Google
This ıs a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work 1s expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google *watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
athttp://books.google.com/
Google
Über dieses Buch
Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Regalen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfügbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde.
Das Buch hat das Urheberrecht überdauert und kann nun Öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist.
Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei — eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.
Nutzungsrichtlinien
Google ist stolz, mit Bibliotheken in partnerschaftlicher Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nichtsdestotrotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu verhindern. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen.
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:
+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche für Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese
Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.
+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials für diese Zwecke und können Ihnen
unter Umständen helfen.
+ Beibehaltung von Google-Markenelementen Das "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sıe das Wasserzeichen nicht.
+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA
öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern Öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.
Über Google Buchsuche
Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser Welt zu entdecken, und unterstützt Autoren und Verleger dabei, neue Zielgruppen zu erreichen.
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter|ht tp: //books.google.comldurchsuchen.
; ZI [ Tm) TOT
: pi gie:
| ui
"ww
o9)
LIBRARY SU OFTHE |:
Ng
- ^. -
erm TT)
LJ vum - P 1 j
LETTERS HTTETT rrrbibra a rbradüda aei EROR" LRL PIE d rr rl
]
1
d
T
n
1
1
:
INDEX
ZU
H. A. ERHARD'S
REGESTA HISTORIAE WESTFALIAE.
INDEX
ZU
H. A. ERHARD'S
REGESTA HISTORIAE WESTFALIAE.
V. / 42 ed f; ola
Lest cd Kg V. 8 »p-
Li 4.4 alıne. See
: I. Lit TP e (*t ech
m. TESTEWEI WSE
VON DEM
AT
anne nr nen m nn dm
HERAUSGEGEBEN
VEREIN FÜR GESCHICHTE UND ALTERTHUMSKUNDE WESTFALENS.
| ———À ——— in
Nach den
vom Dr. Ludwig Perger gesammelten Materialien
bearbeitet
von
Dr. Roger Wilmans,
Koniglichem Archiv-Ratbe und Provinzial- Archivar von Westfalen.
Münster,
gedruckt und in Commission bei Friedrich Regensberg.
1864.
wet. Med.
Y wy X
--1-(-
"T4
Vorbericht.
Neben dem Verdienste, gegen 600 theils bisher unbekannte, theils früher weniger correct herausgege-
bene Urkunden in würdigster Gestalt bekannt gemacht zu haben, besitzen H. A. Erhard's Regesten !) den
grossen Vorzug, dass wir darin auch alle andern auf unsere vaterlündische Provinz bezüglichen, irgendwo
gedruckten Documente bis zum Jahr 1200 in Regestenform gesammelt, und hiermit auch die Nachrichten
verbunden finden, welche die ächten Geschichtsquellen über die Zustände und die Entwicklung Westfalens
bis zu dem angegebenen Zeitpunkt darbieten.
Wir haben sonach in diesem Werke ein Gesammtrepertorium über die Westfälische Geschichte bis
zum Jahr 4200, wie keine andere Provinz des Preussischen Königreiches ein ähnliches in gleicher Voll-
ständigkeit aufzuweisen hat, das aber zur rechten Brauchbarkeit bisher ein vollständiges, den Inhalt nach
alln Richtungen hin erschópfendes Register entbehrte.
Für diesen Mangel Abhülfe zu suchen, war mir in meiner Stellung in mehr als einer Beziehung
geboten, da ich sowohl bei den archivalischen Berufsgeschäften, als auch bei Bearbeitung des Urkunden-
buchs eines Hülfsmittels bedurfte, welches mich in den Stand setzte, die für die älteste Geschichte jeder
Kirche, jedes Klosters, Landestheils oder Geschlechts unserer Provinz vorhandenen urkundlichen Mo-
mente in kürzester Zeit zu überblicken.
Auf meinen in dieser Beziehung beim Verein für Geschichte und Alterthumskunde Westfalens ge-
stellen Antrag, den Herrn Dr. Lud wig Perger unter meiner Leitung mit der Sammlung des Materials
für den Index zu Erhard’s Regesten zu beauftragen, bewilligte derselbe bereitwillig die hierzu erforderlichen
Geldmittel, welchen Beschluss sodann das Königliche Ober - Prásidium. von Westfalen unter Anerkennung
der Zweckmässigkeit des Unternehmens geneigtest bestätigte.
Die vom Herrn Dr. Perger mit grösstem Fleisse und lobenswerthester Genauigkeit gesammelten
Materialien habe ich sodann einer eingehenden, der Natur der Sache nach mit grosser Mühe verbundenen
Bearbeitung unterzogen und lege nun dem wissenschaftlichen Publicum das Resultat unserer gemeinschaft-
lichen Arbeit mit der Bitte vor, die möglicherweise darin vorkommenden, aber bei einem Register von
diesem Umfange und bei der übergrossen Fülle von Namen und Zahlen fast unvermeidlichen lIrrthümer
nachsichtig beurtheilen zu wollen.
1) Regesta historiae Westfaliae. Accedit codex diplomaticus. Die Quellen der Geschichte Westfalens in chronologisch geord-
neten Nachweisungen und Auszügen. Erster Band: Von den ältesten geschichtlichen Nachrichten bis zum Jahre 1125.
Münster bei Friedrich Regensberg 1847. — Zweiter Band: Vom Jahre 1126 bis 1200. ib. 1851; beide Bände mit Mo-
nogrammen und Siegel - Abbildungen.
VI Vorbericht.
Die sonst beliebte Trennung in Personen- und Orts-Register, oder gar die Auflösung des urkut
lichen Stoffs in eine gauze Zahl von Specialregistern, habe ich, trotzdem dies namentlich meine Bearb
tung ausserordentlich erleichtert haben würde, nicht adoptirt, sondern vielmehr nach dem Vorbilde «
Monumenta Germanie die Gesammtmasse des Materials zu einem Körper vereinig. Neben manchen :
dern Rücksichten leitete mich hierbei insbesondere der eine Gesichtspunkt, dass es von Wichtigkeit s
muss, mit einem Blick zu übersehen, von welchen Ortschaften sowohl die untergegangenen als die je
noch blühenden edlen und Ministerial-Geschlechter ihren Territorialnamen herleitet:
Zu diesem Zweck findet man unter dem Namen der Ortschaft auch die Träger dieses Namens, mit d
urkundlichen Belägen und den Jahren, in denen sie erscheinen, zusammengestellt. Ein ähnliches Verfahr
wurde sodann auch in Bezug auf die Gaue beobachtet, wo alle darin urkundlich und geschichtlich a
tretenden Grafen unter Angabe der Zeit ihrer Amtsdauer in chronologischer Ordnung aufgeführt werd:
— Bei der Deutung der geographischen Namen habe ich natürlich über die von Erhard gegebenen Erklärung
nicht hinausgehen können und muss diese, sowie für den häufig vorkommenden Fall, dass mehrere O
schaften desselben Namens vorkommen, die nähere Feststellung darüber, ob sie identisch sind oder nic
einer weiteren Forschung überlassen. Hier genügte es das Material gesammelt zu haben. — Ebenso si
den Namen der einzelnen Stifter, Kirchen und Klöster ihre Dignitarien chronologisch nach der Reihenfol;
in der sie in den Urkunden genannt werden, angefügt; um diese letzteren zu finden, hat der Leser n
nóthig die betreffenden Personennamen nachzuschlagen.
Indem nun unser Index die eine Aufgabe zu erfüllen suchte, für die Anfänge der Westfälisch
Geschichte, sowohl nach der weltlichen wie nach der geistlichen Seite hin, die urkundlich und geschicl
lich feststehenden Data in übersichtlicher Ordnung zusammenzustellen, durfte er aber auch das in den Eige
namen vorliegende sprachliche Element nicht vernachlässigen. Zu diesem Zweck sind natürlich «
Ortsnamen ohne Ausname sämmtlich, von denjenigen Personennamen, an welche sich kein weiteres his!
risches Interesse knüpfte, wie die ohne nähere Bezeichnung aufgeführten Zeugen und die Eigenbehörige
nur die ältern vor dem Jahr 4126 !) vorkommenden berücksichtigt worden. Dem Sprachforscher wii
wie ich hoffe, die Fülle des ihm hier für die Formen des Altniederdeutschen gebotenen Materials nic
unwillkommen sein.
Wenn es uns gelungen ist, dem Geschichtsfreunde in diesem Index ein brauchbares Hülfsmittel t
seinen Arbeiten zu liefern, so würde Dies vielleicht auch dazu beitragen, das von der Wissenschaft no
immer nicht nach Gebühr gewürdigte Werk meines Amtsvorgängers Erhard in immer weitere Kreise
verbreiten, und auch der Aufmerksamkeit einer nicht unbeträchtlichen Zahl namhafter Gelehrter, den
dasselbe auch noch in neuester Zeit entgangen zu sein scheint, auf das Driegendste zu empfehlen.
1) Womit der zweite Band der Regesta beginnt.
Münster im October 4861.
Dr. R. Wilmans.
Erklärung der Abkürzungen.
R. — Regesta.
C. = Codex diplomaticus, dessen römische Ordnungszahlen hier in arabischen Ziffern wiedergegeben werden.
P. — Personenname.
0. — Ortsname.
Die eursiv gedruckten Zahlen zeigen die Zeit an, in welcher die angeführten Personen in den Regesten
und im Codex diplomaticus auftreten. Doch bemerke ich, dass unter den Namen der einzelnen Bis-
thümer so wie einiger grüssern Stifter, wie Corvey und Werden, die vollstündige Regierungszeit
der betreffenden Würdentrüger nach E. F. Mooyers Onomastikon angegeben wird.
ame demum mg rd m Bm en - —
A.
Aa (Hervorder) Fluss s. Hardna.
Aachen R. 455. 206. 211. 245.
220. 222. 223. 924. 228. 251. 255.
264. 270. 276. 2779. 280. 282. 283.
293. 294. 305. 306. 333. 436. kB.
496. 576. 631. 632 691. 693. 696.
157. 92%. 4037. 1044. 12944. 1283.
4312. 41468. 1469. 1507. 1552.
4567. 1664. 1772. 1773. 4907.
2408. C. 2. 3. Propst Bruno 1198.
Hariensuft R. 553. 692. 1283.
4382. 1582. A69&. St. Adalberts-
kirche R. 729. 732. 1312.
Abacho Freier C. 166.
Abbaco P. €. 138.
Abbenrode Dorf R. 1520.
Abbelin P. C. 87 n. 30.
Abbik P. C. 137.
Abbiko P. C. 437.
Abbio s. Albion
Abbo Graf in Sachsen 832. R.
326. C. 7.
Abbo Sohn Gerads R. 335.
Abbo Vogt R. 789.
Abbuco P. C. 40.
Abdinghof s. Benedictinerkloster
zu Paderborn.
Abichin P. C. 87 n. 30.
Abodriten R. 193. 211. 224. 252.
269 284. König R. 214. Fürst:
Thasko.
Abug Abtissin des Klosters Vis-
beke 1025. R. 9&1.
Acarse Azel Flüsschen €. 103.
Acca P. C. 87 n 23. €. 95.
Ind. z. Erhard's Regg.
INDEX.
von Acheim Franco 1180. C. &492.
Achriste Villa im Gau Osterpurge
R. 49%.
Acelin, Acilin C. 86. 87. n. 30.
Acelin C. 445.
Acilin C. 95.
Adalbald, Athalbald Bischof
von Utrecht 1013—1019. R. 758.
867. 907. C. 89. 90. 94. 97.
Adelbold R. 478.
Athalbald C. 442.
Athelbarn C. 446.
Aethelbern R. 837.
Adalbern C. 403.
Albern Sohn Wigas u. d. Olika,
C. 424.
Albero Erzbischof von Bremen.
1147. R. 1687. 4690. 4720.
Adelbero Erzbisch. v. Trier 1147.
C. 259.
Albero. Bischof v. Verdun 1162.
C. 325.
Adalbero Abt zu Corvei 1138-1147.
R. 1589. 4644.
Adalbero Herzog 1028. C. 445.
Adalber Edler 1097—1120. C. 468.
Adalbero Vogt zu Corvei 1127.
C. 204.
Adelbero C. 87. n. 98.
St. Adalbertskirche s. Aachen
Albert, Cardinal, Canzler Papst
Lucius 1ll. 1181. C. &45. &34.
Adalbert Erzb. v. Hamburg v.
Bremen 1015— 107 2. 8.4090. 4094.
4098.1099.4400.4402.4425.4129.
Adalbert Erzbisch. v. Magdeburg
968—981. R. 640. 617. 630.
Adalbert Erzbischof von Mainz
1101—1137. R. 1302. 1420. 4&60.
4462. 1528. C. 195. 222. 226.
Erzkanzler C. 220.
Athelbert Erzbischof v. Mainz
1138—1141. R. 4590.
Adalbraht, Adalbert, Bischof
zu Minden 902—905. R. 502.
Adalbert Bischof 959. C. 58.
Albert Bischof von Lüttich 1198.
C. 562.
Albert Abt de Kl.
1200. C. 594.
Adalbert, Albert Propst zu
Corvei 1147—1176. C. 262. 278.
302. 380.
Adelbert Propst zu Hamersleben
1160. C. 294.
Adelbert, Albert Propst zu
Varlar 1137— 1146. C. 294. 225.
254.
Adalbert, Albert Domdechant
zu Münster 1139—1172. C. 231.
233. 275. 279—989. 285. 297.
307—309. 320. 333. 342. 357.
Adalbert, Albert Dechant zu
Soest 1147—1184. R. 1700. 4980.
4997. 4998. 2029. 9043. 2056.
2063. 2456 C. 341. 364. 4&0.
Albert Prior zu Corvei 1195. C.
508—510.
Albert Prior zu Wilbadessen 1177.
C. 391.
Adelbert Camerarius zu Corvei
1151. C. 228. —
Albert Domcellerar zu Münster
1165. C. 333.
Bredelar
2
Albert Scholasticus zu Miünster
1181. C. #17.
Athalbrath Canonicus zu Osna-
brück 1064. €. 15%.
Adelbert Kanzler K. Heinrichs V.
1107. C. 178.
Albert Protonotar K. Heinrichs VI.
1195. C. 542.
Adalbert Markgraf von Bran-
denburg, Sohn der Markgráftn
Eilicha 1127—1152. C. 20%. 259.
283. R. 1549 1614. 1656.
Adelbert Graf 1066. €. 1593.
Adelbert Graf 1050-1058 R.1199.
Adelbert Graf 1147. €. 256
Adalbert Ritter C. 16%.
Adalbert Freier R. 687.
Albert Gograf v. Mederike s. Me-
derike.
Adalbert Erbe des D. Meinwerk
von Paderborn. W. 1058.
Adalbert C. 87. n. 6. Adal-
bart €. 95. Adalbraht C. 164.
Athalbrath C. 129.
Adelbrand C. 153.
Adaldag Erzbischof von Bremen
936—988. C. 68. 69.
Adaldag Notar Konig Otto's I.
936. C. 51.
Adaldrud Schwester des Edlen
Ruothward 1079. C. 168.
Aethelferd, Aethelherd P.
R. 831.C. 87. n. 48.
Adalgar Erzbischof von Hamburg
u. Bremen 8357—2909. R. &66 &70.
505. 508. C. 34
Adalgarius Abtv Corvei 856-877.
R. 417 419. 430. 449. 144. &45.
449. C. 98. 29.
Adelger Propst zu Enger 950.
R. 569.
Adelger Kanzler K. Heinrichs Ill.
1043. C. 139.
Adilgar Priester R. 738
Athalger, Adalger, Sohn Wi-
chings, Graf 1074—1088. R. A450.
4454. 1193. 1199. 1947.
Adalbert — Aderich.
Adalger Erbe der Aveza R. 1421.
Aethelger C. 167.
Adelgar C. 87. n. 30.
Adalgart P. R. 809.
Adalgaud Sohn d. Suigaut R.248.
Adalgis Hofbeamter Karls d. Gr.
R. 248.
Agalgot Dompropst zu Münster
1111? €. 481.
Adalhard der Ältere, Abt von
Corbie, Stifter v. Corvei 810—826.
R. 273. 307. 314. 345. 349.
C. &. 5. 6. 14.
Adalhard der Jüngere Abt zu
Corbie 815. W. 288. 315. 423.
Adalhard Adt zu [burg 1084.
R. 1217. 1218.
Adalhard Diacon €. 103b.
Adalhard Graf 834. R. 335.
Adalhard Fidelis K. Heinrichs Il.
1047. €. A41.
Aethelherd €. 87. n. 414.
Adalheit Äbtissin zu Freckenhorst
1085. C. 164. 468.
Ale y dis Abtissin zu Meschede 1177.
R. 2041. 2056. 2276.
Adeleidis Abtissin des Klosters
Odingen 1179. R. 2057.
Alfheyd Aütssin zu Vysbeke
1004. R. 726.
Aleithis Priorin im Kl. Über-
wasser zu Münster 1173. C. 369.
Athelheit magistra zu Schildesche
1200. C. 592.
Adelheit Gemahlin K. Olto's I.
R. 607. 620. 622. 629.
Adelheit Schwester der Äbtissin
Gerberch v. Meschede 1079—1089.
R. 1188.
Athelhilt C. 124.
Athelindis R. 1365.
Adalhelm Bischof zu Worms
887. €. 34.
Athalheri P. C. 40.
Adelhog, Athelhog, Adelhous
Bischof v. Hildesheim 1169— 1190.
R. 2044. 2247. C. 361. 408.
Adalleodus Notar Ludwigs des
Deutschen €. 135.
Atholoch PR. 825.
Adalrad Graf 1106. C. 176.
Adalrad Graf und sein gleich-
namiger Sohn 1115. C. 184.
Adalrad R. 248.
Adalricus Sohn Hiddis s. Asig.
Adalwart Bischof 922. C. MT.
Adelword Priester €. 438.
Adalward zu Hechti R. 828.
Athalward R. 83&,, ein anderer
C. 123.
Aethelwic C. 167.
Athalwin R 392.
Athil win R. 396.
Adam Propst zu Havenburn 1170.
C. 343.
Adana O. R 786.
Adanun O. RH. 857.
Addila, Adela Abtissin des Kl.
| zu Hervord 853. R. 4414. C.21.458.
Addila Gemahlin d. Grafen Godiza
R. 903. 929.
Addila Wittwe des Bunicho 838.
R. 359. C. 42. Ihre Kinder:
Folchmar, Bunicho, Hemma und
Berthildis.
Addunesthorp O. C. 80. 412.
Adechin P. €. 87. n. 30.
Adekenhusun O. €. 38.
Adela, Atela Tochter d. Grafen
Wichmann, Mutter des Bischofs
Meinwerk v. Paderborn, nachher
mit Balderich verheirathet 996 —
1012. R. 685. 756. 763. 772. 862.
863. 867. 873. 875 — 877. 881.
896.
Adelbechtesin O. C. 313.
Adelberinghusen O. R. 1069.
,.Adelberneshusen ©. C. 198.
Adelloldesheim, Adeloldes-
sen R. 1920. 2179. 2180.
Adelo P. €. 4&4.
Adenen O. C. 391.
Aderich Dompropst zu Osnabrück
1142— 1146. €. 339. 252.
— ——
Aderna Fluss H. 159.
v. Adessen, Conrad 1186 C. 460.
Adgandestrius Häuptling der
Catlen. 19. R. 35.
Adinchusen ©. R. 1213.
Admund P. C. 87. n. 30.
Adolf, Graf v. Altena, Domherr
zu Cöln 1175. Dompropst 1192.
Erzbischof 1193—1205. R. 2019.
3034. 2299. 2315—2325. 2340.
23350—92352. 2359. 2362— 2364.
2388. 2398 — 2407. 2410. 2420.
3426. 9430. 2431. 2433. 2434.
2436. 242. 2444. C. 386. 521.
559. 574.
Adolf Abt von Hasungen 1195.
R. 2340.
Adolf Abt v. Werden 1173. C.364.
Adolf Propst (des Klosters Gehr-
den?) 1173. C. 362
“Adolf Domdechant zu Cöln 1188.
C. 476. 491.
Adolf Scholasticus zu Münster
1189. C. 492. 507.
Adulf Cleriker C. 164.
Adolf Graf 1097— 1120. R. 1282.
Adolf Graf 1159— 1164. C. 348.
Athulf Ritter des Erzb. von Cöln
R. 947.
Adolf Vogt des Klosters Werden
1093. R. 1265.
Adolf Vogt R. 1273.
Atholf C. 467.
Adulf u. s. Frau Demod R. 945.
Adulf C. 87. n. 6.
Ado P. C. 164.
Adonhusa O. R. 620.
Adorp O. R. 2325.
Adrian I. Papst R. 214. 428.
Adrian II. Papst R. 446. C. 28.
29. 34.
Adrian IV. Papst 1154 — 1159.
R. 1822. 4825. 1826. 1828—31.
1836. 4839. 1845. C. 454.
Adulohog R.220s.Hadeler Land.
Adzila Azos Frau R. 902.
Ae vergl. Au
Aderna — Albero.
Aebbic C. 87. n. 29.
Aegibert Bisch. v. Osnabrück s.
Ecbert.
Aegidius s. Egidius.
Aeica P. C. 93.
Aeico P. 167.
Aeilberht Mönch zu Corvei C.68.
Aelbert Notar Ludwigs d. Deut-
schen C. 24.
Aegilbrecht P. C. 167.
Aelfdehc C. 57.
Aelo C. 167.
Aelveric P. 162.
Aense O. R. 1494.
Aerp P. C. 167.
Aescolf P. C. 87. n. 29.
Aesdorpe O. C. 167.
Aesig C. 87. n. 29.
Aezelin Dechant zu Enger 1121.
C. 188b...
Aezo P. 75.
Affelterbeche O. R. 1697.
Afforde O. C. 137.
Afra die Heilige R. 966.
Afric P. C. 443.
Aga Gau R. 703. C. 79. 82. 94.
Agapitus II. Papst R. 560.
Agartinga, Agrodingo, Agro-
tingon Gau R. 338. 558. 567.
C. 54. 55. 56. Grafen Thuring
946. Sigibert 948.
Agilmar Kanzler Kaiser Lothars I.
C. 16.
Agilmari im Gau Velve, R. 569.
Agisterstein, Eggesterstein
R. 1264. Egestereustein oder
Holthusen R. 1497.
Agnes Gemahlin K. Heinrichs Ill.
1044— 1058. R. 1080. 1096. C.
440. 458. 159. .
Ahtisberg (Arnsberg?) R. 997.
Ahtwart O. C. 544.
Ahusun Q. C. 87. n. 43. Ahusin
C. 313.
Ahus, Ahaus Schloss R. 2028.
Edler v. Ahus, Lifhard, Lefhard
1139 —1154. C. 231. 296; ausser-
3
dem Johann v. Ahus 1188-1193.
C. 397. 403. 446. 451. 533.
Conrad Johanns Bruder 11983.
C. 533. Arnold v. Ahus 1197.
C. 563.
Aica P. C. 87. n. 30. C. 95.
Aicharh Sohn Fredreds R. 248.
Aidanthorpe O. C. 137.
Aikesfelt Gau R. 569.
Wychard 950.
Ailbrat P. C. 95.
Ailmundesrothe ©. €. 35.
Ainghem O. R. 638.
Aito P. R. 261.
Alaberius Sohn des Tuto R. 248.
Aladnon O. R. 1786.
Alabrant P. C. 142.
Alamannen R.159.s. Schwaben.
Alamer P. C. 87. n. 4.
Alawich P. C. 87. n. 11,
Albachten s. Albucten.
Albahtessen, Albachtissen O.
R. 2467. 2169. C. 184.
Albanuskloster s. Mainz.
Alberad Abiissin des Klosters
Möllenbeck 1035— 1039. R. 992.
1009.
Albericus Abt zu Utrecht, Bi-
schof zu Cöln 776. R. 450. 153.
Albericus Bischof v. Mans 836.
R. 343—345.
Alberich Propst und ‚erwählter
Bischof zu Minden. 1022. R. 913.
Alberich Bischof von Osnabrück
1036—1052. R. 999. 1005. 1006.
4094. 4052. 1059.
Alferich, Alberich, Elverich
Dompropst zu Osnabrück 1142—
1160. R. 4866. C. 239. 252. 266.
269 274. 288. 392. 325.
Alberich, Alferich Dechant zu
St. Johann in Osnabrück 11412—
1147. C. 239. 261.
Albric Graf 859. R. 422. C. 24.
Elverich Graf 1154. C. 296.
Albrich Sohn der Eveza R. 1238.
Graf
| Albero s. Adalbero.
Á
Albertinghusen Villa R. 4034.
Albia, Alpia, Alvea, Heilba,
Elbe R. 163. 168. 172. 176. 182.
493. 200. 214. 220. 224. 227.
252. 253. 269. 270. 274. 383.
403. 453.; die Länder jenseits der
Elbe R. 252. 253. 274. 279. vgl.
auch Transalbinische Länder und
Slaven.
Albion, Abbia AHüuptling der
Sachsen 785. R. 482. 183.
Albo Graf im Gau Logni 950.
R. 569.
Albo P. C. 87. n. 30.
Albrachtinchusen O. R. 308.
1034.
v. Albrecteslo Aibersioh Wol-
derich 1147. C. 350.
Albucten, Albuthen, Albachten
C. 238. 285.
Alcquin, Alcuin R. 153. 244.
Aldanastath O. R. 252.
Aldenberge C. 447. Bertram u.
Roland v. Aldenberge und ihre
Mutter Richenza 1142—1152. C.
238. 285.
Aldenbergeh Obedienz beim
Dom-Capitel zu Münster C. 385.
v. Aldenburg, Oldenburg, Gra-
fen: Mauritius 1182. R. 2123,
Heinrich 1195. R. 2327. 2328,
dessen Brüder: Gerhard Bischof
von Osnabrück, Otto Propst zu
Bremen.
Aldenburg in Wagrien Bisthum,
später zu Lübeck, Bischof: Vicelin
1126. R. 1496.
Aldendorp s. Aldenthorp.
Aldenholt O. C. 370.
Aldenhothmere O. C. 454.
Aldenlingen O. C. 274.
Aldenrene Altenrheine C. 280.
Aldenschildesche C. 61.
Aldensele Oldensal R. 1946.
Aldenthorp Aldrup bei Greven
C. 103b, Aldendorp im Gau
Auga R. 969. C. 431, Alden-
Albertinghusen — Alna.
thorp im Gau Thietmelli R. 4062,
im Kirchsp. Seppenrade C. 465,
Aldenthorpe, Aldunthorpe
(Oldendorf?) R. 802. C. 127, Al-
denthorp R.1179.2344. C. 494,
Aldendorpe R. 1926. 2179.
2480. 2422, Oldenthorp C.
236, Aldunthorpe R. 802,
Aldontorpa Villa C. 155.
v. Aldenthorp Reinbert u. Hzlt.
1113. C. 482, Bernolf liber de
Oldenthorp 1178. C. 396, Zefridus
oder Jofreth v. Oldendorp 1180—
1183. R. 2436. C. 412.
von Aldenthorrin Attendorn
Heinrich 2740. R. 1597.
Aldgrepeshem Pila im Gau
Sutrachi R. 386.
Aldgrim Vater Theodgrims R. 303.
Aldrich Vater Erpo's R. 353.
Aldricus Bruder des Bischofs
Wulfhelm von Münster C. &0.
Alebrand Bisch. v. Bremen 1040.
R. 1024. |
Aleithis s. Adalheid.
Alekestorpe O. R. 1067.
Alemultre O. C. 338. 379. &06.
459.
Alemannen s. Schwaben.
Alen O. R. 27. 1606. 1954.
1994. 2306. C. 548, von Alen
Sueder 1139. C. 234, Suether
1177 — 1199. C. 389. 390. 395. 441.
430. 580. 581. Vgl. auch Alna,
Alnoz u. Alnen, und die dort
verzeichneten zwei Ministerialen.
Alerbeke Fluss R. 958.
Alesbike O. C. 148.
v Alethen Ludolf Priester R. 2447.
Alethorpe im Kspl. Saerbeck
C. 550.
St. Alexander Patron des Doms
zuMinden R 57%, und des Klo-
slers Grafschaft; Reliquien R.
401. 402. 408.
Alexander Il. Papst R. 2027.
2042, C. 45%.
St. Alexius R. 762, Alexius-
kapelle zu Paderborn.
Alexius Bischof v. Brandenburg
1190. R. 2268.
Aleydis, Alfheyd s. Adalheid.
Alfdech Sohn Ferthumunts. C.
87. n. 47.
Alfgodinchove O. R. 230.
Alfhuson O. R. 638, Arnold
v. Alfhusen 1197. C. 567.
Alfkier P. C. 137.
Alflaan im Padergau R. 967.
Alfonon O. C. 431.
Alfric C. 86. 87. n. 45. 20 24.
C. 95. 96.
Alfric P. R. 802. 1203.
Alfrid P. C. 87. n. 9.
Alfstedi bei Appelhülsen C. 103 b.
Alfword Canonicus zu Osnabrück
C. 154.
Algisus König von Friesland
677—688. R. 94—96.
Alieressun QO. R. 804.
Alihgrimmisun O. C. 313.
Alisni an der Weser (Elsfleth nach
Pertz, Leese nach Ledebur) R.220.
Aliso R. 8. 19. 29. 58.
Allagen O. R. 2317. v. Allagen
Conrad 1193— 1196. R.2297. 2317.
2364. Egbert 1193. R. 2297.
Allen O. C. 280.
Alera, Aller Fluss R. 174. 489.
252. C. 167. ,
Allerikheshusun ©. C. 137.
Allio Graf 941. R. 554.
Allo Graf 895. R. 493.
Almagehusen ©. HR. 1069.
Almango, Almunga, Almen-
gau, Gau R. 409. 825. 859. 909.
937. 1035. Graf Ekkiko 1015-1036.
Almar, Altmar Domdechant zu
Paderborn 1131—1173. R. 4537.
1824.1869. 1874. C. 256.260.9268.
289. 290. 298. 314. 316. 396. 332.
339. 362. 367. 368. €. 219.
Almunsberge O. €. 396.
Alna (Alen?) R. 250. 9148.
aper cm
. v Àlnen (Almen? vergl. Alen)
Halt. (so!) v. Alnen 1151. C. 282.
Suether v Alne, Almen 1163— 1179.
C. 338. 384. &04. Suether d. Jün-
gere v. Alnen 1176 C 384.
Alnon O. R. 4758. C. 286. 325.
, * Alpenheim Heinrich 1151.
C. 271. s. Alphem.
v. Al phem Basilius 1154. C. 299.
Henrich 2166. C. 335.
Alrbike O. C. 496.
€. 569.
Alrepe O. C. 4198.
Alsdag Vater Liudulfs R. 835.
Alsleben Adtei R. 4526.
Alstede O. R.4473.2164. C.195.
197. 200. 238. 280. 285, 280.
325. 385. &&7. s. Altsteti.
Alstede Hof R. 2208. 2293. 2350.
C. 464.
Altbert Sohn Wiberts R. 248.
Altbarg Gemahlin des Grafen
Waltbert 672. R. &&1.
Altena, Althena Schloss R.2431.
die Grafen siehe unter: Mark.
Udo v. Altena Ritter 1183. R. 2138.
Sohn des Thegenhard Top v. Al-
tena und seine Söhne Thegeuhard,
Everhard u. Udo 1183. C. 437.
Goswin v. Altena Minisierial 1178.
R. 2086.
Altenbecke Altenbeeken im Pa-
derborn'schen R. 139.
Altenberg Abtei R. 4593. 1602.
4923.
Altenburc O. R. 2294. s. Burc.
Alten -Herise Dorf R.4102.2438.
Alten -Hervorde R. 289.
Altera O. R. 629.
Altfrid Bischof von Hildesheim
851—874. R. 442. 447.
Altfrid ‚Bischof v. Münster 839—
849. R. 186. 187. 396. 398, 148.
Altheim Synode 916. R.. 545. 529.
933. R. 531.
Altholt Wald bei Soest R. 4549.
Altina Eliten Nonnenkloster 8s. Sal-
Ind. s. Erbard's Regg.
Alrebike
y». Alnen — Amulung,
vatoris et Viu R. 607. 646. 623.
685. 709. 763. 873. 887. 4213.
4231. 4542. 4545. O. R. 102.
Abtissin: Ludgarda 973—996.
v. Altira Gozwin 1180. C. &08.
Altman Bischof v. Passau 1078,
R. 4181. 4482.
Altmann Dompropst zu Paderborn
1184—1191. R.2180.2273. C. 1&9.
453. 460. 461. 184. 487.
Altmann Scholasticus zu Pader-
born 1178. C. 405.
Altmann C. 87. n. 28.
Altman C. 164.
Altmar s. Almar.
Altprect R. 299.
Altsteti Altstäd R. 536. 878.
967. C. 50.
Alvendiuchusen O. R. 2000.
Alveradis Gemahlin Graf Frie-
drichs v. Altena 1194. C. 537.
Alvered P, C. 445.
Alvericus v. Rangun 2015—1029.
R. 854. 961.
Alveric C. 87. n. 30.
v. Alvetre, Hermann, Marschall
1200. C. 586.
Alvico P. C. 87. n. 30.
Alvolf P. C. 446. 453.
Amalbert Kanzler Kaiser Karls IIl
887. C. 32.
Amaloh, Ammelo Almeo? R.
250. C. 385.
Amalrada Gemahlin des Grafen
Everard, Schwester der Königin
Mathilde 909. R. 507.
Amalric Vater Erics und Ermen-
frids R. 296.
Amalung, Amelung s. Amu-
lung.
Amanhuson O. C. 148.
Ambra Fluss R. 178.
Ambreki O. R. 517.
Ambruna Fluss R. 1102.
Amelungsborn Kloster gestiftet
1199. R. 4524. 4522, 1624. 4846.
4856. 4920. 49k4. 2041. 2479.
ó
2180. 2260. 298&. 3387. 2397.
Abt Hoyko 1196.
Ameluncburen R. 1577 b.
v. Amelungessen Amejunaen
Herebold I. 1147— 1155. C. 263.
300 dessen Sohn Conrad I. 1147—
1198. C. 263. 505. 508 509. 543.
547. 573. Conrads I. Söhne: He-
rebold II. 1190. C. 508. 509. 543.
Johann, Godeschalk, Conrad II.
1198. C. 573.
v. Amerungen, Thiederich Graf
1179. C. kO1. 402.
Amisia Feste im Cauchenlande
R. 38. Anmerk.
Ammenthorpe O. R. 1527.
Ammere Gau R. 567. 646. 654.
661.
Ammeri Wald C. 2, O. R. 646.
Ammohusun O. R. 807.
Amphidi Villa im Gau Guottinga
R. 370. C. 45.
Amsivarier s. Ansibarier.
Amulag P. C. 93.
Amulricus R 243.
Amulung, Graf im
Vogt der Kirche zu
1015 — 1031. R. 779.
189. 79&. 796. 804.
816. 818. 822. 824. 839. 848.
869. 874. 928. 957. 967. 974.
C. 86. 87. n. 5, 9, 44, 44, 45,
47, 48, 22, 24, 25, 27. C. 95.
96. 107. 408. 115.
Ameling Graf 1086 — 1097. R.
4220. 1272. 4273. 1984.
Amulung nobilis 1170. C. 454.
Amalung Sohn des Grafen Bru.
ninc 959. R. 58% C. 58.
Amulung Sohn eimes Grafen Bern-
hard 1154. C. 298.
Amelong Vogt der Kirche zu
Osnabrück 1095—1097. R. 4267.
1273. 1274. 4278.
Amulong, Ammolong Vogt zu
Osnabrück 1142 — 1150. C. 239.
252. 266. 274.
2
Padergau,
Paderborn
784. 787.
810. 845.
6
Amalong Vater Bennits R. 274.424.
Amulung P. 803.
Amulung C. 87. n. 6. C. 95. 96.
Ana clet (Petrus Leonis)Gegenpapst
1131. R. 4534. 1545.
Anadopa im Gau Boraire R. 329.
vgl. Andepen.
Anaimuthiun O. R. 568.
Ananroth O. R.805. C. 87. n. 25.
Anansie O. R. 860.
Anarupe O C. 56.
Anastasius IV. Papst 1154. R.
1841.
Andepen, Andepon, Andepo
Villa €. 182. 248. 431. vgl. Ana-
dopa, Anedoppen.
Andernach Anternacum R. 1014.
4404. 2402.
v. Anewilre, Marquard, Truch-
sess K. Heinrichs VI. 1188—1192.
€. 475. 520.
Andger P. R. 382.
St. Andreas u. a. Heilige, Pa-
irone des Klosters Bussdorf bei
Paderborn; Andreaskirche s.
- Cóln.
Andreas Bischof von Ulrecht
1131—1133. R. 1538. 4551
Andreas Custos zu Kappenberg
1199. C. 583.
Anedoppen O. R. 1937. vgl.
Andepen.
Aneke P. €. 103b.
Angara Fluss? R. 1266.
Angarii Engern, Volk R. 102. 146.
460. 222. 248. 250. 333. 400.
790. 9244. C. 10. 536.
Angeri, Ángeron, Ängera,
Angira, Engere, Hengeren,
Engern, Gau (vl. Buki) R. 255. 507.
5471. 599. 639. 690. 693. 725. 985.
1090.41093.1096.1271.1277.1399.
2080. 2084. s. Angeresgowe.
Bruno Herz.775. Bernhard v. Anhalt
Herzog in Westfalen und Engern
1180 — 1191. Grafen: Heremann
977. Dudico 998-1005. Marcward
Amulung — Arachem,
1027. Benno 1032. Bernhard 1062.
Osolt 1064 — 1096. Vgl. Hartuihc
u. Liubran de Angara 1153.
C. 288. u. Thidericus de Angaria
1188—1199. C. A81. 578.
Angrisches Recht R. 4282.
C. 182. 198.
Angere Hof R. 1726.
Angeri, Enger, Kloster zu Ehren
der h. Maria, des h. Dionysius u.
des h. Laurentius R. 567. 569.
603. 608. 609. 2094. 2249. C. 56.
488b. Pröpste: Adalger 950.
Othelrich, Ulrich 1121. Otto 1172.
Robert 1191. Dechanten: Azelin
1121. Thietmar 1172. Hucbert
1180? Advocaten: Bernhard 1180.
Gerhard 1189. Everhard 1191.
Angeresgowe Gau R. 433.
647. 1037. C. 25. 48. 66 140.
Graf: Witechind 1044. s. Angeri.
v. Angelmuden, Simon, Kaplan
Bisch. Hermanns Il. v. Münster
C. 375. 387.
Augelmudeh Obedienz beim Dom-
Cap. zu Münster C. 385.
Angeln R. 76.
Angrivarier R. 30. 32. 54. 56.
v. Anhalt, Bernhard, Herzog in
Westfalen u. Engern s. Bernhard.
Anion ©. C. 57. 440,
v. Anlogen, Eckebert u. Conrad
1188. C. 476.
Anna R. 844.
Annaberg bei Haltern R. 19.
Annalcarium abbas Petrus
1178. C. 313.
Annika C. 87. n. 29.
Anno Il. Erzbischof v. Coln 1056—
1075. R. 995. 1067. 4073. 1070.
1078. 1092. 1095. 1097. 1406.
4407. 1110. 1111. 1128. 4430.
4132, 1142. 14148. 14154. 4452.
4458. 44161. 4299. 1539.
Anno Bischof v. Minden 1170-1185.
R. 1970. 4974. 4979. 2004-2005 b.
2044. 2046. 2061. 2076. 2094.
2098. 2100. 2405. 2112: 2
2136. 2157. 2177. C. 348.
416.
Anno Propst des Martinistift
Minden 1143 — 1167. R. 4
4809. 4930. C. 235. 348. 33
Anno Freier C. 166.
Anrapun O. C. 40.
Anripe O. C. 488.
Anruchte Anróchte R. 1881
Anrust Hof R. 1798.
Anselm Bischof von Have
1126—1155. R. 1692. 1693. A
C. 250. 259. 283.
Anser, Odalrich C. 412.
Ansfrid der Heilige B. v. Ut.
1007. R. 731.
Ansfrid Graf in der Batuwe
R. 416.
Ansibarier R. 42.
Anskarius Apostel des Nor
R. 313. 379. Erzb. v. Ham
seit 834 (nicht 833 wie R.
steht), seit 848 Bisch. v. Brı
R. 397. +. 865. R. 429.
1440.
St. Antonius R. 425.
Antwerpen: Michaelskirche
1442. Marienkirche R. 1552.
Antwilre O. R. 896.
Apalderbach O. R. 634.
Apeldoren O. R. 1067.
Apenhusen O. R. 4870.
| St. Appollinaris C. 40.
Apollonius magister de sa
Paulo (Monaster.) 1186. C. &
Appeldersbusch bei Egt
R. 2472.
Appellerbeck O. R. 403.
Appelhülsen s. Oppenhul
Appeln O. C. 434.
Appelternika O. R. 685.
Aquä s. Aachen.
Aquileja, Patriarch: Wolf,
1019—1041.
Araca v. Corvey R. 832.
Arachem. curtis R. 564.
Arbalo (Also?) R. 8.
Arbogast Feldherr des Gegen-
kassers Eugen 392. R. 73.
Archidiacone R. 4566. 1606.
4723. 1872. 4925. 2144. 2207.
2306. 2343. 2345. C. 34. 223.
256. 340. 5841. 582.
Archipresbiteri episcoporum
C. 24, 34. 409. 258. 283.
Ardei, Arthei O. R. 1697. Ever-
hard von Ardei, Vogt zu Wedenk-
hoven 1177—1200. R. 2019. 2057.
2070. 2472. 2482. 2485. 2187.
2253. 2264. 2388. 2433. C. 386.
4&0. 576. 577. Everhards Bruder
Jonathas 1196 — 1200. R. 2364.
2388. 2433. Genitasius (?) v. Arthey
1193. R. 2318.
Ardenna R. 703. C. 79.
Ardenne, Harduenne Gau R.
4283. 4312. Graf Tietbald 1098.
Are O. R. 856.
v. Àre Graf Conrad 1200. C. 588.
Areloldessen O. Arolsen R.
2266. s. Aroldessen.
Argeste (Gr. Mark) R. 1276.
Aregewe Ahrgau R. 497.
Arhus R. 663.
Aribo Erzbischof v. Mainz 1021-
1031. R. 898. 915 952. 964. C
104—4106. 109—112. 145—119.
425. 426?
Aringon Gau R. 689. Graf Ro-
deger 997.
Ariovist R. 1. 2.
Arlo im Gau Threant R. 303.
Armike im Gau Hasagowe R. 567.
Arminius R. 48. 20. 25. 26—38.
30. 32. 33. 35. 36. 39. 42.
Arn Bischof 884. R. 456.
Arn, Arno Bischof v. Würzburg
855—892. C. 34. M.
Arnapa, Erft, Fluss R. 213. 248.
295. 296.
von Arneburg Burggraf, Sifrid
1181. C. 421. | Kämmerer Cono
1181, C. 424. s. Arniburg.
Arbalo — Arveite.
von Arnesteine, Walter 1195.
C. 542.
von Arnevelde, Gerung 1197.
C. 568.
Arnhem O.R.685. Hermann, nobi-
lis de Arnheim 1180—1196. C. k12.
419. 420. 474. 485. 553. Gattin
Demod u. Sohn Godfrid C. 412.
Arniburg O. R. 690.
Arnicampe O. R. 1067.
Arnold I. Erzbischof von Cöln
1137—1151. R. 1584. 1593. 1597.
1608. 1609. 1624. 1627. 1632.
1633. 1647. 1648. 1649. 4662.
4700. 1703. 4709. 1735.
Arnold IL (v. Wied) Erzbischof
von Cöln 1151— 1156. R. 4762.
4713. 4776. 1784. 1785. 1797—
4799. 4806. 1849. 41820. 184 7.1985.
4987. Schw. Hadewigis von Essen.
Arnold Erzbischof von Cöln(l.od.ll.)
R. 1599. 1600.
Arnold Erzótschof von Mains 1158.
R. 1856.
Arnold Erzbischof von Trier 1180.
C. 407. 408.
Arnold (Graf von Altena) Bisch.
v. Osnabrück 1173—1191. R.41983.
2004. 2040. 2026. 2039. 2040.
2043. 2052. 2059. 2061. 2063.
2070. 2082. 2088. 2092. 2093.
24114. 2425. 2131. 2136. 2110.
2141. 2155. 2170. 2495. 2203.
3210. 2211. 2215. 2227. 2238.
9932. 2245. 2246. 2274. 2307.
2417. C. &07. 408. 446. 490. 497.
Arnold Abt von Corves 1050-1055.
R. 1050. 1066.
Arnold Abt zu Niemburg 1152.
C, 283.
Arnold Abt zu Wedinghausen
1191—1196. R. 2296. 2277. resig-
nirt R. 2374.
Arnold Dempropst zu Cöln 1137.
R. 4749. C. 223.
Arnold Dompropse zu Münster
1042— 1063. C. 438.
7
Arnold Dompropst zu Mainz 1193.
C. 528.
Arnold Dompropst zu Osnabrück
1170—1178. R. 4948. 1967. 2052.
C. 358.
Arnold Propst der Mariengraden-
kirche zu Cöln. 1134. C. 216.
Arnold Propst zu Corvei 1130.
C. 209.
Arnold Propst zu St. Johann in
Osnabrück 1180—1189. R. 2425.
2140.2195.2214. C. 443. 455. 497.
Arnold Dechant zu St. Johann tn
Osnabrück 1177. C. 393.
Arnold Dechant zu Dortmund
1189. C. 494.
Arnulf Kanzler Ludwig's d. Jün-
geren 881. C. 30.
Arnold Kanzler K. Conrad's Ill.
u. Friedrichs 1. C. 268. 259. 277.
283.
Arnulf Kaiser R. 469. &70. 474.
&73 — 478. 480. 494 — 495. 723.
955 C. 33—44. 44. 45, 71. 158.
459. Erzkanzler: Theotmar, Rot-
mar. Kanzler: Engilbero, Asper-
tus, Arnust.
Arnold Grof 1170. C. 343.
Arnald Hildelins Stefsohn R. 937.
Arnold P. €. 464.
Arnsberg R. 4305. 1399. 1916.
2116. C. 468. s. Ahtisberg; ca-
strum Arnesberg R. 14514. 1569.
C. 576. vgl. die Grafen von Werl.
Arnust Kanzler (Kaiser Arnulfs)
C. 44.
Arnust C. 87. n. 30.
Aroldessen Augustinerinnenklo-
ster gestiftet 1131. R. 4537. 2380.
s. Areloldessen.
Arpesfeld O. R. 621. s. Er-
pesveld.
Arpingi im Gau Sutherbergi R.
&08. C. 19.
Artlissen O. C. 544.
Arveite, Arviti, Arviti, Er-
vete, Erwitte R. 533. 600. 633.
16 46
8
636. 660. 716. 774. 916 950.
4487. 2069. C. 49. Rudolf I. von
Ervete 1185— 1200. R. 2172.
2482. 2433. 2434, dessen Sohn
Rudolf 1I. 1200. R. 2433. 2434.
Asbeke früher St. Margarethen-
kirche C. 328b, später Kloster
von B. Wennher gestiftet z.E. d. h. |
4757 — 4159. :
4844. 4838. 1873. 1893b. 1956. :
1957. 1989. 2002. 2051. 2072— |
$074. 2089. 2150. 2223. 2224.
9992. 9370. €C. 280. Pröpste:
Die
Vogiei R. 2072. Vógte: Folomar
1154, Cunrad v. Wettringen 1160,
Paulus R. 1611.
Eremward 1151, Otto 1179.
Radolf von Steinvorde 1179, Lu-
dolf von Steinvorde 1197 und als
dessen Stellvertreter Bernhard vou
Metelen. v. Asbeke, Suether
1154. C. 296; dessen Söhne: 1)
Ludbert 1154—1197 Graf im Gau
Wetiringen C. 296. 308. 320. 346.
371. 409. 445. 564; 2) Rodulf
1154— 1197. C. 296. 346. 388.
445. 564. Vgl. Ludolf u. Baldewin
von A. 1199. R. 2419.
Asbechtinghusen Q. R. 2128,
Asbode JP. C. 167.
Ascasberg, Ascberge, Asche-
berg C. 403b. 238. 285, Burchard
v. Ascheberge nobilis. 1168—
1185. C. 342. 404. 4029. 451;
Heinrich v. Aschenberge nob.
1188—1199. C. 483. 581.
Asceco P. C. 87. n. 30.
Ascha 0. C. 127. Widekind von
Asche 1186. C. 470.
Aschaffenburg R. 644.
v. Ascherslewe, Graf Bernhard
1173. C. 361.
Asciburgum R. 58.
Ascolf P. C. 4146. 153. Ascholf
P. C. 467.
Asculf P. R. 1063. C. 145.
Ascolvingerothe im Gau Rit-
tiga R. 4069.
Arveite — Austris.
Ascomannen Seeräuber R. 665.
Asconthorp, Aschendorf R.250.
Asdag P. C. 95.
v. Asdagessen s.Osdagesheim
Asenderen O. €. 396. Gerichts-
stätte C. 550.
v. Asenthorpe, Werenbert 1178.
liber. C. 396.
Asicho, Graf tm Gau Nithersi -
980. R. 665.
Asig od. Adalricus, Sohn Zud-
dis R. 280.
Asic, Asig C. 95. 96.
v. Askan, Gerbracd 1153. C. 288.
Aslan, Aslen, Asle O. R. 780.
C. 127. v. Aslan Ekkika (Graf)
1024. R. 925. C. 107. Bruno 1180.
C. 410. Albero 1299. C. 583.
Asleburne, Hassleborne, Has- :
selborn bei Marsberge R. 2372.
C. 587.
Asman P. C. 95.
Asne O. C. 480.
Asnig (Osning?) O. R. 789.
Asopo ©. R. 852.
v. Aspe, Johann, 1194. C. 538.
Adam, Ritler 1200. B. 2435.
Aspertus Kanzler Kaiser Arnulfs |
C. 35. 36. 37. 38. 39.
Aspethera Villa R. 24128. C.427.
Assa, Hage, Fluss R. 172. 473.
558. C. 58.
Assapa O. R. 2325.
Asseki Mark R. 468. C. 31.
Asserinchusen O. R. 1616.
Assiberg O. R. 886.
Astanholte O. R. 787.
Asterchenberen O. R. 1465.
Asterga Gau R. 191.
Astheim Mark R. 791. 848.
Asthorpe O. R. 1252.
Astnederi s. Ostnederi Villa
R. 1025.
Astnide, Essen, Stadt u. Kloster
R. 447. 497. 560. 564. 602. 623.
632. 673. 685. 689. 799. 949.
953. 14132. 4298. 4632. Äbtissin-
nen: Hathuwig I. 947, Mathilde
974—1003, Theophanu 1039 —
1054, Suanehildis 1073 — 1085,
Irmentrudis 1142, Hathewigis U.
1154, Küsterin: Elisabeth 1164? R.
1942. Propsi: Hermann 1170.
Astrepe O. R. 1273.
Atcikin C. 164.
Atcilin P. C. 164.
Atfritheshem O. R. 860.
Athal-, Athel- s. Adal-
| Atigid Gemahlin König Otto's I.
R. 577. C. 56. s. Eadiht.
Atlon O. R. 1482. 4504. 4529.
1542. 1565. 1816. C. 248. 434.
490. 527. Anselm v. Atlen 1189-
1197. C. &87. 566.
| Atta Nonne R. 789.
Atta Mutter des Ritters Worad
R. 613.
| Attendorn s. Aldenthorrin.
Attiguy R. 182.
Attosti Vater Dodo's B. 248.
Attuarier R. 45.
Attula Nonne R. 790.
Atugrim, Zhangrims Sohn, Bru-
der Bosocos u. Hartgrims R. 243.
Audradus Vater Theodoars R.248. :
Auga Gau an der Weser R. 307.
549. 703. 817. 969. 977. C. 42.
79. 80. Grafen: Rethard 940,
Benno 1015—1036, Conrad 1031,
Heriman 4032.
Augusta, Augsburg R. 1016. Bi-
schof: Herimann 1123. Kloster
Ss. Odalrici et Afre R. 966. Abt
Heinrich 2030— 1044.
Augustus, römischer Kaiser R.6.77.
Des h. Augustinus Ordensregel
in Kappenberg C. 196, Lette
(Clarholte), Aroldessen 1131, Flars-
heim 1166, Obernkirchen C. 338,
zu Berich R. 2361. 2440, im
Hospital S. Viti zu Osnabrück
C. 393.
Aun O. C. 80. 112.
de Austria Albertus 1189. C. 493.
St Autor Bisch. v. Trier R. 1322.
Auxerre R. 159.
von Avecke, Albert 1187. C. 473.
Avaren, Avaritia, Ungarn R.
198 223. 264. 264. 503.
Avenhusen O. R. 170%.
vAvenstrot, Avenstrud, Her-
mann Aber et nobilis 1165 -1169.
C. 333. 342.
Averedessun O. R. 4479.
Averndorp Prämonstratenserin-
nenkloster bei Wesel R. 1473.
4795. 4896. 2204. C. 310. 415.
Àveza, Verwandte des edlen Vol-
card, Domherrn zu Osnabrück
1070—1088. R. 1424.
Aveza, Frau des edlen Folker 1086.
R. 1238.
Àvica Vogt R. 849.
Avo Abt von Corvei +. 879. R. 452.
Axel Flüsschen woran Beelen liegt
s. Acerse.
Azaka P. C. 142 wo drei des Na-
mens erscheinen, C. 143. s. Azz.
Azala P. C. 443.
Azechin P. C. 87. n. 30. vgl.
Atcikin.
Azelon Stcco's Frau C. 444.
Azilin C. 87. n. 6.
Àzzilin R. 120%.
Azo nobilis 1068. C. A54.
Àzo Viceadvocat zu Minden 1159-
1164. C. 348.
Àzo P. C. 87. n. 30.
Azo u. seine Frau Adzila R. 902. |,
Azo C. 446. 153.
Azoko C. 129. |
Azzaca, Azaca C. 87. n. M.
43. 22.
B.
Babenberg, Bamberg R. 903.
935. 941. 4379. 1486. 1556. 4588.
1845. Bischöfe: Everhard 1007—
1040. Suidger 1040—1046. Otto
Ind. s. Erbard's Regg.
Autor — Bardincthorp.
1102— 1139. Dompropst: Poppo
1076, später Bischof v. Paderborn.
Bacca P. C. 87. n. 43. C. 95.
Bacenis Wald R. 3.
Bacheim O. C. 332. Bacheim
an dem Flüsschen Melambach
R. 228. |
Bachvelt O. R. 1882.
Backlo O. Bocklo C. 297.
von Baclo Reinbold 1184. C. &&3.
Baddanhusun, Baddunhusun,
Baddenhusen O. R. 783. C.
87. n. 43. C. 127. 460.
Bade Fluss R. 538.
Badberch im Gau Nitherga R.
936.
Badelich O. R. 1288.
Badeloch, Badaloch Frau des
Edlen Folcher R. 1493. 1199.
‚Baden, Bathen, Markgraf He-
riman 1147— 1150. C. 259. 272.
Werner Graf v. Bathen 1147.
C. 259.
Bado der Sohn Widucs R. 301.
Bado P. R. 813.
Badurad, Badarad Bischof von
Paderborn 904—852. R.254. 288.
293. 306. 310. 323. 333. 3M.
343 349. 357. 365. 380. 394.
A04. 407. 1316. C. 3. 6. 48.
Baiern R. 190. Herzoge: Odilo
743. Tassilo 787. Heinrich 984.
Otto von Nordheim 1065— 1078.
Heinrich 1123. Heinrich der Löwe
1153.
Baken Haus R. 2152.
Balahornon C. 465. vgl. Bal-
hornen.
Baldricus Abt, Kanzler Ludwigs
des Deutschen 853—855. C. 21.22.
Balderich, zweiter Gemahl Ade-
las, der Muiter B. Meinwerks v.
Paderborn 996 — 1019. R. 685.
709. 756. 763. 863. 867. 876.
871. 887. 896.
Baldricus Sohn Rotgers R. 248.
Balderich P. R. 735.
9
Balduin Bischof o. Utrecht 1178-
1196. R. 2282. C. 472. 562.
Balduin, Baldewin, Abt zu
Liesborn 1136 — 1165. R. 4654.
4728. C 224. 224. 225. 931. 2949.
244. 249. 256. 268. 290. (Visitator
des Klosters Gerden). 307. 344.
316. 320. 345.
Balduin König v. Jerusalem 1108.
R. 4359.
Balduin Richter (zu Osnabrück?)
1177. R. 2040.
Balhornen, Balhornun, Bala-.
hornon O. R. 775. 1081. 4439.
4482. 4504. 4503. C. 427. 165.
192. 941. 4314.
Ballevan O. C. 82. 94.
Baltger P. C. 40. .
Balto O. R. 1902.
Balthram Bischof v. Strassburg
887. C. 34.
Baldram Propst der Marienkirche
zu Magdeburg 1172. C. 359.
Bamberg s. Babenberg.
Bambiki ©. C. 91.
Bamwide R. 1444. 14446. Cuniza
zu B. 1068— 1070. R. 4443. 4116.
Bandan P. R 860.
Bant /nsel an der friesischen Küste
R. 186.
Banzleibi Graf 841. R. 370. C. 45.
Barbuogat O. R. 685.
Barcholte Haus R. 2443.
Barchusen, Barchosen siehe
Barghusen.
Bardaenowic Ort $n Sachsen
R. 261. s. Bardewik
Bardarnaraswik bei Varlar C.
103 b.
Bardenburg Schloss R. 2140.
Bardenhusen Haus R. 9440.
Bardinchusen R. 2213. 2345.
v. Bardensceide, Heinrich 1160.
R. 1879.
Bardewik, Bardaenowic R.
211. 261. 1549. C. 80. 142.
Bardincthorp O. C. 427.
3
40
Bardo, Pardo Erzbischof von
Mainz u. Erzkanzler 1031— 1051.
R. 993. 996. 1020. 1021. 4051.
C. 421 — 126. 130 — 133. 135.
139—141.
Bardo (u. Bozo) Stifter d. Klo-
sters zu Liesborn R. 290.
Bardo, Graf, Vater Godefrids
1052—1055. C. 147.
Bardo Sohn eines Grafen Hereman
1043. R. 1035.
Bardongau, Bardanga R. 163.
182. 214. 688. C. 80.
von Barem, Matheus 1189. C. 499.
von Barentelg, Thidmar 1178.
C. 398.
Barghusen im Gau Almango R.
937. 41454. C. 127.468. v.B.Heinrich
1178. C. 405. Meinfrid 1151. C. 420.
Barigi O. C. 80.
von Barlage, Eilbert, nobilis ac
über 1150. C. 275.
St. Bartholomäuskapelle beim
Dome zu Paderborn R. 995.
von Basel Bischof: Ortlev 1150.
C. 2772.
Basse O. C. 293. 425.
v. Bastorpe, v. Battorp, Ratho,
Rade 1180—1181. C. 412. 420.
Bataver, Batavische Insel
R. 7. 30. 33 ff. 47. 48. 6% 68.
394. 400. 785.
v. Batenhorst, Conrad, Ritter
1185 R. 2459.
Bathmere O. R. 1282,
Batuwe, Batue Gau R. 416.
Baugulf Abt zu Fulda 780. R.166.
Beatrix Abtissin zu Herse 1123-
1158. R. 1478. seit 1138 auch Äb-
tissin zu Quedlinburg R. 1596.
1605. 1729. €. 242. 317. 49.
v. Beauvais Bischof: Honoratus
887. C. 30%.
Becela P. R. 848.
Becheim, Beckehem, Bechin,
Bekehem, Beckum, R. 27. 177.
4758. 1094. 2403. 2423. C. 280.
Bardo — Benethem.
499. 569. Bernard v. Becheim
Minist. 1165. C. 333. 9
Beehthilde Odas Mutter C. 87.
n. 25.
Bechtier P. R. 860.
Becelin Priester zu Paderborn
C. 199.
Becelin Graf 1048. C. 94. .
Becelin Camerarius C. 127,
Becilin Ziudries Bruder R. 823.
Decilin C. 87. n. 19. C. 95. 96.
Becelin C. 442. 143. 153. Be-
scelin C. 445.
Beckum s. Becheim.
Beclo O. C. 280.
Beddebure, Bedebure im Gau
Cizide C. 125. 489.
Bedeben O. R. 1615.
Bedelinkthorp O. R. 687.
von Bedemarswic, Helmwich
1197. C. 560, dessen Bruder Ever-
hard C. 560.
Bedingthorpe O. C. 188b.
Beheim, Bóhmen R. 264.
Beierincthorpe O. C. 280.
von Behilka Burchard 1191. R.
. 9275.
Beininc Vater Sidugaths R. 248.
Bekena O. C. 127.
Bekeseten s. Bykeseten.
Bekethorp O. R. 2307.
Beki curtis R. 561.
Bekihus, Bekehuson, Zof R.
1266 €. 431.
Bekinauwo O. R. 719.
Bekinminden O. C. 258.
Belaun, Belen, Belehem,
Beln O. R. 520. 917. 1946 C.
253. 385. 387. 451. 452. Walther
v Belen 1188. C. 496.
v. Belcha, Burchard 1190. C. 504.
Beldinchhausen tim K. Disteten
O. R. 4574. C. 291 333.
Belderinchusen O. C. 301.
Belethe, Bellethe O. R. 1439.
4637. 1727. 2166 C. 248. 431.
A96. 569.
Belictorsen Dorf R. 1102.
v. Bellenkhof, Gerhard 1199.
C. 582.
Belsam dei Nienburch R. 67%.
Benedeslo O. C. 427.
Benedict VILI. Papst 981. R. 652.
Benedict VIII. Papst 1014—1028.
R. 760. 761. 909. C. 100.
Benedict Bischof von Modena
1107. C. 478.
Benedictinermönchsklöster
bei Benevent R. 470, zu Boke,
Corbie in Frankreich, Corvei an
der Weser, Helmershausen, Ho-
henholte 1142, Kemnade, Lies-
born, Marienmünster bei Schwa-
lenberg 1128, Rheims, zu Ehren
d. h. Vitus ın Schinna, Wietmar-
schen 1152.
Benedictinernonnenklöster
zu Gehrden früher Iburg (Driburg),
Gerbstädt C. 187 (früher Augu-
stinerordens), Gertrudenberg bei
Osnabrück, Hervord, Vysbek,
Widegenburg, Wilbodessen (Wil-
lebadessen) 1149.
v. Beneshem, Bruno, 1199. C.
583. 580.
Benethem, Binctheim, Bent-
heim R. 4424. 41917. Grafen von
Bentheim 1021. R. 907. Athel-
hard v. Bentheim 1142. C. 240.
Otto Graf v. Bentheim d. i.
der Pfalzgraf v Rineck +. vor
1152. R. 1788, seine Gemahlin
Gertrudis ibid. u. R. 2048 u. Ar
Sohn Otto R. 1788. Gerírudis
Tochter Sophia, Gemahlin d. Gra-
. fen Theoderich v Holland +. vor
1176. R. 1218. Sophia's Söhne:
1) Florenz, erbt die Grafschaft
Holland R. 1917. 2018. 2) Otto
Graf v. Bentheim 1166—1197. R.
4917. 2048. 2117. 2312. 9336.
2356. C. 387. 418. 432. 454. 1792.
533. 550. 564. 3) Balduin Bischof
v. Utrecht 1178—1196. &) Theo-
derich später Bischof v. Utrecht
1196— 1198. C. 396.
Benevent R. 170.
Benna P. R. 828. C. 87. n. 6.
C. 93. 407. 438,
Bennaca Tiaza’s Bruder C. 107.
Bennaca 2. C. 87. n. 25. C. 408.
Bennanhus O. R. 799. Bennan-
husun O. R. 968, im Gau Wetiga
C. 120. vgl. Benneshusun,
Benninchusen, Bennuches-
husun.
Bennedesthorp O. C. 80. 112.
Benneka, Bennaka P. €. 87.
n. 6. 47. 94. 23.
Beaneshusun O. C. 57. 410.
Benni 2, C. 87. n. 41.
Bennic P. C. 429.
Bennid Sohn Amalungs und der
Hadewi B. 276. 421.
Benninchusen O. C. 326.
Benniko nobilis 1064. C. 154.
Bennico Graf (zu Greven) 1177.
C. 355.
Bennika P. C. 442.
Benno s. Bernhard.
Bennucheshusun Villa R. 612.
Bentlage s. Buntlagi.
Berchem O. R. 4188,
Berchem im Gau Wetiga C. 420.
v. Berchusen Meinwerth 1153.
R. 2436.
Berchusen Berghausen im Wiit-
genstein'schen R. 1993.
Berda P. C. 87 n. 11.
Berchsete ©. C. 496. 569. von
B. Rathart 1189. €. 496.
Berdinchusen ©. R. 2325,
Berding P. C. 87 n. 25.
Bereholt O. C. 496.
Berehorn O. C. 496, Bere-
hornyn C. 569.
Berengar Verwandter Ludwig's
des Frommen 834. R. 334.
Berengar Graf 1123. C. 195, ob
derselbe wie Beringer Graf 1169.
B. 1944?
Benevent — Bernhard.
Beringer P. C. 87 n. 30.
Bernger Vater Hemrics R. 330.
Berenghusen O. C. 573.
Berengoz Abt zu Werden 1122.
R. 1470.
Berenstanke, Johann C. 585.
v. Berentorp, Werner 1158. R.
4859.
Berewich OQ. R. 2320.
v. Berg, de Monte, Vógte: Adolf.
1068. R. 4440, Adolf Il. 1122.
R.447&4. Grafen: A) AdolfIl. 1134.
R. 1554, 2) Arnold 1144. C. 244,
3) Engelbert 1266— 1189. R. 1932.
1995. 2046. 2059. 2060. 2172.
2189. 2237. C. 335. 407. 494,
&) dessen Sohn Adolf II. 1194—
1200. C. 536. 570. 571. 586. Vgl.
Lambert Graf vom Berge 1196.
R. 2371, Osdag v. dem Berge
1179. R. 2057, Constantin de
Monte 1166. C. 336; ausserdem
noch: Widekin l. u. II. (von dem
Berge) Vogte des Bisthums Minden.
Berga, Berge, O. C. 127. 198.
Berge O. R. 1695.
Berge O. R. 2195.
Bergashovid, Bergeshovet,
Bergeshövede bei Riesenbek? R.
255. 509. 2228. C. 322.
Bergen Kloster bei Magdeburg,
Abt: Sigifrid 2022. R. 942.
Bergerokusen Villa R. 556.
Berghegenon O. R. 444.
Berghuson O. R. 1204.
Berich, Beriche Augusiimer-
nonnenkloster R. 2364, gestiftet
vor 1200 von Egelolf R. 2440.
Propst: Hermann 1200.
Berilsi R. 204.
Berinchusen be Höxter R. 308.
Johann v. B. 1190—1195. C. 505.
545. 5406.
Beringer s Berengar.
Beringthorpa O. R. 997.
Berka O. €. 137.
Berlare Wald R. 1650.
aA
Berlere O. R. 1281.
Berlem im Kirchspiel Glaen R.
1220.
Berlstádt sm G.-Hers. Sachsen-
Weimar R. 1225.
Bermothem bei Varlar C. 403b.
Bern Propst zu St. Ounibert in
Cöln 1134. C. 216.
Bern Graf im Hessigau 959. R.
584, C. 58. |
Bern Verwandter der Grafen Si-
gibodo und Dodicho 1022. R. 915.
Bern C. 446.
Bernarius Bischof von Minden s.
Bernhard.
Berndorpe O. R. 2325.
Berneshusen O. R. 758. 865.
Bernessen O. C. 203. 425.
Bernesthorp curtis C. 188.
v Bernewide Godefrid 1189.
C. 487.
Bernger s. Berengar.
St. Bernhard v.Clairvaux 1229-
1147. R. 1521. 1687.
Bernhard Bisch. von Halberstadi
965. R. 601.
Bernhard isch. von Hildesheim
1141—1145. R. 1624. C. 250.
Bernarius, Bernhard Pisch. v.
Minden 905—914. 505. 512.
Bernhar, Bernhard (Werner?)
Bischof von Osnabrück 907—918.
R. 505. |
Benno I. Bischof von Osnabrück
1052—1067. R. 1075. 1104.
Benno Il. Bischof von Osnabrück
1067— 1088, früher Dompropst zu
Hildesheim R. 480. (7532). 4405.
4107.1143-4448. 1420. 4421.1124.
4126. 4427. 4133. 1134. 1136.
4446. 4150. 4153. 4454. 1163.
1169. 1171. 1176. 1477. 4182—
4185. 4493. 4195. 14498. 1199.
4206. 1209 1210. 4214. 1217—
1223. 1238. 1244. 4945. 1247.
1267. 1293.
Bernhard I. Bisch. v. Paderborn
12
1127— 1160. R. 1508. 45414. 4546.
4590. 1529. 4532? 1537. 1544 —
4546. 1548. 4550. 4565. 4574.
4588. 4504. 4592. A604. 4612—
46414. 1616. 1629. 1637 — 1639.
4642. 1646. 4653. 4654. 4669.
1684. 1191. 1704. 4733. 1736.
4754 —4755. 4765. 1778. 1782.
4802. 4803. 4846. 1824. 1890.
4834. 1844. 1846. 4851. 1852.
4854. 4855. 4859—1864. 1869—
4874. 4895. 2454. 2184. C. 198.
940. 220. 222. 250. 251. 268. 283.
294. 453. 460, sein Bruder Liu-
dulf von Osede, siehe unter O.
Bernhard II. Bisch. v. Paderborn
1186—1203, aus dem Geschlechte
von Ibbenbüren, s. daselbst, R.
9481. 9484. 2198, 2199. 2205.
9945. 2246. 2218. 2225. 2230.
9934. 9235. 2973. 2287. 2304.
2326. 2334. 2353. 2363. 2368.
2369. 2384. 2392. 2402. 2407.
2432. 2438. C. 510?
Bernhard Abt zu St. Mauriz in
Minden 1200. C. 590.
Bernhard Abt zu Werden 1126-
1133. R. 1497.
Bernhard, Edler zu Steinvord,
Dompropst zu Münster 1169-1193.
R. 2049. 2034. 2036. 2451. C.
342. 365. 366. 371. 372. 384.
.985. 387. 389. 396. 396. 404 —
&03. 409. 417. 418. 430. 432.
A441. 443. AT. 451. 462. 464.
480. 484. &90. 592. 494. 507.
524. 532.
Bernhard I. Dompropst zu Pa-
derborn 1131. R. 1537.
Bernhard Il. Dompropst zu Pa-
derborn 1146—1158. R. 1824. C.
256. 289—291. 298. 314. 316.
Bernhard Propst zum Bussdorf in
Paderborn 1177 — 1197. R. 2480.
2949. 2218. 2273. 2280. C. 3914.
399. 405. &&9. 453. 489. 566.
Bernhard Props zu St Patroclus
Bernhard.
in Soest 1173-1193. R. 1998.2043.
2056. 2057. 2063. 2083. 2139.
2156. 2182. 2183. 2197. C. 364.
370. 408. 429. 440. 476.
Bernhard Domdechant zu Mün-
ster 1178—1186. C. 396. 404—
403. 417. 448. 430. 432. 434.
442. &k43. A47. A54. 462. 464.
Bernhard I. Domdechant zu Pa-
derborn 1015—1036. C. 87 n. 28.
Bernhard II. Domdechant zu Pa-
derborn 1123—1128. C. 492. 193.
496. 201—203. 207.
Bernhard lll. Domdechant zu Pa-
derborn 1145. R. 1654. C. 251.
Bernhard Domcellerar zu Mün-
Sler 1173— 1177. C. 365. 366. 387.
Bernhard Domcellerar zu Pader-
born 1101. C. 474.
Benno Vicedominus am Dom zu
Münster 1042—1063. R. 1034.
Benno Caplan C. 403b.
Bernhard I. Herzog von Sachsen
975—1011. R. 634. 643. 672. 681.
690. 706. 715. 750. C. 72. 76.
80. 112.
Bernhard II. Herzog von Sachsen
1011— 1059. R. 799. 836. 848.
852. 867. 869. 877. 895. 900.
928. 932. 958. 1058. 1067. C.
87 n. 41. C. 93. 94. 98. 407. 440.
415. 449. 456.
Bernhard von Anhalt Herzog in
Westfalen u. Engern 1180—1191.
R. 2080. 2108. C. 407. 416. 519.
Bernhard Markgraf 1019. R. 895.
Dernhard Graf in Sachsen 822.
R. 308.
Bernhard Graf 925. C. 107.
Bernhard Graf tim Lidbekegowe
974. R. 626.
Bernhard Graf 980. R. 646.
Bernhard, Benno Grafim Gau
Morangowo 1013 — 1016. R. 759.
864.
Bernhard Graf (m Gau Rittiga
1015. R. 767.
Benno Graf 1015—1036. R. 788.
794. 845. 817. 827. 925. 928.
957. C. 87. n 2, 9, 27.
Bernhard Graf 1015— 1036. R.
848. C. 87. n. 20, 25, 30.
Bernhard Graf im Gau West-
fala 1023— 1042. R. 920. 921.
4028.
Bernhard Graf, Besitzer von
Padberg 1030. R. 963.
Bernhard Graf 1033. C. 426.
Benno Graf im Gau Angera 1033.
R. 985.
Benno Graf im Gau Hessi 1047.
R. 1047.
Bernhard Graf 1051. R. 1052.
Bernhard Graf, Vogt der Pader-
borner Kirche 1056. R. 4064. C.
451. 453.
Bernhard Graf im Gau Dreins
1055. R. 1068. C. 149.
Bernhard Graf in den Gauen
Emisga , Westfala u. Angeri 1062.
R. 4090. 4277, ob derselbe wie
R. 1188 1079?
Bernhard Graf, Vater Amulungs
1154. C. 298.
Bernhard Üider homo 1048. C.442.
Bernhard von Borghorst vgl.
Borchorst.
Bernhard Ritter, Münster'scher
Ministerial 1056 1092. C. 464.166.
Bernhard Advocati des Bischofs
Wulfhelm v. Münster 888. C. 40.
Bernhard Neffe u. Vogt der Äb-
tissin Hildegunde v. Geseke 1024.
R. 932.
Bernhard Vogt des Klosters zu
Enger 1180. C. M1.
Bernhard Schenk zu Teklenburg
1187. R. 2212.
Bernhard, verschiedene dieses
Namens R. 355. C. 70. 87. n. 6,
29, 30. C. 95. 96. 118. 129. 4144.
. A45. 160.
Benno, verschiedene dieses Na-
mens C. 87. n. 8,30. C. 95. 145.
Bernher Graf 1093. R 42065.
Bernheri P. C. 442.
Berning Priester C. 75.
Berninghusen O. R. 1984, Bern-
nighusan C. 44, Volkmar von
Berninchusen 1183. R. 2136.
Bernlef Friesischer Barde 776.
R. 154.
von Bernigtorpe Atholf 1153.
C. 288.
Berno Bischof von Hildesheim
1190—1194. C. 549. 528.
Berno Domdechant zu Münster
1142. C. 238.
Berno Domdechani zu Hildesheim
1189. C. 499.
Bernulf Bischof von Würzburg
800. R. 242.
Bernold nobihs 1068. C. 154.
Bernulf Vater Werdulfs R. 248.
Bernold P. C. 40.
Bernrad Missionair der Sachsen
780. R. 465. 186.
Berenrad, Bernhard v. Borchorst
989. R. 610. C. 70.
Bernward Bisch. von Hildesheim
993—10.22. R. 682. 698.700. 773.
C. 83.
Bernward R. 847.
Bersen, Berse O. C. 454. 452.
496. 569.
Berta Verwandie des B. Siward
v. Minden 1121. C. 489. f
Bertha Gemahlin eines Grafen
Heriman 1043. R. 1035.
Bertha Gemahlin Liutberts, später
Berenrads, Stifterin des Klosters
zu Borghorst, Mutter der Berthei-
da und der ersten Äbtissin Ha-
dewig 974. R. 610. 666. C.
63. 70.
Berta C. 87 n. 30.
Bertanskotan, Berugtans-
kotan O. R. 259. 263.
Bertheid AÄbtissin v. Möllenbeck
1003. R. 723. |
Bertheithis Abtissin d. Klosters
Ind. », Erhard's Regg.
Bernher — Biberbach.
Überwasser zu Münster 1040.
R. 1021.
Bertheida von Borchorst Tochter
Berihas 989. R. 666.
Bertger Priester zu Herzfeld 815.
R. 291.
Berthalostron O. R. 879.
Berthild Mutter des Edlen Ha-
thamar 1029. R. 960.
Berthild Tochter Bunichos C. 12.
Bertold B. v. Hildesheim 1127.
C. 204.
Bertold Bischof v. Münster 875.
R. 447.
Bertold Bischof von Naumburg
1190. C. 546.
Bertold Dompropst zu Hildesheim
1189. C 499.
Bertold Dechant zu Bonn 1166.
C. 330.
Berthold Dechant zu Soest 1162.
R. 1889.
Berthold decanus in nova eccle-
sia (bei Corvet) 1196. C. 556.
Bertold Kanzler K. Lothars 1136.
C. 220.
Berthoald Herzog der Sachsen
626. R. 92.
Bertold Herzog u. sein Bruder
Conrad 1123. C. 195.
Bertold Graf im Gau Trechira
1046. R. 1044.
Bertold Vogt des Klosters Ab-
dinghof 1158. C. 312.
Berhtold C. 164.
Berto P. C. 103b.
Bertradis Dechantin zu Herse
1190. C. 506.
Bertrade Tochter der Reinguiz
R. 4265. \
Bertram Cantor 1193. C. 532.
533, Magister am Dom zu Mün-
ster 1199. C. 578.
von Bessenthorpe Giselbert
1182. R. 2125.
Betanun O. R. 800. 814. 933.
Bettesdorf curis C. 149.
43
Bethengthorp O. C. 434.
Bethua, Bethuwe C. 297.
Bette P. C. 96.
Betteka P. C. 138.
Bettenhusen O. C. 198. Bet-
tinchusen R. 2189. C. 461.
Ritter Adolf v. Bettinghausen
1186. R. 2489.
Bettindorp O. R. 1326.
Bettisthorp verschieden von Bet-
tesdorf C. 403b.
Betto P. R. 240.
Beva P. C. 107.
Bever s. Biverna.
Beverbiki O. R. 904. C. 544.
Beveren ©. R. 1947.
von Beverna, Bevernon, Be-
vernen, Bevera, Berver:
4) Iiudbert I. 2139— 1142 Stifter
des Klosters Hohenholte C. 934.
238. 285; dessen Brüder: a) Walt-
hard 1142. C. 238, b) Theoderich
Pla
Prior in Hohenholte 1142. C.238, _
(Wernolf v. B 1154. C. 296, He-
riman v. B. Canonicus am Dom zu
Münster 1151-1173.C.279.280. 3685.
366.) ; 2) Liudbert, Lubert II. Wal-
thards Sohn 1142—1192. R. 2367.
C. 238. 344. 350. 366. 374. 384.
389. 394. 397. 401. 409. 417.
418. 430. 443. A47. 499. A94.
523. 532? 533; 3) Liudberts II.
Söhne: a) Lutbert lll. 2796-1200.
C. 549. 551. 581. 585, b) Albero
1196 — 1200. C. 549. 551. 58A.
(Ernst 1171— 1199. C. 387. 584
u. sein Bruder Ludolf 1777— 1188.
C. 387. 394. 396. 418. 432. 433.
446. 4&7. 451. 481. 532? Vgl.
ausserdem Johann v.B. 1196. C.549).
Beverse im Nordagoe R. 603.
Beverungun, Beveringen R.
421. C. 304.
Bevo P. R. 806.
Bezzula P. R. 827.
Biangibudiburg O. C. 80. 442,
Biberbach O. R. 899.
k
(4
von Bicheliage, Graf Friedrich
1192, C. 519.
Bidingahem, Bidningahem
Villa, wohl identisch mit Bid -
ningahusum R. 249. 259. 263.
Bidningahusum Villa R. 204.
Bilefeld s. Bilivelde.
Bierolf Zof R. 2134.
Biercule, Hermann 1194. C. 536.
von Bige, Gerard 1183. C. &37.
Biginkhof Haus R. 2222.
Bikahusun, Bikenhusen im
im Gau Tilithi R. 642. C. 249,
Bikenkhusen R.2054, Bikki-
husen O. R. 849.
von Bikethorpe, Ludolf 1181.
C. 419.
Bileheim O. R. 2069.
Bilenberg, Bilenberich O.
R. 1550. 2260. C. 183. 53. 454.
Biliki, Bilke, O. R. 230. C.
396
Bilihilt Tochter des Gr. Unwan.
R. 145.
v. Bilinctorpe, Reinfrid 1195.
R. 2345.
Bilisti O. R. 809.
Bilivelde, Bilevelde R. 824.
C. 569.
Billurbeki, Billarbeki, Bil-
ribechi, Billerbeck R. 27. 250.
265. 337. 1758. 1994. C. 103b.
Theoderich v. B. und sein Sohn
Hadoard Ministerialen 1092. C.
466. Arnold v. B. Minist. 1154—
1160. C. 296. 308. 320, Brunsten
x. B. 1173 — 1183. C. 366. 4089.
433, Rutger v. B. 1173— 1199.
C. 366. 396. 403. 409. 433. 147.
450. 4541. 473. 522. 549. 559. 560.
565. 578. 580, Albero v. B. 1179.
C. 404. Rutgers Brüder: 4) Jo-
hann 1197. C. 559. 2) Heinrich
1197. C. 559.
Bilstein Schloss R. 2401, von
Bilsten, Rocker 1126. C. 198.
Bingart Hof R. 616.
Bichelioge — Bodiagen.
von Binuetvelde, Hasei 1082.
C. 162.
Bircfeld O. R. 638.
Birge O. R. 1228.
Birincdorp O. R 2007.
Birtine O. R. 1697.
Bisehten O. C. 385.
Bisestadt O. C. 450.
Biso Bisch. c. Paderborn 884?—
907. BR. 457. 459. &67. &68: 170?
481, 585. 494. &92. 505. 506.
C. 32. 4. 42. 44.
Bissendorpe O. C. 324.
Bist O. R. 1488. 1984, Berther
von Dist 1124. H. 1488.
Bither, Gerlag, Bruder Bernhard
Werenzos 1184— 1197. U. kAö.
473. 559.
Biunidi, Bünde s. Buginithi.
Biverna, Bever R. 4789.
Biveran, Biveren O, im Bisth.
Paderb. R. 793. 2384.
Blackinhage Haus R. 2443.
Blakenthorpe O. C. 261.
von Blanchenheim, Arnold u.
Gerard liberi 1151. C. 277.
von Blankana, Blankena,
Blankenna, Adolph nobilis 1154-
1171, Vogt des Klosters Iburg
R. 1967. C, 297, seine Schwester
N. AÁótissin zu Borghorst 1154?
C. 297, Leifhard v. Blankena
Domkherr zu Minden 1181—1200.
C. 420. 590. Heinrich v. Blan-
kena, Blankana 1186—1193.
R. 2195. 2342. C. 501. u. dessen
Bruder Rabodo 1186 — 1193. R.
2495. 2312.
v. Blankenburg, Poppo n. seine
Söhne 1146. R. 1679. 1740, Graf
Sifrid (von Blankeneburg) 1192.
C. 519, u. sem Bruder Heinrich
Gr. von Regenstein.
Blascheri, Biester? bei Handorf
C. 103b.
S. Blasii KL. im Sohwarzwalde
R. 1588, Kapellez. Münster R 4434.
Bleskenvorth O. C. 569.
Blesnon O. R. 613.
von Blitingehusen, Olrick 7181.
C. 420.
Blotincdorp O. R. 2008.
Bobinthorpe ©. C. 569.
Bobbontenini im Gau Logni
R. 569.
Bobo s. Bovo.
v. Bocsile, Bucsele, Borch-
sole, Heinrich 1188 — 1200. R.
2445.9446.2147.2448. C £85. 552.
Bochbardon, — Bogbardon,
Botbarton, Pobarto R. £80.
634. 748. 734. 1044.
Bocholt vgl. Buochol.
Bocchonia Wald R. 276. 280.
Bochorna Vila R. &09.
Bochum s. Cof-Buokheim.
Bochursti s Borchorst.
Bockum s, Langenbuokheim,
Bocla R. 786. 1004. Boclo €.
488. Boclon C. 4198,
Bocrothe O. C. 393. 488.
Bocwide O. C. 393.
Boda Fluss C. 271.
Bodanhuson, Boddenhusen
R. 1863. C. 80. 412.
Bodarbrune s, Paderborn.
Bóddeken, Budeken Kloster,
gestiftet von Meinulf R. 294. 355.
394. Äbtissin: Sophia 1200.
von Boddenstene, Hermann
C. 499.
Bodekissen, Bodikessen ©.
R. 2167. 2169.
Bodfeldon, Bohtfelht, Bot-
velde R. 679. 4015. 4038. 1994.
v. B. Heinrich und dessen Sohn
Widilo 1190-1198. C. 508.509. 543.
575. Heinrichs Sohn: Herebold
v. Rimbeke 1190. C. 513.
Bodincthorpe im Gau Nithega
R. 598.
Bodinge Burstal O. R. 1069.
von Bodingen, Hartmann 2290.
C. 509.
Bedo Graf 1091. R. 1255, ob der-
selbe 1113. C. 4821
Bodo P. C. 87. n. 3€. C. 167.
Vgl. Buodo.
Bodelonus P. R. 248,
Bodrike O. C. 304, von Bu-
derich, Gervasius 1175. C. 376.
Bodukun O. C. 425.
Boffesun O. R. 800, v. Buf-
fesen, Boffessen, Conrad
1190. C. 508, 509.
Bogge O. R. 4695.
Böhmen, Zerzogthum 1080. BR.
4491, Kómgreich 1086. R. 1236.
Boine R. 4697. von Boinen,
Boyaen, Bovne (C. 537), He-
riman 1152, R. 4785. Ludolf 1194-
1198. C. 537. 576. 577, dessen
Bruder Lubert 2194— 1198. C. 537.
516. 577.
Boiocalas, Amsivarrer R. 20.
33. 42.
Boka, Boke an der Lippe, Be-
nedichinerkloster, später nach Fle-
torp verlegt R. 349. 1303. 1346,
Fritheric von Boken Ministerial
"1163. C. 326, Johann von Boken
1194. C. 538.
von Boke sm Osnabrückischen,
die Gebrüder Heinrich und Apol-
lonıus 1195. R. 2346.
Bokey O. C. 569.
Bokholt, Bukholt, Wald bei
Soest R. 1999. 2029.
Bokholte R. 1636.
Bokinavurdi, Puochinefarti,
Bockenforde R. 733. 784, von
Bukenevorde, Gerwin 11685.
€. 451, von Bokenevorde,
Hermann und sein Sohn Theode-
rich 1194. C. 5&0.
Bolike, Boliko, Bokko, Here-
mann 1196 — 1194. C. 470. 487.
536. 540.
von Bomeneburg, Sifrid, Graf
1193—1195. R. 2287. 2334.
Bomethe ©. C. 264.
Bodo — Brandenburg.
St. Bonifacius, Winfried, Ersb.
v. Mainz 745—754. R. 406. 410.
443. 444. 490. 4194. 134 — 435.
450. 4541. 458, 187. 2123. 425.
995. C. 165.
Bonna, Bunnengau, Bunnen-
sis comitatus, Born R. 40.
278. 375. 316. 549. C. 16. 47.
158, Cassiusstift daselbst R. 1570.
4584. 1659. Pröpste: Gerard 1151.
Lothar 1173—-1189. Bruno 1198.
Dechant: Bertold 1166.
von Bonlant, Wernher 1157.
C. 472.
St. Bonosus Bischof R. 1344.
Boppard s. Bochbardon.
Borahtra s. Bructerer,
Borchard s. Burchard.
Borchlo O. C. 324.
Borcholte O. R. 2445.
Borchorst, Bochursti, Burg-
horst, Borghorst R. 263. 266.
v. Borchorst Berenrad 989. R.
610. 666. C. 70. Gerhard von
Burchorst liber 1180. C. &09.
Kloster R. 640. 630. 666. Abtis-
sinnen: Hadewiga 970—992. N.
Edle v. Blankena 1154. C. 297.
von Borchove, Ernet u. Eck-
hard 1187. C. 414.
Bordenon ©. R. 1465.
Borgelen Hof R. 2187.
Borgnon s, Nordborgnon
Borhter Bruder Heppids R. 324.
Bork vgl. Burk.
v. Borken, Heinrich 1188. C. 484.
Borken-Berge R. 24.
von Borsen, Bernhard, Ritter
1190— 1205. R. 2964. C. 513,
dessen Brüder Widold und Ever-
hard 1190. C. 543.
Borsla O. R. 1199.
Borthari s. Bructerer.
Bosa verschied. d. N. R. 852. C.
87 n. 6.
Boso P. C. 87 n. 30. .
Bosoco R. 243.
45
Bozo (und Bardo) Stifter des KT.
Liesborn R. 290.
Bota Fluss R. 257.
Botvelde s Bodfeldon.
Bova P. C. 93. 96.
Bovenc -Bovinchusen O. R.
4700. C. 569.
Bovne, Boynen s. Boine.
Bovo, Bobo l| Adt von Corves
879—890. R. 464. 465. 469.
470. 483, C. 341. 33— 35. 38.
445.
Bobo II. Abt von Corvei 900-916.
R. 498. 499. 540. 514. C. 46,
Bobo III. Abt von Corvei 949-948.
R. 558. 565. C. 55.
Bovo Propst zu Bussdorf 1036.
R. 993.
Bovo P. C. 445.
Bozenzell R. 1723. .
Bracbante Gau R. 488, 246.
Brackwide O. C. 344. Gerechts-
stälte C. 451. 536,
Braclog im Gau Felum R. 242,
Brecal, Brechal, Brak, Bragh,
Brakele, Brakel, Villa R. 346.
547. 574. 1984, C. 127. cf. Bre-
ca; von Br. Werno, Werner I. '
u. Il. 2136—1197. R. 2094. 2180.
C. 219. 236. 2&9. 290. 316. 392.
449. 460. 377. 484. 506. 566;
Wernersll, Gemahlin Beatrix 1173.
R. 1984. C. 362; Herman 1177.
C. 392.
Bramhornon curtis C. 488.
Bramsche O. R. 1278.
Brandenburg R. 669. Mark-
grafen: A) Adelbert 1127— 1152.
R. 4549. 4644. 1656. €. 20%.
259. 283; 2) Adalberts Söhne:
Otto 1173—1181. R. 2106. C. 361.
416.424; Adelbert 1782. R. 2123;
Theoderich von Werben s. Wer-
ben u. Sifrid. Erwählter v. Bre-
men s. Sigfried. Bischöfe: Wik-
ker 1152. Willtmar 1162. Alexius
1190.
16
Bruneswic, -wich, DBraun-
schweig R. 1406. 1706. 4707.
4846. 2086. Propst: Bruno 1147?
von Bruneswic, Thidolf 1178.
C. 398.
Brauweiler Kloster R. 1054.
Äbte: Tageno 1051, Geldolf 1173.
Breca ©. C. 427.
Bredelar, Bredenlare XNon-
nenkloster, gest. 1170. R. 1952;
1196 in ein Üistercienser-Mönchs-
kloster verwandelt R. 2363. 2444.
Abi: Albert 1200.
Bredenbeke, Bredenbeki O.
R. 2057. C. 103b.
Bredenborne O. C. 227. 461.
Bredinburen O. R. 1508.
von Brehte, Macharius 1163. C.
330.
Brehtine O. C. 289.
Brema, Bremen, Stadt und Erz-
bisthum. R. 194. 492. 495. 196.
244. 397. 490. 492. 654. 706.
4207. 2088. 2429. Bischöfe und
Erzbischöfe: St. Anskarius 834—
865, Rimbert 865—887, Adalgar
887—909, Adaldag 936 — 988,
Libenuus I. 988—1013, Um-
wan 1013 — 1029, Alebrand
1035—1045, Adalbert 1045— 107 2,
Liemar 12072— 1101, Frithrich
1104—1123, Adelbero oder Adel-
bert 21223— 1148, Hartwig 1148—
1168. Sifrid electus 1180. Stiftung
des Bisihums R. 250. Vogt: Thet-
ward 1180. Dompropst: Otto 1160.
Vgl. Hammaburg.
Bremen bei Werl R. 4489. 4735.
Bremen :n der Diöcese Minden
C. 419. 420. parvum Bremen C.459.
Brendeke P. R. 860.
Brenkhausen O. R. 2412.
Brenkun, Brenken im Paderborn-
schen R. 503. 859. von Br,
Rado 1102. C. 473.
Brevin O. C. 5414.
Bridi O. R. 785.
Bruneswic — Bruno.
St. Brigida C. 14.
Brilon R. 694. 2359.
Brimnun Villa R. 209.
Brinchus O. C. 569,
Brincthorpe O. C. 584,
Brinken O, R. 2440.
Britten, Brittanien R. 75. 76.
Britlingi O. C. 80. 112,
Brixen in Tirol R. 4495. Bischof:
Heinrich 1173.
Brobeke Schloss R. 9930.
Brochus, Brochusen, Bru-
chusen, Brokhausen bei Schwa-
lenberg R. 813. 1937. C. 427.
569, von Br. Everhard liber
1189—1190. C. 490. 505; dessen
Br. Gerhard 1190— 1198. C. 505.
Vgl. ausserdem Conrad von Br.
1192. C. 590.
Brocsalium Bruchsal? R. 647.
Brocseten ©. C. 2641. 270.
Broil O. R. 2246. C. 497. Wald
bei Burgelon R. 1919.
Brok, Broke R. 1808. 2004. C.
261. 293. 419. 420. 425. Kloster
daselbst 1171. C. 355.
Brotterbike, Brochterbek R.
2447. C. 274.
Brucho ©. R. 2254.
Bructerer, Boructarier, Bor-
thari, Boratre, Boretra,
Boroctra, Broctergau, Borh-
tergau R. 7. 15. 18. 22. 24.
26. 32. 34. 37. 49—44. 49. 54—
56. 65. 69. 73. 71. 96. 100—402.
420. 237. 250. 301. 399. 421.
603. C. 23. Graf: Hoolt 966.
Bruggihem, Brugkihem O. R.
578. 689. 722.
von Brumelenkhusen, Thie-
drich 1198. C. 576. .
Brumelinktorp C. 301. Bru-
merinchthorp C. 415.
Brummen R. 685.
Brun s. Bruno.
Bruncthorpe O. C. 390.
von Brunenhusen, Brunnen-
huson R. 674, von Br. Helias
1198. R. 241, dessen Brüder Otto
u. Conrad 1198. C. 575. cf. Bru-
ninghusen.
Brunesberga.d. Weser R. 145.
Bruneswic s. Braunschweig,
Brungeringhuson Villa C. 65.
Brunhar, Brunher, verschted.
R. 209. 248,
Brunhard, Brunard, verschied.
R. 248. C. 86. 96. 153.
Brunhildisdorf im Gau Marstem
C. 125.
Bruning Propst zu Eresburg 1176.
C. 378.
Brunig magister scholarum am
Dom zu Osnabrück 1142. C. 239.
Bruninc Graf 959. R. 584. C. 58.
Bruning, Brunig, versch. R. 520.
C. 103. 145.
Bruninghusen R. 1068. vgl.
Brunnenhusen u. Brunge-
ringhusen
Brunincthorpe R. 836.
Bruncthorpe.
Brunmann P. R. 860.
Bruno, Brun I. Br. K. Otto's IL,
Erzb. von Cöln 953—965. R. 554.
558. 576. 581 — 583. 594. 597.
598. 600. C. 52. 54. 57. 58.
Bruno ll. Erzd. von Cöln 1131—
1137. R. 1536. 4554. 1558. 4570.
Bruno Ill. Erzb. von Cöln 1191—
1193. R. 2282. 2989. 2297—2299.
2401. vgl. Bruno Dompropst zu
Cöln.
Bruno Erzb. von Trier 1105. R.
1322. 1334.
Bruno Bisch. v. Augsburg 1006—
1029. R. 738. C. 444. 146.
Bruno Bisch. v. Hildesheim 1156.
R. 1839.
Bruno Bisch. von Minden 1036—
1055. R. 965. 998. 1007. 1009.
4044. 1044. 1094. 1030. 4032.
1038. 1046. 10419. 2065. 1070.
Bruno P. v. Speier 1123. C. 495.
vgl.
Bruno I. Bischof von Verden 962.
R. 590.
Bruno Il. Bischof v. Verden 1034.
R. 912.
Bruno Bischof v. Würzburg 1036.
R. 993. 996.
Bruno Dompropst zu Cóln 1168—
1189. C. 344. 363. 386. 399. 476.
494. vgl. Bruno lll. Erzb. v. Cöln.
Bruno Dompropst zu Münster
1125— 1130. C. 190. 212.
Bruno Propst zu Aachen 1198.
C. 574.
Bruno Propst zu Bonn 1198. C. 570.
Bruno Propst (zu Braunschweig?)
1147. C. 262.
Bruno Propst der Mariengraden-
kirche zu Cöln 1189— 1192. C.
491. 524. '
Bruno Propst zu Xanten 1144.
C. 244.
Bruno Geistlicher C. 137.
Brun Kanzler K. Otto's 1. 942—
946. C. 53—56.
Brun Kanzler des Gegenkonigs
Hermann 1082. C. 464.
Bruno Herzog der Engern 775.
R. 146.
Bruno Zerzog von Sachsen 880.
R. 453.
Bruno Verwandter K. Heinrichs IV.
1057. R. 107%.
Bruno Graf im Paderborn'schen
1016—1035. C. 87. n. 23.
Bruno u. seine Gemahlin Berta,
eine Verwandte des Bischofs Si-
ward von Minden 1121. C. 189.
Bruno Marschall des Grafen von
Altena 1193. C. 526.
Bruno Vogt von Corvei 1043. R.
1035.
Bruno tribunus, Zeuge einer Urk.
Bischof Theoderichs von Münster
1122. C. 190.
Bruno verschiedene Rilter dieses
Namens. R. 800. 805. 933.
Bruno, Brun verschtedene. R. 794.
Ind. s. Erhard's Regg.
Bruno — Burchard.
C. 75. 86. 87. n. 43. 45. 25. C.
96. 153.
Brunrico R. 243...
de Brunwardinchusen /ratres
1194. C. 540.
Bruochem Villa R. 613.
Bruvil O. C. 544.
Bryheim O. R. 2445. 2446.
Bucco Bischof von Worms 1147.
R. 1692. 1693.
Bucheslo O. C. 569 cfr. Buclo..
Buchstadihudi O. R. 1563.
Buchuldi O R. 340 s. Buochol.
v. Bucke, Heinrich 1186. C. 46%.
Bucki Gau der Engern R. 440.
Bukiburg, Bückeburg R. 146.
2090. 2094. 2406. 9107. 2108.
2411. C. 416. 459.
von Bückeburg Werner, Dom-
propst, seit 1153 Bischof v. Minden
8. d. A., dessen Bruder Walther
1176. C. 319. Ausserdem Heriman
1153— 1176. R. 4808. C. 379. vu.
Godefrid 1153 — 1171. R. 1809.
C. 348. 348.
Buckinhusen Villa. C. 120.
Buclo Zof. R. 1875.
Bucseil Rutger 1163. C. 330.
von Bucsele vgl. Bocsile.
Buddo Herimann 1196. C. 550.
Budelesthorp O. C. 508. Bu-
delingthorpe R. 4124.
von Budikerthorpe Godfrid
1190—1198. C. 509. 575.
Budineveldon, Budiniveldon,
Budinisvelt, Budinisfelde
R. 334. 375. C. 9. 65.
Budenbomen O. R. 1228.
Budenrothe ©. C. 3410.
Büderich s. Bodrike.
von Buekestella, Harpern 1144.
C. 244.
Buffessen O. C. 127. vgl. Bof-
fessun.
Buginithi, Buinidi, Biunidi,
Bünde. R. 411. 4043, C. 21. 133,
258.
47
Builo s. Ruoleichesdorf.
Buiren, Biuren s. Burin.
Bukei O. C. 454.
Bukenevorde s. Bokinavurdi.
Bukinken ©. R. 2294.
Bukkeslo O. C. 496.
Bulihem O. R. 822.
Bullanhusun, Bullinchusun
O. R. 844. C. 248.
Bullerborn R. 139.
Bullereh Münst. Obedienz C. 385.
Bulleren O. 443.
Bulte, Bulten O. C. 451. 496.
569. |
von Bun Rodolf 1173. C. 362.
Buna P. C. 86. |
von Bunolt Heribert 1154. C. 297.
Bunessen O. R. 2205, v. B. Her-
mann 1173. C. 362.
Bunslaron O. C. 40.
Bunica P. R. 860.
Bunigo, versch. R. 359. C. 12.
Bunnengau s. Bonna.
Buntlagi, Bentlage R. 918, von
Benethlage Gerhard 1154-1181.
C. 996. 417.
Buochol, Buchuldi, Bucholt,
Bocholt R. 460. 340. 2390, v. B.
Thiedrich 1183. C. 446.
Buodo P. C. 40 vgl. Bodo.
Buran O. C. 56.
von Burbenne Rudolf Freigraf
1185—1198. R. 9172. C. 496. 576.
577, Heinrich Scholast. zu Pader-
born s. Paderborn.
Burch O. C. 127. 362 vgl. Burk.
burcgravii de Dulmene Hein-
ricus 1197. C. 559, de Rechede
1197. C. 559.
Burcgrona R. 1302 vgl. Grona.
Burchantinchusen ©. R. 1402.
St. Burchard Bisch. v. Würzburg
+. 753. R. 212.
Borchard Erzb von Magdeburg
1316. C. 63.
Burchard l|. Bisch. v. Halberstadt
1036. R. 1000.
| 9
48
Burchard Il. Bisch. v. Halberstadt
1059-1088. R. 4424. 41255. C. 487.
Burchard JBisch. von Münster,
Kanzler K. Heinrichs V. 1098—
1118. R. 1983. 1285. 1287. 1296-
4998. 430&. 4309. 4340. 4342.
4325. 4334 —1333. 1347. 1348.
4350 — 1356. 1364. 4365. 1368.
4370—1374.1376—4388. 1394 —
4397. 1409? 1410. 14417. 1423.
4434. 1946. 2145. C. 187.
Burchard Bisch. von Strassburg
1141— 1162. C. 259. 283.
Burchard B.v. Worms s. Bucco.
Burchard Propst zu Wildesheim
1180. C. 442.
Burchard Kanzler K. Conrads II.
1033. C. 134—126.
Burchard Graf 858. R. 421. 422.
C. 23. 24.
Burchard Graf 1097—1120. R.
4282.
Burchard Vogt zu Münster 1129.
C. 208.
Burchard, Burghard, versch.
C. 93. 146. 164.
Burchusen, Burchhusen O.
R. 803. C. 127. 249.
Burcla Villa C. 155.
Burclaun Gau. R. 909.
Burclo, Burchlo O. R. 1252,
yv. B. Rotholf nobilis 1151. C. 282,
Wernher 1173. C. 364, Heinrich
1182— 1183. C. &30. 432.
Burcun Sohn Theotachers R. 248.
Buren Emsbühren ım Hannöver-
schen R. 1758. 1946. C. 280. 447.
584, v. B. Hugo 1152— 1154. R.
4788. C 297, Gerhard 1194. R.
2327, Enkelbert 1197. C. 564.
Burin, Buiren, Büren O. im Pa-
derborn schen nh. 2198. C. 468.
469, v. B Conrad. 1059. C. 151,
Thietmar nobilis 1155 — 1197. R.
48924. 2182. 2198. 2199. 2353,
: 9364 C. 289. 316. 339. 367. 368.
392. 468. 469. 177. 566, dessen
Burchard — Capitularia.
Brüder: Elias 1186-1188. R. 2182.
C. 477 u. Bertold 1186—1198. R.
2182. 2498. 2199. 2353. 2364.
C. 468. 469. (470?) 576. 577.
Burg Brücke C 2.
Burgbeki Bach R. 239.
Burge O. R. 1697.
Burgelon O. R. 4949.
Burgern O. C. 322.
Burgnon, Burgnun O. R. 775.
1565.
Burgund R. 877.
Burgwide O. R. 1252.
Burhove O.R. 431.
Buriaburch /Veste in Hessen)
R. 444.
Burion Gescher- Büren C. 103b.
Burigbeke O. C. 61.
Burk vgl. Altenburc.
Burc Bork an der Lippe R. 2004.
2008. 2220. C. 398. 548, v. B.
Johann 1174. C. 371, Jordanes
1178— 1192. €. 397. A03. 523,
Heinrich von Burc Domherr zu
Münster 1184— 1197 C. kA. 450.
k6h. 466. 507. 52%. 539. 543
.949. 550. 559, Philipp Jordans
Bruder, seine Frau Bertradis und
ihre Söhne 1186-1192. C. 465. 523.
von Burken Bernard 1192. C. 594.
Burnon O. C. 434.
Buron O. R. 1697.
Buronan O. R. 784.
Burscheid Kloster R. 1469. 4580.
Bursfeld Kloster R. &06. 1266.
Bursibant Gau R. 356. C. 11.
12. 76.
Buscon O. R. 4006.
v. Busge, Busche, Johann, Rit-
ter 1173. € 362.
Busse Bertold C. 576.
Buthelesdorp €. 301.
Buttingthorpe €. 137.
Bussdorf s. Paderborn.
Butenen O. € 431.
Buto P. R. 137.
Buva P. C. 124.
Bykeseten, Bekeseten O. R.
4889. C. 197, von B. Conrad
1182. C. 495.
B ylinchusen ©. C. 127.
C vgl. K.
Cachesem O. R. 4707.
Cäcilia Tochter Wicilos u. d. Oda
€. 120.
Cäsar Julius R. 1—5.
Caesia silva R. 24.
Calbi Normannenfürst 864. R.
427.
Caldenhof O. C. 196. Calde-
hof C. 569.
Calf, Chalf Johann u. dessen Bru-
der Arnold 1181-1189. C. 447. 495.
v. Calkere 1163. C. 330.
v. Calverla, Calvelage, Cal-
vala, Graf Hermann 1092. R.
4262, Hermann li. 1115 — 1134.
R. 1406. 4540. 4513. 4544. 1523,
4554 s. Ravensberg.
Calriki Mark R. 826.
Calveswinkele, Calveswin-
keleh Villa C. 385, v. C. We-
zelin u. Heinrich 1144. C. 345.
Calvus Leifhardus C. 420.
Cambray R. 349. 1661. 4784.
Bischof: Dodilo 887.
Camen R. 2069.
Cammingehunderi Villa im
friesischen Gau Westracha C. 13.
Canheith O. C. 541.
Caninefaten R. 45. 40.
Canossa R. 4170.
Capele s. Cappel.
Caphlike Villa C. 182.
Capitularia C. 21. 109. 434.
433. 238; Capitula de partibus
Saxonis R. 180. 222. 249; Ca-
pitulare ad Teotonem villam 805.
R. 261; ad Aquis palatium 807.
R. 264; Aquisgranense 813. R.
279; Hludovici et Hlotharii 826.
R. 322; Capitularis liber C. 33,
£appeln, Capella R. 41800.
2346, v C. Walther 1171. C. 353,
Heinrich Dinegraf 1178. R. 2052,
Hermann JDincgraf 1183— 1189,
C. 432. 488.
Capella, CappeN
R. 2372. 2435.
Capua, Capuana silva an der
Weser Kaufungen? R. 1200.
Cardinale C. 221.222. 250. 253.
254. 286. 301. 303. 431. 548. 569.
Cariovalda Anführer der Bataver
R. 30.
Cassela, Cassla Villa R. 561.
1985. C. 325, s. Chasella.
Cassiusstift s. Bonn.
Castellani C. 284. 470.
Castorp im Broctergau R. 902.
Castenicha, — Chastenicha,
Chestinicha, Castiniacum
Villa $n der Bonner Grafschaft
R. 375. 376. 4783. C. 46. 47.
Castinaci curia C. 304.
Castra vetera R. 49.
Castus Abt zu Fiscbechi 821, vgl.
Gerbert Castus, R. 305. C.2.
Cathol P. C. 87 n. 9.
Catinsfort O. C. 569.
Catislare O. C. 569. Kathes-
lere C. 431.
Catshem O. R. 1646.
Catten R. 8. 9. 40. 43. 25. 29.
3. 32. 34. 35. 38. 44 —43. 50.
51. 54. 56. 59.
Catumer Häuptling der Catten
R. 39.
Cazzo Bischof von Zeiz- Naumburg
1040. C. 434.
Celico nobilis 1068. C. 454.
Celten R. 6. 7. 9. 44. 45. 34.
Ceren, Ratho 1200. C. 590.
Chalf s. Calf.
von Chálons Bischof: Hildegrim.
Chamaver R. 3&. 42. 54. 56.
68. 69. 73.
Chariomer König der Cherusker
85. R. 53.
iinenkloster
Cappeln — Coelestin.
Charoltesbach im fränkischen
Saalgau R. 145.
Chasella O. R. 544 s. Cassela
Chastenicha s. Castenicha.
Chattuarier, Hazzoarier,
Hattuarier R. 32. 34. 105. 250
s. Catten.
Chauken, Cauchen R. 7. 8(?)
46. 48. 23. 26. 30. 34. 38. 40.
42. 46. 47. 50. 53. 56. 58. 59.
60. 63.
Chaver wigh O. R. 1554.
Chelenchusen O. C. 322.
Chemene s. Gemen.
Chemmnin OQ. C. 425.
Cherdinun O. R. 788.
Cherusker R. 3. 6. 8. 40. 43.
45. 25. 26. 28. 30. 32— 34. 39.
44. 42. 50. 53. 56. 58. 65.
Chirihberge O. R. 480.
Chizzindorf C. 4125.
Choten O. C. 484.
Choufunga R. 904 s. Capua u.
Kaufungen.
Christian Erzb. v. Mains u. Erz-
kanzler 1173—1180. C. 361. &07.
Christian Abt zu Wedinghausen
bei Arnsberg 1196. R. 2374.
Christina dritte Äbtissin des Kl.
Überwasser zu Münster 1085. R.
2374.
Christina P. R. 852.
Chunehildis s. Kuneh.
Chuonradus s. Conrad.
v. Chur Bischof Thiadulf 887.
St. Cilian s. Kilian.
Cinoman praepositus C. 454,
zu lesen: Cinomanensis pre-
positus, Propst von Le Mans in
Maine, von wo der h. Liborius
836 nach Paderborn transferirt
wurde R. 343.
Cisterz R. 4521, Cisterzien-
serklöster Marienfeld, Brede-
lar. Cisterciensis ordo C. 569.
Cizide Gau C. 125.
Claniki O0. C. 80. 412.
19
Clarholt, Claholt O. R. 1559.
2296 Kloster R. 4551. 4554. 1559.
4672. 2010. 2222. 2296. 2441.
2421. 2422. Vögte: Hermann Da-
venstroth 1134 s. unter D., Ludolf
(v. Steinfurt?) 1198, Herrmann v.
Lippe, dessen Stellvertreter. Pröp-
ste: Eremward 1146—1179, Frie-
drich 1188 s. auch Lette.
Claudius Civilis R. 43, 45—48.
v. Cleibolte Gerbard 1183-1189.
C. 436. 96.
Cleike O. R. 2349.
St. Clemens-Kirche zu Iburg,
-Kapelle zu Müuster, Werdeu
Clemens Ill. Papst 1189 R. 2234.
Clermont Synode 1130. R. 1530.
Clesphem O. C. 454.
Cleve, Cliva, von Cl. Grof Thi-
derich 1. 1093. R. 4265, Arnold
u. 8. Frau Ida R. 1896, sein Sohn
Thiederich Il. 1163-1185. R. 1896.
2173. C. 330. 335. 336, dessen
pincerna Herimann 1163. C. 330.
Closcinge (Gr. Mark) R. 1276.
Clot Everhard 1778. C. 395.
v. Cludene Wernher 1181. C. 424.
Clugny R. 765. C. 373.
Cluvinga Gau R. 988,
Cnivilinghuson O. C. 434.
Coaneatus Notar Ludivigs des
Deutschen 852. C. 49.
Coasfelt, Cusfeld, Cusvelde
(Caesia silva?) Coesfeld R. 24. 250.
1437. 1579. 2381 — 2383. 2386.
C. 403b 308. 417. 447. Jacobi-
kapelle R. 2344.
Cobbo, Coppo Bruder d. Abtes
Warın von Corvey, Graf 860-889.
R. 423. 428. 1183. C. 40. 41.
Cobbo Graf 947. R. 561.
Cobbo P. C. 151.
Coblenz R. 524.
von Cocstide Anno 1171. C. 352.
Coerde s. Curithi.
Coelestin Ill. Papst 1191—1197.
R. 2280, 2281. 2283. 2359. 2387.
20
Cöln, Colonia Agrippinensis R. 45.
46. 56. 67. 107. 453. 157. 467.
493. 206. 250. 427. 147. 463, 575.
594. 597. 598. 696. 720. 904. 902.
978. 985. 4406. 4407. 4448. 4454.
4458. 4937. 4256. 1276. 1297.
4998. 4325. 1326. 1334. 1353.
4400. 4404. 1418. 1448. 1536.
1540. 1570. 1580 — 1585. 1775.
1906. 2083. 2402. 2407. 2408.
: 9430. Colon. pagus R. 497. Cöl-
ner Münze R. 2254. Erzbischófe:
Albericus, Hildigarius, Hildibald
"84 — 819. Guntarius 850 — 864.
Wilibert 970 —5889. Hermann I.
890—925. Wicfrid 925—953. Bru-
nol. 953—965. Everger 984—999.
Heribert 999-1021. Piligrim 1021-
"1036. Hermann Il. 1036 — 1056.
Anno I. 4056 —41075. Hildolf
1076 —1079. Sigiwin 1079— 1089.
Hermann Ill. 1089 — 1099. Frie-
drich 1. 1099— 1131. Bruno ll.
1131—1137. Arnoldl. 1137 —1151.
Reinald 1159— 1167. Philipp 1167—
1191. Bruno Ill. 1191—1193. Adolf
1193-1205. Chorbischof: Hermann
1197. Jurisdiction der Erzbischöfe:
R. 244. 490. 492. 505. 768, ihre
Besitzungen in Westfalen R. 2042.
2416, herzoglichen Rechte daselbst
R. 2080. 2081. Vögte der Erz-
bischöfe: Tiemo 1015. Heremann
1151. Gerhard nobilis 1166—1189.
Hermann 1194 — 1200. Graf von
Cöln Heinrich 1144. C. 244. Erb-
ämter: Kümmerer Otto 1198 C.
570.586. Truchsess Heinrich 1198.
C. 570. 586. Marschall Heinrich
1198. C. 570. 586, Hermann von
Alvetre 1200. C. 586. Schenk Adam
1198. C. 570. Capellarius d. i.
Notar Godfrid 1198. C. 570. Sy-
noden zu Cöln R. 597. 4344. C.
363. 582. Kloster u. Kirchen der
Stadt Cöln: A) Basilica S. Petri
d.i. der Dom R. 447. 875. 1406.
Cóoln — Conrad.
1443. 4785. C. 54. Própste:
Hermann seit 1032 Bischof von
Münster, Arnold 2137, Bruno 1169,
Adolf seit 1193 Erzb. von Cöln,
Ludwig 1196. Dechanten: Ecbert
seit 1127 Bisch, v. Münster, Wal-
ther 1144, Philipp 1166, Hugo
1173, Adolf 1188, Ulrich 1196,
Udo 1198. Unterdechant: Wide-
kind 1166. Vogt: Hermann von
Molenark 1166. Scholasticus: Jo-
hann 1166, Rodulf 1198, Custos
Conrad 1166. Magistri: Piramus
1178, Godefrid 1178. 2) S. An-
dreaskirche R. 4256. Pröpste:
Wecelin 1173, Theoderich 1198.
3) Apostelkirche. Pröpste:
Heinrich 1134, Theoderich 1137—
1173. Dechant: Hermann 1178.
A) S. Georgskirche R. 1106.
1489. 1735. Propst: Engelbert
1198. Dechant: Jiffrid 1178. 5) S.
Gereonskirche. Pröpste: Si-
mon 1166, Godfrid 1188, Theo-
derich 1198. 6) S. Kuniberts-
stift R. 1452. Pröpste: Bern 1134.
Thirrich (Theoderich) 1200. 7)
Maccabäerkirche R. 1558.
8) Marienkirche, ad gradus
oder in paradiso R. 1076. 4092.
4158. 1233. 4709. 1926. 2069.
Própste: Arnold 1134, Bruno 1189.
Dechanten: Gerhard 1166, Theo-
derich 1189. 9) Martinskirche
Abt Godescalk 1173. 40) Mauriz-
kirche. R. 4659. 411) S. Ma-
ximinstift R. 1297. 1298. 12)
S. Pantaleonskirche R. 600.
4336. 1353. Abt: Heinrich 1173.
13) S. Severinskirche R. 582.
Própste: Theobald 1144, Conrad
1166, Hermann 1200. Dechant:
Walter 1178.
Coerde s. Curithi.
Cof-Buokheim Bokum R. 1026,
vgl. Langenbuokheim R. 1203.
Cohus ©. R. 2009. C. 473.
Colhase Hartmann 1181
C. 449. 590, Hermann
590, Heinrich 1285. C. 4
Colstide, Colstidi, C:
OÖ. R. 787. 1264. 1870.
Cona P. C. 87 n. 25. C.
Cono P. C. 406, Cono
453, Cuono R. 856. 85;
C. 95. 96.
Conrad Erzb. von Main
kanzler 1184-1200. R.9241
2305. 2361. 2432. C. &
542. 562.
Conrad Erzb.von Salzbu
R. 4506.
Conrad Dompropst zu Hi
Gegenbischof zu Osnabrü
1122. R. 4441. 1442. 144
4474.
Conrad Bischof von St
1198. C. 514.
Conrad Bischof v. Utrecht
1089. R. 1234. 1235. 12.
Conrad Bischof v. Worn
C. 472.
Conrad Abt zu Abdinghof
1173. R. 1655. 1663. 172
4869. 1895. C. 241. 242. €
260. 290. 298. 314. 316. 3
Conrad Adi zu Corvey
1189. R. 1860. 1895. 198
2017. 2098. 2143. 2469
C. 361. 505. 511.
Conrad Adt zu Helmward:
1142—1171. R. 1645. 164
4855. 1959. 1966. C. 2:
339.
Conrad Abt des Klosters :
1186—1196. R. 2195. 237
Conrad Abt von Lorsch :
527.
Conrad Abt zu Marien
1166. R. 1922.
Conrad Abt zu God:
(Schaken) 1198. R. 2414.
Conrad Dompropsi zu
1195. C. 542.
Conrad Dompropst zu Minden um
143. R. 4617.
Conrad Propst zu Corvei 1195—
1198. C. 544. 545. 546. 554. 573.
914. 51D.
Conrad Propsi zu Kemnade 1117.
C. 262.
Conrad Propst (zu Paderborn?)
1 1016. C. 87 n. 28.
Conrad Propst zu Paderborn
1001. C. 474. 473.
Conrad Propst zu Bussdorf 1123-
1129. C. 193. 193. 196. 202. 207.
Cunrad Propst zu St. Severin in
Cin 1166-1188. R. 2070. C. 336.
309—364. 399. 476.
Conrad Propst zu Xanten 1189.
| C 19.
1 Conrad I. Domdechant zu Minden
1159—1175. C. 318. 338. 348 373.
Conrad Il. Domdechant zu Minden
1187—1190. C. 47%. 505.
Conrad Dechant zu Zyfflich 1154.
C. 299.
Conrad Domcustos zu Cöln 1166.
C. 336.
Chuonrad Custos zu Münster 851.
R. 405.
Conrad Cellerar zu Corvei 1151.
C. 278.
Conrad magister zu Minden 1151.
R. 1754.
Conrad I. deutscher König 913—
918. R. 540. 514. 513. 515. Erz-
kanzler: Piligrim; Kanzler: Sa-
lomon.
Conrad lI. deutscher König u. Kat-
ser 1024-1039 R. 930. 934-1010.
1061. 1467. C. 130. 138. 148. 459.
335. Gemahlin: Gisla. Erzkanzler:
Aribo, Bardo. Kanzler: Udalricus,
Burchard.
Conradlll. deutscher König u.Kaiser
1138-1152. R. 1580-1583. 1586-
1588. 41598. 4601. 1603. 160%.
16412 — 1614. 1644. 1645. 1646.
1656 — 1659. 1661. 1667. 1676.
Ind. z. Erhard’s Regg.
Conrad — Corbeia.
4686 — 1694. 1696. 1702. 1706.
1733. 1740 1741. 1746 — 1749.
4753 — 4155. 17714. 1797. 4798.
C. 283. (Gegenkönig 1131.R. 1534).
Sohn: Heinrich. Kanzler: Hein-
rich Erzbisbhof v. Mainz. Dapifer.
Arnold v. Rotenburch. Marescal-
cus: Heinrich. Pincerna: Reinger.
Camerartus: Thiepert von Wins-
perch. Camerarius a thesauris:
Conrad v. Walehusen.
Conrad Herzog von Zühringen
1147. C. 259.
Conrad Pfalsgraf am Rhein 1162-
1188. C. 325. 472. 475.
Conrad Bruder des Herzogs Ber-
told 1123. C. 495.
Chuonradus, Conradus Graf
892—900. R. 491. 499. C. 44.
Conrad Graf 1015—1036. Wt. 782.
193. C. 87 n. 14, 29.
Conrad Graf im Gau Auga 1031.
R. 969.
Conrad Graf 1113. R. 1389.
Conrad Graf im Münsterlande
1154—1176. C. 296. 385.
Conrad Sohn des Grafen Folcmar
Vogles zu Asbeck 1154. C. 290.
Conrad Kanzler Heinrichs VI.
1195—1197. C. 542. 502.
Conrad Kämmerer des Bischofs
v. Paderborn 1153— 1194. C. 289.
326. 487. 538.
Conrad Vogt des Klosters Herse.
1123. C. 191.
Conrad Erbe der Aveza R. 1124.
Constantin Dechant zu St. Jo-
hann in Osnabrück 1182 — 1187.
R. 2425. 2211.
Constantinopel R. 1431. 1832.
1860. 2236.
v. Constanz Bischöfe: Karl 1071.
Gebhard 1105. Hermann 1150.
Corbeia, Corbegia nova,
Corvey, Benedictinerkloster; Pa-
trone: die hh. Stephan u. Vitus;
lt. 232. 251. 280. 289. 307-347.
21
4
319.
331.
320. 323. 394. 326.
333. 338. 342. 340.
J54. 359. 360. 368—370.
376. 379. 411. 415. 419.
426. 428. 429. 430. 436.
kkh—446. 450. 460. 46%.
469 — 171. 475. 476. 478.
A84. 488. 493. 495. 499.
510. 538. 539. 550. 554.
559. 589. 590. 619. 629.
661. 667. 680. 693. 695.
125 730 733. 749. 750. 770.
861. 897. 935. 940 — 942. 950.
990. 4002. 4006. 1042. 1013. 1018.
4019. 1041. 4043. 1045. 1072.
1075. 1086. 1099. 14100. 4109.
1138. 1442. 1176. 1177. 1182.
1183. 1207. 1264. 1263. 1307.
1345. 1335. 4337. 4338. 1333.
1359. 4360. 1404. 1412. 4415.
1491. 1508. 1548. 1568. 1644.
1656. 1660. 166%. 1669. 1679.
1681. 1688. 1690. 1691. 1693.
1699. 1708. 1740. 1763— 1774.
4719. 1822. 1823. 4836. 1844.
1852. 1860. 2086. 2167. 2252.
2259 — 2266. 2286. 2987. 2347.
2348. 2376. 2406. 2412 — 9414.
2418. C. & — 10. 12. 44. 45. 17.
21. 22. 26. 28. 29. 33—35. 37 —
39. 44. 45. 46. 51. 53—55. 79.
454. 159. 575. Das Krankenhaus
St. Egidii zu Corvei C. 574. Vgl.
zu Corvei auch Nova ecclesia u.
Hethi. Stifter des Klosters: Adal-
hard. Abdte: Warin 826 — 856.
Adalgar 856—877. Thancmar 877.
Avo 877—879. Bobbo I. 579—599.
Godescalce 890 — 900. Bobo II.
900—216. Folcmar 916 — 912.
330.
348.
379.
421.
437.
465.
480.
909.
558.
652.
114.
‚Bobo Ill. 942-948. Gerbern 945-
965. Liudolf 965—983. Thietmar
(von Walbeck) 982— 1001. Hosat
1001— 1010. Walh 1011 — 1015.
Druthmar 1015 — 1046. Rothard
1046—1030. Arnold 1031— 1055
Saracho 1056 — 1071. Wernher
6 .
22
(Warin L) 1071—1079. Friedrich
1080-1082. Marcward 1082-1106.
Erkenbert 1106 — 1128. Folcmar
1129— 1138. Adalbero 11368— 1144.
Heinrich I. 2244— 1146. Heinrich II.
1146. Wibald 1146— 1158. Conrad
Conrad 1158 — 1189. Widekind
1189—1205. Äbte von Corvei als
kaiserliche Gesandte C. 31. 33.
Própste: Heinrich 1106. Godefrid
1113. Arnold 1130. Heinrich 1145
(Abt 1146). Adalbert, Albert 1147.
Meinhard 1185. Johann? 1195.
Conrad 1195. Priore: Walter 1147.
Heinrich: 1151. Fritherich 1185.
Reinher 1190? Wernher 1190?
Albert 1195? Cellerar: Conrad
1151. Cellerarie C. 505. Vogte:
Liudolf 980. Graf Siegfried 1106-
1126. Adalbero 1127. Graf Her-
mann von Winzenberg 1147. Un-
lervogt: Widekind 1116. Hofämter:
Pincerne: Waldric und Brunger
1106 — 1126. C. 176. 484. 485.
488. 498. Godescalc 1155. C. 300.
305. Thiederich 1195. C 508.
Arnold 1195— 1197. C. 545. 554.
568. Das Schenkenamt überhaupt
R 2256. C. 272. Dapiferi vgl.
C. 242. Godescalc 1106 — 1113.
C. 476. 182. 185. Raban 1150.
R. 1740. Heinrich 1191. C. 517.
Liudolf (zwei verschiedene dieses
Namens?) 1176 — 1198. C. 378.
505. 508. 509. 541. 512. 545.
546. 554. 556. 568. 573. 574.
575. Camerarii: Waldric 1106—
1126. C. 176. 484. 188. 198. Ger-
bert 1115. C. 184. 485. Wulfram
1120. C. 488. Reinold 1130. C.
209. Adelbert 1151. C. 278. Con-
rad 1155. C. 302. Godescalc 1776.
C. 378. Meinhard 1176. C. 380.
Reinher 1190— 1198. C. 505. 517.
545. 546. 554. 573. Bertold 1195?
C. 510. Ropert 1195. C. 546.
Johann 1198. R. 24414. C. 574.
Corvei — Data.
Kämmerer der Mönche: Metfrid
1176. C. 380. Marscalcus: Wast-
mod 1190— 1198. C. 505. 508.
509. 545. 546. 554. 568. 573—
575. Seine Söhne Bertold u. Jo-
hann 1198. C. 575. Burgbann,
Burgdink, Burkgrav C. 272. Pre-
tor urbanus: Heribold 1106-1119.
C. 176. 185.
von Corvei Araca R. 832. Ra-
ven C. 485.
Corbeia, Corbegia, Corbie in
Frankreich R. 166. 273. 319. 429.
1400. C. 5. 44. 21. 28. 409. Abte:
Adalhard derältere 810. Adalhard
der jüngere 815. Wala 822—860.
Fulco 1065.
SS. Cornelius u. Cyprianus
Patrone des Klosters Meteln.
SS. Cosmas u. Damian u. die
h. Maria Patrone des Klosters
Essen R. 447.
von Cotenbeke Hermann 1194.
R. 2327.
von Cotene, Coten Heinrich
1171—1180. C. 352. 440. Godfrid
1193. C. 535. sein Sohn Wilhelm
1193. C. 535.
Coterthorp O. R. 2133.
Cothuservelde O. R. 1695.
Cova ein vornehmer Sachse R. 444.
Crailinc Sohn Thetmaers R. 248.
Crammo O. R. 790.
SS. Crispinus u. Crispinian
R. 254. 1293. 1364. C. 159.
Cristin P. C. 87 n. 4M.
Croppenstidi O. R. 1335. 1527,
4740. 4744. C. 301.
Ad Crucem in pago Nivanheim
s. zum Kreuze.
Cruizberg O. R. 4726.
Cruciniacum R. 364. C. 43.
Crungelage O. C. 322.
v. Cruzewic Theoderich 1172.
C. 357.
Crymmenhusen O. R. 1422.
Cuddenbeke O. R. 1937.
Cudincthorpe O. R.
Cud wic O. R. 2414.
Cuffestein Kostheim
von Cuich Godfrid Gr
( berg. 1138—1152 R. M
Culete ©. €. 127, vi
Conrad u. (sein Brudi
1153—1158. C. 289. 3
Culinthorpe O. €. 5
Culisin in Westfalen
Cumpe O. C. 238. 28:
Cunigunde s. Kunig
Cuono s. Cono.
Curbechi, Curbike
R. 795. 892. 4704. 22
427. 498. 434. v. |]
Bertold 1190. C. 505.
Curede u. Dikhue:
4882? 1965.
Curithi, Curete,
Coerde bei Münster R.
2124. C. 190. 195. 197
341. 325.
Curlare O. R. 2239.
Curni O. R. 666.
Cuthenbeke O. C. 34
beke R. 4695.
Cuzzihgewe Gau R.
Cyprianus s. unter C
S. Cyriacus s. Pfar
Gescke.
D.
Dacchenberge O. €
Dadanbroch O, R. t
Dämmer Wald R. 2
Dänen cfr. Normann
224. 253. 256. 269.
284. 478. 1125. 413
Kónige: Godifrid, Sigif
frid, Henning, Sueno,
Dageboldeshausen
Dagehusen O. C. 56!
Dagino Erzbischof v.
1009. R. 745.
Daia P. C. 87 n. 13.
Daja P. R. 961.
Dalahem, Dalhem, Talehem,
0. R. 540.551.559. 929. C. 35.55.
v. Dalheim, Daelheem, Dalem
Conrad 1162. C. 326. Sifrid 1186.
C. 460. Rudolf Herr v. Dalem
1199. R. 2397.
Dalawik O. R. 997. Dalwic
C. 427. Dalewig R. 1494. De-
lewich R. 2069.
Dale Besitzung Werdens R. 1265.
1449.
Dale im Münsterlande, von D.
Lambert 1092. C. 1466. Hermann
1139—1160. C. 231. 233. 255.320;
nach C. 233 ist er ein Sohn Bern-
hards von Dülmen s. Dülmen.
von Dale Graf Gerhard 1146.
R.1683. Hadewigis Gräfin v. Dale,
geb. Gräfin v. Ravensberg 1166.
C. 335. deren Sohn Heinrich Graf
v Dale 1166— 1189. R. 2229.
C. 335. 357. 374. #76. 494. Ever-
hard v. Dale nobilis 1174. C. 370.
Dalehusen O. R. 1926.
Dalen O. C. 127.
Dalethorp O. C. 176.
Dallangibudli O. C. 35.
Dallesheim O. C. 242. Dalles-
sen HR. 4863. 2257. C. 256.
460. Dalsen C. 290.
Dalganhusun O. C. 95. Dal-
genhusen C. 490. 427.
Damian s. unter Cosmas.
Damme O. R. 2093. 2495. 2214.
von D. Albert 1188. C. 486.
Dancmar Graf im Gau Valun
1025. R. 944.
Danctag Vater Ruadhards R.248.
Daniel Bischof v. Prag 1152. C.
283.
Daniel Abt zu Hersvithehusen
1142. R. 4880. C. 242.
von Danne Godfrid 1183. C. 437.
von Dannere Heinrich 1200.
C. 586.
Darenvelde, Dorovelde, Dar-
Daja — Dingede.
feld R. 4365. 2089. C. 279. v. D.
Odelrich u. Walthard 1092. C.
466. Bertram 1144— 1151. C. 245.
279. 280. Cesarius v. Darvelthe
1179— 1184. C. 403. 418. 445.
Regenmund 1179. C. &03J.
Dasburch, Dasburg O. €C.127.
301. 508.
Daslingerothe O. R. 1063.
Datlen O. R. 1697.
Davenstroth Hermann 1134. R.
4555, verlesen für de Avenstroth.
Daventria, Davindre im Gau
Hamalant R. 435. 444. 453. 456.
577. 579. 1479. Propst: Philipp,
seit 1141 Bischof von Osnabrück.
Daverteh C. 385.
Ddeheim O. C. 313.
Dedda Vater des Waltger R. 444.
Dedinchusen, Dedighusin O.
C. 427. 313. 434.
Deheim Zof R. 1266. C. 313. 434.
Dehemuhl O, R. 22145 b.
Delchana, Delhna Fluss Dalke
R. 703. C. 79.
Delesthorpe O. C. 454.
Delewich s. Dalawik.
Demod Nonne 1096. R. 1273.
Demod Adulfs Frau R. 945.
Dendi (stc!) Graf im Gau Netga
940. R. 549.
St Denys, Ate: Fulrad 805. Hil-
duwin 830.
von Depenhem, Dipenham,
Edle: Liefhard 1150. C. 274. Wol-
bert 1172. C. 357.
Derlingo Gau R. 1045. Graf:
Gevehard 1046.
Derne O. R. 1696. 2239.
Dersia, Dersaburg Gau R.
481. 402. 646.
von Derspe Thiedrich 1197. C.
568.
Desbeke O. R. 2325.
Desburg O. R. 89.
Desenberg Schloss ((Otto's von
Nordheim) R. 1419. 1852. 2287.
23
Destarbenzon Name eines frie-
sischen Stammes R. 458.
Desuburg s. Siburck.
Dethi Bischof von Verdün 887.
C. 3. |
Detmold s. Theotmalli.
Deutz R. 457. Kloster St. Heri-
berti daselbst R. 720. 875. 887.
896. 938. 978. 4026. 1083. 1697.
Äbte: Folbert 10.20. Rembodo 1173.
Deventer s. Daventria.
Dhugentorp O. R. 1970.
Diapanbeki, Diapanbeke Ne-
benfluss der Ruhr R. 229. 230.
Diapanbeki oder Werithina O.
an der Ruhr R. 229. 230. 234.
239 s. Letzteres.
Diaslon ©. R. 613.
Dichusen ©. R. 2221.
Diddelinchusen O. R. 1465.
Diderstidi O. R. 4505.
Didingohuson O. C. 448.
von Didissen Udo 1186. C. 470.
Diepenau Schloss R. 2028.
v. Diepholt, Thefholt, Thyef-
holt, Difholte, Edle: Gode-
scalk Dompropst zu Minden, seit
1110 Bisch. v. Osnabrück. Gode-
schalk +. 1119? R. 1441, Cono
1160. R. 1875, Wilhelm 1160. C.
322, Godschalk 1177—1200. R.
2040. C. 588, Rutcher 1177.
R. 2040.
Diesna O R. 824.
Dietbald Graf im Gau Livegowe
1040. R. 1022.
Digga P. R. 858.
Dikhues, Dichus siehe Curede.
v. D. Hermann 1186. R. 2195.
Dikkebir P. C. 382. Thickebir
€. 387. 389.
Dimt:ila, Diemel s. Timella.
von Dincelachen Anton 1163.
. €. 330.
von Dincthorp Herebold 1186.
C. 470.
von Dingede, Dingethe, Din-
24
kethe, Thingethe, Gerlach
1163— 1195. C. 330. 342. 543,
Suether 1184— 1200. R. 2207.
9498 C. 446.
Dingerindinghusen O. C. 198.
St. Dionysius Patron der Klö-
ster zu Engern R. 569, zu Kem-
nade, St. Denys.
Diotanhusun C. 125.
Dioterich s. Theoderich.
Dipenham s. Depenhem.
v. Diseldessen Eskewinus ber
1190. C. 505.
Disizo P. C. 87 n. 49.
Dissene O. R. 2240. v. D. He-
ckehard 1142. R. 1628.
Disteten Distede C. 224.
DitmannSohndes Osmann R.248.
Diumeri s. Dumeri.
Diuspargum s. Duisburg.
Dockum Stadt R. 132.
Doda P. €. 95
Dodapa P. C. 87 n. 13.
Doddanhusun, Doddonhusun
s. Dudenhusun.
Dodenbroke ©. C. 127.
Dodica Graf um 1015—1036. C.
86. 87 n. 6, 23.
Dodica €. 93. 96.
Dodican Graf im Gau Laginga
954? C. 57. M0.
Dodico Decan des Domes zu Pa-
derborn? 1036. C. 1277. 130.
Dodico Graf, Bruder Sigibodos
1018— 1022. R. 891. 892. 905.
908. C. 96.
Dodico Graf 1033. R. 988.
Duticho Graf 1019. R. 899. 904.
Dodechin Graf 1092. BH. 1260.
Dodicho P. €. 87 n. 30.
Dodico vgl. Dudico.
Dodilo Bischof von Cambrai 857
C. 34.
Dodishusen Villa €. 155.
Dodo Bisch. von Mimigardevorde
967—993. R. 606. 619. 648. 649.
672. 675. 75%.
Dinderindinghusen — Duda.
Dodo, Tuotol. B.von Osnabrück
919—948. R. 519. 524. 529. 543.
564. 566. 1004.
Dodo Il. Bischof von Osnabrück
978—99. R. 683. 1004.
Dodo Dechant im alten Dom zu
Münster 1138. C. 230.
Dodo Missionär in Sachsen 724—
741. R. 444.
Dodo Sohn des Attosti R. 248.
Dolberg s. Thulberge.
Dominus Zuname des Elen Theo-
derich 1137, C. 2779.
Domitius Ahenobarbus R. 18.
Donau R. 190.
Donauwerth R. 962.
v.DornburgMacharius 1171.0.352.
Dornstadt, Dorstadt in Fries-
land R. 388. 391. 400. 41%. 427.
vgl. Dorstad.
Doringen O. C. 322.
Dornede O. R. 1990.
Dornhem O. R. 1970.
Dornpurck R. 572. 584.
Dorovelde s. Darenvelde.
v. Dorstad Arnold 1171. C. 348.
Dorstedi O. R. 845.
Dortmund, Trutmanni, Trut-
mannia, Trutmonia, Tre-
monia, Drutmunde, Drod-
minne R. 194. 503. 526. 553.
567. 575. 589. 624. 641. 642.
644. 660. 668. 672. 676. 689.
692. 696. 703. 728. 729. 732.
13%. 740. 862 — 865. 867. 934.
953. 962. 985. 4026. 1042. 1052.
1057. 1076. 1083. 1143. 14158.
4404. 1410. 1776. 4812. 2069.
2078. 2254. C. 79. 340. 3441. 374.
537. Decanatus Tremoniensis C.
491, decanus: Arnold 1189. He-
ribordus Tremoniensis oder de
Tremonia, nobilis 1178—1179. C.
396. 403, comes Tremoniensis
Albertus 1189. C. 494. Vgl. Hen-
ricus Tremoniensis oder de Tre-
monia Domherr zu Münster 1186-
1199. C. 464. 539. 549. 578. —
Der Königliche Hof und der Königs-
kamp zu Dortmund R. 2214, das
Katharinenkloster R. 9944.
Dotenhusen O. s Totenhusen.
Dragini, Draigni, Dreni, Tra-
china Gau R. 477. 994. 337.
402. 491. 1068. C. 23. 97. 149.
Grafen: Hermann 1019, Bernhard
1055. |
v. Draspe Bernhard 1147. C. 265.
Dreierwalde s. Tres domus
in foresto.
Dreni s. Dragini.
Drennsteiufurt s. Steuvorde.
Drenthe s. Threant.
Drevani Gau C. 80.
Drevanameri, Drevenomeri
O. R. 255 599.
Drevera O. C. 313.
Driburg s. Iburg im Paderborn-
schen.
Driech Forstbezirk R. 1523.
Drikeringon Gau R. 734.
Dringen Dorf R. 1102.
Driontheim C. 56.
Drivorde s. Thrivorde.
Drodminne O. (Thrutmanni?)
R. 603.
Droga P. €. 407.
Drogo, Druogo, Bischof von
Minden 3587 —902. R. 463. 480.
490. #92. 494. 504. C. 44.
Drogo Bischof von Osnabrück
950—967. R. 569. 579. 574. 576.
588. 597. 599. 604. 619.
von Droiz Albert 1192. €. 520.
Drubicke Abtei R. 1077.
Druhtmar, Truhtmar Abt «v.
Corvei 1015 — 1046. R. 710. 864.
942. 955. 1004. 1012. 1013. 1034.
4035. 1040. 1294.
Drusus Claudius Sohn des Au-
gustus R. 7—10. 48. 29. 34. 58.
Drutmunde, Dortmund R. 571.
Duda erste ÁAbtissin des Klosters
Herzebrok S60 R. 494.
Duda P. C. 9.
von Dudelinchusen Vaderken
u. Reiner. 1179. C. 398.
Dudenhusen, Doddanhusun,
Doddonhusun cfr. Totenhu-
sen O. R. 756. 814. 957. C. 88.
498.
Dudestorpe O. C. 261.
Dudi P. C. 429.
Dudica Edle, Mutter Thiatric's u.
Widulo's 1015. R. 845.
Dudico Graf im Gau Angira
998—1003. R. 693. 725.
Dudico vgl. Dodico.
Dudo Bisch. von Paderborn 935-
960. H. 547. 548. 550. 551. 564.
469. 574. 585. C. 52.
Dudo verschiedene €. 1297. 467.
von Duerche Heinrich 1144. C.
249.
Duergian O. R. 796.
Dueriun O. C. 95,
Diuspargo, Diospargo, Dus-
burch, Duisburg R. 602. 622.
643. 670. 703. 1514. 2251. C.
79; Johannitercommende R. 1806.
Dullen O. im K. Diestädte R.
1571. C. 224. 333.
Dulmeni, Dulmine, Dulman-
nia, Dulmene, Dulmia, Dül-
men. R. 879. 1431. 4459. 4577 b.
4994. 2241. C. 40. 56. 280;
von D. Thietmar 1129. €. 208;
Bernhard 1129— 1178. C. 208.
224. 225. 231. 233. 240. 247.
275. 279. 280. 284. 296. 320.
324. 328b. 330. 366. 375. 387.
390. 395. 396. 397; B's. Söhne:
a) Gerhard 1151. C. 279. 280,
b) Heinrich 2139 — 1163. C. 233.
255. 308. 320. 338b. 333, cJ
Theoderich 1146. C. 255. Siehe
auch von Dale Hermann C. 233.
Vgl. ausserdem folgende Herren
von D. Eingelbert 1151— 1173.
C. 282. 333. 365, Thietmar 1184.
C. 445, Johann 1184— 1199. R.
Ind. s. Erhard's Regg.
Duda — Eberis.
2152. C. 446. 473. 479. 493.
533. 999 (sein Bruder Heinrich
Norendin s. d) €. 560. 565. 5814;
Graf Bernhard v. Dülmen 1178-
1180. R. 2050. C. 403 409, ob
nicht identisch mit dem oben ge-
nannten Bernhard? Heinrich 1184-
1198. C. %46. 450. 451. 493. 533.
500. 576. 577, ob nicht identisch
mit dem nachfolgenden: Heinrich
Burggraf v Dülmen 119. C.
559 ?
Dumeri, Diummeri ©. R. 255.
099.
Dummeththe ,O. C. 447.
v. Dunemunde: Abt Johann 1173.
Dungestorpe R. 441.
Dunninghusen C. 253.
Durandus Capellan K. Ludwigs
des Frommen C. 2. &. 5.
Dure ©. R. 1300.
Düren O. R. 144. 147. 160. 553.
Durinberc mons R. 414.
During s. Thuring.
von Durne Rupert 1188—1195.
C. 4715. 520. 527.
Duron O. R. 480.
Durpethe, Dörpethe, Vila C.
160, Rotger v. Durpethe 1080.
ibid.
Durstvelde O. R. 2069.
D wergen O. C. C. 227, von D.
Sigebodo 1188 Edler C. 484.
Dyvbrock Wald Rt. 1199.
E.
Eadiht, Aetigid, Edgide Ge-
mahlın K. Otto's I. 936—953. R.
948. 577. C. 51. 52. 56.
Ebanhusun O. R. 845; Ebbe-
chusen R. 1937; Ebbeken-
husen C. 289; Ebbinkhusen
R. 2325.
Ebbenchove O. C. 385; Eb-
binchove tm Kr. Schöppingen
R. 2050. 2073. 2074.
25
Ebbescin P. C. 160.
Ebbi 7* C. 162.
Ebbika P. C. 142. 443.
von Ebelinchusen Tiemo 1194.
C. 536.
Everhard, Eppo Bisch. v. Bam-
berg 1007—1040. R. 909. C. 85.
93. 94. 97. 400.
Everhard Bischof v. Eichstädt
1107. C. 478,
Everhard Bischof v. Merseburg
1190. C. 516. 528.
Everhard (von Volmestein) Propst
des Pairoclusstifts zu Soest 1196.
h. 2359. 2363.
Everhard Dechant zu Xanten
1154. C. 299.
Everhard Vicedominus zu Min-
den 1121. C. 489.
Everhard Subcustos am Dome
zu Münster 1193. C. 533.
Everhard Kanzler K. Ludwigs
d. D. C. 25. 26. 28.
Eberhard Kanzler König Hein-
richs Ill. 1040. 1041. C. 433. 435.
Eberhard Br. Conrad's I. 915.
R. 543.
Everhard Graf im Gau Hama-
lant?) 909. R. 507.
Everhard Graf 956. R. 579.
Everhard Graf im Gau Scape-
velden. Um 1097—1120. R. 1282.
Everhard Edir und s. Bruder
Temo 1088°—1092. R. 4947.
Everhard Il. Vogt des B. Benno II.
von Osnabrück R. 1450. 1238.
1247. 1252. 4258. C. 15%.
Everhard Vogt des Klosters zu
Enger 1191. C. 548.
Everhard Vogt /des Klosters
Liesborn?) 1182. C. 429.
Everhard Schenk des Bischofs
v. Osnabrück 1170—1177. R. 2040.
C. 347. 393.
Everhard Sohn Thiederichs R.
1269.
Eberis(Eburgis) Abt v. Lorsch,
1
Bischof von Minden 927—950.
R. 527. 529 534. 542. 564. 570.
Ebike bei Horste C. 127.
Eburonen R. i£.
Ecbert, Egbert Domdechant zu
Cöln, Bisch. von Münster 1127—
1132. R. 1500. 1506. 1514. 4519.
1520. 1524. 1525. 1532. 1534 —
1536. 1539. 1541. 1560. C. 333.
Ecbert, Ägibert, Eikbert,
Egilbert, Bisch. von Osnabrück
860—887. R. 424. 428? 447. 463.
C. 44.
Ecbert Propst zu Bussdorf 1155.
C. 1829.
Ecbert Vicedom zu Münster 1129.
C. 208. 212.
Egbert I. Verwandter K. Hein-
richs IV., Markgraf in Sachsen
u. Friesland 1057— 1088. R. 1074.
1229. 1934. 1235. 4240. 1242.
1246.
Ecbert ll. Markgraf in Sachsen
1147—1158. C. 266.
Ecbert Gemahl der h. Ida, Her-
zog zwischen Rhein und Weser
792-815. R.197.269.271. 201.360
Ecpert Graf 889. R. 416. C. 38,
derselbe R. 561?
Ecbert Graf 993. C. 71.
Ekkibert Graf 1066. C. 153.
Ecbert Graf 1116. C. 253.
Ekbracht, Ecbert Bruder des
Gr. Amulung 1025—1028. C. 107.
415.
Ekkibraht Ritter. 1019. R. 895.
Ecbert verschiedene C. 86. 108;
Ecbrect, Ekibracht C. 87 n.
5, 94, 94; Ecbehrt C. 96;
Ekbraht C. 445. 146. 153; Eg-
breth C. 170.
Eccard, Ekkihard Markgraf
4002. R. 708.
Ekkihard Graf : 1015— 1036. C.
87 n. 4. R. 960.
Eccard Graf, Stifter von Helm-
wardeshausen und Hildwardes-
hausen 998—1011. R. 693. 695.
696. 752.
Eggihard R. 561. C. 98; Ecke-
hard R. 906; Ekkihard C.
429. 432.
Ecgenrothe O. C. 280.
Ecgico Propst zu Bussdorf in
Paderborn 1081. C. 151.
Echusen O. C. 449.
v. Echolt, Eil wart 1182. R.241306.
Hezelin Subcustos am Dom zu
Münster €. 533.
Ecilin, Hecil kaiserl. Caplan
1015—1036. R. 787. 818. €. 87.
n. 5. .
Ecilin vonScerve 1015. R.837.
Ecelin, Ecilin, Ezelin, Ecil
R. 832. C. 87 n. 21, 27. C. 107.
429. 142. 113.
Eckentorf R. 1993.
Ecla O. R. 818.
Ecclevus Dompropst zu Merse-
burg 1127. C. 204.
Eclef Priester C. 87 n. 43.
Ecleve O. C. 233.
Ecsuit P. C. 138.
v. Ectorpe Adolf Edler 1188. €.
4895.
Ecwardinchusen R. 821. €. 425.
Eddessen O. C. 293.
Eddorunchusen tim Gau Cizide
C. 125.
Eigitha vgl. Eadiht.
Edelinkirche Rh. 1276.
Edinhusen C. 431. Edinge-
husen R. 2369.
Edishusen Villa C. 61.
Efurwin R. 23%.
Egelolf Edler, Stifter des Augu-
stinernonnenklosters zu Berich.
1196. R. 2361. 2440.
Eggesterstein s. Agisterstein.
Egia P. C. 87 n. 6.
St. Egidius Patron des Hospitals
zu Corvei C. 57% und des von
Mirabilis gestifieten Klosters C.
35%. Vgl. Münster.
Egilbern P. R. 302.
Eilbert, Egilbert, Erzb. von
Trier 1085. R. 1227.
Egilbert, Eilbert Bischof von
Freising, Kanzler K. Heinrichs 11.
1006—1039. R. 715. C. 76—80.
85. 100. 121. 122.
Egilbert, Engelbert Bischof
zu Minden 1005—1080. R. 4067-
1070. 408%. 1088. 4407. 4431.
113%. 1144. 1162. 1163. 1497.
Egilbert Abt zu Abdinghof 1052-
1066. R. 4058. 4064. 4081. 41104.
Eilbraht Ritter 1015. C. 87. n. 2.
Eilbert Ritter 1086. C. 464.
Eilbert, Eilbehrt, Eilbraht
R. 778. C. 87 n.2. C. 95. 164. 466.
Egilfrith Bisch. von Lüttich 784.
R. 173. C. 159.
Egilhard Graf 920. R. 646.
Eggilhard Bruder des Markgra-
fen Hermann 1027. C. 444.
Egilmar Bischof von Osnabrück
887—906. R. 328. 463. 477? 478.
490. 492. 493. 504. C. 39. 44.
Egilmar Graf an den Grünzen
von Sachsen u. Friesland 1107.
R. 1558.
Egilmar Vogt des Kl. Wildes-
hausen 1135. R. 1563.
Egisberun, Egisbergun O. C.
125. R. 1069.
Egloin P. R. 248.
Egtesen O. R. 2172.
Eica, Eika R. 797 €. 87 n. 43.
C. 96 142. 113.
Eichstádt Bischöfe:
kar Il., Everhard.
v. Eickdorpe Adolf 1180. C. 442.
Eiden O. R. 1937.
Eidighusen O. C. 198.
Eider Gränze des fränkischen
Reiches R. 274.
Eikbert Bisch. v. Osnabrück s.
Ecbert.
Eila P. C. 429.
Eilen s. Elen.
Gunde-
Eilhard Canonicus zu Osnabrück
1064. C. A54.
Eilard Vater des Ritters Worad
%9. R. 613.
Eilhart Ostfriese R. 203.
Eilhard P. C. 87 n. 29.
Eilhardinghusen, Eilardig-
hasen ©. C. 198. 431.
Eildissun im Gau Cizide C. 125.
Blenhusen O. R. 1390. C. 485.
Eilenstidi Villa R. 4335. 1398.
v Eilete Albert 1154. C. 299.
Bilika Decanin zu Schildesche
1200. C. 592.
Eilicha Markgräfn, Mutter des
Markgrafen Adelbert 1145. R. 1656.
Bilica Gräfin 1133. R. 1549.
Eilka Mutter des Edlen Northinc
1015. R. 793.
Elika P. R. 860.
Eillenvelde, Eilenvende O.
C. 293. 425.
Eilpe O. R. 896.
Ellulf Abt von Murbach 1150. C.
2.
Eilword Canonicus zu Osnabrück
C. 154.
Eimblen O. C. 322.
Einelen u. Hezel Brüder von
Westheim 1079. C. 160.
Einrich Gau R. 1353.
Einsiedeln Kloster R. 1603.
Eipilingas Villa R. 415. C. 22.
v. Eisberge Lutbert 1200. C. 590.
v. Eisen Volbrath 1189. C. 487.
Eishuson O. R. 4291.
Eisleben R. 1038.
Risse Villa C. 198.
Eitera O. R. 1470.
Eiza P. C. 87 n. M.
Eiza C. 142. 143.
Eizo Propst (zu Paderborn?) 1016.
R. 869.
Eizo Paderb. Schenk: 1036. €. 127.
Eizo P. C. 470.
Ekama O. C. 427.
Eke Haus R. 2443.
Eilhard — Emesbruch.
Ekhusen O. R. 1864.
Ekishusun im Gau Ciside C. 425.
Ekkiko, Ekkika Graf im Gau Al-
munga um 1015 — 1036 R. 798.
824. 825. 830. 848. 869. C. 87
n. 2, 44, 25. C. 407.
Ekkiko Graf 1016. R. 869.
Ekkica C. 87 n. 17. C. 93, wo
zwei dieses Namens erscheinen,
C. 107.
Ekkika P. R. 848. 860.
Ekkio Pruder Randwards C. 87
n. 44.
Ekward P. C. 87 n. 5.
Ekwardinchusen O. C. 293.
Elbe s. Albia.
Elbeno bei Recklinghausen R.
1092.
Elbervelde Zof R. 2060, El-
vervelde R. 2237.
v. Eldinchusen Godschalc 1186.
C. &70.
von Elen, Eilen, Helen, He-
lon. Eule: Cunrad 1155 — 1176.
C. 308. 385; Philipp 2169—1179.
nobilis C. 349. 355. 384. 396.
403. 418. 447. 493; Lefhard 1170-
1179. C. 346 ber 357. 372 no-
bilis; Godescalc 1172—1188 liber
C. 357. 396 nobilis, C. 401—403.
418. 447. 483; Franco (v. Elen?)
1176. C. 385; Berner 1198— 1199.
nobilis C. &83. 533. 565. 584.
Elenhusen O. R. 2193.
Elesen O. C. 427.
Elethe Elte O. C. 296.
Elfdag P. R. 813.
Elfendehusen O. R. 2487.
Elferus Graf zu Paderborn 1109-
1130. R. 1362. 1484. C. 211.
Elfringhusen O. R. 1390.
Elieressun O. R. 846.
Elihard Prior des Maurizklosters
zu Minden 1200. C. 590.
Elimet, Elmet Hof C. 293. 425.
Elisabeth Küsterin zu Essen
1164? R. 1902.
27
Elisabeth Küsterin zu Schildesche
1200. C. 592.
Elisopium R. 697.
Ellenlon O. R. 2325.
Ellern O. C. 644.
Ellersen O. R. 2369.
von Elmelo Erich 1194. R.2327.
'Elmenhurst O. C. 489.
Elmet O. s. Elimet.
von Elnere Arnold Canonicus zu
St. Gereon in Cöln 1189. C. 494.
Elnon O. C. 385.
Elophstadt s. Ilbenstadt.
Elsfleth s. Alisni an d. Weser.
Else Fluss R. 8.
Elsen tm Paderborn'schen R. 8.
v. Elsen Hartman 1177? und seine
Frau Hildeburgis C. 391; Rotger
u. Heinrich 1189. C. 487.
Elshove Zof R. 210%.
Elster, Schlacht a.d., 1080. R. 1196.
Elsve O. R. 1554. 1559.
Elten Nonnenkloster s. Altina
R. 607.
Eltersen O. R. 2384.
Elvepo O R. 879.
Elver P. C. 470.
Elvere O. C. 427.
Elverhinkighusen O. C. 431.
Elverus albus und Elverus
calvus C. 160.
Embere O. Ober- u. Nieder- Eimer
R. 2277.
Embila Sigibodo's Frau R. 838.
Embiscara, Embescara, Emb-
scher, Fluss R. 564. 949.
Embo P. C. 40.
Embrik Zof R. 616; Embrica
R. 685; Embriki O. R. 848,
von Embrike Everhard 1189.
C. 499; Heinrich 1190. C. 505.
Emehard Bisch. von Meklenburg
1152. C. 283.
Emerentiana der Heiligen Trans-
lation R. 02.
von Emesbruch Heinrich 1184-
1186. C. 442. A443. 4064.
28
Emicho Graf 1113 R. 1388.
Emigarothun, Emingarothe
O. R. 860. 937.
Emisga frisischer Gau R. 486.
616. 1090. 1277; Graf: Bernhard
1062.
Emma AÄbtissin zu Schildesche
974. R. 627.
Emma Nonne zu Hervord R. 547
Anm. |
Hemma Gemahlin K. Ludwigs des
Deutschen R. 438. C. 25.
Emma Gemahlin des Grafen Liut-
ger, Schwester B. Meinwerks v.
Paderborn 1001. R. 706.
Emma, Hemma C. 42. 124.
Emme Gewässer am Niederrhein
R. 873.
Emmika und ihre Schwestern Bosa
u. Christina. R. 852.
Emmon Pater Odo's R. 248.
Emphstete O. C. 56.
Ems Fluss R. 558. 1499 s. Emisga.
Emsbüren s. Buren.
Emstike O. R. 1866.
Enchova Villa R. 526.
Endrepe Hof R. 2276; Endripe
R. 2325.
Enelehe O. C. 198.
von Enenhus Hildebold 1189.
C. 487.
Enerike O. C. 514.
Engilbero Notar König Arnulfs
887. C. 33.
Engelbert Abt von Liesborn 1194.
R. 2330. 2349.
Engelbert, Ingelbert, Dom-
dechant zu Münster 1173—1178.
R. 2036. C. 365. 366. 374. 382.
384. 385. 387. 388. 390. 391.
397. (442?)
Engilbert, Ingelbert, Propst
des alten Domes zu Münster 1129-
1154. R. 1595. C. 208. 242. 217.
224. 225. 299. 231. 233. 238.
945. 246. 247. 255. 269. 275.
279—982. 284. 285. 296. 297.
Emicho — Erkambald.
Engelbert Propst zu St. Georg
in Cöln 1198—1200. C. 570. 586.
Engelbert Propst z. St. Mauriz bei
Münster 1142 — 1171. C. 240. 308.
320 324. 328. 333. 342. 3A.
945. 350.
Engilbert Domcustos zu Münster
1129. C. 208.
Engelbert Vicedominus zu Mün-
ster 1154. C. 295. 296. 297. 324.
Engelbert Custos zu St. Mauriz
bei Münster 1177. C. 387. 403.
478.
Engelbrath Priester C. 40.
Engelbert Markgraf 1123. C. 195.
Engilberht C.403; Engilbraht
C. 16%.
Engilmar C. 86; Engilmer
C. 87 n. 20. C. 96. 142.
Engene O. C. 279.
Engern s. Angarı.
Engetere O. R. 2134; Enge-
there R. :2346; Engheter
Mark it. 4746.
Enghere-herescephe Gau R.
4102.
Engiza P. C. 407.
Engizo Villicus C. 438.
Engezo P. C. 138.
Englandi Villa ım Gau Felum
R. 242.
Enighusen O. R. 1068.
Enike P. R. 850.
Ennika P. C. 142.
Ennest O. R. 2007.
Enshe O. C. 127. 198.
von Ense Conrad Walige 1189.
C. 490.
Entergowi, Entergau R. 958.
Graf: Herzog Bernhard 1029.
Eonius der Heilige R. 425.
v. Epene Heinrich 1181. C. 47.
St. Epiphanius R. 593.
Eppa C. 87 n. 5, 44, 13. C. 107.
142.
Eppo Bischof von Bamberg s.
Everhard.
Eppo Domcustos zu Minde
C. 338.
Eppo Edler 1154. R. 1844 s.
Eppo dapifer zu Paderborr
C. 127.
Eppo Villicus C. 166.
Eppo C. 87 n. 30. C. 429
Epternali Kloster R. 185.
Erclon, Erclen, Erecle
484. 301; von E. Henricu
gus 1189 C. 490; Karl 119
Ercwissun Dorf R. 1102.
Erdag Domscholasticus z. )
1179. C. 403.
Erdag P. C. &0. 96.
von Erden Ludolf 2196. €
Erdeshusen, Erdishus
R. 1846. 1856.
Erenfrid Pfalzgraf um 10
1027.
Erenward Propst des K
Asbeck 1151. C. 280.
Erenward, Ermeward, E
pard Propst des Kloster:
holt 1116— 1196. €. 253. 32
402. 403. 481.
Eresburg, Eresberg R
444. 149. 162. 163. 17€
179. 185. 232. 320. 411
513. 589. 940. 1013. 1034
1205. 1414. 1741. 4782.
2143. 22/4. C. 241. 133. 25
283. 301. Própste. Herima
Heinrich 1147, Reinhard, R
1148, Bruning 1176, Goc
1191.
Erft s. Arnapa.
Erpesfort, Erfurt R. 529
4385. 1402. 2100. 2101. 2
Erich B. v. Halvelberg 101.
C. 83. 89. 90. 93. 98.
Eric Sohn Amalrics, Brud
menfrids R. 295. 296.
Ericsele Vila im Borc!
R. 602.
Eriward Sohn Herigilds I
Erkambald, Archen
Erzbischof von Mainz , Erzkanzler
1011—1021. R. 759. 910. C. 82-
85. 88—94. 97—102.
Erkanbert erster Bischof zu Min-
den s. Herkumbert.
Erkenbert Abt zu Corvei 1106—
1128, früher zu Merseburg R. 1303.
1330. 4335. 4337. 4338. 1352.
4369. 4389. 1393. 1398. 1409.
143. 4414... 1122. 1124. 14125.
1430. 4435. 1447. 1450. 1494.
4505. 4509. C. 205. 278.
Ercunbrecht C. 87 n. AM.
v. Erkelen Heinrich und dessen
Bruder Degenhard 1200. R. 2438
v. Erlo Friedrich 1193. R. 2314.
Ermekisbolen O. C. 270.
Ermamenarius Valer Fredegers
R. 248.
von Ermene, Godefrid 1155—
1163. C. 308. 320. 328b; Rutger
Godfrids Sohn 1155—1163. C. 308.
338 b.
Ermeneswerethe O. R. 915.
Ermenfrid R. 295. 296.
Ermerpard s. Eren ward, Er-
meward.
Ermescenghuson O. C. 431.
Erminikeringhuson O. C. 248.
Ermundag P. C. 445.
Ernost Domkellner zu Münster
1139. C. 234. 233.
Ernast Herzog v. Schwaben 1028.
C. 445.
Ernest, Graf, und sein Bruder
Lambert 1130. C. 210.
Ernast C. 87 n. 44.
Erpa P. R. 268.
v. Erperode, die Edlen, 1195—
1199. C. 548. 582. 583.
Erpesfeld O. € 82. 9 s. Ar-
pesfeld.
Erpessun, Erpossun im Gau
Lachni R. 827. 4336. C. 87 n. 25.
Erpinctorp O. R. 1592.
Erpho Bischof von Münster 1085-
1097. R. 1245. 4224. 1227. 1228.
ind. z. Erhard's Regg.
Erkanbert — Etlinum.
1232. 1236. 1247. 1248. 1253—
1255. 1257. 1259. 1260. 1277.
41279. 1434, C. 134. 187.
Erpho Abt zu Siegburg 1071. R.
1224.
Erpo, nobilis, dessen Frau Ger-
thrud und ihre Verwandten 1162.
C. 326.
Erpho Graf 1015—1036. R. 798.
804. 848. C. 87 n. 2, 22, 24.
C. 107.
Erpho Graf 1023. C. 406.
Erp Graf 1029 — 1052. R. 1056.
C. 129. 142.
Erpho Graf 1097. R. 1282.
Erpo Graf 1121. R. 1463.
Erpho Sohn des Edlen Imico 1093.
R. 1264.
Erpo Sohn Aldrichs R. 353.
Erpo, Erp, verschiedene, R. 378.
816. C. 87 n. 9, 13, 48, 19, 24,
25. C. 95. 408. 137. 146. 153.
Ersten im Gau Engern R. 1096.
Erthburg, Erthburch O. C.
310. 557. 558. 569; von E. Gum-
pert Edler 1182— 1185. R. 2425.
C. 451.
Ertineburch O. R. 4893.
Erungun O. C. 95.
Eruin Sohn Rano'$ R. 248.
Ervenrode O. R. 2440.
Ervitte s. Arveite.
Esbegtinchusun, Esbehtinc-
huson Villa R. 4544. C. 127.
Esbike O. C. 127, Esbeke R.
9325.
Escelin monelarius zu Soest R.
1924. C. 336.
Eschelage O. C. 322.
v. Eschere Lippold 1189. C. 499
Eschereshusin, Eschershu-
sen O. R. 2397. C. 313.
Eschulf P. C. 93.
von Esekyncstenhus, Otbert
1177. C. 388. '
Esethe Hof R. 1267.
Esiburg O. R. 796.
29
Esic, Esiko Propst des Klosters
Bussdorf 1128—1142. €. 227. 228.
234. 236.
Esic Graf 813—843. R. 280. 375.
376. C. 46. 17.
Esic Graf 1048. C. 142.
Esico von Mescheri, Edler, 1015.
R. 790.
Esic €. 87 n. 98. C. 107. 449.
143; Essico C. 170.
Esikessun O.R. 816.
Esnebergh, Esneberge R.
1862. C. 315.
Esnethe ©. C. 391.
Esno, Essen bei Quakenbrück,
Nonnenkloster R. 4960, nach Mal-
garten verlegt.
Esperlo O. C. 488,
v. Espringe, Ospringe, Ber-
thold 1184. C. 449. 506.
Essen s. Astnide.
Essen O. C. 253; Conrad von
Essene 1150. C. 274.
Essene (Oldenburg) R. 4146.
Essesfeld, Esseveldoburg
am Flusse Sturia R. 269.
Essiberch, Essiberge O. R.
844. C. 87 n. 25.
Essike, Essiki O. R. 842. C. 127.
v. Estinge, Waldrec 1178. C. 398.
Estithorpe R. 441.
Etanasfeld, Etenesfeld O.
R. 255. 599.
Etheldag P. R. 860.
von Ethelelen, Ettelen, Et-
len vgl. Etlinum, Andreas 11272-
1177. C. 367. 392; Conrad 1172-
1177. €. 367. 399; Gerhard 1189.
C. 487.
Ethelerdinchusen R. 860.
Ethelred von Gudulmun, Priester
R 846.
Ethelric C. 142.
Ethessin, O. C. 343. 544.
Ethilier P. R. 821. C. 123.
Etlinum im Padergau R. 967 vgl.
Ethelen.
8
30
Etriskeshusun Villa in der Mark
Asseki R. &6& C. 31.
Ettecha Schwester des Edlen Wal
R. 4454.
Ettidessun O. R. 860.
Ettinchusen O. C. 385
Eugen Il. Papst 821. R. 480. C.
159.
Eugen IIl. Papst 1145—1153. R.
1671 — 1673. 1676. 1682. 4692.
1693. 1696 — 1699. 1740. 4741.
4712. 47418—1720. 1730. 4734.
4748. 1754. 1763—41770. 4780.
4791. 1794. 4795. C. 259. 283.
299.
Eustachius Marschall des Edlen
von Pirmont 1187. C. 414.
Eve 2. C. 127.
Evekin P. C. 138.
Eveldenchusen O. C. 340.
Evenho O. R. 2182.
Evenhus O. C. 127; Tydman v.
E. (ibid.
Everger Erzbischof v. Cöln 993.
C. 7A.
Everinchusen ©. R. 2224.
Evermaringhusen O. C. 498.
Everschutte O. R. 1047.
von Everskute, Everskot,
Everschudt, Grafen: Conrad
1120 — 1144. C. 188. 244. 249;
Berthold 1142—1177; C. 242. 256.
314. 317. 394.
v. Everstein, Everstene, Gra-
fen: Conrad 12120— 1127. C. 488.
498. 204; Adalbert 1147 — 1198.
R. 1732. 4890. 4895. 2179. 2480.
2369. 9384. C. 260. 290. 302.
314. 36929. 408. 449. A54. 400.
519. 520. 536. 556. 568. 570.
571, dessen Sohn Athelbert 1197.
C. 568.
Everwin Vogt zu Münster 1144.
C. 247.
Everwin Vogt zu Liesborn 1148.
R. 4728. C. 328, vgl auch die
Vögte von Freckenhorst.
Etriskeshusun — Florenz.
Everword u. Geva, Stifter des
Klosters Freckenhorst 851. R. 505.
Evike P. R. 848.
Evinchusen QO. C. 252.
Evulf Bischof C. 44.
Evurwin R. 384.
Evusa Erps Mutter R. 846.
Ewa Saxonum R. 222.
Ewalde, die beiden, Heuwaldi
R. 103.
Ewriza P. C. 87 n. 13.
Eza P. C. 86. 143.
Ezika P. C. 142.
Ezilin P. C. 87 n. 9.
Ezo nobilis 1068. C. 454.
Ezo P. C. 103b; Etzo C. 138.
Ezzico Graf 1017. C. 93.
F vgl. V.
Falkenstein Schloss in Thürin-
gen R. 1445.
Fardi s. Verden.
Farnezche O. R. 1221.
Farnewinkil O. R. 255. 599.
Farnthorpe s. Warendorf
Farnthrapa Fluss R. 353,
Faro der Heilige R. 914.
Farsethe O. C. 384. ,
Fastrada (Gemahlin Karls des
Grossen R. 179. 199.
Fastward P. C. 40.
Fathleri O. R. 649.
Felix der Heilige R. 948. 973.
Felix Bischof von Nantes R. 90.
Felum Gau R. 242.
Fenkiga Gau R. 305. C. 2.
Ferthumund P2. R. 826.
Fharendorpe s. Warendorf.
Fiahtthorpe s. Flahtthorpe.
Fidiritga friesicher Gau R. 186.
Fiscbechi,Fischboeki, Mönehs-
kloster im Gau Leri, Amt Vechte,
dem Kloster Corvei im J. 855 in-
corporirt R. 305. 415. C. 2. 22.
488. Abt Castus 821.
Viscbike, Nonnenkloster, in der
Gr. Schaumburg an der Weser,
gestiftet 954, dem Kloster Corvei
1147 incorporirt R. 578. 1286.
4690. 1694. 2281. C. 283.
Visbech im Krspl. Seppenrade R.
2192.
von Visbike, Giselbrath 1187.
R. 2210.
Fislaca, Fisclacu, Villa R. 947.
230. 300. 355.
Fiscus regius 839. R. 361. C.
13. 48. 32.
Fiuhuson Hof R. 4204.
Fivilga friesischer Gau R. 186.
616. 685.
Fladeheim in Thüringen R. 4194.
Flahtthorpe O. C. 57, Fiaht-
thorpe C. 410.
Flandern R. 327.
Flarsheim, Vlarsheim O. R.
4913. 2436; Nonnenkloster Augu-
stinerordens, gestiftet 1166. R.4943.
1914; Vögte: die Grafen v. Ra-
vensberg C. 335. cfr. R. 2436.
Flavius Bruder des Arminius 47.
R. 39.
Flechtunum O. R. 517.
Flecten O. C. 249; von Fleg-
then, Alexander, Ritter 1173.
C. 362.
Flethetti Gau R. 416.
Fletorp, Flicstorp, Flictorp,
Vliegetorph, Benedictinerklo-
ster, früher z. Boke R. 4303. 4346.
1574. 1626. 4895. 1933. 929294.
2325. 2420; Ädte: Hartwic 1137,
Ufo 1158, Wycbold 1160, Syfrid
1189; Vogt: Graf Hermann von
Waldeck 1195.
Flietorp, Flictorp, Vlietorp
.Q. R. 1303. 1574. 2325.
Flodoin R. 268.
v. Flotu we, Floto, Edle, B. u.
B. 1186. C. 469.
Florenz, Abt v. Martenfeld 1194-
1200. R. 2371.2396.C.536.569.589.
Foberg O. R. 405.
Fobrath, Canonicus zu Osnabrück
C. 454.
Focco C. 40.
Yolcbald Graf 1015— 1036. C.
87 n. 6.
Volcbald C.93; Volepold C.95.
Folbert Abt zu Deutz 1020. R.902.
Velbert Abt zu Hardehausen 1155.
R 4826.
Yolbert Domdechant z. Paderborn
184—1197. R. 2180. 2273. 2369.
C. 449. 453. 460. A61. 484. 487.
552. 566.
Folebert Graf 889. C. 40.
Folebert ein vornehmer Sachse
R. 437.
Folcbert Ritter C. 164.
Yolbert C. 87 n. 28.
Folebrat, Folcbert R. 230.
Folebettinchuson O. R. 1048.
Folkhart, Priester, Stifter des
Klosters Möllenbeck R. 494.
Yolchard, Edler, Domherr zu
Omabrück 1070. R. 4124.
Ffolchard, Volckerd, Vol-
cherd R. 233. C. 87 n. 9, 47,
39. C. 407. 408 143.
Folchardsdorf im Gau Cizide.
C. 125.
Folker, Edler, und seine Frau
Aveza 1086. R. 1238. C. 168.
Folcher, Edler, und seine Frau
Badeloch 1080. R. 1193. 4199.
Folker Vogt R. 1499.
Folcheri R. 422. C. 24; Fol-
cker R. 446. C. 40; Volckier
C. 87 n. Ak.
Volclach P. C. 424.
Volmar, Folcmar, Bischof von
Minden 1080—1098. R.1227.1230.
41241. 1248. 1268. |
Folmar B. v. Paderborn 962-981.
R. 624. 627. 654.
Folcmar I. Abt von Corvei 916—
942. R. 599. 538. 539. 549. 555.
€. 47. 54.
Foberg — Fricconhorst.
Folcmar, Volcmar IL, Abt zu
Corvei 1130— 1138. R. 1527. 4549.
4550. 4553. 4556. 1574. 1589.
4895. C. 278.
Folcmar Abt zu
R. 633.
Folcmar Canonskus zu Paderborn
1015—1036. R. 779. 780.
Volcmar Cellerar am Dome zu
Minden 1182. R. 2123.
Folcmar Graf 1096— 1113. R.
41274. 1278. C. 182.
Folomar, Graf, Vogt des Klosters
Asbeck, u. s. Sohn Conrad 1154.
C. 296.
Volcmar Bürger zu Minden 1075.
R. 41462.
Folcmar C. 87 n. 30. C. 95;
Folchmar C. 12; Volcmar
C. 138; Volmar P. C. 167;
Volcmer C. 87 n. 13.
Folco Erzb. v. Rheims 889. C. 34.
Volcsuit, Frauenname C. 460;
Folcsit C. 138.
Folkgedinghusen O. R. 639.
Volcward Graf 1016. R. 869.
Volcward Edler R. 798.
Volcwyn, Volquin, Vogt zu
Paderborn 1138 s. Schwalenberg.
Folquin Neffe des Bischofs Bern-
hard I. v. Paderborn 1140. C. 23%.
Volcwin C. 167.
Foratesheim O. R. 480?
Forchheim R. 469. 480? 481
(Synode). 586. 4472. C. 33.
v. Fore, Heinrich 1180. C. 408.
Foresta O. C. 325.
Forkenbeki O. R. 649. C. 40.
Formosus Papst 907. R. 90.505.
Formud Über C. 468.
Fornholte O. C. 431.
Fornon, Furnon, Hof R. 616.
685.
de Foro, Thiederich C. 336;
Helwigus in foro zu Osnabrück
C. 393.
Forsti ©. R. 847.
Werden 974.
31
Fosetesland, Helgoland R. 196.
Franca P. C. 87 n. 24.
Francia R. 4993.
Franco Abt zu Liesborn 1165—
1179. R. 4924. C. 333. 362. 364.
374. 429.
Franko, Stifter des Kl. Langen-
horst R. 2234; Vicedominus zu
Münster 1170—1193. C. 344. 365.
346. 350. 365. 366. 372. 417.
994; Domdechant zu Münster
1192 — 1196. C. 5294. 549; sein
Sohn Wernher R. 2379, vgl. Wa-
teringa.
Franco JDomkellner
1169. C. 342.
Franko Scholasticus zu Paderborn
1140. C. 234.
Franco Propst des alten Doms zu
Münster 1188—1189. C. 478. 492.
496.
Franko Dechant am allen Dom
zu Münster 1173—1190. C. 365.
387. 390. 394. 396. 397. 400—
&0A. 433. 43h. &AM. 445. 450.
A51. 464. 507.
Franco Cleriker C. 164.
Franco Edler 1052. R. 1060.
Franken R. 37. 64. 62. 641—869.
71. 80. 137. 440. 455. 157. 166—
468. 229—224. Gaue: Fränkischer
Saalgau R. 445, Lahngau R. 157,
Hassigau R. 459.
von Frankenburch, Graf Si-
bert 1195. C. 542.
Frankenhausen O. R. 1782.
v. Frankenleve, Conrad C. 263.
Frankenvurth bei Telgte R.
4650. (Propst 1174 Godfrid? s.d. AJ
Fränkisches Recht R. 339.
C. 144,
Fricconhorst, Freckenhorst, Klo-
ster HR. 405. 495. 1232. 1253.
4497. 4465. 4519. 2466. 2365.
C. 454. Stifterin: Geva 851; Ab-
tissinnen: Thiatulda 851, Adelheid
1085, Gerthrud von Rheda 1193;
zu Münster
32
Propst: Gerhard 1185; Vógte:
Everwin, Advocat von Vreken-
horst und Liesborn 1142 — 1166.
C. 938. 974. 279. 280. 285.
333. 335; Wedekin, Widekind v.
Reden, Advocat v. Vrekenhorst u.
Liesborn s. Rheda; Bernhard von
Lippe, Vogt 1193; Hermann von
Lippe, Vogt 1196; vgl. Rudolf von
Fr. 1198. C. 572.
Fred — Frid —
Frethebolt P. C. 87 n. 30.
Fridamund R. 248.
Fredegar, Fredeger R. 248,
Fritheger C. 167.
Fridugisus, Abt, Kanzler Lud-
wigs des Fr. C. 3. 4. 5.
Fridileich P. R. 248.
Fritherich Erzb. von Bremen
1104—1123. R. 1440.
Friedrich Il. Erzb. v. Cöln 1099-
1131. R. 1288. 1289. 1299. 4305.
4314. 1370. 1378. 1404. 1410.
44417. 1425. 1496. 1498. 1429.
1553. Akkh. 1447. 1448. 1455.
1539.4785.1798. C.478.190.1995.
Fritherich Erzb. v. Magdeburg
1145. C. 250.
Friederich L, Graf von Wettin,
Bischof v. Mimigardefort, Münster,
1064— 1084, früher Dompropst
zu Magdeburg R. 995. 1095.
4107. 1434. 1436. 14148. 4457.
44163. 4169. 41211. 4245. 1438.
C. 164. 465. 480. 478.
Friedrich II. Bisch. v. Münster
1151—1168. R. 4760. 4764.4773.
AT7Tk. 4786. 1787. 4799 — 41794.
4806. 1843 — A815. 1838. 1857.
1872. 4873. 1882 — 1886. 1894.
1893. 4893b. 4908. 1916. 1933.
4934. 197%. 1981. 2009. C. 286.
297. 345.
Friedrich Abi von Corves 1081.
R. 1202.
Frietherich Dompropst zu Pa-
derborn 1107. C. 477.
Fred — Friese.
Friedrich Propst zu Clarholz
1187-1199. R. 2212. 2377. C. 481.
525. 549. 572. 578. 579. 580.
Friderich Domcustos z. Münster
1142. C. 238. 247. 881.
Fritherich Prior zu Corvei 1185-
1198.C. 454.516. 545.546.554.573.
Fritherich Herzog von Schwaben
und Elsass 1147. C. 259. 272;
deutscher König 1152 — 1189. R.
A112 — 4779. 4784. 1799. 1812.
1832—1836. 1840—1847. 4853.
4857. 4858. 4868. 1883 — 1886.
4891. 1906. 1907. 1947. 4932.
1947. 1949. 1964. 1981. 1982.
2014. 2047. 2058—2062. 2078—
2082. 2087. 2088. 2095 — 210.
2204. 2236. 2237. 2407. 2408.
2440. C. 340. Erzkanzler: Hein-
rich. Erzbischof v. Mainz, Reinald
Erzb.v. Köln 1162, Christian Erzb.
v. Mainz 1173, Erzkanzler für
Deutschland 1180; Kanzler Arnold,
Reinald Dompropst zu Münster
1156, später Erzk., Godfrid 1173.
Friedrich Herzog von Schwaben
1162. C. 325. 472.
Fridarich Graf 927. R. 526.
Friederich Graf im Gau Wes-
saga 1019. C. 98.
Fritherich Graf 1025— 1028.
C. 108. 115.
Friedrich, Graf, Vogt zu Pa-
derborn 1118. R. 1439. C. 192.
‚Fre derich Erzkanzler K. Otto's 1.
C. 52. 53—56.
Frederich Bruder des Villicus
Wolfard zu Münster C. 247. 279.
281.
Fretherich u. seine Brüder As-
culff und Burghard C. 146, Fre-
therich C. 446, Frederic C.
87 n. 25, Vretbheric C. 93,
Fritherich R. 4092, Frithe-
ric C. 87 n. 29. 157, Frithu-
ric C. 95, Friduric R. 298,
Frithuric R. 299.
Fredred Vater des Aic
248.
Frideruna, Frederun:
sin, Stifterin des Kloste
nade 968? R. 727. C. A!
Frederun, Fretherun
lissin zu Herzebrock 108
R. 1224. 1267. 1272. 42
Fridewart R. 405, Fri
R. 337.
Friduwi Suüfterin des
Meteln 889. R. 475. C. €
Friderun Zochter der E
linde C. 498.
Frederun Wittwe R. 88
therun R. 844.
Freigraf Heinrich Munzı
C. 386.
Freinbergi Villa R. 34
von Freising, Bischof
1006— 1039.
Frenkeschon-Hoden
R. 1188.
Frethene, Vreden R. 8
1260. 4295. Abtei: R. A3:
von Frethene Stepha
€. 284, von Vreden«
scalc 1155. C. 308.
Fridderun curtis C. 188
Fridegerssun im Gau
C. 425.
Frideslar, Fritislarn
laria, Fritziar R. 244.:
1433. 1528. Pröpste: G
1130, Johann Propst zu
und Lübeck 1200.
Fridewarderoth O. R
Friede Karls des Grossen
Dänen 810. R. 270. 272,
811. R. 274. 813. R.
Salz 903. R. 249, zu Bı
zwischen Konig Heinrich
Karl von Westfranken
Landfriede zu Goslar 1
4112, zu Gerstungen 1074.
Friesen, Frisones,Fri
R. 7. 26. &0. 42. 46. 52
716 94—99. 102. 103. 106. 410.
417. 423. 130—133. 135. 152—
155. 470. 174. 486. 493 198.
304. 303. 230 250. 270. 327.
3964. 384. 388. 390. 391. A00.
403. 413. Alk. 427. 443. 453.
458. 616. 665. 685. 883. 41023.
i234. 1248. 1262. 4265. 1400.
4541. 2040. C. 43. 301. 487. 569.
Gaue: Emisga, Fidiritga, Fivilga,
llugmerchi, Hunusga, Riustri, We-
siracha oder Westerzau, Ostergau ;
s Domcapitel zu Münster. Obe-
dienz Frisia hei demselben C. 385.
Die kirchlichen Verhältnisse R.
390. Missionare: Liudger, Lan-
dricus.
Friesland. Könige: Algisus 677;
dessen Sohn Radbod 719; Herzog
Poppo 729. Grafen von Friesland:
Tiedric 1022. C. 107; Markgraf
Egbert 1057— 1088; Bischof Con-
rad v. Utrecht 1086 ; Egilmar 1107.
Gesetze. Karls des Gr. u. Ludwigs
des Frommen R. 287. Friesisches
Recht R. 416.
Frildestorpe O. C. 443.
Frilenchusen O. R. 416.
Frilinctorp, Vrilinctorp im
B. Paderborn O. R. 1629. 1630.
C. 228.
Frilingthorp im B. Münster C.
103 b. |
Friglesthorp bei Münster C.
103 b.
Frimersheim O. R. 496.
Friso, Dietrich 1185. C. 457.
Frisonefelde Gau R. 1354.
Frithegotessin, Frithegotes-
sun O. C. 167.
Frithebugil, Frithibugil, Fri-
thebule O. R. 1550. C. 183
453. 454.
Fritzlar s. Frideslar.
Frodenhusen O. R, 1863. C.
460.
ind. z. Erbard's Regg.
Friesland — Gehirfred.
Frodinctorp Villa im Gau We-
tiga C. 120.
von Froisbret, Froysberg,
Froitsbraht, Frottesbrath,
Reiuer, Graf, Vogt des Klosters
Olinghausen 1176—1196. M. 2019.
2020. 2046. 2057. 2063. 2070.
2122. 2182. C. 208. 440.
Fronca P.C. 93.
Fronothorp bei
C. 103 b.
Frosa O. R. 558 U. 51.
Fualgo, Gra[scha[t in Friesland
cfr. Fivilga R. 683.
Fuelen O. C. &3l.
Fulda Kfíoster R. 145. 150. 458.
162. 281. 338. 357. 405. C. +.
272. Äbie: Sturmius 776 — 779,
Baugulf 780, Hrabanus 822, Wite-
wald 1069, Marquard 1152. C. 283.
Fulda Stadt iR. 1686.
Fuldaha, Fulda, Fluss R. 276
899. 904.
Fullenho, Vullenho, Ultenhof
oder Vilenho ©. R. 1551. 1554.
4559. C. 253.
Fulrad, Abt zu St. Denys, um
805—809. R. 257.
Furnón ©. s. Fornon
Fürstenberg b. Xanten R. 1444.
Appelhülsen
-Fusnakken O. R. 448.
G.
Gagerne O. R. 1607.
Galanthorp O. R. 869
v. Galen, Rutger 1163. €. 330.
St. Gallus, Patron der Kirche zu
' Sudburgnon R. 1036.
Galmeri, Gelmer bei Münster
C. 103b.
Gamberen O. C. 431.
Gamin R. 870 s. Gemene.
Gandersheim O. u.. Kl. daselbst
R. 623. 659. 668. 680. 684. 685.
698. 700. 727. 910. 952.
33
Gannascus, Anführer d. Canine-
faten 47. R. 40.
Gaplon, Gaupel, Bauerschaft bei
Coesfeld € |. 103 b.
Garametti ©. C. 95
von Gardeleve, Wernher 1181.
C. 421.
Gardenebiki im Gau Lacni R.
76
Gardivelt b. Billerbeck R. 403b.
Gardolph Bisch. v. Halberstadt
1193. R. 2359. C. 528.
Garikingthorp bei Ascheberg
C. 103 b. |
Garta O. C. 56.
Garthusen O. R. 2092, Gart-
hus €. 496. 569, v. Garthusen,
Sifrit 1150. C. 27%.
Gascheri, Gasgare,
C. 103b. 465.
Gathersleve O. RH. 1543.
Gazwin P. C. 87 n. 4.
Geba P. C. 87 n. 25. C. 107.
Gebbo P. C. 40.
Gebo C. 115.
Gebeno Abt des Lambertsklosters,
Diöcese Speier 1172. R. 1978.
Gebhard Erzbischof v. Salzburg
1085 R. 4995. -
Gebhard Bischof von Constans,
püpstl. Legat 1105—1107. R. 1324.
4323. 1331. 1349.
Gebhard Bischof v. Speier 1105.
R. 1338
Gebhard Bischof von Würzburg
1123 C. 19.
Gevehard Grafim Gau Derlingo
1046. R. 1046.
Gebhard Kanzler K. Heinrichs IV.
C. 149. 450. 158. 159.
v. Gedenktorp, Walthard 1792.
C. 523.
v. Gedulmun, Ethelred, Priester
R. 846.
Gegonhuson O. C. 137.
Gehirfred Bischof von Münster
&. Gerfrid.
9
Gescher
34
Gehrden, Gerdine, Gerde-
nen, Kloster, früher zu Iburg,
cfr. Iburg, R. 1566. 1638 1639.
1684. 1729. 1803. 1804. 1861 —
4864. 1984. 2038. 2153. 2478.
2257. 2333. 2392. Abt: Heinrich.
1173. Propst: Adolf 1173. Prior
des Klosters: Humbert 1190; vom
Abt Heinrich v. Abdinghof ver-
wallet 1197. C. 566.
Gehrden R. 1684. 1861; v. G.,
Heinrich nobilis 1142-1153, Stifter
u. Vogt d. dortigen Klosters R.165%.
1803. C. 236 242. 291. 314. 316,
seine Schwester Maregarde und
seine Söhne Werno, Godefrid u.
Basilius 1142. C. 242.
Geidenberg Mühle an der Lippe
C. 389.
Geinhusen QO. R. 1464.
Geist O. R. 2389.
Geilo Hofbeamter Karls des Gr.
R. 468.
Geiske im Gau Boratre R. 329.
Gela P. C. 87 n. 11, 43. C. 9.
407. 449. 143.
Gelasius Il. Papst 1118. R. 1433.
von Geldern. Gelren, Grafen:
Gerhard 1. 1128. R. 4510, Hein-
rich 2166. C. 335, Gerhard Il.
1178.. R. 2046. Otto 1197 C. 562.
Geldolf Abt zu Brauweler 1173.
C. 363.
Gele, Volclachs Schwester C. 125.
Gelenbeke, Gelenbike O. R.
4454. 1950. C. 274.
Gelenberg O. R. 2004.
Gelico in Kurtbeki P. C. 103b.
Gelingthorpe O. R. 649, Reinzo
u. Hoiko v. G. 1178. C. 398.
Gellendorp ©. C. 431.
Gelmen O. R. 1557 1627. 1918.
2487. 2247. C. 240.
Gelmer s. Galmeri.
Gelnhausen O. Reichstag 1180.
R. 2080. 2084.
Gelo P. C. 103b.
Gehrden — Gerhard.
Gemene, Chemene, Gamin,
Gemen R. 870. Edle: Werem-
bold Vogt v. Vreden 1090. C. 166,
Bernhard 1097. C. 169, Theode-
rich 1231— 1151. C. 242. 217.
224. 225. 231. 279 — 282, seine
Brüder Werenbold oder Werel-
bold 1131— 1142. €. 212. 234.
240 und Borwin 1142. C. 240.
Ausserdem Gozwin 1139 — 1151.
C. 234 (?) 282, Israel 1177-1197.
C. 387. 401. 409. 559, Godfrid
1183— 1197. C. 450. 473. 559.
Georgenberg Kloster b. Goslar
R. 1446.
Georgskirche zu Cóln.
Sti. Georgii vallis, Kloster,
Dioec. Mainz, Abt: Witechind 1193.
Gepa, Stifterin des Klosters zu
Aroldessen R. 1537.
Geppa, Abtissin 996-1002 R. 686.
v.Gandersheim cf. Pertz SS.X1.109.
Geppa v Halthorpe Edle R. 847.
Geppa Thiedrichs Frau R. 855.
Gerad Vater Abbos R. 335.
Gerald Zaalds Bruder C. 129.
Gerald C. 142.
Gerard s Gerhard.
Gerbard P. €. 87 n. 6.
Gerbirgis, Gerberch Abtissin
zu Meschede 1012—1079. R. 1028.
1188.
Gerberga Süifterin des Klosters
Odingen 1000. W. 697. 878.
Gerbergis Äbtissin daselbst 1068.
R. 1110.
Gerbergis Abtissin zu Über-
wasser 1122? R. 1472.
Gerbergis Priorin des Klosters.
Langenhorst 1196? 2379.
Gerbirin Mutter der Liutgart
R. 641.
Gerbern Abt zu Corvei %65 R.
5906.
Gerbert, Castus genannt, Schüler
Liudgers R. 170.
Gerbert Cleriker €. 164.
Gerbert, Gerbracht, Graf
1015 — 1036. R. 845. 874. C. 87
n. 14, 21. C. 108.
Gerbert Vogt der Reginild, Witt-
we des Grafen Erpo 1097— 1120.
R. 1282.
Gerbert Graf im Gau Mersiem,
Bruder des Grafen Erpo (wohl
derselbe?) 1121—1140. R. 1463.
Gerbert Vogt R. 945.
Gerbert Bruder Hola's R. 807.
Gerbracht C. 87 n. 25. C. 93.
164.
Gerboldincthorp O. C. 451.452.
Gerbstüdt Kloster im Mansfeld-
schen R. 1245. 1438.
Gerburga Küsterin zu Frecken-
horst 1085. C. 164.
Gerburga Edle 1121. R. 1464.
Gerburch und ihr Sohn Hodo
C. 120.
Gerdenbruke O. C. 280.
von Gerdessen, Albert, Hein-
rich u. Hermann, Brüder 1198.
C. 575.
Gereneshem R. 473.
St. Gereonskirche zu Cöln.
Gerfrid Bischof v. Münster 809?-
839. R. 266. 300. 305. 322. 337.
340. 357. 362. 448. C. 2.
Gerfrid Kaplan C. 103 b.
Gerírid Scholasticus am Dom su
Osnabrück 1180. C. 443.
Gerhao Herzog 813. R. 280, vgl.
Gerhard.
Gerhard (Graf von Oldenburg),
Bischof von Osnabrück 1192-1216.
R. 2296. 2312 2327. 2345. 2346.
2354. 2371. 2394. 2405 9417.
2429.
Gerhard Abt des Klosters Loc-
cum 1179. C. 406.
Gerhard Abt zu Martenmünster
1128. R. 1508.
Gerard Propst zu Bonn 1151. R.
1761. C. 277.
Gerhard Propst (zu Frecken-
horst2) und Pfarrer zu Waren-
dorf 1185—1198. C. 451. 512.
Gerhard Propstdes Klosters Obern-
kirchen 1171—1176. C. 348. 352.
379.
Gerhard Propst zu St. Johann in
Osnabrück 1149—1172. R. 1866.
1948. 1967. 1976. €. 270. 321.
327. 347.
Gerhard Propst zu Soest 1154.
R. 4820. 1858.
Gerhard Propst und Custos zu
Werden 1191. R. 2277.
Gerhard Propst zu Xanten und
Archidiacon 1198. R. 2125. C.
970. 583. 588.
Gerhard Dechant an der Marien-
gradenkirche zu Köln 1166. C.
396.
Gerhard Dechant zu Soest 1166.
C. 336.
Gerhard Prior des Klosters zu
Mere 1196. C. 555.
Gerhardus archidiaconus Par-
mensis 1196. C. 556.
Gerhard scolasticus zu Münster
1140 —1134. C. 180. 190. 212.
217. 22%. 225. 229.
Gerhard Herzog 834. R. 334,
vgl. Gerhao.
Gerhard Graf 1052. R. 4058.
Gerard Graf im Gau Hamalant
1083. R. 1213.
Gerhard Graf im Gau Westfala
1085. R. 1231; derselbe?
Gerhard Graf 1113. C. 182.
Gerhard Edle 1095. R. 1270
1148. R. 1618.
Gerhard Zitter €. 166.
Gerhard Vogt zu Köln 1166—
1189. C. 335. 336. 343. 386. 494,
sein Bruder Hermann C. 386.
Gerhard Vogt des Klosters zu
Enger 1189. C. 501.
Gerhard Vogt des Klosters zu
Iburg 1095. R. 1267. 1269
Gerhard Schenk zu Osnabrück
|
Gerhard — Geva.
1177—1197. C. 393 455. 486. 488.
497 498. 567.
Gerhard Cünmerer zu Osnabrück
1189— 1197. C. 488. 497. 108, 467.
Gerard, verschiedene R. 233 248.
C. 87 n. 25. C. 169. 170.
Gerrad C. 129. 164.
Gerichte R. 2052 2125. 2144.
C. 396 431. &96. 524. 550.
Gerimfrid Sohn Egloins R. 248.
Gerinctorp Villa C. 61.
Gerithi O. s. Girithi,
Gerlach Dechant zu Xanten 1199.
C. 582.
Gerlinkingthorp bei
hülsen C. 103b.
Gerlo P. C. 115.
Germanicus Sohn des Drusus
R. 6. 48. 20. 22— 25. 26. 29. 30.
Germer P. C. 443.
Gero Erzb. v. Magdeburg 1012—
1022. C. 93. 98. 99. 100.
Gero Abt zu Werden 1052. R.
1060.
Gero Propst zu Werden 1081. R.
1204.
Gero Graf 968. R. 727. C. 112.
Gerold Bischof v. Mainz +. 743.
R. 122. 124.
Gerold Abt zu Werden 1033 —
1047. R. 983. 1003 1016. (1695
fälschlich zu Im
Gerold Diacon €. 7:
Gerold Graf 856—857; 7? R. 419.
Gerold Verwandter Karls d. Gr.
R. 995.
Gerold C. 144.
v. Gersleve, Bruno 1181. C. 434.
Gerstungen O. R. 1440. 14145.
1225.
Gerthrudis Abiissin zu Frecken-
horst 1193. R. 2309. 2313. 2365.
Gerthrudis Äbtissin zu Hervord '
1139. R. 1607. C. 257.
Gertrudis Abtissin des Klosters
Überwasser zu Münster 1173.
R. 1992.
Appel-
»
35
Gerthrudis Própstin zu Heerse
1190. C. 306.
Gerthrudis Dechantin zu Heerse
1118. C. 268.
Gerthrudis .Vonne zu Frecken-
horst 1083. C. 164.
Gertrud Tochter des Markgrafen
Ecbert, Gemahlin d. Grafen Hein-
rich 1093. R. 1263.
Gerthrudis Tochter Heinrichs des
Löwen 1171. C. 348.
Gertrudenberg Kloster s. Os-
nabrück.
Gerulf Getreuer K. Ludwigs des
Fr. 839. R. 364. C. 13.
Gerwich Propst zum h. Severus
in Mainz 1193. C. 528.
Gescher s. Gascheri.
Gesiki,
Gieseke, Geseke, Klo-
ster R. 573. 581. 660. 768. 787.
1073. 1175; Äbtissin: Hildegundis
1015—1024; Pfarrkirche zum h.
Cyriacus R. 1073. 4475; Graf:
Thiethard v. Gieseke 1254. €.
298; Wigand v. Gesike Minist.
1162. C. 326.
Gesike O. R. 779.
Gesinegauwe Gau R. 731.
Gesmelle O. C. 324.
Gesonia O. R. 10.
Gesmeri O. R. 957.
Gesseron O. R. 1228.
Gession O. R. 1358.
Gest, Geist C. 233. 451. 452;
von Gest, Everhard 1154. C.
200; dessen Söhne Heinrich und
Everhard 1177. C. 390.
Geteneburg O. C. 293. 19. 420.
A95. 459. 485.
Gethusen O R. 1358.
Getillingthorp in der Nähe v.
Müuster €. 403b.
Geto P. C. 103b.
Geva Stlifterin von Freckenhorst,
Gemahlin Everword's $51. R. &05.
Geva Abtiss. v. Schildesche um 996-
1002 R. 687.
36
Geva Priorin des Klosters Ger-
thrudenberg bei Osnabrück 1178.
C. 398. 455.
Gevehard s. Gebhard.
Geveren Hof R. 2057.
de Gevore, später v. Bilstein,
Heinrich, Edler 1174. C. 310.
Gewilieb Bischof v. Mainz 744.
R. 124.
Gevlo pincerna Paderb
C. 127.
Geza Schenk des Bisch. Meinwerk
v. Paderborn 1016. R. 869.
Geze O. R. 1199.
Gezelin P. C. 142.
Gibichenstein R. 755.
Gibonbeki Villa C. &0.
Gifaron? Gau €. 36.
Gilbert s. Gisilbert.
Gilibechi Fluss im Gau Niten-
hem R. 298.
Gimersheim Q. C. 277.
Gimundia O. C. 145. Gimun-
din O. R. 899.
Girithi O R. 638, Gerithi R.
4005. C. 455.
Gisalhar Erzbischof v. Magde-
burg 983. R. 666.
Giseler Propst zu St Johann in
Osnabrück 1177. R.2040. C. 398.
Gisfridinghovun O. R. 3067.
Gisibert Vogt 1016. C. 87 n. 30
Gisilbert Cleriker C. 16%.
Giselbcrt dapifer zu Osnabrück
1177. C. 393.
Giselbraht C. 138, Gisilbert
R. 44416, Gilbert R. 205.
Gisla Gemahlin des deutschen K.
Conrad's II. 1027—1040. R. 930
C. 109. 449. 444. 116—119.
420—195. 135.
Gisla Tochter Hessís, Gemahlin
des Grafen Unwan 775. R. 145.
Gisla edle Frau 1080. R. 1199.
Gisleva im Hassegau R. 1038.
Gislolt Priester C. &0
Gislun P. R. 392.
1036.
Geva — Godescalc.
Givehardinchusen O. R.2324.
2325.
Givetenhurst O. C. 496, Gi-
vetenhorst C. 569.
Gladbach R. 4949.
Gladebeche O. R. 896, Gle-
dabiki R. 1246.
Gleichen Schloss in Thüringen
R. 1246.
Glanathorpe, Glandorf R. 1121.
Glane, Glaen, O. R. 1220. v. Gl.
Imma R. 1413, Friedrich u. Arnold
1196. R. 2195.
Glindesmoor Sumpf R. 665.
Glindfelde, Glinthfelde R.
4399, von Gl., Frietherich 1135.
C. 218.
von Glizperch, Willehelm, Graf
1150. C. 272.
Glorius Notar Ludwigs d. From-
men €. 13.
Goddescalc s. Godescalc.
Godebald .Bisch. v. Utrecht 1123.
R. 1479.
Godebold Dompropst zu Minden
1160? R. 1809.
Godebold Propst zu Fritzlar
1130. C. 910.
Godebold nobilis 1068. C. 15%.
Godebold Ritter d. B. Meinwerk
von Paderborn R. 843.
Godebold Ehemann der Liutrud
R. 875.
Godebald C. 108.
Godehard Bischof v. Hildesheim
1027 — 1038. R. 952. 974. 1000.
€ 11415.
St. Godehardskirche zu Hil-
desheim.
Godeleveshem im Gau Nihthersi
BR. 471. 955. C. 35. 490.
Godelovessen, Kloster, gestif-
tel um 1196, nachmals Schaken
genannt R. 2348. Abt: Conrad 1198.
Godelovessen O. R. 2414, von
G., Adelbert 1147. C. 963.
Godesdiu, Godesthi, Abtissin
zu Herford 1002— 1039. R. 746.
995. 4013. 1019. C. 87 n. 20, 22.
Godesdiu Abtissin zu Meteln 993.
R. 672
Gottifrid Bisch. v. Utrecht 1162.
R. 1917. C. 325.
Godfrid Abt von Marienfeld (de
Hoswinkele) 1193. C. 477? 529.
Godfrid Propst zu St. Gereon in
Cöln 1188-1194. C. &16. A91. 537.
Godefrid Propst zu Corvei 1113-
1115. C. 482. 184.
Godfrid Propst zu Frankenvort
(Frankfurt a. M.?) und Domherr
zu Münster 1175. C. 371.
Godfrid zweiter Domkellner zu
Münster 1169. C. 342.
Godfrid magister zu Cöln 1178.
C. 399.
Godfrid Kanzler Kaiser Frie-
drichs I. 1173-1180. C. 364. 407.
Godifrid König der Dänen 782—
810. R. 167. 256. 270.
Godírid ‚\ormannenfürst
R. 414.
Godefrid Herzog 1018. C.9& 97.
Godefrid Graf 1085. C. 164.
Godefrid Graf 1107. C. 478.
Godefrid Solin des Grafen Bardo
1052. C. 147.
Godfrid tudez forensis su Pader-
born 1194. C. 540.
Godefrid, Godefrith C. 87
n. 13, 25, 30. C. 103b. 442. 443.
164. 167.
Godeslo O C. 289.
Godescalc Gegenbischof zu Min-
den 1097— 1112. R. 1282. 4324.
1349 1363. 1379. 1383.
Godschalk als Bischof v. Münster
fälschlich eingeschoben 1173. R.
4994.
Godescalk von Diepholt Dom-
propst zu Minden, seit 1110 Bi-
schof von Osnabrück 1110— 1119.
R. 1363 1379. 1434. 1436. 4441.
Godescalc Abi von Corvei 890-
855.
— c
9*0. R. 483. 18h. 498. 509.
C. M.
Godeschalc Abt zu St. Martini
m Köln 1173. C. 363.
Godschalk Dompropst zu Pader-
bon 1196. R. 2369. 2396. C. 552.
Godschalk Propst zu Eresburg
1191. C. 517.
Godeschalc Propst zu Heligen-
stadt 1130. C. 240. 226.
Godescalc Propst zu Nordhausen
v. Kammerer zu Paderborn 1173-
1189. C. 362. 367. 372. 391. 149.
153. 48A? 487.
Godascalc Vicedominus zu Mün-
ser 1085. R. 1366. C. 164.
Godescalc Domdechant zu Mün-
ster wn 1022-1032. R. 918. 4366?
Godescalc Priester C. 75.
Godeschalk Gesandter Karls d.
Gr. 798. R. 224.
Godeschalc Graf? 1134. R. 4554.
Godescalc Práfect. zu Osnabrück
1064—1096. C. 154. 168?
Godescalc Münsterscher Mini-
sierial 1092. C. 166.
Godescalc verschiedene R. 830.
1499. C. 87 n. 43, 28. C. 95.
408. 438. 143.
Godethanc Bischof von Speter
881—898. C. 34. M.
Godica Ritter d. Grafen Tiamma
C. 87 n. 25.
Godica verschiedene P. C. 87 n.
9. 47, 22. C. 107. 142. 4143.
Godico P. C. 170.
Godikin 2. C. 107.
Godiza Graf 1020 R. 903.
v. Godolumen Helmwig 1147.
€. 263. cfr. Gudulmo.
Godruna Edle 1016. R. 869.
v. Goie, Walter, Edler 1183. C.
432.
Gokesterteshusen O. C. 989.
Goldenstedi, Goldenstide,
Goldinstede R. 4193. 4499.
i394. 4707. 2355.
Ind. z. Erhard's Regg.
Godescalce — Groningen.
Goltbeki, Golthbiki, Golt-
peche O. R. 751. 4058. C. 88.
Gopler Mark bei Coesfeld R.
1437. x
v. Gordincsele Friedrich 1165.
C. 333.
v. Gore, die Brüder Bernhard v.
Heriman 1151. C. 279. 280.
St. Gorgonius Patron des Domes
zu Minden R. 57&, seine Reh-
quien R. 613. 615. 4268. A931.
Gorziensis ecclesia, Gorze,
Diocese Metz C. 373.
v. Gorzenich Adolf 1151. C. 277.
von Gosinchem Gerhard 1182.
R. 2125.
Goslar R. 740. 742. 743. 855.
874. 885. 893. 926. 942. 968.
969. 4009. 41012 — 1044. 1032.
4055. 4058. 4077. 4088. 4093.
1099. 1112. 4435. 1136. 4207.
4321. 1323. 1354. 4355. 1364.
4375. 4405. 41455. 4446. 1447.
4520. 1596. 1676. 1964. 1981.
2064. C. 276.
Gosmar, Gozmar, B. v. Osna-
brück 1028-1036. R. 954.957.999.
Goswin Bischof von Osnabrück
829—845. R. 328. 341. 363. 428.
C. 41.
Gozwin Edler 1097-1120. C. 168.
Gothland R. 4892.
Gottenchof zu Schwelme R.
24186.
Gottesfrieden 1083. R. 4244;
1085. R. 1227.
Gottesgnade Kloster bei Calbe
an der Saale R. 2268.
Gozbert Apostel Schwedens und
Bischof von Osnabrück 845—860.
R. 363. 444. 428? C. 24. 44. 134.
Gozbert Graf 838. R. 357.
Grafschaft, Graischap, Gra-
scaph, Aloster zu Ehren des h.
Alexander gestiftet 1072. R. 4430.
4988. Äbte: Uffo 1173, Otto 1173,
Harwig 1191.
37
Grainga Gau R. 408. €. 49.
Grambeke O. R. 2144.
Grat O. R. 2354. 2355.
Graz Hof R. 2224, Villa C 533.
von Graz, Gerhard 1098— 1118.
R. 1285, Johann 1154. C. 296.
Gregor Papst (1.?) C. 34.
Gregor IL. Papst 724. R. 443. 444.
Gregor lll. Papst 741. R. 444.120.
Gregor IV.? Papst R. 480. C. 159.
Gregor VII. Papst R. 1080. 1163.
4165. 1167. 4169. 1470. 1174.
A477. 14182... 1192. 1194. 14195,
4214.
Gregor Abi zu Utrecht 776. R.
450. 153.
Grene Villa R. 4465. 1856. C. 482.
Grese Hof R. 6410.
Gretanescha Villa C. 155.
Grevele Hof R. 2374.
Greven R. 4094. 1577. 4972.
C. 200. 417.
Greveneh Obedienz d. Domcapi-
lels zu Münster C. 385.
Greving Hof od. Ort R. 4440.
Grien O. C. 277.
Grimaldus Canzler Ludwigs des
Deutschen C. 25.
Grimlinghausen O. R. 2363;
Grimelinchusen R. 2444.
Grimoldessen C. C. 198.
Grinderiga Gau R. 1270. 4618.
Graf: Herzog Magnus 1095-1096.
Gripho Haldöruder Pipins von
Heristal R. 126. 127.
Grismere O. C. 514.
Grona O. R. 743. 711. 758. 997.
cfr. Burcgrona.
von Gronbach, Marquard 1150.
C. 272.
Gronhorst O. R. 1955; Grun-
horst C. 451. 452.
Gronigge O. R. 1335.
Groninge O. R.1527.17410.1766.
v. Groninge Friedrich 1195. C. 546.
Groningen, Gruninge Kloster
s. Westergroningen.
40
38
Gropenlo O. C. 451.
Grothwerk Kaplan C. 103b.
v. Grove, Groven, Meinrich 1171.
C.348, Craph v. Isseith 1173. C. 362.
v. Groveren, Udo 1150. C. 914.
Grumelbichi Fluss R. 904.
Guastalla R. 1334.
Guatenhuson O. C. 426. 437.
von Gudenberg, Tiderich und
Everhard 1196. R. 2380; Arnold
1200. R. 2440.
Gudingon Gau R. 689.
Gudulmo, Gudelmon ba Höxter
R. 308. cfr. Godolumen.
Guibert siehe Wibert, Bischof
von Verden.
Gülich, Jülich s. Jülichgewe.
Gumbert, Gumpert, Abt zu
Abdinghof 1093 — 1109. R. 1264.
1266. 12929. 1300. 1303. 1306.
1343. 41319. 1339. 1345. 1362,
vgl. Günther.
Gummordichdorpe Zaus tm
Kspl. Greven C. #17.
Guncilin Kaplan €. 403b.
Guncelin Graf 1171. C 348.
Gundekar Il. Bisch. v Eichstädt
1057—1075. R. 41080.
Gunduin P. R. 278.
Gunewig, Gunnewich O. R.
4559. C. 253.
Gunnesburin O. R. 904.
Guntarius Erzbischof von Cöln
850—864. R. 432. 560. 561. 949.
C. 44.
Günther Bischof von Osnabrück
996—1000. R. 683. 699
Günther Bischof u. Speier 1150.
C. 272.
Günther Abt zu Abdinghof 1093.
R. 4263, wohl sdentisch mil
Gumbert.
Günther Abt zu Hersfeld 1102—
1103. R. 1307. 4345.
Gunther Kanzler K. Heinrichs 1l.
C. 82—85. 88—94. 97— 102.
104 — 106.
Gropenlo — Hagen.
Gunthart P. R. 350. 396.
Guntheri P. C. 429.
Guntram Dompropst zu Magde-
burg 1121. C. 488b.
Guntram, Gontram Domdechant
zu Münster 1129—1138. C. 208.
212. 217. 224. 225. 229.
Guottinga Gau R. 370. C. 15.
Güterslo O. R. 2155. 2371.
Guthege, Guthingen O. R.
1302. C. 384.
H.
Habedol, Hachdol, Zoll an der
Yssel R. 193. 623. 685.
Habergo O. C. 431.
Habo Vater Ebbís von Inghera-
dinghusan C. 162.
Haboki Castell s. Hohbuoki.
Habola, Hobola Fluss R. 193.
Haburg Nonne R. 785.
Haburga Hunika's Frau R. 1208.
Haburgehusen O. R. 1925. C.
459.
Haceco P. C. 166.
Hachdol s. Habedol.
von Hacheln, Alberich 1171
C. 352.
Hachen s. Hagen.
v. Hachusen, Regenhard 1185.
R. 2168, richtiger: Harehusen.
Hadawich Frau des Ritters We.
rinbert R. 1005.
Haddenberich O. C. 453; Had-
denberch C. 454.
Haddenhusun im Gau Cizide
C. 425.
Haddeshusun O. C. 57. 440.
Hadeburghusin Q. C. 313.
Hadelerland R. 63. 665; Ha-
duloha R. 220.
Hadesen ©. C. 290.
Hadabernus Sohn Witrads R.
248.
Hadebert Subdiacon, Notar Lud-
wigs des Deutschen C. 22. 23. 24.
Hathebrand Dechant z
hausen 1194. R. 2327.
Hathebrand Edler 10.
C. 168. |
Hatheburga R. 947.
Hathumar Bischof zu
795—904. R. 212 250
Hathamar Edler 1029.
Hathamar P. R. 837.
Hadamar Sohn des St
248.
Hadowart Bischof vo
853. R. 419.
Hathu ward Domdecha:
deburg 1121. C. 488b
Hathawerc C. 139;
werc C. 164.
Hadewiga Abtissin zu
970—992. R. 610. 617
Hadewich, Hathuwi;
sin zu Essen 947. R. €
Hathe wig II. Äbtissin
1154—1173. R. 1818. 1:
1902. 1987.
Hadewi, Haduwic, I
Hatwig, Abtissin de:
Herivurt 858—887. R.
423. 469. C. 23. 24. 3.
Hathewigis Abtissin d.
klosters Überwasser zu
1151. R. 1756.
Hadewigis Pröpstin zu
1177. R. 2041.
Hadewi Tochter König Zi
935. C. 49.
Hadrian LI. Papst R.
347. C. 459.
Haffethen O. C. 434.
von Hafinchost, Geh
C. 436
von Hage, Conrad 11
R. 1523. C. 272.
Hagen, Hag, Hachen
gene R. 1278. 1762, 48
2116. 2431. C. 224. 34€
Edle, Freie: Theoderic.
1186. R. 2186. C. 277.
seine Brüder: Gerhard 1151-1186.
R. 2486. C. 277 u. Heinrich 1152-
1186. R. 1785. 2186; dann: Con-
rad 1196—1198. R. 236&. C. 576.
von Hagenberg, Ernst 1178.
C. 398.
Hager P. C. 143.
Hagerincthorpe Hof R. 1267.
Hagerwored P. C. 95.
Haginni O. R. 4005.
Hagolokircan siehe Halogo-
kircan.
Hahele O. R. 665.
Haholt s. Haolt.
Haica Decan zu Paderborn 1015.
C. 87 n. 25.
Haika, Haica P. R. 848, C. 87
n. 24. C. 95.
Haiko P. C. 87 n. 30. C. 449.
Hajenhus, Hajonhus O. R.
468. 547.
Hainanhusun O. C. 57. 440.
Hake, Ludwig, Ritter 1173. C.362.
Hakel Waid R. 4824.
Halahtre, Halostron, Halten
R. 8. 19. 24. 879. 1994. C. 56.
Halan ©. R. 4199.
Halberstadt R. 464. 266. 4000.
4077. 4242. 1406. 1553. 1562.
1844. 2087; Stiftung des Bisthums
R. 250. 266; die Domkirche R.
674. 675. 676. 1424; Bischöfe:
Hildegrim I. 804—827 , Thiatgrim
827—840, Hildegrim lI. 853—888,
Sigmund 894—920, Bernhard
923—968, Hildeward 968— 996,
Arnold 996 — 1033, Burchard I.
1036—1059, Burchard 1L, Bucco
1059— 1088, Reinhard 1106—1122,
Otto 1122—1135, Rudolf 1136—
1149, Ulrich 1149— 1160, abermals
1127— 1180, Thiedrich 1180— 1193,
Gardolf 1193—1201.
Haldensleben O. R. 2062. 2084.
Haldensleben Aloster R. 1699;
Abt: Hillin 1147.
Haldingen O. R. 1854.
Hagenberg — Handorf.
Haldugon, Haldugun O. R.
843. 886; Haldungun R. 844.
Halegehuson Villa C. 65.
Halinge (G. Mark) R 1276.
Halinkger P. C. 75.
Halle in Westfalen R. 986 siehe
Hallo.
von Hallermund, Grafen R.
4801; Ludolf u. Wilbraud 1180—
1185. R. 2084. 24158. C. 408;
Ministerial v. H. Ekehard 1200.
C. 592.
Hallinttorpe O. C. 270.
Hallo O. R. 4401. 1313; Halle
R. 986. C. 434.
von Halmere, Hereman 1153.
C. 289.
Halogokircan,Hagolokircan
O. R. 823. 834.
Halostron R.879. cfr. Halahtre.
Halreveld Schlacht 1180. R. 2085.
Halstenbeke O. C. 279.
Haltern s. Halahtre.
von Halthorpe, Geppe 1025.
R. 847.
Haltinghuson O. C. 431.
Haltnon, Heltnon Hof R. 646.
685.
Halvorde, Halverde O. C. 488.
Hamako Vogt R. 785.
Hameco Bäcker ın Horehuson
1080. C. 460.
Hamaca, Hamaka P. C. 9.
446. 153.
Hamalant, Hamaland, Ha-
lant Gau R.69. 102. 446.507.577.
607. 4243. 1231; Grafen: Wig-
man I. 855, Wichmann Il. 953—
973, Gerard 1083.
Hamborn Stift R. 1609.
Hambrina Fluss R. 734.
Hameln an der Weser R. 2047,
Propst: Heinrich 2194.
von Hameln, Heinrich 2197. C.
566.
von Hamelspringe,
1180—1185. C. 412. 457.
Conrad
39
Hameressen im Gau Auga R.969.
Hamersleben Kloster R. 4810;
Pröpste: Adelbert 1160? Heinrich
1179.
Hamım, Hamern? bei Billerbeck
C. 103b.
Hamiza P. C. 87 n. 30.
Hamizo P. R. 75.
Hamm Stadt R. 2302; Villicus:
Wulfard 1193.
Hammaburg Stadt u. Bisthum
seit 834. R. 253. 272. 383. 397.
453? 662. 4098. 1099. 1299.
A277, erster Vorsteher der Kirche:
Heridag 809. Siehe Bremen.
Hamme, Hamm? R.%k48.616.685.
Hammenheim s. Hemmonhem.
Hammenthorpe O. R. 1335.
Hamoda Mutter der Wenniktn
C. 87 n. 26.
Hammonstedi im Gau Rittega
R. 903. 929.
Hampenhusen O. R. 41804. 1864.
C. 290; Vsllici von Hampenhusen
Friedrich; Hermann und Herbord
1173. C. 262.
Hampo Graf im Gau Neiga 940.
R. 549.
Hamuko, Hameko Abt zu Ab-
dinghof 1118— 1142. R. 1439.
41440. 1481. 1484. 4501 — 1503.
4542. C. 192 — 194. 196. 205.
207. 211. 218. 219. 227. 228.
234. 236. 241. 298. ,
Hamuko Graf 1016. R. 869.
Hamuko Bruder Bischof Bruno's
von Minden 1042. C. 137.
Hamuco P. C. 87 n. 30.
Hamuland s. Hamalant.
Ham vwinkele Q. R. 1954. 2425.
2426. C. 299.
Hanburen Q. €. 239.
Handel, deutscher 1163. R.1892.
Handorf, Honthorpa R. 948;
Hantharpe C.270; von Hon-
thorpe, Lubert 7183. R. 2133,
Arnold 1193. C. 535.
A0
Hanewic O. R. 2051; Hanc-
wich C. 550.
Hanguni hei Appelhülsen C. 403b.
Hanhurst O. R. 146%.
Hantharpe s. Handorf,
Haolt, Hoholt, Stifter des Klo-
sters zu Geseke 949—952. R.568.
213. 168.
Hoolt Graf im Borhtergau 966.
R. 602.
Haholt Graf +. vor 1011. R. 151.
866.
Haholt Graf im Gau Nitherga
1030. R. 963.
Haolt Edler 1066. C. 454.
Haolt P. R. 782.
Haold C. 108 erscheint der Name
zweimal.
Haold u. seine Schwester Reinike
R. 957.
Haold, Hathald R. 960.
Haald und sein Bruder Gerald
C. 129.
Haradi, Hardegau R. &06.
Haran im Almengau R. 135.
Harbraht P. C. 464.
Hardehausen s. Hersuithe-
husen.
Hardenberg Schloss R. 767.
von Hardenberch; Grafen:
Hereman u. s. Bruder Nevelonch
1151. C. 277.
Hardered P. C. 95.
Harderessen O. C. 391.
Hardgo, Hartingo Gau R. 406
538. 1520.
Hardincthorpe O. R. 850. C.
127.
Hardiughusen s. Hartinge-
husen
Hardna, die Aa bei Hervord C.23.
Hardrat Propst zu Münster 589.
C. 40.
Hardrad P. C. 40.
Hardradessen O. R. 2325.
Harduenne s Ardenne.
Hare O. HR. 1937.
Hanewie — Batneghen.
Haren Villa C. 455. 261; Haren
Schloss R 4245.
Harenward Bruder des Hitlers
Worad R. 613.
Harhem, Harum? C. A03b. 396.
Harhus ©. C. 488.
Haristalli, Haristallium no-
vum, Heristelli, Herstelle
an der Weser R. 223. 224. 815.
886. 4291. 4894. C. 95. 127. 354;
von Herstelle, Conrad 1158.
C. 346.
Harna Hof R. 1382.
Harpensteti O. R. 1238.
Harse winkel s. Hoswincla.
Harsheim O. R. 4150. 4454.
Harst O. C. 252; v. H., Walderich
8. Tochter Helewidis u. s. Sohn
Heilard 1160. C. 322; Elverich
1178. C. 398.
Hartbike O. R. 4607. 4685.
Hartericus P. €. 455.
Hartesburg s. Harzburg.
Hartgrim, Thangrims Sohn, R.
943. .
Hartingehusun O. C.110; Har-
dinghusen R. 923. 1068.
Hartingo s. Hardgo.
Hartmann Gograf, Ritter 1173.
C. 362.
Hartwig Erzbischof von Bremen
1148-1168. R. 1763. 4898. C. 283.
Hartwig Erzbischof von Magde-
burg 1079-1102. R. 4225. C. 488b.
Hartwic Bischof von Regensburg
1123 C. 495.
Hartwig Abt zu Flechtorp 1137.
R. 1574.
Harwig Abt zu Grafschaft 1191-
1195. R. 2270. 2324. 2325. 2340.
Hartwic Domcantor zu Münster
1139 — 1176. C. 231. 933 985.
342. 344. 350. 385.
Hartwic Kanzler K. Heinrichs HI.
C. 141.
Harum O. R. 808.
Harve im Gau Harduenne R.19283.
Harvia im GauLivegowe R.4022.
C. 134. 435.
Harz R. 445. 4853.
Harzburg, Hartesburg O. HR.
1436. 4437. 44&7. 4853.
Hasagowe Gau R. 567; Graf
Liutulf 948.
Hasbe O. C. 275.
Hasbeche Hof R. 1260.
Hasberge O. C. 274.
Hascampe O. C. 232. 322.
Hase Fluss 5s. Assa.
Hasela O. C. 497.
Hasekebrugge curiis R. 299.
Haselino, Haselinne R. 4424.
Hasla P. C. 40.
Haspan O. R. 789.
Hassegowo, Hassiga, Hes-
siga, Hessengau R. 159. 645.
908. 925. 977. 988. 1035. 1038.
4354; Grafen. Sigifrid 980, Her-
mann 1032.
Sächsischer Hessengau. R.
881; Graf Herman 1017.
Hasselborn bei Marsberg 5. As-
leburne.
Hassele O. R. 2049. 2192.
Hassi von Binnetvelde 1082. C.
462.
Hassi P. C. 162.
Hassurchensen O. R. 2128.
Hastenbeke O. H. 2384, von
Hastenbike, die Brüder Arnold
u. Heinrich 2190. €. 505.
Hasungo, Hasungun, Hasun-
gen, Hasungen, Berg u. Kloster
R. 898. 4666; Abt Adolf 1195.
Hasungum in Nord Twente R.231.
Hatdisson O. € 448.
Hath- s. Had-
Hathald s. Haold.
Hathemareslo O. R. 1554.
Hatherbiki O €. 80. 449.
Hathaworkingthorp in der
Gegend v. Nordkirchen €. 403b.
Hatneghen, Hatnecke, Zet-
tingen R. 896. 1697.
Hatopo O. R. 1390.
Hattalara Villa C. 448.
Hatterun Gau R. 402.
Hatto Erzbischof v. Mainz 891—
913. R. 574.
Hatto Kaplan C. 403b.
Hattorp Hof R. 2187.
Hattuarii s. Chattuarier.
Haulf Abt zu Helmwardeshausen
1000—1003. R. 696. 725.
Haurenbreke im K. Scopingen
C. 443.
Hausbergen an der Weser R.
468. s. Schalkesburg.
Havekesburen O. C. 313.
von Havekhesperch, Wernher,
Graf 1150. C. 272.
Havechisbeke, Havesbeche,
Haveskebeche, Havixbeck R.
1578. C. 279. 285. Havekes-
. bekeh Obedienz des Domkapitels
zu Münster C. 385.
von Havecsbeke, Rudolf 1177.
C. 388.
Havel, Fluss R. 193.
von Havelberg, Bischöfe: Erich
1013—1019, Anselm 1145, Walo
1172.
Havenburn; Propst: Adam 1170.
C. 343.
Haverbeke Villa im Kirchspiel
Schöppingen R. 1957.
Haverga O. C. 82. 91.
Haverlaun O. R. 929.
Haversford O. R. 2047.
Havichurst O. C. 274.
Havikesbroke 0. R. 2396.
2437.
Havokhurst, Havichurst, Ha-
vichorst C. 403b. 274.
Havukesbrunni, Havucabrun-
no zwischen Weser und Fulda
R. 280.
Havurlon O. R. 863.
Baxsuithehusun Villa C. 427.
Hazecha, Bernhard's Schwester
C. M8,
lad. x. Erhard? Rer.
Hatopo — Heinrich.
Hazucha Frau des Ritters We-
rinbert R. 1006.
Hazzoarier s. Chattuarier.
Hcaleresleve ©. C. 512.
Hebarhard s. Everhard.
Hebbeni, Hebbrun O. R. 1270.
1618.
v. Hechen Bertram 1190. C. 513.
Hechti s. Adal ward.
Hechusen O. R. 41729.
Hecelin s. Ecilin v. Hezelin.
Hecelo Domherr zu Osnabrück
1142. C. 939.
Hecil s. Hezil.
Heckegen O. C. 261.
Heckeldessen O. R. 2038. C.
362.
Heddinchusen O. C. 127.
von Heden, Herebert u. dessen
Bruder Thitmar 1195. C. 547,
vgl. Hethene.
Hederen ©. C. 290.
Hedergo Gau R. 684; Graf:
Heico 995.
Hedmere O. C. 431.
Hedum ©. R. 684.
Heek s. Hek.
Heflike O. R. 4725.
Hege O. C. 280.
Hegen, Heigen O. R. 2395. C.
80. 412. |
Hegenhusen ©. C. 427.
von Hegeninchusen, Rabodo
1174. R. 2000.
Heico Graf im Gau Hedergo 995.
R. 681.
Heico P. C. 87 n. 30.
Heidilo episcopus Noviomagensis,
Noyon, 887. C. 3%.
Heigen s. Hegen.
Heilanga O. C. 80.
Heildageshem Gau C. 188b.
Heile, Hele Hof R.1473. C. 195.
197. 200. 986. 325.
Heilevelde O. R. 2194.
Heilewigis Abdtissin zu Schilde-
sche 1200. R. 2443.
u
Heilegenberg mit der Michaels-
kirche, bei Höxter R. 4479. C.
278.
Heiligenforst Kloster d.h. Wal-
burgis R. 4586.
Heiligenstadt, Heligenstadt,
Helginstad R.41263.1323. 1590;
Pröpste: Godeschalc 1130; Vogt:
Graf Sifrith 2138.
Heilward P. C. 95,
Heimmeberg am Niederrhein
R. 873.
Heimerad Einsiedier 1019. R. 898.
von Heimesberg, Heinsberg,
Edler Godfrid 1177. C. 386.
‚Heingahusun O. R. 828.
von Heingebach, Everhard,
lber 1151. C. 277.
Heinriadessen O. C. 427.
Heinrich, Erzbischof v. Mainz,
Erzkanzler Conrads Ill. u. Frie-
drichs 1. 1142 — 1153. R. 4713.
1764. C. 258. 259. 277. 983.
Heinrich Bisch. v. Brixen 1173.
C. 361.
Heinrich I. B. v. Züttich 1075—
1091. R. 1254. C. 165.
Heinrich Il. 2. v. Lüttich 1145—
1164. C. 259. 325.
Heinrich, dis 1140 Abi des Klo-
sters St. Mauriz auf dem Werder,
1140— 1153 Bischof von Minden
R. 4615. 4617 4648. 1712. 1720.
4751. 1753. 4755. 1770. A780.
4781. 4800. C. 250. 259. 283,
+. 1156. R. 1842.
Heinrich Bisch. v. Olmütz 1145.
C. 250.
Heinrich, Graf v. Werl, Bisch,
v. Paderborn 1084— 1127. R.1246.
1227. 12941. 1263. 1264. 1266.
1991. 4292. 4297. 1300.. 1303.
4304. 4306. 1344. 1313. A346,
1320. 1323. 4327. 1328. 1346.
4349. 1357. 4393. 41409. 1124.
1425. 1439. 41480. 1482. 1504.
4504 C. 941. 218. 453.
44
X2
Heinrich v. Aslo, BR. v. Pader-
born 1084— 1090. R. 1216. 1225.
4251, später Erzbischof v. Mag-
deburg.
Heinrich isch. v. Parma 1017.
€. 93.
Heinrich Bisch. v. Worms 1192.
C. 520.
Heinrich Bisch v. Würzburg 1017.
C. 93.
Heinrich de Curia Abt v. Abding-
hof 1173— 1197. R. 9480. 2273
9330. 2369. C. 3629. 449. 453.
460. 461. A77. A87. &90. 530.
Administrator des Kl. Gehrden
C. 566.
Heinrich Abt des Albanusklosters
in Mainz 1193. C. 528.
Heinrich I. Abt v. Corvei 1143—
1146, Graf v. Nordheim) R. 16414.
4644. 1656, enisetzt R. 1664.
1666. 1667. 1681. 4682. 1699
1704. 1719. 4724. 1734.
Heinrich Il. Abt v. Corvei 1146.
R. 1670. 1674. 1675. 4721. 4725,
Propst C. 250.
Heinrich Abt von Gehrden 1173.
C. 362.
Heinrich Abt zu Hersfeld 1152.
C. 283.
Heinrich Abt des Kl. St. Odalrici
zu Augsburg 1030— 1044. R. 966.
Heinrich Abt zu St. Pantaleon in
Cöln 1173. C. 363.
Heinrich Abt zu Werbe 1126.
R. 1493.
Heinrich Dompropst zu Minden
1121. R. 1465. 1467.
Heinrich Dompropst zu Münster
1134— 1154. R. 4564. C. 347. 924.
225. 229. 231. 933. 938. 9240.
245. 246. 247. 255. 269. 275
279—989. 984. 285. 296. 297.
Heinrich Propst an der Apostel
kirche zu Cóln 1134. C. 946.
Heinrich Propst zu Corvei 1106.
C. 176.
Heinrich.
Heinrich Propst zu Eresburg
1157. R. 4696b ff 1699.
Heinrich J'ropst zu Hameln 1194.
C. 538.
Heinrich Propst zu Hamersleben
1179. C. &06. 410.
Heinrich Propst zu Jecheburg
1130. C. 240.
Heinrich Propst der Sebastians-
kirche zu Magdeburg 1172. C. 359.
Heinrich Scholasticus z. Münster
1184— 1199. C. &46. 447. 478. 580.
503. 507. 532, seit 1192 Propst
zum h. Ludgerus in Münster C.
923. 531. 533. 543. 549. 559.
578. 580. 581.
Heinrich Propst des Klosters zu
Obernkirchen 1180-1190. R. 2123.
2136. C. 412. #16. 419. 126. 458.
467. 504.
Heinrich Propst zu Werden 1183?
C. 37.
Heinrich Dechant d. alten Doms
zu Münster 1130. C. 212.
Heinrich Dechant zum h. Mar-
tinus in Münster 1200. C. 58%.
Heinrich Prior zu Corvei 1151—
1176. C. 278. 302. 378. 380.
Heinrich Scholasticus zu Osna-
brück 1160-1177. C. 322. 323. 393.
Heinrich v. Burbenne Scholasti-
cus zu Paderborn 1184 — 1197.
R. 2180. 2369. C. 449. 453. &60.
487. 566.
Heinrich Cellerar z. Corvei 1190?
C. 512.
Heinrik Subdiacon C. 138.
Heinrich L, Zerzog v. Sachsen,
deutscher König 919—936. R. 507.
513. 519. 522. 524. 525. 526. 528.
529. 530. 533. 534. 536. 538. 561.
569 C. 47. 48. 49 50. 59. 159;
Erzkanzler: Heriger, Hiltepert;
Kanzler: Simon, Poppo.
Heinrich Il. der Heilige, deutscher
König u. Kaiser 1002—1024. R.
708—748. 722—73k. 738— 740.
749. 745. 747. 1&9. 751. 756-760.
762—765. 767—114. T14. 784.
862—867. 870—873. 877—883.
885. 887—914. 915. 916. 920—
924. 927. 988 4266. C. 157;
Erzkanzler: Willigis, Erkambald,
Aribo Erzb v. Mainz; Kansler:
Eilbert (Egilbert), Gunthar.
Heinrich Ill. deutscher König u.
Kaiser 1039 — 1056. B. 10114 —
1074. 4082. 4083 1470. C. 444.
116—119. 420— 125. 158. 159;
Gemahlin: Agnes; Erzkanaler:
Bardo; Kanzler: Theoderich, Eber-
hard, Adelger, Hartwic.
Heinrich IV. deutscher König u.
Kaiser 1056-1106. R. 107-1317.
1325. 1326. 1327—1332; Erz-
kanzler: Luitpold, S'gefrid; Kanz-
ler: Gebhard, Friedrich Bischof
v. Münster, Sigehard.
Heinrich V. deutscher König u.
Kaiser 1106— 1125. R. 1297. 4317.
4318. 1321. 1327 — 1333. 1347.
4349. 1351—1361. 1367—1387.
4392 —1424. 1433. 1441. 4112.
4444. 1456. 1453. 1461. 1468—
A471. 1475. 4476. 1479. 1483.
4486. 4490; Erzkanzler: Ruthard
Erzbischof von Mainz, Fritherich
Erzbischof von Cöln; Kansler:.
Adalbert, Burchard B. v. Münster,
Philipp.
Heinrich VI. deutscher König u.
Kaiser 1190-1197. R. 2214-2215 b.
2233.2251.2252.2267.2286. 2287.
2304. 2334. 2335 — 2339. 2386.
2408. 9410; Erzkanzler: Erzb.
Conrad v Mainz 1192; Kanzler:
Conrad 1195; Protonotare: Sige-
lous, Albert; Capellan: Wilhelm
Domscholasticus zu Minden 1195;
Pincerna: Heinrich von Lutera;
Dapiferi: Marquard v. Anewilre,
Conrad v. Rodenburch.
Heinrich, König, Sohn
rads Ill. 1147. R. 1692.
Con-
——— —
Heinrich Sohn Kön. Heinr. I. 922-
946. R. 507. 559. C. 47. 49. 55.
Heinrich Herzog v. Baiern 984.
R. 656. 660.
Heinrich Herzog von Baiern und
Sachsen 1123— 1138. R. 1549.
1563. 1589. C. 195. Sein Bruder
Adalbero Abt zu Corvet.
Heinrich der Löwe, Herzog von
Sachsen und Baiern 1145 — 1186
R. 1679. 1687. 1691. 1706. 1707.
4722.41768.41789.1804.41846. 1852.
1880. 1892. 1895. 1900. 1916.
4920.1930.1931 1962. 1963. 1984.
2043. 2028. 2046. 2047. 2053.
2055. 2062. 206& 2065. 2079—
3084. 2084. 2085. 2095. 2104.
3193. 2490. 2355. 2430. C. 250.
262. 283. 298. 364 406. 448.
459. 467; s. Gemahlin Mathilde,
&. Tochter Gertrud.
Heinrich Sohn Heinrich's des Lö-
wen, Herzog v. Sachsen u. Pfalz-
graf am Rhein 1195 — 1200. R.
2355. 2378. 2430.
Heinrich Markgraf in Sachsen
1090. R. 4950.
Heinrich Graf 884. R. 456.
Heinrich Graf im Gau Lere 948.
R. 567.
Heinrich Graf im Gau Westfala
954. C. 57. 440.
Heinrich Graf 1039 — 1048. C.
29. 112.
Heinrich Graf und s. Gemahlin
Gertrud 1093. R. 1263.
Heinrich Graf, Sohn des Grafen
Eiferus zu Paderborn 1130— 1136.
C. 914. 249.
Heinrich Sohn eines Grafen He-
remann 1043. R. 1035
Heinrich Vogt, Sohn des Grafen
Adeibert 1080. R. 1199.
Benricus nobilis cum curvo pede
1197. C. 564.
Heinrich marescalcus
rads III. 1150. C. 272.
K. Kon-
Heinrich — Helmeringhusen.
HeinrichVogt der Kirche zu Pa-
derborn 1102. C. 473.
Heinrich praefectus civium zu Pa-
derborn 1138— 1142. R. 1629.
1630. C. 228.
Heinrich camerarius z. Osnabrück
1142 — 1160. C. 239. 252. 274.
323.
Heinrich dapifer zu Osnabrück
1185—1189. C. k55. 497. 498.
Heinrich Schenk zu Paderborn
1189. C. 487.
Heinrici verschiedene R. 246. 234.
C. 87 n. 20. 28. 30. C. 407.
Heinsberg s. Heimesberg.
Heinthorpe O. R. 860.
Hejo P. R. 1006. C. 446. 153.
460.
Heissi Wald am Ruhrfluss R.
216. 234.
Heisten O. C. 236.
Heithanricus Adi von Werden
1024—1036. R. 931. 997.
Hedenrich, Heithenrich Propst
zu Gröningen 1149—1151. R. 4739.
C. 278.
Heidenreich Prior an der Wal-
burgiskirche zu Soest 1170. C. 343.
Heithe, Hede O. R. 2032.
v. Heithen s. Hethene.
v. Hek, Heyk, Heek, Bernhard
1177 — 1197. C. 388. 534. 501,
Thiedrich 2193. C. 534.
Hekeldessen O. C. 362.
Hekkegin O. R. 2346.
von Hel', Bruno 1147. C. 265.
Helan im Gau Cizide C. 125.
Helburg Frau eines Edlen Wal-
derich R. 4453.
Helda O. C. 514.
Hele O C. 286.
Helede Zof R. 2060. Heldene
R. 2337.
Helemburch Stfterin des Non-
nenklosters zu Vischeke s. Hille-
berge.
Helemere Q. C. 469.
43
Helenbert Graf im Gau Scha-
pevelde 1200. C. 590.
Helen s. Elen.
v. Helenen, Helen, Thiedrich
1190— 1197. C. 544. 568, Bruning
1197. C. 508.
Helessem O. R. 856.
Helgoland s. Fosetesland.
Helichus ©. C. 496.
Heligenkerken O. C. 127.
Helikanbeli O. R. 685.
Helingaburstalla im Lainga
C. 125.
Helisachar Capellan Ludwigs d.
Frommen C. 2.
Hellen O. C, 238. 448.
Hellve ©. C. 434.
Helmanstidi, Helmonstede,
Helmstádt R. 226. 247. 1597;
Kloster Helmonstede R. 247.
Helmbald Sohn Heribalds R.244.
Helmberht R. 233.
Helmbrat R. 394.
Helmbraht Sohn Reginberts R.
358.
Helmburch JPrópstin zu Herse
1123. C. 194.
Helmburch Dechantin daselbst
1123. C. 1914.
Helmburg Nonne C. 437.
Helmburga P. C. 87 n. 16.
Helmburch P. €. 447.
Helmdag C. 87 n». 30, 40. C.
443, 146. 153.
Helmelo ©. C. 322.
Helmenhorst O. R. 1645.
von Helmere, Herman 1158. C.
313, Helmwic und sein Bruder
Lentfrid 1177. C. 392, Wecelin
C. 487.
Helmerik Domdechant z. Münster
1100. €. 484.
Helmerik Diacon
1042. C. 438.
Helmeric P. C. 87 n. 30.
Helmerikesdorp O. C. 271.512.
Helmeringhusen Villa R. 1034.
zu Münster
A
Helmfírid P. R. 268.
Helmgau R. 1038.
Helmicus P. C. 9.
Helmier P. C. 87 n. 9. C. 442.
Helmincsile O. C. 496, Hem-
mincsile C. 569
Helmlach Mündel des Edlen Wal
R. 1450.
Helmissi O. R. 236.
Helmonscede, Helmenscethe
R 360. C. 556.
Helmonstede s. Helmanstidi.
Helmun ©. C. 40.
Helmure P. C. 95.
Helmward Bischof von Minden
950—958. R. 57A. 580.
Helmwardeshausen O. R.985
Helmwardeshausen, Helmars-
hausen JBenedictinerkloster Sis.
Petri et St. Marie R. 693. 695.
696. 725. 737. 752. 882. 928.
985. 4930. 1268.1294. 1304. 1322.
4336. 1346. 4354. 4357. 4590.
4748. 4854. 4890. 41904. 1927.
2983; Äbte: Haulf 1000 — 1003,
Wino 1015 — 1036, Tammo 1058,
Tiethmar 2093 — 1107, Conrad
1143—1171, Wilhelm 1189; Vogt:
Graf Sifrith 1138.
Helmwerc 2. C. 167.
Helnen O. C. 285.
Helsen O. R. 4084. C. 434.
Heltnon O. s. Haltnon.
Helveren Hof R. 1121.
Hembeke O. R. 1278.
Hembil Abt von Werden 888.
R. 413. C. 40. 43.
Hembruggion bei Coesfeld C.
403 b.
Hemedissen ©. C. 31%.
Hemendorf O. R. 3397.
Hemenhuson, Hemmenhusen
O. R. 2116. C. 167. 236. 349.
Hemerde O. R. 1785. 2069, v.
H., Widecho 1152. R. 1785, Cono
1198. C. 516.
Hemeringen O. R. 1730,
Helmfrid — Herford.
Hemezungahusun im Gau Ci-
zide C. 125.
Heminchus O. C. 569.
Hemli Villa im Gau Langena R.
369.
Hemlion Villa im Gau Logni R.
333. C. 40.
Hemma s. Emma.
Hemmanhusun ©. R. 841,
Hemmedessun O. R. 800. 830.
848.
Hemmenthorp O. R.4944. C.301.
Hemmi P. C. 87 n. 24.
Hemmicanhusun O. R. 829.
Hemmincburun im Gau Cizide
C. 425.
Hemmincsile s. Helmincsile.
Hemming König der Dänen 810.
R. 270. 274.
Hemming Bruder Folcrada's R.
218.
Hemmonhem, Hammenheim
in der Nähe v. Münster C. 403b.
255.
Hemric Sohn Berngers R. 336.
Hemricus s. Heinricus.
Hemuca 1015 Edler R. 795.
Hemuca Bruder Wira's R. 820.
Hemuca C. 96.
Hemuka C. 129.
Hemuko s. Hamuko.
Hengelage O. im Kirchspiel Vers-
mold R. 1272.
Hengeldere, Henkeldere O.
R. 776. 2380. C. 427. 248. 431.
v. Hengeldere, Hegkeldere,
Heiucheldere, Hugo 1153—
1189. C. 289. 367. 405. 460. 487,
Richard 1153. C. 989.
Hengelo O. R. 1786.
Hengeren Gau R. 1399 siehe
Angeri.
Hengerinchusen Jilla €. 155.
llengibach O. 887.
Hengist u. Hors R. 706.
Heuoke O. C. 127.
Henkeldere s. Hengeldere.
v. Henneberg, Graf Poppo ;
R. 24119.
Hennessenu O. C. 459.
Heppen R. 1662. 1937. C.
von H. Christian 1154. C.
Heinrich 1189. C. 499.
Heppid Bruder Borhters R.
v. Heppincthorpe, Bern
1178. C. 388.
Hepstidi O. C. 80. 442.
Hep yn O. C. 427.
Herberite O. C. 3925.
Herbette s. Horbede.
Herbirga Gräfin 997. R. 69
Herborn, Herburnen,
bern C. 594. 58A.
Herculi sacra silva R. 30
Hercynius saltus — Hercy
silva R. 410. 33. 50.
Herde O. C. &96.
Herdinghusen im Ittergav
4035.
Herdissen im Walde Buki
R. 21414. 2112.
Herdrad C. 87 n. 44.
von Herdringen, Egbert :
R. 236%.
Herebedde O. R. 4882.
von Herebeden, Geldmar ;
C. 269, Hermann 1173. C. 3
Herebold P. €. 470.
Herebrugken O. R. 2212.
Herebrukke, Lambert, Fre
1197. R. 2396.
v. Heregerinchusen, Ever
1150. C. 27%.
Heregrim P. C. 433.
v. Herekenthorp, Thyede
1194. C. 538.
v. Herevelde, Albert u. Ari
1191. C. 540.
Herevest, Hermann C. 362.
Herewich Dechant zum h. 4
gerus in Münster 1197? C. 5
Herewin Vater Hiddos R. :
263.
Herford s. Herivurth.
Heriald Graf im Gau Ventsgoi
um 996—1002. R. 686.
Heribald Vater Helmbalds R. 244.
Heribeldiu Villa im Gau Hat-
lerun R. 402.
S. Heribert Erzbischof von Coln
999—101. R. 697. 720. 768. 867.
875. 877. 887. 896. 902. C. 83.
89. 90.
S. Heriberts Kloster s. Deutz.
Heribert Bisch. v. Utrecht 1148.
R. 4724.
Heribert I. Abt zu Werden 1183-
1196. R. 2138.
Heribert II. Prior, seit 1198 Abt
daselbst R. 2438.2408. C. 570.574.
Heribert Bruder des h. Norbert
1119. R. 1444.
Heribold praetor urbanus zu Höx-
ter 1106. C. 4776. cf. 185.
Heriburgis Schwester d. h. Lud-
gerus, erste Äbtissin zu Nottuln
834. R. 238. 340.
Heridag erster Vorsteher d. Kirche
t Hamburg 804. R. 253.
Heriger Erzkanzler K. Heinrichs I.
922. C. 47. 48.
Herigild Vater Ertward's R. 248.
Herigis Neffe des Ritters Werin-
bert R. 1005.
Herigisus P. R. 638.
Herinctorpe curtis R. 290.
Heringi, Heringen O. R. 849.
978. 4697, v. Herringen, Milo
1150. C. 274.
Herisivroda Villa im Gau Cizide
C. 125.
Heristi O. R. 811.
Herisuith, /muca's Tochter R.
848.
Heriward v. Scerve 1015. R. 837.
Heriward Sächsischer Ritter R.
665.
Heriward C. 93.
Heriwardeshusen im Ittergau
R. 4035.
Heriwidi O. C. 35.
Ind. z. Erhard’ s Regg.
Heriald — Herman.
von Herkendorpe, Didrich,
Domherr zu Paderborn und sein
Bruder Burchard 1187. R. 2205.
Herkumbert, Erkanbert, Bi-
schof zu Minden 803—813. R.
250. 284.
Herlinchihuson O. R. 229%,
Herlichinchusen R. 2323.
Herloge, Herlage O.C.496.569.
Hermann I. Erzbischof von Cöln
890—925. R. 492. 505.
Hermann Il. Erzbischof von Cöln
1036—1056. R. 993. 1024. 1028.
1054. C. 139.
Hermann Ill. Erzbischof v. Cöln
1089—1099. R. 1254. 1256. 1276.
4299. C. 465.
Herimann 2. v. Augsburg 1123.
C. 195.
Hereman JA. v. Constanz 1150.
C. 272.
Herman B. v. Hildesheim 1169.
R. 4944.
Heriman I. früher Dompropst zu
Cöln, Bischof von Mimigardevori
1032—1042. R. 980. 4003. 1017.
1024. lo22. 1029. C. 436. 138,
Hermann Il. Graf v. Katzeneln-
bogen, Bisch. von Münster 1174—
1203. R. 1994. 2004. 2004. 2008.
2009. 2021—2024. 2028. 2032 —
2036. 2043. 2044. 2048— 20854.
2058— 2061. 2074—2074. 2089.
2096. 2098. 2103. 2404. 2117.
2118. 2119. 2124. 2429. 2132—
2135. 2145—2453. 2161—2160.
2174. 21488. 2191—24193. 2200.
2203 2207. 2208. 2219—2224.
2236. 2910—29244. 2254. 2258.
2267. 2272. 2278. 2279. 2282.
2284. 2285. 2290—2293. 2296.
2299. 2303. 2306-2314. 231%.
2321. 23362339. 2341 — 2344.
2360. 2365—2367. 2381. 2382.
2389—2391. 2402. 2405. 2411.
2421 — 2424. 2427. 9428. 2430.
2432. 2437. C. 508. &46. 537.
45
548. 562. 569. Kapellane: Simon
v. Angelmuden und sein Bruder
Theoderich v. Südkirken; Hartung
C. 382. 383. 390; Ever. C. 382. 390.
Heriman Bisch. v. Utrecht 1152.
R. 1767.
Hereman, Heliman P. v. Verden
1152— 1162. R. 4769. C. 283. 325.
Hermann Chorbischof zu Cöln 1196.
R. 2363. C. 570.
Hermann Propst und Abt zu Cap-
penberg 1172-1200. R. 4974. 41985.
2163. 2173—2175. 2373—2375.
2416. C. 382. 399. 404. £02. 445.
451. 462. 472. 493. 496. 522. 530.
533. 537.548. 576. 582. 583. 589.
Hermann Dompropst zu Cöln
1166. C. 335. 336.
Herimann Propst zu St. Mauriz
seit 1184, und Dompropst seit 1192
(die Identität beider erwiesen durch
C. 533) -1200. R. 2272. 2329. C.
k42Z—hhh. 446. A47. A51. 462.
464. 466. 478. 480. 495. 496.
903. 507. 523. 529. 532. 533.
9J4. 535. 537. 543. 549. 550.
559. 563 565. 578—581. 584.
Hermann Propst des Kl. Beriche
1200. R. 2440.
Heriman Propst zu Eresburg 1146.
R. 4675.
Herman Propst zu Essen 1170.
C. 343
Herman Propst zu Knechsteden
1166—1173. C. 335. 343. 363.
Hermann Propst zum h. Martinus
in. Münster 1199. C. 578
Hermann prepositus nove eccleste
in Paderborn 1189— 1194. C.
481. 538.
Hermann Propst des Patroclus-
stflis zu Soest 1194. R. 2325.
C. 536.
Hermann Propst zu Scheda 1170.
C. 343, Abt 1198. C. 576. 571.
Herman Propst zu St. Severin in
Cöln 1200. C. 586.
12
46
Hermann Propst zu Varlar 1160.
C. 320.
Heriman Propst zu Zyfflich 1154.
C. 299.
Hermann Domdechant zu Pader-
born 1054. R. 1064. Vgl. Hezi-
lin 1060.
Heriman Dechant der Martini-
kirche zu Minden 1143 — 1153.
R. 1809. C. 235.
Herman Domkellner zu Münster
1179. C. 404. 402.
Hermann Cellerar des Klosters
Hardehausen 1173. C. 302.
Hermann Cellerar des Klosters
zu Mere 1196. C. 555.
Herimann Domcustos zu Münster
1085. C. 164.
Herimaun Subcustos zu Münster
1169. C. 342.
Hermann Scholasticus su Minden
1181— 1185. R. 2102. 2123. C.
420. 458.
Herimann Herzog von Sachsen
962. R. 590. 727.
Herimann Markgraf 1027—1031.
C. 444. 420; sein Br. Eggilhart.
Heriman Pfalzgrafam Rhein 1147.
R. 1726. C. 259. .
Hereman Graf 889. C. &0.
Herimann Graf 913. R. 544.
Herimann Graf im Huntigo 940.
R. 549.
Herimann Graf im Gau Tilithi
u. im Gau Mersten 954. C. 57.410.
Hereman Graf im Gau Angeron
977. R. 639.
Heriman Graf im Gau Locdorp
997—1017. R. 691. 697. 878,
Herimann Graf 1007 (derselbe?)
R. 738.
Herimann Graf im Gau Lachni
1015 — 1036. R. 778. 79A. 796.
976. 827. 828. 960. C. 87 n.
20, 25.
Hermann Graf im Gau Westíala
(siehe Werl) und im Gau Dreni
Hermann — Hervord.
1016-1024. R. 870. 904. 906. 928.
C. 92. 97.
Heriman Graf $m sächsischen
Hessengau 1017. R. 884.
Heriman Graf 1024. R. 925.
Heriman Graf in den Gauen
Auga, Netega und Hessiga 1032.
R. 977.
Herimann, Graf, Vogt des Klo-
sters zu Werden 1036. R. 997.
Hereman, Sohn Widekinds, Graf
1043. R. 4035.
Heriman Graf im Gau Navilgowe
1052—1076. R. 1061.
Herimann Graf im Gau West-
falen 1065. R. 1097.
Hermann Graf fin Hessen) 1101.
C. 472.
Hereman Graf 1107. C. 478.487?
Hermann Graf 1153. C. 291.
Heriman I. Vogt zu Cöln 1151.
C. 277.
Hermann ll. Vogt zu Cöln 1194—
1200. C. 536. 570. 586. 588.
Heriman Vogt des B. Meinwerk
v. Paderborn 1016. R. 867.
Hermann Bruder des Vogtes Ger-
hard zu Cöln 1166. C. 336.
Hermann dapifer des Klosters zu
Metelen 1193. C. 534.
Hermann Marschall zu Osnabrück
1189. C. 488.
Hermann Marschall des Klosters
zu Metelen 1193. C. 534.
Heriman iribunus C. 429. 143.
Heriman Aitter C. 138.
Heriman aus Holthusen R. 803.
Heriman Godfrids Bruder C.
103 b.
Heriman verschiedene €. 38. 87
n. 9, 25, 29. C. 93. 95. 96. 98.
429. 142. 164. 167.
Hermengardis Dechantin des
Marienklosters $n Minden 1190.
C. 458.
Hermeresson O. C. 228. Her-
mershem C. 236.
Hermunduren R. 13.
Hernald P. R. 248.
Hernatscet Villa R. 3
von Herne, Gerhard, 4
1178—1180. R. 2046. 21
Herse, Heresi, Heris
sia, Herszen, Neuenhe
ster der h. Maria v. |
R. 434. 439. 468. 484.
53A. 703. 837. 843. |.
4864. 4897. 1912. 2AE
C. 42. 79; Abtüssin: \
Stifterin 868, Beatrix 11
Regelinde 1163, Hogar
Sophie 1200; Pröpstir
burch 1123, Hogardis 1:
thrud 1190; Dechantin: H
1123, Gerthrudis 1148, ]
1163; Bertradis 1190; V
rad 1123; Dapifer: We
von Herse, Volcmar 1191
Hersfeld Kloster R. 43
1376; Abte: Rudolf, Rı
1036 Bisch. von Paderb
thard 1059—1072, Günt
Heinrich 1153, Sifrid 11
von Hershe, Gerlag 115:
Hersi Gau R. 324.
v. Herssevorde, Ho;
C. 419.
Herstelle s. Haristal
Hersuithehusen, He
husen, Hersueden,
thehusen, Kloster Ha:
R. 1802. 482%. 4826. 48
4874.1880.2154.9305. C
Äbte: Daniel 1142, Voll
Johann 1173, Nicolaus 1
lerar: Hermann 1173.
Hertboga Gau R. 794.
Herte curtis R. 561.
Herthe Q. C. 569; von
ner 1192 und dessen M
lewigis €. 524.
Hervelt OQ. R. 685.
Hervide im Gau Cizide
Hervord, Herivord«
848. 10419. C. 87 n. 20. C. 490.
527; Alten Hervorde R. 289.
Hervord, Herivurth cfr. Hiri-
vordi, Benedictinernonnenkloster
zur h. Maria daselbst R.197.251.
989. 344. 356. 408. 414. 424.
122 &23. 428. 433. 469. 470.
178. 480? 484. 491. 493. 507.
525. 536. 547 Anm. 548. 551. 619.
620. 6&7. 667. 679. 681. 746.
127. 836. 940. 995. 4013. 1049.
1037. 4476. 4477. 4483. 4207.
4680. 4689. 1825. 48928. 2407.
2449. C. 11. 49. 24. 23. 24. 25.
33. 34. 39. 41. A4. 48. 50. 52.
159. 283. Marienbasilica zu H.
B. 995; Abtissinnen: Suala, Tetta
838, Addila (Adela) 853, Hadewi
(Hatwig) 858, Imma 973, Godes-
diu 1002—1039, Gerthrudis 1139,
Jutta (Judith) 1146, Liutgardis
1165; Dapifer: Johannes 1165. C.
334; Pincerna: Johann 1165. C.
334.
Herevorde, Everhard C. 499.
Herzebrock, Rossebroc, Hor-
sebrok, Hersebruck, Hors-
sabrugg, Hertzebroike R.
124. 636. 4245. 1272. Äbtissinnen:
Duda 860, Sigiburg 976, Frede-
run 1084—1097.
Herzfeld an der Lippe s. Hi-
rutfeld.
Hesapa, Hesepe Fluss R 258.
367; Hezelo v. Hesbe 1162. C.
327; Rabodo v. Hesepe 1188.
C. 486.
Hese O. C. 236. 431.
Hesikesbrugeh, Obedienz des
Domkapitel$ zu Münster C. 385.
Hesingi, Hesinge Fillatm Ripua-
riergau R. 337. 448.
Beskerinckhusen O. €. 461.
Heslim Villa C. 155.
Hesnon O. R. 634. .
Hesse, Hessi, Hession Gau
vgl. Hassego wo R. 159. 305. 64.
Hervord — lildegar.
55&. 58k. 645. 908. 925. 977. 988.
1035. 1038 1047. 1354. C. 2.31.
53.58; Grafen: Bern 959; Sigifrid
980, Hermann 1032, Benno 1047.
Hessen R. 120. 441.
Hessow Wald C. 444.
Hestene, Hesten R.4984. C. 508.
Hestinon O. C. 488.
Hestratescethe O. R. 393.
Hetan fränkischer Herzog v. Thü-
ringen 717. R. 408.
Hetcil P. C. 464.
von Hethen od. Heithen, He-
celin, nobilis 1179. C. 401; Al-
hard 1178— 1180. C. 396. 409.
Vgl. Heden.
Hethi Ort u. Kloster daselbst R.
288. 307. 341.
Hethvelde O. R. 1846. C. 390,
Hetlage O. C. 261.
Hetti Sohn Megí's R. 248.
von Hevencthorpe, Heinrich
1193. C. 526.
Hevericstide O. C. 148.
Hewene O. R. 2089. C. 397.
Heydeshusen O. R. 4378.
v Heymesberg, Gozwin 1144.
C. 244.
Hezil nobilis 1070, C. 455.
Hezel u. Einelen, Brüder, von
Westheim 1080. C. 460.
Hezilin Domdechant zu Paderborn
Um 1060—1076 C. 454, (ob iden-
tisch mit Hermafin. 1054?)
Hezelin u. s. Frau Volcsuit C. 460.
Hezo P. C. 444.
Hia P. R. 860.
Hibenburen s. Ibbenbüren.
Hibo P. C. 87 n. 30.
Hibuke P. C. 95.
von Hiburch s. Iburg.
Hicila Frau des Ritters Atholf
R. 947.
Hicke, Heinrich 1197. C. 563.
Hidda P. R. 803.
Hiddeshusen O. R. 2371.
v. Hiddessen, Heinr. 1190. C. 506.
41
Hiddi Vogt des Klosters Corvei
1028. C. 415.
Hiddi verschiedene R. 280. C. 95.
115. 129.
Hiddico Graf 1081—1106. RB.
4205.
Hiddin Vogt R. 784.
Hiddin R. 860.
Hiddingsel bei Buldern R. 1094.
Hydincseleh Obedienz des Dom-
kapitels zu Münster C. 385.
Hiddo verschiedene R. 259. 263.
C. 164.
Hike Nonne R. 780.
Hilasan O. R. 1339. 1542.
Hilbeke O, C. 286. 310, Hyli-
becce C. 325.
Hildibald Erzb. v. Cöln 784—
819. R. 244. 279.
Hildebald, Hildebold Bischof
v. Münster 942—967. R. 562. 565.
569. 576. 597. 605.
Hildibold Kanzler K. Otto's II,
Bisch. von Worms 979—998, R.
038. C. 65—73.
Hildebold Domkellner zu Minden
1200. R. 2446.
Hildebold Dechant zu St. Mar-
(ini ın Minden 1121. R. 4467.
Hildibold C. 437.
Hildeberga Schwester der Abtis-
sin Fretherunda von Herzebrock
1084. R. 1224.
Hilleberge, Helemburch Stf-
terin des Klosters Fischbeck 934—
954. R. 532. 578.
Hiltebert, Hiltibert Erzkanz-
ler der K. Heinrich I. u. Otto I.
C. 49—354.
Hildebert R. 299.
Hillebrand Abt des Kl. Wiet-
marschen 1152. R. 1788.
Hildebrand Sohnd Edlen Ruoth-
ward 1097. C. 168.
Hildeburga Siifterin d. Klosters
Mollenbeck 896. R. &94.
Hildegar Erzd.v. Cóln753. R. A98.
k8
Hildeger — Hobracbtissen.
Hildeger Stadirichter zu Soest | Hildesheim: Hugo de Insula 1189
1166? R. 4924.
Hildeger Untervogt des Klosters
Ölinghausen 1179. R. 2063.
Hildiger R. 209.
Hildegardis Gemahlın Karls d.
Grossen R. 172.
Hildegrim L, St Liudgers Bru-
— der, Bischof zu Halberstadt 804—
827. R. 464. 470. 204. 221. 247.
265. 266. 268. 275. 278. 283. 293.
295 — 299. 300. 303. 325. 304.
448. 472. (C. 4?)
Hildegrim Il. Bisch. zu Halber-
stadt, Administrator zu Werden
853—888. R. 325. 398. 447. 448.
450. 470. 472. C. 34.
Hildegundis Abtíssin v. Geseke
1015—1024. R. 768. 932,
Hildegundis Abtissin v. Nottuln
1184. C. 448.
Hildigunde Mutter der Grafen
Dodico und Sygibodo 1018. R.
891.
Hildigunde Gr. Sigibodo's Tochter
1018. C. 96.
Hildesheim R. 250. 682. 4057.
4088. 1839. 2400. 2429. 2445.
Bischöfe: Altfrid 851—874, Marc-
wart 874-850, Wicbert 880-903,
Ortwin 954-984, Osdag 985-989,
St. Bernward 993—1022, St. Go-
dehard 1022— 1038, Thietmar
1038—1044 , Uto 1079— 1114, Ber-
told I. 2119-1130, Bernhard 1130-
1153, Bruno 1153 — 1162, Her-
mann 1162-1169, Adelhous 1169-
1190, Berno 1190— 1194; Dom-
pröpste: Benno, wird 1067 B. v.
Osnabrück, Conrad 1119, Gegen-
bischof v. Osnabrück, Udo, seit
1137 B. von Osnabrück, Bertold
1189; Domdechant: Berno 1189.
Kloster R. 713; Godehardskirche
R. 1979, Abt: Thiederich 1189;
Kreuzkirche, Propst: Ludold 1189,
Marienkirche R. 4&2. Vogt von
8. Insula.
Hildelec Graf 1015. C. 87 n.29.
Hildesleven Kloster R. 4562.
Hillin Erzó. v. Trier 1162. C. 325.
Hilin Abt zu Haldensleben 1147.
R. 41699.
Hildelin 2. R.
Hillin C. 429.
Hildelinchusen Villa R. 2128.
C. 127.
Hildingthorp bei Nordkirchen
C. 103 b.
Hildolf Erzbischof v. Coln 1077.
R. 4475.
Hildirad P. R. 234. 239.
Hildeward Bisch. v. Halberstadt
992. R. 074.
Hiltiward JBisch. v. Naumburg
1019. R. 937. C. 98.
Hildiward Vogt zu Paderborn
1015. R. 782.
Hiliward, Hilliward, Hildı-
ward C. 87 n. 41, 45. C. 95.
Hildiwardinghusen be Coesfeld
C. 103b.
Hiltiwardeshusun R. 976.
Hildiwardingahusun, it-
wardshausen R. 693. C. 425.
Hildewarenchusen (D. Cóln)
R. 1937.
Hilduwin Abt zu St. Denys 830.
R. 342.
Hilduwin CanBler Ludwigs d. Fr.
838. C. 42.
Hilduin Kanzler K. Lothars I.
843. C. 47.
Hildeswith edle Frau 1084-1097
R. 4220. 4221. 4267. 1284.
Hildinesfelda O. C. 448.
Hilevelden O. R. 2056.
Hilimeri O. R. 853.
von Hille, Ludolf 1181. C. 449.
von Hilse, Bernhart 1179. C. 405.
Hiltbeke,Hilbeke O. C.2900.286.
Hiltere O. R. 4967. Hiltren
C. 447.
937. C. 407.
Hilvise O. C. 167.
Himene Fluss R. 4465.
Himmelhofen O. C. 394.
Himmer veldun Gau R. 867.889.
Grof: Udo 1016.
Hingelage Hof R. 1267.
Hippanhusen O. R. 860.
Hiridag P. C. 96.
Hiridechessun O. R. 844.
Hirigisinghusun O. R. 568.
Hiriman s. Heriman.
von Hirivordi (Hervord?), Egico
u. Wulfhard 1060. C. 454.
Hirminmaris, Hirminmarus.
Kanzler Ludwigs des Frommen
823—838. C. 3. 7. 8. 10. 44.
Hirpingus P. R. 225.
Hirutfeld, Hirutveldun, Hers-
feld an der Lippe BR. 291. 489.
503. 648. 649. 932. 933.
Hiruthnon O. R. 638.
Hisi Sohn Brunards R. 248.
Hisloi, /sselgau R. 209. 224. 234.
4235. Grafen: Markgraf Egbert
1057—1088; Bischof Conrad von
Utrecht 1086.
von Histincthorp, Brumig 1158.
C. 347.
v. Hitteren s. Itteren.
Hitteshusen O.. R. 4223.
Hizil P. C. 87 n. 8, 30.
Hizule P. C. 9.
Hizuka 2. C. 447.
Hizza P. C.87 n.48. Hiza C. 442.
Hl. siehe auch L.
Hlara Villa im Gau Flethetti R.
416, s. Lare.
Hlegito Villa im Gau Batun R.
446.
Hlidbeki s. Lutbike.
Hliuni an der Elbe R; 244.
Hlopanheldi Villa R. 246.
Hluduwin, Hludwin Sohn 7^hia-
ters R. 229. 234.
Hoanasche in Walthorpe C. 437.
Hobola s. Habola.
von Hobrachtissen, Hobrah-
50
Walthard 1177. C. 387. Aldach
1189. C. 496. Bernhard 1192. C.
594. D. Minden Graf Theoderich
1121 R. 4465. 1466. Eilward 1177.
C. 348. Thiethard u. Arnolt 1183.
R. 2436. D. Paderborn Hermann
1015. R. 803. Ruthere 1182. C.
182.
Holthusen s. Agisterstein.
Holtisminne O. C. 127,
Holtorpe, Holthorpe O. R.
4270. A648.
Holttorp, Holzdorph Villa ım
Gau Leri R. 402. 444.
Holtwik C. 103b.
Holtzati, Holsteiner R. 102.
Holzhusun s. Holthusen.
Homa ©. C. 127.
Homan Villa $m. Gau Wetiga
C. 120.
Hombrinke O. C. 253.
Homburg Schloss R. 2100.
von Homberg, Homborch,
Bodo, Bodel. 1155-1198. R. 2179.
2480. C. 302. 4554. 568. 575,
dessen Bruder Bertold 1159-1197.
R. 2479. 2180. €. 316. 45%. 568,
Bodo's I. Söhne: Bodo Il. 1197.
C. 568, Bertold C. 568. Vergl
ausserdem Hartwich von Hom-
burche 1188. C. 485.
Homburstelde O. C. 304.
Homede Hof R. 1798.
Homelbeke O. R. 67%.
Honberc O. R. 4189.
Honburen O. R. 2052. 2170.
von Hone, Wezelin 1154. €. 296.
Honesleve im Gau Thüringen
R. 449.
Honetiutinge O R. 638.
Honhart ©. R. 569.
Honholte Kloster R. 1634. 1787.
2242. 2427; Prior: Theoderich
v. Bevern 1142. C. 237.
Honhurst, Hoinhorst, 1n der
Gegend von Rheine C. 403b. 280.
322.
Holthusen — Hoswincla.
Honhorst O.: C. 238. 285. 384.
387. 494.
Honhurst O. C. 293. 425.
von Hon-Hoenhorst, Ludolf
1177. C. 388, Johann 1188. R.
2298, Rotward Aber 1197. C. 564.
Honlo O. C. 451. 569.
Honoratus Bischof von Beauvais
887. C. 34.
Honorius II. Papst 1124—1130.
R. 1492. 1493. 4522. C. 210.
242. 217.
Honredere im Gau Cizide C.125.
Honrode O. R. 1979.
Honsele, Honseleh O. C. 238.
285. 385.
Honstede s. Hoenstede.
Honthorpa s. Handorf.
Hoold s. Haold.
Horbede, Herbette O. R. 906.
v. Horeburg, Friedrich 1227. C.
204. |
Hörigkeit R. 1727 1728. 2365.
C. 329. 337. 380.551 cfr. Wachs-
zinsige.
Horlon O. R. 879.
Hornan, Hornon Villa im Gau
Wetiga R. 1264. °C. 120. Vgl.
Hornen.
Hornbach Adtei R. 1290.
von Hornburch, Arnold C. 542.
Hornen O. C. 3914, v. Horne,
Machareus 1151. C. 279, iuris-
dictio Rathardi in Hornen 1185.
C. 491, von Hornen, Hugo
1189. C. 495.
von Horningen, Orningen,
Graf Uthelrich 1147. C. 259.
Hornsetehuson ©. R. 1006.
Horohusun, Horohusan, Ho-
rihusen, Horohusan, Villa
R. 499, 589. 718. 781. 403%.
1035. 1346. 1390. 1714. C. 160.
547; Magnuskirche daselbst R.
4316. 2045. von H., Heinrich
1126. C. 498. C. 198. Graf Elver,
Elverin 2247—1148. R. 1725. C.
263 u. s. Bruder Thiedericl
C.263, Graf Thiedrich 11%
C. 505 (510°). 517. 554, B
Heinrich 2190—1191. C. 50.
Hors u. Hengist R. 76.
Horslevi O. C. 176.
v. Horstmar, Hurstmare,
Bernhard 1154— 1180. R.
C. 297. 357. 361. 396. 40!
dessen Gemahlin Richardis
1189. C. 488, Bernhard's
Wicbold 1154— 1179. R.
C. 297. 374. 387. 409. 49:
562, Wicbold’s Gemahlin ]
1189. C. 488, Wicbold’s
Wilhelm 1189—1199. C. &8
579. 584, Bernhard 1189-
2449. 2329. Die Edlen v. E
mar als Vögte des Kloster
lar und des Fleckens Coesf
559—562.
Horrestede O. R. 4695.
Horste O. C. 127, v. H.,
1194. C. 540.
Hosat, Hosed, Abt von
1002—1019. R. 747. 748.
Hosad Propst des Domes :
derborn 1015—1036. R. 78
818. 822. 993. C. 87 n. 5,
94. C. 129.
Hosissim O. R. 860.
Hosla Hof R. 616.
v. Hostaden, Hostadin,
derich, nobilis 1166-1180. (
Graf C. 363. 408; dessen I
Otto 1180. C. &08. Luther,
von Hostaden 4200. C.
v. Hostein, Johann C. 50!
Hostenvelde s. Ostenv
Hostheim O R. 1863.
Hosthus O. C. 496.
Hostinnen s. Ostünnen.
Hostingabi, Gau (jenseit de
R. 252.
Hoswincla, Harsewinkel (
469. 480. 557. 558. 569;
Hoswinkel s. Marienfe
Hotepe, Hottepe C. 301, von
H, Godescalc 1113. C. 182.
v Hotighusen, Sigifrid,
1172. C. 355.
Hothmar s. Aldenhothmere.
Hotmannessun O. C. 80. 112.
von Hovele, Lambert 1188. C.
9/6. 577.
Hovestad O. R. 1610.
Hovestete (Vest Recklinghausen)
R. 1276. '
Hoya R. 474.
hber
" Boyerinchusen O. R. 4378.
|
|
|
-—
Hoyko s. Hoico.
Hozico P. C. 146.
Hr. siehe auch R.
Hrabanus, Abt zu Fulda, Erzb.
von Mainz 922—856. R. 357. 04
C. 24. 41. 109? 131. 258.
Hramasithi Villa C. 455.
Hramersthorpe O. C. 40.
Hredgar P. R. 204. 219. 259.
Hredi P. R. 261.
Hrenheri im Gau Northtuianti
R. 224.
Hripo Domdechant zu Münster
1042—1063. C. 138.
Hripo Kaplan C. 103b.
Brisal O. R. 517.
Hriustri friesischer Gau, siehe
Riustri.
Hrodbald,
R. 217.
Hrodberht Bisch. v. Metz Ü. 3%.
Hrodbertinga Hova im Gau
Nivenhem R. 205. 243 298. 299.
frodmund Notar der Kaiser
Ludwigs des Fr. und Lothars I.
