  cum  aliis  regibus  et  principibus  ad  recipiendum  eam  se  cruce 
signauit.  Feliciter  AMEN. 

Das  mit  PergamenUtreifeD  angehängte  Siegel  Ut  in  einen  leinenen  Sack  eingenaht,  und  dem  Gcftihl  nach  sehr  beschädigt. 

CCCCXCIX. 

Ana  dem  Kopialbuche  dea  Klosters  Marienmünster. 

In  nomine  sanct^  et  indiuidu^  Trinitatis.  Adelhogus  Dei  gratia  Hildeneshemensis  episcopus.  Ea  que 
ob  remedium  animarum  instituta  sunt,  dignissimum  est  hominum  memorie  commendari,  ut  qu^  digne  et 
ordinabiliter  semel  disposita  fuerunt,  nuUa  ualeant  subsequeutium  aut  temeritate  aut  ignorantia  diuelli,  et 
exemplo  pie  deuotionis  alii  ad  similia  prouocentur.  Hinc  est  quod  notum  esse  uolumus  presentibus  ac 
futuris,  quod  Henricus  frater  aduocati  Hugonis  qui  de  Insula  dicitur,  bona  qu^dam  sita  in  loco  qui  dicitur 
Brockhusen  prope  Swalenberg,  quem  a  nobis  feodali  iure  tenebat,  consensu  et  collaudatione  heredum 
suorum,  congregationi  qu^  est  Monasterü  iuxta  predictum  locum  nouiter  institute  dimisit,  datis  ei  ab  abbate 
et  congregatione  XXIII.  marcis  argenti  Sed  quia  bona  prememorata  ecclesie  nostr^  erant  et  ab  ea  per 
manus  nostras  tenebantur,  oportebat  ut  ecclesi9  nostre  per  alia  bona  fieret  recompcnsatio,  cum  ad  alienam 
predicta  bona  transirent  ecclesiam.  Vnde  idem  Henricus  partem  predii  sui  inVorsothe,  quod  singulis  annis 
talentum  soluit,  ecclesi^  nostr^  contulit  et  in  beneficio  a  nobis  suscepit,  bona  uero  quo  dimiserat  dimidiam 
tantum  marcam  persoluerunL  Et  hoc  idem  factum  est  compromissione  heredum  suorum,  preposili  Lu- 
doldi,  Hugonis,  Lippoldi  et  fratris  eius  Justacii.  In  collatione  quam  fecit  Henricus  predicto  loco,  que  fuit 
Nyenstide,  presentes  erant  fratres  eius  Ludoldus  et  Hugo.  Hermannus  de  Boddenstene.  Gerhardus  cogna- 
tus  episcopi.  Luderus.  Hermannus  Storm.  Conradus  de  Sytheren.  Euerhardus  Hereuorde.  Vbi  idem  Henri- 
cus predium  suum  contulit  ecclesi^  ad  piscinas  presentes  erant  Bertoldus  maior  prepositus.  Prepositus 
sancte  crncis  Ludoldus.  Abbas  sancti  Godehardi  Thidericus.  Hugo  aduocatus.  Lippoldus  de  Eschere.  Lippol- 
dus  filius  aduocati.  Euerhardus  de  Embrike.  Matheus  de  Barem.  Luderus  de  Sutherem.  Conradus  de  Sa- 
therem  Et  ut  in  omne  postfuturum  lempus  hec  inconuulsa  permaneant,  bahni  nostri  auctoritate  ea  con- 
firmamus  et  testimonio  sjgiUi  nostri  consignauimus,  apposito  etiam  sigillo  maioris  ecclesie,  consensu  prepo- 
siti  maioris  Bertoldi,  decani  Bernonis,  prepositi  Godefridi,  prepositi  Eilberti,  prepositi  Ludoldi,  Hartbertt 
cantoris,  Brunonis  cellerarii,  Lodowici,  Tbetmari  de  Curia  dominorum,  Johaimis  Albi,  Magistri  Rolandj.  t 
Cod.  dipl.  hiat.  WeaiiaL  U.  27  Digitized  by  V^OOg  IC 


210  118»  ^1190. 

Hagistri  Johannis,  Conradi  de  Bobekno,  Friderici,  Burchardi  de  Woldenbeif,  et  Lad<dfi  Hermaimi  de  Li* 
chowe.    Acta  siiDt  h^  anno  ab  incarnatione  Domini  M^C^LXXX^'  nono. 

D. 

Notum  Sit  Omnibus  Christianis  presentibus  et  futuris,  quod  quidam  fideles,  salutis  animaram  suaram 
meroores,  uidelicet  Werengis  et  uxor  sua  Jutta,  XII.  denarios  decimarum  de  agris  iuxta  sanctum  Mauri- 
cium  prouenientes  optulerunt  sancte  Marie  trans  amnem,  et  Albertus  de  eimiterio  II.  denarios,  et  alii  qui- 
dam Deo  deuoti  tantum  de  suis  rebus  addiderunt,  quod  summa  facta  est  XXI.  denariorum.  Ecciesia  uero 
de  uoluiitate  offerentium  hoc  obseruandum  inslituit,  ut  denariis  iam  diclis  uinum  emptum  in  tribus  sollem- 
pnitatibus,  natiuitate,  pascha,  pentecoste,  populo  ad  communicandum  conuenienti,  canali  de  calice,  sicut 
moris  est  distribuatur,  et  si  quid  residuum  fuerit,  sacnGcio  altaris  ad  hospitale  deferdtur.  Acta  sunt  hec 
,anno  dominice  incarnationis  H^C^.LXXX^.VIIII^.  Indictione  VI.  sub  papa  demente,  Imperatore  Friderico. 

Dm  Vorstehend«  ist  auf  ein  langes,  schmales  Stuck  Pergament  geschrieben,  auf  dessen  Rückseite  man  Spuren  findet, 
daw  es  aus  einem  Mess-  oder  Chor- Buche  herausgeschnitten  ist.  Die  Schrift  könnte  der  angegebenen  Jabrxalil 
gleichseitig  sein;  übrigens  findet  sich  kein  äusseres  Beglaubigungsseicben. 

1 

DI. 

Notum  facimus  cunctis  Christi  iidelibus  tarn  futuris  quam  presentibus,  qualiter  Burchardus  de  Belcha 
faereditatem  suam  quam  possidet  in  Otaghuseii  cum  consensu  filii  sui  Rehinbodonis  legitimi  heredis  pro 
sua  et  parentum  suorum  animabus  ecciesie  Dei  et  sancte  MARIE  canonicorum  usui  profuturam  obttilit» 
predictorum  siquidem  bonorum  successor  Jherosoh'mam  proiiciscens  huius  pacti  summam  ratam  esse  ooluii 
tali  conditione,  quatenus  ipse  reuersus  absque  omni  impedimento  bona  sua  libere  rehabeat.  Desideramos 
etiam  uos  scire,  6ham  prefati  hominis  cum  generatione  que  ab  ea  descendit  ab  his  bonis  numquam  esse 
expellendam,  quamdlu  debito  iure  tributum  persoluat.  Redditus  sunt  annuatim  quinque  modii  tritici  et 
unus  porcus  cuius  precium  duos  solides  bene  ualeat.  Mancipia  de  generatione  Hacekan  duos  nummos  ad 
censum  annuatim  persoluent,  suppellectilem  pro  duobus  solidis  rediment,  melius  quod  babent  uestimentum 
dabunt.  De  generatione  Hazzikan  quiUbet  puerorum  duos  nummos  annuatim  persoluet,  pro  suppellectile 
duos  solides.  Si  matrimonium  inter  eos  quispiam  contrahere  uoluerit,  pro  duobus  solidis  se  liberabit  Et 
ne  hoc  a  posteris  nostris  ignoretur,  uel  per  aliquas  occasiones  obliuioni  tradatur,  paginam  hanc  sigillo 
nostro  signatam  in  testimonium  huius  actionis  conscribi  iussimus.  Actum  Angarie  anno  dominice  incarna- 
tionis millesimo.  centesimo.  octogesimo  nono.  indictione  Via.  domino  demente  urbis  Rome  episcopo.  Domino 
Frederiko  Romanorum  imperatore  et  semper  augusto  Gerharde  aduocato.  Huius  rei  testes  aderant  ex  clero. 
Reinricus  sacerdos.  Robertus  custos.  Randolphus  cellerarius.  Ex  laicis.  Florinus.  Fridericus  de  Speincha. 
Heinricus  de  Blankana.  et  alii  multi. 

Auf  dem  mit  Pergaments! reifen  auf  die  Charte  gebetet  gewesenen,  jetzt  aber  losgetrennten,  kreisformigeD  Siegel,  aieht 
man  das  Bildniss  eines  sitsenden  Bischofs,  von  dessen  Umschrift  noch  su  lesen  ist:  S.  Dionisius  .  •  . 

DU. 

HEINRICVS  Dei  gratia  Romanorum  Rex  et  semper  Augustus.  Yninersis  presentem  paginam  intaentH 
bos  notam  fieri  uoinmus,  quod  nos  Corbeiensem  ecciesiam  a  theloneo  nostro,  quod  apud  Werdam  coUigi 
seiet,  liberam  dimittimus  et  exemptam.  Omnibus  itaque  nuncHs  nostris,  qui  pro  tempore  procurationem 
Werde  habituri  sunt,  districte  nolumaa  esse  preceptum,  ut  a  nunciis  Corbeiensis  abbatis  et  ecdesie  nnOaiD 


Digitized  byC^OOQlC 


reqnirant  iheloneom,  sed  liberam  eis  den!  transitom  sine  granamine  et  impedimeoto.  Ad  cuias  roi  eui- 
dentiam  presentem  cartam  exinde  conscriptam  sigillo  nostro  iassimas  communiri.  Huius  rei  testes  sunt. 
Sifridus  Hersfeldensis  abbas.  Heinricus  Imperialis  aule  prothonotarius.  Cunradas  de  Halla  capellanus  noster/ 
Hartmannus  de  Bedingen.  Cono  de  Mincenberc.  Heinricus  camerarios  de  Lucia,  et  alii  quamplures. 

Datum  Frankenuort  anno  dominice  Incarnationis  M^C^.XC^.  Indictioue  Vlll.  VIIlo.  Kai.  Maij. 

Das  Siegel,  welches  aogebängt  war,  ist  verloren  gegangen, 

DIU. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  sancte  Monasteriensis  ecclesie  epi- 
scopus  sccundus.  Voluntatis  ac  propositi  nostri  est,  cunctis  diuino  cultui  mancipatis  in  suis  necessitatibus» 
prout  facultas  suppetit  subuenire,  maxime  tarnen  eos  quos  cura  et  sollicitudo  nostra  fouet,  propensius  nos 
decet  promouere.  Siquidcm  cum  indigentie  eprum  pia  intentione  suhuenimus,  uel  certe  uti  numerus  famu- 
lantium  Deo  multiplicetur  nostris  expensis  effecimus,  non  minus  eterne  nostr^  saluti,  quam  eorum  utilitati 
consulimus.  Hac  igitur  causa  decimam  XVI.  solidorum  in  Lembeke  et  inBriicho  cum  omnibus  ad  eandem 
pertinentibus,  quam  uidelicet  decimam  Godescaicus  de  Sapperoth  in  bene6cio  de  manu  nostra  habuerat,. 
llbere  nobis  resignatam,  Lysbernensi  ecclesie  spe  retributionis  eterne  contuiimus.  Item  eidem  ecclesie  con- 
cessimus  VI  denariorum  decimam  in  Structhorpe.  Vt  autem  hec  benignitatis  nostr^  largitio  rata  et  incon- 
uulsa-permaneat,  paginam  hanc  inde  conscribi  et  sigilli  nostri  fecimus  impressione  muniri.  Sed  et  ne  forte 
quisquam  prefatas  decimas  uiolenter  audeat  inuadere,  uel  attemptare  presumat,  ^banno  episcopali  confir- 
mamus.  Nomina  etiam  testium  qui  hiis  interfuerunt  annotamus.  Testes.  Herimannus  prepositus  sancti  Mau* 
ritii.  Albertus.  Heinricus  Magister  scolarum.  ApoUonius.  Laici.  Godescaicus  de  Sapperoth,  et  frater  eius. 
Rudolfus.  Gerlagus  Thickebier.  Thietmarus  pincerna,  et  alii  plures.  Si  quis  igitur  hec  infringere  temptaae- 
rit,  si  hiis  cognitis  non  resipuerit,  perpetuo  anathemati  subiacebit.  Acta  sunt  autem  hec  anno  dominice 
incarnationis  M^'.G^'.XC^  Indictione  VIIK  Regnante  Friderico  uictoriosissimo  Romanorum  imperatore  augusto. 
Conregnante  ei  Heinrico  filio  suo  gloriose  Romanorum  rege,  anno  imperii  eius  XXX^VIUP. 

Das  Siegel  ist  mit  Pergamentstreifen  auf  die  Charte  geheftet,  sehr  länglich  elliptisch  und  mit  einem  nur  wenig  erhabe- 
nen Rande.  Die  Figur  des  sitsenden  Bischofs  ist  der,  auf  dem  bei  1195  beschriebenen  Siegel  sehr  ahnlich »  aber 
länger,  und  die  Umschrift  (nicht,  wie  auf  dem  eben  genannten  Siegel,  durch  die  FSsse  des  Bischofs  unterbrochen, 
sondern  den  gansen  Rand  einnehmend)  heisst:  Herimannus  DI.  Gra.  Monasteriensis  Episcop'.  Sdcs.  f. 

DIV. 

Abschrifllich  mitgetheilt  durch  den  Bibliothekar  Moojer  in  Minden.  • 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Thietmarus  Dei  gratia  Mindensis  Episcopus.  Ad  dilatandum 
caritatis  bonom  lex  priuata  sancti  spiritus  orthodoxe  fidei  uiros  ad  uaria  producit  societatis  uincula,  ex 
qaibus  uelud  per  diuersos  uiarum  tramites  ad  summum  tandem  perueniant  bonum.  Hec  lex  homines  di- 
sparis  condicionis  et  diuersarum  nationum  in  unum  coadunat.  Hec  eadem  plerosque  de  clero  Mindensi  ad 
hoc  inclinauii,  ut  preter  multiplicia  tarn  uiuprum  quam  mortuorum  in  elemosinis  et  orationibus  remedia 
semel  in  anno  quolibet  ad  uisitanda  limina  nirginis  Marie  in  Onerenkerken  studio  deuotionis  conueniant, 
ibique  ad  laudem^  Dei  et  genitricis  eius  ymnos  diurnos  et  nocttimos  deoantent.  Sed  quia  cousiderabant 
quosdam  ab  hoc  comitatu  diuelli,  quos  Studium  quidem  deuotionis  allexit,  sed  uerecundia  paupertatis  domi 
detinuit,  talium  consulendum  inopie  laudabiliter  decreuerunt.  Mansum  itaque  de  cultis  agris  in  Velden  a 
preposito  H,  et  ecclesia  de  Ouerenkerken  titulo  emptionis  comparabant,  uidelicet  IUI«»*  marcis  quas  idem 
prepositus  ad  emptionem  prediomm  in  Sulbike  addidit,  nuitentes  eom  eiusdem  prepostti  cuslodie  ac  cd-     T 

27  »  Digitized  by  V^OÜQlC 


2t2  ii90. 

tire,  süb  pensione  tali,  quatinas  annuatim  decano  sae  fratemitatis  quatoor  solidos  IGndensis  monete  in 

'ic  sancti  Gorgonii  Minde  representet,  at  de  bis  clericis  eiusdem  fratemitatis,  qaibus  propria  facultas  non 

iippeteret,  ad  prenominatum  locum  conuenientibus  pastus  prebeatur,  et  in  alios  paupenim  nsos  distriba* 

tur.    Addentes  et  hanc  prouisionis  caatelam,  ut  si,  quod  absit,  ipsorum  fraternitatem  contiagat  exspirare» 

adem  pensio  saoctimonialibus  eiusdem  monasterii  in  Octaua  beate  Marie  natiuitaüs  in  qnoscunqne  uelint 

isus  persoluatur,  ut  in  Dei  seruicio  et  fratrum  memoria  deuotiores  existant.    Vt  autem  hec  inconcussum 

perpetuilatis  robur  optineant,  presentem  cartam  impressione  sigilli  nostri  signauimus,   et  ea   que  in  ipsa 

jonscripta  sunt  banno  nostro  firmauimus.   Acta  sunt  hec  anno  dominice  inearnationis  M^.C^.LXXXXmo.  anno 

pontificatus  nostri  quinto.     Nomina  autem  testium  huius  rci  subscripta  declarat  series.  Wemherus  maioris 

ecciesie  prepositus.  Conradus  decanus.  Reinhardus  sacerdos.  Volcmarus  sacerdos.  Hermannus  sacerdos.  Con- 

radus  diaconus.  Nithungus  diaconus.  Hildeboidus  diaconus.  Licfhardus  diaconus.  Otto  custos  diaconus.   Liu- 

doldus  subdiaconus.  Heinriciis  subdiaconus.  Thidericus  subdiaconus.  Liefhardus  subdiaconus.  Reinboldus  pres- 

byter.  Rainwardus  presbyter.  et  plures  alii  diuersi  ordinis  clerici. 

DV. 

Aus  dem  ältesten  Kopialboche  des  Stifts  Conrej. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Widikindus  Dei  gratia  Corbeiensis  ecciesie  abbas,  canctis 
snccessoribus  suis  in  perpetuum.  Cum  nos  quibus  ecclesiasticarum  rerum  Deo  ordinante  gubernatio  cre- 
ditur,  ex  iniuncte  nobis  amministrationis  officio  ecclesiarum  semper  teneamur  utilitatibus  prospicere,  in 
ecclesiasticarum  rerum  distribulionibus  ac  feodalibus  obligationibus  sollcrter  debeamus  ad  meutern  redu- 
ccre,  no  ea  que  magna  siimt  expensa  et  graui  rcquisita  labore,  absque  magna  deliberatione 
debeamus  rursus  obligare.  Indc  est  quod  tam  prcsentium  quam  futurorum  memorie  transmittimus, 
quod  duo  fratres,  Corbeyensis  ecciesie  ministeriales,  officium  pincematus  infra  muros  urbis  a  duobus 
propinquis  suis  Godescalco  et  Walderico,  sub  antccessore  nostro  domino  Conrado,  datis  ipsi  VIII. 
marcis  ac  prefatis  cognatis  suis  XII.,  in  beneficio  acquisierunt,  quibus  utique  idem  officium  nulla 
hereditaria  successio,  sed  munerum  contulit  interuentio,  In  quo  munerum  officio  multa  eidem  ante- 
eessori  nostro  inferentes  grauamina,  resque  sibi  credilas  incircumspecte  dissipantes,  nil  effiisioni  sue 
sufficere  arbitrnbantur,  ipsum  quoque  officium  multociens  resignare  conati  sunt,  cum  prefatum  antecesso- 
rem  nostrum  tum  comministcriales  suos  super  ipsius  acquisitione  soUicitanles.  Cum  ergo  in  huius  locum 
amministrationis  fuisscmus  Deo  ordinante  conslituti,  predicti  fratres  in  proposito  priori  perdurantes,  nobis 
attentius  supplicauerunt,  ut  officium  suum  ab  ipsis  uellemus  redimere.  Nos  itaque  antecessorum  noslrorum 
dampna  ex  eiusdem  officii  usurpata  abusione  pensantes»  nostramque  ac  successorum  nostrorum  immo  eccie- 
sie utilitatem  ex  eiusdem  redemptione  ad  animum  reuocantes,  solebant  enim  omnia  uictualia  nostra,  uinam 
scihcet  et  mefet  ceruisiam  et  omnem  annonam  ad  cellarium  nostrum  pertinentem  sub  custodia  sua  habere 
et  cai  placuit  eadem  bona  seruanda  et  passim  distribuenda  conferre,  tantamque  potestatem  sibi  in  officio 
isto  asserere  conabantur,  ut  nobis  et  antecessoribus  nostris  palam  intercederent,  ne  claues  celiarii  nosiri 
deberemns  ah'cui  committere,  de  rebus  quoque  nostris  pröprias  domos  ac  familias  alere  et  in  ipsis  dissi- 
pandis  nnllnm  omnino  modum  teuere.  Hec  inquam  considerantes,  idem  officium  pro  XXX.  marcis  argenli 
redemimus,  ut  nos  et  successores  nostros  a  tam  grauis  dispendii  absolueremos  laborinto.  Cum  ergo  ean- 
dem  peconiam  integre  persoluissemus,  predicti  fratres  Godescaicus  et  Waldericus  com  patre  suo  Henrico 
idem  officium,  pro  pecunia  quondam  sicut  dictum  est  acquisitum,  manu  et  lingua  resignanerunt,  omni  in 
hoc  iuri  suo  prorsus  abrenunciantes,  omni  heredum  suorum  adhibito  consensu.  Nos  uero,  ne  aliquid  snf- 
ficientis  cautele  omitteremus,  in  sentencia  quesiuimus,  si  bona  per  emptionem  et  qnorumlibet  acquisita 
absque  heredum  possent  resignari  consensu,  ac  Heinricus  de  Emberike  sentenciam  dedit,  quod  in  hac 
resignatione  et  quorumlibet  bonorum  resignatioiie  sie  acqoisitonim  heredam  conaenientia  bm  ep^iMoes- 


saria.'  Cui  sentencie  oinnes  qQonim  nomina  iofra  ad  testhnommii  scripta  sant  ei  alii  qnamplares  qtii  ibi* 
dem  tnno  affnerant  unanimiter  assenserant  Qaod  ut  posteris  nostris  liqueat  et  otonem  dabietatis  scnipu- 
lam  possit  reseoare,  Presentis  pagine  tenorem  conscribi  fecimas  et  sigilli  nostri  impressione  roborari.  Testes 
in  quonun  presentia  hec  acta  sunt  iussimus  annotari.  Sunt  autem  hü,  qui  sentencie  consenserunt  et  huic 
facto  interfuerunt.  Meinhardus  raaior  prepositus.  Reinhenis  camerarius.  Conradus  portarius.  Johannes  capel- 
lanus.  Laici  liberi.  Efkewinus  de  Diseldessen.  Euerhardus  de  Brochusen.  Gerhardus  Trater  eius.  Ministeriales, 
Erenbertus  camerarius.  LiudolAis  dapifer.  Tidericus  comes  de  Horhusen.  Wastmodus  marscalcus.  Bodo  et 
Henricus  de  Horhusen.  Fridericus  comes  de  Huxaria.  Carolus  de  Nigenkerken.  Helmwicus,  Reinherus,  Ar- 
noldus.  fratres  de  Porta.  Heinricus,  Amoldus  fratres  de  Hastenbike.  Gerbertus,  Heinricus,  Carolas  fratres 
de  Liutmersen.  Widolo  et  Liudolfus  fratres.  Conradus  de  Ämelungessen.  Volcqninus  Rufus.  Heinricus  de  Em* 
berike.  Albertus  Rimpo.  Johannes  de  Beringbusen.  Christianus  de  Stale.  Heidenricus  de  Widinchusen.  Her- 
boldus  de  Rumbike.  Bertoldus  de  Kuribike.  et  alii  quam  plures.  Acta  sunt  autem  hec  anno  dominice  in- 
camationis  M<>.C®.XC^.  Indictione  VUI.  anno  prelationis  nostre  primo. 

DVI. 

Original  im  Besitz«  des  CrimioaUDirectort  Dr.  Gebrkea  tu  Paderborn. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis:  ||  Hogardis  Dei  gratia  Heresiensis  ecclesie  abbatissa.  Factum 
quod  obliuioni  subtrahere  et  posteris  insinuare  prouidimos,  litteris  perpetuare  humana  soUicitudine  ad  hoc 
repertis  cautum  duximus.  Nouerit  itaque  posteritas,  quod  Gerdensis  cenobii  prior  Humbertus  molendinum 
quoddam  in  Dallessen  quatuor  marcis  et  dimidia  a  ({uodam  Henrico  de  Hiddessen,  qui  hoc  a  nobis  iube- 
nefidatum  tenuerat,  assensu  nostro  et  permissu  coemerit,  ea  tarnen  condicionei  ut  hoc  a  nobis  eo  iure 
quo  et  alia  quedam  bona  tenent,  perpetuo  obtineant  Preterea  quidam  Antonius  de  Istincthorpe  mansum 
in  Osterhusen,  a  sacerdote  de  Istincthorpe  Thitmaro  in  concambio  pro  predio  suo  receptum,  cum  filia 
sua  eidem  cenobio,  eodem  iure,  assensu  nostro  contulit,  et  X.  iugera  sue  proprietatis  uendidit.  Ut  autem 
hec  omnia  rata  et  inconuulsa  perpetuo  maneant,  hanc  inde  paginam  conscribi  et  sigillo  nostro  fecimus 
confirmari,  testibus  subternolatis,  anathemate  subscripto.  Testes.  Gerthrudis  preposita.  Bertradis  decana. 
Regenwiza.  Sophia  custos.  Juthita.  Bernardus  canouicus.  Amoldus.  Wicbertus  canonicus.  Heremannus.  Mini* 
steriales.  Albero  comes.  Wernherus  de  BrakeL  liudolt  de  Westen.  Vlricos  de  Wlfershem.  Emest  Streuel. 
Bertoldus  de  Ospringe»  Godescalcus  de  Smechte  et  alii  plures.  Acta  anno  dominic^  incarnatioois  H®.C^XC<^. 
Indictione  VUI«.  anno  Frederici  imperatoris  XXXMX^. 

Das  mit  Pergaroeatstreifen  auf  die  Charte  geheftete  und  Torsüglich  gut  erhaltene,  ellip^scbe  Siegel  tetgt  die  sksende 
Aebtissinn,  in  der  linken  Hand  einen  Zweig ,  in  der  rechten  ein  grosse«,  anf  ihrem  Schoosse  mhendea  Band  mit 
einer  Innschrift  haltend,  von  welcher  nur  der  Schluss:  XPi  S'VO,  noch  s«  erkennen  ist;  die  Umschrift  heisst:  Ho- 
cardis.  D'i.  Gr'a.  Abbatissa.  i.  Herse.  f. 

DVII. 

Ans  einem  alten  Copiario  des  Ludgeri- Stifts  *), 

In  nomine  Sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Herimannns  bei  gratia  Monasteriensis  episcopus  Secundus. 
Quoniam  ea  que  in  tempore  Sunt,  cum  tempore  labuntur,  et  hominum  memoria  nee  diutuma  permanet, 
nee  res  ut  Sunt  firmiter  continet.    Ideo  necessarium  et  utile  est  scriptis  ea  committere,  que  posteritaü  ad 


*)   Das  noch  vorhandene  Fragment  dieses  Copiariami  Ist  an  den  in  der  Abschrift  mangelhaften  Stellen  bMtkm 

Digitized  by 


;<SoogIe 


ueram  de  hiis  noticiam  habendam  cautam  es(^  transmittere.  Presenlibiis  igitnr  ac  futaris  scriplo  carte  hains 
QOlum  esse  uolomus,  quod  commuoioato  prelatorum  nostrorum  consilio,  parrochiam  ciutlatis  nostre,  coi 
prius  usque  ad  ea  tempora  solus  sacerdos  Ernestus  preerat,  scilicet  qui  ecclesie  beati  Lambert!  preside-- 
bat,  pluribus  sacerdotibus  assignauimus»  el  de  uiia  plures  parocbias  instituimus,  qui  curam  laute  plebia  et 
diligeDtius  et  magis  suificieDter  agerent,  et  corpora  defunctorum,  que  uno  claudi  cimiterio  non  poterant^ 
pluribus  cimiteriis  comtnodius  applicarent.    Sed  ne  sacerdos   beati  Lambert!  dispensaüoDis  nostre  aliquo 

dispendium,  statuimus  ut  a  singulis  ecclesiis  quas  .  .  .  ales  instituimus,  aonualim  aliquem  fmctum 

idem  •  .  •  .  quoad  uiueret  perciperet.  Ecclesia  itaque  beati  Ludgeri,  quia  .  .  .  parochie  partem  faerat 
ooosecuta,  maioris  pensionis  debita  solucbat,  que  ipsius  ecclesie  decanus,  cui  parochiam  decanatui  con- 
iunsimus,  prescripto  sacerdoti  soluere  tenebatur,  annuatim  uidelicet  IX.  sol.  Tempore  uero  procedente, 
cum  Decaous  ecclesie  beati  Ludgeri  in  solidis  soluendis  negligens  inveniretur,  et  a  prefato  sacerdote  beati 
Lambert!  sepius  in  causa  super  hoc  trahcretur,  quod  a  nobis  est  instilutum,  uostra  voluutate  in  melius  esl 
permutatum.  Sepedictus  equidem  Sacerdos  beali  Lamberti  magis  eternam  retributionem  quam  emoluroenta 
concupiscens  transitoria,  Ecclesie  beati  Ludgeri  et  ipsius  loci  decano  pensioaem  IX.  solidorum  a  nobis  in- 
stitutam  hac  condicione  remisit,  ut  ipsius  loci  canonici  singulis  annis  festum  beati  Lamberti  sollempniter 
celebrent,  et  Decanus  ipsorum  eodem  die  XYIII.  deuarios  ipsis  canonicis  persoluat  Preterea  sacerdos  ipse 
beati  Lamberti,  cuius  tempore  hec  sunt  ordinata,  tamquam  vnus  de  canonicis,  communionem  orationum, 
et  post  obitum  suum  perpetuam  in  ecclesia  beati  Ludgeri  habeat  Memoriam.  Vt  autem  hec  rata  perma- 
neant  et  stabilia,  presenti  cartula  inscribi  et  inpressionis  nostre  Signacuk)  iussimus  insigniri.  Testes  huius 
rei  sunt  Bemhardus  summus  prepositus.  Franco  Decanus.  Herimannus  sancli  Mauricü  prepositus.  Theoderi- 
cos  beati  Ludgeri  prepositus.  Albertus  beati  Lamberti  Decanus.  Heinricus  scolasticos  maioris  ecclesie«  Hei^ 
mannus  de  Ludinchusen.  Heinricus  de  Bure.  Theodericus  beati  Ludgeri  Decanus.  Wicboldus  Gustos.  Adoi* 
fos  scolasticua.  Wicmaunus.  Ai*noldus.  Symon  capellanus  episcopi.  Bertoldus  decimator.  Ludewicos  Juueois» 

DVIIl. 

In  nomine  sancte  et  indiuidu^  Trinitatis.  Widikindus  Dei  gratia||Corbeiensis  abbas.  Qoante  sollicitu- 
dinis  studio,  et  quam  sincero  nostr^  deuotionis  aifectu  circa  honorem,  commodum  et  omnem  profectom 
ecclesi^  nostre  pro  posse  nostro  semper  fuerimus  intenti,  et  propter  ipsam  uariis  expositi  tribulatiouibus  et 
angustiis,  nouit  ille  quem  nihil  latet  Daus,  nouerunt  et  plurimi,  sicut  credimus,  iuxta  paruitatem  nostram 
per  operis  probationem  ^liquando,  licet  non  quociens  desideraucrimus,  nostre  intentionis  affectum  osten- 
diase.  Inde  est  quod  circa  sarcoia^i  beati  Viti  et  ipsius  monabterii  reparationem  firmissimum  diu  proposK 
mm  habuimus»  illo  tarnen  ne  maturiorem  haberet  processum,  per  varias  multorum  iniurias  et  similia  bis 
impedimenta  prorogato.  Nunc  igitur  eidem  proposito  nostro  in  aliqua  parte  et  In  pluribus  adhuc  uita  co- 
mite  per  diuinam  miserationem  satisfacere  cupientes,  et  ad  reparationem  sarcofagi  beati  Viti  specialiter  ei 
ipsius  monasterii  et  ad  consimilia  de  nouo  comparanda  conferimus,  que  a  nobis  propriis  laboribus  et  ex- 
pensis  sunt  conquisita.  Hec  scilicet,  censum  uoue  uillc  in  Gorbeia,  omnes  denarios  qui  dantur  trans  aquam 
de  noualibus  circa  Tezethhusen,  aduocalias  insuper  bonorum  quorundaro  ecclesie  nostr^  quas  a  domino 
Godescalco  de  Perremont  pro  GG>».  et  LX«.  marcis  tenemus  inpignoratas,  scilicet  aduocatiam  in  Yolcmer- 
sen,  aduocatiam  in  Liuttersen,  aduocaliam  in  Mulenhusen,  aduocatiam  in  Dasburg,  aduocatiam  in  Papen- 
hem,  aduocatiam  in  Budelesthorp,  aduocatiafti  in  Hestcn,  aduocatiam  in  Ziatessen.  Hec  autem  ^lesie 
nostr^  custodi,  ad  eorum  tarnen  impensas  qu9  supra  dicta  sunt,  et  non  ad  aliqua  ex  bis  qu^  costodie  uel 
alterius  officü  ratione  sunt  comparanda,  decreuimus  exhiberi,  et  iuxta  capituli  cousiiium  in  usus  monasterü 
erogari.  Vt  autem  hec  donatio  stabilis  et  firma  et  in  perpetuum  ualitura  consistat,  presentem  paginam 
sigiUi  nostri  munimine  fecimus  insigniri,  successores  nostros  per  tremendnm  Dei  iudicium  rogantes  et  con- 
testantes,  ne  quia  temere  infringere  presumat,  quod  nos  pia  deuotione  in  usus  monasterii  rite  constat  ob- 

Dig'itized  by  L^OOQ IC 


ti9t.  246 

tultsse.  Testes  bii  stmL  Albertos  prior.  Johannes  preposttos»  et  totos  connentns  Corbeiensis.  et  Canonici 
Noue  ^cclesie.  Laici.  Frithericus  de  Perremont.  Conradus  de  Dissildissen.  Liudolfas  iunior  dapifer.  Thideri- 
cos  pincerna.  Wastmodus  marscaicus.  Conradus  de  Amelangessen  et  filios  eius  Hereboldus.  Amoldos  de 
porta.  Heinricus  de  Scerae.  Conradus  de  Boffessen.  Conradus  de  Linthardessen.  Heinricus  et  Widilo  filius 
eins  de  Botveit  Bertramus  de  Stamme,  et  alii  quam  plures. 

Oai  groMe  kreisförmige  Siegel  ist  mit  einer  geflochteneo  Scbonr  angehängt,  aber  sehr  beschädigt.  Mit  dem  bei  der  Ur» 
künde  desselben  Abtes  von  1191  beschriebenen  kommt  es  im  Allgeneinea  uberein,  seigt  aber  in  der  Form  der  noch 
•ichtbaren  Buchstaben  und  einigen  anderen  Einselnbeiten  eine  Verschiedenheit  des  Schnittet. 

DIX. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Widikindus||Dei  Gratia  Corbeiensis  abbas.  Cupientes  me* 
moriam  nostram  apud  fratres  nostros  in  benedictione  perennare,  bona  ipsis  utrobique  tarn  in  corpore  quam 
in  anima  studemus  pia  soUicitudine  prouidere.  Vnde  notum  esse  uolumus  tarn  presentibos  quam  posteris» 
quod  uineam  in  Bilenberg,  quam  nos  a  principio  eius  excoli  et  proprio  labore  fieri  fecimus  et  expensis» 
dilectis  ac  venerabilibus  fratribus  nostris  ad  ipsonim  prebendam,  pro  remedio  animf  nostr^  et  ad  agen- 
dum  tarn  patris  et  matris  me^  et  nostrum  anniuersarium  contulimus,  ita  tamen  ut  ipsi  nobis,  siucf  in  nostra 
remanserimus  dignitate,  siue  renunciauerimus  eidem,  de  prefata  vinea  pocioris  eius  vini  sex  plaustratat 
persoluant  annuatim,  post  mortem  uero  nostram  pleniter  fratrum  cedat  utilitati.  Decimam  autem  eiusdem, 
port^  et  hospitali  ccclesie  nostre  ex  ^qua  parte  diuisionis  hinc  inde  iugiter  persoluant.  Yt  ergo  huius  dona- 
tionis  factum  nulla  in  posterum  obliuione  deleatur,  sed  in  perpetuum  firmum  et  stabile  permaneat,  pre- 

sentem  .  •  .  sigilli  munimine  fecimus  insigniri.    Testes Albertus  prior.  Johannes  prepositus,  et 

totus  conuentus  monasterii  nostri.  Canonici  Neue  ecclesie.  Laici.  Frithericus  de  Perremont.  Liudolfus  iunior 
dapifer.  Thidericus  de  Horhusen.  Wastmodus  marscaicus.  Conradus  et  filius  eius  Hereboldus  de  Amelun- 
gössen.  Heinricus  et  filius  eius  Widilo  de  Botveit.  Bertramus  de  Stamme.  Conradus  de  Boffessen.  Heinricus 
de  Scerue.  Johannes  de  Hostein.  Hereboldus  de  Rimbike.  Godefridus  de  Budikerthorpe.  Et  alii  quam  plores. 
Das  Siegel,  welches  angehängt  war,  ist  verloren  gegangen. 

DX. 

Aus  dem  ältesten  Ropialbuche  des  Stifts  Corvej. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Widikindus  Dei  gratia  Corbeiensis  ecclesie  abbas.  Sciant 
presentes  ac  posteri,  quod  cum  in  concambium  quarundam  decimarum  quadraginta  quadrantes  in  bonis 
nostris  Sirikessen  domino  Paderbomensi  assignassemus,  accidit  postmodum,  quod  in  cuiusdam  contro- 
uersie  compositione,  que  inter  ipsum  et  nos  facta  est,  ordinatum  est,  nt  pro  predictis  moldris  toti- 
dem  nobis  dominus  Paderbomensis  in  curia  sua  Wynechen  annuatim  faceret  assignari,  donec  eosdem  qua- 
drantes in  Sirikessen,  quos  ab  ipso  dominus  A.  Comes  de  Paderburnen  tcnuit,  ab  eodem  nobis  expediret. 
Verum  qoia  bona  illa  in  Sirikessen  cum  aliis  bonis  porte  quam  sub  nobis  tenuimus,  eidem  porte  ad  peti- 
tionem  conuentus  restituimus,  sie  ea  que  eorundem  bonorum  ratione  debentur,  scHicet  prememoratos  XL 
quadrantes  in  Winechen,  sepedicte  porte  per  presentem  paginam  protestamur  nos  restituisse,  ipsam  pro 
buius  rei  firmitate  nostri  sigiJlt  munimine  subsignantes.  Huius  rei  testes  sunt  Albertus  prior.  Johannes  pre- 
poaitus*  Bertoldus  camerarius.  Esithelwinns  hospitalarius.  totusque  Corbeiensis  ecclesie  Conuentus. 


Digitized  by 


Google 


216  *i»». 

DXI. 

Au«  dem  ältettcD  Corfej'scben  Ropialbnche. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Widekindus  Dei  gratia  Corbeiensis  ecciesie  abbas.  Notum 
Sit  uniuersis  ecciesie  nostre  fidelibus  tarn  presentibus  quam  posteris,  Qualiter  Conradus  et  uxor  eius  Hi- 
liana,  conuenti  a  quodam  fratre  hie  conuerso  Herebordo  nomine,  Jugera  que  habuerunt  in  campo  qui  di- 
citur  Liuri  numero  XV.  sub  conditione  pecunie  una  cum  filiis  resignaucrunt  ad  manus  predecessoris  nostri 
domni  Gonradi  abbatis  et  super  altare  sancti  Stephani  prothomartyris,  quos  idem  frater  in  ius  hospitalis 
contradidit,  ut  quicquid  inde  fructus  prouenerit,  in  usus  cedat  paupenim,  tarn  pro  sue  quam  iUorum  anime 
remedio.  Decurso  uero  tempore,  cum  iam  mater  defuncta  esset  cum  duobus  filiis,  et  increuissent  alii  qai 
huic  resignationi  non  interfuerant,  predictus  Conradus  ab  eodem  fratre  inductus  eadem  iugera  una  cum 
filiis  denuo  ad  manus  nostras  resigoauit.  Nos  autem  hanc  eandem  actionem  ratam  et  inconuuisam  cupien- 
tes  permanere,  petente  etiam  fratre  nostro  Fritherico  prouisore  hospitalis,  hanc  in  munimentum  sibi  pagi- 
nam  conscriptam  sigillo  nostro  impressam,  Testibus  annotatis,  roborauimus.  Testes.  Reinherus  prior.  Con- 
radus prepositus.  Frithericus  hospitalarius.  et  totus  Conuentus.  Ministeriales.  Liudolfus  dapifer.  Item  Liadol- 
fus  dapifer.  Hefanwicus.  Amoldus  et  Reinherus  de  Porta.  Reinmarus.  Helpradus  de  Kiminaden.  Arnoldus. 
Boydewi^  et  filius  eins.  .Thegene  de  Huxaria  et  filias  eius.  Widilo  et  eius  frater  Heinricus  de  Liatmarsem. 
Thidericus  de  Helenen. 

Duos  mansos  in  Leuingessen,  qui  persoluunt  marcam  unam,  unde  comparabmitur  cames  ad  susten- 
tandos  debiles  et  infirmos  infra  hospitale  et  foris.  Tres  mansos  in  indagine  sancti  Viti  soluentes  marcam 
unam,  unde  comparabuntur  casei  partim  et  butyrum  partim  ad  sustentationem  infirmorum.  Item  redditus 
in  campo  qui  dicitur  Liure,  qui  soluunt  dimidiam  marcam,  unde  comparabitur  paunus  lineus  grossus  ad 
uestiendos  pauperes  foris  et  intus.  Hec  omnia  procuret  prouisor  hospitalis,  ut  inde  a  Deo  retributionem 
exspectet.    Bona  ista  augmentare  potent,  si  oportunum  esse  uiderit. 

DXII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Uuidikindus  Corbiensis  Abbas.  ||  Quoniam  quecumque  in 
rebus  humanis  aguntur,  decursu  temporis  a  memoria  hominum  facile  labuntur,  necessarium  est  et  magis 
utile,  ut  dum  ea  que  memoria  digna  sunt  constituuntur,  rescripti  testimonio  confirmentur,  ne  in  posterum 
a  prauorum  malignitate  in  deterius  commutentur.  Ea  propter  nouerit  omnium  tam  presentium  quam  futu- 
forum  soUertia,  quod  dum  amministrationem  prepositure  in  Groniuge  teneremus,  nondum  adhac  suscepto 
nomine  uel  officio  abbatis,  considerantes  tenuitatem  probende  fratrum  oenantiam  ad  uesperam,  quod  nil 
preter  unum  pnlmentum  perciperent,  exceptis  solempnitatibus  Sanctorum  .que  in  albis  aguntur,  quibus  tunc 
duo  pulmenta  dabantur,  decreuimus  ob  spem  diuinf  retributionis  hec  augmentare,  addito  singalis  diobus 
cenantibtts  ad  uesperem  uno  puhnento,  quod  de  bonis,  que  proprio  conquisiuimus  labore,  supplere  con- 
stituimus,  uno  uidelicet  molendino  in  Helmerikestorp ,  quod  soiuit  dimidiam  marcam,  XU.  agnis,  VUIL  mal- 
dris  caseorum,  XU.  scoc  ouorum,  XXXVI.  puUis,  V.  porcis  quorum  quilibet  valeat  U.  solides.  Addidimus 
etiam  1.  mansum  in  Hcaleresleue,  qui  ad  anniuersarium  Waluwani  fuerat  constitutus,  quem  nonquam  aii- 
quis  ante  nos  prepositorum  habuerat  in  potestate,  sed  semper  sub  fratrum  fuerat  prouisione,  adicientes 
ad  hec  et  alium  mansum,  quem  dimidium  pro  IUI.  marcis  ab  Adelberto  redemimus,  dimidium  uero  ipse 
pro  anima  sua  contulit  ecciesie,  et  hec  omnia  ad  utiHtatem  fratrum  seruanda  hospitali  ipsius  ecciesie  com- 
misimus.  Est  autem  et  alius  mansus  in  Orsleue,  qui  soiuit  XIL  solides,  quorum  IUI.  ad  anniaersariam 
Walauuani,  IUI.  ad  anniuersarium  Adelheidis  uxoris  eius,  IUI.  ad  anniuersarium  Adelberti  statuimus.  Et  oi 
hoc  futuris  temporibus  inconuolsa  et  inuiolata  permaneant,  presentem  paginam  conscribi  et  sigilU  nostri 

Digitized  by  V^OOQIC 


1190.  247 

iopressione  iussimns  roborari,  omnium  bonornm  largitori  commendantes,  ut  hec  conseruantes  premiom 
eterne  vite  percipiant,  qui  uero  infringere  presumpserint,  cum  impiis  gehenne  consortium  accipiant.  Acta 
sunt  hec  tempore  amministrationis  nostr^  in  Groninge ,  confirmata  autem  postea ,  vt  presentia  testantur,  tem- 
pore prelationis  nostre  in  Corbeia.  Hü  sunt  testes.  Wernherus  prior«  Heinricus  cellerarius.  Giselbertus. 
Liudolfus  dapifer.  Arnoldus  de  porta.  Hcremberlus  camerarius.  Wernherus.  et  alii  quam  plures. 

Das  Siegel,  welches  aogehangt  war,  ist  verloren  gegangen.  , 

DXIII. 

Aus  dem  ältesten  Corvejr^schen  Kopialbucbe. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Widikindus  Dei  gratia  Corbeiensis  abbas.  Sciant  presentes 
et  posteri,  quod  curie  nostre  in  Lotten  officium,  quod  uulgo  Ambct  dicitur,  Bcrnhardo  militi  de  Börsen  et 
duobus  suis  fratribus  Widoldo  et  Euerhardo  commisimus,  ita  quod  XXVIII.  niarcas  quas  nobis  dcderat  El- 
ucricus,  restituant  ei  cum  ipse  uoluerit,  uel  alio  modo  nos  ab  ipso  absoluant.  Commisimus  etiam  predi- 
ctis  fratribus  idem  officium,  ita  quod  iudicium  ciusdem  curie,  quod  uulgo  Gerichte  dicitur,  quod  a  quibus- 
dam  iuiuste  fuit  impeditum,  expediant  et  retineant,  et  si  qua  bona  ipsi  curie  sunt  ablata,  uel  auferri  con- 
tigerit,  studiose  requirant  et  fideliter  conseruent,  et  nos  solummodo  ad  unum  de  hiis  tribus  fratribus,  quem 
ad  hoc  decreuerimus,  de  eiusdem  curie  redditibus  nostris  habebimus  respoctum,  qui  si  in  eis  persoluen- 
dis  uel  aliis  modis  indebite  nobis  rebellis  et  inportunus  fuerit,  et  super  hoc  sentcntia  contra  eum  prolata 
fuerit,  ab  iniuncta  prefati  officii  amministratione  quiescat,  et  alter  fratrum,  quem  ad  hoc  elegerimus,  in 
illo  succedat  officio,  totum  emendaturus  in  quo  predccessor  frater  eins  deliquit  et  ob  hoc  iuslam  contra 
se  pertulit  sententiam,  et  simile  sit  iudicium  de  fratre  tercio.  Preterea  quando  pctilionem  nostram  ad  ho- 
mines  predicte  curie  nostre  facere  decreuerimus,  idem  fratres  eam  promouere  et  se  ei  nullatenus  debent 
opponere,  et  in  edificiis  nostri  Landecke  caslri,  cum  opus  fuerit,  sepedicte  curie  homines  sicut  alii  homi- 
nes  nostri  fideliter  assistent  Vt  autem  hoc  factum  nostrum  nulla  delcat  in  posterum  obliuio,  presentem 
paginam  sigilli  nostri  munimine  roborauimus.  Asliterunt  aulem  presentes.  Frethericus  de  Perrcmunt.  Raueno 
de  Othberge.  Bertramnus  de  Hechen.  Euerhardus  de  Wilsoten.  Heithenricus  de  Widinchusen'.  Conradus  de 
Amelungessen  et  filius  eins  Hercboldus.  Heinricus  de  Botvelde  et  filius  eins  Ilereboldus  de  Rimbecke.  Ka- 
rulus  de  Nigenkercken  et  filius  eins  Hermannus.  Karulus  de  Erden. 

DXIV. 

Aas  einem  Corvev^scben  CodeT.  .  Handschrift  des  12.  Jahrhunderts. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Widikindus  Dei  gratia  Corbeiensis  eccicsie  abbas,  omnibus 
presentibus  et  fuluris  in  perpetuum.  Notum  esse  uolumus  tam  presenlis  quam  futuri  evi  fidelibus,  quod 
dilectus  frater  noster  Reinmarus  prepositus  in  Liziaco,  ob  piam  deuotionem  beati  Viti  martiris,  cuius  tam 
corporali  quam  spirituali  presentia  Corbeiensis  dedicata  est  ecclesia,  uineas  eidem  Corbeiensi  ecciesie  con- 
lulit,  pro  remedio  anime  su§  atque  pro  omnium  suoruni  fratrum  dileclione,  quos  subter  annotabimus.  Hoc 
etiam  ei  concessimus,  ut  ipsas  Ubere  et  absquo  alicuius  contradictione  usque  ad  finem  vitc  sue  possideat, 
eius  tam  deuotae  uoluntati  congaudentes  siue  respondentes.  Traditione  igitur  tali  facta,  easdem  uineas  in 
presentia  conuentus  et  ministerialium  nostrorum  ipsi  quam  diu  uixorit  cum  omni  integritate  dimisimus,  ut 
eas  quiete  et  libere  possideat,  ad  sustonlationem  uidelicet  sonectutis  et  infirmitatis  sue,  et  ad  culturam 
ipsarum  uinearum.  Postquam  autem  dominus  ab  hac  uita  eum  cuocauerit,  eadem  possessio  ad  ecclesiam 
Corbeiensem  libera  redeat,  et  quod  Gronigke  ecciesie  uel  Kaminate  contradidit,  ipsis  accedat.  He  autem 
sunt  vine^.  Domum  et  uineam  unam  in  Respe.  Vineam  lam.  in  Scindebuche.  vineam  L  in  Merkerun.  vineam  t 
■     Cod.  dipl.  hUt.  Wesifal.    IL  28  Digitized  by  V^OOQlC 


218  1190  —  1191« 

I.  in  MarckQn.  vineam  I.  Breuin.  vineam  I.  Puntenelles.  Que  omnes  tres  canratas  vini  annnatim  fenmt 
Vioeam  unam  in  Heida,  vineam  I.  in  Skeithe.  Qoe  due  tres  carratas  ferunt.  vineam  nnam  Thiderici  Liziaco. 
uineam  unam  Canheith.  uineam  I.  Seze.  uineam  L  Vorste.  que  duas  carratas  ferunt.  Duas  uineas  Planthethe, 
et  unam  ibidem  quam  Uualtherus  prouidet,  que  tres  ceteris  adduntur,  ut  eo  prompüus  decem  carratas  persol- 
uant.  Vineam  unam  Bruwil,  que  dimidiam  carratam  Tert.  Vineam  I.  Skirelle.  vineam  I.  etiam  in  Planthethe, 
quas  dedit  Gronigge.  Vineam  in  Kurtelle,  quam  dedit  Kaminat^,  ferentcm  unam  Karratanu  Hoc  aulem 
sciendum,  quod  quinque  Jugera  agri,  que  antea  curie  attinebant,  nos  commutauimus,  Quindecim  uidelicet 
dantes  pro  quinque.  Census  autem  qui  de  domibus  sex.  curiarum  soluebatur,  ut  prius  soluatur  curie. 
Hanc  autem  traditiouem  dilecti  fratris  nostri  Reinmari  nc  quis  temerario  ausu  conuellat,  sed  ut  in  etemum 
rata  et  inconuulsa  permaneat,  presentis  testamonti  aucloritate,  sigilli  quoque  nostri  inpressione,  et  fideliam 
testium  roborauimus  astipulatione.  Facta  est  itaque  in  scriptis  securitas  sub  tesUum  astipulatione.  Hi  autem 
sunt  testes.  Totus  conuentus  Corbeiensis  ecclcsie. 

Hcc  sunt  qu^  Trater  Reinmarus  addidit  curie  in  Lycike.  unum  gesete  aduersus  Enerike.  Duas  uineas 
inbeneficiatas  quas  redemit.  Vineam  unam  in  Trauerbake,  que  iacet  in  Sceithe.  Quinquaginta  iugera  in 
montanis  et  in  uallibus,  in  monte  domus  llllor.  in  ualle  undecira,  que  omnia  soluunt,  et  prata.  Vinea  una 
secus  plantarium,  et  alia  in  eodem  loco.    Dat  unaqueque  pondus  vini. 

Notum  Sit  Omnibus  tarn  presentibus  quam  futuris  fidelibus,  quod  hospitale  Corbeiensis  ecciesie  babuit 
duos  mansos  in  parrochia  Artlissen,  in  uilla  scilicet  Ethessen,  qui  mansi  continent  XXX^a.  V.  iugera  et  I. 
aream.  Item  prefatum  hospitale  habuit  in  villa  Wlmeressen  ni>.  iugera  et  I.  aream.  Item  in  villa  que  voca- 
tur  Grismere  habuit  XX.  iugera  et  unam  aream.  Quo  omnia  ex  negligentia  prouisorum  ante  annos  dis- 
tracta  et  quasi  perdita  erant,  usque  quo  frater  Othelricus  prouisor  constitutus  hospitalis,  Dei  adiutorio  et 
multo  suo  sudore  ac  labore  hec  omnia  reacquisiuit  et  itcrum  hospitali  restituit.  Item  prefatus  frater  Othel- 
ricus reacquisiuit  I.  mansum  in  villa  que  uocatur  Beuerbike,  et  unam  Ahtwart,  que  etiam  ex  incuria  an- 
tecessorum  suorum  amissa  fuerunt. 

(Der  letzte  Zusats  ist  swar  mit  dem  vorliergehenden  in  rortlaufendem  Zusammenhange,  aber  von  einer  jüogerea  Hand 
und  mit  ganx  verichiedener  Tinte  geschrieben,  wie  denn  auch  der  innhall  zeigt,  dass  er  nrsprüogUch  nicht  daxa 
gehörte.) 

DXV. 

Aus  einem  Codex  des  Stifts  Gorvej.     Handschrift  des  13.  Jahrhanderts. 

Wichmannus  Dei  gratia  sancte  Magdeburgensis  ecciesie  Archiepiscopus,  dilecto  amico  suo,  domino 
Widikindo  uenerabili  Corbeiensi  abbati,  orationis  et  intime  dilectionis  obsequium.  Petitionem  honestatis 
uestre  super  consecratione  uestra  prompta  uoluntate  ac  benigne  affectu  suscepitnus,  utpote  de  eo  quem 
sincero  corde  amplectimur,  cuiusque  obsequio  libcnter  operam  nostram  impendimus.  In  proxima  igitur 
dominica  die  ex  consilio  ecciesie  nostre  manum  uobis  imponere  disponimus,  ad  quem  dicm  sanctitatem  ue- 
stram  inuitamus,  rogantes  ut  in  proximo  sabbato  Calue  ad  nos  ueniatis,  consecrationem  a  nobis  proxima 
die  sequenti  accepturi, 

DXVI. 

Aus  demselben  Codex. 

(  Widikindus  Dei  gratia  Corbeiensis  ecciesie  humilis  minister,  dilectis  in  Christo  fratribus,  F.  priori,  M. 
preposito.  totique  eiusdem  ecciesie  capitulo  salutem  et  patemam  dilectionem.  Significamus  uobis,  quod 
uuncios  nostros  ad  dominum  Magdeburgensem  transmisimus,  ut  benedictionis  nostr^  ab  ipso  gratiam.  tarn- 

Digitized  by  VjjOOQIC 


1191.  ^  249 

quam  a  uiro  probato  reciperemus,  eumqiie  ad  nostrf  peticionis  effectum  paratum  inuenimus.  Sed  ne  quid, 
quod  ad  cautelam  et  suam  et  nosiram  spectaret,  omitteretur,  quia  exeroptam  ecclesiam  nostram  a  Juris- 
dictione  omDium  episcoporum  nondum  ex  instrumentis  nostris  cognouerat,  exempiionis  nostre  exhiberi  sibt 
priuilegium  postulauit  Quod  cum  in  audieatia  Mersburgensis  Eucrhardi,  Nuwenburgensis  Bertholdi,  Bran- 
denburgensis  Aiexi,  Missinensis  Thiderici  episcoporum,  abbatum  et  diuersarum  ecclesiarum  prelatorum,  in 
ecciesia  quc  Godesgenathe  dicitur,  publice  fuisset  recitatum,  ecclesie  nostre  überlas  ab  omnibus  est  com- 
probata,  et  sie  ex  omnium  predictorum  consilio  episcoporum  et  cum  eis  dominus  arcbiepiscopus  manum 
nobis  in  die  beate  Praxedis  imposuit.  Hec  uobis  intimanda  iudicauimus,  ut  et  ^cclesie  uestre  et  nostro 
honori  congratulemini. 


DXVII. 

In  nomine  sancte  et  indiuldue  Trinitatis.  Widekindus  Dei  gracia  Corbe||iensis  abbas  Tam  presentibus 
quam  futuris  in  Domino.  Notificamus  uniuersitali  cunctorum  Tam  presentis  cui  quam  futuri  in  Christo  rena* 
torum,  quod  quidam  Hildebrandus,  qui  cerecensuali  iure  beato  Petro  in  Eresberg  tenebatur,  Mansum  quen- 
dam  beati  Petri  in  Vrdorp  possedit,  quem  sibi  temerario  ausu  pro  beneficio  uendicabat  se  possidere.  Pre- 
fato  itaque  Hildebrando  debitum  uniuerse  camis  complente,  heredes  ipsius.  subsequentes  prenominatum 
Mansum  eodem  iure  beueficiali  possessuros  se  asserebant  Hanc  itaque  causam  Godescalco  ipsius  Cenobii 
Preposito  fideliter  per  ordinem  discutiente,  totaque  deuotione  promouente,  iusticiaque  preualente,  Nobis 
coram  posito,  firma  fidelique  stabilitate  firmatum  est,  vi  siue  leuis  siue  grauis  Moneta  in  Horehusen  cuda- 
tur,  Eiusdem  Monete  solidum  annuatim,  omni  reclamatione  postposita,  Beato  Petro  in  Eresberg  persoluant 
Hec  autem  ut  firma  seruentur,  nulliusque  temeritate  cassentur,  herum  Testimonio  qui  preseutes  fuerunt 
corroboramus.  Reinheri  camerarii  nostri.  Conradi  portarii  et  capellani  nostri.  Theodenci  Comiüs  de  Har- 
husen.  Bodonis  de  Horhusen.  Henrici  dapiferi.  Conradi  de  Amelungessen.  Arnoldi  de  Porta.  Eremberti  ca- 
merarii. Ac  aliorum  quam  plurium.  Ad  slabilimentum  autem  actionis  huius,  Presentem  paginam  auctöri- 
tatis  nostre  bulla,  ac  etiam  Ecclesie  Signauimus.   Acta  sunt  hec  Corbeie  anno  nostre  Prelationis  secundo» 

Das  grosie  kreisförmige  Siegel  des  Abtes  ist  mittels  einer  Hanfschnur  angehängt;  es  aeigt  das  Bildniss  des  sitaenden  Abtea 
mit  einer  niedrigen  Mütae,  mit  der  Umschriit:  Widvkindva.  Di.  Gra.  ||  Corbeiensis  Abbaa.  —  Das  Siegel  der  Kircbe 
an  Eresberg  ist  der  Ruckseite  der  Urkunde  aufgedruckt;  es  ist  kreisförmig,  hat  innerhalb  des  wulstigen  Randes  ohn- 
gefahr  iVa  Zoll  im  Durchmesser,  und  seigt  das  Brustbild  des  heil.  Petrus  mit  der  Unisclirin:  Princeps  Apostolor. 


DXVIII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis  AMEN.  ||  Robertus  Angarensis  ecclesie  decanus  totumque  ca- 
pitulum  omnibus  suis  successoribus  perpetuam  salutem.  Operationis  sancte  propositum  ndla  debet  occasio 
prepedire.  Notum  esse  uolumus  tam  posteris  quam  presentibus,  qualiter  Burchardus  de  Behilka  ministe- 
rialis  ecclesie  cum  consensu  filii  sui  Regbinbodonis  legitimi  heredis,  totam  progeniem  a  quadam  femina 
Sebhurc  nomine  descendentem,  pro  spe  diuine  retributionis,  ecclesie  Dei  et  sancte  Marie  in  Angara  ad 
usus  fratrum  obtulit,  in  hunc  modum,  quatinus  singuli  duos  numos  in  nocte  beati  Martini  annuatim  persol- 
uant, quod  si  neglexerint,  nisi  infirmitas  aut  senectus  aut  paupertas  prepediat,  iugo  letilium  subiaceant. 
Item  si  uir  aut  mulier  de  prenotatis  matrimonium  contrahere  uoluerit,  duos  solides  se  daturum  nouerit,  et 
moriens  melius  quod  habet  uestimentum  tribuat  Huius  rei  testes  aderant  ex  clero.  Robertus  decanus. 
Godescalcus  sacerdos.  Randolphus  celleranus.  Ex  laicis.  Heuerhardus  aduocatus  ecclesie.  Godefridus  frater 


28* 

Digitized  by 


(^oogle 


220  .1191. 

ipsius.  Tbidericus  uillicQS  episcopi.  et  idem  Burchardus.  et  alii  malti.  Actam  publice,  incarnati  uerbi  anno 
millesimo  C»».  XCmo.  primo,  indictione  nona,  domuo  Celestino  urbis  Rome  episcopo,  regnante  Heinricho 
Romanoram  imperatore  et  semper  augusto. 

Das  Siegel  ist  ▼erloren  gegaogen. 

DXIX. 

yj»  In  nomine  sanct^  et  indiaidu§  Trinitatis.  Heinricus  Dei  grajtia  Romanorura  Imperator  et  semper  augu- 
stus.  II  Quoniam  naturale  ins  est  et  omnis  spccicm  continet  equitatis,  vt  qiii  a  Deo  plus  accipit,  plus  eum 
diligerc  teneatur,  iuxta  illud  rcsponsum  cwangclii,  diccntis,  Quis  eum  plus  diligerit.  Estimo,  quia  is  cui 
plus  donauit.  Et  quia  ab  omnipotente  cuius  est  terra  et  plenitudo  eins,  in  quo  sunt  omnes  thesauh  recon- 
diti,  ex  quo  emanant  omnia  bona,  transfusa  in  donatorios  secundum  mensuram  donationis  gratie  sue,  Re.- 
ges  plus  ceteris  recepisse  notissimum  est,  constat  eos  plus  Deo  teneri  obnoxios,  et  tam  in  debitis  quam 
in  uoluntariis  sacrificiis  astrictius  omnium  conditori  obligates  existere.  Cum  itaque  inter  cetera  caritatis 
opera,  ecclesiis  Dei  et  maximc  Religiosis  locis  inposterum  prouidere,  sit  gratius  et  Deo  acccptabilius  holo- 
caustum.  Idcirco  nos  Heinricus  Dei  gratia  Romanorum  Imperator  et  semper  augustus,  intuitu  et  amore 
omnipotentis,  a  quo  omnia  que  habcmus  suscepimus,  Ratione  quoque  multorum  obsequiorum  aMonasterio 
Corbeiensi  nostre  magnitudini  ....  damus  et  tradimus  tibi,  Widikin(]|e,  uenerabili  abbati  prefati  Monasterii 
Corbeiensis,  et  tu^  ecclesi^  tuisque  omnibus  inposterum  successoribus,  auctoritatem  et  potestatem  .... 
iure  sine  diminutione  a  nostra  serenitate  collato,  in  aurifodinis  uel  aurifluentis,  argen tifodinis  et  ceteris 
quoque  metallorum  generibus,  cum  decima,  aduocatia  et  omni  utilitate,  Vt  ubicunque  in  tenimento  mona- 
sterii tui,  siue  de  iure  possessorio,  siue  de  iure  sit  proprietatis,  siue  utriusque,  inueniantur  aurifodine  ael 
aurifluente,  argentifodin^  uel  cuiuslibet  alius  metalli  fodine.  potestatem  habeatis,  tu  et  succcssores  tui  omni 
tempore,  in  fodiendo  et  exquirendo  aurum,  argentum  et  cetera  metalla,  quandocunque  et  quomodocunque 
uoFueritis,  per  uos  et  per  interpositas  personas  a  uobis,  utilitatcm  uestri  Monasterii  integre  et  sine  alicuius 
contradictione  exercere.  Hac  nostre  liberalitatis  sanctione  super  hoc  promulgata  in  perpetuum  ualitura, 
cassatis  omnibus  scriptis,  siue  epistolis,  siue  annotationibus,  seu  pracmaticis  sanctionibus,  hanc  nostre  übe- 
ralitatem  celsitudinis  preccdentibus  uel  subsequenübus.  Si  quis  autem  huic  nostre  largitioni  seu  donationi 
contraire  uel  iuterrumpere  temptauerit,  obligamus  eum  et  suos  fautores  uel  suos  heredes  culpe  uitio  obli- 
gates, .  •  libras  auri  noslro  fisco  et  totidem  prefato  monasterio  soluturos,  omnibus  eorum  propositis  et  in- 
ceptis  cassatis.  Ad  perpetuam  autem  securitalem  Monasterii  Corbeiensis  hoc  priuilegium  ....  et  noslro 
sigillo  iussimus  communiri.  Huius  rei  teslcs  sunt  hü.  Liudolfus  Magdeburgensis  archiepiscopus.  .  .  .  *)  Mcrs- 
burgensis  episcopus.  Berno  Hyldcneshemcnsis  episcopus.  Tbidericus  Halberstadcnsis  episcopus.  Bemhardus 
dux  Saxonie.  Athclbertus  Marchio  de  Misne,  et  frater  eins  Tbidericus.  Comes  Athelbertus  de  Werningerollie. 
Comes  Heinricus  de  Regenstein,  et  frater  suus  comes  Sifridus  de  Blankeneburg.  Comes  Frithericus  de 
Bichelinge.  Comes  Athelbertus  de  Eucrstein.  et  alii  quam  plures.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnatio- 
nis  Mo.C^XC^lI.  Indictione  XI«.  anno  Imperii  nostri,  Post  mortem  Serenissimi  patris  nostri  IIF. 

Data  Northuse;!  XW.  Kalendas  NovcmBRlS. 

Das  Siegel,  welches  angehängt  war,  ist  Terluren  gegangen. 


*)   Für  diesen  Namen  ist  in  der  Urkunde  der  Raum  offen  gelassen. 

Digitized  by  V^OOQIC 


1192.  22t 

DXX. 

v>i.  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitalis.  Heinricus  sextus  diuina  fauente  dementia  Romanorum  Impe- 
rator Augustus.  ||Excellenti§  nostre  ratio  persuadet  et  equitas,  ut  que  ad  Imperii  augmentum  et  ecclesiarum 
Dei  promotionem  uliliter  agimus,  ne  processu  temporis  aliquod  impedimentum  uel  retractionem  inueniant, 
scripti  nostri  memoria  ea  ad  posterorunä  noticiam  sollempniter  transmittamus.  Quaproptcr  notum  fecimus 
uniucrsis  Imperii  nostri  fidelibus  presentibus  et  ftituris,  quod  dilectus  princeps  noster  Bcrnardus  secundus 
Patherbumensis  episcopus,  de  consilio  et  uoluntate  canonicorum  hominum  et  ministerialium  ecclesie  sue, 
caslrum  Plesse  nobis  et  imperio  in  proprietatem  dedit,  et  omne  predium  Patherbumensis  ecclesie  in  Od- 
dingehusen  cum  capella  et  uniuersis  pertinentiis,  retentis  sibi  et  Patherbumensi  ecclesie,  Omnibus  aliis  pre- 
diis,  que  ipsa  ecclesia  ante  hanc  donationem  alias  possedit.  Nos  itaque  Imperiali  benignitate  ipsi  episcopo 
et  successoribus  suis  mansionem  in  Castro  Plesse  concessimus.  Insuper  dedimus  predicto  episcopo  et  Pa- 
therbumensi ecclesie  montem  Desemberc  et  uniuersa  predia  qu^  comcs  Sifridus  de  Bomeneburc  habuit  in 
episcopatu  Patherbumensi,  cum  ministerialibus,  seruis,  ancillis  et  uniuersis  pertinentiis  suis,  auctoritate 
nostre  warandie  et  successorum  nostrorum  iure  proprietatis  possidcnda.  Conradum  quoque  de  Brochusen 
cum  bonis  suis  in  Brochusen  et  Odinge  eisdem  prediis  pertinentibus  iam  dicto  episcopo  et  ecclesie  sue 
donauimus,  quod  ideo  specialiter  in  presenti  pagina  duximus  exprimendum,  quia  idem  Conradus  extra  ter- 
minos  Patherbumensis  episcopatus  habitauit,  et  bona  predicta  extra  eosdem  terminos  sunt  constituta.  Hec 
autem  omnia  eo  tenore  et  pacto  Patherbumensi  dedimus  ecclesi^,  quod  si  ipsa  ab  ecclesia  Patherbumensi 
aliquando  in  posterum  euincantur,  nos  ipsi  ecclesie  teneamur,  uel  quilibet  successor  noster  Imperator  uel 
Rex  tcneatur,  talcm  de  hiis  facere  recompensationem,  qualem  uiri  bonc  opinionis  homines  predict^  eccle- 
sie iuxta  estimationem  predictorum  bona  fide  in  animam  suam  iudicauerint  Preterea  predicto  episcopo 
Patherbumensi  de  munißcentia  nostra  ducentas  Marcas  dedimus,  Statuentes  et  Imperiali  auctoritate  san- 
ctientes,  ut  hec  maiestatis  nostrf  in  supradictis  Omnibus  donatio  predicto  episcopo  et  ecclesie  Patherbur- 
nensi  ualeat  in  perpetuum,  nullaque  bmnino  persona  humilis  uel  alta  secularis  uel  ecciesiastica  predictum 
episcopum  et  ecciesiam  in  hiis  molestare  audeat  uel  grauare.  Ad  cuius  rei  certam  in  posterum  euiden- 
tiam,  presentem  inde  conscribi  paginam  iussimus  et  maiestatis  nostre  sigillo  communiri.  Huius  rei  testes 
sunt.  Heinricus  Wormatiensis  episcopus.  Lantfrancus  Pergamensis  episcopus.  Cuno  abbas  Elewacensis.  Con- 
radus dux  Sueuie.  Heinricus  marchio  Morauie.  Comes  Albertus  de  Euerstein.  Comes  Sibodo  de  Scartvcit. 
Comes  Boppo  de  Wertheim.  Comes  Ilermannus  de  Waldicge.  Rubertus  de  Dume.  Albertus  de  Droiz.  Cuno 
de  Mincemberc.  Hartmannus  de  Büdingen.  Marquardus  dapifer  de  Anewilre.  Heinricus  pincema  de  Lutera. 
et  alii  quamplures. 

Signum  domini  Heinrici  sexH  Romanorum  (L.  M.)  Imperatoris  inuictissimi. 

Ego  Conradus  Maguntin^  sedis  archiepiscopus  et  totius  Germanie  archicancellarins  Rccognoui.  Acta 
sunt  hec  anno  dominicc  incarnationis  SF.C^.XCMF.  Indictione  Xa.  Rcgnante  domino  Heinrico  se\to  Roma- 
norum Imperatore  gloriosissimo.    Anno  Regni  eius  XX®  III®.  Imperii  uero  Socundo. 

Datum  apud  Mulchusen  per  manum  Sigeloi  prothonotarii  II.  Non.  Nouembr. 

Das  Siegel,  weiches  angehängt  war,  ist  Terloren  gegangen. 

DXXI. 

In.  nomine,  sancte.  et.  indiuidue.  Trinitatis.  ||BRuno  diuina  fauente  dementia  sancte  Coloniensis  ecclesie 
archiepiscopus.    Certa  relatione  ac  sufßcienti  testimonio  comperimus,  quod  uencrabilis  antecessor  noster 

pie  memorie  Phylippus  sancte  Coloniensis  ecclesie  archiepiscopus,  Lisbemensi  cenobio  et  ftatwbu&Jnibl^T^ 

igi  ize     y  ^ 


222  "M. 

Deo  famulantibus,  Nusie  telooeam  de  ueciura  oini  sui  alianunque  rerum  ad  nsus  predicti  cenobii  perlineD- 
tium,  intuitu  retributioois  eterne  perpetao  remiserit.  Nuncios  eciam  ipsorom  sub  protectione  ipsius  per 
ducaium  suam  traDsire  sine  molestia  cuiusquam  uolueriU  Hec  igitur  ab  ipso  pie  acta  approbantes,  eadem 
superne  retributioois  causa  nos  bec  ipsa  prefato  cenobio  indulgemas,  et  ne  in  irritum  dncatur,  sigUIi  nostri 
impressione  munimus.  Testes  huius  rei  sunt.  Adolfus  maior  in  Colonia  prepositus.  Bruno  prepositus  de 
gradibus.  Ylricus  capellarius.  Theodericos  decanus  de  gradibus.  Cunradus  notarius,  et  alii  quam  plures  uiri 
prudeutes  et  idonei. 

Von  dem  angehäogteiif  deo  BUchof  itUend  in  •etoem  Ornate  ▼oritelleDden ,   elUptiichen  Siegel  ist  fast  die  ffilfte  ab- 
gebrochen. 

DXXII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Herimannus  secundus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus. 
Notum  facimus  tarn  futuris  quam  presentibus  Christi  fidelibus,  quod  Wemensis  parrochie  plebanus,  agros 
quosdam  doti  eiusdem  ecclesi^  specialiter  attinentes,  ad  inedificandum  exposuit,  ut  inde  sibi  suisque  suc- 
cessoribus  census  annualiter  proueniat.  Quod  pie  Studium  intentionis  nostra  prospeximus  auctoritate  ful- 
öiendum,  ideoque  statuimus  et  sub  anathemate  precipimus,  ne  aliquis  umquam  aduocatus  uel  subaduoca- 
tus,  siue  iudex,  seu  alterius  cuiuslibet  dignitatis  aut  officii  persona,  prefatas  domos  et  homines  eas  inha- 
bitantes,  iurisdictionis  sue  titulis  uel  exactionibus  grauare  presumat,  quia  non  seculari  sed  ecclesiast4co  iuri 
mancipate  esse  dinoscuntur.  Siue  igitur  sit  indigena,  siue  aduena,  quicunque  in  iam  dicüs  domibus  uel 
areis  defunctus  fuerit,  non  alius  ad  iudicandum  sedeat  quam  sacerdos  aut  eins  uicarius.  Si  contigerit  ali- 
quem  de  ccrocensualibus  mori  ipsius  ecclesie  heredem  habenlem,  quicquid  Optimum  habuerit  in  rebus,  in 
ius  cedet  sui  plebani.  Si  autem  absque  berede  moritur,  hereditatem  eins  ecclesiasticus  inlegraliter  acci- 
piet.  Idem  esse  uolumus  de  aduenis  qui  sine  berede  moriuntur  in  cunctis  domibus  uel  areis  ecclesie  Wer- 
nensi  attinentibus,  nichilque  iuris  aduocato  uel  subaduocato  siue  iudici  recognoscet.  Confirmamus  etiam 
sacerdoti  Wernensi  duas  agrorum  nostrorum  extremitates  in  prato  ipsius  concurrentes,  sie  tamen  ut  inde 
duos  annuatim  nummos  persoluat,  unum  uidclicet  in  curtim  nostram,  alterum  in  mansum  nobis  attinentem. 
Ut  ergo  super  hüs  qu^  dicta  sunt  sacerdoti  nemo  molestus  sit,  scripture  huius  testimonium  sigillo  nostro 
communimus,  omnemque  qui  h^c  cassare  temptauerit,  si  non  resipuerit,  anathcmatis  uinculo  obligamus. 
Testes  sunt.  Herimannus  abbas.  Rutgerus  cellerarius.  Symon  capellanus.  Bcrnardus  Werenzo.  Rembertus  de 
Stochem.  Rutgerus  de  Billerbeke,  et  alii  quam  plures.  Actum  anno  dominice  Incarnationis  M^.C^XC^.IF. 

Das  Siegel,  welches  aagebüngt  war,  ist  verloren  gegangen. 

DXXIII. 

Aus  dem  Archive  zu  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus.  Quia  in 
negotiis  humanis  sepe  rerum  obliuio  hligia  gencrat,  notum  esse  uolumus  tam  futuris  quam  presentibus, 
quod  Phylippus  de  Bure  ministerialis  noster,  acceptis  decem  et  septem  marcis  a  fratribus  Capenbergeusi- 
bus,  uenil  in  presenliam  nostram,  et  uoluntarie  nobis  resignauit  decimam  de  domo  in  qua  ipse  habitauit 
in  Aldenburc,  eo  pacto,  ut  nos  eam  Capenbergensi  ecclesie  daremus,  raanipulatim  in  agro  coUigcndam. 
Fecit  hoc  annuente  uxore  sua  Bertrade,  consentientibus  filiis  suis,  Lodewico,  Euerhardo,  Godefrido,  Hcri- 
manno.  Nos  ergo  decimam  de  iam  dicta  Phylippi  domo  prouenientem ,  nobis  legitime  ordine  resignatam. 
fratribus  Capenbergensibus  in  spe  futur9  mercedis  donantes,  stipendiis  eorum  superaddidimus,  districle 
prccipientes,  ut  nemo  eis  in  manipulorum  coUectione  conti^adicat,  quia  talis  conuentio  ipter  fratres  et  Phv- 

Diqitized  bv  VjjOOQIC 


1193.  223 

f 
lippum  proposita  et  coUaodata  est  SimiKter  de  quataor  partibus  agrornm,  de  quibus  olim  inter  eundem 
Philippum  et  fratrem  suam  Jordanum  altercatio  fuerat,  sed  tandem  Phylippo  in  sortem  cesserunt,  una  cum 
decima  de  ipsis  proaeoiente,  de  hüs  inquam  quatuor  partibus  agrorum  fratres  de  Capenberg  roanipulos 
accipient.  Pon'O  pro  minuta  decima,  que  de  nutrimentis  auimalium  requiri  seiet,  non  nisi  quatuor  denarii 
Honasterienses  de  domo  Philippi  dabuntur,  in  feste  sancti  Michaelis.  Hec  ergo  secundnm  ordinem  iuris 
et  Talionis  gesta,  auctoritate  nostri  firmamus  ofBcii,  paginam  hanc  sigillo  nostro  munientes,  omnemque  ho* 
minem  qui  hec  cassare  presuropserit  anathemati  subicientes. 

Testes  sunt  Herimannus  maior  prepositus  cognatus  noster.  Franco  vicedominus«  Heinricus  sancti  Lu- 
geri  (sie)  prepositus.  Hecelinus  canonicus  de  Trimonia  natus.  Porro  laici.  Lubertus  senior  de  Beueren. 
Ludolphus  Velkenere.  Walthardus  de  Gedenktorp.  et  alii  quamplures« 

Acta  sunt  hec  anno  uerbi  incarnali  M^C^.nonagesimoIP. 

Das  mit  gelben  Fäden  angehängte  elliptische  Siegel  zeigt  zwar  ganz  dieselbe  Figur  des  sitzenden  Bischofs,  wie  die  za- 
nächst  Turber  beschriebenen  Siegel;  allein  es  ist  verhältnissmässig  länger  und  schmäler,  der  schüsselfurmige  Rand 
bildet  zu  der  Fläche  des  Siegels  einen  schärferen  Winkel ,  und  die  Buchstaben  der  auf  demselben  stehenden  Umschrift 
sind  kleiner  und  schärfer;  der  Name  Herimannus  ist  ohne  Abkürzung  ausgeschrieben,  übrigens  kann  die  Umschrift 
da  ein  grosser  Tbeil  derselben  abgebrochen  oder  verdrückt  ist,  nicht  foUständig  angegeben  werden. 

DXXIV. 

Ans  dem  Fürstl.  Salm*Horstmar'schen  Archi?e. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  trinitatis.  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus. 
Ea  que  ad  sustentationem  contemptorum  seculi  et  imitatorum  Christi  pia  fidelium  deuotio  coUegit,  diligenti 
sollicitudino  tueri  et  conseruare,  non  minori  quaraiiis  tardiori  dcnario  remunerandum  esse  speramus.  Quippe 
cum  moderne  generationis  estuosa  peruersitas,  labores  cultorum  et  cuslodum  dominice  uinee,  multo  et  one- 
roso  pondere  contra  et  supra  consuetum  non  formidet  aggrauarc.  Presentem  itaque  paginam  tam  presen- 
tibus  quam  posteris  rei  geste  uolumus  esse  nunciam,  uidelicct  quod  quedam  matrona  Helewigis  nomine, 
ad  consortium  sororum  in  Äsbeke  spiritu  et  habitu  conuolans,  domum  quandam  predii  sui  in  Ichtertune 
sitam,  ad  altare  beate  Margaret^  uerbis  et  instrumentis  ut  assolet  libere  et  integre,  solis  mancipiis  exceptis, 
immolauit.  Wemero  de  Berthe,  legitime  eins  berede,  presente,  consentiente  et  fauorabililer  approbante. 
Qui  tarnen  eadem  matre  sua  defuncta,  spiritu  auaricie  seductus,  predictam  domum,  contra  rationem  et 
suam  salutem,  rapaci  mann  non  ueritus  est  occupare.  In  cuius  erroris  pertioacia  cum  diutius  persisteret, 
et  quod  iniuste  inuaserat  uiolenter  possideret,  diuino  tandem  timore  et  anathematis  quod  iam  in  eum  fue- 
rat  dictatum  horrore  perculsus,  oblationem  matris  sue  et  suimet  ipsius  iterato  renouauit,  et  quod  coram 
Deo  et  ecclesia  iam  dudum  factum  fuerat,  coram  seculari  iudice,  uidelicet  Gerardo  de  Lon,  in  ipsius  iuris- 
dictione,  ordine  iudiciario  et  legali,  sub  banne  regio  confirmauit.  Nos  igitur  ex  officii  nostri  debito  con- 
summationis  manum  apponentes,  eadem  bona  sie  oblata,  sie  confirmata,  sub  tutelam  Dei  et  noslram  gra- 
tanter  accepimus,  et  testimoniale  hoc  scriptum  sigillo  nostro  munitum  super  bis  tradere  curauimus,  ana- 
themati nouissime  ultionis  reseruantes  omnem  hominem,  qui  ecclesiam  in  Asbeke  super  prefalis  donis  pie 
datis  et  legitime  confirmatis,  aliquatenus  uoluerit  inquietare.  Acta  sunt  hec  anno  uerbi  incarnati  M^'.C^.XCIF. 
In  diebus  Domni  Celestini  summi  pontificis,  et  Heinrici  Romanorum  Imperatoris  Augusti,  eis  coram  positis, 
Quorum  nomina  subscripta  sunt.  Bernardus  Haior  prepositus.  Franco  Maior  decanus.  Heinricus  de  Burch. 
Gerardus  comes  de  Lon,  et  Gerardus  patruus  eins.  Heinricus  qui  a  curuo  pede  cognominatur.  Bernardus 
de  Holthusen.  Wemerus  de  Sunderhus.  Bernard  de  Burken.  Ludolphus  et  Herbordus  fratres.  Heio.  Weriio. 
R&dbertus.  Salaman.  Otbertus.  Reinardus.  Weceliiius,  et  alii  quam  Plures. 

Das  Siegel,  welches  angehängt  war,  ist  terloren  gegangen.  ^<-^  j 

Digitized  by  VjOOQIC 


iU  119a  — ti«3. 

DXXV. 

Atti  dem  Fürstlich  •Bentbeim-Rhedaischen  Archi?e. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Triniiatis.  ||  H'm.  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus,  nniuersis  sancte 
matris  ecclesie  filiis  post  huius  exilii  miseriam  eterne  beatitudinis  gloriam.  Officii  nostri  est  desiderium, 
pro  posse  nostro  ecclesiis  nobis  commissis  paccm  ad  presens  dare ,  et  in  futurum  Dei  cooperante  adiutorio 
prouidere.  Omnibus  ergo  presentibus  et  futuris  Christi  fidelibus  notum  esse  uolumus,  quod  ministerialcs 
mei  Vdelricus  de  Slromberg  et  frater  eius  Fridericus  cum  ceteris  fratribus  suis  domum  quandam  in  pa^ 
rochia  Claroholto,  quam  de  me  in  bcneticio  tenuerunt,  patrimonio  suo  quod  iuxta  Makkenberg  habebanl, 
in  Jus  patrimonii  commutauerunt,  et  eandem  pro  centum  marcis  cum  omnibus  suis,  ac  eius  nichilominus 
decimam  integraliter,  annuente  et  concedente  uenerabili  fratre  nostro  G.  Dei  gratia  Osnaburgensium  epi- 
scopo,  ad  quem  pertinuit,  pro  tribus  marcis,  Claroholtensis  cenobii  preposito  F.  et  eins  fratribus  Ie;2;itimo 
contractu  uendiderunt.  Ilanc  igitur  prefalam  domum  spontanea  uoluntate  supradictorum  fratrum  coram 
clericis  et  laicis  mihi  resignalam,  cenobio  sancte  Marie  sanctique  Laurentii  in  Claroholto,  preposito  F.  et 
fratribus  ibidem  Deo  scruientibus,  cum  omnibus  que  ad  eandem  domum  spectant,  siluis,  agris,  cullis  et 
incultis,  pratis,  pascuis,  compascuis,  aquis,  aquarumque  decursibus,  piscationibus,  molendinis,  uiis,  inuiis, 
exitibus  et  rcditibus,  mancipiis,  ob  remedium  anime  mee  in  perpetuum  licita  et  legitima  concessione  con- 
tradidi,  de  promotione  religiosorum  eterne  rcmunerationis  mercedem  me  fcliciter  et  ueraciter  perceptunici 
esse  sperans.  Et  ut  hec  firma  et  inconuülsa  permaneant,  presentem  paginam  sigilli  nostri  munimine  plene 
roborantos,  bannum  summi  apostoli  Petri  scilicet  et  eius  successorum  sancte  inducentes,  nostrum  quoque 
ad  huius  rei  confirmationem  attentissime  ingerimus  et  confirmatiue. 

Das  angehäogte  Siegel  ist  sehr  beschädigt. 

DXXVI. 

Aus  dem  Archive  der  Stadt  Hamm. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.    Sancti  Spiritus  assit  nobis  gratia« 

Notum  Sit  omnibus  tam  presentibus  quam  futuris,  quod  ego  Adolfus  comes  de  Altena  et  in  Marca, 
opidum  in  Marca  uolens  construere,  iuris  sui  eleclionem  opidalibus  contuli.  Vnde  sibi  ins  illorum  de  Lip- 
pia  elegerunt  Quod  tale  est.  Liberum  primo  possidentes  opidum  sunt.  Deinde  Sosatiensium  ius  sibi  eligunt, 
nisi  aliquod  melius  et  expeditius  sibi  cogitent  uel  inuenianU  Item  quecunque  iuditiali  tractanda  sunt  sen- 
tentia  de  panibus  et  cercuisia  et  consimilibus,  immo  de  uulneribus  etiam  sine  armis  factis,  et  de  commo- 
nibus  prouidendis,  Opidi  consiliariis  et  proconsulibus  reliquuntur.  Ea  autem  uulnera  que  per  arma  fiuot, 
latrocinia  et  furta,  domino  opidi  reliquuntur  ad  iudicandum.  Item  dominus  opidi  personam  sui  iudicis  per 
consensum  proconsulum  destinabit.  Item  nullus  conciuis  reliquum  proclamabit  per  capitalem  sentcntiam, 
nisi  prius  exequtione  proconsulum  habila.  Item  si  conciuis  occisionem  fecerit,  non  sua  possessio  proscribi- 
tur,  nee  edificium  succiditur  eius,  sed  transit  in  heredes,  ipse  uero  personaliter  damnatur  ut  reus.  Judex 
opidi  uadimonia  a  conciuibus  cum  tcmperanlia  proconsulum  recipiat.  Item  quicunque  ad  conciaium  opidi 
intrauerit,  domino  contradicentc ,  cogitur  ille  non  ad  aliam  responsionem,  nisi  uel  uoluntarius  consentiat  et 
debitam  pensionem  soluat,  uel  contradiccndo  se  sola  manu  a  proprietate  expurget,  et  nequaquam  per 
consanguineos  sustinetur  conuinci.  Item  si  proprius  alicuius  et  proprietatem  confitens  decesserit,  domioo 
ius  quod  herewede  dicitur,  si  mas  fuerit,  conceditur,  si  femina,  supellectilis.  Reliqua  hcreditas  tota  here- 
dibus  et  non  domino  cedit,  et  etiam  sua  uiuens  cui  uult  dare  potest  Item  si  alienigena  opidum  intrauerit, 
et  decesserit  non  presente  coherede,  hereditas  seruatur  per  annum  et  diem,  quodsimedio  tempore  heres 

Digitized  byC^OOQlC 


1193.  223 

putatiuus  interuenerit,  per  ius  opidale  sibi  obtineat  Quod  si  non  uenerit  petens  hereditatem,  domino 
opidi  cedit,  uiuens  uero  alienigena  cui  uult  sua  erogare  potest.  Item  nullus  extra  opidum  permittitur  suc- 
cidere  bona  aliqua  uel  alicuius  infra  opidum.  Item  si  quis  conciuis  fieri  dcsiderat,  quidquid  erogat  ad 
uoluntatem  conciuium  locabitor.  Item  si  commutatio  fuerit  ita  quod  alter  alteri  domum  uendiderit,  emens 
et  non  uendens  XU«™  denarios  dabit  domino  opidi.  Hec  iura  sibi  opidales  in  Marca  elegerunt  per  con- 
scnsum  domini  comitis  Adolfi  et  suorum  coheredum,  et  si  qua  alia  apud  ipsos  de  Lippia  fuerint  iura.  Item 
pateat  quod  aree  singulis  ad  quatuor  denarios  sunt  locate  per  annum.  Item  dies  fori  per  singulas  soptima- 
nas  conductum  liberum  singulis  exhibeant,  ita  quod  suis  creditoribus  sub  distictione  ^)  iuditiali  nichil  re- 
spondere  teneantur,  nee  eliam  super  aliis  impetitionibus  respondeant,  si  non  exterminati  2)  uel  proscripti 
fuerint,  nisi  Si  quis  forte  ibi  in  loco  enormiter  excesserit,  ibidem  corrigetur.  Similiter  dominicas  omnes 
eodem  benefitio  priuilegiari  arbitramur.  Similiter  nundinas  annuales,  duobus  diebus  prius  et  duobus  poste- 
rius, sub  fruitione  eiusdem  seruari  concedimus  *^).  Item  si  quis  conciuis  in  uadimonio  ad  Illlor.  solidos  iudici 
per  sententiam  damnatur,  non  in  recipiendo  iudex  summam  VI.  denariorum  transcendet. 

Datum  in  Marcha  ab  Adolfe  comite.  Anno  ab  incarnatione  Domini,  M^.C^  C^^.XllP,  In  capite  Nouem- 
bris.  Celestino  summo  pontifice  existente.  Huius  rei  testes  et  prefati  opidi  primi  consules  sunt.  Herraannus 
pistor.  Tiodericus  pistor.  Waltherus  pistor.  Henricus  pistor.  Wernherus  faber.  Bruno  marscalcus.  Henricus 
uinitor.  Sigebodo  sutor.  Henricus  de  manso.  Wlfhardus  uillicus.  Wilhelmus  de  inferiori  curia.  Henricus  de 
Heuencthorpe. 

Die  Urkunde  ist  auf  ein  massig  grosses,  tiemlich  gleichseitig  viereckiges  Pergament  geschrieben.  Die  Schrift  ist,  ausser 
der  besondero  Grösse  und  ausgezeichneten  Form  des  Anfangsbuchstaben  ü  in  der  ersten  Zeile,  nicht  nur  ohne  aUe 
Verzierung,  sondern  auch  überhaupt  sehr  nachlässig  gehalten;  es  ist  eine  kleine  rundliche  Minuskel ,  etwas  unsicher, 
ungleich  und  ungefällig,  dabei  sehr  gedrängt,  und  mit  Abkürzungen  überfüllt,  unter  denen  sich  jedoch  nichts  Eigen* 
thümliches  findet.  Das  lange  f  herrscht  Tor,  wechselt  jedoch  am  Ende  ohne  bestimmte  Regel  mit  dem  a.  Alle 
Personen-  und  Ortsnamen  sind  durchaus  mit  kleinen  Anfangsbuchstaben  geschrieben;  übrigens  ist  die,  in  der  Ab- 
schrift genau  beibehaltene  Orthographie  ziemlich  richtig  und  konsequent.  Als  Unterscheidungszeichen  der  grösse- 
ren und  kleineren  Sätze  und  Abschnitte  findet  sich  durchgängig  ein  Punkt,  wiewohl  dasselbe  nicht  immer  konse- 
quent und  dem  Sinne  gemäss  gesetzt  ist.  Die  Schrift  beginnt  sehr  nahe  > am  oberen  Rande  des  Pergaments,  auch 
ist  zu  beiden  Seiten  nur  ein  sehr  schmaler  Rand  frei  gelassen;  da  aber  am  Ende  der  Zeilen  nie  ein  Wort  getheilt 
ist,  so  sind  die  Zeilen,  weil  sie  immer  mit  dem  ganzen  Worte  schliessen,  von  ungleicher  Länge.  Auch  der  Zwi- 
schenraum zwischen  den  Zeilen  ist  nur  gering,  und  die  unteren  stehen  enger  zusammen  als  die  oberen.  Diese  ge- 
drängte Einrichtung  der  Schrift  wird  indessen  nicht  etwa  durch  die  Grösse  des  Pergaments  bedingt,  denn  unten, 
am  Schlosse  der  Urkunde,  ist  noch  ein  beträchtlicher  leerer  Raum  übrig  geblieben.  Der  Urkunde  ist  ein  ganz  ein- 
fach gearbeitetes,  schon  sehr  beschädigtes  Reitersiegcl  angehängt,  von  dessen  Umschrift  sich  noch  lesen  lässt:  Sigil- 
lum  Comitis  A  .  •  .  i  de  Altena  *).  Dies  Siegel  ist  mit  einem  schmalen  Pergament^t reifen  und  zugleich  mit  rothea 
Fäden  befestigt  gewesen;  beide  sind  jedoch  durchgerissen,  und  die  Fäden  aufs  neue  zusammengeknüpft.  Eine  Folge 
dieses  späteren  Anknüpfens  ist  es,  dass  das  Siegel  jetzt  an  der  Urkunde  verkehrt,  mit  dem  Kopfe  nach  unten,  hängt. 
Ohngeachtet  non  dieses  angehängte  Siegel  die  Originalität  der  Urkunde  ausser  Zweifel  zu  setzen  scheint,  finden  sich 
doch  triftige  Gründe  genug,  welche  uns  hindern,  diese  Originalität  anzuerkennen.  Denn  1)  ist,  wie  die  vorange- 
gangene Beschreibung  zeigt,  die  Schrift  und  der  ganze  Habitus  der  Charte  viel  schlechter,  als  man  bei  einer  Original- 


^)    So  (statt  districtiooe)  steht  im  Originale. 

^    So  ist  dieses  Wort  in  der  Bestätigungsurkunde  vom  J.  1279  deutlich  aasgeschrieben.    In  der  hier  vorli<*genden   ist  jedoch 
das  Wort  abgekürzt,  und  zwar  sehr  undeutlich ,  so  dass  es  auch  wohl  ezcommunicati  heissen  könnte. 

^    Alles  von  hier  an   folgende  ist  von  einer,   dem  Vorhergehenden   zwar  ähnlichen,  jedoch  merklich   verschiedenen  Hand 
geschrieben. 

^)    ▼.  Steinen,   Westfal.  Gesch.  XVH.  St.  S.  639.,  wo  die  Urkunde  schon  abgedruckt   ist.   Tilgt   bei   der  Beschreibung  des 

Siegels  (wo  auch  der  Name  Adolfi  ausgeschrieben)  noch  die  Worte  hinzu:   et  in  Marca.    Da   aber  der  Raum  gar  nicht  so 

gross  ist,  dass  so  viel  darauf  gestanden  haben  könnte,  so  mag  v.  Steinen  wohl  nicht  die  Innschrift  auf  dem  Siegel  selbst 

gelesen,  sondern  nur,  nach  den  Eingangsworten  der  Urkunde,  muthmasslicb  angenommen  haben. 

Cod.  dipl.  hUt.  Westfal.  U. 


inommen  haben.  #       r^^^r^l  r^ 

29  Digitized  by  V^OOQlC 


286  i^'S- 

Aasfertisvog  ▼on  aolcher  Wichtigkeit  io  jeoem  Zeitalter  ta  erwarten  bereditigt  ond  so  finden  fewobnt  ist  Die  Be- 
deutsamkeit einer  Urkunde «  wie  das  erste  Privilegium  einer  neu  au  gründenden  Stadt ,  Iiätte  sowohl  den  Aussteller 
als  den  Schreiber  vermögen  sollen,  sie  mit  einer  gewissen  Würde  und  Schönheit  aossustatten ,  um  den  äussern  An- 
stand nicht  XU  weit  hinter  dem  innern  Werthe  xurückbleiben  tu  lassen;  und  bekanntlich  bringt  es  auch  der  allge- 
meine  Gebrauch  im  Urkundenwesen  so  mit  sich ,  dais  Urkunden  von  besonderer  Wichtigkeit  und  bleibendem  Werthe 
auch  in  einer  ▼orzüglich  fleissig  ausgearbeiteten,  säubern  und  Tersierten  Schrift  erscheinen;  hier  aber  finden  wir 
durchaus  das  Gegentheil,  und  dies  ist  um  so  auffallender,  als  der  Schreiber  doch,  wie  sich  aus  der  eben  nicht 
rohen  Form  der  Schrift  und  der  siemlich  konsequenten  Orthographie  schliessen  lässt,  eben  kein  ungeübter  und  un- 
geschickter gewesen  sein  kann,  also  offenbar  die  Schrift  nicht  besser  auszeichnen  wollte^  ein  Umstand,  der  sich 
wohl  bei  einer  Abschrift,  aber  nicht  bei  einer  Original -Ausfertigung  von  solcher  Wichtigkeit  erklaren  lässt.  3}  Die 
Schrift  xeigt  aber  auch  gar  nicht  den  Charakter  der  am  Ende  des  12.  und  Anfange  des  13.  Jahrhunderts  gebräuch- 
lichen Schriftzüge,  sondern  ist,  verglichen  mit  ähnlichen  und  verwandten,  echten  Urkunden  dieser  Zeit,  im  Ver- 
bältniss  zu  dem  angegebenen  Ausstellungsjahre,  wenigstens  uro  ein  halbes  Jahrhundert  xu  jung.  3)  Das  Siegel  kann 
diese,  aus  der  Schrift,  als  dem  ungleich  wesentlicheren  Theile  der  Urkunde,  hergenommenen  Gründe  gegen  ihre 
Originalität,  um  so  weniger  entkräften,  als  die  sonderbare  Befestigungsweise  desselben  den  dringenden  Verdacht 
begründet,  dass  es  vorher  an  einer  andern  Urkunde  gehangen  habe,  von  der  es  abgenommen  und  der  unseren  an* 
gehängt  worden.  Diese  Einwendungen  gegen  die  Echtheit  der  Urkunde  treffen  indessen  nur  die  vorliegende  Charte, 
nicht  aber  den  Innhalt  derselben,  der  nicht  nur  an  sich  nichts  Verdächtiges  enthält,  sondern  auch  in  der  Bestäti- 
gung des  Grafen  Evcrhard  von  der  Mark,  vom  Jahre  1279  wörtlich  wiederholt  ist^),  wobei  auf  eine  ältere  Ver- 
leihung des  Grafen  Adolf  ausdrücklich  verwiesen  wird.  Ein  innerer  Grund  gegen  die  Echtheit  unserer  Urkunde 
könnte  zwar  daraus  entnommen  werden,  dass  bei  dem  Datum  des  Papstes  CÖlestious  Erwähnung  geschieht,  da 
doch  in  dem  angegebenen  Ausstellung«  jähre  1213  ein  solcher  nicht  vorhanden,  vielmehr  Papst  Co  lest  in  111.,  an 
den  hier  allein  gedacht  werden  kann,  schon  im  Januar  1198  gestorben  war.  Einen  Irrthum  des  Schreibers  kann 
man  nicht  annehmen;  kurze  Zeit  nach  dem  Tode  des  Papstes  wäre  wohl  ein  solches  Versehen  möglich  gewesen; 
aber  1213  regierte  Papst  Innocens  111.  schon  15  Jahre  und  hatte  sich  während  dieser  Zeit  auch  in  Deutachland 
bekannt  genug  gemacht;  xudem  waren  die  Schreiber  in  der  damaligen  Zeit  gewöhnlich  Geistliche,  die  um  ao  weni- 
ger mit  dem  Namen  des  regierenden  Papstes  unbekannt  sein  konnten.  Doch  ist  dieser  Fehler  noch  nicht  hinrei- 
chend ,  die  Urkunde  an  sich  zu  verdäclitigen ;  im  Gegentheil  hätte  ja  der  Verfasser  einer  untergeschobenen  Urkunde 
sich  leicht  die  Kunde  verschaffen  können,  was  in  dem  angeblichen  Ausstellungsjahre  für  ein  Papst  regierte,  wenn  er 
es  überhaupt  nöthig  fand,  diesen  xu  nennen.  Vielmehr  scheint  ein  Schreibfehler  in  der  Jahrsahl  statt  sn  finden, 
indem  der  Schreiber  die  Zahlbuchsuben  versetzte,  und  MCCXIII  statt  MCXCIII  schrieb;  und  die  letztere  Zahl  (1193) 
führt  uns  allerdings  in  das  Papstthum  Cölestins  III.,  daher  wir  auch  die  Urkunde  hypothetisch  diesem  Jahre  nige- 
schrieben  haben.  Es  leuchtet  aber  ein,  dass  ein  solches  Versehen  eher  in  einer  Abschrift,  als  bei  der  Ausfertigung 
einer  Original- Urkunde  möglich  war,  mithin  auch  dieser  Umstand  gegen  die  Originalität  unserer  Urkunde  spricht. 
Gegen  das  hier  angenommene  Jahr  1193  könnte  man  nun  swar  einwenden,  dass  Adolf  damals  noch  nicht  regie- 
render Graf  sein  konnte,  da  sein  Vater  Friedrich  im  Jahre  1197  urkundlich  noch  am  Leben  war.  Da  aber  Graf 
Friedrich  das  Schloss  Mark  noch  nicht  besass,  sondern  Graf  Adolf  dasselbe  zuerst  erwarb  '),  übrigens  weder  die 
Zeit  noch  die  Art  dieser  Erwerbung  genau  bekannt  ist,  so  hindert  uns  nichts,  anzunehmen,  dass  Adolf  dieses 
Schloss  noch  bei  Lebzeiten  seines  Vaters  an  sich  brachte,  und  in  obiger  Stadtgründuog  sogleich  seine  erste  Regie- 
rungshandlung ausübte.  Auf  diese  Annahme  führt  uns  auch  der  ungewöhnliche  Titel,  dessen  sich  Adolf  im  Ein- 
gange der  Urkunde  bedient;  denn  hier  nennt  er  sich  Comes  de  Altena,  wegen  seiner  Abstammung,  und  in  Marca, 
wegen  seiner  Besitzung;  ein  Fall,  der  sonst  nirgends  vorkommt,  aber  hier  gerade  durch  die  Verhältnisse  bedingt 
wurde,  da  es  dem  Grafen  wahrscheinlich  angemessen  schien,  den  Besitz  des  Schlosses  Mark,  der  ihn  xu  der  in  der 
Urkunde  besprochenen  Handlung  berechtigte,  auch  in  seinem  Titel  anzudeuten.  Sonst  könnte  ein  scheinbarer  Wider- 
spruch gegen  das  als  Ausfertigungsjahr  unserer  Urkunde  vermutliete  Jahr  1193  daraus  abgeleitet  werden,  dass  darin 
des  Lippstädter  Stadtrechtes  gedacht  wird,  während  die  (nachher  folgende)  Urkunde  über  das  letztere  nicht  vor  UM 
aus|;efertigt  sein  kann.  Allein  aus  dem  Eingange  dieser  Urkunde  selbst  ergibt  sich ,  dass  die  "Stadt  Lippstadt  schon 
einige  Zeit  vorher  bestanden  hatte,  und  das  von  ihren  Bürgern  gewählte  Recht  ihnen  nicht  sowohl  suerst  TerliebeD, 
als  vielmehr  bestätigt  wird. 

Da  der  X^ame  Hamm  in  unserer  Urkunde  noch  nicht  gebraucht  wird,  so  hat  man  hieraus  schliessen  wollen  ^ 
die  hier  vorliegende  Stadtrechts -Verleihung  besiehe  sich  gar  nicht  auf  die  jetzige  Stadt  Hamm,  sondern  auf  eine 


ft)   I4ur  ist  hier  nicht  von  einem  oppido  in  Marca,  sondern  in  Hammone,  die  Rede.    ^  Vgl.  ▼•  Steinen,  Westf.  Geacb.  L  Sl 
S.  120.     "*)  Aelleste  Geschichte  der  Sudt  Hamm;  im  Hamm'schen  Wochenbl.  1824,  1—5.  Stück.      .  . 

Digitized  by  V^OOQlC 


1191.  227 

gaos  andere  SUdt,  die  den  Namen  Mark  geführt  babe,  in  der  Folge  aber,  als  Hamm  aufblühte,  wieder  eingegao- 
gen  sei,  ond  an  welche  das  jetsige  Dorf  Mark^  noch  erinnere;  das  jener  älteren  Stadt  ▼erliehene  Stadtrecht  aber 
sei  auf  Hamm  übergetragen  worden.  Diese  Ansicht  ist  aber  aus  folgenden  Gründen  als  unstatthaft  surücksu weisen. 
1)  Der  Graf  sagt  in  unserer  Urkunde  zwar,  er  wolle  in  Marca,  d.  h.  auf  dem  Grunde  und  im  Umfange  des  Haupt- 
hofes Mark,  eine  Stadt  gründen;  aber  es  folgt  hieraus  noch  nicht,  dass  diese  Stadt  den  JNamen  Mark  führen  solle, 
oder  bereits  geführt  habe;  denn  sonst  müsste  von  einem  opido  Marca  oominato,  oder  in  ahnlicher  Weise  die  Rede 
sein;  es  ist  also  anzunehmen,  dass  zur  Zeit  der  Ausfertigung  unseres  Stadtrechts,  der  Name  der  neuen  Stadt  noch 
nicht  fest  bestimmt  war.  2)  Wenn  man  nun  auch  geltend  machen  will,  dass  die  Städte  gemeiniglich  den  Manien  der 
Haupthöfe,  auf  deren  Grunde  sie  entstanden,  angenommen  haben,  so  ist  doch  theils  diese  Regel  nicht  ohne  Aus* 
nahmen  (wie  denn  s.  B.  die  Stadt  Münster  sich  grösstentheils  auf  dem  Grunde  des  Brockhofes  gebildet  bat,  ohne 
jemals  diesen  Namen  geführt  zu  haben),  theils  ist  auch  der  Name  Hamm  ursprünglich  kein  Nomen  proprium,  son- 
dern ein  blosses  appellativum ,  und  wird  daher  sowohl  urkundlich  als  im  Munde  des  Volkes  immer  mit  dem  Artikel  ' 
(in  Hammone,  tom  Hamme)  gesetzt.  Wenn  daher  auch  die  Stadt  ursprünglich  wirklich  den  Namen  Mark  führen 
sollte,  so  konnte  dieser,  so  zu  sagen  ofßcielle  Name,  leicht,  vermöge  des  Volksgebrauchs,  durch  den  Namen  Hamm 
(oder  vielmehr  im  Hamme)  verdrängt  werden,  eben  to  wie  der  alte  Name  Mimigardevord  durch  den  im  Volks- 
gebrauche vorherrschenden  Namen  Münster  (eigentlich  auch  tom  Münster)  allmählich  ganz  verdrängt  wurde.  3)  Die 
Existenz  einer  besonderen,  von  Hamm  verschiedenen  Stadt  Mark  ist  nirgends  erwiesen;  und  da  Hamm  jedenfalls 
auf  dem  Grunde  des  Haupthofes  Mark  entstanden  ist ,  so  lässt  sich  die  fast  gleichzeitige  Gründung  zweier  Städte  in 
solcher  Nähe  gar  nicht  als  möglich  oder  wahrscheinlich  denken.  4)  Sollte  Hamm  als  eine  neuere  Stiftung  erst  nach 
dem  baldigen  Untergange  der  angeblichen  Stadt  Mark,  an  einem  andern  Orte,  entstanden  sein,  so  bedurfte  es  weder 
einer  Uebertragung  des  Stadtrechts  der  erloschenen  Stadt  auf  die  neu  gegründete,  noch  spricht  für  eine  solche  das 
Zeogniss  der  Urkunden;  denn  die  älteste  noch  vorhandene  Bestätigungsurkunde  von  1279  erklärt,  sie  verleihe  den 
Bürgern  zu  Hamm  (oppidanis  in  Hammone)  das  Recht,  welches  sie  bisher  gehabt  haben  (prout  hoc  ab  avo 
nostro  Comite  Adolfo  et  patre  nostro  Comite  Engelberto  usqoe  ad  nos  habuerunt),  also  nicht,  welches  von  einer 
andern  Stadt  auf  die  ihrige  übergetragen  worden  sei.  5)  Dass  Hamm  selbst  die  in  Mark  gegründete  Stadt  sein 
moss,  und  keine  andere  existirt  hat,  ist  auch  daraus  erweislich,  dass  die  Burg  zu  Hamm  den  Namen  Mark  fort- 
während behielt,  die  Burgmänner  zu  Mark  immer  Bürger  zu  Hamm  waren,  und  die  Stadt  Hamm  noch  lange  Zeit 
keine  eigne  Kirche,  sondern  eine  blosse  Kapelle  hatte,  die  ein  Zubehör  der  Schlosskirche  zu  Mark  war,  wie  dies 
alles  aus  Urkunden  der  folgenden  Zeit  bekannt  ist.  —  Als  kurze  Resultate  dieser  Untersuchung  und  Beweisführung 
sind  also  folgende  Sätze  festzustellen: 

1.  Die  uns  vorliegende  Rechtsverleihongs-Urkunde  ist,  was  ihren  Innhalt  betrilR,  echt. 

2.  Die  gegenwärtig  vorhandene  Charte  aber  ist  nicht  das  Original,  sondern  eine  in  der  zweiten 
Hälfte  des  43.  Jahrhunderts  gefertigte  Abschrift,  die  man  nachmals  dem  verlorenen  Originale  substituirt, 
und  um  ihr  mehr  Authenticität  zu  geben,  mit  einem  Original -Siegel  versehen  hat^). 

3.  Die  Jahrzahl  1213  ist  ein  Schreibfehler,  vermutlich  ftir  4193. 

4.  Graf  Adolf  fasste  den  Entschluss  zur  Gründung  einer  Stadt  bei  dem  Schlosse  Mark,  als  Besitzer 
dieses  Schlosses,  noch  bei  Lebzeiten  seines  Vaters,  des  Grafen  Friedrich  von  Altena. 

5.  Die  damals  gegründete  Stadt  ist  dieselbe,  welche  später  unter  dem  Namen  Hamm  bekannt 
wurde  •). 


Meine,  in  der  Zeitschr.  für  Archivkunde  etc.  1.  B.  S.  475.  geäusserte  Vermuthnng,  dass  dies  Tielleicht  das  Siegel  der 
durch  einen  Zufall  Terdorbenen  und  unbrauchbar  gewordenen  Original -Urkunde  selbst  sein  möge  —  auf  die  ich  übrigens 
kein  besonderes  Gewicht  lege  —  hat  Hr.  ▼.  Ledebur  (Archiv  f.  d.  Geschichte  d.  Preuss.  Staat.  17.  B.  S.  200.)  dadurch 
an  entkräften  gesucht,  dass  zu  Ende  des  12.  Jahrhunderts  noch  keine  angehängten  Siegel  gebräuchlich  gewesen.  Allein 
so  richtig  es  ist,  dass  man  bis  gegen  das  Ende  des  12.  ja  hin  ond  wieder  noch  in  den  ersten  Jahren  des  13.  Jahrhunderts 
aufgedruckte  Siegel  findet,  so  kommen  doch  angehängte  Siegel  in  den  Westfälischen  Archiven  schon  seit  der  Mitte 
des  12.  Jahrhunderts  vor,  und  in  dem  leisten  Jahrsehent  desselben  ist  ihreAnsahl  die  überwiegende,  wie  die  in  dem  Tor* 
liegenden  Urkondenbuche  gegebenen  Notisen  beweisen. 