838. 843. C. 12. 17.
Hrodrad Graf 852. R. 408. C. 19.
Hrodsten P. R. 285.
Hrothulf nobilis 1068. C. 454.
Hrodulf Sohn Wibalds R. 242.
Brohtward Ricmars Bruder C.
87 n. 42.
Hrodward P. C. 40.
Hrodwerk Graf 889. C. 40.
Vater Theganbalds
Hotepe — Hunoldesburg.
Hrodwerc Graf /im Gau West-
fala) 954. C. 57. 140.
Hruothild Zochter des Grafen
Unwan 775. R. 145.
Hrutansten, Rutanstein O.
R. 255. 599.
Hubikesheym O. R. 1859.
Hubrechtinchof Haus R. 1873.
Hucbert Dechant zu Enger 1180.
C. 4M.
Hucrithi O. R. 561.
Huculbi a. d. Weser R. 174.
Hudinchusen ©. R. 2239.
Huetigo, Huetta, Hweitago,
Waizza Gau R. 178. 476. 549.
C. 38.
Hufe Haus R. 1796; v. Hufe,
Huffe, Sifrid 1193-1186. R. 1796.
C. 470, Albero 1186. C. 470.
Hugbold P. C. 164.
Hugh P. C. 162.
Hugmerchi friesischer Gau R.
186. 616.
Hugo Abt zu Iburg 1118— 1120.
R. 1434. 1452.
Hugo Domdechant zu Cöln 1173—
1178. C. 363. 399.
Hugo Kanzler Ludwigs des From-
men 838. C. 44. 13.
Hugo C. 87 n. 28. C. 170.
Hugwer s. Hocwar.
Hukelhem s. Hukilhem.
Hukenesdorp R. 1256.
Hukengeswagen, Hükeswagen
R. 1228, von Hukeswage,
Hucheswage, Hokensvago,
Heinrich, Graf 1198—1200. C.
570. 574. 586.
v. Hukesow, Herwich 1180. C.
M2.
Hukilhem O. R. 863; von H,,
Cesarius, Edler 1198. C. 572.
Hukulinhago Forstdistrict R. 669.
Huldessen O. R. 1391. C. 263
Huleri $m Gau Northuianti R.221.
von Hulevelde, Ulevelt, Hu-
nevelden, Everhard und seine
51
Frau Heilwigis 1116 — 1163. C.
252. 274. 2960. 322 328b, dessen
Bruder Eppo nobilis 1154. C. 296,
Meinrich, Eppos Sohn 1154 ibid.;
Gerhard 1152— 1188. R. 2125.
2140. 2495. C. 483, seine Brü-
der Everhard und Godfrid 1184.
C. £83; Theoderich Domherr zu
Minden 1200. R. 2448. C. 590.
Hulikessen O. R. 2325.
Hullikiughovon O. R. 997.
von Hulse, Lionius 1175. C. 376.
Humbahtissen O. C. 453. 454.
Humbergehusun O. R. 859.
Humbert Prior des Kl. Gehrden
1190. C. 506.
Humburga P. R. 795.
Humelinctorpe O. C. 480.
Humenhem O. C. 148.
Humergo Gau R. 616.
Humfrid Walfrids Bruder R. 582.
Hunold Propst zu Volchardinchu-
sen 1171. R. 1969.
Hunald C. 129. 442. 143.
Hunald d. Jüngere C. 143.
Hunald C. 87 n. 43, 25.
Hunbech O. C. 48.
von Hundeburdorp Ritter 1185.
C. 456
Hundingen, Hundinken O. R.
2166. C. 451.
Hunfrith Erzb. von Magdeburg
1023 — 1051. R. 937. 961. 974.
4024. C. 415. 139.
Hunico P. C, 87 n. 30.
Hunika P. R. 1208. C. 87 n. 29.
Hunima Metnheri's Frau C. 87 n.1.
Hüninckhof, dem Kl. Liesborn
gehörend R. 2006
Hunir P. C. 87 n. 30.
Hunnen R. 503.
Hunninghuson O. R. 997.
Hunnippe O. R. 685.
Huno camerarius zu Osnabrück
1149—1177. C. 2710. 327.357. 393.
von Hunoldesburg, Propst Wi-
dold 1172. C. 359.
52
Hunta Fluss R. 448. 444,
Huntio Sohn Egilberns R. 302.
Hunusga, Hunesgo friesischer
Gau R. 186. 616. 685.
Hunuard Bisc. v. Paderborn s.
Unwan.
Hunward P. C. &0.
Hunwercushusun O. R. 785.
Hupdorp O. C. 322.
Hupida im Gau Marsten C. 125.
Huppencapendorpe O. s. Ub-
capethorpe.
von Hurde, Albert 1198. C. 571.
Hurst O. C. 379. 406, Hursten
O. R. 2225. C. 293. 322. 419
420. 425. 459, v. H. Johann 1153.
C. 293.
Husteromarku C. 30. 32.
Husen O. R. 4937.
Husin im Padergau R. 1035.
Hussiuon oder Hessi vornehmer
Sachse 775. R. 145.
von Hustede, Walter, Domherr
zu Münster 1193—1199. C. 534.
565. 578. 519.
Hustene Villa R. 243 2070.
Husteromarku s. Hurstero-
marku.
Huttinghausen, Huttinchusen
O. R. 2377. C. 253.
Huxori, Huxeri, Huxeli,
Hugseli im Gau Auga, Hözter
R. 307. 308. 346. 368. 694. 832.
4004. 1024. 1039. 1393. 1413.
4550. 41660. 4843. 1844. 2047.
€. 4. 5. 44. 575. Der Heiligenberg
bei Höxter u. die Michaelskirche
daselbst R. 1179. C. 278.
von lluxere, Thiderich, Graf
1147—1157. R. 4732. 4836. 1852.
C. 263; Friedrich, Graf 1190.
C. 505; Bode von Huxere
1185. C. 454; Thegene de Hu-
xaria 1190. C. 541.
Huvil Wald R. 205.
Huvinadal Villa im Gau Lacni
C. 424.
Hunta — Ihtari.
Hweitago Gau, siehe Huetigo.
Hyeric P. C. 166.
Hylamare O. C. 127.
von Hvlse, Wolbert u. Heinrich
1186. C. 461.
Hyse O. C. 127.
J. I.
St. Jacob v. Compostella R. 2005.
2005 b.
St. Jacobi-Kirche zu Lüttich,
Kapelle zu Coesfeld.
Iba P. C. 86. 442; Ibo R. 840.
C. 93. 145.
Ibbenbure, Ibbenburen, Hi-
benburen R.2231. C. 252. 258.
322 (castrum C. 487); von lb-
benbüren, Godescalc, nobilis
1151— 1172. C. 280. 296. 320.
322. 323. 359. 387; dessen Söhne:
Conrad 1154— 1172. C. 296. 320.
355, Wernher 1154—1179 C. 296.
3559. 387. 396 (Vogt des Klosters
Langenhorst) 403, Bernhard Dom-
herr u. Dechant zu Münster 1172-
1184. C. 355. 372. 382. 389. 394.
396. 203. 441, seit 1186 als Bern-
hard II. Bischof v. Paderborn s.d,
Albert 1160. C. 322. 323; u. seine
Töchter Hildeburga u. Gerburga
t vor 1189. €. &87.
Ibbilstide :m Gau Marsihem
R. 612.
Ibike P R. 848.
lbikin Schwester Hezels v. West-
heim 1080. C. 160.
Iburg, Yburg dei Osnabrück R.
1628. 2195; Kirche zu Ehren des
h. Clemens R. 4113 —1416. A420.
1124. 4154. 1198. 4209. 12417.
1218. 4220. 4222. 1923. 1244.
1245. 4247. 1258. 4267. 1293.
4338. 1364. 1452. 1967; Äbte:
Adalhard 1084, Norbert 1084-1110,
Hugo 11198, Conrad 1186;
Adolf von Blankana 1171.
von Iburg, Hiburg, Arnol
bilis 1147 — 1151. C. 255.
Hartbert 1199—1197. C. 497
Iburg später Driburg im 1
bornschen R. 1336. C. 268.
Nonnenkloster, später nach
den verlegt R. 1566. 1592.
1630. 1638,
Ichtertune O. R. 2292.
Iciko P. C. 146. 453.
Ickari O. R. 1252; von k
Gerard 1178. C. 398.
lco P. R. 561.
St. Ida Gemahlin Ecberts ;
838. R. 199. 291. 360. 423
648. 650. Ihre Söhne: Warii
zu Corvei und Ludolf Herz
Sachsen, ihre Tochter die Ab
Hadwig zu Hervord.
Ida Abtissin des Klosters .
wasser in Münster 1071. R.
C. 134.
Ida Pröpstin zu Freckenhorst
C.: 164.
Ida, verschiedene R. 800.
1264.
Idanhusen O.: C. 489. li
husen R. 1615.
Idenbroke O. R. 2135.
Idike Mutter Roddachs, Edle
R. 842.
Idistavisus R. 30.
Ido Priester zu Paderborn R.:
von Jecheburg Propst Hei
1130.
Jenkila O. R. 1695.
Jerusalem R. 982. 4255,
2212. 2235. C. 465. 249.
485. 501.
Jerusalemskirche zu Kl.
dorf s. d.
Jerusalemskapelle zu Mü
$. d.
Jesechin O. €. 569.
Ihtari, Ihthere, Ihteri, lt
lter R. 918. 4031. 1494. C. 544..
Ittergau R. 120. 1035. 1494;
Graf Siegfried 1126; v. Itter,
Hitteren /iberi, Folcmar 1120. C.
188, Gerlag 1167-1177. C. 339. 367.
392, Hermann 1173-1197. C. 368.
469. 490. 566.
von Ihterlon, Ludbert 1151. C.
279. 280.
liffrid Dechant zu St. Georg in
Cöln 1178. C. 399.
Ika Priester C. 87 n. 13.
Ikinghove O. C. 326.
lkkenhuson curtis C. 488; Iken-
husen R. A855.
llbenstadt (Elofstat) in d. Wet-
lerau, Prümonstratenserkloster R.
1473. 4492. 1499. 1717.
vonllesen, Hartmann 1177-1186.
Ministerial C. 392. 460, Rotger
1186. R. 460.
lllandehusun O. C. 95.
Imad, Immico Bisch. v. Pader-
born 1051— 1076. R. 995. 1055.
1056. 4061 — 1064. 1077. 1080.
1081. 4082. 4087. 4088. 14104.
M34. 4455. 4459. 1163. 1164.
C. 162. 201.
Imad Graf 996, Vater B. Mein-
werks v. Paderborn R. 685.
Imico Edler 1093. R. 1264.
Inileva O. R. 677.
Imize Nonne R. 677.
Imma Äbtissin zu Hervord 973—
995. R. 620. 679.
Imma Stifterin des Kl. Kemnade
968? R. 727. C. 142.
Imma Nonne zu Hervord, Tochter
des Herzogs Bernhard v. Sachsen
995. R. 681.
Imma R. 386.
|: Immedeshusun, Immeteshu-
sen, Immedeshusen O. R.
169. 828. 863. 909. 971.
Immid Verwandter der Königin
Mathilde 909. R. 507.
Immid Vogt der Kirche zu Pa-
Ind. s Erhard's Regg.
Ihterlon — Isinchof.
derborn um 1015 — 1036. C. 87
n. 4, 6.
Immed P. C. 93. 95.
Imminhusen :m Gau Niftharsi
R. 360. C. 115. Ymminchusen
C. 490.
v. Immenhuson, Givehard 1154.
C. 298.
Immo P. C. 460.
Imuca P. R. 818. C. 95. 96.
Imuka P. C. 95.
Imuke Nonne R. 792.
Infernisi Villa C. 182.
Ingelheim R. 143. 315. 316. 320.
359. 360. 365. 433. 564. 619.
C. 12. 158. 310.
Ingheradinghusan O. C. 162,
Inguiomerus R. 26. 27. 30. 33.
Inimileiba O. R. 554. C. 53.
Innocenz Il. Papst 1130 — 1143.
R. 1530. 1531. 1546. 1572. 4576.
1602. 4605. 1634.
Innocenz Ill. Papst. 1198—1216.
R. 2402. 2404. 2405. 2418.
Inolf, Yrnolf P. C. 362.
Insterlaca Gau R. 339.
delnsula, Hugo, advocatus, Vogt
zu Hildesheim 1189 u. sein Bruder
Heinrich C. 499.
St. Johannes Bapt. Patron der
Klöster zu Gerbstädt, Kappenberg,
Schildesche, Vysbeke; seine Reli-
quien R. 557.
St. Johanneskirche zu Lüttich
R. 1532.
St. Johanneskapellen zu Min-
den u. zu Lübeck.
Johanniterorden's-Kirche u.
Kommende zu Duisburg.
Johann Papst, unbestimmt C.158.
Johannes XII. Papst R. 588.
Johann XV. Papst R. 667.
Johann XVIII Papst R. 736.
Johann Cardinal und päpstlicher
Legai 1196. R. 2376.
Johannes Erzbischof von Rouen
887. C. 3%,
53
Johann Erzbischof von Trier
1192—1212. RH. 2282. 2402.
Johann Bischof von Osnabrück
1101— 1110. R. 4347. 4358 13063.
136%.
Johann Adt zu Hardehausen 1173.
C. 362.
Johann Abt zu Dunemunde 1173.
C. 362.
Johann Propst zu Corvei 1195.
C 508—510.
Johann Propst zu Fritzlar und
Lübeck 1200. R. 2440.
Johann Propst zu Zyfflich, Ca-
nonscus zu Soest 1173—1182. R.
2456. C. 364. 370. 386. 440.
Johann Scholasticus zu Köln 1166.
C. 366.
Johann Scholasticus zu Soest
1174. R. 1998.
Johannes bibliothecarius el can-
cellarius eccles. Romane 799. R.
232.
Johannes Priester C. 75.
Johann Dapifer zu Paderborn
1194. C. 538.
Jolenbeke O. R. 674.
Jordanis, Jordan Abt zu Var-
lar 1193— 1197. R. 2382. 2383.
C. 529. 533. 559—501.
Joseph Domdechant zu Osnabrück
1180—1193. R. 2125. 2140. 9444.
2210. 2241. 2312. C. 413. 455.
486. 497. 498.
Iringe P. C. 407.
Irixlevu tm Gau Hertboga R.794.
Irmentrudis Abtissin zu Essen
1142. R. 1633.
Irminsul ( Ermensul, Hirmin-
sul) R. 438. 139.
Irminwin P. R. 234.
Isger P. C. 86. 95. 96.
[sica Vater Ecilins R. 839.
Isıer Edler 1015. R. 799.
Isinberge O. C. 498.
Isinchof zu Legden R.2150, zu
Stagehorne sbidem.
14
ob
von Isleberge, Stephan 1127—
1179. C. 387. 403.
Ismereleke im Gau
R. 329.
Issel s. Yssel.
isselgau se. Hisloi.
von Istincthorpe, Anton 1190.
C. 506.
Italicus König der Cherusker 47.
R. 39.
ltalien R. 441. 443. 273. 404.
4250.
lttergau s. Ihtari.
A d Berg R. 128.
Judeus, Godfrid (ob aus dem Mi-
nisterialgeschlecht der von Jude?)
1199. C. 583.
Jutta, Judith Abtissin zu Her-
vord 1146—1170. R. 1685. 1745.
1958. C. 248. 303.
Judith I, Abtissin des Klosters
Kemnade 1039. R. 1044.
Judith II. Äbtissin zu Kemnade,
Gräfin zu Nordheim, 1146 entsetzt
R. 1665. 1699. 4720. 1763.
Jutta Dechantin zu Meschede 1177.
R. 204.
Jülihgewe Gau, Jülich R. 497.
1400.
von Jülich, Graf Willelm 1150-
1200. R. 2363. C. 272. 344 363.
472. 588.
Julinbichi O. C. 149.
Justinus des Heil. Reliquien R.
488. C. 185.
Jüten R. 76.
Juvenis, Ludovicus C. 563.
Ivorithi O. R. #41.
Boratre
K. ». C.
Kaiserswerth am Rhein, Wer-
de, (Insula Suiperti) R. 101. 4127.
1298. 2204. 2252.
Kaldenhusin O. C. 555.
Kalle im Gau Westfalen R. 4028.
Isleberge — Kaufungen.
Kallixtus Papst 1121. R. 1461;
sein Concordat 2122. R. 4475.
Kanstein s. Koanstein.
von Kappenberg, Graf Gode-
frid 1118—1126. R. 1437. 1472 ff.
4483. 1498. 1499. 1610. 1717.
4734. 4896. C. 231. 344. v. K,
Graf Otto, Propst daselbt R. 4437.
4472 ff. 1483. 1498. 1499. 1524.
1579. 4747. 1849. 1850. 1896. €.
224. 225. 231. 275. 295? 306.
319. 320. 324. 325. 343. 345,
Heinrich 2218. R. 1437.
v. Kappenberg, Cásarius, Minist.
1176. R. 2022.
Kappenberg Prämonstralenser-
kloster R. 1472. 4&73. 1483. 1489.
1492. 1498. A499. 4606. 1683.
4717. 4734. 1743. 1794. 1795.
1817. 1835. 4849. 4850. 1872.
1882. 4885. 1951. 1954. 1965.
4974. 1985. 2001. 2008. 2009.
2022. 2023. 2034. 2049. 2054.
2097. 9124. 2149. 2164. 2173—
2175. 2192. 2204. 2208. 2220.
2233. 2241. 2294. 2306. 2307.
2323 2342. 2357. 2445. 2425.
2426. €. 491; Pröpste: Norbert
T. 1134, Otto I. 1137-1155, Otto Il.
1156 -1170, Hermann 1172 - 1200;
Priore: Rading 1150, Obert 1160,
Walther 1193, Theoderich 1199;
Cellerar: Ruotger 1198; magister:
Ricwin 1199; custos: Andreas 1199;
Vogte: Friedrich Graf von Altena
1194, wie überhaupt, obgleich
durch Wahl, die Grafen v. Altena
oder Mark R. 2410.
Karalasthorp O. R. 792 cfr.
247.
Carl Bischof von Constanz 1071.
R. 1126.
Karl Martell R. 407—149.
Karl d. Gr. R. 136 u. ff. — 283.
290 307. 317. 428. 995. C. 5.
24. 33. 44. 102. 158. 459. 3014.
Seine Schwester (?): Roswindis;
Gemahlinnen : Hildegardis, Fastra-
da; Söhne: Karl d. Jüngere, Pipin,
Ludwig der Fromme. Karoli
urbs Burg an der Lippe R. 449
u. 157.
Karl d. Jüngere Sohn Karls d.
Gr. +. 811. R. 175. 177. 206. 245.
‚227. 262. 277. 282.
Karl der Kahle Sohn Ludwigs
des Frommen R. 357. 366 390.
423. C. M.
Karl IIL, der Dicke, Kaiser
R. 455. 459. 164. 467. 468. C.
34. 32; Erzkanzler: Liutward
(mit Liutbert identisch?)
Karl Ill., der Einfältige, von
Westfranken R. 519. 524; Kanz-
ler: Liutfred, Amalbert.
Karl Sohn des Königs der Dänen
1101. C. 474.
Karlmann Sohn Karl Martells
R. 122. 124—126.
Karlmann Bruder Karls des Gr.
R. 136.
Karlmann Sohn Ludwigs des
Deutschen C. &4.
Karlstorf Villa R. 247 cfr. 792.
von Kasle, Conrad 1173. C. 362.
von Kastere, Heinrich 1148. R.
1726.
Katharinenkloster zu Deort-
mund s.d A.
Katherbiki O. C. 264.
Katheslere O. €. 431. Catis-
lare €. 569.
Katelenburg Kloster R. 432%.
von Katzenelnbogen, Caz-
zenelenbogan, Kazinelin-
boge, Grafen: Philipp Propst zu
Deventer, 1141 B. v Osnabrück,
Heinrich 1147. C. 259, Hermannll.
Bischof von Münster 1174— 1208,
Bertold Graf 1183—1184. R. 432.
442. 446.
Kaufungen O. s. Choufunga
R. 769. 904. 1200; Kloster zu
Ehren des Heilandes, der h. Maria,
des h. Kreuzes u. des h. Petrus
R. 906. 993; Abtissin Oda 1023.
Keflike O. C. 301.
Kelveri, Kelvere vgl. Kilvere,
R. 408. C 19. 974; von Kel-
vere, Gerhard 1195. R. 2345;
Keminata, Kaminate, Kemna-
de, Kloster S. Marie, gestiftet v.
der Äbtissin Frederuna und ihrer
Schwester Imma R. 727.874. 943.
1044. 1046. 4665. 1690. 1691.
4699. A706. 4742. 4720. 47514.
1763. 4769. 1770. 4780. 2333.
C. 283. 304. 514; Abtissinnen:
Judith I. 1039, Judith Il. Gräfin
v.Nordheim, 1146 entsetzt; Pröpste:
Conrad 1147, Reinhard zwischen
1147-1158, Heinrich 1197; Vogte:
Heinrich Herzog v. Sachsen 1147.
C. 259. St. Dionysiuskapelle R.
4745.
v. Kaminata, Konrad 1147. R.
1715; v. Kiminaden, Helprad
1190. C. 9414.
Kemnium im Gau Valun R. 944.
Kempeno O. R. 1132.
Kempingwerva Villa im Gau
Sutrachi R. 386.
Kerecthorp O. C. 127.
Kerevelde O. C. 276.
Kerstin P. C. 167.
Kesevorde O. C. 252.
von Kessele, Heinrich, Graf
1198—1200. €. 570. 571. 586.
Kethsen ©. €. 461.
kKikthi O. €. 35.
St Kilian Patron des Doms zu
Paderborn R. 1994. C. 3. 48. 82.
von Kilvere, Haol 1153. C. 288,
Kiminaden s. Keminata.
von Kircberc, Hartmann, Graf
1193. C. 527.
Kirichberg R. 745.
Kirch-Borchen O. R. 503.
Kirchhelle O. R. 1697.
Kissunleve im Gau Derlingo R.
1045.
Keflike — Lambiki.
Kitzilnheim O. R. 690.
Kiza P. C. 93.
von Knechsteden, Knethste-
den, Propst Herman 1166.
Knechtahusen Villa im Gau
Wetiga C. 420.
Kneten O. R. 2355.
Kniten O. C. 322.
Knut Kónigd. Dänen 1152. C. 283.
v. Koanstein, Reinbold, Bruder
Gumberts von Wartberg 1120.
C. 188, Reinhard und Helmwig
1126. C. 198.
Kobbo P. 96 cfr. Cobbo.
Kokerbiki O. C. 80. 442.
Kollenbecke ©. C. 471.
Kónigslutter Stift R. 1564.
Kono s. Cono.
Kostheim s. Cuffestein.
Kotenhorst ©. C. 269.
Kothusen O. R. 2325.
Kraht Neffe des Bischofs Evergis
v. Paderborn 1171. C. 351.
Kraht P. €. 96.
Kreuzzüge R. 4687 1692. 1722.
1726. 2236. 2271. C. 249. 566.
Zum Kreuze, Ad crucem in pago
Nivanheim O an der Erft R.
243. 917. 218. 240. 295. 297.
298. 299.
Krukenberge O. R. 2215b.
Kugelinghusen Villa R. 556.
Kulinge O. C. 453. 454.
St. Kunibert R. 1152. St. Ku-
nibertsstift zu Cóln.
Kunigundis Gemahlin K. Hein-
richs II. R. 714. 728. 733. 73%.
758. 759. 874. 900. 911. C. 76.
85. 89. 90. 92. 93. 94. 97—102.
104. 105. 106.
Kunigunde Edie 1121 R. 1466.
Cunigunda R. 859.
Chunehildis Gem. K. Heinrichs IIl.
1040. C. 135.
Kurtbeki dei Varlar C. 403b.
von Kurbeke, Robert, Edler
1180. C. 409.
55
Kurtelle O. C. 514.
Kustelberg O, R. 2041, Kloster
R. 2056.
Kyveninghusen am Osning R.
1802.
U.
L. siehe Hl.
Laach Kloster R. 1378. 1587.
Laasdorpe O. C. 56. :
Lacbergen, Lacbergeh, Lad-
bergen O. R. 1737. 4958. C. 385.
Lacgenbike O. C. 274, von
Lacgenbeke, Thidrich 1170.
C. 347.
Lachenbure O. C. 322.
Lacni, Lachni, Leinegau siehe
Logni.
Lacthorpe O. C. 293.
von Lacuhusen, Ludolf 1189.
C. 487.
Lage O. C. 488; von L., Her-
mann, Domherr zu Münster 1173-
1183. C. 365. 366. 417. 430. 433.
Laginga Gau C. 57. 440. 425.
293, Graf Dodican 954? siehe
Logni. ,
Lahngau R. 420. 157 v. 458 cf.
Lognai.
Laie O. R. 2210.
St Lambertuskloster (Diocese
Speier?); Abt: Gebeno 1172;
Lamberts-Kirche zu Münster.
Lambert Abt zu Werden 1147—
1150. R. 1702. 1703. 4726. 1744.
Lambert Domkellner zu Pader-
born 1185—1197. R. 2180. 2369.
C. 453 560. 487. 566.
Lambert Domscholasticus zu Mün-
sier 1144—1152. C. 946. 279 —
282. 285.
Lambert Graf 1085. C. 16%.
Lambert Bruder des Grafen Er-
vest 1130. C. 910.
Lambiki? O. C. 82.
56
Lammspringe Kloster im Hildes-
heim’schen R. 2123.
Lancen Campe O. C. 252. 322.
Lanchel O. R. 787. 855.
Lanclar O. C. 197.
Landecke Burg C. 543.
St. Landelinus, Landolinus,
Reliquien d. Heiligen R. 349. 4316.
von Landesberg Edle: Everhard
1170-1196. C. 348.553, dessen Bru-
der Heinrich Domherr zu Minden
1170-1200. R. 2370. 2446. C. 348.
590, Otto Domküster z. Minden 1190
s. unter Otto; Otto's Bruder Anno
1196. C. 553; Graf Dietrich von
Landsberg und seine Gemahlin
Jutta Tochter des Langrafen Lud-
wig v. Thüringen 1198. R. 2401.
Landírieden 1097. R. 1280;
1103. R. 1308; 1120. R. 1451.
Landico P. C. 127.
Landohard Bisch. v. Minden s.
Landward
Landrikashem, ZLandersum bei
Rheine C. 103b.
Landricus Sohn eines Fürsten auf
Helgoland 789. R. 496.
Landric P. C. &0.
Landward, Landohard Bisch.
v. Minden 958—969. R. 586—588.
591—593. 595. 597. 601. 611.
Landward Priester C. 1606.
Landward C. 167.
Lantuard R. 464. C. 31.
Langal O. R. 807.
Langaneka, Langonezca O.
C. 40. 82. 91.
vonLangen, Hermann, Domherr
zu Münster 1184. C. 441, Rudolf,
Ministerial 1198. R. 2447.
Langena Gau R. 369.
Langenbuokheim, Bockum R.
4213.
Langenhorst O. R. 2050, Klo-
Ster, gesitflel um 1178 vom Vice-
dom Franco von Wettringen R.
2050. 2053. 2135. 2451. 2234.
Lammspringe — Lenkevelde.
2310. 2379. 2394. 2424; Priorin:
Gerbergis 1196? Vogt: Wernher
von Ibbenbüren 1178.
Langere, Langeren O. R.2307.
C. 200. 231. 232. 286. 325.
Langevorde O. R. 1303. 2325.
Langobardus, Hugo 1173-1186.
C. 362. 367. 391. 460.
Langrothere O. R. 1464.
Lanwardeshusun ©. R. 845.
Lara Gau R. 191.
Hlara Villaim Gau Flethetti R. 446.
Lare O. R. 2273.
Lare, Laer C. 280. 417. 584;
von L., Hermann 1092. C. 166,
Hermann 1151. C. 282, Wenemar
1177. C. 388.
Lare Berg am Niederrhein R. 873.
Larthorpe O. C. 425.
Lashuggeri im Gau Angeri R.
1093.
Lasingi de Werne C. 103b.
Laterveld, Latervelt O. R.
568. 1933. 2324. 2325.
Lathara Villa R. 1150.
vonLathe, Hereman 1150. C. 274.
Lauenhusun O. C. 145.
Lauhingi O. €. 55.
St. Laurentius u. A. Patron des
Doms zu Minden R. 574, der
Klöster Clarholt C. 253, . Mere
C. 555.
St. Laurentius u. d. h. Maria
Patrone des Klosters zu Enger
R. 567.
Lauresheim, Lorse, Lorsch
Kloster R. 770. 1098. 4340. C.
272. 527; AÄbte: Liutharius 914,
Eberis 927—950, Conrad 1193.
Lausitzer, die R. 747; Mark-
graf: Theoderich 1173—1175. C.
361. 377.
Lautershoven R. 2059.
Leatunia Flüsschen R. 561.
Lecde, Lecden, Legden R. 1758.
1989. 2073. 2450. C. 280, vgl.
Legtlen; von Lecden, Hiso
1092. C. 166, Hartradis u. seine
Schwestern Lutgardis u. Oda 1184.
C. 446.
Lecha O. C. 137.
Ledebur,.Everhard, Ritter 1173.
C. 362, Wicbert 1195. R. 2345.
Ledscipi Villa bei Südkirchen
C. A03b.
Leese an d. Weser s. Alisni.
Lefgard P. C. 403 b.
Lefhard Domkellner zu Minden
1190? C. 458, Domdechant da-
selbst 1196. C. 553. 590.
Lefherd P. C. 93.
St. Legontius, Reliquien R. 1322.
1334. 1340.
Legsetin bei Münster C. 103b.
v. Legtlen, Heinrich 1188. C. 484.
Lehemke s. Lembeke.
Leinegau s. Logni.
Leinefluss R. 1463.
Leingercho O. C. 322.
Leiningen s. Liningen.
Lek Fluss R. 737.
Lellibechi Villa C. 65; Lelle-
biki O. R. 957; Lellenbeke
O. R. 2325.
Lembeke, Lenbeke, Lehem-
beke O. R. 879. 2254. C. 585;
von L., Adolf 1177—1184. C. 389.
446, Wilmar 1195. R. 547.
von Lemburg s. Limburg.
Lemmiken, Heinrich, Domherr
zu Münster 1196. C. 549.
Lenclere, Lenclare, Len-
glere, Lenkler Kirchspiel Werne
O. R. 603. 1743. 2009. C. 325,
von L., Johann 1140. R. 1610.
von Lencreke, Lengerich? En-
gelbert 1183. €. 433. Vgl. Len-
griki u. Liggerike.
Lenetensis episcopus Rodolfus
1193. C. 527 (von Lentini auf
Sicilien 2)
Lengerich s. Liggerike.
Lengriki bei Münster? C. 403b.
Lenkevelde, Lengevelt, Len-
gevelde O. R.1933. 2324. 2325.
C. 127.
v. Lent, Geldrad 1199. C. 580.
Lente O. R. 4067.
Lentfrid, Lantfrid Dompropst
zu Osnabrück 1179— 1200. R.
2077. 2092. 9425. 2131. 2136.
2140. 2444. 2195. 2240. 2228.
2312. 2335. 2371. 2446. 2448.
C. 413. 455. 486. 488. 490. 497.
498.
von Lenzenburch, Graf Uthel:
rich 1147—1150. C. 259. 272.
Leo Ill. Papst R. 2414. 227. 232.
480? 919. €. 159?
Leodac Sohn des Bodolon 808.
R. 248.
Leppara O. R. 561.
Lerbiki, Lerbike O. C. 437.
49. 420. 459.
Lerke O. R. 1937.
Leri OQ. C. 35.
Lere, Leri, Leriga Gau R. 308.
102. 415. A441. 486. 567. 646
C. 2. 22. 56. Graf: Heinrich 948.
Lerrige O. C. 276.
lessete O. R. 1484, Lessethe
C. 434.
Lession O. C. 82.
Lestines, Synode daselbst 743.
R. 423.
Lethe Wasser R. 1554.
Lethgauwe Gau R. 731.
Letmere O. R. 2325.
Letnetti O. R. 997.
v. Lette, Liudolf, 1175. €. 37%.
Lette O. R. 1554. 1559. C. 253.
Kloster Lette s. Clarholt.
Letti Graf 859. R. 422. C. 24.
Lewenberg Schloss R. 2028.
Leyla Hof R. 616.
Leziaci curia C. 301.
Leudericus Bischof von Bremen
]- 847. R. 397.
Levardishusun O. R. 810.
Leverdincthorp O. C. 451.
Leverincthorp O. C. 127.
Ind, x. Erhard's Regg.
Lent — Linger.
Levingessen O. C. 453. 454.544.
Liachtrichi O. R. 638.
Liadgrim P. C. 40.
Liafwin, Lebuin Missionar in
Friesland 760—775. R. 135. 437.
441. 448. 153.
Libentius Erzbischof v. Bremen
988—1013. R. 665. 758.
v. Libike, Meinfrid 22781. C. 419.
St. Liborius, Bischof von Mans,
Patron zu Paderborn Ü. 82. Seine
Reliquien R. 344. 345. 347. 354
(Liboriuskasten R. 4291).
Lidbekegowe Gau R. 626;
Graf: Bernhard 974.
Lidbiki s. Lutbike.
Liefdach 2. C. 153.
Liefland R. 2331. C. 544; Bi-
schof Bernhard v. Lippe s. Lippe.
Liemar Erzbischof von Hamburg
u. Bremen 1072—1101. R. 4129.
4134. 1195. 4243. 1231. 1246.
4277. 4295.
Liemerscha Hof R. 646.
Liemoneshus O. R. 960.
Lienden s. Lindna.
Lierbeke im Gau Cizide C. 425.
Lieriki O. O. R. 561. Liereke
R. 1695.
Lyseborn, Lisbarn, Lisber-
nin, Liesborn O. R. 8. 4651.
2243. C. 385; Nonnenkloster ge-
stiftet um 815. R. 290. 893, Be-
nedictinermönchskloster seit 1131.
R. 1535. 1560. 1571. 1572. 1594.
1647. 1652. 1728. 4746. 1777.
1893. 1908. 1955. 14986. 2006.
2019. 2024. 2035. 2109. 9120.
2189 2490. 2193. 2243. 9954.
2289. 2308. 2423; Äbtissin: Ros-
windis 815; Äbte: Balduin 1136—
1165, Franco 1165— 1179, Wernzo
1179-1193, Engelbert 1194; Vogte:
Everwin (auch von Freckenhorst)
1148, Widekind von Rede 1172,
Everhard 1182, Hermann von
Lippe 1194.
57
Liesi, Lihesi O. R. 159.
Liestmona O. R. 665.
Lievechin P. C. 166.
Liezgo cfr. Lisga R. 880—882.
Liggerike, Lengerich R. 4737.
C. 258. vgl. Lencreke.
Lihta O. R. 896. C. 322.
Lihtingen O. C. 322.
Lihtestorpe O. C. 280.
Liinga O. R. 634.
Limberg O C. 322.
Limburg, Lintburg, Lemburg
O. R. 988. 1296; v. L. Graf Hein-
rich 2101 — 1115. R. 4297. 1298.
1406; Herzog Heinrich 1166-1200.
C. 335.570.574. 586, dessen Sohn
Heinrich s. unter Wasserburg.
Limbrucge ©. C. 497.
Limes Saxonicus, sächsische
Mark R. 274.
Limga, Limego C. 82. 91. 313.
Lindard O. R. 1464.
Lindbergan O. 'C, 239.
Lindbike O. C. 289..
Linden O. R. 4282.
Linderinus richtiger
rivus h. 986.
Lindinesele O. C. 569.
Lindna, Lienden Hof R. 646.
685.
Lindthorp O. R. 1060.
Lindungon, Lindungen O. R.
1068. 1070.
Line, Lienen R. 1278. 1364.
C. 258, von Linen, Amelong
1172. C. 358; Theoderich ter
Linne 1182. R. 2125, Suether
1186. R. 2195.
Linesburch O. R. 2448.
Linga O. R. 638 s. Liinga.
Lingauwe Gau R. 638
Lingen O. R. 634. 638. 1946,
v Linge, Conrad 1177 und seine
Frau Hildegundis C. 393, Johann
1181. C. 47.
Linger Graf im Gau Velve 950.
R. 569.
15
Linde
58
von Liningen, Leiningen,
Imikho Graf 1150. C. 272
Lingverd, Leeuwarden C. 304.
Linne O. R. 896.
Linonen R. 274.
Linsope Bauernhof IR. 1289.
Lintburg s. Limburg.
Linthusen O. R. 685, Linthus
C. 280.
Lintlo Hof C. &17. 492.
Lippborg O. R. 2243.
Lippe, Lupia Fluss R. 8. (16?)
149. 157. 163. 167. 177. 408.
1409. 2233. C. 103b. 230. Frän-
kische Burg an der Lippe (urbs
Karoli) R. 449. 457.
von Lippe, Edle, Bernhard l.
1123— 1178. R. 1478. 1980. 2028.
C. 207. 208. 249. 256. 314. 357.
362. 388. 392. 395, dessen Bruder
Heriman 1229 — 1160. R. 1554.
1875. C. 207. 208 219. 249. 200.
298. 316; Beruhard ll. Vogt des
Klosters zu Freckenhorst 1179 —
1200. R. 2066. 2067. 2084. 2139.
3458. 9483. 2495. 2499. 2309.
2310. 2326. 2331. €. 449. 451.
454. 460. 462. 477. 480. 48%.
487. 490. 496. 536. 540. 569
(tritt. mit Einwilligung seiner Ge-
mahlin Helewigis in den geistli-
chen Stand und wird späler Abt
und Bischof in Lievland) R. 2332.
2396; Heinrich 1180 — 1196. RR.
2199. 2297. C. 408 451. 469.
556; Bernhard's ll. Söhne: Her-
mann 1194—1200 Vogt der Klö-
ster. Liesborn u. Freckenhorst Rh.
2332. 9365. 2430. C. 536—538.
540. 541. 572, Gerhard Erzb.
von Bremen, Otto Bisch. von Ut-
recht, Bernhard Bisch. von Pader-
born, Dieterich Propst zu Deventer.
Lippeke im Gau Cizide C. 125.
Lippeham am Rhein R. 460.
174. 227. 270.
Lippibrunnen R. 167.
Liningen — Liudger
Lippold Graf 1080. R. 1193.
Lippstadt, Lippia R. 2332.
(Stadtrecht). C. 526.
Lisga Gau R. 758. 865 s. Lis-
gau H.1853; Grafen: Udo 1013-
1026, Heinrich der Löwe 1158.
Lisner Wald R. 1786.
Listegen O. R. 2037.
Listungun O. R. 831.
Litbeke O. C. 274.
Lithlage O. R. 2232.
Liuboldessen O. C. 362.
Liu- Liud- Liut- Luit- Lut-
Liucican P. €. 87 n. 48. Liu-
cika C. 76.
Liuzico Canonicus in Osnabrück
C. 154.
Liucico P. C. 87 n. 49. Liucico
C. 75.
Liuda P C. 87 n. 22.
Liudbald cancellarius 847. R. 393
Liutpold Erzbischof von Mainz,
Erzkanzler RK. Heinrichs IV. 1051-
1059. R. 1055. C. 149. 150.
Liuppold Graf 1101. €. 474. 473.
Liuppold Ritter 1086. €. 164.
Liutbold Erbe des Bischofs Mein-
werk v. Paderborn 1052. R. 1058.
Liudbeki dei Varlar €. A03b.
v. Liutbike, Conrad s. Lutbike.
Liudbert Erzó. v. Mainz 863—
8589. R. &34. 447. 470. C. 3&.
Liudbert Bisch. v. Münster 849-
871. R. 404? 405. 425. 431. 132.
A34. 438.
Luittebert Abt v. Schinna 1179.
C. 406.
Liudbert Aót zu Werden 1115.
R. 1419.
Liudbert, Luitbert Archicap-
pellan Ludwigs des Deutschen und
Ludwigs d. Jüngeren C. 26.28.30.
Liutbert Kanzler Karls III. siehe
Liutward. |
Liutbert Gemahl Bertha's d. Stif-
terin des Klosters Borchorst 939.
R. 666. :
Lutbert Vogi des Kl. Schsldesche
974. C. 61.
Lubert Bruder des Cölnischen
Dapifers Ludolf 1199. C. 583.
Liudbert C. 32. 164.
Lubert C. 466.
Liudbraht P. C. 464. Liud-
brath C. 87 n. 30. Liupraht
C 138.
Lutbrecteshusen Villa C. 64.
Liudbran C. 87 n. 5, 44, 47.
Liudbrand P. R. 848. Liut-
brand R. 784.
Liutburg .Vonne R. 791.
Liutburch P. C. 137.
Liutburg O. R. 842.
Liudenesthorp O. C. 276 siehe
Liudwinesthorp.
Liuderinkhuson s. Liudinc-
huson.
Liuderwardeshem O. C. 290.
Liutfred Notar Kaiser Karls II.
887. C. 31.
Ludgarda Il. Abtissin zu Eliten
973. R. 623.
Ludgarda 1L. Äbtissin zu Elten
996. R. 685.
Liutgardis, Luigardis Abfissin
zu Hervord 1165—1170. R. 4909.
1958.
Liutgardis Abtissin zu Neuss
1173. C. 303.
Luitgardis Dechantin zu Heerse
1163. €. 331
Liutgart Tochter der Gerbirin
R. 641.
Liudgarde R. 1273.
5t. Liudger Priester, Abt, Bisch.
von Münster 791—809. R. 450.
153 454. 164. 170. 186.
188. 196. 203. 204. 205.
209. 213. 216. 917. 248.
221. 225. 226. 229. 930.
233—244 246. 247. 250.
260. 263. 265. 310. 364. 399.
398. 448. C. 40. 128. Liudgers
Bruder Hildigrim, seine Schwester
Heriburgis; St. Liudger's Kirche
u. Kapelle zu Miins'er.
Liudger Canonicus zu Magdeburg
R 1086.
Liutger Graf im Gau Westfalon
1001. R. 706.
Liudier Graf 1015. C. 87 n. 20.
Liutger Graf 1024. R. 925.
Liutger Adrvocatus K. Otto's Il.
980. C. 65.
Liudger R. 204. 219. 259. €.
164. Ludier €. 93.
Liudgereshem Villa R. 612
Lliuthard Bischof von Paderborn
852—868 :. R. 406. 409. 430. 434.
139. 142. 447. 45%. 457. 459?
468. C. 20. 30.
Liutthard Edler, Gemahld. Norh-
sul 1015. R. 794. 813.
Liuthard C. 87 n. 29, C. 467.
Liudhard C. 40
Luthardessen, Luitharsten,
Loitheressen O. R. 2392. C. 304.
von L, Gerhard uw. Werno, vil-
kei 1173. €. 362, von Liuthar-
dessen, Conrad 1190. C. 508.
Liutharius früher Abt zu Lau-
resham, Bisch. v. Minden 914 —
927. R. 512. 524. 527.
Luithar Vater des Grafen Geve-
hard im Gau Derlingon 1046. R.
1045.
Liuther Vater Brunbers R. 248.
Liuthar vd Lothar
Liudihi, Liuhidi O. BR. 178.
Liudinchuson, Liuderinkhu-
son s. Ludinchuson.
| Liuth-, Luitmaressen, Luit-
martessen, Liuttersen OO.
R. 1984. C. 278. 301. 508.
* Liutmersen, Gebrüder Hein-
rich 1155 — 1198. €. 300. 380.
505. 544. 568. 573. 574, Widilo
1190. C. 514, Gerbert 1195-1198.
C. 545. 573.
. ladold Propst zum h. Kreuz in
Bildesheim 1189. C. 499.
Liudger — Lo.
Liudold, Liutold Vogt des Kl,
Wilbadessen 1158. C. 312. 313?
Liuduld ?. C. 470. Liutold R.
A05.
Liudolf Erzó. v. Magdeburg 1192.
C. 519.
Liutulf Notar K. Otto's I. R. 509.
C. 57 —59, Bisch. v. Osnabrück
967 —978. R. 604. 609? 618. 619.
634. 638. 640. 646.
Liudolf A66 v. Corvei. 965—983.
t. 598. 629. 645. 652. 654. 655.
4291.
Ludolf Abt zu Werden 980. R.
648. 649.
Ludolf Dompropst zu Münster
1092. €. 466.
Liudolf Propst zu St. Mauris bei
Münster 1091. li. 1255. 1257.
Liudolf Priester C. 40.
Liudulf Sohn K. Ouo's 936. R.
602. C. 514.
Liudolf Graf, Stiefsohn K. Con-
rads II. 1028. €. 415.
Ludolf Herzog in Sachsen, Sohn
der h. Ida 814. V. 294.
Liutulf Graf ım Gau Hasagowe
948. R. 507.
Liudolf Graf im Gau Nitheya
965. R. 598.
Liudolf Graf 1005. R. 733.
Liudulf Graf 1015— 1036. R. 867.
869. C. 87 n 1,2.
Liudulf Graf 1021. R. 909.
Liudolf Edler, Gemahl der Sua-
nehild 1015. R. 812.
Liudolf nobilis 1068. C. 154.
Liudolf Vogt zu Osnabrück 1070.
R. 1124.
Ludolf Bruder des Vogts Ever-
hard zu Osnabrück 1091. R. 1252.
1258.
Ludolf Kölnischer Vogt
C. 583.
Liudolf Vogt des Klosters Corvei
980. C. 65.
Liudulf Sohn des Alsdag R. 835.
1199.
99
Liudolf C. 167.
Luidolfessceith O. R. 4400.
Liudolfincthorpe O. C, 27k.
Liudulveshusun Villa im Leine-
gau C. 124.
Liudolvingerod O. R. 892.
Liudulvingaroth R. 929.
Liupo Vogt des Klosters zu St.
Marien in Münster 1042 — 1064.
C. 138.
Liuppo P. C. 164.
Liutrig Graf in Sachsen 826. R.
322.
Liudric P. R. 823. C. 87 n. M.
C. 143.
Liutrud Godebolds Frau R. 874.
Liudunburin O. R. 786.
Liutward Erzkanzler K. Karls IIl.
887. C. 3.
Liutward Bischof von Vercelli
887. C. 34.
Liud ward C. 34.
Liud winesthorp im Gau Ange-
resgowe R. 433. 647. 1037. C. 25.
48; Liudenesthorp C. 276.
Liure O. ind. Gr. Mark R. 1216;
Liuri R. 2262.
Liusa O. an d. Weser? R. 986.
Liusci Villa im Gau Wimodia
R. 326. C. 7.
Liusnen R. 4282.
Liuticier, Luticier R. 4135.
1139. 4699 cfr. Slaven.
Liuza P. C. 87 n. 44. C.423, 142.
Luiza R. 848.
Liuzo Bischof 1025. C. 408.
Liuzo C. 164.
Liverim O. R. 613
Livegowe Gau R. 1022. C. 134.
135. Graf Dietbald 1040.
Livithi OQ. C. 445.
Liziacum, Lycike C. 514.
In Liziaco prepositus Rein-
marus 1190. C. 5414 cfr. seq.
Lizziha, Villa, Lützig R. 436.
C. &6, 301. 544.
Lo Q. C. 427; von Lo, Lon,
60
La, Friedrich, Edler 1200. R.
2k&5. 2448. C. 590.
Loccum Äl. s. Lukken.
von Lochtene, Gevehard 1129.
R. 4520.
Locdorpe, Lothorp Gau R.
694. 697; Graf Hermann 997—
1007.
Lochusen, Lochusin O. R.
1238. C. 313.
v. Loczehe, Rathar 1183. C. 436.
Lodi Concil 1162. R. 1885. 1886.
Lodre O. R. 408. C. 49.
Lognai, die Bewohner des Lahn-
gaus s. d. A. R. 120.
Logni, Lochni, Zeinegau R. 331.
333. 569. 827. 960. 976. C. 9.
40; Grafen: Abbo 950, Herimann
1015—1036, vgl. Laginga.
Loha, Lohe O. C. 1235.
Lohof Haus R. 1452.
Lohthorp Gau s. Locdorp.
Lotthorpa O. R. 997.
Lohusen Hof R.2323. 2425. 2426.
C. 548.
Lollius römischer Feldherr am
Rhein R. 6. 7.
Lombart, Hugo, s. Langobar-
dus.
Lon, Loen, Laon R. 1566b.
4636. 4786. 1994. C. 297. 381,
Schloss Lon R. 4786, von Lon
Gerhard I. 2086 — 1092. C. 164.
466, Rodulf u. Adolf 1092. C.466,
Ricbert geg. 1097 C. 469, Godescalc
Edler, Sohn Gerhards Ill. 1152—
1174. R. 1786. C. 296, Graf C.
346. 372. 396. 454, Gerhard 11.
1173— 1192. C. 361. 524, dessen
Neffe Gerhard Graf v. Lon 1192.
€. 525 ; vgl. die Ministerialen von
Lon, Bernard 1779. R. 2057,
Heinrich 1197. C. 563 u. Godfrid
‚ von Lon Domherr zu Münster
1199. C. 579.
Longus, Theodericus, Canonicus
Loccum — Ludwig.
des Martinistifts zu Minden 1200.
C. 590.
Lopanheldi, Lopenhild, Luo-
panheldi Villa im Ruhrgau R.
246. 335. 1060. 1265, s. Hlop.
Lorsch, Lorse Abtei s. Lau-
resheim.
Lorstorp O. C. 277.
Losa Ort u. Gau R. 1078.
Lothar Propst zu Bonn 1173-1189.
C. 363. 399. 408. 476. 494...
Lothar I. Kaiser, Sohn Ludwigs
des Frommen R. 320. 322. 334.
365. 366. 371. 375. 376. 379?
388. 390. 399. 400. 401. C. 46.
17. 26. 41; Kanzler: Agilmar,
Hilduin; deren Stellvertreter: Re-
migius, Hrodmundus.
Lothar Il. König R. 427. 561.
C. 26.
Lothar, Liudiger, Liudier
(v. Supplinburg) Herzog R. 1246.
1282. 1336. 1351. 1375. 1392.
4401. 1405. 4406. 1410— 1415.
4491. 1439. 4445. 1457 — 1459
1476. 1479. 1486. 1487, König
1125. R. 1490. 1495. 1507. 1510.
1512 — 1518. 1520. 4523. 1526.
1530 — 153%. 1536. 1540. 4544.
1545. 1549. 4552. 4554. 4550.
41569. 1563. 1564. 1567 — 1569.
41575. 4701. C. 204. 209. 222.
250. 262. Seine Schwester die
Gräfin Gertrud v. Holland. Seine
Gemahlin Richenza, Erzkanzler:
Erzb. Norbert von Magdeburg,
Erzb. Adalbert v. Mainz; Kans-
ler: Bertold.
Lothe O. R. 1931. 2264, v. Loten
oder Lothere, Hermann, Edler
1177 — 1182. R. 2125. C. 393,
Hysfret 1186. C. 470.
Lothosa, Lotusa 3m Gau Brac-
bante R. 488. 246.
Lothringen R. 576. 1243; Her-
z0g: Bruno Erzbischof von Koln
953—965.
Lotten Amt u. Gericht R
Lovene, Lovenna O. R
4897.
Lovenhausen O. R. 243
Lovesberg in der Gri
Mark R. 1276.
Lovessem ©. C. 544.
Lubbike s. Lutbike.
Lübeck O. vgl. Oldenbi
4601. 2095; Johann Prc
Fritzlar u. Lübeck 1200. R
Lubert s. Liudbert.
Luzechin Freier C. 166.
Lucius- oder Clemensk:
zu Werden Rh. 1314.
Lucius lll. Papst 1181—1
2097. 2102. 2110. 2113-
2126—2128 2142.9143; K
Cardinal Albert 1181.
Lucke O. R. 2158.
Lüdenscheid R. 1406. !
Ludershem O. R. 2397 c
v. Ludewest, Franco u. H
1180. C. 413.
Ludinc-, Liudinc-, L
rinc-, Ludrenc-, Lu
husen, Lüdinghausen L
633. 997? 1003. 2408. €
von L., Conrad 1174—1:
374 382, Walther 1181-
C. 418. 578, Hermann D
zu Münster 1183— 1197. \
507.529.550.559, Thvem
C. 479.
Ludrenchusen ©. €.34C
Ludinchusen.
Ludwardeshem O. R. 9
Ludwig Bischof v. Münstei
1173. R. 1943. 1945—1947
4954. 1958. 1961. 1965.
4974. 1975. 4981. 1988.
1994. 2071. 2132. C. 384.
larius Godfrid 1170. C. 34
pellani Hildebold und The
1172. €. 356.
Ludwig Dompropst zu Cöli
C. 555. 570.
Ludwig der Fromme R. 245.
220.
246. 251. 262. 272. 282.
305. 306. 307. 308. 315—317.
320 — 323. 326 — 334. 333. 33%.
338. 341. 343. 353. 356. 357—
361.
365. 366. 368. 379? 380.
MH. 428. 464. 940. 4549. C. 2.
Ih 5.
6. 7. 8. 9. 40. M. 12.
13. 44. 48. 21. 30. 33. 4. 72.
10. 259. Seine Kansler: Heli-
sachar, der Abt Fridugisus, Theodo,
Hugo, Hilduin; deren Stellvertreter
die Diacone Durandus, Hirminma-
rus ;
Meginarius, Hrotmundus,
Glorius.
Ludwig der Deutsche R. 173.
397.
377.
390.
M4.
133.
647.
366. 368. 369. 370. 372.
379. 380. 385. 387. 389.
399. 404. 405. 406. 408.
445. 418. 121. 422. 428?
k36. 439. 440. 445. 620.
C. 14. 45. 48. 19. 21. 22.
23. 24. 27. 28. 30. 32. 33. 4M.
68. 409. 458.
mahlin Hemma.
459. Seine Ge-
Seine Kanzler:
Radleicus, Witgarius, Baldricus,
Grimald, Liutbert; deren Stell-
verireter: Dominicus, der Diacon
Adalardus, der Subdiacon Walto,
Coaneatus,
Hadebert Subdiacon,
Aelbert Subdiacon,
Everhard
(Hebarhard).
Ludwig der Jüngere, Sohn Lud-
wigs des Deutschen R. 246. 435.
430.
453. kök. 456. C. 30.
Kanzler Arnulf; Erzkanzler Luit-
bert,
Ludwig II Sohn Kaiser Lothars 1,
König v. Italien R. 404. 430.
Ludwig Ill. das Kind R. 477.
194. 499. C. &4. 159.
lud wigIV. v. Frankreich R.564.
ladwig Graf 1107. C. 418.
lwedipghausen s. Liudinc-
huson.
Lugethe, Ludhe, Lügde? O.
C. 427. 464.
Ind, s. Erhard’s Regg.
Ludwig — Magin.
vonLuken, Graf Burchard 1153.
R. 41808.
Lukken, Kloster Loccum, Abt
Gerhard 1179.
Lullus Erzbischof v. Mainz 754—
796, in einer unterschobenen Ur-
kunde z. J. 824 erwühnt R. 347.
Lume Fluss R. 986.
Luncink, Heinrich 1185. C. 457.
in Lüneburg, Michaelskloster R.
727. 750.
Lünen O. R. 2208. 2342; Lu-
nensis mensura C. 530; von
Lünen, Ertmar, Erthmar 1139.
C. 231. 233.
v.Lunere, Hermann 1152. R.A785.
Luofereskit, Schloss Lüden-
scheid? R. 1440.
Lupus, Conradus 1179—1181. C.
406. 420.
Lustinawa curtis regalis R. 467.
C. 32.
Lutbike, Hlidbeki, Lidbiki,
Lubbicke, Lübbeke R. 147.
2123; von L., Alexander 1176—
1183. R. 2136. C. 379. 412. 4920,
dessen Bruder Meinfrid 1176-1181.
C. 379. 442. 449; Conrad 1196. C.
553. Vgl. Lidbekegowe.
v. Lutera, Heinrich, Schenk K.
Heinrichs Vl. 1192—1193. C. 520.
527.
Luthera Fluss R. 718.
Luttan, Lutten O. R. 441. C.
56; von L., Macharius und Erpo
1194. R. 2327.
Lutterbach Dorf R. 149%.
Lutterhus O. C. 569.
Lutterun, Lutteron, Lutte-
ren Villa R. 686. 4069.
Lüttich, Leodium R. 473. 1332.
4531; Bischöfe: Heinrich 1. 1090,
Heinrich Il. 2147, Rudolf 1187,
Albert 1197; Johanneskirche R.
1532; Jacobikirche R. 1567. 4620.
Lützig s. Lizzicha.
Luzilursone Fluss R. 986.
64
von Luxemburg, Hermann,
deutscher König 1081— 1088. R.
1201. 1206. 1208. 1246. 4225.
1226. 1243.
Lyseborn s. Liesborn.
M.
zu den Maccabaàern, Kirche in
Cöln.
Macco R. 248 zwei P. d. N.
Mackenberge, Makkenberg
O. R. 1554. 1559. C. 525.
Macrinus Sohn des Megitodus
803. R. 248.
Madalgaudus, prafectus, ad
Schezla 805. R. 261.
Maehren R. 4236. 1259,
Magaburg Schwester des Ritters
Worad R. 613,
Magadoburg, Magdeburg R. 261.
571. 987. 608. 609. 610. 624.
630. 635. 639. 690. 797. 734.
955. 979. 1251. 1977. 2064. 2069.
C. 70. Erzbischöfe: Adalbert 968-
981, Gisalhar 981—1004, Dagino
1004-1012, Walthard 1012, Gero
1012—1023, Hunfrith 10223— 1051,
Wecilo (Werner) 1064— 1078,
Hartwig 1085-1089, Rocher 1119-
1125, Norbert 1126 — 1134, Fri-
therich 1142 — 1152, Wichman
1152— 1192, Liudolf 1192—1205;
Maurizkloster, nachheriger Dom R.
542. 577. 579. 601. 610. 4086;
Dompröpste: Friedrich, seit 1064
Bisch. v. Mimigardefort , Guntram
1121, Roker 1172; Dechanten: Ha-
thuward 1121, Sigefrid zugleich
Propst an der Nicolaikirche 1172;
Liebfrauenkloster R. 4595; Propst:
Baldram 1172; Nicolaikirche C.
359; Propst: Heinrich 1172; Se-
bastianskirche; C. 359; Propst.
Heinrich 1172.
Magatha Villa R. 642.
Magin s. Megin.
16
623
Magnensis.pagus R. 497.
St Magnus Patron zu Horehuson
R. 431. 1035. |
Magnus Herzog v. Sachsen 1073-
1096. R. 4144. 1270. 1274. 4563.
1618.
Mahtiun O. R. 468.
Maingis P. R. 248.
Mainheri vgl. Megin-
Mainz R. 43.131. 248. 279. 377.
394. 404. 428. &70. 625. 696.
930. 931. 934. 985. 988. 996.
41126. 1167. 1473. 1183. 1194.
4227. 4236. 1280. 1284. 4287.
4308. 1327. 1328. 4386. 1392.
4416. 1425. 1462. 1490. 15808.
4587. C. 34. Synoden zu Mainz
813. R. 979. 847. R. 394. 851.
R. 404. 587. R. 570. Bischöfe: Ge-
rold 743, Gewilieb 744. Erzbischö-
fe: Bonifacius 745-754, Lullus 754-
786, Ricolf 787—813, Hrabanus
847 — 856, Liudbert 868 — 889,
Sunderold 889—891, Hatto 891—
913, Willigis 975— 1011, Erkan-
bald 1011 — 1021, Aribo 1021—
1031, Bardo 1031— 1051, Luitpold
1051— 1059, Sifrith 2060—1084,
Wecilo 1084— 1088, Ruothard u.
dessen Gegenbischof Adelbert (Al-
bert) 1088—1109, Heinrich 1142-
1153, Conrad 1162— 1200; Juris-
dietion derselben R. 244. 394.
1867. Dompröpste: Arnold 1193,
Conrad 1195. Abbas in valle
sancto Georgii Witechindus 1193.
Propst zu St. Severus: Gerwich
1193. Albanusklosler $n Mainz R.
1198; Abi. Heinrich 1193.
Mainzo 2. C. 9.
Makinghem O R. 517.
Malebergen O. C. 261, von
Malberg, Volmar 1178. C. 398.
Malenstede Haus R.2327.2398.
Mallumstedi O. C. 35.
v. Maleshurgh, Graf Bernhard
und sein Bruder Volkold 1123.
Magnensis — Marienmünster.
€. 194. 244. Volcolds Wittwe
Liutgarda und thr Sohn Bertold
1130. C. 944.
Mallovendus Anführer d. Mar-
sen 16. R. 31.
Malride, Malrede O. C. 427.
391.
Malscolt,
C. 413.
Malsme O. R. 685.
Mandelbiki O. C. 88, von M.
Gerlach 1185 C. 485.
von Mandesla, -lo, Erminold
1171. C. 348, Hartbert 1181-1185
R. 2136. C. 419. 420; vgl. Man-
nesle.
Manegold P. C. 87 n. 28.
Manheri O. im Gau Northiutantt
R. 224. 231.
von Mannesle, Ludolf, Priester
1200. R. 2447.
Manninchuffen, Menninchuf-
fen O. R. 1069. C. 147.
von Mannsfeld, Graf Hoyer
1113—1115. R. 1387. 1&£06. 1407.
Le Mans, Cenomania R. 3&3 ff.
Bisch. Albericus 836.
Marahusen s. Merehusen.
Marbod, Maroboduus, König
der Sueven 9—17. R. 48. 33.
Marckun ©. C. 54.4.
Marcolveswich of bei Coesfeld
C. 417.
Marcrad Vater Adalrads R. 248.
St. Marcsuitis, Marcsuidis,
Meresuit Stifterin des Klosters
Schildesche 939—945. R.5&7. 550.
557.
Meresvid R. 1271, Meresuind
C. 438
Marcwart B. v. Hildesheim 874—
880. R. 453.
Marcward Abt zu Corvei 1081—
1106. R. 4205. C. 161; Bisch. v.
Osnabrück 1088—1092. R. 1245.
1249. 1252 314961. 4263. 4307.
43145. 4330. C. 484. 488.
Name eines Hauses
Marquard Adi zu Fulda
C. 283.
Marcward, Mindenscher
1025. R. 945; Graf im Gi.
gern 1027. R. 950.
Maresvelde- O. R. 807.
Marda O. R. 2325.
Marfthem Gau R. 612.
St. Margareta Patronin d.
zu Asbeck C. 280. 328b.
Margareta Decanin des À
zu Meschede 1200. R. 24&
Marhard P. C. 40.
St. Marienkirchen u. -s
zu Aachen, Antwerpen, Atlon
Bussdorf, Cöln (ad gradus;
vord R. 289, Hildesheim 1
Honholte C. 238, Kemnade
Magdeburg, Minden, A
(Überwasser), Overnkirchen
Schildesche, Werbe, Wert
237.
St. Marienkapelle zu A
R. 265. 340, beim Dom .
derborn.
St. Maria mit andern H
Paironin der Kirchen und.
zu: Abdinghof (alle Heiligen,
holz (Laurentius), Enger (1
($us) R. 567, Essen (Cosm
Damian), Gehrden (Petrus,
mershausen (Petrus), Neue
(Saturnina), Kappenberg (
Paulus u. Johannes), Kau
(Petrus), Nienthorpe (Martin
zu Paderborn (Kilian u. L
C. 3. 48. 32. 92).
Marienfeld dei Harse
Cistercienserkloster,, gestifte
R. 2165. 2166. 2188. 2221
22414. 2392. 2376. 2377.
2404. 2437. Äbte: Godfrid
de Hoswinkele) 1193, |
1194— 1200.
Marienmünster Kloster (
Bened. zu Schwalenberg, €
1128. R. 4508. 1528. 4568
4594. 1616. 4736. 4990. 2184.
2201. 2247. Able: Gerhard 1126,
Conrad 1166, Richbodo 1187,
Vogte: die Grafen von Schwa-
lenberg.
Maringen Villa im Kirchspiel
[Ems -) Büren C. MT.
Mark Schloss R. 2416; Mark Hof
bei Hamm R. 2302. Grafen, frü-
her von Altena, Alzena, Alcena,
nachmals von der Mark, durch
Wahl Vogte zu Kappenberg 1198.
R. 2440: I Adolf Graf v. Altena,
Vogt vom Berge 1122— 1134 R.
17h. 41554. 2440. C. 490, lebte
noch 1163? R. 4892. (Theoderich
von Altena 1145. R. 1658, Rabodo
v. d. Mark 1156 — 1174. R. 1997.
6.308.370.) 1I. Adolfs Söhne: Ever-
hard Gr. v. Altena 1161— 1191.
R. 4923. 4926 Vogt zu Werden,
1929. 1933. 1940. 1982. 1995.
1998. 2269. C. 335. 336. 341.
343; Engelbert 1166 — 1174. R.
1923. 41998. C. 343; aus dieser
Familie wahrscheinlich auch Ar-
nold Bisch. v. Osnabrück 1173—
1191. R. 4983. Ill. Everhards Söhne:
Adolf Domherr, später Erzb. von
Cöln s. d. A., Arnold Graf von
Altena 1167—1200. R. 4929. 4980.
1995. A996. 4998. 2019. 2028.
2029. 2031. 2043. 2046. 2070.
2124. 2130. 21439. 2182. 2483.
2185. 2489. 2202. 2270. 2295.
2297. 2325. 2350—92352. 2304.
2388. 2398 — 2401. 2403. 2407.
2408. 2431. 2435. C. 386. 451.
416. 491. 537. 570. 571. 576.
577. 583, Friedrich 1173—1199.
R. 4980. 2049. 2028. 2029. 2034.
20&3. 2046. 2421. 2130. 2139.
3489. 9202. 2295. 2323. 2325.
2350—92382. 2364. 2388. 2398—
400. 2410. C. 386. 476. 494.
536. 548. 583; seine Gemahlin: Al-
veradis 2194. C. 537 ; IV. Friedrichs
Maringen — Meinbiria.
.Söhne: Adolf 1193—1200. R. 2302.
2410. 2437. C. 537. 583, Frie-
drich 1194— 1200. R. 2437. C.
537. 583. Gebiet der Gr. Mark
R. 400. 1695 (doch gehört leiz-
tere Urkunde ins J. 1047, u. nicht
zu 1147).
Mark Villa b. Winterswich C.381.
Markenkhusen, Merklinghausen
R. 4256.
Marklo tm Sachsenlande R. 402.
437.
Marsberg, Mons Martis R. 2435.
C. 587. Vgl. auch Eresburg
Marsen R. 44. 48. 24. 25. 31. 56.
Marsfeld O. R. 2182. 2253.
Marsvelde im Gau Rietega R.
984.
Marstem Gau s. Mersten.
Marsunon O. R. 638.
St. Martini-Kirchen u. Klöster
in Utrecht R. 4341. 339, zu Tours,
zu Minden, zu Münster ; St. Mar-
tinus Patron zu Nottuln C. 550,
St. Martinus u. Maria Patrone
des Klosters zu Nienthorpe.
Martinsberg bei Xanten R.1426.
Martin B. v. Meissen 1173. C. 361.
Martis mons s. Marsberg.
Massen O. R. 2485.
zu Mastricht, sServatiuskirche
R. 1241. 1507.
von Matbergen, Elveric, Edler
1150. C. 9']4.
Matellia s. Metoln.
Matfeld O C. 82. 91.
Mathildis Verwandte der Kaiser
Otto's II. u. Otto's Ill., Äbtissin
von Essen 974— 1003. R. 632.
673. 689. 722. Vgl. R. 602.
Mechteldis Abtissin zu Meschede
1191—1200. R. 2276. 2442.
Mabtilde Schwester K. Otto's H.,
Abüissin zu Quedlinburg 995. R.
681.
Mahthildis Gem. K. Heinrichs 1.
909—966. R. 258. 507. 526. 536
63
567. 569. 608. 870. C. 47. 48.
50. 56. 59.
Mathilde Tochter Liutulfs, des
Sohnes K. Otto's I. 966. R. 602.
Mathilde Gemahlin Hetnrichs d.
Löwen 1168. BR. 1931.
Mahtilde Gemahlin des Grafen
Eecard, Stifter's von Helmwards-
hausen 999. R. 693. 695.
Mathilde Tochter der Eitecha
R. 1454.
Mattenhem Gericht R. 2396.
C. 451. 452. 496. 569. Vgl. auch
Mottenheim.
Mattiacer R. 43.
St. Mauritius Translation nach
Magdeburg R. 587.
St Mauriz - Kloster zu Magdeburg,
Stift auf der Insel bei Minden.
St. Maximus R. 425.
St. Maximinstift dei Trier R.
461. und zu Köln.
Mechtestetorpe, Meckes-
dorp O. R. 4594. C. 461.
Mechtilde s, Mathildis.
Medeheka, Medebach R. 1648.
4905. 2067; zu M., Kirche Sh.
Petri R. 1973.
v. Medelere, Gerhard 1152. R.
1785.
Mederike s, Medrike.
Medesthorp Curtis C. 188.
Medofulli an der Weser R. 160.
' Medrike O. C. 33; Albert, Go-
graf von Mederike Aitter 1173.
C. 362.
von Megencelle, Jordan 1154.
C. 299.
Megin- Mein- Meim- Magin-
Maim- Men-
Megi Vater Hettis R. 248.
Meginbald Vogt des Klosters zu
Iburg 1070. R. A445.
Meinbold P. C. 87 n.30, Main-.
bald C. 95.
Meinbirin Schwester der Osbirin
R. 332.
64
Meginger P. C. &0.
Meingoz Erzbischof v. Trier 1016.
R. 867.
Meingot Bischof von Merseburg
1127. R. 1505. '
Megingaudus Bischof v. Würz-
burg 753—785. R. 212.
Meingotessen, Meingodes-
husen R. 308. C. 249.
Meingrim P. C. 4&6. 153.
Meinhard, auch Meingaz und
Meringus Bisch. zu Osnabrück
810—829. R. 293. 317.
Meinhard Propst zu Corvey 1185-
1191. C. 454. 505. 546.
Meginarius Notar Ludwigs des
Frommen C. 9.
Meganhard, Meginhard Vogt
der Kirche zu Werden 841—847.
R. 361. 393.
Meinhard Sohn des Edlen Ecilin
1015. R. 808.
Meinhard Ritter 1086. C. 464.
Meginhard, Meinhard C. 40.
87 n. 30. C. 407. 164. 350. 374.
Meginhardeshagen O R. 1106.
Meginher B. v. Osnabrück 1023-
1027. R. 924. 951. C. 455.
Meinheri Edler 1015. R. 716.
Mainheri Ritter 1015. R. 775.
Meinheri, Meinheri C. 95. 96.
Meinhovle, Meinhuvel R.524,
von M., Rudolf 1239 — 1187, C.
328 b. 231. 374 (wo s. Bruder Ludolf
C. 234 v. Wernen (s. d.) genannt
wird) C. 375. 383. 418. 443. 465;
Rudolfs Söhne: Hugo 1175—1178.
C. 374. 383. 397, Liutbert 1175—
1177. C. 375. 389, Bernhard
1175 — 1189. C. 375. 397. 445
492, Wetcelo 1175. C. 375, Theo-
derich 1193. C. 529.
Meginchusen O. C. 127; Mein-
husen R. 2439. C. 449. 420.
459. 485, von Meinchusen,
Ruland 1178. C. 398.
Meinkeressen Hof R. 2168.
Meginger — Mercred.
Menrad Abt zu Rastede 1194. R.
2327.
Meinrich Scolasticus zu Pader-
born 1177. C. 399.
Meginrichesdorf,
Hassegowe R. 645.
Meinsuit Äbtissin des Klosters
Wunstorp 1035. R. 992.
Megitod Vater des Macrinus R.
248.
Meinulf, Paderb. Diaconus, Stif-
ter der Canonie Böddeken 816—
847. R. 294. 354. 394.
Maginward, Maginwerd,
Meinwerk Kapellan Otto's III,
Bischof e. Paderborn 1009—1036.
R. 258. 685. 686. 706. 740. 733.
749 —Tkh. 747. 751. 752. 758.
Mark 1m
196. 758—706. 769—172. 775—
860. 862—869. 873—882. 88&.—
911. 915. 916. 919—922. 925.
926. 928. 929. 933. 947. 948.
950. 952. 955. 956. 957. 960.
961. 963. 967. 972—977. 982.
985. 988. 993. 995. 1015. 10306.
4048. 1055. 4058. C. 85. 100.
408. 419. 420. 123. 424. 151.
453. 457. 475. Traditiones Mein-
werci R. 776—860. C. 87.
Mainwerk C. 87 n. 6, 9, 95,
29, C. 95. 437. 167.
Meinza C. 87 n 25, C. 443;
Meiuzo Priester C. 75.
Meissen, Misne Markgrafschaft
R. 1476, Bisthum R. 1355. 1356,
Bischöfe: Martin 1173, Thiedrich
1190, Markgrafen: Conrad, Dedo,
Gero, Friedrich ].
Münster, Thietmo /vgl. hierüber
C. 187), Conrad 1118 — 1152. C.
187.283. Otto 1173. C. 364 , Athel-
bert und dessen Bruder Thiedrich
1192. C. 549.
Meitlar s. Metlere.
Meklenbeck s Mikelenbeke.
Melanbach Flüsschen R. 225.
v Meldrike, Theoderich 1177.
Bischof von |
C. 386, wo sein Bruder Heinrich
v. Ulethe genannt wird, Thietmar
1179. R. 2057.
Melenhem Villa tm Bunnengau
R. 278.
Melon Anführer der Stigambrer
16 ante Chr. R. 6.
Melrichstadt Schlacht 1078. R.
1478.
Memleben s. Mimilevu.
von Menenk- Menec-husen,
Albert oder Elberecht 1175— 1198.
C. 376. 576. 571; dessen Bruder
Alexander 1198. C. 576. 571.
Menethe Hof R. 1266.
Menethene s. Menithinne.
Menger P. C. 87 n. 30.
Mengide, Mencgede Villa R.
526. 1097. C. 190. 195. 497. 200.
286. 325.
v. Mengerszen, Hermann, eil-
cus 1173. C. 362.
Menithinni, Menithinne, Me-
nethem, Meneth, Mendene,
Menden R. 268. 275. 352. 378.
4406. 1489. 1881; von M., He-
rıman 1139. R. 1608, und sein
Bruder Ludwig 1139— 1152. R.
4608. 1785, Everharth 1175. C.
376
Menlage O. C. 569.
Menne ©. C. 431.
Menninchuffen O. siehe Man-
ninchuffen.
v. Mensenbr..., Nicolaus 1180.
C. 413
von Menzenberch, Cono 1188.
C. 475.
Meppea, Meppia, Meppiun,
Meppene, Meppen im Gau Agro-
dingo R. 250. 338. 444. 558. 559.
940. 1013. C. 21. 54. 55. 433.
159. 258. 959. 283. 322.
Meppeteslo O. €. 579.
Mercien R.483. König: Offa 785.
Mercred, Mercrad P. C. 87
n. 48, 24.
Mere, Kloster, gestiftet um 1196.
R. 2373. 9375; Prior Gerhard
1196; Cellerar Hermann 1196
von Meredorpe, Giseler 1171.
C. 352.
von Mereheim, Theoderich 1139.
C. 491.
Merehusen,
R. 1358.
von Merevelde, Heinrich 1169.
C. 342.
Meribeki, Merebecho, Mer-
bike R. 756. 1058. €. 293. 419.
420. 425 &31. 459.
Meringus Bischof v. Osnabrück
s. Meinhard.
Merinkhusen O. R. 2030.
Merkerun ©. €. 514.
Merklinghausen s. Markenk-
husen.
Marehusen (©).
Merme Grafschaft in Friesland
R. 685.
Merovinger R. 37.
Mersch Zaus bei Werne R. 2022.
C. 473.
Merseburg, Mersborc R.530.
a. 712. 725. 895. 953.
986. 987. 4455. 11506. 13506. 1370.
4556. 1779. 1836. 1839. C. 2014.
Bischöfe: Thiemv 1017, Meingot
1127 , Everhard 1190; Dompropst:
Ecclevus 1127; Kloster: Äbte: Er-
kembert 1106 /(spüter Abt zu
Corvei), Reinhard 1127.
Mersnen ©. C. 270, Mersene
C. 322.
Mersteh O. C. 385.
Mersten Gau R. 1282 C. 57.
140. 125. Grafen: Herimann 954,
Gerbert 1097, Hildebold von Ro-
then 2221, Widekind von Schwa-
lenberg 1120— 1154.
Merthen in Friesland €. 301.
Merwede Fluss in Holland R.735.
Mescedi, Mescide, Meskethe,
Miskide, Meschede, Kloster R.
544. 544. 583. 622. 658. 694.
Ind. s. Erhard's Regg. —
963.
Mere — Minden.
803. 1098. 1188. 4299. 1938.
2&42; Abtissinnen: Gerbirgis 1042-
1079, Aleydis 1177; Pröpstinnen:
Hadewigis 1277, Mechuld 1191,
Margareta 1300; Dechantin: Jutta
1147; Dechanten: Widekind 1177,
Otto 1186; v. Mescede, Hein-
rich 1173. C. 362.
von Mescheri, Esic, Edler 1015.
R. 796.
Mesehem, Mesum, Obedienz R.
1837.
Messere, Meshere O. C. #31.
490.
Mestemerothe O R. 1067.
Mestethe O. €. 431.
Mesum s. Mesebem..
Metelen, Matellia, Aloster zu
Ehren des h. Cornelius u. Cyprian
R. 475. 672. 2314. €. 37. 74; Suf-
terin: Friduwin; Abtissinnen: Go-
desdiu 995, Uda 1193; Dapifer:
Hermann 1193; Marscaleus: Her-
mann 1193; Vógle: Wigmanu 993,
Wicbold v. Metelen? und darauf
Graf Symon v. Tekeneburg 1173.
Metelen, Methelen O. R. 2311;
von M, Arnold, nobilis 1154. C.
296, dessen Sohn Amulung 1154.
C. 296; Wicbold 1155— 1173. C.
308. 361 (Vogt des dortigen Klo-
sters), Bernhard liber 1177—1191.
R. 2440. 2195. 2210. € 387. 564,
Elverich liber 1180. C. 409, mi-
nistertalis 1197. €. 965.
Metlere, Meitlar, Altmet-
lere ©. R. 1974. 2054. 2239.
C. 356. 399.
von Mettinge, Hermann 1196.
C. 5580.
Metz H. 1358; Bischöfe: Hrod-
berht 883-916, Theoderich 964-
984.
Meygodeshusen 1n der Nähe
von Höxter R. 308.
Mezinhusen O. R. 2325.
St. Michaelis-Klöster zu Lüne-
es
burg und Siegburg; -Kirchen bei
Höxter und Antwerpen; -Kapelle
zu Münster.
Michelemburg, Mecklenburg;
Bischof: Emehard 1152. C. 283.
Micheta friestsche Grafschaft R.
685.
Middelsaten, Middelseten O.
R. 2377. C. 569.
Middelsten-Uflen O. R. 1685.
Midel wich O. C. 280, Midel-
wic Rt. 2073.
Middendorpe O. C. 322.
Mikelenbeke O. R. 1926; Mi-
kelencbeke R. 2329.
Mila P. C. 87 n. 29.
Mildinthorp O. C. 102.
Mileberch O. C. 379. &06. 459.
von Milinchusen, Ludolf 1188.
C. 485.
Millen, Milte? O. C. 253.
Milo Bischof v. Minden 969—996.
R. 612—615. 631. 635 637. 643.
659. 669. 674. 682. 684. 701.
Milo Canonicus zu Minden R. 945.
Milo P. C. 40.
Milse O. R. 2326.
Mimende Villa R. 4263.
Mimida an der Weser (Minden
oder Nieme?) R. 406 cfr. 1263.
Mimilevu, Memleben R. 645,
Kloster daselbst R. 646.
Mimthum oder Minithum Ort
in Sachsen R. 225.
von Mincenberc, Cono 1190 —
1193. C. 502. 520. 527.
Minden, Mimidona R. 224. 225.
250. 06? 518. 563. 614.723 756.
930. 945. 965. 986. 989. 1049.
4069. 1070. 1078. 1089. 1217.
1286 1383. 4485. 1903. C. 542;
comites civitatis: Evo 1160. C.
338, Thiethard 1179. C. 379, wic-
gravius 1187. €. ATk; Bischöfe:
Herkumbert 803—813, Hadowart
813—853, Thiatric 853 — 880,
Wulfharius 880—886, Druogo
47
66
886 — 902, Adalbert 902 — 905,
Bernhard 905—914, Liuthar 914—
927, Eberis 927—950, Helmward
950—958, Landward 958 — 969,
Milo 969—986, Ramward 996 —
1002, Thiedrich 1002—1022, Al-
berich 1022 , Sigibert 10.22— 1086,
Bruno 1037— 1055, Egilbert 1058-
1080, Reginhard 1080, Folcmar
1080, Odalrich 1089— 1096, Wi-
telo 1097—1119, Godescalc 1097-
1112, Siward 1120— 1140, Hein-
rich 1140—1153, Werner 1153—
1170, Anno 1170—1185 , Thietmar
1185— 1206. Bisthum R. 2215;
die herzogliche Gewalt R. 2080;
eurtis episcopalis C. Ak8. Erb-
ämter beim Bischof: dapiferi:
Egilward, Eilward 1167—1176. C.
338. 379, Thethard 1188. C. 485,
Ludolf 1196 — 1200. R. 2445. C.
553. 590; pincerna: Heinrich 1196-
1200. C. 553. 590, dessen Bruder
Ludolf 1196-1200. R. 2445. C. 553.
590; camerarii: Alfward 1176. C.
379, Helmbert 1180— 1181. C.
442. 419. 420, Arnold 1187-1196.
C. &74. 553; marsealeus: Gode-
schalc, Edler 1181. C. 420; Vogte
des Bischofs: Widikin I. (von dem
Berge) 1096— 1121, Widekind 1l.
1159 — 1200; Viceadvocai: Azo
1159. C. 318.
Klöster und Kirchen in und bei
Minden: 4) Dom-Capitel und
-Kirche zu Ehren SS. Gorgonii,
Laurentii et Alexandri R. 574.
586. 593. 642. 615. 626. 631.
7&0. 944. 945. 958. 970. 998.
4011. 1049. 1068. 1078. 1084
4089. 1093. 4431. 1141. 1268.
4270. 1274. 1282. 1383. 1454.
4463—1467. 4615. 1618. 1730.
4781. 1807—4810. 1928. 1931.
4971. 2004. 2102. 2114. 2112.
2194. C. 425. 439. 504. 553.
Synode 1197. R. 2384. Die Cano-
Minden — Moronga.
nical-Prübenden R. 1950. Pröpste:
Alberich 1022, Siward 1197, Go-
descalc von Diepholt 1710, Hein-
rich 1121, Conrad 1143, Werner
1147—1151, Thietmar 1160? 1167.
1176, Godebold 1160? Werner
1187, Lefhard 1196; Dechanten:
Sicco 1143, (Robert 1160?), Con-
rad I. 1159— 1175, Reinward 1180,
Conrad ll. 1187—1190; Magistri:
Conrad 1151, Hermann 1181, Wil-
helm 1181; Vicedominus: Eber-
hard 1121; Cellerarii: Reimar
116? , Volcmar 1182, Lefhard 1190?
Hildebold 1200; Custodes: Eppo
1167, Otto, Edler von Landesberg
1190. 2) Kloster SS. Martini
et Udalrici R. 959. 966. 987.
4065. 1069. 1467. 1617. 1790.
1868. 1912. 1950. 1970. 2209.
2326. St. Nikolaus - Kapelle
darin R. 4790; Pröpste: Wino
1121, Anno 1143; Dechanten:
Hildebold 1121, Heriman 1143,
Thiedrich 1159-1200. 3) Kl. S. Ma-
riae O. S. Benedicti (früher zu
Widegenburg) R. 674. 704. C.
439? Abtissin: Sophie 1185; De-
chantin: Hermengardis 1186. 4)
Capit. S. Mauritii auf d. Werder
(insula) bei Minden R. 1030. 1032.
1065. 1070. 1807. 2004. 2440;
Äbte: Heinrich — 1140, seildem
Bischof, Wilhelm 1/59? Thietfried
1160? Bernhard-1200; Vogt: Bern-
hard v. Welpe 1171. 5) Pfarr-
kirche S. Simeonis R. 746,
welche Stelle Erhard falschlich auf
S. Martini bezogen hat. In diese
S. Simeons- Kirche wird 1435 das
S. Mauriz-Capitel verlegt. 6) Jo-
hanniskapelle oder sogenannte
Marktkirche R. 1162.
Ministerialenrecht vom Kaiser
Lothar 1135 bestätigt R. 4563.
Minithum s Mimthum.
Mirabilis Edler 1153—1167. R.
4807. 1808. 4928. 4974. 2008.
2440 C. 338?
v. Mirebomen, Bernhard 1176.
C. 379.
Mirihild P. R. 849.
Missaha Fluss in Thüringen R.
427.
Missi regii R. 222. 249. 280.
322. 323. C. 6. 39.
Missaticum regium C. 31.
Miste O. R. 2269. 2270.
von Modena, Mutina. Bischof:
Benedict 1107.
Modoald der Heilige, Bischof R.
1341.
Moellenbeck, Mulinpeche,
Nonnenkloster zu Ehren des h.
Petrus R. k9&. 643. 24194. Äbtis-
sinnen: Bertheid 1003, Alberad
1035 —-1039.
von Molbach, Mulbach, Graf
Albert 1166—1173. C. 335. 336.
341. 363.
Moffendorp O. R. 80?
Moffet Forstdistrict R. 685.
Molduggane Villa im Gau Lacne
C. 424.
v. Molenarken, Mulenarhc,
Graf Hermann 1161— 1166. R.
1881 , maioris ecclesie Colon. advoc.
C. 336.
Mons Martis s. Marsberg.
Mons sanctus, Henricus de sancto
monte sacerdos C. 575.
v. Montbeliart, Graf Theode-
rich 1147. C. 259.
de Monte s. Berg.
Montecassino Kloster. Abt: Wi-
bald 1137.
Moorsaten friesische Volkerschaft.
R. 1262
Morandus Prothonotarsus: K. Ot-
to's IV. 1198. C. 571.
Meranga, Moronga Hof RH.
759. 86%. 1459.
Moronga, Morangano, Mo-
rongano Gau R. 759. 864. C.
|
|
'
68
Wicbold 1189; Cellerarii: Ernost
1139. Albert 1165, Franco 1169,
Bernhard 1173, Hermann 1179,
Ruiger 1192, Walter 1193, Thie-
drich 1196; Scolarum magistri:
Gerhard 1110, Lambert 1144,
Willehelm 1155, Erdag 1179, Al-
bert 1181, Theoderich 1182, Hein-
rich 1184 (zugleich Propst zu St.
Ludger), Adolf 1189, Bertram 1199;
Cantores: Hartwic 1139, Rotherich
1142, Hartwic 1170, Thietmar
1179, Apollonius 1186, Bertram
1193; Prepositus Frisie: Engel-
bert 1152. C.28&; Vögte: Ratech
(des ersten Doms) 889. €. &0,
Burghard 1129, Everwin 1144,
die Grafen Heinrich und Simon
von Tecklenburg 1151— 1173, Ru-
dolf 1188. C. 81. Eben so wie
des Bischofs villicus n der Stadt
Münster, Wulfhard, den Namen:
«von Münster» führte, so tritt
unter demselben auch eine Familie
auf, welche die erbliche domcapi-
tularische Vogtei nomine curtis de
Brochus, später Brochof genannt,
bekleidete. Vergleiche eine Urkunde
d. J. 1224 im U.-B. Ill. A. Nro.
904. Von dieser Familie sind be-
kannt: I. Ernestus de Monasterio,
Monasteriensis (oder de Munstre,
vgl. C. 361). 1170—1178. C. 344.
350. 364. 365. 366. 374. (advo-
catus des Magdalenenhospitals
C. 381.) 384. 389. 395. 397, seine
Frau Adelheid 1184-1200. C. 494.
586; ihre Kinder: a) Hermann
1185— 1200. R. 2424. C. 451. 494.
533. 549. 559. 578. 579. 58%.
(C. 543 van Munstere genannt),
b) Juditta 1184. C.49%. 1l. Ernst's
Bruder Ludolf 1175—1185. C. 971.
384? 389. 395. A3&. Abd. 445.
A54. Nach C. &94 gehörten Lud-
bert von Beverne u. Hermann von
Münster zu derselben cognatio. Es
Münster — Münze,
sind daher die Glieder der Familie
Beverne, insbesondere die Gebrüder
Ernst und Ludolf von Beverne
zu vergleichen, ausserdem aber
noch: Bertoldus Monasteriensis
1183. C. 432 und Godefridus de
M. 1200. C. 584. Zum Dom ge-.
hörig: Michaeliskapelle R. 4431,
Ludgeruskapele auf der Dom-
Immunität R. 1458, Dom-Immu-
nität R. 1943. 2432, album ofh-
cium C. 465, Obedienzen R. 2025.
Alter Dom, vetus ecclesia S.
Pauli R. 267. 305. 405. 594. 4431.
4525. 4577 b. 1595. 2103. 2134.
2385. C. 1. 10; Pröpste: Engel-
bert 1129-1154? Udo 1152, Franco
1188, Philipp 1196; Dechanten:
Heinrich 1130, Dodo 1138, Franko
1173 — 1190.
Marienkloster Überwas-
ser (trans amnem 1189 C. 500;
der Ausdruck trans aquas findet
sich vor 1200 in ächten Urkunden
nicht) R. 1021— 1023. 4029. 4031.
4423. 422%. 1260. 4458. 1539.
4541. 1647. 1650. 4746. 1750.
4777. 4972. 1992. 2048. 2218.
2341.2385; Äbtissinnen: Berthei-
dis 1040, Ida 1071, Christine
1085, Gerbergis 1122, Hathewigis
1151, Gertrudis 1173; Priorin:
Aleithis 2173. Die Pfarre R. 2258.
Marienkapelle R. 265. 340. Jeru-
salems- später Ludgeruskapelle
R. 1224. 1458. 1578. C. 134.
St. Mauritzkirche R.
4245. 1279. 1431. 1630. 2219.
C. 224. 434. 451; Pröpste: Liu-
dolf 1091, Engelbert 1142, Her-
mann 1184; Custodes Engelbert
1177; Decanat gestiflet 1177. R.
2033; Erphokapelle R. 1279, S.
Blasienkapelle R. 1431. C. 385.
Lambertikirche R. 1431.
4458? 2258. 2385, lobium iuxta
S. Lambertum 1184. C. 443.
Ludgerikirche (t
4458.) R. 41434. 419L6.
2050. 2240. 2258. 2385.
Pröpste: Theoderich 1185
rich 1192‘ auch Domsch
Dechanten: Theoderich 11
rewich 1197.
Ägidiikirche R. 240:
2258. 9314. 2385.
Martinikirche R.
2258. 2385; Propst. H
1199; Dechant: Heinrich :
Servatiikapelle R.
Maria Magdalenen|
tal R. 2021. 2435. 2147.
Vogt: Ernst (von Münster
C. 381.
Mulen O. R. 1888.
Mulenegia O R. 268.
Mulinbike, Mulebech
4893, Mulenbeck C.33
M., Walter 1144—1177. \
389.
Mulinpeche s. Móllent
Mulenheim, Mühlheim R.
v. Mulehofen, Johann 1;
339.
Mulenhus O. R. 1303.
Mulehusen ©. R. 4390.
Mulenhusen C. 304. 50
Mulinhusun, Mulinh
Mühlhausen R. 738. 767. 86
899. 995. 1418. 1194. 99$
Mulenseten O. C. 261, M
sen R. 4904, von Mole
ten, Theoderich 1149. C.
Mulhen O R. 41291.
Mulion, Muliun O. R. 638
Munden O. C. 304.
Mundere ©. C. 293. 495.
Mundigburen O. C. 27k
Munichuson, curtis C
Munichusen C. 304,
chosen R. 2380.
Munnere im Gau Ciade R
C. 125.
Münze C.276.340. 328. 39
Münsrecht — Nitherga.
Hecelin monetarius zu Soest C. | Nerdincklant, Nardincklant
336. Marabotini spanische Münze
R. 2254. C. 385. 399. 431.
Münzrecht R. 1994.
vMunczhun,Munzun, Mouzun,
Montjote? , Heinrich, iiber , nobilis
u. Fragraf 1173—1182. R. 2030.
24122. C. 364. 424.
Muskelen, Musschelen, Here-
man 1270—1188. C. 347. 486.
von Myddelwic, Lanzo 1110.
C. 480.
N.
Nadri Villa R. &68.
Nägelstädt an der Unstruth R.
456.
Nahegau R. 1347.
Nandrad Priester R. 626.
Nanni Villa C. 189.
von Nantes: Bischof Felix 575.
Nardincklant s. Nerdincklant.
Nasnachelli Hof R. 616.
Natusungen, Nattesangen,
Natzungen R. 1529. 1714. C. 298,
von N., Conrad und seine Frau
Athelheidis 1150. C. 264. 298.
von Naumburg, Nuemburg,
Nuvenburg. früher Zeitz, Bi-
schöfe: Hildiward 1003 — 1032,
Cazzo oder Kadaloh 1032— 1045,
Wikmann 1150—1154, Udo 1161—
1183, Berthold 1186— 1296; Abt:
Sigefrid 1172.
Navilgowe Gau R. 1061; Graf:
llerimann 1052— 1076.
Neden O. R. 844.
Nedere,Nederi,Nedern,Nadri
R. £68. 796, cfr. Ost- u. West-
nederi R. 860. 881. 886. 1025.
2392. C. 362. 431; von N., Ame-
lung 1189. C. 487.
Negenbornen Dorf R. 2384.
Nen O. C. 301.
Nenthorpe, Nienthorpe O.
R. 2445, Kloster R. 2446—2448.
Ind. z. Erbard's Regg.
Grafschaft R. 607. 685.
Nervier R. 9.
von Netelbike, Gernand 1188.
C. 477.
Netga, Netega, Nithega, der
Nethegau M. 549. 598. 908 977.
988; Grafen: Dendi 940, Hampo
940, Liudolf 965, Hermann 1032.
Nethubila ©. C. 40.
Nette Hof R. 1473. 2023. C. 495.
197. 200. 286. 325.
Neuss R. 427. 4451. 43341. 2086. |
2190. 2289, Nonnenkloster R.
4985; Ablissin: Luitgardis 1173.
Neustadt Herford R. 258.
Nianburg s. Nienburg.
Nicolauskapelle an der Mar-
tinıkirche zu Minden u. zu Werden.
Nicolaus I. Papst 867. R. &31.
C. 34.
Nicolaus Abt von Hardehausen
1186—1200. R. 2205. C. 460. 77.
&90. 496. 589.
Nicolaus Abt zu Siegburg 1151-
1173, C. 277. 336. 363.
St. Nicomedes Patron des Klo-
sters zu Borghorst C. 70.
Niedereimer O. s. Embere.
Niederen-Gambeke O. Rh.
4574. 2325.
Niederholthusen R. 1264.
Niederlanden s. auch Holland
R. 456, Gau Salo?
Niederrhein Fluss und Gegend R.
403. 427. 456.
Nieherseo Gau s. Nihthersi.
Niehof ©. C. 569.
Niem O. R. 1725.
Nieme Hof am Einflusse der Nie-
me in die Weser R. 406.
Nienberge, Nigenberge R.
360. €. 238. 285. 584.
Nienburch R. 674. 945, Nian-
burg €. 125, Nienburg an der
Sale, Kloster daselbst R. 635,
Abt Arnold 1152.
Nienhagen O. R. 2384.
Nienhem cfr. Nihem O. R.879.
N yenkerken (Osnabrück) C.324.
von Nienkerchen /Paderborn),
Adolf nobilis 1153. C. 291; Mini-
sterialen: Karl 1186—1197. C. 60.
505. 513. 545. 568, sein Bruder
Johann 1156— 1190. C. 460. 505,
sein Sohn Hermann 1190. C. 513.
Nienstide, Nyenstide, Nien-
stede O. C. 293. 304. 379. 406.
495. &59. 409; von N., Johann
1153. C. 293.
Nienthorpe s. Nenthorpe.
Nigenberge s. Nienberge.
Niganbrunnun O. R. 844.
Nigenburg O. R. 1067.
Nihem O. R. 830. €. 40.
Nihthersi (Niftharsi R. 360?)
Gau R. &74. 568. 645. C. 35;
Nieherseo R. 627; Nitherga,
Nihterga, Nichterga, Niter-
go R. 908. 937. 963. 988. C. 94;
Itergowe C. 498, der Ittergau
im Waldeckschen. Grafen: Regen-
werch 974, Asicho 980, Hahold
1030, Siegfried 1126. Vgl. Ih-
tari u Nistresi.
Nimodon ©, C. 454; von Ni-
meden, Lancbrat 1150. C. 2974.
Nimwegen R. 155. 356. 307.
388. 623. 685. 747. 723. 887 —
889. 940. 934. 970. 983. 984.
Nisa Fluss R. 731.
Nisa tm Gau Auga R. 969.
Nisinun im Gau Cizide C. 125.
Niso P. C. 87 n. 30.
Nistresi, die Bewohner des Itter-
gaues R. 120. Vgl Nihthersi.
Nitalstete sm Gau Cizide C. 125.
v. Nitha, Bertold 1154. R. 4816.
Nithard B. v. Münster 921—922.
R. 519 520. 524. 523. 947.
Nithard 2.v. Züttich 1040. C. 134.
Nithard C. 87 n. 20.
Nithega s. Netga.
Nitherga s. Nihthersi.
48
10
von Nitherlon, Maganus 1196.
C. 550..
Nithing Propst (zu Paderborn?)
1015—1036. C. 87 n. 25.
Nithing, Nithig Canonicus zu
Paderborn 1015 — 1036. R. 781
C. 87 n. 2.
Nithing Diacon C. 438.
Niubike, Nobike im Gau La-
ginga R. 1808. C. 293.
Nivanheim, Nivanhem, Ni-
venhem, Nivenem Gau an der
Erft R. 217. 240. 296. 297. 298.
Nivelle Kloster R. 1047.
Niwellen O. C. 434.
Noan O. C. 201.
St. Norbert, Stifter des Prä-
monstratenserordens 1118— 1134.
R. 1433. Abk. 1449. 1472 ff. C.
495, Erzbischof von Magdeburg
R. 4495. 4496. 1507. 4545. 1526.
4532, Erzkanzler R. 155& und
erster Propsi v.Kappenberg R.1555.
Norbert Abt zu Iburg 1084-1110.
R. 42417. 1220. 4222. 4223. 1267.
1269. 1286. 1361.
Norbert C. 33.
Nordalbingier R. 102; Grof:
Adolf v. Schauenburg s. d.
Nordburgnon R. 868. 1663. C.
904. 431.
Nordendi Gau? R. 191.
Nordgo, Nordagoe Gau R.
250. 603; Graf: Osdag 966.
Nordhausen, Northusa R. 985.
1323. 2286, Nortosen R. 2384
Kloster R. 870, Propst Godschalk
1173?
von Nordheim, Otto 1065-1078.
R. 1098. 4449. 4428. 1479 1262.
4263? Graf Sifrid 1143. R. 1641,
dessen Bruder Heinrich, Adi von
Corvei, und seine Schwester N. N
Abtissin zu Kemnade, 1164 entsetzt.
Nordin ©. C. 343.
Nordleute R. 463.
Nordmark, Markgraf Rudolf 1111.
E n——— ————————————————JPo———————— |
NitherIon — Ockersleven.
Nordosquavi, die Bewohner des
sächsischen Schwabengaus R.127.
Nordthüringen s. Thüringen.
Norendin, Heinrich, Bruder Jo-
hanns v. Dülmen, 1196—1197. C.
549. 559.
Nortgardinum O. R. 468.
Northen O C. 362
Northenfeld Hof R. 1274.
Northinc Edler, Sohn der Eilka,
1015. R. 793.
Northorne O R. 2374. €. &43.
v. Northusen, Bruno, vrone 1178.
C. 398; Wilhelm sbidem.
Nortosen s. Nordhausen.
Northkirken, Nordkirchen C.
403b, Nortkiriken C. 443,
von Northkerken, Warmund
1183. C. 432.
Normannen R.
271. 279. 327.
390. 394. 400. 403. 413.
420. 427. 443. 453. 450.
518. 735. 737. C. 31?
Norhsuit Gattin des Ritters Liut-
thard R. 813.
Northsulerncampon Ort im
Entergau R. 958.
Norttorpe O. C. 270, v. Nor-
thorpe, Redier 1172. C. 358.
Northorpe Villa im K. Wettrin-
gen C. 533
Northtuianti, Gau,
wente R. 224. 231
North walde Villa bei Soest R.
1986. 2120.
Northwalde O. R.
980. 981.
Nortwik O. R. 2325.
Notanbeki O. R. 1193.
Nottuln s. Nuitlon.
Nova ecclesia (S. Pauli) dei
Corves, 1361 nach Höxter in die
Peterskirche verlegt R. 426. C.263.
301. 508; Propst Hermann 1189,
Dechant Berthold 1196, Cellerar
Sindram 1196. |
468. 474.
383. 384.
270.
388.
MA.
458.
Nordt-
2308. C.
Noviomagum s. Nimwe
Noviomagensis episcopt
yon, Heidilo 887.
Nuenberc O. R. 732.
Nunhusen im Dreingau I
Nuitlon, Nutlon, Nottub
nenkloster u. O. R. 238. 341
2152. 2343. 2366. C. 35!
Hospital R. 2366. Abt
Heriburgis 834, Hildegundi
Vogt: Gozwin 1196. C. 5t
Bruder Godschalk).
Nuthlon O, C. 304.
Nutbraken O. R. 2344.
v. Nuthere, Bertold 1189.
Nutun ©. C. 228. Niitun
v. Nuwenburg, Heinrich
sler 1199. C. 582.
Nyenhus O. C. 427; «
Aldericus 1036. C. 427.
N yenstide s. Nienstide
Nyhem O. C. 427.
v.Nytehe, Grafen 1100. I
0.
Obacrus s. Ovacrus.
Obereimer s. Embere.
Ober-Gambeke R. 232.
Oberholthusen R. 4126.
Obernkirchen, Overnk:
( Bisth. Minden) R. 548,
R. 1383. 4925. 1930. 496:
2016. 2076. 2090. 92091.
2105 — 2107. 2108. 9414
2177. 9494. 2226. 2255.
Própste: Gerhard 1171, E
1180; Priorin: H .... 1180.
Obert Prior z. Kappenber
C. 349.
Oeannı, Okinni im Ga
(Isselgau) R. 224. 234.
Ocelin P. R. 4260.
Ochtepe, Ochtrup C. &
Oht.
Ockersleven R. 4098.
72
Osen Villa R. 726; von O., Wol-
ther 1188. C. 485.
Osico P. C. 40.
‚Osinchusen Hof R. 2187.
Osinctorp O. R. 1390.
Osmann Vater Ditmanns R. 248.
Osnabrugga, Osbrugge, Hos-
nenburg, Osnabrück R. 443.
473. 250. 254. 255. 317. 402.
428. 48k. 493. 1296. 1207. 4244.
1269.4737.1738.1841.1845.1964.
2084. C. 39. 44. 434. 154. 567.
Bisthumsstiftung (803?) R. 173.
351. 255. Rechte und Grünzen d.
Bisthums R. 2027. Herzogliche Ge-
wall R. 2080. Bisthum R. 20685.
2442. Bischöfliche Synoden R.1247.
4958.2141. Bischöfe: Wihol. 783-
809, Meinhard 810—829, Goswin
829 —845, Gozbert 845 — 860,
Egbert 860—887, Egilmar 887—
906, Bernard 906—918, Dodo od.
Tuoto 915—949, Drogo 949—969,
Liutulf 969—978, Dodo Il. 978—
996, Günther 996 — 1000, Wodi-
lolph 1009— 1003, Thietmar 1003-
1022, Meginher 1022— 1027, Gos-
mar 1027—1036 , Alberich 1036 —
1052, Benno I. 1052—1068, Ben-
no ll. 2068—1088 , Marcward, Abt
zu Corvey 1088—1093, Wiho Il.
1093—1101, Johann. 1101—1109,
Godescalk v. Diepholt 2109—1119,
Thiethard 1119— 1137 und sein
Gegenbischof Conrad Dompropsi
zu Hildesheim 1119—1125, Udo
1137”— 1141, Wecel erwählter Bi-
schof 1141, Philipp 1141— 1173,
früher Propst zu Deventer, Graf
v. Katzenellenbogen, Arnold Graf
v. Allena? 1173—1191, Gerhard
1192 — 1216. Erbümter des
Bisthums: Dapiferi: Giselbert
1177, Wilbrand 1180, Heinrich
1185; Kämmerer: Heinrich 1142-
1150, Huno 1149, Gerhard 1189;
Pincern®e: Everhard 1170 — 1177,
Osen — Ostfalen.
Gerhard 1177; Marscalcus: Her-
mann 1189.
Kirchen und Klöster in und bei
Osnabrück: Der Dom zu St.
Petrus R. 251. 572. 914. 924.
954. 4005. 4006. 1075. 4116.
4491. 4450. 1153. 4483. 4485.
1493. 4495. 4499. 4219. 1238.
1245. 1252. 1258. 4261 4267.
4272. 1973. 4278. 4293. 1364.
4488. 4623. 4705. 1742. 1844.
1875. 2077. 29143— 2145. 2136.
2197. 2227. 2232; Dompröpste:
Wido 1090, Bischof 1094, Aderich
1142, Alferich (Elverich) 1147,
Arnold 1170, Lentfrid 1197; De-
chanten: Alberich 1142, Thethard
1149, Walo 1149—1179, Joseph
1180; | Vicedechant: Thiederich
1147; Magisiri oder Scolastici:
Brunig 1142, Heinrich 1160, Ger-
frid 1140; Custodes: Sigebodo
1142, Thiedmar 1177; Cellerarius:
Gerhard 1147—1158; Vögte: Ame-
lung |. 2095 — 1097 , Amulong Il.
1142, Simon Graf zu Tekeneburg
1170. Collegiatstift zu St. Jo-
hann (ecclesia subcathedralis )
R. 753. 4447. 4705. 17406. 1738.
1876. 1888. 1976. 2394; Pröpste:
Tiho 2068— 1080, Thiederich 1142.
Gherard 1149, Theoderich 1153,
Gerhard 1160, Giselher 1177, Ar-
nold 1180, Wilhelm 1193; Dechan-
ten: Alberich (Alferich) 1142, Ro-
bert 1149, Arnold 1177, Constan-
tin 1182, Rutger 1193; Magistri:
Rodbert 1142, Rothger 1180; Cu-
stos: Rotbert 1147— 1158. Kloster
Gertrudenberg bei Osnabrück
R. 4245. 4623. 4635. 1668. 4877.
1878. 2052. 2093. 2170. 2245.
2246; Propst: Ulrich 1178; Prio-
rin: Geva 1178. Hospital und
Kapelle S. Viti bei Osnabrück
R.2039. Richter (zu Osnabrück?):
Balduin 1177, Hector ciutalis:
Rıkezo 1186 (von Sledese'!
daselbst).
Osneti Villa R. 1035.
Osning, Osnig, Osinin«
nicke, Asnig, Wald, G
Ort R. 255. 399. 599. 70:
789. 41729. 4802. 2404. C.
Osolt Graf im Gau Enge
1064—1069. R. 1096.
Ospringe s. Espringe.
Ossenbeke Fluss R. 958
Ossenthorpe, Ossen:
Ossontorp Ort R. 4292.
2169. C. 248. 313. 431.
Ostarbac O. R. 339.
Ostaringen tim Kirchsp. Asc
C. 403b.
v. Ostberge, Conrad 1185. |
von Osterbeke, Wescel
C. 398.
Ostenvelde, Hostenvel
387. 388. 481.496. 569, v.
Sigewin 1174. C. 355,
1177—1199. C. 388. 580,
Bruder Olrich oder Odl
1188—1199. C. 481. 580.
Osterbeun Mark R. 554.
Osterep O. im Almengau R
Ostergau 1n Friesland R
A443. 1234. 1248.
Osterhove O. C. 293. 42
Osterhusen, Ostirhus:
R. 1864. 2038. 2257. 2325
O., Hermann 1196. R. 938
Osterland R. 844.
Osterliudi, Ostfalen R.
Osterpurge Gau R. 494.
Ostersahson herescaph. R
Ostervelde O. R. 1228.
v. Oster walde, Friedrich
C. 421.
Osterwic C. 403b. 280,
O., Freie u. Edle, Alhard
C. 396, Timmo 1197. C. 5
Ostessen O. R. 2384.
Ostfalen R. 102. 445. 454
222. 248. 1394.
ranken R. 468. 992. 456.
0g: Conrad 1116. R. 1420.
änkisches od. deutsches
:h seit 843. R. 377.
':iesen, Ostfriesland R.
eim O. R. 2325. C. 460.
oven R. 359. C. 12.
us OQ. C. 569.
ederi, Astnederi ©. R.
894. C. 127.
»rthe ©. C. 313.
Östreich, Herzog Lupold
C. 472.
ıchsen R. 463. 175. 476.
190. 794. A394. 1410.
nnen s. Hostinen.
ich ©. R. 2035. 2208. 2220.
ord P. C. &0.
iud P. C. 87 n. 25.
husen O. R. 2249.
Othberge, Raveno 1190.
13.
linchosen O. C. 496, Othe-
husen C. 569.
Im P. C. 40.
n O. R. 4480.
lIrıc, Othilrich s. U.
pe O. C. 396.
re O. C. 80. 112.
ron ©. C. 148.
hem ©. R. 804. 803. 1361.
lanham O. R. 904.
inhusen O. R. 1268.
Priester C. 87 n. 43.
rar O., Hoetmar R. 409.
vergl. Odo.
Bisch. von Bamberg 1102—
, €. 195.
iXisch. e. Halberstadt 1122—
. R. 4543. C. 204.
]l. Bisch. v. Münster 1203—
. R. 2311.
Bisch v. Ostia 1085. R. 1225.
Bisch. v. Speier 1188. C. 475.
] sz. Erbard's Regg.
Ostfranken — Oyel.
Otto Abt zu Grafschaft 1173. R.
1993.
Otto Abt zu Werden 1081—1105.
R. 4203. 1204. 1212. 41265, 1284.
41314. 14149.
Otto 1. Dompropst zu Bremen
1160—1180. C. 324. 43.
Otto 11. Dompropst zu Bremen
1194—1196. R. 2327. 2371.
Otto Propst zu Asbeck 1179. C.
(394?) &00.
O tto Propst zu Enger 1172. C. 399.
Otto l. Propst zu Kappenberg
1187—1155. R. 1579. 1606. 4835.
4985. C. 224. 225. 246. 275. 286.
287. 295? 297. 299.
Otto Il. Propst zu Kappenberg
1156 — 1170 s. Grafen v. Kap-
penberg.
O tto Propst zu Wildeshausen 1135.
R. 1563.
Otto Dech. z. Meschede 1186. R.2489.
Otto Edler von Landesberg, Dom-
küster zu Minden 1190— 1200. R.
2446. C. 504. 553. 590.
Otto 1. deutscher König u. Kaiser
936—973. R. 539. 540—546. 548.
549—554. 553. 554. 558. 559.
561. 564. 567. 568. 569. 574—
573. 575—919. 581—584. 586—
589. 591—593. 595. 597—599.
602. 603. 607. 608. 609. 610. 616.
618—020. 629. 727. C. 54. 52.
53. 5A. 55. 56. 63. 70. 72. 459.
Gemahlinnen: Ätigid, Adelheid;
Erzkanzler u. Kanzler: Hildibert,
Friderich, Liutulf, Rotbert, Adal-
dag, Poppo, Brun, Willihelm,
Willigis.
Otto ll. Kaiser 973—983. R. 246.
609. 610. 620. 624—639. 641—
647. 653. 654. 685. 723. C. 72.
459. Gemahlin: Theophanu; Kanz-
ler: Hildibold, Willigis.
Otto IIl. Kaiser 983—1002. R.
656—664. 666 618—074. 676.
677. 079—682. 685. 686. 688—
18
. 693. 696. 697. 699. 703. 706.
708. 722. 734. 735. C. 102. 409?
459. 958.
Ottonisches Zeitalter R. 246.
255.
Otto IV. Kaiser 1198 — 1218. R.
2402. 2406—2409. 2423. 2498.
2430. 2432. Protonotar Morandus
1198; Brüder: Heinrich Pfalzgraf
am Rhein, und Wilhelm.
Otto Herzog zu Sachsen, Gross-
eater Otto's I. R. 89. 564. C. 4.
Otto Herzog 1003. R. R. 723.
Otto v. Nordheim s. Nordheim.
Otto Markgraf, Sohn des Mark-
grafen Adelbert 1145. C. 250.
Otto Bruder Markgraf Wilhelms
+. 1057. R. 107.4.
Otto Graf 1017 — 1021. R. 940.
C. 92.
Otto Graf 1095. R. 4269.
Otto Gemahl der Willa C. 94.
Otto Sohn d. Prüfecten Godescalc
zu Osnabrück 1070. C. 454.
Otwines O. R. 685.
Oulhusen O. R. 1868.
Outa s. Oda.
Ova P. C. 93. 95. 96. 107.
Ovaccra, Ovacrus, Obace-
rus, die Ocker R. 126. 497. 445.
163. 471. C. 35.
Ovenhus, Ovenhuson R. 464.
C. 34. 188.
O ven wide, Ogenwide? O.R.
2374. C. 451. 452.
O veranberg, Overenberg im
Angeresgowe R. &33. 6&7. 1037.
C. 25. 48. 276.
Overan-Duergian O. R. 826.
Overbike O. C. 276.
O veride O. R. 4478.
Overon-Beverungun O. R.
844.
O vinghuson O. R. 997.
Owelhusen O. R. 2209.
Oyel in der Grafschaft Hoya s.
Oculen.
19
7k
Ovnchusen — Paderborn.
O ynchusen O. C. 569. 3479. 2480. 2273. 2369. C. 451. | 890 903. 904. 908. 909.
Ozendorp O. R. 2116 60. 487. 490 510. 536. 538. | 990. 921: 995 939. 933.
566; dessen Bruder Crachto 1185 947. 950. 956. 957. 960.
P.
Badberch, Padberg O. R.936;
v. P., Graf Erpho u. dessen Gemah-
lin Beatrix 1101. R. 4303. 1316.
4455. C. 474 , dessen Bruder Thiet-
mar 1101—1120. R. 1303. 4455.
Ministerialen: Wiccel 1141. R. 4626,
Otto 1141. R. 4626, Hermann 1141.
R. 1626, Godescalc 1169—1196.
R. 1952. 2043. 2070. 2269. 2270.
2295. 2298. 9324. 2363. 236%.
C. 341. 364. 386. 408. £29. 490;
dessen Sohn Godschalk 1192. R.
2295. Vergl. noch Gerbert von P.
1196. R. 2363.
Paderborn, Podelbrunnen,
Boderbrunnon, Bodelebrun-
nin, Padelburg, Padabrun,
Paderbrunnen, Patresbrun-
na R. 455. 156. 164. 172. 173.
480. 484. 242. 227. 250. 254.
286—288. 294. 306. 343—349.
354. 368. 380.387. 454. 547 Anm.
557. 584. 709. 708. 7414. 731.
Thk. 757. 160. 774. 852. 872.
879. 888. 890. 908. 946. 920—
923. 937—939. 954. 964. 973.
975. 981. 994. 994. 995. 4010
4033. 41048. 1054. 4056. 1064.
. 4079. 4081. 4104. 4164
. 4207. 4947. 12992. 1300.
. 4343. 4319. 1339. 1345.
4481. A502. 1516. 1547.
4566. 1640. 1664. 1778. 1910.
2235 2322. C. 44. 48. 30. 48 127.
(burgenses erwähnt C. 219.) 468.
&69 596, maiores cives C. 540.
Profecti civium: Heinrich 1138—
1142 s d. A. Grafen zu Pader-
born: Elferus (dessen Frau Re-
gelindis) 1109— 1130, sein Sohn
Heinrich 1130, siehe beide Namen;
Amelung Edler 1185— 1197. R.
°C 454,
dessen Sohn Heinrich
1194— 1197. C. 538. 566. Judex
forensis Godefridus 1194 s. d. N.
Bischofe: Hathumar 795—804.
Badurad 804—852, Liuthard 852-
884, Biso 984—907, Thiederich
907—916 , Unwan 916—935, Dudo
935 — 960, Folcmar 960 — 987,
Rutharius 957 — 1009, Meinwerk
1009—1036, Rudolf 1036— 1051,
Imad (Immico) 2051— 1076 , Poppo
1076— 1084, Heinrich von Werl
1084—1126 u. Heinrich von Aslo
1084—1090, Bernhard I. 1126—
1160, Evergis 1160— 1178, Sifrid
1178— 1186, Bernhard Il. 1186—
1203. Bischofswahl R. 2280. Bi-
schöfliche Vogte: Hildiward 1015,
Heinrich 1102, Graf Fritherich
1118, Widikind v. Schwalenberg
1123, Volcwyn v. Schwalenberg
1138 und Thietmar 1138, Wide-
kind v. Schwalenberg 1188, Wi-
dekind v. Waldeck 1189 (derselbe?).
Bischöfliche Ämter: | Camerarii:
"Conrad 1153, Godschalk Propst
zu Nordhausen 1189; Dapifer::
Eppo 1036, Poppo 1179, H. 1186,
C. 469, Johann 1194; Pincerne:
Geza 1016, Eizo u. Gevlo 1036,
Heinrich 1189. Pedagium sive du-
catus Paderburne C. 490, servi-
cium episcopale Herevorde C. 490.
527. Paderborn: Land R. 503.
745.2080.2084 2230. 2287. 2304 ;
Synoden R. 43141. 4994.
Kirchen und Klöster der Stadt
Paderborn :
Der Dom und seine Schutz-
heiligen Maria, Liborius u. Kilian
R. 702. 748. 733. 7&&. 751. 756.
758. 759. 764. 76&. 767. 77A.
713. 775 — 860. 863 — 867. 869.
879. 882. 886. 889. 891. 892.
963. 967—069. 974. 976.
979. 984. 988. 4015. 1047.
1062. 1063. 1079. 10968.
4459. 496k. 4294. 1357.
4594. 4592. 1642. 2075.
2205. 2231. 2280. C. 3. 48. €
79. 451. 540 Domcapitel R
933. 794. 736. 775—860.
1345. 1802. 2218. C. £9. 8€
474. 473. 77. Própste:
oder Wino? 1015—1036, Ni
1015 —1036, Cunrad? 1016,
1016, Piligrin 1021, Hosad :
1936, Winbert 1054— 1058,
1060, Rogger 1101, Conrad
Fritherich 1107, Wino 1123—
Bernhard 1131, Wino 1132-
Bernha d 1146—1158, Sifric
Uffo 1179, Altmann 1184,
1191 fälschlich), Godschalk
Decane: Haica 1015, Bei
1015, Dodico 1036, Hermanı
Hezelin 1060, Reinbold 110:
Bernhard 1123-1128, Altma
Reimbert 1137, Ulrich 1140
rich), Bernhard 1145, Almaı
1173, Uffo 1177, Volbert
Magistri scolarum sive schoi
Frauco 2140, Reinher 1173,
rich 1177, Altmann 1179, H«
1184; Custos: Theoderich
Vicedominus: Worad 1101;
rari: Bernhard 1101, Ufo
Lambert 1185; Vogt des
capttels: Widekind von W.
1180. Marien- u. Bartholc
kapelle am Dome R. 995.
Abdinghof Benedicti
ster zu Ehren Ss. Petri,
et Marie R. 765. 766. 86!
884. 887. 904. 916. 949
973. 974. 975. 995. 1010.
1048. 1056. 1058. 41064.
4104. 11841. 4300 13144.
16
zu Münster 1196 — 1199. C. 549.
518.
Philipp Domdechant zu Cöln 1166.
C. 335. 336.
Philipp Herzog von Schwaben,
deutscher König R. 2402. 2405
2423. 2429. 2432.
Philipp Kanzler K Heinrichs V.
1123. C. 195.
Pikenbrok Bauerschaft bei Nord-
kirchen C. 103b; von Pyken-
broke, Bernhard 1176 — 1196.
C. 382. 448. 465. 473. 492 549.
Pikilissem O. C. 362.
Pikinhurst, Pichenhorst O.
C. 496. 569.
Pilecheim, Pilicheim, Pele-
chem; Pelkum R. 720. 896. 1431.
4697. C. 385. 451. 569.
Piligrim Erzb. von Cóln 1021—
1036. R. 949. 978. C. 109. 425.
Piligrin Dompropst zu Paderborn
1021. R. 909.
Peregrin, Pilegrim Dechant v.
St. Patroclus zu Soest 1182-1196.
R. 2158. 2183. 2297. 2363. 2364.
C. 429. 476
Piligrim Erzkanzler K. Conrad's 1.
913. C. 46.
Pilegriu Untervogt des Kl. Odin-
gen 1197. R. 2057.
Pipin v. Heristal R. 98. 404.
Pipin König, Sohn Karl Martells
R. 422. 4294. 126. 127. 128. 130.
4131. 134. 136.
Pipin Sohn Karls d. Gr. R. 199.
215. 262. 282.
Piramus magister zu Cöln 1178.
C. 399.
Piringisamarka O. C. 38.
v. Pirna, Philipp 1151. C. 277.
Pirremont, Permunt R. 2116.
2158; von P. Edle: Volquin 1184.
R. 2139; dessen Bruder Widekind
1184 — 1189. R. 2439. C. 487.
Ausserdem Godschalk 1187— 1200.
R. 2340. 2352. 2430. C. £74. 508. :
Philipp — Quallenstide.
536. 556. 575; dessen Söhne:
1) Godschalk 1186. C. 471, 2)Her-
mann 1186. C. 474, Friedrich
Godschalks Bruder 1190 — 1198.
€. 508. 509. 543. 515; Marschälle
der Edlen von P., Eustachius 1187.
C. 474, Bertold 1200. R. 2&34.
Pisa R. 1572.
Pistoria R. 607.
Planthete O. C. 544.
Platere, Gerhard 1198. C. 576.
Plesse O. R. 779; Schloss R.
2287. 233b; von P., L. 1186. C.
469, Widekind Domherr zu Min-
den 1200. C. 590.
Plume O. C. 566.
Pobarto cfr. Bochbardon.
Podrebeki Fluss R. 353.
Polaber R. 1899.
Polaneh O. C. 385.
Pólde s. Palithi.
Polen R. 771. 972. 4434. 1435.
Ponteburg O. R. 654. 661. C. 2.
Pontes longi R. 13. 27.
Poppa Priester C. 87 n. 43.
Poppa C. 87 n. 44, 43, 47, 29.
Poppenbeke Zaus C. 584.
von Poppenburg, Fritherich
1154. C. 298, Graf Beringer 1175.
R. 2011, Graf Bernhard 1200.
R. 2439.
Poppica C. 87 n. 13.
Poppincsile O. €. 496 (Popinc-
lisen?) C. 569.
Poppo Erzb. von Trier 1017-1047.
C. 93. 94.
Poppo, früher Dompropsi zu Bam-
berg, Bisch. von Paderborn 1076-
1083. R. 1164. 4479. 4484. 4200.
1208. 1216. 1291.
Poppo Abt v. Fulda 1018. C. 94.
Poppo Herzog der Friesen T. 729.
R. 147
Poppo Graf 1126. C. 198.
Poppo Ritter, Dapıfer des Bischofs
von Paderborn 1179. C. 05. Seine
Schwester Godesta sbid.
Poppo Notar Heinrichs I. und
Otto's I. 935—940. C. 49. 50. 52.
Poppo P. RH. 60. C. 87 n. 30.
C. 415. 143. |
Porkestorph O. R. 1505.
de Porta, Reinher 1247 — 1198.
R. 1732. C. 263. 300. 505. 511.
545. 546. 5&8. 573. 574; dessen
Brüder Arnold 1190—1198. C. 503.
508. 514. 512. 547. 546. 579.
574. 575, Helmwich 1190—1196.
C. 505. 545. 546. 568. 573. 514.
Portanaha curtis R. 476. C. 38.
Praemonstratum Kloster 1120
gestiftet R. 1449.
Pramonstratenserklöster zu
Kappenberg, Varlar, libenstadt,
Averndorp bei Wesel.
Prag Bisthum R. 1236. 1259;
Bischof Daniel 1152.
Prast O. R. 339.
Provestinchof C. 451.
Provestinhus C. 569.
Prunern O. R. 1577.
Puire O. R. 896.
Pulverel Decan des Kl. Bussdorf
um 1060—1076. C. 4154.
Pumissun, Pumesen O. R. 783.
C. 127.
Pungelsheren O. C. 49.
Puningun curtis C. 449.
Punpon O. C. 40.
Puntenelles O. C. 544.
Puochinefurti s. Bokinavurdi.
Puregriffe O. R. 986.
St. Pusinna, Bosinna R. 493.
C. 25. 66. 140. 257.
Puslingenburen, Puslincbu-
ren O. C. 322. 488.
Puthusen O. C. 2064.
Putten O. R. 685. C, 434.
P ythe ©. €, 322.
Q.
Quaden R. 68? 69.
Quallenstide O. R. 4313.
Quarsingseli O. R. 259. 263.
Quedlinburg s. Quitilinga-
burg.
Quedun Villa s. Hohensile.
von Quenethorpe, Everhard
1197. R. 2399.
Quernhamelen O. R. 2359.
Quernheim, Kloster R. 1983;
Propst: Sifrid 1196.
Quitilingaburg, Quedlinburg
R. 541. 548 569. 599. 627. 628.
685. 724.4925. 1226 1246. 4248.
4348. 4320. C. &7. 52; Kloster
R. 623. 697. 727. 941. 4250; Äb-
tissinnen: Mahthilde 966 — 999,
Beatrix 1138—1158, auch Äbtissin
zu Heerse; Servatiusstiftskirche
R. 1548.
KR.
R stehe Hr.
Raadalt P. R. 236.
Redbodo Erzbisch v. Trier 887.
C. 34.
Rabboto P. v. Speter 1172. C. 360.
Rabodo Domcustos zu Münster
1139. C. 231. 233.
Radbod Sohn des Algisus König
v. Friesland + 719. R. 95. 96. 97.
98. 99. 407. 410.
Rabodo Edler, und seine Frau
Richenza 1170. R. 1953.
Rathebodo P. C. 460. Rathu-
boda C. 408.
Racico P. C. 87 n. 30.
Radbald Aót von Werden 1002.
. R. 743.
Radengheim O. C. 431.
v. Radese, Constantin 1159. C. 318.
Radi O. C. 95.
Radi in superiori Wurmlakun C. 95.
Radiald P. R. 881.
Rading Prior zu Kappenberg 1150.
C. 275.
Radlef Kaplan C. 403b.
Radleicus Kanzler Ludwigs des
Quarsingseli — Rechinhereshuson,
Radolveshem O. C. 362.
Radolf Scholasticus zu Soest 1196.
R. 2364.
Radulff P. C. 87 n. 30.
Radulf R. 825.
Raedig P. C. 93.
Raedulf C. 87 n. 43.
Raetluf P. €. 87 n. 8.
Rafseti Villa im Gau Wetiga
C. 120.
Ragin- Rain- s. Rein-
Ragun s. Rangun.
Rainlefessun O. C. 95.
Ramagotessun, Ramagotes-
hem O. C. 228. 236.
Ramward B. von Minden 996—
1002. R. 704. 641.
Ramward Propst C. 87 n. 25.
Ramward P. C.87 0.29 Rand-
ward R. 849.
von Rangun, Alvericus 1015. R.
854. 961.
Rano Vater Ervins R. 248.
Randwihg P. C. 95. Rantwic
C. 87 n. 30.
von Rane, Conrad 1197. C. 568.
von Rapen, Richard 1139. C 233.
Rarstede, Rasıede, Kloster;
Abt: Menrad 1194.
Rasnuwele O. R. 2243.
Raspo, Heinrich, Graf von Thü-
ringen 1174—1178. R. 4995. 2043.
Rastede s. Rarstede.
Rasthorpe O. R. 777.
Ratbert Dechant zu Wildeshausen
1135. R. 1563.
v. Rathberg, Godschalk, Bruder
Heinrichs v. Volmedesteine 1186.
R. 2183.
Ratech Advocat des Münsterischen
Domcapitels 889. C. &0.
Rathebodo s. Rabodo.
Ratheri P. C. 95.
Ratherisdorf Hof R. 4267.
Rathuboda s. Rabodo.
Ratincheim O. R. 4058.
des Deutschen R.428. C.14.45.19. | Ratlara O R. 23325.
Ind. z. Erbard's Regg.
Rato Clersker C. 464.
Ratolf nobilis 1068. C. 454.
Ratolt, Retolt P. R. 584. C. 58.
v. Ratzeburg, die Grafen Hein-
rich 1163 R. 1899 und Bernhard
1180 R. 2084.
Ravenna R. 608 609. 706.
Raveno Bruder des Dapifer Lu-
dolf zu Corvei 1198. C. 575.
Ravensberg, Ravenspurg R.
405. C. 588. vgl. Calverla; von
R., Graf Otto I. 1141— 1168? —
1173? R. 1626. 1643, 14661. 1700.
4789. 4853. 4857. 1859. 1869?
4875 (princeps) 4895. 4913. 4934,
C. 242. 298. 322. 393. 333. 335.
362; seine Gemahlin Uda 1166.
C. 335; seine Schwester Hadwig
siehe Dale. Otto's Bruder Hein-
rich 11258 — 1175. R. 1857. 4875
(princeps) 1892. 4895. 1934. 4963.
2013. C. 322. 323. 335. 348. 361.
Otto's Sohn Hermann 1166—1200.
R. 2028. 2043 2063. 2084. 2087.
2125. 2139. 2182. 2183. 2187.
2300. 2303. 2345. 2429. 2430.
C. 335. 357. 361. 408. &16. 418.
k51. 476. 484. 491. 495. 496.
532; dessen Gemahlin Jutta 1200.
C. 588. Otto 1l. Hermann' s Sohn
1173—1200. C. 362, 588. Theo-
dericus advocatus secundus in
Ravensbergh 1200. C. 588.
Razo P. C. 103b.
von Rechede, Rechethe, God-
fried, castellanus 1175-1176. €. 318.
383; Rutger 1175—1178. C. 315.
395; Heinrich 1177—1198 C. 387.
&46. 51. 576. 577; Macharius
1178. C. 395; Hescelin 1182. C.
430; Theoderich 1182. C. 430,
Domherr zu Münster 1183— 1186.
C. 43%. 144. 465; Heinrich Burg-
graf v. Rechede 1197. C. 559,
liber 1199 C. 580; ob identisch mst
dem Obigen? Vgl. Rectha.
Rechinhereshuson s. Reg.
20
78
Recht, siehe Angrisches, Ripuari-
sches u. Westfälisches Recht
Recklinghausen s. Richil-
dinchuson. |
Reclo O. R. 685.
Recnon O C. &0.
v, Rectha, Heinrich 1193. C 533.
Redald P. C. 95, Rediald P.
C. 86.
Reden, Rehe R. 2466. C. 451;
von Reden, Reiden, Rethe,
Widechin 1169 — 1198, Vogt von
Freckenhorst u. Liesborn (ob auch
von Marienfeld?) R. 2066. 2067.
2139. 2466. 2195. 2244. C. 342.
345. 357. 361. 372. 384. 389.
390. 448. 536. A49. 451. 454.
A460. 462. &80. 532. 536. 569;
dessen Schwester Gerthrudis, Äb-
tissin v. Freckenhorst 1193, dessen
Mutter Lutthrudis 1185—1198. R.
9944. C. 454. 452. 569.
Redepke im Gau Derlingo R.
4045.
Rederbruggon O. C. 434.
v.Redesen, Edle, Volcwin 1181-
1191. C. 449.420.553, Godeschalk
1181. C. 421. s. auch Radese.
Redig P. C. 95.
Redinchem, Redinghem Hof
R. 616. 685. '
Redmoda Zhiadolds Frau R. 834.
Redulfshus O. R. 517.
Rees ©. R. 1597.
Regelinde Abtissin zu Heerse
1163—1185. R. 1897. 2168.
Regelinde Frau des Grafen EI-
ferus zu Paderborn 1109, |. vor
1123; R. 1362. C. 193.
Reganesburuge, Regensburg R.
499. 493. 944 958. 959. 1176.
44185. 1235. 31248; Bischof:
Hartwic 1123.
von Regenstein, Graf Heinrich
Recht — Reginhard.
Regildinchusen ©. C. 485.
Rehey O. C. 569.
Rehon Villa C. 65.
Reichsversammlungen zu:
Ingelheim 774. R. 443, Düren 775.
R. Akk, Worms 776. R. 4&9,
Paderborn 776. R. 455, Düren
779. R. 160, Lippibrunnen 780.
R. 163, Scaninghe in Nordihü-
ringen 784. R. 476, Paderborn
785. R. 180, Aachen 797. R. 222,
Lippeham 799. R. 227, Mainz 803.
R. 248, Salz 803. R. 249, Stas-
furth 805—809? R. 257 vgl. 476,
Aachen 813. R. 279, Paderborn
815. R. 254. 286. 287, Ingelheim
840. R. 365, Salz 842. R. 372,
Paderborn 845. R. 387 (Frankfurt
864. R. 428 nach einer unterge-
schobenen Urkunde), Regensburg
895. R. 93, Grona 1013. R. 758,
Speier 2050. R. 4740, Ulm 1076.
R. A168, Oppenheim 1076. R.
4169, Tribur 1076. R. 44169, Forch-
heim 1077. R. 14172, Speier 1087.
R. 4239, Mainz 1097. R. 1280,
Mainz 1105. R. 4327, Mainz 1115.
R. 4446, Würzburg 2121. R. 1460,
Worms 1122. R. 4475, Bamberg
1124. R. 1486, Strassburg 1126.
R. 1495, Corvey 1129. R. 1517,
Lüttich 11312 R. 4534, Würzburg
1136. R. 1369, Frankfurt 1147.
R. 1687, Worms 1153. R. 1797,
Würzburg 1156. R 1844, Bam-
berg 1156. R. 1845, Worms 1179.
R. 2055, Magdeburg 1179. R.
2061. 2062, Goslar 1179. R. 2064,
Würzburg 1180. R. 2079. C. 407.
Erfurt 11812 R. 2400, Gelnhausen
1189 R. 2080. 2081.
von Reilegenkerken, Hilde-
bold 1194. C. 538.
Reilessen O. R. 2392.
1191. €. 019 Sein Bruder Graf | v. Reimbach, Warner u. Reimar
Sifrid’ v. Blankenburg s. d
Regenstenehusen O. R. 2094.
1198. C. 574.
R eimdi Gau C. 36.
Reymrekke O. R. 2325.
Reinald (von Dassel) Propst am
Dome zu Münster 1155 — 1159,
Kanzler K. Friedrichs 1., Erzb
v. Köln 1159— 1167 u. Erzkanzler
R. 1837. 1846. 1848 1853. 4884.
1905. 4906. 1913 — 1916. 4948.
4919. 1923. 1926. 1929. 1933.
1937. 2324. C. 325.
Reinhold, Reinbold Decan zu
Paderborn: 1101— 1107. C. AM.
473. 477.
Reginald Vogt des Kl. zu Schil-
desche 1000. C. 75.
Reginhold R. 400%, Reginald
R.233, Rainald P. C.95, Rai-
nold R. 807. C. 87 n. 19, 23.
C. 107. 446 153. |
Reginbald Graf 834. R. 335.
Reinbold, Reimbold Graf im
Corverschen Gebiete 1113 — 1126.
C. 182. 485 (Reinhold genannt).
498.
Reginbern, Reinbern, Nach-
komme Widukinds R. 507.
Reginbert Propst zu Münster
809—814? C. 4.
Reginbrat, -breht, -bert R.
268. 332 358. C. 75. 87 n. 28.
C. 167.
Rembodo Abt zu Deutz 1173.
C. 363.
Ragenfrid Gegner Karl Martells
717—718. R. 108. 409.
Reinfrid P. C. 87 n. 44. 30.
Reinger pincerna K. Konrads III.
C. 272.
Reinguiz Frau des Edlen Thu-
ringus 1093. R. 12665.
Reinhard Bischof v. Halberstadt
1115—1122. R. 4407. 4410. 4438.
4476.
Reginhard, Reinhard Bischof
v. Minden 1080— 1089. R. 4226.
1230. 1249.
Reinhard Abt z. Merseburg 1127.
C. 204.
Reginhard Adi s. Siegburg: 1082:
R. 1209.
Reinhard Propst zu Kemnade
zwischen 1147— 1176. C. 265. 278.
378.
Reinhard wv. seine Frau Ricmoda
R. 8414.
Reinhard R. 795. C. 87 n. 29.
Reinher, Reinhard Propst zu
Eresburg 1148— 1176. R. 47238.
C. 278. 378,
Reinher Prior zu Corves 1190 —
1198. C. 511. 574.
" Reinher Scholasticus zu Pader-
born 1173. C. 367.
Reinike Haolds Schwester R.957.
Reginild, Reinildis Wittwe d.
Gr. Erpo 1097 — 1120. R. 1282.
1809.
Reinmarus prepositus in Liziaco
1190. C. 544.
Reimar Domkeliner zu
1167. €. 338.
Reinmar P. C. 87 n 29.
Reinmar C. 87 n.29. C. 146. 453.
Reinmod P2. R. 918.
Reginmund P. R. 613.
Rein ward Domdechant zu Minden
1170—1183. R. 2436. C. 406. 412,
420. 426.
Reinward C. 87 n. 25
Begenwerch Graf im Gau M-
herseo 974. R. 627.
Reinwik O. R. 875.
Beinza P. C. 87 n. Mi.
Reithard Graf 889. R. 476. C.38.
Rekelingen, Rikelingen, v. R,
Thiderich und seine Söhne Reim-
bert « Thiderich 1147— 1151. R.
1742. 4749. 1753.
Rekene, Reken O. €. 361. 473.
vRekerenensen, Bertold C.575.
lekeringhusen O. C. 198.
Reliquien R. 1279. 4316. 41322.
1340 ff. 4359. A364. 4440. 1734.
C. 434. 162. 487.
Remaclus d. H. R. 4749.
Minden
Reginbard — Bichliad
Bemagen O. R. 17&6. 4777. 1836.
4985. C. 310.
Reinbert Domdechant zu Pader-
born 1137. R. 157%.
Rembert Propst des Kl. Bussdorf
1136—1153. C. 249. 242. 256 260
290. 991.
Rembert Propst (zu Bussdorf?)
1158 — 1173. C. 344, 316. 326.
362. 367. 368.
Rembert und Witherald de
Ittera (so zu verbess.) 1060. C. 154.
Remeias O. C. 34.
Remelinkrode ©. R. 2138.
Remi, Rime, Rimi, Reme O.
R.4128.478. 756.1058. 4266. 1383.
Remesethe ©. R. 41247.
St. Remigiuskloster R. 4733,
- Altar tm Kloster Werlo R. 20&4.
Remigius Notar Kaiser Lothars I.
C. 16.
Remikenhusun O. C. 445.
Rena O. in der Wesergegend R.
986.
Rene O. d. Diócese Cöln R. 4189.
Reni, Hreni im Gau Bursibant,
Rheine. Vgl. Oldenrheni u. Suth-
reni R. 356. 441. 679. 716. 940.
4013. 1946. 2051. C. 11. 24. 133.
200. 958. 280. 296. 396; von
Rene, Helmwich 1184. C. 447,
Gerhard hber 1197. C. 564, Ale-
xander 1198. R. 2417, Erpo 1199.
C. 584.
Renstinchosen s. Rinxstinc-
husen.
Rentinchusen ©. C. 427.
Repsholt Kloster R. 664.
Respe O. C. 514.
Resse O. R. 875; v..R., Arnold
1154. C. 299.
Restiberc, Restiberg O. R.
1590.
Retbere im Gau Cizide C. 425.
Reteresthorpe O. R. 1070.
Retharius Bischof vow Paderborn
981—1009. R. 664. 659. 666. 670
19
671. 698. 700. 703. 70b. 707.
708 744. 748. 798. 730. 733:
736. 139. 744. 742. 839. C. 79.
Retliard Graf im Gau Auga 940.
R. 549.
v. Rethen, Albert 1197. C. 508.
Retherbrugge O. C. 280.
Retherd P. C. 167.
Rethere P. C. 160
Rethier P. C. 75.
Reusford O. R: 638. Riesfordi
R. 41005.
Rhate O. R. 685.
Rheims R. 600. Erzb. Folco 889.
Benedietinerkloster R 2242. C. 238,
Rhein R. 457 160. 467. 168.
17&. 193. 227. £00. 427. 433. 456;
Rheinlande R. 4400. 41408.
Rian O R. 957.
v.Ribelmunt, Florin 1185. C. &54.
Ricbert Bisch. v. Verden 1060 —
1097. C. 451.
Richbrecht P. R. 825, Ric-
perht €. 57, Ricbraht C. 138.
464, Ricbert R. 1056.
Richbodo Abt v. Marienmünster
1187. C. 474.
Ricchersen ©. C. 394.
Rhidag Graf 833. R. 329.
Ricdach, Ricdag P. €. 96.4107.
Ricfrith nobilis 1068. €. 154.
Ricfrid P. R. 303.
Richald P. C. 119.
Richard Cellerar des Klosters zw
Liesborn 1195. C. 5&1.
Richard Edier 1015. R. 844.
Richard verschiedene R. 787. C.57.
von Richelen, Theoderich 1180.
C. 412.
Richelincthorpe ©. R. 1975.
Richenza Gem K. Lothars 1135.
C. 1563. '
Richenza Witwe des Edlen Ra-
bodo 1170. R. 4953. |
Richildesbiuthle O. C. 467.
von Richlind, Reinhard 1771
C. 348.
80
Ricmar P. R. 814.
Riclinde Edle 1126. C. 198.
Ricoldinchuson, Richildinc-
huson, Rigglenkhusen, Reck-
linghausen R. 600. 879. 4092.
4475. 4695. 4913.
Ricolf Erzb. v. Mainz 813. R.279.
Ricolfesheim O. C. 40.
Ricwal C. 446, Ricwald C. 153.
Ricwara Tochter d. Grafen Erpo
Äbtissin zu Wunstorp 1097-1120.
R. 1282. 1809.
Ricwardessun O R. 784. 854.
860. 964.
Ricwin magister zu Kappenberg
1199. €. 583.
Ridanthorpe O. C. 437.
v. Ridderbroke, Cesarius 1197.
C. 564.
Ridund, Edier u. seine Gemahlin
Siburg 1034. R. 925. 926.
Riesfordi s. Reusford.
Rietbeck Schloss R. 1487, von
Rietbike, Graf Heinrich 1100.
R. 1292.
v. Ritbeke, Albert 1194. R. 2327.
Rietberc, Rehtbergi, Rielberg
R. 402; von R., Graf Heinrich
1150. €. 2774.
Rike O. C. 488.
Rikersin O. C. 313.
von Rikeswigh, Rickersvic,
Adelbert 1136—1177. C. 219. 212.
998. 326. 368. 392.
von Rikilinke, Mathilde 1187.
C. kTk.
Rikillahusun O. R. 90%.
von Rilinkerkin, Bertolt 1179.
C. 405.
Rimbert Erzb. v. Hamburg 865-
887. R. £30. A34. £66. 1440.
Rimbike Bach C. &34.
von Rimbeke, Themmo, Ritter
1173. C. 362.
Riemar — Rudolf.
v. Botvelde 1190— 1197. C. 505.
509. 513. 546. 568.
Rimeslo O C. 394.
Rimi s, Remi.
Rinchove Haus C. 384.
Rindorph Kloster R. 4987.
v.Rinecghe,Rinecke,Rineck
Pfalzgraf Otto 1134 — 1147. R.
4554. 4700. 4742. 4788. C. 375;
seine Frau Gertrud, Gräfin von
Bentheim 1152 — 1154. R. 4788.
4815; «hr Sohn Otto 1147. R.
4700; ihre Tochter Sophie vgl.
Benethem.
Ringhelmi O. C. 87 n. 2.
Rinkerode O R. 1946.
Rinctelen, Rinteln an d Weser
R. 756. C. 293. 425.
Rinxstinchusen, Renstinc-
hosen O. R. 1984. C. 362.
Ripen sn Jütland R. 668.
Ripen O. C. 569.
Ripenarth O. R. 4617.
Ripenhorst O. C. 340.
Ripuarien R. 468. Gau R. 285.
299. 337. 352. 355. 358. 375. 376.
C. 16.47, Herzogthum Ripuarien
R. 300. 398, Ripuarisches Recht
R. 116.
Rischney Wald R. 2270.
Rise, Arnold 1199. C. 580.
Rislaun O. R. 638.
Risonbeke, Risenbecke, Ri-
senbike, Aiesendeck R. 4034. |
4454. 2228.
Risvelde ©. C. 293. 425.
von Risvorde, Wernolf 21150.
C. 274.
Ritberg s. Rietberc.
Rittiga, Rittega Gau R. 759.
167. 903 984. 1063; Grafen
Bernhard 1015, Uto 1020— 1032,
Theoderich 1052— 1076.
Riudenithe O. C. 167.
——
Rocelo Freier C. 466.
Rocilin P. C. 87 n. 20.
Roddach Sohn der Edle
1015. R. 842.
Roddech P. R. 804.
Rodeger s. Rotger.
von Rodenberg, Wezzeli
C. 533.
de Rodenburch, Conrad:
pifer 1195. C. 542.
von Rodenlo, Winemar
1189. C. 404. 194.
Rodenesleve O C. 35.
Rotherich Domcantor zu i
1142. C. 238.
Roderich P. C. 166.
Rudulphus electus Tre
1187. C. 472.
Rudolf Bisch v Halberstac
R. 1622. C. 250.
Rodolfus Lenetensis ep
1193 C. 527. (von Lentin!
Rudulph Bischof v. Litic
C. 472.
Rudolf falschich in die Ri
Münster schen Bischöfe 10.
1085 eingeschoben R. 1221
Rodolf (Rotho) Aót zu E
Bischof v. Paderborn 1036
R. 993. 995. 996. 1008.
4015. 1017. 4034 — 1036
4048. 4053 10892. C. 457
Hruotholf, Rudolf 7. B
Schleswig 1040. C. 134.
| Rudolf, Rotolf Il. Bise
Schleswig 1072. R. 4184.
Rudolf Ab! zu Werden 11€
R. 4419.
Ruodolf Domdechant zu ij
1085. C. 16%.
Rudolf Domscholaster 3
1198. C. 570 586.
Ruothulf Priester C. 138.
: Rudolf Herzog v. Schwabe
v. Rimbike, Rumbike, Rin- ; Riustridasselbe was Ut-Riustri? | R. 4156; Gegenköng 1077:
bike, Herebold Sohn Heinrichs
R. 494. 204.
Robert s Rotbert.
R. 1472. 1173. 4474. 447°
4486. 4490. 1494. 1492. :
Rudolf Markgraf der Nordmark
111. R. 4375.
Rudolf Vogt z. Utrecht 1183. C. 432.
Rodolf Vogt des Klosters zu Wil-
deshausen 1196. R. 2378.
Rothulf C. 87 n. 20. Ruothulf
C. 87 n. 30.
Rodun im Gau Cizide C. 125.
Rodwardeshusun ©. C. 95.
Roger, Rogger s. Rotger.
_ Rohthem O. C. 95.
|
' Roke O C. 396, Roken C. 447.
lokesberg O. C. 483.
| von Rokeslere, Rukeslare,
Rozlo, die Brüder Bernhard 1176-
1177. C. 334. 388 389 u. Arnold
1177. C. 388.
Rokinchusun O. R. 786.
Roklo O. C. 550.
Rolinghusen Villa R. 556.
kom R. 169. 227. 402. 479. 557.
594. 592 (Synode), 653. 70%. 760.
950. 4477. ASK. 4492. 12410.
1243. 4214. 1948. 1377. 4545.
1545. C. 458. Püpstliche Legaten
in Deutschland R. 1485: Gebhard,
Bisch. €. Constanz 1105, Adelbert
Erzb. v. Mainz 1130, Theodewin
1145 Card. Bisch., Card. Thomas
1145, Cardinal Johannes 1196.
Romanus der Heilige R. 402.
Rorik Konig d. Normannen 846—
855. R. 390. 400. 444.
Rosbah, Villa, Ober - Rossbach
in der Wetterau R. 320. C. 45.
Rosbeki, Rosbeke O. R. 621.
1880.
Rosen ©. C. &11. 412. 494.
Rosogabi Gau (jenseit der Elbe?)
R. 252.
Rossebrok siehe Herzebrock.
Roswindis erste Äbtissin zw Lies-
born 815. R. 290.
Ruodbald, Rodbal C. 87 n.5,
M, 47.
Rotberge O. R. 448.
Botbert, Ropbert, Erzkanzler
Ind. s. Erbard's Regg.
Rudolf — Rosinberich.
K. Otto's I. u. Otto's Il. 973—978. |
C. 60. 64. 62. .
Ruodpert Bischof von Münster
1042— 1063. R. 1031. 4054. 1094.
Rutbert Domdechant zu Münster
1125. C. 490.
Robert Domdechant zu Minden
1160? R. 1809.
Robert Dechant zu St. Johann in
Osnabrück 1149 — 1162. C. 270.
321. 327.
Robert Dechant zu Engern 1191.
R. 2275.
Robert, Prior zu Wilbadessen
1153. R. 1805.
"Rodbert magister zu St. Johann
in Osnabrück 1142. C. 239.
Rotbert Custos zu Osnabrück
1147—1158. C. 266.
Roıbard Graf 834. R. 3&0.
Rutbert Graf 1122? R. 4470.
Rodbraht C. 87 n.30, Robert
C. 166, Ruobert C. 164.
Rotdag P. C. 87 n. 29.
v. Rotenburch, Arnold, dapifer
K. Conrad's Il. 1150. C. 272.
Roterkusen O. R. 2325. C. 459.
Ruoderd P. C. 87 n. 9.
Ruodold Zeerführer d. Norman-
nen 873. R. 4&3.
Rocher Erzbischof v. Magdeburg
1121. C. 188b.
Roker Dompropst zu Magdeburg
1172. C. 359.
Rogger, Rocker Dompropst zu
Paderborn 1101. C. 474. 473. 289.
Rutger Domocellerar zu Münster
1192. C. 522.
Rotger Scholasticus zu St. Johann
in Osnabrück 1180-1187. R. 2241.
C. 413.
Rutger Dechant zu St. Johann in
Osnabrück 1193. R. 2312.
Ruotger Cellerar zu Kappenberg
1198. C. 576. 577. 583.
Rodeger Graf im Gau Aringon
997. RB. 689.
Rotger Graf 1059. C. 449.
Ruocger itter 1086. C. 46k.
Rotger Vater des Baldricus R.
248.
Ruocger P. C. 464.
Rothalmingahuson O. R. 908.
Rothbagtissen O. C. 427.
Ruothard, Ruthard Erzb. von
Mainz, Erzkanzler 1098— 1109.
R. 1263. 1302. 4309. 4320. 1323.
4394. 1328. 1349. C. 478.
Ruthard, Rothard Abt v. Corvei
1046—1050. R. 1041—41043.40590,
Abt zu Hersfeld 1059 — 1072. R.
4085. 1149.
Ruadhart R. 248, Rothard C.
107.
Rothe Hof R. 720.
Rothe O. R. 1594. 4607. 4685.
C. 80 412. 461.
v. Rothe, Conrad 1171. C. 348. .
Rothehusen ©. C. 293. 425.
v. Rothen, Hildebold, Graf (m
Gau Marstem 1121. R. 4465.
Rotherich siehe Roderich.
Botherinchusen Hof R. 2294.
Rotherkissen O. C. 459.
Rotherisdorf R. 987.
Rothierus Acolit C. 75.
Rothiereshusun R. 904.
Rothinghusen O. C. 258.
Rotlevessen ©. C. 31%.
Rotho 2. v. Paderborn s. Rodulf.
Rothorst O. C. 261.
Rotmar Erzkanzler 892. C. kk.
Rotmereshusun Villa R. 554.
C. 53.
v. Rotow, Heinrich 1127. C. 20%.
Rothun ©. R. 784.
Rothward Edler 1110. R. 1364.
Rod ward Vogt des Münster schen
Vicedoms 1042. C. 438.
Rod ward P2. C. 95.
Rotwardessen ©. R. 2392.
Rothwerk P.R. 848.
Rozedehusin O. C. 343.
Rozinberich O. C. 453.
21
82
Rozlo siehe Rokeslere.
Rubenbike O. R. 1453.
Rucampe Hof C. 454.
Rüden, Rüthen R. 2434.
Rudbertessen im Gau Auga
R. 969. |
v. Rudenberg, Rudenberch,
Ruthenberch, Ritthenberc,
Conrad nobilis 1168— 1179. R.
4937. 4980. 2049. 2020. 2029.
2041. 2043. 2056. 2057. 2063.
2070. C. 336. 376. 386. 5404,
Rutger 1177. R. 2029, Rabodo
nobilis 1166. C. 336, Hermann
liber seu nobilis 1182 —1200. R.
2472. 9182. 2185. 2253. 2298.
2388. 2433. C. 499. 480. 536.
576. 577, Heinrich, Hermanns
Bruder C. &80, später v. Strom-
berg genannt s. d., Suether 1188.
C. 480, Ernst 1191. C. 2269.
Rügen nsel, Ruiana regio R. 379.
4404. 4704. 4905. C. 304.
Rufus, Beiname des Johannes C.
393. 588, Heinrich C. 538, He-
riman C. 540, Everhard R. 2389,
u. Thideric C. 546.
von Rulant, Walter und Kuno
1198. C. 511.
Rumbeke ©. R. 2182. C. 434.
Rumbech Kloster R. 2298. 2320.
237%. 9388.
Rumbike s Rimbike.
Rumeldinghof Gut R. 1279.
Rumold Bisch. v. Mimigardevord
924—941. R. 529, 531. 552.
Rumold von Heingahusun 1015.
R. 828.
v.Rumpeshurst, Bernhard 2144.
C. 245.
Rune O. C. 331. -
Runesberchen O. R. 1463.
Runiberc Villa €. 156, Runne-
berg R. 1809; v. R., Meinwerc
1200. R. 2447.
Ruodpert siehe Rotbert.
Ruoldingbus O. R. 564.
Roslo — Saltesberch.
Ruoleichesdorf oder Builo
im Gau Navilgowe R. A061.
Ruotbrechteshuson O. R.899.
Ruozela P2. C. 438.
Ruplo O. R. 4554. 4559, Ru-
peloh C. 253.
Rure, Rurebeke, Auhr, Fluss
R. 126. 247. 229. 230. 239. 243.
278. 295. 335. 337. 352 358.
561. 706 949. 983. 2056. 2172.
9374; nobilis van ther Rura,
Heinrich 2174. C. 370, Volmar
Ministerial 1179. R. 2057.
Rurigo Gau, Ruhrgau R. 246.
275. 300. 335. 336.
Ruspenthorpe O. C. 488.
Rutanstein O. s. Hrutansten.
Rutdewic, vornehmer Sachse R.
444.
Rüthen s. Rüden.
Ruthorp Zof R. 2136.
Rynharen, Rynhare R. 616.
685.
S.
Saale R. 468.
Saalgau, fränkischer R. 445.
Sachsen, Saxones R. 58. 63.
65. 66. 67. 68. 69—72. 74—79.
81—96. 101—103. 108. 109. 411-
116. 118. 419. 422 — 430. 134.
438— 445. 447 — 153. 155. 157-
377. 383. 389. 406. 410. 420.
427. A35. 453. 456. &58. 500.
503. 543. 545. 548. 656. 665.
688. 900. 927. 978. 4074. 1103.
4105. 1112. 41119. 1425. 1128.
4430. 14134—19250. 1317—1324.
4375 1384. 1385. 1387. 1406—
4421. 1430. 1445. 1454. 1460.
4475. 1476. 1490. 4775. €. 5. M.
458. Gaue: Wigmodia, Bardon-
gau, Dragini oder Dreni, Waizza
(Vizza, Huetta), Dersia, Sudergau,
Sturmi, Logni; Sächsischer Schwa-
bengau R. 127; Sächsische Gra.
fen R. 284. 323. C. 6; H
thum Sachsen R. 453. (
Herzoge: Odovacrius 477;
thoald 626, Ludolf 814,
880, Odo 891—899, Heinric
Herimann 962, Bernhard I.
1011, Bernhard II. 1011-1055
v. Nordheim 1065 — 1078, N
1073—1096, Lothar von &
burg 1097—1124, Heinrich
1138, Albrecht d. Bär 1140,
rich der Löwe 1145—1180,
hard von Anhalt 1180—
Sächsische Mark R. 2754;
grafen: Sigefrid 990, Bei
1019, Egbert 1057—1088,
rich 1090, Egilmar 2108, |
1147— 1158; Transalbinische
sen R. 211. 224. 245. 252
Sächsisches Recht R. 685
Saxonum R. 222; Gesetze
d. G. für die Sachsen s. (
tularia, Ludwigs d. Fr. E
Sachsische Eigenbehörige
Stellinger.
Saerbeck s. Sorbecke.
Saermergerinchusen,
C. 182.
Saffenberg Schloss R. 2116
Saffenburg, Graf Hermani
C. 335.
Sage O. C. 322.
Saint-Denys Kloster R. 43!
346; Abt: Hilduwin 830.
Salamon Priester C. 40.
Saleburc in Friesland C.
Salinen R. 1937. 2397.
Salische Franken R. 68
lisches Recht R. #16.
Salla O. C. 482.
Salminghuson O. R. 807
Salo, Salon Gau R.607.62:
Salomon, Kanzler König
rads I. 913. C. 46.
Saltesberge O. C. 387. !
v. Saltesberch, -berge
bald, Edler 1171—1193. R.
417. C. 355. 432. 443. 533 und
dessen Bruder Theoderich 1171—
1199. R. 2242. 2447. C. 355. 361.
M7. 550. 579.
Saltkotten R. 4870. C. 434.
v Saltwidele, Vogt Friedrich
1181. C. 424.
Salvator's-Klóster zu Kaufun-
gen, Werden R. 237; Salvatoris
basilica ad Ruram zu Werden
R. 278. 367.
Salz, Selz R. 249. 372, Selsen-
sis abbas Walther 1150.
v Salzburg; Erzbischofe: Thiad-
mar 887, Gebhard 1085, Conrad
1127.
Samaran Villa C. 148; v. Sa-
maron, Adolf 1110. C. 480.
Sandenebeke s Sendenebyke.
Sandendorpe R. 2421.
Sandonthorp, Sandrup bei Mün-
sier C. 403b.
Sannanabiki im Gau Weliga
R. 974.
von Santersleben, Adolf 1030.
R. 965, unverbürgter Name.
v Saperode s. Seppenrothe.
Saracho Abt von Corvey 1056—
1071. R. 4066. 1072. 1088. 14122,
Sarazenen R. 458. 157.
Sarefeld R. 2407.
Sarethvelt, Gau s. Soretveld.
Sarmandingehusen O. €. 482.
198. Sarramaninhusen 1m
Gau Nicherseo R. 627.
Sassendorp O. R. 1937. 2325.
Sastincthorp O. C. 427.
Saturnina d. H. C. 494.
Saxlinga O. R. 305. C. 2.
Seyna, Senginen, Seyn, Sayn
C. 276. 5414, v. S., die Grafen
Heinrich 1178—1198. R. 2046. C.
472. 562. 570. 574, dessen Bruder
Everhard 1173 — 1178. R. 2046.
C. 363.
Scagehorne O. R. 2450.
Scahningi, Scahaningi, Skah-
Saltkotten — Schwalenberg.
ningi, Scaninge tn Nordthü-
ringen R. 127. 475. 476. 177.
Scalcaburg, Schalkesburg,
Hausberge an d. Weser R. 900.
1070. 1809, v. Schalcesberg,
A. u. W. 1186. C. 469.
Scapaharda O. C. 258.
Scapevelden, Schapevelde
Gau an d. Weser R. 1282; Gra-
fen: Everhard 1097— 1120, Sibodo
1192, C. 520, Helenbert 1200. :
Scaphus O, C. 322.
Searheim O. C. 431, Schar-
hem R. 775.
Scartfeld O. R. 1853.
Sceithe O. an d. Mosel C. 514.
Sceldice s. Schildesche.
Scerve, Scherva, Scherve
Dorf R. 4102. 2325; v. S., Ae-
thelbern, Ecilin u. Heriward 1015.
R. 837, Conrad 1173. C. 362,
Heinrich 2190 — 1198. C. 508.
509. 575.
Scetbeke O. R. 860.
Schaken O. R. 2444. Schaken
späterer Name des Klosters zu
Godelovessen s. d.
Schapdetten s. Thetten.
Schauenburg, Schowenburg
Burg u. Grafschaft R. 936. 965.
Edle u. Grafen: Adolf I. 1120?—
1156. R. 1463. 4846, Adolf II.
1163—1200. R. 1892? 1898. 4900.
1903. 2084. 2085. 2087. 2088.
2158. 2443. C. 416. 556, Conrad
Domherr zu Minden 1181—1200.
R. 2179. 2480. 2448. C. 20. 590,
Ludger 1188. C. 485, Adolf’s II.
Gemahlın Adelheid 1185 — 1200.
R. 2158. C. 592, Tochter Mech-
tildis 1200. C. 592. Vgl. Walther
v. Sch. Domherr zu Minden 1200.
C. 590.
Scheda, Sceitha ©. R. 4700.
Kloster, gestiftet nach R. 1789
vor 1152, und nicht 1168 wie R.
1935 gesagt ist; R. 2000. 2007.
83
2172; Propst Hermann 1170, seit
1198 Abt.
Schetbruke, Scihtbroke O.
R. 2308. C. 387.
Schezla Ort in Sachsen R. 261.
v. Schibbroke, Amelong 1151.
R. 1759. C. 282, dessen Bruder
Eingelbert 1151 €. 282.
Schidara, Schidere O. C. 38.
71; Scidere R. 731. 745 vgl.
Skidroburg R. 178.
Schierlo Villa R. 1220, Scirlo
R. 1272. 4281.
Schildesche, Sceldice O. u.
Kloster daselbst R. 547. 550. 557.
627. 628. 670. 686. 730. 894.
9371. Äbtissinnen: Emma 974,
Geva 996 — 1002, Heilewigis
1200; Decanin: Eilika 1200; Kü-
sterin: Elisabeth 1200; magistra:
Athelheit 2200.
Schinna JBenedictinerkloster zu
Ehren des h. Vitus gestiftet 1153.
R. A801.
Schleswig Bisthum R. 663; Bi-
schöfe: Rudolf I. u. Il.
v. Schmechte, Godschalk 2190.
C. 506.
Schrech, Volquin €. 442.
Schuttern Kloster R. 990; Abt:
Luittebert 1179.
Schuttorpe, Scuttorpe C.297.
443, comes in Scuttorpe C. 443.
Schwaben R. 1146. 1169; Her-
20g: Rudolf 1075.
Schwabengau s. Suabi.
Schwalenberg O. R. 2247;
Svaloenberg C. 313; die Gra.
fen v. Sch.. Widekind l. Graf im
Gau Merstem u. Vogt zu Pader-
born 1120— 1140. R. 1282. 1464.
1503. 1508 4520. 4526. C. 194.
201. 203. 204. 207. 210. 211.
248. 219. 220. 222. 23%. 298;
Gemahlin Luttrudis 1128. C. 205;
Neffe Bernhard Lk v. Osede, B.
v. Paderborn cfr. C. 240, s.d. A.;
5
Widekind’s I. Söhne: Volquin Vogt
zu Paderborn 1138—1177.R. 4660.
47413. 1894. 18&3. 18&4. 1846.
1852. 4859. 1869. 4880. 1895.
4990. 1922. 1930. €. 227. 228.
236. 941. 242. 256. 289. 290.
294. 298. 313. 314. 346. 326.
348. 362. 368. 392, Widekind Il.
1149—1185. R. 4732. 1165. 4824.
4836. 1843. 41844. 4846. 1852.
4895. 1990. 4922. 2084. 2458.
C. 289. 290. 298. 328? 362. 368.
392; Volquins Söhne (nach C. 90):
Widekind Ill. v. Sch walenberg
u. Waldeck 1177—1189. R. 2479.
2480.2216. 2225. C.392.449. 451.
460. 477. 490. 536. 556, Hermann
v. Waldeck 1185—1195. R. 2250.
9304. 2312. 2325. 2340. C. 454.
484. 490. 520. 536, Volquin Dom-
herr zu Paderborn 1185 — 1194,
C. 454. &8&. 536. 556, Heinrich
von Waldeck 1185— 1198. R. 2230.
9312. C. &54. 469. 48k. 490. 570.
(Dies ist nach Kindlinger M. B. Il.
p. 217 der Ahnherr d. heutigen Für-
sten von Waldeck). Widekinds II.
Sohn Widekind IV. 1185. R. 2158.
von Svalenberge, Ministerial
Wern 1162. C. 326.
Schwalenberg, Benedictiner-
kloster s. Marienmünster.
zu Schwankendorp, Reinmod
1070. R. 4443.
Schweden, Sueoni C. 4M.
Schwelm s. Suelme.
Schwerin Bisthum R. 1963, Graf
v. Schwerin, Gunzelin 1179-1180.
R. 2065. 2084.
Scihtbroke tm Kr. Nordwalde
s. Schetbroke.
Scindebuche O. C. 544.
Scininge (cfr. Scahningi) Ort
R. 681.
Scirenbeke O. R. 2227.
v. Sclachworde, Conrad 1172.
C. 358.
Schwalenberge — Seppenrothe.
Sclon O. C. 27k.
Scoderstedt O. C. 35.
Scof, Thiedrich C. 554.
Sconekint, Brunsten C. 536.
v. Sconenbeke, Sconinbike,
Schonenbeche, Sconebeke,
Godfrid Domherr z. Münster 1142-
1152. C. 938. 285; dessen Bruder
Heinrich 1142— 1161. C. 238. 2&5.
255. 985. 321; Godfrid 1173—
: 1199. C. 366. 381. 394. 401. £02.
09. 4329. 567. 51. Abk. 480
95. 533. 543. 550. 565. 579;
Godfried’s Söhne: Friedrich 1194-
1197. C. 5&3. 550. 565, Heiurich
1194. C. 543
Scoythe, Scoithe od. Scho-
gethe Vila R. 1067. C.426. 427.
von Sconenberich, Sconin-
berg, Schoeneberge, Scho-
nenberg, Schonenburg,
Conrad 1179— 1188. R. 9248. C.
406. &08. 460. 485; zwei Brüder
v. Schonenberg 1186 — 1203.
. €. 469; Conrads Frau Marga-
retha 1188. C. 477 und s. Söhne
Bertold, Hoier u. Bernhard 1188.
C. 477.
Sconenfeld O. R. 102.
v. Sconnula, Tiderich 1200. R.
248.
Scopingen, Scopingus, Sco-
penge, Schöppingen, Gau R. 356.
520. C. 44. 72. 76. 403, Ort R.
2050. 9394. C. 258. 279. 347.
k43; von S., Rembertus nobilis
1138. C. 230, Rudolf Minist. 1180.
C. 409.
Scrage, Rutcher 1182— 1188. C.
430. 484.
Scructhorpe O. C. 503.
Scukke, Everhard C. 299.
Sculenberch Schloss R. 1479,
Sculenburh C. 496, Sculen-
burch C. 569.
Scuni Villatm Gau Wetiga C. 120
de Se, Thidericus, nobilis 1196—
1200. C. 553. 590.
Seawald s. Suifterbant.
von Sebeke, Thiedrich, Zitter
1173. C. 362.
Sebrat P. C. 40.
Sedeshem O. R. 41803.
Seflich O. R. 887.
Sega O. R. 444
Segestes Schwiegervater des Ar-
mintus 9—17. R. 48. 20. 25. 26.
28. 32. |
Segi- s. Sigi-
Segmeri bei Varlar C. 403b.
Seibike O. R. 459. C, 464.
Selehem s. Selihem.
Selehorst O. C. 451.
Selessen O. C, 412.
Selethorpeh O. C. 385.
v. Selfwalden, Sil walde, We-
nemar Domherr zu Miünster 1197-
1199. C. 565. 579.
Seligenstadt R. 164. 174. 247.
Seliheim, Selehem Villa, Selm
R. 241. 421. 474. 1786. C. 93.
36, v. S., Gerhard 1154. C. 299.
Selighusin O. C. 343.
Selihova Mansus R.4141. C. &0.
Selihusen ©. C.64, Selinchu-
sen O. R. 1629.
Selispura Ort im Gau Lere R.
567.
Sellant Gut R. 2034.
Selsensis abbas s. Salz.
Senden s. Sindenin.
Sendenebyke, Sandenebeke
OQ. C. 427.
Sendenhorst, Sindenhorst
R. 4212; v. S., Heriman 1139.
C. 231. 233.
v.Senderen, Rudolf 7251. R. 418.
Senginen s. Sayn.
Seppenrothe, Seprodeh,
Sapperoth, Saperode, Sep-
penrade O. R. 2149. 2192, 2244;
v. S., liberi: Heinrich 1181—1194.
C. 447. 543, Godschalk 1165 —
1190.C.333. 404. 448. 454.503, des-
senBruder Rudolf 1165-1190. C.333.
403.503, Alexander 1179. C. &03.
Sergius Ill. Papst 907. R. 505.
Sergius primicerius unter Papst
Adrian 1I. 873. C. 29.
St Servatiuskirchen zu Mast-
nc, zu Münster; -Stift zu
Quedlinburg.
Setila O. C. 80. 442.
$t Severikirche zu Mainz,
Propst Gerwich 1193.
St. Severinskirche zu Cöln.
Sevinhusen sm Gau Wedmeri
R. 642.
Sewardeshusun ©. C. 82. 91.
Seyn, Seyna, Senginen C. 276.
944; v. S., Heinrich Graf 1197—
1198. C. 562. 570. 574.
Ji- s. Sige-
Sibal P. C. 443.
Sibollinghusen O. C. 488b.
Siboldessen O. C. 182.
Siburgohusun, Siberhausen od.
Siburg R. 889.
Siburck, Sigiburg (Hohensyburg
an der Ruhr?) R. 4&4. 149.
Sicca P. C. 86. 87 n. 6, 47. €.
96. 424. 142.
Sicco Domdechant zu Minden um
143. C. 235.
Sicco Graf, Vogt des Kl. Geseke
1015. R. 768.
Sicco, verschiedene R. 1061. C.
87 n. 8.
Sidag ein Edler 852-884. R. &09.
Sidashusun O. R. 4505, Sides-
sun, Sidessen R. 788. 418641.
C. 87 n. 25, von Siddessen,
die Brüder Hermann und Goswin
1173—1186. R. 2478. C. 362 460.
Sideboldessen, O. C. 391.
Sidichinchusaun O. R. 844.
Sidinchosen C. 468.
Sidugath Sohn d. Beininc R. 248.
Siegburg an d. Ruhr s. Siburck.
Siegburg an d. Sieg, Michaels-
lad. 2. Erhard's Regg.
Sergius — Sifrid.
kloster R. 4097. 44108. 1208. 4948.
4244. 1276. 4325. 1426. 14128.
A444. 1468. 1608. 4785. 19906.
2186. Sigeburgensis ordo R.
4430; Abte: Erpho 1071, Regin-
hard 1082, Nicolaus 1151— 1173.
Siemmemühlen O. R. 2214.
Sieri Vater des Vulfer R. 248.
Sigambri R. 4. 2. 4. 6. 7. 8.9.
40. 41. 32. 34. 37. 50. 58. 61
cfr. Franken.
Sigdri sm Gau Angri R. 690. .
Sigibald Vater Titbalds R. 248.
Sigeberch im Bisthum Lübeck O.
R. 1604.
Sigibert, Sigebrahd Bisch. v.
Minden 1022—1036. R. 943 937.
943. 944 945. 952. 958. 959.
965. 970. 974. 986. 987. 992.
998. 1467. C. 110. 139. 235.
Sigibert Graf im Gau Agarlinga
948. R. 567.
Sigibert Edler 1113 — 1120. R.
4394. C. 188.
Sigibert C. 445, Siberht, Si-
brath.C. 95. 429. 446. 453.
Sigebodo Domcustos zu Osna-
brück 1142 — 1172. C. 239. 266.
269. 270. 274. 322. 323. 327. 358.
Svgibodo Graf 1018. R. 894.
892. 915.
Sigibodo w. seine Frau Embila
HR. 838 932.
Sibodo P. C. 95.
Sigebodesin O. C. 313.
Sigiburg Abtissin zu Herzebrok
976. R. 636.
Siburg Edle 1024. R. 925.
Siffrid erwählter Erzbischof von
Bremen 1180—1181. R. 2107. C.
410. 416.
Sigefrid, Sifrith Erzbischof v.
Mainz, Erzkanzler 1059 — 1084.
R. 898. 1148. 4426. 1133. 4438.
4142. 1173. C. 454. 152, 458.
459. 161.
Sigifrid Adt zu Kloster Bergen bei
85
Magdeburg — 1022, Bischof von
Münster 1022— 1032. R. 912.
947. 918. 952. 955? 974. 980.
C. 138. 480.
Sifrid Bisch. zu Paderborn 1179-
1186. R. 2070. 2153. 2454. 2167.
2168. 2169. 2478—92181. C. 408.
469. Siehe den Paderborner Dom-
propst dieses Namens.
Sifrid erwählter Bischof v. Würz-
burg 1147. C. 259.
Sifrid Dompropst zu Paderborn
1160—1177. R. 4896. 4870. 4874.
2269? C. 326. 362. 367. 368. 392.
Sigefrid Domdechant und Propst
der Nicolaikirche zu Magdeburg
1172. C. 359.
Syfrid Abt von Flechtorp 1189—
1195. R. 2294. 2324. 2325. 2340.
C. &90.
Sifrid Aót von Hersfeld 1190. C.
C. 502. 527.
Sigefrid Abt zu Naumburg 1172.
C. 359.
Sifrid Propst zu Xanten 1166 —
1177. C. 336. 341. 343. 363. 364.
370. 386.
Sifrid Propst des Kl. Quernheim
1196. R. 23714.
Sifrid magister scholarum zu Mün-
ster 1170—1179. C. 3&4. 350. 357.
365. 385. 387. 403.
Sigifrid König der Dänen 782—
798. R. 167. 224.
Sigifrid Pfalzgraf 1038. R. 1007.
Sigefrid Pfalzgraf 1112. R. 4384.
Sigefrid Markgraf in Sachsen
990. R. 665.
Sigifrid Graf, Stifter des Klosters:
Grüningen 936. R. 538.
Sigifrid Graf im Hassegau 980.
R. 645.
Sigifrid Graf v Walbeck, Vater
des Bischofs Sigifrid v. Mimigar-
devord 1022. R. 942.
Sifrid Graf 1015—1024. R. 840.
827. 869. 925. C. 93. 98.
22
86
Sifrid Graf 1097 —1120. R. 1282.
Sigefrid Graf sm Ittergau, Vogt
zu Corvey 1106— 1126. R. 1389.
4390. 1391. 4398. C. 176. 178.
484. 185. 488. 198.
Sigifrid Graf +. vor 1153. C.291.
Sifrith Graf, Vogt von Heiligen-
stadi u. Helmwardeshausen 1138.
€. 226.
Sigfrid Edler, Stifter d. Klosters
Amelungsborn 1129. R. A524.1621.
Sifrid Vogt 1177. C. 387.
Sigfrid tm Sachsenkriege vor 1079
gefallen C. 458. 159.
Sichard Abt v. Fulda 889. C. &0.
Sigehard Abt des Kl. Abdinghof
1016—1036. R. 868. 993.
Sigehard Kanzl. K. Heinrichs IV.
1064—1069. C. 152.
Sigihard R. 300. Sihard C. 87
n. 29.
Sigelous Protonotar Konig Hein-
richs VI. 1192. C. 520.
Sigimer, Segimer Vater des
Arminius R. 48. 28. 32.
Sigimari Vater Hadamars R. 248.
Sigmund Bisch. von Halberstadt
907. R. 505.
Segimund Sohn d. Segestes R. 20.
Sigina Fluss, die Steg? C. 48.
Sigiward, Siward Dompropst
zu Minden 1097—1120. R. 1282;
Bischof 1121— 1140. R. 1463 —
1467. 1485. 1495. 1507. 1512—
1544. 1548. 4520. 4532? 1540.
4553. 1554. 1562. 1564. 1604.
4615. C. 209.
Siward P. C. &0.
'Siwardessun O. R. 854,
Sigiwin, Sigewin Erzbischof v
Cöln 1079—1089. R. 14187. 1488.
4211. 4242. 1227. 1233.
Siguvin Sohn Gilberts R. 205.
Sigewin €. 438.
Silbichi s. Sulbichi.
Silehurst O. C. 569.
Siliburin O. C. 488b.
, Sifrid — Sosat.
Silihem O. C. 95.
Silikensothe O. R. 857. 2353.
Silon O. R. 845.
Siltzinghusen Villa R. 1034.
Silvester Il. Papst R. 695. 704.
Silwalde s. Self walden.
Simannigtharp, Sminktrup, Kspl.
Werne C. 103b.
Symon Propst zu St. Gereon in
Cöln 1166 —1178. R. 2054. C.
336. 363.
Simon Notar König Heinrichs 1.
922. €. 47. 48.
Symon Herzog 1123. C. 195.
Sinago im Kspl. Saerbeck C. 550.
Sindinon, Sindenin, Senden O.
R. 649. C. 225. 279; v. Sen-
dene, Hermann, Ritter 1181. C.
456, Rother und sein Sohn Her-
mann 1198. C. 576. 577.
Sindram Cellerar in nova ecclesia
(bei Corvey) 1196. C. 556.
Sinecla O. R. 1278.
Sinicho Priester C. 460.
Sinidi, Sinithi, Sinethi O. R.
255. 599. 703 748.
Sinigas O. C. 80. 112.
Sinotfeld, Sinatfeld, Sinut-
feldun, Sinehtveld, das Sind-
feld R. 206. 464. 909. C. 31. 82.
91. 451.
Sinzig O. R. 1404; von Syn-
zeche, Heinrich 1198. C. 574.
Sirikessen O. R. 2264.
Sitinchusen O. C. 27%.
Sitnia (Sithina) im Lande der
Sachsen R. 134. Vgl. Situnne.
Situnne O. R. 879. Vgl. Sitnia.
Sitroth Wald R. 205. 213.
Skidroburg R. 478. Vgl. Schi-
dara.
Skirelle ©. C. 544.
Slade O. C.252, Slaiden C. 322,
Sladforde O C. 35.
Slagforde O. R. 2197.
Slaven R. 463. 253. 256. 261.
27k. 292. 379. 385. 500. 688.
4401. 1496. 1687. 4699.
4722. 4903.
von Sleddense, Sled
Sletesen, Richezo 1160-
R. 2470. C. 322. 393,
civitatis Osnabrug. 1186-
R. 2497. C. 498, desser
Joseph 1185—1197. C. 45!
Sletbrukke O. C. 496,
bruge C. 569.
Sligo, Albert 1197. C. 567
Slippedorp O. R. 1238.
von Slon, Eizo 1171— t:
348. 379, Lentfrid 1171. (
Ludeger, Liudinger, Edler
1200. R. 2123. 2436. C. 44
553.590, Rembert, Edler .
1200. R. 2123. R. 553. 5t
Sluc, Everhard, von Werle
1198. R. 2364. C. 576.
Smithessun O. R. 843.
Smithincthorp O. C. 2€
Snaken, Werno, nobilis
C. 201.
Snelhard P. R. 235.
Sneoburg Tochter Bernha
355.
Snethwinchele O. C. 39
Sneun O. R. 778.
Sosat, Suosaz, Sosatum
R. 346. 589, 768. 1047.
4152. 4475. 1187. 19250.
A344. 1404. 1443. 1456.
1626. 4700. 4777. 1945.
1942. 1980. 4997. 2029.
2056. 2066. 2069. 2120.
2482. 9183. 9487. 92910.
2407. 2420. 2434. C. 231
541; Stadtrecht R. 1648. (
den Bürgern bestätigt K. C
thre Privilegien 1198. R.
Stadtrichter: Hildeger 1161
nelarius: Hecelin 1166. €
Vögte: Waltherus, advoca
Suesaz 1144— 1173. C. 24
3306. 364, Everhard 1195. R
scultetus oder villicus: He
173—1200. R. 2029. 2056. 2158.
3495. 2340. C. 370. 480. 429.
M0, 476. 494. 536. 570. 586;
dessen Söhne Albert 1192. R. 2295
u. Hermann 1194—1198. C. 536.
070; Einthesilung der Stadt in
sechs Parochien 1168-1191. C. 340.
Kırchen und Klöster zu
Soest:
I. St. Patrocluskirche R. 594.
1187. 4289. 4600. 4627. 1889
'Schule daselbst). 4986. 4998.
1999. 2049. 2030. 2031. 2315.
1359. 2361; Pröpste: Ulrich 1141,
Gerhard 1154, Bernhard 1173,
Hermann 1194, Everhard (v. Vol-
mestein) 1196; Dechanten: Adal-
bert 1147, Berthold 2162, Ger-
hard 1166, Albert 1169, Peregrin
1182; Scholastici: Johann 1174,
Winand 1193, Radulf 2196; Ou-
sios: Wilhelm 1293. 1. Petri-
kirche C. 340 III. Die alte Kirche
R. 1998. 2043. IV. St. Walburgis-
kirche R. 4948. 41937. 2247. C.
330; Prior: Heidenreich 1170.
V. Hospital zu Soest R. 2043.
von Soest, Thiemol.u.ll. 2138 —
1194. R. 4593. 1942. 2458. C.
C. 977. 386. 536, Rukker 1152.
R. 1785, Albert u. Rebodo 1169.
C. 344, Hildeger und Brunsten
1185—1189. R. 2458. C. 491.
Soester Gau R. 1140
Soissons, Kloster daselbst R.
JÀ&. C. 24. 109.
Soligo Forst R. 2409.
Solison, Solisun O. R. 474.
C. 36. 40.
Selogon eurtis C. 188.
Sophia Äbtissin z. Böddiken 1200.
R. 2441.
Sophia Schwester K. Otto's III,
Nonne zu Gandersheim R. 681,
Äbtissin zu Essen 1026 — 1028.
R. 949. 953.
Sosat — Steinford.
Sophia Äbtissin des Kl. Heerse
1200. R. 2438.
Sophia erwählte Äbtissin des Ma-
rienklosters z. Minden 1185. C.&58.
Sophingi ©. C. 35.
Sorbecke, Saerbeck R. 2049. C.
490. 195. 197. 200. 286. 325. 550.
Sorben, Surabi R. 402. 468.
193. 264.
Soretfeld, Sorathveld Gau
R. 703. 731. 822. 909. C. 79.
Spanien R. 264.
v. Sparesche, Alard 1194. R.
2327.
St. Speciosa R. 593.
Spechteshart O. C. 496, Spe-
chishart C. 569.
Speier R. 377.1208. 1239. 1289.
4328. 41371 —4373. 1379. 4417.
4740. 2405. C. 360. 475; Bischöfe:
Godethanc 888, Gebhard 1105,
Bruno 1123, Günther 1150, Rab-
boto 1172, Otto 1188.
Spelthorp O. C. 197.
Spenge, Spenga, Speincha
O. R. 1876; v. Sp., Friedrich
1185 — 1190. C. 454. 487. 504,
Heinrich 1185. C. 453, Florin
Edler 1189. C. 487. 490.
von Spenhove, Spenthove,
Bruno 1180—1181. C. 412. 420.
Spiraha tn Thüringen R. 1160.
Spirinc, Heinrich 1189. C. 487.
&90.
Sprakenlo, Spraklo, Sprakel,
Bauerschaft bei Münster C. 403b;
v. Sp., Meynard 1172—1177. C.
355. 388.
Spret, Ort bei Soest C. 370,
Spreyth C. 476.
Spriada O, C. 82. 91.
Spurca O. R. 786. 859; Spur-
cha C.569; v. Spork, Heinrich
1200. R. 2428.
Spurne sm K. Saerbeck C. 550.
Strichligge, Theoderich 1176.
C. 379.
87
Stablo Kloster R. 4047. 4575.
. 4583. 1619. 1677. 4794. 4774.
41774. 1856; Äbte: Wibald 2131—
1158, dessen Bruder u. Nachfolger
Erlebold R. 1860.
v. Stackenbike, Heinrich 1188.
C. 485.
Stade, Stathe R. 665. 2088;
Grafschaft R. 1375. 2429; Gra-
fen v. St., Heinrich der Kahle v.
seine Tochter Jutta 1022. R. 912,
Sigifrid 1024. R. 928.
Stagnfurd, Tagnofort in Ost-
sachsen (Steinford an der Ohre?)
R. 175.
Stahlo O. R. 1389.
von Stalburg, Everwin 1189.
C. 491.,
Stalpo O. C. 87 n. 30, Stalpa
C. 326.
v. Stamme, Bertram 1190— 1198.
C. 508. 509. 574.
von Stapel, Stapelo, Stapal
Conrad l. 12136 — 1186. R. 4824.
C. 219. 249. 256. 289. 298. 31%.
316. 326. 362. 367. 368. 39.
392. 405° 461; Conrad ll. 1177-
1188. C. 399. 405. 460. 48%;
Thiemo 1177—1186. C. 392. 460;
Wernher 12773 — 1197. R. 2369.
C 362. 60. £61.566; Conrad's11.?
Söhne C. 362.
Sıapellagen O. R. 2225. 2232.
2376. C. &51. 569.
Stappelvelde ©. C. 322.
Stasasfurth, Stasfurth am
Flusse Bota €. 175. 476. 256.
Stathede O. C. 180.
Stavaron ım Gau Grinderiga R.
41270. 4618, Staveren C. 204.
Steenrewalt Forstdistrict R. 685.
von Steinberghe, Hetzel 1110.
C. 180.
von Steinfelden, Steinwel-
de R. 2211; Propst: Wernher
1173.
Steinford an der Ohre R. 175.
88
Steini sm Gau Westfala R. 916.
920. 921. .
Steinnem tm Hessengau R. 925.
Stekelwic, Stikelewic O. R.
4817.1954. C.900. 286. 325. 583.
Stellinger, Eigenhörige in Sach-
sen, R. 366. 371. 372. 373.
Stenbeke O. C. 488, von St,
Godfrid 1178. C. 398.
Stenburch O. C. 293. 425.
Stenhem O. C. 127.
Stenlari O. R. 820.
Stenvorde, Drensteinfurt R. 402,
von St, Lubert 1177. C. 388.
Steinvorde, Jurgsteinfurt R.
2307; von St., L Ruothulf 1. 1139-
1134. R. 4554. 1554. C. 208. 212.
947. 229? dessen Brüder 4) Liu-
dolf 1129—1134. R. 155%. C. 208.
949. 217. 229? 2) Udo 1134, R.
4554 , II. Rudolf ll. 2255— 1193. C.
308. 336. 351. 361. 372. 38k.
389. 390. &04, Vogt des Klosters
zu Asbeck R. 2495. 2267. C. 02.
403. &08. 418. 432. &3J. Abd.
A46. &51. &64. 477. 678. 483.
&84. 490. 532; Rudolfs U. Sohn
Ludolf 1183 — 1199. R. 2212. €.
432. 451. 477. 478. 533. 537. 549.
540, Vogt d. Klosters Asbeck C..
564. 565 (Vogt zu Clarholt?) R.
2449. C. 572. 581; Rudolfs Bru-
der Bernhard, Dompropst zu
Münster 1169—1193 s. d. Art.
Stenwide O. C. 280.
St. Stephanus Reliquien R. 227,
Patron zu Corvey C. &. 5. 7. 8.
9. 42. 15. 47. 22. 238; Krypta 1n
Abdinghof zu Ehren des h. Ste-
phan R. 949.
Stephanus lll. Papst R. 431.
Stephanus VI. Papst R. 465 (wo
fälschlich V. gedruckt ist) 484.
185. 486. 487. C. 34. 41. 42. 158.
Stephanus Notar der püpstlichen
Kammer unter Adrian Il. 873.
C. 29.
Steini — Suaveren.
Steveninck, Wilhelm 1186. C.
k6k.
v. Steveningen, Otto, Landgraf
1184. C. 449.
Stickfurdon O. R. 1238.
Stidenen O. C. 127.
Stidere O. C. 293. 435.
Stikelwic s. Stekelwic.
von Stipele, Nycholaus 1194.
C. 531.
Stiplaga, Stipenlo Hof R. 706.
Stioringewald Forstdistrict B.
669.
Stocheim im Lainga C. 125.
Stockheim R. 779. 997. 4276.
Stockheim an der Lippe C. 200.
2019.
Stockhem, Stochheim, Sto-
cheim, Siockum bei Schóp-
pingen R. 356. 421. 679. 746.
4838. C. 44. 23. 103b. 280; v.
St, Bruno 1155 — 1163. C. 308.
320. 328b, Thizelin 1178. C. 396,
Rinbert, Rembert 1180-1197.
C. &09. 433 522. 574. 565.
Stochusun sm Gau Locdorp R.
691.
Stockhusen O. R. 2041.
Stophenberg R. 1132.
Stórmede s. Sturmethe.
Storm, Hermann 1189. C 499.
Strassburg, Argentinum R. 1495.
4603. 1604; Bischöfe: Balthram
888, Burchard 1147, Conrad 1198.
Streit-haide dei Dortmund R.
503.
Strevel, Ernst 1190. C. 506.
Strode O. C. 396; Stroden
Wald R. 1199.
Stromberg tn d. Diöcese Mün-
ster R. 27; v. Str., Conrad 1181-
1193. C. 417. &36. &80. 495. 534,
dessen Sohn Halt 1193. C. 531;
Liudfrid 1183. C. 436, Gisla 1188.
C. 480, Udelrich u. sein Bruder
Friedrich 2192. C. 525, Heinrich
von Rutenberg od. Stromberg,
Bruder Hermanns von Rudenbei
1188— 1200. R. 2364. C. £80. 59
von Stromberg, Strumber
in der Diocese Minden; Heremar
1159 — 1167. R. 4930. €. 34
Meinhard 1180 — 1200. R. 244
29447. C. 419. 485. 553.
von Strunkede, Wecelin 146.
C. 330.
v. Stumme, Lambert, ber 117.
C. 396.
Stumpe, Christian, v. Theoderic
seines Bruders Sohn 1180. C. #1
v. Stumpenbusen, Nithard un
Albero 1194. R. 2327, Heinric
Graf 1196. R. 2371.
Stunni O.C. 40.
Sturenberc O. C. 431.
Sturia Fluss R. 269.
Sturibroch O. R. 41056.
Sturmarii, Stormarn R. 102
von Sturmethe, Stormeth.
Stórmede, Werno 1155. R. 482
Rabodo Edler 1189. C. 487.
Sturmi Gau R. 189. 244.
Sturmius Abt zu Fulda 776-79
R. 4541. 458. 162. 242.
Suabi, R.406. Süchsischer Schw.
bengau R. 427.
Suaega Abtei in Baiern R. 455
Suafharan im Almengau H.403
Suafhorne O. C. 469.
Suala erste Ábtissin zu Hervo:
815 R. 289.
Suaneburg Wittwe R. 127%.
Suanehildis Abtissin zu Ess.
1073—1085. R. 1132. 4228.
Suanihildis Nonne zu Frecke
horst 1085. C. 16%.
Suanehild Gemahlin des Edl
Ludolf 1015. R. 842.
von Suanesbule, Suanbul
Heribord 1150-1196. R. 23064. ı
275. 491.
Suarmenstide O. C. 425.
Suavasthorp O. C. 166.
Suaveren O. C. 427.
Suaverthon O R. 988.
Suboirt Forstdistrict R. 688.
$ud- vgl. auch Suth-
Sudburgnon bei Paderborn O.
R. 995. 1036.
Sudergau R. 187. 250.
Suderlage O. C. 333; von S.
Bruno 1156. C. 470.
Sudhem, Suthem, Sutheim
0. R. 547. C. 87 n. 25. C. 427.
343.
Sued winkila 5. Bentlage C. 403b.
Suelma, Schwelm R. 1233. 2186.
2237.
Suege O. C. 322.
Suentana Ort jenseit der Elbe
R. 224.
Sueven R. 1. 2. 3. 40. 44. 33.
34. 52. 56. 58. 87.
Sueverdun im Gau Cizide C. 425.
Suevo Kónig der Dänen 1152.
C. 283.
St. Suibert, Suipert Missionär
d. Friesen 693. R. 400. 404. 189.
(644; Suiberti insula s.Kai-
serswerth.
Suiftarbant, Suifterbant od.
Seawald R. 204. 249.
Suigaut Vater Adalgauds R. 248.
Suithard Vater Hernalds R. 248.
Suitheringhausen O. R. 2363.
Suithger Bischof von Bamberg,
als Papst Clemens Il. R. 1020.
C. 134.
$witger, Sueder Bischof von
Münster 993—1011. R. 675. 678.
728. 739. 754.
Sueger Domdechant zu Münster
1092. C. 166.
$Suether Freagraf 1197. R. 2396.
Suehtger, Suetger, verschiedene
C. 138. 164. 166.
Suinvellun O. R. 844, Suin-
velde, Suinuveld R. 1306.
C. 434.
v Suiste, Heinrich und dessen
Bruder Cono 1194. C. 546.
lod. s. Erbard's Regg.
Suaverthon — Synoden.
Suivulten Dorf R. 1364.
Sulbichi, Sulbike, Silbike,
Silbichi Villa im Gau Logni
R. 333. 2226. C. 10. 82. 94. 293.
419. 420. 425. 459. 504.
Sulbirgowe Gau R. 1391.
Sulegon curtis C. 416.
Sulichem O. R. 775.
Sulithe, Sullethe O. R. 884.
995. 4067.
von Sumereschenburg, Frie-
drich, Pfalzgraf in Sachsen 1129-
— 1145. R. 4520. C. 243. 250, Al-
bert 1173. C. 364.
Sumerseli, Sumerseleh O.
C. 1&9. 385.
Sundera, Sunderen O. R. 1502.
Sunderessen im Gau Auga R. 969.
von Sunderhus, Werner 1192.
C. 524.
Sunderold Erzbischof v. Mainz
889. C. KO.
v. Sundewich, Hildebrand 1141.
R. 1626.
von Sunkeren, Everhard 1193.
R. 2313.
Sunninchusen O. C. 496. 569;
von S., Sifrid 1165. C. 333.
Sunrike O. R. 996.
Suntal, Süntel Berg und Wald
an der Weser R. 168. 669. 789.
Suntelbeke Bach bei Osnabrück
C. 497.
von Suntersen, Heinrich 1186.
C. 474.
Suosaz s, Soest.
Sur:ia Villa R. 394.
Sutdesburch O. R. 933.
Sutherbergi Gau R. &08. C. 49.
Sutherburg, Suotherburg O.
C. 80. 1442. Ä
Suthgardinun O. R. 468.
Sutholt curtis C. 488.
Suthkirike, Sudkirken, Süd-
kirchen C. 403b; v. S., Theode-
rich, Kaplan B. Hermann's I. v.
, Münster 1175. C. 315.
Suthrachi Gau R. 3806.
Sutrem, Sutherem O. C. 489
vgl. Sutheren.
Sutheren R. 4645; v. S., Con-
rad 1189—1200. R. 2448. C. 199,
Luder 1189. C. &99.
Suthreni dei Rheine C. 403b.
Suth wick bei Coesfeld C. 403b.
Sutwik O. R. 2325.
Svarmenstide O. C. 293.
Swalenhusen O. R. 2041.
Swantewit R. 379 vgl. S. Vitus.
Swicprechtinchusen O. R.
4390.
Swilbergi Gau R. 419.
v. Sydinchusen, Renard 1191.
R. 2269. |
Synatha, Synethi 0.C.127.289.
Synegon O. C. 49%.
S ynoden zu Aachen 816. R. 298.
294, Altheim 916. R. 545. 529,
933. R. 534, Bonn sec. X? C.
158, Brixen 1080. R. 1495, Cler-
mont 1130 R. 1530, Coblenz 922.
R. 523. 5924, Cöln 874. R. 447,
887. R. 463, 965. R. 597, 1088.
R. 1211, 1136. R. 4570, Dort-
mund 1005. 728, 1016. R. 869,
Erfurt 932. R. 529, 1078. R.
4433, Forchheim 890. R. 481.
482, Frankfurı 892. R. 490, 1001.
R. 707, 1007. R. 739, 1027. R.
952, Fritzlar 1118. R. 14433, Gan-
dersheim 1000. R. 700, Goslar
1018. R. 885, Guastalla 1106. R.
433&, Hildesheim 995? R. 682,
Ingelheim 948. R. 568, 972. R.
619. C. 458, Lestines 743. R. 123,
Lodi 1162. R. 1885. 4886, Lüt-
uüch 2131. R. 15314, Mainz 813.
R. 279, 847. R. 394, 851. R. &04,
887. R. 470, 1071. R. 4426, 1076.
R. 4467, 1080. R. 44194. 14965,
1085. R. 1227. 4228, 1086. R.
4936, Mousson 995. R. 678, Nim-
wegen 1018. R. 887, Nordhausen
1105. R. 4323, Quedlinburg 1086,
23
90
R. 1225. 4226, Rom circa 890.
C. 158, 963. R. 592, 1077. R.
4477, 1080. R. 4492, 1112. B.
4377, Thionvile 821. R. 304,
835. R. 344, Tribur 895. R. 492.
C. 458, Verdün 947. R. 562,
Worms 868. R. k34, 1076. R.
1463, 1077. R. 1476. €. 159;
Rechtspflege auf der Synode C.
33; Synodaldecret über die
Exemtionen der Klöster C. 33.
Synzeche, Syuzich s. Sinzig.
von Sytheren, Conrad 1189. €.
499 vgl. Sutheren.
Sywardissen Q C. 427.
T. vg. D.
Tabake Nonne R. 788.
Tacmade Vorwerk R. 1222.
Tada Mannsname R. 803.
v. Tadelen, Heinrich 1152. R.
4785.
Tadican Vogt C. 87 n. 26.
Tadico P. €. 87 n. 19, Tadica
C. 429.
Tageno Abt v. Brauweiler 1051
R. 108%.
Tagnoford s. Stagnfurd.
Talaheım s. Dalahem.
Tamma Priester zu Paderborn
C. 129.
Tamma Graf 1016. R. 869.
Tamma Vogt zu Hildesheim 1016.
B. 869.
Tamma P. €. 86. 87 n. 25. C.
95 we zwei dieses Namens erschei-
nen, C. 107.
Tammo Bischof v. Verden 1181.
C. 446.
Tammo Ab! zu Hehnwardeshausen
1058. R. 1084. C. 154.
Tammo Graf 1024. R. 925.
Tammo, Thammo P. C. 87 n.
30. C. 146. 153. 467.
Thancbern P. C. 87 n. 45
Thanchbreht P. C. 167.
Synseehe — Theale..
Thangrim P. R. 243.
Thancmar Abt von Corvey 877.
R. 4514.
Tankmar Graf 1016. R. 869.
Dancmar Graf im Gau Valun
1025. R. 944.
Tanfanae templum R. 24.
Tankerdessen, Tankardes-
heim, Tancardissent O. C. |
419. 420. 459.
Tassilo Herzog von Baiern 787.
R. 490.
Tavenhusen O. R. 2218. C. 314.
von Tecke, Herzog Albert 1193.
C. 527.
von Tekeneburg, Tikkene-
burg, Techeneburg, Tieg-
neburg, Tyclenburg, Tyk-
kelenburg, Grafen, Sàhne der
Gräfin Athelhesidis 1150. C. 274.
Heinrich Vogt zu Münster 1150— |
1155. R. 1742. 4812. 1827. 1836.
4981. €. 279—384, seine Gemah-
ln Eilica 1170 — 1184. R. 1960.
2140. C. 413; Otto 1150. R. 4742;
Thiederich 1150. R. 1742; Ger-
hard 1150. R. 1742; Heinrichs
Sohn: Graf Simon, Vogt d. Kir- |
chen zu Osnabrück und Münster
1158—1200. R. 1857. 1960. 1984.
2023. 2043. 2065. 9084. 2085.
2093. 2095. 2425. 2140. 2444.
2158. 2495. 29210. 22142. 2243.
2231. 2299. 2301. 2342. 2340.
2363. 2366. 2403. 2407. 2408.
2417. 2419. 2430. 24h. C. 345.
357. 366. 374. 390. 454. 478.
401. &95. 496. 532. 536. 549.
562. 570. 5714; Simons Gemahlin
Oda 1180—1198. R. 2417. C. 413;
seine Sóhne: Johann 1180-1182. R.
24195. 2417. C. 413, Otto, Hein-
rich u. Adolf 2198. R. 2417; Toch-
ter Helwiga 1180. C. 443; (Goz-.
win, Graf von Tekeneburg
1156. R. 1833 in der betreffenden
Urkunde wohl fälschlich statt Hein-
rich); Sehenk zu Tekleaburg:
Bernhard 1187. R. 2212; Mm-
sterial: Arnold v. Tekeneburg
1150—1160. C. 27. 322.
Tekkincthorp O. C. 496.
Telgud, Telgoht, Telgit, Tel-
got, Thelget, Zelgie O. R. 263.
4366. 1578. 4650. 4946. C. 279.
969; v. Telget, Hartmod 1154-
1181. C. 296. 388. 417; dessen
Sohn Arnold 1177. C. 388.
Temo Bruder des Edlen Everhard
1088. R. 1247.
Tenchterer R. 4. 2. 4. 6. 8. 40.
42. 43. &5. 46. 54. 56. 08.
Teninchusen O. €. 137.
Ternezca O. C. 40.
Terninc, Thiedrich 1196. C. 549.
Tersebuhrc Gau R. 567.
Testerbant O. R. 4058.
Tetinctorpe ©. C. 569.
Tetta Äbtssin zu Hervord 838.
C. 44.
Tetta Gemahlin des Edlen Wie-
brand 1015. R. 797. 829.
Tetta, Tetha R. 816. 4274.
Tettenbura ©. C. 56.
Teutoburger Wald, saltus Teu-
toburgiensis R. 48.
Tezethhusen ©. C. 508.
Thasbeke O. R. 4228. C. 280.
Thasko Abodritenfürt 798. R. 22&.
Thebere O. R. 4466.
von Thedeheim, die Edlen Vi-
nemar u. Arnold, Söhne Hildebur-
ga's von Ibbenbüren und N. von
Thedeheim 1189. C. 487. 488.
Thedenchusen O. R. 1629.
Thedessen O. C. 362.
Theganbald, Sohn Zrodbald's,
edler Franke 776-799. R. 247. 330,
Thelden O. H. 685. C. 127.
Theneshem QO. R. 1984.
Thensin OQ. C. 434.
Theofanu s. Theophanu.
Thesle Q. R. 1294. C. 427. 354,
Theslen C. 477.
Teotacher P. R. 248.
Theobald Propst zu St. Severin
in. Köln 1144. C. 244.
Thiebold Propsi z. Xanten 1151-
1199. R. 18417. C. 277. 343. 583.
Theipold Markgraf 1123. C. 495.
Tietbald Graf im Gau Harduenne
1098. R. 1283.
Dietbald Graf im Gau Livegowe
1040. R. 1022.
Thiatbold C. 87 n. 30, Thiap-
bald C. 107, Thietbald C.
$7 n. 25, Titbald R. 248. 832.
Thietburge P. C. 160.
Thiadulf Bischof von Chur 887.
C. 34.
Thietfrid Abt des Klosters auf d.
Werder bei Minden 1153 — 1181.
€. 293. 354. 425.
Tiatgrim Bisch. zu Halberstadt
627—840. R. 293. 364. 448.
lheodgrim P. R. 303.
lieodold P. R. R. 351, Thia-
dold R. 834.
Thiethard Bischof e. Osnabrück
119— 1137. R. 4441. 4448. 1452.
188. 4495. 4507. 4513. 1514.
1532? 4540. 1545. 1554. 1573.
(. 905.
Thiethard Dompropst zu Minden
1025. R. 9&5.
Thethard, Thehard, Thiet-
hard Domdechant zu Osnabrück
149—1178. R. 1948. 1907. 2040.
2052, C. 970. 327. 347. 358. 393.
Thiethard Graf 1162. C. 326.
Ihethardus wihgravius zu Min-
den 1196. C. 553. 590.
Thiatbard C. 87 n. 30. C. 145.
i29. 446. 453, Thiethard R.
859. C. 423. 413.
lhiether Dompropst zu Worms
179. C. 404.
lhiater P. R. 229.
lhidier P. C. 87 n. 45, Tidier
R 822.
lhiatilda, Thiedhildis Abs.
Teotacher — Thiadningbovon.
sin des Klosters Freckenhorss 851.
R. 405. €. 168.
Thiedhilda Nonne zu Frecken-
horst 1085. C. 464.
Thiading Graf 889. C. 40.
Thiatunc P. R. 367.
Theotmalli, Theotmelli,
T hietmalli, Thiatmalli, Tiet-
melli, Gau u. Ort, Detmold R.
472. 731. 782. 8143. 919. 1062.
C. 82. 9.
Thiadmar Erzbischof v. Salzburg
887. C. 3%.
Thietmar Bischof v. Hildesheim
1040. C. 434.
Thietmar, Thiemo Bisch. von
Merseburg 1009-1019. R. 655. 708.
912. €. 93.
Thietmar Dompropst zu Minden
1160? — 1183, Bischof daselbst
1185—1206. R. 4808. 4930. 2112.
9193. 9136. 2160. 2476. 2477.
9494. 9495. 2203. 2209. 2245.
3245 b. 2226. 2255. 2299. 2370.
2384. 9409. 2407. 2408. 2439.
2445 —92448 C. 338. 353 373.
379. 406. 420. 426. 542. 570. 574. |
Thietmar Bischof v. Osnabrück
1003— 1022 R. 728. 739. 733.
758 867. 914. C. 89. 90. 455. 266.
Thietmar Bisch. v. Verden 1116.
R. 1425.
Thietmar, Thetmar (von Wal-
beck) Abt von Corvey 983— 1001.
R. 655. 664. 667. 674. 680. 705.
744?
Tietmar, Thitmar Abt o Helm-
wardeshausen 1093-1107. R. 1263.
4291. 1302. 4303. 4322. 433%.
4340. 1346. C. 44.
Tiemmo, Timmo Domdechant
zu Osnabrück 1147-1160. R. 4860.
C. 266. 269. 274. 288. 391—393.
T hietmar Domeantor zu Münster
1179 — 1184. C. 503. 430. 432.
43h. 442.
Thiedmar Domcustos zu Osno-
pe—— € (€ €"]ÁslhüóÓ————MÓ M M——————— —————————————————————
inc— ——————————————————————————————————————'MÉMEÁÉMÁÉHÉBÉMMA
|
|
|
|
|
94
brück 1177— 1188. R. 2434. 2244.
2998. C. 393.
Thiemo Scholasticus zu Münster
851. R. &05.
Thietmar Dechant
1172, €. 359.
Titmar Propst 1173. C. 361.
Theotmar Erzkansler K. Arnulfs
C. 33. 35. 36—39.
Thiatmar Markgraf 1019. R.89 .
T hiatmar, Detmar Bruder «
Herzogs Bernhard von Sachsen
1015—1029. R. 836. 928. C. 416.
Tbietmar Graf im Gau Suevun
978. R. 644.
Tiamma Graf 1015—1036. C. 87.
n. 25. C. 107.
Thiatmar Graf 1042. C. 437.
Themmo Graf, Stifter d. Klosters
Werbe 1126. R. 1493.
Tiemo Edler 1100. C. 468.
T hietmar ber 1116. €. A85.
Thietmar Sohn der Edlen Ger-
burga 1121. R. 4464.
Thiedmar Ritier 1085. €. 465.
Thiadmar Bruder d. Ritters Brun
1015. R. 800.
Tiemo Vogt der Cölnsschen Kirche
1015. R. 768.
Thietmar Paderborn scher Vogt
1018. R. 844. 886.
Thietmar Vogt su Paderborn
1138— 1142. C. 228. 236.
Thiatmar Vater des Esico von
Meschers R 796.
Thetmaer, Thietmar, Thiad-
mar HR. 248. 4222. 1293. C. 50,
86. 87 n. 5, 41, 30. C. 93. 95.
96. 167.
Thiammo C. 445, Tiammo €.
445, Tiamma C. 87 n. 44, 24,
95. €. 443.
Tiemma C. 87 n. 30. €. 442.
Thiatmarsgoi, die Dithmarschen
R. 102.
T hietmeressun O. R. 788.
Thiadninghovon Q. R. 997.
zu Engern
92
Theodo Kanzler Ludwigs d. Fr.
R. 7—10.
Thiedo Edler 1068. C. 454.
Tiada Ritter C. 87 n. 2.
Thiedo C. &0.
Thiaza C. 87 n. 30. C. 443.
Tiadanhusun O. C. 57. 440,
Thiedenhusen C. 455.
Theodonis villa, Thionville R.
472. 964. 262. 304. 344.
Thiattoduard P. C. 444.
Theodoar P. R. 248.
Theodrad P. R. 273.
Thiedrich Bischof v. Halberstadt
1192. C. 549.
Thiedrich Bischof von Messen
1190—1192. R. 2268. C. 549.
Theoderich I. Bischof v. Metz
964—984. R. 507. 607.
Theoderich Il. Bischof v. Metz
1006—1047. C. 83. 89. 90. 93.
Theoderich, Thiatric Bischof
v. Minden 853—880. R. 412. 430.
A440. 442. 147. 453. C. 27.
Thiedrich Il. Bischof v. Minden
1002 — 1022. R. 723. 739. 740.
871. 880. 885. 913. C. 80. 93.
Thiederich I. Bisch. v. Münster
1011— 1022. R. 75%. 758. 773.
867. 877. 878. 880. 885. 893.
942. C. 89. 90. 93. 98. 480.
Theoderich, Dietrich Il. B.
v. Münster (Graf von Zütphen?)
1118—1127. R. 4432. 1437. 4457-
4459. 41468. 4473. 4679. 14965.
4500. C. 187.
Thiederich isch. v. Paderborn
907—916. R. 517.
Thiedrich 2. v. Verden 1145.
1148. R. 1720. C. 250.
Theoderich B. v. Utrecht 1198.
€. 570. 574.
Theoderich Domdechani z. Mün-
ster 1111? R. 1366
Thiederich Vicedomdechant zu
Osnabrück 1147. C. 264.
Theoderich Domcustos zu Pa-
—
Theodo — Thetwif.
derborn 1186—1196. R.2180.2369.
C. 460. 487.
Theoderich Domscholasticus zu
Münster 1182— 1184. C. &30. 432.
433. 462. 443. &47.
T hiedrich Cellerar am Dome zu
Theoderich sáchsischer Feldh,
(Herzog?) 743—748. R. VW
424. 127.
Theoderich Graf, Verwand
Karls des Gr. 782. BR. 468.
Theoderich Graf in Friesla
Münster 1196. C. 549. 550 581. | 792. R. 201.
Thiderich Adt d. Godhardskirche | Thietrich Wesfälischer Gr
zu Hildesheim. 1189. C. 499. 909. R. 639.
Thiedrich Graf, Bruder Bisch
Meinwerks v. Paderborn +. 10i
R. 763. 862.
Thiadric, Thiederich Gr
um 1015—1036. R. 782. 796. 8%
830. 867. 869. 874. C. 87 n.1
24, 29. C. 108.
Theoderich Graf im Gau R
(ga um 1052—1076. R. 4063
Thiadric Oheim des Grafen 6
vehard im Gau Derlingo 10.
R. 1045.
Thiederic Sohn d. Gr. Adalrı
1115 C. 484.
Theoderich Sohn des Graj
Erpo 1097—1120. R. 1282.
Theoderich Edler 1015. R. 84
Thiedric Edler 1068— 1096.
454. 168.
Thiderich Advocat des Bisch
Folcmar v. Paderborn 974. C.t
Thiederich Propst zum h. An-
dreas in Cóln 1198. C. 570.
Teoderich Propst an d. Apostel-
kirche zu Cöln 1137. C. 223.
Theoderich Propst an d. Apostel-
kirche zu Cöln 1173—1200. C. 363.
399. 476. 491. 537. 570. 586.
Tirrich Propst zu St. Cunibert in
Cöln 1200. C. 586. 588.
Theoderich Propst zu St. Ge-
reon 1n Cöln 1198— 1200. C. 510.
986. 588.
Theoderich Propst zu St. Lud-
ger! in Münster 1185 — 1190. C.
450. 462. A64. 466. 478. A96.
907.
Tiderich Propst des Kl. Oling-
hausen 1179. R. 2057.
Theoderich Propst des Klosters
Ösede 1182— 1154. R. 2125. 2434.
2140. Thiadric Vogt 1015. R. 7990.
Thiederich Propst zu St. Johann | Tiederic Ritter Ekkico's C. M
in Osnabrück 1142— 1152. C. 239. | Thiadric, Thiederic, Tied
264. 266. 288. ric, Thetric R. 845. 855. 1421
Theoderich Dechant d. Marien- , €. 86. 87 n 5, 6, M, 47, €
gradenkirche zu Cöln 1189 —1194. | 29. 30. C. 93. 96 107. 408. 4:
C. 491. 521. 537. 438. 142. 144. 460. 164. At
Thiederich Dechant d. Martim- | Dioterich R. 567. C. 56.
shifts in Minden 1159 — 1200. C. | Thetward Vogt zu Bremen 11
T hiederich At 1166. C. 336.
|
318. 553. 590. C. 410.
Theoderich Dechant zu St. Lud- | Thiatward, verschiedene C.
geri in Münster 1185-1190. C. 454. ı n. 11. 43. 48. 21. 24.
Thiatwardessun O. R. 797.
492. 507. e
Theoderich Prior zu Kappen- | Thiezwid Abtisein zu Mesche
berg 1199. C. 583. 978. R. 639.
Theoderich Kanzler K. Hein- | Thetwif Einsiedlerin T. vor 9:
. fichs Ill. C. 430—432. 140. R. 674.
—
Theodewin, Cardinalbischof,
päpstlicher Legat 1145. C. 250.
Theofanu Tochter des Pfalzgrafen
Erenfrid und Enkelin der Nach-
folgenden, Abtissin von Essen
1041— 1054. R. 1025. 4027.
Iheophanu Gemahlın K. Otto's II.
R. 647. 659. 660. 661. C. 64.
Thesle, Thesli, Theslon R.
852. 960. 1291, C. 127. 351. 477.
Thesperi O. C. 445.
Thesterbant O. C. 431.
Thetten, Schapdetten oder Ems-
detten R. 2050. 2240. C. 451.
550. 569.
Thickebier, Gerlach 1177-1190.
387. &18. 503, vgl. Dikkebir.
v. Thidehem, Wenemar 1182.
R. 2125 s. auch Thedeheim.
v. Thiele, Amandus 1163. C. 330.
Thinchardinchusen, Thin-
cherdinchusun ©. R. 957.
Thinkilburg O. R. 957, Thin-
kelborch C. 291.
Thiuthorp O. C. 204. 218, v.
Th, Altmer 1132. C. 214.
Thodenchusen O. C. 340.
Thomas Cardinal, pápstl. Legat
145 R. 1664. 1665. 1719 1720.
C. 250.
Thorhem Hof R. 1252.
Thornas Hof R. 616.
v Thorne. Giselbert 1180— 1189.
R. 2195. 2210. C. 413. 497. 498.
Thornethum ©. C. 427, Thor-
nethen R. 2368.
Thorospiic Villa R. 219. 259.
Ihorphorne O. R. 2221
Ihreant Gau, Drenthe R. 303.
Ihrecwiti Gau R. 422. C. 24.
Threli s. Treli.
Ihreveresga s. Treveresga.
Thriburi O. s. Tribur.
Thrieke O R.637 Pistorius lest
Threke.
von Thrihusen, Heinrich 1182.
h. 2125.
lad, s. Erbard’s Regg.
Theodewin — Trachina.
v. Thrivorde, Drivorde,Dhrig-
vorden, Trivord, Brun Edler
1138, C. 230, Alhard Edler 1179-
1199. C. k01. 409. 481. 581.
von Throppen, Thiderich 1197.
C. 564.
von Throten, Nicolaus 1186. R.
2195.
Thrudbert Bote B. Meinwerks
R. 806.
Thrudger Zruder Theobalds und
Sohn Wiggers R. 354.
Thuenti Gau R. 402.
von Thuite, Rotholf Edler 1150.
C. 274.
von Thulberge, Dhuleberge,
Werno, Warnher nobilis 1151—
1188. R. 2146. C. 279. 396. &03.
481; seine Brüder: Heinrich 1151.
C. 279, Walther 1188. C. A484,
Wilhelm 1188. C. 484.
Thule, Thuli Zof R. 616 685.
Thuliberch O. C. 57. 140.
Thuline O. R. 4224.
Thumithi O R. 807.
Thumna Zof R. 616.
Thunede in Westfalen R. 571
Thunen O C. 322. 447.
Thuneresberg O. C. 170, von
T h., Graf Friedrich 1123. R. 4478.
v. Thungestorp, Thunkes-
thorpe, Thidbold 1251. C. 279.
280.
During Cleriker C. 16%.
Thuring, Düring Graf tm Gau
Agrotingon 946. R. 558, C. 54.
Thuringus und seine Gemahlin
Reinguiz, Edle 1093 — 1115. R.
1265. 4419.
Thuring P. C. 70.
Thüringen R. 63. 81. 82. 83. 86
402. 408. 113: 420. 422. 427.
168. 475. 206. 406. 4148. 4128.
4133. 4437. 4160. A490. 1194.
1225. 1234. 1246. 1248. 1387.
4445; Gau R. 419; Herzog: He-
tan 717; Landgraf, comes provin-
93
cialis: Ludwig Pfalzgrafin Sachsen
1147-1187.R.2401.C.259. 325.407.
472, dess. Tochter Jutta verheirathet
an d. Grafen Dietrich v. Landesberg;
Nordthüringen R. 294.
Thurnethe O. C. 437.
Thusnelda Gemahlin Armins R.
25. 26. 32.
Thusterdic O. C. 488
Tiaza Diacon C. 87 n. 13.
Tiaza, Thiaza P. C. 87 n. 30.
C. 93. 107. 142.
Tiazo P, R. 788 860. C. 87 n.
19. ©. 95.
Tiberius Röm. Kaiser R. 9. 44-
46. 19. 20—22. 24. 96. 30.
Tidelinctorpe O. C. 227. 461.
Tidmanneshus O, R. 517.
Tiedi Wilburgas Sohn R. 824.
Tiedo P. C. 138.
Tiele O. R. 1083,
Tietbach O. R. 1288.
Tiezelin P. C. 442.
Tiho Pıopst zu St Johann in Os-
nabrück um 1068—1080. R. 4417.
Tilithi, Tilichi Gau R. 619. 734.
869. 968. C. 57. 80. 410. 112;
Grafen: Heriman 954, Bernhard II.
1015, Widukint 1031.
Timella, Dimila, Diemel, Fluss,
R. 223. 4402
Tinge Kspl Schöppingen R. 2391.
Titlikessen O. C. 249.
Tiuni O. R. 621; von Tiunen,
Wegolin 1166. R. 1942.
Tolbiacum, Tulpiacum, Zül-
pich R. 46. 907.
Torthelmus P. R. 144.
Totenhusen R. 1058. C. 340,
434. Tutenhusen R. 14102 cfr,
Dudenhusen.
Tottingheim O. R. 649.
Tottonhorra in der Villa Fis-
laca R. 359.
Tours, Martinikirche C. 373.
Trachina s. Dreni.
2k
94
Transalbinische Sachsen R.
211. 994 s, Sachsen.
Trato oder Tratum O. C. 437.
Traverbake ©. C. 544.
Trechira Gau R. 1044; Graf:
Bertold 1046. |
Tregwiti pagus in Westfalen R.
409.
Treine Gau s. Dragini.
Treivern O. R. 2325.
Treli, Threli O. R. 638. 1005.
1488.
Tremonia s. Dortmund.
Tres domus in foresto, Dreter-
walde? C. 103b.
Treveresga, Threveresga
Gau R. 703. 909. C. 79. 82. 94.
cfr. Drevera.
Triadric P. €. 87 n. 6.
Tribur R. 439, 492. 493. 646.
754. 1097. 4469.
Thriburebrock Wald R. 1499.
Triburi, Tribur em Gau Westfala
R. 904. 1199. 4266.
Iriburin im Lainga C. 425.
Tricassina urbs, Troyes R. 594.
Synode 1107. R. 4349. Treka-
censis episcopus 1156—1171.
C. 310.
Triendum O. R. 685.
Trier R. 461. 486. 456. 1322.
4340; Bischof: der h. Autor;
Erzbischófe: Redbodo 791— 804,
Meingoz 1008— 1016, Poppo 1017-
1047, Eilbert 2078— 1101, Bruno
1102—1124, Adelbero 1130— 1152,
Hillin 1152—1169, Arnold 1169—
1183, Rudolph electus 1183 — 1189,
Johann I. 1190— 1212; Suft St
Maximin bei Trier R. 461. 1347
4348. 4350. 1380. 1388. 1423.1604.
von Trihusen, Heinrich, Ritter
1187. R. 2240.
v. Trimberg, Bobpo 1182. C 428.
Troianus episcopus Waltherus
1193 (Troia in Apulien).
Troyes s. Tricassina urbs.
Transalbingier — Udo.
Truph O. C. 322.
Trutman angeblich Graf ın Sach-
sen 789. R. 19%.
Trutmanni s. Dortmund.
Tuisburg s. Diuspargum.
T,uilide O. R. 997.
von Tuingen, Hugo, Pfalzgraf
1188. C. 475.
Tuista, Tuiste ©. R. 1081. C.
201. 218.
Tubanten, germanssche Völker-
schaft R. 24.
Tullenghuson O. C. 431.
Tulon ©. R. 2325. C. 431.
Tulpiacum s. Tolbiacum.
Tuncgurun, Zongern, Villa R.
579.
Tundirin ©. C. 410, Tundi-
riun C. 80. 412.
Tune, Tunen O. C. 427; v. T,
Franco 1154—1181. C. 296. 418,
Heinrich 1154. C. 296, s. Thu-
nen u. Tiuni.
Tungerlo O. R. 2089.
Tungheim im Gau Hasagowe
R. 567.
Tunglo O. C. 322.
Tuoto s. Dodo v. Dudo.
von Tuschenau, Gerlach 1194.
R. 2327. |
v Tuschusen, Thuskhusen,
Thuskehusen, Lutbert 2154—
1184. C. 296. 308. 320. 398b.
346 360. 396. 147. 448.
Tutenhusen s Totenhusen.
Twente R. 2212.
Twesini Villa R. 4034.
Tydinkhusen O. R. 4629? 2325.
Tvheile O. R. 359. C. 42.
T yla Hafen an der Waal R. 735.
T ynon Q. R. 1006.
U. «. V. v. W.
Ubbenbergh, Bauerschaft bei
Münster C. 103b.
Ubbenbroke O. C. 145.
Ubbesbom O. C. 375.
v. Ubbincdorp, Werner 2189.
C. 93, und dessen Sohn Suether
C. 493.
Ubcapethorpe 0.C.252, Hup-
pencapendorpe C. 322.
Ubhusen, Uphusen O. R. 239%.
C. 425. 249. 31%.
Ubier R. 2. 3. (14?) 20. 28. 54.
Uda Graf 1015. C. 87 n. 25, 27.
Uda Mannsname C. 87 n. 14,20.
Uda Abtissin des Klosters Metelen
1193 C. 534. |
S Udalrich Bisch. v. Augsburg
R. 966.
Ulrich Bisch v Halberstadt 1149-
1160. R. 1766. 2046. C. 283.
Udalricus Aisch.v. Minden 1095-
1096. R. 1270. 1271. 1275.
Ulrich Domdechant zu Cöln 1196.
€. 555.
Othelrich Propst zu Enger 1121.
C. 188b.
Ulrich Propst des Klosters Ger-
thrudenberg 1178 — 1185. C. 398.
455.
Odelrich, Udelrich, Ulrich
Propst des Patroclusstsfts z. Soest
1141—1153. R. 1626, 1662. 4700.
1709. 1785. 1798. 4799. C. 277.
Ulrich, Uthelrich, Odelrrich
Dechant zu Paderbors 1140-1144.
R. 4655. C. 234. 236. 949.
Udalricus, Odalricus Kanzler
K. Conrads Il. 1025— 1032. €,
109—112. 114—123. |
Othelric, Othilrich R. 332.
C. 85.
Udenchof im Kirchsp. Seppenrade
R. 2244.
Udenhusen ©. R. 2298.
Udilhildis Edle 1137. R. 4577.
Udistorp Gu R. 2139.
Udlenhusen s. Olinghausen.
Uto Bischof von Hildesheim 1082.
R. 1206
Udo Bisch. v. Osnabrück, früher
-
Dompropst zu Hildesheim 1137—
1141. R. 1573. 1581—41583. 1588.
1601. 4612. 1613. 4623 1635
1657?
Udo Bisch. v. Zeitz 1173. C. 361.
Udo Domdechant zu Cöln 1198.
C. 570. 586. 588.
Udo .Domcustos zu Münster und
Propst am alten Dome 1152-1185
R. 1837 (die Notiz R. 4837 dass
«Udo später Dompropst geworden,
. it unrichtig), €. 308. 309. 320.
333. 344. 344 345. 346. 350.
399. 357. 366. 372. 385. 387.
389. 390. 394. £01 — 403. 432.
I94. 144. 462. 143. 445. 451.
Uto Markgraf 1062. R. 1094.
Udo Graf im Gau Himmerveldun
1018—1018. R. 867. 889.
Udo Graf im Gau Lisga 1013—
1016. R. 758. 865.
Udo Graf 1015 — 1036. Derselbe?
R. 778. 794. 810. 827.
Uto Graf im Gau Rittega 1020—
133. R. 903. 984
Udo Graf 1029. R. 960.
Udo nobilis 1068. C. 154.
ido Vogt des Bischofs Unwan v.
Bremen 1013— 1016. R. 759. C.
8. 89.
Udo P. C. &0. 87 n. 30.
Ufa P. C. 87 n.9, 11,24. C 995.
107. 408.
Uffanhusun O C. 87 n. 25.
Uffenhem Kspi. Bentlage R. 2424
C. 103b
Uffing Mönch zu Werden, Verf. d.
"ia ste Ide 980. R. 650.
Ufo Abt zu Flechidorf 1158— 1166.
R. 1859. 1922.
Ufo Ab£ zw Grafschaft 1173. R.
1980
Ufo Demdechant zu Paderborn
127—1179. €. 391. £05.
Ufo Cellerar zu Paderborn 1162.
C. 336.
-—— 0 —À—— M o MMMÀ € —P—' ae M a—— QU e AR EU RR PR i E UE EAE E ERREUR Ja 3 E EE E EU
Udo — Ut-Riustri.
in Paderborn 1036—1039. C. 421.
129.
Uffo P. C. 87 n. 28. C. 415 170
Uflon, Uflahun, Ufflan, Salz-
uffeln R. 621. 854. 961. 1048. C.
95. £314.
v. Ulefthen, Liefhart 1150. C. 274.
Ulenberge O. R 2077; v. U,
Thiederich 1150. C. 274.
Ulenbrokeh O. C. 385.
v. Ulethe, Ölde, Heinrich 1177.
C. 386, wo sein Bruder Thiedrich
v. Meldrike genannt wird, Suether
1185. C. 451, Hermann 1194. C. 539.
Ulevelt s. Hulevelde.
Ulfen in der Twenthe R. 1538.
Ulfloa, Ulflon, Olfen, Haupthof
u. Kirche R. 479. C. 50. 238 285;
von Ulflon, Heinrich 1155. R.
4838.
Ulm R. 1169,
Umishusun Villa R. 612.
Umlo ©. C. 258.
Unaca P. C. 95, Uneca C. 446,
Unica C. 153
Unargus Propst eines Corvei'schen
Klosters 1176. C. 318 vgl. 278.
Ungarn s. aueh Avaren R. 518.
530. 4455. 1506.
Unhusen ©. C. 148.
Unkingthorpe,Unkencthorpe,
Untrup an d. Lippe R. 918. 2396.
2437. C. 979. 4&3. 569.
Unna O. R.896 978. 1697. 2069.
Unno Führer der Friesen 798.
H. 203.
Unnuca Priester zu Gesmeri 1030
R. 957.
Unrikisseu O C. 137.
Unru, Werner 1196. R. 2371.
Unruoch Graf in d Niederlanden
1006. R. 735.
Unruh Graf ebenda 1073 R.1132.
Unstrota, ÜUnstruth, Fhss R.
402. 1156.
Unuca P. C.87 n. 15; Unuka
Ufo Bruder des Propstes Hosad | C. 142, vgl. Unnuca.
95
Unumer P. C. 87 n. 18. C. 142.
143.
Unwan, Unovan Erzbischof von
Bremen 1013—1029 R. 758. 759.
167. 86%. 865. 900. C. 93 98.
Unwan, Hunuard, Bischof von
Paderborn 917—935. R. 517. 519.
534. 525.529 531.534 535. C. #8.
Unwan sächsischer Graf des neun-
ten Jahrh. R. 155
Unuani Vater Ricohards R. 248.
Uphusen s Ub.
Uplage, Upplan Burg bei Elten
R. 763. 877.
Upmene O. C. 340.
Upspringen O. R. 568.
Upweredun R. 421.
Uradii O €. 35.
Urck im Gau Salo ( Niederlande)
R. 607. 685.
Urthorpe, Urdorp ©. R. 1390.
1992. 2275. 2325. C. 227.
Usipeter, Usipier R. 14. 2. 4.
6. 7. 8. 10. 2k, 32 42. 43. 52.
56. 58.
Usne O. R. 4319.
Utenhuson O. R. 899.
Uto s. Udo.
Utrecht, Traiectum, früher Wil-
taburg R. 434. 450. 153. 737.
907. 1082 1083. 1095 1165. 1234.
4237. 1948. 1470 1471. 1490.
1538. 1581. 1637, 1658. 1788.
C. 431; Bischöfe: Wilibrord, Odil-
bald 866— 900, Ansfrid 995— 1010,
Adalbald 1010:-— 1027, Conrad
1076 - 1099, Godebald 1112 - 1127,
Andreas 1127— 1139, Heribert
1139—1150, Hermann 1150— 1156,
Godfrid 1156-1178, Balduin 1178-
1196, Theoderich 1196 — 1198;
Vogt: Rudolf 1183; Kirche zum
h. Martinus. daselbst R. 131. 339;
Petrikirche R. 1538; Kloster Sti.
Pauli R. 4788; Äbte: Gregor 776,
Albericus 776.
Ut- Riustrt Gau? R. 169
96
Uuernche vgl Werenzo.
Uvikhi O. R. 997.
Uvithi Ort im Paderborn'schen
R. 859
Uviti Villa im Ruhrgau R. 302.
336. 350. 351. 374. 381.
V. cfr. FE. u. W.
Vaderikin 2. C. 162.
Valabroch O. R. 968.
Valca, Gerhard C. 424.
Valehosen s. Walahuson.
Valethorpe O. C. 148.
Valhusen O. R. 2038.
Valkenberg Schloss R. 2199.
Valkener, Velkenere, Ludolf
R. 2272. C 523.
Valle O. C. 127.
Vallis umbrosa XKloster $n Ita-
lien R. 4008.
Valun Gau R. 9&4; Graf: Danc-
mar 1025.
Vanebeke O. C. 125.
Vanhula O. R. 638.
Vanredere O. R. 1069.
Varlara, Varlari, Farlari,
Varlar R. 918. 1437. 1492. 2381-
9383. C. 280. 299. 562; Prämon-
stratenserkloster 1129; Pröpste:
Adelbert 1137—1146, Werenbold
1153—1159, Herimann 1160, We-
renbold 1163—1186 noch einmal;
Abt: Jordan 1193—1197; Prior:
Everhard 1179. C.&00; Vogt: der
Edle W. v. Horstmar; sett 1197
der Bischof v. Münster C.559-562
Varnhuvel O. R. 2192.
Varstan O. C. 80. 412,
Varula O. C. 252.
Varus, Varianische Nieder-
lage R. 6. 18. 49. 24. 25. 26.
28. 29. 34. 44.
Vassenbeke O. R. 2325.
Vazor Kloster R. 1747.
Uuernche — Volbehtinghuson.
Veerhol O. R. 4303.
von Vehingen, Graf Godfrid
1193. C. 527.
v. Vehte, Hermann 1159. C. 487.
Vehthorp O. C. 496, Vectorp
C. 569.
Velden, Veldent O. R 4067.
1925. 1930. 1962. 1968. C. 379.
406. 16 419. 490. 459. 50%.
Veleda 71—72. R. &4. 45.48. 49.
Velmede O. R. 24175. .C. 286.
325; v. V., Heriman 1185. C. 457.
Velon, Velen? C. 465
v. Veltberc, Conrad 1181. C. 424.
von Veltheim, Everhard 1093.
R. 1264.
Veltorpe Villa C. 208.
Velve Gau R. 569, Graf Linger
950.
Velzeten O. R. 1252; v. V., Ber-
told v. Hermann 1177. €. 387.
Vener Mark R. 1746.
Veni Hof R. 1238.
Venne $n der Grafschaft Bentheim
C. 297.
Ventsgoi Gau R. 686; Graf He-
riald 996—1002.
v. Vercelli, Bischof Liutward 887.
Pfardum, Fardi, Verden an d.
Aller R. 174. 489 270. 482. 1962;
Stiftung des Bisthums R. 250;
Bischöfe: Wibert |. um 800? Bru-
no I. 962 — 976, Wigger 1013—
1031, Bruno ll. 1034—1049, Ric-
bert 2060 — 1084, Thietmar oder
Thiederich 1116— 1148, Hermann
1149 —1167, Tammo 1180—1188.
Verdico P. C. 75.
Verdün R. 377. 2282; Synode
947. R. 562; Bischof Albero 1162.
Vernethe O C. 427; v. V., Al-
bero 1194. C. 540.
Verona R. 654; Kloster des h.
Zeno R. 1277.
Versmele, Fersmel, Versmold
R. 4143. 4153. 1272.
Versnevelde O. R. 41786; v V,
Godescalc, liber, und sein«
Winemar und Adalhard :
284
Verthewi Gemahlin des
Volcward 1015 R. 798.
| Veslero O. C. 569.
Vesperdiun, Vesperd
RH. 838. 932; Vesperc
1087; von Vespereth:
1126—1144. R. 1654. C. 4
Vesra Kloster R. 2119.
Vesthem s. Westhem.
Vetera castra s. Xantı
Vicelinus Domherr zu
Missionar 1118. R. 4440,
v. Aldenburg 1149. R. 449!
Victor IV. Papst 1159 — i
4867. 1868.
Vilenho s. FuMenho.
Vilese, Vilisi O. R. 83
C. 127.
Vilmeringthorpe, Velm
torpe O. R. 1554. 1559.
Vinesbiki Villa im Gau
C. 420.
Vinkenbrinke O. C. 28
Vinnethe O. s. Winide.
Viscbike s. Fiscb.
Vito P. C. 87 n. 8.
St. Vitus R. 349. 346 |
4401. 2259. C. 7. 12 22. '
283, angeblich Patron de
in. Rügen R. 379, sieh
Swantevit; Patron der
Elten, Corvei u. Schinna; 1
u. Kapelle S Viti zu Osr
Viza P. C. 407.
Vizuca Edle 1015. R. 8&i
Vlarsheim s Flarshet:
Vloze ©. C. 276.
Voccasthorp O. R. 125
ckestorpe C. 261.
Voerthusen, Voirthus
R. 616. 685.
Vogilari Berg R. 986.
Volbehtinghuson O. C
Volc- stehe auch Folc-
Volehardinchausen Kloster R.
1969; Propst Hunold 1171.
Yolchrisson O. C. 167.
Yolemaressen, Volcmersen
C. 301. 508. vgl. 514.
Yolkiereshusun O. R. 844.
Volkeressun, Wolkeressen,
Volkersin tm Gau Marstem R.
4465. C. 125. 343.
Volkoldessen O. C. 461.
Vollen tn Friesland R. 2040.
von Volmerechusen, Heinrich
1200. R. 2446.
Volmodosteyne Schloss C. 586;
von Volmudissteine, Vol-
motstain, Volmodisten, Ful-
modestein, Volmudstein,
Yolmuntsteine, Volmendi-
stein, Formudisten, Hein-
rich I. u. II. 2234—1200. R. 1558.
4393. 4609. A626. 1700. 1785.
1798. 4799. 1820. 1865? 1923.
1926. 4933. 4941. 2020. 2029.
2046. 2070. 2083. 2139. 2183.
3486. 2187. 2269. 2270. 2295.
2297. 9324. 2340. 236%. -2400.
3107. 2408. C. 277. 335. 336.
70. 386. 408. 440. 476. 491.
537. 570. 586; Heinrichs Il. Brü-
der: 4) Gerhard der Ältere 1173—
1200. R. 2020. 2046. 2439. 2270.
2295. 2324. 2340. 2400. 2407.
3408. 9434. C. 370. 408. 440.
476. 494. 537. 570. 586; 2) Goz-
win 1173—1189. R. 2020. 2040.
C. 370. 476. 491; 3) Godschalk
von Rathberg 1186 s. Rathberg.
Vgl. Everhard (v. Volmestein)
Propst des Patroclusstifis zu Soest
1196.
Volthard P. R. 860.
v. Vordei, Graf Thiederic 1133-
1127, C. 494. 201. 209.
Yoren O. C. 385.
Yorenholte O. C. 252, Forn-
holte C. 322; v. V., Eustachius
1188. C. 489.
Ind. s. Erhard's Regg.
Volchardinchausen — Walahusun.
Vorsete O. C. 499.
Vorste O. C. 544.
Vorsthof O. R. 1844.
Vorsthusen ©. R. 1904.
Vorth Bach bei Osnabrück C. &97.
Vorthubreht P. C. 124.
Vorthusen ©. C. 431.
Voss, Herbord 1173. C. 362.
Vota Verwandte K. Otto's I. 953.
R. 577.
Vredegestorpe O. R. 2447.
Vreden s. Frethene.
Vrederun, Tochter der Reinmod,
Stifterin verschiedener Landkirchen
tm Bisthum Münster 1022. C. 103b.
v. Vrencken, Bruno 1187. C. 474
s. Brenkun.
Vriedach, Wecelo 1198. C. 576.
Vrigelwic O. C. 584.
Vrilenchusen Gut R. 2031.
v. Vrilenthorpe, Burchard 1178.
liber C. 396; v. Vrilincthorp,
Gerbert, Ministerial 1179. R.2057.
Vrodenhusen O.R.1639. C.290.
Vuchtorp O. R. 1559, Vey-
torpe C. 253
Vueta, Oeveta O. R. 260.
Vugovore O. R. 2228.
Vulderic ein vornehmer Sachse
724—741. R. 444.
Vulfeten O. C. 264.
Vulfheri P. C. 87 n. 43; Vulfer
R. 248. efr. W.
Vulfherd C. 87 n. M.
Vulfnot P. C. 160.
Vulkershem O. C. 236.
Vulmeressen O. C. 544,
Vulvelage O. C. 301.
v. Vulvena, Johann v. s. Brüder
Gerhard, Giselbert und Bertold
1197. C. 567.
Vulvered P. C. 95.
v, Vüre, Heinrich 1189. C. 491.
v. Vurebomen, Bernhard 1171.
C. 348.
Vurgerderen O. R. 4465.
Vurmessun O, B. 822.
97
Vysbike siehe F. und die Nach-
träge.
W. er. Gu. » V.
Waal Fluss R. &00. 735.
Wabeke Fluss R. 986.
Waathalhem, Woadelheim bei
Rheine C. 103b.
Wachelo im Kirchspiele Thetten
C. 550.
Wachenheim oppidum R. 359.
C. 12.
Wacilinus Cleriker C. 164.
Wacilin P. C. 87 n. 95 stehe
Wicilin.
Wacken, Wackan O. C. 970.
Wackervelde, Wackerivelde
O. C. 293. 425. 485.
Wadenhart, Watdenhart O.
- R. 1560. 2188. 2224. C. 557. 558
cfr. Marienfeld.
Wadinchusen O. C. 261.
Wadiringus s. Wateringa.
Waharna od. Wachna R. 178.
Waizza, Wizza s. Huetigo.
Wakereslevo O. C. 88.
Walh Abt v. Corvei 1015. +. 1026.
R. 770. 946.
| Walh Caplan C. 103b.
Wal Edier 1074. R. 1450. 4154.
Wal Vogt des Bischofs Alberich zu
Osnabrück 1037—1052. R. 4005.
4006.
Wal P. C. 95.
Wal cfr. Wala und Walo.
Wala Adalhard's des ülleren Bru-
der, Mitbegründer von Neu-Corvei
822—826. R. 307. 344. 319. 423;
kehrt 826 R. 319 nach Alt-Corvei
zurück. Es ist daher fraglich, ob
er der nämliche ist, wie Wala,
Propst von Neu-Corvei 841. R.
368. C. 44.
Walahusun O. R. 573. 645. 646.
956.
Valahusun villula R. 4479. C. 344.
25
v. Walehuson, Conrad, camera-
rius a thesauris K. Conrad's Ill.
1150. C. 272.
Walhausen Schloss 1n Thüringen
R. 4415.
Walbeck, Walbech bei Magde-
burg R. 620. 1405; die Grafen
v. W. R. 655. 912.
Walbeke, Wolbeck bei Münster
C. 451.
Waldisbeki Villa zwischen We-
ser und Fulda R. 276.
W alberninchusen O. R. 2325.
St. Walburgis-Kirche zu Soest;
-Klóster an der Waal R. 735,
und zu Heiligenforst.
Walcono P. C. 464.
Wald Bruder des B. Wulfhem v.
Münster 889. C. 40.
Waltbert, Walbert, Graf, Enkel
Widukints 834—872. R. 258. 339.
401. 402. 448. 422. Ab. 486.
C. 24.
Walbert, Waltbert, Wal-
braht P. R. 809. 860. C. 75.
87 n. 29, 30.
Waldbern P. C. 87 n. 48.
Waldburg Stiflerin von Herze-
brock 860. R. 424.
Waldburg Schwester des Bisch.
Liuthard von Paderborn, Stifterin
von Neuenheerse 868—887. R. 434.
439. &68.
Waldekke, Waltheke, Wal-
dige O. C. 490; v. W., Graf
Adolf vir nobiis 1173. C. 362;
Widekind lll. v. Schwalenberg
seit 1180 Graf von Waldeck,
vgl. C. &07, bis 1189. R. 2439.
2179. 2180, 2230. 2235. C. 407.
&08. 477. 487. &90. 527. 569.
Nach seinem, auf dem 1189 unler-
nommenen Kreuzzug erfolgten Tode
(R. 2235) folgt ihm sein Bruder
Hermann in Waldeck nach, $n
dessen Besitz er urkundlich in den
Jahren 1192 —1198 erscheint R.
Walehuson — Wamalo.
2304. 2312. 232b. 2340. 2303.
2364. C. 520. 536. 566. 570. Mit
Hermann zusammen führt dann
auch der dritte Bruder Heinrich
1193 R. 2312 diesen Namen, wird
aber 1198 C. 570 noch als de
Svalewenberch bezeichnet. Doch
stammen nach Kindänger M. B.
Il. p. 217 von diesem letzteren die
heutigen Fürsten von Waldeck ab.
Vgl. Schwalenberg. v. Waldeck,
Ministerialen: Bernard 1120. C.
488, Ludwig 1189. C. &90; ca-
stelans de Waldekke C. 490.
v. Waldenberg, Ludger, Edler
1185. C. 454.
Waldenbrug, Waldenbrucge
Hof R. 4273. C. 394.
Waldenstidi, Wallanstedi O.
R. 800. 933.
Walderinctorp O. R. 1984. C.
249. 290.
Waldersidi O. C. 80. 412.
W alfrid, verschiedene R. 235. 582
Waldger, Walder Gründer (?)
des Stifts Herford +. 825? R. 444.
197. 289. 348. C. 257.
Waldger P. C. &0.
Walthard Erzb. von Magdeburg
+. 1012. R. 755.
Waldhard P. C. 95.
Waldhem P. C. 93.
Waldier Priester R. 782.
Waldmar liber 1097. C. 168.
Waldric Graf 1074. R. 4450.
4453.
Walderich Edler und seine Frau
Helburg 1074. R. 1153.
Walderic, verschiedene C. 87 n.
24, 30. C. 96. 443.
Waldo Bisch. von Freising 888.
C. 34.
Waldorp, Walthorpe, Wal-
torpe R. 4031. 4697. 1975. C.
494; v. W., Ludwig 1189. C. 494,
Helmward 1195. C. 547.
Walegarde, Walegarden, Wa-
legart C. 238. 285. 494;
Lubbert 1177— 1188. C. 38'
433. &49. 481, Suether
C. 430.
Walewic bei Beckum R. 9
Walieressun O. C. 87 n.
Walika P. C. 87 n. 29.
Walishem O. R. 1006.
Wallon ©. R. 1005. cfr. 6
Wallenthorpe O. R. 128
v. Wallinghornen, Jacob
R. 2417.
Walmonthem O. R. 863.
Walnhurst, Wallonhur
R. 402. C. 322.
Walo Bisch. von Havelberg
C. 359.
Walo Domdechant zu Osnı
1149— 1179. R. 2077. C. 2ı
Walo Graf? 1102. R. 1306
Walo mi dem Beinamen
C. 4660.
v. Walstede, Gerlach u. I
1177. C. 388.
Waltherus Troianus epi:
1193. C. 527.
Walther Abt zu Sels 1150. (
Walther Domdechant zu
1144— 1151. C. 244. 277.
Welter Dechant zu St. Seve
Cöln 1178. C. 399.
Walter Prior zu Corvei 11:
1696—1699.
Walther Prior zu Kappe
1193—1198. C. 530. 577.
Walter Domkellner zu M
1193. C. 533.
Waltere P. C. 89 n. 30.
v. Waltingerothe, Liudolf
R. 1465.
Waltmanninchusen, V
manneghuson O. R. 40€
434; v. Waltmanneshu
Edler Sifrid 1183. C. 432.
Walto, Subdiacon, Notar
wigs des Deutschen C. 18.
Wamalo Q. C. 465.
Wanbeke curia R. 1319, Wam-
beke R. 2330. C. 431, Wande
0. R. 9253.
Wanemala O. R. 4593. 1602.
Waneswald, zwischen den Flüs-
sen Podrebekiu Farnthrapa R. 353.
Wanga Gau? R. 191.
Wanger P. C. 40.
Wardberg, Wartbergi, Wart-
berg, Warburg R. 795. 798
$47. 894. 905. C. 127. 468. 469;
v W., Gumbert 1120. C. 488,
(lessen Bruder Reimbold v. Koan-
stein), Floriko (villicus?) 1173. €.
362; Heinrich Astter 1173. C. 362.
Farathorpe, Fharendorpe,
Warentorf, Varenthorpe,
Warenthorpe, Warendorf R.
105, 4&1. 4651. 4904. C. 27%.
33. 572; Dechanien von W.,
Anselm 1139. C. 234, Gerhard
1198. C.572; von W., Friedrich
154—1169. C. 296. 342; Gerhard
t & Bruder Thiederich 1160—
170. C. 320. 347, Wolfard 1183 —
1184. C. k30. 1446, Giselbert 1198-
199. C. 572. 584.
Warin Abt zu Corvei 826 — 856.
R. 294. 349. 323. 324. 338. 342.
359. 379? &11. 415. 447. 423.
C. 6. 7. 9. 40. 42. 45. 21. 22.
M. 434. 458,
Warin Graf 858. R. 494.
Warin Graf, Advocat des Bisch.
tn Münster 889. C. &0.
Warin Bruder des Vogtes Ever-
lord zu Osnabrück 1091. R. 1258.
Warinherd Bruder des Canoni-
lus Volmar zu Paderborn um
1015—1036. C. 87 n. 2.
Warmon P. C. 482.
Warmunt Vater Fridamunds R.
248.
Warpassun O. R. 793.
Wartanhorst O. C. 465.
V Wasinken, Hermenrich 1189.
C 196,
Wanbeke — Weldi.
Wassegau R. 547 s. Wessiga.
v. Wassenberg, Heinrich, Sohn
des Herzogs von Limburg 1200.
C. 586
Watenhus O. C. 496, Water-
hus C. 569.
Wateringa, Weteringen, Wa-
diringus, Wettringen im Gau
Scopingus R. 305. 679. 716. 2310.
C. 41. 258. 279. 396. 447; Ge-
richt zu Wettringen C. 409.
v. Wetheringe, Franko, Dom-
herr zu Münster 1157. C. 308,
Vrcedominus 1170— 1189. R. 2050.
2053. 2151. 2234. C. 344—346.
350. 365. 366. 372. 375. 381—
385. 387. 388. 389. 390. 394.
397. &01 — £04. 417. &48 430.
432—434. 441. 442 — 445. 450.
462. &6k. 466. 481. 192. 523,
Domdechant 1193—1196. R. 2379.
C. 529. 533. 534. 543. 549. 565;
Cunrad Vogt des Klosters Asbeck
1157 —1178. C. 308. 320. 328b.
346. 372. (nobilis), 382. 396;
Rutger 1184. C. k43; Wernher,
Franco's Sohn 1196. R. 2379.
Watervelde O. R. 2037; v. W.,
Adelbert, Rodolf u. Johann 1158.
C. 313. 394.
Wattenscheid O. R. 1697; v.
W., Eilard 1177. C. 388.
Wauboldenchusen, Wemling-
hausen im Wittgensteinschen R.
1993.
Waveri O. R. 784.
Waza P. C. 143.
Wchlo O. C. 569.
Wecilo, Werner, Erzbischof von
Magdeburg 1064—1078. R. 4095.
4455. 4457.
Wecilo, Wezelin Erzbisch. von
Mainz 1084—1098. BR. 1225. 1227.
Wecel erwählter Bischof von Os-
nabrück 1141. R. 1624.
Wecelin Propst zu St. Andreas
in Coin 1173—1178. C. 363. 399.
99
Wescelin, Hezelin Subcustos
zu Münster 1169 — 1171. C. 3423.
3&4. 350.
Wecil Priester von Rothun R.78%.
Wecelo Priester C. 166.
Wezelo Graf 1086— 1090. R.
4238. 1232.
Wezelo Vogt des Klosters Ibury
1084—1095. R. 1222. 4258. 1269.
W ecelo Ministerial C. 466.
Wicil aus Wittisungan R. 803.
Wecil, Wezil, verschiedene C.
87 n. 27, 30. C. 164; Wetcil
C. 164; Wicil C. 129; Watci-
lin C. 4164.
Wechertheren, Wechterden
O. R. 4615 C. 189.
W echethe O, C. 280.
Weddikesson O. R. 4890.
von Wedechin, Thethard 1188.
C. 485.
Wedenkhoven O. R. 2172.
Wederbergon O. C. 137.
Wedereke O. C. 1228.
Wedinghausen bei Arnsberg O.
R. 2122, Kloster gestiftet um
1173. R. 1980. 2122. 2182. 2185.
2253. 9976. 2297. 9358. 2374.
2433; Able: Arnold 1191, Chri-
stian 1196.
Wedmeri Gau R. 612.
Wedscare O. C. 280.
Wega Edler 1030. R. 957.
Wega P. C. 87 n. 20, 25.
Wego P. R. 786.
Wegerden O. C. 467.
Wehemar Villa in Thüringen R.
4234; Weimar R. 1248; v. W,,
Graf Ulrich +. vor 1112. R. 1384.
4386.
Wehibiıka O. C. 448.
Wehsigo Gau R. 364. C. 31.
Weibilinga, Weiblingen, Villa
R. 464.
Weissenburg Abtei B. 1374.
Weking s. Widukint.
W eldi 1. Gau Mvanhem R.297.299.
400
W elersen O. C. 339, nicht We-
tersen wie R. 1927 steht.
Welfesholz, Schlacht 1115. R.
1407.
Weliko P C. 153.
Welincholthausen ©. €. 321.
Wellbergen s. Willeberge
Wellithi sm Gau Hersi, Welda?
R. 324; Wellethe O. R. 19506.
C. 427. 484. 343.
Wellethe O. im Bisthum Münster
C. 280.
Wellon O. R. 392.
W elmithe O. R. 812.
Welpho Herzog 1092. R. 1262.
W elpho Oheim Heinrichs d. Löwen
1152. C. 383.
von Welpe, Welipa, Wilepa,
Wilipia, Welepen, Wolpe;
Grafen: Heinrich 1129. R. 1520,
Bernhard 1153— 1200. R. 4808.
9084. 2447. C. 293 (Vogt des
Klosiers auf dem Werder bei Min-
den C. 354.) 469; dessen Sohn
Eilbert 2153 R. 1808.
W elpincthorp O. C. 434.
Welter s. Walter.
Welven tm Gau Cizide C. 125.
235.
v. Welver, Wicbold 1179— 1185.
R. 2057. 2175.
Welvon O. R. 945.
Wemlinghausen s. Waubol-
denchusen.
W endhe O. C. 461.
Wendi P. C. ^0.
Wendilburg Schwester des Rit-
ters Worad R. 613.
Wendilburg Frau des Ritters
Bruno C. 87 n 8.
Wentilburg P. R. 494.
Wendo P. C. 40.
Wendredesa O. C. 57. 440.
W ene O. C. 441.
Wenengeren, Weningere O.
R. 1926. 2069.
Wenge O. R. 1067.
Welersen — Werner.
Wengerinchosen O. R. 2380.
Wenna P. C. 87 n. 18.
Weni im Gau Almunga R. 825.
860
Wennikin P. R. 853. C. 87 n. 26.
Wennikin C. 138.
Weppenthorp dei Handorf C.
403 b.
Wepplithi O. C. 95, Weplede
C. 431.
Werbe Kloster R. 4830. 4831.
4867; Abt: Heinrich 1126.
Werbene, Wirbene, Werben
O. R. 1454. C. 352; v. W., Hel-
wig 1171. C. 352; Meiner Durg-
graf in Werbene 1171— 1180.
C. 352. 410; Theoderich I. Graf
v. Wirben 1171—1185. R.2090.
C. 352. 41. 442. 416. (Bruder des
Markgrafen Otto von Brandenburg)
R. 4968. 2406. 2107. 2108. C. 459,
sein Sohn Theodench Il. 1171.
C. 352.
Werder Kloster bei Hannover R.
4383; von Werdere, Theode-
rich 1180. C. #12.
Werdinghuson O. R. 1695.
Werdulf P. R. 248.
Were O. R. 1260. 4579. 2054.
C. 280. 447; v. W., Edle: Mazo
1092. C. 166; Lambert 1154. C.
296; Liberi: Bernhard 1178. C.
396, Walther 1178. C. 396, Rein-
frid 1178. C. 396.
Weredun OQ. R. 421, Were-
thon R. 1179.
Werenbold Propst zu Varlar
1155—1159. R. 1838. C. 308, u.
noch einmal 1163—1186. C. 398b.
366. 371. 401. 402. 409. 451. 465.
Werembold (von Gemen) Vogt
der Kirche zu Vreden 1090. C.166.
Weres im Gau Agartinga R. 567.
Werethinum, Werdina, Wer-
den, Kloster R. 203. 204. 229.
236. 237. 246. 247. 260. 265.
266. 275. 278. 285. 295. 299.
300 — 303. 321.
350. 351. 352.
364. 367. 374.
386. 392. 393
448. 450. 472.
487. 489. 496. 528.
633. 649. 650. 657.
931. 983. 1016. 4060. 40!
4203. 1919. 1964. 126
4419. 2407. 2408. C.
von Münster getrennt R.:
&16; Patrone: Ss. Salv:
Ludgerus. — Nicolai - Ca
4879. Neue Capelle R. 4
pelle des h. Lucius oder
. R. 431%. Abte: Hembil 8
Hoger 898—902, Witge
943, Folcmar 971—974
980—983, Werinbraht 98
Radbald 1001—1022, H
1022—1028, Gerold 103
Gero 1058— 1063, Otto 1t
Rudolf 1105—1115. Liudb
1120, Berengoz 1120-11:
hard 1125—1141, Lamber
1152, Wilhelm 1152— 116
1160 — 1174, Heribert I.
1196, Heribert ll. 1198—
Werethon O. R. 1479.
Wergis O. C. 127.
Weridi, Kaiserswerth, K
Ehren der hh. Petrus v.
R. 1614.
Werin nobilis 1068. C. A
W erin P. C. 87 n. 30.
Werinbert Ritter R. 40
Werinbraht Abt zu Wer
1101. R. 553. 657. 677.
Werinbraht P. C. 464.
Werinhard Vogt C. 87
Werinhard P C. 87 n.
Werner Erzb. von Mi
1064—1078 siehe W ecil
Werner, Guarner, E
Bückeburg, Dompropst zı
1147—1151. R. 4700. 475.
von Minden 1153— 1170. |
332.
358
378.
396.
413.
mn Qt - Co C2 Qt C2
1801. 4807 — 4810. 1839. 4868.
1885. 4886. 1895. 1907. 1916.
4925. 1931. 4932 1933. 1950.
1971. 2016. 2105. 2177. 2:5 —
2448. C. 348. 416.
Werenher, Warher, Warn-
her, Wernher Bisch. v Münster
1133—1151. R. 1539. 1541. 1543.
1552. A554. 4559. 1560. 4561.
4567. 1570. 4571. 4577a u b.
1578. 4579. 1580. 1582 — 1588.
4594. 4595. 1601. 1603 1604.
4606. 1610. 1611. 1619. 1620.
4622. 1625. 4631. 1634. 1630.
1047. 1649— 1652. 1657. 1661.
4683. 1694. 1702. 4722. 1723.
1736. 1743. 1747. 1756— 1760.
1186. C. 269. 328 b. 333. 389. 548.
Wernher, Warin Abt v. Corvey
1071—1078. R. 1122. 1179. 4180.
Weroer Dompropst zu Minden
1187 — 1200. R. 2359. C. & 14. 504.
533. 590.
Wernher Propst zu Steinfelden
1173. C. 363.
Wernher Prior zu Corvey 1190?
C. 512.
Werinhari Küámmerer zu Corvey
C. 154
Werinher Cleriker C. 164.
Werinheri nobilis 1068. €. 155.
Werinhild Frau d. Edlen Franko
1052. R. 4060.
Wernzo, Wenzo, Winzo Abt
von Liesborn 1179—1193. W 2137.
2159. C. 400— 402. 424. 449.
i94. 496. 533?
Werinza Priester zu Paderborn
C. 87 u. 25. C. 425.
Werenze, Werizo, Uuernche
(C. 543), Bernhard Münster scher
Ministerial 1177 — 1200. €. 390.
306. 403. &17. &l8. 433. 435.
M3. 445. &46. 147. 46%. 460.
113. 478. 480. 499. 522. 532.
533. 539. 549. 550. 559. 5854;
dessen Bruder Gerlach Bither s. B.
Ind z. Erhard's Regg.
PME MU MAL AL nno 9S9 b b s Om mmu ————R————————o——— ı
Werner — Werra.
Wirinzo P. C. 445.
Werithon dei Appelhülsen C.403b.
Werla, Werle, Werl R. 9927.
44189. 2433. C. 576; Richter in
Werl, Wirich 1198; die Grafen
v. Werla cfr. R. 930. 932, Her-
mann ll. 1024. R. 925. 928. 930,
vgl. Hermann Graf im Gau West-
fala 1016—1024; dessen Brüder:
Rudolf 1024. R. 930 u. Bernhard l.
cfr. R. 4474; Hermann's Söhne:
Heinrich l., Conrad, Athalbert u.
Bernhard |l. R. 932. C. 401;
Heinrichs I. Kinder: Heinrich 2.
v. Paderborn, Conrad 1092. R.
4262, Lutpolt 1079— 1089. R.
1785; Conrad’s Söhne: 1. Heri-
mann 1092. R. 1262, 1l. Heinrich
1111—1115. R. 4367. 1400. 1406,
Ill. Friedrich, Graf von Westfalen
od. Arnsberg 1102—1124. R 1303.
1324.4329.1331.1399. 1400. 1403.
4406 1414.1426.1428.1429. 1441.
4445. 1402. 1471. 4472. 1475.
4477. 1483. 1487. 1489; sein
Schwestersohn: Heinrich Abt von
Corvey 1143 R. 4641; Friedrich's
Tochter Gemahlin des Grafen God-
[rid v. Kappenberg R. 1472; Go-
delrid I. Graf 9. Arnsberg u. Cutch,
Gemahl Sophia's, d. andern Tochter
Friedrichs 1138? 1141—1154. R.
1598. 1625. 1640. 4658. 1659.
1797. 4799. 1819; sein Bruder
Hermann 1145. R. 14658; seine
. Söhne: Heinrich Il. Graf v. Arns-
berg 1152—1195. R. 4789. 1812.
1895. 1946. 1937. 4945. 4980.
1997. 2012. 2019. 2020. 2029.
2031. 2041. 2043. 2056. 2057.
2063. 2070. 2084. 2087. 2109.
24129. 2139. 2171. 2472. 2482.
2483. 2185. 2187. 2295. 2297.
2340. 2351. C. 344. 364. 370.
386. 407. 429. 440. 468. &69.
472. 476. 491. 537, Friedrich
Gr. v. Arnsberg 1163. R. 4892.
404
4895; Heinrich d. Jüngere +. 1166.
R. 1916; Heinrichs II. Söhne:
4) Heinrich III. Stammvater der
Gr. v. Rietberg 1175—1200. R.
2056. 2053. 2065. 2429. 2182.
2295. 2297. 9433. C. 376. 424.
429.472. 476. 491. 576, 2. Godfrid
Gr. v Arnsberg 1175 — 1200. R.
2122. 2172. 2182. 2250. 92995.
2297. 237%. 9445. 2416. 2430.
2433. 2434. C. 370. 424. 499.
440. 476. &01; Godfrieds Gemah-
kn Elysabeth 1198. C. 576. 577;
Heinrichs d. Jüngern Sohn: Hein-
rich der Schwarze 1186 — 1200.
R. 2182. 2185. 2297. 2388. 2490.
2433. C. 576. 571
Werlaha kaiserl. Pfalz R. 598.
530. 539. 549. 756.
Werlete O. C, 346. 347.
Wermana, Wermonon Fluss
R. 731. 985.
Wermerinchuson O. C. 467.
Werna, Werre, Fluss bei Herford
C. 25.
Wernapi O. C. 454.
Werne, Werina, Wernon R.
250. 337. 649. 1473 4606. 1813.
1954. 1994. 2034. C. 403 b. 198.
200. 233. 255. 286. 395. 548;
scultetus oder vilicus zu Werne:
Everhard 1175— 1189. C. 37%.
375. 382. &65. 473. 493; von W.,
Ludbert 1139. C. 233; dessen Sohn
Ludolf 1:139 — 1177. C. 934. 233.
371. 390, wo er von Menhuvele
genannt wird, ebenso wie schon
C. 374 Rodolfus de Menhuvele
als sein Bruder erscheint.
Werneshem, Wernessen O.
R. 1984. C. 236.
Werni Vicedominus zu Münster
1022 — 1032. R. 948.
v. Werningerothe, Graf Athel-
bert 1191—1195. C. 549. 542.
Wernizo P. C. 87 n. 30.
Werra Fluss R. A444.
26
402
Wersen, Werse O. R. 1742,
Wersene C. 322. 496. 569.
Wersethorp bei Handorf C.
403b.
W erslo Kloster im Bisth. Utrecht
R. 2044.
von Werste, Wulfram, Ministe-
rial 1176. C. 319.
Werstine O. R. 1092.
de Werthere, Freigraf Rether,
Widolds Sohn 1144. €. 249.
von Wertheim, Wulfram 1150.
C. 272; Graf Boppo 1192—1193.
C. 520. 527.
Wertole O. R. 2325,
thole R. 2420.
v. Werunichem, Folmunt 1186.
C. 470.
Wervengen O. R. 2092.
Weseke O. C. &47; v. W., Goz-
win 1184. C. 447.
Wesel s. Wisele.
Wisaraha, Wisura, Weser,
Fluss R. 128. 440. 144. 147. 160.
468. 171. 172. 474. 475. 478.
481. 201. 220. 223. 224. 227.
276. 307. 308. 326. 899. 904.
986. 1402. 4282. C. 4. 7. 9.
Wesheim O. C.190. 4195, Wes-
hem R. 41683. C. 197. 200. 286.
310. 325.
Wesigau, Wehsigo, Wessiga,
Wessaga, Wassega, Wetiga,
Huetigo, Huetta, Hweitago,
Waizza Gau R. 478. &64. 476.
547. 549. 789. 849. 968 971.
C. 34. 38. 98; Grafen: Fridrich
1019, Widukint 2031.
W esle O. €. 431.
Weslere O. C. 496; v. W., Ap-
pollonius 1186. C. &60.
Wesseten Villa im Kspl. Wer-
lete C. 347.
Westahem O.C. 40 cfr.Westheim.
Westarburon Villa im Gau We-
strachi R. 3806.
Westbinnethem O. C. 180.
Wer-
Wersen --- Wevelsburg.
v. Westen siehe Westheim.
W estenvelde O. C. 238. 285.
v. Westerbeke, Iser u. Ruland
1178. C. 398.
Westereim O. C. 56
Westerendanhusen O. R.1615.
Westerga O. C. 274.
Westergroningen, -grunin-
gen Kloster, gestiftet vom Grafen
Sigifrid R. 538. 1821. 2263. C.
301. 514; Pröpste: Hedenrich
1149 — 1176, Widekind dis 1189,
dann Abi zu Corvey.
Westerhusen O. C. 322.
Westeringen Är. Ascheberg C.
103b.
Westerla O. C. 274.
Wester-Osethe O, R. 2345.
von Westerwinkel, Alexander,
Edler 1187. R. 2910.
Westfala Gau R. 692. 706. 870.
904. 906. 920. 991. 1028. 1090.
1097. 1231. 1277; Grafen: Hein-
rich 954, Hrodwerk 954, Wirin-
hard 954, Liutger 1001, Herman
1016—1024, Bernhard 1023-1042,
Hermann 1065, Gerhard 1085.
Westfalen R. 147. 455.
460. 472. 47k. 475. 177. 222.
248. 250. 402. 503. 688. 1155.
44186. A206. 1249. 1375. 1400.
4403. 4410. 1&15. 1487. 1687.
4715. 1898. 2028 2042. 2080.
2081. 2084. 2085. 2244. 2288;
Herzogthum W. R. 100. 422. 2042.
2139. 2289. C. 536; die Grafen
v. Westfalen siehe unter Werl;
Westfälisches Recht R. 4005.
4960. C. 166. 274.
von Westfalen (Volmunstein ?),
Heinrich 1158. R. 1865, Godfri-
dus 1200. R. 9446.
Westfranken R. 199.
v. Westheim, Westen, zwe
Brüder 1081—1106. R. 1205,
Liutolt 1179 — 1190. C. 405. 506,
Othelrich 1196. C. 554.
Westhelnon,
Westhellen:
Billerbeck C. 103b.
Westhornon, Westhovei
Werne? C. 4103 b.
Westhoven hönigl. Hof R.
1697. C. 340.
Westirbracha O. C. 425.
Westnetri, Westnedri, V
nedere, Grosseneder bei
gentreich , im Hessigau R.58:
891. C. 58. 127.
Westnorthe O. C. 313.
Westorpe O. R. 2227.
Westracha, Westrachi,
stergau, friesischer Gau R
386. 388. 1234. 1248. C. A
W estrem O. C. 189.
Westerothe O. C. £8, We
rothe C. 544; v. W., God:
1183. C. 432.
Westsmithikingthorp i
scheberg C. 103b.
Wetberga O. C. 148.
von Weten, Wethen, G
1147 — 1173. C. 263. 362,
1171—1188. C. 351. 477.
Wethehem O. R. 613
von Wetherden, With«
W'edderden, Heinrich 1155—
C. 308. 403.
Wetherkamp O. C. 497.
Wethmarsledhede, We
resledde O. R. 1443, 22
Wetiga Gau s. Wesigau.
Wetigil Vater des Hengis
Hors R. 76.
Wettere O. C. 313.
Wetmere, Wetmare O. RH.
2149. C. 200. 286. 310. 39:
490
v. Wettin, Graf Friedrich,
v. Mimigardevort; Markgra,
rad 1119—1152. €. 187. 25
vgl. Meissen; Mintsterial C
1181. C. 421.
Wettringen s. Watering
Wevelsburg R. 503. 1477.
von Wevere, Hermann 1186. C.
460, Suether 1186— 1189. C. 460.
487. 490.
Wialteshus, Wigaldighus,
Wildeshausen, oppidum R. #18.
344, Kloster zu Ehren des h.
Alexander R. 258. 339. 402. 448.
iM. 486. 646. 662 — 664. 1563.
1707. 9144. 2397. 2398. 2354.
2355. 2378; Propst: Otto 1135;
Dechanten: Ratbert 1135, Hathe-
brand 1194; Vögte: Egilmar 1135,
Rodolf 1296; v. Wildeshau-
sen, Johann 1194. R. 2327.
" Wiebold, Wibald Adt zu Stablo
|, 131, zu Monlecassino 1137. R.
1533. 1575. 1644. 1646. C. 250,
Abi zu Corvey 1146—1158. 1676-
1684. 4686—1693. 1696—1699.
4704. 4706. 4708 — 1715. 17148.
7944. 4794. 4725. 4730 — 1733.
/39—47441. 4741—1754. 4763—
712. 4780—1784. 1799—41794.
i814. 4821. 1823. 4827—1832.
1836. 1839. 1843—1845. 1859.
1860. C. 250. 283.
Wycbold Abt zu Flechtorp 1160.
R. 1869.
Wicbold Domküster zu Münster
1189—1190. C. 492. 507.
Wibald Arodulfs Vater R. 242.
Wicbald R. 843.
Wicbolesson O. C. 148, Wig-
baldeshusun C. 57. 110.
Wicbern Ritter C. 464.
Wicberneshusun O. R. 834.
Wicbert Missionar der Friesen
687. R. 96.
Wicbert, Wigbert Erzb von
Ravenna, Gegenpapst Clemens Ill.
1090—1084. R. 1195. 1214
Wigbert Bischof von Hildesheim
650—903. C. 34. Hi.
Wibert erster Bischof von Verden
795—800? R. 244.
WigbertL, Sohn Waltbert's, Ur-
eel Widukind’s. Bischof von
Wevere — Widenbrugga.
Verden 874 — 908. R. M8. 441.
482. 505. C. 41. cfr. seq.
Wicprecht Bischof 892. R. 491.
C. 44.
Wigbert Sohn des Sachsenherzogs
Widukint 834 , +. vor 872. R. 258.
339. 441.
Wicbrand Edler, Gemahl d. Tetta
1015. R. 797. 829.
Wicburch P. C. 423.
Wicdorf O. R. 875.
Wicfrid Erzb.v. Cöln 943. R. 5506.
Wicgrave, Thethard 1181. C. 420.
Wikker Bischof 9. Brandenburg
1152. C. 283.
Wigger Bischof v Verden 1016.
C. 89.
Wicker Bruder des Edlen Liudulf
1015. R. 812.
Wickier P. C. 87 n. 14, Wig-
ger R. 351. C. 145, Wicker
C. 142.
Widier P. C. 95, Widier C.129.
Wicharius Vater Fredegar's R.
248.
Wighard Graf 948. R. 568.
W ychart Graf im Gau Aikesfelt
950. R. 569.
Wichart C. 87 n. 30.
Wicheimulo Forstdistrict R. 685.
Wiching Vater des Grafen Athal-
ger 1074— 1088. R. 1150. 1154.
4199.
v Wicke, Heinrich 1198. C. 576.
Wicilo P. R 974, Wicilin C.
87 n. 44, 46, 19, Wizil C. 87
n. 30
Wiclon, Wigla, Wiglon Hof
R. 2318, v. W., Arnold, Freigraf
1184—1200. R. 2144. 2348. 2388.
Wichmann Erzb. v. Magdeburg
1152—1192. R. 1829. 1836. 1839.
1977. 2003. 2084. 2268. C. 361.
407. 416.
Wicmann Bischof v. Zeitz 1152.
C. 283 (identisch mit dem vorher-
gehenden nach Mooyer).
103
Wigmann l. Graf im Gau Ha-
muland 855. R. &16.
Wigmann, Wichmann ll. Graf
.im Gau Hamalant, Stifter von
Eliten 953—973. R. 577. 579. 607.
610. 623. 628.
Wigmann Graf, Brudersohn Her-
zog Hermann's v. Sachsen 1. 967.
R. 727.
Wichmann Graf, ermordet 1016.
R. 867. 876. 877. 887.
Wichmann, des Vorhergehenden
Sohn 1016. R. 877.
Wigman Vogt des Erzb. v. Mag-
deburg 989. C. TV.
Wigmann Vogt des Kl. Metelen
993. C. 7A.
Wicman verschiedene C. 87 n.20,
30. C. 96. 129. 142. 143.
Wicmar P. R. 260.
Wigmannesburstal O. C. 80.
412.
Wicmonneshusun O. R. 904.
von Wickrath, Wickerode,
Edler Otto 1186—1200. R. 2375.
C. 588, Hermann 1199. C. 582,
dessen Bruder Gerhard, Propst
zu Xanten.
Wicsuitha Frau Ethiliers C. 87
n. 46.
v. Wida, Heinrich 1153. C. 291.
Widapa in der Villa Selehem R.
344.
Widegenburg Benedictinernon-
nenkloster , im J. 1000 nach Minden
verlegt R. 674. 701.
v. Widegenstein, Wittgenstein,
Graf Werner 1186. R. 2187. 2363.
Widelinchof :m Ar. Dülmen
R. 2241.
Widelo P. C. 153.
Widen, Widun Ort R. 750,
1058. C. 322.
Widenbrugga, Witunbrucca,
Wiedenbrück R. 572. 658. 2159,
Widenbrukke €. 496. 596;
v. W., Otto u. Adolf 1187. R 2205.
10%
Widhe, Wede, Wied, Schloss
R. 2404; v. W., Arnold II. Erzb.
v. Cóln 1151— 1156, Hadewigis
‚Ibtissin zu Essen 1154, Burkard.
1151—1156. R. 1847. liber C. 277.
Widila O. C. 80. 412.
Widikind Adi von Corvei 1189—
1205, früher Propst zu Gröningen
R. 2256. 2259— 2266. 2268. 2274.
2286. 2347. 2348. 2372. 2395.
2402. 2408. 2409. 2412. 2413.
2432. C. 536. 556 570.
Witechindus abbas in valle
sancti Georgii 1193. C. 528.
Widekind Unterdechant am Dom
zu Cöln 1166—1169. C. 335. 341.
Widekind Dechant zu Meschede
1177. R. 2041.
Widikind Priester zu Livithi C.
445.
Widukind, Weking, With-
mund Herzog der Sachsen im
Kriege gegen Karl den Grossen
R. 455. 457. 468 171. 482. 258;
Sohn: Wigbert; Enkel: Walbert;
Urenkel: Wigbert B. v Verden.
Weitere Nachkommenschaft R.507.
Sagen vom Könige Weking R. 182.
Widukind Graf, Bruder od. rich-
tiger Oheim der Königin Mathilde
909. R. 507.
Widikin Graf, Vogt 1015. R. 850.
C. 87 n. 29.
Widukin Graf 1025. C. 407.
Widikind Graf in den Gauen
Wetiga u. Tilithi 1031. R.968. 971.
Widikind Graf im Angeresgau
1042— 1044. R. 1037. C. 437.
Widukind Vater des Grafen Her-
mann 1043. R. 1035.
Widekind Sohn desselben Grafen
Hermann 1043. R. 1035.
Widukind Soln eines andern Gr.
Hermann 1113. R. 1390.
Widikind Graf im Gau Mersten
und Vogt zu Paderborn 1120; siehe
Schwalenberg.
Widhe — Willigis.
Widikin I. (von dem Berge), Vogt
zu Minden 1096 —1121. R. 446& —
4467. C. 167.
Widikind ll. (von dem Berge)
Vogt zu Minden 1159 — 1200. R.
4808. 2123. 2195. C. 318. 338.
379. 419. 416. 420. 553. 590;
dessen Bruder Florenz 1180. C. 412.
Widikind Ficeadvocatus zu Cor-
vey 1116—1126. C. 185. 188. 198.
Widikin Sohn d. Frederun R.886.
Widukin P. C. 93.
Widilo nobilis 1070. C. 154.
von Widinchusen, Heidenreich
1190— 1195. C. 505. 513. 546.
Wido, Wydo Dompropst zu Os-
nabrück 1090. R. 1252, Bischof
1094—1101. R. 14195. 1266. 1267.
4969. 1272 — 1274. 1278. 1293.
4997. 1298. 1301. 1364.
Wido Bruder Adalhard's des Äl-
tern C. 5. (zu lesen: Wala.)
Wido P C. 40
Widold Propst v. Hunoldesburg
1172. C. 339.
Widrad P. R. R. 297.
Widuberg an der Diapanbeke
R. 230. 239.
Widuc Valer Bado's R. 301.
Widugiseshova Villa R. 205.
Widula P. €. 93.
Widulin P. C. 87 n. 9.
Widulo Bruder Thiadrics R. 845.
Widun O. R. 756.
Wied s. Widhe
Wieringerinchusen im Hessi-
gau R. 1035.
Wietmersch, Withmerss,
Wietmarschen, Benedictinerkloster
gestiftet 1152. R. 4788. 1815;
Abt: Hillebrand 1152.
Wiga P. C. 87 n. 29. C. 124.
Wigartinchusen O. R. 1390.
Wigeringthorp in der Gegend
von Werne? C. 103b.
Wiggerenchusen O. R. 1937.
Wiggrimissen O. R. 1729.
Wiglo s. Wiclon.
Wigmodia,Wigmoding
muoti, Wichmodia
Sachsen R. 162. 169. 1:
220. 252. 326. C. 7.
Wigo Ritter R. 804.
Wigunc P C. 4143.
Wiho angeblich erster Bis
Osnabrück 803—804. R.:
Wihric Graf 887. R. 464
Wikanavelde O. C. 80
Wikin, Wikinc, Wikir
C. 86 87 n. 24. C. 93. !
Wikke ©. RH. 2472; v. W.
1185 -R. 21472.
von Wikmare, Athelbe
C. 269.
Wildesheim Kloster;
Burchard 1180.
Wilgodessun O. R. 10!
Willeberge, Wellbergen
4611. 1759. C. 280.
W ilibert Erzb. v. Cöln 8;
R. 448 (fälschlich Wilheln
40. 41.
Wilbert P. R. 248, Wi
C. 87 n. 30.
Wilboden O. C. 431.
Wilbotissun, Wilbod
Willebadessen, Dorf R
Benedictinerinnenkloster ,
1149. R. 4736. 1855. 185
2427; Prioren: Robert 1
bert (Provisor genannt,
Vogt: Liudold 1158.
Wilebrand Graf 1154. (
Wilibrord Bisch. v Utre
739. R. 99. 100. 403. 4!
134.
Williburg, Wilburga,
burg Frauenname R. 9'
824.
Wilfrid Bischof von Yo
R. 94.
Willigis Kanzler, Er
Erzb.v. Mainz 974— 1009.
661. 666. 682. 698. TI
1399. 7&3 C. 60—62. 65 — 68.
11—13. 76—80.
Willehad Bischof von Bremen
755—789. R. 133. 152. 169. 485.
187. 491. 492. 195. 496. 21%.
140.
Willibelm Erzkanzler Otto's 1.
966. C. 59.
Wilhelm Abt von Helmershausen
1189. C. 490.
Wilhelm Abt des Klosters auf d.
Werder bei Minden 1159 — 1164.
(C. 348.
Wilhelm Abt zu Werden 1160.
R. 1879.
Wilhelm Propst zu St. Johann
in Osnabrück 1193—1197. R.2312
C. 567.
Wilhelm, Willer Scholasticus
am Dome zu Minden und kasser-
lider Capellan 1181— 1200. R.
2335. 2446. C. 419.
Wilhelm Domscholasticus zu Mün-
der 1155— 1165. C. 307. 333.
Wilhelm custos zu Soest 1193—
1196. R. 2297. 2364.
Wilhelm Bruder K. Otio's IV.
1200. R. 2430.
Wilhelm Edler 1015. R. 810.
Wilheri P. C. &0.
Wilika P. C. 142.
Guillimar Bisch e. Brandenburg
1162. C. 325.
Willenhusen O. C. 362.
Wilmeressen O. R. 1357.
Wilmundesbergeh O. C. 385,
Wilmondesberg R. 2379.
v. Wilne, Sueger 1092. C. 166.
*. Wilpinthorp, Gerhard 1185.
C. 454.
Wilshem Villa im Gau Thuhents
R. 402.
von Wilsoten, Everhard 1190.
C. 513.
Wiltaburg früherer Name von
Uirecht.
Wilzen R. 193. 269. 270. 274.
Ind. s. Erbard's Regg.
Willebad — Witelo.
Wimilaburg O. R. 1007.
Wimininctorp O. R. 1984.
Wimodia Gau s. Wigmodia.
Winand magister scholarum zu
Soest 1193. R. 2297.
Winbert Dompropst z. Paderborn
1054— 1058. R. 1064. 1081 vgl.
Winot. |
Winbrat 2. C. A44.
Windecke zwei Schlösser dieses
Namens R. 2404.
Windelmuderode im Gau Auga
R. 969.
Windilbern P. C. 167.
Windilmann Vorsteher eines
Minden schen Gerichtsbezirks 1095.
R. 1270 106418.
Windilmod Gemahlin des Grafen
Sygibodo 1018. ii. 892.
Winechen s. Wynechen.
Winemerinchusen O. R. 2324,
Wynemarinkusen R. 2325.
Wineswalde O. C. 48.
Winethorpe O. C. 293. 425.
Winfrid s. Bonifacius.
Winide O. R. 603.
Winiden im Gau Auga R. 969.
Winethen, Vinnethe R. 220.
C. 343. 344.
Winithen an der Leine R. 1959.
Winithi, Winnithi, Winidi,
Winodi, Wenden R. 163. 252.
385. 389. 435. 782.
Winithohusen Kloster am Harze
R. 145.
Wino I. Dompropst zu Paderborn
1015. C. 87 n. 28, ob nicht 1den-
tisch mit dem Dompropst Wirin?
Wino Il. Dompropst zu Paderborn
1123 — 1129. R. 4484. C. 192.
493. 204—203. 205. 207.
W ino, Weno, Uno Ill. Dompropst
zu Paderborn 1132—1145. R. 4574.
4645. C. 244.219. 227. 228. 234.
236. 242. 251.
Wino- Abt zu Helmwardeshausen
1015—1086. R.80&. 982.985. 993.
lu """-————— — — — ——— —————————————————X—'áno————————————— ————————————————Á——————————————————A——X—————Á————"———ÀÁ—————————MÁÁÓÉÁÀÉÁMÁMMRMMM nn
405
Wino Propst zu St. Martini in
Minden 1121. R. 4467. C. 235.
Wino P. C. 87 n 19.
Winot Dompropst zu Paderborn
1060—1076. C. 154 (ob nicht iden-
tisch mit Winbert. 1054—1058 ?)
v. Winsperch, Thiepert camera-
rius K. Konrad's Il. 1150. C.272.
Wintherswik, Winetheres-
wik O. R. 1786 2021.
v. Winzenburg, Graf Hermann,
Vogt zu Corvey 1121— 1147. R.
4457—1459 1696. C. 250. 259,
dessen Bruder Heinrich. 1145. C.
250
Wira Bruder Hemuca's R. 8920.
Wirbene s Werbene.
Wirich Aichter in Werl 1198.
C. 576.
Wiriesi im Gau Auga R.8417. 844.
Wirin Dompropst zu Paderborn
1015—1036. R. 777, s. Wino.
Wirin Subdiacon zu Paderborn
R. 778.
Wirinbrath P. C.142. 445, Wi-
rinbert u. s. Sohn Bovo C. 445.
Wirinhard Graf im Gau West-
fala 954—969. R. 612. C. 57.440.
Wirnessen Filia C. 344, Wir-
nissen C. 4&9.
Wirs Wald R. 1873. 2051.
v. Wischelo, Baldemar 1139. C.
231.
Wise O. C. 488.
Wiseldere O. C. 279.
Wisele, Wesel R. 2173. C. 490.
495. 4197. 200. 286. 310. 325.
330, Nonnenkloster bei Wesel s.
Averndorp.
Wiseubike ©. R. 1976. C. 964.
v. Wisenthurst 1163. C. 330.
v. Wisge, Stephan 1154. C. 290.
Wisil O. C. 87 n. 30.
Witelo, Widelo Bischof von
Minden 1097 — 1120. R. 4282. 4983.
1286. 4290. 4304. 4321. 13925.
1326. 4383. 4454. 4809.
27
406
Witenchusen Hof bei Soest R.
4110.
v. Witenhorst, Gerhard 1200.
C. 585.
Witewald Abt zu Fulda 1069.
R. 4418.
Witgarius Kanzler Ludwig's des
Deutschen C. 48. 23 24.
Witger Abt zu Werden 931. R.
528. 540.
v.Withelispach, Guitlisbach,
Wittelsbach, Pfalzgraf Otto 1150-
1184. C. 272. 325. 4&9
Withem, Witten R. 874. 4465.
WithenO.C.290, Within C. 434.
Witherald v. Rembert de lttera
(so zu verbessern) 1060. C. 451.
Witherowald O. R. 396.
Withimund s. Widukind.
Withmund, Withmundi Villa
im Issclgau R. 209. 221. 231.
233. 236. 242.
Withulo O. R. 4008.
Witmare s. Wetmere.
Witmarenchusen O. R. 1937.
Witrad Vater des Hadabernus
R. 248.
Witsuit Gemahlin Everhard's von
Veltheim R. 1264.
Wittgenstein &
stein.
Witthorp O. C. 80. 412.
Wittisungau O. R. 802.
Witunbrucca s Widenbrugga.
Wivekin P. C. 138
Wiza P. C. 87 n. 29.
Wizo P. R. 809.
Wizuca P. C. 107.
Wlbike Ort im Bisthum Minden
C. 459.
Wodenesberg curtis R. 561.
Wodilo P. R. 600.
Wodilulph Bisch. v. Osnabrück
1000—1003. R. 742. 724.
Wokestorp O. R. 2346.
Wolbeck s. Walbeke.
Woldahre P. C. 408b.
Widegen-
Witenchasen — Würzburg.
Woldessen O C. 461.
Wolf P R.332. 393. 2380, Wulf
C. 362.
Wulfdag Priester R. 783.
Wolfgang Patriarch v. Aquileja
1019—1041. RH. 948. 973.
Wolfgang Aót z. Abdinghof 1046-
1052. R. 1044. 1048. 1056.
Wulfharius Bischof von Minden
880—886. R. 461.
W ulfhard, Wolfard villicus und
profectus urbis zu Münster, siehe
Münster.
Wulfhard Villicus in Mark 1193.
C. 536.
Wolfcher Bischof von Passau
1188. C. 475.
Wulfer P, C. 144, Wulfheri
R. 833. C. 153.
v Wulfheim, Albert, bisch. da-
pifer zu Münster 1170 — 1199. C.
344. 361. 366. 375. 382. 387.
396. 403. Ah. A447. 46k. 460.
473. 478. 492. 580, dessen Sohn
Thiderich 1178-1186. €. 396. 466.
von Wulfem, Godschalk 1188.
C. 480.
Wulfhelm tisch. v. Münster 875-
895. R. 469. 474. 479. &81. 490.
492. 521. C. 36. 40.
Wulfram Bisch. v. Sens, Missio-
nar in lriesland 684. R. 95.
Wolfram nules S. Petri zu Min-
den 1055. R. 41068.
Wolfram HR. 382.
Wolfurich Sohn des Eoriehes R.
248.
Wolgatingahusun O. C. 125.
Wolkincthorp O. R. 2389
Wolthringhusen O. R. 1068.
Wolvaradingahusun tm Gau
Cizide C. 125.
Wonherestorp, Wongere-
storf, Wunstorf, Nonnenkloster
s. Petri R. 450. 992.4009. A465.
4809. C. 97; Abtissinnen: Meinsuit
1035, Ricwara um 1100.
Worad Vicedom zu Pa
1102. €. 413.
Worad Hofbeamter Karls
782. R. 168.
Worad Ritter R. 613.
Worad C. 87 n. 43.
Worma, Wurme im Jüli
R. 4577. 1647. 1756. (
von Wormen, Albert 1
1594.
v. Wormerstorp, Amalric
C. 277.
Worms, Wormatia R.4:
460. 472. 477. 194. 49
317. 329 — 331. 377. &0
4427. 14143. 1163. 4176.
4312. 4382. 1388. 1445
1510. 1523. 2047. 2055. 2
159; Bischöfe: Adalhelm &
Hildibold 979—998, Bucc
1149, Conrad 1171— 1192
rich 1292 — 1195; Don
Thiether 1179.
Worunch, Woringen, V.
Rhein R. 4799. C. 326.
Wracharius, Sohn B
Graf 794—800. R. 209. :
Wrthen O. C. 569.
W ulf s. Wolf.
von Wulfershem, Ulric|
C. 506.
Wulfhereshusun O. R.
Wulfredeskirchun O.
Wulfringhusen Villa C.
Wullen O R. 638.
von Wulvingen, Herma:
R. 2014.
Wulvisanger Villa R. 9
W unscare O. C. 43.
Wunstorf s. Wonhere
Wurma $ Worma.
Wurmelinga Ort in d. Gr
Mark R. 4276.
Wurmlahun O. C. 95.
Würzburg R. 212. 90
4140. 4237. 44064. 4569
4844. 4906. 2079, Bisti
Wychard — Zygenberg.
1495; Bischöfe: Burchard d. Hei-
lige 741—752, Megingaudus 753-
785, Bernulf 785—800 , Arno 855-
892, Heinrich 995— 1018, Bruno
1034—1045, Gebhard 1122-1127,
Siegfried 1147 — 1150; Dom R.
996; Propst: Sigelo 1175. C. 374.
Wychard s. Wichard.
Wynechen, Winechen O. C.
510.
X.
Xanten, Fetera Castra R.19. 24.
B.M. 46. 17. 427. 4444; Pröpste:
Brno 2144, Thiebold 1151, Sr
íid 1166, Conrad 1189, Gerhard
(von Wickerode) 1198; Dechanten:
Everhard 1154, Gerlach 1199.
alfost, afforster, Zehnten C. 417.
aggaria C. 469.
allecia, Hüringe 1090 erwähnt
C. 165.
ambet 1. e. curie officium C. 513.
ambethleen C. 594.
ama, Ohm C. 360
ansprake i e querela C. 589.
bergildi C. 168.
betdemund C. 337. 380.
bifang R. 268. 353.
burchban C. 259
budelesgelant C. 448.
capellarius so viel wie nota-
rius C. 295. 345. 491. 570.
carrata gleich VI modiis C. 306.
coriarius C. 443.
cotlant C. 387.
syfus (cervisie) C. 334.
lincgrafen s. thincgravius.
liurnales s. jornales.
Y.
Ykamannincthorp O. C. 427.
v. Ykenhusen, Albert 1173 C.
362 s. Ikkenhuson.
Ykenrade O R. 2392.
Ykinghoven O. C. 431.
Ymmid s. Immid.
Yrnolf s. Inolf.
Ysica P. C. 87 n. 6 efr. 1sica.
Ysla, Yssel R 135.493 623.686.
v Ystingdorp, Regenbodo und
Friedrich und deren Söhne Frie-
drich, Hermann v. Conrad, Ritter
1173. C. 362.
Zi.
Zabell, Hermann C. 420.
Zacharias Papst R. 560.
G lo s s a r.
edhilingi nobiles IR. 102.
emina cervise C. 451.
ewa Saxonum R. 222.
ferto C. 276.
forensis iudex C. 540.
Freigrafen 1184. R. 2144; liberi
comitatus convocati per comi-
tem ad liberum consilium 1144.
C. 249.
frilingi — ingenuiles R 102.
[risginga, Frischling C. 455, vgl.
fersinga porcina C. 87 n. 29.
gihthurae nummus C. 198,
Gottesurtheile R. 4732. 1785.
2159. 2335. C. 127. 163. 226.
gesete C. 514.
grangiae C. 445.
habedol Zoll R. 623.
hendilingum medonis C. 451.
herescephe siehe Enghere-
herescephe R. 4402 v. ritus
affost — liftut.
107
v. Züàhringen; Herzoge: Conrad
1147, Berthold 1198. R. 2402.
St Zeno Patron eines Klosters zu
Verona.
Zeitz siehe Naumburg.
Ziatesson curtis C. 488, Zia-
tessen C. 508.
Zulpich s. Tolbiacum.
Zurici O. R. 974.
Zütphen; Graf: Otto, dessen
Sohn B. Dietrich Il. von Münster
R. 1432.
Zuvder See R. 30.
Zwentebold König 898. R. 496.
497.
v. Zyfflich; Própste: Herimann
1154, Johann 1174; Dechant: Con-
rad 1154.
v. Zygenberg, Graf Dedo wu. s.
Gemahlin Helburga 1101. R. 1302.
Ostersahson herescaph R.
4394.
herewade C. 436, herewede
C. 526. 551.
heribann C. 150
holtgrascap C. 568.
holtmarke C. 266.
hocae und hocuuar C. 7.
Hörigkeit R. 2137 C. 518.
hostrum C. 322.
hurlant C. 387. 447 (agri con-
ducticiiJ.
husgenote C. 586
iornales C. 279, diurnales
C. 322, iurnalia C. 547.
lazzi = serviles lt. 102.
ledhigeith i. e libera servitus
C. 469.
lobium iuxta s. Lambertum
1184. C. 443.
liftut C. 473, lipzuth C. 563.
408
malhure R. 581.
mallum, Malstadi C. 292. 590.
malman, homines famulatum in
marca facientes C. 30. 32. 450;
der Ausdruck findet sich noch tn
den Freckenhorster Rechnungen v.
1800: Mahlmänner der Hoet-
marer Mark.
Mahelmänner freie LeuteR.1052.
marabotini, Münze C. 385.
marchiae duarum villarum
saxis inter se divisae C.
297.
marcmanni
C. 245.
markenothen R. 2270,
mundila, Mündel R. 4450.
mundeburdum C. 32.
sive forestarii
organa procurare 1181. C. M7.
malhure — wurthpenninge.
orsata C. 586.
peraggaria C. 469.
plaustratum C. 279.
poledrus C. 329.
pund sazonice nominatur XX
siclorum pretium R. 517.
runcinus C, 551.
salmo, Salm C. 165. 475.
scabiones C. 274.
schot civilis collecta C. 442.
siclus R. 517. 804. C. 89.
slegerpennvnge R. 199%.
struva C. 465.
sturio C. 385.
sulta C. 487.
sundera, sunderen R. 45144.
4655. C. 127. 206. 227. 343. 590.
thincgravius,thencgreve:iuder
C. 249. 398.
tina cervisie C. 331.
tribunus C. 429. 443. 490.
vogehtschillink C. 549.
vorhure C. 484.
vrone publicus preco C. 398.
Wachszinsige R. 1289. 4600.
41901 1909. 4973. 2050. 2290.
2373. C. 465. 292. 302.
wahrschap C. 253.
wanburtich 1i. e. spurius C. 417.
wara 1. e. portio lignorum R.2051.
C. 320. 397.
wariscapio C. 447.
wesle, Wechsel C. 549.
wicbileth R. 2048. C. 416.
wicgravius C. 475, wicgrave
C. 420. 553. 590.
wiltban C. 571.
wurthpenninge C. 369.
3 Col.
6 »
d »
8 »
19 »
A3 »
Ak »
46 »
19 »
93 »
9k »
24 »
95 »
98 »
98 »
30 »
30 »
J3 »
33 »
33 »
43 »
Nachträge und Verbesserungen.
€ A nn eng
9 zu „Affelterbeche*“ ist hinzuzufügen: „vgl. Lacomblet Ill. Nachtr. p. 760: 899 Afal-
darbechi“.
1» „Angeri“ desgl. „R. 4144.^
3 » „Arnsberg“ desgl. „R. 1598.“
2 bei „Astnederi“ ist „R. 1025" zu streichen und zu „Astnide“ zu setzen.
3 ist zu vervollständigen: „Bernhard, Graf von Malesburg, Vater Amulungs und Bruder
Voleold’s von M. 1123—1154 C. 19&. 298“ und „C. 298“ pag. 62
col. 2 unter , Malesburg" nachzutragen.
3 zu „Beverungen“ ist hinzuzufügen „vgl. Overon Beverungun R. 844.“
2 » „Bither“ sst zu bemerken: „In einer U. von 1268, Westf. U.-B. III. A. Nro. 719 heisst
eines spülern Bernhard Werenzos Bruder: Gerhard
von Lon.“
4 » „Brenkun“ ist hinzuzufügen: „vgl. Bruno von Vrenkun 1187. C. 71.“
1 seize nach „Capella“ „Cappenberg s. K.“
3 zu „Dietbald“ ist hinzuzufügen „vgl Theobald."
2 bei „Dominus“ lies , Edlen".
9 » „Dortmund“ ist zu bemerken, „dass diese Stadt 927 Erhard R. 526 Trutmenni,
dagegen 899, Lacomblet Ill. Nachtr. p. 760 Trut-
mania genannt wird. Fbenda p. 165 kommt 1092
ein nobilis Sigifridus de Throdmannia vor.“
» ,Duergian" ist hinzuzufügen: „vgl. Overan Duergian R. 826."
» „Eresburg“ desgl. „R. 944."
lies; „Erich Bisch. v. Havelbery.“
ist zu „Fiscbechi“ hinzuzufügen: „U. 259. 283."
ist der Artikel ,, Viscbike" so zu verbessern:
»Viscbike, Visbike, .Vonnenkloster St. Johannis, an der Weser, in der
Grafsch. Schaumburg, gestiftel 9.34 oder 954 von der edlen Helemburch oder
Hilleberge, dem Kl. Corvey 1147 incorporirt R. 532. 578. 726. 941. 4280.
1690. 1691. 2981. €. 57. 383; Abtissinnen: Alfheyd 1001, Abug 1025."
| zu „Frilenchusen“ ist hinzuzufügen: ,, Vrilenchusen R. 2034.^
A » ,Frilinctorp im Bisthum Paderborn“ desgl. „von V, Gerbert 1179. R. 2057“; und
zum Münster'schen Ort dieses Namens: „Burchard liber 1178. €. 396 "
9 » „Gambeke“ ist hinzuzufügen: „vgl. Nieder- und Ober-Gambeke.“
2 ist bei „Heithanricus Abt von Werden“ zu bemerken: „dass, da er 1024 urkundlich als
Abt genannt wird R. 931, sein Nachfolger Gerold aber schon 1033 R. 983 auftritt,
die Urkunde bei Lacomblet I. p. 406, Erhard WR. 997 wahrscheinlich dem J 1026.
und nicht 1036 angehören wurd.“
a U C2 C9 —
wu wv Uu U wv v D KH
vu v b £8
vu v vU y wy v wv
Nachtrüge und Verbesserungen.
. 43 Col. 2 der Artikel „Hedenrich Propst zu Groningen" ist zu verbessern: „ 1149— 1176. R. 4
C. 278. 378."
4 liess: , Heriman Graf im Huetigo."
3 zu „Herse“ ist hinzuzufügen: „Hersi Gau R. 32% cfr. Nithersi."
2 nach „Hessen“ tsi etuzurethen: „Hessiı dur s. Hussinon.“
2 desgleichen nach ,,Horeburg*: „v. Horhusen, Bodo v. Heinrich 1190. C. 505. Vogl
Hachusen, Regenhard 1185. R. 2168, wo, wie ich sc
oben p. 38 bemerkt habe, Harehusen gelesen werden mu.
2 zu „Huetigo“ vgl. den vollständigen Artikel: ,, Wesigau."
3 der Artikel „Ihtarı“ ist so zu verbessern:
„Ihthari, Ihthere, Ihteri Ort im Bisth. Münster bei Südkirchen R. €
4034. C. 103b. 544." '
,ltere Corvey'sches Besitsthum R. 4491. Ittergau R. 120. 4035. 4494; G
Siegfried 1126. Vgl. Nithersi; v. Ittera, Rembert u. Widerald, (so jetzt
einem Copiar verbessert) 1060. C. 454; v. Itter, liberi: Folcmar etc.“
1 desgl.: „Ikkenhuson curtis C. 188; Ikenhusen R. 1854. C. 312; von Ykenhus
Albert 1173. C. 362."
3 zu ,Laginga" ist hinzuzufügen: „Lagingen R. 1808.^
2 » „Lare“ desgl. „Larun R. 544.“ —
2 » „Meissen“ desgl. „vgl. Wettin.“
4 statt: „erbliche domcapitularische Voglei“ lies: „erbl. domcapit. Villscation.“
2 zu „Otto 1.“ ist hinzuzufügen: „Verwandte: Vota."
4 bei „Günther Abt von Abdinghof“ ist die Jahrzahl zu verbessern: „1093—1109.“
4 zu „Schwalenberg“ ist hinzuzufügen: „vgl. Waldekke."
3 » „v. Thedeheim“ desgl. „v. Thidehem, Winemar 1182. R. 2125.“
— 0 —À nn mn —
REGESTA
HISTORIAE WESTFALIAE.
ACCEDIT
CODEX DIPLOMATICUS.
Dic
Quellen der Geschichte Westfalens,
in chronologisch geordneten
Nachweisungen und Auszügen,
bezleitet
von einem
Urkundenbuche.
Mit
Unterstützung des Vereins für Geschichte und Alterthumskunde Westfalens und unter Mitwirkung einzelner
Mitglieder desselben
bearbeitet und herausgegeben
von
Dr. Heinrich August Erhard,
Königlich - Preussischem Archivrath; Ritter des rothen Adler-Ordens 4. Kl.; Director des Vereins für Geschichte und
Altertlumskünde Westfalens; der Königl. Preuss. Akademie der Wissenschaften zu Erfurt, der Westfälischen Gesellschaft
für vaterländische Cultur zu Minden, des Norddeutschen Apotheker-Vereins, des Thüringisch-Sächsischen Vereins für
Erforschung des vaterländischen Alterthums und Erhaltung seiner Denkmaale, der Gesellschaft für Pommersche Geschichte
und Alterthumskunde, des Vereins für Geschichte und Alterthumskunde zu Wetzlar, der Kéünigl. Sächsischen Gesellschaft
für Erforschung und Erhaltung vaterländischer Alterthümer zu Dresden, der Deutschen Gesellschaft für vaterl. Sprache und
Alterthümer zu Leipzig, des Hennebergischen und des Vogtländischen Alterthumsforschenden Vereins, des historischen
Vereins für Niedersachsen zu Hanover, des Vereins für Hessische Geschichte und Landeskunde zu Cassel, der Gesellschaft
zur Erforschung der vaterl. Denkmaale der Vorzeit zu Sinsheim, u. a. Ges. theils wirklichem, theils
Ebren- und correspond. Mitgliede.
e
Erster Band.
Von den ältesten geschichtlichen Nachrichten bis zum Jahre 1125.
Mit Monogrammen- und Siegel-Abbildungen.
————— ——————————————————————————————————————MPa——————————————/—————————————————A— AQ
Münster,
gedruckt und in Commission bei Friedrich Regceusbery.
1 8 4 7.
sk. Med. .
ES
\.-U-U
VIA
Sw, ^
V o r r e d e.
Das Urkundenbuch, dessen erster Theil, nach Beseitigung mannichfalüger Hindernisse, nunmehr der ge-
lehrten Welt übergeben wird, hat eine zweifache Bestimmung und theilt sich hiernach in zwei Sectionen.
Es soll I. in Regesten, eine chronologisch geordnete Übersicht sämmtlicher auf die Geschichte Westfalens
bezüglicher Urkunden und historischer Nachrichten, so weit die Kunde derselben zu erlangen war, und
IL in einem Codex diplomaticus, eine Sammlung von Urkunden für die Geschichte Westfalens, nach
manmässiger Auswahl, geben.
Da die Regesten alle zu erlangende historische Nachrichten über Westfalen umfassen sollten, so
mussten sie, hinsichtlich des Zeitumfanges, nothwendig mit dem ersten, in das nordwestliche Deutsch-
land hereinfallenden historischen Lichtstrahle beginnen. Die Bearbeitung des hiernach sich ergebenden
ältesten Theiles unserer Geschichte, von der Zeit Julius Cäsars bis zum historischen Auftreten der
Franken und Sachsen (Nr. 1— 60. der Regesten), hat Herr Dr. Beckel besorgt, und zwar nach dem
Grundsatze, zur Vermeidung aller subjectiv- willkürlichen Deutungen, die betreffenden Stellen aus den
Schriften der alten griechischen und lateinischen Geschichtschreiber, nach kurzer Innhaltsangabe, voll-
ständig im Grundtexte mitzutheilen. Der Plan, nach welchem die Auswahl und Zusammenstellung gesche-
hen ist, wird aus dieser selbst einleuchten ; Erläuterungen und weitere Ausführungen einzelner Gegenstände,
für welche hier ohnehin der Raum nicht in Anspruch genommen werden durfte, sollen später in der Zeit-
schrift für vaterländische Geschichte und Alterthumskunde erscheinen. Der sorgfältige und umsichtige
Fleiss, mit welchem dieser Theil der Arbeit ausgeführt wurde, der Werth und die Verdienstlichkeit der-
selben, werden ebenfalls dem Kenner sich von selbst darstellen, ohne dass es weiterer Andeutungen
hierüber bedarf, für welche dieser Ort ohnehin nicht passen würde. Mein Antheil an dieser Partie be-
schränkt sich — einige unerhebliche Zusätze abgerechnet — auf das ganz äusserliche Geschäft, die Druck-
einrichtung in Gleichförmigkeit mit dem übrigen Theile der Regesten zu ordnen. ;
Mit Nr. 64. der Regesten beginnt meine eigne Arbeit, zu welcher auc# der. ganze Codex diplomaticus
gehórt; und über diese glaube ich. hier eine ausführliche Rechenschaft schuldig zu sein.
Was zuerst die räumliche Ausdehnung des behandelten Landes betrifft, so ist der Begriff Westfalens,
von der Zeit an, wo die festere Gestaltung der Geschichte auch eine bestimmtere geographische Begren-
zung zulässt, in dem althistorischen Sinne genommen, nach welchem das Land dieses Namens die alten
Diócesen der Bisthümer Münster, Osnabrück, Minden, Paderborn, und den Westfälischen Theil der Erz-
bischöflich -Cölnischen Diöcese umfasst, womit, nach der jetzigen Landes-Eintheilung, die drei Regierungs-
bezirke der Preussischen Provinz Westfalen, die Hanoversche Landdrostei Osnabrück, die jetzt Oldenbur-
gischen Theile des ehemaligen Münsterschen Niederstifts, der Hessische Antheil der Grafschaft Schauenburg,
a *
Wish. Ned.
i
\I-U-
Near
Sw, \
Vorrede.
Das Urkundenbuch, dessen erster Theil, nach Beseitigung mannichfaltiger Hindernisse, nunmehr der ge-
lehrten Welt übergeben wird, hat eine zweifache Bestimmung und theilt sich hiernach in zwei Sectionen.
Es soll I. in Regesten, eine chronologisch geordnete Übersicht sámmtlicher auf die Geschichte Westfalens
bezüglicher Urkunden und historischer Nachrichten, so weit die Kunde derselben zu erlangen war, und
II. in einem Codex diplomaticus, eine Sammlung von Urkunden für die Geschichte Westfalens, nach
manmässiger Auswahl, geben.
Da die Regesten alle zu erlangende historische Nachrichten über Westfalen umfassen sollten, so
mussten sie, hinsichtlich des Zeitumfanges, nothwendig mit dem ersten, in das nordwestliche Deutsch-
land hereinfallenden historischen Lichtstrahle beginnen. Die Bearbeitung des hiernach sich ergebenden
ältesten Theiles unserer Geschichte, von der Zeit Julius Cäsars bis zum historischen Auftreten der
Franken und Sachsen (Nr. 4— 60. der Regesten), hat Herr Dr. Beckel besorgt, und zwar nach dem
Grundsatze, zur Vermeidung aller subjectiv- willkürlichen Deutungen, die betreffenden Stellen aus den
Schriften der alten griechischen und lateinischen Geschichtschreiber, nach kurzer Innhaltsangabe, voll-
ständig im Grundtexte mitzutheilen. Der Plan, nach welchem die Auswahl und Zusammenstellung gesche-
hen ist, wird aus dieser selbst einleuchten; Erläuterungen und weitere Ausführungen einzelner Gegenstände,
für welche hier ohnehin der Raum nicht in Anspruch genommen werden durfte, sollen später in der Zeit-
schrift für vaterländische Geschichte und Alterthumskunde erscheinen. Der sorgfältige und umsichtige
Fleiss, mit welchem dieser Theil der Arbeit ausgeführt wurde, der Werth und die Verdienstlichkeit der-
selben, werden ebenfalls dem Kenner sich von selbst darstellen, ohne dass es weiterer Andeutungen
hierüber bedarf, für welche dieser Ort ohnehin nicht passen würde. Mein Antheil an dieser Partie be-
schränkt sich — einige unerhebliche Zusätze abgerechnet — auf das ganz äusserliche Geschäft, die Druck-
einrichtung in Gleichförmigkeit mit dem übrigen Theile der Regesten zu ordnen.
Mit Nr. 61. der Regesten beginnt meine eigne Arbeit, zu welcher auc# der. ganze Codex diplomaticus
gehört; und über diese glaube ich hier eine ausführliche Rechenschaft schuldig zu sein.
Was zuerst die räumliche Ausdehnung des behandelten Landes betrifft, so ist der Begriff Westfalens,
von der Zeit an, wo die festere Gestaltung der Geschichte auch eine bestimmtere geographische Begren-
zung zulüsst, in dem althistorischen Sinne genommen, nach welchem das Land dieses Namens die alten
Diócesen der Bisthümer Münster, Osnabrück, Minden, Paderborn, und den Westfülischen Theil der Erz-
bischöflich-Cölnischen Diócese umfasst, womit, nach der jetzigen Landes-Eintheilung, die drei Regierungs-
bezirke der Preussischen Provinz Westfalen, die Hanoversche Landdrostei Osuabrück, die jetzt Oldenbur-
gischen Theile des ehemaligen Münsterschen Niederstifts, der Hessische Antheil der Grafschaft Schauenburg,
a *
IV Vorrede.
und die Fürstenthümer Schauenburg, Lippe, Waldeck und Pyrmont im Ganzen übereinkommen ; nur das
von den Preussischen Landestheilen die jetzt zur Provinz Westfalen gerechneten Kreise Siegen und Wit
genstein, als dem alten Westfalen nicht angehórig, ausgeschlossen blieben, und dagegen ein kleiner The
der jetzigen Rheinprevinz herübergezogen werden musste, wie denn schon in dem vorliegenden Theil
dieses Werkes die Stifter Essen und Elten, als alte Pertinenzien Westfalens, in Berücksichtigung kamer
Ein Überschreiten dieser Grenzen, oder ein Schwanken in Ansehung derselben, konnte bei dem Code
diplomaticus nicht leicht vorkommen, da jede Urkunde sich an eine bestimmt gegebene Persónlichke
oder Örtlichkeit anschliesst, über deren Stellung ein Zweifel nicht leicht aufkommen kann. Wohl abe
ist ein solches Schwankeni möglich in den Regesten, die — nach dem in den Brandenburgischen Regeste
durch G. W. von Raumer gegebenen beifallswerthen Vorbilde — nicht bloss die eigentlichen Urkundes
sondern auch die historischen Nachrichten der Nekrologien, Annalen, Chroniken, Biographen und andere
den Begebenheiten möglichst nahe stehender Geschichtschreiber, überhaupt so viel als möglich alle
historischen Quellenschriften, umfassen sollen. Die Besorgniss eines Überschreitens der provinziellen Grer
zen lag hier um so näher, als Westfalen, besonders für die ältere Periode seiner Geschichte, nur weni
einheimische Geschichtschreiber, und auch diese — die späteren, für die ältere Zeit unzuverlässigen um
unkritischen Chroniken abgerechnet — nur für einzelne hervorragende Persönlichkeiten, besondere Ereig
nisse und kürzere Perioden, besitzt; daher bei weitem die meisten historischen Nachrichten aus allgeme
neren Geschichtswerken entlehnt werden müssen, wo sie mit fremdartigen Gegenständen vielfach verwek
und oft nicht leicht von diesen zu sondern sind. Wenn es nun auch als Gesetz galt, das Übergreifen i
allgemeine und auswärtige geschichtliche Verhältnisse mit möglichster Aufmerksamkeit zu vermeides
so war doch, bei dem engen Zusammenhange der speciellen mit der allgemeinen Geschichte, welche s
oft die Grundlage der ersteren ist und ihr Verständniss öffnet, eine scharfgezogene Grenzlinie nicht imme
einzuhalten. Besonders aber schien eine Ausnahme in zwei vorzüglich wichtigen Perioden unerlässlich
nchmlich in der Zeit vom historischen Auftreten der Sachsen bis zum Ausgange der Sachsenkriege Karl:
des Grossen, und in der Zeit der Sachsenkriege Heinrichs IV. und V. im 44. und 42. Jahrhundert. Ir
jener ülteren Periode sind die Bewohner Westfalens an den bekannten Kriegsereignissen und den damal
zusammengehórigen Begebenheiten meist nur in ihrem Zusammenhange mit dem Süchsischen Gesammtvolke
betheiligt, und eigenthümliche Nachrichten in Beziehung auf Westfalen überdies nur so sparsam vorhan-
den, dass, getrennt von jenem Zasammenhange, die Geschichte Westfalens in lauter verbindungslose,
kaum noch verstándliche Bruchstücke zerfallen würde. Deshalb wurde für diese Zeit nicht sowohl die
besondere Geschichte Westfalens, als die Geschichte des Süchsischen Volkes und Landes überhaupt in:
Auge gefasst, und nur specielle Geschichten ausserwestfálischer Orte und Gegenden, die mit dem ge-
schichtlichen Ganzen oder den besonderen Angelegenheiten Westfalens iu keinem nothwendigen Zusam-
menhange stehen, bei Seite gelassen. — In den Zeiten Heinrichs IV. und V. verhält es sich fast ir
ähnlicher Weise. An dem, wie im Allgemeinen, so auch für Westfalen insbesondere, höchst bedeutungs-
vollen Kriege, war Westfalen órtlich zwar nur wenig betheiligt, und es sind uns überhaupt nur wenige
speciell - westfálische Nachrichten aus dieser Zeit erhalten; aber Westfalen war so gut wie andere Ländeı
in den Kreis der allgemeinen Ereignisse mit hincingezogen; erst durch die Kenntniss der letzteren erhalten
die sonst nur fragmentarischen Nachrichten über Westfalen Zusammenhang und Bedeutung; und eben sc
werden die wesentlichen, aber unmerklich ins Leben getretenen Veränderungen, welche die westfälischen
Vorrede. V
Zustände im Verlaufe jener langwierigen Kriege erfuhren, nicht anders als durch die Erwägung der auf
sie einwirkenden allgemeineren Ereignisse verständlich. Die Berücksichtigung der letzteren stellte sich
«laher als nothwendig dar; jedoch geschah sie mit strengster Auswahl, und mit Ausschliessung alles Aus-
wwärtig-Speciellen. — Ausser diesen beiden Perioden wurden sonst übera)l, wo nicht in einzelnen Fällen
in besonderer geschichtlicher Zusammenhang für eine Ausnahme sprach, die Grenzen Westfalens streng
festgehalten. Die Erwähnung der auswärtigen Besitzungen Westfülischer Stifter und der auswärtigen Ver-
K»ziltnisse westfälischer Regenten ist als eine solche Ausnahme kaum zu betrachten, da diese Gegenstände
«»ànen integrirenden Theil der Geschichte dieser, Westfalen angehöriger, Personen und Stiftungen ausma-
he, und somit in die Geschichte Westfalens, wenn diese nicht in wesentlichen Beziehungen lückenhaft
K» Reiben soll, nothwendig gehören. — Was insbesondere das Verhältniss zu Friesland betrifft, so lag grund-
ssimtlich die Geschichte Frieslands an sich — abgesehen von den dortigen Angelegenheiten des Bisthums
TW ünster — nicht im Bereich unserer Aufgabe; sie wurde daher nur berücksichtigt in der Zeit der Pflan-
=umg des Christenthums, die ihren Weg über Friesland nach Westfalen nahm, und in der Zeit der Nor-
xxapnenkriege, die Westfalen meist von Friesland aus berührten.
Bei dieser Begrenzung nach aussen, wurde innerhalb der angenommenen Grenzen die möglichste
Woliständigkeit der historischen Notizen erstrebt, und dabei, zur Vervollständigung der für Geschichte,
Z.eirechnung und Urkundenkritik oft so wichtigen biographischen Notizen, auch nicht unterlassen, die
"Fheünshme westfälischer Bischöfe und Grafen an Reichs- und Kirchenversammlungen, ihre Anwesenheit
als Zeugen bei fremden Urkunden, u. d. m. so weit die zugänglichen Quellen reichten, zu bemerken.
Doch bescheide ich mich gern, in dieser Richtung von eigentlicher Vollständigkeit noch fern geblieben
zu sein, da ich, auch bei dem lebhaftesten Bemühen, so viele der gedruckten Urkunden als möglich zu
benutzen, mir doch nicht alle auswärtige Urkunden -Sammlungen zu verschaffen im Stande war, und noch
weniger, in meiner beschrünkten Lage, daran denken durfte, Behufs der etwa noch ungedruckten Urkun-
den, auswärtige Archive an Ort und Stelle zu benutzen. Nicht unterlassen kann ich, der Hilfe meines
würdigen Freundes Mooyer, der mir (ausser den nachher zu erwähnenden Originalen und Kopien seiner
Sammlung) eine Übersicht der älteren Minden'schen Urkunden, und seine Notizen über die Todestage der
Westfälischen Bischöfe freundlich mittheilte, dankbar zu gedenken.
In den Regesten wurde, seit dem Aufhören der altrömischeu Literatur, der Kürze wegen, die wört-
liche Mittheilung der betreffenden Stellen der Geschichtschreiber und Urkunden, wo sie nicht in einzelnen
Fällen, besonderer Umstände wegen, rathsam schien, unterlassen, und nur der Innhalt summarisch, jedoch
möglichst mit Berücksichtigung aller merkwürdigen Orts- und Personen-Namen, angegeben. — Unterge-
schobene und verfälschte Urkunden und andere in die Geschichte eingedrungene, offenbar irrige Nach-
richten, sind zwar nicht mit Stillschweigen übergangen, sondern in den Regesten, an den ihnen angeblich
zukommenden Stellen angeführt, aber durch ein besonderes Zeichen (*) bemerklich gemacht worden. —
Undatirte Urkunden und andere, ohne Zeitbestimmung gegebene Nachrichten, sind, so weit es möglich
war, nach den Jahren, zwischen welche sie fallen, berechnet, und in der Zeitfolge da, wo sie frühestens
hingehören können, eingefügt. Historische Nachrichten, die sich überhaupt nicht gut auf ein bestimmtes
Jahr zurückführen liessen, oder für die es sonst an sichern chronologischen Daten fehlte (z. B. Reg. Nr.
102, 454, A96, 520, 521, 687 u. a), wurden dahin geordnet, wo sich cin passender sachlicher Anknü-
pfungspunkt. für sie fand. — Die im Codex diplomaticus abgedruckten Urkunden sind in den Regesten
VI Vorrede.
mittels der eingeschlossenen rómischen Zahlen angegeben. Zur Vermeidung unnóthiger Wiederholungen
ist ihre Innhaltsanzeige in den Regesten kürzer gefasst, und im Cod. dipl. eine solche gar nicht beigefügt,
weil die Regesten auch dafür genügen.
Bei der Auswahl der Urkunden für den Codex diplomaticus kam nothwendig die Frage in Erwägung,
wie es mit den früher schon gedruckten Urkunden zu halten sei. Dass der Wiederabdruck bereits
irgendwo gedruckter Urkunden ganz unterlassen werden müsse, wird wohl jetzt überhaupt nicht mehr
gefordert, und es ist die Unstatthaftigkeit des Verlangens, nur noch ungedruckte Urkunden neu zu publi-
ciren, verschiedentlich sowohl grundsätzlich ausgesprochen, als thatsächlich in neueren Urkundenbüchern
bewährter Meister dieses Faches, wie Hoefer, Lacomblet, u. A. zurückgewiesen worden, so dass ich
mich dabei nicht weiter aufzuhalten. brauche. An eine absolut vollständige Urkundensammlung konnte
aber, aus nahe liegenden Gründen, auch nicht gedacht, und es sollte diese ja eben durch die Regesten
einigermassen ersetzt werden. Es wurde daher versucht, zwischen einer Beschrünkung auf noch unge-
druckte, und einer Ausdehnung auf alle der Geschichte Westfalens augehörige Urkunden, einen ange-
messenen Mittelweg einzuschlagen, und zu dem Ende der Grundsatz befolgt: 4) nur solche Urkunden im
Abdrucke zu geben, die entweder im Originale, oder in guten archivalischen Abschriften vorlagen, und
2) auch von diesen noch diejenigen auszuschliessen, welche in neueren, allgemein zugänglichen, planmässig
und kritisch bearbeiteten Urkundensammlungen gedruckt sind. Als solche wurden die Urkundenbücher
von Seibertz, Lacomblet und Hoefer anerkannt; auch schien es zweckmässig, die Zeitschrift für
Archivkunde und die von unserm Verein herausgegebene Zeitschrift für vaterländische Geschichte und
Alterthumskunde, vorbehaltlich besonderer Ausnahmen, hieher zu rechnen; endlich wurde von den, in
der neuen Ausgabe von Mösers sämmtl. Werken, auf den Grund einer neuen Vergleichung, abgedruckten
Osnabrückischen Urkunden, von denen ich schon vor dieser neuen Herausgabe gleichfalls Abschriften ge-
nommen hatte, nur eine Auswahl der wichtigsten und für den Zusammenhang wünschenswerthesten voll-
ständig aufgenommen. Die bei andern, besonders älteren Schriftstellern gedruckten Urkunden, blieben,
theils wegen der planlosen und unkritischen Beschaffenheit und nicht selten (zumal bei Schaten und
Falke) offenbaren Verfälschung vieler jener Abdrücke, theils wegen ihrer geringen Verbreitung ausser-
halb Westfalens, nur dann vom Wiederabdruck ausgeschlossen, wenn keine handschriftliche Quelle für
einen zuverlässigen Text aufzutinden war. Die Mittheilung nach gedruckten Werken, in Ermangelung
einer unmittelbaren handschriftlichen Quelle, unterblieb überall, weil die älteren in der Regel nicht Si-
cherheit genug gewähren, die besseren unter jenen aber (z. B. Würdtwein), so wie die neueren, ge-
nugsam verbreitet und zugänglich sind. Eine Auswahl der Urkunden nach ihrem Innhalt und ihrer rela-
tiven Bedeutsamkeit, hat, bis zum Schlusse des 42. Jahrhunderts, noch nicht statt gefunden, sondern es
sind alle überhaupt noch aufzufindenden Urkunden, unter den vorerwähnten äusseren Beschränkungen,
aufgenommen worden. Später wird, bei der wachsenden Menge der Urkunden, allerdings auch eine Be-
schränkung nach inneren Gründen erforderlich werden. — Die dem Abdrucke zum Grunde gelegten Ab-
schriften sind, mit wenigen, ihres Orts anzugebenden Ausnahmen, alle von mir selbst gefertigt, und wer-
den gesammelt in dem Königl. Provinzial-Archive zu Münster aufbewahrt. Bei weitem die meisten sind
den Originalen entnommen. Wo, in Ermangelung des Originals, ein Kopialbuch oder eine andere Abschrift
benutzt werden musste, und wo das Original oder die an dessen Stelle benutzte Kopie nicht im hiesigen
Königlichen Provinzial-Archive oder einem andern Königlichen Archive beruht, da ist die Quelle jedesmal
Vorrede. vi
angezeigt; der Mangel einer ausdrücklichen Angabe besagt also stillschweigend, dass die Urkunde dem
Original entnommen ist, und dieses, oder die statt dessen benutzte Kopie, sich in einem Königlich -Preus-
sischen Staats-Archive befindet. Beabsichtigt wurde die möglichste Correctheit und Übereinstimmung mit
dem Originaltexte, selbst in formellen Eigenthümlichkeiten; nur :dass die Abkürzungen, so weit es mit
Sicherheit zulässig war, aufgelöst, und alle Eigennamen mit grossen Anfangsbuchstaben geschrieben wur-
den. Die sehr inconsequente Orthographie der Kopien wurde in der Regel nach der bekannten Schreib-
weise gleichzeitiger Originale berichtigt; nur in einzelnen werigen Fällen ist dies — weil meine Abschriften
zum Theil, der Zeit nach, weit aus einander liegen — übersehen und die jüngere Schreibweise beibe-
halten worden. Wo in den Originalen Majuskelschrift angewandt war, ist sie auch im Abdrucke wieder-
gegeben. Die verlängerte Schrift der Monogramm - und Recognitionsformeln u. dgl. ist durch Cursiv er-
setzt; im Eingange der Urkunden zeigen zwei senkrechte Striche an, wie weit in den Originalen die ver-
längerte Schrift geht. Die in einigen Urkunden vorgefundenen tironischen Noten sind getreu nachgebildet.
Die Absicht, dies auch mit den Chrismen zu thun, wurde, der Raum- und Kostenersparniss wegen, bei
der geringen Bedeutung dieser Zeichen, aufgegeben, und ist das lateinische Chrismon durch C oder JC,
je nachdem die eine oder die andere Grundform darin zu bemerken war, und das griechische Chrismon
durch XP angedeutet. Nicht unnütz schien es, den Monogrammen der Kaiser und Könige, die unter allen
Gegenständen der Urkundenwissenschaft bisher am meisten vernachlässigt wurden, eine besondere Sorg-
falt zuzuwenden; zur Schonung des Raumes sind indessen nur die ersten in den Text eingedruckt, eine
Auswahl der folgenden ist besonders beigegeben. Die Siegel-Abbildungen beschränken sich — mit Über-
gehung der kaiserlichen und sonstigen auswärtigen, von denen nur das noch ganz unbekannte Bleisiegel
Otto's III. seiner besondern Seltenheit wegen mitgetheilt ist — auf die Westfälischen, und es wird keine
Missbilligung finden, dass auch zwei Siegel mitgetheilt wurden, die sich, beim Verlust der dazu gehörigen
Urkunden, allein erhalten haben.
Eine kritische Übersicht der bisherigen literarischen Quellen für die Geschichte Westfalens behalte
ich mir vor, später in der Zeitschrift für vaterländische Geschichte und Alterthumskunde zu geben. Da-
gegen wird eine Nachweisung der zum Zwecke dieses Werkes benutzten Archive und Privatsammlungen
hier am rechten Orte stehen.
I. Das Königliche Geheime Staats- und Kabinets- Archiv zu Berlin enthält eine in ihrer Art einzige
Auswahl der seltensten und merkwürdigsten Urkunden aus allen Preussischeu Provinzen, worunter die
Westfälischen keine der unbedeutendsten Stellen einnehmen. Die Benutzung der hieher gehörigen Urkunden
war mir, bei eigner Anwesenheit in Berlin, im Sommer 4842, so wie eine kleine Nachlese im September
18&& gestattet, und ich habe dabei die gefällige Förderung des Herrn Geheimen Archivraths Hoefer
dankbar zu rühmen.
lI. Das Königliche Provinzial-Archiv zu Münster umfasst, wie leicht zu denken, bei weitem die
meisten der archivalischen Schätze Westfalens. Mit wenigen Ausnahmen sind gegenwärtig in demselben
die sämmtlichen Archive der verschiedenen, früher selbstständigen Staaten, aus welchen diese Provinz
gebildet wurde, und ihrer in Domanialbesitz übergegangenen Stiftungen vereinigt, obgleich viel längere
Zeit, als in den meisten der übrigen Provinzen, verfloss, bis diese Vereinigung völlig zu Stande kam.
Namentlich gehört hieher:
VIII Vorrede.
|. Das Archiv des vormaligen Bisthums Münster, jetzt die früher getrennten Archive des Landi
herrn (das Landes-Archiv) und des Domkapitels, so wie der beiderseitigen Behörden, der einzeln
Ämter und sonstigen Besitzungen derselben, gemeinschaftlich umfassend; nebst den Archiven der hiel
gehörigen Mediat-Stifter und Klöster, als der Collegiatstifier im alten Dome, zu S. Mauritz, S. Ludg
und S. Martini, der Klöster S. Marien (Überwasser), S. Ägidii u. a., und der Deutsch -Ordens- Commen
S. Georg, zu Münster; des Collegiatstifts zu Beckum, und der Klóster Maria-Rosa zu Alen, Blumenthal
Beckum, Freckenhorst, Gravenhorst, Hohenholte, Liesborn, Marienfeld, Notteln, Rengering und Vinnenbe.
so wie einem Theile des Archivs des ehemaligen Stifts Kappenberg, die kirchlichen Patronatrechte u
einzelne, nicht an die gegenwürtige Standesherrschaft übergegangene Besitzungen desselben betreffend.
2. Das Archiv der Grafschaft Tecklenburg und des zu derselben gehörigen Klosters Lecden.
3. Die Archive des Fürstenthums Minden und der Grafschaft Ravensberg und der dazu gehö
gen Stifter und Klöster; namentlich das eigentliche Ravensbergische Urkunden- und Lehens-Archiv; €
Archive des Domstifts, der Stifter S. Johannis, S. Marien, S. Martini und S. Mauritz und Simeon zu Mi
den; S. Andreas zu Lübbecke; S. Marien zu Bielefeld; des Münster-Stifts, des Stifts auf dem Berge, d
Stifts S. Johannis und Dionysii, und der Johanniter- Commende zu llerford; dann der Stifter Levei
Quernheim und Schildesche.
&. Die Archive der ehemaligen landesfürstlichen Behörden und des Domstifts zu Paderborn,
wie der dorthin gehörigen Stifter und Klöster Abdinghof, Bussdorf und Gokirchen zu Paderborn; Bödd
ken, Dalheim, Hardehausen, Heerse, Helmershausen, Molthausen und Marienmünster; und der ehemalig
Herrschaft und nachherigen Jesuiten - Residenz Büren.
9. Die Archive des ehemaligen. Stifts Corvey und der davon abhängigen Stifter und Klöster Mai
berg, Kemnade, Brenkhausen, Bursfeld und Schaken.
6. Aus dem ehemaligen Cólnischen Herzogthum Westfalen: die Archive der früheren dortig:
Landstände, der Stifter und Klöster Benninghausen, Bredelar, Brilon, Drolshagen, Eikeloh, Ewig, Galilé
Gesike, Glintfeld, Grafschaft. Himmelpforten, Meschede, Nazareth, Odacker, Olinghausen, Rumbeck, W
dinghausen, und der Deutsch - Ordens - Commende Mühlheim.
7. Aus der Grafschaft Mark: der Überrest des ehemaligen landständischen Archivs, und die Archi:
der Stifter und Klöster Clarenberg, Fröndenberg, Gevelsberg, lHerdike, Kentrup, Marienborn, Rhyner
Scheda und Welver, so wie der Stifter und Klöster zu Dortmund, Soest und Lippstadt.
Die eigentlichen landesherrlichen Archive des Herzogthums Westfalen und der Grafschaft Mark befi
den sich, in Verbindung mit den Archiven des Erzstifts Cóln und des Herzogthums Cleve, im Königlich:
Provinzial-Archive zu Düsseldorf und sind aus diesem für das Lacomblet' sche Urkundenbuch zur G
schichte des Niederrheins benutzt worden, das sonach auch einen Theil wesentlich westfälischer Geschicht
quellen in sich schliesst. Diese Überschreitung der provinziellen Grenzen und Trennung des Provinzie
Zusammenschörigen, ist freilich in mancher Hinsicht unangenehm; für die Wissenschaft im Ganzen ge
indessen daraus kein Verlust hervor, indem das bedeutsamste urkundliche Material gleichzeitig — sei
nun hier oder dort — doch ans Licht gefördert wird und unsere Urkundenbücher sich gegenseitig c
günzen.
8. Aus dem Vest Recklinghausen ist sowohl das ehemalige Statthalterei - als das landständisel
Archiv seit kurzem in das Provinzial - Archiv übernommen.
Vorrede. IX
Es bedarf nicht erst der Erinnerung, dass nicht alle die genannten, grossentheils erst in jüngerer Zeit
»egzimnenden Archive, schon Materialien für die, in diesem und dem nächstfolgenden Bande des Urkunden-
1xchs bearbeitete frühere Periode liefern konnten.
Ausser den zahlreichen Original- Urkunden lieferten die genannten Special- Archive dem Königlichen
roO vinuzial- Archive cine bedeutende Anzahl Kopialbücher und anderer alt-archivalischer Manuscripte, von
enen die bemerkenswerthesten hier zu nennen sind.
Das grosse Kopiarium (gewöhnlich, seiner Eintheilung wegen, Liber distincionum genannt) des Dom-
kapitels zu Münster, in zwei starken Pergament-Bänden im grössten Folio- Format, im 1&. Jahrhun-
dert begonnen, mit jüngeren Fortsetzungen und Nachtrügen bis zum 16. Jahrhundert. Den einzelnen
Abschriften fehlt jedoch, wie die Vergleichung mit noch vorhandenen Originalen gelchrt hat, nicht
selten die nöthige Treue und Genauigkeit.
Das sogenannte rothe Buch des Domkapitels zu Münster, oder nach seinem Urheber, Liber Rotgeri,
auf Pergament zu Anfange des 4%. Jahrhunderts geschrieben, enthält ein Verzeichniss der Güter,
Gerechtsame und Statuten des Domkapitels und seiner cinzelnen Dignitäten, Obedienzen und Officien,
mit eingeschalteten Urkunden.
Das Kopialbuch des Collegiatstifts im alten Dome zu Münster; Pergament-Handschrift, im 4&. Jahrhundert
angefangen und im 45. fortgesetzt, mit jüngeren Nachträgen.
Dzas sogenannte rothe Buch (Liber rubeus) des Collegiatstifts S. Mauritz vor Münster, eine sehr reich-
haltige Sammlung von Urkunden, Güterverzeichnissen u. d. m.; Perg.-Handschr. um das Jahr 1492
von Bernhard Tegeder, Scholaster des genannten Stifts, gefertigt.
Überreste eines alten, im 4&. Jahrhundert auf Pergament geschriebenen Kopialbuches des Ludgeri-Stifts
zu Münster.
Altes Kopialbuch des Martini-Stifts zu Münster, aus dem 44. und 45. Jahrhundert; Pergament; — und
ein neueres, im J. 459% ausgefertigt, in 2 Bänden; Papier.
Kc pialbuch des Ägidii-Klosters zu Münster; Papier, in 2 Bänden, wovon der eine die Fundationen,
Güter-Erwerbungen u. d., der andere die Rentverschreibungen enthält, im 47. Jahrhundert von dem
Notarius Wilkinghof ausgefertigt. "Der erste dieser beiden Bände wurde aus Nieserts Nachlasse
wieder erworben.
Kopialbuch der Deutsch - Ordens- Commende S. Georg zu Münster, in 3 Bänden auf Papier um das Jahr
4733 geschrieben.
Kopialbuch des Collegiatstifts zu Beckum, unter dem Titel: Liber reddituum, fundationum, statutorum
ecclesiae Bechemensis; Perg. Handschr. aus dem 1%. Jahrhundert.
Kopialbuch des Klosters Freckenhorst; Papier-Handschr. des 45. u. 46. Jahrhunderts.
Kopialbuch des Klosters Frenswegen in der Grafschaft Bentheim; Pap. Handschr. des 45. Jahrhunderts.
Kopialbuch des Klosters Gravenhorst; Pap. Handschr. aus verschiedenen Zeiten, vom 45. bis zum 48.
Jahrh. zusammengetragen.
.
Vom Kloster Liesborn ist die älteste, schon im 42. Jahrhundert gefertigte Sammlung abschriftlicher Ur-
kunden unter dem Titel: Liber quorundam privilegiorum etc., eine schon an sich sehr ausgezeichnete
Pergament- Handschrift, in das Kónigl. Geh. Staats- und Kab.-Archiv zu Berlin übergegangen. —
b
V orrede.
Von den noch hier befindlichen Kopialbüchern dieses Klosters ist das älteste auf Papier im 45. Ja
hundert, jedoch im Ganzen gut und richtig geschricben; — ein jüngeres, ebenfalls Papier aus c
47. Jahrh. in 2 Bänden; — ein noch neueres, im J. 1777 von dem Fr. Placidus Chur gesamr
wurde aus Kindlingers Nachlasse acquirirt.
Ältestes Kopialbuch des Klosters Marienfeld; Perg. Handschr. in Quart-Format, angefangen im 44. Je
hundert und später fortgesetzt; von sehr reichem Innhalt, doch nicht selten fehlerhaft, auch
durch zu sehr gehäufte Abkürzungen unverständlich.
Kopialbuch des Klosters Rengering; Pap. Handschr. im J. 1612 angef. mit späterer Fortsetzung.
Kopialbuch des Klosters Vinnenberg; Pap. Handschr. aus verschiedenen Zeiten zusammengetragen.
Drei dünne Kopiarien des Martini-Stifts zu Minden; Perg. Handschr. aus dem 45. u. 46. Jahrhunder
Kopialbuch des Stifts S. Mauritz und Simeon zu Minden; Perg. notariell aufgenommen und beglau!
im J. 1532. \
Zwei dünne Kopiarien des Domstifts zu Paderborn, beide Perg., das cine aus dem 41&., das andere
dem 46. Jahrh., jenes jedoch mit jüngeren Nachträgen.
Drei Kopiarien des Stiftes Bussdorf zu Paderborn, alle auf Papier; das ülteste, von beträchtlicher Stäı
scheint noch im 44. Jahrhundert begonnen zu sein; die beiden andern sind aus jüngerer Zeit.
Älteres Kopialbuch des Klosters Dalheim; Perg. notariell beglaubigt im J. 4480; — ein jüngeres, th
Perg. theils Pap. verschiedentlich zusammengetragen.
Drei dünne Kopiarien des Klosters Marienmünster; alle Perg‘ und aus jüngerer Zeit. |
Evangelien -Buch des Stifts Corvey; Perg. Handschr. des 12. (theilweis vielleicht schon des 41.) Jah
in gross Oktav-Format. Voran geht ein langes Namens-Verzeichniss von Personen männlichen ı
weiblichen Geschlechts, die wahrscheinlich einer gewissen geistlichen Bruderschaft angehörten.
und wieder sind, auf ursprünglich leer gclassenen Blättern, Urkunden und andere historische Na
richten aus verschiedenen Zeiten eingeschrieben.
Bruderschafts-Buch und Rituale des Stiftes Corvey; Perg. Handschr. des 42. Jahrh. mit merkwürdi.
Gemühlden und andern Verzierungen. Das erstere gibt, nach cinem genauen Verzeichnisse der Ä
von Corvey bis auf Wicbold, die Namen aller in der Bruderschaft des Stifts Verstorbenen, n
den einzelnen Klöstern und Stiftern, denen sie angehürten, geordnet, mit vielen jüngeren Nachtrà;
Auf mehreren, ursprünglich leer gelassenen Blättern und Räumen, sind Urkunden, meist aus d
13. Jahrh., eingeschrieben.
Das älteste eigentliche Kopialbuch des Stifts Corvey; Perg. Handschr. aus dem 45. Jahrh., sehr rei
haltig, lässt jedoch oft die wünschenswerthe Genauigkeit vermissen. — Aus ncuerer Zeit ist cine
trächtliche Reihe Corvey'scher Kopialbücher vorhanden, die, bis auf die ersten Anfänge zurück
führt, im 46. und 47. Jahrh. begonnen und bis in das 48. Jahrhundert herein fortgesetzt wurd
aber für die älteren Zeiten des kritischen Werthes entbehren.
Kleines Kopiarium des Klosters Schaken; Pap. aus dem 45. Jahrh.
Liber Privilegiorum Ecclesiae Coloniensis. Ein Duplikat des unter dem Namen des Liber coriaceus
kannten, im Königlichen Provinzial- Archive zu Düsseldorf befindlichen, grossen Kopialbuches
Erzstifts Cöln, dessen Westfälische Besitzungen mit umfassend; Perg. Handschr. aus der Zeit des E
bischofs Friedrich von Saarwerden. — An dieses Buch schliessen sich die, mit Friedrich '
Vorrede. XI
Saarwerden beginnenden, und bis in die neuere Zeit vorgesetzten, grossen Lehen- oder sogenann-
ten Mannbücher.
Kopialbuch des Klosters Bredelar; Pap. aus dem 45. Jahrh. und später. Viele der älteren lateinischen
Urkunden sind hier ins Deutsche übersetzt, und dürfen nicht etwa für deutsche Originale, aus einer
Zeit, wo diese noch hóchst selten sind, gehalten werden.
Kopialbuch des Klosters Wedinghausen; Pap. 2 Bände, aus neuerer Zeit.
Kopialbuch des Stifts S. Patroklus zu Soest; Pap. 45. Jahrh.; — von einem älteren, ebenfalls Papier,
Fragmente. — Ein sehr gutes Kopialbuch dieses Stifts, Perg. 14. Jahrh., besass der verstorbene
G. J. R. Gehrken zu Paderborn, und würde dessen Acquisition für das Provinzial- Archiv sehr
wünscheuswerth sein.
Kopialbuch des Barfüsser-Klosters zu Soest; Pap. 45. Jahrh.
Nekrologum des Domstifts zu Münster (3 Exemplare, alle aus dem 46. Jahrh., jedoch aus älteren
Nachrichten zusammengestellt); — des alten Domes; — des Stifts Überwasser, — des Klosters
S. Ägidii (letzteres sehr dürftigen Innhalts), — und des Fraterhauses daselbst; — und des Collegiat-
stifts zu Beckum. — Das Nekrologium des Stifts S. Mauritz vor Münster befindet sich mit in dem
oben angeführten, sogenannten rothen Buche desselben.
Vitae SS. Willehadi, Ansgarii et Rimberti. Perg. Handschr. aus dem Ende des 44. oder Anfange des
42. Jahrhunderts, in gross-Oktav-Format; ursprünglich Eigenthum des heil. Vicilinus, der sie dem
Kloster Abdinghof zu Paderborn schenkte (vgl. Reg. Nr. 4440.); nach der Aufhebung dieses Klosters
im Besitz des Domherrn Meyer zu Paderborn, und aus dessen Nachlasse für das Archiv acquirirt
Unter andern Anhängen befindet sich dabei auch der Cölnische Landfriede von 14083 (Cod. dipl.
Nr. CLXIIL).
Endlich sind folgende Privatsammlungen jetzt dem Archive einverleibt:
1. Die Kindlinger'sche Sammlung; die Frucht des bewundernswürdigen, lebenslänglichen Fleisses
dieses thätigen Mannes. Sie bestand ursprünglich aus 202 Bänden, wozu noch 48 Folio- und 44 Quart-
Bände sogenannter Codices kommen; in allem also aus 234 Bänden, wovon jedoch 24 Bände schon vor
der Einverleibung in das Königliche Archiv abhanden gekommen sind. Der grössere ‚Theil besteht in
alen, von Kindlinger gesammelten, der kleinere aus den von ihm selbst gefertigten Abschriften und
sonstigen Ausarbeitungen.
2. Die Niesert'sche Sammlung. Zwar konnte von dem urkundlichen Nachlasse dieses mehr fleissi-
gen als kritischen und geschmackvollen Sammlers nur ein Theil, aber doch der grösste und im Ganzen
Wichtigste acquirirt werden. Ausser mehr als 400 Original-lykunden und mehreren alten Kopialbüchern,
welche an den betreffenden Orten im Archive selbst eingereihet wurden, sind die von ihm ‚gesammelten
oder selbst gefertigten Abschriften, mit andern nicht zu den eigentlichen Urkunden gehörigen Schriftstücken
und sonstigen historischen Nachrichten und Ausarbeitungen, in 6% Bände gesammelt, die theils von Niesert
selbst, nach Analogie der Kindlinger'schen Sammlung, in der vorgefundenen Weise geordnet, theils erst
nach dem Ankauf aus losen Papieren hergestellt wurden. In den von Niesert selbst angelegten Bänden
sind noch manche Original- Urkunden befindlich, die ohne Zerstörung der Bände nicht daraus getrennt
b *
XII Vorrede.
werden konuten. Nicht nur an Umfange, sondern auch an Werth, steht übrigens diese Sammlung der
Kindlinger' schen weit nach, weil sie vieles enthält, das erst aus dieser entlehnt ist.
3. Die Wilkens'sche Sammlung, (ausser mehreren, im Archive selbst an den gehörigen Orten unter-
gebrachten Original-Urkunden) bestehend aus 44 Bänden von Wilkens selbst gefertigter Abschriften,
und einer beinahe gleichen Anzahl von ihm gesammelter Papiere von nicht ausgezeichnetem Werthe. Auch
jene Abschriften sind, theils wegen der schlechten und unleserlichen Handschrift, theils weil ihre Quellen
sich, mit wenigen Ausnahmen, schon im Archive befinden, die mindest brauchbaren.
4. Die Meyer'sche Sammlung, bloss aus den eignen, mit vielen Urkundenabschriften begleiteten,
leider nicht zum Abschlusse geführten Arbeiten des unvergesslichen Domherrn Meyer, über die Grafen
von Arnsberg und Rittberg, die Grafschaft Pyrmont, die Herrschaft Büren, das Kloster Heerse, und andere
Gegenstände der Westfälischen Geschichte, bestehend.
IIl. Das ‘Königliche Provinzial-Archiv zu Magdeburg enthält einzelne urkundliche Materialien zur
Geschichte Westfalens, besonders in Beziehung auf das mit Corvey verbundene ehemalige Stift Gröningen
im Halberstädtischen, das der Aufsicht des Erzbischofs von Magdeburg untergebene Stift Borghorst im
Münster'schen, das mit dem Bisthdm Münster in geschichtlicher Verbindung stehende Kloster Gerbstädt im
Mannsfeldischen, u. a., die mir, so weit sie für den vorliegenden Zweck dienlich und mir nicht aus frü-
herer eigner Amtsthätigkeit schon bekannt waren, durch die Gefälligkeit des Herrn Archivars Stock zur
Benutzung mitgetheilt wurden.
IV. Von den standesherrlichen Archiven der Provinz Westfalen durfte ich benutzen:
- 4. Das Fürstlich-Salm-Horstmar'sche Archiv zu Coesfeld, in welches die Archive der ehemaligen
Klöster Asbeck, Borghorst, Langenhorst und Meteln übergegangen sind, woraus die betreffenden Urkun-
den bis zum Schlusse des 42. Jahrhunderts, durch Vermittelung des zu früh verstorbenen Gymnasial-
Directors Sökeland, mir bereitwillig mitgetheilt wurden. |
2. Das Fürstlich-Bentheim-Tecklenburgische Archiv zu Rheda, hinsichtlich der demselben einver-
leibten Archive der Klöster Clarholt und Herzbrock, aus denen ich einen Theil der älteren Urkunden
durch gefällige Vermittelung des dortigen fürstlichen Archivars, Herrn Brand, erhielt. -
3. Das sehr reichhaltige und noch in grosser Vollstándigkeit erhaltene Archiv des ehemaligen Stifts
Kappenberg, zu welchem der Herr Graf von Kielmannsegge den Zutritt mir selbst eröffnet und mir
die wissenschaftliche Bearbeitung desselben anvertraut hat.
Zur Benutzung des Fürstlich Salm - Salm'schen Archivs ist, durch gütige Vermittelung des Fürstlichen
Geheimen Raths und Kammer-Directors Herrn Sarazin, Aussicht vorhanden; für die ältere Periode, bis
4200 einschliesslich, sind jedoch, eingezogenen Nachrichten zu Folge, keine Urkunden in demselben
vorhanden.
V. Die städtischen Archive der Regierungsbezirke Münster und Arnsberg sind grösstentheils
benutzt; doch gewährten, bis zum Ausgange des 12. Jahrhunderts, nur die Archive von Soest, Lippstadt,
Hamm und Coesfeld einige wenige Beiträge. Erst in den folgenden Jahrhunderten gewinnen die städti-
schen Archive grössere Bedeutung. Selbst das übrigens so wichtige Archiv der ehemaligen Reichsstadt
Dortmund hat, dem Vernehmen nach, keine über das 43. Jahrhundert zurückgehende Urkunde mehr auf-
Vorrede. XII
zuweisen. — Von den städtischen Archiven des Regierungsbezirks Minden ist zur Zeit nur das von Wie-
denbrück mir seinem Innhalte nach bekannt geworden, die Benutzung aber für künftige Zeit vorbehalten.
] 4
VL. Das Kóniglich- Hanoversche Landdrostei- Archiv zu Osnabrück. Durch Vermittelung des Herrn
Landdrosten Grafen von Wedell wurde mir von Seiten des Königlichen hohen Staats-Ministeriums zu
Hanover die Erlaubniss zu Theil, jenes Archiv für den Zweck dieses Urkundenbuches an Ort und Stelle
zu benutzen, welches im September 1843 geschah. Ich fand indessen in demselben nur die Archive des
ehemaligen Dom - und Johannis-Stifts, so wie des Klosters Gertrudenberg, nicht aber die der ausserhalb
der Stadt Osnabrück gelegenen Stifter und Klóster, welche, dem Vernehmen nach, sich noch bei den
einzelnen Ámtern befinden, und da weder die mir ertheilte Erlaubniss auf letztere sich bezog, noch meine
let den Besuch derselben gestattete, so mussten diese leider von mir unbenutzt bleiben. Auch im Os-
nabrücker Archive selbst gingen die Original-Urkunden nicht über die Zeit Bischof Benno's Il. zurück;
doch war meine Ausbeute, sowohl aus Originalen als aus Kopialbüchern, ziemlich bedeutend. Ich wusste
damals noch nichts von der Absicht eines neuen berichtigten und vermehrten Abdrucks der bei Mósers
Osnabr. Gesch. befindlichen Urkundensammlung, in der neuen Ausgabe seiner sämmtlichen Werke, die
später mich veranlasste, nur einen Theil meiner eignen Abschriften für den nochmaligen Abdruck auszu-
wählen; indessen konnte ich doch zu manchen der vom Wiederabdruck ausgeschlossenen, in meinen Rc-
gesten einige Berichtigungen liefern.
Vil. Von älteren handschriftlichen Werken, die nicht öffentlichen Archiven angehören, konnte ich
benutzen:
|. Die Henseler'schen Manuscripte zu Osnabrück. Der Jesuit Henseler hatte die Absicht, in
ähnlicher Weise wie sein Ordensgenosse Schaten Paderbornische Annalen lieferte, Osnabrückische An-
nalen auszuarbeiten, in denen die Geschichte des Bisthums Osnabrück zur Grundlage eines umfassenden
Geschichtswerkes dienen sollte; er hat aber dazu nur Collectaneen hinterlassen, die jedoch sehr voluminös
und besonders reichhaltig an Urkundenabschriften sind, deren viele die später verloren gegangenen Ori-
ginale ersetzen, und die, so viel sich in Ermangelung der Originale beurtheilen lässt, sich durch Treue
empfehlen. Diese Manuscripte, welche für Mósers Osnabr. Gesch. hauptsüchlich zur Grundlage dienten,
und uun der Bibliothek des Rathsgymnastum zu Osuabrück angehören, befanden sich bei meiner dortigen
Anwesenheit noch in den Händen des Herrn Bürgermeisters Dr. Stüve, von dessen Gefälligkeit ich die
Benutzung derselben erlangte.
2. Die Strunck'schen Notae criticae ad Schatenii annales. Strunck, ebenfalls Jesuit, spricht
zwar durch diesen Titel seines Geschichtswerkes nur die Absicht aus, Schatens bekannte Annalen zu
berichtigen und zu vervollständigen; allein wie er überhaupt mehr historisch-kritische Bildung zeigt als
Schaten, so hat er auch seinem Werke nicht geringen eigenthümlichen Werth gegeben und unter den
ihm einverleibten zahlreichen Urkundenabschriften, manches schützbare, im Originale verschwundene Denk-
maal, vor gänzlichem Untergange gerettet. Auf dieses, der Gymnasial - Bibliothek zu Paderborn angehórige
Manuscript, durch den verstorbenen Geh. Justizrath Gehrken aufmerksam gemacht, erhielt ich es auch
durch seine Vermittelung zur Benutzung.
VII. Mit dem in ihren Privatsammlungen befindlichen urkundlichen Material unterstützten mich
vornehmlich: der schon genannte Geheime Justizrath Dr. Gehrken in Paderborn, und der, durch seine
XIV . Vorrede.
eignen fleissigen und mühsamen Arbeiten längst rühmlich bekannte Geschichtforscher Moo yer in Min
Die Bereicherungen, welche das Urkundenbuch auf diesem Wege erhalten hat, werden sich aus die
selbst ergeben, da die Besitzer der zum Grunde gelegten Originale oder abschrifllichen Quellen an
betreffenden Orten dankbar genannt sind. Die durch den Tod des Ersteren jetzt ihres kundigen
liberalen Besitzers beraubte Sammlung enthält auch für die folgenden Zeiten noch manches schätzb
und es würde zu bedauern sein, wenn nicht durch Erwerb für das Königliche Provinzial- Archiv We:
lens, ihre würdige Aufbewahrung und Benutzung auch der Zukunft gesichert bliebe. — Auch dem H.
Justiz - Commissar Weddige in Dülmen habe ich einige freundliche Mittheilungen zu danken.
Schliesslich gebe ich nun noch ein alphabetisches Verzeichniss der gedruckten Urkundensammlur
oder mit Urkunden begleiteten Geschichtswerke, worin Urkunden, welche Westfalen unmittelbar «
mittelbar angehen, enthalten oder nachgewiesen, und welche für die Regesten benutzt sind.
Böhmer (Joh. Fr.): Regesta chronologico - diplomatica Karolorum. Die Urkunden sämmtlicher Kurolinger in kurzen Ai
gen. Frkf. a. M. 1833. 4.
Regesta chronol. dipl. Regum atque lmperatorum Bomanorum inde a Conrado [. usque ad Heinricum VII.
Urkunden der Römischen Könige und Kaiser von Conrad I, bis Heinrich VII. 911— 1313. in kurzen Aussi
Frkf a. M. 1831. 4.
Boichorst (Alb): Vita S, Erphonis Mimigardefordensis aut Mimigernefordensis nunc Monasteriensis Episcopi. Mo
Westph. 1649. 4.
Boysen (Fr. Eberh.): Allgemeines historisches Magazin. 1—6. Stück. Halle 1767— 70. 8.
Codex Laureshamensis Abbatiae diplofnaticus ex aevo maxime Carolingico, Tom. I—1II. Manhem. 1768. 4.
Chronicon Gottwicense, seu Armnales liberi et exempti Monasterii Gottwicensis Ord, S. Bened. inferioris Austriae etc. T«
prodromus, de Codicibus antiquis Mstis, de Imperatorum ac Regum Germaniae Diplomatibus etc. Tom. I—II.
monast. Tegernsee 1732. fol.
Dronke (Ern. Fr. Joh.): Traditiones et Antiquitates Fuldenses, Fulda 1844. 4.
Eccard (Jo. Geo.): Historia genealogica Principum Saxoniae superioris. Lips. 1722. fol.
Emminghaus (Theod. Geo. Guil); Memorabilia Susatensia. Jen. 4749. 4.
Falke (Jo. Frid.): Codex Traditionum Corbejensium, notis crit. atque histor. etc. iilustratus. Lips. et Guelpherb, 1752.
Förstemann (K. Ed.): Neue Mittheilungen aus dem Gebiete historisch -antiquarischer Forschungen. 1—7. Band (jed:
4 Heften). Halle 1834 —46. 8.
Georgisch (Pet.): Regesta chronologico- diplomatica. Tom. I— III. et Index. Frcf. et Lips. (deinde Hal.) 1740 — 44.
Grupen (C. V.): Origines et Antiquitates Hanoverenses, oder umständl. Abhandlung von dem Ursprung und den Alteı
mern der Stadt Hanover. Gott. 1740. 4.
Origines Pyrmontanae et Swalenbergicae, worinnen die Alterthümer von Pyrmont und der dortigen Ge
auch des Pagi Wettago, ingleichen die Ankunft der Grafen von Schwalenberg u. s. w. erläutert werden. Gott. 174
Origines Germaniae, oder das älteste Deutschland unter den Römern, Sachsen und Franken. 1—3. 7
Lemgo 1764— 68. 4.
Gudenus (Val. Ferd. de): Codex diplomaticus exhibens Anecdota Jus Germanicum et S. R. I, Historiam illustrantia. ”
I— V. Goetting. (deinde Fref. et Lips.) 1143 —68. 4.
Günther (Wilh.): Codex diplomaticus Rheno- Mosellanus. Urkunden - Sammlung zur Geschichte der Rhein- und M
lande etc. 1—5. Theil (davon der 3. in 2 Abth.). Cobl. 1822— 26. 8.
Haeberlin (Franc. Domin.): Analecta medii aevi ad illustranda Jura et Res Germanicas. Norimb. et Lips. 1764. 8.
(Harenberg, J. C.): Monumenta historica adhuc inedita. Die aus sonst ungedruckten Schriften erläuterte Gesch
Teutschlands und der angrenzenden Reiche. 1—2. Stück. Braunschw. 1758 —59. 8.
Heineccii (Jo. Mich.) Antiquitatum Goslariensium et vicinarum regionum libri VI, Fref. ad M. 1707. fol. — E
Vorrede. XV
auch einen Bestandtheil der: Scriptores Rerum Germanicarum Jo, Mich. Heineccii et Jo. Geo. Leuckfeldi , in onum volu-
men collecti. Frcf. ad M. 1707. fol.
Hempel (Polyc. Gtl.): Inventarium diplomaticum Historiae Saxoniae inferioris etc., d. i. Verzeichniss derer Urkunden der
Historie von Nieder-Sachsen und aller Chur- und Fürstl. Braunschw. Lüneb. Staaten. 41—4. Theil. Hanov. u. Lpz.
1185 — 98. fol.
Berrgott (Marquard): Genealogia diplomatica augustae gentis Habsburgicae. Vol. I— III. sive Tom. I. et Tomi lI, Pars
I—1I. Vienna. 1731. fol.
Hoefer (Ludw. Frz.): Auswahl der ältesten Urkunden deutscher Sprache im Königl. Geh. Staats- u. Kab.- Archiv zu Berlin,
Hamb. 1835. 4.
Hontheim (Jo. Nic.): Historia Trevirensis diplomatica et pragmatica. Tom. I—IIl. Aug. Vindel. et Herbip. 4750. fol.
Jung (Jo. Henr.): Historiae antiquissimae Comitatus Benthemiensis libri Ill. Acced. Codex Diplomatum et Documentorum.
Hanov. et Osnabr. 1773. 4.
Kindlinger (nach seinem Klosternamen Venantius, nach seinem später wieder angenommenen Taufnamen Nicolaus):
Münsterische Beiträge zur Geschichte Deutschlands, bauptsáchlich Westfalens. 1— 3. Band (der letzte in 2 Abtheilungen).
Münster 1787 —93. 8.
Geschichte der Familie und Herrschaft von Volmestein. 1—2. Band. Osnabr. 1801. 8. Als Fortsetzung d.
vor. zu betrachten.
Geschichte der deutschen Hörigkeit, insbesondere der sogenannten Leibeigenschaft. Berl. 1819. 8.
Kremer (Chph. Jac): Akademische Beiträge zur Gülch- und Bergischen Geschichte. 1— 2. Band. Mannh. 1769 — 16. —
3 B. herausg. v. And. Lamey. Ebd. 1781. 4.
Historisch - diplomatische Beiträge zur Gülch- und Bergischen Geschichte. Giessen 1787. 4.
Kreysig (Gen. Chph.): Beiträge zur Historie der Chur- und Fürstl. Sächsischen Lande, 4—4. Tbeil. Altenb. 1754—58.
8. — Vgl. bei Schöttgen.
Kuchenbecker (Jo. Phil.): Analecta Hassiaca. Collectio I--Xll. Marb. 1728—42. 8.
Lacomblet (Theod. Jos.): Urkundenbuch für die Geschichte des Niederrheins, oder des Erzstifts Coln, der Fürstenthümer
Jülich und Berg, Geldern, Meurs, Cleve und Mark, und der Reichsstifte Elten, Essen und Werden. 1—2. Band.
Düsseldf. 14840 —46. 4. .
Lamey (Andr.): Diplomatische Geschichte der alten Grafen von Ravensberg. Mannh. 1779. 4.
Lappenberg (Joh. Mart.): Hamburgisches Urkundenbuch. 1. Band. Hamb. 1842. 4.
Ledebur (Leop. v.): Allgemeines Archiv für die Geschichtskunde des Preussischen Staates. 141—418. Band. — Neues allg.
Archiv u. s, w. 1—3. Band. Berl. 1830— 36. 8.
Leuckfeld (Joh. Geo.): Antiquitates Halberstadenses, oder historische Beschreibung des vormaligen Bischofthums Halber-
stadt und derer darinnen gelebten Bischöfe. Wolfenb. 1714. 4.
Ludewig (Jo. Pet.): Reliquiae Manuscriptorum omnis aevi Diplomatum ac Monumentorum ineditorum adhuc. Tom. I — XII.
Frcf. et Lips. (postea Hal.) 1720— 41. 8.
Mabillon (Jo.): de Re diplomatica libri Vl. Lut. Paris. 1709. fol.
Meibomius (Henr.): Rerum Germanicarum Tomi III. Helmst. 1688. ful.
Mieris (Frans van): Groot Charterboek der Graaven van Holland, van Zeeland en Heeren van Vriesland. 1— 4. Decl.
Te Leyden 1153 — 56. fol.
Miraei (Auberti) Opera diplomatica et historica. Tom. I—IV. Bruxell. 1723 — 48. fol.
Monumenta Paderbornensia ex historia Romana, Francica, Saxonica eruta, (Auct. Ferdinando e L. B. de Fürstenberg,
Episc. Paderborn. et Monaster.). Lemgov. 1714. 4.
Mósers (Justus) Osnabrückische Geschichte. 1— 2. Theil. (3. Aufl) Berlin 1819. — 3. Th. herausg. aus des Vfs. hand-
schriftl, Nachlasse. Ebd. 1824. 8.
sämmtliche Werke, neu geordnet und aus dem Nachlasse desselben gemehrt durch B. R. Abeken, 8. Theil
(oder der Osnabr. Gesch. 4. Th. Urkunden). Berlin 1843. 8.
XVI
Vorrede.
Niesert (J.): Beitrage zu einem Münsterischen Urkundenbuche. 4. Band, 1—2. Abth. Müpst. $823. 4.
Münsterische Urkunden - Sammlung. 1— 7. Band. Coesf. 1826 — 37. 8.
Origines Guelficae, quibus potentissimae gentis primordia, magnitudo variaque fortuna usque ad Ottonem primum Brun
et Luneburg. ducem deducuntur. Opus praeeunte Gdfr. Guil. Leibnitio, stilo Jo. Ge. Eccardi lit. consign., :
Dan. Grubero nov. probat. instr. etc. jam vero in lucem emissum ed. Chr. Lud. Scheidio. Tom. I—IV. H;
4150 — 53. — Tom. V. ed. Jo. Henr. Jungio. 1780. fol.
Paullini (Chr. Franc.): Historia nobilis secularisque virginum collegii Visbeccensis. Frcf. ad M. 1699. 4.
Sandhoff (Jo. Jtel.): Antistitum Osnabrugensis Ecclesiae Res gestae, Origines et Incrementa Coenobiorum dioecesis, ali
memorabilia quae eam contingunt, Pars I—II. Monast. 1785. 8.
Schannat (Jo. Frid.): Vindemiae literariae, hoc est: veterum monumentorum ad Germaniam sacram praecipue spectan
Collectio I—1I. Fuld. et Lips. 1723 — 24. fol.
Corpus Traditionum Fuldensium ord. chronol, digestum. Lips. 1724. fol.
Historia episcopatus Wormatiensis. Frcf. ad M. 1724. fol.
Schaten (Nic.): Historia Westphaliae. — Annalium Paderbornensium Pars I—1I. (Operum Tom. I— III.) Mo
Westph. 1774. fol.
Scheidt (Chr. Ludw.): historische. und diplomatische Nachrichten von dem hoben und niedern Adel in Teutschland.
nov. 1754. — Mantissa Documentorum etc. 1755. 4.
Schoepflin (Jo. Dan.): Alsatia diplomatica. Pars I—II. Manhem. 1772— 15. fol.
Schöttgen (Chr.) und Kreysig (Geo. Chph.): Diplomatische und curieuse Nachlese der Historie von Ober Sachsen
angrenzenden Ländern. 1——12. Theil. Dresd. 1130 —33. 8.
Diplomataria et Scriptores Historiae Germanicae medii aevi. Acc. praef. Cbr. Gtl, Buderi. '
I— II. Altenb. 1753 — 60. fol.
Schultes (Joh. Adf. v.) Historische Schriften und Sammlungen ungedruckter Urkunden zur Erläuterung der deut:
Geographie und Geschichte des mittlern Zeitalters. 1 —2. Abth. Hildburgh. 1798 — 1801. 4.
Schultes (Ludw. Aug.): Directorium diplomaticum oder chronologisch geordnete Auszüge von sammtlichen über die
schichte Obersachsens vorhandenen Urkunden. 1—2. Band. Altenb. 1821— 25. 4.
Schumacher (C. W.): Vermischte Nachrichten und Anmerkungen zur Erläuterung und Ergänzung der Sächsischen
schichte. 1—6. Sammlung. Eisenach 1766—72. 4.
Scriptores Rerum Brunsvicensium illustrationi inservientes antiqui omnes etc. cura Gdfr. Guil, Leibnitii. Tom. I-
Hanov. 1107 —11. fol.
Rerum Germanicarum septentrionalium vicinorumque populorum diversi, stud. atque op. Erpoldi Lindent
gii. Frcf. 1609. fol.
Rerum Germanicarum aliquot insignes etc. collectore Jo. Pistorio Nidano; nunc den. recogu. etc. cur.
Gthf. Struvio. Tom. I —III. Ratisb. 1726. fol. Enthàlt unter andern cine Sammlung Minden'scher Urkunden, :
Originale sich verloren haben.
Seibertz (Joh. Suib): Urkundenbuch zur Landes- und Rechtsgeschichte des Herzogthums Westfalen. 1—2. |
Arnsb. 1839 — 43. 8.
" Spilcker (Burch. Chr. v.): Beiträge zur älteren deutschen Geschichte. 1. Band. Geschichte der Grafen von Wölp
2. B. Gesch. d. Grafen v. Everstein. Arolsen 1821 — 33. 8.
Steinen (Joh. Dietr. v.): Kurze Beschreibung der hochadel. Gotteshäuser Cappenberg und Scheda, wie auch des hocl
Stifts Averndorp und des Klosters Wedinghausen; als ein Beitrag der Westphal. Geschichte. Dortm. 1741. 8.
Westphälische Geschichte. 1— 4. Theil. Lemgo 1755 — 60. 8.
(Stüve, C.): Geschichte der Stadt Osnabrück, 1—3. Theil. Osnabr. 1816 —26. 8.
Teschenmacheri (Wern.) ab Elverfeldt Annales Cliviae, Juliae, Montium, Marcae Westphalicae, Ravensbergae, Ge
et Zutphaniae; quos denuo edi curavit, Codice diplomatico etc. illustr. Just. Chph. Dithmarus, Fref. et Lips.
Vorrede. XxvVil
fol. — Der an vielen Fehlern leidende Cod. dipl. ist swar das Werk des neuen Heraosgebers, pflegt aber doch gewohn-
lich unter dem Namen Teschenmachers, als des Vís. des Hauptwerkes, citirt zu werden.
Treuer (Gtl. Sam.): Gründliche Geschlechts-Historie des hochadlichen Hauses der Herren von Münchhausen. Göttingen
1740. fol.
Tross (Ludw.): Wochenblatt sur genaueren Kunde der westphälisch-rheinischen Geschichte. Hamm 1824. — Westphalia.
Zeitschrift für Geschichte und Alterthumskunde Westphalens und Rheiolands. 2— 3. Jahrgang (in Quartalheften).
Ebd. 1825— 26. 4.
Urkundenbuch der Stadt Lübeck; herausg. von dem Vereine für Lübeckische Geschichte. 1. Theil. Lübeck 1834. 4.
Wedekind (Ant. Chr.): Noten zu einigen Geschichtschreibern des deutschen Mittelalters, 4 —3. Band (oder 1— 10. Heft).
Hamb. 1821— 36. 8.
Wenck (Helfr. Bernh.): Hessische Landesgeschichte. 4—3. Band, jeder mit einem Urkundenbuche. Darmst. u. Giessen
(nachher Frkf. u. Lpz.) 1783 — 1803. 4.
Westphalia. S. Tross.
Westphälische Provinzialblatter. Verbandlungen der Westphal. Gesellschaft für vaterländische Cultur. 1—3. Band (jeder in
4 Heften). Minden 1828 —46. 8.
Wigand (Paul): Archiv für Geschichte und Alterthumskunde Westfalens. 1—8. Band (jeder in 4 Heften). Hamm (vom
3. B. an Lemgo) 1826 —38. 8.
Das Fehmgericht Westfalens, aus den Quellen dargestellt und mit noch ungedruckten Urkunden erläutert.
Hamm 1825. 8.
Geschichte der gefürsteten Reichs- Abtei Corvey und der Städte Corvey und Höxter. 41. Band (in 2 Abth.)
Huxter 1819. 8.
Der Corvey'sche Güterbesitz, aus den Quellen dargestellt, als Fortsetzung der- Corvey'schen Geschichte
Lemgo 1831. 8.
Traditiones Corbejenses. Lpz. 1843. 8.
Würdtwein (Steph. Alez.): Subsidia diplomatica ad selecta Juris ecclesiastici Germaniae et Historiarum capita elucidanda
ex originalibus aliisque authenticis documentis congesta. Tom. 1 — XIII. Heidelb. (postea Fref. et Lips.) 1772—80. 8.
Nova Subsidia diplomatica etc. Tom. 1— XIV. Heidelb. 1781 —92. 8.
Zeitschrift für Archivkunde, Diplomutik und Geschichte; herausg. von L. F. Hoefer, H. A. Erhard und F. L. B. v. Me-
«e dem. 1—-2. Band (jeder in 3 Heften). Hamb. 1833 — 37. 8.
für vaterländische Geschichte und Alterthumskunde; herausg. von dem Verein für Geschichte und Alterthums-
kunde Westfalens, durch dessen Directoren J. Meyer und H. A. Erhard. 1—5. Band. — H. A. Erhard und F. J.
Gehrken. 6—7. Band. — H. A. Erhard und G. J. Rosenkranz. 8—9. Band. Münster 1838 —46. 8.
Einige andere Schriften, welche zwar in unsern Zweck einschlagende Urkunden enthalten, aber für
die älteste Periode unserer Geschichte noch nicht zu benutzen waren, sollen, zur Vervollständigung dieses
Verzeichnisses, in der Folge namhaft gemacht werden. Einer ähnlichen Übersicht der in die ältere Ge-
schichte Westfalens einschlagenden und für die Regesten benutzten Geschichtschreiber und anderer Hilfs-
mittel wird es hier nicht bedürfen, da sie im Texte selbst deutlich genug bezeichnet sind, um ohne be-
sondere Schwierigkeit oder Misverstand nachgeschlagen werden zu können, und eine besondere Abhand-
lung über die literarischen Quellen der Geschichte Westfalens künftig in der zuletzt genannten Zeitschrift
erscheinen soll.
^
XVIII Vorrede.
Es war anfangs die Absicht, den ersten Band mit dem Jahre 4200 abzuschliessen. Da jedoch die
Regesten, auch bei möglichst ökonomischer Druck-Einrichtung, mehr Raum erforderten, als man früher
vermuthete, der Band also ein zu starkes Volumen erlangt haben würde, so schien es rathsam, den
Stoff zu theilen, und bei 1125, als einem für die Geschichte Deutschlands wichtigen Zeitpunkte, vorläufig
einen Abschnitt zu machen. Da das urkundliche Material bis 4200 vollständig bereit liegt, der Druck
also nur eine kurze Unterbrechung erleidet, so wird es mehr zur Erleichterung als zur Erschwerung des
Gebrauchs dienen, dass erst mit dem zweiten Bande ein möglichst vollständiges Register, den ganzen
Zeitraum bis 1200 umfassend, geliefert werden soll.
Münster.
Dr. H. A. Erhard.
REGESTA
HISTORIAE WESTFALIAE.
Die Quellen
der
Geschichte Westfalens,
in chronologisch geordneten
Nachweisungen und Auszügen.
Vor Chr. 58.
1. Äls Ariovist den Waffen Cäsars erlegen, und die Herrschaft der Römer über Gallien und Belgien
bis an den Rhein ausgedehnt war, beginnt auch für die Länder zwischen Rhein und Weser die
erste geschichtliche Morgenróthe. — Verdrängt von den Sueven, kommen die Usipeter und
Tenchterer auf das linke Rheinufer, treffen hier mit den Römern zusammen, und werden von
Cäsar fast alle treulos niedergemetzelt. Nur ein Theil der Reiterei rettet sich zu den Sigam-
brern. Cäsar verlangt ihre Auslieferung; der krüftüge Volksstamm der Sigambrer aber beant-
wortet diese übermüthige Forderung mit stolzer Weigerung. — Ea quae secuta est hieme, qui fuit
annus Cn. Pompeio, M. Crasso Coss., Usipetes Germani et item Tenchtheri magna cum multitudine
hominum flumen Rhenum transierunt, non longe a mari quo Rhenus influit Causa transeundi
fut, quod ab Suevis complures annos exagitati bello premebantur et agricultura prohibebantur.
. . . Qui complures annos Suevorum vim sustinuerunt, ad extremum tamen agris expulsi et multis
Germaniae locis triennium vagati ad Rhenum pervenerunt, quas regiones Menapii incolebant etc.
Jul. Caesar de bello Gall. lib. IV. cap. 4. &. — or Ovouxérat, F&vog I'*ouavixov, xol Toyxoéat
doxovdı zQóvtQov ogperkgoig (mxtUOw Oxtaxoolowg vo&pac8c,. vOv Kaisapos ímmiov ds nevraxız-
4Movg: 6 Ö& Kaióug avroig ngsoßsvoukvors ig avvov Enıdkodar, voUg zoíG(sug xerauóyQv xol To
zog Exelvois &s véAog aipvidıov ovvo Ovveveydnvaı, Gg rt6GaQUxovra uvpLddag vovtOv Gvyxo-
zmivot Karova vs iv Poun, vOv vig 6vyyoagéov qol, yvaymv Eoeveyueiv, Exdovvar tois Baoßd-
ooıs tOv Kaícoga, og évayig Éoyov ic Ouxtosofievoouévovg &gyeoausvov. Appian. de reb. Gall. XVIII.
(ed. Schweigh. Vol. I. p. 89.) Cf. Caes. B. G. IV. 44 —45. Sueton. Caes. 24. Plutarch. Caes 22. —
llla pars equitatus Usipetum et Tenchtherorum, quam supra commemoravi praedandi fru-
mentandique causa Mosam transisse neque proelio interfuisse, post fugam suorum se trans Rhe-
num in fines Sigambrorum receperat seque cum iis coniunxerat. Ad quos quum Caesar nuncios
misisset, qui postularent, eos, qui sibi Galliaeque bellum intulissent, sibi dederent, responderunt:
Populi Romani imperium Rhenum finire: si, se invito, Germanos in Galliam transire non aequum
existimaret, cur sui quidquam esse imperii aut potestatis trans Rhenum postularet? Caes. B. G.
IV. 46. — Indem diese Ereignisse die Veranlassung wurden, dass Roms Adler zum erstenmale
diesseit des Rheins erschienen und an die Grenzen Westfalens vorrückten, bilden sie zugleich
den Anfang des ältesten, aber ruhmreichsten und bedeutsamsten Zeitabschnittes der westfä-
lischen Geschichte. |
2. Cäsar schlägt eine Brücke über den Rhein und verheert das Land der Sigambrer, kehrt aber,
ohne tiefer in Deutschland vorzudringen, nach kurzem Aufenthalt auf dem rechten Rheinufer,
nach Gallien zurück. Ubii, qui uni ex transrhenanis ad Caesarem legatos miserant, amicitiam
fecerant, obsides dederant, magnopere orabant, ut sibi auxilium ferret, quod graviter ab Suevis
premerentur, vel si id facere occupationibus reipublicae prohiberetur, exercitum modo Rhenum e
1* v
Vor Chr. 55 — 58.
transportaret: id sibi ad auxilium spemque reliqui temporis satis futarum: tantum esse nomen
atque opinionem eius exercitus, Ariovisto pulso et hoc novissimo proelio facto, etiam ad ultimas
Germanorum nationes. uti opinione et amicitia populi Romani tuti esse possint. Navium magnam
copiam ad transportandum exercitum pollicebantur. || Caesar his de causis, quas commemo-
ravi, Rhenum transire decreverat; sed navibus transire neque satis tutum esse arbitrabatur, neque
suae neque populi Romani dignitatis esse statuebat. Itaque, etsi summa difficultas faciundi pon-
tis proponebatur propter latitudinem, rapiditatem altitudinemque fluminis, tamen id sibi conten-
| dendum aut aliter non transducendum exercitum existimabat. . . . || Diebus decem . . . omni
opere effecto, exercitus transducitur. Caesar, ad utramque partem. pontis firmo praesidio relicto,
in fines Sigambrorum contendit. Interim a compluribus civitatibus ad eum legati veniunt, quibus
pacem atque amicitiam petentibus liberaliter respondit, obsidesque ad se adduci jubet. At
Sigambri, ex eo tempore, quo pons institui coeptus est, fuga comparata, hortantibus iis quos ex
Tenchtheris atque Usipetibus apud se habebant, finibus suis excesserant suaque omnia expor-
taverant seque in solitudinem ac silvas abdiderant. || Caesar paucos dies in eorum finibus mo-
ratus, omnibus vicis aedificiisque incensis frumentisque succisis, se in fines Ubiorum recepit, atque
iis auxilium suum pollicitus, si ab Suevis premerentur, haec ab iis cognovit: Suevos, posteaquam
per exploratores pontem fieri comperissent, more suo concilio habito, nuncios in omnes partes
dimisisse, uti de oppidis demigrarent, liberos, uxores suaque omnia in silvas deponerent, atque
omnes, qui arma ferre possent, unum in locum convenirent: hunc esse delectum medium fere
regionum earum quas Suevi obtinerent: hic Romanorum adventum exspectare atque ibi decer-
tare constituisse. Quod ubi Caesar comperit, omnibus his rebus confectis, quarum rerum caussa
transducere exercitum constituerat, ut Germanis metum iniiceret, ut Sigambros ulcisceretur, ut
Ubios obsidione liberaret, diebus omnino X. et VIII. trans Rhenum consumtis, satis et ad laudem
et ad utilitatem profectum arbitratus, se in Galliam recipit pontemque rescidit. Caesar B. G. IV.
46 — 19. — Evoov d& vovg Te Zuyaußgovg ig ra igvuvà avaxsxouıoutvovg xol vovg Zovnßovs
OvótQegouévovg, ag xcl Bon9:oovrag ogíciww, averwondev dvrog nuspmv élxocw. Dio Cass. XXXIX. 48.
(ed. H. Steph. p. 127.)
53.
3. Nochmals überschreitet Caesar den Rhein; kehrt aber zurück, als er erfährt, dass sich die Sueven
nach dem Bacenis- Walde zurückgezogen haben. (Caesari Ubii referunt) Suevos omnes, postea-
quam certiores nuncii de exercitu Romanorum venerint, cum omnibus suis sociorumque copiis,
quas coögissent, penitus ad extremos fines sese recepisse; silvam esse ibi infinita magnitudine,
quae adpellatur Bacenis; hanc longe introrsus pertinere et pro nativo muro obiectam Cheruscos
ab Suevis Suevosque ab Cheruscis iniuriis incursionibusque prohibere; ad eius initium silvae
Suevos adventum Romanorum exspectare constituisse. Caes. B. G. VI, 40.
&. Darauf wendet sich Cäsar gegen die Eburonen; aber jetzt fallen 2000 Sigambrer in Gallien cin.
Trans Rhenum ad Germanos pervenit fama, diripi Eburones atque ultro omnes ad praedam evo-
cari. Cogunt equitum duo milia Sigambri, qui sunt proximi Rheno, a quibus receptos ex fuga
Tenchtheros atque Usipetes supra docuimus: transeunt Rhenum navibus ratibusque XXX milibus
passuum infra eum locum, ubi pons erat perfectus praesidiumque ab Caesare relictum. . Primos
Eburonum fines adeunt; multos ex fuga dispersos excipiunt; magno pecoris numero, cuius sunt
cupidissimi barbari, potiuntur. Invitati praeda longius procedunt: non hos palus, in bello latro-
ciniisque natos, non silvae morantur. Caes. B. G. VI. 35.
Diese überraschen ein römisches Korps unter Q. Tullius Cicero bei Aduatuca und belagern,
aber vergeblich, das dortige Lager. (Caes. B. G. VI, 35 — 40.) Germani, desperata expugna-
Vor Chr. 52 —16. 5
tone castrorum, quod nostros iam constitisse in munitionibus videbant, cum ea praeda, quam
in silvis deposuerant, trans Rhenum sese receperunt. Ibid. 44.
Ueber die germanischen Feldzüge Caesars sind noch zu beachten Liv. epit. CV. Caesar
victis Germanis in Gallia caesisque Rhenum transcendit et maximam partem domuit. Sueton.
Caes. 25. Germanos, qui trans Rhenum incolunt, maximis affecit cladibus. Eutrop. IV., 44.
Germanos trans Rhenum adgressus immanissimis proeliis vicit.
52.
9. Deutsche treten von nun an in römischen Solddienst und nehmen an allen Waffenthaten in Gallien
Antheil. So. siegten vierhundert deutsche Reiter bei Noviodunum (Neuvy) — Caes. B. G. VIL, 43. —
und als ganz Gallien für die Freiheit aufsteht und die Wege nach Italien und der Provinz
versperrt, eilen auf Caesars Ruf deutsche Hilfsschaaren vom rechten Rheinufer herbei. Cae-
sar trans Rhenum in Germaniam mittit ad eas civitates, quas superioribus annis pacaverat, equi-
tesque ab his accersit et levis armaturae pedites, qui inter eos proeliari consueverant. Eorum
adventu, quod minus idoneis equis utebantur, a tribunis militum reliquisque, sed et equitibus
romanis atque evocatis equos sumit Germanisque tribuit. Caes. B. G. VIL, 65. — Bei Gergovia
und Alesia tragen diese wesentlich zur Entscheidung bei. Ib. VIL, 67. 70. 80.
Auch in den folgenden Jahren finden wir deutsche Hilfstruppen erwähnt. Vgl. Caes. B. G.
VIIL, 43. 36. Sie folgten Caesar überall hin. Ihre Kühnheit entschied sowohl die Schlacht bei
Pharsalus (Appian. de B. c. IL, 64. Flor. IV., 2.) wie den Sieg bei Alexandrien (de B. Alex. 29.).
Auch bei Philippi fochten sie sowohl auf Seiten des Brutus, wie des Octavian. (Appian. d.
B. C. IV, 88. V., 447.)
16.
6. Niederlage der Römer unter Lollius, durch die Deutschen. — ó àà à9 u£yısıog av Tore
ovußavrov toig "Poualoig moAfumv, Oonep zov xal vóv Auyovorov ix vig zóÀsog dinyays mo0g vovg
KsAioUg iyívevo. Zuyaußpol ve yap xol OOvcuxévos ve xol TÉyxvuQor To uiv ztgürvov iv vij Ggevéoa vwag
cvtQv OvAAaflóvrtg avssravgmoav. Ereıta 08 xol vov Prvov Öaßavres vv ve Tepuavlav xol nv
Toelorlav 2ismiarnsav vÓ re Innınov 10 vOv Pouclov ixA90v Ggícw dvmjdosvoav. xol pevyovaıv
avroig dmionaiusvor, to re /oAMg agyovr «vvv ivévvgyov avllnıcroı xol Evlanoav xol ixsivov.
uedav 0i rata Ó Avyovoros cougos uiv ix' avrovg ov ufvror xol Eoyov vi moAtuov Eoyev. oí
yep f&ofogou vóv vs 4óÀMov maQaóxsvatousvov xal Exsivov Orparsvovra zrvOóusvo, Es TE mV
éwvrOv avsywendaev xal onovöag Emomoavro, Oungovs dovres. Dio Cass. LIV., 20. (p. 622.) —
Accepta in Germania clades sub legato M. Lollio, homine in omnia pecuniae quam recte fa-
ciendi cupidiore et inter summam vitiorum dissimulationem vitiosissimo, amissaque legionis V.
aquila vocavit ab urbe in Gallias Caesarem. Vellei. Paterc. II, 97. — Graves ignominias clades-
que duas omnino nec alibi quam in Germania accepit, Lollianam et Varianam: sed Lollianam
maioris infamiae quam detrimenti. Suet. Octav. 23. — Insidiis Romanorum Germani circumventi
sub M. Lollio legato graviter vexati. Jul. Obsequens Prodig. cap. 131. — Centuriones roma-
nos, qui ad stipendia missi erant, circumventos crucibus affixerant (sc. Sigambri) ^ Schol ad
Horat. Od. IV. 2, 36. 14, 51. — yvopına 0à reura xovéovg và Eivm nolsuouvra ngog Poyuelovg.
ir ivOidóvro xol zw dquaráusva 9) xol xcvaAs(zovra vag xovouxlag.xxv nislo 0B yvapıua varro£ev,
ei énévoeze voig Orgammyois Óó Zeßaorog Owxflalvsw vov "AAßıv, ueriwvoı voUg ixsióe Emaviorankvovs.
vvvi ÓcuzogorsQov vzxaDs GrQavqysiv TOv dv yegol nölsuov, el vv Fo vov AAßıog xa9 Qovylav
Ovtov Gx£yovo xol un nagokuvor zQ0g nV xowcvíav vjg Erdgas. no&avro 06 vov xoléuov
Zovyeußgoı ninolov olxouvseg tov Pijvov, MéAova Eyovveg nysuova. xdxsioev nön Ouigov Aldor
Vor Chr. 16 —12.
&lloı Üvvadvevovrsg xal-xurelvousvor, z&Aw Ó aquováuevoi, mgoßıdövreg xol va Ounge xol c
gtioteis. ztgO0g OUg T] uiv anıoıla uéya OqiAog* oí Óà niotsvdevres và ueyıora «avépAcwav, xo&ax
oí Xn0000x01 xol oí Tovrwv wvsxoow rap olg ra vgía rayuara Poucíov uera toU OrQarQy
Ovagov Kovivrov nagaonovöndivra axoAsvo EE Eveöpag. Erivav Ob Oíxag anavısg xol xagéoy
to veoréoo ltouavuxQ Anunporerov O9gíaufov xvA. Strab. VIL, A, &. Vgl. unten Nro. 32. (D
Lesart des vorstehenden Textes xaxsidev 767 ÖLsiyov xvÀ, die alle Handschriften und Ausgab:
bieten, ist, wenn man nicht dem Verb eine ungehörige Bedeutung beilegt, ohne Sinn: wah
scheinlich ist &/yov zu schreiben, da sich óuiyov leicht aus 767 erklärt. Alsdann wäre :
interpretiren: x. 7. &. ad. Övvagrevovdı xol xerelvovrar xv.) ")
12.
7. Ueber zwei Jahre war Augustus, der Niederlage des Lollius wegen, in Gallien geblieben. Dai
übertrug er seinem Sohne Drusus die Bewachung der Rheinufer. — Erster Feldzug des Dr
sus. — Civitates Germaniae, cis Rhenum et trans Rhenum positae, oppugnantur a Druso. Li
epit. CXXXVIL — vàv re yag Zvy&ufoov xol vàüv Gvuucyov avrav did Te mv TOU Avyovorı
anovoiav xol dia To vovg l'eAdvag un &OtoOovAnv nolsumdetvrwv Opisı, TO TE UNNX00v zgoxai
Aaße . . . . xoi rovg KrArovg rnonoag vOv Pvov diaßelvovrog avexorpe. xal usvà Tovro fg re v
av OvourevQv xcr& avınv vv av Baraovov vov Oufm: xci él nv Xvyaufoión ixd9
ixixagsAOü Ov Guyvà Enögdnder Es vs rov Cxsavov din. vov Prvov xaranisvdag voUg te Opgsuwio:
wmeidonro xol ig mv Kavalda dia ng Aluvns iuBaÀowv Exıvövvevoe, vàv mÀo(ov ml vis vi
Nusnvov naiıgbolas iml Engod ysvoufvow. xol tote uiv Uno rv GQucíov, nein GvVveorgatevx
vOv «vr, OWmFelg aveywenoe yeıuav yàg 7v xri. Dio Cass. LIV., 32. (p. 622.) — &v «à "4uac
Agovcog Boovxvégovg xarevavuaınoe Strab. VIL, 4, 3. — Das Jahr dieses Ereignisses wird zw:
von Strabo nicht angegeben; doch ist wohl ohne Zweifel das vorstehende gemeint. Die vo
handenen Quell - Nachrichten geben wenigstens keine Wahrscheinlichkeit, dass sich dieses Flus
gefecht bei einem der folgenden Feldzüge ereignet hätte.
*) Die Strabonische Stelle hat unnóthige Weiterungen in chronolagischer Hinsicht veranlasst. Augenscheinlich spric
sie von einem langwierigen Kriege, der reich an den mannichfaltigsten Wechselfallen war. Bald habe sich diese
bald jenes deutsche Volk an die Spitze der Bewegung geschwungen. Mehrmals sei der Krieg durch feierli
besiegelte Verträge beendet worden, aber Verrätherei habe ihn immer von neuem wieder ins Leben gerufe
Schon diese Andeutungen genügen, um die eine Annahme, dass Strabo als Anfangspunkt des Krieges die Vari
nische Niederlage betrachte, als völlig unhaltbar zurückzuweisen; der Angriff des Sigambrers Melo ist vielmel
viel weiter hinaufzurücken. Eine andere Annahme, die dieses Ereigniss ins Jahr 25 (v. Chr.) setzt, ermange
indess ebenfalls aller Begründung. Einmal geschicht der Sigambrer bei den kriegerischen Vorfällen dieses Jahr
gar keine Erwähnung; und höchst wahrscheinlich sind, wie bei den vorhergehenden Feldzügen in den Jahre
38 und 29, suevische Volkerschaften gemeint. Gesetzt aber auch, es wären Sigambrer gewesen, so hätte doc
Strabe nicht von solchen Vorgängen den Anfang des Krieges datiren können. Bis zum Jabre 16 (v. Chr.) war
nämlich alle Feldzüge gegen die Deutschen vereinzelte Unternehmungen, die viele Jahre auseinander liegen, ur
nur augenblickliche Abwehr und Züchtigung muthwilliger Anfälle bezwecken. S. Dio Cass. XLVIIL, 49.; LI
21—22.; LIIL, 26.; LIV., 11. Eine anhaltende und ernstere Aufmerksamkeit wenden dagegen die Römer di
deutschen Angelegenheiten erst mit der clades Lolliana zu: nun erst machte sich das Bedürfniss fühlbar, d
Völker am rechten Rheinufer dauernd zu beruliigen. Früher nur defensiv, verfuhr daher Rom jetzt angriffsweis
es begann einen Eroberungskrieg, der, einzelne Unternehmungen abgerechnet, bis zu dem Augenblicke fortg
währt hat, als Strabo jene Bemerkungen niederschrieb. Allen folgenden Feldzügen ist sonach ein und dassell
Gepräge aufgedrückt: sämmtlich kann man sie als zusammenhangende Operationen, als Momente eines und de
selben Kampfes anschen; und demnach unterliegt es keinem Zweifel, dass Strabo die clades Lolliana meint ut
an obiger Stelle als Urheber. derselben den Sigambrer Melo nennt.
Vor Chr. 12 —9. 7
M.
8. Zweiter Feldzug des Drusus. — Cherusci, Tencteri, Catti (al. Chauci) aliaeque Germanorum trans
Rhenum gentes subactae a Druso referuntur. Liv. epit. CXXXVIII. — "4ua à? za ngı zQóg vov
xóÀsuov cU0ig dourés xol vóv ve Püvov éxtQcuOg xol rovg Ovcuxvag x«ttGrQÓporo: vóv TE
Aovniav Etevfs xol ig vyv say Zvyáufoov dvißais xol Öl avrng xol ig vv Xepovaxlda xQotyó-
0708 u£ygı roo Ovisovpyov. süvvijOn Ób rovro zomoaı, Or. oí Zuyaußgoı tous Xürrovg uóvovg
vOv xoodoíxov um Otjocvrag oplsı Gvuparijsuı àv opyi Gyóvteg xovóqus dm avrovg 2fsorga-
vevócy* xol tQ xcioQ tovro Elude vuv yogav aurav OufciOdy. x«l Ouf av xol vov Ovícovgyov,
& ur viv v5 Enırnöclov Jonávuse xol 0 yeu v. ivéovg* wo v. xol auijvog iv và drparonidn cvroU
QgqOg. our ovv z:guméom die eure xQoryoonós, xol dg vuv Yıllav avaxouiköusvog Otwóg £xw-
dvvevoev. of yag molfwor aAAOg rt dvkdgaug avrov Dxuixodav xal xote ic Grtvóv xol xoilov 1wplov
xoraxAsisavres oAlyov OuiqOsuQev. xüv xocavól tv dxoAtGav, E ur] xexagoovijóavreg Gpóv, og xol
Ealonorov xol mög iwixomzg Ovrow, OuóGcs «vroig GOUvrcxWo, Erapnsav‘ vuxnOfvreg yaQ ix Tov-
tov ovxi9 Ouoloc 6&gadUvovto, alla zx0QQoO0tv uiv Gqüg xagsiUxovy, Eyyus Ob ov ztQocttGcv:
More tóv ZfgoUGov cvruxcvaggovidevra cUtQv ix re, N) 0 vtt Aovalas xal 6 EAMoov ovuulyvvv-
zaı, (pooUQuóv vt oplaı Enıreiylser xol Eregov Ev Xarroıs xad wur và Pávo: Ou uiv oov vcbva
zas rt Enivinlovg viue xol vo ixl xfAgrog ig v0 Govv EAdonı vj) vt toU avdvnarov dkovolg, Ener
dev üuecvoernyüon, zonoaodeı PAefs. Dio Cass. LIV., 33. (p. 623) — In Germania in castris
Drusi examen apum in tabernaculo Hostilü Rutilii praefecti castrorum consedit, ita ut funem
praetendentem praefixamque tentorio lanceam amplecterentur. Multitudo Romanorum per insi-
dias subiecta est. Jul. Obseq. prod. 432. — Sedere (apes) in castris Drusi imperatoris, quum
prosperrime pugnatum apud Arbalonem est, haudquaquam perpetua auruspicum coniectura, qui
dirum id ostentum existimant semper. Plin. hist. nat. XI, 18. — Die Veste Aliso wird bald in
der Nähe Liesborns’ im Münsterischen, bald bei Elsen im Paderbornschen gesucht. S. v. Lede-
bur's L. u. V. d. B. S. 294. fig. In neuester Zeit haben sich v. Bardeleben (Zweifel und Ansich-
ten über die örtliche Lage des von Drusus im J. 44. (v. Chr) erbauten Castells an der Lippe.
Kassel, 1839. S. 72. flg) und Ukert (Alte Geographie Bd. 3. S. 443.) für Haltern an der Lippe
entschieden. Es ist hier nicht der Ort, in diese Untersuchungen tiefer einzugehen. Oberstlieut.
Schmidt, welcher in neuster Zeit die sorgfältigsten Lokal-Forschungen hinsichtlich der Schauplätze
der Rómerkriege vorgenommen hat, glaubt aus überwiegenden Gründen Aliso an die Mündung
der Glenne in die Lippe, auf den grossen Kamp bei Schulte Nomke, setzen zu müssen. — Auch
über Arbalo schwanken die Ansichten; jedenfalls ist dieser Ort auf der Rückzugsline von der
Weser zu suchen. — Sollte aber nicht vielleicht in der obigen Stelle des Plinius: apud Aliso-
nem, zu lesen sein?
40.
9. Dritter Feldzug des Drusus. — Bellum contra transrhenanas gentes a Druso gestum refertur, in quo
inter primores pugnaverunt Senectius et Anectius tribuni civitatis Nerviorum. Liv. epit. CXXXIX. —
za 0i ön vOv Kelrwv tüv re GAÀov xol vv Xdvrov (xQ)g yàg vovg Zuydußgovg usréovuóav
xal tc TE Opus avrav, Av oixev nape vOv Pouclov ellnpeoav, dfavéórqoav) 6 Apovcos ra uiv
ixdxmoe Ta Oi EyepWoaro xol pera voUro Es ve ınv Poumv (sc. Ó Agovcog xol 6 Tıßegios) cvv
To Auyovorw Ovvexowisdnoev (iv y&Q vij Aovydovvidı va wolle ovrwg Fyyudev toig Kelroig
ipsügevev Oiérgife). Dio Cass. LIV., 36. (p. 625.)
9.
WV. Vierter Feldzug und Tod des Drusus. — Bellum adversus Germanorum trans Rhenum civitates
gestum a Druso refertur. Ipse a fractura, equo super crus eius collapso, tricesimo die, quam id
Vor Chr. 9—8.
acciderat, mortuus est. Liv. epit. CXL. — To d& &xoutvo fre 6 Apovcos uera vov Kwmxü
Undrevos" Hal AUTO onusia ovx ayadıa GvvQvéyOg. . . . ov uévro: xol iggóvruí vi avr
AAN Es Te ınv vOv Xorrwv éoífaAs xol mooqAOt uéyow vig Xovmíag, vov ve Ev mociv ovx cro)
zGocg xeugoUpevos xol vovg mQocutyvUvrag oí ovx cvawuuotl xgarav. x&vctUOtv zxQÓg tt TNV .
oovoxiav uevéóvg xol vov Ovicovgyov dinßas qÀcds ufyo. voU Alßlov xüvra nopdav xrA. ]
Cass. LV, A. (p. 627.) — Cura atque onus Germanici belli delegata Druso Claudio, fratri Nero:
adolescenti tot tantarumque virtutum, quot et quantas natura mortalis recipit vel industria pi
cipit. . . . Sed illum, magna ex parte domitorem Germaniae, plurimo ejus gentis variis in lo
profuso sanguine, fatorum iniquitas, consulem, agentem annum tricesimum, rapuit. Vellej. Pate
IL, 97. — Missus in eam provinciam Drusus primos domuit Usipetes: inde Tenctheros percucı
rit et Cattos. Nam Marcomannorum spoliis insignibus quendam editum tumulum in tropaei m
dum excoluit Inde validissimas nationes, Cheruscos, Suevosque et Sicambros, pariter aggres:
est, qui viginti centurionibus incrematis hoc velut sacramentum sumserant bellum adeo cei
victoriae spe, ut praedam in antecessum pactione diviserint. Cherusci equos, Suevi aurum
argentum, Sicambri captivos elegerant Sed omnia retrorsum. Victor namque Drusus equ
pecora, torques eorum ipsosque praeda divisit et vendidit. Praeterea in tutelam provinciarı
praesidia atque custodias ubique disposuit per Mosam flumen, per Albim, per Visurgim. N:
per Rheni quidem ripam quinquaginta amplius castella direxit Bonnam et Gesoniam cum po
tbus iunxit classibusque firmavit. Invisum atque inaccessum in id tempus Hercynium salt
patefecit. Flor. IV., 42. — Drusus in Germania primo Usipetes, deinde Tencteros et Cattos pe
domuit. Marcomannos pene ad internecionem cecidit. Postea fortissimas nationes, et quib
natura vires, consuetudo experientiam virium dabat, Cheruscos, Suevos et Sicambros pariter ui
bello, sed etiam suis aspero, superavit. Oros. Histor. lib. VI. cap. 21. (edit. Haverkamp. p. 446)
Die verworrene Darstellung des Florus erstreckt sich augenscheinlich über alle Feldzüge d
Drusus, und fast bis auf den Wortausdruck abhängig davon ist Orosius. Es mag dies?
Fingerzeig dienen, wie wenig kritisch manche neuere Untersuchung diese Stellen b
nutzt habe. "
Ile genus Suevos acre indomitosque Sygambros
Contudit inque fugam barbara terga dedit. —
Nec tibi deletos poterit narrare Sygambros
Ensibus et Suevos terga dedisse suis.
Pedo Albinov. in cons. Liv. v. 47 —48., 344 —312. — Cf. Senec. cons. ad Polyb. 34. ad Marc:
Sueton. Claud. 1.
e
8.
41. Den Krieg gegen die Deutschen fortzusetzen kómmt Augustus selbst nach Gallien. Hier überg!
er Tiberius den Oberbefehl. Kaum ist dieser aber über dem Rhein, so bitten die Deutscht
um Frieden. — Sigambrer und Sueven werden aufs linke Rheinufer übergesiedelt. — zl sn
Kivovg Ergdrevor. xol autos uiv Ev vj oixtg Unlusvev- 6 Ö& Om Tißepios vov Pivov duß
yoßmdevzes oov avtovg of Beoflago: zMjv av Zvyüufoov (legebatur Kevrafoowv) EERNQUH
Gavro‘ xol oUT& TÓTE Erugov zıvog (6 yag Aöyovsrog oUx Épy oploıv &vev. dxsivov omeloesda.) ot
vorsgov. Eneupav uiv yag xol oí Zuyaußgoı (leg. Kavraßgoi) z9oéafisic* Tooovrov 0$ Edemoav duengafı
Dal xi, Hore xal Exslvovg ndvras, xol zxoAAoUg xol EAloyluovg Ovras, ngo0anoA&sdear, 0 Te yap Auyovei
ovAlaßav aurovg ig möisıs vwag xaredero xal duslvov ÖvVoavasyernoavreg EavTovg xcveggudavro. 9
tovzov 190v0v uév vwa Novyasev, Ereıza ixl noAli 10 aadnun gov xoig Popeloıs avrantdocer. ]
Cass. LV., 6. (p. 631.) — Moles deinde eius belli translata in Neronem, quod is sua et virtute et f:
Vor Chr. 8—6. vu, f... / 9
tuna administravit peragratusque victor omnes partes Germaniae sine ullo detrimento commissi
exercitus (quod praecipue huic duci semper curae fuit) sic perdomuit eam, ut in formam paene
stipendiariae redigeret provinciae. Tum alter triumphus cum altero consulatu ei oblatus est.
Vellei. Paterc. IL, 97. — Suevos (al. Ubios) et Sigambros dedentes se traduxit in Galliam atque
in proximis Rheno agris collocavit Sueton Octav. 24. — Bello germanico XL. millia dediticio-
rum traiecit in Galliam iuxtaque ripam Rheni sedibus assignatis collocavit Quas ob res et ovans
et curru urbem ingregus est. Id. Tib. 9. — Quo bello CCCC. millia captivorum ex Germania
transtulit et supra ripam Rheni in Gallia collocavit. — Eutrop. VIL, 9. (wo richtiger ebenfalls
XL. millia zu lesen.) — (Tiberius) Germanos bello arripuit, e quibus quadraginta millia captivorum
victor abduxit. Oros. VI, 24. — Se (sc. Tiberium) novies a divo Augusto in Germaniam missum
plura consilio: quam vi perfecisse: sic Sugambros in deditionem acceptos, sic Suevos etc. Tacit.
ann. II, 26. — quondam Sugambri excisi et in Gallias traiecti — Ibid. XI, 39. — (Augustus)
Sicambros in Galliam transtulit. Aurel. Vict. epit. de Caes. cap. 4. — savemg (sc. rng xoreulag)
0i va piv eis vv Kelrızyv uevüycyov Popeio va Üp9n ueravasıavıa sig vuv iy ade voQav,
xo0ux:o Mogool: Aoınol Ó siolv oAlyoı xal vàv Zovyaußgov uígog. Strab. VIL, 4., 13. — Anlass
zu der Uebersiedelung mag die Anlage eines limes auf dem rechten Rheinufer gegeben haben.
(Tacit. ann. L, 50. limitem — a Tiberio coeptum). Vgl Soekeland, Ueber die Verhältnisse und
Wohnsitze der deutschen Vólkersch. S. 40. flg. Dass indess die Uebersiedelung nur einen klei-
nen Theil der genannten Völkerschaften traf, daran kann eine Vergleichung sämmtlicher obiger
Stellen keinen Zweifel gestatten.
1.
42. Auf die Nachricht von neuen Bewegungen eilt Tiberius, der nach Rom abgereist war, abermals
nach Deutschland; richtet aber nichts Bemerkenswerthes aus. xvndevrav vwov &v vj Teppe-
vie iboQwj9n. . . . iv yag. dn vij I*guaviy ovàbv abov uvápge ovväßn. Dio Cass. LV. 8.
(p. 633— 34.) Diese Angabe des Dio Cassius erhält vollkommene Bestätigung durch das tiefe
.Süllschweigen des Velleius Paterculus.
6. u f
i3. Tiberius geht nach Rhodus. Während dessen Abwesenheit, kurz vor der christlichen Zeitrechnung,
befehligt L. Domitius Ahenobarbus am Rhein. ravr« rs oUv Gua xol sa av Kılrav éxowol015. 0 yàg
Zfopísiog agörsgoV uiv, Éog Erı vv xgóg ta lovoo yogíov qgys, tovg vs EQuovvóoUQovg ix tig
oluslag ovx old oxcog dkavasravcog xal xara (xvmow évégag yug xAavepévove 9xolafov iy ups vic
Magxouevvldos xevgixis xol vov Alßlav undevög ol évavsiovuévov dunßag quilev ve voig xslvg Bapße-
g015 avvißero xol Bouóv im avrov co Avyovarp (ügódaro: tórs dt mQóg vs zov ‘Pivov usvtiOQv
xol Exmesövrag tw&g XigovOxov xcvoyaytiv Öl Erkgmv 2DeAnoag Lövarvynos xol xctagporioa. ógàv
xal vovg &AAovg Bapßagovg Zuolnsev. Dion. Cass. fragm. a Jos. Morellio edita. Bassani 1798.
p. 32. Vgl Fr. Roth, de Germania L. Domitio penetrata. 1825. — Dieses wichtige Bruchstück
ist auffallender Weise bis in die neueste Zeit übersehen, oder doch nur flüchtig benutzt wor-
den. Zwar gehört es blos mit seiner letzten Hälfte hieher, aber da es bisherige Missverständ-
nisse und irrthümliche Annahmen berichtigt, schien die vollständige Mittheilung angemessen. Vor
dem Erscheinen der Morellischen Fragmentensammlung beschränkte sich nämlich unsere ganze
Kunde von den Erfolgen des Domitius in Deutschland auf die folgenden wenigen Worte des
Tacitus (ann. IV., 44.): exercitu flumen Albim transcendit, longius penetrata Germania, quam
quisquam priorum; woran sich noch die Notiz desselben Schriftstellers knüpft, dass die pontes
Regesta hist. Westfal. 2
10
Ak. M.
Vor Chr. 6. u. f. — nach Chr. 5.
longi ein Werk dieses Feldherrn gewesen sein. (ann. I, 63.) Nun aber erfahren wir aus de
beregten Bruchstück, dass L. Domitius zu zwei verschiedenen Malen an den Gränzen Deutscl
lands den Oberbefehl führte, zuerst am Danubischen Limes, dann an den Ufern des Rhein
dass er bei zwei Unternehmungen in das Innere Deutschlands betheiligt war; dass der Elb
Zug nicht, wie man bisher annahm, vom Rhein aus, sondern von der Donau her statt hatt
und dass nicht bei dieser Gelegenheit, sondern später, bei der Anwesenheit am Rhein, die E
richtung der pontes longi erfolgte. Auch der Zeitpunkt dieser&Unternehmungen tritt nun en
schieden hervor. Denn da uns das Dionische Geschichtswerk zwischen den Jahren 6 v. Chr. -
5 n. Chr. nur lückenhaft erhalten wurde; nach dem Anfange der christlichen Zeitrechnung ab
Vinicius, dann Tiberius und zuletzt Germanicus am Rhein befehligten: sö müssen die beide
Feldzüge den Jahren 6—41 v. Chr. angehören. Beide waren aber durch eine längere Zwischeı
zeit getrennt (zgöregov uiv — rore 0£); so dass wir uns gewiss nicht irren, wenn wir die Ai
wesenheit des Domitius am Rhein kurz vor die christliche Zeitrechnung setzen. — Ueber di
pontes longi vgl. die Anmerkung zu 45. p. Chr. (Nr. 27).
Nach Chr. 4 —3.
Vinicius befehligt am Rhein. Dieser führt drei Jahre Krieg gegen die Deutschen. protinus (T
berium) in Germaniam misit, ubi ante triennium sub M. Vinicio . . . immensum exarserat bellun
Erat id ab eo quibusdam in locis gestum, quibusdam sustentatum feliciter: eoque nomine de
creta ei cum speciosissima inscriptione operum ornamenta triumphalia. Vellei. Paterc. IL, 10%.
Á.
15. Der Krieg hatte bis zu diesem Jahre fortgedauert. Nun wird Tiberius wieder nach Deutschlan
geschickt. Ohne bemerkenswerthe Thaten, aber nicht ohne grosse Erfolge durchzieht er Deutsch
land nach verschiedenen Richtungen. 2x vovg Keirovg dorgarevoav uiv xol aldoı Twig, Lore
tevos Ó& xol 6 Tiféguog: xal uéyou ys vov Horauod, moórtgov uiv vov Ovicovoyov, ust& Óà Tovı
xal tov AAßBlov soosyoQnóev, ov uévro, xal afiouvnuovevrov Ti Tore ys Engég9m: xolvo, xol avr
xg«rogog um ott toU Avyovorov, aAlı xol vov Tißeplov Eu’ avroig xAndevrog, xol Tıuas mw
xlovs Telov Zevrlov tod vác ltoucvixg agyovrog Aefóvrog: Ensiön un uóvov cxof, &AÀO xo
ücivtgQov goflgO£vceg avrovg doneloavro. Dio Cass. LV., 28. (p. 650.) — Intrata protinus Gei
mania: subacti Caninefates, Attuarii, Bructeri, recepti Cherusci, gentes immaniores et mox nostr
clade nobiles, transitus Visurgis, penetrata ulteriora: quum omnem partem asperrimi et periculc
sissimi belli Caesar vindicaret; in iis, quae minoris erant discriminis, Sentium Saturninum, q
tum legatus patris eius in Germania fuerat, praefecisset, virum multiplicem virtutibus, navun
agilem, providum, militariumque officiorum patientem ac peritum pariter, sed eundem, ubi n
gotia fecissent locum otio, liberaliter lauteque eo abutentem, ita tamen, ut eum splendidum 3
hilarem potius, quam luxuriosum aut desidem diceres. . . . Anni eius aestiva usque in mense!
Decembrem producta immanis emolumentum fuere victoriae. Vellei. Paterc. IL, 105.
b.
46. Zweiter Feldzug des Tiberius. Pietas sua Caesarem paene obstructis hieme Alpibus in urbe
traxit: at tutela imperii eum veris initio reduxit in Germaniam, in cuius mediis finibus ad cap
Juliae (Lupiae?) fluminis hiberna digrediens princeps locaverat. Pro dii boni! quanti volumin
Nach Chr. $. v, f. — 9. 4
opera insequenti aestate sub duce Tiberio Caesare gessimus! Pertustrata arnie tota Germania
est, victae gentes, paene nominibus incognitae, receptae Cauchorum .nationes. Omnis eorum
iuventus, infinita numero, immensa corporibus, situ locorum tutissima, traditis armis una cum du-
cibus suis, septa fulgenti armatoque militum nostrorum agmine, ante imperatoris procubuit tribu-
nal. Fracti Langobardi, gens etiam Germana feritate ferocior, denique, quod numquam antea
spe conceptum nedum opere tentatum erat, ad quadringentesimum milliarium a Rheno usque
ad flumen Albim, qui Semnonum Hermundurorumque fines praeterfluit, Romanus cum signis per-
ductus exercitus, et eodem, mira felicitate et cura ducis temporumque observantia, classis, quae
Oceani circumnavigaverat sinus, ab inaudito atque incognito ante mari flumine Albi subvecta . . .
exercitui Caesarique se iunxit. . .. Victor omnium gentium locorumque, quos adierat, Caesar
cum incolumi inviolatoque et semel tantummodo magna cum clade hostium, fraude eorum ten-
tato exercitu, in hiberna legiones reduxit. Vellei. Paterc. 1L, 405—407. — aizwx óà vov xuinsp
zupaonovöndnoi Gqu Öl oAiyov avO0ig vi» dguvqv dodmwear v& vs vOV oÀporOv xol và vOv
Ilcvvovíov ustóveg ve veoo186vra xol ofsloc éxwQogtjg dendivra &yivero. Dio Cass. LV., 28. (p. 650.)
6. u.f.
17. Während des pannonischen Aufstandes herrscht zwischen Rhein und Weser tiefer Friede. Römische
Truppen sind über das Land zerstreut; in der Nähe der Besatzungen entstehen Märkte und Ko-
lonien; die Fürsten erhalten römisches Bürgerrecht (Tacit. ann. L, 58); ihre Söhne treten in
römischen Dienst (Tac. l. c. IL, 9. Vellei. Paterc. JL, 448): in Rom selbst umgibt eine Wache
getreuer Deutschen die Person des Imperators (Suet. Oct. 49.) So ist das Volk auf dem
Wege, romanisirt zu werden. — &góv rıva ol "Payeioı avsng (sc. ung 'eouavíiog) ovx a9900,
al cg xov x«l Ervye zepadEvre, (010 ovds ig issoplas uvnunv aplxsso) xal orparıurel rs cvvOv
éx&i Eyslunbov xal nölsıg quífovzo: Es vs vov xóduov pov ol Bargßapoı usvsQóvOuitovro xoi ayopas
ivéjfov Guvótovg vs elgnvixag ixoiovvto. ov uévto. xol vv xatolov GV vov t6 Ovupurov
zeczav xal "ijs «vtovóuov Ouirgg vig vs Ex vOv OxÀov Ebovalag exis dpévo n0av. x«l die tovto,
vímg Liv x«va fQeyU xol BD vivi ueva qvAcxüg uereudvdavor cusa, ovvs éflagUvovro vjj roU Blov
peve[joA), xol Eldvdavov oyas alloıovgevor Dio Cass. LVL, 48. (p. 667.)
9.
18. Befreiung des nordwestlichen Deutschlands, durch die Niederlage des Varus. —
éxii 0i 6 Ovagog 6 KuivtÜuog, usa nV vOV Ziomv doynv váv vs qysuovsay vüg ligucviag
AaBov xel va ap éixivow ix vg coruge Ovuuov, foxevosy cUtoUg cÜQoorsov uEraoTHon, xol v
vs alla eg xal dovisvovdi oypıoıw ixírorve xol yonuara og xol Rad vx5xóov ixQasósv: ovx «vé
oyovro all oi TE xQQtou tie zQ000tv duvaszelas Epızusvor xal cx zANdN vuv ovwváOn xavactacuw
too vg aAlogUAov Oscxortlag agri teg, ix uiv voo Pavegod ou ansornoerV, zellovs piv zt90g
ta Prjvai, zolioUg dà xol iv vj operige vov Popalov Ogóvreg Ovtag Öefauevor àà vov Ovapov,
Gg xel zavıa và xgogvagcópevé gui ZO&jGovttg, zQonycyov avrov XóQóo xov ano tov Privov
ig vs ınv Xepovoxlda xal xQO0g tov Ovisovpyov. xavsavd siggvixovava xol quaxotora Öiayayövres
ziorw «UvQ xagéóyov Og xol &vtv orparıwrav Öovisvsw Öuvansvon || Ov ovv ra orpareunere,
Borg &ixOg qv Ev moÀsueg, Ovveige, xol dx «vrGOv GuyvoUg altovcı voig advvaroıs, cg xol imi
gulaxi qeoícv ruwGv, 7 xcd Agóvóv GvAkjwtóu zt«Qcxouxcig vé rıcı vOv Exuendslov, Ouüoxev.
q6«y 0i oí udAisra Gvvouódavrig xal dgyryol vic ve Enıßoving xal voU zoAí(uov vysvousvoi alor
v6 xol 4ouéviog xal Zmyiuspog, Gvvövrsg Te «vtQ) asl xol gvvecviipsvo: zt0ÀAdxig. 9updoDvrog ovv
«vtou xol unte zu Ösıvov zoogüeyopévov xol xci toig vÓ v8 yuyvópavov UVXOTOXOUOL xal qvActttO-
dal oí xagowoUdu oUz Oxcg &xictovytog Alla xol Exiuóvrog, vg HATNV evtoig TE vagettouévous
9 *
12
Nach Chr. 9.
xol ixelyovg OwitAAovaw: dnavlstavral vwsg xQüGvo, vv GxoOtv avrov olwovvrav ix zagacxtviys,
OxzOg ix avrovg 6 Ovagog Öguijoag evaAmrorsgög Hyıcıv Ev vij mogele, Gg xul dut qulag dir,
yErnraı undt iepvgg z&vrov age xoAsuo0fvcov cvrQ Yvlaxıv rıva nomonran xal Esyev ovto
nooerergspav ve yag Ekopguavre xal apkusvov Gg xl và dupparıza magasxevacovres xol dere
qécv oi npooßondmisovres. tas re Üvvdusig iv &oluo am odoas nagelußov xal dmoxrelvevreg vow
za opisıv Fraoroı órootutag, og mxQorsQov Nrıjxesav, imiA8ov «vv iv VÀ non Ovcexfdro,
Ovri. xavravde Oue TE avepavıdav moAfmoı Au oxwuxóov Ovrtg xal moAÀx xol dew eipyaoavro. ||
Ta ve yàg 0gr xol papayyaön xal avoauale xcl vk Ötvöge xal mvxvà& xol Ömspumem NV More vov
Pouclovs, xci ziv voUg moAsulovg oploı zoodzeGtiv, ixsivd te víuvovrag xal OÓozoiwbDvrag ysqv
QoUvrág TE và rovrov Osóueva zovmOnvoi "yov Ob xol &uátag wollag xol voropopn zoÀÀx, o
xcl iv eipivn‘ sxciüfg ve ovx OA you xol yvvaixsg N Te GÀÀm Hepanela Guyvü avroig ovvelmer
@orE xol xara voUro ioxsÜcGuévg vij ó0ouroQíg yonodaı. xdv voUro xol veróg xoi üvsuog stoÀv
Enıyevousvor Erı xoi. uaAAov Gqàg Ouamxsgov: vó re Edapog oAw9 190v ztoí ve vig Ólfou xal x
toig OreAdyesı ysvóusvov Opahspatara avrovg fats droisı xol và ange vOv Ofvügov xcvoO Qm
neva xol xovoxízxrovra QurágaóGsv. iv vowítg oov Ox vw dungavie vóvs vOv "Popalov Ovran
oí Bapßapoı xcvragoOtv aua avrovg oxmwaiog Öl «vtov vàv Aoyumössratwv, cvs xol Fux
vOv TQuuuOv Ovvsg, negiscrorylsavro" xol co uiv moGrov zóQóco9:v EfBaAov, Extra Öl, Gg "uvve
piv ovdels, ivvvQoiaxovro dà xoÀiol, OuóOGs avroig &ydemsav. ola yag ovre iv voe. vul aAlı avayi
volg re Gpdfoig al voig aonÄoıg zoQsvOutvou, ovte dvGrQagyval an 6edlas Ovvausvo, Einrrovg 1
x Endorovg vOv Gel zQoGjuyvUvtow Gqíow Ovres Emaoyov uiv zoAÀa, avreöpwv 0i ovó£v. || Auro
Te OUv Eorgaronsdsvoavro, ycQíov tıvög éxitqüslov (Gg ys iv Oper vÀo0r. ivsüfyero) Außouevo
‚xol vera tovro rag ve zÀslovg Quckas xol rolle va un zxávv oploıv avayxaia, a uiv xeraxoi
Vavres va d& wol xovolutóvreg, Gvvverayuévot uév an uxAlov vij Vorepale Enogevändev, Mods x
dg Yılov rı ygoplov zQoyogrjónu ov uévro, xol aveiuar) annihakav. Evreudev 0b ügavres & Te Via
evOig dcémtóov xol Nuvvovro uiv 005 voUg zQodzímtrovrag dqíów, ovx Agra 0b dm xol xor
voUro avro Entauov. Ovorpspousvor yaQ iv. Orsvorwole, omg cOQoor Inneis ve OpoU xol OmAi
ixitQéyo Ow avroig, wolle uiv xsgl aAlnloıg, moAla Ob xol xsgl roig ÓfvOpoic Eopailkovro. Tore ya
Ausg zogsvouévotg Gglaw Zyévevo, xal avtoig Drvóg te av0ug Adßoog xol &vsuog uéyag 0007200
oUre or ztgoiéva, ov9" [avactDa, waylag Exévorztv, dAÀAx xol viv yorow opäs vOv oxAov apelizrı
oUtt y&g toig Tofeuundıv ovre Toig axovrloig N Teig ys Gdzíów (ave xol Önßooyoıs oUGaig) xaÀà
xojo9«. 2övvavro. voig y&Q molzwloıs, Yıloig ve v0 wAsiorov ovGi xol vQv iovcínv xol vig &podo
xol tijg Gvegmonosog aüsk Eyovaıv, nrröv xov teure Gvvifows. ngog Or, avrol re noAv mÀs(ov
yeyovorss, (xol yaQ vOv &ÀÀow vv zQórtQov siQudxozovvtov Gvyvol GAÀog ve xol imi vj Ad
suvnAdov) xol éxelvovg dAcvvovg ndn Ovrag (moAlol yag &v reis ztolv ueyaıs anoAdAssav) xol ExUxAov
te QGov xol xevegóvevov. More xel vov Ovogov xol vovg tAlovg Tovg Aoyıuwrazovg, pof9évrag un v
Coygy9 Go 7) xoi zg0g vàv éyBiórow axo8dvact, (xol yag reromu£vor noav) Égyov deivov uiv, &vayxaio
dà, roAunoaı" aurol yap Eavrovg exéxcsuwov. || 25 dà voUro dınyy&ldn, ovdE vàv aAAmv ovüsls Erı, el x
Ed6wro vic, NuUvero‘ aA oí uiv vóv Ggyovra Gv Ewuijoavro, oí 03, xol và Omnia mapfvrsg, éxérosxto
dqüg và Bovioufvo povevsı. qvysiv yàg ovÓ. si vau&Autá vig tjO:Aev, EOUvaro. Enomwrero ve ovv dt&
züg xal avo xol Inmos. x&v züvreg andAovro, 7 x«l EaAmdav, el un oí Bapßagoı zxttol nv ung Asíc
&pxayQv GOyoAo, éyfvovro. ovzco yaQ of re iQQcusvéatavo: ztoAAol cxéónodav xal ol GaAzvuyxcal, oi GU
&vUtoig Ovres, tQoycióv vu ovußonsavres Ööfev voig ivavríoug (vv& yog Eneyevero xal ovy Ewpwvr
Og.xal apa vov Aongmvov nerreuufvor stigéd yov. xix voUtov Exeivol Te éxGyov vis OudEscg xal 0 Moz
vog, uv TO yıyvöusvov, ovrog OgíGw Entenovgnoe x«í Tıves uetk voUto xol vOv £CaÀoxotc
avexoulsdngev, Aurgmdlvres vx av oixslov éxevgdzm ydo quo. rovro mzoujóci, ip © rt E
vic Iraklag avrovg slvai. voUro uiv Vorepov iyévevo. Dio Cass. LVI, 48— 22. (p. 667—670.) -
Nach Chr. 9. 43
Tantum quod ultimam .imposuerat Pannonico ac Dalmatico bello Caesar manum, quum intra
quinque consummati tanti operis dies fünestae ex Germania epistolae caesi Vari trucidata-
rumque legionum trium totidemque alarum et sex cohortium . . . . Varus Quincti-
lius, inlustri magis quam nobili ortus familia, vir ingenio mitis, moribus quietus, ut corpore ita
animo immobilior, otio magis castrorum quam bellicae adsuetus militiae, pecuniae vero quam
non contemtor, Syria, cui praefuerat, declaravit; quam pauper divitem ingressus dives pauperem
reliquit; is quum exercitui, qui erat in Germania, praeesset, concepit esse homines, qui nihil
praeter vocem membraque haberet hominum; quique gladiis domari non poterant, posse iure
mulceri. Quo proposito mediam ingressus Germaniam, velut inter viros pacis gaudentes dulce-
dine, iurisdictionibus agendoque pro tribunalis ordine trahebat aestiva. || At illi, quod nisi ex-
pertus vix credat, in summa feritate versutissimi natumque mendacio genus, simulantes fictas li-
tium series et nunc provocantes alter alterum iniuria, nunc agentes gratias, quod eas romana
iustitia finiret feritasque sua novitate incognitae disciplinae mitesceret et solita armis discerni
iure terminarentur, in summam socordiam perduxere.Quinctilluum, usque eo, ut se praetorem
urbanum in foro ius dicere, non in mediis Germaniae finibus exercitui praeesse crederet. Tum
iuvenis, genere nobilis, manu fortis, sensu celer, ultra barbarum promtus ingenio, nomine Armi-
nius, Sigimeri principis gentis eius filius, ardorem animi vultu oculisque praeferens, adsiduus
militiae nostrae prioris comes, etiam civitatis romanae ius equestremque consecutus gradum,
segnitia ducis in occasionem sceleris usus est, haud imprudenter speculatus, neminem celerius
opprimi quam qui nihil timeret, et frequentissimum initium esse calamitatis securitatem. Primo
igitur paucos mox plures in societatem consilii recipit; opprimi posse "Romam et dicit et persua-
det; decretis facta iungit; tempus insidiarum constituit. Id Varo per virum eius genüs fidelem
clarique nominis Segestem indicatur. Obstabant sed iam fata consilis omnemque animi eius
aciem praestrinxerant: quippe ita se res habet, ut plerumque deus fortunam mutaturus consilia
corrumpat efficiatque, quod miserrimum est, ut, quod accidit, id etiam merito accidisse videatur
et casus in culpam transeat. Negat itaque se credere spemque se benevolentiae ex merito
aestimare profitetur. Nec diutius post primum indicem secundo relictus locus. || Ordinem atro-
cissimae calamitatis, qua nulla post Crassi in Parthis. damnum in exteris gentibus gravior Roma-
nis fuit, iustis voluminibus ut alii ita nos conabimur exponere: nunc summa deflenda est. Exer-
citus omnium fortissimus, disciplina, manu, experientiaque bellorum inter romanos milites princeps,
marcore ducis, perfidia hostis, iniquitate fortunae circumventus, quum ne pugnandi quidem egre-
gie occasio, in quantum voluerant, data esset miseris, castigatis etiam quibusdam gravi poena,
quia romanis et armis et animis usi fuissent, inclusus silvis, paludibus, insidiis ab eo hoste ad
internecionem trucidatus est, quem ita semper more pecudum trucidaverat, ut vitam aut mortem
eius nunc ira, nunc venia temperaret. Duci plus ad moriendum quam ad pugnandum animi
fuit: quippe paterni avitique exempli successor se ipse transfixit. At e praefectis castrorum duo-
bus quam clarum exemplum L. Eggius, tam turpe Ceionius prodidit. Qu: quum longe maximam
partem absumsisset acies, auctor deditionis supplicio quam proelio mori maluit. At Vala Numo-
nius legatus Vari, cetera quietus ac probus, diri auctor exempli spoliatum equite peditem relin-
quens fuga cum alis Rhenum petere ingressus est. Quod factum eius fortuna ulta est: non enim
desertis superfuit, sed desertor occidit. Vari corpus semiustum hostilis laceraverat feritas: caput
eius abscisum latumque ad Maroboduum et ab eo missum ad Caesarem gentiliüi tamen tumuli
sepultura honoratum est. Vell. Paterc. II. 447—119. — Germani victi magis quam domiti
erant moresque nostros magis quam arma sub imperatore Druso suspiciebant: postquam vero
ile defunctus, Varii Quinctilii libidinem ac superbiam haud secus quam saevitiam odisse coepe-
runt. Ausus ille agere conventum: et in castris ius dicebat, quasi violentiam barbarorum et
t
ik
Nach Chr. 9.
lictoris virgis et praeconis voce posset inhibere; at illi, qui iam pridem rubigine obsitos en:
inertesque moererent equos, ut primum togas et saeviora armis iura viderunt, duce Armi
arma corripiunt: quum interim tanta erat Varo pacis fiducia, ut ne praedicta quidem et prod
per Segestem unum principum couiuratione commoveretur. taque improvidum et nihil t
metuentem improviso adorti, quum ille (o securitas!) ad tribunal citaret, undique invadunt, cas
rapiunt: tres legiones opprimuntur. Varus perditas res eodem, quo Cannensem diem Paul
et fato est et animo secutus. Nihil illa caede per paludes perque silvas cruentius, nihil insul
tione barbarorum intolerantius, praecipue tamen in causarum patronos. Aliis oculos, aliis mar
amputabant: unius os sutum, rescisa prius lingua, quam in manu tenens barbarus, «tandem
inquit, « vipera, sibilare desiste.» Ipsius quoque consulis corpus, quod militum pietas humi 3
diderat, effossum. Signa et aquilas duas adhuc barbari possident: tertiam signifer prius, qu:
in manus hostium veniret, evulsit mersamque intra baltei sui latebras gerens in cruenta palu
sic latut. Hac clade factum, ut imperium, quod in litore Oceani non steterat,
ripa Rheni fluminis staret! Flor. IV., 42. — Ueber die Misshandlung der Leiche des Var
vgl. auch Tacit. ann. L, 74, der als Urheber der Frevelthat den Sohn Segimer's, des Bruders d
Segestes, nennt. — Uebrigens waren sämmtliche drei Legionsadler in die Ilände der Deutsch
gefallen und zwar die Beute der Marser (Tacit. ann. IL, 25), der Bructerer (Tacit. l. c. I, 6
und der Chaucen (Dio Cass. LX., 8.) geworden.
Schicksal der Rómischen Gefangenen bei den Deutschen. Variana clade quam mult
splendidissime natos, senatorium per militiam auspicantes gradum, fortuna depressit! alium :
illis pastorem, alium custodem casae fecit. Senec. ep. 47. — Quum in captivos saeviretur
Germanis, praeclari facinoris auctor fuit Caldus Coelius, vetustate familiae suae dignissimus: q
complexus catenarum, quibus vinctus erat, seriem ita illas inlisit capiti suo, ut protinus pari
sanguinis cerebrique profluvio exspiraret. Vellei. Paterc. IL, 120. Der Grabstein eines Man
Caelius, der bei der Varianischen Niederlage sein Leben verlor, wurde im Anfange des 16. Jah
hunderts bei Xanten gefunden und steht gegenwärtig im Bonner Museum. Er trägt folgen!
Inschrift: M. CAELIO T. F. LEM. BON. LEGATO LEG. XIIX. ANN. LIII. S. CECIDIT BELLO Y
RIANO. OSSA INFERRE LICEBIT. P. CAELIUS. T. F. LEM. FRATER FECIT. cf. Lersch's Centr:
mus. II. S. I. fig.
Späterer Besuch des Schlachtfeldes durch die Römer unter Germanicus. (Vgl. unten Nr. 2
Ductum inde agmen ad ultimos Bructerorum: quantumque Amisiam et Lupiam amnes inter, *
statum: haud procul Teutoburgiensi saltu, in quo reliquiae Vari legionumque insepultae dicebz
tur. igitur cupido Caesarem invadit solvendi suprema militibus ducique, permoto ad miserat
nem omni qui aderat exercitu ob propinquos, amicos, denique ob casus bellorum et sort
hominum. Praemisso Caecina, ut occulta saltuum scrutaretur pontesque et aggeres humido [
ludum et. fallacibus campis imponeret, incedunt moestos locos visuque ac memoria deform:
prima Vari castra lato ambitu et dimensis principiis trium legionum manus ostentabant: d
semiruto vallo, humili fossa accisae iam reliquiae consedisse intelligebantur: medio campi allx
tia ossa, ut fugerant, ut restiterant, disiecta vel aggerata: adiacebant fragmina telorum equoru
que artus: simul truncis arborum antefixa ora: lucis propinquis barbarae arae, apud quas trit
nos ac primorum ordinum centuriones mactaverant. et cladis eius superstites, pugnam aut v
cula elapsi, referebant: hic cecidisse legatos, illic raptas aquilas: primum ubi vulnus Varo a«
ctum, ubi infelici dextra et suo ictu mortem invenerit: quo tribunali concionatus Arminius, qı
patibula captivis, quae scrobes, utque signis et aquilis per superbiam inluserit. Igitur Romar
qui aderat exercitus, sextum post cladis annum, trium legionum ossa, nullo noscente, alienas ı
liquias an suorum humo tegeret, omnes ut coniunctos, ut consanguineos, aucta in hostem i
Nach Chr. 9. 45
moesti simul et infensi condebant. Primum exstruendo tumulo cespitem Caesar posuit, gratis-
simo munere in defunctos, et praesentibus doloris socius. Tacit. ann. L, 60— 62.
Wo ist das Varianische Schlachtfeld zu suchen? — Zwar hat kaum eine andere ge-
schichtliche Frage in älterer, wie in jüngerer Zeit so viele literarische Verhandlungen, als diese, her-
beigeführt; aber trotz aller minutiósen Aengstlichkeit, trotz allen Scharfsinnes, den man aufbot,
ist dennoch der Erfolg ein sehr unergiebiger geblieben. Was sich nach den vorstehenden An-
gaben des Alterthums mit entschiedener Gewissheit feststellen lässt, beschränkt sich auf die An-
nalıme, dass der dreitägige Kampf innerhalb des Teutoburger Waldgebirges, nicht weit von den
Ems- und Lippequellen stattfand. «Alles übrige, bemerkt mit vollem Rechte v. Ledebur, was
man zur Ermittelung der einzelnen Ruhepunkte, Lagerplätze und Kampfscenen hat angeben wol-
len, kann nur als ein sehr trüglicher Versuch gelten, die für die deutsche Geschichte so
äusserst wichtige und entscheidende Schlacht in ihren einzelnen Momenten, wie auf einem Si-
tuationsplane zu verfolgen.» Uebrigens sehe man über die betreffende ältere Literatur Grupen's
Orig. Germ. Theil 1. S. 130. flg.; über die neuere v. Ledebur's L. u. V. d. B. S. 196. flg. —
Günstiger ist das Resultat der Forschungen über die Zeit der Schlacht; denn dass die drei
Schlachttage auf den 9., 10. u. 44. September d. J. 9 fallen, hat Ed. Schmid (Bestimmung
des Tages der Hermannsschlacht, Jena 1848. und in der Allgem. Encykl der Wissensch. u.
Künste, II. Sect. 6. B. S. 221.) möglichst wahrscheinlich gemacht.
. Die Rómer, die dem Blutbade oder der Gefangenschaft entrannen, flüchteten nach Aliso und ent-
kamen von dort später glücklich zum Rhein. xol r& igUgeva x&vra xceríogov oi fágfagos GrtQ
évóg" xtgl 6 aoroAndevreg outs rov ‘Prvov dußnsav ovr ig vqgv lwAet(av &oífoAov. all ovà
ixsivo 1eIeWoaoduı nöVvnOnoev, &xel unzs zolugxeiv «íóravro xal vobóvcu oí Poco, óvyvoig
dxo@vro. uera 0b vovvo zudöusvor gvàicxqgv vov Puüvov vovg Pouaeíovg zxoujGad8c:. xol vov Tifé-
quov ovv Bapei zxQocsAaUvew Orperevuer oí uiy xoAAol ixavéícvgoav zov igUperog* oí 0b vzoAtQ-
Sévvsg anoordvres avrov, @ors um alpviöiaıg ixcfsAsUdEG. vOv ivtüg xaxovGOc:, tags O0ovg Ern-
govv, orava oırlav algrosıw NAnıxores avrovg. ol Ö Zvros Ovres Poueioı, fog uiv EUVROROUV rQo-
gj, xara yoocv Eusvov, Bor95uxv posderousvoı dg 0b ovre vig ÉxtxoUQst avroig xol Au Gvv-
&/yovvo, &£nidov, vuxce tnojsavres zeıukpiov (116v 03 GvoaruOras piv OAM yo Gozo, Ok noAlol) xal ro
uEv zQOvov xul Öevregov qvAextüQuov vàv Bupßapgmv zapnidov" zo0g BE vo voíro yevousvor époga-
€nóos" xal züvrsg av aztAovro 7 xcl &kAc dev, el um oí Baoßepoı zepl nv &gxoymv vig Adag
Erganovro xol oí GaÀxwyxtol vooqeiov v& Ovuflondevrsg döfev xagíóyov, cg éimuxovola voig zoAwQ-
xovp£voig EAnAvdev. sita xol og aAmdag dnexoveniönsev. Zonar. ann. X., 37. (p. 409. ed. Venet.).
Eine Vergleichung mit Dio Cassius zeigt, dass dieser die letzten Vorgänge irrthümlich der Nie-
derlage des Varus unmittelbar folgen lässt. — Reliqui ex Variana clade, quum obsiderentur,
quia defici frumento videbantur, horrea tota nocte circumduxerunt captivos, deinde praecisis
manibus dimiserunt, ne spem maturae expugnationis reponerent in fame Romanorum, quibus
ingens alimentorum copia superesset. Frontin. strateg. Ill, 15, &. — Caelius primipilaris, qui in
Germania post Varianam cladem obsessis nostris pro duce fuit, veritus, ne barbari ligna, quae
congesta erant, vallo admoverent et castra eius incenderent, simulata lignorum inopia, missis
undique, qui ea furarentur, effecit, ut Germani universos truncos amolirentur. Ib. IV. 7, 8. —
Luci etiam Caeditii praefecti castrorum eorumque, qui una circumdati Alisone immensis Germa-
norum copiis obsidebantur, laudanda virtus est: qui omnibus difficultatibus superatis, quas inopia
rerum intolerabiles, vis hostium faciebat inexsuperabiles, nec temerario consilio nec segni pro-
videntia usi speculatique opportunitatem ferro sibi ad suos peperere reditum. . . . Reddatur
verum L. Asprenati testimonium, qui legatus sub avunculo suo Varo militans nava virlique opera
duarum legionum, quibus praeerat, exercitum immunem tanta calamitate servavit matureque ad
16
Nach Chr. 9—11.
inferiora hiberna descendendo vacillantes iam cis Rhenum sitarum gentium animos confirmav
Sunt tamen, qui ut vivos ab eo vindicatos ita iugulatorum sub Varo occupata crediderint patr
monia hereditatemque excisi exercitus, in quantum voluerit, ab eo aditam. Vellei. Paterc. II., 12
— Nach den Combinationen des Oberstlieut. Schmidt muss auch das neuerdings wieder aufg
fundene rómische Kastell auf dem Annenberge bei Haltern, welches eine befestigte Etappe a
der Heerstrasse zwischen Castra vetera und Aliso bildete, bald nach der Schlacht im Teutobu
ger Walde von den Deutschen erstürmt und zerstört worden sein. Zischr. f. vaterl. Gesch.
A. K. II. S. 334.
2». Eben so gross, wie der Schrecken Roms und die Verzweiflung des Augustus (Dio Cass. LVI., 23—2
Suet. Oct. 23. 49), war jetzt die Begeisterung der Deutschen. Addiderat Segestes legatis filiu
nomine Segimundum: sed iuvenis conscientia cunctabatur. quippe anuo, quo Germaniae desc
vere, sacerdos apud aram Ubiorum creatus ruperat vittas profugus ad rebelles. Tacit. ann.
67. Cf. L, 59. — Sogar die deutsche Leibwache in Rom musste entwaffnet werden. (Dio Ca:
LVI., 2%. Suet. Oct. 49.) — Nur der Amsibarier Borocalus bildet eine unrühmliche Ausnahm
aderatque iis clarus per illas gentes et nobis quoque fidus nomine Boiocalus, vinctum se rebe
lione Cherusca iussu Arminii referens, mox Tiberio et Germanico ducibus stipendia meruiss
Tacit. ann. XIII, 55.
40.
24. Auf die Nachricht von der Niederlage rafft Augustus in grösster Eile ein neues Heer zusammc
und sendet hiemit Tiberius nach Deutschland. 6 óà Tifiég.g duaßnzvar vov "Pqgvov ovx Exgive
ar dro&ufev Enıınoov, un oí Bapßapoı vovro -noınomaıw. all ovd £Exsivor Ouffjvas EroAunge
yvóvrsg avrov xogóvra. Zonar. ann. X, 37. (p. M0.) — Cf. Dio Cass. LVI, 22. Vellei. Pater
IL, 420. Suet. Tib. 418—419.
M.
22. Tiberius und Germanicus, der Sohn des Drusus, gehen über den Rhein. (Tiberius) ultra Rhenu
cum exercitu transgreditur. arma infert ei, quem arcuisse pater et patria contenti erant, pen:
trat interius, aperit limites, vastat agros, urit domos, fundit obvios maximaque cum gloria inc
lumi omnium, quos transduxerat, numero in hiberna revertitur. Vellei. Paterc. lI, 120. — po
cladem sub Varo acceptam eius prosperrimo rei cum eventu eadem excisa Germania. Ibid. 122. -
Mdoxov 85 ’AyuvAlov uera Zrarıllov Tevpov Unerevoavrog Tifouc uiv xol D'gpewixóg cwrl vs
vov GoyoOv & re vqv KsÀvuc]v éoéflaAov xal xeréügauóv Tıva cUTEg. oU uévrot ovts poyn wi à
snóav (ig yàg xtio«g ovOcg «vtoig Ne) oUT& EOvog ti Uxmyüyovro. Ösdıöres yàg, un xol Gvjuqpo
&vOig megındsacıv, oU av zóQ0co voU ‘Privov mgonAdov, aA cvroU zov u£yov Tod peroxoQ
pslvavesg . . . éxavijA9ov. Dio Cass. LVI, 25. (p. 671.) — Cf. Zonar. ann. X, 37. — Traiech
rus Rhenum commeatum omnem ad certam formulam adstrictum non ante transmisit, quam coi
sistens apud ripam explorasset vehiculorum onera, ne qua deportarentur nisi concessa aut n
cessaria. Trans Rhenum vero eum vitae ordinem tenuit, ut sedens in cespite nudo cibum c:
peret, saepe sine tentorio pernoctaret, praecepta sequentis diei omnia, et si quid subiti muner
iniungendum esset, per libellos daret addita monitione, ut, de quo quisque dubitaret, se nec al
interprete quacunque vel noctis hora uteretur. || Disciplinam acerrime exegit . . . Procli
quamvis minimum fortunae casibusque permitteret, aliquanto constantius inibat, quoties luc
brante se subito ac nullo propellente decideret lumen et extingueretur, confidens, ut aieb:
ostento sibi ac maioribus suis in omni ducatu expertissimo. Sed re prospere gesta non multu
abfuit, quin a Bructero quodam occideretur, cui inter proximos versanti et trepidatione detec
Nach Chr. 12 — 14. 17
tormentis expressa confessio est cogitati facinoris. || A Germania in urbem post biennium re-
gressus triumphum, quem distulerat, egit Suet. Tib 18— 20. — Die mitgetheilten Angaben
setzen die Richtigkeit der hier getroffenen chronologischen Anordnung ausser Zweifel Bisher
schrieb man den Feldzug des Tiberius und Germanicus fülschlich dem Jahre 40 bei.
: 42. u. f.
23. In den folgenden Jahren dauert der Krieg ohne wesentliche Erfolge oder bemerkenswerthe Unter-
nehmungen fort. xal usr& voUto (sc. Tspouavıxou xcl Kaxívewvog Uxar.) jejoaro (sc. 6 404). ..
ixl vj vov KsÀrixoU xoA/uov apopassı, wire olxoı avıov doxafsoOns ir ayavaxceiv, el umxéti
ovooscoln xrÀ. Dio Cass. LVI, 26. (p. 672. — Bellum ea tempestate nullum nisi adversus Ger-
manos supererat, abolendae magis infamiae ob amissum cum Quinctilio Varo exercitum, quam
cupidine proferendi imperii aut dignum ob praemium. Tacit. ann. I, 3. — Von Kriegsereignis-
sen geschieht gar keine Meldung; nur wissen wir, dass die Cauchen damals rómische Besatzung
aufnahmen (Tacit. ann. LI, 38. und der Amsibarier Bosocalus gegen sein eigenes Vaterland
kämpfte (Tacit. ann. XIIL, 55.). |
Ak.
24. Am Oberrhein befehligt C. Silius, am Niederrhein A. Caecina, beide unter dem Oberbefehle des
Germanicus. Der letztere beschwichtigt den wilden Aufruhr der niederrheinischen Legionen
den die Nachricht vom Tode des Augustus (} 49. Aug.) veranlasst hatte, und führt die Truppen
zur Sühne zu einem Verwüstungszuge in das benachbarte Marserland. . . . iunctoque ponte tra-
mittit duodecim millia e legionibus, sex et viginü socias cohortes, octo equitum alas, quarum ea
seditione intemerata modestia fuit || Laeti neque procul Germani agitabant, dum iustitio ob
amissum Augustum, post discordis attinemur. At Romanus agmine propero silvam Caesiam limi-
temque a Tiberio coeptum scindit. castra in limite locat, frontem ac tergum vallo, latera con-
caedibus munitus. Inde saltus obscuros permeat consultatque, ex duobus itineribus breve et
solium sequatur an impeditius et intentatum eoque hostibus incautum. Delecta longiore via,
cetera accelerantur: etenim attulerant exploratores, festam eam (Germanis noctem ac solennibus
epulis ludicram. Caecina cum expeditis cohortibus praeire et obstantia silvarum amoliri iubetur.
legiones modico intervallo sequuntur. Juvit nox sideribus inlustris ventumque ad vicos Marso-
rum et circumdatae stationes stratis etiam tum per cubilia propterque mensas nullo metu, non
antepositis vigilüs. adeo cuncta incuria disiecta erant. neque belli timor ac ne pax quidem nisi
languida et soluta inter temulentos. || Caesar avidas legiones, qualatior populatio foret, quattuor
in cuneos dispertit. quinquaginta millium spatium ferro flammisque pervastat. non sexus, non
aetas miserationem attulit. profana simul et sacra et celeberrimum illis gentibus templum, quod
Tanfanae vocabant, solo aequantur. sine vulnere milites, qui semisomnos, inermos aut palantis
ceciderant. Excivit ea caedes Bructeros, Tubantes, Usipetes: saltusque, per quos exercitui regressus,
insedere. quod gnarum duci: incessitque itineri et proelio. pars equitum et auxiliariae cohortes duce-
bant; mox prima legio; et mediis impedimentis sinistrum latus unetvicesimani, dextrum quintani clau-
sere; vicesima legio terga firmavit; post ceteri sociorum. Sed hostes, donec agmen per saltus por-
rigeretur, immoti. dein latera et frontem modice adsultantes tota vi novissimos incurrere: turba-
banturque densis Germanorum catervis leves cohortes, quum Caesar advectus ad vicesimanos voce
magna, hoc illud tempus oblitterandae seditionis, clamitabat: pergerent, properarent culpam in decus
vertere. Exarsere animis unoque impetu perruptum hostem redigunt in aperta caeduntque. simul
primi agminis copiae evasere silvas castraque communivere. Quietum inde iter: fidensque recentibus
ac priorum oblitus miles in hibernis locatur. Tacit. ann. I, 49 —54. — Cf. Dio Cass. LVII, 6. (p. 694.) —
Begesta hist. Westlal. — 3
18
Nach Chr. 14 — 45.
Ueber die Richtung, welche der Zug des Germanicus nahm, wie über die Lage des Marser
Landes bestehen noch immer abweichende Ansichten. S. v. Ledebur L. u. V. d. B. S. 444 fg
— Dass die Rómer bei Castra vetera (Xanten) über den Rhein gingen, ist unzweifelhaft; auch
lässt das neque procul und die weitere Erzählung des Tacitus, so wie die Jahreszeit (denn frü-
hestens kann der Zug erst Mitte October stattgefunden haben) eben so sicher auf eine gering
Entfernung der Marser schliessen. Ueberdies wissen wir, dass sich die Marser an der Varus
Schlacht betheiligten, also von dem Schlachtfelde nicht weit entfernt wohnten. Dies alle
bestimmt uns, ihre Wohnsitze nordwürts von der Lippe anzunehmen. Die Silva Caesia würd
demnach der Dämmerwald (man hat an Coesfeld gedacht und hier sogar einen Namens-Anklan;
zu finden gemeint); der limes a Tiberio coeptus in der Nähe Schermbecks zu suchen sein (übei
die dortigen Landwehren vgl Fiedlers Geschichten und Alterthümer des untern Germanien
S. 464. flg); und mit den saltus, wodurch die Römer kamen, wären die Berghóhen nordwirt:
von Haltern gemeint. Statt auf dem gewöhnlichen Wege etwa bei Haltern über die Stever in:
Marser-Land einzudringen, hätte sich Germanicus mehr nördlich durch die Borken-Berge gewandt
45.
25. Die Uneinigkeit zwischen Arminius und Segestes bestimmt Germanicus im Beginne des Frühjahrs zu
einer Unternehmung gegen die Catten, während er Caecina nach Westfalen sendet, wo Segestes
seine Tochter, des Armintus Gattinn, den Römern in die Hände liefert. Spes incesserat, dissi
dere hostem in Arminium ac Segestem, insignem utrumque perfidia in nos aut fide. Arminius
turbator Germaniae; Segestes parari rebellionem saepe alias et supremo convivio, post quod in
arma itum, aperuit suasitque Varo, ut se et Arminium et ceteros proceres vinciret: nihil ausu-
ram plebem principibus amotis, atque ipsi tempus fore, quo crimina et innoxios discerneret. sed
Varus fato et vi Arminü cecidit. Segestes, quamquam consensu gentis in bellum tractus, discors
manebat, auctis privatim odiis, quod Arminius filiam eius alii pactam rapuerat. gener invisus ini-
mici soceri: quaeque apud concordes vincula caritatis, incitamenta irarum apud infensos erant
|| Igitur Germanicus quatuor legiones, quinque auxiliarium millia et tumultuarias catervas Ger-
manorum cis Rhenum colentium Caecinae tradit, totidem legiones, duplicum sociorum numerum
ipse ducit. positoque castello super vestigia paterni praesidii in monte Tauno expeditum exer.
citum in Cattos rapit. . . . Fuerat animus Cheruscis iuvare Cattos, sed exterruit Caecina hu
illuc ferens arma, et Marsos congredi ausos prospero proelio cohibuit. || Neque multo pos
lega a Segeste venerunt auxilium orantes adversus vim popularium, a quis circumsedebatu
validiore aqud eos Arminio, quando bellum suadebat. Nam barbaris, quanto quis audacia prom
tus, tanto magis fidus rebusque motis potior habetur. Addiderat Segestes legatis filium . . . (vg
oben bei Nr. 20.) Adductus tamen in spem clementiae Romanae pertulit patris mandata beniz
neque exceptus cum praesidio Gallicam in ripam missus est. Germanico pretium fuit converter
agmen: pugnatumque in obsideutes et ereptus Segestes magna cum propinquorum et clientiu!
manu. luerant feminae nobiles, inter quas uxor Arminii eademque filia Segestis, mariti mag
quam parenüs animo, neque victa in lacrimas neque voce supplex compressis intra sinum man
bus gravidum uterum intuens. Ferebantur et spolia Varianae cladis plerisque eorum, qui tui
in deditionem veniebant, praedae data. || Simul Segestes ipse, ingens visu et memoria bona
Societatis impavidus. Verba eius in hunc modum fuere: Non hic mihi primus erga populus
romanum fidei et constantiae dies. ex quo a divo Augusto civitste donatus sum, amicos inim
cosque ex vestris utilitatibus delegi, neque odio patriae (quippe proditores etiam iis, quos ante
ponunt, invisi sunt), verum quia Romanis Germanisque idem conducere, et pacem quam bellur
probabam. ergo raptorem filiae meae, violatorem foederis vestri, Arminium apud Varum, qui tur
Nach Chr. 45. 49
exercitui praesidebat, reum feci dilatus segnitia ducis, quia parum praesidii in legibus erat, ut
me et Arminium et conscios vinciret, flagitavi. testis illa nox, mihi utinam potus novissima! quae
secuta sunt, defleri magis, quam defendi possunt. ceterum et inieci catenas Arminio et a factione
eius iniectas perpessus sum. Atque ubi primum tui copia, vetera novis et quieta turbidis ante-
hàbeo, neque ob praemium, sed ut me perfidia exsolvam: simul genti Germanorum idoneus con-
ciliator, si poenitentam quam perniciem maluerit. Pro iuventa et errore fili veniam precor,
filiam necessitate huc adductam fateor. tuum erit consultare, utrum praevaleat, quod ex Arminio
concepit an quod ex me genita est. Caesar clementi responso liberis propinquisque eius inco-
lumitatem, ipsi sedem vetere in provincia pollicetur. . . . Arminii uxor virilis sexus stirpem
edidit. educatus Ravennae puer, quo mox ludibrio conflictatus sit, in tempore memorabo. Tacit.
ann. 1l, 55 — 58.
6. Die Gefangennehmung seines Weibes entflammt die Rache des Arminius: die Cheruscer und alle
7. Als
benachbarte Völker ruft er zu den Waffen auf. Nun dringt Germanicus nach Westfalen vor
und verwüstet alles Land zwischen Ems und Lippe. Fama dediti benigneque excepti Segestis
vulgata, ut quibusque bellum invitis aut cupientibus erat, spe vel dolore accipitur. Arminium
super insitam violentiam rapta uxor, subiectus serviio uxoris uterus vecordem agebant. volita-
batque per Cheruscos, arma in Segesten, arma in Caesarem poscens. neque probris temperabat:
egregrium patrem! magnum imperatorem! fortem exercitum! quorum tot manus unam mulier-
culam avexerint. sibi tres legiones, totidem legatos procubuisse: non enim se proditione neque
adversus feminas gravidas, sed palam adversus armatos bellum tractare. cerni adhuc Germano-
rum in lucis signa romana, quae diis patriis suspenderint. coleret Segestes victam ripam, redderet
filio sacerdotium: hominem Germanos nunquam satis excusaturos, quod inter Albim et Rhenum
virgas et secures et togam viderint. aliis gentibus ignorantia imperii romani inexperta esse sup-
plicia, nescia tributa: quae quando exuerint irritusque discesserit ille inter numina dicatus Au-
gustus, ille delectus Tiberius, ne imperitum adolescentulum, ne seditiosum exercitum pavescerent.
si patriam, parentes, antiqua mallent, quam dominos et colonias novas, Arminium potius, gloriae
ac libertatis, quam Segestem, flagitiosae servitutis ducem, sequerentur. || Conciti per haec non
modo Cherusci sed conterminae gentes tractusque in partis Inguiomerus, Arminii patruus, veteri
apud Romanos auctoritate. unde maior Caesari metus. et ne bellum mole una ingrueret, Caeci-
nam cum quadraginta cohortibus romanis distrahendo hosti per Bructeros ad flumen Amisiam
mittit, equitem Pedo praefectus finibus Frisiorum ducit, ipse impositas navibus quattuor legiones
per lacus vexit, simulque pedes, eques, classis apud praedictum amnem convenere. Chauci,
quum auxilia pollicerentur, in commiliüum adsciü sunt. Bructeros sua urentis expedita cum
manu L. Stertinius missu Germanici fudit interque caedem et praedam reperit undevicesimae
legionis aquilam cum Varo amissam. Ductum inde agmen ad ultimos Bructerorum, quantumque
Amisiam et Luppiam amnes inter, vastatum, haud procul Teutoburgiensi saltu, in quo reliquiae
Vari legionumque insepultae dicebantur. || .. . (Vgl oben bei Nro. 48.) Sed Germanicus ce-
dentem in avia Arminium secufus, ubi primum copia fuit, evehi equites campumque, quem hostis
insederat, eripi iubet. Arminius colligi suos et propinquare silvis monitos vertit repente, mox
signum prorumpendi dedit iis, quos per saltus occultaverat. Tunc nova acie turbatus eques,
missaeque subsidiariae cohortes et fugientium agmine impulsae auxerant consternationem, trude-
banturque in paludem, gnaram vincentibus, iniquam nesciis, ni Caesar productas legiones instru-
xisset. inde hostibus terror, fiducia miliü, et manibus aequis abscessum. Tacit. ann. I, 59 — 63.
das römische Heer den Rückzug antritt, wird Caecina bei den langen Brücken hefüg bedrängt
Nur mit Mühe erreicht er den Rhein. Mox reducto ad Amisiam exercitu legiones classe, ut
advenerat, reportat; pars equitum litore Oceani petere Rhenum iussa; Caecina, qui suum militem
9Q*
Nach. Chr. 15.
ducebat, monitus, quanquam notis itineribus regrederetur, pontes longos quam maturrime su
rare. Angustus is trames vastas inter paludes et quondam a L. Domitio aggeratus. cetera lim
tenacia gravi coeno aut rivis incerta erant, circum silvae paulatim adclives. quas tum Armi:
implevit, compendiis viarum et cito agmine onustum sarcinis armisque militem quum anteve
set. Caecinae dubitanti, quonam modo ruptos vetustate pontes reponeret simulque propuls
hostem, castra metari in loco placuit, ut opus, et alii proelium inciperent. || Barbari, perfring
stationes seque inferre munitoribus nisi, lacessunt, circumgrediuntur, occursant. miscetur opei
tium bellantiumque clamor. et cuncta pariter Romanis adversa: locus uligine profunda, idem
gradum instabilis, procedentibus lubricus, corpora gravia loricis. neque librare pila inter un
poterant. contra Cheruscis sueta apud paludes proelia, procera membra, hastae ingentes
vulnera facienda quamvis procul. nox demum inclinantis tum legiones adversae pugnae exe
Germani ob prospera imdefessi ne tum quidem sumta quiete, quantum aquarum consurgenti
iugis oritur, vertere in subiecta: mersaque humo et obruto, quod effectum operis, duplic:
militi labor. Quadragesimum id stipendium Caecina parendi aut imperitandi habebat, secundai
ambiguarumque rerum sciens eoque interritus. Igitur futura volvens non aliud repperit, q
ut hostem silvis coerceret, donec saucii quantumque gravioris agminis anteirent. nam me
montium et paludum porrigebatur planities, quae tenuem aciem pateretur. Deliguntur legio:
quinta dextro lateri, unetvicesima in laevum, primani ducendum ad agmen, vicesimanus adver:
secuturos. || Nox per diversa inquies, quum barbari festis epulis, laeto cantu aut truci son
subiecta vallium ac resultantis saltus complerent, apud Romanos invalidi ignes, interruptae vo
atque ipsi passim adiacerent vallo, oberrarent tentoriis, insomnes magis quam pervigiles. duc
que terruit dira quies: nam Quintllium Varum sanguine oblitum et paludibus emersum cern
et audire visus est velut vocantem, non tamen obsecutus et manum intendentis reppulisse. Coc
luce missae in latera legiones metu an contumacia locum deseruere, capto propere campo
mentia ultra. Neque tamen Arminius, quamquam libero incursu, statim prorupit, sed, ut haes
coeno fossisque impedimenta, turbati circum milites, incertus signorum ordo, utque tali in t
pore, sibi quisque properus et lentae adversum imperia aures, irrumpere Germanos iubet, |
mitans: en Varus et eodemque iterum fato vinctae legiones! Simul haec: et cum delectis sci
agmen equisque maxime vulnera ingerit. illi sanguine suo et lubrico paludum lapsantes, excussis
ctoribus, disiicere obvios, proterere iacentes. plurimus circa aquilas labor, quae neque adver:
ferri ingruentia tela neque figi limosa humo poterant. Caecina, dum sustentat aciem, suff
equo delapsus circumveniebatur, ni prima legio sese opposuisset. iuvit hostium aviditas om
caede praedam sectantium, enisaeque legiones vesperascente die in aperta et solida. nequ
miseriarum finis: struendum vallum, petendus agger, amissa magna ex parte, per quae get
humus aut exciditur cespes, non tentoria manipulis, non fomenta sauciis. infectos coeno
cruore cibos dividentes, funestas tenebras et tot hominum millibus unum iam reliquum diem
mentabantur. || Forte equus abruptis vinculis vagus et clamore territus quosdam occurrent
obturbavit. tanta inde consternatio inrupisse Germanos credentium, ut cuncti ruerent ad po
quarum decumana maxime petebatur, aversa hosti et fugientibus tutior. Caecina, compe
vanam esse formidinem, quum tamen neque auctoritate neque precibus, ne manu quic
obsistere aut retinere militem quiret, proiectus in limine portae, miseratione demum, quia
corpus legati eundem erat, clausit viam. simul tribuni et centurioues falsum pavorem do:
runt. || Tune contractos in principia iussosque, dicta cum silentio accipere, temporis ac
cessitatis monet: unam in armis salutem, sed ea consilio temperanda, manendumque i
vallum, donec expugnandi hostes spe propius succederent; mox undique erumpendum: illa ei
tione ad Rhenum perveniri. quodsi fugerent, pluris silvas, profundas magis paludes, saevi!
Nach Chr. 15 — 16. 21
hostium superesse, ac victoribus decus, gloriam. quae domi cara, quae in castris honesta, me-
morat; reticuit de adversis. Equos dehinc, orsus a suis, legatorum tribunorumque nulla ambitione
fortissimo cuique bellatori tradit, ut hi, mox pedes, in hostem invaderent. || Haud minus inquies
Germanus spe, cupidine et diversis ducum sententiis agebat: Arminio, sinerent egredi egressosque
rursum per humida et impedita circumvenirent, suadente; atrociora Iuguiomero et laeta barba-
ris, ut vallum armis ambirent, promtam expugnationem, plures captivos, incorruptam praedam
fore. Igitur orta die proruunt fossas, iniiciunt crates, summa valli prensant, raro super milite
et quasi ob metum defixo. postquam haesere munimentis, datur cohortibus signum cornuaque
ac tubae concinuere. exin clamore et impetu tergis Germanorum circumfunduntur, exprobrantes:
non hic silvas nec paludes sed aequis locis aequos deos. Host facile excidium et paucos ae
semermos cogitanti sonus tubarum, fulgor armorum, quanto inopina tanto maiora offunduntur,
cadebantque ut rebus secundis avidi, ita adversis incauti. Arminius integer, Inguiomerus post
grave vulnus pugnam deseruere: vulgus trucidatum est, donec ira et dies permansit. Nocte de-
mum reversae legiones, quamvis plus vulnerum, eadem ciborum egestas fatigaret, vim, sanitatem,
copias, cuncta in victoria habuere. || Pervaserat interim circumventi exercitus fama, et infesto
Germanorum agmine Gallias peti: ac ni Agrippina impositum Rheno pontem solvi prohibuisset,
erant, qui id flagitium formidine auderent. sed femina ingens animi munia ducis per eos dies
induit militibusque, ut quis inops aut saucius, vestem et fomenta dilargita est. Tradit C. Plinius,
Germanicorum bellorum scriptor, stetisse apud principium pontis laudes et grates reversis legio-
nibus habentem. Tacit. ann. I, 63— 69. — Die pontes longi hat man entweder in südlicher
Richtung von der Unter-Ems oder westwürts vom Teutoburger- Walde gesucht, je nachdem
man Caecina in Verbindung mit Germanicus zur Unter-Ems zurückmarschiren und dann erst
zum Rhein ziehen, oder, was doch jedenfalls als das Natürlichere erscheint, ihn schon früher
vom Hauptkorps sich trennen liess. So findet sie v. Ledebur, der ersten Ansicht folgend, in
der Nähe Billerbeck’s, in den Baumbergen (L. u. V. d. B. S. 344 flg); während sich Grupen
(Origg. Germ. Th. 4. S. 454 flg), Wilhelm (Germ. u. s. B. S. 303), Schmidt (Zeitschr. für vaterl.
G. u. A. IV. S. 347.) u. A. für die westliche Richtung und die Umgebungen von Stromberg,
Ahlen und Beckum entscheiden. Nach der letzteren Ansicht hätten wir in den, im Sommer 1835
im Kirchspiel Beckum entdeckten und untersuchten Grübern, Denkmaale der Niederlage Caecina's
. anzunehmen. Vom Oberstlieut. Schmidt haben wir weitern Aufschlüssen über diesen Punkt
entgegenzusehen.
8. Im Cherusker-Lande überwog jetzt Armin's Ansehen: auch Segimer, der Bruder des Segestes, mit
seinem Sohne, ward jetzt gezwungen, römischen Schutz zu suchen. Jam Stertinius, ad accipien-
dum in deditionem Segimerum, fratrem Segestis, praemissus, ipsum et filium eius in civitatem Ubi-
orum perduxerat, data utrique venia: facile Segimero, cunctantius filio, quia Quinctilii Vari cor-
pus illusisse dicebatur. Tacit. ann. I, 74. — Cf. Dio Cass. LVIL,A8. (p. 705).
46.
99. Während Germanicus den Silius gegen die Catten entsendet, bricht er selbst auf die Nachricht von
der Belagerung A/ísos in Westfalen ein. Caesar . . . Silium legatum cum expedita manu inrup-
tionem in Cattos facere iubet: ipse, audito, castellum Luppiae flumini adpositum obsideri, sex
legiones eo duxit. . . . neque Caesari copiam pugnae obsessores fecere, ad famam adventus eius
dilapsi. tumulum tamen nuper Varianis legionibus structum et veterem aram Druso sitam disie-
cerant. restituit aram honorique patris princeps ipse cum legionibus decucurrit tumulum iterare
haud visum. et cuncta inter castellum Alisonem ac Rhenum novis limitibus aggeribusque per-
munita. Tacit. ann. IL, 7.
^
/
99 Nach Chr. 16.
30. Auf einer Flotte von 1000 Schiffen führt er sodann sein gesammtes Heer über die Zuyder-Se:
zur Ems und von dort zur Weser. Hier greift er zweimal die Deutschen an, aber ohne Ent
scheidung. Lacus inde et Oceanum usque ad Amisiam flumen secunda navigatione pervehitur
Classis Amisiae relicta laevo amne erratumque in eo, quod non subvexit: transposuit militem
dexteras in terras iturum. ita plures dies efficiendis pontibus absumti. Et eques quidem ac le
giones prima aestuaria nondum adcrescente unda intrepidi transiere; postremum auxiliorum ag.
men Batavique in parte ea, dum insultant aquis artemque nandi ostentant, turbati et quidam
hausti sunt. Metanti castra Caesari Angrivariorum defectio a tergo nuntiatur. missus illico Ster-
tinius cum equite et armatura levi igne et caedibus perfidiam ultus est. || Flumen Visurgis Ro-
manos Cheruscosque interfluebat. eius in ripa cum ceteris primoribus Arminius adstitit quaesitoque.
an Caesar venisset? postqum adesse responsum est, ut liceret cum fratre colloqui, oravit. Era
is in exercitu, cognomento Flavius, insignis fide et amisso per vulnus oculo paucis ante anni:
duce Tiberio. tum permissum: progressusque salutatur ab Ármiuio, qui amotis stipatoribus, u
sagittarii nostra pro ripa dispositi abscederent, postulat, et, postquam digressi, unde ea deformita:
oris? interrogat fratrem. illo locum et proelium referente, quodnam praemium recepisset? ex
quirit. Flavius aucta stipendia, torquem et coronam aliaque militaria dona memorat, inrident
Arminio vilia servitii pretia. || Exin diversi ordiuntur: hic magnitudinem romanam, opes Caesari:
et victis graves poenas, in deditionem venienti paratam clementiam, neque coniugem et filiun
eius hostiliter haberi; ille fas patriae, libertatem avitam, penetrales Germaniae deos, matren
precum sociam, ne propinquorum et adfinium, denique gentis suae desertor et proditor, quan
imperator esse mallet. paulatim inde ad iurgia prolapsi, quo minus pugnam consererent, nt
flumine quidem interiecto cohibebantur, ni Stertinius adcurrens plenum irae armaque et equum
poscentem Flavium attinuisset. cernebatur contra minitabundus Arminius proeliumque denuntians
nam pleraque latino sermone interiaciebat, ut qui romanis in castris ductor popularium meruis
set. || Postero die Germanorum acies traus Visurgim stetit. Caesar, nisi pontibus praesidiisque
impositis dare in discrimen legiones haud imperatorium ratus, equitem vado tramittit. praefuere
Stertinius et e numero primipilarium Aemilius, distantibus locis invecti, ut hostem diducerent
qua celerrimus amnis, Cariovalda dux Batavorum erupit. eum Cherusci, fugam simulantes, ir
planitiem saltibus circumiectam traxere, dein coorti et undique effusi trudunt adversos, instan
cedentibus collectosque in orbem pars congressi, quidam eminus proturbant. Cariovalda, dit
sustentata hostium saevitia, hortatus suos, ut ingruentes catervas globo frangerent, atque ipse ir
densissimos inrumpens, congestis telis et suffosso equo labitur ac multi nobilium circa. cetero:
vis sua aut equites cum Stertinio Aemilioque subvenientes periculo exemere. || Caesar trans-
gressus Visurgim indicio perfugae cognoscit delectum ab Arminio locum pugnae: convenisse el
alias nationes in silvam Herculi sacram, ausurosque nocturnam castrorum oppugnationem. habita
indici fides. et cernebantur ignes suggressique propius speculatores audiri fremitum equorum
immensique et inconditi agminis murmur attulere. lgitur propinquo summae rei discrimine ex-
plorandos militum animos ratus, quonam id modo incorruptum foret, secum agitabat: tribunos et
centuriones laeta saepius quam comperta nuntiare; libertorum servilia ingenia; amicis inesse
adulationem; si concio vocetur, illic quoque, quae pauci incipiant, reliquos adstrepere; penitus
noscendas mentes, quum secreti et incustoditi inter militaris cibos spem aut metum proferrent.
|| Nocte coepta egressus augurali, per occulta et vigilibus ignara, comite uno, contectus humeros
ferina pelle, adit castrorum vias, adsistit tabernaculis fruiturque fama sui, quum hic nobilitatem
ducis, decorem alius, plurimi patientiam, comitatem, per seria, per iocos eundem animum lau-
dibus ferrent reddendamque gratiam in acie faterentur, simul perfidos et ruptores pacis ultioni
et gloriae mactandos. Inter quae unus hostium, latinae linguae sciens, acto ad vallum equo
Nach Chr. 16. 93
voce magna coniuges et agros et stipendii in dies, donec bellaretur, sestertios centenos, si quis
transfugisset, Arminii nomine pollicetur. Incendit ea contumelia legionum iras. veniret dies, da-
retur pugna: sumpturum militem Germanorum agros, tractarum coniuges: accipere omen et ma-
trimonia ac pecunias hostium praedae destinare. Tertia ferme vigilia adsultatum est castris sine
coniectu teli, postquam crebras pro munimentis cohortes et nihil remissum sensere. || Nox ea-
dem laetam Germanico quietem tulit viditque se operatum et sanguine sacro respersa praetexta
pulchriorem aliam manibus aviae Augustae accepisse. Auctus omine addicentibus auspiciis vocat
concionem et, quae sapientia praevisa aptaque imminenti pugnae, disserit: non campos modo
militi romano ad proelium bonos, sed, si ratio adsit, silvas et saltus. nec enim immensa barba-
rorum scuta, enormis hastas inter truncos arborum et enata humo virgulta perinde haberi quam
pila et gladios et haerentia corpori tegmina. denserent ictus, ora mucronibus quaererent: non
loricam germano, non galeam, ne scuta quidem ferro nervove firmata, sed viminum textus vel
tenuis, fucatas colore tabulas. primam utcunque aciem hastatam, ceteris praeusta aut brevia
tela. iam corpus, ut visu torvum et ad brevem impetum validum, sic nulla vulnerum patientia.
sine pudore flagitii, sine cura ducum abire, fugere, pavidos adversis, inter secunda non divini,
non humani iuris memores. si taedio viarum ac maris finem cupiant, hac acie parari. propiorem
iam Albim, quam Rhenum. neque bellum ultra, modo se, patris patruique vestigia prementem,
iisdem in terris victorem sisterent. Orationem ducis secutus militum ardor signumque pugnae
datum. ||. Nec Arminius aut ceteri Germanicorum proceres omittebant suos quisque testari: hos
esse Romanos, Variani exercitus fugacissimos, qui, ne bellum tolerarent, seditionem induerint,
quorum pars onusta vulneribus tergum, pars fluctibus et procellis fractos artus infensis rursum
hostibus, adversis diis obiiciant, nulla boni spe: classem quippe et avia Oceani quaesita, ne quis
venientibus occurreret, ne pulsos premeret, sed ubi miscuerint manus, inane victis ventorum
remorumve subsidium. meminissent modo avaritiae, crudelitatis, superbiae. aliud sibi reliquum
quam tenere libertatem aut moriante servitium? || Sic accensos et proelium poscentes in cam-
pum, cui ldistaviso nomen, deducunt. Is medius inter Visurgim et colles, ut ripae fluminis cedunt
aut prominentia montium resistunt, inaequaliter sinuatur. pone tergum insurgebat silva, editis in
altum ramis et pura humo inter arborum truncos. Campum et prima silvarum barbara acies
tenuit. soli Cherusci iuga insidere, ut proeliantibus Romanis desuper incurrerent. Noster exer-
citus sic incessit: auxiliares Galli Germanique in fronte; post quos pedites sagittarii; dein quattuor
legiones et cum duabus praetoriis cohortibus ac delecto equite Caesar; exin totidem aliae legio-
nes et levis armatura cum equite sagittario ceteraeque sociorum cohortes. || Intentus paratusque
miles, ut ordo agminis in aciem adsisteret. Visis Cheruscorum catervis, quae per ferociam pro-
ruperant, validissimos equitum incurrere latus, Stertinium cum ceteris turmis circumgredi tergaque
invadere iubet, ipse in tempore adfuturus. Interea pulcherrimum augurium octo aquilae petere
silvas et intrare visae imperatorem advertere. exclamat: irent, sequerentur romanas aves, propria
legionum numina. simul pedestris acies infertur et praemissus eques postremos ac latera impulit.
mirumque dictu, duo hostium agmina diversa fuga, qui silvam tenuerant, in aperta, qui campis
adstiterant, in silvam ruebant. medii inter hos Cherusci collibus detrudebantur, inter quos insignis
Arminius manu, voce, vulnere sustentabat pugnam incubueratque sagittarii, illa rupturus, ni Rae
torum Vindelicorumque et Gallicae cohortes signa obiecissent. nisu tamen corporis et impetu equi
pervasit, oblitus faciem suo cruore, ne nosceretur. quidam agnitum a Chaucis inter auxilia ro-
mana agentibus emissumque tradiderunt. Virtus seu fraus eadem Inguiomero effugium dedit.
ceteri passim trucidati et plerosque, tranare Visurgim conantes, iniecta tela aut vis fluminis,
postremo moles ruentium et incidentes ripae operuere. quidam, turpi fuga in summa arborum
nisi ramisque se occultantes, admotis sagittaris per ludibrium figebantur. alios prorutae arbores
Nach Chr. 16.
adflixere. || Magna ea victoria neque cruenta nobis fuit Quinta ab hora diei ad noctem ca
hostes decem millia passuum cadaveribus atque armis opplevere, repertis inter spolia eorv
catenis, quas in Romanos ut non dubio eventu portaverant. Miles in loco proelii Tiberium ii
peratorem salutavit struxitque aggerem et in modum tropaeorum arma subscriptis victaru
genüum nominibus imposuit. || Haud perinde Germanos vulnera, luctus, excidia, quam ea sp
cies dolore et ira adfecit. qui modo abire sedibus, trans Albim concedere parabant, pugn:
volunt, arma rapiunt. plebes, primores, iuventus, senes agmen romanum repente incursant, t
bant. postremo deligunt locum flumine et silvis clausum, arta intus planitie et humida. silv
quoque profunda palus ambibat, nisi quod latus unum Angrivarii lato aggere extulerant, quo
Cheruscis dirimerentur. hic pedes adstitit. equitem propinquis lucis tenere, ut ingressis silv:
legionibus a tergo foret. || Nihil ex his Caesari incognitum: consilia, locos, promta, occu
noverat astusque hostium in perniciem ipsis vertebat. Seio Tuberoni legato tradit equitem ca
pumque. peditum aciem ita instruxit, ut pars aequo in silvam aditu incederet, pars obiect
aggerem eniteretur. quod arduum, sibi, cetera legatis permisit. quibus plana evenerant, fac
inrupere, quis impugnandus agger, ut si murum succederent, gravibus superne ictibus conflict
bantur. Sensit dux imparem cominus pugnam, remotisque paulum legionibus funditores libr
toresque excutere tela et proturbare hostem iubet. missae e tormentis hastae, quantoque co
spicui magis propugnatores, tanto pluribus vulneribus deiecti. Primus Caesar cum praetor
cohortibus capto vallo dedit impetum in silvas. collato illic gradu certatum. hostem a ter,
palus, Romanos flumen aut montes claudebant. utrisque necessitas in loco, spes in virtute, sal
ex victoria. || Nec minor Germanis animus, sed genere pugnae et armorum superabantur, quv
ingens multitudo artis locis praelongas hastas non protenderet, non colligeret, neque adsultib
et velocitate corporum uteretur, coacta stabile ad proelium, contra miles, cui scutum pect
adpressum et insidens capulo manus, latos barbarorum artus, nuda ora foderet viamque stra
hostium aperiret, impromto iam Arminio ob continua pericula sive illum recens acceptum vuln
tardaverat. quin et Inguiomerum tota volitantem acie fortuna magis quam virtus deserebat.
Germanicus, quo magis agnosceretur, detraxerat tegimen capiti orabatque: insisterent caedibu
nil opus captivis; solam internecionem gentis finem bello fore. Jamque sero diei subducit -
acie legionem faciendis castris. ceterae ad noctem cruore hostium satiatae sunt. equites ambig
certavere. || Laudatis pro concione victoribus Caesar congeriem armorum struxit superbo cv
titulo: DEBELLATIS INTER RHENUM. ALBIMQUE NATIONIBUS EXERCITUM TIBERII CAESAR
EA MONIMENTA MARTI ET JOVI ET AUGUSTO SACRAVISSE. ... Mox bellum in Angrivari
Stertinio mandat, ni dedit&onem properavissent. atque illi supplices nihil abnuendo veniam omnit
accepere. Tacit. ann. II, 8— 22. — Ueber diesen Feldzug des Germanicus und die hier «
wühnten Örtlichkeiten sehe man die schätzbaren Mittheilungen Schmidts in der Zeitsch. für
G. u. A. IV. S. 346—358.
31. Kaum zurückgekehrt (die Flotte war durch einen Seesturm an den Küsten der Nordsee z:
streut und theilweise vernichtet worden), wendet sich Germanicus, während er Silius mit 33,0
Mann gegen die Catten schickt, mit einem noch gróssern Heere gegen die Marser. Sed [fa
classis amissae ut Germanos ad spem belli ita Caesarem ad coércendum erexit C. Silio cı
triginta peditum, tribus equitum millibus ire in Cattos imperat, ipse maioribus copiis Marsos
rumpit, quorum dux Mallovendus nuper in deditionem acceptus propinquo luco defossam Var
nae legionis aquilam modico praesidio servari indicat. Missa extemplo manus, quae hostem
fronte eliceret, alii, qui terga circumgressi recluderent humum: et utrisque adfuit fortuna.
-promtior Caesar pergit introrsus, populatur, exscindit non ausum congredi hostem aut, sic
testiterat, statim pulsum nec unquam magis, ut ex captivis cognitum est, paventem. Quip
Nach Chr. 17. 25
invictos et nullis casibus superabiles Romanos praedicabant, qui perdita classe, amissis armis,
post constrata equorum virorumque corporibus litora eadem virtute, pari ferocia et veluti aucti
numero inrupissent. Reductus inde in hiberna miles. Tacit. ann. IL, 25.
17.
. Glänzender Triumphzug des nach Rom heimberufenen Germanicus. C. Caecilio, L. Pomponio coss.
Germanicus Caesar a. d. VII. Kal. Junias triumphavit de Cheruscis, Cattisque et Ángrivariis, quae-
que aliae nationes usque ad Albim colunt: vecta spolia, captivi, simulacra montium, fluminum,
proeliorum, bellumque, quia conficere prohibitus erat, pro confecto accipiebatur. Tacit. ann. IL, 44. —
Érav 0i üíxag ünavrss xol magíóyov và veoréoo I*guowuxQ Anuapörarov Holaußov, iv à i09up-
Bii9 vàv &xipavidrávov cvügov dduera xol yvvouxav: Zeuyouvrög ve Zeyfórov víog, Xqoovo-
xv 5ytuov, xcl adsApn avrov, yvvu 9 Apuevlov voU noAsuagyjoavrog Ev toig Xmpovoxotg iv vj)
zQ0c Ovapov Kovivrlluov zxaQcdzovonGt xol vovv Erı duvéyovrog xov zóÀsuov, Ovoua GOovovída,
xal viog tQievrg OGovusluxog: Pru Óà Zeaidexog Ziyyupov !) vig Tod Xnpovoxwv Qysuóvog xcl $
yuvrn vovrov ‘Peuls?) Ovxpouvgov 2) Qvydrqo, nyeusvog Xavruv) xol zfevóógiS, Bairögırog 5) vov
Miiovos adsApod víog, Zovyaußgog. Xeyíóvmg 9) Of 6 sxtvOspog vroU Agusviov xal iE apyns Ouorg
2005 tqv yvounv avrov xol AafjQv xuıpov qUvouóAnds xol ca O9uiufg xcgüv vOv gurdvov iv
ru] cyóusvog: éxóuxevos Ob xol ifs?) vàv Xarıov isgevg xoi alle db Gojueva imoumtvOn ix
vOv xexogüuuévov vov: KoOvAxov xol Auıpavov, Boovxríoov, Ovaixov,9) XuooVoxov, Xar-
vOv, Xorrovapiov, Acvdov,°) Tovfavcíov.?) Strab. VIL.*) (Vgl. oben bei Nro. 6.)
3. Unterdess beginnen in Deutschland die Cheruscer und ihre Verbündete Krieg gegen die Sueven
unter Maroboduus. Suevi praetendebantur auxilium adversus Cheruscos orantes. nam discessu
Romanorum ac vacui externo metu, gentis adsuetudine et tum aemulatione gloriae, arma in se
verterant. vis nationum, virtus ducum in aequo, sed Maroboduum regis nomen invisum apud
populares, Arminium pro libertate bellantem favor habebat. || Igitur non modo Cherusci socii-
que eorum, vetus Árminii miles, sumsere bellum, sed e regno etiam Marobodui Suevae gentes,
Semnones ac Langobardi, defecere ad eum. quibus additis praepollebat, ni Inguiomerus cum
manu clientium ad Maroboduum perfugisset, non aliam ob causam, quam quia fratris filio iuveni
patruus senex parere dedignabatur. Diriguntur acies pari utrimque spe nec ut olim apud Ger-
manos vagis incursibus aut disiectas per catervas: quippe longa adversum nos militia insueve-
rant sequi signa, subsidiis firmari, dicta imperatorum accipere. At tunc Arminius equo collustrans
cuncta, ut quosque advectus erat, reciperatam libertatem, trucidatas legiones, spolia adhuc et
tela Romanis derepta in manibus multorum ostentabat, contra fugacem Maroboduum appellans,
proeliorum expertem, Hercyniae latebris defensum ac mox per dona et legationes petivisse foe.
dus, proditorem patriae, satellitem Caesaris, haud minus infensis, animis exturbandum quam Varum
Quintilium interfecerint. meminissent modo tot proeliorum, quorum eventu et ad postremum
electis Romanis satis probatum, penes utros summa belli fuerit. || Neque Maroboduus iactantia
sui aut probris in hostem abstinebat, sed Inguiomerum tenens, illo in corpore decus omne Che-
ruscorum, illius consiliis gesta, quae prospere ceciderint, testabatur: vecordem Arminium et re-
rum nescium alienam gloriam in se trahere, quoniam tres vacuas legiones et ducem fraudis
ignarum perfidia deceperit magna cum clade Germaniae et ignominia sua, quum coniunx, quum
flus eius servitium adhuc tolerent. At se duodecim legionibus petitum duce Tiberio illibatam
——ÀMMMMÓMÀ—
*) Variet. lect. ?) Codd. Atysungov. 7?) Vat. ‘Pußis. 9) Mosc. et Med. Ouxponigov. *) Codd. Barro». Mosc. Barro».
Venet. Bocrvos. ®) Med. Basrogıdos. 9) Codd. Alytorıns. 7) Cas. Alßrs. 9) Codd. IVovoine». °) Magovv?
19) Codd. Fovßarriov. |
Regesta hist. Westfal. 4
Naeh Chr. 41 — 19.
Germanorum gloriam servavisse. mox conditionibus aequis discessum: neque poenitere, q
ipsorum in manu sit, integrum adversum Romanos bellum an pacem incruentam malint.
vocibus instinctos exercitus propriae quoque causae stimulabant, quum a Cheruscis Langobaı
que pro antiquo decore aut recenti libertate, et contra augendae dominationi certaretur.
alias maiore mole concursum neque ambiguo magis eventu fusis utrimque dextris cornibus, :
rabaturque rursum pugna, ni Maroboduus castra in colles subduxisset. id signum perculsi
et transfugiis paulatim nudatus in Marcomanos concessit misitque legatos ad Tiberium orat
auxilia. Responsum est, non iure eum adversus Cheruscos arma romana invocare, qui pugn:
in eundem hostem Romanos nulla ope iuvisset. Missus tamen Drusus, ut rettulimus, pacis fü
tor. Tacit. ann. IL, 44 — 46.
34. Um diese Zeit sind von Strabo die Nachrichten über Deutschland im 7. Buche seiner yeoyoequxe
gezeichnet worden (VL, &, 2. VIL, 4, &). .Sie geben zwar über die Länder zwischen R
und Weser manche schützenswerthe Notizen; aber die Ausbeute im Ganzen ist dennoch
kärglich; überdies wegen der vielen handschriftlichen Corruptelen, besonders in den Eigennaı
die Texteskritik schwierig. — Nachfolgend stellen wir die betreffenden geographischen Ang:
zusammen. Eudvg rolwuv va xío«v vov "Privov uera roUg KrArovg sztQOg v9v fo xexhuva
uovol veuovras, wxgov iLaAAtrvovrsg vov Keltıxov qAov To Te mzÀsoVuOHQ Tvijg GyQióvqroc
zoo usyédovg xol vio favOOrqrog: rolle 0b naganinfcıı xol uogqeig xol 99500 xol fou o
olovg tigxxousv voUg Keitovg. io Oíxaui uou Óoxovo, Poyeios rovro «vtoig Hd Tovvona
&y yvgoiovg Il'aAtveg qodtsw Bovióusvow yvjaıcı y&Q of l'*guavol xura vov Poule» dus
|| Zur: d& ca uiv zpovc uon vc z0Qcc tavıns va zQ0g ro Phvo uj tov ixfoAov cxo
anyis &otauévoig* oysdov dE vot xal vovrÓ iov. vo: ÉoxíQuv ns gas zAdrog 7 motouín x
Tavıns 0b va uiv sig vv Kriàvuv: uevüyeyov "Poucio. . . . Mera di vovg zapamorayı
v alle édviv Edvn za ustafv vov Pívov xal vov AAßıos woreuov, Og Rapdliniög aus ixt(vo
7005 TOV Fauevo, ovx dAdvvo oov Owufu»v, nreg ixüvog. Ell Ói perobo xal &AAoL zor
zÀmtol, Ov iv và Auaala Zfoovdog Boovxvtovs KTEvevnErNdE, blovres oOcUrmg cxÓ wórov :
Bodóav xol vóv Nusavov. Efijpraı yaQ 7] yoga zxQOg vótov. . . . Alle Ö Evösdarepn :
[vg T'souavıza, Xngovoxol vs xol Xarıoı xoà Tauaßpiovvor xal Xovvovágun- 2005 Óà vo Au
Zovyaußpol re xol Xavßoı (lege Xapafiot) xci Boovxtegor xal Kiußpoı, Kevxol vs xol Kaovàixoi
Kogqupuvol xal &Aloı zAslovg. En} vavıa di To Auccig pegovras Biooveyls vs xol Aovxlas a
wos, dıkyav Prvov wepl Ebaxoclovsg oradlovus, $éov dia Boovxrígov vàv Elcrrövav. || Te
Trpuevav, og sixov, oí uiv zQoodQxvtos zagüxovo. và Nusavo. Ivogliovu à. axo av duß
tod Prvov Außovesg viv apynv u£gou vov Alßios. Tovvrov à sol yvagisirovor Zovyaufoc
xol Kiyßgor. Strab. VIL, 4, 2—3. 2, k. — veievraioı 0. Mevanıoı vàv &xßoAav dp’ burriga
SOTGLOU, Karoıxovvreg Ein xol devuoüg ovy Uymins, alla xvxvic Vins xal axavOdidovc. Xt.
vovg Ó í(Ogvvra,. ZovydufQor I*oucvoí. Ilaons Ó néoxtwroi vn zovauíag veveng oí Xov
zgosayopsvousvor Ispuavol, xol Övvausı xol mj: Owqégovrtg vóv GAAov Óq av of duc
pevos xevépevyoy sig viv ivróg vov Prüvov vvvi: xol &AÀo! 0b xev aAlovg tóÓxovg Övvaore
xal Ouxücgovvos va foxvQ« vov zoA/uov, vOv zQóviQgov ael xaralvoufvov. Strab. IV., 3, &.
49.
35. Der römische Senat weist das Anerbieten eines Häuptlinges der Catten, Arminius zu ermor
zurück. Reperio apud scriptores senatoresque eorundem temporum, Adgandestrii principis (
torum lectas in senatu litteras, quibus mortem Arminii promittebat, si patrandae neci venen
mitteretur: responsum esse, non fraude neque occultis, sed palam et armatum populum ror
num hostes suos ulcisci. Tacit. ann. II, 88.
Nach Cbr. 231—268. 21
21.
36. Arminsus wird ermordet. Ceterum Arminius abscedentibus Romanis et pulso Maroboduo regnum
adfectans libertatem popularium adversam habuit petitusque armis, quum varia fortuna certaret,
dolo propinquorum cecidit: liberator haud dubie Germaniae et qui non primordia populi romani
sicut alii reges ducesque, sed florentissimum imperium lacessierit, proeliis ambiguus, bello non
victus. septem et triginta annos vitae, duodecim potentiae explevit caniturque adhuc barbaras
apud gentes; Graecorum annalibus ignotus, qui sua tantum mirantur: Romanis haud perinde ce-
lebris, dum vetera extollimus, recentium incuriosi. Tacit. ann. ll, 88. — | Tacitus erwähnt zwar
die Ermordung des Árminius unter den Ereignissen des Jahrs 19; aber nur, weil ihm der da-
mals beabsichtigte Mordanschlag dazu eine passende Gelegenheit bietet. Denn da er dem über-
wiegenden Einflusse des Arminius an der bezeichneten Stelle ausdrücklich eine zwölfjährige
Dauer zuschreibt, dieser Einfluss aber erst von der Varianischen Niederlage an gerechnet wer-
den kann; so muss der Tod des Arminius in das Jahr 24 gesetzt werden.
20.
7. Bei der Bewältigung des thracischen Aufstandes werden die Römer von einer Sigambrischen Cohorte
unterstützt. li (sc. sagittarii) dum eminus grassabantur, crebra et inulta vulnera fecere: propius
incedentes eruptione subita turbati sunt receptique subsidio Sugambrae cohortis, quam Romanus
promptam ad pericula nec minus cantuum et armorum tumultu trucem haud procul instruxerat.
Tacit. ann. IV., 47. — Diese Erwähnung der Sigambrer ist die letzte geschichtliche. Denn
wenn auch der Name beim Juvenal und Martial (sat. IV., 147. — de spect. IIL, 9.) und sogar
noch bei den Dichtern des 5. und 6. Jahrhunderts, beim Claudian (de bello Get. 449; in Eu-
trop. L, 383; de IV. cons. Honorii £46; epithal. 279; de bello Gild. 373; in I. cons. Stilich. I.,
224; in II. cons. St. 18), Sidonius Apollinaris (ep. &, 4; paneg. Avit. 42. 144; ep. ad Maj. 31;
Narb. 246) und Venantius Fortunatus (ad Charib. reg. 6, &.) zum Vorschein kommt; so darf man
doch Dichterstellen, zumal diese spätern, in geschichtlicher Beziehung nur mit äusserster Behut-
samkeit gebrauchen. Im gegenwärtigen Falle hieraus den Fortbestand des Volkes zu folgern,
wäre nur einer gänzlich unkriüschen Auffassung möglich. Bis auf den Wortausdruck Nachäffer
des klassischen Alterthums ringen nämlich die Schriftsteller der spätern Zeit in Allem nach alter-
thümlichem Klange und Gepränge: Wendungen, Gleichnisse, Bilder tragen einen, oft ins Einzelne,
entlehnten Zuschnitt und zumal in den Namen wird oft bis zum Ekel Antikes und Modernes
durch einander gewirrt. Wenn Sidonius Apollinaris z. B. (ep. 4, 1 — &.) sagt:
Tu Tuncrum et Vachalim, Visurgin, Albin
Francorum et penitissimas paludes
Intrares, venerantibus Sicambris,
Solis moribus inter arma tutus.
so hat er augenscheinlich die Horazisehe Stelle (IV, ik, 51 —52.)
Te caede gaudentes Sygambri
Compositis venerantur armis.
vor Augen gehabt. Dennoch hat man solchen Dichterstellen bisher ein entscheidendes Gewicht
beigeleg. Man geht nämlich von der Ansicht aus, der Stamm der Sigambrer sei noch im
5. Jahrhundert nicht erloschen gewesen; er habe im Gegentheil den Vorrang in der fränkischen
Vólker- Verbindung behauptet und das Königsgeschlecht der Merovinger hervorgebracht, Das
gänzliche Stillschweigen der gleichzeitigen Geschichtschreiber, dass Julian, Ammian, Sulpicius
Alexander, die notitia imperti, obwohl diese von den Ampsivariern, Bructerern, Chamaven, Chat-
tuariern, Tubanten, Cauchen, Angrivariern und Catten hüufige Meldung thuen, der Sigambrer mit
4*
98 Nach Chr. 26 —41.
keiner Silbe erwähnen, dies alles erweckt kein Bedenken, erregt keine Schwierigkeit. Man
stützt sich vorweg für jene Ansicht auf die genannten Dichter, ohne sogar zu merken, dass die
Zeugnisse, worauf man sich beruft, nicht einmal, was man will, besagen. Denn hienach bildet
das Volk der Sigambrer nicht etwa einen Theil des fränkischen, sondern es besteht zwischen
' Franken und Sigambrern völlige Identität, so dass der neue Name der Franken in die Stelle
des alten sigambrischen getreten ist. Und nicht blos die obigen Dichterstellen dienen hiefür zum
Beleg, sondern auch alle ältere fränkische Chroniken (vgl. Eccard Comment. de reb. Franc. orient. T.L
p. 490. 619. Duchesne script. rer. Franc. T. I. p. 594. — Die alte vita s. Hildulphi nennt z.B.
die Gegend um Trier Sicambria.); wie denn auch Lydus (de mag. p. 248. ed. Bonn.) ausdrück-
lich sagt: xcl ZwydufQouw ixeyovzvsiv nnelisı. Dodyyovg «vvovg i Tysuóvog xaAoUGw ixi cou
zuapovrog ol zepl "Prvov xol Podavov. Wenn daher der Bischof Remigius bei der Taufe an Chlod-
wig die bekannten Worte richtet: mitis depone colla Sicamber! (Greg. Tur. IL, 34.), so will er
nicht etwa die Sigambrer als einzelnen fränkischen Volksstamm bezeichnen, sondern die Bene
nung Sicamber ist ihm völlig gleichbedeutend mit: Francus. Diese Annahme völliger Identità
war im 5. und 6. Jahrhundert sogar unter den Franken selbst allgemein geworden; währen
dagegen von der vermeintlichen Existenz eines besondern fränkischen Sigambrer-Stammes de|
mals nicht die mindeste Andeutung vorhanden ist. — Uebrigens war auch dieser Identitüts
| Glaube nur aus Trugschlüssen hervorgegangen. Die Sigambrer waren es, welche in der ilte
Zeit unter allen deutschen Völkerschaften die römischen Waffen am meisten beschäftigten ur
sich vor allen durch Muth und Tapferkeit hervorthaten. Ihr Name ward daher gleich furchtbar
wie der cimbrische (Strab. VIL, 2, &.) und in allen römischen Provinzen gehört: daher ein st
hender, willkommener Lieblings- Ausdruck für die klassischen Dichter. Vgl. Ped. Albinov. i
cons. Liv. 47, 344. Propert. eleg. IV., 6, 77. Ovid. am. L, 44, 9. Grat. cyneg. 202. Horat. IV., 2, 3
44, 54. Juven. IV., 447. Mart. de spect. II, 9. Sigambrisch und germanisch wurden von die
sen fast synonym gebraucht. So aber mussten die faden Nachäffereien der spätern Dichter
woran sich die geographischen Angaben des Strabo und Ptolemäus reihen, welche beide d
Wohnsitze der Sigambrer in die Nähe der Rhein-Mündung, also in das Kernland der später
Franken legen, eine Annahme veranlassen und befestigen, wodurch bis in die neueste Zeit (
mannichfaltigsten Irrthümer hervorgerufen wurden. — Gewiss ist das Volk der Sigambrer sche
sehr früh, vielleicht in dem Bructerischen, untergegangen.
M.
38. Gabinius und Galba siegen, der erste über die Chaucen, der letzte über die Catten. dxeivo (s
oí &beAevdegoı) ÖL xol Tag tiung «vvóv (sc. tóv KAcvüwov) rag imwixlovg iml voig dv vj Mau
zavie mgaydeisı dekaodaı Exeisav, ovy Oti sevogüdidavra, al ovà 2v vij dgyi] xo Ovra, Ott |
ztoAsutjOm. xolro, xol vovvo ro Pre 0 vs Taißas 0 ZXovAxíxwg Xarrovg ingdvyde xol Ilov
T'uovíviog Mavvgovolovg (lege: Xavxovs) voxnjóag Trà Ts [o eudoxlumde xol decov argarıc
0g ióvog Erı nag avroig éx vijg vov Ovdgov ovupopas cv, ixoulGevo: dg xol eAjelg 6 Ovoue c
sgdvogos an auporigav dpóv rov Kinvdwv Acficiv. To 03 Zyou£vo ol avrol avus Maior s
mioavrss xoreórQdquocvy: Zovqroówvwg uiv y&Q IlavAivog xv. Dio Cass. LX, 8—9. (p. 770)
Gabinio Secundo, Chaucis, gente Germanica, superatis, Chaucius coguomen usurpare congessi
Suet. Claud. 24.*)
*) Man hat unbegreiflicher Weise an der Stelle des Dio Cassius die wunderlichsten Emendationen versucht, währe
Suetons Worte ausser Zweifel stellen, dass Kavrovg statt Mavgovoíov; zu schreiben sei. Sökeland, der sich mW
Nach Chr. 41. | 29
47.
39. Die Cheruscer erhalten Zlalicus zum König. Eodem anno Cheruscorum gens regem Roma peti-
vit, amissis per interna bella nobilibus et uno reliquo stirpis regiae, qui apud urbem habebatur,
nomine Italicus. Paternum huic genus e Flavio fratre Arminii, mater ex Catumero principe
Cattorum erat: ipse forma. decorus et armis equisque in patrium nostrumque morem exercitus.
Igitur Caesar auctum pecunia, additis stipatoribus, hortatur, gentile decus magno animo capessere:
illum primum Romae ortum nec obsidem sed civem ire externum ad imperium. Ac primo lae-
tus Germanis adventus, atque eo quod nullis discordis imbutus pari in omnes studio ageret,
celebrari, coli, modo comitatem et temperantiam nulli invisam, saepius vinolentiam ac libidines,
grata barbaris, usurpans. iamque apud proximos iam longius clarescere, quum potentiam eius
suspectantes, qui factionibus floruerant, discedunt ad conterminos populos ac testificantur, adimi
veterem Germaniae libertatem et romanas opes insurgere: adeo neminem iisdem in terris ortum,
qui principem locum impleat, nisi exploratoris Flavii progenies supra cunctos attollatur? frustra
Arminium praescribi, cuius si filius hostili in solo adultus in regnum venisset, posse extimesci in-
fectum alimonio, servitio, cultu, omnibus externis. at si paterna Italico mens esset, non alium in-
fensius arma contra patriam ac deos penatis quam parentem eius exercuisse. || His atque tali-
bus magnas copias co8ügere. nec pauciores Italicum sequebantur. non enim inrupisse ad invitos,
sed accitum memorabant. quando nobilitate ceteros anteiret, virtutem experirentur, an dignum
se patruo Arminio, avo Catumero praeberet. nec patrem rubori, quod fidem adversus Romanos
volentibus Germanis sumtam nunquam omisisset. falso libertatis vocabulum ostendi ab iis, qui
privatim degeneres, in publicum exitiosi, nihil spei nisi per discordias habeant. Adstrepebat
hinc alacre vulgus, et magno inter barbaros proelio victor rex: dein secunda fortuna ad superbiam
prolapsus pulsusque ac rursus Langobardorum opibus refectus per laeta, per adversa res Che-
ruscas adflictabat. Tacit. ann. XI, 16 —17.
vollster Entschiedenheit (Ueber die Verhältnisse u. Wohns. d. deutsch. Volk. S. 51. fig.) der Annahme v. Lede-
bur's, Mavpovoíov; sei aus Magoov; korrumpirt, widersetzt, fällt in einen eben so sehlimmen Irrtbum, wenn er
mit Mannert Mavgovc; lesen will. Dagegen streitet der ganze Zusammenhang der Stelle. Claudius legte sich auf
den Rath seiner Freigelassenen gleich im Anfange seiner Regierung wegen der Erfolge in Mauritanien die Ehren
eines Triumphes zu. Diese Erfolge seien aber, meint Dio Cassius, geschweige denn, dass sie durch die Beibülfe
des Claudius zu Stande gekommen wären, sogar noch zu den Lebzeiten des Caligula erfochten worden. Der
Triumph sei also eine Anmaussung gewesen und er müsse um so sonderbarer erscheinen, da in demselben Jahre,
als Claudius zur Herrschaft gelangt sei, Galba und Gabinius, der eine über die Catten, der andere über die Cau-
chen gesiegt hätten, so dass Claudius in Folge dieser Siege mit Recht den Beinamen Imperator angenommen habe.
Eben jene Mauren, fährt dann Dio Cassius fort, von denen eben die Rede gewesen sei, hätten in dem darauf
folgenden Jahre abermals die Waffen ergriffen u. s. w. Nach dieser Andeutung des wahren Sinnes der Dionischen
Worte wird es unnóthig sein, die Verbesserungsversuche, die man angestellt bat, noch einer weitern Kritik zu
unterwerfen. Nur möge gegen Ukert, der sich auch (Alt. Geogr. Bd. 3. S. 58.) für Magoovc entscheidet, erinnert
werden, dass die Annahme, die Cauchen hätten keinen Antheil an der Varianischen Niederlage gehabt, alles Be-
weises entbehrt. Denn daraus, dass sie später gegen Arminius fochten, lässt sich nicht folgern, dass sie den Römern
auch zur Zeit der Varus-Schlacht befreundet waren. Von ihrem volksthümlich deutschem Sinne gaben sie im
Gegentheil sogar bei den Feldzügen des Germanicus und in den Reihen der Römer die entschiedensten Beweise.
Cf. Tacit. ann. 1L, 17. Ueberdies sind wohl nur die kleinen Cauchen, in deren Gebiet im J. 14. (n. Chr.) ein
romisches praesidium stand und die Feste Amisia lag, Verbündete des Germanicus gewesen. Cf, Tacit. ann. X]., 18.
— Die Abschreiber des Dio Cassius scheinen übrigens von den libyschen Völkerschaften bessere Kunde gehabt zu
haben, als von den germanischen. So findet man LXVlL, 4. und LXXl, 20. JV«cauove» verschrieben statt
Ztkvoro.
40 Nach Chr. 41 — 59.
40. Um dieselbe Zeit verwüsten dje Cauchen das untere Germanien. Als aber Corbulo in dem eigenen
Lande sie angreifen will, zieht Claudius alle römische Besatzungen über den Rhein nach Gallier
zurück Per idem tempus Chauci nulla dissensione domi et morte Sanquinii alacres, dum Cor.
bulo adventat, infenorem Germaniam incursavere duce Gannasco, qui natione Caninefas, auxilia
ris et diu meritus, post transfuga, levibus navigiis praedabundus Gallorum maxime oram vastabat
non ignarus, dites et imbelles esse. At Corbulo provinciam ingressus magna cum cura et mo
gloria, cui principium illa militia fuit, triremes alveo Rheni, ceteras navium ut quaeque habile:
per aestuaria et fossas adegit: lintribusque hostium depressis et exturbato Gannasco, ubi prae
sentia satis composita sunt, legiones, operum et laboris ignaras, populationibus laetantes, veteren
ad morem reduxit. . . . || Ceterum is terror milites hostesque in diversum adfecit: nos virtuten
auximus, barbari ferociam infregere. Et natio Frisiorum post rebellionem clade L. Apronii coe
ptam infensa aut male fida, datis obsidibus, consedit apud agros a Corbulone descriptos. Iden
senatum, magistratus, leges imposuit ac ne iussa exuerent, praesidium immunivit, missis qui maio
res Chaucos ad deditionem pellicerent, simul Gannascum dolo adgrederentur. nec inritae aut de
generes insidiae fuere adversus transfugam et violatorem fidei. Sed caede eius motae Chauco
rum mentes, et Corbulo semina rebellionis praebebat, ut laeta apud plerosque, ita apud quosdan
in sinistra fama. cur hostem conciret? adversa in rempublicam casura; sin prospere egisset
formidolosum paci virum insignem et ignavo principi praegravem. Igitur Claudius adeo novan
. in Germanias vim prohibuit, ut referri praesidia cis Rhenum iuberet. || Iam castra in hostil
solo molienti Corbuloni hae litterae redduntur. ille re subita, quanquam multa simul offunderentur
metus ex imperatore, contemptio ex barbaris, ludibrium apud socios, nihil aliud prolocutus quam
beatos quondam duces romanos! signum receptui dedit. Tacit. ann. XI, 48—20. — Iveiog à.
Zouítiog KogfovAov iv vij KsÀvwxj Orgaımyav và vs OvQavevpova ovvexgornds xol av Baoßapın
&Alovg vs xul oUg ixGAovy Kavyovg &xcxoót. xol avrov dv vij molsule ovra 0 Kinvdiog &vexdAso:
váv Te yap dgev]v avrov xal vv aoxnoıw uo90v ovx Energeypev avvg éml nAfov avig8nvew xv
Gópevog 0à voro ó Kopßovimv ixavjAO9s, voGo0vov uovov dvofondeg: à pexáQuo. oí xA xot.
orparmyoavres! Dio Cass. LX., 30. (p. 788) —
Et vos, crinigeros bellis arcere Caycos,
Oppositi, petitis Romam Rhenique feroces
Deseritis ripas et apertum gentibus orbem. Lucan. Phars. I, 463. sq.
91.
M. Feindseligkeiten zwischen den Cheruscern und Catten. lisdem temporibus in superiore Germani:
trepidatum adventu Cattorum, latrocinia agitantium. . . . llli metu, ne hinc Romanus inde Che
rusci cum quis aeternum discordant, circumgrederentur, legatos in urbem et obsides misere
Tacit. ann. XII, 27, 28. — Bei dieser Gelegenheit wurden Gefangene aus der Varus-Schlach
befreit. Aucta laetitia, quod quosdam e clade Variana quadragesimum post annum servitio ex
emerant. Tacit. l c. .
59.
42. Die Ansibarier erscheinen am Rhein, um sich dort verdrängt von deu Cauchen anzusiedeln; werde:
aber von. den Römern zurückgewiesen. Eosdem agros (sc. quibus Frisii decedere iussi erant
Ansibarii occupavere, validior gens non modo sua copia sed adiacentium populorum miseratione
quia pulsi a Chaucis et sedis inopes tutum exsilium orabant. aderatque iis clarus per illas gente:
et nobis quoque fidus nomine Boiocalus, vinctum se rebellione Cherusca iussu Arminü referens
mox Tiberio et Germanico ducibus stipendia meruisse: et quinquaginta annorum obsequio ic
Nach Chr. 59 — 71. 94
quoque adiungere, quod gentem suam ditioni nostrae subüceret quotam partem campi iacere,
in quam pecora et armenta militum aliquando transmitterentur? servarent sane receptos gregibus
inter hominum famam, modo ne vastitatem et solitudinem mallent quam amicos populos. Cha-
mavorum quondam ea arva, mox Tubantum et post Usipiorum fuisse. sicuti coelum deis, ita
terras generi mortalium datas, quaeque vacuae, eas publicas esse. Solem deinde respiciens et
cetera sidera vocans, quasi coram interrogabat, vellentne contueri inane solum? potius mare
superfunderent adversus terrarum ereptores. || Et commotus his Avitus: patienda meliorum im-
peria. id diis, quos implorarent, placitum, ut arbitrium penes Romanos maneret, quid darent,
quid adimerent, neque alios iudices quam se ipsos paterentur. Haec in publicum Ansibariis
respondit; ipsi Boiocalo, ob memoriam amicitiae daturum agros. quod ille ut proditionis pretium
aspernatus addidit: deesse nobis terra, in qua vivamus: in qua moriamur, non potest. atque ita
infensis utrimque animis discessum. llli Bructeros, Tencteros, ulteriores etiam nationes socias
bello vocabant. Avitus scripto ad Curtilium Manciam superioris exercitus legatum, ut Rhenum
transgressus arma a tergo ostenderet, ipse legiones in agrum Tencterum induxit, excidium mini-
tans ni causam suam dissociarent. Igitur absistentibus his pari metu exterriti Bructeri, et cete-
ris quoque aliena pericula deserentibus sola Ansibariorum gens retro ad Usipios et Tubantes
concessit. quorum terris exacti, quum Cattos, dein Cheruscos petissent, errore longo hospites
egeni, hostes in alio, quod iuventutis erat, caeduntur, imbellis aetas in praedam divisa est. Ta-
cit. ann. XIII, 55 — 56. |
70.
43. Als Claudius Civilis die Bataver zum Aufstande verleitet und sich nach den ersten günstigen Erfol-
gen gegen Castra vetera wendet, betheiligen am Kriege sich auch die überrheinischen Deutschen,
vor allen die Bructerer und Tencterer. lunguntur Bructeri Tencterique et excita nuncijs Ger-
mania ad praedam famamque. Tacit. hist. IV., 24. — Der Tapferkeit dieser Deutschen geschieht
mehrmals vor Castra vetera, wie in den Gefechten gegen Vocula Erwähnung. L. c. 23. sq. —
Bald tritt ganz (?) Deutschland mit Civilis in Verbindung. Civilem immensis auctibus universa
Germania extollebat, societate nobilissimis obsidum firmata. L. c. 28. — Catten, Usipier und
Mattiacer belagern Mainz. L. c. 37.
74.
A. Immer bedenklicher wird der Aufstand: ganz Gallien fällt ab, bald auch die Legionen unter Vocula,
endlich auch Castra vetera. Der Legat Mummius Lupercus, welcher gefangen genommen wurde,
wird als Geschenk für die Veleda bestimmt. Mummius Lupercus legatus legionis inter dona
missus Veledae. Ea virgo nationis Bructerae late imperitabat vetere apud Germanos more, quo
plerasque feminarum fatidicas et augescente superstitione arbitrantur deas. Tuncque Veledae
auctoritas adolevit. nam prosperas Germanis res et excidium legionum praedixerat. Sed Luper-
cus in itinere interfectus. Tacit. hist. IV., 64.
45. Gegen die colonia Agrippinensis, die stets mit den Römern befreundet gewesen war, richtet sich
der Hass der Deutschen. Die gegenüberwohnenden Tencterer wollen ihr harte Bedingungen
auflegen, sie appellirt aber an Veleda und Civilis. «Arbitrum habebimus Civilem et Veledam
apud quos pacta sancientur.» Sic lenitis Tencteris legati ad Civilem et Veledam missi cum do-
nis cuncta ex voluntate Agrippinensium perpetravere. Sed coram adire adloquique Veledam
negatum. Arcebantur adspectu, quo venerationis plus inesset. Ipsa edita in turre, delectus e
propinquis consulta responsaque ut internuncius numinis portabat. Tacit. hist. IV., 65.
32
Nach Chr. 71 — 11.
M. Als Petilius Cerealis den Oberbefehl übernimmt, kehrt das Glück auf die Seite der Römer zurück
Im Trierschen wird das Heer des Civilis, in welchem sich auch die Bructerer und Tenctere:
befanden (sinistro cornu Bructeri Tencterique, Tacit. hist. IV, 77.) aufs Haupt geschlagen unc
bis nach Castra vetera zurückgeworfen. Alsbald fallen die Agrippinenser ab und ermorden z
Tolbiacum eine Cohorte, die aus Friesen und Chaucen zusammengesetzt war. Civilis . . . nor
invalidus, flagrantissima cohortium suarum integra, quae e Chaucis Frisisque composita, Tolbiac
in finibus Agrippinensium agebat. Sed tristis nuncius avertit, deletam cohortem dolo Agrippi
nensium, qui largis epulis vinoque sopitos Germanos, clausis foribus, igne iniecto cremavere
Tacit. hist. IV., 79.
k7. An dem darauf erfolgenden unglücklichen Kampfe bei Castra vetera nehmen auch die Bructere
lebhaften Antheil (Bructerorum cuneus tranatavit, Tacit. hist. V., 48); sie werden indess ungeach
tet der Hülfe der Chaucen (Civili Chaucorum auxilia venere, L. c. 19.) mit den Batavern ge
zwungen, über den Rhein zu weichen. L. c. sq.
A48. Das Admiralschiff des Cerealis, das bei einem Ueberfall erbeutet worden war, schicken die Deut
schen der Veleda. Multa luce revecti hostes captivis navibus praetoriam triremem flumine Lup
pia donum Veledae traxere. Tacit. hist. V., 22. — Darauf knüpft Cerealis mit der Veleda Unter
handlungen an. Cerealis, per occultos nuncios Batavis pacem, Civili veniam ostentans, Veledan
propinquosque monebat, fortunam belli tot cladibus adversam opportuno erga populum romanur
merito mutare. Caesos Treveros, receptos Ubios, ereptam Batavis patriam: neque aliud Civila
amicitia paratum quam vulnera, fugas, luctus. exulem eum et extorrem recipientibus oneri: e
satis peccavisse, quod totiens Rhenum transcenderint. si quid ultra moliantur, inde iniuriam e
culpam hinc ultionem et deos fore. || Miscebantur minis promissa. Et concussa transrhenanorur
fide, inter Batavos quoque sermones orti, non prorogandam ultra ruinam etc. Tacit. hist. V., 2&4 —92£
72. u. f.
49. Noch unter Vespasian rächten sich die Römer an den Bructerern. Mindestens wissen wir, dass di:
Veleda in römische Gefangenschaft gerieth. vidimus sub divo Vespasiano Veledam diu apu«
plerosque numinis loco habitam. Tacit. Germ. 8. —
captivaeque preces Veledae — Stat. Papin. silv. I, &, 9.
Ueber die Veleda vgl. auch Suid. s. v. €&fovoc: 7 uera vg Beindag àv vij Kelten.
77.
50. C. Plinius Secundus widmete Titus, als dieser zum 6ten Male Consul war, die historia naturalis
welche mithin in dem vorstehenden Jahre beendet wurde. Eine reiche Fundgrube nicht blos:
naturhistorischer, sondern auch geschichtlicher, geographischer und artistischer Notizen, ist da:
Werk auch für die Kenntniss des alten Germaniens nicht ohne Wichtigkeit. Ausser den allge
meinen geographischen Angaben nimmt es auf Westfalen insbesondere durch die Schilderuns
der Chaucen und ihres Landes Bezug. Germanorum genera quinque. . . . Alterum genus Ingac-
vones, quorum pars Cimbri, Teutoni ac Chaucorum gentes. Proximi autem Rheno Istaevones
quorum pars Cimbri (lege: Sicambri) Mediterranei Hermiones, quorum Suevi, Hermunduri
Chatti, Cherusci. . . . Amnes clari in Oceanum defluunt . . . Albis, Visurgis, Amisius, Rhenus
Mosa. Introrsus vero, nullo inferius nobilitate, Hercynium iugum praetenditur. Plin. hist. nat. IV., 28. —
Sunt vero in septentrione visae nobis Chaucorum (sc. gentes) qui maiores minoresque appellan-
tur. Vasto ibi meatu bis dierum noctiumque singularum intervallis effusus in immensum agitur
Oceanus, aeternam operiens rerum naturae controversiam: dubiumque terrae sit an parte in
maris. Illic misera gens tumulos obtinet altos aut tribunalia structa manibus ad experimenta
^ Nach Chr, 11—84. 33
altissimi aestus, casis ita impositis, navigantibus similes, quum integant aquae circumdata, nau-
fragis vero, quum recesserint, fugientesque cum mari pisces circa tuguria venantur. Non pecu-
dem his habere, non lacte ali, ut finitimis, ne cum feris quidem dimicare contigit, omni procul
abacto frutice. Ulva et palustri iunco funes nectunt ad praetexenda piscibus retia, captumque
manibus lutum ventis magis, quam sole siccantes terra cibos et rigentia septentrione viscera sua
urunt. Potus nonnisi ex imbre servato scrobibus in vestibulo domus. Et hae gentes, si vincan-
tur hodie a populo romano, servire se dicunt. Ita est profecto: multis fortuna parcit in poenam.
|| Aliud e silvis miraculum: totam reliquam,Germaniam replent adduntque frigori umbras. altis-
simae tamen haud procul supra dictis Chaucis circa duos praecipue lacus. . . . In eadem sep-
' tentrionali plaga Hercyniae silvae roborum vastitas intacta aevis et congenita mundo prope im-
mortali sorte miracula excedit. Ut alia omittantur fide caritura, constat attolli colles occursantium
inter se radicum repercussu, aut ubi secuta tellus non sit, arcus ad ramos usque et ipsos inter
se rixantes curvari portarum patentium modo, ut turmas equitum transmittant. glandiferi maxime
generis omnes, quibus honos apud Romanos perpetuus. Id. XVL, 4 —2.
Das wichtigste Werk des Plinius für die deutsche Geschichte, die Erzählung der römischen
- Feldzüge in Deutschland, ist leider, bis auf eine dürfüge Notiz beim 7acitus (S. oben Nr. 27.)
ganz verloren gegangen. Bellorum Germaniae (libri) viginti, quibus omnia, quae cum Germanis
gessimus bella, collegit. Inchoavit, quum in Germania militaret, somnio monitus. Adstitit enim
quiescenti Drusi Neronis effigies, qui Germaniae latissime victor ibi perit: commendabat memo-
riam sui orabatque, ut se ab iniuria oblivionis assereret. Plin. iun. Ep. IIL, 5. — Schon zur Zeit
des Symmachus war die Schrift nur noch dem Namen nach bekannt. Enitar, si fors votum
iuvet, etiam Plinii Secundi Germanica bella conquirere. Symmach. Ep. IV., 48.
84.
öl. Als Domittan Krieg gegen die Catten führt, scheinen auch Bewegungen am Niederrhein stattgefun-
den zu haben, indem der Kaiser im Lande der Ubier Festen errichtete. Imperator Caesar Au-
gustus Germanicus eo bello, quo victis hostibus cognomen Germanici meruit, quum in finibus
Ubiorum castella poneret, pro fructibus locorum, quae vallo comprehendebat, pretium solvi iussit:
atque ea iustitiae fama omnium fidem adstrinxit. Frontin. Strat. II, 44, 7.
32. Gleichzeitig ereignet sich die kühne, aber unglückliche Unternehmung einer Usipier-Cohorte in Bri-
tannien. Eadem aestate cohors Usipiorum, per Germanias conscripta et in Britanniam transmissa,
magnum ac memorabile facinus ausa est: Occiso centurione ac militibus, qui ad tradendam
disciplinam inmixti manipulis exemplum et rectores habebantur, tres liburnicas adactis per vim
gubernatoribus adscendere et uno remigante, suspectis duobus eoque interfectis, nondum vulgato
rumore ut miraculum praevehebantur. mox hac atque illa rapti et cum plerisque Britannorum
sua defensantium proelio congressi, ac saepe victores, aliquando pulsi, eo ad extremum inopiae
venere, ut infirmissimos suorum, mox sorte ductos vescerentur. atque ita circumvecti Britanniam,
amissis per inscitiam regendi navibus, pro praedonibus habiti, primum a Suevis, mox a Frisiis
intercepti sunt. ac fuere, quos per commercia venumdatos et in nostram usque ripam mutatione
ementium adductos indicium tanti casus inlustravit. Tacit. Jul. Agric. vit. 28. — orgerioras yag
zıvsg Orasıdaavreg xal éxevovcaQyovg Yıllapydv Te Yovsvoavreg ég moin xavépvyov: xal Efavay-
Hivrss zteQiénAsvGav và xQüg ÉGméQov avrig, Og zov To vs xUua xal Ödrepe, EOS Tu OrQarOxeÜn
v& even Ovta mpogoyövreg. Dio Cass. LXVL, 20.*)
—MÀ——— M— a a — M À—
*) Tillemont setzt den Feldzug gegen die Catten in das vorhergehende Jahr, den Beweis auf eine Münze stützend,
welche imp. V. mit trib. pot. II. verbindet. Diese ist aber entweder unächt, oder es hat eine Verwechselung in
Regesta hist. Westfal. 9
3
Nach Chr. 85 u. f. — 99.
85. u. f.
53. In diesem Jahre oder doch bald darauf beginnt ein langwieriger Krieg der Catten gegen die Che-
ruscer. Xaegiópgoog 0h, 6 vOv Xsgovoxov Pasılevg, Uno Xávrov ix vg apyns die my xQO0c Po
ualovg pıllav dxnesov, v0 uiv zQGtrov Eralgovg vwag zagfAe[s xol xorivvmvy àv vij xa060c Lyivero
Exsıra iÉyxavoAsupO dg ox avtv, Exsiön Öwijpovs toig “Poueloıs Excuse, vóv. Zfopuzuxvóv. [x£vevet
xol ovpuezlag uiv ovx Exrvge, gonuara 0À fcfe. Dio Cass. LXVIL, 5. (ed. Reim. p. 440%.) — Di
Folge dieses Krieges war der Sturz der cheruscischen Macht. In latere Chaucorum Cattorum
que Cherusci nimiam ac marcentem diu pacem inlacessiti nutrierunt. idque iucundius quam tutiu
fuit, quia inter inpotentes et validos falso quiescas, ubi manu agitur, modestia ac probitas no
mina superioris sunt. ita, qui olim boni aequique Cherusci, nunc inertes ac stulti vocantur. Catti
victoribus fortuna in sapientiam cessit. Tracti ruina Cheruscorum et Fosi, contermina gens, ad
versarum rerum ex aequo socii quum in secundis minores fuissent. Tacit. Germ. 36.
98.
5k. Die Bructerer werden von den Chamavern und Angrivariern befehdet. Juxta Tencteros Bructe:
olim occurrebant, nunc Chamavos et Angrivarios immigrasse narratur pulsis Bructeris ae penitu
excisis vicinarüm consensu nationum seu superbiae odio, seu praedae dulcedine, :seu favor
quodam erga nos deorum. nam ne spectaculo quidem proelii invidere. super LX milia non a1
mis telisque romanis, sed, quod magnificentius est, oblectationi oculisque ceciderunt. Mane:
quaeso duretque gentibus, si non amor nostri, at certe odium sui: quando urgentibus imper
faüs nihil iam praestare fortuna maius potest, quam hostium discordiam. Tacit. Germ. 33.
99.
55. Siegreicher Feldzug des Vestricius Spurinna gegen die Bructerer. Heri a senatu Vestricio Spurin
nae, principe auctore, triumphalis statua decreta est, non ita, ut multis, qui nunquam. in aci
steterunt, nunquam castra viderunt, nunquam denique tubarum sonum nisi in spectaculis audierunt
verum ut illis, qui decus istud sudore et sanguine et factis assequebantur. Nam Spuriuna Bruc
terum regem vi et armis induxit in regnum ostentatoque bello ferocissimam gentem, quod e:
pulcherrimum victoriae genus, terrore perdomuit. C. Plinii epist. II, 7. — Da Tacitus und Pliniu
unerwähnt lassen, wann die beiden Unglücksfälle, welche ihrer Erzählung zufolge die Bructere
trafen, sich ereigneten; so kann zwar jede Zeitbestimmung immer nur als muthmaassliche gelter
indess glauben wir doch die hier getroffene chronologische Anordnung gegen jede andere bishe
angenommene genügend rechtfertigen zu können. Was das zuletzt erwähnte Ereigniss anbelang
so gibt nämlich die Briefsammlung des jüngern Plinius gerade in dieser Hinsicht nicht unwich
tige Andeutungen. Diese Sammlung fällt zwischen die Jahre 96 — 440 (n. Chr.), da unter alle
Briefen, welche ein verlässiges geschichtliches Merkzeichen an sich tragen, und deren ist ein
sehr grosse Anzahl vorhanden, keiner vor 96 und keiner nach 440 geschrieben wurde. Da w'
nun aus einem Briefe erfahren, dass sich Vestricius Spurinna bei einem Besuche des Plniu
im 77. Lebensjahre befand (ep. III, 4.); so muss uns ein so hohes Alter berechtigen, den Felc
zug des Spurinna so weit, als möglich, nach dem Anfange des vorbezeichneten Zeitraums Z
den Zahlen stattgefunden und ist IV statt Il zu lesen. Denn die Münzen Domitians zeigen erst seit dem Jahr
84 den Beinamen Germanicus, den sich bekanntlich dieser Kaiser wegen des cattischen Feldzuges beigelegt hat. -
Auch die Feldzüge des Agricola in Britannien müssen hiernach um ein Jahr weiter hinausgeschoben werden, d
sich aus Tacitus folgern lässt, dass die Unternehmung der Usipier und der Krieg gegen die Catten einem on
demselben Jahre angehören. Cf. Tac. Agric. vit. 32. u. 39.
Nach Chr, 99. j 95
verlegen. Am Rhein befehligte aber während Nerva’s Regierung der spätere Kaiser Traian und
blieb dort bis 99; überdies wissen wir, dass sich Spurinna zu Anfang der Regierung des Nerva
zu Rom befand (ep. I. 5). Folglich hat der Feldzug des Spurinna frühestens im J. 99 statthaben
können: denn ihn unter 7raians Oberbefehlen jene Unternehmung ausführen zu lassen, dagegen
streitet einmal die ganze Fassung jenes Schreibens, und dann das hohe Ansehen, dessen sich
Spurinna schon unter Domitian und früher erfreuete. Der einzige Einwand, den man gegen
diese Annahme allenfalls erheben kónnte, und der auch wirklich benutzt worden ist, um Spu-
rinna's Feldzug früher, als die Niederlage der Bructerer durch die Chamaver zu setzen, würde
eben die Angabe des Tacitus sein, dass das Volk der Bructerer fast gänzlich aufgerieben worden
sei, während doch Plinius dasselbe bello ferocissimam gentem nennt. Indess schon die Weise,
wie Zacitus sich ausdrückt, der Gebrauch der Worte «narratur» und «nunc» zeigt, dass hier von
einer Begebenheit die Rede sei, welche so eben erst sich ereignet hatte, so dass nur das erste
vage Gerücht davon in Umlauf gekommen war. Jacitus selbst misst diesem Gerede, wie der
Beisatz « narratur » beweist, keinen sonderlichen Glauben bei, und dass es in der That ein unbe-
gründetes war, ergibt sich am sichersten gerade aus der Folgezeit, da wir das Volk der Bruc-
terer noch Jahrhunderte hindurch, und zwar mächtiger als je zuvor, auf dem Schauplatze der
Geschichte erblicken. Da Zacitus nach seiner ausdrücklichen Angabe die Germania während
Traians zweiten Consylats, also im Jahre 98 (Germ. 37.) schrieb, so wird demnach auch die
Nachricht, die er gibt, demselben Jahre angehören.
Die Germania des Tacitus ist unter allen Schriften, welche uns das klassische Alterthum erhalten
hat, für die Kenntniss des alten Germaniens die wichtigste. Geschrieben kurz nach dem Re-
gierungsantritte Irasans wurde sie später, als die vita Julii Agricolae, welche dem J. 97 ange-
hórt, und früher, als die historiae und die annales verfasst, und so bildet sie folglich auch
zeitlich den Kern und Mittelpunkt eiuer schriftstellerischen Wirksamkeit, welche für die Geschichte
Deutschlands, insbesondere aber des Rhein- und Weserlandes die schützbarste Ausbeute gewührt.
So wie nämlich die deutschen Kriege, wovon Tacitus erzählt, grösstentheils auf westfälischem
Boden und gegen die hier heimischen Volker geführt wurden, so hat auch die Germania vor-
zugsweise Westfalen vor Augen. Dies beweist vor Allem die grosse Ähnlichkeit, die in hiesiger
Verfassung, in hiesiger Sitte und Lebensweise noch zur Zeit der Karolinger mit der Beschreibung
des Tacitus bestand, so wie viele Grundzüge dieser Schilderung noch viele Jahrhunderte später,
manche bis in die neuesten Zeiten ihre Geltung bewahren. — Das wichtigste der Zaciteischen Be-
schreibung lassen wir nachstehend folgen.
Die alten Deutschen wohnten in zerstreut liegenden Einzelhófen, wie der westfälische Bauer
noch gegenwärtig: Städte kannte man nicht. Nullas Germanorum populis urbes habitari satis
notum est: ne pati quidem inter se iunctas sedes Colunt discreti ac diversi, ut fons, ut
campus, ut nemus placuit. Vicos locant non in nostrum morem connexis et cohaerentibus aedi-
ficiis: suam quisque domum spatio circumdat, sive adversus casus ignis remedium sive inscitia
aedificandi. ne caementorum quidem apud illos aut tegularum usus: materia ad omnia utuntur
informi et citra speciem aut delectationem. quaedam loca diligentius inlinunt terra ita pura ac
splendente, ut picturam ac lineamenta colorum imitetur. Solent et subterraneos specus aperire
eosque multo insuper fimo onerant, suffugium hiemi et receptaculum frugibus, quia rigorem fri-
gorum eiusmodi locis molliunt, et si quando hostis advenit, aperta populatur, abdita autem et
defossa aut ignorantur aut eo ipso fallunt, quod quaerenda sunt. Tacit. Germ. 46.
Die Hauptbescháftigung war Ackerbau und Viehzucht; der Boden arm und rauh. Ueblich
war die Dreifelderwirthschaft. Terra etsi aliquanto specie differt, in universum tamen aut silvis
horrida aut paludibus foeda: humidior, qua Gallias . . . adspicit: satis ferax: frugiferarum
5 *
Nach Chr. 99.
arborum impatiens: pecorum foecunda, sed plerumque improcera. ne armentis quidem sut
honor aut gloria frontis: numero gaudent. eaeque solae et gratissimae opes sunt. — Agri pi
numero cultorum ab universis in vices occupantur, quos mox inter se secundum dignatione
partiuntur. facilitatem partiendi camporum spatia praestant. Arva per annos mutant: et supere
ager. nec enim cum ubertate et amplitudine soli labore contendunt, ut pomaria conserant
prata separent et hortos rigent. sola terrae seges imperatur. Ib. 5. 26.
Die Verfassung hatte eine demokratische Grundlage: sie beruhte auf der Souveränität d.
Volksgemeinde, die im Gauding, dem Mittelpunkte aller öffentlichen Geschäfte, zusammentrat. «
maioribus (rebus) omnes (consultant)... coeunt, nisi quid fortuitum et subitum incidit, certis diebu
quum aut inchoatur luna aut impletur, nam agendis rebus hoc auspicatissimum initium credus
Nec dierum numerum, ut nos, sed noctium computant. sic constituunt, sic Condicunt. nox duce
diem videtur. lllud ex libertate vitium, quod non simul nec ut iussi conveniunt, sed et alter
tertius dies cunctatione coeuntium absumitur. Ut turbae placuit, considunt armati. silentium p
sacerdotes, quibus tum et coercendi ius est, imperatur. mox rex vel princeps, prout aetas cuiqc
prout nobilitas, prout decus bellorum, prout facundia est, audiuntur, auctoritate suadendi mag
quam iubendi potestate. Si displicuit sententia, fremitu aspernantur; sin placuit, frameas conc
tiunt. honoratissimum adsensus genus est armis laudare. — Licet apud concilium accusare quoq:
et discrimen capitis intendere. Distinctio poenarum ex delicto. “Ib. 44. 42.
Für den Frieden bestand eine besondere Obrigkeit. Der Graf besass mit Zuziehung ein
Ausschusses von Freien das Richteramt und die vollziehende Gewalt. Dafür hatte er Antheil :
den Bussen und wurden ihm Beden dargebracht. Eliguntur in iisdem conciliis et principes, q
iura per pagos vicosque reddunt. centeni singulis ex plebe comites consilium simul et auctorit.
adsunt. — Mos et civitatibus ultro ac viritim conferre principibus vel armentorum vel fruguı
quod pro honore acceptum etiam necessitatibus subvenit. — equorum pecorumque numero co:
victi multantur. pars multae regi vel civitati, pars ipsi qui vindicatur vel propinquis eius exso
vitur. Ib. 42. 45. 42.
Es gab edle Geschlechter. An die Abstammung waren Vorzüge geknüpft. Ausser der Fi
higkeit zu den öffentlichen Ämtern gehörte dahin die Vorberathung in allen, die Entscheidung
den minder wichtigen Angelegenheiten, und das Recht, ein Dieustgefolge zu besitzen. Reges «
nobilitate, duces ex virtute sumunt. — De minoribus rebus principes consultant, de maiorib:
omnes: ita tamen, ut ea quoque, quorum penes plebem arbitrium est, apud principes pertra
tentur. — Insignis nobilitas aut magna patrum merita principis dignationem etiam adolescentu
adsignant: ceteris robustioribus ac iam pridem probatis adgregantur. nec rubor inter comit
aspici. gradus quin etiam et ipse comitatus habet iudicio eius, quem sectantur. -magnaque
comitum aemulatio, quibus primus apud principem suum locus, et principum, cui plurimi
acerrimi comites. Haec dignitas, hae vires: magno semper electorum iuvenum globo circumda
in pace decus, in bello praesidium. Ib. 7. 44. 43.
Durch Dienstgefolge wurden die meisten Kriege geführt. Nec solum in sua gente cuiq
sed apud finitimas quoque civitates id nomen, ea gloria est, si numero ac virtute comitatus en
neat. expetuntur enim legationibus et muneribus ornantur etipsa plerumque fama bella profligaı
— Quum ventum in aciem, turpe principi, virtute vinci, turpe comitatui, virtutem principis n:
adaequare. Jam vero infame in omnem vitam ac probrosum, superstitem principi suo ex ac
recessiSse. — Si civitas, in qua orti sunt, longa pace et otio torpeat, plerique nobilium adole
centium petunt ultro eas nationes, quae tum bellum aliquod gerunt, quia et ingrata genti qui
et facilius inter ancipitia clarescant. magnumque comitatum nonnisi vi belloque tueare. exigu
enim principis sui liberalitaté illum bellatorem equum, illam cruentam victricemque frameam. Na
Nach Chr. 99. 37
epulae et, quanquam incompti, largi tamen apparatus pro stipendio cedunt. materia munificentiae
per bella et raptus. Ib. 13. 44. |
Nur Genossenschaft an der Volksgemeinde machte frei und rechtsfáhig. Neben den Freien
war nämlich ein zahlreicher Stand von Unfreien vorhanden, der aber in verschiedene Abstufun-
gen zerfiel. Aleam (quod mirere) sobrii inter seria exercent tanta lucrandi perdendive temeritate,
ut, quum omnia defecerunt, extremo ac novissimo iactu de libertate ac de corpore contendant.
victus voluntariam servitutem adit. quamvis iuvenior, quamvis robustior adligari se ac venire
patitur. ea est in re prava pervicacia: ipsi fidem vocant. servos conditionis huius per commercia
tradunt, ut se quoque pudore victoriae exsolvant. || Ceteris servis non in nostrum morem dc-
scriptis per familiam ministeriis utuntur. Suam quisque sedem, suos penates regit. frumenti
modum dominus aut pecoris aut vestis, ut colono, iniungit: et servus hactenus paret. cetera
domus officia uxor ac liberi exsequuntur. Verberare servum ac vinculis et opere coercere rarum.
occidere solent non disciplina et severitate, sed impetu et ira ut inimicum, nisi quod impune.
Liberti non multum supra servos sunt, raro aliquod momentum in domo, nunquam in civitate,
exceptis dumtaxat iis gentibus, quae regnantur. ibi enim et super ingenuos et super nobiles as-
cendunt, apud ceteros impares libertini libertatis argumentum sunt. — Dominum ac servum
nullis éducationis deliciis dignoscas: inter eadem pecora, in eadem humo degunt, donec aetas
separet ingenuos, virtus agnoscat. Ib. 24. 25. 20.
Die Gemeinde Verbindung beruhte auf Gesammtbürgschaft. Obwohl Blutrache gebrüuchlich
war, konnte doch auch der Mord durch eine Vermógensbusse gesühnt werden. Suscipere tam
inimicitias seu patris seu propinqui, quam amicitias necesse est, nec implacabiles durant. luitur
enim etiam homicidium certo armentorum ac pecorum numero recipitque satisfactionem universa
domus, utiliter in publicum, quia periculosiores sunt inimicitiae iuxta libertatem. — pars multae
regi vel civitati, pars ipsi qui vindicatur vel propinquis eius exsolvitur. Ib. 24. 12.
Mit der Schutzpflicht der Verwandten stand das Erbrecht in Verbindung. Allgemeines Princip
desselben war die Consanguinität. Testamentarische Verfügungen waren unbekannt. Sororum
filis idem apud avunculum, qui apud patrem honor. Quidam sanctiorem arctioremque hunc
nexum sanguinis arbitrantur. . . . Heredes tamen successoresque sui cuique liberi: et nullum
testamentum. Si liberi non sunt, proximus gradus in possessione fratres, patrui, avunculi. Quanto
plus propinquorum, quo maior adfinium numerus, tanto gratiosior senectus: nec ulla orbitatis
pretia. Ib. 20.
Heilig war die Ehe; eigenthümlich die Mitgift. severa illic matrimonia: mec ullam
morum partem magis laudaveris. nam prope soli barbarorum singulis uxoribus contenti sunt,
exceptis admodum paucis, qui non libidine, sed ob nohilitatem plurimis nuptiis ambiuntur.
Dotem non uxor marito, sed uxori maritus offert. intersunt parentes et propinqui ac munera
probant: munera non ad delicias muliebres quaesita, nec quibus nova nupta comatur, sed boves
et frenatum equum et scutum cum framea gladioque. in haec munera uxor accipitur, atque
invicem ipsa armorum aliquid viro adfert. hoc maximum vinculum, haec arcana sacra, hos con-
iugales deos arbitrantur. Ne se mulier extra virtutum cogitationes extraque bellorum casus putet,
ipsis incipientis matrimonii auspiciis admonetur, venire se laborum periculorumque sociam, idem
in pace, idem in proelio passuram ausuramque. hoc iuncti boves, hoc paratus equus, hoc data
arma denunciant. sic vivendum, sic pereundum. accipere se, quae liberis inviolata ac digna red-
dat, quae nurus accipiant, rursus quae ad nepotes referantur. || . . . Paucissima in tam numerosa
gente adulteria, quorum poena praesens et maritis permissa. accisis crinibus nudatam coram
propinquis expellit domo maritus ac per omnem vicum verbere agit. publicatae enim pudicitiae
nulla venia. non forma, non aetate, non opibus maritum invenerit. Ib. 48. 49.
38
Nach Chr, 99.
Ausser der Beschreibung des altdeutschen Staats- und Hauswesens gibt die Germania zugleich
wichtige Aufschlüsse über Abstammung und geographische Abfolge der germanischen Völker-
schaften. Ipsos Germanos indigenas crediderim minimeque aliarum gentium adventibus et hospitiis
mixtos. — Celebrant carminibus antiquis (quod unum apud illos memoriae et annalium genas
est) Tuisconem deum terra editum et filium Mannum originem gentis conditoresque. Manno tra
fiios adsignant, e quorum nominibus proximi Oceano Ingaevones, medii Herminones, ceteri Istae -
vones vocentur. quidam, ut in licentia vetustatis, plures deo ortos pluresque gentis adpellatione=S
Marsos, Gambrivios (MS. marsossi gambrivos) Suevos, Vandalios adfirmant eaque vera et ant-mmE
qua nomina. — Proximi Cattis certum iam alveo Rhenum, quique terminus esse sufficiat, Usip «4
ac Tencteri colunt. Tencteri super solitum bellorum decus equestris disciplinae arte praecellun -
nec maior apud Cattos peditum laus, quam Tencteris equitum. sic instituere maiores, poster
imitantur. hi lusus infantium, haec iuvenum aemulatio, perseverant senes. inter familiam et pena 9
tes et iura successionum equi traduntur: excipit filius, non ut cetera maximus natu, sed prou %
ferox bello et melior. || Juxta Tencteros Bructeri olim occurrebant, nunc Chamavos et Angri—
varios immigrasse narratur. . . . (vgl. vorh. Nr. 5&) || Angrivarios et Chamavos a tergo Dulgibinssss
(MS. Dulgitubini — Dulgicubini — Dulcubimi) et Chasuari cludunt aliaeque gentes haud perinde=
memoratae. a fronte Frisii excipiunt. Maioribus minoribusque Frisiis vocabulum est ex modo virium.
Utraeque nationes usque ad Oceanum Rheno praetexuntur ambiuntque immensos insuper lacus
et Romanis classibus navigatos. . . . || Hactenus in occidentem Germaniam novimus. in sep-
tentrionem ingenti flexu redit. Ac primo statim Chaucorum gens, quanquam incipiat a Frisiis ac
partem litoris occupet, omnium quas exposui gentium lateribus obtenditur, donec in Cattos usque
sinuetur. Tam immensum terrarum spatium nou tenent tantum Chauci sed et implent, populus
inter Germanos nobilissimus quique magnitudinem suam malint iustitia tueri sine cupiditate, sine
impotentia, quieti secretique nulla provocant bella, nullis raptibus aut latrociniis populantur. id
pretium virtutis ac virium praecipuum argumentum est, quod, ut superiores agant, non per in-
iurias adsequuntur. prompta tamen omnibus arma ac, si res poscat, exercitus, plurimum virorum
equorumque. et quiescentibus eadem fama. || In latere Chaucorum Cattorumque Cherusci ni-
miam ac marcentem diu pacem inlacessiti nutrierunt. Ib. 2. 32— 36.
99 — 117.
57. Kaiser Traian befestigt Roms Herrschaft wieder in den diesseitigen deutschen Ländern. Romani
imperii, quod post Augustum defensum magis fuerat quam nobiliter ampliatum, fines longe lateque
diffudit. urbes trans Rhenum in Germania reparavit. Eutrop. VIIL, 2. — Apud Agrippinam Gal-
liae urbem insignia sumpsit imperii, mox Germaniam trans Rhenum in pristinum statum reduxit.
Oros. VIL, 42. — Wahrscheinlich ist nur das südwestliche Deutschland gemeint; hierauf scheint
wenigstens hinzudeuten Aurel. Vict. de Caes. XIII. Iter conditum per feras gentes, quo facile ab
usque Pontico mari in Galliam permeatur, castra suspectioribus atque opportunis locis exstructa. —
Uebrigens bezieht sich auf die Anwesenheit Zraians am Rhein auch Mart. Epigr. X., 7.
Nympharum pater amniumque Rhene
0. . nec te barbara contumeliosi
Calcatum rota conterat bubulci;
Sic et cornibus aureus receptis
Et romanus eas utraque ripa:
Traianum populis suis et urbi,
Tibris te dominus rogat, remittas.
Li}
ixl vov auyeve vio Kıußgıns Xepoovjoov Záfovsg,!5) auenv 0à vv eg6öundov xig uiv vovg
Züfovag 9) ZiyovAovsg!?) ... uevà di vovg Züfovag &xó vov XoAovdov xovauoU uégQs tov
Zovnßov zorauov Dagodsıvoi?).... Tàv 0i Zvrog xol uscoysiov éOvàv uéyiva uw Eorı 10
ve vOv Zovnßwv róv AyyıLav,?!) of slow dvarolızadrepoı vv Aayyoßapödav ??) avarelvovrss
RO: &Qxrovg u£you vOv uéócv vov AAfiog zorouov, xc zo vóv Zovnßov tv Zsuvóvov??) ...
Eigooova 0h E$vn xal usrofu xeivea Kevyov uiv vOv wxg@v xol vOv Zovnßov Bovodzregoı
oí ueikovg,*) vo oVg Xaipaw Kavgav 0b vv uafóvov xol sóv Xováfov 4yygiov-
0101,27) era Aayyoßagdoı,?) Up ovg JovAyovuvıor?T) Xofóvov?5) di xol vow
Zounßov Tevrovoagoı?) xx Ovlgovvoı®)) . . . ITeAıv Uno uiv vovg Zieuvovas oixovo:
Zihlyyaı®!).... óz0 0à vovg Zyyag9?) Kalovxmveg?) dp éxávsQu vov Aßıog zorauov,
v9 ovg Xaıgovaxoi*) xol Kauavoi3) uéyos vov Mniıßoxov 0povg . . . Il&Aw an’ ovaroAmv
uiv vàóv Aßvoßelov 3°) ogéav oixovów vzó**) uiv rovg Zovnßovg Kadovágo:, exa Negrege-
avsg,®) ira Aavdovroı, Up ovg Tovgavoı xxi Magovíyyov 9x0 0b vovg Kauavovg 99)
Xarraı*?) xoi Tovßavroı...
Ilóàag 0à viderres xcv& nv Tepuavlav Ev uiv vo dgxvuxQ alds
Dinovu once vó g dt)
Zuarovravda x0 y vo y *?)
TexeAle Au ve 45)
Daßipavov la g ve y +)
Tojovo. *5) Asvpava.*°) 4diupuuols. 57) Magımvis. cíga Magis. Kowóqvov. 9) IMóvovía.*9) "Ası-
60g. 9) AaxıBovoyıov. Bovviciov. Ovigovvov. Ovipitiov. 51) '"PoUywy. ZxoUQyov. AdxcvxaA. 52)
Ev di và vno vovro xAluerı moAug oic _
46xıBoveyuov xt sg vB sc
Nava x yo yà 94)
Variet. lect, 18) "Mto»c et '"MEorac B. C. D. E. F. Pal. 1. Med. Vind. itor; et Avjovag G.M. 19) Zvyoviast; E. Zvyov-
Aüres B. Pal. 1. 4iyovAers o M. 79) diapoduvoi A. B. C. D. E. F. G. Pal. 1. M. Med. Vind. dagodgrot Edd. 2!) ’Ayyı-
ÀAév A. yyviey Med. 'Ayyılar vulgo. ??) 4ayyofagde» B. D. E. F. G. Pal. 1. Ed. 4. Auyyıßapdar Vind.
Aoyyoßapdur A. M. Med. Aoyyıfagdar C. Edd. 4. 2. 8. ?5) «à vo» Zimrorav Zvnfe» Med. Zvrfe» vulgo.
24) Bovodxropos M. uriov; H. qui minores nominantur-M. — ?5) Arypwovapıos A. B. C. D. E. Pal. 2. Med. Vind.
"Mypiováqios F. 79) Auyyoßüpdos A. B. E. F. Pal. 1. Aaxzoßapdos vulgo. ?7) Aowiyovuos M. 8) 'Atore» Med. Zu-
Córov C. 79) Turorvo«go. B. D. E. Pal. 1. Trvroroagoí M. Terrovoupios A. Tevroroapoı vulgo. 3) Ovigovro. A.
B. D. E. F. Pal. 4. Vind. Ed. 2. Ovigovro? Med. Ovigovro, Pal. 2. Ed. 4. Ovigovro: (sic) M. Ed. 4. Oiigovro: (sic)
Ed. 3. 3!) Xjüyya (sic) M. Alyyas vulgo. 39?) Zuliyyas necessario scripsimus, JZ'iyyac M. Aiyyas. A. F. Mcd.
"Eilyyas B. D. B. G. Pal. 4. Vind. 'Tuüyya; Edd. — 55) x«l ovxevag A. xai osx»; Vind. Kalovxow; Med.
3!) Xusporoxos (sic) G. Med. Ed. 4. X«govoixo: A. C. D. Vind. Ed. 1. 2. 3. X«aigovoixo B. E. Pal. 4. Xagxızoi M.
33) Kavuaoi G. M. T) "ffvofuim» B. D. E. F. G. Pal. 1. Vind. Abvoßaior (sic) A. M'vogo»y Med. Aßroßwr M.
"Avroßaioy vulgo. 37) 539 B. E. F. Pal. 4. M. Med. izip Edd. vaó uiv Grash. 39) Meerepang B. Pal. 1. Nepre-
petris D. Neprians G. Nepreurcs M. Neeregearas Vind. 39) Kapavov; G. Med. Ed. 1. Kauuros C. D. F. Pal. 2.
Vind. Kayuafo?; B. E. Pal. 1. M. Kusuvroog Edd. 2. 3. 4. Xavuuroug A. 19) Xavvra. M. *) duigovs M. Intp.