Wenn  Lewold  von  Northof  (Chron.  Com.  Marc.  ap.  Meibom.  Rer.  German.  Tom.  f.  pag.  386.)  und  die  ihm  folgenden 
Märkischen  Geschichtschreiber  die  Gründung  der  Stadt  Hamm  erst  in  das  Jahr  1226  setaen  und  mit  der  Zerstörung  des 
Schlosses  Mienbrügge  in  Verbindung  bringen,  so  lässt  sich  diese  Angabe  mit  der  oben  aufgestellten  Ansicht  dahin  vereini- 
gen, daaa  die  im  Jahre  1193  gegründete,  oder  vielleicht  nur  profectirte  Stadt  nicht  recht  anr  Aufnahme  kam,  wurür  sich 


»i  recnt  anr  Aninanme  &am,  wuiur  sicn     t 
29  ♦  Digitized  by  L^OOQ IC 


22»  ttfJL 


DXXVIL 


Henricm  Seili»  dioiDa  faaetäe  demeoda^  BomaMraoi  Imperator  et  seai|Kr  aofostas.  Eqaitads  ratio 
fenmdfd  et  iom  orrio  exposcit,  nt  si  qae  a  fidelibiis  ioperi  maiesteti  Bo^re  &eQr£e  propoountiir,  eas 
aore  auenla  perdpientes,  rigore  nsticie  od  amicabSi  ccmpoataoDe  decüere  ■■rriil'— n!.  el  quod  m  pre- 
ieocia  Mblinulal»  sostre  ioste  ei  raliooabSiter  deceam  fberil  nel  anücabfi  tn«aetiooe  coopositam,  ne 
proceMU  tempora  ob  malignarom  proteroiam  imaiolari  debeat,  od  alkpo  casa  possil  resdodi,  sacri  apicis 
mooioiuie  ab  impenaii  maieslate  dignom  dodmiB  roborari.  QuapropCer  nocm  bdnos  vnioersis  Imperii 
iiO0(ri  fidelibcM  freseaüha»  ei  firtoro,  qnod  accedeos  ad  presenciam  ■ostram  dSectas  ac  fidelis  Dostcr 
Benibarrlrj.1»  PatheiiK/rueoM  episcopc»,  ona  com  Hennamio  de  Wai<lecke,  smol  nobis  s^mficaoenjnt,  quod 
ip9C  Ilermannus  iam  alta  oice  noo  coactt»,  sed  aolens,  adoocatiam  Patherboniensem  m  ecciesiis,  cur- 
tibw,  maiM»^  mancipii»  ei  oamibos  ad  adoocatiam  pertioentibos,  decnnam  ia  AtleOp  coriam  Dalpen- 
bösen  ei  aervidam  episeapale  in  Bereoorde  abiaraoii  apod  Patherbonaen  in  dooio  episcopi  in  iure 
feodalf.  Promifii  qoocpe  in  maoos  fideliom  Padierbornensis  ecdesie  sab  dampoo  amissioiiis  omnium 
bonorom  «umtm,  ae  nollo  onqnam  ingenio  eaodem  adoocatiam  com  prenoanDatis  book  repetitaram  oel 
alio  modo  inoamroro,  ei  qoo^l  oullis  suis  consaoguineis  od  extraneb  assistet,  qui  adoocatiam  rnuadani  et 
nominata  bona,  §ed  com  episcopo  ea  fideliter  defendet  Elegii  eliam  idem  Hennannos,  qood  si  hanc 
tran»actk>nein  oel  aliqood  eios  capitolom  inficiari  aliqoando  oeOei,  non  crederetor  ioramento,  quo  negaii- 
oam  probare  oeliei,  sed  conoineeretor  per  dericos  ei  ministeriales  eqoe  sicoi  per  n(d>fles.  In  presentia 
itaqoe  noMre  maiestalis  renonciaoit  omni  iori  qood  in  predicta  adoocatia  ac  prescriptis  bonis  babere  nide- 
batur,  id  eiprcMe  coram  nobis  abbraoji  totam  adoocatiam,  qoam  WideLindos  frater  oacantem  haboil, 
qoaodo  eam  resignanit,  dom  itoros  esset  in  expeditionem  transmarinam.  Pireterea  abioraoit  dedmam  Atleo, 
coriam  Dalpeohosen  et  seroitiom  episcopale  b  Hemordia.  Hoc  itaqoe  factom  predicto  Paitherbomensi  epi- 
icopo  soisqoe  soeccMoribos  et  ecdesie  Patberbomensi,  ot  in  perpetoom  ratom  permaneat  et  a  nuUo  un- 
qoam  in  po^terom  infringator,  presenti  pagina  Imperiali  aoctoritate  confirmamos.  Ad  coios  rei  certam  io 
perpetoom  eoidentiam,  presentem  cartam  inde  conscribi  iossimos,  et  maiestatis  nostre  sigillo  communiri. 
Hoto»  rci  ie»tcii  sont.  Waltberos  Troiaous  episcopos  RodoUbs  Lenetensis  episcopos.  Sifiridos  abbas  Hersuel- 
dcm^ts.  Conradfjs  abba»  de  Lorse.  Albertos  dox  de  Tecke.  Comes  Hartmannos  de  Kircberc.  Comes  God^ 
fridos  de  Vehingen.  Comes  Boppo  de  Wertheim.  Robertos  de  Dome.  Cuno  de  Mincemberc.  Henricus  pin- 
ccrna,  et  alii  qoamplures.  *Acta  sont  bec  anno  dominice  incamationis  M^.C^.XCMII^.  Indictione  XL  Datum 
apod  Fraockenoort  U.  Idos  Dccembris. 

Di«  ClMfla  iit  eiaa,  «of  Parpment,  mit  einer  kleioea,   «o  Abkunanfea  iiberwu  fcicben  Schrift  getchriebeiie,  i€<lMh 
Menlicb  gleicbieitige  Abiebrift,  daber  «ocb  oboe  Spor  ciaci  Sicfcb. 

DXXVIII. 

E  Stroockii  mit.  oot.  crit. 

In  nomine  sanet^  et  indiuidu^  Trinitatis.  Onus  bonori  addens  diuina  dispensatio  sacri  nos  honorauit 
pontificatus  officio,  ita  ut  non  tantara  proprio  utilitatis  cur^  debeamus  intcndere,  quin  et  ad  alios  Christi 
fideles  opera  charitatis  teneamur  extendere,  et  precipoe  ad  eos,  qui  uit^  arctioris  uinculo  Dei  omnipoten- 


der  Ursachen  fiele  denken  laiten ;  und  dass  iie  erst  1336  einen  neuen  Anfang  gewann  und  von  dieser  Zeit  an  nngebio^crt 
sich  entwickeile,  so  dats  jene  Schriftsteller,  welche  mehr  die  Tbatsache  als  den  Rechtsbegriff  ins  Auge  Tassten,  das  letitcre 
Jalir  als  das  eigentliche  Griindungsjahr  der  Stadt  betrachteten. 

Digitized  by  V^OOQIC 


1193.  229 

tis  se  astrinxerant  seruicio.  Inde  est  quod  nos  uidelicet  Conradas  Dci  gratia  Sablnensis  episcopus,  Mogun- 
tine  sedis  archiepiscopus,  notum  fieri  uolumus  uniuersis  MoguntiD^  ecclesif  hominibus  et  miriisterialibus  tarn 
futuris  quam  preseutibus,  qualiter  de  nostrorum  remedio  peccatorum  cogitantes,  nee  non  saluti  omnium 
nosirorum  in  Moguntino  archiepiscopatu  successorum  prouidentes,  eisdem  tarn  hominibus  quam  ministeria- 
libus  licentiando  indulsimus,  ut  libere  quccunque  uoluerint  de  bonis  suis  monasterio  in  Hersuithehusen  pos- 
sint  uendere  uel  intuitu  diuino  remunerationis  contradere.  Statuentes  ut  abbas  iam  dicti  monasterii,  quod 
speciali  fauore  dilectionis  amplectimur,  et  fratres  ibidem  Deo  famulantes,  bona  Moguntine  ecclesi^  attinen- 
tia  notabiliter  eonscripta  in  perenni  habeant  memoria,  hoc  pacto  ut  respectu  bonorum  iam  dictorum  pro 
nobis  et  omnibus  nostris  successoribus  in  prememorato  archiepiscopatu  ad  Deum  patrem  misericordiarum 
non  obliuiscantur  intercedere  et  pro  delictis  nostris  eius  misericordiam  implorare,  memorialis  nostri  hoc 
modo  facti  per  singulos  annos  reuocantes  memoriam.  Ne  autem  instinctu  fraudis  diabolic^  huius  nostre 
tam  rationabih's  et  pi^  dispensationis  tcmerarius  quis  uiolator  accedat,  presentem  paginam  facti  nostri  con- 
firmatam  sigilli  nostri  appositione  muniuimus.  Huius  rei  testes  fuerunt  domini  Gardolphus  Haluerstadiensis 
electus.  Berno  Hildenesheimensis  episcopus.  Eberhardus  Mersburgensis  episcopus.  Arnoldus  maior  in  Mo- 
guntia  prcpositus.  Henricus  abbas  S.  Albani.  Witechindus  abbas  in  ualle  S.  Georgii.  Gerwicus  prepositus 
S.  Seueri.  etc.*)  Acta  sunt  hfc  anno  dominice  incarnationis  M^C^XCIIlo.  Indictione  XI.  domno  Celestino 
apostolicc  sedi  presidente.  Henrico  gloriosissimo  Romanorum  Imperatore  imperium  gubernante,  et  anno 
nostre  electionis  in  Moguntinum  archiepiscopum  XXXIIII.  Exilii  XXVIIIL  reuersionis  uero  ab  exilio  XI. 


DXXIX. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus.  Suscepti 
sollicitudo  regiminis  urget  nos  ecciesiis  Dei  prospicere,  earumque  paci,  quantum  possumüs,  etiam  in  futu- 
rum prouidere.  Nouerit  itaque  presens  etas  omnisque  secutura  posteritas,  quod  cum  nos  in  synodo  agen- 
tes,  sccundum  formam  canonum,  archydiaconatus  in  episcopatu  nostro  ordinaremus,  eisque  singularum 
parrochyarum  iurisdictiones,  dato  priuilegio,  assignaremus,  ^cclesiarum  tamen  Alen  et  Werne  decanias 
omnimodis  excepimus,  pro  eo  quod  has  duas  parrochyas  cum  suo  banno  anlecessores  nostri  fratribus 
Capenbergensibus  gubernandas  ante  multos  annos  contulerunt,  sicut  testantur  non  solum  Monasteriensium 
cpiscoporum,  sed  et  Romanorum  pontificum  priuilegia  apud  ipsos  conseruata.  Quod  idcirco  ad  peticio- 
nem  dilecti  nobis  abbatis  Herimanni  scribimus,  ne  quis  futurus  archydiaconus,  huius  neue  institutionis  oc- 
casione,  terminis  iam  dictorum  fratrum  se  immergat,  et  quasi  sub  nostro  nomine  in  alienam  messem  fal- 
cem  mittat.  Vt  ergo  manifestius  elucescat,  quod  nos  nouis  priullegiis  uetera  cassare  non  intendimus,  ante- 
cessorum  nostrorum  uestigia  sequentes»  iam  dictas  ecciesias  Alen  et  Werne  cum  suis  decaniis,  fratribus 
Capenbergensibus  etiam  nostra  auctoritate  confirmamus,  paginam  hanc  sigillo  nostro  munientes»  quam  si 
quis  uiolare  presumpserit,  etem^  maledictioni  et  excommunicationi  subiaceat.  Testes  sunt.  Herimannus 
maior  prepositus.  Franco  maior  decanus.  Magister  Heinricus  Traiectensis.  Theodericus  de  Meinhuuele.  He- 
rimannus de  Ludenkhusen.  Winemarus.  canonici.  Jordanus  abbas  Varlarensis.  Godefridus  abbas  de  Hos- 
winkele. 

Anno  Incarnationis  Domini.  M^^.C^.XC^.HR  Indictione  XI«. 
Das  Siegel,  mit  PergamenUtreifen  «ngebitogt,  ist  das  bei  den  Urkunden  ?on  1184  n.  a.  w.  beschriebene. 


*)    Nach  seiner  Gewohnheit  bat  Strunck  hier  die  Übrigen  Zeugen  weggelassen. 

Digitized  by  V^OOQIC 


Ü30  &!»• 

DXXX. 

Aus  dem  Archive  su  Kappenberg. 

IN  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  |I  Herimannus  Dei  gracia  Monasteriensis  episcopos.  Justis 
religiosorum,  maxime  nobis  commissorum  uotis  annuere  parati,  notum  facimus  omnibus  tarn  futuris  quam 
presentibns  Christi  fidelibus,  concambium  quod  fratres  Capenbergenses  fecerunt  cum  domino  Arnoldo  oe- 
nerabili  episcopo  Osenbrugensis  ecciesie.  Nam  quendam  ecclesie  sue  mansum  in  Steinvorde,  tres  Solidos 
Monasteriensis  monete  annualim  persoluentem,  dederunt  prefato  episcopo,  pro  quo  receperunt  ab  ipso 
terram  quandam  in  Langeren,  que  uulgo  dicitur  Hurlant,  singulis  annis  persoluentem  maitum  unum  ordei 
iuxta  Lunensem  mensuram,  et  insuper  medium  unum,  quod  vidclicct  ordeum  sororibus  Capenbergensibos 
ad  luminaria  capell§  sue  communi  fratrum  asseiisu  in  perpetuum  traditum  est.  Preterea  et  nos  earum  ora- 
tionibus  attentius  commendari  gestientes,  duodecim  denarios  maioris  decime,  et  duos  denarios  minoris  de- 
Cime,  de  quadam  domo  Heinrici  in  Bekethorp,  itemque  octo  denarios  de  alia  ibidem  domo  eisdem  cod- 
cedimus,  et  concessos  firmamus,  anathematis  uinculo  in  uirtute  spiritus  sancü  obligantes  omnem  hominem, 
qui  predictorum  redituum  et  decimarum  concessionem  irritare  presumpserit.  Et  ut  hec  temporibus  futuris 
inconuulsa  permaneant,  cartam  hanc  conscribi  et  sigillo  nostro  consignari  curauimus.  Anno  M^.C^.XC^.III. 
Indictione  XU.  Testes  sunt  Venerabilis  domnus  Herimannus  Capenbergensis  abbas.  Waltherus  prior.  Ric- 
winus  supprior.  Rothgerus  cellerarius.  Alexander  parrochianus  Wernensis.  Lutgerus  prouisor  sororum.  Ca- 
pellani  episcopi.  Johannes.  Gerardus.  et  quamplures  alii. 

Dm  Siegel,  dem  der  früheren  Urkunden  von  11S4  u.  f.  ähnlich  aber  sehr  beschädigt,  hangt  jetst  TerLehri  an  der  Ur- 
kunde.   £•  scheint  früher  mit  Pergamentstreifen  angehängt  gewesen,  und  losgerissen  su  sein. 

DXXXI. 

l  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Heremannus  Dei  gracia  Monasteriensis  ecclesie  epischopus. 
Pontificalis  iuris  esse  dinoscitur,  subditorum  studiose  pro  debito  tam  in  temporalibus  quam  in  spiritualibos 
prouidere  necessitatibus.  Unde  pium  rati  pauperum  Christi  in  Lisbern  augmentare  alimoniam,  decimam 
VIII.  solidorum  in  parrochia  Norwalde  in  uilia  Scihlbroke  sitam,  a  Conrado  ministeriali  nostro  de  Strom- 
berg antea  in  feodo  a  nobis  habitam  et  libere  nobis  resignatam  predicto  conobio  Lisbemnensi  spe  reth- 
butionis  eterne  contulimus.  Quod  ut  posterorum  non  subtrahätur  memorie,  utque  nullius  infringatur  teme- 
ritate,  hanc  inde  paginam  conscribi  et  sigilh  nostri  fccimus  inpressione  signari,  perpetuo  anathemati  huius 
nostre  donationis  uiolatores  innodantes.  Testes  huius  facti  sunt.  Heremannus  prepositus  de  sancto  Mauricio. 
Heinricus  prepositus  de  sancto  Ludgero.  Apollonius  canonicus  ad  sanctum  Paulum.  Laici.  Conradus  pincer- 
na.  Brunstenus.  Halt,  filius  Conrad!  de  Stromberg,  et  alii  quam  plures  Actum  anno  domini  H<>.Co.XC<^.IIK 
Indictione  XI*.  Regnante  Heinrico  Romanorum  imperatore.  Anno  regni  eius  III^. 

Das  mit  weissen  Schnuren  angehängte  Siegel  ist  zerstört. 

DXXXIl. 

In  nomine,  sancte.  et.  indiuidue.  Trinitatis.  ||  H.  Dei  gratia  Monasteriensis  ecclesie  episcopus  secondus. 
Cum  ex  debito  iniuncte  nobis  a  Dco  amministrationis  officio,  uniuersis  in  unitate  fidei  nobis  unitis,  eiusdem 
quam  gratis  accepimus  gratio  dona  gra tanter  imperliri  debeamus,  eis  tamen  potissimum  largum  beiiignitatis 
sinum  aperire,  magisque  sereno  necessarie  prouisionis  oculo  diligenter  illos  uolumus  respicere,  qaos  per 
filialis  subiectionis  obedientiam,  in  spiritus  contritione  et  corporis  attritione,  sub  acriori  commissione,  diuina 
nobis  commendauit  dispensatio.    De  quorum  coUegio  dilecta  filia  nostra  G.  ecclesie  in  Wrekenhorst  vene- 

Digitized  by  V^OOQ IC 


1191.  23! 

rabilis  abbatissa,  protectionLs  nostre  in  omnibus  aduocans  presidium,  et  in  rebus  ecciesie  sue  conquirendis 
ac  conseruandis  sen  etiam  tuendis,  consiliam  a  nobis  deposcens  et  aoxilium,  cum  in  diebus  amrainistratio- 
nis  sue  multa  per  aduocatos  ipsius  ecciesie  sustineret  incommoda,  in  ea  tarnen  parte  se  precipue  pregra- 
uari  indoluit,  ubi  fidelium  suorum  fidclitatem  a  se  per  aduocatos  auerti  prospexit,  et  pro  beneficiis  a  se 
collatis  seu  conferendis,  indebiti  retributionis  maleficia  nimis  intelligibiliter  presensit  Id  autem  ex  eo  ma- 
xime  habuit  occasionis  materiam  et  eifectum,  quod  illicito  et  inaudito,  non  consuetudinis  approbate,  sed 
exstupande  uiolentie  modo,  pr^notate  ecciesie  aduocatus,  tarn  ^cclesie  ipsius  ministeriales,  quam  quoslibet 
alios  hominio  obligatos,  et  ab  ipsa  abbatissa  uel  beneficiandos,  a  se  uellet  inbeneficiari,  sicque  fidelitatis 
et  obsequiorum  necessitates  ad  se  inclinans,  et  ab  ipsa  abbatissa  et  ab  ecclesia  penitus  aligenaret  Pre- 
notata  uero  abbatissa,  ex  processu  temporis  tante  abusionis  sentiens  incommoda,  forti  animo  et  prudenti. 
consilio  se  tandem  opposuit,  et  Bemardum  de  Lippia,  qui  mortuo  W.  fratre  eiusdem  abbatisse,  heredem 
non  habente,  et  proxime  aduocatus  eiusdem  ecciesie  fuerat  substitutus,  amica  et  rationabili  conuentione 
ad  hoc  induxit,  ut  tam  ipse  quam  fiiius  eins,  quicquid  Juris  in  ipsis  beneficiis  uel  in  hominibus  aut  mini- 
sterialibus  inbeneficiandis  se  habere  diceret,  libere  et  integraliter  in  perpetuum  resignarent.  Nos  igitur 
pateme  procurationis  diligentia,  hec  ipsa  que  coram  nobis  diligenter  actitata  et  finaliter  sunt  terminata,  tam 
etatis  nostre  tempore,  quam  in  post  agendorum  dierum  successione,  rata  et  inconuulsa  permanere  uolen- 
tes,  et  ne  in  questionem  denuo  redeant  precauentes,  auctoritatis  nostr^  robore  monuimus  et  confirmaui- 
mus,  et  firmissimo  anathematis  interdicto  hec  ita  obseruanda  stabiliuimus,  et  presenti  pagine  cum  sigilli 
nostri  impressione  annotari  precepimus.  Acta  sunt  hec  anno  dominic^  incarnationis  M^.C^.LXXXX^'.UI^. 
Indictione  X«.  Presidente  sancte  Romane  ecciesie  domino  Celestino  papa  secundo.  Regnante  gloriosissimo 
Roroanorum  imperatore  H.  et  semper  augusto.  Presentibus  et  attestantibus  uiris  honestis,  clericis  et  laicis, 
quorum  nomina  hec  sunt.  B.  maior  prepositus.  E.  decanus.  H.  sancti  Hauricii  prepositus.  H.  scolasticus.  B. 
cantor.  S.  comes  de  Thekeneburg.  H.  comes  de  Rauenesberch.  R.  de  Steinuorth»  H.  de  caminata.  B.  We- 
rence.  C.  pincema.  L.  de  Beruer. 

Das  mit  schmalem  weissem  Bande  angehängte  Siegel  hat  die  bei  1195  beschriebene  Form,  ist  aber  beschädigt. 

DXXXIII. 

Aus  dem  Fiirsil«  Salm-Horstmar*schen  Archive. 

In  nomine  sanctf  et  indiuidu^  Trinitatis.    Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus. 

Ad  pedes  domini  saluatoris  cum  beata  peccatrice  procumbere,  et  cum  ipsa  optabilem  remissionis  senten- 

tiam  quandoque  audire  desiderantes,  nuUa  forma  id  faciiius  pacisci  confidimus,  quam  si  his  quos  minimos 

suos  ipse  uocare  uoluit,  qui  extra  castra  mundana  constituti  actu  et  habitu  eins  portant  inproperium,  pie- 

tatis  uiscera  impendamus,  et  ad  necessitates  eorum  subleuandas,  non  tantum  in  presens  sed  etiam  in  po- 

stcrum  pia  sollicitudine  procuremus.    Proinde  Christi  fidelcs  posteros  et  modernes  scire  cupimus,  quod 

nos  spe  largiflue  miserationis  erecti,   et  dilccti  nostri  Franconis  maioris  in  Monasterio  decani  precibus  in- 

ducti,   conuentui  quem  ipse  ad  seruiendum  Deo  in  Langenhorst  sub  nostro  patronatu  coUegit,  decimam 

quaudam,  quam  nobilis  uir  Bernardus  de  Lippa  a  nobis  et  antecessoribus  nostris  feodum  habitam,  libere 

ac  liberaliter  in  presentia  multorum  resignauit,  libenti  et  parato  affectu  donauimus,  amicum  sponsi  qui 

eiusdem  loci  patronus  est  humiliter  obsecrantes,  ut  eins  suffragio  in  decime  dragm^  supputatione  merea- 

mur  recenseri.    Porro  eadem  decima  iuxta  uulgarem  usum  pro  dimidii  talenti  sorte  denominatur,   talique 

pensione  fungitur,  ut  procuratores  de  Langenhorst  arbitrii  sui  optionem  habeant,  utrum  in  messe  manipu- 

los  sui  Juris  coUigant,  aut  pro  statu  temporis  summam  conuentionalem  inde  percipiant.    Domus  autem 

quas  decima  hec  attingit,  ex  maiori  parte  in  parrochia  de  Wetheringe  sunt  constitute,  et  a   colonis  suis 

denominate.    Domus  Rudolphi,  domus  Lutberti,  domus  Johannis,  domus  Arnoldi,  domus  Rutgeri,  dmnus  . 

Diqitized  bv  V^OOv  IC 


232  1193. 

Herewici.  Et  he  extreme  daf  vnum  inter  se  mansum  habent  diuisum,  ad  eandem  decime  rationem  perti- 
nentem.  Preterea  Wezzelinus  de  Rodenberg  XVIII.  modios  siliginis  de  agris  sue  domui  subiacentibos  per- 
6oluet.  Est  etiam  domus  quedam  predicto  claustro  adiacens,  que  Johannis  de  Ahus  fuit  predium,  sedWi- 
dechindi  cuiusdam  sui  ministerialis  ab  ipso  beneficium,  quam  idem  Johannes  predicto  decano  ad  placan- 
dum  animum  eins  de  morte  fratris  sui  Cunradi  sub  regio  banno  rata  et  perpetua  proprietate  possidendam 
donauit.  Verum  tarnen  iam  dictus  decanus,  ne  habundanti  quicquam  deesset  cautele,  eandem  domuro  tarn 
legaliter  et  iuste  sibi  donatam  atque  sine  contradictione  possessam,  a  prenominato  Jo.  cambiuit,  aliam  do- 
mum  que  in  villa  Graz  sita  est  pro  ea  restituens,  et  prioris  domus  legitimes  possessores,  vidclicet  vxorera  Wi- 
dechiudi  et  filium  eius  in  secunda  instituens,  datis  sibi  octo  marcis  pro  amice  transmigrationis  abcessu.  De- 
cimam  pretaxatam,  domum  iam  memoratam,  et  omnem  sepedicti  claustri  possessionem  mobilem  seu  inmo- 
bilem, iuste  nunc  possessam  uel  in  futurum  quocumque  contractu  rationabiliter  obtinendam,  auctoritate 
patris  orphanorum  et  iudicis  viduarum,  omniumque  qui  in  die  tremenda  cum  ipso  sunt  iudicaturi,  sab 
banni  nostri  tutela  fouendo  comprehendimus,  attestatione  patris  et  filii  et  Spiritus  sancti  anathematizantes 
et  a  communione  omnium  saluandorum  sequestrantes  omnem  cuiuslibet  professionis  personam,  que  clau- 
strum  in  Langenhorst  in  personis  aut  rebus  aliqua  roalignitate  molestare  presumpserit,  nisi  resipiseat  et 
eisdem  quos  inique  leserit  humili  compunctione  satisfaciat.  Preterea  sub  nostre  protectionis  tutamine  com- 
prehendimus  et  prescripte  districtionis  limite  concludimus  decimam  quandam,  que  de  neuem  domibus  in 
villa  que  Northorp  dicitur  cum  omni  decimali  debito  annuatim  persoluitur,  et  in  parrochia  Weteringe  quam 
prediximus  sita  inuenitur,  ipsa  quidem  decima  secundum  morem  prouincie  talentum  vocatur.  Et  nos  eam 
supradicto  claustro  libenter  concessimus  et  perpetuo  fruendam  sub  banno  confirmantes  assignauimus,  qoo- 
modo  et  ipse  loci  fundator  decanus  deuotione  et  fidelitate  sua  locum  nobis  fauorabilem  effecerat,  et  omnis 
auorum  ipsius  retro  series  eandem  decimam  a  Monasteriensibus  episcopis  feodaliter  obtinuerat.  Acta  sunt 
anno  incarnationis  Domini  M®.  C®.  XCIII®.  Indictione  X«.  Concurrente  III«.  Epacta  IUI«.  In  diebus  dominiCe- 
Icstini  pape.  Regnante  Heinrico  Romanorum  imperatore  augusto.  Prescntibus  et  approbanübus  personis, 
quarum  nomina  subscripta  leguntur.  Herimannus  maioris  ecciesic  et  Sancti  Mauricii  prepositus.  Heinricus 
Sancti  Ludgeri  prepositus,  qui  et  scolasticus.  Walterus  cellerarius.  Bertramus  cantor.  Hezelinus  et  Euerar- 
dus  subcustodes.  Hermannus  abbas  in  Capenberg.  Jordanis  abbas  in  Varlar.  -  -  .*)  abbas  in  Lisberg.  Otto 
comes  de  Benethem.  Ludolphus  de  Steinuord.  Theodericus  et  Wicbaldus  de  Saitesberg.  Bemeros  de  Elen. 
Lutbertus  de  Beveren.  Godefridus  de  Sconenbeke  Bernardus  Wcrenzo.  Hermannus  de  Monasterio.  Heinricus 
de  Rectha.  Heinricus  et  Johannes  de  Dulmana,  et  alii  quam  plures. 

Das  mit  PergamenUtreifeo  auf  die  Charte  festgeheftete  Siegel  hat  die  bei  der  Urkunde  von  1195  beschriebene  Gestalt 


DXXXIV. 

Aas  dem  Fürstl.  Salm-Horstmar'schen  Archive. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus. 
Domna  Vda  venerabilis  in  Meteion  abbatissa,  non  minus  ecclesiaslice  religionis  quam  et  mundan^  ingenui- 
tatis  titulo  spectabilis  et  decora,  sue  deuotionis  probatissimo  fernere  a  nobis  impetrauit  atque  promeruit, 
ul  preter  communis  debiti  rationem,  qua  vniuersis  ad  nos  pertinentibus  ecclesiis  ex  iniuncto  tenemur  offi- 
cio, special!  quodam  benignitatis  affcctu  Metelonenscm  ecclesiam  feuere,  promouere,  et  quantum  in  nobfc 
est,  in  omni  profectu  et  commodo  procurare  satagamus.  Ipsius  itaque  non  sua  sed  que  Christi  sunt  qae- 
rentis  dilectione  inducti,  vniuersam  decimam  omnis  generis  de  noualibus  que  in  parrochia  illa  quocumque 


*)   Für  den  Namen  bt  eine  Liicke  gelassen. 

Digitized  by 


Google 


1193^1194.  233 

modo  excoluntor  et  fructuosa  redduntur,  sine  in  frugibns  siue  in  fructibus,  sen  eciam  in  enutriendis  api- 
bus,  utpote  in  hortis  siluestribus,  prenominate  ecciesie  de  nostra  gratia  perpetuo  possidendam,  hilari  übe- 
ralitatc  concessimus,  et  ut  successoruni  nostrorum  dementia  donationem  nostram  ratam  habeat,  et  quod 
a  nobis  minus  est  aetum,  manu  pietatis  suppleat,  spe  restitutionis  centuplf  desideranter  commendamus. 
Yt  igitur  hec  nostra  quantulacunque  oblatio  diuinis  aspeciibus  eo  sit  gratior,  quo  ex  nostra  prouidcntia 
fuerit  facta  stabiiior,  presens  scriptum  sigillo  nostro  roboratum,  ad  inuiolabilis  instnimentum  teslimonii  ius- 
simus  ordinari.  Acta  sunt  hec  anno  uerbi  incarnati  M^.C^.XC^.IIP.  in  diebus  domni  Celcstini  summi  pon- 
tificis,  Heinrici  gloriosi  Romanorum  Imperatoris,  uidentibus  et  consentientibus,  Hermanne  preposito  maiore. 
Francone  decano  et  uicedomino.  Waltero  de  Hustede.  Hermanne  de  Ludinchusen.  Alberto  balbo.  et  aliis 
ecciesie  nostre  canonicis  et  ministerialibus.  astantibus  etiam  de  Metelen.  Hartungo  sacerdote.  Hermanne 
dapifero.  Hermanne  Marscalco.  Bemardo  et  Thiderico  de  Hek.  pluribusque  probis  uiris  et  honestis. 

Ego  Ludolfus  Dei  gratia  Monasteriensis  Episcopus,  factum  predecessoris  mei  Herimanni  Episcopi,  quod 
in  hac  pagina  continetur,  approbaui,  et  sigilli  mei  auctoritate  apposita  corroboraui. 

Ego  Otto  Dei  gratia  Monasteriensis  Episcopus,  factum  predecessorum  meorum  Herimanni  videlicet  et 
Ludolphi  episcoporum, '  quod  in  hac  pagina  continetur,  approbaui  et  Sigilli  mei  auctoritate  apposita  ap- 
probaui. 

Von  den  drei  Siegeln,  welche  der  Urkunde  angehangen  haben,  iit  nnr  von  einem,  und  swar  dem  mittleren,  wahrachein- 
iich  alao  de«  Bischof«  Hermann,  noch  ein  BruchstüclL  vorhanden. 

DXXXV. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Hermannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus, 
modemis  et  futuris  in  Domino  salutem.  Quia  ea  que  in  tempore  geruntur  cum  tempore  labuntur,  expedit 
ut  litterarum  perpetuitate  memorie  commendentur,  et  antiquitatis  obliuio  et  iuniorum  cauillatio  tollantur. 
PJotum  igitur  esse  uolumus  presentibus  et  futuris,  quod  ministerialis  noster  Fridericus  de  Erlo,  cum  uxoris 
sue  consensu  et  beneplacito,  decimam  in  Aldenthorpe  sex  doraorum,  quam  de  nobis  et  de  nostra  ecclesia 
in  benefitio  tenuit,  ecciesie  sancti  Egidii  in  Monasterio,  per  nos  et  per  manus  nostras,  uiginti  marcis  inpi- 
gnorauit,  ita  quod  nos  et  nepos  noster  Hermannus  maior  prepositus,  et  eiusdem  ecciesie  sacerdotes  Lut- 
gerus  et  Ecbertus,  iunctis  manibus  huius  impignorationis  pactum  recepimus,  hac  lege  et  conditione,  ut  sin- 
gulis  annis  tres  solidi  a  summa  prestite  pecunie  decrescerent.  Acta  sunt  hec  publice  presentibus  uiris  ho- 
nestis, Hermanne  maiore  preposito,  Volmaro  canonico,  Herewico  sancti  Lutgeri  decano,  Geruasio  sancti 
Mauricii  canonico,  Laicis  uero  Godefrido  de  Goten  et  Willehelmo  filio  suo,  Amoldo  de  Honthörpe. 

Das  angehängte  Siegel  ist  von  der  neuesten  Form. 

DXXXVI. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Adolfus  Dei  gratia  Coloniensis  archiepiscopus,  monasterio 
Campi  beatf  MARU^  in  perpetuum.  AmeN.  Quoniam  omne  quod  secundum  presens  seculum  a^itur,  lege 
seculi  neu  semper  stare  posse  cognoscitur,  et  uersuta  malicia  uastare  non  desinit,  quod  simplex  piorum 
bonitas  karitatis  intuitu  utiliter  et  recte  disponit,  idcirco  morem  Optimum  tradidit  maiorum  sagacitas,  ut 
uidelicet  tarn  scripture  monumento,  quam  testium  idoneorum  ueritate  perpetuentur  res  iuste  et  rationabili- 
ter  Ordinate.  Proinde  Christi  fidelibus  presentibus  et  futuris  cunctis  notum  facimus,  quod  quatuor  nobiles, 
Widekindus  de  Sualenberch,  Yolquinus  Patherbumensis  ecciesie  canonicus,  Herimanuus  et  Heinricus  ger- 
mani  fratres,  cum  adhuc  heredes  non  haberent,  et  pro  legitime  etatis  integritate  liberi  essent  arbitrii,  eccle-  t 
Cod.  dipl.  hUt.  Wesifal.  U.  30  Digitized  by  \JjOOglC 


234  ii94. 

siam  in  Stapellage  et  cartim  ibidem  sitam  cum  omnibas  suis  attinentiis,  pari  uoto  et  uusuumi  conseasii  pre- 
dicto  monasterio  donauerunt.    Sed  et  Widekindus  de  Rethen  aduocatus,  ipsius  (undator  cenobii,  qoi  boni 
eiusdem  libera  tunc  possessione  utebatur,  cum  haberet  in  illo  pignoris  loco  argenti  marcas  IX  et  anri 
marcam  unam,  omnia  simul  optulit  monasterio  cum  illorum  oblatione.    Et  hanc  utrorumque  donationem 
omni  Jure  subnixam  et  ratam,  lectione  priuilegii  qnod  domnus  Herimannus  Honasteriensis  episcopus  dedit, 
cognouimus  in  loco  Bracwide  coram  Thangberno  comite  stabilitam.    Cuius  rei  testes  sunt.  Bemardas  de 
Lippia.  Widekindus.  Florinus  de  Ribelmunt  Guropertus  de  Erthburch.  Fridericus  de  Spenga.  Amelungos 
comes  de  Patherbuma,  et  frater  eius  Crachto.  Gerardus  de  Wiipinthorp.    Datum  est  autem  illud  priuile- 
gium  anno  dominic^  incamationis  M.C.LXXXV.  Indictione  III.   Dcinde  processu  temporis,  cum  hominesuiO' 
lenti  et  raptores  ubique  locorum  increscerent,  Heinricus  ex  predictis  fratribus  unus  audiens  Widekindam 
pie  memorie  fratrem  natu  maiorcm  defunctum,  ductus  pcnitudinc  boni  quod  fecerat  de  prcdio  memorato, 
cuncta  que  iilic  fratres  prefati  monasterii  bona  congregauerant  rapuit,  et  possessionem  ipsam,  quam  ante 
nunquam  habuerat  sicut  nee  fratres  eius,  inuadens  et  usurpans,  uiolenter  diu  retinuit    At  ubi  Dei  omoh 
potentis  gratia  in  cathedre  ponti6cialis  culmine  nos  constituit,  et  nostr^  potostatis  prouincias  Westfaliam 
scilicet  et  Angariam  pro  liberatione  oppressorum  intrare  nos  contigit,  principes,  nobiles,  omnesque  terre 
populos  pro  iudicio  et  iusticia  facienda  conuocauimus.    In  quorum  omnium  auribus  dum  sepedictus  Hciu- 
ricus  de  plurimis  ecclesiarum  ccterorumque  bominum  iniuriis  et  rapinis,  simulque  a  fratribus  Campi  beate 
Marie  instanter  accusaretur,  quoniam  male  sibi  conscius  in  Judicium  uenire  non  audebat,  sciens  tarnen 
quod  manus  nostras  nequaquam  posset  euadere,    intercessoribus  impetratis,   spe  obtinende  uenif,  sine 
omuis  pacti  interpositione ,  nostre  dicionis  sese  dedidit  benignitati.    Cui  protinus  a  fratrum  querimonia, 
subtili  molitione  iniquum  querenti  effugium  et  resistenti  pertinacius,  nunc  minis  et  terroribus,  nunc  suasio- 
nibus,  multaque  diu  instantes  industria,  denique  illum  ad  hoc  induximus,  ut  coram  omni  frequentia  liti- 
gioso  renuncians  predio,  in  manus  illud  Florentü  sepedicti  monasterii  abbatis,  nobis  ex  sententia  preci- 
pieutibus,  cunctisque  fauorabiliter  acciamantibus,  pacis  adiciens  osculum,  soUempniter  resignarct    Statim 
ergo  iudiciario  procedente  ordine,  pristinam  ipsius  predii  proprietatem  ac  perpetuam  possessionis  quiete 
stabilitatem  regii  banni  auctoritate  confirmantes  Campo  beate  Marie  perpetualiter  assignauimus.    Addidimus 
quoque  pontificalis  excellentie  priuilegium,  ut  contra  omnes  malignantes  hec  sanctio  firmitatcm  optioeat  in 
futurum y  auctoritate  Dci  omnipotentis,  apostolorum  Petri  et  Pauli  et  nostra»  terribiliter  excommunicantcs» 
qui  locum  predictum  siue  Christi  pauperes  in  eo  deseruientes,  tarn  in  hoc  predio,  quam  in  omnibas  bonis 
iam  rectc  acquisitis  aut  in  posterum  acquircndis  presumpserit  inquietare,   siue  quippiam  illorum  libcilati 
contrarium  ordinäre.    Acta  sunt  hec  in  Patherburna,  Nonas  Julii,  anno  dominic^  incamationis  Millcsimo 
centcsimo  LXXXXIIIP.  Indictione  XII«.  presidente  Romano  sedi  Celestino  papa  secundo.  Regnante  Heiarico 
Romanorum  imperatore  augusto.  Episcopatus  nostri  anno  I.  presentibus  uiris  nominatissimis,  clericis  et  lai- 
cis,  quorum  hec  sunt  nomina.  Widekindus  Corbeiensis  abbas.  Heinricus  abbas  Patherburnensis.  Herimannus 
prepositus  Susatiensis.  Symon  comes  de  Tekeneburch.  Arnoldus  comes  de  Altena.  Fridericus  comes  frater 
eius.  Albertus  comes  de  Euerstenc.  Adolfus  filius  comitis  Engelberti  de  Berge.  Bcrnardus  de  Lippia  et  He- 
rimannus filius  eius.  Herimannus  de  Waldekke,  unus  ex  IHI<'r  fratribus.  Godcscalcus  de  Perremunt  Heri- 
mannus de  Ruthenberch.  Adolfus  de  Dassele.  Herimannus  Bicrcule.  Herimannus  Coloniensis  aduocatus.  Heri- 
mannus Susatiensis  uillicus,   et  Herimannus  filius  eius.  Tiemo  de  Sosatia.  Brünsten  Sconekint  Amclungos 
comes  de  Patherburna.  Tiemo  de  Ebelinchusen.  Herimannus  Boliko. 

Dm  grosie  elliptische  Siegel  des  EnbUchoft  (wie  an  der  folg.  tJrk.  besohrieben)  itt  mit  dicLett  weissen ,  grünen  and 
rotben  Faden  angehängt. 


Digitized  by 


Google 


11 14.  235 

DXXXVII. 

Au«  dem  Archi?e  sa  Kappenberg, 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Adolphus  divina  fauente  clementia  sancte  Coloniensis  ecciesie 
archiepiscopus.  Suadet  ratio  suscepti  regiminis,  ut  ecciesiarum  Dei  prouideamus  paci  et  utilitati.  Idcirco 
notum  esse  uolumus  tarn  futuris  quam  presentibus,  quod  frater  noster  FRidericus  Comes  de  Altena,  advo- 
catus  ecciesie  Capcnbergensis,  rogatus  ab  ipsa  ecciesia,  acquievit  pro  curti  sua  Lohusen  centum  et  sexa- 
ginta  marcas  accipere»  et  in  die  sancto  Ascensionis  Domini  cum  esset  Capenberg,  iam  dictam  curtim  Lo- 
husen cum  mansis  suis  cunctisque  lusticiis  et  appendiciis,  super  altare,  Deo  et  beate  Marie  perpetu^  uir- 
gini,  sanctoque  Johanni  apostolo  offerens  donavit  in  vsus  fratrum  et  perpetuam  possessionem,  astante  ue- 
nerabili  abbate  Herimanno  cum  uniuerso  conuentu,  presentibus  et  annuentibus  ministerialibus  suis.  Aduo- 
catiam  tamen  super  eandem  curtim  sibimctipsi  specialiter  suoque  legitimo  heredi  reseruauit,  nemini  um* 
quam  in  beneficio  concedendam.  Dehinc  cum  essemus  TRimonie,  ipse  adiuncta  sibi  manu  nostra  et  fra- 
tris  nostri  Comitis  Arnoldi,  predictam  donationem  in  abbatis  Herimanni  et  fratrum  suorum  presentia,  in 
conspectu  nobilium  terre  et  priorum  Coloniensis  ecciesie  renouans  confirmavit,  postea  per  manum  vxoris 
sue  domine  Alueradis,  et  per  manus  filiorum  suorum  Adolphi  et  Friderici,  eandem  donationem  stabiliuit. 
Porro  de  supradictis  C.  et  LX.  marcis,  quas  ei  fratres  dederunt,  aliud  allodium  heredibus  suis  comparauiU 
Prefati  autem  fratres  de  Capenberg,  ne  uiderentur  ingrati  huic  fratris  nostri  deuotioni,  plenam  ei  et  uxori 
eins  fraternitatem  concesserunt.  Proinde  nos  quoque  ecclesiam  Capenbergensem  specialiter  diligentes,  sepe- 
dictam  donationem  litterarum  nostrarum  testiraonio  et  sigilli  nostri  impressione  communivimus,  statuentes 
et  sub  districto  anathematis  vinculo,  auctoritate  Dei  sanctorumque  apostolorum  Petri  et  Pauli  ac  nostra 
inhibentes,  ne  quis  eam  temerarius  cassare  uel  immutare  presumat  Quod  qui  fecerit,  nisi  cito  resipiscat, 
omnipotentis  Dei  iram,  et  beatf  Marie  virginis  sanctique  Johannis  apostoli»  ac  totius  curi^  c^lestis  offensam 
ac  vindictam  incurrat. 

Testes  huius  rei  sunt.  Domnus  Herimannus  venerabilis  Monasteriensis  episcopus,  et  nepos  eins  Maior 
prepositus  Herimannus ,  et  priores  Coloniensis  ecciesie.  Godcfridus  sancti  Gereonis  prepositus.  Theodericus 
sanctorum  apostolorum  prepositus.  Theodericus  decanus  sancte  Mari^  in  gradibus.  Waltherus  et  Heriman- 
nus canonici  sancti  Petri.  Nobiles  autem.  Ludolphus  de  Steinvorde.  Adolphus  de  Dassele.  Herimannus  de 
Lippia.  Heinricus  de  Arnesberg.  Ministeriales  Sancti  Petri.  Heinricus  et  Gerardus  de  Volmuntsteine.  Ministe- 
riales Comitis  FRiderici.  Ludolphus  et  Lubertus  fratres  de  Bovne.  Euerhardus  et  Lambertus  fratres.  Nycho- 
laus  de  Stipele. 

Acta  sunt  hec  anno  dominice  Incarnationis  M^.C^.  Nonagesimo  IUI®.  Indictione  XIK  Anno  ordinationis 
nostre  primo. 

Dm  mit  grünen  Schnaren  angehängte,  grosse,  elliptische,  sauber  gearbeitete,  jedoch  etwas  flache  Siegel,  seigt  den  Bi- 
schof in  seinem  Ornat  auf  einem  Stuhle  sitaend,  in  der  rechten  Hand  den  Bischofsstab,  in  der  linken  ein  geöffnetes 
Buch  haltend;  mit  der  Umschrift:  f  Adolphus.  Di.  Gra.  See.  Coloniensis.  Ecciesie  Archiepc. 

DXXXIII. 

Aus  einem  Kopialbnche  des  Martini  -  Stifts  im  Besits  des  Bibliothekars  Mooyer  an  Minden. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.    Bemhardus  Dei  gratia  Patherburnensis  episcopus.    Notum 

esse  cupimus  uniuersitati  presentium,  et  ad  memoriam  posteronim  transferri,  quod  quidam  ex  ecciesie 

nostre  filiis  Mcingotus  predium  quod  in  uilla  Milse  habuit,  ex  permissione  pie  recordationis  Euergisi  epi- 

scopi  et  coUaudatione  sui  heredis  et  mundiburdi  Conradi  fratris  sui,  ecciesie  sancti  Martini  in  Minda  ad 

prebendam  fratrum  cum  omni  integritate  donauit  et  tradidit.    Procedente  tempore  dominus  Bemihardu&.  de  i  ^ 

30  »  Digitized  by  V^OOy  IC 


236  1194. 

Lippia  idem  predium  potestatiue  et  iniuste  sibi  üsurpauit,  spoliaoitqae  predictam  ecclesiam.  Sed  tandem, 
per  Dei  misericordiam,  quod  illicite  abstulerat,  restituit  humiliter  per  manas  duorum  canoniconim  sancti 
Martini,  Vulueri  et  Godefridi,  qui  a  suo  capituio  ad  eum  missi  fuerant,  nobis  etiam  et  capitalo  noslrolite- 
ras  misit,  in  quibus  confessus,  se  bona  sancti  Martini  que  iniuste  inuaserat  restituisse.  Preterea  pre- 
sens  in  manu  nostra  eisdem  bonis  renunciauit,  et  ad  pienissimam  cautelam  ßlium  suum  primogenitum  He- 
rimannum  omni  iuri  quod  ex  possessione  patema  uidebatur  habere  renunciare  fecit,  et  promittere  iussit, 
ne  unquam  aliquod  grauamen  ecclesie  sancti  Martini  in  bonis  illis  uel  iUorum  occasione  per  se  oel  per 
quemcunqae  alium  inferret.  Vt  autem  hec  firma  et  inconuulsa  perpetuis  sint  temporibus,  hoc  publicum 
instrumentum  fieri  iussimus.  Anno  «b  incartiatione  Domini  M^\C^XCII1F.  Indictione  XII.  Presidente  insede 
apostolica  Celestino.  Regnante  Heinrico  Imperatore«  Anno  pontiGcatus  nostri  VP.  Scripta  sunt  hec  sub  pre- 
sentia  testium  quorum  nomina  subscripta  series  declarat.  Thyedericus  de  Herekenthorp.  Herimannus  prepo- 
Situs  in  noua  ecclesia.  Johannes.  Gerhardus.  Heinricus  prepositus  in  Hamclen.  Amelungus  comes  et  eius 
filius  Heinricus.  Conradus  camerarius.  Johannes  dapifer.  Johannes  de  Boken.  Hildeboldus  de  Reilegenkerken. 
Johannes  de  Aspe.  Heinricus  rufus.  Regenbodo.  Cono. 

DXXXIX. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  Hermannus  Monasteriensis  ecclesie  maior  prepositus. 
Quoniam  iuxla  euangelice  ueritatis  Organum  lucernä  accensa  non  sub  modio  sed  super  candelabrum  poni 
debef,  ut  dilucido  uerbo  enarret  fidelibus  de  domo  Dci  exemplum  et  exhortationem  glorificandi  eum  qui 
est  inspirator  omnium  bonorum,  dispositum  habcmus  contractus  ex  piis  causis  proficisccntes  et  ad  pro- 
fectum  uirtutum  conducentes  publicis  instrumentorum  paginis  inserere,  quorum  liquida  cognitione  quique 
fideles  quasi  cortinarum  concatinatione  ad  amph'orem  profectum  cullus  diuini  attrahantur,  per  que  eliam 
gestorum  memoria  uiuaci  recordatione  presentetur,  ne  obliuionis  elimatione  radantur,  et  ne  contra  eacap- 
tiosus  et  inuidus  dentem  emule  reprehensionis  exacuat.  Noucrit  igitur  tam  presentis  quam  future  ctatis 
fidelium  uniuersitas,  quod  quidam  confrater  noster  maioris  ecclesie,  Henricus  Tremonicnsis,  instantia  deuod 
laboris  sui  et  donatione  pecunie  sue  satis  copiose  induxit  quendam  ministcrialem  nostrum  maioris  preposi- 
ture,  Hermannum  de  Vlethe,  cum  non  haberet  uxorcm  ncque  filios  sue  conditionis,  quod  quandam  deci- 
mam  in  Mikelencbeke  super  domum  Hermanni  Meckinc  uniuersalem  presignauit  in  manus  nostras,  quam 
ad  pelicionem  iam  dicti  Henrici  contulimus  plena  uoluntate  et  deuoto  aniroo  allari  sancte  MaRie  et  beale 
Katerine  sub  turri  australi  in  maiori  ecclesia,  et  ut  perpetua  firmitate  subnixa  maueret,  dominus  noster 
episcopus  Hermannus  eam  donationem  auctoritatis  sue  patrocinio  muniuit.  Acta  sunt  hec  anno  incarnatio- 
nis  dominice  Millesimo  centesimo  nonogesimo  IUI.  Indictione  XII.  Presidente  Romane  sedi  Celestino  tercio. 
Regnante  Romanorum  imperatore  Heurico.  Vt  autem  hec  perpetua  firmitate  muniantur,  imagiuis  nostrc  im- 
pressione  corroborauimus.  Testes.  Henricus  de  Durch.  Bernhardus  Werenzo.  Conradus  pincerna.  Thitmarus 
pincema.  Retgerus  vitulus.  Nizo.  Johannes  filius  eius.  et  multi  ministeriales  utriusque  dignitatis.   ^ 

Das,  der  zurückgelassenen  Spur  nach,  elliptische  Siegel,  war  unten  auf  der  Charte   mit  Pergamentstreifen  festgeheftet, 
ist  aber  zerstört. 

DXIi. 

.  i  .  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Engelbertus  Dei  gratia  Lisbernensis  dictus  abbas.  Que  a 
nobis  laudabiliter  et  digna  memoria  facta  speramus,  perpetuare  litteris  humana  sollertia  ad  hoc  reperlis 
prouidum  duximus,  nee  alicuius  in  posterum  id  cassare  temptet  inprobitas.  Notum  sit  itaque  tam  presen- 
libus  quam  futuris  Christi  fidelibus,  quod  petitione  domini  Heinrici  abbatis  ecciesi^  sancti  Pauli  in.  Pather- 

Digitized  by  V^OOQlC 


1194.  237 

burne,  Heinricum  aillicam  curtis  eius  in  Wanbeke,  nobis  attinentera ,  a  nostro  jure  et  potestate  emancipa- 
tutn,  liberam  abbati  su^qae  ecclesi^  consignauerimas.  Sed  quia  nostris  modo  temporibus  multa  est  malitia 
et  peruersitas  hominum,  que  prouide  et  recte  aguntur  uersuta  caliditate  inuertentium,  predicto  Heinrico 
agente  hominem  quendam  libere  conditionis,  Theodericum  nomine,  filium  Herimanni  de  Bokenevorde  loco 
ipsius  recepimus.  Quod  assensu  et  uoluntate  aduocati  nostri  Heriraanni  et  patris  eius  Bernardi  factum,  nos 
quoque  huius  pagine  scripto  et  sigilli  nostri  inpressione  stabilire  curauimus,  fideiussoribus  et  testibus  ab 
ipso  Herimanno  tarn  pro  se  presente  quam  pro  patre  absente  datis,  ne  quis  suorum  predictum  uillicum 
de  cetero  inquietare  presumat,  subnotatis.  Fideiussores.  Anseimus  dictus  aduocatus.  Herimannus  Boleke. 
Herimannus  Ruffus.  Ysfridus.  Almarus  de  Horste.  Albero  Ruffus.  Johannes,  Conradus.  Lutfridus.  Fratres  de 
Brunwardinchusen.  Theodericus  Gograuius.  Heinricus  Scatheloch.  Albero  de  Vemelhe.  Albertus  de  Hereuel- 
de  et  Amoldus  frater  eius.  Testes.  Wezelinus  prior.  Ricbodo.  Heinricus.  Godefridus  forensis  Judex,  et 
pcne  omnes  maiores  eines  neue  ciuitatis.  Actum  in  ipsa  ciuitate  in  epiphania  Domini.  Anno  domini 
Älo.C<>.XC<>.UII<'.  Indictione  Xlla.  Regnante  Heinrico  Romanorum  imperatore.  Anno  regni  eius  IIIlo. 

Das  angehängte  Siegel,   einen  sitzenden  Geistlichen   mit  unbed4*cktem  Haupte,  einem  Bischofsstäbe  in  der  rechten  und 
einem  geschlossenen  Buche  in  der  linken  Hand,  Torsteliend,  ist  sehr  beschädigt. 

DXLI. 

Aus  dem  Fürstlich -Lippischen  Archi?e  xu  Detmold. 

Circumstantia  ferum  temporalium  mentis  acumen  dilabitur.  Sed  littcrarum  inscriptionibus  rerum  gesta- 
rum  series  confirmatur  Inclarescat  tarn  fuluris  quam  presentibus,  quod  cum  ego  Bemardus  de  Lippia, 
imperatoria  maieslate  fauente,  in  bonis  proprictate  michi  cedentibus,  ciuitatem  nouellam  plantarem,  sua- 
sione  amicorum  meorura  acccdcnte,  beato  Petro  in  Colonia  proprietatem  eo  tenore  assignaui,  ut  ego  et 
posteri  mei  beneficio  gaudentes  quieta  possessione  perfruamur.  Cum  igitur  hec  nouella  plantacio  et  yn- 
colis  et  municionibus  adhuc  esset  infirma,  ego  de  consilio  amicorum  meorum  incolis  liberum  contuli  arbi- 
trium,  ut  iura  miciora  et  meliora  de  quacumque  uellent  eligerent,  tandem  habito  inter  se  consilio  iura 
Susaciensium  sub  ea  forma  eligere  decreuerunt,  vt  si  qua  ex  eis  displicerent,  illa  abicerent  et  aliis  sibi 
ydoneis  gauderent,  que  etiam  in  ordine  communi  consensu  conscribi  decreuimus.  Primum  est  quod  omnis 
sanguinis  effusio  facta  sine  acumine  armorum  non  michi  uel  alicui  heredi  meo,  sed  consulibus  cedat  iudi- 
carc,  eo  tenore  ut  muniendo  loco  exindo  omnis  prouentus  emergens  cedat.  Secundum,  si  aliquis  in  pi- 
strando  uel  braxando  uel  aliis  seil.  sUitera  iniusta  uel  niensuris  excesscrit,  consules  super  hoc  discuciant 
et  iudicent.  Tercium  est  quod  ciuis  conciuem  extra  ciuitatem  in  causam,  nisi  per  sententiam  accesscrit, 
trahere  non  debet,  nee  etiam  arma  ante  sententiam  latam  debet  ciuis  in  conciuem  prociamare.  Quartum 
est,  Si  ciuis  conciuem  occiderit,  et  si  deprehensus  fuerit,  secundum  quod  iustum  est  iudicatur,  Sed  si  do- 
mum  uel  res  alias  habuerit,  non  iudicantur,  sed  cedunt  suis  heredibus.  Quintum  est  quod  foro  annuali, 
duobus  diebus  ante  et  post,  iudicii  rigore  nullus  hominum  astringitur,  nisi  in  recenti  aliquid  emergat  uel 
quis  exterminatus  deprehendatur.  Eodem  modo  tres  dies  in  ebdomada,  scilicet  dominicus  dies,  feria  se- 
cunda  et  feria  V».  libere  sunt  concesse.  Sextum  est,  Si  alicui  ciuium  quicquid  furatum  fuerit  et  postremo 
inuentum  infra  ciuitatem,  iudici  nulla  pars  in  eo  cedit.  Septimum  est,  Quicunque  infra  ciuitatem  sine  con- 
tradictione  uel  obiectione  anno  et  die  moratus  fuerit,  et  postea  quis  eum  arguendo  pulsauerit,  de  obiectis 
se  potest  expurgare  saluo  iure.  Octauum  est,  quod  meum  nee  alicuius  mei  heredis  est,  sine  communi  c. 
consensu  prepositum  inslituere,  nee  etiam  consules  nee  iudices  sine  consensu  ciuium  meum  uel  heredum 
meorum  sit  statuere.  Nonum  est,  quod  ego  in  aquilonari  parte  ciuitatis  de  bonis  meis  tam  ligna  quam 
paschua  ciuibus  concessi,  ila  ut  tempore  oportuno  inde  commuDiter  utantur.  Decimum,  Si  ciuis  conciuem 
edificando  uel  sepiendo  conturbauerit,   iudices  in  parte  illa  ciuitatis  constituti  super  hoc  discutiant,   Sed  si 

uires  ipsorum  superauerit,  consulibus  referatur,  et  ipsi  iudicabunt.    Yndecimum  est,  Quicunque #conciunmLT 

Digitized  by  VjOOQIc 


238  .  il94  —  1195. 

moriatur  et  infra  ciuitatem  carens  iusto  berede,  omnem  Sübstantiam  eius,  siae  mnlta  sioe  modica  sit,  cod- 

8ules  iiitegraliter  conseruabunt,  Quam  si  infra  annum  et  diem  legitimus  nullos  secundum  iuris  racioneoi 

exquisierit,  michi  et  posteris  meis  assigoabitur.    Duodecimum  est,  Quicunque  ciuium  cum  filia  sua  uel 

sorore,  uel  cum  alia  tercio  gradu  consanguinitatis  sibi  iuncta,  uirum  fornicantem  deprehendat,  ipsi  eam 

boBorifice  desponset,  qui  si  legitime  contrabere  cum  ipsa  omnimodis  noluerit  uel  contempserit,  proeoquod 

infamem  eam  reddidit  et  ad  nubendum  ingratam  fecit,  ei  decem  marcas  amministrabit    Tercium  decimum 

est,  quod  omnibus  tam  aduenis  quam  habitatoribus  thelonei  libertas  est  concessa.    Quartum  decifflum  est, 

Quod  si  conciuis  iudici  quatuor  solides  uadiauerit,  II^s  ei  denarios  dabit,  sex  uero  si  testibus  fuerit  coq- 

uictus,  si  quid  ultra  presumptum  fuerit,  juri  ciuitatis  obsistit.  XVm.  est,  ut  nullus  ciuium  a  me  uel  ab  ali- 

quo  uicem  meam  gerente  extra  ciuitatem  causetur,  nee  aliqua  incommoditate  turbetur.    Sextum  decimum 

est,  ne  a  me  uel  posteris  meis  absque  consensu  consulum  et  ciuium,  ciuitati  iudex  instituatur,  nee  illo 

iudicio  quod  aduocatie  placitum  dicitur  aggrauetur.    Scriptum  hoc  sigillo  Herimanni  filii  mei  commuDiui, 

cui  et  mea  omnia  resignaui,  eo  tempore  cum  ab  uxore  mea  Heiewige  licentia  accepta,  Liuonie  partes  Deo 

militaturus  intraui. 

Voo  dem  Siegel ,  weichet  mit  Pergameatstreifeo  an  die  Charte  aogehaogt  ist ,  hat  sich  nar  ein  ankenntliches  Bracbstiid 
erhalten. 

DXLII. 

H.  Dei  gratia  Romanorum  Imperator  sempcr  Augustus  et  Rex  Sicilie.  Fidelibus  suis,  Episcopo,  Qero, 
Ministerialibus  et  vniuersis  hominibus  in  episcopatu  Mindcnsi  constitutis,  gratiam  suam  et  omne  bonum. 
Vniuersitati  uestre  notura  fieri  uolumus,  quod  dilectus  capellanus  noster,  magister  Willis.  Mindensis  scola- 
sticus,  in  presentia  nostra  conslitutus  proposuit  nobis,  quod  quidam  ministeriales  ecclesie  uestre,  qoi  sunt 
ofBciati  siue  uillici  episcopi,  tenentur  ipsi  magistro  Wilfo.  ex  antiquo  iure  et  consuetudine ,  ratione  beneficü 
scolastici,  de  qualibet  curti  episcopali  dimidium  diei  seruicium  annuatim  persoluere.  Uli  uero  asserunt,  de 
qualibet  curti  ex  iure  tantum  neuem  solides  Mindensis  monete  annuatim  sibi  dcberc.  Super  quo  cumsen- 
tenliam  quereremus,  sententiatum  est  coram  nobis,  quod  quilibet  homo,  siue  esset  nobilis  siue  miaistoria- 
lis,  qui  officium  principis  siue  uillicationem  teuere  uellct  uel  possidere,  quicquid  in  ipso  officio  siue  uilli- 
catione  sibi  iuris  addiceret,  iure  officiati  uel  uillici  illud  teneretur  probare.  Secundo  quesitum  est,  quo 
iure  deberet  probare,  et  sententiatum  est,  diuino  iudicio.  Tercio  quesitum  est,  quo  diuino  iudicio,  et 
data  est  sententia,  quod  si  iure  suo  uoluerit  inniti,  ferro  candcnti  ius  suum  debet  probare.  Senteutias 
igitur  prcdictas  Imperiali  auctoritate  confirmantes,  mandamus  tibi  episcopo,  similiter  clero  et  ministeriali- 
bus  firmiter  precipientes,  quatinus  cosdem  officiatos  seu  uillicos  auctoritate  nostra  cdmpellatis,  ut  debita 
dici  seruicia  sicut  ex  antiquo  iure  et  consuetudine  tenentur,  et  sicut  primo  fuit  institutum,  omni  occasione 
et  dilatione  remota,  prefato  magistro  WilPo.  persoluant,  uel  iure  predicto  se  eximanU  Alioquin  eos  tam- 
(}uani  iusticie  uiolatores  et  mandati  nostri  transgressores  habeatis.  Acta  sunt  hec  apud  Hagenowe,  preseu- 
tibus  testibus,  quorum  hec  sunt  nomina.  Conradus  Moguntinus  archiepiscopus.  Conradus  Imperialis  aule  can- 
cellarius.  Albertus  prothonotarius.  Conradus  maior  prepositus  Moguntinus.  Comes  Albertus  de  Wemingcrothe. 
Comes  Sibertus  de  Frankenburch.  Walterus  de  Arnesteine.  ArnoIdus.de  Hornburcb.  Conradus  dapifer  de 
Rodenburch.  et  alii  quam  plures.    Anno  dominice  incarnationis  M^.C^XC^.V®.  Villi.  Kai.  Septembr. 

Das  Siegel,  welches  mit  Pergamentstreifen  angehiingt  war,  ist  verloren  gegangen. 

DXLIII. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitalis.  ||  Heriroannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secuodus. 
Quia  uariis  periculis  causarumque  tumultibus  pastoralis  cura  nos  implicat,  spiritales  quosque  ac  rehg^ose 

Digltized  b^VjOOQlC 


1194.  239 

coDuersationis  homines  nostris  gemper  consolationibus  beneficiisqae  gaudemus  attollere,  cpiorom  indefessis 
orationibusy  uelud  armis  celesiibus,  aduersa  queque  repellere,  ac  summi  pastoris  gratiam  speramus  obti- 
nere.  Igitar  notam  facimus  Christi  fidelibus  tarn  futaris  quam  presentibiis,  quod  omnem  decimam,  tarn 
minutam  quam  maiorem,  prouenientem  de  nouali  quod  dicitur  Nutbrake,  legitima  donatione  contulimus 
ecciesie  beate  Marie  in  Monasterio,  perpetuo  iure  possidendam  et  in  usus  sororum  Deo  et  beate  uirgini 
ibidem  seruientium  conuertendam.  Ut  autem  hec  donatio  stabilis  in  eunm  et  inconuulsa  permaneat,  eam 
presentis  pagine  conscriptione  ac  sigilli  nostri  impressione  perpetuauimus.  Quam  si  quis  in  posterum  cas- 
sare  presumpserit,  eum  quoad  usque  se  penitendo  correxerit,  districta  Dei  et  beatorum  apostolorum  Petri 
et  Pauli  et  nostri  anathematis  ultione  ferimus.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  millesimo  cen- 
tesimo  nonogesimo  quinto,  indictione  tercia  decima.  Celestino  papa  Romane  sedi  presidente.  Henrico  Ro- 
manorum  imperatore  sexto  regnante.  Attestantibus  et  presentibus  uiris  discretis  et  probabilibus  tarn  cleri- 
eis  quam  laicis  quorum  nomina  sunt  hec.  Hermannus  maior  prepositus.  Franco  decanus.  Henricus  sancti 
Lutgeri  prepositus  et  in  maiore  ecciesia  scolasticus.  Henricus  de  Saprothe.  Thidericus  de  Menhuuele.  Gef- 
lagus  de  Dingethe.  Henricus  de  Burch.  Laici«  Hermannus  uan  Munstere.  Bernhardus  Uuemche.  Godefridus 
de  Sconenbeke  et  filii  eins  Fridoric  et  Henric.  Vuarengis  camerarius.  Bemolf  uillicus. 

Das  mit  weiMen  Fäden  angehängte  Siegel  ist  elliptisch  und  etwas  scbiisseHörmig;  im  Allgemeinen  hat  es  swar  die  Ein- 
richtung wie  das  an  der  Urkunde  von  1178  beschriebene «  allein  die  Figur  des  Bischofs  ist  viel  richtiger  und  saube- 
rer gestochen,  und  die  Mitra  desselben  niedriger;  die  Umschrift  ist:  Heriman^  Dl.  Gra.  Monasteries.  Episcopus 
Sdcs.  f. 

DXLIV. 

In  nomine  sancte  et  indinidue  Trinitatis.  |I  Herimannus  Dei  gratia  Honasteriensis  episcopus  secundus. 
De  patemi  sinus  habundantiis  filiarum  egestati  succursum  impendere,  coram  Deo  pium,  hominibus  hone- 
stum,  et  tam  diuine  quam  humane  rationi  est  consonum,  nee  in  utraque  parte  sua  mercede  priuatur.  Vnde 
quoniam  ecciesia  Nutlonensis  multis  grauaminibus  obnoxa  subiacebat,  nos  ei  pro  posse  nostro  subleuamen 
exhibere,  alacri  deuotione  desiderauimus,  ut  et  nos  in  die  tribulationis  seruorum  Dei  leuamine  suffulti,  de 
lacu  miserie  mereamur  emergere.  Nouerint  itaque  fideles- Christi,  quod  nostri  Juris  bannum  super  iam 
dictam  ecclesiam,  abbatisse  et  conuentui  loci  illius  ea  libertate  assignauimüs ,  ut  ab  omni  Jure  decanali 
uacantes,  per  quam  uoluerint  personam  synodos  faciant  decenter  celebrari.  Nee  minus  notum  esse  uolu- 
mus,  quod  dotes  quas  sacerdotes  illius  ecciesie  successiue  possederant,  et  ex  eorum  decessione  uacabant, 
consilio  priorum  nostrorum  in  eum  statum  redegimus,  ut  omnis  fructus  inde  perueniens  ad  usum  conuen- 
tus  et  specialiter  ad  earum  indumenta  absque  omni  cedat  diminutione,  due  etenim  sunt,  in  aliquam  per- 
sonam priuato  Jure  possessuram  conferatur.  Curtim  quoque  Ihthere,  et  mausum  Ellere,  domum  in  We- 
sterrothe,  tres  solides  decime  in  Louessem,  et  quecunque  in  ingressu  puellarum  uel  adultarum  sunt  oblata, 
ad  eosdem  usus  uestium  sub  anathemate  mandamus  assignari.  Vt  igilur  hec  nostra  ordinatio  de  fönte 
miserationis  educta  in  perpetuum  rata  consistat,  hoc  testimoniale  instrumentum  conscribi  iussimus,  et  omnem 
hominem  in  contrarium  machinantcm  auctoritate  sancte  Trinitatis  excommunicamiis.  Acta  sunt  hec  anno 
domini  M^.C«.XVo.*) 

Das  Siegel,  welches  angehängt  war,  ist  Terloren  gegangen. 


*)   So  steht  swar  in  der  Urkunde;  es  bedarf  aber  keines  Beweises,  dass,  darch  ein  Versehen  des  Schreibers,  xwischen  den 
beiden  lettten  Zablaeicfaen  ein  C  ausgefallen  ist. 


Digitized  by 


Google 


2i0  41»4- 

DXLV. 

Aus  dem  ältesten  Corvejr'scheo  Ropialbache, 

In  nomine  sancte  et.  indiuidue  Trinitatis.  Widikindns  Dei  gratia  Corbeiensis  abbas.  Nouerit  tarn 
prescntium  quam  futurorum  sollertia,  quod  frater  Adelbertus,  domus  infirmorum  prouisor,  pie  deuotionis 
affectu  sorores  ipsius  Hacekam  et  Gertrudem  conuenit,  quod  cum  omnium  heredum  suorum  conniuenda 
feminam  quandam  proprietatis  sue  nomine  Adikam  cum  filiabus  suis  Reinmoth,  Hiliana,  Regenwisa,  Here- 
garde,  Athelheide,  in  presentia  nosti*a,  super  altare  beati  Egidii,  quod  est  in  capella  infirmorum,  oblole- 
runt,  eo  uidelicet  pacto,  ut  eadem  Adika  et  uniuersa  posteritas  ipsius,  siue  uir  siue  mulier,  cum  proprie 
rei  curam  habuerint,  duos  dcnarios  uel  tantundem  cere  super,  altare  sancli  Egidii  singulis  annis  in  feste 
beati  Gregorii  persoluant,  et  dum  aliquis  ex  ipsis  uita  decesserit,  Optimum  caput  uel  optima  uestis  ad  al- 
tare beati  Egidii  deferatur.  Ei  ut  hec  donatio  firma  et  inconuulsa  permaneat,  presentem  paginam  con- 
scribi  et  testibus  subter  annotatis,  sigillo  nostro  communiri  precepimus.  Testes  autem  qui  presentes  fue- 
runt  hü  sunt.  Frithericus  prior.  Conradus  maior  prepositus.  Rcinherus  kamcrarius.  Johannes  capcllanas. 
Liudolfus  dapifer.  Item  Liudolfus  dapifer.  Amoldus  pincerna.  Wastmodus  mai-scalcus.  Helmwigus  et  Rein- 
herus  de  Porta.  Karolns  de  Nienkerken.  Gerbertus  de  Lutmarsen.  Heinricus  frater  eius.  Adelbertus  Rimpo. 
Johannes  de  Berinchusen.  et  alii  quam  plures.  Acta  sunt  hec  anno  incamationis  Domini  M^C^XCV^.  Indi- 
ctione  XIII.  Anno  prelationis  nostre  Yl®. 

DXLVI. 

Aus  dem  Kopialbache  des  Klosters  Schaken. 

Widikindus  Dei  gratia  Corbeiensis  ecciesie  abbas,  cunctis  successoribus  suis  in  perpetuum.  Cum  ex 
debito  commissi  nobis  regiminis  ecclesiarum  semper  teneamur  incremcntis  prospicere,  Notum  esse  volumus 
cunctis  successoribus  nostris,  quod  dum  nouellam  apud  Godelouessen  in  Christo  locassemus  familiam,  nos 
raritatem  prediorum  loci  illius  considerantes,  duo  talenta  in  eadem  villa  ad  cameram  fratrum  CorbeieD- 
sium  pertinentia  et  ad  indumenla  abbatis  deputata,  predicto  cenobio,  ut  Deo  iuibi  seruientes  eo  ampliora 
possent  habere  subsidia,  contulimus.  Que  nimirum  collatio,  ut  tanto  esset  (irraior,  prepositus  loci  illius 
duo  talenta  in  Helmenscelhe  ab  Hcinrico  de  Suiste  et  heredibus  fratris  sui  Cononis,  que  ab  ccclesia  Cor- 
hciensi  in  beneficio  tenuerunt,  redemit,  et  ipsi  ea  nobis  resignaucrunt,  que  nos  in  recompensationem  pre- 
dictorum  talentorum  camerario  fratrum  assignauimus.  Quod  nimirum  ne  in  dubie  contentionis  scrupulum 
possit  relabi,  presentis  paginc  tenorem  iussimus  conscribi  et  testibus  in  quorum  presentia  hec  acta  sunt 
subter  annotalis,  sigilli  nostri  impressione  eam  iussimus  communiri.  Sunt  autem  hii.  Conradus  maior  pre- 
positus. Frithericus  prior.  Reinherus  camcrarius.  Ölricus  hospitalarius.  Ropcrtus  camerarius.  Johannes  cap- 
pellanus.  Ministeriales.  Wastmodus  marscalcus.  Erenbertiis  camerarius.  Ludolfus  uterque  dapifer.  Helmwicus. 
Reinherus  et  Amoldus  fratrcs  de  porta.  Thidericus  rufus.  Hereboldus  de  Rinbike.  Johannes  de  BerinchuseD. 
Albertus  Rinpo.  Heithenricus  de  Widinchusun.  Fredericus  de  Groninga,  et  alii  quam  plures.  Acta  sunt  hec 
anno  incamationis  Domini  M^'C^XC^V^.  Indictione  Villa. 

DXLVII. 

l  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||INGELBERTVS  Dei  gratia  Lisberanensis  dictus  abbas.  Opere 
prccium  esse  arbitrati  sumus,  litterarum  monimentis  mandare,  ac  perinde  tarn  presentium  quam  futurorum 
intimare  et  commendare  memorie,  qualiter  acta  uel  terminata  sit  causa  que  inter  Hecelinum  et  fralrem 
eius  Folcmarum  agebatur,  de  agris  propc  Cleike  sitis,  ad  tria  Jumalia,  quos  jure  hereditario  possedcrant. 

Digitized  by  C^OOQ IC 


11  »5.  841 

ut  si  deinceps  aliqua  forte  hinc  orta  faerit  cootrouersia ,  baram  indicio  litterarum  ordo  rei  geste  ad  me- 
rooriam  reducatur.  Longa  igiiur  de  hac  re  babita  disceptatione,  etiam  nobis  presentibus,  tandem  eo  usque 
pcrducta  res  est,  mediantibus  amicis  eorum,  quatenus  acceptis  Folcmaro  a  fratre  suo  IUI.  solidis,  et  fiiiis 
anunculi  sui,  uidelicet  Hereberto  et  Thitmaro  de  Heden  I.  sol.,  spopouderunt  nil  so  Juris  ab  bis  boneste 
determinatis  de  cetero  babituros.  Ynde  ne  quis  in  posterum  id  temere  aut  iniuste  infringere  temptauerit, 
scripto  ac  sigilli  nostri  iupressione  curauimus  stabilire.  Testibus  idoneis  subnotatis.  Testes.  Fratres  nostri. 
Richardus  cellerarius.  Gerhardus.  Johannes,  et  Frater  Herebertus.  Laici.  Helmwardus  de  Walthorpe.  Wil- 
marus  de  Lembeke.  Herebertus  et  Thitmarus  frater  eius  de  Heden,  et  alii  quamplures.  Actum  anno  do- 
niinice  incarnalionis  M**.  C**.  XC^.  V®.  Indiclione  XlII».  Regnante  Heinrico  Romanorum  imperatore.  Anno  regni 
eius  V^.  Actum  Lisberne. 

Das  Siegel,  wie  aD  der  Torigen  Urkunde  desselben  Abtes,  ist  ebenraUs  sehr  beschädigt. 

DXLVfll. 

Aus  dem  Archive  zu  Kappenberg. 

Celestinus  episcopus  seruus  seruorum  Dei,  Dilectis  fiiiis  Herimanno  abbati  ecclesie  sancte  Marie  et 
sancti  Johannis  apostoli  in  Capenberg,  eiusque  fratribus  tarn  presentibus  quam  fuluris  regulärem  uilam 
professis,  IN  PERPETUUM.  ||  Religiosam  uitam  eligentibus,  apostolicum  conuenit  adesse  presidium,  ne  forte 
cuiuslibet  temeritatis  incursus,  aut  eos  a  proposito  reuocet,  aut  robur,  quod  absit,  sacre  religionis  infrin- 
gat«  Ea  proplcr,  diiecti  in  Domino  fiiii,  uestris  iustis  postulationibus  clementer  annuimus,  et  prefatam 
ccclesiam  sancte  Marie  et  sancti  Johannis  apostoli,  ^in  qua  diuino  mancipati  estis  obsequio,  ad  exemplar 
felicis  recordationis  EUGENU  p.p.  predecessoris  nostri,  sub  beati  Petri  et  nostra  protcclione  suscipimus, 
et  presentis  scripti  priuilegio  communimus.  In  primis  siquidem  siatuentes,  ut  ordo  cauonicus,  qui  secun* 
dum  Deum  et  beati  Augustini  regulam  atque  instilutionem  Premonslratensiura  fratrum  in  eadcm  ecclesia 
institutus  esse  dinoscilur,  perpetuis  ibidem  temporibus  inuiolabiliter  obscruetur.  Preterea  quascumque  pos- 
sessiones,  quccumque  bona  eadem  ecclesia  Imprcsentiarum  iuste  et  canonice  possidet,  aut  in  futurum  con- 
cessione  Pontificum,  largitione  Regum  uel  principum,  oblatione  fidelium,  seu  aliis  iustis  modis  prestantc 
Domino  poterit  adipisci,  firma  uobis  uestrisque  successoribus  et  illibata  permaneant.  In  quibus  bec  pro- 
priis  duximus  exprimenda  uocabulis.  Locum  ipsum  m  quo  prefata  ecclesia  sita  est,  cum  omnibus  perti- 
nenliis  suis.  Ecclesiam  in  Alen,  et  Ecclesiam  in  Werne,  quas  uel  bone  memorie  Wernerus  Monasleriensis 
episcopus  cum  decaniis  et  parrochiis  earum  ecclesie  uestre  contulit,  uel  eiusdem  episcopi  successores  uo- 
bis postea  confirmarunt.  Ecclesiam  in  Burk,  quam  uenerabilis  frater  noster  Herimannus  Monasleriensis  epi- 
scopus ecclesie  uestre  prouida  deliberatione  concessit.  Curtim  in  Lohusen,  quam  Fridericus  Comes  de 
Altena  uobis  tradidit  titulo  uenditionis,  et  agros  eidem  Curti  adiacenles,  quos  uobis  nobiles  de  Erperode 
uendiderunt.  Sane  laborum  uestrorum,  quos  propriis  manibus  aut  sumptibus  Colitis,  siue  de  ortis  et  uir- 
gultis  et  piscationibus  uestris,  uel  de  nutrimentis  auimalium  uestrorum,  nullus  a  uobis  decimas  exigere  uel 
extorquere  presumat.  Sepulluram  quoque  ipsius  loci  liberam  esse  decernimus,  ut  eorum  deuolioni  et  ex- 
treme uoluntati,  qui  se  illic  sepeliri  deliberauerint,  nisi  forte  excommunicati  uel  interdicti  sint,  nullus  obsi- 
staU  Salua  tamen  iusticia  illarum  ecciesiarum,  a  quibus  mortuorum  corpora  assumuntur.  Decimas  prete- 
rea et  possessiones  ad  ius  ecciesiarum  uestrarum  spectantes,  que  a  laicis  detinentur,  redimendi  et  legi- 
time liberandi  de  manibus  eorum,  et  ad  ecclesias  ad  quas  pertinent  reuocandi,  libera  sit  uobis  de  aucto- 
ritate  nostra  facultas.  Decernimus  ergo  ut  nulli  omnino  hominum  liceat,  prefatam  ecclesiam  temere  per- 
turbare,  aut  eius  possessiones  auferre  uel  ablalas  relinerc,  minuere,  seu  quib-jslibet  uexatiouibus  fatigare, 
sed  omnia  integra  conseruentur,  eorum,  pro  quorum  gubernatione  ac  subslentatione  concessa  sunt,  usibus 
omnimodis  profutura,  Salua  sedis  apostolice  auctoritate,  et  diocesani  episcopi  canonica  iusticia.  Si  qua 
coa.  dipi.  hut.  w«tf.i.  u.  31  p.g.^.^^^  j^y  (^OOgle 


242  1196. 

igitor  in  futuram  ecciesiastica  secularisne  persona,  hanc  nostre  constitationis  paginam  sciens,  contra  eam 
temere  uenire  tcmptauerit,  secando  tercioue  commonita,  nisi  reatam  suam  congrua  satisfactione  correxerit, 
potestatis  honorisue  sui  dignitate  careat,  reamque  se  diuino  iudicio  existere  de  perpetrata  iniquitate  cogno- 
scat,  et  a  sacratissinoio  corpore  ac  sanguine  Dei  et  Domini  redemptoris  nostri  Jhesu  Christi  aliena  fiat,  at- 
qae  in  extremo  examine  districte  ultioni  subiaceat.  Cunctis  auteofi  eidem  loco  saa  iara  seruantibos  sit  pax 
Domini  nostri  Jhesu  Christi,  Quatinus  et  hie  fruclum  bone  actionis  percipiant,  et  apad  districtum  iudicem 
premia  eteme  pacis  inueniaut.  AMEN.  Amen.  AMEN. 

{  pruc    reis  mi     er  nn«c  n  .  ^     Cetestinus  cathoUce  eccle.  eps.  SS.  (Bene  valeUJ 

Perfice  gressu«  meot  in  semitM  tuis.  fO  r  i  / 

f  Ego  Octanianus  Hosliensis  et  Vellelrensis  eps.  ss. 
f  Ego  Petrus  Portuensis  et  See.  Rufine  Eps.  ss. 
f  Ego  Petrus  tt.  See.  Cecilie  pbr.  Card.  SS.  f  Ego  Gratianus  sanctorum  Cosme  et  Damiani  diac. 

Card.  SS. 
f  Ego  Jord.  See.  Puden,  tt.  pastor  et  pbr.  Card.  SS.        f  Ego  Gerardus  sancti  Adriaui  diaconus  Card.  SS, 
f  Ego  Johannes  tt.  Sei.  Clementis  Card.  Viterbieiisis        f  Ego  Gregorius  sce.  Marie  in  porticu  diac.  Card.  ssss. 

et  Tusciilanus  Eps.  sst. 
f  Ego  Guido  pbr.  card.  sce.  Marie  trans  Tiberim  tt.        f  Ego  Gregorius  sce.  Marie  magiuro  diac.  Card.  sss. 

Calixli  SS. 
f  Ego  Hug.  pbr.  Card,  sancti  Martini  tt.  egiptii  SS.        f  Ego  Gregorius   sei.   Georgii   ad    velum  auream 

Card.  sss. 
f  Ego  Johannes  tt.  Sei.  Stephani  in  celio  monte  pbr.        f  Ego   Lotarius   sanctorum   Sergii    et  Bachi  diac. 

Card.  SS.  Card.  sss. 

f  Ego  Cinth.  tt.  sei.  Laurentii  in  lucina  pbr.  Card.  SS.  f  Ego  Nycolaus  sce.  Marie  Incosraidyn  diac.  Card.  sss. 
f  Ego  Soffredus  tt.  sce.  Praxedis  pbr.  Card.  SS.  f  Ego  Bobo  sei  Theodori  diac.  Card.  sss. 

f  Ego  Bornardus  sei.  Petri  ad  vincula  Pbr.  Card,  tt 
Eudoxie  ss. 

Datum  Laterani,  per  manum  Cencii  sancte  Lucio  in  Orthea  diaconi  Cardinalis,  dni.  pp.  Camerarii, 
Non.  Martii,  Indictione  XV.,  Incarnationis  dominice  anno  M^C^XC^'VI".  Pontiücatus  uero  domni  CELESTLM. 
pp.  HI.  anno  Sexto. 

Das  gewülinüche  DIeisiegel  ist  mit  roth-  und  gelb  -  seidenen  Fäulen  angehiingt. 

DXLIX. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  ecclesie  secandos 
episcopus. 

Ex  dignitate  pastorah*,  cuius  cnram  prouidendam  in  commisso  accepimus,  ecciesiarum  nostrarum  pro- 
fectibus  ac  ad  ipsarum  ius  reformandum,  quantum  possumus  animo  uigili  intendere  debemus.  Nouerint 
itaque  tarn  presentcs  quam  posteri,  quod  nostre  ammonitionis  informatione,  ac  discretorum  uirorum 
instinctu,  dominus  Herimannus  de  Lippia,  ne  locationes  bonorum,  agrorum,  mansorum  siue  hominuro  Vro- 
keuhorst  atlinentium,  ubi  aduocatus  est,  iuri  ac  utilitati  sue  usurpet,  fide  data  nobis  conpromisit  Item 
de  commutationibus,  que  wesle  dicuntur,  undecumque  prouenientibus,  solidum  monete  Monasteriensis, 
quod  uulgo  dicitur  Vogehtschillink,  recipiat,  fidcliter  in  manum  nostram  promisit.  Abbatissa  siquidem 
in  Vrekenhorst  Gerthrudis,  ne  pensiones  de  cultoribus,  de  litonibus  eidem  congregationi  pertinentibus,  ultra 
institutum,  immo  secundum  scripti  continentiam  et  antiquam  iusticiam  faciat,  ueraciter  promittendo  condi- 
xit.    Uuiusmodi  itaque  conpositionis  modum  in  presentia  comitis  Symonis  de  Thekeneburc,  LudoIG  de  Steu- 

Digitized  byC^OOQlC 


119«.  243 

uordia,  et  quam  plurium,  ipso  Herimanno  de  Lippia  presenle  ac  eonsentiente ,  sub  banno  auctoritate  do- 
mini  pape  ac  nostra  stabiliuimas.  Igitur  ut  huius  disposiiionis  forma  rata  ac  inuiolabilis  permaneat,  pre- 
sontem  pnginam  conscribi  et  inpressione  nostre  bulle  insigniri  decreuimus.  Acta  sunt  hec  anno  dominice 
incarnationis  Millcsimo.  centcsimo.  nonagesimo.  sexto.  Indictione  tercia  decima.  Celcstino  papa  Romane  sedi 
presidente.  Heinrico  Romanorum  imperatore  sexto  imperante.  Atteslantibus  ac  presentibus  uiris  discretis  ac 
honorabilibus  tam  clcricis  quam  laicis,  quorum  uomina  sunt  hec.  Herimannus  maioris  ecclesie  prepositus. 
Franko  decanus.  Phylippus  ecclesie  sancti  Pauli  prepositus.  Heinricus  sancti  Liudgeri  prepositus.  Winema- 
rus.  Werno.  Wallherus.  Heinricus  de  B5rk.  Heinricus  de  Tremonia.  Heinricus  Lemmiken.  Thidericus  celle- 
rarius.  canonici.  Rfidolfus.  Arnoldus.  Albertus,  canonici  in  Vrekenhorst.  Frethericus  in  Claraholthe  prepositus, 
Comes  Symon  de  Thekeneburc.  Ludoirqs  de  Stcnuordia.  Willehelmus  de  Horstmaria.  Thidericus  Terniuc. 
Herimannus  de  Munestere.  Bernhardus  Werenze.  Rutgerus  de  Billerbeke.  Heinricus  Norendin.  Ludbertus  et 
frater  suus  Albero.  Bernhardus  de  Pikenbroke.  Johannes  de  Beueren. 

Das  mit  gelben  seideoeo  Schnuren  angehängte  Siegel  hat  die  bei  1175  beschriebene  Form,  ist  aber  schlecht  erhalten. 


DL. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  I|  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus. 
Ad  uiam  mandatorum  Domini  dilatati  cordis  fernere  currendam  licet  fragilitatis  nostre  nos  tardet  inper 
fectio,  tamen  aliquanta  uel  inchoatiue  karitatis  scintilla  tepefacta  eins  quod  in  sanctos  fit  ministerii  et  be- 
neficentie  coadjutores  et  participes  esse  curauimus,  firmissime  sperantes  eum  qui  uidue  minuta  in  oculis 
suis  gratificauit,  nostre  quoque  deuotionis  oblatiunculas  non  despecturum.  Huius  spei  gratia  ad  noticiam 
fidelium  tarn  presentium  quam  futurorum  transmittimus,  quod  quidam  bone  fidei  homo,  cui  nomen  Alber- 
tus, a  Symone  comite  de  Tekeneburch,  cuius  jussu  fuerat  e\oculatus,  in  illius  tormenti  solacium,  deci- 
niam  quaudam  que  in  summam  redacta  talentum  dicitur,  in  beneficio  habuit,  quod  quia  pro  corporei  lu- 
minis  qualicunque  compensatione  accepit,  ad  etorni  luminis  mercationcm  disponi  desiderauil.  Quod  factum 
est  ita.  Dictus  enim  comes  salubriter  compunctus,  candera  decimam  nobis  integre  resignauit,  et  per  no- 
stram  clemcntiam,  sine  qua  fieri  non  potuit,  prefati  uiri  uoto  satisfieri  postulauit.  Nos  ergo  suspicientes 
ad  eum  qui  in  ueste  pauperi  pro  se  data  bcato  datori  oculariter  uideri  uoluit,  prefalam  decimam  ecclesie 
Dei  et  beati  Martyni  in  Nutlon  perpetua  possessione  fruendam  libere  attribuimus,  eo  uideiicct  pacto,  ut 
Deo  inde  famulatus  existeret,  et  ad  hospitale  pauperum  et  peregrinorum  inibi  construondbm  et  uliliter 
gubernandum,  usus  necessarius  perueniret.  Hec  itaque  donatio  feruenti  deuotione  ordinata,  ne  in  poste- 
rum  aliqua  synistra  dispositione  possit  immutari,  uel  in  alios  quam  statutum  est  usus  transferri,  auctoritate 
Dei  et  beati  Petri  apostoli  ac  nostra  districte  prohibemus,  excommunicantes  et  a  consorcio  electorum 
sequestrantes  omnem  moderni  uel  futuri  temporis  hominem,  qui  contra  id  aliquatenus  uenire  presumpserit, 
in  cuius  testimonium  hec  pagyna  conscripta  et  nostro  sygillo  roborata  consistit.  Datur  autem  decima  illa 
de  una  domo  in  parrochia  Thetten,  que  Wachelo  dicitur,  et  est  de  predio  comitis  de  Bynethem,  et  in 
parrochia  de  Sorbeke  de  quinque  domibus  in  Sinago,  quarum  due  pertinent  ad  curtim  Alethorpe,  tercia 
de  predio  Spurne,  quarta  Theoderici  qui  cognominatur  Bürste,  quinla  Bernhardi  Werenzo.  Sub  eiusdera 
banni  tutela  comprehendimus  duos  solides  in  Roklo,  quos  Heinricus  de  Dulmania  Deo  et  beato  Martyno 
in  Nutlon  spe  mercedis  obtulit,  nee  non  et  quatuor  solides  in  Hanewich,  quos  supra  dictus  Albertus  de 
suo  patrimonio  ad  eandem  ecclesiam  spiritu  deuotionis  offerendo  adiecit,  et  in  jurisdiclione  prefati  Hein- 
rici,  in  loco  qui  dicitur  Asendere,  legilima  ordinalione  confirmauit.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarna- 
tionis M**C"XC**VR  Indictione  VIII«.  in  diebus  Celestini  PP.  et  Heinrici  imperatoris  romani.  Presentibus  et 
collaudantibus  honorabilibus  quorum  nomina  hec  sunt.  Herimannus  prepositus  maioris  ecclesie.  Heinricus 
de  Burch.  Herimannus  de  Ludinchusen.  Theodericus  cellerarius.  Lyudolfus  de  Steinuorde.   Wilhelmus  de 

31  *  Digitized  by.L^OOglC 


244  1196. 

HoUhe.  Theodericas  de  Salthesberche.  Maganus  de  Nitherlon.  Herimannus  Buddo.  Herimannus  de  Mettinge. 
Ministeriales.  Gozwinus  aduocatus.  Frater  eius  Godescalcas.  Godefridas  de  Sconenbeke.  Fridericus  fiUas 
eius.  Liberi.  Lambertus.  Hezelinus.  Rathardus. 

Voo  kwei  angehängt  gewesenen,  aber  verloren  gegangenen  Siegeln  sind  noch  die  Pergamentstreifen  Torhanden. 

DLL 

.  j .  Herinannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus.  Nouerit  uniuersitas  fidelium  tarn  futurorum  quam  pre- 
sentium,  quod  Lulbertus  de  Beueren  cum  filiis  suis  Lutberto  et  Alberone,  decimam  duorum  solidorom, 
quam  a  nobis  in  fcodo  tenebat  de  domo  uidelicet  Gerwini  in  Oienchusen,  ipsi  Geruuino  iure  feodali  per- 
petuo  possidendam  concessit,  Geruuinus  uero  ne  in  posterum,  sicut  quibusdam  rusticis  persepe  accidit^ 
super  feodo  suo  sibi  uel  successoribus  suis  questio  moueri  posset,  erga  dominum  feodi  se  tali  pacto  obli- 
gauit,  ut  si  eum  decedere  contingat,  heres  ipsius  siue  successor  pro  eo  quod  Herewede  dicitur,  doroino 
feodi  in  tribus  solidis  seruire  tencatur.  Preterea  si  fiiius  eius  uxorem  ducat  uel  filia  nuptui  tradatur,  simi- 
liter  in  tribus  solidis  teneatur  seruire.  De  cetero  si  dominum  feodi  in  expeditione  proficisci  contingat, 
fiiius  Geruuini  XIIII.  diebus  infra  Westfaliam  in  runcino  suo  obsequium  ei  debitum  exhibeat.  Hoc  siquidem 
iure  non  solum  ipse  Geruuinus,  sed  omnes  successores  eius,  qui  iusto  titulo  domum  illam  incolueriot,  gau- 
debunt,  et  ad  idera  pactum  siue  obsequium  tenebuntur.  Ne  autem  id  aliquis  de  postcris  retractare  ua- 
leat,  presentem  paginam  conscribi  fecimus  et  sigillo  nostro  confirmari.  Actum  anno  domini  M".C®  LXXXX'^VK 
Indictione  XIIII.  Testes  huius  rei  sunt.  Nithungus  sacerdos.  Frater  Rotgerus  de  Lesberne.  Laici  etiam  qui 
eidem  Lutberto  hominio  fuerunt  astricti.  Isfridus. 

Das  Siegel,  welches  angehängt  war,  ist  verloren  gegangen. 

DLIL 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||Ego  Bemhardus  Dei  gratia  Patherburnensis  ecclesie  episco- 
pus, ecclesie  apostolorum  Petri  et  Andree  in  Patherburnen  in  perpeluum  AmeN.  Ne  presentis  elatis  ncgo- 
cia  consumat  obliuio  litteraruro  adiuuantur  testimonio,  vt  dum  nalis  nascituri  succedunt,  quod  rclalione 
maiorum  non  didicerant,  litteris  saltem  significantibus  intelligant.  Notum  igilur  esse  uoluraus  tarn  presen- 
cium  elati  quam  futurorum  fidelium  posteritati,  quod  quedam  ecclesie  nostre  ministcrialis  Ostcrlindis  nomi- 
ne, predium  quoddam  in  uilla  que  dicitur  Thornelhe  situm,  c(uod  de  manu  nostra  in  feodo  tenuerat,  ab 
omni  cuiuslibct  impeticione  expeditum,  cum  filiorum  suorum  omniumque  consensu  heredum  in  manum  do- 
stram  resignauit,  et  ecclesi^  beatorum  apostolorum  Petri  et  Andree  conferri  deuote  postulauit.  Nos  itaque 
considerantes  quod  ex  iniuncto  ')  nobis  amministralionis  ofßcio  ecclesiarum  deberemus  profectui  inteudere, 
iam  dictum  predium  ecclesi^  beatorum  apostolorum  Petri  et  Andree,  ob  anime  nostre  et  successorum  no- 
strorum  remedium  et  consolationem  ibidem  Deo  seruiencium,  qui  pro  conparatione  eiusdem  predii  quatuor- 
decim  marcas  erogauerunt,  per  sentenciam  ministerialium,  clero  quoque  approbante,  contulimus,  et  nostre 
auctoritatis  banno,  nullo  reclamante,  confirmauimus.  Ne  igitur  hec  nostra  donatio,  tam  celebriter  quam 
salubriter  ordinata,  ex  ccleri  et  occulto  lapsu  temporura,  obliuionis  forte  senliret  dispendium,  scripto  eam 
commendare  et  pcrpetuarc,  sigilli  nostri  impressione  simulque  testium  subscriptione  roborare  decreuiraus. 
Nomina  testium  qui  buic  actioni  intererant  ^)  hec  sunt.  Godescalcus  maior  prcpositus.  Volbertus  decanus. 


>)    Eine  zwritc,  sonst  in  allem,  selbst  in  der  Orthographie,  gleichförmige  Ansfertigiing ,  hat  hier  fehlerhalt:  exiuncto. 
'^  ''"""'•  Digitizedbyi^OOgle 


1196.  245 

Mcihricas.  Conradus.  Thyedoricus.  Thyedoricus.  Johannes«  Heinricus.  Albertus.  Johannes.  Heinricus.  Bern- 
hardus.  Heinricus.  Cesarius.  Rodolfus.  Thyetmarus.  Luderas.  Helmwicus.  Volbertus.  Acta  sunt  hec  anno  ab 
incarnalione  Domini  M*^.C®  XC^.VF.  Indictione  Xlllla.  presidente  summo  poutifice  C^lestino.  Heinrico  impe- 
ratore  regnante.  Anno  pontificatus  nostri  octavo. 

Das  angehängt  gewesene  Siegel  ist  verloreo  gegangen, 

DLIII. 

In  nomine  sancte  et  indluidue  Trinitatis.  Thetmarus  Dei  gratia  Mindensis  episcopus.  Quoniam  de- 
cursu  temporam  sepe  fit  obliuio  actuum  preteritoram,  pro  unitate  ecciesie  roboranda  quedam  que  discrete 
ordinantur,  per  monimenta  scripturarum  posteritati  expedit  commendari.  Nouerit  ergo  pietas  Christi  fide- 
lium  tam  futurorum  quam  presentium,  qualiter  Heinricus  de  Landesberg  canonicus  ecciesie  nostre,  et  fra- 
ter  suus  Euerhardus  laicus,  nobiles,  beatum  Petrum  et  saoctum  Gorgonium  sibi  patronos  concih'antes,  quic- 
quid  hereditatis  habuerant  in  episcopatu  Mindensi  cum  omni  utilitate  que  uel  scribi  uel  nominari  potest, 
ecciesie  nostre  delegauerunt.  Deinde  uero  patraeles  ipsorum,  Otto  custos  ecciesie  nostre  cum  Annone 
fratre  suo  laico  nobili  quicquid  et  ipsi  in  episcopatu  nostro  hereditatis  habuerunt,  consensu  patruelium  pre- 
dictorum  H.  et  E.  cum  omni  utilitate  contulerant.  Nos  autem  consilio  familiarium  nostroram  eadem  predia 
cum  aliis  prediis  que  ante  a  nobis  in  feodo  habuerunt  predictis  tam  clericis  quam  laicis  concessimus,  hac 
etiam  addita  condicione,  ut  singulis  in  festo  beati  Martini  annis  sex  talenta  eis  daremus,  donec  beneficio 
uacante,  unde  ipsam  summam  perciperent,  infeodarentur  ^)f  si  uero  unus  aut  plures  decederent,  quicun- 
que  ex  hiis  quattuor  esset  residuus  eadem  bona  in  feodo  haberet,  heredibus  autem  deficientlbus  ecclesia 
onmia  libere  possideret.  Et  ut  hec  donatio  et  nostra  ordinatio  rata  et  inconuulsa  permaneat,  presentem 
paginam  sigilli  nostri  impressione  munitam  conscribi  fecimus,  testibus  idoneis  annotatis^),  quorum  hec  sunt 
nomina.  Wernherus  maior  prepositus.  Lefhardus  diaconus  et  decanus.  Reinhardus  presbiter.  Conradus  dia- 
conus.  Hermannus  presbiter.  Liudoldus  diaconus.  Hildeboldus  diaconus.  Lefhardus  subdiaconus.  Reinboldus 
presbiter.  Heinricus  subdiaconus.  Widekindus  subdiaconus.  Ramuuardus  presbiter.  Godefrithus  presbiter. 
Thidericus  subdiaconus.  Thidericus  decanus  sancti  Martini.  Godefrithus  presbiter.  Nobiles  ecciesie.  Widekin- 
dus aduocatus.  Hermannus  de  Arnheym.  Reinbertus  de  Slon  et  frater  eius  Liudingerus.  Yolcuuinus  de  Rc- 
dose.  Thidericus  de  So.  Thethardus  uuihgrauius.  Liudolfus  dapifer.  Arnoldus  camerarius.  Heinricus  pin- 
cerna  et  frater  suus  Liudolfus.  Volcmarus  de  Hcrse.  Hartbertus.  Ernestus.  Heinricus.  Conradus  de  Liulbike. 
Thethardus.  Wulframmus.  Engelbertus  et  Albertus  fratres.  Meinhardus  de  Stromberge.  Heinricus  de  Bocsile 
et  alii  quamplures.  Acta  sunt  hec  anno  incarnationis  domini  M^.C^.LXXXX^VP. 
Das  Siegel  ist  verloren  gegangen. 

DLIV. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Widikindus  Dei  gratia  Corbeiensis  abbas.  ||  Notum  esse  uo- 
lumus  tam  presentis  quam  futuri  ^ui  fidelibus,  quod  nos  petitione  ancillarum  Dei  in  Capella,  decimam 
quandam  Villi,  mansorum  in  Asleburne»  quos  a  quodam  Phylippo  et  suis  heredibus  comparauerunt,  cidem 


*)    In  einer  zweiten ,  ührigenn  kürzer  gefassten  Ausfertigung  clieAer  Urkunde,   ist  hier   eingeschaltet:   et   si   quis  »uccessorum 

nnstrorum  hec  prelibata  infriogcret,  putestalem  haberent  sua  resumendi. 
^    Anstatt:    presrntfm  —  annntatis,  hriut  es  in  der  zweiten  Ausfertigung:    banni  nostri  obligatione  firlnadimus,/^c^iptis  Jnsi^T^^ 


gniuiniuS)  sigilli  nustri  impr.  muniulmus,  idon.  festes  adnotauimus.  Digitized  by 


*246  1196. 

Monasterio  eo  pacto  concessimns,  ut  annuatim  in  festo  beati  Jacob!  duos  solides  grauis  monete  nobis  et 
nostiis  successoribus  persoluant.  Si  uero  tempore  Statute  pactum  non  persoluunt,  decimam  in  agris  libc- 
ram  habeamus  colligeudi  potestatera.  Et  ut  nostr^  donationis  auctoritas  rata  in  posterum  permaneat,  pre- 
sentem  pagiaam  conscribi  et  sigillo  nostro  muniri  fecimus.  Testes  bii  sunt.  Frithericus  prior.  Conrados 
prepositus.  Reinherus  camerarius.  Johannes  capellanus.  et  totus  conuenlus.  Wastmodus  marscalcns.  Luidol- 
fus  dapifcr.  Arnoldus  pincerna.  Thidericus  comes  de  Horehuscn.  Erembertus  camerarius.  Thidericus  Scof. 
Karolus  de  Erecle.  Godescalcus  Ycrken.  Otbelricus  de  Westheim,  et  alii  quam  plures.  Acta  sunt  hec  anno 
dominice  incarnationis  M.C.XC.VL  Indiclione  XIIII.  Anno  prelalionis  nostre  VII. 

Das  Siegel,  welches  angehängt  war,  ist  Terloreo  gegangen. 

DLV. 

Ego  Heriroannus  Dei  gratia  abbas  in  Cappinberg,  notum  facio  omnibus  hanc  cedulara  lecturis,  qiiod 
homines  isti  de  Kaldenhusin,  Rudolfus,  Ludolfus,  Heinricus,  et  sonores  corum  Methilt,  Hildegunt,  Eleburg, 
cerocensuales  sunt  ecclosi^  in  Mere  a  matre  mea  constructe,  dabuntque  in  festo  patroni  sui  sancli  Lau- 
rentii  super  altare  ipsius  singulis  annis  duos  denarios,  in  contractu  coniugii  cum  consorte  sua  sex  nummos, 
in  obitu  suo  optimam  quam  habet  aut  uestem  aut  pecudem.  Hec  itaque  ipsis  rogantibus  scripsimas  et 
sigillo  ipsius  ecclesie  firmauimus,  ne  quis  ueritatis  ignarus  post  h^c  suo  eos  temptet  dominio  subiccre  el 
iniquis  actionibus  grauare.  Quod  si  aliquis  presumpserit,  ^cclesia  in  Mere,  ut  iustum  est,  pro  eis  slabiL 
Scripta  sunt  hoc  anno  dominice  incarnationis  millesimo  centcsimo  nonagesimo  scxto,  sub  papa  doroino  Ce- 
lestino,  in  Colonia  ponüGce  domino  Adolfe,  maioris  ecclesie  preposito  domino  Ludewico,  decano  domino 
VIrico,  sub  imperatore  gloriose  et  uicterioso  domino  Heinrico  imperatoris  Friderici  filie.  Acta  sunt  b^c  coram 
tcstibus,  ecclesie  prcfaie  fralribus,  Gerhardo  priore,  Herimanno  sacerdote,  Gerharde  sacerdote,  cellcrario 
Herlmanno,  Godefrido,  Herimanno.  Laicis,  Conrado  cognomento  Knoph,  Theoderico  Rufe,  et  aliis  pluribus. 

Das  mit  Pergamentstreifen  angehängte 9  kleine  krcisnirmige  Sieg«*!  Kcigt  das  vorwäiis  »ehende  Brustbild  eines  Geistlichen 
mit  unbedecktem  Haupte,  in  der  rechten  Hand  einen  Bischofsstab  haltend;  die  Umschrift  ist  grösstentheils  erloscheo. 

DLVI. 

Johannes  sola  miscralione  diuina  tt.  sancti  Stophani  in  CiAio  monte  pbr.  Cardinalis,  apostolice  sedis 
le:;alus,  dilectis  in  Christo  fralribus,  abbati  et  uniuersis  fralribus  cisterciensis  ordinis  constitutis  in  loco  qui 
dicitur  Campus  sancte  MARIE,  Salulom  in  Domino.  Quia  cendecens  est  et  efficii  nostri  requirit  auctoritas, 
Justis  petenlium  desideriis  facilem  assensum  prebere,  nos  attendentes,  dilectissimi  in  Christo  fratres,  reli- 
t'ienem  uestram  et  deuotionem  quam  habetis  erga  sanclam  Remanam  ecclesiam,  menasterium  uestrum  cum 
possessionibus  et  redditibus  suis  Sub  sancte  Romane  ecclesie  et  nostra  suscepimus  pretectione,  et  curiara 
iu  Stapellagc  cum  omnibus  suis  pertinentiis,  quam  Henricus  uir  nebilis  de  Swalenberch,  antea  in  proprium 
datum  a  se  ipso  et  coheredibus  suis,  videiicet  Widekindo,  Hermanne,  Volkwino,  pro  remedio  animarum 
suarum  nee  non  et  parentum  eorum,  ad  mandatum  nostrum  libcre  vestro  recognouit  iam  diclo  monasterio, 
Ol  in  manus  nuncii  monachi  vestri  Wescelini  resignauit  ceram  nobis,  vnde  eundem  Henricum  quia  preter 
Juris  ordinem  eiusdem  legitime  donationis  inuasor  exstiterat,  excommunicalus  fuerat,  a  uinculo  anathcmalis 
auclorilate  domini  pape  et  nostra  absoluimus.  Recepta  itaque  ab  ipso  caulione  iuratoria,  hanc  donatio- 
neni  cum  omnibus  appenditiis  eins  et  decima  eiusdem  loci,  quam  simili  modo  quicquid  in  ea  Juris  habuit 
iam  sepedictus  Henricus  resignauit,  uobis  confirraaraus  perpetue,  et  presentis  scripti  pagina  communimus. 
Nulli  igiiur  hominum  liceat  hanc  paginam  nostre  conlirmationis  infringere  uel  ei  ausu  temerario  contrairc. 
nee  in  bonis  illis  que  certis  duximus  exprimenda  uocabulis,   de  cetere  u(^j  fji^y^jj^^melestare,    Si  quis 


ll9i.  247 

uero  contra  hec  alicpiid  attemptare  presampserit,  Indignationem  Dei  omnipotentis  et  apostolorum  Petri  et 
Pauli  et  domini  pape  nostramque  se  nouerit  incursarum.  Acta  autem  sunt  hec  aput  Corbejam  in  presen- 
tia  nostri,  nee  non  et  eorum  quorum  nomina  sunt  subscripta.  Widekindus  Corbejensis  abbas.  Canonicorum 
in  noua  ecclesia.  Bertholdus  dccanus.  Sindrammus  cellerarius.  Sigehardus.  Archidiaconus  Parmensis  Ger- 
hardus.  Comes  Adolfus  de  Scowenburg.  Comes  Adelbertus  de  Eversten.  Godescalcus  de  Perremunt.  Henri- 
cas  de  Lippia.  Ludolfus  de  Oldagessen  et  Hermannus  frater  eios.  Ludolfus  dapifer.  Anno  dominice  Incar- 
nationis  M*'.  cenlesimo  XC™»  VI«». 

Drei  Siegel  sind  mit  griinen  breitgeflochtenen  Schnaren  angehängt.  1)  Des  Abtes  su  Coryey;  gross  und  kreisförmig, 
einen  sitsenden  Geistlichen  mit  unbedecktem  Haupte  vorstellend,  welcher  in  der  rechten  Hand  einen  Bischofsstab, 
in  der  linken  ein  offenes  Bach  hält;  mit  der  Umschrift:  Widikindus.  Di.  Gra.  Corbeien»is.  Abbas.  2)  Des  Legaten; 
klein  und  elliptisch,  einen  aufrecht  stehenden  Geistlichen  Torstellend,  übrigens  an  Figur  und  Umsuhrilt  gans  un* 
kenntlich.     3)  Des  Grafen   Ton  Schauenburg;   ein    grosses  kreisförmiges    Reitersiegel,   im  Schild  ein  .Löwe;    mit  der 

Umschrift:  Sl.  Adholfß  Dei  Gracie  Wagrie  Stormarie sacie  Comitis.  f.    An  der  Seite  ist  ein  grosses  Stück 

abgebrochen. 

DLVII. 

In  nomine  sanefe  et  indiuidue  Trinitatis.  ||FRedericus  in  Qaroholto  prepositus.  Cum  gcsta  mortalium 
pene  cuncta  operire  soleat  obliuio,  uix  modicam  illud  retinere  memoriam  cernitur,  quod  membranarum 
siue  etiam  tabularum  inscriptionc  conseruatur.  Sed  nos  quod  gessimus  arbitrantes  oportere  a  posteris 
sciri,  in  presenti  pagina  fecimus  digestum  annotari.  Quosdam  igitur  agros  attinentes  quattuor  domibus 
doti  et  curie  in  Hoswinkele,  curie  in  Wadenhart  et  Erthburch  sitos  circa  noslram  domum  Hutlinchusen 
dederunt  nobis  equali  commutatione  amici  et  fralres  nostri  in  Campo  beate  Marie,  alios  pro  eis  in  Middelc 
seten  eiusdem  ualentie  recipientes,  et  hoc  prouiso  ut  equalilas  in  utrorumque  pensionibus  eueniret.  Pro- 
missum  etiam  et  firmiter  custodiendum  est,  ne  partis  utriusHbet  aduocatus  alteram  aliquando  partem  in 
cambitione  prefata  inquietet.  Acta  sunt  hec  nostri  conuentus  unanimi  uoluntate  anno  dominice  incarnatio- 
ms  M«.C<'.XC<>.VF.  indicüone  Xlllla. 

Das  mit  Pergamentstreifen  angehängte  kreisHirmii^e  Sifgel  xeigt  das  vorwärts  sehende  Brustbild  eines  Geistlichen,  mit 
unbedecktem  Haupte.     Die  Umschrift  ist  nicht  mehr  su  le*en. 


DLVIII. 

Aus  dem  Fürstlich -Bentheim-Rhedaischen  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Florentius  campi  beate  HaRie  humilis  abbas.  Cum  gesla 
mortalium  pene  cuncta  operire  soleat  obliuio  (u.  s.  w.  alles  wörtlich  wie  in  der  vor.  Urk.  bis)  annotari. 
Quosdam  igitur  agros  attinentes  quattuor  nostris  domibus  doti  et  curie  in  Hoswinkele,  curie  in  Wadenhart 
et  Erthburch,  sitos  passim  per  campum  uel  circa  Claholtensium  domum  Huttinchusen ,  dedimus  equali 
commutatione  dominis  et  amicis  nostris  predictis,  alios  uidelicet  in  Middelseten  eiusdem  ualentie  recipientes, 
et  hoc  prouiso  (etc.  Alles  übrige  wie  in  der  vor.  Urk.) 

Das  mit  PergamentKtreifen  angehängte ^  kleine y  elliptische  Siegel  seigt  einen  sitsenden  Geistlichen  mit  unbedecktem 
Haupte,  feinen  Bischofsstab  in  der  rechten  und  ein  Buch  io  der  linken  Hand  haltend;  mit  der  Umschrift:  Sigif. 
Abb^s  in  Campo  S.  Marie,  f. 


Digitized  by 


Google 


248  *»»'• 

DLIX. 

Aas  dem  ArchiTe  der  Stadt  CoesFeld. 

In  nomine,  sancte  et  indiuidue  Trinitatis. 

Herimannus  Dei  gracia  Monasteriensis  episcopus  secundus.  Licet  occupatione  seculi  mens  hamana 
ad  diuersa  agenda  multimodis  distrahatur,  tarnen  quisque  fidelis  qiianto  alliore  fulget  gradu,  tantopropea- 
siore  cura  eis  que  felicitali  ctenie  conducunt,  debet  iutendere.  Vnde  notum  esse  uolumus  tarn  presenti- 
bus  quam  successuris,  quod  diebus  nostris  dum  kathedre  episcopali  Monasterii  preessemus,  lapsu  tempo- 
ri»  aduocalia  que  erat  super  uillam  Cosfelth,  uiris  qui  eam  re\erant  spiritum  celo  reddentibus,  ecclesie 
nostre  et  nobis  uacabat,  et  ex  eodem  euentu  omne  ius  quod  in  eleclione  eiusdem  aduocatie  ad  abbalem 
Jordancm  et  conuentum  in  Varlar  spectabat,  liberum  ad  eos  redibat.  Postea  communicato  consilio  prio- 
rum,  ministerialium,  familie,  Monasteriensis  honcstati  et  pariter  commoditati  ecclesie  in  hoc  consulentes, 
abbatem  Jordanem  et  conuentum  Varlariensis  cenobii  ammonitionibus»  cousiliis,  tandem  induximus,  quod 
totale  ius  et  electionem,  quam  in  aduocalia  illa  donanda  habebant  ex  institutione,  in  manus  nostras  resi- 
gnauerunt,  et  liberam  a  iure  suo  reliquerunt.  Nos  itaque,  quia  uillam  in  Cosfelth  dileximus,  fouimus  et 
in  multis  promouimus,  dispensatione  nostre  auctoritatis,  consensu  abbatis  et  conuentus  positorum  sepius, 
eines  predictos  cum  tota  uilla  Cosfelt,  ab  uniuersis  aduocatis  et  a  regio  banno  liberos  et  solutos  fecimns, 
et  ab  omni  exactione  aduocatie  qua  grauari  possent  exemimus,  ad  omnem  iusticiam  et  libertatem  qua 
eines  Monasteriensium  sunt  exempti,  statuentes  et  firmissime  stabilientes,  si  quis  successorum  nostrorum 
aut  alterius  professionis  homo,  hanc  nostram  dispositionem  humiliare  et  libertatem  a  nobis  concessam  cioi- 
bus  pretaxatis  imminuere  aut  subuertere  presumserit,  ut  omnipotentis  Dei  et  apostolorum  Petri  et  Pauli 
iram  incurrat,  insuper  auctoritate  summi  pontificis  domini  Celestini  pape,  Coloniensis  archiepiscopi  Adulfi 
metropolitani  nostri  et  pariter  nostra  excommunicatus  et  perpetuo  dampnatus  habeatur.  Igitur  ut  huius 
nostre  dispensationis  prouida  ordinatio  tarn  a  presentibus  quam  posteris  et  nostre  dignitatis  successoribus 
rata  et  perpetua  habeatur,  presentem  paginam  conscribi  et  nostri  sigilli  impressione  muniri  decreuimus. 
Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M".  C*'.  XC®.  VII.  indictione  Xllll».  IIIF.  Idus  Marcii.  Celestino  papa 
Romane  sedi  presidente.  Heinrico  Rojmanorum  imperalore  VI^.  imperante.  Adulfo  Coloniensem  ecclesiam 
gubemante.  Attestantibus  et  presentibus  uiris  discretis  et  probabilibus  tam  clericis  quam  laicis,  quorum  no- 
mina  sunt  hec.  Herimannus  maior  prepositus.  Heinricus  scolasticus.  Heinricus  de  Bure.  Herimannus  de  Lu- 
dinchusen.  Thomas.  Wolcraarus.  canonici.  Godefridus  et  Israhel  de  Gemene.  Herimannus  de  Monaslerio. 
Bernhard  US  Werenze,  et  frater  eins  Gerlagus  Bither.  Johannes  de  Dulmene,  et  frater  eius  Heinricus  Noren- 
din.  Heinricus  Burcgrauius  de  Dulmene.  Heinricus  Burcgrauius  de  Rechede.  R&tgerus  de  Billerbeke,  et  fra- 
tres  eius  Johannes  et  Heinricus.  Engelbertus. 

Das  mit  rotheo  and  grüoen  seidenen  Fäden  angehängte,   sehr  schön  erhaltene  Siegel   ist   das  in   den  Urkunden  Bischof 
Hermanns  aus  dieser  Zeit  gewöhnliche,  bei  JHr.  DXLlIi.  beschriebene. 


DLX. 

Aus  demselben  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Ego  Jordanis  dictus  abbas  in  Varlar.  Notum  esse  uoinmus 
tam  presenti  quam  superuenienti  etati,  quia  omne  ius  quod  habebamus  in  eligendo  aduocato  super  uillam 
que  est  in  Cosfelt  in  manus  dompni  Herimanni  Monasteriensis  episcopi,  presentibus  ecclesie  ministerialibus 
rcsignauimus,  et  priuilegium  quod  ciuibus  in  Cosfelt,  paterna  pietate  utilitati  illorum  consulendo,  sua  libe- 
ralitate  contulit,  in  quo  a  regio  banno  Varlarensis  aduocati  liberos  eos  faciendo  exemit,  et  sui  sigilli  im- 


Digitized  by 


Google 


1197.  249 

pressione  communiuit,  nostro  assenso  com  coniuentia  totius  ecciesie  nostre  conueiitus  fecit,  et  ideo  ratum 
habemus,  atque  in  testimonium  facti  presentcm  cartam  nostri  sigiili  impressione  communimus.  Testes  sunt 
hü.  Lambertus.  Amoldus.  cappellani.  Geruasius  notarius.  Ministeriales.  Johannes  de  Dulmania.  Rotgerus  de 
Byllerbeke.  Helmwicus  de  Bedemarswic  et  frater  eins  Euerhardus. 

Das  aogehaogte,  wie  bei  der  folgenden  Urkande  beschaffene  Siegel  ist  beschädigt. 

DLXI. 

Aus  demselben  ArchiTC. 

Ego  Jordanis  Varlarensis  ecciesie  abbas.  Petentibus  dilectis  nobis  ciaibus  in  Cosvelt,  regimen  ipsius 
oppidi,  de  communi  consilio  conuentus  nostri,  scabiuis  inibi  commorantibus  porreximus,  ea  uidelicet  ratione, 
ut  in  quamcunqne  personam  de  nostro  consensu  conuenerint,  a  nobis  recipiendo  teneat,  et  in  feste  beati 
Lamberti  marcam  pro  pensione  persoluat,  atque  in  nullo  ecciesie  Variarensi  se  indebite  opponant.  Deere- 
tum  est  etiam  data  fide,  ut  si  aliquis  potcns  persona  ecciesie  nostre  vim  in  hac  parte  inferre  voluerit, 
ciues  nee  minis  aduersantium,  nee  amicicia  fucata  circumuenti,  de  manu  alterius  regimen  hoc  recipiant. 

Das  angehängte  Siegel  ist  kreisförmig,  ohngefahr  fon  anderthalb  Zoll  im  Durchmesser,  und  seigt  das  forwärls  sehende 
Brustbild  eines  Geistlichen  mit  entblösstem  Haupte,  in  der  rechten  Hand  einen  Bischofsstab,  in  der  linken  ein  Buch 
haltend,  mit  der  Umschrift:  Jordanis  Abbas  Varlar*. 

DLXII. 

Ans  dem  Archi?e  der  Stadt  Coesfeld. 

In  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti.  ||  Ego  H.  VI®  Dei  gratia  Romanonim  imperator  et  felix 
semper  Augustus.  Semper  quidem  grata  existere  nostra  beneßcia  uolumus,  Sed  ea  conuenit  esse  gratis- 
sima,  que  et  in  posterum  per  nostra  priuilegia  stabilimus,  quatinus  ea  nee  hominum  deprauare  possit  im- 
pietas,  nee  temporum  obscuret  annosa  uetustas.  Itaque  quoniam  imperiali  maiestati  congruit,  justis  peti- 
cionibus  Subiectorum  clementer  annuere,  et  eos  qui  gratiam  eius  protectionis  querunt,  Regali  auctoritate 
tueri,  notum  facimus  tam  presentibus  quam  futuri  eui  fidelibus,  quod  ad  peticionem  dilecti  et  fidelis  nobis 
H.  Monasteriensis  episcopi,  villam  in  Cosfelth,  quo  in  Monasteriensi  diocesi  sita  est,  et  ejus  ciues  a  Regio 
banno  quo  artabantur  ab  aduocato  Varlarensis  ^cclesie,  ad  quam  cadem  uilla  respicit,  exemimas.  Sane 
ne  cuiquam  uideamur  ista  potestatiue  et  non  ex  ratione  fecisse,  placuit  nobis,  posteros  nostros  scire,  quod 
predictus  H.  Monasteriensis  episcopus  certos  nos  reddidit,  iam  dictam  Varlarensem  ecciesiam  liberam  ele- 
ctionem  in  creando  sibi  aduocato  habere,  et  eandem  libertatem  per  ualida  priuilegia  tueri,  atque  eius- 
dem  ecclesi^  aduocato  W.  scilicet  de  Horstmare  mortuo,  abbatem  et  conuentum  iam  sepe  dicte  ecciesie 
in  ipsius  personam  uice  aduocati  conuenisse.  Yt  igitur  hec  benignitatis  nostre  concessio,  communicato 
consilio  principum,  eisdem  ciuibus  in  Cosfelth  atque  eorum  posteris  stabilis  in  euum  permaneat,  eam 
contra  omnium  machinamenta  fraudium,  priuilegii  nostri  autoritate,  ex  sententia  principum  roboramus, 
et  nostri  imperialis  Sigilli  inpressione  munimus.  Testes  sunt  hii.  Conradus  Mogonciensis  archiepiscopus. 
Albertus  Leodecensis  episcopus.  Baldewinus  Traiectensis  episcopus.  Conradus  canceliarius.  Heinricus  comes 
de  Senginen.  Otto  comes  de  Gelren.  Simon  comes  de  Theneburg.  et  alii  quam  plures.  Datum  per  manus 
Conradi  Cancellarii,  aput  Mogonciam,  V®.  Kai.  Junii,  Anno  dominice  incarnationis  M®.  C®.  XC^.  VIP.  indi- 
ctione  Xlllla. 

Das  grosse,  mit  grünen  nnd  rothen  Fäden  angehängte  Majestätssiegel,   ist  nur  wenig  beschädigt^   und   seigt   den  Kaiser 
auf  dem  Throne  sitxend,  den  Zepter  (in  Gestalt  eines  einfachen,  oben  in  ein  Kreus  geendigten  Stabes)  in  der  rech- 
ten, den  Reichsapfel  in  der  linken  Hand  haltend;  die,  sum  Theil  ausgesprongene>  aber  leicht  su  ergänsende  Um- 
schrift heisst:  Heinrich.  Di.  Gra.  Bomanor.  Impat.  Semp.  Augustus.  j 
Cod.  dipl.  bist.  Westfal.  U.                                                                               32                 Digitized  by  VjOOQIC 


250  ii9T. 

DLXIII. 

Id  nomine  sancte  et  indiaidue  Trinitatis.  || 

Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus.  Raüonabile  est  ut  ea  qae  ad  petitionem 
fidelium  conceduntur  fieri,  ne  mutatione  hominum  deleantur,  per  scripta  memorie  commendentur.  Ynde 
notum  esse  uolumus  tarn  presentibus  quam  successuris,  quod  Euerhardus  Rufus  pro  deeima  de  curti  sita 
super  Geist  annuatim  soluenda,  tres  maitios,  medietatem  siliginis  et  medietatem  ordei,  singulis  annis  com 
minutis  decimis  solaet  Idem  debitum  heredes  ipsius  eo  defuncto  persoluent.  Et  ut  conuentio  talis  robur 
et  perennitatem  haberet,  mansum  in  Wolckincthorpe  situm,  ecciesie  nostre  proprium  donauit,  quem  eliam 
in  beneficio  sibi  et  heredibus  suis  in  posterum  seruiturum  cum  dccima  inde  proueniente  a  nobis  suscepit, 
u\or  eius  Uuendelheit  in  eodem  manso  perennitatem  que  uulgo  dicitur  Lipzuth  habebit  Igitur  ut  huias 
rei  dispositio  rata  et  firma  haberetur,  presentem  paginam  conscribi  et  nostri  sigilli  impressione  signari  de- 
creuimus.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M^  C^.  XCVII^  Indictione  Xlllla.  Gelestino  papa  Ro- 
mane sedi  presidente.  Heinrico  Romanorum  imperatore  VF.  imperante.  Attestantibus  et  presentibus  uiris 
discretis  et  probabiiibus  tam  clericis  quam  laicis,  quorum  nomina  sunt  hec.  Hermannus  prepositus  maior. 
Rodolfus  notarius.  Henricus  de  Lon.  Gonradus  dapifer.  Henricus  Hicke.  Ludewicus  iuuenis.  Robertus  deci- 
mator.  Johannes.  Arnoldus  de  Ahus. 

Das  Siegel,  welches  mit  rothen  uod  grünen  seidenen  Fäden  angehängt  war,  ist  verloren  gegangen. 

DLXIV. 

Aus  dem  Fürstl.  Salm-Horstmar'schen  Archive. 

In  nomine  Sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus. 
Onmis  bone  operationis  initium  ex  pia  intencione  procedens»  tali  firmamento  memorie  debet  roborari,  ne 
in  posterum  aliquo  iuris  uastatore  queat  alterari.  Hinc  est  quod  notum  esse  uolumus»  tam  presentis  quam 
futuri  seculi  nationibus,  quod  Euerhardus  de  Quenethorpe  cum  uxore  sua  nomine  Jutta,  totisque  heredi- 
bus ralione  iuris  hereditarii  succedentibus,  Frederico  filio,  Oda  fih'a,  fratribus  Frederico,  Haldo,  Erenfrido, 
domum  Edonis  in  Bocholte  sitam  cum  omnibus  attinentibus,  cenobio  sancte  Marif  et  beate  Margarete  in 
Asbike  uendiderunt,  in  usus  omnium  ibidem  Deo  famulantium,  hanc  uenditionem  in  cometia  Lutberti  de 
Asbike  sub  banno  regio,  presente  comite  Ottone  de  Binethem,  cuius  minisleriales  fucnmt,  roborantcs, 
Bernharde  de  Metelen  uicem  Ludolfi  de  Stenuorde  eiusdem  loci  aduocati  gerente.  Ut  aulcm  hec  incon- 
uulsa  et  rata  pcrmaneant,  presentis  scripli  attestatione  et  sigilli  nostri  impressione  roborauimus.  Si  quis 
autem  hec  in  posterum  irritare  conatus  fuerit,  auctoritate  Dei  et  apostolorum  Petri  et  Pauli  et  nostra  aoa- 
temati  ipsum  subicimus.  Huius  rei  testes  sunt  subscripti.  Hinricus  nobilis  cum  curuo  pede.  Timme  de 
Osteruuic.  Liberi.  Rothuuardus  de  Honhorst.  Gerhardus  de  Rene,  et  Herimannus.  Hinisteriales.  Rinbertus  de 
Stochem.  Rodolfus  de  Asbike.  Eluericus  de  Metelen.  Thidericus  de  Throppen.  Enkelbertus  de  Buren.  Bern- 
hardus  de  Hek.  Gesarius  de  Ridderbroke.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M^.G®.  nonagesirao 
VIR  Gelestino  suramo  pontiBce  Romane  sedi  presidente.  Hinrico  Romanorum  imperatore  principatum  im- 
perii  tenente.  Ponli6catus  nostri  anno  XXU®.  Indictione  XIIII«. 

Daß  Siegel  war  angehängt,  ist  aber  verloren  gegangen. 

DLXV. 

Aus  dem  Fürstl.  Salm-Horstmar^schen  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundas. 
Quoniam  legitimam  docimamm  pensionem  eximius  legislator  decime  scilicel  dragme  pius  requisitor  insütoit» 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1197.  254 

easque  ecciesiis  ut  earum  ministris  tamquam  leuiticam  sortem  ammiiiistrantibas  assignari  mandauit,  nos  ad 
tarn  reuerende  auctoritatis  mandatum  suspicientes,  et  eas  ad  aliarum  usus  personarum  deuenisse  pro  parte 
noslra  dolentes,  de  manibus  minus  idonee  possidentium  paulatim  euellere  et  ad  prime  institutionis  statum 
studuimus  reuocare.  Nosse  itaque  uolumus  omnes  filios  misericordie,  qaod  quidam  ministerialis  noster  ui- 
delicet  Johannes  de  Dulmene,  prece  et  precio  honorabilis  uiri  Frankonis  Monasteriensis  quondam  decani 
induetus,  decimam  quandam  de  uilla  que  Tinge  dicitur»  in  parrochia  Scopinge,  quam  a  nobis  in  feodo 
tenuit,  integre  et  absque  exceptione  cum  omnibus  attinentiis  resignauit,  nosque  ad  eum  qui  cum  redierit 
omnc  supererogatum  compensabit  respicientes,  eandem  decimam  ecclesie  et  conuentui  in  Langenhorst  con- 
tradidimus  perpetua  quiete  possidendam.  Quod  nostre  deuotionis  sacrificium  ne  quis  de  manibus  illorum 
tarn  iusto  titulo  possidentium  rapere,  uel  aliquo  discrimine  possit  retractare,  hoc  scriptum  tam  nostro  sigillo 
quam  plurium  probabilium  personarum   testimonio  roboratum  iussimus  posteritatis  memorie  commendari. 

lila 

Acta  sunt  hec  anno  uerbi  incarnati  M^.CC.  Romanam  sedem  et  imperium  gubemantibus  papa  Celestino  et 
Heinrico  imperatore  gloriose  et  semper  augusto.  His  quorum  nomina  subscripta  sunt  coram  constitutis. 
Herimannus  maioris  ecclesie  prepositus.  Waltherus  de  Hustede.  Winemarns  de  Siluualde.  Nobiles.  Ludolfus 
de  Stenuorde.  Benierus  de  Helen.  Ministeriales.  Godefridus  de  Sconenbeke  et  filius  suus  Frethericus.  Rut- 
gerus  de  Billerbeke.  Rembertus  de  Stochern,  et  alii  quam  plures. 

Das  angehängte  Siegel  bat  die  zuletzt  beschriebene  Form, 

DLXVI. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Klosters  Gehrden, 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis  amen.    Ego  Bernhardus  secundus  Dei  gracia  patherburnensis 

ecclesie  episcopus  omnibus  christi  fidelibus  in  perpetuum.    Notum  sit  universitati  fidelium  tam  futurorum 

quam  presentium,  quod  Conradus  sacerdos  in  Plume»  ob  remedium  anime  sue»  profectui  monasterii  in  Ger- 

denen  intendens  ei  sexaginta  marcas  contulit.  Tandem  has  quibusdam  fratribus  de  Luthardessen  Hildeberto 

videlicet  Deghenhardo  et  Sifrido  tunc  temporis  cruce  signatis,  et  se  ad  iter  peregrinationis  expedire  volen- 

tibus,  ex  conventioue  inter  ipsos  facta,  Ipse  cum  abbate  Heinrico  de  Patherborne,  tunc  curam  in  Gerdene 

gereute,  nomine  monasterii  dedit,  ut  ipsi  universa  bona  que  in  Luitharsen,  Rotwardessen,  Nedere,  Reiles- 

sen  et  Ykenrade  iure  proprietatis,  vel  a  nobis  jure  feodali  tenebant,  cum  omni  fructu,  a  predicto  Conrado 

ad  tempora  vite  sue  percipiendo  in  jus  et  proprietatem  monasterii  in  Gerdenen  transferrent.    Resignatione 

itaque  bonorum  feodalium  et   assignatione  propriorum  ab   eis   et  a  quodam  ipsorum  coherede  Conrado 

nobis  facta,  ipsa  ad   eorum  instantiam  cum  cleri  et  ministerialium  nostrorum  conniventia,  eidem  mona- 

sterio  donavimus.    Hac  tarnen  conditione  apposita,  ut  cuilibet  eorum,  sive  ipsis  siraul  a  peregrinatione 

reversis,  si  infra  decennium  quod  currere  cepit  in  sancto  die  pasche  tunc  octavo  Ydus  aprilis  celebrando, 

duabus  vicibus  pecuniam  sibi  datam  restituerint,  bona  restituerentur,  et  eodem  jure  quo  ante  possederant 

in  posterum  possiderent.  Pecunia  eciam  tali  medio  adjuncto  restituenda,  et  ut  quot  annis  fructus  de  bonis 

provenientes  non  perceperunt,  tot  marcas  in  ipsius  restitutione  retineant    Si  vero  ipsam  restituere  volue- 

rint  in  primo  reversionis  sue  anno,  monasterio  significabunt.    Si  enim  se  nolle  vel  forte  inopia  laborantes, 

ad  eam  restituendam  se  non  sufficere  asserant,  post  talem  assertionem  infra  anni  spacium  triginta  marce 

predictis  sexaginta  marcis  addende,  eis  duabus  vicibus  persolvende  sunt,  donatione  nostra  rata  et  inviola* 

bili  in  perpetuum  permanente.    Has  autem  triginta  marcas,  si  in  peregrinatione  existentes  decederent,  ob 

salutem  animarum  suarum  monasterio  contulerint.    Ne  igitur  hujusmodi  factum  aliquibus  per  successionem 

temporum  venire  possit  in  questionem  et  in  dubium,  presentem  paginam  iam  dicto  monasterio  contulimus, 

et  eam  sigilli  nostri  inpressione  firmavimus,  sub  excommunicationis  vinculo  statuentes,  ne  quis  ipsum  in 

bonis  a  nobis  sie  collatis  vel  in  repetitione  pecunie  a  predicto  sac^rdote  in  Plume  sibi  coUate  alicujus  rei^T^ 

32*  DigitizedbyV  i^lC 


252  1197. 

pretextu  gravare  attentet.  Hajos  rei  testes  sunt:  Volbertus  decanos,  Heinricus  scholasticus,  Lamberlns  cd- 
lerarius,  preposilus  Bernhardus,  Johannes  de  Padra,  Heinricus  de  Hamele.  Nobiles:  Hermamras  de  Walt- 
eke,  Tietmaras  de  Buren,  Hermannus,  Hennannus  de  Itere,  Amelungus  Comes.  Ministeriales:  Wernerus  de 
Bracle,  Thimo,  Wernherus  Stapel,  Heinricus  Comes,  Anseimus  de  Aden.  Acta  sunt  hec  anno  dommice 
incarnationis  Millesimo  centesimo  nonagesimo  septimo,  Indictione  quinta  decima,  sedente  domino  papa  Ce- 
lestino,  regnante  domino  Imperatore  Heinrico,  sub  domino  Gonrado  moguntine  sedis  archiepiscopo ,  anno 
episcopatus  nostri  X« 

DLXVIL 

Aus  dem  Koptalbuche  des  Johaonis^StifU  zu  Osoabntck. 

In  nomine  sancte  et  indiuidne  Trinitatis.  Ego  Euerhardus  OsnalT.  ecciesie  vocatus  cpiscopns,  Omni- 
bus in  Christo  fidelibus  salutem  cum  perpetua  felicilate.  Notum  sit  tam  presentibus  quam  futuris,  quia 
Johannes  de  Wluena  ceterique  fratres  eins,  Gerhardus,  Giselbertus,  Bertoldus,  venientes  in  presentia  nostri, 
suam  partem  decime  de  domo  quadam  in  Vphusen,  id  est  moltium  siliginis  et  duo  moltia  aucne  per  clau- 
stralem  mensuram  et  preterca  solidum  denariorum  de  domuncula  quadam  eidem  domui  continua ,  fratribus 
ecciesie  saucti  Johannis  pro  sex  marcis  examinati  argcnti  inpignorauerunt,  reüquam  vero  partem  decime 
eiusdem  domus  Johannes  pater  eorum  longo  retro  cum  adhuc  viueret  ob  annualem  memoriam  sui  celc- 
brandam  predicte  contulit  ecciesie,  propter  cautelam  autem  hinc  inde  ut  omnis  fraus  abesset,  terminus 
inter  Letare  et  Pascha  Domini  prenotatis  fratribus  siue  eorum  legittimis  successoribus  ad  redimendam  de- 
cimam  prefixus  est,  tali  tamcn  pactione  ut  si  eo  termino  decimam  non  redimerent,  fructus  inde  emergens 
per  totum  circulum  sequentis  anni  creditoribus  in  libera  possessione  permaneat.  Vt  ergo  huius  actionis 
ordinatio  rata  et  inconuulsa  permaneat,  presentem  paginam  sigilli  nostri  impressione  roborauimus.  Ad  ma- 
iorem  etiam  confirmationem  eiusdem  testes  quibus  hec  acta  sunt  subscripti  annotantur.  Prcpositus  Wilhol- 
mus  ecciesie  beati  Johannis  et  sui  confratres  eiusdem  tituli.  Israhci.  Heinricus.  Liborius.  Laici  vero.  Hart- 
bertus  de  Yborch.  Gerhardus  pincerna.  Albertus  Sligo.  Gerhardus  camerarius.  Amoldus  de  Alfhuscn.  Josep 
de  Sletesen  et  alii  quam  plures.  Datum  ab  episcopo  Gerharde  in  Osemb*,  anno  incarnationis  domlnice 
M^.C^.  nonagesimo  sepUmo,  Indictione  quintadecima. 

DLXVIIL 

'  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Widikindus  Dei  gratia  Corbeiensis  abbas.  Notam  esse  no- 
lumus  tam  presentis  quam  futuri  eui  industrie ,  quod  dilectus  Trater  noster  Heinricus  Kaminatensis  preposi- 
tus  curtem  quandam  VIII.  mansorum  in  Heigen  cum  attinentibus,  scilicet  aduocatia  et  quod  uulgo  dicitur 
Holtgrascap,  que  omnia  dos  ecciesie  illius  fuerant,  et  Deo  inibi  seruientes  longissimi  temporis  proscriptione 
hec  quiete  possederant,  sed  a  prcdecessoribus  nostris  alienata  fuerant,  a  Gerungo  de  Ameuelde,  qui  hec 
a  comite  Athelberto  de  Euerstein,  comes  uero  ab  ecclesia  nostra  in  feodo  tenuit,  LX.  marcis  argenli  rede- 
mit,  et  comiti,  ut  hec  fieri  permitteret,  II.  marcas  argenti  dedit,  et  nos  YIIl.  talenta  primum  nobis  uaean- 
tia,  inbeneficiata  tamen,  exceptis  bonis  ministerialium  ei  concessimus,  et  ita  iam  dictus  Gerungus  eadem 
bona  comiti  Athelberto,  comes  autem,  una  cum  filio  suo  Athelberto,  nobis  resignauit,  et  nos  ecciesie  Ka- 
mmatensi  libere  disponenda  remisimus.  Et  ut  hec  actio  inposterum  inconuulsa  et  inuiolata  permaneat,  pre- 
sentem paginam  conscribi  et  sigillo  nostro  et  sigillo  utriusque  comitis,  patris  scilicet  et  filii  eiusdem  nomi- 
nis,  muniri  fecimus.  Cuius  rei  testes  sunt  hü.  Bodo  et  Bertoldus  fratres  de  Homburch.  Item  Bertoldus  et 
Bodo  filii  Bodonis  de  Homburch.  Albertus  de  Rethen.  Wastmodus  marscaicus.  Luidolfus  dapifer.  Item  Lui- 
dolfas  iunior  dapifer.  Erembertus  camerarius.  Arnoldus  pincerna.   Helmigus  et  Reinhen^  ^H^^  |  ^^^' 


1197—1198.  253 

boldus  de  Rimbike.  Karolas  de  Nienkirken.  Heinricns  de  Luitmarsen.  Thidericus  de  Helen.  Thidericos  de 
Derspe.  Brauingus  de  Helen.  Werenboldus.  Gonradus  de  Bane«  et  alii  quam  plures.  Ada  sunt  hec  anno 
incarnationis  Domini  M.G.XC.Vn.  Indictione  XV.  Anno  prelationis  nostre  YIII.  In  nomine  Dei  feliciter  Amen. 
Amen.  Amen. 

Die  beiden  aogeha'ogteu  Siegel  sind  Terloren  gegangen. 


DLXIX. 

Aas  dem  Ropialbuche  des  Klosters  Marienfeld  *)• 

Innocentius  episcopus  seruus  seruorum  Dei,  dilectis  filiis  Florentio  abbat!  Ifonasterii  de  Campo  beale 
Marie  eiusque  fratribus  tam  presentibus  quam  fuluris  regulärem  uitam  professis  in  F  F  M.  ||  Beligiosam 
uitam  eligentibus  apostolicum  conuenit  adesse  presidium,  ne  forte  cuiuslibet  temeritatis  incursus  aut  eos  a 
proposito  reuocet,  aut  robur,  quod  absit,  sacre  religionis  infringat.  Ea  propter,  dilccti  in  Domino  filii, 
uestris  iustis  postulationibus  clementer  annuimus,  et  prefatum  raonastcrium  in  Campo  beate  Marie,  in  quo 
diuino  mancipati  estis  obsequio,  sub  beaü  Petri  et  nostra  protectione  suscipimus  et  presentis  scripti  priui- 
Icgio  communimus,  In  primis  siquidem  staiuentes,  ut  ordo  monasticus,  qui  secundum  Deum  et  beati  Be- 
nedicti  regulam  atque  institutionem  Cisterciensium  fratrum  in  eodem  Monasterio  iustitutus  esse  dinoscitur, 
perpeluis  ibidem  temporibus  inuiolabiliter  obseruetur.  Preterea  quascunque  possessiones,  quccunque  bona 
idem  monasterium  in  presentiarum  iuste  et  canonice  possidet,  aut  in  futurum  concessione  pontificum,  lar- 
gitione  regum  uel  principum,  oblatione  fidelium,  seu  aliis  iustis  modis  prestante  Domino  poterit  adipisci^ 
lirma  uobis  uestrisque  successoribus  et  illibata  permaneant.  In  quibus  bec  propriis  duximus  exprimenda 
uocabulis.  Locum  ipsum  in  quo  prefatum  monasterium  silum  est  cum  omnibus  pertinentiis  suis.  Curtem 
in  Hoswinkele.  Honhart.  Bleskenvorth.  Brinchus.  Brochus.  Mattenhem.  Middelseten.  Rehey.  Bellethe.  Osthus. 
Mcnlage.  Proueslinhus.  Niehof.  Erthburg.  Lutterhus.  Meppeteslo.  Tetinctorpe.  Sletbruge.  Bucheslo.  Heminchus. 
Widenbrugge.  Lindincsele.  Culinthorpe.  Bulte.  Honlo.  Molendinum  in  SIetbrugge.  Ripen.  Giuetenhorst.  Her- 
lage. Bokey.  Pilichem.  Decimam  in  Tetthen.  Decimam  in  Berse.  Honlo.  Bona  in  Frisia.  Bileuelde.  Item  Te- 
tinctorpe. Spechishart.  Hemmincsile.  Watherhus.  Garthus.  Galdehof.  Alrebike.  Berehornyn.  Sculenburch. 
Oynchusen.  Weree.  Sunninchusen.  Ostenuelde.  Bechin.  Stapellage  cum  omnibus  attinentiis.  Vnkinthorpe  cum 
omnibus  attinentiis.  Silehurst.  Othelinchusen.  Popinclisen.  Galislare.  Bobinthorpe.  Bouinchusen.  Bulthen.  Mo- 
lendinum in  Bulthe.  Bellethe.  Berehorn.  Hohurst.  Pichenhurst.  Item  Gatislare.  Gatinstort.  Osthus.  Vectorp. 
Herthe.  Berchsethe.  Veslero.  Wchlo.  Wrthen.  Dagehusen.  Domum  Bertrammi  iuxta  Telget.  Mansum  in  Jese- 
chin.  Mansum  Alberti  de  Susat.  Spurcha.  Et  cetera  que  bone  mcmorie  Hermannus  quondam  Monasteriensis 
episcopus,  Widekindus  aduocatus  de  Rethe  et  eins  mater  Luttrudis,  Bernardus  de  Lippa,  Widekindus  de 
Waldeke  cum  suis  fratribus  uestri  monasterii  fundatores  pro  animarum  suarum  remedio  uobis  iuste  et  ra- 
tionabiliter  contulerunt,  cum  uinei^,  tcrris,  nemoribus  et  uirgultis,  in  bosco  et  piano,  uiis,  inuris  et  semiti^, 
pratis,  pascuis,  mariscis,  uenationibus ,  aquis,  piscariis,  stagnis,  viuariis,  molendinis,  uineariis,  turbariis, 
montibus,  collibus,  uallibus  et  aliis  rebus.  Sane  laborum  uestrorum,  quos  propriis  manibus  aut  suraptibus 
Colitis,  tam  de  terris  cultis  quam  incultis,  siue  de  ortis  et  uirgultis  et  piscationibus  uestris,  seu  de  nutri- 
mentis  animalium  uestrorum,  nullus  a  uobis  decimas  exigere  uel  extorquere  presumat.  Liceat  quoque 
uobis  clericos  uel  laycos,  liberos  et  absolutes  e  seculo  fugientes  ad  conuersionem  recipere  et  eos  absque 
contradictione  aliqua  retinere.    Prohibemus  quoque  insuper  ut  nulli  fratrum  uestrorum  post  factam  in  mo- 


*)    Von  dem  Originale  sind  nar  noch  Bruchstücke  vorhanden,  aus  welchen  sich  nur  wenig  zusammensefxen   lassC;   doch  sind 
diese  Reste  mit  der  Kopie  verglichen  und  diese  daraus  berichtigt,  auch  das  Datum  hergestellt  wordenr  .  .     t  lOOOlC^ 


254  li98. 

nasterio  uestro  professionem  fas  sit,  absque  abbatis  sui  licentia  de  eodem  loco  discedere.  Disccdentem 
uero  absque  communium  litteranim  cautione  nuUus  audeat  reiinere.  Quem  si  quis  forte  retinere  presum- 
pserit,  licitum  sit  uobis  in  ipsos  monachos  siue  conuersos  regulärem  sentenciam  promulgare.  Illud  distri- 
ctius  inhibentes,  ne  terras  seu  quodlibet  beneGcium  ecciesie  uestr^  coUatum  liceat  alicui  personaliter  dari 
siue  aliquo  modo  alienari  absque  consensu  totius  capituli  uel  maioris  aut  sanioris  partis  ipsius.  Si  que 
uero  donationes  aut  alienationes  aliter  quam  dictum  est  facte  fuerint,  eas  irritas  esse  censemus.  Ad  heo 
etiam  prohibemus,  ne  aliquis  monachus  siue  conuersus  sub  professione  domus  uestr^  astrictus,  sine  con- 
sensu abbatis  aut  melioris  partis  capituli  uestri  pro  aliquo  fideiubeat  uel  ab  aliquo  pecuniam  mutuo  acci- 
piat,  ultra  precium  capituli  uestri  prouidcntia  constitutum,  nisi  propter  manifestam  domus  uestre  utilitatem. 
Quod  si  facere  forte  presumpserit,  non  teneatur  conuentus  pro  hiis  aliquatenus  respondere.  Licitum  pre- 
terea  sit  uobis  in  causis  propriis,  siue  ciuilem  siue  criminalem  conlineant  questionem,  fratrum  uestrorum 
testimoniis  uti,  ne  per  defectum  testium  ius  uestrum  in  aliquo  ualeat  deperire.  Insuper  auctoritate  apo- 
stolica  inhibemus,  ne  uUus  episcopus  uel  quelibet  alia  persona  ad  synodos  uel  conuentus  forenses  uos  ire, 
uel  iudicio  scculari  de  propria  substantia  uel  possessionibus  uestris  subiacere  compellat,  nee  ad  domos 
uestras  causa  ordines  celebrandi,  causas  tractandi  uel  aliquos  publicos  conuentus  conuocandi  uenire  pre- 
sumat,  nee  regulärem  electionem  abbatis  uestri  impediat,  aut  de  instituendo  uel  remouendo  eo  qui  pro 
tempore  fuerit,  contra  statuta  Cisterciensis  ordinis  se  aliquatenus  intromittat.  Si  uero  episcopus  in  cuins 
parochia  domus  uestra  fundata  est,  cum  humilitate  ac  deuotione  qua  conuenit  requisitus,  substitutum  ab- 
batem  bcnedicere,  et  alia  que  ad  officium  episcopale  pertinent  uobis  conferre  renueret,  licitum  sit  eidem 
abbat! ,  si  tarnen  sacerdos  fuerit,  proprios  nouicios  benedicere,  et  alia  que  ad  officium  suum  pertinent 
exercere,  et  omnia  uobis  ab  alio  episcopo  percipere,  que  a  uestro  indebite  fuerint  denegata.  lUud  adi- 
cientcs,  ut  in  recipiendis  professionibus,  quo  a  benedictis  uel  benedicendis  abbatibus  exhibentur,  ea  sint 
episcopi  forma  et  expressione  contenti,  qu^  ab  origiue  ordinis  noscitur  instituta,  ut  scilicet  abbates  ipsi 
saluo  ordino  suo  profiteri  debeant,  et  contra  statuta  ordinis  sui  nullam  professionem  facere  compellantur. 
Pro  consecrationibus  uero  altarium  uel  ecciesiarum,  siue  pro  oleo  sancto,  uel  quolibet  alio  ecclesiastico 
sacramento,  nullus  a  uobis  sub  obtentu  consuetudinis  aut  alio  modo  quicquam  audeat  extorquere,  sed  hec 
omnia  gratis  uobis  episcopus  diocesanus  impendat.  Älioquin  liceat  uobis  quemcunque  malueritis  catholicum 
adire  antistitem,  gratiam  et  communionem  apostolic^  sedis  habentem,  qui  nostra  fretus  auctoritate,  uobis 
quod  postulatur  impendat.  Quod  si  sedes  diocesani  episcopi  forte  uacauerit,  interim  omnia  ecclesiastica 
sacramenta  a  uicinis  episcopis  accipere  libere  ac  sine  contradictione  possitis,  sie  tamen  ut  in  hoc  in  po- 
sterum  propriis  episcopis  nullum  preiudicium  generetur.  Quia  uero  interdum  propriorum  episcoporum  co- 
piam  non  habetis,  si  quem  eptscopum  Roman^  sedis  ut  diximus  communionem  habentem,  et  de  quo  ple- 
nam  noticiam  habeatis,  per  uos  transire  contigerit,  ab  eo  benedicliones  uasorum  et  uestium,  consccra- 
tiones  altarium,  ordinationes  monachorum,  auctoritate  apostolic^  sedis  accipere  ualeatis.  Porro  si  episcopi 
uel  alii  ecclesiarum  rectores  in  monasterio  uestro  uel  personas  inibi  constitutas  suspensionis,  excommunica- 
tionis  uel  interdicti  sententiam  promulgauerint,  siue  etiam  in  mercenarios  uestros,  pro  eo  quod  decimas 
non  solueritis,  siue  aliqua  occasione  eorum  que  ab  apostolica  benignitate  uobis  jndulta  sunt,  seu  benefa- 
ctores  uestros  pro  eo  quod  aliqua  uobis  beneficia  uel  obsequia  ex  caritate  prestiterint,  uel  ad  laborandum 
adiuuerint,  in  Ulis  dicbus  in  quibus  uos  laboratis  et  alii  feriantur,  eandem  sentenciam  protulerint,  ipsam 
tamquam  contra  sedis  apostolic^  indulta  prolatam  duximus  irritandam,  nee  littere  uU^  firmitatem  habeant, 
quas  tacito  nomine  Cisterciensis  ordinis  et  contra  teuerem  apostolicorum  priuilegiorum  constiterit  impetrari. 
Paci  quoque  et  tranquillitati  uestre  paterna  in  postcrum  sollicitudine  prouidcre  uolentes,  auctoritate  apo- 
stolica prohibemus,  ut  infra  clausur£^  locorum  seu  grangiarum  uestrarum  nuIIus  rapinam  seu  furtum  com- 
mittere,  ignem  apponere,  sanguinem  fundere,  hominem  temere  capere  uel  intcrficere,  seu  uioleutiam  au- 
deat exercere.  Preterea  omnes  libertates  et  immunitates  a  predecessoribus  nostris  Bomanis  poniificibus 
ordini  uestro  concessas,  nee  non  et  libertates  et  exemptiones  secularium  exactionum  a  B^gibus  et  nr tnci- 

Digitized  by  VjOOQ IC 


ii»8.  255 

pibus  uel  alüs  fidelibus  rationabQiter  Qobis  indultas,  auctoritate  apostolica  confinnamiis  et  presentis  scripti 
priuilegio  commaniinus.  Decernimus  ergo  ut  nuHi  omnino  hominum  liceat  prefatum  moDasterium  temere 
perturbare,  aut  eius  possessiones  auferre,  uel  ablatas  retinere,  miauere,  seu  quibuslibet  uexationibus  fati- 
gare,  sed  omnia  iategra  conseruentur,  eorum  pro  qnorum  gubernatione  ac  sustentatione  concessa  sunt 
usibus  omnimodis  profuiura,  salua  sedis  apostolic^  auctoritate.  Si  qua  igitur  in  futurum  ecciesiastica  secu- 
larisue  persona,  hanc  nostre  constitutionis  paginam  sciens,  contra  eam  temere  uenire  temptauerit,  secundo 
tercioue  commonita,  nisi  reatum  suum  congrua  satisfactione  correxerit,  potestatis  honorisque  sui  dignitate 
careat,  reamque  se  diüino  iudicio  existere  de  perpetrata  iniquitate  cognoscat,  et  a  sacratissimo  corpore 
ac  sanguine  Dei  et  Domini  redemptoris  nostri  Jesu  Christi  aliena  fiat,  atque  in  extreme  exaraine  dominic^ 
ultioni  subiaceat.  Cunctis  autem  eidem  loco  sua  iura  seruantibus  sit  pax  Domini  nostri  Jesu  Christi,  qua- 
tinus  et  hie  fructum  bonf  actionis  percipiant,  et  apud  districtum  iudicem  premia  fterna  pacis  inueniant. 
Amen  *). 

(Spruchkreifl,  mit  der  ümachrift: 
Fac  mecum  Domiae  signum  in  bonom.) 

Ego  Innocentius  catholice  ecciesie  episcopus  SS. 

f.  Ego  Octauianus  Hostiensis  et  Velletrensis  eps.  card.  SS. 

(Unterschriften  von  fSnf  Kardinal  •Priestern;  Unterschriften  von  acht  Kardinal  •Diaconen; 

wovon  nor  noch  üeberreste  sichtbar.) 

Data  Roroe  apud  sanctum  Petrum Cancellarii  uicem  gerentis,  IUI.  Non.  Maii,  Indictione  prima, 

Incarnationis  Dominice  anno  M^.C^.XC^.VIII^^.  Pontificatus 

Das  gewöhnliche  fileisiegel  ist  mit  gelben  Fäden  angehängt. 

DLXX. 

Original  im  Besitze  des  Criminal-Directors  Dr.  Gehrken  za  Paderborn. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Adolfus  diuina  fauente  dementia  sancte  Coloniensis  ecciesie 
archiepiscopus.  II  Licet  naturalis  legis  equitas  generaliter  deposcat,  ut  omnes  ecclesi^  mutuis  gaudeant  con- 
solationibus,  tamen  quia  plus  solet  obligare  quod  specialiter  poUicetur,  quam  quod  generali  sponsione  con- 
cludilur,  Nolum  facimus  tam  futuns  quam  prosentibus,  quod  temporibus  doraini  Wihdekindi  Corbionsis  ab- 
batis,  inter  nostram  et  ipsius  ecciesiam,  consentientibus  et  cooperantibus  nostris  fidelibus,  huiuscemodi  ob- 
seruationis  fedus  adhibitis  necessariis  sollempnitatibus  contraximus,  ut  predicta  ecclesia  in  quolibet  neces- 
sitatis  arliculo  nostro  fulciatur  presidio,  et  uersa  uice  nostra  ecclesia  a  Corbiensi  oportunum  auxilii  cxpe- 
riatur  commodum.  Ne  ergo  pactum  tam  soUerti  industria  firmatum,  nobis  et  predicto  abbate  deccdenti- 
bus,  aliqua  successorum  leuitate  soluatur,  non  solum  circa  personas  presidentium,  qu^  mutari  possunt,  sed 
circa  prenominatas  ecclesias  perpetua  stabilitate  inuiolabiliter  statuimus  obseruandum.  Huius  ergo  facti 
seriem  presenti  instrumento  commendatam.sigilli  nostri  et  ecciesie  beati  Petri  inpressione  firmamus  et  testium 
subscriptione  roboramus.  Testes  sunt. hü.  Theodericus  Traicctensis  episcopus.  Thihdmarus  Mindensis  epi- 
scopus. Heribertus  abbas  de  Werden.  Lodewicus  maior  prepositus.  Vdo  maior  decanus.  Bruno' Bunnensis 
prepositus.  Theodericus  prepositus  Sancti  Gereonis.  Gerardus  Xantensis  prepositus.  Theodericus  prepositus 
Sancti  Andree.  Theodericus  prepositus  Sanctorum  apostolorum.  Engilbertus  prepositus  Sancti  Georgii.  Heri- 
mannus  chorepiscopus.  Rodulfus  maior  Scolasticus.  Henricus  dnx  de  Limburg.  Henricus  comes  de  Seyna. 
Symon  comes  de  Tekinburch.  Amoldus  comes  de  Althena.  Albertus  comes  de  Euerstein.  Adolfus  comes  de 


*)    Hier  schliesst  die  Kopie,  ohne  Unterschriften  und  Datum  su   bemerken. 

Digitized  by 


Google 


^6  119  8. 

Monte*  HenricQS  comes  de  Kessele.  Heiiricas  comes  de  Hukeswage-  HerimaDous  de  Waldekke.  Benricos  de 
Svalewenberch.  Henricus  et  Gerardus  fratres  de  Wolmundestein.  Herimannus  Coloniensis  adoocatus.  Heri- 
mannos  Scoltetus  de  Sfisat  et  Herimannus  filias  eius.  Otto  camerarius.  Henricus  dapifer.  Henricus  marscal- 
cns.  Adam  pincerna.  et  alii  quamplures.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M^.G^.XG^.VIIP.  Indi- 
ctione  prima.  Datum  apud  Aquis,  HU.  Nonas  Julii  per  manus  Godefridi  capellarii  in  die  scilicet  Corona' 
tionis  Domini  Ottonis  quarti  Romanorum  Regis  feliciter  AMEN. 

Die  beideo  mit  rothen  und  gelben  jeidenen  Fäden  angehängt  geveienen  Siegel  sind  Terloreo  gegangen. 

DLXXL 

C  In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Otto  diuina  fauente  dementia  Roroanorum  Rex  et  scmpcr 
augustus.  Regni  fidelibus  in  perpetuum.  ||  Cum  diuina  dementia  nos  ad  Romani  Regni  fastigium  pronehere 
dignata  sit,  merito  subiectorum  nostrorum  patrociniis  intendere,  et  maxime  iocorum  uenerabiltnm  iura  ma- 
nutenere  et  augmentare  debemus,  et  si  qua  per  alicuius  potenciam  ecciesiis  Dei  fuerint  subtracta,  ea  ad 
pristinum  statum  ex  regali  beniuolentia  reuocare  uolumus.  Quapropter  vniuersis  tam  futuris  quam  presen- 
tibus  regni  nostri  fidelibus  notum  esse  uolumus,  quod  fideli  nostro  Widekino  Gorbiensi  abbati  et  ecdesie 
sibi  commisse  feodum  furesti  quod  Soligo  dicitur  in  presentia  principum  imperii  recognouimus  et  tradidi- 
mus,  eo  tenore,  ut  in  eo  usum  venandi  habeat,  et  ius  quod  uulgariter  Wiltban  appellatur  sine  qualibet 
contradictione  exerceat  Bona  quoque  Gorbeiensis  ecdesie  antiqua  uel  de  nouo  acquisita,  uacanüa  uel 
locata,  et  iurisdictiones»  uidelicet  aduocatias  et  comitatus  et  regales  bannos,  quos  ipsi  de  nostra  serenitate 
indulsimus,  priuilegüs  nostris  confirmamus.  Vt  ergo  inuiolabiliter  obserueter  quod  legaliter  ordinauimus, 
huius  facti  seriem  presenti  instrumento  commendatam  sigilli  nostri  impressioue  et  testium  subscriptionc  ro- 
boramus,  adicientes,  ut  si  quis  hoc  factum  nostre  auctoritatis  munimine  consolidatum  qualibet  occasione 
soluere  attemptauerit,  ueluti  lese  maiestatis  reus,  nostre  seueritatis  sentiat  indignationem,  et  pro  tam  teme- 
rario  excessu  exsoluat  centum  talenta  puri  auri,  nostre  maiestati  Quinquaginta,  aliam  partem  ecdesie  quam 
ledere  presumpsit.  Huius  rei  testes  sunt.  Adolphus  Goloniensis  archiepiscopus.  Gonradus  Argentinensis  cpi- 
scopus.  Theodericus  Traiectensis  episcopus.  Thidmarus  Mindensis  episcopus.  Heribertus  abbas  de  Werden. 
Bruno  prepositus  Aquensis.  Heinricus  dux  de  Lenborg.  Heinricus  comes  de  Seyna.  Symon  comes  de  Tik- 
keneborg.  Arnoldus  comes  de  Althena.  Albertus  comes  de  Euerstein.  Adolphus  comes  de  Monte.  Heinricus 
comes  de  Kessele.  Heinricus  comes  de  H8cheswage.  Herimannus  de  Waltocke.  Heinricus  de  Swalcnbcrch. 
Walterus  et  Kfino  de  Ruiant.  Albertus  de  Hürde.  Warnerus  et  Reimarus  de  Reimbach.  Heinricus  de  Syn- 
zeche,  et  alii  quamplures.  Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  M^G^.XG^VHF.  Indictione  prima. 
Anno  regni  nostri  P.  VUU^  die  mensis  Augusti. 

Signum  Domim  Ottonis  Quarti  (L.  M.)  Romanorum  Regis  inuictissimi, 

Data  per  manum  Morandi  Regalis  aule  prothonotarii.  AQvis  grani.  FeliciteR. 

Das  Siegel,  welches  mit  rothen  und  grünen  Sciinuren  angehängt  war,  iit  ferloren  gegangen. 

DLXXII. 

Aus  dem  FiirstliGh-Dentheira-Rheda'schcn  Archive. 

In  nomine  sancl^  et  indiuidue  Trinitatis.  \\  (H)ermannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  Secundus. 
Omnem  disceptationis  causam  et  totius  dissensionis  materiam,  ex  coUate  potestatis  officio  et  bone  uolunia- 
tis  debito,  ubicunque  possumus,  tollere  dcbemus.  Presentium  igitur  et  futurorum  memorie  coramendare 
cupimus  fidelium,  quod  curtim  quandam  in  Gudincthorpe,  quam  Gesarius  nobilis  quidam  de  Hukelhem  a 

Digitized  byC^OOQlC 


1198.  257. 

nobis  in  beneficio  tenuit,  Claroholtensi  contulimus  eccicsio,  quam  Frithericus  ipsius  loci  prepositus  a  iam 
diclo  Cesario  {)ro  LXXX.  marcis  comparauit,  et  ipse  nobis  eam  cum  filiorum  et  heredum  suorum  compro- 
missione  legitime  resignauit«  Acta  sunt  hec  publice  anno  dominice  incarnationis  M^.C^.LXXXX^VIIP.  Indi- 
clione  prima.  Presentibus  uiris  honestis  clericis  et  laicis.  Rodulfo  de  Frekenhorst.  Gerharde  decano  et  Sa- 
cerdote  de  Warendorpe.  Brunone  eins  Socio.  Hermanne  de  Lippia.  Qui  uice  aduocati  domini  Ludolfi  de 
manu  nostra  eiusdem  curtis  suscepit  aduocatiam.  Conrado  pincerna.  Giselberto  de  Warendorpe. 

Das  angebängte  Siegel  hat  die  an  den  spätem  Urkanden  dieses  Bischofs  gewöhnliche  Form. 


DLXXIIL 

In  nomine  sancte  et  indiuiduo  Trinitatis«!!  WiDikindus  Dei  gratia  Gorbeiensis  abbas.  Gesta  in  tempore 
ne  labantur  cum  tempore,  lingua  testium  et  scripture  testimonio  solent  perennari,  ut  omm's  calumpnia  et 
litis  occasio  tollatur  successori.  Qua  propter  notum  sit  uniuersis  ecclesif  nostre  fidelibus,  quod  tempore 
nostre  prelationis  Conradus  de  Amelungessem  fratribus  nostris  octo  solides  de  molendino  Berenghusen,  pro 
anima  filii  sui  Johannis  contulit  Qui  singulis  annis  ad  eius  anniuersarium  soluuntur.  Procedente  uero 
tempore,  FRater  Albertus,  prouisor  caritatum  nostrarum,  ipsum  ex  integro  molendinum,  datis  eidem  Con- 
RaDo  sex  Marcis,  conquisiuit,  ut  quicquid  utilitatis  exinde  prouenerit,  ad  caritatem  fratribus  persoluatur. 
Ipse  autem  unacum  filiis  suis,  Godescaico,  Hereboldo,  ConRaDo,  ad  manus  nostras  resignauit.  Ne  quis 
ergo  hec  infringere  presumat,  huius  actionis  seriem  sigillo  nostro  munitam,  testibus  subter  annotatis,  robo- 
rari  fecimus.  Testes  hi  sunt.  FRitHericus  prior.  ConRadus  prepositus.  ReinHeRus  camerarius.  Et  totus  con- 
uentus.  Wastmodus  marscalcus.  Liudolfus  dapifer.  Item  Liudolfus  dapifer.  Erembertus  camerarius.  Arnoldus, 
Helmwicus,  ReinHeRus  de  Porta.  Rabanus.  Gerbertus  de  Liutmarsem.  Heinricus  frater  eius.  Liudolfus.  Wi- 
dilo.  Et  alii  quamplures.  Acta  sunt  hec  anno  ab  incamatione  Domini  M^.C^.XC®. VHP.  Indictione  XIHa.  anno 
prelationis  nostre  VIIIF. 

Das  Siegel  ist  ferloren  gegangen. 

DLXXIV. 

In  nomine  sanct^  et  indiuidue  Trinitatis.  Widikindus  Dei  gratia  Gorbeiensis  abbas.  Gesta  (folgt  die 
Einleitung  wie  in  der  vor.  ürk.)  —  prelationis  fratres  quidam  liber§  condicionis,  Albertus.  Heinricus.  Here- 

mannus  de  Gerdessen,  quendam  sue  proprietatis  uirum,  Wernherum  de  D  .  .  .  ssen,  ob uneri- 

bus  inducti,  ab  omni  dicione  iuris  sui  manumiserunt,  procurante  id  et  agente  fratre  nostro  Alberto,  infir- 
marie  domus  nostre  prouisore.  Quorum  cooperatione  idem  Wernherus  in  ins  censualis  beato  Egidio  infir- 
mari^  nostre  cappelle  patrono  se  sponte  optulit,  ea  condicione,  ut  singulis  annis  duos  denarios  uel  tantun- 
dcm  001*6  persoluat  ad  ipsius  altare.  Eo  uero  defuncto  sine  berede,  omnia  ad  altare  deferantur,  sin  autem, 
Optimum  caput  uel  uestis.  Ne  quis  ergo  hec  infringere  presumat,  huius  actionis  seriem  isigillo  nostro  mu- 
nitam, testibus  subter  annotatis,  roborari  fecimus.  Testes  hi  sunt.  Reinherus  prior.  Conradus  prepositus. 
Johannes  camerarius.  et  totus  conuentus.  Bertholdus  .  .  .  Wastmodus  marscalcus.  Liudolfus.  item  Liudolfus. 
dapiferi.  Bertrammus  de  Stamme.  Heinricus  de  Liutmersen.  Helmwicus,  Reinherus,  Arnoldus,  fratres  de 
Porta.  Liudolfus.  Widilo.  Et  alii  quam  plures.  Acta  sunt  hfc  anno  ab  incamatione  Domini  M^.C^.XC®.  VHP. 
Indiclione  Xllb.  Anno  prelationis  nostre  VlUR 

Dos  Siegel  ist  verloren  gegangen. 


Cod.  dipl.  hist.  Westfal.    II. 


33  Digitized  by  VjOOQIC 


258  1198. 

DLXXV. 

Aus  dem  Kopialbuche  des  Rloslers  Schaken. 

In  nomine  sancte  et  indioidue  Triuitatis.  W.  Dei  gratia  Corbeiensis  abbas.  Sciant  presentes  ac  fotori» 
qaod  Conradus  prepositus  de  Godelouessen ,  de  domino  Helia  de  Brunenchusen  et  Ottone,  Conrado,  fra- 
tribos  suis,  bona  in  Scaken  cum  omni  prouenta,  pro  qnatuor  mansis  et  qaataor  areis  in  Godelouessen 
sitis  commotauit,  additis  eis  insuper  marcis  L  Huiusmodi  uero  contractus  sub  presentia  nosira  et  consensu 
nostro  rite  et  in  hunc  modura  fuit  celebrtitas,  quod  uidelicet  prefati  fratres  predicta  bona  in  Scaken,  que 
de  nobis  in  feodo  tenuerunt,  nobis  resignauerunt,  et  nos  ea  ecciesie  et  congregationi  in  Godelouessen  sine 
omni  contulimus  contradictione,  ita  tarnen  ut  idem  fratres,  Helias  scilicet  et  Otto,  fide  data  Rauenoni  et 
Lndolfo  dapifero  fratri  suo,  Wasmodo  marscaico,  Ludolfo  de  Erden  etBertoldo  de  Rekerenensen,  et  etiam 
prestito  iuramento  promiserunt,  quod  nullum  unquam  incommodum  et  impedimentom  in  eisdera  in  Scaken 
procurarent,  et  quod  eandem  commotationem  filius  fratris  sui  defuncti,  dum  ad  annos  maturos  penienerit« 
ratam  modis  omnibns  habeat,  promouebunt.  Quod  si  aliquo  casu  forsilan  non  promouerint,  debent  ipsi^ 
secundum  formam  fidei  date,  Huxariam  uel  Gorbeiam,  secundum  quod  placuerit  hiis  quibus  fides  data  est, 
mtrare,  inde  nullatenus,  nisi  huiusmodi  remoto  per  eos  impedimento,  exituri.  Nos  etiam  prememoratos 
nn.  mansos  et  IUI.  areas  in  Godelouessen  nobis  a  dicto  preposito  Conrado  resignatos  sepedictis  fratribus 
de  Bruninchusen  in  recompensationem  siue  commutationem  suorum  bonorum  in  Scaken  in  feodum  cum 
omni  prouenttt  contulimus.  Vt  autem  hoc  factum  nulla  obliuio  deleat,  uel  aliquod  malignantis  ingeniom 
infringat,  presentem  paginam  sigilli  nostri  appensione  roboratam  muniuimus.  Astiteruut  autem  presentes. 
Prepositus  Corbeiensis  et  Camerarius  Johannes,  et  Henricus  de  sancto  monte  sacerdos.  Godescaicus  de 
Perremunt  et  Fredericus  frater  suus.  Gerhardus  de  Brochus^n.  Bodo  de  Hoenborch.  Arnoldus  de  Porta. 
Henricus  de  Scerua  Widelo  de  Botuelde.  Godefridus  de  Budickerthorp.  Bertoldus  et  Johannes  filii  Mar- 
aoalci  Wasmodi. 

DLXXVL 

Aus  dem  ArchiTe  sa  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Godefridus  Dei  gratia  Comes  de  Arnesberg.  Notum  esse 
nolumus  tarn  futuris  quam  presentibus,  quod  inter  nos  et  ecclesiaqn  Capenbergensem  concambium  qnod> 
dam  factum  est,  in  hunc  modum.  Lubertus  ministerialis  noster,  unus  de  custodibus  castri  Arnesberg,  cor- 
lim  Bryheim  a  nobis  in  beneficio  habuit,  et  siluam  quandam  claustro  Capenbergensi  adiacentem.  Qnam 
silnam  rogati  sumus  dare  fratribus  illis,  accepto  ab  eis  nemore  quod  curti  Bryheim  adiacere  dinoscitur 
Nos  itaque  ad  petitionem  karissimorum  nostrorum,  abbatis  de  Capenberg  Heriroanni,  et  Rutgeri  cellerarii, 
annuente  iam  dicto  Luberto  milite,  freti  nichilominus  consilio  et  assensu  ministerialium  nostrorum,  prefatam 
siluam  claustro  Capenbergensi  adiacentem,  sancte  Marie  perpetue  uirgini,  et  sancto  Johanni  apostolo,  et 
fratribus  Christo  ibi  seruientibus  donauimus,  adiuncta  nobis  manu  coniugis  nostre  Elysabeth.  Nemus  acro 
predictum  quod  curti  Bryheim  adiacet,  Lubertus  a  nobis  in  bene6cio  habebit.  Et  quia  silua  quam  dedi- 
mus  melior  est  quam  nemus  quod  recepimus,  idem  fratres  sepe  dicto  Luberto  militi  tredecim  marcas  de- 
derunt.  Quam  pecuniam  iussimus  ut  ipse  infra  anni  circulum  expenderet  in  alios  redditus,  quos  similiter 
de  manu  nostra  in  bene6cio  recipiat.  Vt  ergo  id  quod  a  nobis  rationabiliter  ac  legitime  ordine  factum 
est,  non  possit  posteris  in  dubium  dcuenire,  söd  ratum  semper  et  inconuulsum  permanoat,  hanc  testimonS 
nostri  scripturam  sigillo  nostro  insignire  ac  roborare  curauimus.  Huius  rei  testcs  sunt.  Herimannus  abbas 
Schedensis.  Arnoldus  Comes  de  Altena.  Heinricus  niger  de  Arnesberg.  Herimannus  de  Rodenberg.  Euerar- 

dus  de  Ardci.  Bertoldus  de  Buren.  Cunradus  de  Hachne.  et  hü  nobiles.  Porro  ministeriales.  A^/'pIr'I^  ^ 

Digitized  by 


1198  —  1199.  9t&9 

Burbenne.  Wilbelmns  de  Ölen.  Albertus  de  Menenkhusen.  Alexander  frater  eins.  Rotberas  de  Sendene  et 
Herimannus  filius  eias.  Euerardus  Slac  de  Werle.  Gerardus  Platere.  Bertoldus  Busse.  Tbeodericus  de  Bni- 
inelcnkhusen.  Heinricus  de  Wicke  et  tres  fratres  eius.  Swickerus.  Gozwinus.  Ludewicas.  Wiricus  iudex  in 
Werle.  Cono  de  Hemerde.  Hugo  de  Motenheim.  Heiuricus  de  Dulmene.  Heinricus  de  Rechede.  Wecelo 
Vriedacb.  Ludolpbus  de  Boynen.  Lubertus  frater  eius.  Lambertus  de  Houele.  et  alii  quamplures.  Heinricus 
quoque  frater  meus  germanus,  ueniens  Capenberg,  concambium  hoc  in  presentia  conuentus  approbauit  et 
super  altare  conGrmauit  offerens,  et  hoc  litteris  mandari  precepit  Actum  anno  dominice  Incamationii 
M^.C^.NouagesimoVIIR  Indictione  prima. 

Das  Siegel,  weichet  mit  PergameDtttreifco  angebaogt  war,  bt  ?ertoreo  gegangeo. 

DLXXVII. 

IN  nomine  sanctc  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Capenbergensis  abbas.  Notum  esse 
nolumus  tam  futuris  quam  prcsentibus,  quod  inter  gloriosum  Comitem  Godefridnm  de  Arnesberg  et  eccle- 
siam  Capenbergensem  concambium  quoddam  factum  est  hoc  modo.  Lubertus  ministerialis  iam  dicti  Comitis, 
unus  de  custodibus  Arnesbergensis  castri,  curtim  Bryheim  in  bene6cio  habuit  et  siluam  quandam  claustro 
Capenbergensi  proxime  adiacentem.  Quam  siluam  rogauimus  nobis  dari,  offerentes  domino  Comiti  nemus 
quoddam  quod  curti  Bryheim  adiacere  dinoscitur.  Gomes  itaque  benignitate  solita,  qua  personis  religiosis 
fauere  consueuit,  annuente  iam  dicto  mih'te  Luberto,  fretus  nichilominus  consilio  et  assensu  ministerialium 
suorum,  prefatam  siluam  claustro  Capenbergensi  adiacentem,  sancte  Marie  perpetne  uirgini  sanctoque  Jo- 
hann! apostolo  et  fratribus  Christo  ibi  famulantibus  firma  donatione  contradidit,  adiuncta  sibi  manu  coniugis 
sue  Elysabeth.  Nemus  uero  predictum,  quod  curti  Bryheim  adiacet,  prefatus  Lubertus  ab  eodem  Comite 
in  beneficio  possidebit.  Et  quia  silua  nobis  data  melior  est  quam  nemus  quod  nos  dedimus,  idcirco  nos 
sepe  dicto  Luberto  militi  tredecim  marcas  superaddidimus.  Quam  pecuniam  iussit  comes  ut  ipse  infra  anni 
circulum  expenderet  in  alios  redditus,  quos  similiter  de  manu  ipsius  in  beneficio  recipiat.  Vt  ergo  hoc 
quod  inter  nos  et  sepe  dictum  Comitem  rationabiliier  ac  legitimo  ordine  pcractum  est,  non  possit  poste- 
ris  in  dubium  deuenire»  sed  ut  ratum  semper  et  inconuulsum  permaneat,  haue  testimonii  nostri  scripturam 
sigillo  nostro  insignire  ac  roborare  curauimus.  Testes  huius  rei  sunt.  Walterus  prior.  Rdtgerus  cellerarius. 
Alexander,  Andreas,  sacerdotes.  Herimannus  Scheidensis  abbas.  Amoldus  Comes  de  Altena.  Heinricus  niger 
de  Amesberg.  Herimannus  de  Rodenberg.  Euerhardus  de  Ardei.  Bertoldus  de  Buren.  Et  hü  nobiles.  Porro 
ministeriaies.  Rodolphus  de  Burbenne.  Wilhelmus  de  Ölen.  Albertus  de  Menenkhusen.  Alexander  frater  eius. 
^otherus  de  Sendene  et  Herimannus  filius  eius.  Hugo  de  Motenheim.  Heinricus  de  Dulmene.  Heinricus  de 
Rechede.  Ludolpbus  de  Boynen.  Lubertus  frater  eius.  Lambertus  de  Houele.  et  alii  quamplures. 

Acta  sunt  h^c  anno  dominic^  Incamationis  M^.C^nonagesimoVlU^'.  Indictione  la. 
Daa  Siegel,  welches  mit  einem  breiten  Pergamentstreifen  angehängt  war,  ist  verloren  gegangen. 

DLXXVIII. 

Aus  dem  Fürstlich -Bentheim-Rheda^ischen  Archi?e. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  ecclesie  episcopu8 
secundus,  omnibus  qui  catholice  fidei  caractere  sunt  insigniti,  ut  fine  legitimo  uitam  concludant,  cum  Dei 
adiutorio  summa  ope  niti.  Mortalibus  inmortaliter  insita  est  auaricia,  quf  labefactare  molitur  etiam  legi- 
time facta.  Ad  hoc  tam  uetustatis  quam  obliuionis  incommodo  nonnunquam  sentit  detrimentum,  quod  legi- 
tima  sanctiuit  institutio.    Verumptamen  contra  hoc  multiplex  malum  unicum  occurrit  litterarum  remedium, 

33*  DigitizedbyL^OOgle 


260  1199. 

que  inconcussa  uirtute  perpetaant  sibi  commissum.  Hinc  est  quod  ad  roborandam  rei  geste  ordinem  ui- 
som  est  nobis  congruum,  scriptis  expromere,  quod  per  nos  et  per  nostros  est  ordinatum.  Igitnr  notnm 
fecimus  Omnibus  tarn  presentibus  quam  futuris  in  Christo  fidelibus ,  quod  quidam  ministerialis  ecclesie  nostre 
Otto  nomine  domum  quandam  Sandendhorpe,  quam  iure  tenebat  patrimonii,  consensn  Nithunggi  et  Ger- 
berti  fratrum  suorum  ceterorumque  iure  hereditario  sibi  succedentium,  ecclesi^  nostre  spontanea  contra- 
didit  uoluntate,  et  eandem  a  me  in  beneficio  recepit,  quam  postea,  annuente  uxore  sua  Margareta  et  fra- 
iribus  supradictis,  omnibusque  sibi  de  iure  succedentibus,  prenominati  cenobii  preposito  Friderico  et  eiiis 
fratribus  pro  nonaginta  marcis  cum  omnibus  suis  appendiciis  legitime  uendidit  contractu.  Hanc  igitur  do- 
mum prelibatam,  domum  scilicct  in  Sandendhorpe,  coram  clericts  et  laicis  spontanea  uoluntate  supradicto- 
mm  nobis  resignatam,  ecclesie  beate  MaRie  sanctique  Laurentii  martyris  in  Glaroholto  preposito  Friderico 
et  fratribus  ibi  Deo  seruientibus,  cum  omnibus  que  ad  eandem  spectant,  siluis,  agris  cultis  et  incnitis,  pra- 
tis,  pascuis,  compascuis,  aquis,  aquarumque  decursibus,  piscationibus,  molendinis  uiis,  inuiis,  exitibus  etrediti- 
bus,  diuine  remunerationis  intuitu,  absque  ulla  contradictione  in  perpeluum  contulimus  irrefragabiliter  pos- 
sidendam.  Facta  autem  est  hcc  domus  eiusdem  ab  Oltone  resignatio,  et  ecclesie  in  Glaroholto  eiusdem 
collalio,  in  domo  prepositi  maioris  in  Monasterio,  presente  ^cclesia,  Ministerialibus,  beneGciatis,  quorum 
nomina  sunt  h^c.  Herimannus  prepositus  maior.  Prepositus  Phyüppus,  ecclesi^  beati  Pauli.  Prepositus  Hein- 
ricus  sancti  Lutcheri.  Herimannus  prepositus  sancti  Martini.  Waltherus  de  Hustede.  Heinricus  de  Tremonia. 
Magister  Bertrammus.  Theodericus  de  Angaria.  cunctisque  prioribus  ecclesi^  Monasteriensis.  Herimannus  de 
Monasterio.  Uvaltherus  de  Ludinchusen.  Thietmarus  pincerna.  Bernolphus  de  Hokenbeke.  Rotgerus  de  Sil- 
lerbeke.  et  alii  quamplures.  Actum  publice.  Anno  dominice  incarnationis  M^  G^.  nonagesimo  nono.  Aposto- 
latus  Innocentii  anno  secundo.  Litigantibus  inter  se  pro  regno  ducibus  Phylippo  et  Ottone.  Herimanni  Mo- 
nasteriensis secundi  episcopi,  anno  pontificatus  sui  Uicesimo  VI^. 

Das  mit  PergamenUtreiren  angehängte  Siegel  ist  swar  schlecht  abgedruckt,  scheint  aber  mit  dem  bei  1188  beschriebenen 
überein  so  kommen. 

DLXXIX. 

Aus  dem  Fürstlich -Bentheim-Rbeda'ischcn  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  I|  (H)ermannus  Dei  gracia  Monasteriensis  episcopns  secundus. 
Quoniam  antiquitatis  facta,  probabilia  licet  et  ratione  nitenlia,  Juniorum  licet  cauillatio,  malignantium  et 
nodum  in  scirpo  querentium,  reuocare  plerumque  nititur  et  irritare,  ne  que  nostro  tempore  legitime  ge- 
mntur,  postmodum  rescindantur,  omni  qua  possumus  cautione  prouidere  debemus.  Nouerint  igitur  pre- 
sentis  et  fnture  etatis  fideles,  quod  erga  Glaroholtensem  ecclesiam  bonam  gereutes  uoluntatem,  et  ubicun- 
que  possumus  promouere  studentes,  decimam  unius  talenti,  in  uillis  Aldendhorpe>  Gudwic,  Holthem  sitam 
et  coUigendam,  FRidherico  ipsius  loci  preposito  pro  octoginta  marcis  eam  comparante,  et  Godefrido  de 
Sconenbeke,  qui  eam  a  nobis  in  beneficio  tenuit,  cum  heredum  suorum  consensu  legitime  eam  resignante, 
perpetua  donatione  iam  dicte  contulimus  ecclesie.  Et  quia  hoc  rationabile  factum  nostrum  ratum  pcrseue- 
rare  cupimus  et  illibatum,  litterarum  testimonio  et  sigilli  nostri  monimento  roboramus  et  perpetuamus.  Acta 
sunt  hec  publice,  anno  dominice  incarnationis  Millesimo  centesimo  nonagesimo  nono,  indictioue  prima,  pre- 
sentibus uiris  honestis  clericis  et  laicis.  Herimanno  maioris  ecclesie  preposito.  Walthcro  de  Husteden.  We- 
nemaro  de  Seifwaiden.  Godefrido  de  Lbn.  In  ecclesia  maiori  canonicis.  Thiderico  de  Saitesberg.  Wilhelmo 
de  Horstmare.  Hermanne  de  Monasterio.  Thetmaro  pincerna. 

Das  Siegel  hat  die  an  den  späteren  Urkunden  dieses  Bischofs  gewöhnliche  Beschaflfenheit. 


Digitized  by 


Google 


t 


1199.  '  261 


DLXXX. 


In  nomine  sancte  et  indiuidae  Trinitatis.  ||  Heriniannus  Dei  gracia  sancte  Monasteriensis  ^cclesie  episco- 
pus  in  perpetuum.  Humana  condicio  carne  mortalis  ratione  perpetua,  ne  sui  memoria  uel  facta  memo- 
ralu  digna  corpori  commorerentur  et  deperirent»  quoddam  remedium  sagaci  subtilitate  adinnenit,  litteras 
scilicet,  quibus  ea  que  scire  posteros  uellet,  signari,  et  quibusdam  quasi  catenis  ne  per  obliuionem  diffu- 
gcrent  religari,  prudenter  instituit  Iluius  institutionis  ad  instar,  et  nos  ea  que  pro  iure  et  debito  ponti- 
ficii  nostri,  subiectorum  utilitatibus  et  necessitatibus  iuste  dispensamus,  litterarum  monimentis  mandare  pro- 
uidum  duximus,  ne  uel  per  obliuionem  ut  iam  dictum  est  obuoluantur  et  pereant,  uel  ne  quis  in  poste- 
rum,  pie  et  rite  gestorum  ignarus»  in  contrarium  disponat.  Nouerint  itaque  tam  presentes  quam  futuri, 
quorum  scire  interest,  quoddam  nos  ecciesie  nostr^  predium  Walewic  dictum,  uillf  nostre  Bekehem  uici- 
num,  quod  pincerna  noster  Conradus  feodali  iure  possederat.  in  manus  nostras  ipsius  beneplacito  libere 
resignatum,  fratribus  Lisbornensis  cenobii  contulisse,  presentibus  et  assentientibus  eins  uxore  et  (iiia  filie- 
que  marilo  Lutberto»  quia  aliis  carebat  heredibus.  Jus  aduocatie  huius  predii,  pro  habundanti  cautela, 
nobis  posterisque  nostris  perpetuo  censuimus  obtinendum.  Hanc  igitur  sollempnem  nostram  donationem  et 
ordinationem  presenti  pagina  et  sigilli  nostri  signaculo  roboramus,  auctoritate  etiam  beati  Petri  apostoli  et 
nostra,  omnem  hec  infringere  attemptantem,  perpetuo  anatemate  innodamus.  Testes  huius  facti.  Fretheri- 
cus  prepositus  de  Claholte.  Herimaimus  prepositus  Maior.  Heinricus  prepositus  S.  Liutgeri.  Liberi.  Heinricas 
Burgranius.  Ministeriales.  Suetherus  de  Alen.  Olricus  Marscal.  Albertus  dapifer.  Rotgerus  de  Billerbec.  Ot- 
marus  de  Osten velde,  et  Ohicus  frater  ipsius.  Ertmarus.  Amoldus  Rise.  Geldradus  de  Lent.  et  alii  quam- 
plares.  Acta  sunt  h^c  anno  dominice  incarnationis  M^.C.XCIX.  Indictione  11».  Anno  post  mortem  Heiurici 
imperatoris  secundo,  nuUo  adhuc  rege  post  eum  in  Imperium  con6rmalo. 

Das  elliptische,  schusselformige  Siegel  mit  dem  Bilde  des  sitzenden  Bischofs  ist  so  aufgedruckt,  dass  Kwischen  der  Schrifl 
ein  leerer  Raum  daiiir  gelassen  worden,  das  Siegel  also  von  beiden  Seilen  in  der  Schrift  eingeschlossen  ist. 

/ 

DLXXXI. 

Aus  dem  FUrstl.  Salm  -  Horstmar^schen  Archite. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  |)  Herimannns  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus. 
Quoniam,  ut  ait  ueritas,  filii  huius  seculi  filiis  lucis  sunt  prudentiores,  et  ipsam  suam  ad  grauamina  seruo- 
mm  Dei  nimis  in  hac  sua  generatione  prndentiam  solent  intendere,  decimas  quoque,  quas  ipsi  propter 
maliciam  inminentium  dierum  tolerantur  possidere,  a  domibus  ac  colonis  ecclcsiarum  onerosa  expeluntim- 
portunitate,  opere  precium  duximus,  inprobitatem  ipsorum  congruis  pactionibus  aucrtere,  et  partibus  in 
aliquod  totum  redactis,  incommoditates  requirentium  decimas  utiliter  dcciinare.  Sciant  itaque  tam  presen- 
tes quam  posteri  fideles,  quod  Herimannus  de  Monasterio,  Ernesti  filius,  quandam  habens  decimam  super 
curtim  in  Uffenhem,  que  ad  cenobium  in  Langenhorst  dinoscitur  pertinere,  seruis  Dei  m  illo  loco  nunc 
constitutis  et  posthac  constituendis,  talem  in  nostra-  presenlia  pactionem  concessit,  ut  singulis  annis  pro 
decimis  prefat§  curtis,  iuxta  decimalem  et  minorem  medium  qui  in  Buren  habetur,  quinque  maltia  siliginis 
et  unum  maltium  tritici  a  feste  Sancti  Martini  usque  in  Pascha  persoluant,  et  sie  prenominatam  suam  cur- 
tim ab  omni  decimali  pensione  generaliter  absoluant.  Hunc  ergo  contractum  ne  predictus  Herimannus  uel 
quisquam  alius  infringere  debeat  aut  mutarc,  in  testimonium  facti  et  pacti  iussimus  hanc  cartam  conscribi 
et  nostri  sigilli  auctoritate  confirmari,  excommunicantes  et  ab  hereditate  Christi  Jhosu  sequestrantes  omnem 
hominem,  qui  contra  prescriptam  ordinationem  ad  destructionem  pacis  et  ecclesiastic^  tranquillitatis  aliquid 
prcsumpscrit  machinari.  Acta  sunt  hec  sub  presentia  et  testimonio  laudabilium  personarum,  quarum  no- 
mina  in  subscriptione  continentur,  anno  uidelicet  uerbi  incarnati  Millesimo  centesimo  nonagesimo  nono,  In- 


sie 


dictione  II*.  epacta  XXII.  concurrente  VII.  Testes  hü  sunt.  Herimannus  maior  prepositos.  Heiniicas  raup- 
ster  scolasticus.  Theodericus  cellerarius.  Walterns  archidiaconus.  Winemarns.  Ludolphus  de  Steinvord.  Wil- 
lelmus  de  Horstmar.  Älardus  de  Trivord.  Bernerus  de  Elen.  Heinricas  de  Ascberge.  Erpo  de  Rene.  Johan- 
nes de  Dalmene.  Lutbertus  de  Bcveren.  Ernestus  de  Beveren.  Suetheros  de  Alnen.  Giselbertus  de  Waren- 
dorp,  et  alii  quam  plures. 

Das  Siegel,  welches  angebangt  war,  ist  ferloren  gegangen. 

DLXXXII. 

Aus  dem  Archive  zu  Kappenberg. 

In  nomine  sancte  et  indiuidoe  Trinitatis.  ||  Gerhardus  Dei  gratia  Xanctensis  prepositus,  et  sancte  Co- 
loniensis  ecciesif  archydiaconus.  Ex  iniuncto  nobis  officio,  ecciesiarum  paci  et  utilitati  inuigilare  tenemor« 
Inde  est  quod  cunctis  fidelibos  tarn  posteris  quam  modernis  notum  facimus,  quod  postquam  curtis  Lohnsea 
fratribus  Capenbergensibus  in  possessionem  deuenit,  adienint  idem  fratres  Gerlacum  pastorem  ecciesif 
HamwinkeU  ad  quam  iam  dict^  curtis  decima  pertinere  dinoscitur,  petentes,  statutam  a  temporibus  anti- 
quis  redemptionem  renouari»  videlicet  ut  pro  totius  pensione  decim^  tarn  maioris  quam  minoris,  quinqoe 
maldros  siliginis  et  quinque  maldros  auene  prefala  curtis  annuatim  persoluat.  Qui  Gerlacus  petendbus  ad- 
quieuit,  et  eiusdem  redemptionis  formam  in  synodo  Hamwinkel  pronuncians  stabiliuit.  Sed  et  nos  idem 
fratres  adeuntes  rogauerunt,  ut  conuentionem  haue  nostrarum  firmaremus  cautione  literanim.  Quorum 
abbati  domno  Herimanno  karissimo  cognato  nostro  nos  nichil  negandum  putantes,  freti  consilio  et  asseosa 
fratrum  nostrorum  Xanctensium  canonicorum,  predictam  decime  redemptionem  ecciesie  Capenbei^ensi  aucto- 
ritate  nostri  Grmamus  officii,  interdicentes  et  sub  anathemate  prohibentes,  ne  aliquis  umquam  decimator 
manipulos  fratrum  in  Lohu^en  contingere,  seu  do  nutrimentis  animalium  ibi  quicquam  exigere  presuroal 
Porro  de  agris  quos  nobiles  de  Erperode  fratribus  uendiderunt,  simulque  de  cunctis  mansis  inprefatam 
curtim  pertinentibus,  in  eadem  parrochia  constituüs,  statuimus  et  simiiiter  sub  anathemate  precipimus,  ot 
decima  eorum  tam  maior  quam  minor  in  ea  permaneat  constilutionis  forma,  et  in  ea  redemptionis  summa, 
que  a  diebus  antiquis  usque  ad  hec  uostra  tempora  perdurasse  dinoscitur,  nullusque  eis  molestus  sit  plos 
aliquid  exigendo.  Ut  ergo  hec  rata  semper  et  inconuulsa  permaneant,  paginam  hanc  sigilli  nostri  impres- 
sione  communiuimus,  subnotatis  testibus»  quorum  hec  sunt  nomina.  Gerlacus  decanus  Xanctensis.  Magister 
Bertolphus.  Magister  Heinricus  de  Nuwemburg.  Gerardus  de  Bellenkhof.  Herimannus  de  Wickerode,  frater 
mens.  Gerlacus  pastor  ecclesie  Hamwinkel.  Lambertus  sacerdos  eiusdem  ecciesie.  Antonius  miles,  et  alii 
quam  plures.  Actum  anno  dominice  incarnationis  M9.C^.  nonagesimo  nono. 
Das  mit  blauen  Fäden  angehängte  Siegel  ist  verloren  gegangen. 

DLXXXIII. 

Aus  demselben  Archive. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Adolphus  Dei  gratia  Sanct^  Coloniensis  ecclesie  Archyepi- 
scopus.  Notum  facimus  tam  futuris  quam  presentibus,  quod  frater  meus  beate  memorie  comes  Fridericos, 
curtim  suam  Lohusen  fratribus  de  Capenberg  uendidit,  et  de  hac  pecunia  aliud  predium  suis  heredibus 
comparauit.  Fecit  hoc  meo  et  fratris  mei  Comitis  Arnoldi  assensu,  simiiiter  et  heredum  ac  ministerialion 
suorum.  Quo  facto,  adierunt  fratres  Capenbergenses  Gerlacum  pastorem  ecclesie  Hamwinkel,  ad  qaeo 
iam  dicte  curtis  decima  pertinere  dinoscitur,  petentes  ut  constituta  a  diebus  antiquis  redemplio  renouare- 
tur,  uidelicet  ut  pro  totius  decime  pensione,  tam  maioris  quam  minoris,  V.  maldros  siliginis  et  V.  maldros 


auene,  eadem  curtis  annuatim  persoluat.    Qui  petentibus  acquieuit^  et  eiusdem  redemptionis  formani 


ID 


1199  —  1200.  263 

synodo  Hamwinkel  stabiliait  Sed  et  uenerabilis  Xanctensis  prepositus  Gerbardus,  rogatus  ab  eisdem  fra> 
tribus,  predictam  conuentionem  et  pactum  confirmauit,  frotus  coosilio  et  assensa  fratrum  suorum  canooi* 
c<»rum,  interdiceos  et  sub  anathemate  prohibens,  ne  aliquis  umquam  decimator  manipulos  fratrum  in  Lo- 
husen  contingere,  seu  de  nutrimentis  animalium  'ibi  quicquam  exigere  presumat  Porro  de  agris  quos  eis 
nobiles  de  Erperode  uendiderunt,  simulque  de  mansis  in  prefatam  curtim  pertinentibus,  infra  parrochiam 
constitutis,  similiter  statuit  et  precepit,  ut  decima  eorum,  tarn  maior  quam  minor,  in  ea  sit  redemptionis 
summa,  que  a  diebus  antiquis  perdurasse  dinoscitur.  Nos  quoque  ad  pelitionem  eorumdem  fratrum  deci- 
me  hüius  redemptionem  pontificali  auctoritate  confirmamus,  in  eadem  confirmatione  comprehendentes  redem* 
plionem  decime  de  proxima  eorundem  fratrum  domo,  que  Stikelwic  uocatur,  statuentes,  et  ad  imilationem 
uenerabilis  quondam  Xanctensis  prepositi  Theobaldi,  sub  anathemate  precipientes,  ut  domus  eiusdem  de* 
cima,  tam  maior  quam  minor,  sub  redemptione  sit,  nee  aliquis  fratribus  Ulis  molestussit,  plus  aliquid  exi- 
gendo,  quam  ab  anliquo  constitutum  est.  Ut  igitur  hec  rata  et  inconuulsa  permaneant,  presentem  pagi- 
nam  sigilli  nostri  inpressione  iussimus  insigniri,  auctoritate  Dei  omnipotentis  et  beati  Petri  et  nostra,  a 
communione  ecclesie  sancte  sequestrantes  omnem  hominem,  qui  aliquomodo  contra  hec  uenire  tcmptaue- 
rit.  Testes  sunt  Domnus  Herimannus  uenerabih's  Capenbergensis  abbas.  Theodericus  prior.  Magister  Ricwi- 
nus.  Andreas  custos.  Bruno  de  Beneshem.  Rotgerus  cellerarius.  Godefridus  iudeus.  Adolphus  comes  de  Al- 
tena. Fridericus  frater  eins.  Ludolphus  dapifer.  Lubertus  frater  eins.  Albero  de  Asle.  et  alii  quamplures. 
Datum  anno  dominice  Incarnationis  M<*.C®.  Nonagesimo  nono. 

Das  mit  roibeo  aod  wetssea  Scbnurea  angehängte  Siegel  ist  das  früher  beschriebene i  aber  serbrochen. 


DLXXXIV. 

In  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Herimannus  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopns  secundus. 
Ne  gestarum  rerum  memoria  processu  temporis  euanescat  et  pereat,  discretorum  uirorum  prudentia  seiet 
eas  per  litteras  eternare.  Gognoscat  itaque  presens  etas,  et  sciat  postera,  quod  cellam  que  Honholt  dici* 
tur,  quam  pro  beate  Marie  uirginis  sanctique  Georgii  martiris  reuerencia,  speciali  quadam  amplexantes  di- 
lectione,  eam  honorare,  feuere  et  promouere  prout  expedit,  optimam  et  singularem  habemus  uoluntatem. 
Ad  habundantem  igitur  cautelam,  mansus  siue  decimas,  que  predicto  loco  collate  sunt.  In  presenti  pagi- 
na  conscribi  iussimus.  De  curia  que  Brincthorpe  dicitur,  duo  moltia  siliginis  et  totidem  ordei,  que  contu- 
lit  Herimannus  de  Monasterio,  in  memoriam  anime  sue  roatris.  Domum  quandam  Vrigelwic,  quam  dedit 
Bemhardus  Werence  pro  anima  uxoris  sue,  soluentem  duo  moltia  ordei  et  totidem  auene.  Decima  Her- 
bumen,  que  soluit  tres  solides  et  duos  denarios,  quos  dedit  Garsilius  ministerialis  noster.  De  domo  Pop- 
penbeke  tres  sol.  et  unum  moltium  siliginis.  De  curia  Appenhulse  quatuor  sol.  de  decima.  Dimidium  ta* 
lentum  Nienberge,  quod  contulit  Athelheithis  mater  Hermanni  de  Monasterio.  Lenbeke  dimidium  talentum, 
duobus  sol.  exceptis,  et  duobus  modus  tritici,  qui  sunt  in  parrochia  Lare.  Preterea  sex  sol.  in  decima  de 
curia  eiusdem  cenobii,  quos  dedit  Godefridus  de  Monasterio.  Et  ut  hec  traditiones  et  donationes  nostris 
futurisque  temporibus  Deo  protegente  ualeant  permanere,  banni  nostri  districtione  et  impositione  tutauimus, 
et  sigilli  nostri  impensione  communiuimus.  Acta  sunt  hec  puplice  anno  dominice  incarnationis  Miliesimo 
djucentesimo.  In  diebus  Innocentii  pape.  Neutro  in  imperium  confirmato.  Presentibus  uiris  pluribus  et  hone- 
stis,  Quorum  nomina  subterscripta  sunt.  Herimanno  maiori  preposito.  Anselmo  canonico.  Heinrico  decano 
sancti  Martini.  Laicis.  Lutberto  de  Beveren,  et  fratre  eins  Alberone.  Hec  autem  quicunque  seruanerit  ei 
ratum  tenuerit,  cum  hiis  que  a  dextris  erunt,  in  uitam  colligatur  etemam.  Qui  uero  refragari  presumpse- 
rit,  cum  bis  qui  a  sinistris  erunt,  nisi  resipiscat,  supplicio  deputetur  eterno.  AMEN. 
Das  angehiingle  Siegel  ist  sehr  beschädigt. 


Digitized  by 


Google 


264  1200. 


DLXXXV. 


In.  nomine,  sancte.  et.  indiuidue.  Trinitatis.||Herimanntis  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  secundus. 
Quoniam  ea  que  rationabiliter  in  ecciesia  fidelium  aguntur,  aliquando  uetustate  temporum  uel  alio  casu 
sinistro  tradita  obliuioni,  facillime  possunt  aboleri,  exigente  ratione,  testimonio  ueritatis  dignum  duximus 
communire.  Hinc  est  qaod  notum  esse  uolumus  tarn  futuri  quam  presentis  eui  natiouibus,  quod  Hinricas 
de  Spork  a  Suethero  de  Dinkethe  et  Rathardo  et  Ruthberto  decimam  mansi  eiusdem  quem  ipse  colit, 
pecanie  sue  exhibitione  obtinuit,  quod  ammodo  de  manso  predicto  X.  denarii  ad  redemptionem  totalis 
decime  certa  pensione  annuatim  exsoluantur.  Vt  autem  hec  rata  et  inconuulsa  permaneant,  presentis 
scripti  attestatione  et  sygilli  nostri  impressione  roborauimus,  omnes  qui  iniuste  irritant,  anatematizantes 
beatonim  apostolorum  Petri  et  Pauli  et  nostra  auctoritate.  Testes  huius  rei  sunt.  Johannes  Berenstanke. 
Gerhard  de  Uuitenhorst.  Albracht  Wicel.  Thidericus.  Hinricus.  Gcrhardus  monachus.  Acta  sunt  hec  domi- 
nice  incamationis  anno  M^.  CC^.  Presidente  Innocencio  Romane  sedi  apostolico.  NuUo  in  imperio  confirmato. 
Pontificatus  nostri  anno  XXVI<>. 

Das  angehäogte,  tODtt  schon  beichrieben«  Siegel  ist  beschädigt. 

DLXXXVI. 

In  Nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis..||  Adolphus  diuina  fauente  dementia  sancte  Coloniensis  ^ccle- 
sie  archiepiscopus,  omnibus  in  Christo  pie  uiuentibus  in  perpetuum.  Ex  debito  amministrationis  nostre  nti- 
litatibus  ^cclesie  nostr^  prouidere  tenemur,  ut  decorem  domus  Dei  nos  diligere  ipso  rerum  ostendatur 
effectu.  Inde  est  quod  uniuersitati  fidelium  presentium  et  futurorum  notum  esse  uolumus,  quod  frater 
noster  Gomes  Arnoldus  de  Althena  proprietatem  sue  portionis  domus  in  Althena  beato  Petro  et  nobis  legi- 
timis  suis  heredibus  collaudantibus  et  consentientibus,  contradidit,  et  cum  ipsis  a  nobis  manu  communicata 
in  feodo  recepit,  ut  ei  sexcentas  marcas  pro  eadem  proprietate  et  pro  domo  nostra  Castri  in  Volmodo- 
steyne  et  quinque  carratis  uini,  quas  venerabilis  predecessor  noster  archiepiscopus  Philippus  pi^  recorda- 
tionis  ei  in  beneficio  super  eadem  proprietate  annuatim  contulerat,  persoluamus.  Pius  enim  predecessor 
predictus  eandem  proprietatem  Quadringentis  Marcis  cum  predictis  beneficiis  ecclesie  beati  Petri,  multa 
licet  difficultate,  comparauit.  Nos  igitur  pro  predictis  beneficiis  ducentas  ei  marcas  duximus  persoluendas, 
et  ita  Curtim  nostram  in  Hagen  ei  et  legitimis  suis  heredibus  cum  omnibus  attinentüs  et  obuentionibus, 
exceptis  prebendis  aurifabrorum  et  eorum  qui  vulgo  Husgenote  dicuntur,  qui  ab  antecessoribus  nostris 
usque  ad  tempus  nostrum  in  eadem  curti  prebendas  acceperunt,  in  feodo  concessimus,  quo  usque  nos  uel 
aliquis  successorum  nostrorum  ipsi  in  recompensationem  quo  uulgo  orsata  dicitur,  sexcentas  Marcas  persol- 
uerimus.  Ut  autem  h^c  rationabilis  ordinatio  in  presens  uel  in  posterum  nullo  dissoluatur  malignitafis  in- 
genio,  presentis  scripti  et  sigilli  nostri  munimine  eam  cautam  esse  uolumus  et  ratam.  Si  uero  aliquis  suc- 
cessorum nostrorum  hoc  pactum  infringere  decreuerit,  predictus  Comes  suam  proprietatem  Castri  sine  ali- 
qua  difficultate  recipiet.  Obseruantibus  in  doraino  gloria,  temere  uero  obuiantibus  anathcma  sit.  Huius 
rei  testes  sunt.  Udo  maior  decanus  in  Colonia.  RQdolphus  scolasticus.  Bruno  Bunnensis  prepositus.  Theode- 
ricus  sancli  Gereonis  prepositus.  Thcodcricus  sanctorum  apostolorum  prepositus.  Herimannus  sancti  Scue- 
rini  prepositus.  Engelbertus  sancti  Georgii  prepositus.  Tirricus  sancti  Cuniberti  prepositus.  Bruno  de  Benes- 
hem.  Heinricus  dux  de  Limburg  et  filius  suus  de  Wassenberg  Heinricus.  Adolphus  Comes  de  Monte.  Hein- 
ricus  Comes  de  Kessele.  Heinricus  Comes  de  Hokensvago.  Heinricus  de  Volmodesteyne  et  Gerhardus  frater 
suus.  Herimannus  sculthetus  Susatiensis.  Herimannus  aduocatus  Coloniensis.  Herimannus  Marescalcus  de  Al- 
uetre.  Otto  camerarius.  Heinricus  dapifer.  Heinricus  Marescalcus.  Heinricus  do  Dannere.  et  alii  quam  plu- 
res  honorati.    Acta  sunt  h^c  anno  incamationis  domini  M^.CC^.  Datum  XI^.  Kalendas  Augusti. 

Das  mit  rotben  und  grüocD  seidenen  Schnuren  angebängte,  den  sitzenden  Bischof  darstellende  Siegel  ist  früher  schon  beschrieben. 

Digitized  by  L^OOQ IC 


laoo.  265 


DLXXXVII. 


Nonerint  uniuersi  tarn  presentes  quam  posteri  huius  littere  inspectores,  quod  Adam  miles  dictus  Asspe, 
ob  fauorem  ecclesie  Kappellensis,  sie  ordinauit,  quod  pro  redemptione  decime  curtis  iu  Hassleborne  sin- 
gulis  annis  decem  et  octo  denarios  recipiet,  et  in  hoc  ipse  et  heredes  sui  erunt  content!,  nichil  amplius 
de  predicta  ecciesia  requirentes,  ipsa  vero  redemptio  decime  vel  in  vigilia  beati  Jacobi,  seu  ipso  die,  sine 
in  crastino  eiusdem  diei  dari  poterit,  et  si  hoc  factum  fuerit,  ipsa  ecciesia  super  nulla  negligentia  potent 
incusari.  Pretaxatam  autem  redemptionem  decime  curtis  memorate,  cum  assensu  pt*epositi  ac  couuentus 
eiusdem  ecclesie,  nee  non  accedente  fauorabili  consensu  heredum  suorum,  prefatus  A.  miles  in  memoriam 
sui  perhennem  ecclesie  Montis  martis  legauit  perpetuo  perfruendam.  Yt  eiusdem  huiusmodi  ordinatio  hinc 
inde  rata  permaneat,  presens  scriptum  sigillo  prepositi  ecclesie  Cappellensis  extat  in  testimonium  robora- 
tum.  Acta  sunt  hec  anno  Domini  MCC.  In  Kai.  Decembris. 
Dm  angehäogte  Siegel  ist  Terloren  gegangen. 


DLXXXVIII. 

E  Bfs«.  Kindlioger.  Tom.  LXXVII. 

In  Nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  Adolfus  Dei  gratia  Coloniensis  archiepiscopus,  Omnibus 
sancte  ecclesie  filiis  presentibus  et  futuris  in  perpetuum.  Quoniam  ecciesiarum  aduocati  sue  vocationis 
immemores  suo  subjectos  officio  eo  inmitius  pertractant,  quo  se  tanquam  infeodatos  possessores  exheredari 
posse  non  formidant,  necessarium  duximus  utiliori  uti  consilio,  quo  et  hoc  genus  hominum  a  sue  abusio- 
nis  detrudatur  insolentia,  et  pauperibus,  quibus  non  est  adiutorium,  damna  precaueantur  exorta.  Denun- 
ciamus  itaque  fidelibus  modemis  et  posteris,  quod  nobiles  et  illustres  persone  spiritu  pietatis  attaete,  vide- 
Kcet  Hermannus  comes  de  Rauensbergh  et  Jutta  uxor  ipsius,  et  Otto  filius  amborum  nostram  adieruntpre- 
senciam,  indicantes  nobis  sibi  hoc  esse  voluntatis  et  propositi,  de  quodam  cenobio  in  Flarshero,  quod  in 
ipsorum  constructum  est  patrimonio,  ut  videlicet  eiusdem  loci  aduocatiam  nee  ipsi  nee  aliqui  eorum  here- 
ditarii  successores  cuiquam  hominum  in  beneficio  concedant,  sed  si  qua  persona  longo  vel  prope  posita 
ad  tuendum  locum  illum  ob  diuinam  retributionem  gracie  visa  fuerit  idonea,  ab  ipsis  et  eorum  successori- 
bus  habeat  commendatam.  Si  autem  eadem  persona  boni  voti  oblita  in  eiusdem  loci  pertinentias  aliquam 
exactionem  vel  cuiuslibet  generis  vexationem  voluerit  exercere,  prefati  patroni  Ubere  et  absque  omni  con- 
dicione  possint  et  debeant  a  suo  commendato  remouere.  Nos  igitur  haue  landabilem  ipsorum  approbantes 
intentionem,  votis  eorum  duximus  acquiescendum,  et  ut  tale  desiderium  seruis  Dei  tam  efficaciter  profutu- 
rum  perpetuo  ratum  maneat  et  inconuulsum,  certam  haue  cartam  conscribi  et  sigillo  nostro  mandauimus 
insigniri,  Auctoritate  sanctorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  excommunicantes  et  eteme  damnaiionis  gladio 
ferientes  omnes  homines,  qui  sepedicti  cenobii  aduocatiam  nomine  feudi  unquam  sibi  voluerint  usurpare« 
Acta  sunt  hec  anno  dominice  incamationis  M<>.CC^.  Indictione  IU.  Epaeta  III.  presentibus  et  collaudantibus 
ipsis  postulatoribus  et  aliis  pluribus  viris  tam  (clericis  quam  *) )  laice  professionis  quorum  nomina  inue- 
niuntur  subscripta.  Vdo  maioris  ecclesie  in  Colonia  decanus.  Bruno  prepositus  Bonnensis.  Theodericus  pre- 
positus  sancti  Gereonis.  Gerhardus  prepositus  Xantensis  et  archidiaconus.  Theodericus  prepositus  sancti  Cu- 
niberti,  ceterique  priores  Colonienses.  Lutherus  comes  de  Hostaden.  Conradus  comes  de  Are.  Otto  nobilis 
de  Wickerode.  Wühehnus  comes  Juliacensis.  Hermannus  aduocatus  Coloniensisip  Theodericus  aduocatus  se* 


*)   Diese  Worte  fehldn  bei  Kindlinger,  müssen  aber  notbwendig  ergänzt  werden.  ^^ 

Cod.  dipl.  bist.  Westfal.  IL  34  Digitized  by  CiOOQIC 


266  1200. 

cundas  in  Ranensbergh.  Giselbertus,  Nicolaus,  Johannes  Rufas,  milites  eiusdem  urbis  et  nobiles  viri.  Lop- 
poldus.  Alexander.  Godescalcus  Difholte,  et  alii  quamplurimi  viri  honesti  tarn  clerici  quam  laici. 

DLXXXIX. 

HERIMANNVS  Dei  gratia  Monasteriensis  episcopus  et  imperialis  curie  cancellarins,  omnibus  qui  uo- 
luerint  hoc  cyrographam  propter  gestorum  agnitionem  necessario  contemplari.  Scire  uolumus  uniuersos, 
quod  cupientes  sincei:a  uoluntate  ac  summo  studio  extinguere,  immo  ad  pacis  firme  bonum  redigere  oon- 
trouersiam  et  litem  que  uertebatur  sine  fine  inter  monasterium  nostrum  campum  beate  MARIE,  et  filios 
bone  memorie  comitis  Friderici  de  Altana,  socios  nobis  assumpsimus  ad  hoc  opus  uiros  uenerabiles  et  sa- 
pientes,  Hermannum  Cappcnbergensem  et  Nicolaum  Hersuithehusensem  abbates.  Yocato  igitur  in  nostram 
presentiam  Florentio  predicti  cenobii  abbate,  quod  de  causa  illius  a  nobis  tnbus  et  quibusdam  ipsius  fira- 
tribus  fuerat  ordinatum  aperuimus.  At  ille  continuo  consilio  et  uoluntati  nostre  acquiescens,  uerba  haius* 
cemodi,  omnibus  qui  aderant  audientibus,  est  locutus.  Ego  sicut  promissum  est  a  domino  meo  episcopo 
suisque  adiutoribus  me  abscnte,  renuncio  querele,  siue  ut  tcutonicum  ponamus  nomen,  ansprake,  quam 
hactenus  habui  et  in  qua  laboraui  super  bonis  in  Unkincthorp,  ecclesia  uidelicet  et  predio  in  eadem  nilla, 
predio  in  Hauikisbroke  et  quodam  molendino,  nulli  tamen  quicquam  uendens,  nuUi  quicquam  resignans, 
neque  de  aliqua  re  uel  bono  ulli  warandiam  faciens,  sed  tantummodo  querele  uel  ansprake  renuncians. 
Hec  dicta*)  eadem  uerba  uobis  qui  presentes  estis  testibus,  propter  futuros  et  inopinatos  euentus,  iterum 
de  sola  renunciatione  atque  iterum  repeto.  Hec  nosmetipsos  et  prefatos  abbates  fateri  atque  testari  com- 
pellit  ipsa  ueritas,  ideoque  hoc  testimonium  sigQIis  nostris  confirmamus,  quatinus  sepedicto  cenobio  a  fotoris 
grauaminibus  prospiciamus. 

Obgleich  yon  den  Siegeln  in  der  Mehrzahl  gesprochen  wird,  icheint  doch  nie  mehr  als  ein  Siegel  an  der  Urkunde  ge- 
hangen SU  haben,  nehmlich  des  Bischofs  Hermann,  welches  die  bei  1201  zn  beschreibende  Crestalt  hat,  aber  sehr 
dünn  und  beschädigt  ist.  Zur  Seite  sind  zwar  noch  zwei  Oeifnungen  im  Pergamente  befindlich,  es  ist  aber  nicht 
wahrscheinlich,  dass  die  Siegel  der  beiden  Aebte  darinn  gehangen  haben,  weil  das  Siegel  des  Bischofs  in  der  Mitte 
bangt,  also  die  zweite  Stelle  gehabt  haben  würde,  was  der  gewöhnlichen  Ordnong  zuwider  ist. 

DXG. 

Aus  einem  Obernkircher  Kopiar  des  16.  Jahrhunderts,  im  Besitze  des  Bibliothekars  Moojer  za  Minden* 

In  nomine  sanctc  et  indiuidue  Trinitatis.  T.  Dei  gratia  Mindensis  Episcopus.  Quod  in  tempore  agi- 
tur  cum  tempore  labitur  et  res  gestas  calumpniosa  implicat  obliuio,  nisi  scripturarum  ^tementur  indicio  et 
iestium  subscriptione  roborentur.  Inde  est  quod  presentis  scripti  serie  tam  presentium  quam  futurorum 
Christi  fidelium  pandere  curamus  noticie  et  commendare  memorie,  Qualiter  comes  Bemhardus  de  Popen- 
burg, cum  consensu  et  collaudatione  legitimorum  heredum  suorum,  ecclesiam  in  Meinhusen  cum  suis  atti- 
ncntiis  beatc  Marie  in  Ouerenkerken  pro  salutis  sue  ac  parentum  suorum  remedio  fideliter  offerendo  per- 
petuo  possidendam  contradidit,  Curtem  quoque  suam  in  eadem  uilla  cum  omnibus  commodis  et  utilitatibas 
ad  eam  pertinentibus,  uidelicet  mansis,  mancipiis,  areis,  edificiis,  agris,  terris  cultis  et  incultis,  uüs  et  in- 
uiis,  exitibus  et  reditibus,  quesitis  et  inquirendis,  pratis,  pascuis,  siluis,  aquis  aquarumue  decursibus,  pisca- 
tionibus,  molendinis,  et  quadam  silua  que  uulgariter  Sunderen  uocatur,  preposito  in  Ouerenkerken  suisqae 


*)  Im  Originale  steht  hier  ein  d  mit  untergesetztem  Punkte.  Da  durch  untergesetzte  Punkte  auch  die  Uogilligkeit  des  Ge» 
schriebenen  bezeichnet  wird,  so  könnte  es  freilich  wohl  sein,  dass  der  Schreiber  auch  dieses  d  nur  aus  Versehen  geschrie* 
ben^  und  durch  den  Punkt  keine  Abkürzung,  sondern  nur  die  Bedeutungslosigkeit  des  Buchstaben  angedeutet  habe. 


Digitized  byC^OOQlC 


laoo.  267 

obediencialibus  fratribns  et  sororibns  Deo  et  beat^  Uarie  in  eadem  ecclesia  mOitanübus,  in  nsiim  et  fru- 
ctum  et  Proprietäten!  perpetaam  pro  C.  et  L  marcis  uendidit,  et  tarn  ipse  quam  heredes  8ui  in  mailo 
Helenberti  comitis  in  pago  Schapenelde  in  ripa  Wisarf  flaminis  nobis  coram  positis  omni  se  Jnre  et  pro* 
prietatis  debito  abdicauit,  ut  snb  pretexta  patrocinii  beat^  Marie  prefata  bona  constituta  sno  seroitori  uide- 
licet  Monasterii  sui  preposito  absolute  nacarent,  nee  uUi  in  posterum  preter  ipsum  aduocato  uel  comiti 
qaonis  debito  Juris  aut  seruicii  essent  obnoxia.  Vt  autem  de  huiusmodi  contractu  nullo  dubitationis  in 
perpetuum  quisquam  moueatur  scrupulo,  Sed  apud  futnram  posteritatem  actionis  huius  series  rataetincon- 
uulsa  permaneat  nulliusque  maligne  mentis  consiliis  irritari  ualeat  aut  rescindi,  eam  banni  nostri  etpresen- 
tis  scripti  auctoritate  nee  non  et  sigilli  nostri  impressione  et  testium  subscriptione  firmauimus.  Acta  sunt 
hec  anno  dommice  incarnationis  M^.CC^«  Testes  autem  hii  sunt.  Wemherus  summus  prepositus.  Leifhardus 
maior  decanus«  Otto  custos.  Raimwardus.  Godefridus.  Theodericus  de  Huleuelde.  Leifhardus  de  Blanckena.  ^ 
Hildeboldus.  Widechindus  de  Plesse.  Heinricus  de  Landesberge.  Gonradus  et  Waltherus  de  Schowenburge. 
Canonici  maioris  ecclesi^.  Theodericus  decanus.  Theodericus  Longus.  Burchardus.  Johannes.  Canonici  sancti 
Martini.  Bernhardus  abbas  sancti  Mauricii  et  Elihardus  prior  eiusdem  loci.  Nobiles  uero.  Widekinnus  aduo- 
catus.  Heinricus  de  Rutenberg.  Ludegerus  et  Reimbertus  de  Slon.  Theodericus  de  Se.  Fredericus  de  Lo. 
Ministeriales  uero.  Thethardus  Wicgrauius.  Ludolphus  dapifer.  Ludolfus  pincerna  et  Heinricus  frater  eins. 
Lutbertus  de  Eisberge.  Hartman  Colhase  et  frater  eins  Herman.  Ratho  Geren.  Rodolfus.  Bodo,  et  alii  quam 
plures  qui  ad  mallum  Helenberti  ipsius  uocatione  conuenerant. 

DXCI. 

TS  nomine  sancte  et  indiuidue  Trinitatis.  ||  Sophya  Dei  gratia  in  Budeken  abbatissa.  Alberto  abbati 
totique  cenobio  in  BRedenlare  in  perpetuum.  Quidam  Giselbcrtus  nomine  paucos  agros  possedit  in  Gri- 
melinchusen,  eo  iure  quod  dicitur  Ambethlecn,  et  acceptis  XXX»  II1>««  solidis  de  domo  uestra,  iuri  suo 
renunciauit  Hoc  autem,  quia  predicti  agri  nostre  pcrtinebant  ecclesie,  nostro  factum  est  consensu,  ita  ut 
predicta  pecunia  in  aliud  predium  nobis  uicinius  et  commodius  expenderetur.  Igitur  id  ipsum  quod  in 
Grimelinchusen  habuimus,  uestro  contulimus  Monasterio,  et  ut  inuiolabiliter  uestrum  permaneat,  presenti 
pagina,  sub  attestatione  nostri  sigilli,  confirmamus.  Datum  anno  ab  incarnatione  Domini  Millesimo  ducen- 
tesimo. 