Qiova A. Divova Med. [Flevum. Tac.] *?) Zerorrurda G. M. [sua tutanda. Tac. ann. IV., 73. conferri iubet
Nobbe in specimine.] *9) Tixelia B. Pal. 4. M. Tea vulgo. [Texel?] **) Bußiyuror. B. E. [Fabaria. Plin.)
%) Togova B. E. Pal. 4. T'9gov« M. Tora A. Texora Y. Togov« vulgo. *9%) Asugura A. F. M. Vind. Aorguru
B. E. Pal. 1. 4;eáve vulgo. [Levefanum Itin.] *7) Aspsungis X. D. Asyıpig Med. 9) Koircowoy A. Kowóxroy M,
Kowe gro» Med. *9) Aiovovia B. G. Pal. 4. Cistina. Kıorowa M. 9) “Alsıoaog 4 A. Alserös M. 51) Ovpıriov A. Oripirio»
Med. Ovgovrioy G. 97) Mixavxali; M. 53) xt & B. E. G. Pal. 4. M. x; ; 4 vulgo. [Asciburgium Tac. Itin.)
2) Nußalia C. D. F. Pal. 2. Med. Vind. Nuralır Grash, -ty B. E. G. Pal. 1. M. un e Med. »ó B. Pal. 4. M.
»p c E. vy yo Med. x7 yo »y d’ vulgo. [Navalia Tacit.]
149.— 159; | ki
Midwlivov md vy £09)
Tivddguoy 1 v3.56)
Boyadıov ET vp 57)
Zxsgeóvttoy Ae vB & 99)
Auaale : la £g vo g 99)
Movvitiov Aa vo vB g ^)
Aoncilyyıoy BE vygóo
TovAoovgyıov AB yo vy y *!)
Devyapov AB yo vB à *?)
Kavdovov Ay vo yo 95)
Toózawx Apovoov Ay g & vB g 4*9)
Aovazla A8 g vB g 5 55)
Mtóoviov às g »y g y *9)
"dgeyeMat As 8 vB y *")
Kalaıyla. ®) Aounpovgdov. 99) Zovsovdare. KoAtyxogoy "?) Aovyläouvor. 7") Zkgeyóvo. Ausooo-
Àmov. 7?) Bovöögıyov. Asvxapısrog. Agoovıov.’®) Kalısla. Zerlöave. ?*)
Ev 0i và vxo rovro aAlperı zölsıs alds-
Alsıcov x1] va g 75)
Bovöogig xqg 8 va 16)
Marrioxov À vg y")
"Aoravvov Ag y 78)
Novalsıov la va g 79)
MnAoxeflog iu g v yo 80)
T'oavıovagıov in g y g 9?)
Aoxopırov ia g us y 8?)
Zieyodovvov.88) Amovova.%) B£oyiov. Mgvooyáda. 95) Binovpyıov.8%) Magófovdov xzA... . .
Variet. leot. L9) m € A. un € d' Med. »y € y. Med. [Mediolanum Itin] 2°) Toudigier G. M. à »d B. E. G. Pal. 4.
M. x0 y »p y vulgo [Theudurum Itin.] 57) 4d E. G. Pal. 4. 55) Zregerövniev A. Vind. (B $ A. D. [Herenatium ?
ltin.] 59) Aussoia B. Pal. 1. "Apsola M. 4juova Med. "juaia E. F. "pasua vulgo. va & B. E. G. Pal. 1. M.
Intp. va vulgo. [Amisia Tac.] ®) Teviigevdgoy Med. Toviipogdoy M. etin margine c. e) yo G. M. 9) dv-
yügov M. 55) Kü»dovoy Pal. 1. Med. Kiudovo» (sic) M. Kurdovor vulgo. AB G. M. sa yo dedimus cum Mannert.
p. 456. »a 5 vulgo. 6) Toonasidgovoor Pal. 4. TQexauivdgovoov B. E. Ay 4 y B. E. 9) Aouria A. F. Vind.
Aovanes B. E. Pal. 4. Aouara M. 56) Migovqioy B. E. Pal. 1. Meooovio Vind. Moevium Mosovioy M. vy « y A.
B. D. E. F. Pal. 4. Med. Vind. »y sd G. M. Intp. » c 5 vulgo. 57) ’Ageyelie B. E. F. Pal. 4. Med. "Ageyrovis M.
"Agyiisa vulgo. 95) Taluıyia G. M. Kalayyıa Pal. 4. 99) Aouzgoupdor Pal. 1. M. An € A. D. F. 0) Kolayxwporv
B. E. Pal. 4. 7!) Aovsidovvor A. B. C. D. Pal. 4. 2. Med. Vind. 72) Asusooulases A. Assooalsıor D. Milwauszor
B. E. Pal. 1. /fuuocd/sóv vulgo. 79) "Agorjnov G. M. 7*) Zeridara A. M. Zirıdava Pal 4. 75) '"4400o» A. Elisum
"Asıoor M. "Alsıoör B. E. F. Pal. 1. [Aliso Tac. "Elcé» Dio Cass.) **) Bovdogi A. B. D. E. F. G. Pal. 4. M.
Med. Vind. Bovdwpis vulgo. x3 c d B. E. Pal. 4. Med. x; vulgo. 40 M. '%) Morriaxoy consulto scripsimus,
Moxtiadov M. Murssaxor vulgo. 50'/, Y, Intp. [Mattiacum Tac. Plin.] ?*9) "4oxxavyo» M. À A. A&' (sic) F. Pal. 4.
M. [arx Tauni?] '9) ya € A. [Novesiam] 80) MnAdzaßos B. E. F. G. Pal. 1. Med. Intp. Myiouafgo; M. Mrióxavoc
vulgo. » yo B. E. G. Pal. 4. M. » 5 vulgo. 9!) Poawov dquov A. F. "Vind. Tavpiovagov Med. ia 4 B., E. G.
Pal. 1. M. iu g d’ vulgo. »g A. vg M. 87) aO yo M. 8) Zwédovro» B. E. Pal. 1. ®*) 4rovora F.’ Pal. 1.
Tuuona Tovovog« M. : 96) A Pal. 4. Med. Em B. E. — Movöooyada M. — 99), Bixovgdioy M.
Regesta hist. West. R 6
&2
140 — 186;
Nnooı àà Undgusıvso vie Tequavlag xera ubv vüg ToU Alßıog dußolas al xolovusvas Zul
vov87) rQtig, Ov TO usvatu Eneyei nolgaz.
Án y£ y/88) — Claud. Ptolem. Geogr. IL, 40. ed. Wilberg.
Tv 0i iy etj I'tguavía das uam nóAsav. 7 piv Auasle nv peylóvuy nusgev Eger GOV "s
xol Biéoeopey Alskavögsiag. ztoog dvazıg opus B: E ds Aovnala nv peylsenv Tu£oav Eye à
tg g 6 xol Oovgxsv "MAcbovügelag xQóg Ovong Goog « yo. Claud. Ptolem. Geogr. VIII, 2. (na
der Ausgabe von Montanus und einer brieflichen Mittheilung des Hrn. Prof. Wilberg).
Den vorstehenden. Auszügen liegt die Wilberg-Grashofsche Textes-Recension zu Grun
nur ist, unbedeutende. Einzelheiten abgerechnet, abweichend von ihr in den Text aufgenomme
Teyxvepoı statt Teyxepnı, Aayyoßagdoı (S. 0. Z. 8.) statt Auxxoßagdoı und bei der Längent
stimmung von Navalia, weil Ptolemáus planmässig bei der Aufführung der Ortschaften von
nach O. fortschreitet, statt der Wilbergschen Lesart xf y’ die Vulgata x£ yo. Zu den offenbar
Corruptelen gehört überdies noch die Breitenbestimmung von Amasia. Denn wäre die Vulg
va oder die Wilbergsche Lesart va g' richtig, so müsste dieser Ort, wie dies hinsichtlich Alisur
und Carrodunum's der Fall ist, in dem folgenden Klima, unter dem sechszehnten Parallel auf:
führt sein, als dessen nördlichste ‚Gränze ‚Ptolemäus ausdrücklich (Geogr. L, 23. cf. Almag. Il,
p. 84. ed. Halma, wo vx g statt vc g g' zu lesen) 519 30° Br. angibt. Ausserdem wiss
wir auch, dass Amasia nach der Mündung der Ems hin, folglich weit nördlicher |
cf. Tacit. ann. IL, 38. Sollte also vielleicht die Vulgata ve vorzuziehen und diese bei der se
häufigen Verwechselung von « und ó, in só umzuändern sein? — Höchst wahrscheinlich ist ferr
der im Texte mehrfach erwähnte Name Za$oves aus einer Corruptel entstanden. Bekannt
erregt diese frühe Erwähnung des sächsischen Volkes in geschichtlicher Hinsicht sehr viele E
denken gegen sich, weshalb nach einer ehedem ziemlich güngen Ansicht, dass der Text c
Ptolemäus im Mittelalter mannichfach verunstaltet wäre, dieser Name bei Vielen für ein späteı
Einschiebsel galt Um so willkommner ist daher der Umstand, dass von Wilbergs kritisch
Hülfsmitteln die grössere Hälfte an den beiden ersten Stellen die Variante "4fovsg und Aufoi
gibt, und auch noch später einer der bessern Codices, nämlich der Mailänder, dieselbe Les
bietet. Ist es nämlich schon an sich wahrscheinlicher, dass der unbekannte Name der "4f
in den später weltberühmten der Zxfoveg überging, als umgekehrt dieser in jenen; so mücl
überdies diese Variante noch aus einem andern Grunde den Vorzug verdienen. Ptolemäus là
die Wohnsitze dieses Volkes bis zum Fluss Xc4oveoog reichen und erinnert dadurch unwilkki
lich an die Stelle des Tacitus (de moribus German. c. &6.): Cetera iam fabulosa: Hellusios
Oxionas (al. Exionas) ora hominum vultusque, corpora atque artus ferarum gerere. quod e|
ut inconpertum, in medium relinquam. Wenigstens dürfte bei einer schärfern kritischen Wür:
gung der betreffenden Angaben des Ptolemäus gegen die Identität der Exiones und Axones we
nicht als Gegengrund geltend gemacht werden, dass Ptolemáus die Axones am östlichen El
Ufer, Tacitas dagegen die Exiones (Oxiones) über die östliche Gränzmarke der Sueven wohn
lässt. |
"Wenn man hinsichtlich des Werthes, den die Angaben des Ptolemäus in Beziehung :
Deutschland haben, noch immer eine umfassende und eindringliche Kritik vermisst, so liegt d
Grund davon hauptsächlich darin, dass die beispiellose Verehrung, womit schon die nächst
Generationen die Werke dieses Schriftstellers umgaben und die ihm selbst den Zunamen 98
und 9&órerog erwarb, nicht blos durch das ganze Mittelalter hindurch fortgewährt, wo sog
Variet. leet. 57) Zufeive» Med. Zulo»» C. D. Pal. 4. Vind. 55) 92, B. E. Pal. 4. M. »; yo vulgo. — Bis ı
das Eingeklammerte ist die Var. lect. der Wilb. Ausgabe entnommen.
449 — 150. &3
seine Astronomie und Geographie als die einzige Fundgrube des betreffenden Wissens galt, son-
dern auch bis auf die Neuzeit nachgewirkt bat. Das reichhaltige Material, das in der Geogra-
phie niedergelegt ist, die vielen sonst ganz unbekannten Völker- und Stüdtenamen, die zahlrei-
chen Breiten- und Längenbestimmungen, die passende Anordnung des gewaltigen Stoffes, über-
haupt die weit alle ähnliche Erzeugnisse: des Alterthums überragende Vollständigkeit und Wich-
tigkeit seiner Schrift — alle diese schützbare Eigenthümlichkeiten bestachen das Urtheil und
liessen die Kritik nur selten ihre Stimme erheben. Wenn dies aber geschah, so ging man
gewöhnlich nur von einer oder andern Einzelnheit aus: dagegen wurde der schriftstellerische
Gesammtcharakter und das Verhültniss des Ptolemáus zu seinem Vorgänger Marinus von Tyrus
ausser Acht gelassen. Die Hauptwerke des berühmten Aegyptiers tragen indess ein und das-.
selbe Geprüge. Was zunächst den Almagest anbelangt, so geht nämlich das Urtheil unserer
grössten Astronomen dahin, dass dieser in allen Haupttheilen nur eine Copie Hipparchs bilde.
Ce qu'il y a de bon, sagt Delambre in der Biographie universelle (tom. XXXVI. p. 273), et
dirrépréhensible dans la Syntaxe mathématique, c'est la trigonometrie, c'est la partie purement
sphérique et la theorie mathématique des éclipses. Dans toutes ces parties Ptolémée n'a fait
que copier Hipparque,:qui avait résolu tous ces problémes avant lui. Er führt dann dieses
Abhängigkeitsverhältniss noch weiter aus und schliesst (p. 275— 276): Ptolémée n'a pas été un
grand astronome, puisquil n'a rien observé ou que du moigs il ne nous a transmis aucune
observation à laquelle on puisse accorder la moindre confiance . . . . mais il fut un savant
laborieux, un mathématicien distingué. Wie Delambre urtheilen auch Halley, Lemonnier, La-
lande, Cassini, Boulliau. Vgl. Biogr. un. a. a. O. Eben so wie der Almagest, ist nun auch die
Geographie nur Copie, nur eine Ueberarbeitung der Schrift des Marinus, wobei die eigenen
Zuthaten verhältnissmässig als geringfügig erscheinen. Dessen hat auch Ptolemäus selbst gar keine
Hehl. Er preist nämlich seinen Vorgänger nicht blos seiner kritischen Umsicht, sondern auch des
grossen Fleisses und der grossen Sorgfalt wegen, womit er die vorgüngige geographische Lite-
ratur und zugleich eigene Erkundigungen in seinem umfanghaltigen Werke benutzte und in wie-
derhglten Ausgaben berichtigte. galveraı yag xol aAslocıv lorpplug zx&Quxemvoxog moQX vàg Er
&voO9ey sg yvocw dOoUsag xol Tas zutvrov GgtÜOvV tV XQO aurov ust xweAs(og Ouiqpog
incvogOo tog vs wg Ösovang akıddag, 0d« um xQodqxóvrog druyravs zxexirtvufva xol Ox ix-
vov xxl vq Eavrov To zQGOrov, Og éx vOv ixÜoOtc v cvroU vig TOD ysaypapınov zx(vaxog Ow 900-
ésog zxÀA&óvov ovcGv Lvedr. Gxoxsiv. 1, 6. Daher geht.denn auch eingestanden seine Absicht
nur dahin, dass er mit Ausschluss der Mängel sich an die Ansichten und Angaben des Marinus
durchgängig anschliesse. £v« nv yvomv roo dvögog Oi OÀgg vijg Gvvvdisog vygonceusv xolg
tOv tuyovrov vuog diogdwccng. L, 19. cf. L, 6. Ueber die Mängel in dem Werke des Marinus
spricht er sich L I. c. 6—19. ausführlich aus. Sie bestanden in der unpassenden, Gleichartiges
zerstückeluden und darum die Brauchbarkeit erschwerenden Anordnung des Stoffes. So umfass-
ten z. B. die Klimate, Längen- und Breitengrade besondere Rubriken, so dass, wer über die
geographische Lage eines Ortes Aufschluss suchte, genöthigt war, sämmtliche Rubriken zu ver-
gleichen. Dadurch wurde bei dem grossen Umfange und bei den wiederholten Ausgaben des
Werkes, welche immer von neuem wieder Zusätze und Berichtigungen erhielten, Veranlassung
gegeben, dass die Berichtigung oft an einer Stelle eingetragen wurde, an einer andern dagegen
die frühere falsche Angabe stehen blieb, so dass nun namentlich in den geographischen Orts-
und in den Gränzbestimmungen der Länder viele widersprechende Angaben vorhanden waren.
L, 145—416. Und solche Versehen konnten, wie Ptolemáus mit Recht bemerkt, um so weniger
vermieden werden, weil Marinus auch bei der letzten Ausgabe noch immer nicht eine auf
seine eigenen Angaben gegründete Charte zu Stande gebracht hatte. L, 47. — Ptolemáus suchte
6*
440 — £30.
also im Gegensatz zu seinem Vorgänger beide Mängel zu vermeiden und demnach einmal der
Stoffe eine leicht übersichtliche Anordnung zu geben, und dann die vorfindlichen Widersprüch
wieder zu beseitigen. Ueberdies aber beruft er sich auch noch auf eigene Zuthaten. Einige:
also doch jedenfalls nur weniges, stehe mit seinen eigenen Erkundigungen in Widerspruch. Eu
d5 xol vois vov (ovogovpévows ovx Eye duvupavog. I, 47. Die Belege, die er dafür anführt ur
die er auf Aussagen von Kaufleuten stützt, betreffen insgesammt Indien und die südliche Ostküs
von Afrika. Nachrichten, die ihn zugleich veranlassten, in diesen östlichen und südlichen G
genden, einer wahren terra incognita, eine. Reduzirung der Längen- und Breitengrade vorzunel
men und deshalb seinem Vorgänger eine zu weite Ausdehnung der Erde nach O. und S. vo
zuwerfen. I, 6—414. — Solche Geständnisse müssen die Folgerung nahe legen, dass uns in d
yenygapızn Oqiynoi eigentlich nur die Schrift des Marinus vorliege, nur freilich in eine ande
Form umgewandelt; eine Annahme, welche durch eine Detail-Prüfung des Werkes vollen
bestätigt wird. Pfolemäus schrieb nämlich dieses Werk um die Mitte des zweiten christlich«
Jahrhunderts; wäre es also eigene Arbeit d. h. auf eigene Anschauung und eigene Benutzui
der einschläglichen Literatur gegründet gewesen, nicht aber eine fremde, so würde es natürli
mit der Abfassungszeit auch überall im Einklang stehen. Dies ist aber nicht der Fall: vielmel
reicht es, wenige Einzelnheiten ausgenommen, seinem Inhalte nach nicht über die Regierui
Trajans hinaus. Zum Beweise sollen hier einige betreffende Punkte nüher angedeutet werde
Bekanntlich bestand in der rómischen Kaiserzeit die Sitte, dass man entweder neu gegründe
Städte nach den Namen der jeweiligen Kaiser benannte oder dass auch ältere Städte ihre fri
hern mit den kaiserlichen Benennungen vertauschten. Dafür liefert die Geschichte der erst
römischen Imperatoren viele Belege, bei Niemanden aber zahlreicher, als hinsichtlich Hadrian
Eine grosse Menge von Städten erhielt nämlich von diesem den Namen Adrianopolis (mult:
civitates Adrianopolis appellavit. Spartian. Hadrian. 20.): und noch können über zwanzig namha
gemacht werden, die entweder nach seinem Vornamen Aelius oder nach seinem Hauptnam«
benannt wurden. So Adrianopolis in Thracien, früher Uscudama (Ammian. XXVII, &), Adrian
theras in Mysien, Adriane in Cyrenaica, zwei Aelia in Hispanien, Aelia Capitolina, früher Hier:
‚solyma u. s. w.; ferner Stratonicea in Macedonien, Mopsueste, Adana, Aegae und Tarsus in C
licien, Neo- Caesarea im Pontus, Goneis in Thracien, Dio- Caesarea in Palästina u. s. w. Gleicl
falls verdankte ihm Marcianopolis, die Hauptstadt Unter-Moesiens, Gründung und Benennur
(Ammian. XXVIL, &J. Nun findet sich aber merkwürdiger Weise von allen auf Hadrian bezü;
lichen Ortsnamen nur ein einziger im P/olemáus, nämlich: TegosóAvua 7 vuv xoAovuévg 4
KeoxivoMe (V., 46.), da der Zusatz bei Philippopolis: 7j xei 4öguevözoäıg (IIL, AA.) falsch und u
zweifelhaft Glossem ist. Cf. Wilb. ad h. I. Ueberhaupt wird von Städte-Namen, deren Entst
hung der Regierungszeit Hadrians angehört, ausserdem nur noch die Stadt und der Nom:
‚„Arewöov in Aegypten erwähnt. Und doch werden Städte, welche nach frühern Kaisern benan
sind, in grosser Zahl aufgeführt. So, um bei dem nüchsten Vorgünger 7rajan stehen zu bleibe
Aylov X Ovizie (IL, 8) Tociewn Aeylav (IL, 8) Tpeiavos Auwjv (IL, A.) Toalave (III. 4
Ovázixvóv (II, 8.) Ovazıevov (II, 9.) Tpaievorors (IL, 44.) Toeiavorors (V. 2). Auch wei
auf Trajan der Stadtname IRorwozods (llL, 41.) hin. Wie hinsichtlich jener Städte, so wie
‘ derholt sich dasselbe merkwürdige Schweigen auch hinsichtlich der neuen Provinztheilunge
welche Hadrian und seinem Nachfolger Antoninus zugeschrieben werden. So wurde namentlic
von ersterm Italien in vier Jurisdictionen getheilt. Muss nun schon alles dieses die Vermuthun
begründen, dass das Werk des Piolemäus seinem Stoffe nach der Regierung Trajans angehört
so deuten auch noch andere Einzelnheiten auf dieselbe Zeit hin. So erscheint Dacien not
nicht als Provinz: noch sind hier nicht, wie bei den übrigen Donau-Provinzen die Standlag:
414 — 211. &5
rómischer Legionen aufgeführt und noch wird Zarmizegethusa als künigliche Residenz aufgeführt,
wenn auch rómische Colonien, die gleich nach der Bewültigung Daciens gegründet wurden,
Schon namentlich aufgezeichnet stehen; ein Schwanken, das sich eben durch die mehrfachen
Ausgaben des Marinus erklürt und wohl darauf hinzudeuten scheint, dass die letzte dieser Aus-
gaben bald nach dem Ende der dacischen Kriege erschien. Wenigstens ist es dann auch er-
klärlich, warum die spütern parthischen Feldzüge Trajans für das Werk noch keine Ausbeute
liefern. Mehrere Volkerschaften treten nämlich damals in der Geschichte auf und schliessen
sich den Römern an, wie die Heniocher, Machelonen, Apsiler, werden aber vom Pfolemäus nicht
erwähnt; mehrere Ortschaften in Mesopotamien, ‚Assyrien, Babylonien und Arabien erlangen
ebenfalls damals entweder durch hartnäckige Vertheidigung oder durch sonstige kriegerische
Ereignisse einen geschichtlichen Namen, wie Ademystre, Messene im Tigris, Atra, Ozogardana,
aber auch sie kennt und nennt Ptolemáus nicht. Lauter Thatsachen, die wohl nicht bezweifeln
lassen, dass, wenige spütere Zuthaten ausgeschlossen, der geographische Stoff, den das Werk
des Ptolemáus bietet, der Regierungszeit Trajans entspricht. In diese und die Regierung Domi-
tians fällt nun aber die schriftstellerische Wirksamkeit des Marinus: denn einmal nennt ihn
Ptolemäus den spätesten der gleichzeitigen Geographen (dorarog và» xc«8 nuäs L, 6.) und dann
wissen wir, dass er einen Theil seiner Nachrichten über Africa den Feldzügen des Flaccus und
Maternus verdankt, von denen ersterer nach Eusebius im J. 86, also unter Domittan, gegen die
Nasamonen kriegte. Vgl. Zonar. p. 580. C. ed. Venet. — So bietet diese ganze Untersuchung
ein einstimmiges Ergebniss, das augenscheinlich für die spezielle Kritik des Pfolemäus von grosser
Wichtigkeit ist. Die Nachrichten dieses Geographen stellen uns also Deutschland nicht in den
Verhültnissen dar, wie es sich um die Mitte oder, da man irrthümlich die Abfassungszeit bisher
zwischen 160 und 480 n. Chr. annahm, gar gegen das Ende des zweiten christlichen Jahrhun-
derts befand, sondern die Germania des Piolemäus oder richtiger des Marinus ist der Zeit nach
" bald nach Tacitus zu setzen, folglich gegen den Anfang des genannten Süculums hinabzurücken.
Ml. |
$9. Didius Julianus wehrte den Einbruch der Cauchen in Belgien ab. (Didius Julianus) Belgicam sancte
* ac diu rexit. Cauchis, Germaniae populis, qui Albim fluvium accolebant, erumpentibus restitit
. tumultuariis auxiliis provincialium: ob quae consulatum meruit testimonio imperatoris. Ael. Spar-
tian. Did. Julian. c. 4. Weil das Consulat des Didius Julanus ins Jahr 475 fallt, so fand das
Ereigniss höchst wahrscheinlich im vorhergehenden, also während des Markomannen -Krieges
statt. Gleichzeitig waren auch die Catten wiederholt gegen die Römer als Feinde aufgetreten.
Catti in Germaniam ac Rhetiam irruperant . . . (missus est) contra Cattos Aufidius Victorinus.
Capitol. M. Anton. phil. c. 8. Cattos etiam debellavit (Didius Julianus) Spart. l c. Es lässt
sich daher wohl annehmen, dass die Deutschen, deren Hülfe der Kaiser gegen die Donau-Völker
erkaufte, aus dem Rhein- Weserlande stammten. emit et Germanorum auxilia contra Germanos.
Capit. I. c. c. 24. Vgl. v. Ledebur's Bructerer S. 247.
214 —217.
6&0. Die Deutschen an der Nordsee, in der Gegend der Elbe-Mündung, vermuthlich also die Cauchen,
erzwingen sich von Caracalla Tribut und Solddienst. zoAMol d3 xal Gv sxeQ avro ans,
zeol rag vov AAßıdog ixfoAng, olxoUvvov ixossfeUcavro go cUtóv pıllav alrovvres, iva goruaro
Aaßaoıv. dnsıdm yap ovvog Exenpayei, Gvgvol auch dnödevro nolswjosv ansılovvres‘ olg xaci 6vv-
:&ero. xal yaQ ti xeg& yvaumv avrois dAiysvo, ah Oplmvssg Tovg' yovdovg. Bdoviouvro. aAndEis
y&Q tovg yovdoUg avroig Eömpeito, roig 0à 0r Porueloig xiBönkov xal vo apyugiov xel v0 xQvolov
46
256 — 287.
agsigev. (TO uiv yao ix uoAlßöov xuerapyugovusvoy, co 03 zul ds yaixou xcroyovcoUgeyov doxaı
£ero.) Dio Cass. LXXVIL, 44.
250.
61. Die Franken, für welche noch lange der Name Sigambern synonym gebraucht wird ('
| oben Nr. 37.) und welche die sumpfigen Niederungen an der Issel bewohnen (Franci invüs st
paludibus, Flav. Vopisc. Prob. 42.), fangen an, von hier aus in Gallien einzudringen, wer:
aber von dem nachmaligen Kaiser Aurelian (damals Feldherrn des Kaisers Valerian) zurück
trieben. Idem (Aurel) apud Maguntiacum Tribunus legionis sextae Gallicanae, Francos irruen
cum vagarentur per totam Galliam, sic afflixit ut trecentos ex his captos, septingentis interen
sub corona vendiderit. Vopisc. Aurelian. 7.
Von dieser Zeit an wiederholen sich die Kriege der Franken gegen die Römer. — I
Gegenkaiser Postumius (261) unterstützten die Franken gegen Gallien. (Trebell. Gallien. 7.). Kai
Aurelian führte bei seinem grossen Triumphe, im J. 27&, Franken unter den besiegten Völk:
mit auf (Vopisc. Aurelian. 33), und der nachmalige Kaiser Probus hatte sich im Kriege get
dieselben ausgezeichnet (Vopisc. Prob. 20.)
271.
. 62. Kaiser Probus nimmt den in Gallien eingedrungenen deutschen Völkerschaften die gemachten E
berungen wieder ab, und treibt sie über den Rhein zurück. (Vopisc. Prob. 43.) — Bei die
Gelegenheit mag es geschehen sein, dass er gefangene Franken an das schwarze Meer v
pflanzte, die aber von hier aus, als Seeräuber, das mittelländische Meer beunruhigten. 4»
xov tv fcis (sc. Iloófig) stgoctAQóvvov xol vtvgóvvowv obnjosog poipd vig cxodrüda, lol
surogrjonca, ınv EAÀld0n Guveragafev ünusov. xcl Zixsile sQoGyoUGón xol vi Zupaxovaiov zQ
ulinse moÀov xara vavınv eigyaoaro qóvov. ndm 88 xcl Außun xoocoguucOtia xal cxoxgovood
Üvváusog ix Kagynüovog Emeveydelang, olive yéyovev dnadng Enaveideiv olxade. Zosim. Histor. 1,
— Recursabat quippe in animos illa sub divo Probo et paucorum ex Francis captivorum inc
dibilis audacia et indigna felicitas, qui a Ponto usque correptis navibus Graeciam Asiamque |
pulati, nec impune plerisque Libyae litoribus appulsi, ipsas postremo navalibus quondam victo
nobiles ceperant Syracusas, et immenso itinere pervecti oceanum, qua terras irrupit intravers
atque ita eventu temeritatis ostenderant, nihil.esse clausum piraticae desperationi, quo navi;
pateret accessus. Eumen. Panegyr. Constantio dict. cap. 18. — Es ist hieraus zu schliess
dass die Franken schon von ihrer Heimath her mit Schiffahrt und Seerüuberei bekannt s
mussten. *)
287.
63. Die Sachsen erscheinen im nordwestlichen Deutschland als Grenznachbarn der Franken (Fra
et Saxones iisdem confines, Ammian. Marcellin. XXVII, 8), und werden den Römern bekar
indem sie, gemeinschaftlich mit den Franken, die Küsten von Belgien und Armorica beunruhig
Kaiser Diocletian überträgt die Vertheidigung der bedrohten Provinzen dem Carausius, :
aber die erlangte Macht benutzt, sich in Britannien zum Herrscher aufzuwerfen. Carausius .
cum apud Bononiam per tractum Belgicae et Armoricae pacandum mare accepisset, quod Fra
et Saxones infestabant, . . . purpuram sumsit et Britannias occupavit. Eutrop. IX., 21.
*) Die Begebeaheiten der Franken werden weiterhia nur erwähnt, in sofern sie mit denen der Sachsen in Ver!
dung stehen, oder auf sie Einfluss haben.
281. #7
Abgesehen von jener ganz vereinzelten und unklaren, wahrscheinlich nur einer verdorbenen
Lesart angehörigen Notiz des Ptolemáus (s. Nr. 58.) lernen wir die Sachsen ursprünglich zwischen
Elbe und Weser kennen, und gerade dieses Land hat das ganze Mittelalter hindurch den
Namen Sachsen vorzugsweise behalten. Ist hiernach anzunehmen, dass die Sachsen Nachfolger
der alten Kauchen waren, und zu diesen in demselben Verhältnisse stehen, wie die Franken zu
den Sigambern? — Dem Zeugnisse späterer Dichter, welche die Bewohner des Sachsenlandes
noch Kauchen nennen, ist allerdings nur wenig Gewicht beizulegen; z. B.:
— Rhenumque minacem
Cornibus infractis adeo mitescere cogis,
Ut Salius jam rura colat, flexosque Sicambri
In falcem curvent gladios, geminasque viator
Cum videat ripas, quae sit Romana, requirat:
Ut jam trans fluvium, non indignante Cauco,
Pascat Belga pecus — Claudian. de laud. Stilich. lib. I. v. 2320 —9326.
Alte Sagen über die Herkunft der Sachsen. Sie sollen zu Schiffe (aus Skandinavien?) in
das spüter von ihnen benannte Land gekommen sein, und zwar zuerst das nachmals sogenannte
Hadeler Land am linken Ufer der Nieder-Elbe in Besitz genommen, dann von hier aus einen
Theil des damaligen Gebietes der Thüringer erobert haben. Widukindi Res gest. Saxon. lib. I.
c. 3—6. ap. Pertz. Monum. Germ. hist Scriptor. Tom. Ill. pag. &47. sq. (Über die frühere
Ausdehnung des Thüringer Landes bis an die Ostsee, vgl Fabricius: das frühere Slaventhum
der zu Deutschland gehörigen Ostsee-Länder; in d. Jahrb. des Meklenb. Vereins f. Gesch. u.
Alterthumsk. 6. Jahrg. S. 7 — 414.) — Eine andere Tradition lässt (mit Umkehrung der wirklichen
Geschichte?) die Sachsen aus Britannien kommen, verwechselt aber jenen alten Eroberungskrieg
gegen die Thüringer mit dem viel späteren (Nr. 84.), von den Franken und Sachsen gemein-
schafüich geführten Kriege, welcher dem Thüringischen Reiche ein Ende machte. Translatio S.
Alexandri, ap. Pertz. Scriptor. T. II. pag. 674.
Der moralische Charakter der Sachsen wird als rauh und grausam, aber edelmüthig ge-
schildert. Gens Saxonum fera est. Salvian. de gubern. Dei, lib. IV. (in ej. Opp. ed. Rittersh.
Nor. 4623. pag. 144.) — Saxones crudelitate efferi, sed minus perfida. Id. lib. VII. (p. 263.)
Letzteres wird besonders im Gegensatze zu den Franken gesagt (quibus familiare est ridendo
fidem frangere, Vopisc. Procul. 43.). — Gefaugene Sachsen, welche zu Rom in blutigen Kampf-
spielen auftreten sollten, brachten sich selbst ums Leben, um dieser öffentlichen Schmach zu
entgehen. Symmach. lib. II. epist. 46. — Auch spätere Schriftsteller rühmen die sittlichen und
bürgerlichen Tugenden der Sachsen. Legibus etiam ad vindictam malefactorum optimis uteban-
tur, et multa utilia atque secundum legem naturae honesta in morum probitate habere studuerunt.
Transl S. Alex. 1 c. pag. 675. — In antiqua Saxonia, si virgo paternam domum cum adulterio
maculaverit, vel si mulier maritata, perdito foedere matrimonii, adulterium perpetraverit, ali-
quando cogunt eam propria manu per laqueum suspensam vitam finire, et super bustum illius
incessae et concrematae corruptorem ejus suspendunt; aliquando, congregato exercitu foemineo,
flagellatam eam mulieres per pagos circumquaque ducunt, virgis caedentes et vestimenta ei ab-
scindentes iuxta cingulum, et cultellis suis totum corpus eius secantes et pungentes, minutis
vulneribus cruentatam et laceratam de villa ad villam mittunt, et occurrunt semper novae flagel-
latrices, zelo pudicitiae adductae, usque dum eam aut mortuam aut vix vivam derelinquunt, ut
caeterae tiorem adulterandi et luxuriandi habeant. Bonifac. Epist. ed. Würdtwein, pag. 192.
Im Kriege machten die Sachsen sich den Rómern, vor allen andern ihrer Feinde, durch
ihre Stärke und Gewandtheit furchtbar. Die Eigenthümlichkeit ihres Kriegführens bestand in
48 | 291 — 301.
unerwarteten, raschen und wechselnden Überfüllen. Zur See zeigten sie besondere Geschicl
lichkeit und Ausdauer. Poayyoı xol Zdfovss, voy üxdg tov ‘Pivov xal vév écx:gía» Balerıc
i0vOv va nexgıuorare. Julian. Orat. I. in Opp. ed. Spanhem. pag. 34. — Tsguavav vs oí xqo
oio, tO 'Pyvo xol vj Balarsy vij zgog éoxéQav, ... Or Or evvjj xQocomsi Óvcuaya xcl Qo,
diapspovra sàv &AAov vov ylım Begfiágov ovx axoj uovy, Na 07) ruygava zídzig oUx Aopalı
ar avvj zeige rovro Exuadev olde. Id. Orat. IL 1. c. p. 56. wo zwar die Sachsen nicht au
drücklich genannt werden, aber nach der angegebenen Lage zwischen dem Rhein. und de
westlichen Meere (d. h. der Nordsee) doch wohl zu verstehen sind. — Zafovss, of x&vvow ı
xcgrtQGTvero, vOv éxeids vegoudvov fagfáoov, Ovjuo xol $opw) xcl xugespie vij xepl Tag pdy
vopífovreg. Zosim. Hist. III, 6. — Prae caeteris hostibus Saxones timentur ut repentini. Ammis
Marcell. XVIIL, 2. — Saxones. gens in Oceani litoribus et paludibus inviis sita, virtute et agi
tate terribilis, periculosa romanis finibus. Orosius Hist. VIL, 32. — Nuncius asseveravit, vos...
litoribus Oceani curvis ınerrare contra Saxonum pandos myoparones, quorum quot remiges v
deris, totidem te cernere putes archipiratas, ita simul omnes imperant, parent, docent, discu
latrocinari. . . . Hostis est omni hoste truculentior. Improvisus aggreditur, provisus elabitu
epernit objectos, sternit incautos; si sequatur, intercipit; si fugiat, evadit. Ad hoc, exerce
illos naufragia, non terrent. Est eis quaedam cum discriminibus pelagi non noticia solum, se
familiaritas. Nam quoniam ipsa, si qua tempestas est, hinc securos efficit occupandos, hin
prospici vetat occupaturos, in medio fluctuum scopulorumque confragosorum spe superventi
laeti periclitantur. Sidon. Apollinar. lib. VIII. epist. 6.
297.
64. Die Franken, welche unter dem Schutze des Carausius (vgl 63.) Batavien und das Land bis a
die Schelde besetzt hatten, werden, nach der Besiegung des letzteren, durch den Kaiser Co
stantius wieder zurückgetrieben und zum Theil auf römisches Gebiet verpflanzt. Multa il
. (Constantius) Francorum millia, qui Bataviam aliasque cis Rhenum terras invaserant, interfec
depulit, cepit, abduxit. Epithal. in Constantini et Faustae nuptis, cap. k. — (Constantiu
dum aedificandis classibus Britanniae recuperatio comparatur, terram Bataviam, sub ipso quo!
dam alumno suo a diversis Francorum gentibus occupatam, omni hoste purgavit, nec content
vicisse, ipsas in Romanas transtulit nationes. Eumenii panegyr. Constantino dict. cap. 5. -
Gentes Francorum penitus excisae. Ejusd. paneg. Constantio dict. cap. 17. — Dass letzter
bloss eine rednerische Floskel war, lehrt die Folge.
. 307.
65. Von Kaiser Constantin dem Grossen wird gerühmt, dass er seines Vaters Constantius Siege übı
die Franken fortgesetzt, und den vereinten Angriff der Bructerer, Chamaven und mehrerer a!
derer deutschen Völker auf das Römische Gebiet, durch persönlich geführte Unterhandlunge
abgewendet habe. Tu jam ab ipsis eorum (sc. Francorum) regibus auspicatus es, simulque :
. praeterita illorum scelera punisti, et totius gentis lubricam fidem timore vinxisti. "Epithal. 1. c.-
Affecis poena temeritaüs reges ipsos Franciae, qui per absentiam patris tui pacem violaveran
non dubitasti ultimis punire cruciatibus, nihil veritus gentis illius odia et inexpiabiles iras. Eume
paneg. Constantino d. cap. 40. — Franci ipsi, praeter ceteros truces, quorum vis cum ad bel
effervesceret, ultra ipsum oceanum aestu furoris evecta, Hispaniarum etiam oras armis infesti
habebat: ü igitur sub armis tuis ita conciderunt, ut deleri funditus possent. . . . Quid memore
Bructeros? quid Chamavos? quid Cheruscos, Vangionas, Alamanos, Tubantes? bellicum strepu
nomina et immanitas barbariae in ipsis vocabulis adhibet horrorem. Hi omnes sigillatim, de
$55 — 358, | E 8
pariter armati, conspiratione foederatae societatis exarserant. Tu tamen, Imperator, nihil magis
timuisti, quam ne timereris. Adis barbaros, et dissimulato principis habitu, quam proxime po-
teras, cum duobus accedis. Nunquam est excelsior principatus, quam cum se publico submittit
officio. Facis verba, spem illorum agitas et versas credulitatem, negas te esse praesentem. . . .
Invictos. ducis, et solus timeris. Tot regna, tot populi et tantarum nationum congregatio indignam
se viribus tuis putat, quem credit absentem. Nazarii panegyr. cap. 17 —148.
359.
. Die Sachsen dringen, gleichzeitig mit den Franken und Alemannen, in die Rheingegenden ein, wo
über vierzig Städte verheert, ausgeplündert, und viele ihrer Einwohner weggeführt werden.
Der Kaiser Constantius wird hierdurch veranlasst, seinem Neffen Julsan die Aufsicht über Gallien _
zu übertragen. Kavaravruwg . . . Oedpevog 0à za xevreyov Popaloig vajxoa Bapßapınais Epcdoıg
arsılmunlva, xol Qodyxovg piv xol MAepdvovg xol Zufovas non Tessapaxovsa xóÀnug imuxspiveg .
rG Pijvo xcvunpóróg, xol aurag uiv avedrérovg zexowpxóvag, vovg ÖL rovrov obujvogeg, Gmugov
övrag nindog, Agicapévovg usra mxÀAoUrov AugUgov avapıdumtov. x. v. A... . . 2x vv Aönvav Tov-
Auxvov pevoxéuxevot, toig auvrödı quiocogovo. duvOvta, . . . enel 0à eig vv Irahlav ix rs EAAa-
dog uevéxtuvog A0tv, avadelsvuc, uiv avcov xalsapa, . . . xal voig unio tüg 4Axtig Eivesi
Excuzev. Zosim. Hist. II, 4. 2. — Cf. Ammian. Marcell. XV., 8.
356.
i. Julian, nachdem er das linke Ufer des Oberrheins von den Alemannen befreit, und den Niederrhein,
von Coblenz bis Cóln, ganz verheert gefunden, nimmt Cöln wieder in Besitz und schliesst mit
den Franken Frieden. Nullo itaque posthaec repugnante, ad recuperaudam ire placuit Agrip-
pinam, ante Caesaris in Gallias adventum excisam: per quos tractus nec civitas ulla visitur, nec
castellum, nisi quod apud Confluentes, locum ita cognominatum ubi amnis Mosella confunditur
Rheno, Rigomagum oppidum est, et una prope ipsam Coloniam turris. Igitur Agrippinam ingres-
sus, non ante motus est exinde, quam Francorum regibus furore mitescente perterritis, pacem
firmaret Reip. interim profuturam, et urbem reciperet munitissimam. Ammian. Marcell. XVI, 3. —
Wahrscheinlich sind unter dem Namen der Franken auch die nach d. vor. an diesem Kriege
gleichzeitig betheiligten Sachsen mit begriffen.
358.
8. Die Sachsen versuchen, durch das Gebiet der salischen Franken (die batavische Insel) in das Ró-
mische Gebiet einzudringen, und als die Frankeu ihnen den Durchzug verweigern, greifen sie
das Römische Gebiet zu Schiffe‘an, bemächtigen sich aber zugleich jener, durch die Theilung
des Rheins gebildeten Insel, so dass die Franken sich genóthigt sehen, bei den Rómern Zuflucht
zu suchen. Zwfoveg .. . Kovadovg, uoigew opmv Ovvag, elg vv omo Poualov xcscyou£vqv ixnép-
xov. yıv. ol 0à Uno Ogáyxov ópógov avrois Ovrov xmivonevor ÜwfWivot, . . . zxÀoia vauanypn-
ókuevo, xol die voU Privov vv Uno Ogiyxov iyouívgv OxiofaAAóusvo: yrv, ixl vqv vanxoov 'Po-
paíoug oouic9 ocv. xal vi; Bovafío nooogovrss, qv diga oyióusvog 6 Prvog vücov moi maang
zoraulag uslfova vicov, vo Zuliov Edvog, Dodyaav dzxóuoigov, ix eis olxslag yagpas Uno Zako-
vov sig vavvqv ınv vijooy ansiudevras, dffaAAov. Zosim. Hist. IIL, 6. wo aber, anstatt der irr-
thümlich genannten Quaden, ohne Zweifel die Chamaven zu verstehen sind. — Aus der Angabe,
die salischen Franken seien vorher von den Sachsen auf die batavische Insel zurückgedrängt
worden, lässt sich übrigens schliessen, dass das Gebiet der Salier sich vorher über einen Theil
Regesta hist. Westfal. 7
60 . 358.
des Landes zwischen der Issel und Weser (vielleicht bis an die Ems?) erstreckte, und d
Sachsen auf Kosten der ersteren sich hier ausdehnten.
69. Die Gesandten der salischen Franken erscheinen bei Julian, als dieser eben einen Angriff gegen «
beabsichtigt; worauf derselbe, theils durch Güte, theils durch Schrecken, sie zur Uebergal
an die Römer bewegt. — Aüch die Chamaven, die einen Einfall in das Römische Gebiet ve
suchten, werden von Julian in ihre vorigen Wohusitze zurückgedrängt. — Julian schliesst ı
den Chamaven einen Vertrag und behält den Sohn ihres Königs (welcher von ihnen für tod ;
‘ halten, von Julian aber gerettet worden war) als Geisel. — Salier und Chamaven werden
Römische Dienste aufgenommen. Tovro urdav 0 xcíGcQ, avremols uiv voig Kovadoıs zageyy
0i và Orparo, tovromg uiv xcvà To xgarspov daudrscheaı, Zailov 0b wüfva xrelvev, v] xoà)
él và "Pouaov opu dießelvew, ola un og zoAqdovg Epıoraufvovg vij yooe, Avayım 05 vij xc
Kovadov EArvveodaı. Tavrns cic89óuevor vov xaídagoc vie quAxvOQoxícg oí Zahn, of uiv, o
TS vücov uste toD OqGv facéog sig vpv vxo Pouaelovg ixtQciobvro yv: ol 0b Gvugvyóv
eis a 0pm xevijsGav, (xfvot voU xaídugog Gxavttg xaßwrdusvor, xal &deAovei va xa9' Éxvrovg à
dovres. Zosim. Hist. III, 6. — Quibus paratis, petit primos omnium Francos, eos videlicet, qı
consuetudo Salios adpellavit, ausos olim in Romano solo apud Toxiandriam locum habitac
sibi figere praelicenter. Cui cum Tungros venisset occurrit legatio praedictorum, opinanti
reperiri Imperatorem etiamtum in hibernis, pacem sub hac lege praetendens, ut quiescentes :
tamquam in suis nec lacesseret quisquam nec vexaret. Hos legatos, negocio plene digesto, «
positaque condicionum perplexitate, ut in iisdem tractibus moraturus, dum redeunt, munera
absolvit. Dictoque citius sequutus profectos, Severo duce misso per ripam, 'subito cunctos :
gressus, tamquam fulminis turbo perculsit, jamque precantes potius quam resistentes, in opp
tunam clementiae partem effectu victoriae flexo, dedentes se cum opibus liberisque susce
Chamavos itidem ausos similia adortus, eadem celeritate partim cecidit, partim acriter repugn
tes vivosque captos compegit in vincula: alios praecipiti fuga trepidahtes, ad sua, ne milit
spacio longo defatigaret, abire interim permisit innocuos: quorum legatis paullo postea mi:
precatum consultumque rebus suis, humi prostratis sub obtutibus ejus, pacem hoc tribuit pa
ut ad sua redirent incolumes. Ammian. Marcell. XVIL, 8. — 'Orı coo TIovAıavov dg vr» zolsu
qooovvrog, xol vOv Xouifov (wvrvóvrov peldssdar xol vavıns Gg oixslag, 0 TovAuvog Gvvcyos
xcl rov feciufa dqOv moosAdeiv xtÀevGag, éixsuy] xQonAOs xol ixi ns Og0ng slüsv Éforgxo
imag mAoíov, to xAoiov ovv av rofevuerog, £ougvía Fyov OuAiysvo voig Papßagoıs. ixtvov
zi&vra zouiv, OvrOv Erdumv, OQQv EUNEOGWAOV TE cua xol cvoyxalav auro nv siggvgv: (Xa
pov ‚709 un Bovioutvav aövverov iov: vv vic Bostravixns vídov oıtorounlaev dal ca Popa
gooUQux Óuozz£uxeoD aL") vaumtöusvos vxo vico 1pElag yaplkera "v elonvnv, xal opmoa ja Aa
nlorews Evexsv. . . . . vOv 0i [xevevovcov xol abwövrav eimeiv ovg PovAstan, neralußav avdıs
TOU Basic avrov alreiraı aide, nimtröusvog, OV elyev elyuahoror, @oxEQ ovx av... . . t
xcl auros Em) zQokyuadw aunyavoıs xal Óvestódow uev olumyiis ünaveoav vv uiv siguvqv, aito
vOv, rov Ob ÉxqvoUpevov Ounfgov dxocyogeUovtcov um Eysıv, TOV TE VERVIOKOY stuQuycyoOv cxt
Buts Bacuuxég Rap avrov OwuvoUusvov. x. v. 4. Eunapii Excc. de legationibus gentium ad R
cap. 4. in Corp. Scriptor. hist. Byzant. ed. Bonn. P. I. pag. 4&4. — Teür« ovro dindelg 0 xal
Zailovs ve xol Kovadov pnoiguv, xal vOv dv vij Baraovla vom tivag, vayuadıy éyxavéhi
Zosim. Hist. IIL, 8. — Die Nachrichten des Ammianus Marcellinus und des Zosimus ergän
sich gegenseitig, und es geht daraus unabweislich hervor, dass des letzteren Quaden ki
andern sind, als die Chamaven, die also entweder damals schon zu den Sachsen gehörten, «c
bald hernach mit ihnen verschmolzen. Sie hatten ihre Wohnsitze nórdlich von den Brukter
so dass sie mit ihrer südwestlichen Grenze den Rhein berührten, und ihr Name hat sich
05 o—-wA er E : > Aue NER, TO TAPETE IT
Ber ; CH GUT mm
4 ' *
$64 — 310. | | 51
Hamaland erhalten, welches als ein süchsischer Gau genannt wird (Pagus Saxoniae Hamalant;
s. unten an verschied. Ort), und mittels dessen daher auch Sachsen an den Rhein grenzte.
Vgl. Nr. 102.
304.
70. Die Sachsen werden unter den Völkern genannt, welche Britannien durch unaufhörliche Einfälle
beunruhigten. Ammian. Marcell. XXVI, 4.
368.
71. Kaiser Valentinian rüstet sich gegen die Franken, Sachsen und Burgunden, welche zu Wasser und
zu Lande in Gallien einfallen. Gallicanos tractus Franci et Saxones iisdem confines, quo quis-
que erumpere potuit terra vel mari, praediis acerbis incendiisque et captivorum funeribus ho-
minum violabant. Ammian. Marcell. XXVIL, 8. — Valentinianus . . . contra Saxones et Burgun-
diones, qui plus octoginta millia armatorum primum Rheni in limbo castrametassent, movit pro-
cinctum. Jornandes de Regn. success., in Lindenbrog. divers. gent. Hist. ant. Scrr. p. 54.
*
310.
i$. Mit den Sachsen, welche zur See in das Römische Gebiet eingefallen waren, schliessen die Römer
einen Vertrag und bewegen sie zur Rückkehr, überfallen sie aber auf dem Rückzuge verräthe-
risch und machen sie nieder. Erupit Saxonum multitudo, et oceani difficultatibus permeatis
Romanum limitem gradu petebat intento, saepe nostrorum funeribus pasta; cujus eruptionis pri-
mae procellam Nannenus sustinuit Comes, regionibus iisdem adpositus, dux diuturno bellorum
labore compertus. Sed tunc ad mortem destinatae plebi congressus, cum milites quosdam
ruisse et se vulneratum imparem fore certaminibus adverteret crebris, docto Imperatore, quid
agi deberet, id est adeptus, ut peditum magister Severus opitulatum rebus dubiis adveniret.
Qui ducens militem rei sufficientem, cum venisset ad loca, discriminatis ordinibus barbaros ante
colluctationem ad*o terruit et turbavit, ut nec controversas opponerent manus, sed signorum
aquilarumque fulgore praestricti venialem poscerent pacem. Diuque variatis consilis, cum id
reipublicae conducere videretur, pactis induciis et datis ex condicione proposita juvenibus mul-
tis habilibus ad militiam, discedere permissi sunt Saxones sine impedimento unde venerant
reversuri. Quibus omni jam formidine vacuis reditumque parantibus occulte pedites missi in-
sidias in abdita quadam valle struxerunt, unde praetereuntes adgredi negocio poterant levi: sed
longe secus accidit quam sperabatur. Sonitu enim adventantium perciti exsiluere quidam in-
tempestive, visique subito, dum se firmare festinant, ululantibus lugubre barbaris, vertuntur in
pedes. Stetere tamen mox conglobati, extremaque sorte vires licet non integras suggerente
confligere cogebantur, multaque caede perculsi concidissent nullo relicto, ni cataphractarum
equitum cuneus, ad inferendum periculum transeuntibus barbaris ex alio latere prope divortium
itineris pari modo locatus, clamore percitus tristi agiliter subvenisset. Exin concursum infestius,
firmatisque pectoribus hinc inde incumbentes Romani clausos hostes eductis gladiis obtruncabant,
nec quisquam eorum genitales revisere potuit lares, ne uno quidem caedibus concorporalium
superesse permisso. Ac licet justus quidam arbiter rerum factum incusabit perfidum et deforme,
pensato tamen negocio non feret indigne , manum latronum exitialem tandem copia data 'captam.
Ammian. Marcell. XXVIIL, 5. — (Valentinianus) conversos ad metuendam rabiem Saxones, sem-
per quolibet inexplorato ruentes, delatosque tunc ad terrestres tractus, quorum spoliis paene
redierant locupletes, malefido quidem sed utili commento peremit, praeda raptoribus. vi fractis
excussa. Id. XXX, 7. bezieht sich wahrscheinlich auf dasselbe Ereigniss.
T *
53 392 — 448.
392.
73. Arbogast, ein Franke und Feldherr des Gegenkaisers Eugenius, geht, nachdem er Gallien diese? Xn
unterworfen, über den Rhein, und verheert das Land der Brukterer und Chamaven (Bricter«2s
ripae proximos, pagum etiam quem Chamavi incolunt). Sulpic. Alexander, ap. Gregor. Turoz.
lib. II. cap. 9. Cf. Socratis Hist. eccles. V., 24.
395. u. f.
74. Ein Theil der nördlichen Küste von Gallien (Armorica) führte, von den häufigen Einfällen der Saca —
sen, vielleicht auch von den Kolonien, die sie daselbst zurückliessen, den Namen Litus Saxo—
nicum. — Sub dispositione viri spectabilis Ducis Belgicae secundae: Equites Dalmatae Marcis ixzm
Litore saxonico etc. Notitia dignitatum Imperii, ap. Du Chesne Hist. Franc. Scriptores
coaetanei, Tom. I. p. 3. — Der sächsischen Bewohner dieser Gegenden gedenkt unter dem»
Namen Saxones Bajocassini noch Gregor. Turon. V., 26. X., 9.
75. Die Sachsen, die fortwährend unter den Vólkern genannt werden, welche die Römischen Provinzcmra
beunruhigen, unternehmen wiederholte Seezüge nach Britannien und den orkadischen Inseln.
— ne litore tuto
Prospicerem dubiis venturum Saxona ventis (wird Britannia redend eingeführt). Claudian. de
laud. Stilich. lib. I. v. 254.
— maduerunt Saxone fuso
Orcades — Id. de IV. Cos. Honor. v. 31.
Quin et Aremoricus piratam Saxona tractus »
Sperabat, cui pelle salum sulcare Britannum
Ludus, et assuto glaucum mare findere lembo. Sidon. Apollinar. carm. VII. v. 369— 71.
. Überhaupt erscheinen die Sachsen in dieser Zeit als die gefürchtetsten Feinde der Rómer.
— domito quod Saxone Tethys
Mitior — Claudian. in Eutrop. lib. I. v. 392.
— Mauro vel Saxone victis. Id. de nupt. Honor. et Mar. v. 219.
— quae Saxona frenat
Vel Scotum legio — Id. Epithal. Pallad. et Celer. v. 89.
448.
76. Nachdem die Römer (seit 426) Britannien ganz aufgegeben hatten, und von den Britten vergeben.
um Hilfe gegen die Pikten und Skoten waren gebeten worden, ruft der britische König Vorti—
gern die Sachsen herbei. — Zug der Sachsen, Angeln und Jüten, unter Hengíst und Hors, der
Söhnen Wetigils, nach Britannien, endend mit der Eroberung dieses Landes. Beda Hist. eccl —
Angl. lib. I. cap. 15. und aus ihm Herimanni Aug. Chron. ap. Pertz. Scriptor. T. V. p. 83. ad a—
A48. Widukindi Rcs gest. Sax. lib. I. cap. 8. ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 419. — Dass die Ero—
berer Britanniens nicht aus dem Gallischen Litus saxonicum, sondern aus dem nordwestlichen
Deutschland kamen, beweist, gegen Schaumann, unter andern P. C. Molbuysen: de Anglen in
Nederland; und: de Anglen aan den Neder-Rijn; drei Aufsätze in den Bijdragen voor vader-
landsche Geschiedenis en Oudheidkunde, Decl II.
Da die Eroberung Britanniens hauptsüchlich von den an der Meeresküste wohnenden Sachsen aus-
geführt ward, wodurch die deutschen Nordsee-Küstenlinder von ihren bisherigen Bewohnern
entblösst wurden, so erscheinen letztere seitdem in Besitz der Friesen, und die Sachsen in
Deutschland als Binnenvolk; nur der Landstrich zwischen den Mündungen der Elbe und Weser
blieb diesen zur Berührung mit dem Meere (S. Nr. 102). — Auch nach den, übrigens unge-
| TY * Pur "AN ". » . *
450 — 548. 53
nauen und unsichern Angaben des Anonymus von Ravenna, wohnten die Sachsen zwischen den
Dinen und Friesen, so dass sie den Ocean noch berührten. Unter den, zum Theil mit unver-
ständlichen Namen bezeichneten Flüssen des Saohsenlandes, zählt dieser Schriftsteller auch die
Lippe auf. Ravennatis anonymi Geographiae lib. IV. cap. 17. 23. 46. et al. loc.
&50.
71. lm Heere der Rómer befinden sich, bei der Schlacht auf den katalaunischen Feldern, auch Sach-
sen unter den von Aetius gegen die Hunnen gesammelten Hilfstruppen. Jornandes de Reb. get.,
in Lindenbr. div. gent. Hist. ant. Script. p. 148. — Unter den Völkern, welche mit Attila in das
Römische Reich einbrachen, nennt dagegen die Brukterer Sidon. Apollinar. carm. VIL, v. 324.
&56.
78. Unter den in das Rómische Gebiet eingefallenen Völkern, welche durch Avitus von weiterem Vor-
dringen zurückgehalten wurden, nennt auch die Sachse&. Sidon. Apollinar. carm. VIL. v. 390.
et al. loc.
KTT.
19. Streifzug eines sächsischen Heeres (vielleicht aus dem Gallischen Litus saxonicum; vgl. Nr. 7&),
unter Odovacrius, in das innere Gallien, wo dasselbe bis nach Andegavum vordringt, aber von
den Römern und den Franken unter Chiderich zugleich angegriffen, und zum Frieden, so wie
zu einem engeren Bündnisse mit Childerich gegen die aus Italien in Gallien eingedrungenen Ale-
mannen genóthigt wird. Gregor. Turon. Hist. Franc. lib. II. cap. 18. 49. Vgl. Eccard Comment.
de reb. Franc. orient. Tom. I. p. 37., wo der Beweis geführt wird, dass die Begebenheit in das
angegebene Jahr zu setzen ist.
480.
80. Umsturz der Römischen Herrschaft in Gallien und Gründung des Reiches der Franken daselbst durch
Chlodwig. Gregor. Turon. IL, 27. |
027 — 534.
81. Gemeinschaftlicher Krieg der Franken und der Sachsen gegen die Thüringer. Eroberung und Thei-
lung des grossen Thüringischen Kónigreichs. Gregor. Turon. II, 7. Widukind. I. cap. 9—13.
l. c. pag. 120. sq. (sagenhaft) Adam. Brem. Hist. eccl. lib. I. cap. &. in Lindenbrogii Scriptor.
rer. septentr. p. 4. Vgl. Venantii Fortunati de excidio Thuringiae, ex persona Rhadegundis, liber. —
Mit der Erwerbung von Nord-Thüringen erhielt das Gebiet der Sachsen gegen Osten seine
grósste bleibende Ausdehnung.
A
(534 — 548.)
82. Der fränkische König Theodeberf I. nennt in einem Schreiben an den Kaiser Justinian auch die
Sachsen unter den Vólkern, welche sich der Oberherrschaft der Franken unterworfen haben
sollen. Dei nostri misericordia feliciter subactis Thuringis et eorum provinciis acquisitis, extinctis
ipsorum tunc temporis regibus, Norsavorum gentis nobis placata majestas colla subdidit, Deoque
propicio Wisigothis, qui incolebant Franciae septentrionalis plagam, Pannoniam, cum Saxonibus,
Euciis, qui se nobis voluntate propria tradiderunt, per Danubiem et limitem Pannoniae usque
in oceani litoribus, custodiente Deo, dominatio nostra porrigitur. Epist. Reg. Franc. ap. Du
Chesne Tom. I. p. 862. (ep. XX)
RECKENCO Se Eee Ze EEE Tg C7
: BE" x ML! 4.9 T E:
5b ' 553 — 568.
553.
83. Die Sachsen beginnen Krieg gegen die Franken, und mit ihnen verbinden sich die den Franke
‚unterworfenen Thüringer. Der fränkische König Chlothar I. zieht gegen sie zu Felde, schläs
die Sachsen an der Weser, und macht sich die Thüringer wieder unterwürfig. Gregor. Turor
IV., 40. — Vermuthlich geschah es bei dieser Gelegenheit, dass Chlothar I. die Sachsen zu der
Versprechen eines jáhrlichen Tributs von 500 Ochsen nóthigte, dessen die Gesta Dagoberti, ar
Du Chesne Tom. I. p. 584. gedenken.
555.
84. Weil die Sachsen den von den Franken ihnen auferlegten Tribut verweigern, und fortfahren, Feind
seligkeiten gegen dieselben auszuüben, so erscheint Chlothar I. abermals mit einem grosse
Heere an den Grenzen ihres Landes; die Sachsen bitten um Frieden und erbieten sich zu de
verlangten Leistungen; der Kónig ist geneigt, ihnen den Frieden zu bewilligen, wird aber vo
seinem Volke mit Gewalt génóthigt, die Sachsen anzugreifen; die Franken erleiden eine gross
Niederlage, und Chlothar muss selbst die Sachsen um Frieden bitten, worauf er in seine He
math zurückkehrt. Gregor. Turon. IV., 44.
556.
85. Die Sachsen, durch Childebert, den Bruder des Königs Chlothar J. aufgeregt, erneuern den Krie
gegen die Franken, dringen bis Neuss vor und machen grosse Beute, werden aber von Chloth
zurückgeschlagen. Gregor. Turon. IV. 46.
(564 — 58.)
86. Die fränkischen Könige Sigebert I. (561—575) und Chilperich I. (61 —58&) sollen Siege über d
Sachsen, der erstere zugleich über die Thüringer, erfochten haben.
Sigeberte potens, generosis clare triumphis,
"Hinc nova te virtus praedicat, inde genus.
Cujus rapta semel sumsit victoria pennas,
Et tua vulgando prospera fata volat.
Saxone Thuringi resonant, sua damna moventes,
. Unius ad laudes tot cecidisse viros. . . .
— Prosperitate nova pacem tua bella dederunt,
Et peperit gladius gaudia certa tuus. Venant. Fortun. lib. VI. carm. 3. —
Quae tibi sit virtus cum prosperitate superna,
Saxones et Dani, gens modo victa, probant. Id. lib. VII. carm. 7. de Lupo duce. —
Ne ruat armatus per Gallica rura rebellis,
Nomine victoris hic es et ampla regis.
Quem Geta, Vasco tremunt, Danus, Estio, Saxo, Britannus,
Cum patre quos acie te domuisse putet.
Terror et extremis Frisonibus atque Suevis, .
Qui neque bella parant, sed tua frena rogant. Id. lib. IX. carm. I. ad Chilpericum rege
| 568.
87. Als Alboin mit den Longobarden nach Italien zu ziehen im Begriff ist, ziehen ihm, auf seine Aı
forderung, 20000 Sachsen mit Weibern und Kindern zu. Ihre verlassenen Wohnsitze werd
7 DT 7 c7 ya 0W cw m U€- * T^ E: = Taf e
n Pe La . » -o nr ]
/ . Ben 007 []
.— - UX. f "X m
- . E E * *
$13 — 635; e 55
durch den fränkischen König Sigebert mit Sueven und andern Völkern besetzt. (Daher der
sächsische Schwaben-Gau.) Paul. Warnefr. de gestis Longobard. lib. II. cap. 6.
012.
88. Die nach Italien ausgewanderten Sachsen brechen in Gallien ein, werden aber durch den fränki-
schen Feldherra Mummulus zurückgeschlagen. Paul. Warnefr. lib. III. cap. 5.
575.
89. Die nach Italien ausgewanderten Sachsen, die sich dort mit den Longobarden veruneinigt hatten,
kehren in ihre frühere Heimath zurück und finden dieselbe mit andern Völkern besetzt; diese
tragen ihnen einen Vergleich wegen ihres Landes an, die Sachsen aber schlagen ihn aus und
beginnen Krieg, in welchem sie jedoch unterliegen. Paul. Warnefr. III, 6. 7.
(575 — 596.)
90. In dieser Zeit lebte der Bischof Felix von Nantes (vgl. Gregor. Turon. V., 5), von welchem gerühmt
wird, dass er sich um die Gesittung der Sachsen verdieut gemacht habe.
Aspera gens Saxo, vivens quasi more ferino,
Te medicante sacer, bellua reddit ovem. Venant. Fortun. lib. III. carm. 7. ad Felicem
episcopum.
Hier mag aber wohl eher an die Sachsen des Litus saxonicum oder in Britannien, als im eigent-
lichen Deutschland zu denken sein.
626.
9. Die Sachsen schicken Gesandte mit einer Kriegserklärung an den fränkischen König Chlothar II,
welcher dieselben, zornig über ihre unehrerbietige Botschaft, zum Tode verurtheilt. Die Diener
des Königs suchen diesen vergebens zum Widerruf dieses völkerrechtswidrigen Befehls zu be-
wegen; dem heiligen Faro aber gelingt es, die süchsischen Gesaudten zum Christenthum zu
bekehren und dadurch zugleich ihr Leben zu retten, worauf sie, als die ersten Bekenner des
Christenthums aus ihrer Nation, in ihre Heimath zurückkehren. Vita Faronis, ap. Du Chesne,
T. I. p. 569. .
9%. Der Krieg der Sachsen, unter der Anführung des Herzogs Berthoald, gegen die Franken, bricht
| aus. Der junge König Dagobert, welchem sein Vater Chlothar 1I. die Regierung der ostfränki-
schen Länder übergeben hatte, geht über den Rhein, den Sachsen entgegen, und wird von
ihnen geschlagen; Chlothar aber kommt ihm zu Hilfe, und schlägt die Sachsen an der Weser,
wobei Berthoald selbst ums Leben kömmt. Gesta Dagoberti, ap. Du Chesne T. I. p. 576. —
Die ganze Erzählung von diesem Kriege, mit Eccard Franc. or. T. I. p. 193., für eine Fabel zu
halten, geht nicht an, da der im Folgenden erwähnte Vertrag ohne Zweifel damit in Verbindung
steht; doch kann der Sieg der Franken nicht so gar gross gewesen sein, da die Sachsen doch,
nach dem Folgenden, ihre Freiheit behaupteten.
634. ZEE |
33. König Dagobert I. schliesst einen Vertrag mit den Sachsen, erlässt ihnen den von Chlothar I. auf-
erlegteu Tribut (vgl. Nr. 83.), und erlangt dagegen von ihnen die Zusicherung des Beistandes
gegen die, dem fränkischen Reiche von Osten her drohenden Slaven. Gesta Dagob. 1. c. p. 584.
Chron. Moissiac. ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 286.
- c
9.
9.
97.
98.
99.
100.
404.
611 — 694.
671. |
Anfang der regelmässigen Unternehmungen zur Ausbreitung des Christenthu
im nordwestlichen Deutschland. — Wilfrid, Bischof zu York, seines Bisthums unre
mässig entsetzt und deshalb im Begriffe nach Rom zu reisen, wird vom Sturm an die K
Frieslands verschlagen, hier von dem König Algisus freundlich aufgenommen, und predigt
selbst einen Winter hindurch das Christenthum. Vita Suiberti, ap. Leibnit. Scriptor. Rer. Br
vic. E II. pag. 225. Cf. Acta Sanctor. Mart. T. I. p. 67.
684.
Wulframnus (nachmals Bischof zu Senon) kommt nach Friesland und predigt daselbst fünf J
lang das Christenthüm, bis er durch Radbod vertrieben wird. Vita Wulframni, in AA. SS. !
T. III. p. 443. sq. — In der daselbst vorangeschickten histor. Abhandlung wird zwar, p.
die Ankunft des Wulframnus in Friesland erst nach der Niederlegung seines 693 angetret
Bischofsamtes in das Jahr 700 gesetzt; da er aber doch als einer der Ersten genannt ı
welche den Versuch einer Bekehrung der Friesen machten, so passt die obige Zeitbestimn
besser in den Zusammenhang der Ereignisse; wiewohl es möglich ist, dass Wulframnus sr
noch einmal dahin zurückkehrte.
:687.
. Ecbert, ein Mönch in England, welcher den Entschluss gefasst hatte, den Friesen, Sachsen, Bo
tuariern und andern norddeutschen Völkern das Christenthum zu verkündigen, aber an
Ausführung desselben verhindert wurde, veranlasst einen seiner Ordensbrüder, Wicbert, ı
Friesland zu reisen, wo derselbe zwei Jahre lang, jedoch nur mit geringem Erfolge, das E
‚ gelium predigt, weil Algisus (s. Nr. 9%.) inzwischen gestorben, und sein Sohn Radbod gegen
Christen feindlich gesinnt war. Beda Hist. eccl. Angl. lib. V. cap. 10.
689.
Vertreibung der christlichen Prediger aus Friesland, durch Radbod. Beda l c. Vgl. Nr. 95. u.
69.
Der fränkische Majordomus Pipin von Heristal bekriegt die Friesen, die, früher den Franken ur
worfen, sich unabhängig gemacht hatten; besiegt ihren König Radbod, und erobert den w
lichen Theil Frieslands. Annal. Met. ap. Pertz Scriptor. T. I. p. 320. (zum Jahre 692).
Bald nach Radbods Besiegung kommt Wilibrord aus England zum erstenmal als Lehrer des (
stenthums mit zwölf Geführteu nach Friesland. Beda V., 44.
693.
Suibert, einer von Wilibrords Gehilfen, tritt im Lande der damals noch von den Franken ab
gigen Brukterer als Lehrer des Christenthums auf. Beda V., 42. Cf. de Suiberto Episc. in
SS. Mart. T I. p. 67. sq. — Unter dem hier genannten Lande der Brukterer ist ohne Zw
der nachmalige sächsische Theil der Cólnischen Diöcese (der grössere Theil des Herzogtl
Westfalen und die Grafschaft Mark mit ihren Enclaven) zu verstehen.
694.
Die Brukterer werden von den Sachsen unterwürfig gemacht und ihr Land dem Sachsenlande
verleibt. Swibert, durch die Sachsen vertrieben, zicht sich, um in der Nàhe des bisher
Schauplatzes seiner Wirksamkeit zu bleiben, auf eine, ihm von Pipin geschenkte Rhein-Insel
(Insula S. Suiberti, nachmals Kaiserswerth genannt) zurück. Beda Ll c.
*
* *
2. Durch die Eroberung des Landes der Brukterer erhielt das Gebiet der Sachsen gegen Westen, so
wie vormals durch die Eroberung Nordthüringens gegen Osten, seine grósste Ausdehnung und
seinen geschlossenen Umfang. Von dieser Zeit an gelten daher auch vorzüglich die Nachrichten
der Schriftsteller über Ausbreitung, Eintheilung und Verfassung der Sachsen zur Zeit ihrer vor-
waltenden Herrschaft im nördlichen Deutschland. '
— Saxonum proxima Francis
Adjaéet ad boream tellus, vix limite certo
Divisi gentis fines utriusque cohaerent.
Quae tum vicinae quo plus regione fuere,
Tanto sejunctas animis discordia fecit.
Finitimos sed enim per agros utrimque solebant
Assidue fieri caedes, incendia, praedae.
Saxonum natura ferox et pectora dura,
Ferre jugum Christi nec dum dignata suave,
Daemonico nimium fuerant errore subacta.
Chrisicolae vero jam longo tempore Franci,
Catholicam tenuere fidem, multisque per orbem
Jam dominabantur populis, quibus undique fult
Praecipue virtute Dei, quem rite colebant,
Hanc unam poterant nimirum vincere gentem.
Quae nec rege fuit saltem sociata sub uno,
Ut se militiae pariter defenderet usu,
Sed variis divisa modis plebs omnis habebat
Quot pagos tot paene duces, velut unius artus
Corporis in diversa forent hinc inde revulsi.
Sed generalis habet populos divisio: termos,
Insignata quibus Saxonia floruit olim.
Nomina nunc remanent, virtus antiqua recessit.
Denique Westfalos vocitant in parte manentes
Occidua, quorum non longe terminus amne
A Rheno distat. Regionem solis ad ortum
Inhabitant Osterliudi, quos nomine quidam
Ostfalos alii vocitant, confinia quorum
Infestant conjuncta suis gens perfida Slavi.
Inter praedictos media regione morantur
Angarii, populus Saxonum tertius. Horum
Patria Francorum terris sociatur ab austro,
Oceanoque eadem conjungitur ex aquilone. Poöta Saxo de gestis Karoli Magni,
ap. Pertz. Scriptor. T. L p. 227. — u
(Saxones) a meridie quidem Francos habentes et partem Thuringorum, quos praecedens hostilis
turbu non tetigit, et alveo fluminis Unstrotae dirimuntur. A septentrione vero Nordmannos, gen-
tes ferocissimas. Ab ortu autem solis Obodritos, et ab occasu Frisos, a quibus sine intermis-
sione vel foedere vel concertatione necessario finium suarum spacia tuebantur. Erant enim in-
Regesta hist. Westfal. 8
quieti: nirhis et finitimorum sedibus infesti, domi vero paeati et civium utilitatibus placita bed
gnitate consulentes. "Translatio S. Alexandri, ap. Pertz. Seriptor. T. Hl. p. 675. — Positio Sad
niae recte metientibus trigona videtur, ita ut primus angulus in austrum porrigatur usque s
Rhenum flumen (nehmlich vermöge des sächsischen Gaues Hamalant, zu welchem unter anden
Elten noch gehörte; vgl. oben Nr. 69). Secundus vero inchoans a maritimis Hadeloe region
longo secus Albiam limite protenditur in orientem usque ad Salam fluvium. Ibi est angulus te
tius. Itaque ab angulo ad angulum habens iter octo dierum, praeter eam partem Saxon
quae trans Albiam supra incolitur a Sorabis, infra autem a Nordalbingis. Adam. Brem. His
eccl. lib. I. cap. A. ap. Lindenbrog. Scriptor. R. Germ. praecip. septentr. p. 4. (Das. wird aud
Friesland als ein Grenzland Sachsens genannt. Die übrigen Nachrichten dieses Schriftstelleg
sind aus Andern zusammengetragen.) — Saxones ... . et natura feroces, et cultui daemonioru
dediti, nostraeque religioni contrarii, neque divina neque humana jura vel polluere vel trans
gredi inhonestum arbitrabantur. Suberant et causae, quae cotidie pacem conturbare poteram
termini videlicet nostri et illorum paene ubique in plano contigui, praeter pauca loca, in quib
vel silvae majores vel montium juga. interjecta utrorumque agros certo limite disterminant,
quibus caedes et rapinae vel incendia vicissim fieri non cessabant. Einhardi vita Karoli #
cap. 7. ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 446. — Non habent regem iidem antiqui Saxones, sed s
trapas plurimos suae genti praepositos, qui ingruente belli articulo mittunt aequaliter sortes,
quemcunque sors offenderit, hunc tempore belli ducem omnes sequuntur, et huic obtemperaa
Peracto autem bello rursum aequalis potentiae omnes fiunt satrapae. Beda Hist. eccl. lib!
cap. 144. — (Saxones) ab initio tam nobiles quam et ad bella promptissimi multis indiciis pen
saepe claruerunt. Quae gens omnis in tribus ordinibus divisa constitit; sunt enim inter illos
qui Edhilingi, sunt qui Frilingi, sunt qui Lazzi illorum lingua dicuntur; latina lingua hoc suni
nobiles, ingenuiles atque serviles. Nithard. Histor. lib. IV. cap. 2. ap. Pertz. Scriptor. T. Il. p. d
— Statuto quoque tempore anni semel ex singulis pagis atque ex iisdem ordinibus tripartit
singillatim viri duodecim electi et in unum collecti, in media Saxonia secus flumen Wiseram &
locum Marklo nuncupatum, exercebant generale concilium, tractantes, sancientes et propalam
tes communis commoda utilitatis, juxta placitum a se statutae legis. Sed etsi forte belli te
ret exitium, si pacis arrideret gaudium, consulebant ad haec quid sibi foret agendum. — Hucbal
vita Lebuini, ap. Pertz. Scriptor. T. Il. pag. 361. — Die Gesetze der Sachsen s. in Leib
"Scriptor. Rer. Brunsv. T. I. p. 77.
In einem besonderen Verhältnisse zu dem Sächsischen Volke scheinen die Nordalbinger gestanden
zu haben, welche zwar im Allgemeinen als ein Volk Sächsischen Stammes betrachtet, aber isi
der obigen Eintheilung der Sachsen nicht mit begriffen werden, also ihre besondere Verfassung;
gehabt zu haben scheinen. | |
— atrox li:
Saxonum populus quidam, quos claudit ab austro
Albia sejunctim positos aquilonis ad axem.
Hos Nortalbingos patrio sermone vocamus. . Poéta Saxo l. c. pag. 254. — |
(Saxonia transalbiana) clauditur ab occidente Oceano Britannico, a meridie Albia fluvio, ab;
oriente Pene fluvio, qui currit in mare barbarum, ab aquilone vero Egodore fluvio, qui Danos3i
dirimit a Saxonibus. Transalbianorum Saxonum tres sunt populi: primi ad oceanum Thiatmars- |
goi, et eorum ecclesia Mildinthorp; secundi Holtzati, dicti a silvis quas accolunt, eos Stuna |
flumen interfluit, quorum ecclesia Sconenfeld; tertii qui et nobiliores Sturmarii dicuntur, eo quod |
" seditionibus illa gens frequenter agitur. Adam. Brem. lib. I. cap. 64. 1. c. p. 22. Vgl. Helmold. |
Chron. Slav. lib. I. cap. 6. 25. 26. — Die Angabe der Kirchorte gehört zwar einer späteren, |
u
$93 — 119. $9
christlichen Zeit an, ist aber hier zur Bestimmung der Völkersitze von Wichtigkeit Vgl. auch
unten die Nachrichten aus der Zeit Karls des Grossen, an verschiedenen Orten.
695.
Oktober 3. Die beiden Ewalde (Heuwaldi), welche mit Wilibrord nach Friesland gekommen wa-
ren (Nr. 99), und von hier aus, um-das Christenthum zu lehren, sich in das Land der Sachsen
begeben hatten, werden daselbst ermordet. — Ihre Mórder werden, wegen des verletzten Gast-
rechtes, von dem Richter des Gaues (Satrapa provinciae) bestraft. Beda lib. V. cap. 44. Vgl.
de SS. Ewaldis duobus presbyteris, in AA. SS. Octobr. T. U. p. 180. sq. — Der Mord der bei-
den Ewalde soll auf der Grenze der Sachsen und Franken, zwischen Dortmund und Werden,
wahrscheinlich auf dem sogenannten Mordhofe (nach Andern Nordhof) zu Appelerbek, geschehen
sein. Vgl. die Anm. zu Kleinsorgens Kirchengesch. v. Westfalen, 4. Th. S. 90.
696.
Novemb. 22. Wilibrord wird in Rom zum Bischof geweiht. — Nach seiner Rückkehr nimmt er
seinen bischóflichen Sitz in Utrecht (Wiltaburg), welches dadurch für geraume Zeit der Mittel-
punkt der christlichen Missionen im nordwestlichen Deutschland wird. Beda lib. V. cap. 42.
745.
Nach dem Tode des fränkischen Königs Dagobert III. und des Majordomus Pipin von Heristal, be-
nutzen die Sachsen die inneren Unruhen im Frankenreiche zu einem Einfalle in das, den Fran-
ken unterworfene Land der Chattuarier oder Hazzoarier. Annal S. Amandi, Tiliani et Petav.
ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 6. 7. Annal. Fuld. ibid. p. 343.
146.
Winfrid (nachmals Bonzfacius genannt) tritt zum erstenmal als christlicher Glaubensbote in Friesland
auf, wo jedoch seine Wirksamkeit durch den ausbrechenden Krieg verhindert wird. Willibaldi
vita Bonif. cap. &. ap. Pertz. Scriptor. T. II. pag. 338.
Der friesische König Radbod (vgl. Nr. 98.) erobert einen grossen Theil Frieslands wieder, wobei
die begonnene Pflanzung des Christenthums wieder zerstört wird, und dringt im März d. J. bis
nach Cöln vor, wo der fränkische Majordomus Kar! (nachmals Martel! genannt) ihm eine Schlacht
liefert, aber von ihm besiegt wird und grossen Verlust erleidet. Chron. Moissiac. ap. Pertz.
Scriptor. T. I. p. 291. Annal. Petav. ibid. p. 7. Wilib. vit. Bonif. I. c.
741.
Während Karl und Ragen/rid um den Principat im Fraukenreiche streiten, werden die Thüringer,
nach Vertreibung des fränkischen Herzogs Hetan, genöthigt, sich den Sachsen zu unterwerfen.
Willib. vita Bonif. cap. 8. l. c. p. 344. Cf. Vita Kiliani, in AA. SS. Jul. T. IL p. 644.
748.
Nachdem Karl über seinen Gegner ARagenfrid und dessen Verbündete den Sieg erhalten, bekriegt
er die Sachsen und verwüstet das Land derselben bis an die Weser. Annal. Petav. l. c. p. 7
Annal. Met. l. c. p. 324.
749.
Radbod (vgl. Nr. 407.) stirbt. — Bonifacius kehrt, unter dem Schutze Karls, nach Friesland zurück,
8 *
e0 | 120 — 728.
um daselbst das Evangelium zu predigen. Annal. S. Am. Til. et Petav. l. c. p. 6. 7. Wilib
Bonif. cap. 6. l. c. p. 341.
120.
4411. Karl führt abermals Krieg gegen die Sachsen. Annal. S. Am, Til, Laubac. et Petav. 1. c. p.
Annal. Quedlinb., Weissenb. et Lamberti, ap. Pertz. Scriptor. T. III. p. 34.
124.
412. Karl kehrt aus einem Feldzuge gegen die Sachsen als Sieger zurück. Annal. Lauriss. min. ap.
Scriptor. T. I. p. 444.
124.
443. Schreiben des Papstes Gregorius IJ. an das Volk der Alt-Sachsen, worin er dieselben er
dem Gótzendiensje zu entsagen, und ihnen den Bischof Bonifacius empfiehlt. — Epist. Boi
Würdtwein, pag. 25. — In derselben Sammlung, p. 24 — 27, findet sich eine Reihe hie
Verbindung stehender päpstlicher Briefe an den Majordomus Karí, an alle Bischöfe,
Thüringer u. a. m. Würdtwein und Adeluug setzen zwar diese Briefe in das Jahr 723;
es leidet keinen Zweifel, dass es dieselben sind, von welchen Papst Gregor ]]. in einem
an Bonifacius vom &. Decemb. 724 (Würdtw. p. &4.) sagt: Igitur. Thuringis et Germani
pulo ea quae ad animae respiciunt utilitatem et salutem scribere non obmisimus etc. ur
sie also nothwendig mit diesem gleichzeitig verfasst sein müssen.
(724 — 744.)
414. Jun. 30. Schreiben des Papstes Gregorius an Bonifacius, worin des letzteren Verdienste 1
Predigt des Evangeliums in Sachsen, und besonders die Bekehrung einiger der Vorne
(Principes) dieses Landes, Namens Cova, Rutdewic, Vulderic und Dedda, gerühmt werden
angezeigt wird, dass der Papst, wegen der geringen Anzahl der Arbeiter des Wortes in
sen, einen gewissen Dodo beauftragt habe, den gedachten Personen geistlichen Beistand
sten. D. prid. Kal. Jul. ad sanctum Paulum. Vita Waltgeri, nach dem Original- Codex im
Geh. Staats- Archive zu Berlin. — Das Schreiben kann nicht bestimmter als zwischen die
gebenen Jahre gesetzt werden, da die Jahresbestimmung fehlt, und nicht einmal festste
Gregor II. oder IJI. gemeint ist. Letzterer starb im J. 7&4, und 724 haben, nach de
hergehenden Schreiben, wahrscheinlich die Bemühungen des Bonifacius in Sachsen be;
Eccard. Franc. orient. T. I. p. &474., führt dieses Schreiben, angeblich aus der vita W
ebenfalls an, legt es aber dem Papste Zacharias bei. Der unter den bekehrten Sachs
nannte Dedda war, nach der vita Waltg., der Vater des Waltgerus und hatte seinen W
in monte Durinberc.
Von den Verdiensten des Bonifacius um die Bekehrung der Sachsen spricht auch ein Br
Torthelmus an ihn, worin es heisst: Cognovimus tuam piissimam devotionem ferventissim
amorem, quem habes propter beatam vitam, et dextera Domini protegente meditaris
nocte, ad fidem catholicam atque apostolicam, pro tuae animae redemptione, corda pag:
Saxonum reverti. Epist. Bonif. ed. Würdtw. p. 71.
128.
415. Karl führt Krieg in Sachsen. Annal. Petav. l. c. p. 9.
129 — 143. 61
. 729.
Karl setzt den Feldzug in Sachsen fort. Annal. Til. et Petav. l. c. p. 8. 9.
Karl bekriegt die Friesen zur See, tödtet ihren Herzog Poppo, zerstört ihre Götzentempel und
Haine, und kehrt als Sieger mit grosser Beute zurück. Annal Fuld. | c. p. 34&. — Chron.
Moissiac. l. c, Annal. Quedl, Weissenb. et Lamb. l. c. setzen diesen Krieg in d. J. 734; Annal.
Met. l. c. p. 326. in d. J. 736.
137.
Karl bekriegt aufs neue die Sachsen und nöthigt ihnen Tribut ab. Annal. Fuld. l. c. p. 345. Ann.
Lauriss. min. l. c. p. 445. — Annal. Met. l. c. setzen diesen Feldzug in d. J. 736.
138.
Karl geht in der Nähe der Lippe- Mündung mit einem grossen Heere über den Rhein, dringt bis
an die Weser vor und nóthigt die Sachsen zum Frieden, indem er ihnen Tribut auflegt und
sich dafür Geiseln stellen lässt, wobei jedoch die Sachsen ihre freie Verfassung behalten.
(Saxones propriae dicioni restitui.) Annal. Met. l. c. p. 326. Annal. Petav. l. c. p. 9. — Der
Friede wurde von den Sachsen nur bis zu Karls Tode (741) gehalten.
Schreiben des Papstes Gregorius III. an mehrere deutsche Völkerschaften, worin er sie zum Ge-
horsam gegen den Bischof Bonifacius ermahnt. Epist. Bonif. ed. Würdtw. p. 95. — Ausser den
Thüringern und Hessen werden genannt: Borthari, welches wohl keine audern als die Brukterer
sind; Nistresi, die Bewohner des Nithresi- oder Itter-Gaues; Wedrevi, die Wetterauer; Lognai,
die Lahngauer, u. a. m.
| 139.
Novemb. 6. Wilbrord stirbt. Mabillon Annal. Ord. Bened. (ed. Lucc. 4739.) .T. II. p. 107.
743.
Karlmann, der Sohn. Kar! Martells, der mit seinem Bruder Pipin, nach des Vaters Tode (744)
sich in die Leitung des frünkischen Reiches getheilt, zieht zu Felde gegen die Sachsen, welche
wieder in Thüringen eingefallen waren und den Herzog Odilo von Baiern gegen die Franken
unterstützten. Anfangs siegten die Sachsen, wobei unter andern der im Heere der Franken
anwesende Bischof Gerold von Mainz blieb. Nach der Besiegung Odilo's greift jedoch Karlmann
die Sachsen mit stárkerer Macht an, schlügt sie bis an die Weser zurück, erobert die Burg
Hohseoburg (Saochseburg, Ann. Til), und nimmt deren Befehlshaber, den sächsischen Feldherrn
Theoderich, gefangen, welcher auf seinen Eid nach Hause geschickt wird, aber den Franken
die Treue.bricht. . Annal. Einhardi, ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 435. Ann. Til. l c. p. 219.
Ann. Met. l. c. p. 328. Othloni vita Bonif. ap. Pertz. Script. T. II. p. 347. Annalista Saxo, ap.
Pertz. Scriptor. T. VI. p. 594. — Dass die hier und später zum J. 748 erwähnte Hohseoburg
nicht in Westfalen, sondern in Ostsachsen zu suchen, und mit der Asseburg bei Wolfenbüttel
identisch ist, haben Wedekind Not. II. S. 168. und Ledebur kritisch. Beleucht. etc. S. 18. u. f.
erwiesen. | |
März 1. Concilium zu Lestines (Concilium Liptinense), auf welchem unter andern von der Abstel-
lung heidnischer Missbräuche gehandelt wird. Hier wurde auch die berühmte Formel der Ab-
schwórung des Heidenthums, und des Bekenntnisses zum christlichen Glauben (Forma abrenun-
ciationis diaboli) für die neubekehrten Sachsen und Friesen — zugleich als eins der ältesten
Denkmaale der deutschen Sprache von hóchst wichtiger Bedeutung — und das Verzeich-
62 144 — 153.
niss der besonders abzuschaffenden heidnischen Missbräuche (Indiculus superstitionum) aufgestellt.
Epist. Bonif. ed. Würdtw. p. 424. sq. Pertz. Leg. T. I. p. 49. und die Abschwörungsformel be-
sonders, Massmann: die deutschen Abschwörungs-, Glaubens-, Beicht- und Betformeln aus
dem 8. bis zum 42. Jahrh. S. 21. ff. u. S. 67.
1&4.
424. Karlmann und Pipin ziehen gemeinschaftlich gegen die Sachsen zu Felde, nehmen den vorhin ge-
dachten Zheoderich (ducem illorum, Ann. Met.) abermals gefangen und führen ihn mit sich nach
Frankreich. Annal. Einh. l. c. Ann. Met. l. c. Annal. Saxo l. c. — Annal Petav. 1. c. p. M.
setzen den Feldzug der beiden Brüder in d. J. 745. — In diesen Feldzug gehört ohne Zweifel
auch der Vorfall, wie Bischof Gewtlieb von Mainz, ein Sohn des vorigen Bischofs Gerold, um
für den Tod seines Vaters (s. Nr. 422.) Blutrache zu nehmen, den Mörder desselben auskund-
schaften liess und ihn dann mit eigener Hand verrütherisch tödtete, wovon Bonifacius nachher
Veranlassung nahm, die Absetzung dieses Bischofs zu bewirken. Othloni vit. Bonif. 1. c.
745.
125. Karlmann geht wieder mit einem starken Heere nach Sachsen und unterwirft sich einen Theil der
| Grenzbewohner, von deuen mehrere sich taufen lassen. Annal. Met. l. c. p. 328.
TAT.
126. Gripho, ein Halbbruder Karlmanns und Pipins, empört sich gegen diesen, flieht zu den Sachsen
und lagert sich mit einem Heere derselben zu Orheim (Orhemum) am Flusse Ovacra (Obacrus).
- Annal. Einh. ]. c. p. 437. Reginon. Chron. ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 555. Annal. Saxo I. c.
148.
427. In Folge der Empörung Gripho's dringt Pipin mit einem Heere der Franken durch Thüringen in
Sachsen ein, unterwirft sich den sächsischen Schwabengau (Saxones, qui Nordosquavi vocantur,
wo hierauf Viele getauft werden; dann erobert er Hocseoburg, wo er den früher erwähnten
sächsischen Heerführer Theoderich (s. Nr. 122. u. 424.).zum drittenmal gefangen nimmt, und
zieht endlich an die Obacra, an deren entgegengesetztem Ufer zwar die Sachsen ein bevestigtes
Lager hatten (maximam firmitatem statuerunt), aber, weil sie sich dadurch doch nicht genug
geschützt, glaubten, die Flucht ergriffen, worauf Pipin k0 Tage lang fast ganz Sachsen durch-
streifte, die bevestigten Plätze (castella) zerstörte, und als Sieger wieder heimkehrte. Annal.
Met. 1. c. p. 330. — Annal. Einh. und die übrigen zu Nr. 126. angef. Schriftsteller erzählen von
diesem Kriege nichts, sondern melden nur (noch zum J. 747), Pipin habe, sich bei dem Orte
Skahningi (Scahaningi) an dem Flusse Missaha gelagert, wo es jedoch zu keiner Schlacht, son-
dern zu einem gütlichen Vergleiche gekommen. — Gripho, der weder den Sachsen, noch den
Franken traute, floh nach Baiern. Annal Fuld. | c. p. 346. — Seine weiteren Schicksale ge-
. hóren nicht hieher.
| 193.
498, Pipin (seit 762 König) zieht mit einem grossen Heere nach Sachsen; die Sachsen leisten tapferen
Widerstand, werden aber zurückgeschlagen, und Pipin dringt bis Rimi an der Weser (Wisura)
vor. Der Erzbischof Hildigarius (von Cöln) wird in diesem Feldzuge auf dem Berge Juburg
getódtet. Annal Einh. l c. p. 439. Ann. Met. l. c. p. 334. Annal. Fuld. l. c. p. 346.
Y.
153 — 160. y 63
129. Die Sachsen sehen sich genüthigt, Frieden zu schliessen, stellen Geiseln, bewilligen den christli-
chen Predigern vollkommene Freiheit, in Sachsen das Christenthum zu lehren und diejenigen,
welche sich dazu bekennen wollen, zu taufen, und versprechen einen jährlichen Tribut von
300 Pferden. Annal. Met. ]. c.
130. Jul. A8. König Pipin bestätigt die Zoll-Privilegien des Klosters Saint-Denys. Unter den auf den
Märkten in Paris und der Umgegend verkehrenden auswärtigen Nationen werden auch die Sach-
sen und Friesen genannt. (Omnes necuciantes tam Saxones quam Frisones vel alias nationes
promiscuas etc.) Bouquet Rer. Gall. et Franc. Script. T. V. p. 699.
131. Dass Bonifacius (seit 78 Erzbischof von Mainz) um diese Zeit sich auch des, durch Wilibrord's
Tod verwaisten Bisthums Utrecht annahm (wodurch auch seine spüteren Missionsreisen nach
Friesland veranlasst wurden), erhellet aus seinem Schreiben an den Papst Stephanus, über den
Zustand der Kirche zu Utrecht; in Miraei Opp. diplomat. et histor. T. I. p. 43. und Kónig Pipins
Privilegium für die Kirche S. Martini zu Utrecht, ibid. p. 49.
754.
432. Jun. &. Bonifacius, der in Friesland das Wort Gottes zu verkünden beschäftigt ist, erleidet durch
die heidnischen Friesen zu Dockum den Mártyrer- Tod. — Annal. Fuld. I. c. p. 347. Willib. vita
Bonif. cap. 44.1. c. p. 349.
755.
433. Nach dem Tode des Bonifacius erscheint Willehadus, auch ein Engländer von Geburt, in Friesland,
predigt am Grabe des Bonifacius, und bewegt viele der Heiden zur Reue über den begangenen
Mord und zur Taufe. — Er fährt in den folgenden Jahren fort, in Friesland das Christenthum
zu predigen und die Götzentempel zu zerstören, und findet zwar grossen Beifall, so dass auch
viele der Edlen ihm ihre Kinder zur Erziehung übergeben; hat aber auch viele Verfolgung und
Lebensgefahr darüber zu erleiden. Adami Brem. Hist. eccles. ap. Lindenbrog. Script. rer. sep-
tentr. p. 5. Anskarii vita Willehadi, cap. 2. 3. ap. Pertz. Scriptor. T. Il. p. 380. — Nach Lap-
penberg, Geschichtsq. des Erzst. und der Stadt Bremen, S. 4. Not. 4., soll Willehadus nicht
unmittelbar nach dem Tode des Bontfacius, sondern erst 765 nach Friesland gekommen sein.
198.
134. König Pipin zieht gegen die Sachsen zu Felde, dringt, ohngeachtet ihres tapfern Widerstandes und
ihrer Bevestigungen (firmitates s. munitiones), in ihr Land ein, lagert sich an dem Orte, genannt
Sitnia (Sithina), und nóthigt, nach mehreren Treffen, die Sachsen zu dem Versprechen, ihm un-
terthänig zu sein und jährlich 300 Pferde als Tribut zu liefern. Viele Sachsen lassen sich tau-
fen. Annal. Einh. l. c. 'p.. 14. Annal. Lauriss. ibid. p. 440. Annal. Met. l. c. p. 333. Annal.
Quedlinb. Weissenb. et Lamb. 1. c. p. 36. Chron. S. Pantal. Colon. ap. Eccard. Corp. histor.
med. aevi T. I. p. 839. — Der Friede wurde bis zu Pipins Tode gehalten.
(Circ. 760.)
435. Lebuin (Liafwin), ein christlicher Priester aus England, predigt mehrere Jahre lang das Christen-
thum unter den Sachsen und Friesen an der Yssel, und erbaut eine christliche Kirche zu De-
venter. Altfridi vita Liudgeri lib. III. cap. 43. ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 480. Hucbaldi vita
Lebuini, ibid. p. 360. sq. T
112— 119.*
712.
436. König Karl, seit dem Tode seines Vaters Pipin (+ 24. Sept. 768) getheilt mit seinem Bruder Karl-
mann, und seit des letzteren Tode (+ &. Dec. 774) alleiniger Beherrscher des Frankenreichs
hält eine allgemeine Reichsversammlung zu Worms. Hier wird ein Krieg gegen die Sachser
beschlossen und gleich darauf begonnen. Annal. Einh. l. c. p. 154.
437. Lebuin erscheint, ohngeachtet der Abmahnung eines vornehmen Sachsen Namens Folcbert, vor de
versammelten Landesgemeinde der Sachsen zu Marklo, um in einer kräftigen Rede die ganze
Versammlung zur Annahme des Christenthums zu bewegen; er geräth darüber in Lebensgefahr
wird aber durch einen andern vornehmen Sachsen, Namens Buto, gerettet. Huch. vita Leb. l. c
— Die Begebenheit gehórt ohne Zweifel in dieses Jahr, weil dabei der unmittelbar bevorste
henden Unterwerfung der Sachsen durch einen benachbarten mächtigen König, womit kei
anderer als Kar! gemeint sein kann, gedacht wird.
438. Karl dringt in Sachsen ein, erobert das Schloss Eresburg und zerstört die Irminsul Annal Einh
l c. Poéta Saxo l. c. p. 228. et al. pl. — Was die Irminsul eigentlich gewesen, darüber sin
die ülteren Schriftsteller selbst verschiedener Ansicht. Pervenit ad locum qui dicitur Ermensul
Annal Petav. l c. p. 46. Idolum quod Irminsul a Saxonibus vocabatur evertit. Annal
Einh. | c. Idolum Saxonum combussit quod dicebant Irmensul Annal Juvav. min. ap
Pertz. Script. T. I. p. 88.
— Simulacrum quod vocitabant
Irminsul, cujus similis factura columnae
Non operis parvi fuerat pariterque decoris. Poéta Saxo Il. c.
Destruxit fanum eorum quod vocabatur Hirminsul. Chron. Moissiac. l. c. p. 295. Fanun
et lucum eorum famosum Irminsul subvertit. Annal. Lauriss. min. l. c. p. 446. — Ueber di
Lage der Irminsul vgl. Ledebur kritische Beleucht. einiger Punkte in den Feldzügen Karls d. Gr
(Berl. 1829.) I.
439. Da das fränkische Heer durch Mangel an Wasser sehr leidet, ergiesst sich plötzlich aus einen
Berge in der Nähe des Lagers ein Bach in solcher Stärke, dass dem Bedürfnisse des ganze:
Heeres dadurch abgeholfen wird. Annal. Einh. l c. Poéta Saxo l c. p. 228. Annal Saxo!
c. p. 558. et al pl — Dass diese Erscheinung sich auf den Bullerborn bei Altenbecke be
ziehe, hat zwar der Fürstbischof Ferdinand von Fürsteuberg Monum. Paderborn. (edit. Lemgov
A7Ak) p. 223. sq. für einen Irrthum erklärt, dessen sich Reineccius (in not. ad Poét. Sax.
schuldig gemacht habe; allein seine eigene Erklärung scheint jene Annahme selbst zu bestäti
gen. Aus der unmittelbaren Erzühlung dieses Ereignisses in Verbindung mit dem vorigen ergib
sich, dass nicht weit von dem Orte, wo dasselbe sich zutrug, auch die Irminsul gesucht werdei
muss. Vgl Ledebur a. a. O.
1&0, Karl dringt bis an die Weser vor, wo ihm die Sachsen, für das Versprechen der ungehinderte
Einführung des Christenthums, zwölf Geiseln stellen müssen, und kehrt darauf nach Frankreicl
zurück. (Eines auferlegten Tributes wird nicht gedacht) Annal Einh. l. c. Poéta Saxo l| <
Annal. Quedl Weissenb. et Lamb. 1. c. p. 37. Annal. Saxo I. c.
773.
141. Während Karl in Italien beschäftigt ist, fallen die Sachsen in Hessen ein (dringen bis zu der
vesten Schlosse Buriaburch vor, Ann. Sax.), und richten grosse Zerstörungen an, werden abeı
bei dem fruchtlosen Versuche, die Kirche zu Frideslar zu zerstören, durch einen plötzliche
"Schrecken zurückgetrieben. Annal Lauriss. et Einh. |. c. p. 452. 453. Poöta Saxo Ll. c. p. 23€
Annal. Quedl. Weissenb. et Lamb. |. c. p. 37. Annal. Saxo l. c. — Diese alle gedenken zwa
06 115 — 111.
König nach Düren zurückkehrt. Scriptor. sup. cit. — Über die Lage von Lidbeki, und dass «Ea,
Ort in dem heutigen Lübbeke zu suchen, vgl. Ledebur krit. Bel. S. 38. v. f.
448. Novemb. 12. Lebuin stirbt. Huch. vit. Leb. l. c. p. 36&. Altfr. vit. Liudg. 1. c. p. 408.
116.
149. Während Kari auf einem Feldzuge nach Italien begriffen ist, erheben sich die Sachsen aufs neu®
zum Kriege, erobern Eresburg, belagern jedoch Sigiburg (Desuburg Ann. S.) vergebens, und
werden von der Besatzung dieses Schlosses bis an die Lippe zurückgeschlagen. Der König
kehrt auf diese Nachricht zurück, erneuert, nach einer Versammlung zu Worms, den Krieg
gegen die Sachsen, und dringt bis an die Quellen der Lippe vor, wo sich die Sachsen ihm
unterwerfen und das Christenthum anzunehmen versprechen. Eresburg wird wiederhergestellt,
und ein anderes Schloss (civitas, quae vocatur urbs Karoli, Ann. Pet) an der Lippe gebaut
Viele Sachsen werden hier getauft und stellen Geiseln, worauf der König nach Worms zurück-
kehrt. Annal. Lauriss. et Einh. ]. c. p. 154, 455 et sq. Annal. Petav. l. c. p. 16. Pocta Saxo
l c. p. 232. Annal. Saxo I. c. p. 559 (etwas abweichend).
150. August 25. Gregorius, Abt zu Utrecht, ein Schüler des Bonrfacius und Lehrer Liudgers (vgl. unten), :
stirbt. Mabillon Annal. Ord. Benedict. T. II. p. 248. — Sein Nachfolger wird Albericus.
451. König Karl übergibt dem Abte Sturmius zu Fulda, einem Schüler des Bonifacius, die geistliche
Aufsicht über den gróssten Theil des zum Christenthume zu bekehrenden Sachsenlandes, worauf
Sturmius daselbst predigt und an der Zerstórung der heidnischen Heiligthümer arbeitet. Eigilis
vita Sturmii, cap. 22. ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 376.
152. Willehadus, der schon viele Jahre in Friesland das Evangelium gepredigt (vgl. Nr. 133), wird vom:
König Karl nach Sachsen und zwar in den Gau Wigmodia gesandt, um daselbst zu lehren und
Kirchen aufzurichten, welches derselbe bis 784 treulich und mit solchem Erfolge ausrichtet,
dass sowohl die Sachsen in dieser Gegend, als die benachbarten Friesen sich zum Christenthume
bekennen. Anskar. vita Willeh. l. c. p. 384. — Primus omnium doctorum (Willehadus) maritimas
et boreales Saxoniae partes ac transalbinos populos ad christianam fidem provocavit Adam.
Hist. eccl. l. c. p. 6. und mit denselben Worten Annal Saxo l| c. p. 562. — Nach ersterem
hatte Willehadus bis zu seiner Flucht (s. Nr. 169.) sieben Jahre gelehrt.
453. Liudger, ein Abkömmling einer vornehmen, schon christlichen Familie in Friesland, Schüler des
Abtes Gregorius zu Utrecht, und Alcuins, damals in England, erhält, als Albericus (vgl. Nr. 150.)
zu Cöln zum Bischofe ordinirt wird, gleichzeitig ebendaselbst die Priesterweihe, und bewirkt,
im Auftrage des neuen Bischofs Albericus, die Wiederherstellung der von den Sachsen nach
Lebuins Tode abermals zerstörten christlichen Kirche zu Deventer, worauf er als Prediger des Chri-
stenthums in Friesland mit grossem Segen arbeitet. Altfr. vita Liudg. lib. I. cap. 44. sq. 1. c. p. 408.
454. Um diese Zeit lebte unter den Friesen ein Blinder Namens Bernlef, welcher Lieder von den Thaten
der alten Könige und Helden sang, und durch Ziudger von seiner Blindheit geheilt, zum Chn-
stenthume bekehrt und später dessen Gehilfe wurde. Altfr. lib. I. cap. 4. 2.1. c. p. 442.
771.
155. Karl veranstaltet, nachdem er das Osterfest zu Nimwegen gefeiert, eine allgemeine Versammlung
zu Paderborn (Padrabrun, Paderbrunnen, Patresbrunna), wo sowohl Franken, als Sachsen
zusammen kommen und wo er auch die Gesandten der Saracenen aus Spanien empfängt. Wi-
dukint, einer der vornehmsten unter den Westfalen, erscheint nicht bei der Versammlung, son-
dern flieht zu dem Könige der Dänen, Sigifrid. Die übrigen Sachsen erneuern ihre Unterwer-
fung unter den König, und viele, werden getauft, worauf der König nach Aachen zurückkehrt.
, 111— 179. 67
Annal. Lauriss. et Einh. 1. c. p. 456. 457. sq. Poéta Saxo l. c. p. 234. Annal. Saxo. c. p. 559.
— Nach letzterem schwuren die Sachsen dem König: ut perderent ingenuitatem et omnem he-
reditatem, nisi servarent susceptam Christianitatem et promissam fidelitatem Regi et filiis ejus
et regno Francorum. |
j. Die Franken bauen zu Paderborn eine Kirche. Annal. Petav. l. c. p. 46.
118.
. Während Karl gegen die Saracenen zu Felde liegt, ergreifen die Sachsen, unter Widukints Füh-
rung, aufs neue die Waffen, dringen bis an den Rhein vor, und richten auf dem rechten Rhein-
ufer, von Deutz bis zur Mündung der Mosel, und im Lahngau, besonders an den christlichen
Kirchen grosse Verwüstungen an. Annal. Lauriss. et Einh. l. c. p. 158. 459. — Unter andern
zerstörten die Sachsen die von den Franken an der Lippe erbaute Burg (s. Nr. 449), Annal.
Petav. l. c. p. 16. und das Kloster S. Martini zu Cóln, Chron. S. Mart. Colon. ap. Pertz. Scriptor.
T. II. p. 244
. Auch dem Kloster Fulda, bis in dessen Nühe, im Lahngau, die Sachsen vordrangen, droht von
ihnen Gefahr, so dass der Abt Sturmius mit seinen Klosterbrüdern und mit den Gebeinen des
heil. Bonifacius die Flucht ergreift. Annal. Fuld. l. c. p. 349. Eigil. vita Sturm. l. c. p. 376.
König Karl, der in Auxerre die Nachricht von dem Vordringen der Sachsen erhält, schickt ihnen
die Ostfranken und Alamannen entgegen, von denen die Sachsen, die sich schon wieder zurück-
gezogen hatten, im Hassi-Gau am Flusse Aderna bei dem Orte Liesi (Lihesi) eingeholt, geschla-
gen und zerstreut werden. Annal Laur. et Einh. et al. Script. sup. cit.
119.
Karl hält, wegen des Krieges mit den Sachsen, eine grosse Versammlung zu Düren, geht dann
bei Lippeham über den Rhein, schlägt die Sachsen bei Bocholt (Buochol, Ann. S), unterwirft
sich ganz Westfalen, dringt bis an die Weser vor und lagert sich bei Medofulli, wo auch die
Angern und Ostfalen sich aufs neue unterwerfen und Geiseln stellen, worauf der König nach
Worms zurückkehrt. Annal. Einh. l c. p. 464. Poéta Saxo l. c. p. 235. Annal. Saxo I. c.
p. 559. — Über Medofulli vgl. Ledebur krit. Bel. S. 67. u. f.
August. . Aufenthalt des Königs Karl in Paderborn, erwiesen durch eine Urkunde desselben für
das Stift S. Maximin bei Trier; act. Patresbronna fisco nostro, mense Augusto a R. XI. Schaten
Hist. Westphal. (edit. Monaster.) p. 344. Hontheim Hist. Trevir. diplom. T. I. p. 139. Vgl. Pa-
pebroch. Propyl. in Act. SS. April. T. II. p. X. mit Abbild. Tab. 3. — Die Echtheit dieser Ur-
kunde ist verschiedentlich angefochten worden; vgl. Mabillon de Re diplom. lib. II. cap. 4. S. IV.
Doch erscheinen die Gründe gegen ihre Echtheit unerheblich, wie denn auch Mabillon die Ur-
kunde nicht geradezu verwerfen, sondern, wegen gewisser Eigenthümlichkeiten, nur nicht als
Muster gelten lassen will. — Das bei Papebroch 1. c. abgebildete Siegel mit einem unbärtigen
Kopfe, welches so vielen Stoff zum Streite geliefert hat, zeigt allerdings nicht das Bildniss
'aris d. Gr.; allein es ist bekannt, dass man im Mittelalter oft mit antiken Gemmen siegelte
(vgl. Wiggert: wie man antike Gemmen im Mittelalter zu Siegelstempeln benutzte; in d. N. Mit-
theil. des Thür. Sächs. Vereins, Bd. VII. Hft. &), und eine solche liegt auch hier unverkennbar
vor, wodurch also die Glaubwürdigkeit der Urkunde eher erhóht als geschwücht wird.
December 47. Sturmius, der während des Feldzugs mit seinen Gefährten von dem König in Eres-
burg zurückgelassen worden, und von da, nach des Königs Rückkunft, in sein Kloster Fulda
zurückgekehrt war, stirbt daselbst. Eigil. vita Sturm. l. c. p. 377.
68
"1780 — 182.
780. 2o ue De.
163. Karl rückt aufs neue mit einem grossen Heere in Sachsen ein, zieht über Eresburg: an | die Que ^^]
der Lippe, wo er eine Versammlung hàlt, dann nach Ostsachsen, wo an dem Orte Or |
(Horheim) an dem Flusse Obacrus viele Sachsen aus dem Bardongau und Nordleute A
werden; er unterwirft sich das ganze Land bis zur Elbe (Albia, Alvea; ad fluvium magn
Heilba, Ann. Lauresh.), und lagert sich an der Mündung der Ora, wo auch viele der heb |
schen Slaven (Winithi) sich ihm unterwerfen. Nachdem der König hier die Angelegenheiten der” |
Sachsen und der jenseit der Elbe wohnenden Slaven geordnet, kehrt er zurück, um nah 4
Italien zu gehen. Annal. Lauriss. et Einh. l. c. p. 460. 461. Annal. Petav. l. c. P. 46. Poeta ;
Saxo |. c. p. 236. Annal. Saxo l.'c. p. 559. '
46k. Karl vertheilt christliche Bischöfe und Priester (als Missionare) in die einzelnen Gegenden des Sach- |
senlandes, um daselbst zu predigen uud zu taufen. Annal. Lauresham. l. c. p. 34. — Die da-®
selbst gebrauchten Worte: divisit ipsam patriam (sc. Saxoniam) inter episcopos et presbyterosi
seu et abbates, ut in ea baptizarent et praedicarent; lassen nur eine vorläufige und temporäre!
Anordnung annehmen; die späteren Schriftsteller, als Annal. Quedl. et Lamb. l. c. p. 48. Annal.
Saxo l. c. p. 560. u. a. haben, durch Übertragung der Begriffe ihrer Zeit auf die Vergangen-!
heit, irrthümlich an eine wirkliche Eintheilung in bischófliche Diöcesen gedacht, welche sie die-i
sem oder dem folgenden Jahre zuschreiben. Abgesehen von diesem allgemeinen Irrthume, is;
es besonders eine ganz unhaltbare Angabe, wenn schon damals Hildegrim, der Bruder Liudgers,|
das Bisthum Seligenstadt oder Halberstadt erhalten haben soll, da derselbe urkundlich weit:
später noch in Gesellschaft seines Bruders und als Diaconus erscheint. (S. Nr. 20&. u. f)
465. Wahrscheinlich um diese Zeit und in Folge der vorhin gedachten Massregel geschah es, dass ein |
Geistlicher, Namens Bernrad, von dem König Karl als Lehrer des Christenthums zu den west-i
lichen Sachsen (in der nachmaligen Diócese Mimigardevord oder Münster) gesandt wurde. Vita]
Liudgeri secunda, ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 444. not. 13.
166. Da Karl die Verhàltnisse noch nicht geeignet findet, bleibende kirchliche besonders klösterliche
(zugleich der wissenschaftlichen Bildung dienende) Stiftungen in Sachsen aufzurichten, so sucht:
er dadurch vorzuarbeiten, dass er die, als Geiseln oder Gefangene zu seiner Verfügung ge- i
kommenen Sachsen in frünkische Klóster vertheilt und daselbst in der Religion und den Wissen- 8
schaften unterrichten lässt. Auf diese Art wurden unter andern viele in dem Kloster Corbeia, |
das in besonders gutem Rufe stand, erzogen. Hist. translat. S. Viti, ap. Pertz. Scriptor. T. II. &à
p. 577. — Dass Karl die Stifter und Klöster vorzüglich auch zu wissenschaftlichen Zwecken #
bestimmte, erhellet aus seiner Verordnung, bei den bischöflichen Kirchen und Klöstern Schulen $
zum Unterricht in den Wissenschaften und der Beredsamkeit zu halten. Schaten H. W. p. 34. J
Die hier eingerückte undatirte Encyclica ist an den Abt Baugulf zu Fulda gerichtet, fällt also
zwischen die Jahre 780 und 800, da jener Abt von 780 bis 803 im Amte stand, Karl aber, !
der sich in derselben noch König nennt, nach 800 den Titel Imperator führte. |
782.
161. Um in Sachsen eben so, wie es bei den Franken alljährlich geschah, eine allgemeine Versammlung |
zu halten, geht Karl mit dem fränkischen Heere bei Cöln über den Rhein und lagert sich an !
den Quellen der Lippe (ad Lippibrunnen), wo er aus den Edelsten der Sachsen Grafen wühlt,
auch die Gesandten des Königs der Dänen, Sigifrid (Godifrid, Ann. S.), empfängt. Annal. Lau- :
resham. 1. c. p. 32. Annal. Lauriss. et Einh. l. c. p. 462. 463. Poéta Saxo l.c. p. 237. Anual |
Quedl. l. c. p. 38. Annal. Saxo l. c. p. 560.
A823 — 183. | 89
168. Als der König, nach geendigter Versammlung, über den Rhein zurückgegangen, kehrt Widukint,
der zu den Normannen geflohen war, in sein Vaterland zurück und reizt die Sachsen aufs neue
zum Abfall. Gleichzeitig waren die zwischen der Elbe und Saale wohnenden Sorben in Thü-
ringen und Sachsen eingefallen; die Hofbeamten des Königs, Adalgis, Geilo und Worad, welche
ihnen mit dem Heere der Ostfranken und Sachsen entgegen gehen sollten, werden durch den
von Widukint geleiteten Aufstand der Sachsen hieran verhindert, und ziehen mit dem ostfrän-
kischen Heere gegen die Sachsen, während zugleich der Graf Theoderich, ein Verwandter des
Königs, mit den in Ripuarien eilig zusammengezogenen Truppen in Sachsen einrückt. Die Fran-
ken gehen bis an den Berg Suntal an der Weser vor; die Eifersucht ihrer Heerführer verur-
sacht, dass sie hier mit grossem Verlust geschlagen werden, wobei zwei von jenen, Adalgis
und Geilo, nebst vier andern Grafen ums Leben kommen. Annal. Einh. et al. Script. sup. cit. —
Dass der Schauplatz der für die Franken so unglücklichen Schlacht in der Gegend von Haus-
berge zu suchen ist, beweisen Grupen Observat. Rer. et Antiq. Germ. et Rom. S. 327 u. f. und
Ledebur krit. Bel. S. 77. u. f.
69. Willehadus sieht sich durch die Empórung der Sachsen genóthigt, aus Wigmodi nach Ut-Riustri .
zu fliehen, und geht von da zu Schiffe nach Rom; mehrere seiner Schüler und Gehilfen aber
werden von den Sachsen getódtet. Ansk. vita Willeh. l. c. p. 381.
70. Auch Liudger wird aus Friesland, wo er in das siebente Jahr eifrig gelehrt hatte, vertrieben, und
die christlichen Kirchen daselbst zerstört. Liudger geht indessen mit seinem Bruder Hildigrim
und einem andern seiner Schüler, Gerbert mit dem Beinamen Castus, nach Rom und von da
in das Benedictiner- Kloster bei Benevent, wo er sich mit der Ordensregel des heil. Benedict
bekannt macht, in der Absicht, später ein Kloster nach derselben Regel zu stiften. Altfr. lib. I.
cap. 48. l. c. p. 40.
11. Karl zieht selbst mit einem eilig zusammengezogenen Heere nach Sachsen, und gelangt siegreich
bis an den Ort, wo die Aller in die Weser mündet. Hier unterwerfen sich ihm die Sachsen
wieder; er aber lässt — da der Urheber des Aufruhrs, Widukint, abermals zu den Normannen
entflohen war — 4500 Schuldige, die ibm ausgeliefert worden, bei Verden (Fardi) an einem
Tage enthaupten. Annal. Lauriss. et Einh. l. c. p. 46&. 465. Poeta Saxo l. c. p. 239. Annal.
Quedl. l. c. p. 38. Annal. Saxo l. c. p. 560. — Viele Sachsen werden in das Land der Franken
ausgeführt. Annal. Petav. I. c. p. 17.
183.
72. Nachdem Kari den Winter zu Thionville (Theodone-villa) zugebracht und daselbst das Leichen-
begängniss seiner am Himmelfahrtsabend (30. April) verstorbenen Gemahlinn Hildegardis gefeiert,
zieht er, auf die erhaltene Nachricht von einem abermaligen allgemeinen Aufstande der Sach-
sen, mit seinem Heere gegen sie, und schlägt sie bei Detmold (Theotmalli, Theotmelli, Thiet-
malli), so dass nur Wenige entkommen. Von dem Schlachtfelde nach Paderborn zurückgekehrt,
erfährt er, dass die Westfalen sich an der Hase (Assa, Ann. Pet.) zusammengezogen haben,
greift sie daselbst an, schlägt sie ebenfalls, geht dann über die Weser bis an die Elbe, und
kehrt, nachdem er sich alles unterworfen, nach Worms zurück. Annal. Lauriss. et Einh. 1. c.
p. 464. 165. Annal. Petav. I. c. p. 47. Poeta Saxo l. c. p. 239. Annal. Saxo l. c. p. 560. —
. Die beiden Schlachten bei Detmold und an der Hase, die im Laufe eines Monats statt fanden,
waren die gróssten, und die einzigen regelmüssigen Schlachten des ganzen Sachsenkrieges.
Einhardi vita Karoli cap. 8., l. c. p. 447.
I3. Dass Karl, nach der erwähnten Schlacht an der Hase, sich einige Zeit in dieser Gegend aufgehal-
ten und an dem Orte Osnabrück eine Kirche oder Kapelle gebaut habe, ist an sich zwar nicht
70 | 4184.
unglaublich; wenigstens könnte dieselbe nicht später, als in diesem oder dem nüchstfolgen
Jahre entstanden sein; wenn, nach der Erzählung einer Urkunde Zudwigs des Deutschen
864, der im J. 784 verstorbene Bischof Egilfrith von Lüttich sie noch geweiht haben soll. 1
jedoch die eben gedachte Urkunde unecht ist, wird an seinem Orte gezeigt werden (vgl. Nr. 2:
auch berichtet kein einziger gleichzeitiger Geschichtschreiber etwas von einem solchen Kircl
bau; und wenn man der Tradition auch wirklich die einfache Thatsache des Baues einer Kir
zugeben kann, so folgt daraus weder die gleichzeitige Stiftung eines Bisthums, noch wü
diese Kirche die älteste im Sachsenlande sein, da jedenfalls die Kirche zu Paderborn (
Nr. 456.) ihr an Alter vorgeht. Das spätere Vorgeben, Osnabrück sei das erste Bisthum
Sachsen gewesen, ist vielmehr, eben so wie die angeblich dafür sprechenden Urkunden (si
Nr. 255.) erdichtet. |
784.
474. Da die Sachsen, unterstützt von einem Theile der Friesen, sich abermals empóren, so geht À
bei Lippeham über den Rhein, verheert Westfalen und kommt bis an die Weser bei Hucu
Annal. Lauriss. et Einh. l. c. p. 166. 167. Puäta Saxo l. c. p. 239. Annal. Saxo l. c. p. 560.
Den Ort Huculbi sucht Pertz (ad Annal Lauriss. l c. in dem heutigen Petershagen, des
alter urkundlicher Name Hockeleven oder Hockeln war; Grupen Orig. Germ. Il. S. 49. :
Ledebur krit. Bel. S. 87. in Oyel in der Grafschaft Hoya, welches in einer Urkunde von ':
Oculen genannt wird.
475. Durch grosse Überschwemmungen verhindert, über die Weser zu gehen und im nördlichen Th
Sachsens vorzudringen, wendet sich der König — während er seinen Sohn Karl mit ein
Theile des Heeres in Westfalen zurück lässt — nach Thüringen, und dringt von hier aus
Ostsachsen (zuerst nach Stagnfurd, Ann. Lauriss. Tagnofort, Ann. S.) und dann bis nach Scahn
vor. Scriptor. sup. cit. — Den sonst unbekannten und von Stasfurth wohl zu unterscheiden!
Ort Stagnfurd, glaubt Ledebur krit. Bel. S. 94. in einem Orte Steinford an der Ohre, der n
4452 urkundlich genannt wird, und dessen Name bis in das 15. Jahrhundert in dem eines a
gen Geschlechtes fortdauerte, wiederzufinden.
476. August 43. Versammlung der Franken und Ostsachsen zu Scaninge ‚in Nord-Thüringen, und C
stitution des Kónigs: den Ort Seligenstadt, zwischen Oreheim und Scaninge, zu bevestigen,
mit der Bischof für Ost-Sachsen daselbst seinen Sitz haben kónne; wenn dies aber nicht
gche, sollen die königlichen Missi und Comites einen andern Ort zum Sitze des Bischofs :
wühlen. Die Sachsen werden verpflichtet, jeder Kirche einen Mansus anzuweisen, dem Bis
und den Priestern den Zehenten zu geben, sich taufen zu lassen und alle heidnischen Gebräu«
worunter auch das Verbrennen der Todten, abzuschaffen, und jährlich vor dem 4. Mai die
den König bestimmten Geschenke in die curtis Eresburg abzuliefern. Harenberg Monum. his
adhuc ined. 4. Stück S. 90. Pertz. Leg. T. Il. P. II. p. 4. — Über die Echtheit dieser Urkunde
welcher manches an eine spütere Zeit erinnert, und die also nicht über allen Zweifel erha
ist, enthalte ich mich eines entscheidenden Urtheils. Pertz hat die Verdachtsgründe wenigs
so erheblich gefunden, dass er sie nicht unter die echten Constitutionen Aarls des Gro:
aufzunehmen gewagt, sondern in den Anhang gebracht hat. Die sonstigen Streitigkeiten ü
den Ort Seligenstadt gehören nicht hieher; übrigens wird die Errichtung eines Bisthums
Ost- Sachsen hier erst in Aussicht gestellt, für die Zeit seines wirklichen Entstehens ist also
dieser Urkunde, auch wenn ihre Echtheit zugegeben wird, durchaus nichts zu beweisen.
Von der angeblich auf den 20. Jun. (oder nach einer andern, jedoch falschen Lesart, gar auf
24. Mai) dieses Jahres ausgeschriebenen Versammlung zu Stasfurth (vgl. Harenberg |. c. S. !
184 — 185. 74
wird spüter die Rede sein, da sie, wenn das bekahnte Einladungsschreiben zu derselben echt
ist, wenigstens in eine spätere Zeit gehört. — Im Mai oder Jun. d. J. konnte Aari noch gar
nicht so weit in Ostsachsen vorgedrungen sein, um ein Placitum in der Nähe der Elbe auszu-
schreiben. (Vgl. Nr.. 257.)
177. Der König geht von Scaningi nach Worms zurück; sein Sohn, Xarl der Jüngere trifft aber im Gau
Dragini (Draigni, Dreni), in der Nähe der Lippe, mit dem Heere der Westfalen zusammen, lie-
fert ihnen ein Treffen, und kehrt, nachdem er sie in die Flucht geschlagen, als Sieger nach
Worms zu seinem Vater zurück. Annal. Lauriss. et Einh. I. c. p. 466. 467. Poéta Saxo l.c.
p. 239. Annal. Saxo l. c. p. 561. — Ob von dieser Schlacht die Grüber bei Beckum her-
rühren? (Vgl. oben Nr. 27.) — Die Richtigkeit des von Karl d. Jüng. angeblich über die Sach-
sen erfochtenen Sieges wird indessen durch die darauf folgende unerwartete Rückkehr des
Kónigs zweifelhaft gemacht.
18. König Karl zieht mit einem zweiten Heere aufs neue nach Sachsen, feiert im Lager an dem Flusse
Ambra im Huetta -Gau (Waizza-Gau, Ann. Lauriss. Wizza- Gau, Ann. S), in der villa Liudihi
(Liuhidi, Ann. S), bei der sächsischen Veste Skidroburg (Kidrioburch, Ann. S.) das Weihnachts-
fest, und rückt bis Rimi, am Zusammenflusse der Weser und Waharna (Wachna, Ann. S.) vor;
da aber die Jahreszeit und Überschwemmungen ihm kein weiteres Vordringen gestatten, kehrt
er nach Eresburg in Winterquartire zurück. Scriptor. sup. cit.
785.
19. König Karl, nachdem er seine Gemahlinn Fastrada: und seine Kinder nach Eresburg kommen lassen,
feiert daselbst das Osterfest und verweilt in diesem Orte bis in den Junius. Während dieser
Zeit lässt er das Schloss Eresburg neu bevestigen und eine Kirche daselbst bauen, und unter-
nimmt von hier aus Streifzüge in alle Gegenden des Sachsenlandes, durch welche er den Sach-
sen vielen Schaden thut. Annal. Lauresham. l. c. p. 32. Annal. Einh. l. c. p. 467. Poeta Saxo
l. c. p. 340. Annal. Saxo 1l. c. p. 561.
80. Junius. . Grosse Versammlung zu Paderborn, auf welcher der Kónig Gesetze für die unterworfenen
Theile Sachsens (Capitula de partibus Saxoniae) aufrichtet. — Gottesfriede und Asylrecht der
christlichen Kirchen. Auf gewaltsame Verletzung und Beraubung der Kirchen, muthwillige Über-
tretung der grossen Fasten, Mord eines Geistlichen, Mord eines Menschen wegen angeschuldig-
ter Zauberei, Verbrennung der Leichen, Verweigerung der Taufe, Götzenopfer und Misbrauch
der Hostie zu heidnischer Zauberei, Verschwörung mit den Heiden gegen die Christen, Treue-
bruch gegen den Kónig, Raub einer Tochter des Herrn, und Ermordung des Herrn oder der
Herrinn, wird die Todesstrafe gesetzt, die jedoch durch kirchliche Busse abgewendet werden
kann. Jede Kirche soll von den zu ihr gehórigen Landes-Eingesessenen mit einer Curtis und
zwei Mansis ausgestattet, von je 120 Menschen ein Knecht und eine Magd (d. h. ein Paar eigen-
höriger Leute) an dieselbe überlassen, und von allem Ertrag des Landes der Zehente an die
Kirchen und Priester entrichtet, auch von allem, was für den kóniglichen Fiscus einkómmt, der
Zehente an die Kirchen abgegeben werden. An Sonn- und Festtagen sollen, ausser dringenden
Nothfällen, keine Versammlungen in weltlichen Angelegenheiten statt finden. Die Leichen der
christlichen Sachsen sollen auf die Kirchhöfe, und nicht zu den heidnischen Grabhügeln bestat-
tet werden. Versäumniss der Taufe der Kinder innerhalb ihres ersten Lebensjahres, unstatthafte
Ehebündnisse, heidnische Gelübde, Verheimlichung der Räuber und anderer Übelthäter, und
andere Vergehungen werden mit Geld oder Verlust der persönlichen Freiheit gebüsst; auf die
Ermordung eines Grafen steht die Einziehung des ganzen Erbes. Die Grafen sollen unter ein-
ander Frieden halten und ihre Streitigkeiten von dem König entscheiden lassen. Allgemeine
Versammlungen aller Sachsen sollen nur statt finden, wenn der Missus auf ausdrücklichen Be-
fehl des Königs eine solche ausschreibt; sonst soll nur jeder Graf in- seinem Amtsbezirke Ver-
sammlungen halten. Pertz. Leg. T. I. p. 48.
484. Nach der Versammlung in Paderborn durchzieht der König ungehindert ganz Sachsen, kommt bis
nach Dersia und zerstört die Bevestigungen der Sachsen jenseit der Weser. Annal. Petav. |. c.
p. 17. — Über den Gau Dersia oder Dersaburg vgl. Wedekind Noten I. S. 261. u. f. Ledebur
krit. Bel. S. 400. u. f. Ohne Grund will Pertz a. a. O. für Dersia Hessia lesen.
482. Der König verweilt im Bardengau, wo sich die übrigen Sachsen ihm wieder unterwerfen, und
knüpft von hier aus mit Widukint und Abbio (Albion, Ann. S), die sich jenseit der Elbe auf-
halten, Unterhandlungen an, in deren Folge sich diese, nach versicherter Amnestie, in Attignv,
wohin der König inzwischen zurückgekehrt, ihm unterwerfen und die Taufe empfangen. Ann.
Lauresham. l. c. p. 32. Ann. Einh. l c. p. 467. Poeta Saxo l c. p. 340. Annal. Saxo |. c.
p. 961. — Von Widukinis ferneren Schicksalen ist nichts zuverlässiges bekannt, als dass er,
nach empfangener Taufe, von Atügny in seine Heimath zurückkehrte und da, wo vorher Götzen-
bilder standen, christliche Bethäuser erbaute. "Vita Mathildis, ap. Pertz. Scriptor. T. IV. p. 285.
— Desto mehr ist er in der Folge Gegenstand der Sage geworden. "9 qe Sagen vom
Könige Weking; mitgeth. von Redeker, in den Westfäl. Provinzialbl L B. H. (Mind. 1831.
S. 37. u. f. — Seinen Tod und seine Nachkommen betreffend, vgl. Nr. 258.
183. Schreiben des Königs Kar! an Offa, König von Mercia, worin er diesem von der Unterwerfung
und Taufe der sächsischen duces Withimund (sic) und Albion Nachricht gibt. S. d. Baluz. Ca
pitular. Reg. Franc. T. I. p. 49. unschicklich bei dem Jahre 77%, da es doch einleuchtet, dass
dieses Schreiben, wenn es echt ist (woran freilich gezweifelt werden kann), erst hieher gehört.
484. Papst Hadrians ]. Schreiben an den König Karl, worin er diesem, wegen des erlangten Sieges
über die Sachsen und der Bekehrung derselben zum Christenthume Glück wünscht. S. d
Schaten H. W. p. 338.
485. Willehadus, der aus Epternach, wo er zwei Jahre gelebt und seine aus Sachsen zerstreuten Schü-
ler gesammelt hatte, zu dem König Kar! nach Eresburg gekommen war, kehrt auf dessen Ver-
ordnung nach Wigmodia zurück, wo er die zerstörten Kirchen wiederherstellt. Ansk. vità
Willeh. 1. c. p. 382.
480. Liudger kehrt nach drittehalbjáhriger Abwesenheit in sein Vaterland zurück und wird dem Könige
Karl bekannt, der ihm die geistliche Aufsicht über die fünf friesischen Gaue Hugmerchi, Hu-
nusga, Fivilga. Emisga, Fidiritga und die Insel Bant überträgt, und bald darauf ihn zugleich
(anstatt des mittlerweile verstorbenen Abtes Bernrad) zum Bischof über den westlichen Theil
Sachsens bestimmt. Altfr. vita Liudg. cap. 49. 20. 1. c. p. 410. 41. — Die Vita Liudgeri se-
cunda, ib. not. 43. berichtet, Liudger habe, aus Eifer für die Verkündigung des Evangeliums
unter den heidnischen Völkern, das von dem König ihm angebotene Erzbisthum Trier ausge-
schlagen, und darauf das Bischofsamt in Sachsen erhalten; da aber Altfrid von jenem Umstande
nichts erwähnt, auch eine Erledigung des erzbischöflichen Stuhls zu Trier um diese Zeit nicht
bekannt ist, so beruht diese Erzählung entweder auf einem Irrtiume, oder das Anerbieten des
Erzbisthums und Ziudgers Ablehnung desselben muss wenigstens in eine spätere Zeit gehören.
A87. Zu Liudgers bischöflichem Sitze (parochiae sedes principalis) wird der Ort Mimigernevord (oder
Mimigardevord) im Südergau bestimmt, wo derselbe für seine, nach kanonischer Regel dem
Herrn dienenden Brüder, ein Monasterium erbaut. Altfr. cap. 20. l. c. — Altfrid fasst in seiner
Erzählung die Ereignisse verschiedener Zeiten summarisch zusammen, und wenn man dies nicht
berücksichtigt, könnte man aus seinen Worten schon jetzt die Errichtung einer förmlichen bi-
schöflichen Diöcese für Mimigardevord folgern; allein aus den übrigen Zeitverhältnissen ist zu
185 — 787. 19 x
schliessen, dass Liudger, eben so wie vormals Bonsfacius und zu seiner Zeit Willehadus , anfangs
nur die Stellung eines Missions- Vorstehers einnahm, dessen „Amtsbezirk hauptsächlich durch den
Umfang seines persönlichen Wirkens bestimmt wurde, und daher grösser war, als seine nach-
malige bischöfliche Diöcese; wobei er jedoch eines bestimmten Wohnsitzes und einer Haupt-
kirche natürlich schon bedurfte. Erst später und nach vollständig hergestellter politischer Ord-
nung konnte auch eine Eintheilung des Sachsenlandes in förmliche, festbegrenzte Diöcesen er-
folgen. Vgl. Nr. 250.
Liudger erhält von dem König Karl die Abtei S. Petri zu Lotusa im Gau Bracbante (theils zu sei-
ner bessern Subsistenz, theils auch zu einem sichern Zufluchtsorte im Fall einer neuen Empö-
rung der Sachsen). Altfr. cap. 24. l. c. p. 41.
786. Ä «
Junius 29. * König Karls Stftungs- Urkunde des Bisthums Verden (in loco Fardium vocato, super
Aleram fluvium, in pago qui dicitur Sturmi). Act. Mogunt. lll. Kal. Jul. 786, a. R. XVIII. von
den Erzbischöfen von Mainz, Trier und Cöln recognoscirt. Schaten H. W. p. 341. und sonst
öfters; vgl. Hempels Verzeichn. d. Urk. der Hist. v. Nieder-Sachsen; 4. Th. S. 4. am neusten
Lappenberg llamburg. Urkundenb. 1. S. 4. nach dem, zu Hanover aufbewahrten angebl. Origi-
nale, das nach L's Ansicht aus dem 44. Jahrhundert herrührt — Dass diese Urkunde unterge-
schoben ist, ergibt sich sowohl aus der formellen Fassung, namentlich der in den karolinischen
Urkunden ungebräuchlichen ‘Anrufungsformel, der für jene Zeit ungewöhnlichen, weitläuftigen
Einleitung, der eben so ungewöhnlichen Unterschrift von drei Erzbischöfen, der Angabe des
Jahres Christi, und der ganzen, einer späteren Zeit nachgebildeten Datums-Formel; als aus
dem Inhalte selbst, namentlich der Erwähnung des angeblichen ersten Bischofs Suibert, womit
auf den heiligen Suibert (siche Nr. 400. 404.) gezielt wird, der doch schon längst gestorben
war, und der Umschreibung der Diöcesan-Grenzen, in welche Länder jenseit der Elbe auf-
genominen sind, wohin die Franken damals noch. gar nicht gekommen waren. Gegen die
Richtigkeit der Ansicht, dass um jene Zeit in Sachsen blosse Missions-Stationen bestanden, und
die fórmliche Einrichtung bischóflicher Diócesen erst viel spüter erfolgte, ist also aus dieser und.
ähnlichen erdichteten Urkunden nichts zu beweisen.
787.
Jie Sachsen nehmen Theil an dem Heerzuge Karls gegen Tassilo von Beiern, an der Donau. Ann.
Saxo, l. c. p. 561.
lulius 13. Willehadus wird, auf Veranstaltuug des Königs Karl, in Worms zum Bischof geweiht,
und als solcher den Ländern Wigmodia, Lara, Riustri, Asterga, Nordendi und Wanga vorge-
setzt. — Der Sitz dieses Bisthums wurde Bremen. Ansk. vita Willeh. L c. p. 383. Chron.
Moissiac. l. c. p. 298. | |
5» A. * König Karls Stiftungs- Urkunde des Bisthums Bremen. Act. in palatio Nemetensi, Il.
Id. Jul. 788, a. R. XXI. (sic.) Adami Brem. Hist. eccl. cap. 9. l. c. p. 6. Alberti Stad. Chron,
in Kulpisii Vol. Rer. German. p. 492. Baluz. Capitular. T. I. p. 246. Schaten H. W. p. 348.
u. m. a. Vgl. Hempels Verzeichn. 4. Th. S. 4. am neusten Lappenb. Hamb. Urkundenb. I. S. 4.
mit der Jahrzahl 788. — Auch diese Urkunde ist untergeschoben, wie unter andern die Erwäh-
nung des Erzbischofs Zullus zu Mainz, der doch schon am 46. Oktob. 786 gestorben war (Hillo,
bei Albert. Stad., ist ein blosser Schreib- oder Druckfehler, da ein Erzbischof dieses Namens
in Mainz nicht bekannt ist), die aller Geschichte widersprechende Angabe, dass der König die
allen Namen und Eintheilungen der zur Diöcese des Willehadus bestimmten Gaue willkürlich
Regesta hist. Westfal. | | 10 .
7h
Uo.
189.
veründert habe, und der Widerspruch in der Angabe dieser Gaue mit den Nachrichten der
Geschichtschreiber (s. Nr. 494.), ferner die mit dem damaligen Kanzleigebrauche unver-
trágliche Recognition der Urkunde durch den Erzbischof von Cöln als Capellanus sacr
palatii, und die einer jüngeren Zeit angehórige Datums- Formel mit dem Jahre Christi, unwider
sprechlich beweisen. Im Datum steckt überdies ein Fehler, denn das angegebene Regierung:
jahr und die Indict. XII. würden auf 789 führen, wohin aber die Urkunde so wenig als zu der
angegebenen Jahre 788 passt, weil K. Karl in diesen Jahren sich in ganz andern Gegende
aufhielt. Wäre eine Urkunde dieser Art ausgestellt worden, so könnte es, nach dem gena
bekannten Datum der Ordination des Willehadus (s. oben), nur 787 geschehen sein. Es i
‚aber viel wahrscheinlicher, dass auch Willehadus, so wie ehemals Bonifacius vor seiner Inthre
nisation zu Mainz, nur die Stellung eines Missionsbischofs einnahm, und dass erst später au
seinem Missionsbezirke eine festbegrenzte bischöfliche Diöcese wurde, mithin von einer förml
chen Stiftungs- Urkunde zu jener Zeit noch gar nicht die Rede sein kann.
189.
493. Um die den Franken feindlichen Wilzen zu demüthigen, geht Karl bei Cóln über den Rhein, ziel
durch Sachsen, mit einem aus Franken und Sachsen bestehenden Heere, welchem sich di
Friesen zu Schiffe auf dem Flusse Habola (Hobola) anschliessen, bis an die Elbe, schlägt übe
diese zwei Brücken (dringt bis an die Pana [Peene] vor, Ann. Lauresh.), unterwirft sich, m
Hilfe der ihm verbündeten Sorben und Abotriten, die Wilzen, nimmt von ihnen Geiseln, un
kehrt, nachdem er auch in den Sächsischen Angelegenheiten das Nóthige geordnet, nach Worn
zurück. Annal. Lauriss. et Einh. |. c. p. 174. 475. Ann. Lauresh. l. c. p. 34. Poeta Saxo |.
p. 245. Annal. Saxo I. c. p. 562. — Ob unter dem oben genannten Flusse Habola, die Hav
zu verstehen, ist an diesem Orte wohl zweifelhaft; wenn aber Ledebur krit. Bel. S. 115. di
Issel dafür annehmen will, weil dieser Fluss urkundlich auch Habedol genannt werde, s
beruht dies auf einem Misverstande, da dieser Name in den a. a. O. citirten Urkunden nic
dem Flusse, sondern dem auf diesem zu entrichtenden Zolle gilt.
494. Septemb. 28. * Kónig Karl ernennt den Trutmann zum Grafen und zum Schirmvogt der Prieste
in Sachsen. Act. in villa Trutmanni (welches Dortmund sein soll) IV. Kal. Octobr. 789, a. F
XXI. Schaten H. W. p. 36&. Teschenmacher Annal Cliv. ed. Ditmar, Cod. dipl. p. 38. — Di
Unechtheit dieser Urkunde spricht sich sowohl in der durchaus regelwidrigen Fassung, als i
dem auf die damaligen Zeitumstände gar nicht passenden Inhalte ganz unverkennbar aus; übeı
dies konnte Karl, bei seiner Rückkehr aus dem Wilzen-Kriege, wenn er auf dem nächste
Wege nach Worms ging, nicht nach Dortmund kommen.
495. Novemb. 8. Willehadus stirbt (nachdem er noch wenige Tage zuvor, am 4. Nov., die neuerbaut
Kirche zu Bremen geweiht hatte). Ansk. vita Willeh. l. c. p. 383. Chron. Moissiac. l. c. p. 2%
Annal. Saxo l. c. p. 562.
496. Nach Willehad's Tode scheint kein besonderer Bischof für den von ihm verwalteten Missionsbezir
eingetreten zu sein. Et credi potest tanto tempore episcopatum Bremensem cessasse, quem
admodum et alios, propter novellam gentis Saxonum conversionem etc. Adam. Brem. lib |
cap. 42. l. c. p. 7. — Wahrscheinlich hat Ziudger sich der Mission in jenen Gegenden mit an
genommen; denn nur daraus erklärt sich Liudgers Missionsreise in die von seinem eigentliche!
Missionsdistrikte ganz entlegene Insel Fosetesland (Helgoland), für welche übrigens die näher
Zeitbestimmung fehlt. Liudger unterrichtete und taufte dort unter andern einen Fürstensohn
Landricus, welcher nachmals von ihm zum Priester geweiht wurde und viele Jahre lang unte
den Friesen lehrte. Altfr. vita Liudg. lib. 1. cap. 19. l. c. p. 410.
189 — 191. | 75
197. * Eine fabelhafte Tradition setzt in dieses Jahr die Stiftung der Kirche zu Herford, durch Walter,
die doch erst einer spätern Zeit angehören kann. . (Vgl. Nr. 289.)
194.
198. Sachsen und Friesen nehmen in dem Heere Karls Theil an dessen Kriege gegen die Ungarn oder
Avaren. Ann. Lauresham. l. c. p. 3&.
192. |
499. Empörung Pipins, eines unehelichen Sohnes des Königs Karl, in Frankreich, unter dem Vorwande
der durch die Kóniginn Fastrada ausgeübten Bedrückungen. Ann. Einh. k c. p. 479. — Ver-
muthlich ist dies der Krieg in Gallien (Galliarum seditio), auf dessen Veranlassung der Graf
Ekbert aus Sachsen in den westlichen Theil des Frankenreiches zog, wo er seine nachherige
Gemahlinn, die heil Ida, eine Verwandte des königlichen Hauses (s. Nr. 291.) kennen lernte.
Vita Idae, ap. Pertz. Scriptor. T. U. p. 570. sq. Man findet für einen solchen Krieg sonst keine
passende Stelle; dagegen ist es nicht nur an sich wahrscheinlich, dass der König seine Getreuen
aus verschiedenen Gegenden des Reichs zur Hilfe berief; — Rex coadunavit conventum Fran-
corum et aliorum fidelium suorum ad Reganesburuge etc. Annal. Lauresham. l. c. p. 85.
— sondern es wird auch der sogleich folgende, unerwartete Abfall der Sachsen erklärlicher,
wenn eine solche Entfernung der dem Könige getreuen Beamten und Verminderung der in
Sachsen stehenden Truppen voranging; so wie auf der andern Seite das lange verzögerte Ein-
schreiten gegen die Empórung der Sachsen zu dem Schlusse auf einen bedeutenden Umfang
der Empórung in Westfranken berechtigt.
200. Julius 6. Die Sachsen überfallen und ermorden die Franken in der Nähe der Elbe-Mündung (super
fluvio Alpia prope mare). Annal. S. Amandi l. c. p. 14.
304. Die fränkischen Truppen in Friesland, unter dem Befehle des Grafen Theoderich, werden im Gau
Hriustri an der Weser von den Sachsen überfallen und aufgerieben. Annal. Einh. l. c. p. 179.
Poéta Saxo l. c. p. 249. Beide berichten zwar die Begebenheit erst bei dem J. 793; aber alle
andere Jahrbücher, als Ann. Petav. l. c. p. 48. Ann. Lauresham. l. c. p. 35. Ann. Alamann. ibid.
p. 47. u. a. m. setzen den Anfang der Empörung der Sachsen in dieses, und die allgemeine
Ausbreitung derselben in das folgende Jahr.
193.
202. Allgemeine Empörung (omnimoda defectio) der Sachsen, gleichzeitig mit dem Einfalle der Saracenen
in Septimanien. Annal. Einh. l. c. Poéta Saxo l. c. p. 250.
303. Neue, durch Unno und Eilrat angestiftete Verfolgung des Christenthums in Ostfriesland, wobei
Kirchen verbrannt und die Diener Gottes verjagt werden, also auch Ziudger abermals in seiner :
Arbeit gestört und zur Flucht genöthigt wird. Altfr. vita Liudg. lib. I. cap. 49. l. c. p. 444. —
Diese abermalige Verfolgung scheint Ziudger bewogen zu haben, auf eine feste Niederlassung
auf fränkischem Boden, jedoch in der Nähe Sachsens und Frieslands, zu denken; denn eben
von Jetzt an beginnen die Veranstaltungen für das nachmalige Stift Werden.
204. März 22. Liudger, der Sohn Hredgars, schenkt seinem Freunde, dem Priester Ziudger, die Hälfte
seines Erbes zu Berilsi und in dem Walde genannt Seaewald oder Suifterbant. Act. in villa Bid-
ningahusum, XI. Kal. April. Carli Reg. a. XXV. Unter den Zeugen: Hildigrimus diaconus (Liud-
gers Bruder). Lacomblet Urkundenb. zur Geschichte des Niederrheins, 4. Th. S. 2. — Diese
Urkunde zeigt uns den Anfang der Anstalten zu einer von Liudger beabsichtigten geistlichen
Stiftung, woraus in der Folge das Kloster Werden erwuchs.
' 10*
76
193 — 195.
-
205. Junius 30. Sigiwin, der Sohn Gilberts, verkauft dem Priester Liudger einen Theil seines Erb
nehmlich einen Kotten (modicum curtile) zu Hrodbertinga hova, mit drei Áckern und andere
Zubehör, namentlich dem Rechte an den “Wäldern genannt Sitroth und Huvil Act. in vil
Widugises hova, II. Kal. Jul. Carli Reg. a. XXV. Lacomblet Urkundenb. 1. $.:2.
795. | .
206. König Karl, nachdem er zu Frankfurth am Main (23. März) Ostern gefeiert, rückt mit zwei Heere
zugleich in Sachsen ein; das eine führt er selbst von der südlichen Seite aus Thüringen he
das andere sein Sohn Karl über Cöln. Da die auf dem Sinotfelde versammelten Sachsen sic
so von zwei Seiten her angegriffen sehen, unterwerfen sie sich dem König und gehen aus ei
ander, der König aber kehrt nach Aachen zurück. Annal. Einh. |. c. p. 1841. Poeta Saxo |.
p. 251. Annal Saxo l. c. p. 562.
207. Von den Sachsen wird je der dritte Mann ausgeführt. Annal. Fuld. l. c. p. 351.
208. Liudger kehrt aus seiner abermaligen Verbannung, nach Verlauf eines Jahres, mit den Scinigc
wieder zurück, und es gelingt ihm, sofort die christliche Ordnung wieder herzustellen. Alt!
lib. I. cap. 49. 1. c. p. 444.
209. Oktober 9. Wracharius, der Sohn Brunhar's, schenkt dem Priester Ziudger sein eigenthümlich
Land im Isselgau, in der villa Withmundi, welches der Hórige Zandulf bauete, und einen Acke
welchen der Freie Hildigerus zu Lehen hatte. Act. in villa Brimnum, VII. Id. Octobr. Ca
Reg. a. XXVII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 3.
195.
240. Da Karl in Erfahrung bringt, dass die Sachsen ihm abermals die Treue brechen, indem sie, a
sein Aufgebot, weder an seinem Hofe erscheinen, noch die geforderte Kriegshilfe senden, :
führt er, nach einer zu Kostheim (Cuffesstein) gehaltenen Versammlung, abermals ein Heer n
Sachsen, wo sich ein Theil ihm gutwillig unterwirft und an seinen Heerzug anschliesst. Ann:
: Lauresham. ]. c. p. 36. Annal. Lauriss. et Einh. l. c. p. 180. 481.
211. Nachdem der König bis an: die Elbe vorgedrungen, die Einwohner des Withmodingaues, zwisch
der Nieder-Elbe und Weser, unterworfen, darauf in den Bardengau zurückgekehrt und si
bei Bardewik gelagert, erfährt er, dass die transalbinischen Sachsen den auf der Reise zu ih
begriffenen König der Abotriten an der Elbe bei Hliuni überfallen und getödtet haben. |
nimmt dafür Rache durch Verheerung ihres Landes, (führt den dritten Theil aller wehrhaft
Männer, Ann. Xant. et Annal. S., 7070 Mann, Ann. Alam. als Geiseln mit sich fort) und kel
darauf nach Aachen zurück. Annal. Lauresh. l. c. Ann. Lauriss. et Einh. ]. c. Poéta Saxo |.
p. 254. Ann. Petav. l|. c. p. 18. Ann. Alamann. |. c. p. 47. Annal. Xant. ap. Pertz. Script
T. II. p. 223. Annal. Saxo l. c. p. 563. ' |
219. Da die geistliche Aufsicht über einen Theil des mittleren Sachsens (die nachmalige Diócese Pad
born mit umfassend) bisher (wahrscheinlich seit dem Tode dés Abtes Sturmius, s. Nr. 16
dem Bischof von Würzburg anvertraut war, von diesem aber, der Entfernung wegen, nicht 1
genügendem Erfolg ausgeübt werden konnte, so ernennt der Kónig für diese Gegend eir
eignen Bischof, in der Person Hathumar's, eines geborenen Sachsen und in Würzburg zı
Geistlichen gebildet, welchem Paderborn zum Sitz angewiesen wird. Translatio S. Liborii, :
Pertz. Script. T. IV. p. 454. Vita Meinwerci, ap. Leibnit. Scriptor. Rer. Brunsvic. T. L p. 5
Annal. Saxo l. c. p. 563. zu 794. — Eckhart Franc. or. T. I. p. 622. widerspricht den genann!
Schriftstellern, und. will die Ernennung Hathumars zum Bischof erst in das Jahr 800 setz
weil erst in diesem Jahre eine Erledigung des Bisthums Würzburg stattgefunden; denn der ı
dis ome
195 — 198. | 71
Bonifacius eingesetzte Bischof Burchard der Heilige starb 753; ihm folgte Megingaudus, welcher
785 resignirte und Bernulf zum Nachfolger hatte, dessen Tod am 29. Sept. 800 erfolgte. Allein
es nöthigt uns nichts, anzunehmen, dass der König eine Erledigung des bischöflichen Stuhls zu
Würzburg habe abwarten müssen, um jene, durch die Umstände gebotene Veränderung vorzu-
nehmen; und die von. dem sehr genau unterrichteten Verfasser der Vita Meinwerci angegebene
Folge der Bischöfe zu Paderborn führt unabweislich auf 795 als das erste Jahr Hathumars
zurück. — Einige biographische Nachrichten von Zathumar gibt die Transl. S. Libor. 1. c.
3. März 46. Amulricus schenkt dem Priester Ziudgerus einen Theil seines Erbes, nehmlich den Ort,
welcher zum Kreuze genannt wird, mit den Wiesen am Flusse Arnapa, dem Rechte an dem
Walde Sitroth u. a. m. Act. in villa Hrodberhtinga hova, XVII. Kal. April. Carli Reg. a. XXVII.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 3.
(795 — 800.)
i. König Karl berichtet: er habe, nach der Besiegung der Sachsen, deren zu einer Provinz gemach-
. Da
tes Land in Bisthümer eingetheilt (in episcopatus certo termino disterminantes) und im nórdli-
chen Theile desselben, mit Einwilligung des Papstes Adrian und nachher des Papstes Leo, so
wie mit Beirath seines Confessoris Alcquin, ein Bisthum an dem Orte Phardum an der Aller im
Gau Sturmi, und ein anderes an dem Orte Brema an der Wessera gestiftet, jenes dem Guibert
(Wibert?) und dieses dem Willehadus anvertraut, und ersteres dem Erzbischof von Mainz, letz-
teres aber dem Erzbischof von Cöln untergeben. — Die Urkunde ist unvollständig, denn sie
hat keinen rechten Schluss, und es musste offenbar noch folgen, was der König nach dem Tode
der genannten beiden Männer hinsichtlich jener Bisthümer angeordnet; denn dass sie zur Zeit
der Ausstellung dieser Urkunde bereits todt waren, erhellet daraus, dass sie viri immortalis
memoriae genannt werden. Die Urkunde kann nur zwischen die oben angegebenen Jahre fal-
len, da des Papstes Leo erwähnt wird, der erst 795 zur Regierung kam, und Kari noch den
Königstitel führt, den er 800 mit dem Imperator-Titel vertauschte. Wolteri Chron. Brem. ap.
Meibom. Scr. R. Germ. T. II. p. 22. Lappenberg Hamb. Urkundenb. I. S. 7., wo die Vermuthung
ausgesprochen wird, dass dies die Grundurkunde sei, aus welcher die untergeschobenen, an-
geblichen Stiftungsurkunden der Bisthümer Bremen und Verden (Nr. 489. u. 192.) hergeflossen
sind. Unnöthig und unrichtig hat Lappenberg, um diese Urkunde mit der unechten in Überein-
stimmung zu bringen, den Namen Guibert in Suibert emendirt. Vgl. Nr. 489.
196.
in Sachsen neue Unruhen ausbrechen, so unternimmt Karl, mit seinen Söhnen Karl und Lud-
wig, einen abermaligen Feldzug dahin, während sein dritter Sohn Pipin den Krieg in Panno-
nien. führt. ‘Der König verheert und unterwirft sich ganz Sachsen (empfängt in Thrachina [dem
Dreingau] Geiseln, Ann. Pet.) und kehrt mit vielen Gefangenen und grosser Beute nach Aachen
zurück. Annal Lauresham. l c. p. 37. Aum. Einh. l c. p. 483. Annal Petav. l. c. p. 48.
Poéta Saxo I. c. p. 252.
6. Februar 25. Hemricus schenkt dem Priester Liudgerus einen Theil seines ererbten und selbst er-
worbenen Gutes, nehmlich seinen Antheil an dem Walde Heissi, am nórdlichen Ufer des Flus-
ses Rure, mit der Fischerei in der Rure u. a. m. Act. in villa Hlopanheldi, VL Kal. Mart.
(trifft, wegen des Schaltjahres, auf den 25. Febr.) Carli Reg. a. XXVIII — Lacomblet Urk.
B. I. S. 4.
1. März 34. Theganbald, der Sohn Zrodbalds, schenkt dem Abte Liudger einen Theil seines Erbes
in der villa Fislacu am Flusse Rure, mit einer Scara im Walde u. a. m. Act. in loco qui dici-
70
205.
206.
207.
208.
209.
210.
2414.
212.
198 — 195.
Junius 30. Sigiwin, der Sohn Gilberts, verkauft dem Priester Ziudger einen Theil seines Erl
nehmlich einen Kotten (modicum curtile) zu Hrodbertinga hova, mit drei Áckern und ander
Zubehör, namentlich dem Rechte an den “Wäldern genannt Sitroth und Huvil Act. in v
Widugises hova, II. Kal. Jul. Carli Reg. a. XXV. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 2.
194. -
König Karl, nachdem er zu Frankfurth am Main (23. März) Ostern gefeiert, rückt mit zwei Hec
zugleich in Sachsen ein; das eine führt er selbst von der südlichen Seite aus Thüringen !
das andere sein Sohn Kar! über Cöln. Da die auf dem Sinotfelde versammelten Sachsen s
so von zwei Seiten her angegriffen sehen, unterwerfen sie sich dem König und gehen aus «
ander, der König aber kehrt nach Aachen zurück. Annal. Einh. |. c. p. 181. Poeta Saxo l.
p. 254. Annal. Saxo I. c. p. 562.
Von den Sachsen wird je der dritte Mann ausgeführt. Annal. Fuld. l. c. p. 354.
Liudger kehrt aus seiner abermaligen Verbannung, nach Verlauf eines Jahres, mit den Seini;
. wieder zurück, und es gelingt ihm, sofort die christliche Ordnung wieder herzustellen. A|
lib. I. cap. 49. 1. c. p. 414.
Oktober 9. Wracharius, der Sohn Brunhar's, schenkt dem Priester Ziudger sein eigenthünilic!
Land im Isselgau, in der villa Withmundi, welches der Hórige Landulf bauete, und einen Acl
welchen der Freie Hildigerus zu Lehen hatte. Act. in villa Brimnum, VII. Id. Octobr. €
Reg. a. XXVII. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 3.
198.
Da Karl in Erfahrung bringt, dass die Sachsen ihm abermals die Treue brechen, indem sie,
sein Aufgebot, weder an seinem Hofe erscheinen, noch die geforderte Kriegshilfe senden,
führt er, nach einer zu Kostheim (Cuffesstein) gehaltenen Versammlung, abermals ein Heer n
Sachsen, wo sich ein Theil ihm gutwillig unterwirft und an seinen Heerzug anschliesst. An
: Lauresham. l. c. p. 36. Annal. Lauriss. et Einh. |. c. p. 480. 481.
Nachdem der König bis an: die Elbe vorgedrungen, die Einwohner des Withmodingaues, zwisc
der Nieder-Elbe und Weser, unterworfen, darauf in den Bardengau zurückgekehrt und :
bei Bardewik gelagert, erfährt er, dass die transalbinischen Sachsen den auf der Reise zu :
begriffenen König der Abotriten an der Elbe bei Hliuni überfallen und getödtet haben.
nimmt dafür Rache durch Verheerung ihre$ Landes, (führt den dritten Theil aller wehrha
Männer, Ann. Xant. et Annal. S., 7070 Mann, Ann. Alam. als Geiseln mit sich fort) und ki
darauf nach Aachen zurück. Annal. Lauresh. I. c. Ann. Lauriss. et Einh. l. c. Poéta Saxo |
p. 254. Ann. Petav. l. c. p. 48. Ann. Alamann. ]. c. p. 47. Annal. Xant. ap. Pertz. Scrip
T. II. p. 223. Annal. Saxo l. c. p. 563. |
Da die geistliche Aufsicht über einen Theil des mittleren Sachsens (die nachmalige Diócese Pa
born mit umfassend) bisher (wahrscheinlich seit dem Tode dés Abtes Sturmius, s. Nr. 4
dem Bischof von Würzburg anvertraut war, von diesem aber, der Entfernung wegen, nicht
genügendem Erfolg ausgeübt werden konnte, so ernennt der König für diese Gegend ei
eignen Bischof, in der Person Hathumar's, eines geborenen Sachsen und in Würzburg :
Geistlichen gebildet, welchem Paderborn zum Sitz angewiesen wird. Translatio S. Liborii,
Pertz. Script. T. IV. p. 454. Vita Meinwerci, ap. Leibnit. Scriptor. Rer. Brunsvic. T. I. p. :
Annal. Saxo l. c. p. 563. zu 794. — Eckhart Franc. or. T. I. p. 622. widerspricht den genanı
Schriftstellern, und will die Ernennung Hathumar's zum Bischof erst in das Jahr 800 set
weil erst in diesem Jahre eine Erledigung des Bisthums Würzburg stattgefunden; denn der
195 — 196. 77
Bonifacius eingesetzte Bischof Burchard der Heilige starb 753; ihm folgte Megingaudus, welcher
785 resignirte und Bernulf zum Nachfolger hatte, dessen Tod am 29. Sept. 800 erfolgte. Allein
es nóthigt uns nichts, anzunehmen, dass der König eine Erledigung des bischöflichen Stuhls zu
Würzburg habe abwarten müssen, um jene, durch die Umstände gebotene Veränderung vorzu-
nehmen; und die von. dem sehr genau unterrichteten Verfasser der Vita Meinwerci angegebene
Folge der Bischöfe zu Paderborn führt unabweislich auf 795 als das erste Jahr Hathumars
zurück. — Einige biographische Nachrichten von Hathumar gibt die Transl. S. Libor. 1. c.
313. März 16. Amulricus schenkt dem Priester Ziudgerus einen Theil seines Erbes, nehmlich den Ort,
welcher zum Kreuze genaunt wird, mit den Wiesen am Flusse Arnapa, dem Rechte an dem
Walde Sitroth u. a. m. Act. in villa Hrodberhtinga hova, XVII. Kal. April. Carli Reg. a. XXVII.
Lacomblet Urkundenb. 1. S. 3.
(795 — 800.)
2ik. König Karl berichtet: er habe, nach der Besiegung der Sachsen, deren zu einer Provinz gemach-
2345. Da
tes Land in Bisthümer eingetheilt (in episcopatus certo termino disterminantes) und im nórdli-
chen Theile desselben, mit Einwilligung des Papstes Adrian und nachher des Papstes Leo, so
wie mit Beirath seines Confessoris Alcquin, ein Bisthum an dem Orte Phardum an der Aller im
Gau Sturmi, und ein anderes an dem Orte Brema an der Wessera gestiftet, jenes dem Guibert
(Wibert?) und dieses dem Willehadus anvertraut, und ersteres dem Erzbischof von Mainz, letz-
teres aber dem Erzbischof von Cöln untergeben. — Die Urkunde ist unvollständig, denn sie
hat keinen rechten Schluss, und es musste offenbar noch folgen, was der König nach dem Tode
der genannten beiden Männer hinsichtlich jener Bisthümer angeordnet; denn dass sie zur Zeit
der Ausstellung dieser Urkunde bereits todt waren, erhellet daraus, dass sie viri immortalis
memoriae genannt werden. Die Urkunde kann nur zwischen die oben angegebenen Jahre fal-
len, da des Papstes Leo erwähnt wird, der erst 795 zur Regierung kam, und Karl noch den
Königstitel führt, den er 800 mit dem Imperator-Titel vertauschte. Wolteri Chron. Brem. ap.
Meibom. Scr. R. Germ. T. I. p. 22. Lappenberg Hamb. Urkundenb. I. S. 7., wo die Vermuthung
ausgesprochen wird, dass dies die Grundurkunde sei, aus welcher die untergeschobenen, an-
geblichen Stiftungsurkunden der Bisthümer Bremen und Verden (Nr. 189. u. 192.) hergeflossen
sind. Unnóthig und unrichtig hat Lappenberg, um diese Urkunde mit der unechten in Überein-
stimmung zu bringen, den Namen Guibert in Suibert emendirt. Vgl. Nr. 189.
196.
in Sachsen neue Unruhen ausbrechen, so unternimmt Karl, mit seinen Söhnen Karl und Lud-
wig, einen abermaligen Feldzug dahin, während sein dritter Sohn Pipin den Krieg in Panno-
nien. führt. ‘Der König verheert und unterwirft sich ganz Sachsen (empfängt in Thrachina [dem
Dreingau] Geiseln, Ann. Pet.) und kehrt mit vielen Gefangenen und grosser Beute nach Aachen
zurück. Annal Lauresham. l c. p. 37. Aım. Einh. l c. p. 483. Annal. Petav. l. c. p. 18.
Poéta Saxo l. c. p. 252.
216. Februar 25. Hemricus schenkt dem Priester Liudgerus einen Theil seines ererbten und selbst er-
worbenen Gutes, nehmlich seinen Antheil an dem Walde Heissi, am nórdlichen Ufer des Flus-
ses Rure, mit der Fischerei in der Rure u. a. m. Act. in villa Hlopanheldi, VI. Kal. Mart.
(trifft, wegen des Schaltjahres, auf den 25. Febr) Carli Reg. a. XXVIIL — Lacomblet Urk.
B. I. S. 4.
2317. März 34. Theganbald, der Sohn Hrodbalds, schenkt dem Abte Ziudger einen Theil seines Erbes
in der villa Fislacu am Flusse Rure, mit einer Scara im Walde u. a. m. Act. in loco qui dici-
16
206.
207.
208.
209.
210.
211.
193 — 795.
-
. Junius 30. .Sigiwin, der Sohn Gilberts, verkauft dem Priester Ziudger einen Theil seines Erb
nehmlich einen Kotten (modicum curtile) zu Hrodbertinga hova, mit drei Áckern und ander
Zubehör, namentlich dem Rechte an den “Wäldern genannt Sitroth und Huvil. Act. in v
Widugises hova, II. Kal. Jul. Carli Reg. a. XXV. Lacomblet Urkundenb. I. S.: 2.
794.
Kónig Karl, nachdem er zu Frankfurth am Main (23. Márz) Ostern gefeiert, rückt mit zwei Hee
zugleich in Sachsen ein; das eine führt er selbst von der südlichen Seite aus Thüringen I!
das andere sein Sohn Aarl über Cóln. Da die auf dem Sinotfelde versammelten Sachsen s
so von zwei Seiten her angegriffeu sehen, unterwerfen sie sich dem König und gehen aus «
ander, der König aber kehrt nach Aachen zurück. Annal. Einh. |l c. p. 184. Poéta Saxo l
p. 251. Annal. Saxo l. c. p. 562.
Von den Sachsen wird je der dritte Mann ausgeführt. Annal. Fuld. I. c. p. 351.
Liudger kehrt aus seiner abermaligen Verbannung, nach Verlauf eines Jahres, mit den Sceini;
wieder zurück, und es gelingt ihm, sofort die christliche Ordnung wieder herzustellen. A
lib. I. cap. 49. l. c. p. 414.
Oktober 9. Wracharius, der Sohn Brunhar's, schenkt dem Priester Ziudger sein eigenthünlic
Land im Isselgau, in der villa Withmundi, welches der Hórige Zandulf bauete, und einen Acl
welchen der Freie Hildigerus zu Lehen hatte. Act. in villa Brimnum, VIL Id. Octobr. C
Reg. a. XXVII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 3.
795.
Da Kari in Erfahrung bringt, dass die Sachsen ihm abermals die Treue brechen, indem sie,
sein Aufgebot, weder an seinem Hofe erscheinen, noch die geforderte Kriegshilfe senden,
führt er, nach einer zu Kostheim (Cuffesstein) gehaltenen Versammlung, abermals ein Heer n:
Sachsen, wo sich ein Theil ihm gutwillig unterwirft und an seinen Heerzug anschliesst. Anı
Lauresham. |. c. p. 36. Annal. Lauriss. et Einh. l. c. p. 180. 481. |
Nachdem der König bis an die Elbe vorgedrungen, die Einwohner des Withmodingaues, zwiscl
der Nieder-Elbe und Weser, unterworfen, darauf in den Bardengau zurückgekehrt und :
bei Bardewik gelagert, erfährt er, dass die transalbinischen Sachsen den auf der Reise zu i
begriffenen König der Abotriten an der Elbe bei Hliuni überfallen und getödtet haben.
nimmt dafür Rache durch Verheerung ihre6 Landes, (führt den dritten Theil aller wehrhal
Männer, Ann. Xant. et Annal. S., 7070 Mann, Ann. Alam. als Geiseln mit sich fort) und ke
darauf nach Aachen zurück. Annal. Lauresh. |l. c. Ann. Lauriss. et Einh. l. c. Pocta Saxo |
p. 254. Ann. Petav. l. c. p. 48. Ann. Alamann. ]. c. p. #7. Annal. Xant. ap. Pertz. Scrip
T. II. p. 223. Annal. Saxo l. c. p. 563. | |
. Da die geistliche Aufsicht über einen Theil des mittleren Sachsens (die nachmalige Diócese Pac
born mit umfassend) bisher (wahrscheinlich seit dem Tode dés Abtes Sturmius, s. Nr. I
dem Bischof von Würzburg anvertraut war, von diesem aber, der Entfernung wegen, nicht
genügendem Erfolg ausgeübt werden konnte, so ernennt der König für diese Gegend ei
eignen Bischof, in der Person Hathumar's, eines geborenen Sachsen und in Würzburg :
Geistlichen gebildet, welchem Paderborn zum Sitz angewiesen wird. Translatio S. Liborii,
Pertz. Script. T. IV. p. 151. Vita Meinwerci, ap. Leibnit. Scriptor. Rer. Brunsvic. T. I. p. !
Annal. Saxo l. c. p. 563. zu 794. — Eckhart Franc. or. T. I. p. 622. widerspricht den genanr
Schriftstellern, und will die Ernennung Hathumar's zum Bischof erst in das Jahr 800 set
weil erst in diesem Jahre eine Erledigung des Bisthums Würzburg stattgefunden; denu der
195 — 796, 77
Bonifacius eingesetzte Bischof Burchard der Heilige starb 753; ihm folgte Megingaudus, welcher
185 resignirte und Bernulf zum Nachfolger hatte, dessen Tod am 29. Sept. 800 erfolgte. Allein
es nöthigt uns nichts, anzunehmen, dass der König eine Erledigung des bischöflichen Stuhls zu
Würzburg habe abwarten müssen, um jene, durch die Umstände gebotene Veränderung vorzu-
nehmen; und die von dem sehr genau unterrichteten Verfasser der Vita Meinwerci angegebene
Folge der Bischöfe zu Paderborn führt unabweislich auf 795 als das erste Jahr Hathumars
zurück. — Einige biographische Nachrichten von Hathumar gibt die Transl. S. Libor. l. c.
313. März 16. Amulricus schenkt dem Priester Ziudgerus einen Theil seines Erbes, nehmlich den Ort,
welcher zum Kreuze genaunt wird, mit den Wiesen am Flusse Arnapa, dem Rechte an dem
Walde Sitroth u. a. m. Act. in villa Hrodberhtinga hova, XVII. Kal. April. Carli Reg. a. XXVII.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 3.
(795 — 800.)
314. König Karl berichtet: er habe, nach der Besiegung der Sachsen, deren zu einer Provinz gemach-
216
2
. Da
tes Land in Bisthümer eingetheilt (in episcopatus certo termino disterminantes) und im nórdli-
chen Theile desselben, mit Einwilligung des Papstes Adrian und nachher des Papstes Leo, so
wie mit Beirath seines Confessoris Alcquin, ein Bisthum an dem Orte Phardum an der Aller im
Gau Sturmi, und ein anderes an dem Orte Brema an der Wessera gestiftet, jenes dem Guibert
(Wibert?) und dieses dem Willehadus anvertraut, und ersteres dem Erzbischof von Mainz, letz-
teres aber dem Erzbischof von Cóln untergeben. — Die Urkunde ist unvollständig, denn sie
hat keinen rechten Schluss, und es musste offenbar noch folgen, was der König nach dem Tode
der genannten beiden Männer hinsichtlich jener Bisthümer angeordnet; denn dass sie zur Zeit
der Ausstellung dieser Urkunde bereits todt waren, erhellet daraus, dass sie viri immortalis
memoriae genannt werden. Die Urkunde kann nur zwischen die oben angegebenen Jahre fal-
len, da des Papstes Leo erwähnt wird, der erst 795 zur Regierung kam, und Kari noch den
Königstitel führt, den er 800 mit dem Imperator-Titel vertauschte. Wolteri Chron. Brem. ap.
Meibom. Scr. R. Germ. T. II. p. 22. Lappenberg Hamb. Urkundenb. I. S. 7., wo die Vermuthung
ausgesprochen wird, dass dies die Grundurkunde sei, aus welcher die untergeschobenen, an-
geblichen Stiftungsurkunden der Bisthümer Bremen und Verden (Nr. 189. u. 492.) hergeflossen
sind. Unnöthig und unrichtig hat Lappenberg, um diese Urkunde mit der unechten in Überein-
stimmung zu bringen, den Namen Gutbert in Suibert emendirt. Vgl. Nr. 189.
196.
in Sachsen neue Unruhen ausbrechen, so unternimmt Karl, mit seinen Söhnen Karl und Lud-
wig, einen abermaligen Feldzug dahin, während sein dritter Sohn Pipin den Krieg in Panno-
nien. führt. ‘Der König verheert und unterwirft sich ganz Sachsen (empfängt in Thrachina [dem
Dreingau] Geiseln, Ann. Pet.) und kehrt mit vielen Gefangenen und grosser Beute nach Aachen
zurück. Annal Lauresham. |l c. p. 37. Ann. Einh. l c. p. 183. Annal Petav. l. c. p. 18.
Poéta Saxo l. c. p. 252.
. Februar 25. Hemricus schenkt dem Priester Liudgerus einen Theil seines ererbten und selbst er-
worbenen Gutes, nehmlich seinen Antheil an dem Walde Heissi, am nórdlichen Ufer des Flus-
ses Rure, mit der Fischerei in der Rure u. a. m. Act. in villa Hlopanheldi, VL Kal. Mart.
(trifft, wegen des Schaltjahres, auf den 25. Febr. Carli Reg. a. XXVIII Lacomblet Urk.
B. I. S. &.
. März 34. Theganbald, der Sohn Hrodbalds, schenkt dem Abte Líudger einen Theil seines Erbes
in der villa Fislacu am Flusse Rure, mit einer Scara im Walde u. a. m. Act. in loco qui dici-
78
796 — 797.
tar ad’erucem-in pago Nivanheim, II. Kal. April. Carli Reg. a. XXVIL Lacomblet Urkund.
B. I. S. 5.
218. Folerada, die Schwester Hemmings, verkauft dem Abte Liudger einen Acker an der Arnapa bei
dem Hause zum Kreuze. Act. in loco ipso qui dicitur ad crucem. S. d. Lacomblet Urk. D. ].
S. 43. — Die Übereinstimmung des Ortes lässt vermuthen, dass diese Urkunde auch zu gleicher
Zeit mit der vorigen ausgestellt ist.
219. Junius 6. Liudger, der Sohn Zredger's, schenkt dem Priester Liudger sein Erbtheil in den Villen
Bidningahem uud Thornspiic, sein Recht an dem Walde Suiftarbant u. s. w. Act. in loco qui
dicitur ad os amnis, VIII. Id. Jun. Carli Reg. a. XXVIII. Lacomblet Urk. B. I. S. 6.
197.
220. Wiederholter Feldzug des Königs Karl in Sachsen, während sein Sohn Ludwig den Krieg in Spa-
nien führt. Kari schlägt an dem Orte Alisni eine Brücke über die Weser, geht nach Wigmo-
dinga (Wihmuoti), durchbricht die Bevestigungen (firmitates) der Sachsen daselbst, und unterwirft
sich die Gegenden bis Haduloha (Hadoloha, Adulohog) zwischen den Mündungen der Elbe und
Weser, wo Sachsen an das Meer grenzt. Das ganze Volk der Sachsen und Friesen unterwirft
sich hier durch Geiselu dem Könige, worauf derselbe nach Aachen geht, um daselbst ausländi-
sche Gesandte zu empfangen. Ann. Petav. l. c. p. 18. (zum Theil noch zum .J. 796, aber irrig).
Ann. Lauresham. 1. c. p. 37. Chron. Moiss. l. c. p. 303. Ann. Lauriss. et Einh. l. c. p. 482. 18.
Poéta Saxo l. c. p. 253. Ann. Xant. l. c. p. 223. Ann. Saxo l. c. p. 563. — Annal. Guelferb.
ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 45. lassen Karls Angriff auf Sachsen diesmal auch zu Schiffe (cum
naves magnas per terra tractas et per mare) geschehen, wovon die andern Schriftsteller nichts
gedenken. — Den Übergangsort über die Weser, Alisni, sucht Pertz in Elsfleth, Ledebur (irit
Bel. S. 449.) u. A. in Leese.
221. Junius 29. Oodhelm schenkt dem Abte Ziudger einen Theil seines Erbes zu Ocanni im Gau Hisloi
(Issel- Gau), und zu Huleri, Manheri und Hrenheri im Gau Northtuianti (Nord Twente). Act. in
loco Withmundi, HI. Kal Jul. Carli Reg. a. XXIX. Unter den Zeugen: Hildigrimus diaconus.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 6. |
- 222. Oktober 28. Grosse Versammlung der Bischöfe, Äbte und Grafen, zu Aachen, auf welcher auch
die Sachsen aus allen Gauen, sowohl Westfalen und Angern, als auch Ostfalen erscheinen, und
Gesetze für das sächsische Volk aufgerichtet werden. (Capitulare saxonicum.) Gottesfriede und
Schutz der Kirchen, Wittwen und Waisen. In den königlichen Gesetzen, deren Übertretung die
Franken mit 60 Solidis büssen, werden die Sachsen ihnen gleichgestellt; wo die Franken 45 Sol.
büssen, wird die Busse eines edlen Sachsen auf 12, eines gemein-freien auf 5, eines Hörigen
auf & Sol. festgesetzt. Bestimmung der gerichtlichen Strafgebühren, wenn eine Sache vor der
gewöhnlichen Volksgemeinde (cum propriis vicinantibus), oder vor dem königlichen Missus ver-
handelt, oder endlich an den königlichen Hof gebracht wird. Strafe des unterlassenen Erschei-
nens auf den Gemeinde- Versammlungen. ‘Den Priestern und ihren Angehörigen zugefügter
Schaden soll doppelt, den königlichen Missis und ihren Angehörigen zugef. Schaden dreifach
gebüsst werden. Strafe der Brandstiftung. Dem König wird das Recht vorbehalten, mit Rath
der Franken und getreuen Sachsen, nach Erfordern der Sache, die Geldstrafen zu erhöhen,
auch bei einem Verbrecher, welchem die ewa Saxonum den Tod zuerkennt, und welcher an
. den königlichen Hof flieht, die Todesstrafe in lebenslängliche Verbannung zu verwandeln. Be-
stimmung des Werthes eines Solidus (zu 42 Denarien an Silber) in Sachsen, nach Vieh, Ge-
traide und Honig. Pertz. Leg. T. I. p. 75.
OCT m. en ‚3 Toug cw 003» nj -
191 — 199. 78
223. Von Aachen zieht Karl, in der Mitte des Novembers, wieder nach Sachsen, legt sein Heer in Win-
terquartiere an die Weser, 'und nimmt seinen Aufenthalt an einem Orte, dem er den Namen
Heristelli (Haristalli) gibt, am Einflusse der Diemel in die Weser (ubi Timella fluit in Wisaraha,
Ann. Lauresham.), wo er sowohl Weihnachten, als Ostern des folgenden Jahres feiert, (grosse
Gebäude aufführt, Ann. Pet), auch Gesandte der Avaren u. and. empfängt. Annal. Lauresh. et
al Script. sup. cit. — Die Ann. Lauresh. l c. (zu 798) lassen den König darum den Namen
Heristalli wählen, , quia ab hoste ipso ipsae mansiones in quibus habitabant constructae sunt."
Richtiger ist es wohl, dass er dabei an Heristall, den alten Stammsitz seines Hauses dachte,
wie denn auch die Ann. Lauresh. selbst, ohne Zweifel in dieser Beziehung, von Haristallio novo
sprechen.
198.
224. Die transalbinischen Sachsen ermorden die zu ihnen gesandten königlichen Beamten und den, an
den Dünen-Kónig Sigifrid abgeordneten Gesandten Godeschalk. Auf diese Nachricht bricht der
Kónig von Heristelli auf, geht bei Minden über die Weser und verheert das Land bis an die
Elbe, während Zhasko, der Fürst der mit den Franken verbündeten Abotriten, von den trans-
albinischen Sachsen angegriffen, diese bei Suentana schlägt. (Die Zahl der in der Schlacht ge-
bliebenen Sachsen wird auf 2904 angegeben, Ann. Lauresh) Karl empfängt deshalb die in
Nord-Thüringen zu ihm kommenden Abotriten mit grossen Ehren, nimmt von den Sachsen eine
grosse Anzahl (1600, Ann. S. Am.) Geiseln, die er im Frankenreiche vertheilt, und kehrt nach
Aachen zurück. Ann. Lauresham. | c. p. 37. Ann. Einh. l. c. p. 485. Poéta Sax. l. c. p. 254.
Ann. Petav. l. c. p. 48. Ann. S. Amandi l. c. p. 14. Annal. Sax. l. c. p. 563. |
225. Julius 49. Zirpingus verkauft dem Abte Liudger einen Weinberg zu Bacheim an dem Flüsschen
Melanbach. Act. in Saxonia, ubi tunc temporis fuimus in hoste, in loco Mimthum (oder Mini-
thum), XIV. Kal. Aug. Carli Reg. a. XXX. Lacomblet Urkundenb. I. S. 7.
226. Ziudger soll in diesem Jahre die Kapelle S. Petri zu Helmstádt, als Taufkapelle für die Neubekehr-
ten und als das älteste christliche Denkmaal in dortiger "Gegend, gegründet haben. Vgl. Beh-
rends in d. N. Mittheilungen aus d. Geb. historisch-antiquar. Forschungen, 4. B. 4. H. S. 21.
u. 3. B. 4. H. S. 94. — Diese Nachricht beruht zwar auf blosser Tradition, ohne ein bestimm-
tes urkundliches Zeugniss, ist aber wahrscheinlich, da Líudger, wie uns die vorherg. Urk. lehrt,
dem Heere Karls in das östliche Sachsen folgte. — Thietmari Chron. lib. IV. cap. 45. ap. Pertz.
Scriptor. T. III. p. 787, und aus ihm Annal. Saxo l. c. p. 645. erzählen gelegentlich, ohne nähere
Zeitangabe, Ziudger habe den Ort Helmanstidi (von welchem sie aber das daselbst befindliche
Monasterium confessoris praedicti, scil. Liudgeri, unterscheiden) von seinem Eigenthume zur Zeit
des Kónigs Karl erbaut. |
199.
27. Nach einer allgemeinen Versammlung am Rheine zu Lippeham, rückt der König mit seinem Heere
wieder in Sachsen ein, und sendet seinen Sohn Karl mit einem Theile des Heeres über die
Weser an die Elbe, wo Kari der Jüngere alle Abtrünnigen wieder unterwirft und dann mit
Ruhm zu seinem Vater zurückkehrt. — Dieser verweilt indessen in Paderborn (lässt die daselbst
neu erbaute grosse Kirche feierlich einweihen, Ann. Lauresh. et Chron. Moiss.), und hier kommt
der von den Römern im Aufruhr verjagte Papst Leo 17]. zu ihm, welcher mit grossen Ehren em-
pfangen und auf Befehl des Königs mit Heeresmacht nach Rom zurückgeleitet wird. Ann. Einh.
l c. p. 187. Poéta Saxo 1. c. p. 256. Ann. Petav. I. c. p. 18. Ann. Lauresh. l. c. p. 38.
Chron. Moissiac. l. c. p. 30&. Ann. Quedlinb. I. c. p. 40. Ann. Saxo l. c. p. 564. — Von der
80
199.
Zusammenkönft dés Königs mit dem Papste s. auch Angilberti carmen de Karolo M. ap. Pertz.
Scriptor. T. I. p. 404. sq. — Dass Papst Leo bei seiner Anwesenheit in Paderborn einen Altar
in der Kirche daselbst geweihet und Reliquien des heil. Stephanus dazu gestiftet habe, meldet
Transl. S. Liborü, L c. p. 450.
228. Der Kónig führt eine Menge der Sachsen mit ihren Weibern und Kindern aus ihrem Lande weg,
vertheilt sie in verschiedene andere Länder seines Gebietes, und vergabt ihre Ländereien an
seine Getreuen, nehmlich Bischöfe, Grafen und andere Lehensleute. Ann. Lauresh. L c. Chron.
Moiss. 1. c. — Nachdem er so die Angelegenheiten Sachsens geordnet, kehrt er nach Aachen
zurück. Seriptor. sup. cit.
229. Januar 48. Hludwin, der Sohn Thiathers, schenkt dem Abte Liudger sein Erbtheil zu Werethinum,
zwischen zwei Flüsschen, welche in die Rure fliessen, und wovon der eine Diapanbeki heisst.
Act. in loco Diapanbeci sive Werithina, XV. Kal. Februar. Carli Reg. a. XXXI. Lacomblet Ur-
kundenb. I. S. 7.
230. Februar 14. Folcbrat (Folcbert) gibt sein Rottland genannt Widuberg, an der Diapanbeke, welches er
von einem edlen Franken Zheganbald gegen sein Erbland zu Bilici eingetauscht hatte, dem Priester
Liudger tauschweise für die Alfgodinchove zu Fisclacu, welche letzterer von demselben Zheganbald
erkauft und einige Jahre besessen hatte. Act. in loco Diapanbeci in ripa Rura, XVI. Kal. Mart.
Carli Reg. a. XXXI. Zwei Urkunden, die eine von Folcbert, die andere von Liudger ausgestellt.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 8.
231. Junius 9. Oodhelm, der Sohn Oodwerks, schenkt dem Priester Ziudger drei Hoven, zu Okinni im
Isselgau, zu Manheri und Hasungum im Gau Nord-Twente. Act. in loco Withmundi, V. Id.
‘Jun. Carli Reg. a. XXXI. Lacomblet Urkundenb. I. S. 9.
232. December 24. * Papst Leo III. befreit die von dem König Karl gestiftete Kirche zu Eresburg von
aller weltlichen Gewalt, so dass Niemand, zur Beeinträchtigung der daselbst Christo dienenden
Brüder, den Berg kriegerisch besetzen soll; und bestätigt die der Kirche geschenkten Güter
und in einem Umfange von zwei sächsischen Rasten zu erhebenden Zehenten. Dat. Eresburg
per manum Joannis Bibliothecarii et Cancellarii ecclesiae Romanae, IX. Kal Jan. pontif. a. IV.
die dedicationis capellae in Eresburg. Monum. Paderborn. pag. 144. Schaten H. W. pag. 392.
Seibertz Urkundenb. zur Landes- und Rechtsgeschichte des Herzogth. Westfalen, I. S. 4. — Dass
diese Urkunde unbedingt zu den untergeschobenen gehórt, ist aus folgenden Gründen erweislich:
4) Es fehlt an allen gewöhnlichen formellen Einkleidungen der päpstlichen Urkunden. 2) Soll
sie aber als ein blosses Schreiben an den König Karl, an den sie gerichtet ist, betrachtet wer-
den, wozu doch ihr Inhalt nicht geeignet erscheint, so ist es gegeu die Regel, dass der Papst
seinen Namen dem des Königs voransetzt, da die Püpste damals noch die Namen der Könige,
an welche sie schrieben, den ihrigen voranzusetzen pflegten. 3) Der Papst setzt dem Namen
Karls M. (Magnus) bei, da ihm doch dieser Beiname bei seinem Leben nicht gegeben wurde.
&) Die Päpste pflegten damals ihre Urkunden nicht hach den Jahren ihres Pontifikats, sondern
nach den Regierungsjahren der Kaiser oder Könige zu datiren. 5) Papst Zeo war im November
799 schon wieder in Rom eingezogen, konnte sich also im December nicht mehr in Westfalen
und überhaupt in Deutschland aufhalten. 6) Endlich ist auch der Inhalt ganz geschichtsw idrig.
Eines Klosters, welches nach dieser Urkunde in Eresburg bestanden haben soll, wird sonst nir-
gends gedacht, vielmehr ist bei der Überweisung der Kirche zu Eresburg an das Stift Corv ey
urkundlich nur von einer einfachen Kirche die Rede; und das Verbot einer Bevestigung oder
militärischen Besetzung des Ortes stimmt nicht zu den Sitten jener Zeiten, wo man die
Kirchen, des besseren Schutzes wegen, vorzugsweise an bevestigten Orten anlegte; abge-
sehen davon, dass Karl, unter den damaligen Zeitverhültnissen, schwerlich ein solches, seine
800 — 801. | | T7
eignen Landeshoheits- und Jurisdictionsrechte beschrünkendes Privilegium würde angenom-
men haben.
800.
September 46. Heginald, Folchard, Gerhard, Wisil und Helmberht schenken dem Abte Liudger,
zur Erbauung einer Kirche, einen Acker ihres Erbes zu Withmund, an der nórdlichen Seite
des Ackers, welchen Ziudger von dem Grafen Wracharius erhalten hat. Act. in loco Withmundi,
XVI. Kal. Octobr. Carli Reg. a. XXXII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 40.
» 17. Efurwin, Hildirad und Irminwin schenken dem Priester Ziudger einen Theil ihres
Besitzthums in dem Walde Heissi, zusammenhangend mit den Antheilen desselben Waldes, welche
Heinric und Hluduwin vor einigen Jahren an Liudger geschenkt hatten. Act. in loco Diapan-
beci, XV. Kal. Octobr. Carli Reg. a. XXXH. Lacomblet Urkundenb. I. S. 10.
December 6. Snelhard und Walfrid scheuken dem Abte Ziudger ihr Erbe zu Liudinchuson. Act.
in ipso loco Liudinchuson, VIII. Id. Decembr. Carli Reg. a. XXXIII. Westphalia, 3. Jahrg. S. 334.
Niesert Münstersche Urkunden-Samml. 2. B. S. 4. (mit beigefügter, aber falscher Jahrzahl: a.
Dom. 801.) Lacomblet Urkundenb. I. S. 41.
. Raadalt schenkt zu der Kirche, welche der Abt Liudger in Witmundi erbauen will, sein Erbe zu
llelmissi und Witmundi. S. d. Lacomblet Urkundenb. I. S. 44. — Da die erste aus diesem Jahre
angef. Urk. noch eine Stiftung für die beabsichtigte Kirche zu Witmundi enthält, deren später
nicht mehr gedacht wird, so muss auch die vorliegende Urkunde ohne Zweifel diesem Jahre
angehören. — Der in dieser Urkunde gebrauchte Ausdruck conlocavit soll wohl nicht bedeuten,
dass Liudger die Kirche zu Witmundi schon erbaut hatte, sondern nur, dass der Ort dazu
von ihm ausersehen war; denn die beabsichtigte Kirche wurde daselbst gar nicht vollendet,
sondern nach Werden verlegt. Vgl. Vita Liudg. secunda, lib. I. c. 29. 1. c. p. 419.
(800 — 809.)
] Ludger baut, zum Aufenthalt für Mönche (ob habitaculum monachorum), auf seinem Eigenthume
zu Werthina, eine Kirche zur Ehre S. Salvatoris et S. Dei genitricis sanctique apostolorum prin-
cipis Petri. Altfr. vita Liudg. lib. II. c. 8. 1. c. pag. &1&. — Die Erbauung der Kirche zu Wer-
den muss zwischen die angegebenen Jahre fallen; denn 800 war der Ort für dieselbe noch
nicht bestimmt, und 809, bei Ziudgers Tode, war sie schon vollendet.
In eben diesen Zeitraum fällt wahrscheinlich auch die Stiftung des Nonnenklosters Nuitlon, das
(vermuthlich aber nur als ein blosses Oratorium) in Ziudgers letzten Lebensjahren schon vor-
handen war, und welchem Ziudgers Schwester Heriburgis als erste Äbtissinn vorstand. Vgl.
die Urkunde des Bischofs Gerfrid von 834 (Nr. 340.).
801.
Mai 1. Zildiradus schenkt dem Abte Liudger seine Rottung zwischen dem Bache Burgbeki und
dem an der westlichen Seite des Widuberges fliessenden Bache, bis an das Ufer der Rure.
Act. in loco Diapanbeki, Kal. Majas, Carli Reg. a. XXXIII Lacomblet. Urkundenb. 1. S. 44.
„ 2. Betto verkauft dem Abte Liudger einen Kotten (curtile) zu Holtheim im Gau Nivanheim.
Act. in loco qui dicitur ad crucem, VI. Non. Maj. Carli Reg. a. XXXIII. Lacomblet Urkun-
denb. I. S. 42.
8. Helnbald, der Sohn Heribalds, welcher seine Rottung an dem Orte Widapa in der villa
Selehem an den Abt Liudger geschenkt hatte, empfängt die Hälfte davon, auf seine und seines
Regesta hist. Westfal. 11
»
242.
243.
214.
245.
240.
Liudger, der bisher aus Demuth die ihm angetragene bischófliche Würde abgelehnt, und lieber
April 26. * Kaiser Karl beurkundet, dass Ziudgerus, Bischof zu Mimigerneford, auf seinem ei
801 — 802.
Sohnes Lebenszeit, zur Benutzung zurück. Act. in loco Widapa, VII. Id. Maj. Carli R. a. XXXIE
Lacomblet Urkundenb. I. S. 12.
August 26. Hrodulf, der Sohn Wibalds, schenkt dem Abte Ziudger einen Theil seines Erbes i
Gau Felum und der villa Englandi, nehmlich einen Kotten und ein Zwölftheil des Waldes Braclog
Act. in loco Wigtmundi, VII. Kal. Septembr. Carli R. a. XXXIII. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 13
802.
Januar 13. Brunrico und sein Sohn hatten Thangrims Sohn Bosoco erschlagen; dafür war ihr Erb,
in der villa Hustene ihnen ab- und diesem zugesprochen worden; 7hangrim und seine Sóhm
Hartgrim und Atugrim schenken dieses Erbe dem Abte Liudger. Act. in villa Hustene jux
fluv. Rura, Id. Januar. Carli R. a. XXXIV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 43.
wünscht hatte, dass einer seiner Mitarbeiter mit derselben bekleidet werden möge, gibt endli
den Ermahnungen des Erzbischofs Hildibald zu Cöln nach, und empfängt die bischöfliche Wei
Altfr. vita Liudg. lib. 1. cap. 20. l. c. p. 444. — Obgleich Altfrid keine Zeit für Lrudgers Co
cration angibt, so kann diese doch nicht früher, als in diesem Jahre geschehen sein, da Li
ger in der vor. Urkunde noch Abbas genannt wird. Es versteht sich. übrigens von selbst, d
man bci dem Titel Abbas nicht an einen Kloster-Abt, sondern überhaupt an einen, mit ein
geistlichen Vorsteher- Amte, aber nicht mit der bischóflichen Würde bekleideten Geistlichen
denken hat; daher auch Liudger gleichzeitig bald Abbas bald Presbyter genannt wird. Ä
Karl (seit Weihnachten 800 Kaiser) führt Krieg gegen die transalbinischen Sachsen, an dem i
jedoch nicht persönlich Theil nimmt. — Annal. Saxo l. c. p. 565.
Erbe im Gau Rurigo, an dem Orte genannt Werthina, eine Kirche und Kloster erbaut
nimmt diese Stiftung in seinen Schutz, und schenkt dazu das königliche Gut (fiscum) Loth
im Gau Brabant. D. in Wormathia, VI. Kal. Maj. 802, a Regni XXXIV. in Ital. XXVII. Imp.
Schaten H. W. p. 407. Teschenmacher Cod. dipl p. 51. Orig. Guelf. Tom. V. p. 20. mit ei
Abbildung; Kremer akad. Beitr. 3. B. Urk. S. 3. Niesert M. U S. II. S. &. Lacomblet Urk
denb. I. S. 4. — Die Unechtheit dieser Urkunde geht aus vielen innern und äusseren Grü
unabweislich hervor. 4) Die Schriftzüge des noch vorhandenen und a. a. O. abgebildeten,
geblichen Originals, sind yon der Schrift echter Karolinischer Urkunden, sowohl im ganzen
bitus, als in der Bildung einzelner Buchstaben, durchaus verschieden, und kommen unverk
bar mit dem Charakter der sächsischen Curialschrift des Ottonischen Zeitalters überein. 2)
Siegel hat eine Gestalt, wie sie an den Urkunden Karls und seiner nächsten Nachfolger gasi
unerhört ist; während nehmlich die echten Karolinischen Siegel klein, oval sind, und cei
einfachen, seitwärts sehenden Kopf darstellen, ist es an der angeblichen Werden'schen Urk
kreisförmig, hat beinahe & Zoll im Durchmesser, und zeigt ein vorwärts sehendes, gekrön
mit einem Mantel bekleidetes und mit einer grossen Lanze ausgerüstetes Brustbild; eine -
wie wir sie vor Otto II. nicht finden, die also auch wieder an das Ottonische Zeitalter -
3) Die Anrufungsformel und der Titel des Kaisers, so wie die Prädikate, die er im Conte
sich beilegt, kommen so, wie sie hier gebraucht sind, in den echten Karolinischen Urkundd
nie vor. 4) Die weitläuftige Einleitung und Entwickelung der Motive ist ebenfalls den Karol
nischen Urkunden nicht eigen. 5) Die Datumsformel mit dem Jahre Christi ist gegen den Ge
brauch der Karolinischen Zeit. 6) Ziudgers Biograph Altfrid, der als sein Verwandter und Amts
nachfolger genau von diesen Angelegenheiten unterrichtet sein musste, spricht zwar von einet
Kloster Lotusa, das Liudger (jedoch nur für seine Person) von Kari erhalten habe (vg
UT 7T 4 . MR GS ice E 7
. 1 +
[
802 — 803. 83
Nr. 188.), weiss aber nichts von einem, an das Stift Werden geschenkten, königlichen Gute
dieses Namens. 7) Die späteren Privilegien für das Stift Werden weisen nicht auf eine Urkunde
Karls des Grossen zurück, sondern kennen nur das Privilegium Ludwtgs des Jüngeren (vgl.
unten zum J. 877) als das erste seiner Art; obwohl einige, indem sie diesen Zudwig einen Sohn
Karls des Grossen nennen, ihn mit seinem Grossvater Ludwig dem Frommen verwechseln.
8) Endlich spricht die vorliegende Urkunde von der Stiftung zu Werden in einer ganz unhisto-
rischen Weise, nicht in Gemässheit des Sachverhältnisses der frühesten Zeit, wo wir uns Wer-
den nur als eine Bildungs- und Zufluchts-Státe der für Liíudgers westfälische Diócese bestimm-
ten Priester zu denken haben; sondern vielmehr der späteren Verhältnisse, als Werden, nach
seiner Trennung von dem Bisthume Mimigardevord, in eine selbstständige Abtei umgestaltet war;
auch hiernach gibt sich also ihre spätere Erdichtung zu erkennen.
1. April 26. * König (sic) Karl gibt dem Kloster Helmonstede, zum Unterhalte der daselbst Gott die-
nenden Mönche, und zu seinem, seines Vaters und seiner Mutter Seelenheil, mit Rath und Einwilli-
gung des Bischofs Hildegrimus zu Halberstadt, die villa Carlstorf mit ihrem Zubehör. Act. in Seli-
genstadt, VI. Kal. Maji 802, Imp. a. Il. Rehtmeyers Braunschw. Lüneb. Chronik S. 450. und hieraus
Behrends in d. N. Mittheil. aus d. Geb. hist. antiq. Forschungen, 2. B. 3. u. &. H. S. 452. —
Die Unechtheit dieser Urkunde leuchtet auf den ersten Blick ein: 4) aus dem in den echten
Karolinischen Urkunden nicht gewöhnlichen Eingange; 2) dem Titel Rex, da doch Karl seit
beinahe zwei Jahren sich Imperator nannte; womit im Widerspruche 3) bei dem Datum Annus
Imp. angegeben, und dagegen ann. Regni weggelassen ist; 4) dem, abweichend von dem Ka-
rolinischen Urkuudengebrauche, angemerkten Jahre Christi; 5) dem angeblichen Ausstellungsorte
Seligenstadt, welches der vermeintliche, anfängliche Sitz des Bisthums Halberstadt, also in Ost-
Sachsen sein soll, da doch Karl, nach der ausdrücklichen Angabe des Annalista Saxo (s. Nr. 245.)
und der stillschweigenden Übereinstimmung aller übrigen Chroniken und Urkunden, im J. 802
gar nicht nach Sachsen gekommen ist. Merkwürdig ist der Widerspruch, worin diese Urkunde
in dieser Hinsicht mit der vorhergehenden ebenfalls untergeschobenen steht, welche denselben
Tag, aber das weit entfernte Worms als Ausstellungsort angibt. — 6) Hisdegrim, der in dieser
Urkunde Bischof von Halberstadt genannt wird, kommt als solcher vor 844 nicht vor (s. Nr. 266.
283); wie denn überhaupt im J. 802 weder ein Bisthum Halberstadt, noch ein (angeblich von
Liudger und von Werden aus gestiftetes) Mónchskloster in Helmstädt existiren konnte.
803.
8. In der Fasten. Reichsversammlung zu Mainz, auf welcher auch mehrere, bis dahin von verschie-
denen fränkischen geistlichen und weltlichen Grossen bewahrte sächsische Geiseln dem Kaiser
vorgestellt werden sollen (wahrscheinlich um sie von da wieder in ihre Heimath zu entlassen).
Ussermann Germaniae sacrae Prodromus Tom. I. p. LXV. sq. Pertz. Leg. T. I. p. 89. — Die
daselbst aufgezählten Namen der Sachsen sind folgende. Aus Westfalen: Leodac filius Bodoloni.
Adalradus fil Marcradi. Odo fiL Emmoni. Eruin fil Rano. Crailinc fil. Thetmaer. Gerimfrid
fil. Egloin. Aicharh fil. Fredred. Theodoar fil. Audradi. Baldricus fil. Rotgeri. Adalgaudus fil.
Suigaut. Aus Ostfalen: Gerardus fil. Macconis. Hisi fiL Brunardi. .... fil Maingis. Titbaldus
fil Sigibaldi. Vulferus fil Sieri. Hernaldus fil Suithardi. Eriwardus fil Herigildi Fredeger
fil. Ermamenarii. .... fil Macconis. Werdulfus fil. Bernulfi. Dodo fil Attosti. Sidugath fil.
Beininc. Ricohardus fiL Unuani. Fredegarius fil Wicharii. Alaberius fil. Tutonis. Aus Engern:
Burcun fil. Theotacher. Altbertus fil. Wilberti. Hetti fil. Meg. Hadamarus fil. Sigimari. Hittun
fil. Fridileih. Brunherus fil. Liutheri. Ditmannus fil. Osmanni. Fridamundus fil. Warmunti. Ma-
crinus fil. Megitodi. Ruadhartus fil. Danctagi. Hadabernus fil. Witradi. Wolfurichus fil. Eoriehes.
11*
84 803.
— Ussermann l. c. nimmt an, dass die genannten Sachsen auf den Reichstag berufen wordeg
und die mit ihnen namhaft gemachten fränkischen Grossen daselbst für ihre Aufnahme zu sor4
gen gehabt hütten; dazu passt aber nicht der dabei gebrauchte Ausdruck habuit, welcher eig
vorhergegangenes Verhältniss andeutet, während ihre Ankunft in Mainz als bevorstehend ange
geben wird. |
249. August. . Reichsversammlung zu Salz, auf welcher auch die Sachsen erscheinen. — Die Zeit diese
Versammlung ergibt sich aus einer daselbst Idibus Augusti (13. Aug.) von dem Kaiser ausgestel}
ten Urkunde. Cf. Ussermann I. c. p. LXVI. — Der Kaiser bestätigt hier den Sachsen, untes
der Bedingung der Annahme des Christenthums, ihre alten Volksrechte, erlässt ihnen allen In;
but, mit Ausnahme der an die christliche Geistlichkeit zu entrichtenden Zehenten, verpflichtet
sie zum Gehorsam gegen ihre geistlichen Vorsteher und Lehrer, behält sich das Recht vor;
ihnen Richter (d. h. Grafen) und Statthalter (die sogenannten Missos) zu setzen, und verbindet
sie auf diese Bedingungen mit den Franken zu einem Reichskörper. Pocta Saxo l. c. p. 260;
am ausführlichsten; und eben so in der Hauptsache, nur kürzer gefasst, Einhardi vita Karoli, l
c. p. 447. Annal. Quedlinb. l. c. p. 40. Annal. Saxo l. c. p. 565. — Aus dieser kaiserlicheg
Landfriedens: Constitution haben spätere Schriftsteller, aus Misverstand der von dem Poéta Saxe
gebrauchten Ausdrücke: pacis leges und pacis conditio, einen förmlichen Friedens -Vertrag zwH
schen den Franken und Sachsen gemacht, welchem z. B. Móser, Osnabr. Gesch. 4. Th. S. 21&
— 228, weitläuftige Berathungen und tiefe politische Reflexionen bei den Sachsen vorangchea
lässt, die er lediglich aus seiner eignen Phantasie geschöpft hat.
250. Wahrscheinlich mit oder gleich nach dieser völligen und dauerhaften Herstellung des Friedens m
Sachsen erfolgte auch die definitive Umwandelung der bisherigen Missions - Stationen in mehrere
förmlich organisirte und genau begreuzte bischófliche Diócesen. Ausser dass der südliche Theil
Westfalens (das alte Land der Brukterer, vgl. Nr. 400., 404., 402., das man vermuthlich als ein:
früheres Zubehör des Frankenreiches betrachtete) mit der Diöcese des Erzbisthums Cöln verer
nigt wurde, finden wir um diese Zeit in Westfalen und Engern die Diócesen Mimigardeford,
Paderborn und Minden, unter den Bischöfen Ziudger, Hathumar und Herkumbert. Dass auch
das Bisthum Osnabrück damals gleichzeitig zu Stande kam, kann nur muthmasslich angenommen
werden, da die ältesten Urkunden desselben falsch sind, und bei gleichzeitigen Geschichtschrei-
bern sich keine Nachricht darüber findet. — In den angrenzenden Landestheilen haben wahr-
scheinlich die Bisthümer Bremen und Verden damals schon bestanden; Hildesheim und Halber-
stadt sind erst später (814) zu Stande gekommen, obgleich der letzteren Diócese, nach Annal
Sax. l. c. p. 565., schon 803 durch Karl d. Gr. ihre Grenzen sollen bestimmt worden sein. —
Wenn spätere Schriftsteller, wie Thietmar. Chron. |. c. p. 860., Ann. Sax. l. c. p. 560. erzählen,
Karl habe im J. 800, oder gar schon 784, an einem Tage 8 Bisthümer in Sachsen gestiftet,
so ist dies bloss als eine ungenaue und misverstandene Tradition zu betrachten.
Unter den bischöflichen Diócesen in Westfalen ist uns die von Mimigardeford am genausten
bekannt. Mit derselben blieben auch die, von Karl der Aufsicht Ziudgers besonders übertra-
genen friesischen Gaue (s. Nr. 186.) vereinigt. Im westfälischen Theile der Diöcese werden bei
Liudgers Lebzeiten folgende Orte genannt. Billurbeki, Altfr. lib. II. cap. &. 7. Coasfelt, ib. cap. 7
Werina, id. lib. III. cap, 13. (wo Pertz unrichtig Werthina liest, da das Erzählte im Sachsen
lande vorgegangen sein soll, wozu Werden nicht, wohl aber Werne gehörte); Amaloh, ib
cap. 45. Alna, Vita Liudg. sec. lib I. cap. 24. Asconthorp, ib. cap. 28. — Ausserhalb dei
Diócese Liudgers lag Meppea, Vit. Liudg. sec. lib. I. cap. 28. (Da wir Meppen später als de
Diócese Osnabrück angehörig kennen lernen, so kónnte hieraus auf das damalige Bestehen de:
Bisthums Osnabrück geschlossen werden; doch ist es auch möglich, dass die Diöcese des Bis
803 — 804. m 85
thums Bremen sich anfangs so weit erstreckte) — Ausser dem Südergau, in we!chem Mimi-
gardeford lag, werden in Liudgers Leben auch die Gaue Nordgo, Altfr. lib. III. cap. L, Borah-
tra, ib. cap. 44., und die Hattuarii, ib. cap. 18., erwähnt.
251. December 49. * Kaiser Karl schenkt der von ihm erbauten Kirche S. Petri zu Osnabrück, welcher
der Bischof Wiho vorsteht, und wohin er die Leichname der Heiligen Crispinus und Crispinianus
gebracht, den königlichen Gerichtsbann über ihre Eigenhörigen, bestätigt ihre Güter und befreit
sie von der Jurisdiction aller weltlichen Richter. Act. Aquis palatio, XIV. Kal. Januar. a. Imper.
Ill. Regni in Francia XXXVI. in Italia XXX. Schaten H. W. p. 412. Sandhoff Antist. Osnabr.
eccl. res gestae etc. Diplom. pag. IIl. Móser Osnabr. Gesch. I. S. 405. sámmtl. W. VIII. S. 3.—
Diese Urkunde kommt zwar in den Eingangs- und Schlussformeln so ziemlich mit den Ge-
bräuchen der Karolinischen Urkunden überein; aber sie enthält nicht nur im Texte manche,
dem Zeitalter Karls fremde Ausdrücke und Redensarten, sondern wird noch mehr durch ihren,
allen andern historischen Zeugnissen widersprechenden Inhalt verdächtig; denn 4) sagt der Kai-
ser: er habe die Kórper der Heil. Crispin und Crispinian nach Osnabrück gebracht (corpora
illuc transtulimus); da doch in keinem Geschichtschreiber von einer solchen, durch den Kaiser
verrichteten Translation, oder überhaupt von irgend einer Anwesenheit des Kaisers zu Osna-
brück, das Geringste zu finden ist, während die Erinnerung an den Pomp, womit die Transla-
tionen des heil. Liborius nach Paderborn, des heil. Vitus nach Corvey, des heil. Alexander nach
Wildeshausen u. s. w. verrichtet, und die Umstündlichkeit, mit welcher sie erzühlt wurden, es
ganz undenkbar erscheinen lässt, dass kein einziger Schriftsteller jenes Zeitalters eine solche,
noch dazu durch den Kaiser selbst geleitete Feierlichkeit, einer Erwähnung gewürdigt hätte.
2) Da von keinem andern der deutschen Bisthümer eine solche Befreiung, wie unsere Urkunde
angibt, schon zur Zeit Karls des Grossen bekann® ist, sondern sie alle ihre Immunitäten erst
durch Ludwig den Frommen erhielten, so ist es höchst unwahrscheinlich, dass Karl gerade
das Bisthum Osnabrück allein auf diese Weise sollte ausgezeichnet haben. — Es hängt also
diese Urkunde ohne Zweifel mit der, bei Gelegenheit des Zehentstreites mit den Stiftern Corvey
und Hervord geltend gemachten Fabel von dem hohen Alterthum und den damit verbundenen
besondern Vorrechten des Bisthums Osnabriick zusammen, und so ist sie mit dieser in das Reich
der Erdichtungen zu verweisen.
804.
352. Kaiser Karl zieht im Sommer mit einem grossen Heere nach Sachsen, über die Aller, bis zu dem
Orte Aldanastath, wo der Kónig der Abotriten zu ihm kommt und ihm Geschenke bringt. Er
verpflanzt hierauf alle jenseits der Elbe und in den Gauen Wihmuodi, Hostingabi und Rosogabi
wohnende Sachsen in andere Gegenden seines Reiches, und überlüsst die jenseit der Elbe ge-
legenen Gaue den Abotriten. Ann. Einh. l. c. p. 494. Chron. Moiss. l. c. T. I. p. 307. et T. II.
p. 257. Ann. Quedl. I. e. p. M. Annal. Saxo 1l. c. p. 565. — Spätere Chronisten haben diese
verpflanzten Sachsen mit den Wenden verwechselt; z. B.: „He nam oc des volkes over der
Elve mit mannen unde mit wiven vel dusent, de delde he allenthalven in dat lant, darvan vin-
det man noch in al Dudischlant Wendische dorp.“ Chron. Luneburg. ap. Eccard. Corp. hist.
med. aevi T. I. p. 4317.
253. Karl, der gleichwohl seine Absichten auf Christianisirung der Lünder jenseit der Elbe nicht aufgab,
baut um dieselbe Zeit in der Nordalbingischen Veste Hammaburg eine Kirche und übergibt die-
selbe einem heiligen Manne Namens Hertdagus, dessen bald erfolgter Tod jedoch das Aufkom-
men dieser, zur Metropole (oder Missions-Station) für die Slaven und Dänen bestimmten Kirche
86 ' 804.
verhindert. Adam. Brem. lib. I. cap. 44. Annal. Saxo l. c. p. 565. Helmoldi Chron. Slav. ap
Leibnit. Script. Rer. Brunsv. T. I. p. 540.
25%. August 9. Hathumar, der erste Bischof zu Paderborn, stirbt. Vita Meinw. l. c. p. 518. Annal
Sax. I. c. p. 565. Todestag, Necrol. Paderb. und eben so Necrol. Abdinghof. ap. Schaten Annal
Paderb. T. I. p. 36. — Die Translatio S. Viti l. c. p. 578. lässt den Bischof Hathumar noch in
Jul. 815 auf der Reichsversammlung in Paderborn gegenwärtig sein, und die Transl. S. Libori
l. c. p. 151., in Übereinstimmung- hiermit, bald nach Karl dem Grossen (also 815) sterben
allein die Angaben der Vita Meinwerci sind so bestimmt und passen so genau mit den übriger
daselbst bemerkten chronologischen Verhältnissen zusammen, dass man ihnen den Vorzug cin
räumen muss.
Hathumars Nachfolger, Badurad, ebenfalls aus einem edlen sächsischen Geschlechte, wurde eben
so wie jener aus dem Würzburgischen Clerus gewählt. Transl. S. Libor. u. Vita Meinw. ll. cc.
255. Decemb. 19. *Kaiser Kar! schenkt dem Bischof Wiho zu Osnabrück und seiner Kirche den Forst
bann innerhalb der Orte Farnewinkil, Rutanstein, Angeri, Osning, Sinethi, Bergashovid, Drevc
nomeri, Etanasfeld, Dumeri; und befreit ihn und seine Nachfolger von allen königlichen Dicerm
sten, nur unter der Verbindlichkeit, im Fall eines zwischen den Kindern des Römischen un
Griechischen Kaisers zu schliessenden Ehebündnisses, die Mühe und Ehre der Gesandtschaft aL.
sich zu nehmen; wie denn auch bei der bischöflichen Kirche zu Osnabrück stets griechisch
und lateinische Schulen gehalten werden und dieser Sprachen kundige Geistliche nie fehl
sollen. Act. Aquisgrani palatio, XIV. Kal. Januar. a. Imp. IV. R. in Franc. XXXVII. in Ital. XXX.
Schaten H. W. p. 416. Sandhoff l. c. p. IV. Möser O. G. I. S. 406. s. W. VIIL S. &. — Dic
Urkunde, über deren Echtheit schon vor Zeiten weitläuftige Streitigkeiten stattgefunden habe
welche hier nicht wiederholt werddh sollen (vgl. Grupen Orig. Germ. 3. Th. S. 310. u. f), i
unverkennbar erdichtet und gibt sich schon in der formellen Einkleidung als ein untergeschc
benes Machwerk zu erkennen. Denn, anderer im-Texte vorkommender Abweichungen von dem
Sprachgebrauche des Karolinischen Zeitalters nicht zu gedenken, beginnt sie A) mit einer Ar
rufung, welche die echten Karolinischen Urkunden nie gebrauchen; 2) erhält Kar! den unem
hörten Titel Dominator Saxonum; 3) war Karl im December 80%, wohin die angegebenen D: :
ten weisen, nicht in Aachen; und wollte man diesem Einwurfe damit begegnen, dass man (wm
Böhmer Reg. Karol. S. 23.) einen Irrthum im Datum annähme und die Urkunde in das Jahr 8(#
setzte, wo sie dann mit Nr. 251. auf einen Tag treffen würde, so ist es wieder unbegreiflicE
warum zwei an einem Tage ausgefertigte Urkunden nicht nur in ihrer Fassung so abweichenc
sondern auch von zwei ganz verschiedenen Notarien recognoscirt sind. 4) Auch der Inhalt i=
ganz geschichtswidrig. Die Angabe des Forstbannes ist zwar nach ihrem topographischen Ira
halte richtig (vgl. Ledebur über die Grenzen des von Karl d. Gr. der Osnabr. Kirche geschenl-
ten Forstbannes; in Wigands Archiv f. Gesch. u. Alterthumsk. Westfalens, 4. B. &. H. S. 76. u. f
wo die aufgezählten Orte nachgewiesen werden und die Richtigkeit des Sachverhältnisses dar
gethan wird); aber die Sache reicht unmöglich in ein so hohes Alter hinauf, vielmehr kam
sie sich nicht früher als im Ottonischen Zeitalter in der angegebenen Weise gestaltet habc
(Vgl. Nr. 599.) Die seltsame Privilegirung des Bischofs von Osnabrück, wegen Übernahme de
Gesandtschaft nach Griechenland bei einem móglicher Weise etwa zu schliessenden Ehebünd
nisse, ist in der Urkundenwelt ganz ohne Beispiel; sie erinnert aber ebenfalls an die Zeit Otto's 8
dessen Sohn Otto Il. sich bekanntlich im J. 972 mit der griechischen Prinzessinn Zheophani-
vermühlte; allein die Gesandtschaft in dieser Angelegenheit wurde nicht dem Bischof von Osnem
brück, obgleich derselbe sich bei dem Kaiser in Italien befand, sondern dem Erzbischof vo-
Mailand übertragen, und überhaupt, so viel bekannt, nie eine Gesandtschaft nach Konstantinope
805. 87 |
durch einen Bischof von Osnabrück, sondern immer durch andere Personen verrichtet. Wie .
sollte auch Karl, der in seinen weitläuftigen Staaten, besonders in Italien, Bischöfe genug ha-
ben konnte, die Griechisch verstanden, es nöthig gefunden haben, ein solches Officium, wobei
es doch am meisten auf persönliche Fähigkeiten ankam, mit der entferntesten bischöflichen
Kirche seines Reiches zu verbinden? Überdies ist von besonderen griechischen Schulen in Os-
nabrück, abgesehen von den Schulen, welche, nach Karls Befehl, alle bischöfliche Kirchen
haben mussten, nichts bekannt. — Da nun die Urkunde unbedingt als untergeschoben verwor-
fen werden muss, so fällt auch das einzig in ihr enthaltene vermeintliche urkundliche Zeugniss,
dass Osnabrück die erste von Karl d. Gr. gestiftete bischöfliche Kirche in Sachsen gewesen
sei, ganz dahin, wie denn diese Annahme auch mit andern historischen Zeugnissen durchaus
nicht bestehen kann. (Vgl. Nr. 473. Ob der nur aus dieser und einer früher erwähnten,
gleichfalls verdächtigen Urkunde (Nr. 251.) bekannte, angebliche erste Bischof Wiho wirklich
als eine historische Person anzuerkennen ist, wird hiernach um so zweifelhafter, als wir ihn
sonst bei keinem gleich- oder nächstzeitigen Schriftsteller erwähnt finden, und nach Mösers
Zeugnisse (O. G. I. S. 288.) nicht einmal in dem Nekrologium der Osnabrückischen Kirche sein
Name vorkommt.
) 805 — 809.
256. Kaiser Karls Kriegszüge gegen die jenseit der Elbe wohnenden Slaven und gegen den König der
Dänen, Godefrid. Die fränkischen Heereszüge gehen durch das Sachsenland und die Sachsen
nehmen im kaiserlichen Heere an denselben Theil Annal. Einh. l. c. p. 192. sq. Chron. Moiss.
l. c. T. I. p. 307. sq. T. H. p. 258.
357. In die Zeit dieser Feldzüge gehört ohne Zweifel die Reichsversammlung, welche Kaiser Karl auf
XII. Kal. Jul. (20. Jun.) nach Stasasfurt an dem Flusse Bota ausschrieb. Das Einladungsschrei-
beu an den Abt Fulrad zu Saint- Denys, sich mit seiner bewaffneten Mannschaft auf dem Pla-
cito generali einzufinden, s. b. Petz Cod. dipl. T. VI. P. I. p. 73. — Ein anderer Abdruck bei
Harenberg Monum. histor. adhuc ined. 4. St. S. 94., wo Karl den Königstitel führt, und das
Datum angegeben ist: XII. Kal. Junii quod est septem diebus ante missam S. Joannis Baptistae,
ist, wenigstens in Ansehung des Datums, offenbar fehlerhaft; obgleich Eccard Franc. or. T. I.
p. 692., welcher den Brief nach Petz mittheilt, den daselbst gebrauchten Kaisertitel für unecht
halten will, um den Brief in das Jahr 784 setzen zu können, wofür aber aller hinreichende
Grund fehlt. (Vgl. Nr. 476.)
258. In einem dieser Kriege (die Angaben schwanken zwischen 805, 807 und 842) soll der vormalige
Feldherr der Sachsen, Widukint, geblieben sein. Cf. Schaten H. W. p. 424. und die daselbst
angef. Schriftsteller. — Von Widukinis Grabmaale und seinen zu Neustadt-Herford befindlichen
Reliquien s. Falke Cod. Tradit. Corbej. p. 200. — Widukint hinterliess einen Sohn Wigbert,
dessen Sohn Walbert sich als Stifter der Kirche zu Wildeshausen berühmt machte. (S. bei d.
J. 851.) Über seine: Nachkommenschaft, unter welcher die Königinn Mathilde, Gemahlinn Hein-
richs I, Bischof Meinwerk von Paderborn u. A. sich auszeichneten, vgl. Vita Mathildis l. c. Vita
Meinwerci l. c. dann: Eccardi Historia geneal. Principum Saxon. super. p. 1 —40. (Stemma
Witichindi M. Duc. Sax. a fabulis liberatum etc.) Wedekind Noten zu einigen Geschichtschr. des
deutschen Mittelalters, 4. Th. S. 266. u. f.
805.
259. April 23. Ziudger, der Sohn Hredgers, und Hiddo, der Sohn Herewins, schenken dem Bischof
Liudger einen Theil ihres Erbes in der villa Thornspic, an den Orten Quarsingseli und Be-
N
88 805 — 809.
rugtanskotan. Act. in villa Bidingahem, IX. Kal. Maj. Carli Imperat. a. R. XXXVII. Lacomblet
Urkundenb. 1. S. 45.
260. * Bischof Ziudgerus beurkundet, dass ihm ein gewisser Wigmarus, zum Bau der Kirche zu Wer-
den, Länderei in der villa Vueta (Oeveta) verkauft, nachher aber diese Handlung abgeleugnet
habe; als diese Sache auf einer Gemeindeversammlung verhandelt worden, habe einer der
Anwesenden Schmühungen gegen den Bischof ausgestossen, und, um von diesem nicht erkannt
zu werden, schnell den Kopf umgewendet, der ihm dann lebenslang so verkehrt stehen geblie-
ben; der oben genannte Mann und seine Freunde aber hätten, durch dieses Mirakel bewogen,
dem, Bischof nicht nur die in Anspruch genommenen Güter frei übergeben, sondern auch noch
einen Theil Waldes als Geschenk hinzugefügt. Act. anno Karoli Reg. XXXVIII. (also zwischen
dem 9. Oktober 805 und 8. Okt. 806.) Ex Tomo IV. Mss. Gelenii, in Mss. Kindlinger. T. XII.
p. 43. Gedruckt, mit einigen, jedoch unerheblichen Abweichungen, und ohne den, Datum und
Zeugen angebenden Schlusssatz, in Jo. Cincinnii vita Liudgeri (Colon. 1545. &), cap. XXIX. —
Dass diese angebliche Urkunde eine abenteuerliche und ungeschickte Erdichtung ist, wird kci-
nes weitläuftigen Beweises bedürfen.
261. December. . Kaiser Karls Gesetz wegen des Handels mit den Slaven; in dem Capitulare ad Teoto-
nem villam, in anno V. Imperii, ante natale Domini. Pertz. Leg. T. I. p. 133. — Auf die Säch-
sischen Landestheile beziehen sich folgende Bestimmungen: De negociatoribus qui partibus Scla-
vorum et Ávarorum pergunt, quousque procedere cum suis negociis debeant, id est partibus
Saxoniae usque ad Bardaenowic, ubi praevideat Hredi, et ad Schezla, ubi Madalgaudus prac-
videat, et ad Magadoburg praevideat Aito. . . . Et ut arma et brunias non ducant ad venun-
dandum. Quod si inventi fuerint portantes, ut omnis substantia eorum auferatur ab eis, dim:
dia quidem pars partibus palatii, alia vero medietas inter missum et inventorem dividatur.
806.
262. Februar 8. Kaiser Karl theilt sein Reich unter seine drei Söhne, wobei Sachsen zu dem Antheile
Karls des Jüngeren gerechnet wird. Annal Einh. l c. p. 493. — In Theodonis villa. Ann. S.
Emmeram. ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 93. — VIIL Id. Februar. die Veneris. Not. e cod. S. Galli,
ibid. p. 70. — Die vollstándige Urkunde, Pertz. Leg. T. I. p. 440.
263. Oktober 9. Ziddo, der Sohn Herswins, schenkt dem Bischof Ziudger einen Theil seines Erbes zu
Quarsingseli, Bertanskotan, Bochursti und Telgud. Act. in villa Bidningahem, VIL. Id. Octobr.
Carli Imp. a. R. XXXIX. Lacomblet Urkundenb. I. S. 45.
807.
964. März. . Kaiser Karls Verordnung wegen der Kriegsaufgebote; in dem Capitulare ad Aquis palatium,
a. Imp. VII. Pertz. Leg. T. I. p. 149. — In Beziehung auf die Sachsen heisst es darin: Si par-
tibus Hispaniae sive Avaritiae solatium ferre fuerit necesse praebendi, tunc de Saxonibus quin-
que sextum praeparare faciant. Et si partibus Beheim fuerit necesse solatium ferre, duo ter-
cium praeparent. Si vero circa Surabis patria defendenda necessitas fuerit, tunc omnes gene-
raliter veniant.
809.
265. März 26. Liudger, der erste Bischof zu Mimigardeford, stirbt zu Billerbek. — Seine Leiche wurde
zuerst, auf Verlangen des Volkes, nach Mimigardeford gebracht und daselbst in der Marien-
Kapelle beigesetzt, bis des Verstorbenen Bruder Hildigrim, Bischof zu Chalons (venerabilis ec-
clesiae Cadalonensis episcopus), einen kaiserlichen Befehl auswirkte, die Leiche, des Verstor-
$09 — 810. | 89
benen Willen gemäss, nach Werden zu bringen. Altfr. vita Liudg. lib. II. cap. 8.1. c. p. 444, —
Das Todesjahr auch Annal. Corbej. ap. Pertz. Scriptor. T. IIl. p. 2. u. a. m.
(809 — 844.)
3. Liudgers Bruder Hildigrim, der 809 noch als Bischof von Chalons (s. vor) und 844 als Bischof
von Halberstadt vorkommt (s. Nr. 283), scheint in der Zwischenzeit dem Bisthum Mimigardevord
vorgestanden zu haben; denn Altfrid, in der Vorrede seiner Vita Liudgeri (l. c. p. 405), nennt
bei der Aufzählung seiner Gewährsmänner, Hildigrim, eben so wie den nüchstfolgenden Bischof
Gerfrid, episcopus, ohne Angabe einer Diöcese, und scheint dadurch beide gleichmüssig als
Vorgünger auf seinem eignen Bischofssitze (Mimigardevord) zu bezeichnen; und da in den Tra-
ditionen des Stifts Werden, welche später in ihrer Zeitordnung folgen werden, Hidigrim aus-
drücklich als Vorsteher dieses Stiftes genannt wird, ein solches Verhältniss aber, bei der da-
maligen engen Verbindung Werdens mit dem Bisthum Mimigardevord, nicht füglich ohne Bezie-
hung zu diesem Bisthume gedacht werden kann, so ist auch hieraus mit Grund zu schliessen,
dass er hier das Bischofsamt, wenn auch nur vorübergehend, bekleidete. Ein so häufiger
Wechsel ist zwar für jene Zeit auffallend; es kann aber wohl sein, dass Hildigrim schon früher
für das Bisthum Halberstadt bestimmt war, die von Kari d. Gr. beabsichtigte Stiftaeng desselben
aber noch Hindernisse fand, und er daher einstweilen das Bisthum Mimigardevord so lange ver-
waltete, bis er den bischóflichen Stuhl zu Halberstadt in Besitz nehmen konnte und sein Neffe
Gerfrid ihn in Mimigardevord ersetzte. Die Oberaufsicht über das Stift Werden blieb ihm dann
auch als Bischof von Halberstadt, wahrscheinlich Alters- und Ehrenhalber, auf Zeitlebens über-
lassen, während Gerfrid demse]ben eigentlich von Amtswegen vorstand (vgl. Nr. 300., wo beide
neben einander als Vorsteher der Kirche zu Werden genannt sind). Dass aber der Bischof
Hildigrim zu Chalons mit dem zu Halberstadt wirklich eine Person gewesen, wird von Thiet-
mar Chron. l. c. p. 787., und Annal. Saxo l. c. p. 645. ausdrücklich ausgesagt.
1. Schreiben des Bischofs Hildigrim an den Propst Reginbert und die ganze Congregation (zu Mimi-
gardevord), eine Gesandtschaft an den kaiserlichen Hof, den Thurmbau u. a. m. betreffend.
S. d. Bisher ungedruckt. Das Original wurde in einem Codex des Stifts Werden gefunden, und
gibt sich durch die Handschrift als ein unzweifelhaftes Original des 9. Jahrhund. zu erkennen. (I)
8. Erpa und Helmfrid schenken dem Bischof Hidigrim Länderei in der Flur von Menithinne. — Ae-
ginbrat schenkt demselben sein Besitzthum an Wald und Länderei zu Mulenegia. — Flodoin
schenkt demselben seinen ‚Bifang (comprehensionem) an dem Flusse Hesepe. S. d. Lacomblet
Urkundenb. I. S. 24.
. 840.
9. Die Sachsen helfen den Abotriten gegen die Wilzen und andere ihrer Feinde, der Kaiser aber be-
schliesst, am rechten Ufer der Elbe, zu besserem Schutz gegen die Dünen, eine Vestung zu
erbauen, und trägt dieses Geschäft dem Grafen Egbert und andern sächsischen Grafen auf,
welche einen Ort genannt Essesfeld (Esseveldoburg) am Flusse Sturia besetzen und circa Idus
Martii zu bevestigen anfangen. Annal. Saxo l c. p. 567. (zum Jahre 809); Chron. Moiss. l c.
T. I. p. 309. (zu 810). Wahrscheinlich wurde die Sache 809 beschlossen und 840 ausgeführt.
€. Während der Kaiser zu Aachen verweilt und einen neuen Kriegszug gegen den König der Dänen,
Godofrid, vorbereitet, landen die Normannen mit einer Flotte von 200 Schiffen in Friesland,
verheeren die an der friesischen Küste liegenden Inseln, besiegen die Friesen zu Lande in drei
Schlachten, und erheben von ihnen 400 Pfund Silbers Tribut. Der Kaiser geht hierauf im
Sommer mit seinem Heere bei Lippeham über den Rhein und eilt nach Verden (Ferdia), am
Regesta hist. Westfal. 12
90 810 — 811.
Zusammenflusse der Aller mit der Weser, wo er die Nachricht erhält, dass die Flotte, welche
Friesland überfallen hat, zurückgekehrt, der Kónig Godofrid von einem der Seinigen ermordet,
das von den Ostsachsen besetzte Kastell Hohbuoki an der Elbe aber von den Wilzen erobert
worden sei. Den Kaiser rufen, nachdem er die Angelegenheiten Sachsens geordnet, andere .
Geschäfte, im Oktober, nach Aachen zurück; des Königs Godofrid Nachfolger Hemming aber
schliesst mit ihm Frieden. Annal. Einh. l. c. p. 197. Chron. Moiss. l. c. T. II. p. 258. Annil
Saxo l. c. p. 567. Chron. S. Pantal. l. c. p. 856. |
274. Vermuthlich auf Veranlassung jener von den Normannen drohenden Kriegsgefahr geschah es, das
Karl dem Grafen Egbert (vgl. Nr. 269.) das Herzogsamt zwischen dem Rhein und "der Weser
(als ein vorübergehendes Commando, da von ständigen Herzogen in Sachsen zur Zeit Karls des
Grossen sich weiter keine Spur findet) übertrug. Vita Idae l. c. p. 574.
272. In Folge des Friedens mit den Dänen erlaubte der Kaiser einem Theile der im J. 804 verpflanzten
transalbinischen Sachsen (vgl. Nr. 252.) die Rückkehr in ihre alten Wohnsitze; nach Kaiser Zud-
wigs J. Suftungsurkunde des Bisthums Hamburg, vom J. 834, in Lindenbr. Script. Rer. Septentr.
p. 143. Baluz. Capitular. T. I. p. 682. Lappeuberg Hamb. Urkundenb. I. S. 20.
273. Adalhard der Áltere, Abt des Klosters Corbeia in Frankreich, beabsichtigte ein Kloster seines Or-
dens in Sachsen zu gründen, wozu ihm ein in seinem Kloster erzogener Sachse Namens Theo-
dradus einen Ort auf seinem väterlichen Erbe vorgeschlagen hatte; da ihn aber der Kaiser
in diesem Jahre, mit wichtigen Aufträgen nach Italien sandte, so wurde die Ausführung jenes
Vorhabens zur Zeit noch verhindert. Hist. translat. S. Viti l. c. p. 578.
841. -
274. Nachdem der Friede mit dem Dünen-Kónig Hemming an der Eider, als der nunmehrigen Grenze
des Reichs, aufs neue von beiden Seiten beschworen worden, wird das im vorigen Jahre von
den Wilzen zerstörte . Schloss Hohbuoki (Hobuochi, Ann. S. Haboki, Ann. Quedl. Hohenburg
Lamb. Hochburgi, Chron. S. Pantal) an der Elbe wiederhergestellt, und der Krieg jenseit der
Elbe gegen die Linonen fortgesetzt. Ann. Einh. l. c. p. 499. Chron. Moiss. 1. c. T. II. p. 25.
Annal. Saxo l. c. p. 568. Chron. S. Pantal. l. c. p. 857.
In diese Zeit fällt wahrscheinlich auch die Errichtung des Limes saxonicus oder der Sächsischen
Mark gegen die Slaven jenseit der Elbe. Adam. Brem. lib. II. cap. 9. l. c. p. 22. Vgl. Wede
kind Noten A. B. Note I. und dazu Ledebur krit. Bel. S. 426. u. f. (über Hobuchi) w. S. 180.
(über den Lim. sax.).
275. Willeburg verkauft dem Bischof Hildigrim 6 Morgen Ackerland und Wald im Ruhrgau in der villa
Menithinna. Act. in villa Weridina super fluvio Rura, VI. Kal. . . . Karoli Imp. a. (wahrschei-
lich XI) Lacomblet Urkundenb. I. S. 46.
276. December. 4. Kaiser Karl beurkundet, dass: der Sachse Amalung vormals, bei dem Abfall der
Sachsen, ihm treu geblieben, deshalb seinen Geburtsort verlassen und in die von Franken und
Sachsen gemeinschaftlich bewohnte villa Wulvisanger gekommen, weil er aber daselbst nich!
bleiben können, an den Ort Waldisbecchi zwischen den Flüssen Wiseraa und Fuldaha gezogen
und einen Theil des Waldes Bocchonia urbar gemacht habe (proprisit sibi), welchen er be
seinem Tode seinem Sohne Bennst hinterlassen; und bestätigt diesem Bennit den Besitz des 2€
dachten proprisi, auf deutsch Bivanc genannt. Act. Aquisgrani palatio regio, Kal. Decembr.
a. Imp. XI. Regni in Francia XLIV. in Ital. XXXVII Schannat Corp. Tradit. Fuld. p. 407. Falke
Cod. Tradit. Corb. p. 234.
271. .„ k. Karl, der älteste Sohn des Kaisers (vgl. Nr. 262), stirbt. Annal. Einh. l c. p. 19.
u. a. m.
812 — 814. ) | 094
812.
Oktober 48. Gunduin und Adelbold verkaufen dem Bischof Hidigrim einen Kotten im Bunnen-
Gau in der villa Melenhem. Act. ad Ruram ante basilicam S. Salvatoris, XV. Kal. Novembr.
Karoli Imp. a. XII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 46. |
813.
. Zur Verbesserung des Kirchenwesens werden an fünf verschiedenen Orten des Reichs, unter andern
zu Mainz unter dem Vorsitz der Erzbischöfe Ricolf zu Mainz und Hildibald zu Cöln, Synoden
gehalten und Constitutionen aufgerichtet, welche der Kaiser auf einer allgemeinen Versammlung
zu Aachen bestätigt. — Aus dieser Versammlung werden einige der vornehmsten Franken und
Sachsen an die Grenzen der Normannen (Dünen) jenseit der Elbe gesandt, um den Frieden mit
ihnen zu erneuern. Ann. Einh. ]. c. p. 200. Anual. Saxo l. c. p. 570. Schaten H. W. p. 41. sq.
und das Capitulare Aquisgranense, Pertz. Leg. T. I. p. 187. T. II. p. 550.
. Mai 9. Kaiser Aarl beurkundet, dass der Sachse Hiddi vormals, bei dem Abfalle der übrigen
Sachsen, ihm treu geblieben, deshalb sein Vaterland verlassen und im Gefolge des Kaisers in
die von Franken und Sachsen gemeinschaftlich bewohnte villa Wulvisanger gekommen, weil er
aber daselbst nicht bleiben kónnen, an den Ort Havucabrunno zwischen der Wisera uud Fuldaa
gezogen und daselbst einen Theil des Waldes Bocchonia eingenommen (occupavit sibi), welchen
er bei seinem Tode seinem Sohne Asig, auch Adalricus genannt, hinterlassen; weil diesen Wald
aber nachmals die kaiserlichen Missi zum Dienste des Kaisers und zum Behuf des Herzogs Ger-
hao in Beschlag genommen hatten, so gibt nun der Kaiser dem gedachten Asig den von seinem
Vater angelegten Bivanc (proprisum illud quod in eorum lingua Bivanc vocatur), und zwar 2 leu-
gas in die Länge, 2 in die Breite und 6 im Umfange, zurück, und bestätigt ihm und seinen
Erben den Besitz desselben. Act. Aquisgraui palatio regio, VII. Idus Maji a. Imp. XIII. R. in
Franc. XLV. in Ital. XXXIX. Mabillon de Re diplom. lib. VI. Nr. LXIV. Orig. Guelf. Tom. IV.
p. 411. Schaten H. W. p. 440. Falke C. Tr. Corb. p. 377. (Das Original, ehemals im Archive °
des Stifts Corvey, befindet sich jetzt im Königl. Geh. Staats- u. Kabinets- Archive zu Berlin.) — .
Ein Graf Esic (sei es nun derselbe, der oben Asig genannt wird, oder einer seiner Nachkom-
men) schenkte in der Folge den Ort Havukesbruni an das Stift Corvey, wodurch dieses auch
in den Besitz obiger Urkunde kam. Wigand Tradit. Corb. S. 72.
. Junius 7. Hercumbert, der erste Bischof zu Minden, stirbt. Necrol des Klosters Móllenbeck; s.
Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. Alterthumsk. II. S. 49. — Die Schenkungen dieses, dort Erkanbert
genannten Bischofs, an das Kloster Fulda, s. Tradit. Fuld. herausg. v. Dronke (1844), S. 46. Nr. 9.
s. 96. Nr. 9—413. S. 97. Nr. 34.
814.
Januar 28. Kaiser Kari der Grosse stirbt zu Aachen. — Ihm folgt in der Regierung des ganzen
Reiches sein bereits im vor. Jahre gekrönter Sohn Ludwig (der Fromme), da die beiden andern
Söhne Aarl und Pipin schon vor dem Vater gestorben waren. Annal. Einh. l. c. p. 204. u. à. m.
) September 2. Kaiser Ludwig bestätigt dem Bischof Hildigrim zu Halberstadt die von seinem Vater,
dem Kaiser Karl, entworfenen Privilegien dieses Bisthums. Act. Aquisgrani IV. Non. Septembr.
a. Imp. I. Leuckfeld Antiquit. Halberst. S. 6414. — Der Abdruck ist freilich sehr fehlerhaft, und
der Text wahrscheinlich nicht frei von Interpolationen; doch liegt kein Grund vor, die Richtig-
keit des wesentlichen Inhaltes zu bezweifeln.
42*
09 815.
815.
284. Auf Befehl des Kaisers Ludwig unternehmen alle Sächsische Grafen, in Verbindung mit den Abo-
triten, einen Feldzug nach Dänemark, um dort entstandene Thronstreitigkeiten beizulegen. Ann.
Einh. 1. c. p. 202.
285. Januar 22. Hrodsten schenkt einen Figenhörigen zu der Kirche S. Salvatoris zu Werden. Act. in
Werthina monasterio (in pago Ripariorum) XI. Kal. Februar. Hludovici Imp. a. I. Lacomblet
Urkundenb. I. S. 46.
286. Julius 4. Reichsversammlung zu Paderborn. Annal. Lauriss. min. l. c. p. 122. Annal Einh lc
p. 202. Chron. Moiss. I. c. T. I. p. 344. Ann. Xant. ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 224. Thegani
vita Ludovici, ibid. p. 593.
287. Auf diesem Reichstage gibt Ludwig den Sachsen und Friesen ihr váterliches Erbrecht (Jus paternae
hereditatis), welches unter seinem Vater aufgehoben worden war, zurück. Vita Ludov. Pii, ap.
Pertz. Scriptor. T. II. p. 619.
288. Auf eben diesem Convente in Paderborn machte Adalhard der Jüngere, damaliger Abt zu Corbeia
in Frankreich, dem Kaiser Ludwig den Vorschlag eines in Sachsen zu gründenden Mönchs-
Klosters, worein sowohl der Kaiser als der Bischof Badurad zu Paderborn willigen. Jener er-
lisst zum Behuf desselben alle kóniglichen Dienste, und der Bau wird an einem Orte genannt
Hethi begonnen, wo aber das Kloster, wegen der ungünstigen Lage dieses Ortes, nicht in Auf-
nahme kommt. Hist. transl. S. Viti, l. c. p. 918., wo aber irrthümlich noch der Bischof Hathw
mar genannt wird. Vgl. Nr. 254.
289. Um dieselbe Zeit (eisdem temporibus ubi pius Ludov. imp. novam Corbeiam initiavit) erbat und
erhielt Waltgerus von dem Kaiser die Privilegien für das erste grosse Nonnenkloster in Sachsen.
— Waliger (primus in Saxonia humo fundator congregationis in honore: sanctae Dei genitrics
Mariae) wollte dieses Kloster zuerst in Mudehorst, dann in Alten-Hervorde gründen, wo es aber
einstürzte; endlich wurde er durch eine besondere Erscheinung auf den nachmaligen Ort de
Klosters Hervord geleitet. Er stiftete dieses Kloster aus seinem Vermógen, und blieb unver-
heirathet, um ihm dasselbe ganz zuwenden zu können. — Die erste Äbtissinn hiess Suoli
(summae nobilitatis et prudentiae femina Suala nomine) und war aus Waltgers Verwandtschal.
Vita Waltgeri mscpta.
290. Um diese Zeit scheint, als eine kleinere Stiftung, auch das Nonnenkloster in Liesborn schon be-
standen zu haben. Das Nekrologium desselben nennt als Stifter einen Bozo laicus (zum 6. Ja
nuar) und einen Bardo laicus (zum 7. Jun), vielleicht Brüder. Dieser Bozo soll der neuen
Süftung die vier curtes Lyseborn, Hollenhorst. Herinctorpe und Hasekebrugge gegeben haben
Witüi Notitia circa ortum, abbatissas et abbates monasterii Liesbornensis; in append. Ill. ad
Histor. Westphal. p. 754. — Die Sage nennt Karl den Grossen selbst als Stifter dieses Klosters
und eine Schwester desselben als erste Äbtissinn. Mit letzterer Angabe stimmt auch das Ne
krologium (zum 29. April): Obüt Roswindis prima abbatissa hujus loci, soror Karoli Magni. Da
aber eine Schwester Karls, dieses Namens und geistlichen Standes, sonst nicht bekannt ist, o
kónnte man sie hóchstens für eine Verwandte desselben gelten lassen.
304. Vermuthlich fällt um eben diese Zeit auch die Gründung der Kirche zu Herzfeld. — "Ida, die Ge
mahlin des Grafen oder Herzogs Egbert (vgl. Nr. 199. 269. 274.) baute auf einer Besitzung der
selben, zu Hirutfeld im Dreingau an der Lippe, eine Kirche, welcher sie einen Priester Namens
Bertgerus vorsetzte, und bei welcher sie, nach ihres Gemahls Tode, ihr Leben in der Einsam-
keit zubrachte. Vita Idae l. c. p. 571. — Über die Genealogie der nachmals heilig gesprocht
nen Ida vgl. Wedekind Noten 4. B. Not. XL, wo jedoch noch manches Unkritische mit unter
gelaufen ist. Einer ihrer Söhne, Warin, wurde in der Folge Abt zu Corvey; durch einen ar
d
816 — 820. 93
dern, Ludolf, welcher später als Herzog in Sachsen erscheint, wurde sie die Stammmutter des
sächsischen Kónigshauses. Von ihr selbst s. noch einmal bei dem J. 838, Nr. 360.
| 816.
Die Sachsen und Ostfranken führen, auf Befehl des Kais^rs, den Krieg gegen die Slaven, der bald
und glücklich geendigt wird. Ann. Einh. l. c. p. 203. Vita Ludov. l. c. p. 620.
. Synode zu Aachen, auf welcher 360 Bischöfe und Äbte zugegen gewesen sein sollen, worunter
die Bischöfe Meingard von Osnabrück, Thiatgrim (oder vielmehr Zildigrim) von Halberstadt,
und vermuthlich auch Badurad von Paderborn. Schaten Annal. Paderb. I. p. 39. — Die Ver-
handlungen der Synode (Concilium Aquisgranense) Hartzheim Concil. German. T. I. p. 430. sq.
. Auf dieser Syuode erhielt Meinulf, ein Diaconus zu Paderborn, die Erlaubniss zur Stiftung eines
Nonnenklosters. Vita Meinulphi, ap. Overham. edit. vit. Meinw. p. 174. cf. not. ibid. p. 418. —
Das von Meinulf gegründete Kloster Böddeken kam indessen erst 837 zu Stande. S. Nr. 354.
. Eric und Ermenfrid verkaufen dem Bischof Hldigrim zwei Theile eines Forstes an dem Flusse
Arnapa bei dem Orte ad crucem. Act. ad Ruram ante basil S. Salvatoris, Hludov. Imp. a. IH.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 17.
. Dieselben schenken dem Bischof Hidigrim zwei Theile des Forstes an dem Flusse Arnapa im Gau
Nivenem, die sie von ihrem Vater Amalric geerbt haben, und zwei Stücke Ackerlandes. Act.
a. II. Imp. Hludov. Lacomblet Urkundenb. I. S. 47.
817.
. April 23. Widrad verkauft dem Bischof Hildigrim & Morgen Landes zu Weldi im Gau Nivenhem.
Act. in loco ad crucem, IX. Kal. Maj. Hludov. Imp. a. IV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 47.
» 2%. Friduric verkauft dem Bischof Hildigrim 2 Morgen Landes im Gau Nivenhem in der villa
Hrodbertinga hova am Flusse Gilibechi. Act. in loco ad crucem, VII. Kal. Maj. Hludov. Imp.
a. IV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 18. |
818.
. Junius 25. Frithuric, Hildebert und Altprect schenken der Kirche zu Werithina im Ripuarier-Gau *)
3 Morgen Landes zu Hrodberctinga hova und eben so viel bei Weldi. Act. ad crucem, VII. Kal.
Jul. Hludov. Imp. a. V. — Bischof HWdigrim ist unter den Zeugen. — Lacomblet Urkunden-
buch I. S. 48.
819.
. September 11. Sigihard schenkt einen Morgen Landes zu Fisclaco im Ruhrgau an die Kirche zu
Werden in demselben Gau im Herzogthum Ripuarien, welcher die Bischöfe Aildigrim und Ger-
frid vorstehen. Act. IIl. Id. Septembr. Hludov. Imp. a. VI. Lacomblet Urkundenb. I. S. 19.
820.
. April 43. Bado, der Sohn Widuc's, schenkt der Kirche zu Werden eine Hove in der villa Peric-
beci im Gau Boretra. Act. Id. April. Hludov. Imp. a. VII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 49.
. Mai 29. Huntio, der Sohn Egilbern's, gibt der Kirche zu Werden einen Morgen Landes in der
villa Uviti, nebst der Neidberechuging Act. in Werithina monasterio, IV. Kal Jun. Hludov.
Imp. a. VIL. Lacomblet Urkundenb. L S. 49.
| " Anstatt Rigoariorum ist ohne Zweifel Ripoar. zu lesen.
304.
305.
306.
307.
308.
309.
310.
311.
312.
313.
31%.
. Junius 48. Jheodgrıim, der Sohn Aldgrims, schenkt das von Ricfrid ihm übergebene Erbe in d
villa Arlo im Gau Threant, an die Kirche zu Werden, welcher der Bischof Hidigrim vorsteh
Act. in loco Mimigernaford, XIV. Kal. Jul. Hludovigi Imp. a. VII. Lacomblet Urkundenb. 1. 5. %
821.
Synode zu Thionville, auf welcher 32 Bischöfe, nehmlich die Erzbischöfe von Mainz, Trier, Cöl
und Rheims mit ihren Suffraganen (darunter also auch cie Sächsischen Bischöfe) zugegen warer
Eckhart Franc. or. T. II. p. 168. Hartzheim Concil. Germ. T. II. p. 23.
September 2. Kaiser Ludwig nimmt den Abt Castus zu E:scbechi (wahrscheinlich den Nr. 470 er
wähnten Schüler Liudgers) mit seinem Kloster und den ihm untergebenen Kirchen und ander
Gütern in den Gauen Leriga, Hesiga und Fenkiga — wovon nur eine Kirche zu Saxlinga zu
Parochie des heil. Paulus in Mimigernaford, welcher der Bischof Gerfrid vorsteht, gehört — i
seiuen Schutz, und befreit sie von aller fremden Jurisdiction. Act. Aquisgrani V. Non. Sep
Imp. a. VIII. Schaten Ann. Paderb. I. p. &&. Falke C. Tr. Corb. p. 720. (ll)
822.
April 2. Kaiser Zudwig nimmt, auf Bitten des Bischofs Baduradus zu Paderbrunn, die Kirche da
selbst in seinen Schutz, und befreit sie von aller fremden Jurisdiction und allen an den kaiser
lichen Fiscus zu entrichtenden Abgaben. Act. Aquisgrani IV. Non. April. Imp. a. IX. Schatei
A. P. I. p. 46. (III)
Adalhard der Ältere (vgl. Nr. 273.), vom Kaiser aus der Verbannung, in welcher er seit Kaise
Karls Tode leben musste, zurückgerufen, und von der Noth seiner Ordensbrüder in Sachse
.(s Nr. 288.) unterrichtet, reist mit seinem Bruder Wala selbst dahin, und findet einen beque
meren Ort für das neue Kloster, an der Weser, im Gau Auga, auf dem Grunde der villa Huxor
Hist. transl. S. Viü l|. c. p. 580.
Kaiser Ludwig erkauft, zum Behufe des neuen Klosters, von dem Grafen Bernhard die villa Huxori
nebst der Mark Huxori, deren Grenzen folgendergestalt angegeben werden: ab aquilone pertin
git ad Berinchusen et ad villam Albrachtinchusen, ab occidente habet terminum Mey godeshuseu
ad meridiem procedit usque Gudulmo et Meingodeshusen, ab oriente cingitur fluvio Wisara; un
übergibt dieselbe dem neuen Kloster. Append. ad vitam Waltgeri mscpt.
August 6. Der zu dem neuen Kloster bestimmte Ort wird unter feierlichem Gebete in Besitz gc
nommen;
25. wird derselbe durch den Bischof (Badurad von Paderborn) geweiht, wobei er den X
men Corbeia nova (Corvey) erhält; und an demselben Tage wird daselbst angefangen zu bauen
' Hist. transl. S. Viti ]. c.
Septemb. 25. Die Brüder des neuen Klosters brechen mit aller ihrer Habe von ihrem bisheriger
Wohnsitz auf;
» 26. halten sie an dem neuen Orte ihren feierlichen Einzug. Hist. transl. S. Viti 1. c
Unter den neuen Ankómmlingen, mit welchen das Kloster Neu- Corvey besetzt wurde, befand sich
auch der damals 21 jährige, aber schon durch Tugend und Gelehrsamkeit ausgezeichnete Ans
karius, der nachmalige Apostel des Nordens und der Erste der von Corvey ausgegangent
Missionare und Bischöfe. Adam. Brem. lib. I. cap. 42. l. c. p. 8. Cf. Vita Anskarii, ap. Pert
Script. T. II. p. 694. sq. |
Gleichzeitig mit Corvey wurde, ebenfalls durch Adalhard und Wala, auch das Benedictiner -Nor
nenkloster zu Hervord (vgl. Nr. 289), nach dem Vorbilde des Klosters zu Soissons (secundur
jura Suessionis, vita Waltg), zu seiner vollständigen Einrichtung gebracht. Transl. S. Pusinnae
”
$28 — 826. 95
ap. Pertz. Scriptor. T. IL p. 084. — Es blieb seitdem der Aufsicht des Klosters Corvey
untergeben.
833. .
ulius 27. Kaiser Ludwig nimmt das Kloster Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Adalhardus, in
semen Schutz, und befreit es von aller fremden Jurisdiction und allen an den kaiserlichen
Fiscus zu entrichtenden Abgaben. Act. Ingilinheim, VI. Kal. August. Imp. a. X. Mabillon de.Re
diplom. lib. IV. Nr. LXVIII. Schaten A. P. I. p. 50. (IV)
\ugust 8. Derselbe schenkt dem Kloster Corvey die königliche villa Huxori nebst andern Gütern,
und bewilligt ihm das Recht der freien Wahl seines Abtes. Act. Ingelinheim VI. Idus August.
Imp. ae X. Schaten l. c. p. 48. mit dem veränderten Datum VI. Kal. Aug. (V.)
824.
Septemb. 7. * Kaiser Ludwig bestätigt, auf Bitten des Bischofs Meingas zu Osnabrück, die Privi-
legien der dortigen Kirche. Act. Wormacia civitate publica, VII. Id. Septembr. Imp. a. XI.
Sandhoff 1. c. p. VI. Möser O. G. I. S. 208. s. W. VIII. S. 5.*) — Diese Urkunde erzählt: Karl
der Grosse habe, auf Befehl des Papstes Adrian, und mit Rath des Erzbischofs ZLullus von
Mainz und vieler anderer Bischöfe, an dem Orte Osnabruggi in der Provinz Westfalen die erste
Kathedralkirche in Sachsen gestiftet und am Tage ihrer Einweihung mit Privilegien versehen.
Gegen die Wahrscheinlichkeit dieser, mit den Berichten aller gleichzeitigen Geschichtschreiber
und dem Zusammenhange der Begebenheiten im Widerspruche stehenden Erzählung: ist nur das
schon bei Nr. 251. und 255. Gesagte zu wiederholen. Auch in Hinsicht des Sach-Inhaltes zeigt
eine Vergleichung dieser Urkunde mit den unzweifelhaft echten, aber ganz anders gefassten
Privilegien für das Bisthum Paderborn von 822 (Nr. 306.), dass die vorliegende, wo nicht ganz
erdichtet, doch sehr verfälscht ist. Endlich kann Kaiser Ludwig im September 824 nicht in
Worms gewesen sein, da er um diese Zeit in der Bretagne Krieg führte. Vgl. Böhmer Reg.
Karol. S. 38. et al. Script. Wir können also unbedenklich auch diese Urkunde zu den unter-
geschobenen rechnen.
i]
825.
vovemb. 16. Waltger, der Stifter des Klosters Hervord (vgl. Nr. 289.), stirbt. — Er wurde be-
graben in aquilonali parte civitatis in basilica quam ipse -fabricavit. Vita Waltg. mscpt.
826.
lanuar 2. Adalhard, Abt zu Corvey, stirbt. — Wala, den die Brüder in Neu-Corvey zu ihrem
Abte wünschten, wird an jenes Stelle nach Alt-Corvey berufen, und darauf Warinus, ein Sohn
der heil. /da (qui ex milite factus est monachus, Annal. Sax. l. c. p. 607.), zum ersten Abt in
Neu-Corvey erwühlt. Hist. transl. S. Viti 1. c. p. 580. — Der Todestag Adalherds, Vita Adal-
hardi, in Act. Sanctor. Januar. T. I. Cf. Excerpta ex vitis Adalh. et Walae, ap. Pertz. Scriptor.
T. Il. p. 524. sq. |
*) Auch von dem hier nach Henseler gegebenen Abdrucke zeigt das Copiarium des Osnabrückischen Domstifts fal-
gende Abweichungen. Der Name des Bischofs wird nicht Meingaz, sondern Meringus, der des Kaisers nicht
Curolus , sondern Karolus geschrieben, S. 6. Z. 15. st. retinendas 1, renovandas; Z. 16. st. ordinante et 1. or-
dinatum,
320. Junius 20. Kaiser Ludwig und sein Sohn Lothar incorporiren dem Stifte Corvey die von Karl dem
Grossen gestiftete Kapelle zu Heresburg mit allen dazu gehörigen Gütern und Leuten. Act.
Ingilinheim Xll. Kal. Jul. Imp. a. XII. Monum. Paderborn. p. 148. Schaten A. P. I. p. 55.
Seibertz Urkundenb. I. S. 2.*
321. , 29. Helmbrat schenkt der Kirche zu Werden, für das Begräbniss und zum Andenken sei-
nes Vaters, einen Morgen Landes. Act. III. Kal. Jul. Hludov. Imp. a. XIII. Lacomblet Urkun-
denb. I. S. 94.
329. Oktober. . Capitulare Hludowici et Hlotharii gedenkt eines Streites zwischen dem Bischof Gehirfre-
dus und dem Grafen Liutrigus, wegen eines Mansus, welchen die königlichen Missi entscheiden
sollen. Pertz Leg. T. I. p. 256. und abermals p. 324.
(826 — 840.)
323. Kaiser Ludwig befiehlt seinem Missus, dem Bischof Badurad zu Paderborn, auf Ansuchen des Abtes |
Warinus, das Stift Corvey und dessen Leute gegen alle Beeintráchtigungen zu schützen, und |
zu dem Ende die Privilegien desselben den Grafen bekannt zu machen. S. d. Schaten A. P.I
p. 54. Falke C. Tr. Corb. p. 733. Wigand Fehmgericht Westfalens S. 220. (VL) — Die unda |
tirte, in Briefesform gefasste Urkunde muss zwischen die oben angegebenen Jahre gesetzt wer- |
den, da 826 Warinus Abt wurde, und 840 der Kaiser starb. |
(826 — 856.)
324. Heppid und Borhter, Brüder, vertauschen an das Stift Corvey Güter in der villa Sursia, wofür ih- |
nen der Abt Warinus, mit Einwilligung seiner Brüder (versteht sich, der Klosterhrüder), sen |
Besitzthum in der villa Wellithi im Gau Hersi gibt. Wigand Tradit. Corb. S. 6&. — Diese Ver- |
handlung ist eine der wenigen in den Tradit. Corb. enthaltenen, welcher, wegen der Erwühnung |
des Abtes Warinus, eine bestimmte Zeit angewiesen werden kann.
827.
325. December 24. Hildigrim, der Bruder des heil. Liudger, früher Bischof zu Chalons, dann zu Mim:
gardevord (s. Nr. 266.) und zuletzt zu Halberstadt. stirbt. Thietmar. Chron. lib. IV. cap. 45. |. !
c. p. 787. Annal. Sax. l. c. p. 573. (wo aber der Todestag, durch Verwechselung mit Hild- |
grim 1L, unrichtig angegeben.) Todestag, Necrol Werdin. ap. Leibnit. Scr. Rer. Brunsv. T. lll. !
p. 748. Vgl unten Nr. 470.
832. |
326. Junius 16. Kaiser Ludwig schenkt dem Stifte Corvey die Fischerei in der Weser, im Gau Wimo {
dia, bei der villa Liusci in der Grafschaft Ad6o's, nebst 32 Familien, welche diese Fischerd .
zu besorgen haben. Act. Franconovort XVI. Kal. Jul. Imp. a. XIX. Schaten A. P. I. p. 59. —
Vgl über diese Fischerei: Wedekind Noten 4. B. S. 279. (VIL)
833.
.327. Die Einfälle der Normannen in Flandern und Friesland nehmen ihren Anfang. Chron. de gest Nor-
mann. ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 532., wo auch von der Herkunft der Normannen u. &. 1.
die Rede ist.
328. In des Kaiser Zudwigs Händel mit seinen Söhnen, welche seine Thronentsetzung, aber auch seine
baldige Wiedereinsetzung zur Folge hatten, war unter andern auch der Bischof von Osnabrück
Goswin, verwickelt, welcher sich an dem Kaiser thätlich verging, dafür aber auch, als der
ass "T 12
Kaiser wieder die Oberhand gewann, seines Bisthums entsetzt und nach Fulda ins Kloster ver-
wiesen wurde. Von dort aus besuchte er jährlich einmal insgeheim sein Bisthum (wahrscheinlich
bis zu dessen Wiederbesetzung; s. Nr. 363.) Nach Bischof Egilmars Klagschrift (Urk. Nr. XLI).
Möser O. G. I. S. 290. u. die daselbst angef. Schriftsteller.
Apri 4. Kaiser Ludwig schenkt dem Grafen Rhidag Güter zu Ismereleke, Anadopa und Geiske im
Gau Boratre. Act. Wormatia Kal April. Imp. a. XX. Westphalia 2. Jahrg. 3. Quart. S. 74. Wi-
gand Archiv 4. B. 2. St. S. 86. Seibertz Urkundenb. 1. S. 3.
Junius 4. Derselbe verleiht dem Stifte Corvey das Münzrecht nebst allem daraus herfliessenden
Nutzen. Act. Wormat. Kal. Jun. Imp. a. XX. Schaten A. P. I. p. 60..(VIIL)
„ 8. “Derselbe schenkt dem Stifte Corvey die Salzquellen zu Budinisvelt im Gau Logni, im
Herzogthum Sachsen. Act. (wahrscheinl Wormat.) VI. Id. Jun. Imp. a. XX. Schateu A. P. I.
p. 61. (IX) -
Wolf, sein Bruder Aeinbrat und seine Schwestern Osbirin und Meinbirin schenken der Kirche zu
Werden 8 Morgen Landes und die Mast für 20 Schweine. Act. in Werithina monasterio, Ludov.
Imp. a. XX. Lacomblet Urkundenb. I. S. 24.
834.
Mai 45. Kaiser Ludwig schenkt dem Stifte Corvey die beiden Villen Sulbichi und Hemlion in An-
garis im Gau Logni. Act. Aquisgrani Id. Maj. Imp. a. XXI. Schaten A. P. I. p. 63. Falke C.
Tr. Corb. p. 277. Orig. Guelf. T. V. p. &. (X.)
(Im September oder Oktober. Badaradus, Bischof zu Paderborn, wird von dem Kaiser Ludwig,
ncbst dem Herzog Gerhard und Berengar, einem Verwandten des Kaisers, an dessen aufrühri-
scheu Sohn Lothar geschickt, wo es ihm gelingt, denselben zur Unterwerfung unter seinen Vater
zu bewegen. Thegani vita Hludov. ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 602.
Oktober 24. Abbo, der Sohn Gerads, schenkt der Kirche zu Werden zwei Hoven im Ruhrgau in
der villa Lopanheldi an der Ruhr. Act. in Werithina, IX. Kal. Novembr. Hludov. Imp. a. XXI. —
Unter den Zeugen befinden sich die Grafen Adelhard, Reginbald und Oduuaccar. — Lacomblet
Urkundenb. 1. s. 22.
,. 98. Hemric, Berngers Sohn, schenkt der Kirche zu Werden die Mast für 45 Schweine in
der villa Uviti im Ruhrgau. Act. in Werithina, V. Kal. Novembr. Hludov. Imp. a. XXI. Lacomblet
Urkundenb. 1. S. 22.
Novemb. 23. Frithuard gibt dem Bischof Gerfrid eine halbe Hove in der villa Hesingi i im Ripuarier-
Gau an der Ruhr, mit Wiesen und. Wald, tauschweise für eine halbe Hove in der villa, Castorp
im Brokter- Gau, und 20 Furlangas in der villa Werina im Gau Dreginni. Act. in loco Billur-
becci IX. Kal. Decembr. Hludov. Imp. a. XXI. Lacomblet Urkundenb. I. S. 22.
Decemb. 7. Kaiser Ludwig schenkt dem Abte Warinus und dem Stifte Corvey die königliche
Cella genannt Meppia im Gau Agrodingo. Act. Blanciaco VII. Id. Decembr. Imp. a. XXI. Scha-
ten A. P. I. p. 64. Falke C. Tr. Corb. p. 356.
, 96. Waltbert (der Enkel Widukints und nachmalige Stifter des Klosters Wildeshausen; vgl.
Nr. 258.) schenkt zum Seelenheil seines Vaters Wicbert an die Kirche S. Martini zu Utrecht im
Gau Insterlaca, dessen Besitzungen in Ostarbac und in Prast mit allem Zubehör, so weit sie
unter fränkischem Rechte liegen. Act. in villa Ostarbac, VII. Kal. Januar. 834. Indict. XII.
Hludov. Imp. a. XXI. Eccard. Hist. geneal princ. Saxon. pag. 49. Pertz. Scriptor. T. Il.
217. not.
Gerfrid, Bischof zu Mimigardeford, gibt der, vom seligen Ziudger gestifteten Kirche zu Nuitlon in
der Grafschaft Rotbards, für gewisse, aus derselben in die Kapelle der heil. Maria trans aquas
Regesta hist. Westfal. 13
- EL ed = ETF c9 - gr = - Tc - E - t D : UT - -. TX
LI
889 — 834. 97
TGE.
98
3M.
gebrachte Reliquien, den Haupthof Buchuldi und die Hove Oildinchus. Die Äbtissinn Heriburgi
nennt er bei dieser Gelegenheit seine consanguineam. 834. Niesert Münster. Urkundenbuc
4. Abth. S. 317.
835.
Februar. . Allgemeine Synode zu Thionville, in Gegenwart des Kaisers Ludwig, an welcher alle
Bischöfe und Äbte des Reiches Theil nehmen. Annal. Bertin. ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 428. —
Namentlich wird des Bischofs Badarad von Paderborn gedacht. Pertz. Leg. T. I. p. 370.
‚Auf dieser Synode soll auch Bischof Goswin von Osuabrück (vgl. Nr. 328.) seines Amtes entsetzt
342.
343.
344.
345.
346.
347.
348.
349.
350.
351.
392.
worden sein. Henseler mscpt.
836.
März 49. Hilduwin, Abt zu Saint-Denys, der eine Zeitlang zu Corvey im Exil gelebt hatte, über |
gibt, aus Dankbarkeit, dem Abte Warinus, für das Kloster Corvey, den Leichnam des hel:
Vitus. Hist. transl. S: Viti |. e. pag. 581. sq. Cf. Transl. S. Pusinnae l. c. p. 682.
April 28. Die Abgeordneten des Bischofs von Paderborn, an deren Spitze ein Priester Names |
Ido, welche den, auf Befehl des Kaisers Ludwig, der Kirche zu Paderborn, von dem Bischof‘
Albericus zu Maus (Cenomania) bewilligten Leichnam eines Heiligen in Empfang nehmen sollen, |
kommen zu Mans an und werden von dem Bischof ehrenvoll empfangen. Transl. S. Libor. . c.,
p. 152. sq. — Gleich am folgenden Tage,
29. wird in einer Versammlung der Geistlichkeit (deren Viele jedoch schwer zur Einwilligung:
zu bringen waren) beschlossen, den Leichnam des heil. Ziborsus, ehemaligen Bischofs daselbs'
verabfolgen zu lassen, welcher auch sofort mit grosser Feierlichkeit erhoben wird. Tranl
S. Libor. l. c.
Mai 4. Nachdem der Bischof zu Mans das Volk, welches die Entfernung des Heiligen zu verhir-
dern suchte, besänftigt, den Leichnam den Abgeordneten von Paderborn feierlich übergeben
und bei dieser Gelegenheit eine immerwührende Brüderschaft zwischen den Kirchen zu Mam
und Paderborn geschlossen: hat, wird die Abreise von dort angetreten. Transl. S. Liborii l. c.
„ 24. Die Abgeordneten des Stifts Corvey treten, Behufs der Translation des heil. Vitus, die
Abreise von Saint-Denys an. — Die Reise bis Corvey dauerte 20 Tage, und es wurden in
Westfalen unter andern die Villen Sosat und Brechal berührt. Auch eine villa Freinbergi wird
genannt. Hist. transl. S. Viti l. c.
, 28. Ankunft des heil. Zidorius in Paderborn. Transl. S. Libor. ]. c.
Junius 13. (Pridie ante vigil. S. Viti) Ankunft des heil. Vitus in Corvey. — Hist. transl. S. Viti |. c
Um dieselbe Zeit soll Bischof Badurad zu Paderborn auch von Cambray die Reliquien des hel
Landelinus erlangt und nach Paderborn transferirt haben, von wo sie später nach Boke gekom-
. men. Schaten A. P. I. p. 73. Vgl. Nr. 4316.
August 30. Meginhard und Gunthart schenken der Kirche zu Werden die Mast für 20 Schwein
in der villa Uviti. Act. in Werithina HI. Kal. Sept. Lacomblet Urkundenb. I. S. 23.
Oktober 48. Theodold und Thrudger, die Söhne Wiggers, schenken der Kirche zu Werden die
Mast für 20 Schweine in der villa Uviti. Act. in Werithina XV. Kal. Novembr. - Hludov. Imp. à.
XXII. Lacomblet Urkundenb 1. S. 23.
Oktober 34.. Oddag, der Sohn Othilriehs, verkauft der Kirche zu Werden 40 Morgen Landes in
der villa Menithinni an der'Ruhr in pago Riporum. Act. in Werithina, prid. Kal. Novembr.
Hludov. Imp. a. XXIII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 24.
3*
837 — 889. 99
837.
Oktober 17. Erpo , der Sohn Aldrichs, schenkt der Kirche zu Werden einen Bifang im Wanes-
walde zwischen den Flüssen Podrebeki und Farnthrapa. Act. in Werthina, XVI. Kal. Nov. Hlu-
dov. Imp. a. XXIV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 24.
Meinulf, Diaconus zu Paderborn, welcher der Translation des heil. Liborius beiwohnte, gründet, in
Folge eines bei dieser Gelegenheit gethanen Gelübdes, urid mit Hilfe der Mónche zu Corvey,
das Nonnenkloster Bóddeken. Overham in not. ad vit. Meinulph. 1. c. p. 420. Cf. Schaten A.
P. I. p. 74. |
838.
März 34. Sneoburg, die Tochter Bernhards, schenkt der Kirche zu Werden 5 Morgen Landes an
dem Orte genannt Tottonhorra iu der villa Fislaca in pago Riporum. Act. in Werithina II. Kal.
April. Hludov. Imp. a. XXV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 24.
Junius 7. Kaiser Ludwtg schenkt dem Nonnenkloster zu Herivurth die Kirchen zu Reni im Gau
Bursibant, zu Wateringa und Stochheim im Gau Scopingus. Act. Noviomago VII. Id. Jun. Imp.
a. XXV. Schaten A. P. I. p. 76. (XI)
» 4%. Bei einer Verhandlung im kaiserlichen Palaste zu Nimwegen, in Gegenwart des Kaisers
Ludwig und seiner Söhne Ludwig und Karl, einen Streit zwischen dem Grafen Gozbert und
dem Abte Arabanus zu Fulda betreffend, waren unter andern die Bischöfe Gerfrid (von Mimi-
gardevord) und Baturat (von Paderborn) zugegen. Schannat Corp. Trad. Fuld. p. 172. Falke
C. Tr. Corb. p. 379.
Oktober 23. Helmbraht, der Sohn Reginberts, schenkt der Kirche zu Werden einen Morgen Lan-
des in der villa Hernatscet an der Ruhr in pago Riporum. Act. in Werithina X. Kal. Nov. Hlu-
dov. Imp. a. XXV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 25.
November 44. Kaiser Ludwig bestätigt, auf Bitten seines Verwandten, des Abtes Warinus zu Cor-
vey, die von Addila, der Wittwe Bunichos, zum Seelenheil ihres verstorbenen Ehemannes und
ihrer Kinder, dem Stifte Corvey gemachte Schenkung ihrer Besitzungen zu Osthoven, Oppen-
heim, Wachenheim und Tyheyle. Act. Ingelinheim XVIII. Kal. Decembr. Imp. a. XXV. Scha-
ten A. P. I. p. 77. (XIL) — Die Urkunde liegt nicht mehr in ihrer ursprünglichen Gestalt vor.
Die von dem Gebrauche Zudwigs abweichende Anrufungsformel, und der Maugel der Indiction
bei dem Datum, sind wahrscheinlich aus einem Versehen des Abschreibers zu erklären.
» 21. Derselbe bestátigt seiner Verwandten, der ehrwürdigen Jda, die von ihrem verstor-
benen Gemahl, dem Grafen Ecbert, ihr hinterlassenen Güter in der villa Imminchusen im Gau
Niftharsi. Act. Ingelenheim XI. Kal. Dec. Imp. a. XXV. Falke C., Tr. Corb. p. 284. — Ida
(Yda mente devotissima) schenkte diese Besitzungen an'das Stift Corvey. Wigand Tradit. Corb.