Du  angehängte,  ftampf  eUiptiscbe  Siegel  zeigt  die  Aebtissinn,  im  einfachen  Nonnengewande,  auf  einem  niedrigen  Stuhle 
Bitzend,  in  der  rechten  Hand  einen  Lilienstengel)  in  der  linken  ein  geschlossenes  Buch  haltend;  mit  der  Umschrift: 
Sophia  Pudicensis  Abbatissa  Famula  XPi.  f. 

DXCII. 

In  NoMINe  sancte  et  indiuidue  TriNiTatis.  Heiliwigis  Dei  gratia  Scildecensis  ecclesie  humilis  abbatissa. 
Notum  sit  uniuersis  Ghristi  fidelibus  tam  futuris  quam  presentibus,  quod  comes  Adolfus  de  Scowenburc  et 
uxor  eius  cometissa  Athelheidis  et  utriusque  filia  Mcithildis,  cum  essent  coheredes,  unanimi  consensu,  tres 
domos,  Blackinhage,  Barcholte,  Eke  nuncupatas,  cum  cultis  et  incultis,  viis  et  inuiis,  siluis  et  pascuis  aqua- 
rumque  decursibus,  et  cum  omnibus  attinentibus ,  pro  eterua  hereditate  nancisscenda,  ecclesie  sancti  Jo- 
hannis  Bap.  in  Scildece  in  proprietatem  contulerunt,  et  Ekehardum  ministcrialem  de  Halremont,  qui  hec 
omnia  in  beneficio  habebfit,  ecclesi^  presentauerunt,  ut  qui  de  isdem  domibus  ecclesiam  sepe  grauauerat, 
domos  easdera  ab  ecclesia  in  beneficio  acciperet.  Quod  ita  factum  ^-Ecclesia  autem  perpendens  quod  de 
domo  Blackenhage  ecclesi^  confini  sepe  Utes  emerserant,  dispendiose  quidem  nee  tarnen  infructuose,  ins 
beneficii  eiusdem  domus  ab  Ekehardo  XXV.  marcis  puri  argenti  redemit.    Gum  autem  ecclesia  nil  preter 

Digitized  byC^OOQlC 


268  ^300. 

DU.  marcas  haberet,  qnedam  ministerialis  ecciesif ,  nomine  Mai^areta,  et  pneri  eins  Werne,  Johannes,  Ko- 
negundis,  rogatu  et  consolto  tocius  ecclesie^)  persolueront,  et  eandem  domnm  Blackenhage  com  omnibus 
attiiientibus  in  beneficium  receperunt,  nt  ipsi  et  successio  semper  habeant  in  pheodo,  nisi  forte  ad  com- 
munes  usus  prebende  predicto  erga  hos  redimant  argento.  Hoc  itaque  priuileginm  saper  hec  acta  con- 
scriptum,  predict^  femin^  debet  tanto  esse  efficacius,  quanto  constat  quod  propter  eam  expensa  molta  et 
obsequio  multo  sie  est  elaboratnm.  Acta  sant  hec  anno  dominice  incamationis  MCC.  Indictione  IIL  Testes 
sunt  Eilika  decana.  Elisabeth  custos.  Athelheit  magistra.  Gerthenii  Ida«  Meithilt  Windelgart  Kerstina.  Albere. 
Et  sacerdotes  Wolfhelm.  Otbraht.  Ekehart.  Hildebrand  subdiaconus.  Wicbolt  presbyten  Hereman.  Waltme- 
ger.  Amolt  Ydo.  Aldach.  Bemhart  Wemhere.  Hildebrant.  Wenneke.  Thethart  Yrethehart  BasQias.  Helm- 
dac.  Tideric. 

Zwei  Siegel  waren  aogelMiigt,  sind  aber  verloren  gegangen. 


*)  Hier  findet  ticb  im  Original  dne  nnaofgeTüttte  Lücke,  wo  wabrtcheinlich  die  geiahlte  Sonime  angegeben  werden  loUte. 


Digitized  by 


Google 


REOESTA 

HISTORIAE    WESTFALIAE. 


Die    Quellen 

der 

Geschichte    Westfalens, 

in  chronologisch  geordneten 

NachweisuDgen  and  Aaszügen. 


Zweiter     Theil. 


RcgciU  hUt.  Westfal.    U. 


1    Digitized  by  VjOOQIC 


Digitized  by 


Google 


4126. 

4494. /iu  Corvey  ereignet  sich,  in  Folge  starken  Eisganges,  eine  grosse  Überschwemmung,  wobei  das 
Wasser  wie  ein  See  in  der  Kirche  steht,  jedoch  ohne  weiteren  Schaden  zu  thun.  AnnaL  Sax. 
1.  c.  p.  763- 

4492.  Februar  27.    Papst  Honorius  IL  nimmt  die  von  dem  Grafen  Godefrid  und  dessen  Bruder  Otto  ge- 

stifteten Kirchen  zu  Kappeuberg,  Yarlar  und  Elofstat  in  semen  Schutz  und  bestätigt  ihre  Besi-  -^ 
tzungen.    Dat.  Laterani  IIL  KaL  Mart.  4426,  pontif.  a.  II.  Kiudlinger  H.  B.  2.  B.  Urk.  S.  460. 

<cxcyiL) 

4493.  April  44.    Derselbe  nimmt  das  von  dem  Grafen  Temmo  gestiftete  Kloster  S.  Marien  zu  Werbe,  wel- 

chem der  Abt  Heinrich  vorsteht,  gegen  eine  jährliche  Abgabe  von  einem  Goldgulden  (aureus), 
in  päpstlichen  Schutz  und  bewilligt  ihm  die  freie  Wahl  seines  Yogte&  D.  Laterani  UI.  Id.  April, 
(s.  a.)  Yarnhagen  Waldeck.  Gesch.  Urk.  S.  3.  —  Die  formelle  Ähnlichkeit  der  Urkunde  mit  der 
vorhergehenden  lässt  auch  auf  ihre  Gleichzeitigkeit  schliesseu.  Papst  Honorius  II.  regierte  übri- 
gens vom  24.  December  4424  bis  zum  46.  Februar  4430. 

4494.  Mai  40.    Erkenbert,  Abt  zu  Corvey,  erwirbt  für  seine  Kirche  das  Schloss  Itere  mit  dem  Markte, 

dem  Zoll  und  den  dazu  gdiörigen  Gütern  in  den  Dörfern  Itere,  Aense,  Lutterbach  und  Dalewig, 
im  Itergau  in  der  Grafschaft  Sigefrids.    D.  Itere,  VL  Id.  Maji  4426,  Lothar.  R.  a.  I.  Erkenb.  abb. 
'     a.  XX.  Kindlinger  M.  B.  2.  B.  Urk,  S.  453.  (OtCVUI.) 

4495.  Versammlung  zu  Strassburg,  wo  bei  dem  König  Lothar,  um  die  langwierigen  Streitigkeiten  wegen 

des  Bisthums  Würzburg  zu  entscheiden,  unter  andern  die  Bischöfe  Sigeward  von  Minden,  Theo- 
derich von  Münster  und  Dieihard  von  Osnabrück  zugegen  waren,  üdalr.  Babenb.  Cod.  Nr. 
CCatXXY.  1.  c.  p.  348.  —  Da  der  am  22.  Jul.  4426  geweihte  Erzbischof  Norbert  von  Magde- 
burg schon  in  dieser  Eigenschaft  zugegen,  König  Lothar  aber  am  25.  December  d.  J.  zu  Cöln 
war  (AnnaL  Sax.  L  c.  p.  765,  zu  4427),  so  muss  diese  Versammlung  zwischen  den  Julius  und 
December  fallen. 

4496.  Vicelinus  (vgl.  oben  Nr.  4440.)  fängt  um  diese  Zeit  an,  das  Christenthum  unter  den  slavischen  Völ- 

kern jenseit  der  Elbe  zu  predigen.  (Er  wurde  von  dem  Erzbischof  Norbert  zum  Priester  ge- 
weiht, der,  wie  eben  bemerkt^  erst  in  diesem  Jahre  zum  Bisthum  gelangte.)  Helmold.  1.  c.  p. 
677.  —  Von  seinen  ft'üheren  Lebensumständen  und  Thaten  berichten  Helmold  1.  c.  p.  574.  sq. 
Albert.  Stad.  1.  c.  p.  265.  sq.  Von  seinen  späteren  Schicksalen  mag  hier  beiläufig  bemerkt 
werden,  dass  er  im  Jahre  4449  Bischof  zu  Aldenburg  wurde;  Helmold.  p.  549.  Albert.  Stad. 
p.  274.;  und  am  42.  December  4454  starb,    flehnold.  p.  600.  Albert.  Stad.  p.  286. 

(i126— 4433.) 

4497.  Bernhard,  Abt  zu  V^Terden,  gibt  einem  fronunen  Manne,  Namens  Heinrich,  Güter  im  Bisthum  Pader- 

born, nehmlich  Holthuson  oder  Egesterenstein,  in  Villication,  unter  der  Bedingung,  den  Abt  voq^[^ 

1*  3 


4  1126  —  1138. 

Werden  jährlich  zweimal,  nehmlich  auf  seiner  Reise  von  Werden  nach  Helmstadt  und  zorück 
so  wie  den  Mönch,  den  derselbe  etwa  zum  Messelpsen  bei  sich  fuhren  würde,  zu  bewirthen, 
auch  die  Boten,  welche  der  Abt  von  Werden  nach  Helmstadt  schickt,  zu  beherbergen.  S.  d. 
Lacomblet  Urkundenh.  L  S.  340.  —  Abt  Bernhard  regierte  in  den  angegebenen  Jahren. 

(4426—4456.) 

4496.  OUo,  vormals  Graf  von  Kappenberg  und  nun  ein  Bruder  daselbst,  schenkt  dem  Bisthum  Himster 

y  405  Diensüeute,  um  dafür  dem  von  ihm  und  seinem  verstorbenen  Bruder  Godefrid  gestifteten 

Kloster  Kappenberg  dessen  immerwährenden  Schutz  zu  versichern,  und  bedingt  letzterem  die 

freie  Wahl  seines  Vogtes.    S.  d.  Kindlinger  H.  B.  2.  B.  Urk.  S.  466.  Niesert  H.  U.  S.  2.  B.  S. 

428.  (CXCK.) 

4499.  Derselbe  wiederholt  die  vorstehende  Schenkung,  und  bestimmt  dabei  die  dem  Kloster  Kappenberg 

zugehörigen  Höfe,  so  wie  dessen  Fischerei-Gerechtsame  auf  der  Lippe  und  Ems.  S.  d.  Bisher 
ungedruckt.  (CG.)  —  Da  Graf  Godefrid  von  Kappenberg  4426  zu  Ilbenstadt  starb,  Otto  aber  4 4 56 
Propst  zu  Kappenberg  wurde,  so  müssen  diese  beiden  Urkunden  zwischen  die  genannten  Jahre 
gehören. 

4427. 

4500.  Februar  28.    Theoderich,  Bischof  zu  Münster,  stirbt    Necrol.  Hild.  ap.  Leibnit  T.  I.  p.  764.  AnnaL 

Sax.  1.  c.  p.  765.  (der  irrig  Wemher  als  Theoderichs  unmittelbaren  Nachfolger  angibt.)  Todestag 
/"*  auch  im  Necrol.  eccL  maj.  Monaster.  und  im  Necrol.  Transaq.  —  Sein  Nachfolger  Ecbert  war 

vorher  Domdechant  zu  Cöb.    Chron.  S.  Pantal.  1.  c.  p.  929. 
4504.  Mai  47.    Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet,  dass  der  dortige  Abt  Hamuko  einen  Hof  zu 

Atlon  durch  Tausch  erworben  hat.    Act.  Balhornon  XVI.  Kai.  Jun.  4427.    Kindlinger  M.  B.  3.  B. 

4.  Abth.  ürk.  S.  42.    (CGI.) 

4502.  Jd.  8.    Derselbe  bewilligt  dem  Kloster  St.  Petri  und  Pauli  in  suburbio  zu  Paderborn  die  Zehentr- 

freiheit  seines  Neubruch -Landes  im  Sunderen.  Dat.  Patherbrunnon  VIDL  Id.  Jnl.  4427.  Lothar. 
R.  a.  n.  Episc.  a  XLIII.    Bisher  ungedruckt.    (CCII.) 

4503.  „  46.    Derselbe  beurkundet,  wie  eben  dieses  Kloster  von  einem  gewissen  Wienand  ein  Gut  zu 

Hengeldere,  vor  dem  Vogte  Widikind  von  Sualenberg,  erkauft  hat.  Act.  Balhornon  XVII  Kai, 
Augusti  4127.    Bisher  ungedruckt.    (CCIII.) 

4504.  October  44.    Heinrich,  Bischof  zu  Paderborn,  stirbt    Annal.  Hild.  L  c.  p.  445.  Annal.  Sax.  L  c.  p. 

765.    Todestag  im  Necrol.  Heris.  und  Bustorf.    Andere  nennen  den  45.  Okt. 

4505.  Meingot,  Bischof  zu  Merseburg,  gibt  dem  Abte  Erkenbert  zu  Corvey,  für  3  Hoven  zu  Porkestorph 

und  Diderstidi,  tauschweise  ein  Gut  zu  Sidashusun  (im  Paderbomischen).    Act.  a.  4127,  Lothar. 
R.  a.  n.  Meingoti  episc.  L  Erkenb.  abb.  XX.  Kindlinger  M.  B.  3.  B.   4.  Abth.  ürk.  S.  9.  Wigand 
Gesch.  V.  Corvey  2.  Abth.  S.  228.    (CCIV.) 
4  506.  Edferi,  Bischof  zu  Münster,  war  bei  dem  Friedensschlüsse  des  Erzbischofs  Conrad  von  Salzburg 
/  mit  Ungarn  zugegen.    Hansiz.  German.  sacr.  T.  II.  p.  224. ,  wo  die  Erwähnung  des  Bischofs  von 

Münster  zwar  für  die  Zeitbestimmung  des  Friedensschlusses  benutzt,  eine  Quelle  filr  diese  Nach- 
richt aber  nicht  angezeigt  wird. 

4428. 
4507.  Jun.  43.    Norbert,  Erzbischof  zu  Magdeburg,  Syward,  Bischof  zu  Minden,   und  Thiethard,  Bischof 
zu  Osnabrück,  sind  Zeugen  in  einer  Urkunde  des  Königs  Lothar  für  die  Kirche  S.  Servatii  zu 
Mastricht.    D.  Aquisgrani  Id.  Jan.  4428.  a  R.  III.  Miraei  Opp.  T.  IV.  p.  497. 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1118  —  113».  5 

1508.  AogQSt  45.  BerfAard,  'Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  die,  darch  den  Grafen  Widekind  (von  Schwa- 
lenberg)  geschehene  Stiftung  des  Klosters  Marienmünster,  wozu  er  selbst  noch  Güter  zu  Bredin- 
buren  gibt.  Act.  XYIIL  KaL  Septembr.  1428.  Schaten  A.  P.  T.  I.  p.  498.  Falke  Cod.  Tr.  Corb. 
p.  246.  (CCV.)  —  Der  erste  Abt  zu  Marienmünster,  Gerhard,  war  aus  dem  Kloster  G)rvey. 
Strunck  Mscpt.  p.  352. 

4509.   Oktober  7.    Erkenbert,  Abt  zu  Corvey,  stirbt.    Cod.  mscpt  Corb. 

4540.  December  25.  Weihnachtsfest,  von  dem  König  zu  Worms  gefeiert,  wo  Gerhard  von  Geldern  durch 
Hennann  von  Calvelage  der  Untreue  gegen  den  König  angeklagt  wird.  Annal.  Sax*  L  c  p.  766. 
(zu  4429,  wegen  seiner,  das  Jahr  mit  Weihnachten  anfangenden  Zeitrechnung). 

(4428—4460.) 
4544.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  dem  Stifte  S.  Petri  und  Andrea  daselbst  (Busdorf)  einen 
Sündern  am  Wege  nach  Esbehtinchuson.    S.  d.    Bisher  ungedruckt.    (CCVI.)  —  Die  Zeit  kann 
nur  nach  den  ang;  Regirungsjahren  des  Bischofs  bestimmt  werden. 

4429. 

4542.  Februar  3.  (die  Blasii).    Siward,  Bischof  zv  Minden,  weiht,  in  Gegenwart  des  Königs  Lothar  und 

des  Bischofs  von  Utrecht,  die  Kirche  zu  Elton«  Nachricht  in  der  Nr.  4545  anzuführenden  Ur- 
kunde, wo  aber  der  Name  des  Bischofs  unrichtig  Senward  gelesen  wird.  —  Dass  K.  Lothar  um 
diese  Zeit  in  Elten  war,  bestätigt  Dodechin.  ap.  Pistor.  Scr.  R.  G.  ed.  Struv.  T.  L  p.  672.,  nach 
welchem  der  König  das  Fest  Maria  Reinigung  (2.  Februar)  daselbst  feierte. 

4543.  „    40.    Die  Bischöfe  Sigiward  von  Minden  und  Thithard  von  Osnabrück,  auch  Graf  Hermann  von 

Calvala,  sind  Zeugen  m  einer  Urkunde  des  Königs  Lothar  für  das  Kloster  S.  Pantaleon  zu  Cöln. 
D.  Colon.  IV.  Idus  Februar.  4429,  a.  R.  IV.  Lacomblet  Urkuudenb.  L  S.  200. 

4544.  März  8.    Die  Bischöfe  Siward  von  Minden,  Thiedhard  von  Osnabrück  und  Ecbert  von  Münster, 

auch  Graf  Hermann  von  Calverlage,  Zeugen  in  einem  Privilegium  des  Königs  Lothar  für  die  villa 
regia  Duisburch.  D.  Duisburch  VIIL  Id.  Mart.  4429,  a.  R.  IV.  Teschenmacher  Cod.  dipL  p.  2. 
Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  200. 

4545.  April  40.    König  Lothar  bestätigt  die  Privilegien  und  Besitzungen  des  Stifts  Elten.    Act.  Gosselan 

IV.  Id.  April.  4434,  a.  R.  V.  fsicj.  Unter  den  Zeugen  ist  Erzbischof  Norbert  von  Magdeburg  mit 
zehn  ungenannten  Bischöfen.  Teschenmacher  Cod.  dipl.  p.  30.  Binterim  u.  Mooren  Erzdiöcese 
Cöln  lU.  S.  406.  Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  204.  —  Die  Jahrzahl  4434  ist  jedenfalls  falsch, 
und  muss  4429  heissen,  da  die  Urkunde  in  dasselbe  Jahr  wie  die  Einweihung  der  Kirche  ge- 
hört.   Vgl.  oben  Nr.  4542. 

4546.  „    44.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  die  Privilegien  und  Besitzungen  des  Klosters 

S.  Petri  und  Pauli  (Abdinghof)  daselbst.  D.  Patherbrunnon  IIL  Id.  April.  4429,  Lothar.  R.  a«  V. 
Episc.  a.  II.  Schaten  A.  P.  L  p.  502.    (CCVII.) 

4547.  Mai  46.    Grosse  Fürstenversammlung  zu  Corvey  in  Gegenwart  des  Königs.  Annal.  Sax.  1.  c.  p.  766« 

4548.  Junius  3.  (Fer.  IL  Pentecostes.)    Bischof  Sigward  von  Minden  nimmt  Theil  an  der  Einweihung  der 

Stiftskirche  S.  Servatii  zu  Quedlinburg,  in  Gegenwart  des  Königs  Lothar.  Chron.  Mont.  sereni, 
ap.  Mencken.  Scr.  R.  Germ.  T.  II.  p.  472. 

4519.  „      4.    Ecbert,  Bischof  zu  Münster,  weiht  die  neue  Kirche  zu  Freckenhorst.    Strunck.  Mscpt.  p. 

352.,  aus  einer  alten  Innschrift. 

4520.  „    43.    Die  Bischöfe  Sigeward  von  Minden,  Ecbert  von  Münster  und  Bernhard  von  Paderborn, 

auch  Heinrich  von  Welipa  und  Widekind  von  Sualenberg,  sind  unter  vielen  anderen  Zeugen 

bei  König  Lothars  Bestätigung  des  Verkaufs  des  Dorfes  Abbenrode  im  Hartingo, 

Digitizedf 


[byfe'bögle 


6  .1129  —  1111. 

Pfalzgrafen  Friedrich  von  Sachsen  an  Gevehard  von  Lochtene.  B.  Goslar.  Id.  Jan.  4129,  a.  H. 
IV.  Schalen  A.  P.  I.  p.  501.  Falcke  C.  Tr.  Corb.  p.  336,  Vgl.  Schultes  Director.  L  S.  292. 
4524.  August  23.  Der  heilige  Bernhard  (Bernardus  humifas  monachus)  bezeugt,  in  einem  besonderen 
Schreiben,  dem  Abte  und  Convente  des  Klosters  Amelungsbom,  seine  Freude  über  diese  neue, 
von  dem  Edlen  Sigefrid  ausgegangene  Stiftung,  so  wie  über  die  neue  Blüthe  ihres  Ordens,  und 
ermuntert  sie  zu  fleissiger  Arbeit  in  der  Amte  des  Herrn.  D.  e  Cistercio  in  vigilia  S.  Bartholo- 
maei  4129.  Strunok  Mscpt  p.  353. 

4522.  December  5.    Papst  Honorius  IL  bestätigt  die  Stiftung  des  Klosters  Amelungsbonu  D.  Lateran!  Non. 

Decembn  4129,  pontif.  a.  V.  Strunck  1.  c. 

4523.  „  27.  Hermann,  Graf  von  Calvelage,  ist  Zeuge  bei  König  Lothars  Güter -Schenkung  im  kö- 
niglichen Forste  Driech,  an  Conrad  von  Hagen.  Act  Wormaciae  VI.  Kai.  Januar.  4129.  Böhmer 
Cod.  diplom.  Moeno-FrancofurU  I.  S.  43« 

4524.  Egbert,  Bischof  zu  Mimigardevord,  bestätigt  das,  durch  den  Grafen  Otto  von  Kappenberg  gestiftete 
y^  Kloster  Varlar.    A.  4129,  Lothar.  R.  a.  V.  Kindlinger  M.  B.  3.  B.  4.  Abth.  ürk.  S.  44. 

^4525.  Die  kleinere  Congregation  S.  Pauli  (das  Kapitel  des  sogenannten  alten  Domes  zu  Münster)  vergleicht 
^  sich,  in  Gegenwart  des  Bischofs  Egbert,  mit  dem  Propst  Engelbert,  wegen  der  Besoldung  des 

Vogtes  Burghard.    A.  4129,  Episc  a.  IL  Niesert  M.  U.  B.  4.  Abth.  S.  325.  Wükens  Gesch.  d  St 

Münster  S.  74.    (CCVIIL) 

4130. 

4526.  Februar  5.    Widechin  von  Schwalenberg  ist  Zeuge  in  der  Urkunde,  worin  König  Lothar  dem  Erz- 

bischof Norbert  von  Magdeburg  die  Abtei  Alsleben  übergibt.  D.  Goslar.  Non.  Febr.  4130,  a.  R* 
VI.  Mencken.  Scr.  R.  G.  T.  III.  p.  1415.  Dreyhaupt  Beschr.  d.  Saalkr.  2.  Th.  S.844.  Orig.Guelt 
T.  IL  p.  503. 

4527.  April  22«    Folcmar,  Abt  zu  Corvey,  beurkundet,  dass  ein  gewisser  Conrad  den  nnrechtmassig  sich 

angemassten  Gütern  in  Groningen,  Croppenstide  und  Ammenthorp  entsagt  hat  Act.  Groninge 
X.  Kai.  Maji  1130.  Falcke  C.  Tr.  Corb.  p.  709.,  mit  der  Jahrzahl  4131.    (CCIX.) 

4528.  Junius  20.    Adelbert,  Erzbischof  zu  Mainz,  bestätigt  das  Kloster  Marienmünster.    D.  Frideslar.  XU 

Kai.  Jul.  4130,  Lothar.  R,  a.  VIL  Schalen  A.  P.  I.  p.  S04.    (CCX.) 

4529.  August  5.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet,  wie  das  Kloster  S.  Petri  und  Pauli  da- 

selbst Güter  zu  Atlon  durch  Tausch  gegen  wandere  zu  Natnsungen  erworben. .  Act  Nonis  Augusti 
4130.  Kindlinger  M.  B.  3.  B.  1.  Abth.  UrL  S.  47.    (CCXI.) 

4530.  November  .  .    Bischof  Egbert  von  Münster  ist  einer  der  Gesandten,  welche  König  Lothar  an  den 
/'  aus  Italien  vertriebenen  Papst  Innocentius  schickt,  und  wohnt  dem  Concilium  bei,  welches  letz- 
terer zu  aermont  hält.    Otton.  Frising.  Chron.  üb.  VII.  cap.  48.  —  Die  Verhandlungen  des  Con- 
cils  zu  Clermont,  aus  welchen  auch  die  Zeit  desselben  hervorgeht^  in  Baluzii  MiscelL  T.  VIL  p.  74« 

4131. 

4531.  März  22.  (Dominica  ante  mediam  Quadragesimam.)    Grosse  Reichs-  und  Kirchen -Versammlung  zu 

Lüttich,  in  Gegenwart  des  Papstes  Innocentius  und  des  Königs  Lothar.    AnnaL  Sax.  1.  c.  p.  767. 

.   4532.  fridericus   Colonicnsis  archiepiscopus  cum  suis  (seil,  comprovincialibus,   worunter   also  auch  die 

"^  Westfälischen  Bischöfe),  Norbertus  Magdeburg,  archiep.  cum  suis,  u.  a.  Zeugen  in  Kömg  Lothars 

Urkunde  für  die  Kirche  S.  Johannis  zu  Lüttich.    Act.  Leod.  a.  4131   (ohne  Zweifel  zur  Zeit  des 

vorged.  Reichstages).    Martene  et  Durand  Vet.  Script,  et  Monum.  CoUect.  ampliss.  T.  I.  p.  704. 

4533.  AprU  23.     Wicbold,  Abt  zu  Stablo  (der  nachmalige  Abt  zu  Corvey),  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde 

König  Lothars  für  das  Kloster  Epternach.    D.  Treveris  IX.  Kai.  Maj.  4131,  sl  R.  VL  MiraeiOpp. 

Digitized  by  V^OOQlC 


liti  — 1113:  7 

T.  L  p.  278.  Hontheim  BSst.  Trevir.  T.  I.  p.  516.  (mit  Vffl.  KaL  Maj.).  —  Die  folgenden 
Urkunden,  worinn  Wiebold  (Wibald)  als  Abt  von  Stablo  vorkommt,  werden,  wenn  sie  nicht  aus 
einem  besondern  Grunde  zu  bemerken  sind,  übei^angen.  —  Über  Wibalds  Leben  vgL  Marlene 
et  Durand  Yeterum  Scriptorum  et  Honumentorum  amplissima  collectio,  T.  IL  p.  453 — 483.,  und 
die  darauf  folgende  Sammlung  seiner  Briefe,  die  an  historisch  merkwürdigen  Nachrichten  sehr 
reich  sind,  deren  Benutzung  aber  durch  den  fast  durchgängigen  Mangel  des  Datums  sehr  er-- 
Schwert  wird*    Die  in  der  angef.  Ausgabe  angenommene  Zeitordnung  ist  oft  sehr  willkürlich. 

4534.  Egbert^  Bischof  zu  Münster,  wird  vom  König  Lothar  nach  Italien  geschickt,  um  den  Gegenpapst 

Anaklet  zur  Unterwerfung  zu  bewegen;  er  kommt  jedoch  nicht  dahin,  sondern  kehrt,  aus  Furcht  ^ 
vor  dem  Gegenkönig  Conrad,  um,  geht  nach  Böhmen  imd  feiert  zu  Wissehrad  bei  Prag  den  Tag 
Invent  Crucis  (3.  Mai). 

4535.  Egbert,  Bischof  zu  Mimigardevord,  hebt,  mit  päpstlicher  Bewilligung,  das  Nonnenkloster  Liesbom,    — 

wegen  übler  Aufführung  der  Nonnen,  auf,  und  setzt  Mönche  Benedtctiner- Ordens  daselbst  ein. 
Act  a.  4434.  Lothar.  R.  a.  VH.  Niesert  M.  ü.  S.  4.  B.  S.  98.    (CCXIL) 

4536.  December  25.    Weihnachtsfest,  welches  der  König  zu  Cöhi  feiert,  wo  zugleich  die  Ordination  des 

dortigen  Erzbischofs  Bruno  statt  findet,  welcher  auch  Bischof  Egbert  von  Münster  beiwohnt. 
Annal.  Sax.  1.  c.  p.  767  (zu  4432).  Chron.  S.  Pantal.  L  .c.  p.  929. 

4537.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  das  von  einer  Wittwe  Gepa  gestiftete  Augustiner -Nonnen- 

kloster Aroldessen.  Act  a.  4434.  Unter  den  Zeugen:  der  Dompropst  Bernhard,  der  Dechant 
Altmar,  u.  a.  m.    Vamhagen  Waldeck.  Gesch.  Urk.  S.  5. 

4538.  Andreas,  Bischof  zu  Utrecht,  incorporirt  die  Kirche  zu  Ulfen  in  der  Twenthe  dem  Kapitel  S.  Petri 

zu  Utrecht  D.  Trajecti  a.  4434,  Lothar.  R.  a.  VIL  Lindebom  Hist  Episc.  Daventr.  p.  440.,  und 
daraus  Jung  Hist  Comit  Benthem.  Cod.  dipl.  p.  7, 

4432. 

4539.  Januar  9.    Ecbert,  Bischof  zu  Munster  oder  Mimigardevord,  stirbt  zu  Cöln.    (Vgl.  Nr.  4536.)  AnnaL  ^ 

Sax,  L  c.  p.  767.  Todestag  nach  dem  Necrol.  eccl.  maj.  Monaster.  und  eben  so  Necrol.  Hild. 
ap.  Leibnit  Scr.  R.  Br.  T.  I.  p.  763.  u.  a.  —  Sein  Leichnam  wurde  nach  seinem  bischöflichen 
Sitze  zurückgebracht  und  hier  ehrenvoll  bestattet  Annal.  Sax.  1.  c.  —  Das  Necrol.  Monast  be- 
richtet von  ihm,  er  habe  zuerst  die  Domkirche  mit  Blei  gedeckt  und  ihre  Fenster  mit  Glas- 
gemälden  versehen  (tecta  ecclesiae  plumbo  stabilivit  et  parietes  templi  vitris  illuminavit).  Dass 
er  auch  das  Kloster  Überwasser  wiederherstellte,  berichten  die  Münster'schen  Chroniken.  Eine 
Schenkung  an  dasselbe  erfahren  wir  aus  der  Bestätigung  seines  Nachfolgers  (Nr.  4544).  —  Sein 
Nachfolger  Wernher  war  Canonicus  zu  Halberstadt,  und  ein  Bruderssohn  des  Erzbischofs  Anno 
von  Cöb.    Annal.  Sax.  1.  c. 

4540.  März  48.    Die  Bischöfe  Sigiward  von  Minden  und  Thithard  von  Osnabrück  sind  Zeugen  in  einer 

Urkunde  des  Königs  Lothar  für  das  Kloster  S.  Pantaleon  za  Cöln.    D.  Colon.  XV.  Kai.  ApriL 

4432,  a.  R.  VII.  Lacomblet  ürkundenb.  L  S.  207. 
4544.    Wemher,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  die  von  seinem  Vorgänger  Ecbert  gemachte  Schenkung  einer 

Rente  aus  Friesland  an  das  Kloster  S.  Mariae  in  Suburbio  (Überwasser).    Act  a.  4432,  Lothar. 

R.  a.  VIII.  Niesert  M.  ü.  B.  4.  Abth.  S.  323.    (CCXIII.) 
4542.  Hamvko,  Abt  zu  Paderborn,  erwirbt  eine  Hove  zu  Atlon  tauschweise  für  eine  andere  2n  Hilasan. 

A.  4432.    Bisher  ungedruckt    (CCXIV.) 


Digitized  by 


Google 


8  ilSS  — il84« 

4433. 
4553.  Hai  25.     Wemher,  Bischof  za  Münster,  Zeuge  in  einer  Urkunde  des  Bischofs  Otto  za  Halberstadt. 
^  D.  in  Galhersleve  VIII.  Kai.  Jun.  4433.  Ledebur  Archiv  YUI.  S.  280. 

4544.  Janius  4.    Kaiserkrönung  zu  Rom,  wohin  Bischof  Bernhard  von  Paderborn  den  Kaiser  Lothar  be- 

gleitet hatte.  AnnaL  Hildes.  1.  c.  p.  445.  Annal.  Sax.  L  c.  p.  768.  Gobelin.  Pers.  Cosmodr.  L  c 
p.  268. 

4545.  „      „    Die  Bischöfe  von  Paderborn  und  Osnabrück  nehmen  zu  Rom  an  dem  Gerichte  Theil, 

welches  Kaiser  Lothar  über  den  Gegenpapst  Anaklet  (Petrus  Leonis)  niedersetzte.  Pertz.  Leg;. 
T.  n.  p.  84. 

4546.  „      5.    Papst  Innocentius  IL  bewilligt  dem  Bischof  Bernhard  von  Paderborn  und  dessen  Nach* 

folgern  den  Gebrauch  des  Rationale  (einer  Auszeichnung  bei  der  bischöflichen  Amtskleidung)  an 
gewissen  Festtagen.    D.  Laterani  Non.  Jun.  4133,  pontif.  a.  IV.  Schaten  A.  P.  L  p.  509.  (CCXV.) 

4547.  „    26.    Grosse  Feuersbrunst  zu  Paderborn,  welche  die  Domkirche  und  fast  die  ganze  Stadt  zer- 

stört.   Annal.  Sax.  I.  c.  p.  768.  Gobel.  Pers.  1.  c.  p.  268. 

4548.  Julius  43.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  entscheidet,  dass  ein  Yillicus  die  zu  seiner  Yillication 

gehörigen  Leute,  ohne  Genehmigung  des  Prälaten,  von  dem  er  die  Yillication  hat,  nicht  ver- 
wechseln oder  freilassen  darf.  D.  die  Margaretae  4423  (sie).  Wigands  Archiv  f.  G.  cu  A.  K. 
Westf.  3.  B.  S.  94.  —  Die  Jahrzahl  4423  kann  unmöglich  richtig  sein,  da  Bischof  ^emAard  erst 
4428  zur  Regierung  kam;  es  dürfte  also  wohl  4433  zu  lesen  sein. 

4549.  Kaiser  Lothar  bestätigt  dem  Stifte  Corvey,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes  Yolcmar,  den  Besitz  der 

Fischerei  genannt  Hokwar,  welche  demselben  schon  vom  Kaiser  Ludwig  verliehen  war,  welche 
aber  Herzog  Heinrich  von  Baiern,  nebst  einer  Gräfinn  EUica  und  ihrem  Sohne  Adalbert,  seither 
unrechtmässig  bessessen  hatten.  Act.  Bardewich  a.  4433.  Schaten  A.  P.  L  p.  542.  Falcke  C.  Tr. 
Gorb.  p.  344.  Orig.  Guelf.  T.  II.  p.  516.  —  Es  ist  von  dieser  Urkunde  nur  ein,  vom  Stadtrathe 
zu  Höxter  beglaubigtes,  undatirtes  Transsumt  vorhanden,  welches,  so  yne  die  Urkunde  überhaupt» 
sehr  unzuverlässig,  daher  auch  der  Wiederabdruck  unterblieben  ist  Im  Kopialbuche  fehlt  die 
Urkunde,  und  Falcke's  angebliches  Original  hat  nicht  existirt. 

4560.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  gibt  dem  Stifte  Corvey,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes  Folcmar, 
und  insbesondere  zur  Präbende  der  Brüder,  die  Noval- Zehenten  bei  der  villa  Huxeri,  zu  Bilen- 
berg  und  Frithibugil,  und  bestätigt  die  ähnlichen  Bewilligungen  seiner  Yorfahren.  A.  4433,  im- 
perante  Lothario.  Im  ältesten  Kopialbuche  des  Stifts  Corvey,  fol.  LY.  b.  Noch  ungedruckt; 
doch  ist  der  Abdruck,  wegen  augenscheinlicher  Ungenauigkeit  und  Mangelhaftigkeit  der  Abschrift^ 
unterblieben. 

4554.  Rudolf  von  Steinvorth  schenkt  dem  Kloster  zu  Lette  (nachher  Clarholt  genannt)  sein  freies  Eigen- 
ihum  zu  Fullenho  (nach  anderer  Lesart  UUenho),  nehmlich  22  Waren  in  verschiedenen  Marken, 
welches  der  Bischof  Andreas  von  Utrecht,  unter  dessen  Jurisdiction  dieselben  liegen,  mit  sei- 
nem Banne  bekräftigt.  A.  4433,  Lothar.  R.  a.  YII.  Annal.  ord.  Praemonstr.  T.  L  p.  394.,  iind 
daraus  bei  Niesert  M.  U.  S.  2.  B.  S.  432.;  nach  einer  bessern  Abschrift  ebd.  5.  Bd.  S.  3. 

4434. 

4552.  Januar  4.     Wemher,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  in  einer  Urkunde  des  Kaisers  Lothar  für  die  Marien- 

Kirche  zu  Antwerpen.  D.  Aquisgrani  Kai.  Januar.  4433,  a.  R.  IX.  Imp.  II.  Miraei  Opp.  T.  L 
p.  279.  —  Die  Jahrzahl  4433  passt  nur  zu  der  Zeitrechnung,  welche  das  Jahr  mit  dem  25.  März 
anfängt;  doch  erregt  auch  ann.  Imp.  IL  Bedenken. 

4553.  April  45.    Osterfest,  vom  Kaiser  in  Halberstadt  gefeiert,  wobei  unter  andern  auch  Bischof  5fu?ard  von 

Minden  und  Abt  VoOcmar  von  Corvey  anwesend  sind.  Chron.  Halberst.  ap.  Leibnit.  Scr.  T.  L  p.  435. 


Digitized  byC^OOQlC 


1184  — 11S5.  9 

1554.  Kaiser  Lothar  beurkundet,  dass  der  Edle  Rudolf  von  Stenfort,  zu  seinem  und  seiner  Altern  Ge- 
dächtnisse mit  Einwilligung  seiner  Brüder  Ludolf  und  Udo^  seine  Besitzungen  an  den  Orten  Lette, 
Claholte,  Mackenberge,  Vilmeriugthorpe,  Ruplo,  Ohthepe,  Chaverwigh,  Elsve,  und  in  loco  ma- 
ritimo  Yullenho  genannt,  bis  zum  Wasser  genannt  Lethe,  zum  Gebrauch  der,  nach  der  Regel 
des  Heil.  Augustinus,  dem  Herrn  Dienenden,  an  dem  Gerichtsplatze  Hathemareslo,  wo  Gode- 
schalcus  den  Vorsitz  geführt,  zu  Händen  des  Vogtes  Hermann  Davenstroth  übergeben;  nimmt  die 
geistliche  Stiftung  (nehmlich  das  Kloster  Claholt)  in  seinen  Schutz,  und  bewilligt  derselben  die 
freie  Wahl  des  Vogtes.  Dat.  per  manum  Norberti  Archicancellarü  et  Magdeburgensis  Archiepi- 
scopi,  a.  1134,  Lothar.  R.  a.  VIH.  Imp.  L  —  Unter  den  Zeugen  befinden  sich  die  Bischöfe 
Werner  von  Münster,  Siward  von  Minden,  Thiethard  von  Osnabrück;  die  Grafen  Otto  von 
Rinecghe,  Hermann  von  Ca! vertage,  Adolf  von  Berge;  Hermann  von  der  Lippe,  u.  a.  m.  Annal. 
ord.  Praemonstr.  T.  L  p.  395.;  daraus  Niesert  M.  U.  S.  2  B.  S.  134.,  und  abermals  5.  B.  S.  5.; 
anfeilend  fehlerhaft;  etwas  richtiger  Jung  Hist.  Comit.  Benthem.  Cod.  dipl.  p.  359.  —  Obgleich 
weder  Ort  noch  Tag  angegeben  ist,  muss  die  Urkunde  doch,  wegen  des  Erzbischofs  Norbert, 
noch  hieher  gehören. 

4555.  Jun.  6.  (Fer.  IV.  in  ebdom.  Pentecostes.)    Norbert,  Erzbischof  zu  Magdeburg,  der  Stifter  des  Prä- 

monstratenser- Ordens  und  erste  Propst  zu  Kappenberg,  stirbt.  —  Er  wurde  am  folgenden  Mon- 
tage, 44.  Jun«,  in  dem  von  ihm  gestifteten  Liebfrauen -Kloster  zu  Magdeburg  begraben.  Annal. 
Sax.  1.  c.  p.  769. 

4556.  „     „     Volcmar,  Abt  zu  Corvey,  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde,  worin  Kaiser  Z/O^Aar  die  Abtei  Svaega 

in  Baiem  dem  Bisthum  Banü)erg  übergibt  Act.  Merseburch  VHI.  Id.  Jun.  4434.  v.  Schultes  histon 
Sehr.  H.  S.  352. 

4557.  „    45.    Bruno,  Erzbischof  zu  Cöln,  stellt  die,  durch  Nachlässigkeit  der  Vorfahren  geschmälerten 

Rechte  seines  Hofes  zu  Gelmen  wieder  her.  D.  XVII.  KaL  Jul.  4134,  Lothar»  R.  a.  VUI.  Archiep. 
H.  Kindlinger  HörigL  S.  235.    (CCXVL) 

4558.  Jul.  43.    Henricus  de  Volmudissteine,  Zeuge  in  einer  Urkunde  des  Erzbischofs  Bruno  zu  Cöln,  für 

die  Kirche  zu  den  Maccabäern  daselbst.  D.  Colon.  XV.  Kai.  Aug.  4434.  Original  im  Königl. 
Geh.  Staats- Archive  zu  Berlin.  Kindlinger  Volmest  11.  S.  3.  (aus  einer  Abschrift.)  Lacomblet 
ürkundenb.  L  S.  244. 

4559.  Wemher,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  die  Stiftung,  Güter  und  Privilegien  des  Klosters  Claholt. 

Die  angegebenen  Besitzungen  liegen  an  den  Orten  Claholt,  Lette,  Mackenbei^,  Ruplo,  Gunewig, 
Vilmeringtorp,  Vuchtorp,  Elsve  und  VuUenho.  A,  4434,  Lothar.  R.  a.  IX.  Imp,  II.  Kindlinger  M. 
B.  3.  B.  4.  Abth.  Urk.  S.  49. 

4560.  Derselbe  bestätigt  die  von  seinem  Vorgänger  Egbert  bewirkte  Verwandlung  des  Nonnenklosters  lies- 

bom  in  ein  Beiiedictiner- Mönchskloster,  und  übergibt  demselben  die  Kapelle  Watdenhart.  A.  4434, 
Loth.  R.  a.  X.  Imp.  H.  Niesert  M.  ü.  S.  4.  B.  S.  401.    (CCXVII.) 

(4i34_4iB4.) 
4564.  Heinrich,  Dompropst  zu  Münster,  schenkt  die  Oblationen  der  neuen  Domherren  (novitiorum  fratrum), 
welche  bis  dahin  die  Pröpste  empfingen,  mit  Zustimmung  des  Bischofs  Wemher,  und  zu  seiner 
Memorie,  dem  Domkapitel    Necrol.  eccl.  maj.  Monasi  ad  d.  XL  Februar,  —  Der  Propst  Hein- 
rich erscheint  in  Urkunden  von  4434  bis  4454;  Bischof  Wemher  aber  starb  4454. 


4435. 
4562.  April  9.    Siward,  Bischof  zu  Minden,  Zeuge  in  einer  Urkunde  des  Kaisers  Lothar  Tur  das  Kloster 
Hildesleven.    D.  Halberstadt,  fer.  III.  in  Pascha 
Resette  hUt  Wettfal.    U. 


la  4436.  Gercken  Cod.  dipL  Brandenb.  IfiA.^^!^ 

2  Digitizedby  VjOOyiC 


40  1135  —  IIST. 

4563.  Jul.  45.    Kaiser  Lothar  bestätigt,  auf  Bitten  seiner  Gemahlinn,  der  Kaiserinn  Richenza,  das  Recbt 

der  Ministerialen  der  Kirche  zu  Wildeshausen,  wie  sie  dasselbe  zur  Zeit  des  Herzogs  Magnus 
gehabt  haben,  setzt  sie  darin  seinen  eignen  und  des  Herzogs  Heinrich  Ministerialen  gleich,  xmi 
befreit  sie,  mit  EinwiHigung  des  Vogtes  Egilmar,  von  dessen  Yogteigericht;  mit  namentlicher 
Angabe  derjenigen,  welche  durch  ihre  Geburt  zum  Ministerialen -Rechte  gehören.  Act.  Bach- 
stadihude  Id.  Jul.  4435,  a.  R.  X.  Imp.  HL  —  Der  Propst  Otto,  der  Decanus  Ratbert  und  meh- 
rere Canonici  der  Kirche  zu  Wildeshausen  sind  genannt  Eccard  Hist.  geneal.  princ.  Sax.  super. 
p.  23.  mit  der  falschen  Jahrzahl  4035;  auch  sonst  fehlerhaft.  Orig.  Guelf.  T.  H.  p.  524.,  mit 
V.  Id.  Jul.  Zeitschr.  f.  vaterL  Gesch.  u.  Alterthumsk.  VI.  S.  229. 

4564.  August  4.    Anseimus  Episc.  Mindensis,   Zeuge  in  einer  Urkunde  des  Kaisers  Lothar  für  das  Stift 

Königs -Lutter.  D.  Kai.  Aug.  4435,  a-  R.  X.  Imp.  IH.  Orig.  Guelf.  T.  II,  p.  524.;  aber  falsch, 
da  es  einen  Bischof  Anselm  zu  Minden  nicht  gab,  vielmehr  Bischof  5tt^ar(2  dort  lebte.  Vermuth- 
lieh  ist  der  Name  des  Bisthums,  welchem  jener  iln^e/m  vorstand,  und  der  darauf  folgende  Name 
des  Bischofs  von  Minden,  in  der  Abschrift  ausgefallen. 

4565.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  dem  Kloster  daselbst  (Abdinghof)  die  Zehentfreiheit  des 

Hofes  zu  Atlon.    A.  4435.  Bisher  ungedruckt.    (GCXVm.) 

4436. 

4566.  März  24.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  die  Verlegung  des  Nonnenklosters  von  Ibni^ 

nach  Gehrden,  und  befreit  dasselbe  von  der  Archidiaconal-Jurisdiction.  D.  Patherbora.  Xli.  Kai. 
April.  4036,  Lothar.  R.  a.  XII.  Imp.  iV.  Monum.  Paderb.  p.  480.  Schaten  A.  P.  I.  p.  546.  (CCXIX.) 

4567.  „    22.    (Osterfest,  vom  Kaiser  in  Aachen  gefeiert.)     Werner,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  in  einer 

Urkunde  des  Kaisers  Lothar  fiir  die  Kirche  S.  Jacobi  zu  Lüttich.  Act.  Aquisgrani  a.  4436,  Imp. 
ni.  Quix  Cod.  dipl.  Aquens.  I.  p.  68.  —  Die  nähere  Zeitbestimmung  erhellet  aus  der  Angabe 
des  Kaisers:  cum  Pascha  Aquisgr.  celebrarem. 

4568.  August  4.    Kaiser  Lothar  nimmt  das  Kloster  Marienmünster  in  seinen  Schutz.    D.  Corbeie  prid.  Non. 

Aug.  4436,  a.  R.  XI.  Imp.  IV.  Schaten  A.  P.  L  p.  546.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  247.    (CCXX.) 

4569.  „      45.     Grosser  Reichstag  zu  Würzburg,  von  wo  der  Kaiser  nach  Italien  zieht.  —  Während  der 

Abwesenheit  des  Kaisers  wird  zwischen  denen  von  Soest  und  von  Arnsberg  eine  verheerende 
Fehde  gefiihrt.    Annal  Sax.  1.  c.  p.  770.  Chron.  S.  Pantal.  1.  c.  p.  930. 

4570.  Werner,  Bischof  von  Münster,  ist  Zeuge  bei  einem  Gütertausche  des  Erzbischofs  Bruno  von  Cöln 

mit  dem  Stifte  S.  Cassius  zu  Bonn.    Act.  Colon,  in  eccles.  S.  Petri,  in  generali  conventa  episco- 
porum,  abbatum  et  multarum  venerabil.  personarum,  a.  4436.    Günther  Cod.  dipl.  I.  S.  221 
4574.   Derselbe  schenkt  dem  Kloster  Liesbom  Zehenten  zu  Dullen  und  Beldinchausen.    A.  4436,  Lothar. 
R.  Xn.  Imp.  IV.  Niesert  M.  U.  S.  4.  B.  S.  404.    (Vgl.  CCXVH.) 

(4436  —  4443.) 

4572.  Papst  Innocentius  IL   bestätigt  die  Umwandlung  des   ehemaligen  Nonnenklosters  Liesbom  in  ein 

Benedictiner-Mönchskloster,  und  dessen  Besitzungen.  D.  Pisis,  VIIL  Kai.  Octobr.  s.  a.  Niesert 
M.  ü.  S.  4.  B.  S.  406.  (CCXXI.)  —  Die  Urkunde  muss  zwischen  die  angegebenen  Jahre  fallen, 
da  sie  der  im  J.  4436  geschenkten  Zehenten  (Nr.  4570.)  gedenkt,  4443  aber  der  Papst  starb. 

4437. 

4573.  Februar  44.    Thiethard,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.    Todestag  nach  Necrol.  Osnabr.  u.  a.  Das 

Todesjahr  muss  4437  sein,  da  seinem  Nachfolger  eine  vierjährige  Regierung  zugeschrieben  \^ird. 
Erdm.  Chron.  Osnabr.  1.  c.  p.  240.  —  Sein  Nachfolger  Udo  war  vorher  Propst  zu  Hildesheim. 

Digitized  by  vIjOOQIC 


1117  —  1138.  44 

4574.  Jol.  7.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkandet  einen  Tausch  zwischen  dem  Abte  Volcmar  zu 

Corvey  und  dem  Abte  Harttvig  zu  Flictorp,  worin  ersterer  auf  die  Zehenten  der  zu  der  villa 
Flictorp  gehörigen  Hoven,  zu  Gunsten  des  letzteren,  verzichtet,  und  dafür  ein  Vorwerk  zu  Nie- 
deren-Gambeke  erhält.  D.  Non.  Jul.  4437,  Episc.  a.  X.  Unter  den  Zeugen  ist  der  Dompropst 
Wino,  der  Dechant  Reimbert  u.  A.    Schaten  A.  P.  I.  p.  521. 

4575.  September  23.    Kaiser  Lotfiar  bestätigt  dem  Abte  Wibald  die  Privilegien  des  Klosters  Stablo,  des- 

sen Verwaltung  derselbe  nicht  aufgegeben,  obschon  er  von  den  Brüdern  des  Monasterii  Cas^i- 
nensis,  violenta  et  admirabili  prorsus  electione,  zum  Abt  erwählt  worden.  Act.  Aquini  in  Cam- 
pania,  X.  Kai.  Octobr.  4137,  a.  R.  XIII.  Imp.  V.  Miraei  Opp.  T.  I.  p.  687.  Orig.  Guelf.  T.  IL  p. 
535.  —  Über  Wibalds  Wahl  vgl.  Chron.  monast.  Cassin.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  VII.  p.  838.  sqq. 
Wibald  legte  jedoch  die  Verwaltung  der  Abtei  Monte  Cassino  bald  wieder  nieder  und  kehrte 
nach  Deutschland  zurück.  Vgl.  dessen  Briefe  in  Martene  et  Durand  Vet.  Script,  et  Monum.  Col- 
lect, ampliss.  T.  II.  p.  490.  sq. 

4576.  Oktober  2.    Papst  Innocentius  IL  nimmt  das  Kloster  zu  Schwalenberg  (Marienmünster)  in  seinen 

Schutz.  D.  in  territorio  Romano,  VI.  Non.  Octobr.  4437,  pontif.  a.  VIII.  Schaten  A.  P.  I.  p.  520. 
(CCXXII.) 

4577.  December  4.     WerrJier,  Bischof  zu  Münster,  beurkundet  die,  bei  erledigtem  erzbischöflichen  Stuhle   ^ 

zu  Cöln,  von  ihm  verrichtete  Einweihung  der,  von  der  Edlen  Udilhildis  auf  ihrem  väterlichen''''''^ 
Erbe  zu  Prunem  gestifteten,  und  der  Pfarrkirche  zu  Wurma  untergeordneten  Kapelle.    D.  IL 
Non.  Decembr.  4137,  Lothar.  R.  XIIL  Niesert  M.  ü.  B.  4.  Abth.  S.  324.    (CCXXIII.) 

4577.  Wemher,  Bischof  zu  Münster,  stiftet  seine  Memorie  durch  Schenkungen  an  beide  Domkirchen  zu 

Münster  und  verschiedene  einzelne  Altäre  derselben,  aus  Gütern  zu  Loen,  Dülmen,  Amulunc-    ^^-^ 
buren,  Steinvord,  Greven  u.  a.  m.    A.  4037.  Niesert  M.  ü.  B.  4.  Abth.  S.  260.    (CCXXIV.) 

4578.  Derselbe  schenkt  der  Kirche  S.  Marien  (Überwasser)  ein  Talent,  halb  aus  Gütern  bei  der  Stadt 

(prope  civitatem)  Münster,  halb  aus  dem  Kirchspiel  Havechisbeke ,  und  andere  Renten ;  bestätigt 
auch  die  Schenkung  eines  Ortes  an  der  Ems  bei  Telgit,  durch  den  villicus  Wulfhard,  an  die- 
selbe.   A.  4437.  J^iesert  M.  ü.  S.  2.  B.  S.  444.    (CCXXV.) 

4579.  Derselbe  (Bischof  zu  Mimigardevord)  übergibt  dem  Kloster  Varlar  die  Pfarrkirche  zu  Coesfeld,  und 

ein  Haus  zu  Were  mit  dem  Zehenten.    A.  1137.   Unter  den  Zeugen  ist  Otto,  Propst  zu  Kappen-     ^^ 
berg,  und  Otto,  Canonicus  daselbst  (der  vormalige  Graf  und  Mitstifter  des  Klosters).    Niesert  M. 
ü.  S.  2.  B.  S.  441. 

1138. 

4580.  April  8.     Wemher  (Warnerus),  Bischof  zu  Münster,  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde  König  Conrads  IIL 

für  die  Abtei  Burtscheit.    D.  Colon.  VI.  Id.  April.  4138,  a.  R.  L  Lacomblet  ürkundenb.  L  S.  216. 

1581.  „     9.     Udo,  Bischof  zu  Osnabrück,  Zeuge  in  einer  Urkunde  desselben  Königs  für  das  Bisthum 

Utrecht  D.  Colon.  V.  Id.  April.  1138,  a.  R.  L  Heda  Bist.  Ultraj.  p.  157.  Miraei  Opp.  T.  I.  p. 
526.    Mieris  groot  Charterb.  L  p.  91. 

1582.  „  10.    Die  Bischöfe  Werner  von  Münster  und   Udo  von  Osnabrück,  Zeugen  in  einer  Urkunde 

desselben  Königs  für  das  Marien  Stift  zu  Aachen.  D.  Colon.  IV.  Id.  April.  1138,  a.  R.  I.  Miraei 
Opp.  L  p.  386.    Lacomblet  Ürkundenb.  I.  S.  217. 

4583.  „  11.    Dieselben  Bischöfe,  Zeugen  bei  eben  dieses  Königs  Bestätigung  der  Privilegien  der  Abtei 

Stablo.    D.  Colon.  III.  Id.  April.  1138.    Martene  et  Durand  Collect,  ampliss.  T.  II.  p.  105. 

4584.  Werner,  Bischof  zu  Münster,  wird  als  Schiedsrichter  mit  zugezogen  bei  Erzbischof  ilmo&{$  von  Cöln ^ 

Entscheidung  eines  Rangstreites  der  Pröpste  von  Bonn  und  Xanten  mit  dem  Propste  von  S.  Ge- 

2* 

Digitized  by  V^OOQIC 


12  liS8. 

reon  zu  Cöln.    Act  Colon,  a.  4438.    Günther  Cod.  dipl.  I.  S.  249.    Auf  die  Zeit  der  Urkmide 
lasst    sich   aus   dem   Ausstellungsorte,    verglichen   mit   dem   Datum    der    vorigen    Urkunden, 
schliessen. 
1586.  Derselbe,  Zeuge  in  einer  Urkunde  K.  Conrads  IlL  für  das  Kloster  S.  Walburgis  zu  HeiligenforBt 
,/^  D.  Mogunt.  a.  4438,  R.  a.  I.  Würdtwein  N.  Subsid.  T.  YII.  p.  400. 

4587.  Derselbe,  Zeuge  in  einer  Urkunde  K.  Conrads  IIL  iiir  die  Kirche  zu  Laach.    D.  Mogont.  a.  4 4 SS- 

Original  im  KönigL  Geheimen  Staats -Archive  zu  Berlin.  —  Die  Folge  der  Orte  ergbi  die  Zeit- 
folge dieser  Urkunden. 

4588.  Die  Bischöfe  Werner  von  Münster,  Udo  von  Osnabrück  und  Bernhard  von  Paderborn  sind  Zeugen 
^        in  einer  Urkunde  K.  Conrads  IIL  für  das  Kloster  S.  Blasii  auf  dem  Schwarzwalde.    D.  Baben- 

^^  berch  a.  4438.    Herrgott  Geneal.  dipl.  gent.  Habsburg.  VoL  II.  p.  458.  —  Nach  Otton.  Frising. 

Chron.  lib.  YII.  cap.  23.  war  der  König  am  Pfingstfeste  (22.  Mai)  in  Bamberg. 

4589.  August  2.  Folcmar,  Abt  zu  Gorvey,  stirbt.  Cod.  mscpt.  Gorb.  —  Sein  Nachfolger  war  Adalbero,  em 

Bruder  des  Herzogs  Heinrich  von  Sachsen.    Annal.  Sax.  1.  c.  p.  776. 

4590.  September  4.    Athelbert  IL,  Erzbischof  zu  Mainz,  entscheidet  einen  Streit  zwischen  den  Kirchen  zu 

Heiligenstadt  und  Helmwardeshausen,  wegen  eines  Gutes  zu  Fridewarderoth.    Act.  Restiberg,  U. 
Non.  Sept.  4438,  Conr.  R.  a,  I.    Bisher  ungedruckt.    (CCXXVI.) 
4594.  Oktober  44.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  gibt  dem  Kloster  Marienmünster  die  Zehenten  zu 
Seibike,  Mechtestestorpe,  Rothe,  und  mehrere  andere  Güter.    D.  Paderbome  V.  Id.  Octbr.  4438, 
Conr.  R.  a.  I.    Bisher  ungedruckt.    (CCXXVn.) 

4592.  n  u  Derselbe  eignet  dem  Nonnenkloster  zu  Iburg  ein  Gut  zu  Erpinctorp,  und  gibt  demsel- 
ben verschiedene  Zehenten.  D.  Paderbume  Y.  Id.  Octobr.  4438,  Conr.  R.  a.  I.  Episa  a.  XL 
Bisher  ungedruckt.    (CCXXVffl.) 

4593.  Arnold  L,  Erzbischof  zu  Cöln,  gibt  der  Abtei  Altenberg  unter  andern  ein  Gut  genannt  Wanemala  in 

Westfalen.  S.  d.  Unter  den  Zeugen:  Heinrichus  de  Volmotstain  und  Thiemo  de  Sosaz.  Lacom- 
biet  Urkundenb.  L  S.  220.  —  Die  Urkunde  gehört  ohne  Zweifel  in  dieses  Jahr,  da  schon  am 
26.  Febr.  4439  die  päpstliche  Bestätigung  der  geschenkten  Güter  erfolgte. 

4594.  Wemher,  Bischof  zu  Münster,  eignet  dem  Kloster  Liesbom  die  von  seinem  Ministerialen  Albert  von 
.  Wonnen  demselben  geschenkten,  bisherigen  Lehengüter.    A.  4438,  Conr.  R.  a.  I.    Bisher  ung^ 

^  druckt    (CCXXIX.) 

4595.  Engelbert,  Propst,  und  das  Kapitel  des  alten  Domes  zu  Münster,  geben,  in  Gegenwart  und  mit  Ge- 

nehmigung des  Bischofs  Wemher,  dem  Thictmar  und  seiner  Schwester  Gerbnrg  ein  Haus  in 
/  Gewinn.    A.  4438.  Wilkens  Gesch.  d.  St.  Münster  S.  76.    (CCXXX.) 

4596.  Beatrix,  Äbtissinn  zu  Heerse,  wird  Äbtissinn  zu  Quedlinburg.    Annal.  Sax.  L  c.  p.  776. 

(4438—4446.) 

4597.  Henricus  de  Aldenthorrin  (Attendorn)  wird  genannt  als  Zeuge  in  einer  Urkunde  Erzbischof  ilmoftb /. 

zu  Cöln,  für  die  Kirche  zu  Rees.  S.  d.  Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  243.  —  Die  Zeit  kann  nur 
nach  den  oben  angegebenen  Regierungsjahren  des  Erzbischofe  bestimmt  werden. 

(4<38_4452.) 

4598.  König  Conrad  IIL  erlaubt  dem  Grafen  Godefrid  von  Arnsbei^  und  Cuich,  auf  einem  seiner  Erb- 

oder Lehengüter  ein  Schloss  zu  bauen«  S*  dL  Kindlinger  M.  B.  IL  Urk.  S.  475.  Seibertz  Ur- 
kundenb. L  S.  59. 


Digitized  by 


Google 


1118-^1189.  43 

(ii38  — 1156.) 

4599.  Arnold,  Erzbischof  zu  Cöln,  bewilligt  dem  Pfarrer  zu  Glinthvelde,  die  dortige  Kirche  von  jedem 

beliebigen  Bischof,  welcher  dahin  kommen  möchte,  weihen  za  lassen.  S.  d.  Seibertz  Urkundenb. 
I  S.  63.  —  Die  Urkunde  kann  nur  zwischen  die  obigen  Jahre  gesetzt  werden,  da  es  migewiss, 
ob  Arnold  L  oder  //.  gemeint  ist 

4600.  Dechant  und  Kapitel  des  S.  Patroklus- Stiftes  zu  Soest  beurkunden  die  Rechte  der  Wachszinsigen     ^' 

ihrer  Kirche.  S.  d.  Kindlinger  M.  B.  II.  ürk.  S.  172.  Seibertz  Urkundenb.  L  S.  57.  —  Zu  Folg* 
der  Schriftzüge  und  des  aufgedruckten  Siegels  muss  die  Urkunde,  wie  Seibertz  bemerkt,  in  die 
Zeit  der  beiden  Arnolde  gehören. 

1139. 

4601.  Januar  5.    Die  Bischöfe  Bernhard  von  Paderborn,   Werner  von  Münster,   Udo  von  Osnabrück  und     ^ 

Siward  von  Minden  sind  Zeugen  in  König  Conrads  IlL  Stiftungs- Urkunde  der  Kirche  zu  Sige- 
berch,  welche,  so  wie  die  Kirche  in  der  Burg  Lübeck,  dem  Priester  Viceünus  übergeben  wird. 
Act  Goslar.  Non.  Januar.  1139,  a.  R.  I.  Urkundenbuch  der  Stadt  Lübeck  LS.  2. 

1602.  Februar  26.  Papst  Innocentius  IL  bestätigt  der  Abtei  Altenberg,  unter  andern  Besitzungen,  auch  den 

Hof  Wanemala.  D^  Laterani  IV.  Kai.  Mart  1139,  pontif.  a.  XL  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.221. 
(Vgl.  Nr.  1593.) 

1603.  Mai  28.     Werner,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  in  einer  Urkunde  König  Conrads  HL  für  das  Kloster 

Einsiedeln.    D.  Argent  V.  Kai.  Jun.  1139,  a.  R.  II.  Herrgott  Geneal.  Habsburg.  Vol.  IL  p.  163.;       ^ 
—  und  in  einer  Urkunde  desselben  Königs  für  die  Abtei  Sek    D.  eod.  Schöpflin  Alsat  diplom. 
L  p.  221. 

1604.  Derselbe,  Zeuge  in  einer  Urkunde  desselben  Königs,  die  Abtei  S.  Maximin  zu  Trier  betreffend.  Act 

Argent  a.  1139.  Hontheim  Hist.  Trevir.  I.  p.  542.  —  Die  Zeit  dieser  Urkunde  ist  aus  dem  Da- 
tum der  beiden  vorhergenannten  zu  schliessen.  . 

1605.  Papst  Innocentiits  IL  nimmt  das  Kloster  Heerse,  auf  Bitten  der  dortigen  Äbtissinn  Beatrix,  in  seinen 

Schutz,  und  bestätigt  demselben  seine  Güter,  so  wie  die  freie  Wahl  der  Äbtissinn  und  des  Vog- 
tes.   A.  1139.    Schaten  L  p.  524. 

1606.  Wemher,  Bischof  zu  Münster,  übei^bt  dem  Stifte  Kappenberg  die  Kirchen  zu  Alen  und  Werne, 

nebst  dem  Archidiaconal-Bann  zu  Werne.    A.   1139.    Kindlinger  M.  B.  IH.  1.  Abth.  Urk.  S.  22.     x 
(CCXXXI.)  —  Eine  undatirte  Urkunde  des  Propstes  Otto  zu  Kappenberg  über  denselben  Gegen- 
stand, deren  Original  nicht  mehr  nachzuweisen  ist,  hat  Niesert  M.  U.  S.  2.  B.  S.  200 

1607.  Gerthrudis,  Äbtissinn  zu  Hervord,  gibt  ihrem  Convente  die  drei  Häuser  Gageme,  Rothe  und  Hart- 

bike.  A.  1139.  Harenberg  Monum.  ined.  S.  108.  Falke  C.  Fr.  Corb.  p.  747.,  welcher  gegen 
die  Jahrzahl  Einwendungen  macht,  die  aber  ungegründet  sind.    (CCXXXII.) 

1608.  Herimann  von  Menden  und  sein  Bruder  Ludwig,  Zeugen  in  einer  Urkunde  Erzbischof  Arnolds  L  zu 

Cöln,  für  das  Kloster  Siegburg.    A.  1139.    Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  224. 

1609.  Heinrich  von  Volmodisten  (Fulmodestein),  Zeuge  in  einer  Urkunde  Erzb.  Aimolds  L  zu  Cöln,  für 

das  Stift  Hamborn.  Act  Colon,  in  celebri  conventu  cleri  et  populi,  1139.  Lacomblet  Urkundenb. 
I.  S.  222.;  —  und  in  einer  Urkunde  desselben  Erzbischofs  für  das  Severins- Stift  zu  Cöln.  A. 
1139.    Ebd.  S.  225. 

(i439_i442.) 

1610.  Wemher,  Bischof  zu  Münster,  eignet  dem  Stifte  Kappenberg  die  von  Johann  von  Lenclere  und  An* 

deren  ihm  zu  diesem  Behufe  resignirten  Güter  Hovestadt  u.  a.  m»  S.  d.  Niesert  M.  U.  S.  2.  B. 
S,  167.    (CCXXXHL)  ^ 

Digitized  byL^OOQlC 


M  1139-^1141. 

4614.  Derselbe  gibt  der  Kirche  zu  Asbeke  einen  Zehenten  im  Kirchspiel  Willeberge,  welchen  der  bishe- 

rige Lehens -Inhaber  Amelangus  ihm  zu  diesem  Behufe  resignirt  hat.  S.  d.  Niesert  M.  C.  S.  4.  B. 
S.  11 1.  —  Aus  dem  sonstigen  Vorkommen  der  in  diesen  beiden  Urkunden  als  Zeugen  genannten 
Süftsgeistlichen  ergibt  sich,  dass  sie  zwischen  die  obigen  Jahre  gehören. 

1140. 

4612.  Februar  9.    Die  Bischöfe  Bernhard  von  Paderborn  und  Udo  von  Osnabrück  sind  Zeugen  in  einer 

Urkunde  König  Conrads  IIL  für  die  Abtei  Stablo.  D.  Wormat.  Y.  Id.  Februar.  1440,  a.  R.  II. 
Miraei  Opp.  T.  I.  p.  688. 

4613.  Dieselben,  Zeugen  in  einer  Urkunde  desselben  Königs  für  das  Kloster  Pforta.    D.  Wormat.  a.  4440. 

Thuringia  saera  p.  827.  Bertuch.  Chron.  Port.  p.  17.  —  Die  Gleichheit  des  Ausstellungsortes 
lässt  auch  auf  Gleichzeitigkeit  mit  der  vor.  Urkunde  schliessen. 
4644.  April  28.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn  (Podalbrunnensis),  Zeuge  in  einer  Urkunde  König  Con- 
rads HL,  das  Kloster  SS.  Petri  et  Suiperti  in  Weridi  (Kaiserswerth)  betreffend.  D.  in  curia 
Franchenfurt  IV.  Kai.  Maj.  1140,  a.  R.  IIL;  wobei  auch  Adelbertus  Dux  Saxoniae  (Albrecht  der 
Bär)  als  Zeuge  erscheint.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  228. 

4615.  „     „      Siward,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.    Albert  Stad.  Chron.  ap.  Kulpis.  p.  274.    Todestag 

nach  Necrol.  Mind.  u.  a.  —  Er  schenkte  der  Kirche  zu  Minden  Güter  an  der  Leine,  zu  Suthe- 
ren,  Bedeben,  Westerendanhusen,  Wechterden  und  Helmenhorst,  und  erbaute  aus  seinen  eignen 
Mitteln  die  Kirche  zu  Idenhusen,  in  welcher  er  auch  begraben  wurde.  Lerbeck.  Chron.  1.  c. 
p.  475.  —  Sein  Nachfolger  Heinrich  war  bis  dahin  Abt  des  Klosters  S.  Mauritii  auf  dem  Wer- 
der gewesen.  Albert  Stad.  et  Lerbeck.  1.  c.  Er  war  ein  Zögling  des  Stifts  Corvey,  wie  er  von 
sich  selbst  erklärt:  Corbeiensis  ecclesia  me  et  educavit  et  erudivit.  Martene  et  Durand  Vet 
Script,  et  Monum.  Coli,  ampliss.  T.  IL  p.  429. 

4646.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  schenkt  dem  Kloster  Marienmünster  die  Zehenten  der  Höfe  Cats- 

hem  und  Asserinchusen.    A.  4140,  Conr.  R.  III.    Bisher  ungedruckt    (CCXXXIY.) 

(4i40_4447.) 

4647.  Heinrich,  Bischof  zu  Minden,  gibt  dem  Kapitel  der  Kirche  S.  Martini  daselbst  den  Pacht  des  Hofes 

Ripenarth  zurück,  welchen  vorher  die  Pröpste  allein  an  sich  gezogen  hatten.  S.  d.  Bisher  un- 
gedruckt. (CCXXXV.)  —  Die  Urkunde  kann  nicht  später  als  4147  gegeben  sein,  denn  in  die- 
sem Jahre  kommt  der  nachmalige  Bischof  Werner  schon  als  Dompropst  vor,  während  hier  noch 
Conrad  als  solcher  genannt  wird. 

(i440  — 4466.) 

4648.  Heinrich,  Bischof  zu  Minden,  gibt  dem  Edlen  Gerhard  die  Güter  zu  Holtorpe,  Hebbrum  und  Stava* 

ron  im  Gau  Grindiriga  und  der  Grafschaft  des  Herzogs  Magnus,  die  derselbe  vormals,  im  Ge- 
richte Windilmanns,  der  Kirche  zu  Minden  geschenkt  hatte,  als  Lehen  auf  Lebenszeit ,  g^en 
einen  Denar  jährlichen  Zinses,  zurück,  und  fügt  denselben  noch  6  Mark  an  Zehenten  hinzu. 
S.  d.  Würdtwein  N.  Subsid.  dipl.  T.  XII.  p.  389.  —  Die  Urkunde,  deren  Zeit  nur  nach  den  Re- 
gierungsjahren des  Bischofs  bestimmt  werden  kann,  scheint  nur  Erneuerung  einer  älteren  Ur- 
kunde zu  sein. 

4444. 

4649.  April  40.     Wernher,  Bischof  zu  Münster,  ist  Zeuge  bei  König  Conrads  HL  Beilegung  eines  Streites 

zwischen  dem  Bisthum  Basel  und  dem  Stifte  S.  Blasii.  D.  Argent  lY.  Id.  ApriL  4444,  a.  R.  IV. 
Herrgott  Geneal.  Habsburg.  Yol  U.  p.  465.  ,  . 

Digitized  by  V^OOQlC 


/ 


141  —  1143.  45 

4620.  April  43.    Derselbe,  Zeuge  in  einer  Urkunde  desselben  Königs  für  die  Kirche  S.  Jacobi  zu  Lütiich. 

D.  Argent.  Id.  April  4144.    Original  im  Königl.  Geh.  Staats -Archive  zu  Berlin. 
4624.  Mai  42.    Bernhard,  Bischof  zu  Hildesheim,  nimmt  das,  in  seiner  Diöcese,  von  dem  Grafen  Sigefrid 

gestiftete  Kloster  Amelungsborn  in  seinen  Schutz.    D.  Hildeneshem  IV.  Id.  Maj.  4144.  Falke  C. 

Tr.  Corb.  p.  949. 

4622.  Jun.  4.  Wemher,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  in  einer  Urkunde  des  Bischofs  Rudolf  zu  Halbersladt, 

für  das  Kloster  Paulinzelle.  D.  Wirzeburc  Kai.  Jun.  4444.  Unter  den  Zeugen  ist  König  Con- 
rad IIL,  der  damals  zu  Würzburg  Reichstag  hielt,  selbst  mit  genannt.  Schuhmacher  verm.  Nachr. 
6.  Samml.  S.  45. 

4623.  „    29.     Udo,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.    Todestag  nach  Necrol.  Osnabr.   Das  Jahr  ergibt  sich 

aus  dem  Regierungs-Anfange  seines  Nachfolgers.  —  Er  hat  das  Kloster  Gertrudenberg  gegründet 
(vgl.  die  betr.  Urk.  seines  Nachfolgers),  und  die  beiden  Thürme  der  Domkirche  gebaut.  Erdm. 
Chron.  1.  c.  p.  240. 

4624.  Wecd,  ein  Münsterscher  Canonicus,  wird  zum  Bischof  von  Osnabrück  gewählt;  da  aber  der  Erz- 

bischof von  Cöln  die  Sache  verhindert,  so  fällt  die  Wahl  dxx{  Philipp ,  Propst  zu  Deventer.  Chron. 
S.  Pantal.  1.  c.  p.  934.,  zwar  zu  4442;  die  Sache  muss  aber  in  das  Jahr  4444  gehören,  da  Bi- 
schof Philipp  noch  in  diesem  Jahre  eine  Urkunde  ausgestellt  hat.  Letzterer  stammte  aus  dem 
Hause  der  Grafen  von  Katzenelnbogen.    Erdm.  1.  c.  Wenck  Hess.  Landesgesch.  I.  S.  236. 

4625.  September  44.     Werner,  Bischof  zu  Münster,  und  Godefrid,  Graf  von  Arnesberch,  Zeugen  in  einer 

Urkunde  König  Conrads  IIL  für  die  Abtei  Brauweiler.  D.  Colon.  XVIII.  Kai.  Octobr.  4441,  a.  R. 
IV.  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  232. 

4626.  December  25.    Arnold,  Erzbischof  zu  Cöln,  gibt  dem  Kloster  Flechtorp,  auf  Bitten  seines  Dienst- 

mannes Hildebrand  von  Sundewich,  das  bisher  von  diesem  besessene  Lehen  mit  allem  Zubehör. 
Act  in  Susatio,  in  NataU  Domini  4444,  Archiep.  a.  IV.  Unter  den  Zeugen  befinden  sich:  Odel- 
ricus,  Propst  zu  S.  Patroklus  in  Soest;  Otto,  Graf  zu  Ravensberg;  Wizzel,  Otto  und  Hermann 
von  Patberg;  Heinrich  von  Volmodestein  u.  a.  m.  Lamey  Gesch.  v.  Ravensb.  Urk.  S.  8.  Vgl. 
Kindlinger  M.  B.  IL  Urk.  S.  459.,  und  Mooyer  in  der  Zeitschr.  für  vaterl.  Gesch.  u.  Alterthumsk. 
vin.  S.  24. 

4627.  Derselbe  überlässt  der  Kirche  des  Heil.  Patroklus  zu  Soest  ein  Haus  und  einen  eigenhörigen  Mann, 

worüber  zwischen  dem  Kapitel  dieser  Kirche  und  dem  Schulten  des  erzbischöflichen  Hofes  Gel- 
men  ein  Streit  stattgefunden  hatte.  Act.  in  eadem  ecclesia,  a.  4449,  Conr.  R.  a.  IV.  ponlif.  a. 
IV.  Kindlinger  Volmest.  H.  S.  6.  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  59. 

4628.  thilipp,  Bischof  zu  Osnabrück,  beurkundet,  dass  ein  freier  Mann  Namens  Tiemo,  mit  Rath  und  Hilfe 

des  villicus  Heckehard  von  Dissene,  sein  Haus  auf  eine  andere  Hofstäte  verlegt,  und  mit  dem 
gedachten  villicus  sich  dahin  abgefunden  hat,  anstatt  des  Zehenten  jährlich  48  Pfennige  und 
2  modios  Waizen  zu  geben.  Dat.  in  Yburg,  subscribente  Thoma  capellaho  episcopi,  praesente 
praefatae  curiae  famiUa,  a.  4444.    Moser  s.  W.  VIIL  S.  344. 

4442. 

4629.  April  46.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  eignet  dem  Kloster  zu  Iburg  die  Güter  zu  Frilinctorp, 

welches  Heinrich,  Praefectus  civium  zu  Paderborn,  zu  Selinchusen  und  Thedenchusen,  welche 
Liudolf  bisher  zu  Lehen  hatte,  und  fiigt  verschiedene  Zehenten  hinzu.  Act.  in  Patherburne  XVI. 
Kai.  Maj.  4442,  Conr.  R.  a.  V.  Episc.  a.  XV.    Bisher  ungedruckt.    (CCXXXVL) 

4630.  Die  Nonnen  zu  Iburg  geben  dem  Praefectus  civium  Heinrich  zu  Paderborn  und  seiner  Ehefrau 

Ascela,  aus  Dankbarkeit  für  das  geschenkte  Gut  Frilincthorp,  verschiedene  Schmucksachen.  S.  d. 
Bisher  ungedruckt   (CCXXXVU.)  —  Die  Urkunde  ist  wahrscheinlich  mit  der  vorigen  jgleichzeitig. 

Digitized  by  VjOOQIC 


/ 


46  1142—1144. 

4631.  April  23.     Wemher,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  die  Stiftung  des  Klosters  Houholte.    Act  IX.  EaL 
^  Maj.  1142.    Niesert  M.  U.  S.  2.  B.  S.  151.    (CCXXXVIIL) 

4632.  JuD.  13.    Arnold,  Erzbischof  zu  Göln,  gibt  dem  Stift  Esseu  sechs  Häuser  zurück,  welche  demselben 

durch  dessen  Ministerialen  gewaltsam  entrisscQ  waren,  Act.  Colon,  in  publice  conventn,  a.  4142. 
Westphalia  3.  Jahrg.  S.  491.  Lacomblet  Urkundeub.  I.  S.  235.  —  Der  hier  nicht  angegebene 
Tag  erhellet  aus  der  folg.  ürL 

4633.  „     „     Irmentrudis ,  Äbtissinn  zu  Essen  (Astnidensium),  beurkundet  die  zu  Cöln,  a.  4442,  Reg. 

Cunradi  a.  V.  Indict.  Y.  Id.  Junii,  durch  Yermittelung  des  Erzbischofs  w4moft2  von  Cöln  und  meh- 
rerer anderer  Geistlichen,  Grafen  u.  s.  w.  geschlossene  Sühne  zwischen  dem  Stift  Essen  und 
dessen  Ministerialen.    Westphalia  3.  Jahrg.  S.  192.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  234. 

4634.  Oktober  27.    Papst  Innocentius  IL  nimmt  das  Kloster  Yarlar  in  seinen  Schutz  und  bestätigt  dessen 

Privilegien,  mit  Yorbehalt  der  kanonischen  Rechte  des  Diöcesan -Bischofs.  D.  Lateran.  YL  KaL 
Novembr.  1142,  pontif.  a.  XIU.  Niesert  M.  ü.  S.  2.  B.  S.  147. 

4635.  December  18.    Philipp,  Bischof  zu  Osnabrück,  beurkundet  die  von  seinem  Yorgänger  Udo  begon- 

nene, von  ihm  selbst  aber  nunmehr  vollbrachte  Stiftung  eines  Nonnenklosters  auf  dem  Berge 
S.  Gertrudis  bei  Osnabrück.  Act.  Osnabrugge  XY.  Kai.  Jan.  4442.  Moser  0.  6.  IL  S.  284.  s.  W. 
YlII.  S.  76.  (CCXXXIX.) 

4636.  Wemher,  Bischof  zu  Münster,  gibt  der  Kirche  zu  S.  Mauritz  in  suburbio  majoris  ecclesiae  einen 

Hof  zu  Bokholte,  welchen  der  villicus  zu  Loen  zu  diesem  Behufe  resignirt  hat.    A*  4442.  Nie- 
y  sert  M.  ü.  B.  4.  Abth.  S.  335,  Wilkens  Gesch.  d.  St  Münster  S.  78.    (CCXL.) 

4637.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  dem  Kloster  daselbst  (Abdinghof)  ein  Gut  zu  Bellethe. 

A.  4142.    Bisher  ungedruckt.    (CCXU.) 

4638.  Derselbe  verlegt  das  zu  Iburg  gestiftete  Nonnenkloster,  wegen  der  Beschwerlichkeit  und  Unfmchtn 

barkeit  dieses  Ortes,  nach  Gerdenen.  A.  4142,  Conr.  R.  a.  lY.  Episc.  a.  XY.  Monum.  Paderb. 
p.  181.  Schaten  A.  P.  L  p.  527.    (CCXLn.) 

4639.  Derselbe  bestätigt  dem  Kloster  Gerdme  ein  Gut  zu  Yrodenhusen.    A«  4442,  Episc.  a.  XY.    Bisher 

ungedruckt.    (CCXLUO 

4443. 

4640.  Der  Graf  von  Arnsberg  verübt  Streifereien  und  Brandstiftungen  in  der  Diöcese  Paderborn.  Gobelin. 

Pers.  1.  c.  p.  269, 
4644.  Mai  29.  Adalbero,  Abt  zu  Corvey^  stirbt.  Cod.  mscpt.  Corb.  —  Sein  Nachfolger  Hänridt  wird 
ein  Schwestersohn  des  Grafen  Friedrich  von  Arnsberg  genannt  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  8.  —  Sein 
Bruder,  Graf  Sifrid  (von  Nordheim)  soll  ihn  gewaltsam  in  die  Abtei  eingedrängt  haben.  Wibaldi 
epist.  in  Martcne  et  Durand  Collect,  ampliss.  T.  II.  p.  317.,  wo  mehreres  über  seine  Wahl  und 
frühere  Geschichte. 

4642.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  weiht  die,  nach  dem  letzten  Brande,  neu  erbaute  Domkirche  da- 

selbst, ohne  jedoch  das  vom  Bischof  Imad  angeordnete  Kirchweihfest  abzuändern«  GobeL  Pers. 
L  c.  p.  269. 

4444. 

4643.  FhiUppy  Bischof  zu  Osnabrück,  erobert  und  zerstört,  nach. langwieriger  Belagerung,  dieBui^  Holte, 

deren  Bewohner  er  wegen  Landfriedensbruches  bekriegt  hatte.  Graf  Otto  von  Ravensberg  lei- 
stete ihm  dabei  Hilfe.    Erdm.  Chron.  1.  c.  p.  24. 

4644.  August  24,  (In  feste  S.  Bartholomaei.)    König  Conrad  Hl  hält  einen  Hoftag  zu  Corvey,  wo  unter 

andern  der  dortige  Abt  Heinrich  angeklagt,  von  dem  damaligen  Abt  Wibald  von  Stablo  aber  in 
Schutz  genonmien  wird.    Wibaldi  epist.  L  c.  p.  302. 

Digitized  by  V^OOQIC 


1144  —  1145.  47 

<6i6.  Oktober  16.  Conrad,  Abt  zu  Helmwardeshausen,  Zeuge  in  einer  Urkunde  König  Conrads  /Z7.  für 
das  Kloster  Reinhausen.  D.  Hersfeld.  XVIL  KaL  Novembr.  4144,  a.  R.  VII.  Leibnit  Scr.  R.  Br. 
T.  I.  p.  706. 

1646.  „  17.  König  Conrad  7/7.  bestätigt,  auf  Bitten  des  Abtes  Wibold  von  Stablo,  dem  Abte  Con- 
rad zu  Helmershausen  die  von  den  vorigen  Kaisem  und  Königen  diesem  Kloster  verliehenen 
Privilegien.  D.  Hersfeld.  XVI.  Kai.  Novembr.  1144,  a.  R.  VII;  Unter  den  Zeugen  ist  Bernhard, 
Bischof  zu  Paderborn.  Wenck  Hess.  Landesgesch.  II.  UrL  S.  93. 

1647.  Arnold,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  den  Klöstern  S.  Marien  zu  Münster  und  Liesborn  den  von  dem 

Bischof  Werner  zu  Münster  ihnen  gemeinschaftlich  übertragenen  Besitz  des  Hofes  Worma  (im 
Jülicher  Lande).    A.  1144.  Niesert  M.  ü.  S.  2.  B.  S.  156.    (CCXUV.) 

1648.  Derselbe  verleiht  den  Einwohnern  der,  an  der  änssersten  Grenze  seines  Bisthums  gelegenen  villa 

Medebeka,  nachdem  er  daselbst  eine  Kirche  geweiht,  das  Stadtrecht  der  Stadt  Soest.    A.  1144. 
Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  60. 

1649.  Werner,  Bischof  zu  Münster,  ist  Zeuge  bei  des  Erzbischofs  Arnold  zu  Cöln  Efntscheidung  eines  Strei- 

tes zwischen  der  Abtei  S.  Pantaleon  und  der  Kirche  S.  Mauritz  zu  Cöln.    A.  1144;  Lucii  pontif. 
a.  L  Conr.  R.  a.  VIIL  Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  241. 

1650.  Derselbe  schenkt  das  von  dem  villicus  Wulfhard  ihm  zu  diesem  Behuf  übergebene,  zu  dem  Hofe 

Frankenvurth  in  der  villa  Telgot  gehörige  Jus  silvestre  in  dem  V^alde  Berlare,  an  das  Kloster 
S.  Marien  zu  Münster.    A.  1144.  Niesert  M.  ü.  S.  2.  B.  S.  161.    (CCXLV.) 

1651.  Derselbe  gibt  dem  Abte  Balduin  zu  Liesbom  den  Archidiaconal-Bann  der  Kirche  daselbst,  und 

schenkt  ihm  einen  Zehenten  zu  Warntorf.    Act  Monaster.  a.  1144,  Conr.  R.  a.  VIL  Niesert  M. 
U.  S.  4.  B.  S.  109.    (CCXLVI.) 

1652.  Derselbe  bewilligt  dem  Kloster  Liesborn  die  Ablösung  eines  Zehenten  zu  Mulebeche.    S.  d.    Bisher 

ungedruckt.    (CCXLVII.)  —  Die  Urkunde,  die  im  Liber  quorund.  privil.  monast.  Liesbom.  unmit- 
telbar auf  die  vorige  folgt,  scheint  mit  derselben  ziemlich  gleichzeitig  zu  sein. 

1653.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  die  Besitzungen  des  Klosters  daselbst.    A.  1144,  Conr. 

R.  a.  Vn.    Bisher  ungedruckt.    (CCXLVHI.) 

1654.  Derselbe  bestätigt  einen  Gütertausch  zwischen  Heinrich,  dem  Stifter  und  Vogt  des  Klosters  Gerdine^ 

und  Otto  von  Vesperthe.  A.  1144,  Conr.  R.  a.  VII.  Episc.  a.  XVIL  Kindlinger  M.  B.  3.B.  I.Abth. 
Urk.  S.  26.  (CCXLIX.)  —  W^enn  in  dieser  Urkunde  ein  Dompropst  Bernhard  genannt  wird,  so 
scheint  dies  auf  einem  Versehen  des  Abschreibers  zu  beruhen,  und  vielleicht  der  Dechant  die- 
ses Namens  (Vgl.  Nr.  1663.)  gemeint  zu  sein,  da  sonst  in  diesem  Jahre,  und  später,  noch  der 
Dompropst  Wino  vorkommt.  Die  Urkunde  würde  dann  in  eine  spätere  Jahreszeit  als  die  fol- 
gende, welche  noch  den  Dechant  Odelricus  nennt,  gehören. 
1656.  Conrad,  Abt  zu  Paderborn,  gibt  einem  gewissen  Walther  12  Morgen  Neubruch -Landes  in  dem  San- 
dern bei  der  Stadt,  unter  der  Bedingung,  jährlich  6  Malter  Waizen  auf  des  Klosters  Granarium 
zu  liefern.  A.  1144.  Bisher  ungedruckt.  Die  Original -Urkunde  ist  indessen  so  sehr  beschädigt, 
dass  eine  vollständige,  oder  nur  einigermassen  zuverlässig  zusammenhangende  Abschrift  nicht 
mehr  gegeben  werden  kann,  und  selbst  das  Obige  nur  mit  grosser  Mühe  zu  ermitteln  war. 
Unter  den  Zeugen  sind  noch  die  Namen  des  Dompropstes  V^ino  und  des  Dechanten  Odalricus 
zu  erkennen.    Auch  das  Siegel  ist  verloren  gegangen. 

1145. 
1656.  König  Conrad  III  bestätigt  die  Rückgabe  der,  dem  Stifte  Corvey  durch  die  Markgräfinn  Eilicha 
entzogenen  Fischerei  bei  Hugwer,  durch  deren  Sohn,  den  Markgrafen  Adelbert,  an  den  Abt 
Heinrich  zu  Corvey.    D.  ap.  Corbeiam  a.  1145,  a.  R.  VID.  Schaten  A.  P.  l  p.  531  j  Falke  C. 


r^ 


Regeau  bist.  Wettfii].    H.  3    Digitized  by 


^  raiKe  t..   t 

Google 


18  1145  —  114«. 

Tr.  Corb.  p.  342.    (CCL.)  —  Der  Aufenthalt  des  Kön%s  in  Corvey  muss  ki  den  Aafang  das 

Jahres  fallen. 
1657.  Oktober  48.    Die  Bischöfe   Werner  von  Münster  und  Udo  von  Osnabrück  sind  Zeugen  in  einer 

Urkunde  König  Conrads  IIL  für  das  Bisthum  ütrechU    D.  ap.  Traject.  XV.  Kai.  Novembr.  IU5, 
y  a.  R.  VIII.  Miraei  Opp.  T.  I.  p.  532.  Mieris  groot.  Charterb.  I.  p.  96.  —  Die  Erwähnung  des 

Bischofs  Udo  beruht  jedenfalls  auf  einem  Fehler,  wo  derselbe  auch  stecken  mag,  da  schon  seit 

einigen  Jahren  Bischof  Philipp  in  Osnabrück  regierte. 

4658.  „  „  Godefrid,  Graf  von  Arnesberch,  und  sein  Bruder  Graf  Hermann,  auch  Theoderich  voa 
Altena,  sind  Zeugen  in  einer  Urkunde  König  Conrads  III.  für  das  Bisthum  Utrecht.  D.  eoi 
Mieris  groot  Charterb.  I.  p.  95. 

4659.  Godefrid,  Graf  von  Arnesberch,  Zeuge  in  einer  Urkunde  K.  Conrads  HL  fdr  das  Süft  zu  Bonn.  L 

4445.  Günther  Cod.  dipl.  I.  S.  297.  —  Die  Urkunde,  deren  im  Königl.  Geh.  Staats -Archive  zq 
Berlin  befindliches  Original  auch  keine  weitere  Zeit-  und  Ortsbestimmung  gibt,  scheint  mit  der 
vorhergehenden  gleichzeitig  zu  sein. 

4660.  December  26.    Die  Kirche  zu  Corvey  wird  von  Räubern  überfallen,   die  aber  durch  ein  Gesicht, 

als  ob  viele  bewafTnete  Kriegsleute  daselbst  versammelt  wären,  zurückgeschreckt  werden.  - 
Durch  regelmässig  unterhaltene  Wachen,  mit  Hilfe  der  Bürger  von  Höxter,  schützen  sich  die 
Geistlichen  gegen  einen  von  den  Räubern  gedrohten  neuen  Überfall,  und  schlagen,  als  dieser 
gegen  Ostern  wirklich  erfolgt,  die  Räuber  glücklich  zurück.  Annal.  Corb.  1.  c  p.  9.  —  Die 
Zeitangabe  des  ersten  Anfalles  (secunda  nocte  anni  4446)  ist  ohne  Zweifel  nach  der  Zeitrech- 
nung, welche  das  Jahr  mit  Weihnachten  anfängt,  zu  verstehen,  und  daher  auf  die  Nacht  des 
zweiten  Weihnachtsfeiertages  zu  deuten.  —  Vielleicht  hängt  dieser  Überfall  mit  einer  Fehde 
Volkwins  von  Schwalenberg  gegen  das  Stift  Corvey  zusammen.  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  8.  Vgl 
Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  224.  Grupen  Orig.  Pyrm.  S.  43. 
4664.  „        30.    Die  Bischöfe  Werner  von  Münster  und  i%iäpp  von  Osnabrück,  auch  Graf  0//o  von 

X  Ravensberg,  sind  Zeugen  in  einer  Urkunde  König  Conrads  IIL  für  das  Bisthum  Cambray.  D. 

Aquisgr.  III.  Kai.  Januar.  1146,  a.  R.  VIU.  Miraei  Opp.  T.  I.  p.  182.  —  Wenn  die  Jahrzahl  UM 
dem  Originale  gemäss  ist,  so  kann  sie  nur  nach  einer  Zeitrechnung  zu  verstehen  sein,  welche 
das  neue  Jahr  mit  Weihnachten  anfing,  denn  im  December  4446  unserer  Zeitrechnung  befand 
sich  der  König  nicht  in  Aachen,  sondern  in  den  Oberrheingegenden. 

4662.  Arnold,  Erzbischof  zu  Cöln,  erklärt,  dass  die  Obedienz  Heppen,  welche  Udelricus,  Propst  zu  Soest, 

besitzt,  nicht  zu  dessen  Propstei  gehört,  also  von  den  folgenden  Pröpsten  nicht  in  Anspruch  za 
nehmen  ist  A.  4145.  Copiarium  des  Patroklus- Stifts  zu  Soest,  im  Besitz  des  D.  Gehrken.  Die 
noch  ungedr.  Urk.  wird  in  den  Nachträgen  zu  Seibertz  Urkuudenb.  erscheinen. 

4663.  Conrad,  Abt  zu  Paderborn,  vergleicht  sich  mit  Adalrad,  wegen  eines  Hauses  zu  Nordburgnon.  S.d. 

Bisher  ungedruckt.  (CCLI.)  —  Die  undatirte  Urk.  kann,  wegen  des  darin  genannten  Domde- 
chanten  Bernhard,  nur  in  das  Jahr  4145  gehören,  da  4144  noch  der  Dechant  Odehricus,  und 
4446  schon  der  Dechant  Almar  vorkommt. 

4146. 

4664.  März  21.    Heinrich  L,  Abt  zu  Corvey,  wird  durch  den  päpstlichen  Legaten  und  Kardinal  Thomas, 

zu  Paderborn,  wegen  übler  Verwaltung,  seines  Amtes  entsetzt.  Cod.  mscpt.  Corb.  Vgl.  das 
später  anzuführende  Schreiben  der  Geistlichen  zu  Corvey  an  den  Papst;  auch  Wibaldi  ep.  l  c 
p.  302.    Das  Absetzungsdekret  ebd.  p.  312. 

4665.  Gleichzeitig  erfolgte  auch  die  Absetzung  der  Äbtissinn  zu  Kemnade,  wegen  schlechter  Verwaltoog 

des  Klosters.    Wibaldi  ep,  1.  c.  p.  297. 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1146.  49 

ii:       4666,  llärz  34.  (Osterfest.)    Der  abgesetzte  Abt  von  Corvey,   der  sich  gewaltsam  wieder  einzudrängen 

sucht,  celebhrt  zu  Hasungen  in  der  InfuL    Wibaldi  ep.  1.  c.  p.  302. 
:i!       4667.  April  44.    Königlicher  Hoftag  za  Kuina,   wo  der  abgesetzte  Abt  von  Corvey  sich  bei  dem  König 
a:  vergebens  um  seine  Wiedereinsetzung  bemüht.    Wibaldi  ep.  I.  c.  p.  302. 

c       4668.       „      „      Philipp,  Bischof  zu  Osnabrüclt,  beurkundet  verschiedene,  dem  Kloster  Gertrudenberg 
b:  gemachte  Schenkungen,  denen  er  eigne  hinzufügt,  auch  die  Privilegien  des  Klosters  vermehrt 

Act.  Osnabrugge  XVill.  Kai.  Maji  4146.  Moser  O.  G.  IL  S.  283.  s.  W.  VIII.  S.  77.    (CaU.) 
2       4669.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  kommt  nach  Corvey,  wo  er  den  abgesetzten  Abt  von  Corvey  und 
^;  dessen  Anhänger  excommunicirt,  und  dadurch  viele  zum  Rücktritt  von  seinem  Bündnisse  bewegt 

Wibaldi  ep.  L  c.  p.  303. 
4670.  Hai  7.    Heinrich  IL,  bisheriger  Propst  zu  Corvey,  wird  daselbst  zum  Abte  gewählt  Wibald.  1.  c. 
u        4674.     „    „      Papst  Eugenius  IIL  bestätigt  die  Privilegien  und  Besitzungen  des  Klosters  S.  Petri  und  Pauli 
.-•  zu  Paderborn.    D.  Sutrii  Non.  Maji  4446,  pontif.  a.  II.  Schaten  A«  P.  L  p.  S32. 

4672.  „    23.    Derselbe  bestätigt  die  Privilegien  und  Besitzungen  des  Klosters  Clarholt    D.  Viterbü  X. 

Kai.  Jun.  4446,  pontif.  a.  II.  Annal.  Ord.  Praemonstr.  T.  I.  p.  395.,  und  daraus  im  Auszuge  (ohne 
„  Datum)  b.  Niesert  M.  U.  S.  5.  B.  S.  40.    (CCLUI.) 

4673.  „    25.    Derselbe  bestätigt  dem  Kloster  Varlar  die  freie  Wahl  des  Propstes  und  des  Vogtes.    D. 

Viterb.  VIII.  Kai.  Jun.  4.446,  pontif.  a.  IL  Niesert  M.  ü.  S.  4.  B.  S.  247.    (CCUV.) 

4674.  August  2.  (VI.  Non.  Aug.)    Der  neugewählte  Abt  zu  Corvey,  Heinrich  //.,  erhält  die  Königliche  Be- 

stätigung.   Wibald.  I.  c. 

4675.  Oktober  8.    Heinrich  //.,  Abt  zu  Corvey,  stirbt  nach  einer  Regierung  von  wenigen  Monaten.  Annal. 

Corb.  I.  c.  p.  40.  Wibald.  1.  c.  Todestag,  eben  so  wie  bei  letzterem,  auch  im  Cod.inscpl  Corb. 
—  Es  starben  in  diesem  Jahre  auch  andere,  besonders  durch  Gelehrsamkeit  ausgezeichnete 
Mitglieder  des  Stifts  Corvey,  namentlich  der  Custos  Lupprandus,  der  Propst  Herimann  zu  Eres- 
burg,  ein  Priester  Heribold  und  ein  Priester  Routulfus,  medicinae  arti  deditus.  Annal  Corb.  1.  c. 

4676.  „  22.  (XI.  Kai.  Novembr.)  Wibald,  Abt  zu  Stablo,  wird  in  Corvey  zum  Abte  gewählt  Wi- 
bald. 1.  c.  —  König  Conrad  HL,  aus  einem  Feldzuge  nach  Polen  zurückgekehrt,  liess  nehmlich, 
sobald  er  den  Tod  des  Abtes  Heinrich  erfahren  hatte,  die  vornehmsten  Brüder  und  Ministerialen 
zu  sich  nach  Goslar  kommen,  und  empfahl  ihnen  den  Abt  von  Stablo,  dessen  Wahl  darauf  auch 
erfolgte.  Wibald,  der  sich  damals,  nach  seiner  Rückkehr  aus  Italien,  wo  er  eine  Gesandtschaft 
an  den  Papst  verrichtet  hatte,  und  von  einer  schweren  Krankheit  kaum  genesen,  in  seinem 
Kloster  Stablo  aufhielt,  suchte  zwar  diese  Wahl  abzulehnen,  ward  aber  vom  König  zur  Annahme 
derselben  genöthigt.  Wibald.  1.  c.  Annal.  Corb.  1.  c.  p.  40—42.,  wo  auch  die  zwischen  dem 
Abt  und  dem  König  in  dieser  Angelegenheit  gewechselten  Briefe  eingerückt  sind,  die  sich  auch 
in  Martene  et  Durand  collect,  ampliss.  T.  IL  p.  493.  sq.,  so  wie  mehrere  andere  auf  diese 
Wahlsache  bezugliche  Briefe  ebd.  p.  495.  sq.  finden.  Wibald  selbst  erzählt  die  Geschichte  sei- 
ner Wahl  in  einem  Briefe  an  den  Bischof  von  Hildesheim,  L  c.  p.  304.  sq^  aus  welchem  im  Fol- 
genden noch  viele  einzelne  Notizen  aufgenommen  sind« 

4677.  Prior  und  Convent  des  Klosters  Stablo  tibergeben  ihrem  bisherigen  Abte  Wibold  die  Güter  Bovi- 

niacum  und  Germiniacum  zu  lebenslänglichem  Besitz,  auch  wenn  er  nicht  ihr  Abt  bleiben  sollte. 
Act.  in  capitulo  Stabulaus  a.  4446,  Conr.  R.  a.  IX.  Wiboldi  abb.  a.  ordin.  XV.  Martene  et  Du- 
rand Coli,  ampliss.  T.  II.  p.  422.  —  Die  Sache  steht  wahrscheinlich  nüt  Wibalds  Postulation  nach 
Corvey  in  Verbindung.  • 

4678.  December  9.    Abt  Wibald  kommt,  auf  Verlangen  des  Königs,  nach  FrankAirth,  wo  er  diesen  aber 

nicht  mehr  findet.  Er  reist  ihm  daher  nach  Lorsch  entgegen,  trifiFt  aber  schon  unterwegs  mit 
ihm  zusammen.    Wibaldi  ep.  1.  c.  p.  308.  —  Ohne  Zweifel  geschah  es  hier,  dass  Wibald,  nach 

•3*       Digitizedby  Google 


20  1146  —  1147. 

langem  Bedenken,  endlich  auf  des  Königs  Zureden  die  Wahl  zum  Abt  von  Corvey  bestimmt 
annahm. 

1679.  König  Conrad  macht  dem  Herzog  Heinrich  von  Sachsen  die  Wahl  Wibalds  zum  Abt  von  Corvey 
bekannt,  empfiehlt  ihn  dessen  Schutze,  und  beauftragt  den  Herzog  insbesondere,  die  durch 
Poppe  von  Blankenburg  und  dessen  Söhne  dem  Stifte  Corvey  gewaltsam  entzogenen  Güter  bei 
Groningen  ihm  wieder  zu  verschaffen.    Mart.  et  Durand  Coli,  ampliss.  T.  U.  p.  203. 

4680.  Derselbe  benachrichtigt  die  Äbtissinn  zu  Hervord  von  der  Ernennung  Wibalds  zum  Abt  von  Corvey, 
und  fordert  sie  auf,  dessen  Anordnungen  die  gebührende  Folge  zu  leisten.  Mart.  et  Durand  L  c. 
p.  208.  —  Es  leidet  keinen  Zweifel,  dass  diese  beiden  Schreiben  in  die  angegebene  Zeitfolge, 
vor  der  Ankunft  Wibalds  in  Corvey,  gehören,  und  das  letztere  ohne  Grund  und  Wahrschein- 
lichkeit a.  a.  0.  erst  in  das  Jahr  1148  gesetzt  wird,  während  Wibald,  wie  aus  der  nachfolgen- 
den Bestätigungs- Urkunde  hervorgeht,  schon  1147  das  Stift  Hervord  bei  dem  König  vertreten 
hatte,  ein  späteres  königliches  Schreiben  des  obigen  Inhalts  also  ganz  zwecklos  gewesen  sein 
würde. 

1681.  December  18.  Ankunft  Wibalds  in  Corvey.  Wibaldi  ep.  1.  c.  p.  309.  —  Es  gelang  ihm  bald, 
sowohl  die  Personen,  welche  dem  abgesetzten  Abt  Heinrich  noch  anhingen,  als  die  von  dem 
letzteren  veräusserten  Güter,  sich  wieder  zu  unterwerfen,  und  das  Stift  Corvey  zu  beruhigen. 
L.  c.  p.  310.  —  Wibald  behielt  übrigens,  neben  Corvey,  auch  die  Verwaltung  der  Abtei  Stablo 
bei,  und  wechselte  zwischen  beiden,  wenn  er  nicht  im  Gefolge  des  Königs  oder  auf  Gesandt- 
schaften war,  seinen  Aufenthalt.  So  wird  er  unter  andern  in  einer  Urkunde  Papst  Adrians  IV. 
vom  Jahre  1154  als  Abt  von  Stablo  genannt.  Mart.  et  Durand  Coli,  ampliss.  T.  U.  p.  129.  — 
Dass  er  auch  in  der  Folge  häufig  an  aUgemeinen  Reichs-  und  Kirchengeschäften  Theil  nahm, 
ergibt  sich  aus  vielen  seiner  Briefe  und  anderen  Urkunden,  die  nicht  alle  einzeln  angeführt  wer- 
den können.  Dass  die  Thätigkeit  ftir  seine  Stifter  nicht  darunter  litt,  zeigt  sich,  ausser  der 
eignen  Geschichte  dieser  Stifter,  namentlich  Corvey's,  auch  aus  dem  wiederholten  Bestreben, 
ihn  für  andere  Stifter  zu  gewinnen.  So  wurde  er  (wahrscheinlich  1148)  zum  Abt  des  Lotharin- 
gischen Klosters  Vazor  (Walciodorum)  gewählt,  was  er  aber  nicht  annahm.  Wibaldi  ep,  1.  c 
p.  349.  Bei  der,  nach  dem  Tode  des  Erzbischofs  Albero  zu  Bremen  (1148),  dort  statt  finden- 
den Wahl  (die  den  Erzb.  Hartwig  traf),  soll  Wibald  viele  Stimmen  gehabt  haben.  L.  c.  p.  341. 
Und  bei  der  bevorstehenden  Resignation  Erzbischof  Arnolds  I.  zu  Cöln  (1149  oder  1150)  ver- 
breitete sich  das  Gerücht,  Wibald  solle  an  dessen  Stelle  kommen.    L.  c.  p.  395.  396. 

4682.  Der  abgesetzte  Abt  Heinrich  von  Corvey,  der,  um  seine  Wiedereinsetzung  zu  bewirken,  zum  Papste 
gereist  war,  kehrt  unverriohteter  Sache  zurücL    Wibaldi  ep.  1.  c.  p.  308. 

1683.  Wernker,  Bischof  zu  Mimigardevord,  bestätigt  dem  Stifte  Kappenberg  den  Zehenten  zu  Curethe  und 
/  zu  Wesheim,  welchen  letzteren  Graf  Gerhard  von  Dale  vorher  zu  Lehen  hatte,  nebst  anderen 

Gütern.    A.  1146.  Niesert  M.  U.  S.  2.  B.  S.  163.    (CCLV.) 

1684.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  die  Schenkung  eines  Hauses  zu  Gerden  an  das  von  Ihurg 

dahin  verlegte  Nonnenkloster,   und  gibt  diesem  zugleich  die  Kirche  daselbst,  nebst  andern  Gü- 
tern.   A.  1146,  Episc.  a.  XH.  Spilcker  Beitr.  IL  ürk.  S.  16.    (CCLYI.) 

1685.  Jutta,  Äbtissinn  zu  Hervord,  gibt  ihrem  Convente,  für  ein  Haus  zu  Rothe,  ein  Lehengut  zu  Iffiddel- 

sten-Uflen,   und   bestätigt   demselben   ein  Haus  zu  Hartbike.     A.  1146.     Bisher   ungedruckt 
(CCLYH.) 

1147. 

4686.  Januar  29.  Aufenthalt  König  Conrads  IH.  zu  Fulda,  wo  der  Abt  Wibald,  von  ihm  berufen,  sich 
bei  ihm  einfindet.    Annal.  Corb.  L  c.  p.  14. 

Digitized  by  VjOOQIC 


ii4r  24 

4687.  Februar  %  (Festum  purific.  Hariae.)    Grosser  Reichstag  za  Frankfurth,  wo  König  Conrad  III.  und 

viele  Fürsten,  worunter  Herzog  Heinrich  von  Sachsen  mit  allen  Sächsischen  Bischöfen,  auf  die 
Mahnung  des  heil.  Bernhard,  das  Kreuz  nehmen.  Helmold.  1.  c.  p.  587.  —  Dass  auch  der  Abt 
Wibald  daselbst  anwesend  war,  ergibt  sich  aus  Annal.  Corb.  I.  c.  und  aus  den  nachfolgenden, 
dort  für  ihn  ausgefertigten  Urkunden.  —  Was  den  beschlossenen  Kreuzzug  betrifft,  so  haben 
die  Westfalen  sich  von  dem  nach  dem  Oriente  bestimmten  Kreuzheere  getrennt,  und  unter  der 
Leitung  des  Erzbischofs  Albero  zu  Bremen,  an  einem  Kreuzzuge  gegen  die  jenseit  der  Elbe 
wohnenden  Slaven  Theil  genommen.    Albert.  Stad.  1.  c.  p.  274. 

4688.  König  Conrad  IIL  bestätigt  die  Privilegien  des  Stiftes  Corvey.    D.  Frankenvorde,  a.  4447,  R.  a.  X. 

Schaten  A.  P.  I.  p.  538.  Martene  et  Durand  Coli  ampliss.  T.  U.  p.  604.    (Vgl.  bei  CCLVIU.) 

4689.  Derselbe  bestätigt,  auf  Bitten  des  Abtes  Wibold  zu  Corvey,  die  PrivUegien  des  Stifts  Hervord.    D. 

eod.  Lamey  Gesch.  v.  Ravensb.  ürk.  S.  9.    (CCLVIII.) 

4690.  Derselbe  incorporirt  dem  Stifte  Corvey  die  bisherigen  Nonnenklöster  Kemnade  und  Fischbeck.    D. 

eod.  in  mehrfacher,  theils  Kemnade  allein,  theils  Kemnade  und  Fischbeck  zugleich  betrelfender 
Ausfertigung.  Schaten  A.  P.  I.  p.  536.  PauUini  Hist.  Visbecc.  p.  57.  (sehr  fehlerhaft.)  Martene  et 
Durand  Coli,  ampliss.  T.  II.  p.  602.  Ludewig  Reliq.  Mss.  T.  VII.  p.  544.  Chron.  Gottwic.  T.  I. 
p.  345.  mit  Abbildung.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  906.,  907.  (CCLIX.)  —  Die  Incorporation  des 
Klosters  Kemnade  verwickelte  in  den  nächstfolgenden  Jahren  den  Abt  Wibald  in  mancherlei 
Streitigkeiten,  nicht  nur  mit  der  abgesetzten  Äbtissinn,  sondern  auch  mit  dem  Erzbischof  von 
Bremen  und  dem  Bischof  von  Minden,  von  denen  in  seinem  Briefwechsel  öfter  die  Rede  ist» 
deren  Nachweis  im  Einzelnen  aber  hier  zu  weit  führen  würde,  zumal  sie  kein  erhebliches  Re^ 
sultat  gewähren. 
4694.  Derselbe  fordert  den  Herzog  Heinrich  von  Sachsen  auf,  das  Vogteirecht  über  die  Klöster  Kemnade 
und  Fischbeck,  welches  er  bisher  von  dem  Könige  zu  Lehen  trug,  zu  resigniiren,  und  dasselbe 
künftig  von  der  Abtei  Corvey  zu  Lehen  zu  empfangen.  Mart.  et  Durand  Coli,  ampliss..  T.  H. 
p.  207. 