S. 84. — Wahrscheinlich ist diese /da (von welcher weiter oben Nr. 499., 291.) dieselbe, welche
dem Stifte Corvey auch ihr Erbe zu Helmonscede schenkte. Wigand Tradit. Corb. S. 87.
839.
Julius 8. Kaiser Ludwig restituirt seinem Getreuen Geru/f Güter im Herzogthum Friesland, im Gau.
Westracha, die er demselben früher geschenkt hatte, die aber durch dessen Vernachlässigung
‚wieder zum Fiscus waren eingezogen worden. Act. Cruciniaco VII. Id. Jul. lmp. a. XXVI.
Schaten A. P. L p. 79. Falke C. Tr. Corb. p. 290. (XIIL)
September 12. Gerfrid, Bischof zu Mimigardeford, stirbt. Annal. Corbej. ap. Pertz. Scriptor. T. IH.
p. 3. Todestag, Necrol. Werdin. l. c. p. 747. |
j . 19*
400
363.
839 — 841.
Bischof Gauzbert (Gosbertj, welcher einige Jahre lang den damals noch heidnischen Einwohne
Schwedens das Christenthum gepredigt hatte, wird in einem Volksaufruhr von dort vertriebe
Vita Anskar. l. c. p. 700. Adam. Brem. I. c. p. 10. (hoc, ut aiunt, factum est anno Luthewi
senioris novissimo.) — Er wurde hierauf mit der Verwaltung des, durch Goswins Absetzur
(vgl. Nr. 344.) erledigten Bisthums Osnabrück beauftragt. Henseler mscpt.
840.
364. Februar 8. Thiatgrim, Bischof zu Halberstadt, ein Neffe der Bischöfe Líudger und Häldegrim i
365
366
stirbt. — Er wurde zu Werden begraben. Annal. S. l. c. p. 57&. Todestag auch Necrol. Wert
l. c. p. 747.
. August 25. Convent zu Ingelheim. Unter den Bischöfen, welche sich daselbst bei dem (nach se
nes Vaters Ludwigs I. am 20. Juni d. J. erfolgtem Tode nach Deutschland zurückgekehrte:
jungen Kaiser Lothar versammelten, war auch Bischof Badarad von Paderborn. Pertz. Le;
T. I. p. 374.
844.
. Da Kaiser Zudwigs Söhne, Lothar, Ludwig (der Deutsche) und .Kar! (der Kahle), die schon b
ihres Vaters Leben, theils diesen, theils sich unter einander verschiedentlich befehdet hatte
nach dessen Tode, wegen ihrer Erbfolge- Ansprüche, in einen blutigen Krieg gerathen ware
worin Ludwig und Karl sich gegen Lothar verbanden; so bemühen.sich sowohl Lothar a
Ludwig, die Sachsen auf ihre Seite zu ziehen, und es entsteht unter den Edlen in Sachse
eine grosse Spaltung, indem ein Theil diesem, ein anderer jenem anhängt. Gleichzeitig bricl
. in Sachsen eine Empörung der Eigenhörigen gegen ihre Herren aus, in Folge deren jene, unt
dem Namen der Stellinger, eine mächtige Partei bilden, viele Gewaltthätigkeiten ausüben, ih:
‚Herren zum Theil aus dem Lande verjagen, und selbst vom Christenthum abfallen. Ans:
. Bertin. |. c. p. 437. Nithardi histor. ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 667. Annal. Xant. ibid. p. 22
367. Mai 8. Meginhard, Vogt der Kirche S. Salvatoris zu Werden, gibt einem gewissen Zhiatung 8 Mo
368
369.
370.
gen Länderei zu Gisfridinghovun tauschweise für dessen Besitzthum an dem Flusse Hesapa. A
in loco Werthina, VIII. Id. Maj. Hlutharii a. I. Indict. IV.*Lacomblet Urkundenb. 1. S. 25.
. December 10. König Ludwig (der Deutsche) bestätigt dem Kloster Corvey den Besitz der w
seinem Vater an dasselbe geschenkten villa Huxori und anderer Güter, so wie das Recht d
freien Wahl des Abtes. Act. Patherbrunnen IV. Id. Decembr. a. R. VII. Indict. IV. Schaten .
P. I. p. 88. mit der falschen Indict. VIII, zum Jahre 845. (XIV.) — Da die Zählung der Regi
rungsjahre in den Urkunden Zudwigs des Deutschen sehr schwankend und unsicher ist, so i
hier, bei der Zurückführung der Daten auf die gewóhnliche Zeitrechnung, immer der Indictic
gefolgt worden, die in dieser Zeit noch zuverlässig ist.
» ^. Derselbe schenkt dem Kloster Corvey 11 mansos in der villa Hemli im Gau Langen
Dat. ut pr. Schaten A. P. I. p. 89. mit Indict. VIII. Da das Original dieser Urkunde nicl
mehr nachzuweisen ist, so lässt sich zwar über die Richtigkeit oder Unrichtigkeit dieser Ind
tion nicht mit Bestimmtheit entscheiden; bei der Übereinstimmung des Ortes und Tages mit d«
vor. Urkunde ist es aber hóchst wahrscheinlich, dass sie auch in dasselbe Jahr gehürt.
» Ak. Derselbe schenkt dem Kloster Corvey einen Haupthof nebst 20 dazu gehörende
Nebenhöfen im Gau Guottinga in der villa Amphidi, welche vorher Graf Banzleibi zu Lehe
hatte. Act. Rosbah villa XIX. Kal. Januar. a. R. VIL Indict. IV. Schaten A. P. I. p. 90. mit d«
falschen Indict. VIII. und andern Fehlern im Datum. (XV.)
314.
312.
J19.
37%.
375.
376.
317.
378.
379.
843 — 844. | “0
842.
Lothar benutzt die Empörung in Sachsen, um die Stellinger für sich zu gewinnen, indem er ihnen,
nach eigner Wahl, die Verleihung eines neuen Rechtes oder die Wiederherstellung der alten
Sächsischen Gebräuche zusagt. Annal. Bertin. l c. p. 437. (zum. Jahre 844). Vgl. Nithardi
Histor. l. c. p. 669.
Ludwig, nachdem er im August einen Convent. i in Salz gehalten, unterwirft sich Sachsen, bestraft
die Eigenhórigen, welche sich gegen ihre Herren empórt hatten und vom Christenthume abge-
fallen waren, indem er eine grosse Anzahl derselben hinrichten lässt, und stellt die vorige Ver-
fassung wieder her. Annal. Fuld. l|. c. p. 363. Annal. Bertin. l c. p. 439. Nithardi Histor.
l. c. p. 669. Annal. Xant. l. c. p. 227.
Ein neuer Empórungsversuch der Stellinger wird durch eine grosse Niederlage derselben gänzlich
vereitelt. Nithardi Histor. l. c. p. 674.
November 29. Meginhard und Wolf schenken der Kirche zu Werden die Mast für 40 Schweine
im Walde zu Uviti. Act. in Werithina monasterio, III. Kal. Decembr. Hlothar. a. R. II. Indict. V.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 25. — Nach der Indiction gehórt die Urkunde in dieses, und nicht,
wie Lacomblet will, in das vorige Jahr.
843.
März 20. Kaiser Lothar I. gibt dem Grafen Esich dessen bisherige Lehengüter zu Castenicha im
Gau Ripuarien in der Bonner Grafschaft zu Eigenthum. Act. Aquisgrani XIII. Kal. April. a. Imp. in
Ital. XXIV. et in Franc. IV. Falke C. Tr. Corb. p. 262. (XVI) — Graf Esic (wie er hier genannt
wird) übergab diese Güter an das Stift Corvey. Wigand Tradit. Corb. S. 78.
Vermuthlich war der hier genannte Graf Esic ebenderselbe, welcher dem Stifte Corvey auch Güter
in Budinifelde schenkte. Wigand l. c. S. 51.
Kaiser Lothar bestätigt dem Stifte Corvey die von dem Grafen Esich demselben geschenkten Güter
zu Castenicha im Gau Ripuarien in der Bonner Grafschaft. S. d. aber ohne Zweifel bald nach
der vor. Urkunde. Falke l. c. p. 263. — Der Zweifel, welchen Wigand l.c. gegen die Echtheit
dieser Urkunde äussert, ist, nach Einsicht des Originals, ohne Grund. (XVII)
August. . Theilung des grossen Frankenreichs durch den Vertrag zu Verdun. Ludwig der Deut-
sche erhält den östlichen Theil desselben, nämlich alles fränkische Land auf der rechten Rhein-
seite, und am linken Rheinufer die Städte Speyer, Worms und Mainz mit ihren Gauen. Annal.
Fuld. l. c. p. 363. Annal. Bertin. l..c. p. &&0. — Auch das Sachsenland blieb also, vermöge
dieses Vertrages, mit dem, seit dieser Zeit ein selbstständiges Ganzes bildenden, ostfränkischen
oder deutschen Reiche verbunden.
November 42. Erpo schenkt der Kirche zu Werden zwei Morgen Landes zu Menithinne. Act. in
Werithina, II. Id. Novembr. Hlothar. a. IV. Indict. VI. Lacomblet Urkundenb. I. S. 26. — Dass
die Kirche zu Werden in dieser Schenkung ecclesia S. Stephani (anstatt S. Salvatoris) genannt
wird, ist ohne Zweifel ein Schreibfehler.
844.
* Kaiser Lothar schenkt der Kirche zu Corvey, welcher der Abt Warinus vorsteht, die von ihm
eroberte Insel Rügen. Act. Aquisgrani XIII. Kal. April. 844, a. Imp. in Ital. XXII. Indict. lil.
Schaten A. P. I. p. 85. mit Indict. VII. Cod. dipl. Pomeran. T. I. S. 14. — Von dieser Urkunde
ist kein Original. sondern nur ein, von den Bürgermeistern und Räthen der Städte Marsberg,
Hóxter und Volkmarsen aufgenommenes Transsumt vorhanden, wovon das Datum mit einem
grossen Stücke der Charte weggerissen, die Handschrift aber unverkennbar aus dem 14. Jahr-
402
844 — 845.
hundert ist. Die angegebene dritte Indiction passt auf das Jahr Christi 8&0, obgleich die Jahr-
zahl 844 (dem damaligen Urkundengebrauche zuwider) ausdrücklich angegeben ist. Schaten
hat die richtige siebente Indiction, um sie mit der Jahrzahl in Übereinstimmung zu briugen,
nach seiner Gewohnheit, willkürlich gesetzt. Ohne Zweifel ist die Urkunde, einer späteren
Tradition zu Gunsten, erdichtet. (Vgl. bei dem Jahre 4114, Nr. 1401). Ein Krieg Lothars in
einer von seinem Reiche so weit entfernten Gegend hat nicht nur an sich keine Wahrschein-
lichkeit, sondern wird auch nur von späteren Geschichtschreibern erwähnt, während die älte-
ren, z. B. Annal. Fuld. l. c. p. 36%. Annal. Bertin. l. c. p. ., diesen Krieg richtiger Ludwij
dem Deutschen zuschreiben, von dem dann aber auch die Schenkung, wenn es damit seine
Richtigkeit hätte, ausgegangen sein müsste. — Eine andere Tradition sagt: Zur Zeit Ludwig
des Deutschen, während Anskar und seine Nachfolger sich mit dem europäischen Norden be-
schäftigten, gingen auch heilige Männer von Corvey aus, um den Slaven, besonders auf der :
Insel Rügen, als dem Hauptsitze des heidnischen Götzendienstes, das Evangelium zu predigen;
es gelang ihnen auch, diese ganze Insel (nehmlich für das Christenthum) zu gewinnen
(praedicantes verbum Dei cum omni fiducia, omnem illam insulam lucrati sunt), worauf sie da
selbst zur Ehre Christi und des heil Vitus, als des Patrons von Corvey, eine Kirche bauten.
Später fielen aber die Einwohner der Insel wieder zum Heidenthume zurück und verwandelten
die Religion selbst in Aberglauben, indem sie den heil. Vitus unter dem Namen Swantevit als
einen Gott verehrten. Helmoldi Chron. Slav. ap. Leibnit. Scr. R. Br. T. Il. p. 543., und ähnlich
wieder p. 627., wo, aber als ein blosses Gerücht, erzählt wird (tenuis autem fama comme
morat), Ludwig der Fromme, der Sohn Karls des Grossen, habe dem von ihm gestifteten Klo
ster Corvey die Iusel Rügen geschenkt, worauf die von Corvey ausgegangenen Prediger das
Volk derselben bekehrt hätten.
380. Mai 22. König Ludwig bestätigt, auf Bitten des Bischofs Bateradus zu Paderborn, die von seinem
Vater, Kaiser Ludwig, der Kirche zu Paderborn ertheilten Privilegien, und nimmt dieselbe in
seinen Schutz. Act. Franconofurt XI. Kal. Jun. a. R. XXVII. in orientali Francia, Indict. \l.
Schaten A. P. I. p. 400. mit a. R. XIX. und Indict. VI. zum J. 858. — Die Indiction kann nur
diesem Jahre angehören; denn obgleich sie auch auf das Jahr 859 passt (wohin allerdings
das 27. Regierungsjahr näher als zu 844 führen würde), so kann doch von letzterem nicht die
Rede sein, da Bischof Baduradus schon 852 gestorben ist. Schatens Meinung |..c., er se
858 noch am Leben gewesen, gründet sich eben nur auf die verfälschte Jahrzahl dieser Urkunde.
Das abnorme Regierungsjahr (das sich im Originale deutlich und unverfälscht, so wie oben,
angegeben findet) muss also auf einem Versehen des Schreibers der Urkunde beruhen. (XVIII
381. Junius 17. Evurwin schenkt der Kirche zu Werden zwei Morgen Landes zu Uviti. Act. in Wer-
thina, XV. Kal. Jul. Hlothar. a. IV. Indict. VII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 26.
,
845.
382. Januar 7. Andger, welcher, durch die Hand Wolframs, ein Drittheil seines Erbes verkauft und
383. Mä
das Geld an die Armen geschenkt hat, gibt die übrigen zwei Drittheile der Kirche zu Werden.
Act. in Werithina, VII. Id. Januar. Hlothar. a. R. V. Indict. VII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 27.
— Die Indiction weist zwar auf das vorige Jahr; man muss aber an eine Jahresrechnung den-
ken, nach welcher das neue Jahr mit dem 25. März beginnt, der Januar also noch dem alten
Jahre zugezählt wird. |
rz . Während ein Heer der Normannen auf der Seine mit 420 Schiffen in Frankreich einfällt
und bis Paris vordringt, bricht ein anderes Heer derselben mit 600 Schiffen auf der Elbe in
Deutschland ein und verwüstet Hamburg, wird aber von den ihm entgegengehenden Sachsen
nam
384.
385.
386.
387.
388.
389.
390.
391.
392,
393.
845 —847. 403
geschlagen, welche hierauf Hamburg wieder einnelimen. Annal. Bertin. 1. c. p. &44. Ann. Fuld.
l. c. p. 364. Chron. de gest. Norm. l. c. p. 533. |
In Friesland werden den eingedrungenen Normannen drei Schlachten geliefert, in deren erster sie
besiegt werden, in den beiden andern aber Sieger bleiben. Ann. Fuld. l. c.
Kónig Ludwig zieht mit einem Heere gegen die Slaven (ad Winodos), diese senden ihm aber Ge-
schenke und Geiseln nach Sachsen und bitten um Frieden, den er ihnen bewilligt und darauf
aus Sachsen wieder zurückkehrt. Annal. Xant. l. c. p. 228.
August 49. /mma schenkt der Kirche zu Werden einen Theil ihres Erbes, nehmlich Weidegründe
in den Villen Aldgrepeshem und Kempingwerva iin Gau Sutrachi, und in der villa Westarburon
im Gau Westrachi Act. in Werthina, XIV. Kal. Septembr. Hludov. R. a. VI. Indict. VII. La-
comblet Urkundenb. I. S. 27.
Im Herbste hält K. Zudwig eine grosse Versammlung zu Paderborn. Annal. Fuld. l. c. p. 364.
846.
Die Normannen fallen in Friesland ein, verheeren daselbst den Ostergau und Westergau, verbren-
nen Dorstadt und zwei andere Städte, und bringen fast ganz Frieslaud in ihre Gewalt, woran
der in Nimwegen verweilende Kaiser Lothar sie zu verhindern ausser Stande ist. Annal Xant.
| c. p. 228. Annal. Bertin. l. c. p. &&2. Chron. de gest. Norm. l. c. p. 533.
Abermaliger, von Sachsen aus unternommener Krieg des Kónigs Ludwtg gegen die Winider jenseit
der Elbe. Annal. Xant. l. c.
847.
Die Könige Lothar, Ludwig und Karl schicken Gesandte an den Normannen- Kónig Rorik, um den
Feindseligkeiten der Normannen Einhalt zu thun. Annal. Bertin. l. c. p. 443.
Die Normannen zerstóren Dorestadt in Friesland und erobern die batavische Insel Annal. Bertin.
l. c. Annal. Fuld. l. c. p. 365. — Die Einfälle der Normannen in Friesland und den benachb.
Ländern wiederholen sich in den folgenden Jahren.
Januar 24. Gisiun gibt der Kirche zu Werden, zu seinem und Athalwins Seelenheil, einen Morgen
Landes in Wellon. Act. in Werithina, XII. Kal. Februar. a. VIII. Indict. IX. Lacomblet Urkun-
denb. I. S. 28. — Die Indiction weist zwar auf das Jahr 846, man muss aber an eine Zeit-
rechnung denken, nach welcher erst mit d. 25. März die Jahrzahl wechselt.
August 18. Wolf gibt der Kirche S. Salvatoris et S. Patris Liudgeri zu Werden sein Besitzthum
zu Hestratescethe. Act. in Werithina XV. Kal. Sept. 847. Lacomblet Urkundenb. I. S. 28. —
Die in der Urkunde genannten Personen (der Geschenkgeber Wolf selbst, der unter den Zeu-
gen genannte Vogt Meganhard, der Schreiber Liudbald, welche alle um diese Zeit, wiewohl
der zuletzt genannte in dieser Urkunde zuerst, vorkommen) machen es wahrscheinlich, dass
die Schenkung wirklich in das angegebene Jahr gehört, obgleich die übrigen Daten (Indict. IV,
und Hludov. Imp. a. III) nicht passen, also ein späterer Zusatz sein mögen. Wenn letzteres
nicht auch von der Einschaltung des S. Pat. Liudgeri gilt, so würde diese Urkunde die erste
sein, in welcher Liudger, der Stifter der Kirche zu Werden, zugleich als Patron derselben ge-
nannt ist.
39, September. . Synode zu Mainz, welcher unter andern Bischof Baturat von Paderborn (als Suffra-
395,
gan des Erzbischofs von Mainz) beiwohnt. Schaten A. P. I. p. 9.
» . Meinulf, der Stifter des Klosters Böddeken, stirbt. Schaten l.c. p. 92.
405 848 — 851.
848.
396. Julius 20. Gunthard und Athilwin verkaufen dem Bischof Altfrid (zu Mimigardevord) ihre Rottung
in dem Walde Witherowald, zu Behuf der Kirche (proprium tuum monasterium) zu Werden.
Act. in Werthina, XIIL Kal. Augusti 848, Hloduw. jun. a. R. IX. Indict. XI. Lacomblet Urkun-
denb. I. S. 29. — Diese Urkunde ist die letzte, in welcher ein Bischof von Mimigardevord in
Verbindung mit dem Stifte Werden vorkommt, .da nach Altfrids Tode die Trennung und selbst
stándige Constituirung der Abtei Werden eintrat.
397. Anskarius (seit 833 Erzbischof zu Hamburg, aber in Folge der Zerstórung dieses Ortes durch die
Normannen, von dort vertrieben) erhält das durch den Tod des Bischofs Leudericus erledigte
Bisthum Bremen. Vita Anskar. l. c. p. 706. Adam. Brem. l. c. p. 14. — Zeudericus war schon
847 gestorben, seine Stelle wurde aber nicht sofort wieder besetzt, und Anskarius fand in der
Besitznahme des Bisthums Bremen Schwierigkeiten. Adam. Br. l c. Derselbe gibt dem A
46 Jahre zu Hamburg und 48 zu Bremen; diese Zahl kommt nur heraus, wenn man annimmt,
dass er jedesmal den Theil eines Jahres für voll, also ein Jahr doppelt zählt, so dass 848 zu-
gleich das letzte Jahr für Hamburg und das erste für Bremen ist.
849. .
398. April 22. Altfrid, Bischof zu Mimigardevord und Verfasser der vita Liudgeri, stirbt. Necrol. Wer-
din. l. c. p. 7&7. — Mit seinem Tode hörte die Verbindung des Stiftes Werden mit dem Bis
thum Mimigardevord auf, und jenes erhielt in dem jüngern Hildigrim (seit 853 Bischof zu Hal-
berstadt) seinen eigenen Vorsteher. Obgleich nun eigentlich Werden nicht innerhalb der alten
Grenzen Westfalens, sondern in. Ripuarien lag, so wird doch eine fortwährende Berücksichtigung
der Urkunden dieses Stiftes durch dessen mannichfache Verbindung mit Westfalen gerechtfertigt.
850.
—. 2 Am ———— —— À— nllo S ls or ouilalin dini ERR EEE
399. Kaiser Lothar und König Ludwig jagen viele Tage lang gemeinschaftlich mit wenigen Begleitern im :
Osning-Gebirge, zum Beweis ihres vollkommen guten Einverstündnisses. Annal. Xant. 1. c. p. 229.
&00. Rorik, ein Fürst der Normannen, dringt mit einer grossen Anzahl Schiffe auf dem Rhein und der
Waal vor und verheert Friesland, die batavisehe Insel und andere benachbarte Orte. Kaiser
Lothar, der ihn vergebens zurückzudrüngen sucht, belehnt ihn mit Dorestat und einigen andern
Gauen. Annal. Bertin. l. c. p. 445. — Dennoch wiederholen sich in den folgenden Jahren die
Einfälle der Normannen in Friesland und andern Theilen des fränkischen Reiches.
#01. Drei Empfehlungsschreiben des Kaisers Lothar für den edlen Sachsen Waltbert, einen Enkel Wi:
dukints (vgl. Nr. 258. 339.), zu dessen Reise nach Rom: A) an seinen Sohn Ludwig, König von
Italien; 2) an die Bischöfe, Äbte, Grafen und andere höhere Beamte in Italien; 3) an den
Papst Leo. S. d. — Diese Briefe können keiner späteren Zeit angehören, da 854 schon Wil
berts Rückkehr aus Italien mit der Translation des heil. Alexander erfolgte. Transl. S. Alex. ap
Pertz. Scriptor. T. Il. p. 677.
851.
402. Die Leichname der Heiligen Alexander, Romanus und Emerentiana werden durch Waltbraht, de)
Enkel Widukints, aus Rom nach Sachsen, und zwar nach Wildeshausen (ad locum Wigalding
hus) gebracht. Annal Xant. l c. p. 229.; und ausführlich: Translatio S. Alexandri l. c. p. 61
sq. — Folgende Orte in Westfalen wurden theils auf der Reise berührt, theils werden sie sonst
in dieser Geschichte genannt. Villa Stenvorde in regione Dreni; p. 678. Pagus Tregwiti; Mo
nasterium quod dicitur Osnabrugga; villa Wallonhurst; villa Bochorna in pago Dersgburg; vil?
851 — 852. 405
Holzdorpf (Holttorp) in pago Leri; p. 679. Villa Wilshem in pago Thuhenti; vila Heribeldiu
in pago Hatterun; p. 680. Rehtbergi; p. 681. Vgl. Wedekind Noten A. Bd. Not. XXVI.
Die Normannen verheeren Friesland und die Niederrhein-Gegenden; von der Elbe her brechen
sie auch in Sachsen ein, wo viele Stádte von ihnen theils belagert, theils verbrannt werden.
Annal. Xant. l. c. p. 229. .
Oktober 3. Baturat, Bischof zu Paderborn, und Bischof Liutprand (wahrscheinlich Ziudbert, zu
Mimigardevord) nehmen Theil an der zu Mainz, auf Befehl König Ludiigs, unter dem Vorsitze
des Erzbischofs Hrabanus gehaltenen Synode und den daselbst gefassten Beschlüssen. Pertz.
Leg. T. 1. p. 444. — Annal. Fuld. |. c. p. 367. und Annal. Saxo l. c. p. 572. setzen irrthümlich
diesen Convent in das Jahr 852.
December 24. Die Eheleute Ererword und Geva widmen ihr Castrum Freckenhorst mit dem dabei
gelegenen, von ihnen ausgerodeten Walde und andern Gütern zu Otomar, Fharendorpe, Foberg,
und dem Zehenten in regione Ravenspurg, theils zum Unterhalt einer Congregation von Pric-
stern, welcher Liutoldus vorstehen soll; theils zu einem Nonnenkloster, welches Geva zeitlebens
regieren will, an deren Stelle, nach ihrem Tode, Thiatilda treten soll; alles mit Einwilligung
des Bischofs Ludbert zu Mimigardevord, in Gegenwart desselben, so wie des Scholasticus 7hiemo,
des Custos Chuonradus und sümmtlicher Brüder daselbst. Act. in ecclesia in Mimigarde, prid.
nativ. D. N. Jesu Christi a. 854. Kindlinger M. B. 2. B. Urk. S. 9.
Eben dieser Everword schenkte. seine, auf der südlichen Seite der Lippe*) gelegenen Güter an
das Kloster Fulda, wozu König Ludwig seine Bestätigung ertheilte; dat. Wormat. IX. Kal. April.
(ohne Angabe des Jahres). Schannat Corp. Tradit. Fuld. p. 205. — Fridewart übergab dem
Kloster Fulda die Güter Everwarts, wie er sie von diesem empfangen, mit Ausnahme einer
Hove an der Lippe. lbid. p. 303. Nr. 79. Dronke Tradit. Fuld. S. 400. Nr. 94.
852.
König Ludwig begibt sich nach Sachsen, um die Beschwerden der Sachsen über ungerechte Rich-
ter selbst zu untersuchen und beizulegen, und seine eignen, ihm entzogenen Güter zurückzu-
nehmen. Zu diesem Ende hält er eine allgemeine Versammlung zu Mimida (Minden) an der
Weser. Von hier zieht er per Angros, Harados, Suabos et Hohsingos (d. h. durch Engern,
durch den Hardegau, den Schwabengau und den Hohsigau) nach Thüringen. Annal. Fuld. ] c.
p. 368. — Es ist bemerkenswerth, dass hier die Bewohner der verschiedenen Gaue noch gleich-
sam als eben so viele einzelne Völkerschaften bezeichnet werden, woraus sich folgern Iässt,
dass die Eintheilung der Gaue keineswegs eine willkürliche Einrichtung war, sondern auf den
alten Volks- und Stammesgrenzen beruhte. — Was den obigen Versammlungsort betrifft, so soll
zwar, nach Anderer Meinung, der auch Ledebur krit. Bel. S. 97. beistimmt, unter Mimida, oder
nach einer andern Lesart Nimia, der Hof Nieme, am Einflusse der Nieme in die Weser, auf
dessen Grunde das Kloster Bursfeld erbaut wurde, zu verstehen sein; da aber der vornehmste,
für diese Meinung geltend gemachte Grund, dass Nieme in Engern gelegen, auch für Minden
gilt, so dürfte für diesen Ort, als den bedeutenderen und zu einer grossen Versammlung offen-
bar geeigneteren, zu entscheiden sein.
September 47. Baduradus, Bischof zu Paderborn, stirbt. Vita Meinw. 1. c. welche dem Bischof
Badurad eine &8jährige Regierung gibt, wonach sein Tod in dieses Jahr fallen muss. Todestag
*) Anstatt: in pago Dorerinse, wird a. a. O. wohl: pago Boroctra (in irgend einer der mannichfaltigen Formen, in
welcher dieser Name sich geschrieben findet) zu lesen sein.
Regesta bist. Westfal. 14
406
852 — 855.
nach dem Necrol. Paderborn. eben so Necrol Abdinghov. b. Schaten A. P. I. p. 4041. Na
Annal. Saxo l. c. p. 512 soll Badurad schon 854 gestorben sein, was aber unrichtig ist, da
noch im Oktober 854 der Synode zu Mainz beiwohnte (s. Nr. 403). — Sein Nachfolger i
Liuthard.
408. December 8. König Ludwig schenkt dem Kloster Herifurd Güter zu Kelveri im Gau Graing
4.09.
410.
kN.
442.
413.
M4.
welche Graf Arodrad vorher zu Lehen gehabt; ferner zu Lodre und Arpingi im Gau Suthe
bergi; und bewilligt demselben die Freiheit von allen fremden Gerichten. Act. in monasten
Herifurd, VI. Id. Decembr. a. R. XIX. Indict. XV. Sthaten A. P. I. p. 109. zu 867, mit der fa
schen Angabe a. R. XXIV. (XIX.)
(852 — 884.)
Ein Edler Namens Sidag hatte schon vor längerer Zeit eine kleine hölzerne Kirche gebaut un
nebst dem dritten Theil seiner väterlichen Erbgüter im Gau Almango dem Bisthum Paderborn
übergeben. Da jene kleine Kirche den Einsturz drohte, so bauten Sidags Erben dafür eine
steinerne; Bischof Liudhard von Paderborn! weihte dieselbe, und bei dieser Gelegenheit wurde
deren Übergabe an das Stift Paderboru erneuert. — Die undatirte Urkunde gehört in den ar
gegebenen Zeitraum, in welchem Bischof Ziudhard dem Stifte Paderborn vorstand. In Wigands
Archive 5. B. S. 130. und Seibertz Urkundenb. I. S. 24. wird irrthümlich und ohne Grund Bi
schof Meinwerk als Aussteller derselben angenommen. ' (XX.)
853.
Grosse Hungersnoth in Sachsen. Annal. Xant. 1. c. p. 229.
Mai 22. Kónig Ludwig bestätigt, auf Bitten des Abtes Warinus zu Corvey, die Privilegien der
von seinem Vater, dem Kaiser Ludwig, gegründeten Klöster Corvey und Heriford, welchen
letzteren die Äbtissinn Addila vorsteht; besonders bestätigt er jenem die Kirchen zu Meppe
und Eresburg, letzterem die zu Buginithi und Hreni; auch bestimmt er, was den Bischöfen,
‚und namentlich dem Bischofe von Osnabrück, bei den jährlichen Kirchenvisitationen, an Lehens-
mitteln geliefert werden soll — Von dem damals lebenden Bischof von Osnabrück, Gozbet
(vgl. Nr. 363), wird bei dieser Gelegenheit gesagt, dass er alt und kränklich sei. — Act. Frar
conoford XI. Kal. Jun. a. R. XX. Indict. 1. Schaten A. P. I. p. 95. Möser O. G. 1. S. 409. s.
W. VIII. S. 7. (XXI)
September 46. Hadowart, Bischof zu Minden, stirbt. — Thiatric wird sein Nachfolger. Anna
Fuld. l. c. p. 368.
854.
Dänische (Normünnische) Seeräuber verheeren den an Sachsen angrenzenden Theil Friesland
Annal. Bertin. l. c. p. 448.
855.
Die Normannen -Fürsten Rorik und Godefrid, welche durch innere Unruhen in ihrer Heimath bew:
gen wurden, Friesland zu verlassen, kehren dahin zurück und behaupten sich nicht nur |
Dorestat, sondern bemächtigen sich auch von hier aus des grössten Theiles von Friesland. A
nal. Bertin. l. c. p. 449.
. März 20. König Ludwig schenkt dem Kloster Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Warinus d
königliche Cellula Fischboeki im Gau Leri, mit Befreiung von aller fremden Gerichtsbarke
855 — 859. 2 407
Act. in villa Eipilingas XIII. Kal. April. a. R. XXIII. Indict. II. Schaten A. P. I. p. 97. Falke
C. Tr. Corb. p. 83. mit A. R. XIII. Indict. XV. und einem doppelten Monogramme. (XXII)
. November 40. Folcker, entschlossen im Kloster (coenobio) Werden ein geistliches Leben zu führen,
schenkt diesem Kloster seine Güter im Gau Hamuland in der Grafschaft Wigmanns, und in der
Batuwe, in der Grafschaft Ansfrids, nach ripuarischem, salischem und friesischem Rechte. Act.
in pago Flethetti in villa Hlara, VII. Id. Novembr. et in pago Batue in villa Hlegito, IV. Id. No-
vembr. 835. Hludov. jun. a. R. XV. Indict. II. Kindlinger M. B. 2. Bd. Urk. S. 49. Lacomblet
Urkundenb. I. S. 30. — Die Urkunde ist nicht nur bemerkenswerth als die erste, in welcher
von einem selbstständigen Kloster zu Werden die Rede ist, sondern auch als bedeutsam für
die Geschichte des Bisthums Münster, welchem das Stift Werden späterhin alle seine Güter und
Gerechtsame in Friesland und in der Drenthe verzaufte.
8506.
. September 20. Warinus, Abt zu Corvey, stirbt. — Adalgarius wurde sein Nachfolger. Cod.
mscpt. Corbej. Annal. Corb. l. c. p. 3. Annal. Saxo l. c. p. 576.
. Oktober 20. König Ludwig nimmt, auf die Bitte des Grafen Waldbert, das Monasterium Wialtes-
hus, wo der heilige Alexander ruht, und das oppidum Wialteshus an beiden Seiten des Flusses
Hunta, in seinen Schutz, und befreit dasselbe von aller fremden Gerichtsbarkeit, die allein dem
Grafen Waltbert, scinem Sohne dem königlichen Diaconus Wicbert, und deren Nachfolgern in
der Regierung des gedachten Klosters zustehen soll. Act. Franconofurt XII. Kal Novembr. a.
R. XXIII. Indict. IV. Eccard. Hist. geneal princ. Saxon. super. p. 24. (fehlerhaft) Zeitschrift
für vaterl. Gesch. u. Alterthumsk. 6. B. S. 225.
(856 — 877.)
. Adalgarius , Abt zu Corvey, schliesst einen Tauschvertrag mit dem Grafen Gerold, wodurch letzte-
rer seine Güter im Gau Swilbergi an das Kloster Corvey abtritt, wogegen der Abt, mit Ein-
willigung der Brüder, ihm des Klosters Güter zu Honesleve im Gau Thüringen überlässt. Wi-
gand Tradit. Corb. S. 89.
857.
. Die Normannen greifen Sachsen. an, werden aber kräftig zurückgetrieben. Chron. de gest. Nor-
mann. l. c. p. 533. (21.)
858.
. Junius 43. König Ludwig schenkt dem Kloster Herivurt, welchem die Äbtissinn Hadewi vorsteht,
Güter in den Gauen Dreini und Boroctra und den Grafschaften Burchards und Warin's, nehm-
lich an den Orten Seliheim und Stocheim. Act. Frauconovurt, Id. Jun. a. R. XXVI. Indict. VL
Schaten A. P. 1. p. 106., zum J. 865, mit der falschen Indict. XIII. (XXIIL)
Die hier zum erstenmal genannte Äbtissinn ist ohne Zweifel eine Person mit der Haduwy mente
devotissima, welche (als Wittwe) zum Seelenheil ihres Ehemannes Amalung und ihrer Söhne
Bennid und Amalung, ihre Güter zu Weredun, Upweredun und Beverungun an das Stift Corvey
schenkte. Wigand Tradit. Corb. S. 82. — Uber ihre Verwandtschaft s. unten Nr. 423.
[
859.
2. April 25. König Ludwig schenkt dem Kloster Herivurt, welchem die Äbtissinn ZHaduwic vorsteht,
die Güter, welche Folchers bisher zu Lehen hatte, in dem Herzogthum Westfalen, den Gauen
4 *
. - wem 0.20 X20 4 —- 1-2 xx = g- - m Roc - — - T
. Dl . z (UTC "7 r Wn y cup h
. - ; ' . 1 zn Din , - 5
P ' t c l
.e Ut x
» 4
Dd
108 860 — 864.
Grainga und Threcwiti, und den Grafschaften Burchards, Wultberts, Albrics und Letti's. Acı.
Franconovurt, VII. Kal. Maj. a. R. XXVII Indict. VII. Schaten A. P. p. 408, zu 866, mit der
falschen Indict. XIV. Falke C. Tr. Corb. p. 300., mit eben dieser falschen Indiction. (XXIV.)
860.
423. Mit Bewilligung des Königs Karl von Westfranken wird, auf Bitten der Äbtissinn Hadwuig, einer
Tochter der heil. /da, Nichte der Ábte Adalhard und Wala, und Schwester des Abtes Wari-
nus, deren Bruder Cobbo in Diensten des Königs Karl stand, der Leichnam der heil. Pusinna
in das Kloster Hervord gebracht. Transl. S. Pusinnae, ap. Leibnit. Scr. R. Br. T. I. p. 181.
und im Auszuge, Pertz. Scriptor. T. II. p. 682.
424. Mai 18. Stiftung des Nonnenklosters Rossebroc (Horsebrok, Herzebrok), durch die edle Waldburg
und ihre Tochter Duda, mit Genehmigung des Bischofs Egbert zu Osnabrück. Fact. XV. Kal.
Jun. a. 860, Indict. IV. Kindlinger M. B. 2. B. Urk. S. 26. Moser O. G. I. S. 441. s. W. VIII.
S. 9. (Die Indiction ist wahrscheinlich in der Abschrift, aus welcher der Kindlinger'sche Abdruck
geflossen ist, unrichtig angegeben.) — Die oben genannte Duda wurde die erste Äbtissinn.
Henseler mscpt. |
V
861.
425. Bischof Liutbert zu Mimigardevord beschenkt das Kloster Frikkenhurst mit vielen Reliquien der Hei-
ligen Bonifacius, Maximus, Eonius und Antonius, von der Krippe und dem Grabe des Herrn
und von dem bei der Himmelfahrt zurückgelassenen Staube seiner Füsse. Annal. Xant. ]. c. p. 230.
863.
496. Die neue Kirche S. Pauli bei Corvey an der Weser wird eingeweiht. Annal Corb. 1. c. p. 3.
864.
427. Die Normannen, nachdem sie in Friesland Dorestat und eine andere Stadt, in welche sich die
Friesen geflüchtet hatten, zerstört, und dabei viele der letzteren getödtet und gefangen genom-
men, dringen im Januar zu Schiffe den Rhein aufwürts gegen Cóln vor, zerstóren unterwegs
ı Xanten, befestigen eine nicht weit davon gelegene kleing Rhein-Insel, und kommen bis nach
Neuss. Konig Lothar zieht ihnen von der einen, und die Sachsen von der andern Seite des
Rheins her, entgegen; die letzteren erlangen einige Vortheile über die Normannen und tödten
einen ihrer Fürsten Namens Calbi, worauf die Normannen, um den 4. April, sich zurückziehen.
Annal. Bertin. l. c. p. 459. (zum J. 863). Annal. Xant. l. c. p. 230. Chron. de gest. Normann.
l. c. p. 533. (25)
428. Novemb. 10. *König Zudwig bestätigt, auf den Antrag des Bischof Egibert zu Osnabrück, und in
Folge des Beschlusses einer Fürsten - Versammlung zu Frankfurth, die Privilegien der Kirche zu
Osnabrück, besgnders in Ansehung ihrer Zehenten, hinsichtlich deren sie durch die Schuld des
Grafen Cobbo und des Bischofs Gozbert — denen die Verwaltung der Kirche übertragen wurde.
als Goswin, wegen seiner Untreue gegen den verstorbenen Kaiser Zudwig, seines Bisthums
entsetzt und aus demselben entflohen war — in ihren Rechten verkürzt worden. Act. Mogon-
tia civitate, IV. Id. Novembr. a. R. XV. Indict. XII. Sandhoff ]. c. p. VIII. Móser O. G. !.
S. 413. s. W. VIII S. 10. — Auch in dieser Urkunde wird die Fabel wiederholt, dass Kar!
der Grosse, auf Befehl des Papstes Adrian, Osnabrück als die erste bischöfliche Kirche iP
Westfalen gestiftet und mit Privilegien versehen habe, welche Bischof Egibert sogar vorgelegt
.haben soll Entweder War also damals diese Fabel schon in Umlauf gesetzt, oder auch di€
429.
430.
Bl.
432.
433.
94.
865 — 868. 409
vorliegende Urkunde muss zu den erdichteten gerechnet werden. Dass letzteres der Fall, ergibt
sich nicht nur aus ihrem verdächtigen Inhalte, welcher sich auf den bekannten Zehentstreit mit
Corvey und Hervord bezieht und mit den, noch im Originale vorhandenen, also unleugbaren
Privilegien dieser Stifter in direktem Widerspruche steht, sondern auch aus der widersprechen-
den Zeitrechnung; denn im November 864, wohin die Indiction gehört, kann Zudwig nicht in
Mainz gewesen sein; auch passt das angegebene Regierungsjahr nicht in eine so späte Zeit,
und der Abt Radleicus, in dessen Namen die Urkunde recognoscirt ist, muss damals lüngst todt
gewesen sein, da er seit 852 nicht mehr in Urkunden vorkommt; deshalb aber die Urkunde
in ein früheres Jahr zu setzen (die Indiction würde auch auf 849 passen, und Böhmer Reg.
Karol. S. 78. Nr. 756. hat die Urk. ohne ersichtlichen Grund in das Jahr 848 gesetzt), geht
noch weniger an, da Bischof Gozbert, dessen hier als verstorben gedacht wird, im J. 853 noch
lebte (s. Nr. #411.).
865. "
Februar 3. Anskarius, der ‘erste Erzbischof zu Hamburg und Apostel des europäischen Nordens,
der früher in den Klöstern Alt- und Neu-Corvey als Mönch gelebt hatte (Vgl. Nr. 313. u. 397.),
stirbt. Adam. Brem. l. c. p. 13. Cf. vita Anskar. l. c. p. 683. sq. Das Todesjahr auch Annal.
Corb. l. c. p. 3. Annal. Saxo l. c. p. 578.
Am Tage der Deposition des heil Anskarius wurde Rimbert, der -auch in Corvey gebildet war,
einstimmig zu seinem Nachfolger erwühlt. Thiadricus, Bischof zu Minden, und Adalgarius, Abt
zu Corvey, geleiteten denselben zum Kaiser, wo er die Belehnung mit dem Bischofsstabe em-
pfing. Derselbe Bischof von Minden und Bischof Liudhard von Paderborn assistirten nachher
bei seiner, durch den Erzbischof von Mainz verrichteten Ordination. Vita Rimberti, ap. Pertz.
Scriptor. T. II. p. 770. Adam. Brem. l. c. p. 45.
867.
Papst Nikolaus sendet die Reliquien des heil. Magnus nach Sachsen an den Bischof Liudbert (zu
Mimigardevord). Annal. Xant. l. c. p. 232.
868.
Bischof Liudbert zu Mimigardevord verwaltet um diese Zeit den östlichen Theil der Diöcese des
suspendirten Erzbischofs Guntarius von Cöln, jedoch ohne die Ordination. Ann. Xant. l. c. p. 233.
Julius 4. König Zudwig schenkt, auf Verwendung seiner Gemahlinn Zemma, dem Kloster Herivord
die Höfe Overanberg und Liudwinesthorp im Gau Angeresgowe, und bestätigt demselben zu-
gleich das freie Wahlrecht der Äbtissinn und die Freiheit von allen fremden Gerichten. Act.
Engilahem, Kal. Jul. a. R. XXXIII. Indict. I. Bisher noch ungedruckt. (XXV.)
Die Provinzial-Kirchenversammlung zu Worms, unter dem Vorsitze des Erzbischofs Lsiudbert von
Mainz, genehmigt, auf den Antrag des Bischofs Liuthard von Paderborn, die von diesem und
seiner Schwester Waldburg beabsichtigte Stiftung eines Nonnenklosters zu Herisi, die deshalb
geschehene Eintauschung dieses Ortes von der Kirche zu Paderborn, gegen ihre beiderseitigen
Erbgüter, und die beabsichtigte Überweisung mehrerer Zehenten aus der Umgegend an das zu
errichtende Stift. Act. in Wormatia a. 868, Reg. Ludov. a. XXVII. Indict. I. — Unter den Bi-
schófen, welche auf der Synode zugegen waren und die Urkunde unterschrieben, befinden sich:
Liudbert, Bischof zu Mimigardevord; Thiadric, zu Minden; Liuthard, zu Paderborn, und Aegibert,
zu Osnabrück. — Schaten A. P. I. p. 414.
440
k35.
436.
A31.
438.
439.
&40.
44.
869 — 8172.
Einen undatirten Brief des Erzbischofs Rimbert zu Hamburg, an die Äbtissinn und die ül
Jungfrauen zu Heresi, s. vita Rimb. l. c. p. 774.
869.
Ludwig, der Sohn König Ludwigs des Deutschen, führt, mit Hilfe der Sachsen, Krieg gege
Winider und erlangt den Sieg, jedoch mit grossem Verlust von beiden Seiten. Annal. E
l. c. p. 485.
870.
September 25. König. Ludwig schenkt dem Kloster Corvey die villa Lizzicha. Act. Aquis
VII. Kal. Octobr. a. R. XXXIV. Indict. Ill. Schaten A. P. I. p. 120. zum J. 873, mit der
schen Indict. VI. (XXVI) — Das geschenkte Gut soll Lütziz im Trier'schen sein.
Der östliche Theil der Kirche zu Corvey wird durch den Blitz zerstört. Annal. Corb. 1. c. p.
871.
April 27. Liudbert, Bischof zu Mimigardevord (beatus episcopus Liudbertus Saxoniae et filiu:
puariae) stirbt. Annal. Xant. l. c. p. 234. |
Junius 43. König Ludwig bestätigt, auf die Bitte des Bischofs Ziuthard zu Paderborn, das
diesem und seiner Schwester Waldburg aus ihren Erbgütern gestiftete Nonnenkloster lle
nimmt dessen Güter und die von dem Bischof ihm übertragenen Zehenten in kóniglichen Sc
verleiht ihm die freie Wahl der Äbtissinn, unter Genehmigung des Bischofs, und befreit das:
von der Gerichtsbarkeit der kóniglichen Beamten. Act. Triburias, Id. Jun. a. R. XXXII. Indic
Schaten A. P. I. p. 114.
Oktober ik. Derselbe bestätigt die durch den Bischof Thiederich zu Minden geschehene Sti
des Nonnenklosters in Wonherestorp (Wunstorf). Act. Franconoford prid. Id. Octobr. a. R. XN
Indict. IV. Bisher noch ungedruckt. (XXVII)
872.
Oktober 47. Graf Waltbert und seine Gemahlinn Altburg schenken,'zum Seelenheil ihrer À
Wibert und Odrad, zu der von ihnen erbauten und zur Ehre des heil. Alexauder gewe
Kirche zu Wihaldeshusen im Gau Leri am Flusse Hunta, einen Theil ihres Erbes, nehmlict
ganze villa Wihaldeshusen mit allem Zubehör, nebst Eigenhörigen zu Holtorp, Holthusen, ]
thorpe, Estithorpe, Ivorithi, Sega, Hohanstedi, Dungestorpe, Luttan, Holenwide und Bergheg:
unter der Bedingung, dass ihr ältester Sohn Wibert, nach dessen Tode aber seih Bruders
wenn er den geistlichen Stand annimmt, und so fort immer der nächste Verwandte geistli
Standes, der Stiftung vorstehen, und diese nie in weltliche Hände kommen, wenn aber k
aus der Verwandtschaft des Stifters vorhanden ist, das Kapitel (familia S. Alexandri) aus s
Mitte den Vorsteher wählen soll. Act. in villa Wigaldighus XVI. Kal. Novembr. 872, a. R. Li
XXXII Indict V. Eccard. Hist. geneal. princ. Sax. sup. p. 20. Falke C. Tr. Corb. p.
Zeitschr. f. vaterl. G. u. A. 6. B. S. 226.
4429. November 4. Die Bischöfe Theoderich von Minden, Liuthard von Paderborn, und der Abt Ad
rius von Corvey, assistiren dem Bischof Altfrid von Hildesheim bei der Einweihung der Ma
Kirche daselbst. Annal. Hildesh. ap. Pertz. Scriptor. T. Ill. p. 48. Annal. Saxo l. c. p. 581
818 — 811. | 444
873.
«3. Ruodoid, ein Feldherr der Normannen, der sich den Christen sehr furchtbar gemacht und beinahe
ganz Friesland verwüstet hatte, wird von den Friesen im Ostergau mit 500 der Seinigen er-
schlagen. Annal. Xant. l. c. p. 235. |
444. April 8. _Adalgarius, Abt zu Corvey, legt daselbst den Grund zu drei Thürmen. Annal. Corb.
l. c. p. 3.
445. Junius 16. König Ludwig bestätigt, auf Bitten des Abtes Adalgarius, die Privilegien des Stiftes
Corvey, besonders die Zehentfreiheit der dem Stifte unmittelbar angehörigen Ländereien (mansi
dominicati. Act. Aquisgrani XVl. Kal. Jul. 873, a. R. XXXVII. Indict. VI. Schaten A. P. I.
p. 1449. (XXVIIL)
M6. Oktober 15. Papst Adrian II. nimmt das Stift Corvey in seinen Schutz und bestätigt dessen Güter
und Privilegien, besonders das Recht freier Wahl des Abtes aus der Congregation des Stiftes.
Dat. Id. Octobr. Ludovici Imp. a. XXIV. et post Consulatum ejus a. XXIV. Indict. VI. Schaten
A.P. I. p. 443. zum J. 872. Falke C. Tr. Corb. p. 734. mit dem falschen a. Imp. XVIII. (XXIX)
874.
147. September 27. Alifrid, Bischof zu Hildesheim, stiftet auf seinem Gute Astnide (Essen), zu Ehren
der heil. Dreieinigkeit, der heil. Jungfrau Maria und der heil Märtyrer Cosmas und Damianus,
eine Kirche und ein Frauenkloster. Act. apud Coloniam civitatem, in ipsa die dedicationis ba-
silicae S. Petri V. Kal. Octobr. 877, Hludovici Reg. a. XXXVI. Schaten A. P. I. p. 448. zum
J. 873. Lacomblet Urkundenb. I. S. 34. — Unter den Zeugen befinden sich die Bischöfe Thie-
derich zu Minden, Liuthard zu Paderborn, Hildigrim zu Halberstadt, Holdolf zu Mimigernafurd,
und Eikbret zu Osnabrück. — Die Jahrzahl 877 im Datum ist ein Schreibfehler, da die Ein-
weihung der Domkirche zu Cóln und die damit verbundene grosse Synode der Erzbischófe zu
Mainz, Trier, Cóln und ihrer Suffraganen im September 874 statt fand. Vgl. die Urkunde des
Erzb. Liudbert zu Mainz bei Lacomblet a. a. O. S. 32.
Von dem unter den Zeugen genannten Bischofe Holdolf zu Mimigardevord findet sich weiter keine
Nachricht. Man hält ihn gewöhnlich für eine Person mit dem Bischof Bertold, dessen Todes-
tag das Necrologium eccl. maj. Monaster. mscpt. auf d. 23. Mürz setzt, dessen Todesjahr aber
unbekannt (frühestens, nach dem Obigen, 875) ist.
875.
M8. Wilibert, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass er die Kirche zu Werden, welche der heilige
Confessor Ludgerus daselbst angefangen, und welche nachher von dessen Neffen, den Bischöfen
Hildigrim, Thiatgrim, Gerfrid, Altfrid und dessen Bruder Hildigrim ferner erhalten worden,
gemeinschaftlich mit dem Bischof Hildigrim geweiht, und derselben folgende Villen zugelegt
habe, welche dahin ihre Zehenten entrichten und zu den Synoden kommen sollen; nehmlich
Hamme, Hesinge, Fusnakken, Rotberge, und was zwischen diesen Orten liegt; mit der Bemer-
kung, dass zu dieser Stiftung nichts gehöre, als das. Erbe des heil Ludger und seiner Ver-
wandten, und die Geschenke frommer Leute. 875. Niesert M. U. S. II. S. 7. ex Mss. Kind-
linger. T. XXIV., wo aber der Erzbischof irrthümlich Wilhelm genannt wird.
877. |
449. Januar 7. Adalgarius, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. Corb. mscpt. und Annal. Corb. 1l. c. p. 3.
100. Mai 22. König Ludwig der Jüngere nimmt, auf die Bitte des Bischofs Zildigrim von Halberstadt,
das Kloster Werden in seinen Schutz, bewilligt, dass dieser Bischof zeitlebens dasselbe regie-
412 811 — 884.
ren, nach seinem Tode aber den Brüdern daselbst die freie Wahl ihres Abtes zustehen soll.
und befreit es von aller fremden Gerichtsbarkeit. Act. Bisestat XI. Kal. Jun. 877, a. R. I. In-
dict. X. Schaten A. P. I. p. 123. Lacomblet Urkundenb. I. S. 36.
#51. September 44. Thancmar, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. Corb. mscpt. und Annal. Corb. 1. c. p. 3.
879.
452. November 9. Avo, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. Corb. mscpt. et Annal. Corb. 1. c. p. 3.
880.
453. Februar 2. Herzog Bruno von Sachsen, der, auf Befehl des Königs Ludwig, den in Sachsen und
Friesland eingedrungenen Normannen entgegen gegangen, aber durch plótzliche grosse Über-
schwemmung (wahrscheinlich der Elbe, in der Gegend von Hamburg) verhindert worden war,
sein Heer in Schlachtordnung aufzustellen, erleidet, in Folge dieses Misgeschicks, eine schwere
Niederlage, wobei, ausser dem Herzog selbst, die Bischöfe Thiotisch von Minden und Marcwart
von Hildesheim, mehrere Grafen und andere vornehme Personen den Tod finden. Annal. Fuld.
l c. p. 393. Widukind. l. c. p. 425. (cap. 16.) Thietmar. l. c. p. 750. (cap. 15.) Helmold. |.
c. p. 343. (cap. VIL) — Über den Ort dieser unglücklichen Schlacht vgl. Wedekind Noten 4. B.
Not. XXIX. — Den 2. Febr. als Todestag des Bischofs Thiederich zu Minden hat auch das Ne
crol. Moellenbecc.
881.
&54. Junius 5. König Ludwig bestätigt, auf Bitten des Bischofs Liuthard, die Privilegien der Kirche zu
Paderborn. Act. Franconofurt, Non. Jun. 884, a. R. V. Indict. XIII. Bisher noch ungedruckt.
(XXX.)
882.
455. November 6. Kaiser Karl III. (der Dicke) nimmt das Stift Corvey in seinen Schutz und bestätigt
ihm alle Freiheiten, so wie sie die fränkischen Kirchen haben. Act. Wormatia, civitate, VII. Id.
Novembr. 882, a. Imp. II. Indict. XV. Schaten A. P. I. p. 128. Falke C. Tr. Corb. p. 735.
884.
456. Die Normannen — die seit 884 grosse Verheerungen in den Niederlanden und am linken Rheinufer
bis nach Trier angerichtet, und 882, nach einem, mit dem König Ludwig geschlossenen, für
diesen sehr nachtheiligen Frieden, noch Deventer erobert und zerstórt hatten; Annal. Fuld. l. c.
p. 395 — 397. Ann. Vedast. ibid. p. 520. Regin. Chron. l. c. p. 592. — fallen in Sachsen cin.
werden aber durch den Grafen Heinrich und den Bischof Arn mit Hilfe der Ostfranken zurück
geschlagen, jedoch mit grossem Verluste von beiden Seiten. Annal. Fuld. l. c. p. 399.
457. Mai 2. Liuthard, Bischof zu Paderborn, stirbt. Todestag nach Necrol. Heris. b. Schaten A. P. I.
. p. 434. — Nach der Vita Meinwerci l|. c. p. 518, welche diesem Bischof nur eine 26jährige
Regierung zuschreibt, würde sein Tod in das Jahr 878 fallen, welchem ziemlich nahe kommend
Annal. Saxo 1. c. p. 58&. ihn 877 sterben lässt; beides ist jedoch irrig, da i&m noch 881
(s. Nr. 45&) die Privilegien seines Bisthums bestätigt wurden; und die Zusammenstimmung mit den
in der Vit. Meinw. selbst angegebenen und sonst urkundlich nachzuweisenden Regierungsjahren
der folgenden Bischófe, macht es nothwendig, zur Verbesserung des obigen Versehens, der
Regierung des Bischofs Ziuthard eine Dauer von 32 Jahren zuzuerkennen. — Sein Nachfolger
ist Biso. | |
885 — 881. M3
885.
Die Normannen fallen abermals in Sachsen ein; die Sachsen, die ihnen in zu geringer Anzahl ent-
gegen gehen, werden anfangs geschlagen; da sich aber die Normannen in der Verfolgung zu
weit von ihren Schiffen entfernen, fallen ihnen die Friesen (qui vocantur Destarbenzon) in den
Rücken, erkämpfen in Gemeinschaft mit den Sachsen den Sieg, und bemächtigen sich der
Schiffe der Normannen mit einer überaus reichen Beute. Annal. Fuld. l. c. p. 402.
December 8. Kaiser Aarl Ill. bewilligt, auf Verwendung des Bischofs Biso zu Paderborn, dem
dortigen Kapitel die freie Wahl des Bischofs aus seiner Mitte, wenn sich ein dazu Würdiger in
demselben findet. Act. Frankonofurt VI. Id. Decembr. 885, a. R. IX. Imp. V. Indict. III. Vita
Meinw. l. c. p. 520. — Schaten A. P. I. p. 130. schreibt diese (wahrscheinlich an die Stelle
des verloren gegangenen Originals von ihm selbst nachgekünstelte) Urkunde noch dem Bischof
Liuthard zu, und gibt im Datum VI. Id. Septembr. an.
Einweihung der drei Thürme zu Corvey. Annal. Corb. l. c. p. 3.
8806.
September 45. Wulfharius, Bischof zu Minden, wird erschlagen. Annal Corb. 1. c. p. 3. Annal
Hild. l. c. p. 50. (zum Jahre 885). Todestag nach Necrol. Moellenbecc.
887.
Februar 4. Zgebert, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Todestag nach Necrol. Osnabrug. — Moser O.
G. 1. S. 300. gibt unrichtig 884 als Todesjahr an. Vgl. die folg. Bemerkung.
April 4. Provinzial-Synode zu Cóln, welcher unter andern die Bischöfe Wulfhelm von Mimigarde-
vord und Druogo von Minden beiwohnen. Letzterer wurde, als neugewählt, auf dieser Synode
geweiht. Hartzheim Concil. German. T. II. p. 366. (wo aber die übrigen ,chronologischen Anga-
ben: Carali Imp. a. VIII. Indict. III. unrichtig sind.) — Da auf dieser Synode kein Bischof von
Osuabrück vorkommt, so ist zu schliessen, dass dieses Bisthum eben damals durch den Tod
Egeberts erledigt und noch nicht wieder besetzt war, wie denn auch der folgende Bischof
Egilmar auf allen nachherigen Synoden dem B. Druogo von Minden in der Anciennität nachzu-
stehen pflegt.
Mai 7. Kaiser Karl III. bestätigt dem Stifte Corvey, auf die Bitte des dortigen Abtes Bobo, die
von seinem Grossvater Kaiser Zudwig demselben verliehene Befreiung von Kriegsdiensten, mit
der Beschränkung, dass wegen der damaligen gefährlichen Zeiten und häufigen Einfälle barba-
rischer Völker, 30 Edle bei dem Abte zurückbleiben, die übrigen aber gegen den Feind ziehen
sollen. Zugleich schenkt er demselben Güter in den Gauen Wehsigo und Hession und in der
Mark Asseki in der villa Etrikeshusen, und eignet ihm den Theil der villä Ovenhus, welchen
Graf Wihric, und die Güter in Sinutfeldun, welche Lantuard zu Lehen hatte, zu. Act. Weibi-
linga, Non. Maj. 887, a. R. XL. Imp. VIL. Indict. IV. Falke C. Tr. Corb. p. 115. Orig. Guelf.
T. IV. p. 312. mit Abbildung. (XXXI)
29. Papst Stephanus V. nimmt, auf die Bitte des Abtes Bobo, das Stift Corvey mit dessen
Gütern in seinen besondern Schutz, und bedroht diejenigen, welche dasselbe in seinen Rechten
kränken, mit geistlichen Strafen. Dat: II. Kal. Jun. Karoli Imp. a. R. Xl. et post ejus consu
latum VII. Indict. V. Schaten A. P. I. p. 434. zum J. 886. Falke C. Tr. Corb. p. 597.
Junius 44. ARimbert, Erzbischof zu Hamburg und Bremen, ehemaliger Mónch zu Corvey, stirbt.
Annal. Corb. l. c. p. 3. zu 888. Todestag eben so Necrol. Moellenbecc., u. a. — Als Todesjahr
nimmt auch Lappenberg Hamb. Urkundenb. I. S..32. 888 an; allein es muss auf 887 gesetzt
werden, da gegen das Ende dieses Jahres (s. Nr. 470.) schon Rimberts Nachfolger Adalgarius
Regesta hist. Westfal, | 15
Alk
887 — 888.
erscheint. — Auch dieser Adalgarius war wieder ein Zögling des Klosters Corvey und Nefk
des gewesenen dortigen Abtes gleiches Nemens. Adam. Brem. ]. c. p. 45.
467. September 24. Kaiser Karl III. bestätigt dem Bisthum Paderborn, auf Bitten des dortigen Bischofs
468.
Biso, den kaiserlichen Schutz und die Befreiung von aller fremden Gerichtsbarkeit. Act. ad
Lustinauua curte regal XI. Kal. Octobr. 887, a. Imp. in Ital. VII. in Francia V. in Gall. I. In-
dict. V. Schaten A. P. I. p. 43&., wo der Ausstellungsort fehlerhaft Justinawa geschrieben, und
daher auch in das Chron. Gottwic. irrthümlich eine Curtis Justinawa übergegangen ist, die nie
existirt hat. (XXXI1.) o |
» » JDerselbe verleiht, auf Bitten des Bischofs Biso zu Paderborn, dem von dem vorigen
Bischof Liuthard und seiner Schwester Waldburg gestfteten Nonnenkloster Heerse den kaiser-
lichen Schutz, die Gerichtsbarkeit, und nach dem Ableben der gedachten Waldburg die freie
Wahl der Äbtissinn, unter Genehmigung des Bischofs; zugleich schenkt er demselben Güter in
der villa Nadri, und bestätigt ihm die Güter und Zehenten zu Hajonhus, Herisi, Mahtiun, Nor-
gardinum und Suthgardinum, welche Bischof Liuthard dazu geschenkt hat. D. ut praec. Scha-
ten A. P. I. p. 135. |
&69. December 44. Konig" Arnu/f nimmt, auf Bitten des Abtes Bovo zu Corvey, die Klöster Corvey und
&'10.
Heriford, welchem letzteren die Äbtissinn Hatwigis vorsteht, in seinen Schutz, und bestätigt
ihnen alle von seinen Vorgängern verliehene Privilegien. Act. Forchheim IN. Id. Decembr. 887,
a. R. 1. Schaten A. P. I. p. 137. Falke C. Tr. Corb. p. 488. (XXXIIL)
» Liudberht, Erzbischof zu Mainz, bestätigt, auf Bitten des Abtes Bovo zu Corvey, und
mit namentlicher Zustimmung vieler, auf der Synode zu Mainz versammelter Erz- und Bischöfe,
die kaiserlichen und päpstlichen Privilegien der Stifter Corvey und Hervord, insonderheit ihre
Befreiung von den an die Diöcesan-Bischöfe zu entrichtenden Abgaben. S. d. Schaten A. P.l
p. 140. zum. J. 888. — Die Zeit dieser Synode ergibt sich daraus, dass von dem König Arnulf
gesagt wird, er sei his ipsis diebus noviter ad regnum provectus. Unter den Bischöfen, welche
den Synodalbeschluss genehmigt haben, befinden sich Hidigrim, Bischof zu Halberstadt, und
Adalgarius, Erzbischof zu Hamburg. Ob ersterer auf der Synode zugegen gewesen, ist zwer-
felhaft, da seine Unterschrift allein von einer verschiedenen (seiner eignen?) Hand, daher auch
vermuthlich 'zu einer andern Zeit, beigefügt ist. Der Bischof von Paderborn fehlt. (XXXIV)
888.
474. Junius 40. König Arnulf beurkundet einen Tausch, wodurch Graf Oddo seine bisherigen Lehen-
412.
güter zu Godeleveshem im Gau Nihthersi dem Kloster Corvey überlässt, welchem der König
sie eignet; wogegen das Stift Corvey alle seine jenseit des Flusses Ovaccra gelegenen Güter
an Oddo abtritt, welcher dieselben von dem König zu Lehen empfangen soll. Act. Franchons-
furt IV. Id. Jun. 888, a. R. I. Indict. VI. Schaten A. P. I. p. 143. Falke C. Tr. Corb. p. 2%.
(XXXV.)
49. Hildigrim II., Bischof zu Halberstadt und Administrator der Abtei Werden, stirbt. Chro
Halberstad. ap. Leibnit. Scr. R. Br. T. II. p. 442. Todestag (a. a. Orte unrichtig angegeben)
aus Necrol. Werdin. l. c. p. 747. — Gewöhnlich werden die Todestage der beiden Aildigrine
verwechselt, und dem älteren (vgl. Nr. 325.) der 49. Junius, dem jüngeren aber der 21. De-
cember beigelegt; dass es sich aber umgekehrt verhält, erhellet daraus, dass ein neuer Ab!
zu Werden schon im August (s. d. folgende Nr.) genannt wird, daher der Tod Aildigrims Il
in eine frühere Jahreszeit fallen muss. Für letzteren den 24. Dec. als Todestag beizubehalte
und 887 als Todesjahr anzunehmen, geht wegen seiner Erwähnung in der Urk. Nr. 470. nic!
888 — 889. 4453
an. Eben dieselbe macht es auch als einen Irrthum bemerklich, nach Annal. Sax. l. c. p. 586,
den Tod Zildigrims II. schon dem J. 886. zuschreiben zu wollen.
. August 23. König Arnulf nimmt das von dem heil. Bischof Liudger gestiftete Kloster Werden, auf
Bitten des dortigen Abtes Hembil, in königlichen Schutz, befreit es von den königlichen Abga-
ben und in Ansehung seiner selbst bewirthschafteten Güter von den bischöflichen Zehenten,
bewilligt ihm die eigne Gerichtsbarkeit und die freie Wahl des Abtes. Act. Gereneshem X. Kal.
Sept. 888, a. R. I. Indict. VI. Lacomblet Urkundenb. L S. 40.
889.
. Julius 6. König Arnulf eignet dem Bischof Wulfhelm (zu Mimigardevord) Güter zwischen Seliheim
und Solisun, welche dessen Brüder bisher zu Lehen hatten, (um sie an. das Stift Werden zu
schenken). Act. Franconofort IL Non. Jul. 889, a. R. IL Indict. VI. Bisher noch ungedruckt.
(XXXVL)
. August 46. Derselbe bestätigt das von der gottseligen Frau Friduwi auf ihrem Erbe gestiftete
Kloster (Meteln), nimmt dasselbe in seinen Schutz und befreit es von aller fremden Ge-
richtsbarkeit. Act. nova Corpeia XV. Kal. Septembr. 889, a. R. I. Indict. VIL. Schaten A.
P. I. p. 446. Niesert M. U. S. &. B. S. 75. (XXXVIIL)
. , 20. Derselbe gibt die Güter im Hweitago, in den Grafschaften Eeperts, Reithards und He-
rimanns, welche der Edle Hohward bisher zu Lehen hatte, dem Kloster Corvey als Eigenthum.
Act. ad curtem quae vocatur Portanaha, XIII. Kal. Sept. 889, a. R. IL Indict. VII. Schaten A.
P. L p. 445. Treuer Münchhaus. Geschl. Hist. Urk. 4. Falke C. Tr. Corb. p. 299. (XXXVIIL)
. Oktober 43. * Derselbe bestätigt, auf die vor ihm angebrachte Klage des Bischofs Egilmar zu
Osnabrück, die Privilegien der dortigen Kirche, besonders in Ansehung der Zehenten und der
Befreiung von weltlicher Gerichtsbarkeit. Act. Franconofurt II. Id. Octobr. 889, a. R. Il. In-
dict. VII. Sandhoff l. c. p. X. Móser O. G. I. S. 445. s. W. VII. S. 42.*) — Dass diese Ur-
kunde untergeschoben ist, sieht man schon aus dem Umstande, dass der König sie , interventu
nostrae amantıssimae prolis Hludovici^ gegeben haben soll, da doch sein Sohn Ludwig erst
893 geboren wurde.
y, , Derselbe gibt der Kirche zu Osnabrück, auf Bitten des dortigen Bischofs Egilmar, die-
selben Freiheiten, wie andern Kirchen in Franken und Sachsen, besonders von aller fremden
Gerichtsbarkeit, so wie von der Heerfolge, ausser in dem Falle, wenn das Bisthum selbst von
den Dänen angefallen wird. Act Franconofurt IIl. Id. Octobr. 889, a. R. II. Indict. VII. Sand-
hoff l. c. p. Xlll. Móser O. G. 1. S. 447. s. W. Vil. S. 4&. — Unter allen Osnabrückischen
Urkunden des 9. Jahrh. ist diese die einzige, gegen deren Echtheit aus inneren Gründen nichts
zu erinnern ist, die sich aber auch von den übrigen durch ihre ganz verschiedene, mehr mit
den gleichartigen Urkunden anderer. Stifter übereinstimmende Fassung, wesentlich unterscheidet.
Namentlich ist zu bemerken, dass sich hier keine Andeutung von der sonst allenthalben wie-
derholten Tradition, dass die Kirche zu Osnabrück die erste in Sachsen sei, findet, und dass
der König, obgleich er der Klage des Bischofs über die Beeinträchtigung seines Zehentrechts
durch die Klöster Corvey und Hervord gedenkt, doch sagt, dies sei „antecessorum suorum
| \
*) Auch von dem letzten, nach Henseler gemachten Abdrucke, zeigt das Cop. des Osnabr. Domstifts noch folgende
Abweichungen: S. 12. Z. 2. st. gratia ]. clementia, Z. 16. st. Agilfrido leodicensi 1. Egilfrido leodiensi. Z. 34.
st. ita l. haec. S. 13. Z. 10. st. vocant 1. vocatur. Z. 11. st. restaurare |. reservare. Z. 12. st. monetum pub-
licum 1l. monetam publicam. Z. 24. st. ut ]. ne. Z. 29. st. eidem |, eiusdem. *
15 *
4416 mE | 889 — 890.
conspiramine“ geschelien, also die angeblich älteren, das Gegentheil besagenden Urkunden (vgl
Nr. 428.) noch nicht gekannt hat. (XXXIX)
479. Oktober 1%. Wulfhelm, Bischof zu Mimigardevord, gibt sein Erbgut, den Haupthof Ulflon mit allem
Zubehör, dem Kloster Werden. Act. ad Ulfloa II. Id. Octobr. 889, a. Arnolfi reg. II. Indict. VII
Kindlinger M. B. 2. B. Urk. S. 30. (XL)
Derselbe Bischof soll, wie die Münster schen Chroniken melden, eine Reise nach Rom gemacht,
von da viele Reliquien mitgebracht, und nach seiner Rückkehr die Clemens-Kapelle bei der
Domkirche zu Mimigardevord gegründet haben.
480. December 12. *Kónig Arnulf bewilligt, in Folge des Beschlusses einer hierzu berufenen Fürsten-
versammlung, dem Bischof Egilmar zu Osnabrück die Wiederbesitznahme der von den Mönchen
zu Hóxter und den Jungfrauen zu Hervord seiner Kirche entzogenen Zehenten, und schenkt
‚ihm die Kirchen zu Botbarton, Moffendorp, Duron, Chirihberge und Foratesheim. Act. Forach-
heim II. Id. Decembr. 889, a. R. Il. Indict. VI. Sandhoff l. c. p. XV. Móser O. G. I. S. 419.
s. W. VIII. S. 46.*) — Diese Urkunde ist, abgesehen von ihrem Inhalte, besonders auch wegen
der Unordnung im Datum verdächtig; denn die Synode zu Forchheim, auf welche hier Bezug
genommen wird, fand nicht 889, sondern 890 statt, und im December 889 hielt sich Arnulf
an ganz andern Orten, nehmlich zu Augsburg und Regensburg auf; ferner lief in diesem Jahre
nicht die 6. sondern die 7. Indiction; auch hatte schon am 10. December 889 das 3. Regie
rungsjahr Arnulfs begonnen, es konnte also am 12. nicht mehr das zweite geschrieben werden
Auffallend ist die merkwürdige Übereinstimmung dieser Urkunde mit der spüter anzuführenden
für Benno II., aus dessen Zeit sich wahrscheinlich alle die vorgeblich älteren, erdichteten Ur
kunden herschreiben. Von den in dieser Urkunde allegirten Privilegien der Päpste Leo, Pasche
lis, Eugenius und Gregorius ist übrigens nichts weiter bekannt, und sie sind, ohne Zweifel rein
erdichtet.
890.
481. Mai. . Die auf der Synode zu Forchheim, unter dem Vorsitz der Erzbischöfe von Mainz und
Cöln, versammelten Bischöfe und Äbte, bestätigen, auf Bitten des Bischofs Biso zu Paderborn,
die Güter und Freiheiten des Klosters Heerse. Act. Foracheim palatio regio a. 890, Arnulfi R.
III. Indict. VII. Schaten A. P. I. p. 149. Falke C. Tr. Corb. p. 598. — Unter den Bischöfen,
welche das Synodaldekret unterschrieben, befinden sich: Bischof Egilmar zu Osnabrück, Pis
zu Paderborn, Drogo zu Minden, und Wulfhelm zu Mimigardevord. Die Zeit der Synode er-
hellet aus Annal. Fuld. l. c. p. 407.
. 482. „ . Auf eben dieser Synode wurde Wicberts, Bischofs zu Verden (eines Sohnes des Grafer
Waltbert, vgl. Nr. &&4.), Schenkung seiner Erbgüter in Westfalen an die Kirche zu Verden
bestätigt. Hartzheim Concil. Germ. T. II. p. 384.
483. Oktober 29. Bovo, Abt zu Corvey, stirbt. — Godescalc kómmt an seine Stelle. Cod. mscpt. €
Annal. Corb. 1l. c. p. 3.
(890 — 891.)
484. Egilmar's, Bischofs zu Osnabrück, Klagschrift an den Papst Stephanus, wegen der von den Klöster
Corvey und Hervord, der Kirche zu Osnabrück vorenthaltenen Zehenten. S. d. — Nebst eines
*) Zwischen diesem Abdruck und dem Cop. des Osnabr. Domstifts finden sich folgende Abweichungen. S. 16. Z. -
st. gratia l. clementia. Ebd. feblt omnibus. Z. 4. fehlt vir. Z. 47. st. dominum I. Deum. S. 17. Z. 3. fel»
reliquae. Z. 8. st, dominum 1, Deum. Z. 16. nach episcoporum einzuschalten juste.
489.
490.
491.
891 — 892. 411
Fragmente der Antwort des Papstes Stephanus. Bei dem von Möser -herausg. Vet. Necrol.
Osnabr. und hiernach in Mösers s. W. VIII. S. 304. — Aus der Antwort des Papstes ergibt sich,
dass gleichzeitig auch die Klóster Corvey und Hervord ihre Gegenklage gegen den Bischof von
Osnabrück an den Papst eingesandt hatten. Da in dem päpstlichen Schreiben der Abt Gode-
scale genannt wird, welcher 890 erwählt wurde, der Papst selbt aber 894 starb, so können
diese Schriftstücke, gegen deren Echtheit übrigens kein Zweifel obwaltet, nur in diese Jahre
gehören. (XLI) j
891.
. Mai . Papst Stephanus V. bestätigt, auf die Fürbitte des Bischofs Biso zu Paderborn, die Stiftung
des Klosters Hersi. D. mense Majo, Indict. IX. Original auf Papyrus geschrieben, jedoch sehr
beschädigt und kaum noch lesbar, im Königl. Geh. Staats- und Kabinets- Archive zu Berlin.
Vgl. Tychsen, de Chartae papyraceae in Europa per med. aevum usu etc. in Commentat. Soc.
Reg. Goetting. recentior. Vol. IV. p. 448. sq. mit Schriftprobe auf Tab. 1. (XLIL)
. Junius 4. Derselbe bestätigt das von dem verstorbenen Waltbert, zur Ehre des heil. Alexànder
gestiftete Monasterium zu Wialdeshusen im Gau Leri D. Kal Jun. Indict. IX. Eccard. Hist.
geneal. princ. Sax. sup. p. 24. Zeitschr. f. vaterl. G. u. A. K. 6. B. S. 229. |
» 928. Derselbe bestätigt die Privilegien der Abtei Werden, besonders in Ansehung der aus-
schliesslichen Gerichtsbarkeit. D. IV. Kal. Jul. pontif. a. VI. Indict. IX. Bisher ungedruckt. (XLIIL)
. Der Leichnam des heil. Justinus wird nach Corvey gebracht. Annal. Corb. |l. c. p. 3. Annal. Saxo
l. c. p. 988.
(894 — 899)
Herzog Oddo von Sachsen vertauscht den Ort Hertfeld, wo die heil. /da ruht, an das Stift Werden;
zur Zeit des Königs Arnulf und des Werden'schen Abtes Hogerus. Vita Idae, l. c. p. 574. —
Da in der Urk. vom J. 891 (Nr. 87.) noch der Abt Hembil zu Werden genannt wird, so muss.
diese Handlung nothwendig in ein späteres Jahr fallen; aber vor 899, weil in diesem K. Ar-
nulf starb.
892. .
Synode zu Frankfurt, auf welcher von mehreren Bischöfen, worunter W’ulfhelm zu Mimigardevord,
Druogo zu Minden und Egilmar zu Osnabrück, die Erklärung abgegeben wird, dass die Kirche
zu Bremen eine Suffragankirche des Erzbisthums Cöln sei. — Nach der Verordnung des Papstes
Formosus, worin, auf jenes Zeugniss hin, die Unterwerfung der Kirche zu Bremen unter die
Metropolitankirche zu Cöln ausgesprochen wird. :S. d. Hartzheim Concil. Germ. T. II. p. 385.
Lappenberg Hamb. Urkundenb. I. S. 35. — Die Urkunde des Papstes Formosus setzt letzterer
in das J. 895, mit Beziehung auf die Synode zu Tribur (Nr. 492.).
November 3. König Arnulf bestätigt, auf die Fürbitte der Bischöfe Wicprecht und Biso und des
Grafen Chuonrad, die Privilegien des Klosters Heriford, besonders die freie Wahl der Äbtissinn
betreffend. Act. Franchonofurt III. Non. Novembr. 899, a. R. V. Indict. X. Schaten A. P. I.
p. 153. — Die Original- Urkunde hat das Eigenthümliche, dass sie später zugleich mit der Un-
terschrift und dem Siegel König Zudwigs (des Kindes), als einer besondern Art der Bestätigung,
versehen worden ist. (XLIV.)
118 895 — 896.
| 895.
492. Mai. Synode : zu Tribur, unter dem Vorsitze des Königs Arnulf, an welcher unter andern die Bi
schófe Biso zu Paderborn, Druogo zu Minden und Egilmar zu Osnabrück Theil nahmen. Pert
Leg. T. I. p. 561. — Da kein Bischof von Mimigardevord genannt wird, so ist zu vermuther
dass der Bischof Wulfhelm um diese Zeit gestorben und seine Stelle noch nicht wieder be
setzt war.
Auf dieser Synode gelang es dem Erzbischof Hermann von Cóln, die Aufhebung der Privilege
des Erzstifts Bremen und dessen Unterwerfung als Suffragankirche unter das Erzbisthum Cöl
durchzusetzen. Adam. Brem. l. c. p. 16. (Vgl. Nr. 490.)
493. Julius 47. * König Arnulf erneuert, auf den Antrag des Bischofs Egilmar zu Osnabrück, die scho
vor 6 Jahren zu Gunsten der Kirche zu Osnabrück gegen die Beeinträchtigungen der Klöste
Corvey und Herford, in Ansehung der Zehenten von ihren Gütern, gegebene Entscheidung, un
übergibt demselben die Grafschaft und andere Lehen des Grafen Allo. Act. Tribur. XVI. Ka
August. 895, a. R. VIII. Indict. XIII. Sandhoff l. c. p. XVII. Moser O. G. I. S. 424. s. W. VII
S. 48.*) (Die beiden ersten mit dem Datum XVII. Kal. Aug) — Die Urkunde ist, abgesehe
» von dem, was sich gegen den Inhalt überhaupt sagen lässt, äusserst verdächtig: 1) wegen de
in den Motiven enthaltenen, übertrieben demüthigen Sündenbekenntnisses, welches weder z
dem Stile der königlichen Urkunden im Allgemeinen, noch zu der damaligen Lage des König
insbesondere passt; 2) wegen des angeblichen Ausstellungsortes Triburia; denn hier war Arnw
zwar im Mai, aber lange nicht mehr im Julius dieses Jahres, wo er vielmehr zu Regensbur
einen Reichstag hielt. 7
896.
49%. August 13. Kaiser Arnulfs Schutzbrief für das von der edlen Frau Hildeburg und dem Priest
Folkhart auf ihrem Eigenthum im Gau Osterpurge an dem Orte Mülinpeche (Mollenbeck) inner
halb der Grenzen der villa Achriste gestiftete und zur Ehre des heil. Petrus geweihte Jungfrauen
kloster, welchem die Stifter den Ort Mulinpeche selbst mit 400 eigenhórigen Familien geschenk
und Bischof Drogo zu Minden, in dessen Diócese das Kloster gehórig, noch einen Zehenten vo
420 Pflügen, unter der Bedingung einer jährlichen Abgabe von 5 solidis an die bischöflich
Kirche, hinzugefügt hatte, mit der Bewilligung, dass die Stifter auf ihre Lebenszeit das Klost«
regieren, und nach ihrem Tode ihre Nichte Wenttlburg, wenn sie dazu geschickt ist, demselbe
vorstehen, nachher aber den Klosterfrauen die freie Wahl der Äbtissinn zukommen soll Ac
Forcheim, Id. August. 896, a. R. IX. Imp. I. Indict. XIV. Grupen Orig. Germ. T. IIl. S. 42:
Kuchenbecker Anal. Hass. Coll. X. S. 387. Würdtwein Subsid. diplom. T. III. p. 300. Paulu
Gesch..d. Kl. Möllenb. S. 54.
(896 — 899.)
&95. Kaiser Arnulf bestätigt die Befreiung des Stiftes Corvey und seiner Angehörigen von dem Aufsc
bote zu Kriegszügen, und verbietet allen Reichsbeamten, das Stift, dieser Befreiung zuwide
zu belüstigen. S. d. Schaten A. P. I. p. 454. zum J. 893, und mit dem, im Originale nic!
befindlichen Zusatze; Dat. XI. Kal. Jul. ad Ingulunheim. — Die Urkunde kann nur zwischen di
») Der am letzteren Orte gegebene Abdruck ist aus Henselers Mscpt. folgendergestalt zu berichtigen. S. 18. Z. :
st. domino ]. Deo. Z. 4. st. sanctis |. servis. Z. 25. st. dominum |. Deum. Z. 26. st. quod |. quomud
S. 19. Z. 4. st. abbas 1. Deus. Z. 20. st. sanctimoniales 1l. sanctae moniales. Z. 39. st. suo |. sui.
498.
499.
900.
901.
902.
303.
904.
898 — 906. | 419
oben augegebenen Jahre gehören, da Arnulf seit 896 den Kaisertitel führte, und zu Ende des
J. 899 starb. (XLV.)
898.
. Mai 14. König Zuentebold bestätigt dem Stifte Werden den königlichen Schutz, die freie Gerichts-
barkeit und andere Privilegien, besonders aber die Schenkung des königlichen Hofes Frimers-
heim. Act. Aquisgrani V. Id. Maji 898, a. R. Zuenteb. III. Indict. I. Lacomblet Urkundenb. I. S. 43.
. Junius &. Derselbe schenkt dem Stifte Essen (Astnide) verschiedene Besitzungen in pago Coloniensi,
in pago Cuzzihgewe, in pago Aregewe, in pago Magnensi, in pago Moulla et Julihgewe, et in
pago ...casla. Dat. Astnide Il. Non. Jun. 898, a. R. IV. Indict. I. Westphalia II. Jahrg. Il. Quart.
S. 23. Lacomblet Urkundenb. I. S. 43.
900.
Bovo II. wird Abt zu Corvey, nach der Resignation des Abtes Godescalc. Annal. Corb. 1. c. p. 4. —
Die Legende, wie dem Abte Godescale, wegen seiner nachlüssigen Verwaltung, seine Entsetzung
vorher angezeigt worden, erzählt Annal. Sax. l. c. p. 588.
Oktober 12. König Ludwig III. bestätigt, auf Bitten des Grafen Cuonrad, die Privilegien des Stifts
Corvey, welchem der Abt Bovo vorsteht, besonders in Ansehung der freien Wahl des Abtes,
und bewilligt demselben das Markt-, Münz- und Zollrecht in der villa Horohusun, zwischen der
Mark dieser villa und dem Berge Eresburg. Act. Triburias IV. Id. Octobr. 900, a. R. 1. Indict. III.
Schaten A. P. I. p. 460. Falke C. Tr. Corb. p. 543. Seibertz Urkundenb. I. S. 5.
902.
Die Slaven verwüsten Sachsenland. Annal. Hild. et Lamb. l. c. p. 50. 54.
Junius 5. Drogo, Bischof zu Minden, stirbt. Necrol. Fuld. bei Dronke Tradit. Fuld. p. 473. Todes-
tag nach Anm. zu Kleinsorgen I. S. 382.
905.
Februar 7. Adalbert (Adalbraht), Bischof zu Minden, stirbt. Necrol. Fuld. l. c. Todestag nach Ne-
crol. Moellenb. Abweichend wird letzterer in Anm. zu Kleins. I. S. 382. auf den 28. Oktober
gesetzt.
906.
Die Ungarn verwüsten Sachsen und verüben besonders an den Frauen viele Grausamkeiten. Annal.
Hild. Weissenb. et Lamb. l. c. p 52. 53. Annal. Saxo l. c. p. 594.
Die Verheerungen der Ungarn wiederholen sich auch in den folgenden Jahren, z. B. 909, 9410,
914, 945. Chron. S. Pantal. l. c. p. 879. Annal. Corb. l. c. p. 4. — Dass sie auch bis nach
Westfalen vordrangen, bezeugt unter andezn die von ihnen verübte Zerstörung der Kirche zu
Hertfeld. Vita Idae ]. c. p. 573. — In einem dieser Feldzüge mögen auch die Kämpfe statt
gefunden haben, deren Andenken sich noch unter dem Namen der Hunnen-Tränke und der
Streit-Haide bei Dortmund, so wie der Hunnen- Gräben im Paderbornischen, bei Brenken,
Wevelsburg und Kirch- Borchen erhalten haben soll. Meibom. not. ad Witichindi Annal. lib. 1l.
in Rer. Germ. T. 1. p. 686. Strunck. not. crit. ad Schaten. Annal. mscpt. p. 459.
Mai 44. Egilmar, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Todestag nach Necrol. Osnabr. — Das Todesjahr
setzt Moser O. G. I. S. 304. auf 907; es kann aber nicht später als 906 angenommen werden,
da in der folg. Urkunde schon sein Nachfolger vorkommt.
420
90T — 918.
907.
805. Februar 3. Papst 'Sergius erneuert der Kirche zu Bremen die, auf Veranstaltung des Erzbischo
zu Cöln, durch den Papst Formosus (vgl. Nr. 490. 492.) ihr entzogenen Metropolitan - Privilegie
und restituirt dieselbe in ihrer erzbischöflichen Würde; zugleich beauftragt er fünf benachbar!
Bischöfe, nehmlich Wichbert zu Verden, Bernard zu Minden, Sigmund zu Halberstadt, eine
andern Bernard zu Osnabrück, und Biso zu Paderborn, den Erzbischof Adalgarius, seiner A
tersschwäche wegen, in seinen Amtsverrichtungen zu unterstützen. Dat. V. Non. Februar. Indict. Il
Lappenberg Hamb. Urkundenb. I. S. 36. Vgl. Adam. Brem. l c. p. 46. — Anstatt Indict. i
im Datum ohne Zweifel ann. pontif. zu lesen; denn mit der 3. Indiction passt die Urkunde i
keine Zeitrechnung. Auch das Jahr 905, wohin Lappenberg die Urkunde setzen will, stimm
weder mit dieser Indiction, noch kónnen damals die angegebenen Bischófe zu Minden und Os
nabrück schon im Amte gewesen sein.
506. September 9. Biso, Bischof zu Paderborn, stirbt nach 23jähriger Regierung. Vita Meinw. |. «
p. 940. Todestag nach Necrol. Heris. ap. Schaten A. P. I. p. 162. — Irrig meldet Annal. Sax
l. c. p. 590. seinen Tod schon zum Jahre 900.
909.
507. Mahthildis, die Tochter des westfälischen Grafen Thietrich, eines Nachkommen von Widukint, er
zogen im Kloster Hervord, wird dem Herzog Heinrich von Sachsen (nachmaligem König Hein
rich I.) vermählt. Vita Mahthildis, ap. Pertz. Scriptor. T. IV. p. 285. Cf. Annal. Saxo l. c. p. 59?
(bei dem J. 911). — Unter die Vorfahren der Mathilde aus dem Widukinüschen Hause wir
auch Aeginbern gerechnet, der glücklich gegen die Dänen gefochten und Sachsen von ihrer
Einfällen befreit haben soll. Chron. S. Pantal. I. c. p. 884. — Eine Schwester der Mathildis
Amalrada, vermühlt an einen Grafen Everard, war die Mutter des Bischofs Theoderich von Metz
Sigeberti vita Theoderici, ap. Leibnit. Scr. R. Br. T. h p. 294. Nach den Angaben dieses Schrift
stellers muss Everard Graf im Gau Hamalant gewesen sein; denn Theoderich heisst l. c. ex pag
Saxoniae Hamalant oriundus. Widukind, Immid und Reinbern, welcher letztere glücklich gege!
die Dänen gefochten und Sachsen von ihren Einfällen befreit habe, werden hier als Brüder de
Mathildis und der Amalrada genannt. L. c. p. 295. Widukint, aus welchem Sigebert wahr
scheinlich seine Nachrichten entlehnt hat, scheint sie jedoch, richtig verstanden, als Brüde
Thietrichs, des Vaters der Mathilde, zu bezeichnen. Widuk. l. c. p. 431. — Der Mathildis và
terliches Erbgut war Engern, wohin sie sich auch nach dem Tode ihres Gemahls, während de
Missverständnisses mit ihren Söhnen Otto und Heinrich (um 9&4), zurückzog. Vita Mahth. |. «
| p. 29.
Zu
bemerken ist übrigens, dass der Verfasser der Vita Mahthildis, l. c. p. 286., die Occidental
regio (Westfalen), wo Thietrich Graf war, den Partibus Saxoniae, wohin Zeinrich nach d
Hochzeit seine junge Gemahlinn aus ihrer Heimath führte, entgegensetzt, woraus also erhe
let, dass man schon im Sprachgebrauche des 10. und 41. Jahrhunderts Westfalen von dem e
gentlichen Sachsen unterschied, und den letzteren Namen auf das nachmals im engeren Sinr
sogenannte Niedersachsen beschränkte.
508. Mai 9. Adalgarius, Erzbischof von Bremen, ein ehemaliger Zügling des Klosters Corvey, stirt
Annal. Corb. l. c. p. &. Todestag nach Necrol. Moellenbecc., Merseburg, S. Michael. u. a.
913.
509. Januar 42. Godescale, gewesener Abt zu Corvey (vgl. Nr. 498., stirbt. Cod. mscpt. und Ann:
Corb. l. c. p. &.
913 — 9418. 421
)
nun
=
Februar 3. König Conrad I. bestätigt, auf Bitten des Abtes Bovo, die dem Stifte Corvey von den
vorigen Königen ertheilten Privilegien, insbesondere die freie Wahl des Abtes, die Freiheit der
von dem Stifte selbst benutzten Ländereien von den bischöflichen Zehenten, und die eigne Ge-
richtsbarkeit. Act. in ipso monasterio Corbeia, IH. Non. Febr. 943, a. R. II. Schaten A. P. I.
p. 165. Falke C. Tr. Corb. p. 736. (XLVL) |
9|. » A48. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Grafen Zerimann, dem Kloster Mescedi nebst andern
Privilegien, insbesondere, das Recht freier Wahl der Äbtissinn. Act. Chasella, XIl. Kal. Marcii
913, a. R. II. Indict. I. Schaten A. P. I. p. 465. Seibertz Urkundenb. I. S. 6.
914.
312. September 6. Bernarius, Bischof zu Minden, stirbt. Todestag nach Necrol. Moellenb. — Ziutha-
rius, seitheriger Abt zu Lauresheim, wird sein Nachfolger. Anm. zu Kleins. I. S. 380. u. 388,
ex cod. Lauresh. mit abweichend auf d. 19. August angegebenem Todestage.
915.
513. Fehde des Königs Conrad gegen Herzog Heinrich von Sachsen, welcher das Herzogthum, das ihm der
König zu entziehen suchte, mit Gewalt behauptet. Das Heer des Königs, unter der Anführung
seines Bruders Eberhard, der sich erst sehr übermüthig über die Sachsen geäussert hatte, wird
von diesen bei Eresburg geschlagen. Widukind. lib I. cap. 23. |. c. p. 428. Annal. Saxo |. c.
p. 593.
916.
14. Junius 22. Bovo II., Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt.. und Annal. Corb. l. c. p. 4.
515. September 20. Synode zu Altheim, unter dem Vorsitz König Conrads I. Pertz. Leg. T. II. p. 555.
— Die sächsischen Bischöfe, welche zur Synode berufen, weder selbst gekommen waren, noch
ihre Stellvertreter gesandt hatten, erhalten Verweise wegen ihres Ungehorsams, und werden,
im Fall sie darinn beharren, mit dem Interdicte bedroht. L. c. p. 559. (30.)
316. December 8. Thiederich, Bischof zu Paderborn, stirbt nach neunjähriger Regierung. Vita Meinw.
l c. Todestag nach dem Necrol. der Domkirche zu Paderborn. Andere setzen den 9. Dec.
(017 — 935.)
1. Unwan, Bischof zu Paderborn, gibt, auf die Fürbitte seines ganzen Domkapitels, dem Kloster
Heerse Zehenten zu Brecal, Hrisal, Flechtunum, Sudhem, Makinghem, Hajenhus, ‚Holthus, Am-
breki, Redulfshus, Engeri und Tidmanneshus, mit Vorbehalt eines Dienstes zu Ross, oder statt
dessen einer jedesmaligen Abgabe von 20 Siclen (XX Siclorum precium quod saxonice Pund
nominamus) an den Bischof. S. d. Spilcker Beiträge zur ält, deutsch. Gesch. 2. B. Urk. S. 3.
Wigands Archiv 4. B. S. 327. — Bischof Unwan regierte in dem oben angegebenen Zeitraume.
5
\
918.
518. August 31. Während Sachsen gleichzeitig durch Streifzüge der Ungarn und der Normannen ver-
heert wird, finden christliche Priester zu Obernkirchen durch die, bis in die Gegend von Min-
den vorgedrungenen Ungarn ihren Tod. Das Gedächtniss derselben (Memoria fratrum nostrorum
qui ab Ungro occisi sunt) setzt auf d. ang. Tag Necrol Moellenb. Vgl Lerbecc. Chron. Mind.
ap. Leibnit. Scr. R. Br. T. ll. p. 46k, wo aber die Begebenheit irrig in das Jahr 936 gesetzt
wird. Culemann Mind. Gesch. I. S. 20.
Regesta hist. Westfal. 16
=.
——
519.
920.
524.
927.
528.
924.
November 7. Bei dem Friedensschlusse zu Bonn, zwischen den Königen Karl von Westírank
(Frankreich) und Heinrich von Ostfranken (Deutschland), waren von Seiten des letzteren unt
‘ andern die Bischöfe Nithard von Mimigardevord, Dodo von Osnabrück und Hunuard (Unwa
von Paderborn gegenwärtig. Pertz. Leg. T. I. p. 568. —
Da dies die einzige Veranlassung ist, bei welcher des Bischofs Nithard urkundlich und mit b
stimmter Zeitangabe gedacht wird, so mögen hier auch andere, ohne Zeitbestimmung erwähn
Begebenheiten seiner Regierung folgen.
Nithard, Bischof zu Mimigerneford, weiht, auf Bitten seines Getreuen Bruning, die Kirche zu D
laun, und bewilligt ihr besondere Freiheiten, wofür gedachter Bruning dem Bischof eine eige
hórige Familie im Gau Scopingun gibt. Vgl. die Bestätigung des Bischofs Sigrfrid (Nr. 920.)
Nach der Erzählung der Münster’schen Chroniken, wurde zur Zeit des Bischofs Nithard, die Bu
(urbs) Mimigardevord von denen von Meinhóvel feindlich überfallen, welche in die Domkird
eindrangen und ein silbernes Gefáss mit den, von dem vorigen Bischof W’ulfhelm aus Rom m
gebrachten Reliquien raubten, aber auf das brünstige Gebet des Bischofs, von plötzliche
Schrecken ergriffen, den geweihten Boden verliessen, ohne ihren Zweck der günzlichen Ze
stórung zu erreichen.
922.
. April 22. König Heinrich I. bestätigt, auf Bitten des Abtes Folemar zu Corvey, die Privilegk
dieses Stiftes. Act. Quitilingaburg X. Kal. Maji 922, a. R. II. Schaten A. P. I. p. 174. Fali
C. Tr. Corb. p. 737. Chron. Gottw. T. I. p. 139. mit Abbildung. (XLVIL)
. Mai 28. Nithard, Bischof zu Mimigardevord, stirbt. Todestag nach dem Necrol eccles. maj M
naster. — Da auf der sogleich anzuführenden Synode zu Coblenz keines Bischofs von Mimiga
devord gedacht wird, so ist sein Tod hóchst wahrscheinlich in dieses Jahr zu setzen.
. Synode zu Coblenz, in Gegenwart der Könige Karl und Heinrich, welcher die Bischöfe Zeuthari
von Minden, Dodo von Osnabrück und Unwan von Paderborn beiwohnen. Pertz. Leg. T. II. p.!
927.
. März 48. König Heinrich I. bestätigt, auf Bitten des Bischofs Unwan zu Paderborn, die Besitzu
gen des Klosters Herivurd, worüber die früheren Urkunden durch feindliche Überfälle verlor
gegangen. Act. Astnid XV. Kal. April. 927, a. R. VII. Schaten A. P. I. p. 477. — Das n«
vorhandene Original hat deutlich den Ort Astnid (Essen); Bóhmers (Reg. S. 3.) Vermuthu
. wegen Altstädt ist also ohne Grund. (XLVIIL)
. April 43. König Heinrichs Aufenthalt zu Dortmund, erwiesen durch eine Urkunde, worinn de
selbe, auf Verwendung seiner Gemahlinn Mahthild, der Ministerialinn Williburg in comitatu F
darici Güter in den Villen Enchova und Mengide gibt. Act. in loco Trutmenni nuncupato
April. 927, a. R. VIII. Original im Königl. Geh. Staats- u. Kab.-Archive zu Berlin.
Julius 27. Liutharius, Bischof zu Minden, stirbt. Todestag nach Necrol. Moellenb. — Sein Nac
folger Eberis (Eburgis) war auch Abt zu Lauresheim gewesen. Anm. zu Kleins. I. S. 406.,
cod. Lauresh.
931.
Februar 23. König Heinrich I. bestätigt die Privilegien des Stifts Werden, auf Bitten des dortig
Abtes Witger. Act. in Werlaha civit. reg. VII. Kal. Mart. 934, a. R. XIII. Lacomblet Urkı
denbuch I. S. 50.
932 — 936. | 423
932.
. Junius 4. Synode zu Erfurth, in Gegenwart König Heinrichs I., wobei die Bischöfe Unwan von
Paderborn, Tuoto von Osnabrück, Rumold von Mimigardevord und Eberis oder Eburgis von
Minden anwesend waren. Pertz. Leg. T. II. p. 18. — Schaten A. P. I. p. 169. bezieht irrig die
Theilnahme der genannten Bischöfe auf die Synode zu Altheim 946, und bringt dadurch die
Reihenfolge derselben in Unordnung.
933.
März 15. Grosser und entscheidender Sieg des Königs Heinrich über die Ungarn, bei Merseburg.
Annal. Corb. l. c. p. &. Annal. Saxo l. c. p. 598. Der Tag der Schlacht, Annal. Weingart. ap.
Pertz. Scriptor. T. I. p. 67. — Die Angabe, dass Heinrich vorher die Ungarn in Westfalen ge-
schlagen habe (z. B. Anm. zu Kleins. I. S. 400), beruht wahrscheinlich auf dem Irrthume, nach
welchem die in Ostsachsen gelegene Pfalz Werla, für Werl in Westfalen gehalten wurde.
. Zweite Synode zu Altheim, welcher unter andern die Bischöfe Unwan von Paderborn, Rumold von
Mimigardeford und Eberis vun Minden beiwohnen. Anm. zu Kleins. I. S. 402.
934.
. Das Kloster S. Johannis zu Vysbeke wird von der edlen Frau Hilleberge gestiftet. Lerbeck. Chron.
Mind. ap. Leibnit. T. II. p. 163.
935.
. Mai 9. König Heinrich I. bestätigt der Kirche zu Paderborn die freie Bischofswahl und andere
Privilegien. Act. in Arveite VII. Id. Maji 935, a. R. XVI. Bisher ungedruckt. (XLIX.)
„ A. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Bischofs Unwan zu Paderborn, dem Kloster Herse die
freie Wahl der Ábtissinn und die Freiheit von fremden Gerichten. Dat. V. Id. Maji 935, a. R.
XVI. Schaten A. P. I. p. 484.
. Julius 20. Unwan, Bischof zu Paderborn, stirbt nach neunzehnjähriger Regierung. Vita Meinw.
l. c. Todestag nach Necrol. Paderborn. eben so Necrol. Heris. ap. Schaten I. c. p. 185. u. a.
. Oktober 12. König Heinrich I. bestätigt, auf die Fürbitte seiner Gemahlinn Mahtild, dem Kloster
Herivurt die freie Wahl der Äbtissinn. Act. Altsteti IV. Id. @ctobr. 935, a. R. XVI. Schaten
A. P. I. p. 185. (L)
. December 45. Graf Bernard zu Borchorst stirbt. Not. e cod. Borchorst. in Mss. Kindlinger. T. XII.
. Mai 26. Folemar, Abt zu Corvey, und die ganze Congregation daselbst, beurkunden, dass Graf
Sigifrid sein Erbe zu Wester- Groningen im Gau Hardgo am Flusse Bade, mit Einschluss der
Kirche daselbst, für den Kónig Heinrich, dessen Gemahlinn und Kinder, so wie für sich und
seine Gemahlinn, dem Kloster Corvey geschenkt hat, um daselbst ein Kloster zu errichten und
mit zwei Mönchen aus Corvey zu besetzen. Act. novae Corbeiae VII. Kal. Jun. id est postrid. -
Urbani 936. — Unter den Zeugen ist der advocatus Hogerus. — Falke C. Tr. Corb. p. 292. —
Über den Stifter des Klosters Gröningen, Grafen Sigifrid, und dessen Familie, vgl. Annal. Sax.
l. c. p. 619.
Oktober 17. König Otto I. bestätigt, auf Bitten des Abtes Folkmar zu Corvey, die Privilegien die-
ses Stiftes. Act. Werla XVI. Kal. Novembr. 936, a. R. I Schaten A. P. I. p. 488. Falke C.
Tr. Corb. p. 738., mit Abbildung. (LL)
16* .
941.
542.
543.
öhh.
936 — 939.
. December 30. Derselbe bestätigt die Privilegien des Stifts Werden, auf Bitten des dortigen Abt
Wigger. Act. Taleheim III. Kal. Januar. 936, a. R. I. Lacomblet Urkundenb. I. S. 54.
937.
Julius 2. König Otto I. bestätigt die Privilegien des Klosters Meskide. Act. Quitilingoburg VI
Non. Jul. 937, a. R. I. Seibertz Urkundenb. I. S. 7.
September 24. Bei König Otto's I. Stiftung des Moritz- Klosters zu Magdeburg (aus welchem nach
mals die erzbischöfliche Kirche erwuchs) war unter andern Bischof Ebergis von Minden in Mag
deburg zugegen. Sagittar. Hist. duc. Magdeb. in Bovsen allg. hist. Magaz. 4. St, S. 73.
. 938.
Mai 18. König Otto I. bestätigt, auf Ansuchen des Bischofs Tuoto zu Osnabrück, die Privilegien
der dortigen Kirche. Act. in Stela XV. Kal. Jun. 938, a. R. II. Sandhoff I. c. p. XX. Móser
O. G. II. S. 225. s. W. VIII. S. 23.
Fehde des Königs Otto gegen seinen Halbbruder Thankmar und den fränkischen Herzog Eberhard
— Eberhard. und Zhankmar belagern gemeinschaftlich das Schloss Badiliki (Belike; — Balebike
Ann. Sj, in welchem sich des Königs, jüngerer Bruder Heinrich befindet. Das Schloss wil
erobert, Heinrich gefangen genommen und von Thankmar (quasi vile quoddam mancipium
Widuk.) weggeführt. Thankmar erobert hierauf Eresburg; Heinrich aber wird bei dem Herzos
Eberhard gefangen gehalten. Vor der von Eberhards Kriegern besetzten Burg (urbs) Larun i
Westfalen, wird Dedi erschlagen. König Otto rückt vor Eresburg; die Einwohner öffnen ihm
die Thore; Zhankmar flüchtet in die Kirche, wird aber auch dahin verfolgt und von einem
Krieger Namens Maincia (Maginzo, Thictm.) durch das Kirchenfenster mit einer Lanze getödte!
Auch Larun wird hierauf von dem König erobert. Widukind. l. II. cap. 44. |. c. p. 440 —4t
Thietmar. ap. Pertz. Scriptor. T. III. p. 7&&. Annal. Saxo l. c. p. 604.
939.
945. Heinrich von Sachsen, durch Eberhard gewonnen, empört sich gegen seinen Bruder, den Küni
546.
Otto, und gewinnt in Sachsen einen grossen Anhang. Auch Dortmund wird von Heinrichs Ar
hängern besetzt, ergibt “sich aber dem König auf dessen erste Annäherung. Widukind. |. ]
cap. 45. l. c. p. 442. Annal. Saxo l. c. p. 602.
Nach der Eroberung von Dortmund geht der. König in der Gegend von Xanten über den Rhei:
wo ihm das Heer seines Bruders (den er vergebens durch den gewesenen Befehlshaber in Dor!
mund, Agina, zu versóhnen suchte) und der mit jenem verbündeten Lotharinger unerwart
gegenüber steht. Der König, der nur einen Theil seines Heeres hatte übersetzen können, ver
liert indessen, ohngeachtet , der Überlegenheit der Feinde, den Muth nicht, und gewinnt b
Birthen (apud Biertanum) einen entscheidenden Sieg. Widukind. cap. 17. l. c. p. 443. Liutpran
lib. IV. cap. 23. ap. Pertz. Scriptor. T. lll. p. 324. Annal. Saxo l. c. p. 602.
547. Marcsuitis stiftet aus ihren Gütern das Kloster Schildesche im Wassegau, nachdem sie vorher vo
dem Bischof Dudo zu Paderborn die Einwilligung erhalten hatte, die bereits bestehende Pfarı
*) Nach dem Cop. des Osnabr. Domstifts ist der Name des Bischofs nicht 7%oto, sondern Tuoto zu schreibe
Zeile 20. und 21. des zuletzt genannten Abdrucks müssen die Worte: et fidejussores tollendos , wegfallen, ut
statt: et ceteros, gelesen werden: ceterosque litones. Im Datum ist, statt pii, zu lesen serenissimi , wofür jedo«
das Cop., durch einen Lese- oder Schreibfehler, secundi setzt.
940. 423
kirche zu Schildesche an einen andern, zur Erbauung eines Klosters bequemeren Ort zu verle-
gen. Strunck not. crit. ad Schaten. ann. mscpt. ad h. a. *)
940.
0418. April 2. König Otto I. bestätigt, auf die Fürbitte seiner Gemahlinn Edgid und des Bischofs 7uto
zu Paderborn, die Privilegien des Klosters Herivurd, besonders die freie Wahl der Äbtissinn.
Act. Quitilingoburg IV. Non. April. 940, a. R. IV. Bisher ungedruckt. (LII) |
*) Die Erzählung von dieser Stiftung, wie sie Strunck einer alten Handschrift des Klosters entlehnt zu haben
versichert, dürfte hier eine Stelle verdienen, und ist folgende:
Schildesche locus erat in pago vel regione Wassega, parochiali ecclesia decoratus, nec longe dissitus ab eo
loco ubi nunc est monasterium Schildecense. Vivebat illic matrona nobilis et amplissimarum possessionum heres
unica Marcsuidis dicta, quae jam pridem a parentibus, familiae propagandae causa, viro nobili in matrimonium
tradita et collocata fuerat. Ex eo connubio nullam diu prolem consecuta, demum animos suos adjecit ad pro-
pagationet spiritualem , firmiterque statuit, ad exemplum vicini Herivordiensis monasterii, congregationem virgi=
num canonicarum e bonis paternis condere, si mariti ac parentum suorum vitam vivendo superaret. Placuit
Deo generosum animi propositum, Brevi post tempore decedit pater, decedit mater, postremo et maritus, nullo
praedivitum nuptiarum fructu post sc relicto. Deplorabant hanc ejus orbitatem tristes consanguinei, quos inter
cognatione proximi ante alios erant patrueles ejus, Hogerus cathedralis ecclesiae Paderbornensis canonicus, ejus-
demque soror Emma, optimi exempli foemina, in puellari collegio Herivordiensi eanonicarum secularium vitam
amplexata. Hi cum ad eam accessissent consolandue orbitatis causa, interque alia mentionem ipsi injecerent de
experiendo novo ac foecundiore connubio, generose respondit Marcsuidis vidua: Frustra baec agitis! in aeternum .
non adibo secundas nuptias, Et haec dicens flebat amare. Cur autem has non adibis? inquiebat Hogerus ca-
nonicus. Juvencula adhuc es et actatis adhuc idoneae ad procreandos liberos. Id si omiseris, quorsum hae opes
. tuae? quorsum haec agrorum, nemorum ac fortunarum abundantia? numquid haec omnia heredem a te nascitu-
rum postulant? At ipsa crucifixum intuens et cordi suo constanter apprimens: Quid, ajebat, obtruditis mihi car-
nales nuptias prolemque nascituram ex me? Misera certe conditio matrum, quippe quae prolem non aliam pa-
riunt quam quae mortem aliquando videat, iio quae forte moritur quam primum oritur. liarum ego mater
filiarum ero, quae nunquam desinant et Christo magis quam huic mundo et propagationi carnali serviant. Cla-
rius dico: monasterium fundabo virginum, Deo famulantium. Id si approbatis, pium opus cum annuitu vestro
quantocyus inchoabo. — Inopina haec oratio, magis divino spiritu quam humanis vocibus animata, mirifice com-
movit omnium cognatorum corda, ut assensum darent. Quo accepto, Morcsuidis vidua, rejectis continuo pre-
ciosis vestibus, una cum Hogero, Emma et aliis consanguineis ingreditur Schildecense templum. Ubi postquam
in terram provoluta, brevi tempore Christum eucharisticum in altari praesentem adorasset, iterum de terra sur-
gens et ad Emmam patruelem suam conversa: Ecce, ego, inquiebat, coram omnipotente Deo et carissimis hisce
cognatis meis designo ac deligo te in matrem spiritualem et abbatissam hujus ecclesiae, in nomine Patris et Filii
et Spiritus sancti, Tu ergo spiritualibus intenta studiis, quae ad ecclesiasticam disciplinam pertinent interius
dirige, ego foris constituta satagam circa frequens ministerium. — Disceden!ibus deinde consanguineis, domina
Marcsuidis cum Hogerd canonico et patruele suo Paderbornam abiit, ct quia locus parochiae veteris minus ido-
neus erat ad constructionem puellaris monastcrii, a Dudone antistite nostro demisse in primis petiit, ut sibi po-
testatem daret, ecclesiam veterem ad alium commodiorem locum transferendi, deinde ut etiam adjumento sibi
esset apud Ottonem regem pro impetrando ipsius consensu ct monasterii e bonis laicalibus fundandi licentia.
Utrumque feliciter et ex animi voto concessum est, neque jam aliud deerat, quam ut manus adjicerentur operi
et initium aedificii locandi fieret. Itaque anno dominicae incarnationis DCCCCXXXIX. Indictione XII. domina
Marcsuidis transtulit ecclesiain et cuncta ejus utensilia a villa Schildesche nuncupata trans flumen versus austrum
in locum uberrimum et omnium rerum proventibus opinatissimum, quem appellavit novam Schildesche. lbi duin
in loco arae summae destinato crux erecta et solenne sacrum de spiritu sancto celebratum esset, domina Marc-
suidis primum lapidem, impresso prius ardente osculo, suis ipsa manibus in scrobem detulit, committens opus
istud summo angulari lapidi Christo Jesu, unice exoptans ut aedificatio constructa cresceret in templum sanctum
in Domino. Mox etiam accedere jussi quos e Galliis accersiverat fabri murarii et cementarii, eorumque laboribus
indefessis operi coepto tam ardenter institum, ut ecclesiae totius fundamenta eadem adhuc aestate quaquaversum
de terra consurrexerint.
426
549.
550.
559.
504.
556.
557.
Ct
|
oo
940 — 946.
April 49. Derselbe verleiht dem Abte Folemar zu Corvey und dessen Nachfolgern den Königsban
über alle diejenigen, welche sich bei dem Kloster und der um dasselbe erbauten Stadt niedei
lassen und in den Schutz des Klosters begeben, und verbietet allen königlichen Richtern, n:
mentlich den Grafen Hethard im Gau Auga, Dendi und Hampo im Gau Netga, und Herima
im Gau Huetigo, sich eine Gerichtsbarkeit über jene Leute, unter dem Namen des Burgbanne
anzumassen. Act. Werla Xlll. Kal. Maji 940, a. R. IV. Falke C. Tr. Corb. p. 209.
September 25. Derselbe nimmt das vop der ehrbaren Frau Meresuit an dem Orte Scildice 2
Ehren der heil Maria erbaute Kloster, auf Bitten des Bischofs Dudo zu Paderborn, in dessc
Diócese der Ort liegt, in seinen Schutz, und bewilligt der Congregation der daselbst Gott di
nenden Jungfrauen die freie Wahl der Äbtissinn nebst andern Rechten der übrigen unter ki
niglichem Schutze stehenden Klöster. Act. in civit. Corbeia VII. Kal. Octobr. 9&0, a. R. '
Falke C. Tr. Corb. p. 745. Lamey Gesch. v. Ravensb. Urk. S. 3
944.
. Januar 40. Künig Otto 1. bestätigt, auf Bitten des Bischofs Dudo zu Paderborn, den königlichen Schu:
und die Privilegien des Klosters Herisi, namentlich die freie Wahl der Äbtissinn, mit Gutheissen de
Bischofs, und die Befreiung von fremden Gerichten. Act. in castello regio Dalahem IV. Id. X
nuar. 941, a. R. VI. Schaten A. P. I. p. 194. — Im Datum scheint ein Fehler zu stecken.
. Junius 49. Rumold, Bischof zu Mimigardevord, stirbt. Anm. zu Kleins. I. S. 403. ' Todestag nac
Necrol. eccl. maj. Monaster.
November 25. Konig O!tos Aufenthalt in Dortmund, erwiesen durch eine Urkunde, worin er der
Marien-Stifte zu Aachen die Kirche zu Düren incorporirt. Act. Throtmannie VII. Kal. Decemb
941, a. R. VI. Lacomblet Urkundenb. I. S. 53.
*
942.
Junius 22. König Otto l. schenkt, auf Bitten seines Bruders, des Diaconus Brun, dem Kloste
Corvey Güter im Hesse-Gau, in der villa Rotmereshusun in der Mark Osterbeun, iu der Gral
schaft Allio's. Act. Inimileiba X. Kal. Jul. 942, a. R. VI. Schaten A. P. I. p. 195. Falke C. Ti
Corb. p. 74. Chron. Gottwic. I. p. 465. mit Abbildung. (LIIL)
. Oktober 2. Folcmar, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. und Annal. Corb. l. c. p. 4.
943.
Wicfrid, Erzbischof zu Cóln, weiht den Thurm der heil. Maria zu Werden, et segregavit has villa
specialiter, scilicet Rolinghusen, Bergerokusen, Kugelinghusen, unde decimae ad sanctum Liud
gerum reddantur vel quicquid ad synodalia pertinet jura exigatur. E mss. Gelenii, ap. Kind
linger mss. T. XII.
945.
Marcsuidis, die Stifterinn des Klosters Schildesche, erhält für dasselbe, in Folge einer besonder
Reise nach Rom, von dem Papste Reliquien des heil Johannes des Täufers, und bringt diese
ben zuerst nach Paderborn, dann in ihr Kloster, wo sie mit grossen Feierlichkeiten empfange
werden. Strunck in not. crit. mscpt. ad h. a.
946.
. Mai 30. König Otto I. verleiht, auf Verwendung seines Bruders Bruno und des Abtes Bovo, de:
Stifte Corvey den Bann über die beiden Orte Meppiun an den Flüssen Ems und Hase, im Ga
946 — 948. 4277
Agrotingon, in der Grafschaft des Grafen 7huring, mit dem Münz-, Zoll- und Marktrechte und
den dazu gehörenden Freiheiten. Act. Frosa III. Kal. Jun. 946, a. R. X. Schaten A. P. 1. p. 196.
Falke C. Tr. Corb. p. 358. Chron. Gottw. I. p. 46%. mit Abbildung. (LIV.)
559. December 30. Derselbe bestätigt, auf Verwendung seines Bruders Heinrich, dem Stifte Corvey
die Münze und den Zoll an dem Orte Meppia. Act. in Talaheim III. Kal. Januar. 946, a. R. X.
Schaten A. P. I. p. 496. Falke C. Tr. Corb. p. 357. beide mit der Jahrzahl 945. (LV.)
(946 — 947.)
560. Papst Agapitus bestätigt dem Stifte Essen (Astnide) den von dem Erzbischof Gunthar zu Cöln ihm
geschenkten Zehenten, die freie Wahl der Äbtissinn, und die Exemtion von aller geistlichen
Gerichtsbarkeit. ausser der des päpstlichen Stuhles; nachdem eine frühere, vom Papste Zacha-
rias hierüber gegebene Urkunde, mit dem Kloster selbst, durch Feuer zerstört worden. S. d.
Hofer Zeitschr. f. Archivkunde, 4. B. S. 368. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 55. — Papst Agapttus
wurde 946 gewählt, und 947 starb die Abtissinn Hathuwig, an welche die Urkunde noch ge-
richtet.ist; letztere muss also in eins dieser beiden Jahre fallen.
947.
561. Januar 15. König Otto ]. bestätigt, auf Ansuchen der Äbtissinn Hadewig, die Privilegien und Be-
sitzungen des Stiftes Essen (Asnidensis monasterii), namentlich den Zehenten zwischen den Flüs-
sen Embiscara und Rura, von dem Flüsschen Leatunia und der Mühle /co's bis zu den Orten
Lierikı und. Leppara, welchen der Erzbischof Gunthartus zu Cöln demselben geschenkt hat, mit
Ausschluss des Antheils in dem Orte Ruoldinghus, welchen Eggihart erblich besitzt; ferner die
Güter, welche das Stift von verschiedenen Kónigen erhalten; nehmlich von Zothar die Villen
Hohemberg und Cassella; von Ludwig einen Hof zu Hucrithi und was dazu gehört in den Graf-
schaften Ecberts und Cobbo's, und die drei Höfe Holsto, Arachem und Herte; von Kari den
Hof Wodenesberg; endlich den vom Herzog Otto zu Sachsen (dem Grossvater des Königs) an
das Stift geschenkten, und von dem König Heinrich demselben bestätigten Hof Beki; zugleich
bewilligt er dem Stifte die freie Wahl der Äbtissinn und des Vogtes und die ausschliessende
Gerichtsbarkeit über seine Angehörigen. Act. Franconefurt XVIII. Kal. Februar. 981, a. R. XI.
Westphalia 2. Jahrg. 2. Quart. S. 24. Lacomblet Urkundenb. I. "S. 55.
562. November. . Synode zu Verdun, welcher der Bischof Hildebald von Mimigardevord (Transrhenensis
seu Mimigardevordensis episcopus) beiwohnt. Flodoardi Annal. ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 394.
Richeri Hist. ibid. p. 602. Hartzheim Concil. Germ. T. II. p. 609 — Die Zeit der Synode wird
nachgewiesen in den Verhandlungen der folgenden, b. Pertz. Leg. T. Il. p. 23.
063. Die Stadt Minden (Mimidona) wird durch Feuer verwüstet. Herimanni Aug. Chron. ap. Pertz. Scri-
ptor. T. V. p. 444. s
948.
564. Januar 7. Synode in dem kaiserlichen Palaste Ingelheim, in Gegenwart der Könige Otto und Lud-
wtg, welcher die Bischöfe Dudo von Paderborn, Duodo von Osnabrück, Eberis von Minden
und Hildibold von Mimigardevord beiwohnen. Acta Synodi ap. Pertz. Leg. T. Il. p. 2&. Flo-
doard. l. c. p. 395. (wo aber, statt VII. Id. Januar., VII. Id. Jun. angegeben wird). Richer. l. c.
p. 603. Annal. Saxo Il. c. p. 607. |
9060. ,„ 44. Boco III., Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. und Annal. Corb. l. c. p. &. — Von sei-
nen Familienverhältnissen und Tugenden berichtet Annal. Sax. l. c. p. 607.
568.
569.
570.
513.
948 — 952.
. Jurius 1&. Duodo, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Möser O. G. II. S. 7. — Das Todesjahr dies
Bischofs ist zwischen diesem Jahre und 949 zweifelhaft.
. Julius 1%. König Otto 1. eignet dem von seiner Mutter, der Königinn Mahthild, an dem Orte A
geri, zur Ehre der heil Maria und des heil Laurentius gestifteten Kloster, die von Dioter:
ihm aufgelassenen Güter zu Selispura und an andern einzeln genannten Orten im Gau Lere
der Grafschaft Heinrichs, zu Armike und Tungheim im Gau Hasagowe in der Grafsch. Liutui
zu Weres und a. a. O. im Gau Agartinga in der Grafsch. Sigiberts, und in den Gauen Ter
buhrc und Ammere. Act. in Throtmannia II. Id. Jul. 948, a. R. XI. Bisher ungedruckt. (LVI
Derselbe schenkt seinem Vasallen Hao/t eiue Hove im Gau Nihtersi, und Gefälle aus den Ort
Laterveld, Anaimuthiun, Hirigisinghusun und Upspringen, die dem Grafen W'ighard zugehöri
Hove in Latterveld ausgenommen. Act... ....... 948, a. R. XIII. Wigands Archiv 3.
3. H. S. 72. Seibertz Urkundenb. I. S. 8. — Wegen Beschädigung der Charte ist Actum n
Datum nicht vollstándig zu lesen.
950.
April 15. König Otto I. nimmt, auf Bitten seiner Mutter, der Königinn Mahtild, das von derselb
zum Seelenheil seines Vaters, des Königs Heinrich, zur Ehre der heil. Maria und des heil. Di
nysius gestiftete Kloster zu Angari in seinen Schutz, befreit dasselbe von aller bischöflich
Jurisdiction, setzt ihm, mit Beirath der Bischöfe Dudo (zu Paderborn), Hildebold (zu Mimigard
vord), Drogo (zu Osnabrück), und anderer Getreuen, den Propst Adelgerus vor, bewilligt il
für die Zukunft die freie Wahl des Propstes, und schenkt ihm Güter zu Agilmari im Gau Vcl
in der Grafschaft Zingers, zu Bobbontenini im Gau Logni in der Grafschaft Aibo's, und zu Hoi
nusini im Gau Aikesfelt in der Grafschaft Wychards, mit Befreiung von aller fremden Gerich
barkeit. Act. Quitilingaborch XVII. Kal. Maji 950, a. R. XIV. Falke C. Tr Corb. p. 746.
Oktober 18. Ebergis, Bischof zu Minden, stirbt. Necrol. Fuld. ap. Leibnit. T. IIl. p. 76%. Tode
tag nach Necrol. Moellenbecc.
952.
. April 46. * König Otto I. schenkt dem von ihm gestifteten Kloster zu Palithi (Pólde) unter andci
auch einige Güter in Westfalen, zu Brakele, Thunede, Drutmunde und Culisin. Act. Palithi XV
Kal. Maji 952, a. R. XIX. Mader. Antiquit. Brunsv. p. 409. Heinecc. Antiq. Goslar. p. !
Leuckfeld Antiq. Poeld. p. 48. — Die Urkunde ist verdáchtig, oder doch fehlerhaft abgeschri
ben; denn Otto wird in derselben Imperator augustus genannt, welchen Titel er damals noc
nicht führte; sie gedenkt des Erzbischofs Hatto von Mainz, welcher in dem angegebenen Jali
noch nicht regierte; auch passt das 49. Regierungsjahr nicht zu der Jahrzahl. Durch die
Henseler. mscpt. vorgenommene Veränderung der Jahrzahl in 955 wird zwar dem letzten Fel
ler, aber nicht den beiden ersten, viel bedeutenderen, abgcholfen.
Junius 7. Derselbe verleiht der Kirche zu Osnabrück, auf Bitten des dortigen Bischofs Druog
den Markt und die Münze zu Witunbrucca und alle königlichen Rechte daselbst. Act. Dor
“ purck VIL Id. Jun. 952, a. R. XVI. Schaten A. P. I. p. 204. Sandhoff l. c. p. XXI. Móser !
G. II. S. 226. (mit dem fehlerhaften Datum VII. Jun.) s. W. VIII. S. 24.
Oktober 26. Derselbe bestátigt das von seinem Vasallen Zoholt und dessen Brüdern und Schw
stern. auf ihrem Gute Gesiki gestiftete Jungfrauen -Kloster, befreit dasselbe von aller weltlich:
Gerichtsbarkeit, und bewilligt ihm die freie Wahl der Äbtissinn und des Vogtes, wobei jedo:
die Verwandtschaft der Stifter berücksichtigt werden soll Act. Walahusun VII. Kal. Noveml
952, a. R. XVI. Schaten A. P. I. p. 201. Seibertz Urkundenb. I. S. 9.
952 — 958. 429
57k. Helmward, Bischof zu Minden, weiht, mit Assistenz der Bischöfe Dudo von Paderborn und Drogo
von Osnabrück, die neu erbaute Domkirche zu Minden, zur Ehre der Heil. Gorgonius, Lauren-
tius und Alexander. Lerbeck. Chr. Mind. l. c. p. 465. |
953.
9/9. April 3. Osterfest, welches König Otto 1., nachdem er von Cóln abgereist, zu Dortmund feiert.
| Annal. Sax. l. c. p. 609.
516. September 24. Bruno, der Bruder des Königs Otto, wird zu Aachen feierlich als Erzbischof von
Cóln eingesetzt, wobei unter andern die Bischófe Hildebald von Mimigardevord und Druogo von
Osnabrück gegenwärtig waren. Vita Brunonis, ap. Pertz. Scriptor. T. IV. p. 262., und das. die
Note aus Ratherius, welcher den Tag angibt: quarta solemnis jejunii septimi mensis feria. —
Der neue Erzbischof erhielt von dem Könige zugleich den Ducat über ganz Lothringen. Annal.
Saxo l. c. p. 610.
577. December 30. König Otto I. schenkt zu seinem, seiner Gemahlinn Aedgid und aller seiner Vor-
fahren Seclenheil, das von seiner amita, der andüchtigen Frau Uota (muliere Deo sibique de-
vota) ihm zu diesem Behuf übergebene Gut zu Davindre, innerhalb und ausserhalb der Stadt,
im Gau Hamalant, in der Grafschaft Wigmanns, der Kirche zu Magdeburg. Act, Franconofurt
III Kal Januar. 954, a. R. XVII. Höfer Zeitschr. I. S. 365. (nach dem Original im Königl. Geh.
Staats- u. Kab.- Archive zu Berlin. Orig. Guelf. T. IV. mit dem falschen Datum: Kal. Januar.
941, a. R. VI. — Nach unserer Zeitrechnung muss die Urkunde in das Jahr 953 gesetzt werden,
indem der Concipient sich einer Zeitrechnung bediente, welche das Jahr mit Weihnachten anfing.
954.
518. Januar 42. König Otto I. bewilligt dem von der ehrwürdigen Frau Helemburch gestifteten. Nonnen-
kloster zu Viscbike die freie Wahl der Äbtissinn, und bestätigt dessen, an verschiedenen
einzeln genannten Orten gelegene Güter. Act. Brugkihem IV. Id. Januar. 954, a. R. XX. Mader
Antiq. Brunsvic. p. 205. Paullini Hist. virg. coll. Visbecc. p. 5. beide mit der falschen Jahr-
zahl 1002. (LVIL)
956.
519. Julius 2. König Otto I. schenkt der Kirche des heil. Mauricius zu Magdeburg XXX. casa in urbe
Daventria et XI. mansa circa urbem in comitatu Wicmanni, et VIII. in villa Tuncgurun in comi-
tatu Everhardi. Act. in Daventria VII. Non. Jul. 956, a. R. XXI. Original-Urkunde im Königl.
Geh. Staats- und Kab.-Archive zu Berlin.
958.
980. Februar Ak. Zelmward, Bischof zu Minden, stirbt. Lerbeck. Chr. Mind. l. c. p. 165.
934. Junius 25, König Otto I. schenkt, auf Verwendung seines Bruders Bruno, Erzbischofs zu Cöln,
dem Kloster Gisici die Malhure in der Marc Gisici. Act. Pathurbrunnon VII. Kal. Jul. 958, a.
R. XXIII. Schaten A. P. I. p. 206. Seibertz Urkundenb. I. S. A.
332. Walfrid und sein Bruder Humfrid schenken der Kirche S. Severins zu Cöln, in Gegenwart des
Erzbischofs Bruno und seines Bruders, des Königs Otto, unter andern ein Haus zu Frilenchusen.
958. Lacomblet Urkundenb. I. S. 60.
Regesta hist, Westfal. 17
\
430
985.
586.
587.
988.
589.
590.
959.
. Januar 4. König Otto I. schenkt, auf Verwendung seines Bruders, des Erzbischofs Bruno, d
Zoll und das Marktgeld zu Messcede dem Kloster daselbst, welchem er auch den Nachlass ve
storbener Äbtissinnen und Klosterfrauen zuspricht. Act. Frideslare II. Id Januar. 959, a. R. XXI
Seibertz Urkundenb I. S. 12. — Das Recognitionszeichen dieser Urkunde hat im Originale c
Gestalt einer kleinen Kirche.
. November 16. Derselbe schenkt seinem Getreuen Ratolt die Güter zu Westnetri im Hessi-Gau in d
Grafschaft des Grafen Bern, welche Graf Bruninc und sein Sohn Amalunc zu Lehen gehabt hab:
Act. Dornpurc XVI. Kal. Decembr. . . . a. R. XXIV. Bisher ungedruckt. — Die Jahrzahl ist in de
sehr beschädigten Originale verloren gegangen, muss aber, nach richtiger Berechnung des R
gierungsjahres, auf dieses Jahr treffen. (LVIIL.)
960. |
Julius 26. Dudo, Bischof zu Paderborn, stirbt nach 95jühriger Regierung. Vita Meinw. l c. T
destag nach Necrol. Paderborn., Necrol. Heris. ap. Schaten A. P. I. p. 207. u. a.
961.
Junius 7. König Otto I. nimmt die Kirche zu Minden, auf Bitten des dortigen Bischofs Zandwar
in seinen Schutz, und bestätigt alle von den früheren Kónigen ihr verliehenen Privilegien, b
sonders die Befreiung von aller fremden Gerichtsbarkeit. Act. Forchem VII. Id. Jun. 961, a. R. X)
Kruse Jus statutar. Reip. Mind. p. 362. Meibom. Rer. Germ. T. I. p. 745. Pistor. Ser. R. Gem
T. IIl. p. 849. Schaten A. P. I. p. 209. Würdtwein Subsid. dipl. T. VI. p. 293.
Bischof Landward stand überhaupt bei K. Otto in grossem Ansehen, und erhielt von ihm, aus lx
sonderer Hochachtung, einen kostbaren Bischofsstab von Ebenholz zum Geschenke. Lerbed
Chr. Mind. 1. c. p. 166. |
December 24. Bei der vom König Otto veranstalteten Translation des heil. Mauricius nach Magde
burg, ist, nebst den päpstlichen Legaten und vielen andern Bischöfen, auch Bischof Landwan
von Minden gegenwärtig. Annal. Saxo l. c. p. 615.
962. |
Februar 43. Kaiser Otto's I. Vertrag mit dem Papste Johann XII. haben die Bischöfe Druogo vo
Osnabrück und Zandward von Minden mit unterschrieben. Pertz. Leg. T. ll. P. II. p. 46&., v
die Urkunde zwar dem grösseren Theile nach für echt, aber durch spätere erdichtete Zusätz
verfälscht, erklärt wird. |
Junius 9. * König Otto I. verleiht den Einwohnern der villa Horohusen bei dem Schlosse Eresbur
das Stadtrecht von Dortmund (Throtmannici), mit Vorbehalt ihrer Unterwürfigkeit unter die Äb!
zu Corvey. Act. in Suosaz V. Id. Jun. 962, a. R. XXVII. Schaten A. P. I. p. 210. Falke |
Tr. Corb. p. 514. Wigand Gesch. v. Corvey 2. Abth. S. 221. Seibertz Urkundenb. I. S. 43.-
Die noch im Original vorhandene Urkunde, obgleich dem Äussern nach unverdächtig, mu
doch entweder untergeschoben; oder wenigstens längere Zeit nach der Handlung erst ausg
fertigt sein; denn im Sommer 962 war Otto in Italien, konnte also keine Urkuude in Soest av
stellen; auch führte er bereits seit dem Februar dieses Jahres den Imperator-Titel, der ihm
dieser Urkunde so wenig beigelegt, als des annus Imperii gedacht wird.
Bruno, ein Mönch aus dem Kloster Corvey und Verwandter des sächsischen Herzogs Herimar
wird Bischof zu Verden. Annal. Sax. l. c. p. 645.
591.
092.
093.
998.
999.
600.
963 — 965. | | 431
963.
Julius. . Zandohard, Bischof zu Minden, wird vom Kaiser Otto, mit andern Gesandten, an den
Papst geschickt. Liutprand. de reb. gest. Ott. cap. 7. ap. Pertz. Scriptor. T. III. p. 344.
November 6. Grosse Synode zu Rom, unter dem Vorsitze des Kaisers Otto, an welcher auch die
sächsischen Bischöfe Theil nehmen. Pertz. Leg. T. II. p. 30. — Namentlich wird des Bischofs
Landohard von Minden, als diesem Convente beiwohnend, gedacht. Liutpr. cap. 9. l. c. p. 342.
Annal. Saxo I. c. p. 617.
964.
Landward, Bischof zu Minden, ist mit dem Kaiser zu Pavia, und unterstützt den Anschlag des Bi-
schofs Ortwin von Hildesheim, die Leichname des heil. Epiphanius und der heil. Speciosa aus
der dortigen Kirche zu entführen. — Von letzterem erhielt die Kirche zu Minden einen Theil.
Transl. S. Epiphan. ap. Pertz. Scriptor. T. IV. p. 249, Cfr. Lerbeck. Chr. Mind. l. c. p. 166.
. December 9. Auf Veranstaltung des Erzbischofs Bruno zu Cóln wird der Leichnam des heil. Pa-
troklus, welchen derselbe Erzbischof vier Jahre vorher (am 3. Jul 960) ex urbe Tricassina
(aus Troyes in Frankreich) nach Cöln hatte führen lassen, nach Soest (locum . . . rebus seculi
opulentum, populo plenum) gebracht und daselbst in der Kirche niedergesetzt, welche derselbe
Erzbischof zur Ehre dieses Heiligen gegründet und ausgestattet hatte. Transl S. Patrocli, ap.
Pertz. Scriptor. T. IV. p. 281. — Das Jahr und den Tag dieser Translation hat Strunck in not.
crit. mscpt. ad h. a. ermittelt.
» 25. Weihnachtsfest, welches der Kaiser, in dessen Gesellschaft Bischof Landward, noch
zu Pavia feiert.‘ Pertz. ad transl. S. Epiph. L c. p. 250. not. Ä
965.
. März 20. Gerbern, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. et Annal. Corb. l. c. p. &. Annal. Sax. 1. c.
618.
;. Junius 2. Concilium zu Cóln, unter dem Vorsitze des dortigen Erzbischofs Bruno und in Gegenwart
Kaiser Otto's I; an welchem unter andern die Bischöfe Hildebold von Mimigardevord, Landward
von Minden und Drogo von Osnabrück Theil nehmen. Hartzheim Concil. Germ. T. IL p. 629.
» 8. Kaiser Otto I. schenkt, auf Bitten seines Bruders Bruno, und des Abtes Liudolf zu Cor-
vey, dem Stifte Corvey den Hof Bodincthorpe im Gau Nithega in der Grafschaft Ziudolfs. Act.
Colon. VI. Id. Jun. 965, a. R. XXX. Falke C. Tr. Corb. p. 549.
Julius 45. Derselbe schenkt der Kirche zu Osnabrück, wegen der fleissigen Dienste des dortigen
Bischofs Drogo, den Wald zwischen den Orten Farnwinkil, Hrutansten, Angare, Osning., Sinithi,
Bergashavid, Drevanameri, Etenesfeld und Diummeri. Act. Quedilingeburg Id. Jul. 965, a. R.
XXX. Imp. IV. Sandhoff l. c. p. XXI. Móser O. G. IL. S. 227. s. W. VIIL S. 25. (Der Name
des Kanzlers ist Ziudolfus zu lesen. — Diese Urkunde enthält offenbar dje erste Verleihung
des genannten Gegenstandes, dient also zugleich als Zeugniss gegen die Echtheit der angeb-
lichen Urkunde von 804 (Nr. 255.), welche dieselbe Schenkung schon Kari dem Grossen zuschreibt.
Oktober 8. Erzbischof Bruno zu Cöln stirbt zu Rheims. — Er wurde in der von ihm gestifteten
Kirche S. Pantaleons zu Cöln begraben. In seinem Testamente werden unter andern vermacht:
Monasterio et claustro Sosacio fundando librae centum; altari sex vasa, pallia totidem, tapete
unum ex majoribus, scamnalia duo, cappa et casula ex nostris, praedium praeterea quod Wo-
dilo de precario nostro dedit, illud etiam quod domnus Poppo Richildinchuso (Recklinghausen)
et Arvite nobis satis naviter aequisivit. Chron. S. Pantal. I. c. p. 89&. Vita Brun. l. c. p. 275.
17*
132 965 —968.
604. Landuward, Bischof zu Minden, ist gegenwärtig bei einer Verhandlung Bernhards, Bischofs zu Ha
berstadt, mit der Kirche zu Magdeburg. A. D. 965, Ottonis a. R. XXX. Imp. V. Original-Urkund
im Königl. Geh. Staats- und Kab.-Archive zu Berlin.
966.
602. März 4. Kaiser Otto I. gibt den Hof in der villa Ericsele im Borhtergau in der Grafschaft Hooid
den er ehedem, auf Bitten seines Sohnes Ziutolf, an dessen Tochter Mathildis geschenkt hatt
nunmehr, nach deren Tode, dem Stifte Essen (Astnithe). Act. Diuspargo quod vulgar. dicim
Duisburg, Kal. Mart. 966, a. R. XXXI. Imp. V. Lacomblet Urkundenb. I. S. 65. — Es ist z
bedauern, dass nicht angegeben, ob die Urkunde unmittelbar aus dem Original oder aus eine
Abschrift genommen ist, da der ungewöhnliche Titel des Kaisers: Imperator Romanorum «
Francorum, Anstoss gibt, auch im Datum der Zusatz bei Diuspargo eine jüngere Glosse schein
603. Julius 17. Derselbe schenkt dem Kloster der heil. Maria zu Angeri den Hof Beverse im Ga
Nordagoe in der Grafschaft Osdag's, nebst Gütern zu Drodminne, Winide und Lenglere. Act...
XVI Kal Aug. 966, a. R. . . Bisher ungedruckt. — Wegen Beschädigung der Charte ist da
Datum nicht vollständig anzugeben. (LIX.)
967.
604. November 7. Drogo, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Annal. Corb. l. c. p. 5. Todestag auch Necrol
.Osnabr. — Sein Nachfolger Liudolf hatte vorher das Amt eines kaiserlichen Kanzlers bekleidet
(Vgl. Nr. 599.) |
605. » 17. Hildibold, Bischof zu Mimigardevord, stirbt. Annal. Corb. 1. c. p. 5. — Necrol. Fuld
b. Dronke p. 178. setzt seinen Tod in das J. 969.
(967 — 993.)
606. Dodo, Bischof zu Mimigardevord (dessen Regierung zwischen die obigen Jahre fällt, erbaut daselbs
eine neue Domkirche, neben der alten von Liudger erbauten; kann jedoch die Kapitularen nu
mit Mühe bewegen, die alte, durch das Andenken an Ludger gcheiligte Kirche zu verlasser
und in die neue einzuziehen. Chron. Monaster. — Wahrscheinlich wurde diese Veränderun;
nicht sowohl durch den Verfall der alten Kirche, als durch eine Veründerung in der ganze
Verfassung des Bisthums veranlasst, nehmlich durch eine Theilung des bisher gemeinschaftliche
Güterbesitzes zwischen dem Bischof und dem Kapitel, in Folge deren der Bischof auch ein
eigene Wohnung bezog, mit welcher die alte Domkirche als bischófliche Hauskapelle verbunder
und dadurch die Erbauung einer neuen, für das Kapitel und den Volksgottesdienst, nóthig wurd
Vgl. Erhard Gesch. Münsters, S. 49.
968.
607. Junius 29. Keiser Otto l. eignet, auf Bitten seiner Gemahlinn Adeleid und des Bischofs 7heoderi
zu Metz, dem von dem Grafen Wichmann im Gau Hamalant gestifteten Nonnenkloster zu Elte
die von demselben Grafen an das Kloster überwiesenen, bisherigen Lehengüter im Gebiete Ur
im Gau Salo und in der Grafschaft Nerdincklant. Act. Pistoriae III. Kal. Jul. 968, a. R. XXNI
Imp. VII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 65.
608. Oktober 2. Derselbe incorporirt die von seiner Mutter, der Königinn Mahthilt, zur Ehre des hc
ligen Bekenners Dionysius gestiftete Abtei Angerin, dem Erzstifte Magdeburg. Act. Ravennae V.
Non. Octobr. 968, a. R. XXXIII. Imp. VII. Original im Königl. Geh. Staats- und Kab.- Archi»
zu Berlin. (Ungenaue Abdr. b. Schaten A. P. I. p. 212. Eccard Hist. geneal. princ. Sax. su
968 — 969. | 133
p. 28) — Anstatt VII. Non. ist ohne Zweifel VI. Non. zu lesen, da VIL. Non. nicht gezählt wird,
dieser Ausdruck also ein Versehen des Schreibers sein muss.
609. Oktober 3. Kaiser Otto der Jüngere bestätigt, nebst andern, von seinem Vater, Kaiser Otto [.,
140.
dem Erzstift Magdeburg verliehenen “Privilegien, auch die vorstehende Incorporation der Abtei
Angre. Act. Ravennae V. Non. Octobr. 968, Dom. Ottonis a. R. XXXIII. Imp. VII. Orig. im
Kónigl. Geh. Staats- und Kab.- Archive zu Berlin. — Das Erzstift Magdeburg war in diesem Jahre
aus dem bisherigen Kloster des heil. Mauricius daselbst errichtet worden; wenn aber Henseler
in mspt. meint, bei dieser Handlung sei unter andern der Bischof von Osnabrück zugegen gewe-
sen, so findet sich dafür in den Magdeburgischen Urkunden kein Beweis.
» 23. *Kaiser Otto I. bestütigt das von Bertha, der Wittwe Bernhards, Herrn zu Borchorst,
und ihrer Tochter Hathwiga, aus ihrem Schlosse Borchorst gestiftete Kloster, nimmt es’ in seinen
Schutz und übergibt es der geistlichen Aufsicht des Erzbischofs Adalbert zu Magdeburg und sei-
ner Nachfolger. Dat. in Magdeburg X. Kal Novembr. 968, a. R. XXXIIL- Imp. VII. Ludewig
Reliq. Manuscr. T. XII. p. 380. und hieraus Niesert M. U. S. II. S. 4&. — Obgleich aus der
später anzuführenden Urkunde Otto's 2]. von 97% (Nr. 630.) hervorgeht, dass der Innhalt der
vorkegenden Urkunde im Allgemeinen richtig ist, und dass eine Urkunde Otto's I. über diesen
Gegenstand existirt haben muss, so kann doch die vorliegende nur als ein jüngeres und unter-
geschobenes Machwerk betrachtet werden. Denn Otto I., welcher.das ganze Jahr 968 in Italien
zubrachte und namentlich im Oktober dieses Jahres sich erweislich in Ravenna und Ancona
aufhielt, konnte unmöglich um dieselbe Zeit eine Urkunde in Magdeburg ausstellen. Dieser
Ausstellungsort würde allenfalls zu dem Jahre 965 passen; aber mit der Annahme eines Verse-
hens in der Jahrzahl ist unsere Urkunde auch nicht zu retten; denn 965 gab es noch keinen
Erzbischof von Magdeburg. Überdies enthalten die Formalien der Urkunde vieles, was zur Zeit
Otto's I. nicht passt; namentlich gehórt dahin: 1) der Mangel der Invocation, die in den Ottoni-
schen Urkuuden nie fehlt; 2) der damals ungewohnliche Titel Romanorum Imperator semper
Augustus, da man.im Ottonischen Zeitalter nur Imperator augustus findet; 3) die eben so un-
gebräuchliche Bezeichnung Dominus in Borchorst, die einer viel späteren Zeit angehört; 4) die
regelwidrige Datumsformel, in welcher bei der Angabe des Ausstellungsortes das Actum weg-
gelassen, die Regierungsjahre dem Ausstellungsorte nachgesetzt sind, und dabei der Kaiser in
cigner Person redend eingeführt wird (regni nostri), welches alles dem Urkundenstile der Otto-
nischen Zeit widerspricht. Wahrscheinlich war die echte Urkunde Otto's I. verloren gegangen,
und da man doch eine solche haben wollte, so wurde die vorliegende nachträglich verfertigt.
969.
611. Septemb. 27. Landward, Bischof zu Minden, stirbt. Necrol. Fuld. b. Dronke p. 178. Todestag nach
Necrol. Moellenbecc.
(969 — 996.)
612. Wirinhard gibt der Kirche zu Minden 42 Hoven und 3 Familien zu Sevinhusen im Gau Wedmeri,
wofür der Bischof Milo ihm und seiner Ehefrau Besitzungen zu Ibbilstide im Gau Marfthem, zu
Bikahusun im Gau Tilichi, und Zehenten in den Villen Magatha, Liudgereshem, Bennucheshusun
und Umishusun, auf beider Lebenszeit, mit Vorbehalt des Rückfalles an die Kirche zu Minden,
einräumt. S. d.’Würdtwein Subsid. dipl. T. VI. p. 306.
0613. Der Ritter Worad gibt zu seinem, seines Vaters Eilard, seiner Mutter Atta, seines Bruders Haren-
ward und seiner Schwestern Wendilburg, Magaburg und Reginmund Gedächtniss, einen Hof mit
8 Familien zu Liverun, nebst der Kirche und anderem Zubehór, an den Altar S. Petri und Gor-
434
614.
615.
616.
618.
619.
620.
970 — 973,
gonii in der Kirche zu Minden, wofür der Bischof Milo, zugleich zur Belohnung seiner treu:
Dienste, ihm Güter zu Blesnon, Diaslon und Wethehem, nebst den Zehenten der Villen Blesnc
Ordinchusen, Wethehem und Bruochem und der Kirche zu Aldenthorpe, auf seine Lebensze
unter der Bedingung des Rückfalles, anweist. Würdtwein l. c. p. 316.
Bischof Milo zu Minden stiftet zwölf sogenannte Kreuz-Prübenden, für solche, welche im Krieg
dienste des Bisthums Minden verwundet oder gefangen worden, oder im Dienste des Bisch«
alt geworden, oder andere ehrbare Bürger der Stadt Minden; mit der Bedingung, dass d
Innhaber dieser Prábenden im Dome bei der Messe dienen und den Processionen in der Fast
beiwohnen sollen. Lerbeck Chr. Mind. l. c. p. 167.
Von einem Briefe des Bischofs Milo, die zu Minden befindlichen Reliquien des heil. Gorgonius betre
fend, und .von diesen Reliquien überhaupt, s. Acta Sanctor. Septembr. T. IH. p. 337 sq. — D
Translation derselben muss übrigens lange vor der Zeit des Bischofs Milo geschehen sein, |
schon im Jahre 952, bei der Einweihung der neuen Domkirche, Gorgonius unter ihren Schut
heiligen genannt wird. (S. Nr. 574.)
970.
August 3. Kaiser Otto I. bestätigt der von dem Grafen Wichmann zur Ehre des Heilandes ur
des heil. Vitus gestifteten Kirche zu Altina (Elten) die von demselben Wichmann ihr geschenkt
Güter, nehmlich die Höfe Haltnon, Fornon, Voirthusen, Embrick, Hamma, Liemerscha, Rynlı:
ren, Redinghem, Bingart, Grese, Hosla, Thumna, Lindna, Leyla, Thornas, Thuli und Nasnache
und seine Besitzungen in den Grafschaften Hunesgo, Fivilga, Humergo und Emesgo. Act. :
Apulia ad civitatem Bunii, III. Non. August. 970, a. R XXXV. Imp. IX. Lacomblet Urkundenb.
S. 67.
. Die erste Äbtissinn zu Borchorst, Hadewiga, wird durch den Erzbischof Adalbert von Magdebur
geweiht. (Sie starb 992.) Nach einer alten Nachricht des Borghorster Archivs, b. Niesert 3
U. S. 2. D. S. 90. ^
971.
Liudolf, Bischof zu Osnabrück, folgt dem Kaiser nach Ravenna. Nach Angabe der zunächst anzı
führenden Urkunde.
972.
September 47. Kaiser Otto I. erneuert, in Folge eines Beschlusses der Synode zu Ingelheim, dei
Bischof Ziudolf zu Osnabrück das vor 42 Jahren seinem Vorgänger, dem Bischof Drogo, ei
theilte Privilegium wegen der Zehenten seiner Kirche, gegen die Widersprüche der Klöste
Corvey und Hervord. Act. Inglinheim XV. Kal. Octobr. 972, a. R. XXXII. Imp. Xl. Sandho
l c. p. XXIIL. Móser O. G. II. S. 228. s. W. VIII. S. 26. *) — Unter den auf der Synode ar
wesenden Bischöfen wird auch Duodo, Bischof zu Mimigardevord, genannt.
-
973.
April 9. Kaiser Otto I. bestätigt dem Stifte Herford, auf Bitten der dortigen Äbtissinn Imma, un
auf Verwendung seiner Gemahlinn Adelheid, das gedachtem Stifte vom König Zudwig verliehen
Markt-, Münz- und Zollrecht an dem Orte Adonhusa. Act. Walbech V. ld. April. 975 (sic
*) Hier ist Z. 29. Werciburgensis, und S. 27. Z. 4. Hammenburgensis zu lesen.
621.
624.
025.
626.
027.
028.
029.
913 — 914. | 435
a. R. XXXIV. Imp. XIII. — Schaten A. P. I. p. 217. schreibt die Urkunde Otto Il. zu, dem sie
freilich, nach dem angegebenen Jahre Christi, angehören müsste, da Otto 7. schon am 7. Mai
973 gestorben war; auf den aber die im Orig. angegebenen (von Schaten willkürlich veränder-
ten) Regierungsjahre in keiner Weise passen, und dessen Gemahlinn auch nicht Adelheid hiess.
Der Schreiber des Originals, dessen formelle Eigenschaften übrigens keinen Verdacht der Un-
echtheit zulassen, hat also in der Zeitrechnung ein Versehen begangen, das vielleicht daher zu
erklären ist, dass die Urkunde erst längere Zeit nach der Handlung ausgefertigt wurde. (LX.)
Junius 6. Kaiser Otto II. bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Erzbisthums Magdeburg,
und unter diesen namentlich die westlich von der Weser gelegenen Besitzungen zu Rosbeki,
Uflon, Brilon, Tiuni und Arpesfeld. Act. Magadaburg Il. Non. Jun. 973, a. Imp. VIL Höfer
Zeitsch. f. Archivk. 2. B. S. 348, nach dem Originale. — Die Abdrücke bei Sagittar. in Boysen
alle. hist. Magazin 4. St. S. 460. und Seibertz Urkundenb. I. S. 43. sind nach fehlerhaften Ab-
schriften gefertigt.
. November 22. Derselbe bestátigt, auf Verwendung seiner Mutter Adelheid, die Privilegien des Klo-
sters Meskide, besonders das Recht freier Wahl der Äbtissinn. Act. Diospargo X. Kal. Decembr.
973, a. R. XIII. Seibertz Urkundenb. I. S. 45.
. December 14. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Grafen Wichmann und seiner Tochter Lutgarda,
Äbtissinn zu Eltenon, die Stiftung dieses Klosters, nimmt es in seinen Schutz und verleiht ihm
dieselben Freiheiten, welche die Klóster Quedlinburg, Essen und Gandersheim haben, nament-
lich die freie Wahl der Äbtissinn, und den Zoll, Habedol genannt, von der Fischerei im Gau
Salon auf dem Flusse Ysla. Act. Noviomago XIX. Kal. Januar. 973, a. R. XIII. Imp. VII. Lacom-
blet Urkundenb. I. S. 70.
974.
Januar 48. Kaiser Otto I]. bestätigt der Kirche zu Paderborn, auf Bitten des dortigen Bischofs
Folemar, das Recht freier Wahl des Bischofs. Dat. XV. Kal. Febr. im vierzehnten Regierungs-
jahre des Bischofs Folemar. Vita Meinw. l. c. p. 520. — Die Urkunde selbst hat sich nicht
erhalten.
» 29. Aufenthalt Kaiser Otto's II. in Dortmund, erwiesen durch dessen Bestätigung der Privi-
legien des Erzstifts Mainz; act. Trotmenni VIII. Kal. Februar. 974, a. R. XIII. Imp. VII. Guden.
Cod. dipl. T. I. p. 7. |
Februar 16. Kaiser Otto II. eignet, auf Bitten des Priesters Nandrad, dessen Gut im Gau Lidbeke-
gowe, in der Grafschaft des Grafen Bernhard, der Kirche zu Minden. Act. Noviomago XIV.
Kal. Mart. 974, a. R. XIV. Imp. VII. Pistor. Scr. R. G. T. III. p. 823. Falke C. Tr. Corb. p. 849.
Vgl. Lerbeck. Chr. Mind. l. c. p. 166.
April 49. Derselbe bestätigt einen zwischen dem Bischof Folcmar zu Paderborn und der Ábtissinn
Emma zu Schildesche geschlossenen Tauschvertrag, vermöge dessen letztere ein Gut zu Sarra-
manninhusen im Gau Nieherseo und der Grafschaft Aegenwerch's an den Bischof. überlässt, und
dafür die Zehenten zu Schildesche und an andern einzeln genannten Orten empfängt. Act.
Quidelingeburg XIII. Kal. Maji 974, a. R. XIII. Imp. VI. Falke C. Tr. Corb. p. 746. mit a. Imp.
VII. (LXL) |
Derselbe verleiht dem Kloster Schildesche das Recht freier Wahl der Äbtissinn und des
Vogtes. Act. et dat. ut praec. Lamey Gesch. v. Ravensb. Urk. S. &. (Fehlerhaft.) |
Mai 28. Derselbe bestätigt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Ziudolf, und auf Ver-
wendung seiner Mutter Adelheid, alle von seiuem Vater und seinen übrigen Vorgängern ertheil-
ten Privilegien. Act. Altera V. Kal. Jun. 974, a. R. XIII. Imp. V. Schaten A. P. 1. p. 245. mit
»
436
630.
633.
634.
636.
638.
974 — 977.
der Jahrzahl 973 und a. Imp. VII. nach willkürlicher Veränderung. Die Ungenauigkeit in d
Angaben der Regierungs-Jahre ist eine in den Ottonischen Urkunden nicht seltene Erscheinu:
(LXIIL) |
Junius 28. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Erzbischofs Adalbert zu Magdeburg, die Privilegi
des Klosters Borghorst und insbesondere die Rechte des Erzbischofs von Magdeburg an de
selben. Act. ‘Magd. IV. Kal. Jul. 974. Ungenauer Abdruck bei Ludewig Rel. Mss. T. XII. p. 3!
und hiernach Niesert M. U. S. II. S. 23. (LXIIL)
. Julius 24. Derselbe nimmt die Kirche zu Minden, auf Bitten des dortigen ‚Bischofs Milo, in sein
Schutz und bestätigt ihre Privilegien, besonders die freie Wahl des Bischofs und des Vogt
Act. Aquisgrani XIl. Kal. August. 974, a. R. XIII. Imp. VI. Pistor. Scr. R. G. T. III. p. 825.
„ 23. Derselbe bestätigt, auf Bitten der Äbtissinn Mahthildis, die Privilegien und Besitzung
des Stiftes Essen. Act. Aquisgr. X. Kal. Aug. 974, a. R. XIII. Imp. VI. Falke C. Tr. Corb. p. 5:
‚mit a. R. XIV. Imp. VII. nach eigner Emendation; Westphalia 2. Jahrg. 2. Quart. S. 36. Laco
blet Urkundenb. I. S. 71.
August 19. Derselbe verleiht dem Abte Folemar zu Werden das Markt- und Münzrecht an d
Orten Lüdinghausen und Werden. Act. in Arviti XIV. Kal. Septbr. 97%, a. R. XIV. Imp. Y
Schaten A. P. I. p. 217. Niesert M. U. S. Il. S. 97. mit dem unrichtigen Namen des Abtes, 7
lemarus. Lacomblet Urkundenb. I. S. 72. !
975.
April 25. Kaiser Otto II. gibt dem Bischof Liudolf zu Osnabrück und seiner Kirche die Güte
welche gedachter Bischof vorher dem Kaiser aufgetragen hatte, zurück, nehmlich an den Ort
Apalderbach, Hesnon und Liinga in der Grafschaft des Herzogs Bernhard. Act. Bogbardon V
. Kal. Maji 975, a. R. XIV. Imp. VII. Sandhoff l. c. p. XXVI. Moser O. G. II. S. 230. s. W. VI
S. 28. *)
. Junius 28. Milo, Bischof zu Minden, ist unter den Bischöfen, nach deren Rathe Kaiser Otto ,
das Kloster Thangmarsfeldeu nach Nienburg an der Saale verlegt. Act. Magdeburg IV. Kal. Jı
975, a. R. XV. Imp. VIIl. Leuckfeld Antiq. Halberst. S. 661.
976.
November 7. Kaiser Otto /I. bewilligt dem Kloster Hertzenbroike, auf Bitten der dortigen Abt
sinn Sigiburg, die Freiheit von allen weltlichen Gerichten und die freie Wahl der Äbtissinn u
des Vogtes. Act. Arvita VII. Id. Novbr. 976, a. R. XV. Imp. IX. Móser O. G. Il. S. 231. s. '
VIII. S. 29. Niesert M. U. S. II. S. 33. mit der falschen Angabe a. R. XII. Imp. Il. (LXIV.)
977.
. März 19. Kaiser Otto II. verleiht dem Bischof Milo zu Minden, auf dessen Ansuchen, den Köni:
bann und das Münz- und Zollrecht. Act. Thrieke XIV. Kal. April 976, a. R. XVI. Imp. X. Pist
Scr. R. G. T. III. p. 823. — Die Jahrzahl 976 kann, wenn sie dem Originale gemäss ist, n
nach der Cölnischen Zeitrechnung, welche das Jahr mit dem 25. März anfing, verstanden werd.
Oktober 29. Derselbe bestätigt, auf Verlangen des Bischofs Ziudulf zu Osnabrück, einem gewiss
Herigisus die ihm theils von gedachtem Bischof zu Lehen gegebenen, theils auf andere We
erworbenen Güter an den Orten Rislaun, Reusford, Vanhula, Girithi, Treli, Hiruthnun, Bircfe
*) Hier ist richtiger zu lesen: Z. 7. Theophanu. Z. 11. Liinga. Z. 18. reddidimus.
918 — 980. | 437
Muliun, Liachtrichi, Honetiutinge, Ainghem, Vuullen, Alfhuson und Marsunon. Act. Linga IV. Kal.
Novembr. 977, a. R. XVII. Imp. X. Sandhoff I. c. p. XXVII. Móser O. G. II. S. 232. s. W. VIII.
S. 29. — In diesem Abdrucke sind einige Ortsnamen, so wie oben angegeben, zu berichtigen,
und muss der Kanzler Hidiboldus heissen.
978.
. März 25. Kaiser Otto II. schenkt der Äbtissinn Thiezswid (zu Meschede) den Hof Folkgeldinghusen
im Gau Angeron in der Grafschaft des Grafen Heremann. Act. Magadeburg VIII. Kal. April. 978.
a. R. XVIII. Imp. XV. (soll heissen XL) Seibertz Urkundenb. I. S. 46.
» 3A. Ludolf, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Necrol. Fuld, ap. Leibn. Scr. R. Br. T. III. p. 765.
(fehlt bei Dronke. Vgl. Anm. zu Kleins. I. S. 237.
|. Julius 14. Kaiser Otto's I]. Aufenthalt in Dortmund, zu Folge einer Urkunde, worinn derselbe der
=
spe
C
edlen Frau Gerbiriu und ihrer Tochter Liutgart ein ihr erblich zugefallenes Gut im Gau Suevun
in comitatu Thietmari bestätigt. Act. Thrutmanniu Il. Id. Jul. 978. Original im Königl. Geh.
Staats- u. Kab.-Archive zu Berlin. — Die damalige Versammlung zu Dortmund wurde Behufs
der Berathungen und Vorbereitungen zu einem Kriege gegen Frankreich veranstaltet. Vgl. Ranke
Jahrbücher des deutsch. Reichs unter d. Sáchs. Hause, 2. B. 4. Abth. S. 49.
979.
. April 20. Osterfest, von dem Kaiser in Dortmund gefeiert. Annal. Lob. ap. Pertz. Scriptor. T. U.
p. 214. Annal. Saxo l. c. p. 627. — |
, 21. Kaiser Otto 1l. bewilligt, auf Bitten des Bischofs Milo zu Minden und des Herzogs Bern-
hard, dem Kloster Móllenbeck die Freiheit seiner Eigenhórigen von dem königlichen Zins, so
wie die Freiheit von allen fremden Gerichten, ausser dem Vogteigericht des Bischofs von Min-
den. Act. Duisburg V. Kal. Maji 979, a. R. XVII. Imp. XI. Würdtwein Subsid. dipl T. VI.
p. 303. Kuchenbecker Anal Hass. X. S. 390. Cosmanns Materialien S. 311. Paulus ‚Gesch. d.
Kl. Möllenb. S. 57.
980.
. Kaiser Otto's II. Aufenthalt in Dortmund, zu Folge einer Schenkung desselben an die Kirche zu-
Aschaffenburg; act. Trutmanni a. R. XX. Imp. XV. Gudenus Cod. dipl. T. I. p. 366. — Jahr
Christi und Tag fchlen; wegen des ersteren schwankt Gudenus zwischen 980 und 982; allein
im Jahre 982 war Otto II. in Italien; und da er 980 am 25 Jul. zu Nimwegen und am 25. August
zu Magdeburg Urkunden ausstellte (Böhmer Reg. S. 30.), so kann seine Anwesenheit in Dort-
mund nur zwischen diese beiden Tage fallen.
ö. September 45. Kaiser Otto Il. schliesst einen Gütertausch mit dem Abte Liudolf zu Corvey, wo-
durch er von diesem die Marken Meginrichesdorf und Mimilevu im Gau Hassegowe, in der Graf-
schaft des Grafen Sigifrid erhält, und ihm dafür Besitzungen an verschiedenen Orten im Gau
Nihthersi, in der Grafschaft des Grafen Asicho, übergibt. Act. Walahuson XVII. Kal. Octobr. 980,
a. R. XX. Imp. XIII. Schaten A. P. I. p. 219. mit XII. Kal. Falke C. Tr. Corb. p. 269. Chron.
Gottw. T. I. p. 193. mit Abbildung. Das Monogramm, welches Falke verdächtig fand, ist rich-
ig. (LXV.
* 32. Derselbe schenkt dem Kloster Memleben das von dem verstorbenen Bischof Ludoif
(zu Osnabrück) eingetauschte Praedium an den Orten Wigildeshusen mit dem Kloster des heil.
Alexander, Ammeri, Laon und Thriburi, in den Gralschaften Bernhards und Egilhards und in
den Gauen Leri, Dersiburg und Ammeri, einschliesslich des Bannes und Zolles zu Wigildeshusen.
Regesta hist. Westfal. 18
438
647.
648.
649.
650.
654.
652.
980 — 981.
Act. Walahusun X. Kal. Octobr. 980, a. R. XX. Imp. XIII Wenck Hess. Landesgesch. 2. |
Urkundenb. S. 33. Vgl. Wedekind Noten I. S. 262. — Den Zusatz bei Wildeshausen: cum mon:
sterio S. mart. Alexandri, versteht Sudendorf, Zeitsch. f. vaterl. G. u. A. K. 6. B. S. 488 u
von einer wirklichen Incorporation des Stifts Wildeshausen in das Kloster Memleben; da ma
aber von einer solchen Incorporation weder anderweitige historische Zeugnisse findet, noc
Nachricht hat, wie das Stift Wildeshausen, das wir später in seiner Selbstständigkeit wiedei
finden, von Memleben wieder abgekommen, überhaupt auch das Stift nicht wohl als ein Zub
hór.des vertauschten Praedii betrachtet werden konnte; so ist vielleicht richtiger anzunehme
dass jener Zusatz nur zu nüherer Bezeichnung des Ortes Wildeshausen (als des Ortes, wo sic
das monast. S. Alex. befinde) dienen soll. — Über die Lage der betreffenden Orte vgl. auc
Ledebur krit. Bel. S. 102.
Oktober 15. Derselbe bestätigt, auf Verwendung seiner Gemahlinn Theophanu, dem Stifte Hervor
die vom König Ludwig demselben geschenkten Höfe Overanberch und Liudwinesthorp imn Au
geres- Gau, und verschiedene Privilegien. Act. Brocsalio Id. Octobr. 980, a. R. XX. Imp. XII
Bisher ungedruckt. (LXVI)
November 26. ‘Erhebung der heiligen /da und Einweihung des nach ihr benannten südlichen Thei
les der Kirche oder des Thurmes zu Hertfeld, durch den Bischof Dodo zu Mimigardevord, au
Verlangen und in Gegenwart des Abtes Ludolf zu Werden. Vita Idae l. c. p. 575.
Vergleich zwischen dem Bischof Dodo zu Mimigardevord und dem Abte Ludolf zu Werden, wege
der Zehenten von den Werden'schen Gütern in der Diócese des Bischofs; woriun, auf de
Grund der abgehaltenen Probe des glühenden Eisens, bestimmt wird, dass von den Güter
Hirutfeld und Fathleri die Zehenten gegeben werden, die Güter zu Forkenbeki, Ihteri und Ge
lingthorp aber zehentfrei sein sollen. Der Bischof schenkt jedoch, zu seiner und seiner Nach
folger Memorie, dem Kloster Werden die Zehenten von den Gütern zu Fathleri, Sindinon un
Tottingheim. Act. in Wernon, s. d. Kindlinger M. B. 3. B. 4. Abth. Urk. S. 3. — Da der Bischo
Dodo und der Abt Ludolf (dessen weiter nicht gedacht wird) in diesem Jahre (s. vor.) zusam
men kamen, so mag auch die vorliegende Verhandlung in dieselbe Zeit gehören.
Um eben diese Zeit lebte zu Werden der Mönch Uffing, der Verfasser der Vita Idae, eines wich
tigen Denkmaals für die ältere Geschichte Westfalens. * Vgl. Zeitschr. f. vaterl. G. u. A. K. V
S. 283.
984.
Februar 47. Folcmar, Bischof zu Paderborn stirbt. Todestag nach d. Necrol. der Domkirche :
Paderborn. Necrol. Moellenb. gibt d. 44. Febr. an. Vita Meinw. schreibt diesem Bischof eu
27jährige Regierung zu; dies muss aber ein Versehen sein; denn wenn, nach der unverwe!
lichen Angabe ebenderselben, der folgende, 1009 gestorbene Bischof Rethartus 28 Jahre regier!
und die Regierung Folemars, wie eben so fest steht, 960 begann, so kann letztere nur 21 Jah
gedauert haben und sein Tod muss in dieses Jahr fallen. Jedenfalls irrt Annal. Sax. l. c. p. 63
wenn er den Tod dieses Bischofs in das J. 983 setzt. |
April 2. Papst Benedictus VII. bewilligt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Ziudo
die Unmittelbarkeit unter dem päpstlichen Stuhle und Befreiung von der bischöflichen Jurisdi
tion, den unbeschränkten Besitz seiner gegenwärtigen und zukünftigen Güter, die freie Wa
des Abtes, und die Befugniss für den Abt, an hohen Festtagen die Messe in der Dalmatica ui
in Sandalien zu feiern. Dat. IV. Non. April. Indict. IX. a. Imp. Ottonis XII. pontif. VII. Schat
A. P. 1. p. 220. Falke C. Tr. Corb. p. 729.
653.
6506.
697.
008.
0:9.
660.
983 — 986. 439
983.
April 26. Kaiser Otto II. verleiht dem Abte Werindraht zu Werden das Recht freier Ernennung
der Vógte im ganzen Gebiete seiner Abtei. Act Romae VI. Kal. Maji 983, a. R. XXV. Imp. XV.
Bisher ungedruckt. (LXVII.)
. Junius 47. Derselbe bestätigt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Liudolf, den Besitz
des Ortes Ponteburg und des Zehenten im Gau Ammeri in der Diócese des Erzbisthums Bre-
men, weil die von dem König Ludwig ehemals darüber ausgestellte Urkunde verloren gegangen.
Act. Veronae XV. Kal. Jul. 983, a. R. XXV. Imp. XV. Schaten A. P. I. p. 222. Falke C. Tr.
Corb. p. 749. (LXVIII)
. August 43. Liudolf, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. und Annal. Corb. l. c. p. 5. — Liudolfs
Nachfolger Thietmar war aus dem Hause der Grafen von Walbeck und ein Vatersbruder des
berühmten Bischofs von Merseburg und Geschichtschreibers Thielmar. S. dessen Stammtafel b.
Pertz. Scriptor. T. III. p. 723, wo aber unrichtig angegeben wird, er sei 982 Abt geworden.
084.
Herzog Heinrich von Baiern bringt den jungen König Otto III. in seine Gewalt, sucht sich die
Vormundschaft über denselben und die Krone selbst anzueignen, und verursacht dadurch beson-
ders in Sachsen grosse Unruhen, wiewohl sein Unternehmen endlich fruchtlos abläuft. Die mei-
sten der westfälischen Edlen (Occidentalium maxima multitudo) waren unter den Gegnern des
Herzogs Heinrich. Thietmar lib. IV. cap. 4. sq. l. c. p. 767. Annal Saxo l c. p. 632. Vgl.
Wedekind Noten I. S. 32 u. f.
985.
August 8. König Otto III. bestätigt die Privilegien des Stifts Werden, auf Bitten des dortigen Abtes
Werinbraht. Act. Colon. VI. 17. Aug. 985, a. R. II. Lacomblet Urkundenb. I. S. 73.
September 2. Derselbe bestätigt dem Kloster Meschede alle seine Privilegien, namentlich die freie
Wahl der Äbtissinn und die Exemtion von aller andern Gerichtsbarkeit, ausser der seines Vog-
tes, welchen die Abtissinn zu ernennen hat. Act. Widenbrugga IV. Non. Sept. 985, a. R. II.
Seibertz Urkundenb. I. S. 47.
986.
Oktober 18. Streit des Bischofs Osdag zu Hildesheim, mit dem Erzbischof Willigis zu Mainz,
welcher, in des ersteren Diöcesanrechte eingreifend, eine Schwester König Otto's II]. in Gan-
dersheim als Nonne einkleiden will; in Gegenwart des Königs und seiner Mutter Theuphanu,
so wie (unter andern) der Bischöfe Retharius von Paderborn und Milo von Minden. Thancmari
vita Bernwardi, ap. Pertz. Scriptor. T. IV. p. 76%. — Das Jahr wird zwar nicht angegeben, ist
aber ohne Zweifel 986, wo Otto Ill. im Oktober sich in der Gegend aufhielt. Bischof. Osdag
regierte 985 — 989. |
December 8. König Otto III. befreit, auf Verwenduug seiner Mutter, der Kaiserinn Theophanu,
und seines Vettern, des Herzogs Heinrich von Baiern, das Kloster Gesici von aller Gerichtsbar-
keit des Herzogs, der Grafen und anderer Gerichtspersonen, ausser der des von der Abtissinn
. und dem Convente zu wühlenden Vogtes, und verleiht demselben das Recht freier Wahl der
Äbtissinn. Act. Thrutmannia VI. Id. Decembr. 986, a. R. II. Schaten A. P. I. p. 226. Seibertz
Urkundenb. I. S. 49.
18*
440
664.
662.
663.
664.
665.
987 — 990.
987.
Mai 27. König Otto III. wiederholt, auf Bitten des Abtes Thietmar zu Corvey, und auf Verwe
dung seiner Mutter Theophanu und des Erzbischofs Willigis zu Mainz, die von seinem Va!
ertheilte Bestätigung des Ortes Ponteburg und des Zehenten im Gau Ammeri für das Stift C
vey. Act. Corbeia VI. Kal. Jun. 987, a. R. IV. Schaten A. P. I. p. 226. Falke C. Tr Co
p. 749. (LXIX)
988.
März. 16. König Otto's III. Aufenthalt in Wildeshausen, erwiesen durch eine Urkunde desselb
für die Kirche zu Hamburg. Act. Wildeshuson XVII. Kal. Apri. 988, a. R. v. Lappenbc
Hamb. Urkundenb. I. S. 55.
48. Desgl durch eine Urkunde zu Gunsten der in Dänemark ‚errichteten Bisthümer Schk
wig, Ripen und Arhus. Act. Wildeshuson XV. Kal. Apr. 988. Lappenb. S. 56.
20. Desgl. durch eine Urkunde für das Kloster Repsholt. Act. Wigaldeshusun XIII. K
April. 988. Lappenb. S. 57. — Ohne Zweifel sind diese drei Urk. die Praecepta, welche, na:
Adam von Bremen, Otto in Wildeshausen ausgestellt hat. Adam. Brem. l. c. p. 24.
(988 — 1043.)
Zur Zeit des Erzbischofs Zibentius zu Bremen, dessen Regierung in die angegebenen Jahre fil
wahrscheinlich aber zu Anfange derselben, brach eine Flotte der Seeräuber, welche Ascoma
nen genannt wurden, in Sachsen ein, verwüstete Friesland und Hadelerland; ein kleines He
der Sachsen ging ihnen, nach ihrer Landung bei Stade, entgegen, wurde aber, ohngeacht
seines tapferen Kampfes, geschlagen, viele der Vornehmsten gefangen und schrecklich gemi
handelt. Herzog Bruno und Markgraf Sigefrid schlugen aber nachher dieses feindliche Heer. -
Ein anderer Theil der Ascomannen drang über die Weser vor, verwüstete das Land von Hahe
bis Liestmona, machte viele Gefangene und kam bis an den Sumpf Glindesmoor. Ein gefansı
ner Sächsischer Ritter Namens Heriward, der ihnen als Führer dienen sollte, führte sie in di
Sümpfe, wo sie leicht von den Sachsen überwunden wurden. Alle sächsische Städte ware
vor diesen Seerüubern in grosser Furcht gewesen. Adam. Brem. l. c. p. 27.
989.
666. Februar 9. König Otto IIl. entscheidet, nach dem Rathe des Erzbischof Wi iligis von Mainz ur
des Bischofs Retharius von Paderborn, einen Streit zwischen Bertheida, der Tochter der Berht
der Stifterinn des Klosters Borghorst, und dem Erzbischof Gisalharius zu Magdeburg, dahi
dass gedachte Bertheid alles Erbe ihres Vaters Liutbert zurückerhalten, dagegen alles Eigenthu
ihres Stiefvaters Bernhard, mit Ausnahme des Ortes Curni, dem Kloster überlassen soll, dess
Privilegien zugleich bestätigt werden. Act. Arvite V. Id. Febr. 989, a. R. VI. Schaten A. P.
p. 229. Ludewig Rel. Mss. T. XII. p. 385. Niesert M. U. S. IV. S. 323. (LXX)
667. Julius 4. Papst Johann XV. bestätigt, auf Bitten des Abtes Thetmar zu Corvey, die Privilegien d
Klóster Corvey und Hervord, namentlich die freie Verfügung über ihre Güter, die Befreiu
von der bischóflichen Jurisdiction, die freie Wahl des Abtes und der Äbtissinn, u. a. m. D
Kal. Jul. a. Pontif. IV. Indict. II. Schaten A. P. I. p. 230.
990.
668. August &. König Otto Ill. verleiht dem Orte Gandersheim einen Markt mit denselben Recht
deren die Handelsleute zu Dortmund (Trotmanniae) und an andern Orten gebrauchen. A
Ganderesheim IL. Non. Aug. 990, a. R. VII. Leibnit. Scr. R. Br. T. Il. p. 376.
669.
610.
013.
014.
015.
10.
617.
618
—
991 — 995. AH
991.
September 9. König Otto IJI. schenkt dem Bischof Milo und der Kirche zu Minden die beiden
Forstdistricte Hukulinhago und Stioringewald, wie auch den an der westlichen Seite der Weser
im Bisthum Minden gelegenen Theil des Waldes Suntal. Act. Brandenburg V. Id. Septembr. 991,
a. R. VIII. Pistor. Scr. R. G. T. III. p. 821.
992. Ä
Mai 7. König Otto III. bestätigt, auf Verwendung des Bischofs Rotharius zu Paderborn, dem Klo-
ster Schildesche die von den vorigen Königen ihm verliehene freie Wahl der Äbtissinn und des
Vogtes. Act. Dusparge, Non. Maji 992, a. R. IX. Lamey Gesch. v. Ravensb. Urk. S.‘5.
. Oktober 46. Retharius, Bischof zu Paderborn, und Z^iatmar, Abt zu Corvey, nehmen Theil an
der Einweihung der Kirche zu Halberstadt, durch den dortigen Bischof Hildeward, in Gegenwart
König Otto's III. Annal. Quedlinb. l. c. p. 69. Annal. Saxo l. c. p. 630.
993.
. Januar 25. König Otto III. schlichtet den, zwischen dem Kloster Meteln und dem Bischof Duodo
zu Mimigernevord, wegen der Wahlíreiheit der Äbtissinn und des Vogtes entstandenen Streit,
ernennt des Herzogs Bernhard Tochter Godesdiu zur Äbtissinn, und bestätigt die Privilegien
' des Klosters. Act. Trotmanniae VIII. Kal. Februar. 99%, a. R. X. Schaten A. P. I. p. 232.
Niesert M. U. S. IV. S. 213. mit dem falschen Namen des Bischofs Udo. (LXXL)
Februar 5. Derselbe bestätigt dem Stift Essen, auf Ansuchen seiner Verwandten, der dortigen
Äbtissinn Mahthilt, alle seine Privilegien, besonders die freie Wahl der Äbtissinn. Act. Astnide,
Non. Febr. 993, a. R. X. Westphalia 2. Jahrg. 2. Quart. S. 37. Lacomblet Urkundenb. I. S. 75.
August 15. Derselbe nimmt das von dem Bischof Milo zu Minden, auf dem Schlosse Widegenburg,
an dem Orte, wo vormals eine heilige Einsiedlerinn Thetwif gelebt hat, nach der Regel des
hcil. Benedictus gestiftete und mit den Orten Homelbeke, Jolenbecke und Brunnenhuson ausge-
stattete Nonnenkloster in seinen Schutz und bewilligt ihm die freie Wahl der Äbtissinn, mit
Vorwissen und Genehmigung des Bischofs. Act. Belsamis juxta civit. Nienburch XVIII. Kal. Sep-
tembr. 993, a. R. X. Würdtwein Subsid. dipl. T. X. p. 30%. Vgl. Lerbeck Chr. Mind. l. c. p. 467.
Duodo, Bischof zu Mimigardevord, stirbt. — Switger, ein Mann, der im besonderen Rufe der Hei-
ligkeit stand, wurde sein Nachfolger. Annal. Colon. ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 99. Annal.
Quedl. l. c. p. 69., wo Switger sanctae Halverstateusis ecclesiae coenobita gehannt wird. Annal.
Saxo l. c. p. 638. — Mehr von Switgers (oder Sweders) Leben und Tugenden s. b. Thietmar.
l. c. p. 773. 868. 869. Annal. Saxo l. c.
994.
April 20. König Otto's III. Anwesenheit in Dortmund, erwiesen durch eine Urkunde, worinn er
dem Bisthum Halberstadt mehrere Orte schenkt. Act. Trutmundi XII. Kal. Maji 99&. Original
im Kónigl. Geh. Staats- und Kab.- Archive zu Berlin.
Oktober 9. Konig Otto 'IIl. verleiht dem Stifte Werden, auf Bitten des dortigen Abtes Werinbraht,
das Recht freier Wahl und Entsetzung des Vogtes. Act. Imileva VII. Id. Octobr. 994, a. R. XI.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 76.
995.
Junius 2. Synode zu Mousson (Mosomi), welcher unter andern Suitger, Bischof zu Mimigardevord
(civitatis Mimigardevurdae) beiwohnt. Acta concil Mosom. auct. Gerberto, ap. Pertz. Scriptor
T. III. p. 690. |
142
679.
680.
681.
682.
995 — 996.
Julius 10. König Otto III. bestätigt dem Kloster Herivort, auf Bitten der dortigen Äbtissinn Im
die Kirchen zu Reini, Wadiringus und Stochheim. Act. Bodfeldon VI. Id. Jul. 995, a. R.
Schaten A. P. I. p. 234. (LXXIL) |
» 90. Derselbe bestátigt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Dietmar, alle
seinen Vorfahren verlichenen Privilegien. Act. Gandereshem Il. Kal. Aug. 995, a. R. XII. Sc
ten A. P. I. p. 233. (LXXIIL)
Oktober 26. Derselbe schenkt, auf Bitten seiner Vatersschwester Mahthild, Äbtissinn zu Qued
burg, und seiner Schwester Sophia, Nonne zu Gandersheim, der Tochter des Herzogs Bernh
Imma, Nonne zu Hervord, das Gut Hedum im Gau Hedergo in der Grafschaft les Grafen He
Act. Scininge VII. Kal. Novembr. 995, a. R. XII. Schaten A. P. I. p. 234. Chron. Gottw. T.
p. 632. |
In diese Zeit muss auch die Synode gehören, welche Bischof Bernward zu Hildesheim, in Geg
wart König Ottos II. und des Erzbischofs Willegis von Mainz hielt, und welcher unter and
Bischof Milo von Minden beiwohnte. Vita Bernw. l. c. ohne Zeitangabe. — Bernward war !
zum Bisthum gelangt, und Milo starb 996.
996.
. April 42. Dodo, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Necrol. Osnabr. u. Anm. zu Kleins. I. S. 446.
Von der Erscheinung, welche seinem Nachfolger Günther, einem schon alten und kränklict
Manne, die Erhebung zum Bisthum angedeutet haben soll, s. Thietmar. l. c. p. 787.
» 48. Milo, Bischof zu Minden, stirbt. Necrol. Fuld. b. Dronke p. 182. u. Necrol. Moellenbe
. December 48. Kaiser Otto III. entscheidet den langwierigen Streit des Klosters Elten, mit seii
Stifters, des Grafen Wichmann, hinterlassener Tochter Adela, welche einen Theil der Gü
des Klosters unter dem Vorwande in Anspruch nahm, dass ihr Vater, nach sächsischem Rech
ohne ihre Einwilligung nicht habe darüber verfügen können. Adela und ihr Gemahl Balder
entsagen nehmlich allen Ansprüchen an das Kloster und übergeben es dem Schutze des Kai
der ihm dieselben Freiheiten, wie den Klöstern Essen, Quedlinburg und Gandersheim zuspric
auch überlassen sie demselben die Güter zu Heltnon, Furnon, Voerthusen, Embrica, Hamr
Arnhem, Redincghem, Appelternika, Hervelt, Lienden, Thule, Malsme, Prummen, Olbru
Rhate, Hunnippe, Thelden, Triendum, Putten, und die Forsten Steenrewalt, Moffet, Wicheim'
und Suboirt, nebst einer jáhrlichen Abgabe von 12 Stücken Wild aus dem Forste, in welch
Elten erbaut ist; wogegen die Äbtissin Zufgarda 1L, Namens des Klosters, auf die Höfe R:
hare, Helikanbeli, Linthusen und Reclo, zu Gunsten der Adela, verzichtet. Zugleich bestä
der Kaiser dem Kloster alle, dem Grafen Wichmann von dem vorigen Kaiser geeigneten Gü
namentlich zu Nardincklant, Urck, Barbuogot, Otwines, und in Friesland in den Grafschal
Hunesco, Fualgo, Merme und Micheta, auch den Zoll, genannt Hachdol, von der Fischerei
Gau Salon in dem Flusse Isla; die freie Wahl der Äbtissinn und andere Privilegien. Act. ]
viomagi XV. Kal. Januar. 996, a. R. . . Imp. I. Schaten A. P. I. p. 236. mit dem Dat
XV, Kal. Jun. 997. Falke C. Tr. Corb. p. 451. eben so. Lacomblet Urkundenb. I. S. 77.
Über die Geschichte der im Obigen erwähnten Adela und ihres zweiten Gemahls Balderich ^
dem ersten, dem sächsischen Grafen /mad, war sie Mutter des nachmaligen berühmten Biscl
Meinwerk zu Paderborn), besonders über Balderichs verübte Gewaltthätigkeit gegen das *
Elten, vgl. Alpertus de divers. temp. lib. I. ap. Pertz. Scriptor. T. IV. p. 702. sq. — Weitl:
tige Untersuchungen über das Geschlecht des Grafen Wichmann, s. b. Falke C. Tr. C
p. &55. sq.
686.
687.
688.
689.
6%.
691.
69.
932 — 936. 443
(9096 — 1002.) .
Kaiser Otto III. schenkt seinem Kapellan Maginward (gewöhnlich Meinwerk, nachmal. Bischof von
Paderborn), auf Bitten der Äbtissinn Geppa, zwei königliche Hoven in der villa Lutterun, im
Gau Ventsgoi, dem Burgwardium Dalehem und der Grafschaft des Grafen Heriald. S. d. Bisher
ungedruckt; nur dem Innhalte nach angeführt in Vita Meinw. l. c. p. 549. — Da Otto in der-
selben den Imperator- Titel führt, so kann sie nur zwischen die oben bemerkten Jahre fallen.
(LXXIV.)
In der Vermuthung, dass die oben genannte, nicht näher bezeichnete Äbtissinn Geppa eine Person
mit der im folgenden erwähnten Äbtissinn Geva sein möchte, ist auch die nachstehende Urkunde
sogleich hier beizufügen.
Ein freier Mann Namens Adalbert schenkt Güter zu Bedelinkthorp an das Kloster Schildesche, unter :
der Äbtissinn Geva. S. d. Bisher ungedruckt. — Der Schrift nach kann die Urkunde dem Ende _
des 40. oder Anfange des 44. Jahrhunderts angehören; sonst ist ihre Zeit nicht näher zu be-
stimmen. (LXXV.)
997.
In dem. Kriege Kaiser Ot!o's gegen die Slaven, gewinnen die Westfalen, welche der Kaiser. bei
scinem Vorrücken, zum Schutze des Sachsenlandes zurückgelassen hatte, über ein weit über-
legenes Heer der in den Bardengau eingebrochenen Feinde, einen grossen Sieg. Annal. Quedl.
l. c. p. 74. Aunal. Saxo l. c. p. "eH.
April 48. Kaiser Otto III. schenkt dem Stifte Essen, auf Bitten seiner Verwandten, der dortigen
Äbtissinn Mathildis, den Ort Bruggihem, im Gau Aringon, in der Grafschaft des Grafen Aodeger,
mit einigen dazu gehörigen Villen im Gau Gudingon. Act. Trutmanniae XIV. Kal. Maj. 997, a.
R. XIV. Imp. I. Westphalia 2. Jahrg. 2. Quart. S. 38. Lacomblet Urkundenb. I. S. 80.
Junius 5. Derselbe übergibt der Kirche zu Magdeburg den Hof. Sigdri im Gau Angri in der Graf-
schaft des Herzogs Bernhard, tauschweise für das Gut Kitzilnheim. Act. Arniburg, Non. Jun.
997, a. R..XIII. Imp. I. Schaten A. P. I. p. 237. Höfer Zeitschr. f. Archivk. II. S. 355.
September 29. Derselbe schenkt, auf Bitten der Gräfinn Herbirga, dem Kloster Mescide die villa
Stochusun im Gau Locdorp in der Grafschaft des Grafen Herimann. Act. Aquisgrani III. Kal.
Octobr. 997, a. R. XIV. Imp. II. Seibertz Urkundenb. I. S. 20.
. Oktober 42. Derselbe schenkt dem Marien-Stifte zu Aachen den kaiserlichen Ort Trotmanniu
(Dortmund) im Gau Westfalen. Act. in Aquisgranensi palatio, IV. Id. Octobr. 997, a. R. XIV.
Imp. Il. Lacomblet Urkundenb. I. S. 80. — Diese Schenkung hat keinen Bestand gehabt.
998.
October 8. Kaiser Otto III. bestätigt das von dem Grafen Eccard und seiner Gemahlinn Mathilde
gestiftete Kloster Helmwardeshausen im Gau Angira und der Grafschaft Dudico's, nimmt dasselbe
in seinen Schutz, verleiht ihm die Münz-, Zoll- und Marktgerechtigkeit, so wie die ausschlies-
sende Gerichtsbarkeit und alle Ehrenrechte, deren das Stift Corvey geniesst, und setzt den
Grafen Eccard zum Vogte desselben, mit der Bestimmung, dass nach dessen Tode allezeit der
älteste seiner Nachkommen diese Vogtei bekleiden, und wenn keiner derselben mehr vorhan-
den, der Abt den Vogt wählen soll Act. Aquisgrani VIII. Non. Octobr. 998, a. R. XIV. Imp. IL.
Wenck Hess. -Landesgesch. 2. B. Urk. S. 37.
Ausser dem Kloster Helmwardeshausen stiftete Graf Eccard auch das benachbarte Hildwardeshausen
in superiori parte fluminis. Annal. Saxo l. c. p. 645, zum J. 1000.
694.
695.
696.
697.
698.
699.
700.
701.
702.
1000 — 1001.
999.
Die villa Huxeli (Höxter) wird durch den Blitz eingeüschert. Annal. Corb. l c. p. 5.
4000.
Apri. . Papst Silvester II. bestätigt das von dem Grafen Eckehard und seiner Gemahlinn Mathik
gestiftete Kloster Helmwardeshusen, und verleiht ihm gleiche Rechte wie dem Stifte Corvey, be
sonders die freie Wahl des Abtes und des Vogtes, letztere nach dem Tode des Stifters. Da
mense April. Indict. XII. Pontif. a. II. Wenck a. a. O. S. 39.
» 390. Kaiser Otto III. verleiht, auf Verwendung des Grafen Eckhard, dem Abte Haulf zı
Helmwardeshusen das Markt-, Münz- und Zollrecht an dem genannten Orte, mit allen de
Landfriedens- und andern Rechten, deren die Handelsleute zu Mainz, Cóln und Dortmund ge
niessen. Act. Aquisgrani, prid. Kal. Maji 4000, a. R. XVI. Imp. IV. Wenck a. a. O. S. 40.
Mai 18. Derselbe bestätigt das von Gerberga, der Mutter des Grafen Herimann, gestiftete Klostei
Odingen im Gau Lohthorp in der Grafschaft eben dieses Herimann, und verleiht ihm die Recht
der Klöster Essen und Quedlinburg. Act. Elisopii XV. Kal. Jun. 1000, a. R. XVI. Imp. IV. Seibert;
Urkundenb. I. S. 21. — Die Charte ist cirografirt. Die am untern Rande derselben verkehr
stehende, durchschnittene, von Seibertz nicht entzifferte Schrift heisst: Signu Heriberti Epi e
Gerberge comitissae et filii eius Herimanni iussu Ottonis imperatoris augusti.
September 20. ARetharius, Bischof zu Paderborn, kommt mit dem Erzbischof Willegis von Main
nach Gandersheim, wo letzterer die neu erbaute Kirche weihen will, welches jedoch durd
die Einsprache der Gesandten des Bischols Bernward von Hildesheim verhindert wird. Wi
Bernw. l. c. p 766.
Novemb. 27. Günther, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Erdmann. Chron. Osnabr. ap. Meibom
R. Germ. T. II. p. 205. Todestag nach Necrol Osnabr. — Anm. zu Kleins. I. S. 453. setzen
nach Necrol. Fuld. (b. Leibn. p. 766.), das Todesjahr dieses Bischofs auf 998; da aber Thiet
mar. l. c. ihm ausdrücklich eine vierjährige Regierung zuschreibt, und es feststeht, dass er nich
vor 996 zum Bisthume gelangt sein kann, weil er nach ebd. bei dem Kaiser in Italien war, al
er die Ernennung zu demselben erhielt, und der Kaiser 996 zum erstenmal nach Italien gin:
so muss sein Tod in das J. 1000 gesetzt werden.
» 28. Retharius, Bischof zu Paderborn, erscheint zu Gandersheim, um der Synode beiz:
wohnen, welche der Erzbischof Willegis daselbst, jedoch mit Widerspruch des Bischo
von Hildesheim, als dessen Diöcesanrechte heeinträchtigend, angesetzt hatte. Vita Bernw. |.
. 161.
Ramward, Bischof zu Minden, verlegt das von seinem Vorgänger Milo in monte Wedegonis erbau
Kloster in die Stadt Minden. Lerbeck. Chr. Mind. l. c. p. 167.
Grosse Feuersbrunst in Paderborn, durch welche auch der Dom, mit Düchern, Urkunden ur
andern Kirchenzierden fast gänzlich zerstört wird. Vita Meinw. l. c. p. 520. — Thietmar. 1.
p. 809. berichtet dieses Ereigniss ohne Zeitangabe kurz vor der Synode zu Dortmund 4100:
und Annal. Saxo l. c. p. 655. erwähnt desselben zu Ende des J. 100%, wahrscheinlich weil d«
Bischof im folgenden Jahre von dem König Heinrich II. bei dessen Aufenthalt in Corvey, noc
in Beziehung auf den durch jene Feuersbrunst erlittenen Schaden, einige Bewilligungen erhie
(Vgl. Nr. 733.)
1001.
103. Januar 4. Kaiser Otto IIl. erneuert, auf Bitten des Bischofs Hetharius zu Paderborn, die Privil«
gien dieses Bisthums, weil die früheren Urkunden in der Feuersbrunst verloren gegangen; namen
£001 — 1002. EN 45
lich den königlichen Schutz, die freie Bischofswahl, gie: ausschliessliche, Gerichtsbarkeit, das
Grafengeding über die Gauen Paterga, Aga, Treveresga,. Auga und Soretfeld, Besitzungen in
Tuisburg und Trutmannia,. und den Forstbann von dem Flusse Delchana, durch den Osning,
Árdenna und Sinethi, bis zu dem Wege nach Herisi. Act. Romae Kal. Januar. 10041, a! R. XVI.
Imp. VI. Schaten A. P. I. P- 2kk. mit a. R. XVIII. Falke C. Tr. Corb. p. 669. Aus ganz un-
erheblichen und zum Theil irrigen Gründen will Letzterer die Urkunde verdächtig machen. *)
Cf. Vita Meinw. l. c. p. 920.
- Januar 4. Papst Silvester II: gibt dem Bischof Retharius zu ı Paderborn eine ähnliche Erneuerung
der alten Privilegien seiner Kirche. Vita Meinw. l. c. — Die Urkunde selbst ist verloren ge-
gangen. | |
. März 42. Thiadmar, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. et Annal. Corb. l. c. p. 5. — Vgl. die
Stammtafel des Bischéfs Thieimar zu Merseburg, hei Pertz. Scriptor. T. Ill. p. 723.
. April 27. Kaiser Otto Iif-gibt, auf Verwendung des Herzogs Bernhard und des kaiserlichen Ka-
pellans Maginwerd, d@h Grafen Liutger den Hof Stipenlo in der Grafschaft eben dieses Ziutger,
im Gau Westfalon. Act. Ravennae V. Kal. Maji 4004, a. R. XIV. Imp. V. Lindenbrog. Scr. R.
G. septentr. p. 194... Wedekind Noten Ill. S. 446. Läppenberg Hamb. Urkundenb. I. S. 60. —
Die Wittwe dieses Grafen’-Zöudger, Emma, eine Schwester des Bischofs Meinwerk zu Paderborn,
schenkte nachmals die cur&s Stiplaga juxta Rhenum (soll wohl heissen Ruram) an die Kirche
zu Bremen. Adam. Brem. l c: p. 37. — ..
. August 45. Synode zu Frankfurth, welcher unter andern Retharius, Bischof zu Paderborn, bei-
wohnt. Vita Berny. l. c. p. 779.
WW ioo2.
$
. Markgraf Ekkihard, der nach Kaiser Otto’s III. frühem Tode, gegen die beabsichtigte Wahl
König Heinrichs II., für sich eine Partei im nordwestlichen Deutschland bilden will, kommt nach
Paderborn, wo ihn der Bischof Retharius zwar einlässt, ihm aber sein Misfallen über sein un-
hesonnenes Vorhaben zu erkennen gibt. — Ekkihards Plan scheiterte, und er selbst wurde am
30. April zu Palithi getódtet. Thietmar l. c. p. 794. Annal Saxo Ll c. p. 6&7. Gobelin. Pers.
Cosmodrom. ap. Meibom. Rer. Germ. T. I. p. 255. |
. Balderich (vgl. Nr. 685.) bricht, nach dem Tode Kaiser Ottos IIL, den Frieden mit dem Stifte
Elten, überfállt dasselbe, durchbricht den zu dessen Schutze aufgeführten Wall, und unterwirft
sich die Leute desselben. Der neu gewählte König Heinrich II. stellt aber den vorigen Zustand
bald wieder her. Alpert. de divers. temp. l. c. p. 703.
) Meinwerk (vgl. Nr. 683.), dem neuen König Heinrich I]. sowohl durch Familienverwandtschaft als
durch seine Tugenden empfohlen, wird an dessen Hof aufgenommen und von ihm in öffentlichen
und Privat-Geschäften häufig gebraucht. Vita Meinw. l. c. p. 521.
!. Julius 2&. Unter den Grossen, welche den König Heinrich Il. bei seinem Einzuge in Merseburg
empfangen, sind auch die Bischöfe Retharius von Paderborn und Ramward von Minden. Thiet-
mar. l c. p. 79%. Annal. Saxo l. c. p. 6&9. — Adalboldi vita Heinr. Imp. ap. Pertz. T. IV: p. 686.
nennt im Allgemeinen die Sáchsischen Bischófe. Dass auch der Bischof von Osnabrück zugegen
war, zeigt die folgende, für ihn ausgefertigte Urkunde. ,
*) Ein Wiederabdruck derselben wurde nicht zweckmässig befunden, da sie nur in einer sehr jungen, nicht ganz zu-
verlässigen Abschrift erhalten ist, und im Inhalte mit der später folgenden Urkunde Heinrichs II. (Nr. 124.) voll-
kommen übereinstimmt.
Regesta hist. Westfal. 19
AÁ6
|. 742.
743.
744.
115.
116.
747.
748.
719.
720.
124.
122.
Julius 28. König Heinrich Il. bestätigt, auf Ansuchen des Bischofs Wodilulph, die Privil
Besitzungen der Kirche zu Osnabrück, insbesondere den Forstbann. Act. Mersebur:
Aug. 1002, a. R. I. Schaten A. P. I. p. 254. Sändhoff 1. c. p. XXVIIL Móser O. G. |
s. W. VIII $. 30.*)
August &. Derselbe bestätigt dem Stifte Werden, auf Bitten des dortigen Abtes Radbald,
freier Ein- und Absetzung des Vogtes. Act. Grona ll. Non. August. 4002, a.R.I. ]
Urkundenb. I. S. 83. |
„ 40. Der König, nachdem er zu Grona mit seiner Gemahlinn Kuntgundis zusammen
feiert.den Festtag des heil. Laurentius zu Paderborn, wo auch die Königinn durch d
schof von Mainz gekrönt wird. Adalb. vita Heinr. l. c. p. 686. Vita Meinw. 1. c. p. 52:
Hildesh. l. c. p. 92. — Was bei Thietmar l. c. p. 796. und Annal. Sax. l. c. p. 649., ab
von den andern Schriftstellern, von des Königs vorhergehendem Aufenthalt in Corvey u
dortigen Zusammentreffen mit der Königinn erzählt wird, beruht unstreitig auf einer
selung oder einem andern Irrthume, indem dabei des bereits verstorbenen Abtes Thi
dacht wird.
Während der Krónungsfeier der Königinn wollen die Baiern im Gefolge des Königs, in d
gend von Paderborn, Früchte zum Futter ihrer Pferde mit Gewalt zusammenraffen, ur
Landleute sich widersetzen, so entsteht daraus ein heftiges Gefecht, worinn unter ar
Bruder des kóniglichen Kanzlers Eilbert getödtet wird. Durch Dazwischenkunft des
Bernhard mit seiner bewaffneten Schaar wird endlich die Ruhe wieder hergestellt,
König zieht die Urheber des Streites zur verdienten Strafe. Adalbold. l. c. Annal.
l. c. p. 78. Annal. Sax. l. c. p. 650. Gobelin. Pers. l. c. p. 255.
August 12. König Heinrich II. bestätigt dem Stifte Heriford, auf Ansuchen der dortigen
Godesdiu, die demselben incorporirten Kirchen zu Hreini, Wadiringas und Stochheim.
viti IL. Id. Aug. 4002, a. R. I. Schaten l. c. p. 249. mit dem falschen Ortsnamen Arundi.
» 2k. Derselbe bestätigt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Hosat, :
Privilegien. Act. Noviomago IX. Kal. Septembr. 1002, a. R. I. Schaten 1. c. p. 250. (
September 45. Derselbe verleiht dem Stifte Paderborn, auf Bitten des Bischofs Rethariu:
Mitleid wegen des erlittenen Brandschadens, den Forstbann von dem Flusse Luthera, «
, Osning und Sinithi, bis zu dem Wege nach Horihusun. Act. Bochbardon XVII. Kal. Oct
a. R. I. Schaten l. c. p. 249. Cf. vita Meinw. l. c. p. 521., cap. 13. (LXXVIIL)
Oktober 8. Ramward, Bischof zu Minden, stirbt. Anm. zu Kleins. I. S. 474.
1003. +
Februar 46. Heribert, Erzbischof zu Cöln, schenkt dem Kloster Deutz den durch Tausch
Gut Pilicheim (Pelkum) erworbenen Hof Rothe. Act. Colon. XIV. Kal. Mart. 1003, a. E
Herib. episc. II. Lacomblet Urkundenb. I. S. 87.
» A7. Wodilulf, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Vita Meinw. l. c. p. 524., wo zwar
Sterbejahr angegeben ist, aber offenbar nach einer Zeitrechnung, die den Februar r
alten Jahre zählte. (Vgl. Nr. 712.) Den Todestag hat auch das Necrol. Osnabr.
, 93. König Heinrich Il. bestätigt, auf Bitten seiner Verwandten, der Äbtissiun Mah
Privilegien des Stifts Essen, besonders wegen der freien Wahl der Äbtissinn und de
welcher letztere sein Gericht nicht in, sondern ausser5alb der Stadt (civitas) Essen h:
*) Hier ist S. 34. Z. 24. st. ejusque, zu lesen suisque; Z. 29. st. intra 1. infra.
4998 — 1095. T yj
Act. Noviomago VII. Kal. Mart. 1003, a. R. I. Lacomblet Urkundenb. I. S. 83. — Die Bestim-
mung wegen des ausserhalb der Stadt zu haltenden Vogteigerichtes ist später in die Urkunde
eingeschaltet. — Eine andere Ausfertigung von gleichem Datum (ebd. S. 8&) enthält insbeson-
dere die Bestätigung des von K. Otta dem Stifte geschenkten Territoriums Bruggeheim.
März 13. Derselbe nimmt das Kloster Molenbeche (Móllenbeck), auf Bitten der dortigen Äbtissinn
Bertheid und auf Verwendung des Herzogs Otto und des Bischofs Thiederich (von Minden), in
seinen Schutz, und hestätigt ihm die von den Kaisern Arnulf und Otto ZI. verliehenen Privile-
gien, besonders wegen freier Wahl der Äbtissinn, jedoch mit Genehmigung des Bischofs, und
der Befreiung vom Königszins. Act. Mindae Ill. Id. Mart. 4003, a. R.I. Grupen Orig. Germ. III.
S. 425. Kuchenbecker Anal. Hass. X. S. 391. Würdtwein Subsid. diplom. T. VI. p. 307. Pau-
lus Gesch. d. Kl. Möllenb. S. 59. |
April 2. Derselbe bestätigt dem Bisthum Paderborn die von seinen Vorfahren verliehenen Privile-
gien und Besitzungen. Act. Quidilingaburc IV. Non. April 4003, a. R. 1. Schaten A. P. I. p. 252.
Cf. vita Meinw. l. c. cap. 4&. (LXXIX.)
Mai 7. Derselbe nimmt das Kloster Helmwardeshusun, in der Grafschaft Dudico's und im Gau
Angira, auf Bitten des dortigen Abtes Haulf, in seinen Schutz, und verleiht ihm das Recht
des Klosters Corvey, besonders die Freiheit von weltlichen Diensten, die freie Wahl des Vogtes
und die ausschliessliche Gerichtsbarkeit über seine Angehörigen. Act. Merseburgk, Non. Maji
4003, a. R. I. Wenck Hess. Landesgesch. 2. B. Urk. S. 42.
100%.
Julius 20. König Heinrich I]. nimmt das Kloster Visbike (Fischbeck), welchem die Äbtissinn Alfheyd
vorsteht, in seinen Schutz. Act. in villa Osen XIII. Kal. Aug. 4004, a. R. III. Paullini Hist.
Visb. p. 7. Mader Antiq. Brunsv. p. 209.
November 2. Derselbe hestätigt das von der Äbtissinn Frederuna und ihrer Schwester Imma mit
Hilfe des Grafen Gero gestiftete Kloster Keminata mit den dazu gewidmeten Gütern, und be-
willigt demselben die Rechte der Klöster Gandersheim, Quedlinburg und Herivurt. Act. Maga-
deburc IV. Non. Novembr. 400%, a. R. III. Falke C. Tr. Corb. p. 905. Vgl. Wedekind Noten
II. S. 6%. (LXXX) — Die erste Stiftuug dieses Klosters scheint noch in die letzten Jahre Kaiser
Otto's 1. (968 oder etwas spüter) zu fallen, da dieser Kaiser die eingezogenen Güter des im
J. 967 als Empörer gefallenen Grafen Wigmann (eines Bruderssohnes des Herzogs Hermann von
Saclısen) halb dem Kloster zu Lüneburg und halb dem Kloster Keminada geschenkt haben soll.
Annal. Sax. l. c. p. 624.
1005.
Julius 7. Synode zu Dortmund, in Gegenwart König Heinrichs II. und seiner Gemahlinn Chune-
gunda; an welcher unter andern die Bischöfe Susthger von Mimigardevord, Z^ietmar von Osna-
brück und Aetharius von Paderborn Theil nehmen. Thietmar. l. c. p. 810. Annal. Saxo I. c.
p. 658.
» » Konig Heinrich II. schenkt der Kirche S. Adalberts zu Aachen, unter andern Besitzungen,
den Zehenten der königlichen Einkünfte zu Dortmund. Act. Trutmanniae Non. Jul. 4005, a. R. IV.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 88.
48. Derselbe bestätigt, auf Verwendung des Bischofs Retharius von Paderborn, die Privile-
gien des Klosters Scildesce. Act. Corveiae XV. Kal Aug. 4005, a. R. IV. Lamey Gesch. v.
Ravensb. Urk. S. 6. E
3
A9*
8 1005 — 1001.
TB. Jekes 20. Derselbe bestätigt der Kirche zu Wegdeberg dee vom semem Vergänger Ole Ill |
schehene Schenkung der Stadt Scidere mit allem Zubekör in den Genen Gesinegamwe, Wete
Thilete, Lingauwe, Sarethvelt, Tietmelle und Lethesuwe, und dem Forste zwischen den Fh
chen Hambrina, Nisa und Wermana. Act Paterebrunne XL Kal Aug 1065, aR P. Ik
Zeitschr. f. Archivk. 11. S. 140.
732. August 43. Derselbe wiederholt die Schenkung der Einkünfte za Dortmund u. a. am die Adalke
Kirche zu Aachen. Act. Nuenberc Id. Aug 1005, a. R. IV. Lacomblet Urkundenb. L 5. 89
733. Oktober 25. Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn, in welcher seme Gemshham Aum
die königliche Weihe empfangen, das von semem Kapellan Mefmicerk ihm übergrbene Gut F
chineforti (Bökenförde; in der Grafschaft Liwdol/(s, mit der Bestimmung, dass der damahee
schof /letharius auf seine Lebenszeit es für sich benutzen, und nach dessen Tode es der kx
ad stipendia fratrum zufallen sol. Act. Corpheia IX. Kal Novembr. 1005, a R. IV. Sch
. A. P. I. p. 257. Falke C. Tr. Corb. p. 636. Seibertz Urkundenb. L S. 23. Cf vita Me
l. c. p.- 522. cap. 45.
73k. November 27. König Heinrichs 1l. Anwesenheit in Dortmund, nachgewiesen durch eme Urku
worinn er seiner Gemahlinn Cunigunda das praedium Bochbardon in pago Drikerimeom sche
Act. Throtmanniae V. Kal. Decembr. 4005. Original im Königl. Geh. Staats- w. Kab.-Arc
zu Berlin.
1006.
735. Die Normannen dringen mit vielen Schiffen auf dem Flusse Merwede in Nieder - Deutschland
und kommen bis an den Hafen Tyla, am rechten Ufer des Flusses Waal, wo sie grosse
wüstungen anrichten und unter andern das Kloster der heil. Walburgis plündern. Bei i
Annüherung ergreifen die Anwohner des Flusses Waal, grösstentheils Handelsleute, mit il
Gelde die Flucht, und können durch ihren Gaugrafen (Praefectus! nur mit Mühe zurückgeh:
werden. Balderich und der Graf Unruoch, der bei dem Heere Kaiser Otto's IIT. in ltahe
grossem Ansehen gestanden, führen den Krieg gegen die Normannen, die sich, ohne be
tende Kriegsvorfálle, auf ihren Schiffen schnell wieder zurückziehen. Alpert. de divers. t
l. c. p. 704.
136. December. . Papst Johann XVIII. nimmt, auf Bitten des Bischofs ARelhartus zu Paderborn,
Besitzungen der dortigen Kirche in päpstlichen Schutz und bestätigt dem Domkapitel die
Wahl des Bischofs. D. in mense Decembr. Indict. IV. anno Pontif. III. Schaten A. P. I. p.
zum Jahre 1005. — Das dritte Pontifikatjahr des genannten Papstes beginnt d. 49. März
und auf dieses Jahr passt auch die angegebene Indiction. Der Verfasser der vita Meinw.
p. 549., verwechselt den Papst mit einem früheren gleiches Namens, wenn er die Urkun
das Jahr 990 setzt. (LXXX1.)
1007.
737. In diesem Jahre kehren die Normannen mit 90 langen Schiffen auf dem Lek zurück, und kor
nach vergeblichen Versuchen ihr weiteres Vordringen zu hindern, bis nach Utrecht. Das
diesem Orte keinen Schaden zufügten, wird der Fürbitte des dortigen Bischofs, des heil. An
zugeschrieben. Alpert. de div. temp. 1. c. p. 705.
738, Janunr 30. König Heinrich Il. schenkt, auf Bitten seines Bruders Bruno, Bischofs zu Augs
dem Kloster S. Petri zu Helmwardeshausen, das durch den Tod des Priesters Adilgar dem!
heimgofallene Praedium in der Grafschaft des Grafen Hermann. Act. Mulinhusen III. Kal.
1007, a. R. V. Wenck Hess. Landesgesch. 2. B. Urk. S. 42.
£001 — 1011. 449
Oktober 27. Synode zu Frankfurth, in Gegenwart König Heinrichs II. und unter dem Vorsitze des
Erzbischofs Willigis von Mainz, welcher die Bischöfe Aadherius von Paderborn, Sutdgerus von
Mimigardevord, 7heodricus von Minden und Zhielmar von Osnabrück beiwohnem. Thietmar.
l c. p. 814. Udalric. Babenberg. ap. Eccard. Corp. hist. med. aevi T. II. p. 60. und hieraus
Pertz. Scriptor. T. IV. p. 795., Not. 44., wo das vollständige Synodal - Dekret.
1009.
Februar 26. König Heinrich II. bestätigt, auf Bitten des Bischofs Theoderich zu Minden, die Privi-
legien des dortigen Hochstifts, besonders die freie Gerichtsbarkeit, die Münze, den Zoll und die
freie Bischofswahl. Act. Drutmanniae IV. Id. Mart. 1009, a. R. VII. Pistor. Scr. R. G. T. II.
p. 820., wo aber das Datum unmöglich richtig sein kann, da Heinrich in der angegebenen Zeit,
wie aus dem folgenden erhellet, in Goslar war, also nicht in Dortmund eine Urkunde ausstellen
konnte. Wahrscheinlich ist also, anstatt Id. Mart, Kal. Mart. zu lesen; wie auch dieser Tag
oben angenommen worden.
März 6. Retharius, Bischof’sa Paderborn, stirbt. Vita Meinw. l. c. p. 522. Annal. Hild. L c. p. 93.
Annal. Sax. |. c. p. 658. Todestag eben so im Necrol. Paderborn. u. a.
Dem König wird die Nachricht von dem Tode des Bischofs von Paderborn nach Goslar
überbracht, worauf derselbe sogleich seinen Kapellan Meinwerk zum Bischof dahin bestimmt,
in der Absicht, durch ihn dem damals noch sehr armen und herabgekommenen Bisthum auf-
zuhelfen. Vita Meinw. l. c.
„ 43. (Sonntag Reminiscere) Der neu-ernannte Bischof von Paderborn, Meinwerk, wird zu
Goslar durch den Erzbischof Willigis von Mainz consecrirt. Vita Meinw. l. c.
Bald darauf erfolgt die Inthronisation des Bischofs Meinwerk in Paderborn, wo er drei
Tage nach seiner Ankunft den Neubaw:der Domkirche beginnt, der in sieben Jahren vollendet
wird. Vita Meinw. l. c. p. 523. Gobelli& Pers. Cosmodr. l. c. p. 256.
König Heinrich I]. übergibt dem Erzbischof Dagmo zu Magdeburg, mit Bestätigung der Privilegien
seines Erzstifts, unter andern die zu den Städten Schideri und Angeri gehörigen freien Familien.
Act. Kirichberg, ..... . 1009, a. R. VIII. Schaten A. P. I. p. 268.
Die Kirche S. Martini zu Minden wird eingeweiht. Lerbeck. Chr. Mind. l. c. p. 168.
?9
»
41010.
Bischof Meinwerk von Paderborn begleitet den König Heinrich IT. in den Krieg gegen die Lausitzer.
Thietmar. l. c. p..822. _ |
December 5. Hosed, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. et Annal. Corb. 1. c. p. 5.
4044.
Februar 7. (In capite Jejunii) Konig Heinrich II. kommt von Frankfurth, wo er das Weihnachts-
fest gefeiert, nach Corvey. Annal. Hild. |. c. p. 93. Annal. Sax. l. c. p. 661.
» 9. Herzog Bernhard von Sachsen stirbt zu Corvey, während der Anwesenheit des Königs,
wird aber in dem von ihm gestifteten Michaels-Kloster zu Lüneburg begraben. Annal. Hild. l. c.
Annal. Sax. l. c.
April 40. König Heinrich II. schenkt der Kirche zu Paderborn, auf Bitten des dortigen Bischofs
Meginwerk, die Grafschaft des verstorbenen Grafen Zahoid. Act. Tribura IV. Id. April. 1044,
a. R. IX. Monum. Paderborn. p. &&. Schaten A. P. I. p. 270. Seibertz Urkundenb. I. S. 23.
im Auszuge. (LXXAIL)
450 1011 — 1013,
"f52. Junius 5. Meinwerk, Bischof zu Paderborn, weiht das von dem Grafen Ekkihard gestiftete Kloste
Helmwardeshausen, zur Ehre der heil. Dreieinigkeit, des Heilandes, des heil. Kreuzes, der heil
. Maria, des Apostels Petrus und aller Apostel und Heiligen. Vita Méinw. l. c. p. 524.
753. Julius 15. Jhetmar, Bischof zu Osnabrück, gründet die Collegiat -Kirche S. Johannis, damals aus
serhalb der Stadt Osnabrück, in der sogenannten Wüste. Stüve Gesch. d. Stadt Osnabr. 1. Th
S. 43. und die Urkunde des Bischofs Benno, ebd. S. 423. Vgl. Vita Meinw. l. c. p. 521.
194. November 19. Suithger, Bischof zu Mimigardevord, stirbt. Thietmar. l. c. p. 869. Annal. Sax.l.c
p. 662. (gibt XIV. Kal. Decembr. also d. 48. Nov. als Todestag an). Annal Quedl. l c. p. &
Necrol. Fuld. ap. Leibn. p. 766. — Der Vf. der Vita Meinw. l. c. p. 525. ist also im Irrthume
wenn er, gegen jene einstimmigen Zeugnisse, den Tod dieses Bischofs in das Jahr 1013 setzt
und derselbe so wie Thietmar irren, wenn. sie ihm eine A6jährige Regierung zuschreiben, d
sein Vorgünger Dodo schon 993 starb, und eine zweijährige Erledigung des bischöflichen Sitze
in jener Zeit wohl nicht anzunehmen ist. — Unter den Nachrichten, welche Thietmar |. |
aus dem Leben Suithgers mittheilt, verdient nachträglich hier besonders hervorgehoben zu we:
den, wie er „in curte sua a quodam tirone ingenuo appettur, et villici suimet cruore coraı
se occisi maculatur“; weil daraus zu schliessen ist, dass die Gütertheilung zwischen dem B
Schof und dem Domkapitel zu Mimigardevord damals schon eingetreten war, da der Bisch«
seine eigne Curtis (den Bispinghof) und seinen eignen Villicus hatte. — Suithgers Nachfolge
Thiederich 1., den Thietmar l c. materterae meae filius nennt, erhielt, seiner Frömmigke
wegen, den Beinamen Bonus. Vita Meinw. l. c.
1012.
755. August 44. Bei dem Tode Walthards, Erzbischofs zu Magdeburg, welcher erst kurz vorher sei
Amt angetreten hatte, war zu Gibichenstein, nebst mehreren andern Bischófen, auch Bischo
Meinwerk von Paderboru gegenwärtig. Annal Saxo l. c. p. 663.
1013.
750. März 3. König Heinrich I]. schenkt, auf Bitten des Bischofs Meinwerk zu Paderborn, diejeniger
Erbgüter dieses Bischofs, welche derselbe früherhin seiner Mutter Adela, letztere aber, durch
ihren zweiten Gemahl, den Grafen Balderich, dem König übergeben hatte, nehmlich Widun
Remi, Meribeki, Goltbeki und Dudenhusen, an die Kirche zu Paderborn. Act. Werla V. Non
Mart. 4013, a. R. XI. Schaten A. P. I. p. 276. — Die genannten Orte liegen an der Weser
in der Gegend von Rinteln, Minden u. s. w.
757. April 5. Osterfest, welches Kóuig Heinrich 1[., durch Krankheit in seiner vorhabenden Reise vor
Werla nach Aachen aufgehalten, zu Paderborn feiert. Annal. Quedl. l c. p. 81. Thietmar. |. ©
p. 832. Annal. Sax. l. c. p. 664.
158. „ 2%. Reichsversammlung zu Grona, um über des Königs bevorstehenden Römerzug zu berath
schlagen. — Da Bischof Meinwerk von Paderborn, zur Theilnahme an diesem aufgefordert, dit
Armuth seiner Kirche in Erinnerung bringt, und deshalb um eine Vergütung der Kosten bite!
so schenkt ihm der König, auf Verwendung seiner Gemahlinn Kuntgunde und mehrerer Bischöfe
worunter Zheoderich von Mimigardevord und Thielmar von Osnabrück, das von dem Erzbischo
Unwan von Bremen ihm übergebene Gut Berneshusen im Gau Lisga und der Grafschaft Udos
Vita Meinw. l c. p. 525. — Über diese Schenkung wurde, wahrscheinlich gleichzeitig, eint
Urkunde in zweifacher Ausfertigung ausgestellt, wovon noch Bruchstücke vorhanden sind ; bishe!
ungedruckt. (LXXXIIL) — Unwan, bisheriger Canonicus zu Paderborn, war kurz vorher ers
durch Vorschub des Bischofs Meinwerk, dessen Vatersschwestersohn er war, zum Erzbisthur
1013 — 1015. 451
Bremen, an die Stelle des verstorbenen. Erzbischofs Zubentius, befördert worden. Vita Meinw.
l. c. p. 524. Vgl. die Stammtafel bei Wedekind Not. l. S. 268.
3leichzeitig gibt der König. ebenfalls auf Verwendung der Königinn, des Erzbischofs Erchan-
bald von Mainz und mehrerer Bischöfe, dem Bischof Meinwerk von Paderborn auf dessen
Lebenszeit zu eignem Gebrauche, und nach seinem Tode für die Kirche zu Paderborn, den
königlichen Hof Moranga im Gau Morangano und der Grafschaft Bernhards, welchen Erzbischof
Unwan von Bremen vorher durch seinen Vogt Udo dem König übergeben hatte. Vita Meinw.
l. c. p. 525. — Die Urkunden über diese, so wie über die vielleicht auch gleichzeitig gesche-
hene Schenkung des Hofes Hoenstede im Gau Rittiga, wurden erst später ausgefertigt.
4014.
Papst Benedict VIII. schenkt dem Bischof Meinwerk, welcher mit dem König (seit 1&. Febr. Kaiser)
Heinrich 1]. nach Rem gekommen, viele Reliquien für die Kirchen, welche derselbe in Pader-
born zu bauen willens ist. Vita Meinw. l. c. p. 526.
fárz. . Derselbe nimmt, auf Bitten des Bischofs Meinwerk, das Bisthum Paderborn i in seinen Schutz,
und bestätigt alle Güter desselben. Dat. in mense Martio Indict. XII. Vita Meinw. l.c. Schaten
A. P. I. p. 279.
Jischof Meinwerk, von einer im kaiserlichen Heere ausgebrochenen Pest ergriffen, gelobt dem heil.
Alexius eine Kirche zu erbauen. Vita Meinw. ]. c. p. 527.
April 7. Während der Bischof Meinwerk mit dem Kaiser in Italien verwen, wird sein Bruder,
Graf Thiederich, auf Anstiften seiner Mutter Adela und seines Stiefvaters Balderich, auf dem
Schlosse Uplage bei Elten von seinen eignen Leuten ermordet. Vita Meinw. l. c. p. 540.
Kaiser Heinrich 1l. bestütigt, auf Bitten des Bischofs Meinwerk, welcher mit ihm die Kirche
der Apostel Petrus und Paulus besucht hat, alle Besitzungen der Kirche zu Paderborn. Act.
Papiae a. 1044, R. XII. Imp. I. Schaten A. P. I. p. 284. — Der König feierte zu Pavia das
Weihnachtsfest 1013 und das Osterfest (25. April) 4012. Aus dem in der Urkunde gebrauchten
Imperator- Titel ergibt sich, dass die Ausstellung derselben nur in die letztere, nehmlich in die
Zeit der Rückreise des Kaisers, gehóren kann, in welche sie auch in der Vita Meinw. l. c. p. 527.
ausdrücklich gesetzt wird. — Nach einer Bemerkung in dem jüngeren Paderbornischen Kopial-
buche war das, jetzt fehlende, Original im Jahre 1664 noch vorhanden und mit einer goldenen
Bulle besiegelt; wenn indessen ebd. hinzugefügt wird, es führe das in der Abschrift weggelas-
sene Datum lll. Non. Augusti, so passt dies nicht auf die zu Pavia ausgefertigte Urkunde, da
der Kaiser im August 1044 schon wieder in Deutschland war. Wenn nicht etwa ein Versehen
obwaltete, so sollte man also vermuthen, dass noch eine andere Ausfertigung existirt habe.
Dem Abdrucke bei Schaten liegt übrigens auch nur das Kopialbuch zum Grunde, obgleich er
sich stellt, als habe er das Original vor sich gehabt. (LXXXIV.)
\ach der Rückkehr aus Italien begleitet Bischof Meinwerk den Kaiser nach Clugny, und führt von
dort 30 Mönche, zur Anpflanzung eines Benedictiner-Klosters in Paderborn, mit sich. Vita
Meinw. l. c. p. 527.
ach seiner eiligen Heimreise erbaut Bischof Meinwerk schnell an der westlichen Seite der Stadt
Paderborn eine Kapelle zur Ehre des heil. Benedictus. Vita Meinw. l. c. p. 527.
*»
4015.
lanuar 15. Kaiser Heinrich II. schenkt der Kirche.zu Paderborn den Hof Honstede im Gau Rittiga
und der Grafschaft des Grafen Bernhard, wie der Erzbischof Onwan denselben besessen und
dem Kaiser übergeben hatte. Act. Mulinhusen XVIIL Kal. Februar. 1045, a. R. XIII. Imp. L
152
1013.
Schaten A. P. I. p. 275. mit willkürkch verändertem Datum a. 1043, Weglassung des a. Imp.
und Veränderung des Imperator- Titels in den Kónigs- Titel. Lappenberg Hamburg. Urkundenb.
L S. 63. Cf. vita Meinw. l. c. p. 52&. — Der Hof Hohenstedt lag nicht weit von dem Schlosse
Hardenberg. Vgl. Wolf Gesch. v. Hardenb. I. S. XV. Wedekind Not. I. S. 274. — Die Schen-
kung selbst mag früher, geschehen sein (s. Nr. 759), aber die Urkunde wurde erst jetzt ausge-
fertigt. (LXXXV.)
768. Februar 3. Heribert, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass die Äbtissinn zu Gesike, Hildigundis,
das von ihrem Grossvater Hahold und anderu ihrer Vorfahren gestiftete Kloster Gesike dem
Erzstift Cóln übergeben, auch ihren bisherigen Vogt, den Grafen Sikko, entlassen, und den Vogt
der Kirche zu Cóln, 7iemo, dafür angenommen hat; zugleich bestätigt er die Privilegien des
Klosters. Act. Suosat III. Non. Febr. 1044. Seibertz Urkundenb. I. S. 25. — Die Jahrzahl 4014
muss nach dem Gebrauche der Cólnischen Kirche verstanden werden, welche das neue Jahr
mit dem 25. März anfing; denn im Februar 404& unserer Zeitrechnung war Erzbischof Heribert
mit dem Kaiser in Italien.
"169. Mai 28. (Vigilia Pentecostes.) Bischof Meinwerk von Paderborn kommt mit dem Kaiser zu Immc-
deshusun zusammen, wohin der Kaiser von Kaufungen aus gekommen und wo er mit ihm das
Pfingstfest feiert. Thietmar. l. c. p. 840.
770. Bischof Meinwerk, der.bei einem früheren Besuche in Corvey die Disciplin in diesem Kloster sehr
verfallen angetroffen und daselbst eine üble Aufnahme gefunden hatte (s. vita Meinw. l. c. p. 543.
cap. &3.), bringt es bei dem Kaiser dahin, dass der dortige Abt Walh abgesetzt, und ein Mónch
aus dem Kloster Lauresheim, Druhtmar, dem Stifte Corvey, ohne Einwilligung der dortigen
Klostergeistlichen, als Abt vorgesetzt wird, um dasselbe zu reformiren; worauf die Mónche, bis
auf 9, auswandern, die meisten jedoch nach einiger Zeit zurückkehren. Thietmar. |. c. p. 840.
Annal. Saxo l. c. p. 667. Beide lassen die Veränderung mit dem Kloster Corvey noch in Im-
medeshausen, die Annal. Quedl l c. p. 83. hingegen in Corvey selbst geschehen, wohin der
Kaiser zu diesem Ende gekommen. Vermuthlich wurde die Sache in Immedeshausen beschlos-
sen und in Corvey ausgeführt. ,
774. September 45. Bischof Meinwerk weiht die neuerbaute Domkirche zu Paderborn, und macht bei
112.
119.
dieser Gelegenheit die erhaltenen päpstlichen Privilegien öffentlich bekannt. — Der Kaiser, wel-
chen Meinwerk zu dieser Feierlichkeit eingeladen hatte, weil er von ihm Erwitte zu erhalten
hoffte, konnte, wegen seines Feldzuges nach Polen, nicht daran Theil nehmen. Vita Meinw.
l. c. p. 527.
» , Am Tage der Einweihung schenkt Bischof Meinwerk an die Kirche zu Paderborn
von seinen Erbgütern, die Burg Plesse mit 1100 mansis, mit dem Vorbehalt, von einem Theile
dieser Güter, deren Genuss seiner Mutter auf Lebenszeit verbleiben soll, neue Kirchen zu sf
ten. Durch dieses Beispiel des Bischofs werden vicle andere Personen jedes Geschlechts und
Standes zu ähnlichen Schenkungen bewogen. Vita Meinw. l. c. — Die Schenkungen selbst
wie sie theils a. a. O. aufgezählt, theils urkundlich nachzuweisen sind, werden weiter unten
angegeben werden. '
» 29. Thiderich, Bischof zu Mimigardevord, assistirt dem Bischof Bernward zu Hildesheim
bei der Einweihung der Crypta des von letzterem im nórdlichen Theile der Stadt Hildesheim
erbauten Klosters. Annal. Hild. l. c. p. 9&. Vita Bernw. l. c. p. 778.
114. December 25. Weihnachtsfest, welches Kaiser “Zeinrich 1]. zu Paderborn feiert. Thietmar. 1. €
p. 8&4. Annal. Hild. 1. c. und Annal. Sax. l. c. p. 669. zum Jahre 1016, nach der Zeitrechnung
welche mit Weihnachten das neue Jahr anfing.
4045. 453
Der Ritter Mainheri gibt, Behufs einer Memoiren -Stiftung, sein Eigenthum zu Burgnun, Balhornun
und Scharhem an die Kirche zu Paderborn, und wird dagegen von dem Bischof Meinwerk, auf
seine Lebenszeit, mit einem Gute zu Sulichem belehnt. A. 1015. Bisher ungedruckt Vgl.
Vita Meinw. l. c. p. 528, Nr. 2. (LXXXVL)
(1045 — 1036.)
Schenkungen an die Domkirche zu Paderborn, nach der Einweihung derselben durch den Bischof
Meinwerk und bei dessen Leben; so'weit von ihnen kein bestimmtes Datum angegeben oder
mit Sicherheit auszumitteln ist.
. Ein Edler, Meinheri der Jüngere, gibt der Kirche zu Paderborn das Gut Hengeldere, wofür Bischof
Meinwerk ihm und seiner Ehefrau auf Lebenszeit gewisse. Einkünfte anweist. (LXXXVIL, 1) Cf.
vita Meinw. l. c. Nr. 3.
. Wirin, Canonicus der Kirche zu Paderborn, gibt derselben, mit Einwilligung seiner Erben, sein
Besitzihum zu Osdaghusun und Rasthorpe; der Bischof ernennt ihn dafür zum Propst, und be-
stimmt, wenn er aus Schwachheit oder einer andern Ursache die-Propstei aufgeben sollte, ihm
auf Lebenszeit einen Hof mit 30 Familien. Vita Meinw. l. c. Nr. &.
. Ein anderer Wirin, Subdiaconus an der Kirche zu Paderborn, gibt derselben, mit Einwilligung
seiner Schwestern, durch seinen Vogt Etlbrecht, sein Besitzthum zu Sneun, und erhält dafür
von dem Bischof auf Lebenszeit &0 Pflüge und eine Decanie; in Gegenwart der Grafen Udo,
Herimann und Benno. V. M. |. c. Nr. 5. |
. Folemar, Canonicus derselben Kirche, übergibt, durch seinen Vogt Amulung, seine Güter in der
Mark Sturmethi, Gesike und Stocheim, zum Altar der Heil. Maria, Kilian und Liborius, wofür
der Bischof ihm auf Lebenszeit den Hof Bekinauwo u. a. m. anweist. V. M. l. c. p. 529, Nr. 6.
'olemar (nach der V. M. ebenfalls Canonicus, aber von dem vor. verschieden) schenkt der Kirche
zu Paderborn die Güter Holthem und Aslan. (LXXXVIL, IL) Cf. V. M. l. c. Nr. 7. |
. Nithing (nach V. M. der Bruder des vor.), ebenfalls Canonicus zu Paderborn, übergibt der Kirche
.
zu Paderborn die Orte Holthem und Buronan, und erhält dafür von dem Bischof auf Lebenszeit
den Bann über Horohusan und die Orte Waveri und Bokinavurdi, auf welchen letzteren ein
Anniversarium für den damals lebenden Kaiser Heinrich fundirt wird. (LXXXVH., IIL) Cf. V. M.
l. c. Nr. 8.
Der Priester Waldier schenkt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seines Erben Haold, sein
Besitzthum in Winnithi, welches der Vogt Hildéward in Empfang nimmt, und wofür ihm der
Bischof, in Gegenwart der Grafen Conrad und Thiederich, die Kirche zu Thietmelli mit 6 Pflü-
gen und einem Pferde auf Lebenszeit übergibt. V. M. l. c. Nr 9.
. Der Priester Wulfdag übergibt sein Eigenthum in Baddunhusun dem Bischof Meinwerk, welcher
ihm dafür auf seine Lebenszeit die Kirche zu Pumissun verleiht, und seiner Mutter nach seinem
Tode eine Getraiderente daselbst anweist. (LXXXVIL, IV.) Cf. V. M. 1. c. Nr. 10.
. Der Priester Wecil, von Rothun, übergibt, mit Einwilligung seines Erben Liutbrand, durch seinen
Vogt Hiddin, sein Besitzthum im Dorfe und der Mark Holthusun, zum Altare der Heil. Maria,
Kilian und Liborius, und erhält dafür von dem Bischof auf Lebenszeit eine Familie in Ricwar-
dessun, in Gegenwart des Grafen Amulung. V. M. 1. c. Nr. 41.
. Die Nonne Zaburg übergibt durch ihren Vogt Hamako das Gut Bridi, und erhält dafür von dem
Bischof Meinwerk auf ihre Lebenszeit das Vorwerk Hunwercushusun nebst andern Gütern und
Renten. V. M. l. c. Nr. 42.
Die Nonne Zike übergibt, mit Einwilligung ihres Bruders Wego, ihr Eigenthum in Spurca, Adana,
Bocla, Liudunburin und Rokinchusun, wofür ihr B. Meinwerk 42 Pflüge auf ihre Lebenszeit an-
Regesta hist. Westfal, . 20
71,73
187.
788.
789.
190.
794.
192.
193.
194.
795.
796.
197.
1015
weist, überdies 2 Unzen Gold und ein Talent Denarien, ihren Erben aber ein Talent gib
V. M. l. c. Nr. 43.
Oda, Nonne zu Gesike, übergibt, mit Einwilligung ihres Bruders Richard, ihr Erbgut in den Dör
fern und der Mark Colstidi, Astanholte, Lanchel und im ganzen Pathergau, wofür B. Meinweri
ihr den Zehenten von 10.Pflügen aus benachbarten Orten u. a. m. anweist, ihrem Bruder abe
ein Pferd gibt; in Gegenwart des Propstes Hosad, des kaiserl Kapellans Ecilin, des Grafei
Amulung u. À. V. M. 1 c. p. 530. Nr. 44.
Die Nonne Zabake übergibt, mit Einwilligung ihres Erbeu 7íazo, ihr Gut zu Thietmeressun, Cher.
dinun und Sidessun, wofür DB. Meinwerk ihr eine lebenslängliche Getraiderente aus den hischöf-
lichen Tafelgütern anweist. V. M. l. c.-Nr. 45. |
Die Nenne Atia übergibt der Kirche zu Paderborn, durch ihren Erben und Vogt Abbo, im Gerichte
des Grafen Amulong, ihre Güter im Wesigau, nehmlich einen Hof im Dorfe Haspan und alle
Besitzungen zwischen dem Suntal und Asnig, nachdem sie vom B. Meinwerk 5 Talente Goldes
und verschiedenes kostbares Pelzwerk erhalten, wie denn auch ihre Erben durch ühnliche Ge-
schenke zur Einwilligung bewogen wurden. Jene Güter gibt der Bischof, durch seinen Vogl
Amulung, derselbeu Nonne zu Lehen, gegen eine jährliche Recognition von 2 Denarien, und weis
ihr überdies eine lebenslängliche Rente von Getraide, Schlachtvieh und andern Küchenbedürf-
nissen an. .V. M. 1 c. Nr. 46.
Die Nonne Attula übergibt der Kirche zu Paderborn, durch ihren Vogt Thiadric, die ihr erblich
angefallenen Güter in Engern und Ostsachsen, wofür der Bischof ihr auf Lebenszeit den Ort
Crammo und jährlich 2 Talente anweist. V. M. l. c. Nr. 47.
Die Nonne Liuddurg übergibt an die Kirche zu Paderborn, durch ihren Vogt Brun, ihr Erbgut in
der Mark Astheim, gegen eine lebenslüngliche Rente von Getraide, Küchenbedürfnissen und
Kleidungsstücken. V. M. l. c. Nr. 18.
Die Nonnen und Schwestern /mize und /muke übergeben der Kirche zu Paderborn ihr Gut zu Ka-
ralasthorp, für 2 Talente und eine jährliche Rente von Getraide und Küchenbedürfnissen.
(LXXXVIL, V.) Cf. V. M. l. c. Nr. 19.
Ein Edler Northine gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Mutter Eilka, ein Gut zu
Biveran, wofür .ihm der Bischof den Zehenten zu Warpassun zu Lehen gibt; in Gegenwart der
Grafen Conrad und Amulung. V. M. l. c. p. 534., Nr. 22. |
Ein Edler Ziuthard gibt der Kirche-zu Paderborn sein Besitzthum zu Irixlevu im Gau Hertboga in
Ostsachsen; der Bischof schenkt ihm dagegen eine Unze Gold, 40 Pfund Denarien und einen
auf & Pfund geschätzten Mantel; in Gegenwart der Grafen Udo, Benno, Amulung, Herimann u. 4.
V. M. 1. c. Nr. 23.
Ein Edler Hemuca hatte der Kirche zu Paderborn ein Gut in Curbike geschenkt Nach seinem
Tode wollten seine Erben Reinhard und Humburga diese Schenkung entkräften; doch entsagten
sie ihren Ansprüchen, indem sie von dem Bischof 3 Talente empfingen, zu Warburg am
Abend S. Bonifaci. V. M l. c. p. 532., Nr. 24.
Ein Edler Esc von Mesheri gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seines Vaters Thiatmar,
sein Besitzthum in dem Dorfe Nederi und der Mark, mit Ausschluss von & Eigenhörigen; der
Bischof aber gibt dem Vater und dem Sohne, auf beider Lebenszeit, 20 Familien zwischen
Esiberg und Duergian, ausserdem 20 Pfund Denarien und jährlich einige Stücke Wild aus dem
Walde zu Reinherishusun, und nimmt den Vater in die Brüderschaft der Kirche zu Paderborn
auf; alles in Gegenwart der Grafen Amulung, Herimann, Thiadric u. A — V. M. l. c. Nr. 23.
Ein Edler Wicbran gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Gemahlinn Tetta und
seiner Erbinn Eika, sein.Besitzthum im Dorfe und. in der Mark Thiadwardessun; der Bischof
——-
' 798.
1
4
r
|
1
r
199.
. 800.
801.
802.
803.
804.
808.
809.
810.
8.
1015. 165
> schenkt dagegeh der gedachten Tetta verschiedene Kleidungsstücke und ein Pferd. V. M.
l. c. Nr. 26.
Ein Edler Volcward schenkt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Gemahlinn Verthews,
zwei Hoven in Westnederi, in Gegenwart der Grafen Erpho und Ekkika, und erhält von dem
Bischof, zu Warburg am Tage des heil. Magnus, 33 Schillinge Denarien und 5 Goldstücke.
V. M. Ll c. Nr. 28.
Ein Edler /sier übergibt der Kirche zu Paderborn, in Gegenwart des Herzogs Bernhard, sein Be-
sitzthum in Bennanhus, und erhält von dem Bischof 35 Schill. Den. und Pelzwerk. V. M. l c.
Nr. 29.
Der Ritter Brun gibt der Kirche zu Paderborn, zur Memorie seines Bruders Thiadmar und mit
Einwillignng seiner Nichte /da, seine Güter in Betanun und Waldenstidi, wofür ihm der Bischof .
auf Lebenszeit die Güter Boffessun und Hemmedesun zu Lehen gibt. (LXXXVIL, VL) Cf. V. M.
l. c. Nr. 30.
Ein freier Mann, Roddech, gibt der Kirche zu Paderborn ein Gut zu Othihem, wofür er ein
Pferd, Geld, Kleider und einen Schild erhält. V. M. 1. c. Nr. 34.
(Ein anderer freier Mann, V. M.) Alfric gibt dem B. Meinwerk Güter zu Aldunthorpe, wofür er ein
Pferd, Geld, Getraide u. a. m. erhält. (LXXXVIL, VIL) Cf. V. M. l. c. Nr. 32. |
Hidda gibt der Kirche zu Paderborn ein Gut zu Burchhusun; — Wiecil aus Wittisungan, ein Gut
zu Othihem; — Herimann aus Holthusun das Haus eines gewissen Tada; — Amulung zwei Ei-
genhörige einer Nonne in Meschede; wofür dieselben Geld, Kleider und andere Gegenstände
erhalten. (Bei LXXXVIL, VIL) Cf. V. M. l. c. p. 535., Nr. 56., 57., 58., 59.
Der Ritter Wigo gibt der Kirche zu Paderborn ein Gut in der Mark Alieressun, und erhält von
dem Bischof auf ein Jahr den Zehenten von 10 Pflügen, und' 40 siclos Den., in Gegenwart des
Abtes Wino zu Helmwardeshausen, des Propstes Hosad, der Grafen Amalung, Erpho u. A.
V. M. 1. c. p. 532. Nr. 33.
. Der Ritter Bruno gibt der Kirche zu Paderborn sein Besitzthum in der Mark Ananroth, und erhält
dafür von dem Bischof auf Lebenszeit & Pflüge zu Lehen. (LXXXVIL, VIIL) Cf. V. M. l. c. Nr. 3%.
. Bevo erhält, für ein an die Kirche zu Paderborn übergebenes Gut, von dem Bischof 5 Talente,
"und später noch durch dessen Boten Thrudbert ein Pfund Denarien. V. M. l. c. p. 533., Nr. 35.
(Vgl. LXXXVIL, IX.)
. Hola gibt der Kirche zu Paderborn, zur Memorie seines verstorbenen Bruders Gerbert, und seines
damals in Paderborn die Wissenschaften studirenden Sohnes Rainold, die Besitzungen des ge-
dachten Gerbert an den Orten Ammohusun, Thumithi, Langal, Maresvelde und Salminghusun,
wofür der Bischof den genannten Rainold mit einem Eigenhörigen belehnt. V. M. 1. c. Nr. 36.
Ein Edler Ecilin und sein Sohn Meinhard geben der Kirche zu Paderborn ihr Erbe in Harum,
gegen eine lebenslängliche Rente an Getraide, Schlachtvieh u. a. m. (LXXXVIL, X.) Cf. Vita
Meinw. ]. c. Nr. 37.
Ein Edler Waiberth gibt der Kirche zu Paderborn, mit Zustimmung seiner Erbinn Adalgart, Güter
zu Bilisti, welche der Bischof einem freien Manne Wizo und seiner Ehefrau, der Tochter des
gedachten Walberth, nebst andern Gütern, gegen eine jährliche Recognition von 2 Den., zu
Lehen gibt. V. M. l. c. Nr. 37.
Ein Edler Wilheim schenkt der Kirche zu Paderborn, zum Gedächtniss seiner Ältern, ein Gut zu
Levardishusun, und erhält von dem Bischof ein Pferd, 2 Talente und & Schill., in Gegenwart.
der Grafen Udo, Sifrid und Amulung. V. M. l c. Nr. 38.
Ein Edler Richard gibt der Kirche zu Paderborn, zu seiner und seiner Ältern Memorie, seine Be-
Sitzungen in den Dörfern und Marken Gledabiki, Hiridechessun, Hemmanhusun, Heristi, Perran-
20 *
156.
812.
813.
814.
815.
816.
817.
818.
819.
820.
821.
822.
823.
824.
825.
1013.
husun, Bullanhusun, und dem ganzen Osterlande, wogegen ihm der Bischof auf Lebenszeit dei
Hof Betanun überlässt. (LXXXVIL, XL) Cf. V. M. 1. c. Nr. 39.
Ein Edler Ziuduif gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seines Bruders Wicker und sei
ner Gattinn Suanehild, das Gut Welmithe, wofür er von dem Bischof 45 Tal. Silbers unc
20 Pfluge im Gau Wessiga erhält. Später gibt ibm der Bischof, der ihn zu seinem Ritter an-
genommen, 30 Pflüge in demselben Gau zu Lehen, um dafür Kriegsdienste zu leisten. V. M
l. c. Nr. 40.
Ein Edler Liutthard gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Gattinn Norhsuit und
seiner Erben Elfdag, Bado und Wicbald, sein Eigenthum zu Brochusen im Gau Thietmelli, und
erhält das Gut mit & Pflügen zu Smithessun auf Lebenszeit, gegen eine jährliche Relcognition
von 2 Den., zu Lehen. V. M. l. c. Nr. 44.
Ricmar gibt der Kirche zu Paderborn sein Erbe zu Volkiereshusun, und erhält dafür auf Lebens-
zeit den Ort Niganbrunnun und den Zehenten zu Doddanhusun, nebst andern Geschenken.
(LXXXVII., XIL) "CE. V. M. L c. Nr. &2.
Ein ungenannter frommer Mann gibt der Kirche zu Paderborn, mit Genehmigung des Grafem Benno,
sein Erbe in Silon, und erhält dafür von dem Bischof, in Gegenwart des Grafen Amulung, eine
Hove in Heristelli auf seine Lehenszeit, nebst andern Geschenken. V. M. l. c. p. 53&., Nr. i3.
Erp gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Ehefrau Zeta und seiner Mutter Evusa,
sein Erbe in Esikessun, und erhült dafür von dem Bischof, ausser andern Geschenken, 20 Pflüge
zu Elieressun und an benachbarten Orten, in Gegenwart des Grafen Amulung u. À., zu Lehen.
V. M. |l. c. Nr. kb. |
Bernward gibt der Kirche zu Paderborn ein Gut zu Wiriesi im Gau Auga in der Grafschaft des
Grafen Benno, und empfängt dafür zu Wardbergi (Warburg) von dem Bischof verschiedene Be-
sitzungen und Renten auf Lebenszeit. (LXXXVIL, XIIL) Cf. V. M. l. c. Nr. 45.
Imuca gibt der Kirche zu Paderborn, mit Zustimmung ihrer Tochter Zerisuith, ihr Erbe im Dorfe
und m der Mark Asthem und Ecla, wofür ihnen der Bischof, in Gegenwart des Propstes Hosad,
des Kapellans Hecelin, des Grafen und Vogtes Amulung, u. A. gewisse Einkünfte zu ihrem Un-
terhalt anweist. V. M. l. c. Nr. &6.
Randward gibt der Kirche zu Paderborn ein Gut zu Bikkihusen. und erhält von dem Bischof ein
Pferd, 2 Ochsen und & Schill. Den. (LXXXVIL, XIV) Cf. V. M. l. c. Nr. 47.
Die Brüder Wira und Hemuca geben der Kirche zu Paderborn eine Hove zu Stenlari, wofür sie
2 Pferde, 22 Schill. Den. u. a. erhalten. V. M. l. c. Nr. 48. |
Ethilier gibt der Kirche zu Paderborn sein Eigenthum in Diesna, und erhält dafür von dem Bischof,
zu Ecwardinchusun, Geld u. a. (LXXXVIL, XV.) Cf. V. M. L c. Nr. 49.
Tidier gibt der Kirche zu Paderborn, zu seinem und seiner Ältern Gedächtniss, sein Eigenthum zu
Bulihem im Gau Soratvelde, wofür er von dem Bischof, in Gegenwart des Propstes Hosad,
der Grafen Amulung und Thiedrich, mit Zehenten zu Bulihem und Vurmessun auf seine Lebens-
zeit belehnt wird. V. M. l. c. Nr. 50.
Die Brüder Líudric und Becilin geben der Kirche zu Paderborn ihr Eigenthum in Halogokircan,
für & Pfund Den. (LXXXVIL, XVI) Cf. V. M. l. c. Nr. 54.
Tiedi gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Mutter Wildurga, seine Güter zu Bili-
velde, wofür ihm der Bischof lebenslünglichen Unterhalt in seinem Mundiburdio, seiner Mutter
aber eine ansehnliche Rente von Getraide, Küchenbedürfnissen u. a. m. in Gegenwart der Gra-
fen Amulung, Ekkika u. A. zusagt. V. M. l. c. Nr. 52.
Radulf gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seines Erben Aichbrecht, einen Eigenhörigen
mit einer Hove zu Weni im Gau Almunga und der Grafschaft Ekkiko's, wofür der Bischof der
826.
828.
829.
830.
834.
832.
833.
83h.
835.
836.
837.
838.
839.
i
1015. O04 457
Concubme des gedachten Raduif, Namens Atholoch, eine jährliche Rente von 5 Schill. Den.
verspricht. V. M. l. c. Nr. 53.
Ferthumunt gibt der Kirche zu Paderborn Güter in der Mark Calriki, wofür der Bischof ihm und
seinem Sohne auf beider Lebenszeit eine Hove zu Overan-Duergian anweist. (LXXXVII., XVII)
Cf. V. M. l. c. p. 535., Nr. 54.
. Hathamar gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Mutter Bezzula, sein Eigenthum
zu Erpessun im Gau Lachni in der Grafschaft Herimanns, gegen eine lebenslüngliche Rente von
3 Tal, welchen der Bischof, in Gegenwart der Grafen Udo, Herimann, Benno und Sifrid, noch
verschiedene andere Geschenke. hinzufügt. V. M. l. c. Nr. 55.
Adalward zu Hechti, Rumold zu Heingahusun, und Benna, schenken dem Bischof von Paderborn
ihre Güter zu Immedeshusun, unter der Beglaubigung des Grafen Herimann u v. A. V. M.
l. c. Nr. 60.
Wicbrand gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Gattinn Tetta, zur Büssung seiner
Sünden, am &. (II. Non.) November, ein Gut zu Hemmicanhusun, gegen lebenslüngliche Über-
lassung von 45 Pflügen, und andere Geschenke. V. M. l. c. Nr. 61.
Godescalc gibt der Kirche zu Paderborn 7 Hoven zu Hemmedessun, und erhält dafür Geld und
andere Gegenstände, in Gegenwart der Grafen Thiedrich, Ekkika u. A. zu Nihem am Abend
Gertrudis (16. März). V. M. l. c. Nr. 62.
Aethelferd gibt der Kirche zu Paderborn eine Hove in der Mark Listungun, gegen eine Geldvergü-
tung. (LXXXVIL, XVIII) Cf. V. M. 1. c. Nr. 63.
Araca von Corvey schenkt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seines Sohnes Titbald, einen
Acker am óstlichen Ufer der Weser bei Huxeri. V. M. l. c. Nr. 65.
Wulfheri verkauft dem Bischof von Paderborn 45 Acker zu Wulfhereshusun. (LXXXVIL, XIX.) Cf.
V. M. l. c. Nr. 66.
Thiadold gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Ehefrau Redmoda und seines Soh-
nes Alhalward, einen Hof und 48 Acker zu Wicberneshusun; — ein Mann zu Halogokircun
einen Hof und 20 Acker; beide für Geld- und andere Entschädigung. V. M. 1. c. p. 536,
Nr. 67., 68. u
Alsdag gibt, mit Einwilligung seines Sohnes Ziudulf, sein Erbe in der Mark Hodanhusun an die
Kirche zu Paderborn, wofür der Bischof beiden auf ihre Lebenszeit täglichen Unterhalt und
anderes Einkommen anweist. V. M. l. c. Nr. 69.
Thiatmar, der Bruder des Herzogs Bernhard, welcher wegen seiner, gegen das Kloster Herivord
verübten Gewaltthätigkeiten, von einer Synode zu 30 Tal. Den. Geldstrafe verurtheilt war, gibt,
in Ermangelung des Geldes, dem Bischof Meinwerk sein Gut zu Brunincthorpe. (LXXXVII., XX.)
Cf. V. M. l. c. Nr. 70. — Über diesen Thiatmar vgl. Annal. Sax. 1. c. p. 661.
Aethelbern , Ecilin und Heriward von Scerve ergeben sich mit allem ihrem Vermögen der Kirche
zu Paderborn, um der Verfolgung wegen eines an einem Eigenhörigen des Klosters Herisi ver-
übten unvorsätzlichen Todschlages z zu entgehen, worauf der Bischof dem Kloster 8 Pfund be-
zahl. V. M. 1. c. Nr. 71.
Sigibodo gibt der Kirche zu Paderborn, zur Busse eines gegen dieselbe begangenen Vergehens.
mit Einwilligung seiner Ehefrau Embila und seiner Erben, seine Güter zu Vilisi, Vesperdun und
Hodingahusun. V. M. l. c. Nr. 72.
Der verstorbene Bischof Retharius hatte einem gewissen /sica eine Hove zu Lehen gegeben, welche
nach dessen Tode im Besitz seines Sohnes Ecelin blieb; dieser hatte sich durch ein Verbrechen,
weshalb er die Flucht ergriff, des Lehens verlustig gemacht; Bischof Meinwerk forderte daher
die Hove von Ecelins Erben, welche dieselbe unrechtmässig inne behalten hatten, zurück, gab
458 | | 1015.
ihnen jedoch, als sie sich, nach langer Weigerung, dazu verstanden, einige Veérgütumg, m be
genwart des Grafen Amulung u. A. V. M. 1. c. Nr. 73.
840. Ibo und seine Ehefrau empfangen, für ein der Kirche zu Paderborn überlassenes Gut, won dem
Bischof, nach Mariä Himmelfahrt, 2 Familien, nebst Vieh, Geld, Kleidungsstücken v. & m
V. M. l. c. Nr. 75.
844. Reinhard und seine Ehefrau Ricmoda wollten der Kirche zu Paderborn die Übergabe eines Gus
in Sidiginchusun streitig machen, liessen sich aber durch 3 Pfund Den. und eine Fame a
Suinvellun für ihre Ansprüche abfinden. V. M. 1. c. p. 537., Nr. 76. (Vgl. LXXXVIL, XXI)
842. Eine edle Frau /dike gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung ihres Sohnes Aoddach, tu
Gut zu Essiki und Liutburg, welches ihr ein Edler ZAiederich vermacht hatte, wofür ihr de
Bischof 3 Tal. gibt, auch dem gedachten Zhiederich auf Lebenszeit Liutburg als Lehen einräm
und eine Jahrrente von 3 Tal. zusichert. V. M. 1. c. Nr. 78. |
843. Eine edle Frau Vizuca hatte der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung ihrer einzigen Tochle
ein Gut zu Haldugon geschenkt, welches nach ihrem Tode durch Godebold, einen Ritter dw
Bischofs Meinwerk, in Anspruch genommen wurde; die übrigen Ritter des Bischofs brachte
aber zu Herisi, am Tage S. Agathae, einen Vergleich zu Stande, worinn Godebold, gegen &-
wisse von dem Bischof erhaltene Geld- u. a. Geschenke, jene Übergabe aufs neue besülg
V. M. l. c. Nr. 79.
844. Eine Matrone Fritherun übergibt der Kirche zu Paderborn, durch ihren Vogt Zhiefmar, zu ihren
und ihrer Áltern Seelenheil, einen Hof zu Haldungun, zu Essiberge und zu Neden mit allen
Zubehör; der Bischof aber gibt ihr dafür auf ihre Lebenszeit eine Rente an Geld, Getraile
Küchenbedürfnissen, Schlachtvieh und Getränken, nebst dem Zehenten in Ost-Nederi, und ihre
Tochter Anna den Zehenten in Overon-Beverungun. Act in Wiriesi, Ill. Kal. F ebr. V. M. Lc
p. 538., Nr. 83.
845. Eine edle Frau Dudica gibt, nach dem Tode ihres Ehemannes, ihr Eigenthum zu Dorstedi, La-
wardeshusun und Ebanhusun mit allem Zubehór, einen Hof und 30 Acker ausgenommen, ihren
Söhnen Thiadric und Widulo; diese aber übergeben die gedachten Güter, zu ihrem Seelenkeil
der Kirche zu Paderborn, in Gegenwart des Grafen Gerbert u. A. V. M. l. c. Nr. 8%.
846. Eine edle Frau Aldun gibt der Kirche zu Paderborn 3 Hoven, für eine Geldsumme, welche der
Bischof, am Tage Mariä Geburt, ihr durch den Priester Ethelred von Gedulmun einhändigen
lässt. V. M. l. c. Nr. 85.
847. Eine edle Frau Geppe von Halthorpe gibt der Kirche zu Paderborn ihr Erbe in Forsti, für 25 Pfund
Den. (LXXXVIL, XXI) Cf. V. M. 1. c. Nr. 86.
a Luiza gibt der Kirche zu Paderborn ein gewisses Gut, mit Einwilligung ihrer Erben Ziudbrand,
Ekkika, Haika und Rothwerk, welchen der Bischof dafür, durch die Grafen Amulung und Erplo.
eine Geldsumme zustellt. — Evike gibt der Kirche zu Paderborn ein Gut in Hemmedessur:
weshalb der Bischof die Frau Becela und ihre Töchter in Herivord, in Gegenwart des Herzos
Bernhard, der Grafen Amulung, Bernhard, Ekkiko u. A. m., für ihre Ansprüche an dasselbe
mit & Unzen Goldes abfindet. — Der Frau Jbica gibt der Bischof, wegen Embriki, Getraide-
. u. a. Zehenten. V. M. |. c. Nr. 87., 88., 89.
849. Mirihild verkauft dem Bischof Meinwerk, durch ihren Vogt und Erben Avsca, ihr Erbe in Hering
(LXXXVIL, XXIII) Cf. V. M. l. c. Nr. 90.
850. Enike übergibt der Kirche zu Paderborn, durch ihren Vogt Widikind, ein Gut zu Hardincthorpe
welches sie, nebst 5 Pflügen, gegen eine jährliche Recognition von einem Denar, wieder zv
Lehen erhalt. V. M. l. c. Nr. 91.
851. Oda verkauft dem Bischof Meinwerk ihr Besitzthum in Siwardessun. (LXXXVII,, XXIV.) Cf. V. M. 1. c. Nr. €
1015. 459
Die Schwestern Bosa, Christina und Ebbica geben, am Tage der heil. Abdon und Sennes, der
Kirche zu Paderborn, durch die Haud des Herzogs Bernhard, ihr Gut zu Thesli u. a. and. Or-
ten, wofür sie von dem Bischof Geld und kostbares Pelzwerk erhalten. — Oda gibt, am Tage
Jacobi, der Kirche zu Paderborn Güter zu Asopo, wofür der Bischof ihr und ihren Söhnen auf
deren Lebenszeit ein Haus in Paderborn u. a. m. anweist. (Beide Tradi&onen zusammen LXXXVII.,
XXV.) Cf. V. M. l. c. p. 538., Nr. 93. und p. 539., Nr. 95.; die letztere Tradition mit dem Tage
Invent. S. Stephani.
Eine Frau Wennikin gibt dem Bischof Meinwerk Äcker und einen Hof in Hilimeri. (LXXXVIL, XXVI.)
Cf. V. M. 1. c. Nr. 9%.
Alvericus von Rangun verkauft dem Bischof Meinwerk zwei Güter in Ufflan und Ricwardessun.
V. M. l. c. Nr. 97.
Bischof Meinwerk kauft von Tiedrich und dessen Ehefrau Geppa zu Goslar, 2 Familien zu Lanchel.
(LXXXVIL, XXVIL) Cf. V. M. l. c. Nr. 98.
Ein freier Mann, Cuono, gibt dem Bischof Meinwerk sein Holz zu Are, seitdem Conenbusch genannt,
und ein Anderer das Mühlwasser zu Helessem. V. M. l. c. p. 544., cap. 38.
Cuono, ein Ministerial der Kirche zu Paderborn, verpflichtet sich, anstatt des Zehenten von seinem
Gute zu Adanun, zu einer festen Getraiderente in die Villication Silikensothe. (LXXXVII., XXVIII.)
Digga gibt dem Domkapitel zu Paderborn ein Gut, aus welchem er sich gewisse Lieferungen. vor-
behält. (LXXXVIL, XXIX.)
Cunigunda gibt der Kirche zu Paderborn ihre Besitzungen im Almengau, zu Brenkiun, Uvithi,
Spurca, und 2 Hoven zu Humbergehusun zu ihrer Memorie. (LXXXVIL, XXX.) — Die drei
letzten Nachrichten kóunen nur muthmasslich in die Zeit des Bischofs Meinwerk gesetzt werden,
da er selbst nicht darin genannt wird.
Bischof Meinwerk erwirbt, ausser den oben einzeln verzeichneten, noch Güter zu Anansie, von
dem Diaconus Zhiethard; m Nedere, von Volthard; in Scetbeke, von Bandan und dessen Ei-
genhórigem Brunmann; in Holthusen, von Walbert und Etheldag; in Ethelerdinchusun und
Weni, von Tiaza; in Atfritheshem und Hosissim, von Ekkıka; in Rotbrachtessun, von Bunica; in
Heinthorpe, von Bechtier; in Hodanhusun, von Prendeke; in Ettidessun, Hippanhusun und Nederi,
von der Frau Zia; in Holthuson und Emingarothe, von ZHilhn; in Ricwardessun, von Eilika;
u. à. m. Vita Meinw. l. c. p. 539., Nr. 99.
(1045 — 1046.)
Unter der Regierung des Abtes Druhtmar zu Corvey wurde wahrscheinlich, in Verbindung mit der
durch diesen Abt neu geordneten Verwaltung dieses Stifts, auch das erste Güterverzeichniss
desselben aufgestellt; wie denn die einzige datirte Nachricht aus diesem Verzeichnisse aus Druht-
mars Zeit herrührt. (S. Nr. 400%.) — Dieses, nur noch in einer Abschrift aus dem 45. Jahr-
hundert erhaltene, ganz ordnungslose, und daher für die Geschichte im Allgemeinen wenig
brauchbare Verzeichniss, ist von Falke, in dem bekannten Codex Traditionum Corbejensium,
nicht nur ganz willkürlich, unter dem erdichteten Schein chronologischer Genauigkeit, geordnet
und eingetheilt, sondern auch im Einzelnen sehr verfälscht worden; von Wigand aber genau
nach der ältesten vorhandenen archivalischen Abschrift herausgegeben. S. Traditiones Corbe-
jenses; herausg. von P. Wigand. Lpzg. 4843. dessen Vorrede zur Geschichte und Kritik der
Traditionen und ihrer Herausgabe durch Falke zu vergleichen.
4016.
Januar. . Svnode zu Dortmund. — Adela, die Mutter des Bischofs Meinwerk, wegen des Mordes
ihres Sohnes Thiedrich augeklagt, erscheint hier vor dem Kaiser, wo der Bischof selbst auf ihre
460
863.
867.
868.
869.
810.
1016.
Todesstrafe antrágt, endlich aber die Sache dahin vermittelt wird, dass sie einige ihrer Güter
dem Kaiser überlassen muss. (Vgl. die folg. Urk) Vita Meinw l c. p. 540.
„ 40. Kaiser Heinrich II. schenkt der Kirche zu Paderborn die Güter, welche Bischof Mei.
werk, von seinen väterlichen Erbgütern, vormals seiner Mutter Adala überlassen, diese aber
durch ihren Gemahl Balderich, dem Kaiser übergeben hat; nehmlich Immideshusun, Walmonthem
Havurlon, Hukilhem, u. a. m. Act. Drodmannia, IV. Id. Jan. 1016, a. R. XIV. Imp. II. Schateı
A. P. I. p. 286. Falke C. Tr. Corb. p. 453. Vgl. Wedekind Noten I. S. 271. (LXXXVIIL)
» » Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn den Hof Moronga im Gau Morongano, in de
Grafschaft Benno's, welchen Erzbischof Unowan von Bremen vorher dem Kaiser überlasser
Dat. ut praec. Schaten |. c. Auszug b. Lappenberg Hamb. Urkundenb. I. S. 65. (LXXXIX))
» 1%. Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn den von dem Erzbischof Unwan ihm über
gebenen Hof Berneshusen im Gau Lisga in der Grafschaft Udo's. Act. Drodmanniae XIX. Ka
Febr. 1016, a. R. XIV. Imp. II. Schaten l. c. p. 287. Lappenberg a. a. O. S. 66. Vgl. We
dekind Noten I. S. 271. (XC)
» » Derselbe erneuert der Kirche zu Paderborn die Schenkung der Grafschaft des verstor
benen Grafen Hahold. Dat. XIV. Kal. Febr. 4046, a. R. XIV. Imp. II. Bisher ungedruckt; nu
angeführt Vita Meinw. I c. p. 544., cap. 35. (XCI)
» .. Graf Balderich gibt noch auf dem Convente zu Dortmund, mit Einwilligung seiner Ge
mahlinn Adela, in Gegenwart des Kaisers Heinrich, der Erzbischófe Meingoz von Trier und Ze
ribert von Cóln, der Bischöfe Athalbald von Utrecht, Thiederich von Mimigardevord, Thiatma
von Osnabrück und Arnold von Halberstadt, des Herzogs Bernhard, der Grafen Liudolf, Thi
derich, Wichmann, u. A. m., dem Bischof Meinwerk ein Gut zu Himmerveldun in der Grafscha
Udo's, welches des Bischofs Vogt Herimann für die Kirche zu Paderborn in Empfang nimm
Vita Meinw. l. c. cap. 36.
Februar 45. (In capite Jejunii.) Bischof Meinwerk weiht die von ihm zur Ehre des heil. Benedictu
erbaute Kapelle, und schenkt dazu ein Haus zu Nord-Burgnon mit dem Zehenten. An demsel
ben Tage verleiht er einen grossen Ablass, weiht einen der mitgebrachten Mónche, Namen
Sigehard, zum Abt, und legt den Grund zum Klostergebáude. Vita Meinw. l. c. p. 539., cap. 33
wo auch der Umfang des neuen Klosters (nachmals Abdinghof genannt) genau beschriebe
wird.
März 21. Eine edle Frau Godruna hatte der Kirche zu Paderborn das Gut Galanthorp im Ga
Tilithi und der Grafschaft des Herzogs Bernhard geschenkt. Den ermangelnden Consens ihr
Sohnes Hoda erhielt der Bischof Meinwerk, gegen eine Vergütung von 7 Talenten und ein:
Crusine *), auf einem Placito zu Mulinhusen, XII. Kal. April, in Gegenwart der Grafen S/fri
Amulung, Ekkiko, Thiedrich, Tankmar, eines andern Ekkiko, Tamma, Liudolf, Hamuko, Wiz
des Propstes Eizo, des Schenken Geza, des Vogtes Tamma von Hildesheim. u. À. m. Vit
Meinw. l. c. p. 537., Nr. 81. Spilcker Beitr. IL. Urk. S. 5., wo zum Theil andere Zeugen g
nannt sind, darunter ein Graf Voleward. — Das Jahr ist zwar nicht angegeben, mit Wahrscheii
lichkeit aber aus dem Umstande zu schliessen, dass, nach der folg. Urk., 1046 ein Convent i
Mühlhausen statt fand.
» .. Kaiser Heinrich II. bestätigt dem Kloster zu Nordhausen die von seiner Ahnfrau, de
Königinn Mathilde, geschehene Schenkung des Hofes Gamen im Gau Westfalen in der Grafscha
Hermanns. Act. Mulnhusen, a. 4046, R. XVI. Imp. IV. Kindlinger M. B. 3. B. 4. Abth. Url
*) Crusina bedeutet einen Pelsmantel. Vita Meinw. setzt dafür: pelles bonas.
1016 — t017. 461
S. 5. — Obgleich die Angabe des Tages fehlt, so ist die Urkunde doch in diese Zeitfolge zu
setzen, weil sich aus der vorherg. Notiz die Zeit des Conventes zu Mühlhausen ergibt.
il. März 26. Derselbe erncuert, auf Verwendung seiner Gemahlinn Kunigunde und des Bischofs Theo-
derich zu Minden, dem Kloster Keminata den kaiserlichen Séhutz und die Bestütigung seiner
Besitzungen und Privilegien. Act. Goslar. VII. Kal. April. 1016, a. R. XV. Imp. IV. Schaten A.
P. I. p. 290., zum Jahre 1017.
i2. April 4. Osterfest, welches der Kaiser zu Paderborn feiert. Annal. Quedl. l. c. p. 84.
i). Adela, die Mutter des Bischofs Meinwerk, will, um sich an diesem ihrem Sohne zu rächen, 10 Ho-
ven am Berge Lare bei Heimmeberg am Niederrhein (in inferiori terra) der Kirche zu Elten
zuwenden, der Bischof, auf die Nachricht hiervon, begibt sich selbst in jene Gegenden (in
partes terrae infer.) und nimmt seine Mutter bei dem Wasser Emme am Berge Lare gefangen,
setzt sie jedoch, nach ernsten Ermahnungen, wieder in Freiheit, und bestätigt jene Schenkung,
um dem heil. Vitus (dem Patron von Elten) nichts zu entziehen. Vita Meinw. l. c. p. 544., cap. 37.
4. September 15. Bischof Meinwerk vergleicht sich mit Godebold und dessen Ehefrau Liutrud, wegen
cines lange Zeit streitig gewesenen Gutes, zu Withem XVII. Kal. Octobr., in Gegenwart der
Grafen Amulung, Gerbert und Thiadric. Vita Meinw. l. c. p. 537., Nr. 77. — Die Sache scheint
in diese Zeitfolge zu gehören, da Meinwerk vermuthlich auf seiner Rückreise vom Niederrhein
nach Witten kam.
. Nach Meinwerks Rückreise setzt Adela gleichwohl ihr feindseliges Betragen gegen ihn fort, indem
sie, zu seinem Nachtheile, das Dorf Reinwik so wie die Kirche und das Dorf zu Wic dem Erz-
bischof Heribert von Cöln für das Kloster Deutz verkauft, und das Emporium zu Resse der
Domkirche zu Cóln schenkt, welches Meinwerk ohne Widerspruch geschehen lässt. Vita Meinw.
l. c. p. 541., cap. 39.
i6. Oktober 6. Graf Wichmann — der mit seinem Schwager Balderich lange in grossen Streitigh leiten
lebte, zu welchen letzterer besonders durch seine Gemahlinn Adela angereizt wurde (s. A pert.
lib. I cap. 41 —414.; 1. c. p. 709. sq), — wird, nach wiederhergestelltem Frieden und einem
bei Balderich gemachten Besuche, auf Anstiften der Adela, verrütherisch ermordet. Alpert.
l. c. p. 745.
‘1. Auf die Nachricht von der an Wichmann begangenen Mordthat, eilt zuerst der Bischof Thiederich
von Mimigardevord herbei, geleitet die Leiche seines Freundes nach Frethen und sorgt für
deren ehrenvolle Bestattung. Hierauf bringt derselbe, um Wichmanns Tod zu rächen, eine
starke bewaffnete Schaar zusammen, womit er Balderichs Burg Upplan belagert. Zu ihm stösst
Herzog Bernhard, als Vormund über Wichmanns hinterlassenen Sohn; endlich nahet auch der
Kaiser, aus Burgund, zu Schiffe heran; Erzbischof Heribert von Cóln aber, dessen Dienstmann
Balderich war, erlangt von dem Kaiser-die Zusicherung des Besitzes der belagerten Burg. Diese
wird indessen; nach dem Abzuge des kaiserlichen Heeres, gänzlich zerstört; Adela entkommt
jedoch mit allem, was sie bei sich hatte. Thietmar. l. c. p. 854. cap. 33., 3&. Annal Sax. l.
c. p. 674. — Der Kaiser bestätigt den Herzog Bernhard als Vormund des jungen W’ichmann
und überträgt ihm die Verwaltung. aller von dessen Vater hinterlassenen Güter. Alpert. l. c. p. 717.
ce
1047.
8. Januar 6. Convent zu Altstädt, wo der Kaiser unter andern einen langwierigen Streit zwischen
dem Bischof Zhiederich von Mimigardevord und dem Grafen Hermann, dem Sohne der Ger-
berge (vgl. Nr. 697.) — die im vergangenen Jahre, wegen einer geringfügigen Sache (de inani
re, Thietm.), einander bekriegt und ihre Besitzungen verwüstet hatten — bis auf Michaelis
Regesta hist. Westfal. 21
102
1017 — 1018.
(III. Kal. Octobr.) beilegt. Thietmar. l. c. p. 852., cap. 3&., 35. und wiederholt p. 869. Ar
Saxo l. c. p. 674.
879. Junius 10. Kaiser Zeinrich II. schenkt der Kirche zu Paderborn Güter an den Orten Duln
Nienhem, Situnne, Halostron, Berthalostron, Lehembeke, Horlon, Elvepo und Ricoldinchu
mit Vorbehalt der Brüderschaft der Kirche zu Paderborn und eines Präbende -Antheils gl
einem der Brüder, für sich und seine Gemablinn. Act. Patherbrunnon IV. Id. Jun. 4017
R. XVI. Imp. IV. Schaten A. P. I. p. 294. (XCIL)
880. Julius. . Grosse Versammlung in Liezgo, bei welcher unter andern die Bischöfe Thiederich
884.
882.
883.
884.
885.
886.
887.
Mimigardevord ,' Zhiederich von Minden und Meinwerk von Paderborn erscheinen. Vita Mei
l. c. p. 543., cap. 42.
, 40. Kaiser Heinrich II. schenkt zu der neuen, vom Bischof Meinwerk an der westlichen S
der Stadt Paderborn erbauten Kirche (dem Kl. Abdinghof) das von einem gewissen Nadia
ihm erblich übergebene Gut zu Nedere im sächsischen Hessen-Gau und der Grafschaft H
manns. Act. Lietzgo VI. Id. Jul. 4017, a. R. XVI. Imp. IV. Schaten A. P. I. p. 292. Falke
Tr. Corb. p. 67. Cf. Vita Meinw. l. c.
» . M. Derselbe incorporirt dem Bisthum Paderborn, nach dem Rathe mehrerer Fürsten,
Abtei Helmwardeshusen. Act. Lietzgo V. Id. Jul. 41017, a. R. XVI. Imp. IV. Schaten A. I
p. 292. Cf. Vita Meinw. l. c. (XCIII)
40418.
Kaiser Heinrich II. bekriegt die Friesen, welche die Handelsstrassen hemmten und unsicher mo
ten. Alpert. l. c. p. 719.
Januar 20. Bischof Meinwerk weiht zu Paderborn die Kapelle des heil. Alexius ein. — Er h:
in Folge seines in Italien gethanen Gelübdes, zuerst beschlossen, ein Kloster des heil Ale
zu Sulithe zu erbauen, wegen der Unsicherheit dieses Ortes aber seinen Entschluss dahin
geändert, dass er diesem Heiligen eine. eigene Kapelle bei dem neuen Kloster (Abdinghof.
Paderborn erbaute, sie diesem einverleibte und durch ein besonderes Asylrecht auszeichn
Vita Meinw. l. c. p. 545, cdp. 48.
Februar 49. (Tempore Quadragesimali) Provinzial-Synode zu Goslar, unter dem Vorsitze
Kaisers, welcher unter andern auch Bischof Meinwerk von Paderborn beiwohnt. Vita Mei
l. c? p. 547. — Wahrscheinlich ist diese Synode dieselbe, an welcher auch die Bischöfe 7)
derich von Minden und Zheoderich von Mimigardevord Theil nahmen. Heineccii Anti
Goslar. p. 30.
Die Wittwe Frederun gibt zu ihrem und ihres Sohnes Widikin Seelenheil, durch ihren Vogt 7A
mar, die Höfe Nederi, Assiberg und Haldugun; mit der Kirche und anderem Zubehör, an
Kirche zu Paderborn, wofür der Bischof Meinwerk ihr auf Lebenszeit die Hófe Haldugun :
Heristelli mit gewissen Prästationen überlässt A. 1048, Meinw. episc. IX. Vita Meinw. l. c
537, Nr. 82. — Da Bischof Meinwerk im März 4048 schon sein zehntes Episcopatjahr an!
so muss diese Schenkung, zu Folge der ausdrücklichen Erwähnung des neunten Ep. J., in ei
der beiden ersten Monate dieses Jahres gehören.
März 16. Grosse Synode zu Nimwegen. Thietmar. l c. p. 863. — Balderich, der, aus sci
Besitzungen vertrieben, sich seither bei dem Erzbischof von Cóln aufgehalten hatte, wird, we
des Mordes des Grafen Wichmann, hier vor dem Kaiser angeklagt, und bei dem Versu
seiner Vertheidigung, nur durch des Kaisers Einschreiten vor einem gewaltsamen Tode gesch
und wieder nach Cóln geschickt. — Drei Jahre später (1024) starb er zu Hengibach und wv
zu Seflich begraben. Alpert. l. c. p. 748, aus welchem der Verf. der Vita Meinw. cap. 40,
4018 — 1019. | 454
die Sache etwas anders erzühlt wird, zu bericlitigen ist. — Seine Gemahlinn Adela war, wie
es scheint, noch vor ihm gestorben. Bischof Meinwerk und dessen Schwester theilten sich in
ihre hinterlassenen Güter; jener brachte seinen Antheil an das Kloster Abdinghof, letztere aber
den ihrigen an das Kloster Elten. Vita Meinw. l. c. p. 542. — Balderich und Adela erscheinen
übrigens vor ihrem Tode noch einmal bei der Einweihung des Klosters zu Deutz. Vgl. Nr. 896.
888. Nach der vorg. Synode feierte Kaiser Heinrich Il. noch den Palmsonntag (30. März) und das Oster-
fest (6. April) zu Nimwegen, wohin ihm Bischof Meinwerk, nach dem von ihm noch in Pader-
born gefeierten Osterfeste, nachfolgt. Thietmar. l. c. p. 863. Vita Meinw. l. c. p. 547.
889. April 13. Kaiser Heinrich Il. schenkt das von einer gewissen Willa ihm übergebene Gut zu Sibur-
gohusun im Gau Hemmerveldun und der Grafschaft Udo's, an die Kirche zu Paderborn. Act.
Noviemago Id. Apr. 1018, a. R XVI. Imp. V. Schaten A. P. I. p. 29%. Falke C. Tr. Corb.
p. 584. (XCIV.) — Den Ort Siburgohusun glaubt Wenck H. L. G. II. S. 370. in Sieberhausen,
Wedekind Noten Il. S. 142. in dem Siburg, auf dessen Stelle später Karlshafen gebaut wurde,
zu finden
890. December 25. Weihnachtsfest, welches der Kaiser zu Paderborn feiert. Annal. Quedl. l. c. p. 84,
zu 1019, nach der Zeitrechnung, welche das neue Jahr mit Weihnachten beginnt. — Wahr-
scheinlich in diese Zeit der Anwesenheit des Kaisers in Paderborn, gehóren die beiden folgen-
den Schenkungen:
861. Graf Dodico gibt zu seiner Memorie, mit Genehmigung seiner Mutter Hildigund und seines Bruders
Sigibodo, der Kirche zu Paderborn Güter zu Wartberhgi und an mehreren andern Orten, wofür
Bischof Meinwerk ihm die bischöflichen Besitzungen zu Desburg, Astnederi, Westnederi, und
a. a. O. zu lebenslänglicher Benutzung anweist. S. d. Schaten A. P. I. p. 302, zum Jahre 4021,
wo doch Dodico schon todt war. Höfer Zeitschr. f. Archivk. II. S. 450. *) Cf. Vita Meinw. 1. c.
p. 530, Nr. 20. wo zugleich die Reue des Grafen Dodico über ein ehebrecherisches Bündniss,
in welchem er gelebt, und der plótzliche Tod seines Sohnes, als Motive dieser Schenkung '
berichtet werden. — Eine alte Rückschrift der Original-Urkunde gibt das Jahr 1020 an; der-
gleichen Notizen sind jedoch selten zuverlässig, und da diese Schenkung sowohl in der Vita
Meinw. als in dem älteren Paderbornischen Kopialbuche. mit der nächstfolgenden unmittelbar
zusammengestellt wird, so ist die Gleichzeitigkeit beider mit Grund zu vermuthen, ihre Zeit
aber durch die bei der letzteren bemerkte Anwesenheit des Kaisers zu bestimmen. (XCV.)
892. Graf Sygobodo (der Bruder des Grafen Dodico) und seine Gemahlinn Windilmod geben der Kirche
zu Paderborn, zu ihrer Memorie, in Gegenwart des Kaisers Heinrich, das Gut Liudolvingerod,
wofür Bischof Meinwerk ihm auf Lebenszeit das Gut Curbike einräumt. S. d. Bisher ungedruckt.
Auszug in Vita Meinw. l. c. p. 554, Nr. 24. (XCVI)
1049.
893. März 16. Kaiser Heinrich II. bestätigt dem Bischof Thiedersch zu Mimigardevord das Recht des
dortigen Bisthums über die Abtei Liesborn. Act. Goslar. XVIl. Kal. April. 1049, a. R. XVIII,
Imp. VI. — Unter den Anwesenden befand sich Bischof Meinwerk. — Schaten A. P. 1. p. 296
(unvollständig). Kindlinger M. B. 4. Abth. Urk. S. 7. Cf. Vita Meinw. l. c. p. 547. (XCVIL)
*) Dass, ohngeachtet dieses neueren, aus dem Originale geschópften Abdruckes, die Urkunde in unserm Urkunden-
buche, ebenfalls nach dem Originale, wiederholt erscheint, wird die historische Wichtigkeit derselben und ihr
' Zusammenhang mit der folgenden, bisher ungedruckten, rechtfertigen.
21*
895.
896.
897.
898.
900.
901.
902.
. März 20. Derselbe incorporirt dem Bisthum Paderborn, auf Bitten des Bischofs Meinwerk, die Abtei
Sceldice. Act. ad Gosilare XIII. Kal. April. 1049, a. R. XVII. Imp. VI. Schaten A. P. I. p. 297.
(XCVIIL) |
April... Ekkibraht, ein Ritter des Markgrafen Bernhard, gibt ein Gut, welches er sich unrechtmässig
zugeeignet hatte, dem Bischof Meinwerk zurück, auf dem königlichen Hofe zu Merseburg. in
Gegenwart des Herzogs Bernhard, der Markgrafen Bernhard, Thiatmar u. A. m. Meinw. |. c.
p. 536, Nr. 7&. — Die Zeit dieser Handlung ergibt sich ohngefähr daraus, dass Kaiser Hein-
rich 1I. Ostern (29. März) 1049 in Merseburg feierte und am 7. u. 9. April daselbst noch Ur-
kunden ausstellte. Vgl. Bóhmer Reg. S. 61.
Mai 3. Heribert, Erzbischof zu Cöln, bestätigt dem Kloster Deutz, bei dessen feierlicher Einwei-
hung, alle demselhen geschenkte Besitzungen, worunter auch verschiedene in Westfalen, nament-
lich Pilecheim, Hatneghen, Eilpe, Lihte, Linne, Gladebeche, und die Kirche zu Unna. Ausser-
dem schenkt der Erzbischof dem Kloster den Hof und die Kirche zu Antwilre, welche ihm Graf .
Baldrich und dessen Gemahlinn Atela gegeben, welche auch selbst, am Tage der Einweihung,
3 Hoven zu Puire uud die Zehenten von & Hoven dazu schenkten. Act. V. Non. Maji 1019,
Henr. Imp. a. R. XVIII. Herib. episc. a. XXI. Kremer akad. Beitr. III. Urk. S. 43. mit der Jahr-
zahl 1018. Lacomblet Urkundenb. I. S. 94.
Junius 45. Fest des heil. Vitus, wobei der Kaiser in Corvey anwesend. Annal. Corb. l. c. p. 5.
28. Der Priester und Einsiedler Heimeradus stirbt auf dem Berge Hasungo. Vita Meinw.
l. c. p. 548. — Vgl. die vita Heimeradi, b. Leibnit. Scr. R. Br. T. I. p. 565 sq. — Zum Anden-
ken des heil Heimeradus baute nachmals der Erzbischof Aribo von Mainz (1021—4031) auf
dem Berge Hasungun ein Kloster, welches Erzb. Sifrid I. (107%) in ein Collegiatstift verwandelte.
Vita Meinw. l. c. p. 550. Wenck II. L. G. II. Urk. B. S. 48.
3]
. December 45. Kaiser Heinrich II. schenkt der Kirche zu Paderborn einen Forst, in der Grafschaft
des Grafen Duticho, von dem Flusse Fulda, bei Reginhereshuson, Utenhuson, Biberbach und
Ruotbrechteshuson bis an die Wisera, und diese aufwürts bei Gimundin vorbei bis wieder an
die Fulda. Act. Mulinhuson XVII. Kal. Januar. 4049, a. R. XVIII. Imp. VI. Schaten A. P. I.
p. 295, mit der falschen Jahrzahl 1018. Vgl. Wenck H. L. G. II. S. 37&. (XCIX.)
1020.
Herzog Bernhard der Jüngere empórt sich gegen den Kaiser, sucht ganz Sachsen zum Abfall von
demselben zu bewegen, und befehdet insbesondere die bischóflichen Kirchen. . Von dem Kaise!
in Schalkesburg (Hausberge bei Minden) belagert, unterwirft er sich endlich demselben, und €
kommt, auf Verwendung der Kaiserinn und durch Vermittelung des Erzbischofs Unwan von Br €
men (den Bernhard vorher bekriegt, sich aber mit ihm verglichen hatte) cine Aussóhnung d«**
selben mit dem Kaiser und mit seinem Vater zu Stande. Annal. Quedl. l. c. p. 8&. Annal. Sa ^7
l c. p. 67%. Adam. Brem. l. c. p. 30. — Annal. Hild. l. c. p. 95. und Vita Meinw. l. c. p. T
erzählen dieses Ereigniss zu dem J. 4049, in welchem vermuthlich die Bewegung schon ihr €"
Anfang nahm.
Februar 48. Kaiser Heinrich II. schenkt, auf Bitten des Bischofs Meginwerk, der von diesem gest al
teten Benedictiner- Abtei zu Paderborn den kaiserlichen Hof Triburi im sächsischen Gau We"
fala in der Grafschaft Herimanns. Act. Colon. XII. Kal. Mart. 1020, a. R. XIX. Imp. VI. Sch e
ten A. P. I. p. 301. Falke C. Tr. Corb. p. 320.
März 8. Heribert, Erzbischof zu Cöln, und Folbert, Abt zu Deutz, übergeben den Hof zu Castor P
cinem gewissen Azo und seiner Ehefrau Adzila auf beider Lebenszeit. Act. Colon. VIII. Id. Mar £
1020 — 1021. 465
4019. (Die Jahrzahl wird nach der Cólnischen Zeitrechnung zu verstehen sein, welche das Jahr
mit dem 25. März anfing) Lacomblet Urkundenb. I. S. 96.
JJ. April 23. Kaiser Heinrich II. schenkt der bischöflichen Kirche zu Paderborn den Hof Hammonstedi
im Gau Rittega in der Grafschaft Uto's. Act. Babenberc IX. Kal. Maji, in festiv. S. Georgii mart.
1020, a. R. XIX. Imp. VII. Schaten A. P. I. p. 298. mit der falschen Jahrzahl 4049, a. R. XVIII.
Imp. VI. Cf. Vita Meinw. l. c. p. 550. wo die richtige Jahrzahl. (C.) — Ein Graf Godisa und
seine Gemahlinn Addila hatten vorher jenen Hof dem Kaiser mit Vorbehalt des lebenslänglichen
Besitzes übergeben, und bei der weiteren Übergabe an das Bisthum Paderborn wurde dieser
lebenslängliche Besitz, namentlich der Grüfinn Addila, oder die Erstattung des etwa Entzogenen
aus andern Gütern des Bisthums Paderborn, ebenfalls vorbehalten. Vita Meinw. l. c. _
0&. Mai 22. Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn einen in der Grafschaft Duticho's gelegenen
Forst, dessen Grenze von Rothalmingahuson an die Weser, bis an die Fulda und diese aufwärts
bis an das Flüsschen Grumelbichi und die Stadt Holthusun, nach Othilanham, Rechinherishusun,
Rothiereshusun, Rikillahusun und Beverbiki, zu dem Wege nach Wulfredeskirchun und einem
andern Wege nach Gunnesburin und Wicmonneshusun bis nach Rothalmingahusen zurückgeht
(d. h. den übrigen Theil des im J. 1019 geschenkten Forstes; s. Nr. 899). Act. Choufunga XI.
Kal. Jun. 4020, a. R. XIX. Imp. VII. Schaten A. P. I. p. 304. Vgl. Wenck H L. G. II. S. 374. (CL)
05. August 29. Graf Dodico von Wartberge (der mehrmals Erwühnte) stirbt. Vita Meinw. l. c. p. 550.
06. December 34. Kaiser Heinrich I]. schenkt dem Nonnenkloster Kaufungen das Gut Herbette (Hor-
bede) im Gau Westfalen und der Grafschaft Hermanns, welches ihm Eckehard übergeben. Act.
Wurtzburg Il. Kal. Januar. 1020, a. R. XVII. Imp. VII. Kuchenbecker Anal. Hass. Coll. I. p. 73.
Orig. Guelf. T. IV. p. 439. (aus Meichsneri decis. cameral. T. II. lib. II. p. 139.) ohne a. R. u. Imp.
1021.
7. Januar 2. * Adelbolds, Bischofs zu Utrecht, urkundliches Verzeichniss der grossen Vasallen und
Erbhofbeaniten der Kirche zu Utrecht. — Unter ihnen befindet sich ein Graf von Bentheim als
Burggraf von Utrecht uud bischöflicher Thürhüter. — Act. in Tulpiaco castro, IV. Non. Januar.
4021. Heda Histor. episc. Ultraj. p. 444, und daraus: Jung Histor. comit. Benthem. Cod. dipl.
p. 3. — Die angegebenen, um jene Zeit noch nicht gebräuchlichen Geschlechtsnamen der auf-
gezühlten Fürsten, Grafen und Herren, sind ein starker Beweis gegen die Echtheit der Urkunde.
. Februar 16. Kaiser Heinrich II. schenkt, auf Bitten des Bischofs Meinwerk, der Kirche zu Pader-
born die Grafschaft des verstorbenen Grafen Dodico in den Gauen Hessiga, Netga und Nitherga.
Act. Podrebrun XIV. Kal. Mart. 1021, a. R. XIX. Imp. VIII. Schaten A. P. I. p. 303. mit a. R.
XX. Cf. Vita Meinw. l. c. p. 550. (CIL)
. März 4. Derselbe verleiht der Kirche zu Paderborn, auf Verwendung des Papstes Benedictus, der
Kaiserinn Atnigunde, des Bischofs Everhard zu Bamberg und des Dompropstes Piligrinus daselbst,
die Grafschaft des verstorbenen Grafen Ziudolf in den Gauen Sorathveld, Sinuthveld, Altunga,
Treveresga und Burclaun, unter der Bedingung, dass sie nie als Lehen ausgethan, und das Ein-
kommen derselben zum Bau der Kirche verwendet werden soll. Act. Immedishuson, Kal. Mart.
1021. Vita Meinw. l. c. p. 550.
(. Julius 23. Bischof Meinwerk von Paderborn ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung Kaiser
Heinrich. II. der Abtei Gandersheim die Grafschaft des verstorbenen Grafen Otto in mehreren
Gauen schenkt. Act. Noviomago X. Kal. Aug. 1021, a. R. XX. Imp. VIII. Schaten A. P. I. p.
305. Orig. Guelf. T. IV. p. 467. — Die Urkunde, so wie die Nr. 908 angeführte, ist noch im
Namen des Erzbischofs Erchanbald von Mainz recognoscirt; es ist also ein Versehen wenn Annal.
c
=
oo
z
=
u
——
466
1021 — 1022.
Lal
Hild. et Lamb. 1. c. p. 95. den Tod dieses Erzbischofs auf den 18. August 4020 setzen, da er
hiernach erst auf diesen Tag 1024 erfolgt sein kann.
911. September 24. Bei der Einweihung der Stiftskirche zu Quedlinburg, in Gegenwart Kaiser Hein-
richs II. und der Kaiserinn Kunigunde, weiht Bischof Meinwerk von Paderborn den südlichen
Altar zur Ehre des heil Liborius und anderer Heiligen. Annal. Quedl. l. c. p. 87.
1022.
912. Januar 22. Thiderich, Bischof zu Mimigardevord, stirbt. Todestag nach Necrol. eccl. maj. Monaster.
— Annal. Hild. |. c. p. 95. und Annal. Saxo l. c. p. 675. geben den 23. Jan. als Todestag an. —
Sein Nachfolger war Sigifrid, bisheriger Abt zu Kloster Bergen bei Magdeburg. Ann. Hild. u.
Annal Saxo l c. — Der neue Bischof Sigifrid war ein Sohn Sigfrids, Grafen von Walbeck,
und der Jutta, einer Tochter Heinrichs des Kahlen zu Stathen. Die Bischöfe 7^ietmar zu Mer-
seburg und Bruno zu Verden waren seine Brüder. Annal. Saxo l. c. p. 679.
913. Februar 49. Thiderich, Bischof zu Minden, stirbt. Todestag nach Necrol. Moellenb. — An seine
Stelle wird der Propst Alberich zwar gewühlt, stirbt aber vor erlangter Consecration, daher
Sigibert das Bisthum erhält. 'Vita Meinw. l. c. p. 554. Ann. Hild. I. c. p. 95. Ann. Saxo l. c. p. 675.
914. Junius 48. Zhietmar, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Todestag nach Necrol. Osnabr.; Todesjahr nach
Vita Meinw. l. c. p. 551, wo der Tod dieses Bischofs gleichzeitig mit dem der beiden vorigen L
berichtet wird. Ihn mit Erdmann Chr. Osnabr. ap. Meibom. Rer. Germ. T. II. p. 205. (wo
auch der Todestag abweichend auf d. 15. April angegeben wird) in das folgende Jahr zu setzen,
geht auch deshalb nicht gut an, weil die schon im Jul. d. f. Jahres seinem Nachfolger ertheilte
kaiserliche Bestätigung der Stifts-Privilegien eine üngewüZnlich eilige Wiederbesetzung des bi-
schöflichen Stuhls bedingen würde. — Bei Erdmann. l. c. werden einzelne Lebensumstände aus
einer älteren, wahrscheinlich verloren gegangenen Vita Thietmari mitgetheilt. — Zur Zeit dieses
Bischofs bestand schon die Bibliothek der Domkirche zu Osnabrück, die er durch ein Geschenk
von 50 Büchern bereicherte. Erdmann. l. c. Ä
915. December 44. Nachdem Bern, ein Verwandter des verstorbenen Grafen Dodico, die Güterschen-
916.
kungen, welche dieser und sein Bruder Sigebodo der Kirche zu Paderborn gemacht hatten (vd.
Nr. 894 u. 892), angefochten hatte, wird dieser Streit, nach vielen vorhergegangenen Unter-
handlungen, endlich zu Ermeneswerethe, in Gegenwart des Kaisers, des Erzbischofs Aribo von
Mainz, mehrerer Bischöfe, Grafen u. A. vollständig beigelegt, indem Bern von dem Bischof
Meinwerk mit einer Geldsumme u. a. abgefunden wird. Vita Meinw. l. c. p. 554. — Schaten
A. P. I. p. 30%. setzt die Sache irrthümlich in das Jahr 4021, wo der Kaiser im December in
Italien war. ’
» 95. Weinachtsfest, welches der Kaiser in Paderborn feiert. — Bischof Meinwerk hatte
ihn dahin eingeladen, um der beabsichtigten Einweihung des Klosters Abdinghof beizuwohnen,
die aber, weil ein Theil der Kirche einstürzte, nicht vor sich gehen konnte, und darauf, wegen
anderer dazwischen gekommener Geschäfte, bis in das Jahr 1034 verzögert wurde. Vita Meiuw.
l c. p. 553. — Auf welche Weise Meinwerk die damalige Anwesenheit des Kaisers in Pader-
born benutzte, um von ihm das Geschenk der Güter Steini und Hohunseli zu erhalten, s. ebd.
cap. 78. 79. wo aber, anstatt Hohunseli, aus Versehen Ervete genannt wird, welches Meinwerk
erst von dem folgenden Kaiser erhielt.
(1022 — 1032.)
917. Sigifrid, Bischof zu Mimigardevord, bestätigt die von dem vormaligen Bischof Nithard der Kirche"
zu Belen bewilligten Freiheiten. S. d. Bisher ungedruckt. (CIIL)
|
|
1022 — 1024. 467
. Derselbe bestätigt die von einer angesehenen Frau Namens AReinmod gestifteten Pfarrkirchen zu
Farlari, Oppenhulisa, Buntlagi, Curithi, Ihtari, Honthorpa und Unkingthorpa. und bestimmt den
Umfang ihrer Parochien. S. d. Niesert in der Westphalia 3. Jahrg. S. 432. und M. U. S. II. S. 40.
Vgl. Ledeburs Bemerkungen, Westphal. 3..Jhg. S. 208. (CIlIb.) — Die Zeit dieser und der vor.
Urk. ist nur nach den Regierungsjahren des Bischofs Sigifrid zu bestimmen. In der letzteren
werden der Dompropst Odo, der Dechant Godescalk und der Vicedominus Werni genannt.
1023.
. Januar 2. Bischof Meinwerk weiht die Krypta seines neuen Monasteriums zu Paderborn, zur Ehre
des heil. Stephanus, und bringt einen vom Papste Leo geweihten. Altarstein aus der Kirche zu
Thiatmelle dahin. Vita Meinw. l. c. p. 554.
» 4%. Kaiser Heinrich I]. schenkt der Kirche zu Paderborn, wegen der treuen Dienste des
Bischofs Meinwerk, das Gut Steini im Gau Westfalen in der Grafschaft Bernhards. Act. Pader-
brunnon XIX. Kal. Febr. 1023, a. R. XXI. Imp. IX. Schaten A. P. I. p. 309. (CIV.)
» » Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn das Gut Hohunseli im Gau Westfalon in der
Grafschaft Bernhards. Act. ut praec. Schaten l. c. p. 310. (ad CIV.) — Über die Lage der Orte
Steini und Hohunseli vgl. Seibertz, Karls d. Gr. Gauverfassung, in Wigands Archiv VI. S. 152.
» .» Derselbe bestätigt, auf Bitten des Bischofs Meinwerk, das von diesem, ausserhalb der
damaligen Stadt Paderborn, an ihrer westlichen Seite, zur Ehre der heil. Maria und aller Hei-
ligen gegründete Kloster (Abdinghof), nimmt dessen Güter in seinen Schutz, und bewilligt ihm
die freie Gerichtsbarkeit und die Wahl des Vogtes, den der Bischof bestätigen soll Act. ut pr.
Schaten 1. c. p. 312. (CV.)
» . » Derselbe schenkt dem Kloster Kaufungen ‘das Gut Hardinghuson. Act. ut pr. Schaten
l. c. p. 314. (CVI)
Julius 27. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Bischofs Meginher zu Osnabrück, die Privilegien der
dortigen Kirche, besonders den Forstbann. Act. Aquisgrani Vl. Kal. Aug. 4023, a. R. XXII. Imp.
^X. Sandhoff l c. p. XXX. Möser O. G. Il. S. 235. s. W. VIII. S. 32. *)
4024.
März 25. Ein Edler Ridund schenkt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Gemahlinn
Siburg, sein Besitzthum zu Steinnem im Hessen-Gau mit allem Zubehör; Bischof Meinwerk gibt
ihm dagegen ein Pferd und verschiedene werthvolle Kleidungsstücke, zu Mühlhausen in annunc.
Mariae; in Gegenwart der Grafen Hermann von Werla, Ekkika von Aslan, Benno, Tammo, He-
rimann d. Jüng., Liutger, Stfrid und Bernhard. Vita Meinw. l. c. p. 542, Nr. 27.
Mai 14. Zu Goslar, am Tage der Himmelfahrt Christi, II. Id. Maji, fügt Bischof Meinwerk den eben
gedachten Gegengeschenken noch 2 Unzen Goldes hinzu. Vita Meinw. l. c. — Da das letzte
Datum nur in das Jahr 1024 fallen kann, da das Himmelfahrtsfest in keinem andern Jahre von
Meinwerks Regierung auf den angegebenen Tag fiel, so muss ohne Zweifel auch die vorher-
gehende Handlung in dasselbe Jahr gehören, da beide nicht weit auseinander liegen können.
. Julius 43. Kaiser Heinrich II. stirbt zu Grona. — Bald nach seinem Tode kommen die sächsischen
Fürsten in Werla zusammen, um über die Wahl eines neuen Reichsoberhauptes zu berathschla-
gen. Vita Meinw. l. c. p. 907. — Der Ort dieser Versammlung scheint nicht die bekannte kaiser-
*) Das Copiarium des Osnabr. Domstifts liest in den Ortsnamen: Brunsten (für Hrutansten), und Bergashavid. Im
Datum ist lür regni, regnantis zu lesen. )
468
1024.
liche Pfalz Werla, sondern Werl in Westfalen zu sein; denn von jener hätte der Verf. der
Meinw. nicht den Ausdruck brauchen dürfen: in quodam castello quod Werla dicitur.
928. Auf der vorerwühnten Versammlung werden auch die Streitigkeiten zwischen dem Bischof Mein
von Paderborn, und 7hietmar, dem Bruder des Herzogs Bernhard von Sachsen, unter Vern
. lung der Grafen Sigifrid (von Stade), Herimann von Westfalen, Benno, Amulung u. A. v
beigelegt. Vita Meinw. l. c. — Über den Zusammenhang jener, hauptsächlich die Unterordi
des Klosters Helmwardeshausen unter das Bisthum Paderborn betreffenden Streitigkeiten,
Wenck H. L. G. Il. S. 970 u. f. besonders die Noten. — Der hier genannte Graf Hermann
Westfalen ist ohne Zweifel derselbe, welcher oben /Nr. 925.) als Graf von Werla vorkor
Vgl Seibertz, diplomatische Familiengeschichte der alten Grafen von Westfalen zu Werl
Arnsberg /Arnsb. 1845), besonders Abschnitt II. u. V. wovon der letztere sich mit diesem ,
mann, der erstere aber mit seinem Vater gleiches Namens beschäftigt.
929. Bischof Meinwerk vergleicht sich mit der Addila von Hammonstede, welche nach dem Tode
Kaisers ihr Gut zurückforderte (vgl. Nr. 903), indem er ihr auf Zceitlebens die Güter Liu
vingaroth, Haverlaun und Dalheim, und nach ihrem Tode ein Anniversarium, bei welchem Sj
den an die Armen statt finden sollen, bewilligt. Vita Meinw. l. c. p. 557.
930. September 8. Krönung des neu gewählten Königs Conrad II. zu Mainz. — Gisla, die Gemal
931.
932.
938.
König Conrads II. (der ihr dritter Gemahl war), nebst ihrer Schwester Machtlildis und ih
Brüdern Rudolf und Bernhard, gehörten zu dem Hause der westfälischen Grafen von Wi
Ihre Genealogie s. Annal. Saxo l. c. p. 676; und die Nachkommenschaft ihres Bruders Jiu
(Rodulfus comes natus de Westfalia ex loco qui dicitur Werla), ebd. p. 720. Eines dritten |
ders, des oben Nr. 925 und 928 genannten Hermann von Werla und seiner Nachkommen ged
der Annalist wahrscheinlich um deswillen nicht namentlich, weil er mit den ostsächsischen
thüringischen Familien, die den Annalisten zunächst beschäftigen, nicht so, wie die, andern |
der und Schwestern, in Verbindung kam. Eine ausführliche Untersuchung über diese Famil
Verhältnisse gibt Seibertz in der angef. Gesch. d. Grafen v. Westfalen, S. 13—40. — Vielle
trug diese westfülische Verwandtschaft dazu bei, dass Conrad öfter als andere Kaiser Westf
besuchte.
» 40. König Conrad I]. bestätigt die Privilegien des Stifts Werden, auf Bitten des d
gen Abtes Heithanricus. Act. Magunt. IV. Id. Septembr. 1024, a. R. I. Lacomblet Urkunden!
S. 99. |
„ 43. Versammlung der sächsischen Fürsten zu Hirutveldun. — Hier erhob die Äbtis
Hildigund von Gesike, mit ihrem Neffen und Vogte Bernhard, Ansprüche auf die vormals
Sigibodo an die Kirche zu Paderborn geschenkten Güter Vilisi, Vesperdiun und Hoddingaht
(vgl. Nr. 838), wurde aber, in Gegenwart des Herzogs Bernhard, des Grafen Herimann
seiner Söhne Heinrich, Conrad, Athalbert und Bernhard u. m. A. von der Ungiltigkeit dieser‘
sprüche überzeugt und genöthigt von denselben abzustehen. Vita Meinw. l. c. p. 587.
» 4&. Ein Herr Namens Brun und seine Nichte /da hatten der Kirche zu Paderborn Gi
zu Sutdesburch, Betanum und Wallanstedi geschenkt (vgl. Nr. 800); nach 5 Jahren, nach ı
Tode des Kaisers Heinrich, wollte diese /da nebst ihrem Ehemanne Bruno diese Schenkun
widerrufen, Bischof Meinwerk vermochte sie aber durch einen Vergleich zur Erneuerung (
selben. Act. in Hirutveldun XVIII: Kal. Octobr. Falke C. Tr. Corb. p. 637. Cf. Vita Meinw. :
p. 559. (CVIL) — Das nicht angegebene Jahr muss 1024 sein, in welchem nicht nur ka
Heinrich 1l. starb, sondern auch nach d. vor. eiue Versammlung der Sächsischen Grossen
Hirutveldun statt fand. Der Vf. der vita Meinw. hat aus Misverstand die Worte post quinq!
nium, welche sich auf die erste Schenkung beziehen, für 5 Jahre nach dem Tode des ka:
1024 — 1025. Re 165
angenommen, und daher diese Verhandlung irrig in das Jahr 1029 gesetzt, aus welchem sich
für eine solche Fürsten- Versammlung zu Herzfeld sonst kein Beweis findet.
934. König Conrad ll. reist von Mainz, über Nimwegen und Frethen, nach Dortmund, wo die Bischöfe
und andere Grossen des Reichs bei ihm zusammen kommen. Annal. Quedlinb. I. c. p. 90.
934. December 49.| Aufenthalt König Conrads II. in Corvey, erwiesen durch zwei von ihm daselbst
936.
- 21.) ausgestellte Urkunden für das Bisthum Bamberg. Würdtwein nov. subsid. dipl.
T. VI. p. 185. |
2 25. Weihnachtsfest, welches der Kónig zu Minden mit grosser Pracht und Freude feiert.
— Viele, welche an seiner Wahl nicht Theil nahmen, kommen hier zu ihm und werden von
ihm zu Gnaden aufgenommen. Annal. Quedl. I. c. p. 90. Annal. Hild. 1. c. p. 96., zu 10925,
nach ihrer bekannten, das Jahr mit Weihnachten anfangenden Zeitrechnung. — Bei dieser (oder
einer späteren) Anwesenheit des Königs in Minden (vgl. Nr. 965.) soll die Burg und nachmalige
Grafschaft Schauenburg, durch königliche Belehnung, ihren Ursprung erhalten haben. Lerbeck.
Chr. l. c. p. 169.
1025.
937. Januar 2. Hildelin und sein Stiefsohn Arnald geben der Kirche zu Paderborn Besitzungen zu Holt-
938.
339.
940.
94].
942.
943,
husen im Gau Nihterga und zu Barghusen im Gau Almunga, tauschweise für den Zehenten zu
Emiggarothun. Dieser am 3. November (wahrscheinlich des nüchstvorhergegangenen Jahres)
geschlossene Vertrag, wird zu Paderborn, IV. Non. Januar., in Gegenwart des Erzbischofs Hun-
frith (von Magdeburg), der Bischöfe Siberht (von Minden), Hidiward (von Naumburg), u. A. m.
erneuert und bestätigt. Vita Meinw. l. c. p. 535., Nr. 6&. Schaten A. P. I. p. 335. Falke C.
Tr. Corb. p. 531. — Die Anwesenheit der genannten Bischöfe u. A. steht ohne Zweifel mit dem
sogleich zu erwähnenden Aufenthalte des Königs in Paderborn in Verbindung. Übrigens kann
das Jahr des letzten Datums nur zwischen 4024 und 4032 fallen, da Erzb. Hunfrid seit 1024
regierte, und Bischof Hidiward 1032 starb. (CVIIL)
» 23. Anwesenheit König Conrads III. in Paderborn, erwiesen durch eine Urkunde desselben
für das Kloster Deutz. Act. Paderbrun lll. Non. Januar. 1025, a. R. I. Kremer akad. Beitr.
m. S. 17.
» 6. Epiphanias-Fest, welches der König noch in Paderborn feiert. Annal. Quedl. l. c. p. 90.
, 40. König Conrad I. bestätigt Kaiser Zudwigs Schenkung der Kirchen Zu.Meppen und Eres-
burg an das Stift Corvey, und der Kirchen zu Biunidi und Reni an das Stift Herivord, nebst
andern damit zusammenhangenden Privilegien. Act. Corbeie IV. Id. Januar. 1025, a. R. I. Bis-
her ungedruckt. (CIX.)
„ 12. Derselbe bestätigt dem Kloster Visbike, welchem die Äbtissinn Abug vorsteht, dessen
Privilegien und Besitzungen. Act. Corbeie II. Id. Jan. 1025, a. R. I. Mader. Antiq. Brunsv.
p. 21&. Paullini Hist. Visb. p. 23. mit dem falschen und ganz ungewöhnlichen Datum XVIII. Ja-
nuar. (CX.) — Eine an demselben Tage und Orte von dem König ausgestellte Urkunde für das
Bisthum Bamberg, s. Dümgé Reg. Bad. S. 400.
, 22. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Abtes Truchtmar, die Privilegien des Stiftes Corvey.
Act. Goslare XI. Kal. Febr. 4025, a. R. L Schaten A. P. I. p. 320. (CXL)
Februar 8. Derselbe bestätigt, auf Verwendung des Bischofs Sigebrahd zu Minden, die Besitzungen
und Privilegien des Klosters Keminata. Act. Merseburg VI. Id. Febr. 1024, a. R. I. Schaten
A. P. I. p. 321. — Die Jahrzahl muss nach der fränkischen, das neue Jahr mit dem 25. März
aufangenden Zeitrechnung verstanden werden. (CXIL)
Regesta hist. Westfal. 22
470
914.
945.
946.
947.
948.
949.
950.
951.
952.
Mai 3. Derselbe schenkt der Kirche zu Minden, auf Bitten des dortigen Bischofs Sigebert, ui
Verwendung mehrerer anderer Bischöfe, das Gut Kemnium im Gau Valun und der Grafscha
. Dancmars. Act. Ratisbonae V. Non. Maji 4025, a. R. I. Pistor. Scr. R. G. T. III. p. 828. Sch:
ten A. P. I. p. 321.
September 20. Das Domkapitel zu Minden beurkundet, dass einer von dessen Mitbrüdern, Mil
zum Gedächtniss seiner Schwester Demod und ihres Gemahls Adulf, alle sein Gut zu Nienburcl
Welvon und Suaverthon, durch seinen Vogt (patronus) Gerbert, der Kirche zu Minden überge
ben hat. Fact. in sede Mindonensis ecclesiae, sub rege Chuonrado, coram Sigeberto ejusi
eccl episcopo et Thiethardo praeposito, in publico Marcwardi advocati placito, mense Sep
. tembr. in vigil. S. Matthaei apost. a. 1025. Spilcker Beitr. I. Urk. B. S. 129.
1026.
Februar 43. Walh, der abgesetzte Abt von Corvey, stirbt. Annal Saxo 1. c. p. 677. Todesta
nach dem Necrol. Corb.
Eine Frau Zatheburga hatte der Kirche zu Paderborn ihr ganzes Erbgut geschenkt; Atholf, ei
Ritter des Erzbischofs von Cöln, und dessen Ehefrau Hicila, wollten diese Schenkung entkräften
Bischof Meinwerk aber bewirkte die Bestätigung derselben, indem er, vor seiner Reise nac
Rom, den gedachten Personen 45 Talente und & Hoven mit 20 Eigenhörigen gab, und nad
seiner Rückkehr von Rom ihnen noch ein Geschenk von Kleidungsstücken und Geld macht
Vita Meinw. l. c. p. 539., Nr. 96. (Vgl. CXIIL) — Wahrscheinlich ist hier die im Folg. gedacht
Reise nach Rom mit dem Kaiser gemeint; denn wenn es in vita Meinw. l. c. heisst, der Bischo
sei pro negocio proprio nach Rom gegangen, so ist.dies wahrscheinlich nur ein Misverstand
da einer solchen besondern Reise sonst nirgends gedacht wird.
Bischof Meinwerk begleitet den König Conrad I]. auf seinem Römerzuge nach Italien, wo er vo
dem Patriarchen Wolfgang zu Aquileja, welcher dem König entgegen kómmt, als Verwandte
begrüsst wird, und von demselben den Körper des heil Felix zum Geschenk erhält. Vit
Meinw. l. c. p. 558.
1027. |
Januar 40. Piligrinus, Erzbischof zu Cóln, sühnet sich mit der Äbtissinn Sophia zu Essen, eiue
Tochter KBiser Otto's II., indem er dem Stift Essen den von seinem Vorgänger, dem Erzbischo
Guntharius, demselben geschenkten, von ihm selbst aber angefochtenen Zehenten zwischen de!
Flüssen Rura und Embescara, gegen Abtretung einiger Güter, bestätigt. Act. Asnithe ad corn
altaris ejusd. eccl. IV. Id. Januar. 1027, Conradi R. a. II. Westphalia I. Jahrg. 2. Quart. S. 55
Lacomblet Urkundenb. 1. S. 100. :
April 7. Kaiser Conrad 1l. schenkt der Kirche zu Paderborn, wegen der treuen Dienste des Bi
schofs Meinwerk, den Hof Erwitte im Gau Engere und der Grafschaft Marcwards. Act. Roma:
VII. Id. April. 4027, a. R. III. Imp. I. Schaten A. P. I. p. 324. Falke C. Tr. Corb. p. 456. in
Auszuge Seibertz Urkundenb. I. S. 27. Cf. vita Meinw. l. c. p. 558. (CXIV.)
Meginher, Bischof zu Osnabrück, stirbt. — Sein Name fehlt im Necrol. Osnabr., sein Tod mus
aber in diese Zeit fallen, da sein Name auf der zunächst zu erwähnenden Synode vermisst, unt
in der ersten Hälfte des folgenden Jahres schon sein Nachfolger genannt wird.
Grosse Synode zu Frankfurth, in Gegenwart des Kaisers und unter dem Vorsitze des Erzbischof
Aribo von Mainz, welcher unter andern die Bischöfe Meginwerk von Paderborn, Sigebert voi
Minden und Sigefrid von Mimigardevord beiwohnten. — Die Bischöfe Meginwerk und Sigeber
waren unter denjenigen, auf deren Zeugniss dem Bischof Godehard von Hildesheim das Diöcesan
1028 — 1029. 474
recht über Gandersheim, gegen die Ansprüche des Erzbischofs von Mainz, zuerkannt wurde.
Annal. Hild. 1. c. p. 97. Annal. Saxo l. c. p. 677. Vita Meinw. l. c. p. 558. Vita Godeh. ap.
Leibnit. Scr. R. Br. T. I. p. 493. — Die Abwesenheit eines Bischofs von Osnabrück lässt ver-
muthen, dass der dortige bischöfliche Stuhl damals erledigt, oder doch der Erledigung nahe war.
1028.
J. Mai 2&. Kaiser Conrad II. bestätigt, auf Ansuchen der Äbtissinn Sophia zu Essen, Schwester Kai-
ser Otlo's Il]., die Besitzungen und Privilegien des Stifts Essen, namentlich die freie Wahl der
Äbtissinn und des Vogtes. Act. Trutimanni IX. Kal. Jun. 1028, a. R. IV. Imp. II. Lacomblet
Urkundenb. I. S. 404.
i. Derselbe bestätigt dem Stifte Osnabrück, auf Bitten des dortigen Bischofs Gosmar, die von den
vorigen Kaisern ihm verliehenen Privilegien, besonders die freie .Gerichtsbarkeit, Markt-, Münz-
und Zollrecht, und den Forstbann. Act. Boderenbrunnon a. 4028, R. IV. Imp. I. Sandhoff l. c.
p. XXXIl, Möser O. G. U. S. 237. s. W. VIII. S. 34.*) — Der nicht bemerkte Tag muss, der
Lage der Ausstellungsorte nach, zwischen die Daten der vorigen und der folgenden Urkunde
fallen. Die Angabe des I. a. Imp. bei dieser und der folg. Urk. kann nur auf einem Versehen beruhen.
). Julius 4. Derselbe gibt dem Abte Druthmar zu Corvey den Hof Godelevesheim, welcher zu Kaiser
Arnulfs Zeiten durch Tausch an das Stift gekommen, nachmals aber demselben unrechtmässig
entzogen worden war, zurück. Act. Magdeburch, Kal. Jul. 4028, a. R. IV. Imp. I. Schaten
A. P. I. p. 325. Orig. Guelf. T. IV. p. 4415. — Die Urkunde ist eine der ersten Kaiser -Urkun-
den, worinn eine Aufzählung von Zeugen statt findet. Unter ihnen befinden sich die Bischöfe
Meinwerk (von Paderborn) und Sigifrid (wahrscheinlich von Mimigardevord). — (CXV.)
9. August 20. Derselbe bestätigt dem Bischof Meinwerk, wegen seiner treuen Dienste, alle von sei-
nen Vorgängern der Kirche zu Paderborn verliehenen Schenkungen. Act. Walahuson XIII. Kal.
Sept. 4028. Vita Meinw. l. c. p. 558.
(1028—4036.)
7. Eine edle Frau Reinike hatte, mit Einwilligung ihres Bruders Haold, für beider und ihrer Ältern
Seelenheil, ihre Güter zu Dodanhusun und Thincherdinchusun mit allem Zubehör, unter andern
auch mehreren einzeln genannten Eigenhörigen, der Kirche zu Paderborn übergeben, Bischof
Meinwerk aber auf ihre Lebenszeit ihr den Hof zu Thinchardinchusen nebst dem Zehenten zu
Thinkilburg, Lellebiki und Rian und 6 Familien überlassen, dazu ihr 6 Talente, ihrem Bruder
aber 2 Tal. gegeben. Ein Edler Wega, welcher Ansprüche an diese Güter hatte, entsagte den-
selben vor dem Bischof Gozmar, und wiederholte diese Verzichtleistung, nachdem er von dem
Bischof Meinwerk, durch den Priester zu Gesmeri, Unnuca, 3 Tal. Denarien erhalten hatte, in
Gegenwart der Grafen Amulung und Benno. Vita Meinw. l. c. p. 537., Nr. 80. — Die Erwäh-
nung des Dischofs Gozmar (von Osnabrück) weist dieser Handlung ihre Stelle zwischen den
oben bemerkten Jahren an, innerhalb welcher dessen Regierung fällt.
| 1029.
8. März 30. Kaiser Conrad II. schenkt dem Bischof Sígébert und der Kirche zu Minden den Forst-
bann zwischen den Flüssen Ossenbeke und Alerbeke bis an den Fluss Wermonou und von da
bis Northsulerecampon, im Entergau, in der Grafschaft des Herzogs Bernhard. Act. Ratispone
IIl. Kal. April. 1029, a. R. V. Imp. Il. Pistor. Scr. R. G. III p. 824. (CXVI.)
*) Verbesserungen zu dem letsten Abdrucke: S. 35. Z. 23. st. augri 1, auri. Z. 85. st. regni 1, regnantis. Z. 36.
st. anno |. vero. 99 *
172
959.
960.
961.
962.
963.
961.
965.
966.
967.
1029 — 1031.
April. 43. Derselbe nimmt das von dem Bischof Sigidert zu Minden daselbst gegründete Stift
in seinen Schutz und bestätigt demselben die von gedachtem Bischof dazu geschenkten Güter.
Act. Regeneburch Id. April. 4029, a. R. V. Imp. Ill. Pistor. l. c. p. 830. Falke C. Tr. Corb.
p. 850. (Vgl. unten Nr. 987.)
Derselbe gibt der Berthild, der Mutter eines verstorbenen Edlen Hathamar, das durch einen ge-
wissen Hathald (oder Haold) ihr unrechtmässig entzogene Gut Liemoneshus zurück; sie aber
übergibt dasselbe, durch ihren Vogt und Erben Heinherius, der Kirche zu Paderborn, wofür
Bischof Meinwerk ihr den Zehenten zu Thesli auf Lebenszeit anweist, in Gegenwart der
Grafen Herimann, Udo, Eckihard und der Vornehmsten des Gaues Lacni (des Leine -Gaues;.
Vita Meiuw. l. c. p. 559.
Bischof Meinwerk zu Paderborn gibt einem gewissen Dajà, welcher sich bei dem Kaiser für den
rechtmässigen Erben der durch Alverich von Ragun an die Kirche zu Paderborn verkauften
Güter Uflan und Ricwardessun ausgab, zu seiner Abfindung, in Gegenwart des Erzbischofs Hun-
[rid von Magdeburg u. A., 5 Pflüge zu 410 Schill. Denar. auf seine Lebenszeit zu Lehen, und
schenkt ihm ein Pferd, 5 Schill. und ein wollenes Tuch. Vita Meinw. l. c.
December. 25. Weihnachtsfest, welches der Kaiser zu Dortmund feiert. Annal. Sax. l. c. p. 678.
— Ebendaselbst befand sich der Kaiser noch am 47. Januar des folg. Jahres, zu Folge einer
daselbst ausgestellten, das Marktrecht zu (Donau-) Werd betreffenden Urkunde. Vgl. Böhmer
Reg. S. 68. |
1030.
Junius 4. Kaiser Conrad II. schenkt dem Bischof Meinwerk und der Kirche zu Paderborn das,
wegen Unebenbürtigkeit des bisherigen Besitzers, eines Grafen Bernhard, ihm heimgefallene
Gut Badperch im Gau Nichterga in der Grafschaft Hahold's. Act. Mersiburch, Kal. Jun. 1030,
a. R. VI. Imp. IV. Schaten A. P. I. p. 327. und hiernach im Ausz. Seibertz Urkundenb. I. S. 27.
Cf. Vita Meinw. l. c. p. 559. (CXVIL)
December 25. Weihnachtsfest, von dem Kaiser zu Paderborn gefeiert, wo auch Erzbischof Arıbo
von Mainz zugegen war. Annal. Hild. l. c. p. 98. Annal Sax. l[ c. p. 678. Beide zum J. 1031,
nach ihrer gewöhnlichen Zeitrechnung —
Nach unverbürgter Angabe soll der Kaiser in diesem Jahre einen grossen Hof zu Minden gehalten,
und daselbst, auf Bitten des Bischofs Sigebert, den Adolf von Santersleben (einen Bruder des
folgenden Bischofs Bruno zu Minden) mit der Burg Schauenburg belehnt haben. Paullini Hist.
Visb. p. 24. Id. ad Watensted. Chron. Mind. p. 44. Vgl. oben Nr. 936.
(4030 — 4044)
Heinrich, Abt des Klosters SS. Odalrici et Afrae zu Augsburg, sendet der Kirche SS. Martini et
Odalrici zu Minden Reliquien vom Sarge und der Stola des heil. Odalricus und von der Asche
seines Körpers. S. d. Copiar. eccl. S. Mart. Mooyer. — In den oben angegeb. Jahren regierte
Abt Heinrich I. Das Kloster hat zwar in der Folge noch mehr Äbte dieses Namens gehabt,
namentlich Heinrich II. (4474—41484) und Heinrich III. (1488—1495); es ist aber doch am wahr-
scheinlichsten, dass jene Reliquiensendung in der ersten Zeit nach der Stiftung der Martini-Kirche
geschah.
41034.
Januar 20. Kaiser Conrad ll. schenkt der Kirche zu Paderborn, wegen der treuen Dienste des
Bischofs Maginwerk, die dem Kaiser heimgefallenen Güter zu Alflaan und Etlinum im Pader-
e
1031 —1032. ' 473
Gau in der Grafschaft Amulungs. Act. Altstete III. Kal. Febr. 4034, a. R. VII. Imp. IV. Schaten
A. P. I. p. 329. (CXVIIL)
Februar 49. Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn die Güter Bennanhusen, Valabroch und
Dadanbroch, in den Gauen Wetiga und Tilithi, in der Grafschaft Widukints. Act. Goslare
XI. Kal. Mart. 4034, a. R. VII. Imp. IV. Schaten A. P. I. p. 329. Falke C. Tr. Corb. p. 211.
( CXIX.)
» » Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn die Güter Heinhusen, Winiden, Windelmu-
derode, Aldendorp, Rudbertessen, Suuderessen, Nisa und Hameressen, im Gau Auga, in der
Grafschaft Conrads. Act. ut pr. Schaten l. c. p. 330. (bei CXIX.) — Über die Lage der ge-
nannten Orte vgl. Wigand Corv. Güterbesitz S. 107.
April 20. Derselbe bestätigt der Kirche zu Minden, auf Bitten des dortigen Bischofs Sigibert, die
von den vorigen Kaisern ihr verliehenen Privilegien. Act. Noviomago XII. Kal. Maji 4031, a.
R. VII. Imp. V. Pistor. Scr. R. G. III. p. 825.
August 3. Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn das von Wicilo gegen das Gut Zurici ein-
getauschte Gut Sannanabiki im Gau Wetiga in der Grafschaft Widukins. Act. Immeteshusun
IIl. Non. August. 4034, a. R. VII. Imp. V. Schaten A. P. I. p. 330. Falke C. Tr. Corb. p. 527.
Cf. vita Meinw. l. c. p. 560. (CXX.)
Bischof Meinwerk begleitet den Kaiser auf dessen Feldzuge nach Polen. Vita Meinw. l. c. p. 560.
wo dies zwar nicht ausdrücklich gesagt wird, aber aus der folgenden Erwähnung seiner Rück-
kehr nothwendig geschlossen werden muss.
. Oktober 3. Bischof Meinwerk, mit Erlaubniss des Kaisers nach Paderborn zurückgekehrt, empfängt
daselbst in dem neuen Kloster (Abdinghof) den von dem Patriarchen Wolfgang von Aquileja
gesandten Körper des heil. Felix mit grossen Feierlichkeiten. Vita Meinw. l. c.
. November 2. Derselbe weiht, in Gegenwart und mit Assistenz des Erzbischofs Hunfrid von Mag-
deburg und der Bischöfe Godehard von Hildesheim und Stgebert von Minden, das von ihm aus-
serhalb der Stadt Paderborn (in suburbio) erbaute Kloster, und stattet dasselbe mit bedeuten-
den, theils von seinen Áltern ererbten, theils von ihm selbst erworbenen Gütern aus, welche
Graf Amelung, als oberster Vogt der Kirche zu Paderborn, mit königlichem Banne bestätigt.
Act. IV. Non. Novembr. 4031. Schaten A. P. I. p. 332. Falke C. Tr. Corb. p. 458. — Cf. Vita
Meinw. l. c. p. 560. und Overham in not. ad edit. vit. Meinw. p. 403. Annal. Saxo 1l. c. p. 678.
— Nach der V. M. wurde die neue Kirche zur Ehre der heil Maria, der Apostel Petrus und
Paulus und aller Heiligen geweiht, und es waren bei der Feierlichkeit, ausser den eben Ge-
nannten, auch Bischof Sigifrid von Mimigardevord uud vier andere nicht genannte Bischöfe zu-
gegen. — Wegen des dem Kloster geschenkten Ornates und der besonderen Privilegien dessel-
ben, s. Vita Meinw. l. c. p. 561. |
1032.
i3. Januar 46. Kaiser Conrad I. nimmt das von dem Bischof Meinwerk an der westlichen Seite der
i6.
Stadt Paderborn erbaute und zur Ehre der heil Maria, der Apostel Petrus und Paulus und
aller Heiligen geweihte Kloster mit dessen Gütern in seinen Schutz und bewilligt ihm die Frei-
heit von aller weltlichen Gerichtsbarkeit, welche dem Abte und dem von ihm gemeinschaftlich
mit den Klosterbrüdern zu wählenden Vogte ausschliesslich zustehen soll. Act. Paderbrun
XVII. Kal. Febr. 4032, a. R. VIII. Imp. V. Schaten A. P. I. p. 33&. Cf. vita Meinw. 1l. c. p. 562.
cap. 145.
48. Derselbe schenkt dem Bischof Meinwerk und der Kirche zu Paderborn den Hof Garde-
nebiki im Gau Lacni und der Grafschaft Zersmanns. Act. Hiltiwardeshusun XV. Kal. Febr. 4032,
a. R. VIII. Imp. V. Schaten A. P. I. p. 335. CXXI)
»
MÀ
971.
978.
979.
980.
981.
982.
983.
984.
985.
986.
987.
1032 — 1033.
Januar 48. Derselbe schenkt dem Bischof Meinwerk und der Kirche zu Paderborn die Grafscha
des Grafen Herimann in den Gauen Auga, Netega und Hessiga. Act. Fritislare XV. Kal. Feb
4032, a. R. VIII. Imp. V. Bisher ungedruckt. Cf Vita Meinw. l. c. p. 562. (CXXIL)
August 6. Pilegrin, Erzbischof zu Cóln, incorporirt der Abtei Deutz die Kirchen zu Unna und He
ringen und andere im Sachsen- Lande, deren Zinsen sie erhebt. D. Colon. VIII. Id. August. 1032
Lacomblet Urkundenb. I. S. 404.
» 24. Kaiser Conrad I]. schenkt der Kirche zu Paderborn sechs Eigenhórige. Act. Magadebun
XII. Kal. Sept. 1032, a. R. VIII. Imp. VI. Bisher ungedruckt. Cf. Vita Meinw. l. c. (CXXIIL)
November 27. Sigifrid, Bischof zu Mimigardevord, stirbt. Annal. Hild. l. c. p. 93. — Necrol. ecd
maj. Monaster. setzt die Gedächtnissfeier dieses Bischofs auf den 4. December, und bemerk
von ihm: Dedit etiam praealtare quod manu propria fabricavit, et omnia Plenaria. — Sein Nach
folger wird Herimann, bisheriger Dompropst zu Cóln. Annal. Hild. |. c. Annal. Saxo l. c. p. 679
December 25. Weihnachtsfest, welches der Kaiser in Paderborn feiert. Annal Hild. l. c. p. 9.
zu 1033.
1033.
Bischof Meinwerk, in der Absicht, zu Paderborn noch eine Kirche, nach dem Vorbilde der Kirch
zu Jerusalem, zu bauen, sendet den Abt Wino von Helmwardeshausen nach Jerusalem, un
das Maass der dortigen Kirche und des heiligen Grabes aufzunehmen. — Nachdem derselbe zu
rückgekehrt und Reliquien des heil. Grabes mitgebracht, fäugt der Bischof an, östlich vor de
Stadt, ausserhalb des damaligen Umfanges derselben, eine Kirche zum Behuf eines Canonical
Stiftes zur Ehre der heil. Maria und der Apostel Petrus und Andreas zu erbauen. Vita Meinw
l. c. p. 562., cap. 120. u. 122.
April 28. Kaiser Conrad II. bestätigt die Privilegien des Stiftes Werden, auf Bitten des dortigen
Abtes Gerold, und vermehrt dieselben durch das Schiffahrtsrecht auf der Ruhr von ihrer Mür-
dung in den Rhein aufwärts bis zum Kloster Werden. Act. Noviomago IV. Kal. Maj. 1033, a
R. IX. Imp. VI. Lacomblet Urkundenb. I. S. 404.
Mai 13. Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn ein Gut zu Marsvelde im Gau Rietega in der
Grafschaft Udo's. Act. Noviom. Ill. Id. Maj. 1033, a. R. IX. Imp. VI. Schaten A. P. I. p. 331.
(CXXIV.) _
Junius 20. Derselbe gibt, auf Bitten des Bischofs Meinwerk, dem Abte Wino zu Helmwardeshau-
sen die Freiheit, an dem Orte Helmwardeshausen, im Gau Angera und der Grafschaft Bennos,
einen Markt mit Münze und Zoll, und mit denselben Rechten, deren die Handelsleute zu Mainz.
Cöln und Dortmund geniessen, anzulegen. Act. Northusae XII. Kal. Jul. 4033, a. R. IX. Imp. V.
Schaten A. P. I. p. 339.
Julius 40. Derselbe gibt der Kirche zu Minden, auf Bitten des dortigen Bischofs Sigebert, det
Forstbann von der Mündung des Flusses Linderinus in die Weser aufwärts bis Liusa und an di
Mündung des Flusses Luzilursone in die Lume, dann weiter aufwärts bis Halle, und der Land
strasse folgend bis an den Ort Puregriffe, wo die Diöcese Minden an die von Hildesheim grenzt
ferner an den Fluss Wabeke und diesen aufwärts bis an den Berg Vogilari, an dessen westli
cher Seite, Rena gegenüber, bis an die Weser, und dieser entlang wieder bis an die Mündun;
des Flusses Linderinus. Act. Mersiburg VI. Id. Jul. 4033, a. R. IX. Imp. VI. Pistor. S. R. G. Ill
. 820.
|. „ Derselbe bestätigt das von dem Bischof Sigebert zu Minden gestiftete Kloster S. Martin
mit dessen einzeln aufgezählten Besitzungen, worunter auch der Wein-Zehente zu Botherisdor!
Act. ut pr. Spilcker Beitr. I. S. 132. (CXXV.)
/
4033 — 1036. ' 415
August 2. Derselbe gibt der Kirche zu Paderborn die Grafschaft des ehemaligen Grafen Dodico,
in den Gauen Hesse, Nitergo, Netgo, Ohteresgo, zurück, welche Kaiser Heinrich dieser Kirche
geschenkt, er selbst aber, bald nach dem Antritt seiner Regierung, aus Unkunde der Sache,
dem Erzstifte Mainz gegeben hatte; und entschädigt letzteres durch eine andere Grafschaft im
Gau Cluvinga. Act. Lintburg IV. Non. August. 1033, a. R. IX. Imp. VII. Schaten A. P. I. p. 339.
Cf. vita Meinw. l. c. cap. 124. (CXXVI) — Von einer Urkunde, worinn Bischof Meinwerk diese
kaiserliche Verleihung bekannt macht und die Verletzung derselben mit dem Kirchenbanne be-
droht, sind nur noch ein paar unbedeutende Fragmente vorhanden.
December 25. Weihnachtsfest, welches der Kaiser zu Minden feiert, und daselbst Gesandte von
verschiedenen Völkern empfängt. Annal. Hild. l. c. p. 99., zu 4034. |
\
4034.
December 24. Kaiser Conrad II. in Corvey anwesend, zu Folge einer Urkunde desselben für das
Kloster Schuttern, angef. b. Schannat Vindem. I. p. 49. \
4035. |
März 30. Osterfest, welches der Kaiser zu Paderborn feiert. Annal. Hild. l c. p. 400. Annal
Sax. l. c. p. 679.
Alberad, Äbtissinn zu Möllenbeck, drängt sich , auf Veranlassung des Bischofs .Sigebert zu Minden, |
in die Regierung der, durch den Tod der Abtissinn Meinsuit (am 34. Okt. d. J.) erledigten Abtei
Wunstorf, mit Widerspruch des dortigen Conventes, ein. Annal. Saxo L c. p. 679.
4036.
Mai 25. Bischof Meinwerk zu Paderborn weiht, in Gegenwart Kaiser Conrads I/., der Erzbischöfe
Bardo von Mainz und Herimann von Cóln, und des Bischofs Bruno von Würzburg, die an der
östlichen Seite ausserhalb der Stadt Paderborn neu erbaute Kirche (Bussdorf) zur Ehre der
heil. Maria, der Apostel Petrus und Andreas. Vita Meinw. l. c. p. 563., cap. 122. — Stiftungs-
Urkunde, worinn alle einzelne, der neuen Kirche gewidmete Güter aufgezühlt, und unter den
Zeugen die Äbte Sigehard zu Paderborn und Wino zu Helmwardeshausen, der Dompropst
Hosad, und Bovo, der Propst des neuen Stifts, genannt werden. Schateu A. P. I. p. 343. (un-
vollständig). Falke C. Tr. Corb. p. &61. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. IV. S. 445. (CXXVIL)
Wegen frühen Todes des Bischofs Meinwerk, konnte die völlige Einrichtung und Verfassung des
Stifts, besonders die Vertheilung der Einkünfte unter die einzelnen, damals noch gemeinschaft-
lich lebenden Stiftsgeistlichen, erst durch den folgenden Bischof Rotho zu Stande gebracht wer-
den. Zeitschr. f. vaterl. G. u. A. K. IV. S. 449.
„ 27. MHimmelfahrtsfest, welches der Kaiser noch in Paderborn feiert. Annal. Hild. l. c. p. 100.
Junius 5. (Vigilia Pentecostes. Meinwerk, Bischof zu Paderborn, stirbt. Annal. Hild. I. c. Vita
Meinw. l. c. p. 56&., cap. 12&., wo die näheren Umstände seines Todes angegeben sind. Den
Todestag haben auch alle Nekrologien. übereinstimmend; eben so Annal. Sax. l. c. p. 680. u. a.
— Unter den in der Vita M. a. a. O. und sonst noch hin und wieder ohne bestimmte Zeitangabe
erwühnten Thaten dieses Bischofs sind folgende noch zu bemerken. Bei der Domkirche zu Pa-
derborn baute er, neben der Marien -Kapelle, welche Gerold, ein Verwandter Karls des Gros-
sen, durch griechische Künstler hatte erbauen lassen, eine Kapelle des heil. Bartholomäus. —
Um den Landleuten die oft weiten und beschwerlichen Wege zu ihren Kirchen zu erleichtern,
errichtete er neue Parochien durch Theilung einiger alten; in andern erbaute er Kapellen.
Unter andern erbaute er eine neue Kirche in Sudburgnon und übergab sie dem Kloster Abding-
4176 1036.
hof, doch mit Vorbehalt des Bannes für die Domkirche. "V. M. p. 545., cap. &8. — In Herivord
weihte er, auf Ansuchen der Äbtissinn Godesti, die Basilica S. Mariae quae vocatur ad Crucem,
welche daselbst in Folge einer wunderbaren Erscheinung erbaut worden war. Ib. p. 546
cap. &9., 50. — Die Stadt Paderborn umgab er mit einer Mauer und baute daselbst den bi
schöflichen Palast. Auch was in andern Städten seines Gebiets verfallen war, liess er wieder-
herstellen und verbessern. Ib. cap. 54. — Im bischöflichen Palaste befanden sich zwei Kapel-
len. Ib. p. 56&., cap. 124. — Zu Paderborn richtete er eine berühmte Schule auf, in welcher
unter andern Erzbischof Anno zu Cóln und die Bischófe /mad zu Paderborn und Friedrich m
Mimigardevord gebildet wurden. Ib. p. 546., cap. 52. — Für die Domkirche zu Paderbom
sammelte er einen reichen Schatz, besonders von kostbaren Gefässen und andern Zierrathen..
Ib. cap. 53. — In seiner Diócese stiftete er eine besondere Feier des Festes des heil. Bonifa-
cius und anderer Heiligentage. Ib. cap. 5&. — Er war willens, ausser den Kirchen, welche er
an der westlichen und östlichen Seite der Stadt Paderborn erbaut hatte (Abdinghof und Bus-
dorf), eben so an der südlichen Seite (in Campo) und an der nördlichen (in Sulithe) Kirchen
zu erbauen, und die Stadt also kreuzfórmig damit einzuschliessen; der Tod verhinderte ihn
aber an der Ausführung dieses Vorsatzes. Ib. p. 56%., cap. 423. — Er wurde in dem voa
ihm gestifteten Kloster Abdinghof begraben. — Sein Nachfolger war Audolf oder Rotho, bishe-
riger Abt zu Hersfeld. Annal. Hild. l. s. c. Annal. Sax. l. c.
996. August 45. Bruno, Bischof zu Würzburg, schenkt, in Gegenwart des Kaisers Conrad, des Erzbi-
schofs Bardo von Mainz und des Bischofs Rodhard von Paderborn — welche von Mainz, wo
er dieselben angetroffen, sich auf seine Bitte mit ihm nach Würzburg begeben hatten, um da-
selbst das Fest der Himmelfahrt Mariä zu feiern — sein väterliches Erbgut zu Sunrike im Bis
thum Paderborn, Behufs gewisser Stiftungen an die Kirche zu Würzburg, mit Genehmigung
und unter Mitbeglaubigung des Bischofs Rodhard zu Paderborn. Act. d. assumt. Mariae 1036.
Copiar. Paderb A. Nr. XXVI. mit der falschen Jahrzahl 4026. Schaten A. P. I. p. 354. Falke
C.. Tr. Corb. p. 661. Ä
997.. Oktober 40. Kaiser Conrad II. bestätigt die Übereinkunft des Abtes Heithanricus zu Werden mii
dessen Vogte, dem Grafen Herimann, wodurch letzterem, für die Dienste und Gefälle, die er
aus den unter seiner Jurisdiction stehenden Höfen des Klosters in Anspruch nahm, einige aus
denselben ausgewählte Hoven und Grundstücke, nehmlich zu Ahtisberg, *) Hullikinghovon, Oving-
huson, Beringthorpa, Stockheim, Uvikki, Hoingi, Hunninghuson, Dalawik, Letnetti, Thiadningho-
von, Liuderinkhuson und Lotthorpa, zu Lehen gegeben werden. Act. Tuilide VI. Id. Octobr
4036, a. R. XIII. Imp. IX. Kindlinger M. B. 2. B. Urk. S. 37. Kremer akad. Beitr. 3. B. Urk
S. 48. Seibertz Urkundenb. I. S. 28. Lacomblet Urkundenb. I. S. 106.
998. „ , Sigebert, Bischof zu Minden, stirbt. Annal. Hild. l. c. p. 404. Annal. Sax. l. c. p. 690.
— Er hinterliess der Kirche zu Minden als Geschenk verschiedene kostbare Bücher. Lerbec
Chron. l. c. p. 169., wo diese Bücher ausführlich beschrieben werden. — An seine Stelle komm!
Bruno, ein Mann von edler Geburt und Kapellan des Kaisers. Annal. Hild. 1. c. — Über die
Familie dieses Bruno vgl. Lerbeck. 1. c. p. 474. und dazu Wedekind Not. II. S. 244.
999 December 40. Gozmar, Bischof zu Osnabrück, stirbt. — Albericus, regius postsequentaneus, wird
sein Nachfolger. Annal. Hild. l. c. p. 104. Annal. Sax. l. c. p. 680.
*) Nicht Ahrisberg, wie Kindlinger will; obgleich Arnsberg gemeint sein mag, da die folgend genannten Höfe alle
in der Gegend von Arnsberg nachzuweisen sind.
1036 — 1038. | 477
December 48. Der neue Bischof von Minden, Bruno, wird zu Halberstadt, gleichzeitig mit dem
dortigen Bischof Burchard, durch den Bischof Godehard von Hildesheim consecrirt. Annal. Hild.
l. c. Annal Sax. ]. c.
Die villa Hóxter wird durch eine Feuersbrunst zerstórt. Annal. Corb. l. c. p. 6.*)
Grosses Sterben im Kloster Corvey. Annal. Corb. I. c.
1037.
Julius 41. Herimann, Bischof zu Mimigardevord, beurkundet die von ihm, in Gegenwart des Abtes
Gerold von Werden, vollzogene Einweihung der Kirche zu Lüdinghausen und deren Freiheiten.
D. V. Id. Jul. 4037. Niesert M. U. B. 2. Abth. S. 497. (CXXVIIL)
Druthmar , Abt zu Corvey, erhält von Reginhold die Kirche zu Bocla, welche vormals durch den
Bischof Dodo von Osnabrück geweihet worden, mit allem Zubehör. — Die eingeschaltete Ein-
weihungs -Urkunde ist undatirt, daher nicht zu entscheiden, ob Bischof Dodo I. oder 1I. gemeint
ist. — Wigand Tradit. Corb. p. &3.
(4037 — 1052.)
Der Ritter Werinbert übergibt, mit Einwilligung seines Bruderssohnes Herigis, seinen Hof zu Ries-
fordi, mit sieben Hoven zu Riesfordi, Haginni, Gerithi, Withulo, Wallon, Mulion und Threli,
&0 Eigenhörigen und anderem Zubehör, an die Kirche zu Osnabrück, zu Handen des dortigen
Bischofs Alberich und des Vogtes Wal, nach westfälischem Rechtsgebrauch; wogegen der Bi-
schof ihm 5 Pfund und & Sol. an Zehenten zurückgibt, auch ihn und seine Ehefrau Aadawich
auf beider Lebenszeit mit obigen Gütern, und zwar mit Befreiung von Heer- und Hofdiensten,
gegen eine jährliche Abgabe von 2 Den., belehnt. S. d. Möser O. G. IL S. 239. s. W. VIII
S. 36.**)
Derselbe, nachdem er, mit Einwilligung seines nüchsten Erben Hejo, der Kirche zu Osnabrück, zu
Handen des Bischofs Alberich und des Vogtes Wal, zwei Hoven zu Buscon, eine zu Tynon,
eine zu Walishem und eine zu Hornsetehuson, mit vielen Eigenhórigen, übergeben, verpflichtet
sich selbst mit allen seinen Gütern zum Dienste derselben Kirche, wogegen der Bischof ihm
alles Übergebene und noch dazu 2 Pfund an Zehenten und eben so viel aus den Getraideab-
gaben, welche der Bischof bei seiner Rundreise von den Gütern des Stifts Corvey empfängt,
und 2; Karraden Wein, oder wenn es an solchem fehlt, statt dessen 2 Mark, eudlich 2 Stücke
Wild, auf seine und seiner Ehefrau Zazucha Lebenszeit, mit Befreiung von Heer- und Hof-
diensten, zu Lehen reicht. S. d. Moser O. G. IIl. S. 244. s. W. VIII. S. 37. **) — Die Aus-
stellungszeit dieser Urkunden kann nicht näher als nach den oben angegebenen Regierungs-
jahren des Bischofs Alberich bestimmt werden; das bei Móser angenommene Jahr 1049 ist ganz
willkürlich.
1038.
. April 25. Pfalzgraf Sigifrid, ein Bruder des Bischofs Bruno zu Minden, stirbt, und wird zu Wimi-
laburg begraben. Annal. Hild. l. c. p. 402. Annal. Saxo |. c. p. 682.
*) Der hier gebrauchte Ausdruck: divinitus concremata est, soll nicht den Blitz, sondern nur einen unbekannten
Zufall bedeuten.
**) In der vorletzten Zeile ist statt Rudold zu lesen Radold.
***) Der letzte Abdruck bedarf folgender Verbesserungen: S. 37. Z. 2. st. Werinbraht I. Werimbraht. S. 38. 2. 9,
st. Adike 1. Aelike. Z. 13. st. Linzo 1. Liuzo. Z. 14. st. mancipia l omnia. Z. 26. st. videlicet sigulis 1.
item sicalis.
Regesta hist. Westfal. 23
M8 1038 — 1040.
4008. Bischof Rotho von Paderborn, welcher dem Kaiser nach Italien gefolgt war, weiht dort, auf dessen
Befehl, die Kirche des Klosters Vallis umbrosa. Mabillon Annal. Ord. S. Bened. T. IV.
1039.
1009. Bischof Bruno zu Minden wird (zu Anfange dieses Jahres) durch einen kaiserlichen, zu Goslar (wo
der Kaiser das vorhergegangene Weihnachtsfest gefeiert hatte) ausgefertigten Befehl genöfthigt,
wider seinen Willen, die Abtei Wongerestorp (Wunstorf) der Ábtissinn Alberada von Möllenbeck
zu übergeben; nach Ostern bewegt er sie jedoch, freiwillig davon abzustehen. Annal Saxo
l. c. p. 682.
4010. Januar 6. Rotho, Bischof zu Paderborn, bestätigt das von seinem Vorgänger Meinwerk gestiftete
Kloster SS. Petri et Pauli (Abdinghof), und nimmt dasselbe mit allen seinen Gütern und Rechtes
in bischöflichen Schutz. Dat. Patherbrun VIII. Id. Januar. in die Epiphaniae Domini 4039, Con
radi a. R. XV. Imp. XII. Episc. a. III. Schaten A. P. I. p. 35%. mit der falschen Jahrzahl 1038.
(CXXIX.) |
4044. Junius 22. König Heinrich Ill. bestätigt die Privilegien der Kirche zu Minden, auf Bitten des dor-
tigen Bischofs Bruno. Act. Anternacho X. Kal. Jul. 1039, a. Ord. XI. R. I. Pistor. S. R. G. Ill
p. 822. Schaten A. P. I. p. 356.
4042. September 3. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Abtes Truchtmar, die Privilegien des Stiftes Cor
vey. Act. Goslare III. Non. Sept. 4039, a. Ord. XII. R. I. Schaten A. P. I. p. 358. (CXXX)
1043. » „ Derselbe bestätigt, auf Bitten des Abtes Zruchtmar zu Corvey und der Äbtissinn |
Gotesdiu zu Herivord, jenem Stifte die Kirchen zu Meppen und Eresburg, letzterem die zu Bu '
ginithi und Hreni. Act. ut pr. Schaten l|. c. p. 357. Falke C. Tr. Corb. p. 740. (CXXXI)
4044. » „ Derselbe bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Klosters Kemnade, auf Bitten -
der dortigen Abtissinn Judith und Verwendung des Bischofs Bruno zu Minden. Act. ut pr.
Schaten l. c. p. 359.
4045. » 49. Derselbe bestätigt der Kirche zu Paderborn, auf Bitten des dortigen Bischofs RudW/
ihre Rechte und Besitzungen, namentlich was BisChof Megenwerk derselben von seinem Erbe
zugewandt hat. Act. Bohtfelht XIII. Kal. Oct. 4039, a. Ord. XII. R. L Zeitschr. f£. Archivk. II
S. 464. (CXXXIIL nach einem andern Originale.)
4040.
4016. Januar 48. König Heinrich III. bestätigt die Privilegien des Stifts Werden, auf Bitten des dortigen
Abtes Gerold. Act. Augustae XV. Kal. Febr. 4040, a. Ord. XII. R. I. — Zwei verschiedene
Ausfertigungen, deren eine besonders über die freie Wahl der Vögte spricht. — Lacomble
Urkundenb. I. S. 406., 407. j
40417. Junius 5. Bei der Einweihung der Kirche zu Stablo waren, zu Folge einer daselbst ausgefertigter
königlichen Urkunde für das Kloster Nivelle, unter vielen andern auch die Bischöfe Herman
von Mimigardevord und Rudolf (von Paderborn) zugegen. Miraei Opp. T. I. p. 660.
4048. September 29. Michaelis-Fest, welches der König in Corvey feiert. Annal Sax. l c. p. 684.
4049. December 22. König Heinrich III. bestätigt, auf Bitten der Äbtissinn Gotesdie zu Herevort, noch-
mals die den Stiftern Corvey und Hervort incorporirten Kirchen. Act. Herivorte XI. Kal. Januar-
| 4040, a. Ord. XIII. R. II. Harenberg Monum. ined. S. 406. (CXXXIIL)
4020. » 25. Weihnachtsfest, welches der König zu Mimigardevord feiert. — Daselbst wird, aM
28. December, in Gegenwart des Königs, der neue Bischof von Bamberg, Suithger (welche!
.nachmals unter dem Namen Clemens II. Papst wurde), durch den Erzbischof Bardo von Mair*
consecrirt. Annal. Sax. l. c. p. 685.
4040 — 1042, | 479
December 29. In dem neu erbauten Kloster der heil. Maria zu Mimigardevord (Überwasser) wer-
den, in Gegenwart König Heinrichs III. und vieler Grossen des Reichs, theils durch den Stifter
des Klosters, Bischof Herimann zu Mimigardevord, theils durch die Erzbischófe Herimann von
Cöln, Bardo von Mainz, Hunfrid von Magdeburg, mit Assistenz des Erzb. Alebrand von Bremen
und vieler Bischöfe, worunter Bruno von Minden nnd Alverich von Osnabrück, vier Altäre ge-
weiht. — Die erste Äbtissinn des Klosters Überwasser, Bertheithis, war. des Bischofs Herimann
Schwester. Cod. mscpt. Transaquens. Bisher noch ungedr.; nur_im Auszuge bei Niesert M. U.
B. A. Abth. S. 324. Not. (CXXXIV.) — Kürzer erzählt die Sache auch Annal. Saxo l s. c. zu
4041, nach seiner Gewohnheit, das Jahr mit Weihnachten anzufangen.
Es darf nicht unbemerkt bleiben, dass von dieser Zeit an, für den Ort Mimigardevord, der Name
Münster allmählich in Gebrauch kommt.
„ „ König Heinrich III. schenkt der von Bischof Herimann zu Mimigardevurt erbauten
und zur Ehre der heil. Maria geweihten Kirche, den königlichen Hof Harvia im Gau Livegowe
und der Grafschaft Dietbald's. Act. Mimigartevurte IV. Kal. Jan. 4041, a. Ord. XIII. R. I. —
Die Jahrzahl ist nach der Zeitrechnuug zu verstehen, welche das Jahr mit Weihnachten anfing.
— Niesert M. U. B. 4. Abth. S. 348. (CXXXV)
» , Derselbe schenkt eben dieser Kirche den königlichen Zehenten in Friesland. Niesert-
a. a. O. S. 320., und wiederholt M. U. S. I. S. 54. (CXXXVI.) — Die urkundliche Nachricht
von dieser Schenkung gibt zwar dasselbe Datum, wie das der vorigen an, muss aber längere
Zeit nach der Handlung aufgesetzt sein, da Heinrich III. in derselben schon den Titel Imperator
erhält, den er erst 4046 annahm.
. Abermaliger grosser Brand in Höxter, aus unbekannter Ursache, so dass nur wenige Häuser daselbst
stehen bleiben. Annal. Corb. l. c. p. 6.*)
4041.
. Junius 43. König Heinrich 1I]. verleiht der villa Astnide (Essen), auf Bitten der dortigen Äbtissinn
Theofanu, einen Jahrmarkt, drei Tage vor und drei Tage nach dem Feste Cosmae et Damiani.
Act. in eod. loco Astnide, Id. Jun. 4044, a. Ord. XIII. R. Ill. Westphalia 2. Jahrg. 2. Quart.
S. 64. Lacomblet Urkundenb. I. S. 109.
," 47. Derselbe schenkt dem Kloster Deutz 14 Hoven zu Cof-Buokheim (Bochum) und den
königlichen Hof Westhoven. Act. Drotmanniae XV. Kal. Jul. 4044. Lacomblet Urkundenb. I. S. 440.
*
(4044 — 4054.)
. Testament der Äbtissinn Theophanu zu Essen. S. d. Zeitschr. f. Archivk. IL. S. 465. Lacomblet
Urkundenb. I. S. 122. — Die Äbtissinn Theophanu, eine Tochter des Pfalzgrafen Erenfrid (vgl.
Lacombl. S. 144.), welche 4044 zum erstenmal als Äbtissinn genannt wird 6 oben), starb am
5. März 4054. (Lacombl. S. 122. Not.)
4042.
. Julius 48. Herimann II. Erzbischof zu Cóln, incorporirt dem Kloster zu Miskide (Meschede), wegen
der Verdienste der dortigen Äbtissinn Gerbirgis, die Kirche zu Kalle im Gau und der Provinz
Westfalon und der Grafschaft Bernhards. Act. in Miskide. XV. Kal. Aug. 1042. Seibertz Urkun-
denb. I. S. 29.
*) Auch hier wird der Ausdruck divinitus gebraucht, und gleichsam zur Erläuterung hinzugesetzt: nemo enim,
unde proveait, scire potuit.
233* .
180
. 1029.
1030.
1034.
1035.
41036.
1037.
4038.
1039.
1042 — 1045.
Julius 24. Herimann, Bischof zu Mimigardevord, stirbt. Annal Sax. l c. p. 686. Todestag má!
Necrol. eccl maj. Monaster. — Er wurde in der von ihm gestifteten Marien- oder Überwessr- !
Kirche begraben und seine Memorie daselbst gefeiert. Necrol. cit. |
Bruno, Bischof zu Minden, beurkundet die von ihm vollzogene Stiftung einer Kirche, zur Ehre des
heil. Mauricius und vieler anderer Heiligen, auf der Insel (dem Werder) bei Minden, und deren
Ausstattung mit verschiedenen einzeln genannten Gütern. S. d. Spilcker Beitr. I. S. IW.
(CXXXVIL) — Nach Lerbeck. Chron. |l c. p. 471. geschah diese Stiftung im J. 4042, was sich
auch dadurch bewährt, dass im folgenden Jahre die königliche Bestätigung erfolgte.
(4042 — 4063.)
Benno, Vicedominus der Kirche zu Mimigardeford, überträgt, mit Genehmigung des Bischofs Ruod-
, peri, dem Kloster S. Marien (Überwasser) ein Gut zu Walthorpe, genannt Hoanasche, für eine
Hove zu Ihtere und eine andere zu Risonbeke, welche nach seinem Tode an das Kloster zu
rückfallen sollen. S. d. Kindlinger M. B. 2. B. Urk. S. 39. (CXXXVIIL)
4043.
. Januar 23. König Heinrich III. bestätigt das von dem Bischof Bruno zu Minden auf einer Insel in
der Weser bei der Stadt Minden gegründete Stift S. Mauricii und dessen Güter. Act. Goslare
X. Kal. Febr. 1043, a. Ord. XV. R. IV. Spilcker Beitr. I. S. 445. (CXXXIX.)
. Mai 22. Pfingstfest, von dem Kónig in Paderborn gefeiert. Kleinsorgen I. S. 514.
. Julius 27. Rotho, Bischof zu Paderborn, weiht, auf Verlangen des Abtes Truthmar zu Corvey, die
Kirche zu Horohusen bei Eresburg, legt verschiedene Reliquien in derselben nieder, und be
stimmt zu ihrer Parochie die Villen Horohusen, Albertinghusen, Albrachtinghusen, Osneti, Twe-
sini, Siltzinghusen, Helmeringhusen. Schaten A. P. I. p. 363.
» » Thrutmar, Abt zu Corvey, schenkt der Kirche des heil. Magnus zu’ Horohusen, bei ihrer
Einweihung, in Gegenwart und mit Bestätigung seines Vogtes Bruno, die Zehenten der Villen
Wieringerinchusen im Hessi- Gau, Husin im Pader-Gau, Osterep im Almen- Gau und Herding-
husen im Itter- Gau, wozu Graf Hermann, zu seinem, seines Vaters Widekind, seiner Gemahliun
Bertha uud seiner Söhne Bardo, Widekind und Heinrich Seelenheil, Güter zu Suafharan und
Haran im Almen- Gau und zu Heriwardeshusen im Itter- Gau hinzufügt. Dat. in monte Eresberg
VI. Kal. Aug. ipso consecrationis die a. 1043. Falke C. Tr. Corb. p. 210. Seibertz Urkundenb.
1. S. 98. Not.
Oktober 46. Bischof Rotho zu Paderborn weihet die von seinem Vorgänger Meinwerk gestiflele
Kirche zu Sudburgnon zur Ehre des heil. Gallus. Vita Meinw. l. c. p. 546.
4044.
September 25. König Heinrich III. bestätigt dem Kloster Herivord die Güter Overanberg und
Liutwinesdorf im Angeres-Gau in der Grafschaft Witechinds. Act. Aquisgrani VII. Kal. Oct. 104,
a. Ord. XVII. R. VI. Bisher ungedruckt. (CXL.)
4045.
September 26. König Heinrich III. verleiht dem Bischof Bruno zu Minden und dessen Mutter Out«
das Markt-, Münz- und Zollrecht zu Gisleva im Hasse- Gau und der Grafschaft des Pfalzgrafe!
Teti. Act. Botvelde VI. Kal. Octobr. 1045, a. Ord. XVII. R. VII. Schóttgen u. Kreisig Beitr. z
Süchs. Gesch. III. S. 407. Vgl. Schultes Director. I. S. 464: — Frühere Abdrücke nennen de!
Helm - Gau, und nehmen den Ort für Eisleben.
Abermalige Feuersbrunst zu Höxter. Annal. Corb. l. c. p. 6.
-
4046 — 1051. 484
1046..
. Februar 45. JDruthmar, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. et Annal. Corb. l. c. p. 6.
» 23. (Sonntag Reminiscere.) König Heinrich II. kommt nach Corvey, wo in seiner Ge-
genwart Rothard von dem Convente zum Abt erwählt wird. Annal. Corb. 1. c.
. März 2. Aufenthalt des Königs in Dortmund, wo der neue Abt von Corvey die königliche Bestäti-
gung erhält. Annal. Corb. l c.
» 9. Abt Rothard wird zu Corvey feierlich eingeführt und im Auftrage des Königs durch den
Bischof Rotho von Paderborn geweiht. Annal. Corb. 1. c. |
. Mai 26. König Heinrich III. schenkt dem Kloster S. Petri und Pauli zu Paderborn, welchem der
Abt Wolfgang vorsteht, einen Hof mit Weinbergen zu Pobarto (Boppard) im Gau Trechira und der
Grafschaft Bertolds. Act. Aquisgr. VII. Kal. Jun. 1046, a. Ord. XVIII. R. VIII. Schaten A. P. I. p. 365.
. Graf Gevehard schenkt, zum Seelenheil seines Vaters Zuithar und mit Einwilligung seines Vaters-
bruders Thiadric, dem Kloster Corvey Güter zu Kissunleve und Redepke im Gau Derlingo und
in Gevehards eigner Grafschaft. Auszug b. Wedekind Not. Il. S. 148.
. Bischof Bruno zu Minden weiht das Kloster Kemnade. Lerbeck. Chron. l. c. p. 472.
4047.
. September 2. Kaiser Heinrich III. schenkt der Kirche zu Paderborn ein Gut zu Everschutte im
Gau Hessi und der Grafschaft Benno's. Act. Sosaet IV. Non. Sept. 1047, a. Ord. XVIIL R. IX.
Imp. I. Schaten A. P. I. p. 367. (CXLI)
4048.
. April 9. Rotho, Bischof zu Paderborn, schenkt dem von seinem Vorgünger Meinwerk gestifteten
Kloster S. Petri und Pauli, welchem der Abt Wolfgang vorsteht, ein Gut zu Folcbettinchuson,
eine Salzstätte zu Uflon, ein silbernes Gefäss, und 30 Sol. jährlich aus den bischöflichen Zehen-
ten" zu Wilgodessun, zu Bischof Meinwerk's und seinem eignen Gedächtniss. Dat. Patherbrunnon
V. Id. April. 4048. Schaten A. P. I. p. 369. (CXLII.)
. Julius 20. Kaiser Heinrich IIl. bestätigt, auf Bitten des Bischofs Bruno zu Minden, die Privilegien
der dortigen bischöflichen Kirche. Act. Mindo XIII. Kal. Aug. 1048, a. Ord. XX. R. X. Imp. Il.
Pistor. S. R. G. III. p. 824. Schaten A. P. I. p. 368.
4050.
. Abt Rothard zu Corvey wird abgesetzt und Arnold zu seinem Nachfolger ernannt. Annal. Corb.
l. c. p. 6.
A054.
. Mai 49. Pfingstfest, welches der Kaiser in Paderborn feiert. Lambert. Hersfeld. Anual. ap. Pertz.
Scriptor. T. V. p. 155. — Da dieser Schriftsteller gewöhnlich in der Zeitrechnung um ein Jahr
voraus ist, so würde diese Pfingstfeier auf d. 3. Jun. 1050 zu setzen sein, wenn sie nicht mit
dem Tode des gleichzeitig in Paderborn anwesenden Erzbischofs Bardo von Mainz in Verbindung
gebracht würde, der nicht vor 1054 erfolgt sein kann.
! , 25. Kaiser Heinrich Ill. entscheidet, auf die Beschwerde des Bischofs Alderich zu Osnabrück
gegen den Grafen Bernhard, dass nur der Vogt der Kirche, sonst aber kein Herzog oder Graf,
die in gedachtem Bisthum wohnenden freien Leute, welche Mahelmänner genannt werden, vor
sein Gericht fordern dürfe. Act. Thrutmanniae VIII. Kal. Jun. 4054, a. Ord. XXIII. R. XII.
Imp. V. Sandhoff l. c. p. XXXIV. Möser O. G. II. S. 243. s. W. VIII. S. 39.
182
1053.
4054.
4055.
1057.
1058.
4059.
4060.
1061.
November 7. Rotho /Rudolf), Bischof zu Paderborn, stirbt. Strunck in not. crit mscpt. adh
December 24. Ruodpert, Bischof zu Mimigardevord, weiht die Crvpta und drei Altäre im Kloster
. Februar 3. /mmad, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Kloster S. Petri und Pauli zu Paderbon
März 2. Kaiser Heinrichs III. Aufenthalt in Dortmund, erwiesen durch eine Urkunde desselben
1051 — 1052.
Anm. zu Kleins. I. S. 546. Todestag nach dem ältesten Necrol. Paderborn.; ein jüngeres
d. 5., die meisten andern d. 6. Nov. — Lambert. Annal. l. c. p. 455. (welchem Schaten A P.
p. 372. hier irrthümlich folgt) setzt den Tod dieses Bischofs in das Jahr 4052, weil er, md
seiner Gewohnheit, in der Zeitrechnung um ein Jahr voraus ist.
Brauweiler, auf Bitten des dortigen Abtes Tageno und in Auftrag des Erzbischofs von Cii
Strunck. in not. crit. mscpt. ad h. a. ex antiq. chart.
» 25. Weihnachtsfest, welches der Kaiser zu Goslar feiert, und wo auch der neue P
schof von Paderborn, /mad, durch den Erzbischof Luitpold von Mainz consecrirt wird. Lambert]
Annal. l c. zu 4053 (nehmlich nach seiner, das Jahr mit Weihnachten anfangenden Zeitrech-
nung). — Dieser /mad war ein Schwestersohn des Bischofs Meinwerk. Seine Genealogie uM
Jugendgeschichte s. b. Schaten A. P. I. p. 373.
1052.
das Gut Sturibroch in der Grafschaft Erpo's, welches der dortige Abt Wolfgang von einem
gewissen Aicbert erkauft hat. Act. Patherbrunnon III. Non. Febr. 1052, Henr. III. a. Ord. XXI.
R. XIll. Imp. V. Episc. a. I. Schaten A. P. I. p. 37&. mit dem falschen Datum Ill. Non. Decembr.
( CXLIII.)
für das Bisthum Hildesheim; act. Trutmanniae VI. Non. Mart. 1052, a. Ord. XXIV. R. XII.
Imp. VI. Ong. Guelf. T. IV. p. 424. Falke C. Tr. Corb. p 352.
23. Kaiser Heinrich IIl. bestátigt dem Kloster S. Petri und Pauli zu Paderborn, welchen:
der Abt Egilbert vorsteht, die Güter Goltpeche, Totenhusen, Waltmanninchusen, Widen, Mere-
beche, Reme, in der Grafschaft des Herzogs Bernhard, Ratincheim und Testerbant, in der
Grafschaft des Grafen Gerhard, welche der verstorbene Bischof Meinwerk diesem Kloster ge
schenkt, und welche dessen Erben Ziutbold und Adalbert nachmals in Anspruch genommen,
aber auf des Kaisers Vermittelung darauf verzichtet haben. Act. Goslare X. Kal April. 1052,
a. Ord. XXIII. R. XIII. Imp. VI. Schaten A. P. I. p. 375. Falke C. Tr. Corb. p. 459. beide mi
der falschen Jahrzahl 1053. — Die Schrift des noch vorhandenen Originals ist grösstentheil
erloschen, daher ein neuer Abdruck unthunlich. |
December 3. Alberich, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Necrol. Osnabr. — Erdmann. Chr. 1. c. p. 206.
setzt den Todestag dieses Bischofs auf d. 49. April.
Der Edle Franko und seine Gattinn Werinhild schenken dem Kloster S. Ludgeri zu Werden, mil
Genehmigung des dortigen Abtes Gero, ihre Besitzungen in der Luopanhelder und Lindthorper
Mark, wofür sie in die Brüderschaft des Klosters aufgenommen und ihnen ‚verschiedene Be-
sitzungen desselben auf Lebenszeit eingethan werden. Act. a. 1052. Lacomblet Urkundenb. |.
S. 420.
(1052 — 4076.)
Sicco gibt das vom Kaiser Conrad ihm geschenkte Eigeuthum zu Ruoleichesdorf oder Builo im Ga!
Navilgowe und der Grafschaft Herimanns, der Kirche zu Paderborn, wofür ihm Bischof Imma*
gewisse Einkünfte auf seine und seiner Ehefrau Lebenszeit anweist. S. d. Bisher ungedruck!
(CXLIV.)
4052 — 1055. 3
— Wirinbert schenkt dem Bischof Ammad und der Kirche zu Paderborn Güter zu Aldenthorpe im
Gau Thietmelli, und erlangt zugleich von dem Bischof die Umgrenzung des neuen Kirchspiels
Odisthorp. S. d. Bisher ungedruckt. (CXLV.)
Asculf gibt der Kirche zu Paderborn sein Eigenthum zu Ascolvingerothe im Gau Ritüga und der
Grafschaft Theoderichs, wofür ihm Bischof /mmad ein Vorwerk zu Daslingerothe u. a. auf Le-
benszeit einräumt. S. d. Bisher ungedruckt. (CXLVI) — Die Zeit dieser urkundlichen Nach-
richten kann nur nach den oben angegebenen Regierungsjahren des Bischofs /mmad bestimmt
werden. |
x
4054.
Mai 12. /mmad, Bischof zu Paderborn, bestätigt die Privilegien des von seinem Oheim Meinwerk
gestifteten Klosters S. Petri und Pauli in Suburbio der Stadt Paderborn, welchem der Abt Eil-
bert vorsteht. Dat. Paderbrunnon IV. Id. Maji, in sancto die ascens. Domini 1054, Episc. a. I.
— Unter den Zeugen befinden sich der Dompropst Windert, der Dechant Hermann, Graf Bern-
hard, Vogt der Kirche zu Paderborn, u. a. m. — Schaten A. P. I. p. 376. — Die Urkunde hat
in der Form viel Eigenthümliches; der Verlust des Originals ist also auch deshalb sehr zu
bedauern.
4055.
Februar 10. Bruno, Bischof zu Minden, stirbt. Necrol. Moellenb. u. Lerbeck Chr. I. c. p. 172. —
Von seinen Thaten wird, ausser der an seinem Orte erwähnten Stiftung der Kirche S. Mauricii,
noch erwähnt, dass er das Marien-Kloster zu Minden vollendet und eingeweiht, und das Martini-
Stift daselbst verbessert habe. Lerbeck. l. c. p. 171.
Oktober 2. Arnold, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. und Annal. Corb. l. c. p. 6. — Sein Nach-
folger Saracho wurde erst im folgenden Jahre zum Abte geweiht. Annal Corb. l. c.
Vertrag zwischen dem Bischof Egilbert zu Minden und dem Herzog Bernhard, worinn Ersterer dem
Letzteren Güter zu Nigenburg, Apeldoren, Lente, Velden, Scoytlie, Mestemerothe, Wenge, Sul-
lethe, Alekestorpe, Peldo, Arnicampe, und den Zehenten von zwei Villen, gegen zugesicherten
Schutz, überlässt. S. d. Würdtwein Subsid: dipl. T. VI. p. 312. Wedekind Noten Ill. S. 423.
— Die Handlung muss in dieses, oder in den Anfang des folgenden Jahres fallen, die Aufzeich-
nung aber später geschehen sein, da unter den Vermittlern genannt wird: Anno honorabilis
clericus postea Coloniensis factus episcopus; Erzbischof Anno aber gelangte 1056 zur Regierung.
(4055 — 1080.)
Egilbert , Bischof zu Minden, beurkundet, dass ein gewisser Wolfram, miles S. Petri, 48 Eigenhö-
rige und alle seine Güter an den Orten Nunhusen, Lindungen, Bruninghusen und Enighusen,
der Kirche zu Minden geschenkt, und die Übergabe in der villa Nunhusen im Drein-Gau in
der Grafschaft Bernhards geschehen, worauf der Bischof demselben Wolfram die gedachten
Güter, nebst den Zehenten, welche er vorher gehabt, zu Lehen gegeben; auch bewilligt er
ihm den Zehenten zu Hardinghusen auf Lebenszeit. und seiner Ehefrau die Zehenten zu Har-
dinghusen und Wolthringhusen als Leibgedinge. S. d. Grupen Orig. Germ. IIl. S 66. Würdt-
wein Subs. dipl. VI. p. 343. — Bischof Egtlbert regierte in den oben angegebenen Jahren.
Derselbe gibt der Kirche S. Martini zu Minden die Orte Almagehusen und Bodinge Burstal, ein
Gut zu Adelberinghusen, den Zehenten daselbst und zu Vanredere, und eine Mühle zu Minden;
ferner zwei Pflüge zu Egisbergun, zum Licht im Schlafhause der Brüder; endlich ein Gut zu
*&
484 1055 — 1051.
Menninchuffen, einen Zehenten zu Lutteren, und den Bann über die Stadt Minden, zum Ba
der Stiftsgebäude. S. d. Bisher ungedruckt. (CXLVIL)
4070. Derselbe gibt der von seinem Vorgänger Bruno gestifteten Kirche S Mauricii Güter und Einkünfte
von seinem Eigenthum zu Reteresthorpe, Lindungon, und an mehr. and. Orten, eine Hofstte
an der Weser bei Scalcaburg und einen Garten bei dem bischöflichen Hofe zu Minden $4 !
Spilcker Beitr. I. S. 450. (CXLVIIL) |
1056.
1071. April 7. Osterfest, welches der Kaiser, nach seiner Rückkehr aus Italien, in Paderborn feiern.
Lambert. l. c. p. 457. |
(1056 — 1071.)
1072. Register aller Güter und Einkünfte des Stiftes Corvey, aufgenommen durch den dortigen Abt Se-
racho (welcher in den oben angegebenen Jahren regierte). Falke in append. ad Cod. Tr. Corb.
— Nach Wigands Untersuchungen (in dessen Ausg. der Trad. Corb.) ist indessen Falke's Abdruck.
theils um ihn mit seiner Bearbeitung des Traditions - Registers in Übereinstimmung zu bringe,
theils auch zu Gunsten seiner genealogischen u. and. Ilypothesen, sehr verfälscht; das Original
aber so wenig als eine alte Abschrift hat sich bis jetzt gefunden.
(1056 — 1075.)
1078. Anno, Erzbischof zu Cöln, incorporirt dem Kloster zu Geseke die Pfarrkirche S. Cyriaci daselbst.
S. d. Seibertz Urkundenb. I. S. 34. — Erzb. Anno regierte in den angegebenen Jahren. Vj.
über denselben: Anno IL der Heilige, Erzbischof von Köln, seine Geschlechtsverhültnisse und
seine geistl. Stiftungen; von Mooyer; in d. Zeitschr. f. vaterl Gesch. u. A. K. VII. S. 39— 67.
4057.
107%, Die Sächsischen Fürsten, welche sich von dem vorigen (am 5. Oktober 1056 verstorbenen) Kaiser
in ihren Rechten beeinträchtigt glaubten, halten häufige Zusammenkünfte, in der Absicht, se
nem Sohne das Reich wieder zu entreissen. Die drohende Empórung kommt jedoch nicht zum
Ausbruche, weil Otto, das Haupt derselben, in einer Fehde gegen Bruno und Ecbert, des ki-
nigs Verwandte, erschlagen wird. Lambert. l c. p. 458. Annal. Saxo l. c. p. 692.
1075. Mai 26. König Heinrich IV. bestätigt der Kirche zu Osnabrück, auf Bitten des dortigen Bischof:
Benno, die ausschliessliche Gerichtsbarkeit über ihre Angehórigen, das Markt-, Münz- und Zoll-
recht und den Forstbann. Act. Corbeje VII. Kal. Jun. 1057, R. a. Ord. III. R. I. Sandhoff l. c.
p. XXXVI. Móser O. G. II. S. 244. s. W. VIII. S. 40.*)
1076. In diesem Jahre soll Erzbischof Anno eine früher in Dortmund bestandene Kirche nach Cöln ver-
legt und daraus die Kirche Mariae ad gradus gebildet haben. Anm. zu Kleins. I. S. 329. —
Schaten A. P. I. p. 390. berichtet diese Sache erst zum J. 1064; indessen hat die Kirche schon
4059 die päpstliche Bestätigung erhalten.
*) Das Copiarium des Osnabr. Domstifts zeigt von dem letzteren Abdrucke folgende Abweichungen. Z. 4. vor
episc. ist einzuschalten: venerabilis; S. 41. Z. 1. f. theloneum 1. theoloneum; Z. 16. f. praedicte sedis episcopi
l. praedicti episc. ; Z. 17. f. buiuscemodi 1, huiusmodi ; Z. 20. parvi pendens als ein Wort geschrieben.
*
4058 — 1059. 485
4058.
"'ebruar 7. Immad, Bischof zu Paderborn (Bodelebrunnin) ist unter den Fürsten, auf deren Rath
König Heinrich IV. die Abtei Drubicke dem Bisthum Halberstadt incorporirt. Act, Goselare
VII. Id. Februar. 4057. Höfer Zeitschr. f. Archivk. IL S. 534.
lärz 3. König Heinrich IV. schenkt, auf Bitten des Erzbischofs Anno zu Cóln, der Kirche zu Min-
den das Gut Losa im Gau gleiches Namens. Act. Mindae V. Non. Mart. 1058, R. a. Ord. IV.
R. I. Pistor. Scr. R. G. III. p. 834. — Über die zweifelhafte Lage des Ortes vgl. Wedekind
Not. II. S. 478. Ledebur Brukt. S. 146.
ipril 40. Die Stadt Paderborn wird abermals durch Feuer zerstört, wobei die vom Bischof Mein-
werk erbaute Domkirche fast allein stehen bleibt. Vita Meinw. l. c. p. 547., cap. 55. Den Tag,
fer. VI. ante Palmas, nebst einigen Einzelnheiten, gibt Mariani Scoti Chron. ap. Pertz. Scriptor.
T. V. p. 558. (nach seiner Zeitrechnung zum J. 4080.), nach welchem auch die Domkirche mit
abgebrannt sein soll. Der Verfasser dieses Berichtes hatte wenige Tage nach dem Brande
(fer. II. post Octavas Paschae, also d. 27. April) die Brandstütte selbst besucht.
iai 6. mad, Bischof zu Paderborn, ist zu Pölde, bei der Consecration Bischof Gundckars II. von
Eichstádt, welcher unter andern auch König Heinrich IV. mit seiner Mutter, der Kaiserinn Agnes,
und der bekannte Kardinal Hildebrand (nachmals Papst Gregor VII.) beiwohnten, mit gegenwür-
würtig. Schaten A. P. I. p. 380., nach der im Catal. Episc. Eystad. aufbewahrten eignen Nach-
richt des Bischofs Gundekar. — Unter dem Tage S. Joannis apostoli plus ceteris Deo dilecti ist
wahrscheinlich Jo. ante port. lat. zu verstehen; denn am 27. December, welcher sonst diesem Apo-
stel geweiht ist, konnte der König weder 4057 noch 4058 in Pölde sein, da er das Weihnachts-
fest in diesen Jahren an ganz andern Orten feierte. Vgl. Lambert. l. c. p. 459. sq.
)ktober 3. mad, Bischof zu Paderborn, schenkt dem, von seinem Oheim, dem Bischof Meinwerk,
im Suburbium der Stadt Paderborn gestifteten Kloster, welchem der Abt Ebert vorsteht, ein
Gut zu Tuista und einen Fischteich zu Helsen, nebst einer dabei gelegenen Mühle, für die auf
des Bischofs Verlangen abgebrochene Mühle zu Balhorn. Act. Paderburn V. Non. Octobr. 1058,
Henr. IV. Reg. a. III. — Unter den Zeugen befinden sich: Zammo, Abt zu Helmwardeshausen;
Winbert, Dompropst; Ecgico, Propst der Jerusalems-Kirche (Bussdorf), u. a. m. Schaten A.
P. I. p. 382.
4059.
\pril 7. König Heinrich IV. gibt dem Bischof /mad von Paderborn den Forst Reginherishusun,
welchen sein Vater Kaiser Heinrich Ill. von dem vorigen Bischof Rudolf eingetauscht hatte, zu-
‚rück, und verzichtet zugleich auf die dafür in Tausch gegebenen Güter. Act. ap. Trajectum
VIL Id. April. 4059, a. Ord. V. R. III. Schaten A. P. I. p. 382. (CXLIX.) — Vgl. Wedekind
Not. I. S. 273. II. S. 476.
, » Derselbe bestätigt der Abtei Deutz die von seinem Vater ihr geschenkte Rente von 4 Pfund
Silbers, zur Halfte aus dem Reichshofe Trutmannin (Dortmund) und zur Hälfte aus dem Hofe
Tiela. D. ut pr. Lacomblet Urkundenb. I. S. 125.
lulius 27. Derselbe bestätigt der Kirche zu Minden, auf Bitten des dortigen Bischofs Egilbert,
ihre Privilegien. Act. Polide, VI. Kal. Aug. 1059, a. Ord. VI. R. III. Pistor. Scr. R. G. III.
p. 826. (CL) )
November 8. ARuoihard, der abgesetzte Abt von Corvey, wird zum Abt in Hersfeld erwühlt. Lam-
bert. l. c. p. 161.
Regesta hist. Westfal. | | 24
7
4
1060 — 1064.
4060.
4086. Junius 30. König Heinrich IV. anwesend in Corvey, zu Folge einer Urkunde, worinn der Ki
4087.
1088.
4089.
4090.
A094.
1092.
1093.
1094.
1095.
zu Magdeburg die von dem Canonicus Ziudgerus an dieselbe geschenkten Güter bestätigt :
den. Act. Chorebeie 1I. Kal. Jul. 4060. Höfer Zeitschr. f. Archivk. II. S. 536.
(1060 — 4076.)
Imad, Bischof zu Paderborn, schenkt der Kirche S. Petri und Andreä daselbst den Hof Vespe
S. d. Bisher ungedruckt. (XLI) — Die Zeit bestimmt sich danach, dass Erzbischof !
4059— 4084, Bischof Ricbert 1060 — 4097, und Bischof Imad bis 1076 regierte.
1062.
März 9. Die Bischöfe Egilbert zu Minden und /mmico zu Paderborn, und der Abt Sarach
Corvey, sind unter den Fürsten, auf deren Verwendung König Heinrich IV. dem Bisthum
desheim einen Forstbann schenkt. Act. Goslare VI. Id. Mart. 4062, a. Ord. IX. R. VI.
Zusatz: vitae XIL, obgleich richtig, ist, als beispiellos ungewöhnlich, doch wohl nur ein
schiebsel) Falke C. Tr. Corb. p. 577. Schaten A. P. I. p. 384.
Mai 19. Pfingstfest, welches König Heinrich IV. in Minden feiert. — Noch während der Anw
heit des Kónigs brach, in Folge der, zwischen seinem Gefolge und den Bürgern entstand
Zwietracht, eine Feuersbrunst aus, welche auch den Dom mit vielen Kostbarkeiten zers
Lerbeck. Chr. Mind. l. c. p. 172., welcher als den Tag der Feuersbrunst XI. Kal. Jun. (22
also den Tag nach den Pfingstfeiertagen) angibt. Das Chron. Mind. ap. Meibom. Rer. (
T. I. p. 560. gibt den Tag Vincentii (6. Jun.) an.
Oktober 24. König Heinrich IV. schenkt dem Erzbischof Adalbert zu Hamburg die Grafschaft
Grafen Bernhard in den Gauen Emisga, Westfala und Angeri. Act. Radisbone IX. Kal. Nov
4062, a. Ord. VIII. R. VI. Liudenbrog. Scr. R. septentr. p. 444. Lappenberg Hamb. Urkun
I. S. 87. |
» » Derselbe schenkt dem Erzb. Adalbert zu Hamburg die Grafschaft des Markgrafen
im Gau Angeri. D. ut pr. Lindenbrog. l c. Eccard Hist. geneal. princ. Saxon. super. p.
Fritherich schenkt seine Erbgüter zu Werstine und Elbeno (bei Recklinghausen) dem Altare S.
riae in paradiso zu Cóln; mit Bestätiguug des Erzbischofs Anno. Act. a. 1062, Annonis arc
a. Ord. VI. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 127.
1063.
Julius 47. König Heinrich IV. schenkt der Kirche zu Minden, zu einiger Erstattung des wil
seiner Anwesenheit erlittenen Brandschadens, den Hof Lashuggeri im Gau Angeri. Act. G
XVI. Kal. Aug. 1063, a. Ord. VII. R. VI. Pistor. Scr. R. G. Ill. p. 827. Vgl. Wedekind N:
S. 478.
November 16. Robert, Bischof zu Mimigardevord, stirbt. — Die Kirche zu Mimigardevord
von ihm Hiddingsel und Greven erhalten. Necrol. eccl. maj. Monaster., welches noch an
dass seine Memorie in der S. Clemens- Kapelle gefeiert werde. Cf. Schaten A. P. I. p. 38
1064.
April 30. Fridericus Mimigardefordensis id est Monasteriensis episcopus, erscheint als Zeu
einer Urkunde König Heinrichs IV. für das Bisthum Utrecht; act. Werde II. Kal. Maji 10€
Ord. IX. R. VII. Heda Hist. episc. Ultraj. p. 428. — Dieser Friedrich, aus dem Haus
Grafen von Wettin, war vorher Dompropst zu Magdeburg, und sollte dort zum Erzbischo
1064 — 1066. ; 487
wühlt werden, wurde aber durch Wezilo, den Bruder des damals an der Spitze der Reichs-
regierung stehenden Erzbischofs Anno von Cóln, verdrängt, und als Entschädigung dafür, durch
des letzteren Vorschub, in das Bisthum Mimigardeford befördert. Vgl. über seine Familie die
das Kloster Gerbstädt betreffende Urkunde bei dem Jahre 4448 (Nr. 4436.. Er bekleidete
zugleich das Amt eines königlichen Kanzlers und hat als solcher unter andern Urkunden Hein-
richs IV. recognoscirt: 1062, für das Monasterium Campidonense; Mabillon Analect. T. IV. p. 275.
— 4063, die oben erwähnte Urkunde für das Bisthum Minden (Nr. 1093.); und ein Privilegium
für das Bisthum Passau; Hundt Metrop. Salisb. p. 367. — Der Zusatz am oben angef. Orte: id
est Monast. ist ohne Zweifel ein jüngerer Einschub, aus einer Zeit, wo der Name Mimig. ausser
Gebrauch gekommen war und deshalb der Erklärung zu bedürfen schien.
(106& — 1069.)
Julius 20. König Heinrich IV. bestätigt der Kirche zu Paderborn die von seiner Mutter, der Kai-
serinn Agnes, derselben geschenkten Güter zu Ersten im Gau Engern und der Grafschaft des
Grafen Osolt. Dat. XIIl. Kal. Aug. (das übrige fehlt) Bisher ungedruckt. (CLII.)
4065.
August 8. König Heinrich IV. schenkt dem von dem Erzbischof Anno zu Cöln gestifteten Kloster
S. Michaels zu Siegburg die villa Mengide im Gau Westfalen und der Grafschaft des Grafen
Herimann. Act. Triburie VI. Id. Aug. 4065,. a. Ord. XI. R. IX. Würdtwein nov. Subsid. dipl.
T. IV. p. 36. Lacomblet Urkundenb. I. S. 432.
September 6. Derselbe incorporirt der Kirche zu Hamburg, um die Verdienste des dortigen Erz-
bischofs Adalbert zu belohnen, die Abtei Corvey. Act. Ockerslevo VIII. Id. Septembr. 1065, a.
Ord. XI. R. IX. Orig. Guelf. T. IV. p. 481. Lappenberg Hamb. Urkundenb. I. S. 94. — Über
die Intriguen des Erzbischofs Adalbert, wie derselbe sich durch Einziehung der grossen Abteien
Corvey und Lauresheim (Lorsch) zu bereichern, und die Widersprüche mehrerer Fürsten durch
Aufopferung anderer Stifter zu beseitigen suchte; wie er, um eine Erledigung der Abtei Corvey
zu bewirken, den Abt von Corvey, durch das erdichtete Vorgeben von dem Tode des Bischofs
zu Pola und seiner Ernennung an dessen Stelle, zu einer vergeblichen Reise nach Italien bewog,
und wie nachmals durch den gewesenen Herzog von Baiern, Otto von Nordheim, die Selbst-
ständigkeit Corvey's gerettet wurde, s. ausführlicher Lambert. l. c. p. 166. sq.
Oktober 19. Wiederholung der vorigen Schenkung. Act. Goslar. XIV. Kal. Novembr. 1065, a. Ord.
XI. R. IX. Lindenbrog. Scr. R. sept. p. 170. Schaten A. P. I. p. 390.
Adalbert, Erzbischof zu Hamburg, fordert den Abt Fulco zu Corvey (nehmlich Alt-Corvey in Frank-
reich) zu einer Brüderschaft zwischen den beiderseiügen Klöstern (Alt- und Neu-Corvey) auf.
Lappenb. Hamb. Urkundenb. I. S. 98.
4066.
August 4. mad, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Kloster S. Petri und Pauli daselbst, auf
Bitten des Abtes Eilbert, ein Gut zu Hallo in der Grafschaft des Herzogs Bernhard. Act. Pa-
therbrunnon Kal. Aug. 4066. Schaten A. P. I. p. 379. mit der falschen Jahrzahl 4056. Vgl.
Wedekind Not. II. S. 484. (CLIIL)
December 8. König Heinrich IV. schenkt dem Erzbischof Adalbert zu Hamburg einen Forst im
Gau Enghere -herescephe, von dem Flusse Ambriuna die Weser aufwärts bis zum Flusse Dimila,
und diese aufwärts bis zu dem Dorfe Scherva, dann über die Dörfer Burchartinchusen, Wilbo-
tissun, Alten- Herise, Langmeissina, Dringen, Tutenhusen, Ercwissun, Belictorsen, bis an den
24*
188
4103.
110%.
4105.
4106.
1107.
1108.
4409.
4110.
41067 — 1068.
vorgenannten Fluss Ambriuna und diesen abwärts bis an die Weser. Act. Chorbeie VI. M. De -
cembr. 4066, a. Ord. XI. R. IX. Lappenberg in Wigands Archiv VII. S. 42. Dess. Hamb. Ur
kundenb. I. S. 9&. — Die Regierungsjahre passen nicht zu dem angegebenen Jahre Christi; der-
gleichen Fehler sind aber um diese Zeit zu häufig, als dass dadurch die Urkunde verdächtigt
werden kónnte. Die Schenkung scheint übrigens nicht in Wirksamkeit getreten zu sein.
4067.
Innere Unruhen in Sachsen. (Saxonia civili laborat discordia.) Bertholdi Annal. ap. Pertz. Scriptor.
T. V. p. 273. — Vielleicht trugen diese Unruhen dazu bei, dass Kónig Heinrich IV., um die
Sachsen mehr in seiner Gewalt zu haben, in ihrem Lande veste Schlósser erbauen liess, und
dadurch die Unzufriedenheit noch mehr anregte; Annal Sax. |l c. p. 695., zu diesem Jahre;
Eckehardi Chron. ap. Pertz. Scriptor. T. VI. p. 199., zu 1068; — wie es denn auch an sich
wahrscheinlich ist, dass die, den Sachsen so lästige Erbauung der königlichen Burgen nicht erst
in dem Jahre begann, wo sie den Ausbruch des Krieges hervorrief und wo andere Schriftsteller
ihrer gedenken. Vgl. Nr. 1127.
September 49. Benno, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Lambert. l. c. p. 473. Todestag nach Ne
crol. Osnabr.
November 24. König Heinrich IV. ernennt Benno Il. zum Bischof von Osnabrück. Der neue Bı-
schof, geboren aus einer ehrbaren bürgerlichen Familie in Schwaben, war bisher Domprops
zu Hildesheim gewesen, hatte dem Kaiser in mancherlei Geschàften gedient und besonders den
Bau der Sächsischeu Burgen mit vielem Geschick geleitet. Über dessen frühere Lebensgeschichte
s. des Iburgischen Abtes Norbert Vita Bennonis, ap. Eccard. Corp. histor. med. aevi T. ll
p. 2164 — 2169. — Da seine Ernennung eben am Tage des heil Clemens geschah, so gelobte
er diesem Heiligen, als seinem besonderen Schutzpatrone zu Ehren, eine Kirche zu bauen
Vit. Benn. l. c. p. 2470.
Anno, Erzbischof zu Cóln, dotirt die von ihm gestiftete Kirche des heil. Georg daselbst unter an-
dern mit Einkünften aus den Zehenten zu Meginhardeshagen und Luidolfessceith, desgleichen
mit dem Zehenten zu Menethene u. a. m. Act. in ecclesia S. Petri Coloniae a. 4067. Lacomblet
Urkundenb. I. S. 435.
/
4068.
Der neue Bischof von Osnabrück, Benno IL, wird zu Cóln von dem Erzbischof Anno, mit Assistenz
der Bischöfe Friedrich von Münster und Eilbert von Minden, consecrirt. — Die Handlung fill
zwischen das Weihnachtsfest des vor. J., welches Benno in Osnabrück, und das Fest Mariä
Reinigung (2. Febr. welches er noch in Cóln feierte. Vit. Benn. l. c. p. 2170.
Mai 29. König Heinrichs IV. Aufenthalt zu Soest, nachgewiesen durch eine Urkunde desselben
für das Kloster Siegburg. Act. Sosaz IV. Kal. Jun. 4068, a. Ord. XV. R. X. Würdtwein Nov.
subs. dipl. T. IV. p. 38. |
Junius 22. Die Domkirche zu Paderborn wird, nach ihrer Wiederherstellung aus der im J. 4058
erlittenen Zerstörung (vgl. Nr. 1079.) aufs neue geweiht. Gobelin. Pers. Cosmodr. ap. Meibom
R. G. T. I. p. 262. .
Julius 30. Anno, Erzbischof zu Cöln, befreit, auf Bitten der Abtissinn Gerberges und zu Gunsteı
des Klosters Odingen, dessen Hof Witenchusen in pago Sosatiensi von aller Zehentpflicht, gegeı
eine jährliche Rente von 3 Solidis an den Villicus zu Greving. Dat. III. Kal. Aug. 1068. —
Unter den Zeugen: Adolfus advocatus de Monte. Seibertz Urkundenb. |. S. 34.
1068 — 1010. ! (89
Derselbe verordnet, dass niemand die Zehenten oder Hoven genannt Selehoven des Stifts Werden
in Westfalen und Ostfalen oder Engern antasten soll Act. in Monasterio S. Liutgeri a. 1068.
Kindlinger M. B. 2. B. Urk. S. 43. Lacomblct Urkundenb. I. S. 437. |
December 25. (Weihnachten) König Heinrich IV. richtet zu Goslar einen Landfrieden auf, wodurch
er die Ruhe in Sachsen wiederherstellt. Berthold. I c. p. 27&. zum Jahre 4069, weil er das
Jahr mit Weihnachten anfängt. — Diesen Landfrieden scheint auch Anon. de Henr. IV. Imp.
bello contra Saxones carm. her. lib. I. v. 20. sq. ap. Reuber Vet. Script. ed. Joannis p. 287.
anzudeuten.
(1068 — 1070.)
Bischof Benno zu Osnabrück trifft Anstalten, in Folge des bei seiner Ernennung gethanen Gelübdes,
zu Ehren des heil. Clemens cine Kirche zu bauen. Noch ehe die Wahl des Ortes für diese
Kirche entschieden war, wurden ihm verschiedene Güter für dieselbe übergeben; namentlich
von einer gewissen Reinmod zu Schwankendorp; von Walderich zu Versmele; von Cuniza zu
Bamwide (vgl. die hierüber besonders folg. Urk.); von /mma zu Glane. Vit. Beun. l. c. p. 2172.
(cap. 47.) — Andere das. noch erwähnte Schenkungen gehören, den noch 'vorhaudenen Urkun-
den zufolge, in eine spätere Zeit.
Bischof Benno wählt zur Erbauung einer Kirche und eines Klosters die Stätte des verfallenen alt-
sächsischen Schlosses Iburg, und da dieser Ort zu den Gütern seines Bisthums gehört, wendet
er demselben, als Vergütung dafür, das Gut Bamwide zu. (Vgl Nr. 4446.) Vit. Benn. |. c.
p. 2173. (cap. 48.) — Ausführliche Beschreibung der Lage und Umgebungen von Iburg, wo,
nach Ausweis aufgefundener Ruinen, eine altsáchsische Veste gewesen, s. ebd. p. 2171., cap. 16.
Die Bauern, welche sich im Iburger Walde die Eichelmast gewaltsam anmaassen und dadurch die
Absichten des Bischofs hindern wollen, werden von ihm durch Androhung des Bannes davon
abgehalten, worauf der Vogt Meginbald das Eigenthumsrecht des Bischofs beschwört, ‘und vor-
läulig eine kleine Kapelle erbaut wird. Vit. Benn. l. c. p. 2174. (cap. 19.)
Gisilbert und Cuniza geben dem Bischof Benno für die Kirche zu Osnabrück die Orte Essene und
Bamwide, gegen eine lebenslängliche Rente. S. d. Möser O. G. Il. S. 262. s. W. VIII. S. 57.
(CLIV.) — Aus der Nachricht der Vit. Benn., dass Bamwide tauschweise für Iburg an die Kirche
zu Osnabrück gekommen, ist zu schliessen, dass diese Schenkung vor der Einweihung der
Kirche zu lburg, also vor 1070, geschehen.
(1068 — 1088.)
Das durch die Nachlässigkeit des Propstes 7$ho und die Untreue seiner Verwalter in seinen Ein-
künften sehr herabgekommene Collegiat- Stift S. Johannis zu Osnabrück wird durch den Bischof
Benno in eine neue Ordnung gebracht. S. d. Stüve Geschichte der Stadt Osnabrück, I. Th.
S. 423. (CLV.)
1069.
Benno, Bischof zu Osnabrück, ist anwesend bei einem durch König Heinrich IV. geschlossenen
Vergleiche zwischen dem Erzbischof Sigifrid von Mainz und dem Abte Witewald von Fulda,
wegen der Thüringischen Zehenten. Act. in Mulinhusen a. 1069. Schoettgen et Kreysig Diplom.
et Scriptor. R. G. T. I. p. 25. |
1070.
Otto vou Nordheim, des Herzogthums Baiern entsetzt, erneuert in Sachsen die Fehde gegen den
König, wobei unter andern das jenem zugehörige Schloss Desenberg von dem Könige belagert
und erobert wird. Lambert. L c. p. 477. Chron. Ursp. (ed. Basil. 4569) p. 220. zum J. 1071.
490
4120.
1010 — 1071.
November 23. Bischof Benno zu Osnabrück weiht in dem neu gebauten, überaus schnell vole
deten Chore der Kirche zu Iburg den ersten Altar zur Ehre unsers Herrn Jesu Christi, des he-
ligen Kreuzes, der heil. Maria, des heil. Clemens und anderer Heiligen, deren Reliquien darım
aufbewahrt wurden. Vit. Benn. l. c. p. 2480, cap. 24. — Wegen der besorglichen Kriegsgefahi
liess er den Berg zugleich bevestigen. Witt. Hist. Westphal. p. 268.
(4070— 4088.)
41121. Der Edle Volchard wird, als künftiger Canonicus der Kirche zu Osnabrück, von dem dortige
4122.
4423.
1194.
4425.
4126.
4127.
Bischof Benno zur Fraternität und Präbende derselben Kirche aufgenommen, und gibt dafü
nach der Bestimmung des Bischofs und zu Handen des Vogtes Ziudolf, den Hof Helveren m
3 Eigenhörigen, eine Hove zu Budelingthorpe mit 2 Eigenhórigen, eine Hove zu Haselino m
| Eigenhörigen, und die Eichelmast zu Glanathorpe, nebst anderm Zubehör, an die Kirch
S. Clementis zu Iburg; der Bischof gibt ihm dagegen, auf seine und seiner nächsten Erbin
Aveza Lebenszeit, 3 Pfund an Zehenten zu Lehen, mit der Bewilligung, dass, wenn nach beide
Tode ihre Erben Adalger und Conrad noch leben und das Lehen verdienen wollen, es diese
ebenfalls auf Lebenszeit gereicht werden soll S. d. Moser O. G. II. S. 246. s. W. VIII. S. 2
(Nr. 26.)
1074.
Januar 9. Saracho, Abt zu Corvey, stirbt. — Sein Nachfolger Wernher war ein Mönch aus dem
selben Kloster. Lambert. l c. p. 180. Todestag nach Cod. mscpt. Corb. u. Necrol. Moellenb.
April 5. Das Kloster Überwasser zu Münster wird, unter der zweiten Äbtissinn Jda, einer Ver
“wandten der ersten Äbtissinn, durch eine Feuersbrunst verwüstet. — Die Äbtissinn bemüht
sich sehr, das Kloster bald wiederherzustellen, erlebte aber dessen Vollendung nicht, sonder
. starb ein Jahr zuvor. Cod. mscpt. Transaquens. und daraus Niesert M. U. S. II. S. 54. (CXXXIV.
— Dass diese Feuersbrunst noch weiter um sich griff und namentlich auch die Dömkirche zer
stórte, ergibt sich aus der spüteren Wiederherstellung der letzteren. S. Nr. 4254.
Junius 43. (Fer. II. Pentecostes.) Bei der, von dem Bischof Burchard zu Halberstadt verrichteter
Einweihung der dortigen, nach einem 42 Jahre vorher stattgcfundenen Brande, neu erbauler
Domkirche, war unter andern Bischof Benno von Osnabrück zugegen. Annal. Saxo l. c. p. 698
Julius. . König Heinrich IV. schliesst mit dem König von Dänemark ein Bündniss gegen alle seine
Feinde, namentlich gegen die Sachsen. Brun. hist. belli Saxon. ap. Pertz. Scriptor. T. V. p. 33
ohne Angabe des Jahres. Adam. Brem. l. c. p. 57. Vgl. Wedekind Not. I. Nr. XXI. — Lambert
l. c. p. 202. und Annal. Sax. l. c. p. 699. erwähnen dieses Bünduisses bei dem Jahre 4073; di
aber der Erzbischof Adalbert von Bremen noch dabei mitwirkte, so kann es’ nicht später al
4074 stattgefunden haben.
August 45. Synode zu Mainz, in Gegenwart des Königs, und unter dem Vorsitze des dortigen
Erzbischofs Sigifrid, auf welcher die Entsetzung des Bischofs Karl von Constanz verhandel
wird, und welcher unter andern Bischof Benno von Osnabrück beiwohnt. Lambert. |. €
p. 485. sq. Udalr. Babenb. Cod. Nr. CXXII. ap. Eccard. Corp. hist. med. aev. T. II. p. 412.
December 29. Benno, Bischof zu Osnabrück, ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung Könis
Heinrich IV. der Kirche zu Kaiserswerth eine Güterschenkung macht. Act. Wormat. IV. ka
Jan. 1072 a. Ord. XVIII. R. XVI. Orig. Guelf. T. II. p. 447. Lacomblet Urkundenb. I. S. 4%
Die Jahrzahl 4072 ist nach der Zeitrechnung zu verstehen, welche das Jahr mit Weihnachtt
anfängt. Ä
1012 — 1073. 491
1072.
. Nachdem Erzbischof Anno von Cöln sich von den Geschäften der Reichsregierüng zurückgezogen,
fängt König Heinrich IV. an, sehr willkürlich und ungesetzlich zu regieren. Zur Unterstützung
seiner Gewaltherrschaft (oder um ganz Sachsen und Thüringen zu kaiserlichen Domänen zu machen)
erbaut er in Sachsen und Thüringen viele Burgen, deren Besatzungen gegen die umliegenden
Gegenden viele Gewaltthätigkeiten ausüben. Lambert. l. c. p. 492..vgl. p. 204. sq. (zu 1073)
Eckehard. |. c. p. 200. (zu 4074 und 4072), der die Aufregung der Sachsen hauptsächlich aus
der Absetzung und Verfolgung des Herzogs Otto von Baiern ableitet.
März 17. Adalbert, Erzbischof von Bremen (Hamburg) stirbt. Lambert. ]. c. p. 489. — Sein vom
König eruannter Nachfolger war Liemar, dessen Lobspruch s. b. Lambert. 1. c. p. 190.
Anno, Erzbischof zu Cóln, stiftet an dem von ihm erworbenen Orte Grascaft in Saxonia ein Kloster
fur regulares monachos ordinis Sigebergensis, und bestimmt dessen Privilegien und Besitzungen.
Act. a. 1472. Seibertz Urkundenb. I. S. 32.
Die nach dem Brände (s. Nr. 1089.) wiederhergestellte Domkirche zu Minden wird durch die Bi-
schöfe Engelbert von Minden und Rudolf von Schleswig aufs neue eingeweiht. Lerbeck. Chr.
l. c. p. 472.
4073.
Januar 29. Anno, Erzbischof zu Cóln, beurkundet die von ihm verrichtete Einweihung des von der
Äbtissinn Suanehildis zu Essen gegründeten Bethauses (oratorii) auf dem Stophenberge, und
schenkt dazu den Noval-Zehenten zweier Hoven zu Kempeno in der Grafschaft des Grafen
Unruh. Dat. IV. Kal. Febr. 4073. Westphalia 2. Jahrg. 2. Quart. S. 62. und richtiger 3. Jahrg.
$. 250., wo aber die Äbtissinn irrig Sophia genannt wird. Lacomblet Urkundenb. I. S. AM.
Mürz 2. Benno, Bischof zu Osnabrück, wohnt der Synode bei, welche Kónig Heinrich IV., wegen
des Zehentstreites zwischen dem Erzbischof von Mainz und den Thüringern, zu Erfurth hält
Lambert. 1. c. p. 492.
König Heinrich IV. entbietet sein Heer auf den 21. August (septima die post Assumt. sanctae Dei
genitr. Mariae) zusammen, angeblich zu einem Feldzuge gegen Polen; in Sachseu aber verbreitet
sich das Gerücht, es sei auf einen Vertilgungskrieg gegen die Sachsen abgesehen. Daher erhebt
sich ein allgemeiner Aufstand der Sachsen gegen den König, als dessen Theilnehmer unter
andern auch die Bischöfe Eildert von Minden, /mmad von Paderborn und Friedrich von Mimi-
gardevord genannt werden. — Erzbischof Liemar von Bremen und Bischof Benno von Osnabrück,
welche dem Bunde gegen den Kaiser nicht beitreten, ‘werden deshalb aus Sachsen vertrieben.
Lambert. l. c. p. 19. sq. Vgl. Vit. Benn. cap. 24. l. c. p. 2177. — Dies ist der Anfang des
berühmten und langwierigen Sachsen-Krieges, der, in seiner Verwickelung mit allgemeincren,
grossen Reichs- und Kirchen-Streitigkeiten, erst mit dem Ausgange des fränkischen Königs-
hauses sein völliges Ende erreichte, und auch für Westfalen — obgleich von hier aus nur wenig
specielle Nachrichten über die eigentlichen Kriegsereignisse vorhanden sind — besonders hin-
sichtlich der Entwickelung der inneren Landesverhältnisse nicht ohne wichtige Folgen war. Vgl.
Stüve, Bemerkungen über den Sächsischen Krieg (1070 — 1425) und seine Folgen für Westfalen;
in Wigands Archiv 3. B. S. 417. u. f.
. August 4. Die Sachsen schicken eine Gesandtschaft an den König nach Goslar, mit dem Verlangen:
"ihnen, weil sie mit den Luticiern beständig zu kämpfen hätten, den Feldzug nach Polen zu
erlassen; die in Sachsen erbauten Schlösser wieder abzubrechen; den Sächsischen Fürsten die
ihnen entzogenen Güter zurückzugeben; sein Hoflager nicht immer in Sachsen, sondern abwech-
selnd auch in andern Theilen des Reiches zu halten; sich bessere Räthe zu wählen und seinen
eignen Lebenswandel zu bessern; widrigenfalls sie ihm den Gehorsam aufkündigen. Lambert.
l. c. p. 196. Annal. Sax. l. c. p. 699.
4929 1073 — 1074.
4136. August. . Auf die unbefriedigende Antwort des Königs, rücken die Sachsen mit Heeresmacht gegen
Goslar an. Der König flieht nach Harzburg, und schickt den Sachsen, die ihm dorthin folgen,
eine Gesandtschaft entgegen, bei welcher sich auch Bischof Benno von Osnabrück befindet
die aber weder bei den Sachsen etwas ausrichtet, noch den Kónig zur Nachgiebigkeit zu bc-
wegen vermag. Lambert. l. c. p. 197. Brun. hist. belli Saxon. l. c. p. 338., wo, wahrschein-
lich aus Verwechselung, anstatt des Bischofs Benno, Frithericus episcopus genannt wird, welches
der Bischof von Mimigardevord sein müsste, der aber nach Lambert l c. unter des Kaisers
Feinden war.
4437 , .. Der König entflieht (um die Mitte des Augusts) aus der Harzburg unter grossen Gefahren
und Beschwerden, und wendet sich nach dem südlichen Deutschland, wo er sich mit Hilfe der.
ihm treu gebliebenen Fürsten zu verstärken sucht. Die Sachsen verbinden sich dagegen mit
den Thüringern, und belagern, mit diesen gemeinschaftlich, die königlichen Vesten in Sachsen
und Thüringen, von denen sie einige erobern und zerstören. Nur die Harzburg wird lange
Zeit vergeblich belagert. Lambert. l. c. p. 198. Brun. l. c. p. 338. Annal. Sax. l. c. p. 700.
44138. „ 2%. Zusammenkunft in Corvey, wo der Erzbischof von Mainz vergebens eine Aussóhnun :
der sächsischen Fürsten mit dem König zu bewirken sucht. Lambert. 1. c. p. 201.
4139. Der König sucht die Luticier zum Kriege gegen die Sachsen zu reizen; diese aber, welche zugleich
von den Sachsen Versprechungen erhalten, gerathen unter einander selbst in Streit, und hier-
durch wird die Gefahr von dieser Seite abgewendet. — Auch der König von Dänemark, wel
cher, im Folge seines Bündnisses mit Heinrich IV., an der sächsischen Küste landet, wird durch
die ungünstige Stimmung seiner Krieger bald zur Heimkehr bewogen. Lambert. l. c. p. 202.
4140. Oktober 20. Zusammenkunft der Gesandten des Königs (welcher für seine Person in Würzburg
zurückbleibt) mit den sächsischen Fürsten in Gerstungen. Letztere bringen jene grösstentheils
auf ihre Seite, und es wird schon an die Wahl eines neuen Königs gedacht; doch werden zun
Schein Friedensvorschläge angenommen. Lambert. l. c. p. 202.
-
4144. Vertrag zwischen dem Bischof Egilbert zu Minden und Herzog Magnus zu Sachsen, wodurch letz
terer die Schirmvogtei der Kirche zu Minden übernimmt. S. d. Haeberlin Anal med. ae"
p. 945. Wedekind Not. Heft IX. S. 430. (CLVL) — Die Urkunde muss zwischen die obigen
Jahre fallen; denn erst seit 1073 konnte Herzog Magnus einen solchen Vertrag schliessen, dà
er im August d. J. von dem König aus seiner Gefangenschaft entlassen war, und 41080 starb
der Bischof von Minden.
4074.
1442. Januar. . (In der Woche nach Epiphan. Die Erzbischófe von Mainz und Cöln unterhandeln zu
Corvey abermals vergeblich mit den Sachsen. Lambert. l. c. p. 206.
1443. ., 48. König Heinrich IV. bewilligt der Stadt Worms, zur Belohnung für die, bei dem Abfall
so vieler Fürsten und Städte ihm bewiesene besondere Treue, die Zollfreiheit an allen könig-
lichen Zollstäten, unter welchen auch Dortmund genannt wird. Act. Wormat. XV. Kal Febr.
: 4073, a. Ord. XIX. R. XVII. Ludewig Reliq. Mss. T. II. p. 476. — Die Jahrzahl 4073 muss
nach der Zeitrechnung verstanden werden, welche das Jahr mit dem 25. März anfängt.
1444. Von dem Könige fallen immer mehr Fürsten ab; das Heer der Sachsen nimmt indessen so sehr
zu, dass 44000 Mann, weil sie sich nicht mit Lebensmitteln versehen hatten, zurückgeschickt
werden. Der König, welcher ihnen mit einem, ungleich schwächeren Heere, bis an die Werra
1074. | 193
entgegen gezogen war, lässt sich endlich zur Nachgiebigkeit gegen die Forderungen der Sachsen
bewegen. Lambert. l c. p. 207. Brun. l. c. p. 339. Annal. Sax. L c. p. 700.
'ebruar 2. Friedensschluss zu Gerstungen, worinn der König die Forderungen der Sachsen, na-
mentlich die Zerstörung der Schlösser bewilligt. Lambert. I. c. p. 209. Annal. Sax. l. c.
iach dem Friedensschlusse kehrt das gegenseitige Misstrauen bald wieder zurück. Den Sachsen
wird von ihren Verbündeten, den Schwaben, der ohne ihre Zuziehung geschlossene Friede zum
Vorwurf gemacht; der König aber sucht die Erfüllung der Friedensbedingungen zu verzögern,
wozu ihn doch die um.seinetwillen aus ihren Sitzen vertriebenen Bischöfe, namentlich Benno
von Osnabrück, selbst ermahnen. Lambert. l. c. p. 209. Brun. l. c. p. 340.
eer König bequemt sich zum Abbruche der sächsischen Schlösser; da er jedoch die Harzburg zu
verschonen Sucht, so stürzt sich das benachbarte Volk auf dieselbe, zerstórt sogar die Kirche,
und wirft, aus Hass gegen den König, die Gebeine eines daselbst geborenen Sohnes des-
selben aus dem Grabe. Lambert. l. c. p. 210. Brun l. c. p. 340. Annal. Sax. l. c. p. 700. —
Chron. Ursp. p. 224. zieht diese Begebenheit irrig zum J. 4073.
pril 20. Osterfest, welches der Bischof Friedrich von Mimigardevord in Cóln feiert. — Als er
nach den Feiertagen nach Hause zurückkehren will, und die Diener des Erzbischofs Anno des-
halb ein Kaufmannsschiff in Beschlag nehmen, gibt dies Anlass zu einem gefährlichen Aufruhr.
Lambert. l. c. p. 244. sq. *e
unius 9. Ruthard, vormaliger Abt zu Corvey (4050 entsetzt; vgl Nr. 4050; dann seit 4059 Abt
zu Hersfeld, welche Würde er 4072 Alters halben niedergelegt hatte, Lambert, p. 491.) stirbt.
Lambert. l. c. p. 247. Annal. Corb. l. c. p. 6 Todestag eben so Necrol. Corb.
jeptember 23. Der Edle Wal und seine Mündel (mundila) Zelmlach, schenken die Orte Osalage
und Harsheim mit allem Zubehór an die Kirche zu Osnabrück zu Handen des Bischofs Benno
und seines Vogtes Eberhard, und empfangen sie, nebst 7 Pfund Zehenten, auf ihrer beider
Lebenszeit von dem Bischof zu Lehen. Act. in villa Lathara in comitatu Waldrici Comitis vice
Athalgeri fili Wichingi regia potestate positi, IX. Kal. Octobr. 1074. Möser O. G. II. S. 248.
s. W. VIII. S. 44.
» 27. * Fridericus comes de Arnsberg, Henricus frater eius, erscheinen als Zeugen in einer
angeblichen Urkunde des Erzbischofs Anno zu Cöln, für die Kirche zu Neuss; act. Colon. V. Kal.
Octobr. 1074. Kremer akad. Beitr. II. S. 205. — Die Urkunde hat aber zu auffallende Spuren
der Unechtheit (es erscheint darinn unter andern Magenardus episc. Paderborn., der nicht
existirt hat, oder wenn Meinwerk darunter verstanden sein soll, längst tod war), als dass dar-
aus ein Beweis für das Dasein obiger Personen und den bereits stattfindenden Gebrauch des
grüflichen Namens von Arnsberg geführt werden kónnte. Vgl. Seibertz Grafen S. 67. Not. 428.
)ktober 3. Anno, Erzbischof zu Cóln, schenkt dem Stifte S. Kunibert in Cóln Einkünfte von den
kleinen Höfen zu Soest, welchen Ort der heil. Kunibert für die Kirche zu Cóln erworben hat
und wo auch dessen Körper ruht. Act. V. Non. Octobr. 41074. Seibertz Urkundenb. I. S. 34.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 444. — Die Urkunde zeichnet sich durch ihre merkwürdige Bann-
formel aus.
(1074 — 1088.)
in Edler Walderich, der seinen Hof zu Versmele seiner Ehefrau Helburg zu eigen gegeben, nach-
mals aber, auf deren Verlangen und mit Einwilligung seiner Söhne, dem Bischof Benno für die
Kirche zu Osnabrück geschenkt hatte, leugnete nach einiger Zeit diese Schenkung, wurde aber
vor Gericht derselben überwiesen und zu ihrer Erneuerung angehalten. Act. in comitatu Wal-
Regesta hist. Westfal. 25 |
4
A
4104.
M55.
4156.
4457.
1158.
1459.
1160.
1161.
1162.
1014 — 1075.
derici in loco Rubenbike. S. d. Möser s. W. VIII. S. 34&. — Die Erwähnung des Grafen
Walderich. lässt vermuthen, dass die Urkunde mit der obigen (Nr. 4450.) ziemlich gleichzeitig ist
Der Edle Wal übergibt, mit Einwilligung seiner Erbinn Mathilde, der Tochter seiner Schwester
Eitecha, semen Hof zu Risenbeke dem Bischof Benno zu Osnabrück für die Kirche S. Clements
zu Iburg, und zwar zur Ergänzung der früher demselben Bischof übergebenen Höfe zu Osolage
und Harsheim (vgl. Nr. 4450.); wofür ihm der Bischof ein Pfund an Zehenten auf seine Lebens
zeit anweist. Act. in villa Barghusen in comitatu Adalgeri filii Wichingi. S. d. Möser O. G. Il
S. 247. s. W. VIII. S. 43.
1075.
Der Kónig rüstet, nach wiederholten vergeblichen Unterhandlungen, sich aufs neue zum Kriege
gegen die Sachsen, und während er ihnen einen Theil ihrer Verbündeten zu entziehen weiss
rückt er mit einem starken, in Süddeutschland, angeblich gegen Ungarn, zusammengebrachten | |
Heere gegen sie heran. Lambert. l. c. p. 249. sq. Brun. ], c. p. 344. Berthold. 1. c. p. 277. |
Chron. Ursp. p. 224. — Nach Annal. Sax. p. 704. hatten sich unter andern die Westfalen durch |
das Gold des Königs bewegen lassen, von den Sachsen abzufallen, und ausser den Bischöfen |
von Magdeburg, Halberstadt, Merseburg und Paderborn, waren alle übrigen entweder offenbar |
zu dem König übergegangen oder doch schwankdMd.
Junius 9. Die Sachsen, welche sich bei Nügelstidt an der Unstruth gelagert haben, werden von
dem König überfallen, und in einer blutigen Schlacht, mit grossem Verlust auf beiden Seiten,
geschlagen. Lambert. I. c. p. 226. Brun. l c. p. 345. Waltram. de unit. eccl. ap. Freher. Scr.
R. Germ. ed. Struv. T. I. p. 284. Annal. Sax. l. c. p. 703. Chron. Ursp. I. c. Den Tag der
Schlacht (primum proelium Saxonum) nennt auch das Necrol. Paderborn. — Von Einigen wird
dieselbe nach dem Schlosse Hohenburg an der Unstruth benannt. — Herzog Rudolf von Schwa-
ben (Dux Alemanniae et Burgundiae, Chr. Ursp.) kämpfte damals noch auf der Seite des Königs.
— Auch Westfalen sollen sich im Heere des Königs befunden haben. Anon. de bello Saxon
lib. II. v. 87. ap. Reuber. p. 298.
Friedrich, Bischof von Münster, sucht den Erzbischof von Magdeburg zum Frieden mit dem Könige
zu bewegen. Brun. l. c. p. 347., wo auch das Antwortschreiben des Erzbischofs mitgetheilt ist
Eben so Annal. Sax. l. c. p. 705.
Julius 29. Anno, Erzbischof zu Cóln, beurkundet seine Stiftung der Kirche der heil. Maria {ad
gradus) zu Cóln, welcher unter andern auch Güter zu Dortmund (Trutmonia) beigelegt werden.
Act. Colon. IV. Kal. Aug. 4075. (Die Stiftung selbst war schon seit längerer Zeit geschehen.
Vgl. oben Nr. 4076.) Lacomblet Urkundenb. I. S. 443.
August 48. Immad, Bischof zu Paderborn, gibt dem Domkapitel daselbst den Hof Moronga zurück.
Act. in cripta Paderburnensis monasterii juxta sepulchrum episcoporum, XV. Kal. Sept. 1075,
. a8. Heinr. IV. R. XVIII. Immadi episc. XXIV. Schaten A. P. I. p. 405. (CLVIL)
Oktober 25. Nach grossen Bedrängnissen, welche die Sachsen theils durch das Heer des Königs,
theils in Folge innerer Zwietracht erlitten, und nach vielfachen Unterhandlungen, ergeben sich
die Sächsischen und Thüringischen Fürsten und Edlen dem Könige zu Spiraha (im nördlichen
Thüringen, an der Helbe) Lambert. l c. p. 235. Annal. Sax. l. c. p. 706.
December &.' Erzbischof Anno von Cöln stirbt. Lambert. l. c. p. 237. u. A. m. Vgl. Anno 11. Erzb-
v. Cöln, seine Geschlechtsverhältnisse und seine geistl. Stiftungen; v. Moover; in d. Zeitschr. f
vaterl. Gesch. u. Alterthumsk. VII. S. 39. u. f.
Die Kapelle S. Joharinis (oder sogenannte Markt-Kirche) zu Minden, welche im J. 4062 mit abze
brannt, aber durch einen Minden'schen Bürger Volkmar wieder aufgebaut worden war, wif
1016. 498
durch den Bischof Engelbert zu Minden wieder geweiht. Lerbeck. Chron. l c. p. 472. — Ein-
weihungs- und Dotations-Urkunde: Würdtw. N. Subs. dipl T. VI. p. 309. — Vgl. Culemann
Mind. Gesch. I. S. 28.
| 4076.
Januar 2&. Synode zu Worms, welcher unter andern die Bischöfe Friedrich von Münster, Eilbert
von Minden, Benno von Osnabrück und /mmad von Paderborn beiwohnen, und auf welcher
die Absetzung Papst Gregors VII. (welcher vorher den König, unter harten Vorwürfen und
Drohungen, zur Busse aufgefordert und nach Rom zur Verantwortung vorgeladen hatte), wegen
vieler ihm zur Last gelegten Verbrechen, beschlossen wird. Lambert. I. c. p. 242. Brun. l. c.
p. 351. Berthold. |. c. p. 282. Eckehard l. c. p. 204. Chron. Ursp. p. 224. Annal. Saxo l. c.
p. 707. Pertz. Leg. T. II. p. 44. |
Februar 3. /mmad, Bischof zu Paderborn, stirbt. Lambert. l. c. p. 244. u. A. m. Todestag nach
Necrol. Paderborn. — Zu der Zeit dieses Bischofs soll die Domschule zu Paderborn in grosser
Blüthe gestanden haben. Vita Meinw. 1 c. p. 546., cap. 52. — Sein Nachfolger Poppo, bishe-
riger Dompropst zu Bamberg, wurde von dem König ernannt, und deshalb von dessen Gegnern
nicht als kanonischer Bischof anerkannt. Berthold. l. c. p. 283. Aus den folgenden Ereignissen
ist jedoch zu schliessen, dass er sich später an die Gegner Heinrichs anschloss. Vgl. Nr. 4484., 4200.
März 27. Osterfest, welches der König in Utrecht feiert. — Hier erhük er die Nachricht, dass er
von dem Papste, auf einer Synode zu Rom, in den Bann gethan und des Reiches entsetzt sei,
worauf er durch den Bischof von Utrecht den Bann gegen den Papst aussprechen lüsst. Lam-
bert. l. c. p. 243. Brun. |. c. p. 353—361. — |
Da der König inzwischen seine Burgen in Sachsen wiederherstellen und vermehren liess, auch
mancherlei andere Bedrückungen ausübte, so erhebt sich eine neue Empörung der Sachsen
gegen den König, welche, im Zusammenhange mit dem gleichzeitigen Kirchenstreite, im ganzen
Reiche Anklang findet und eine allgemeine Spaltung verursacht, worinn immer mehr Fürsten
von dem König abfallen. Lambert. l. c. p. 243. sq. et al. Scr.
Junius 29. Synode der mit dem Könige noch verbündeten Bischöfe, zu Mainz, wo die Beschlüsse
des Papstes Gregor VII. gegen den König für unrechtmässig und ungiltig erklärt werden. Lam-
bert. 1. c. p. 246. Berthold. l. c. p. 284. Brun. l. c. p. 363.
September 4&. Grosse Versammlung der Fürsten des ganzen Reichs, besonders aber der Sachsen
und Alemagnen, zu Ulm, wo dem König, als von zwei Päpsten fruchtlos zur Rechenschaft ge-
fordert und deshalb von der Synode zu Rom excommunicirt, der Gehorsam aufgekündigt, und
die Wahl eines neuen Königs verabredet wird. Lamb. |. c. p. 250. Bei Eckehard. l. c. p. 201.
Chron. Ursp. p. 224. wird zwar derselbe Tag (XVIII Kal. Octobr.) aber als Ort der Versamm-
lung, wahrscheinlich durch Verwechselung mit der folgenden, Oppenheim angegeben. Auch
Annal. Sax. l. c. p. 740. vermengt beide Versammlungen mit einander.
Oktober 16. Versammlung, von Seiten des Königs und der wenigen ihm noch gebliebenen Ver-
bündeten zu Oppenheim, von Seiten seiner Gegner zu Tribur. — Viele Bischöfe, die bisher
dem Könige anhingen, darunter auch Bischof Friedrich von Münster, werden wieder in die Ge-
meinschaft des Papstes aufgenommen. — Nach mehrtügigen Unterhandlungen fügt sich endlich
der Künig dem Verlangen der Fürsten, seine Sache dem Urtheil des Papstes zu unterwerfen,
bis dahin aber sich der Reichsregierung zu enthalten, und seine bisherigen Rathgeber zu ent-
lassen. Lambert. l. c. p. 252. sq. Berthold. ]. c. p. 286. Brun. l. c. p. 363. Cf. Hartzheim
Concil. Germ. III. p. 180. — Unter den Fürsten, welche bis zuletzt bei dem König ausgehalten
hatten und nun von ihm entlassen wurden, befand sich auch Bischof Benno von Osnabrück.
Lambert. l. c. p. 294.
25 *
496
4470.
4171.
112.
4173.
MAT.
4475.
A176.
4417.
4478.
1017 — 4018.
4077.
Januar. . König Heinrich.IV., der um einem, unter dem Vorsitze des Papstes, in Deutschland übe
ihn zu haltenden Gerichte zuvorzukommen, gegen das Ende des vergangenen Jahres unerwarte
nach Italien abgereist war, erhält zu Canossa von dem Papste, unter harten Bedingungen un
nach strenger Busse, die Absolution. Lambert. 1. :c. p. 255. sq. Berthold. l. c. p. 288. sq
Brun. l. c. p. 36&. Eckehard. l. c. p. 201. Chron. Ursp. p. 224. Annal. Sax. I. c. p. 711. —
Später erklärte der Papst, er habe durch diese Absolution den König zwar in die Gemeinschaf
der Kirche aufgenommen, aber nicht in das ihm abgesprochenc Reich wieder eingesetzt. Ecke
hard. l. c. p. 202. u. Chron. Ursp. p. 222. aus dem Briefe Gregors VII. an die deutschen
Fürsten.
Nachdem der Kónig von dem Banne frei gesprochen, finden sich mehrere ihm ergebene
Fürsten, darunter auch Bischof Benno von Osnabrück, wieder bei ihm ein und bleiben in seiner
Gesellschaft. Lambert. l. c. p. 262.
März 43. Die Gegner König Heinrichs IV. in Deutschland versammeln sich zu Forchheim und wäh-
len den Herzog Rudolf von Schwaben zum König, welcher darauf
„ 24. zu Mainz von dem Erzbischof Sigefrid gekrönt wird. — An demselben Tage aber ent-
steht ein blutiger Streit zwischen dessen Kriegern und dem Volke, der sich mit Audo/fs Flucht
aus Mainz endigt. Lambert. l. c. p. 262. Berthold. l. c. p. 291. Brun. l c. p. 365. Waltram.
de unit. eccl. l. c. p. 27%. Eckehard. l. c. p. 202. Chron. Ursp. p. 222. Annal. Sax. l. c. p. 711.
Heinrich 1V., der Ostern (16. April) noch in Italien zubrachte, kehrt schnell nach Deutschland zv-
rück, gewinnt hier wieder einen grossen Anhang, und führt den Krieg gegen Rudolf nicht ohne
glücklichen Erfolg. — Der Papst, der sich vorher gegen Heinrich erklärt hatte, fordert darauf
beide Könige auf, ihren Streit seiner schiedsrichterlichen Entscheidung zu unterwerfen, womit
die Sachsen sehr unzufrieden sind. Berthold. l. c. p. 29%. Brun. l. c. p. 366. sq. und die Cor
respondenz zwischen dem Papste und den sächsischen Fürsten, p. 369 — 377. -
Mai 17. Hildolf, Erzbischof zu Cóln, bestätigt die Incorporation der Pfarrkirche S. Cyriaci zu 6e
secho in das Kloster daselbst. Act. in Rigglenkhusen VIII. Kal. Febr. et dat. Sosazie XVI. Kal
Jun. 1077. Seibertz Urkundenb. I. S. 36.
December 30. König Heinrich IV. gibt, in Folge des Beschlusses einer zu Worms versammelten
Synode von 40 Bischöfen, 40 Äbten und andern Geistlichen, dem Bischof Benno zu Osnabrück
die von den Klöstern Corvey und Hervord zurückgehaltenen Zehenten in seiner Diócese zurücl.
Act. Ratisponae III. Kal. Januar. 4077, a. R. XXI. Copiar. eccl. cathedr. Osnabrug. und Strunck.
Mscpt. p. 324. — Die Urkunde kommt, das Datum ausgenommen, mit der nachher anzuführer
den vom 30. März 1079 vollkommen überein.
M
1078.
März. . (Media Quadragesima.) Bischof Benno von Osnabrück wird von König Heinrich IV. an
Papst Gregor VII. und die zu Rom versammelte Synode geschickt, um in dessen Streitsache
mit dem Gegenkönig Rudolf eine günstige Entscheidung zu bewirken. Berthold. 1. c. p. 306.
Udalr. Cod. l. c. P- 453. — Bischof Benno benutzte diese Gelegenheit, um auch bei dem Papste
die Bestätigung seines angeblichen Zehentrechtes gegen Corvey und Hervord auszuwirken. Wt.
Benn. cap. 24. l. c. p. 2176.
August 7. Schlacht bei Melrichstadt. — König Heinrich zieht dem Gegenkönig Rudolf mit grosse!
Heeresmacht entgegen, und es wird bei Melrichstadt (juxta Strowi) eine grosse Schlacht gehe
fert, aber mit unentschiedenem Erfolg, indem beide Theile sich mit grossem Verlust zurüch-
ziehen, wiewohl beide sich den Sieg zuschreiben. Berthold. l. c. p. 312. Brun. l. c. p. 36°
1179.
1180.
4181.
1182.
1483.
1484.
1185.
1186.
187.
1188.
1189.
4018 — 1019. — ^ 497
Waltram. 1. c. p. 28k. Eckehard. l. c. p. 203. Chron. Ursp. p. 223. Annal. Sax. l. c. p. 713.
Den Tag der Schlacht (secundum proelium Saxonum) meldet auch das Necrol. Paderborn.
December 2. ' Warinus (Werner), Abt zu Corvey, hatte eine Kirche zur Ehre des Erzengels Michael
auf dem Heiligenberge bei Hóxter gegründet, und mit einem Theile des umliegenden Waldes,
der villula Valahuson, und 3 Hoven zu Averedessun, Aldentborp und Werethon, mit Einwilligung
und Bestütigung seines Vogtes, des Herzogs Otto, ausgestattet, welche Bischof Poppo von Pa-
derborn weihet, und dabei in dominica adventus eine feierliche Rede hält, auch die Stiftung
mit seinem Banne bekráftigt. Schaten A. P. I. p. &45. mit der falschen Jahrzahl 4079.
» . 9k. Werner, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. Corb.
Die Bischöfe Poppo von Paderborn und Altmann von Passau (welcher, von Heinrich IV. aus seinem
Stifte vertrieben, sich in Paderborn aufhielt) weihen die Kirche S. Petri und Pauli zu Paderborn
(Abdinghof), im 24. Jahre nach dem Brande der Stadt (4058) Gobelin. Pers. Cosmodr. 1. c.
p. 262. |
Papst Gregor VII. beauftragt den Bischof Altmann von Passau, als seinen Stellvertreter in Deutsch-
land, die bisherigen Anhánger Kónig Heinrichs, wenn sie zu dem Papste zurückkehren wollen,
und insbesondere den Bischof (Benno/ von Osnabrück, von welchem er erfahren habe, dass er
ihm (dem Papste) getreu sein wolle, brüderlich aufzunehmen, auch dieses Bischofs Zehentstreit
mit dem Abte von Corvey entweder selbst beizulegen oder vor den Papst zu verweisen. S. d.
Schaten A. P. I. p. 419. zum J. 4081. Ohne Zweifel gehórt aber dies Schreiben in das Jahr
4078, wo Benno (vgl. Nr. 1477.) in Rom gewesen war.
: 4079.
Januar 27. König Heinrich IV. restituirt dem Bischof Benno und der Kirche zu. Osnabrück die
derselben angeblich vormals durch den Grafen Coppo zu Gunsten der Klöster Corvey und Her-
ford entzogenen Zehenten. Act. Mogunt. VI. Kal. Febr. 1078, a. R. XXIII Sandhoff l| c.
p. XXXVII. Móser O. G. II. S. 249. s. W. VIII. S. &5. (CLVIIL) — Die Jahrzahl 4078 ist nach,
der Zeitrechnung zu verstehen, welche das neue Jahr vom 25. März an rechnet.
(Vor Ostern, welches in diesem Jahre d. 24. März fiel) Bischof Benno von Osnabrück geht als
Gesandter König Heinrichs nach Rom. Berthold. l. c. p. 349., 320. |
März 30. König Heinrich IV. wiederholt die Bestätigung der streitigen Zehenten zu Gunsten des
Bischofs Benno und der Kirche zu Osnabrück: Act..Ratisp. III. Kal. April. 1079, a. R. XXIII.
Sandhoff I. c. p. XLI. Móser O G. II. S. 252. s. W. VIII. S. 48. (CLIX)
Der Gegenkönig Rudolf unterwirft sich Westfalen, welches Heinrich vorher auf seine Seite gebracht
hatte. Annal. Sex. l. c. p. 747.
(1079 — 1089.)
August 30. Sigiwin, Erzbischof zu Cóln, incorporirt die Pfarrkirche zu Ervete in regione Angria
dem Stifte S. Patrokli zu Soest. Facta est haec domatio Ill. Kal. Sept. in Suosaz. Seibertz
Urkundenb. I. S. 37. — Da keine näheren Angaben über die Zeit der Anwesenheit des Erz-
bischofs in Soest vorliegen, so kann dieselbe nur nach den oben angegebenen Regierungsjahren
desselben bestimmt werden.
Derselbe bestätigt, dass die Äbtissinn Gerberch zu Meskethe und ihre Schwester Adelheit ihre Güter
zu Bercheim und Frenkeschon -Hodengin dem Kloster zu Meskethe geschenkt und durch den
Grafen Bernard übergeben haben. S. d. Seibertz Urkundenb. I. S. 38.
Derselbe schenkt der Kirche S. Georgs zu Cóln einen Hof zu Rene, die Kirche zu Bremen bei
Werl, und Güter zu Honberc, Menden und an andern Orten. S. d. Lacomblet Urkundenb. I. S. 455.
498
1190.
41914.
4192.
1193.
1194.
4195.
1080.
1080.
Nachdem das vergangene Jahr grösstentheils mit Unterhandlungen zugebracht worden, bricht Hein
rich, dem es gelungen war, viele seiner bisherigen Gegner von Audolf zu trennen. mitten in
Winter mit einem starken Heere auf und dringt in Thüringen ein. Berthold. l. c. p. 324. Bruu
l. c. p. 377. Annal. Sax. l. c. p. 747.
Januar 27. Schlacht bei Fladecheim in Thüringen (in der Gegend von Mühlhausen). Die Sachseı
werden zwar geschlagen, und der Herzog von Böhmen erbeutet Rudolfs königliche Lanze
inzwischen überfällt aber eine sächsische Heerschaar, durch den Nebel begünstigt, Heinrich.
Lager, wodurch auch dieser zum Rückzuge geuöthigt wird. Brun. l. c. Berthold. I. c. p. 325
Annal Saxo |l c. — Waltram. l| c. p. 284. gibt den 8. Februar (VI. Id. Febr.) als Tag de:
Schlacht an. — Chron. Ursp. p. 223. zum Jahre 1079, weil in diesem Theile der Chronik eine
Zeitrechnung befolgt ist, welche den Januar und Februar noch zum alten Jahre rechnet. Ebensc
Eckehard l. c. p. 203. |
März. . Synode zn Rom, wo Papst Gregor, nachdem er von beiden in Deutschland streitender
Parteien Gesandte empfangen, den König Heinrich des Reiches entsetzt und Rudolf anerkennt
Bernoldi Chron. ap. Pertz. Scriptor. T. V. p. 436.
April 28. Der Edle Folcher übergibt, mit Einwilligung seiner Ehefrau Badeloch, seinen Hof zu Gol.
densteti mit allem Zubehör an die Kirche zu Osnabrück und deren Bischof Benno, und wirt
von demselben wieder damit belehnt, zu Notanbeki im Gerichte des Grafen Adalger, woselbs
auch der Bischof den gedachten Hof dem Schutze des Grafen Zippold empfiehlt. D. IV. Kal
Maji 1080.*) Möser O. G. II. S. 246. s. W. VIII. S. 42. (Nr. 25.)
Mai 34. (Pfingsten) Synode zu Mainz, von 19 mit dem König Heinrich verbundenen Bischöfen
gegen Papst Gregor VII, dessen Absetzung hier beschlossen wird. Chron. Ursp. p. 224.
Junius 25. Synode zu Brixen, wo eine Versammlung von 30 Bischöfen und vielen andern Grosse:
aus Deutschland und Italien, mit Beziehung auf die Beschlüsse der vorigen Synode zu Mainz
den Papst Gregor, als einen unrechtmässigen Usurpator des päpstlichen Stuhls, unter vielcı
Schmähungen absetzt, und an seine Stelle den Erzbischof Wigdert von Ravenna (Clemens Ill.
wählt. Bernold. l. c. Eckehard l. c. p. 203. Chron. Ursp. p. 224. Annal Sax. l c. p. 719
. Udalr. Cod. Nr. CLXIV. ]. c. p. 174. — Bischof Benno von Osnabrück, welcher auch auf de
Synode gegenwärtig war, entzog sich der Verhandlung über die Absetzung des Papstes, inden
er sich in einen hohlen Altar versteckte. Vita Benn. cap. XXII. l. c. p. 2178., wo aber als Or
der Synode Pavia (Ticinum) angegeben wird. — Eine Schrift, worinn die Absetzung vertheidig
wird, angeblich auf Veranlassung des Erzbischofs Liemar von Bremen und des Bischofs Benn
von Osnabrück von dem nachmaligen Bischofe W'?do von Osnabrück geschrieben, s. Udalr. Coc
Nr. CLXXII. 1. c. p. 483.
4196. Oktober 45. Schlacht an der Elster, wo Heinrich, anfangs siegend, zwar geschlagen und sei
Lager mit vielen Kostbarkeiten von den Sachsen erbeutet, Rudolf aber tödlich verwundet wirc
Letzterer wird nach Merseburg gebracht, wo er bald darauf stirbt. Brun. l. c. p. 379. Ecke
hard. l. c. p. 20&. Chron. Ursp. p. 224. Annal. Sax. l. c. p. 718. (mit sehr ausführlicher Er
zühlung) Albert. Stad. Chron. in Collect. Kulpis. p. 247. — Den Tag der Schlacht (tertiur
proelium Saxonum) hat auch das Necrol. Paderborn. — Waltram. l. c. p. 28&., der diese Schlach
a a n É&À—— ÀUitÜÍ—À —
*) Die abnorm geschriebene Jahrzahl M. XL. XXX. lässt eher vermuthen, dass vor dem L aus Versehen ein :
überflüssig eingeschoben, als dass sie, wie Moser thut, auf 1170 zu deuten sein sollte, zumal die dabei angi
gebene Indict. III. wohl auf 1080, aber nicht auf 1070 passt.
4080 — 1081. | . 499
(die vom 27. Jan. d. J. mitzählend) die vierte nennt, gibt, (wenn anders die Lesart richtig ist)
IV. Id. Octobr. (also d. 42. Okt.) als Tag derselben an. Nach Bernold I. c. könnte man den
42. Okt. für den Tag der Schlacht, und d. 45. für Rudolfs Todestag zu halten haben.
M97. December 4. Egilbert, Bischof zu Minden, stirbt. Todestag nach Necrol. Moellenb.' Andere geben
d. 12. November an.
1198. Bischof Benno von Osnabrück kehrt nach dem Tode des Gegenkönigs Rudolf in sein Bisthum zu-
rück, und nimmt unterwegs aus dem Kloster S. Albani zu Mainz 42 Mönche mit, um mit ihnen
das ‚neue Kloster Iburg zu besetzen, dessen Bau sehr schnell betrieben wird. Vita Benn. cap. 23.
l c. p. 2179.
(4080 — 1088.)
1199. Eine edle Frau Gisla überträgt, mit Genehmigung ihrer Erbinn Oderada, der Tochter ihres Bruders
Godescale, und durch die Hand ihres Vogtes Heinrich, Sohns des Grafen Adelbert, einen Hof
zu Tribur in der Grafschaft Adalgers des Sohnes Wikings, mit dem Forst- und Jagdrechte in
den Wäldern Dyvbrock, Thriburebrock und Stroden, dem Bischof Benno und der Kirche zu
Osnabrück, wogegen dieser ihnen auf beider Lebenszeit den von dem Edlen Folker und dessen
Ehefrau Badaloc (s. Nr. 4493.) an die Kirche zu Osnabrück überlassenen Hof zu Goldenstide,
nebst den Zehenten zu Goldenstide, Geze, Borsla und Halan, durch den Vogt Folker übertrügt.
S. d. Möser O. G. IL S. 264. s. W. VH. S. 56.*)
1084,
1200. Februar. . Behufs einer Friedensverhandlung zwischen den beiden in Deutschland streitenden Par-
teien, kommen von jeder Partei fünf Bischófe in silva Capuana, ad urbem quae Capua vocatur,
am linken:Ufer der Weser, zusammen. Von Seiten der Sachsen war unter andern der Bischof
^ von Paderborn bei dieser Zusammenkunft. — Brun. l c. p. 382. Annal. Sax. l. c. p. 749. — Ob
unter Capua Kaufungen zu verstehen?
1201. August 9. Während König Heinrich in Italien zu Felde legt, wird von dessen Gegnern in Deutsch-
land Hermann (von Luxemburg), ein geachteter Krieger, zum König gewählt. Bernold. l c.
p. 437. Eckehard. l. c. p. 205. Annal. Sax. l. c. p. 720. Chron. Ursp. p. 225. Albert. Stad.
l. c. p. 248. u. A. meist zum J. 1082, weil Hermanns Krónung erst Weihnachten erfolgte, mit
welchem Feste Viele schon das neue Jahr beginnen. - - Ä
1202. Friedrich, Abt zu Corvey, wird, nach nicht völlig dreijähriger Regierung, abgesetzt. Cod. mscpt.
Corb. der V. Id. Jul. als Todestag dieses Abtes angibt, ohne sein Sterbejahr zu bemerken.
(4084 — 4408.)
1203. Otto, Abt zu Werden, beurkundet, dass ein freier Mann Namens Alfricus sich und sein Gut zu
Langen - Buoklıeim (Bockum) dem Altare des heil. Ludgerus zu Dienstrecht eigen gegeben habe.
Act. Buokheim. S. d. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 91. — Der Abt Otto regierte in den oben
angegebenen Jahren.
1204. Gero, Propst zu Werden, entlässt eine zu dem Hofe Fiuhuson Eigenhörige dieser Hörigkeit, Behufs
ihrer Verheirathung mit dem freien Manne Azzelinus, welcher dafür eine Hove zu Berghuson
dem Altare S. Ludgeri zinsbar macht. Fact. temporibus abb. Ottonis. Lacomblet Urkundenb. I.
S. 472. |
en
*) In dem letzten Abdr. ist Z. T, st. Triburia, Triburie, und Z. 14. st. Thyburebrok, Thriburebr. zu lesen.
200
1205.
1206.
1207.
1208.
4209.
1210.
1241.
1212.
1213.
(4081 — 4106.)
Zwei Brüder von Westheim übergeben eine bisher Eigenhörige als ; Altarhörige an die Kirche zu
Eresberg; unter dem Abt Marcward und dem Grafen Hiddico. S. d. Bisher ungedruckt. (CLX.!
— Die Regierung des Abtes Mareward zu Corvey fällt innerhalb der oben angegebenen Jahre.
4082.
Während König Heinrich den Krieg in Italien fortsetzt, überfällt der Gegenkönig Hermann West
falen (das also damals wohl grösstentheils auf Heinrichs Seite war) und belagert die Stadt
Osnabrück. Bei dem Belagerungsheere befand sich der Bischof Uto von Hildesheim, welcher
in einem besondern Gespräche mit dem Bischof Benno diesen auf die Seite Hermanns zu ziehen
suchte, aber vielmehr von ihm für Heinrich gewonnen wurde, und die Aufhebung der Belage-
rung bewirkte. Vit. Benn. cap. 25. l. c. p. 2181.
August 3. König Hermann bestätigt die Privilegien der Klöster Corvey und Herford, namentlich
in Betreff ihrer Zehenten in den Diöcesen von Bremen, Osnabrück, Paderborn und anderen
Bisthümern. Act. Goslare III. Non. Aug. 1082, a. R. I. Schaten A. P. I. p. 420. (CLXI)
Ein freier Mann.Zunika macht seine Ehefrau Haburga, eine bisherige Eigenhörige, der Kirche
S. Petri und Andreä, genannt Jerusalem, an der Ostseite der Stadt Paderborn, altarhórig, Fact.
eo tempore quo princeps Herimannus Westfalos cum exercitu adiit, Popponis episc. a. VI. Kind-
linger Hörigk. S. 226. (CLXIL) — Das sechste Jahr des Bischofs Poppo könnte auch 4081 sein;
: dahin passt aber der Feldzug Hermann's nicht. Aus den im Datum gebrauchten Ausdrücken
lässt sich übrigens schliessen, dass Hermann von dem Bischof Poppo nicht als König anerkannt
wurde.
Bischof Benno von Osnabrück wird, als ein berühmter Bauverständiger, nach Speyer berufen, um
einer, dem dortigen Dome drohenden Gefahr abzuhelfen. Bei dieser Gelegenheit besucht er
das, von dem verstorbenen Bischof Anno von Cöln gestiftete Kloster Siegburg, und bewegt den
dortigen Abt Reginhard, nach Iburg zu kommen, um das dortige Kloster einzurichten. Vit
Benn. cap. 27. l. c. p. 2182.
>
1083.
Bischof Benno von Osnabrück reist wieder nach Italien, wo er, während der Belagerung. der Stai!
Rom durch König Heinrich IV., in allem ein Jahr und 3 Monate, verweilt, und sich vorzüglich
bemüht Friede zu stiften, weshalb er viele Gesandtschaften übernimmt. Vit. Benn. cap. 28.
l. c. p. 2183.
April 20. Land- oder Gottesfrieden, aufgerichtet von der durch den Erzbischof Sigwin berufenen
Provinzial-Synode zu Cóln XII. Kal. Maji 4083, und von demselben an seinen d" Bischof Fried-
rich (zu Mimigardevord oder Münster) bekannt gemacht. Moser O. G. IL S. 256. s. W. VIII.
S. 52. (unvollständig) Pertz. Leg. T. II. p. 55. (CLXUL)
‘Mai 6. Sigewtn, Erzbischof zu Cóln, schenkt der Abtei Werden, auf Bitten des dortigen Abtes
Otto, die Hälfte der Noval-Zehenten von den Kirse-Kämpen in dem ganzen Gebiete derselben-
Act. in Wertbina 1l. Non. Maji 4083. Lacomblet Urkundenb. I. S. 454.
Junius 22. König Heinrich IV. überträgt dem Erzbischof Liemar zu Hamburg die Abtei Altena
(Elten) im Gau Hamalant und der Grafschaft Gerards. Act. Romae post urbem captam, X. Kal-
Jul. 4083, a. Ord. XXIX. R. XXVII. Lindenbr. Scr. R. septentr. p. 4&&. Schaten A. P. I. p. 422.
Lappenberg Hamb. Urkundenb. I. S. 107.
4084. 204
1084.
Nach der Etobérabs der Stadt Rom durch König Heinrich IV. und der Flucht des Papstes Gregor
nach Salerno (wahrscheinlich nach Heinrichs, am 31. März d. J. von dem Gegenpapst Clemens III.
empfangener Kaiserkrónung) kehrt Bischof Benno in scin Bisthum Osnabrück zurück, willens
den Rest seines Lebens in der Stille zuzubringen, findet aber dort grosse Zerrüttung. Vit. Benn.
cap. 28. l. c. p. 2184.
April 48. Friedrich, Bischof zu Mimigardevord (auswärts schon Münster genannt), stirbt. Necrol.
eccl. maj. Monastery. et eccl. S. Mauritii. — Von ihm ist noch zu bemerken, dass er für die
Domkirche zu Münster das Schloss Haren mit drcı Höfen ankaufte, und die Kirche S. Mauritii
vor der Stadt Münster (in suburbio) stiftete. Er wurde daher in dieser Kirche begraben und
scine Memorie daselbst gefeiert. Necrol. s. c. Nach dem Lib. rub. S. Maur. fol. 49. v. schenkte
er zu dieser Stiftung über 20 Villicationen und ertheilte der Kirche gleiche Rechte und Freihei-
ten mit der Kathedralkirche. — In Gemeinschaft mit seinen Brüdern stiftete. er das Kloster
Gerbstädt im Mannsfeldischen, welches deshalb der Aufsicht des Bischofs von Münster untergeben
wurde. (S. Nr. 4436.) — Da sein Nachfolger Erpho erst mit dem Aufange des folgenden Jahres
als Bischof auftritt (s. Nr. 1224), so scheint eine lange Sedisvacanz stattgefunden zu asden,
die sich aus den damaligen unruhigen Zeitverhältnissen wohl erklären lässt.
November 28. Poppo, Bischof zu Paderborn, stirbt. Necrol. Abdinghov. ap. Schaten A. P. I. p. 42%.
Strunck. Mscpt. p. 330. — An seine Stelle wird Heinrich, aus dem Geschlechte der Grafen von
Werl, von Kaiser Heinrich IV. zum Bischof ernannt, welcher sich ‚auch gegen den, von dem
Domkapitel unter dem Schutze des Gegenkónigs Hermann gewählten Heinrich von Aslo, nach
langem Zwiespalt, endlich behauptet. Gobelin. Pers. l. c. p. 263. |
Benno, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass er die Abtei auf dem Schlosse Iburg gestiftet, den
Adalhard zum ersten Abte daselbst.eingesetzt, und derselben Abtei die Freiheit von allen Dien-
sten, Reisen und andern Lasten bewilligt habe; nur wenn der Kaiser an einem der benachbar-
ten Orte, Münster, Paderborn oder Minden Hof hält, soll der Abt dem Bischof, auf dessen
Verlangen und Kosten, dahin folgen; auch soll er die bischöflichen Synoden besuchen. S. d.
Vit. Benn. cap. 33. l. c. p. 2186., wo die Handlung nach des Bischofs letzter Rückkehr aus
Italien berichtet wird. Möser s. W. VIII. S. 340.
Bischof Benno zu Osnabrück schickt den Abt Adalhard zu Iburg, weil derselbe durch Alter und
Krankheit zu seinen Geschäften unfähig geworden, in das Kloster Siegburg zurück, und ernennt
einen andern Abt Norbert (den Verfasser der Vita Bennonis) an dessen Stelle. Vita Benn. cap. 3%.
l c. p. 2487., wo angegeben wird, dass diese Veränderung & Jahre vor des Bischofs Tode
geschehen. — Norberts frühere Lebensumstände werden ebd. berichtet.
(408k — 1088.)
Kaiser Heinrich 1V. befiehlt allen Westfalen, dem Bisthum Osnabrück alle Zehenten nach kanoni-
schem Rechte zu entrichten. S. d. Sandhoff l. c. p. XLV. Moser O. G. Il. S. 260. s. W. VIII.
S. 55. — Die Verordnung kann nur zwischen die obigen Jahre gehören, denn seit 1084 führte
Heinrich den Kaisertitel, und jedenfalls gehört sie noch in die Zeit des Bischofs Benno. Die
gebrauchten Ausdrücke zeigen übrigens, dne Heinrich damals mit den Westfalen in gutem Ver-
nehmen stand.
Die edle Frau Aildeswith gibt dem Kloster Iburg Güter zu Berler im Kirchspiel Glaen. Act. in
comitatu Amelingi in villa. Schierlo. S. d. (Zur Zeit des Abtes Norbert, aber noch beim Leben
des Bischofs Benno, daher zwischen den obigen arcu) Vit. Benn. cap. 35.1. c. p. 2187.
Regesta hist. Westfal. 26 j
909 4084 — 1085.
4221. Hildeberga, die Schwester der Äbtissinn Fretherunda und der Hildeswith, gibt dem Bischof Bm
zu Osnabrück ihr Erbe an folgenden Orten: einen Hof und das halbe Kirchlehen zu Goldinste
den dritten Theil zu Thuline, ein Vorwerk zu Farnezche und ein anderes zu Eishuson; we
der Bischof ihr &!/, Pfund an Zehenten anweist. S. d. Möser O. G. II. S. 264. s. W. VIII S.
(Nr. 36.) — Die Erwähnung der Hildeswith als Schwester der Geberinn lässt vermuthen, d
diese Urkunde mit der vorigen in Verbindung steht.
4222. Die edle Wittwe Azala gibt, mit Einwilligung ihres einzigen Sohnes Thetmar, dem Abte X
und dem Kloster S. Clementis zu Iburg, zu Handen des Vogtes Wezelo, das Vorwerk Ta m
S. d. Möser O. G. II. S. 264. s. W. VIII. S. 59. (Nr. 37.)
4223. Dieselbe gibt dem Bischof Benno zu Osnabrück, für die Kirche S. Clementis zu Iburg, einen B
zu Hitteshusen, wofür der Bischof ihr ein Stabularium zu Adinchusen und 5 Pfund, ihrem Sobá
Dietmar aber & Pfund zu Lehen gibt. S. d. Moser O. G. II. S. 265. s. W. VIII. S. 60. (Nr.
— Diese beiden, mit einander in Verbindung stehenden Urkunden gehören zwischen die obig
Jahre; denn seit 4084 war Norbert Abt, und 1088 starb Bischof Benno.
4085.
122k. Januar 3. Bischof Erpho zu Mimigardevord beginnt die neue Einweihung des wieder aufgebau
Klosters Überwasser und der Kirche desselben, unter der dritten Äbtissinn Christina, eis
Verwandten ihrer beiden Vorgüngerinnen, mit der westlichen Seite des Klosters. Cod. msq
Transaquens. im Auszuge b. Niesert M. U. S. II. S. 57. (CXXXIV.) — Bischof Erpho muss eb
in jenen Tagen erst die Bischofsweihe empfangen haben, da er am 30. December desselb
Jahres (s. unten) noch das erste Jahr seiner Ordination rechnet, und es erhellet hieraus, d
die in den Anm. zu Kleins. I. S. 557. angenommene Existenz eines Bischofs Audolf, zwisd
den Bischöfen Friedrich und Erpho, welcher im J. 408& gewählt, und im Sept. oder Nov. IM
gestorben sein soll, ohne Grund ist. — Sollte dieser Bischof Erpho vielleicht mit dem Erj
welcher 1074 als der erste Abt des Klosters Siegburg vorkommt (vgl. Mooyer in d. Zeits
f. vaterl. G. u. A. K. VII. S. 58) eine Person sein?
Mit der Einweihung des Klosters Überwasser wurde nachmals in der Ordnüng fortgefahren, da
am 25. März 4085 der Altar in der Jerusalems-Kapelle, am 29. December desselben Jahr
(IV. Kal. Januar. 1086) der Hauptaltar, der südliche und nördliche Altar, am 2&. Januar IM
die südliche und am 4. Februar 4088 die nördliche Kapelle, endlich am 16. August 1088 def
Chor und der westliche Altar im Chore von dem Bischof Erpho geweiht wurde. Cod. mscpt. s. €
1225. » 20. Die Vornehmsten beider im Reiche streitenden Parteien kommen in Thüringen zusam
| men, um eine Vereinigung zu bewirken. Auf Seiten der Partei des Königs Hermann, dere
Häupter Otto Bischof von Ostia und Hartwig Erzbischof von Magdeburg waren, war unter aa
dern Heinricus Patherbrunensis designatus et adhuc tantum subdiaconus (Heinrich v. Aslo) zu
. gegen. Die Erzbischófe Wecilo von Mainz, von Heinrichs, und Gebhard von Salzburg, vo
Hermanns Partei, hielten ein ausführliches - Gespräch über die Rechtmässigkeit des Verfahret
gegen den Kaiser. Die Zusammenkunft ging aber in Streit über und nahm ein blutiges End
Annal. Saxo l c. p. 724. Chron. Ursp. p. 226. Waltram. l c. p. 286. — Den Ort der Ye
sammlung nennt A. S. (nach der Lesart bei Eckard corp. med. aev. I. p. 56&) Perestad Th
ringiae villam, worunter wohl Berlstádt (im ehemal. Erfurth. Gebiete, jetzt zum Grossherzogt
Sachsen- Weimar gehörig) zu verstehen sem möchte. (Der neuere Abdruck b. Pertz. 1 c. lic
Percstad. Chron. Ursp., dessen Vf. der Gegend weniger kundig war, schreibt Berchach; eb
so Eckehard l c. p. 206., woraus Pertz ad h. l not. auf Berkach an der Werra schlies
Waltram nennt, vermuthlich aus Verwechselung mit einer früheren Versammlung, Gerstungen. -
1085. 303
Der Erzbischof von Mainz, der die Gerechtsame des Kaisers vertheidigt hatte, wurde hernach
auf der Versammlung zu Quedlinburg für einen Häresiarchen erklärt. Eckehard |. c.
April 20. Osterfest. Um diese Zeit fand zu. Quedlinburg, in Gegenwart des Gegenkönigs Hermann,
eine Synode gegen Kaiser Heinrich IV. statt, welcher unter andern der von jenem eingesetzte
Bischof Reginhard von Minden beiwohnte. Bernold. l. c. p. 442. Waltram. l c. p. 288. Cf
Hartzheim Concil. Germ. T. II. p. 201.
Mai. . Synode der Anhänger des Kaisers, zu Mainz, unter dem Vorsitz der Erzbischófe Wezelin
von Mainz, Eilbert von Trier und Sigewin von Cöln, welcher unter andern Bischof Erpho von
Münster und die von dem Kaiser eingesetzten Bischöfe Heinrich (von Werl) von Paderborn und
Folcmar von Minden beiwohnten. Hier wurde die Absetzung aller, gegen den Kaiser sich auf-
lehnenden Bischöfe beschlossen und ein allgemeiner Gottesfriede aufgerichtet, der aber nur von
kurzer Dauer war. Bernold. l. c. p. 443, ‚Waltram. 1. c p. 287. Eckehard. | c. p. 205.
Chron. Ursp. p. 225. Die Urkunde des Gottesfriedens, wobei der, Gottesfriede des Erzbischofs
Sigewin von Cóln, vom J. 1083, (Nr. 4211.) zum Grunde lag, Pertz. Leg. T. Il. p. 55. — Die
Zeit dieser Synode bestimmt Bernold 3 Wochen nach der zu Quedlinburg; Waltram gibt die
zweite Woche nach Ostern (&— 40. Mai) an |
» .. Kaiser Heinrich IV. bestätigt die von der Äbtission Suanshild zu Essen an das dortige
Stift gemachte Schenkung ihrer Erbgüter zu Gesseron, Wedereke, Hukengeswage, Budenbomen,
Ostervelde, Birge, Thasbeke u. a. Act, in Magontiensi synodo. Unter den Zeugen: Erpo,
Bischof von Münster. Lacomblet Urkundenb. I. 3 452. — Unter der Mainzer Synode, ausser.
welcher die Urkunde keine andere Zeitbestimmung hat, ist ohne Zweifel die nächstvorherge-
dachte zu verstehem. .
Während im südlichen Deutschland der Krieg fortdauert, wird der Kaiser in Sachsen ohne Wider-
stand aufgenommen. Nur der Markgraf Egbert, ein naher Verwandter des Kaisers, empört sich
gegen diesen aufs neue. Eckehard l| c. p. 206. Chron. Ursp. p. 226. Annal. Sax. l. c. p. 723.
Bischof Reinhard zu Minden, von des Kaisers Gegnern ernannt, wird 'von diesem abgesetzt und
genóthigt, sich in das Kloster Helmwardeshausen zu begeben, und Folemar dagegen als Bischof
eingesetzt. Nach des Kaisers Entfernung kehrt jedoch Reinhard bald wieder nach Minden zu-
rück. Annal. Sax. l. c. p. 723. -
December 28. Kaiser Heinrich IV. verleiht dem Erzbischof Liemar zu Hamburg die Abtei Freden
im Gau Westfala in der Grafschaft des Grafen Gerhard, und bestätigt ihm die Abtei Elten im -
Gau Hamaland. Act. Wormat. V. Kal. Januar. 4085, a. R. XXXII Imp. II. Lindenbrog. Scr. R.
septentr. p. 445. Schaten A. P. I. p. 430. Niesert M. U. S. IV. S. 436. Lappenb. Hamb.
Urkundenb. I. S. 110.
5 30. Erpho's, Bischofs zu Miiisasde vor Constitution, betreffend die Rechte der Dienst-
leute des Stiftes Fricconhorst. Act. Mimigardeford in camera episcopi III. Kal. Januar. 1086.
Boichorst Vita Erph. p. 79. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 4&8. (CLXIV.) — Die Jahrzahl 410806 ist.
nach der Zeitrechnung zu verstehen, welche das Jahr mit Weihnachten anfängt. — In densel-
ben Zeitraum, in welchem diese und eine bald folgende, ebenfalls die Verhältnisse des Stiftes
Freckenhorst betreffende Urkunde (s. Nr. 4253.) ausgefertigt wurden, scheint auch das älteste
Güter- Verzeichniss des Stiftes Freckenhorst zu gehóren, welches zugleich als deutsches Sprach-
Denkmaal, und zwar als das, so viel bekannt, älteste grössere Beispiel vom Gebrauch der deut-
schen Sprache im Urkundenwesen, von grosser Bedeutung ist. Niesert M. U. B. II. S. 581. u. f.
Sigewin, Erzbischof zu Cöln, schenkt der von ihm neu geweihten Stifiskirche Mariae ad gradus
zu Cóln unter andern die Kirche zu Suelme mit dem Zehenten. 4085. Lacomblet Urkunden-
buch I. S. 453.
26 *
205
- 4086 — 1087.
4086.
1234. Februar 7. Kaiser Heinrich IV. beurkundet, dass er dem Markgrafen Egbert den Antheil, den er
1235.
1236.
1237.
1238.
noch in seinen Jünglingsjahren an der Empórung der Sachsen genommen, zwar in Rücksicht
seiner Jugend und Verwandtschaft verziehen; da derselbe aber diese Empörung erneuert, und.
nicht allein die Ehre, sondern auch das Leben des Kaisers angetastet und die versöhnten Sach-
sen und Thüringer aufs neue gegen ihn aufgeregt, so sei derselbe für einen Feind des Reichs
erklärt und seine Lehengüter ihm abgesprochen worden, wovon der Kaiser die Grafschaft de
Ostergaues und Westergaues in Frieslaud dem Bischof’ Conrad und der Kirche zu Utrecht ver-
leiht. Act. in villa Thuringiae quae dicitur Wehemar VII. Id. Februar. 1086, praesente dom.
Henr. Imp. exercitu, mox ut in Egbertum fuerat judicium pronunciatum. Mieris groot Charter
boek der Graaven van Holland, T. I. p. 73.
April 3. Derselbe schenkt dem Bischof Conrad zu Utrecht die Grafschaft im Isselgau, welche dem
Markgr. Egbert wegen seiner wiederholten Empörung rechtlich (ex jure gentium et consens
omnium qui aderant) abgesprochen worden. Act. Ratisbon. III. Non. April. 1086, a. R. XXX
Imp. III. Orig. Guelf. T. IV. p. 419.
29. Bischof Erpho von Münster anwesend auf der, in Gegenwart des Kaisers gehaltenen
Synode zu Mainz, wo der Herzog von Böhmen die königliche Würde erhielt und dem Bischof
von Prag die Mährische Kirche zurückgegeben wurde. Annal. Sax. l. c. p. 724. Cf. Hartzhein
Concil. Germ. III. p. 202., wo aber irrthümlich diese Synode mit der vorjährigen (Nr. 1227)
verwechselt wird.
August 44. Fünfte Hauptschlacht des Kaisers Heinrich gegen die Sachsen, nachdem der Krieg
zwischen denselben seit dem Anfange dieses Jahres wieder ausgebrochen war. — Heinrich
sucht die von den Sachsen belagerte Stadt Würzburg zu entsetzen, wird aber, zum Theil durch
die Untreue der Cólnischen und Utrechtischen Truppen, die auf seiner Seite fochten, geschlagen |
Bernold. l. c. p. 444. Waltram. l. c. p. 300. Eckehard. l. c. p. 206. Chron. Ursp. p. 225.
Annal. Sax. l. c. p. 724.
September 28. Ein Edler Folker übergibt, mit Genehmigung seiner Gattinn Aveza, und diese mil
- Genehmigung ihres Sohnes Albrich, dem Bischof Benno zu Osnabrück, für die dortige Kirche
zu Handen des Vogtes Eberhard, den Hof Veni mit 3 Hoven daselbst u. and. Zubehör, gegen
eine Rente von 2 Pfund aus den Zehenten zu Harpensteti, Lochuson und Holtsetehuson bei
Stickfurdon, auf die Lebenszeit der drei obengenannten Personen. Act. Slippedorp in placito
Wezelonis comitis IV. Kal. Octobr. Moser O. G. IL. S. 263. s. W. VIII. S. 58.
»
1087.
. August 4. Allgemeine Zusammenkunft der Fürsten von beiden Parteien in Speyer, ohne befriedi-
genden Ausgang. Bernold. l. c. p. &&6. Annal. Sax. l. c. p. 724.
. Oktober. . Der Kaiser unternimmt einen neuen Feldzug gegen Sachsen, wird aber von dem Mark-
grafen Egbert durch verstellte Friedensunterhandlungen zum Rückzuge bewogen. Bernold. 1. C
p. 447. Waltram. l. c. p. 307. Annal. S. 1. c.
. Erpho, Bischof zu Mimigardevord, Folmar, Bischof zu Minden, und Heinrich (von Werl), Bischof
zu Paderborn, sind unter den Zeugen bei Kaiser Heinrichs IV. Schutz- und Freiheitsbriefe für
die Kirche S. Servatii zu Mastricht, und insbesondere unter den Bischöfen, welche denselben
mit ihrem Banne bekräfigen. Act. Aquisgrani a. 1087, R. XXXII. Imp. IV. Miraei Opp. T. Iv.
p. 186. a |
wt
lr
1.
1088. — 205
1088.
. März. . (In media Quadragesima.) Markgraf Egbert, zum Schein wieder mit dem Kaiser verbündet,
füllt in das Bisthum Halberstadt ein und verursacht im Aufruhr den Tod des Bischofs Burchard.
Annal. Sax. l. c. p. 724.
. Der Gegenkónig Hermann, von den Sachsen.verlassen, unterwirft sich dem Kaiser und keh[t in
seine Heimath nach Lothringen zurück, wo er bald darauf bei einer Belagerung umkömmt.
Bernold. |. c. p. 448. — Eckehard l. c. p. 207. Annal. Sax. l. c. p. 72&. und Chron. Ursp. p. 226.
zum J. 1087.
. Urkundliches Verzeichniss der Güter, welche Bischof Benno zu Osnabrück dem von ihm gestifteten
und mit Mönchen aus der Abtei Sigeberg besetzten Kloster S. Clemens zu Iburg geschenkt hat.
S. d. Vita Benn. cap. 37. l. c. p. 2488. Moser s. W. VIII. S. 308. — Bischof: Benno übergab
bei der Annäherung seines Todes diese Urkunde dem Abte und den Brüdern, indem er sie
zugleich zu treuer Befolgung ihrer Ordensregel und allen Tugenden ermahnte. Vit. Bonn. l. c.
. Julius 27. Benno Il., Bischof zu Osnabrück, stirbt zu Iburg, wo er seine letzten Lebensjahre in
der Stille zugebracht hatte. Vita Benn. l. c. p. 2190. — Die Streitigkeiten wegen seines Bc-
grübnisses s. ebd. cap. 39— 41. Er wurde zu Iburg begraben, und bei dieser Gelegenheit eine
Fraternität zwischen der Domkirche zu Osnabrück und dem Kloster Iburg geschlessen. L. c.
cap. #1. p. 2193. — Von seinen Regierungshandlungen ist noch zu bemerken, dass er im Lande
Strassen anlegte und dadurch sumpfige Gegenden zugänglich machte. L. c. cap. 45. p. 2471. —
Um die etwas verfallene Zucht des Klosters Herzbrock wiederherzustellen, versuchte er eine
Verlegung desselben, jedoch vergeblich, und gründete deshalb bei Osnabrück das Kloster Ger-
trudenberg, das jedoch zu seiner Zeit nicht völlig zu Stande kam. L. c. cap. 44. p. 2171.
Sein Nachfolger, Mareward, bisberiger Abt zu Corvey, behiclt neben dem Bisthum auch die Ver-
waltung der Abtei Corvey bei.
. December 24. Markgraf Egbert — der selbst nach der Krone strebt und deshalb schon früher
mit dem Kaiser Krieg begonnen hatte und die Stadt Quedlinburg belagerte, von dort aber ab-
zog, um sein von dem Kaiser angegriffenes Schloss Gleichen (in Thüringen) zu befreien —
überfällt den Kaiser bei der Belagerung dieses Schlosses, schlägt ihn und erbeutet sogar die
königlichen Insignien. Bei dieser Gelegenheit wurde unter andern der den Kaiser begleitende
Erzbischof Liemar von Bremen durch den Grafen Lothar (den nachmaligen Kaiser) gefangen
genommen. Bernold. l. c. p. 448. Waltram. l c. p. 308. Chron. Ursp. p. 227. Annal Sax.
l c. p. 726. Albert. Stad. l. c. p. 249. Die meisten zum J. 1089, weil die Begebenheit sich
nahe am Jahresschlusse zutrug. — Die Ursache von der Niederlage des Kaisers sucht Waltram
l. c. p. 309. in einem göttlichen Strafgerichte, weil Heinrich sich mit den sächsischen Bischöfen
(seinen früheren Gegnern) verbündet und sie ohne Urtheil der Kirche in ihre Bisthümer wieder
eingesetzt. | Ä |
(1088 — 4092.)
Der Edle Everhard wollte seinen Hof zu Beveren dem Bischof Benno zu Osnabrück für die Kirche
zu Iburg geben, die Vollziehung wurde jedoch durch den Tod des Bischofs gehindert. Der
folgende Bischof Marcward verordnete daher einen Tag zu Holthusen, auf welchem die Über-
gabe jenes Hofes an die Kirche zu Iburg erfolgte; da aber Everhards Bruder Temo, an einer
Wunde krank, nicht zugegen war, so wurde später ein anderer Tag zu Remcesethe in der
Grafschaft Adalgers angesetzt. wo Everhard, in Gegenwart und mit Einwilligung seines Bruders
Temo, die Schenkung des Hofes zu Handen des Bischofs Marcward und des Vogtes Everhard
wiederholte. S. d. Möser O. G. II. S. 268. s. W. VIII. S. 64. (Nr. 44.) — In die obigen Jahre
206 1089 — 1090.
fällt die Regierungszeit des Bischofs Marcward, der indessen noch in einer Urkunde vom |].
4090 (Nr. 4252.) als designatus episcopus bezeichnet wird, so dass man, bei seiner bald er-
folgten Resignation, zweifeln kann, ob er überhaupt wirklich als Bischof installirt worden.
. 4089. Ä
4248. Februar 4, Kaiser Heinrich IV. beurkundet: Markgraf Egbert habe, nach erhaltener Verzeihung
seiner ersten Empörung, gleichwohl, als der Kaiser, von Rom zurückkehrend, wieder nach
Sachsen gekommen, sich aufs neue feindselig und verrätherisch gegen ihn betragen, worauf ihm
von den zu Weimar versammelten Fürsten Sachsens, Thüringens und anderer Theile des Reichs,
seine Güter abgesprochen worden, von welchen daun der Kaiser die Grafschaft des Westergaues
und Ostergaues in Friesland der Kirche zu Utrecht verliehen. Egberi habe sich darauf reuig
bezeigt, und sei, auf Verwendung anderer Fürsten, von dem Kaiser in diese Grafschaft und
audere Güter wieder eingesetzt worden; sobald der Kaiser Sachsen verlassen, sei er aber in
seine alte Treulosigkeit zurückgefallen und deshalb, nach der Rückkehr des Kaisers, auf einer
Fürstenversammlung zu Quedlinburg (welcher unter andern die Bischöfe Erpho von Münster und
Volmar von Minden beigewohnt) zum Verluste seiner Güter verurtheilt worden. Der Kaiser
habe, in Erwartung, Egbert werde noch zu seiner Pflicht zurückkehren, dessen Schlösser be-
lagert; da aber Egbert fortgefahren, Unrecht auf Unrecht zu häufen, und dadurch nicht allein
seine Güter, sondern auch sein Leben verwirkt habe, so erklärt ihn der Kaiser aller seiner
Güter ohne Hoffnung des Wiedererlangens verlustig, und erneuert die Übergabe der oben
genannten Grafschaften an den Bischof Conrad und die Kirche zu Utrecht. Act. Ratisponae
Kal. Febr. 1089, a. Ord. XXXV. Imp. VI. Mieris groot Charterb. T. I. p. 73.
1249. » 25. Reginhard, Bischof zu Minden, stirbt. Lerbeck. l. c. p. 473., wo die Jahrzahl 108
in 4089 zu verbessern ist.
1090.
4950. Während der Kaiser in Italien zu Felde liegt, wird dessen Feind, der Markgraf Egbert, nachdem
er in Sachsen viele Gewaltthätigkeiten verübt, in einer Fehde mit dem Sächsischen Markgrafen
Heinrich, auf der Flucht erschlagen. Waltram. L c. p. 309. Annal. Sax. l. c. p. 726. — Ber
nold. l. c. p. 450. schreibt Egberts Tod den Nachstellungen der Äbtissinn von Quedlinburg, einer
Schwester des Kaisers, zu.
1254. Der von des Kaisers Gegnern ernannte Bischof von Paderborn, Heinrich von Aslo, flieht nach Mag
deburg, wo er ein Canonicat erhält und später zum Erzbischof erwühlt wird. Strunck. Mscpt
ex Chron. Magdeb. |
1252. Julius 47. Ererhard, Vogt der Kirche zu Osnabrück, schliesst mit Einwilligung seines Bruder
Liudolf, im Gerichte des Grafen Wezelo zu Voccasthorp, einen Tausch mit dem erwählten Bi
schof Marcward, dem Propst Wido und dem Kapitel der Kirche zu Osnabrück, indem er Güter
und Eigenhórige zu lckari, Burgwide, Velzeten, Vene, Suavasthorp und Holthusun an die Kirche
gibt, wovon er sich jedoch die lebenslüngliche Benutzung, gegen eine jährliche Abgabe von
9 Denarien an den Altar S. Petri, vorbehält, und dafür 5 Mark Zehenten zu Lehen erhält.
jedoch ohne Dienstpflicht; zugleich wird bemerkt, dass der Vogt schon früher Thorhem an d!*
Kirche abgetreten und dafür Bamwide auf Lebenszeit zu Lehen erhalten habe. Der Edle Thr?
derich und der Ritter Gerhard sollen die Lehen, welche sie bisher von dem Vogte hatten, künf-
tig von dem Bischof erhalten.. Gleichzeitig gibt Liudolf, der Bruder Everhards, mit dessen Eir*^
willigung, der Kirche die Orte Burclo und Asthorpe mit ihrem Zubehör und erhält dafür ebcer» ^
fhlls 5 Mark Zehenten zu Lehen ohne Dienstpflicht. Act. XVI. Kal. Aug. 1090. Möser O. G. 1B.
S. 265. s. W. VIII. S. 64. (Nr. 39.)
_— ln
e
1090 — 1092. .207
. September 2. Erpho's, Bischofs zu Mimigardevord, Constitution wegen der täglichen Präbenden
und anderer Ordnungen im Stifte Fricconhorst. Act. Fricconhorst IV. Non. Septemb. 4090,
Ordin. episc. a. V. Wiederholt Monaster. in dedicatione majoris ecclesiae IV. Non. Novemb.
(2. Nov.) ejusd. a. und abermals Ill. Id. Febr. (44. Febr. 1091) cum in maj. eccl. Monaster. altare
S. Jo. Bapt. consecr. etc. Boichorst Vit. Erph. p. 83. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 55. (CLXV.)
November 2. Die nach dem Brande (s. Nr. 1423.) wiederhergestellte Domkirche zu Münster -wird
von dem dortigen Bischof Erpho, mit Assistenz. des Erzbischofs Hermann von Cóln und des
Bischofs Heinrich von Lüttich, neu geweiht. Vgl. die vor. Urk.
4094.
Februar 12. Erpho, Bischof zu Mimigardevord, tritt mit dem Grafen Bodo uud vielen andern eine
Pilgerfahrt nach Jerusalem an. Annal. Sax. l. c. p. 727. — Den Tag der Abreise gibt der Bi-
schof selbst in der vor. g. Urk. an, wo er bei dem letzten Datum sagt: quo etiam die poeni-
tentes in ecclesiam induxi, utpote insequenti die Hierosolymam iturus. — Nach dem Necrol.
und Lib. rub. S. Mauricii begleitete ihn auch Ziudolf, der Propst dieser Kirche, welcher im
heil. Lande erschlagen wurde. S. weiter unten.
Oktober 9. Hermann, Erzbischof zu Cöln, schenkt der Kirche: S. Andreas daselbst unter andern
30 Sol. Soester Münze jährl. Rente zu. Markenkhusen (Merklinghausen) und den Novalzehenten
zu Hukenesdorp. Act. Colon. VI. Id. Octobr. 4091. Lacomblet Urkundenb. I. S. 458.
November 8. Todestag des Propstes Ludolf zu S. Mauritz bei Münster, welcher mit dem. Bischof
Erpho in das heilige Land gereist war und dort erschlagen wurde. Necrol eecl. S. Maur.
Der Edle Everhard, oberster Vogt der Kirche zu Osnabrück, gibt derselben Kirche, mit Einwilli-
gung seiner Brüder und Erben Ludolf und Warin, einen Hof zu Holthusen mit allem Zubehör,
ausschliesslich der von ihm schon an das Kloster zu lburg gegebenen und von dessen Vogte
Wecelo empfangenen Kirche, mit Vorbehalt des lebenslünglichen Besitzes. Act. a. 1091. Moser
O. G. II. S. 268. s. W. Vlil. S. 63. (Nr. &0.)
4092.
. Januar &. Erpho, Bischof von Münster, kommt auf seiner Rückreise von Jerusalem zu dem Kaiser
nach Mantua, wo er vergebens versucht, die Trennung Mährens von dem Bisthum Prag zu
verhindern. Annal. Sax. l. c. p. 727.
Derselbe beurkundet, dass er von Ocelinus das Gut Were gekauft habe, welcher Kauf zuerst in
dem bischöflichen Hofe Hasbeche geschlossen und darauf, nach Westfülischem Rechte, im Ge-
richte des Grafen Dodechinus bestütigt worden, und schenkt dieses Gut dem Kloster S. Marien
(Überwasser), mit Vorbehalt des Antheils der Kirche zu Freden. Act. in eccl. b. Mariae Mona-
sterii a. 4092. Kindlinger M. B. IL. Urk. S. 64. (CLXVI) :
. Bischof Marcward wird aus dem Bisthum Osuabrück wieder verdrüngt und zieht sich in seine Abtei
Corvey zurück. Vgl. die Urk. Nr. 1263, wo er wieder als blosser Abt von Corvey genannt wird.
. Conrad, Graf von Werl, und sein Sohn Zerimann, werden, nebst vielen andern Edlen, in einem
Feldzuge gegen die Friesen, genannt Moorsaten, erschlagen. Annal Sax. l. c. p. 728. — Die
Stammtafel dieser Grafen von Werl s. ebd. p. 720 —724., wo derselbe Conrad Graf von Arns-
berg genannt wird und überhaupt zuerst unter diesem Namen vorkommt. Er war mit einer
Tochter des berühmten Herzogs Otto von Nordheim verheirathet. Eine andere Tochter dessel-
ben, früher mit dem Herzog: Welpho vermühlt und von.diesem verstossen, heirathete der eben-
falls bei dieser Gelegenheit zuerst genannte Graf Hermann von Calverla, und zeugte mit ihr
einen Sohn gleiches Namens.
208 | 1093 — 1095.
' 1093.
4263. Julius 45. Ruothard, Erzbischof zu Mainz, bestätigt das von dem Grafen Heinrich, dem Sohne des
Herzogs Otto, und seiner Gemahlinn Gertrudis, der Tochter des Markgrafen Ekkebert, am Ufer
der Weser auf dem Grunde der villa Mimende gestiftete und von Corvey aus besetzte Kloster
(Bursfeld) mit seinen Gütern und Freiheiten. Unter den Zeugen ist Heinrich, Bischof zu Pader-
born, und die Äbte Marcicard von Corvey, Tiethmar von Helmwardeshausen und Günther von
Paderborn (Abdinghof) Dat. in Heilgenstat Id. Jul. 1093. Schaten A. P. I. p. 440.
4964. Heinrich, Bischof zu Paderborn, beurkundet, dass vormals drei edle Brüder ihr väterliches Erbe
getheilt, so dass der eine Colstide, der andere Ober-Holthuson, der dritte, Namens mit,
Nieder - Holthuson bekommen; der erste habe seinen Antheil der Domkirche zu Paderborn, der
andere dem Kloster Werden geschenkt, und um hierzu die Einwilligung des dritten Bruders zu
erlangen, letzterem den Stein Agisterstein in dem benachbarten Walde und alles Land von der
Spitze dieses Steines bis in die Fluren von Nieder-Holthuson und Hornon überlassen; dies alles
. habe /mico lebenslang besessen und bei seinem Tode seinem Sohne Erpho hinterlassen; diesen
aber habe bei seinem frühen Tode seine Mutter /da beerbt, welche jene Ländereien mit dem
gedachten Steine und dem benachbarten Walde, mit Einwilligung ihrer Tochter Witsuwit und
ihres Schwiegersohnes Ererhard von Veltheim, an Gumbert, Abt des Klosters S. Petri und Pauli
‘zu Paderborn verkauft, was der Bischof mit seinem Banne bestätigt. Act. a. 1093. Schaten A.
P. 1. p. 439. Falke C. Tr. Corb. p. 528. Menke Exterst. S. 93.
A265. Otto, Abt zu Werden, beurkundet, dass ein edler und reicher Mann Namens Thuringus, nachdem
er seinen einzigen Sohn im Kriege gegen die Friesen verloren, sein freies Erbgut zu Dale dem
Stifte Werden geschenkt, sich und seiner Gemahlinn Reinguiz aber den lebenslänglichen Besitz
desselben vorbehalten, wozu auch beiden und ihrer Tochter Bertrade eine Besitzung zu Lopen-
hild auf Lebenszeit eingeräumt wird. Act. Mulenheim in placito Bernheri comitis, a. 41093. —
Unter den Zeugen ist Graf Thiderich von Cleve, welcher statt des noeh unmündigen Kirchen
vogtes Adolf die Schenkung angenommen. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 459.
4094.
1266. August 26. Gumbert, Abt des Klosters zu Paderborn, gibt einen Hof zu Tribur, welchen sein
Kloster von Heinrich II. erhalten hatte, mit, Genehmigung des Bischofs Heinrich von Paderborn.
an den Bischof Wido und die Kirche zu Osnabrück tauschweise für die zwei Höfe Deheim
und Bekihus im Bisthum Minden, welche des Klosters Hofe Rime nahe liegen, und der Bischof
von Osnabrück fügt, zur Ausgleichung, noch & Sol. Zinsen von den zum Hofe Menethe gehörigen
Gütern bei. Act. juxta Angaram, VII. Kal. Sept. 1094. Moser O. G. IL S. 269. s. W. VIII. S. 65.
1095.
4267. April. . Bischof Benno Il. zu Osnabrück, der Stifter des Klosters Iburg, hatte demselben den bi-
schöflichen Hof Hagerinctorp gegeben, in der Absicht, ihn später gegen andere Güter auszu-
tauschen. Da er jedoch hieran durch den Tod verhindert wurde, sein Nachfolger Wido aber
die Dürftigkeit des Klosters erkannte, so schenkte derselbe jenen Hof dem Abte Norbert und
den Brüdern des Klosters für immer, und gab der bischöflichen Kirche dafür zur Entschädigung
den Hof Hingelage, welchen er von der Äbtissinn Frederun zu Hersebruck, und den Hof Escthe
mit der Kirche und anderem Zubehör, welchen er von der edlen Wittwe Aildeswith erhalten
' hatte, in Gegenwart Amelongs, Vogtes der Kirche zu Osnabrück, und Gerhards, Vogtes des
Klosters zu Iburg. Act. mense Aprili 1095, Widonis episc. a. elect. I. Móser O. G. 1I. S. 271.
s. W. VIII. S. 66.
1095 —1096. 209
ugust 29. Volcmar, Bischof zu Minden, wird ermordet. Todestag nach Lerbeck. Chr. l. c. P- 173,
da kein Nekrologium ihn angibt. Das Jahr kann aber nicht 109%, sondern erst 1095 sein, da
sein Nachfolger Odalrich 1096 noch das erste Jahr seiner Ordination zählt. S. Nr. 1274. Scha-
ten A. P. I. p. 445. gibt zwar zum Jahre 1097 eine Urkunde Kaiser Heinrichs IV. für das Klo-
ster Helmwardeshausen, worinn Bischof Volcmar noch als Zeuge genannt ist; da aber diese
Urkunde gar kein Datum hat, also kein Grund abzusehen ist, warum sie eben in das Jahr 1097
gehóren soll; da ferner ihr angeblicher Aussteller den ganz unpassenden Titel Heinr. quintus
Romanor. Rex führt, und dadurch die Urkunde selbst höchst verdächtig wird; so ist dieses
vermeintliche Zeugniss für das längere Leben des B. Volemar ganz werthlos. — Die Legende
schreibt seinen Tod dem heil. Gorgonius zu. Er hatte zu seiner Memorie der Kirche zu Minden
das Gut Othrinhusen geschenkt; seine Memorie wurde aber doch nicht gefeiert, weil man ihn,
als einen Schismatiker, seines gewaltsamen Todes wegen, für verdammt hielt. Lerbeck. l. c.
Vorbert, Abt zu Iburg, hatte ein Vorwerk an der westlichen Seite der Stadt Osnabrück von Thi-
derich und dessen Sohne Everhard gekauft und durch seinen Vogt Wezelo seinem Kloster über-
geben. In der Folge nahm Graf Otto dasselbe in Anspruch, entsagte ihm aber zu Handen des
Vogtes Gerhard, wofür er, in Gegenwart des Bischofs und einer grossen Menge Volks, mit den
Seinigen in die Brüderschaft des Klosters aufgenommen wurde. Abt Norbert stiftete aus diesem
Gute sein Anniversarium. Act. a. 4095. Moser s. W. VIII. S. 443. (Nr. 250.)
(1095 — 41096.)
)dalricus, Bischof zu Minden, beurkundet, dass der Edle Gerhard seine Güter in Holthorpe, Heb-
beni und Stavaron im Gau Grinderiga in der Grafschaft des Herzogs Magnus der Kirche zu
Minden im Gerichte Windilmanns übertragen hat. S. d. Würdtwein Subsid. dipl. T. VI. p. 348.
Grupen Orig. et Antiquit. Hanov. S. 124. — Die Regierung des Bischofs Odalrich fallu in die
angegebenen Jahre.
1096.
'ebruar 9. Odalricus, Bischof zu Minden, beurkundet, dass eine ehrbare.Frau Mereswid der Kirche
zu Minden 44 Vorwerke im Gau Angeri in der Grafschaft des Herzogs Magnus geschenkt hat,
wovon sie 9 zu ihrer lebenslänglichen Benutzung behält, wozu ihr der Bischof noch auf ihre
und ihres Sohnes Lebenszeit 42 Pfund an Zehenten zu Lehen gibt. Act. V. Id. Febr. 1096,
Ordin. episc. a. I. Würdtwein Subsid. dipl. T. VI. p. 344. Wedekind Noten III. S. 434. (CLXVIL)
, 24. Wydo, Bischof zu Osnabrück, erlässt dem Kloster Horssabrugg gewisse Prästationen,
wofür die Äbtissinn Fretherunis ihr Erbgut Hengelaga im Kirchspiel Fersmel, vor dem Gerichte
des Grafen Amulong zu Scirlo, der Kirche zu Osnabrück übergibt. Act. VI. Kal. Mart. 1096.
Kindlinger M. B. Il. Urk. S. 66. Niesert M. U. S. II. S. 36. (Vgl. oben Nr. 4267.)
fai 17. Derselbe beurkundet, dass die Nonne Demod, mit Genehmigung ihrer Erbinn Ziudgarde,
durch die Hand ihres Vogtes Adolf, den Hof Waldenbrug mit der Kirche, ihm und dem Stifte
Osnabrück, zu Handen des Vogtes Amulung, gegen 2 Pfund an Zehenten, übergeben habe.
Act. Astrepe in placito Amulongi comitis, XVI. Kal. Jun. 4096. Möser O. G. II. S. 273. s. W. VIII.
S. 68. (Nr. 45.)
Vovember 8. Derselbe beurkundet, dass die Wittwe Suaneburg, mit Einwilligung ihres Sohnes
Erpho und ihrer Tochter Tetha, den Hof Northenfeld ihm und seiner Kirche zu Handen des
Vogtes Amulung übergeben hat, und dafür lebenslänglich 2&4 sol. an Zehenten, ihr Sohn aber
für sein Erbrecht & Pfund Denarien erhalten soll, wobei derselbe zugleich allen andern An-
Regesta hist. Westfal. ' 27
.940 | 4096 — 1091.
‚sprüchen an die Kirche zu Osnabrück entsagt. Act. Holthus in Placito Folcmari comitis, VI. I
Novembr. 4096. Möser O. G. II. S. 272. s. W. VIIL S. 67. (Nr. &&)
4215. December 8. Odalrich, Bischof zu Minden, stirbt. Lerbeck. Chr. I. c. p. 17k. Todestag auch im
Necrol. Moellenb.
4216. » 43. Hermann, Erzbischof zu Cóln, gibt dem Kloster Siegburg unter andern Güter zu
Lovesberg, Wurmelinga, Closcinge, Edelenkircha, Stokheim, Argeste, Liure, Halinge (in det
heutigen Grafschaft Mark), Hovestete (im Vest Recklinghausen) u. a. m. Act. Colon. Id. Decembr.
4096. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 462. (Nr. 252)
1271. Kaiser Heinrich IV. bestätigt dem Erzbischof Liemar und der Kirche zu Hamburg die Grafschaft
welche Graf Bernhard im Emsgau, Engern und Westfalen besessen. Fact. Veronae in monast,
S. Zenonis; dat. Patavii a. 4096, R. XLIII. Imp. XIII. An beiden Orten war Erpho, Bischof "
Münster, zugegen. Udalr. Cod. Nr. XIH. l. c. p. 95. Lindenbrog. Scr. R. sept. p. 167. Schatea
A. P. L p. &4&. Lappenberg Hamb. Urkundenb. 1. S. 445.
4097. |
4978. Junius 13. Wido, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass der Edle Ruothward der Kirche zu
Osnabrück zwei Hófe zu Line und Hembeke, nebst andern Gütern in den Kirchspielen Hagea
und Bramsche, zu Händen des Vogtes Amulung, übergeben, und einen Theil derselben zu Lehen
wieder empfangen hat. Act. Sinecla in placito comitis Folemari, Id. Jun. 1097. Möser s. W. VIL
S. 312. (CLXVIIL) |
4979. November 9. Erpho, Bischof zu Mimigardevord oder Münster, stirbt. Todestag nach dem Lib. rub.
und Necrol. des Stifts S. Mauritz Das Necrol. der Domkirche setzt seine Gedächtnissfeier auf
d. 44. November. Dass er auf seiner Pilgerfahrt im heiligen Lande gestorben sei, ist unge
gründet; da er urkundlich nach seiner Rückkehr von derselben (vgl. oben Nr. 1259.) noch einige
Jahre am Leben war, und eine zweite Reise des Bischofs weder erweislich noch wahrschein-
lich ist. Wenn er wirklich, wie die Sage geht, ausserhalb seiner Diöcese starb, so möchte er
sich wohl eher in der Umgebung des Kaisers befunden haben, dem er, wie die früheren Ur-
kunden beweisen, unter allen Verhältnissen treu anhing. — Er wurde an der westlichen Seite
der S. Mauritz-Kirche begraben, und nachmals über seinem Grabe eine mit der Kirche in Ver-
bindung stehende Kapelle erbaut. Sein Grabmaal daselbst wurde erst im J. 4492 errichtet
Lib. rub. S. Maur. fol. 50. — Die Mauritz-Kirche nennt ihn ihren zweiten Stifter, da er ihre
Güter betrüchtlich vermehrt, ihr auch aus dem heil. Lande Reliquien mitgebracht haben soll
Necrol. eccl. S. Maur. — Der Domkirche gab er das Gut Rumeldinghof. Necrol. eccl mij
Monaster. -
4980. December 4. Kaiser Heinrich IV. hält eine Fürsten- Versammlung zu Mainz, wegen Aufrichtung
eines allgemeinen Landfriedens. Eckehard. l. c. p. 209. Chron. Ursp. p. 228. Annal. Sax. l. c. p. 730.
4281. Die Edle Hideswith gibt, mit Einwilligung ihrer Erbinn, der Äbtissinn Friderynis zu Hersebruck,
ihren Hof zu Berlere dem Abte Norbert und dem Kloster zu lburg, mit der Befugniss, eine
daraus verpfündete Hove wieder einzulósen; der Abt aber gibt ihr dafür 40 "Mark und
nimmt sie zugleich in die Brüderschaft des Klosters auf. Act. in villa Schierlo, in comitatu
- Amulungi, a. 1097. Moser O. G. II. S. 274. s. W. VIII. S. 69. (Nr. 46)
(4097 —1420.) |
4982. Witelo, Bischof zu Minden, beurkundet, dass Reginild, die Wittwe des Grafen Erpo, nach dem
Tode ihres Sohnes Z^ioderich, mit Genehmigung ihrer Tochter Ricwara und ihres Vogtes Ger-
bert, Güter und Eigenhörige zu Liusnen, Bathmere und Wallenthorpe an die Kirche zu Minde"
1098 — 1099. 944
geschenkt hat, wofür ihr und ihrer Tochter das Gut zu Liusnen nebst verschiedenen andern
Einkünften, zu lebenslünglicher Benutzung überwiesen worden. Die Schenkung ist in mallo
Everhardi comitis super ripam Wisere in pago Scapevelden geschehen, und in mallo Widekindi
comitis in loco Linden in pago Merstemen nach Angrischem Rechte nochmals bestätigt worden.
Unter den Zeugen befinden sich: der Dompropst Sivard, der Herzog ZLiudierus, die Grafen
Adolf, Burchard, Sifrid, Widekind, u. a. m. S. d. Würdtwein Subsid. dipl. T. VI. p. 319. —
Die Regierung des Bischofs Witelo fällt, obgleich unterbrochen durch den Gegenbischof Gode-
scalk, zwischen die obigen Jahre.
1098.
Februar 40. Die Bischöfe Witelo von Minden und Burchard von Münster sind unter den Fürsten,
auf deren Verwendung Kaiser Heinrich IV. der Marien-Kirche zu Aachen das Gut Harve im
Gau Harduenne in der Grafschaft Tietbalds schenkt. Act. Aquisgrani IV. Id. Febr. 1098, a.
R. XLIL imp. XIV. Miraei Opp. T. I. p. 367. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 464.
Mai 10. Kaiser Heinrich IV. bestätigt, auf Bitten des Abtes Otto, die Privilegien des Stiftes Werden.
Act. Mogunt. VI. Id. Maj. 1098, a. R. XLIV. Imp. XIV. Kremer akad. Beitr. lI. S. 209. Lacom-
blet Urkundenb. I. S. 465.
(4098 — A148.)
Burghard, Bischof zu Münster, setzt den von Gerhard von Graz zu entrichtenden Zehenten auf
3 Sol und 46 Mod. Roggen ein für allemal fest. S. d. Bisher ungedruckt. (CLXIX) — Die
Zeit kann nur nach den Regierungsjahren des Bischofs Burghard bestimmt werden.
1099.
. Julius 25. .Wiitelo, Bischof zu Minden, bewilligt dem Kloster Visbeck auf die vier Marienfeste und
deren Oktaven, so wie auf das Fest Johaunes des Täufers und des heil. Nikolaus einen Ablass
von 40 Tagen und einer Karene. Dat. Mindae in festo S. Jacobi 1099. Paullini hist. Visbecc. p. 50.
. November 9. Burchard, Bischof von Münster, ist Zeuge bei einem Vertrage zwischen den Bischöfen
)
)
von Speyer und Worms; dat. Mogunciae V. Id. Novemb. 4099. Würdtwein Subsid. dipl.
T. IV. p. 329.
(1099 — 4434.)
Friedrich, Erzbischof zu Cóln, gibt dem Kloster Grascaph Güter und Zehenten zu Badelich, Soest
und Tietbach, und bestätigt demselben alle von den vorigen Erzbischöfen gemachten Schenkun-
gen. S. d. Seibertz Urkundenb. I. S. 65. — Die Zeit dieser u. d. folg. Urk. ist nur nach den
oben ang. Regierungsjahren des Erzbischofs zu bestimmen. Der Anfang derselben wird zwar
verschieden angegeben (z. B. Annal. Brunwilar. ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 400. auf 4098); den
meisten Glauben verdient jedoch das Chron. S. Pantal, welches 1099 angibt.
8. Die freigeborene Ehefrau eines Dienstmannes der S. Patroklus-Kirche zu Soest, auf dem Bauern-
hofe Linsope wohnend, ergibt sich und ihre Kinder dieser Kirche zu Wachszinsrecht, um nach
ihres Mannes Tode die Erbfolge in dessen Güter zu erhalten. S. d. aber vom Erzbischof Fried-
rich besiegelt, also aus dessen Regierungszeit. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 468. Seibertz Ur-
kundenb. I. S. 44. — Die im Originale, nebeu dem Siegel, von anderer Handschrift als der
Text der Urkunde, stehenden Worte Fridericus eps. sind wohl schwerlich, wie Seibertz meint,
die eigenhündige Unterschrift des Erzbischofs; denn da Unterschriften zu jener Zeit selbst bei
wichtigen Urkunden nicht gewöhnlich waren, so würde der Erzbischof wohl nicht bei einer so
27 *
"T
1290.
4291.
1292.
1293.
1294.
1295.
1296.
1297.
4298.
1299.
Januar 7. Wiitelo, Bischof zu Minden, ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs IV. die Incor- |
August 45. Heinrich, Bischof zu Paderborn, gibt dem Kloster Helmwardeshausen die Kirche zu
Die Domkirche und der bischöfliche Hof zu Osnabrück werden durch Feuer zerstört. — Bei dieser
» ”
1100 — 1101.
unbedeutenden und ihn selbst gar nicht betreffenden Angelegenheit eine Ausnahme gemacht|
haben; sondern wahrscheinlich eine Notiz, um das Zeitalter der undatirten Urkunde annähernd
zu bestimmen.
4100. | |
|
poration der Abtei Hornbach in das Bisthum Speyer betreffend. Act. Spirae VI. Id. Januar.
4100, a. R. XLVI. Imp. XV. Würdtwein Subsid. dipl. T. V. p. 257.
Thesle und den Zehenten zu Mulhen, zur Erstattung eines goldnen Kreuzes, welches er zur
Zierde der Domkirche zu Paderborn von dem Abte Thetmar und den Brüdern jenes Klosters
erhalten, und eines Kastens, welchen der dortige Bruder Aogkerus zur Ehre der Heil Ki
und Liborius verfertigt; auch bemerkt er, dass sein Vorgänger, Bischof Poppo, demselben Klo-
ster, zur Erstattung der Fischerei in Herstelle, den Bann der Kapelle im Dorfe Helmwardes-
hausen mit sieben umliegenden Kirchen verliehen. Dat. XVIII. Kal.. Septembr. 4400, Ordi.
episc. a. XVI. Schaten A. P. I. p. 449. Wenck Hess. Landesgesch. II. Urk. S. 53.
, 2992. Derselbe bestätigt dem Abte Gumpert zu Paderborn ein von demselben erkauftes Gut
zu Ossenthorpe in der Vogtei des Grafen Heinrich von Rietbike, und verleiht ihm dazu d
Zehenten daselbst. Abt. Patherbrunnon XI. Kal. Septemb. 4400. Schaten A. P. I. p. 450. (CLXX)
Gelegenheit sollen die Reliquien der Heil. Crispinus und Crispinianus nach Iburg geflüchtet und!
erst nach 6 Jahren nach Osnabrück zurückgebracht worden sein. (Vgl. die desf. Urk. v. 4410)
— Bischof Wido nimmt seine Wohnung zu Iburg in domuncula Bennonis. Chron. mscpt. b.
Möser O. G. I. S. 54. Strunck. mscpt. p. 3&0.
Erhebung der vormaligen Äbte Liudolf und Drutmar zu Corvey, an deren Gräbern Wunder ge-
schehen sein sollen. Annal. Corb. l. c. p. 7.
4104.
Mai 16. Liemar, Erzbischof zu Bremen, stirbt. Albert. Stad. l. c. p. 254. — Er wurde zu Vreden
begraben. Strunck. mscpt. p. 339.
Burchard, Bischof von Münster, ist unter den Fürsten. auf deren Verwendung Kaiser
Heinrich IV. die Abtei Laubia im Bisthum Lüttich in seinen Schutz nimmt. Act. in obsidione
castri Lemburg XVII. Kal. Jun. 4404, a. Ord. XLVIIIL R. XLVL Imp. XVII. Miraei Opp. T. I
p. 673.
Die Bischöfe Burchard von Münster, W^do von Osnabrück und Heinrich von Paderborn waren
nebst Andern in Cóln zugegen, als Graf Heinrich von Limburg, in Gegenwart des Kaisers und
seines Solines des Kónigs Heinrich, durch das Urtheil der Fürsten angewiesen wurde, die dem
Stifte S. Maximin entzogenen Güter zurückzugeben. S. d. folg. Urk.
August 3. Als der Kaiser von Cóln nach Kaiserswerth gekommen war, widerrief Graf Heinrich
das zu Cóln Geschehene, wurde aber aufs neue durch Urtheil und Zeugniss der Fürsten zu
Herausgabe der betreffenden Güter genöthigt, wobei abermals die Bischöfe Burchard von Mün-
ster und Wido von Osnabrück zugegen waren. Act. Werdae III. Non. Aug. 4401, a. Ord. XLVIII
R. XLVI. Imp. XVIII. Hontheim Hist. Trev. T. I. p. 476.
, 24. Friedrich, Erzbischof zu Cöln, gibt dem Kloster Meschede die Dekanie Engern zurück
welche demselben schon vom Erzbischof Anno verliehen, zu den Zeiten des Erzb. Hermam
aber entzogen worden war. Dat. XII. Kal Sept 4404. Wigands Archiv V. S. 86. Seibert
Urkundenb. I. S. 39.
4101 — 1103. 913
1300. November 4. Heinrich, Bischof zu Paderborn, bestätigt, auf die Klagen des Abtes Gumpert, wegen
1304.
1302.
1303.
41304.
4305
4306
1307
1308
41309.
»n
vieler erlittener Unglücksfalle und Bedrückungen, die Privilegien des dortigen Klosters (Abding-
hof) Dat. Patherbrunnon Kal. Nov. 1404. Schaten A. P. I. p. 454. (CLXXL)
» A4. Wido, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Strunck. mscpt. p. 340. Todestag eben so
im Necrol. Osnabr.
Adelbert, Erzbischof zu Mainz, bestätigt den Verkauf einer Hove zu Guthingen, durch den Grafen
Dedo von Zygenberg, an den Abt Thietmar und die Brüder des Klosters Helmwardeshausen.
Act. in Kastello Burcgrona in comiciali judicio a. 4404. Bisher ungedruckt. (CLXXIL) — Adel-
beri war damals von dem Kaiser, an die Stelle des vertriebenen Erzbischofs Ruthard, in das
Erzbisthum Mainz eingesetzt, musste diesem aber in der Folge wieder weichen.
Heinrich, Bischof zu Paderborn, bestätigt das von dem Grafen Erpho in seiner Diöcese, an dem
als Erbe von dessen Gemahlinn Beatriz ihm zugefallenen Orte Boka an der Lippe gestiftete
Kloster mit seinen Besitzungen, nehmlich der Kirche des Ortes, den Kirchen zu Flietorp, Lan-
gevorde, Veerhol, Mulenhus, und andern Gütern. Act. in ipsa ecclesia, a. A404. — Unter den
Zeugen werden genannt: die Äbte Erkenbert zu Corvey, Gumpert zu Paderborn und Thietmar
zu Helmwardeshausen; Zhietmar der Bruder des Grafen u. a. m. Da aber der Abt Erkenbert
erst 4406 zur Regierung kam, so muss dieser Name entweder irrthümlich in die Abschrift ge-
kommen, oder die Urkunde erst später ausgefertigt sein. — Schaten A. P. I. p. 453. und hier-
nach im Ausz. Seibertz Urkundenb. I. S. 44.
1102.
Februar 44. Die Bischöfe Heinrich von Paderborn, Burchard von Münster und Widelo von Minden
sind Zeugen bei Kaiser Heinrichs 1V. Erneuerung der Privilegien der Abtei Weissenburg. Act.
Spirae Ill. Id. Febr. 4402, a. Ord. XLVIII R. XLVI. Imp. XIX. Schoepflin Alsat. diplom. T. I.
p. 484.
. Friedrich, Graf in Westfalen (zu Arnsberg), befehdet den Erzbischof Friedrich von Cóln und ver-
heert dessen Gebiet, wogegen der Erzbischof dessen Schloss Arnsberg belagert und erobert.
Annal. Sax. l. c. p. 737.
. Heinrich, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Abte Gumpert und dem Kloster daselbst fünf ihm
geschenkte Hoven zu Suinvelde. Fact. primo Dure in placito Walonis praesidis; confirm. coram
princip. alt. SS. Petri et Pauli, a. 4402. Schaten A. P. I. p. 455. Falke C. Tr. Corb. p. 213.
(CLXXIIL)
. Auf Veranlassung des Abtes Günther zu Hersfeld, wird im Stifte Corvey Unfrieden erregt und der
Abt Marcward aus demselben vertrieben. Annal. Corb. 1. c. p. 7.
4103.
. Januar 6. Kaiser Heinrich IV. erklärt zu Mainz (wo er das vorhergegangene Weihnachtsfest ge-
feiert) einen allgemeinen Landfrieden. Chron. Ursperg. p. 242. Sigebert. Gembl. Chron. ap.
Pertz. Scriptor. T. VI. p. 368. Cf. Pertz. Leg. T. II. p. 60.
Burkard, Bischof zu Münster, ist Zeuge bei einem Gütertausche zwischen dem Propste
von S. Stephan zu Mainz und dem Propste zu Ravengirsburg, in praesentia domni Heinrici IV.
Imperatoris, a. 4403. Günther Cod. dipl Rheno-Mosell. 1. S. 464. — Die, wahrscheinlich zu
Mainz ausgestellte Urkunde ist von dem dortigen Erzbischof Ruthard besiegelt, welcher auf dem
Siegel sitzend erscheint. (Original im Königl. Geh. Staats- und Kabinets-Archive zu Berlin.)
Da Ruthard damals noch in der Verbannung lebte, so kann dies Siegel erst später beigefügt
worden sein. | |
21h
4310.
4344.
4312.
1343.
4344.
4315.
A316.
1103 — 1105.
März &. Derselbe ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung Kaiser Heinrich IV. die zum Klo
ster Lorsch gehörige Cella in monte Abrinsberg in seinen Schutz nimmt. Act. Spirae IV. Noi
Mart. 4403, a. R. XLIX. Imp. XVIII. Miraei Opp. I. p. 674. Cod. Lauresham. T. I. p. 209.
26. Heinrich, Bischof zu Paderborn, bestätigt auf einer daselbst gehaltenen Synode, dei
Kloster S. Petri et Pauli in suburbio viele demselben früher geschenkte Besitzungen. Act. Paderl
VII. Kal. April. 4403. Schaten A. P. I. p. 456. — Die Urkunde ist sehr verdächtig, wenigsten
auf keinen Fall gleichzeitig; doch lässt sich in Ermangelung des Originals und einer alten AL
schrift nichts Näheres bestimmen.
. August 13. Burchard, Bischof zu Münster, nahm Theil an einem Gericht über gewisse, der Kirch
S. Adalberts zu Aachen, wegen der Parochie Olne in pago Ardenne, zugefügte Beeinträcht
gungen. Act. Aquisgrani Id. Aug. 1403. Lacomblet Urkundenb. I. S. 169.
» 924. Heinrich, Bischof zu Paderborn, bestätigt einen Tausch- Vertrag, wodurch Gumper
Abt des Klosters S. Petri und Pauli daselbst, ein Gut zu Hallo für ein Vorwerk zu Quallenstid
erworben hat. Act. Patherburnon Xll. Kal. Sept. 4403. Bisher ungedruckt. (CLXXIV.)
Friedrich, Erzbischof zu Cóln, spricht, auf der Synode daselbst, und auf Verwendung des Kaiser:
dem Abte Otto zu Werden die neue Kapelle zu Werden und die Kapelle des heil. Lucius ode
Clemens daselbst zu. Act. Colon. a. 4403, Frid. archiep. a. IV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 46€
Günther, Abt zu Hersfeld, stirbt; der Abt Marcward kehrt in das Kloster Corvey zurück und stel
.die vorige Ordnung wieder her. Annal. Corb. l. c. p. 7.
4104.
Julius 7. Graf Erpho zu Padberg beurkundet, dass er an dem Orte Boka an der Lippe, wohi
vormals Bischof Badurad zu Paderborn aus dem Bisthum Cambray die Gebeine des heil. Lan
dolinus gebracht, mit Rath und Hilfe des Bischofs Heinrich zu Paderborn, ein Kloster Benediktiner
Ordens gegründet, welches die Grafen von Nytehe gestórt, indem sie, nach dem Tode seine
Gemahlinn Beatriz, ein Erbrecht an jenem Orte behauptet, worauf er, mit Einwilligung de
Bischofs, im Jahre A404 den Abt und die Brüder nach seiner villa Fletorp versetzt und daselbs
zu bauen begonnen; auch habe er, zur Büssung eines, in einer Fehde gegen die Stadt Hor
husen, an einem ihm entgegen getragenen Crucifixe begangenen Frevels, der Kirche S. Magnu
daselbst eine Hove, sich selbst aber und alle seine übrigen Güter, Dienstleute und Eigeuhörigen
mit deren Einwilligung, seinem Kloster Fletorp übergeben, mit der Bestimmung, dass nacl
seinem Tode der Abt und die Brüder einen Vogt, jedoch nur auf eine gewisse Zeit und ohn
Erbrecht, wählen sollen. Act. III. Non. Jul. 140&. Schaten A. P. I. p. 452. zum J. 1404. Monum
Paderb. p. 1&4. Seibertz Urkundenb. I. S. 42.
4105.
4317. König Heinrich V., der seit dem Ende des vor. Jahres gegen seinen Vater Kaiser Heinrich IV
unter dem Vorwande des Gehorsams gegen den päpstlichen Stuhl — indem der Papst Paschali;
schon einige Jahr früher den Bann gegen den Kaiser aufs neue ausgesprochen — sich empor
hatte, wendet sich nach Sachsen, wird dort sehr ehrenvoll empfangen und bemächtigt sich ir
Kurzem fast aller Sächsischen Städte. Eckehard. l. c. p. 226. Chron. Ursp. p. 243. Ann. Sax. 1. c. p. 739
4348. März 45. (Media Quadragesima. Erste Versammlung der Sächsischen Fürsten zu Quedlinburg, wc
sie Gesandte des jungen Königs empfangen und sich mit diesem verbinden. Annal. Sax. l c.
4319. April A. Gumpert, Abt zu Paderborn, verleiht dem. Godiko eine in den Hof Wanbeke gehörige
Hove zu Usne zu Ministerialenrechte, unter der Bedingung jährlich zu Mittfasten einen Salm zu
liefern. Act. Patherbrunnon Kal April. 4405. Bisher ungedruckt. (CLXXV.)
1105. | 915
1320. April 9. (Ostern) Zweite Versammlung in Quedlinburg, auf welcher der Erzbischof Ruthard von
1321.
1322.
1323.
1324.
325.
326.
327.
328.
Mainz, unter andern von dem Kaiser eingesetzten Bischöfen, auch den Bischof Heinrich von
Paderborn seines Amtes entsetzt. Annal. Sax. l. c. p. 739.
(In der Woche nach Ostern) Zusammenkunft König Heinrichs V. mit den Sächsischen
Fürsten in Goslar. — Bischof Gebhard von Constanz, als päpstlicher Legat, setzt hier den Bi-
schof Withelo von Minden, als einen Anhänger des Kaisers, ab. Annal Sax. l c. — An Wi-
thelo's Stelle wurde Godescalk als Bischof zu Minden eingesetzt, von dem keine Urkunde bekannt
ist. Lerbeck Chr. Mind. I. c. p. 474. und Culemann Mind. Gesch. I. S. 30. haben sich in das
richtige Sachverhältniss nicht finden können, indem sie den Godescalk zu Withelo's Vorgánger machen.
Mai 1&. Der Arm des heil. Autor (ehemal. Bischofs von Trier) wird nebst einigen kleineren Reli-
quien aus Trier in das Kloster Helmwardeshausen gebracht und daselbst mit grosser Ehrerbie-
tung empfangen. — Der Abt Thietmar hatte nehmlich einen Mönch an den Erzbischof Bruno
von Trier gesandt und diesen um den Leichnam des heil. Zegontius bitten lassen, welchen jener
zwar versagte, aber dagegen die andern Reliquien schenkte. Strunck. mscpt. p. 344., ex Hi-
storia translat. S. Modoaldi mscpta.
27. (Pfingst- Abend.) Synode zu Nordhausen, unter dem Vorsitz des Erzbischofs Ruthard von
Mainz und in Gegenwart König Heinrichs V — Heinrich, Bischof zu Paderborn, unterwirft sich
dem Erzbischof Ruthard, und wird von ihm, nebst einigen andern excommunicirten Bischófen,
in die Gemeinschaft der Rómischen Kirche aufgenommen. Die von ihm und andern schismati-
schen Bischófen ordinirten Priester werden theils an demselben Tage zu Goslar von dem Bischof
von Constanz, theils später zu Heiligenstadt von dem Erzbischof von Mainz neu geweiht. Ecke-
hard. |. c. p. 227. Chron. Ursp. p. 243. Annal. Sax. l. c. p. 740. Die beiden ersteren geben
zwar IV. Kal. Jun. (29. Mai) als den Tag der Synode an, welches der Pfingst-Montag sein
würde; wahrscheinlich ist aber VI. Kal zu lesen, an welchem Tage wenigstens nach Annal.
Sax. l. c. der Bischof von Constanz die Restitution der durch den Bischof von Paderborn ge-
weihten Priester vornahm.
November 44. Fridericus comes de Westvalia (Graf von Arnsberg) ist Zeuge bei Erzbischof Ro-
thards von Mainz Bestätigung der Stiftung des Klosters Katelenburg. Act. Katelenburc Ill. Id.
Nov. 4105. Orig. Guelf. T. IV. p. 546.
» 94. Burchard, Bischof zu Münster, und Witelo, Bischof zu Minden, sind unter den
Fürsten, auf deren Verwendung Kaiser Heinrich IV. dem Kloster Siegberg ein Gut zu Bettindorp
schenkt. Act. Colon. VIH. Kal. Decemb. 1105, a. R. LVII. (so wahrscheinlich für LI.) Imp. XXI.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 474.
December 3. Widelo, Bischof zu Minden, ist Zeuge bei einer Güterbestätigung Kaiser Heinrichs IV.
für die Abtei S. Pantaleons zu Cóln. Act. Colon. HI: Non. Decembr. 4105. a. R. VII. Imp. XXI.
Lacomblet Urkundenb. l. S. 4714. . EE
» 25. Grosser Reichstag zu Mainz, unter König Heinrich V., auf welchem der Baun gegen
den Kaiser erneuert, und derselbe des Reiches entsetzt wird. Eckehard 1. c. p. 232. Annal.
Sax. l. c. p. 7&4. zu 1106, wegen ihrer, das Jahr mit Weihnachten anfangenden Zeitrechnung.
— Dass namentlich der Bischof von Paderborn diesem Reichstage beiwohnte, ergibt sich aus
der folgenden Notiz.
» 27. Der am 4. Nov. vom König Heinrich V. eingesetzte Bischof Gebhard von Speyer
empfängt von dem Erzbischof Ruthard zu Mainz die Bischofsweihe. Annal. Sax. l. c. — Dass
Bischof Heinrich von Paderborn dabei assistirt, sagt ausdrücklich das Chron. episc. Spir. ap.
Würdtwein Nov. Subsid. T. I. p. 435., das nur irrig die Consecration schon am A. Nov. zu
Speyer geschehen lässt.
216
1329.
4330.
4331.
1332.
4333.
133%.
1335.
1336.
. 4337.
4338.
]
1105 — 1106.
Vinnolt aus Dageboldeshausen, ein Dienstmann des Stiftes Hersveld, befreit seine Frau und Tóchter
. von dem Eigenhörigkeitsverhältnisse zu dem Grafen Friedrich von Arnesberg, und macht se
der Kirche zu Hersveld altarhórig. A. 4405. Wenck Hess. Landesgesch. II. Urkundenb. S. 53.
41006.
Januar 48. Marcward, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. Corbej. — Erkembert, bisheriger Abt
zu Merseburg, wird sein Nachfolger. Annal. Sax. l. c. p. 746. zum J. 4407.
Burchard, Bischof zu Münster, der, als Anhänger des Kaisers, von dem päpstlichen Legaten seines
Amtes verlustig erklärt worden, und hierauf zu König Heinrich V. übergegangen war, wird
durch den Grafen Friedrich von Arnsberg aus Münster vertrieben und auf der Flucht zu Neuss
von den mit dem Kaiser verbundenen Cölnern gefangen und an den Kaiser abgeliefert, welcher
ihn als Gefangenen bei sich behält. Chron. S. Pantal. l. c. p. 924. Gobelin. Pers. l. c. p. 266.
|
August 7. Kaiser Heinrich IV. stirbt zu Lüttich. — Kurz vor seinem Tode entliess er den Bischof .
Burchard von Münster seines Gefängnisses, und schickte durch ihn sein Schwerd und sein
Diadem, als die einzigen ihm noch gebliebenen Insiguien, an König Heinrich V. Annal Sax.
l. c. p. 7&4.
Bischof Burchard wird durch Kónig Heinrich V. in Münster wieder eingesetzt. Gobel Pers. l c.
p. 266. — Nach dessen Worten müsste ihn der Kónig (Monasterium veniens) selbst nach Mün-
ster zurückgeführt haben; doch ist für eine damalige Anwesenheit des Königs in Münster sonst
kein Beweis vorhanden.
Oktober 22. Concilium zu Guastalla. Eckehard. l. c. p. 240. Chron. Ursp. p. 252. Annal Sax
l. c. p. 744. — Zu diesem Concilium reiste auch der Abt Thietmar von Helmwardeshausen, und
traf unterwegs in Basel mit dem Erzbischof Bruno von Trier zusammen, bei dem er seine Bitte
um den Leichnam des heil. Legontius wiederholte, auch einige Hoffnung zur Gewährung der
selben erhielt. Strunck. mscpt. p. 345.
Erkenbert, Abt zu Corvey, beurkundet, dass zwei freie Männer sich und ein Gut zu Bilinstidi der
Kirche zu Corvey zu eigen gegeben, und dafür das Lehengut ihres Vaters, mit Ausnahme der
Villication zu Groninge, Croppenstidi und Hammenthorp, erhalten haben. Act. Corbeie sub
advocato comite Sigefrido, a. 4406. Bisher ungedruckt. (CLXXVI)
(4406 — 4425.)
Seheukungs - Register des Klosters Helmwardeshausen. Wenck Hess. Landesgesch. I. Urkundenb.
S. 60. — In demselben findet sich unter andern Nr. 422. (S. 74.) die erste Erwähnung de
Schlosses Iburg im Paderbornischen, nachmals Driburg genannt. (In villa quae dicitur Erpossun,
juxta castrum quod dicitur Iburg etc.) — Dass das Register in den oben angegebenen Zeitraum
gehört, erhellet aus der Erwähnung des gloriosus Dux Liudiger (Lothar), welcher 4406 Herzog
44125 aber König, also von dieser Zeit an wohl nicht mehr unter dem blossen herzoglichen
Titel genannt wurde.
(4406 — A 428.)
Verzeichniss der Güter und Einkünfte des Stiftes Corvey, zur Zeit des Abtes Erkenbert. (Also in-
nerhalb des oben angegebenen Zeitraumes.) Kindlinger M. B. IL Urk. S. 449. j
Gesetze der Fraternität des heil. Vitus zu Corvey, aufgerichtet zur Zeit des Abtes Erkenbert. Falke
C. Tr. Corb. p. 740.
1101. 241
, M07.
März 27. Gumpert, Abt zu Paderborn, gibt eine Hove zu Hilasan, die er von einem Canonicus:
Reinbold erkauft, dem Goldschmiede Reinbold, welcher den Kaufpreis derselben geschenkt, zu
lebensláuglicher Benutzung. Dat. Patherbrunnon VI. Kal. April 4407. Wigands Archiv Il.
S. 335. (CLXXVIL)
April 8. (Montag nach Palmen.) Thietmar, Abt zu Helmwardeshausen, welcher selbst, mit zwei
Mönchen seines Klosters, nach Trier gereist war, erhält daselbst von der ganzen Geistlichkeit
das feierliche Versprechen, ihm den Körper des heil. Legontius verabfolgen zu lassen; da der-
selbe aber nicht aufgefunden werden kann, so wird ihm dafür
» M. (am grünen Donnerstage), auf sein anhaltendes Bitten, die Wahl zwischen den Leich-
namen der heil. Bischófe Modoaldus, Abrunculus und Bonosus freigestellt, und nach seiner Wahl
„ 42. (am Charfreitage) der erste derselben, nebst andern Reliquien, feierlich übergeben.
» A3. (Am zweiten Osterfeiertage) wird die Rückreise, über Cöln, angetreten;
„ 24. (Sonntag in der Oster-Oktave) erfolgt die Ankunft in Soest;
, 93. in Paderborn, wo der Abt Gumpert ihnen mit einer grossen Menge Volks entgegen
kommt, und in der Stadt sie von dem Domkapitel feierlich empfangen werden; endlich
» 26. (Tages nach Marci) der.feierliche Einzug im Kloster. Strunck. mscpt. l. c. ex Hist. transl.
S. Modoaldi mscpt. Cf. AA. SS. Maj. T. Ill. p. 68. — Aus dem Umstande, dass bei dem feier-
lichen Empfange in Paderborn des Bischofs nicht gedacht wird, ist, wie Strunck l. c. p. 347.
richtig bemerkt, zu schliessen, dass derselbe damals abwesend war und seine nachher zu er-
wühnende Reise zu dem Papste schon angetreten hatte. — Einen Brief des Abtes 7hietmar,
diese Translation betreffend, s. Hartzheim Concil. Germ. T. Ill. p. 254.
Mai 2. Burkard, Bischof zu Münster, und Johann, Bischof zu Osnabrück, sind unter den Bischö-
fen, auf deren Verwendung König Heinrich V. dem Kloster S. Maximin den Hof Manuendal im
Nahgau bestätigt. Act. Mogont. VI. Non. Maj. 1407, a. R. IX. Hontheim Hist. Trevir. T. I. p. 485.
„ Burchard, Bischof zu Münster, ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung der König
demselben Kloster mehrere ihm unrechtmässig entzogene Güter zurückgibt. Act. ut pr. Gudenus
Cod. dipl. T. I. p. 8. Hontheim l. c. .
„ 23. (Himmelfahrt) Concilium zu Troyes (apud Trecas) unter dem Vorsitze des Papstes Pascha-
lis, welcher daselbst die freie Wahl der Bischöfe‘ und das Verbot, geistliche Würden aus welt-
lichen Händen zu empfangen, proklamirte. — Bischof Gebhard von Constanz wurde mit Suspen-
sion bestraft, weil er der Kirche zu Minden eigenmächtig den Bischof Godescalk aufgedrungen
hatte. Annal. Sax. l. c. p. 745. Doch scheint Godescalk sich bis an seinen Tod in Minden be-
hauptet zu haben.
Diesem Concilium wohnte auch Bischof Heinrich von Paderborn bei, der, ohngeachtet seiner, durch
den Erzbischof Ruthard geschehenen Aufnahme, es doch nóthig fand, sich mit dem Papste per-
sönlich auszusóhnen. Gobelin. Pers. l. c. p. 266., der nur darinn irrt, dass er den Bischof
(anstatt nach Frankreich) nach Rom reisen lässt, wo der Papst sich damals gar nicht aufhielt.
„ 25. Burchard, Bischof zu Münster, ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung König Hein-
rich V. dem Kloster S. Maximin verschiedene Güter zurück gibt. Act. Mettis VIII. Kal. Jun. 1107,
a. R. IX. Hontheim Hist. Trevir. T. I. p. 487. — Während des Conciliums zu Troyes hielt sich
der Kónig, um demselben nahe zu sein, in Metz auf.
Julius 26. König Heinrich V. nimmt das Kloster Helmwardeshausen und dessen Güter in seinen
Schutz. Act. Goslar. VII. Kal. Aug. 4107, a. Ord. IX. R. III. Schaten A. P. I. p. 462. Weuck
Hess. Landesgesch. IL Urkundenb. S. 56. — Unter den Fürsten, auf deren Verwendung die
Regesta hist. Westfal, 28
-
-
218
1352.
1353.
4354.
1355.
1356.
1357.
4358.
1359.
4 360.
1364.
1362.
41107 — 1109.
Urkunde ausgestellt ist, befinden sich Bischof Burchard von Münster und Herzog Ziudiger (vov
Sachsen), welcher also damals mit dem König noch in gutem Vernehmen stand.
September 30. König Heinrich V. gibt dem Stifte Corvey, auf Bitten des Abtes Erkenbert unl
auf Fürsprache mehrerer Fürsten (worunter Bischof Burchard zu Mimigardevord), das Amt ze
rück, welches ein gewisser Escelinus unrechtmässig sich als erblich angemasst hatte. Act. Cor. k
beie II. Kal. Octobr. 1107, a. Ord. VIII. R. II. Schaten A. P. I. p. 463. (CLXXVIIL)
November 2. Burchard, Bischof zu Münster, ist Zeuge bei König Heinrichs V. Bestätigung der
Güter im Gau Einrich für die Abtei S. Pantaleon zu Cöln. Act. Colon. IV. Non. Novembr. 1107,
a. Ord. IX. R. III. Lacomblet Urkundenb. I. S. 474.
(1407 — 1109)
Burchard, Bischof zu Münster, ist unter den Fürsten, nach deren Urtheil König Heinrich V. einige
Kapellen, so wie die Zehenten in den Gauen Frisonefelde und Hassega der Abtei Hersfeld ze
spricht. S. d. Wenck Hess. Landesgesch. Ill. Urkundenb. S. 64.
4108.
Mai 28. Burchard, Bischof zu Münster, ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung König Her
rich V. dem Bisthum Meissen gewisse Güter eignet. Dat. in eccl Goslar. V. Kal. Jun. 11084
Schöttgen Leben Wiprechts Urk. S. 8., wo Kal. Januar. ein Lese- oder Druckfehler sein mus,
da diese Angabe weder auf das Jahr 41107 noch A408 unserer Zeitrechnung passt; denn am
28. Dec. 1407 war der König in Aachen und 1108 in Mainz. Dagegen passt die Urkunde sehr
gut hieher, da wir dieselben Personen in ihr, wie in der nächstfolgenden finden, die also dem
König vom Goslar nach Merseburg gefolgt sein mögen. |
30. Derselbe ist abermals unter den Fürsten, auf deren Verwendung König Heinrich V. dem
Bisthum, Meissen andere Güter eignet. Act. Mersborc TH. Kal. Jun. 1408, a. Ord. IX. R Il
Hornii Comment. in epist. Adelgoti etc. p. 7. not. |
September 47. Heinrich, Bischof zu Paderborn, schenkt dem Kloster Helmwardeshausen die Gütet
der Paderbornischen Kirche zu Wilmeressen. Dat. XV. Kal Octobr. 1408, Episc. ord. a. XXIV.
Schaten A. P. I. p. 467. |
Egilmar, Graf an den Grenzen von Sachsen und Friesland, schenkt dem Abt Norbert und dem
Kloster zu Iburg eine Rente von Fischen aus zwei Häusern zu Merehusen und Gethusen. Act
a. 1408, sub Osnab. eccl. episcopo Johanne. Jung Hist. Com. Benthem. Cod. dipl. p. 6. Möser
O. G. II. S. 275. s. W. VIII S. 70.
Baldwin, Kónig von Jerusalem, sendet dem Stifte Corvey Reliquien vom heil Kreuze, vom heil.
. Grabe u. a. m. Annal. Corb. l. c. p. 7.
Das Kloster Corvey wird durch Räuber, unter der Anführung eines gewissen Conrad, mittels
nächtlichen Einbruches, aller Schätze an Gold, Silber und Edelsteinen, so wie der Reliquien
beraubt; erlangt aber alles, ausser den Reliquien des heil. Kreuzes, zurück. Annal. Corb. | c
1109.
Julius 4. Burchard, Bischof zu Münster, ist unter den Fürsten, auf deren Rath und Verwendun:
König Heinrich V. einen Gütertausch zwischen der Kirche zu Goslar und dem Kloster Paulin
zelle bestätigt. Act. Goslar. IV. Non. Jul. 1109, a. Ord. IX. R. IV. Hesse Paulinz. Urk. S. 2.
Gumpert, Abt des Klosters zu Paderborn, beurkundet, dass Elferus, Graf zu Paderborn, zum See
lenheil seiner vom Blitze getódteten Gattinn ARegelindis, dem Kloster eine Hove zu Othihem ge
schenkt hat. Act. a. 1409. Bisher ungedruckt. (CLXXIX.)
4110 — 1114. 949
. 4110.
Julius 13. Johann, Bischof zu Osnabrück, stirbt. — Sein Nachfolger Godescalk von Diepholt (der
erste, dessen Abkunft so bestimmt angegeben wird) war vorher Dompropst zu Minden, also
vielleicht ein Verwandter des dortigen Bischofs gleiches Namens. Strunck. mscpt.
Urkundliche Nachricht, dass nach dem im J. 4400 erfolgten Brande der Domkirche zu Osnabrück,
der damalige Bischof Wido die Leichname der lleil. Crispinus und Crispinianus, nach langem
vergeblichen Suchen, endlich in einem besondern Gewólbe unter dem zerstórten Hochaltar ge-
funden, und wegen der Verwüstung des Ortes auf das Schloss Iburg gebracht, wo sie in dem
hohlen Altare des heil. Clemens sechs Jahre und darüber verborgen geblieben, bis der Bischof
Johann sie nach Osnabrück iu die wiederhergestellte Kirche zuriickgebracht, wobei er dem
Kloster Iburg ein Pfund Zehenten aus dem Dorfe Suivulten, nach der Einweihung der Kirche
zu Osnabrück aber ein, dem Edlen Rothward abgetauschtes Vorwerk zu Line, zu seiner Mc-
morie und seinem Begräbnisse geschenkt. Nach dem Tode des Bischofs aber sei derselbe, aus
Furcht vor dem allzugrossen Volkszulauf bei dem Grabe eines Bischofs, nicht zu Iburg, sondern
zu Osnabrück begraben worden. Act. a. 1410. — Die Urkunde. von der kein Aussteller ge-
nannt wird, ist von dem Kloser Iburg ausgegangen, dessen damaliger Abt Norbert auch darin
erwähnt ist. — Moser ©. G. II. S. 276. s. W. VIII. S. 74.
August 6. Burghard, Bischof zu Mimigardeford, gibt dem Kapitel daselbst, auf Bitten seines Käm-
merers Herimann, ein Pfund Zehenten, wofür des letzteren Ehefrau Athelindis auf Lebenszeit
eine Prábende gleich einem der Brüder geniessen soll; auch gibt derselbe Herimann dem Ka-
pitel eine Hove zu Dorovelde zu seiner Memorie. Dat. Mimigardeforde VIIL Id. Aug. 1110,
Episc. ord. a. XIl. Niesert M. U. B. I. 5. 257. (CLXXX.)
(Nach 1110.)
Urkundliche Bestimmung der Erbfolge in einem, der Kirche zu Mimigardeford von einem Canonicus
Godescalk vormals geschenkten Gute zu Telgoht. S. d. Niesert M. U. B. I. S. 255. sehr fehler-
haft. (CLXXXI) — Die bei Niesert a. a. O. angegebene Zeitbestimmung (vor 1032) gründet
sich nur auf den zufälligen Umstand, dass in einer Urkunde des 1032 verstorbenen Bischofs
Sigifrid (Nr. 948.) ein Dechant Godescalk genannt wird, dessen Identität mit dem hier erwähn-
ten Canonicus gleiches Namens aber durchaus unwahrscheinlich ist. Nach der äusseren Beschaf-
fenheit der Urkunde kann dieselbe einer so frühen Zeit nicht angehören; dagegen berechtigt
die Übereinstimmung der Namen vieler Zeugen mit denen in der nächstvorherg. Urk. sie in diese
Zeit, nur etwas später zu setzen, weil der, in jener als Canonicus erscheinende Theodericus
hier als Decanus auftritt. Der Canonicus Godescalk ist ohne Zweifel derselbe, welcher in der
. Urk. des Bischofs Erpho vom J. 4085 (Nr. 1232.; Cod. dipl. Nr. CLXV.) als Vicedominus genannt
wird. Vgl. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. III. S. 213.
1444.
Februar 9. Erster Vertrag zwischen Kónig Heinrich V. (welcher im vorigen Jahre seinen Rómerzug
angetreten hatte) und dem Papste. Pertz. Leg. T. II. p. 66. Annal Rom. ap. Pertz. Scriptor.
T. V. p. 472. sq. — Unter den Geiseln, welche der König, in Folge dieses Vertrages, dem
- Papste stellte, befand sich auch Heinrich, der Bruder des Grafen Friedrich von Arnsberg. Go-
belin. Pers. l. c. p. 266. |
April 44. Zweiter Vertrag zwischen dem König und dem Papste. — Unter den Fürsten, welche
von Seiten des Königs dieseu Vertrag besehworen, war auch Bischof Burchard von Münster.
Pertz. Leg. T. II. p. 72. Annal. Rom. l. c. p. 475.
28*
220
1369.
1370.
4374.
4372.
4373.
1374.
1375.
' 4376.
4371.
1378.
1379.
4380.
1381.
1111 — 1112.
April 13. Kaiser-Krönung Heinrichs V. — Bei derselben war auch der Abt Erkenbert von Con
zugegen. Annal. Corb. l. c. p. 7.
Burchard, Bischof zu Münster, protestirt gegen die, von dem Erzbischof Friedrich zu Cöln, we:
eines angeblichen Vergehens gegen den Papst, wider ihn ausgesprochene Excommunicali
appellirt deshalb an den päpstlichen Stuhl, und ladet den Erzbischof, wegen der von demsel
vorgenommenen Befehdung und Verwüstung seiner Diócese, auf den 4. Oktober vor eint
cilium. S. d. Udalr. Cod. Nr. CCXCH. 1. c. p. 294. — Die Ausdrücke: Quod autem hujus
causam injuriam domino apostolico illatam praetendis . . . cum ipse nobis testis sit nos pi
cipue illic fuisse causam pacis et concordiae; machen es wahrscheinlich, dass dieser Brief
her gehórt; denn unter jener injuria ist schwerlich etwas anderes als die Gefangennehmung
Papstes durch den Kaiser (nach dem ob. ersten Vertrage) zu verstehen, woran Burchard,
der bestündige Begleiter des Kaisers, betheiligt scheinen konnte.
August 8. Burchard, Bischof zu Münster, ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V. für
Abtei Weissenburg. Act. Spirae VI. Id. Aug. na, a. R. VI. Imp. I. Schoepflin Alsat. dip
. T. I. p. 188.
» 9. Derselbe ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V. für das Bisthum Worms.
Spirae V. Id. Aug. 4411, a. R. VI. Imp. I. Schannat Hist. Worm. Cod. prob. p. 64.
„ A4 Derselbe war im Rathe Kaiser Heinrichs V. zugegen, als dieser, am Begräbnisstage
nes Vaters Heinrichs IV., die Stadt Speyer von einer lästigen Abgabe frei sprach. Act. ©
XIX. Kal. Sept. 4444, a. R. VI. Imp, I. Würdtwein N. Subs. I. p. 136.
Oktober 2. Derselbe ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V. für das Stift Einsiedeln.
Argentor. VI. Non. Octobr. 4114, a. R. VI. Imp. I. Hartzheim Concil. Germ. T. III. p. 266.
December 25. Fürstenrath zu Goslar, wo auf den Antrag des Kaisers der Herzog Lothar
Sachsen und Markgraf Rudolf von der Nordmark, wegen des in der Grafschaft Stade begor
nen Streites, für Reichsfeinde erklärt und ihrer Würden entsetzt werden. — Dies gibt An
zum abermaligen Ausbruche des Sächsischen Krieges, an welchem auch Westfalen wesen!
betheiligt wurde. Annal. Sax. l. c. p. 749., zum J. 4442, in Folge seiner bekannten Zeitrechn
4112.
Januar 44 Burchard, Bischof zu Münster, ist Zeuge bei Kaiser Heinrichs V. Bestätigung der
vilegien der Abtei Hersfeld. Act. Merseburc III. Id. Januar. 1442, a. Ord. XIII. R. VI. Imj
Wenck Hess. Landesgesch. III. Urkundenb. S. 65.
März 18. Grosse Synode zu Rom, auf welcher der Papst alle dem Kaiser gemachten Bewilliz
gen widerruft und verdammt. Eckehard. |l. c. p. 246. Annal. Sax. l. c. p. 749.
April 25. Kaiser Heinrich V. anwesend in Münster, mit den Erzbischöfen von Mainz, Trier, (
und vielen audern Fürsten, zu Folge einer Urkunde desselben für das Kloster Laach.
Monasterii VII. Kal. Maj. 1412, a. Ord. XIII. R. VI. Imp. II. Günther Cod. dipl. I. S. 177.
», 21. Die Bischöfe Burchard von Münster, Godescalk von Minden und Godescalk von O:
brück sind gegenwärtig bei einer Schenkung Kaiser Heinrichs V. an das Bisthum Bamberg.
Monaster. V. Kal. Maj. 1112, a. Ord. XIII. R. VI. Imp. II. Schultes histor. Schr. I. S. 31.
August 8. Burchard, Bischof zu Münster, war zugegen, als Kaiser Heinrich V. die Rechte
Vogtes des Klosters S. Maximin bestimmte. Act. Spir. VI. Id. Aug. 1112, a. R. XII. Im
Hontheim Hist. Trev. I. p. 494.
Oktober 46. Derselbe ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung Kaiser Heinrich V. die
freiheit der Stadt Worms bestätigt. Act. Franckenevort XVII. Kal. Novemb. 1112, a. Ord.
R. VI. Imp. II. Ludewig Reliq. Mss. T. II.. p. 480.
. 4112 — 1113. | 921
November 30. Derselbe ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung Kaiser Heinrich V. der
Marien-Kirche zu Aachen den Hof Harna bestätigt. Act. Wormaciae II. Kal. Decembr. 4412,
a. R. VI. Imp. Il. Lacomblet Urkundenb. I. S. 477.
December 45. Godescalk, Bischof zu Minden, stirbt. — Er gab dem Domstifte zu seiner Memorie
einen Hof zu Reme. Lerbeck. |l. c. p. 17&. Todestag auch im Necrol. Moellenb. — Nach sei-
nem Tode, wenn nicht früher, muss Withelo wieder in Besitz des Bisthums Minden gekommen
sein, da er noch im J. 1445 eine Kapelle zu Minden geweiht, und um dieselbe Zeit die ersten
Nonnen aus dem Kloster Obernkirchen in das neu gestiftete Kloster Werder bei Hanover ein-
geführt haben soll. Lerbeck. I. c. p. 174. .
Pfalzgraf Sigefrid, dem der Kaiser die Erbfolge in die Lehengüter des verstorbenen Grafen Ulrich
von Weimar verweigert hatte, stiftet in Sachsen eine neue Empörung an. Eckehard. l. c. p. 246.
Chron. Ursp. p. 256. Annal. Sax. l. c. p. 750.
December 25. Weihnachtsfest, welches der Kaiser in Erfurth feiert. — Da die Sächsischen Fürsten
daselbst an seinem Hofe nicht erscheinen, so lässt er ihre Besitzungen feindlich überfallen.
Eckehard. |. c. p. 247. Chron. Ursp. p. 256. Annal. Sax. l. c. 759. zu 4413.
Burckard, Bischof zu Münster, ist unter den Fürsten, auf deren Verwendüng Kaiser Heinrich V.
eine Schenkung des verstorbenen Grafen Ulrich von Weimar an die Kirche zu Mainz bestätigt.
S. d. Gudenus Cod. dipl. T. I. p. 392. — Die Urkunde gehört wahrscheinlich zu dem eben
bemerkten Aufenthalt des Kaisers zu Erfurth. Wenigstens ist die willkürliche Angabe bei Güd.
l. c. circa ann. 4120 unrichtig, da Bischof Burchard schon im J. 4448 gestorben ist.
4113.
Der Kaiser führt fort, seine Feinde in Sachsen und Thüringen zu bekriegen, besiegt sie mit Hilfe
seines Feldherrn des Grafen Hoyer von Mannsfeld (der selbst ein Sachse von Geburt war, Chr.
Ursp.), und stellt die Ruhe einigermassen wieder her. Chr. Ursp. p. 256. Annal. Sax. l. c. p. 750.
April 6. Burchard, Bischof zu Münster, ist unter den Fürsten, auf deren Fürsprache Kaiser Hein-
rich V. der Abtei S. Maximin die von dem Grafen Emicho derselben entzogenen Güter zurück-
gibt. Act. Wormat. in die Paschae, VII. Id. April. 14413, a. R. XIII. Imp. I. Hontheim Hist.
Trev. I. p. 498.
Junius 16. Erkenbert, Abt zu Corvey, beurkundet, dass der Graf Conrad, zu seiner, seiner Ge-
mahlinn und Sóhne Memorie, dem Stifte Corvey, in Gegenwart des Grafen und Vogtes Sigifrid
und anderer Zeugen, vier Eigenhörige und zwei. Hoven zu Stahlo geschenkt hat. Act. Corbeia
XVI. Kal. Jul. 4443, abb. ord. a. VIII. Falke C. Tr. Corb. p. 212.
, AT. Derselbe beurkundet, dass der Graf Hermann und sein Sohn Widekind die Villication
zu Urthorpe, welche sie von der Kirche zu Corvey zu Lehen trugen, nebst Gütern und Zehen-
ten zu Eilenhusen, Horohusen und Hatopo, aufgckündigt, und dafür Güter zu Wigartinchusen,
Osinctorp, Swicprechtinchusen, Horohusen, Mulehusen, Elfringhusen u. a. erhalten haben. Act.
Corbeie sub advocato comite Sigefrido, XV. Kal. Jul. 4143, abb. ord. a. VIII. Falke C. Tr.
Corb. p. 406.
Derselbe beurkundet, dass ein freier Mann Sígibert seine Güter in der Mainzer und Paderborner
Diócese, gegen den lebenslünglichen Besitz des Hofes Huldessen u. a., der Kirche zu Corvey
geschenkt hat. Act. secundum ritum Ostersahson herescaph in pago Sulbirgowe, a. 1443, abb.
ord. a. VII. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 93. (CLXXXIL)
1393.
439%.
1395.
1396.
1397.
4398.
4399.
4400.
1404.
1402.
4403.
41114.
4444.
. Januar 7. Vermählungsfeier des Kaisers zu Mainz. Eckehard. l. c. p. 247. Annal. Sax. 1. c. p. 750.-
Auch Herzog Lothar kommt dahin und unterwirft sich dem Kaiser. Otto Frising. lib. VII. cap. |
ap. Urstis. Germ. Histor. T. I. p. 147. — Der Kaiser brachte jedoch durch allzu grosse Stren:
die Fürsten wieder gegen sich auf, und veranlasste dadurch neue Bündnisse derselben zu x
nem Nachtheil.
Februar 44. Heinrich, Bischof zu Paderborn, gibt dem Abt Erkenbert und-den Brüdern zu Cor«
den Noval-Zehenten der villa Huxeri. Act. Corbeie XVI. Kal. Mart. 4144. Bisher ungedruc
(CLXXXIIL)
März &. Burckhard, Bischof zu Münster, ist Zeuge bei Kaiser Heinrichs V. Bestütigung der Pri
legien des Klosters Muri. Act. Basil. IV. Non. Mart. 1115, a. R. VIII. Imp. Ill. Herrgott Gene
Habsb. T. II. p. 434.
„ 40. Derselbe ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V. für die Cella S. Meginradi. A
Basil. VI. Id. Mart. 1144, a. R. IX. Imp. Ill. Herrgott 1. c. p. 134.
» .. Derselbe ist Zeuge in einer Urkunde K. Heinrichs V. für das Bisthum Basel Dat. Ba:
.a. M14. Herrgott 1. c. p. 433.
„ A8. Derselbe ist Zeuge in einer Urkunde K. Heinrichs V. für das Kloster Medium monasteriu
Act. Strasburc XV. Kal. April. 14414, a. R. VIIL Imp. Ill. Schoepflin Alsat. dipl. T. I. p. 191.
Junius 17. Erkenbert, Abt zu Corvey, beurkundet, dass zwei freie Leute, Heithenrich und Conra
die Sóhne Zhiethards, zu Corvey vor dem Grafen Sigifrid und dem ganzen Convente, sich ui
ihre Güter im Dorfe Eilenstidi dem Stifte Corvey eigenhórig gegeben haben, um die Leh
ihres Vaters zu erhalten. Dat. Corb. XV. Kal. Jul. 1414, abb. ord. a. IX. (Eine erneuerte, ab
kürzere Ausfertigung der oben Nr. 4335. angeführten Urkunde.) Falke C. Tr. Corb. p. 708.