4692.  Derselbe  sendet  die  Bischöfe  Bucco  von  Worms  und  Anselm  von  Havelberg,  und  den  Abt  Wibald 

von  Corvey  an  den  Papst  Eugenius,  um  demselben  die  Wahl  und  bevorstehende  Krönung  sei- 
nes Sohnes  Heinrich  zum  König  anzuzeigen  und  wegen  des  bevorstehenden  Kreuzzuges  zu  unter- 
handeln. Mart.  et  Durand  CoU.  ampliss.  T.  H.  p.  204.  —  Über  Wibalds  Reise  nach  Rom  vgl. 
auch  Annal.  Corb.  L  c.  p.  44. 

4693.  März  30.    Abt   Wibald,  mit  den  Bischöfen  von  Worms  und  Havelberg  vom  König  an  den  Papst 

gesendet,  trifil  mit  diesem  in  Dijon  zusammen.  Der  Papst  empfängt  ihn  zwar,  als  königlichen 
Gesandten  und  aus  alter  Bekanntschaft,  sehr  ehrenvoll,  weigert  sich  aber,  ihn  als  Abt  von  Cor- 
vey anzuerkennen,  weü  die  Translation  einer  Person  von  einer  Kirche  zur  andern  nicht  ohne 
päpstliche  Genehmigung  geschehen  könne,  und  fordert  einen  ausführlichen  Bericht  über  die 
ganze  Wahlverhandlung,  Wibaldi  ep.  1.  c.  p.  340.  —  um  den  letzteren  zu  veranlassen,  schreibt 
Wibald  an  den  Convent  zu  Corvey.    L.  c.  p.  499. 

4694.  AprU  4.     Werner,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  in  einer  Urkunde  König  Conrads  IIL  für  das  Marien- 

Stift  zu  Aachen.    D.  Aquisgr.  Kai.  April.  4447,  a.  R.  IX.  Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  244. 

4695.  Mai  3.    Gerold,  Abt  zu  Werden,  schenkt  zu  seiner  Memorie  den  Brüdern  zu  Werden  Güter  zu  Cot- 

telbeke,  Jenkila,  Werdinghuson,  Horrestede,  Cothuservelde,  Bogge,  Liereke  und  Berge.  FacC 
a.  4447,  V.  Non.  Maj.  regn.  Imp.  Henrico  IIL  —  In  einem  Nachtrage  werden  noch  viele  Renten 
aus  Gütern  im  Yest  Recklinghausen,  in  der  Grafschaft  Mark  u.  s.  w.  genannt,  welche  derselbe 
Abt  dem  Kloster  Werden  gegeben  hatte.  Aus  dem  liber  priviL  Werth.  maj.  foL  29.  künftig  in 
den  Nachträgen  zu  Seiberts  Urkundenb. 

Digitized  by  V^OOQIC 


/ 


22  "4t. 

4606.  Der  Prior  und  die  übrigen  ITdnche  zu  Corvey  berichten  dem  Papst  Eogenius  die»  in  Gegenwart 
und  mit  Rathe  des  Bischöfe  Bernhard  von  Paderborn,  geschehene  Wahl  des  Abtes  Wibald,  rüh- 
men dessen  Verdienste  nnd  bitten  um  seine  Bestätigung.  S.  d.  Schaten  A.  P.  I.  p.  534.  Marl 
et  Durand  Coli,  amphss.  T.  II.  p.  200.  Pertz  Scriptor.  T.  III.  p.  42.  not.  —  In  derselben  Ange- 
legenheit schrieb  auch  König  Conrad  III.  zu  Gunsten  Wibalds  an  den  Papst;  Mart  et  Dur.  I.  c. 
p.  498.;  —  und  Graf  Hermann  (von  Winzenburg,  nach  p.  235.)  legte  für  die  Rechtmässigkeit 
der  Wahl  Wibalds  ein  Zeugniss  ab.    Ibid.  p.  203. 

4696b.Jun.  40.  Fer.  UI.  Pentecostes.)  Die  mit  vorstehendem  Schreiben  abgesandten  BevoUmächtigteD  des 
Kapitels  zu  Corvey,  Walter,  Prior  daselbst,  und  Heinrich,  Propst  zu  Eresburg,  treffen  bei  dem 
Papste  zu  Saint- Denis  ein.  Wibaldi  ep.  1.  c.  p.  344.  —  Bericht  des  Propstes  Heinrich  über 
diese  Reise.    Ibid.  p.  208. 

4697.  „    47.    Papst  Eugenius  III.  bestätigt  die  Besitzungen  des  Klosters  S.  Heriberts  zu  Deutz  (in  Tai- 

tio),  worunter  in  Westfalen  der  Hof  und  die  Kapelle  zu  Westhoven,  die  Kirche  und  der  Hof  za 
Hatnecke,  die  Kirche  nnd  der  Hof  zu  Heringen,  der  Hof  und  die  Kapelle  zu  Pelechem,  der 
Hof  zu  Ardei,  die  Kirchen  zu  Unna,  Boine,  Bürge,  Birtine,  Affelterbeche,  Demo,  Daden,  Kirch- 
helle, Buron,  Waldorp  und  Wattenscheid.  D.  Meldis  XV.  Kai.  JuL  4447,  pontif.  a.  UL  Lacomblet 
ürkundenb.  I.  S.  244. 

4698.  „    22.    Die  Wahl  Wibalds  zum  Abte  von  Corvey  wird  von  dem  Papste  zu  Meanx  (Meldis)  ia 

einer  grossen  Versammlung  bestätigt,  und  die  Corvey'schen  Abgesandten  hierauf  entlassen.  Wi- 
baldi ep.  1.  c.  p.  344. 

4699.  Noch  vor  der  Rückkehr  der  Corvey'schen  Gesandten  hatte  sich  Wibald,  zur  Erfüllung  der  ihm  von 

dem  Papste  gestellten  Bedingung,  an  den  Feldzug  gegen  die  heidnischen  Luticier  jenseits  der 
Elbe  angeschlossen,  wo  er  der  Belagerung  des  Schlosses  Dunin  beiwohnte.  Während  dieser 
Zeit  überfällt  der  abgesetzte  Abt  Heinrich  das  Kloster  Corvey,  das  jedoch  kräftig  vertheidigt 
wird.  —  Vorher  hatte  derselbe  bei  dem  Abt  Hillin  zu  Haldensleben,  einem  gewesenen  Conven- 
tualen  zu  Corvey,  Aufnahme  und  Schutz  gefunden.  Als  dieser  Abt,  auf  einer  Fahrt  nach  Jeru- 
salem, seinen  Tod  auf  dem  Meere  fand,  suchte  Heinrich  sich  in  dessen  Abtei  einzudrängen, 
wurde  jedoch  von  Friedrich,  dem  Vogle  des  Klosters,  vertrieben.  Wibaldi  ep.  1.  c.  p.  3<i  — 
Der  abgesetzte  Abt  Heinrich  und  seine  Schwester,  die  abgesetzte  Äbtissinn  von  Kemnade,  die 
später  in  Gesike  wider  Äbttissinn  warde,  machten  auch  in  den  folgenden  Jahren  dem  Abte  Wi- 
bald und  dem  Stifte  Corvey  viele  Noth,  wovon  in  Wibalds  Briefwechsel  häufig  die  Rede  ist 
Hier  kann  jedoch  dieser  Händel ,  ohne  zu  grosse  Weitläuftigkeit,  und  der  mangelnden  Zeitbestim- 
mung wegen,  ohne  zu  grosse  Unbequemlichkeit,  nicht  im  Einzelnen  gedacht  werden.  Hehreres 
davon  enthält  der  schon  öfter  allegirte  Brief  Wibalds  an  den  Bischof  von  Hildesheim,  I.  c.  p. 
304—316. 

4700.  August  44.    Arnold,  Erzbischof  zu  Cöln,  genehmigt,  dass  sein  Ministerial  Radolf  sein  Lehngnt  zu 

Bovenchusen  an  die  Kirche  zu  Scheda  überlässt  Act.  Sosacii  XIX.  KaL  Septembr.  4447,  Conr. 
R.  a.  X.  pontif.  a.  X.  Unter  den  Zeugen  befinden  sich  die  Pröpste  üdelrich  zu  Soest  und  Werner 
zu  Minden;  Adalbert,  Dechant  zu  Soest;  Graf  Otto  von  Rineck  und  sein  Sohn  Otto;  Graf  Otto 
von  Ravensberg;  Heinrich  von  Volmudstein;  u.  a.  m.  Seibertz  Drkundenb.  I.  S.  62. 
4704.  September  8.  (In  nativitate  b.  Mariae.)  Abt  Wibald  kehrt  aus  dem  Feldzuge  gegen  die  Slaven  (wo 
er  der  Kirche  zu  Corvey  die  von  Kaiser  Lothar  an  dieselbe  geschenkte  Regio  Ruiana  wieder 
zu  gewinnen,  jedoch  vergebens,  hoffte)  nach  Corvey  zurück,  und  findet  dort,  in  Folge  der  Un- 
ternehmungen des  abgesetzten  Abtes  Heinrich,  einen  sehr  verwirrten  Zustand.  Wibaldi  ep.  L  c. 
p.  34.2.  —  Unter  dem,  ohne  nähere  Bezeichnung  genannten  Kaiser  Lotbar  ist  offenbar  kein  an- 
derer, als  der  nächstvorhei^egangene  K.  Lothar  vo»  Sadisea  au  verstehen. 

Digitized  byL^OOQlC 


1141.  23 

4702.  Oktober  17.    König  Conrad  IIL  bestätigt  dem  Abte  Lambert  zu  Werden  die  Privilegien  seines  Stif- 

tes, besonders  das  SchifEaihrtsrecht.  Act.  Niumego  XVI.  KaL  Novembr.  4447,  a.  R.  X.  Unter 
den  Zeugen  ist  Werner,  Bischof  zu  Münster,    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  245. 

4703.  Arnold  l,  Erzbischof  zu  Cöln,  schenkt  dem  Stifte  Werden,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes  Lambert, 

den  Noval-Zehenten  zu  Wagenheim  im  Kirchspiel  Friemersheim.  A.  4447,  Lacomblet  Urkundenb. 
L  S.  248, 

4704.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  dem  Kloster  S.  Petri  und  Pauli  daselbst  die  demselbeE 

von  einem  Cerocensualen  der  Kirche  zu  Curbeke  geschenkten  Güter  zu  Everenscenghusen  und 
Auenhusen.    A.  4147,  Conr.  R.  a.  X.    Bisher  ungedruckt,    (CCLX.) 

4705.  Philipp,  Bischof  zu  Osnabrück,  entscheidet  den  Streit  wegen  der  Parochial- Grenzen  zwischen  der 

Dom-  und  Johannis-Kirche  zu  Osnabrück.  A.  4447.  Moser  0.  G.  IL  S.  286.  s.  W.  VUL  S.  80. 
(CCLXI.) 

4706.  Heinrich,  Herzog  zu  Sachsen,  resignirt  dem  Köm'g  Conrad  die  Vogtei  des  Klosters  Kemnade,  und 

empfängt  dieselbe,  nachdem  dieser  sie  dem  Abt  Wibold  übertragen,  von  letzterem  wieder  zu 
Lehen.  Act.  Bruneswich  a.  4147,  Conr.  R.  a.  X.  Schaten  A.  P,  L  p.  537.  Falke  C.  Tr.  Corb. 
p.  909.    (CCLXII.) 

4707.  Derselbe  schenkt  der  Kirche  zu  Wildeshausen  sein  Gut  Cachesem  und  den  Hof  zu  Goldenstide.  Act 

Bruneswich  a.  4147,  Conr.  R.  a.  X.  Moser  O.  G.  lU.  S.  224.  s.  W.  VlIL  S.  144.;  mit  der  falschen 
Jahrzahl  1197;  richtiger:  Zeitschr.  f.  vaterL  Gesch.  u.  Alterthumsk.  VI.  S.  234. 

4708.  Vereinbarung  des  Abtes  Wibald,  des  Kapitels  und  der  Ministerialen  der  Kirche  zu  Corvey,  betref- 

fend die  Erstattung  der  zu  Bedürfnissen  des  Stifts  verwendeten  Kirchenscbätze.  A.  4147,  Wie- 
boldi  abb.  L  Mart.  et  Durand  Coli,  ampliss.  T.  II.  p.  475.  Kindlinger  M.  B.  11.  ürk.  S.  475. 
(CCLXin.) 

4709.  Udelricus,  Propst  zu  Soest,  ist  Zeuge  in  einer  Urkunde  Erzbischof  Arnolds  /.  zu  Cöln,  für  das  Stift 

Mariae  ad  gradus  daselbst.  Act.  Colon,  in  publice  conventn,  a.  4447.  Lacomblet  Urkundenb.  L 
S.  248. 

(4U7— 4453.) 

4710.  Papst  Eugenius  beauftragt,  auf  Bitten  des  Abtes  Wibald  und  der  Mönche  zu  Corvey,  den  Bischof 

Anselm  zu  Havelberg,  dem  Stifte  Corvey  zum  Besitz  der  von  Poppe  von  Blankenbnrg  ihm  un- 
rechtmässig vorenthaltenen  Güter  zu  Croppenstedt  und  Groningen  zu  verhelfen.  S.  d.  Mart.  et 
Durand  Coli,  ampliss.  T.  IL  p.  211.  und  daraus  Riedel  Nov.  Cod.  dipL  Brandenb.  DI.  S.  81. 

4741.  Derselbe  befiehlt  dem  Canonicus  Reinher  zu  Havelberg,  dem  Stifte  Corvey  die  20  mansos  tu  Ccofi* 
penstede,  die  er  demselben  unrechtmässig  entzogen,  wieder  einzuräumen.  S.  d.  Mart.  et  Durand 
1.  c.  p.  212.  und  daraus  Riedel  a.  a.  0. 

4712.  Wibald,  Abt  zu  Corvey,  bittet  den  Papst  Eugenius  um  einen  Befdil  an  den  Biächof  von  Minden, 
wonach  dieser  seine  Diöcesanen  Thiderich  von  Rekelingen  und  dessen  Söhne  R^imbert  und 
Thiderich,  unter  Androhung  der  Excommunication  anhalten  soll,  von  ihren  AngriflEm  auf  Güter 
der  Kirche  zu  Kaminade  abzustehen  und  dafür  Ersatz  zu  leisten.  S.  d.  Mart  et  Durand  1.  c. 
p.  414.  —  Das  päpstliche  Mandat  ist  auch  erfolgt.  L.  c.  p.  437.  —  Diese  und  die  beiden  voi^ 
hergehenden  Urkunden  sind  nach  der  Regieningszeit  des  Papstes  bestimmt,  der  4453  starb« 

4743.  Derselbe  verwendet  sich  bei  dem  Erzbischof  Heinrich  zu  Mainz  für  die  Trennung  der  Ehe  Yolkwins 
von  Schwalenberg.  S.  d.  Mart.  et  Durand  1.  c.  p;  468.  Falke  C  Tr.  Corb.  p.  222.  ~  Erzbischof 
Heinrich  L,  der  4442  zur  Regierung  kam,  wurde  4453  abgesetzt. 


Digitized  by 


Google 


^  114T  — il48. 

(1U7— i158.) 
1744.  Wicbold,  Abt  zu  Gorvey,  beurkundet,  dass  sein  Ministerial  Conrad  von  Nathesungen  zwei  Mühlen 
zu  Horhusen,  zu  Gunsten  des  Conventes  zu  Gorvey  aufgelassen,  und  demselben  eine  Hove  za 
Nathesungen,  nebst  andern  Gütern,  zu  seiner  Memorie  geschenkt  hat  S.  d.  Falke  C.  Tr.  Corb. 
p.  657.  mit  dem  Datum:  Act.  Corbeiae  III.  Kai.  Mart.  1153,  prael.  Wib.  a.  YII.  ob  willkürEch 
ergänzt,  oder  nach  einer  andern  Ausfertigung,  wofür  die  Quelle  verloren  gegangen?  —  (CQLXIV.) 

1715.  Derselbe  bestimmt  die  Rechte  derjenigen  Personen,  welche  sein  Ministerial  Conrad  von  Kaminata 

der  Eigenhörigkeit  entlassen  und  der  Kapelle  S.  Dionysii  bei  Kaminata  wachszinsig  gemacht  hat. 
S.  d.  Wigand  Gesch.  v.  Corvey,  S.  230.  (CCLXV.)  —  Die  Zeit  dieser  und  der  vor.  ürk.  ist  nor 
nach  der  Regierungszeit  des  Abtes  Wibald  zu  bestimmen. 

(1147—1162.) 

1716.  Philipp,  Bischof  zu  Osnabrück,  gibt  der  Johannis- Kirche  daselbst  den  Mitgebrauch  der  Engheter 

und  Vener  Mark  zurück.  S.  d.  Stüve  Gesch.  d.  Stadt  Osnabrück  I.  S.  124.  (CCLXVI.)  —  Der 
Dompropst  Alvericus  und  der  Domdechant  Tiemmo,  die  als  Zeugen  genannt  sind,  kommen  zwi- 
schen den  oben  genannten  Jahren  urkundlich  vor. 

1148. 

1717.  Die  irdischen  Überreste  des  gewesenen  Grafen  Godefrid  von  Kappenberg,  welche  bisher  in  dem 

Kloster  Ilbenstadt  in  der  Wetterau  geruhet,  wurden  von  seinem  Bruder  Otto  für  das  Kloster 
Kappenberg  in  Anspruch  genommen;  da  aber  die  Mönche  zu  Ilbenstadt  sich  dieser  Forderung 
widersetzten,  so  vereinigte  man  sich  endlich  wegen  einer  Theilung,  wonach  der  obere  Theil 
des  Körpers  in  Ilbenstadt  bleiben,  der  untere  aber  nach  Kappenberg  abgeliefert  werden  sollte, 
wo  derselbe  am  12.  Februar  (prid.  Id.  Febr.)  1148  ankam.  Yita  Godefr.  in  AA.  SS.  Januar. 
T.  I.  pag.  854. 

1718.  März  30.    Papst  Eugenius  HI.  nimmt  das  Kloster  Helmwardeshausen,  auf  Bitten  des  dortigen  Abtes 

Conrad,  in  seinen  Schutz  und  bestätigt  ihm  die  freie  Wahl  des  Abtes  und  des  Vogtes.  D.  Remis 
in.  Kai.  April,  s.  a.  Schaten  A.  P.  I.  p.  542.  —  Die  Synode  zu  JKheims  fand,  wie  andere  voll- 
ständig datirte  Urkunden  desselben  Papstes  beweisen,  im  Jahre  1148,  und  zwar,  wie  der  Abt 
Wibald,  der  auch  auf  derselben  gegenwärtig  war,  angibt,  medianle  Quadragesima  statt  Wib. 
ep.  1.  c.  p.  312.  —  Vorher  halte  sich  der  Papst  in  Trier  aufgehalten,  wo  Wibald  auch  schon 
bei  ihm  war.    L.  c. 

1719.  April  5.    Derselbe   billigt   die  von  seinem  Legaten,    dem  bereits  verstorbenen  Kardinal  Thomas, 

geschehene  Absetzung  des  vormaligen  Abtes  Heinrich  zu  Corvey.  D.Remis,  Non.  April  s.  a 
Mart.  et  Durand  Coli,  ampliss.  T.  IL  p.  241. 

1720.  „      „    Derselbe  beauftragt  den  Erzbischof  von  Bremen  und  die  Bischöfe  zu  Minden  und  Verden, 

für  die  Wiedererstattung  der  Güter  des  Klosters  Kaminata,  welche  die  von  dem  papstL  Legaten 
und  Kardinal  Thomas  abgesetzte  Äbtissinn  Judith,  nach  ihrer  Absetzung  noch  veräussert  hatte, 
zu  sorgen.    D.  eod.  Mart  et  Durand  1.  c.  p.  240. 

1721.  Oktober  8.    Anniversarium  Abt  Heinrichs  II.  zu  Corvey.    Drei  der  jüngeren,  dem  abgesetzten  Abt 

Heinrich  L  anhangende  und  mit  der  gegenwärtigen  Ordnung  unzufriedene  Mönche,  weigern  sich, 
an  der  Feier  desselben  Theil  zu  nehmen,  und  verursachen  dadurch  Unruhen,  welche  Abt  Wibald 
d^i  Mönchen  zu  Stablo  bekannt  macht,  mit  der  Verwarnung,  die  widerspenstigen  Mönche,  wenn 
sie  vielleicht  dorthin  kommen  sollten,  nicht  aufzunehmen.    Wibaldi  ep.  L  c.  p.  274. 
>'4722.  Heinrich,  Herzog  zu  Sachsen,  und  Wemker,  Bischof  zu  Münster,  unternehmen  einen  neuen  Kriege 

''^^  zug  gegen  die  Slaven.    Chron.  S.  Pantal.  L  c.  p.  934.  t     OOölP 

igi  ize     y  ^ 


1148.  26 

4723.  Wemher,  Bischof  zu  Münster,    befreit  die  Kirche  zu  Bozenzel  von  den  Archidiaconal- Abgaben, 

unter  der  Bedingang,  dass  daselbst  jährlich  nur  eine  Synode,  ohne  Kosten  des  Pfarrers  und  der 
Parochianen,  gehalten  werden  soll.    A.  4U8.  Niesert  M.  ü.  S.  2.  B.  S.  i70, 

4724.  WibaU,  Abt  zu  Corvey,  verpachtet  Güter  zu  Meretha  an  Conrad  de  Orto,  für  4  Mark  Silbers, 

welche  er  jährlich  am  Tage  Jacobi  zu  Koiforde  an  den  Kämmerer  oder  einen  Boten  des  Klo- 
sters bezahlen  soll  Act.  ap.  Anlon  in  praesentia  Heriberti  Traject.  Episc.  a.  1148.  Mart  et  Du- 
rand Coli,  ampliss.  T.  IL  p.  289.  —  Die  Urkunde,  obgleich  Wibald  den  Titel  eines  Abtes  von 
Corvey  fuhrt,  scheint  sich  doch  auf  das  Kloster  Stablo  zu  beziehen. 

4725.  Derselbe  ordnet  das  streitige  Yerhältniss  der  zur  Custodie  des  Stifts  Corvey  gehörigen  Zehenten  zu 

Niem  und  Heflike,  worüber  der  Propst  Beinher  zu  Eresburg  und  Graf  Elver  von  Horhusen  in 
Streit  waren,  dahin,  dass  jeder  dieser  beiden  berechtigt  sein  soll,  die  Hälfte  der  gedachten 
Zehenten  jährlich  am  Abend  Jacobi  von  dem  Custos  zu  Corvey  mit  30  Schillingen  zu  lösen; 
nach  dem  Tode  des  Grafen  Elver 'soll  aber  dessen  Hälfte  frei  zur  Verfügung  des  Custos  zu 
Corvey  zurückfallen.  S.  d.  Mart.  et  Durand  Coli,  ampliss.  T.  U.  p.  320.  —  Die  Sache,  die  noch 
zur  Zeit  des  Abtes  Heinrich  II.  begonnen  hatte,  währte,  der  Urkunde  zu  Folge,  in  das  dritte 
Jahr;  die  Entscheidung  muss  also  wohl  dem  zweiten  Jahre  Wibalds,  4148,  angehören. 

4726.  Lambert,  Abt  zu  Werden,  beurkundet,  vor  dem  Gerichte  zu  Cruizberg,  von  dem  Herrn  Heinrich 

von  Kastere  den  Hof  Angere  gekauft  zu  haben.  Act.  eo  tempore  et  anno,  quo  Hierosolimam 
expeditionem  universitas  Christianorum  majore  principio  quam  fine  reddidit  mirabilem;  a.  1148, 
in  placito  palatini  comitis  Herimanui.    Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  249. 

4727.  Conrad,  Abt  zu  Paderborn,  beurkundet,  dass  einige  freie  Leute  aus  der  Stadt  Beilethe  sich  dem 

Altare  der  Apostel  Petrus  und  Paulus  im  Kloster  zu  Paderborn  zu  eigen  gegeben,  unter  der 
Bedingung,  dass  jede  grossjährige  Manns-  oder  Frauensperson  jährlich  2  Pfennige  schwerer 
Münze  (duorum  nummorum  gravioris  monetae  censum)  an  gedachten  Altar  entrichten,  beim  To- 
desfalle eines  Mannes  das  beste  Stück  Vieh,  bei  dem  einer  Frau  aber  das  beste  Kleidungsstück 
an  den  Custos  der  Kirche  abgeliefert,  für  dieHeirath  aber  nichts  gegeben  werden  soll.  A.  4148. 
—  Die  Urkimde  ist,  jedoch  nicht  ganz  vollständig,  in  einer  Erneuerung  des  Abtes  Albert  ent- 
halten, deren  Datum  erloschen  ist.  Überhaupt  ist  die  Charte  so  beschädigt,  dass  eine  wörtlich 
getreue  und  vollständige  Abschrift  nicht  mehr  gegeben  werden  kann.  Auch  das  Siegel  ist  ver- 
loren gegangen. 

4728.  Baldemn,  Abt  zu  Liesbom,  bestimmt,  mit  Einwilligung  der  Brüder  und  Ministerialen  des  Klosters, 

so  wie  des  Vogtes  Everwin,  die  Bechte  einer  eigenhörigen  Familie.  Act.  Lisberne  a.  1148, 
Conr.  B.  a.  X.    Bisher  ungedruckt.    (CCLXVII.) 

4729.  Beatrix,  Äbtissinn  zu  Herse,  gibt  dem  Kloster  Gerdine,  um  der  Armuth  desselben  abzuhelfen,   45 

Hoven,  nehmlich  42  im  Walde  Osninc,  2  zu  Hechusen  und  eine  zu  Wiggrimissen.  A.  4148, 
Conr.  B.  a.  XI.  Wigands  Archiv  IV.  S.  73.  V.  S.  328.    (CCLXVUI.) 

(4448—4453.) 

4730.  Papst  Eugenius  befiehlt  dem  Abte  Wibald  zu  Corvey,  den  Canonicus  Godebold  zu  Minden,  bei 

Strafe  der  Excommunication,  zur  Herausgabe  der  Kirche  zu  Hemeringen  und  anderes,  was  er 
einem  gewissen  Everard  unrechtmässig  entzogen,  anzuhalten.  D.  Albani  X  Kai.  Jul.  s.  a.  Mart 
et  Durand  Coli,  ampliss.  T.  IL  p.  435.  —  Das  Jahr  ist  nicht  genauer  zu  bestimmen,  als  dass 
die  Urkunde  in  die  letzten  Jahre  des  Papstes  gehören  muss,  die  derselbe,  nach  seiner  Rück- 
kehr aus  Frankreich,  in  Italien  zubrachte.  —  Dass  Wibald  diesen  Auftrag  vollzog,  ergibt  sich 
aus  dessen  Briefen,  1.  c.  p.  435.  (Nr.  252.)  und  dem  endlich  durch  seine  Vermittlung  zwischen 
den  streitenden  Parteien  geschlossenen  Vergleiche,  1.  c.  p.  466.  u.  467.  (Nr^jl^^g^^^j^J^OOQlC 
Regeita  hist.  V^estfal.    IL  4  ^ 


26  1149. 

1U9. 

4731.  Januar  4.    Papst  Eugenitis  verbietet  dem  Abt  Wibald  und  dem  Kapitel  za  Corvey  die  Wiederauf- 

nahme des  abgesetzten  Abtes  Heinrich.  D.  Viterb.  Kai.  Januajr.  s.  a.  Mart.  et  Durand  ColL  am- 
pliss.  T.  IL  p.  293.  —  Da  die  Urkunde  nicht  lange  nach  den  früheren  ähnlichen  Verhandlungeo 
(Nr.  4719.)  ausgestellt  sein  möchte ,  so  kann  sie  nicht  füglich  in  ein  anderes  als  dieses  Jahr 
gesetzt  werden. 

4732.  Februar  8.    Theoderich,  Graf  der  Stadt  Höxter,  war  von  Reinher  de  Porta  der  iaitwissenschaft  an 

einem,  gegen  den  Abt  zu  Corvey  verübten  Pferdediebstahl  angeklagt  und  deshalb  zum  Zwei- 
kampfe gefordert  worden,  wozu  er  sich  auch,  um  sich  von  dem  allgemeinen  Hasse  zu  reinigen, 
verstanden  hatte.  Ihre  Standesgenossen  (Gondomestici)  hielten  dies  jedoch  für  unzulässig,  und 
auf  deren  Bitte  setzte  der  Abt  Wibald  ein  aus  acht  seiner  Ministerialen  bestehendes  Schieds- 
gericht nieder,  nach  dessen  Ausspruche  Theoderich  durch  einen  auf  die  Reliquien  des  heiL  Vi- 
tus  abgelegten  Eidschwur  seine  Unschuld  bewähren  und  12  Bürgen  stellen  musste,  nichts  Feind- 
seliges gegen  den  Abt  wissentlich  zu  unternehmen;  worauf  der  Abt  ihn  wieder  in  seine  Gnade 
aufnahm.  Act.  Corbeiae  VI.  Id.  Februar.  4149,  praelationis  Wibaldi  abb.  in  Corb.  eccl  III.  Un- 
ter den  Anwesenden  waren  die  Grafen  Adelbert  von  Everstein  und  Widikind  von  Swalenberg. 
Mart.  et  Durand  Coli  ampliss.  T.  IL  p.  330. 

4733.  August  21.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  und  Wibald,  Abt  zu  Stablo,  gegenwärtig  bei  einer 

von  König  Conrad  IlL  ertheilten  Rechts -Entscheidung  in  einer  Jurisdictions- Angelegenheit  des 
Klosters  S.  Remigii.  Pertz.  Leg.  T.  II.  p.  564.  (Wahrscheinlich  zu  Frankfurth,  wo  der  König 
am  24.  Aug.  d.  J.  eine  Urkunde  ausstellte.  Vgl.  Böhmer  Reg.  S.  120.  Nr.  2283.)  —  Ahi  Wäald, 
vom  König,  nach  dessen  Rückkehr  vom  Kreuzzuge,  nach  Frankfurth  berufen,  wo  er  zu  Folge 
der  vorigen  Angabe,  und  der  in  seinen  Briefen  enthaltenen  Nachrichten,  auch  eintraf,  kam  spä- 
ter, auf  des  Königs  Aufforderung,  mit  grossem  Gefolge  nach  Bamberg,  wo  er  gegen  10  Wochen 
zubrachte.    Wibald.  ep.  1.  c.  p.  442. 

/734.  September  16.  Die  nach  Kappenberg  abgelieferten  Überreste  des  heil.  Godefrid  (s.  Nr.  1747.) 
werden  daselbst,  durch  den  Bischof  Werner  von  Münster,  mit  grosser  Feierlichkeit  in  einem 
besonders  dazu  erbauten  Sacrarium  niedergelegt    AA.  SS.  1.  s.  c. 

4735.  Arnold,  Erzbischof  zu  Göln,  bewilligt  den  Eingesessenen  des  Kirchspiels  Bremen  (im  Herzogthnm 

Westfalen)  das  Recht  der  freien  Wahl  ihres  Pfarrers,  nachdem  der  Propst  und  das  Kapitel  der 
Kirche  S.  Georgii,  welcher  diese  Pfarrei  vormals  ihcorporirt  gewesen,  darauf  Verzicht  gethan 
haben.  A.  1149.  Kindlinger  Volmest.  IL  S.  9.  Seiberte  Urkundenb.  I.  S.  64.  —  Die  Einwohner 
des  Kirchspiels  werden  in  dieser  Urkunde  cives  genannt. 

4736.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet  die  Stiftung  eines  Nonnenklosters  BenedicUner-Ordens 

zu  Wilbodessen  und  dessen  Ausstattung  mit  den  von  verschiedenen  Personen  dazu  geschenkten 
Gütern.  Act.  apud  Swalenberg  in  Monasterio  S.  Mariae,  a.  1149,  Cour.  R.  a,  XII.  Episc.  a.  XXII. 
Schalen  A,  P.  I.  p.  543.  Der  Abdruck  ist  jedoch  unzuverlässig,  und  das  Original  leider  nicht 
mehr  nachzuweisen.    Vgl.  jedoch  Nr.  1855. 

1737.  FhiUpp,  Bischof  zu  Osnabrück,  bestimmt  die  Grenzen  der  Parochien  Lengerich  und  Ladbergen.  Act. 

in  Ossenbrugge  a.  1149.  Moser  0.  G.  IL  S.  288.  s.  W.  VIII.  S.  82.    (CCLXIX.) 

1738.  Derselbe  gibt  der  Johannis- Kirche  zu  Osnabrück  mehrere  Zehenten,  die  ihm  von  deren  bisherigen 

Innhabem  zu  diesem  Behufe  resignirt  worden.    D.  Osemb.  a.  1149.  Moser  s.  W.  VIII.  S.  315.; 
unvollständig.    (CCLXX.) 
4739.    Wibold,  Abt  zu  Corvey,  bestätigt  dem  Propste  Hedenrich  zu  Groningen  mehrere  von  andern  wider- 
rechtlich in  Besitz  genommene  Güter.    D.  Corb.  a.  1149,  ord.  in  Corb.  a.  IV.  Mart  et  Durand 
CoU.  ampliss.  T.  U.  p.  370.;  fehlerhaft.    (GCLXXI.) 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1150  —  1151.  27 

4150. 

4740.  König  Conrad  IIL  bestätigt,  auf  Bitten  des  Abtes  Wibold  zn  Corvey,  und  auf  Grund  der  Entschei- 

dung der  Fürsten  und  Ministerialen  des  Reichs,  die  Entscheidung  der  Corvey'schen  Ministerialen 
gegen  die  Anmassungen,  welche  sich  die  dortigen  Drosten  und  Schenken,  besonders  Rabano 
und  sein  Bruder  Liudolf,  in  der  Verwaltung  der  Lebensmittel  erlaubt  haben.  AcLSpirae  a.  4150, 
Conr.  R.  a.  Xll.  Wib.  abb.  a.  IIL  Schaten  A.  P.  I.  p.  545.  Mart.  et  Durand  Coli,  ampliss.  T.  II. 
p.  607.    (CCLXXII.)  —  Der  Aufenthalt  des  Königs  in  Speyer  fällt  in  den  Februar  d.  J. 

4741.  Derselbe  bestätigt  dem  Abte  Wicbold  zu  Corvey  und  dessen  Nachfolgern  die  Bergwerke  zu  Eres- 

burg.  D.  ap.  Wyrtzeburg  a.  1150.  Schaten  A.  P.  I.  p.  547.,  mit  dem  falschen  Ausstellungsorte 
Wizzeburg;  und  hiernach  Seibertz  Urkundenb.  L  S.  67.  (CCLXXIII.)  —  Der  König  befand  sich 
sowohl  im  Julius  als  im  December  d.  J.  in  Würzburg. 

4742.  December  1.    Philipp,  Bischof  zu  Osnabrück,  beurkundet,  dass  Graf  Heinrich  von  Tekeneburg  und 

seine  Brüder  Otto,  Thiderich  und  Gerhard,  der  Kirche  zu  Osnabrück  den  Hof  zu  Wersen  und 
mehrere  andere  Güter  geschenkt  haben,  und  vermehrt  ihnen  dafür  ihre  Lehen,  unter  andern 
mit  den  Lehengütern  des  Pfalzgrafen  Otto  von  Rinecke.  D.  Osnabr.  Kai.  Dec.  1150.  Jung  Hist. 
Comit.  Benthem.  Cod.  dipl.  p.  11.  Moser  O.G.  IL  S.289.  s.W.  VIII.  S.83.;  fehlerhaft.  (CCLXXIV.) 

4743.  Werner,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  einen  Vertrag  zwischen  der  Kirche  zu  Kappenberg  und  dem 

bischöflichen  Ministerialen  Ruthard,  wegen  der  Ablösung  des  Zehenten  von  dem  Kappenbergi-     ^ 
sehen  Gute  zu  Lenclere.    A.  1150.  Niesert  M.  U.  S.  2.  B.  S.  475.,  mit  der  falschen  Jahrzahl 
4151.    (CCLXXV.) 

4744.  Lambert,  Abt  zu  Werden,  beurkundet,  von  einem  Edlen  Ruoric  dessen  väterliches  Erbe  zu  Bud- 

berg,  nehmlich  die  halbe  Kirche  daselbst  mit  allem  Zubehör,  für  90  Mark  Silbers,  welche  dem- 
selben durch  die  Hand  des  Grafen  Herimann  von  Hardenberg  ausgezahlt  worden,  erkauft,  und 
seinem  Vetter  Gerhard,  um  dessen  Einwilligung  zu  erlangen,  ein  Talent  zu  Lehen  gegeben  zu 
haben.  Act.  in  loco  Horna,  in  placito  comilis  Adolfi  de  Saphenberg,  a.  1150.  Lacomblet  Urkun- 
den!). L  S.  252, 

4745.  Jutta,  Äbtissinn  zu  Hervord,  beurkundet  die  Erbfolge  in  mehreren,  der  Kirche  zu  Hervord  zuste- 

henden Ministerialen -Gütern.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (CCLXXVI.)  —  Die,  aller  Zeitangaben 
ermangelnde,  der  Form  nach  aber  der  Mitte  des  42.  Jahrhunderts  angehörige  Urkunde,  kann 
nur  muthmasslich  hieher  gesetzt  werden,  da  auch  Anfang  und  Ende  der  Regierung  dieser  Äb- 
tissinn nicht  mit  Bestimmtheit  anzugeben  sind« 

4151. 

4746.  König  Conrad  111,  nimmt  das  Kloster  Liesbom,  und  das  Kloster  S.  Marien  zu  Münster,  mit  ihren, 

im  Gebiet  Remagen  gelegenen  Besitzungen,  in  seinen  Schutz.  A.  4151.  Kindlinger  Volmest.  IL 
S.  13.  (CCLXXVIL)  —  Die  aufgeführten  Zeugen  machen  es  wahrscheinlich,  dass  die  Urkunde 
in  Cöln  oder  Soest  ausgestellt  ist,  und  der  dortige  Aufenthalt  des  Königs  muss  in  die  zweite 
Hälfte  des  April  oder  die  erste  des  Mai  fallen;  denn  Ostern,  8.  April,  war  derselbe  in  Speyer, 
und  am  17.  Mai  (vgl.  die  folg.  ürk.)  in  Nim  wegen. 

4747.  Mai  47.    Auf  Verwendung  Wibalds,  Abtes  zu  Stablo  und  Corvey,  bestätigt  König  Conrad  HL  die 

Privilegien  des  Klosters  Vazor  (Walciodorensis).  Unter  den  Zeugen  befinden  sich  die  Bischöfe 
Werner  von  Münster  und  Philipp  von  Osnabrück,  so  wie  der  Abt  Wibald  selbst.  Act  in  palatio 
Noviomagi  XVI.  Kai.  Jun.  4151,  R.  a.  XIV.  Martene  et  Durand  Coli,  ampliss.  T.  IL  p.  456.  - 

4748.  König  Conrad  HL  ladet  den  Abt  Wibald  ein,  auf  Maria  Geburt  (8.  September)  nach  Nürnberg  zu 

kommen,  um  von  dort  aus  eine  Gesandtschaft  an  den  Papst  anzutreten.  S.  d.  Mart.  et  Dur. 
I.  c.  p.  438.  j 

4*      DigitizedbyC^OOgle 


28  ii51. 

4749.  August  9.  (VigHia  LaurenciL)  ^'Vlbald  reist  von  Corvey  ab  nach  Stablo.  —  Von  hier  aus  beantwortet 

er  das  vorhergehende  Schreiben  dos  Königs,  und  lehnt  die  ihm  angetragene  Reise  ab,  wegen 
der  grossen  Kosten,  die  ihm  die  Fehde  Thiderichs  von  Rikelingen  und  andere  Unruhen  in  Nie- 
darsachsen  verursacht  haben.  Mart.  et  Dur.  1.  c.  p.  441.  —  In  einem,  auf  dieselbe  Angelegen- 
heit bezüglichen  Briefe  an  den  königlichen  Kanzler,  Propst  Arnold  zu  Cöln,  zählt  Wibald  die 
grossen  Kosten  auf,  die  er  schon  in  Angelegenheiten  des  Königs  verwendet  L.  c.  p.  442.  — 
Nach  den  folgenden  Briefen  (Nr.  262 — 265.;  1.  c.  p.  443.  sq.)  liess  indessen  der  König  von  sei- 
ner Forderung  nicht  nach,  lud  vielmehr  den  Abt  Wibald  auf  Michaelis  (29.  Sept.)  nach  Regens- 
burg ein,  und  versprach,  ihm  die  Kosten  zu  vergüten;  worauf  Wibald,  nach  wiederholter  Yor- 
gtellung  der  Schwierigkeiten,  doch  endlich  auf  des  Königs  Verlangen  einging.  Die  Einladung 
3iach  Regensburg  wurde  indessen  abgeändert,  und  Wibald  vielmehr  von  dem  Könige  auf  den 
achten  Tag  nach  Maria  Geburt  (45.  Sept.)  nach  Würzburg  eingeladen  (Pertz  Leg.  T.  II.  p.  87.), 
wo  wir  beide  auch  im  September  (vgl.  Nr.  1752.)  wirklich  6nden. 

4750.  September  3.     Wicbold,  Abt  zu  Corvey,  schenkt  dem  Convente  daselbst,  zu  seiner  Memorie,  und 

zar  Feier  des  Festes  des  heil  Remaclus,  den  Berg  des  heil.  Michaels  mit  der  Kirche  und  an- 
derem Zubehör.    Act.  Corb.  in  Capitulo,   die  S.  Remacli  1451,  praelat.  Wib.  abb.  Corb.  a.  VI. 
PauUini  Bist.  Visbecc.  p.  65.  Martene  et  Durand  Coli,  ampliss.  T.  II.  p.  610.    (CCLXXYIIL) 
4761.  „        .  .    Vor  der  Abreise  des  Abtes  Wibald  von  Corvey  auf  den  Reichstag  und  zu  der  ihm 

aufgetragenen  Gesandtschaft  nach  Rom,  kam,  durch  Vermittelong  des  Dompropstes  Werner  und 
des  Magister  Conrad  von  Minden,  eine  Sühne  zwischen  dem  Bischof  von  Minden  und  dem  Stifte 
Corvey  zu  Stande,  worin  der  Bischof  die  Einverleibung  der  Güter  des  Klosters  Kemnade  in  das 
Stift  Corvey  anerkannte.  Diese  Sühne  wurde  auch  in  Paderborn,  vor  dem  dortigen  Bischof 
Bernhard,  bestätigt.    Wibaldi  ep.  ap.  Mart.  et  Dur.  I.  c.  p.  446. 

4752.  „  .  .  Auf  Bitten  des  Abtes  Wibald  zu  Stablo  und  Corvey,  «qui  Imperio  nostro  diu  mul- 
tumque  domi  ac  militiae  deservivit,»  bestätigt  König  Conrad  HL  die  Besitzungen  des  Klosters 
Floreff.  Wibald  ist  auch  unter  den  Zeugen  wieder  genannt.  D.  Wirciburch  a.  1151,  R.  XIV. 
Hiraei  Opp.  T.  IV.  p.  205.  —  Dass  der  Reichstag  zu  Würzburg  im  September  (medio  meuse 
Septembri)  statt  fand,  sagt  König  Conrad  III.  in  seinem  Schreiben  an  den  Papst;  Mart  et  Dur. 
Coli,  ampliss.  T.  11  p.  499.;  und  an  die  italienischen  Städte;  Pertz.  Leg.  T.  II.  p.  87.  —  Von 
einem,  auf  diesem  Reichstage  beschlossenen  Kriegszuge  nach  Sicilien  und  Apulien  berichtet  Wi- 
bald in  einem  Briefe  an  den  Byzantinischen  Kaiser  Manuel,  1.  c.  p.  496.;  wo  auch  die  anwesen- 
den Bischöfe  u.  A.  genannt  werden,  unter  denen  sich  aber  keiner  aus  Westfalen  befindet. 

4753.  „  .  .  König  Conrad  IIL  bezeugt  dem  Bischof  Heinrich  zu  Minden  seine  Zufriedenheit  we- 
gen der,  obgleich  spät  erfolgten,  Aussöhnung  mit  dem  Abte  von  Corvey,  und  fordert  ihn  auf, 
demselben  gegen  die  Friedensstörungen  Thiderichs  von  Rikelingen  zu  helfen.  S.  d.  Mart  et 
Dur.  1.  c.  p.  448. 

4754.  Von  Würzburg  aus,  unternahm  Wibald  die  Gesandtschaftsreise  an  den  Papst,  in  Beziehung  auf  des 

Königs  Conrad  bevorstehenden  Römerzug.  Vgl.  des  Königs  desfallsiges  Schreiben  an  den  Papst» 
1.  c.  p.  499.,  und  des  Papstes,  den  Empfang  .der  Gesandten  anzeigende  Antwort,  ibid.  p.  503. 

4755.  November  13.    Die  Bischöfe  Heinrich  von  Minden  und  Bernhard  von  Paderborn  sind  Zeugen  in 

einer  Urkunde  König  Conrads  HL  für  das  Kloster  Gratia  Dei  an  der  Saale.  Act.  in  Castro  AI- 
denburch,  Id.  Novembr.  1151.  Original  im  K'önigl.  Geheimen  Staats -Archive  zu  Berlin.  Lude- 
wig Reliq.  Mss.  T.  XI.  p.  539-,  mit  dem  falschen  Datum  II.  Id.  Novembr.  1150. 

4756.  Wemher,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  dem  Kloster  S.  Marien  daselbst  die  zur  Zeit  der  Äbtissinn 

Hathewigis  erworbenen  Güter  zu  Wurme,  Unkenthorpe  u.  a.  m.  A.  4151.  Niesert  M.  U.  S.  2.  B. 
S.  172.    (CCLXXIX.) 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1151  — lisa.  29 

4757.  Derselbe  bestätigt  die  Besitzungen  des  Klosters  Asbeke*    A.  1451.    Bisher  nngedmckt.   (CCLXXX.) 

4758.  Derselbe  schenkt  dem  Kloster  Asbeke  die  Höfe  zu  Billerbeke,  Buren  und  Alnon,  und  eine  Hove  zu 

Beckehem.    Act.  in  Legden,  s.  d.    Bisher  angedruckt.    (GCLXXXI.) 

4759.  Derselbe  beurkundet,  dass  Amelong  von  Schibbroke  einen  Zehenten  im  Kirchspiel  Willeberge,  mit 

dem  er  belehnt  war,  zu  Gunsten  des  Klosters  Asbeke  resignirt  hat.  S.  d.  Bisher  ungednickt. 
(CCLXXXn.)  —  Die  Übereinstimmung  der  Zeugen  macht  es  wahrscheinlich,  dass  diese  beidea 
undatirten  Urkunden  mit  der  vorhergehenden  gleichzeitig  sind. 

4760.  December  7.     Wemher,  Bischof  zu  Münster,  stirbt.  Todestag  nach  dem  Necrol.  eccl.  maj.  Honaster. 

Andere  setzen  den  1.  December.  —  Sein  Nachfolger  war  Friedrich,  ein  Canonicus  derselben     ^ 
Kirche.    Chron.  S.  Pantal.  1.  c.  p.  934.,  das  aber  irrig  den  Tod  des  Bischofs  Wernher  in  das 
Jahr  1150  setzt. 
4764.   Gerhardus  Bunnensis  praepositus,  Fridericus  frater  ejus  postea  Monasteriensis  episcopus,  Zeugen  in    * 
einer  Urkunde  des  Abtes  Nicolaus  von  Siegburg.    S.  d.  Laoomblet  Urkundenb.  I.  S.  253.  —  Im 
August  1149  war  des  Abtes  Nicolaus  Vorgänger  Guno  noch  am  Leben;  die  beurkundete  Hand- 
lung kann  also  nicht  vor  1150  vorgegangen  sein;  die  Erwähnung,  dass  Friedrich  nachher  Bischof 
von  Münster  geworden  (die  natürlich  nur  daraus  zu  erklären  ist,  dass  die  Urkunde  einige  Zeit 
nach  der  Handlung  ausgefertigt  wurde),  lässt  aber  vermuthen,  dass  die  Sache  kurz  vor  jener 
Beförderung,  also  im  Jahre  1151,  geschah. 

(i454_4456.) 

1762.  Die  unter  dem  Erzbischof  Hermann  von  Göln  geschehene  Aufnahme  von  zwei  freigeborenen  Perso- 
nen in  das  Wachszinsrecht  des  Hofes  zu  Hagen,  wird  in  Gegenwart  Erzbischof  Arnolds  H.  er« 
neuert.  S.  d.  v.  Steinen  Westfäl.  Gesch.  St.  22.  S.  1526.  —  Die  Zeit  ist  nur  nach  den  Regirangs? 
Jahren  des  ErzbischoCs  zu  bestimmen. 

1152. 

4763.  Januar  9.    Papst  Eugenxus  fordert,  auf  die  Beschwerde  des  Abtes  Wibald  von  Corvey,  den  Erz* 

bischof  Hartwig  zu  Bremen  auf,  seine  Parochianen  Odiko,  Ricbert,  Theder,  Rainer  und  Her- 
mann, zur  Herausgabe  der,  in  seinem  Bisthum  gelegenen,  von  der  abgesetzten  Äbtissinn  Judith 
unrechtmässig  veräusserten  Güter  des  Klosters  Kaminata  anzuhalten,  und  keine  Eingriffe  in  die 
Corvey'sche  Fischerei  zu  Hokwar  zu  gestatten.  D.  Signiae  Y.  Id.  Januar,  s.  a.  Mart  et  Dur.  Coli, 
ampliss.  T.  H.  p.  505. 

4764.  „      „    Derselbe  fordert  den  Erzbischof  Heinrich  zu  Mainz  auf,  zum  Besten  des  Abtes  Wibald 

und  der  Kirche  zu  Corvey,  für  die  Rückgabe  des  von  einigen  seiner  Parochianen  widerrechtlich 
in  Besitz  genommenen  Gutes  Ostoph  zu  sorgen.    D.  eod.  L.  ciL  p.  506. 

4765.  „      „    Derselbe  fordert  den  Bischof  Bernard  zu  Paderborn  auf,  seinen  Parochianen  Widikind 

(von  Schwalenberg) ,  welcher  den  Kirchhof  des  Klosters  Corvey  gewaltsam  überfallen,  für  400 
Mark  Wachs  geraubt  und  die  Kapelle  am  Eingange  des  Kirchhofs  entweiht  hat,  zum  Ersatz  des 
verübten  Schadens,  bei  Strafe  des  Bannes,  anzuhalten.    D.  eod.  L.  c.  p.  506. 

4766.  „      „    Derselbe  fordert  den  Bischof  Ulrich  zu  Halberstadt  auf,  für  die  Zurückgabe  der  von  eini- 

gen seiner  Parochianen,  zum  Nachtheil  des  Stifts  Corvey,  widerrechtlich  in  Beschlag  genomme- 
nen Zehenten  zu  Groningen  zu  sorgen.    D.  eod.  L.  c,  p.  507. 

4767.  „      „    Derselbe  fordert  den  Bischof  Hermann  zu  Utrecht  auf,   die  in  seiner  Diöcese  gelegenen 

Besitzungen  des  Stiftes  Corvey,  namentlich  die  Kirche  zu  Linewert  und  das  Gut  zu  Merthen, 
gegen  widerrechtliche  Angriffe  zu  schützen.    D.  eod.  L.  c.  p.  507. 

4768.  n      n    Derselbe  ermahnt  den  Herzog  Heinrich  von  Sachsen,  dem  Abte  Wibald  zn  Corvey  zur  j 

Digitized  byCjiÖOQlC 


30  ii5>- 

Wiederbesitznahme  und  Erhaltung  der  seiner  Kirche  zuständigen  Güter  zu  verhelfen.  D«  eod« 
L  c.  p.  508. 

4769.  Januar  9.    Derselbe  fordert,  auf  die  Beschwerde  des  Abtes  Wibald  zu  Corvey,  den  Bischof  zu 

Verden  auf,  seinen  Bruder  Hungold  und  andere  seiner  Parochianen  zur  Erstattung  der  unrecht- 
mässig in  Besitz  genommenen  GMtcr  des  Klosters  Kaminata  anzuhalten.    D.  eod.  L.  c.  p.  508. 

4770.  „      „    Derselbe  bezeugt  dem  Bischof  zu  Minden  seine  Zufriedenheit  wegen  seiner  Aussöhnung 

mit  dem  Abte  Wibald  zu  Corvey,  und  fordert  ihn  auf,  diejenigen  seiner  Parochianen,  welche 
noch  im  unrechtmässigen  Besitz  von  Gütern  des  Klosters  Kaminata  sind,  zur  Erstattung  dersel- 
ben anzuhalten.  D.  eod.  L  c.  p.  509.  —  Dass  die  hier  aufgezählten  päpstlichen  Urkunden  in 
das  Jahr  4152  gehören,  leuchtet  daraus  ein,  weil  sie  sich  auf  Wibalds  Anwesenheit  in  Rom  be^ 
ziehen,  die,  wie  wir  aus  dem  Vorhergehenden  wissen,  gegen  das  Ende  des  Jahres  4454  statt 
fand. 

4771.  Abt  Wibald  zeigt  dem  Prior  und  den  Brüdern  zu  Corvey  an,  dass  er  von  seiner  Gesandtschaft  nach 

Rom,  nach  glücklicher  Ausführung  seiner  Aufträge,  nach  Cöln  zurückgekommen  und  sich  von 
hier  auf  einige  Zeit  nach  Stablo  begeben,  nachdem  er  schon  unterwegs  in  Speyer  durch  die 
Nachricht  von  dem  Tode  des  Königs  sehr  erschreckt  und  betrübt  worden,  für  welchen  erdaxm 
einen  feierlichen  Trauergottesdienst  anordnet  Wibaldi  ep.  1,  c.  p.  514.;  vgl.  p.  545.  —  Der  Tod 
König  Conrads  III.  erfolgte  bekanntlich  am  15.  Februar  1152. 

4772.  März  9.  (Sonntag  Laetare.)    Krönung  des  neugewählten  Königs  Friedrichs  L  zu  Aachen,  welcher 

auch  der  Abt  Wibald  beiwohnt.    Wibaldi  ep.  344  et  348.;  1.  c.  p.  514  u.  518.,  wo  verschie- 
dene besondere  Umstände  berichtet  werden. 
^4773.     „      „    An  demselben  Tage,  an  welchem  Friedrich  L  zu  Aachen,  durch  den  Erzbischof  Arnold 
/  von  Cöln,  mit  Assistenz  anderer  Bischöfe,  zum  König  gekrönt  wurde,  in  derselben  Kirche  und 

von  denselben  Bischöfen,  empfing  auch  der  neu  gewählte  Bischof  Friedrich  IL  von  Münster  die 
Bischofsweihe.    Otto  Frising.  de  reb.  gest  Frid.  I.  Imp.  lib.  IL  cap.  3. 

4774.  „      „    Friedrich,  Bischof  zu  Münster,  ist  Zeuge  bei  König  Friedrichs  L  Bestätigung  der  Besitzun- 

gen und  Privilegien  der  Abtei  Stablo.    D.  Aquisgr.  YII.  Id.  Mart.  4452.  Miraei  Opp.  T.  I.  p.  698. 

4775.  „    30.    Ostern,  welches  König  Friedrich  L  zu  Cöln  feiert.  —  Von  hier  reist  er  darauf  durch  West- 

falen nach  Sachsen.    Otto  Frising.  1.  c.  cap.  4»  —  In  die  Zeit  dieser  Reise  gehören  die  nächst- 
folgenden undatirten  Angaben. 
i776.  Aufenthalt  des  Königs  zu  Dortmund  (in  burgo  Tremonia),  wo  dem  Erzbischof  Arnold  U.  von  Cöln 
das  Recht  zuerkannt  wird,  die  von  seinen  Vorgängern  veräusserten  Tafelgüter  zurückzufordern. 
Vgl.  die  Urkunde  König  Friedrichs  I.  vom  folgenden  Jahre,  bei  Lacomblet  Urkundenb.  L  8.  258. 

4777.  König  Friedrich  L  nimmt  das  Kloster  Liesbom  und  das  Kloster  S.  Marien  zu  Münster,  mit  ihren  im 

Gebiet  Remagen  gelegenen  Besitzungen,  in  seinen  Schutz.  D.  Sosatiae  a.  4452,  Fretherici  R. 
a.  L  Kindlinger  Volmest.  II.  S.  16. 

4778.  König  Friedrichs  I.  Aufenthalt  in  Paderborn,  erwiesen  durch  eine  Urkunde  desselben  für  die  Kirche 

S.  Remigii,  wobei  Bischof  Bernhard  von  Paderborn  unter  den  Zeugen.  D.  Paderbornae  a.  4452, 
R.  a.  L  Miraei  Opp.  T.  I.  p.  537. 

4779.  Mai  48.    König  Friedrich  I.  bestätigt  die  Privilegien  des  Stiftes  Corvey.    D.  in  Curia  Mersburch, 

XV.  Kai.  Jun.  4452,  R.  a.  L  Schaten  A.  P.  I.  p.  554«  Mart.  et  Durand  Coli.' ampliss.  T.  n.  p.  486. 
(CCLXXXin.) 

4780.  JuL  43.  (IIL  Id.)    Heinrich,  Bischof  zu  Minden,  weiht,  auf  Verlangen  des  Abtes  Wicbold  von  Cor- 

vey, die  durch  einen  Todesfall  verunreinigte  Kirche  des  Klosters  Kemnade  aufs  neue.  Lerbec^ 
Chron.  1.  c.  p.  477.  —  Der  Bischof  von  Minden  halte  vorher,  wegen  des  Streites,  in  welchem 
er  mit  dem  Stifte  Corvey  begriffen  war,  die  Em  weihung  der  Kirche  lange  ^frweji^e^^^Wi- 

Digitized  by 


ii5a.  34 

baldi  ep.  153,  154,  155,  168,  172,  173;  1.  c.  p.  347.  sqq.  worin  von  dieser  Sache  weidäuftig 
gehandelt  wird.  Wibald  hatte  sich  deshalb  an  den  Papst  gewandt;  ep.  228.,  1.  c.  p.  414«;  der 
dem  Bischof  von  Minden  die  jahrelange  Einstellung  des  Gottesdienstes  zu  Kemnade  ernsdich  ver- 
wies, zumal  der  Todesfall  in  der  Kirche  nicht  durch  böswilligen  Mord,  sondern  nur  durch  einen 
unglücklichen  Zufall,  und  zwar  ohne  Blutvergiessen  statt  gefunden  habe,  und  eine  neue  Einwei- 
hung der  Kirche  deshalb  eigentlich  nicht  einmal  nöthig  sei;  1.  c.  p«  437.;  ep.  254.  —  Alle  an- 
geführte Schreiben  sind  undatirt 

4781.  Jul.  25.    Jacobi-Fest,  welches  Abt  Wibald  in  Minden  feiert,  und  zugleich  gewisse  Streitigkeiten 

zwischen  dem  Bischof  und  dem  Domkapitel  daselbst  durch  seine  Vermittelung  beilegt  Wibaldi 
ep,  365.,  1.  c.  p.  535.  —  In  Folge  dieses  Besuches  verwendet  sich  Wibald  bei  dem  Erzbischof 
von  Cöln  für  den  Bischof  von  Minden,  in  der  vor  jenem  gegen  letzteren  angebrachten  Klage. 
Ein  Geistlicher  Namens  Vortlev  war  nehmlich  von  Unterthanen  des  Bischofs  von  Minden  schwer 
verwundet  und  geblendet  worden,  und  der  Bischof  wurde  beschuldigt,  dass  dies  mit  seinem 
Vorwissen  geschehen  sei.  Vgl.  die  Briefe  des  Erzbischofs  Arnold  von  Cöln,  in  Wibaldi  ep.  1.  c. 
p.  528.,  532.;  ep.  358.,  362.  —  Wibald,  ep.  cit.,  vertheLdigt  den  Bischof  gegen  diese  Beschul- 
digung, und  berichtet,  dass  er  vielmehr  die  Missethäter  excommunicirt  habe. 

4782.  September  16.     Wibald,  Abt  zu  Corvey,  beurkundet,  dass  Bischof  Bernhard  zu  Paderborn  von  dem 

Propst  und  Convente  zu  Eresburg  ein  Haus  zu  Frankenhausen  nebst  einigen  dazu  gehörigen 
Äckern  gekauft  hat.    D.  Corbeiae  XVI.  Kai.  Octobr.  1152.    Wigands  Archiv  3.  B.  3.  H.  S.  16. 

4783.  „  29.  Derselbe  verleiht  dem  Canonicus  Hermann  zu  Bonn  die  Villication  zu  Castiniacum. 
D.  in  festiv.  S.  Michaelis  1152.  Mart.  et  Duraild  Coli,  ampliss.  T.  II.  p.  546. 

4784.  December  29.    Philipp,  Bischof  zu  Osnabrück,  und  Wibald,  Abt  zu  Stablo,  sind  Zeugen  bei  König 

Friedrichs  L  Bestätigung  der  Privilegien  des  Bisthums  Cambray.  D.  Treveris  IV.  Kai.  Januar. 
1153,  R.  a.  I.  (also  nach  unserer  Zeitrechnung  1152).  Miraei  Opp.  T.  I.  p.  182.  —  Es  mag  bei 
dieser  Gelegenheit  bemerkt  werden,  dass  in  den  Urkunden  Friedrichs  I.  sich  alle  Zeitrechnungs- 
arten finden,  und  deshalb  die  richtige  Zeitbestimmung  derselben  oft  schwierig  ist. 

4785.  Arnold  IL,  Erzbischof  zu  Cqln,  beurkundet,  dass  sein  Vorgänger,  Erzbischof  Friedrich,  von  den 

Gütern,  welche  Graf  Lutpolt  von  Werfe  der  Kirche  zu  Cöln  geschenkt,  den  Hof  Hemerde  an 
die  Kirche  zu  Sigeberg  gegeben,  dass  darauf  die  Landleute  dortiger  Gegend  den  zu  diesem  Hofe 
gehörigen  Wald  als  gemeine  Mark  behandelt,  derselbe  jedoch,  auf  die  Klage  des  Abtes  zu  Si- 
geberg, habito  omnium  consensu  frigidae  aquae  judicio,  der  Kirche  zu  Sigeberg  als  Eigenthum 
zurückgegeben  worden.  Act.  apud  Susaciam  a.  1152.  Unter  den  Zeugen  sind,  ausser  dem 
Propst  Udalricus  zu  Soest,  folgende,  der  Ortsnamen  wegen,  zu  bemerken:  Rutkerus  de  Susacia. 
Herimannus  de  Boinen.  Heinrious  de  Tadelen.  Heinricus  de  Hachene.  Ludewicus  de  Mendene. 
Heinricus  de  Volmodesteine.  Widecho  de  Hemerde.  Herimannus  de  Lunere.  Gerhardus  de  Mede- 
lere.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  257. 

4786.  Friedrich  IL,  Bischof  zu  Münster,  vergleicht  sich  mit  dem  Edlen  Godescalc,  wegen  des  Schlosses 

Lon,  des  Lisner  Waldes  und  des  Gerichts  über  die  Kirchspiele  Lon,  Wintherswick,  Aladnon, 
Versnevelde,  Selehem  und  Hengelo,  welche  derselbe,  seit  dem  Tode  des  Bischofs  Wemher, 
sich  widerrechtlich  angemasst.    A.  1152.    Kindlinger  M.  B.  2.  B.  Urk.  S.  181.    (CCLXXXIV.) 

1787.  Derselbe  bestätigt  die  Stiftung  und  die  Güter  des  Klosters  Hohenholte.  A.  1152.  Niesert  M.  U.  S« 
2.  B.  S.  178.    (CCLXXXV.) 

4788.  Auf  Bitten  des  Ritters  Hugo  von  Bueren,  welcher  der  Zeitlichkeit  zu  entsagen  sich  entschlossen, 
überweist  Gertrudis,  die  Wittwe  des  Grafen  Otto  von  Benthem,  ihm  und  seinen  Genossen  die 
sogenannte  Wietmersch,  zwischen  Baclo  und  Loen,  zu  einer  geistlichen  Niederlassung,  und  ein 
Mönch  aus  dem  Kloster  S.  PauU  zu  Utrecht,  Namens  Hillebrandus,  wird  daselbst  zum  ersten  Abt 

Digitized  by  L^OOQ IC 


32  1152—1158. 

erwählt    Vgl.  die  historische  Einleitung  zu  Bischof  Friedrichs  II.  zu  Münster  Bestätigung  des 
y  Klosters  Wietmarschen,  Cod.  dipL  Nr.  CCXCVII.  —  Der  hier  als  Graf  von  Bentheim  genannte 

Otto  ist  kein  anderer  als  der  Pfalzgraf  Otto  von  Rineck,  dessen  früheren  Lehensverhältnisses  za 
dem  Bischof  von  Osnabrück  oben  (Nr.  4742.)  gedacht  wurde.  Vgl  Jung  Eist.  Comit.  Benthem. 
Lib.  III.  cap.  4.  —  Der  einzige  Sohn  dieses  Ehepaares,  ebenfalls  Otto  genannt  und  unter  dem 
Namen  von  Rinedc  bekannt,  war,  noch  bei  des  Vaters  Leben,  nach  einem  unglücklichen  Kriege 
mit  dem  Bischof  von  Utrecht,  und  nach  seiner  Befreiung  aus  der,  in  Folge  desselben,  ihm  wie- 
derfahrenen  Gefangenschaft,  in  einer  Fehde  mit  dem  Pfalzgrafen  Herrmann  von  Staleck,  entwe- 
der unmittelbar  getödtet,  oder  doch  gefangen  worden  und  im  Gefängnisse  gestorben.  Vgl.  Jung 
1.  c.  lib.  III.  cap.  2.  Aus  den  Verhandlungen  wegen  der  Stiftung  des  Klosters  Wietmarschen 
ergibt  sich  übrigens,  dass  die  Gräfinn  Gertrudis,  nach  ihres  Gatten  und  Sohnes  Tode,  der  Graf- 
schaft Bentheim  allein  vorstand. 

4789.  Heinrich,  Herzog  zu  Sachsen,  bestätigt  die  von  einer  gewissen  Osterlint  gestiftete  und  dem  Kloster 

Sceitha  (Scheda)  übergebene  Kapelle  in  Biverna  (in  der  Bevor).  A.  H62.  Unter  den  Zeugen 
befinden  sich  die  Priester  Werner'  und  Arnold  zu  Soest,  die  Grafen  Otto  von  Ravensberg  mid 
Heinrich  von  Arnsberg,    v.  Steinen  Kappenb.  S.  89. 

4790.  Der  Thurm  der  Martini- Kirche  zu  Minden,  wegen  der  darunter  befindlichen  Kapelle  derlhurm  des 

heil.  Nicolaus  genannt,  wird  erbaut.    Lerbeck.  Chron.  1.  c.  p.  476. 

4453. 
4794.  Januar  40.  Papst  Eugenius  DL  bestätigt  die  Privilegien  nnd  Güter  des  Klosters  Kappenberg. 
D.  Laterani  IV.  Non.  Januar.  4452,  pontif.  a.  VHI.  Niesert  M.  ü.  S.  2.  B,  S.  483.  (CCLXXXVI.)  — 
Dass  der  Papst,  wie  auch  sonst  öfter,  sich  der  das  Jahr  mit  d.  25.  März  anfangenden  Zeitrech- 
nung bedient  hat,  die  Urkunde  also  in  das  Jahr  4453  zu  setzen  ist,  erhellet  theils  aus  dem  an- 
gegebenen 8.  Pontifikatjahre ,  welches  den  4.  Mai  4452  beginnt,  theils  aus  der  Erwähnung  des 
Bischofs  Friedrich  von  Münster,  der  im  Januar  4452  noch  nicht  erwählt  war. 

4792.  „      27.     Wibald,  Abt  zu  Corvey,  Zeuge  in  König  Friedrichs  L  Urkunde  für  das  Kloster  S.  Fidis 

zu  Schietstadt.  D.  Hoenburch  VI.  KaL  Febr.  4453,  R.  a.  I.  Würdtwein  N.  Subsid.  dipL  T.  VIL 
p.  460. 

4793.  „      30.    Derselbe,  Zeuge  in  K.  Friedrichs  L  Urkunde  für  die  Abtei  Altorf.    D.  Colmere  ID.  Kai. 

Febr.  4453,  R.  a.  L  Würdtwein  1,  c.  p.  462.  Schoepflin  Alsat.  diplom.  T.  L  p.  238. 

4794.  März  23.     Wibald,  Abt  zu  Stablo,  Zeuge  bei  König  FnedncÄ^ /.  Vertrag  mit  dem  Papst  jFugrentu« ///. 

D.  Constantiae  X.  Kai  April.  4452,  R.  a.  I.  Orig.  Guelf.  T.  11.  p.  573.  —  Dass  die  Urkunde  nach 
der  das  Jahr  mit  d.  25.  März  anfangenden  Zeitrechnung  zu  bestimmen,  und  daher  in  das  Jahr 
4453  zu  setzen  ist,  erhellet  schon  daraus,  dass  der  König  im  März  4452  sich  in  den  Niederrhein- 
Gegenden  aufhielt  (vgl.  Nr.  4772 — 75).  Freilich  hatte  aber  schon  am  9.  März  4453  sein  zwei- 
tes Regierungsjahr  begonnen. 

4795.  Mai  23.    Papst  Eugenius  IIL  bewilligt  dem  Kloster  Kappenberg  und  dem  Nonnenkloster  zu  Wesel 

die  Zehentfreiheit  für  ihre  Güter.  D.  Viterbi  X.  Kai.  Jun.  4453.  Bisher  ungedruckt.  (CCLXXXVIL) 

4796.  „    27.    Philipp,  Bischof  zu  Osnabrück,  bestätigt  einen  Vertrag  zwischen  Wilhelm  von  Holte  und 

Sifrid  von  Hufe,  wegen  der  Zehentlöse  des  Hauses  Hufe.  Act  in  Osnaburg.  VL  Kai.  Jun.  4453. 
Moser  S.  W.  VIII.  S.  346.,  fehlerhaft.    (CCLXXXVIII.) 

4797.  Jun.  7.  (in  feste  Pentecostes.)    Königlicher  Hof  zu  Worms,  bei  welchem  Graf  Godefrid  von  Arns- 

berg von  einem,  zur  Zeit  des  vorigen  Königs  Conrad  III.  zu  Gunsten  des  Erzbischofs  Arnold 
von  Cöln  gethanen  Ausspruche,  dass  die  erzbischöflichen  Tafelgüter  nicht  als  Lehen  veräussert 
werden  dürfen,  Zeugniss  ablegt.    Vgl.  die  folgende  Urkunde. 

Digitized  by  V^OOQlC 


1158.  33 

4798.  Jon.  44.    König  Friedrich  L  erklärt,  nach  dem  Beispiele  seines  Vorgängers  Conrad  m.,  alle  Ver- 

äusserungen  bischöflicher  Tafelgüter  für  ungilUg,  und  ermächtigt  den  Erzbischof  Arnold  II.  zu 
Cöln,  die  von  seinen  Vorgängern,  namentlich  dem  Erzbischof  Friedrich,  veräusserten  Güter,  un- 
ter andern  in  Westfalen  die  Höfe  Homede,  Anrust,  u.  a.  zurück  zu  fordern.  D.  in  urbe  Wor- 
matia  XVIII.  Kai.  Jul.  4153,  R.  a.  IL  Unter  den  Zeugen  befinden  sich:  Odalricus,  Propst  zu 
Soest,  und  Heinrich  von  Volmudestein.  Schannat  Vindem.  II.  p.  113.  Orig.  Guelf.  HL  p.  430. 
Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  67.  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  258. 

4799.  „      „      Godefrid,  Graf  von  Arriisperge,  Odalrich,  Propst  zu  Suosaz,  und  Heinrich  von  Volmude- 

stein, Zeugen  bei  K.  Friedrichs  L  Bestätigung  der  Vogtei  zu  Woringen  für  Erzbischof  Arnold  IL 
zu  Cöln.    D.  ut  pr.  Schannat  Vindem.  II.  p.  115.  Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  259. 

4800.  Jul.  .  .    Heinrich,  Bischof  zu  Minden,  der  sich  wegen  der,  durch  seine  Leute  verübten  Blendung 

des  Cölnischen  Geistlichen  Vortlev  (vgl.  Nr.  1781.)  nicht  genügend  reinigen  konnte,  und  deshalb 
viele  Widerwärtigkeiten  auszustehen  hatte,  legt,  vor  zwei  Kardinälen,  sein  Bischofsamt  nieder, 
und  der  Dompropst  Werner  wird  an  seine  Stelle  gewählt.  Chron.  S.  Pantal  1.  c.  p.  935.  — 
Letzterer  gehört,  nach  Mooyers  handschriftl.  mitgeth.  Bemerkung,  in  die  Familie  der  Edlen  von 
Bückeburg. 

4801.  November  1.     Werner,  Bischof  zu  Minden,  weiht  (im  ersten  Jahre  seiner  Ordination,  und  im  zwei- 

ten Jahre  E.  Friedrichs  L)  das,  im  Jahre  1148  durch  die  Grafen  von  Hallermunt,  zur  Ehre  des 
Heil.  Vitus,  gegründete  Benedictiner- Kloster  Schinna.  Lerbeck.  Chron.  L  c.  p.  176.,  wo  die 
Jahrzahl  1150  ein  Schreib-  oder  Druckfehler  sein  muss. 

4802.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  gibt  dem  Kloster  Hersuithehusen  das  von  dem  Paderbomer  Dom- 

kapitel eingetauschte  Gut  Kyveninghusen  am  Osning.  A.  1153,  Frid.  R.  a.  L  Episc.  a.  XXV. 
Schaten  A.  P.  L  p.  554.    (CCLXXXIX.) 

4803.  Derselbe  bestätigt  dem  Kloster  Gehrden  Güter  daselbst  und  zu  Sedeshem,  und  fügt  die  Zehenten 

derselben  hinzu.  A.  4153,  Frid.  R.  a.  H.  Episc.  a.  XXVI.  Kindlinger  M.  B.  3.  B.  4.  Abth,  UrL 
S.  43.    (CCXC.) 

4804.  Heinrich,  Herzog  zu  Baiem  und  Sachsen,  bestätigt  die  Schenkung  des  Dorfes  Hampenhusen  an  das 

Kloster  Gehrden.  A.  1153,  Frid.  R.  a.  U.  Schaten  A.  P.  L  p.  554.  Orig.  GuellL  IV.  p.  528. 
(CCXa.) 

4805.  Robert,  Prior,  und  der  Convent  des  Klosters  Wilbadessen,  nehmen  eine  Familie  in  Wachszinsrecht 

auf.    A.  1153.    Bisher  ungedruckt.    (CCXCH.) 

4806.  F.  (Friedrich),  Bischof  zu  Münster,  weiht,  im  Auftrage  des  Erzbischofs  A.  (Arnold  U.)  zu  Cöb,  die 

Johanniter-Ordens-Kirche  zu  Dusburk.  S.  d.  Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  268.  —  Der  in  der 
Urkunde  bezeichnete  Papst  A.  kann  entweder  Anastasius  IV.  (1153 — 54)oder  Adrian  IV.  (1154 — 59) 
sein;  Erzbischof  Arnold  aber  starb  1156. 

(i453_4i70.) 

4807.  Werner,  Bischof  zu  Minden,  beurkundet  die  Schenkungen  des  Edlen  Mirabilis  an  die  Domkirche 

und  an  die  Kirche  S.  Mauricü  zu  Minden.  S.  d.  Spilcker  Beitr.  I.  S.  160.  (COtOIL)  —  Von 
dem  hier  genannten  Mirabilis  s.  Lerbeck.  Chr.  I.  c.  p.  177.  —  Die  Urkunde  kann  übrigens,  so 
wie  die  nächstfolgenden,  nur  nach  der  Regierungszeit  des  Bischofs  Werner  bestimmt  werden. 

4808.  Derselbe  beurkundet,  dass  der  Edle  Mirabilis,  nach  Absterben  seiner  Kinder  und  Brüder,  mit  Ein- 

willigung seiner  Schwestern  Gerburg  und  Hildeswith  und  seines  Schwagers  Conrad,  seine  Güter 
zu  Broke  und  an  vielen  andern  genannten  Orten  der  Domkirche  zu  Minden  geschenkt,  und  cU%Tp 

Regeita  bist.  Wettfal.    U.  5  O 


/ 


34  1153-^1154. 

Übei^be  im  Gerichte  des  Grafen  Bernhard  von  Wilepe,  im  Gaa  Langingeii,  an  dem  Orte  No- 
bike  bei  Hachen,  vor  vielen  Edlen  des  Landes  Engem,  bewirkt  hat,  wogegen  der  Bischof  ihm 
und  seinem  Verwandten  Thiederich  auf  Lebenszeit  den  Genuss  einer  Präbende  anweist.  S.  d« 
Unter  den  in  grosser  Anzahl  genannten  Zeugen  geistl.  und  weltl,  Standes  befinden  sich:  der 
Dompropst  Thietmar;  Anno,  Propst  zu  S.  Martini;  Bernhard,  Graf  von  Wilepe,  und  sein  Sohn 
Eilbert;  Graf  Burchard  von  Luken;  Widekindus  advocatus;  Herimann  von  Buckeburch;  Evo  co- 
mes  civitatis;  u.  a.  m.  Würdtwein  Subsid,  dipl.  T.  VI.  p.  340. 

4809.  Derselbe  beurkundet,  dass  zur  Zeit  seines  Vorgängers  Widelo,  eine  edle  Frau,  Reinnildis  oder  Maria 

genannt,  mit  Einwilligung  ihrer  Tochter,  welche  später  Äbtissinn  zu  Wunstorp  geworden,  der 
Kirche  zu  Minden  den  bischöflichen  Hof  zu  Holthusen  bei  Scalkeberg  gegeben,  denselben  aber 
auf  ihre  und  ihrer  Tochter  Lebenszeit  zu  Lehen  erhalten;  da  aber  der  Bischof  diesen  Hof  selbst 
zu  besitzen  wünscht,  um,  wegen  der  Nähe  bei  der  Stadt  (Minden),  sich  zuweilen  daselbst  auf- 
halten zu  können,  so  überlässt  er  der  gedachten  Äbtissinn  dafür  auf  Lebenszeit  gewisse  Prästa- 
tionen zu  Wunstorp  und  Runneberg.  S.  d.  Unter  den  Zeugen  befinden  sich:  der  Dompropst 
Godebold;  der  Dechant  Robert;  Anno,  Propst  zu  S.  Martini;  Hardinann,  Propst  zu  Hameln;  Her- 
mann, Dechant  zu  S.  Martini;  Godefrid  von  Buckeburg;  u.  a.  m.  Würdtwein  Subsid.  dipL  T. 
VL  p.  337. 

4810.  Desselben  Fratemitäts- Vertrag  mit  dem  Kloster  Hamersleben.    S.  d.    Bisher  ungednickt.    (GGXCIV.) 

4454. 

4844.  Februar  7.  Papst  Anastasius  bewilligt  dem  Abte  Wibald  zu  Corvey,  auf  dessen  Lebenszeit,  den 
Gebrauch  des  Ringes.  D.  Lateran.  VH.  Id.  Februar,  s.  a.  (worüber  aber  kein  Zweifel  sein  kann, 
da  in  die  kurze  Regierungszeit  dieses  Papstes  nur  der  Februar  dieses  einen  Jahres  fällt.)  Hart 
et  Durand  Coli,  ampliss.  T.  H.  p.  572. 

4842.  Jun.  47.    König  Friedrichs  L  Aufenthalt  in  Dortmund,  erwiesen  durch  eine  Urkunde  desselben  für 

den  Herzog  Godefrid  von  Brabant,  wobei  die  Grafen  Heinnch  von  Tekeneburg  und  Heinrich 
von  Arnsberg  unter  den  Zeugen.  D.  Tremon.  XV.  KaL  Jul.  4454,  R.  a«  UL  Miraei  Opp.  T.  ü. 
p.  970. 

4843.  Friedrich,  Bischof  zu  Münster,  schenkt  das  ihm  heimgefallene  Lehengut  zu  Smithincdorp  der  nen 

geweihten  Kapelle  zu  Werne.  A.  4454,  sub  Anastasio  papa.  Niesert  M.  U.  S.  2.  B.  S.  496. 
(CCXCV.) 

4844.  Derselbe  bestätigt  dem  Kloster  Asbeck  den  von  dem  Edlen  Eppo  geschenkten  Vorsthof,  und  alle 

anderen  Güter.    A.  4454,  Frid.  R.  a.  HL  Episc.  a.  HL    Bisher  ungedruckt    (CCXCVI.) 

4845.  Derselbe  stiftet,  gemeinschaftlich  mit  der  Gräfinn  Gertrudis  von  Benthem,  das  Kloster  Wietmersch. 

A.  4454,  Anastasii  p.  L  Frid.  R.  HI.  Jung  Bist.  Comit.  Benth.  Cod.  dipL  p.  49.    (CCXCVH.) 

4846.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  entscheidet  einen  Streit  des  Klosters  S.  Petri  und  Pauli  daselbst 

mit  Bertold  von  Nitha,  Güter  zu  Atlon  betreffend.  A.  4454;  Frid.  R.  a.  U.  Kindlinger  M.  B.  3.  B. 
4.  Abth.  ürk.  S.  49.    (CCXCVIIL) 

4817.  Theobald,  Propst  zu  Xanten,  bestätigt  den,  von  dem  Stifte  Kappenberg  mit  dem  verstorbenen  Ca- 

nonicus  Ludolf  zu  Xanten  geschlossenen  Vergleich,  wegen  der  Zehentlöse  des  Hofes  Stikelenwic. 
A.  4454.  Niesert  M.  U.  S.  2.  B.  S.  192.    (CCXCIX.) 

4818.  Baihemgis,  Äbtissinn  zu  Essen,  verleiht  zwei  Canonissinnen  ihres  Stifts  auf  Lebenszeit  die  Einkünfte 

eines  ihr  resignirten  Lehengutes  in  pago  Paffendorp.  A.  4454.  Wigands  Archiv  4.  B.  2.  St  S.  95. 
4849.   Godefrid,  Graf  von  Amesberg,  Zeuge  in  einem  Privilegium  Erzbischof  Arnolds  IL  zu  Cöln,  für  das 
Stift  S.  Pantaleon  daselbst.    A.  4454.    Lacomblet  ürkundenb.  L  S.  263.         g     ^^^i^ 

Digitized  by  V^OOQIC 


1154  —  1155*  35 

^820.  Gerhard,  Propst  zu  Soest,  nnd  Heinrich  von  Volmatsteine,  Zengen  bei  einem  von  Erzb.  Arnold  IL 
zu  Cöln  aufgerichteten  Vergleiche  zwischen  den  Kirchen  zu  Mikeheim  und  Mofendorph.  A.  1154, 
Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  263. 

4155. 

4821.  Februar  9.     Wicbold,  Abt  zu  Corvey,  schenkt  dem  Hospitale  zu  Groningen  einen  Antheil  des  Wal- 

des genannt  Hakel.  Act.  Corbeie  V.  Id,  Februar.  H55,  praelat  a.  XL  Mart.  et  Durand  Coli, 
ampliss.  T.  II.  p.  620.,  mit  der  Jahrzahl  1456.  (CCC.)  —  Auffallend  ist  die  Angabe  des  eilften 
Prälatur-Jahres  Wibalds,  da,  nach  seinem  wirklichen  Amtsantritt  in  Corvey,  höchstens  das  neunte 
gezählt  werden  könnte;  ein  Irrthum,  in  dem,  wie  sich  weiterhin  zeigen  wird,  diese  Urkunde 
nicht  allein  steht,  der  also  keineswegs  als  ein  blosser  Schreibfehler  zu  betrachten  ist. 

4822.  „        25.    Papst  Adrian  IV,  bestätigt  die  Privilegien  und  Besitzungen  des  Stifts  Corvey,   D.  Rom. 

V.  Kai.  Mart  1154,  pontif.  a.  I.  Schaten  A.  P.  I.  p.  556.  Mart.  et  Durand  Coli  ampliss.  T.  IL 
p.  616.,  mit  der  Jahrzahl  1155.  (CCCI.)  —  Dass  die  Jahrzahl  1154  im  Originale  nach  der,  das 
Jahr  mit  d.  25.  März  anfangenden  Zeitrechnung  bestimmt,  also  das  Jahr  1155  zu  verstehen  ist, 
erhellet  schon  daher,  dass  Adrian  IV.  erst  im  December  1154  seine  Regierung  antrat. 

4823.  Wicbold,  Abt  zu  Corvey,  bestimmt  die  Leistungen  eines,  der  Kirche  zu  Corvey  übergebenen  Altar^ 

hörigen.  A.  4455,  praeL  XL  Spilcker  Beitr.  II.  ürk.  S.  47.,  mit  der  Jahrzahl  4457.  (CCCII.)  — 
Da  die  Urkunde  in  Corvey  ausgestellt  ist,  so  muss  sie  m  eine  frühere  Zeit  dieses  Jahres,  vor 
Wibalds  Reise  nach  Italien,  gehören. 

4824.  Mai  5.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet  die  Stiftung  und  Ausstattung  des  Klosters  Her- 

suithehusen  (Hardehausen).  Fact.  in  capitolio  Patherbumensi,  die  ascens.  Domini  4455,  Frid.  R. 
a.  IV.  Unter  den  Zeugen:  der  Dompropst  Bernard;  der  Dechant  Almar;  Ecbert,  Propst  zu  St, 
Petri;  Yolcwinus  advocatus  und  sein  Bruder  Widekind;  Thietmar  von  Büren;  Wemo  von  Stur- 
methe;  Ludolf  von  Osdagessen;  Conrad  Stapele  u.  A.    Schaten  A.  P.  L  p.  560. 

4825.  „    47.    Papst  Adrian  IV.  bestätigt  die  Privilegien  des  Stifts  Hervord.    D.  Sutrii  XVL  Kai.  Jun. 

4155,  pontif.  a.  L  Schaten  A.  P.  L  p*  558.,  mit  der  falschen  Jahrzahl  4454.  Mart.  et  Durand 
Coli,  ampliss.  T.  IL  p.  649.,  auszüglich,  mit  4455.    (CCCIII.) 

4826.  Jun.  44.    Derselbe  nimmt,  auf  Bitten  des  Bischofs  Bernhard  zu  Paderborn,  das  von  diesem  gestif- 

tete Kloster  Herswithehusen,  welchem  der  Abt  Velbert  vorsteht,  in  seinen  Schutz  und  befreit 
es  von  dem  Noval- Zehenten.  D.  apud  civitatem  Castelle  III.  Id.  Jun.  4455,  pontif.  a.  L  Schaten 
A.  P.  L  p.  562. 
-4827.  WibaM,  Abt  zu  Corvey  und  Stablo,  und  Heinrich,  Graf  von  Tikeneburg,  Zeugen  in  Kaiser  Frier- 
drichs  L  Privilegium  für  die  Abtei  Knechtsteden.  Act.  in  territorio  Tyburtino,  a.  4450,  Frid.  a. 
R.  IV*  Imp.  L  Ledebur  N.  Archiv  III.  S.  423.  Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  266.  —  Auf  das  Datum 
dieser  Urkunde  ist  daraus  zu  schliessen,  dass  Papst  Adriansx  IV.  Urkunde  gleiches  Inhalts  in  ter- 
ritorio Tusculano  H.  Non.  Jul.  (6.  Jul.)  ausgestellt  ist.  Friedrichs  L  Kaiserkröuung  hatte  am  48. 
Jun.  zu  Rom  stattgefunden. 

4828.  Jul.  44.    Papst  Adrian  IV  bestätigt  dem  Abte  Wibald  zu  Corvey  das  Schutzrecht  des  Stiftes  Her- 

vord.  Dat.  in  territorio  Tusculano,  V.  Id.  Jul.  s.  a.  (das  aber,  nach  dem  Zusammenhange  der 
Umstände,  kein  anderes  als  4455  sein  kann).    Bisher  ungedruckt    (CCCIV.) 

4829.  „    „    Derselbe  beauftragt  den  Erzbischof  Wichmann  zu  Magdeburg,  auf  die  Klage  des  Abtes  V\^i- 

bald  zu  Corvey,  wegen  der,  von  dem  Bischof  Philipp  zu  Osnabrück  ihm  vorenthaltenen  Ze- 
henten, beide  Parteien  zu  vernehmen  und  die  Sache  rechtlich  zu  entscheiden.  D.  ut  pr.  Mart. 
et  Durand  Coli,  ampliss.    T.  IL  p.  578. 

4830.  „    45.    Derselbe  incorporirt  dem  Stifte  Corvey  das  im  Geistlichen  und  V^Teltlichen  sehr  herab- 

^^DigitizedbyL^OOgle 


36  1155. 

gekommene  Kloster  Werbe.  D.  in  lernt.  Tusc.  Id.  Jol.  s.  a.  Hart,  et  Durand  CoU.  ampliss.  T.  fl. 
p.  6<9.    (CCCV.) 

4831.  Derselbe  benachrichtigt  den  Erzbischof  zu  Mainz,  dass  er  das  Kloster  Werbe  dem  Abt  Wibald  zu 
Corvey  übergeben,  und  beauftragt  ihn,  letzteren  gegen  die  Beunruhigungen  des  Grafen  Bobbo» 
der  sich  die  Advokatie  des  Klosters  Werben  anmasst,  zu  schützen.  S.  d.  aber  ohne  Zweifel 
bald  nach  der  vor.  Urk.  ausgefertigt    Mart  et  Dur.  Coli,  ampliss.  T.  II.  p.  620. 

1832.  Wibald,  Abt  zu  Corvey  und  Stablo,  wird  von  Kaiser  Friedrich  L,  von  Ancona  aus,  als  Gesandter 
nach  Constantinopel  geschickt.  Otto  Frising.  de  gest.  Frid.  I.  Imp.  lib.  II.  cap.  23.  —  Die  Ab- 
reise muss  zu  Anfange  des  August  geschehen  sein. 

4833.  Oktober  29.    Gozwin,  Graf  von  Tekeneburg,  Zeuge  in  K.  Friedrichs  L  Schutzbriefe  für  das  Kloster 

Lochgarten.  D.  Wirzeburc  IV.  Kai.  Novembr.  4155,  R.  a.  Y.  Hansseimann  diplom.  Beweis  S. 
369.  —  Da  ein  Graf  Goswin  von  T.  sonst  nicht  bekannt  ist,  so  dürfte  auf  einen  Irrthum  im 
Namen  zu  schliessen  sein. 

4834.  Kaiser  Friedrich  L  nimmt,  auf  Bitten  des  Bischöfe  Bernhard  zu  Paderborn,  das  Kloster  Hersuide- 

husen  in  seinen  Schutz.    A.  1155,  R.  V.  Imp.  I.  Schaten  A.  P.  I.  p.  563. 

4835.  Otto,  Propst  zu  Kappenberg,  schenkt  dem  Hause  Kappenberg  die  von  ihm  aus  eigenen  Mitteln  er- 

kauften Weinberge  zu  Remagen.  A.  1155.  Bisher  ungedruckt;  nur  auszüglich  bei  Niesert  H. 
U.  S.  2.  B.  S.  202.    (CCCVI.) 

4836.  Gegen  das  Ende  dieses  Jahres  scheint  der  Abt  Wibald  von  seiner  Gesandtschaftsreise  (Nr.  4832.) 

zurückgekehrt,  und,  wahrscheinlich  wegen  des  unruhigen  Zustandes  seines  Stifts  Corvey,  früher 
hieher,  als  an  den  kaiserlichen  Hof  gegangen  zu  sein.  Dies  ist  aus  dem  Briefe  zu  schliessen, 
worinn  er  dem  Kaiser,  den  er  noch  nicht  von  Angesicht  wieder  gesehen,  anzeigt,  dass  der  Papst 
die  Untersuchung  und  Entscheidung  seines  Streites  mit  dem  Bischof  von  Osnabrück,  die  von 
letzterem  ihm  entzogenen  Nordliindischen  Zehenten  betreffend,  dem  Erzbischof  von  Magdeburg 
aufgetragen,  dieser  auch  bereits  beide  Parteien  auf  den  21.  Januar  nach  Merseburg  voi^eladen 
habe,  und  den  Kaiser  um  Verwendung  bei  dem  Erzbischof,  Behufs  einer  für  die  Kirche  zu  Cor- 
vey günstigen  Entscheidung,  bittet.  In  demselben  Schreiben  klagt  Wibald  dem  Kaiser,  dass 
Widekind  von  Schwalenberg  den  Grafen  Thiderich  von  Höxter,  welcher  dem  Kaiser  auf  seinem 
Römerzuge  treu  gedient,  in  Ausübung  seines  richterlichen  Amtes  und  innerhalb  der  Kloster- 
mauern, erschlagen,  und  der  Graf  von  Tekeneburg  Güter  des  Stifts  Corvey  und  des  dasigen 
Hospitals  gewaltsam  an  sich  gezogen  habe.  Mart.  et  Durand  Coli,  ampliss.  T.  U.  p.  577.  —  Das 
Vorladungsschreiben  des  Erzbischofs  von  Magdeburg  nebst  andern  darauf  bezüglichen  Briefschaf- 
ten, worinn  jedoch  der  Termin  auf  X.  Kai.  Februar,  also  den  23.  Januar  angesetzt  ist,  ebd« 
p.  579.  sq.,  und  das  Empfehlungsschreiben  des  Kaisers  an  den  Erzbischof  Wichmann  zu  Magde- 
burg, zu  Gunsten  des  Stifts  Corvey,  ebd.  p.  581.  —  Dagegen  verwendet  sich  Bischof  Friedrich 
zu  Münster  bei  dem  Erzbischof  von  Magdeburg  für  den  Bischof  von  Osnabrück;  ebd.  p.  583. 

(4455_H59.) 

4937.  Friedrich  IL,  Bischof  zu  Münster,  entscheidet  einen  Streit  zwischen  dem  Domkapitel  und  dem  Ka- 
/  pitel  des  alten  Domes  daselbst,  die  Obedienz  Mesehem  und  die  S.  Clemens -Kapelle  betreffend. 

S.  d.  Wilkens  Gesch.  d.  St.  Münster  S.  81.  (CCCYII.)  —  Da  die  beiden  unter  deu  Zeugen  ge- 
nannten Pröpste,  Reinold  am  Domstifte  und  Udo  am  alten  Dome,  erst  seit  1155  vorkommen  kön- 
nen, indem  in  den  Urkunden  von  1154  ihre  Vorgänger  Heinrich  und  Engelbert  noch  genannt 
werden,  1159  aber  Reinold  Erzbischof  zu  Cöln  und  Udo  an  dessen  Stelle  Dompropst  wurde, 
so  ist  hiemach  die  Zeit  der  Urkunde  zu  bestimmen. 
4838.  Derselbe  bestätigt  einen  von  dem  Kloster  Asbeck  mit  Heinrich  von  Ulflon  geschlossenen  Verdeich 

Digitized  by  L^OOQ IC 


iiS6.  37 

wegen  der  Zehentlöse  ans  des  ersteren  Hofe  Stokhem  im  Kirchspiel  Coesfeld.  S.  d.  Bisher 
nngedruckt.  (CCCVIII.)  —  Wegen  des  unter  den  Zeugen  genannten  Propstes  am  alten  Dome, 
Udo,  kann  auch  diese  Urkunde,  wie  die  von,  nur  zwischen  die  obigen  Jahre  gehören. 

1456. 
4839.  Januar  .  .  Philipp,  Bischof  zu  Osnabrück,  in  BegriflF,  auf  die  Ladung  des  Erzbischofs  von  Magde- 
burg, sich  nach  Merseburg  zu  begeben,  kommt,  von  dem  Bischof  von  Minden  begleitet,  nach 
Hildesheim,  wo  er  erkrankt  und  dadurch  an  der  Fortsetzung  der  Reise  gehindert  wird.  Schrei- 
ben des  Bischofs  Werner  von  Minden  an  den  Erzb.  Wichmann,  b.  Mart.  et  Dur.  1.  c,  p.  582.; 
und  des  Bischofs  Bruno  von  Hildesheim  in  derselben  Angelegenheit,  ebd.  p.  584.  —  Auf  dem 
Tage  zu  Merseburg  weigert  sich  Wibald,  die  Entschuldigung  des  Bischofs  von  Osnabrück  anzu- 
nehmen, und  appellirt  an  den  Papst.  Bericht  des  Erzbischofs  Wichmann  an  den  Papst  Adrian, 
ebd.  p.  584. 

1840.  April  15.    Osterfest,  welches  der  Kaiser  in  Münster  feiert.    Albert.  Stad.  Chron.  in  Collect.  Kulpis.  _^ 

p.  288. 

1841.  Bald  daraufkam  der  Kaiser,  der  am  1.  Mai  einen  Convent  in  Halberstadt  hielt  (Alb.  Stad.  1.  c), 

wahrscheinlich  auf  der  Reise  dahin,  nach  Osnabrück,  wo  das  Domkapitel  ihn  persönlich  um 
seine  Verwendung  in  dem  Zehentstreite  mit  Corvey  bat.  Vgl.  das  Schreiben  des  Kaisers,  MarL 
et  Dur.  1.  c.  p.  599. 

1842.  Mai  19.    Heinrich,  der  resignirte  Bischof  von  Minden,  stirbt.    Necrol.  eccl.  Mind.  u.  a. 

1843.  Wibald,  Abt  zu  Corvey,  klagt  dem  Kaiser  Friedrich,  dass  die  Brüder  Volkwin  und  Widekind  (von 

Schwalenberg)  die  Stadt  Höxter  mit  bewaffneter  Macht  unversehens  überfallen  und  eingenom- 
men, drei  Tage  daselbst  verweUt,  die.  umliegende  Gegend  verwüstet  und  für  mehr  als  900  Mark 
Schaden  gethan,  ausserdem  von  den  besseren  Gefangenen  253  Mark  erpresst  und  die  Vestungs- 
werke  zerstört  haben,  da  sie  doch  Schirmvögte  desselben  Ortes  gewesen  und  keine  Klage  ge- 
gen die  Stadt  gehabt;  und  bittet  um  gebührende  Bestrafung  dieser  Übelthat  S.  d.  Mart  et 
Durand  Coli,  ampliss.  T.  H.  p.  529.  Grupen  Orig.  Pyrmont.  S.  56.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  221., 
irrig  zum  Jahre  1152,  wohin  das  Schreiben,  schon  wegen  des,  Friedrich  I.  beigelegten  Impe- 
rator-Titels, nicht  gehören  kann.  Da  Wibald  auf  dem  Reichslage  zu  Würzburg  (s.  nachher) 
einen  Bescheid  in  dieser  Sache  erhielt,  so  musste  das  Klageschreiben  nothwendig  diesem  vor- 
hergehen. —  Nach  einer  Mittheilung  des  kaiserlichen  Notarius  Heinrich  an  Wibald,  Mart  et  Dur. 
1.  c.  p.  539.,  wurden  Volkwin  und  Widekind  auf  den  Bartholomäus -Tag  (24.  August)  vor  den 
Kaiser  nach  Worms  geladen. 

1844.  Jun.  .  .    Reichstag  zu  Würzburg,  welchem  auch  der  Abt  Wibald  von  Corvey  beiwohnt.    Otto  Fri- 

sing.  1.  c.  cap.  29.  Dieser  stellt  die  Sache  so  vor,  als  ob  Wibald  unmittelbar  von  seiner  Ge- 
sandtschaftsreise nach  Würzburg  gekommen  sei,  was  jedoch,  nach  dem  Vorbeigegangenen,  sich 
anders  verhalten  muss.  Nach  Ebendemselben  fallt  der  Aufenthalt  des  Kaisers  in  Würzburg  in 
die  Woche  nach  Pfingsten  (10.  Jun.  u.  f.),  womit  auch  die  hier  ausgestellten  Urkunden  überein- 
stimmen. —  Auf  diesem  Reichstage  erhielt  Wibald,  auf  seine  Klage  gegen  die  Brüder  von  Schwa- 
lenberg, ein  Fürsten -ürtheil,  die  Wiederherstellung  der  zerstörten  Vestungswerke  betreffend; 
nach  dessen  Schreiben  an  den  Bischof  Bernhard  zu  Paderborn,  Mart.  et  Dur.  L  c.  p.  530. 

1845.  Jul.  1.  (Octava  Johannis  Bapt.)    Kaiserlicher  Hoftag  zu  Bamberg,  wo  der  Kaiser,  auf  Ansuchen  des 

Domkapitels  zu  Osnabrück  (s.  Nr.  1841.),  mit  dem  Abte  Wibald  in  der  bekannten  Zehent- 
Streitsache  unterhandelt.  —  Der  Kaiser  benachrichtigt  das  Domkapitel,  dass  er  sich  zwar  von 
der  Gerechtigkeit  der  Sache  des  Abtes  von  Corvey  überzeugt,  diesen  jedoch  vermocht  habe, 
von  seiner  Appellation  an  den  päpstlichen  Stuhl  abzustehen,  und  ermahnt  das  Domkapitel,  sich 

Digitized  byCjiOOQlC 


38  iiS6. 

mit  dem  Stifte  Corvey  gütlich  zu  vergleichen,  widrigenfaDs  er  die  Sache  selbst  za  entscheiden 
gedenke.  Mart  et  Dm*.  L  c.  p.  599.  —  Dies  ist  das  letzte  Docament,  worinn  des  laogwierigen 
Zehentstreites  zwischen  Osnabrück  und  Corvey  Erwähnung  geschieht,  ohne  dass  sich  ein  klarer 
Ausgang  herausstellt.  Wahrscheinlich  ist  die  Sache,  bei  Wibalds  bald  nachher  erfolgtem  Tode 
und  der  hierauf  im  Stifte  Corvey  eingetretenen  Unordnung,  liegen  geblieben  und  später  in  Ver- 
gessenheit gerathen. 

4846.  Jul.  25.    Heinrich,  Herzog  von  Baiem  und  Sachsen,  beurkundet,  von  den  Brüdern  von  Amelungs- 

born  das  Gut  Hethvelde,  theils  für  Geld,  theils  für  andere  Besitzungen  zu  Erdeshusen,  wieder 
an  sich  gelöst  zu  haben.  Act.  Bruneswich  VIII.  Kai.  Aug.  1156.  Unter  den  Zeugen:  Bernhard, 
Bischof  zu  Paderborn;  Reinaldus  Cancellarius;  Adolf,  Graf  zu  Schowenburg;  Volkwin  und  Wide- 
kind  von  Schwalenberg,  u.  a.  m.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  223. 

4847.  September  47.    Kaiser  Friedrich  L  nimmt,  zu  Bhren  des  verstorbenen  Erzbischofs  Arnold  IL  zu 

Cöln,  dessen  Schwester  Hadewig,  Äbtissinn  zu  Essen,  und  dessen  Bruder  Burkard  von  Wide  in 
seinen  Schutz.  D.  Ratisbon.  XV.  Kai.  Octobr.  4456,  a.  R.  V.  Imp.  II.  Kremer  Beitr.  II.  S.  222. 
Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  269. 

(1456  —  4459.) 

4848.  Reinaids,  Dompropstes  zu  Münster,  Constitution,  die  Verbesserung  der  Domkapitularischen  Präben- 
/       den  durch  Innebehalten  der  Einkünfte  verstorbener  Kapitularen  betreffend.   S.  d.  Wilkens  Gesch. 

der  St.  Münster  S.  80.  (CCCIX.)  —  Da  Reinald  auf  dem  Siegel  dieser  Urkunde  sich  kaiserlicher 
Kanzler  nennt,  als  wlcher  aber  seit  4456  in  Urkunden  vorkommt*),  und  4459  Erzbischof  von 
Cöln  wurde,  so  muss  die  Urkunde  zwischen  die  obigen  Jahre  gehören. 


In  folgenden  kaiserlichen  Urkunden  erscheint  Reinald*  als  kaiserlicher  Kanzler:  a)  Tice  Amoldl  Mognntini 
Archiepiscopi  et  Archicancellarii :  in  einer  Urkunde  für  das  Kloster  Hildewardeshansen ,  d.  in  Castro  Buomene* 
bare  VI.  Idus  Maji  1156,  a.  R.  V.  Imp.  I.  Orig.  Guelf.  III.  p.  463.;  in  einer  Urk.  für  das  fiisthum  Verdun, 
d.  Golumbariae  XVI.  Kai.  Sept.  1156,  a.  R.  IV.  Imp.  II.  Mabillon  de  Re  dipl.  Supplem.  p.  100.;  in  der  be- 
rühmten UriLunde,  worion  der  Kaiser  dem  H.  Hein  rieh  t.  Sachsen  das  Henogthum  Baiern  suruckgibt  und  das 
neue  Henogthum  Oesterreich  errichtet,  d.  Ratisp.  XV.  Kai.  Octob.  1156,  a.  R.  V.  Imp.  II.  Miraei  Opp.  T.  I. 
p.  539.;  Orig.  Guclf.  III.  p.  460.;  Herrgott  Geneal.  Habsb.  II.  p.  281.;  Olenschlager  G.  Bulle  Urk.  S.  24.;  in 
der  oben  angef.  Urk.  t.  gleichem  Datum  (I<lr.  1S47.);  in  einer  Urk.  fiir  das  Stift  S.  Emmeram,  d.  Ulm.  Non. 
Februar.  1157,  a.  R.  V.  Imp.  II.  Liber  Prohat.  p.  150.;  in  mehreren  Urkunden  fiir  die  Kirche  su  Hamburg, 
d.  Frankenrort  XVIL  Kai.  April.  1157,  a.  R.  VI.  Imp.  III.  Liudenbrog.  Scr.  R.  Sept.  p.  ISl.  sq.  und  einer 
Urk.  y.  gl.  Dat.  für  die  Kirche  xu  Nordhausen,  Ajrrmann  SjH.  Anecd.  p.  291.  (wo  jedoch,  nach  den  angege- 
benen RegiruDgsjahren ,  auch  wohl  das  Jahr  1158  gemeint  sein  könnte);  in  einer  Urk.  die  Main-Zölle  betref- 
fend, d.  Worm.  VIII.  Id.  April.  1157,  a.  R.  V.  Irap.  II.  Boehmer  Cod.  dipl.  Moenofrancof.  I.  p.  15.;  in  e. 
Urk.  für  ein  Kloster  bei  Boppard,  d.  Colon.  XVII.  Kai.  Maj.  1157,  a.  R.  V.  Imp.  II.  Günther  Cod.  dipL 
Bheno-MoseH.  I.  S.  359.;  in  einer  Urk.  für  die  Marien -Kirche  su  Antwerpen,  d.  in  ÜOTiom.  Palat  III.  Non. 
Jun.  1157,  a.  R.  VI.  Imp.  II.  Miraei  Opp.  T.  I.  p.  184.;  Mieris  groot  Charterb.  I.  p.  104.;  in  e.  Urk.  für 
das  Kloster  Reichenberg,  d.  Goslar.  VII.  Kai.  Jul.  1157,  a.  R.  VI.  Imp.  III.  Heioecc.  Antiq.  Goslar,  p.  159.; 
in  der  Urkunde,  worion  der  Kaiser  dem  H.  Heinrich  t.  Sachsen  die  Schlösser  Hartesberg,  Scartfelt  u.  a.  gibt, 
d.  Goslar.  Kai.  Januar.  1157  (womit  aber  1158  gemeint  ist),  a.  R.  VI.  Imp.  III.  Orig.  Guelf.  III.  p.  4M., 
a.  der  Urk.  t.  gl.  Dat.  über  die  Grafschaft  und  den  Forst  im  Liesgau,  ibid.  p.  468.;  in  e.  Urk.  fiir  daa 
Kloster  Pfeffers,  d.  Ulm.  VII.  Id.  Febr.  1158,  a.  R.  VI.  Imp.  III.  Herrgott  Geneal.  Habsb.  II.  p.  180.;  in  e. 
Urk.  das  Kloster  Neuburg  betr.  d.  Hagenoae  III.  Kai.  Mart.  1158,  a.  R.  VI.  Imp.  Ol.  Schocpflin  AJast. 
dipl.  I.  p.  246.;  Würdtwein  N.  Subsid.  IV.  p.  361.;  in  swei  Urkunden  für  das  Enstift  Bremen,  d.  in  Verd« 
8.  Suiberti  X.  Kai.  Maj.  1158,  a.  R.  VI.  Imp.  III.  Lindenbrog.  1.  c  p.  185,  186.;  in  der  Urk.  woiinn  dem 
Erab.  ▼.  Trier  die  Silbergruben  in  seiner  Diöcese  verliehen  werden,  d.  Sjnseche  VI.  Kai.  Maj.  1158,  a.  B« 
VIL  Imp.  IIL  Günther  Cod.  dipl.  Rheno-Mosdll.  I.  S.  364.;  in  e.  Urk.  für  das  Bisthnm  Freiaingen,  d.  An* 

Digitized  by  VjOOQIC 


1156  —  1158.  39 

(4156—1171.) 

4849.  Otto,  Stifter  und  dritter  Propst  der  Kirche  zu  Kappenberg,  widmet  gewisse,  von  ihm  besonders 

gesammelte  Einkünfte  zur  Feier  der  beiden  Feste  des  Apostels  Johannes,  und  schenkt  der  Kirche 
verschiedene  Kostbarkeiten.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (CCCX.)  —  Da  Propst  Otto'I.,  der  Vor- 
gänger des  obigen  Otto,  1156  starb,  und  1172  des  letzteren  Nachfolger  Hermann  zum  erstenmal 
erwähnt  wird,  so  kann  diese  und  die  folgende  Urkunde  nur  zwischen  die  obigen  Jahre  gesetzt 
werden. 

4850.  Derselbe  widmet  eine  Hove  zu  Wetmere  zur  Beleuchtung  im  Dormitorium  der  Laienbrüder.    S.  d. 

Erneuerte  Ausfertigung,  mit  Hinzufugung  späterer  Schenkungen  fdr  das  Infirmitorium  der  Laien- 
brüder  zu  Kappenberg,  vom  Jahre  1205,    Bisher  ungedruckt.    (CCCXI.) 

1157. 

4851.  Harz  2S.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  gibt  dem  Kloster  Helmwardeshausen  anderthalb  Hoven 

nebst  zwei  Hofstaten  zu  Haldingen,  und  überlässt  demselben  den  Noval- Zehenten  von  dessen 
urbar  zu  machendem  Lande.    D.  Y,  Kai.  April.  1157.  Schaten  A.  P.  L  p.  566. 

4852.  Hai  5.  (in  Rogationibus.)    Placitum  zu  Corvey,    wo  Herzog  Heinrich  von  Sachsen  die  Klage  des 

Abtes  von  Corvey  gegen  Widikind  von  Schwalenberg,  auf  Verwendung  des  Bischofs  von  Pader- 
born, so  wie  Volkwins,  des  Bruders  jenes  Widikind,  und  anderer  Freunde  desselben,  dahin  ent- 
scheidet, dass  Widikind,  binnen  hier  und  Jacobi,  das  deutsche  Land  diesseits  des  Rheins  mei- 
den und  ohne  Erlaubniss  des  Herzogs  nie  zurückkehren,  zuvor  aber  dem  Abt  von  Corvey  den 
zugefügten  Schaden  vergüten,  und  der  Wittwe  und  den  Kindern  des  von  ihm  ermordeten  Gra- 
fen Thiderich  von  Höxter  Genugthuung  leisten  soll«  Zugleich  erklärt  der  Herzog  das  von  ihm 
zu  Lehen  gehende  Schloss  Desenberg,  gleich  andern  Lehen  Widikinds,  für  heimgefallen.  Bericht 
des  Herzogs  an  den  Kaiser,  b.  Hart  et  Durand  Coli,  ampliss.  T.  H.  p.  588.  Falcke  C.  Tr.  Corb. 
p.  564.  —  Das  bei  Falcke  a.  a.  O.  u.  Grupen  Orig.  Pyrm.  S.  57.  befindliche  Schreiben  des 
Herzogs  an  den  Abt  Wibald,  in  derselben  Angelegenheit,  kann  selbstredend  nur  durch  einen 
Schreibfehler  oder  sonstigen  Lrrthum  die  Jahrzahl  1167  führen,  da  in  diesem  Jahre  der  Abt 
längst  gestorben,  und  von  der  Sache  nicht  mehr  die  Rede  war. 

4158. 