Mehrere freie Leute mit ihren Familien übergeben sich der Kirche auf dem Schlosse Arnsberg ?
Altarhörige, unter dem Schutze des Grafen Friedrich von Arnsberg. Act. in pago Hengeren
castro Arnsberg, a. 1414. Kindlinger M. B. U. Urk. S. 99. Seibertz Urkundenb. I. S. 43. -
Eine für die Geschichte der Hörigkeitsverhältnisse ungemein wichtige Urkunde.
Kaiser Heinrich V. beabsichtigt einen Seekrieg gegen die Bewohner der sumpfigen Landschaft
jenseit der friesischen Inseln. Im Begriffe dahin zu ziehen, findet er die Stadt Cóln in Emp
rung, und mehrere gegen ihn verbündete Fürsten und Herren aus der Rheingegend und a
Westfalen, worunter Graf Friedrich von Arnsberg, dort versammelt. Er gibt also den ferner:
Kriegszug auf und wendet sich gegen die nächsten Feinde, kann aber die stark bevestigte Sta
nicht überwältigen, er wendet sich daher gegen Gülich, wird aber durch die Grafen Friedri
und Heinrich von Arnsberg zum Rückzuge genöthigt. Eckehard. l c. p. 248. Chron. Urs
p. 257. Annal Sax. l c. p. 750. Chron. S. Pantal. l. c. p. 925.
Herzog Lothar von Sachsen bekriegt die Slaven, welche sich für Angehörige des heil. Vitus au:
geben, und darauf auch zu einer bestimmten Abgabe an das Stift Corvey verpflichtet erkläre:
Annal. Corb. l c. p. 8. — Wahrscheinlich liegt hier der Ursprung der erdichteten Urkund
über die Schenkung der Insel Rügen.
August 26. Heinrich, Bischof zu Paderborn, ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V. li
das Kloster Paulinzelle. Act. Erpesfort VII. Kal. Sept. 1414, a. R. IX. Imp. IV. Jovius in Chro!
Schwarzburg. ap. Schoettgen et Kreysig Diplomatar. et Scriptor. T. L p. 449.
Oktober 4. Der Kaiser zieht aufs neue nach Westfalen, besonders gegen die Besitzungen des Gr
fen von Arnsberg und führt mitten in dieser Gegend ein vestes Schloss auf. Eckehard. |.
p. 248. Chron. Ursp. p. 257. Annal. Sax. l. c. p. 750.
4114 — 1115. 293
. Die Stadt Soest besänftigt den Kaiser durch eine Geldsumme. Gobel. Pers. l. c. p. 267. — Der
“ Kaiser zieht nach Andernach, wird dort vou den Cólnern, unter der Anführung ihres Erzbischofs,
angegriffen und besiegt. Chron. S. Pantal. l. c. p. 926. — Die von dem Kaiser angelegten Be-
vestigungen zu Dortmund, Andernach und Sinzig werden zerstört. Gobelin. Pers. l. c. p. 267.
. December 25. Während der Kaiser das Weihnachtsfest zu Goslar feiert, versammeln sich Herzog
Lothar von Sachsen und andere gegen jenen verbündete Fürsten, zu Walbeck. Annal Sax.
l. c. p. 754., zu 4445.
4415.
. Der Kaiser, der Sachsen in offenem Aufruhr findet, unterwirft sich Braunschweig und Halberstadt,
während seine Anhänger, unter dem Grafen Hoyer von Mannsfeld, Orlamünde belagern. Dem
Herzog Lothar ziehen die Grafen Friedrich und Heinrich von Arnsberg, Heinrich von Lintburg
und Hermann von Calvelage zu Hilfe; der Kaiser zieht dagegen den Grafen Hoyer an sich.
Chron. Ursp. p. 257. Annal. Sax. l. c. p. 754.
. Februar 41. Schlacht am Welfesholze. — Nachdem beide Heere einander einige Tage drohend
gegenüber gestanden hatten, griff Hoyer, dem der Kaiser das Herzogthum Sachsen versprochen
hatte, mit der auserlesensten Mannschaft die Sachsen ungestüm an, wurde aber geschlagen, blieb
selbst mit vielen andern, und die Sachsen erhielten einen vollstándigen Sieg. Auf Seiten der
Sachsen hatte der Bischof Reinhard von Halberstadt nicht nur an dem Kampfe Theil genommen,
sondern war sogar einer der Anführer gewesen. Den von Seiten des Kaisers in der Schlacht
Gefallenen versagte er, als Gebannten, das kirchliche Begrübniss. Eckehard. l. c. p. 248.
Chron. Ursp .p. 257. Annal Sax. l. c. p. 751. Albert. Stad. I. c. p. 263.
. Der Kaiser geht an den Rhein zurück. Der Bann, welchen der Papst schon im November vor. J.
über ihn und seine Anhänger, wegen des erneuerten Investiturstreites, ausgesprochen hatte,
wird jetzt in Deutschland allgemein bekannt gemacht, worauf die meisten Fürsten von ihm ab-
fallen. Chron. Ursp. l. c. Annal. Sax. I. c. p. 751. |
März 95. Quidam scelestus. Burchardus nimmt den Abt Erkenbert von Corvey gefangen, und zwingt
ihn, sich mit 200 Mark, ohne was er bei der Gefangennehmung verloren, zu lósen. Annal
Corb. I. c. p. 8. — Dieser Burchard soll vielleicht gar der Bischof von Münster sein, den der
Schreiber der Annalen, als einen Anhünger des Kaisers, daher mit diesem im Banne, nicht
mehr des bischóflichen Namens würdigte.
Während der Bischof von Halberstadt und Andere die Anhänger des Kaisers aus dem östlichen
Sachsen vertreiben, erobert Herzog Lothar mit den ihm verbündeten Westfalen Dortmund, und
der Erzbischof von Cóln des Kaisers bevestigtes Schloss Luofereskit nebst zwei Schlóssern sei-
ner Verbündeten. Annal. Sax. 1. c. p. 754. — Soll der letzte, offenbar verdorbene Name, vielleicht
Lüdenscheid bedeuten, und soll dies etwa das Schloss sein, welches der Kaiser (nach Nr. 1403.)
gegen den Grafen von Arnsberg erbaute?
Herzog Lothar belagert Münster. Die Einwohner von Münster ergeben sich ihm, und geloben ihm
Treue, für den Fall, dass ihr Bischof Burchard sich nicht mit ihm vereinigen und den Frieden
bei dem Kaiser unterhandeln wolle. Annal. Sax. 1. c. m
. Wührend ein Theil der gegen den Kaiser verbündeten Fürsten über den Rhein geht und die An-
hänger des Kaisers bis in das Elsass verfolgt, jedoch, wiewohl ohne grossen Verlust, zurück-
geschlagen wird; Gobel. Pers. l. c. p. 267. — kehrt Herzog Lothar mit den ihm verbündeten
westfälischen Grafen nach Corvey zurück und empfängt dort Gesandte des Kaisers mit Frie-
densvorschlägen. Annal. Sax. l. c. p. 754. . '
22% 1115 — 1116.
4413. Junius 44. Erkenbert's, Abtes zu Corvey, Verordnung wegen des Marktgeldes zu Höxter. Ac
apud villam Hugseli Ill. Id. Jun. 4445. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 104. mit IV. Id. (CLXXXIV.
A4A&. Friedrich, Graf von Arnsberg, erobert, auf Verlangen des Abtes Erkenbert von Corvey, die Burg
Eresburg, und zerstört dieselbe. — Diese Begebenheit, die Annal. Corb. |. c. p. 8. zum J. 4445
nur beiläufig und ohne nähere Zeitbestimmung erwähnen, gehört höchst wahrscheinlich hieher.
4445. Herzog Lothar (um sein herzogliches Ansehen, das sich nun auch, vgl. Nr. A444., über Westfalen
erstreckte, zu behaupten, und damit die Ordnung im nördlichen Deutschland aufrecht zu halten) :
zerstört die Schlösser Falkenstein und Walhausen (im nördlichen Thüringen) wegen der daraus
vorgenommenen Räubereien. Annal. Sax. l. c. p. 751.
1446. November 4. Auf diesen Tag hatte der Kaiser eine Versammlung nach Mainz ausgeschrieben, zu
der sich aber, ausser wenigen Bischöfen, niemand einfand ; dagegen entstand in Mainz selbst
Aufruhr, welcher den Kaiser nöthigte, die Stadt zu verlassen. Eckehard. l. c. p. 2&9. Chron
Ursp. p. 258. Annal. Sax. l. c. |
4417. » 49. Kaiser Heinrichs V. Urkunde für das Kloster S. Benedicti in Larione: Burcardus can-
cellarius (der Bischof von Münster) vice Friderici Colon. archiepisc. et archicancellarii recognovit.
Act. Spirae XIII. Kal. Decembr. 4115, a. R. XI. Imp. V. Orig.: Guelf. T. I. p. 548.
1418. December 25. Weihnachten. Zu Cöln wird, auf Veranlassung des päpstlichen Legaten (welcher
auf der Reise dahin stirbt), wider den Willen des Kaisers, eine grosse Versammlung gehalten.
Eckehard. |l. c. p. 249. Chron. Ursp. p. 258. Annal. Sax. l. c.
1419. Liudbert, Abt zu Werden, beurkundet, dass er die Güter zu Dale, welche seine drei Vorgänger
Otto und die beiden Audolfe für die Kirche zu Werden erworben hatten, endlich, durch die
Schenkung des Herrn 7huring, völlig an dieselbe gebracht habe, und überweist diese Güter,
zum Besten der Brüder und zum Behuf seines Anniversariums, dem Cellerarius Godefrid zur
Verwaltung. A. 4445. Kremer akad. Beitr. II. S. 210.
4116.
1420. Der Kaiser gibt Deutschland auf und zieht nach Italien, um dort seine Macht zu befestigen. Nach
seiner Entfernung steigt in Deutschland die Zerrüttung auf den hóchsten Grad, und alle geselz-
liche Ordnung hört auf. Erzbischof Albert von Mainz sucht alles gegen den Kaiser aufzuregen,
dessen Partei durch deu Herzog Friedrich von Schwaben und dessen Bruder Conrad, welchen
der Kaiser kurz vorher zum Herzog von Ostfranken ernannt hatte, noch aufrecht erhalten wird.
Eckehard. l. c. p. 249. Annal. Sax l. c. p. 752.
4424. Herzog Lothar belagert und erobert das Schloss Bentheim. Annal. Sax. l. c. p. 753.
41422. Mai 5. Erkenbert, Abt zu. Corvey, beurkundet die Schenkung von Gütern zu Crymmenhusen, durch
seinen Vicarius Christian an das Elemosinhaus des Stiftes Corvey. Act. Il. Non. Maj. A416.
Falke C. Tr. Corb. p. 582. (CLXXXV.)
4423. Julius 4. Burchard, Bischof zu Münster, ist bei Kaiser Heinrichs V. Bestätigung der Privilegien der
Abtei S. Maximin zugegen. Act. in Ytalia in castro, Burgulie, Kal. Jul. 4446, a. R. XI. Imp. V.
Hontheim Hist. Trevir. T. I. p. 501.
4494. September 29. Versammlung der gegen den Kaiser empörten Fürsten zu Frankfurth. am Mam.
wobei unter andern Bischof Heinrich von Paderborn und Abt Erkenbert von Corvey zugegen
sind. Annal. Sax: l. c. p. 753.
— 4435. Die vorhergenannten Fürsten begeben sich nach Mainz, wo der Bischof von Paderborn der Ordi-
nation des Bischofs Thietmar zu Verden durch den Erzbischof Friedrich von Cöln assistirt und
darauf nach Hause reist. — Der Abt von Corvey, welcher länger in Mainz verweilt, wird da-
4116 — 1118. ' 235
selbst von den gegen ihren. Erzbischof empörten Einwohnern beraubt und entkommt kaum mit
dem Leben. Annal. Sax. l. c.
Graf Friedrich von Arnesberg ist Zeuge, als Erzbischof Friedrich. zu Cöln der Abtei Siegburg den
Martinsberg bei Xanten und andere Güter übergibt. D. in Sigebergensi coenobio a. 4416. La-
comblet Urkundenb. I. S. 482. | | :
Das Kloster Freckenhorst brennt ab. Annal. Corb. Ll. c. p. 8.
117.
März 29. Graf Friedrich von Arnesberg ist Zeuge in zwei Urkunden Erzbischof Friedrichs zu Cóln
für die Abtei Siegberg. D. in eodem coenobio, IV. Kal. April. 4447. Lacomblet Urkundenb. I.
S. 184. 185. |
Derselbe ist Zeuge in einer Urkunde eben dieses Erzbischofs für die Kirche zu Seblich (Zyfflich).
4447. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 486.
Erkenbert, Abt zu Corvey, und viele Sachsen wallfahrten nach Jerusalem. Annal. Sax. I. c. p. 754.
4148.
März 49. Burchard, Bischof von Münster, von dem Kaiser mit einer Gesandtschaft nach Konstan-
tinopel beauftragt, stirbt auf dem Wege dahin. Chron. Ursp. p. 264. Sein Todestag nach dem
Necrol. eccl. maj. Monaster. — Sein Leichnam soll, der Sage zu Folge, nach Münster gebracht
und in der Mauritz- Kirche begraben worden sein; doch fehlt der Beweis dafür. — Zu seiner
Memorie schenkte er Pilichem an die Domkirche. Necrol. eccl. maj. — Das Necrol. eccl. S.
Mauric. nennt ihn den Erbauer der Stifts- und Propstei- Gebäude (fundator claustri et praeposi-
turae); und der Lib. rub. fol. 50. schreibt ihm den Bau des Umganges (porticus), der Propstei
und der Kapelle S. Blasii zu. — Als Stifter des Collegiatstifts zum alten Dome nennt ihn das
Necrol. vet. eccl. S. Paul. Die von ihm ausgegangene Stiftung der 42 Kanonikal - Prábenden
zur Wiederherstellung des günzlich eingegangenen Gottesdienstes in der alten Domkirche, und
die Bestätigung dieser Stiftung durch die folgenden Bischöfe, werden auch in der ältesten noch
vorhandenen Bestätigungsurkunde Bischof Hermanns II. vom Jahre 148& berichtet. — Er erbaute
das Schloss Dülmen, umgab die alte Burg Mimigardevord (die nachmals sogenannte Dom-
Immunität) mit einer neuen Mauer, und stiftete daselbst die Michaels-Kapelle. Necrol. eccl.
maj. — Er.hatte auch schon die Absicht, die Stadt Münster zu erweitern und mehrere Paro-
chien daselbst zu errichten, und hatte deshalb schon einen Platz angekauft, um eine Kirche
zur Ehre des heil Ludgerus zu erbauen; der Krieg hinderte ihn aber an der Ausführung dieses
Vorsatzes. Scriptor de mirac. S. Liudgeri, ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 42&. — So sehen wir
also, dass Bischof Burchard, ohngeachtet seines hüufigen Aufenthaltes am kaiserlichen Hofe,
doch die innern Angelegenheiten seiner Diócese nicht vernachlässigte. — Aus der beabsichtigten
Errichtung mehrerer Pfarrkirchen in Münster ist übrigens zu schliessen, dass der städtische
Anbau, ausserhalb der alten Burg Mimigardevord, schon einen bedeutenden Umfang erreicht
hatte, und dass die Lamberti-Kirche, als die ülteste und einzige Pfarrkirche diesseit des Was-
sers, damals schon bestand, ihre Gründung: also in die Zeit Erpho's oder in die ersten Jahre
Burchards fallen mag.
Der neue Bischof zu Mimigardevord oder Münster, Z^eoderich (vgl. Nr. 14437), war von edler Geburt
(vir illustris natu et virtutibus famosus) und folgte dem verstorbenen Bischof Burchard durch
kanonische Wahl. Eckehard. l c p. 256. Annal Sax. l c. p. 756. (bei 1124). Es ist also
ungegründet, dass er, wie spätere Schriftsteller wissen wollen, schon einige Jahre früher, als
Gegenbischof, mit Burchard um den bischöflichen Stuhl gestritten habe. Dass er ein geborener
Begesta bist. Westfal. 29
226 E | 4118.
Graf von Winzenburg gewesen sei, ist gleichfalls unrichtig, da sich in der Genealogie dieses |
Hauses für ihn gar keine Stelle findet. Vgl. Koken Beitr. zur Niedersüchs. Gesch. I. S. 26. In |
den Anm. zu Kleins. I. S. 567. wird er für einen Sohn des Grafen Otto von Zütphen ausgege- |
ben, ohne dass jedoch ein Beweis dafür beigebracht wird. *
1433. Julius 28. Svnode der gegen den Kaiser verbundenen Bischöfe zu Fritzlar. — Vor dieser Synode 4
erschien auch Norbert, der nachmalige Stifter des Prümonstratenser- Ordens, det, als Reformator |
der durch den Krieg verdórbenen Sitten, durch seine Predigten viel Aufsehen machte, und |
wegen dieses für unbefugt erklärten Predigens zur Rede gestellt wurde, sich aber kräftig ver- -
antwortete. AA. SS. Jun. T. I. p. 826. — Nach der Synode reiste Norbert zu dem Papste Ge
lasius und erhielt von iim die Erlaubniss überall zu predigen. lbid. p. 827. — Über das Leben |
Norberts, der als Stifter des Prümonstratenser- Ordens und erster Vorsteher des Stifts Kappen- |
berg (vgl. Nr. 1473.) auch für die Westfälische Geschichte wichtig geworden ist, vgl. AA. SS. Jl.
Jun. T. I. p. 809. sq. und über seine früheren Schicksale besonders p. 894. |
4434. December 6. Die Markgenossen zu Osethe ertheilen, mit Einwilligung des Bischofs Godescak m
Osnabrück und des Grafen Heinrich, den Brüdern des Klosters S. Clemens zu Iburg ds M.
Holzungs- und Mastrecht in gedachter Mark, wogegen der Abt und die Brüder versprechen, |
bei dem Todesfalle eines Markgenossen Vigilien und Seelenmessen zu halten. Act. in loco pl&- |
citi qui dic. Throp, in festo S. Nicolai, secunda die ordinationis abb. Hugonis. Möser O. G. Il. |
S. 278. s. W. VIII. S. 72. |
4435. » 34. Erkenbert, Abt zu Corvey, beurkundet die, auf Ermahnen seines Vicarius Christian,
von der edlen Frau Hoburc gemachten Güter-Schenkungen an die Elemosin des Stiftes Corvey. |
Act. II. Kal. Januar. 1419. (Es ist aber 1148 gemeint, weil das Jahr von Weihnachten an zu |
rechnen ist) — Mit der Verhandlung vom 5. Mai 4446 (Nr. 41422.) in eine Urkunde zusammen
| gefasst. (CLXXXV.) - |
4436. ,„ » Godescalk, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Nach seinem Epitaphium bei Strunck mscpt f
: - . p. 349., welches seinen Tod in fine Decembris angibt. Necrol. Osnabr. und Moellenbecc. setzen
seine Gedächtnissfeier auf d. 4. Januar. u |
4&37. Theoderich, Bischof zu Mimigardevord, beurkundet, dass er, zur Abhilfe der Bedrückungen, wdàe E
die Markgenossen der ‘Gopler Mark im Kirchspiel Cosfeld seither von den zu den Höfen Varlar
und Cosfeld gehörigen Leuten der Grafen von Kappenberg erlitten, die Grafen Godefrid und
Otto und ihren Neffen Heinrich, welche schon willens in den geistlichen Stand zu treten, be
wogen habe, den Wald Northolt an die Gopler, und den Wald Rette an die Varlarische Mark
. abzutreten. Act. a. 4448. Niesert M. U. S. IV. S. 86. (CLXXXVI)
1438. Conrad, Markgraf zu Meissen, beurkundet, wie das von seinem Vater und dessen Brüdern (woronter
- Friedrich, Bischof zu Münster) gestiftete Kloster Gerbstädt, zu dessen geistlichem Vorsteher der
zeitige Bischof von Münster ernannt worden, durch eigenmächtige Übergriffe der folgenden Bi
schófe (welche einzeln aufgezählt werden) in grosse Zerrüttung gerathen, vun ihm selbst aber,
mit Hilfe des Bischofs von Halberstadt, wiederhergestellt sei. Act. Gerbestede, a. 4448. Kreysig
Beitr. z. Hist. d. Sächs. Lande, II. S. 344. Neue Mittheil. d. Thür. Sächs. Vereins, III. 3., S. 9.
(CLXXXVII. nach d. Orig. im Königl. Prov. Archive zu Magdeburg.) — "Ng. wegen dieser Urkunde
die Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. Ill. S. 216. u. f.
t439. Heinrich, Bischof zu Paderborn, beurkundet dass ein freier Mann Eiliko und dessen gleichfalls freie
Ehefrau Biva sich dem Kloster zu Paderborn in Eigenthum gegeben, und demselben zugleich
5 Hoven zu Belethe mit Zubehór und eine Mühle in der Grafschaft des Herzogs Ludger, vor
‚dem Vogte der Kirche, Grafen Fritherich, im Gerichte zu Balhornon übergeben, worauf der Abt
1118 — 1120. 227]
Hamuko beiden ihre tägliche Prübende anweist und zugleich ihre Prästationen bestimmt. Act.
a. 1448. Wigands Archiv III. 4., S. 400.
(148—4423.)
Zur Zeit des Abtes Hamuko (welcher in der vorherg. Urk. zum erstenmal auftritt) suchte und er-
langte Vicelinus, damals Canonicus der Kirche zu Bremen, die Bruderschaft des Klosters zu
Paderborn, und schenkte darauf, mit Enlaubniss seines Bischofs Frstherich (reg. 1404 —14123),
diesem Kloster, zum Beweis seiner brüderlichen Devotion und zu seiner Memorie, Reliquien der
heiligen Bischöfe und Bekenner Willehadus, Anskarsus und Aimbertus, nebst einem, die Ge-
schichte dieser Heiligen enthaltenden Codex. Handschriflliche Notiz in diesem noch vorhan-
denen Buche. — Über die Lebensgeschichte dieses Vicelinus, der aus Hameln gebürtig, ein
ehemaliger Zögling der Schule zu Paderborn, später (vgl. Nr. 4496.) als Missionar sich auszeich-
nete, s. Helmold. Chron. 1. c. p. 57&. sq. Alberu Stad. Chron. in Collect. Kulpis. p. 265. sq. -
4119.
Nach dem Tode des Bischofs Godescalk zu Osnabrück (vgl. Nr. 4436) entstand, wegen der Wieder-
besetzung des erledigten Bisthums, ein Streit, indem Zhiethard von dem Kapitel gewählt, Conrad
(bisheriger Dompropst zu Hildesheim) aber von dem Kaiser ernannt wurde. — Friedrich, Graf
von Arnsberg, der die Partei der Süchsischen Fürsten verlassen hatte und zu dem Kaiser über-
gegangen war, suchte den von letzterem ernannten Bischof Conrad zu Osnabrück mit Gewalt
in das Bisthum einzusetzen, woraus ein fünfjähriger, für das Stift Ornabrück sehr verderblicher
Krieg entstand, der erst mit dem Tode des Grafen Friedrich (s. Nr. 41487) zu Ende ging, und
in welchem der Bischof Théethard sich zugleich als ein tapferer Krieger zeigte, wie denn letz-
terer sich auch im Besitz des Bisthums behauptete. In diesem Kriege kam unter andern God-
schalk, Herr zu Diepholt, ums Leben. Erdmann. Chr. l. c. p. 209.
November 21. Conrad, Bischof zu Osnabrück, ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V. für
die Kirche S. Michaels zu Antwerpen. Act, apud Trajectum Xl. Kal. Decembr. 4449. Miraei
Opp. T. I. p. 83.
Friedrich, Erzbischof zu Cóln, beurkundet dass ein freier Mann Namens Ehkin sich und seine Güter
zu Wetmeresledde dem heil. Petrus, unter gewissen namhaft gemachten Bedingungen, zu eigen
übergeben habe. Act. Susati a. 1449. Seibertz Urkundenb. I. S. 46.
Norbert (vgl. Nr. 4&33.), tunc Canonicus Xantensis et vir ad omne opus: bonum paratus, und sein
Bruder Heribert, haben, zu Folge einer Urkunde Erzbischof Friedrichs zu Cöln, zur Stiftung
einer, dem Kloster Siegberg incorporirten geistlichen Niederlassung auf dem Fürstenberge bei
Xanten beigetragen. A. 4449. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 490.
4120.
Der Kaiser zieht von Worms, wo er Weihnachten gefeiert, von dem Grafen Friedrich von Arnsberg
geführt, nach Sachsen. — Herzog Lothar und andere weltliche Fürsten söhnen sich zu Goslar
mit dem Kaiser aus; die Bischöfe verweigern aber die Verbindung mit dem Kaiser, wodurch
er veranlasst wird, nach Franken zurückzugehen. Eckehard. |l c. p. 255. Chron. Ursp. p. 263.
Annal. Sax. l. c. p. 756. : |
Januar 24. Conrad, Bischof zu Osnabrück, ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V. für das
Kloster Georgenberg bei Goslar. Act. Goslar. XIl. Kal Februar 4449. Heinecc. Antiq. Goslar.
p. 146. — Die Jahrzahl ist nach der Zeitrechnung zu verstehen, welche das Jahr am 25. März
anfängt.
29 *
4449.
1450.
4454.
1452.
4453.
4454.
4455.
1467.
1120 — 1121.
. Januar . . Friedrich, Erzbischof zu Cöln, bestätigt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes
Erkenbert, den Besitz aller seiner Zehenten und anderen Rechte im Erzbisthum Cöln. Act. i
celebri curia et conventu Goslariae a. 1120, archiep. a. XIX. Wigand Gesch. v. Corvey ILS. 236.
. April 44. (Palm-Sonntag.) Bischof Zhiethard von Osnabrück, von den Ministerialen der Osnabri-
ckischen Kirche nach Cöln geleitet, wird daselbst von dem Erzbischof Friedrich geweiht. Ert
mann. Chr. l. c. p. 209. — Die Sache kann nicht, wie man aus dem Zusammenhange a. a. 0.
schliessen móchte, in das vorige, sondern nur in dieses Jahr gehóren, weil in diesem der Paln-
Sonntag auf den angegebenen Monatstag, 44419 aber noch im März fiel.
» -. . (In der Charwoche, vor Ostern. Norbert und seine Gefährten gründen ihre Nieder
lassung in Praemonstrato, womit der Anfang des Praemonstratenser- Ordens gemacht wird. Vit
Norb. in Act. SS. l. c. p. 832. 833. not.
Mai 45. Erkenbert, Abt zu Corvey, beurkundet dass ein gewisser Godefrid, der sich die Verwal
tung mehrerer Höfe des Stifts Corvey als ein erbliches Recht angemasst und dadurch den Bri-
dern grossen Abbruch gethan, nach früheren vergeblichen Vergleichsversuchen, endlich vor der
Versammlung der Ministerialen des Stifts sein Unrecht eingesehen, die von dem Abte ihm ar
gebotene Abfindungssumme angenommen und dem angemassten Amte entsagt habe. Act. Corb
Id. Maji 4420. Grupen Orig. Pyrmont. S. 167. Falke C. Tr. Corb. p. 244. (CLXXXVIIL)
Junius . Die Sachsen, durch grossen Hagelschlag und den Feldfrüchten schädliche Thiere heim-
gesucht, sehnen sich. nach Frieden und richten nach häufigen Zusammenkünften unter sich einen '
allgemeinen Landfrieden auf. Eckehard. |. c. p. 255. Chron. Ursp. p. 263. Annal. Sax. l. c. p. 756.
September 1&. Eslhard, ein Dienstmann der Kirche zu Osnabrück, gibt zu seiner und der Sein: -
gen Memorie, mit Einwilligung des Bischofs Thiethard, sein Lehen, das Haus Lohof, dem Abte
Hugo und den Brüdern des Klosters Iburg, und der Bischof hat, als er am Kirchweihfeste des
Klosters daselbst die Messe celebrirte, diese Schenkung mit seinem Banne bekräftigt. Act in
caminata abbatis, die exaltat. S. crucis 4420, ord. episc. a. I. Móser O. G. II. S. 279. s. W.
VIII. S. 74.
December 25. Weihnachtsfest, welches der Kaiser in Münster feiert. Erdmann. Chr. Osnabr. 1. c. p. 210.
, 98. Withelo, Bischof zu Minden, stirbt. Todestag nach Necrol Moellenb. — Er gab z
seiner Memorie dem Domstifte zwei Häuser in Werben und Gelenbeke. Lerbeck. l. c. p. 47.
Friedrich, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass der Edle 7hietmar und dessen Bruders Erpho:
Wittwe Beatrix ihm das Schloss Pathberg mit allem Zubehör verkauft haben, und bestätigt das
von besagten Brüdern bei der Kirche zu Flicztorp gestiftete Kloster, welchem er zugleich die
freie Wahl des Abtes bewilligt. A. 4120, archiep. a. XIX. Ledeburs Archiv XVII. S. 21. Ser
bertz Urkundenb. I. S. 46.
(Um 4420)
. Älteste Statutar-Rechte der Stadt Soest. Emminghaus Memorab. Susat. p. 104. Ejusd. Commentar.
in Jus Susat. antiquiss. Haeberlin Analect. med. aevi p. 507. Seibertz Urkundenb. I. S. 48. mit
Nachrichten von den Handschriften und früheren Abdrücken, auch Vergleichung der späteren
Ausfertigungen der Soester Stadtrechte.
1124.
Theoderich, Bischof zu Münster, war von seinen Ministerialen aus Münster vertrieben worden. Her-
zog Lothar und Graf Hermann von Winzenburg, denen er das ihm zugefügte Unrecht klagte,
zogen ihm mit einer starken. bewaffneten Macht zu Hilfe. Annal. Hild. l. c. p. 144. Eckehard.
l. c. p. 256. Chron. Ursp. p. 26%. Annal. Sax. l. c. p. 756. — Der Streit scheint mit der vorher-
. 2111. 399
gegangenen Anwesenheit des Kaisers (Nr. 1453.) in Verbindung zu stehen, wie denn aus ähn-
lichen Veranlassungen auch sonst wohl (z. B. in Minden 4062; Nr. 4089.) Streit und Aufruhr
entstanden war.
. Mai 7. (Crastino Johannis ante portam latinam.) Ankunft des Sächsischen Heeres vor Münster.
Erdm. Chr. Osnabr. |. c. p. 240. — Indem die erschrockenen Bürger sich und das Ihrige zu
retten suchen, entsteht eine Feuersbrunst, durch welche die ganze Burg (urbs) Mimigardevord
mit der Domkirche, und die üussere Stadt zerstórt wird. Annal. Sax. et al Scr. sup. cit. —
Dieser Zerstörung ist wohl auch der fast gänzliche Verlust aller älteren Münsterschen Urkunden
zuzuschreiben, von denen bis dahin nur einzelne wenige Überreste erhalten sind, die aber bald
nach dieser Zeit in grósserer Anzahl erscheinen. — In dieser Feuersbrunst wurde auch die dem
heil. Liudgerus gewidmete Kapelle auf der Dom-Immunität (infra urbem) zerstört und lag seit-
dem wüste. Scriptor de mirac. S. Liudg. l. c. p. 424, wo diese Kapelle infra urbem von dem
Platze, welchen Bischof Burchard zur Erbauung einer Kirche (in der äusseren Stadt) bestimmt,
aber einstweilen einem Canonicus Aelmward eingethan hatte (vgl. Nr. 4431.), deutlich unter-
schieden wird. — Wenn neuere Schriftsteller, im scheinbaren Gegensatze zu dieser Angabe,
berichten, die Kapelle des heil. Ludgerus sei allein im Brande erhalten worden, so meinen sie
damit die von Ludger gegründete Marien-Kapelle bei der Überwasser-Kirche.
. Herzog Lothar .bemáchtigt sich der Burg Mimigardevord, führt alle Edlen und Ministerialen, welche
dieselbe gegen ihn vertheidigten, gefangen weg, und setzt den Bischof wieder ein. Das jenen
abgenommene Lósegeld wird zur Wiederherstellung der Domkirche bestimmt. — Hierauf erobert
der Herzog auch die Burg (urbem munitam) Dülmen. Annal. Sax. et al. scr. sup. cit.
. Junius . . Weil der Kaiser die ihm noch widerstrebenden rheinischen Bisthümer sich zu unter-
werfen sucht, regt der Erzbischof von Mainz die Sachsen gegen ihn auf, und verursacht dadurch
die Erneuerung des Kriegszustandes. Annal. Sax. 1. c. p. 756.
Oktober .. Grosser Reichstag in Würzburg, wo ein allgemeiner Friede zwischen dem Kaiser und
den Fürsten abgeschlossen und auch die Aussóhnung mit dem Papste vorbereitet wird. Annal.
Sax. l. c. p. 757.
. Friedrich, Graf von' Arnsberg, ist Zeuge bei den von Adalbert, Erzbischof zu Mainz, der Stadt
Mainz verliehenen Privilegien. S. d. Guden. Cod. dipl. T. I. p. 447. — Dass die undatirte Ur-
kunde in das Jahr 4421 gehört, beweist Wenck Hess. Landesgesch. III. S. 79. Not.
(M94 — 4140.)
. Siward, Bischof zu Minden, schenkt der Kirche daselbst seine Erbgüter an der westlichen Seite
der Leine. Act. in pago Mersteme in mallo Gerberti comitis, fratris com. Erponis, juxta villam.
Runesberchen; s. d. Bisher ungedruckt. (CLXXXIX.) — Der Bischof erzählt in dieser Urkunde
einiges aus seiner früheren Lebensgeschichte, und nennt den Grafen Adolf von Schauenburg
seinen Verwandten. |
. Derselbe beurkundet, dass die Edle Gerburga und ihr Sohn Thietmar ihr Eigenthum in Geinhusen,
Langrothere und Hanhurst der Kirche zu Minden geschenkt haben, und gibt, mit Ausnahme
des Gutes Hanhurst, ihnen das übrige, nebst 2 Pfund Renten aus anderen Einkünften der Kirche,
auf Lebenszeit zu Lehen. Act. in pago Merstemen, in loco Lindard, in mallo Widekindi de
Swalenberg; s. d. — Unter den Zeugen befinden sich: Widekindus comes und Widekindus ad-
vocatus. Würdtwein Subsid. dipl. T. VI. p. 324. |
Derselbe beurkundet, dass Rasmoda, Nonne zu Wunstorp, mit Einwilligung ihrer Schwester Bertheide,
Nonne zu Freckenhorst, und ihres Vogtes Liudolf von Waltingerothe, alle nachgelassenen Güter
ihres Oheims 7huring, mit Ausnahme derer in Grene, Wolkeressen und Asterchenberen mit dem
230
4466.
1467.
1468.
1469.
1470.
4474.
1472.
e
1121:— 1122.
Schlosse bei dem Dorfe und dem Lehen Frithebolds zu Witten; desgleichen von dem Eiga-
thum ihres Vaters Eiko Güter zu Vurgerderen und Bordenou, an die Kirche zu Minden, in pag
'Merstemen in occid. ripa flum. Himene, in placito comitis Hildeboldi de Rothen, geschenkt, und
eine andere Schwester derselben, Wicburga, mit Einwilligung ihres Ehemannes Mirabilis, die
in villa Diddelinchusen in placito comitis Theoderici de Holthusen bestätigt hat; wofür der Bi
schof diesen Personen verschiedene Güter und Renten auf Lebenszeit anweist. S. d. — Unter
den Zeugen befinden sich: Heinrich, Dompropst, und Widikindus advocatus. Orig. Guelf. T. Ill
p. 485. Grupen Orig. et antiq. Hanov. S. 39. Würdtwein Subsid. dipl. T. VL p. 327.
Derselbe beurkundet, dass die Edle Cunigunde der Kirche zu Minden ein Gut zu Thebere geschenlt
hat, wofür der Bischof sie, ihren Sohn und dessen Ehefrau auf Lebenszeit mit 3 Talenten jährl
Rente belehnt. Act. in villa Munnere in placito comitis Theodorici de Houlthusen; s. d. — Unter
den Zeugen ist der Dompropst Heinrich, so wie Widikindus advocatus. Würdtwein Subs. dipl
T. VI. p. 329.
Derselbe erklärt, dass der vormalige Bischof Sigebert, nachdem er von Kaiser Conrad ll. den Hol
Ratherisdorf zum Geschenk erhalten, den Zehenten des aus diesem Hofe aufkommenden Weine
dem von ihm gestifteten Kloster S. Martini geschenkt (vgl. Nr. 987.), die nachfolgenden Bischöfe
aber diesen Zehenten dem Kloster entzogen hätten, weshalb er diese Bestimmung ausdrücklich:
erneuert. S. d. — Unter den Zeugen sind: der Dompropst Heinrich; Wino, Propst, und Ae
bold, Dechant zu S. Martini; Widechindus advocatus et filius ejus Florentius. — Würdtwein Subs
dipl. T. VI. p. 332. v. Spilker Beitr. I. Urk. S. 457, Nr. 9. mit abweichendem Schlusse der
Urkunde.
1122.
März 29. Theoderich, Bischof zu Münster, ist Zeuge bei einem Privilegium Kaiser Heinrichs V. für.
das Kloster Siegberg. Act. Aquisgrani IV. Kal. April. 1422. Lacomblet Urkundenb. I. S. 29k.
April 25. Conrad, Bischof zu Osnabrück, ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V. für
das Kloster Burscheid. Act. Aquisgr. VII. Kal. Maj. 4422. Günther Cod. dipl. I. S. 194.
Mai 27. Kaiser Heinrich V. gibt, auf Bitten des Abtes Berengoz, der Kirche zu Werden das von
seinem Grossvater, Kaiser Heinrich III. derselben geschenkte, von dem Grafen Rutbert aber ihr
unrechtmässig entzogene Gut zu Eitera, zwischen dem Rhein, dem Leck und der Issel, zurück -
Act. Trajecti VI. Kal. Jun. 4422, a. R. XXII. Imp. XII. Lacomblet Urkundenb. 1..S. 493. |
Junius 2. Conrad, Bischof zu Osnabrück, und Friedrich, Graf von Arnsberg, sind Zeugen bei Kaiser
Heinrichs V. Bestätigung der Privilegien der Bürger von Utrecht, und bei dessen Utrechter Zol-
ordnung. Dat. ap. inferius Trajectum (in der andern Urkunde heisst es:.in palatio Imperators |
in Trajecto quod vulgo Lofen dicitur) IV. Non. Jun. 4422, a. R. XXIII. Imp. XII. Mieris groo
Charterb. I. p. 86.
Graf Godefrid von Kappenberg, schon früher entschlossen, in den geistlichen Stand zu treten (vd.
Nr. 4437), war durch Norberts Ruf bewogen worden, zu ihm zu reisen, und führte denselben
nun mit sich nach Kappenberg, um hier ein Pràmonstratenser- Kloster (das zweite nach Pré
monstrat selbst) einzurichten. Seine Gemahlinn, die Tochter des Grafen Friedrich von Arnsberg
gab dazu ihre Einwilligung; sein Bruder Otto trat selbst mit in den Orden; sein Schwiegervater
aber suchte die Sache aus allen Kräften, selbst mit Gewalt zu hintertreiben, und soll sogar
Norbert, den er einen Verführer nannte, zu ermorden gedroht haben. Vita Norberti in AA. SS.
Jul. T. L besonders p. 8&4., 849. sq. und Vita Godefridi Cappenbergensis in AA. SS. Januar.
T. I. p. 83k. sq. besonders p. 8&7., 848., 858. — Ueber Godefrids frühere Lebensumstände,
ebd. p. 846. Seine, von väterlicher Seite her ziemlich dunkle, Genealogie und Familieuverhält-
414323 — 1133. 234
nisse, ebd. p. 855. Vgl. Seibertz Grafen v. Westfalen S. 401. — Die Äbtissinn Gerbergis zu
Überwasser soll patrui ejus filia gewesen sein; vit. Godefr. 1. c. p. 846.; und er selbst, vor sei-
ner Conversion, einen Streit mit der Stadt Münster gehabt haben, dessen Gegenstand nicht
weiter erwähnt wird. Ibid. p. 849. — Dass Godefrids Bruder Otto anfangs widerstrebt habe,
ist nach der obigen Urkunde von 4448 (Nr. 4437.) als irrig zu betrachten; desto gewisser ist
der Widerspruch des Grafen Friedrich von Arnsberg, und obgleich Norberts und Godefrids
Biographen die Sache zu legendenartig erzühlen, so scheint doch die Stiftung erst nach Fried-
richs Tode in völligen und ruhigen Stand gekommen zu sein. S. bei 4425.
. August 45. Theoderich, Bischof zu Münster, beurkundet, dass Graf Godefrid und sein Bruder Otto
ihr Schloss Kappenberg, mit den Höfen und Hoven Verne, Nette, Alstedden, Heile und Kappen-
berg, in die Hände des Bruders Norbertus, zum Gebrauche der, unter dessen Disciplin, nach
der Regel des heil. Augustinus. Gott dienenden Brüder, übergeben, und dass er (der Bischof)
am Tage Assumt. Mariae, XVIII. Kal. Septemb.,.das Schloss zu einem Gotteshause geweiht und
den Grund zu einer Kirche daselbst gelegt habe. (Das Übrige s. bei dem J. 4495, wo sich er-
geben wird, dass die Urkunde später ausgefertigt ist.). Annal. ord. Praemonstr. I. p. 368., und
hieraus Niesert M. U. S. II. S. 423. (CXC.) — Aus den reichen und weitläuftig zerstreuten Gütern
der Grafen von Kappenberg wurde übrigens nicht nur (wie sich weiterhin zeigen wird) das
Kloster Kappenberg selbst noch reicher ausgestattet, sondern auch die Prämonstratenser-Klöster
Varlar bei Coesfeld und llbenstadt (Elophstat) in der Wetterau, und das Nonnenkloster Avern-
dorp bei Wesel gestiftet. Vgl. Vita Norb. |l. c. p. 842. Vit. Godefr. I. c. p. 8&&. — Die Suf-
tungsurkunde des Klosters Ilbenstadt, die, abgesehen von den Personen der Stifter, hieher
nicht weiter gehört, ist aus den Annal. ord. Praemonstr. I. p. 6641. wiederholt bei Niesert M. U. S.
IV. S. 94. |
» . Bei dieser ersten Stiftung der Kirche zu Kappenberg wird unter den Zeugen Graf
Adolf von Altena genannt; ein Beweis, dass die Burg dieses Namens damals schon vorhanden
war. — Der Sage nach hatte Adolf, Vogt vom Berge, diese Burg auf einem Felsen genannt
Wolfsecke, zum Trotze des Grafen Friedrich von Arnsberg, aufgebaut, der sich vergebens be-
mühte, dieselbe, weil sie ihm allzunah, zu erobern und zu zerstóren; und von der Zeit an
blieb ihr der Name Altena. Northov. Chron. Com. de Marka, ap. Meibom. R. G. T. I. p. 381. —
Über die Genealogie der Grafen von Altena (nactmals von der Mark), die bekanntlich zu den
Ahnen des Preussischen Kónigshauses gehören, vgl v. Steinen Westfäl. Gesch. I. S. 88. u. f.
Seibertz Grafen v. Westf. 4. Stammt. (in der Descendenz Bernhards I. v. Werl).
. September 23. Grosse Reichs- und Kirchenversammlung zu Worms, wo der Friede zwischen dem
Kaiser und Papst, sowie zwischen diesen und den Fürsten hergestellt, und hinsichtlich der
Kirchenverhältnisse die freie Wahl der Bischöfe und Äbte durch die Kapitel, und ihre Belehnung
mit den Regalien durch den Kaiser bestimmt wird. Eckehard. l. c. p. 259. Chron. Ursp. p. 268.
Annal. Sax. l. c. p. 758. Pertz. Leg. T. II. p. 75.
L4
1123.
. Durch Streitigkeiten wegen der Erbfolge in der Markgrafschaft Meissen, und durch Zwistigkeiten
des Herzogs Lothar mit dem Bischof von Halberstadt, werden in Sachsen neue Kriegsunruhen
hervorgerufen, in welche auch der Kaiser verwickelt ist — Überhaupt wird in ganz Deutsch-
land, durch die, nach geschlossenem Frieden, unbeschäftigten Söldner, oder sogenannten Reiter,
welche nun Räuberei trieben, die öffentliche Sicherheit sehr gestört. Eckehard. Ll. c. p. 264. .
Annal. Sax. l. c. p. 799., 760.
299 104123 — 1124.
1577. Graf Friedrich von Arnsberg lässt die verfallene Burg Wevelsburg im Bisthum Paderborn wieder-
herstellen und fügt von hier aus den umliegenden Gegenden grossen Schaden zu. Annal Sax,
l. c. p. 764. Gobel. Pers. l. c. p. 268. |
4478. März 5. Die Nonne Helmburch gibt, mit Einwilligung ihres Vormundes Bernhard von der Lippe
dem Kloster Herise & Hoven zu Overide im Kirchspiel Lovene in der Grafschaft des Grafen,
Friederich zu Thuneresberc, welches die Äbtissinn Beatrix beglaubigt. Act. Herisie Ill. Non
Mart. 4423. Wigand Fehmger. Westf. S. 224. (CXCL)
4479. Junius 3. (Pfingsten) — Der Kaiser unternimmt einen Kriegszug gegen den Bischof von Utrecht und
die Grätinn Gertrud von Holland, eine Schwester des Herzogs Lothar. — Der Herzog, in Ver-
bindung mit dem Bischof Zheoderich von Münster, zieht dem Kaiser entgegen, um das von let
terem belagerte Schloss Sculenberch zu entsetzen, welches sie endlich durch einen Überfall der
Stadt Deventer bewirken. Annal. Sax. l. c. p. 759.
4480. „ à 48. Heinrich, Bischof zu Paderborn, beurkundet dass ein freier Mann Namens Wighard sich
und die Seinigen, mit zwei Hoven in Othen, dem Kloster zu Paderborn in Eigenthum gegeben
hat. Act. in Patherbruunon XIV. Kal. Jul. 4423. Wigands Archiv III. S. 102. (CXCIL)
4481. „ „ Hamuko, Abt zu Paderborn, verleiht dem vorgenannten Wighard die von dem Grafen
Elfer an das Kloster geschenkte Hove zu Othihem. Act. ut pr. Bisher ungedruckt. (CXCIIL)
4482. November 48. Heinrich, Bischof zu Paderborn, bestätigt die Incorporation der Kirche zu Atlon in.
das Kloster zu Paderborn. Act. Balhornon XIV. Kal. Decembr. 4423. Schaten A. P. 4. p. iS
Falke C. Tr. Corb. p. 248. Beide mit der falschen Jahrzahl 1420. (CXCIV.)
4483. Kaiser Heinrich V. bestätigt die Stiftung des Klosters Kappenberg durch den Grafen Godefrid und
| dessen Bruder Otto, welche zu seinem kaiserlichen Schutze ihrv Zuflucht genommen haben; e
verzeiht beiden die gegen ihn begangene Beleidigung, und bewilligt dem Kloster die freie Ge-
richtsbarkeit. Dat. ap. Lobwisen, a. 1123. In Gegenwart vieler geistl. u. weltl. Fürsten. Miraei
Opp. T. IIl. p. 324. Schaten A. P. I. p. 487... Teschenmacher Cod. dipl. p. 32. v. Steinen Kap-
penb. S. 76. vgl. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 464. Niesert M. U. S. II. S. 488. (CXCV.) — Die
angeführten besondern Ausdrücke scheinen sich auf den Streit mit dem Grafen Friedrich von
Arnsberg, dessen sich der Kaiser wahrscheinlich annahm, zu beziehen *).
(Um 4423.)
4484. Wino's, Dompropstes zu Paderborn, Vertrag mit dem Abt Hamuko daselbst, wegen der Zehentlós«
von zwei, mit dem übrigens zehentfreien Hofe zu Lessete verbundenen Hoven. S. d. Bisher um
gedruckt. (CXCVL) — Die Übereinstimmung der Zeugen in dieser Urkunde mit denen in Nr. 148
macht es wahrscheinlich, dass sie derselben gleichzeitig ist, oder doch in der Zeit sehr nahe sten 1
4124.
4485. März 30. (Palm-Sonntag) Stward, Bischof zu Minden, wird von dem päpstlichen Legaten geweils €
und ihm darüber eine Urkunde ausgestellt. Dat. Minde III. Kal. April. 4424. Würdtwein Sub
dipl. T. VI. p. 325. Cf. Lerbeck. Chr. l. c. p. 475.
1486. Mai 7. Reichstag zu Bamberg, auf welchem der Kaiser, gegen Herzog Lothar, der nicht auf des
Tage erschienen war, und seine Macht überhaupt zu weit auszudehnen schien, einen Kriegszuss
beschliesst, der jedoch nicht zu Stande kommt. Eckehard. l. c. p. 262. Annal. Sax. I. c. p. 7640
*) Obngeachtet der mehrmaligen Abdrücke dieser Urk. schien doch ein neuer aus d. Orig. um so nothwendige s"
als jene alle fehlerhaft sind, und die Echtheit der Urk. bezweifelt worden ist, so dass s. B. Böhmer in sein “
Reg. sie gar nicht aufgenommen bat.
1124 — 1125. 933
Graf Friedrich von Arnsberg, der in den letzten Jahren ganz Westfalen sehr bedrängt hatte, stirbt.
Gleich nach seinem Tode wird das Schloss Wevelsburg von den Landleuten zertrümmert, das
Schloss Rietbeck aber, aus welchem viele Räubereien verübt worden waren, auf Befehl des
Herzogs Lothar zerstórt. Annal. S. l. c. p. 761.
Berther von Bist gibt der Kirche zu Osnabrück 40 Ácker zu Threle und eben so viele zu Bist,
woraus derselben eine jührliche Abgabe an Wachs entrichtet werden soll; unter Beglaubigung
des Bischofs Thiethard. Dat. a. 1424, episc. a. VI. Móser O. G. II. S. 281. s. W. VIII. S. 75.
1125.
Die Stiftung des Klosters Kappenberg wird bestätigt. Weil das Collegium canonicorum daselbst
vergrössert, hatten die beiden Stifter, noch ehe sie für ihre Personen den geistlichen Stand
angenommen, die Besitzungen desselben durch die Güter Mengede, Curede, Sorbec, Wisele und
Wesheim vermehrt, und wiederholten alle diese Schenkungen auf der bischóflichen Synode. —
Vgl. die bei Nr. 1474 alleg. Urk. (CXC.) — Der Umstand, dass diese Stiftung einer erneuerten
Bestätigung bedurfte, und dieselbe erst 4425, also nach dem Tode des Grafen von Arnsberg
erfolgte, lässt vermuthen, dass dieser ihr, so lange er lebte, erhebliche Hindernisse, welcher
Art sie nun auch sein mochten, in den Weg legte.
August 24. Herzog Lothar von Sachsen wird an die Stelle des (am 23. Mai zu Utrecht verstorbe-
nen) Kaisers Heinrich V., zu Mainz, zum König erwählt. — Der Sachsen-Krieg war damit that-
sächlich beendet. Incipiunt anni pacifici. Annal. Sax. l. c. p. 763.
CODEX DIPLOMATICUS
HISTORIAE WESTFALIAE.
Lnd
Urkundenbuch
Geschichte Westfalens.
I.
ldigrimus omnipotentis Dei gratia episcopus, Reginberto preposito una cum reliqua congregatione in do-
i0 salutem. Serenam inprimis caritatem uestram non ignorare optamus, quomodo prosperitatis uestre
uritatem semper Christi in gratia pollentem ouare desideramus. Deinde quod mostri iugiter in domino
moriam habeatis tam . . . . . ris excessibus uel infirmitatibus, quam etiam pro communibus
nium nostrorum necessitatibus siue utilitatibus, obnixe precamur. Proinde nuncium nostrum modo cum
done ad palatium ire sciatis propter ammonitionem negotii nostri, pro cuius legatione mentionem uestram
am sancto patrono nostro cotidie fieri modis omnibus persuademus, quatinus per Dei misericordiam
ındoque bonitas illius in hoc negotio nostro preualere mereatur in firmitate. Subinde mandamus pre-
io et omnibus officialibus nostris, ut unusquisque suum ministerium ad communem fratrum utilitatem :
isi coram Deo honeste procuret. Nec fratribus aliquid ex suis necessariis uel etiam in uinali propina-
ie inrationabiliter subtrahatur, sed omnia mensurate fiant. Nam Deo fauente nobis aduenientibus mini-
ria uestra et cunctas utilitates uestras uobiscum rationabiliter ordinare et utiliter constituere speramus.
od tamen quando fieri ualeat, redeunte prefato nuncio uobis renunciare curamus. Propterea aedificio
ris sine intermissione insistere iubemus, quatinus Deo uolente cum aliis beneficiis hoc etiam nostris tem-
bus perficiatur. Valete semper horum memores IN Christo Jhesu.
Auswendig: Ragenberto ppo&. e
II.
IN NOMINE DOMINI DEI ET SALVATORIS NOSTRI JÉv XPL HLVDOVVICVS DIVINA ORDINANTE
OVIDENTIA IMPERATOR AVGVSTVS. Si sacerdotum ac seruorum Dei petitiones, quas nobis pro suis
'essitatüibus innotuerint, ad effectum perducimus, Non solum imperialem exercemus consuetudinem, uerum
im ad beate retributionis mercedem talia nobis facta profutura confidimus. Quapropter notum sit omnium
lium nostrorum solertiae presentium scilicet et futurorum, quia uir uenerabilis Castus abba ecclesie
ie vocatur Fiscbechi cum subiectis aecclesiis in eodem pago Leriga et cum decima de silua ammeri et
e burg, et ceteris ecclesiis in Hesiga et Fenkiga, excepta una ecclesia in Saxlinga, quam concessimus
porroechiam sancti Pauli reuerti ad locum qui uocatur Mimigernaford, ubi Gerfridus episcopus preesse
etar, Ueniens ad nos petiit, celsitudinem nostram, ut ipsum sanctum locum pro mercedis nostre augmen-
Sub nostra defensione et emunitatis tuitione reciperemus. Cuius petitioni pro diuino amore adsensimus,
ia in omnibus, quia iuste et rationabiliter petüt, per hanc nostram auctoritatem confirmare studuimus.
jecipientes ergo iubemus, ut nullus iudex publicus neque quislibet ex iudiciaria potestate, seu aliquis
1t
‘
ko: 821 — 822,
ex fidelibus sanctae Dei ecclesiae ac nostris, in ecclesias aut loca uel agros seu reliquas possessiones,
quas moderno tempore iuste et rationabiliter possidere uidetur, in quibuslibet pagis et territoriis sitas, uel
quicquid etiam deinceps propter diuinum amorem conlatum fuerit, ad causas audiendas uel freda exigenda,
aut mansiones uel paratas faciendas, aut homines ipsius ecclesiae tam ingenuos quam et seruos iniuste
distringendos, aut ullas redibitiones uel inlicitas occasiones requirendas, ullo umquam tempore ingredi -
audeat uel exactare presumat. Quicquid autem de rebus praefate ecclesiae fiscus sperare poterat, totum
nos pro diuino amore concedimus, ut perennibus temporibus in alimonia pauperum et stipendia seruorum :
Dei ibidem Deo famulantium proficiat in augmentum. Quatenus ipsis seruis Dei, qui ibi Deo famuları :
uidentur, pro nobis et coniuge proleque nostra et stabilitate totius imperii nostri a Deo nobis concess
atque conseruandi iugiter domini misericordiam exorare delectet. Praedictam uero abbatiam illius circum-
quaque per diuersos pagos sitam, Nemo fidelium nostrorum ei exinde aliquid abstrahere aut prohibere
praesumat. Quin ei liceat per hanc nostram auctoritatem uerbum praedicationis domino auxiliante exercere,
et ministerium suum pleniter peragere. Et ut haec auctoritas nostris futurisque temporibus domino pro-
tegente ualeat inconuulsa manere, manu propria subscripsimus et anuli nostri inpressione signari iussimus.
O TS
Signum I Hliudouici serenissimi. Imperatoris.
Durandus diaconus ad uicem. Helisachar recognoui (L. S. R.)
Data V. Non. Septb. anno Imperii nostri VIII. Indictione XII. Actum Aquisgrani palatio regio in De
ftiomine feliciter ameN.
Das Siegel, ; welches auf das Recognitionsseicben aufgedruckt war, ist verloren gegangen.
III.
C. In nomine Domini Dei et saluatoris nostri Jhesu Christ. Hludouuicus diuina ordinante prouidentis
Imperator augustus. Si erga loca diuinis cultibus mancipata propter amorem Dei eiusque in eis locis ||
sibi famulantes beneficia potiora largimur, praemium apud Dominum aeternae remunerationis nobis rependi
non diffidimus. Igitur notum esse uolumus cunctis fidelibus nostris praesentibus scilicet et futuris, quia
uenerabilis uir Baderadus episcopus ecclesiae quae est constructa in honore sanctae Mariae semper uirgi-
nis et sancti Ciliani in loco qui dicitur Paderbrunno, missa petitione deprecatus est, ut praedictam sedem
cum omnibus ad se iuste et legaliter moderno tempore pertinentibus uel aspicientibus, sub nostra tuitione
6 immunitatis defensione cum rebus et mancipiis constitueremus, quod ita et fecisse omnium fidelium no-
strorum cognoscat industria. Praecipientes ergo iubemus, ut nullus iudex publicus uel quislibet ex iud
ciaria potestate in ecclesias aut loca uel agros seu reliquas possessiones memoratae ecclesiae, quas mo-
derno tempore infra dicionem Imperii nostri legibus possidet, uel que deinceps in iure ipsius loci uoluerit
diuina pietas augeri, ad causas iudiciario more audiendas uel freda exigenda, aut manaiones uel paratas
faciendas, aut fideiussores tollendos, aut homines ipsius ecclesiae contra rationem distringendos, nec ullss
redibitiones uel inlicitas occasiones requirendas ullo umquam tempore ingredi audeat, uel ea quae supr?
memorata sunt penitus exigere praesumat, sed liceat memorato episcopo suisque successoribus, res prae-
dictae ecclesiae cum omnibus quae possidet quieto ordine possidere et nostro fideliter parere Imperio.
Quicquid uero fructus exinde sperare potuerit, totum nos pro aeterna remuneratione praedictae ecclesie
ad stipendia pauperum et luminaria concinnanda concedimus, qualiter melius delectet clericos in eadem
sede degentes pro nobis, coniuge et prole nostra Domini misericordiam exorare. Et ut haec auct
822 — 823. Ä 5
nitas per feature tempora. melius consemetur, manu propria subter firmauimus et anuli nostri inpressione
agnari iussimus. |
Signum E I Hludouuici serenissimi. Imperatoris.
C. Ne. diaconus ad uicem Fridugisi abbatis recognous et (L. S. R.)
Data quarto Nonas Aprilis anno VIII. Imperii domni Hludouici piissimi augusti. Indictione XV. Actum
quisgrant palatio regio. In Dei nomine feliciter ameN. .
Das seitwärts aufgedruckte kleine kreisförmige Siegel zeigt das ungekrönte, seitwärts schende Brustbild des Kaisers, mit
der Umschrift: XPE PROTEGE HLVDOVVICVM IMPERATOREM. |
IV.
C. In nomine Domini Dei et saluatoris nostri Ihesu Christi. Hludouuicus diuina ordinante prouideritia
iperator augustus. Cum petitionibus seruorum Dei iustis et rationabilibus diuini cultus amore fauemus, || _
perni muneris donum largiri non diffidimus. Idcirco nouerit omnium fidelium nostrorum tam praesentium
iam et futurorum sagacitas, quia adiens serenitatem culminis nostri uir reuerentissimus Adalardus abba
: monasterió Corbeia, quod ei dudum in prouincia. Saxonica ad augmentum mercedis nostrae ex nouo
instruere iussimus super fluuium Uuisera in uilla regia in loco nuncupante dudum Hucxori, dicatum in
nre sancti Stephani protomartyris, suggessit mansuetudini nostrae, ut idem monasterium et monachos
idem per tempora degentes cum rebus et hominibus non solum sub nostra tuitione et defensione con-
itueremus, uerum etiam et talem inmunitatem fieri iuberemus, qualem omnes ecclesiae in Francia habent.
ius petitioni, dignam et proficuam iudicantes, hanc auctoritatem inmunitatis erga praedictum monaste-
am *) Corbegiae eiusque rectores fieri iussimus, per quam decernimus atque iubemus, ut nullus. iudex
ıblicus uel quilibet ex iudiciaria potestate in ecclesias aut loca uel agros seu reliquas possessiones mem-
raque monasterii, quas praesenti tempore in quibuslibet pagis et territoriis habet, uel deinceps ibidem
natae fuerint, ad causas iudiciario more audiendas, uel freda exigenda, àut mansiones uel paratas fa-
endas, aut fideiussores tollendos, aut homines ipsius monasterii tam ingenuos quam et latos distringendos,
t ullas redibitiones aut inlicitas occassiones requirendas ullo umquam tempore ingredi audeat, uel ea
uae supra memorata sunt penitus exigere praesumat, sed liceat memorato abbati suisque successoribus,
:s praedicti monasterii sub inmunitatis nostrae defensione quieto ordine uiuere ac residere. Et quicquid
inde ius fisci exigere poterat, totum et ad integrum nos pro aeterna retributione ad pauperes alendos
t luminaria eidem monasterio concinnanda concedimus, qualiter monachi ibidem degentes, pro nobis pro-
eque nostra atque stabilitate Imperii nobis ad regendum commisi, dominum misericordiae adtentius exorare
leleetet. Sed et hoc placuit nobis huic inserere auctoritati, ut licentiam habeant rectores huiusce mo-
msteri, cum quibuslibet hominibus liberis") . . . . . . . . . uidelicet ut quicquid iuste et. ra-
üonabiliter pars alteri contulerit parti, per hanc nostram auctoritatem iure firmissimo teneatur atque possi-
deant, et quicquid exinde facere uoluerint, libero in omnjbus perfruantur arbitrio faciendi quicquid elege-
*) 8o ist die ursprüngliche Lesart; die Endung um ist aber in beiden Worten ausradirt, und o dafür gesetzt.
*) Schaten schiebt hier die Worte ein: res et mancipia legaliter commutare; die Lücke der, an dieser Stelle stark beschä-
digten Urkunde, scheint aber nicht so gross, dass diese Worte künnten da gestanden haben.
" 823.
yin. Et ut haec auctorifas inmunitatis atque confirmationis nostrae per. futura tempora inuiolabilem obi- |
wet. lirinitatem, manu propria subter firmauimus et anuli nostri inpressione signari iussimus. 2 s $
—(^
Signum Hludouuici serenissimi Imperatoris.
j
JC. Durandus diaconus ad uicem Fridugisi recognoui et (L. S. R.)
Data VI. Kalendas Augustas anno Christo propitio X. Imperii domni Hludouuici piissimi Augusti,
dictione prima. Actum Ingilinheim palatio feliciter AmeN. v
Das neben dem Recugnitionszeichen aufgedruckte und dasselbe zum Theil bedeckende Siegel kommt mit dem bei
Nr. Ill. beschriebenen überein. | ]
V.
Aus dem ältesten Kopialbuche des Stifts Correy. 1
« In nomine Domini Dei ac saluatoris nostri Jhesu Christi. Hludouuicus diuina ordinante prouidentis
Imperator augustus. Neminem fidelium nostrorum dubitare credimus, quam magnum quondam domnus e!
geuitor noster Karolus christianissimus Imperator cum Saxonibus subiit laborem, ut eos ad cognitionem
uerae fidei adduceret, quod et diuina cooperante gratia sicut optauit effecit. Nos uero in eius solio supersi
numinis dono sublimati, Cuidam uenerabili uiro Adalhardo seni abbati ex monasterio cuius uocabulum es!
Corbegia, in eadem prouincia Saxonia, ob mercedis nostrae augmentum, monasterium construere jussimus,
et ad idem cenobium dedicandum ex sacro palacio a capella nostra misimus uenerabiles ac sacrosanctas
reliquias beati Stephani prothomartiris, quod est constructum super Vuisera in uilla regia in loco nunce |
pante dudum Hucxori. Ac quia auctore Deo praedictus diuae memoriae domnus et genitor noster in eadem |
gente primum ohristianae religionis fidem confirmauit, ita et nos ad augmentandum solidandumque eiusdem |
fidei uigorem, primum monachicae religionis ordinem illic seruandum tenendumque constituimus, quod ita, |
opitulante omnipotentis gratia, ad effectum rei peruenit, et praedictum monasterium *) ideo Corbegia nomen |
impositum est, eo quod de antiquo quodam monasterio Corbegia praedicto Adalhardo abbati seni, cui hanc |
curam commisimus, adsumpto secum germano suo Vuidone cum ceteris quantis et quibus oportebat mo |
nachis, infra eandem prouinciam locum aptum et congruum eligerent, atque ibi prout oportunius potuisseo! -
‚raefatum monasterium stabilirent atque construerent. ldcirco placuit excellentiae nostrae, ut praedictem :
uillam quae dieitur Hucsori cum omnibus finibus uel terminis suis et cum terris, siluis, aquis aquarumee |
decursibus, cum omnibus adiacentiis et appendiciis suis ad idem monasterium per hanc auctoritatem iur '
perpetuo conferre et de nostro iure in Jus et dominationem praedicti monasterii praesentialiter tradere, Nec no
et res seu possessiones quae a Deum timentibus uel Deum diligentibus Saxonibus infra ipsam Saxoniam ad bie
opus inchoandum uel adiutorium praestandum conlatae sunt, per hanc auctoritatem confirmare, etiam e& ra
quae ad Corbegiam antiquiorem traditae fuerant infra ipsos supradictae Saxoniae fines, in terris, siluis, camps,
pratis, pascuis, aquis aquarumue decursibus, propriis uel communibus domibus ac aedificiis uel prius habits
'uel postea constructis, mancipiis quoque diuersi generis uel condicionis, mobilibus et immobilibus, datum wd
traditum fuit, cum omni integritate ad praedictum monasterium, una cum consensu praefati abbatis uel congrega-
Pa Fe ee
*) Ohne Zweifel war dieser Stelle die bei der vor. Urk. bemerkte und in dieselbe irrthümlich eingeschlichene Correct
zugedacht,
823 — 826 ri
mis eius celebri donatione contulimus, et perpetmo monachis ibidem Deo militantibus ad possidendum
iendumque concessimus atque confirmauimus. Ideo autem ita fieri debere rationabile iudicauimus, ut
ia constabat praedictum locum ex monasterii prioris f'orbegiae monachis constructum esse, et quia in
ini loco uni domino seruitur, uni regi militatur, dignum erat ut possessiones illae eorundem monacho-
m obsequiis deputarentur, qui infra ipsam prouinciam eiusdem monasterii primi aedificatores et perpetuo
bitatores in omnipotentis Dei seruicio sub sancta regula deputati fuisse noscuntur. Nam si forte talis .
iet causa, ut idem locus ex propriis in eadem prouincia sibi conlatis nequiuisset subsistere rebus, dignum
de prioris monasterii rebus benignitatis seu largitatis causa, prout ex utraque parte rationabile esse potuisset,
ga manus porrigi debuisset, quanto magis de hiis quae infra eandem prouinciam conlatae, ut dictum est, prius
sse noscuntur, cum omni benignitate ardentissimo caritatis affectu largiri. Statuentes etiam decernimus atque
r hos imperiales apices sancimus, ut quandoquidem diuina uocatione abba praedicti monasterii de hac luce
zrauerit, quam diu ipsi monachi inter se tales inuenire potuerint, qui ipsam congregationem secundum regu-
1 sancti Benedicti regere ualeant, per hanc nostram auctoritatem et consensum licentiam habeant elegendi
batem, quatenus ipsos seruos Dei, qui ibidem Deo militant, pro nobis, coniuge proleque nostra et stabili-
e totius imperii nostri iugiter Dei misericordiam exorare delectet. Sed et hoc placuit nobis huic inserere
ctoritati. Licentiam habeant rectores huiusce monasterii, cum quibuslibet hominibus liberis res et man-
ia commutare, uidelicet quidquid iuste et rationabiliter pars alteri contulerit parti, per hanc nostram
oritatem iure firmissimo teneant atque possideant, et quidquid exinde facere uoluerint, libero in omni-
3 perfruantur arbitrio faciendi quidquid elegerint. Et ut haec auctoritas largitionis atque confirmationis
irae per futura tempora inuiolabilem obtineat firmitatem, manu propria subter firmauimus, et anuli
(tri inpressione signari iussimus.
Signum (L. M.) Hludouuici serenissimi Imperatoris.
Durandus diaconus ad uscem Fridugisi recognoui et (L. S. R.)
Data VI. Idus Augusti, anno Christo propicio X. Imperii domni Hludouuici piissimi augusti, indictione I.
um Ingelinheim palacio regio in Dei nomine feliciter Amen.
"VI.
In nomine domini Dei et saluatoris nostri Jhu Xpi. Hludouicus diuina ordinante prouidentia Imperator
Baderado episcopo et misso nostro. Nosse te non dubitamus, qualiter nostra iussione Adalar-
s quondam abba quoddam monasterium in Saxonia a nouo opere construxit, quod nos et aliqui boni
mines de quibusdam rebus sollemni donatione dotauimus, de quibus omnibus rebus nostrae auctoritatis
seceptum circa idem monasterium fieri iussimus, ut perpetua saluatione in iure eiusdem monasterii eedem
; consisterent. Sed ut relatione Uuarini uenerabili eiusdem monasterii abbatis cognouimus, quidam comi-
; memoratum praeceptum nostrum infringere et conuellere uelint, im eo uidelicet quod homines tam
eros quam et latos, qui super terram eiusdem monasterii consistunt, in hostem ire compellant et distrin-
re iudiciario more uelint, quod nolumus ut faciant, et ideo per has litteras nostra$ tibi praecipimus, ut
illud praeceptum, quod sicut diximus eidem monasterio fecimus, adsumas et in praesentia eorundem
mitum, in cuius ministeria res praedicti monasterii esse noscuntur, relegi facias, et ex nostra auctoritate
s praecipias, ut ulterius nostrae auctoritatis praeceptum uiolare non praesumant, sed pocius sicut in
Mem praecepto continetur illud conservare studeant, si gratiam nostram habere uelint.
Auswendig mit gleicher Schrift:
1 Baderadum episcopum et missum nostrum.
Ein Siegel ist nicht vorhanden.
8 | 832 — 935.
VII.
C. In nomine Domini Dei et redemptoris nostri Jhesu Christi. Hluthuuuicus diuina ordinante pro
dentia Imperator augustus. Si aecclesias et loca diuino cultui dicata nostris largitionibus pro||uehere sata
gimus, atque ibidem assidue Deo famulantibus solacia clementer inpendimus, non solum honorifica regal
munificentiae consuetudinem exercemus, sed et temporalium erogatione donorum, perpetuae nos mercedal
premia promereri posse confidimus. Quapropter nouerit omnium fidelium nostrorum presentium scilicet
futurorum industria, quod pro amore diuino atque animae nostrae remedio, ad monasterium quod
noua Corbeis, quod construximus in Saxonia, in honore sanctorum martyrum Stephani atque Yit,
modo preest fidelis et propinquus noster Uuarinus primus substitutus abbas, concessimus piscationem quay
dam in fluuio Uuisura, in pago Uuimodia nuncupato, cui confinis est uilla Liusci uocata, in comitatu Abbu-.
nis. Quae quia in similitudinem palorum, quos incolae hocas uocant, construitur, gentilicio nomine al
indigenis hocuuar nuncupatur, quae ad ius nostrum pertinebat, quamque idem Abbo comes hactenus i
beneficio habebat Sed quoniam eadem piscatio. absque familis, quae ad eius prouisionem deputa
fuerant, fratribus predicti coenobii non admodum utilis esse poterat, Idcirco triginta duas familias
quicquid ad eandem piscationem pertinens sepedictus Abbo in beneficio habuit, totum et ex integro i&
proprietatem iam dicti monasterii concedimus, quatinus ibidem Domino seruientes monachos sine cessatione.
diuinam clementiam pro nobis exorare delectet, Et ut haec concessionis nostrae auctoritas firmior habes
tur, et per futura tempora.a fidelibus nostris uerius credatur ac diligentius obseruetur, manu nostra subter
eam firmantes, anuli nostri inpressione iussimus sigillari.
Signum (L. M.) Hluthousci serenissimi Imperatoris :
Hirminmarus notarius ad uicem. Theodonis recognous: (L. S. R.)
. Data XVI. Kal. Jul. anno Christo propitio XVIIII. imperii domni Hludouuici serenissimi augusti, Indi-
ctione X. actum Franconouord palatio regio, in Dei nomine feliciter. AmeN. Ä |
Das Siegel, welches neben, und zum Theil noch auf dem Recoguitionsseichen aufgedruckt war, ist verloren gegangen,
VII.
In nomine Domini Dei et saluatoris nostri Jhesu Christi. -Hludouuicus diuina ordiuina (sie) ordinante -
prouidentia Imperator augustus. Omnibus sanctae Dei || ecclesiae nostrisque fidelibus praesentibus scilics :
atque futuris notum esse uolumus, quomodo Corbagiense monasterium in Saxonia propiciante Domino ous
consensu fidelium nostrorum in honore sancti Stephani protomartyris Christi deuotissima intentione funde-
uimus, et ibi conpetentia subsidia quaeque prae manibus inuenimus debita largitate praedicto sanctfice-
tionis loco nostra in elimosina contulimus, Insuper etiam quia locum mercationis ipsa regio indigebat, mo-
netam nostrae auctoritatis publicam ultra ibi semper inesse Christo militantibus proficuam statuimus. Qua
tenus cum omnitegritate (sie) absque ullius contradictione uel impedimenti occasione locus ipse sanctiteüs :
omne inde reditum nostrae auctoritas publicum possideat, et utilitatibus monasterii perpetuis temporibus
multiplicatum nostrum hoc largitatis donum proficiat. Et ut fiduciali perpetuitate haec omnia nostrae aucto-
ritatis dona sibi potiatur et teneat, anuli nostri inpressione subter roborando firmare decreuimus.
Signum (L. M.) Hludouuici serenissimi Imperatoris. '
C. Hirminmarus notarius ad uicem Theodonis recognoui et (L. S. R.)
Data Kal. Junias anno Christo propitio XX. Imperii domni Hludouuici piissimi augusti, Indictione M
Acta Uuormacia ciuitate. In Dei nomine feliciter amen.
Das aufgedruckte Siegel ist verloren gegangen.
-
833 — 834. | 0
IX.
In nomine Domini Dei et saluatoris nostri Jhesu Christi. Hludouuicus diuina ordinante prouidentia
Dperator augustus. Si liberalitatis nostrae munere de bene||iciis a Deo nobis conlatis, locis Deo dicatis
iquid conferimus, id nobis ei ad mortalem uitam feliciter transigendam, et ad aeternam perpetualiter
tinendam profuturum liquido credimus. Ideirco notum fieri uolumus omnium fidelium nostrorum tam
aesentium quam et futurorum sollertiae, quia cum nos monasterium in Saxonia propitiante Domino cum
asensu fidelium nostrorum in honore sancti Stephani protomartyris Christi deuotissima intentione funda-
n habuissemus, nomenque noue Corbeie aptassemus, atque ibi conpetentia subsidia quaeque prae mani-
s inueneramus debita largitate praedicto sanctificationis loco in nostra aelymosina contulissemus, Uuarinus
em in eodem monasterio abbatem praefecimus suggerendo petiit celsitudini nostrae, ut in memorato
catu Saxoniae locum prouideremus, ubi sal fieri ad cibos monachorum in eodem monasterio pro tem-
re degentium saliendos atque condiendos potuisset, quod et facere curauimus, et dedimus eidem mona-
Trio per hoc nostrae auctoritatis. praeceptum in dygpatu Budinisuelt quantumcunque iuris nostri in illo
e, quod est super fluuium Uuisara, erat, in pago Logni. Per quod statuentes decernimus ut sub iure
dus monasterii quantumcumque in eodem sale labere uisi sumus perpetuo consistat sicut diximus ad
cessitates seruorum Dei in memorato monasterio degentium fulciendas. Et ut haec nostrae largitionis
ctoritas firmior habeatur, de anulo nostro subter eam iussimus sigillare.
C. Meginarius notarius ad uicem Theodonis recognoui et (L. S. R.)
Data VL Id. Jun. anno Christo propitio XX. Imperii domni Hludouuici serenissimi Imperatoris, Indi-
one Xl....... ciuitate In Dei nomine feliciter Amen. |
Das Siegel ist verloren gegangen und die Charte beschädigt.
X.
In nomine Domini Dei et saluatoris nostri Jhesu Christ. Hludouuicus diuina repropitiante clementia
iperator augustus. Si liberalitatis nostrae munere de beneficiis || a Deo nobis conlatis locis Deo dicatis
iddam conferimus, Id nobis et ad mortalem uitam feliciter transigendam, et ad aeternam perpetualiter
inendam profuturum liquido credimus. ldcirco notum fieri uolumus omnium fidelium nostrorum tam
aesentium quam et futurorum sollertiae, quia conplacuit serenitati nostrae, quasdam uillas iuris nostri sitas
Angrariis, in Logni *), quarum uocabula sunt Sulbichi et Hemlion, monasterio quod dicitur noua Cor-
ia, ubi praesenti tempore Uuerinus uenerabilis abba pastor et rector esse dinoscitur, sub integritate per
inc nostram auctoritatem delegare, ut nostris et successorum nostrorum temporibus in ditione eiusdem
onasterii perpetualiter consistant ad stipendia monachorum inibi constitutorum et necessitates eiusdem
onasterii procurandas atque subleuandas. Has ut diximus uillas sub integritate, cum omnibus rebus,
»pendiciis et terminis, et cum omnibus ad se pertinentibus **), id est domibus ceterisque aedificiis, terris,
ratis, siluis, campis, pascuis, aquis aquarumue decursibus, cultis locis et incultis, mobilibus rebus ac se
‚sas mouentibus, mancipiis diuersis sexus et aetatis, praedicto monasterio concedimus atque confirmamus,
t ab hac die in futurum, sicut dictum est, in iure et potestate ipsius perpetuo permaneant, absque cuius- .-
ibet comitis uel publici iudicis aut cuiuslibet persone contradictione uel refragatione. Et ut haec nostrae
*) Diese beiden Worte sind mit anderer Handschrift und Tinte später eingetragen.
") Im Originale steht aus Versehen: pertibus.
Cod. dipl. hist. Westfal. | 2
A0 $34 — 838.
donationis atque concessiomis amcior&as wwiolabilem et inconunlsam obtineat firmitatem, manu pi
subter eam firmauimes et amah mostri ispressione adsignari iussimus.
Signum 'Y. M) Hiudowmeci seremssimi Imperatoris.
C. Hirminmaris mofarius ad uicem Theodomis recognoui et (L. S. R.)
Data Id. Mai anno Christo propio XXL Imperü domni Hludouuici püssimi august, Indiction
Actum Aquis grani palatio regio, In Dei nomine feliciter amen.
Das neben dem Bersgnitisasseichen, mahe 2e Bande der Urkunde aufgedruckte, anch gut erhaltene Siegel zei
scitwärts schende Beusibild des Kaisers, mát der Umschrift: XPE PROTEGE HLVDOVVICVM IMP. -.
XI.
C. In nomine Domini Dei et salatoris nostri Ihesu Christi Hhudouuicns diuina repropiüante cl
tia Imperator augustus. Si illus amore, cuius munere ceteris mortalibus praelati sumus, loca diuim
tui || consecrata congruis munificentiae nostrae beneficiis ad diuinum cultum uberius exsequendum su
mus, digne retributionis praemio nos a Domino fideliter remunerari credimus. Quapropter notum
uolumus cuncüs fidelibus sanctae Dei ecclesiae nostrisque praesenübus scilicet et futuris, quia conj
nobis ad quoddam monasterium uocabulo Herimurth, quod in ducatu Saxoniae, in honore sancta
genitricis Mariae semper uirginis constat esse dicatum, quodque praesenti tempore uenerabilis Tetta
tissa regere dinoscitur, quasdam res et mancipia nostrae proprietatis, sitas in memorato ducatu Sax
pro mercedis nostrae augmento delegare, ut inde uberius ancillis Christi inibi per tempora dege
stipendia necessaria mmistrentur et necessitates eiusdem monasterii procurentur. Id est, in pago qui
tur Bursibant, in uilla uocatam Reni, ecclesiam inibi constructam cum decimis et omnibus rebus ac
cipis ad se iuste et legaliter pertinentibus, et in pago qui dicitur Scopingus, in uilla nuncupata Uuäter
ecclesiam inibi fundatam cum decimis et omnibus rebus ac mancipiis ad se iuste et legaliter pertinen
et in eodem pago qui dicitur Scopingus, in uilla qui appellatur Stochheim, ecclesiam inibi fabricatam
decimis et omnibus rebus ac mancipiis ad se iuste et legaliter pertinentibus et aspicientibus. Ueru
eadem nostrae maiestatis largitio futuris temporibus inuiolabilis permaneret, hanc nostrae auctoritatis
scriptionem circa memoratum monasterium fieri decreuimus, per quam decernimus atque iubemu:
memoratae ecclesiae cum decimis et omnibus rebus ac mancipiis ad se iuste et legaliter pertinentibu
aspicientibus, in iure eiusdem monasterii Heriuurth nomine perpetuo consistant. et nullus ex successo
aut etiam ex fidelibus nostris ullo umquam tempore easdem ecclesias subripere aut inde aliquid min
aut eas de iure eiusdem monasterii absirahere praesumat, sed liceat rectricibus et ministris saept
monasterii easdem ecclesias et res ac mancipia ad eas iure pertinentibus ecclesiastico ordine dispo
atque gubernare. Et ut haec auctoritas nostra firmior habeatur, manu propria subter eam firmau
et anuli nostri inpraessione adsignari iussimus.
Signum (L. M.) Hludouuici serenissimi Imperatoris.
C. Hirminmaris notarius ad uicem Hugonis recognoui et (L. S. R.)
Data VIL Id. Jun. anno Christo propitio XXV. Imperii domni Hludouuici piissimi augusti, Indic!
prima. Actum Nouiomago palatio regio, In Dei nomine feliciter amen.
Das Siegel, mit dem an der Urkunde Nr. llf. übereinstimmend, ist zerbrochen.
XII.
Aus dem ältesten Kopialbuche des Stifts Corvey.
C. In nomine sancte et inuidue Trinitatis: Hludouuicus diuina ordinante prouidentia Imperator at
stus. Si unius fidelis nostri iustam et rationabilem petitionem libenter implemus, procul dubio reliquo
838 — 841. 41
m nostrorum deuotionem erga nos promptiorem efficimus. Qua propter omnium fidelium sanctae
»cclesiae nostrorumque praesentium et futurorum nouerit uniuersitas, Quia propinquus noster Warinus
monasterii nouae Corbeiae, quod super Vuiseram fluuium in honore beati prothomartiris Stephani
Jue Viti construximus in pago Augensi, cum matrona quadam Addila nos adiit, nostram cum ea de-
us pietatem, ut res quas praedicta matrona pro se et remedio animae mariti sui Bunichonis ac
m suorum defunctorum, Folchmari, Bunichonis, Hemme et Berthildis, prefato monasterio contulit,
‚set dominicale in Osthouen et quidquid ibidem uel in oppidis hiis, Opphenheim et Vuachenheim,
ere uidebatur, cum manso regali Tyheyle, per nostrae mansuetudinis auctoritatem ibidem confirma-
Secundum petitionem ergo ipsorum eidem monasterio ea quae tradidit ab hodierna die et dein-
in nomine Domini per hoc nostrae auctoritatis scriptum confirmamus, ut nullo inquietante, sed Deo
inte et nostro imperiali decreto prospiciente, perpetuis temporibus absque ulla contradictione . ibi
ıneant, quatenus Deo ibi seruientes pro traditorum salute et regni nostri stabilitate Domini clemen-
nelius exorare delectet. Et ut haec auctoritas nostra firmior habeatur et per futura tempora a fide-
uerius credatur et diligentius obseruetur, manu propria nostra subter eam firmauimus et anuli nostri
sione assignari iussimus.
ignum (L. M.) domni Hludouuici serenissimi Imperatoris augusti.
lrotmundus notarius ad uicem Hilduuini recognous.
ctum Ingelenheim XVIII. Kal. Decembr. anno XXV. Imperii domni Hludouuici Imperatoris augusti.
XIII.
In nomine Domini Dei et saluatoris nostri Ihesu Christi. Hludouuicus diuina repropitiante clementia
ator augustus. Notum sit igitur omnibus fidelibus sanctae Dei ecclesiae et nostris || praesentibus
t et futuris, quia ante annos aliquod concessimus cuidam fideli nostro uocabulo Gerulfo quasdam res
letatis nostrae, quae sunt in ducatu Frisiae, in pago Uuestracha, in uilla Cammingehunderi et in aliis
circumquaque se positis. Sed quia interuenientibus quibusdam turbinibus, per ipsius Gerulfi negligen-
ab eius potestate et dominatione eaedem res abstractae, fisco regio sociatae sunt, tandem diuinae
cordiae intuitu placuit nobis easdem res illi restituere, et quemadmodum pridem fuerat, in eius po-
:m et dominationem transfundere. Quas ut certius firmiusque nostris futurisque temporibus possidere
t, has auctoritatis nostrae litteras ei fieri iussimus, per quas memoratas res cum his quae ad eas
:t legaliter pertinent deinceps iure propriaetario ualeat possidere, et quicquid de eis agere uoluerit,
m habeat potestatem. Neque aliquam ob memoratam occasionem de eisdem rebus ullo umquam
re calumniam patiatur, sed quicquid sicut diximus de eis ordinare atque disponere uoluerit, liberrimo
nibus potiatur arbitrio. Et ut haec nostrae restitutionis auctoritas et nostris et futuris temporibus
abilem ualeat obtinere firmitatem, de anulo nostro subter eam iussimus sigillare.
>. Glorius notarius ad uicem Hugonis recognoui et (L. S. R.)
Data VIII. Id. Jul. anno Christo propitio XXVI. Imperii domui Hludouuici serenissimi Imperatoris, In-
ne secunda. Actum Cruciniaco palatio regio, In Dei nomine feliciter amen.
Das neben dem Recognitionszeichen aufgedruckte, und so wie die ganze Urkunde noch gut erhaltene Siegel, ist das bei
Nr. III. beschriebene.
XIV.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Cum n nomine
et perpetuae Trinitatis pro regimine sanctae matris et uniuersalis ecclesiüe etiam et pro stetü regni
42 841.
nobis diuinitus et paterno iure || commissi, Patherbrunnen peruenimus, aderant inter ceteros fideles nos
quidam monachi cum uenerabili eorum praeposito nomine Uualanae ex monasterio quae noua Corbegs
nuncupatur, coramque familiaribus consiliariis nostris in praesentiam culminis nostri adducti, adtulems
domni ac genitoris nostri Hludouuici excellentissımi Imperatoris quoddam praeceptum, In quo continebatur
qualiter Idem christianissimus Imperator praefatum monasterium in honorem sancti Stephani protomartyr
Christi super fluuium Uuisera in uilla regia in loco nuncupante dudum Hucxori Adalhardo cuidam seni ab
bat germanoque suo Uualanae construi ac fabricari praecepisset, Obsecrantes clementiam serenitaüs nostra
ut pro maiori firmitate ac certiori studio securitatis, nostrae mansuetudinis super hoc praeceptum pater
ac regali affectu confirmari debere. Quorum petitioni iusta et rationabili aurem libenter accommodauimu
ac praescriptam uillam Hucxori, quam serenissimus augustus ad praefatum monasterium tradiderat, cu
omnibus finibus uel terminis suis, terrisque, siluis, aquis aquarumue decursibus, seu cunctis adiacenti
nec non appendiciis suis, siue res et possessiones quae a Deum timentibus uel gratiam diuinam diligent
bus ibi conlatae sunt, etiam et res quae ad Corbegiam antiquiorem, ex cuius uocabulo illud monasteria
nomen usurpat, traditae fuerant infra fines regni Saxoniae, terris, siluis, campis, pratis, pascuis, aqu
aquarumue decursibus, proprüs uel communibus aedificiis prius habitis uel postea constructs, mancipi
quoque diuersi generis uel condicionis, mobilibus et inmobilibus datum uel traditum erat, cum omni int
gritate, praefato monasterio et monachis ibidem Deo soli militantibus ad possidendum fruendumque p
hanc nostram auctoritatem in elemosinam praefati piissimi genitoris nostri ac nostram confirma
atque stabilire decreuimus. Libuit etiam nostrae celsitudinis pietatem erga diuae memoriae genitoris n
stri nobilissimi augusti institutionem, quando diuina uocatione abbas praedicti monasterii uitam finierit mo
talem, quamdiu ipsi monachi inter se talem inuenire huiusce uitae quiuerint, qui ipsam congregatione
secundum rezulam sancti Benedicti primi instructoris illius normae regere ualeat, per hanc nostram auct
ritatem licentiam habeant eligendi abbatem, quatenus ipsos seruos Dei qui illic uni Deo die noctuq
seruiunt, pro nobis proleque nostra et stabilitate regni a Deo nobis conlati iugiter Domini misericordia
exorare delectet. Illud uero inserere hoc praecepto nostrae placuit regiae auctoritati, ut licentiam kh
beant rectores et ministri eiusdem monasterii, cum quibuslibet hominibus liberis res et mancipia legalit
commutare, uidelicet ut quicquid pars iuste et rationabiliter alteri contulerit parti, deinceps per hanc m
stram auctoritatem iure firmissimo teneant atque possideant, et quicquid exinde facere uoluerint libero
Dei nomine perfruantur arbitrio faciendi quicquid eligerint. Et ut haec auctoritas largitionis atque confi
mationis nostrae per diuturna tempora inuiolabilem atque inconuulsam obtineat firmitatem, Manu propr
subter firmauimus et anuli nostri inpressione signari iussimus y
dnd Yen £ 2*5
Signum (L. M.) Hludouuici gloriosissimi regis. c
JC. Dominicus notarius ad uicem Radleici recognoui et (L. S. R.)
_ Data IM. Id. Decembr. anno Christo propitio septimo regni domni Hludouuici regis in orientali Fran
cia Indictione III. Actum Patherbrunnen in Dei nomine
Das Siegel ist verloren gegangen und die Urkunde überhaupt am untern Theile sehr beschädigt. — Wegen der Zei
rechnung in den Urkunden Ludwigs des Deutschen, vgl. Regest. Nr. 8368.
XV.
Aus dem ältesten Kopialbuche des Stifts Corvey.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Si erga loca di!
nis cultibus mancipata :propter amorem Dei eorumque in eisdem locis sibi famulantibus beneficia oportu
inpendimus, atque de rebus terrenis diuina miseratione nobis conlatis largitionis nostrae munere quidds
-
841 — 843. 43
conferimus, hoc nobis procul dubio non solum ad stabilitatem regni pertinere, uerum etiam aeternae bea-
titudinis praemia capessendo profuturum liquido credimus. Idcirco notum fieri uolumus omni fidelium
praesentium scilicet et futurorum sagacitati, qualiter nos ob amorem Dei:et emolumentum animae nostrae,
quasdam res proprietatis nostrae concessimus ad monasterium quod dicitur noua Corbeia, quod est situm
super fluuium Vuisera, constructum in honore sancti ac beatissimi Stephani prothomartiris, ubi praesenti
lempore uenerabilis uir Vuarinus auctore Deo abba praeesse uidetur. Sunt enim praedictae res in pago
suotlinga in uila quae dicitur Amphidi, hoc est mansum dominicatum cum casis et reliquis aedificiis,
um alii mansis uigiuti ibidem aspicientibus ac deseruientibus. Has itaque res, sicut diximus, cum domibus,
iedificiis, mancipiis utriusque sexus sub uariis, *) terris cultis et incultis, siluis, pratis, pascuis, aquis aquarumue
lecursibus, adiacentis, peruiis, exitibus et regressibus, quaesitis et adquirendis, quemadmodum Banzleibi
omes in beneficium hactenus habuit et nostri Juris atque possessionis Jure proprietatis est, totum et ad
ntegrum praedicto monasterio concessimus et de nostro iure in ius et dominationem eius liberalitatis no-
trae munere contulimus, Ita uidelicet ut quidquid ab hodierno die et tempore de eisdem rebus et manci-
Mis rectores et ministri supradicti monasterii ob utilitatem et necessitatem facere, ordinare atque disponere
ioluerint, per hanc nostrae auctoritatis largitionem libero in Dei nomine perfruantur arbitrio faciendi quid-
pud elegerint. Hanc itaque auctoritatem largitionis nostrae, ut per curricula annorum inuiolabilem atque
nconuulsam obtineat firmitatem et a fidelibus sanctae Dei ecclesiae nostrisque uerius credatur et diligen-
ius obseruetur, manus nostrae signaculis subter eam decreuimus roborare et anuli nostri inpressione ius-
imus adsignare.
Signum (L. M.) Hludouuici gloriosissimi regis.
Adalleodus diaconus ad uicem Rathleici recognous et (L. S. R.)
Data XVIII. Kal. Januar. anno Christo propitio VII. regni domni Hludouuici in orientali Francia Indi-
tione TI. Actum Rosbah uilla in Dci nomine feliciter Amen.
XVI.
JU. In nomine domini nostri Jesu Christi Dei aeterni. Hlotharius diuina ordinante prouidentia Imperator
augustus. Oportet imperialem sublimitatem ut fidelium suorum iustis ac rationabilibus petitionibus || pieta-
is suae aurem accommodet et effectum concedat, quatinus id faciendo eorum animos in suo semper red-
dat promptiores obsequio Idcirco omnium fidelium sanctae Dei ecclesiae ac nostrorum presentium uide-
licet et futurorum comperiat magnitudo, quia Esich fidelis comes noster deprecatus est clementiam nostram,
ut aliquantum ex rebus iuris nostri, quibus ipse ordine possidebat beneficiario, ad proprium concederemus
ac per preceptum nostrum traderemus. Cuius deprecationem ob suae fidelitatis deuotionem libenter ad-
nuentes, hos excellentiae nostrae apices fieri decreuimus, quibus iam dicto Esichoni in pago Riboariense
in comitatu Bunnense in uilla Castenicha mansos octo ex beneficio suo cum omnibus pertinentiis eorum,
ld est cum terris, campis cultis ct incultis, uineis, siluis, pratis, pascuis, aquis aquarumue decursibus,
exitibus et regressibus, nec non et mancipiis utriusque sexus ibidem pertinentibus ad proprium tribuimus
et de iure nostro in ius ac .dominationem ipsius perhenniter mansurum transfundimus, ut faciat exinde
poissima a nobis percepta licentia quicquid elegerit uel uoluerit, sicut et de reliquis proprietatis suae
rebus absque cuiuslibet potestatis contradictione uel repetitione seu qualibet refragatione, lta tamen ut
Miquam a nostra discedat fidelitate, sed inmobiliter in nostris perseueret obsequiis absque aliqua tergi-
*) Für diese augenscheinlich corrumpirten Worte setzt Schaten, nach eigner Conjectur: salipariis.
A 843 — 844.
uersatione. Et ut haec nostrae largitionis auctoritas inuiolabilem obtineat firmitatem, manu propria sube |
.eam firmauimus et anuli nostri inpressione adsignari iussimus. |
Signum (L. M.) Hlotharii serenissimi augusti.
JC. Remigius notarius ad uicem Agilmari recognoui et (L. S. R.)
Data XIII. Kal. April. anno Christo propitio Imperii domni Hlotharü pii Imperatoris in Italia XXL e.
in Francia III. Indictione VI. Actum Aquisgrani palatio regio. In Dei nomine.
Das Siegel ist nebst einem Theile der Charte, welchem es aufgedruckt war, berausgerissen, *
. XVII.
C. In nomine domini nostri Ihesu Christi Dei aeterni. Hlotharius diuina ordinante prouidentia Impe-|
rator augustus. Si unius fidelis nostri iustam et rationabilem petitionem libenter implemus, || procul du-
bio reliquorum fidelium nostrorum deuotionem erga nos promptiorem efficimus. Quapropter omnium fide- |
lium sanctae Dei ecclesiae nostrorumque praesentium et futurorum nouerit uniuersitas, quia Esich uir inlu- 3
ster comes nostram deprecatus est pietatem, ut res sibi in pago Riboariensi in comitatu Bonnensi in uila 4
Chestinacha a nostra munificentia adtributas, quas ipse pro remedium animae eius ad monasterium in S- :
xonia situm Corbeia uocabulo, quod,est constructum in honore beati Stephani protomartyris Christi, dele-
gauit, per nostrae mansuetudinis praeceptum ibidem confirmaremus. Cuius precibus libentissime annuentes,
hos excellentiae nostrae apices fieri statuimus, per quos memoratas res una cum mancipiis inibi pertinent
bus in praedicto pago et in iam dicta uilla consistentes ad praefatum monasterium Corbeiae et ecclesiam
sancti Stephani confirmamus modisque omnibus corroboramus, quatenus sicuti a praescripto fideli comit
nostro Esichoni tradite et delegate fuerunt, ita pars eiusdem loci sancti deinceps absque cuiuspiam pote-
statis contradictione uel inquietudine teneat et possideat, faciatque exinde quicquid utilitas dictauerit. Et
ut haec nostrae confirmationis auctoritas inuiolabilem obtineat firmitatem, de anulo nostro subter iussimus
sigillare.
C. Hrodmundus notarius ad uicem Hilduini recognoui et (L. S. R.)
Das Siegel, welches auf das Recognitionszeichen aufgedruckt war, ist verloren gegangen.
XVIII.
JC. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Si liberalita-
tis nostrae munere loca Deo: dicata et necessitates ecclesiasticas per petitiones pontificum atque sacerdotum
nostrorum. eleuamus munimine, atque tuemur iuuamine, Id nobis et || ad mortalem uitam temporaliter
transiendam et ad aeternam feliciter obtinendam profuturum liquido credimus. Quapropter nouerit saga
citas seu utilitas omnium fidelium sanctae Dei ecclesiae nostrorumque tam praesentium quam et futurorum,
qualiter uenerabilis episcopus fidelisque noster Bateradus nomine. ueniens in procerum nostrorum prae
sentiam, obtulit obtutibus nostris praeceptum domni ac genitoris nostri Hludouuici uidelicet serenissimi im-
peratoris, quod ipse facere iussit per peticionem praefati uenerabilis episcopi, ad locum qui uocatur Pa-
derbrunno, quod est constructum in honore sanctae Mariae semper ujrginis et sancti Kiliani, In quo prae-
cepto continebatur inmunitas atque defensio seu tuicio domni imperatoris genitorisque nostri supra prae
dictum locum. Sed pro integra firmitate ac seeuritatis studio praefatus uenerabilis episcopus Bateradus
deprecatus est mansuetudinem nostram, ut ipsam defensionem atque tuicionem per nostrae mansuetudiuis
praeceptum renouari dignaremur. Cuius petitioni ob amorem Domini nostri Ihesu Chrisü et reuerentiam
praenominati uenerabilis episcopi seu anime nostrae remedium libenti animo adsensum praebentes, Tale
auctoritatis praeceptum ad ipsum sanctum locum. fieri decreuimus, quatinus sub quali defensione domni
844 — 852. : 45
enitoris nostri fuit, Ita deinceps sub nostra tuitione et inmunitatis defensione cum omnibus ad se iuste et
egaliter pertinentibus permaneat. Praecipientes ergo iubemus, ut nullus iudex publicus uel quislibet ex
udiciaria potestate in ecclesias aut loca uel agros seu reliquas possessiones memoratae ecclesiae, quas
!derno tempore infra dicionem regni uostri legibus possidet, uel que deinceps in iure ipsius loci uolue-
| diuina pietas augeri, ad causas iudiciario more audiendas uel freda exigenda aut mansiones uel para- .
is faciendas aut fideiussores tollendos aut homines ipsius ecclesiae contra rationem distringendos, nec
las redibitiones uel inlicitas occasiones requirendas ullo umquam tempore ingredi audeat, uel ea omnia
je supra memorata sunt penitus exigere praesumat. Sed liceat memorato episcopo suisque sucessoribus,
s praedicte ecclesiae cum omnibus quae possidet quieto ordine possidere et nostro fideliter parere im-
erio. Quicquid uero fiscus exinde sperare potuerit, totum nos pro aeternae (sic) remuneratione prae-
ictae ecclesiae ad stipendia pauperum et luminaria concinnanda concedimus, quatinus melius delectet
ericos in eadem sede degentes, pro nobis, coniuge proleque nostra, Domini misericordiam exorare.
aec quippe auctoritas ut pleniorem in Dei nomine obtineat uigorem et a fidelibus sanctae Dei ecclesiae
: nostris uerius credatur et diligentius obseruetur, manu propria nostra subter subter (sic) firmauimus
‚ anuli nostri inpressione adsignari iussimus.
Signum domni (L. M.) Hludouuici serenissimi regis.
Uualte subdiaconus ad uicem. Uuilgaris cancellarii recognous et (L. S. R.)
Data XI. Kal. Jun. anno Christo propitio XXVII. regnt Hludouuici serenissimi regis in orientali Francia
»snante, Indictione VII. - Actum Franconofurt palatio regio. In Dei nomine feliciter amen.
Das neben dem Recognitionszeichen aufgedruckte Siegel zeigt den links (nehmlich nach der linken Seite des Lesers) se-
henden ungekrönten Kopf des Königs (welcher aber auch, da er beträchtlich tiefer steht als die Umschrift, der Ab-
druck einer Gemme sein konnte), mit der Umschrift: XPE PROTEGE HLVDOICVM REGEM. +.
XIX.
In nomine sanctae ct indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Si de rebus ter-
enis, quas diuina sumus largitate consecuti, loca sanctorum || ob amorem Dei quiddam conferimus, hoc
obis procul dubio ad aeternae remunerationis premia cappessenda profuturum liquido credimus. Idcirco
ouerit omnium fidelium sanctae Dei ecclesiae nostrorumque praesentium scilicet et futurorum industria,
aliter nos concessimus quasdam res proprietatis nostrae ad monasterium quod dicitur Herifurd, siuc ad
"iquias sanctae Marie semperque uirginis in eodem monasterio conseruatas, In pago uidelicet Grainga in
lla quae uoeatur Kelueri, id est mansum indominicatum cum domibus, aedificiis et omnibus adiacentibus
ris eultis et incultis, siluis, pratis atque pascuis, de reliquo beneficio quod Hrodradus comes habuit
imidiam partem, cum familiis supermanentibus utriusque sexus numero uiginti nouem, In alio autem pago
uod dieitur Sutherbergi, in uilla quae nuncupatur Lodre, octo familiäs et nouem mansos, Et in eodem
aso, in uilla quae uocatur Arpingi, unum mansum cum familia supermanente. Has itaque res, sicut su-
ierius diximus, cum domibus, aedificiis, mancipiis utriusque sexus, et terris, pratis, siluis, pascuis, aquis
iuarumue decursibus, totum et integrum predicto monasterio ad proprium concessimus et confirmauimus.
'pterea hos apices serenitatis nostrae circa ipsum monasterium fieri decreuimus, per quos praecipimus
que iubemus, ut nullus iudex publicus in homines ipsius loci aspicientibus potestatem ullo umquam tem-
poe habeat, preter aduocatum eorum, neque fideiussores illorum tollendo, nec in uuadiis aut publicis
placitis aliquam districtionem in eos faciendo, sed ob Dei amorem nostramque concessionem in futurum
omnes res superius insertas ad iam dictum monasterium pleniter deseruiant absque alicuius contrarietate
aut inpedimento. Et ut haec auctoritas donationis seu confirmationis nostrae firmior habeatur et per futura
46 852 — 853.
tempora a cunctis fidelibus sanctae Dei ecclesiae nostrisque uerius credatur atque diligentius conserueür, |:
Manu- propria subter eam firmauimus et anuli nostri inpressione adsignari iussimus.
Signum (L. M.) domni Hludouuici gloriosissimi regis.
Coaneatus notarius ad uicem Radleici recognoui et (L. S. R.)
x
Data VI. Idus Decembris anno Christo propitio XVIIIL regni domni Hludouuici gloriosissimá regis in
orientali Francia, Indictione XV. Actum in eodem monasterio Herifurd, in Dei nomine feliciter Amen.
Die Original-Charte ist sehr beschädigt und das Siegel verloren gegangen.
XX.
In nomine saluatoris mundi et in honore eiusdem pätris spiritusque sancti. Jam dudum quidam illv-
stris homo nomine Sidag quandam aecclesiolam ligneam ad monasterium Paderbrunnense tradidit, simul
cum tercia parte hereditatis eius quae ex genitoris eius iure contigit ei habere in pago quod Almang
nuncupatur, cumque iam pro uetustate stare eadem domuncula nequiret, successores alodi illius inito con-
silio cum uoluntate et licentia domini episcopi Liuthardi in eorum possessiua hereditate iuxta locum ubi prior
aecclesiola stetit lapideam domum Dei construxerunt. Cum uero aedificatores eiusdem domus Dei dom
num antistitem Liudhardum cum precibus cogerent eandem aecclesiam dedicare, et ipse eorum petitioni
faueret et in bonore sancti saluatoris multorumque sanctorum eius eam consecraret, tunc predicti constru-
ctores et coheredes edem eandem ad predictum Paderbrunnense monasterium tradiderunt.
Ob ein Siegel vorhanden gewesen, ist nicht zu entscheiden, da am untern Rande ein Stück von der Charte wegge-
schnitten ist.
XXI.
Nach einer (aus dem ehemaligen Hervordischen Archive) im Königl. Geh. Staats-Archive zu Berlin befindlichen, alten Abschriít.
. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Si peticiones seruo
rum Dei iustas et racionabiles ad effectum perduxerimus, et ad humanam!) uitam feliciter?) transigendam,
et?) perpetuam felicius ) promerendam, procul dubio nobis profuturum speramus. Qua propter) notum
esse uolumus, quoniam uenerabilis abbas Vuarinus adiit excellentiam nostram suppliciter orans, ut nosira
munificentia prospiceremus monasteriis illi commissis, quorum unum est monachorum, noua Corbeia nomi
natum 5), ubi et ille primus regulari electione abbas extitit, et alterum est sanctimonialium, Heriford di
ctum, et proprie abbatisse, cuius nomen Addila, subiectum. Sed iuxta consuetudinem, qua ancillarum
Dei congregationibus procurari solent prepositi ex?) ecclesiastico ordine, iam dicto abbati commendauimus
ut tam in disciplina abbatissam iuuaret, quam in cunctis negociis, que famule Christi pro sexu et profes
sione sua exsequi non possent, ipsarum prouisor et patronus existeret. Is ergo petiit celsitudinem nostram
recordari, quod pie memorie genitor noster Hludouuicus imperator ambo hec monasteria construi iussit ad
normam uidelicet precipuorum in Gallia monasteriorum, Nouam utique Corbeiam ad similitudinem antique
Corbeie, Herifordense uero cenobium ad exemplum monasterii sanctimonialium in Suessionis ciuitate con
sistentium, et ut in elemosinam suam hac®) tocius generis sui institutionum earundem profectio 9) comple
retur, cellam iuris sui que uocatur Meppia cum !*) decimis et possessionibus undique ad eam pertinentibus.
et ecclesiam Eresburg, quam auus noster Karolus primo construens in Saxonia decimis dotauit circumqua-
que habitantium per duas saxonicas rastas, prefatus noster genitor!!) ad nouam Corbeiam tradidit. !3) Ad
Abweichende Lesarten in der vita Waltgeri: !) hanc. 2) felicius. 3) ad. *) facilius. 5) omnibus. ©) nuncupatum. ?) fehlt-
8) ac, °) profecto. 19% fehlt. !!) gen. nost. : 12) trad. Corb.
853 — 855. 47
lerifordensis autem monasterii adiumentum dedit in episcopatu quidem Asnabruggensi !®) ecclesiam Bugi-
thi cum subiectis sibi ecclesiis, In parrochia uero Mimigernefordensi ecclesiam Hreni cum his que ad
'am pertinent ecclesis, ita sane ut decimarum aliorumque redituum prouentus omnes prefatis cederent
nonasteriis, et ab ipsis uicissim procurentur subiecte plebes in baptismate, in eucharistia, in sepulturis, in
:onfessione peccatorum audienda, Et presbiteri qui principales ex his ecclesias tenerent, archipresbitero-
um officio fungerentur ad agenda omnia que solent fieri ab archipresbiteris episcoporum. Cum autem
psi episcopi circationes suas ibi agere deberent, ad eorum mansionatica daretur, quod in capitularibus
utecessorum nostrorum prescriptum habetur. Nos igitur rata esse uolentes cetera omnia, tantum expen-
ias ad ministerium episcopi propter egritudinem et senectutem eius qui nunc est Gozberti,'*) augere de-
bemus. Quod iuxta peticionem sepe dicti abbatis Uuarini ita moderari placuit, ut descripto quantum satis
sit ad seruitium episcopi, hoc nullo modo subtrahatur, et episcopus uicissim ampliora non requirat, nec
eum pluribus uehiát, quam ut!5) eis sufficere possint. In quibus satis ee'6) consensit prefatus episcopus
coram nobis et archiepiscopo nostro Hrabano ceterisque cum. eo in sinodo !?) agentibus, id est ut dentur
ad singulas ecclesias porci lllLor ualentes singuli denariis !®) XII. et!9) octo arietes, qui eadem precii
summa, qua ll. porci estimarentur, III porcelli, III auce, octo pulli, XX situle de medone, XX de mel-
lita ceruisia, XL?9) de non mellita, CXX panes, C. modii de auena manipuli DCti.?" sitque in potestate
episcopi, utrum hec per singulas ecclesias ad unam mansionaticam ??) an ad duas?*) uelit habere. Ne
autem in summa debiti his plus aut minus complectatur, hoc auctoritatis nostre precepto cum consensu
svnodali decernimus atque iubemus. , His) eciam adiungere placuit liberam utrique loco concessionem
eligende de propria congregatione in regimen sui per futura semper tempora congrue persone, et ut omnis
hinc dubietas tollatur, manu propria hec roborantes, anuli nostri impressione ea signari iussimus.
Signum (L. M.) Hludouuici serenissimi Regis.
Aelbertus 5) subdiaconus ad uicem Baldrici abbatis recognous.
Data XI. Kal. Jun. anno XX.mo regni gloriosissimi?9) regis Hludouuici in orientali Francia regnante.
Indictione I. Actum in palatio regio Franconoford, in Dei nomine feliciter. Amen. .
XXII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Si liberalitatis
nostrae munere de beneficiis a Deo nobis conlatis locis Deo dicatis aliquid conferimus, id nobis et ad
mortalem uitam || feliciter transigendam, et ad aeternam perpetualiter optinendam profuturum liquido cre-
dimus. Idcirco notum fieri uolumus omnium fidelium nostrorum tam praesentium quam et futurorum sa-
gacitati, quia petente atque suggerente Uuarino uenerabili abbate, qui monasterium quod dicitur noua
Corbeia nostra concessione in regimine habere dinoscitur, quod piae memoriae genitor noster construi
iussit in honorem Dei et sancti protomartyris Stephani, ubi et sancti Uiti martyris preciosa pignora seruari
noscuntur, complacuit celsitudini nostrae, quandam cellulam iuris nostri uocatam Fischbocki, quae est
constructa in pago Leri, memorato monasterio adiungere atque per hanc nostram auctoritatem ei tradere,
ut perpetuo sub eius ditione cum omnibus ad se pertinentibus et aspicientibus consistat. Hanc ut diximus
cellulam sub integritate cum omnibus rebus, appendiciis et terminis suis, et cum omnibus ad se pertinen-
übus et respicientibus, id est basilicis, domibus ceterisque edificiis, decimis, siluis, campis, pascuis, aquis
aquarumue decursibus, cultis locis et incultis, mobilibus rebus et inmobilibus, mancipiis diuersi sexus et
elatis, memorato monasterio subditam esse facimus atque per hanc nostram auctoritatem ita condonamus
— A —À ——— M A — ——
M) Osnaburg. *) Gauzberti. '°) non. 1°) esse. !T) synado. !*) denarios. !9) aut. 2%) LX. 21) de (offenb. Missverat.).
?7) unum mansionaticum. 7?) duo. ?*) Hiis, 28) Hadebertus. ?9) gloriosi.
Cod, dipl. hist. Westfal. 3
48 855 — 858.
atque tradimus, ut in iure eiusdem ac monachorum inibi per tempora Deo deseruientium in diuersis ne-
cessitatibus ad diuinum cultum propensius exequendum absque cuiuslibet diminoratione aut retractone
permaneat, et nullus fidelium nostrorum ab eorum dominatione uel potestate eam quoquo modo auferre
aut in aliam quamlibet partem quacumque occasione transferre praesumat. Neque ullus iudex publicus
uel quilibet ex iudiciaria potestate in ecclesias aut loca uel agros seu reliquas possessiones memoratae
cellulae quas praesenti tempore in quibuslibet pagis et territoriis habet ac deinceps ibidem conlatae fue-
rint, ad causas iudiciario more audiendas, uel freda exigenda, aut mansiones uel paratas faciendas, aut
fideiussores tollendos, aut homines ipsius cellulae tam ingenuos quam et latos distriugendos, aut ullas re-
dibiüones aut inlicitas occasiones requirendas, ullo: umquam tempore ingredi audeat, uel ea que supra
memorata sunt, penitus exire praesumat, sed liceat memorato abbati sub immunitatis nostrae auctoritate,
successoribusque eius et monachis in memorato monasterio per tempora degentibus, iam dictam cellam
cum omnibus ad se pertinentibus uel aspicientibus, ad Dei et domini nostri Jhesu Christi famulatum dili-
gentius peragendum, absque cuiusquam contrarietate uti, et quecumque ad suos in domini nostri Jhesu
Christi militia usus et necessitates pertinent, ordinare, disponere, iusteque efficere, quatinus pro pii geni-
toris nostri animae saluatione, et pro nobis, coniuge proleque nostra et pace nostra ac stabilitate totius
imperii a Deo nobis commissi alacrius eos indesinenter domini misericordiam exorare delectet. Hanc quo-
que ammonitionem subiungere curauimus, ut prefatus abbas eiusque per tempora successores prouideant
de prefata cellula, ne aliquando neglegatur in diuino cultu, neque cuilibet person in beneficium tribuatur,
sed potius procuretur ut ibi in perpetuum Dei cultus perseueret et ad prefati monasterii monachorumque
ibidem Deo seruientium usus et necessitates in perpetuum prospiciat. Et ut hec nostra auctoritas inuiola —
bilem et inconuulsam obtineat firmitatem, manu propria subter eam subscripsimus et anuli nostri impres-
sione assignari iussimus.
C. Signum (L. M.) Hludouuici serenissimi regis.
Hadebertus subdiaconus ad uicem Baldrici abbatis recognoui .et (L. S. R)
Data XIII. K. April. anno XXIII. serenissimi regis Hludouuici (in orientali Francia regnantis). Indictione
III. Actum in uilla Eipilingas (in Dei nomine feliciter Amen.) |
Das Siegel ist theilweis verloren gegangen und die Charte überhaupt sehr beschädigt. (Die im Datum eingeklammerten
Worte sind theils ausgerissen, theils ganz erloschen, und nach der Analogie anderer Urkunden supplirt.)
XXIII.
C. In nomine sänctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente clementia rex. Si enim libera-
litatis nostrae munere locis Deo dicatis quiddam conferimus et necessitates ecclesiasticas nostro subleuemus
iuuamine atque regali tuemur munimine, id nobis ad aeternam uitam felici|ter optinendam profuturum h-
quido credimus. Quapropter nouerit omnium fidelium nostrorum industria praesentium scilicet et futuro-
rum, qualiter nos ob amorem Dei et remissionem peccatorum nostrorum, atque pro remedio animarum
antecessorum nostrorum augustissimorum Imperatorum, ad monasterium quod dicitur Heriuurt, quod est
constructum in honore sanctae Mariae semper uirginis, situm in ducatu saxonico, ubi praesentis tempori
bus Hadeuui abbatissa et rectrix esse uidetur, quasdam res proprietatis nostrae in pagis Dreini et Boro-
Ctra cognominantibus, et in comitatibus Burchardi et Uuarini couiacentes, id est casas dominicatas duas
cum territorio dominicali, unam scilicet in Seliheim et alteram in Stocheim, nec non et mansos triginta
pertinentes ad loca praenominata, et quicquid dici aut nominare potest, quae ad praedicta loca iure per-
tinere noscuntur, cum familiis sexaginta, quae lingua eorum lazi dicuntur, totum et integrum per hanc
nostram auctoritatem ad. memoratum monasterium perpetualiter in proprium tenendum concessimus, et de
iure nostro in ius et dominationem eiusdem monasterii transfundimus et condonamus, ea scilicet ratione,
858 — 859. 49
ut perpetuo sanctis monialibus ibidem Domino iugiter famulantibus in cibariis et uictualibus reliquisque
usibus earum per futura tempora Christo propitio consistant, et in benefitio res ipse nulli concedantur,
sed solummodo absolute ad mensam eorum iugiter deseruiant, et nullus successor noster hanc auctorita-
tem largitionis nostrae aliter immutare possit, neque ullus publicus iudex aut aliqua iudiciaria potestas
aliquam molestiam aut contrarietatem in his rebus illis facere praesumat, sed liceat ipsis res suas libere
et absolute, Domino adiuuante et nostra munitione tuente possidere, omni iudiciaría remota potestate. Et
ut haec auctoritas largitionis nostrae per futura tempora firmior habeatur et a fidelibus nostris melius con-
seruetur ueriusque credatur, subter eam manu propria nostra firmauimus et impressione anuli nostri ad
signari iussimus.
C. Signum (L. M) Hludouuici serenissimi regis. Hadebertus subdiaconus ad uicem Uuitgarti cancellarii
recognoui el (L. S. R.)
Data Id. Junias, anno Christo propitio XXVI. Hludouuici serenissimi regis in orientali Francía regnante,
Indictione VI. Actum in uilla Franconouurt palatio regio, in Dei nomine feliciter. AmeN.
Die Schrift der Urkunde lässt keinen Verdacht gegen die Aechtheit und Originalität derselben zu; das Siegel aber ist
nicht mehr das ursprüngliche und gehört einer ganz andern Person an. Es ist kreisformig, sehr dick, mit starken
Pergamentriemen an die Charte geheftet, und zeigt ein vorwärts sehendes Brustbild mit unbedecktem Kopfe; von
der Umschrift ist mit Sicherheit nur zu lesen: . . dolfus Di. Gra. ... Den vorhandenen Spuren nach, muss
früher ein anderes Siegel der Urkunde aufgedruckt gewesen sein, dessen Verlust durch das gegenwärtige willkürlich
ersetzt worden ist. |
XXIV.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente clementia rex. Si enim
locis Deo dicatis quiddam ex rebus quas diuino munere possidemus largitatis gratia conferimus, hoc nobis
procul dubio ad aeternam uitam promerendam || profuturum liquido credimus. Quapropter nouerit omnium
lidelium nostrorum praesentium scilicet et futurorum industria, qualiter nos ob amorem Dei et pro abso-
luüone peccatorum antecessorum nostrorum augustissimorum Imperatorum atque pro remedio anime nostrae,
quasdam res proprietatis nostre, quas Folcheri fidelis noster actenus in beneficium tenuit, in ducatu Uuest-
falorum coniacentes in pagis Grainga et Threcuuiti, nec non et in comitatibus Burchardi, Uualtberti, et
Albrici atque Letti, id sunt mansi XIIII. cum familiis uiginti, qui lingua. eorum lati dicuntur, ad monaste-
rium quod uocatur Heriuurt, quod est constructum in honore sanctae Mariae semper uirginis, ubi Haduuuic -
praesentis temporibus abbatissa et rectrix esse uidetur, cum omnibus appendiciis, totum et integrum ad
praefatam monasterium in proprium perpetualiter tenendum tradimus et de iure nostro in ius et domina-
lionem ipsius monasterii sollemniter condonamus, ita uidelicet ut nullus successor noster easdem res inde
ulerius subtraendi licentiam habeat, sed ab hodierno die rectrices atque sanctae moniales ipsius mona-
seri easdem res recipiant atque deinceps per hoc nostrum praeceptum data licentia Christo propitio
habeant potestatem utendi pro communi utilitate earum qualitercumque eis libuerit. Et ut haec auctoritas
largitionis atque traditionis per futura tempora firmior habeatur et a cunctis fidelibus nostris melius con-
seruetur ueriusque credatur, subter eam manu propria nostra firmauimus et impressione anuli nostri robo -
rarı iussimus.
Signum (L. M.) Hludouuici serenissimi regis. Hadebertus subdiaconus ad uicem Uuitgarii cancellarii
recognoui et (L. S. R.)
Data VII. Kal. Maias, Anno XXVII. regni Hludouuici serenissimi regis in orientali Frantia regnante , Indi-
chone VII. Actum in Franconouurt palatio regio, in Dei nomine feliciter. AmeN.
Die Charte ist sehr beschüdigt und das Siegel verloren gegangen.
3* '
20 868 — 810. ^
XXV.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Ludthuuuicus diuina fauente gratia Rex. Si enim libera
litatis nostre munere locis Deo dicatis quiddam conferimus, || id nobis et ad mortalem uitam temporaliter
transiendam, et aeternam feliciter obtinendam profuturum liquido credimus. Qua propter nouerit omnium
fidelium nostrorum presentium scilicet et futurorum sollertia, qualiter nos ob nostre mercedis augmentum
et pro remedio animarum nostrarum, et per interpellationem Hemme dilecte coniugis nostre, quasdam res
proprietatis nostre concessimus ad monasterium Heriuordensis ad usus sanctimonialium ibidem domino
famulantium, quod situm est inter fluuios Uuerna et Hardna, in honorem sancte, Dei genitricis et perpetue
uirginis Marie, ubi requiescit corpus sacre, uirginis Pusinne, duas uidelicet casas dominicatas, Oueranberg,
Liuduuinesthorp, in pago Angeresgouue super fluuium Hrenum, cum triginta mansis et omnibus suis appen-
dicis, hoc est utriusque sexus mancipiis, areis, aedificiis, terris, cultis et incultis, pratis, pascuis, aquis
aquarumque «decursibus, molis, molendinis, piscationibus, siluis, uenationibus, exitibus et reditibus, uiis et
inuiis, quesitis et inquirendis, cum decimis et,omni utilitate que ullo modo inde poterit prouenire. Ea
scilicet ratione, ut ab hodierna die et deinceps per hoc nostre auctoritatis preceptum plenius in Dei
nomine confirmatum, nullo inquietante, sed domino auxiliante perpetuis temporibus ibi permaneant ad
usus sanctimonialium ibidem domino famulantium, ut nulla abbatissa neque alia quelibet potestas audeat
illas alicui in beneficium praestare, sed ille inde faciant quod eis expedit pro communi utilitate. Uolumus
etiam atque concedimus ut potestatem habeant ex illis ipsis eligendi abbatissam. Decernimus etiam atque
iubemus, ut nullus iudex publicus neque quislibet ex iudiciaria potestate in ecclesias seu reliquas posses-
siones aut uillas, quas memorato monasterio concessimus uel deinceps ibi uoluerit diuina pietas augeri
ad causas audiendas uel fraeda exigenda seu mansiones uel paratas aut teloneum ucl fidei iussores tollere
aut homines predicti monasterii commanentes distringere, nec ullas publicas functiones seu redibitiones aut
illicitas occasiones reddendas deinceps praesumat, sed liceat praedictis famulabus Christi, absque ullius
inquietudine perpetualiter et inrefragabiliter Deo seruire, quatenus pro nobis nostrisque domini clementiam
deuotius exorent, et ut hec nostra traditio ac preceptio firmior habeatur, manu propria firmauimus et
anuli nostri inpressione signari iussimus. |
Signum domni Ludthuuuics (L. M.) serenissimi. regis.
Euerhardus cancellarius uice Grimaldi recognoui.
Data Kal. Julii anno XXXIII. regni domini Luthuuuici serenissimi regis in orientali Francia regnante,
indictione prima. Actum Engilahem palatio regio in Dei nomine feliciter.
Das Monogramm ist nicht vollständig ausgeführt. Das Siegel, welches mit einem durchgezogenen Pergamentstreifen auí
die Charte geheftet war, ist zerstört.
XXVI.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Si liberalitatis
nostrae munere locis Deo dicatis quiddam conferimus beneficii et necessitates ecclesiasticas nostro || rele-
uamus iuuamine atque regali tuemur munimine, id nobis et ad mortalem uitam temporaliter transigendam
et ad aeternam uitam feliciter obtinendam profuturum liquido credimus. Quapropter comperiat omnium
fidelium nostrorum praesentium scilicet et futurorum sollertia, qualiter nos ob nostrae mercedis augmen
tum et pro:remedio animae domni aui ac genitoris nostri nec non fratris nostri Hlotharii suique filii e!
aequiuoci, concessimus quasdam res proprietatis nostrae ad monasterium situm in Saxonia, quod nuncu
patur noua Corbeia, id est uillam quae uocatur Lizzicha, ubi sunt homines L qui picturas") faciunt et pic-
*) Pictura hat hier die eigenthümliche Bedeutung eines bei Weingärten gebrüuchlichen Landinaasses.
8710 — 811. 21
turae uinearum LI et VII particulae uinearum, ubi duae carradae colligi possunt, et sunt ibi XXX feminae
quae dant censum unaquaque sex siclas uini et de lino XII fusas, III pullos et XV oua, et de terra ara-
toria ad L modios, et de pratis ad carradas X. Has itaque praescriptas res cum omni integritate totum
et ad integrum ex iure et dominatione nostra in ius et dominationem praescripti monasterii tradimus atque
transfundimus, ea uidelicet ratione, ut ab hodierna die et deinceps per hoc nostrae auctoritatis praecep-
tum plenius in Dei nomine confirmatum, nullo inquietante, sed Deo auxiliante, perpetuis temporibus ibi
permaneant absque ulla contradictione, ut eis pro nostra ac coniugis carissimaque prole salute domini
dementiam facilius exorare delectet. Et ut haec auctoritas largitionis nostrae firmior habeatur et per futura
tempora a fidelibus nostris uerius credatur et diligentius obseruetur, manu propria nostra subter eam fir-
maumus et anuli nostri inpressione assignare iussimus.
Signum (L. M.) domm Hludouuici serenissimi regis.
Hebarhardus cancellarius ad uicem Liutberti archicappellani recognoui et (L. S. R.)
'Data VII. Kal. Octob. anno XXXIIII. regni domni Hludouuici serenissimi regis in orientali Francia
regnante, Indictione tercia. Actum Aquisgrani palati. In Dei nomine feliciter AMEN.
Das Siegel liegt, serbrochen und verstümmelt, lose bei der Urkunde.
XXVII.
" Abschrift, nach dem in Mähren aufgefundenen Originale berichtigt, im Besitz des Bibliothekars Mooyer su Minden *).
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente clementia rex. Oportet igitur
Yos qui diuino sumus munere quodammodo prae caeteris mortalibus sublimati, eius in omnibus parere
Krraeceptis, cuius clementia prelati sumus, ac pro suo amore loca quae fideles nostri ad laudem et glo-
X-jam nominis sui aedificare et construere ac consecrare uoluerint, eis ad hoc supplementum et solatium.
«sonferre ac sub nostra defensione et tuitione suscipere, quatenus quidquid deuota mente in eisdem locis
Xooni conati fuerint impendere perpetualiter absque alicuius mole;tia et inquietudine ualeat fixum et immo-
Yole permanere. Quapropter comperiat omnis fidelium nostrorum presentium . . . . et futurorum sollertia,
«qualiter Theodericus sanctae Mindonensis ecclesiae episcopus construxit per nostram licentiam ex sua here-
«litate in. honore sancti Petri ancillarum piarum monasterium quod dicitur Vuonherestorp, et ex hoc et in
omne tempus subiecit ad potestatem sui iam dicti episcopatus, largiens ex eodem episcopatu ad memo-
ralum monasterium decem mansus litorum et quinque seruos cum hoc quod habere uidentur, et ducenta
-... decimarum ad subsidium piarum ancillarum, eo quoque pacto ut sub potestate successorum suorum
uidelicet episcoporum consistat ad regendum prefatum coenobium, et habeant regulariter ipsae ancillae
piae inter se licentiam eligendi abbatissam prout oportet futuris temporibus, ct omnibus annis pro institu-
Gone subiectionis quinque solidos persoluant ad ecclesiam sui episcopatus, et deinceps maneant absque
ulius inquietudine cum omnipotentis Dei seruicio sine ulla quaerela suorum propinquorum, et idcirco depre-
catus est. celsitudinem nostram uenerabilis episcopus Theodericus, ut lioc nostrae auctoritatis preceptum
Scribere iuberemus, per quod decernimus atque iubemus, ut, sicut superius comprehensum est de prefato
monasterio quod predictus uenerabilis episcopus construxit et órdinauit, ita deinceps per hoc nostrae aucto-
ritatis preceptum plenius in Dei nomine confirmatum, nullo inquietante, sed Deo auxiliante, perpetuis tem-
Poribus firmum et stabile permaneat absque ullius contradicentis obstaculo et sub nostrae immunitatis tui-
üone et defensione tam igitur ancillae Domini quam et res earum perennis temporibus consistant, ut eis
Pro nostra ac coniugis carissimeque prolis salute Domini clementiam delectabilius exorare delectet. Et ut
*) Für die buchstäbliche Richtigkeit ist doch nicht durchgängig einzustehen.
43 871 — 813.
itaque auctoritas firmior teneatur et per futura tempora a fidelibus nostris uerius credatur et diligentius
obseruetur, manu propria nostra subter eam firmauimus et anuli nostri impressione adsignare iussimus.
Signum (L. M.) domni Aludouuici regis serenissimi.
Euerhardus cancellarius ad uicem. Liudberhti archicapellani recognoui et (L. S. R.)
. Datum pridie Id. Octobr. Anno XXXIII. regni domni Hludouuici serenissimi regis in orientali Franca
regnantis, Indictione IV. Actum in Franconoford palatio regio in Dei nomine feliciter amen.
XXVIII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex, Conuenit regiae
dignitati semper studere ne ecclesiarum Christi status aliqua occasione labefactari incipiat. Ex hoc || enim et
praesens uita sub maiori prosperitate transigitur, et aeternae beatitudinis merces maxima adquiritur. Qua
propter expedit nobis sepius retractare concessiones antecessorum nostrorum, simul et nostra praecepta
de immunitate ecclesiarum ab exactionibus puplicis confirmare, ut et quae prius concessa sunt, numquam
infringi patiamur, et de his quae forte minus expresse annotata sunt, et ideo in antiquis praeceptis non
contineri contenditur, per nouorum confectionem omnem in futuro dubietatem tollamus. Notum ergo esse
uolumus omnibus tam praesentis aeui quam succedentium temporum Christi fidelibus, quia nouae Corbeiae
monasterium iussu gloriosi genitoris nostri constructum est in honorem sancti Stephani protomartyris Christ.
atque per uoluntatem eiusdem Imperatoris corpore est beati Uiti martyris insignitum, sed et ex integro ak>
omnibus puplicae exactionis officiis et expeditione hostili tam de litis quam de ingenuis hominibus terrarzx3
eius incolentibus absolutionem promeruit, in quo et nos comprehensum existimauimus, et hactenus obser-—
uatum comperimus, ut decimae de dominicatis eiusdem monasterii mansis non darentur episcopis, sed ae]
portam monasterii darentur in clemosinam praefati genitoris nostri et totius prosapiae eius, ut uidelicet
'esset unde ministraretur peregrinis et hospitibus qui numquam desunt monasterio. Nunc uero exorta que—
stione per quosdam episcopos, utrumnam hoc eidem monasterio genitoris nostri nostroque praecepto com —
cessum sit, quanquam ut ipsi dicunt nominatim pon sit expressum, sub generali tamen concessione liberae—
dispositionis rerum suarum, etiam hoc compreheusum fatemur, sicut et seniori Corbeiae, ad cuius normam ?
haec noua instituta est, et praecipuis quibusque monachorum monasteriis antecessores nostros concessisse—
conperimus. Et ne deinceps hinc aliqua dubietas fiat, rogatu uenerabilis uiri Adalgarii abbatis eiusder—@
Monasterii per hoc nostrae potestatis praeceptum decernimus atque iubemus, ut et omnia quae prius ha——
buit immunitatis praecepta rata et inconuulsa habeantur, et per hanc conscriptionis nostrae cartam specia——
liter ei concessum sciatur, ut de dominicatis mansis uel nunc habitis uel post adquirendis a reddendie—-
decimis plenam idem monasterium habeat immunitatem, Nisi sicut hactenus fuit, uidelicet ad portam mo——
nasterii in susceptionem hospitum et peregrinorum. His omnibus astipulari recens Adriani apostolici prae——
fato abbati collatum priuilegium cognouimus, dum huius apud nos controuersiae questio uentilaretur. Et——
ut haec auctoritas nostrae largitionis firmior habeatur atque per futura tempora a fidelibus nostris uerius—
credatur. manu propria subter cam firmauimus atque anuli inpressione signari iussimus.
Signum (L. M.) domni. Hludouuici serenissimi regis.
Hebarhardus cancellarius ad uicem. Lsudberti archicappellani recognoui et (L. S. R.)
Data XVI. Kal. Jul. anno ab incarnatione dominica DCCCLXXIII. regni autem domni Hludouuici sere-
nissimi regis in orientali Francia regnante anno XXXVII. Indictione VI. Actum Aquisgrani Palacii in Dei
nomine feliciter. AMEN.
Das Siegel ist verloren gegangen.
813. | | 23
XXIX.
Aus dem Kopialbuche des Stiftes Corvey.
Adrianus episcopus seruus seruorum Dei. Adalgario religioso abbati uenerabilis monasterii sanctorum
martirum Stephani atque Viti, quod nuncupatur noua Corbeia, et per te in eodem uenerabili monasterio
in perpetuum. Gonuenit apostolico moderamini pia religione pollentibus beniuola compassione succurrere,
et poscencium animas alacri deuotione congruum impertiri assensum. Ex his enim lucri potissimum premium
a conditore omnium Domino promeremur, dum uenerabilia loca oportune ordinata ad meliorem siue fir-
miorem fuerint sine dubio statum perducta. Et ideo cum constet religionem tuam nostrae sollicitudinis
pontificio satis humiliter suggessisse, quatinus prefatum monasterium sub perenni defensione sanctae sedis
apostolicae, cui licet indigni preesse dinoscimur, recipere dignaremur, decernentes scilicet atque apostolica
auctoritate modis omnibus statuentes, ut et idem monasterium priuilegii nostri decore finetenus uigeat, et
monachi qui illic Domino cotidianis laudibus famulantur, de propriae congregationis collegio post tuum
decessum deinceps, quem diuinitate summa annuente omnes concorditer elegerint ordinandi abbatem ha-
beant facultatem. Et quia asseris, nuncupatum ipsum monasterium munificencia principum in prediorum
facultatibus ditatum fuisse, petis et suggeris ut tam hoc quod nunc possidet quam etiam quod a fidelibus
allic fortassis oblatum siue collatum fuerit emissa preceptioue confirmare nichilominus dignaremur. Super
«quibus non solum in Domino gauisi sumus, uerum etiam quia pia esse conspeximus, ut moris est apostolici
£x übi hec impendenda amore Dei illecti uotis tuis fauere decreuimus. Qua propter a presenti sexta
andictione iam dictum monasterium in apostolicae auctoritatis defensionem immo perpetuam recipimus tui-
«ionem, et omnia predia ilius, tam ea scilicet quae a gloriosis principibus uel alis Chrisü fidelibus ibi
<ollata sunt et concessa, quam illa quae deinceps prestante Domino conferri poterunt et concedi ibidem
ssiue mobilia siue immobilia confirmamus, et ut a quolibet non usurpentur, inuadantur aut rapiantur aucto-
*itate apostolica promulgamus, iubemus ac definimus. Nichilominus inuiolabiliter apostolica censura ad
mostrae mercedis augmentum decernimus, ut omne fas atque omnem licenciam habeant monachi eiusdem
monasteri, talem de suis semper abbatem eligere, qualem omnium uota concorditer postulaueriut et sibi
preficiendum fore uno animo gracia sancti spiritus suffragante illic Domino famulantes uoluerint, nec quis-
quam presumat alienum siue extraneum illic umquam abbatem constituere aut introducere, sed sicut dixi-
mus tales de ipsa congregatione qui eidem monasterio regulariter presint, cum uel tu de hac uita uocatus
ad Dominum demigraueris, uel tempore succedente ab unanimitate omnium cligantur qui uitam et omnem
monasterialem ordinem teneant:et cuncta cum timore Dei et reuerencia regularis disciplinae dispensare
summopere fiant, Statuentes apostolica censura sub diuini iudicii attestatione et anathematis interdictu, ut
nuli umquam paruo uel magno homini, cuiuscumque sit dignitatis uel ordinis. liceat hanc nostrae auctori-
tais quam pio intuitu promulgauimus sanctionem infringere aut floccipendere uel in toto siue in parte
quoquo modo uiolare, Et si, quod non credimus, temerario ausu quisquam uel nunc uel umquam trans-
gredi, contempnere, uiolare aut hanc nostram preceptionem infringere presumpserit et non in omnibus
obseruauerit, sciat se anathematis uinculis.innodandum et a regno Dei penitus sequestrandum. Qui autem
uerus custos huius apostolicae piae sanctionis studiosus obseruator extiterit, benedictionem et misericordiam
utamque aeternam a domino Deo nostro consequi mereatur.
Scriptum per manum Stephani notarii Camarae sanctae Romanae ecclesiae, Imperante domino nostro
pissimo perpetualiter augusto Hluthouuico a Deo coronato magno imperatore anno uigesimo quarto, Et
post consulatum eius anno uigesimo quarto, mense Octobrio, indictione sexta. Bene ualete. Data Idus
Üctobris, per manus Sergii primicerii defensorum sanctae sedis apostolicae.
94 881 — 887%
XXX.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Si locis Deo di-
eatis nostrae regiae potestatis beniuolentiam impenderimus, hoc nobis ad aeternae || remunerationis prae-
mia capessenda profuturum liquido credimus. Quapropter nouerit omnium fidelium nostrorum tam prae-
sentium quam et futurorum industria, qualiter uir uenerabilis nomine Luithardus episcopus scilicet aeccle-
siae constructae in honore sanctae Mariae semper uirginis et sancti Chiliani in loco qui dicitur Paderbrunno
attulit in praesentiam nostram aui nostri piique genitoris nostri conscripta, in quibus continebatur qualiter
ipsi antecessores nostri res pracfatae aecclesiae cum hominibus in ipsis rebus consistentibus sub illorum
receperunt mundeburdo et tuitione, precatusque est nostram mansuetudinem. ut hoc ipsum a nostrae re-
giae potestatis consensu fieri non recusaremus. Nos autem ob amorem Domini et ob remedium animae
pii genitoris nostri caeterorumquae antecessorum nostrorum nec non et pro nostrae mercedis augmento
paterncs mores sequentes et benignitati eius consentientes, ita fieri decreuimus. Praecipientes ergo iube-
mus, ut nullus iudex publicus uel quislibet ex iudiciaria potestate in aecclesias aut loca uel agros seu
reliquas possessiones iam dictac aecclesiae, quas nunc infra dicionem regni nostri legibus possidet, uel
quae deinceps in iura ipsius loci diuina pietas uoluerit augeri, ad causas iudiciario more audiendas uel
freda exigenda, mansiones uel paratas faciendas aut fideiussores tollendos aut homines ipsius ecclesise
contra rationem distringendos, nec ullas reddibitiones uel inlicitas occasiones requirendas ullo umquam
tempore ingredi audeat, uel ca quae supra memorata sunt penitus exigere praesumat, hominibus quoque
famulatum eiusdem monasterii facientibus in Hursteromarku, qui saxonice Malman dicuntur, praedictum
mundeburdum et tuitionem nostram constituimus, ut etiam coram nulla iudiciaria potestate examinentur
nisi coram episcopo aut aduocato quem eiusdem loci episcopus elegerit. Quicquid uero fiscus exinde
sperare potuerit, praedictae aecclesiae ad stipendia pauperum et luminaria concedimus. Et ipse episcopus
cum omnibus rebus suis nostro fideliter pareat imperio et sub nostra consistat defensione, quatinus ipsum
fratresque eiusdem loci pro nobis, coniuge proleque nostra Dominum melius exorare delectet. Et ut haec
nostrae consensionis auctoritas pleniorem in Dei nomine obtineat firmitatem, manu propria nostra subter
eam firmauimus et anuli nostri impressione assignari iussimus. .
Signum Hludouuici (L. M.) serenissimi regis.
Arnolfus cancellarius ad uicem Luitberti archicapellani recognout.
Data Nouas Junii. Anno dominicae incarnationis DCCCLXXXI. Indictione XIII. Auno Vto regni Hludo-
uuici serenissimi regis. Datum Franconofurt. In Dei nomine feliciter Amen.
Das Monogramm kommt mit denen Ludwigs des Deutschen überein. — Das aufgedruckte Siegel zeigt das Brustbild
des Königs.
XXXI.
XP. in nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Karolus diuina fauente clementia Imperator augustus. Si
peticiones seruorum Dei nostrorumque fidelium, quas pro suis necessitatibus et maxime pro ecclesiarum
Dei uülitatibus nobis || suggesserint, ad effectum perducimus, non solum honorificam Imperialis liberali-
tatis exercemus consuetudinem, uerum etiam ad aeternae retributionis mercedem talia credimus nobis facta
profutura. Unde nouerit omnium fidelium nostrorum praesentium scilicet et futurorum industria, quod
fidelis noster Bobo abbas monasterii quod uocatur noua Corbeia et situm est in Saxonia, dedicatum uero
in honore sanctorum martirum Stephani atque Uiti, insinuauit amplitudini nostrae, qualiter idem monaste-
rium beatae memoriae auus noster Hluduuuicus Imperator primitus inchoauerit et statim inter ipsa con-
structionis eius exordia concesserit, ut neque abbates illius loci, neque homines eorum cuiuscumque con-
881. 23
is in expeditionem umquam ire deberent, sed liceret eis cum quiaete ac securitate praefale utilitates
siae prouidere, nec non et regiis interdum legationibus exequendis ubi opus esset operam dare. Quam
'ssionem firmam in futurum esse uolumus, licet ad presens eam instantis periculi necessitas paululum
ere cogat. Nam propter immensam barbarorum infestationem necesse habemus cum uniuerso populo
; diuinitus commisso ecclaesiae Christi defensioni insistere, et ob hoc non omnes sub mémorati loci
nio consistentes a profectionibus in hostem inmunes relinquere possumus, sed quoniam eisdem loci
tes missaticum regium peragere soliti erant, concedimus eis ut triginta homines nobiles ab aliis pro-
jnibus secum immunes habeant, et si extra patriam est legatio peragenda, plures nobiles ad hoc opus
‘os teneant, reliqui uero cum suo populo in hostem proficiscantur, Et hoc quandiu tanta bellorum
ula imminent. Ubi uero diuina pietas pacem dederit, concessionem quàm temporibus gloriosae me-
1e aui, genitoris et germani mei habuerunt, firmam et stabilem manere uolumus. Tradimus etiam in
dium animae nostrae et patris nostri et fratris et in elemosinam progenitorum nostrorum quaedam
fitia ad prefatum coenobium in propriam hereditatem, scilicet in Uuehsigo quinque mansos et IL. fa-
s quos habuit Liuduuard in benefitium, et in Hession V. mansos et duas litorum familias quas habuit
Remeias in benefitium, et in Marca Asseki in uilla Etrikeshusun quicquid ad regium ius pertinet in
;, siluis et mancipiis. Concedimus quoque partem uile quae dicitur Ouenhus, quam habuit olim
ric comes in benefitium, et quatuor mansos in Sinutfeldun, quos Lantuardus habuit in benefitium. Et
aec nostrae largitatis concessio pleniorem in Dei nomine obtineat firmitatem, manu propria firmauimus
li nostri impressione assignari iussimus. Signum (L. M.) domni Karoli serenissimi augusti. — Liutfre-
notarius ad uicem. Liutuuardé archicancellarti recognous et (L. S. R.)
Data Non. Mai. Anno incarnationis Domini DCCCLXXXVII. Indictione IM. Anno uero regni domni Ka-
XL Imperii autem VII. Actum Uueibilinga uilla in Dei nomine feliciter amen.
Das Siegel ist verloren gegangen.
XXXII.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Karolus diuina fauente gratia serenissimus Imperator Au-
is. Si locis Deo dicatis nostrae imperiali potestatis beniuolentiam impenderimus, hoc nobis ad aeternae
inerationis praelImia capessenda profuturum fore liquido credimus. Quapropter omnium fidelium no-
um praesentium: scilicet et futurorum cognoscat industria, qualiter uir uenerabilis nomine Biso episcopus
et aecclesiae constructae in honore sanctae Mariae semper uirginis et sancti Chiliani in loco qui dicitur
rbrunno attulit in presentiam nostram beatissimorum auorum nostrorum augustorum, piique genitoris nostri
ripta, in quibus continebatur, qualiter ipsi antecessores nostri res praefatae aecclesiae cum hominibus
sis rebus consistentibus sub illorum receperunt mundeburdo, Precatusque est mansuetudinem, ut hoc
n a nostrae imperialis potestatis consensu fieri non recusaremus. Nos autem ob amorem domini et
emedium animae pii genitoris nostri ceterorumque antecessorum nostrorum, nec non et pro nostrae
edis augmento, paternos mores sequentes et benignitati eius consentientes, ita fieri decreuimus. Prae-
ntes ergo iubemus, ut nullus iudex publicus uel quislibet ex iudiciaria potestate in ecclesias aut loca
igros seu reliquas .:possessiones iam dictae aecclesiae, quas nunc infra ditionem regni nostri legibus
det, uel quae deinceps in iura ipsius loci diuina pietas uoluerit augeri, ad causas iudiciario more
ndas, uel freda exigenda, mansiones uel paratas faciendas, aut fideiussores tollendos, aut homines
s aecclesiae contra rationem distringendos, nec ullas redibitiones uel iniustas occasiones requirendas
umquam tempore ingredi audeat, uel ea quae supra memorata sunt penitus exigere presumat. Ho-
jus quoque famulatum eiusdem monasterii facientibus in Husteromarcu qui saxonice Malman dicuntur,
Cod. dipl. hist. Westfal. 4
26 887.
praedictum mundeburdum et tuitionem nostram constituimus, ut etiam coram nulla iudiciaria potestate
examinentür, nisi coram episcopo aut aduocato quem eiusdem loci episcopus elegerit. Quicquid uem
fiscus exinde sperare potuerat, praedictae aecclesiae ad stipendia pauperum et luminaria concedimus. Ei
ipse episcopus cum omnibus rebus suis nostro fideliter pareat imperio, et sub nostra consistat defensione.
Quatinus ipsum fratresque eiusdem loci pro nobis dominum melius iugiterque exorare delectet. Et ut
haec noétrae consensionis auctoritas pleniorem in Dei nomine obtineat firmitatem, manu propria nostra
subter-éàm confirmauimus et anuli nostri impressione assignari iussimus.
Signum domni Karoli (L. M.) serenissimi Imperatoris Augusti,
Amalbertus cancellarius ad uicem. Liuiberti archicappellani recognoui et (L. S. R.)
Data Xl. Kal. Octobr. Anno dominicae incarnationis DCCCLXXXVII. Indictione V. Anno uero regn
KAROLI serenissimi Imperatoris Augusti, in Italia VIL. in Francia V. in Gallia III. Actum ad Lustinauua
curte regali in Christi nomine feliciter AMEN.
Das aufgedruckte kleine kreisformige Siegel zeigt das rechts sehende Brustbild des Kaisers, unbärtig und mit unbedeck-
tem Haupte, aber mit Schild und Lanse; mit der Umschrift: Karolus Imperator.
XXXIII.
Aus dem Original- Codex der vita Waltgeri.
In nomine sancte et indiuidue. Trinitatis. Arnulfus gratia Dei rex. Si seruorum Dei peticionibus quas
pro ecclesiarum sibi commissarum utilitaübus nobis suggesserint, clementer annuere ac pie prospicere
uolumus, et ad presentis uite cursum prospere peragendum, et ad future beatitudinis premia promerenda
id nobis profuturum liquido credimus. Unde omnibus sancte Dei ecclesie nostrisque fidelibus notum esse
uolumus, quod fidelis noster Bouo abbas monasterii quod uocatur noua Corbeia insinuauit celsitudini nostre,
qualiter ipsun monachorum cenobium sibi commissum, nec non et monasterium puellarum constitutum in
loco Heriuort nuncupato, cui preest abbatissa nomine Hatwigis, a uenerande memorie antecessore nostro
Lodowico, pro eterna ipsius omnisque gloriosissimi generis sui memoria primum constructa, ac deinde
tam illius quam filii sui serenissimi regis Lodowici et successorum eius largitionibus illustrata, et defensio.
ac tuitione actenus fuerint conseruata. Quam ob rem nostram inplorauit clementiam, ut eadem monaste
ria sub nostra tuitione suscipientes, omnes donationes atque concessiones a progenitoribus ac predecesso-
ribus nostris eis collatas nostre auctoritatis precepto firmare ac stabilire uellemus. Cuius rationabili et
iuste pelitioni assensum prebentes, decernimus atque iubemus in primis ut utrumque cenobium cum omni
bus ad ea pertinentibus plenissime inmunitatis securitate fruatur, sicut ab antecessoribus nostris eis con
cessum fuerat, et in eorum preceptis continetur, neque publicis exactionibus uel quibuscumque modis
illorum homines a qualibet iudiciaria potestate, distringantur. Sed-nec prefatus abbas eiusque successores
aliquando in hostem ire cogantur, sed sicut antea eis a predecessoribus nostris concessum fuit, omnes
suos uassallos nobiles secum in pria- ab expeditionibus uacantes habeant. Inferioris uero conditionis quan-
tis opus habuerint, ad legationem nostram et ad monasterii utilitatem, prout necessitas flagitat peragendam.
Deinde supradicta monasteria cum uniuersis rebus suis ita in nostram tuitionem ac defensionem suscipimus.
ut eorum decimas uel possessiones, siue regia donatione siue aliorum fidelium traditione adtributas vel
proprio labore acquisitas, nulla cuiuscunque ordinis aut dignitatis persona quolibet modo eis auferre pre-
sumat. Sed et episcopi qui ecclesias ad ea pertmentes officii sui causa debent adire, non exigant maiores
sumptus ad sua mansionatica, quam primum statutum fuerat, et in capitulari libro descriptum habetur.
Preterea quod ab exordio constructionis eorundem monasteriorum a nostris antecessoribus constitutum esl
nos quoque firmiter seruari uolumus, uidelicet ut ubicumque casas uel cortes habuerint, ex rebus quis
bidem sus laboribus acquirunt, decimas dent ad portam monasterii, nec alibi eas dare cogantur, quatinus
,
88. 1. : 97
ide, in nostram ac totius generis mostri perennem mercedem, superuenientibus peregrinis et hospi:ibus
eruiatur, sicut in capitulari et in decreto sinodali permissum est. Scenodochia et reliqua fidelium paupe-
umque construi hospitalia, et mos fuit semper in sacris concedi cenobiis. Proinde utrique congregationi
egularis electionis potestatem concedimus, ut et monachis inter se abbatem, et sanctimonialibus similiter
bbatissam, dum ita res exigit, eligere liceat. Ad extremum quoniam superius nominatus cesar Lodowicus
entem quam pater suus serenissimus imperator Karolus ferro edomitam ad christianitatis fidem conuertit,
d memoriam paterne uirtutis et religionis, monasteriorum constructionibus illustrare disponens, hec duo
d perpetuam tam ipsius quam uniuerse ut supra dictum est gloriosissime prosapie sue elemosinam, se-
undum antiquam monastice discipline rectitudinem construi et ordinari precepit. Idcirco nos ea cuncto-
um fidelium nostrorum precipue episcoporum, in quorum parrochiis uel ipsa uel eorum res sunt posite
uciom ac benignitati commendamus, ut eis, ubi illorum ope indiguerint, prouidentiam et auxilium magis
xhibeant, quam molestiam ingerant, nec in ipsorum ecclesiis a suis presbiteris missarum celebrationes
leri interdicant, sed si quid sui iuris sibi inde negari putant, ad nostram presentiam et synodalis examinis
udicium deferant. Iustum est enim ut eis prosit, quad semper sub imperiali et regia predecessorum no-
trorum tuitione fuerunt, et quod defensionem et confirmationem rerum suarum a potestate beati Petri per
ecepta sedis apostolice consequi meruerunt. Vt autem omnibus innotescat, nos nichil ex hiis que ante-
'ssores nostri ad eadem loca donauerunt uelle minuere, etiam ex nostro addere aliquid decreuimus, con-
dentes ad subsidia fratrum in prefata noua Corbeia domino seruientium, piscationem in Medrike et in uici-
is locis que ad nostrum ius pertinebat, atque uniuersum beneficium quod Norbertus eius prouisor habuit,
na cum omnibus mansis et familus que ad ipsam piscationem prouidendam et ad predicti Norberti bene-
icium pertinebant. Hec uero auctoritaüs nostre concessio, ut pleuiorem i in Dei npmine optineat firmitatem,
nanu propria subter eam firmauimus et anulo nostro assignari iussimus.
Engilbero notarius ad uicem Theotmari archicappellani recognou.
Data II. Idus Decembris anno incarnationis Domini DCCC.LXXXVII*) Indictione VI. anno I. regni domni
imulfi piissimi regis. Actum Phorpheim palatio regio in Dei nomine feliciter AMEN.
| XXXIV.
Conuenit episcopali auctoritati, pie solliciteque semper cogitare, quatinus ita ecclesiarum Dei solli-
itudinem habeant, ut sacris locis, in quibus iugi Deus famulantium sedulitate placatur, oportuna conferre
uffragia non detrectent. Vnde ego Liudberhtus licet indignus Magontiacensis archiepiscopus, omnibus
ancte Dei ecclesie fidelibus suggero, quia uenerabilis frater noster Bouo abbas monasterii quod uocatur
ua Corbeia, attulit nobis quamplura cyrographa gloriosissimor um principum, ad confirmationem priuile-
iorum eiusdem monasterii promulgata, inter que proxime ei collatum, communiter et ipsius et Herifor-
lenis monasterii statum confirmabat, datum scilicet a glorioso rege Arnulfo his ipsis diebus nouiter ad
egnum prouecto. Super hec etiam cartas duas ostendit Romanorum pontificum Adriani atque Stephani,
n pss cartis concedentium, ut in tuitione sancte sedis apostolice prefatum nouae Corbeiae monasterium
erpetualiter haberetur, simulque apostolica auctoritate decernentium, ut idem monasterium plenissimam
labeat immunitatem ab omnibus quoquo modo foris uel intus monasterium in res ad illud pertinentes sese .
ireter uoluntatem abbatum loci ipsius permiscere cupientibus. His igitur omnibus apud nos relectis, petit
refatus uenerabilis abbas, quo et ea que sacris litteris piissimorum principum confirmata fuerant, nostra
jüoque auctoritate roboraremus, et his que ab apostolica sede decreta sunt, nostre subscriptionis cartulam
Miungeremus. Nos itaque considerantes religiosam eius esse petitionem, pastoralisque esse officii, seruo-
*) Die Abschrift in der vita Waltgeri bat die fchlerhafte Jahrzalıl DCCCLXXXVI,
A*
28 | 887.
rum Dei iugiter utilitati commodisque prospicere, decernimus ut prefata duo monasteria, Corbeiense uide-
licet monachorum, atque Herifordense sanctimonialium, de omnibus rebus quae uel in communi supra
memorati: principis carta, uel specialibus aliorum principum preceptis confirmate eis esse noscuntur, nihilo
minus talem ex ecclesiastica et episcopali sanctione obtineant firmitatem, ut nihil habeant, unde se tet
possint, quicumque sibi promittunt hec aliquo modo se posse inmutare uel infringere. Habeant igiw
prefata monasteria rerum suarum liberam in omnibus disponendi regulariter potestatem, ut quecumq:
eisdem monasteriis in auro uel argento, in agris et famulis seu quibuslibet rebus fuerint oblata siue
presenti die collata esse constant, in dispositione maneant eorum qui eisdem locis prelati sunt, ut quicqu
secundum Dei timorem regulariter et canonice disposuerint ad ecclesie ipsius utilitatem, liberam in om
bus, cum consilio fratrum sororumue, faciendi habeant potestatem. Et ut plenius prosequamur quod sa
ctos apostolicos iam dictos intendisse sentimus, atque ante eos beatum Gregorium et reuerende memo
Nicolaum sanxisse de statibus monasteriorum inuenimus, nos humiliter tantis auctoritatibus subscriben
confirmamus, ut nullus episcopus Padrabrunnensis aliquam ex eis uel accipiat uel exposcat portione
neque uel in his qui regiminis locum tenent, uel in ipsis congregationibus aut in ipsis coenobiis potest
tem obtineat, neque ipsorum dominatione potiatur ulla, neque in clericis neque in famulis, et in omnib
quecumque ad monasteria ipsa uidentur habere possessiones respectum, sicut ab omnibus eis hacten
seruatum et consensum est episcopis, in quorum parroechiis res eorundem monasteriorum coniacere uide
tur. Nec ad ipsa monasteria uel cellas eorundem uel ipse per se uel economus eius uel archipresbit
aut archidiaconus ilius seu quelibet ex eius agentibus persona potestatem habeat accedendi, nisi forte n
cessitatis causa uel dilectionis gratia uocatus aduenerit, ne importunitate sui ministrorumque suorum t
quietudine, sacris locis fiat molestia, neque in ecclesis prefatis monasteris subiectis, uel in presbiter
eisdem ecclesiis ordinatis, aliquam temptet facere perturbationem, noua constituendo et antiquam cons!
tutionem uiolando, sed sicut regulariter et canonice disposita sunt et longo iam tempore manentia, i
quoque futuris temporibus maneant inconcussa. Ordinationes quae necessarie fuerint ipsis monasteri
agere non differat, altaris quoque et basilicarum benedictiones siue consecrationes prout, necessitas posti
lauerit, uel in ipsis monasteriis, uel in agris eorum libenter concedat. Chrisma quoque oleumqüe cons
cratum per siugulos annos prebere non differat, et pro his omnibus nullum munus exigat, ne spiritu
sancti gratiam uendere conatus, Symonis quod absit damnationem incurrat. Hoc constitutum non solur
Padrabrunnensem, uerum etiam omnium locorum episcopos, ubicumque prefata monasteria uel ecclesi?
uel agros uel familias habere noscuntur, obseruare sine cunctatione seu contradictione oportet, ut nullu
potestatis iure rebus eorundem monasteriorum abutatur, sed maneant omnia in potestate eis prelatorun
et regulari dispositione, quecumque ut diximus uel in agris, uel in familiis, uel in decimis eis constar
esse collata, sicut et apostolica et imperialia precepta partim simul partim singillatim eis confirmauerun
Abbatem uero uel abbatissam in his locis eligendi semper habeant potestatem, et eam personam eligan!
que propositum conuersationis in utrolibet monasterio et moribus et habitu profiteatur, non canonicum au
laicum, neque alterius monasterii monachum. In quo specialier nos audire dignetur regia dominatio, u
nullam eisdem monasteriis preponant personam, que non ab ipsis congregationibus fuerit regulariter elect
Debent enim mundi principes honorem prestare Deo, quem sibi uolunt prestari a Deo, uidelicet ut quem
admodum cupiunt a Deo sibi collatum regni honorem conseruari, sic ecclesie Christi suam non dedignent
seruare legem. Non enim decet neque iustum uideri poterit, ut sibi militantibus de ecclesie Christi po
sessionibu$' mercedem restituant, et quod de re publica sua retribuere debent, id reddere uclint de h
que collata sunt Deo. Qua de re nouerit clementia uel nunc consistentium, uel successionis. iure omniu
futurorum principum, a sede apostolica sancitum nostraque subscriptione roboratum, nec non et antec
" dentium regum preceptis cautum, ut predictis monasterüs nullas preficiant personas de quocumque ordin
nisi que per electionem probabilem sumatur. Quoniam uero multe queruntur ab importunis hominib
malignitatis occasiones, et necesse est semper aduersarii tela clipeo protectionis repellere, quod apostoli
887. 29
! auctoritas, nos quoque approbamus, ut qui ordinati fuerint ad regimen sepe dictorüm monaste-
Forum, nulla potestate preualente deiiciantur, nisi criminis causa fuerint deprehensi, cuius merito rectorum
kon debeant administrare officium. In fame uero maculis siue criminis alicuius denotatione si fuerint ap-
eti, non preter canonicam et regularem deponantur examinationem. Si quis ergo apostolice sedis de-
"etum, cui nos hanc confirmationis cartulam ueneranter subscripsimus, contempserit, procul dubio dam-
Rüonis censuram suscipiet, quam credimus diuino spiritu per'apostolicam linguam prolatam. Nos igitur
stram subscriptionem anuli nostri impressione signantes, obsecramus fratres et coépiscopos nostros omnes,
quorum manus ista deuenerint, ut sua etiam auctoritate et subscriptione hec confirmare uelint, ut qui-
nque hec temerare presumpserit, generalitatis nostre sententiis ita anathematis uinculo obligetur, ut ne-
nem habeat, de cuius fauore sibi blandiatur aut se tueri posse putet a sententia damnationis. Cunctis
lem ista seruantibus sit pax domini nostri Jhesu Christi, quatinus et hic fructum bone actionis recipiant,
apud districtum iudicem premia eterne quietis inueniant. Et quia apostolice auctoritati subscribentes
ı edidimus, iustum est ut illam sacram sedem etiam in hoc honoremus, ut appellationes ad eam fieri
»at a predictis locis cum necessitas fuerit, Eo uidelicet tenore, ut si hoc constitutum ab aliquo fuerit
uaricatum, metropolitanus eorum episcopus, quo ego nunc licet indiguus fungor officio, personam huius
1ctionis uiolatricem conueniat, et huius nostri decreti testificationem innotescat, utque ab eo quod praue
ssit recedere non moretur, ex communi omnium coépiscoporum auctoritate contestetur. At si ille con-
maciter in sui facti perpetratione perstiterit, licentia eis sit Romanam apostolicamque sedem adire et
wessitatis sue causas ante papam qui tunc fuerit urbis Rome deponere, ut per eum cognita causa reus
ste damnationis sententia multetur.
Foleo munere diuino metropolitanus ecclesie Remensis episcopus tenorem buius sanctionis perlegens
et diligenter pertractans, in omnibus eam probandam et corroborandam esse iudicaui, tam propter
antiquum ius monasteriorum etiam his coenobiis conseruandum, quam ad precauendas nihilominus
molestias hic summatim prohibitas, que modernis temporibus contra sacra monasteria per quos-
dam episcopos recenter ordinatos, nec non etiam per quorundam laicorum infestationem grassari
coeperunt. Ad quas inhibendas rationabilis ordo seruatus est, ut et gloriosorum principum hic
concessiones, et pontificum Romanorum priuilegia, et archiepiscopi eiusdem monasterii his omni-
bus astipulatio, et ut ceteri uelint episcopi assensum prebere, nequaquam spernenda hic contineatur
petitio. Cuius gratia illectus simul et presentialiter ab eodem uenerabili archiepiscopo Liudberhto,
nec non et a Bouone religioso eiusdem monasterii abbate rogatus, hoc decretum episcopali aucto-
ritate ratum esse decernens, in nomine patris et filii et spiritus sancti confirmaui et subscripsi.
Wiliberhtus Agrippinensis ecclesie archiepiscopus huic decreto mee mediocritati recitato attestationem
et assensum prebens, quod necessario ac rite promulgatum sit, sab obtestatione nominis Domini
nostri illud confirmaui et subscripsi.
Thiadmarus ecclesie Salzburgensis archiepiscopus huic decreto consensi et subscripsi.
Redbodo Treuerensis archiepiscopus approbaui et subscripsi.
lohannes Rotomagensis archiepiscopus consensi et subscripsi.
Hildegrimus Haluerstadensis episcopus consensi et subscripsi.
Adalgarius ecclesie Hammaburgensis archiepiscopus consensi et subscripsi.
Liutuuardus Uercellensis ecclesie episcopus consensi et subscripsi.
Àm. Uuirziburgensis ecclesie episcopus consensi et subscripsi.
Hrodberhtus Mettensis ecclesie episcopus consensi et subscripsi.
Adalhelmus Uurmacensis episcopus consensi et subscripsi.
Godethancus Spirensis episcopus consepsi et subscripsi.
Vucberhtus Hildineshemensis episcopus consensi et subscripsi.
Deth. Uuirdinensis ecclesie episcopus consensi et subscripsi.
90 897 — 888.
Dodilo Camaracensis ecclesie episcopus consensi et subscripsi.
Honoratus Beluacensis ecclesie episcopus consensi et subscripsi.
Heidilo Nouiomagensis ecclesie episcopus consensi et subscripsi.
Balthramnus Strazburgensis episcopus consensi et subscripsi.
Yualdo Frisingeusis ecclesie episcopus consensi et subscripsi.
Thiadulfus Curacensis ecclesie episcopus consensi et subscripsi.
Die Schrift der Urkunde ist eine schóne und sehr charakteristische germanische Minuskel. Die Unterschrifte
schöfe sind in zwei Reihen, deren jede etwa ein Drittel der ganzen Breite der Urkunde einnimmt, so dass
tel leer geblieben ist, und zwar sämmtlich von einer, dem Texte der Urkunde gleichfórmigen Hand, ge:
nur die Unterschrift des Bischofs Hildigrim von Halberstadt, welche am Ende der ersten Reihe steht, ist
besondern Handschrift. — Das unten seitwärts aufgedruckte Siegel ist zerstört, und nur noch ein formloses
liches Bruchstück davon übrig.
XXXV.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Arnolfus diuina fauente gratia rex. Conuenit regia
lentiae ut inter fideles suos mutuam utilitatem prouidere et de singulorum rationabilibus commodis a
prebere uelit. Quapropter omnibus notum esse uolumus, || quoniam inter fideles nostros Bouonei
tem et Oddonem comitem pro mutua utilitate hanc commutationem fecimus, ut res proprietaüs r
Godeleueshem et in pago qui dicitur Nihthersi, Oddoni beneficiatas, ad monasterium noue Corbe
prefatus preest abbas, in ius proprietatis traderemus, cum omnibus familiis, mancipiis, agris, prat
aquis aquarumque decursibus, et omnibus omnino rebus tam mobilibus quam inmobilibus, quatinus
ad predictum monasterium cum omni integritate mancipentur, e diuerso autem res eiusdem mona
orientali parte ultra fluuium Ouaccram coniacentes in nostrum ius cum omnibus quae ad eas [
receptas Oddoni in beneficium concessimus, id: est in Dalhem litos XIIII. Colonum I. et sextam
salinarum. In Odonhem litos XIII. Colonos II. In Kikthi litos II. In Leri litos XV. Colonum I. m:
et dimidium. In Lauhingi Colonum I. In Scodersted litos II. In Mallumstedi litos III. In Sophingi m:
In Uredii litos VII. mansos XII. In Rodenesleua litos XX. mansos LX. In Dallangibudli colonos et mai
In Heriuuidi colonos et mausos XVI. In Sladforde colonos VII. et octauam partem totius marcae. |
fiio aduocati mansos VIII. In Ailmundesrothe mansos XX. Utrique ergo per hoc parti consului
quod utrimque maior commoditas in locorum situ habeatur, quam antea fuerit, et ut firmior ist
bus in futurum temporibus constent, manu propria roborata, anuli nostri impressione signari prece
Signum domni Arnolfi (L. M.) serenissimi regis.
Aspertus cancellarius ad uicem Theotmari archicappellani recognoui et (L. S. R.)
Data III. Id. Jun. Anno dominicae Incarnationis DCCC.LXXX VIII. Indictione VI. Anno uero
regis ARNOLFI largissimi regis primo. Actum Franchonofurt palatio regio, in Dei *) feliciter AmeN
Das noch gut erhaltene Siegel zeigt das seitwärts sehende Brustbild des Königs, iit Schild und Lanze, und
schrift: Arnolfus Rex,
*) nomine fehlt.
889. | | 31
XXXVI.
E Strunckii notis crit. ad Schatenii annales, mscpt.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Arnolfus diuina fauente clementia rex. Si fidelium nostro-
m petitionibus pie annuimus, eorumque commoditatibus pro Dei amore succurrimus, sempiternae retri-
Mionis compendia inde nobis impertiri minime dubitamus. Quapropter nouerit omnium fidelium nostro-
m tam presentium quam futurorum solertia, quoniam Vuolfhelmus uenerandus ac dilectus episcopus
ster, mansuetudinis nostrae dignitatem precatus est, ut quasdam iuris nostri casas sibi in proprium con-
leremus. Cuius supplicationi libenter satisfacientes, dedimus ei in pagis qui uocantur Gifaron et Reimdi*),
x dua loca Seliheim et Solisun, quidquid inibi fratres eius prius in beneficium habuerunt, cum omni
'gritate sua perpetuo iure in proprietatem, cum curte et casa omnibusque aedificiis, familiis et manci-
; utriusque sexus, agris, pratis, pascuis, siluis, aquis aquarumue decursibus, molendinis, piscationibus,
et inuiis, accessibus et regressibus, cultis et incultis, quaesitis et inquirendis, mobilibus et immobilibus,
rum omnibus iuste et legitime ad easdem hobas aspicientibus. Haec omnia supra nominato presuli
limus atque per hoc auctoritatis nostrae preceptum de iure et dominatione nostra sibi in ius et domi-
n donauimus atque tradimus, eo scilicet rationis tenore, ut ab hodierna die ac deinceps perpetuis
poribus liberam securamque habeat potestatem tenendi, donandi, uendendi, commutandi, uel quidquid
ıde in omnibus sibi placuerit faciendi, nullo umquam tempore successore nostro irrumpente neque
nutante, sed Deo opitulante haec donatio nostra stabilis et inconcussa persistat, muniminis nostri aucto-
te semper roborata. Et ut haec largitionis nostrae auctoritas inuiolabilem obtineat stabilitatem, manu
pria subtus eam firmauimus anuloque nostro assignari iussimus.
Signum domni Arnolfi (L. M.) serenissimi regis.
Aspertus cancellarius ad uicem Theotmari archicapellani recognoui et S.
Data I. Non. Julii, anno dominicae incarnationis DCCCLXXXVIIII. Indictione VII. anno autem regni
nni Árnolfi serenissimi regis II. Actum Franconofort.
XXXVII.
Nach dem, gegenwärtig in Privatbesitz befindlichen, Originale.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Arnolfus diuina fauente gratia rex. Notum sit omnium
eium nostrorum praesentium scilicet et futurorum industriae, qualiter quaedam religiosa || femina
duuui nomine nostram adiit serenitatem, petens ut ei liceret omnem sui iuris hereditatem nostrae pote-
ü tradere, quatinus nostrae auctoritatis permissione daretur ei licentia construendi in eadem hereditate
ellaris monasterii, quod iuxta morem aliorum caenobiorum sub nostra defensione ac tuitione susceptum
i diebus uitae suae habere liceret, et quamdiu quaelibet ex ipsius prosapia in eodem monasterio aptae
‚hoc inuenirentur personae. ipsae in eius regimen sibi succedere permitterentur. Cuius petitioni assen-
m prebentes, omnem ipsius hereditatem in nostrum ius nostracque protectionis munimen suscipimus, et
maiorem habeat quietem et securitatem ad construendum ibidem monasterium, plenissimam ipsi et
minibus ad se pertinentibus immunitatem concedimus, per quam decernimus atque. iubemus, ut nullus
dex puplicus uel quilibet ex iudiciaria potestate, homines ipsius quibuslibet puplicis exactionibus distrin-
Te presumat, sed liceat eis coram aduocatis ex nostra iussione constitutis iustitiam facere, et omnino
sta concessionem qua praedecessores nostri monasteriis in suam defensionem susceptis immunitatem dare
——MÀ MÀ Lm
*) Diese Stelle scheint verdorben zu sein.
*
32 888.
consueuerant, sic memoratae sanctimoniali feminae cum omnibus ad se pertinentibus pleniter firmite "
concedimus. Et ut haec nostra auctoritas concessio firmior habeatur, et per futura tempora melius aj
datur, manu propia subter eam firmabimus et anuli nostri inpressione assignari iussimus.
Signum domni Arnolfi (L. M.) piissimi regis. — |
Aspertus Cancellarius ad uicem. Deotmari Archicappellani recognoui et (L. S. R.)
Data XVII. Kal. Sept. Anno incarnationis Domini DCCCXXXVIIII Indictione VII. Anno II. regni
püssimi regis, actum noua Corpeia in Dei nomine AmeN. :
Das aufgedruckte, einen Theil des Recognitionszeichens bedeckende Siegel kommt mit dem bei Nr. XXXV. %
schriebenen überein. 1
XXXVIII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Arnolfus diuina fauente gratia rex. Notum sit ommil
sanctae Dei aecclesiae fidelibus nostrisque, praesentibus scilicet et futuris, qualiter Bobo uen. || abba =
stram precatus est celsitudinem, quatinus nos quasdam res proprietatis nostrae, quas quidam nobilis 4
Hohuuart nominatus prius in beneficium habuit, pro remedio animae nostrae parentumque nostrorum, 8
monasterium noua Corphea nuncupatum, cui idem Bobo et fratribus ibidem Domino famulantibus praeedi
dinoscitur, in proprium concederemus. Cuius petitioni pro aeternae felicitatis amore annuimus libes
Dedimusque ad idem monasterium quidquid praefatus uir Houuardus in pago Huueitago in comitatibus B
perti et Reithardi et Herimanni et in locis Piringisamarca, Schidara, Adekenhusun et Muchohusun nodi
beneficii tenuit, cum consensu eius, in perpetuam proprietatem, cum omnibus rebus illuc iuste respice
tibus, curtilibus, aedificiis, terris cultis et incultis, agris, pratis, campis, pascuis, siluis, aquis aquarumgd
decursibus, uiis et inuiis, exitibus ac reditibus, quaesitis et inquirendis, mobilibus et immobilibus, omnibu
‚que appendiciis et adiacentibus finibus illuc legaliter pertinentibus. Haec uero omnia, hoc sunt ho
XXV. de nostro iure in ius et dominicationem praelibat monasterii in honore sancti Stephani protomartyri
Christi dicati tradidimus atque contulimus, Et iussimus inde hos praesentes regalitatis nostrae apices til
lari, per quos decernimus atque iubemus ut idem Bobo egregius abba suique successores ab hodierna di
ac deinceps potestatem habeant integerrimam, easdem res ita ordinare atque disponere, prout usui fratrum
inibi Domino militantium necesse esse conspexerint. Et ut hoc firmum et stabile perpetualiter conssi
idem praeceptum propria manu firmauimus anuloque nostro sigillari iussimus.
Signum domni Arnolfi (L. M.) inuiclissimi regis.
Aspertus cancellarius ad uicem. Deotmari archicappellani recognoui et (L. S. R.)
Data XIII. Kal. Septemp. anno incarnationis Domini DCCCLXXXVIIII. Indictione VIL anno Il. gi
Arnolfi piissimi regis. Actum ad curtem quae uocatur Portanaha. In Dei nomine feliciter amen.
Das Siegel ist verloren gegangen.
XXXIX.
Aus dem Kopialbuche des Domstifts zu Osnabrück *).
In nomine.sànctae et indiuiduae Trinitatis. Arnolfus diuina fauente clementia !) serenissimus rex 9
liberalitatis nostrae more ?) loca Deo?) dicata nostro releuamus iuuamine atque tuemur, id nobis ad te"
- .
*) Der Abdruck nach Henseler, in Mösers sámmtl. Werken, berausg. v. Abeken, 8, Th. S. 14., zeigt die unten angegeb*"
Varianten. -
I) gratia. 7?) munere, 3) domino.
889. 33
ralem uitam feliciter deducendam et aeternae premia capessenda profuturum esse liquido credimus.
rapropter omnium fidelium nostrorum presentium scilicet et faturorum cognoscat industria, qualiter uir
nerabilis episcopus atque fidelis noster nomine Egilmarus Osnebruggensis aecclesiae presul nostram adiit
renitatem postulans ut eidem aecclesiasticae *) nostraeque libertatis el immunitatis preceptum fieri decre-
isemus, per quod res et potestates quae suo episcopio ire debentur firmius ac) plenius per nostram
ictoritatem habere ualuisset. Cuius peticionem, ob amorem domini nostri Jesu Christi assensum libenti
imo prebentes, ita fieri decreuimus. Precipientes ergo iubemus ut sicut reliquae ©) Dei aecclesiae quae
r totam Franciam et Saxoniam emunitatis tuicione ab antecessoribus nostris regibus uidelicet et impera-
ribus consistunt, ita prefati presulis sancta sedes perpetuo per hoc nostrum preceptum domino opitulante
nsistat, ita ut nullus iudex publicus neque alia iudiciaria potestas aut comites uel missi dominici per tem-
ra discurrentes in locis illius episcopatus placita habenda uel freta exigenda uel parafreda aut paratas
iendas uel fideiussores tollendos aut seruos et liddones et eos qui censum persoluere debent, nec pon-
n restaurare. Et ut liceret in eodem loco Osnabruggensi?) mercatum habere et monetam publicam 8)
tituere et teoloneum ®) inde accipere omni tempore nemine !?) contradicente, sed liceat prefato uenera-
| episcopo suisque successoribus et suo aduocato !!) res predictae aecclesiae cum omnibus quae possi-
| uel !?) deinceps adquisierit quieto ordine possidere suasque aecclesias iuste: corrigere et earum !5) cau-
; absque ulla contrarietate ordinare atque !*) disponere. Insuper etiam ad nostrae celsitudinis auctori-
em idem !5) prefatus episcopus se reclamauit magnam sibi destitutionem habere de decimis quae ad
nabruggensem aecclesiam in honore sanct Petri principis apostolorum consecratam seruire debuissent.
ximae scilicet et quantitate et numero partes ad eandem sedem ex debito pertinentes inter monachos
xorienses !°) et inter puellas Herifurdenses !7) nostrorum antecessorum conspiramine diuisas esse, ob
cque maxime !5) nullum iter exercitale extra eiusdem episcopatus confinia posse perficere, ideoque pro
v causa eius reclamationi consensum dedimus, ita ut nisi Dani ad delendam christianitatem sui episcopii
ues ascenderent, nullum se suosque ad aliud exercitale iter debite conscensuros. Nec aliquod de regali
"icio secum haberi, sed eius solummodo pastoralitati christianitatis animaduersio ualida !?) persistat, ac
am nos nostrosque predecessores diuinae pietati eius cotidiana commendet intercessio, sicque firma
done stabilitum est, ut cuncti eius successores haec eadem nobis sancita pari modo sortiti fuerint, et ut
c uerius credatur et per futura tempora a cunctis fidelibus nostris diligentius conseruetur, manu Proppa
stra subter eam confirmauimus et sigillo nostro assignari iussimus.
Signum domini Arnolfi (L. M.) piissimi regis.
Aspertus cancellarius ad uscem Theotmari archicapellani recognous et S.
Data III. Id. Octobr. die anno incarnationis Domini DCCCLXXXVIIII. Indict. VII. anno regni Arnolfi
:gs I. Actum Franconofurt curte regia in Dei nomine feliciter Amen.
XL.
E Strunckii not. crit. mscpt. *)
In nomine JESU Christi Domini nostri. Ego Vuolfhelmus indignus Episcopus, omnibus desidero mani-
sari Episcopis et Abbatibus et cunctis sanctae Dei ecclesiae fidelibus hoc quod ad prouisionem salutis
*) ecclesiae. 5) et. 5) eingesch. sanctae. 7) Osnepr. 5) monetum publicum. °) toloneum. 9) nemini, !!) vocato. 12) et
7) eorum. *) et. 15) isdem. 1°) husilienses, 17) herivordenses. 18) eingesch. se. !9) valide.
*) Die Urkunde erscheint hier, wahrscheinlich aus dem Originale, an verschiedenen Stellen richtiger als bei Kindlinger, ob-
wohl Strunck den Text an einigen Orten, wo er ibm zu weitlauftig schien, abgekürst hat. Die Orthographie ist so
wiederhergestellt, wie sie sich in gleichzeitigen Urkunden findet.
Cod, dipl. hist. Westfal. 5
94 889. -
animae nostrae perficere cogitaui et cogitatum Deo donante peregi. Cogitabam enim hereditatem paternam
diuino famulatui dedicare, ut hoc facto animae meae et parentum germanorumque meorum redemptionem
prouiderem. Inter haec, prius quam certius deliberare possem qualiter id fieret, contigit me graui infr-
mitate aegrotare. Tunc ergo consHio habito cum fratribus meis Aldrico et Vuald et pluribus fidelibus
nostris, tradidi ipsam ecclesiam in loco qui dicitur Ulfloa et ipsam curtem cum aedificiis et terris et omni-
bus ad eam curtem pertinentibus ad reliquias sancti Pauli ad Mimigerneford, hac duntaxat ratione, ut si
illa infirmitate prius quam aliter inde decernerem aut statuerem finis mihi eueniret uitae, tunc haec traditio
ad ecclesiam Mimigernefordensem pertineret, si uero Deus donare mihi dignaretur spacium longioris uitäg.
et tempus aliud eligendi, haberem potestatem illam hereditatem tradendi siue canonicis seu monachis sed
sanctimonialibus uel aliis quibuscumque uellem, pro tuitione autem et patrocinio census unius solidi anni
singulis ad ecclesiam Mimigernefordensem solueretur; nisi forte placeret illius fratribus, ut hic annuus cem:
sus redimeretur alia qualibet, re quam eligerent. Haec taliter dicta et gesta constant coram frequentia
populi in ecclesia sancti Viti in die solemnitatis sanctorum Sebastiani et Fabiani, presentibus istis comitibus?
Cobbone, Thiadingo, Hroduuerco, Vuarino. 00d
Post haec dum diuina miseratione ab hac infirmitate conualerem, prospexi quod pauperioribus loc
iustius subueniri possit, et tanto sit Deo gratior elemosina, quanto in quibus operatur maiore arctantui
paupertate. Consiliumque reperi cum germanis meis et alis fidelibus, ut ad monasterium sancti Liudger
ipsam supradictam hereditatem donarem et eius ualerem intercessionem pro meis et parentum meorum
et germanorum reatibus obtinere, et societatem fraternitatis et recordationis in eodem monasterio prome-
reri. Tractabam quoque istud cum clero ecclesiae nostrae, cum maioribus et mediocribus atque minor
bus, et cunctis super hoc consentientibus et comprobantibus et hortantibus, Regem gloriosissimum Arnol-
un pro hac causa adi, eunte mecum eiusdem monasterii abbate Hembile, et aperui clementiae eius cau-
, quam cum eius permissu et auctoritate perficere desiderabam. Quod cum ille pro sua clementia
suscipere dignaretur, iussit hoc in sua presentia perfici coram uenerabilibus archiepiscopis Sunderoldo e
Vuilliberto, abbate quoque uenerando Sihardo et multis alis episcopis et abbatibus, comitibus et primati
bus regui, tradidique ipse supradictum predium, per manum aduocati mei Vuarini, presente rege, in regio
palatio. Franconoford, II. Nor. Julii, sancto Liudgero ad reliquias Sancti Saluatoris in quarum honore ipsum
Anasterium constructum est, quam donationem suscepit.'comes Heremannus ad manus abbatis Hembil,
uidelicet Ulfloa cum aedificiis et sepibus, cum terris et siluis, cum aquis et pascuis, et quidquid ad ipsum
mansum pertinet qui dicitur Selihoua, in culta terra seu nondum culta, quodcumque in ea litis traditum
est uel deinceps colendum et possidendum, insuper homines XXX. cum familiis suis et terris quas tuno
possidebant, quorum loca et nomina subtus habentur scripta.
Pro hac ergo donatione preceptum regiae auctoritatis expetii et firmationem signaculi eius. Deinde
rediens a comitatu ego Vuolfhelmus episcopus, et abbas monasterii sancti Liudgeri, ueni ad locum eius
dem Sancti? Ibi ergo III. Id. Julii, die dominica, coram omni populo et congregatione monachorum, ego
Vuolfhelmus et frater meus Aldric eandem traditionem denuo perfecimus ad corpus sancti Liudgeri, astan-
tibus his testibus. Vuilheri. Helmdago. Folckero. Siuuardo. Post haec in Mimigerneford in conuentu sacrae
synodi, quam congregari feci Non. Octobris, presbyteri et diaconi et clerus omnis Mimigernefordensis eccle-
siae, coram uniuerso plebe et coram comitibus qui aderant, Herimanno, Folcberto, Hroduuerco, Thiadingo,
per ordinem interrogati a maximo usque ad minimum publice fatebantur, omnia quae in supradicta tradi-
tione gerebantur secundum suum consensum et uoluntatem rationabiliter gesta esse, ne cui patere possi
ullus insidiarum locus et occasio hanc traditionem infringendi. Concesserunt etiam unanimo fauore, ut soli-
dus qui ad sanctum Paulum pro supradicta precaria solui debuerat, uno manso et familia semel redime-
retur. Atque hic mansus et familia ex parte nostra datus est in uilla nuncupata Gibonbeki per manu
aduocati nostri Bernhardi ad memoriam sancti Pauli, et susceptus ab aduocato familiae sancti Pauli Ratech,
qui in presentia totius concilii precariam aduocato nostro retradidit, ne deinceps ex illorum parte exig
889 — 890. | 35
lebeat.. Porro presbyteri qui presentes erant, fuerunt hii. Hardrat prepositus. Liudolf. Salamon. Engel-
brath. Gislolt. * etc. Horum omnium idem consensus et uoluntas fuit ut haec agerentur, et anathemati-
muerant a parte Dei et Sanctorum eius aeterna separatione, si quis unquam hanc traditionem irritam
&cere conatus fuerit, uel auferre et demere aliqua ex his quae tradita sunt, nisi emendauerit se et corre-
writ. Laici quoque qui aderant Nobiles fuerunt Comites supradicti, et Meginhard. Hardrad. Sebrath.
[hiadmar. **) etc.
Tunc uero uenimus, ego Vuolfhelmus episcopus et abbas Hembil monasterii Vuerthinensis, cum reli-
müs sancti martyris Apollinaris sanetique Liudgeri, quas memoratus abbas aduexit, uenimus autem II. Id.
)ctobris cum conuentu multo populorum et cum comitibus ad Ulfloam, et coram uniuersa multitudine hanc
raditionem pérfeci tercio, ego Vuolfhelmus episcopus et mecum fratres mei Aldric et Vuald, ut saepedictus
xus Ulfloa sub dominio sancti Liudgeri ad usum monachorum in Werthina deseruiret cum XXX. familiis
& eorum territoriis et. cum omni integritate ilius Selihoue quae ad ipsam curtem pertinet ***) . . . . In
i.c ratione suscepit introductis reliquiis hanc traditionem Hembil abbas per manum meam et Hefimanni
‚omitis atque possedit. Si aliquis unquam hanc traditionem infringere et reuellere uoluerit, hic et publicae
mactonis damnum sustineat et, nisi se correxerit, ante tribunal Christi Jesu domini nostri in die iudicii
wc reatu ligatus appareat Actum anno dominicae incarnationis DCCCLXXXVIIII. anno uero gloriosissimi
wmolfi regis II. Indictione VII.
Haec loca et nomina familiarum. In Ulfloa. Vuendo et Baltger. In Langonezca. Fastuuard. In Ricolfesheim. Ydo
et Vuanger. In Dulmeni. Marhard et Gebbo. In Bunhlaron. Hroduuard. In Forkenbeki. Milo. In Ternezca ****)
.... In Panpon. Hasla et Abbuco. In Nethubila. Meginger. In Solison. Vualdger. Focco. Athalheri. Othelm
&& Bernold. In Anrapun. Hunuuard. In Westahem. Erdag. In Nihem. Buodo. In Stunni. Vuendi. In Hramers-
lhorpe. Embo. Landric et Thiedo. In Helmun. Ostuuord. Liudhard. Osico.et Hoio. In Recnon. Liadgrim et
Yuido.
" XLI.
Querimonia Egilmari Episc. Osnabrug. ad Stephanum Papam. — Accedit huius responsio.
E mscpt. Henseleri.
-
Domino sanctissimo et egregiae sanctitatis apice praestantissimo, Papae Stephano, exiguus servorum
Christi servus, Egilmarus Osnaburgensis episcopus, cum omni subjectae congregationis caterva, verae
féicitatis implorat coronam. Dum orthodoxam Christi ecclesiam apostolica institutione fundatam et a sanctis -
paribus firmissime roboratam, rabie persequentium et fraude iniquorum dolemus dilaniatam, ac per hoc
poüus tepidam minusque in divino cultu fervidam geminus, Vestrae pietatis jura, quae penes Deum sunt
manifesta, deposcimus, ut nos, quibus ovium cura dominicarum commissa est, fulciré at adjuvare digne-
min, quo eas ab errore devio ad viam veritatis et ad lumen de tenebris reducere queamus, quod tunc
recte fit, si pravitas in rectitudinem convertatur, quae ideo diu apud nos per varias negligentias pullulat,
qua per multos retro annos sancta Synodus minime congregata hanc non resecat. Unde audire diguetur
Sancüssima industria. vestra rationis sententiam, de cujus controversia quatitur pusillanimitas nostra. Primi-
*) In Kindlingers Abdrucke folgen bier noch 48, zum Theil wahrscheinlich falsch geschriebene Namen, die Strunck, der
Kürze wegen, weggelassen hat.
") In Kiadlingers-Abdrucke felgen hier noch 18 Namen. |
"*) Bei Kindlinger findet sich hier noch die von Strunck, wahrscheinlich der Kürze wegen, weggelassene Stelle: et quod iam
in ea possessum est, cum omni inuestitura mobilium rerum et immobilium, ut nibil inde aliquis demat uel auferat, sed ex
toto redest ad sanctum Liudgerum, quodcunque et qualecuuque fuerit, dum ego ex hac uita emigrauero.
"*") Kindlinger schiebt hier den wahrscheinlich unrichtigen Namen: Salutet, ein.
5*
36 890.
tus de decimis, quibus subditorum catervam pascere debemus, contra Jus canonicum et fas ecclesiasticum
injusto ordine a nobis per vim ablatis, pro qua vero re sint ablatae, et unde processerit origo, ut de&
marum, quibus tantummodo episcopatus in Saxonia sunt constituti, non nisi quarta pars ad Osnabrugensen
ecclesiam in honore S. Petri principis apostolorum consecratam inserviat, cujus etiam nos servitores sumus,
cum caeterae partes majores ex quantitate et numero ad eandem sedem ex debito pertinentes, inter me
nachos Huxilienses, ubi noua Corbeja ab eis vocitatur, et puellas Herivordenses diuisae sint, praeter prae
dia nonnulla, quae eis ex ipso episcopatu pertinentia subjecta sunt, et ecclesias baptismales N. quae prms
episcopatui annexae, subjugatae erant, quae jam non requirimus, sed saltem decimas tantum debite per-
tinentes ad nos reddi, quae ablatae sunt, flagitamus. Haec veridica ratio est.
Cum dudum inquam magnus et admirabilis princeps Karolus, qui geutem Saxonicam per strenm
bellorum certamina, Deo adminiculante, ad fidem christianitatis converterit, synodalis atque canonici Jurs
consulüs singulos ejusdem Provinciae episcopatus ex decimarum stipendiis constituisset, quia aliis ibi paste-
res et episcopi donanis carebant, unde paulatim roborari Christianitas potuisset, Et post ejus excessum
filius ejus bonae memoriae Hludovicus diu sanctae ecclesiae propagator viguisset, accidit ut tres fili ejas
maligno usi consilio, eum in custodiam mitterent, cui consilio una conspiratione consensum et adjutorim
praedictae sedis nostrae in honore Sancti Petri apostoli dedicatae episcopus nomine Goswinus praebe,
ita ut mucronem ab eo violenter ipse discingeret. Cum autem rursus ex eadem custodia, Deo volente
per adjutorium filii ejus omonimi Hludovici cum honore ad regnum remeasset, praedictus episcopus sow
perfidiae et infidelitatis conscius, ad coenobium Vuldense confugiens, monasticum habitum assumpsit, &
semel in anno latenter ipsius episcopatus locum invisere solebat. Sicque episcopalis cura sine praesule
et rectore ea tempestate remanebat. Interim a multis invaditur, rapitur, dispergitur et dissipatur, done
post mitissimi praefati Hludovici principis excessum, cum valida et periculosa regni disceptatio inter tres
filios immineret, et uni ex hiis, scilicet ejus aequivoco, hujus divisio in sortem cederet, quidam ejus fide-
lis comes ditissimus, Cobbo nuncupatus, de praedicto episcopatu quidquid voluit agere adeptus, german .
ejus nomine Werin in monasterio Huxiliensi tunc temporis abbate, et sorore ejus in puellarum coenobio
Herivordeusi abbatissa degentibus, quantum voluit de decimis quae ad eundem episcopatum pertineba |
tradi fecit ad eadem monasteria, in alterius parochia alteriusque diocesi constituta, praeter synodum e ;
conscientiam episcoporum. Cum interim Gozbertus episcopus de gente Sueonum (quo ordinatus erat) cum ‘
persecutione ejectus esset, necessitate compulsus praedictum Cobbonem adiit, quo impetrante et rege cor '
cedente, suscepit gratulabunde eundem episcopatum, decimis, unde solummodo constitutus est, maxim
ex parte vacuatum, eoque favente et timente, ne forte ei, ad quod ordinatus non erat, auferretur, "|
tempore sine aliqua contradictione ita permansit. Egilbertus vero praedecessor et coépiscopus nost,
crebro pro ipso negocio Guntharium et Willibertum archiepiscopos interpellavit, et variis occupationibs -
quibus sancta synodus per longa transacta tempora non est congregata, obstantibus, causa finetenus ne „
est determinata. At vero cum mihi indigno ejusdem episcopatus cura fuisset injuncta, et inter varias neg-
gentias, quas perlongum est enucleare, plures ecclesias inconsecratas, aliquantas etiam homicidiis perpe
tratis infectas, variisque spurcitiis et flagitiis minime purgatas reperissem, in quibus praedictorum mont
steriorum subjugati de plaga occidentali advenientes presbyteri ignoti, de quorum consecratione ambig-
mus, officia celebrant, ne ibi divina mysteria ab ipsis celebrarentur inhibendo interdixi, donec Vos, vene
rabiles patres et magistros super hac re consulerem. Quam ob causam illico praedicti monachi et puellie
ad aures principis Arnulfi accusationem contra canonica sancita detulerunt, deferentes praeceptum, ul
ajunt, a Hludovico rege et Rabano Magontiacensc alterius pontifice diocesis, statutum, sed non certis test-
ficationibus fidei accommodatum, quia fraudulenter dicitur ab ipsis fictum, ut ipsi sine nostra dictione ve
aliqua contradictione possideant decimas praedicti episcopii, contra Jus canonicum, et quod primum #
fundamento ejusdem ecclesiae a praefato magno Karolo, coépiscopis et canonico decreto erat statuum
ut maneret ratum, hoc miro et detestabili modo, qualiter a Magontiacense alterius diocesis praesule fort
890. 37
queat irritum, ignoramus. Unde an hoc, quod contrarium canonicae auctoritati videtur, an illud quod
'egulariter ex decimis prius statutum est, restaurando roboretur, Vos judicate, domine pater beatissime.
nterea supradicti accusatores, qui me, non tamen in praesentia, de infidelitate regis accusaverunt, asse-
entes me hoc velle destruere, quod priores Augusti vel reges sanxerunt, ad rationem me venire com-
mlerunt, dum coram Arnulfo principe et episcopis novem, quorum haec sunt nomina, Williberto
igrippinae Coloniae archiepiscopo, Arn Wirciburgense, Odilbaldo Trectense, Drogone Mindense, Godethanc
ipirense, Wicberto Hildensummense, Wiberto Ferdense, Evulfo Holmorsteddense, Bisone Patharburnense,
ausam hujuscemodi negocii in medio proferrem, obnixis precibus in amore summi pastoris et pontificis
esu Chrisü, cujus vicarii esse creduntur, et S. Petri apostoli omniumque Sanctorum honore postulavi, ut
ecundum conscriptum, quod coram eis legi feci, et quod penes nos habemus, et justa judicia et canonica
cita, recte de hoc negocio respondendo decernerent. At illi scientes voluntatem Principis et quorundam
‚omitum, et ne eum offenderent renitentes, nil de causa prolata respondere praesumpserunt, sed penitus
um responsione canonica in amore Dei petita justicia mihi denegata est. Sicque adulando Principi, jussus
um ab eo, si ejus gratiam vellem habere propiciam, ejusque potestati non contrairem, ut haec in deci-
nis et reliquis hujuscemodi negociis querulosis omnia permitterem fore sicut inveni, meaque compulsa
ıterpellatio cassata est. Sed ne hoc impetrare quivi, ut accusatores in praesentia exhiberentur et causa
ecte examinaretur. Et patres benignissimi, nisi super hujus controversiae querimonia dexteram justiciae
iorrigatis, nec episcopale ministerium ad Christianitatis observantiam quimus exercere, nec claustra mona-
terii, quae nec aliqua inveni propter penuriam et decimarum abstractionem, emendare, quae nuperrime
oepimus construere, neque clerum ad Dei servicium pascere valebimus et vestire, sed cogendum variis
erumnis dispergi dolebimus non posse rursus congregari. Ecce, patres egregii, tot annis transactis tem-
iore praedecessorum meorum praefatae ecclesiae inconsecratae hactenus permanent, et contra voluntatem
ostram, quia prohibetur in Canonibus jubente lege divina, missarum officia inibi celebrantur ab hiis de
uorum ordinatione dubitatur. Decimae a nobis tolluntur, parvitas nostra non mediocriter in omnibus quae
ligna sunt emendatione contemnitur, quia ibi unum foraminis aditum inimicus invenerit intrandi offendens
d caulas ovium hostes exhibebit. Unde vos summae sedis apostolicae auctorem, ceu totius Christiamtatis
aput invocamus, et qui coram altaribus in pavimento prostrati patrocinia Sanctorum imploramus, ut salu-
is et sanctitatis vestrae prosperitas proteletur et in aeternum gloria et cornu vestrum dilatetur, pedibus
etatis vestrae mente provoluti, petimus ut super hac re quid nobis faciendum sit censeatis, aut utrum
ub taciturnitatis nodo calcare et silentio haec talia propter scandala vitanda premere debeamus, vel spem
ecuperandi ex decimis habeamus, sequendumve nobis sit, ut de hac censura nobis justiciam fieri recla-
nemus, in propatulo nobis enucleare certumque facere dignetur beatissima paternitas vestra, quam con-
ervare dignetur ineffabilis pietas sempiternà
Responsio Stephani.
Stephanus sanctae apostolicae et universalis Romanae Ecclesiae Episcopus, Egilmaro venerabili Osna-
burgensis Ecclesiae Episcopo in Domino salutem. Bonorum operum et spiritualium studiorum Deum aucto-
rem esse non dubium est. Unde laetari me fecerunt scripturae tuae ex bono studio et ex integritate fidei
et devotionis tuae, sed ex afflictione tua magna ex parte tristari, super quo tu conquestus es et crebrior
ad nos sermo commeantium perlatus est. Non oportuit quidem ab illis quibus sustentari et portari atque
honorari debuisti, tot ac tantas, innocens ut credimus, oppressiones perpeti. Mandasti enim nobis Sancti-
talem tuam a Godescalco novae Corbeiae abbate et Hervordense abbatissa ipsorumque fautoribus variis
calamitatibus vexari et dilaniari, et apud filium nostrum Arnulfum crebris accusationibus plus aequo infa-
mari, Ecclesiam tuam suis dotibus et fidelium oblationibus expoliari. Inde, frater, noli mirari, si te mem-
brum malivoli et impii persequuntur, cum ipsum Christum caput nostrum sint persecuti, sicut ipsa veritas
at: Si patrem familias Beelzebuc vocaverunt, quanto magis domesticos ejus. Noli multum vexari, noli
38 890 — 891.
turbari, sed confortare in Domino et in potentia virtutis ejus. Nos vero ad supplementum fratres &
coöpiscopos nostros amplius quam quinquaginta vocavimus, cum quibus regulariter tractando decrevimu,
quae et qualia tibi et tecum litigantibus responsa remittamus, quia una eademque die illorum literas super
hiisdem negociis simul cum tuis suscepimus. Hiis enim epistolis in omnium audientia praelectis, multas u
nost querimonias et oppressiones super illorum temeritate tua continebat in se, sed et illorum non minor
erat lamentatio de te. Quapropter necessarium esse duximus, ut remotis tergiversationibus, veritatis elu-
cubratione adminiculum tibi a nobis impendatur atque ab apostolica sede suffragetur, ne in totius Eccle
siae perturbationem haec impudens procedat intentio, et ea quae a sanctis praedecessoribus nostris dudum
prohibita fuerant, denuo reviviscant. Abbati vero literas suis respondentes remisimus in haec verba.....
XLII.
Nach einer von dem Hessischen Bibliothekar Raspe, zu Paderborn am 29. November 1773 gefertigten und
beglaubigten Abschrift.
quod situm est i in loco e Hersi
et per te in eodem Ven. Monast. in perpetuum. Quanto nos | pro piorum et venerabilium locorum. stata ang
mentando sollicitiores existimus, et ad eorum utilitates proficiendas perpetuo pastoralibus vigiliis insistimus, |
tanta nobis aeterne remunerationis praemia eo largiente conquirimus, qui dixit, beatus seruus ille, quem
cum uenerit dominus inuenerit uigilantem. Et ideo omnibus sanctae Dei Ecclesiae fidelibus atque nei
notum fieri uolumus, suggessisse nostro Apostolatui Bisonem reuerendissimum Padrabrunnensem Episcopum, -
quatenus praedictum ven. Monasterium, cui ipsa praeesse dinosceris, situm in territorio dioeceseos suae,
cum omnibus suis iustis pertinentiis et adiacentiis, huius auctoritatis nostrae Pribilegio muniremus. Cuius
postulationi fauere. nitentes, praecipue cum omnium sit Ecclesiarum cura nobis commissa, hoc apostolicum
nostrum pribilegium fieri decrebimus, per quod et id ipsum uenerandum monasterium roboramus, et apo-
stolica auctoritate inibi ad sustentationem ancillarum Dei confirmamus omnes res, quae a iure praedicti
Episcopi cum eodem sunt monasterio commutatae legaliter, uel quae a fidelibus et Deum timentibus sunt
ibi collatae ad usum et utilitatem earundem Sanctimonialium, nec non et Decimas eidem praefato mona
sterio annualiter persolui censemus, quae de statutis uillis eidem dari persoluique debent episcopali simul
et synodali decretto. Immo et consultu ut intuiti sumus statutum est et canonice ordinatum, quod si il
res se habet, infringi non debet, ne synodalis et canonicus uigor .
in praefata sancta Padrabrunnensi ecclesia, sicut statutum esse comperimus, cui de eodem - uen. mon.
curam esse reperimus statuentes apostolica censura decernimus, ut nulli fidelium fas sit quoquo modo
contra huius priuilegii nostrae confirmationis seriem pie et misericorditer a nobis promulgatam agere au
temerario ausu de omnibus quae eidem mon. suaeque congregationi legaliter tradita sunt uel concessi
sibique a modo et deinceps tradenda uel legitimo iure conferenda aliquid minuere uel auferre, sibi etiam
deripere, potius autem ad utilitatem Domino illic famulantium firma potestate consistant, earum bono quse
nunc habentur uel sunt iuste conquirenda . . Nam qui timore Dei postposito huic confirmationis nostrae
priuilegio in toto uel in parte contraire repertus, illudque non integriter obseruare distulerit sancta
cito admonitus resipuerit, apostolico mucrone feriendus . . . . qui autem custos fuerit et obseruator.
a iusto iudice Domino Deo nostro misericordiam consequatur. Scriptum per manum Gregorii Scriniari
sanctae Romanae ecclesiae in mense Maio Ind. nona.
T Bene
ualete +
891 — 891. 39
XLIII. |
E Copia recentiori in Kindlingeri Mss. T. XII.
Stephanus Episcopus seruus seruorum Dei. Hembil religioso abbati venerabilis monasterii S. Liudgeri
"t per te eidem venerabili monasterio in perpetuum. Quoties ea a nobis concedi postulantur, quae piis
4 "venerabilibus locis congruunt, decet nos libenter concedere et votis religiosorum apostolica sanctione
auere. Et ideo religiositas tua nostro suggessit apostolatui, quatenus idem predictum venerabile monaste-
ium cum omnibus canonice et legaliter sibi pertinentibus et adiacentibus apostolica auctoritate muniremus,
memadmodum a piis Imperatoribus, Luthouico scilicet et Carolo atque Arnulfo religiosis quondam Augustis
ser augustalia eorum precepta munitum roboratumque esse dinoscitur. Huius rei gratia tuam suggestionem
:ongruam fore preuidentes, ratum duximus aures nostras tuis accommodare precibus, qui uniuersalem
ıormae curam diuina suffragante gratia suscepisse dinoscimur. Quapropter id ipsum sacrum monasterium
uius presentis priuilegii nostri sanctione ut prelibauimus munientes, decernimus a presenti nona Indictione
it nulli potestati nec cuilibet magnae paruaeque personae quacumque dignitate preditae fas sit quoquo
nodo illud inuadere vel alii commodare, nec quicquam de famulis vel mansis nec non seruis et ancillis,
is et liberis, siue quicquam de rebus mobilibus vel immobilibus deque cultis et incultis memorati mona-
terii sibi vindicare aut alteri donare presumat, sed cum omnibus rebus et possessionibus ac oblationibus
:t redditibus, quae canonice et legitime inibi data, largita sunt et donata ac deinceps donabuntur, iuri ac
ıtiitati crebro dicti monasterii et usibus Deo inibi famulantium pérenniter confirmamus sub tua dicione
legere ad regendum ac regulariter dispensandum. Imo censemus nulli fidelium licitum fore quamlibet
per eiusdem monasterii homines dicionem habere aut ad aliquas exactiones contra rationem compellere
rel distringere, sed sicuti a prefatis Imperatoribus Deumque timentibus concessa existunt atque firmata,
ta nos cum ipsis preceptis augustalibus omnia ut ea continere videntur adscripta inuiolabiliter ab omnibus
anctae Dei ecclesiae fidelibus apostolica auctoritate firmata obseruanda precipimus, statuentes decernendo
ıt qui temerario &usu, quod non optamus, contra hoc nostrum apostolicum priuilegium ire vel agere pre-
umpserit, et in toto vel ex parte, quod nequaquam fieri mandamus, infringere temptauerit hoc quod ad
audem Dei omnipotentis et stabilitatem eiusdem monasterii ac monachorum sustentationem ad nostrae
nercedis augmentum diuino tacti amore statuimus, nouerit se excommunicandum et nisi obediens fuerit
ınathemate feriendum, qui vero custos fuerit ac obseruator benedictionem ac gratiam consequatur. Scri-
sum per manum Gregorii scriniarii sanctae Romanae ecclesiae, in mense — Maio, Indictione nona.
+ Bene valete. 7
Data III. Kal. Julii per manum Stephani secundicerii sanctae sedis apostolicae, anno Deo propicio
Jontificatus domni Stephani summi pontificis et uniuersalis papae in sacratissima sede beati Petri apostoli
sexto, Indictione VIII. AMEN.
XLIV.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Arnolfus diuina fauente clementia rex. Si seruorum uel
ancillarum Dei petitionibus, quas pro ecclesiarum sibi commissarum utilitatibus nobis || suggesserint, cle-
menter annuimus ac pie prospicimus, id nobis et ad praesentis uitae cursum salubriter transeundum, et
ad perpetuae beatitudinis praemia feliciter promerenda liquido profuturum esse confidimus. Quam ob rem
nouerit. omnium fidelium nostrorum praesentium seilicet atque futurorum industria, qualiter Uuicpreht et
Biso venerabiles ac dilecti episcopi nostri praecati sunt, vna cum Chönrado fideli comite nostro, clemen-
tiam nostram, quatinus sororibus sanctimonialium, in monasterio Heriford nominato sub honore sanctae
Dei genitricis Mariae constructo atque dicato Domino famulantibus, electionem suam inter se intrinsecus ab
Io 892 — 913.
antecessoribus nostris eis prius per praeceptales cartas concessam, pro remedio animae pii genitoris nostri
Karlomanni regis et deinde nostrae caeterorumque parentum nostrorum, simili modo concederemus, no :
straeque auctoritatis scripto eam corroboraremys. Quorum petitionibus et salubri consultui libenter assen-
sum praebuimus, et praeseus praeceptum inde conscribi iussimus, quicquid boni antecessores nostri eidem
cenobio contulerunt, et omnia priuilegia ab ipsis illuc concessa, per hoc concedentes ac nostra auctoritate
confirmantes. Et iuxta illorum monitionem hisdem sororibus securum per hoc praeceptum concedimu
arbitrium .et potestatem inter se abbatissas eligendi, quamdiu Deus aliquam inter illas talem praesignaueri, .
ab ipso docta quae famulas Dei iuibi Domino militantes gubernare ac regere possit, nullusque successo-
rum nostrorum hanc nostrae anctoritatis cartam potestatem habeat uiolaré, ut ipsas ob hoc melius pro
uobis et praelibato genitore nostro aliisque parentibus nostris exorare delectet. Et ut praesens auctoritaüs
nostrae praeceptum nulla unquam mutabilitate uioletur seu uiolari conetur, manu propria illud firmauimu
anuloque nostro assignari praecepimus.
' Signum domni Arnolfi (L. M.) serenissimi regis. -
Signum domni Hludouuici (L. M.) serenissimi regis.
Arnustus notarius ad uicem Rotmari archicapellani recognoui et (L. S. R.)
Data IIl. Nonarum Nouembrium die, Anno Incarnationis Domini DCCCXCII. Indictionum X.ma Anno
regni Arnolfi regis V. Actum Franchonofurt in Dei Nomine feliciter AmeN.
Zwei aufgedruckte Siegel, ein grösseres über, ein kleineres unter der Datumsformel, sind beide verloren gegangen, und
nur die Spuren davon noch vorhanden.
XLV.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. ARNOLFVS diuina prouidente clementia Imperator augı-
stus. Episcopis, abbatibus, comitibus, uicariis, omnibusque in sublimitate positis et natu maioribus in
Saxoniae partibus constitutis, In Christo saluatore pacem et utriusque uitae felicitatem cum salute perenni
Notum itaque generalitati vestre fieri uolumus, quia serenitatis nostre auribus innotuit, quod sint intet uos
qui militiam coenobii quod uocatur noua Corbeia, id est vassallos eiusdem abbatis plus iusto in hostem
ire compellant, cum hoc auctoritate diuorum antecessorum nostrorum ipsi loco suisque concessum atque
indultum clara luce dinoscatur. Quod et nos morem sequentes priorum, non minori deuotionis sollertia
eidem sacrosancto loco et rectoribus eius cum omnibus regimini illorum subactis, Domino propitiante, fine-
fenus confirmare studemus. Quapropter uniuersitati uestrae expresse mandamus et modis omnibus prorsus
interdicimus, ne quisquam ex uobis ipsos milites quoquo modo iniqua districtione seu in expeditionem aut
ullam exactionem huiusmodi uiolenter reddere aut facere coartari praesumat, sed liceat praefati monasteri
abbati secure cum omnibus curae illius subiugatis degere, et sicut ab antecessoribus nostris sibi suisque -
interius exteriusque concessum scriptoque roboratam constat, sine alicuius maioris minorisue ordinis personae -
offendiculo frui perpetimque potiri in gloriam et laudem Dei. |
Von dem aufgedruckten Siegel ist nur ein Bruchstück übrig, auf welchem das Brustbild des Kaisers noch zu sehen,
und zwar von den früheren Siegeln verschieden.
XLVI.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina largiente clementia rex. Conuenit
nostrae regali celsitudini ut petitiones fidelium nostrorum, has precipue quas pro ecclesiarum sibi commis
sarum utilitatibus suggerunt, ad effectum perducamus, || quoniam hoc et ad presentem uitam prospere
peragendam, et ad futuram beatitudinem promerendam profuturum liquido credimus. Unde nouerit omnium
*
913 — 921. | M
fidelium nostrorum tam praesentis quam futuri temporis industria, quod uenientes ad monasterium sancto-
rum martyrum Stephani atque Viti noua Corbeia nuncupatum, rogante eiusdem coenobii venerabili abbate
Buobope vna cum fratribus sibi comsmissis, omnes concessiones quas priorum regum temporibus habuerunt,
firmiter eidem loco concessimus. Praecipue vt potestatem habeant inter se cum necessitas uenerit abba-
tem, eligendi. Et ut a nullo episcopo de dominicalibus mansis eiusdem monasterii decimae exigantur, neque
a comite wel ex qualibet iudiciaria potestate coloni eorum et liti ad iusticiam faciendam aliquo banno con-
stringantur, sed coram aduocatis eiusdem loci iusticiam facere cogantur, sicut anteriorum Francorum regum
temporibus praefato monasterio concessum fuisse cunctis fidelibus nostris liquido patet. Et ut haec aucto-
ritas nostrae largitionis firmiter habeatur atque per futura tempora a fidelibus nostris verius credatur,
nostra propria manu subter eam firmauimus, atque anulli (sic) nostri impressione signari iussimus.
Signum (L. M.) domni Chuonradi serenissimi regis.
Salomon cancellarius ad uicem. Piligrimi archicapellani recognous et (L. S. R.)
Data III. Non. Feb. anno ab incarnatione domini DCCCC. xL. Regni autem domni Chuonradi serenis-
simi regis anno II. Actum in ipso monasterio Corbeia in Dei nomine feliciter. Amen. |
Das aufgedruckte kleine kreisfórmige Siegel zeigt das seitwärts sehende Brustbild des Königs, mit der königlichen Stirn-
binde, einer Fahne und Schild, und mit der Umschrift: Cbuonradus Rex; doch ist der grösste Theil des Randes
nebst einem kleinen Theile des Bildes und der Schrift verloren gegangen.
XLVII. ZEE
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Conuenit nostrae
regali celsitudini. ut petitiones fidelium nostrorum, has praecipue quas pro aecclesiarum || sibi commissa-
rum utilitatibus suggerunt, ad effectum perducamus, quoniam hoc et ad praesentem uitam prospere per-
agendam, et ad futuram beatitudinem promerendam profuturum liquido credimus. Unde nouerit omnium
fidelium nostrorum tam praesentis quam futuri temporis industria, quod rogatu coniugis nostrae domnae
reginae Mahthildis, vna cum prole et equiuoco nostro, nec non episcopi Adaluuarti, qui legatus fuit ad
nos missus ab abbate uenerabili Folcmaro fratribusque Christo in noua Corbeia militantibus, "et sanctis
martiribus nostris aduocatis et intercessoribus Stephano atque Vito fideliter seruientibus, omnes concessio-
nes quas priorum regum temporibus habuerunt, firmiter eidem loco, id est praedicto abbati et fratribus
concessimus. Praecipue ut potestatem habeant inter se cum necessitas uenerit abbatem eligendi. Et ut
a nullo episcopo de dominicalibus mansis eiusdem monasterii decimae exigantur, neque a comite uel ex
qualibet iudiciaria potestate coloni eorum et liti ad iusticiam faciendam aliquo banno constringantur, sed
coram aduocatis eiusdem loci iusticiam facere cogantur, sicut anteriorum Francorum regum temporibus
praefato monasterio concessum fuisse cunctis fidelibus nostris liquido patet. Et ut haec auctoritas nostrae
largitionis firmiter habeatur atque per futura tempora a fidelibus nostris uerius credatur, et ne deinceps
hinc aliqua dubietas fiat, nostra propria manu subter eam firmauimus, et anuli nostri impressione signari
iussimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) serenissimi. regis.
Simon notarius ad uicem Herigeri archicappellani recognout et (L. S. R.)
Data X. Kal. Maii anno incarnationis domini DCCCC.XX.II. Indictione X. Anno autem regni gloriosis-
simi regis Heinrici II. Actum in uilla quae dicitur Quitilingaburg in Dei nomine feliciter amen: u
Das aufgedruckte Siegel wird bei der gleich folgenden Urkunde beschrieben.
Cod. dipl. bist. Westfal. 6
42 937 — 935.
ALVIII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hemricus dieina fsmemte clementia rex. Omniem simqe
fidelium nostrorum petitionibus serenitatis nostrae aurem accommodare oportet, maxime tamen eorum, qui de
sacris || mentionem facimnt coenobiis obtemperare decreumus. Nam nostris crebrescentibus peccats, mu-
timodas paganorum casügationes, quibus Christicolas afflixerant, sentimus. Inter quas etiam Mahthillan
dilectam coniugem nostram, una cum Bodarbrunnensis aecclesiae episcopo uidelicet Unuuano, seu et cete
ris fidelibus nostris, de sanctis Heriwurdensis monastern monialibus interpellantem cognouimus, quaiem
ilerum praecepta regia, quae ab ethnicorum infestatione exusta sunt, renouari praeciperemus. (Juapropier
nouerit omnium fidelium nostrorum industria, quia miseratione earum repleti, ob amorem Dei sanctoree ,
que eius, petitionibus eorum assensum praebentes, prout ea ab antecessoribus nostris habere uidebantw,
nostrae auctoritatis renouatione praenotare iussimus, ea scilicet ratione, ut quicquid inuestitura supradidi
loci, siue de regum uel cuiuslibet personae traditione appareat, nullo iniustae contradictionis impedimenk,
aeternaliter ad eiusdem congregationis nutrimina perseueret, quatenus absque alicuius secularis uexatioss
conflicto, sub nostrae tuitionis munimine, dignas ac Deo placitas persoluere studeant laudes, nostrasqw
nostrorumque antecessorum quam et successorum frequentent orationes. Quorundam autem locorum w-
cabula, quae quidam falsitatis fraude abstrahere conantur, huic conscripto subnectere praecepimus. Ar
geresgouue. Luinesuualde. Oueranberh. Liuduuinesdorp. et Hunbech secus fluuium Sigina. Haec omni
cum reliquis cunctis possessionibus, tam in agris cultis et incultis, quam et in omnibus appenditiis ad
praefatum locum respicientibus, firma stabilique statione in iam dictae familiae potestate perenni tempore
cousistant. Et ut hoc nostrae confirmationis praeceptum firmum stabileque permaneat, manu nostra sub-
tus illud firmauimus, anuloque nostro sigillari praecepimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) serenissimi regis.
Simon nolarius ad uicem Herigeri archicappellani recognoui et (L. S. R) |
- Data XV. Kal. APR. Anno incarnationis Domini DCCCCXXVII. Indictionum XY.? Anno uero regai ge
riosissimi Heinrici regis VIL? Actum Astnid in Dei nomine feliciter Amen.
Des aufgedruckte kleine kreisfürmige Siegel zeigt das rechts sebende Brustbild des Königs mit der königlichen Stirsbisdt,
eine Lanze in der rechten, einen Schild in der lioken Hand haltend; mit der Umschrift: Heinricus Rer.
XLIX.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Nouerint fideles
nostri presentes scilicet et futuri, qualiter nos Heinrici aequiuoci ac dilecti fili nostri, et Hadeuui filie
nostrae rogatu, concessimus fratribus in loco || qui uocatur Paderbrunno Deo famulantibus, ut in eligends
episcopis inter se propria electione iuxta pristinum morem fruantur, si talem inter se moribus scientiaque
probatum inuenerint, qui eidem officio aptus dignusque, quantum humana ad hoc competit fragilitas, d
noscatur, eorundem ergo petitione nostrae auctoritatis praeceptum eidem sancto loco fieri decreuimvs.
quatenus sub quali defensione antecessorum nostrorum fuit, Ita deinceps sub nostra tuitione et immunit&
tis defensione cum omnibus ad se iuste et legaliter pertinentibus permaneant. Praecipientes * * *!) uerus
1) Die Charte hat durch Feuchtigkeit so gelitten, dass in der Mitte, durch die ganze Breite derselben, ein Stück herausgeri*
sen und verloren gegangen ist, so dass einige Zeilen fehlen. Aus den wenigen Ueberresten derselben ist, in Vergleichunß
mit früheren Urkunden, s. B. Ludwigs des Frommen von 822 und Karls des Dicken von 887, zu schliessen, dass die au®”
gefallene Stelle die Befreiung von der Jurisdiction weltlicher Richter, und den Anfang der Beglaubigungsformel, beide
jedoch im Ausdrucke von den Formeln jener Urkunden etwas abweichend, enthielt.
9335 — 936. . 43
edatur et diligentius obseruetur, manu propria nostra subter notando firmauimus et anuli nostri impres- .
ine eas siguari iussimus. | |
Signum domni Heinrici (L. M.) inwietissimi regis.
Poppo cancellarius ad uicem Hilteperti archicapellani 'recognous et (L: S. R.)
Data VII. Idus Maii. Anno dominicae incarnationis DCCCC.XXX.V. .Indictione VIII. Anno autem Hen-
i regis XVI. Actum in Arueite in Dei nomine feliciter amen.
Das aufgedruckte Siegel ist vorher beschrieben.
; | L.
- In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex: Si loca ad Dei
ruitium mancipata in aliquibus || fulcimus beneficiis, hoc profecto ad augmentum aeternae speramus esse
munerationis. Idcirco nouerint omnes fideles nostri praesentes scilicet et futuri, qualiter nos interuentu
ıhtildae dilectae coniugis nostrae, sanctis monialibus feminis in loco Heriuurt nominato Deo famulantibus
ncessimus, ut in eligendis abbatissis propria electione fruantur. Proinde hoc nostrae auctoritatis prae-
ptum eis inde conscribi iussimus, per quod praecipimus, quatinus ita ut praediximus permaneat, et ut
c verius credatur, manu nostra illud firmauimus et anulo nostro sigillari iussimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) inuictissimi. regis.
Poppo notarius ad uicem Hiltiberti recognoui et (L. S. R.)
Data III. Idus Octobr. Anno dominicae incarnationis DCCCCXXXV. Indictione lIII. Anno regni Hein-
| regis XVI. Actum in Altsteti amen.
Das Siegel ist verloren gegangen.
LI. *
- [n nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis: Otto diuina largiente clementia rex. Conuenit nostrae
gali celsitudini, ut”petitiones fidelium nostrorum, has precipue quas pro ecclesiarum sibi commissarum
ilitatibus || suggerunt*) . . . credimus. Unde nouerit omnium fidelium nostrorum ' industria, quia
liens excellentiam culminis nostri Folemarus uenerabilis abbas nouae Corbeiae, rogauit ut eidem mona-
erio talem concederemus libertatem, qualem ab antecessoribus nostris Francorum regibus accepisse di-
oscitur. Cuius petitioni assensum prebentes, interuentu coniugis nostrae reginae Eadiht simulque filii no-
ri Liudulfi, in supradicto monasterio fratribus Deo seruientibus eiusque martyribus Stephano atque
ito, omnes concessiones quas anteriorum regum temporibus habuerunt concessimus. Praecipue ut pote-
latem habeant . . .**) iussimus. R
Signum domni Ottonis (L. M.) serenissims regis.
Adaldag notarius ad uicem Hildibertti archscapellans recognous et (L. S. R.)
Data XVI. Kal. Nouembris. Anno incarnationis domini DCCCCXXX VI. Indictione VIII. Anno autem
erenssimi regis Ottonis I. Actum apud Uuerla in Dei nomine feliciter Amen.
Das aufgedruckte kreisfórmige mit einem dicken Rande versehene Siegel zeigt das seitwärts sehende Brustbild des Königs
init der königlichen Stirnbinde, mit Lanze und Schild, und mit der Umschrift: Oddo. Di. Gra. Rex.
*) Alles ausgelassene wie in der Urkunde Heinrichs ], vom J. 922.
") Die einzige Abweichung ist: nostrae largitionis auctoritas, und manu propria nostra.
6*
bb 940 — 94€.
XP. LII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente clementia rex. Nouerit omuium fe.
lium nostrorum || presentium scilicet et futurorum industria, qualiter nos, Edgide dilecta coniuge nostra ei
Tutone Bodarbrunnensis aecclesiae episcopo intercedentibus, de sanctis monialibus Heriuurdensis coenobii,
quatenus illorum praecepta regia, quae a paganorum infestatione exusta sunt, renouare preciperemus, ob
Dei amorem ipsorumque petitionem, prout ea ab antecessoribus nostris habere uidebantur, hoc nostrae
auctoritatis renouatione iussimus redintegrari. Id est inprimis ut eligere inter se abbatissam quando opus
contigerit licentiam habeant. Et quicquid inuestitura supradicti loci siue monasterii nunc temporis pare!
siue de regum siue de cuiuslibet persone dono vel traditione, absque ullo iniuste contradictionis inpedi-
mento perpetualiter ad eiusdem congregationis nutrimina perseueret. Nec aliquis iudex publicus licentiam
habeat in homines ad prefatum monasterium pertinentes ullam iudiciariam exercere potestatem, sed omnis
eorum res coram aduocato ipsorum definiatur. Quam nostrae corroborationis auctoritatem, ut firma in-
conuulsaque permaneat, manu propria firmauimus et anulo nostro sigillari iussimus.
Signum domni Ottonis (L. M.) inuictissimi regis.
Poppo ad uicem Frederici recognous et (L. S. R.)
Data Hil Non. Apr. Anno dominicae incarnationis DCCCCXL. Indictione XII. Anno Ottonis piissimi
regis III. Actum in Quitilingoburg amen.
Das aufgedruckte Siegel ist zerstört.
LIII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente clementia rex. Nouerit omnium fide-
lium nostrorum tam presentium quam el futurorum industria, qualiter nos || pro amore Dei, precatui fra-
wis nostri Brun diaconi obtemperantes, pro salute nostra, in elemosina eiusdem germani nostri, usibus
fratrum Corbeiensis monasterii, in honore beatissimorum Christi martirum Stephani atque Viti construct,
proprietatis nostrae Centum XX. iugera cum XLIII. curtilibus locis in pago Hesse nominato, in uilla Rot-
mereshusun dicta, in Osterbeun marca, in comitatu Allionis, hoc liberalitatis nostrae precepto Jure perenni
in proprium donauimus, cum omnibus quae infra eandem proprietatem continentur utilitatibus, mobilibus
et inmobilibus. Et ut haec nostrae regalis munificentiae concessio, in elemosina ante dicti germani fratris .
nostri, in prelibato loco Deo seruientibus inuiolabilis perpetualiter perduret manu nostra subtus illud fir-
mauimus et anuli nostri impressione corroborari iussimus.
Signum domni Oltonis (L. M.) serenissimi regis.
Brun cancellarius ad uicem. Fridurici archicappellani recognous. (L. S. R.)
Data X. Kal. Jul. Anno Incarnationis domini nostri Jhesu Christi DCCCCXLII. Indictione XIII. Anno
domni Ottonis inuictissimi regis VI. Actum Inimileiba. In Dei nomine Amen.
Das aufgedruckte, gut erhaltene Siegel zeigt das Bildniss des Königs in halber Figur, seitwärts sehend, gerüstet, mit
Schild und Fahne, aber mit unbedecktem Haupte, mit der Umschrift: + Otto Di. Gra. Rex.
LIV.
- e
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina auxiliante clementia rex. Nouerit omnium
fidelium nostrorum sagacitas tam presentium quam etiam futurorum, || qualiter nos per interuentum di
lecti germani nostri Brunonis et uenerabilis abbatis Bouonis ad monasterium sanctorum martirum Stephani
946 — 948. | | &5
» Viti quod Corbeia nominatur, bannum super duas uillas Meppiun nominatas, sitas iuxta fluuium Emisa
ase in pago Agrotingon in comitatu Thuringi comitis, cum moneta et theloneo, iure perenni in pro-
n concessimus. Jussimus quoque inde hoc presens preceptum conscribi, per quod uolumus firmiter-
iubemus, ut nullus iudex publicus in locis antedictis ullam insuper exerceat potestatem iudiciariam,
prefati legitimus aduocatus abbatis. Mercatum uero constituant pubblicum in illis ubicumque abbati
uerit locis, pacemque firmissimam teneant aggredientes et regredientes et ibi manentes, eodem modo
ti ab antecessoribus nostris regibus iam pridem aliis publicis mercatorum locis concessum erat. Et ut
c auctoritas nostra firma et stabilis permaneat, manu nostra firmauimus et anulo nostro insigniri iussimus.
i
Signum domni (L. M.) Ottonis inuictissimi regis. |
Brun cancellarius ad uicem Fridurici archicappellani recognout. (L. S. R.)
'
Data IIl. Kal. Junii, anno dominice incarnationis DCCCCXLVI. indictione III. regnante pio rege Ottone
| X. Actum Frosa in domino feliciter Amen.
Das Siegel ist verloren gegangen.
LV.
Aus dem ältesten Kopialbuche des Stifts Corvey. .
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente clementia Rex. Nouerit omnium fi-
n nostrorum tam presentium quam futurorum industria, Qualiter nos, per interuentum dilecti fratris
Heinrici et uenerabilis abbatis Bouonis, ad monasterium sanctorum martirum Stephani atque Viti
tum atque theloneum in loco Meppia nominato, sito inter aquas Emisa et Hasa, in pago Agrotingun
mitatu Duringi comitis, Jure perenni in proprium donauimus, iussimus quoque hoc praeceptum inde
ribi, manu nostra subtus signato et anuli nostri inpressione roborato.
Signum domni (L. M.) Ottonis Serenissimi regis.
Brun cancellarius ad yicem Fridurici archicapellani recognous.
Data III. Kal. Januar. anno incarnationis dominice DCCCCXLVI. indictione II. anno autem domni Ot-
X. Actum in Tulaheim. '
LVI.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto Dei gratia rex. Quicquid locis Deo dicatis libera-
regie contulerimus, et ad presentem uitam feliciter transeundam, || et ad aeternam nobis profutu-
ueraciter credimus. Proinde pro remedio animae domni genitoris nostri Heinrici regis, et in elemosina
iae genitricis nostrae Mahthildae et nostri coniugisque nostrae Aetigidis, ceterorumque nostri debito-
ad monasterium in loco Angeri nuncupato, ab eadem domina matre nostra regina in honore sanctae
renitricis semperque uirginis Mariae sanctique Laurentii marüris constructum, tradidimus proprietatem
terico nobis datam, quam idem eatenus habuit in locis subnotatis. In Selispura V. familias, et in
e I. famil. et in Oete I. fam. et Lutten I. fam. in Dulmne etiam II. fam. et in Halahtre I. f. in Garta
m Emphstete I. f. in Tettenbura I. f. in Driontheim I. f. in pago Lere, in comitatu Heinrici comitis,
igo autem Hasagovue, in comitatu Liutulfi, in Armike I. f. in Tungheim I. f, in pago Agartinga, in
tatu Sigiberti, in Vueres II. f. in Vuestereim I. f. in Holnidde 1. f. in Anarupe I. f. in Laasdorpe I. f.
-
k6 948 — 959.
in Terseburhc. in Ammere. In his et prenominatis pagis quicquid idem cum omnibus adiacentiis
Jussimus quoque hoc presens preceptum conscribi, manu nostra firmatum, anuloque nostro roboratum.
Signum- domni Ottonis (L. M.) serenissimi regis.
Brun cancellarius ad uicem. Fridurici archicapellani recognout. (L. S. R.)
Data II. Idus Julii, anno incarnationis Domini DCCCCXLVIIL Anno regni Ottonis regis XL Indict.
Actum in Throtmannia, in Dei nomine amen.
Das aufgedruckte, bier aber nicht vorzüglich erbaltene Siegel, ist anderswo beschrieben.
LVII.
Abschrift nach dem zu Fischhbeck aufbewahrten Originale mitgetheilt von dem Bibliothekar Mooyer zu Minden.
C. In nomine omuipotentis Dei et saluatoris nostri Jhesu Christi. Otto diuina fauente clementia
Notum sit omnibus fidelibus nostris tam praesentibus quam futuris, Nos tradidisse cuidam || uenerax
matronae nomine Helemburhc predium quod nos habuimus in uilla quae dicitur Viscbike iure heredit
et in alis locis quorum nomina hic subter notata sunt. Itaque eadem uenerabilis prescripta Helmb. pe
adiit nostram serénitatem, rogans quatenus concederemus sibi ut congregationem sanctimonialium let
congregari in antedicta uilla Vischike. Hanc ipsam petitionem concessimus in nomine Domini nostri hag
Christi et pro amore sanctae Mariae omniumque Sanctorum, pro remedioque animarum Ricperhü d
sui et Richarddi et Aelfdehc filii sui nec non et aliorum suorum proximorum. Hanc etiam illis conced
potestatem, ut habeant seu inter se siue aliunde abbatissam eligendi liberam ac propriam facultatem,
ut nulli seculari dominio sint subiectae, excepto nostro, qui earum aduocatus ac defensor Deo annue
esse uolumus. Precipientes etiam iubemus, ut nullus iudex publicus neque quislibet ex iudiciaria potet
homines predictae aecclesiae liberos seu colonos, litos aut seruos, in aliquo negocio iniuste distring
presumat, nisi tantum aduocatus loci illius. Haec sunt predia quae pertinent ad supra dictam aecclesi
Viscbike. In illo loco sex mansi pleni. Insuper etiam in his locis ita nominatis. Vuendredesa I. Vuigb:
husun IIII. mansi. Benneshusun I. mansus. Haddeshusun I. mansus. Tiadanhusun I. mansus. Hainanl
II. mansi. Et in aliis locis ad ministerium aecclesiae Viscbiki XXVIII. mansi in pago Tilithi in com&
Herimanni comitis, iterumque in pago Mersten in comitatu eiusdem comitis VIII. mansi, et in pago Lagi
VI. mansi in comitatu Dodican, et in pago Vuestfala in comitatu Heinrici comitis X. et VIII. mansi, &
comitatu Hroduuerkes VI. mansi,-et in uilla quae uocatur Hramnesberg II. mansi, in Flahtthorpe I. mat
in Anion III. mansi, et in comitatu Vuirinhardi curtem nomine Thuliberch V. mansi.
Signum domni Ottonis (L. M.) serenissimi regis.
Liutulfus notarius ad uicem Brunonis archicappellani recognouit. (L. S. R.) |
Data II. Idus Januarii, auno dominicae incarnationis DCCCC.L.IIII. Indictione VII. Regnante pio rt
Ottone anno XX. Actum Brugkihem feliciter in Domino.
Das aufgedruckte Siegel ist zur Hälfte abgefallen. i
LVIII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto ...... . . Nouerint omnes fideles nostri
scilicet ac futuri, || qualiter nos per interuentum ADALBERTI episcopi nostrique fidelissimi . ..
cuidam fideli nostro RETOLT dicto quasdam nostri iuris res in pago Hessi, in comitatu comitis qui dicil
BERN, in loco Uuestnetri nuncupato, quicquid ibidem BRUNINC comes filiusque eius AMALUNC in bene
cium habere uisi sunt, nec non et omne quicquid illis in temporibus ad nostram regalem potestatem ibi
959 — 973. #7
inuit, cum curtibus, Mancipüs, Edificis, Pratis, 'Pascuis, Siluis, Aquis Aquarumque decursibus, Agris
is et incultis, Molendinis, Piscationibus, Mobilibus et inmobilibus, Uiis et inus, . . . . Quesiti et inqui-
lis, omnibusque iure legitimeque ad predictum locum pertinentibus, in proprietatem . . . . Ea scilicet
)ne, quatnus praescriptis ...... perpetualiter habeat potestatem tenendi, tradendi . . ... Et ut .
nostrae largitionis ....... cartam scribi anulique nosti . . . ..
*
Liutholf cancellarius ad uicem. Brunonis archicancellarii recognouit et subscripsit. (L. S. R.)
Signum domni Ottonis ......
Data XVI. Kal. DECEMBRIS. Anno dominicae incarnationis D . . . . Anno OTTONIS serenissimi regis
3 XXI. Actum in loco Dornpurc feliciter AMEN.
Die Charte ist sehr verdorben, das Siegel aber noch vollkommen gut erbalten und wie bereits beschrieben.
LIX.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente clementia Imperator augustus. Nouerit
Mum fidelium nostrorum tam praesentium quam futürorum || industria, qualiter nos sub optentu per-
ue remunerationis et pro statu imperii nostri quoddam nostrae proprietatis predium in comitatu fidelis
tri Osdagi et in pago Nordagoe et in loco uidelicet subnotato situm, ad monasterium sanctae Mariae -
pnis, quod nostra genitrix uidelicet Mahthildis regina in loco qui dicitur Angeri ob memoriam domiui
nrici regis scilicet et patris nostri construxit, ad augendum et corroborendum donauimus, curtem uide-
t que nominatur . . . . *) cum omnibus appendiciis suis. mancipiis utriusque sexus, aedificiis, terris cultis
incultis, quesitis et inquirendis, uiis et inuiis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, exitibus et
ktibus, molendinis, mobilibus scilicet et inmobilibus, uel quicquid utilitatis exinde haberi potuerit, ad
itr. ...... ad utilitatem famulorum inibi Deo sanctaque Maria uirgine seruientium, prouisor monasterii et
gationis sine ullius contradictione teneat et possideat, et quatuor mansus, quas domina nostra uidelicet
ildis regina cum nostra conibentia cum curtibus, locis omnibusque appendiciis suis scilicet aedificiis,
Bcipiüs utriusque sexus, duas in Drodminne sitas, III. in Uuinide, IIII. in Lenglere, ad predictum mona-
nam donauit, sub. ipso imperii tenore uolentes ut per futura secula sine ullius contradictione perma-
mt. Et ut hec nostrae imperialis auctoritas firmiorem obtineat uigorem et a cunctis sanctae Dei aeccle-
» fidelibus nostris melius credatur et diligentius conseruetur, hanc cartam conscribi et anuli nostri im-
ssione signari iussimus, quam et propria manu subtus firmauimus. |
Signum domini Ottonis (L. M.) magni et inuictissimi Imperatoris augusti.
Liudolfus notarius ad uicem. Uusllihelmi archicappellani recognoui.
Data XVI. Kal. Aug. anno dominice incarnationis DCCCCLXVI. Indictione VIII. anno uero regni sere-
imi regis Ottonis... ... Actum ......... feliciter Amen.
Das aufgedruckte grosse und wohlerhaltene Siegel zeigt das vorwärts sehende Bildniss des Kaisers, mit einem Mantel
bekleidet, mit dem Feldherrnstab und Reichsapfel, den Kopf mit einem Helme bedeckt; darüber im Halbkreise:
+ Otto Imp. Aug. — Die Charte ist sehr beschädigt.
LX.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente clementia Imperator augustus. Nouerit
mum fidelium nostrorum praesentium scilicet ac futurorum industria: || Qualiter quaedam venerabilis
*) Die Stelle, wo der Name gestanden hat, ist ganz zerstört; die äussere Aufschrift der Urkunde aber heisst: De curte Be-
uerse pertinente ad Ängaron.
k8 | 913 — 914.
abbatissa Hefordensi (sic) monasterii nomine Imma, nobis scripta Hluthuuuici regis, de quodam
cum omnibus inde exigendi usibus, id, est moneta, teloneo, vel quicquid ad publicum uidetur p
mercatum, in loco Adonhusa nominato, afferens, nostramque dilectam coniugem nomine ADELI
haec eadem scripta nos nostri praecepto eius interuentu praefato monasterio renouari precabatı
uero pro animae nostrae remedio" et aeterna remuneratione, more antecessorum nostrorum reg
imperatorum facientes, eiusque intercessioni consentientes, memoratae aecclesiae Herofordensi
abbatissae Imma praedictae per futura succedentium tempora, 'in loco superius nominato, po!
non solum mercationis constituendum, sed etiam ad ius eiusdem praelibatae abbatissae banno
imperiali exigendum, pacemque omnibus quaerentibus mercatum ac redeuntibus faciendum conc
Et ut haec nostrae auctoritatis praeceptum cunctae sanctae Dei aecclesiae filiis nostrisque perpetuo
credatur fidelibus, ac firmum stabileque permaneat, manu nostra subtus propria firmauimus, anuliqu
impressione consigillari iussimus.
Signum domni Ottonis (L. M.) serenissimi Impr. Aug.
Vuiligisus cancellarius ad uicem Rotberti archicapellani recognout.
Data V. ID. APR. Anno incarnationis Domini DCCCC.LXX.III. Indictione II. Anno regni domni
XXXIII Imperii eius XIII. Actum Vualbech.
Das Siegel ist verloren gegangen.
LXI.
Ex yetere manuscripto, in Strunckii not. crit. mscpt. ad Schatenii annales.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente clementia Imperator augustus.
omnium fidelium nostrorum tam praesentium quam et futurorum industria, qualiter Folcmarus Pat
nensis ecclesiae uenerabilis, episcopus, et Emma Schildecensis ecclesiae uenerabilis abbatissa, :
rogauere serenitatem, ut illis concederemus concambium quoddam in locis sibi commodis facere. N
quia pie rogabant, dignum duximus uoluntati illorum consentire. Praedicta uero abbatissa quoddan
dium in comitatu Regenuuerchi comitis et in pago Nieherseo et in uilla Sarramanninhusen, cum c
appendiciis suis, mancipiis utriusque sexus, terris cultis et incultis, pratis, siluis, aquis aquarumque
sibus, quesitis et inquirendis, exitibus et reditibus, ad haec sex equas, praelibato episcopo et suae
siae per manum aduocati sui Lutberti in perpetuam proprietatem donauit et concessit E contra
episcopus similiter per manum aduocati sui Thiderici abbatissae et suae ecclesiae concessit quantur
mationis habuisset in suo episcopatu, uidelicet in octo uillis huiuscemodi nuncupatis, Schildece,
Schildece, Burigbike, Pauenhusen, Lutbrecteshusen, Selihusen, Edishusen, Gerinctorp. et omnia q
curtes eiusdem abbatissae et earum sanctimonialium pertingere uidentur, ad suum dominium et suat
siae in perpetuam proprietatem donauit, concessit et largitur, et co tenore, ut liberam inde habea
statem dandi, uendendi, commutandi, uel quicquid sibi libuerit faciendi. Et ut hoc a sanctae Dei e
fidelibus nostrisque melius credatur, praesens praeceptum conscribi iussimus anulique nostri impr
sigillari, manuque propria subtus firmauimus. Ä
Signum domni Ottonis Imperatoris augusti.
Vuillegisus cancellartus ad uicem Rotberti archicapellani notaui.
Data XIII. Kal. Maii, anno dominicae incarnationis DCCCCLXXIIIL Indictione IIl. anno uero
Ottonis Regni XIII. Imperii Vl. Actum Quidelingeburg.
914. . 49
LXII.
: Aus dem ältesten Corveyschen Kopialbuche.
C. In Nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente clementia Imperator Augustus. Con-
lenit nostrae imperiali celsitudini, ut petitiones fidelium nostrorum, has praecipue quas pro ecclesiarum
i commissarum utilitatibus suggerunt, ad effectum perducamus, quando hoc ad praesentem uitam pro-
peragendam et ad futuram beatitudinem promerendam profuturum liquido credimus. Vnde nouerit
m fidelium nostrorum industria, quia adiens excellentiam nostri culminis Liudulfus abbas uenerabilis
Corbeyae rogauit ut eidem monasterio concederemus talem libertatem, qualem a patre nostro
imperatore augusto ceterisque antecessoribus nostris regibus uel imperatoribus accepisse dinoscitur. Cuius
titioni assensum prebentes, interuentu matris nostrae Adalheide, in supradicto monasterio fratribus Deo seruien-
bus eiusque martiribus Stephano atque Vito, omnes concessiones quae anteriorum regum uel imperatorum
bemporibus habuerunt, concessimus nostraque auctoritate renouauimus, praecipue ut potestatem habeant inter
" cum necessitas uenerit abbatem eligendi, et ut a nullo episcopo de dominicalibus mansis eiusdem monasterii
ae exigantur, neque a comitibus ex qualibet iudiciaria potestate coloni eorum et liti ad iusticiam facien-
aliquo banno constringantur, Sed coram aduocatis eiusdem monasterii iusticiam facere cogantur, sicut
imteriorum regum uel imperatorum temporibus prefato loco concessum fuisse cunctis fidelibus nostris liquido
pe Et ut haec nostrae renouationis ac firmationis auctoritas firmior stabiliorque cunctis perpetim credatur,
c cartam inde scribi manuque propria nostra subtus roboratam anuli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Otlonis inuictissimi Imperatoris augusti. (M.)
Vuilligisus cancellarius uice Ropberti archicappellani subscripsi.
Data V. Kal. Junii anno dominice Incarnationis DCCCCLXXIIII*. Indict. X. anno regni domni Ottonis
KII. Imperii autem V. Actum Altera in Dei nomine feliciter Amen.
ü
"
Y
LXIII.
Aus dem Fürstlich Salm -Horstmar'schen Archive.
Borchardus Dei gratia Sancte Magdeburgensis Ecclesie Archiepiscopus. Vniuersis ad quos presens
ptum peruenire contingerit, Salutem in Domino sempiternam. Ex relatione fideli quorundam nobis
uit, quod quidam Episcopi ac alii, forsan propter errorem ignorancie, se de iuribus ac pertinentiis
Minsdam cenobii dicti Bruchurst, Monasteriensis dyocesis, ad se tamen minime spectantibus, intromittunt,
nbstram et Ecclesie nostre, ad quam dicta iura et pertinentie spectare noscuntur, iniuriam et iacturam.
bare tam presentibus quam futuris per presentis scripti testimonium volumus esse notum, Quod inclite
ationis domini Ottonis Imperatoris Augusti recepimus, uidimus ac tenemus et Habemus literas super
Cenobio, non cancellatas, non abolitas, sed omni suspicione carentes, in hec verba.
In nomine sancte et indiuidue. Trinitatis. Otto diuino nutu. Imperator Augustus. Cum nostrum esse
uS, quorumcunque fidelium nostrorum honestis obsequii petitionibus, sed maxime cum de diuinis
ob animarum remedia gerendis, a quibus quam nostra supplicetur serenitas, assensum prebere equum
ie condignum esse censemus. Inde cunctorum fidelium nostrorum tam presentium quam et futurorum
Comperiat industria, Quia vir venerabilis Adalbertus, sancte Magdeburgensis Ecclesie Archiepiscopus, nostram
Mdiit serenitatem, quoddam ferens preceptum, cuius auctoritate piissimus genitor noster Imperator Augustus
Tenobium quoddam Sanctimonialium Burchurst nuncupatum, duarum Christi ancillarum, : Berthe atque
thwige, primo labore Dei seruicio constructum, et ab ipso iam primordio ad eiusdem Archiepiscopi
eburgensis ea ratione subsidium mundiburdio ditatum, quo per singulos annos decem solidi illuc inde
Dersoluantur, in sui tutaminis concluserit defensione, rogitans quoque iam dictus Archiepiscopus, vt idem
Cod. dipl, hist. Westfal. 7
50 . 914 — 980.
preceptum Maiestatis nostre auctoritate firmaretur. Cuius nos petitioni benigne consentientes, eadem scripta
renouauimus, et idem Monasterium cum omnibus apertinentiis eius in nostrum etiam conclusimus mundi
burdium, cum vtriusque sexus mancipiis, edificiis, terris, cultis et incultis, pratis, pascuis, siluis, aquis
aquarumque decursibus, molendinis, mobilibus et inmobilibus, viis et inuiis, exitibus et reditibus, quesita
et inquirendis, et cum omnibus ad hoc iure pertinentibus. Inde precipientes iubemus, vt nec eiusdem
loci Episcopus, nisi precatu abbatisse, idem monasterium, sanctimoniales velandas, cappellas dedicandas,
vel etiam Clericos ad gradus promouendos, ingredi presumat, nec Judex publicus uel exactor, seu quis
bet iudiciarie potestatis, illarum seruis vel lateris *) aliquam iniuriam vel districtionem inferre, aut equal
tollere, freda inde exigere vel mansiones poscere, vel actionis vllius rationem, nisi coram illius Cenohi
aduocato, quisquam facere presumat vel potestatem habeat. Insuper etiam arbitrium illis concessi
abbatissas inter se eligendi, scilicet quam diu ex supradictarum Christi ancillarum genere aliqua ibi
tali digna officio reperiatur, communi sensu eligantur. Post autem huius generis defectum, de ceteris,
qua probabilis ad eandem dignitatem fuerit, licenter abbatissa constituatur, Sed nulla ommino illic
electio, nisi sub iam dicti Magdeburgensis Archiepiscopi conniuentia. Et vt hec nostre renouationis ac
fensionis auctoritas firmior stabiliorque cunctis perhenniter credatur, hanc cartam iussimus conscribi,
lique nostri inpressione signatam propria manu subtus firmauimus. Datum Illlto Kal. ult, Anno D
DCCCCo.LXXIIII. et Actum Magd. In Dei nomine Amen.
Cum igitur Cenobium et iura ipsius prefata, vt liquido apparet ex premissis, ad que etiam.
matio apostolice sedis, sicut in aliis priuilegiis Magd. Ecclesie reparandis accessit, ad nos et Eccles
Magd. spectare noscantur, Rogamus et hortamur vniuersos in filio Dei patris, quatenus ob apostolice
et Ecclesie Magd. reuerentiam nos sinant perfrui absque perturbatione iuribus antedictis. In quorum eti
possessione hactenus dicta Magd. Ecclesia fuisse dinoscitur pascifica et quieta.. Datum Magd. Anno Donis
M°. CCC®. X^. VI*. Kal. Aprilis.
LXIV.
E mscpt. Henseleri.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina prouidente clementia Romanorum Imperatot
augustus. Nouerint omnes fideles nostri presentes scilicet et futuri, quod nos in Dei nomine et dilectis
mae nostrae coniugis Theuphanu rogatu, talem potestatem donauimus Sigiburgae et aliis sanctis ws
in Hertzenbroike Deo seruientibus, ut nullus comes aut comitis uicarius earum litos liberos uel se
supra dictarum sanctimonialium in publico mallo aut in alio communi colloquio diiudicet siue banno com
stringat, sed eiusdem monasterii aduocatus et congregationis exinde suo proprio iudicio regat et se
qualitatem regiminis diiudicet. Concessimus etiam predictis sanctimonialibus ex imperiali maiestate
priudlegi huius munitionem licentiam eligendi inter se abbatissam Dei seruicio aptam ipsisque ad
idoneam, et aduocatum quemcunque utilem fecerit. Et ut haec nostra imperialis auctoritatis con
firma permaneat, iussimus hoc priuilegium conscribi et anuli nostri impressione muniri.
Data VII. Id. Nouembr. anno dominicae incarnationis DCCCCLXXVI. Indictione lll. anno uero rp
domni Ottonis XV. Imperii VIII. Actum Aruita.
LXV.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente clementia imperator augustus. Omm
bus christianae fidei religiosis cultoribus ac regiae et imperialis excellentiae magnitudi|nem fide debit
'*) Wobl richtiger latis.
980. mE 54
mere honorantibus astantibus et futuris adhibiti scripti per subiectionem pateat, qualiter nos et fidelem
kostrum Liudolfum videlicet Corbeiensis ecclesie abbatem condecuit quoddam concambium de praediis
Wostris ob locorum oportunitatem inter nos facere. Dedit igitur praefatus Liudolfus venerabilis. abbas ex
[tione suae abbatiae per manum aduocati sui Liudolfi duas marcas Meginrichesdorf et Mimilevu dictas,
n pago Hassegovue et in comitatu Sigefridi comitis sitas cum omnibus rebus illuc rite pertinentibus, in
mancipiis utriusque sexus, aedificiis, areis, agris, pratis, campis, pascuis, siluis, cunctisque aliis appendiciis
pe dici possunt, nobis ob nostram petitionem firmiter in proprium atque ad integrum a suo iure et eccle-
Mae suae, quod voto placeat nostro inde agendum, redegit. E contra autem in recompensatione huius
itionis abbati praedicto et ecclesie sibi commisse de portione nostrae proprietatis per manum -aduocati
i Liutgeri dedimus quicquid visi sumus habere in uillis Budineveldon, Brungeringhuson, Lellibechi,
bon, Curbechi, et in Halegehuson dictis in pago Nihtherse et in comitatu Asichonis comitis sitis cum
nibus vtensilibus illuc iure aspicientibus, in mancipiis vtriusque sexus, aedificiis, areis, agris, pratis,
pis, pascuis, siluis, aquis, cunctisque aliis pertinentiis que dici adhuc aliquomodo aut nominari possunt,
ue hoc a nostro iure in ecclesiae superius dictae et abbatis antefati Liudolfi suecessorumque illius pote-
tatem perpetualiter ibi standum omnino redegimus, et imperiali dominatione ad integrum tradidimus, sed
praescriptus abbas nostrae votum petitionis sequendo hanc mutuo inter nos factam commutationem
bomprobauit, id propter suam dilectionem adiecimus, vt ipse suique successores in prefatis deinceps locis
quietem habeant, atque ut nullus comes vel iudiciaria persona hanc tranquillitatem uiolare presumat hoc
kostri imperii precepto firmiter interdicimus. Ut autem huius concambii vtrimque fact traditio per futura
inc tempora stabilior habeatur, hoc nostrae dominationis praeceptum inde conscriptum sigilli nostri in-
pressione signare iussimus manuque propria vt infra uidetur corroborauimus.
Signum domni Ottonis inuiclissimi (L. M.) imperatoris augusti.
Hildiboldus episcopus et cancellarius ad uicem. Uuilligisi archicapellans recognow.
Data XVII. Kal. Oct. Anno dominice incarnationis DCCCCLXXX. indictione VII. Ànno uero regni secundi
Ottonis XX. Imperii autem XIII. Actum Vualahuson feliciter amen.
Das durch Beschádigung der Charte verdorbene Monogramm ist dasselbe wie in der Urkunde für Herford von eben
diesem Jabre. — Von dem aufgedruckten grossen Siegel ist nur ein Bruchstück übrig.
LXVI.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto Imperator Augustus. Si enim liberalitatis nostrae
inunere locis Deo dicatis . . . conferimus, et ad mortalem uitam temporaliter transeundam, et ad
Weternam promeren|ldam credimus liquido profuturum. Qua propter nouerit omnium fidelium nostrorum
presentium scilicet ac futurorum sollertia, qualiter nos pro remedio animae nostrae, interuentu dilectae
sontectalis nostrae Theophanu, quasdam res a Ludthuvvico rege monasterio Heriuordensi in honorem
sanctae Dei genitricis perpetuae uirginis Mariae constructo et sanctae Pusinnae, quae ibi integro tenetur
eorpore, duas scilicet curtes Oueranberh et Liudvuinesthorp, in pago Angeresgauuue et in comitatu*)
itas, in usum sanctimonialium Deo ibidem famulantium datas, nostrae auctoritatis scriptis renouare nos et
confirmare, continentes scilicet XXX. mansos cum mancipiis utriusque sexus, terris cultis et incultis, pratis,
pascuis, areis, aedificiis, quesitis et inquirendis, siluis quoque, piscationibus, et exitibus et reditibus, et
omnibus quae in prefatis locis ad regium ius Ludthuuuici pertinere uidebantur, Ea scilicet ratione, ut per-
petualiter in usum sanctimonialium in praedicto manentium loco sine cuiusquam contradictione teneantur,
*) Hier im Original eine Lücke für den Namen des Grafen.
"*
52 . 980 — 983.
. nemini in beneficium praestandae. Nec non etiam ipsius traditionem in arbitrio electionis itidem renouan
et confirmamus, dantes sanctimonialibus sanctaeque ecclesiae, sub qua ipsae regulariter uiuunt, elige
inter se abbatissam potestatem, cum quaelibet earum dominatus iura morte mutauerit. Illud etam
praedicto rege datum roboramus atque sancimus, ut nulla iuriditiaria persona in his quae eadem eccl
continere uideatur, uel exactor, uel publicus iudex causas agere, uel freda exigere, seu ad mansio
uel ad quodlibet ministerium compellere, nisi aduocatus quem eiusdem loci elegerit abbatissa, quia ho
nes sub tutela eiusdem ecclesiae cuiuscumque conditionis agentes ab omni quod nobis debebatur seru
prorsus absoluimus, data aduocatum constituendi potestate. Et ut hec nostrae confirmationis ac traditi
auctoritas firma in futurum stabilisque permaneat, hanc cartam nostra iussione conscriptam atque signa!
manu propria subtus firmauimus.
Signum domni Ottonis (L. M.) inuictissims imperatoris augusti.
Hildiboldus cancellarius et episcopus uice Uuilligisi archicapellani notaus.
Data autem Idus Octobris anno dominicae incarnationis DCCCCLXXX. indictione VII. anno uero re
secundi Ottonis XX. imperii autem XIII. actum Brocsalio in Domino feliciter AMEN.
Das aufgedruckte grosse kreisförmige Siegel zeigt das vorwärts sehende Bildniss des Kaisers in halber Figur, gekrönt
der rechten Hand einen Stab, in der linken den Reichsapfel haltend; mit der Umschrift: 4 Otto Imp. Aug.
LXVII.
Ex Strunckii mscpt. Not. crit. ad Schatenii Annal.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente clementia Imperator Augustus.
sacerdotum ac seruorum Dei petitionibus quas nobis pro suis necessitatibus insinuauerint aurem accomr
damus et eas ad effectum ducimus, non solum imperialem exercemus morem, uerum etiam ad aeten
retributionis praemia promerenda hoc nobis profuturum esse liquido credimus. Quapropter omnium fi
lium nostrorum praesentium uidelicet et futurorum cognoscat industria, qualiter fidelis noster Gisalhaı
Magathburgensis secundus et uenerabilis archiepiscopus, nec non et uenerandus abbas Vuerenbrahtus r
nasterii Vuerdinensis, adierunt celsitudinem nostram, postulantes ut per omnem abbatiam antedicto abl
a nobis concessam aduocatos illi pro monasterialis utilitatis causa disponere ex nostra permitteretur auc
ritate. Quorum rationabili et iustae petitioni assensum praebentes, concessimus proprietates monast
quod in Vuerdina situm est per aduocatos quos ipse elegerit ex hoc praesenti auctoritatis praecepto :
tuere et ordinare, et ne quaequam iudiciaria dignitas aut potestas eis iniuste obsistere ullo modo prae
mat. Si autem aliquis de aduocatis inutiliter res monasterii tractauerit et aliis aduocatis locum euacu
noluerit, et ad imperialem dignitatem in longum tractando peruenerit, non solum in illius defectu occu
mus, uerum etiam nostrae dignitatis gratiam perdere non dubitet. Et ut haec nostrae auctoritatis larg
cunctis retro temporibus uerius a cunctis fidelibus credatur, manu propria subtus eam firmauimus et anr
nostri impressione signari iussimus.
Signum domni Ottonis serenissimi et magni. Imperatoris Augusti.
Bildibaldus episcopus et cancellarius uice Vuilligisi archicapellani notauit.
Data VI. Kal. Maji, anno dominicae incarnationis DCCCCLXXXIII. anno uero regni domni Ottonis X3
imperii autem XV. indictione XI. Actum Romae in Dei nomine feliciter Amen.
983 — 987. 03
LXVIII.
C. In nomine sancte et indiuie /sic) Trinitatis. Otto diuina fauente clementia Imperator augustus. Omnium
fádelium nostrorum presentium scilicet atque futurorum || pie deuocioni pateat, quomodo Liudulfus Corbe-
jensis aecclesiae uenerabilis abbas per fidelem suum legatum Aeilberhtum nomine nobis conquestus est,
quod predecessores sui eiusdem ecclesiae uidelicet abbates per neglegentiam perdidissent quandam pre-
ceptionem quam Hludouuicus quondam rex prefato monasterio dedit, in qua continebatur, qualiter ipse
Hludouuicus rex ad monasterium iam dictum in honore sancti Stephani protomartyris*) consecratum tra-
didit quendam locum Ponteburg nominatum et omnem decimacionem in pago Ammeri in episcopatu Adal-
dagi Bremensis ecclesiae archiepiscopi sitam, et sua preceptione traditionem ipsam confirmauit, pro rei
firmitate peciit nostram celsitudinem, ut nos omnem rem quam prefatus rex preceptione sua prelibato
monasterio tradidit, de nouo eidem ecclesiae traderemus. Nos uero ob peticionem dilectae contectalis nostrae
Theophanu uidelicet consortis imperii nostri, et interuentum fidelium nostrorum Uuilligisi scilicet Mogontine
sedis archiepiscopi et Gisilharii Magadeburgensis uenerabilis secundi archiepiscopi, piam peticionem prefati
abbatis Liudulfi benigne suscipientes, nostrae dominationis et preceptionis auctoritate prescriptum locum
Ponteburg uocatum omnemque decimationem in predicto pago Ammeri sitam, sicut prefatus rex Hludouui-
eus precepto suo donauit, tradidit ac confirmauit, denuo ac nouiter donamus, tradimus atque confirmamus,
et omnibus regia et imperiali potencia, ne aliam controuersiam prefato abbati suisque successoribus in
predicto.loco et decimacione faciant, omnino interdicimus. Et ut haec nostrae donationis tradicio ac con-
firmacio per futura temporum curricula a cunctis fidelibus firmior habeatur, hoc nostre magnitudinis pre-
ceptum inde conscriptum, sigili nostri inpressione signare iussimus, manuque nostra ut infra uidetur
corroborauimus.
Signum domni Ottonis inuictissimi (L. M.) imperatoris augusti.
Bildibaldus episcopus et cancellarius uice. Uuslligisi archicapellani recognout.
Data XV. Kal. Julii Anno dominice incarnationis DCCCCLXXXTII. Indictione XL Anno uero regni se-
eundi Ottonis XXV. Imperii autem XV. Actum Uerone feliciter ameN.
Die Charte, und mit derselben insbesondere das Monogramm, ist sehr beschädigt; letzteres gleicht jedoch den Monogram-
men von 980, nur ist es grosser. — Das Siegel ist verloren gegangen.
LXIX.
Ü. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente clementia rex. Omnium fidelium
nostrorum. tam praesentium quam et futurorum piae deuotioni pateat, quomodo uir uenerabilis || Thietma-
rus Cogbeiensis aecclesiae abbas nostris obtutibus praesentauit praeceptum domni genitoris nostri beatae
memoriae Ottonis imperatoris augusti, in quo continebatur, qualiter ipse quendam locum Ponteburg nomi-
mium a rege Hludouuico traditum ad praelibatam ecclesiam in honore sancti Stephani protomartiris con-
secratam, omnemque decimacionem in pago Ammeri dicto et in episcopatu Adaldagi Bremensis ecclesiae
archiepiscopi sitam, ab eodem rege illuc condonatam, sua praeceptione a nouo concessit ac confirınauit.
Pro rei tamen firmitate petiit celsitudinem nostram, ut nos denuo praefati regis traditionem ac genitoris
nostri confirmationem praeceptione nostra confirmaremus. Cuius vero petitionem, pro amore dilectae ge-
nitricis nostrae Theuphanu videlicet imperatricis augustae, et interuentione fidelis nostri Vvilligisi Moguntinae
sedis uenerabilis archiepiscopi, benigne suscipientes, praescriptum locum Ponteburg vocatum omnemque
decimacionem in praedicto pago Ammeri sitam, sicut praefatus rex Hludouuicus antea praecepto suo do-
*) Hier ist von einer andern Hand darüber geschrieben und eingeschaltet: Sanctique ViTi.
5L 981 — 989.
nauit, tradidit ac confirmauit, et postea superius iam dictus genitor noster bonae commemorationis Otto
imperator augustus nouiter per suam praeceptionem donauit ac corroborauit, nos hac nostrae dominationis
et praeceptionis moderna auctoritate ad praedictam Corbeiensem ecclesiam donamus, tradimus atque con-
firmamus. Unde et regia omnibus maioribus et minoribus firmiter interdicimus potentia, ut praenominato
abbati Thietmaro fideli nostro aut suis successoribus nullam in praedicto loco Ponteburg nuncupato et
decimacione supra scripta controuersiam faciant, si nostrae pietatis regio com ....... desiderent E
vt hec nostre donationis traditio ac confirmatio per futura temporum curricula cunctis fidelibus firmiter ha-
beatur, hoc nostrae magnitudinis praeceptum inde conscriptum sigilli nostri impressione signare iussimus
manuque propria ut infra videtur corroborauimus.
Signum domni Ottonis (L. M.) glortosissimi regis.
Hildibaldus episcopus et cancellarius uice. Uuilligisi archiepiscori recognout. |
Data VI. Kal. Juni. Anno dominice incarnationis. DCCCCLXXXVII. Indictione VI. Anno autem terti
Ottonis regnantis quarto. Actum Corbeia feliciter. Amen.
Von dem Siegel ist nur ein Bruchstück erhalten.
LXX.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente clementia rex: Omnibus fidelibus
nostris praesentibus scilicet atque futuris notum esse uolumus quomodo quaedam nobilis || matrona Berhta
nominata in quodam coenobio Burghurst dicto a fundamento coepit aedificare aecclesiam in honore sanch
Nicomedis martiris consecratam, et illuc omnia predia sua sibi iuste inheredata cum consensu et compro-
batione coheredum suorum condonauit. Pro rei tamen firmitate prefatam aecclesiam cum omnibus appe
diciis suis, ne ab inuidis auelli aliquid inde possit, in ius et tuitionem bonae memoriae aui nostri Ottonis
imperatoris uidelicet augusti tradidit, deprecans ilius gratiam, ut iam dicta aecclesia et omnia illuc ab
ea tradita in mundeburdium sancte Magadaburgensis aecclesiae per eius preceptionem et priuilegium dona-
rentur. llle autem eius uotum benigne suscipiens, eandem aecclesiam cum omuibus illuc traditis uel do-
nandis, Magadaburgensi ecclesiae sui precepti auctoritate subiugauit et confirmauit. Ea scilicet ratione ut
sub eius patrocinio perpetim consistat, et archiepiscopus parthenopolitanus, quaudo opus euenerit, abba
tissam et aduocatum ibi constituat, atque a prefato monasterio census decem solidorum, sicut eadem ma
trona statuit ac fieri rogauit, propter subiectionem ad suam ecclesiam quotannis persoluatur. Sed cum
post mortem suprascripte Berhtae inter fillam eius Bertheidam et fidelem nostrum Gisalharium, prelibate
urbis parthenopolitane secundum archiepiscopum, altercatio quedam magna oboriretur de prediis quae
ipsa ecclesiae a se constructe tradidit, eo usque excreuit eadem contentio, quod finiri non potuit, nisi ia
nostra presentia. Nos autem fidelium nostrorum Uuilligisi uidelicet Mogontini archiepiscopi, et®ethari
Poderbrunnensis episcopi pium consilium, aliorumque quam plurium rectas suasiones sequentes, ut B
oborta dissolueretur et Dei seruitium non deficeret in prefato monasterio, nostra regia potestate fecimus
inter eos reconciliationem utrimque comprobatam, ita ut archiepiscopus iam dictus Gisalharius, ob nostrum
uotum et iussum comprobaret, quod eadem Bertheid a manu aduocati eius Uuigmanni pro reconciliatione
susciperet omnem hereditatem sui patris Liutberti in sua uestitura semper tenendam. Et e contra ut sar
ctimoniales prescripti monasterii ad Dei seruitutem prebendam deinceps habeant, per suam manum ips,
filiis eius Bernhardo et Thuringo consentientibus, pro nostro uoto et iussu in ecclesiae ius ad integrum
dimitteret ac redderet cunctam proprietatem uitrici eius Berenradi perpetualiter tenendam, excepto um
loco qui dicitur Curni, quem ipsa concedente archiepiscopo et cius aduocato iam dicto Uuigmanno, cum
decem mansis et familiis, pro stabilitate reconciliationis semper possidendam accepit. Hac itaque recom
ciliatione utrimque comprobata et facta, ipsius et filiorum suorum rogatu, atque predictis fidelibus nostrs
989 — 993. 55
Uuilligiso archiepiscopo et Rethario episcopo ceterisque perplurim's intercedentibus, quae in ecclesiae ius
pro reconciliatione dereliquit, nos nouiter nostra auctoritate ad eandem ecclesiam donauimus, et ne inde
ab aliqua persona inuida, quod a nobis illuc donatum est seu ab aliis traditum siue donatum, umquam
diuelli possit, hac nostra preceptioné confirmauimus, et insuper nostro regio iussu omnino interdicimus,
ut nullus dux uel comes aut regius exactor seu alia quelibet iudiciaria persona magua siue parua in agen-
dis rebus ipsius ecelesie aut prediis illuc traditis aliquam dehinc potestatem exerceat, nisi solummodo po-
testatiuus aduocatus ab archiepiscopo Magadaburgensi super idem monasterium constitutus. Et ut haec
nostrae donationis traditio et confirmatio presenti ac futuro tempore firma stabilisque permaneat, hoc pre-
ceptum inde conscriptum sigilli nostri impressione signari iussimus manuque propria ut infra uidetur cor-
roborauimus.
Signum domni Ottonis (L. M.) gloriosissimi regis.
Hildibaldus episcopus et cancellarius uice. Uuilligisi archiepiscops recognous.
Data V. Idus Feb. Anno dominice incarnationis DCCCCLXXXVIIII. Indictione II. Anno autem tertii
Ottonis regnantis sexto. Actum Aruite feliciter amen.
Das aufgedruckte grosse Siegel zeigt das vorwärts sehende Brustbild des Konigs mit Krone, Scepter und Beichsapfel,
und der Umschrift: Otto Di Gratia Rex,
LXXI.
Nach dem, gegenwärtig in Privatbesitz befindlichen, Originale. . .
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente clementia rex. Notum sit omnium ||
fidelium nostrorum praesentium scilicet et futurorum industriae, quomodo sanctimoniales de loco Matellia
nominato ad nos uenerunt, nostris obtutibus premonstrantes preceptum predecessoris nostri Arnolfi regis, .
in quo continebatur, qualiter ipse, rogatu Frideuui, prime eiusdem monasterii abbatisse, que hoc in ho-
nore sanctorum martyrum Cornelii et Cypriani cum sua licentia a fundamento construxit, suaque hereditate
ditauit, prefatum monasterium cum omni predio ab ipsa et aliis religiosis personis illuc tradito sub sue
immunitaüs regiam tuitionem suscepit, et sanctimonialibus Deo ibi seruientibus, quando opus et usus exe-
gerit, inter se eligendi abbatissam, sua preceptione concessit, et aduocatum super homines et loca eius-
dem monasterii, quem ipse comprobauerint, a regibus vel imperatoribus constituendum simul condonauit,
sed quia contentio quedam inter eas et Duodonem Mimierueuurdensem episcopum, qui hoc sue potestati
usurpauit, de electione abbatisse et aduocati constitutione oborta est, rogauerunt nostram celsitudinem, vt
huic discidio nostra auctoritate finem faceremus. Quarum petitionibus, ob interuentum fidelis nostri Ever-
geri Coloniensis ecclesie venerabilis archiepiscopi, aliorumque, Berenhardi ducis et Egberti comitis, cete-
rorumque fidelium perplurium consultu, obtemperantes, secundum electionem et comprobationem earum,
eommuni consilio fidelium nostrorum, archiepiscoporum et episcoporum, sapientumque laicorum, abbatis-
sam Godesdiu nominatam, eis dedimus, nostraque manu in presentia omnium abbatiam ei procurandam
eommendauimus, et aduocatum iuxta uotum illarum Vuigmannum nomine super homines et loca superius
iam dicti monasterii regendum constituimus, et hac nostra preceptione electionem et omnia ab antecesso-
ribus nostris regibus vel imperatoribus aut ab aliis religiosis illuc tradita confirmamus, precipientes firmiter
rega potestate, ut nullus eas dehinc in aliquibus rebus inquietare presumat. Et hoc vt uerius credatur,
hoc preceptum inde conscriptum manuque nostra firmatum sigillo nostro signare iussimus.
Signum Domins Ottonis (L. M.) gloriosissimi regis.
Hildibaldus episcopus et cancellarius uice Uuilligisi archiepiscopi. recognows.
Data VIII. Kal. Februarii, Anno dominice incarnationis DCCCCXCHL. indictione VI. Anno autem terti
Ottonis regnantis decimo. Actum Trotmannie feliciter amen.
Das Siegel ist zerstört.
56 | 995.
LXXII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. — Otto: diuina fauente clementia rex. Si ecclesias De
nostra regali potentia sublimare conamur, hoc procul dubio et ad praesentis || nostri regni statum, et ad
eterne beatitudinis proemium nobis profuturum fore credimus. Quapropter omnibus fidelibus nostris prae-
sentibus scilicet atque futuris notum esse volumus, quomodo nos cum consilio Hildibaldi Uuormaciensis
ecclesie honorandi presulis ac Bernhardi ducis aliorumque fidelium nostrorum, uota et petitiones domne
Imme Heriuortensis monasterii uenerabilis abbatissae cunctaeque congregationis sanctae Mariae sibi com-
missae sequentes, nostra regia auctoritate tres ecclesias in pagis Bursibant et Scopingon nominatis, in
uills quoque Reini, Vuadiringus et Stochheim constructas, cum omnibus rebus et decimacionibus suis a
Hludouuico imperatore ob remedium anime suae ad prefatum Heriuurtense monasterium traditas, eidem
monasterio more antecessorum nostrorum confirmamus, eo tenore ut iam dicta domna Imma abbatissa
omnesque in eodem honore sibi succedentes cum predictis ecclesiasticis rebus aliisque. omnibus a regibus
et imperatoribus per precepti paginam illuc traditis liberam dehinc potestatem habeant cum suis ministris
ecclesiastico ordine disponere atque gubernare, remota omnium hominum contradictione. Insuper sub
eadem corroboratione concludimus quicquid a religiosis et Deum timentibus personis ad saepe iam dictum
monasterium Heriuurtense in praesenti traditum est uel in futuro tradendum erit. Et ut haec nostrae
regiae donationis corroboratio ab hac hora in antea firma et inconuulsa permaneat, hanc nostrae domina-
tionis confirmationem inde conscriptam sigilli nostri impressione signare iussimus manuque propria ut infra
uidetur corroborauimus.
Signum domni Ottonis (L. M.) gloriosissimi regis.
Hildibaldus episcopus et cancellarius uice. Uwilligisi archiepiscopi: recognous.
Data VI. Id. Jul. Anno dominicae incarnationis DCCCCXCV. Indictione VIII. Anno autem tertii Ottonis
regnantis XII. Actum Bodfeldon feliciter.
Das Siegel ist abgefallen.