4853.  Januar  1.    Graf  Otto  von  Ravensberg,  Zeuge  in  der  Urkunde,  worinn  Kaiser  Friedrich  L  dem  Her- 

zog Heinrich  von  Baiern  und  Sachsen  die  Schlösser  Hartesburg,  Scartfeld  u.  a.  gibt.  D.  Goslar. 
Kai.  Januar.  1157  (womit  aber,  nach  unserer  Zeitrechnung  1158  gemeint  ist),  a.  R.  YL  Imp.  lü. 
Orig.  Guelf.  T.  HL  p.  466.;  —  und  in  einer  andern  Urkunde,  worinn  der  Kaiser  demselben  Her- 
zog die  Grafschaft  im  Lisgau  und  den  Forst  im  Harzgebirge  bestätigt.  D.  eod.  Samml.  ungedr. 
Urk.  zur  Niedersächs.  Gesch.  5.  St.  S.  29.  Orig.  Guelf.  1.  c.  p.  468.  —  In  der  letzteren  Urkunde 
erscheint  auch  Ludolf  von  Dassele,  mit  dem  Zusätze:  fratcr  Cancellarü  (nehmlich  des  damaligen 
Münster'schen  Dompropstes  und  nachmaligen  Cöbischen  Erzbischofs  Reinold).  Wenn  hierdurch 
die  gewöhnliche  Annahme  von  Reinolds  Abstammung  aus  dem  Hause  Dassel  eine  Bestätigung 
zu  erhalten  scheint,  so  ist  es  doch  auffallend,  dass  er  sich  eines,  von  dem  bekannten  Dassel- 


gast. XVlIf.  Kai.  Jnl.  1158 ,  a.  R.  VIL  Imp.  III.  Meicbelbeck  HUt.  FreUing.  I.  p.  837.  b)  Tica  Stephan!  Vlen- 
nensis  Archiep.  et  Archicaoc.  ia  einer  Urkunde  das  Schloss  Ba£frtmont  betreffend,  d.  in  Monte  Barri  XVIII. 
Kai.  Decembr.  1157,  a.  R.  VI.  Imp.  IIL  Schoepflin  Alsat.  dipl.  I.  p.  243.;  u.  a«  m.  denn  dies  Verzeicfanies 
soll  keineswegs  für  Tollständig  gelten,  —  Ia  späteren  von  ihm  recognoscirten  Urkunden  erscheint  er  ab  Ar- 

chicanceUarios  Italiae.  ^.  .^.  | 

Digitized  by 


mt  er  au  Ar- 

\j00gle 


40  ^^9S. 

sehen  Wappen  ganz  verschiedenen  Siegels  bedient  (Vgl.  die  Abbildung  desselben,  nach  der 
Nr.  4848.  erwähnten  Urkunde.) 

4854.  Januar  9.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet  einen  Vertrag,  wodurch  der  Abt  Conrad 

zu  Helmwardeshausen  dem  unter  der  Aufsicht  des  Abtes  Conrad  zu  Paderborn  stehenden  Klo- 
ster Wilbodessen  Güter  zu  Ikinhusun  verkauft.  D.  V.  Id.  Januar.  4158,  Frid.  a.  R.  VI.  Imp.  IIL 
Bisher  ungedruckt.    (CCCXII.) 

4855.  April  43.    Desselben  erneuerte  Stiftungs-  und  Dotations- Urkunde  des  Klosters  VTilbodessen.    D.  Id. 

April.  4458,  Frid.  a.  R.  VI.  Imp.  HI.  Episc.  a.  XXVIU.    Bisher  ungedruckt.    (CCCXIII.) 

4856.  „      48.    Arnold,  Erzbischof  zu  Mainz,  bestätigt  den  Tausch,  vermöge  dessen  das  Kloster  Ame- 

lungsborn  von  der  Kirche  zu  Grene  den  Zehenten  zu  Erdishusen  ertauscht  D.  Uelgenstadt  XIV. 
Kai.  Maji  4458.  Auszug  b.  Falcke  C.  Tr.  Corb.  p.  894. 
4837.  „  22.  Die  Bischöfe  Friedrich  von  Münster  und  Philipp  von  Osnabrück,  die  Grafen  Simon  von 
Tekeneburg,  Otto  und  sein  Bruder  H.  von  Ravensberg,  Zeugen  in  zwei  Urkunden  Kaiser  Frie- 
drichs I.  für  das  Erzstift  Bremen.  D.  in  Verda  S.  Swiberti  X.  Kai.  Maj.  4458,  a.  R.  VI.  Imp.  IIL 
Lindenbrog.  Scr.  R.  Septentr.  p.  485,  486. 

4858.  „      26.    Gerhard,  Propst  zu  Soest,  Zeuge  in  Kaiser  Friedrichs  L  Urkunde  für  das  Kloster  auf 

der  Insel  Rolandswerth.  D.  in  regia  villa  Sinzeche  a.  4458,  R.  VI.  Imp.  HI.  Günther  Cod.  dipL 
Rheno  -MoselL  I.  S.  362.  —  Eine  ebendaselbst  ausgestellte  Urkunde  für  das  Erzstift  Trier  bat 
das  vollständige  Datum  VI.  Kai.  Maj. 

4859.  Jul.  44.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet,  dass  von  ihm  Graf  Otto  von  Ravensbei^ 

von  diesem  der  Edle  Folcquin,  Vogt  der  Kirche  zu  Paderborn,  und  von  diesem  wieder  Wem- 
her  von  Berentorp,  den  Zehenten  zu  Hubikesheym  zu  Lehen  gehabt,  welchen  der  Abt  Ufo  za 
Flectorp  abgelöst;  und  bestätigt  den  deshalb  geschlossenen  Vertrag.  Act.  n.  Non.  JuL  4458. 
Zeitschr.  f.  vaterl.  Gesch.  u.  Alterthumsk.  VIII.  S.  56. 

4860.  „    49.     Wibald,  Abt  zu  Corvey  und  Stablo,  stirbt  auf  der  Rückreise  von  einer  abermaligen  Ge- 

sandtschaft nach  Konstantinopel  im  Verdachte  der  Vergiftung.  Todestag  und  Jahr  nach  AnnaL 
mouaster.  StabuL,  da  die  Corvey'schen  Nachrichten,  merkwürdig  genug,  nichts  davon  melden. 
Seine  Leiche,  zuerst  an  dem  Orte  seines  Todes  (Butellia  in  Paphlagonien)  beigesetzt,  wurde  im 
folgenden  Jahre,  auf  Veranlassung  seines  Bruders  und  Nachfolgers  in  Stablo,  Erlebold,  nach 
Stablo  gebracht  und  dort  ehrenvoll  bestattet.  Annal.  monast.  Stabul.  —  Der  Griechische  Kaiser 
suchte  sich  nachher  durch  eine  eigene  Gesandtschaft  von  dem  Verdachte,  der  wegen  VtTibalds 
Tode  auf  ihm  ruhte,  zu  reinigen.  Radevic  de  gest.  Frid.  I.  Imp.  lib.  II.  cap.  22.  —  Im  Stift 
Corvey  scheint  nach  V\^ibalds  Tode  eine  grosse  Unordnung  eingetreten  zu  sein,  indem  die  Nach- 
richten für  viele  Jahre  ganz  schweigen,  und  sogar  die  Zeitrechnung  in  Verwirrung  ist  Jüngere 
Nachrichten  schreiben  V\^ibald  eine  vierzehnjährige  Regierung  zu,  was  zwar  unrichtig  ist,  aber 
doch  mit  der  Bezeichnung  des  Jahres  4455  als  seines  cilften  Regirungsjahres  (Nr.  4824.,  4823.) 
merkwürdig  übereinstimmt,  so  wie  andererseits  die,  den  Stablo'schen  Nachrichten  widerspre- 
chende, Angabe  des  Jahres  4460  als  seines  Todesjahres,  sich  auf  jene  zu  gründen  scheint  — 
Ganz  irrig  ist  es,  wenn  Peter  Visselbeck,  oder  vielleicht  der  unter  dessen  Namen  versteckte 
Paullini  selbst,  Wibald  erst  am  40.  November  4474  an  einer  Lungenentzündung  sterben  lässt 
(PeU  Visselbeccii  Chron.  Huxar.  in  Paullini  Rer.  et  Antiq.  Germ.  Syntagm.  p.  25.),  da  der  fol- 
gende Abt  Conrad  schon  4476  das  sechzehnte  Jahr  seiner  Prälatur  zählt.  Wenn  aber  der  letz- 
tere hiemach  nicht  vor  4460  zur  Regierung  gekommen  sein  kann,  so  muss  entweder  nach  Wibalds 
Tode  ein  zweijähriges  Interregnum  statt  gefunden  haben,  oder  der  Name  seines  nächsten  Nach- 
folgers ganz  verloren  gegangen  sein. 

Digitized  by  V^OOQIC 


ii58-.ii60.  41 

4861.  Bernhard,  Bischof  za  Paderborn,  beurkundet  die  Erwerbung  der  Zehenten  zu  Gehrden,  Siddessen 
und  Hampenhusen  für  das  Kloster  Gehrden.  Act.  a.  1158,  Episc.  XXX.  Bisher  ungedruckt. 
(CCCXIV.) 

1862.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Gehrden  ein  Gut  zu  Esneberg.    A.  1158,  Episc.  XXX.    Bisher  unge- 

druckt.   (CCCXV.) 

1863.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Gehrden  Güter  zu  Hostheim,  Frodenhusen,  Dallessen  und  Boddenhusen. 

A.  1158,  Episc.  XXX.    Kindlinger  M.  B.  III.  1.  Abth.  ürk.  S.  49.    (CCCXVI.) 

1864.  Derselbe  bestätigt  dem  Kloster  Gehrden  Güter  zu  Osterhusen  und  Ekhusen.   A.  1158,  Frid.  Imp.  V. 

Episc.  XXX.    Kindlinger  M.  B.  III.  1.  Abth.  ürk.  S.  52.    CCCXVII.) 

1865.  Heinricus  de  Westphalia,  ein  Ministerial  der  Kirche  S.  Pantaleons  zu  Göln,  ist  Zeuge  in  einer  Ur-      ^-^^ 

künde  des  dortigen  Abtes  WoJbero.  A.  1158.  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  273.  —  Ist  derselbe 
vielleicht  identisch  mit  dem,  aus  vielen  Urkunden  bekannten,  Heinrich  von  Yolmodestein?  Letz- 
terer erscheint  unter  andern  auch  in  diesem  Jahre,  in  einer  Urkunde  Erzb.  Friedrichs  IL  zu 
Cöln,  für  die  Abtei  Knechtsteden.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  272. 

1159. 

1866.  Philipp,  Bischof  zu  Osnabrück,  trennt  die  Kirche  zu  Cappeln  von  der  bisherigen  Mutterkirche  zu 

Emstike,  und  bewilligt  den  Eingesessenen  daselbst  das  Wahlrecht  ihres  eigenen  Pfarrers.  A.  1159. 
Unter  den  Zeugen:  der  Dompropst  Albericus;  der  Dechant  Timme;  Gerhard,  Propst  der  kleinem 
Kirche  (S.  Johannis).    Moser  0.  G.  H.  S.  291 ;  s.  W.  VIR.  S.  85. 

(ii59_ii64.) 

1867.  Papst  Victor  IV.  empfiehlt  das,  dem  Stifle  Corvey  incorporirte  Kloster  Werbe  dem  Schutze  des  Erz- 

bischofs von  Mainz.  D.  Bisunliae  III.  Id.  Septbr.  s.  a.  Wigands  Archiv  DI.  2.  St.  S.  4.  —  Papst 
Victor,  bekanntlich  in  zwiespaltiger  Wahl  1159  gewählt,  starb  am  20.  April  1164. 

1868.  Wernher,  Bischof  zu  Minden,  vom  Papst  Victor  und  Kaiser  Friedrich  nach  Italien  berufen,  verpfän- 

det, Behufs  der  nöthigen  Reisekosten,  den  Zehenten  zu  Oulhusen  an  die  Kirche  S.  Martini  zu 
Minden.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (CCCXVIU.)  —  Die  Urkunde  ist  nach  der  Zeit  des  darin 
genannten  Papstes  Victor  zu  bestimmen;  auch  starb  1164  der  unter  den  Zeugen  erscheinende 
Graf  Adolf.    Vgl.  Nr.  1903. 

1160. 

1869.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  schenkt  dem  Abte  Wycbold  zu  Flieztorp  den  aus  dessen  Sündern 

bisher  erhobenen  Zehenten.  A.  1160.  Unter  den  Zeugen:  Sifrid,  Propst  zu  Paderborn;  Almar, 
Dechant,  Evergisus  (der  nachmalige  Bischof),  Canonicus  daselbst;  Conrad,  Abt  zu  Paderborn; 
Graf  Otto;  der  Vogt  Volcquin;  u.  a.  m.    Zeitschr.  f.  vaterl.  Gesch.  u.  A.  K.  VIII.  S.  57. 

1870.  Derselbe  schenkt  dem  Kloster  Herwidehusen  (Hardehausen)  ein  Wohnhaus  und  drei  Salzhänser  zu 

Saltkotten,  ein  Haus  zu  Paderborn  an  der  Strasse  die  vom  Markte  zur  Stadt  führt,  einen  Theil 
des  Feldes  genannt  Druc,  an  dem  Wege  von  Apenhusen  nach  Golstede,  und  den  dritten  Theil 
seiner  wilden  Pferde  (indomitarum  equarum  mearum).  A.  1160.  Unter  den  Zeugen:  der  Dom- 
propst Sifrid;  Ludolf,  der  Bruder  des  Bischofs.    Schaten  A.  P.  I.  p.  568. 

1871.  Jul.  16.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  stirbt.    Gobel.  Pers.  1.  c.  p.  270.    Todestag  nach  Necrol. 

Abdingh.  Bustorf.  u.  Heris.  Andere  nennen  d.  19.  oder  20.  Jul. 

1872.  Friedrich  IL,  Bischof  zu  Münster,  verleiht  dem  Stifte  Kappenberg  das  Archidiaconat  der  Kirche  zu     ^ 

Alen.    A.  1160.  Niesert  M.  U.  S.  U.  S.  204.    (CCCXIX.) 
RegeiU  hiil.  Westfal.    II.  6  /^^  1 

Digitized  by  V^OOQIC 


42  1160  —  1161. 

4873.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Asbeck  das  Haus  Hubrecbtinchof  nnd  bestätigt  die  Schenkang  einer 
Ware  im  Walde  Wirs.    A.  1160.    Niesert  M.  ü.  S.  lY.  S.  113.    (CCCXX.) 

1874.  Evergis,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  das  von  seinem  Vorgänger,  dem  Bischof  Bernhard,  gestif- 
tete Kloster  Hersethehusen  und  dessen  Besitzungen.  A.  1160.  Unter  den  Zeugen:  der  Dom- 
propst Sifrid  und  der  Dechant  Alcmar.    Schalen  A.  P.  I.  p.  571. 

4875.  fhiUpp,  Bischof  zu  Osnabrück,  bestätigt  dem  Domkapitel  daselbst  den  Zehenten  des  Hofes  Buclo 
und  des  dazu  gehörigen  Hauses  Plochus,  und  beurkundet,  dass  ein  gewisser  Menword,  welcher 
denselben  in  Anspruch  genommen,  nach  gerichtlicher  Erklärung,  nur  4  Schillinge  jährlich  am 
Feste  Crispini  und  Crispiniani  zu  fordern  habe.  A.  1160.  Die  unter  den  Zeugen  vorkommenden 
Grafen  Otto  und  Heinrich  (von  Ravensberg)  werden  Principes  genannt,  und  die  Nobiles,  Her- 
mann von  der  Lippe,  Wilhelm  von  Holte,  Cono  von  Thefholt  u.  A.  von  ihnen  unterschieden. 
Moser  O.  G.  H.  S.  292.  s.  W.  VIII.  S.  86. 

1876.  Derselbe  verbindet  mit  der  Propstei  der  Johannis-Kirche  zu  Osnabrück  die  Decanie  und  Kirche  zu 

Speuge,  und  die  Decanien  einiger  anderer  Kirchen.  A.  1160.  Moser  0.  G.  H.  S.  293.  s.  W. 
vra.  S.  87.    (CCCXXI.) 

1877.  Derselbe  beurkundet  die  dem  Kloster  Gertrudenberg  geschenkten  Zehenten.   A.  4160.  Moser  O.  G. 

H.  S.  293.  s.  W.  Yin.  S.  87.    (CCCXXI.) 

4878.  Derselbe  befreit  das  Kloster  Gertrudenberg  von  aller  weltlichen  Gerichtsbarkeit  und  bewilligt  ihm 

die  freie  Wahl  des  Vogtes.  A.  4160,  Frid.  Imp.  VIU.  Moser  0.  G.  U.  S.  297.  s.  W.  VHL  S.  90. 
(CCCXXm.) 

4879.  Wilhelm,  Abt  zu  Werden,  beurkundet,  dass  sein  Ministerial  Heinrich  von  Bardensceide  sich  ver- 

pflichtet hat,  von  einer  Hove  daselbst,  genannt  Bodenlen,  mit  welcher  die  Kapelle  S.  Nicolai 
auf  dem  Markte  zu  Werden  bewidmet  worden,  letzterer  jährUch  2  Schillinge  zu  entrichten.  A. 
4460.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  277. 

4880.  Heinrich,  Herzog  zu  Sachsen,  gibt  dem  Kloster  Hersuidehusen  ein  Gut  zu  Hodagessen  tauschweise 

für  zwei  Hoven  zu  Rosbeke,  in  Gegenwart  und  mit  Einwilligung  Volcwins  von  Swalenberg,  wel- 
cher jenes  Gut  bisher  zu  Lehen  hatte.  Fact.  in  Treise.  S.  d.  Unter  den  Anwesenden  ist  der 
Abt  Daniel  zu  Hersuidehusen.  Wigand  Fehmgericht  S.  222.  —  Die  undatirte  und  aller  Merk- 
maale  zur  Zeitbestimmung  entbehrende  Urkunde  kann  muthmasslich  hieher  gesetzt  werden,  da 
sie  mit  Nr.  1870  in  einigem  Zusammenhange  steht. 

4161. 

4881.  ReifuM,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet  die  Wiedereinlösung  der  Güter  zu  Anruchte,  Menethen  und 

Hage,  welche  dem  Grafen  Herimann  von  Molenarken  verpfändet  gewesen  waren.  Act  in  pa- 
latio  ap.  Coloniam,  a.  1161.  Kremer  akad.  Beitr.  U.  S.  223.  und  daraus  im  Auszuge  Seibertz 
Urkundenb.  I.  S.  71. 

4882.  Friedrich,  Bischof  zu  Münster,  eignet  dem  Stifte  Kappenberg  einen  Hof  zu  Herebedde,  welchen 
/  einer  der  von  dem  Propst  Otto  an  das  Bisthum  Münster  überlassenen  Eigenhörigen,  ebenfalls 

Otto  genannt,  demselben  käuflich  aufgelassen  hat  Act  in  placito  apud  Bachveit  a.  1161.  Bis- 
her ungedruckt.  (CCCXXIV.)  —  Niesert  M.  U.  S.  H.  S.  210.  gibt  eine,  angeblich  von  Kindlinger 
aus  dem  Original  abgeschriebene  Urkunde,  welche,  anstatt  des  Hofes  Herebedde,  curtim  in  Cu- 
rede  aho  nomine  Dikhues  nennt,  übrigens  aber,  abgesehen  von  manchen  Lese-  oder  Schreib- 
fehlem, wörtlich  mit  unserer  Urkunde  übereinstimmt  Ein  mit  der  Angabe  bei  Niesert  überein- 
stimmendes Original- Document  ist  indessen  weder  in  Münster  noch  in  Kappenberg  vorhanden. 


Digitized  by 


Google 


1162 —  lies.  43 

4162. 

4883.  Jan.  3.    Friedrich,  Bischof  za  Münster,  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Friedrichs  L  für  das  Bis- 

thum  Passau.  D.  ante  portas  civit  Mediolan.  tempore  vastationis,  III.  Non.  Jun.  4464,  a.  R.  X. 
Imp.  Vn.  Hund  Metrop.  Salisb.  I.  p.  372.  —  Obgleich  bei  dieser  und  den  folgenden,  theils  die 
Jahrzahl  4464,  theils  4462  führenden  Urkunden,  die  Regierungsjahre  mehr  für  4464  sprechen, 
so  zeigt  doch  die  Erwähnung  der  Zerstörung  von  ]üfailand,  dass  sie  in  das  Jahr  4462  gehören 
müssen,  in  welchem  diese  Begebenheit  statt  fand.  Vgl.  Raumer  Hohenstaufen  (2.  A.)  2.  B.  S. 
443  ff. 

4884.  „    20.    Derselbe,  Zeuge  bei  Kaiser  Friedrichs  L  Bestätigung  der  Privilegien  des  Bisthums  Bran- 

denburg. D.  Laudae  in  palatio  Imperatoris,  XII.  Kai.  JuL  4461,  a.  R.  X.  Imp,  VII.  Gercken 
Fragm.  March.  II.  S.  4.  Stiftshist.  v.  Brandenb.  S.  354. 

4885.  Kaiser  Fridrich  L  bestätigt  die  Privilegien  und  Besitzungen  des  Stifts  Kappenberg.    Unter  den  Zeu- 

gen, die  Bischöfe  Friedrich  von  Münster,  Guarnerus  von  Minden  und  Hevirgisus  von  Paderborn. 
D.  Laudae  in  generali  concilio,  a.  4462,  R.  X.  Imp.  VII.  Annal.  ord.  Praemonstr.  T.  I.  p.  373» 
und  daraus  Niesert  M.  U.  S.  II.  S.  206,  mit  der  Jahrzahl  4161.  Kindlinger  M.  B.  II.  Urk.  S.  191, 
mit  1162.    (CCCXXV.) 

1886.  Die  Bischöfe  Friedrich  von  Münster  und  Wernher  von  Minden,  Zeugen  in  einer  Urkunde  K.  Frie- 

drichs  L  (ur  das  Kloster  Wigoldsbehr  bei  Odenheim.  D.  Laudae  in  generali  concilio  ibidem  in 
tertia  Mediolan.  vaslatione  congregato,  a.  1161,  R.  X.  imp.  VII.  Schoepflin  Alsat.  dipl.  L  p.  249. 

1887.  Evergisus,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet  die  Schenkungen  des  Edlen  Erpo  an  das  Kloster  SS. 

Petri  und  Pauli  daselbst.  A.  1162,  Frid.  a.  R.  XL  Imp.  VIIL  Episc.  a.  III.  Bisher  ungedruckt. 
(CCCXXVi.) 

1888.  /%t7ijpp/ Bischof  zu  Osnabrück,  eignet  der  Johannis-Kirche  daselbst  einen  Zehenten  zu  Mulen.    D. 

in  Osemb.  1162.  Mosers  s.  W.  VIIL  S.  317,  mit  der  Jahrzahl  1163.    (CCCXXVIL) 

1889.  Bertholdus,  Dechant,  und  das  Kapitel  der  Kirche  zu  Soest  beurkunden,  dass  Gerhard,  Canonicus 

daselbst,  der  Kirche  ein  von  ihm  angekauftes  Gut  zu  Bekesethe  geschenkt  hat,  von  dessen  Ein- 
künften 6  Schillinge  bei  seinem  Anniversarium  theils  an  die  Stiftsgeistlichen,  theils  an  die  Schü- 
ler vertheilt,  theils  zu  Lichtem  verwendet  werden  sollen.  A.  1162.  Copiar.  Sosat  vormals  im 
Besitz  des  Dr.  Gehrken.  Bisher  ungedr.  Künftig  in  d.  Nachtr.  zu  Seibertz  Urkundenb. 

1890.  Adelbert,  Gr^f  von  Everstein,  gibt  dem  Kloster  Heimarshausen  den  Zehenten  in  Weddikesson,  wel- 

chen er  von  Mainz  zu  Lehen  trag.  1162.    So  angeführt  b.  SpUcker  Beitr.  II.  UrL  S.  20. 

1163. 

1891.  April  18.    Friedrich,  Bischof  zu  Münster«  Zeuge  in  Kaiser  Friedrichs  L  Schutzbriefe  für  das  S.  Ru- 

perts-Kloster.    D.  Mogqnt.  XIV.  Kai.  Maji  1163,  a.  R.  XI.  Imp.  VIII.  Guden.  Cod.  dipl.  T.  L  p.  245. 

1892.  Oktober  18.    Bei  dem  durch  Herzog  Heinrich  von  Baiem  und  Sachsen  aufgerichteten  Friedens- 

schlüsse zwischen  den  deutschen  und  Gothländischen  Kaufleuten,  sind  unter  den  Zeugen:  Graf 
Friedrich  von  Arnesberg,  Graf  Heinrich  von  Ravenesberg  und  Graf  Atholf  (von  Altena  oder  von 
Schauenburg?).  Dat.  in  Ertineburch  XV.  KaL  Nov.  1163.  Sartorius  Gesch.  d.  Urspr.  d.  deutschen 
Hanse,  2.  Bd.  S.  6.    Urkundenb.  d.  Stadt  Lübeck  L  S.  4. 

1893.  Friedrieh,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  dem  Kloster  Liesbom  eine  Zehentlöse  zu  MuIenbecL  A.  1163«   - 

Bisher  ungedruckt.    (CCCXXVffl.)  ^ 

1893  b.  Derselbe  vergleicht  sich  mit  dem  Kloster  Asbeck  wegen  eines  V\^aldes,  einer  Zehentlöse  u.  a.  m« 
A.  1163.    Bisher  ungedruckt.    (CCCXXVUIb.) 

1894.  Evergisus,  Bischof  zu  Paderborn,  verordnet  die  Urbarmachung  des  zu  seinem  Hause  Heristelle  ge- 

®*    DigitizedbyC^OOgle 


44  1168  —  1165. 

hörigen  Waldes  und  bestimmt  die  Rechte  des  daraus  zu  ge-winnenden  Landes.  A.  1463,  episc. 
IV.  Wigand  Archiv  U.  S.  144.    (CCCXXIX.) 

4895.  Heinrich,  Herzog  zu  Baiem  und  Sachsen,  bestätigt  dem  Kloster  Flechtorp  den  Zehenten  daselbst^ 

welchen  es,  zu  Folge  der  Urkunden  des  Bischofs  Bernhard  von  Paderborn  und  des  Abtes  Folc- 
mar  von  Corvey,  durch  Tausch  erworben.  Zeugen:  die  Bischöfe  Evergis  von  Paderborn  und 
Wemher  von  Minden;  die  Aebte  Conrad  zu  Corvey  und  Conrad  zu  Paderborn;  Graf  Otto  und 
sein  Bruder  Heinrich  von  Ravensberg;  Graf  Heinrich  und  sein  Bruder  Friedrich  von  Amesberg; 
Graf  Folcwin  und  sein  Bruder  Wedekind  von  Swalenberg;  Graf  Adelbert  von  Everstein«  Act  in 
conventu  Hanovere  a.  4463.    Lamey  Gesch.  v.  Ravensb.  ürL  S.  44. 

4896.  Theoderich,  Graf  zu  Cleve,  bestätigt  dem  von  den  Grafen  Godefrid  und  Otto  von  Kappenberg  ge- 

stifteten Nonnenkloster  zu  Wesel  die  Gemeinschaft  an  dem  Denmierwalde  und  andere  Rechte. 
A.  4463.  Miraei  Opp.  T.  lU.  p.  324.  Teschenmacher  Cod.  dipl.  p.  33.  v.  Steinen  Kappenb.  S.  87. 
Niesert  M.  U.  S.  H.  S.  243,  aus  Miraeus;  aUe  Abdrücke  überaus  fehlerhaft.  (CCGXXX.)  —  Die 
Urkunde  scheint  Wiederholung  einer  älteren,  von  den  im  Eingange  genannten  Aeltem  des  Gra- 
fen, Arnold  und  Ida,  ausgestellten  Urkunde  zu  sein,  bei  deren  Abfassung  die  beiden  Grafen 
von  Kappenberg  noch  am  Leben  waren;  denn  keine  andern  können  die  firatres  sein,  die  in  der 
Urkunde  mehrmals  genannt  werden. 

4897.  Sifrid,  Priester  zu  Herse,  stiftet  daselbst,  mit  Genehmigung  der  Äbtissinn  Regelind,  eine  Memorie, 

mit  4  Hoven  zu  Lovenna.    A.  4463.    Wigands  Archiv  V.  S.  329.    (CCCXXXI.) 

4898.  Graf  Adolf  \on  Schowinburg,  Zeuge  bei  Erzbischofs  flar/tütgf  zu  Hamburg  Bestätigung  der  Canonical- 

Präbenden  in  der  Kirche  zu  Lübeck.    A.  4463.    Leverkus  Urkundenb.  d.  Bisth.  Lübeck,  I  S.  5. 

4899.  Heinrich,  Graf  von  Ratzeburg,  fuhrt  Kolonisten  aus  Westfalen  in  das  Land  der  Polaber.    Helmold. 

ap.  Leibnit.  Scr.  R.  Br.  T.  H.  p.  614. 

4464. 

4900.  Jnl.  4.    Graf  Atholf  von  Scowenburch,  Zeuge  in  Herzog  Heinrichs  von  Sachsen  Urkunde  über  die 

Stiftung  der  Canonical -Präbenden  in  der  Kirche  zu  Lübeck,  und  in  dessen  Befreiung  der  Dom- 
herren zu  Lübeck  von  bürgeriichen  Lasten.  Dat.  ap.  Fardiam  lY.  Id.  Jul.4464,  Frid.  Imp.  a.R. 
Xn.  Imp.  IX.  Leverkus  Urkundenb.  d.  Bisthums  Lübeck,  I.  S.  8.  u.  40. 
4904.  Hathewigis,  Äbtissin  zu  Essen,  bekennt  dass  eine  Freie,  Helemburgis,  um  ein  Gut  in  Yorsthusen  zu 
erlangen,  sich  mit  ihren  Töchtern  dem  Stift  Essen  zu  Wachszinsrecht  übergeben.  A.  4464.  Kind- 
linger  Hörigk.  S.  238.  Lacomblel  Urkundenb.  L  S.  284. 

4902.  Dieselbe  beurkundet  einen  Vergleich  zwischen  der  Stifts -Küsterinn  Elisabeth  und  einem  gewissen 

Hermann,  wegen  einer  Hove  zu  Balte,  deren  Besitz  dem  letztere»,  gegen  einen  an  die  Stifts- 
Küsterinn  zu  entrichtenden  Zins,  belassen  wird.  S.  d.  Westphalia  3.  Jahrg.  S.  324.  —  Die  undat. 
UrL  wird,  der  Äbtissinn  Hathewigis  wegen,  hier  eingereihet.  Für  die  a.  a.  O.  muthmasslich 
angenommene  Jahrzahl  4470  ist  kein  Grund  nachgewiesen. 

4903.  Die  Leiche  des  in  einer  Schlacht  gegen  die  Slaven  gebliebenen  Nordalbingischen  Grafen  Adolf  (von 

Schauenburg)  wird  nach  Minden  gebracht.    Helmold.  1.  c.  p.  622. 

4465. 

4904.  August  47.    Evergisus,   Bischof  zu  Paderborn,    gibt  dem  Kloster  Helmwardeshausen  den  Noval— 

Zehenten  zu  Mulessen.    D.  XVL  Kai.  Septembr.  4465.    Bisher  ungedruckt.    (CCCXXXII.) 

4905.  „      34.    ReinM,  Erzbiscbof  zu  Cöln,  beurkundet  und  bestätigt  die  Rechte  der  Stadt  Medebach. 

Digitized  byC^OOQlC 


1165  —  1166.  45 

D.  Colon.  IL  Kai.  Septemb.  4465,  Rainaldi  pontif.  a.  VQ.  Kindlinger  M.  B.  3.  B.  4.  AbOu  ürk. 
S.  54  (fehlerhaft).    Seiberlz  ürkundenb.  I.  S.  73  *). 

4906.  Oktober  2.    Reinold,  Erzbischof  (Electus)  zu  Cöln,  wird  (nachdem  er  in  demselben  Jahre,  in  Sab- 

bato  quatuor  temporum,  zu  Würzburg,  nebsl  einigen  andern  erwählten  Bischöfen,  erst  die  Prie- 
sterweihe empfangen),  zu  Cöln,  durch  den  Bischof  Philipp  von  Osnabrück,  in  Gegenwart  des 
Kaisers  und  der  Kaiserinn,  zum  Bischof  geweiht.    Godefridi  AnnaL  ap.  Freher.  T.  I.  p.  337. 

4907.  Decemb.  29.    Die  Bischöfe  Evergisfos  von  Paderborn  und  Garnerius  von  Minden,   Zeugen  in  einer 

Urkunde  Kaiser  Friedricks  I.  für  die  Abtei  de  Bona  Spe  (Bonne-esperance,  in  Hennegau).  D. 
Aquisgrani  in  palaU  imper.  IV.  Kai.  Januar.  4166,  a.  R.  Xu.  imp.  X.  (es  ist  aber  ohne  Zweifel 
das  Jahr  4165  unserer  Zeitrechnung  gemeint.)    Miraei  Opp.  T.  III.  p.  346. 

4908.  Friedrich,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  die  Privilegien  und  verschiedene  Besitzungen  des  Klosters 

Liesborn.    A.  1165,  Frid.  R.  XIV.  Imp.  XUI.    Bisher  ungedrucht.    (CCCXXXIII.) 

4909.  LkUgardis,  Äbtissinn  zu  Hervord,  nimmt  eine  Eigenhörige,  durch  Wechsel,  in  das  Wachszinsrecht 

ihrer  Kirche  auf.    Bisher  ungedruckt.    (CCCXXXIV.) 

4910.  Grosser  Brand  in  Paderborn,  wodurch  der  östliche  Theil  der  Stadt  bis  zum  Markte,  mit  der  Markt- 

kirche und  dem  Kloster  Abdinghof,  zerstört  wird.    Gobelin.  Pers.  L  c.  p.  270. 

4941.  Die  Kirche  S.  Martini  zu  Minden,  mit  allen  dazu  gehörigen  Häusern  brennt  ab.    Lerbeck  Chron.  1. 

c.  p.  169. 

4942.  Das  Kloster  Neuen-Heerse  brennt  ab.    Chron.  Mont.  ser.  ad  h.  a.  —  Die  Äbüssinn  Hogardis  stellte 

einen  Theil  desselben,  zum  Seelenheil  ihres  Bruders  Lambertus,  auf  ihre  Kosten  wieder  her. 
Necrol.  Heris.  ad  XVI.  KaL  Mart.,  ap.  StruncL  p.  374. 

4466. 

4943.  OUo,  Graf  von  Ravensberg,  widmet  sein  GutFlarsheim  mit  allen  dazu  gehörenden  Rechten  (welche 

vollständig  aufgezählt  werden)  zu  einem  Nonnenkloster  Augustiner- Ordens.  Act.  a.  4166,  in 
diebus  Reynoldi  Colon.  Archiep.  praesente  Philippe  postmodum  successore  ejus.  Ausserdem  be- 
finden sich  noch  unter  den  Zeugen:  die  Pfarrer  Heinrich  zuFlarsheim,  Hesel  zu  Recklinghausen, 
und  Moyses  zu  Olfen.  Kindlinger  M.  B.  II.  Urk.  S.  202.  —  Der,  den  folgenden  Erzb.  Philipp 
betreffende  Zusatz  beweist  dass  die  Urkunde  erst  lange  Zeit  nach  der  Handlung  ausgefertigt 
wurde. 

4914.  August  4.  Reinold,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  die  Stiftung  des  Klosters  Vlarsheim.  D.  Colon,  in 
festivitate  b.  Petri  ad  vincula  1166,  Frid.  R.  a  XIV.  Imp.  XI.  Lamey  Gesch.  v.  Ravensb.  Urk. 
S.  42.,  fehlerhaft.    (CCCXXXV.) 

494S.  „  „  Derselbe  verordnet  die  Urbarmachung  des  Waldes  Altholt  bei' Soest  und  verfügt  übör 
die  Benutzung  des  dadurch  gewonn^en  Bodens.  Act.  Colon,  in  ecd.  S.  Petri,  in  Kai.  Augusti 
4166.  Kindlinger  M.  B.  II.  Urk.  S.  496.  Seibertz  Ürkundenb.  I.  S.  76.,  mit  dem  Datum:  VIH.  Id. 
Jul.  und  andern  Abweichungen,  nach  einer  verschiedenen  Ausfertigung.    (CCCXXXVI.) 

4916.  Der  Erzbischof  von  Cöln,  die  Bischöfe  von  Paderborn,  Minden  und  Münster,  und  Herzog  Heinrich 
von  Sachsen  belagern  die  Stadt  Arnsberg,  weil  Graf  Heinrich  von  Arnsberg  seinen  Bruder  Hein- 
rich den  Jüngern  ins  Gefängniss  geworfen  hatte,  worin  er  gestorben  war.  Arnsberg  wurde  ero- 
bert und  zerstört,  und  der  Graf  vertrieben,  später  aber  durch  den  Erzbischof  von  Cöln,  dem 
er  seine  Besitzungen  zu  Lehen  auftrug,  wieder  eingesetzt.    GobeL  Pers.  1.  c.  p«  274. 


Nach  der  too  Sartorias,  Gesch.  d.  ürspr.  d.  deoUch.  Hanse »  IL  S.  7.  Not.  ausgesprochenen  Vermothong  wäre  in 
dieser  Urkunde,  statt  RotUi  Muüa  (Rügen)  zu  lesen.  .  T 

Digitized  by  V^OOQlC 


46  1166  —  1167. 

4917.  Kaiser  Friedrich  I.  bestätigt  einen  Vertrag  zwischen  dem  Bischof  Godefrid  von  Utrecht  und  dem 
Grafen  Florentius  von  Holland ,  worin  die  Grafschaft  Friesland  beiden  gemeinschaftlich  zugespro- 
chen wird,  und  der  Graf  von  Holland  sich  zugleich  verbindlich  madit,  dem  Bischof  das  Schloss 
Bentheim  erobern  zu  helfen.  A.  1166.  Heda  Hist.  Episc.  Ultraj.  p.  171.,  und  daraus  Jung  Hist. 
Comit.  Benthem.  Cod.  dipl.  p.  23.  —  Der  Vertrag,  in  Beziehang  auf  die  Grafschaft  Bentheiai, 
welche  der  Graf  von  Holland,  zum  Nachtheil  seines  jüngeren  Bruders  Otto,  dem  Bischof  ero- 
bern helfen  wollte,  um  sie  von  diesem  zu  Lehen  zu  empfangen,  kam  nicht  zur  Ausfuhrung,  und 
beide  Brüder  wurden  mit  einander  ausgesöhnt.  Das  Datum  dieser  Urkunde  ist  übrigens  unsi* 
eher.    Vgl  Nr.  2018. 

1918.  Reinald,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet,   dass  er  einen  Theil  der  zu  seinem  Hofe  Gelmen  gehöri- 

gen Länderei,  wegen  zu  weiter  Entfernung  von  demselben,  davon  getrennt  und  in  einzelnen 
Stücken  vererbt  hat.  Act.  SosaU  in  eccl.  S.  Walburgis,  a.  1166,  Frid.  R.  XIV.  Imp.  XI.  Haeber- 
lin  Anal.  med.  aevi  p.  201.,  u.  daraus  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  71. 

1919.  Derselbe  verkauft  dem  Ritter  Helmwicus  von  Holthusen  einen  V\^ald  genannt  Broil  bei  Burgelon, 

um  von  dem  Kaufgelde  ein  verkauftes  Gut  zu  Gladbach  zu  bezahlen.  A.  1166,  Frid.  R.  XIV. 
Imp.  XI.  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  79. 

1920.  Heinrich,  Herzog  von  Baiern  und  Sachsen,  schenkt  dem  Kloster  Amelungsbom  einen  Hof  zu  Adel- 

loldesheim.  Unter  den  Zeugen:  Volcwin  und  sein  Bruder  V\^idekind  von  Schwalenburg.  A.  1166. 
Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  223. 

1921.  Franco,  Abt  zu  Liesbom,  beurkundet  das  Recht  der  zu  semer  Kammer  hörigen  Leute.    A.  1166. 

Kindlinger  Hörigk.  S.  240.    (CCCXXXVII.) 

1922.  Conrad,  Abt  des  Klosters  S.  Marien  bei  Swalenberg,  verkauft  dem  Abte  Ufo  zu  Flietorp  einen  Hof 

zu  Urthorp.  Unter  den  Zeugen:  Evergisus,  Bischof  zu  Paderborn;  Conrad,  Abt  daselbst;  der 
Vogt  Folquin  von  Swalenberg  und  sein  Bruder  V^Tidikind.  A.  1166.  Zeitschr.  f.  vaterL  Gesch.  o. 
Alterthumsk.  VIIL  S.  58. 

1923.  Graf  Everard  von  Altina  und  sein  Bruder  Graf  Engilbert,  auch  Heinrich  von  Folmudestene,  Zeugen 

bei  Erzb.  Reinaids  zu  Cöln  Bestätigung  der  Besitzungen  der  Abtei  Altenberg.  D.  Colon,  a.  1166, 
Frid.  R.  XIV.  Imp.  XI ,  pontif.  Rein.  a.  L  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  294.  —  Seit  seiner  bischöf- 
lichen Consecration  (vgl.  Nr.  1906)  fängt  Reinold  die  Zahl  seiner  Pontifikatjahre  wieder  von  4. 
zu  zählen  an. 

1924.  Den  Einwohnern  des  Kirchspiels  Hoienchusen  wird  die  Freiheit  vom  Zolle  auf  dem  Harkte  der 

Stadt  Soest,  vor  dem  dortigen  Stadtrichter  Hildegerus,  bestätigt.  S.  d.  Seibertz  Urkundenb.  L 
S.  80.  —  Diese  undatirte,  älteste  städtische  Urkunde  wird  am  schicklichsten  hieher  gesetzt,  da 
der  genannte  Stadtrichter  und  der  unter  den  Zeugen  erscheinende  Münzmeister  Hescelinus  auch 
in  andern  Urkunden  dieses  Jahres  vorkommen. 

1167. 

1925.  Februar  10.     Wernher,  Bischof  zu  Minden,  schenkt  dem  Kloster  Obernkirchen  ein  Haus  zu  Haboi^ 

gehusen  nebst  andern  .Gütern,  und  den  Archidiaconalbann  über  die  Kirchen  zu  Obemkirchea 
und  Velden.  D.  Mind.  IV.  Id.  Februar.  1167.  Spilcker  Beitr.  L  S.  166.  Westphalia  1826,  SU 
37,  S.  302.    (CCCXXXVra.) 

1926.  „  19.  Reinald,  Erzbischof  zu  Cöln,  entscheidet  die  Klage  des  Stifts  S.  Nariae  ad  gradus 
gegen  die  Einwohner  zu  V^Tenengeren,  Dalehusen,  Oiberge  und  Mikelenbeke,  wegen  des  Zehen- 
ten, dahin,  dass  der  Kornzehente  von  ihnen  jähriich  mit  5  Talenten  Dortmundischer  Münze  ab- 
gelöst, der  kleine  Zehente  aber  besonders  jähriich  bezahlt  werden  soll,  auch  der  Zehente  za 
Aldendorpe  vorbehalten  wird.    Unter  den  Zeugen:  Everardus  de  Altena,  advocatus  Werdinensis 

Digitized  by  vijOOQlC 


Si67  — 1168.  47 

ecclesiae;  Heinrich  von  Volmudistein  (der  auch  noch  in  einigen  andern  Urkunden  dieses  Jahres 
erscheint).  D.  Colon.  XI.  Kai.  Mart.  4166,  Frid.  R.  a.  XV.  Imp.  XII.  Niesert  M.  U.  S.  11.  S.  216, 
der  den  Vertrag  irrthümlich  dem  Stifte  Kappenberg  zuschreibt;  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  284. 
—  Die  Jahrzahl  ist  nach  der  Cölnischen  Zeitrechnung  zu  verstehen,  womit  auch  die  Regierungs- 
jahre übereinstimmen. 

4927.  Jul.  28.    Evergisits,  Bischof  zu  Paderborn,  eignet  dem  Kloster  Helmwardeshausen  ein  Gut  zu  We- 

tersen.    D.  V.  Kai.  Aug.  1167.    Bisher  ungedruckt.    (CCCXXXIX.) 

4928.  „    29.    (Octava  Mariae  Magdalenae.)    Der  Edle  Mirabüis  (vgl.  Nr.  1807.)  stirbt.  —  Er  wurde  in 

der  Domkirche  zu  Minden  vor  dem  Altare  der  heil.  Maria  begraben.    Lerbeck.  Chr.  1.  c.  p.  178. 

4929.  August  1.    Arnold,  der  Sohn  des  Grafen  Everard  von  Altina,  Zeuge  bei  Kaiser  Friedrichs  L  Schen- 

kung des  königlichen  Hofes  Andernach  an  den  Erzbischof  von  Cöln.  D.  Romae  ap.  S.  Petrum, 
Kai.  Aug.  1167,  a.  R.  XV.  Imp.  XIII.  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  296.  Kindlinger  M.  B.  III.  1. 
Abth.  Urk.  S.  61.  Günther  Cod.  dipl.  I.  S.  391.    Beide  letztere  irrig  mit  HL  Kai.  Aug. 

4930.  Heinrich,  Herzog  zu  Sachsen  und  Baiem,  eignet  dem  Kloster  Obemkirchen  ein  Gut  zu  Velden,  wel- 

ches Volquin  von  Swalenberg  vorher  zu  Lehen  hatte.  Unter  den  Zeugen:  der  Dompropst  Thiet- 
mar  und  der  Propst  Anno  zu  Minden;  Volquin,  Graf  von  Swalenberg;  Hermann  von  Stromberg; 
u.  a.  m.  A.  1167.  Spilcker  Beitr.  L  S.  172.  Vgl.  V^edekinds  Noten  L  S.  282. 

4168. 

4931.  Februar  1.    Heinrich,  Herzog  zu  Baiern  und  Sachsen,  schenkt  bei  seiner  Vermählung  mit  Hachtil- 

dis,  der  Tochter  des  Königs  von  England,  der  Kirche  zu  Minden  den  Hof  Lothe.  Unter  den 
Zeugen:  V^Ternher,  Bischof  zu  Minden;  Otto  und  Heinrich,  Grafen  von  Ravensberg.  D.  Mindae 
Kai.  Febr.  1168.  Orig.  Guelf.  HI.  p.  504.  Würdtwein  Subsid.  dipl.  VL  p.  345.  —  Bei  derselben 
Gelegenheit  schenkte  Herzog  Heinrich  der  Kirche  zu  Minden,  in  welcher  seine  Ehe  eingesegnet 
wurde,  auch  einen  Arm  des  heil.  Gorgonius.    Erdmann.  Chron.  Osnabr.  1.  c.  p.  210. 

4932.  Jun.  28.     Wemher,  Bischof  zu  Minden,  Zeuge  in  einer  Schenkungs- Urkunde  Koiiser  Friedrichs  L  für 

den  Grafen  Engelbert  von  Berg.  D.  Wirzeburg  IV.  Kai.  Jul.  1168.  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  297. 

4933.  Oktober  1.    Fhilipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  dem  Kloster  Vliegetorph  die  von  seinem  Vorgän- 

ger, Erzb.  Reinald,  demselben  geschenkten  zwei  Hoven  zu  Lengeveit  nebst  einer  Hove  zu 
Latervelt.  Unter  den  Zeugen  sind  die  Bischöfe  Philipp  von  Osnabrück,  Friedrich  von  Münster, 
Evergisus  von  Paderborn,  V^emer  von  Minden;  Graf  Everhard  von  Altena;  Heinrich  von  Vol- 
mendistein;  u.  A.  D.  Colon.  Kai.  Octob.  1168,  Frid.  a.  R.  XVL  Imp.  XIV.  Kindlinger  Volmest  U. 
S.  21.  Seibertz  Urkundenb.  L  S.  82.  —  Bei  Kindlinger  fuhrt  der  Erzb.,  durch  einen  Fehler  der 
Abschrift,  den  ganz  unerklärlichen  Titel:  totius  Westphaliae  archicancellarius;  woftir  Seibertz 
richtiger  Italiae  liest. 

4934.  December  29.    Friedrich,  Bischof  zu  Münster,  stirbt.  —  Er  liegt  unter  dem  Thurme,  vor  dem  Al- 

tare des  heil.  Petrus  begraben.    Necrol.  eocL  cath.  Monaster.    Andere  geben  seinen  Todestag    - 
auf  d.  30.  oder  31.  December  an. 

4935.  In  dieses  Jahr  Tällt  die  Stiftung  des  Klosters  Scheda;  nach  einer  Bemerkung  bei  Strunck  ms.  p.  374« 

(1468—4491.) 

4936.  Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln^  theilt  die  Stadt  Soest  in  sechs  Parochien,  und  bestimmt  den  Umfang 

des  Kirchspiels  S.  PetrL  S.  d.  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  134.  (CCCXL  aus  einer  bessern  Ab- 
schrift, wegen  der  besondem  Wichtigkeit  der  Urkunde,  neu  abgedr.)  «—  Diese  und  die  folg. 
UrL  sind  nur  nach  der  Regirungszeit  des  Erzb,  Philipp  bestimmt,  ^ 

Digitized  byL^OOQlC 


48  1168  —  1169. 

4937.  Derselbe  schenkt,  um  den  guten  Vorsatz  seines  Vorgängers,  des  Erzb.  Reinald,  auszuführen,  dem 
von  letzterem  gestifteten  Kloster  S.  V\^alburgis  zu  Soest,  Güter  zu  Witmarenchusen,  Anedoppen, 
Ebbechusen,  Husen,  Lerke,  Wiggerenchusen,  Eiden,  Bruchusen,  Hare,  Cuddenbeke,  HUdewarenc- 
husen,  Heppen,  ein  Salzhaus  zu  Sassendorp,  u.  a.  m.  Unter  den  Zeugen:  Graf  Heinrich  von 
Amesberg;  Conrad  von  Rudenberg.  S.  d.  Wigands  Archiv  I.  2.  St.  S.  93.  Seiberte  ürkundenb- 
I.  S.  111. 

1938.  Derselbe  beurkundet,  dass  er  die  Stiftskirche  zuMeschede  aufs  neue  eingeweiht  hat,  und  bestimnat 

die  Feier  ihres  Kirchweihfestes.    S.  d.  Seibertz  ürkundenb.  I.  S.  135. 

1939.  Verzeichniss  der  von  dem  Erzbischof  Philipp  für  das  Erzstift  Cöln  erworbenen   Güter.    Ledebor 

Vlotho  S.  109.,  und  im  Auszuge,  so  viel  die  Güter  in  Westfalen  betrifft,  Seibertz  Urkuifdenb.  L 
S.  136. 

1169. 

1940.  Hai  19.    Graf  Everard  von  Altena,  Zeuge  in  einer  Urkunde  des  Erzb.  IhiUpp  von  Cöln,  für  die 

Marien-Kirche  zu  Ressa.  D.  Numagiae  XIV.  Kai.  Jun.  1169.  Lacomblet  Ürkundenb.  I.  S.  301. 

1941.  „    .  .    Heinrich  von  Volmuntsteine,  Ministerial  der  Kirche  zu  Cöln,  Zeuge  in  einer  Urkunde  des 

Erzb.  Philipp  für  die  Stadt  Cöb.  Act.  in  palatio  Coloniensi,  mense  Majo  1169.  Lacomblet  ür- 
kundenb. I.  S.  302. 

1942.  November  13.    Philipp  y  Erzbischof  zu  Cöb,  bestätigt  einen  Vergleich  zwischen  Themo  von  Soest 

und  Wegolin  von  Tiunen,  wegen  eines  Zehenten  zu  Hostinen  (Ostünnen).  D.  Sosat.  Id.  Novembr. 
1169.    Wigands  Archiv  VI.  S.  169.    (CCCXU.) 

1943.  Ludwig,  Bischof  zu  Münster,  entscheidet  den  Streit  zwischen  den  Domherren  daselbst,  und  den 
/  ausserhalb  der  Mauern  der  inneren  Stadt  (d.  h.  der  Dom -Immunität)  wohnenden  Bürgern,  dahin, 

^  dass  der  Abhang  von  der  Mauer  bis  in  die  Mitte  des  die  Dom-Immunität  umgebenden  Grabens, 

den  Domherren,  und  zwar  zu  jeder  einzelnen  Curie  der  angrenzende,  ausserhalb  der  Mauer 
gelegene  Theil  des  Abhanges,  eigenthümUch  zugehören  soll  D.  in  civitate  Monasterii,  a.  4169« 
Niesert  M.  ü.  B.  2.  Abth.  S.  447.    (CCCXUI.) 

1944.  Hermann,  Bischof  zu  Hildesheim,  bestätigt  dem  Kloster  Amelungsbom  die  Rechte  und  Nutzungen 

der  Salzwerke  bei  Hemmendorp,  welche  Graf  Beringer,  der  sie  bisher  zu  Lehen  hatte,  dem 
Kloster  zum  Besten  resignirt  hat.  D.  in  civit.  Hildeshemensi,  a.  1169.  Auszug  b.  Falke  C.  Tr. 
Corb.  p.  888. 

(4169  —  1173.) 

4945.  Ludwig y  Bischof  zu  Münster,  und  Graf  Heinrich  von  Arnisberg,  Zeugen  in  einer  Urkunde  des  Erzb. 
Philipp  zu  Cöln,  für  die  Kirche  zu  Rees.  S.  d.  Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  313.  —  Die  Zeit  wird 
durch  die  Regirungsjahre  des  Bischofs  Ludwig  bestimmt. 

1946.  Zur  Zeit  Bischof  Ludwigs  L  zu  Münster  vnirde  der  schon  vom  B.  Burchard  gefasste  Entschluss,  dem 
heil.  Liudger  eine  Kirche  zu  bauen,  wieder  aufgenommen.  Der  Platz,  welchen  B.  Burchard 
dazu  bestimmt  und  der  Aufsicht  eines  Canonicus  Helmward  übergeben  hatte,  war  von  letzterem 
verpfändet  worden  und  endlich  an  einen  Bürger  Hymricus  gekommen.  Von  diesem  löste  ihn 
B.  Ludwig,  auf  Bitten  der  übrigen  Bürger,  zwar  wieder  ein,  vertauschte  ihn  aber  gegen  einen 
besseren  Platz.  —  In  den  Wundergeschichten,  welche  damals  zur  Sprache  kamen,  werden  un- 
ter andern  die  Orte  Rene,  Thelget,  Buren,  Aldensele,  Belehem  (bei  Osnabrück),  Rinkerode  und 
Lmgen  genannt  (denn  so  müssen  ohne  Zweifel  die  unverständlichen  Namen  Ririxerode  und  Liri- 
gan  gelesen  werden).    Scriptor  de  mirac.  S.  Liudg.  ap.  Pertz.  Scriptor.  T.  H.  p.  425. 


Digitized  by 


Google 


1170.  49 

H70. 

4947.  Jannar  3.    Ludioig,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Friedrichs  L  für  das  Stift 

Fulda.  D.  ap.  Frankenefurt  V.  Non.  Januar.  4<70,  a.  R.  XVII.  Imp.  XV.  Schannat  Bist.  Fuld.  Cod. 
prob.  p.  193. 

4948.  Februar  3.    Philipp,  Bischof  zu  Osnabrück,  bestätigt  das  durch  Ludolf,    mit  Einwilligung  seiner 

Söhne,  Brüder  und  sonstigen  Verwandten,  worunter  Bischof  Bernhard  (von  Paderborn),  auf  sei- 
nem Gute  Osethc  gestiftete  Nonnenkloster,  dessen  Vogtei  in  der  Familie  des  gedachten  Ludolf 
bleiben  soll.  Unter  den  Zeugen:  der  Dompropst  Arnold;  der  Dechant  Thiethard;  Gerhard,  Propst 
zu  S.  Johannis.  D.  Osembr.  III.  Non.  Februar.  4170,  Moser  0.  G,  II.  S.  302.  s.  W.  VIII.  S.  94.*) 
1949.  Jun.  21.  Ludioig,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  bei  K.  Friedrichs  I,  Bestätigung  eines  von  dem  Klo- 
ster Ichtershausen  geschlossenen  Gütertausches.  D.  Erpesfort  XI.  Kai.  Jul.  1170.  Schumacher 
verm.  Nachr.  5.  Samml.  S.  41.  Wenck  Hess.  Landesgesch.  IL  Urkundenb.  S.  502. 

4950.  November  10.  (vigilia  Martini  episc.)     Werner,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.   Necrol.  eccl.  Mind.   Eben 

so  Lerbeck  Chron.  1.  c.  p.  177.  —  Von  seinen  Regirungshandlungen  wird,  ausser  den  schon 
berichteten,  erwähnt,  dass  er  zuerst,  nach  Auflösung  des  gemeinsamen  Lebens,  die  Ganonical- 
Präbenden  eingetheilt,  vier  Vicarien  gestiftet,  und  aus  dem  Hofe  Gelenbeke  eine  Prästation  an 
die  Canonici  zu  S.  Martini  auf  das  Fest  der  heil.  Maria  Magdalena  verordnet.    Lerbeck.  Chr.  1.  c. 

4951.  Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  den  Vergleich  des  Stiftes  Kappenberg  mit  dem  Propste  zu 

Xanten,  wegen  der  Ablösung  des  aus  dem  Hofe  Stikelwic  an  die  Kirche  zu  Hamwinkel  zu  ent- 
richtenden Zehenten.    A.  1170.    Niesert  M.  U.  S.  IL  S.  222.    (CCCXLIIL) 

1952.  Derselbe  stiftet  das  Nonnenkloster  Bredelar  an  einem  von  Godschalk  von  Padberg  dazu  angetausch- 

ten Orte.    A.  1170.    Seibertz  Urkundenb.  L  S.  83. 

1953.  Derselbe  entscheidet  einen  Erbschaftsstreit  zwischen  Richenza,  der  Wittwe  des  Edlen  Rabodo,  und 

des  letzteren  Schwestern.    A.  1170.    Wigands  Archiv  VI.  S.  171.    Seibertz  Urkundenb.  L  S.  85. 

4954.  Ludwig,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  dem  Stifte  Kappenberg  die  Kirchen  zu  Alen  und  V^Teme  sammt 

ihren  Decanien.    A.  4170.    Wigands  Archiv  VI.  S.  220.    (CCCXLIV.) 

4955.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Liesborn  ein  Haus  zu  Gronhorst  A.  1170.  Kindlinger  M.  B.  IlL  1.  Abth... 

Urk.  S.  64.,  zwar  angeblich  aus  dem  Originale,  aber  unvollständig  und  fehlerhaft.    (CCCXLV.) 

4956.  Derselbe  bestätigt  die  Schenkung  eines  Hauses  zu  Wellethe  an  das  Kloster  Asbeck.    A.  4470.    Bis- 

her ungedruckt.    (CCCXLVII.) 

4957.  Philipp,  Bischof  zu  Osnabrück,  bestätigt  die  Schenkung  einer  Hove  zu  Haverbeke  an  das  Kloster 

Asbeck.    A.  4170.    Bisher  ungedruckt.    CCCCXLVII.) 

1958.  Derselbe  beurkundet,   dass  die  Kapelle  zu  Lagberge  (Ladbergen),  mit  Einwilligung  der  Kirche  zu 

Münster,  welcher  das  Grundeigenthum  daselbst  zusteht,  zu  einer  Pfarrkirche  erhoben,  und  ihr 
ein  Theil  der  angrenzenden  Parochie  Leggerike  (Lengerich)  nebst  gewissen  Einkünften,  mit  Ein-^ 
willigung  des  dortigen,  von  der  Äblissinn  Jutta  zu  Hervord  ernannten  Pfarrers  Heinrich,  zuge- 
legt worden,  und  entscheidet  den,  zur  Zeit  des  folgenden,  ebenfalls  Heinrich  genannten  Pfar- 
rers, und  der  Äbtissinn  Luigardis  entstandenen  Streit,  mit  Bestätigung  der  Parochialgrenzen  von 
Lagberge,  doch  unter  Anerkennung  gewisser  Verpflichtungen  gegen  die  Kirche  zu  Lengerich. 
Act.  Osanbruge  in  generali  synodo,  a.  1170.    Moser  O.  G.  H.  S.  303.  s.  W.  VIII.  S.  95- 

1959.  Conrad,  Abt  zu  Helmwardeshausen,  beurkundet,  wie  sein  Kloster  verschiedene  Güter  zu  Winithe 

und  an  andern  Orten  an  der  Leine  dadurch  erworben,  dass  die  Innhaber  derselben  sich  dem 
Kloster  als  Hörige  oder  Lehensleute  ergeben.  A.  1170.  Wigand  Femgericht  S.  223.,  und  ün 
Auszuge  Kindlinger  M.  B.  III.  1.  Abth.  S.  66. 


*)  In  dem  leUlen  Abdruck  ist  Zeile  10.,  statt  ^,  xu  lesen:  pio;  S.  95.  Z.  8.,  ^^^  f^'^rff^^f^^^^il^P^Q 
fiegesta  hist.  Westfal.    II.  7  O 


50  1170  —  1172. 

4960.  Simon,  Graf  zu  Tekeneburg  und  Vogt  der  Kirche  zu  Osnabrück,  stiftet,  gemeinschaftlich  mit  seiner 

Matter  Eilica,  ein  Nonnenkloster  auf  seinem  Gute  Esno  (Essen  bei  Quakenbrück).     A.  4470. 

Sudendorf  Beitr.  z.  Gesch.  d.  L.  Osnabrück,  S.  57.  —  Das  Kloster  wurde  in  der  Folge  nach 

Malgarten  verlegt.    L.  c. 

1171. 

4961.  Jun.  5.    ludmg,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  bei  einer  Schenkung  des  Bischofs  Udo  von  Naumburg 

an  das  Kloster  Bosau.  D.  Non.  Jun.  1170.  Schoettgen  et  Kreysig  Diplomatar.  T.  III.  p.  430. 
Dass  die  hier  angegebene  Jahrzahl  1170  nicht  die  richtige  sein  kann,  sondern  1171  heissen 
muss,  geht,  nach  der  richtigen  Bemerkung  von  Schultes  Director.  S.  221.,  daraus  hervor,  weil 
der  unter  den  Zeugen  genannte  Bischof  Martin  von  Meissen,  dessen  Vorgänger  Gerung  erst  im 
November  1170  starb,  noch  nicht  im  Jun.  dcss.  J.  als  solcher  auftreten  konnte. 
1962.  August  3.  Heinrich,  Herzog  zu  Baiern  und  Sachsen,  eignet  dem  Kloster  Obemkirchen  ein  Gut  zu 
Velden.    D.  Ferdae  III.  Non.  Aug.  1171.    Bisher  ungedruckt.    (CCCXLVIII.) 

4963.  Septbr.  9.    Die  Grafen  Heinrich  von  Ravensberg  und  Otto  von  Bentheim,  Zeugen  in  Herzog  Hein- 

richs zu  Sachsen  Dotations-Urkunde  des  Bisthums  Schwerin.  Act.  in  dedicatione  ejusd.  eccL 
V.  Id.  Septembr.  1170.    Lisch  Meklenb   ürk.  HI.  S.  32. 

4964.  Novembr.  23.    Kaiser  Friedrich  L  verleiht  den  Bürgern  zu  Osnabrück  das  Recht,  nicht  vor  aus- 

wärtige Gerichte  gefordert  zu  werden.  D.  Goslar.  IX.  Kai.  Decembr.  1171.  Moser  O.  G.  U. 
S.  306.  8.  W.  VIII.  S.  98.    (CCCXLIX.) 

4965.  Ludtoig,  Bischof  zu  Münster,  überlässt  dem  Stifte  Kappenberg  den  Zehenten  des  Hauses  Dichus  zu 

Curethe  gegen  eine  jährliche  Löse  von  3  Schillingen.    A.  1171.    Bisher  ungedruckt.    (CCCL.) 

4966.  Evergisus,  Bischof  zu  Paderborn,  erlaubt  dem  Abte  Conrad  zu  Helmwardeshausen  die  Bestimmung 

der  Pfarrkirche,  zu  welcher  die  Bewohner  seines  Neubruchlandes  im  Langenthai  eingepfarrt 
werden  sollen.    A.  1171.    Bisher  ungedruckt.    (CCCLI.) 

4967.  Phiüpp,  Bischof  zu  Osnabrück,  gibt  dem  Kloster  Iburg  den  Zehenten  von  8  Häusern  zu  Hiltere. 

D.  in  Osnabr.  a.  1171.  Unter  den  Zeugen  sind  die  bei  Nr.  1948.  genannten  Geistlichen  u.  A., 
dann  Adolf  von  Blankana,  Vogt  des  Klosters  Iburg;  Wilhehn  von  Holte  u.  a.  m.  Moser  O.  G. 
n.  S.  305.  8.  W.  VIII.  S.  97. 

4968.  Theoderich,  ein  Sohn  des  Markgrafen  Adelbert  (von  Brandenburg),  schenkt  dem  Kloster  Obem- 

kirchen ein  Gut  zu  Velden.    D.  in  Wirbene  a.  1171.    Bisher  ungedruckt.    (CCQ-II.) 
1969.  Hunoldf  Propst  des  Klosters  Volchardinchausen  (bei  Landau  im  Waldeckischen),  nimmt  eine  bisher 
freie  Frau  Namens  Mechtildis  in  das  Wachszinsrecht  seiner  Kirche  auf,  und  bestimmt  deren  Ver- 
pflichtungen.   A.  1171.    Varnhagen  Waldeck.  Laudesgesch.  Urkundenb.  S.  8. 

(<ni— 1185.) 
4970.  Anno,  Bischof  zu  Minden,  gibt  zu  seines  Vaters  Otto,  seiner  Mutter,  seiner  Geschwister  und  seinem 
eignen  Seelenheil,  der  Kirche  S.  Martini  zu  Minden  ein  Gut  zu  Dhugentorp  und  eine  Hove  zu 
Domhem.    S.  d.    Bisher  ungedruckt.    (CCCLIII )  —  Die  Zeit  ist  nach  den  Regierungsjahren  des 
Bischofs  Anno  zu  bestimmen. 

1971.  Urkundliche  Nachricht  über  die  Schenkungen  des  Edlen  Mirabilis  an  die  Kirche  zu  Minden  (vgl 

Nr.  1807.)  und  über  die,  nach  dem  Tode  des  Bischofs  Werner  erfolgte  Verhandlung  wegen  der 

Lehengüter  desselben.    S.  d.  aber  aus  der  Zeit  des  Bischofs  Anno.  Bisher  ungedruckt.  (CCCLIV.) 

—  Vgl.  Nr.  2004. 

1172. 

1972.  Februar  4.    Ludwig,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  die  von  dem  dortigen  Canonicus  Bernhard  von 

/  Ibenburen  gemachte  Schenkung  einiger  Äcker  zu  Nutlon  au  das  Kloster  S. 

Digitized  by ' 


1172 -.11T3.  5i 

D.  Greven  Kai.  Febr.  4172.    Niesert  H.  U.  S.  ü.  S.  227.,  mit  dem  falschen  Datam  DI.  Kai.  Febr. 
(CCCLV.) 

4973.  Jun.  4.    Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet  die  Rechte  der  Wachszinsigen  der  Kirche  S.  Petri 

zu  Medebach.    D.  Susat.  Kai.  Jun.  4472.    Seibertz  ürkundenb.  I.  S.  87. 

4974.  Ludwig,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  dem  Stifte  Kappenberg  eine  von  dem  vorigen  Bischof  Frie- 

drich geschenkte  Hove  zu  Alt -Metlere.    A.  4472.   Bisher  ungedruckt.    (CCCLVI.)  —  Propst  Her*  ^^ 
mann  zu  Kappenberg*  wird  in  dieser  Urkunde  zum  erstenmal  genannt. 

4975.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Liesborn  einen  Hof  zu  Waltorpe  nebst  zwei  Hoven  zu  Richelincthorpe«. 

Act.  Monasterii  a.  4472.    Niesert  M.  ü.  S.  IV.  S.  446.    (CCCLVII.) 

4976.  Philipp,  Bischof  zu  Osnabrück,  beurkundet,  dass  Gerhard,  Propst  der  S.  Johannis- Kirche,  dem  Ka- 

pitel derselben  ein  Haus  zu  Wisenbike  zurückgegeben  hat.  A.  4472.  Moser  s.  W.  YIU.  S.  319., 
unvollständig.    (CCCLVIII.) 

4977.  Wichmann,  Erzbischof  zu  Magdeburg,  ordnet  die  Verhältnisse  zwischen  dem  Propst  und  dem  Ka- 

pitel der  Kirche  zu  Engern.    Act.  in  civit.  Magdeburg  a.  4472.    Bisher  ungedruckt.    (CCCLIX,) 

4978.  Gebeno,  Abt  des  Klosters  S.  Lamberti,  nimmt  des  Stifts  Engern  Güter  zu  Odenheim  in  Erbpacht, 

gegen  eine  jährliche  V\^ein- Lieferung.    A.  4472.    Bisher  ungedruckt.    (CCCLX.) 

4979.  Anno,  Bischof  zu  Minden,  weiht  das  Kloster  S.  Godehardi  zu  Hildesheim  und  die  Kirche  zu  Hon- 

rode.   Lerbeck  Chr.  1.  c.  p.  479. 

4473. 

4980.  Februar  27.    Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  das  von  dem  Grafen  Heinrich  von  Arnsberg 

gestiftete  Kloster  Wedinghausen  und  hebt  die  Kirche  aus  dem  Decanat -Verbände.  Unter  den 
Zeugen:  Uffo,  Abt  zu  Grascaph;  Albert,  Dechant  zu  Soest;  Graf  Arnold  und  sein  Bruder  Frie- 
drich von  Altana;  Conrad  von  Ruthenberg;  Bernhard  von  der  Lippe.  D.  Sosat  HL  Kai.  Mart. 
4473.  Wigands  Archiv  VI.  S.  473.  Seibertz  ürkundenb.  L  S.  88. 
4984.  Mai  4.  Kaiser  Friedrich  L  bestätigt  die  Verträge,  wodurch  Graf  Heinrich  von  Tekeneburg  an  Bi- 
schof Friedrich  H.  und  nachmals  Graf  Symon  an  Bischof  Ludwig  von  Münster,  die  Vogtei  über 
die  Güter  des  Bischofs  und  Domkapitels  zu  Münster  käuflich  überlassen  haben.  D.  Goslar.  IV. 
Non.  Maji  4473,  a.  R.  XXII.  imp.  XIX.  Kindlinger  Samml.  merkw.  Nachr.  S.  442.  Niesert  M. 
ü.  B.  4.  Abth.  S.  357.    Wilkens  Gesch.  d.  Stadt  Münster  S.  83.    (CCCLXl.) 

4982.  „    9.    Everhard,  Graf  von  Altena,  Zeuge  bei  Kaiser  Friedrichs  L  Bestätigung  des  Klosters  Sieg- 

burg. D.  ap.  Syntzige  VIL  Id.  Maji  4473.  Miraei  Opp.  T.  IL  p.  4477.  Kremer  akad.  Beitr.  III. 
Urk.  S.  47. 

4983.  Jul.  45.    Philipp,  Bischof  zu  Osnabrück,  stirbt.    Todestag  nach  NecroL  Osnabr.  —  Ausser  andern 

bereits  erwähnten  Handlungen,  wird  ihm  die  Stiftung  des  Klosters  Quernheim  zugeschrieben. 
Erdmann  Chron.  1.  c.  p.  214.  —  Sein  Nachfolger  Arnold  gehört  wahrscheinlich  in  die  Familie 
der  Grafen  von  Altena. 

4984.  August  44.    Evergisus,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  Wemo's  von  Brach  Schenkung  seiner  Güter 

an  den  Orten  Berninghusen,  Rinxslinchusen,  Theneshem,  Brach,  Bist,  Luitmartessen,  Walderinc- 
torp,  Hestene,  Wimininctorp  und  Wernessen,  an  das  Kloster  Gehrden,  nebst  einigen  andern 
Schenkungen.  D.  ap.  Patherburne  XIX.  Kai.  Septbr.  4473.  Schaten  A.  P.  I.  p.  585.  (CCCLXH.) 
—  Die  Urkunde  zeigt  zugleich  die  Anwesenheit  des  Herzogs  Heinrich  von  Sachsen,  des  Abtes 
von  Corvey  und  vieler  Grafen  und  Edlen,  zu  Paderborn.  —  Über  die  Lage  einiger  der  ange- 
gebenen Orte  spricht  Clostermeyer  kril.  Beleucht.  S.  44.  Anm.  5. 

4985.  Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet  einen,  zwischen  dem  Stifte  Kappenberg  und  dem  Nonnen- 

kloster zu  Neuss  geschlossenen  Vergleich,  wodurch  letzteres,  gegen  Erwerbung  eines  Hauses  zu 

Digitized  byC^OOQlC 


/ 


52  "75. 

Remagen,  auf  den  Zehenten  ans  dem  Hause  Cassela  verzichtet.  A.  1173.  Niesert  M*  U.  S.  II. 
S.  233.  (CCCLXin.)  —  Herimann,  der  vierte  Propst  des  Stiftes  Kappenberg,  hat,  nach  Aussage 
der  Urkunde,  den  bereits  von  seinem  Vorgänger  Otto,  zur  Zeit  Erzbischof  Arnolds  IL  geschlos- 
senen Vertrag  schriftlich  erneuern  lassen. 

4986.  Derselbe  bestätigt  dem  Kloster  Liesborn  den  Kauf  des  Zehenteu  von  dessen  Hofe  zu  Northwalde 
im  Gebiete  von  Soest,  welchen  bisher  die  Kirche  2u  Soest  besass.  A.  4473.  Bisher  ungedruckt. 
(CCCLXIVO 

4987.  Derselbe  nimmt  das  von  seinem  Vorgänger  Arnold  IL  und  dessen  Schwester  Hadewigis,  Äbtissinn 
zu  Essen,  von  ihren  Erbgütern  gestiftete  Kloster  zu  Riudorph  in  seinen  Schutz  und  bestätigt  des- 
sen Güter.  Act.  in  generali  synodo  a.  1173,  Frid.  R.  XXH.  imp.  XIX.  Lacomblet  Urkundenb. 
I  S.  311. 

4988.  Ludung,  Bischof  zu  Münster,  gibt  der  zu  seiner  Zeit  im  südlichen  Theile  der  Stadt  Münster  gegrün- 
deten Kirche  S.  Ludgeri  eine  Hove  zu  Wargebeke.  A.  1173.  Wilkens  Gesch.  d.  Stadt  Münster 
S.  87.    (CCCLXV.) 

4989.  Derselbe  incorporirt  dem  Kloster  Asbeck  die  Kirche  zuLegden.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (CCCLXVI.) 

—  Die  Urkunde,  welche  das  Eigenthümliche  hat,  dass  der  Bischof  sich  des  längst  ungebräuch- 
/^  lieh  gewordenen  Namens  von  Mimigardevord  noch  einmal  bedient,  kann  nur  in  dieses  Jahr  ge- 

hören, da  der  unter  den  Zeugen  genannte  Domdechant  Engelbert  zuerst  1173,  und  1172  noch 
sein  Vorgänger  Albert  vorkommt,  später  aber  der  Bischof  selbst  nicht  mehr  am  Leben  war. 

4990.  Evergisus,  Bischof  zu  Paderborn,  eignet  der  Kirche  S.  Petri  und  Andrea  daselbst  ein  Gut  zu  Dor^ 

nede.    A.  1173-    Bisher  ungedruckt.    (CCCLXVn.) 

4994.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Marienmünster  den  Hof  Botveit.  Act.  in  synodo  Patherbumensi  a.  4173. 
Bisher  ungedruckt.    (CCCLXVIII.) 

4992.  Gertrudis,  Äbtissinn  der  Kirche  S.  Marien  zu  Münster,  beurkundet  die  Memorien-Stiftung  des  Prie- 

sters Heribertus  daselbst.    A.  1173.    Niesert  M.  ü.  S.  H.  S.  230.    (CCCLXIX.) 

4993.  Otto,  Abt  der  Kirche  S.  Alexandri  zu  Graischap,  welcher  von  Walterus  pellifer  ein  Lehengut  zu 

Wauboldenchusen  in  Francia  mit  einem  dazu  gehörigen  Gute  zu  Berchusen  (jetzt  Wemlinghausen 
und  Berghausen  im  Vi^ittgensteinischen),  desgleichen  von  Erkenbert  ein  Allod  zu  Eckentorf  ge- 
kauft hat,  schenkt  diese  Güter  seinem  Kloster.  S.  d.  (Nach  Seibertz,  um  1173.)  Noch  unge- 
ddruckt;  künftig  in  d.  Nachtr.  zu  Seibertz  Urkundenb. 

499*.  December  26.  Ludtvig,  Bischof  zu  Münster,  stirbt.  Godefridi  Chron.  ap.  Freher.  T.  L  p.  341., 
nach  welchem  der  Tod  des  Bischofs  an  einem  gefährlichen  epidemischen  Husten  erfolgte.  Todes- 
tag nach  Necrol.  Eccl.  maj.  Monaster.  Dasselbe  bemerkt,  dass  seine  Memorie  vor  dem  Weih- 
/  nachtsfeste  gefeiert  werde;  daher  mag  es  kommen,  dass  Einige  den  22.  December  als  seinen 
Todestag  angeben.  —  Er  gab  dem  Domkapitel  das  Münzrecht  und  die  Einkünfte  von  den  soge- 
nannten Schläge -Pfenningen  (obventiones  monetae  quae  dicuntur  Slegerpennynge).  Necrol.  cit.  — 
Dass  er  die  vorher  amtsweise  ausgethanen  bischöflichen  Höfe  Lon,  Haltern,  Dülmen,  Bülerbeck, 
Warendorf,  Beckum,  Alen  und  Werne  unter  seine  unmittelbare  Verwaltung  zurücknahm,  erfah- 
ren vrir  aus  einer,  gehörigen  Orts  näher  nachzuweisenden  Urkunde  Bischof  Otto's  L  vom  Jahre 
4217.  —  Dass  Hermann  von  Katzenelnbogen  sein  unmittelbarer  Nachfolger  war  (cui  Imperator 
Hermannum  fratrem  comitis  de  Kazinelinboge  substituit),  sagt  ausdrücklich  Godefr.  Chron.  L  c, 
wodurch  das  Dasein  des  von  späteren  Chronisten  erdichteten  Bischofs  Godschalk  eben  so  be- 
stimmt ausgeschlossen  wird,  wie  durch  die  schon  im  nächsten  Jahre  auftretenden  Urkunden 
Hermanns  H.,  die  für  einen  Bischof  zwischen  diesem  und  Ludwig  L  kernen  Raum  lassen« 


Digitized  by 


(^oogle 


11T4.  53 

1174. 

1995.  Februar  24.    Graf  E.  von  Altena  und  sein  Sohn  Graf  A.  verhüllen  sich  für  den  Grafen  Engelbert 

von  Berg,  als  derselbe  von  dem  (Thüringischen)  Grafen  Heinrich  Raspe  das  Schloss  Windeck 
zu  Lehen  empfangen.  Act.  in  sollempni  curia  Aquisgrani  VI.  Kai.  Mart.  1174.  Lacomblet  Ur- 
kundenb.  I.  S.  314. 

1996.  Mai  9.    Arnold,  Graf  von  Altena  (Alzena),  wird  genannt  in  einer  Urkunde  Kaiser  Friedrichs  I,  für 

das  Kloster  Siegberg.  D.  ap.  Sinceche  VIL  Id.  Maji  1174,  a.  R.  XXIII.  imp.  XX.  Lacomblet 
ürkundenb.  I.  S.  315. 

1997.  „    29.    Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  das  von  seinem  Ministerial  Sigenand  gestiftete  Kloster 

Olinghausen.  D.  Sosat.  IV.  Kai.  Jun.  1174,,  Frid.  R.  XXIL  imp.  XX.  Unter  den  Zeugen:  Albert^ 
Dechant  zu  Soests  Heinrich,  Graf  von  Arnsberg;  Rabodo  von  der  Mark.  Seibertz  Ürkundenb.  I. 
S.  93. 

1998.  Derselbe  vergleicht  sich  mit  dem  Kapitel  der  Kirche  zu  Soest  wegen  der  sogenannten  alten  Kirche. 

A.  1174.  Unter  den  Geistlichen  zu  Soest  werden  genannt:  der  Propst  Bernhard,  der  Dechant 
Albert,  Johannes  Scholarum  magister;  unter  den  Zeugen:  GrafEverhard  von  Altena,  Graf  Engel- 
bert sein  Bruder,  und  Arnold  sein  Sohn.    Seibertz  Ürkundenb.  L  S.  90. 

1999.  Derselbe  bestätigt  die  von  dem  Kapitel  der  Kirche  zu  Soest  getroffene  Verfugung  wegen  des  Wal- 

des Bokholt,  und  schenkt  derselben  den  ihm  daran  zustehenden  Zehenten.  A.  1174.  Kindlinger 
Volmest.  IL  S.  24.,  und  daraus  im  Ausz.  Seiberte  Ürkundenb.  I.  S.  92.    (CCCLXX.) 

2000.  Derselbe  bestätigt  die  Schenkung  des  Hofes  Alvendinchusen,  aus  der  Erbschaft  Rabodo*s  von  Hege- 

ninchusen,  an  das  Kloster  Scheda.  A.  1174.  Wigands  Archiv  VI.  S.  175.  Seibertz  Ürkundenb. 
L  S.  91. 

2001.  Bermann,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  dem  Stifte  Kappenberg  ein  Gut  zu  Bork  und  die  Zehent-     ^ 

löse  desselben.    A.  1174.    Bisher  ungedruckt    (CCCLXXI.) 

2002.  Derselbe  überlässt  dem  Kloster  Asbeck  einen  ihm  benachbarten  bischöflichen  Hof,  durch  welchen 

es  oft  belästigt  worden.    A.  1714.    Bisher  ungedruckt.    (CCCLXXU.) 

(ii74_4i85.) 

2003.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  gibt,  durch  Vermittelung  des  Ei*zbischofs  Wichmann  zu  Magdeburg, 

das  der  Mühle  zu  Rodenburg  gegenüber  liegende  Ufer,  den  Werder  bei  der  Mühle  u.  a.  m.,  zu 
seiner  Kapelle  gehörig,  dem  Kloster  S.  Marien  zu  Magdeburg  tauschweise  für  eine  halbe  Hufe 
in  dem  Dorfe  Cikeriz,  mit  Einwilligung  des  Grafen  Hoier  von  Mannsfeld,  als  Vogtes  dieser  Gü- 
ter. S.  d.  Ludewig  Reliq.  Mss.  T.  IL  p.  384.  —  Erzb.  Wichmann  reg.  v.  1152—1194;  Bischof 
Hermann  1174 — 1203;  Markgraf  Theoderich,  der  nebst  seinem  Bruder  Dedo  in  der  Urkunde 
genannt  wird,  starb  1185;  die  Urkunde  gehört  also  zwischen  die  obigen  Jahre. 

2004.  Zur  Zeit  des  Bischofs  Anno  zu  Minden  wird  der  Streit  zwischen  dem  Domkapitel  zu  Minden  und 

dem  Stift  auf  dem  Werder,  wegen  der  Güter  des  Edlen  Mirabilis,  der  bis  an  den  päpstlichen 
Stuhl  gediehen  war,  in  päpstlichem  Auftrage,  durch  die  Bischöfe  von  Münster  und  Osnabrück 
und  einige  andere  Geistliche,  dahin  entschieden,  dass  das  Kloster  auf  dem  Werder  den  Hof 
Brok  und  die  Kirche  zu  Gelenberg  behält.  Lerbeck  Chr.  1.  c.  p,  178.,  179.  —  Die  Entschei- 
dung wegen  der  Lehensleute  des  Edlen  Mirabilis  betreflFend,  vgl  die  Urkunde  CCCLIV.  —  Da 
Bischof  Hermann  von  Münster,  als  bei  der  Entscheidung  betheiligt,  ausdrücklich  genannt  wird, 
80  kann  dieselbe  nur  zwischen  dessen  Regierungsantritt  und  dem  Tode  des  Bischöfe  Anno,  also 
zwischen  den  obigen  Jahren,  stattgefunden  haben. 

Digitized  byL^OOQlC 


54  1175  — ilT6. 


4175. 


y 


2005.  AsKM,  Bischof  zu  Minden,  macht  zn  Anfange  dieses  Jahrs  eine  Pilgerreise  nach  S.  Jacob  (Gompo- 

stell  in  Spanien),  und  schliesst  auf  derselben  Fratemitäts- Verträge  mit  verschiedenen  französi- 
schen Klöstern.  Der  früheste  derselben  ist  ausgestellt  Y.  Id.  Januar.  4174  (nach  der  die  Jahr- 
zahl mit  dem  25.  März  wechselnden  Zeitrechnung;  also  9.  Jan.  1175);  die  übrigen  s.  d.  Bisher 
ungedruckt.  (CCCLXXIII.) 
2005  b.  Februar  21.  Derselbe  schliesst  einen  Fraternitäts- Vertrag  mit  der  Kirche  S.  Jacobs  zu  Compo- 
stella;  d.  IX.  Kai.  Mart.  1174  (nach  derselben  Zeitrechnung  wie  d.  v.).  Würdtwein  Subsid.  dipL 
T.  X.  p.  9. 

2006.  Jul.  12.    Hofesrechte  des,  dem  Kloster  Liesborn  zuständigen  Hofes  Hüninckhof.   D.  in  professo  Mar- 

garetae  1175.    Dem  von  Balthasar  von  Büren,  als  Vogte  dieses  Hofes,  im  Jahre  1467  ausge- 
stellten Reverse  in  deutscher  Übersetzung  eingerückt.    Kindlinger  Hörigk.  S.  605. 

2007.  PMlipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  einen  Tausch  zwischen  den  Klöstern  Odingen  und  Scheda, 

wodurch  ersteres  eine  Hofe  zu  Ennest,  letzteres  aber  eine  Hove  zu  Birincdorp  erhält.  A.  4475. 
Seibertz  ürkundenb.  I.  S.  95. 

2008.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  incorporirt  dem  Stifte  Kappenberg  die  Kirche  zu  Bork,  und  beslä- 
/  tigt  ihm  einen  Zehenten  zu  Blotincdorp.    A.  4175.    Bisher  ungedruckt.    (CCCLXXIV.) 

2009.  Derselbe  bestätigt  dem  Stifte  Kappenberg  den  von  seinem  Vorgänger,  Bischof  Friedrich,  ihm  ge- 
schenkten Zehenten  zu  Lenclar,  und  die  Zehentlöse  zu  Cohus  und  Holtburgethorp.  A.  4175. 
Niesert  M.  ü.  S.  H.  S.  236.    (CCCLXXV.) 

2010.  Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,  bestätigt  die  Privilegien  und  die  innerhalb  seiner  Diöcese  gelegenen 
Besitzungen  des  Klosters  Ciaholt.  A.  1175.  Annal.  ord.  Praemonstr.  T.  I.  p.  398.,  und  daraus 
im  Auszug  (ohne  Datum),  Niesert  M.  ü.  S.  V.  S.  11. 

2011.  AtheOiog,  Bischof  zu  Hildesheim,  bestätigt  dem  Kloster  Amelungsbom  eine  Salzquelle  zu  Swalen- 
husen,  und  gibt  ihm  dazu  den  Zehenten  und  ein  Salzhaus,  so  wie  ein  anderes  Salzhaus,  wel- 
ches Graf  Beringer  von  Poppenburg,  der  es  von  dem  Bischöfe  zu  Lehen  hatte,  diesem  resignirt 
hat,  nachdem  es  zuvor  ihm  selbst  von  Hermann  von  Wulvingen  resignirt  worden.  A.  1175. 
Auszug  b.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  888. 

2012.  Heinrich,  Graf  von  Arnsberg,  bestätigt  seines  Ministerialen  Godefrid  von  Perreclo  Schenkung  eines 
Hauses  zu  Sendenhorst  an  das  Kloster  Liesbom.  D.  Arnesberche  a.  1175.  Wigands  Archiv  VL 
S.  176.    (CCCLXXVI.) 

2^13.  Heinrich,  Graf  von  Ravensberg,  Zeuge  in  Herzog  Heinrichs  zu  Sachsen  Dotations- Urkunde  der  Ka- 
pelle S.  Johannes  des  Evangelisten  zu  Lübeck.  A.  1175.  Leverkus  Ürkundenb.  des  Bisth.  Lü> 
beck  S.  15.,  Nr.  XI. 

(4475_4n8.) 
2014.  Kaiser  Friedrichs  L  Privilegium  wegen  der  Freiheit  der  Personen  und  Häuser  der  Geistlichen  des 
Bisthums  Minden.    Act  in  palacio  apud  Cremonam,  s.  d.  aber  zur  Zeit  des  Bischofs  Aimo.   Bis- 
her ungedruckt.    (CCCLXXVII.)  —  Während  der  oben  angegebenen  Jahre  war  der  Kaiser  in 
Italien;  sein  Aufenthalt  in  Cremona  ist  nicht  näher  nachzuweisen. 

1176. 
2045.  März  25.    Conrad,  Abt  zu  Corvey,  incorporirt  der  Kirche  zu  Eresberg  die  Kirche  des  heil.  Magnus 
zu  Horhusen.    Act.  Corb.  die  annunc.  domin.  1176,  Conr.  abb.  XVI.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  515., 
u.  daraus  im  Ausz.  Seibertz  ürkundenb.  I.  S.  97.    (CCCLXXVIII.) 

Digitized  by  L^OOQ IC 


llTd  — tlTT.  56 

2016.  Hai  4.    Anno,  Bischof  zu  Minden,  bestätigt  und  vermehrt  die  Stiftungen  seines  Vorgängers  Wemher 

für  das  Kloster  Obernkirchen.  Act.  Kai.  Maji  4176.  Spilcker  Beitr.  I.  S.  475.  Westphalia  1826 
S.  304.    (CCCLXXIX.) 

2017.  „    27.     Conrad,  Abt  zu  Corvey,  bestimmt  die  Bechte  des  Hofes  zu  Haversford.    Act  Corb.  VI. 

Kai.  Jun.  1176,  Conr.  abb.  XVI.  Kindlinger  Hörigk.  S.  243.  Wigand  Gesch.  v.  Corv.  D.  S.  225. 
(CCCLXXX.) 

2018.  Septemb.  26.    Sophia,  die  Tochter  der  Gräflnn  Gertrudis  von  Bentheim  (vgl.  Nr.  1788.)  und  Wittwe 

des  Grafen  Theoderich  von  Holland,  stirbt  auf  einer  Wallfahrt  nach  Jerusalem.  Strunck  Mscpt. 
p.  382.,  e  vet.  chron.  Benlhem.  Vgl.  Jung  Hist.  Comit.  Benthem.  lib.  HI.  cap.  2.,  §.  5.  —  Von 
ihren  Söhnen  erbte  der  älteste,  Florentius,  die  Grafschaft  Holland,  der  zweite,  Otio,  die  Graf-,.-  ' 
Schaft  Bentheim,  deren  Besitz  ihm  der  erstere  vergebens  streitig  zu  machen  suchte.  Dass  beide 
schon  bei  der  Mutter  Lebzeiten  sich  im  Besitz  dieser  Länder  befanden,  würde  aus  der  oben 
Nr.  1917.  angef.  Urkunde  erhellen,  wenn  nicht  möglicher  Weise  die  Jahrzahl  derselben  falsch 
wäre,  und  sie  vielmehr  in  dieses  Jahr  (1176)  gehören  möchte.  Unter  den  übrigen  Kindern  der 
Sophia  befanden  sich  Baldmn  und  Theoderich,  welche  in  der  Folge,  beide  nach  einander,  Bi- 
schöfe zu  Utrecht  wurden.    Jung  1.  c.  §.  6. 

2019.  Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,   bestätigt  die  Verwendung  eines  Zehenten  zu  Stockheim  zur  Verbesse- 

rung der  Präbendeu  bei  der  CoUegiatkirche  zu  Soest.  Unter  den  Zeugen:  Bernardus  major  in 
Monasterio  Praepositus;  Adolf  von  Altena,  Cauonicus  an  der  Domkirche  zu  Cöln;  Graf  Heinrich 
von  Arnisberg;  Graf  Arnold  von  Altena  und  sein  Bruder  Friedrich;  Beiner  von  Froisbreth;  Con- 
rad von  Budenberg;  Everard  von  Ardei,  u.  a.  m.  A.  1176,  Frid.  B.  XXVI.  imp.  XXIV.  Kind- 
linger Volmest,  IL  S.  27.    Bichtiger  künftig  in  d.  Nachtr.  zu  Seibertz  Urkundenb. 

2020.  Derselbe  bestätigt  die  Scheokung  einer  Hove  und  einer  Zehentlöse  durch  Sigenand  von  Batthusen 

an  das  Kloster  zu  Udlenhusen  (Olinghausen) ,  und  die  Übertragung  der  Vogtei  dieses  Klosters 
an  Beiner  von  Froisbret.  A.  1176,  Frid.  B.  XXV.  Unter  den  Zeugen:  Graf  Heinrich  von  Arns- 
berg; Conrad  von  Buthenberg;  die  Ministerialen  Heinrich  von  Vohnutstein  und  seine  Brüder  Ge- 
rard und  Gozwin.    Seibertz  Urkundenb.  L  S.  96. 

2021.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  schenkt  dem,  im  Bau  begriffenen  Marien -Magdalenen- Hospital  zu    ^ 

Münster  eine  Kornrente  aus  dem  Zehenten  zu  Winterswik.  A.  1176.  Niesert  M.  ü.  S.  U.  S.  238. 
(CCCLXXXn.) 

2022.  Derselbe  bestätigt  den  von  seinem  Ministerialen  Cäsarius  von  Kappenberg  geschlossenen  Verkasf   ^ 

des  Hauses  Mersch  bei  Werne  an  das  Süft  Kappenberg,  und  erlässt  demselben  den  Zehenten 
für  eine  Beute  von  zwei  Schillingen.    A.  1176.    Bisher  ungedruckt.    (CCCLXXXII.) 

2023.  Derselbe  schenkt  dem  Stifte  Kappenberg  eine  Zehentlöse  aus  dem  Hofe  Nette.    A.  1176.    Bisher 

ungedruckt.    (CCCLXXXUL)  ^ 

2024.  Derselbe  bestätigt  und  schenkt  dem  Kloster  Liesborn  Zehenten  an  verschiedenen  Orten.    A.  1176. 

Bisher  ungedruckt.    (CCCLXXXIV.) 

2025.  Statut  des  Domkapitels  zu  Münster,  die  bei  der  Option  der  Obedienzen  zu  befolgende  Ordnung  ^ 

betreffend,  nebst  Angabe  der  damals  bestehenden  1i  Obedienzen«  A.  1176.  Niesert -M.  U.  B. 
1.  Abth.  S.  264.    (CCCLXXX V.) 

1177. 

2026.  Jul.  20.    Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Friedrichs  L  für  die  Kirche 

zu  Aquileja.  D.  in  territorio  Veneto,  XIH.  Kai.  Aug.  1177,  a.  R.  XXVL  imp.  XXIV.  Dumont 
Corps  dipl.  T.  L  P.  L  p.  64. 

2027.  August  3.    Papst  Alexander  III.  bestätigt  die  Rechte  und  Diöcesan- Grenzen  der  ^'f^^^^sP^^p 


56  iil^^. 

brücL  D,  Venetiis  in  rivo  alto  III.  Non.  Aüg,  s.  a.  Moser  0.  G.  11.  S.  309.  s.  W.  VIIL  S.  404.  — 
Die  Urkunde  gehört  ohne  Zweird  in  dieses  Jahr,  weil,  zu  Folge  anderer  Urkunden,  der  Papst 
um  diese  Zeit  sich  in  Venedig  aufhielt,  auch  der  Bischof  von  Osnabrück  damals  selbst  in  Ita- 
lien war. 

2028.  Während  der  Erzbischof  von  Cöln  in  Italien  ist,  bekriegen  sich  in  Westfalen  dessen  Anhänger,   an 

deren  Spitze  die  Grafen  von  Altena,  und  die  Anhänger  des  Heraogs  von  Sachsen,  an  deren 
y"^  Spitze  Bernhard  von  der  Lippe«  —  Der  Bischof  von  Münster,  der  auch  bei  dem  Kaiser  in  Ita- 

lien war,  ergreift  nach  seiner  Rückkehr  die  Waffen  gegen  diejenigen,  welche  während  seiner 
Abwesenheit  sein  Bisthum  angefallen  hatten,  und  zerstört,  in  Verbindung  mit  dem  Grafen  von 
Tekeneburg  und  Bernhard  von  der  Lippe,  die  Schlösser  Ahaus  und  Diepenau.  —  Bernhard  von 
der  Lippe  besetzt,  für  den  Herzog  Heinrich  von  Sachsen,  das  Schloss  Lewenberg,  welches  nach- 
her  zu  Streitigkeiten  zwischen  ihm  und  dem  Grafen  Hermann  von  Ravensberg  Ursache  gibt 
Gobelin.  Pers.  1.  c.  p.  272. 

2029.  Hiilipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  vererbt  den  zu  seinem  Hofe  zu  Soest  gehörigen  Wald  Bakholt,  Behufe 

der  Urbarmachung  desselben,  an  den  Schultheissen  Hermann  zu  Soest  und  an  Hildeger,  gegen 
einen  jährlichen  Zins  von  40  Schillingen  Soester  Münze,  und  zu  demselben  Rechte,  wie  andere 
Erbzinsgüter  (censuales  mansi)  desselben  Hofes,  A.  1177,  Frid.  R.  XXVL  imp.  XXIV.  Unter  den 
Zeugeq:  Albert,  Dechant  zu  Soest;  Heinrich,  Graf  von  Arnsberg;  Arnold,  Graf  von  Altena,  und 
sein  Bruder  Friedrich;  Reiner  von  Froisbret;  Conrad  von  Rudenberg;  die  Ministerialen:  Heinrich 
von  Volmudistein,  Rutger  von  Rudenberg,  u.  a.  m.  Haeberlin  Analect.  med.  aevi  p.  223.,  und 
im  Auszuge,  Seibertz  Urkundenb«  I.  S.  99. 

2030.  Derselbe   bestätigt  der  Patroklus-Kirche  zu  Soest  die  von  ihr  erkauften  Äcker  zu  Merinkhusen, 

nebst  der  Gerichtsbarkeit  über  die  freien  Leute  dieses  Ortes,  welche  der  Freigraf  Heinrich  Mun- 
zun  zu  diesem  Ende  resignirt  hat.  A.  1177,  Frid.  R.  XXVI.  imp.  XXIV.  Kindlinger  Vohnest.  IL 
S.  31.,  u.  im  Ausz.  Seibertz  Urkundenb,  I.  S.  103.    (CCCLXXXVI.) 

2031.  Derselbe  befreit  das  der  Patroklus-Kirche  2u  Soest  gehörige  Gut  zu  Vrilenchusen   von  den  ihm 

daran  zustehenden  Abgaben.  A.  1177.  Unter  den  Zeugen:  Bernard,  Dompropst  zu  Münster; 
Adolf  von  Altena,  Canonicus  an  der  Domkirche  zu  Cöln;  Heinrich,  Graf  von  Arnsberg;  Arnold, 
Graf  von  Altena  und  sein  Bruder  Friedrich.  Copiar.  eccl.  Sosat.  im  Besitz  des  D.  Gehrken  zu 
Paderborn;  künftig  in  d.  Nachtr.  zu  Seibertz  Urkundenb. 

2032.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  die  von  seinem  Ministerialen  Siguin  geschehene  Schenkung 
/  des  Hofes  Heithe  mit  der  Kapelle  daselbst  und  andern  Zubehörungen,  an  das  Domkapitel  zu 

Münster.    A.  1177.    Niesert  M.  U.  B.  1.  Abth.  S.  268.   Wilkens  Gesch.  d.  Stadt  Münster  S.  89. 
(CCCLXXXVII.) 
/   2033.  Derselbe  stiftet  das,  der  Gollegiat -Kirche  zu  Mauritz  vor  Münster  noch  fehlende  Dekanat,  und  be- 
stimmt dessen  Einkünfte.    A.  1177.    Wilkens  Gesch.  v.  Steint  S.  30.    (CCCLXXXVIH.) 

2034.  Derselbe  bewilligt  dem  Stifte  Kappenberg  die  Zehentfreiheit  für  die,  auf  dem  zum  Hofe  in  Werne 

gehörigen  Gute  Sellant  zu  bauenden  Häuser,  und  andere  Freiheiten.  A.  1177.  Bisher  unge- 
druckt.   (CCCLXXXIX.) 

2035.  Derselbe  beurkundet  einen  Vergleich  zwischen  dem  Kloster  Liesborn  und  den  Söhnen  des  Ministe- 

rialen Gerwin,  wodurch  ersterem  ein  Haus  zu  Ostwich  zuerkannt  wird,  und  eignet  demselben 
verschiedene  Zehenten.    A.  1177.    Bisher  ungedruckt.    (CCCXC.) 

2036.  Bernhard,  Propst,  Engelbert,  Dechant,  und  das  ganze  Kapitel  der  Kirche  zu  Münster,  geben  dem 

Ministerialen  Siguin.  und  seiner  Ehefrau,  welche  ihre  Güter  dem  Domkapitel  übertragen  haben, 
eine  lebenslängliche  Präbende,  und  versprechen  künftig  ihre  Memorie  zu  feiern.  A.  1177.  Nie- 
«r.  H.  D.  B.  1.  Ah*.  S.  m.    (Tgl.  Nr.  203J.)  ^^^^^^^  ^^  L,OOgle 


itlT  —  llTS.  57 

2037.  Evergisus,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet  die  Schenkung  verschiedener  Güter  zuListegen,  Wa- 

tervelde  u.  a.  0.  an  das  Kloster  Wilbodessen.    A.  1177.    Bisher  ungedruckt.    (CCCXCI.) 

2038.  Derselbe  bestätigt  dem  Kloster  Gehrden  die  Zehenten  zu  Valhusen,   Osterhusen  und  Hekeldessen. 

A.  1177.    Schalen  A.  P.  1.  p.  590.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  231.    (CCCXCII.) 

2039.  Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,  stiftet  ein  Hospital  mit  einer  Kapelle  (S.  Viti)  zu  Osnabrück  an  der 

Hase.    D.  in  Osnabr.  a.  1177.  Moser  s.  W.  YIH.  S.  319.    (CCCXCIU.) 

2040.  Derselbe  bestätigt  die  Stiftung  des  Klosters  Osede  und  insbesondere  dessen  neuere  Erwerbungen, 

namentlich  dass  der  Schenk  Everhard  den  Zehenten  eines  Hauses  zu  Osde ,  Godescalc  von  Thif- 
holte  das  Eigenthum  desselben  Hauses,  und  der  Richter  Balduin  einen  Zehenten  zu  Vollen  in 
Friesland,  dem  Kloster  theils  geschenkt  Iheils  verkauft  haben.  D.  Osnabr.  a.  1177,  Frid.  R. 
XXIV.  imp.  XXII.  Episc.  a.  IL  Unter  den  Zeugen:  Giseler,  Propst  zu  S.  Johannis;  Thidhard,  Dom- 
dechant  zu  Osnabrück;  Ludolf,  der  Stifter  und  Vogt  des  Klosters  Osede,  und  sein  Sohn  Wide- 
kin;  Bernhard  von  Horstmar;  Rutcher  von  Thifholt;  u.  a.  m.  Moser  O.  G.  H.  S.  306.  s.  W.  VIII. 
S.  99*). 

2041.  Aleydis,  Äbtissinn  zu  Meschede,  belehnt  die  Kanoniker  der  neugestifteten  Kirche  zu  Kustelberg  mit 

einer  in  den  Hof  Stockhusen  gehörigen  wüsten  Hove  an  der  Ruhr,  gegen  eine  Abgabe  von  2 
Denarien  in  gedachten  Hof.  A.  1177.  Unter  den  Zeugen:  die  Pröpstinn  Hadewigis,  die  Dechan- 
tinn  Jutta,  der  Dechant  Widekind;  Heinrich,  Graf  von  Arnsberg;  Conrad  von  Ruthenberg.  Sei- 
bertz  Urkundenb.  I.  S.  100. 

1178. 

2042.  Jun.  19,    Papst  Alexander  III.  bestätigt  die  Rechte  und  Besitzungen  des  Erzstifts  Cöln,  namentlich 

dessen  Grafschaften  und  andere  Güter  in  Westfalen.  D.  Laterani  XIII.  Kai.  Jul.  1178,  pontif. 
a.  XIX.  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  101. 

2043.  „    21.    Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  widmet  den  bei  der  alten  Kirche  S.  Petri  zu  Soest  gelegenen 

Palast  oder  Thurm,  mit  Emwilligung  des  Propstes  Bernhard  zu  Soest  und  anderer  Vornehmen- 
und  Ministerialen,  zu  einem  Hospitale.  Act.  ap.  Susatum  d.  XXI.  Jun.  1178.  Unter  den  Zeugen: 
die  Bischöfe  Hermann  von  Münster  und  Arnold  von  Osnabrück;  der  Propst  Bernhard  und  der 
Dechant  Albert  zu  Soest;  Graf  Heinrich  von  Thüringen;  die  Grafen  Heinrich  von  Arnsberg,  Si- 
mon von  Tekeneburg,  Hermann  von  Ravensberg,  Arnold  von  Altena  und  dessen  Bruder  Frie- 
drich; Conrad  von  Rudenberg;  Godescalc  von  Padberg,  u.  a.  m.  Haeberlin  Anal.  med.  aevi 
p.  499.,  u.  im  Ausz.  Seibertz  Urkundenb.  1.  S.  104. 

2044.  August  4.    Hermann,  Bischof  zu  Münster,  weiht  den  Hauptaltar  in  der  Kirche  des  Klosters  Werslo, 

Bisthums  Utrecht,  zur  Ehre  des  heil.  Remigius,  praesulatus  sui  anno  V.  Strunck  Mscpt.  p.  378., 
aus  einer  Werslo'schen  Handschrift. 

2045.  September  28.    Evergims,  Bischof  zu  Paderborn,  stirbt.    Gobel.  Pers.  1.  c.  p.  272.    Todestag  nach 

Necrol.  Bustorf.  u.  Heris.  Das  Necrol.  Abdinghof.  gibt  d.  29.,  das  von  Marienmünster  d.  27.  Sep- 
tember an. 

2046.  Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  verbindet  sich  mit  dem  Bischof  Odelrich  zu  Halberstadt  gegen  die  Be- 

drückungen und  übergriffe  des  Herzogs  Heinrich  von  Sachsen.  Act.  ap.  Casle  a.  1178.  Zeugen, 
ausser  mehreren  höheren  Geistlichen  des  Erzstifts  Cöln:  die  Grafen  Gerhard  von  Geldern,  Engel- 
bert von  Berg,  Heinrich  von  Sayn  und  sein  Bruder  Everhard,  Arnold  von  Altena  und  sein  Bru- 


*)  In  dem  zuletzt  gedachten  Abdrucke  ist  Zeile  8.,  anstatt:  et  devotione,  zu  lesen:   ex  dev, ;   Z.  25.,  nach:  beredem, 
non  einzuschalten.  ^ 

ReguU  hUt.  Wetlfal.    II.  8  Digitized  by  ^OOglC 


294C 


58  1178  — ilT9. 

der  Friedrich;  Reiner  von  Froysberg ;  die  Ministerialen:  Heinrich  von  Formudisten  (sie)  und  seine 
I  Brüder  Gerbard  und  Goswin,  Goswin  von  Altena,  Gerhard  von  Herne  u.  a.  m.   Wigands  Archiv 

VI.  S.  287.,  nach  einer  ungenauen  Abschrift. 
I  2047.  Fehde  des  Erzbischofs  von  Cöln  gegen  den  Herzog  von  Sachsen.   Erzbischof  Phib'pp  dringt  mit  einer 

ansehnlichen  Mannschaft  bis  an  die  Weser  vor,  zerstört  Höxter,  verheert  das  Land  bis  nach 
Hameln,  und  erobert  einige  Schlösser.  Herzog  Heinrich  führt  darüber  Klage  bei  dem  Kaiser, 
welcher  beiden  einen  Tag  zur  Verantwortung  nach  Worms  ansetzt.  Godefr.  Annal.  ap.  Freher. 
T.  I.  p.  343.  Arnold.  Lubec.  Chron.  Slav.  ap.  Leibn.  T.  U.  p.  644.  Gobelin.  Pers.  1.  c.  p.  272. 
2Q48.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  überträgt  gewisse,  zum  bischöflichen  Hofe  zu  Münster  gehörige  Gü- 
ter, dem  Kloster  S.  Marien  daselbst  zu  Wicbilethsrechte.  A.  1178.  Niesert  M.  U.  S.  H.  S.  240. 
(CCCXCIV.) 

2049.  Derselbe  eignet  dem  Stifte  Kappenberg  einen  Zehenten  zu  Hassele,  und  bestätigt  einen  zwischen 
^  demselben  Stift  und  Liutbert  von  Beveren  geschlossenen  Vergleich  wegen  des  Zehenten  zu  Sor- 

beke.    A.  1178.    Bisher  ungedruckt.     (CCCXCV.) 

2050.  Derselbe  beurkundet,  dass  Franco  von  Weteringen,  vor  dem  Gerichte  des  Grafen  Bernhard  von 
Dülmen,  seinen  Hof  Ebbinchove  im  Kirchspiel  Scopingen,  dem  Kloster  Asbeck,  seine  Besitzungen 
im  Kirchspiel  Thetten,  der  Kirche  S.  Ludgeri  zu  Münster,  und  seine  Besitzungen  zu  Langenhorst 
nebst  andern  Gütern  an  verschiedenen  Orten,  dem  von  ihm  gestifteten  Nonnenkloster  zu  Langen- 
horst, unter  der  Bedingung,  dass  die  zu  diesen  Gütern  Eigenhörigen  Wachszinsige  der  gedachten 
Kirchen  werden  sollen,  geschenkt  hat.  A.  1178.  Niesert  M.  ü.  S.  IV.  S.  120.    (CCCXCVL) 

2051.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Asbeck  ein  Haus  zu  Were,  nebst  Zehenten  zu  Rene  und  Hanewic  und 
einer  Ware  im  Walde  Wirs.    A.  1178.    Niesert  M.  ü.  S.  IV.  S.  118.    (CCCXCVH.) 

'^  2052.  Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,  beurkundet,  dass  das  Kloster  Gertrudenberg  von  Rikezo,  dem  Bru- 
der Suethers  und  Balduins,  ein  Haus  zu  Honburen  mit  dem  Zehenten  erkauft  hat,  und  dieser 
Kauf  in  dem  Gerichte  des  Dincgrafen  Heinrich  von  Cappel  bestätigt  worden  ist.  Moser  O.  G.  H. 
S.  320.,  mit  der  falschen,  wahrscheinlich  nur  nach  irriger  Muthmassung  angenommenen  Jahr- 
zahl 1185;  dess.  s.  W.  VIII.  S.  111.,  mit  der,  zwar  im  Originale  beGndlichen,  aber  augenschein- 
lich auf  einem  Schreibfehler  beruhenden  Jahrzahl  1158;  denn  1158  regirle  der  Bischof  Arnold 
noch  nicht,  1185  aber  waren  schon  längst  der  Dompropst  Lentfrid  und  der  Dechant  Joseph  im 
Amte,  während  in  der  vorlieg.  ürk.  der  Propst  Arnold  und  der  Dechant  Thihard  (vgl.  Nr.  2040.) 
genannt  werden.    (CCCXCVIII.) 

2053.  Heinrich,  Herzog  zu  Baiern  und  Sachsen,  beurkundet,  dass  Franco,  Vicedominus  des  Stifts  Münster, 
mit  Genehmigung  des  Herzogs,  als  obersten  Richters,  mit  Beifall  aller  Grafen  und  Baronen,  und 
mit  Einwilligung  seiner  Erben,  sein  Gut  Langenhorst  dem  Dienste  Grottes  gewidmet  hat,  um 
darauf  ein  Kloster  zu  bauen.  S.  d.  Niesert  M.  U.  S.  IV.  S.  131.  —  Mit  Beziehung  auf  Nr.  2050. 
ist  die  Urkunde  wahrscheinlich  in  dieses  Jahr  zu  setzen. 

2054.  Simon,  Propst  der  Kirche  S.  Gereons  zu  Cöln,  ordnet  die  Zehentlöse  der  Kappenbergischen  Güter 
zu  Meitlar  und  Bikenkhusen.    A.  1178.    Bisher  ungedruckt.    (CCCXCIX.) 

1179. 
2056.  Januar  13.  Reichstag  zu  Worms,  zur  Beilegung  der  Streitigkeiten  zwischen  dem  Erzbischof  von 
Cöln  und  dem  Herzog  von  Sachsen.  Der  Herzog  bleibt  aus,  es  werden  aber  viele  Klagen  ge- 
gen ihn  angebracht.  Godefr.  Annal.  1.  c.  p.  344.  Arnold.  Lubec.  1.  c^  p.  644. 
2056.  März  9.  Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  die  Übertragung  einer  Hove  an  der  Ruhr,  von  der 
Äblissinn  Aleydis  zu  Meschcde,  und  einer  benachbarten  Hove  von  der  Kirche  zu  Hilevelden,  an 
das  Kloster  Kustelberg,  und  schenkt  diesem  zugleich  den  Novalzehenten  von  denselben  Hoven. 

Digitized  by  L^OOQ IC 


iiT9.  59 

Dat.  Sosatiae  Angrorum  oppido  VII.  Id.  Marl.  <179.  Unter  den  Zeugen:  Bernhard,  Propst,  Al- 
bert, Dechant,  und  Gerhard,  Pfarrer  zu  Soest;  Albert,  Pfarrer  zu  Werl;  Thietvvard,  Pfarrer  zu 
Meschede;  Graf  Heinrich  von  Arnsberg  und  sein  Sohn  Heinrich;  Conrad  von  Ruttenberg;  z^ei 
Heinriche  von  Arnsberg;  Hermann,  villicus  zu  Soest.    Seibertz  Ürkundenb.  I.  S.  <05. 

2057.  „      12.    Derselbe  beurkundet  einen  Tausch  zwischen  den  Klöstern  Olenchusen  und  Odingen,  wo- 

durch ersteres  eine  Hove  zu  Olenchusen  erwirbt  und  dafür  eine  Hove  zu  Bredenbeke  abtritt, 
welche  dem  Odingischen  Hofe  Geveren  zugelegt  wird.  Die  Verhandlung  geschah,  von  Seiten 
des  Klosters  Odingen,  durch  die  Äbtissinn  Adeleidis,  den  Grafen  Heinrich  von  Arnsberg  als  Vogt 
der  Kirche,  den  Unter -Vogt  Pilegrinus,  und  den  Villicus  Friedrich  zu  Geveren;  von  Seiten  des 
Klosters  Olinghausen  durch  den  Propst  Tiderich  und  den  Grafen  Reiner  (von  Froitsbrecht)  als 
Vogt.  Unter  den  Zeugen  erscheinen:  der  Propst  Bernhard  zu  Soest;  Godescalc,  Pfarrer  zu  Ku- 
stelberg;  Conrad  von  Ruthenberg;  Everhard  von  Arthey;  Wicbold  von  Welver;  die  Ministerialen: 
Hermann,  Schultheiss  zu  Soest;  Bernard  von  Lon,  Osdag  von  dem  Berge,  Volmar  von  der  Rure, 
Thietmar  von  Meldicke,  Gerbert  von  Vrilincthorp  u.  a.  m.    Seibertz  Ürkundenb.  I.  S.  107. 

2058.  April  6.    Hermann,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  in  Kaiser  Friedrichs  1.  Urkunde  für  das  Kloster  Ma- 

rienthal.   D.  Hagenowe  VIIL  Id.  April.  4179,   a.  R.  XXVIII.  imp.  XXV.  Schoepflin  Alsat.  dipl.  If 
p.  270. 

2059.  „     11.    Die  Bischöfe  Hermann  von  Münster  und  Arnold  von  Osnabrück,  Zeugen  bei  K.  Frie- 

drichs L  Bestätigung  der  Verpfändung  des  Hofes  Lautershoven  von  dem  Erzb.  Philipp  von  Cöln, 
an  den  Grafen  Engelbert  von  Berg.  D.  Selse  III.  Id.  April.  (1179,  denn  in  diesem  Jahre  feierte 
der  Kaiser  daselbst  Ostern).    Lacorablet  Ürkundenb.  I.  S.  328. 

2060.  „      »    Dieselben,  Zeugen  bei  K.  Friedrichs  L  Bestätigung  der  Verpfändung  der  Höfe  Helede  und 

Elbervelde  von  dem  Erzb.  Philipp  zu  Cöln  an  den  Grafen  Engelbert  von  Berg.  S.  d.  aber  wahr- 
scheinlich mit  der  vor.  Urk.  gleichzeitig.    Lacomblet  1.  c. 

2061.  Jul.  1.     Die  Bischöfe  Hermann  von  Münster,  Arnold  von  Osnabrück  und  Anno  von  Minden,  Zeugen 

bei  K.  Friedrichs  L  Bestätigung  der  Besitzungen  und  Rechte  des  Bisthums  Brandenburg.  Act.  in 
curia  sollempni  Magdeburgi  celebrata  Kai.  Jul,  1179,  a.  R.  XXVIII.  imp.  XXV.  Eccard.  Hist. 
geneal.  princ.  Saxon.  p.  79.  Gercken  Sliftshist.  v.  Brandenb.  S.  366. 

2062.  Auf  demselben  Reichstage  wurden  auch  die  zu  Worms  (s.  Nr.  2055.)  unerledigt  gebliebenen  Be- 

schwerden gegen  den  Herzog  von  Sachsen,  jedoch,  wegen  seines  Ausbleibens,  abermals  frucht- 
los, wieder  vorgenommen,  wodurch  die  Klagen  gegen  den  Herzog  noch  vermehrt  wurden.  — 
Ein  persönliches  Gespräch  zwischen  dem  Kaiser  und  dem  Herzog,  zu  Haldensleben,  lief  eben 
so  fruchtlos  ab.     Godefr.  Annal.  1.  c.  p.  344.  Arnold.  Lubec.  1.  c.  p.  644. 

2063.  August  12.    Fhilifp,  Erzbischof  zu  Cöln,  eignet  dem  Kloster  Olenchusen  den  Zehenten  zu  Olenc- 

husen, welchen  der  bisherige  Inhaber  desselben,  Luthfrid  von  Muche,  seinem  Lehensherrn  Con- 
rad von  Ruthenberg,  und  dieser  dem  Erzbischof  als  Oberlehensherrn  aufgekündigt,  und  der  Vogt 
des  Klosters,  Reiner  von  Froisbret,  nebst  dem  Untervogte  Hildeger,  in  Empfang  genommen  hat. 
D.  Susat.  prid.  Id.  Aug.  1179.  Unter  den  Zeugen:  Arnold,  Bischof  von  Osnabrück;  Bernhard, 
Propst,  und  Albert,  Dechant  zu  Soest;  Heinrich,  Graf  von  Arnsberg,  und  sein  Sohn  Heinrich; 
Hermann,  Graf  von  Ravensberg.    Seibertz  Ürkundenb.  I.  S.  108. 

2064.  n    •  •    Reichstag  zu  Goslar,  wo  der  Herzog  von  Sachsen,  dessen  Sache  hier  verhandelt  werden 

sollte,  abermals  nicht  erscheint,  und  von  den  versammelten  Fürsten  entschieden  wird,  dass  ein 
Fürst,  der  auf  dreimalige  Vorladung  sich  nicht  eingestellt,  und  so  das  Gericht  verachtet  habe, 
geächtet  und  aller  seiner  liehen  verlustig  erklärt  zu  werden  verdiene.  Dennoch  setzt  der  Kai- 
ser noch  einen  vierten  Reichstag  zu  Würzburg  an.    Arnold.  Lub.  1.  c, 

2065.  Gunzelin,  Graf  von  Schwerin,  ein  Anhänger  des  Herzogs  Heinrich  von  Sachsen,  befehdet  den  Gra-j 

8  *      Digitized  by  V^OOQlC 


y 


y 


60  1179  —  1180. 

fen  Simon  von  Tekeneburg  und  den  Sohn  des  Grafen  von  Arnsberg  im  Gebiete  des  Bischofs 
von  Osnabrück.  In  einer  grossen  Schlacht  wird  der  Graf  von  Tekeneburg  geschlagen  und  mit 
vielen  Tausenden  der  Seinigen  gefangen.  Gobel.  Pers.  1.  c.  p.  273.,  der  sich  jedoch  wahrscheinlich 
hier  eine  Verwechselung  mit  einer  späteren  Begebenheit  zu  Schulden  kommen  lässL  Vgl.  Nr.  2085. 

2066.  Bernhard  von  der  Lippe  und  Wittekiud  von  Rheda  bekriegen  die  Stadt  Soest  und  verheeren   die 

umliegende  Gegend.    Gobel.  Pers.  1.  c. 

2067.  Oktober  28.  (Simonis  et  Judae).    Von  dem  die  Stadt  Soest  bekriegenden  Heere  wird  Medebach 

verbrannt.     Gobel.  Pers.  1.  c. 

2068.  Der  Erzbischof  von  Cöln  führt  aufs  neue  ein  starkes  Heer  nach  Sachsen,  das  jedoch,  ohne  bedeu- 
tenden Widerstand  gefunden  und  eine  Schlacht  geliefert  zu  haben,  zurückkehrt.  Godefr.  Annal. 
et  Gobel.  Pers.  11.  cc. 

2069.  Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  die  von  dem  Stifte  b.  Mariae  in  gradibus  zu  Cöln  erworbenen 

Renten  zu  Unna,  Camen,  Hcmerde,  Dortmund,  Durstvelde,  Delewich,  Bileheim,  Ervete,  Soest 
und  Weningere.    A.  H79.  Lacomblet  Crkundenb.  I.  S.  330. 

2070.  Derselbe  entscheidet  einen  Parochialstrcit  zwischen  dem  Pfarrer  zu  Hustene  und  dem  Kloster  Ulinc- 

husen,  mit  Zustimmung  des  Propstes  Conrad  zu  S.  Severin  in  Cöln,  in  dessen  Decanie  jene 
Kirche  liegt,  und  des  Dechanten  Albert,  als  Verwalters  dieser  Decanie.  A.  1179.  Unter  den 
Zeugen:  Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück;  Sifrid,  erwählter  Bischof  (Electus)  zu  Paderborn;  Ger- 
hard, Pfarrer  zu  Soest;  Heinrich,  Graf  von  Arnsberg;  Arnold,  Graf  zu  Altena;  Reiner,  Graf  zu 
Frottesbrath;  Conrad  von  Rulhenberg;  Everhard  von  Ardey;  die  Ministerialen  Heinrich  von  Vol- 
mudestein,  Godeschalk  von  Padberg,  u.  a.  m.  Kindlinger  Volmest.  H.  S.  36.  Seibertz  Urkunden- 
buch  I.  S.  109. 

2071.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  gibt  dem  Domkapitel  daselbst  zu  seiner  und  seines  Vorgängers,  Bi- 

schof Ludwigs  Memorie,  5  Mark  jährl.  Einkünfte  aus  der  Münze.  A.  1179.  Niesert  M.  U.  B. 
i.  Abth.  S.  273.    (CCCC.) 

2072.  Derselbe  bestätigt  dem  Kloster  Asbeck  das  Recht  der  freien  Wahl  seines  Vogtes.  A.  1179.  In  zwei 

verschiedenen  Ausfertigungen.    Bisher  ungedruckt.     (CCCCF.  und  CCCCII.) 

2073.  Derselbe  gibt  dem  Kloster  Asbeck  den  bischöflichen  Hof  zu  Asbeck  mit  Zubehör  im  Kirchspiel  Leg- 

den  tauschweise  für  den  Ilof  Ebbinchovo  und  eine  Hove  zu  Middelwic.  A.  1179.  Niesert 
M.  U.  S.  IV.  S.  128.    (CCCCllI.) 

2074.  Derselbe  schenkt  dem  Kloster  Asbeck  den  Hof  Ebbenkoven.    A.  1179.   Niesert  M.  U.  S.  IV.  S.  126. 

(CCCCIV.) 

2075.  Sifrid,  Bischof  zu  Paderborn,  vergleicht  sich  mit  dem  Ritter  Poppe  wegen  eines,  von  diesem  der 

Kirche  zu  Paderborn  zu  Lehen  aufgetragenen  Gutes.    A.  1179.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCV.) 

2076.  Anno,  Bischof  zu  Minden,  bestätigt  und   vermehrt  die  Privilegien  und  Güter  des  Klosters  Obern- 

kirchen. A.  1179.  Spilcker  Beitr.  I.  S.  177.  Westphalia  1826,  S.  366.    (CCCC VI.) 

2077.  Lentfrid,  Propst,  Walo,  Dechant,  und  das  ganze  Kapitel  der  Dorakirche  zu  Osnabrück,  beurkunden, 

dass  ihnen  ein  Bürger  zu  Osnabrück  den  Zehenten  zu  Ulenberge,  und  nach  dessen  Tode  seine 
Ehefrau  Eylica  ein  Haus  in  der  Stadt  Osnabrück  gegeben,  wofür  ihr  und  ihrem  Sohne  Heinrich 
eine  Dorapräbende  verliehen  wird.  S.  d.  Moser  0.  G.  H.  S.  322.  s.  W.  VIII.  S.  113.  —  Wegen 
des  Dechanten  Walo  kann  die  Urkunde  nur  in  dieses  Jahr  gehören,  da  wir  1178  noch  den  De- 
chanten Thihard,  1180  aber  schon  den  Dechanten  Joseph  finden. 

1180. 

2078.  Januar  3.    Dortmund  ist  unter  den  Städten,   in  welchen  nach  Kaiser  Friedrichs  I.  Verordnung  die 

Bürger  zu  Worms,  und  deren  Bürger  gegenseitig  in  Worms  Zollfreiheit  geniessen  solleiL  JD|apud 


gegenseitig  in  Worms  Zollfreiheit  gemessen  solleiLJDjapu 

igi  ize     y  ^ 


1180.  Q\ 

civitatem  Ai^entinensem,  III.  Non.  Januar.  4180,  a.  R.  XXXIII.  Boehmer  Cod.  dipl.  Moenofran- 
cofurt.  L  S.  17.     . 

2079.  Januar  13.  (Octava  Epiphaniae.)    Reichstag  zu  Würzburg,  wo  Herzog  Heinrich  von  Sachsen,  wegen 

abermaligen  Ausbleibens,  nun  wirklich  zum  Verlust  seiner  Reichslehen  verurtheilt  wird.  Arnold. 
Lubec.  1.  c.  Olton.  de  S.  Blas.  Chron.  cap.  24.  Chron.  mont.  ser.  ad  h.  a. 

2080.  April.  2.  (Media  Quadrages.)   Reichstag  zu  Gelnhausen,  wo,  in  Folge  der  Verurtheilung  des  Herzogs 

Heinrich,  zur  Vertheilung  der  von  ihm  verwirkten  Reichslehen  geschritten  wird.  Godefr.  Annal.  l.-'^'''^ 
c.  p,  344.  Arnold.  Lubec.  1.  c.  Otto  de  S.  Blas.  I.  c.  Chron.  mont.  ser.  ad  h.  a.  Gobelin.  Pers.  1. 
c.  p.  273.  —  Das  Herzogthum  in  Westfalen  und  Engern  (denn  die  übrigen  Verordnungen  ge- 
hören nicht  hieher)  wurde  bei  dieser  Gelegenheit  getheilt,  und  für  den  Bereich  der  Diöcesen 
Cöln  und  Paderborn,  dem  Erzbischof  von  Cöln  verliehen.  (Vgl.  Nr.  2081.)  Dass  das  Herzogthum 
über  den  andern  Theil  Westfalens,  also  über  die  Diöcesen  Münster,  Osnabrück  und  Minden,  dem 
Grafen  Bernhard  von  Anhalt  verliehen  wurde,  geht  zwar  aus  der  folgenden  Urkunde  hervor, 
wie  denn  auch  Bernhard  den  Titel  eines  Herzogs  von  Engern  und  Westfalen  führt;  es  scheint 
aber  bei  dem  blossen  Titel  geblieben  zu  sein,  denn  wir  finden  kein  Beispiel,  dass  er  herzog- 
liche Rechte  in  diesen  Ländern  ausübte,  vielmehr  belehren  uns  spätere  urkundliche  Zeugnisse, 
dass  die  Bischöfe  selbst  die  herzoglichen  Rechte  in  ihren  Diöcesen  erhielten. 

2081.  „      13.    Kaiser  Friedrich  1.  belehnt  den  Erzbischof  Philipp  von  Cöln  mit  dem  Herzogihum  West- 

falen und  Engern,  soweit  sich  dasselbe  über  die  Diöcesen  Cöln  und  Paderborn  erstreckt.  D.  in 
solemni  curia  in  Gelenhusin,  Id.  April  1180,  a.  R.  XXIX.  imp.  XXVI.  Gelenius  de  adrair.  magnit. 
Colon,  p.  73.  Schaten  A.  P.  I.  p.  595.  Orig.  Guelf.  HI.  p.  101.  Olenschlager  G.  B.  ürk.  S.  67. 
Pertz.  Leg.  T.  II.  p.  163.  Seibertz  ürkundenb.  L  S.  112.,  aus  Gelenius,  mit  Anzeige  einiger  an- 
derer Abdrücke  und  Handschriften;  Lacomblet  Ürkundenb.  L  S.  331.,  mit  Benutzung  des  noch 
vorhandenen,  wiewohl  schadhaften  Originals.  Ausser  diesem  rauss  aber  ehemals  noch  eine  an- 
dere Original -Ausfertigung  vorhanden  gewesen  sein,  nach  welcher  die  Abschrift  in  dem  Cölni- 
schen  grossen  Kopialbuche  (Liber  coriaceus)  gefertigt  ist;  denn  diese  zeigt  nicht  nur  Abwei- 
chungen von  Lacomblets  Texte,  die  nicht  füglich  für  blosse  Lesefehler  gelten  können,  sondern 
der  Schreiber  fand  auch  sein  Original  (schon  im  14.  Jahrhundert)  beinahe  zur  Hälfte  ganz  ver- 
dorben und  unlesbar,  was  mit  dem  von  Lacomblet  benutzten  keineswegs  in  solchem  Grade  der 
Fall  war.  —  (CCCCVII.,  da  diese,  obwohl  oft  gedruckte  Urkunde,  doch,  ihrer  besonderen  Be- 
deutung wegen,  in  unserer  Sammlung  nicht  fehlen  durfte.) 

2082.  „      .  .  Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,  Zeuge  bei  K.  Friedrichs  L  Bestätigung  eines  Vertrags  zwi- 

schen dem  Erzbischof  Philipp  von  Cöln,  dessen  Domkapitel  und  dem  Bischof  Rudolf  von  Lüttich. 
D.  Gelinhusin  a.  1180,  R.  XXIX.  imp.  XXVI.  Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  332. 

2083.  Jul.  27.    Bei  einem  Vertrage  des  Erzbischofs  Philipp  mit  der  Stadt  Cöln  sind  Bernhard,  Propst  zu 

Soest,  Heinrich  von  Volmudistein  und  Gerhard  von  Herne  Zeugen.  D.  Colon.  VI.  Kai.  Aug.  1180. 
Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  333. 

2084.  Krieg  gegen  den  entsetzten  Herzog  Heinrich,  worin  letzterer  im  Ganzen  glücklich  ist.    Der  Erz- 

bischof von  Magdeburg  belagert  Haldensleben,  wo  Bernhard  von  der  Lippe  für  den  Herzog  Hein- 
rich den  Befehl  führt,  und  durch  Anzünden  des  Torfmoores  die  Arbeiten  der  Belagerer  vereitelt. 
Gobelin.  Pers.  1.  c.  p.  273.  —  Der  Herzog  fällt  inzwischen  mit  einem  grossen  Heere,  wobei  die 
Grafen  Adolf  von  Schauenburg,  Bernhard  von  Ratzeburg,  Bernhard  von  Welpe,  Gunzelin  von 
Schwerin,  Ludolf  und  Wilbrand  von  Hallermund,  in  Westfalen  ein,  wo  die  Grafen  Simon  von 
Tekeneburg,  Hermann  von  Ravensberg,  Heinrich  von  Arnsberg,  Widekind  von  Schwalenberg  u.  a. 
ihm  gegenüberstehen  und  bei  Osnabrück  sich  lagern.    Albort.  Stad.  1.  c.  p.  295.  Arnold.  Lubec. 

1.  c.  p.  645.  zu  1181.  Comeri  Chron.  ap.  Eccard.  Corp.  liist.  med.  aevi  T.  IL  p.  757.,  ehen.so.T^ 

•  DigitizedbyVJJÖOQlC 


62  1180. 

2085.  August  4.  (Circa  vincula  Petri.)    Grosse  Schlacht  in  campo  Halreveld,  in  welcher  die  Westfalen  ge- 

schlagen und  viele  derselben  gefangen  genommen  werden.  Albert.  Stad.  1.  c,  der  Zeit  und  Ort 
der  Schlacht  genau  angibt;  et  al.  Scr.  sup.  eil.  —  Wegen  der  Verfügung  über  die  Gefangenen 
gerieth  der  Herzog  mit  dem  Grafen  von  Schauenburg  und  andern  seiner  Verbündeten  in  Zwie- 
spalt. —  Unter  den  Gefangenen  befand  sich  auch  Graf  Simon  von  Tekeneburg,  den  der  Herzog 
wieder  frei  Hess  und  dadurch  auf  seine  Seite  brachte.  Corneri  Chron.  1.  c.  et  al.  Scr.  s.  c.  — 
Wenn  die  von  Gobelinus  Persona  berichtete  frühere  Gefangenschaft  des  Grafen  von  Tekeneburg 
(s.  Nr.  2065,)  richtig  ist,  so  müsste  derselbe  in  der  Zwischenzeit  wieder  frei  geworden  sein;  in- 
dessen scheint  Gobelinus  zwei  verschiedene  Ereignisse  zu  vermengen.  Auch  weicht  er  von  den 
andern  Schriftstellern  darin  ab,  dass  er  die  Befreiung  des  Grafen  von  Tekeneburg  erst  im  fol- 
genden Jahre,  bei  der  Aussöhnung  des  Herzogs  mit  dem  Kaiser,  gleichzeitig  mit  der  Freilassung 
der  übrigen  Gefangenen,  geschehen  lässt.    L  c.  p.  273. 

2086.  „        10.    Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  befreit  das  Stift  Corvey,  zur  Erstattung  des  im  Sächsischen 

Kriege  erlittenen  Schadens,  von  dem  Zolle  zu  Neuss.  D.  in  expeditione  Saxonica  prope  Bru- 
niswich,  IV.  Id.  Aug.  1180.  Schaten  A.  P.  I.  p.  597.  Orig.  Guelf.  lU.  p.  554.    (CCCCVin.) 

2087.  „        18.    Hermann,   Graf  von  Ravensberg,  Heinrich,  Graf  von  Arnsberg,   und  Adolf,   Graf  von 

Schauenburg  (der,  früher  mit  Herzog  Heinrich  verbündet,  sich  in  Folge  des  Nr.  2085  erwähn- 
ten Streites  von  ihm  getrennt  hatte),  sind  Zeugen  bei  Kaiser  Friedrichs  L  Bestätigung  des  Ver- 
gleiches zwischen  dem  Erzbischof  Philipp  und  der  Stadt  Cöln.  D.  in  territorio  Halverstadensi 
XV.  KbI.  Septembr.  1180,  a.  R.  XXIX.  imp.  XXVII.  Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  335. 

2088.  Novemb.  17.    Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,  und  Adolf,  Graf  von  Schauenburg,  Zeugen  in  der  Ur- 

kunde, worin  K.  Fnedrich  L  dem  Erzstift  Bremen  das  Schloss  Stade  verleiht  D.  apud  Herbs- 
fordiam  in  solemni  curia  XVI.  Kai.  Decembr.  1180,  a.  R.  XXIX.  imp.  XXVII.  Lindenbrog.  Scr. 
Rer.  septentr.  p.  193.  Orig.  Guelf.  III.  p.  552.  —  Böhmer  Reg.  S.  141.  will  diese  Urkunde  auf 
d.  17.  Decemb.  1181  setzen;  es  hindert  jedoch  nichts,  anzunehmen  dass  auch  im  November 
1180  ein  Reichstag  zu  Erfurlh  statt  gefunden  habe. 

2089.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  beurkundet  die  Schenkung  eines  Hofes  zu  Darveld,  nebst  Gütern  zu 
/^  Hewen  und  Tungerlo,  an  das  Kloster  Asbeck.   A.  1180.  Niesert  M.  U.  S.  IV.  S.  135.    (CCCCIX.) 

2090.  Theoderich,  Graf  von  Wirben,  schenkt  dem  Kloster  Obernkirchen  das  Schloss  Bukeburg,  nebst  der 

Kapelle  und   anderm  Zubehör.    Act.  in  Castro  Wirbcne  a.  1180.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCX., 
und  ein  darauf  bezügliches  Schreiben  desselben ,  CCCCXI.) 
2094.   Anno,  Bischof  zu  Minden,  beurkundet  die  Schenkung  des  Schlosses  Bukeburg  und  anderer  Güter  an 
das  Kloster  Obemkirchen,  und  die  deshalb  geleisteten  Versicherungen.    Act.  in  civit.  Minda  a. 
1180.  Würdtwein  Subsid.  dipl.  VI.  p.  350.  Vgl.  Spilcker  Beitr.  I.  S.  170.    (CCCCXII.) 

2092.  Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,   eignet  dem  Kloster  Oesede  die  Zehenten  zu  Garthusen  und  Wer- 

vengen,  welche  der  Dompropst  Lentfrid  für  dasselbe  erkauft  hat.  A.  1180.  Moser  s.  \V.  VIII. 
S.  321. 

2093.  Simon,  Graf  zu  Tekeneburg,  schenkt  dem  Kloster  Gertrudenberg  ein  Haus  zu  Damme,  unter  Be- 

stätigung des  Bischofs  Arnold  zu  Osnabrück.  D.  Osenbr.  a.  1180.  Moser  0.  G.  II.  S.  309.  S.W. 
VUI.  S.  101.    (CCCCXIII.) 

(1180  —  1191.) 

2094.  Vertrag  zwischen  der  Kirche  zu  Enger  und  Werner  von  Brake,  wegen  eines  Waldes  zu  Regenste- 

nehusen.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (CCCCXIV.)  —  Die  Zeit  ist  muthmasslich  nach  der  Lebens- 
zeit der  unter  den  Zeugen  genannten  und  sonst  historisch  bekannten  Personen  bestinunt. 

Digitized  byi^^OOQlC 


1181.  63 


4181. 


2095.  Fortsetzung  des  Krieges  gegen  den  geächteten  Herzog  Heinrich  von  Sachsen,  der  sich  immer  mehr 

zu  des  letzteren  Nachtheil  wendet.  Scr.  sup.  cit.  —  In  Lübeck,  welches  der  Kaiser  vom  August 
bis  zum  Oktober  belagert,  steht  auf  der  Seite  des  Herzogs  Graf  Simon  von  Tekeneburg.  Cor- 
neri  Chron.  1.  c,  p.  761.,  nach  irriger  Zeitrechnung  zum  Jahre  1182. 

2096.  November  13.    Hermann,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Friedrichs  L  für  das 

Kloster  Pegau.  D.  in  Castro  Aldenburc  Id.  Nov.  1181,  a.  R.  XXX.  imp.  XXYIII.  Bünau,  Leben 
Friedr.  I.  S.  432.  Mencken  Scr.  R.  G.  IIL  p.  1027.  Ludewig  Reliq.  Mss.  IL  p.  199.,  mit  der  Jahr- 
zahl 1180. 

2097.  „  18.    Papst  Lucius  IIL  bestätigt  die  Privilegien  und  Güter  des  Stifts  Kappenberg,  ver- 
bietet aber,  Schwestern  in  dasselbe  auCzunehmen.    D.  Rom.  XIV.  KaL  Decemb.  1181,  pontif       ^^ 
a.  I.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCXV.) 

2098.  „         22.    Die  Bischöfe  Hermann  von  Münster  und  Anno  von  Minden,  und  Abt  Conrad  von 
Corvev,  Zeugen  in  einer  Urkunde  Kaiser  Friedrichs  L  für  das  Kloster  Hamersleben.  D.  Erphurd.        ^ 
X.  Kai.  Decembr.  1181,  a.  R.  XXX.  imp.  XXVIIL  Leuckfeld  Walkenried  IL  S.  211. 

2099.  „  30.  Kaiser  Friedrich  L  bestätigt  die  Güter  des  Klosters  Obernkirchen,  und  verleiht  dem 
Orte  Obernkirchen  Marktrecht,  D.  Erffurd.  IL  Kai.  Dec.  1181,  a.  R.  XXX.  imp.  XXVIIL  Bisher 
ungedruckt.    (CCCCXVI.) 

2100.  Decemb.  1.    Anno,  Bischof  zu  Minden,   Zeuge  in  der  Urkunde,   worin  Kaiser  Friedrich  L  dem  Bis- 

thum  Hildesheim  das  Schloss  Homburg  gibt.  D.  in  curia  Erfordiae  celebrata,  Kai.  Decembr. 
1181,  a.  R.  XXX.  imp.  XXVIIL  Orig.  Guelf.  IIL  p.  547. 

2101.  Auf  diesem  Reichstage  zu  Erfurth  erfolgte  die  Unterwerfung  des  Herzogs  Heinrich  unter  den  Kaiser, 

mit  welcher  der  Sächsische  Krieg  beendigt  wurde.  Arnold.  Lub.  1.  c.  p.  652.,  nach  unrichtiger 
Zeitrechnung  zu  1182;  et  al.  Scr. 

2102.  PhiHpj),  Erzbischof  zu  Cöln,  schlichtet,  als  erwählter  Schiedsrichter,  einen  Streit  zwischen  der  Kir- 

che zu  Minden  und  dem  Bruder  Fordivus,  welcher,  ohngeachtet  er  von  der  Kirche  zu  Minden, 
für  eine  von  dem  Papst  ihm  angewiesene  Rente  von  10  Mark,  mit  einer  Summe  von  50  Mark 
abgefunden  worden,  doch  später  noch  Anforderungen  an  die  Kirche  gemacht  hatte;  so  dass  ge- 
dachter Fordivus  von  dem  Minden'schen  Canonicus  und  Magister  Herimann  noch  10  Mark  erhal- 
ten soll,  wofür  er  sich  aufs  neue  eidlich  verpflichtet,  die  Kirche  in  Frieden  zu  lassen.  Act.  Colon, 
a.  1181.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  851. 

2103.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  stiftet  eine  Messe  zur  Ehre  der  heil.  Maria,  am  Altare  des  heil.  Ser-         .-^ 

vatius  im  alten  Dome  zu  Münster.  A.  1181.   Niesert  M.  U.  S.  IL  S.  243.  Wilkens  Gesch.  d.  Stadt    ^^^ 
Münster  S.  92.   (CCCCXVII.)  —  Die  Urkunde  ist  für  die  Geschichte  der  Stadt  Münster  von  Wich- 
tigkeit, indem  sie  schon  einer  Parochie  S.  Ägidii  gedenkt,  also  die  Zeit  der  Stiftung  mehrerer 
Parochien  in  der  Stadt  angibt. 

2104.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Langenhorst  den  Hof  Elshove,  wofür  ihm  zwei  andere  Güter  zu  Le- 

hen aufgetragen  werden.  A.  1181.  Niesert  M.  ü.  S.  IV.  S.  138.    (CCCCXVm.) 

2105.  Anno,  Bischof  zu  Minden,  bestätigt  die   von  seinem  Vorgänger  Wernher  beschlossene  Übertragung 

des  bischöflichen  Bannes  zu  Obernkirchen  und  über  mehrere  Kapellen  an  das  Kloster  Ohem- 
kirchen,  A.  1181.  Zwei  verschiedene  Ausfertigungen.  Bisher  ungedruckt.  (CCCCXIX.  und  CCCCXX.) 

2106.  Otto,  Markgraf  zu  Brandenburg,  genehmigt  die  von  seinem  Bruder  Theoderich,  Grafen  zu  Werben, 

geschehene  Schenkung  der  Kapelle  zu  Bückeburg  mit  ihrem  Zubehör  an  das  Kloster  Obem- 
kirchen.    A.  1181.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCXXI.) 

2107.  Sifrid,  Erzbischof  zu  Bremen,  genehmigt  dieselbe  Schenkung.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (CCCCXXII.) 

Digitized  by  L^OOQ IC 


64  1181  —  1182. 

—  Eine  andere  Ausfertigung,  zu  welcher  die  uns  vorliegende  der  erste  Entwurf  zu  sein  scheint, 
mit  der  Jahrzahl  1181,  bei  Spilcker  Beitr.  I.  S.  187. 
2408.   Bernhard,  Herzog  zu  Engern  und  Westfalen,  genehmigt  dieselbe  Schenkung.  S.  d.  Bisher  ungedruckt. 
(CCCCXXIII.)  —  Eine  weitläufligere  Ausfertigung  b.  Spilcker  Beitr.  I.  S.  185. 

2109.  Heinrich,  Graf  von  Arnsberg,  schenkt  dem  Kloster  Liesborn  eine  eigenhörige  Familie.  A.  1181.  Kind- 

linger  M.  B.  III.  1.  Abth.  Urk.  S.  70.,  und  im  Auszuge,  Seibertz  ürkundenb.  I.  S.  115.  (CCCCXXIV.) 

(1181—1183.) 

2110.  November  2.    Papst  Lucius  III.  bestätigt  die  Schenkungen  des  Edlen  Mirabilis  an  die  Kirche  S. 

Mauricii  zu  Minden.    D.  Lalerani  IV.  Non.  Novembr.  s.  a.  Spilcker  Beitr.  I.  S.  188.    (CCCCXXV.) 

2111.  Das  Domkapitel  zu  Minden  verkauft  das  Gut  Herdissen  im  Walde  Bukiburg  an  das  Kloster  Obem- 

kirchen.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.    (CCCCXXVl.) 

2112.  Anno,  Bischof  zu  Minden,  bestätigt  den  Tausch  zwischen  dem  Dompropste  daselbst  und  dem  Propste 

zu  Obemkirchen,  wodurch  das  Gut  Herdissem  an  das  Stift  Obernkirchen  kömmt.  S.  d.,  aber  zur 
Zeit  des  Papstes  Lucius  HI.  Bisher  ungedruckt.  (CCCCXXVH.)  —  Die  Regierungszeit  des  genann- 
ten Papstes  erstreckt  sich  vom  6.  September  1181  bis  zum  25.  Nov.  1185,  wonach  die  Zeit 
dieser  und  der  vorigen  Urkunden  zu  bestimmen  ist. 

1182. 

2113.  März  2.    Papst  Lucius  HL  bevollmächtigt  das  Domkapitel  zu  Osnabrück,  seine  in  Laienhände  gera- 

thenen  Zehenten  ohne  Widerrede  zurückzukaufen.  D.  Laterani  VL  Non.  Mart.  s.  a.  Moser  O.  G. 
II.  S.  310.  s-  W.  VIII.  S.  102.  —  Diese  und  die  folgenden  Urkunden  passen  am  Besten  in  die- 
ses Jahr,  zumal  die  Urkunden  des  Papstes  von  späteren  Jahren  meist  an  anderen.  Orten  aus- 
gestellt sind. 

2114.  ,>     3.    Derselbe  untersagt  dem  Bischof  von   Osnabrück,  die  aus  Laicuhänden  zurückgekauften 

oder  künftig  wieder  zu  erwerbenden  Zehenten  aufs  neue  in  Laienhände  zu  veräussem.  D.  Late- 
ran. V.  Non.  Mart.  s.  a.  Moser  0.  G.  H.  S.  311.  s.  W.  VIH.  S.  103. 

2115.  „      jf    Derselbe  bewilligt  der  Kirche  zu  Osnabrück  das  Recht  des  Begräbnisses  aller  derjenigen, 

welche  dasselbe  dort  erwählen,  mit  Ausnahme  der  Excommunicirten.  D.  Lateran.  V.  Non.  Mart. 
s.  a.  Moser  O.  G.  IL  S.  311.  s.  W.  VIIL  S.  103.  Nr.  LXXIL 

2116.  „     7.    Derselbe  bestätigt  die  Rechte  und  Besitzungen  des  Erzstifts  Cöln,  besonders  dessen  Güter 

in  Westfalen,  und  darunter  namentlich  die  Schlösser  Arnsberg,   SafFenberg,   Pirremont  mit  dem 

AUod  Ozendorp,  Hachgene,  Mark  mit  dem  AUod  Rabodo*s,   das  Allod  Walthers  von  Dulberg, 

das  Allod  Hemcnchusen,  u.  a.  m.    D.  Anagii  Non.  Mart.  s.  a.  Gelenius  de  admir.  magnit.  Colon. 

p.  73.  Seibertz  Ürkundenb.  I.  S.  117.  —  Nach  Innhalt  und  Ausstellungsort  passt  die  Urk.  am 

Besten  in  dieses  Jahr. 

/2in.  Mai  27.    Hermann,  Bischof  zu  Münster,  und  Otto,  Graf  zu  Bentheim,  Zeugen  bei  Kaiser  FnedncÄÄ /. 

/'  Bestätigung  der  Privilegien   der  Stadt  Speyer.    D.  Mogunt,  in  solemni  curia,  VL  Kai.  Jun.  1182, 

a.  R.  XXXL  imp.  XXVHI.  Würdtwein  N.  Subsid.  X.  p.  127. 

2118.     „    31.    Hermann,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  bei  K.  Friedrichs  L  Bestätigung  der  Besitzungen  des 

Klosters  S.  Maximin.    D.  Mogunt.  in  sol.  cur.  IL  Kai.  Jun.  1182.  Hontheim  Hist.  Trevir.  I.  p,  612. 

—  Desgleichen  in  einem  Privilegium  desselben  für  die  Kirche  zu  Worms.  D.  eod.  Pertz.  Leg. 

T.  IL  p.  165. 

2419.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  beurkundet,  dass  er,  auf  Bitten  seines  Verwandten,  des  Grafen  Poppo 

/'  (von  Henneberg),  zwei  von  diesem  gestiftete  Kapellen  bei  dem  Kloster  Vesra,  am  19.  und  20. 

August,  geweihet  habe.  A.  1182.  Grüner  Opusc.  T.  H.  p.  294.  (CCCCXXVHL)  —  Die  Verwandt- 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1182-- 1183.  65 

Schaft  des  Bischofs  mit  dem  Grafen  von  Henneberg,  welche  ihm  Gelegenheit  gab,  in  einer,  von 
seinem  Wohnsitze  so  weil  entfernten  Gegend,  diese  Einweihung  vorzunehmen,  kam  daher,  dass 
des  Bischofs  Vater,  Graf  Heinrich  von  Katzenelnbogen,  mit  einer  Tochter  des  Grafen  Gottwald 
von  Henneberg  vermählt  war.    Vgl.  v.  Schultes  Henneb.  Gesch.  1.  Th.  S.  39. 

2120.  Septemb.  9.    Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  dem  Kloster  Liesborn  ein  Haus  zu  Nortwalde. 

Act.  Sosat,  V.  Id.  Septembr.  1182.  Wigands  Archiv  VI.  S.  178.     (CCCCXXIX.) 

2121.  „  10.  Arnold  und  Friedrich,  Grafen  von*  Altena,  Zeugen  in  einer  Urkunde  des  Erzbischofs 
Philipp  zu  Cöln,  betreflFend  die  Vogtei  des  Stifts  Vilich.  D.  Colon.  IV.  Id.  Septembr.  1182.  La- 
comblet  Urkundcnb.  I.  S.  3i0. 

2122.  Novemb.  20.    Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  schenkt  dem  Kloster  Wedinghausen  den  Rottzehenten  in 

der  ganzen  Pfarrei  desselben.  Unter  den  Zeugen:  Graf  Heinrich  (von  Arnsberg),  auf  dessen 
Bitten  die  Handlung  geschehen  ist;  Godefrid,  dessen  Sohn;  Graf  Reiner;  Heinrich  der  Schwarze; 
Heinrich  Monzun.  D.  Susat.  XII.  Kai.  Decembr.  1182.  Wigands  Archiv  VI.  S.  177.  Seibertz 
ürkundenb.  I.  S.  116.  . 

2123.  Decemb.  12.    Anno,  Bischof  zu  Minden,  bestätigt  die  dem  Kloster  Lammspringe  (im  Hildesheimi- 

schen) von  Herzog  Heinrich  (zu  Sachsen)  und  Markgrafen  Adelbert  (von  Brandenburg)  gemach- 
ten Schenkungen  in  seiner  Diöcese.  D.  Lubbicke  II.  Id.  Decembr.  1182.  Unter  den  Zeugen: 
Thitmar,  Propst,  Remward,  Dechant,  Volcraar,  Cellerarius,  Hermann,  Scholasticus  der  Dom- 
kirche zu  Minden;  Heinrich,  Propst  zu  Obernkirchen;  der  Vogt  Widekind;  Rembert  und  Lu- 
deger von  Slon;  Mauritius,  Graf  zu  Aldenburg.    Ledebur  Archiv  VIH.  S.  52. 

2124.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,   eignet  dem  Stifte  Kappenberg  eine  Kornrente  aus  dessen  Hofe  Cu- 

rethe.    A.  1182.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCXXX.) 

2125.  Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,  beurkundet,  dass  das  Kloster  Oesethe  vier  Häuser  daselbst,  welche 

Graf  Simon  von  Tekeneburg  erblich  besass  und  dessen  Ministerial  Burchard  von  ihm  zu  Lehen 
hatte,  von  letzterem  gekauft,  und  der  Graf,  mit  Einwilligung  seines  Sohnes  Johann,  auf  sein  Lc- 
henrecht  verzichtet  hat,  worauf  diese  Handlung,  im  Gerichtsbezirke  des  Grafen  Hermann  von 
Ravensberg,  von  dessen  Stellvertreter  Giselbert  von  Bessenthorp,  im  Felde  zu  Osethe  bei  der 
kleinen  Linde,  bestätigt  worden  ist.  D.  Osnabr.  a.  1182,  episc.  a.  IX.  Unter  den  Zeugen  be- 
jfinden  sich:  der  Dompropst  Lentfrid  und  der  Domdechant  Joseph  zu  Osnabrück;  Theoderich, 
Propst  zu  Osethe;  Arnold,  Propst,  und  Constantin,  Dechant  zu  S.  Johannis;  die  Edlen:  Ludolf 
von  Osethe,  Vogt  des  Klosters,  und  sein  Sohn  Widekin;  Wilhelm  von  Holte,  Gumpert  von  Erth- 
burg,  Gerard  von  Hulenvelde,  Theoderich  ter  Line,  Wenemar  von  Thidehem,  Hermann  von  Lo- 
ten; die  Ministerialen:  Giselbert  von  Thorne,  Heinrich  von  Thrihusen,  Gerard  von  Gosinchem 
u.  a.  m.    Moser  s.  W.  VUI.  S.  322. 

1183. 

2126.  Februar  27.    Papst  Lucius  IlL  bestätigt  die  Privilegien  und  Besitzungen  des  Klosters  S.  Petri  und 

PauU  zu  Paderborn.  D.  Velletri  HI.  Kai  Mart.  1182,  pontif.  a.  IL  Bisher  ungedruckt.  (CCCCXXXI.) 
—  Das  zweite  Pontificatjahr  des  Papstes  beginnt  d.  6.  September  1182,  die  Urkunde  gehört 
also,  nach  unserer  Zeitrechnung,- in  das  Jahr  1183,  indem  erst  mit  dem  25.  März  die  Jahrzahl 
wechselt. 

2127.  „  „  Derselbe  nimmt  das  Kloster  Willcbadessen  in  seinen  Schutz  und  bestätigt  dessen  Be- 
sitzungen und  Rechte.  D.  ut  pr.  Schaten  A.  P.  I.  p.  601.,  wo  die  Jahrzahl  1183,  obgleich  nach 
unsern  Begriffen  richtig,  wahrscheinlich  eine  willkürhche  Verbesserung  ist. 

2128.  Mai  30.    Derselbe  bestätigt  die  Besitzungen  des  Stiftes  SS.  Petri  et  Andreae  zu  Paderborn,  nament-        i 

lieh  die  Pfarrei  über  die  Orte  Aspethera,  Hildelinckhusen,  Hassurchensen,  Hohensile  und  Asbech- . 
Regesta  bist.  Wesifal.    II.  9Digitized  by  V^OOglC 


66  1183  —  1184. 

tinchusen.    D.  Velletri  III.  Kai.  Jun.  s.  a.  (aber  1483,  weil,  zu  Folge  anderer  Urkunden,  der 

Papst  in  diesem  Jahre  sich  an  dem  genannten  Orte  aufhielt).    Schaten  A.  P.  I.  p.  602. 

21^.   Jun.  25.    Hermann,  Bischof  zu  Münster,  ist  gegenwärtig  bei  dem  Friedensschlüsse  Kaiser  Friedrichs  I. 

/ y'^        und  seines  Sohnes  Heinrichs  VI.  mit  den  verbündeten  Lombardischen  Städten.    D.  ap.  Constan- 

''^•^  tiam  in  solemni  curia,  VII.  Kai.  Jul.  1183,  a.  R.  XXXII.  imp.  XXK.    V(^ürdtwein  N.  Subsid.  XII. 

p.  26.    Pertz  Leg.  T.  IL  p.  175. 

2130.  Jul.  10.  Arnold  und  Friedrick,  Grafen  von  Altena,  Zeugen  in  einer  Urkunde  des  Erzbischofs /W/ijop 
zu  Cöln  für  das  Stift  Vilich.  D.  Colon.  VI.  Id.  Jul.  1183,  Frid.  R.  XXXIL  imp.  XXIX.  praesul. 
a.  XIV.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  3i4. 

2131.  Novemb.  11.  Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,  bestätigt  die  von  Thitmar,  Custos  der  Domkirche  zu 
Osnabrück,  und  einer  Frau  Adelheid,  dem  Kloster  Osethe  gemachte  Schenkung  dreier  Hofstä- 
ten  in  Engetere.  D.  III.  Id.  Novembr.  1183,  episc.  a.  X.  Unter  den  Zeugen:  der  Dompropst 
Lantfrid;  Theoderich,  Propst  zu  Osethe;  der  Edle  Ludolf,  Vogt  zu  Osethe,  u.  a.  m.  Moser 
O.  G.  IL  S.  312.  s.  W.  VIIL  S.  104. 

^132.   Hermann,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  die  Verordnung  seines  Vorgängers  Ludwig,  wegen  des  Gra- 
y""  bens  um  die  Domfreiheit.    A.  1183.    Niesert  M.  U.  B.  2.  Abth.  S.  450.    (CCCCXXXII.) 

2133.  Derselbe  widmet  die  von  Lubert  von  Hoenthorp  resignirten  Zehenten  zu  Coterthorp  zu  einem  im- 
merwährenden Licht  in  der  Domkirche.    A.  1183.    Niesert  M.  U.  B.  1.  Abth.  S.  274.,   mit  un- 
richtig geschriebenen  Namen.    (CCCCXXXIII.) 
,  2134.  Derselbe  eignet  der  Kirche  S.  Pauli  (dem  alten  Dome)  zu  Münster  den  Zehenten  des  Hofes  Bierolf. 
-^  A.  1183.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCXXXIV.) 

2135.  Derselbe  bewilligt  den  Äckern  zu  Idenbroke,  welche  dem  Kloster  Langenhorst  und  dem  Hospitale 

zu  Münster  zustehen,  die  Zehentfreiheit.    A.  1183.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCXXXV.) 

2136.  Anno,  Bischof  zu  Minden,  schenkt  der  Domkirche  zu  Osnabrück,   auf  Verwendung  des  dortigen  Bi- 

schofs Arnold  und  des  Dompropstes  Lantfrid,  den  bisher  zu  seinem  Hofe  Ruthorp  gehörigen  Ze- 
henten der  in  seiner  Diöcese  gelegenen,  aber  dem  Domkapitel  zu  Osnabrück  zugehörigen  villa 
Pedincthorp.  A.  1183.  Zeugen:  der  Dompropst  Thetmar  und  der  Dechant  Remwort  zu  Minden; 
Heinrich,  Propst  zu  Obernkirchen;  Thiethard,  Rector  zu  Minden;  Ludiger  von  Slon,  Hartbert  von 
Mandeslo,  Alexander  von  Lutbeke,  Eilwart  von  Echolt,  Meinwerth  von  Berchusen,  Jofreth  von 
Oldenthorp,  Volkmar  von  Beruinchusen,  Thiethard  und  Arnolt  von  Ilolthusen,  Wulfram,  villicus 
des  gedachten  Hofes,  und  andere  Ministerialen  der  Kirche  zu  Minden.  Moser  0.  G.  IL  S.  313. 
s.  W.  VIIL  S.  105.,  wo  aber  Pedincthorp,  für  Pendincthorp ,  zu  lesen. 

2137.  Wenzo,  Abt  zu  Liesborn,  beurkundet  die  Rechte  gewisser  Eigenhöriger  seines  Klosters.    A.  1483. 

Niesert  M.  U.  S.  IV.  S.  141.    (CCCCXXXVI.) 

(1183—1196.) 

2438.  Ritter  Udo  von  Altena  gibt  dem  Stifte  Werden  Eigenhörige  der  Kapelle  zu  Remelinkrode  in  Wachs- 

zinsrecht. S.  d.,  aber  zur  Zeit  des  Abtes  Heribert  L,  also  innerhalb  der  oben  angegebenen 
Jahre;  denn  der  zugleich  genannte  Prior  Herbertus  ist  wahrscheinlich  der  nachmalige  Abt  Heri- 
bert U.  (4196—4228).    Bisher  ungedruckt.    (CCCCXXXVll.) 

4184. 

2439.  April  2.    Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet,  dass  er  in  Sachsen  ein  Allod  Udistorp  erkauft, 

auf  dem  Grunde  desselben,  zu  besserer  Vertheidigung  seines  Herzogthums  in  Westfalen,  ein 
Schloss  gebaut  und  Petersberg  genannt,  und  weil  dasselbe  innerhalb  der  Grafschaft  Widekinds, 
des  Bruders  Volquins  von  Permunt  gelegen,  diesem  Widekind  die  Hälfte  davon  zu  Lehen  gese- 

Digitized  by  V^OOQlC 


1184.  67 

ben,  wofür  derselbe  sein  Allod  zu  Lovenhaasen  dem  Erzstift  Cöln  zu  Lehen  aufgetragen.  D. 
Colon.  IV.  Non.  April.  1184.  Unter  den  Zeugen:  Bernhard,  Propst  zu  Soest;  die  Grafen  Heinrich 
von  Arnsberg,  Arnold  und  Friedrich  von  Altena,  und  Hermann  von  Ravensberg;  die  Edlen  Wi- 
dekind  von  Waldecge,  Bernhard  von  der  Lippe  und  Widekind  von  Reden;  die  Ministerialen 
Heinrich  und  Gerhard  von  Volraodistene,  u.  a.  m,  Grupen  Orig.  Pyrmont,  S.  19.,  mit  dem  fal- 
schen Datum  die  nona  April,  4183,  und  vielen  andern  Fehlern;  und  hiernach  Orig.  Guelf.  T.  UI. 
p.  539.;  richtiger,  nach  dem  Originale,  Varnhagen  WaldecL  Gesch.  Urk.  S.  10. 

2140.  Mai  10.    Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,  beurkundet,  dass  Graf  Simon  von  Tekeneburg,  das  ihm  und 

seinen  Vorfahren,  als  Zubehör  des  Schlosses  Bardenburg,  früher  als  Eigenthum,  hernach  als  Le- 
hen zuständige  Haus  Bardenhusen,  dem  Kloster  Osethe  geschenkt,  und  die  Gräfinn  Eylika  die- 
sem eine  Hove  zu  Brinken  hinzugefügt  hat.  D.  VI.  Id.  Maji  1184.  Unter  den  Zeugen:  der  Dom- 
propst Lantfrid;  der  Dechant  Joseph;  Arnold,  Propst  zu  S.  Johannis;  Theoderich,  Propst  zu 
Osethe;  der  Edle  Widekind,  Vogt  zu  Osethe;  VPilhelm  von  Holle;  Bernhard  von  Metelen;  Ger- 
hard von  Hulevelde,  u.  a.  m.    Moser  O.  G.  H..  S.  315.  s.  Vi,  VHL  S.  107. 

2141.  August  6.    Derselbe  spricht  den  Stiftsgeisllichen  zu  Wildeshausen  den  Zehenten  dieses  Ortes  für 

ihren  besondern  Gehrauch  zu,  mit  der  Bestimmung,  dass  zuforderst  der  Aufwand  für  die  beiden 
Stiftsgeisllichen,  welche  die  Synoden  zu  Osnabrück  besuchen,  davon  bestritten  werden  soll. 
D.  VlIL  Id.  August  1183.  Unter  den  Zeugen:  der  Dompropst  Lentfrid;  der  Dechant  Joseph; 
der  Canonicus  Hermann,  Archidiaconus  zu  Wildeshausen,  u.  a.  m,  Moser  O.  G.  U.  S.  318.  s,  W. 
VlIL  S.  109.    Zeitschr.  f  vaterl.  Gesch,  u.  Alterthumsk.  VL  S.  231. 

2142.  Oktober  22.    Papst  Lucius  IIL  verordnet,   dass  die  von  den  Geistlichen  der  Kirche  zu  Osnabrück 

aufgerichteten  Testamente  nicht  angefochten  werden  sollen.  D.  Veron.  XI.  Kai.  Novembr.  s.  a. 
(aber  1184,  weil,  zu  Folge  anderer  Urkunden,  der  Papst  in  diesem  Jahre  sich  zu  Verona  auf- 
hielt).   Moser  0,  G.  II.  S.  317.  s.  W.  VIH.  S.  109.     (CCCCXXXXVUI,) 

2143.  „  29.  Derselbe  bestätigt  dem  Abte  Conrad  zu  Corvey  die  einzeln  genannten  Besitzungen 
und  Privilegien  seiner  Kirche,  insbesondere  auch  des  Klosters  Eresburg.  D.  Veron.  IV.  Kai. 
Novembr.  1184,  pontif.  a.  IV.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  741,  u.  773.,  und  im  Auszuge,  Seibertz  ür- 
kundenb.  I.  S.  118.  wo,  nach  einem  Auszuge  in  Kindlingers  Hdschr.  auch  zwei,  bei  Falke  nicht 
befindliche  Stellen,  namentlich  die  genauere  Grenzbestimmung  der  Eresburger  Zehenten,  mitge- 
theilt  sind.  Obgleich  hiernach  ein  vollständiger  Abdruck  dieser  Urkunde  noch  nicht  existirt, 
so  konnte  ein  solcher  doch  auch  hier  nicht  gegeben  werden,  da  das  Original  aus  dem  Archive, 
wahrscheinlich  schon  seit  langer  Zeit,  spurlos  verschwunden,  und  eben  so  wenig  eine  andere 
zuverlässige  Quelle  für  die  ganze  Urkunde  aufzufinden  ist. 

2144.  Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet,  dass  Graf  Simon  von  Tekeneburg  dem  Kloster  Olinghausen 

Güter  daselbst,  vor  dem  Freigrafen  Arnold  von  Wiclo,  zu  Grambeke,  geeignet  hat.  A.  1184. 
Kindlinger  Volmest.  IL  S.  40.,  u.  im  Ausz.  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  118.    (CCCCXL.) 

2145.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,   bestätigt  die  von  seinem  Vorgänger  Burchard  gestifteten  Präbenden 

im  alten  Dome.  A.  1184.  Niesert  M.  U.  B.  1.  Abth.  S.  327.  Wilkens  Gesch.  d.  Stadt  Münster 
S.  97.    (CCCCXLI.) 

2146.  Derselbe  bestätigt  die  von  seinem  Ministerialen  Wolfhard  gemachte  Schenkung  eines  Hofraumes  an 

die  neu  gestiftete  Kirche  S.  Ägidii  zu  Münster.  A.  1184.  Wilkens  Gesch.  der  Stadt  Münster. 
S.  95.    (CCCCXLII.) 

2147.  Derselbe  bestimmt  die  Einkünfte  des  S.  Marien -Magdalenen- Hospitals  in  der  Stadt  Münster.  A.  4184. 

Niesert  M.  U.  S.  IL  S.  248.    Wükens  Gesch.  d.  Stadt  Münster  S.  99.    (CCCCXLIII.) 

2148.  Derselbe  hebt  die  gegenseitigen  Forderungen  des  bischöflichen  Hofes  und  der  Kirche  zu  Alen  gegen 

einander  auf    A.  1184.    Kindhnger  M.  B.  U.  Urk.  S.  209.    (CCCCXLIV.) 


9* 

Digitized  by 


Google 


68  1184  —  1185. 

2149.  Derselbe  bestätigt  einen  Vertrag  des  Stifts  Kappenberg  mit  Thietmar  von  Dülmen,  wodarch  erste- 

res  den  Zehenten  zu  Wetmere  gegen  einen  Zebenten  zu  Sepperothe  eintauscht.  A.  1184.  Bisher 
ungedruckt.    (CCCCXLV.) 

2150.  Derselbe  schenkt  dem  Kloster  Asbeck  zwei  Höfe,  beide  genannt  Isinchof,  den  einen  zu  Legden, 

den  andern  zu  Scagehorne.    A.  1184.    Niesert  M.  U.  S.  IV.  S.  143.    (CCCCXLVI.) 

2151.  Derselbe  gibt  dem  Viccdominus  Franco  die  Freiheit,  die   von  ihm  an  die  Domkirche  zu  Münster 

geschenkten  Güter,  zum  Besten  des  Klosters  Langenhorst,  wieder  an  sich  zu  lösen.  A.  1184. 
Bisher  ungedruckt.    (CCCCXLVII.) 

2152.  Derselbe  bestätigt  einen  Vergleich  des  Klosters  Nutio  mit  Johann  von  Dülmen,  wodurch  dasselbe 

den  Zehenten  des  Hauses  Baken  erlangt,   so   wie  den  Erwerb  einiger  Güter  für  das  gcdacht^^. 
<"  Kloster.    A.  1184.    Bisher  ungedruckt.     (CCCCXLVHl.) 

2153.  Sifrid,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet  die  von  dem  Erzbischof  Conrad  von  Mainz,  zu  Paderborn, 

in  Gegenwart  des  Bischofs  Hermann  von  Münster  u.  A.  ausgesprochene  Entscheidung  eines  Strei- 
tes zwischen  den  Klöstern  Herse  und  Gehrden,  gewisse  Güter  betreffend.  A.  1184.  Bisher  un- 
gedruckt.  (CCCCXLIX.)  —  Schalen  A.  P.  I.  p.  605.  gibt  eine,  angeblich  von  dem  Erzbischof 
von  Mainz  ausgestellte,  wahrscheinlich  aber  der  unsrigen  von  ihm  selbst  nachgebUdete,  auch  mit 
derselben,  zahlreiche  Fehler  abgerechnet,  fast  wörtlich  übereinstimmende  Urkunde,  nach  wel- 
cher der  Auszug  in  Wigands  Arch.  IV.  1.  S.  76.  gemacht  ist. 

2154.  Derselbe  bestätigt  dem  Kloster  Hersuiteshausen  die  Verleihungen  seiner  Vorgänger  Bernhard  und 

Evergis,  und  vermehrt  dieselben.  D.  in  capitulo  Paderbomensi  a.  1184.  Auszag  b.  Schaten  A. 
P.  I.  p.  606. 

2155.  Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,  eignet  dem  Kloster  Osethe  einen  Zehenten  zu  Güterslo,  welchen 

Ludolf,  der  Vogt  des  Klosters  Osethe,  zu  diesem  Ende  resignirt  hat.  A.  1184.  Moser  s.  W.  VHI. 
S.  326. 

2156.  Bernhard,  Propst,  Albert,  Dechant,  und  das  Kapitel  der  Kirche  zu  Soest,  beurkunden,  dass  Johan- 

nes, Propst  zu  Seflich  und  Canonicus  zu  Soest,  mittels  eines  Hauses  in  Soest,  in  opposito  tri- 
bunalis  ecclesiae  S.  Patrocli,  welches  zwei  dasigen  Bürgern  in  Erbzins  gegeben  wird,  seine  Me- 
morie  gestiftet  hat.  A.  1184.  Copiar.  Sosat.  im  Besitz  des  D.  Gehrken  zu  Paderborn;  künftig 
in  d.  Nachtr.  zu  Seibertz  ürkundenb. 

1185. 

2157.  Februar  15.    (Crastino  Valentini.)    Anno,  Bischof  zu  Minden,  stirbt.    Lerbeck.  Chron.  I.  c.  p.  180., 

wo  aber  das  Todesjahr  unrichtig  1180,  auch  im  Widerspruche  mit  der  eben  daselbst  bemerk- 
ten Regirungszeit  von  14  Jahren  und  einem  Monat,  angegeben  wird.  Todestag  ebenso  im  Necrol. 
Mind.  u.  Visbecc.    Andere  geben  den  14.  Februar,  als  den  Tag  Valentini  selbst  an. 

2158.  März  5.    Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet,  dass  seine  Nichte  Adelheid,  Gräfinn  von  Schauen - 

bürg,  mit  Einwilligung  ihrer  Mutter  Salome,  des  Erzbischofs  Schwester,  der  Kirche  S.  Marien 
zu  Lücke  18  Hoven  und  eine  Mühle  zu  Odelem  geschenkt  hat.  Act.  ap.  Pyerremont  HI.  Non. 
Martü  1185.  Unter  den  Zeugen:  Pilegrim,  Dechant  zu  Soest;  Adolf,  Graf  von  Schauenburg;  Lu- 
dolf und  Wilbrand,  Grafen  von  Hallermunt;  Widekind  von  Swalenberg  und  sein  Sohn  Widekind ; 
Ludolf  von  Dassel;  Bernhard  von  der  Lippe;  Simon,  Graf  von  Tekeneburg;  Widekind  von  Re- 
then;  Hermann,  Thimo,  Brunstein  und  Hildeger  von  Soest.    Grupen  Orig.  Pyrmont.  S.  22. 

2159.  „     25.     Wenzo,  Abt  zu  Liesborn,  beurkundet,  dass  ein,  von  dem  Ritter  Conrad  von  Batenhorst 

in  Anspruch  genommener  Mann,  durch  die  Probe  des  glühenden  Eisens,  sich  und  seine  Ge- 
schwister als  Eigenhörige  des  Klosters  Liesborn  erwiesen  habe.  D.  Widenbrugge  in  annunc. 
Mariae  1185,  Frid.  R.  a  XXXIV.    Moser  in  Weddigens  Magazin  1.  B.  S.  124. 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1185.  69 

2160.  August  15.    Der  neu  gewählte  Bischof  zu  Minden,  Detmar  (vorher  Dompropst  daselbst),  wird  ge- 

weiht.   Catal  Episc.  Mind.  in  Kindlingeri  Mss.  T.  XLIV. 

2161.  September  ,  .    Hermann,  Bischof  zu  Münster,   Zeuge  bei  Godefrids,  Herzogs  zu  Lothringen,  Resig- 

nation des  Reichslehngutes  Tiliz  zu  Gunsten   der  Kirche  zu  Aachen.    D,  in  curia  Leodii  celebr. 
mense  Septembri  1185.  Ledebur  Archiv  X.  S.  230.  Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  347. 

2162.  Oktober  25.    Derselbe,   Zeuge   bei  König  Heinrichs  VI  Eignung  des  vorged.  Gutes  an  die  Kirche 

zu  Aachen.    D.  Aquisgr.  VIII.  Kai.  Novembr.  1185.  Ledebur  a.  a.  0.  S.  231.  Lacomblet  ürkun- 
'    denb.  L  S.  348. 

2163.  December  15.    Hermann,  Abt  zu  Kappenberg,  Zeuge  in  einer  Urkunde  des  Erzbischofs  Philipp  zu 

Cöln  für  das  Kloster  Meer.    D.  Colon.  XVIIL  Kai.  Januar.  1185,  Frid.  R.  a.  XXXIIL  imp.  XXXL 
Lacomblet  Ürkundenb.  L  S.  349. 

2164.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  dem  Stifte  Kappenberg  die  vertragsmässige  Zehentlöse  aus 

dessen  Hofe  Alstede.    A.  1185.    Niesert  M.  ü.  S.  IL  S.  253.    (CCCCL.) 

2165.  Derselbe  beurkundet  die  Stiftung  und  Ausstattung  des  Klosters  Marienfeld.  A.  1185.  Schaten  A.  P.  L  ,- 

p.  608.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  227.    (CCCCLI.) 

2166.  Derselbe  bestätigt  dem  Kloster  Marienfeld  die,  theils  von  Widekind,  Vogt  zu  Rethe,  theils  von  dem 

Kloster  Freckenhorst  an  dasselbe  vertauschten  Güter  zu  Hundinken,  Rehe  und  Bellethe.    S.  d.; 
vermuthlich  aber  bald  nach  der  Stiftung.    Kindhnger  M.  B.  IIL  1.  Abth.  Urk.  S.  111.  (CCCCLU.) 

2167.  Sifrid,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  dem  Stifte  Corvey  die  von  seinem  Vorgänger  demselben 

überlassenenNoval-Zehenten,  und  gibt  ihm  die  Zehenten  zu  Albachtissen  und  Bodekissen,  tausch- 
weise für  ein  Gut  zu  Ossenthorp.    A.  1185.    Schaten  A.  P.  L  p.  610.    (CCCCLIII.) 

2168.  Derselbe  bestätigt  dem  Stift  Ileerse  den  Meierhof  Meinkeressen,  welchen  die  dortige  Äbtissinn  Re- 

gelind von  der  Wittwe  Regenhards  von  Hachusen  erkauft  hat.  A.  1185.  Wigands  Archiv  V.  S.  331. 

2169.  Conrad,  Abt  zu  Corvey,  beurkundet,   dass  er  dem  Bischof  Sifrid  zu  Paderborn,  für  die  Zehenten 

zu  Albachtissen  und  Bodikessen,  ein  Gut  zu  Osseudorp  gegeben.  A.  1185.  Schaten  A.  P.  I. 
p.  611.    (CCCCLIV.) 

2170.  Rikezo  von  Sledese  verwandelt,  zu  Gunsten  des  Klosters  Gertrudenberg,   den  Zehenten  des  Hauses 

Honburen  in  eine  feste  Rente;  mit  Bestätigung  des  Bischofs  Arnold  von  Osnabrück.  A.  1185. 
Moser  0.  G.  H.  S.  319.  s.  W.  VIIL  S.  110.    (CCCCLV.) 

2171.  Heinrich,  Graf  von  Arnisberg,  Zeuge  in  einer  Urkunde  des  Erzbischofs  Philipp  zu  Cöln,  wegen  der 

Vogtei  zu  Lechenich.    A.  1185,  praesul.  XVIL    Lacomblet  Ürkundenb.  L  S.  352. 

2172.  Godefrid,  Graf  zu  Arnsberg,  Sohn  des  Grafen  Heinrich,  Stifters  der  Kirche  zu  Wedenkhoven,  wel- 

cher seinem  noch  lebenden  Vater,  mit  Einwilligung  aller  Edlen  und  Ministerialen,  im  Erbe  ge- 
folgt ist,  schenkt  dem  Kloster  Scheida  den  Mitgebrauch  aller  Weiden  des  Hofes  Wikke  und  die 
Fischerei  auf  der  Ruhr,  von  der  Brücke  zu  Egtesen,  wo  er  im  Jahr  1185  gegen  den  Grafen 
Engelbert  (von  Berg)  und  vier  andere  Grafen  siegreich  gefochten,  bis  zum  Appeldersbusche  bei 
BerdinkhovQn;  im  ersten  Jahre  des  gedachten  Sieges.  Zeugen:  Everhard  von  Ardei,  Vogt  der 
gedachten  Kirche;  Herimann  von  Rudenberg;  Rudolf  von  Ervete;  Rudolf  von  Burbenne;  Emund 
von  Wikke,  und  die  ganze  Genossenschaft  (familia)  des  gedachten  Hofes.  Wigands  Archiv  VL 
S.  183.    Seibertz  Ürkundenb.  L  S.  122. 

(4485  —  1200.) 

2173.  Theoderich,  Graf  zu  Cleve,  bestätigt  dem  Abt  Hermann  zu  Kappenberg  und  seinem  Stifte  die  Freiheit 

von  dem  Zolle  zu  Wesel.  S.  d.  Kindlinger  M.  B.  HL  1.  Abth.  Urk.  S.  110.  —  Die  Urkunde  muss 
zwischen  die  obigen  Jahre  gehören,  da  seit  1185  (in  den  oben  Nr.  2163»  u.  2165.  bemerkten 


/ 


Digitized  by 


Google 


70  1185  —  1186. 

Urkanden)  Hermann  unter  dem  Titel  eines  Abtes  vorkommt,  und  4200,  so  viel  bekannt,  der 
Graf  Theoderich  starb. 


24T>. 


(H  85  — 1203.) 
Hermann,  Abt  zu  Kappenberg,  beurkundet,  dass  Bischof  Hermann  von  Münster  in  der  Kapelle  zu 
Kappenberg  den  Aitar  des  beil.  Paulus  geweiht,  und  denselben  mit  Zehenten  beschenkt  hat. 
S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (CCCCLVI.)  —  Da  seit  1185  der  Abt  Hermann  unter  diesem  Titel  vor- 
kommt, 1203  aber  der  Bischof  Hermann  starb,  so  gehört  die  Urkunde  zwischen  die  angegebe- 
nen Jahre. 

2175.  Derselbe  beurkundet,  dass  Wicbold  von  Welver  seine,  gegen  das  Stift  Kappenberg,  wegen  desHo- 
^  fes  zu  Yelmede  erhobenen  Ansprüche  widerrufen  hat.    S.  d.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCLYII.) 

(1185—1206.) 

2176.  Thetmar,  Bischof  zu  Minden,  bewilligt  der  resignirten  Äbtissinn  des  Martini -Klosters  daselbst,  zur 

Entschädigung,  eine  doppelte  Präbende  und  andere  Vortheile.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (CCCCLVHI.) 
—  Die  Zeit  dieser  und  der  folg.  Urk.  ist  nach  den  Regirungsjahren  des  Bischofs  bestimmt 

2177.  Derselbe  bestätigt  die  Stiftungen  seiner  Vorgänger  Wernher  und  Anno  für  das  Kloster  Obernkirchen« 

S.  d.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCLIX.) 

1186. 

2178.  Sifrid,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet  die  Beilegung  eines  Streites  zwischen  dem  Kloster  Gehr- 

den  und  Hermann  von  Siddessen,  wegen  gewisser,  von  des  letzteren  Bruder  Goswin,  jenem  ge- 
schenkten Güter.    A.  1186.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCLX.) 

2179.  Dereelbe  überlässt  den  Ertrag  des  Zehenten  zu  Adeloldessen  dem  Pfarrer  zu  Aldendorp,  einem 

Mönche  des  Klosters  Amelungsborn.  Zeugen:  Albert,  Graf  von  Everstein;  Widekind  von  Swa- 
lenberg;  Widekind  von  Waldeck;  Conrad  von  Schauenburg;  Bodo  und  Bertold  von  Homburg; 
Amelung,  Graf  von  Paderborn.  A.  1186.  Auszug  b.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  889. 
2480.  Derselbe  bewilligt  dem  Kloster  Amelungsborn  den  Zehenten  zu  Adeloldessen,  welchen  der  zeitige 
Pfarrer  zu  Aldendorp  zu  fordern  hat,  mit  anderthalb  Mark  Silbers  abzulösen.  A.  1186.  Unter 
den  Zeugen:  Heinrich,  Abt  zu  S.  Petri  und  Pauli  in  Paderborn;  Altmann,  Dompropst,  Volberl, 
Dechant,  Bernhard,  Propst  zu  S,  Petri  und  Andrea,  Heinrich,  Scholasticus,  Lambert,  Cellerarius, 
Theoderich,  Custos,  und  andere  Canonici  der  Domkirche  daselbst;  Albert,  Graf  von  Everstein, 
und  die  übrigen  in  d.  vor.  Urk.  angef.  Herren ;  Werner  von  Brakel,  u.  A.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  226. 

2181.  Februar  40.    Sifrid,  Bischof  zu  Paderborn,  stirbt:    Todestag  nach  dem  Necrol.  von  Marienmünster. 

Necrol.  Heris.  gibt  d.  12.  Febr.  an.  —  Sein  Nachfolger  Bernhard  IL,  welcher  vorher  als  Cano- 
nicus  zu  Münster  vorkommt,  war  ein  geborener  Herr  von  Ibbenbüren.  Vgl.  die  Urk.  Nro. 
CCCCLXXXVU.  *) 

2182.  März  40.    Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  des  Grafen  Heinrich  von  Arnsberg  Schenkung  der 

Höfe  zu  Marsfeld,  Rumbeke  und  Evenho,  und  des  Berges  Ekholt,  an  das  Kloster  Wedinghausen. 


Da  der  Tod  des  Bischofs  Sifrid  nothwendig  in  dieses  lahr,  in  welchem  sein  Nachfolger  schon  auftritt  (vgl.  Nr.  2184), 
fallen  muss,  so  ergibt  sieb  hieraus  schon  die  Unrichtigi^eit  der  bei  Kindlinger  Volmest.  II.  S.  43.  gedr.  Urkunde 
Erzb.  Philipps  zu  Cöln,  die  Eignung  eines  Hofes  zu  Nutenen  an  die  CoUegiat-Kirche  zu  Soest  enthaltend,  d.  Colon. 
XVH.  Kai.  April.  1187,  in  welcher  Bischof  Sifrid  Ton  Paderborn  als  Zeuge  Torkommt.  Da  das  angebliche  Original 
steh  nicht  mehr  findet,  so  ist  die  Sache  nicht  au&uklären^  wir  haben  daher  diese  Urkunde  ganz  aus  den  Begesten 
weggelassen. 


Digitized  by  L^OOQ IC 


1186.  71 

D.  Sasat.  VI.  Id.  Mart.  1185.  Unter  den  Zeugen:  Bernhard,  Propst  zu  Soest;  Heinrich  und  Go- 
defrid,  Söhne  des  Grafen  Heinrich  von  Arnsberg;  Hermann,  Graf  von  Ravensberg ;  Arnold,  Graf 
von  Altena;  Reyner  von  Froyzepraht;  Hermann  von  Rudenberg;  Heinrich  niger  von  Arnsberg; 
Elias  von  Büren  und  seine  Brüder  Bertold  und  Thietmar;  Everhard  von  Ardey,  Rudolf  von  Er- 
vethe,  u.  a.  m.  Wigands  Archiv  VI.  S.  181.,  und  im  Auszuge,  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  120. — 
Die  Jahrzahl  ist,  wie  schon  Lamey  Gesch.  v.  Ravensb.  Urk.  S.  14.  richtig  bemerkt  hat,  nach  der 
Cölnischen  Zeitrechnung  zu  verstehen,  so  dass,  nach  der  unsrigen,  die  Urk.  in  das  J.  1186  gehört. 

2183.  „     13.    Derselbe  verspricht  dem  Grafen  Heinrich  von  Arnsberg  und  dessen  Erben  das  erste,  der 

Cölnischen  Kirche  auf  der  rechten  Rheinseite  sich  eröffnende  Lehen  von  25  Mark  Ertrag,  zur 
Entschädigung  dafür,  dass  er  auf  ein,  ihm  vorher  verliehenes  Lehen,  auf  welches  Bernhard. von 
der  Lippe  Ansprüche  gemacht,  verzichtet.  D.  Susat.  III.  Id.  Mart.  1185.  Unter  den  Zeugen: 
Bernhard,  Propst,  und  Piligrim,  Dechant  zu  Soest;  Hermann,  Graf  von  Ravensberg;  Arnold,  Graf 
von  Altena;  und  mehrere  der  in  d.  vor.  Urk.  genannten  Herreu;  ausserdem  Heinrich  von  Vol- 
medesteine  und  sein  Bruder  Godscalk  von  Rathberg,  u.  a.  m.  Orig.  Guelf.  IIL  p.  556.  Lamcy 
Gesch.  V.  Ravensb.  Urk.  S.  14.  Vgl.  Wigands  Archiv  VI.  S.  73.  —  Von  der  Jahrzahl  gilt  auch 
hier  das  bei  d.  vor.  Urk.  bemerkte. 

2184.  April  1.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  die  Schenkungen  seines  Vorgängers  Bernhards  I. 

an  das  Kloster  Marienmünster.  D.  Paderborn.  Kai.  April.  1186.  Wigands  Archiv  L  Hft.  4.  S.  96. 
(CCCCLXI.) 

2185.  „     10.    Heinrich  von  Arnsberg,  Ritter,  genannt  der  Schwarze,  verkauft  dem  Kloster  Wedinghau- 

sen  eine  Hove  zu  Massen.  D.  Susat  IV.  Id.  April.  1186.  Unter  den  Zeugen:  Heinrich,  Graf  von 
Arnsberg;  Arnold,  Graf  von  Altena;  Hermann  von  Rudenberg;  Everhard  von  Ardey,  u.  a.  m. 
Wigands  Archiv  VL  S.  185.,  und  im  Ausz.  Seibertz  Urkundenb.  L  S.  123.  Die  vorliegende  Ori- 
ginal-Urkunde ist  hinsichtlich  ihrer  Echtheit  äusserst  verdächtig,  indem  weder  Schrift  noch  Sie- 
gel, noch  auch  die  formelle  Fassung  der  Urkunde  selbst,  mit  den  bekannten  Eigenschaften  un- 
verfälschter Original -Urkunden  des  12.  Jahrhunderts  übereinkommen,  vielmehr  als  einer  weit 
jüngeren  Zeit  angehörig  erscheinen. 

2186.  „     22.    Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet,  dass  Gerhard.   Theoderich  und  Heinrich,  Ge- 

brüder von  Hagne,  zu  ihrem  und  ihrer  Altern  Seelenheil,  der  Kirche  zu  Siegberg  ein  Gut  ge- 
nannt Gottenchof  zu  Swelme  geschenkt  haben,  welches  der  Abt  zu  Siegberg  an  Heinrich  von 
Volmodistein ,  für  36  Mark,  zu  Lehen  gegeben,  und  für  letzteres  Geld  Weinberge  zu  Gulse  ge- 
kauft.   D.  Colon.  X.  Kai.  Maji  1186.    Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  352. 

2187.  Jul.  19.    Derselbe  beurkundet  die  Rechte  der  Höfe  Gelmen,  Hattorp,   Osinchusen,  Borgelen  und 

Elfendehusen  (bei  Soest).  D.  Susat  XIV.  Kai.  August.  1186.  Unter  den  Zeugen:  Graf  Hermann 
von  Ravensberg;  Graf  Heinrich  von  Arnsberg;  Graf  Werner  von  Widegenstein ;  Adolf  von  Dasle; 
Everhard  von  Ardey;  Heinrich  von  Volmustene.     Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  124. 

2188.  Novemb.  3.    Hermann,  Bischof  zu  Münster,  gibt  dem  Kloster  Marienfeld  die  Kapelle  zu  Wadenhart 

D.  HI.  Nou.  Novembr.  1186.    Bisher  ungedruckt    (CCCCLXII.) 

2189.  Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,   vergleicht  die  Streitigkeiten  zwischen  dem  Kloster  Liesbom  und  dem 

Ritter  Adolf  von  Bettinghausen,  und  beurkundet  die  Rechte  des  Hofes  Bettinghausen,  welche  der 
Urkunde  in  deutscher  Sprache  (in  vulgari  teutunicali,  propter  minus  intelligentes  latinum) 
einverleibt  sind.  A.  1186.  Unter  den  Zeugen:  Otto,  Dechant  zu  Meschede ;  Graf  Engelbert  (von 
Berg);  Arnold  und  Friedrich,  Grafen  von  Altena  (denn  so  ist,  für  Arnsberg,  zu  lesen).  Niesert 
M.  U.  S.  IV.  S.  155.    Seibertz  Urkundenb.  L  S.  126. 

2190.  Derselbe  befreit  das  Kloster  Liesbom,  zur  Erstattung  des  im  Kriege  gegen  den  Herzog  von  Sachsen 

erlittenen  Schadens,  von  dem  Zolle  zu  Neuss.    A.  1166.   Niesert  M.  U.  S.  H.  255.    (CCCCLXIII. 

Digitized  by  V^^OO'' 


72  1186. 

21J9<.   Hermann,  Bischof  zu  Münster,  nimmt  das  S.  Marien -Magdalenen-Hospital  zu  Münster  in  seinen  Schutz 

^y  und  befreit  es  von  allen  bürgerlichen  Lasten.  A.  4186.  Niesert  M.  ü.  S.  II.  S.  255.  (CCCCLXIV.) 

2<92.   Derselbe  eignet  dem  Stifte  Kappenberg  einen  Zehenten  zu  Hassela,  und  vertauscht  demselben  einen 

Zehenten  zu  Varnhuvel,   gegen  Zehenten  zu  Aldendorp  und  Visbech  im  Kirchspiel  Seprode.    A. 

4186.    Bisher  ungedruckt.     (CCCCLXV.) 

2193.  Derselbe  bewilligt  dem  Kloster  Liesborn  die  Ablösung  eines,  aus  dessen  Hove  zu  Elenhusen,  in  den 

bischöflichen  Hof  zu  Bekehem  zu  entrichtenden  Zehenten.  A.  1186.  Bisher  ungedruckt.  (CCCCLXYI.) 

2194.  Thietmar,  Bischof  zu  Minden,  bestimmt  die  Lehensabgabe,   welche  der  Propst  des  Klosters  Obern- 

kirchen ,  von  einem  Gute  zu  Heilcvelde ,  an  das  Domkapitel  zu  Minden  und  an  das  Kloster  Möl- 
lenbeck  entrichten  soll.    A.  1186.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCLXVIL) 

2195.  Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,  beurkundet,  dass  sein  Rechtsstreit  mit  dem  Grafen  Simon  von  Teke- 

neburg,  nachdem  er  gegen  letzteren  durch  päpstliche  und  kaiserliche  Crtheile  geschützt  wor- 
den, durch  Vermittelung  des  Bischofs  Thidmar  von  Minden  dahin  entschieden  sei,  dass  der  Graf, 
anstatt  einer  ihm  zuerkannten  Geldbusse  von  100  Mark,  dem  Bischof  von  Osnabrück  einen  Hof 
zu  Damme  verpfändet,  welcher,  wenn  die  Einlösung  nicht  in  bestimmter  Frist  erfolgt,  ihm  erb- 
lich zufallen  soll;  unter  gleicher  Bedingung  verpfändet  der  Graf,  für  60  Mark,  welche  er  der 
Kirche  zu  Osnabrück  verschuldet,  einen  Hof  zu  Berge;  wegen  des  Burglehens  zu  Iburg  wird 
bestimmt,  dass  der  Graf  dem  Bischof  in  Friedenszeiten  mit  5  Rittern  und  5  Knechten,  im  Kriege 
aber  mit  der  doppelten  Zahl  daselbst  dienen,  auch  die  nöthigen  Wächter  bestellen,  sich  aber 
des  Schlosses  nicht  zu  seinen  eigenen  Fehden  bedienen  soll.  A.  1186.  Unter  den  Zeugen: 
Thidmar,  Bischof  zu  Minden,  und  seine  Kapellanen  Magister  Hermann  und  Ludolf;  Widekin, 
dessen  Vogt;  Lentfrid,  Dompropst  zu  Osnabrück;  Conrad,  Abt  zu  Iburg;  Arnold,  Propst  der  klei- 
neren Kirche  (d.  h.  S.  Johannis,  zu  Osnabrück);  edle  Lchensleute  des  Bischofs  von  Osnabrück: 
Rudolf  von  Stenforthe,  Bernhard  von  der  Lippe,  Widekin  vonRethen;  Wilhelm  von  Holte,  Hein- 
rich von  Blankena  und  sein  Bruder  Rabodo,  Widekin  von  Osdc,  Bernhard  von  Metelen,  Ger- 
hard von  Hulcnvelde,  Suether  von  Linen,  Friedrich  und  Arnold  von  Glane,  Hermann  von  Dik- 
hus,  Nicolaus  von  Throten;  und  eine  grosse  Anzahl  Ministerialen.  Moser  0.  G.  II.  S.  323.  s.  W. 
VIIL  S.  114.*) 

2197.  Propst,  Dechant  und  Kapitel  der  Domkirche  zu  Osnabrück,  welche  ein.   nach  des  vorigen  Kolonen 

Hartwichs  Tode  an  dessen  Tochter  Heilewigis  verpachtetes  Haus  zu  Slagforde,  wegen  vernach- 
lässigter Kultur,  wieder  einziehen  wollten,  verpachten  dasselbe,  nachdem  die  gedachte  Heilewi- 
gis um  Gnade  gebeten,  dieser  aufs  neue,  und  bestimmen  die  Rechte,  Prästationen  und  Erbfolge- 
Ordnung  dieses  Gutes.  A.  1186,  Arnoldi  episc.  XIII.  Unter  den  Zeugen  befindet  sich  Rikezo 
Rector  civitatis.    Moser  0.  G.  H.  S.  328.  s.  W.  YIU.  S.  118. 

(1186  —  1203.) 

2198.  Bernhards  IL,  Bischofs  zu  Paderborn,  Lehenbrief  für  die  Brüder  B.  u.  T.  von  Büren,  mit  der  Be- 

willigung, auf  ihrem  Grunde  eine  Stadt  zu  bauen,  und  Bestimmung  ihrer  Rechte.  S.  d.  Schalen 
A.  P.  I.  p.  633.,  zum  Jahre  1195.    (CCCCLXVm.) 


In  dem  letzten  Abdrucke,  S.  114.  Z.  10.,  statt  graTiuimani ,  1.  graTissimas;  Z.  18.,  st.  ...  in,  1.  ..  .  ino;  S.  115. 
Z.  9.,  St.  Justaico,  1.  Justacio;  Z.  27.,  st.  si,  1.  sicut;  S.  116.  Z.  12.,  st.  redimendo,  1.  redimendi;  Z.  22.,  st.  di- 
stinctione,  1.  diffinitione;  Z.  3T.,  st.  Lotbere,  1.  Löchere;  Z.  38.,  st.  Evcrhardus,  1.  Everardus;  S.  117.  Z.  9.,  st. 
partis,  1.  porte;  Z.  24.,  st.  bis,  1.  hiis;  S.  118.  Z.  4.,  st.  Dikbus,  1.  Dichus;  Z.  7.,  st.  Aatlhorp,  I.  Asthorp:  Z.H., 
•t.  'Wilhelmus,  1.  'Wilbelmas  Froidin;  st.  Helmaric,  1.  Helmerec. ;  Z.  12.  ist  Judex  Ton  Luiko  durch  ein  Punkt  zu 
trennen,  und  letzterer  I^ame  Luicko  (ricbtiger  wabrscheinlicb  Liueko)  zu  lesen. 

Digitized  byC^OOQlC 


1186  — 118T.  73 

2198.  Desselben  Vergleich  mit  den  Brüdern  B.  und  T.  von  Büren,  ihre  Lehen  und  andere  Streitigkeiten 

betrefiFend.    S.  d.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCLXIX.) 

2199.  Desselben  Vertrag  mit  den  Edlen  B.  und  H.  von  der  Lippe,  wegen  des  Schlosses  Valkenberg.  S.  d. 

Schaten  A.  P.  L  p.  614.,  mit  willkürlich  ausgeschriebenen  Namen,  welche  das  Original  nur  durch 
die  Anfangsbuchstaben  andeutet.  (CCCCLXX.)  —  Diese  drei  Urkunden  konnten  nur  nach  den 
Regierungsjahren  Bischof  Bernhards  II.  bestimmt  werden.  Wenn  der  zum  Jahre  1195  anzufüh- 
rende Lehensvertrag  der  Brüder  von  Büren  echt  ist  (wogegen  freilich,  da  ein  Original  oder  eine 
sonstige  ältere  Quelle  nicht  nachzuweisen,  und  Schaten  von  dem  Verdachte  einer  willkürlichen 
Nachbildung  älterer  Urkunden  nicht  frei  ist,  Bedenken  erhoben  werden  können),  so  dürften  die 
beiden  ersten  Urkunden  nicht  später  als  1195  anzusetzen  sein. 

1187. 

2200.  April  6.  (VIIL  Id.)    Hermann,  Bischof  zu  Münster,   nimmt  Theü  an  der  Einweihung  der  neu  erbau-     ^ 

ten  Kirche  SS.  Udalrici  et  Afrae  zu  Augsburg.     Chron.  August,  ap.  Freher.  T.  I.  p.  514. 

2201.  Jul.  15.     Gosschalk,  Edler  von  Percmont,   eignet  dem  Kloster  Marienmünster  ein  Gut  zu  Winethen. 

D.  Id.  Jul.  1187.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCLXXI.) 

2202.  „     31.    Arnold  und  Friedrich,  Grafen  von  Althena,   Zeugen  in  einer  Urkunde  des  Erzbischofs  Phi- 

lipp zu  Cöln,  für  das  Kloster  Gre veröde.  D.  Colon.  II.  Kai.  Aug.  1187,  praesul.  a.  XIX.  La- 
comblet  Urkundenb.  1.  S.  353. 

2203.  Die  Bischöfe  Hermann  von  Münster,  Ditmar  von  Minden  und  Arnold  von  Osnabrück,  Zeugen  bei 

Erzbischof  Philipps  zu  Cöln  Bestätigung  der  Besitzungen  des  Klosters  Steinfeld.    D.  in  synodo        ^^^"^ 
Coloniensi,  in  praesentia  priorum  et  totius  cleri  etc.  1187,  Frid.  Imp.  a.  R.  XXXVL  Annal.  Prae- 
monstr.  T.  IL  p.  523.,  und  hiernach  im  Ausz.  Günther  Cod.  dipl.  I.  S.  454.  —  Das  Datum  der 
vor.  Urk.  scheint  die  Zeit  der  hier  gedachten  Synode  anzudeuten. 

2204.  August  21.    Kaiser  Friedrich  L  bestätigt  die  Privilegien  des  Stifts  Kappenberg,  und  befreit  dasselbe, 

sowie  das  ihm  untergebene  Kloster  zu  Wesel,  von  dem  Zolle  zu  Kaiserswerth.  D.  Wormat.  XIL 
Kai.  Sept.  1187,  a.  R.  XXXVI.  imp.  XXXIV.  Kindlinger  Samml.  merkw.  Nachr.  S.150.  (CCCCLXXII.) 

2205.  September  .  .    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,   beurkundet,   dass  der  Abt  Nicolaus  und  der  Con- 

vent  des  Klosters  Hardehausen  von  den  Brüdern  Otto  und  Adolf  von  Wiedenbrück,  mit  Geneh- 
migung ihrer  Erben,  des  Paderbornischen  Domherrn  Diderich  und  dessen  Bruders  Burchard  von 
Herkendorpe,  ein  Gut  in  Bunessen  gekauft  haben.  D.  in  capitulo  Patherburnensi,  mense  Sep- 
tembri  1187,  episc.  a.  I.  Schaten  A.  P.  L  p.  617.  Kindlinger  M.  B.  IlL  1.  Abth.  Urk.  S.  77.  Spil- 
cker  Beitr.  I.  Urk.  22.  —  Im  Datum  scheint  ein  Fehler  zu  stecken,  da  das  erste  Bisthumsjahr 
zu  dem  angegebenen  Monate  nicht  mehr  passt. 

2206.  Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  bewilligt  dem  Kloster  Olinghausen   die  Zehentfreiheit  für  dessen  Haus 

Wethmarsledhede,  gegen  eine  jährliche  Abgabe  von  30  Denarien.  Act  Colon,  a.  1187.  Seibertz 
Urkundenb.  L  S.  129. 

2207.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  welcher  die  Kirche  S.  Martini  zu  Münster  mit  fünf  Präbendon  gestif- 

tet und  dem  Propste  derselben  ein  Archidiaconat  übertragen  hat,  gibt  derselben  Kirche  4  Mark     ^'^ 
aus  einem  Zehenten  aus  der  Stadt  Münster,  welchen  er  von  Suether  von  Thingethe  erkauft  hat. 
A.  1187.    Nach  einer  Urkunde  Bischof  Otto's  L  vom  Jahre  1217. 

2208.  Derselbe  gibt  dem  Stifte  Kappenberg  eine  Hove  zu  Ostwich  nebst  verschiedenen  Renten  tausch-     ^ 

weise  für  die  Mühle  zu  Lünen,  und  eignet  demselben  einen  Zehenten  aus  dem  Hofe  Alstede. 
A.  1187,    Niesert  M.  U.  S.  IL  S.  265.    (CCCCLXXIII.) 

2209.  Tetmar,  Bischof  zu  Minden,  verkauft  dem  Stifte  S.  Martini  daselbst  ein  Haus  zu  Owelhusen.  A.  1187. 

Bisher  ungedruckt.    (CCCCLXXIV.) 
Regesta  bist.  Westfal.    IL 


j[0  Digitized  by  CjOOQIC 


7A  1187  —  1188. 

2210.  Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,  beurkundet,  dass  das  Kloster  Osethe  den  Zehenten  zu  Laie  von  den 

Rittern  Giselbrath  von  Yisbike,  Heinrich  von  Trihusen  und  Giselbrath  von  Thorne  erkauft  hat, 
nachdem  diese  ihn  dem  Grafen  Simon  von  Tekeneburg,  so  wie  letzterer  dem  Bischof  resignirt 
haben;  und  eignet  denselben  dem  Kloster.  Act.  in  Osethe  a.  1187.  Unter  den  Zeugen:  der 
Dompropst  Lentfrid  und  der  Dechant  Joseph  zu  Osnabrück;  Godefrid,  Pfarrer  zu  Dissen;  die 
Freien:  Bernhard  von  Metein  und  Alexander  von  Westerwinkel ;  und  mehrere  Ministerialen.  Mo- 
ser O.  G.  II.  S.  330.  s.  W.  YIII.  S.  120.;  wo  in  der  vorletzten  Zeile,  unter  den  Zeugen,  fürRu- 
bodo,  Rabodo  zu  lesen  ist. 

2211.  Derselbe  trennt  die  Dörfer  Siemmemühlen  und  Holthusen  von  der  Kirche  zu  Damme,  mit  Einwilli- 

gung des  dortigen  Pfarrers  Thielmar  und  seines  Vicarius  Heinrich,  und  bewilligt  ihnen  zu  der 
Kirche  zu  Steinvelde,  welche  sie  auf  ihre  Kosten  erbaut  haben,  einen  Priester,  welcher  allezeit 
von  den  Eingesessenen  gewählt,  und  von  dem  Pfarrer  der  Mutterkirche  investirt  werden  soll. 
A.  1187.  Unter  den  Zeugen:  der  Dechant  Joseph,  der  Gustos  Thietmar,  an  der  Domkirche;  der 
Propst  Arnold,  der  Dechant  Constantin,  der  Scholasticus  Rotger,  an  der  Johannis- Kirche  zu  Os- 
nabrück.   Moser  O.  G.  II.  S.  331.  s.  W.  VIII.  S.  121. 

2212.  Simon,  Graf  von  Tekeneburg,  beurkundet,  dass  sein  Ministerial  Burchard  dem  Kloster  OsedeLehen- 

und  Erbgüter  für  104  Mark  verkauft,  und  für  50  Mark  des  Kaufpreises,  Widekind  von  Osede, 
welcher  dem  Kloster  so  viel  verschuldete,  ihm  seine  Güter  in  der  Twente  verpfändet  hat;  weil 
aber  gedachter  Burchard  seine  Lehenspflicht  nicht  erfüllte,  Widekind  dagegen,  um  nach  Jerusa- 
lem zu  ziehen,  seine  Güter  verkaufen  wollte,  und  hierüber  Streit  entstand,  so  erklärt  der  Graf, 
dass  Burchard  auf  alle  Ansprüche  an  das  Kloster  feierlich  verzichtet  habe.  Act.  Herebrugken 
in  banno  impcriali,  s.  d.  Unter  den  Zeugen:  Friedrich,  Propst  zu  Clarholt;  Bernhard,  Propst  zu 
S.  Petri  und  Andrea  in  Paderborn;  Widekind  von  Osede;  Ludolf  von  Stenforde;  Theoderich  und 
Wicbold,  Brüder  von  Saitesberge;  Bernhard  Schenk  von  Tekeneburg,  u.  a.  m.  Moser  0.  G.  11. 
S.  337.  s.  W.  VIII.  S.  127. 

2213.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Osede  die  Güter,  welche  Burchard  von  Osede  vorher  von  ihm  zu 

Lehen  hatte,  nebst  dem  Hofe  zu  Bardinchusen,  und  befreit  dieselben  von  allen  Leistungen  an 
die  Vögte.  S.  d.  Moser  s.  W.  VIII.  S.  "326.  —  Da  wir  den  Grafen  von  Tekeneburg  in  diesem 
Jahre  in  Verbindung  mit  dem  Kloster  Osede  finden  (s.  Nr.  2210.),  so  dürften  auch  diese  beiden 
Urkunden  am  schicklichsten  hieb  er  zu  setzen  sein,  die  übrigens  unter  sich  gleichzeitig  sind,  wie 

sowohl  der  Innhalt,  als  die  zum  Theil  gleichen  Personen  der  Zeugen  schliessen  lassen. 

« 

1188. 

2214.  März  23.    König  Heinrich  VL  schenkt  den  bei  dem  königlichen  Hofe  zu  Dortmund  gelegenen,  so- 

genannten Koningeskamp  zu  dem  daselbst  zu  erbauenden  Kloster.  D.  Spirae  X.  Kai.  April.  1489. 
Bisher  ungedruckt.    (CCCCLXXV.) 

2215.  April  1.    Derselbe  erinnert  die  Bischöfe  zu  Minden,  Paderborn  und  Osnabrück,  so  vrie  die  Grafen 

und  Edlen  dieser  Länder,  dass,  wie  alle  Silbergruben,  so  auch  die  neulich  im  Bisthum  Minden 
entdeckten,  zu  den  kaiserlichen  Regalien  gehören,  daher  sich  niemand  derselben  anmassen,  viel- 
mehr der  königliche  Gesandte  darüber  Verfügung  treffen  soll.  D.  ap.  Nonnensteine  (XIL)  Kai. 
April,  s.  a.  Schaten  A.  P.  L  p.  621.  —  Das  Jahr  ist  ohne  Zweifel  1188,  wie  aus  der  folg.  Nach- 
richt hervorgeht;  der  Tag  (21.  März)  scheint  aber  bei  Schaten  unrichtig  angegeben,  da  hiernach 
die  vorherg.  Urk.  zwischen  diese  und  die  folgende  fallen  würde,  was,  wegen  des  Ausstellungs- 
ortes, unwahrscheinlich  ist.  Sie  ist  daher,  nach  Wahrscheinlichkeit,  mit  der  folgenden  auf  glei- 
chen Tag  gesetzt. 


Digitized  by 


Google 


1188,  75 

2215  b.  April  4.  Derselbe  überlässt  die  Silbergraben  bei  Dehemuhl  und  Krukenberge  dem  Bischof  Detmar 
von  Minden  dergestalt,  dass  dieser  zwei  Drittheile,  das  Reich  aber  ein  Drittheil  ihres  Ertrages 
einziehen  soll  D.  ap.  Nonnenstene,  Kai.  April.  4488.  Lerbeck.  Chr.  1.  c.  p.  180,  Die  Urkunde 
selbst  hat  sich  nicht  erhallen. 

2246.  „    6.    Bernhard  IL,  Bischof  zu  Paderborn,  bewilligt,   auf  Bitten  Widekinds,  Vogtes  der  Kirche 

zu  Paderborn,  den  Bürgern  zu  Curbike  das  Recht  der  Stadt  Soest.  Act.  VIII.  Id.  April.,  in  Coena 
Domini,  4488.  Gesch.  u.  Beschreib,  der  Kirche  S.  Kilian  zu  Corbach  v.  L.  Curtze  u.  F.  v.  Rheins 
(Arolsen  4844),  S.  403.    Der  Abdruck  scheint  aber  sehr  fehlerhaft  zu  sein. 

2247.  Jul.  7.    Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  erlässt  dem  Kloster  Walburgis  zu  Soest  die  von  einigen,  zu  sei- 

nem Hofe  Gelmen  gehörigen  Gütern  zu  zahlende  Rente,  und  eignet  demselben  diese  Güter.  .D. 
Colon.  Non.  Jul.  4488,  praesul.  a.  XX.  Wigands  Archiv  VI.  S.  479.,  mit  der  falschen  Jahrzahl 
4483;  und  im  Ausz.  Seibertz  Urkundenb   I.  S.  430.    (CCCCLXXVI.) 

2248.  Decemb.  4.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet,  dass  Conrad  von  Sconenberich  sein  Gut 

zu  Tavenhusen  dem  Domkapitel  zu  Paderborn,  für  40  Mark,  welche  letzterem  von  Bernhard, 
Propst  zu  S.  Petri  und  Andrea  daselbst  vermacht  worden,  verkauft  hat.  D.  Kai.  Decembr.  4488. 
Bisher  ungedruckt.     (CCCCLXXVIl.) 

2249.  Hermann y  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  dem  Stifte  S.  Mauritz  das  sogenannte  Praedium  antiquum 

(das  alte  Feld),  auf  dessen  Grunde  die  Kirche  und  die  Stiftsgebäude  erbaut  sind.  A.  4488.  Nie- 
sert  M.  ü.  B.  4.  Abth.  S.  336.  Wilkens  Gesch.  d.  Stadt  Münster  S.  402.  (CCCCLXXVIII.)  —  Den 
damaligen  Propst  zu  S.  Mauritz,  Hermann,  nennt  der  Bischof  seinen  Verwandten  (cognatum). 

2220.  Derselbe  eignet  dem  Stifte  Kappenberg  den  Zehenten  aus  einem  Hause  zu  Ostwich  und  einem  Hause 
am  Berge,  und  bestätigt  ihm  den  Zehenten  zu  Bork.  A.  4488.  Bisher  ungedruckt.  (CCCCLXXIX.) 

2224.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Marienfeld  den  Hof  zu  Wadenhart,  nebst  Häusern  zu  Bukinken  und 
Thornphorne,  und  Zehenten  zu  Everinchusen  und  Dichusen.  A.  4488.  Niesert  M.  ü.  S.  U.  S.  268. 
(CCCCLXXX.) 

2222.  Derselbe  bestätigt  den  Verkauf  des  Hauses  Biginkhof  an  das  Kloster  Clarholt,  und  eignet  demselben 

einige  dabei  gelegene  Äcker.    A.  4488.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCLXXXI.) 

2223.  Derselbe  verordnet,  dass  in  das  Kloster  Asbeck  nicht  über  40  Personen  aufgenommen  werden  sol- 

len.   A.  4480.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCLXXXII.) 

2224.  Derselbe  beurkundet  den  Verkauf  des  Hofes  Graz  an  das  Kloster  Asbeck.    A.  4480.    Niesert  M. 

ü.  S.  IV.  S.  459.    (CCCCLXXXUI.) 

2225.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  dem  Kloster  Marienfeld  die  Zehenten  zu  Stapellage  und 

Hursten,  wie  auch  den  Hof  zu  Stapellage  mit  der  Kirche,  welche  Graf  Widekind  von  Sw^len- 
berg  dem  Kloster  gegeben.  A.  4488.   Kindlinger  M.  B.  III.  4.  Abth.  Urk.  S.  79.    (CCCCLXX^IV.) 

2226.  Ihitmar,  Bischof  zu  Minden,  bestätigt  den  Verkauf  der  Kirche  zu  Sulbicke,  durch  den  Grafen  Lu- 

dolf  von  Dasle,  an  das  Kloster  Obernkirchen.  A.  4488.  Bisher  ungedruckt.    (CCCCLXXXV.) 

2227.  Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,   schenkt  dem  Domkapitel  daselbst  die  Zehenten  zu  Weslorpe  und 

Scirenbeke.  A.  4488.  Moser  0.  G.  II.  S.  332.  s.  W.  VIII.  S.  422.  (CCCCLXXXVI.) 
2228  Derselbe  beurkundet,  dass  Johann  von  Honhorst,  bei  der  Aufnahme  seiner  Tochter  Amelradis  in  das 
Kloster  Osede,  diesem  den  Zehenten  über  die  Häuser  Vugovore,  Bergeshovet  und  Risenbike  ge- 
schenkt hat.  A.  4488.  Unter  den  Zeugen:  der  Propst  Lentfrith  und  der  Custos  Thetmar.  Moser 
0.  G.  II.  S.  333.  s.  W.  VIII.  S.  423. 
2229.  Verzeichniss  der  Besitzungen  des  Grafen  Heinrich  von  Dalen,  vom  Jahre  4488.  Auszugsweise  bei 
Kindlinger  M.  B.  HI.  4.  Abth.  ürk.  S.  84. 

10* 


Digitized  by 


Google 


76  1189. 

4189. 

2230.  Graf  Widekind  und  Hermann  von  Waldeck  üben  Gewaltthätigkeiten  im  Bisthum  Paderborn  aus,  wo- 

bei ihnen  ein  kleines  Schloss  (muniliuncula)  Brobeke  zur  Stütze  dient,  welches  aber  Bischof 
Bernhard  erobert  und  zerstört.     Gobelin.  Pers.  1.  c.  p.  274. 

2231.  Januar  14.    Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,   schenkt  das  Schloss  und  die  Mühle  zu  Ibbenbüren 

nebst  allem  Zubehör  an  die  Kirche  zu  Paderborn,  um  den  Grafen  Simon  von  Tekenebui^  damit 
zu  belehnen.    D.  XIX.  Kai.  Februar.  1189.  Niesert  M.  U.  S.  II.  S.  259.    (CCCCLXXXVII.) 

2232.  „      19.    Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,  beurkundet  die  Güterschenkungen  des  Edlen  Wicbold 

von  Horstmar  an  die  Kirche  zu  Osnabrück.    D.  ap.  Lithlage,  XIV.  Kai.  Februar.  1189.    Moser 

0.  G.  IL  335.  s.  W.  Vm.  S.  125.    (CCCCLXXXVIII.) 

2233.  Febr.  2.    König  Heinrich  VI.   nimmt  die  Mühlen  des  Stifts  Kappenberg  an  der  Lippe  in  seinen 
/"  Schutz.    D.  Monast.  IV.  Non.  Febr.  1189.  Niesert  M.  ü.  S.  H.  S.  273.    (CCCCLXXXIX.) 

2234.  „     10.    Papst  Clemens  III.  bestätigt,  auf  Bitten  des  Münster  sehen  Vicedominus  Franco,  dem  von 

diesem  gestifteten  Nonnenkloster  Langenhorst  die  freie  Wahl  seines  Vogtes.  D.  Laterani  IV.  Id. 
Februar,  pontif.  a.  II.  Niesert  M.  U.  S.  IV.  S.  219.  —  Papst  Clemens  III.  war  am  19.  December 
1187  erwählt;  der  angegebene  Tag  fällt  also  in  das  Jahr  1189. 

2235.  April  4.    Widekind  von  Waldeck  verpfändet,  vor  seiner  Reise  nach  Jerusalem,  die  Advokatie  der 

Kirche  zu  Paderborn  nebst  ihrem  Zubehör  und  andern  Gütern  an  den  Bischof  von  Paderborn. 
Fact.  Paderburn.  IL  Non.  April,  fer.  II.  post  Palm.  a.  1189.  (Die  Handlung  wurde  an  einigen 
folgenden  Tagen  noch  fortgesetzt.)  Schaten  A.  P.  I.  p.  619.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  219.  Vam- 
hagen  Waldeck.  Gesch.  Urk.  S.  13.  (CCCCXC.)  —  Widekind  starb  auf  dieser  Reise.  Gobel.  Pers. 

1.  c.  p.  274. 

2236.  Hermann,   Bischof  zu  Münster,  von  Kaiser  Friedrich  L,  vor  der  Eröffnung  seines  Kreuzzuges,  als 

Gesandter  nach  Constantinopel  geschickt,  wird  dort  widerrechtlich  eingekerkert.  Nach  einem 
Schreiben  des  Kaisers,  bei  Heda  Hist.  ültraj.  p.  179. 

2237.  Mai  27.    Kaiser  Friedrich  I.  beurkundet  und  bestätigt,  dass  Erzbischof  Philipp  zu  Cöln  die  drei  erz- 

bischöflichen Höfe  Heldene,  Swelme  und  Elvervelde  dem  Grafen  Engelbert  von  Berg,  für  600 
Mark  ablöslich,  zu  Lehen  gegeben.  D.  ap.  Brezberc  in  introitu  Ungariae,  VI.  Kai.  Jon.  4189« 
Lacotoblet  Urkundenb.  I.  S.  362. 

2238.  Decemb.  15.    Conrad,  Abt  zu  Corvey,  stirbt.     Todestag  nach  d.  Necrol.  von  Marienmünster. 

2239.  Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  den  Vortrag,  welchen  das  Stift  S.  Gereons  zu  Cöln  mit  seinen 

Zehentpflichtigen  zu  Derne,  Methlere,  Curlare  und  Hudinchusen,  wegen  der  Zehentlöse,  geschlos- 
sen hat.    A.  1189.    Kindlingcr  Volmcst.  IL  S.  50.    (CCCCXCI.) 

2240.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  eignet  einem  Altar  in  der  Ludgeri-Kirche  zu  Münster  einen  Zehenten 
/  im  Kirchspiel  Thetten.    A.  1189.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCXCII.) 

2241.  Derselbe  eignet  dem  Stifte  Kappenberg  Zehenlen  aus  den  Höfen  üdenchof  im  Kirchspiel  Seprode 

und  Widelinchof  im  Ksp.  Dülmen,  zum  Behuf  des  Lichtes  bei  den  Schwestern.  D.  Capenberg, 
a.  1189.    Niesert  M.  ü.  S.  n.  S.  271.    (CCCCXCIII.) 

2242.  Derselbe  beurkundet,  wie  das  Schutzrecht  des  Klosters  Hohenholte,  welches  der  Stifter  desselben 

dem  Abte  des  heil.  Nicasius  zu  Rheims  übertragen  hatte,  auf  das  Bisthum  Münster  übergegan- 
gen, und  bestätigt  dessen  Besitzungen.  A.  1189.  Kindlinger  M.  B.  IIL  1.  Abth.  S.  89.  (CCCCXCiV.) 

2243.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Liesborn  einen  Zehenten  in  den  Kirchspielen  Lippborg  und  Liesbom, 

und  eine  Hove  zu  Rasnuwele.    A.  1189.    Bisher  ungedruckt.     (CCCCXCV.) 

2244.  Derselbe  beurkundet  die  Güterschenkung  des  Vogtes  Widekind  von  Rethe  und  seiner  Mutter  an  das 

Kloster  Marienfeld.  A.  1189.  Kindlinger  M.  B.  HL  1.  Abth.  S.  91.  CCCCCXCVI.)  —  Die  Urkunde 
ist  merkwürdig  für  die  Grenzbestimmung  zwischen  Westfalen  und  Engern. 

Digitized  by  V^OOQlC 


1189  —  1190.  77 

2245.  Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,  bestätigt  die  Privilegien  des  Klosters  Gertrudenberg.  A.  1189.  Moser 

O.  G.  II.  S.  333.  s.  W.  VIII.  S.  123.    (CCCCXCVII.) 

2246.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Gertrudenberg  das  Ländchen  Broil  und  einige  Äcker.  A.  1189.    Moser 

0.  G.  U.  S.  333.  s.  W.  VIII.  S.  123.    (CCCCXCVIII.) 

2247.  AdeBiog,  Bischof  zu  Ilildesheim,   eignet  dem  Kloster  Marienmünster  ein   Gut  zu  Brockhausen  bei 

Schwalenberg.    A.  1189.    Bisher  ungedruckt.    (CCCCXCIX.) 

2248.  Verschiedene  an  die  S.  Marien-Kirche  zu  Münster  geschenkte  Renten  werden  zu  Wein  für  die  Com- 

municanten,  und  für  das  Hospital  bestimmt.  A.  1189.  Niesert  M.  U.  S.  II.  S.  64.  Wilkens 
Umgeb.  d.  Stadt  Münster  S.  46.    (D.) 

2249.  Bestimmung  der  Rechte  eines  an  die  Kirche  zu  Enger  geschenkten  Gutes  zu  Otaghusen.    A.  1189. 

Bisher  ungedruckt.     (DI.) 

1190. 

2250.  Februar  1.     Godefrid,  Graf  von  Amesberg,  Zeuge  in  einer  Urkunde  König  Heinrichs  VI.  für  das 

Kloster  Eberbach.  D.  ap.  Wimpinam  Kai.  Febr.  1190,  a.  R.  XX.  V^^enck  Hess.  Laiidesgesch. 
n.  ürk.  S.  120. 

2251.  März  25.    König  Heinrich  HL  verspricht  dem  Erzbischof  Philipp  zu  Cöln,   in  der  Cölnischen  Erz- 

diöcese  nur  zwei  königliche  Münzstäten,  nehmlich  zu  Dusburch  und  Dortmund,  zu  halten,  und 
daselbst  nur  nach  dem  alten  Herkommen  münzen,  auch  das  Cölnische  Münzzeichen  nicht  nach- 
bilden zu  lassen.  D.  Frankenvurt  VIH.  Kai.  April.  1190,  a.  R.  XXI.  Unter  den  Zeugen:  Bernard, 
Dompropst  zu  Münster.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  365. 

2252.  April  25.    Derselbe  befreit  das  Stift  Corvey  von  dem  Zolle  zu  Kaiserswerih.    D.  Frankenvort  VIII. 

Kai.  Maji  1190.  Schalen  A.  P.  I.  p.  623.     (DIL) 

2253.  Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  eignet  dem  Kloster  Wedinghauscn  die  bisher  von  ihm  zu  Lehen  gehen- 

den Zchenten  zu  Marsfeld  und  Wände,  deren  ersteren  Hermann  von  Rudenberg,  den  anderen 
Everhard  von  Ardey  zu  diesem  Behufe  resignirt  hat,  und  fügt  den  Noval- Zehenten  hinzu.  A. 
1190.    Kindlinger  Volmest.  IL  S.  55.;  und  im  Auszuge  Seibertz  Urkundenb.  L  S.  131. 

2254.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,   eignet  dem  Kloster  Liesborn  Zehenten  zu  Lembeke,  Bruche  und  ^ - 

Structhorpe.    A.  1190.    Bisher  ungedruckt.     (DIU.) 

2255.  Thietmar,  Bischof  zu  Minden,  bestätigt  eine,  bei  dem  Kloster  Obernkirchen,  zum  Besten  unvermö- 

gender Geistliclien,  gemachte  Stiftung.    A.  1190,  pontif.  V.    Bisher  ungedruckt.    (DIV.) 

2256.  Widikind,  Abt  zu  Corvey,  beurkundet,  wie  er  das  Schenken-Amt  von  den  Personen,  welche  es  zu 

Lehen  trugen,  aber  zum  Nachtheil  des  Stifts  sehr  misbrauchten ,  wieder  zurückgekauft.  A.  1190, 
praelat.  L  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  701.    (DV.) 

2257.  Hogardis,  Äbtissinn  zu  Herse,  überträgt  dem  Kloster  Gehrden  eine  Mühle  zu  Dallessen  und  eine 

Hove  zu  Osterhusen.    A.  1190,  Frid.  Imp.  XXXIX.    Bisher  ungedruckt.     (DVI.) 

(1190  —  1192.) 

2258.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  beurkundet,  wie  er  die  Stadt  Münster,  die  vorher  nur  eine  Paro- 

chie  gebildet,  in  mehrere  getheilt,  und  dem  Pfarrer  zu  S.  Lamberti,  Ernestus,  von  jeder  der 
übrigen  eine  lebenslängliche  Rente  vorbehalten,  welche  derselbe  dem  Pfarrer  der  Ludgeri- 
Kirche,  gegen  die  Verpflichtung  eines  Anniversariums,  erlässt.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (DVII.)  — 
Die  Urkunde  kann  nur  zwischen  die  oben  gedachten  Jahre  gehören,  da  unter  den  Zeugen  der 
Dompropst  Bernhard,  der  Domdechant  Franco,  und  Theoderich,  Propst  zu  S.  Ludgeri,  vorkom- 
men; im  Jahre  1189  aber  erscheint  Franco  noch  als  Vicedomiuus,  und  1192  wird  Hermann  als 

Dompropst,  und  Heinrich  als  Propst  zu  S.  Ludgeri  genannt.  #      OOqIp 

igi  ize     y  _  ^ 


78  1190  —  1191. 

(i  190— 4205.) 

2259.  Widikind,  Abt  zu  Corvey,  bestimmt  gewisse  Einkünfte  zur  Wiederherstellang  des  Sarges  des  heil- 

Vitus  und  der  Klostergebäude  überhaupt.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (DVIII.)  —  Diese  und  die 
folgenden  Urkunden  wurden  nur  nach  den  Regirungsjahren  des  Abtes  Widikind  bestimmt,  der 
obwohl  erst  1191  geweiht,  doch  1190  als  das  erste  Jahr  seiner  Prälatur  bezeichnet  (s.  Nr.  2256.) ; 
da  die  Angaben  der  verschiedenen  anderen  Stiflspersonen  doch  zu  einer  genaueren  Jahresbe- 
stimmung nicht  genügen. 

2260.  Derselbe  schenkt  an  seinen  Convent  einen  Weinberg  zu  Bilenberg.  S.  d.  Bisher  ungedruckt  (DK.) 

2261.  Derselbe  beurkundet  einen  mit  dem  Bischof  von  Paderborn  geschlossenen  Tausch,  Zehenten  aus 

dem  Gute  Sirikessen  betrefifend.    S.  d.    Bisher  ungedruckt.     (DX.) 

2262.  Derselbe  beurkundet  die  Schenkung  von  Gütern  zu  Liuri  an  das  Hospital  des  Stifts  Corvey.    S.  d. 

Bisher  ungedruckt.    (DXI.) 

2263.  Derselbe  bestätigt  eine  von  ihm,  als  Propste  zu  Groningen,  gemachte  Schenkung  verschiedener  von 

ihm  erworbener  Güter  an  die  Brüder  daselbst.    S.  d.    Bisher  ungedruckt.     (DXII.) 

2264.  Derselbe  gibt  dem  Ritter  Bernhard  von  Börsen  und  seinen  Brüdern  das  Amt  und  Gericht  zu  Lotten. 

S.  d.  Diepenbrock  Gesch.  des  Amtes  Meppen,  S.  632.    (DXIll.) 

2265.  Derselbe  verfügt  über  die  von  dem  Propste  Reinmar  an  die  Kirche  zu  Corvey  vermachten  Wein- 

berge.    S.  d.    Bisher  ungedruckt.     (DXIV.) 

2266.  Derselbe  gibt  dem  Kloster  Amelungsborn  eine  Hove  in  Areloldessen.    Auszug  b.  Falke  C.  Tr.  Corb. 

p.  889.,  wo  aber  die  Jahrzahl  1186  noth wendig  falsch  sein  muss,  da  1186  der  Abt  Conrad 
noch  lebte. 

4191. 
/  2267.  Januar  18.    König  Heinrich  VL  gibt  dem  Bischof  Hermann  von  Münster  300  Mark,  um  dafür  ein 
Allod  anzukauren,  welches  Rudolf  von  Steinvord  zu  Lehen  empfangen  soll.    D.  Laudae  XV.  Kai. 
Febr.  1191.    Niesert  M.  ü.  S.  V.  S.  13. 

2268.  Jul.  21.    (Die  Praxedis.)     Widikind,  Abt  zu  Corvey,  wird,  nachdem  er  die  Exemtions-Privilegien 

seiner  Kirche  nachgewiesen,  von  dem  Erzbischof  Wichmann  zu  Magdeburg,  in  der  Kirche  des 
Klosters  Goltesgnade  bei  Calbe  a.  d.  Saale,  geweiht.  —  Die  hieher  gehörigen  Briefe  (DXV.  und 
DXVI.)  geben  zwar  die  Jahrzahl  nicht  an;  diese  ist  jedoch  daraus  zu  schliessen,  dass  die  Feier- 
lichkeit auf  einen  Sonntag  angesetzt  war,  und  der  Tag  Praxedis,  an  welchem  sie  statt  fand, 
1191  auf  einen  Sonntag  fiel,  wie  denn  auch  die  dabei  anwesenden  Bischöfe  Alexius  von  Bran- 
denburg, und  Thiderich  von  Meissen  erst  seit  1190  als  solche  erscheinen. 

2269.  August  10.    Philipp,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet  die  bei  der  Einweihung  der  Kirche  zu  Miste, 

von  dem  Paderbornischen  Dompropst  Sifrid  und  andern  frommen  Leuten  an  dieselbe  gemachten 
Güterschenkungen.  D.  die  S.  Laurentü  1191.  Unter  den  Zeugen:  Everhard,  Graf  von  Altena; 
Heinrich  von  Volmestein  (der  hier,  ganz  ungewöhnlich ,  doch  vielleicht  fehlerhaft,  comes  genannt 
wird);  Godschalk  von  Padberg;  Renard  von  Sydinghusen;  Ernst  von  Rutenberg.  v.  Steinen 
Westfäl.  Gesch.  22.  St.  S.  1636.    Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  131. 

2270.  Septemb.  28.    Derselbe  beurkundet  die,  bei  Gelegenheit  der  Einweihung  eines  neuen  Kirchhofes 

zu  Miste,  von  den  Markgenossen*)  daselbst  an  die  dortige  Kirche  gemachte  Schenkung  eines 
Waldes  genannt  Rischney,  u.  a.  m.    D.  in  profesto  Michaelis  1191.     Unter  den  Zeugen:  Harwi- 


<^)  Markenothen,  wie  Seibeits  richtig,  anstatt  des  bei  Stcioen  ▼orkommeDdeD ,  uoTeraläadlicheD  Wortes  Harkertben,  liest. 


1191 --1192.  79 

cus,  Abt  zu  Graveschaft;  Arnold,  Graf  von  Altena;  Heinrich  und  Gerhard,  Brüder  von  Volme- 
stein;  Godschalk  von  Padberg.  v.  Steinen  Westf.  Gesch.  22,  St.  S.  1637.  Seiberte  ürkundenb* 
I.  S.  133. 

2271.  December  15.    Arnold,  Bischof  zu  Osnabrück,   welcher  dem  Kreuzheere  nach  Asien  gefolgt  war, 

stirbt  daselbst,  bei  der  Belagerung  von  Accon,  an  der  Pest.  Todestag  nach  Necrol.  Osnabr. 
Wegen  des  Jahres  und  der  Art  seines  Todes  vgl.  die  bei  Moser  0.  G.  IL  S.  55.  angeführten 
Beweisstellen. 

2272.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt,  dass  Alexander,  Pfarrer  zu  Werne,  das  Haus  des  Kolonen  ^^ 

seines  Pfarrhofes  von  seiner  eignen  Wohnung  getrennt  und  auf  ein  anderes  Grundstück  verlegt 
hat,  und  bestätigt  die  Freiheiten  desselben.  A.  1191,  Henr.  irap.  I.  Unter  den  Zeugen:  Her- 
mann, Propst  zu  S.  Mauritz;  Conradus  Pincerna;  Ludolf  Valkener.  Kindlinger  M.  B.  HL  1.  Abth. 
S.  93.    Niesen  M.  ü.  S.  H.  S.  275. 

2273.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  den  von  dem  Abte  des  Klosters  S.  Petri  und  Pauli  zu 

Paderborn,  Heinrich,  geschehenen  Ankauf  des  Hofes  Lare,  und  schenkt  dazu  den  Zehenten  aus 
diesem  Hofe,  unter  der  Verpflichtung  einer  für  ihn  zu  begehenden  Memorienfeier.  A.  1191, 
episc.  ordin.  IV.  Unter  den  Zeugen:  Der  Dompropst  Altmann;  der  Domdechant  Folbert;  Gode- 
schalk,  Propst  zu  Northeim;  Bemard,  Propst  zu  S.  Petri  und  Pauli;  Widekind  von  Osede;  der 
Graf  Amelung.    Auszug  b.  Schaten  A.  P.  I.  p.  625. 

2274.  Widekind,  Abt  zu  Corvey,  beurkundet  die  Verpflichtungen  einer  der  Kirche  zu  Eresberg  wachs- 

zinsigen  Hove  zu  Urdorp.  Act.  Corbeiae,  praelat.  a.  II.  Bisher  ungedruckt.  (DXVIl.)  —  Da 
Abt  Widekind  1190  das  erste  Jahr  seiner  Prälatur  rechnet,  so  muss  das  zweite  nothwendig  in 
1191  fallen. 

2275.  Robert,  Dechant,  und  das  Kapitel  zu  Enger,  beurkunden  die  Rechte  der  von  Burchard  von  Behilka 

an  diese  Kirche  geschenkten  Eigenhörigen.    A.  1191.    Bisher  ungedruckt.     (DXVUI.) 

2276.  Alheydis,  Äbtissinn  zu  Meschethe,  überlässt  dem  Kloster  Wedinchausen  einige  zu  ihrem  Hofe  En- 

drepe  gehörige  Äcker,  mit  Einwilligung  des  villicus  Everhard  und  sämmtlichcr  Hofeshörigen 
(totius  familiae),  unter  der  Bedingung  einer,  an  den  villicus  des  gedachten  Hofes  zu  entrichten- 
den jährlichen  Rente  von  8  Denarien.  A.  1191.  Von  Seiten  des  Klosters  Wedinchausen  wird 
der  Abt  Arnold,  aus  dem  Kloster  Meschede,  ausser  der  Äbtissinn,  die  Pröpstinn  Mechtild  ge- 
nannt.   Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  137. 

2277.  Gerhard,  Propst  und  Gustos  zu  Werden,  gibt  dem  Abte  Arnold  zu  Arnsberg  (d.  i.  Wedinchausen) 

Güter  zu  Embere  (Ober-  und  Nieder-Eimer)  zu  Erbzius- Lehen.  S.  d.  Seibertz  Urkundenb. 
I.  S.  138.  —  Da  der  Abt  Arnold  in  der  vor.  Urk.  zum  erstenmal  erscheint,  so  wird  die  vorlie- 
gende am  schicklichsten  hier  angeschlossen, 

(1191—1197.) 

2278.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  bei  der  Verpfändung  des  Hofes  Partenheim,  durch  den  Erz-         y^ 

bischof  Johann  von  Trier,  an  Wernher  von  Bolanden.  S.  d.  Günther  Cod.  dipl.  I.  S.  497.  — 
Die  Urkunde,  in  welcher  Heinrich  VI.  als  Imperator  genannt  wird,  muss  hiemach  zwischen  die 
obigen  Jahre  gehören. 

1192. 

2279.  März  4.    Herrmann,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  in  einer  Schenkungs-Ürkunde  Kaiser  Heinrichs  VI. 

für  das  Bisthum  Strassburg.  D.  Hagenowe  IV.  Non.  Marcii  1192,  a.  R.  XXIIL  imp«  L  Wtirdl- 
wein  N.  Subsid.  T.  X.  p.  156, 


Digitized  by 


Google 


\ 


80  1192. 

2280.  Mai  30.    Papst  Cölestin  IlL  bestätigt  dem  Kapitel  der  kleineren  Kirche  (d.  i.  SS.  Pelri  et  Andreae, 

oder  Bussdorf)  zu  Paderborn  den  Besitz  des  von  dem  Propste  B.  demselben  geschenkten  Gutes 
zu  Hengeldere,  das  Nachjahr  für  verstorbene  Stifts-Geistliche,  die  freie  Wahl  des  Propstes,  und 
die  Theilnahmc  an  der  Bischofsvvahl  mit  dem  Domkapitel.  D.  Rom.  III.  Kai.  Jun.  ponlif.  a.  II. 
Schaten  A.  P.  I.  p.  626.  —  Die  Pontifikatjahre  Papst  Cölcstins  III.  beginnen  vom  13.  April  U91. 

2281.  „     „      Derselbe  bestätigt  die  Besitzungen  und  Privilegien  des  Klosters  Fischbeck.    D.  eod.  Paul- 
0  lini  Hist.  Visbecc.  p.  73. 

2282.  „     31.     (Octava  Pentecostes.)     Als  der  neue  Erzbischof  von  Cöln,  Bruno,   durch  den  Erzbischof 

von  Trier  und  den  Bischof  von  Verdun  consccrirt  wird,  verweigern  die  Bischöfe  von  Münster 
und  Utrecht,  obgleich  zu  Cöln  anwesend,  ihre  Theilnahme,  w^eil  sie  behaupten,  dass  die  Ordi- 
nation des  Erzbischofs  ihnen,  als  seinen  Suöraganen,  gebühre.     Godefr.  ap.  Freher.  T.  I.  p.  358. 

2283.  Jun.  13.    Papst  Cölestin  IIL  bestätigt  die  Besitzungen  und  Privilegien  des  Klosters  Helmwardeshau- 

sen.    D.  Rom.  Id.  Jun.  1192,  pontif.  a.  II.    Wenck  Hess.  Landesgesch.  II.  Urkundenb.  S.  121. 

2284.  August  29,  Hermann,  Bischof  zu  Münster,   Zeuge  in  Kaiser  Heinrichs  VI.  Pri\alegio,   die  Heirathen 

zwischen  den  Ministerialen  des  Reichs  und  denen  der  Kirche 'zu  Mainz  betreffend.  D.  Wormal. 
IV.  Kai.  Septembr.  4192,  a.  R.  XXII.  imp.  II.  Guden.  Cod.  dipl.  T.  I.  p.  312. 

2285.  Septemb.  24.    Derselbe,   Zeuge  bei  K.   Heinrichs  VL  Steuerbefreiung  für  die   Stadt  Conslanz.    D. 

ap.  Leodium  VIII.  Kai.  Octob.  1192,  a.  R.  XXIII.  imp.  IL    Dümge  Reg.  Bad.  S.  150. 

2286.  October  21.     Kaiser  Heinrich  VL  bewilligt  dem  Abte  Widekind  zu  Corvey   und  seinen  Nachfolgern 

die  im  Gebiete  der  dortigen  Kirche  befindlichen  Gold-,  Silber-  und  andere  Metall -Gruben  und 
Goldwäschen.  D.  Northusen  XII.  Kai.  Nov.  1192,  a.  Imp.  III.  Martene  et  Durand  Vet  Script, 
ampliss.  Coli.  T.  I.  p.  1002.     (DXIX.) 

2287.  Novemb.  4.    Derselbe  gibt  dem  Bischof  Bernhard  II.  von  Paderborn,   für  das  Schloss  Plesse  und 

das  Gut  zu  Oldingehusen,  den  Berg  Desenberg  und  alle  Güter,  welche  Graf  Sifrid  von  Bome- 
neburg  im  Bisthum  Paderborn  besessen.  D.  Mulehusen  II.  Non.  Novemb.  1192,  a.  R.  XXIIL 
imp.  m.  Schmincke  Monum.  Hass.  II.  S.  663.  Wigands  Archiv  I.  Hft.  2.  S.  111.  Vgl.  Wenck 
Hess.  Landesgesch.  II.  S.  749.    (DXX.) 

2288.  Bellum  grave  in  Westfalia  inter  Comites  terrae  illius.     Godefr.  ap.  Freher.  I.  p.  358.   —  Die  Bege- 

benheit scheint  in  den  Herbst  dieses  Jahres  zu  fallen. 

2289.  Bruno,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  dem  Kloster  Liesborn   die  Zollfreiheit  zu  Neuss  und  die  Frei- 

heit des  Verkehrs  im  Herzogthum  Westfalen,  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (DXXI.)  —  Da  Erzb. 
Bruno  in  diesem  Jahre  gew^eiht  wurde,  und  schon  zu  Anfange  des  folgenden  abging,  so  ist  die 
Urkunde  am  sichersten  hieher  zu  setzen. 

2290.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,   bestimmt  die. Rechte  und  Verpflichtungen  der  auf  dem  Grunde  der 

Pfarrgüter  zu  Werne  wohnenden  Wachszinsigcn.  A.  1192.  Kindlinger  M.  B.  IIL  1.  Abth.  S.  93. 
(DXXII.) 

2291.  Derselbe  eignet  dem  Stifte  Kappenberg  den  Zehenten  zu  Alten -Bure.    A.  1192.    Bisher  ungedruckt. 

(DXXni.) 

2292.  Derselbe  bestätigt  die  wiederholte  Schenkung  eines  Hauses  zu  Ichtertune  an  das  Kloster  Asbeck. 

A.  1192.    Niesert  M.  U.  S.  IV.  S.  161.    (DXXIV.) 

2293.  Derselbe  ist  Zeuge  bei  dem  Verkaufe  eines  Gutes  zu  Alsteidon  an  das  Kloster  zu  den  heil.  Märty- 

rern vor  Cöb.  A.  1192.  (Die  Urkunde  ist  aber  erst  1193  ausgefertigt.)  Lacomblet  Urkundenb. 
LS.  381. 

2294.  Sifrid,  Abt  zu  Flechtorp,  beurkundet,  dass  Alexander  und  seine  Angehörigen  sich  mit  dem  Kloster 

wegen  eines  vieljährigen  Zehentstreites  gesühnt,   auf  das  Lehen  des  Hofes  Herlinchihuson  ver- 
.   ziehtet,  und  zu  ihrer  Memorie  dem  Kloster  20  Mark  gegeben  haben,  weichender  Abt  zur  Ein- 

Digitized  by  V^OOQlC 


z' 


1192  —  1193.  81 

lösung  des  Hofes  Roiherinchnsen  verwendet.  A.  H92.  Zeitschr.  f.  vaterl.  Gesch.  u.  Alterthumsk. 
VI.  &  59. 
2295  Heinrich,  Graf  von  Arnsberg,  und  seine  Söhne  Heinrich  und  Godefrid;  Graf  Arnold  von  Altena  und 
Graf  Friedrich  sein  Bruder;  Heinrich  von  Volmulstein  und  sein  Bruder  Gerhard;  Herimann,  Schult- 
heiss  zu  Soest,  und  seine  Söhne  Albert  und  Herimann;  Godescalk  von  Padberg  und  sein  Sohn 
Godescalk;  Zeugen  in  einer  Urkunde  des  Erzbischofs  Bruno  zu  Cöln,  die  Wachszinsigen  der 
Domkirche  daselbst  betreffend.    A.  4192,    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  373. 

(1192  —  4203.) 

2296.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  eignet  dem  Kloster  Clarholt  ein  Haus  im  Kirchspiel  Qarholt,  welches 

Udelrich  von  Stromberg  und  dessen  Brüder  bisher  zu  Lehen  gehabt.  S.  d.  Bisher  ungedruckt. 
(DXXV.)  —  Da  der  genannte  Bischof  Gerhard  von  Osnabrück  1192  zur  Regierung  kam,  und 
Bischof  Hermann  1203  starb,  so  gehört  die  Urkunde  zwischen  die  obigen  Jahre. 

1193. 

2297.  Bruno,  Erzbischöf  zu  Cöln,  bestätigt  die  Freiheiten,  Rechte  und  Besitzungen  des,  zur  Zeit  seines 

Vorgängers  Philipp,  von  dem  Grafen  Heinrich  von  Arnsberg  gestifteten  Klosters  Wedinchaüsen. 
A.  1193,  praesul.  I.  Unter  den  Zeugen:  Bernhard,  Propst,  Pilegrim,  Dechant,  Willehelm,  Gustos, 
Winand,  Magister  scholarum  zu  Soest;  Heinrich,  Graf  von  Arnsberg,  und  seine  Söhne  Heinrich 
und  Godefrid;  Arnold,  Graf  von  Altena;  Bernhard  von  der  Lippe;  Heiuricus  niger  von  Arnsberg; 
Everhard  von  Arthey;  Heinrich  von  Volmutstein;  Conrad  und  Ecbert  von  Allagen.  Kindünger 
Volraest.  n.  S.  73.     Seibertz  Ürkundenb.  L  S.  139. 

2298.  Derselbe  genehmigt  die  Übertragung  des  Hauses  Udenhusen  an  das  Nonnenkloster  Rumbeke,  und 

die  Verwandlung  des  Zehenten  aus  demselben  in  eine  Rente  von  3  SchUlingen.  A.  1193,  prae- 
sul. L  Unter  den  Zeugen,  ausser  den  bei  der  vor.  Urk.  Genannten:  Hermann  von  Ruthenberg; 
Godescalk  von  Pathberg;  Wilhelm  von  Ole.    Seibertz  Ürkundenb.  L  S.  141. 

2299.  März  14.    (Sonntag  Judica.)    Der  an  die  Stelle  des  resignirten  Erzbischofs  Bruno  zu  Cöln  gewählte 

Erzbischof  Adolf  (bisher  Dompropst  daselbst),  wird,  nachdem  er  am  vorhergegangenen  Sabbato 
Sitientes  (13.  März)  zum  Priester  geweiht  worden,  von  dem  Bischof  Hermann  von  Münster,  unter 
Theilnahme  des  Erzbischofs  von  Mainz  und  des  Bischofs  von  Minden,  zum  Bischof  consecrirt. 
Godefr.  ap.  Freher.  L  p.  359.  —  Bei  diesem,  so  früh  im  Jahre  erfolgenden  Amts- Antritt  des 
Erzb.  Adolf,  ist  es  auffallend,  dass  die  beiden  vorherg.  Urk.  seines  Vorgängers  noch  die  Jahr- 
zahl 1193  führen,  da  doch  in  den  ersten  Monaten  des  Jahres,  nach  der  Cölnischen  Zeitrech- 
nung, die  Jahrzahl  noch  nicht  gewechselt  hatte;  und  es  könnte  daher  die  Vermuthung  entstehen, 
die  Consecration  Adolfs  möge  wohl  erst  im  Jahre  1194  unserer  Zeitrechnung  stattgefunden  ha- 
ben. Allein  1)  fängt  Godefrid  in  seiner  Chronik  das  Jahr  mit  Weihnachten  an;  2)  fiel  im  Jahre 
1194  der  Sonntag  Judica  am  27.  März,  konnte  also,  auch  nach  der  Cölnischen  Zeitrechnung, 
nicht  mehr  die  Jahrzahl  1193  führen;  und  3)  zählt  Adolf  in  einer  Urk.  von  1194  schon  das 
zweite  Jahr  seiner  Regierung,  deren  Antritt  also  nothwendig  in  das  Jahr  1193  fallen  muss.  Es 
hat  daher  in  der  Datirung  der  vorherg.  Urk.  des  Erzb.  Bruno,  und  derer  des  Erzb.  Adolf,  worin 
derselbe  1194  noch  das  erste  Jahr  seiner  Regierung  angibt,  eine  Abweichung  von  dem  sonstigen 
Gebrauche  der  Cölnischen  Kirche  statt  gefunden. 

2300.  „    29.    Hermann,  Graf  von  Ravensberg,  Zeuge  in  einer  Schenkungs- Urkunde  Kaiser  Heinrichs  VI. 

für  das  Hospital  zu  Sachsenhausen.     D.   ap.   Spiram  IV.  Kai.  April.   1193,  a.  R.  XX.  imp.  lil. 
Boehmer  Cod.  dipl.  Moeno-Francof  L  S.  18. 

2301.  Juni  28.    Simon,  Graf  von  Tekeneburg,  Zeuge  bei  Kaiser  Heinrichs  VI.  Vertrage  mit  den  Grafen 

Regcsta  bist.  Wclfal.    II.  11    Digitized  by  L^OOglC 


82  ii9S. 

von  Hostaden  und  Are,  wegen  des  Schlosses  Are.  D.  ap.  Wormatiam  IV.  Kai.  Jul.  4493,  a.  R. 
XXIV.  imp.  III.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  376. 

2302.  Novemb.  4.    Adolfs,   Grafen  von  Altena  und   zu  Mark,    Stadtrechts-Privilegium  lur  die  auf  dem 

Grunde  des  Hofes  Mark  neu  zu  gründende  Stadt  (die  nachmalige  Stadt  Hamm).  Dat.  in  Marcha 
a.  HCCXIII.  (sie)  in  capite  Novembris,  Celcstino  summo  pontifice  existente,  v.  Steinen  WestTäl. 
Gesch.  27.  St.  S.  639.  Westphalia  II.  Jahrg.  4.  Quart.  S.  47.  Zeitschr.  f.  Archivk.  I.  S,  465. 
(DXXVI;  da  die  besondere  Wichtigkeit  dieser  Urkunde  ihre  Aufnahme  in  das  ürkundenbuch 
unumgänglich  erscheinen  Hess.  Bei  diesem  Abdruck  ist  auch  eine  kritische  Beleuchtung  der 
Urkunde  gegeben,  und  die  Ursache  angezeigt,  weshalb  sie  ihren  Platz  hier  erhalten  hat) 

2303.  „        25.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  und  Hermann,  Graf  von  Ravensberg,  Zeugen  in  einer 

Urkunde  Kaiser  Heinrichs  VI.  für  das  Stift  zu  Kaiserswerth.    D.  ap.  Werdam  VII.  Kai.  Decembr. 
'^  4493,  a.  R.  XXV.  imp.  III.  Lamey  Gesch.  v.  Ravensb.  Urk.  S.  46.  Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  377. 

2304.  Decemb.  42.    Kaiser  Heinrich  VI.  bestätigt  den  Vertrag  zwischen  dem  Bischof  Bernhard  von  Pader- 

born und  Hermann  von  Waldeck,  wodurch  letzterer  der  Advokatie  des  Bisthums  Paderborn  und 
den  damit  verbundenen  Gütern  entsagt.  D.  Franckenvurt  II.  Id.  Decemb.  4493.  Schaten  A.  P. 
I.  p.  627.   Falcke  C.  Tr.  Corb.  p.  224.    (DXXVII.) 

2305.  Conrad,  Erzbischof  zu  Mainz,  erlaubt  allen  Lehensleuten  und  Ministerialen  der  Kirche  zu  Mainz, 

dem  Kloster  Hersuithehausen  Güter  ungehindert  zu  verkaufen  oder  zu  schenken.  A.  4493.  Bis- 
her ungedruckt    (DXXVIU.) 

2306.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  nimmt  von  der  neu  geordneten  Archidiaconat-Eintheilung  seiner  Diö- 

cese,  die  Decanien  der  Kirchen  zu  Alen  und  Werne  aus,  und  bestätigt  dieselben  dem  Stifte 
Kappenberg.  A.  4493.    Niesert  M.  U.  S.  IL  S.  280.    (DXXIX.) 

2307.  Derselbe  bestätigt  einen  Tausch  des  Stifts  Kappenberg  mit  dem  Bischof  Arnold  von  Osnabrück, 

wodurch  jenes  ein  Stück  Landes  zu  Langeren ,  für  eine  Hove  zu  Steinvorde  erhält ;  und  eignet 
demselben  Zehenten  zu  Bekethorp.  A.  4493.  Kindlinger  Volmest  IL  S.  70.    (DXXX.) 

2308.  Derselbe  eignet   dem  Kloster  Liesbom  einen  Zehenten   zu  Scihtbroke  im  Kirchspiel  Nordwalde. 

A.  4493.    Bisher  ungedruckt    (DXXXI.) 

2309.  Derselbe  bestätigt  einen  Vertrag  zwischen  der  Äbtissinn  G.  zu  Freckenhorst  und  dem  Vogte   ihres 

Stiftes,  Bernhard  von  der  Lippe,  worin  letzterer  auf  die  Belehnung  der  Ministerialen  verzichtet 
A.  4493.  Niesert  M.  U.  B.  4.  Abth.  S.  361.    (DXXXII.) 

2340.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Langenhorst  einen  Zehenten  im  Kirchspiel  Wetheringen,  welchen  Bern- 
hard von  der  Lippe  vorher  zu  Lehen  gehabt  A.  4493.  Bisher  ungedruckt    (DXXXIÜ.) 

2344.  Derselbe  gibt  dem  Kloster  Metein  den  Noval- Zehenten  in  dem  dortigen  Kirchspiele.  A.  4193.  — 
Mit  den  Bestätigungen  der  Bischöfe  Ludolf  und  Otto  U.    Niesert  M.  U.  S.  IL  S.  277.  (DXXXIV.) 

2312.  Gerhard,  Bischof  zu  Osnabrück,  belehnt  die  Brüder  H.  und  H.  von  Waldeck  mit  einem  Lehen, 
welches  ihre  Vorfahren  bereits  erhalten  haben,  jedoch  mit  Vorbehalt  der  Ansprüche  des  Grafen 
O.  von  Bentheim.  A.  4493.  Unter  den  Zeugen:  der  Dompropst  Lentfrid;  der  Domdechant  Jo- 
seph; Wilhehn,  Propst,  und  Rutger,  Dechant  zu  S.  Johannis  (welche  Kirche  hier  eccl.  subca- 
thedralis  heisst);  Graf  Simon  von  Tekeneburg;  Heinrich  von  Blanckena  und  sein  Bruder  Rabodo; 
Wilhelm  von  Holte.  Moser  0.  G.  ffl.  S.  249.  s.  W.  VIIL  S.  439.  Jung  Hist  Comit  Benthem. 
Cod.  dipl.  p.  27. 

2343.  Gertrudis,  Äbtissinn  zu  Freckenhorst,  entlässt  ihren  Eigenhörigen  Everhard  von  Sunkeren  aus  der 
Hörigkeit  und  gibt  ihm  das  Recht  eines  Ministerialen  ihrer  Kirche,  nachdem  er  einen  andern 
Mann  für  sich  in  Eigenthumsrecht  gestellt  hat  S.  d.  Westphalia  IIL  Jahrg.  S.  440.  —  Da  die 
Äbtissin  Gertrudis  in  diesem  Jahre  (s.  Nr.  2309.)  erwähnt  wird,  so  lässt  diese  Urkunde  sich  am 
schicklichsten  hieher  ordnen. 

Digitized  by  L^OOQ IC 


1193  —  1194.  83 

(<  193  — 1203.) 

2314.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  beurkundet,  dass  Friedrich  von  Erlo  einen  Zehenten  zu  Aldenthorpe 

an  die  Kirche  S.  Ägidii  zu  Münster  verpfändet.  S.  d.    Bisher  ungedruckt,  (DXXXV.)  —  Der  un-  ^ 
ter  den  Zeugen  genannte  Dompropst  Hermann  (früher  Propst  zu  S.  Mauritz)  kommt  in  jener 
Eigenschaft  seit  1193  vor,  und  1203  starb  der  Bischof. 

(1193  —  1208.) 

2315.  Adolf,  Erzbischof  zu  Cöln,  entscheidet  einen  im  Collegiatstifte  zu  Soest  entstandenen  Streit  wegen 

der  Theilung  einiger  Präbenden.  S.  d.  Noch  ungedruckt.  Künftig  in  d.  Nachtr.  zu  Seibertz 
Urkundenbuch. 

2316.  Derselbe  beurkundet,  wie  eine  Frau  Namens  Petronilla  dem  Kloster  Olinghausen  Eigenhörige  ge- 

schenkt hat.  D.  Susat.  V.  Kai.  Oclobr.  s.  a.  Noch  ungedruckt.  Künftig  in  d.  Nachtr.  zu  Seibertz 
Urkundenbuch. 

2317.  Derselbe  beurkundet,    dass  Conrad  von  Allagen  dem  Kloster  Olinghausen  ein  Gut  zu  Allagen  ge- 

schenkt hat.    S.  d.    Noch  ungedruckt.    Künftig  in  d.  Nachtr.  zu  Seibertz  Urkundenb« 

2318.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Olinghausen  ein  zum  Hofe  Wiclon  gehöriges  Holz,  welches  Arnold  von 

Wiclon  seinem  Lehensherrn  Genitasius  von  Arthey,  und  dieser  dem  .Erzbischof  aufgekündigt  hat; 
und  ertheilt  ihm  die  Zehentfreiheit,  im  Falle  dieses  Holz  urbar  gemacht  werden  sollte.  S.  d. 
Seibertz  Urkundenb.  1.  S.  169. 

2319.  Derselbe  verleiht  dem  Kloster  Olinghausen  seine  eigene  geistliche  Jurisdiction.  S.  d.  Seibertz  Ur- 

kundenb. I.  S.  171. 

2320.  Derselbe  befreit  des  neugeslifteten  Klosters  Rumbeck  Güter  zu  Berewich  von  allen  Lasten.    S.  d. 

Seibertz  Urkundenb.  L  S.  170.  —  Diese  und  die  vorherg.  Urkunden  sind  nach  den  Regierungs- 
jahren des  Erzbischofs  Adolf  bestimmt. 

1194. 

2321.  April  18.    Hermann,  Bischof  von  Münster,  Zeuge  bei  Kaiser  Heinrichs   VI.  Zollbefreiung  für  die" 

Bürger  zu  Aachen.    D.  Aquis  XIV.  Kai.  Maji  1194.    Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  379. 
2322..  Jul.  7.    Adolf,  Erzbischof  zu  Cöln,  gibt  auf  einem  allgemeinen  Pro vinzial- Gerichtstage  dem  Kloster 
Marienfeld  die  demselben   durch  Heinrich  von  Swalenberg  gewaltthätig   entzogenen  Güter  zu 
Stapellage  zurück.    Act.  in  Patherburna  Non.  Jul.  1194.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  227.    Kindlinger 
M.  B.  n.  Urk.  S.  212.    Niesert  M.  U.  S.  IV.  S.  164.    (DXXXVI.) 

2323.  Derselbe  bestätigt  seines  Bruders,  des  Grafen  Friedrich  von  Altena,  Verkauf  des  Hofes  Lohusen  an 

das  Stift  Kappenberg.  A.  1194,  ordin.  a.  I.    Kindlinger  Volmest  H.  S.  77.    (DXXXVII.) 

2324.  Derselbe  legt  einen  langen  Streit  zwischen  dem  Abte  Sifrid  zu  Flietorp  (Flechtorf)  und  Godescalk 

von  Padberg  dahin  bei,  dass  das  Kloster  die  von  dem  vormaligen  Erzbischof  Reinakl  ihm  ge- 
schenkten Häuser  zu  Latervelde  und  Lengevelde,  desgleichen  Güter  zu  Winemerinchusen  und 
ein  Haus  zu  Givehardinchusen  behalten,  auf  ein  anderes  Haus  zu  Lengevelde  aber  verzichten 
soll.  A.  1194,  Henr.  imp.  VL  Archiep.  I.  Unter  den  Zeugen:  Hartwicus,  Abt  zu  Grascap; 
Heinrich  von  Volmodesteyn  und  sein  Bruder  Gerhard.   Zeitschr.  f.  vaterl.  Gesch.  u.  A.  K.  VIII.  S.  60. 

2325.  Derselbe  nimmt,  auf  Bitten  des  Abtes  Sifrid  zu  Flietorp,  dieses  Kloster  in  seinen  Schutz  und  bestä- 

tigt dessen  Besitzungen  an  den  Orten  Vlietorp,  Roterkusen,  Mulnhusen,  Nieder-  und  Ober- 
Gambeke,  Holthusen,  Lengeveld,  Wynnemarinkusen,  Reymrekke,  Herlichinchusen,  Mezinchusen, 
Berdinchusen,  Ratlara,  Latervelde,  Givehardinkusen,  Urdorp,  Langevorde,  Hoite,  Wertole,  Sut- 

Digitized  byC^OOQlC 


84  119  4. 

wik,  Marda,  Treivere,  Assapa,  Hulikessen,  Holthusen,  Adorp,  Vassenbeke,  Kothusen ,  Berndorpe, 
Ostirhusen,  Lelmere,  Oslheim,  Nortwik,  Tydiakusen,  Tulon,  Desbeke,  Walberninchusen,  Lellen- 
beke,  Ellenloe,  Endripe,  Esbeke,  EbbinkuscD,  Hardradesscn,  Scerve  und  Sassendorpe.  A.  4494, 
archicp.  II.  Unter  den  Zeugen:  Hermann,  Propst  zu  Soest;  Hartwicus,  Abt  zu  Graschap ;  Arnold 
und  Friedrich,  des' Erzbischofs  Brüder,  Grafen  von  Altana;  Heremann,  Graf  von  Waltecke.  Zeit- 
'  Schrift  f.  vaterl.  Gesch.  u.  A.  K.  VIII.  S.  62. 

2326.  Berr^ard,  Bischof  zu  Paderborn,  beurkundet,  dass  Bernhard  von  der  Lippe  ein,  der  Kirche  S.  Mar- 

tini zu  Minden  widerrechtlich  entzogenes  Gut  zu  Milse,  zurückgegeben.  A.  4194,  pontif.  VI. 
Bisher  ungedruckt.    (DXXXVIII.) 

2327.  Gerhard,  Bischof  zu  Osnabrück,  schenkt  das  ihm  erblich  angefallene  Haus  Malenstede,  mit  Einwilli- 

gung seiner  Brüder,  Otto*s,  Canonicus  zu  Bremen,  und  Heinrichs,  Grafen  zu  Aldenburg,  an  die 
Kirche  zu  Wildeshausen.  A.  4194.  Unter  den  Zeugen:  Hathebrand,  Dechant  zu' Wildeshausen; 
Menrad,  Abt  zu  Rarsteden;  Alard  von  Sparesche,  Hermann  von  Cotenbeke,  Erich  von  Elmelo, 
Gerlag  von  Tuschenau,  Gerhard  von  Büren,  Albert  von  Ritbeke,  Johann  von  Wildeshausen,  Ma- 
charius  und  Erpo  von  Lutten,  Nithard  und  AlberQ  von  Stumpenhusen.  Moser  0«  G.  IIL  S,  220. 
.    s.  W.  Vm.  S.  140.  (fehlerhaft.)  Zeitschr.  f.  vateri.  Gesch.  u.  A.  K.  VI.  S.  233.  (richtiger.) 

2328.  Seinrich,  Graf  von  Aldenburg,  bestätigt  die  Schenkung  des  Hauses  Malenstede  an  die  Kirche  zu 

Wildeshausen.  A.  1194.  Zeugen  wie  in  d.  vor.  Urk.  Zeitschr.  f.  vaterl.  Gesch.  u.  A.  K.  VL  S.  234. 

2329.  Hermann,  Dompropst  zu  Münster,  eignet  dem  Altar  SS.  Mariae  et  Catharinae  unter  dem  südlichen 

Thurme  der  Domkirche  zu  Münster  einen  Zehenten  zu  Mikelencbeke.  A.  4194.  Bisher  unge- 
druckt.   (DXXXIX.) 

2330.  Engelbert,  Abt  zu  Liesbom,  verwechselt  den  ihm  eigenhörigen  vülicus  des  Hofes  Wanbeke,  gegen 

einen  bisher  freien  Mann,  an  den  Abt  Heinrich  zu  S.  Pauli  in  Paderborn.  A.  4194.  Bisher  un- 
gedruckt.   (DXL.) 

2331.  Bernhard  von  der  Lippe  legt  die  Regirung  seiner  Besitzungen  nieder,   übergibt  dieselbe  seinem 

Sohne  Hermann,  und  tritt,  mit  Einwilligung  seiner  Gattinn  Helewigis,  in  den  geistlichen  Stand. 
Vgl.  die  folg.  Urk.  —  Piderit  Chron.  Lipp.  S.  406.  setzt  diese  Veränderung  in  das  Jahr  1492; 
da  aber,  in  den  oben  Nr.  2322  und  2326  angef.  Urkunden,  Bernhard  noch  als  regirender  Herr 
erscheint,  so  kann  sein  Eintritt  in  den  geistlichen  Stand  nicht  früher  als  in  diesem  Jahre  gesche- 
hen sein.  Die  Nr.  2326.  berichtete  Handlung  diente  wahrscheinlich  zur  Vorbereitung  auf  den- 
selben. —  Bernhard  hatte,  ausser  seinem  Regierungsnachfolger  Hermann,  den  wir  urkundlich 
seit  4196  selbstständig  erblicken,  noch  4  Söhne,  die  sämmtlich  in  den  geistlichen  Stand  traten 
und  darin  zu  höheren  Würden  gelangten,  indem  Gerhard  Erzbischof  zu  Bremen,  Otto  zu  Utrecht 
und  Bernhard  zu  Paderborn  Bischöfe,  und  Dieterich  Propst  zu  Deventer  wurden.  Bernhard  der 
Ältere  selbst  ging,  nach  einem  vorbereitenden  Aufenthalt  im  Kloster  Marienfeld,  nach  Livland, 
wo  er  in  der  Folge  Abt  und  Bischof,  und  als  letzterer  von  seinem  eignen  Sohne,  dem  Bischof 
von  Utrecht,  consecrirt  wurde,  so  wie  er  selbst  nachher  einen  andern  seiner  Söhne  zum  Erz- 
bischof von  Bremen,  und  dieser  wieder  den  dritten  Bruder  zum  Bischof  von  Paderborn  weihte. 
Chron.  Mont  ser.  ed.  Mader.  p.  434.,  wo  aber  irrig  gesagt  wird,  er  sei  zuerst  Abt  von  Marien- 
feld geworden.    Vgl.  Piderit  Chron.  Lipp.  S.  364.  u.  f.  Schalen  A.  P.  I.  p.  631. 

2332.  Derselbe  beurkundet,  gleichzeitig  mit  der  Resignation  seiner  bisherigen  Besitzungen,  die  Rechte  der 

von  ihm  gegründeten  St^dt  zur  Lippe.  S.  d.  Bisher  ungedruckt.  (DXLI.)  —  Hinsichtlich  der 
Ausstellungszeit  gilt  das  vorher  Bemerkte. 

2333.  In  das  verlassene  Kloster  Kemnade  werden  Nonnen  aus  dem  Kloster  Gehrden  in  der  Diöcese  Pa- 

derborn verpflanzt.    Lerbeck.  Chron.  1.  c.  p.  172. 


Digitized  by 


Google 


1195.  83 


1195. 


2334.  Jul.  31.    Kaiser  Heinrich  VL  gibt,   auf  die  Vorstellung  des  Bischofs  Bernhard  von  Paderborn,  dass 

der  mit  diesem  geschlossene  Tauschvertrag  (vgl.  Nn  2287.)  der  Kirche  zum  Nachtheil  gereiche, 
dem  Bischof  das  Schloss  Plesse  zurück,  behält  aber  dafür  das  im  Bisthum  Paderborn  gelegene 
Gut  des  Grafen  Sifrid.  D.  apud  Latam  II.  Kai.  Aug.  1195.  Schaten  A.  P.  I.  p.  633.  Vgl.  Wenck 
Hess.  Landesgesch.  II.  S.  749. 

2335.  August  24.    Derselbe  entscheidet  einen  Streit  zwischen  dem  Dom-Scholasticus  Wilhelm  zu  Minden 

und  dessen  Amtleuten  dahin,  dass  letztere  die  schuldigen  Prästationen  entrichten,  oder  durch 
das  Gottesurtheil  des  glühenden  Eisens  beweisen  sollen,  dass  sie  dazu  nicht  schuldig  sind.  D. 
Hagenowe  IX.  Kai.  Septembr.  1195.  Würdtwein  Subsid.  T.  X.  p.  10.    (DXLII.) 

2336.  Oktober  20.    Hermann,  Bischof  zu  Münster,  und  Otto,  Graf  von  Bentheim,  Zeugen  in  einer  Urkunde 

Kaiser  Heinrichs  VI  für  den  Grafen  Theoderich  von  Holland.    D.  Mogunt  XIII.  Kai.  Novembr.    "^ 
1195,  a.  R.  XXIV.  imp.  IV.  Mieris  Charterb.  I.  p.  129. 

2337.  „        27.    Hermann,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Heinrichs  VL  für  das 
Kloster  Pforta.    D.  Gelinhusen  VI.  Kai.  Nov.  1195,  a.  R.  XXVI.  imp.  V.  R.  Sicil.  I.  Schultes  Di-     ' 
rector.  II.  S.  570. 

2338.  December  7.    Derselbe,   Zeuge  bei  Kaiser  Heinrichs  VL  Bestätigung  der  Privilegien  des  Klosters 

Ichtershausen.  D.  Wormat.  VII.  Id.  Decembr.  1195,  a.  R.  XXVI.  imp.  V.  Schumacher  verm. 
Nachr.  5.  Samml.  S.  45. 

2339.  „         „    Derselbe,  Zeuge  in  einer  Urkunde  desselben  Kaisers  für  das  Kloster  Georgenthal.    D.     .• 
ut  pr.  Thuring.  sacra  p.  478.    Gotha  diplom,  II.  S.  250.,  ohne  Ausstellungsort  und  Datum. 

2340.  Adolf,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet,  dass  Graf  Hermann  von  Waldeck,  gegen  eine  von  dem  Abte 

Sifrid  zu  Flietorp  (Flechtorf)  erhaltene  Summe  von  26  Mark ,  vor  den  Richtern  der  Stadt  Soest, 
nehmlich  dem  Vogte  Everhard  und  dem  Schultheissen  Hermann,  die  Vogtei  des  gedachten  Klo- 
sters resignirt  hat.  A.  1195.  Unter  den  Zeugen:  Hartwycus,  Abt  zu  Grascap;  Adolf,  Abt  zu 
Hasungen;  Heinrich,  Graf  von  Arnsberg;  Godescalk  von  Pirremunt;  Heinrich  von  Volmotstene 
und  Gerhard  sein  Bruder.    Zeitschr.  f.  vaterl.  Gesch.  u.  A.  K.  VIII.  S.  65. 

2341.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  schenkt  dem  Kloster  S.  Marien  daselbst  den  Zehenten  von  dem  Ro-  /' 

delande  genannt  Nutbrake.    A.  1195.    Niesert  M.  U.  S.  II.  S.  290.    (DXLIII.) 

2342.  Derselbe  befreit  die  Leute  des  Stifts  Kappenberg  von  dem  Zoll  in  seiner  ganzen  Diöcese,  nament- 

lich zu  Werne  und  Lünen.  A.  1195.  Annal.  Qrd.  Praemonstr.  T.  L  p.  375.,  und  hieraus  Nie- 
sert M.  U.  S.  IL  S.  288.  Kindlinger  M.  B.  III.  1.  Abth.  Urk.  S.  97.,  der  Angabe  nach  aus  dem 
Originale,  das  sich  aber  verloren  hat. 

2343.  Derselbe  verleiht  der  Äbtissinn  zu  Nutlon  das  Archidiaconat  der  dortigen  Kirche.    A.  1195.    West- 

phalia  lU.  Jahrg.  S.  370.  Niesert  M.  U.  S.  U.  S.  283.    (DXLIV.) 

2344.  Hermann,  Bischof  zu  Mimigardevord  {sic)^  schenkt  dem  Kloster  Varlar  die  Kapelle  S.  Jacobi  zu 

Coesfeld,  mit  dem  Grunde,  worauf  sie  erbaut  ist,  und  dem  Kirchhofe.  A.  1195.  Niesert  M. 
U.  S.  IL  S.  292.  —  Der  in  jener  Zeit  ganz  ungewöhnliche  und  von  Hermann  IL,  so  viel  be- 
kannt, sonst  nie  gebrauchte  Name  Mimigardevord,  macht  die  Urkunde  sehr  verdächtig. 

2345.  Gerhard,  Bischof  zu  Osnabrück,  beurkundet,   dass  Reinfrid  von  Bilinctorpe  den  Zehenten  aus  des 

Klosters  Osethe  Hofe  Bardinchusen,  den  er  selbst  von  Gerhard  von  Kelvere,  dieser  von  dem 
Grafen  Hermann  von  Ravensberg,  und  letzterer  von  dem  Bischof  zu  Lehen  hatte,  mit  Geneh- 
migung aller  Betheiligten,  vor  dem  Synodal -Gerichte  des  Archidiaconus  Tyderich  zu  Wester- 
Osethe,  an  das  gedachte  Kloster  verkauft  hat.  A.  1195.  Unter  den  Zeugen:  der  Dompropst 
Lenifridi  V^icbert  Ledebur;  u.  a.    Moser  0.  G.  lU.  S.  222.  s.  V^.  VIIL  S.  142.  't 

Digitized  by  VjOOQIC 


86  1195  —  1196. 

2346.  Derselbe  beurkundet  einen  Tausch -Vertrag,  wodurch  das  Kloster  Osede  das  Gut  Engethere,  unter 

Zugabe  von  26  Mark,  an  Heinrich  von  Boke  und  dessen  Bruder  Apollonius  gibt,  und  dafür  Ze- 
heuten zu  Wokkestorp  und  Hekkegin  erhält.  A.  4195.  Unter  den  Zeugen:  Heinrich,  Pfarrer  zu 
Capella;  Graf  Symon  (von  Tekeneburg);  u.  a.    Moser  s.  W,  VHI.  S.  327. 

2347.  Widikind,  Abt  zu  Corvey,  beurkundet,   wie  der  Provisor  des  dortigen  Krankenhauses,  Adelbert, 

eine  eigenhörigo  Familie  dem  Altare  S.  Ägidii  wachszinsig  gemacht  hat.  A.  H95,  praelat.  VI. 
Bisher  ungedruckt.    (DXLV.) 

2348.  Derselbe  gibt  dem  neugestifteten  Kloster  zu  Godelov essen  (nachmals  Schaken  genannt),  zwei  Mark 

Renten  daselbst,  welche  bisher  der  Kammer  des  Conventes  zu  Corvey  zugehörten.  A.  1495. 
Schalen  A.  P.  I.  p.  636.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  302.    (DXLVl.) 

2349.  Engelbert,  Abt  zu  Liesborn,  bestätigt  einen  Vertrag,  Äcker  bei  Cleike  betreffend.    A.  4195.    Bisher 

ungedruckt.    (DXLVII.) 

2350.  Die  Grafen  Friedrich  und  Arnold  von  Allhena,  welche  schon  bei  früheren,  in  derselben  Charte  auf- 

gezählten, gleichartigen  Güter -Erwerbungen  des  Stifts  zu  den  heil.  Märtyrern  von  der  Stadt 
Cöln,  in  den  Jahren  1185  und  1192,  Zeugen  gewesen,  sind  abermals  Zeugen  bei  desselben  Stifts 
Erwerbung  eines  Antheils  an  einem  Allode  zu  Alsteiden  und  deren  Bestätigung  durch  den  Erz- 
bischof Adolf  zu  Cöln.    A.  1195.    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  381. 

2351.  Arnold,  Graf  von  Alzena,  und  sein  Bruder  Friedrich,  und  Heinrich,  Graf  von  Arnsberg,  Zeugen  in 

einer  Urkunde  des  Erzbischofs  Adolf  zu  Cöln,  für  das  Kloster  Knechtsteden.  A.  1195.  Ledebur 
N.  Archiv  III.  S.  133.    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  384.,  Nr.  551. 

2352.  Arnold,  Graf  von  Alcena,  und  sein  Bruder  Friedrich,  und  Godeschalk  von  Pyremont>  Zeugen  in 

einer  andern  Urkunde  des  Erzb.  Adolf  zu  Cöln,  für  das  Kloster  Knechtsteden.  A.  1195.  Ledebur 
Archiv  XI.  S.  154.    Lacomblet  a.  a.  0.  Nr.  552. 

2353.  Berthold  und  Thetmar,  edle  Herrn  von  Büren,  erneuem  ihren  Lehensvertrag  mit  dem  Bischof  Bern- 

hard zu  Paderborn.  AcL  apud  Silikensothe  a.  1195.  Schaten  A.  P.  L  p.  634.  Vgl.  Nr.  2197.,  2198., 
und  die  Bemerkung  bei  Nr.  2199. 

(1195  —  1216.) 

2354.  Gerhard,  Bischof  zu  Osnabrück,  belehnt  die  Kirche  zu  Wildeshausen  mit  dem  Zehenten  zu  Grat 

S.  d.  Zeitschr.  f.  vaterl.  Gesch.  u.  A.  K.  VI.  S.  235. 

2355.  Heinrich,  Herzog  zu  Sachsen  und  Pfalzgraf,  übergibt  der  Kirche  zu  Wildeshausen  das  schon  von 

seinem  Vater,  Herzog  Heinrich,«  derselben  verliehene  Gut  zu  Goldenstede,  bestätigt  derselben 
die  von  ihr  erworbenen  Höfe  zu  Wildeshausen,  und  verspricht,  sie  bei  den  Zehenten  zu  Grat 
und  Kneten  zu  schützen.  S.  d.  Zeitschr.  f.  vaterl.  G.  u.  A.  K.  VI.  S.  236.  —  Bischof  Gerhard 
regirte  von  1192  bis  1216;  Herzog  Heinrich  aber  gelangte  erst  1195,  durch  den  Tod  seines 
Vaters,  Heinrichs  des  Löwen,  zur  Regirung;  erst  nach  dem  letzteren  Jahre  können  also  diese 
beiden  Urkunden  ausgefertigt  sein. 

1196. 

2356.  März  6.     Otto,  Graf  von  Bentheim,  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Heinrichs  VI.  für  das  Bisthum 

Utrecht.  D.  Geilenhusen  prid.  Non.  Mart.  1196,  a.  R.  XXV.  imp.  V.  R.  Sic.  H.  Heda  Hist  Ultraj. 
p.  177.,  mit  der  falschen,  Jahrzahl  1190.    Miraei  Opp.  T.  L  p.  289.  Mieris  Charterb.  L  p.  131. 

2357.  „     7.    Papst  Cölestin  HL  bestätigt  die  Privilegien  und  Besitzungen  des  Stifts  Kappenberg.  D.  La- 

teran. Non.  Mart.  1196,  pontif.  a.  VI.    Niesert  M.  U.  S.  IL  S.  294.    (DXLVHI.) 

2358.  „     ,>    Derselbe  nimmt  das  Kloster  Wedinghausen  in  seinen  Schutz  und  bestätigt  dessen  Güter 


Digitized  by  L^OOQ IC 


1196.  87 

und  i^rivilegien.  D.  eod.  Wigands  Archiv  VI.  S.  186.*)  und  im  Ausz.  Seibertz  Urkundenb.  I. 
S.  U2. 

2359.  Mai.  3.    Gardolf,  Bischof  zu  Halberstadt,  und  andere  vom  päpstlichen  Stuhle  delegirte  Richter,  ent- 

scheiden einen  Streit  zwischeix  dem  Erzbischof  von  Cöln  und  dem  Kapitel  zu  Soest,  wegen  der 
Wahl  des  Propstes,  welche  dem  Kapitel  zuerkannt,  so  wie  demselben  von  dem  Erzbischof  auch 
die  Kirche  zu  Brilon  übergeben  wird.  D.  Quernhamelen  V.  Non.  Maji  1196.  Der  neugewählte 
Propst  ist  Everhard  von  Volmotstein.  Unter  den  Zeugen:  Wernher,  Dompropst  zu  Minden.  Sei- 
bertz Urkundenb.  I.  S.  144. 

2360.  Jun.  1.    Hermann,  Bischof  zu  Münster,  Zeuge  in  einer  Urkunde  Kaiser  Heinrichs  VL,  fiir  den  Her- 

zog Heinrich  von  Lothringen.  D.  ap.  Bopardum  Kai.  Jun.  1196,  a.  R.  XXVI.  imp.  VI.  R.  Sic.  II. 
Mfraei  Opp.  T.  I.  p.  193. 

2361.  Conrad,  Erzbischof  zu  Mainz,  nimmt  das  von  dem  Edlen  Egelolf  auf  seinem  Erbe  gestiftete  Augu- 

stiner-Nonnenkloster Berich  in  seinen  Schutz.  A.  1196.  V\^enck  Hess.  Landesgesch.  IL  Urkun- 
denb. S.  124.  Varnhagen  W^aldeck.  Gesch.  Urk.  S.  26. 

2362.  Arnold,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  dem  Kapitel  der  Kirche  zu  Soest  das  Recht  der  freien  Wahl 

des  Propstes.  A.  1196.    Seibertz  Urkundenb.  L  S.  145. 

2363.  Derselbe  hebt  das  Nonnenkloster  Bredelar,   wegen  des  ungeziemenden  Lebens   der  Nonnen,  auf, 

und  errichtet  an  dessen  Stelle  ein  Cistercienser- Mönchskloster,  welchem  Godescalk  von  Padberg 
Güter  zu  Grimlinghausen  und  Suitherinchausen  schenkt.  A.  1196,  ordin.  HL  Unter  den  Zeugen: 
Gerhard  fsicj,  Bischof  zu  Paderborn;  Hermann,  Chorbischof  zu  Cöln;  Everhard  von  Volmotstene; 
Pilegrim,  Dechant  zu  Soest;  Graf  Wilhelm  von  Jülich;  Graf  Symon  von  Tekenebui'g;  Graf  Wer- 
ner von  Widegenstein ;  Hermann  von  Waldeke  und  sein  Bruder  Heinrich;  Gerbert  von  Patberg; 
u.  a.    Kindlinger  Volmest.  IL  S.  81.    Seibertz  Urkundenb.  L  S.  147. 

2364.  Derselbe  bestätigt  einen  Vergleich  des  Klosters  Olinghausen  mit  Egbert  von  Herdringen,  wodurch 

der  Zehente,  welchen  letzterer  von  dem  Kloster  zu  fordern  hatte»  in  eine  Rente  von  9  SchU- 
lingen  verwandelt  wird,  und  wozu  Everhard  Sluc,  als  Lehensherr,  so  wie  des  letzteren  Lehens- 
herren Hermann  von  Rudenberg  und  dessen  Bruder  Heinrich  von  Stromberg  ihre  Einwilligung 
gegeben.  A.  1196.  Unter  den  Zeugen:  Pilegrin,  Dechant,  "Wilhelm,  Custos,  und  Radolf,  Scho- 
lasticus  zu  Soest;  Graf  Arnold  (von  Altena)  und  sein  Bruder  Friedrich;  Hermann  von  Waldeke; 
Everhard  von  Ardey  und  sein  Bruder  Jonathas;  Dithmar  von  Büren  und  sein  Bruder  Berthold; 
Conrad  von  Hacnen;  die  Ministerialen:  Heinrich  von  Volmudestein,  Godeschalk  von  Pathberg, 
Conrad  von  Allagen,  Herebord  von  Suanbule,  u.  a.  Kindlinger  Volmest  D.  S.  84.  Seibertz  Ur- 
kundenb. L  S.  149. 

2365.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  entscheidet  die  Streitigkeiten  zwischen  der  Äbtissinn  Gerthrudis  zu 

Freckenhorst  und  dem  Vogte  dieses  Stiftes,  Hermann  von  der  Lippe,  wegen  der  Rechte  über 
die  Eigenhörigen  des  Stiftes.  A,  1196.  Kindlinger  Hörigk,  S.  248.  Niesert  M.  U.  B.  1.  Abth. 
S.  364.    (DXLIX.) 

2366.  Derselbe  beurkundet,  dass  ein,  auf  Befehl  des  Grafen  Simon  von  Tekeneburg  geblendeter  Mann, 

Namens  Albert,  die  von  jenem  als  Busse  erhaltenen  Güter,  der  Kirche  zu  Nutlon  zum  Behuf 
eines  Hospitales  gewidmet  hat.    A.  1196.    Wilkens  Gesch.  v.  Steint  S.  32.    (DL.) 


*)  Dieser  Abdruck  ist  nicht  nach  dem  Originale ,  sondern  nach  einer  Abschrift  in  Kindlinger«  Handschriften  gemacht, 
und  zeigt  daher  manche  Abweichungen  von  dem  Original -Texte,  die  jedoch  nicht  von  grosser  Erheblichkeit  sind. 
Die  formellen  Eigenschaften  dieser  Urkunde  sind  übrigens  ganz  wie  bei  der  nächstvorhergehenden ;  namentlich  stimmt 
der  (im  Abdrucke  ganz  verstümmelte)  Schluss  mit  den  Unterschriften  mit  jener  überein,  nur  dass  unter  den  Kar- 
dinal-Priestern Guido  fehlt.  Hier  mag  aach  bemerkt  werden,  dass  bei  dem  zweiten  Kardinal  -  Priester ,  nicht  tt. 
pastor  et,  sondern  tt.  pastoris,  zu  lesen  ist.  t 

Digitized  by  V^OOQlC 


88  1196. 

2367.  Derselbe  bestimmt  die  Lehenspflichten,  welche  Gerwin,    wegen  eines  Zehenten  von  einem  Hause 

zu  Oienchusen,  seinem  Lehensherren  Lutbert  von  Beveren  zu  leisten  hat.  A.  4196.  Kindlinger 
M.  B.  m.  4.  Abth.  Ulk.  S.  102.     (DLL) 

2368.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,   eignet  der  Kirche  SS.  Petri  et  Andreae  daselbst  das  Gut  Thome- 

the.  A.  1196,  episc.  VIII.     Bisher  ungedruckt.    (DLII.) 

2369.  Derselbe  eignet  dem  Abte  Hoyko  zu  Amelungsborn    Güter  zu  Ellersen,  welche  Graf  Albert  von 

Everstein,  der  sie  bisher  zu  Lehen  hatte,  dem  Kloster  geschenkt,  und  dem  Bischof  dafür  Güter 
zu  Edingehusen  und  Iloleberninghusen  zu  Lehen  aufgetragen.  A.  1196.  Unter  den  Zeugen: 
Heinrich,  Abt  zu  Paderborn;  Godschalk,  Propst,  Velbert,  Dechant^  Heinrich,  Scholasticus,  Lam- 
bert, Cellerarius,  Theoderich,  Gustos  der  Domkirche  daselbst;  Graf  Amelung;  Werner  Stapel, 
u.  a.    Spilcker  Bcitr.  U.  Urk.  S.  24. 

2370.  Thelmar,    Bischof  zu  Minden,  beurkundet,   dass  der  dortige   Canonicus  Heinrich  von  Landesberg, 

sein  Bruder  und  Vettern,  ihre  Güter  im  Bisthum  Minden  ihm  zu  Lehen  aufgetragen  haben,  und 
gibt  ihnen  eine  Rente  von  6  Talenten,  so  lange  bis  er  ihnen  Lehengüter  von  gleichem  Ertrag 
anweisen  wird.  A.  1196.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  851.    (DLIÜ.) 

2371.  Gerhard,  Bischof  von  Osnabrück,  bestätigt  einen  Tausch  zwischen  dem  Kloster  Osethe  und  Werner 

Unru,  wodurch  ersteres  Zehenten  in  der  Gegend  von  Güterslo,  zu  Ovenwide  und  Norlhorn, 
abtritt,  und  dafür  einen  Zehenten  zu  Hiddeshusen  erhält.  A.  1196.  Unter  den  Zeugen:  der 
Dompropst  Lantfrid;  Sifrid,  Propst  zu  Quernheim;  Conrad,  Abt  zu  Iburg;  Propst  Otto,  der  Bru- 
der des  Bischofs;  Wulfhelm,  Pfarrer  zu  Schildesche;  Graf  Heinrich  von  Stumpenhosen;  Graf 
Lambert  von  Borge;  u.  a.    Moser  O.  G.  III.  S.  223.  s.  W.  VUI.  S.  143. 

2372.  Widikind,  Abt  zu  Corvey,  gibt  dem  Kloster  Cappel  den  Zehenten  von  9  Hoven  zu  Asleburne  (Has- 

selborn bei  Marsberg)  in  Pacht.  A.  1196,  praelat.  VIL    Bisher  ungedruckt.    (DLIV.) 
,  2373.  Hermann,  Abt  zu  Kappenberg,  bestimmt  die  Rechte  einiger  Wachszinsigen  der  von  seiner  Mutter 
^  gestifteten  Kirche  zu  Mere.  A.  1196.    Bisher  ungedruckt.     (DLV.) 

2374.  Derselbe  entscheidet  einen  Streit  zwischen  den  Klöstern  Wedinghausen  und  Rumbeck,  wegen  eines 
/  Waldes  an  der  Rurabeke,  dahin,  dass  ersteres  auf  seinen  Antheil  verzichtet  und  dagegen  den 

Hof  Grevele  erhält;  zugleich  beurkundet  er  das  Aufsichtsrecht  des  Abtes  zu  Arnsberg  über  das 
Nonnenkloster  Rumbeck.  A.  1196.  Unter  den  Zeugen:  Graf  Godefrid  von  Anisberg;  Christian, 
Abt,  und  Arnold,  gewesener  Abt  (zu  Arnsberg,  oder  Wedinghausen).  Seibertzürkundenb.  L  S.  148. 

2375.  Derselbe,  Zeuge  bei  einer  Schenkung  Ottos  von  Wickrath  an  das  Kloster  Mere.   A.  1196.    Lacom- 

blet  Urkundenb.  L  S.  385. 

2376.  Der  Kardinal  und  päpstliche  Legat  Johannes    nimmt  die  Besitzungen  des  Klosters  Marienfeld  in  den 
/  Schutz  der  Römischen  Kirche,  und  bestätigt  demselben  den  Hof  zu  Stapcllage.    D.  ap.  Corbe- 

iam,  a.  1196.    Bisher  ungedruckt.    (DLVI.) 

2377.  Friedrich,  Propst  zu  Clarholt,  gibt  dem  Kloster  Marienfeld,  für  Äcker  bei  Huttinchusen ,  andere  zu 

Middelsaten.  A.  1196.  Bisher  ungedruckt.  (DLVIL,  und  die  Urkunde  des  Abtes  von  Marienfcld 
über  denselben  Tausch,  DLVflI.) 

2378.  Heinrich,  Pfalzgraf  am  Rhein  und  Herzog  zu  Sachsen,   eignet  der  Kirche  zu  Wildeshausen  die  zu 

seinem  Hofe  Hoyerinchusen  gehörigen  Äcker  zu  Heydeshusen,  welche  der  Vogt  Rodolf  früher 
zu  Lehen  hatte.  A.  1196.  Unter  den  Zeugen:  der  Dechant  Hathebrand  zu  Wildeshausen.  Zeit- 
schr.  f.  vaterl.  Gesch.  u.  .A.  K.  VI.  S.  236. 

2379.  Wemher,  der  Sohn  des  Stifters  des  Klosters  Langenhorst,   welcher  nach  dessen  Tode  die  Sorge 

für  die  äusseren  Angelegenheiten  des  Klosters  übernommen,  schenkt  diesem  ein  Haus  zu  Wil- 
mondesberg,  zur  Zeit  der  Priorissinn  Gerbergis,  S.  d.  NiesertM.  U.  S.  IV.  S.  133.,  wo  die  Urkunde 
irrig  dem  Kloster  Asbeck  beigelegt  wird.  —  Da  der  Stifter  des  Klosters  Langenhorst,  derDom- 

Digitized  by  VjOOQIC 


1196-^1197.  89 

dechant  Franco,  in  diesem  Jahre  (ürk.  Nr.  DXLIX.)  zum  letztenmale  genannt  wird,  so  hat  die, 
wahrscheinlich  bald  nach  dessen  Tode  ausgefertigle  Urkunde,  ihren  Platz  hier  erhalten.  Nieserts 
Annahme,  um  1180,  widerlegt  sich  von  selbst,  durch  die  eignen  Angaben  der  Urkunde  hinsieht- 
hch  des  Todes  des  so  viel  später  noch  lebenden  Franco. 

2380.  Arnold  Wolf  und  seine  Söhne  Tiderich  und  Everhard   von  Gudenberg,  auch  Hermann  von  Oster- 

hausen,  geben  dem  Kloster  zu  Aroldessen  den  Zehenten  aus  dem  Hofe  Munchosen  und  zwei 
Gütern  zu  Wengerinchosen,  gegen  eine  jährliche  Rente  von  zwei  schweren  Schillingen.  S.  d. 
Varnhagen  Waldeck.  Gesch.  Urk.  S.  29.  —  Da  der  Mit -Aussteller  Everhard  von  Gudenberg  in 
der  oben  Nr.  2361  angeführten  Urkunde  als  Zeuge  vorkommt,  so  schien  die  vorlieg.  Urk.  hier 
ihre  schickliche  Stelle  zu  finden. 

1197. 

2381.  März  12.    Hermann,  Bischof  zu  Münster,  hebt  die  villa  Coesfeld  aus  dem  Vogteigericht  aus,  und 

verleiht  ihr  dieselben  Rechte  und  Freiheiten,  welche  die  Bürgerschaft  zu  Münster  besitzt.  D.  IV. 
Id.  Marcii  1196.  Kindlinger  M.  B.  HI.  1.  Abth.  Urk.  S.104.  NiesertM.U.B.  2.  Abth.  S.  471.  (DLIX.) 

2382.  Jordanis,  Abt  zu  Varlar,  genehmigt  die  vom  Bischof  Hermann  den  Bürgern  zu  Coesfeld  ertheilten 

Freiheiten.    S.  d.  aber  ohne  Zweifel  mit  der  vor.  Urk.  gleichzeitig.  Niesert  a.  a.  O.  S.  474.  (DLX.) 

2383.  Derselbe  bewilligt  den  von  der  Bürgerschaft  gewählten  Schoppen  zu  Coesfeld  die  Stadtregierung, 

gegen  eine  jährliche  Abgabe  einer  Mark.  S.  d.,  aber  ohne  Zweifel  mit  den  vor.  Urkunden  gleich- 
zeitig.   Niesert  a.  a.  O.  S.  475.    (DLXI.) 

2384.  April  4.    Albert,  Graf  von  Everstein,  schenkt  dem  Kloster  Amelungsbom  die  Forsten  zu  Holenberg 

und  Nienhagen,  und  verkauft  ihm  die  Zehenten  derselben,  nachdem  er  letztere  dem  Bischof  von 
Minden  resignirt  und  dafür  Güter  zu  Hastenbeke  und  Nortosen  zu  Lehen  aufgetragen;  ferner 
verkauft  er  demselben  Kloster  Güter  zu  Eltersen,  die  er  dem  Bischof  von  Paderborn  resignirt; 
vertauscht  ihm  die  Güter  Lintfrids  gegen  eine  Mühle  zu  Biveren;  und  schenkt  ihm  einen  bei 
dem  Kloster  gelegenen  Wald  bis  zum  Dorfe  Negenbornen,  und  zwei  Hoven  zu  Ostessen.  Act. 
Minden  in  solemni  synodo,  cui  praesedit  Thitmarus  episc,  IV.  Non.  AprU.  1197;  et  consumm. 
II.  Non.  ejusd.  in  eccl.  B.  M.  V.  (zu  Amelungsborn)  in  Gegenwart  des  Abtes  Hoyco.  Spilcker 
Beitr.  IL  S.  25. 

2385.  Mai  9.    Bei  sehr  trockner  Witterung  verheert  eine  Feuersbrunst  beinahe  die  ganze  Stadt  Münster 

sammt  ihren  Kirchen,   mit  Ausnahme   der  Ludgeri- Kirche.     Strunck.  not.   crit.  mscpt.  p.  401.,^ 
aus  einem  alten  Codex  des  Stifts  Überwasser.  —  Nach  Niesert  M.  U.  S.  IL  S.  62.  (wo  Non. 
Maji,  also  d.  7.  Mai,  angegeben  ist)  soll  auch  die  Servatii- Kapelle  erhalten  worden  sein;  auch 
wird  hinzugefügt,  dass  viele  Menschen  dabei  ums  Leben  gekommen. 

2386.  „    28.    Kaiser  Hänrtch  VL  bestätigt  die  der  villa  Coesfeld  verliehenen  Freiheiten.    D.  apud  Mo- 

gonciam  V.  Kai.  Jun.  1197.    Niesert  M.  U.  B.  2.  Abth.  S.  476.    (DLXII.) 

2387.  Jul.  27.    Papst  Cölestin  HL  nimmt  das  Kloster  Amelungsborn,   auf  Bitten  des  dortigen  Abtes  Hoiko, 

in  päpstlichen  Schutz  und  bestätigt  dessen  Privilegien  und  Besitzungen.  D.  Laterani  VI.  Kai. 
Aug.  1197,  pontif  a.  VII.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  854. 

2388.  Adolf,  Erzbischof  zu  Cöln,  eignet  dem  Kloster  Rumbeke  den  Hof  Odenhusen,  welchen  bisher  Ever- 

hard und  Jonalhas  von  Arthei  von  ihm,  und  Arnold  von  Wiglon  von  diesen  zu  Lehen  hatte, 
desgleichen  den  Zehenten  desselben  Hofes,  welchen  Hermann  von  Ruthenberg  zu  Lehen  hatte, 
nachdem  die  bisherigen  Inhaber  auf  diese  Güter  verzichtet.  A.  1197.  Unter  den  Zeugen:  Graf 
Arnold  von  Altana  und  sein  Bruder  Graf  Friedrich;  Hermann  Niger  von  Arnsberg.  Seiberlz  Ur- 
kundenb.  L  S.  151. 

2389.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  verwandelt  den  Zehenlen  von  einem  Hofe  auf  der  Geist  in  eine 

Regcia  bist.  Wetifai.    II.  12  Digitized  by  LjOOQIC' 


90  1197  —  1198. 

feste  Rente,  wofür  dessen  Inhaber  Everhard  Rufus  ihm  eine  Hove  zu  Wolkincthorp  zu  Lehen 
aufträgt.    A.  4197.    Bisher  ungedruckt.    (DLXill.) 

2390.  Derselbe  beurkundet,  dass  Everhard  von  Quenethorpe  das  Haus  Edo*s  zu  Bocholt  an  das  Kloster 

Asbeck  vor  dem  Grafen  -  Gerichte  verkauft  hat.    A.  1197.    Niesert  M.  ü.  S.  IV.  S.    69.  (DLXIV.) 

2391.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Langenhorst  einen  Zehenten   zu    Thinge    im  Kirchspiel  Schopingen 

A.  1197.    Bisher  ungedruckt.    (DLXV.) 

2392.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  eignet  dem  Kloster   Gehrden  Güter  zu  Luitharsten,  Rotwardessen, 

Nedem,  Reilessen  und  Ykenrade.  A.  1197,  episc.  X.    Bisher  ungedruckt.    CDLXVI.) 

2393.  Ihetmar,  Bischof  zu  Minden,  beurkundet,  dass  Graf  Albert  von  Everstein,  mit  Einwilligung  seines 

Sohnes  Albert,  fünf  Hoven  seines  Erbgutes,  nehmlich  drei  zu  Hastenbeke  und  zwei  zu  Norl- 
hofen,  dem  Kloster  Amelungsborn  geschenkt,  der  dortige  Abt  Hoiko  aber  diese  Hoven  ihm  (dem 
Bischof)  überlassen,  und  er  dieselben  dem  Grafen  wieder  zu  Lehen  gereicht,  dem  Kloster  aber 
dafür  die  Zehenten  der  Dörfer  Holenberg  und  Nienhagen,  welche  der  Graf  bisher  zu  Lehen 
hatte,  zu  Eigenthum  gegeben.    A.  1197.    Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  854. 

2394.  Gerhard,  Bischof  zu  Osnabrück,  beurkundet  die  Verpfändung  eines  Zehenten  zu  Uphosen  an  das 

Johannis-Stift  zu  Osnabrück.    A.  1197.    Moser  s.  W.  VIIL  S.  328.;  unvollständig.    (DLXVIL) 

2395.  Widikind,  Abt  zu  Corvey,  beurkundet,  dass  der  Propst  Heinrich  zu  Kemnade  einen  von  der  dor- 

tigen Kirche  veräusserten  Hof  zu  Heigen  zurückgekauft  hat  A.  1197»  praelat.  YUI.  Wigands 
Gesch.  v.  Corvey  2.  Abth.  S.  224.    (DLXVIII.) 

2396.  Godschalk,  Dompropst  zu  Paderborn,  schenkt  die  Kirche,  den  Hof  und  die  Mühle  zu  Unkincthorp 

nebst  einem  Gute  zu  Havikesbroke  dem  Kloster  Marienfeld,  und  zwar  vor  dem  Gerichte  des 
Freigrafen  Lambertus  Herebrukke  bei  Mattenheim,  weil  das  Gericht,  unter  welchem  die  Güter 
eigentlich  gelegen  sind,  wegen  der  Excommunication  des  Freigrafen  Suether,  schon  seit  drei 
Jahren  nicht  verwaltet  wurde.  A.  1197.  Der  Abt  zu  Marienfeld  heisst  Florentius.  Unter  den 
Zeugen  ist  Bernhard  von  der  Lippe.    Kindlinger  M.  B.  III.  1.  Abth.  Urk.  S.  107. 

2397.  Das  Kloster  Amelungsborn  gibt  an  Rudolf,  Herrn  von  Dalem,  die  Güter  und  Einkünfte  der  Salinen 

zu  Heraendorf,  mit  dem  Zehenten  daselbst,  frei  vom  Vogteirechte  und  noch  10  Mark,  und  er- 
hält dafür  Güter  zu  Ludershem  und  Eschershusen.  A.  1197.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p..  889. 

2398.  Arnold  und  Friedrich,  Grafen  von  Althena,  Zeugen  in  Urkunden  Erzbischof  Adolfs  zu  Cöln  für  das 

Kloster  Capellen.    A.  1197.    Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  388.  u.  389. 

2399.  Dieselben,  Zeugen  in  einer  Urkunde  desselben  Erzbischofs  für  das  Kloster  Vusnicht.    A.  1197.    La- 

comblet Ürkundenb.  L  S.  390.  —  Der  Erzbischof  nennt  in  dieser  Urkunde  die  beiden  Grafen 
seine  Brüder. 
2400.i4moW,  Graf  von  Altena,  und  Friedrich,  sein  Bruder;  Heinrich  von  Volmundestein  und  Gerbard  sein 
'  Bruder;    Zeugen  in  einer  Urkunde  Erzb.  Adolfs  zu  Cöln,  für  das  Kloster  Dunwald.  —  A.  1197. 
Lacomblet  Ürkundenb.  I.  S.  390. 

1198. 
2401.  Januar  22.  Adolf,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet,  dass  sein  Vorgänger,  Erzb.  Philipp,  des  Land- 
grafen Ludwig  von  Thüringen  sämmtliche  AUodien  zu  beiden  Seiten  des  Rheins,  vom  Walde 
Osnicke  an,  nehmlich  das  Schloss  Bilstein,  das  Schloss  Widhe  und  beide  Schlösser  Windecke 
mit  Zubehör,  für  3500  Mark  erkauft,  alsdann  dessen  Nachfolger,  Erzb.  Bruno,  einen  Theü  des 
Kaufpreises  an  den  Grafen  Dieterich  von  Landsberg,  als  Gemahl  der  Tochter  und  Erbinn  des 
Landgrafen,  Jutta,-  bezahlt,  er  selbst  (der  Aussteller)  aber  den  Rest  der  Kaufsumme  abgetragen, 
worauf  ihm  die  gedachten  Allodien  feierlich  übergeben,  von  ihm  aber  dem  gedachten  Grafen 
Dietrich  und  seiner  Gemahlinn  Jutta  wieder  zu  Lehen  gereicht  worden.   D.  Cdon.  XLK^-Febr. 

Digitized  by  V^OOQlC 


1198.  9J 

1197  (nach  der  Cölnischen  Zeitrechnung;  also  nach  der  unsrigen  1198).  Unter  den  Zeugen:  Ar- 
nold und  Friedrich,  Grafen  von  Altena.  Kremer  akad.  Beitr.  III.  Beil.  S.  63.  Lacomblet  ürkun- 
denb.  I.  S.  385.  —  Des  Grafen  Friedrich  von  Altena  geschieht  hier  zum  letztenmal  Erwähnung; 
er  ist  also  wahrscheinlich  bald  nachher  gestorben,  da  in  den  folgenden  Urkunden  Graf  Arnold 
allein  erscheint. 

2402.  März  1.    (Sonntag  Oculi.)    Die  Erzbischöfe  von  Trier  und   Cöln  halten,  wegen  der  zwiespaltigen 

Königswahl ,  einen  Convent  zu  Cöln.  —  Da  gleichzeitig  die  Dstsächsischen  Fürsten^  dagegen  einen 
solchen  zu  Erfurth  veranstalten,  so  wird  Bischof  Hermann  von  Münster  von  jenen  an  diese  ab- 
geschickt, um  sie  zu  einer  gemeiuschafllichen  Verhandlung  einzuladen;  er  erfahrt  aber,  dassvon  y/ 
letzteren  bereits  der  Herzog  Philipp  von  Schwaben  zum  König  gewählt  worden.  Jene  halten 
darauf  einen  andern  Wahltag  zu  Andernach,  wo  von  ihnen  —  weil  Herzog  Berthold  von  Zärin- 
gen  die  Wahl  ablehnt  —  Otto,  der  Sohn  Heinrichs  des  Löwen,  gewählt  wird.  Godefr.  ap. 
Freher.  T.  I.  p.  363.  Chron.  Ursperg.  p.  306.  et  al.  Scr.  —  Bei  der  Wahl  Ottos  waren  unter 
andern  Bischof  Bernhard  von  Paderborn,  Bischof  Thietmar  von  Minden  und  Abt  Widikind  von 
Corvev  zugegen,  und  unterschrieben  den  darüber  an  den  Papst  erstatteten  Bericht.  Pertz.  Leg. 
T.  IL  p.  204. 

2403.  April  15.    Simon,  Graf  von  Tekeneburg,  und  Arnold,  Graf  von  Altena,  Zeugen  in  einer  Urkunde  des 

Erzbischofs  Adolf  zu  Cöln,  für  das  Stift  Kaiserswerth.  D.  Aquisgrani  a.  1198.  Lacomblet  Ur- 
kundenb.  L  S.  391.  —  Der  in  der  Urk.  nicht  angegebene  Tag  ist  aus  der,  an  demselben  (XVH. 
Kai.  Maji)  ausgestellten  Genehmigung  des  Dechanten  Udo  zu  schliessen. 

2404.  Mai  12.    Papst  Innocentius  II f.  bestätigt  die  Güter  und  Privilegien  des  Klosters  Marienfeld.  D.  Rom. 

IV.  Non.  Maji  1198,  pontif.  a.  I.  Niesert  M.  U.  S.  IV.  S.  146.,  ohne  Datum.    (DLXIX.) 

2405.  „    28.    Versammlung  der,  dem  König  Philipp  anhangenden  Fürsten  und  Edlen  zu  Speyer,  zu  Folge 

des  Berichts  derselben  an  den  Papst,  in  welchem  auch  die  Bischöfe  von  Münster  und  Osna- 
brück unter  denjenigen  aufgezählt  werden,  welche  dem  König  Philipp  Treue  gelobt  haben.  D. 
Spirae  V.  Kai.  Jun.  s.  a.  Schalen  A.  P.  L  p.  644.  Boczek  Cod.  dipl.  Morav.  T.  L  p.  351.,  zum 
Jahre  1199;  irrthümlich,  da  die  Wahl  Philipps  bekanntlich  1198  statt  fand  und  der  Bericht  nicht 
lange  nach  derselben  abgefasst  sein  kann. 

2406.  Jul.  4.    Adolf,  Erzbischof  zu  Cöln,  erneuert  das  Bündniss  seiner  Kirche  mit  dem  Stifte  Corvey.    D. 

ap.  Aquis,  IV.  Non.  Jul.  1198,  die  coronationis  Ottonis  quarti  Rom.  Regis.  Schalen  A.  P.  L  p. 
642.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  226.  Kindlinger  Volmest.  IL  S.  93,  (DLXX.)  —  Böhmer  Reg.  S.  159., 
glaubt,  statt  Non.,  Id.  Jul.  lesen,  und  die  Krönung  Otto's  IV.  sonach  auf  d.  12.  JuL  setzen  zu 
müssen,  weil  der  4.  ein  Sonnabend  gewesen;  dieser  Grund  scheint  indessen,  der  deutlichen  An- 
gabe der  Original -Urkunde  gegenüber,  doch  nicht  ausreichend. 

2407.  König  Otto  IV.  verpflichtet  sich  gegen  den  Erzbischof  Adolf  zu  Cöln,  alle,  der  Cölnischen  Kirche 

durch  seine  Vorfahren  entzogene  Güter  zurückzugeben  und  sie  dabei  zu  schützen.  Unter  andern 
wird,  mit  Widerrufung  eines,  zwischen  Kaiser  Friedrich  L  und  Erzb.  Philipp  geschlossenen  Tau- 
sches, das  Allodium  Sareveld  an  Cöln  zurückgegeben,  wogegen  der  Kaiser  die  Abteien  Hervord 
und  Vrethen  zurücknimmt*);  der  neue  Zoll  zu  Werden  soll  zum  Besten  der  Cölnischen  Unter- 
thanen  beschränkt  werden;  den  Bürgern  zu  Cöln,  Soest  u.  a.  werden  ihre  Privilegien  bestätigt; 
die  von  Kaiser  Friedrich  eingeführte  Einziehung  des  Nachlasses  geistlicher  Fürsten  und  anderer 
Personen  soll  aufhören  u.  s.  w.  S.  d.  aber  wahrscheinlich  am  Tage  der  Krönung.  Unter  den 
Zeugen:  die  Bischöfe  Thietmar  von  Minden  und  Bernhard  von  Paderborn;  die  Grafen  Simon  von 


*)   Dieter  Vertrags- Artikel  scheint,  wie  Kindlioger  a.  a.  O.  Not.  a)  bemerkt,  nicht  zur  Vollsiehung  gekommen  sn  sein. 

Digitized  by ' 


'lUlUCU    SU   «VIU. 

\j00gle 


92  ii98. 

Tekeneburg  und  Arnold  von  Altena;  Heinrich  und  Gerhard  von  Volmutsteine ;  u.  a.  Schalen  A. 
P.  I.  p.  641.    Kindlinger  Volmest.  IL  S.  96.  Lacomblet  ürkundenb.  I.  S.  392. 

2408.  Jul.  13.    Derselbe  spricht  das  Stift  Werden,  auf  Ansuchen  des  dortigen  Abtes  Heribert,   von  einer, 

durch  die  vorigen  Kaiser  Friedrich  und  Heinrich  ungebührlich  erhobenen  Steuer  frei,  und  bestä- 
tigt das  Münzrecht  zu  Werden  und  Lüdinghausen.  Act.  (wahrscheinlich  Colon.)  d.  XIIL  Jul.  1198, 
a.  R.  I.  Unter  den  Zeugen:  Thidmar,  Bischof  zu  Minden;  Widekind,  Abt  zu  Corvey;  die  Grafen 
Simon  von  Tekeneburg  und  Arnold  von  Altena;  Heinrich  und  Gerard  von  Volmudslene;  u.  a. 
Chron.  Gottwic.  I.  p.  402.,  mit  Abbildung;  Kremer  akad.  Beitr.  H.  S.  247.  Lacomblet  Urkunden- 
buch  L  S.  393. 

2409.  August  9.    Derselbe  belehnt  den  Abt  Widekind  zu  Corvey  mit  dem  Forste  Soligo  und  dem  Wild- 

banne daselbst,  und  bestätigt  die  Besitzungen  des  Stiftes  Corvey.  D.  Aquisgrani  d.  IX.  Aug. 
1198,  a.  R.  L  Schalen  A.  P.  L  p.  646.  Falke  C.  Tr.  Corb.  p.  225.  Orig.  Guelf.  HL  p.  757. 
(DLXXL) 

2410.  Adolf,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet,  dass  sein  Vater,  Graf  Everhard,  und  sein  Grossvater,  Graf 

Adolf,  obgleich  sie  Vögte  zu  Kappenberg  geheissen,  doch  aus  dieser  Vogtei  keinen  Vorlheil  ge- 
zogen; eben  so  sei  sein  (des  Erzbischofs)  Bruder,  Graf  Friedrich,  und  dessen  Sohn,  Graf  Adolf 
von  der  Mark,  nicht  durch  Erbrecht,  sondern  durch  freie  Wahl  in  dieser  Würde  gefolgt,  wie 
letzterer  öffentlich,  in  Gegenwart  des  Erzbischofs  und  einer  grossen  Versammlung  eriLlärt,  auch 
Kaiser  Friedrich  und  dessen  Sohn  Heinrich  dem  Stifte  Kappenberg  diese  freie  Wahl  bestätigt 
haben.  S.  d.  Niesert  M.  ü.  S.  H.  S.  286.  —  Da  Graf  Friedrich  in  diesem  Jahre  zum  letztenmal 
genannt  wird,  so  dürfte  auch  diese,  wahrscheinlich  bald  nach  dessen  Tode  ausgefertigte  Urkun- 
de in  dasselbe  gehören. 

2411.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,   eignet  dem  Kloster  Clarholt  einen  Hof  zu  Cudincthorpei    A.  1198. 

Bisher  ungedruckt.    (DLXXH.) 

2412.  Widikind,  Abt  zu  Corvey,  beurkundet  den  Erwerb  der  Mühle  zu  Brenkhausen  für  das  Stift  Corvey. 

A.  1198,  praelat.  IX.    Bisher  ungedruckt.     (DLXXHL) 

2413.  Derselbe  beurkundet  die  Rechte  eines  an  die  Infirmarie  des  Klosters  Corvey  überwiesenen  Wachs- 

zinsigen.    A.  1198,  praelat.  IX.  Wigand  Gesch.  v.  Corvey  S.  234.    (DLXXIV.) 

2414.  Derselbe  beurkundet  einen  Tausch  zwischen  dem  Abte  Conrad  zu  Godelovessen  und  Helias  von 

Brunenchüsen,  wodurch  erslerer  Güter  zu  Schaken  für  solche  zu  Godelovessen  erwirbt.  S.  d. 
Bisher  ungedruckt.  (DLXXV.)  —  Da  der  in  dieser  Urkunde  genannte  Camerarius  Johannes 
in  diesem  Jahre,  und  zwar  in  der  nächstvorherg.  ürk.  zum  erstenmal  vorkommt,  so  schien  der- 
selben hier  ihr  Platz  zu  gebühren. 

2415.  Godefrid,  Graf  zu  Arnsberg,  gibt  dem  Stifte  Kappenberg  tauschweise  einen  bei  dem  Kloster  gele- 

genen Wald  für  einen  andern  in  der  Nähe  des  Hofes  Bryheim.  A.  1198.  Wigands  Archiv  IV. 
S.  190.    (DLXXVI.) 

2416.  Hermann,  Abt  zu  Kappenberg,  beurkundet  den  vorstehenden  Tausch  mit  dem  Grafen  von  Arnsberg, 

wegen  eines  Waldes.    A.  1198.    Bisher  ungedruckt.    (DLXXVIl.) 

2417.  Simon,  Graf  zu  Tekeneburg,  bestätigt  seine,  zur  Zeit  des  Bischofs  Arnold  von  Osnabrück,  mit  Ein- 

willigung seiner  Gemahlinn  Oda  und  seines  damals  noch  lebenden  Sohnes  Johannes,  dem  Kloster 
Osede  gemachten  Schenkungen,  mit  Zustimmung  seiner  Söhne  Otto,  Heinrich  und  Adolf,  wel- 
cher letztere  dem  geistlichen  Stande  bestimmt  war.  A.  1198,  zur  Zeit  des  Bischofs  Gerhard  von 
Osnabrück.  Unter  den  Zeugen:  Rabodo,  Kapellan  zu  Brochlerbeck;  Tiderich  und  Wicbold,  Brü- 
der von  Saitesberge;  Jacob  von  Wallinghornen;  Rudolf  von  Langen;  Alexander  von  Rene.  Mo- 
ser 0,  G.  m.  S.  225.  s.  W.  Vin.  S.  145. 


Digitized  by 


Google 


1198—1200.  93 

(1198—1216.) 

2418.  Papst  Innocentius  IIL  bewilligt  dem  Abte  zu  Corvey  den  Gebrauch  des  bischöflichen  Ringes.    Ori- 

ginal-Urkunde im  Königl.  Provinzial- Archive  zu  Münster;  sehr  verdorben,  und  das  Datum  nicht 
mehr  zu  lesen.  Da  ein  Abt  von  Corvey  nicht  genannt  ist,  so  kann  die  Zeit  nur  nach  den  Re- 
girungsjahren  des  Papstes  angegeben  werden. 

1199. 

2419.  Januar  .  .    Simon,  Graf  von  Tekeneburg,  Ludolf  von  Steinvord,  Bernhard  von  Horstmar,  Ludolf 

von  Asbeck  und  sein  Bruder  Baldewin,  Zeugen  in  einer  Urkunde  König  Otto's  IV.  für  die  Stadt 
Braunschweig.    D.  ap.  Bruneswic  mense  Januario  1199,  a.  R.  I.  Orig.  Guelf.  HI.  p.  160. 

2420.  Adolf,  Erzbischof  zu  Cöln,  welchem  der  Abt  und  die  Brüder  des  Klosters  Vlitorp  (Flechtorf)  geklagt, 

dass  ein  Edler  Henricus  Niger  auf  dem  Gute  Werthole  sich  die  Vogteirechte  anmasse,  beurkun- 
det, dass  dem  gedachten  Kloster  in  der  Wahl  der  Vögte  völlige  Freiheit  zustehe.  D.  Sosatis 
a.  1199,  archiep.  a.  VII.    Zeitschr.  f.  vaterl.  Gesch.  u.  A.  K.  VIII.  S.  66. 

2421.  Hermann    Bischof  zu  Münster,   eignet  dem  Kloster  Clarholz  ein  Haus  zu  Sandendorpe.    A.  1199,   ^ 

episc.  XXVI.    Bisher  ungedruckt.    (DLXXVIII.) 

2422.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Clarholz  Zehenten  zu  Aldendorpe,  Cudwic  und  Holthem.    A.  1199. 

Bisher  ungedruckt.    (DLXXIX.) 

2423.  Derselbe  eignet  dem  Kloster  Liesborn  das  bei  der  villa  Bekehem  gelegene  Gut  Walewic,  behält 

sich  aber  die  Advocatie  vor.  A.  1199;  anno  post  mortem  Heinrici  imp.  IL,  nullo  adhuc  rege 
post  eum  in  imperium  conßrmato.  Bisher  ungedruckt.  (DLXXX.)  —  Aus  dem  Zusatz  bei  dem 
Datum  ist  zu  schliessen,  dass  Bischof  Hermann  sich  damals  von  der  Partei  des  Königs  Philipp 
zurückgezogen,  aber  noch  nicht  an  den  K.  Otto  angeschlossen  hatte,  sondern  sich  neutral  verhielt. 

2424.  Derselbe  bestätigt  einen  Vergleich  zwischen  dem  Kloster  Langenhorst  und  Hermann  von  Münster, 

wegen  des  Zehenten  aus  dem  Hofe  zu  UfFenhem.  A.  1199.  Niesert  M.  U.  S.  IV.  S.  171.  (DLXXXL) 
2423.   Gerhard,  Propst  zu  Xanten,  bestätigt  den  zwischen  dem  Stifte  Kappenberg  und  dem  Pfarrer  zu    • 

Hamwinkel  geschlossenen  Vertrag  wegen  der  Zehentlöse  des  Hofes  Lohusen.    A.   1199.    Bisher 

ungedruckt.    (DLXXXU.) 
2426.  Adolf,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  denselben  Vertrag.    A.  1199.    Bisher  ungedruckt.    (DLXXXIII.) 


1200. 

2427.  Hermann,  Bischof  zu  Münster,  bestätigt  die  Besitzungen  des  Klosters  Hohenholte.    A.  1200.    Niesert 

M.  U.  S.  n.  S.  300.    (DLXXXIV.) 

2428.  Derselbe  bestätigt  den  Vertrag  wegen  einer  Zehentlöse,  zwischen  Heinrich  von  Spork  und  Suether 

von  Dinkethe.  A.  1200,  pontif.  XXVI.  Bisher  ungedruckt.  (DLXXXV.)  —  Diese  beiden  Urkunden 
gehören  ohne  Zweifel  in  den  Anfang  dieses  Jahres,  da  sie  bei  dem  Datum  den  Zusatz  haben: 
Neutro  (nullo)  in  imper.  conßrmato;  während  wir  bald  nachher  den  Bischof  Hermann  in  Beglei- 
tung und  im  Dienste  des  Königs  Otto,  diesen  also  von  ihm  anerkannt  finden. 

2429.  Januar  19.    Gerhard,  Bischof  zu  Osnabrück,  H.  Graf  von  Ravensberg,  und  Bernhard  von  Horstmar, 

Zeugen  bei  König  Philipps  Rückgabe  der  Grafschaft  Stade  an  das  Erzstift  Bremen.  D.  Hildesheim 
XIV.  Kai.  Febr.  1199,  a.  R.  IL  Orig.  Guelf.  HL  p.  622.  —  Die  Angabe  des  zweiten  Regirungs- 
jahres  lässt  schliessen,  dass  die  Jahrzahl  nach  einer  Zeitrechnung  bestimmt  ist,  nach  welcher 
dieselbe  erst  später  wechselte. 

2430.  Februar  3.    König  Otto  IV,  verzichtet,   für  sich  und  seine  Brüder,  Heinrich,  Pfalzgrafen  am  Rhein, 

und  Wilhelm,  zu  Gunsten  des  Erzstifts  Cöln,  auf  alle  von  dem  vormaligen  Herzogthume  seines 


/ 


Digitized  byC^OOQlC 


94  12  00. 

Vaters  (Heinrichs  des  Löwen)  an  den  vorigen  Erzbischof  zu  Cöln,  Philipp,  übergegangene  Lehen- 
und  Allodial- Güter,  und  stellt  für  die  Gewährleistung  dieses  Verzichtes  Bürgen,  welche  zur  Si- 
cherheit theils  ihre  von  dem  Pfalzgrafen  Heinrich  zu  Lehen  gehenden  Güter  verpfänden ,  theils 
sich  verpflichten,  auf  Erfordern,  in  Cöln  Einlager  zu  halten.  D.  ap.  Wirzenburch  IlL  Non.  Febr. 
4200,  per  manum  Herimanni  Monaster.  Episc.  imperialis  anlae  Cancellarii.  Unter  den  Zeugen, 
ausser  dem  Bischof  von  Münster:  die  Grafen  Simon  von  Tekeneburg  und  Godefrid  von  Arnsberg; 
Hermann  von  der  Lippe ;  Godescalk  von  Pirremunt.  Orig.  Guelf.  III.  p.  762.  Seibertz  Urkundenb. 
L  S.  152.  Lacomblet  Urkundenb.  L  S.  396. 

2431.  Jul  22.    Adolf,  Erzbischof  zu  Cöln,  belehnt  seinen  Bruder,  den  Grafen  Arnold  von  Althena,  nach- 

dem derselbe  ihm  seinen  Antheil  des  Hauses  Althena  zu  Lehen  aufgetragen,  auch  mit  einem 
Hofe  zu  Hagen.    D.  XI.  Kai.  Aug.  1200.    Kindlinger  M.  B.  H.  Urk.  S.  239.     (DLXXXVI.) 

2432.  „    28.  (Fer.  VI.  post  festum  Jacobi.)    Zur  Beilegung  des  Streites  zwischen  den  beiden  Gegenköni- 

gen veranstaltet  der  Erzbischof  Conrad  von  Mainz  eine  gemeinschaflliche  Zusammenkunft  zwi- 
schen Andernach  urd  Coblenz,  welcher,  von  Seiten  des  Königs  Otto,  unter  andern  die  Bischöfe 
von  Münster  und  Paderborn  und  der  Abt  von  Corvey  beiwohnen;  die  aber  unverrichtetersache 
auseinander  geht.    Schalen  A,  P.  I.  p.  650.,  aus  handschriftl.  Quellen. 

2433.  August  20.    Adolf,  Erzbischof  zu  Cöln,  bestätigt  die  von  den  Grafen  Godefrid  und  Heinrich  von 

Arnsberg  geschehene  Incorporation  der  Pfarrkirche  zu  Werl  in  das  Kloster  Wedinghausen.  D. 
Colon.  XIII.  Kai.  Septembr.  1200,  pontif.  a.  VI.  Unter  den  Zeugen:  Everhard  und  Jonathas  von 
Ardei,  Hermann  von  Rüthenberg,  Heinrich  niger  von  Arnsberg,  Rudolf  von  Erwethe.  Wigands 
Archiv  VL  S.  191.     Seibertz  Urkundenb.  1.  S.  153. 

2434.  Septemb.  29.    Derselbe  gibt  dem  Grafen  Godefrid  von  Arnsberg,  für  die  Dienste,  welche  er  dem 

Erzstifte  Cöln  in  dem  Kriege  wegen  der  streitigen  Königswahl  geleistet,  die  Hälfte  der  Einkünfte 
aus  der  neu  angelegten  Stadt  Rüden,  welcher  zugleich  das  Soestische  Stadtrecht  bewilligt  wird. 
D.  apud  Susatum  III.  Kai.  Octobr.  1200,  pontif.  a.  VIL  Unter  den  Zeugen:  Graf  Arnold  von 
Altena;  Gerhard  der  Ältere  von  Volmutstein;  Bertold  von  Pirremunt,  Marschall;  Rudolf  von  Er- 
vethe  und  sein  Sohn  Rudolf,  u.  a.  Wigands  Archiv  VL  S.  193.  Seibertz  Urkundenb.  I.  S.  154, 

2435.  Decemb.  1.    Der  Ritter  Adam  von  Aspe  schenkt  eine  Zehentlöse,  welche  das  Kloster  Cappel  ihm 

zu  entrichten  hat,  an  die  Kirche  zu  Marsberg.  D.  in  Kai.  Decembr.  1200.  Bisher  ungedruckt 
(DLXXXVII.) 

2436.  Adolf,  Erzbischof  zu  Cöln,  beurkundet,  dass  Graf  JElermann  von  Ravcnsberg  und  dessen  Sohn  Otto 

auf  die  Vogtei  des  Klosters  Flarsheim  verzichtet,  und  dass,  nach  ihrem  Verlangen,  diese  Voglei 

nie  als  Lehen,  sondern  nur  als  ein  persönliches  Amt  verliehen  werden  soll.   A.  1200.    Ledebur 

Vlotho  S.  114.    (DLXXXVUI.) 

2^37.  Hermann,  Bischof  zu  Münster  und  Reichs-Kanzler,  beurkundet  einen  Vertrag  zwischen  dem  Kloster 

/  Marienfeld  und  den  Söhnen  des  verstorbenen  Grafen  Friedrich  von  Allana,  worinn  ersteres  auf 

^  die  Güter  von  Unkincthorp  und  Havikisbroke  verzichtet.  S.  d.    Bisher  ungednickt.     (DLXXXIX) 

—  Da  wir  in  diesem  Jahre  den  Bischof  Hermann  in  der  Eigenschaft  eines  Kanzlers  bei  Otto  IV. 

finden  (s.  Nr.  2430.),  so  scheint  auch  diese  Urkunde  in  dasselbe  Jahr  zu  gehören. 

2438.  Bernhard,  Bischof  zu  Paderborn,  bestätigt  den,  von  der  Äbtissinn  Sophia  zu  Heerse  für  das  dortige 

Stift  geschehenen  Ankauf  eines  Hofes  in  Alten-Heerse ,  von  den  Brüdern  Heinrich  und  Degenhard 
von  Erkelen.    A.  1200,  pontif.  XII.    Wigands  Archiv  V.  S.  333. 

2439.  Thetmar,  Bischof  zu  Minden,  bestätigt  des  Grafen  Bernhard  von  Popenburg  Verkauf  der  Kirche  zu 

Meinhusen  und  eines  Hofes  daselbst  an  das  Kloster  Obemkirchen.  A.  1200.  Bisher  ungedruckt. 
(DXC.) 

2440.  Johannes,  Propst  zu  Fritzlar  und  Lübeck,  in  Berücksichtigung  der  besonderen  Treue  des  nunmehr 


Digitized  byC^OOQlC 


1200.  95 

verstorbenen  Stifters  des  Klosters  Beriche,  Egelolf,  und  des  dortigen  Propstes  Hermann,  belehnt 
dieses  Kloster  mit  dem  Zehenten  zu  Ervenrode.  A.  1200.  unter  den  Zeugen  ist  Arnold  von 
Gudenberg.  (Vgl.  Nr.  2380.)    Varnhagen  Waldeck.  Gesch.  ürk.  S.  30. 

2441.  Sophia,  Äbtissinn  zu  Budeken,  genehmigt  den  Verkauf  einiger,  von  ihrem  Kloster  zu  Amtlehen  ge- 

hender Äcker  in  Grimelinchusen  au  das  Kloster  Bredenlare,  und  überträgt  diesem  ihr  Recht  an 
denselben.    A.  1200.    Bisher  ungedruckt.    (DXCI.) 

2442.  Mechteldis,  Pröpstinn,  Margareta,  Decaninn,  und  der  ganze  Convent  zu  Meschede,  beurkunden  die 

herkömmliche  Zehentlöse  des  Hofes  zu  Ostwich.  A.  1200,.  zur  Zeit  des  Erzbischofs  Adolf  zu 
Cöln,  welcher  zugleich,  in  Ermangelung  einer  Äbtissinn,  das  Kloster  regirte.  Seibertz  Urkunden- 
buch  I.  S.  156. 

2443.  Heiliwigis,  Äbtissinn  zu  Schildesche,  beurkundet,  dass  ihrer  Kirche,  durch  den  Grafen  Adolf  von 

Schauenburg,  die  Häuser  Blackinhage,  Barcholte  und  Eke  zu  eigen  gegeben  worden.  A.  1200. 
Bisher  ungedruckt.    (DXCH.) 

2444.  Simon,  Graf  von  Tykkelenburg,  Zeuge  in  einer  Urkunde  des  Erzbischofs  Adolf  zu  Cöln,  für  das 

Kloster  Heisterbach.    A.  1200.    Lacomblet  Urkundenb.  I.  S.  399. 

(1200—1202.) 

2445.  Thetmar,  Bischof  zu  Minden,  beurkundet,  dass  er  von  dem  Stifle  Hildesheim  Güter  in  Borcholte 

gekauft,  und  dass  ihm  Simon,  Priester  zu  Nenthorpe,  Geld  dazu  gegeben,  wofür  er  ihm  V/^ 
Hoven  zu  Wenemessen  und  einen  Hof  zu  Nenthorpe  abtritt  Unter  den  Zeugen:  W^ernherus 
Praepositus  major;  Ludolfus  Dapifer;  Ludolfus  Pincerna;  Frithericus  de  Lon;  Henricus  de  Borch- 
sile;  Meinhardus  de  Stromberch.  S.  d.  Hodenberg  Hoyer  Urkundenbuch  VI.  Abth.  Kl.  Nenn- 
dorf Nr;  1.  Die  Urk.  kann  nicht  vor  1200  ausgestellt  sein,  weil  in  der  nächstfolgenden,  mit 
dieser  zusammenhangenden ,  sich  die  Zahl  MCC.  als  Überrest  des  unvollständigen  Datums  findet; 
und  nicht  nach  1202,  weil  schon  1203  nicht  mehr  Ludolfus,  sondern  Henricus  als  Pincerna  , 
vorkommt. 

2446.  Derselbe  bestätigt  des  Priesters  Simon  zu  Nenthorpe  Stiftung  eines  Nonnenklosters  daselbst,  und  in- 

corporirt  diesem  die  Kirche  zu  Holthusen.  Act.  a.  MCC  .  .  .  Unter  den  Zeugen:  Wernherus 
summus  Praepositus,  Lefhardus  Decanus,  Otto  Custos,  Hildeboldus  Cellerarius,  W^illerus  Scola- 
sticus  (zu  Minden);  Heinricus  de  Volmerechusen;  Heinricus  de  Landesberge;  Godefridus  de  West« 
valia.    Hodenberg  1.  c.  Nr.  2. 

2447.  Derselbe  bestätigt  seines  Ministerialen  Egilhard  Schenkung  eines  Erbes  zu  Vredegestorpe  an  die  Kir- 

che zu  Nenthorpe.  S.  d.  Unter  den  Zeugen:  der  Dompropst  Wernher;  die  Priester  Ludolfus 
de  Mannesie,  Ludolfus  de  Alethen,  Meinwercus  de  Runneberg;  Comes  Bernhardus  de  Wilipia; 
Heinricus  de  Bocsile;  Meinhardus  de  Stromberc.    Hodenberg  1.  c.  Nr.  3. 

2448.  Derselbe  überweist  dem  Kloster  der  heil.  Maria  und  des  heil.  Martin  zu  Nienthorpe  den  Zehenten 

zu  Linesburch,  welchen  Tiderich  von  Sconnula  resignirt  hat.  S.  d.  Unter  den  Zeugen:  der  Dom- 
propst Wernher;  der  Dechant  Lefhardus;  Fridericus  de  La;  Heinricus  de  Bocsile;  Conradus  de 
Suthere;  Conradus  de  Scowenburg;  Tidericus  de  Hulevelde.    Hodenburg  1.  c.  Nr.  4. 

(Unbestimmte  Zeit.) 

2449.  Ordnung  der  Administration  der  Präbenden  in  der  Kirche  zu  Hervord.    S.  d.    Falke  C.  Tr.  Corb. 

p.  757.,  aus  einer  Handschrift  des  13.  Jahrhunderts.  ^Es  heisst  aber  im  Eingange:  Sicut  anti- 
quorum  institutio  constituit  observari;  und  da  hiernach  die  Ordnung  wohl  noch  aus  dem  12. 
Jahrh.  herrührt,  so  ist  sie  füglich  am  Schlüsse  der  Urkunden  dieses  Jahrhunderts  aufzustellen. 

Digitized  by  LjOOQIC 


Nachweisung 

1.     der   abgebildeten   Siegel. 

1.  Siegel  Werners,  Bischofs  xu  Münster;  1137;  zu  der  Urkunde  Nr.  CCXXV.  gehörig. 

2.  Siegel  desselben;  1151;  su  der  Urk.  Nr.  CCLXXIX. 

3.  Siegel  Balduina,  Abtes  lu  Liesborn;  1148;  zu  Nr.  CCLXVII. 

4.  Kleineres  Siegel  Friedrich*  IL,  Bischofs  su  Münster;  1165;  zn  Nr.  CCGXXXIil.  —  Von  dem  grösseren  Siegel  desselben  fand 
sich  kein  Tollstandigcs  Exemplar  vor. 

5.  Siegel  Reinaids,  Dompropstes  zu  Münster  und  kaiserlichen  Kanzlers;  zu  Nr.  GCCIX. 

6.  Siegel  des  Bischofs  Evergisus  zu  Paderborn;  1162;  zu  Nr.  CCCXXVI. 
r     Siegel  Hermanns  IL,  Bischofs  zu  Münster;  1178;  zu  Nr.  CCCXCIV. 

8.  Siegel  desselben;  1190;   zu  Nr.  DIU.  —  Das  Siegel  dieses  Bischofs  kommt  noch  in  drei  anderen  Formen  vor,  die  aber  Ton 
den  abgebildeten  nur  unbedeutende  Abweichungen  zeigen. 

9.  Siegel  PFidekinds,  Abtes  zu  Corvej;  1196;  zu  Nr.  DL  VI. 

2.     der  abgebildeten  Monogramme  deutscher  Kaiser  mid  Könige. 

1.  König  Conrads  IIL;  1147;  Urk.  Nr.  CCLIX. 

2.  König  Friedrichs  /./  1152;  Urk.  Nr.  CCLXXXIII. 

3.  Desselben,  als  Kaiser;  1162;  Urk.  Nr.  CCCXXV. 

4.  Desselben;  1187;  Urk.  Nr.  CCCCLXXII. 

5.  KaUcr  Heinrichs  fZy  1192;  Urk.  Nr.  DXX. 

6.  König  Otto's  ir,;  1198;  Urk.  Nr.  DLXXI. 


Digitized  by 


Google 


1. 


Digitized  by  V^OOQ IC 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


1. 


4. 


Difitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google    !V.i 


i 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Oigitized  by 


Google 


2044  086   109  394