LXXIII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente clementia rex. Si piis petitionibus
fidelium nostrorum maxime quas pro ecclesiis sibi commissis auribus nostris infuderint || benignum pre-
buerimus auditum, hoc procul dubio et ad presentis nostri regui statum, et ad eterne beatitudinis premium
nobis profuturum fore credimus. Unde omnium fidelium nostrorum tam presentium quam et futurorum
nouerit sollers industria, quia adiens excellentiam nostri culminis Dietmarus abbas uenerabilis noue Cor-
beiae, rogauit ut eidem monasterio concederemus talem libertatem, qualem ab auo genitoreque nostro
nec non et ceteris coimperatoribus uel regibus nos precedentibus accepisse dinoscitur. Cuius petitioni
assensum prebentes, interuentu fidelium nostrorum, Uuillisi Mogontiacensis ecclesie uenerabilis archiepiscopi,
ac Hildibaldi Vvormaciensis ecclesie episcopi honorabilis, in supradicto monasterio fratribus Deo seruienti-
bus eiusque martiribus Stephano atque Vito, omnes concessiones quas anteriorum regum vel imperatorum
temporibus habuerunt, concessimus nostraque auctoritate renovauimus, precipue vt potestatem habeant
cum necessitas venerit, abbatem elegendi, et vt a nullo episcopo de dominicalibus mansis eiusdem mona-
sterii decime exigantur, neque a comite vel ex qualibet iudiciaria potestate coloni eorum et liti ad iusti
ciam faciendam aliquo banno constringantur, sed coram aduocatis eiusdem monasterii iusticiam facere
cogantur, sicut anteriorum regum vel imperatorum temporibus prefato loco concessum fuisse, cunctis fidelibus
nostris liquido patet. Et vt hec nostre renouationis ac confirmacionis auctoritas firmior stabiliorque cunctis
995 — 1002. 57
'peüm credatur, hanc cartam inscribi, manuqüe propria nostra subtus roboratam, anuli nostri impres-
ne iussimus insigniri. ,
Signum domni Ottonis (L. M.) gloriosissimi regis.
Hildibaldus episcopus et cancellarius uice Uuilligisi archiepiscopi. recognour.
Data III. Kal. Aug. anno dominicae incarnatiouis DCCCCXCV. indict. VIII. Anno uero terti Ottonis
nantis XII. Actum in Gandereshem feliciter ameN,
Das Siegel ist verloren gegangen.
LXXIV.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto seruus apostolorum Romanorum Imperator augustus.
nium fidelium nostrorum tam presentium || quam et futurorum nouerit uniuersitas, quod nos interuentu
petitione Geppe uenerabilis abbatisse, Maginuuardo nostro uenerabili capellano dedimus duos mansos
iles in uilla Lutterun in pago Ventsgoi dicta, in burguuardio quoque Dalehem atque comitatu Herieldi
itis sitos, Quos scilicet cum omnibus eorum utilitatibus, areis scilicet, aedificiis, terris cultis et incultis,
s, pratis, campis, pascuis, siluis, uenationibus, aquis aquarumue decursibus, molendinis, uiis, inuiis,
ibus siue reditibus, tam quaesitis quam inquirendis, sibi in proprium tradidimus, eo tenore ut idem
nnuuardus, qui nostram ut propriam diligit uitam, de eadem proprietate modis omnibus quicquid uo-
it faciat, et secundum suum uelle disponat. Et ut haec traditio firmior remaneat, hanc: páginam
ıı roboratam propria, ut cernitur inferius, sigillo nostro signari precepimus.
Signum domni Ottonis (L. M.) caesaris augusti.
Mit schmalen ledernen Riemen ist ein Bleisiegel angehängt, welches ohngefähr einen Zoll im Durchmesser hat, und auf
der einen Seite einen Kopf mit der Umschrift: Aurea Roma; auf der andern aber die Innschrift: Oddo iperator_
Romanor. enthält.
LXXV.
In nomine domini nostri Jesu Christi. || Postulamus notum fieri cunctis fidelibus eorumque successo-
us in posterüm affuturis, quod quidam liber homo Adalbertus nomine quoddam allodium suum uidelicet
tuaginta iugera et Il. cum domo et curte in Bedelinkthorp, collaudante herede suo Hamizone, nec non
dicone et Aezone, in proprium tradidit sancto Johanni Baptiste eiusque regulari familie Schildecensis
bii, eo pacto ut ei cotidie una cotidiana prebenda unius sanctimonialis in loco supradicto deseruientis
ur, et in singulis annis, preter dimidiam marcam tunc ad manus solutam, tres solidi ei persoluantur.
' traditio exacta est consensu iusti heredis sui, ut dictum est, sub domna GEVA abbatissa supradicti
i, et aduocato Reginaldo, atque ut in omne tempus stabilis permaneat, consolidata est regis banno.
us traditionis testes sunt fideles. Godescalcus. Reinbertus. Johannes. Berningus et Meinzo presbiteri. et
roldus diaconus. et Rothierus acolitus. Halinkgerus. Walbertus. Bruno. Liuzico. Rethierus. laici.
Von einem Siegel zeigt sich keine Spur.
LXXVI.
‘ In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Si aecclesias Dei
tra regali potentia sublimare conamur, hoc procul || dubio et ad presentis nostri regni statum et
ernae beatitudinis premium nobis profuturum esse credimus. Qua propter omnibus fidelibus nostris.
esentibus scilicet atque futuris notum esse uolumus, quomodo nos per interuentum dilecte coniugis
Cod. dipl. bist. Westfal. 8
BB | | 1002.
nostre et regine Cunigunde, una cum consilio Uuilligisi Mogontiacensis aecclesiae archiepiscopi honorandi
ac Berenhardi ducis aliorumque fidelium nostrorum, uota et petitiones domne Godesdhiui Herifurdensis
monasterii. uenerabilis abbatissae cuncteque congregationis sanctae Mariae sibi commissae sequentes, nostra
regia auctoritate tres aecclesias in pagis Bursibant et Scopingon nominatis, in uillis quoque Hreini, Uuadi-
ringas et Stochheim constructas, cum omuibus rebus et decimationibus suis a 'Hludouuico imperatore ob
remedium animae suae ad prefatum Herifurtense monasterium traditis, eidem monasterio more antecesso-
rum nostrorum confirmamus, eo tenore ut iam dicta domna Godesdhu abbatissa omnesque in eodem ho-
nore sibi succedentes cum predictis aecclesiasticis rebus aliisque omnibus a regibus et imperatoribus per
precepti paginam illuc traditis liberam dehinc potestatem habeant cum suis ministris aecclesiastico ordine
disponere atque gubernare, remota omnium hominum contradictione. Insuper sub eadem corroboratione
concludimus quicquid a religiosis et Deum timentibus personis ad sepe iam dictum monasterium Herifur
tense in presenti traditum est uel in futuro tradendum erit. Et ut haec,nostrae regiae donationis corre
boratio ab hac hora in antea firma et inconuulsa permaneat, hanc nostrae dominationis confirmationem
inde conscriptam sigilli nostri inpressione signare iussimus manuque propria ut infra uidetur corroborauimus
Signum domni Heinrici (L. M.) regis inuictissimi.
Egilbertus cancellarius uice. Uuilligisi archicapellani recog.
Data Il. Id. Aug. Anno dominicae incarnationis MII. Indict. XV. Anno uero domni Heinrici regis
Actum Aruitdi. —
Das aufgedruckte Siegel ist zwar abgefallen, liegt aber noch lose bei der Urkunde, und es ist nur wenig davon verlores
gegangen. Es zeigt den König, sitzend auf einem Stuhle ohne Lehne, aber mit einem Polster bedeckt, das zu dei
Seiten des Königs zwei dicke, fast kugelfürmige Wulste bildet. Das Haupt des Konigs ist mit einer flachen Krone
bedeckt; seine Hände hoch aufgehoben ; in der rechten hält er einen kurzen, in ein Doppelkreuz geendigten Zepter,
in der lioken eine Kugel mit einem Kreuze (den Reichsapfel). Von der Umschrift ist noch zu lesen: Heinrichs
D.......aBRer. ft. '
LXXVII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Notum sit omnibus
fidelibus nostris presentibus scilicet et futuris, qualiter uenerabilis abbas nomine Hosat || nostram adit
excellentiam, suppliciter orans ut nostra magnifica munificentia prospiceremus monasterio cui presidere .
uideretur , quod est constructum super fluuium Vuisera in loco qui dicitar noua Corbeia in honorem De .
et sancti protomartyris Stephani, ubi et sancti Viti martyris pretiosa pignora seruari noscuntur. Cuius petition
rationabili propter diuinum amorem et’ uenerationem beatorum martyrum assensum prebentes, hos apices
serenitaüs nostrae circa ipsum monasterium fieri iussimus, per quos decernimus atque iubemus, ut nullw
iudex publicus uel quilibet ex iudiciaria potestate, nisi solus illius loci prouisor et aduocatus predicti mo-
nasterii in ecclesias aut loca uel agros seu reliquas possessiones prefati monasterii, quas moderno tempore
iuste et rationabiliter possidere uidetur, in quibuslibet episcopiis, pagis uel territoriis, uel quicquid ibidem
propter diuinum amorem et illius sancti loci uenerationem collatum fuerit, ad causas audiendas uel freda
exigenda aut mansiones uel paratas faciendas aut fideiussores tollendos, aut ullas reddibitiones uel illicitas
occasiones requirendas, aut homines ipsius monasterii tam ingenuos quam et seruos uel latos iniuste dr
stringendos, ullo umquam tempore iugredi audeat, uel ea que supra memorata sunt penitus exigere aul
exactitare presumat, sed liceat ibidem Deo famulantibus, sub nostrae immunitatis tuitione quieto ordine
uiuere ac residere, quatinus melius illos delectet omni tempore pro nobis et coniuge nostra atque stabile
tate totius regni a Deo nobis collati, domini misericordiam attentius exorare. Insuper etiam decimas ud
decimales ecclesias in quibusque episcopiis ita teneant atque disponant, sicut sub anticessoribus nostris
regibus uidelicet et imperatoribus tenere per precepta uisi sunt atque disponere. Episcopis uero quibu
jeruitium et mansionatica debent tempore circuitus sui, secundum scripta sua singulis annis persoluant.
$t ut haec auctoritas concessionis atque confirmationis nostrae firmior habeatur, et per futura tempora a
sanctis fidelibus sanctae Dei ecclesiae nostrisque presentibus et futuris melius credatur atque diligentius
3onseruetur, manu propria subter eam firmauimus et sigilli nostri inpressione assignari iussimus.
Stgnum domni Heinrici (L. M.) regis inuictissimi.
Egilbertus cancellarius utce Uwllinsi archicapellani recogn.
Data VIIIL Kal. Sept. Anno dominicae incarnationis MIL. Indictione XV. Anno uero domni Heinrici
*egis I. Actum Nouiomago.
Von dem aufgedruckten Siegel ist zwar ein grosser Theil des ganzen Umfanges abgebrochen, doch ist die Figur des
Königs, auf einem einfachen, mit einem Polster bedeckten Stnhle sitsend, den Kopf mit einer niedrigen Krone be-
deckt, die Hände hoch aufgehoben und in der linken den Reichsafffel haltend (die rechte ist grösstentheils mit ab-
gebrocben) noch deutlich zu sehen.
LXXVIII.
Aus dem Kopialbuche des Domstifts zu Paderborn.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Notum sit omni-
bus fidelibus nostris presentibus scilicet et futuris, qualiter nos incendio Paderburnensis ecclesie miserabili
tondolentes, peticionique nostri fidelis Retharii uenerabilis episcopi, qui eidem sedi modo preesse uidetur,
ta oportuit annuentes, in subplementum iam dicte ecclesie in ius concedimus et per hoc regale preceptum
corroboramus forestum quod incipit de Luthera flumine et tendit per Osnig et Sinidi usque in uiam que
ducit ad Horohusen, et de hominibus predicti episcopi tam liberis quam et seruis nulla iudiciaria potestate
Constringendis, njsi coram aduocato quem ipse episcopus elegerit, nostra omniumque nostrorum successo-
rum et omnium mortalium contradictione remota. Et ut haec confirmatio stabilior cunctis permaneat
temporibus, hanc paginam manu propria corroborauimus et sigilli nostri impressione insigniri precepimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) regis inutclissimi.
Egilbertus cancellarius uice Willigisi archicapellani recognout.
Data XVII. Kal. Octobr. auno incarnationis dominicae M°.1I°. Indictione I. anno uero domni H. re-
gnantis I. Actum Bochbardon.
LXXIX.
€. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus superna fauente clementia rex. Si locum diuino
€ullüi mancipatum igneque subitaneo cum ornatu et corroborationum paginis concrematum restaurare, ||
Ornare et iterum sublimare uidebimur, scimus et certi sumus, id non solum laude humana predicandum,
uerum etiam diuina mercede remunerandum. Cunctis igitur aecclesiae Dei fidelibus nostrisque astantibus
et succedentibus compertum fore uolumus, quod de incendio Paterbrunnensis aecclesiae nimium condolen-
Us, precepta antecessorum nostrorum et oblationes fidelium memorate sedi hac preceptali pagina renoua-
mus iterumque confirmamus, de quibus unum est de episcopatus statu, dehinc de tuitione atque mundi-
burdio eiusdem aecclesiae, et de omni proprietate ad eandem aecclesiam pertinenti, et de eius hominibus
tam liberis quam et seruis nulla iudiciaria persona constringendis, nisi coram aduocato, quam ipse episco-
pus elegerit. Insuper renouamus et confirmamus iam habitáe sedi comitatus super pagos Paterga, Aga,
Threueresga, Auga, Sorehtfeld, datos pro decimis noue Corbeie ad monasterium pertinentibus, et de pro-
pnetate clericorum, si quis sine herede illorum abierit, eidem aecclesiae concessa, et de tribus mansis in
Tusbureg et in Trutmannia, et de foresto quod incipit de Delhna flumine et tendit per Ardennam et Si-
8 *
60 | 1003 — 1004.
nedi usque in uiam quae ducit ad Herisi. Haec igitur omnia quae supra scripta habentur, et que i
die tenere et possidere uidebatur quando combusta fuit, sepe' nominate sedi Paterbrunnensi in ius pr
prietarium donamus et firmissima traditione restauramus, Ea scilicet serie, ut domnus Retharius memorat:
sedis uenerabilis antistes omnesque sui successores uniuersa que ad episcopium aliqua legali datione pe
tinent, securiter obtineant nostra omniumque nostrorum successorum et omnium mortalium contradictior
remota. Et ut haec renouatio et confirmatio stabilior cunctis permaneat temporibus, hanc paginam mar
propria roboramus et sigilli nostri inpressione insigniri precepimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) regis 4nuictissimt.
Egilbertus cancellarius uice. Uuilligisi archicapellani recog.
Data III. Non. April. Anno dominicae incarnationis MIII. Indictione I. Anno uero domni Heinrici
gis I. Actum Quidilingaburc.
Das grosse, den auf dem Throne sitzenden Konig darstellende Siegel ist der Urkunde seitwürts aufgedruckt. — Aı
äussersten Rande der Charte steht mit sehr feiner, aber viel jüngerer Schrift: Hoc non est legendum nisi comm
nicato consilio.
LXXX e
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Omnium sancte Di
aecclesiae nostrorumque fidelium presencium ac futurorum comperiat || uniuersitas, Qualiter domna Fred
runa uenerabilis abbatissa eiusque soror Imma comitissa Gerone comite adiuuante construcserunt quodda
monasterium ad honorem sancte Dei genitricis et perpetue uirginis Marie dedicatum, ad quod omnem kh
reditatem, hoc est Keminetan, Hegen, Barigi, 'Tundiriun, Othere, hec sunt in Tilithi, Uarstan in Aug
Rothe in Uuikanauelde, Bardenuuic, Hotmannessun, Uuitthorp, Britlingi, Biangibudiburg, Addunesthor
Hatherbiki, Bodanhuson, Sutherburg, in Bardanga, Claniki, in Dreuani, Uuigmannesburstal, Bennedesthor
in Mosidi, Uuidila, Uualdersidi, Kokerbiki, in Heilanga, Holana, Aun, Setila, in Hogtrunga, Hepstidi, Sin
gas, cunctaque earum hic prememorata predia gratissima uoluntate tradiderunt, que uero sita sunt
comitatu Bernhardi ducis, unde nostram regalem aggresse maiestatem, suplices rogauerunt, ut ipsum m
nasterium in nostri mundiburdio susciperemus, talisque libertatis ac legis primatum concederemus, quale
Gandesheim, Quitilinburg, Heriuurti tenere uidentur. Quod nos petitione Theodrici Mimidonensis episco
fecisse, omnium noscat uniuersitas fidelium. Ad hec statuimus ut in prefate abbatisse sueque sororis com
tisse potestate predictum monasterium et abbacia nostro persistat concessu diebus uite earum, post obitu
uero utrarumque earum ad nostrum publicum eadem abbacia ius in perpetuum pertineat. Insuper aute
uolumus ut nulla maior sine minor regni nostri persona in eadem abbacia placitum facere aut aliqua
sibi molestiam inferre uel publicam funccionem exercere, nisi aduocatus abbatisse sanctarumque monialiun
Hoc etiam nostra, regali auctoritate eidem concedimus abbacie, ut sancte moniales eiusdem monasterii ab
batissa defuncta licenciam habeant eligendi aliam ad hoc idoneam. Et ut huius nostre auctoritatis pre
ceptum firmius «mni tempore perseueret, hanc paginam manu propria roborantes, sigillo nostro iussimu
insigniri.
Signum domni Heinrici (L. M.) regis inutelissimt.
Egilbertus cancellarius uice Uuilligisi archicappellani notaut.
Data III. Non. Nouembr. Anno dominice incarnationis M.IIII. Indiccione IL. Anno uero domni Hen-
rici II. regis III. Actum Magadeburc.
Die Charte ist sehr beschädigt, und vom Siegel nur ein Bruchstück übrig, auf welchem jedoch der Zepter in der ter
ten Hand des Kónigs noch sehr deutlich zu erkennen, — Die im Originale verschwundene Angabe des Regiero*
, jahres ist aus dem Corvey'schen Kopialbuche ergänzt.
4006 — 1011. 61
LXXXI.
T Johannes episcopus seruus seruorum Dei. Dilecto filio Ratario Paterbrunensi uenerabili
episcopo suisque successoribus In perpetuum. Sacrosancta apostolica sedes dum materne pietatis et regi-
minis uniuersalis in ecclesiis Christi optinet officium corroborationis doctrine et auctoritatis impendere in-
cessanter eisdem debet suffragium. — Quocirca tue postulationi, karissime fili, in concedendo tibi tueque
sedis ecclesie apostolice auctoritatis priuilegio, et libenti animo annuimus et gratissima animi indulgentia
concedimus. Ita enim caput gaudere- poterit, si membra integra stabilito robore se habere senserit. Igi-
tur ut ab antiquis sancte Paterbrunnensis ecclesie sedes, cui Deo auctore presides, fundata ac rebus
diuersi- generis dotata est, ut que bonorum uirorum ac fidelium Christi collatione actenus copiis diuitiarum
possessionumque accreuisse uisa est, ita eam perpetuo apostolici iuris precepto tibi tuisque successoribus
in perpetuum manere decernimus. Sintque a prauorum incursione, dolo et direptione tuta quecumque
predicta ecclesia immo sedes episcopalis possedisse actenus uidetur, uel quecumque acquirere fidelium
Christi collatione acquirere potuerit, id est uicos, possessiones, curtes, dioceses diocesensiumque territoria
sibi pertinentia. Item domos, castella, agros, uineta, flumina, lacus cum omnibus que in eis fiunt instru-
mentis, seruos etiam et ancillas, itemque colonos, census seu reditus, aut etiam pensiones. Ista omnia et
sicut supra dictum est quorumcumque possessionem predicta ecclesia habere uisa est aut uidebitur, aucto-
ritate apostolica eidem confirmamus et corroboramus, et in perpetuum ualere decernimus, ut nulla uio-
lentia aut ingenio ab ea subripiantur aut alienentur. Item decernimus beati PETRI apostoli auctoritate, ut
nula ordinatio ibi episcopalis existat, id est nullus consecretur episcopus in predicta ecclesia, nisi electione
- filiorum eiusdem ecclesie approbatus. Si quis autem insanus aut presumtor res eiusdem ecclesie deua-
stando aut diripiendo itemque minuendo contra hoc nostre auctoritatis priuilegium uenire temtauerit aut
obseruare despexerit, nisi condigna emenda t ... e resipuerit, excommunicationi subiaceat anathematis
uinculo innodatus, maledictione eterna damnatus sit et cum reprobis poenis subiaceat perpetuis.
i BENE VALETE.
Datum et scriptum per manus Petri abbatis et cancellarii sacri palatii in mense Decembrio indictione
quarta, Anno Deo propitio domni Johannis XVIII. pape tertio. .
Das Siegel ist verloren gegangen.
LXX XII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina ordinante prouidentia rex. Diuinac pie-
tatis clementia || quae Nos ad culmen regiae maiestatis perduxit, ad hoc uoluit regnare, ut ecclesiarum
ordini firmando atque corroborando subueniamus. His autem maxime locis, quae ab antecessoribus nostris
regibus imperatoribus fundata, sed iam peccatis exigentibus pene uidebantur annullata. Quapropter omnium
fidelium nostrorum presentium scilicet ac futurorum industriae notum esse volumus, qualiter Nos diuini
amoris instinctu, pro remedio animae Nostrae seu parentum nostrorum, Nec non et tercii Ottonis bonae
memoriae imperatoris, dilecteque coniugis nostre CVNIGVNDAE reginae interuentu, atque Meginvverc sanctae
Podrebronnensis ecclesiae venerabilis episcopi rogatu, sibi sanctaeque suae ecclesiae a Karolo magno im-
peratore olim fundatae, nostris vero temporibus incendium passae, in honore enim sanctac Dei genitricis
semperque virginis MARIAE et sancü Kiliani martiris LIBORIIque confessoris dedicatae, comitatum quem
Hahold comes dum vixit tenuit, situm scilicet in locis Hauerga, Limga, Thiatmalli, Aga, Patherga, Treuc-
resa, Langaneka, Erpesfeld, Silbiki, Matfeld, Nihterga, Sinatfeld, Balleuan prope Spriada, Lambiki, Les-
sion, Seuuardeshusun, cum omni legalitate in proprium concedimus. atque largimur per hanc nostram
62 Ä 1011 — 1013. ,
regalem paginam, eo videlicet rationis tenore, vt prefatus episcopus Meginvverc suique successores prae-
scriptae aecclesiae presidentes dehinc liberam habeant potestatem, de eodem comitatu eiusque utilitatibus
quicquid eis placuerit faciendi, ad eorum tamen utilitatem ecclesiae, omni videlicet inquietudine remota
Et ut haec nostre .traditionis seu confirmationis auctoritas stabilis et inconuulsa omni habeatur tempore,
hoc preceptum inde conscriptum manu propria firmare curauimus, et sigillo nostro insigniri iussimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) regis inuschissimt.
Guntherius cancellarius ad uicem. Erkambaldi archicappellani recognoui.
Datum III. Idus April. Indictione VIII. Anno dominicae incarnationis millesimo XImo Anno vero domm
secundi Heinrici regnantis VIIII. Actum Tribura regia villa FELICITER AMEN. |
Das seitwarts dicht neben der Monogramm - und Recognitions-Formel aufgedruckte, grosse kreisformige Siegel, zeigt
den Konig, mit einer niedrigen Krone bedeckt, beide Hände hoch aufgehoben, in der rechten einen in eine Lilie
ausgehenden Stab, in der linken eine Kugel haltend, auf einem niedrigen, verzierten Stuhle ohne Lehne, und auf
einem Kissen sitzend, das zu beiden Seiten des Königs zwei dicke Wulste bildet; die Uinschrift heist: Heinricus Di.
Gratia Rex. +.
LXXXIII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Quoniam diuinae
dispositionis prouideutia nos ad summum rei publicae culmen regendum prouexit || et uniuersitati mullo-
rum, quamuis merito inferiores, tamen eminentiore quadam nominis prerogatiua preesse disposuit, eius,
cuius misericordia sumus sublimati, in omnibus oportet obedire preceptis, vt utilitati subditorum proui-
dentes, quanto plus pre ceteris sub specie honoris ascendisse cernimur, tanto magis interius humiliati, his
qui sub umbra regiminis deseruiunt, debitum retributionis exhibendo familiari conpassione condescendamus
Nam si qualitates seruientium nobis piae discrecionis intuitu examinantes unicuique pro qualitate meritorum
recompensare studuerimus , debitum persoluendo dominicum preceptum implemus, et excellentiam regiae
dignitatis ** 1 |
&studere uidimus,?) quandam cortem nostrae proprietatis Berneshuson dictam, in pago Lisga, in comi-
tatu Vdonis sitam, quam ab Vnevvano Bremonense archiepiscopo donante per aduocatum suum Vdonem
absque omni contradictione *) legitima traditione accepimus, sanctae Paderbrunnensi aecclesiae in honore
sanctae Dei genitricis Mariae sanctorumque Kiliani martiris et Liborii confessoris censecratae,*) pro reme-
dio animarum diue memoriae Ottonis imperatoris tercii senioris scilicet nostri omniumque parentum nostro-
!) Da die Charte sehr verdorbeu und in zwei Stücke zerrissen ist, so ist in der Mitte, durch die ganze Breite derselben, ein
Theil verloren gegangen. Auf den ungleich hervorstehenden Rändern sind von zwei Zeilen noch einzelne unzusammenhar
gende Worte lesbar, aus denen sich schliessen lässt, dass in dem Fehlenden die Personen genaunt waren, auf deren Ver
wendung die Schenkung geschah.
2) In einer andern, gleichzeitigen, aber ebenfalls nur fragmentarisch erhaltenen Ausfertigung derselben Urkunde, findet sich,
anstatt der obigen Einleitung (Quoniam — uidimus), die folgende: Tribunal animae dilatamus, si aecclesias Christi cum
sibi subiectis ampliamus. Qua de re fidelium Dei uniuersitati pateat, quod bac intentione, interuentu dilectissimae con-
tectalis nostrae Cunigundae reginae, nec nun et Heriberti archiepiscopi Coloniensis, Adalbaldi Traiectensis, Theoderici
Mimegardeuurdensis, Theoderici Metensis, Bernuuardi Hildeneshemensis, Thietmari Osnebrugensis, Erici Hauelbergensis
sanctae Paterbrunnensi aecclesiae in honorem sanctae Dei genitricis Mariae sanctique Kiliani martiris et sancti Libori
confessoris consecratae, cui etiam Meinuuercus venerabilis episcopus presidet,
3) Die drei letzten Worte fehlen in der zweiten Ausfertigung.
4) Io der 2. Ausf. fehlen die Worte sanctae — consecr. weil sie schon früher eingeschaltet sind.
4018 — 1014. | $63
wm simul ac dilectissime coniugis nostrae et stabilitate regni, 5) proprietario iure concedimus cum omnibus
ıpperlinenüis, rebus, territoriis, uillis, mancipiis utriusque sexus, siluis, uenationibus, aquis aquarumue
lecursibus, molendinis, piscationibus, uiis et.inuiis, exitibus et reditibus, pratis et pascuis, et cum omni-
us acquisitis uel inquirendis, Ea ratione vt prenominatus episcopus eiusque successores liberam potesta-
'm in eiusdem aecclesiae utilitatem uertendi habeant. Si quis autem in posterum, quod absit, prefatam
ecclesiam inquietare contendat de eisdem prediis, perpetuo anathemate condemnetur. (Insuper C. libras
uri optimi componat, dimidietatem regiae camere, et reliquam partem ®) eidem aecclesiae quam inquietare
resumpsit. Et ut haec nostrae tradicionis auctoritas stabilis") permaneat, hanc?) regalis precepti paginam
oscribi ac manu propria confirmantes sigillo nostro iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici. seeundi regis (L. M.) inuictissimt.
Guntherius cancellarius uice Ercambaldi archicappellani . . .9)
Von dem aufgedruckten Siegel ist noch ein Bruchstück vorhanden.
LXXXIV. |
Aus dem jüngeren Kopialbuche des Domstifts su Paderborn.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis Heinricus diuina fauente clementia Romanorum Imperator
ıgustus. Quoniam diuinae dispositionis prouidentia nos ad regendum tocius reipublicae monarchiam apo-
olica benedictione prouexit, ante omnia autem hoc laborare debemus, ut qui, coronam terreni imperii
)jncessit, post emensum huius uitae spacium ea etiam coronari permittat, quae non auferatur in aeternum.
uod potissimum fieri decerhimus, si loca ecclesiasticis obsequiis deputata nostra auctoritate corroborentar,
(omni exteriore inquietudine remota in tranquilitate permaneant, quatinus eorum precibus adiuuemur,
ui ibi die noctuque orationibus in Dei seruicio uacare debentur, et quod per nos, utputo consciencia
epidi, querere non presumimus, sanctae Dei ecclesiae seruientium pia intercessione" impetremus. Qua-
ropter uniuersitati fidelium nostrorum patere uolumus, qualiter Megenuuercus Paterbrunnensis ecclesiae
enerabilis Episcopus, pro ecclesiastica utilitate arduum laborem aggressus, nobiscum limina beatorum
postolorum Petri et Pauli pia intentione quesiuit, deuote supplicaturus, ut ecclesia cui ipse pastorali cura
residet, in primis apostolica, deinde nostra imperiali auctoritate corroboretur, pro eo maxime, quia,
uando ecclesia fuit concremata, omnia eiusdem ecclesiae precepta atque priuilegia incendio perierunt.
uius peticioni, quia rationabilis uidetur, gratuito adsentientes, quicquid eadem ecclesia per iusticiam ob-
nere debet antecessorum nostrorum uel nostra oblatione, ceterisque fidelibus ibi collatum in rebus, terri-
yris, uel in comitatibus ac districtu, uel quibuscumque utensilibus, ac quicquid ipse Episcopus predictus
legenuuercus de sua hereditate ibi contulit, uel aliunde per commutationem aut precariam legaliter ad-
usiuit, .denyo stabili dono concedimus et imperiali auctoritate confirmamus. Si quis autem nostrae con-
rmationis edictum ulterius aliqua presumptione infringere temptauerit, Centum librarum auri ad nostrum
ondus compositione multetur, ac dimidium camerae nostrae persoluat, reliquum uero eidem ecclesiae,
lam temerarie inquietare presumpsit. Et ut haec confirmatio per successiones temporum stabilis et in-
5) Anstatt der Stelle omniumque — regni, bat die 2. Ausf.: et incolomitate uitae nostrae utriusque presenti uidelicet et
faturae, coniugisque nostrae dilectissimae, nec minus pro stabilitate regni,
*) Anstatt dimid. — partem, heisst es: L. reg. cam. et L.
') Die 2. Ausf. schiebt ein: et inconuulsa
*) Von hier an ist in der zweiten Ausf. der übrige Theil des Textes, nebst Monngramm, Datum und Siegel verloren gegangen.
*) Das übrige, nebst der gansen Datums-Formel, ist weggerigsen. — Eine dritte, über dieselbe Schenkung von Heinrich als
Kaiser ausgefertigte Urkunde, die am meisten mit der zweiten Ausfertigung übereinstimmt, wird weiter unten vorkommen.
conuulsa permaneat, hanc imperialis precepti paginam inde conscribi ac manu propria confirmantes Sigille
nostro iussimus insigniri. '
Signum domni Heinrici. serenissimi. el. inuictissimi Imperatoris. (L. M.)
Gunterius Cancellarius uice Ercanbaldi Archicapellani recognout.
Data Indictione XI. anno dominicae Incarnationis M. XIII. anno uero domni Heinrici secundi regnan-
tis XIL Imperii uero I. Actum Papiae feliciter Amen.
*
LXXXV. "
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia Romanorum Imperator
augustus. Necesse est utcum res bona agitur, prius eius . . . || . . .**) in corde uincatur. Ne si a re
dice misere intentionis prodeat, amaros nequiciae fructus producat Ea propter non surdi auditores euan-
gelicae Marthae, cuius more Meinuuercus episcopus nobis frequenti ministerio satagit deseruire, ob inter-.
uentum Cunigundae imperatricis augustae contectalis uidelicet nostrae, nec non Euerhardi sanctae Baben-
bergensis sedis episcopi, sed et Egilberti Frisingensis ecclesie pontificis, sacrosanctae Patherbrunnensi eccle-
siae in honore S. Mariae mundi dominae sanctique Kyliani martyris atque Lyborii confessoris Domini con-
secratae, curtem Honstede dictam cum omnibus pertinentiis, terris uidelicet cultis et incultis, mancipiis
utriusque sexus, molendinis, piscationibus, aquis aquarumue decursibus, quibus scilicet archiepiscopus
Onvvan eam possedit nobisque legaliter tradidit, in pago Rittiga, in comitatu Bernhardi comitis, perpetao
iure possidendam tradidimus. Et ut haec nostrae imperialis traditionis auctoritas firma et inconuulsa per-
maneat, sigilli nostri impressione hanc paginam manu propria corroborando supter bullari iussimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) imperatoris inuictissimt.
Gunterius cancellarius uice. Erchanbaldi archicapellani notaui. |
Data XVIII. Kal. Febr. Anno dominicae incarnationis Mill. XV. Indictione xim. Anno autem domni
Heinrici secundi regnantis XIII. Imperii uero primo. Actum Mulinhusen feliciter AMEN.
Das Siegel war mit einer rothen Schnur, von welcher noch ein Ueberrest vorhanden ist, angehängt, also wabrschein-
lich ein Metallsiegel.
LXXXVI.
. Aus dem Kopialbuche des Domstifts zu Paderborn.
Anno dominice incarnacionis Millesimo XV?. Mainuuerco uenerabili episcopo Paterbrunnense cenobium
digne Deo laudabiliterque mundo regente et custodiente, quidam miles Mainheri nominatus, diuina ut cre-
dimus ammonicione compunctus, qualiter se aeternae hereditati adsociaret atque inextinguibiles flammas
euaderet, quicquid ullius habuit proprietatis in Burgnun et in Balhornun et in Scharhem ad monasterium
a prefato episcopo nouiter constructum et ad ministerium fratrum et utilitatem ibidem famulantium, ommi-
bus altercationibus amissis, Amulungo eiusdem monasterii aduocato accipiente, in proprium tradidit a
amisit, Ea uidelicet ratione addicta, ut post huius suae uitae cursum unusquisque fratrum prenominatorum
*) Das Original dieser Urkunde ist sehr beschädigt, der Text musste daher grossentheils aus dem Kopialbuche ergänst werden.
Dieses gibt der Urkunde die Jahrzahl 1012; auch im Originale scheint die Zahl ursprünglich XII. gewesen, und erst später
in XV. verändert zu sein. Der in der Urkunde gebrauchte Imperator-Titel, und die angegebenen Regierungs- und
Kaiserthums-Jahre zeigen indessen unwidersprechlich, dass die Urkunde nur in das Jahr 1015 gehören kann.
**) Im Kopialbuche steht an dieser Stelle: elatio; im Originale ist indessen der Raum des Ausgefallenen so gross, dass mus
mehr als ein Wort vermuthen muss.
- 1015. | | 65
er anniuersarios eiusdem dies unum panem et unam carnem et eminam mediam pro commemoratione
jus animae accipiat His uidelicet firmiter peractis, predictus Mainuuercus episcopus superna compun-
bone ammonitus, qualiter omnibus quibus hoc foret compertum, ad diuini cultus. aucmentacionem cor
romtüus adtraheret suaeque uoluntati animum uniuscuiusque deuotiorem subnecteret, unam curtem Suli-
hem nominatam cum omnibus utilitatibus ad eandem curtem pertinentibus, et triginta aratrorum decimas
idem Mainhario, cum suo aduocato Amulungo, non in precariam sed in beneficium ad suae uitae tempus
restitit, et si aliquis sui successorum prescripti beneficii aliquid infringendo minuerit, sua accipiendi licen .
iam habere sibi promisit. Huius tradicionis testes introducamus. Dodica comes. Brun. Amulung. Ecbehrt.
uikin. Tamma. Rediald. Engilmar. Thiadric. Othelric. Alfric. Iba. Brunhard. Buna. Isger. Thiatmar. Sicca.
Jucika. Acilin. Eza.
LXXXVII.
Überreste der Urkunden über die, durch den Bischof Meinwerk, für die Kirche zu
Paderborn, von verschiedenen Personen erworbenen Besitzungen.
I. Quidam nobilis qui uocabatur iunior Meinheri, humane fragilitatis memor, quoddam predium
pmine Hengilderi ad dominium sancte Dei genitricis Marie et sancti Kiliani martyris sanctique Liborii con-
»ssoris, cum consensu uxoris sue Hunime et filie eius Ode, iustissime heredis sue, pro remedio anime
uein proprium tradidit. Vnde episcopus Meinuuercus presul Patherbrunensis, Dei misericordia motus, XX.
ratra et C. maldra annone, quamdiu ipse Mainherius uiueret, omni anno concessit. Vxori uero sue in
wesentia Ekkihardi et Liudulfi comitum, ut hoc laudaret, III. libras denariorum misit.
IL Diuina gratia ammonente, Volcmarus cum assentatu suorum fratrum nomine Nithig et Warinherd,
xo predia Holthem et Aslan, in sancto die Lamberti martyris, in quodam loco qui uocatur Ringhelmi, ad
edem Patherbrunnensis ecclesie in honore Kiliani martyris et Liborii confessoris, cum omni utilitate eius-
em predii, Eilberto id accipiente, omni contradictione procul remota, in proprium tradidit. Huius tradi-
ionis fuerunt testes. Liudulf comes, et Erpo comes, et ipse episcopus Machinuuardus, et Benna comes,
$ Ekkico comes, et Eilbracht et Tiada milites Liudulfi comitis. -
III. Quidam noster fidelis frater nomine Nithing, memor humane fragilitatis, quedam loca Holthem et
luronan, cum omnibus appendiciis, mancipis utriusque sexus, in uillis, in agris cultis et incultis, in pratis,
3 siluis, in piscationibus, pro remedio anime sue suorumque parentum, per aduocatum suum nomine
luerinhardum, ad dominium sancte Marie matris domini nostri Jesu Christi et sancti Kiliani martyris Libo-
Bque confessoris in proprium tradidit Quo facto Paterbrunnensis ecclesie uenerabilis presul nomine
Keinuuercus bannum super Horohusun et quendam locum Uuaueri nominatum atque Bokinauurdi usque in
him sue uite eidem concessit, ea uidelicet ratione, si predictus domnus Nithing uitam imperatoris Hein-
iG superuiueret, ut anniuersarium eius sicut unius episcopi Paterbrunnensis de sola curte Bokinauurdi
Bceret, et CCC. elemosinas pro anima eius daret, et in cadem die exitus eius et anniuersarii unum pau-
Berem cum I. camisia et I. bracca et I. cotte et I. tunica, duabus hosan et untiunculis et caltiamentis et
sirotecis et pilleo et cingulo uestiret, et in natali sancti Kiliaui martyris plenum conuiuium ecclesiasticis
Xetribus, sicut in natali sancti Liborii confessoris, de prenominata curte Bokinauurdi similiter persolueret.
Post uitam domni Nithinches, si quis confratrum eandem curtem Bokinauurdi tenuerit, anniuersarium impe:
Faloris et conuiuium in natali sancti Kiliani, sicut prenominatus domnus pleniter faciat.
Hoc cirograuum ideo scriptum est, si ipse episcopus Mcinuuercus aut aliquis eius successorum domno
Nithinche aliquid de his subtrahere uoluerit, ut ei intra episcopatum I. uorouuerc cum XX. litis et XII.
aratrs concedatur. Super hec omnia Uuerinhardo heredi suo I. crusinam marthrinam et lll uncias auri
Pro mercede dedit. II. Non. Novembr. actum in Paterbrunnen. |
Cod, dipl, hist. Westfal. 9
66 1015.
IV. Quidam presbyter nomine VVlfdagus quicquid proprietatis habuit in Baddunhusun, domn:
uuerco episcopo ad dominium sancte Dei genitricis Marie sanctique Kiliani atque sancti Liborii pe
tutorem cum uoluntate sui heredis iustissimi, Paterbrunnensis cenobii aduocado Ymmido id accipie
proprium tradidit, Ea uidelicet ratione, ut a domno Mainuuerco quedam ecclesia in oppido Pumiss
cum omnibus ad eam pertinentibus, et pars ecclesie in uilla Baldereshusun site, que ad episcopum
brunnensem pertinet, supradicto presbytero usque in finem uite sue in beneficium concederetur, :
ciusdem presbyteri obitum sue matri ex parte episcopi in Pumissun omnibus diebus uite sue detur
At si istud beneficium ab eodem episcopo aut eius successore uel minuitur uel abstrahitur omnin«
dictus presbyter suum predium liberam habeat potestatem accipiendi.
V. Quedam sancte moniales Imize et Imuke, etiam sorores, per suum aduocatum, totum quot
bant predium in Karalasthorp cum omnibus appendiciis ad dominium sancte Dei genitricis Marie p
uirginis et sancti Kiliani martyris sanctique Liborii confessoris in proprium tradiderunt. Hac uideli
ditione firmiter peracta, uenerabilissimus Paterbrunensis ecclesie presul Meinuuercus pia misericordia
eis duo talenta pro illo predio dedit, et insuper decem maldra, et I. baconem !) cum intestinis.
snginatum porcum, et XXX.VI. modios brasii quotannis se daturum eis promisit, Ea ratione, si i
aliquis eius successor illud infringere studuerit, quod ipse prenominate sorores libere sua reciperent
De testibus. Amulunc comes. Ekibracht. Thietmer. Thiedric. Imuca. Liudbran. Eppa. Rótbald. I
prepositus. Hecil capellanus.
VI. Quidam miles nomine Brun, huius uite fragilitatis memor, pro grauedine suorum pecca
et pro anime' remedio sui fratris Thiadmari, ad dominium sancte Marie et sancti Kiliani martyris e
Liborii, quicquid habuit proprietatis in Betanun et in Uualdenstidi, in mancipiis utriusque sexus, ir
in agris, in pratis, in aquis, in siluis, cum consensu sue heredis Idae, in proprium tradidit, Eo u
pacto, ut quamdiu uiueret hoc beneficium quod ei Mainuuercus Paterbrunnensis ecclesie episcop
cessit, hoc est Boffessun et Hemmedesun cum omnibus appendiciis in integrum ad suos usus possid:
si uel iste uenerabilis episcopus M. uel alius eius successor inde quid eriperet, tum potestatem suun
ret iterum recipere. Huius tradicionis hos introducimus testes. Dodican comitem. Ymmiden comiten
bald comitem Gerbard. Amulung. Triadric. Sicca. Benna. Benneka. Mainuuerc. Egia. Bosa. Ysica.
Thiadric. Adalbert. Adulf. Bernhard.
VIL ..... nomine Alfric dedit episcopo Meinuuerco XX. agros et I. aream in Aldunthorp
hoc dabantur sibi et uxori eius L caballus, et XII. solidi denariorum, et II. panni lanei, et II. bac
et VI. maldra frumenti.
Ob quoddam predium quod Hidda dedit in Burchhusun, dabantur sibi II. caballi et IL. boue:
crusina grisea, et III. bacones, et II. panni lanei, et VIII. solidi denariorum et III. solidi frumenti.
Wicil de quodam loco qui uocatur Uuittisungan dedit episcopo Meinuuerco predium quod i
Othihem, heredibus eius annuentibus. Ob hoc accepit I. marthrinum roc ®) pro L. solidis, et insu
talenta denariorum et X. solidos.
Heriman de Holthusun accepit in Paterbrunnen XXX. solidos, cuidam uiro qui uocatur Tada p
domo ad dandum.
Quidam uir nomine Amulung accepit de episcopo Meinuuerco X. solidos et I. mulierem ad d
dum cuidam sanctimoniali in Messcethi pro duobus pueris.
1) Die vita Meinw. setzt dafür unam pernam.
?) Auch hier hat die vita Meinw. duas pernas, so wie in ferneren ähnlichen Fällen.
3) Die Vita Meinw. setzt dafür tunicam..
1015. | 67
VIII. Quidam miles Bruno uocatus, diuina inspiratione insünctus, cum consensu Wendilburge coniu-
Is sue, quicquid habuit in marca que uocatur Ananroth, in siluis, in aquis, in mancipiis utriusque gexus,
H dominium sancte Dei genitricis Marie et sancti Kiliani martyris et sancü Liborii confessoris in proprium
didit Cunctorum notitie fidelium innotescimus, . quam benigne qui tunc preerat Patherbrunensi sedi
leinuuercus episcopus susceperat, Ill. aratra quamdiu uiueret in beneficium ei concessit Huius ,traditio-
Bs testes introducimus. Hosadum prepositum. Raetluf. Benno. Vito. Sicco. Hizil.
IX. Isti omnes uiderunt, quando domnus episcopus M. I. libram denariorum misit Beuoni per suum
uncium Thrudbertum. Benna comes. Amulung comes. Erp. Heriman. Alfrid. Godica. Meinuuerc. Cathol.
'olcherd.. Ecilin. Widula. Helmier. Ródherd. Vífa.
X. Diuina fauente clementia quidam nobilis nomine Ecilin cum suo filio Meinhardo iustissimo herede,
id habuit hereditatis in Harum cum VIll. mancipiis et omnibus illuc pertinentibus ad altare sancte
i genitricis Marie et sancti Kiliani martyris Liboriique confessoris in proprium tradidit Episcopus uero
inuuercus illius traditionis memor, prenarrato Ecilino quotannis, XL. maldra frumenti, lll bacones sine
inutiis, V. oues de episcopali substantia dari constituit. Vnusquisque meorum successorum quotannis hec
luat, aut predium sibi restituat. Filio autem Ecilini in mercedem I. caballus, et I. lineus pannus, et
Fo frumenti, et II. bacones dabantur.
XI. Notum sit omnibus fidelibus presentibus scilicet ac futuris, qualiter quidam nobilis Richardus
Bomine, pro remedio anime sue parentumque suorum, qüicquid hereditatis uel proprietatis habuit in uillis
p. mercan Gledabiki, Hiridechessun, Hemmanhusun, Heristi, Perranhusun, Bullanhusun, aut in omni orien-
Bl exercitu, cum consensu ac peticione sui iustissimi heredis Wiris, cum omnibus appendiciis illuc perti-
tibus, edificiis, areis, terris cultis et inculüs, pratis, pascuis, siluis, uenationibus, aquis aquarumue
ibus, molendinis, piscationibus, mancipiis utriusque sexus, et cum omni utilitate que inde fieri potest,
y dominium sancte Dei genitricis Marie, Kiliani martyris Liboriique confessoris, omni contradictione remota,
m proprium tradidit, delegauit atque concessit Vnde episcopus Meinuuercus, qui tunc Paterbrunnensi
seclesie presidebat, hoc pie perpendens, unam curtim que uocatur Betanun cum XVI. familis et XX. ara-
za decimacionum predicto Richardo usque ad terminum uite sue concessit.
Hec autem eo tenore facta sunt, si ipse episcopus aut aliquis eius successorum hoc pactum infringere
3oluerit, tunc habeat Richardus potestatem reducere sua. Huius traditionis testes sunt. Bernhardus dux.
Eönradus comes. Amulunc comes. Thiedric comes. Vífa. Thiedric. Eppa. Hemma. Thiedric. Thietmer. Ercun-
brecht. Thiedric. Liudbran. Benni. Rödbal. Alamer. Wicilin. Cristin. Vda. Berda. Gazuuin. Liudric. Ernast. Reinza.
Alauuich. Aethelherd. Wickier. Poppa. Tiamma. Thiaduuard. Azzaca. Eiza. Gela. Wifherd. Hillinuard. Liuza.
XII. Vestra. fidelitas nouerit, quendam de numero fidelium nomine Ricmarum, cum consensu iustis-
smi heredis atque fratris sui Hrohtuuard uocitati, quicquid hereditatis habuit in Uolkiereshusun cum omni-
bus illuc pertinentibus, in uillis, in siluis, in agris cultis et incultis, in pascuis et in aquis et in mancipiis
wiriusque sexus, ad dominium sancte Marie genitricis Dei et perpetue uirginis et sancti Kiliani martyris
sanctique Liborii confessoris pro remedio anime sue in proprium tradidisse, ut in aliquo sua peccata dele-
zet Quod uidelicet Paterbrunnensis ecclesie uenerabilis presul nomine Meinuuercus pie perpendens, eidem
auendam locum cum quattuor mansis Niganbrunnun uocitatum, ét decimacionem super quandam uillam
momine Doddanhusun, excepta curte, quamdiu uiueret, tribuit, et unum caballum, et I. unciam auri, et
X scutum et I. lanceam illi et fratri suo super hec dedit. Hoc cyrographum idcirco scriptum est, si ali-
«uis successor prefati episcopi hec infringere studuerit, ut ille habeat licentiam reducere sua.
t
H *
XIII. « [n Christi nomine notum sit omnibus fidelibus, qualiter ego Bernuuardus * pro remedio
&üme mee animarumque predecessorum successorumque meorum, coessentibus et consentientibus cohere-
‘) Die vita Meinw, schreibt den Namen Bennaka.
9*
68 | 1015.
dibus meis, fratre meo scilicet Goddescalco 5) et filio meo Goddescalco; tradidi ecclesie sancte Marie gen-
tricis Dei, sanctorumque Kiliani martyris et S. Liborii confessoris, quoddam predium in uilla Wiriesi
omnibus appendiciis eius, situm in pago Áuga et in comitatu Bennonis comitis. Vnde episcopus Meinu
cus eiusdem sedis honorandus antistes eius rei gratia dedit mihi in uita XI. aratra in Baddanhusun, e "
Ahusun VIII. aratra 5), et II. talenta denariorum, et III. ceruisias, et Ill. bacones, et XX. maldra annone!
Actum in Uuardbergi, presente predicto episcopo, et testibus hiis. Erp. Hunald. Godefrith. Raedulf. Den
Dodapa. Volcmer. Daia. Poppica. Thiaduuard. Brun. Poppa. Eica. Eppa. Gela. Hoica. Worad. Wifheri. ..
Azzaca. Euuriza. Ika pbr. Otic pbr. Poppa pbr. Eclef. pbr. Ika pbr. Tiaza diaconus.
XIV. Notum fore uolumus, qualiter quidam uir nomine Randuuard, cum laudatione fratrum suorum
Volckieres et Ekkionis, quoddam predium in Bikihusun in proprium tradidit ad Paterbr. Episcopus uem
Meinuuercus ob hoc illis donauit I. equum et II. boues et IIII. solidos denariorum. Huius cause testes suni
Amulunc comes. Gerbracht comes. Ekkica comes. Herdrad. Reinfriht.
XV. Notum sit omnibus, quendam ex numero fidelium, Ethilierum nominatum, cum sue uxoris uolur
tate Wicsuithae, quicquid proprietatis in Diesna habuerat, cum omnibus appendiciis illuc pertinentibus, i
edificiis, areis, agris cultis et incultis, pascuis et in siluis, ad dominium sancte Dei genitricis et perpetu
uirginis Marie et sancti Kiliani martyris sanctique Liborii confessoris, omni contradictione remota, in pre
prium tradidisse. Vnde Paterbrunnensis ecclesie uenerabilis episcopus Meginuuercus, misericordia motu
eisdem 1. pallium pro VII. libris, et Vl. unicas auki et XVII. libras argenti et III. solidos denariorum pr
mercede restituit. Huius traditionis testes sunt.' Amulunc comes. Brun. Thidier. Hiliuuard. Thancbern. Vnuca
Alfric. Ekuuard. Actum Ekuuardinchusun.
XVI. Notum sit omnibus fidelibus, qualiter duo fratres Liudric et Becilinus cum Wicilino, quicqu
proprietatis habuerunt in Halogokircan, per uoluntatem domne Helmburga instissime heredis, ad dominiun
sancte Dei genitricis Marie et S. Kiliani martyris Liborüque confessoris in proprium tradiderunt. Episcopu
uero Meinuuercus pro mercede illis restituit IIII. libras denariorum.
XVII. Notum sit omnibus fidelibus presentibus scilicet atque futuris, qualiter quidam bonus christia
nus Ferthumunt uocatus, cum uoluntate filii sui Alfdeches iustissimi heredis, ad dominium S. Dei genitrict
Marie et S. Kiliani martyris et S. Liborii confessoris, XXIII. agros et I. aream in marca Calriki in, propriun
tradidit. Episcopus Meinuuercus, qui tunc Paterbrunnensi sedi preerat, ad uitam illorum duorum I. man
sum in Ouoran Duergian, ea uidelicet ratione, quatinus in natali S. Liborü III. denarios persoluerent, ill
concessit. Huius rei testes sunt. Amulunc comes. Thiedric. Sicca. Bennaca. Godica. Volcherd. Sicca. Poppo
Ekkica. Liudbran. Rótbald.
XVII. Notum sit omnibus, quendam fidelem Aethelherd nominatum, cum sui iustissimi 5eredis Lu
cican assentatu et uoluntate, I. houam in marca Listungun cum omnibus appendiciis illuc pertinentibus, i
edificiis, areis, agris cultis et incultis, pascuis et in siluis, ad dominium sancte Dei genitricis Marie et S
Kiliani martyris Liboriüque confessoris in proprium tradidisse. — Vnde Paterbrunnensis ecclesig episcopus
Meginuuercus, misericordia motus, eidem VI. maerc pro ll. libris pro mercede restituit. Huius traditions
testes sunt. Amulunc comes. Erp. Hosadus prepositus. Mercred. Waldbern. Vnumer. Wenna. Thiaduuard
Hizza.
5) Die vita Meinw. schreibt diesen Namen Godica.
©) Die vita Meinw. schaltet hier noch ein: in Heleckieressun X. aratra, in Baduellun V. et dimid. in Bodckerithorpe VIII. in
Cuadian X, in Geradessun Vll. Es scheint also dem Vf. eine andere als die jetzt. noch vorhandene Urkunde vorgelett?
zu haben.
1015. | 69
XIX. Quidam uir nomine Wlfheri, XV. agros in loco qui dicitur Wlfhereshusun cum uxore suimet
sedit. Qui uidelicet uir, paupertatis nimietate constrictus, illos predictos agros, ad honorem sancte
rie sanctique Kiliani martyris et sancti Liborii confessoris, cum consilio et uoluntate iuste heredis suimet
is, absque ulla contradictione in proprium tradidit. Tunc episcopus Meinuuercus, per amorem Christi,
' illis XV. agris prenominato uiro I. libram denariorum persoluit.
Huius rei testes sunt. Reinoldus. Tiazo. Becilin. Tadico. Wicil. Disizo. Wino. Luicico. Erp. Osdag.
XX. In istius mundi procellis, Quidam senior nomine Thiatmarus non minimum superbiens, sese
a omnibus humanis quibus potuit ornare non tardauit honoribus. Quodam uidelicet tunc tempore ille
dictus iter suimet ad quoddam monasterium Heriuorde nuncupatum dirigens, ibi magnam fecit iniquita-
i, sanctorumque ibi requiescentium, sueque sororis abbatisse nomine Godesthi nec non et congregatio-
sancte Marie thesaurum confregit, et inde plus iusto furauit pecunie, Tunc non post longum tempus
undum canonicam constitutionem in synodum ille prefatus uocatus, qualiter apud Deum et apud omnes
ctos suos sese agnosceret, et ut iusta faceret et iniusta derelinqueret ammonitus est. Ista uidelicet
nonitione nimis corde Dei gratia commotus, omnia que eidem essent constituenda libentissime sese pre-
t adimplere. Nam illi tunc constitutum est episcopo dare XXX. talenta denariorum illud capitale
nen ad emendandum profecto. llli siquidem tantum peccunie non habente, omne predium quod habuit
3runincthorpe cum omnibus appendiciis illuc pertinentibus, in mancipiis, in siluis, in aquis, in agris
is et incultis, cum consensu et uoluntate iustissimi heredis sui Bernhardi ducis atque fratris sui, ad do-
ium sancte Dei genitricis Marie, sanctique Liborii confessoris et sancti Kiliani martyris, pro reconcilia-
e illius peccunie in proprium tradidit.
Si hanc traditionem quisquam studeat infringere, ante conspectum eterni iudicis in die iudicii red-
rationem.
llus traditionis testium nomina introducimus. Eius miles. Vda. Heriman comes. Heinric. Rothulf.
ilmer. Vuicman. Nithard. Bernhard comes. Rocilin. Liudier comes. Alfric. Vuega.
XXI. Episcopus Meinuuercus dedit in reconciliationem cuidam uiro nomine Reinhardo et sue conte-
i Ricmode, de quodam predio in Sidiginch IIl. libras denariorum et I. familiam in Suinuellun.
Hoc uidebat Gerbrach comes, Ekbracht. Erp. Mercrad. Ecilin. Bennaca. Alfric. Tiamma. Thiaduuard.
adus prepositus.
(Auf der Rückseite:) Adhuc autem debet episcopus XXIIII. sol.
XXII Notum sit omnibus fidelibus, quandam domnam ex numero fidelium, Geppe nominatam, de
thorpe, quicquid hereditatis in Forsti habuit cum omnibus appenditis iluc pertinentibus, in edifitiis,
is, agris cultis et incultis, pascuis et in siluis, ad dominium sancte Dei genitricis et perpetue uirginis
ie et sancti Kiliani martyris sanctique Liborii confessoris, cum consensu suorum heredum, omni con-
lictione remota, in proprium tradidisse. "Vnde Patherbr. ecclesie uenerabilis episcopus Meginuuercus
ericordia motus eidem domne XXV. libras denariorum pro mercede dedit.
Huius traditionis testes sunt. Amulung comes. Erp comes. Godica. Azaca. Volcherd. Liuda.
XXIII. Quedam mulier nomine Mirihild, per suum aduocatum atque heredem Auican, quicquid he-
lis in Heringi possedit, Mainuuerco uenerabili episcopo et suo aduocato in proprium tradidit, pro XII.
is nummorum et una libra, quod est talentum. Huius tradicionis testes sunt Dodica comes. Ymmid.
In comes. Benneca. Reinhald. Acca.
XXIV. Isti fuerunt presentes, quando tradidit ad Paterbrun. Oda, quicquid habuit in Siuuardessun.
xad comes. Amulunge comes. Erp comes. Thiedric comes. Franca. Wikin. Vffa. Hemmi. Ekbrect. Thie-
C. Thiatuuard. Haica. Waldric.
Episcopus Meinuuercus dedit illi XX. solidos denariorum.
-
70 1915. —
XXV. In natali sanctorum martirum Abdonis et Sennetis dedit episcopus Meinuuercus, Bosan et
stine et Ebbican sororibus, ob illud predium quod uocatur Thesli. Sidessun. Vffanhusun. Essiberch. 4
roth. Walieressun. Suthem. Erpessun. I. marthrinum pelliz pro VI. tal. et I. zebelinum roc?) pro VL t
insuper inter aurum et argentum et inter caballos XVIII. talenta.
Istud prescriptum predium Dux Bernhardus, annuentibus et postulantibus duabus prenominatis
ribus, ad altare Sancte Marie et sancti Kiliani martiris Liboriique confessoris, omni contradictione p
remota, in proprium tradidit. Illius traditionis sunt testes. Amulung comes. Bernhardüs comes. E
comes. Prepositus Nithing. Decanus Haica. Werinza presbiter. Tamma. Heriman. Item Heriman. ltem
man. Tiamma comes et eius miles Godica. Bennaca. Prepositus Ramuuard. Wacilin. Meinuuerc. Brun.
Cona. Hunald. Godefrid. Osuuald. Geba. Meinza. Volcherd. Tiamma. Vda comes. Benna comes. He
comes. Reinuuard. Wega. Frederic. Berding. Gerbracht.
Quedam domna nominata Oda,®) cum assentatu sue matris Bechthildae et suimet filii Gerhar
Thietbaldi, I. familiam et LX. agros ad altare sancte Dei genitricis Marie et sancti Kiliani martiris Li
que confessoris in Ásopo proprie tradidit. Episcopus autem Meinuuercus, non inmemor illius tradi
II. plena talenta et dimidium tal. dedit illi, et ad finem sue uite et filiorum eius Gerhardi et Thiet
in Paterbrunnen unam domum cum XXX. agris eis tribuit.
Hec autem traditio in natali Jacobi apostoli in Paterbrunnen facta est.
XXVI. Episcopus Meinuuercus dedit cuidam mulieri nomine Wennikin, et matri eius Hamod
aduocato earum Tadican, I. caballum et II. boues et I. uaccam et II. libras lane, pro XXIII. agris e
I. area in Hilimeri.
XXVII. Episcopus comparauit ad Tiedrigum et ad suam vxorem Geppam in Gosleri II. famili
Lanchel, cum VII. uncis auri et II. libris denariorum. Amulunc fecit traditionem. Hoc uidebat I
comes. Vda comes. Hecil caluus. |
(Auf der Rückseite:) De predio Tiedrici et Wiciles.
XXVIII. 9) Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus, quod quidam Cuno Patherbrunr
ecclesie ministerialis pro decima sui predii in Adanun, preposito Winone et ceteris fratribus maioris ec
consentientibus, annis singulis decem malder in uillicationem Silikensothe, fidelium amicorum suorum
gatu persoluere promisit, promittendo confirmauit. Hec autem acta sunt coram his testibus. Winone
posito. Bernhardo decano. Godescalcu. Reinberto. Esico. Cunrado preposito cum reliquis fratribus et :
sterialibus ecclesie. Vffone. Hugone. Manegoldo. Heinrico. Volberto. Altmanno. Adelberone. cum alüs m
XXXIX. Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus, qualiter Digga, quicquid proprietatis
buit in . . durpe, cum coniuge sua, sancte Marie uirgini et sancto Kiliano, martyri sanctoque Liborio
fessori, ad prebendam fratrum in Paterbrunnun, per suum aduocatum Widikin, in manum nostri adu
Theoderici tradidit, et ipse hoc modo sue utilitati consuluit, ut per singulos annos duas fersingas pon
et X. maldra . . . de parte prepositi sibi darentur. Quod huiusmodi ratum esse stabiliuit, ut si quis
infringere uoluerit, per annum habeat licentiam proclamandi, et post annum si auditus non fuerit,
recipiendi. Cuius rei testes infra notamus. Widikin comes. Thiederic comes. Hildelec comes. . . .. À
Annica. Mainwerc. Poppa. Reinhard. Poppa. Sihard. Reinmar. Wil. . . Aebbic. Hunika. Wiza. Liuth
Rotdag. Eilhard. Walika. Mila. Heriman. . . . Wiga. Waldbreth. Thiederic. Aescolf. Bernhard. Fritht
Ramward.
T) Die Vita Meinw. hat dafür tunicam.
5) Diese, auf die Rückseite der vorigen geschriebene Tradition, wird in der vita Meinw. der folgenden nachgesetst.
9) Diese und die folgende Tradition sind in der vita Meinwerci nicht erwähnt; es ist daher ungewiss, ob sie im diese Z
oder in welche Zeit sie gehören,
1015 — 1016. 74
XXX.!? Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus, qualiter Cunigunda per aduocatum suum
sibertum cum consensu et laude sororis et iustissime heredis sue Berte quicquid in pago Almanga et.in
la Brenkiun et in Vuithi et in Spurca hereditario iure possedit, sancte Dei ecclesie in Patherbrunnon ad
ebendam fratrum tradidit, legauit, concessit, in agris cultis et incultis, mancipiis nuptis et innuptis, pra-
, pascuis, aquis aquarumue decursibus, molis, molendinis, piscationibus, siluis, uiis et inuiis, quesitis et
juirendis, exitibus et reditibus, et cum omnibus iure ibi pertinentibus, ea uidelicet ratione, ut sibi suo-
e aduocato XV. libre in precariam quamdiu uiuerent concederentur in decimis et mansis. Insuper etiam
os mansos in Humbergehusun eidem ecclesie contulit pro sua suorumque memoria, eo pacto ut frater-
as et prebenda iugiter ei concederentur habenda. Pepigit quoque eadem Cunigunda cum hec, nobis
didisset, ut Radulff beneficium suum in Stalpo et Wisil suum per totam uitam suam secundum morem
consuetudinem familie nostre ecclesie obtinerent, nisi forte pro peccato aliquo iure in iudicio familie
itteremt. Idem ius in reliquis ministris quos ipsa dedit habeatur. Quod si hec pactio fuerit fracta, ipsa
lat sua et nobis reddantur nostra. Huius rei testes sunt hi. Bernhard comes. Meinbold. Albo. Azo. Thiat-
r. Thiathard. Reinfrid. Waltere. Alueric. Frethebolt. Hizil. Meinhard. Ruothulf. Helmdag. Wizil. Walderic.
do. Vdo. Heinric. Helmeric. Wicman. Werin. Werinheri. Hoico. Hamuco. Admund. Heio. Tammo. Godefrit.
elgar. Heinric. Hunico. Beringer. Benno. Walbraht. Hunir. Abichin. Acelin. Arnust. Abbelin. Niso. Poppo.
lbraht. Thiaza. Tiemma. Wichart. Asceco. Aica. Boso. Rantwic. Racico. Rodbraht. Bernhart. Wernizo.
iadbolt. Meinbold. Folemar. Thiederic. Rocbraht. Adechin. Azechin. Haico. Dodicho. Eppo. Aluico. Menger.
deric. Hibo. Liudbrath. Tiaza. Wezil. Tiaza. Hamiza.
LXXXVIII.
» In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus Dei gratia Romanorum Imperator augustus. Si
'clesiarum Dei sublimationibus omni studio || inseruimus, aeternae retributionis premia nobis affutura
e speramus. Quapropter omnium fidelium Christi presentium scilicet ac futurorum nouerit uniuersitas, -
liter Meinuuerccus sanctae Paterbrunnensis aecclesiae venerabilis episcopus, omnia predia quae here-
irio iure possederat matri suae Adalae contradidit. Dehinc ipsa cum manu mariti et aduocati sui Bal-
ici comitis, consensu etiam heredum, eadem predia potestatiue nobis donauit. At nos perpetuae bea-
dinis spe ac pia prefati episcopi dilectique nepotis nostri, qui se omniaque sua diuino seruicio manci-
e gaudet prece et deuocione commoniti, predia eadem legitime nobis tradita, inter quae principales
tes sunt iste. Immideshusun. Walmonthem. Hauurlon. Hukilhem. Mandelbiki. Golthbiki. Doddonhusun.
ünnesleuo. Wakeresleuo. Cum appertinentibus uillis, mancipiis utriusque $®exus, siluis, uiis et inuiis,
ibus et reditibus, molendinis, piscationibus, pascuis, uenationibus. quesitis et inquirendis, omnibusque
nsilibus quae quolibet modo dici uel nominari possunt, sanctae Paterbrunnensi aecclesiae in honorem
ctae Dei genitricis Mariae sanctique Kiliani martiris ac beati Liborii confessoris constructae, per hanc
erialem paginam largimur, omnium hominum contradictione remota. Insuper etiam imperiali auctoritate
cipimus, ut nulla maior minorue persona aliqua iudiciaria potestate in eisdem. prediis se intromittat,
, aduocatus quem eiusdem aecclesiae episcopus sibi eligat. Si quis autem, quod absit, hoc nostrae
i|Acionis preceptum infringere ausus fuerit, centum libras auri persoluat, L. eidem aecclesiae, et L.
10) Diese, in der vita Meiuw. nicht erwabnte Tradition, findet sich in dem älteren Copiario des Domstifts zu Paderborn, Nr. L.,
zwischen Urkunden aus der Zeit des Bischofs Meinwerk, und wird deshalb hier angeschlossen, obgleich der Name dieses
Bischofs in derselben nicht genannt wird.
12 1016.
nostre camere. Et ut haec nostrae largicionis auctoritas, firma et inconuulsa permaneat, hoc p
inde conscriptum manu propria corroborantes sigillo nostro iussimus insigniri.
Signum Heinrici Romanorum inutctissimi (L. M.) imperatoris.
Guntherius cancellarius uice Ercambaldi archicappellani recognouit.
Data IHII. Idus Jan. Indictione XIII. Anno dominicae incarnationis M9XVI. Anno uero domn
secundi regnantis XIII. Imperii autem 11°. Actum DRODMANNIA. FELICITER. AMEN.
Es finden sich noch Ueberreste von schmalen Lederriemen, mit welchen das Siegel, wahrscheinlich also ein ]
angehängt gewesen.
LXXXIX. "
Aus dem Kopialbuche des Domstifts zu Paderborn.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia Romanorum I
augustus. Ecclesias Christi ampliare seruorumque eius necessitatibus pie ac clementer subuenire i
promotionis ordo deposcit. Proinde fidelium Christi nouerit industria, qualiter diuino instinctu 3
et interuentu dilectissimae coniugis nostrae Cunigundae imperatricis augustae, in id ipsum fraterna
collaborantibus Heriberto Coloniensi archiepiscopo, Theoderico Mimegardeuordensi, Adelbaldo Tr:
Theoderico Metensi, Wiggero Verdensi, Thietmaro Ossenbrugensi, Erico Hauelbergensi, sanctae
burnensi aecclesiae in honorem sanctae Dei genitricis Mariae sanctique Kiliani martyris et sanct
confessoris constructae, cui etiam Meinuuerchus uenerabilis episcopus presidet, quandam nostram
Moronga dictam, in pago Morongano in comitatu Bennonis comitis sitam, quam nobis Vnouuanus
nensis archiepiscopus cum manu aduocati sui Vdonis tradidit, omnium hominum contradictione rem
remedio animae senioris nostri tercii Ottonis diuae scilicet. memoriae imperatoris augusti, et inco
- uitae nostrae praesentis ac spe futurae, per hanc imperialem paginam concedimus atque largimı
omnibus appendiciis, areis, uillis, pascuis, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molendini:
uenationibus, cunctisque qualicunque modo nominari possint utensilibus, ea uidelicet ratione ut p
Meinuuerchus episcopus eandem curtem quamdiu uiuat in usus proprios potestatiue possideat, po:
uero uitae suae ad uestitum canonicorum in eadem Deo sanctaeque genitrici eius Mariae nec noi
Kiliano ac Liborio seruienüum annuatim meliorandum pertineat Si quis uero hanc nostram don
infringere presumpserit, centum libras auri persoluat, L. eidem aecclesiae, L. uero nostrae came
ut haec nostrae liberalitatis auctoritas stabilis et inconuulsa permaneat, hanc cartam inde con:
manu propria roborantes, sigillo nostro iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici imperatoris inuiclissimi. (L. M.
Guntherius cancellarius uice Erchanbaldi archicapellani recognoui.
Data III. Id. Januar. Indictione XIII. anno dominicae incarnationis M9, XVIe. anno uero domni
secundi regnantis All. Imperii autem IL Actum Drodmannia feliciter AmeN.
XC.
Aus dem Kopialbuche des Domstifts zu Paderborn.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia Romanorum Imp
augustus, Tribunal animae dilatamus, si ecclesias Christi cum sibi subiectis ampliamus. (Qua de re
lium Dei uniuersitati pateat, quod hac intentione, interuentu dilectissimae contectalis nostrae Cusigu
imperatricis augustao, nec non cet Heriberti archiepiscopi. Coloniensis, Adalbaldi Traiectensis, Theod
1016. 73
deuurdensis, Theoderici Metensis, Wiggeri Verdensis, Thietmari Osenburgensis, Erici Hauelbergensis,
Paderburnensi aecclesiae, in honore sanctae Dei genitricis Mariae sanctique Kyliani martvris et sancti
:onsecratae, cui etiam Meinuuercus uenerandus episcopus presidet, quandam curtem nostrae proprietatis
usen dictam, in pago Lisga in comitatu Vdonis sitam, quam ab Vnuuano Bremonense archiepiscopo
, et per aduocatum suum Vdonem legitima traditione accepimus, pro remedio animarum diuae memoriae
imperatoris tercii, senioris scilicet nostri, et incolomitate uitae nostrae utriusque presentis uidelicet
ae, coniugisque nostrae dilectissimae, nec minus pro stabilitate regni, proprietario iure concedimus,
nnibus appertinenciis, rebus, territoriis, uillis, mancipiis utriusque sexus, siluis, uenationibus,
juarumue decursibus, molendinis, piscationibus, uiis et inuiis, exitibus et reditibus, pratis et pascuis,
omnibus acquisitis uel inquirendis, Ea ratione ut prenominatus episcopus eiusque successores libe-
lestatem in eiusdem aecclesiae utilitatem uertendi habeant. Si quis autem in posterum, quod absit,
n aecclesiam inquietare contendat de eisdem prediis, perpetuo anathemate condempnetur. Insuper
s auri optimi componat, dimidietatem regiae camerae, et reliquam partem eidem aecclesiae quam
re presumpsit. Et ut haec nostrae traditionis auctoritas stabilis et inconuulsa permaneat, hanc
inde conscriptam manu propria roborantes, sigillo ncstro iussimus insigniri.
num domni Heinrici imperatoris augusti. (L. M.)
ntherius cancellarius uice Erkenbaldi archicapellani recognouit.
ata XVII. Kal. Febr. Indictione XIII. Anno domin. incarn. Me.XVI*. anno uero dommi Heinrici se-
'gnantis XIII. Imperii autem secundo. Actum Drodmanniae.
XCI.
Aus dem Kopislbuche des Domstifts zu Paderborn. *)
nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus Dei gracia Romanorum Imperator augustus.
pietatis clemencia quae nos ad culmen Imperialis maiestatis perduxit, ad hoc uoluit regnare, ut
arum ordini firmando atque corroborando subueniamus, hiis autem maxime locis, quae ab ante-
us nostris regibus uel imperatoribus fundata, sed iam peccatis exigentibus pene uidebantur annul-
)Jua propter omnium fidelium nostrorum presentium scilicet ac futurorum industriae notum esse
;, qualiter nos diuini amoris instinctu, pro remedio animae nostrae seu parentum nostrorum, nec
tercii Ottonis bonae memoriae imperatoris, dilectaeque coniugis nostrae Cunigundae imperatricis
» interuentu, atque Meginuuerc sanctae Padrebronnensis aecclesiae uenerabilis episcopi rogatu,
ctaeque suae aecclesiae a Karolo magno imperatore olim fundatae, nostris uero temporibus in-
1 passae, in honore enim sanctae Dei genitricis semperque uirginis Mariae et sancti Kiliani martiris
ue confessoris dedicatae, Comitatum quem Hahold comes dum uixit tenuit, situm scilicet in locis
1, Limga, Thiatmalli, Aga, Patherga, Treueresga, Langaneka, Erpesfeld, Silbike, Matfelt, Nihterga,
ji, Balleuan prope Spriada, Bambiki, Gession, Seuuardeshuson, cum omni legalitate in proprium
mus atque largimur per hanc nostram imperialem paginam, eo uidelicet racionis tenore, ut pre-
piscopus Meginuuerc suique successores prescriptae aecclesiae presidentes dehinc liberam habeant
tem de eodem comitatu eiusque utilitatibus quicquid eis placuerit faciendi ad eorum tamen utilita-
Xdesiae, Omnium uidelicet inquietudine remota. Et ut haec nostrae tradicionis seu confirmacionis
Dia dem Originale sind nur noch Bruchstücke übrig.
Cod. dipl. bist. Westfal. 10
7h | 1016 — 1017.
auctoritas stabilis et inconcussa omni habeatur tempore, hoc preceptum inde conscriptum manu
firmare curauimus et sigilo nostro iusignire iussimus.
Signum, domni Heinrici. Imperatoris augusti (L. M.)
Guntherius cancellarius uice Erkinbaldi archicapellani recognoui.
Data XVII. Kal. Febr. Indict. XIII. Anno dominicae incarnationis Millesimo XVI. anno uem
Heinrici secundi regnantis XIII. Imperii 11.
XCII.
Aus dem Kopialbuche des Domstifts zu Paderborn.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus Dei gracia Romanorum Imperator 2
Omnium Christifidelium industria nouerit, qualiter nos diuini amoris respectu, et dilectissimae
nostrae, qui duo sumus in carne una, Cunigundae uidelicet imperatricis augustae rogatu et insünc
ctae Paterbrunnensi aecclesiae in honore sanctae Dei genitricis Mariae et sancti Kiliani martiris s
Liborü ter beati confessoris dedicatae, tale predium proprietauimus, quale nobis omnium hominu
tradictione remota tradidit Helmicus, uidelicet in comitatu Herimanni comitis in Dulmine mansun
in Nienhem mansum L, in Situnne mansum L, Halostron mansum L, in Berthalostron mansum I.,
hembeke mansum IL, in Horlon mansum L, in comitatu Ottonis comitis in Eluepo mansum L, in Ri
huson mansum 1l. cum L. mancipiis utriusque sexus, areis, uillis, pascuis, aquis aquarumue decursibus
tionibus, iolendinis, siluis, uenationibus et omnibus appendiciis cunctisque qualicumque modo ı
possint utensilibus, Ea scilicet ratione, ut uterque nostrum tam uestitura quam uictu stipendialem
ab episcopo sedis subscriptae, nunc uero a domno Meginuuerco presule et post a successoribu:
communi canonicorum consensu, cum perpetua orationum participatione, plenarie inibi sicut unus
accipiat et potestatiue possideat. Et ut haec traditio nostrae liberalitatis stabilis et inconcussa pei
hanc cartam inde conscriptam manu propria roborantes, sigillo nostro subter bullari iussimus.
Signum domni Heinrici Romanorum inuiclissimi Imperatoris augusti. (L. M.)
Guntherius cancellarius uice Archanbaldi archicapellani recognouit.
Data IIII. Id. Junii, Indictione XII. anno dominicae incarnationis M. XVII. anno uero domni
secundi regnantis XVI. Imperii III. Actum Patherbrunnon.
XCIIT.
Aus dem Kopialbuche des Bisthums Paderborn.
In nomine Sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus Dei gratia Romanorum Imperator August
nonum statuta non ore hominum sed spiritu Dei condita precipiunt, ut Episcopi frequenter claustra
chorum uisitent, et si qua extra regulam illic inuenerint, abscidant et corrigant. Haec uigilanter
contemplantes, et in huius uitae itinere onera nostra episcopis imponendo leuigantes, caritatis caus
qua diues pauper est, cum interuentu amantissimae coniugis nostrae Cunigundae uidelicet Imperaticis au
cum archiepiscoporum Erchanbaldi Moguntinensis, Popponis Treuerensis, Geronis Magedeburgensis, I
Bremensis, et episcoporum Arnoldi Haluerstadensis, Epponis Babenbergensis, Theoderici Mettensis, H
Wirceburgensis, Theoderici Mimigardeuurdensis, Heinrici Parmensis, Theoderici Mindensis, Thiemonis
burgensis, Erici Hauelbergensis, Laicorum quoque, Bernhardi ducis, Sigifridi atque Ezriconis cot
Abbatiam nomine Helmwardeshusen, cum omnibus suis appendiciis mobilibus et immobilibus, sedi P
bornensi in honore sanctae Mariae sanctorumque Kyliani atque Liborii conssructae, cui insignis acquis
4011 — 1018. . 75
| Meynwerchus in presentiarum preest, in proprium dedimus, nostroque iure et dominio in ius et
ium ipsius amodo potestatiue et iuxta regulam sancti Benedicti episcopaliter disponendam atque pos-
lam tradidimus. Et ut haec nostrae traditionis pagina firma et inconuulsa permaneat, manu propria
borantes atque confirmantes, sigili nostri impressione subter eam sigillari iussimus.
Wgnum domni Heinrici inuictissimi Romanorum Imperatoris Augusti. (L. M.)
Guntherius cancellarius uice Erchanbaldi archicapellani notauit.
Data V. Idus Julü, Indictione XII. anno dominicae incarnationis M°.XVII°. anno uero domni Heinrici
di regnantis XVl*. Imperii III. Actum Lietzo.
* * *
Wahrscheinlich auf diese oder eine verwandte Angelegenheit, bezieht sich folgende, im Original auf einen achmalen Perga-
reif geschriebene Notiz:
Hi sunt testes. Thietmer. Ekkica. Ludier. Ekkica. Raedig. Vualhem. Vuidukin. Benna. Kiza. Amulag.
el Thietmer. Immed. Gerbraht. Vuiking. Thiedric. Ibo. Aeica. Heriuuard. Burchard. Dodica. Tiaza.
eric. Lefherd. Eschulf. Oua. Uuidula. Fronca. Heriman. Thiaza. Boua.
Episcopus Thieodericus.
Dux Bernhardus.
De abbatia Helmuuardesh..
XCIV.
In nomine sauctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia "Romanorum Imperator
|| Nouerit omnium Dei fidelium nostrorumque tam presentium quam subsequentüum industria,
nos interuentu dilectae coniugis nostrae CVNIGVNDAE uidelicet imperatricis augustae, fideliumque
orum, Popponis Treuerensis archiepiscopi, Erkanbaldi Mogontini archiepiscopi, Eberhardi Babenber-
s episcopi, Adelbaldi Trajectensis episcopi, item Popponis abbatis Vultensis, Godefridi ducis, Bern-
| ducis, Becelini comitis, aecclesiae Paterbrunnensi, cui venerandus episcopus Meinwercus nostrae
icet seruitutis paratissimus presidet, sub honore agiae Dei genitricis Mariae sanctique martiris Kiliani
et beatissimi confessorum sancti Liborü episcopi constructae atque dedicatae, tale predium quale _
|, per manum nobis dedit et consensum coniugis et aduocati sui Ottonis, in loco Siburgohusun nomi-
‚ia comitatu Vdonis comitis, in pago Hemmerueldun, cum omnibus pertinentis suis, possessionibus,
ipiis utriusque sexus, agris, aedificiis, terris cultis et incultis, aquis aquarumque decursibus, pratis,
siue compascuis, molendinis, piscationibus, siluis, uiis et inulis, cunctisque quesitis uel inquirendis,
pprium iure perenni tradidimus. Et ut haec tradicio precepti nostri firma et inconuulsa permaneat,
paginam inde conscriptam manu propria roborantes sigilli nostri subterbullari iussimus impressione.
ignum domni Heinrici Romanorum (L. M.) inuictissims Imperatoris Augusti.
Puntherius cancellarius uice Ercambaldi archicappellani recognouit.
Data I, Id. Apr. Indictione I. Anno dominicae incarnationis Millesimo XVIII. anno uero domni Heinrici
ji regnantis XVI. Imperii autem V. Actum Nouiomago. *)
Der Urkunde war, mit ledernen Riemen, wahrscheinlich ein Bleisiegel angehängt, das aber verloren gegangen.
Der Monatstag und Ausstellungsort sind spáter mit anderer Tinte eingetragen. Zwischen den beiden letzten Worten war
arpprünglich ein grosser Zwischenraum, welchen eine viel jüngere Hand mit dem unrerständlichen Worte TRITILE au»
gefällt hat.
10 *
10 4018.
In nomine patris et filii et Spiritus sancti. Dodico comes peccaminum suorum atque humanae fi
gilitatis memor, ac diuina ammonicione conpunctus, pro remedio et commemoracione animae suae, ad al
et ad seruicium sanctae Dei genitricis Mariae et sancti Kiliani martiris et sancti Liborii eonfessors, c
consensu matris suae uidelicet Hildigundae heredis suae primitiuae, fratrisque sui Sigobodonis assenm
asstipulacione, suum predium tradidit in proprium in his locis quorum nomina hic subsequuntur. Yu
berhgi. Rainlefessun. Erungun. Radi. Radi in superiori Vuurmlahun. Rohthem. Garametti. Roduuardesha
Illandehusun. Silihem. cum agris cultis et inculüs, siluis, aquis aquarumue decursibus, pratis, pascuis,
non cum utriusque sexus mancipiis et cum omnibus ad haec loca pertinentibus appendiciis, uidelicet t
molendinis, ceterisque quae adhuc nominari queunt uel nequeunt et tamen in eis sunt uel fieri pe
utilitatibus, exceptis ministerialibus eius hominibus, Eilbehrt, Randuuihg, Acilin, Gela, Doda, Hoika, Ms
Tamma, Hibuke, Hizule, ceterisque mulieribus iam ad geniceum eius assumptis non ulterius assume
Ea racione atque paccione interposita, ut dum Deo iubenté monosterium Paterbrunnense maneret i
lume, pro eodem Dodicone sacerdoti atque diacono et subdiacono cotidie publicam missam celebrani
stipendialis refocilacio quae conuenit uni eiusdem ecclesiae fratri constipendiali dari daretur. Sin a
ab episcopo uel preposito pubblica missa celebraretur, eadem eius stipendialis refocilacio pro an
eius remedio inter duodecim egenos diuideretur. Cum uero idem comes Dodico, diuina sie dispone
prouidencia, huius uitae terminum transiret, in omnigena recommemoracione quam pro eiusdem monos
episcopo agere consuetudo est, pro eodem comite Dodicone celebrari debere. Videlicet in missarum
salmorum celebracionibus, luminorumque incendiis, eulogiarumque donacionibus, centenorumque paupe
refocilationibus, et in omnibus quae in episcopi eiusdem loci annuali deposicionis die conuenit fe
Hac tradicione et paccione peracta ante altare sanctae Dei genitricis Mariae, dominus episcopus Mainuwe
cum suo aduocato Amulungo pro eodem predio in precariam eidem Dodiconi prestitit quicquid in Des
Astnederi, Vuestnederi, Dalpanhusun, Dueriun, Vflahun, Rasbiki, Silihem, Vuepplithi. ad ecclesiam P
brunnensem proprietatis pertinebat, atque eandem tradicionem, quam idem comes Dodico ad altare sms
Mariae tradidit, ut utrumque, dum ipse uiucret, tradicionis atque precariae usu fructus uteretur, illo s
mortem obeunte, in integrum precaria et tradicio ad supradictam Paterbrunnensem ecclesiam restituert
similiter exceptis tribus ministerialibus uiris, Tiazone, Bennone, Mainzone, ac duabus familiis in Yuegy
habitantibus et ad Heristelli pertinentibus, quas ei in precariam non concessit. Haec autem tradiee
tenore atque interdictione facta est, ut si isdem cpiscopus uel aliquis eius successor de precaria ud
cione, eodem Dodicone uiuente, infringere uoluerit, isdem Dodico supradictum predium recipiendi licese
habeat. Huius rei testes sunt. Sibodo. Immed. Sibehrt. Thiatmar. Bernhard. Amulung. Bernhard
Ailbrat. Volcpold. Kono. Roduuard. Haika. Hagervuored. Helmuure. Alfric. Mainheri. Ratheri. Vuiking
bart. Imuka. Asman. Folemar. Hiddi. Becilin. Vual. Vuidier. Vífa. Hunald. Thiadmar. Hiriman. Fri
Rainhald. Hiriman. Redald. Hildiuuard. Asdag. Acca. Bacca. Vnaca. Aica. Asic. Redig. Imuca. Mei
Duda. Tamma. Thiadmar. Isger. Hardered. Mainuuerc. Hiriman. Oua. Hamaca. Heiluuard. Frithuric.
scalc. Vuluered. Vualdhard.
Das aufgedruckte, kleine, runde Siegel zeigt ein weibliches verschleiertes Brustbild mit der Umschrift: Sca. Di. Ge
Maria. +} (Es scheint das, sonst weiter nicht bekannte, Siegel des Bischofs Meinwerk zu sein.)
XCVI.
Aus dem Kopialbuche des Domstifts zu Paderborn.
Quidam comes nomine Sygobodo suaque contectalis Windilmod nuncupata, peccaminum su
atque humanae fragilitatis non immemores ac diuina inspiratione ammoniti, pro remedio et suarum ow
10418 — 1019. 17
2emoratione animarum nec non suorum parentum, ad altare sanctae Dei genitricis Mariae et sancti Ki-
ani sanctique Liborii confessoris, cum consensu iustissimae heredis Hildigundae, unam curtem quae nomi-
atur Liudoluingerod cum omnibus utilitatibus ad prenominatam curtem pertinentibus, mancipiis utriusque
exos, agris cultis et incultis, pascuis, pratis, silus, aquis aquarumue decursibus, omnibusque utensilibus
uae nominari queunt uel nequeunt in proprium tradiderunt. Hac uidelicet tradicione in presencia Imperatoris
leinrici firmiter peracta atque ante altare Dei geuitricis cognoscendo reiterata, domnus Meinuuercus epi-
copus cum suo aduocato Amulungo quoddam predium quod nominatur Curbiki cum sedecim familiis et
na molendina pro eadem curte eidem Sygobodoni atque Wendilmodi in precariam prestitit, ut quamdiu
lerque uiueret, precariae usu fructus uteretur. lllis autem obeuntibus, in integrum precaria ad prenota-
m altare restitueretur. Haec itaque tradicio tali tenore atque interdictione facta est, ut si isdem episco-
as uel aliquis sui successor de precaria eisdem uiuentibus infringere uoluerit, supradictam curtem reci-
endi licenciam habeant. Huius tradicionis paucos ex pluribus testes introducamus. Dodico comes. Bern-
wt. Brun. Amulung. Asic. Becilin. Kono. Imuka. Sicca. Sicca. Hemuca. .Dodica. Oua. Alfric. Meinhere.
üiatmar. Engilmar. Hiriman. Kraht. Hiriman. Ricdag. Kobbo. Erdag. Waldric. Wikinc. Bette. Brun. Wicman.
ser. Thiadric. Ecbehrt. Brunhart. Boua. Hiridag. Eika.
XCVII.
Aus dem Liber quorundam privilegiorum etc. des Klosters Liesberr.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia Romanorum imperator
gustus. Ubi ecclesiarum uenerabilia loca a nostris predecessoribus nobiliter adaucta, ut in suo uigore
'rsistant, nostra auctoritate sanccimus, ab omnipotente Deo, quem in suis sanctis honoramus, eterne
tributionis premium recipere fideliter et ueraciter speramus. Quocirca sancte Dei ecclesie omniumque
lelium nostrorum presentium uidelicet et futurorum uniuersitati uolumus pateat, qualiter Thiedericus
ncte Mimigardeuordensis ecclesie uenerabilis episcopus, nostre celsitudinis adiit clementiam, petens ut
e ecclesie per nostri precepti paginam concederemus et confirmaremus unam abbatiam Liesbern nomi-
itam, quam antea prefata Mimigardeuordensis ecclesia habere uidebatur etsi sine scripto, sitam 1n pago
reni ac in comitatu Herimanni comitis. Cuius peticionibus ut iustum. est annuentes, interuentu etiam ac
stitione Cunigunde imperatricis auguste nostreque coutectalis dilectissime, aliorumque fidelium nostrorum
ai inibi presentes fuerunt, Euerhardi Bauenbergensis et Meinwerki Podilbrunnensis, Adalboldi Traiectensis
niscoporum, ducisque Godefridi, per hanc nostri precepti paginam, prelibate sedi episcopali sibique suis-
üe successoribus in perpetuum confirmamus et corroboramus, ut in prescripto loco Liesbern dicto nostra
ıperiali auctoritate dehinc liberam habeant facultatem seruitium Dei ordinandi penes diuinum amorem
que timorem. Preter hec etiam de aduocatis in predicto loco episcopis liceat agere et ordinare secun-
1n eorum uoluntatem aduocationem in ipsorum militia, iuxta quod illis melius uisum fuerit ad utilitatem
clesie pretitulate. Et ut hec nostre preceptionis auctoritas omni tempore stabilis et inconuulsa permaneat,
inc paginam manu propria confirmantes, sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici serenissimi et — (L. M) Guntarius cancellarius uice Archenbaldi
inuictissimi imperatoris augusti. archiepiscopi et archicapellani recognoust.
Datum anno dominice incarnationis M.XIX.*) indictione IL. anno domni Heinrici regnantis XVIII. **)
iperii uero eius VI. XVII. Kal. Aprilis. Actum Goslarie feliciter.
*) Ursprünglich hat da gestanden: M.VII. es ist aber auf obige Weise corrigirt.
4*) Das letzte 1. in dieser Zahl scheint von jüngerer Hand beigefügt.
78 1019.
XCVIII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. — Heinricus Dei gratia Romanorum Imperator augustus.
Quoniam predecessores nostros reges uel imperatores operatos || esse in summo capite quod est Christus
non ignoramus, quos scimus in eius membris per fidem operatos haberi augmentando aecclesias Deo vd
sanctis sacratas, et pro ea ipsa re aeternae recompensationis premia adeptos fore, non secus si sanctam
Dei aecclesiam ad honorem sanctorum suorum crescere et multiplicare donis uel augmentis studuerimus,
perpetuae remuneratiouis exultationem nos nancisci speramus. Quapropter vniuersali ecclesiae praesent
videlicet et futurae manifestum esse optando desideramus, qualiter Meginuuerchus Paterbrunnensis episco
pus, nostrae imperiali excellentiae dilectissimus, sublimitatem nostram conuenit, postulans aecclesiae suae
vnam Abbatiam Sceldice vocatam dari, cuius continuis petitionibus non inmerito fauentes, interuentu Chu-
nigunde imperatricis nostrae videlicet dilectissime coniugis, episcoporum quoque Geronis, Unuant, Arnold,
Dietrici, Hiltiuuardi et Erici, optimatumque nostri regni, Pernhardi ducis, Sigifridi comitis, Herimanni et
Eggihardi consilii ventilatione, supradictam abbatiam sitam in pago Wessaga et in comitatu Friderici comi-
tis sibi nec non suae aecclesie Paterbrunnensi suisque successoribus omni concedimus iure deinceps pos
sidendam. Ut uero haec precepti pagina stabilis et inconuulsa futuris vel presentibus temporibus perma.
nere ualeat, propriae manus cautione firmamus, et nostri sigilli impressione ratum ducentes siguari iussimus.
Signum domni Heinriti serenissims (L. M.) ei tnuictissimi imperatoris. '
Guntherius cancellarius uice Erchanbaldi archicapellans recognoutt.
Datum anno dominicae incarnationis M9.XVIIII. Indictione II. anno domni Heinrici regnantis XVI
Imperii uero eius VI. XIII. Kal. Apr. Actum ad Gosilare feliciter Amen.
Das Siegel ist spurlos verloren gegangen.
XCIX. )
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia Romanorum Imperator
augustus. Übicunque sancta Dei loca bonis nobis || a Deo donatis extollimus, non solum uitae nostrae
longanimitatem, uerum etiam regni nos prosperitatem augere speramus. Quapropter nouerit omnium
Christi nostrorumque fidelium uniuersitas, qualiter nos pro remedio animae nostrae antecessorumque m-
strorum, nec non pro salute dilectae coniugis nostrae CVNIGYNDAE imperatricis uidelicet augustae, atque
per interuentum Geronis Magedeburgensis archiepiscopi, Dótichonisque comitis, quandam nostrae proprie-
tatis forestim in comitatu eiusdem Dötichonis sitam, quae terminum iuxta fluuiolum Fulda nominatum sumes
prope Reginhereshuson et Utenhuson atque Biberbach et Rótbrehteshuson in quoddam flumen Vier
uocatum usque protenditur, inde sursum directa quandam uillam nomine Gimundin attingit, abinde circulun
prosecuta iterum in Fuldam et sic sursum usque iam predictam uillam scilicet Reginhereshuson pergiratur,
sanctae Paderbrunnensi aecclesiae, cui uenerabilis et nobis dilectus presul Meinuuercus preesse uidetur,
ad altare et reliquias sanctae Dei genitricis Mariae, sanctique martiris et episcopi Kiliani et sancti Libori
confessoris, cum: omni utilitate quae ab eadem prouenire ullatenus possit, firmiter et perpetuo habendam
*) Die Charte hat ziemlich in der Mitte des Textes ein grosses Loch. Die dadurch verloren gegangenen. Worte sind ae
dem alten, sehr genauen Copiarium ergänzt, so wie dasselbe auch in einigen späteren ähnlichen Fällen geschehen.
4019 — 1010. | 79
-
1dimus atque concedimus. Et ut haec nostra auctoritas stabilis et inconuulsa permaneat, eam manu
opria roborantes, sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici Romanorum (L. M.) inuictissims imperatoris augusti.
Guntherius cancellarius uice Erchembaldi archiepiscopi ac archicappellani recognouit.
Anno dominicae incarnationis millesimo XVIllImo Indictione IIda Anno uero domni Heinrici Romano
m imperatoris augusti secundi regnantis XVII[mo Imperii autem Vito Actum XVIII. Kal. Januvarii Mulin
ison feliciter AmeN. |
Das grosse, sur Seite der Monogramm-Formel auf die. Charte aufgedruckte Siegel zeigt den sitzenden Kaiser, wie auf
dessen königlichen Siegeln, mit der Umschrift: Heinrichus Di. Gra. Romanorü. Imp. Aug. t.
C.
* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia Romanorum Imperator
ıgustus. Saluberrimis sacri eloquii institutionibus erudimur, || exemplisque religiosorum excellentissimis
monemur, ut temporalia et terrena pro Dei amore donantes commoda, aeterna et sine fine manentia
ideamus adipisci bona. Quapropter nouerint omnes Christi fideles presentes scilicet atque futuri, qualiter
s per interuentum spiritalis patris nostri domni uidelicet pape BENEDICTI, dilectissimeque coniugis nostrae
unigundae, nec non uenerabilis Mogontinensis aecclesiae archiepiscopi Erchanbaldi, dilectissimique nostri
benbergensis episcopi Eberhardi, Frisingensis quoque episcopi Egilberti, maximeque ob iuge et inde-
sum seruicium venerandi Meginuuerchi episcopi, ut ille nullius aemuli obprobriis subiaceat, quin plus
nibus nobis seruiens, premia honoresque plures a nobis accipiat, exemplisque nóstri emolumenti, alios
nostrum fidele prouocet seruicium, ad Paderburnensem aecclesiam in honore sanctae Dei genitricis
riae sanctique Kiliani martyris, nec non sanct Liborii confessoris constructae, cui predictus uenerabilis
chinuuerchus episcopus preesse dinoscitur, quandam nostri iuris curtem Hammonstedi dictam, in pago
tega et in comitatu Vtonis comitis sitam, una cum omnibus eius pertinentis siue adherentiis, in quo-
nque pago uel comitatu sita sint, uidelicet cum uicis, uillis, ecclesiis, seruis et ancillis, areis, aedificiis,
Tis cultis et incultis, uiis, inulis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, siluis, forestibus, uenatio-
jus, aquis, piscationibus, molis, molendinis, rebus mobilibus et inmobilibus, ac ceteris omnibus quae
e scribi uel quoquolibet modo dici possunt utilitatibus, hac nostrae auctoritatis imperiali pagina donamus
omnium contradictione remota proprietamus, precipientes ut in Deo dilectus nobis sepe dictus M. epi-
opus liberam dehinc habeat potestatem, suique successores, eandem curtem Hammonstedi cum omnibus
pendiciis suis tenendi, possidendi, seu quicquid sibi inde libeat im usum episcopatus faciendi Et ut
ec traditio nostra ab omnibus incorrupta permaneat, hanc cartam inde conscriptam manu propria con-
nantes, sigilli nostri impressione insigniri iussimus.
Signum domni Heinrici Romanorum (L. M.) smperatoris augusti.
Guntherius cancellarius ad uicem. Erchanbaldı archicapellani recognoui.
Data VIII. Kal. Maii, in festiuitate sancti Georgii martiris, Indietione III. Anno dominicae incarnationis
XX». Anno uero domni Heinrici secundi regnantis XVIIII®. Imperii autem VII. Actum BABENBERC.
Das Siegel war mit schmalen ledernen Riemen augehängt, wahrscheinlich also ein Metallsiegel ; ist aber verloren
gegangen.
80 4020 — 1021.
CI.
Aus den beiden Paderbornischen Kopialbüchern,
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia Romanorum Imperato
augustus. Si sanctarum Dei aecclesiarum loca bonis nobis a Deo donatis ditando extollimus, non solum
uitae nostrae longanimitatem, uerum etiam regni nos prosperitatem augere speramus. Quapropter noueri
omnium sanctae Dei aecclesiae fidelium nostrorumque uniuersitas presentium scilicet ac futurorum, qualiier
nos pro animae nostrae remedio nostrorumque antecessorum, nec non et pro salute dilectae conimgs
nostrae Cunigundae imperatricis uidelicet augustae, atque per interuentum Geronis Magedeburgensis archie-
piscopi Dutichonisque comitis, quandam nostrae proprietatis forestim in comitatu eiusdem Dutichonis sitam,
quae inicium sumit de Rothalmingahusun, rectoque tramite protenditur in Vuisaram fluuium, sicque ascee:
sum ducit in fluuium Fulda dictum, !) inde uero continuatim seruat sui ascensus tenorem iuxta eundem
fluuium Fulde usque in riuum qui dicitur Grumelbichi, nec non ad oppidum quod Holthusun uocatur
uiam tendit, simul graditur in Othilanham et in Rechinherishusun atque ad Rothiereshusun, mox perg
ad Rikillahusun atque ad Beuerbiki, sicque protenditur in uiam quae tendit?) ad Vulfredeskirchun, itemqué
in alteram uiam quae extenditur ad Gunnesburin et ad Vuicmonneshusun, sicque girando circuit quandsm
uiam quae peruenit usque ad predictum oppidum Rothalmingahusun, sanctae Paderbrunnensi ascclesise,
cui ueuerabilis nobisque dilectus presul Meinuuerchus preesse uidetur, ad altare et reliquias sanctae De
genitricis Mariae sanctique martyris et episcopi Kiliani ac sancti Liborii confessoris, cum omni utilitay
quae ab eadem ullatenus prouenire possit, firmiter et perpetuo habendam tradimus atque comcedimx
ac de nostro iure et dominio in eiusdem sanctae Paderbrunnensis aecclesiae ius et dominium transfumdd
mus et delegamus, eo uidelicet ordine, ut nullus episcopum iam dictae aecclesiae eiusque successores dei
predicta foresti disuestire uel inquietare presumat. Et ut haec nostrae auctoritatis pagina stabilis e& im
conuulsa permaneat, eam manu propria roborantes sigilli nostri impressione insigniri iussimus.
!
Signum domni Heinrici serenissimi et inuictissimi Romanorum Imperatoris augusti. (L. M.)
Gunlarius cancellarius uice Ercumbaldi archiepiscopi et archicancellarii recognouit.
LA 1
Anno dominicae incarnationis Millesimo XX?. Indictione III. anno uero domni Heinrici imperet
augusti secundi regnantis XVIIII. imperii autem VII. Actum XI. Kal. Junii Chöfunga feliciter Amen.
CII.
XP. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina gratia Romanorum Imperator augustus. |]
Diuinae pietatis clemencia, quae nos ad culmen imperatoriae maiestatis perduxit, ad hoc uoluit impera
ut ecclesiarum ordini firmando atque corroborando subueniamus. Hiis autem maxime locis, quae ab anie
cessoribus nostris regibus et imperatoribus fuudata, sed iam peccatis exigentibus pene uidebantur annullal
Quapropter omnium fidelium nostrorum presentium scilicet ac futurorum industriae notum esse uoloumes
qualiter nos diuini amoris instinctu, pro remedio animae nostrae seu parentum nostrorum, nec mon e
tercii Ottonis bonae memoriae Imperatoris, dilectaeque coniugis nostrae CHYNIGVNDE augustae interuéat,
atque Meginuuerc sanctae Padrebrunnensis ecclesiae uenerabilis episcopi rogatu, sibi sancteque suae ecde-
siae a Karolo magno Imperatore olim fundatae, nostris uero temporibus incendium passae, in honore esit
sancte Dei genitricis Mariae semper uirginis et sancti Kyliani martiris Liboriique confessoris dedicatae
comitatum quem Dódico comes dum uixit tenuit, situm scilicet in locis Hessiga, Netga, Nihterga, oom
1) Das zweite Copiar.: in fluuium qui uocatur Fulda. ?) ducitur.
1021 — 1022. | SI
i legalitate in proprium. concedimus atque largimur per hane nostram imperialem paginam, co uidelicet
re rationis, ut prefatus episcopus M. suique successores prescriptae ecclesiae. presidentes. dehinc libe-
habeant potestatem de eodem conitatu eiusque. utilitatibus quiequid. eis placuerit faciendi, ad eorum
n utilitatem ecclesiae, omnium uidelicet. inquietudine remota. Et ut haec nostrae. traditionis seu. con-
«ionis auctoritas stabilis et inconuulsa omni habeatur tempore, hoc preceptum inde conscriptum manu
ria firmauimus et nostro sigillo repercusso insigniri. iussimus.
Signum domni. Heinrici. uictoriosissimi \L. M.) Imperatoris augusti.
Guntherius cancellarius ad uicem. Herkembaldi Mogontini archiepiscopi et. archicapellani recognouit.
DATA XII. KAL. MARCII, INDICTIONE IHE. ANNO DOMINICAE INCARNATIONIS MILLESIMO XXI».
O VERO DOMNI HEINRICI SECUNDI REGNANTIS XVIHI9. IMPERII AUTEM VII ACTUM PODREBRUN
CITER AMEN.
Das Siegel war mit schmalen ledernen Riemen angehängt, also wahrscheinlich ein Metallsiegel.
CI.
Aus dem Fürstlich - Bentheim - Tecklenburgischen Archive,
Nouerit omnium fidelium presentium scilicet ac futurorum industria, Qualiter. Nithardus Mimigerne-
nsis aecclesiae. humilis antistes, ob peticionem. fidelis. sui Bruningi, dedicauit basilicam que sita est
zo Belaun iuxta fluuium. Acarse nominatum, in honore sancte Mariae semper uirginis, cuique talem
j)nauit libertatem, ut presbiter illius loci sine censu degeat, nihilque aliud. episcopus prefate aecclesiae
accipiat, nisi congruentibus synodum temporibus illic habeat, et que corrigenda sint corrigat, et ut
lenius stabilitentur, ipse Bruningus tradidit episcopo familiam unam in pago Scopingun, Adalbernum
cunctis suae possessioni accidentibus, terris, siluis, pratis, aquis, aquarumue decursibus. Quis pera-
talem predicto. potestatem Bruningo episcopus dedit, aecclesiae suisque perpetuo posteris possidendam,
e molestiarum turbatione quasi iure. dominarentur hereditario.
Post multorum ucro discessus temporum, Domnus Sigifridus supradictae aecclesiae. sedem suscipiens
«endum, hanc eandem traditionem in commuui synodo Engilberhto successori ciusdem Bruningi con-
s firmauit, et hanc cartam sigillo sancti Pauli impressam scribi precepit.
Die Charte ist sehr beschädigt, doch ohne bedentenden Verlust des Textes, in welchem das wenige Ausgefallene leicht
und sicher zu ergänzen war. Die Schrift ist eine schöne germanische Minuskel. Das Siegel ist unten seitwärts auf
einem von der Schrift frei gelassenen Raume, durch zwei, in das Pergament gemachte, lange, parallel laufende
Querschnitte aufgedruckt; zwar ist davon nur noch ein Druchstück übrig, man erkennt daran aber deutlich das
Brustbild des Apostels Paulus, wie auf dem bekannten Domkapitularischen Siegel, von welchem also hier der älteste
Abdruck vorliegt.
CHI P.
Aus Kindlingers Handschriften - Sammlung, Bd. 12. u. 19.
In nomine Sanctae Trinitatis. Sigifridus Dei gratia. Episcopus. Gratia et pax a Deco patre. et a Do-
Jesu Christo et a Spiritu Sancto paraclito omnibus qui parati. sunt. testimonium. perhibere ueritati et
»rubescunt ueritatem. quando fuerint interrogati. Domnus Sigifridus tercius et decimus a sancto. Liud-
Münigardeuordensis ciuitatis episcopus, primum in contemplatiua uita sub nomine. abbatis. profectus,
a ad gubernationem actine presul a Deo electus, cum magnum studium haberet totius Dei famulami-
inuenit in parochia sua quandam matronam genere et moribus claram, diuiciis ct possessione. latissi-
, Reinmod appellatam, cum unica filia Vrederuna, cuius tam magna uoluntas fuit nouas basilicas con-
ndi, sicut episcopo consecrandi, euius consilio atque permissu septem elaborauit monasteria iu locis
id. dipl. hist. Westfal, 11
82 1022 — 1028.
quibus permaxime erant necessaria. Vnum if loco qui dicitur Farlari. alterum in Oppenhulisa. tercit
Buntlagi. quartum in Curithi. quintum in Ihtari. sextum in Honthorpa. septimum in Vnkingthorpa.
septem loca nobiliter consummata, aris et reliquiis Sanctorum ornata et caeteris suffulta quibus inc
sacerdotes, cum magna laude et deuotione unumquodque in suo tempore predictus dedicauit antistes
nolens se tam boni operis expertem esse, de domibus et uillis adiacentibus quod sibi uidebatur adv
quamque deputauit ecclesiam, ut esset locus idoneus uisitare infirmos, sepelire mortuos, et illa im
quae ad Dei seruitutem et ad fidelis populi tam uiui quam defuncti pertinent salutem. Si quis ex n
successoribus surrexerit et hanc conscriptionem instigante diabolo dissipare presumpserit, sciat se e
pali banno in die iudicii obligatum et obstrictum, si quicquam euacuauerit quod hic habetur scri
Ideo ne periculum faciat animae suae, sit ei haec charta pro testimonio Sancti Pauli apostoli p:
nostri impressa sigillo, nec dubitet quod si spernit episcopum, spernit apostolum, si spernit apos!
spernit filium Dei unigenitum, qui cst testis fidelis primogenitus mortuorum et princeps Regum terrae
honor, gloria et imperium in saecula saeculorum. Hae sunt uilae quae tradente episcopo Sigifrk
Farlari pertinebunt ad ecclesiam ibi constitutam. De Billarbeki. Gardiuelt. Vuesthelnon. De his
XXX. domus. De Cosuelda. Hamim. Mottonhem. Gaplon. Suthuuick. Hembruggion. Hildiuuordinghuson.
quaginta et quatuor domos. Ostaruuik omnis. Farlari usque ad domum Geliconis in Kurtbeki. Bardarı
uuick. Holtuuik. Liudbeki. Bermothem. Segmeri. Septuaginta et quatuor domus de Gascheri. Burion ı
ct quatuor domus. Hae uillae ad Hoentorp pertinebunt. Wersethorp. Aldenthorp. Hoenthorp
Blasheri. Hauokhurst. Weppenthorp. Hae pertinebunt ad Buntlagi. Vffenhem. Sueduuinkila. Ha
Suthreni. Waathhalhem. Landrikashem. Honhurst. Stokhem. Buntlagi. Oldenhreni. tres domos in fo
Hae uillae pertinebunt ad Ihtari. De ecclesia Wernon. ipsa curtis Ihtari et uilla Simanningtharp. L:
Westhornon. Wigeringthorp. De his uillis uiginti et septem domus. De ecclesia Ihtari quae Suthl
uocatur undecim domus de uilia Ledscipi in qua sedent Gelo, Woldahre et Aueke. De Northkirken. !
Hathouuorkingthorp. Hildingthorp. et omnis Pikenbrok. De his uillis uiginti quinque domus. De ec
Ascasbergh. Westeringen et Ostaringen et tres curtes et una domus Razonis et Garikingthorp. De his
uiginti quatuor domus. Westsmithikingthorp. Paringthorp dimidia. Ad Vnkingthorp pertinebit qui
trans Lippiam fluuium est ex integro. Ad Curithi pertinebit Vbbenbergh omnis. Curithi ex integro
Sandonthorp. Sprakenlo. Hemmonhem. Getillingthorp. duo Galmcri. Friglesthorp. Bettisthorp. Lengriki.
setin. Hae sunt uillae quae ad Oppenhulisa pertinebunt. Omnis Alfstedi. Papingthorp. Fronothorp.
denbeki. Holtebures. Gerlinkingthorp. Frilingtorp. Hanguni tota. Werithon. Appenhulis. Haec sunt n
testium qui his interfuerunt et haec audierunt. Odo prepositus. Werni uicedominus. De kappalanis. -
Grothuuerk. Hripo. Yko. Benno. Walh. Gerfrid. Radlef. Guncilin. Do laicis. Godefrid. Heriman frater
Lefgard. Item Godefrid et Heriman fratres. Ezo. Berto. Geto. Scripturam istam iubente episcopo God
cus decanus dictauit, Adalhard diaconus scripsit, ipse domnus episcopus nomine et effigie sancti
signauit, signatam domnae Reinmod et eius filiae tradidit et secundo ac tercio diuinae authoritatis 1
solidauit.
civ."
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia Romanorum Imp
augustus. Si uenerabilia aecclesiarum Dei loca ditare ac sublimare studuerimus, nobis id animaeque n
remedio parentumque nostrorum nec non regni nostri || statui profuturum esse minime dubitamus.
— — ——— ————
*) Mit dieser Urkunde stimmt die, nur noch abschriftlich erhaltene Urkunde von gleichem Datum, wegen des Gutes Hol
bis auf die nothwendige Verschiedenheit der Ortsangabe, wörtlich überein.
1023. 83
ter nouerit omnium Christi fidelium nostrorumque uniuersilas, qualiter. nos inspicientes interuentum
itissimae coniugis nostrae CVNIGVNDAE imperatricis augustae, assidue monentis atque incessabiliter
b in memoriam reducentis, quod Meinuuercus Paderbrunnensis aecclesiae venerabilis episcopus plus
ris fidelibus nostris in seruitute nostra iugi deuotione sudauit, eidem Paderbrunnensi aecclesiae in
rem sanctae Dei genitricis Mariae sanctique Kiliani martiris nec non preciosi confessoris Liborii dedi-
iP, cui idem nobis dilectus antistes preesse uidetur, quoddam predium nostrum Steini dictum, situm
= Westfalon, in comitatu uero Bernhardi comitis,*) cum omnibus eiusdem predii pertinentiis, terris
c
icet cultis et incultis, curtificiis, arcis, edificiis, mancipiis utriusque sexus, pratis, pascuis, siluis, uena-
us, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, molendinis, uiis et inuiis, exitibus et reditibus, que-
‚mel inquirendis, ceterisque omnibus quae quomodocunque dici siue scribi aut nominari possunt utili-
lus ad ipsum predium pertinentibus, per hanc nostram imperialem paginam concedimus atque largimur,
le nostro iure ac dominio in cius ius et dominium omnino transfundimus. Ea uidelicet ratione, ut pre-
ps M. episcopus sibique posthinc succedentes liberam habeant de codem predio eiusque pertinentiis
istatem quicquid eis placuerit ad usum aecclesiae faciendi, omnium hominum regni nostri contradictione
pta. Et ut haec nostrae ingenuitatis auctoritas stabilis et inconuulsa omni posthinc permancat tempore,
ymperiale preceptum inde conscriptum manu propria confirmantes, sigilli nostri impressione iussimus
pir
MSignum domni Heinrici Romanorum inuictissimt (L. M.) imperatoris augusti.
BGuntherius cancellarius uice Áribonis archicappellani recognouit.
* "Data XVIIII. Kal. Febr. Indictione VI. Anno dominicae incarnationis Millesimo XXIII. Anno uero domni
Bici secundi regnantis XXL Imperii autem VII. Actum Poderbrunnon feliciter amen.
lp . Das aufgedruckte grosse kaiserliche Siegel ist das bereits beschriebene.
"i
> | Cv.
b-In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia Romanorum Imperator
istus. Quoniam diuine dignationis clementia || ad regendum totius rei publicae statum nos prouexit suae
inse pietatis magnificentia, ante omnia ad hoc laborare debemus, ut qui corona terreni imperii glo-
ker, illa inestimabilis gaudii gloria non priuemur. Quod certissime posse fieri creditur, si loca aeccle-
leis obsequiis a christianis uiris deputata, nostra auctoritate confirmentur et corroborentur, ut omni
Hori inquietudine remota, diuinis laudibus in eis mancipati in pace et quiete domino seruire delecten-
.qui curis et negociis secularibus grauamur, eorum qui in lege cius die ac nocte meditantur preci-
peccatorum nostrorum nexibus liberemur. Qua propter omnium fidelium Christi nostrorumque
uniuersitas, qualiter dilectus nobis uenerabilisque MEGINWERCVS Potherbrunnensis aecclesiae anti-
jecelsitudinem nostram adiit, suppliciter exorans, ut Monasterium in occidentali parte Potherbrunnensis
Wbii ab eo in honore sancte Dei genitricis et perpetue uirginis MARie omniumque sanctorum fundatum
imperiali auctoritate confirmaretur, quatinus fratres ipsius Monasterii in diuino seruitio iugiter per-
i, ab omni seculari uiolentia et molestia remoti et muniti, tanto expeditius uiam mandatorum Dei
terent, quanto eis terrene incommoditatis impedimenta nulla obstarent. Cuius laudabilis studii intentione
gaudentes, et per interuentum dilectissime coniugis nostrae Cunigunde uidelicet imperatricis auguste,
rumque fidelium nostrorum iustis petitionibus gratuito assentientes, imperiali auctoritate decreuimus, ut
Ma a nobis uel ab ipso uenerabili episcopo de sua hereditate uel aliunde per commutationem aut pre-
") quoddam predium nostrum Hohunseli dictum, situm in pago Westfalon, in comitatu uero Bernhardi comitis,
41*
8L 1023.
carıam ucl ab aliis Dei cultoribus eidem Monasterio collata, uidelicet in territorüs, uilis, arcis
aedificiis, mancipiis utriusque sexus, terris cultis et incultis, pratis, pascuis, campis, aquis aqui
decursibus, molis, molendinis. piscationibus, siluis, uenationibus, exitibus et reditibus, uiis et inui
sitis et inquirendis, cum omni utilitate et integritate que ullo modo ex eis prouenire poterit, ipsiu
ster; abbas cum suis fratribus proprietario iure potestatiuae. habeat atque possideat, et cum
licentia quicquid illis placuerit ad communem usum aecclesiae faciat. Insuper eciam firmiter e
perpetuo iure sanctimus, ut nullus dux aut comes aut aliqua persona parua ucl magna quemlibet
ipsius Monasterii cum suis fratribus super eisdem bonis inquietare, molestare aut diuestire, aut a
diciaria potestate se intromittere presumat, nisi aduocatus accclesiae ab abbate et fratribus in del
electus ct ab episcopo constitutus, eo uidelicet tenore, ut iure contentus ecclesiae. cum precepto
silio abbatis omnia faciat atque disponat. Si quis autem hoc nostrae imperialis confirmationis
aliqua presumptione infringere temptauerit, centum librarum examinati auri ad nostrum pondus
tione multetur, ut quinquaginta nostre camere persoluat, quinquaginta cidem ecclesie quam ausu t
inquietare presumpsit. Et ut hec confirmatio uerius credatur stabilisque et inconuulsa omni tem]
beatur, hanc imperialis edicti paginam inde conscribi, et manu propria confirmantes, sigillo n
signiri IVSSIMVS.
Signum domni Heinrici Romanorum inuictissims Imperatoris augusti.
Guntherius cancellarius uice Aribonis archicappellani recognouit. (L. M.) Datum XVII. Kal. Fel
Vl. Anno dominicae incarnationis Millesimo XXIII. Anno uero domni Heinrici secundi regnant
Imperii autem eius VIII. Actum Paderbrunnon feliciter amen.
Das aufgedruckte Siegel ist das bereits beschricbene.
CVI.
L]
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia Romanorum It
augustus. Si uenerabilia aecclesiarum Dei loca ditare ac sublimare studuerimus, nobis id regnique
statui profuturum esse minime dubitamus. Quapropter nouerit omnium Christi fidelium nostrorum
uersitas, qualiter nos pro reinedio animae nostrae dilectissimaeque coniugis nostrae. Cunigundac
imperatricis augustae atque parentum nostrorum nec non pro animabus fidelium nostrorum qu
corpora requiescunt, Erphonis scilicet. comitis atque Cononis, monasterio nostro Cófunga nomi
honorem domini saluatoris sanctaeque eius genitricis, nec non uictoriosissimae crucis atque beati P
stolorum principis constructo, ad usum sanctimonialium ibidem Deo seruientium, quoddam nostri i
dium Hardinghuson dictum, situm in Pago | in comitatu uero comitis, *) cum omnil
dem predii pertinentiis, terris uidelicet cultis et incultis, curtificiis, arcis, aedificiis, mancipiis 1
sexus, pratis, pascuis, siluis, uenationibus, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, molendi
et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis ucl inquirendis, ceterisque. omnibus quae quomodocum
siue. scribi possunt utilitatibus ad ipsum predium pertinentibus, per hane nostram imperialem pagin
cedimus atque largimur, et de nostro iure ac dominio in, eius ius et dominium omnino transfandin
uidelicet ratione ut ipsius aecclesiae uenerabilis abbatissa Ota sibique posthine succedentes liberam
de eadem proprietate eiusque pertinentiis quicquid eis placuerit ad usum aecclesiae faciendi pot
' *) Im Originale sind die Stellen für den Namen des Gaues und des Grafen leer gelasscn.
1023 — 1025. 85
omnium hominum regni nostri contradictione remota. Et ut haec nostrae ingenuitatis auctoritas stabilis ac
nconuulsa omni posthinc permaneat tempore, hoc imperiale preceptum inde conscriptum manu propria
*onfirmantes, sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici Romanorum inuictissimi (L. M.) Imperatoris Augusti.
Guntherius cancellarius uice Aribonis archicappellani recognouit.
Datum XVIII. Kal. Febr. Indict. VI. Anno dominicae incarnationis Millesimo XXIII. Anno uero domni
[einrici secundi regnantis XXI*. Imperii autem cius VIIII®. Actum Paderbrunnon feliciter amen.
Das aufgedruckte Siegel ist das bereits beschriebene.
CVII.
Quidam diis. nomine Brun, cum nepte sua Idae uocitata, ad dominium sancte Dei genitricis Marie et
ancti Kiliani martiris Liboriique confessoris sua predia in Sutdesburch et Betanum, Wallanstedi, cum
mnibus illuc pertinentibus in proprium tradidit. Interea post quinquennium obitu imperatoris secundi IIein-
ici adueniente, predicta Ide cum uiro suo Brunone has omnes traditiones iniuste rennuere uolebat. Epi-
copus uero Meinuuercus tanta predia quasi sapiens nolens perdere, domne Idan usque ad exitum sue
üte LXXX aratra ad reconciliationem tribuit, ea uidelicet ratione, si ipse aut aliquis eius successorum
ibstrahere uoluerit presignata aratra, quatinus hec predia eidem penitus restituat. XVIII. Kal. Octobr. actum
n Hirutueldun.
Huius reconciliationis sunt testes. Bernhardus dux. Heriman comes et filii eius. Heinric. Conrad. Adal-
yracht. Bernhard. Ekkica comes de Aslan. Bernhard comes. Erp comes. Tiedric comes Fresonie. Widukin
somes. Amulungo comes et frater eius Ekbracht. Ekkica comes. Geba ct filii eius. Heinric. Cóna. Volcherd.
Jenna et frater eius. Godica. Vffa. Beua. Eppa. Ricdach. Engiza. Viza. Hildilin. Tamma. Róthard. Ekkica.
iedric miles Ekkiconis. Bennaca et frater eius Tiaza. Reinald. Godikin. Wizuca. Gela. Droga. Thiapbalt.
'iamma comes et frater eius. Esic. Iringe. Oua. Ecilin. Tiedric. Meinhard. Tiedric.
Ein Siegel war aufgedruckt, ist aber verloren gegangen.
CVIII.
Aus dem Kopialbuche des Domstifts zu Paderborn.
Notum sit omnibus fidelibus presentibus scilicet et futuris, quod quidam fidelis nomine Hildelin, per
onsensum sue contectalis Ode et iustissimi heredis ipsius Árnaldi, unam aream et XL. iugera cum omni-
‚us appendiciis, in pago Nihterga, in uilla que dicitur Holthusen, et Arnaldus scilicet cum’ consensu suc
natris eiusdem Ode ct predicti Hildelini unum litum in pago Almunga in uilla que uocatur Barghusun cum
ua uxore et filio et cum omnibus que tunc habuit in area quoque et predio et omnibus eiusdem predii
ıppendiciis, ad dominium sancte Dei genitricis Marie et sancti Kiliani martiris sanctique Liborii confessoris
ıtque pontificis, pro decimatione super uillam Emiggarothun acquirenda, in proprium tradidit. Quod uero
Mcinuuercus episcopus pie perpendens, predicto Hildelino et sue contectali Ode et Arnaldo omnibusque
posteris eius eandem decimationem super uillam que uocatur Emiggarothun pro predicto predio per suum
aduocatum Amulung in proprium dedit. llec itaque traditio Ill. Non. Nouembris primum facta, III. Non.
Januar. in Paterb. iterata atque confirmata est, consedentibus ibidem archiepiscopo Hunfritho et episcopo
Siberhto et Ilildinuardo atque Liuzone episcopis, et adstantibus Fritherico, Gerberto, Thiaderico comitibus.
Brun. Godebald. Erp. Rathuboda. Ecbert. Vuikin. Thiaderic. Haold. Uffa. Haold. Godescalc. Bennaka. Folchard.
86 1025.
CIX.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis: Chuonradus diuina fauente clementia rex. Si seruorum
Dei peticionibus facilem aurem. accommodantes, locis diuino cultui mancijpatis aliquam munificentia nostra
adicit immunitatem, unde commorantes inibi securius et commodius uitae celestis quietudini ualeant inseruire,
existimamus hine. presentibus uti felicius ac mansuris perfrui beatius. Quocirca nouerit. omnium Chrisü
nostrique. fidelium. cautela, tam. presentium. quam succedentium, qualiter nos pro remedio anime nostre
parentumque nostrorum, nec non interuentu ac peticione dilecte coniugis nostre. GISELE regine et uene-
rabilium Archipresulum Aribonis Mogontini atque. Piligrimi Coloniensis, traditionem. Hluduwici imperatoris,
quam tradidit ad monasteria quorum unum est monachorum noua Corbeia nuncupatum, aliud est sancii
monialium. Heriuordi nominatum, quae pie memorie genitor illius Hluduuuicus imperator ad normam pre-
cipuorum in Gallia monasteriorum construxi', Corbeiense uidelicet. ad similitudinem. antique. Corbeie, He-
riuordense uero ad Suessionis sinilitudinem, abbati. Corbeiensi commendauimus, ut iuxta. consuetudinem
qua ancillarum Dei congregationibus procurari solent prepositi ex ecclesiastico. ordine, tam in disciplina
quam in cunctis negociis que famule Christi pro sexu et professione sua exequi non possent, ipsarum pro-
uisor et patronus existeret. Pro elemosina autem generis sui tradidit cellam «ue uocatur Meppia cum
decimis et possessionibus undique ad eam pertinentibus, et ecclesiam Deresburc circumquaque per duas
saxonicas rastas ad nouam Corbeiam, ad Heriuordense uero monasterium in episcopatu Asnabruggens
ecclesiam. Biunidi cum subiectis sibi ecclesiis, in parroechia Mimierneuordi ecclesiam. Reni cum his quae
ad eam pertinent ecclesiis, ita sane ut decimarum aliorumque redituum prouentus omnes prefatis cederent
monasteriis, et ab ipsis uicissim procurentur subiecte plebes, in baptismate, in eucharistia, in sepulturis
in confessione. peccatorum. audienda, et presbiteri. qui principales ecclesias tenerent, archipresbiterorum
officio fungerentur, ad agenda omnia que solent fieri ab archipresbiteris episcoporum, et cum ipsi episcopi
circationes suas ibi agere deberent, ad eorum mansionem daretur ut in capitularibus antecessorum nostro-
rum prescriptum habetur, uidelicet quantum satis sit eis dari, ct episcopi non plus querant, nec cum
pluribus ueniant, quam ut eis sufficere possint. Ne autem in summa debiti episcoporum seruitii plus exi-
geretur quam opus sit, statuerunt predictarum ecclesiarum episcopi cum consensu synodali coram ante-
cessore nostro Ottono imperatore et archiepiscopo Rhabano ceterisque. cum eo in svnodo agentibus, ut
dentur ad singulas ecclesias porci 1IM. ualentes singuli denarios Xll. aut arietes VIII. tantundem ualentes,
porcelli II. auce IHE. pulli VIII. Situle XX. de medone, de mellita ceruisia XX. de non mellita LX. panes
CXX. de auena modii C. manipuli DC. essetque in potestate episcoporum, utrum hec per singulas ecclesias
ad unum mansionaticum an ad dua uellent habere. Statuit ergo prefatus antecessor noster Otto imperator
liberam utrique loco concessionem eligende de propria congregatione in regimen sui per futura semper
tempora congrue personae, et ut nullus iudex publicus licentiam. in homines ad prefatum monasterium
lleriuordense pertinentes ullam iudiciariam habeat exercere potestatem, sed omnis eorum res coram ad-
uocato ipsorum definiatur. Quam constitutionem antecessorum nnstrorum iustam et rationabilem, nos quo-
que predicto monasterio. Heriuordensi precepto nostro regali confirmamus atque corroboramus. Et ut hec
confirmationis nostre auctoritas stabilis et inconuulsa omni permaneat oeuo, hanc paginam inde conscriptam
manu propria roborantes, sigilli nostri impressione jussimus insigniri.
Signum domni Chuonradi (L. M regis inwelissimi.
(klalricus cancellarius tice Aribonis «i chicapellani recognoui.
Data HIE. Id. Januar. Indictione VIII. Anno dominice incarnationis. M.AXV®. Anno uero domni kuon-
radi secundi regnantis. Io. CORBEIE.
D.s Siegel ist verloren gegangen.
1025. 81
CX.
Abschrift nach dem zu Fischbeck aufbewahrten Originale mitgetheilt vom Bibliothekar Mooyer zu Minden.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina fauente clementia rex. Notum sit
ibus fidelibus nostris tam praesentibus quam futuris, qualiter quaedam uenerabilis || abbatissa. nomine
g. antecessorum nostrorum regum scilicet uel imperatorum scripta, suae aecclesiae quae est in
cbiki collocata, tradita, in nostram presentiam contulit, eademque ex nostra regali potestate confirmari
:orroborari quam humillime rogitauit. Cuius petitioni ita ut dignum est assensum prebentes, ob amo-
Dei nostraeque remedium animae scilicet et per interuentum SIGEBERTI sanctae. Mindensis aecclesiae
erandi presulis nec non et Berinhardi ducis ceterorumque nostrorum fidelium, iam dietam. abbatissam
cum congregatione sibi subiecta. omnibusque illuc. rite. pertinentibus, in nostrum. mundiburdium ac
nsionem ex integro suscepimus. — Precipientes igitur iubemus ut nullus iudex publicus neque aliquis
udiciaria potestate homines praedictae aecclesiae liberos seu colonos, litos aut seruos, in aliquo nego-
distringere presumat, nisi tantum aduocatus loci illius, habeantque sanctimoniales illae liberam pote-
m per successionem temporis inter se siue aliunde abbatissam eligendi, nullius seculari dominio sub-
ie, excepto nostro, qui earum defensor Deo annuente esse uolumus. E
Ilaec sunt predia quae pertinent ad supra dictam aecclesiam Viscbiki. In illo loco VI. mansi pleni.
per etiam in his locis ita nominatis. Vuendredesa I. Vuigbaldeshusun III. mansi. Benneshusun I. mansus.
deshusun I. mansus. Tiadanhusun I. mansus. llainanhusun N. mansi. Et in alis locis ad ministerium
lesiae Visebiki XXVIII. mansi in pago Tilithi in comitatu Ilerimanni comitis, iterumque in pago Mer-
ı in comitatu eiusdem comitis VIII. mansi, et in pago Laginga VI. mansi in comitatu Dodican, in pago
tfala in comitatu IIeinricài comitis X et VIII. mansi, et in. comitatu Hroduuerkes Vl. mansi. Et in uilla
> uocatur llramnesberg 1. mansi, Fiahtthorpe I. mansus, in Anion III. mansi, et in comitatu Wirin-
li curtem nomine Thuliberh V. mansi. In Tundirin VII. mansi. In Hartingehusun uilla integra. Et ut
: nostra confirmatio stabilis et inconuulsa permaneat, hanc nostri precepti paginam inde conscriptam
u propria roborantes sigili nostri inpressione insigniri iussimus.
Signum domni Chuonradi (L. M.) gloriosissims regis.
[14
Odalricus cancellarius uice Aribonis archicapellani recognoui.
Data II. Id. Januar. Indictione VIII. Anno dominicae incarnationis M9. XXV9. Anno autem domni Kuon-
secundi regnantis IJ. Actum Corbeie.
Dem Originale lag das Siegel abgefallen bei.
CXI.
In nomine sanctae et indiuidue Trinitatis: Chuonradus diuina fauente clementia rex. Notum sit
ibus Christi nostrique fidelibus praesentibus scilicet atque futuris, qualiter uenerabilis abbas nomine
chtmarus nostram adiit excellentiam || suppliciter orans, ut nostra magnifica munificentia prospiceremus
sterio cui preesse uideretur, quod est constructum super fluuium WISERA in loco qui dicitur noua
RBEIA in honorem Dei ct sancti STEPIIANI protomartyris, ubi et beati VITI martvris preciosa pignera
uari noscuntur. Cuius peticioni rationabili propter diuinum amorem et uenerationem beatorum marty-
1 assensum prebentes, hos apices serenitatis nostrae circa ipsum monasterium fieri iussimus, per quos
cernimus atque iubemus, precipue ut potestatem monachi, si necessitas uenerit, habeant, abbatem
88 1025.
eligendi de fratribus suis, et ut nullus. episcopus. aut. iudex. pnblieus uel quilibet. ex iudiciaria: potestate,
nisi solus illius loci prouisor. et aduocatus. predieti monasterü, in ecclesias. aut loca. uel agros. seu reliquas Ä
possessiones. prefati monasterii: quas moderno tempore. juste. et racionabiliter possidere. uidetur, ad caus
audiendas ucl. freda exigenda aut mansiones. uel. paratas. faciendas. aut fideiussores. tollendos, aut ullas
redibitiones uel illieitas occasiones. requirendas, aut homines. ipsius monasterii tam ingenuos quam et seruos
uel litos iniuste. distringendos ullo umquam. tempore. audeat. ingredi, uel ea que supra. memorata sunt pr-
nitus. exigere. aut actitare. presumat. Sed. et de dominicatis mansis uel nune. habitis uel post aequirendis,
a reddendis decimis plenam. idem monasterium habeat. immunitatem, et sicut hactenus fuit, ut dentur al
portam. in susceptionem hospitum et. peregrinorum, in quibuslibet. episcopiis, pagis ucl territoriis. ud.
omnibus que ibidem propter diuinum amorem. et illius. sancti loci uenerationem. collata. fuerint, ut liceat
ibidem Deo famulantibus sub. nostre. iuimunitatis tuitione. quieto ordine umere ae residere, et melius illos
delectet. omini tempore. pro. nobis et coniuge nostra atque. stabilitate. rezni a Deo nobis collati domui m-
serieordiam attentius evorare.— Iusuper. etiam. decimas. uel. decimales ecelestas in. quibusque. episcopis: iti
teneant atque. disponant, sieut. sub. antecessoribus nostris. regibus: uidelicet. et. imperatoribus. tenere. per
precepta ui sunt atque. disponere. — Episcopis. uero, quibus. seruitium. et. manstonatica debent. tempore
circuitus sui, secundum seripta sua singulis. annis. persoluant. Et ut haec. auctoritas. concessionis atque
confirmationis. nostre. firmior habeatur et per futura tempora a cunctis fidelibus sancte Dei ecclesie. nostri-
que presentibus et futuris melius. eredatur diligentiusque obseruetur, manu propria subter. eam firmauinu
et sigilli nostri impressione. assignari iussimus.
Sams domni Chuonradi V. M. regis. inuéetissinu.
4
Odulrieus cancellarius. uice. Aribonis archieapellani rerognanm.
Dita M. Kal. Febr. Indictione VI.a Anno dominicae incarnationis MXXV.9? Anno uero. domni KVON-
RADI secundi regnantis 1° Actum. GOSLARE.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CXII.
C. In nomine. sanetae et indiuidue. Trinitatis. Chuonradus. Dei. donante. clementia. rex. Omnium | sanete
Dei ecclesie nostrorumque fidelium. presentium. ac futurorum. comperiat uniuersitas, qualiter. domna. Fride
runa || uenerabilis abbatissa. eiusque. soror Imma. cometissa, Gerone comite adiunante construxerunt qual-
dam monasterium. in uilla Keminata dicta, in pago Tilithi, in comitatu. Bernhardi: ducis. situm, in honore
Dei genitricis sanete Marie uirginis dedicatum, ad (quod. omnem hereditatem suam. curtes. scilicet ac uills
infra nominatas, Keminata, Heizen, Hosen, Tundiriun, Othere, Varstan, Rothe, Bardeuuic, Hotmannessun.
Witthorp, Britlingi, Biangibudiburg, Addunesthorp. Hatherbiki, Bodanhuson, Suotherburg, Claniki, We
mannesburgstal, Bennedestorp, Vuidila, Vualdersidi, Kokerbiki, Holana, Aun, Setila, Hepstidi, Sing.
eratissiia: uoluntate. tradiderunt. Vnde. nostram maiestatem. regiam. aggresse suppliees rogauerunt, ut ipsun
monasterium. in nostri. mundiburdio susciperemus. — Quod. nos peticione. Gisle. scilicet. regine. dilectissine
coniuzs nostre, sed. et interuentu Sigebrahdi Mindonensis. episcopi. fecisse cognoscat. uniuersitas. fidelium
Ad hee statuimus, ut. eiusdem. monasteri abbatisse talis libertatis, legis ae. regule. primatu. fruerentur. qual
cotere sanete moniales in. regno. nostro. sub. regula: sancti: Benedicti: iuste. wuentes utantur.— Insuper. cone
dimus. eidem. abbatie; ut. nullus marchio, nullus. comes, nullaque nostri imperii magna nel parua. persona
in es placitum. faeere. uel publicam: functionem. exire, nisi aduocatus. quem. abbatissa que tune. temper $
fuii cum sanctimonialium. consensu eligere: uoluerit. In obitu uero. abbatisse. eiusdem. monasteri liberui
1025 — 10271. 89
ant arbitrium aliam eligendi iuxta regulam sancti Benedicti. Et ut huius nostre auctoritatis priuilegium
ueret, hanc paginam manu propria roborantes, sigillo nostro iussimus insigniri.
Signum domni Chuonradi (L. M.) regis tnuictissimi.
)dalricus cancellarius uice Aribonis archicapellani recognoui.
Anno dominice incarnationis M. XXIIII. Indictione VII. VI. Id. Fcbr. Data est in Merseburg. Ánno autem
i Kuonradi secundi regnantis I. Àctum :;
Das Siegel ist verloren gegangen.
CXIII.
Quando domnus episcopus Maeginuuercus suimct iter ad Romam direxcrit, pro hereditate Hatheburge,
o et Hicile XV. talenta dedit, et Il. mansós cum XX. mancipiis. Unusquisque eorum soluere debet
os argenti.
Postquam episcopus Meinuuercus de Roma ueniebat, tunc iterum prenominatis in reconciliationem
L crusinam marthrinam et X. solidos denariorum.
CXIV.
Aus dem Kopialbuche des Domstifts zu Paderborn.
n nomine sanciae et indiuiduae Trinitatis. Cunradus diuina gratia -Romanorum Imperator augustus.
idimus atque considerauimus animas nostras peccatorum maculis obfuscatas hoc multum posse iuuare,
, diuini honoris et gloriae maiestatem ecclesias Christi sublimare, aedificare, et de nostris rebus
pariterque nouimus ad nostrae imperialis potenciae dignitatem pertinere, eis qui nobis domi uel
» bene seruierint condignam seruitutis remunerationem exhibere. Proinde nouerint Christi nostrique
uniuersi, qualiter nos per interuentum dilectissimae coniugis nostrae Gislae, nec non filii nostri
i regis et Brunonis Augustensis episcopi et Herimanni marchionis et Eggilhardi fratris sui, ad diui-
ratiam et gloriam, pro remedio nostrae animae, Paderbrunnensi ecclesiae in honorem sanctae Mariae
nitricis et sancti Kyliani martiris et sancti Liborii confessoris consecratae, eiusque prouisori Mein-
, qui nobis sepe et multum frequenter et fideliter seruiuit, quandam curtem nomine Eruitte ad no-
imperiale ius pertinentem, in pago Engere, in comitatu autem Marcuuardi sitam, perpetualiter ha-
n tradidimus, cum mancipiis utriusque sexus omnibus ad hanc iure pertinentibus, cum ceteris quo-
niuersis appendiciis, scilicet areis, aedificus, terris cultis et incultis, pratis, pascuis, siluis, uenationi-
wis et inulis, exitibus et reditibus, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molendinis, quesitis
uirendis, cum banno et mercato etiam quod apud eandem curtem solet haberi, et cum omni utilitate
inde poterit.peruenire. Et ut haec nostrae traditionis auctoritas firma omni permaneat aeuo, hanc
um inde conscriptam manu propria roborantes iussimus insigniri. sigillo.
«gnum domni Chuonradi inutctissimi. Romanorum imperatoris augusti. (L. M.)
w *. .
Pdalricus cancellarius recognow.
Data VII. Idus Aprilis, Indictione Xa. anno dominicae Incarnationis M9. XXVIIe. anno autem domni
«i secundi regnantis III®. Imperii uero I. Actum Romae.
«Cod. dipl. hist. Westfal. 19
90 1028 — 1029
CXV.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis: Chuonradus diuina fauente clementia Romanon
rator Augustus. || Si piis petitionibus fidelium nostrorum, maxime quas pro ecclesiis sibi commiss
nostris infuderint, benignum prebuerimus auditum, hoc procul dubio et ad presentis inperii nos
et ad aeternae beatitudinis premium profuturum credimus. Unde omnium fidelium nostrorum tai
tium quam et futurorum nouerit sollers industria, quia adiens excellentiam nostri culminis, D
uenerabilis nouae Corbeiae abbas curtem quandam Godeleuesheim nuncupatam anteriori tempc
monasterio questus est iniuste fore sublatam. Detulit preterea secum Arnolfi diui progenitoris nc
riale decretum, cui eiusdem curtis inerat concambia, inter eundem inperatorem atque Bouoner
monasterii patrem peracta. Cuius suggestioni fidem accommodantes, matronam quandam Alueret
quae ipsam curtem uelut hereditario iure tunc temporis possedit, ad palacium nostrum euocari pi
Quae dum prolata refellere nequiuisset, prefatam curtem cum omnibus appendiciis, adnitentibus
Osdago patronoque suo comite Frithericho, predicto uenerabili abbati absque ulla controuersia
atque hanc Hiddi monasterii aduocatus iussu nostro recepit. Post uero abbas clementia nostra |
eidem matronae sepedictam curtem alteramque Gimundian uocatam ac familias quasdam in uill
rinchthorp ea condicione beneficiauit, ut si quid post obitum eius in hisdem possessionibus re
abbatis arbitrio disponatur. Filio uero eius curtem nomine Imminghusun eo pacto concessit, qua
uiuat hanc teneat, nisi hunc munificentia nostra alicubi prius promoueri contingat. Post uero i
nasterii redeat. Et ut huius restitutionis auctoritas firmior perpetim credatur, manu propria sul
ratam sigilli nostri inpressione iussimus insigniri.
TESTES. Hunfridus archiepiscopus. Meinuuercus episcopus. Godchardus episcopus. Sigifridus
Odalricus cancellarius. Asculfus. Sigibertus. Bernhardus dux. Adalbero dux. Ernastus dux. Liudul
et priuignus imperatoris. Hiddi. Amulungus comes, et frater eius Ecbertus. Wigger. Gerlo. Vífo.
Poppo. Bern. Thiathard. Brun. Gebo.
Signum domni Chuonradi inuictissimi Romanorum (L. M.) imperatoris augusti.
Ödalrieus cancellarius uice Aribonis archicancellarü recognouit.
Data Kal. Jul. Indicüone XI. Anno dominice incarnationis Millesimo XXVIII. Anno autem don
radi secundi regnantis III. Imperii uero I. Actum Magdoburch feliciter AMEN.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CXVI.
C. m nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus clementia diuina fauente Romanorur
tor Augustus. || Nouerit omnium sanctae Dei aecclesiae fidelium nostrorumque presentium scilice
rorum industria, qualiter nos ob interuentum ac petitionem dilectae coniugis nostrae GISILAE in
augustae, ct amantissimae nostrae prolis Heinrici regis, nec non Brunonis Augustensis venerabili:
fideli nostro Sigiberto Mindensi episcopo et aecclesiae cui ipse Deo donante presidet, in hon
PETRI principis apostolorum et sancti GORGONII martyris Christi constructae, quandam silu
singulariter in proprietate prediorum eiusdem Mindensis aecclesiae, et in pago Entergouui, in
uero Bernhardi ducis, cum consensu et conlaudatione prefati ducis B. et sui fratris Detmari, cete
ciuium in eadem silua usque modo communionem venandi habentium, in siluis, campis et paludil
flumina Ossenbeke et Alerbeke, usque in medium flumen Wermonon, et inde usque ad Norths
pon, ad Cortem pertinens Sulegon nominatam forestari concessimus et banni nostri districtu circu
1029 — 1031. 91
5. ea uidelicet ratione, ut nemo ulterius in eodem foresto absque prelibati episcopi suorumque succes-
im licentia potestatem habeat uenandi, sagittandi, retia aut laqueos ponendi, aut ullo ingenio feras
Diendi, quae merito sub iure banni continentur. Si quis autem huius nostri imperialis precepti teme-
uiolator extiterit, sciat se episcopo et suo aduocato banni nostri summam compositurum. Et ut
erius credatur diligentiusque per futura annorum curricula obseruetur, hanc kartam inde conscriptam
ue manu propria roboratam sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
num domni Chuonradi inuictissimi Romanorum imperatoris (L. M.) augusti.
E ens ut cancellarius uice Aribonis archicapellani recognouit.
Data Ill. Kal. Apr. Indictione XII. Anno dominice incarnationis Millesimo XXVIII. Anno autem domni
peradi secundi regnantis V. Imperii uero Il. Actum Ratispone.
i Das Siegel ist verloren gegangen.
»
CXV II.
E. nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina fauente clementia Romanorum Impe-
br augustus. || Notum sit omnibus Christi fidelibus presentibus scilicet atque futuris, qualiter nos ob in
mentum ac peticionem nostrae dilectae coniugis GISALAE imperatricis uidelicet augustae, et amantissimae
aee prolis HEINRICH regis, nec non Meinuuerchi Paterbrunuensis aecclesiae episcopi, quoddam Beren-
5 comitis predium, Badperch dictum, cum mansis decem circa eundem montem adiacentibus, In pago
kterga et in comitatu Ilaholdi comitis situm, quod ideo hereditario iure in nostram potestatem successit,
. idem ipse B. comes spurius erat, quod uulgo Wanburtich dicunt, ad Paterbrunne prescripti epi-
à monasterium in honore Sanctae Mariae et Sancti Chiliani martyris sanctique Liborii confessoris con-
patum tradidimus, cum mancipiis utriusque sexus, uillis, areis, aedificiis, agris, terris cultis ct incultis,
^et inulis, pratis, pascuis, siluis, uenationibus, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molendinis,
&bus et reditibus, quesitis et inquirendis, nec non cum omnibus appendiciis ad idem predium iure per-
antibus, ea uidelicet ratione, ut in prescripti monasterii potestate perpetualiter existat. Et ut haec
bra traditio stabilis et inconuulsa omni permaneat aeuo, hanc paginam inde conscriptam propriaque
subtus roboratam sigilli nostri inpressione iussimus insigniri.
Signum domni Chonradi Romanorum imperatoris (L. M.) inuictissims.
Ödalricus cancellarius uice Aribonis archicapellani recognoui.
Data Kal. Junii, Anno dominicae incarnationis M.XXX. Indictione XIII. Anno domni Chuonradi regnan-
VIL Imperii uero lll. Actum Mersiburch feliciter amen.
Das aufgedruckte, grosse und noch ziemlich gut erhaltene Siegel zeigt den Kaiser, auf einem niedrigen Throne sitzend,
die Hände hoch aufgehoben, und in der rechten einen Stab, auf dessen Spitze ein Adler, in der linken den Reich“
apfel mit einem Kreuze haltend; mit der Umschrift: Chuonradus Di. Gra. Romano. Imp. Aug. T. — Dic Figur des
Kaisers ist sehr zusammengedrückt und der Kopf desselben unfórmlich gross, mit einem langen Barte.
" CXVIII.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis: Chuonradus diuina disponente gratia Romanorum Impe-
br augustus. Omnium Dei nostrique fidelium uniuersitati notum || esse uolumus, qualiter nos propter
prem caelestis patrie, atque ob interuentum ac peticionem dilectae coniugis nostrae GISILAE imperatris !)
12 *
92 -— 1031.
augustae, nec non kari filii nostri HEINRICI regis, et propter iuge deuotumque nobis seruitio
WERCHI sanctae Paderbrunnensis sedis uenerabilis episcopi, ecclesiae cui ipse Deo donante [
honore sanctae Dei genitricis MARIE, beatique Kvliani martyris, nec non confessoris Christi I
structae, illa predia que habuerunt Bernhart et soror eius Hazecha in locis Alflaan et Etlinun si
Paderga, in comitatu Amulungi, cum aliis omnibus illuc pertinentibus, et cum omni utilitate qui
aut nominari ullo modo ualet, cum mancipiis utriusque sexus, cumr areis, aedificiis, agris, car
cultis et incultis, pratis, pascuis, siluis, uenationibus, aquis aquarumue decursibus, piscationi
molendinis, uiis et inuüs, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, perpetualiter habenda
ea ratione ut prefatus episcopus suique successores de eisdem prediis nobis imperiali iure here
ram dehinc habeant potestatem, quicquid sibi placuerit faciendi, ad utilitatem tamen ecclesie s
contradictione remota. Et ut hec nostre traditionis auctoritas stabilis ct inconuulsa omni perm:
hanc paginam inde conscriptam manu propria roborautes, sigillo nostro insigniri iussimus.
Signum domni. Chuonradi fnuictissimi Romanorum (L. M.) Imperatoris augusti.
Odalricus cancellarius uice. Aribonis archicapelani recognouilt.
Data XIII. Kal. FEBR. Indictione XIIIll3. Anno dominicae incarnationis M. XXXI€. anno u
Kuonradi secundi regnant. VII?. [Imperii autem IIlIo. Actum ALTSTETE.
Das Siegel ist das bercits beschriebene.
CXIX.?
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus Dei ordinante clementia Romanoru
tor augustus. Omnium Dei nostrique fidelium uniuersitati notum esse || uolumus, qualiter nos di
cedis ob intuitum, nec nun“) per interuentum ?) dilectissimae contectalis nostrae. GiSeLae impeı
gustae simul etiam dilecti filii nostri regis Heinrici, *) et iuge seruicium Meginuuerchi Patherburr
clesiae episcopi sepissime nobis fideliter impensum, eidem aecclesiae in honore sanctae Dei
Mariae ac sancti Kyliani martyris et sancti Liborii episcopi et confessoris constructae, predium
sun, Ualabroch, Dadanbroch, situm in pagis Wetiga et Tilithi in comitatu Widukindi, 5 cum oi
ipsum predium iure ac legaliter pertinentibus, 5 cum mancipiis utriusque sexus, cum areis, aedifi
campis, terris cultis et incultis, pratis, pascuis, siluis, uenationibus, aquis aquarumue decursibus
nibus, molis, molendinis, uiis et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis. seu cum omt
quae uel scribi aut nominari ullo modo potest, in proprietatem condonauimus. et de nostro iui
minio in eiusdem aecclesiae ius ac dominium omnino transfundimus, ea uidelicet ratione, ut pren
episcopus eiusque successores de eodem predio liberam posthac potestatem habeant tenendi, co
uel quicquid sibi utilitatis aecclesiae placuerit faciendi, omnium hominum contradictione remot
7 Die nur abschriftlich noch erhaltene Schenkungsurkunde über Heinhusen u. s. w. voa gleichem Datem, koma
vorliegenden in der Fassung zrusstentbeils überein, und zeigt nur die unten angegebenen Verschiedenbeiten.
7 diuinae — non fehlt.
7 ob interu. et peticionem
*) nec non et Heinr. rez. dil. filii nostri
$^ pred. Heinhusen, Winiden. Windelmuderode, Aldendorp, Rudbertessen, Sanderessem. Na. Eumeresses, sitam in [
in comitata Cunradi,
€, bier ist einzeschaltct: Haikonem et Richaldum cum suis omnibus.
*, dem
/
1031. 93
strae traditionis auctoritas stabilis et inconuulsa per antiqua seculorum curricula permaneat, hanc pagi-
n inde conscriptam manu propria roborantes, sigilli nostri impressione iussimus sigillari.
Signum domni Chuonradi inuictissimi Romanorum Imperatoris (L. M.) augusti.
Odalricus cancellarius uice Aribonis archicapellani recognout.
Data XI. Kal. Marcii, Indict. XIII. Anno dominicae incarnationis M9, XXXI&, anno uero domni Chuon-
i secundi regnantis VII?. Imperii autem IIII?. Actum Goslare. oo
Das Siegel ist verloren gegangen.
CXX.
Aus dem Kopialbuche des Domstifts zu Paderborn.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Cunradus diuina fauente clementia Romanorum Impera-
augustus. Si ulli ex nostris pontificibus sui fidelis seruicii non immemores aliquid ex hiis quae nostri
is deputantur benigno animo inpendimus, eum postea in nostro oramine et seruimine promtiorem et
]to studiosiorem existere procul dubio credimus. Quapropter omnibus Christi nostrique amatoribus
'sentibus scilicet ac futuris perspicuum esse uolumus, qualiter Wicilo nostram adiit serenitatem, humiliter
‚ans ut predium Sannanabiki dictum, in istis uillis. Horuan. Frodinctorp. Vinesbiki. Rafseti. Knechtahusen.
ckinhusen. Benpanhusen. Scuni. Derchem. Homan. Holthusen. situm, sua uxorisque suae Odae filiaeque
re Ceciliae nec non Gerburch filiique eius Hodonis peticione ac collaudatione, ad nostram imperialem
num recipere curaremus, predium Zurici quod nostrae fuit proprietatis illorum econtra subiugantes di-
ni. Horum igitur desiderio primatum nostrorum satisfacientes consilio, id quod illorum ius quod nostri
it iuris amicabiliter remisimus. Transactis autem ita hiis omnibus, predictum predium Sannanabiki, quod
ic nostrae iudicabatur esse proprietatis, in comitata Widukini in pago Wetiga situm, cum omnibus uti-
tibus ad idem pertinentibus, areis, aedificiis, agris, terris cultis et incultis, pratis, pascuis, campis, siluis,
natibus, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molis, molendinis, uiis et inuiis, exitibus et reditibus,
esitis et inquirendis, ob amabilem coniugis nostrae Gislae imperatricis augustao interuentum, et ob mi-
ne denegandam dilectissimae prolis nostrae lleinrici regis peticionem, nec non Herimanni marchionis,
inuuerco uenerabilis uitae episcopo suaeque aecclesiae in sanctissimae Dei genitricis Mariae et precio-
simi martyris Kyliani nec non gloriosissimi confessoris Liborii honorem constructae, eo tenore in pro-
ium tradidimus, ut ipse suique successores de eodem liberam deinceps habeant potestatem tenendi,
adendi, uendendi, commutandi, uel quicquid placuerit sibi faciendi, ad utilitatem tamen predictorum
actorum aecclesiae. Recordati sumus namque non in hoc tantum, sed in alis sibi adhuc Deo uolente
nobis tradendis prediis, quod suum assiduum seruicium deuotius et ceteris nostris pontificibus: frequentius,
m quasi uno, sed fere in omni tempore certum habuimus. Et ut haec nostrae tradicionis auctoritas
abilis et inconuulsa per labentia temporum curricula obseruetur, hoc preceptum inde conscriptum subtus
inu propria confirmauimus et corroborauimus ac sigilli nostri impressione diligentius insigniri precepimus.
Signum domni Cunradi inuictissimi Romanorum Imperatoris augusti. (L. M.)
Odalricus Cancellarius recognouil.
Data III. Non. Augusti, Indictione XIIII. Anno dominicae incarnationis M°.XXXI®. anno autem domni
Aradi secundi regnantis VII». Imperii uero V9. Actum Immeteshusun.
91 , . 1032.
CXXI.
. Aus dem Kopialbuche des Domstiíts zu Paderborn.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina fauente clementia Romanorum. Impe
rator augustus. Nouerit omnium Dei nostrique lidelium presentium scilicet ac futurorum industria, qualiter
nos fideli nostro Meginuuerco Paderburnensi episcopo et aecclesiae cui ipse Deo donante presidet, ob in-
teruentum et peticionem dilectae coniugis nostrae Gislae Imperatricis augustae et amantissimae nostrae
prolis Heinrici regis et Egilberti Frisingensis aecclesiae uenerabilis episcopi, nec non ob suum frequens et
deuotum seruicium, quandam nostrae proprietatis curtem Gardenebiki nominatam, situm in pago Lacni in
comitatu llerimanni comitis, cum omni sua integritate, uel quicquid predi habuimus in uillis Huuinadal,
Molduggane, Liudulueshusun, situm in eodem pago et in comitatu prenominati IL comitis, cum omnibus
ad idem pertinentibus, .cum areis, aedificiis, mancipiis utriusque sexus inibi habitantibus, agris, terris cultis
et incultis, pratis, pascuis, campis, siluis, uenationibus, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molis
molendinis, uiis et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, seu cum omni utilitate quae aut
scribi aut nominari potest, in proprium tradidimus et de nostro iure ac dominio in suum ius atque domi-
nium omnino transfundimus, co quoque tenore, ut predictus fidelis noster M. episcopus, siue longe su
prope sit, nos suae seruitutis non immemores esse recognoscat, et ut ipse suique successores de supra
nominatis prediis liberam deinceps potestatem habeant tenendi, tradendi, uendendi, commutandi, uel que-
quid placuerit faciendi ad usum tamen prenominatae suae aecclesiae iu honore sancti Liborii construct
et consecratae. Et ut haec nostrae tradicionis auctoritas stabilis ct inconuulsa omni tempore perseuere,
hoc preceptum inde conscriptum subtusque manu propria roboratum sigilli nostri impressione insgui
iussimus.
Signum domni Chuonradi inuictissimi Romanorum Imperatoris augusti. (L. M.)
Odalricus cancellarius ad uicem Bardonis archiepiscopi recognouit.
Data XV. Kal. Febr. Indictione XV. Anno dominicae incarnationis Millesimo XXXII9?. anno autem dons
Chuonradi secundi regnantis VIII. Imperii uero V. Actum Hiltiuuardeshusun feliciter Amen.
CXXII."
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina fauente clementia Romanorum Impen-
tor augustus. || Quia nos diuina disponente clementia ceteris supereminemus mortalibus, oportet vt cus
munere precellimus, eius quoque uoluntati omnibus modis parere studeamus. Quapropter omnibus Chr
nostrique fidelibus presentibus scilicet ac futuris notum esse uolumus, qualiter nos ob interuentum ac pe
titionem dilectae coniugis nostrae Gislac imperatricis augustae et filii nostri Heinrici regis, et Egilberti Fr
singensis aecclesiae episcopi, fideli nostro Meginuuercho Bodrebrunnensi uenerabili episcopo, et eccless
in honore sanctae Dei genitricis MARIE et sancti Kiliani martiris et sancti Liborii Confessoris construck d
consccrate, cui ipse Deo donante presidet, omnem potestatem comitatus, quam Herimannus comes in bii
tribus pagis, Auga, Netega, Hessiga, habet, cum omni iure ad cundem comitatum iuste ac legaliter per
tinente, et omnia predia in eisdem pagis ad nostras manus habita et postmodum acquirenda, cum omnibut
ad cadem merito aspicientibus, cum areis, edificiis, mancipiis, agris, terris cultis et incultis, pratis, pascuis
campis, siluis, uenationibus, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molis, molendinis, uiis et inus
exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, seu cum omni utilitate quac ullo modo inde prouenire pour
*) Das sehr beschädigte und verstümmelte Original ist mit Hilfe einer alten Abschrift ergänzt,
1032 — 1033. 95
yer hoc nostrum imperiale preceptum in proprium donauimus atque largiti sumus, omnium hominum con-
‚radictione remota, eo quoque tenore vt predictus fidelis noster M. episcopus, siue longe siue prope sit,
nos sue seruitutis non immemores esse recognoscat, et ut ipse suique successores de eisdem prediis libe-
ram deinceps potestatem habeat tenendi, tradendi, uendendi, commutandi, uel quicquid placuerit faciendi,
&d usum tamen prenominatae aecclesiae. Haec uero donationis auctoritas vt in Dei nomine pleniores ob-
ineat firmitates, manu propria subtus eam firmauimus, sigilloque nostro insigniri iussimus.
Signum domni Chuonradi inuictissimi Romanorum imperatoris (L. M.) augusti.
Odalricus cancellarius ad uicem. Bardonis archiepiscopi recognouil.
Data XV. Kal. Feb. Indictione XV. Anno dominicae incarnationis Millesimo XXX.II. Anno autem domni
Chuonradi secundi regnantis VIII. imperii uero V. Actum Fritislare feliciter amen.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CXXIIIT.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chónradus diuina fauente clementia Romanorum Impera-
tor augustus. || Sicut nos ex promptis et assiduis seruiciis fidelium nostrorum gaudemus, ita quoque dignum
et iustum esse nobis uidetur, vt eos de condignis suis premiis gaudere faciamus. Quapropter comperiat
omnium Dei nostrique fidelium presentium scilicet ac futurorum industria, qualiter nos ob interventum ac
petitionem dilecte coniugis nostrae Gislae imperatricis augustae, et karissimi filii nostri IIcinrici regis, fideli
10stro Meginuuercho venerabili episcopo et aecclesiae cui ipse Deo donante presidet in honore sanctae
Jei genitricis Mariae et sancti Kiliani martyris sanctique Liborii egregii confessoris constructe, sex mancipia,
[uorum haec sunt nomina. Thiethardus pbr. Liuza. Heregrim. Ethilier. Athaluuard. Wicburch. cum omnibus
uis substantiis per hoc nostrum imperiale preceptum perpetualiter in proprium tradidimus et de nostro
are ac dominio in suum ius atque dominium omnino transfudimus atque largiti sumus, eo quoque tenore,
t predictus fidelis noster Meginuuerchus episcopus suique successores de eisdem mancipiis liberam dein-
'eps potestatem habeant uendendi, tradendi, commutandi, ucl quicquid sibi placuerit faciendi, ad usum
amen sue ecclesiae. Bodrabrunnensi nominatae. Et ut haec nostrae traditionis auctoritas plenas in Dei
iomine habeat firmitates, hanc cartam inde conscriptam subtusque manu propria roboratam, sigillo nostro
üsigniri iussimus.
Signum domni Chönradi inuictissimi Romanorum imperatoris (L. M.) augusti.
Ódalricus cancellarius uice Bardonis archyepiscopi recognoutt.
Data XII. Kal. Sept. Indictione XV. Anno dominicae incarnationis Millesimo XXXII®. Anno autem domni
hönradi secundi regnantis VIII. Imperii uero VI. actum Magadeburc.
Das Siegel ist das schon beschriebene, aber zerbrochen.
CXXIV.
Aus dem Kopialbuche des Domstifts zu Paderborn.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina fauente clementia Romanorum Impera-
Or augustus. Omnibus Christi nostrique fidelium uniuersitati notum esse uolumus, qualiter nos ob inter-
lentum ac peticionem carae coniugis nostrae Gizalae uidelicet Imperatricis augustae ncc non et dilecti filii
ıostri Heinrici regis, et Meinuuerci Paderbrunnensis aecclesiae . episcopi fidele seruicium nobis secundum
'ostrum uotum frequentissime impensum, quoddam nostri iuris predium in Marsuelde in pago Rietega et
96 1033.
in comitatu Udonis comitis situm, cum mancipiis utriusque sexus, quorum haec sunt nomina. Wiga et uxor
eius Olika et filius eius Albern et soror eius Athelhilt. Volclach et filius eius Buua et soror eius Gele. e
cum omni lege ad idem predium iure pertinente, areis, aedificiis, agris, pratis, terris cultis et incultis,
pascuis, siluis, uenationibus, uiis et inuiis, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molendinis, quesiti
et inquirendis, omnique utilitate quae scribi aut nominari potest, ad monasterium sanctae Mariae et sancii
Chiliani sanctique Liborii tradidimus in proprium perpetualiterque ibi existendum, eo uidelicet tenore ut
ciusdem sacrae sedis episcopus suique successores liberam inde habeant potestatem tenendi, tradendi,
uendendi, commutandi, uel quicquid sibi placuerit faciendi, ad usum tamen eiusdem aecclesiae. Ad haec
sub eadem precepti auctoritate tria mancipia, quorum haec sunt nomina. Emma. Sicca. Vorthubreht, ad
predictum monasterium in proprium tradidimus. Et ut haec nostrae tradicionis auctoritas stabilis et in-
conuulsa per omnium curricula annorum permaneat, hoc preceptum inde conscriptum subtusque propri
manu nostra confirmatum, sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Chuonradi Romanorum Imperatoris inuictissimi. (L. M.)
Burchardus cancellarius uice Bardonis archicapellani recognouit.
Data HI. Id. Maii, anno dominicae incarnationis Millesimo XXX?III*. Indictione 1. anno autem domni
Chuonradi secundi regnantis VIII. Imperii VI. Actum Nouiomago feliciter amen.
CXXV.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina fauente clementia Romanorum Impe-
rator Augustus. || Si in monasteriis construendis studium habuerimus aut aliis in idem conspirantibus uotum
prebuerimus assensum, non solum ad temporalis uerum etiam ad aeterni regni commodum hoc nobis pro-
futurum esse non ambigimus. Qua propter notum sit omnibus Christianae religionis presentibus scilicet
atque futuris, qualiter nos ob interuentum ac petitionem dilecte coniugis nostrae. GISELAE imperatricis
uidelicet augustae, et amantissimae nostrae prolis HEINRICI regis, nec non ARIBONIS Mogontinensis aecclesiae
archiepiscopi et PILIGRIMI Coloniensis aecclesiae archiepiscopi, simul etiam cum consensu omnium nostro-
rum fidelium qui tunc temporis ibi affuerunt, SIGEBERTO Mindunensis ecclesie episcopo inibi construendi
monasterii in honore sancti MARTINI licentiam concessimus. Insuper omnium nouerit industria, qualiter
eiusdem sedis episcopus curtiferum I. in quo idem monasterium et claustrum cimiteriumque sunt constructa,
et curtifera VI. ex utraque parte monasterii, et salice telluris lll. mansos cum sui iuris predio id est man-
sis XII. de monasterii sancti PETRI proprietate in istius sancti MARTINI monasterii ius ac potestatem com-
mutauerat. In loco enim Hildiuuardingahusun dicto et in aliis uills ad eundem locum iure pertinentibus
VII. pro commutatione dedit mansos, et in Chizzindorf H. mansos. In Lohe I. m. In Westirbracha I. m.
Et in his HII. locis XXV. mancipia. Fratribus autem ad idem sepedictum monasterium Deo seruientibus in
utilitatem tradidit quoddam predium Chemmin dictum, quod ob interuentum nostre dilecte coniugis G. no-
streque prolis H. regis de nostro iure in suum ius atque potestatem suscepit. Insuper etiam ad Rotheris-
(lorfa uini decimationem, quam de nobis acquisiuit, in eorundem fratrum usum concessit.*) Aliud autem
in eodem loco uinetum suis in utilitatem decreuit successoribus, ea uidelicet racione, vt in vini decimatione
nullam iniustitiam aut molestiam inferant fratribus, ct quando de illo bibant uino hoc intendant, quia prius
ad omnem episcopatum suum tantum non habuerunt uini quantum sciphus capere potest, ideoque fre-
quentiores sint ad Deum intercessores nostri dilecteque coniugis nostrae G. ct prolis nostrae 1. regis
quorum petitione hec ipsa uineta S. prelibate sedis episcopo in proprietatem tradidimus. Quin etiam idem
*) Vgl. die Urkunde des Bischofs Siward, b. Würdtw. T. VI. p. 332.
1033. 97
iscopus ad prescriptum sancti Martini monasterium alia que sui iuris erant loca tradidit, id est Egisberun,
olgatingahusun, In Diotanhusun Ll. mansum et utilitatem siluae, et tale predium quale habuit ad Nianburg.
super etiam ad Vbhusen III. m. In Loha I. m. In pago ctiam Lainga in uillis Triburin, Stocheim, Helin-
iburstalla, Holinbeke, VI. m. In pago quoque Marstem in uilla que dicitur Brunhildisdorf H. m. et in Hu-
da I. m. et in Oride II. m. et in Volkeressun Il. m. In pago Cizide. In uilla Herisiuroda Il. m. In Mun-
re I. m. cum utilitate salis. Item in Munnere curtiferum I. cum utilitate salis. In Bodukun I. m. In Bed-
ebure I. m. In Hemezungahusun I. m. In Helan V. m. In Uancbeke I. m. In Fridegerssun I. m. In Nisinun
. m. In Lierbeke I. m. Ad Folchardesdorf utilitatem silue cum tribus curtiferis. In Heruide I. m. In Hem-
incburun III. m. In Uuoluaradingahusun curtiferum I. cum utilitate siluae. In Eildissun curtiferum I. cum
ilitate siluae. In Haddenhusun dimidium mansum. In Ekishusun ll. m. In Nitalstete I. m. In Rodun I. m.
ı Holzhusun IIl. m. In Lippeke curtiferum I. cum utilitate silue. In Retbere dimidium m. In Sueuerdun
[ m. et salice telluris II. m. et dimid. In Honredere VI. m. et dimid. In Eddorunhusun II. m. In Morsilen
ium mansum. In Nitalstete X. m. cum omni utilitate illuc pertinenti. In Weluen IIlI. m. Ad hec prenotata
ca omnia predia que tunc temporis sub suo iure habuit, aut postea adquisiuit, vel etiam iusto concambio
yum predictorum locorum commutatione, vel alia iuris ordinatione recepit preter illa que ad alia
elegauerat monasteria, ad prefatum sancti M. monasterium, cum mancipiis, villis, areis, aedificiis, agris,
rris cultis et incultis, uiis et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, pratis, pascuis, siluis,
nationibus, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molendinis et utilitate siluarum, nec non cum
mnibus appendiciis que dici aut nominari possunt, tradidit perpetualiter ibi existenda. Sed ut idem mo-.
ısterium in maiori securitate esset positum, et ut bona illuc data minus ab eius successoribus uel ab
iis dissiparentur, in mundiburdio monasterii sancti PETRI collocauit, et ut per singulos annos eidem mo-
sterio censum id est V. solidos soluat decreuit. Quin etiam constituit ut semper in festiuitate sancti M.
usdem sedis episcopus cum fratribus monasterii sancti P. ad predictum monasterium ueniat ut sollemnia
issarum celebret et alia ostendendo caritatem adimpleat. At si aliquid aliud ipsum adesse impediat, fra-
?s ibi conueniant et eadem simul faciant, ut hoc modo concordia et amicitia inter illos solidetur. Et per
mc mutue caritatis exhibitionem in Dei seruitio unanimes coaptentur. Ad hec notum sit omnibus, qualiter
ipsum sancti M. monasterium et fratres inibi Deo seruientes sub nostra imperiali filique nostri H. alio-
mque nostrorum successorum tuitione defendi uolumus, sic scilicet ut nullus eius successor potestatem
ıbeat, bona eiusdem monasterii aliquo modo destruere aut aliquid de bonis eisdem auferre, quia pre-
riptus episcopus S. idem monasterium a fundamento edificare cepit et nulla alia predia illuc tradidit, nisi
ie de nostro dono in suum ius acquisiuit aut per se absque ulla contradictione proprietatis iure tenuit.
circo si quis eiusdem destructor est monasterii aut predictorum dissipator bonorum, uere sciat quia ei-
m monasterio fratribusque ibidem Deo seruientibus in nobis nostrisque successoribus certum est inde
fugium. Et ut hoc nostre concessionis preceptum per omne tempus stabile permaneat et inconuulsum,
inc paginam inde conscriptam subtusque manu propria corroboratam, sigilli nostri impressione iussimus
signiri.
Signum domni Chuonradi Romanorum Imperatoris (L. M.) inuictissimt.
Burchardus cancellarius uice Pardonis archicapellani recognouit.
Data VI. Non. Jul. Anno dominicae incarnationis M. XXX.IIL Indictione I. Anno autem domni Chuon-
di secundi regnantis VIII. Imperantis uero VI. Actum Mersiburch feliciter amen .;.
Das Siegel ist zwar abgefallen, liegt aber lose und fast noch unversehrt bei der Urkunde. Es ist das schon beschriebene.
Cod. dipl. hist. Westfal, 13
98 1033 — 1036.
CXXVI.
T C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina fauente clementia Romanorm
Imperator augustus. || Notum sit omnibus Christi nostrique fidelibus, presentibus ac futuris, qualiter ante-
cessor noster beatae memoriae Heinricus imperator, cuius semper animus in Dei ecclesiis meliorandis &
amplificandis inuigilauit, Paderbrunnensis paupertatem miseratus ecclesiae, multa ei bona tam in predis
quam in aliis facultatibus larga manu pro Dei amore dilectique sibi presulis Meginwerci assiduo et deue
tissimo obsequio contulit. Inter quae etiam comitatum Duodiconis quondam comitis eidem ecclesiae impe
riali munificentia legitime donauit, tradidit, delegauit. lllo autem antecessore nostro defuncto, nos qui loc
illius in regnum surreximus, per suggestionem Magontini presulis, eundem comitatum a prefata ecclesa
tulimus, et in ius Magontine ecclesiae, rudes adhuc in regno, iniusto persuasi consilio irrationabiliter trans
tulimus et transmutauimus. Imperiali autem nostra potestate Dei gratia magis magisque in regno confirmat
et corroborata, Meginwercus presul imperatorum deuotissimus seruitor et amator, Marthae sedulis satagew
obsequiis, non cessauit, non quieuit, supplicando, seruiendo, quoadusque nos, omnipotentis Dei in cuim
manu corda sunt regum commoniti instinctu, dilectaeque coniugis nostrae Gisele nec non Heinrici filii nostn
magnifici regis interuentu, ecclesiae suae scilicet Paderbrunnensi, totum Bernhardi comitis quondam com
tatum, qui situs est in locis Hesse, Nitergo, Netgo, Ohteresgo, legitima traditione reddidimus, restituimus
redonauimus. Precauentes autem nos et precogitantes, ne aliqua postmodum inter ipsas ecclesias de he
re controuersia fieret et discordia, Magontinae ecclesie. comitatum qui situs est in Cluuinga propter pacs
confirmationem imperiali nostro iure concessimus, et hoc nostra parte ita est conpactum sicque definitum,
ut neutra ecclesiarum illarum aliquod de predictis rebus sibi inquisitis aliquomodo patiatur detrimentum
Si quis autem diabolica suasione seductus, hanc nostram traditionem in aliquo infringerit, sciat se odium
Dei sanctorumque eius habiturum, et M. lib. auri puri compositurum, medietatem camerae nostrae, d
medietatem predicte Paderbrunnensis ecclesiae rectori. Quod ut uerius credatur et diligentissime ab oms-
bus in perpetuum seruetur, preceptum hoc inde conscriptum manu propria subtus firmauimus et siglb
nostro insigniri iussimus.
Signum domni Chuonradi Romanorum imperatoris (L. M.) inuictissimi.
Burchardus cancellarius uice Bardonis archicapellani recognouit.
Datum IIII. Non. Aug. Indictione I. anno dominice incarnationis M. XXX.III. anno autem domni CHuor-
radi secundi regnantis VIIII. imperantis VII. actum Lintburg feliciter. Amen.
Das Siegel war mit schmalen ledernen Riemen angehängt, ohne Zweifel also ein Metallsiegel; ist aber verloren gegange:
CXXVII.
Aus einem alten Güter- Verzeichnisse, verglichen mit dem Kopialbuche des Stiftes Bussdorf.
IN HONORE SANCTAE TRINITATIS ET INDIVIDVAE VNITATIS. Notum sit regiae potestati omnique
pontificali dignitati cunctoque ecclesiastico ordini uniuersoque populo christianae fidei signato, Quod eg
Meinuuercus peccator, anno ab incarnatione Domini Millesimo Trigesimo sexto, licentia Serenissimi Impe
u nn
ratoris Cunradi, ac consensu Maguntini archiepiscopi Bardonis, Coloniensis archiepiscopi Herimanni, Were :
burgensis episcopi Brunonis, cepi construere ecclesiam extra Patherburnensem ciuitatem in orientali pare
positam, ad similitudinem sanctae Iherosolimitanae ecclesiae, et ob honorem sanctae Dei genitricis et pef-
petue uirginis MARIAE ac beatorum apostolorum Petri et Andreae, pro illa obtinenda celesti Iherusalem
In hac autem ecclesia canonicos Deo seruientes congregaui, quibus uictum et ucstitum de propriis bons
ministraui. In die autem sanctificationis ecclesiae, benedictione peracta, ante missarum sollempnia, sermo
1036. 99
rl populum finito, more aliarum ecclesiarum Deo consecratarum dotaui cam. dans curtem unam in Thel-
en, quam ex hereditate paterna possedi, duas precarie acquisitas, unam in Wellethe, alteram in Esbike, et
num voruuerc in Essike, unam curtem in Valle. Quia uero de predio in confinio tantum non habebam, ut
ıflicere posset ad usus ecclesiae ac Deo seruientium in ea, consilio fidelium meorum accepto, decimas
ibter scriptas de dominicalibus curtibus ad me pertinentibus cidem ecclesiae dedi. Quarum prima est Euenhus
| tredecim voreuuerc ad eam pertinentes. Stidenen. Benedeslo. Colstide. Dedinchusen. Heddinchusen. Dalen.
enkeldere. Hylamare. Suaueren. Barchusen. Brochusen. Balhornen. Patherburna. Suthem et tres voruuerc ad
im pertinentes. Kerecthorp. Holthem. Syuuardissen. Nvenhus et quatuor voruuerc ad eam pertinentes. Elesen.
scha. Burch. Tune. Bekena et quatuor voruuerc ad cam pertinentes. Henke. Eluere. Brochusen. Aslen. Barchusen
| quinque voruuerc ad eam pertinentes. Orlinchusen. Meginchusen. Burchusen. Ilepyn. Ykamannincthorp. Byke-
ten!) et tres voruuerc ad eam pertinentes. Hyse. Vnrikissen. Ekama. Heligenkerken et duo voruuerc ad eam
ertinentes. Aldenthorp. Bardincthorp. Lugethe ct duo voruuerc ad cam pertinentes. Dodenbroke. Breca. Hegen-
usen et quatuor voruuerc ad cam pertinentes. Rothbagtissen. Berga. IHolüisminne duo. Ogenhusen et sex vor-
ıerc ad eam pertinentes. Sendenebyke.?) Homa. Sastincthorp. Stenhem. Hardincthorp. Lo. Nyhem et quatuor
yruuerc ad eam pertinentes. Malride. Leuerincthorp. Pumesen. Baddenhusen. Herstelle et quinque voruuerc
] eam pertinentes. Wergis. Thesle. Brecal. Heinriadassen. Buffesen. Dasburch et duo voruuerc ad eam
artinentes. Dasburch. Ostnedere. Vuartberch et tres voruuere ad eam pertinentes. unum in ipsa uilla.
'estnedere. Ostdagesen. Culete et tres voruuerc ad eam pertinentes. unum in ipsa uilla. Vorste. Rothen
ersuithehusen et tres voruuerc ad cam pertinentes. Asle. Bylinchusen. Teninchusen. Curbyke?) ct quatuor
yruuerc ad cam pertinentes. Daluuic. Enshe. Item Eushe. Leukeuclde. Vilese et unum voruuerc ad cam
artinentem. Vernethe. Ebike que est iuxta Horste. Ipsis autem uillicis qui domos has predictas inhabitant,
:| hiis qui post eos ponendi sunt, nichil omnino pretermittentes, nisi Quindecim [ugera pro uestitu, alia
ero que laboraucrint in agro uel nutrierint in domibus, tam propria sua que habent aut postea Deo an-
aente possessuri sunt, quam ad nostram potestatem pertinentes, quadrupedia siue peunata, more solito
bsque ulla contradictione addecimarent. Vt ergo nulla ex hiis pretermitterem, *) que mihi a Deo data
rant, dedi etiam decimam in Synatha super armenta mea et super examina apum, fideliter Deo et do-
uno Ihesu Christo sanctoque spiritui offerens uota mca. Si quis autem corum qui uidentur hiis omnibus
reessc, presumptuose hanc nostram tradicionem per malam uoluntatem aut propter nequiciam cordis sui
ritauerit, et secundum nostram dispositionem decimam non dederit, dicens se non iuste daturum, et hoc
procuratore fratrum, uel ab ipso preposito loci, uel quod maius est a communi fratrum querimonia
roclamatum fuerit, si ministerialis noster huius rei rector est, iuramento se in reliquiis nostris purgabit,
. lito, iudicio ferri igniti synodali sentencia se liberabit. Ne uero alicui successorum meorum non bonae
oluntatis uiro, neque amorem Dei in corde suo retinens, mensae suae stipendia diminuisse uidear, sciat
as decimas me et de hereditariis et de acquisitis bonis centies restituisse. Ponebam etiam termiuum ut
naquaeque solet habere ecclesia, audiente clero meo cunctoque populo congregato, nullo contradicente
ed magis uoluntati mee in omnibus consentiente, confitente uniuerso. clero haec. omnia sine ulla contra-
icione posse fieri, in primis uillam hanc que dicitur. Aspethera, aliam que uocatur Hildelinchusun, terciam
ue uocatur Haxsuithehusun, Quartam IIohensile que uulgari uerbo dicitur Quedun, Quintam Esbegtinchusun.
"uper haec omnia cum non possent habere utilitatem ullam siluarum, potestate episcopali dedi eis in Benedeslo,
t in Marchi Thornethorum, Rentinchusorum, Ilildelinchusorum, Aspetharorum, in una quaeque ebdomada
jondera sex plaustrorum. Dedi etiam ad honorem et utilitatem ecclesiae partem Sunderae mee in orientali
aga uiae quae uadit ab urbe ista usque in Esbegtinchusun. Sciat namque fidelis in Domino frater. nostri
'rdinis locum nostrum possessurus omnisque ecclesia catholica, hiis literis et ch a me priuilegium
) Das Cop. schreibt Bekeseten. ?) Sandenebeke. ?) Curbeke, *) premitterem.
13*
400 1036 — 1039.
hoc signatum, propriis manibus meis sigillatum, peractaque benedictione sepulchri et altaris anteposit,
Octauo Kal. Junii, missa celebrata, filiis ecclesiae traditum, ea uidelicet rationc, ut si quando tribulacio-
nem seu contradictionem harum rerum prenominatarum ab aliquo patiantur, scripturarum testimonio uerr-
tas approbetur. Tradicionem autem hanc si quis successorum meorum aut consanguineorum seu posterorum
eorum a quibus precario partem quandam acquisicram infringere uoluerit, Beatorum apostolorum Petri e
Andreae, et episcoporum Bardonis, llerimanni, Brunonis, quorum testimonium priori introduximus loco,
nostroque banno et omnium animarum Dco consecratarum in secundo, cum uenerit Dominus unicuique ope-
rum suorum premia redditurus, cum Juda traditore anathemate feriatur perpetuo. Qui autem post instin-
ctum Dei patris omnipotentis ex nostris interfuere, quorum consilio auxilioque haec omnia perfecerim,
paucis notabo nominibus. Sigehardus abbas Patherburnensis. Vuino abbas Helmuuordishusensis, qui men
suras ecclesiae et sepulchri de lherusalem apportauit. lIosadus prepositus matris ecclesiae, et frater eius
Vffo. Dodico decanus. Bouo prepositus loci istius. Becelinus camerarius. Eppo dapifer. Eizo. Géylo. fratres
et pincerne. Eue et filii eius. Landico et Eue. Dudo. Tydman de Euenhus. Aldericus de Nyenhus.
CXXVIII.
E Strunckii not. crit. mscpt. ad Schatenii annales.
In nomine Jesu Christi Domini nostri. Ego indignus seruus Dei Herimannus episcopus ecclesiam qe
est in Ludinghuson, anno dominice incarnationis Mo. XXXo. VII. Indictione Va. V. Idus Julii, in honorem
Domini nostri Jesu Christi et sancte cius genitricis perpetue uirginis Marie et. sancti Stephani protomartyrs
et sancte Felicitatis matris et septem filiorum eius dedicaui. Et cum ipse uenerabilis abbas Geroldus de
monasterio sancti Liudgeri, ad quod pertinet hec ecclesia, presens adesset, et propter fraternitatem nostram
me rogaret, ut predicte ecclesie et bonis eius firmissimam pacem metuendo anathemate facerem, hoc etiam
rogauit, ut ita liberam dimitterem de decimis, sicut dimissa fuit ab omnibus antecessoribus meis, ita uide-
licct ut quoscunque mansos uel agros in hoc episcopatu tunc haberet ucl post habitura esset, libere & 3
sine omnibus decimis possideret. Cuius petitioni ego in primis per amorem sancti Liudgeri, deinde per
honorem nostre fraternitatis libenter satisfaciens, codem modo prefate ecclesie concessi, et forti anathemate
confirmaui, ut nullus, quod omnino absit, de successoribus nostris uel aliis quibuslibet personis hoc im-
mutet ucl infringat. Quod ego, quamuis peccator, exemplum bonorum qui hoc prius concesserant secutus
renouaui, et hoc presens manuscriptum abbati et ecclesie sancti patiis nostri Liudgeri coram omni populo
tradidi.
CXXIX.
IN NOMINE SANCTE ET INDIUIDUE TRINITATIS. ROTHO DEI GRATIA PATHERBRUNNENSIS ECCLE-
SIE EPISCOPUS. || Pastoralis officii cura nos ammonet, de subiectorum quiete et salute sollicite cogitare,
et ecclesiarum commissarum profectui, augmento honestatis, prospectu utilitatis, sollerter inuigilare. Vnde
omnium fidelium Christi tam presentium quain futurorum nouerit uniuersitas, qualiter domnus Meinwercıs
uenerabilis huius Sancte sedis episcopus predecessor meus, se suaque omnia diuino seruitio pro eternitals
amore mancipare gaudens, inter multimoda pie deuotionis et intentionis opera, auctoritate, consilio, auulio
gloriosissimi imperatoris Ileinrici secundi, monasterium in suburbio ciuitatis huius construxit. quod in he
nore beate MARIE perpetue uirginis sanctorumque APOSTOLORUM PETRI et PAVLI et omnium Sanctorum
consecrans , et fratres sub beati Benedicti regula domino famulantes in eo coadunans, in dotem et mundi
burdium ipsius bona que hereditario iure possederat, ucl aliunde sua instantia legitime obtinuerat, solemp-
niter tradidit, delegauit, concessit, Cuius laudabile studium ut numero ct merito omni tempore habeat :
augmentum ct ecclesiastice defensionis firmamentum, omnia eidem monasterio canonice collocata et firmata,
1039. 401
ı thesauro, ornatu, ecclesiis, bannis, decimis, curtis, mansis, arcis, edificiis, mancipiis utriusque sexus,
am omnibus ad hec legaliter pertinentibus, mobilibus et immobilibus, licentiam quoque liberam secundum
ei timorem eligendi abbatem, tam regulari quam episcopali auctoritate ipsius monasterii fratribus* con-
sssam, animarumque curam et sepulturam in hominibus dumtaxat ad ipsum monasterium pertinentibus
ue eciam in possessione eius degentibus, nostra pontificali auctoritate et banno confirmamus et corrobo-
mus, quatinus fratres inibi sub regulari norma domino seruientes, omnium hominum exactione et inua-
one remota, communi hec usui et honori profutura possideaut, et nostri nostrorumque successorum in
rationibus suis memores existant. Cuiuscunque ergo condicionis ucl religionis persona. quolibet modo uel
igenio hec uiolare uel annullare presumpserit, anathema sit, et cum suis fautoribus, auctoribus, sequaci-
us, a liminibus sancte ecclesie tamquam sacrilegus, inuasor ac destructor segregatus, omnipotentis Dei,
atris scilicet et filii et spiritus sancti, iram et offensam contra se sentiat, et beate MARIE perpetue uir-
inis sanctorumque Apostolorum PETRI et PAVLI et omnium Sauctorum, quorum presumit confundere
eclesiam, in hac uita et in futura, si non uclociter resipuerit, furorem repperiat. Omnes autem decreti
uius fautores et prefati monasterii defensores et tutores, omnipotens dominus sua gratia benedicat, et
reritis omnium sanctorum a peccatorum uinculis absolutos, ad eterna gaudia perducat. Cunctis eciam in
odem loco pro eterne beatitudinis desiderio militantibus, ucniat a Deo patre salus et protectio, et labo-
üm suorum eterna remuneratio.
Huius confirmationis testes sunt. Iosadus prepositus. Dodica decanus. Vífo. Becelin. Heriman. We-
ınza. Tamma. et ceteri fratres omnes tam canonici quam monachi nostre sedis. Laici ucro. Heinric. Erp
omites. Heriman tribunus. Bernhard. Hunald. lHeriman. Sibrath. Hiddi. Guntheri. Thiathard. Ekkihard. Eze-
n. Athalbrath. Hoika. Hemuka. Azoko. Bennic. Wicil. Hathawere. Widier. Tadika. Hoika, Ecclin. Hillin. Ger-
ad. Eila. Budi. Eppo. Thiederic. Haald et frater eius Gerald. Wicman. et alii plures.
Data Patherbrunnon VIII. Id. Jan. in Sancta die Epiphanie Domini. Anno ab incarnatione eius
IXXXVIIII. Indictione VIL. Regnante Conrado Romanorum imperatore, regni cius XV. Imperii uero XII.
,piscopatus autem nostri IH.
Das aufgedruckte grosse kreisfürmige Siegel zeigt das vorwärts sehende Brustbild des Bischofs mit unbedecktem Haupte,
in der rechten Hand den Bischofsstab haltend. Sowohl Bild als Umschrift ist sehr verwischt, daher die letztere
nicht genau anzugeben.
CXXX.
-* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Notum sit omni-
us Christi nostrique fidelibus presentibus scilicet atque futuris || qualiter uenerabilis abbas nomine TRVCHT-
TARVS nostram adiit excellentiam suppliciter orans etc. (alles würtlich wie in der gleichartigen Urkunde
onrads ll. von 4025, bis:) et melius illos delectet omni tempore pro uite animaeque nostrae perpetua
elicitate, et pro remedio pie memorie genitoris nostri CHVONRADI Romanorum uidelicet imperatoris au-
susti, atque pro stabilitate regni a Deo nobis collati, domini misericordiam attentius exorare. (Das Fol-
zende wieder gleichlautend bis zum Schlusse.)
Signum domni Heinrici tercii (L. M.) regis fnuictissimi.
Theodericus cancellarius uice Dardonis archicappellani recognouit.
Data III. NON. SEPT. Indictione VII. Anno dominice incarnationis Mo. XXX. VIII. Anno autem domni
JEINRICI tercii ordinationis XII. regni uero I. Actum GOSLARE feliciter AMEN.;
Das Siegel ist verloren gegangen.
402 1039.
CXXXI.
.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Si petitiones
seruorum Dei iustas et rationabiles ad effectum perduxerimus, et ad hanc uitam || felicius transigen-
dam, et ad perpetuam facilius promerendam procul dubio nobis profuturum speramus. Quapropter
notum esse uolumus, quoniam uenerabilis abbas TRYCHTMARVYS adiit excellentiam nostram suppliciter
orans, ut nostra munificentia prospiceremus monasteriis sibi commissis, quorum unum est noua COR
BEIA nuncupatum, ubi et ille regulari constitutione. abbas extitit, et alterum est sanctimonialium HER-
FORT dictum, et propric abbatisse, cuius nomen GOTESDIV, subiectum, sed iuxta consuetudinem qua
ancillarum Dei congregationibus procurari soleut prepositi, ex ecclesiastico ordine, iam dicto abbaü
commendauimus, ut tam in disciplina abbatissam loci iuuet, quam in cunctis negotiis, que famuk
Christi (pro sexu et; professione sua exequi non possent, ipsarum prouisor et patronus existeret. Is ere
petiit celsitudinem nostram, (recordari) quod pie memorie antecessor noster llludowicus imperator ambo
haec monasteria construi iussit ad normam uidelicet precipuorum in Gallia monasteriorum, nouam scilicet
Corbeiam ad similitudinem antique Corbeie, Ierifordense uero coenobium ad exemplum monasterii sancti-
monialium in Suíessionense ciuitate construct;, et ut in elemosinam suam ac totius generis sui institutionum
earundem perfectio complteretur), ecclesiam iuris sui que uocatur Meppia, cum decimis et possessionibus
alisque ad eam pertinentibus, et ecclesiam Eresburc, quam Karolus primo construens in Saxonia decima
dotauit circumquaque habitantium per duas Saxonicas rastas, prefatus (Illudowicus) ad nouam tradidit Cor-
beiam. Ad llerifordensis autem monasterii adiumentum dedit in episcopatu Asnabruggensi ecclesiam Bug-
nithi cum subiectis sibi ecclesiis, in parrochia uero Mimigernafordensi ecclesiam Hreni cum his que ad eam
pertinent ecclesiis, ita sane, ut decimarum (aliorumque) redituum prouentus omnes prefatis cederent me
nasteriis, et ab his uicissim procurarentur subiecte plebes in baptismate, in eucharistia, in sepultura, im
confessione peccatorum audienda, et presbiteri qui principales ex his ecclesias tenerent, archipresbiterorum
officio fungerentur, ad (omnia facienda) que solent fieri ab archipresbiteris episcoporum. Cum autem ips
episcopi circationes suas ibi agere deberent, ad corum mansionatica daretur quod in capitularibus ante
cessorum nostrorum prescriptum habetur. llle igitur rata esse uolens cetera omnia, tantum expensas ad
ministerium episcopi propter egritudinem et senectutem eius qui tunc fuit Gauzberti augere debuit, quod
iuxta petitionem primi eiusdem loci abbatis Warini ita moderari placuit, ut descripto quantum satis sit ad
seruitium episcopi hoc nullo modo subtrahatur, et episcopus uicissim ampliora non querat, nec cum plo
ribus ueniat quam ut eis sufficere possint. In quibus satis esse consensit prefatus episcopus coram ante
cessore nostro Hludowico et archiepiscopo Hrabano, ceterisque cum eo in synodo agentibus, id est, ut
dentur ad singulas ecclesias porci III. ualentes singuli denarios Xll. aut VIII. arietes tantundem ualentes
porcelli II. auce IHE. pulli VIII. situle XX. de medonc. de mellita ceruisia XX. de non mellita . .**) panes
CXX. de auena modii C. manipuli DC. sitque in potestate episcopi utrum haec per singulas ecclesias ad
unum mansionaticum an ad duo uelit habere. Ne autem in summa debiti his plus minus compleretur, hot
auctoritatis sue decreuit atque iussit. (His ctiam) adiungere placuit liberam utrique loco concessionem el-
gende de propria congregatione in regimen sui per futura semper tempora congrue persone, quod et n»
*) Die aus der sehr beschädigten Original-Urkunde verschwundenen, hier nach Muthmassung und Analogie anderer Urkunden
ergänzten Worte sind in Klammern eingeschlossen.
**) Gleichartige Urkunden, z. B. Nr. CXXXIII. haben bier die Zahl LX.
1039 — 1040. 403
:onfirmamus et corroboramus. Et ut omnis hinc dubietas tollatur, manu propria corroborantes, sigilli
wOstri impressione ea signari iussimus.
Signum domni Heinrici tercii (L. M.) regis inuictissimi.
Theodericus cancellarius uice Bardonis aachicapellani recognouit.
Data III. Non. Sept. Indictione VII. Anno dominice incarnationis Mo. XXX. VIIII. Anno autem domni
Ieinrici tercii ordinationis XII. regni uero I. Actum GOSLARE Feliciter AMEN.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CXXXII.
^
+. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Quoniam diuinae
üspositionis prouidentia ad regendam totius rei publicae || monarchiam sue immense pietatis magnificentia
os prouexit, ante omnia autem hoc laborare debemus, ut qui coronam terreni regni concessit, post
mensum huius uite spacium, ea etiam coronari permittat, que non auferatur in aeternum. — Quod potissi-
aum fieri posse decernimus, si loca aecclesiasticis obsequiis deputata nostra auctoritate corroborentur, ut
mni exteriore inquietudine remota in tranquillitate permaneant, quatinus eorum precibus adiuuemur, qui
3i die noctuque orationibus in Dei seruicio uacare debentur, et quod per nos utpote conscientia trepidi
werere non presumimus, sanctae Dei aecclesiae seruientium pia intercessione impetremus. — Quapropter
niuersitati fidelium nostrorum patere uolumus, qualiter RVODOLFVS sanctae Paterbrunnensis ecclesiae
enerabilis episcopus, pro ecclesie sue honore, immo maxima utilitate, pie intentionis deuotione nos sup-
liciter aditurus exorauit, ut ecclesia cui ipse pastorali cura presidet, nostra regali auctoritate corrobora-
etur. Cuius petitioni quia rationabilis uidetur gratuito assentientes, quicquid eadem ecclesia per iusticiam
btinere debet antecessorum nostrorum regum ucl imperatorum uel nostra , oblatione ceterisque fidelibus
xi collatum, in rebus, territoriis, uel in comitatibus ac districtu, uel quibuscumque utensilibus, ac quic-
(uid MEGENVVERCVS episcopus, antecessor scilicet prelibati Ruodolfi episcopi, de sua hereditate ibi con-
ulit, uel aliunde per commutationem aut precariam legaliter adquisiuit, denuo stabili dono concedimus et
egali auctoritate confirmamus. Si quis autem nostre confirmationis edictum ulterius aliqua presumptione
afringere temptauerit, centum librarum auri ad nostrum pondus compositione multetur, vt dimidium ca-
nere nostre persoluat, reliquum uero eidem ccclesie quam temerarie inquietare presumpsit, Et ut haec
‚onfirmatio per successiones temporum stabilis et inconuulsa permaneat, hanc regalis precepti paginam
nde conscribi ac manu propria confirmantes sigillo nostro iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici tercii (L. M.) regis tnuictissimi.
Theodericus cancellarius uice Pardonis archicancellarii recognoutt.
Data XIII. Kal. Oct. Indict. VII. Anno dominice incarnationis M9. XXX. VIHI. anno autem domni HEIN-
RICI tercii XII. regni I. Actum Bohtfelht feliciter AMEN.
Das grosse aufgedruckte Siegel zeigt den Konig auf dem Throne sitzend und in der rechten Hand einen Stab haltend,
mit einem Vogel (Adler) auf der Spitze.
CXXXIII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. HEINRIcus diuina fauente clementia rex. Si locis diuino
>ultui mancipatis aliquam munificentia nostra adicit immunitatem, unde commorantes inibi || securius et
404 1040.
commodius uitae celestis quietudini ualeant inseruire, existimamus hinc presentibus uti felicius ac man
perfrui beatius. Quo circa nouerit omnium Christi nostrique fidelium cautela, tam presentium. quam
cedentium, qualiter nos pro remedio animae nostrae parentumque nostrorum, nec non pro petitione
REVORTENSIS aeclesiae abbatisse GOTESDIE nominate nostri dilecte, traditionem HLYODEWICI im
toris quam tradidit ad monasteria quorum unum cst monachorum noua. CORBEIA nuncupatum, Aliu
sanctimonialium HERIVORTI nominatum, quae piae memorie genitor illius IILVDUWICUS imperator ad
mam precipuorum in Gallia monasteriorum construxit, CORBIENSE uidelicet. ad similitudinem ar
CORBEIE, HERIVORTENSE uero ad SVESSIONIS . similitudinem, abbati CORBEIENSI commendauimu
iuxta consuctudinem, qua ancillarum Dei congregationibus procurari solent prepositi ex eclesiastico oi
tam in disciplina quam in cunctis negociis, que famule Christi pro sexu et professione sua exequi
possent, ipsarum prouisor et patronus existeret. Pro elemosina autem generis sui tradidit cellam
uocatur MEPPIA, cum decimis et possessionibus undique ad eam pertinentibus, et eclesiam HERES)
circumquaque per duas saxonicas rastas, ad nouam CORBEIAM. Ad HERIVORTENSE uero monast
in episcopatu ASNABRVGENSI eclesiam BVINIDI cum subiectis sibi eclesiis, in barrochia MIMIERNEV
eclesiun RENI cum his que ad cam pertinent cclesis, ita sane ut decimarum aliorumque redituum
uentus omnes prefatis cederent monasterüs, et ab ipsis uicissim procurarentur subiecte plebes, in b
mate, in eucharistia, in sepulturis, in confessione peccatorum audienda, et prespiteri qui principales
sias tenerent archiprespiterorum officio fungerentur, Ad agenda omnia que solent fieri ab archipresf
episcoporum. Et cum ipsi episcopi circationes suas ibi agere deberent, ad corum mansionatica da
ut in capitularibus antecessorum nostrorum prescriptum habetur, uidelicet quantum satis sit eis dar
episcopi non plus querant, nec cum pluribus ueniant quam ut cis sufficere possint. Ne autem in su
debiti episcoporum seruitii plus exigeretur quam opus sit, statuerunt predictarum eclesiarum episcopi
consensu synodali coram antecessore nostro OTTONE imperatore et archiepiscopo RABANO ceter
cum eo in synodo agentibus, ut dentur ad singulas eclesias porci III. ualentes singuli denarios XII
arietes VIII. tantundem ualentes, porcelli IHI. aucae HI. pulli VIII. situlae XX. de medone, de me
ceruisa XX. de non mellita LX. panes CXX. de auena modii C. manipuli DC. essetque in potestate ep
porum, utrum haec per singulas eclesias ad unum mansionaticum an ad duo uellent habere. Statuit
prefatus antecessor noster OTTO imperator liberam utrique loco concessionem et potestatem cligend
propria congregatione in regimen sui per futura semper tempora congrue persone, et ut nullus i
publicus licentiam in homines ad prefatum monasterium JIERIVORTENSE pertinentes ullam iudiciariam
beat exercere potestatem. Sed omnis eorum res coram aduocato ipsorum definiatur, quam constituti
antecessorum nostrorum iustam et rationabilem nos quoque predicto monasterio HERIVORTENSI pre
nostro regali confirmamus atque corroboramus. Et ut haec confirmationis nostrae auctoritas stabil
inconuulsa omni permaneat aeuo, hanc paginam inde conscriptam manu propria ut infra uidetur corr
rantes, sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni ITeinrici tercii (L. M.) regis inuictissimi.
Eberhardus cancellarius uice Bardonis archicancellarii recognouft.
Data XI. Kal. Januar. Indictione VIII. Anno dominicae incarnationis Millesimo XL. Anno autem d
HEINRICI tercii ordinationis eius XIII. Regni uero ll. Actum HERIVORTE feliciter amen.
Das aufgedruckte, den König auf dem Throne sitzend vorstellende Siegel ist sehr beschädigt.
1040. ' 405
CXXXIV. .
Älteste urkundliche Nachrichten zur Geschichte des Stifts Überwasser.
n su Ende des 11. oder Anfange des 12. Jahrhunderts geschriebenen, ehemals zum Archive des gedachten Klosters gehörigen
Evangelien-Cudex, gleichzeitig beigefügt.
Anno ab incarnatione Domini Millesimo XLI. Indictione VIIII. Ill. Kal. Januarii, regnante et astante
watore Heinrico tercio, in monasterio sancte Marie, quod est in Mimigardevvord, consecratum est
sipale altare a uenerabili Agrippinensis ecclesie archiepiscopo Herimanno, administrantibus Bremensi
iepiscopo Alebrando et Mindensi episcopo Brunone, In honore sancte crucis et sancte Dei genitricis
lurimorum sanctorum.
Meridianum altare a Magociacensi archiepiscopo, sancto scilicet Bardone, assistentibus sibi Bauen-
ensi episcopo, Svithgero, qui postea Rome papa ordinatus est, et Thietmaro episcopo Hildinesheimensi,
onore sancti Johannis Baptiste et omnium sanctorum martirum. -
Aquilonare altare consecratum est a Parthenoponensi*) archiepiscopo Hunfrido, iuuantibus Cazzone
:opo de Cizce, et Osneburgensi episcopo Aluerico, In honore sancti Johannis euuangeliste et omnium
torum confessorum.
Occidentalis arra dedicata est a patre nostro domno HERIMANNO episcopo, huius loci fundatore et
tore, fauentibus Leodicensi episcopo Nithardo, et Scelsvuiccensi episcopo HRvotholfo, In honore san-
um apostolorum PETRI et Pavli, et aliorum plurimorum sanctorum, quorum nomina scripta sunt
plis. |
Hanc Dei sponsam, ipse qui affuit imperator augustus Heinricus, quadam sue proprietatis dotauit
s, Haruia dicta, que sita est in pago Liuegovve, astantibus pene tocius regni primatibus, et presente .
is memorie prima domna ac matre nostra spiritali, abbatissa BERTHEITHE, ipsius domni et patris
ri Herimani sorore, que ab infancia sua nec cum mundo flere, nec cum mundo umquam uisa est
lere, sed super gregem sibi creditum cura peruigili studuit excubare, que monachice rellionis sub
uritate quanti apud Deum in uita sua fulgeret meriti, testantur nonnulli, cui quacumque ex causa an-
ali, ad sepulcrum eius confugientes recedunt. consolati.
Tricesimo primo quidem tam gloriose et memoria digne consecrationis anno. scilicet incarnationis
ini MLXXI. Nonas Aprilis, peccatis nostris uere exigentibus, tota hec dedicatio, tot Deo electorum
rdotum confirmatio, igne deuorante, in momento est euacuata, omnisque edificiorum honorabilis stru-
ı ad nihilum pene redacta. Ex quo graui merore affecta est huius loci tunc temporis abbatissa IDA,
ut speramus beata, secundum nominis sui interpretationem, mente et corpore valde speciosa, que
€ domne nostre cognata, eius in laribus tenere educata, et ut preciosus lapis multiplicibus polita ar-
entis, pluribus uirtutum resplenduit ornamentis, qua tante excellentie filia, talis matris successor effi-
tur emerita. Erat enim ad omnem Dei gloriam studiosissima, ad omnem cultum studii relligionis et
cii inuigilantissima, quodque rarissimum habetur in sanctorum moribus, diuine miserationi multis sepe
mendauit obsecrationibus, salubri prosperitate nos iocundari, suis non solum temporibus, sed et si
et fieri, usque ad consummationem seculi, utque breuiter omuia concludam, rectricem tam sollicitam
iuperstite nec quisquam comperit, nec in tota huius mundi latitudine deinceps inuenit, cuius laudi me-
asscribitur in secula, quecunque hoc in loco Deo digna resonat gloria. Hec tanta ac talis matrona in
ibus uiis suis laudabilis et gloriosa, timoris Domini thesaurum mente recondens, non ex quanto, sed
) Darüber geschrieben: Magetheburg.
Cod, dipl, bist. Westful. 14
106 . 1040.
diuine benignitatis quanta sit habundantia perpendens, ad reedificandum toto nisu consurrexit, quod
summo cooperante ad perfectionis limam pene usque perduxit. Nam cum hanc Dei spousam mult
ratu iam perornasset undique, occulto Dei iudicio heu preuenta mortalitate, uno tantum anno ant
aule consecrationem, sine dubio celestem intrauit ad Jherusalem, ubi felici commercio pro perituris
potitur gaudio. Sed incommutabili Deitatis dispositione, quod non licuit per se, ipsius reseruat
consobrine, nostre scilicet domne abbatisse CRISTINE, bene quidem et perfecte christiane, que omr
tertere sue probitatis semitas argumentose instructa, locum hunc et congregationem summa election
uere scimus, strennue regit tercia, et quemcunque cordis sui, dum adhuc uiueret, sensit affectum
gabili studio perducere non cessat ad effectum. Est enim ad uniuersa que optima sunt studiosa,
humilitatis et compassionis scalam condescendere admodum perita, in commisso fidelis, orationis «
platione stabilis, compunctione facilis, omnibus affabilis, ct totam Dei glorie structuram, quam prec
eius supra tirmam fundauerunt petram, suis temporibus per neglegentiam ne difluat, multis lacrim
ctorum suffragiis non solum attentius commendat, sed et ipsa cotidie super edificare non cessat, ut
matrum competit proli, quarum si radix sancta et rami. Huius instanti peticione, immo diuina prev
inspiratione, anno M. LXXXV. indictione VIII. regnante imperatore Heinrico Illlto. 1f. Idus Januarii,
dedicata est occidentalis plaga monasterii nostri a uenerabili ERPHONE, huius sedis antistite, pri
sublimitate meriüs decorato ut nomine, In honore Domini nostri Jhesu Christi, et uictoriosissime cr!
sancte Marie perpetue uirginis, et sancti Michahelis archangeli, omniumque celestium uirtutum, et sp«
sancli Petri apostoli, sanctorumque apostolorum Pauli, Andree et omnium sanctorum, in quo altari
nentur relliquie apostolorum Philippi et Bartholomei et aliorum plurimorum sanctorum. Eodem ann
bone uoluntatis episcopus, VIII. Kal. Aprilis, consecrauit aram in capella que uocatur Iherusalem,
nore Domini nostri Ihesu Christi et omnium sacramentorum eius, sancte annunciationis, natiuitatis,
' nis, sepulture, sancte crucis, resurrectionis, ascensionis, et in honore aduentus spiritus sancti, et
Marie matris Domini, et sancti Thome apostoli, Quirini, Hermetis, et omnium sanctorum. In quo
nentur relliquie de sepulchro Domini, de ligno Domini, de mensa Domini, de lapide super quem :
angelus Domini, Andree, Johannis, Jacobi, Thome, Mathei, Quirini, Victorini, IIermetis, Alexandri, O
Gregorii, Nicolai, Seuerini, Cuniberti, Alexis, Leonis, Cecilie, Petronille, Marie magdalene et
cgiptiace.
Ab incarnatione Domini anno Mo. LXXXVI. indictione VIIITa. IHI. Kal. Januarii, consecratum es
cipale altare a glorioso presule nostro ERPHONE, In honore Domini nostri Ihesu Christi, et sancte
et sancte Dei genitricis, et sancti Michahelis archangeli, et omnium celestium uirtutum, Sancti Petri
et omnium sanctorum. In quo continentur relliquie de ligno Domini, de ueste sancte Marie, Paul
tholomei, Pantaleonis, Nerci, Achillei, Prisce, Aquile, Quintini martirum, Benedicti abbatis, Gerthru
ginis, Genofeue, Verene, Serene, et sanctarum XI. milium uirginum, et plurimorum sanctorum. Meri
altare consecrauit idem noster domnus, In honore sancti Johannis baptiste. In quo continentur r
sancti Stephani protomartiris, sanctorum innocentum, Sancti Ciriaci martiris, Sancti Sebastiani, 1
Gratiani, Quintini, Pantaleonis, Abundantii et aliorum sanctorum. Aquilonare altare, In honore sat
hannis euuangeliste, Martini, Abundantii, Pancratii, Benedicti, Brictii, Nicolai, Seruatii, Wicberü et:
sanctorum. |
Anno ab incarnatione Domini Mo.LXXXVII. indictione X. VIII. Kal. Februarii, dedicata est Me
capella, a uenerabili huius sedis episcopo ERPHONE, In honore Sancti Pauli apostoli, Sancti Miniati
tris, Ambrosii, Egidii, Innocentii, Sancte Marie Magdalene, Afre et omnium sanctorum. In quo conti
relliquie Sancti Pauli apostoli, Miniatis, Ambrosii, Egidii, Marie Magdalene, Agathe et aliorum sancto
Anno ab incarnatione Domini M*.LXXXVIII. Kal. Februarii, Indictione XI. Idem domnus noster E
dedicauit aquilonarem capellam, In honore Sancte et indiuidue Trinitatis, et victoriosissime crucis, et
Marie perpetue uirginis, et sancti Raphahelis archangeli, et Jacobi fratris Domini, et Jacobi fratris .
4040, 407
às, Symonis et Jude, et sanctorum martirum Cosme et Damiani, Dionisii, Processi, Martiniani, et specia-
ter Sancti Benedicti, Amati, Romarici, Columbani, Galli, Adelfi, Maurini, Seueri, Scolastice, Brigide,
ophie, Spei, fidei, karitatis, et omnium sanctorum. In quo continentur relliquie sanctorum, de fibra
ancti Jacobi fratris Domini, Cosme et Damiani, Processi et Martiniani, Quirini, Dionisir, Rustici et Eleu-
herii, Nicomedis. Materniani, Lamberti, Maurini, Benedicti abbatis, Scolastice virgiuis.
Eodem anno, XVII. Kal. Septembris, Idem ipse episcopus noster ERPHO «chorum nostrum consecra-
üt, In honore Domini nostri lhesu Christi, et sancte Marie, et sancti Michahelis archangeli, et sanctorum
ipostolorum Petri et Pauli, Gereonis sociorumque cius, Victorini et omnium sanctorum. In quo continentur
elliquie S. Victorini, Dionisii, Floriani, Seuerini, Liudgeri, Vualdburgis, Gerthrudis, et Sancte Ide, et alio-
um plurimorum sanctorum. Eodem die consecrata est occidentalis ara ipsius chori, In honore Domini
vostri Ihesu Christi, et Sancte Dei genitricis, S. Michahelis, Gabrihelis et nouem ordinum angelorum, An-
Iree apostoli, Valentini, Mauricii et sociorum eius, Basilii, Simphorose et omnium sanctorum. Inu quo con-
inentur relliquie de sacorphago (sic) Sancte Marie, sancti Andree, Mauricii, Marcellini et Petri, Laurenti,
"iti, Gregorii Pape, Remigii, Agathe, Druthildis virginis.
Omne debitum seruicii, quod in hac dedicatione nostro exhibendum erat autistiti, et omnia genera
lonorum, regine iam reserüauit polorum, que ut solet cunctis sibi deuotis, centuplicata illi recompenset
üic et in celis. Laudes referimus benignitati diuine, que nos huius consecrationis iocundauit réparatione,
psum incessabili prece rogitantes, qui nou dormitat neque dormiet, ut super hanc domum paterna pro-
ectione uigilet, nosque habitantes in ea nunc et in euum letificet. AMEN.
CXXXV.
m
“ [n nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Omnium fidelium
iostrorum tam presentium quam et || futurorum sollers nouerit industria, Qualiter nos diuina ammonitione
'ompuncti, nec non. fidelissimo ac frequentissimo seruitio. IIEREMANNI MIMIGARDEVVRDENSIS ecclesie
ienerabilis episcopi non parumper incitati, quandam curtem nostrae proprietatis HARVIA dictam, in pago
JVEGOWE et in comitatu DIETBALDI comitis sitam, pro remedio animae dilectissimi genitoris nostri
:HVONRADI uidelicet imperatoris augusti, ac pro pia recordatione anime coniugis nostrae. CHVNEHILDIS
egine, simulque pro stabilitate uitae nostre, nostreque matris GISILE imperatricis auguste, atque pro
lesiderio diuine retributionis, ad hanc ecclesiam, quam predictus IHIEREMANNVS episcopus in MIMIGAR-
[EVVRTENSI loco a fundamento incepit, eamque ad finem perductam, nobis astantibus, in honorem sancte
Jei genitricis MARIae honorifice consecrauit, cum omnibus suis pertinentiis, hoc est utriusque sexus man-
"piis, areis, edificiis, terris cultis et incultis, agris, pratis, pascuis, campis, siluis, uenationibus, aquis
iquarumque decursibus, molis, molendinis, piscationibus, exitibus et reditibus, uiis et inuiis, quesitis et
inquirendis, seu cum omni utilitate que scribi aut dici poterit, Eo tenore ih proprium dedimus atque tra-
didimus, ut eiusdem ecclesie abbatissa cetereque moniales Dei sancteque genitricis MARIE seruitium abhinc
die noctuque in commemorationem nostri parentumque nostrorum copiosius possint adimplere. Firmissime
autem in eadem facienda traditione hoc excepimus, ut neque presens HEREMANNVS episcopus neque
füturi successores sui deinceps prefatam curtem ullam potestatem habeant de eadem ecclesia retrahendi
wel in suos usus uendicaudi, nisi eo concambio aut ea restitutione, que eiusdem ecclesie abbatisse omni-
busque suis monialibus aut ex uicinitate aut ex utilitatis magnitudine commodior uel utilior esse uideatur.
El ut haec nostrae traditionis atque largitionis auctoritas nunc et per succedentia temporum curricula
14.*
408 1040 — 1042.
stabilis et inconuulsa permaneat, hanc paginam inde conscribi eamque manu nostra ut subtus uidetur car-
roborantes, sigilli nostri impressione precepimus insigniri.
Signum domni Heinrici tercii (L. M.) regis inuictissimi.
Eberhardus cancellarius uice Bardonis archicancellarii recognout.
Acta III. Kal. Januar. Indictione VIII. Anno dominicae incarnationis M. XL.]. anno autem domm
HEINRICI tercii ordinationis eius XIII. Regni uero Il. Actum MIMIGARTEVVRTE. AMEN.
Vom Siegel ist keine Spur zu entdecken; dagegen ist auf dem leeren Raume der Charte, wo sich das Siegel befinde
sollte, eine verschoben vierseitige Schleife von gelbseidenen Schnuren angeheftet. (Wahrscheinlich war an diewt
das Siegel, ohne Zweifel von Blei, dergleichen von Heinrich Il. und III., jedoch äusserst selten, vorkommen, s
angehängt, dass es zur Seite der Urkunde herabhing, und ist davon abgeschnitten worden. Ganz auf ähnliche Wei
ist die Bleibulle an ciner Urkunde Papst Leo's IX. im Königl. Provinzial-Archive zu Düsseldorf befestigt.)
CXXXVI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Nota sint. omnibus fidelibus tam presentibus quam futurs
ea que in his intitulauimus litteris. Sicut imperatoria dignitas omnes in hoc mundo antecedit honores cum}:
magna uirtutum excellentia, ita nimirum necesse est ipsius gesta cum maxima obseruari diligentia, ut no
sit quisquam ubiuis gentium, qui ulla presumptuosa temeritate audeat regale infringere sacramentum,
HERIMANNVS igitur uenerande memorie Mimigardefordensis episcopüs, peracta edificatione templi in honore
uidelicet sancte et perpetue uirginis MARIE, ad dedicationem ipsius ecclesie domnum suum HEINRICVM
piissimum ac inuictissimum imperatorem inuitauit, et reuerentissima ut talem decuit uirum accuratione cum
multorum episcoporum nec non et principum nobilium comitatu sustentauit. Sed predictus imperator ob
premerendam Dei omnipotentis sueque sacratissime matris gratiam, consentiente et collaudante regni si
principatu, eandem ecclesiam nobilissimo dotauit munere, eo scilicet, ut decima que in Frisia dari deba
ex debito quod regium dicitur, eidem ecclesie pro sui memoria annuatim fideli persoluatur amministratione.
Vnde quidem sanctorum patrum uerissima diffinitum est auctoritate, hunc fuissc reum maiestatis illins
summi et eterni imperatoris, quicunque huiusmodi largitionem irritam fecerit, uel aliquid ab ea iniuse
subtraxerit, ipsumque indissolubili obligari examinatione, nisi digna resipucrit emendatione. Acta uero es
hec consecratio et traditio anno dominice incarnationis millesimo. XL.I. Indictione VIII. III. Kal. Januar.
regnante domino nostro Ihesu Christo, cui laus et gloria per cuncta secula AMEN.
Weder ein Siegel noch eine andere äussere Beglaubigung ist vorhanden, am untern Rande der Charte aber eine kleine
Schleife von gelbseidenen Schnuren angeheftet. (Vgl. die Bemerkung zu der vor. Urk.)
. CXX XVII.
Aus dem im Jahre 1532 aufgenommenen und gerichtlich beglaubigten Kopialbuche der Kirche St. Mauricii zu Minden.
In nomine patris et filii et spiritus sancti. Bruno Mindensis ecclesie solo nomine episcopus, Dei
tamen gracia quicquid est, successori suo cunctisque suis successoribus diuina ordinatione futuris, presentis
vite securitatem et eterne beatitudinis certitudinem. Quantum diuine seruitutis obsequiis antecessorum
meorum studium semper fuerit, vestre sanctitati notum erit, qui hac vita positi, omni qua potuerunt deuo-
tione solummodo nitebantur, ecclesie sibi a Deo commisse aliquam religionis vtilitatem conferre, quatinus
mundano cursu peracto noue resurrectionis cum bonis consortio et perpetue vite cum electis premio
mererentur obtinere. Quorum ordinis vicem cum ego quoque humilimus et nullo merito sed sola Dei
gracia susciperem locum hunc quem pro salute sua vnusquisque eorundem et de propriis et diuinitus sibi
collatis beneficiis benigno amplicauerunt affectu, ad exemplum ipsorum pro modulo meo adaugere ctiam
".-
1042. | 409
‚ostmodum desideraui, sperans certissime me aliquem eiusdem vite fore participem, si in diuinis ministe-
iis eorum actus aliquatenus imitari inciperem. Vnde cum tam venerabilium patrum strennuos actus ex
Megro coequare non possem, saltem vt in aliquo amabile eorum exemplum prosequerer, monasteriis loci
uius que de labore eorum fundata et de beneuolentie ipsorum collatione postea sunt adaucta, ego etiam
ueque ilii eisdem contulerant, meo tempore inuiolata corroboraui, et pro possibilitate de propriis here-
itatis mee bonis et parte decimarum quas extra vsum necessarium seruicii mei collectas in potestate
abere potui, ibidem Deo famulantium prandia augmentaui, quatinus eorundem intercessionibus largiter
etus, si de labore meo aliquid deuotionis munus Deo placabile inciperem, ipsi maiori animi fiducia offerre
alerem. Hac ergo fiducia in solo spem habiturus domino, hanc pauperculam et adhuc rudem ecclesiam
3to magis quam ex posse fundare cepi ad laudem et honorem domini nostri Jesu Christi eiusdemque
nitricis gloriosissime et semper virginis Marie et victoriosissime sancte crucis, sanctique Michaclis archan-
i et totius celestis milicie, sanctique Petri nostri patroni et sancti Gorgonii martvris, et speciali sancti
auricii sociorumque suorum commendatam priuilegio, et sanctorum martirum Fabiani et Sebastiani, Ci-
aci, Lambert, Georgii, Blasii venerationi construendam destinaui, pro salute videlicet animarum eorundem
ılecessorum meorum et cunctorum subsequentium communi prouectu, et pro parentum meorum scu et
ropria recordatione id agens, et in quantum potui tum de propriis iuris hereditarii bonis dotaui, tum de
ıbstantie mee collectiuis et acquisitis vtilitatibus augmentaui. In qua uidelicet deuotione si qua est ad
inctitatis vestre iudicium confugio, obsecrans vos per nomen domini sanctorumque simul quorum meritis
inc ecclesiam destinaueram, quatinus sortis mee vestreque conditionis, qua omnis caro post mortem in
ram transit originem, non immemores, bona que eidem ecelesie contuli, non solum ad meam salutem
'd ad prouectum vestrum perpetuo profutura, co tenore stabilire velitis, vt si humane fragilitatis impe-
ientibus negociis de vestra parte plura non addantur, saltem hec inuiolata permanere patiamini, et sub
ijanu vestre potestatis corroboranda et firmanda preualeant, quatinus predictorum sanctorum martirum
teruentu apud Christum subleuati, pariter cum ipsis eterne vite regno participemini Ad hec, o vene-
ibilis ordinis mei Deo disponente successor, me indignum et peccatorem specialiter tue sanctitati com-
endo, vt si quid negligentius circa preceptum domini et in commissi cura gregis humane fragilitatis tor-
ore commiserim, tue sanctitatis apud dominum experiar medicinam, quatinus et post sortis tue terminum
bi succedentium certius et efficacius persentias patrocinium, si oncris mei molestiis tue sanctitatis orationc
iquatinus dignaberis supponere. Hec autem ex mea paruitudine huic contuleram ecclesie. De propria
ereditate mea in Lecha et in Berka quecumque ego uel mater mea possidere videbamur, videlicet tri-
nta et quattuor mansos, excepto predio ibidem posite familie, cum mancipiis cunctis ad eadem loca
sterminatis, vno scilicet excepto clerico meo cui nomen est Bruno, aliisque vtilitatibus, villis, areis, edi-
"is, agris, terris cultis et incultis, viis et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, pratis,
ascuis, siluis, venationibus, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molendinis et vtilitate silue cuius-
am, in qua duas portiones habuimus, et cum vtilitate salis, nec non cum omnibus appendiciis que dici
at nominari possunt. Mundiburdio eiusdem ecclesie tradidimus, In Afforde decem mansos quos Mein-
ardus dedit, in Gegonhuson vnum mansum quem Liutbureh dedit, in Wederbergon quinque mansos
uos Hildiboldus frater noster dedit. In Ridanthorpe quecunque Helmburg sanctimonialis possidere vide-
atur, queque ab ipsa cum patroni sui traditione in proprium suscepi, et ducentis talentis comparaui. In
erbiki quecunque Hemuko frater noster in beneficium habuit, et mansum vnum in Allerikheshusun quem
bbiko habuit, et sex mansos quos Thiatmarus Comes pro se et Widikindo comite eidem ecclesie tradidit.
t duos mansos quos Abbik et Erp dederunt in Aidanthorppe, et in Thurnethe decem mansos, et predium
uodcumque Widikindus Comes in Buttingthorppe habuit, et quodcunque Alfkier in Trato in beneficium
abuit.
ui
CXXXVIL.
Cum iam fidei et ueritatis regnantibus peccatis rara usquam terrarum habeantur uestigia, aequum
censemus ea que nostra modernitas utilitatibus ecclesiarum Dei contulerit, sub scriptione determinare
firmissima, ut si quis succedentium, quod minus cupimus, uesania instigante, irritare disposuerit modum
nostrae traditionis, 'hac testimoniali cartula conuictus, se certo obnoxium recognoscat aeterne ultionis.
Nouerit uniuersa presentium futurorumque in Christo nobis cara dilectio, qualiter ego BENNO Mimigerne-
fordensis uicedominus gratia Dei indigens, utriusque uitae mee statum commendare satagens Sancte Dei
genitricis presidio, conductus assuasu et admonitione pii patris nostri scilicet RODPERTI episcopi , tradidi
per manum adüuocati mei RÓDVVARDI in ius et dominium eiusdem sancte Mariae. quoddam predium in
Walthorpe situm Hoanasche nuncupatum cum omnigenarum adiacentia utilitatum, ut et nostrae caritatis
memoria inibi perpetualiter scribatur, et patrum nostrorum episcoporum HERIMANNI scilicet. SIGIFRIDI
dilectio per huiusmodi traditionis nostrae interuentum eterna beatitudine felicius perfruatur. Vt autem no-
strae traditionis nulla sit dubietas, quiequid ibi possidere uidebar integro modo tradidimus donatumque
esse uolumus, cum mansis et mancipis, pratis, pascuis, piscinis aquarumque decursibus. — Domnus uero
episcopus RODPERTVS ad presens uuum mansum. in Ihtere situm sua industria acquisitum sancte Marie
donauit, quem pro precario iure, addito alio quodam sue proprietatis manso in Risonbeke, michi eiusdem
]oci abbatissa per manum aduocati sui LIVPONIS concessit, ea ratione, ut quamdiu aduixero et precario
et predicte traditionis utar predio, annisque singulis duos denarios sancte Marie pro recognitione traditionis
habeam exoluere, postquam me uiam uniuerse carnis ingresso precarium et predium in usum redeat in-
tegre. Hec sunt mancipia ad supradictam traditionem pertinentia. Adelword presbiter. Volcmar. Abbaco.
Tiedo. Wiuekin. Rózela. Meresuind. Folcsit Betteka. Benna. Wennikin. Ecsuit. Euekin. Testes autem huius
rei sunt. Arnold prepositus. HRipo decanus. Helmerik diaconus. Nithing diaconus. Suetger subdiaconus
"Heinrik subdiaconus. Rothulf presbiter. Hereman miles. Giselbraht. Etzo. Sigewin. Engizo uillicus. Item En-
gezo. Ricbraht. Liupraht. Thiedrik. Godescalc. Et ut hec traditio stabilis et inconuulsa permaneat, sigillo
domni nostri RODPERTI iussu ipsius insiguiuimus.
Von dem aufgedruckten, der zurückgelassenen Spur nach, kreisformigen Siegel, dem einzigen, welches von Bischuf
Buodpert bekannt, ist nur noch ein Bruchstück vorhanden, auf welchem ein Theil von dem Bildnisse des Bischuls
zu erkennen ist.
CXXXIX.
Aus dem gerichtlich beglaubigten Kopialbuche des Stiftes S. Mauricii zu Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Hinricus diuina fauente clementia rex. Si in monasteri
construendis studium habuerimus aut alis nostris fidelibus idem volentibus assensum prebuerimus, no
solum ad temporalis verum etiam ad eterni regni commodum hoc nobis profuturum esse non ambigimus
Quapropter notum sit omnibus christiane religionis cultoribus presentibus videlicet et futuris, qualiter Bruno
Mindensis episcopus nos adiit, et monasterium ex propriis hereditatis sue bonis, in insula quadam Wisare
fluminis iuxta Mindun posita, et sub potestate sancti Petri apostoli constituta, in honore sancti Maurici
martiris sociorumque eius et aliorum sanctorum, et pro nostri patris Chonradi imperatoris memoria, qu
eundem pontificali dignitate sublimauit, et pro nostra sospitate et regni nostri stabilitate, et pro se suisque
antecessoribus siue successoribus suisque etiam parentibus, a nobis licentiam construere impetrauit, quo
in loco vitam monachorum constituere, cisdemque abbatem se licenter ordinare nos postulauit. Et quà
vllam in hac re nouitatem incipere vel nos aliquid exinde postulare. antea non presumpsit, quam mona
steriis suis que inuenit aliquod supplementum adderet, locumque hunc sub nostram defensionem suscipere
nos rogauit. Cuius petitioni quia iusta ac religiosa fuerat, nequaquam contrarii, ob interuentum videlicet
1043 — 1044. Ä ri |
familiarium nostrorum Hirimanni Coloniensis Archiepiscopi et Hunfridi Magdeburgensis episcopi, simul etiam
cum consensu ceterorum nostrorum fidelium qui tunc temporis presentes affuerunt, prefatum monasterium
construere et monasticam vitam abbatemque inibi constituere illi permisimus. Quod cum merito eius de-
siderio permitteremus, eo tamen maiori fiducia voto ipsius consensimus, quia sicut prediximus idem epi-
scopus in primis sedis sue primatem ecclesiam fratrumque suorum prandium ibidem Deo sanctoque Petro
famulantium de hereditariis suis bonis benigne adauxit. Et duo monasteria. sancte Marie videlicet et sancti
Martini, ab antecessore suo Sigeberto episcopo incepta, iste alterum eorundem quod est sancte Marie et
opere et consecratione consummauit, alterum sancti Martini vero ex parte deuote augmentauerat, aliaque
monasteria que in episcopatu eius sub suo iure erant. et prandia ibi Deo seruientium fideli charitate sup-
pleuit, quatinus votum suum in hoc quoque monasterio co maiori fiducia postmodum expedire posset,
quo ecclesiis suis quas inuenit vtilitatibus antea prodesset. Ad idem vero monasterium ex proprie here-
ditatis sue bonis siue et ex aliis quecunque acquirere potuit collationibus octoginta mansos cum mancipüs,
villis, areis, edificiis, agris, terris cultis et incultis. viis et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis ct inqui-
rendis, pratis, pascuis, siluis, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molendinis et vtilitate siluarurk,
Nec non cum omnibus appendiciis que dici aut nominari possunt, tradidit perpetualiter ibi permanenda,
exceptis his que vel ipse Deo opitulante postea acquirere poterit, vel collatione fidelium huic prouenire
possint ecclesie, quin etiam triginta mansos et octoginta aratra decimationum de monasterii sancti. Petri
bonis ad supplementum eidem monasterio condonauit. Constituit quoque vt per singulos annos in festiui-
tate sancti Mauricii eiusdem sedis episcopus cum fratribus monasterii sancti Petri ad supradictum monas
sterium veniat ac missarum solemnia: celebret ibique prandendo charitatem adimpleat. Et si episcopuni
adesse aliquid impediat, fratres temen ibi eadem charitatis vocatione conuepiant, vt per hanc concordiam
et dilectionem in Dei seruicio deuotiores coadunentur. Atque vt eadem ecclesia cum bonis suis nunc ab
ipso ei collatis vel postmodum conferendis ab eiüs successoribus vel ab aliis magis secura consisteret,
in mundiburdium sancti Petri et tuitionem nostram et sub potestatem episcopi loci illius collocauit. Idcirco
notum sit omnibus, qualiter id ipsum monasterium eiusdemque abbatem et fratres inibi manentes sub nostra
regali siue imperiali successorumque nostrorum tuitione defendi volumus, sic scilicet ut nullus eiusdem
episcopi successor potestatem habeat bona eiusdem monasterii aliquo modo destruere aut minuere. Quare
si vel ille vel alius aliquis huius destructor et monasterii bonorumque suorum dissipator vere sciat, quia
abbati fratribusque ibidem Deo seruientibus in nobis nostrisque successoribus certum est inde refugium.
Et vt hoc nostre concessionis preceptum per omne tempus stabile permaneat et inconuulsum, hanc pagi-
nam inde conscriptam subtusque manu propria corroboratam sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Datum decimo kalendas Februarii, anno dominice incarnationis millesimo quadragesimo tercio, Indictione
vndecima, Anno autem dni. Hinrici ordinationis XV. Regni vero quarto. Actum Goslare in Dei nomine
feliciter Amen. Adelgerus Cancellarius vice Bardonis Archicapellani recognouit.
CXL.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Si regiae libe-
ralitatis munificentia locis Deo dicatis quiddam conferimus, || et ad temporalem uitam et aeternam nobis
profuturum esse liquido confidimus. Quapropter omnium Christi nostrique fidelium tam futurorum. quam
presentium sollercia nouerit, qualiter nos precipue pro amore diuino et animae nostrae remedio, tum ob
interuentum dilectae contectalis nostrae AGNETIS reginae, quasdam res ab antecessoribus nostris regibus
uel imperatoribus monasterio Heriuordensi in honorem sanctae Dei genitricis perpetuae uirginid MARIAE
constructo, et beatae BOSINNE corporaliter inibi quiescenti, duas scilicet curtes OVERANBERH et LIVT-
WINESDORF, in usum sanctimonialium Deo ibidem famulantium datas, nostrae auctoritatis renouare scri-
ptis et confirmare uoluimus, sitas in pago Angeresgauwe et in comitatu WITECHINDI comitis, cum omni-
p
L2"
4% 1044 — 1047.
bus suis appendiciis, hoc est utriusque sexus mancipiis, arem, aedificiis, terris culüs et incultis, pratis,
pascuis, aquis aquarumque decursibus, molis, molendinis, piscationibus, siluis, uenationibus, exitibus et
reditibus, uiis et inuiis, quaesitis et inquirendis, cum omni utilitate quae ullo modo inde poterit prouenire.
Ea uidelicet ratione, ut predicta loca in usum sanctimonialium inibi omnium remota contradictione perpe-
tualiter teneantur, nulli in beneficium prestanda. lllud etiam cum antecessorum nostrorum traditione et
astipulatione benigne concedimus et confirmamus, ut sanctimoniales iuibi Deo famulantes arbitrium et po-
testatem habeant eligendi abbatissam, cum quaelibet earum locum morte intercidente mutauerit, et ut
nulla iudiciaria persona in his quae eandem ecclesiam continere uideatur, ucl exactor, uel publicus iudex
causas agere uel freda exigere, seu ad mansiones uel ad quodlibet ministerium compellere presumat, nisi
aduocatus quem eiusdem loci elegerit abbatissa, locorum quidem horum homines a cocterorum omnium
districtu sint liberi. Et ut: haec regiae nostrae traditionis et confirmationis auctoritas stabilis et inconuulsa
ompi aeuo permaneat, hanc cartam inde conscriptam manu propria ut infra uidetur corroborantes sigilli
nostri iussimus inpressione signiri.
U D
. . * LJ . . ». ® . . i
Signum domni Heinrici tercii (L. M.) regis inuiclissimt. 1 CR. i
. . . . .. A
Theodericus cancellarius uice Bardonis archicancellarii recognouit.
Data VII. Kal. Oct. Anno dominicae incarnationis M°.XL.IIII. Indictione XII. Anno autem domni Hein-
fici tercii ordinationis eius XVII. regni uero VI. actum Aquisgrani in Dei nomine feliciter AMEN.
Das Siegel ist zerstört.
CXLI.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia Romanorum Imperator
augustus. || Nouerint omnes fideles nostri tam futuri quam presentes, qualiter nos ob diuinum amorem et
ob remedium anime nostre ac fidelis nostri Adalhardi, ad ecclesiam sanctae Dei genitricis MARIAE semper
uirginis, et sancti Kiliani martiris sanctique Liborii confessoris et sancte Brigide uirginis, in ‚elemosinam
fratrum inibi Deo sub canonica regula seruientium, tale predium quale nos habuimus in Euerschutte dicto
in pago HESSI, in comitatu Bennonis comitis, cum omnibus ad idem pertinentibus, scilicet areis, manci-
piis utriusque sexus, edificiis, agris, terris cultis et incultis, pascuis, campis, siluis, ucnationibus, aquis
aquarumue decursibus, piscationibus, molis, molendinis, uiis et inui, exitibus et reditibus, quesitis el
- inquirendis, seu cum omni utilitate que ullo modo inde prouenire poterit, per hoc nostrum imperiale pre-
ceptum in proprium concessimus atque condonauimus, ct illuc perpetualiter existendum tradidimus, eo
quoque tenore ut nullus rex, dux, comes, uel ulla alia magna paruaque persona id ipsum inde alienare
ucl auferre presumat. Si quis autem huius nostrae kartae temerarius uiolator extiterit, diuinae sententiae
periculum incurrat, et in die iudici! inde reddere se sciat. Et ut haec nostrae traditionis auctoritas sta-
bilis et inconuulsa omni tempore permaneat, Hanc kartam inde conscriptam subtusque manu propria cor-
roboratam, sigilli nostri impressione iussimus insigniri. .
Signum domni Heinrici inuictissimi Romanorum imperatoris (L. M. augusti.
Hartuuicus cancellarius uice Bardonis archiepiscopi et archicancellarii recognoui.
Data IIl. Non. SEPT. anno dominice incarnationis M. XLVII. Indictione XV. anno autem domni Hein-
rici tercii ordinationis eius XVIII*. regnantis VIIII*. imperantis I*. Actum in SOSAET feliciter AMEN.
Das aufgedruckte Siegel zeigt den Kaiser auf einem Stuhle sitzend, in der rechten emporgehobenen Hand den Reichs-
apfel mit einem grossen Kreuze, in der linken einen langen Stab mit grossem rundem Knopfe haltend ; mit der Um
schrift: Heinricus Di, Gra. Romano®. Imper. Aug. f.
1048 — 1052. 143
CXLII.
nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Rotho Dei gratia Patherbrunnensis ecclesie episcopus. || Quia
iatore nostro attestante, qui recipit prophetam in nomine prophete, seu justum in nomine justi, merce-
1 prophete uel justi accipiet, expedit omnibus fidelibus obtemperare monitis salutaribus, rebusque trans-
iis acquirere sibi requiem celestis mansionis. Vnde nouerint orones fideles Christi tam presentes quam
iri, qualiter nos diuini amoris instinctu, pro remedio anime nostre predecessorisque nostri venerabilis
ani Meinwerci episcopi, monasterio ab ipso in suburbio huius nostre sedis in honore Sancte Dei geni-
is MARIE perpetue uirginis, Sanctorumque Apostolorum PETRI et PAVLI constructo, cui Wolfgangus
erabilis abbas preest, territorium quoddam in Folcbettinchuson ad amminiculum prebende fratrum con-
mus, quod cum omnibus suis appenditiis viginti marcis a quodam libero homine Bernhardo nomine
ique heredibus legaliter proprietario jure acquisiuimus. Dedimus preter hec locum salis in Vflon, uas
enteum, de decimis episcopii nostri in Wilgodessun triginta solidos singulis in posterum annis, de qui-
; continuum lumen ad sepulchrum predicti domni Meinwerci episcopi prouideatur et in anniuersario de-
itionis eius et nostro fratribus in refectorio karitas in nostre commemorationis memoriam amministretur.
* Deo sanctisque eius tali tenore ut predictum est deuota mente oblata, banni nostri auctoritate confir-
uinus, per terribile nomen Dei qui judicaturus est uiuos et mortuos et seculum per ignem contestantes,
nulla persona magna uel parua, domestica ucl extranea, contra huius rei seriem uenire agereue pre-
nens, prefati monasterii fratribus quamlibet injuriam ucl molestiam inferat. Quod si quis presumptuose
emptauerit, damnationem et ultionem inuasoribus ecclesiarum predestinatam a Deo incurrat, et cum
bolo et angelis eius sempiterne maledictioni, nisi resipuerit, subiaceat. Vt ergo tam predictarum rerum
latio, quam nostri episcopalis banni confirmatio ueraciter credatur, stabilisque et inconuulsa omni tem-
re habeatur, paginam hanc in testimonium ueritatis conscribi jussimus, et eam impressione sigilli nostri
nauimus. Huius rei testes sunt tam canonici quam Monachi nostre ciuitatis. Laici uero. Erp comes. Esic.
inric comes. Eppa. Eckihard. Thiederic: Engilmer. Athalbald. Heriman. Godika. Hunald. Godefrid. Warmon.
i Ethelric. Ezilin. Vnumer. Tiaza. Wicman. Wicker. Azaka. Tiaza. Eiza. Hiza. Liuza. Eika. Gela. Sicca.
emma. Ezika. Vnuka. Ennika. Bennika. Emmica. Azaka. Item Azaka. Willika. Alabrant. Gerald. Becelin.
bika. Esic. Tiezelin. Helmier. Bernheri. Wirinbrath. Gezelin.
Data Patherbrunnon. V. Id. April. Anno ab incarnatione Domini M.XLVIII. Indictione I. Regnante rege
:INRICO tercio.
Von dem aufgedruckten Siegel sind nur noch Spuren vorhanden.
CXLIHII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Immadus Dei gratia Patherbrunnensis ecclesie humilis mi-
iter. || Officii nostri est et desiderii, paci ecclesiarum nobis commissarum inuigilare, et earum utilitatibus
futurum. Dei cooperante adiutorio paterna sollicitudine prouidere. Vnde nouerint omnes fideles Christi
n presentes quam futuri, qualiter domnus Wolfgangus uenerabilis nostre ciuitatis abbas iugi uigilantia
: subditorum. profectibus prospiciens, ut internorum curam in exteriorum occupatione non minuat, exte-
rumque prouidentiam in internorum sollicitudine non relinquat, fraterne unanimitatis consensu ct consilio,
edium quoddam in Sturibrock, a quodam viro Ricberto nomine suisque legitimis heredibus in comitatu
ponis comitis legali iure triginta marcis acquisiuit, quod pro spe salutis sue et incolumitatis augmento
mmunis utilitatis rebus monasterii cui hactenus laudabiliter prefuit, utiliter adiecit, cuius suorumque fra-
im supplici rogatu, tum etiam dilecti nobis auunculi nostri domni Meinwerci uenerabilis episcopi ipsius
desie fundatoris intuitu, ipsum predium cum omnibus suis appendiciis, hoc est utriusque sexus mancipiis,
Cod, dipl. hist. Westfal. | | 15
LEE! 1052.
terris cultis et incultis, pratis, pascuis, siluis, uiis et inuiis, ceterisque rebus que in eo sunt uel deinceps
fieri possunt, nostra pontificali auctoritate confirmauimus, et omnem hominem qui contra huius rei tenorem
uenire agereue temptauerit, anathematis innodari uinculo quoadusque resipiscat censuimus. Vt autem he
nostre pontificalis confirmationis auctoritas stabilis et inconuulsa a generatione in generationem iugiter per-
maneat, hanc paginam conscribi et sigilli nostri impressione signari, testesque qui affuerunt fecimus ass-
gnari. Sunt autem hi. Erp comes. Heremannus tribunus. Godica. Tiamma. Azala. Gela. Eiza. Meinza. Eica.
Azaka. Thiaza. Poppo. Waza. Afric. Esic. Waldric. Godefrid. Hunald. Ezelin. Volckerd. Vnumer. Godescalc
Eza. Ebbica. Wicman. Sibal. Wigunc. Germer. Hager. Becelin. Liudric. Thiethard. Helmdach. Hunald iunior.
Waldric. Actum Patherbrunnon Ill. Non. Febr. Anno ab incarnatione Domini M.LIL. Anno autem domu
Heinrici tercii regis, imperatoris autem secundi, ordinationis eius uigesimo quarto, Regni quidem Xllie.
Imperii uero V. Episcopatus autem nostri primo. |
Das aufgedruckte kreisfórmige Siegel zeigt das vorwärts sehende Brustbild des Bischofs, mit entblösstem Haupte, in der
rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein geschlossenes Buch haltend; mit der Umschrift: Immad. Gra. Di
Paderbron. Ep-s. 1.
CXLIV.
Nouerint omnes tam futuri quam presentes, qualiter Sicco quicquid proprietatis in Nauilgowe in uil
Ruoleichesdorf uel Builo in comitatu Herimanni ex dono Conradi imperatoris possedit, sancte ecclesie Ps-
terbrunnensi iure Francorum, concedente et simul tradente uxore sua Azelon, cui idem Sicco predium h«
in dotem dederat, in proprium tradidit et legauit, ea uidelicet ratione ut sibi ad exitum uite sue in pre
caria sine seruitio V. libre in decimationibus et XV. iu debitis litarum uectigalibus concederentur, uxoi
uero ipsius, si forte post mortem eius superstes foret, tantum V. ille decimarum libre ad obitum uite su
prestarentur. Quibus utrisque defunctis episcopus sua reciperet, et quod sibi placuerit inde disponer
Ad hoc idem Sicco feras Ill. in foresto Reingereshusun singulis annis concedi postulauit,'que omnia uene
rabilis IMMADVS episcopus concessit, laudauit, et manuscripto confirmauit. Si uero dominus Immadıs
episcopus uel successorum eius quisquam pactum hoc infregerit, Sicco liberam habeat potestatem su
recipiendi et quod uoluerit inde faciendi. Huius rei testes sunt, tam clerici quam laici, tam nobiles quam
ignobiles. Winbrat. Adelo. Thiattoduard. Gerold. Hezo. Thiederic. Bernhard. Wulfer.
Ein Siegel scheint nicht vorhanden gewesen zu sein.
CXLV.
Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus, qualiter Wirinbertus, cum consensu et laude fii
et iustissimi heredis sui Bouonis, duo curtilia in pago Thietmelli et iu uilla Aldenthorpo, et XL. iuge
et X. iugera in Remikenhusun et insuper medietatem cuiusdam siluule in Bennenberge, sancte Patherbrus-
nensi ecclesie et domino ac uenerabili IMMADO eiusdem sedis episcopo in proprium tradidit, legauit, con-
cessit. Ea uidelicet ratione ut prefatus episcopus I. Tres uillas. Odisthorp. Lauenhusun. Thesperi ad
ecclesiam que in Odisthorpe sita et consecrata est terminaret, et terminationem episcopali banno firmare.
Quod ut firmius ac magis ratum inconuulsumque permaneat, idem Wirinbertus ecclesie que est in Liuithi
et Widikindo presbvtero, de cuius parrochia tres prefate uille sumpte sunt, ipso annuente et conlaudante.
unum mansum in Ubbenbrocke in proprium tradidit ac donauit. Quod si prefatus episcopus l1. uel aliquis
successorum eius terminationem hanc infringere, et predictas uillas auferre uoluerit, liberam habeat pote-
statem Wirinbertus uel heres eius sua recipidiendi et quod uoluerit inde faciendi. Hi sunt testes. Bern
hard. Ibo. Benno. Bernhard. Wiribraht. Thiammo. Wirinzo. Bescelin. Acelin Brunig. Hocil. Ermundag. Ekbraht
Ein Siegel scheint nicht vorbanden gewesen zu sein.
4052 — 1055. 445
CXLVI.
Aus dem Paderbornischen Kopialbuche,
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Nouerint omnes tam futuri quam presentes, qualiter Asculff
im consensu et laude fratrum suorum Burghardi, Fretherici, iustissimorum heredum quicquid proprietatis
pago Rittiga et in uilla Ascoluingerothe in comitatu Theoderici comitis hereditario iure possedit, sancte
itherbrunnensi ecclesie in proprium tradidit, legauit, concessit, in agris cultis et incultis, siluis, pratis,
wcuis, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molis, molendinis, quesitis et inquirendis, exitibus et
ditibus, et omnibus iure ibi pertinentibus, ea uidelicet ratione, ut unum foreuuerc m Daslingerothe cum
nnibus suis appendiciis et insuper VI. lite concedantur ei in precariam ad exitum uite sue, et pro ipsius
ruicio libra denariorum detur ei omni anno, conlaudante et corroborante hoc domno et uenerabili Im-
ado eiusdem sedis episcopo. Si uero aliquis uenturus episcopus constitutum hoc infringere et concessa
bi tollere uoluerit, liberam habeat potestatem Ascolf sua recipiendi et quod libitum ei fuerit inde fa-
endi. Huius rei testes sunt. Ekkibraht. Fretheric. Reinold. Oddo. Helmdag. Cono. Ekbraht. Ricuual. Hoico.
luolf. Iciko. Sibraht. Azo. Ascolf. Reinmar. Reinmar. Meingrim. Hozico. Erpo. Heio. Thammo. Thiathard.
amaca. Vneca. Athelbarn.
CXLVII.
Aus einem Kopialbuche des Martini-Stifts.
Ego Egilbertus Dei gratia Mindensis episcopus. In nomine Domini nostri Jesu Christi aecclesiae sancti
artini ad prebendam fratrum, Almagehuson, Bodinga burstal, quae acquisieram ab quadam matrona cui
»men Helmburch, in Adelberinghuson quoque tale predium qualecumque mihi dederat Godefridus filius
ardonis comitis, et decimationem in eodem loco. Insuper unam decimacionem in Vanredere XXX. soli-
prum, et unum molendinum Mindae. Ex hiis constitui singulis diebus uuicuique fratrum album panem
(ri trium librarum pondere, quibus non dabatur prius nisi dominicis et paucis festis diebus. Dedi quo-
ae duo aratra in Egisbergun ad concinnandum lumen in dormitorio fratrum quod prius non habebant.
isuper dedi sancto Martino predium in Manninchuffen, quod antecessores mei ab quadam matrona Hizuka
ibus decimationibus precariando acquisierant, et unam decimationem Lutteron. Preterea cum consensu
; collaudatione clericorum et laicorum bannum super ciuitatem Mindam, ad aedificandum et meliorandum
austrum, ad preposituram sancti Martini perpetualiter constitui. Ego Egilbertus Mindensis episcopus haec
ropria manu scripsi, et ut sciatur eum esse inbannitum, quicumque ex hiis donationibus minimam partem
iurpauerit, tam futuris quam presentibus, sigilli officio assignaui. -
Ego Egilbertus Mindensis episcopus haec propria manu scripsi et sigillaui.
CXLVIII.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Egilbertus humillimus Mindensis aecclesiae Deo annuente
piscopus. || Omnibus suis successoribus diuina ordinatione futuris post huius uitae longitudinem aeternam
eatitudinem. Quam uana et quam instabilis huius mundi gloria sit omnibus quae uelut umbra pertransit,
ius memoria amplius nulla erit, beatae memoriae antecessor meus, huius Mindensis sedis antistes Bruno,
te pertractans, quicquit de propriis hereditario iure sibi successis, et de eiusdem sibi commissae aeccle-
ae beneficiis extra usum necessarium babere potuit, ibidem Deo famulantium ad sustentationem, pro
honradi imperatoris memoria, suique filii Heinrici tercii regis sospitate, et regni eiusdem stabilitate, nec
In pro se suorumque antecessorum et cunctorum se post subsequentium, seu pro omnium fidelium tam
15*
446 4055 — 1059.
defunctorum quam uiuentium requie fideliter contulit, quatinus pro his transitoriis aeterna beatitudine p
frui mererentur in caelis. Huius pie deuotionis conceptum diuinae miserationis indeficiens clementia, qu
semper quod bonum est inspirando praeuenit, dedit etiam perficere, quod se inspirando excogitauit. Li
igitur eiusdem monasteria quae antecessorum suorum industria inucnit constructa et iusta eorum collatio
adaucta non solum mihi sua sollicitudine reliquid inuiolata, sed de propriis hereditatis suae bonis s
ample et magnifice in prandiis fratrum et sororum ibidem in Dei seruitio manentium augmentata. :
uirtutum gradibus predictus Dei famulus ad alta proficiscens, coepit in insula quadam Wisarae flum
iuxta Mindon posita aecclesiam fundare ad laudem et honorem domini nostri Jesu Christi sanctique Pi
patroni nostri et sancti Gorgonii marliris, et speciali sancti MAVRITII sociorumque suorum commendat
priuilegio, in qua religiosos monachos congregauit, quatinus in sancto proposito tanto liberius ibid
Deo seruirent, quatinus a secularibus longius distarent. Verum haec in Deo rite administrata, uti |
omne tempus inconuulsa permaneant, sapienti usus consilio sub tuitionem Heinrici inperatoris suorumc
successorum in perpetuum defendendam ipsam aecclesiam collocauit. Huius uenerabilis patris tam egre
facta quotiens ego indignus et omnium minimus mecum reuoluo, illius uicem suscepisse ualde erubes
qui in nullo opere actus eius prosequi ualeo. Sed haec mihi sepius cogitanti occurrit illa sancta uid
quae pro duobus minutis recepta est in aeterna tabernacula, et quod prius paruitas mihi hereditatis 1
gauit, bona uoluntas postmodum habundanter subministrauit. Tradidi ucro ad idem monasterium qu
Bruno antecessor meus construxit, ex his quae ad ius meum proprie pertinebant, nec quisquam mihi cc
adicere habebat, LVI. mansos et XXVIII. mancipia utriusque sexus. In RETERESTHORPE per singu
annos ll. carrata uini. In Lindungon Ill. mansos. In WETBERGA Ill. mansos. In AMANIIVSON X. mar
cum V. mancipis. In HEVERICSTIDE HI. mansos cum IHI. mancipis. In HYMENHEIM X. mansos c
I. prato, et cum V. mancipiis. In WEHCBIKAE XIII. mansos cum X. mancipiis et I. molendinum. In ALE
BIKE VIIII. mansos. Et decimacionem in VALETHORPE, et in VNHYSON, ct in HOLTIIVSON, et in Hl
DINESFELDA decimationem trium aratrorum. In HOLTHVSON Il. mansos et I mancipium. In OTIIERC
I. mansos ct V. mancipia. In WICBOLESSON 1. mansos. In HATDISSON II. mansos. In PAPINGOHYSC
I. mansum et I. aream. In DIDINGOHVSON I. mansum et I. aream. Et aream I. in ipsa ripa fluminis V
sarae iuxta Scalcaburg ad acquirenda ligna in silua uicina. Et hortum I. in Mindon iuxta curtim episc
palem. Haec pro nostra mediocritate huic contulimus aecclesiae, ct uti perpetualiter inuiolata et inco
uulsa permaneant, ex auctoritate sanctae et indiuiduae Trinitatis et principiali potestate beati Petri ap
stoli, cuius vicem ego indignus gero, quisquis ea infregerit aut ulla fraude minuerit, nisi cum satisfactio
redeat, in perpetuum excommunico, nec sit ci pars in terra uiuentium, sed corpore et anima descend
in infernum.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CXLIX.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. ||
Nouerint omnes Christi nostrique fideles tam futuri quam presentes, qualiter antecessor noster t
amabilis pater dignissimae memoriae Heinricus tercius rex et secundus imperator augustus predium quoi
dam dedit in concambium sanctae Patherbrunnensis aecclesiae uenerabili episcopo Ródolfo pro uno fores
Reginherishusun dicto eidem aecclesiae pertinent. Et hoc concambium quamdiu uterque uixit tandi
ratum permansit. Sed post patris nostri semper lamentandum obitum nos pro animae illius aeterna re
quie et per interuentum dilectissimae matris nostrae Agnetis imperatricis augustae, nec non ob deuotm
ac fidele seruicium Immadi prefatae aecclesiae post Ródolfum digni presulis, forestum reddidimus, atq"
ad altare sanctae Mariae matris Domini, et sancti Kiliani martyris sanctique Liborii confessoris ipsum pre
dium scilicet curtim unam dominicalem Puningun dictam cum tribus minoribus, Sumerseli, Bettesdor
Julinbichi, quae uulgo dicuntur Forauuerch, cum uiginti septem mansis ad easdem curtes pertinentes, !
1059. H7
pagis Westualun et Treine situm et in comitatibus Bernhardi ducis et Rotgeri atque Bernhardi comitum,
cum omnibus suis appendiciis, hoc est utriusque sexus mancipiis, areis, aedificiis, terris cultis et incultis,
agris, pratis, pascuis, campis, siluis, uenationibus, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, molis,
molendinis, exitibus et reditibus, uiis et inuiis, quesitis et inquirendis, et cum omni Jure ct utilitate quae
ullo modo inde poterit prouenire, in proprium dedimus atque tradidimus, Ea scilicet ratione ut iam dictus
Immadus Patherbrunnensis sedis uenerabilis antistes suique successores de prenominato predio liberam dein-
ceps potestatem habeant tenendi, commutandi, precariandi, uel quicquid sibimet tantum in usum aecclesiae
placuerit inde faciendi. Et ut haec nostra regalis traditio stabilis et inconuulsa omni permäncat aeuo,
hanc cartam inde conscriptam manu propria corroborantes sigilli nostri impressione ut subtus cernitur
iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici quarti regis. (L. M.)
Gebehardus cancellarius uice Liutpoldi archicappellani recognout.
Data est VII. Id. Apr. Anno dominicae incarnationis M. L. VIII. Indictione XII. Anno autem ordinationis
domni Heinrici quarti regis V. regni uero III. Actum apud Traiectum in Dei nomine feliciter Amen.
Das Siegel, welches neben dem Monogramm aufgedruckt war, ist verloren gegangen.
CL.
Original im Besitz des Bibliothekars Mooyer in Minden.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. || Omnibus
Christi nostrique fidelibus tam futuris quam presentibus notum esse uolumus, qualiter Egilbertus episcopus
sanctae Mindonensis aecclesiae in honore sancti Petri apostolorum principis constructae in nostram attulit
presentiam piissimi nostri genitoris Heinrici imporatoris augusti ceterorumque antecessorum nostrorum regum
uel imperatorum scripta, in quibus continebatur, qualiter ipsius prefatae aecclesiae res cum omnibus in
ipsis rebus consistentibus in illorum receperunt mundiburdium ac defensionem, precatusque est serenitatem
nostram, ut hoc ipsum a nostre imperialis potestatis consensu fieri non recusaremus. Nos autem ob amo-
rem Dei nostreque animae remedium nec non pro regnorum nostrorum stabilitate, predecessorum nostro-
rum et paternos mores sequentes et eius benignitati assentientes, ita fieri decreuimus, precipientes ut
nullus iudex publicus uel quilibet ex iudiciaria potestate in aecclesias aut loca uel agros seu reliquas pos-
sessiones iàm dictae aecclesiae, quas nunc infra ditionem regni nostri legibus possidet uel quae deinceps
in iura eius diuina pietas uoluerit augeri, ad causas audiendas, uel freda exigenda, mansiones uel paradas
faciendas, aut fideiussores tollendos, aut homines ipsius aecclesiac, francos liberos et aecclesiasticos litones
maalman uel seruos cuiuslibet conditionis seu colonos contra rationem distringendos, nec ullas redibitiones
uel inlicitas occasiones requirendas ullo unquam tempore ingredi audeat, aut bannum siue heribannum
seu ea quae supra memorata sunt ab illis penitus exigere presumat. Hominibus quoque eidem aecclesiae
famulantibus predictum mundiburdium constituimus, ut etiam coram nulla iudiciaria potestate examinentur,
nisi coram episcopo et aduocatis eius, quos eiusdem aecclesiae episcopus elegerit. Insuper ctiam bannum
nostrum et monetam teloneumque siue macellum publicum ibi construi licere, et quicquid ad nostram
potestatem pertinere uidebatur, eidem aecclesiae donauimus, quicquid uero fiscus exinde sperare potuerit,
pro aeterna remuneratione predictae aecclesiae ad stipendia pauperum et luminaria concinnanda concessi-
mus, et per se episcopus cum omnibus rebus suis nostro fideliter pareat imperio, et sub nostra constet
defensione, uti ceterae regnorum nostrorum aecclesiae et episcopi, quatenus ipsum fratresque eiusdem
loci pro nobis dominum melius et iugiter orare delectet. Concessimus quoque cisdem fratribus licentiam
digendi inter se pastorem dignum et idoneum, saluo tamen regis siue imperatoris consensu. Et ut haec
A46 1059 — 1064.
nostra regalis confirmatio stabilis et inconuulsa omni permaneat aeuo, hanc cartam inde conscribi manuque
propria corroborantes sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici quarti regis. (L. M.)
Gebehardus cancellarius uice Liutpaldi archicancellarii recognoui.
Data est VI. Kal. Aug. Anno dominicae incarnationis M. L. VIII. Indictione XII. Anno autem ordinationis
domni H. quarti regis Vl. Regni uero III. Actum Polide in Dei nomine faeliciter amen.
Das Siegel, welches aufgedruckt war, ist herausgeschnitten,
CLI.
Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris, qualiter Imadus episcopus curtim que est Lesper-
don, que in pago qui dicitur Sinchtueld sita est, cum omnibus suis appendiciis, tum in pratis, tum in
campis, tum in siluis, tum in aquis, Paterbrunnensi hierosolimitane ecclesie in die consecrationis eiusdem
ecclesie donaujt ad laudem et gloriam beatorum apostolorum Petri et Andree, tum pro se, tum pro auun-
culi sui Meinwerci episcopi memoria, qui huius ecclesie fundator exstitit Hoc autem insuper constituit,
ut in festo sancti Andree fratres de matrice ecclesia illuc quot annis conuenirent et Dei seruitio deuote
interessent, peractisque missarum sollempniis, communem de eadem quam dixi curti refectionem ibidem
perciperent, et in cathedra sancti Petri in utraque congregatione dari unicuique fratri duos panes, I. album
et I. nigrum, et II. carnes et ]. assaturam, et I. eminam ceruise et dimid. et I. hendilingum medonis. Si
uero in XLma ipsa dies eueniret, daretur unicuique caseus integer et dimid. Hec autem traditio banno
Sifrithi archiepiscopi Mogontini, et Ricberti Uerdensis episcopi, et ipsius christianissimi pastoris Immadi
scilicet sanccita est, ut si quis . . . e hoc ucl alia que prius a Meginwerco episcopo ecclesie donata erant,
infringere presumpsisset, ab illa celesti Hierusalem per ..... municatione cum Juda traditore secluderetur.
Huic traditioni interfuerunt . . . s abbas loci istius. Tammo abbas de... . huson. Werinhari camerarius
Corbeigensis. Winotus prepositus. Hezelinus decanus omnisque clerus matris ecclesie. Prepositus .. gico.
Decanus noster Pulucrel, nostreque congregationis fratres. Cinoman prepositus ..... emensis archiepr
scopi. Egico et Wulfhard de Hiriuordi. Bernhardus aduocatus. Rembertus et Witherald de D . . . Conradus
de Burin. Cobbo. et alii multi nobiles et ignobiles, omnes ministri ad episcopatum pertinentes, cunctusque
populus ad benedictionem congregatus.
Das Siegel, welches auf die Charte geheftet war, ist verloren gegangen. .
CLII.
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauenta clementia rex. Quantum rege
liberalitatis est || ad usus ecclesie res uel hereditates donare, tantum regie dignitatis et beniuolentie esse
consistit, donata perpetua pace stabilique iure confirmare, ne quibus gaudet bene partis, unquam doleat
peius amissis. Vnde omnibus Christi nostrique fidelibus tam futuris quam presentibus, notum esse uolumus,
qualiter nos X. mansos in uilla Ersten dicta, in pago Engeren, in comitatu autem ÖSOLT comitis sitos,
quos dilectissima mater nostra AGNES imperatrix augusta ob remedium anime sue et anime patris nostn
pie memorie HEINRICI imperatoris augusti, nec non ob longeuam uitam nostram uiteque tranquilla tempora.
fratribus PODELBRVNNEN Deo in ecclesia sancte MARIE sanctique LIBORII confessoris seruientibus, cum
omnibus appendiciis, hoc est utriusque sexus mancipiis, agris, pratis, pascuis, siluis, uenationibus, molis
molendinis, terris cultis et incultis, uiis et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, in proprium
tradidit, nos inquam eidem sanct, Dei congregationi perpetualiter confirmauimus, et in eternum contra
%
1064 — 1068. 419
. - .
dictione remota omnium possidendos concessimus, Ea uidelicet ratione, ut predicti fratres liberam inde
potestatem habeant tenendi, in melius commutandi, uel quicquid ad communem illorum utilitatem uoluerint
faciendi. Et ut hec nostra regalis confirmatio siue traditio stabilis et inconuulsa omni permaneat tempore,
hanc cartam inde conscribi, manuque propria corroborantes, sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici quarti regis. (L. M.)
Sigehardus cancellarius *) uice Sigefridi archicancellarii recognoui.
Data XIII. Kal. Augusti . . .
(Das übrige des Datums ist, durcb Vermoderung des untern Theiles der Urkunde, verloren gegangen.)
Das aufgedruckte kreisfórmige Siegel zeigt den König , in sehr jugendlicher Gestalt, auf einem Stuhle sitzend, in der
rechten Hand einen Stab, auf dessen Spitze ein Vogel, in der linken den Reichsapfel mit einem grossen Kreuse
baltend ; mit der Umschrift: Heinricus Di. Gra. Rer. 1
CLIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis: Immadus Dei Gratia Patherbrunnensis ecclesie episcopus. ||
Quocienscunque religiosorum uirorum in suis oportunitatibus preces exaudientes, quieti et utilitati eorum
paterno affectu prouidemus, ab omnipotente Deo, quem in suis membris honoramus, premium laboris nos
recepturos fideliter et ueraciter speramus. Vnde omnium fidelium Christi presentium ac futurorum nouerit
deuotio, qualiter domnus Eilbertus venerabilis abbas ecclesie beatorum apostolorum PETRI et PauLi, quam
in occidentali parte suburbii ciuitatis nostre domuus MEINWERCVS digne et laudabiliter memorandus epi-
scopus auunculus noster deuotissime construxit, nos suppliciter adiit, et ut predium quoddam in comitatu
Bernhardi ducis in uilla que Hallo dicitur, quod a quodam uiro Thancmaro nomine suisque heredibus
uiginti marcis comparauit, episcopalis auctoritatis. confirmatione corroboraremus, humiliter petiit, Cuius
iustis precibus gratuito annuentes, ipsum predium cum uniuersis ad hec legaliter pertinentibus, suis suo-
rumque fratrum presentium ac futurorum usibus banni nostri munimine confirmauimus et presentis scripti
paginam in monimentum et munimentum perpetuum sigilli nostri impressione insigniri mandauimus. Huius
rei testes sunt. Adelbertus comes. Ekkibertus comes. Fritheric. Oddo. Cono. Erpo. Hoico. Azo. Iciko. Hociko.
Heio. Tammo. Hamaka. Vnika. Reinmar. Item Reinmar. Meingrim. Thiathard. Adelbrand. Ascolf. Aluold.
Sibrath. Ricwald. Ecbrath. Helmdag. Reinold. Ekkibrath. Brunhard. Becelin. Weliko. Brun. Widelo. Liefdach.
Wifheri. Thancmar. Acta sunt hec Patherbrunnon. Kal. Aug. Anno ab incarnatione dom. M.LXVI. Ind. III.
Regnante Heinrico rege III.
Das aufgedruckte Siegel ist das bereits beschriebene,
CLIV.
Nach dem Original im Archive zu Osnabrück. **)
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Notum sit omnibus fidelibus (tam presentibus quam) futuris,
qualiter domnus Gisilbertus et domna Cuniza, presente scilicet sorore sua et collaudante, duo loca (uide-
licet) Essene et Bamuuide cum familüs et mancipiüs nec non et aliis utilitaübus ad illa iure pertinentibus,
*) Da dieser Kanzler sich in Urkunden von 1064 — 1069 findet, so lässt sich hiernach die Zeit dieser Urkunde annähernd
bestimmen.
**j Die eingeklammerten Worte sind, durch Beschädigung des Originals, verloren gegangen, und hier nach Wahrscheinlich-
keit erganzt.
120 u 1068 — 1013.
x |
domno /Bennoni) episcopo superstite eiusque aduocato Euerhardo ad Osnabruggensem aecclesiam saacto
Petro apostolo in haec uerba . . . . tradiderunt, ut quot annis uite sue econtra in beneficium IllIer, libras
decimacionis et Illlor. feras, id est duos porcos et duas ceruas illi utrique ad usque finem uite sue ha-
berent. Isti sunt testes qui hoc uiderunt et audierunt. Canonici. Eilhard. Fobrath. Eiluuord. Athalbrath. ,
Liuzico. Alfuuord. Nobiles laici. Otto prefecti Godescalei filius. Haolt. Amulung. Vuerin. Ezo. Benniko.
Hrothulf. Ilezil. Godebold. Thiederic. Thiedo. Vuidilo. Liudolf. Celico. Ricfrith. Ratolf. Vdo. Vucrinheri. Azo.
Odo. Bernold. et alii multi, nec non et omnes ciues. Haec sunt loca in quibus decimatio sita est. Bam-
uuida. Vuernapi. Nimodon.
Von dem unten seitwärts mit Pergamentstreifen angehefteten Siegel ist noch ein grosses Stück erhalten und auf dem-
selben das vorwärts sehende bischofliche Brustbild kenntlich.
CLV.
Aus dem Kopialbuche des Johannis-Stifts zu Osnabrück.
Prebenda fratrum constituta est maxime ex istis villis. Hengerinchusen. Thiedenhusen. Dodishusen.
Gretanescha. Aldontorpa. Heslim. Burcla. Hramasithi. Haren. Gerithi.
Dei gratia B. Episcopus. Successoribus suis episcopis sempiternam salutem in Christo. Nouerit cari-
tas uestra ymo diligenter attendat que in hac pagina dicturus sum de Prepositura ad sanctum Johannem
Osnab: Sancte memorie domnus Thetmarus Episcopus congregationem canonicorum ibi primus instituit
Post illum Meginherus pie memorie cum suis denariis locum ampliauit atque regulariter ordinanit. Primi
prepositi res ecclesie diligenter seruabant, cenobiales diuinis secularibusque alimentis sapienter pascebant.
Deinde inprudenti consilio constitutus est in prepositum quidam nomine Tiho. Propter iliius negligentiam,
desidiam, ignauiam, honor claustri penitus defecit. Ministri deputati super decimas et uillas bona fratrum
ad se trahebant, tanta fraudulentia ut de libris Triginta. duabus non amplius profiterentur quam tredecim
libras. Et nepharium illud furtum stabat fere XL. annis. Tam scelerati sacrilegi princeps erat quidam
Hartericus archidiaboli signifer ad destruendum Dei seruicium. Ad ultimum Deo nostro summas grates
atque gratias agamus, quod tam diu opertum crat reuclatum est. Deinde prout uisum est mois fidelibus
distribui singulis officiis quantum euenire potuit sicut infra uidebitur, ad mensam fratrum viginti quatuor
libras, ad uinum emendum III. libras, adauxi beneficium prepositi cum duabus libris, ad ecclesie tectum
unam libram ad emendum scindulas. Insuper remanent II. libre preter frisgingas et pingues porcos, preter
conuiuia, preter uestimenta fratrum atque beneficia, et quidquid potest fieri de ociosis aruis. Nam Deus
dixit, Ego sum uia, ucritas et uita.
CLVI.
Original im Besitze des Bibliothekars Mooyer in Minden.
Notum esse cupimus omnibus fidelibus tam futuris quam presentibus, qualiter E. Mindensis episcopus
et dux scilicet MAGNVS conuenerunt in capella que est in uilla Runibere, et fide data dextras inuicem
acceperunt, ea quidem conditione, ut ipse dux fidelissimus tutor et defensor sit Mindensis ecclesie in
omnibus quidem rebus et bonis, familiis atque libertis, et ubicunque ius et ratio ualent tueatur firmissime,
si autem ius et ratio uacillent, consilio iuuet fidelissime. Ipse autem dux decimarum.quas auus suus dui
B. felicis memorie habuit super curtes suas ex predicti Mindensis episcopi concessione eam tantum partem
habeat, que eum attinet in particione locorum cum patruo suo. Nam reliquam partem ipse comes H. prius
est in beneficium consecutus. Et ipsa quidem decimarum loca inferius sunt subscripta.
(Hier hört aber die Urkunde auf, und zwar mitten in einer Zeile, woraus um so deutlicher erhellet, dass auf der klei-
nen Charte nie mehr geschrieben stand, wie denn auch unter der Schrift noch für mehr als eine Zeile leerer Baum
übrig ist, Ein Siegel scheint nicht vorhanden gewescn zu sein.) «
1015 — 1019. 421
CLVII.
Aus dem Kopialbuche des Domstifts zu Paderborn.
Notum sit omnibus tum futuris quam presentibus, qualiter Immadus Paderburnensis Ecclesie Episco-
;, memor humane fragilitatis et eterne in Christo retributionis, pro anime sue suorumque predecessorum
inwerchi scilicet et Ruodonis Episcoporum remedio, nec non et pro diue memorie Heinrici secundi regis
primi imperatoris pie recordationis affectu, curtem Moronga in pago Moronga sitam et ab ipso Heinrico
eratore eidem Paderburnensi Ecclesie ad uestitum fratrum iam traditam, a Meinwerco episcopo reten-
1, a Ruodone uero episcopo eiusdem successore postea fratribus redditam, ab ipso autem hac usque
iste possessam, patris et filii et spiritus sancti tactus miseratione et fraterna ammonitus caritate, salubri
itencia ductus, fratribus suis ipsius Ecclesie canonicis ad uestitus sui supplementum absque omni con-
lictione reddidit, ea uidelicet ratione, ut unus fratrum preter Episcopum et prepositum eligatur, cui
n fraterna electione et episcopali consensu huius obediencie cura ingeratur, qui fideli dispensatione
rum commoditati preuideat et bene administrando eterne retributionis premium acquirat. Quod ut in-
iuulsum et stabile iugiter permaneat, bannis episcopalibus confirmauit et manu propria subscripsit, ut
quis umquam hanc ratam confirmationem uoluerit infringere, perpetuo cum Juda proditore feriatur
themate. ]
Ego Immadus diuina fauente clemencia episcopus manu propria subscripsi.
Actum dominice incarnationis anno MOLXXV®. Indictione XIII». Regni autem Heinrici IM. XVIIIo. Epi-
patus uero Immadi XXIII». XV. Kal. Sept. in cripta Paderburnensis monasterii iuxta sepulchrum episco-
"um, coram omni cleri et populi conuentu et presencia feliciter ameN.
CLVIII.
E Mss. Henseleri.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Justicia est qua
m cuique ius tribuimus, qua uia si incesserimus uiam regiam sub duce magno IHCV in terram pro-
sionis ingredimur. At si forte fragilitate humana rectis gressibus aliquando exorbitauerimus, legibus
lesiasticis salubriter admonemur, ut ad uiam reuertamur iusticie, emendemus in melius quod per ne-
'entiam aut maliciose peccauimus. Quam ob rem in omne tempus notum esse uolumus, quatinus fidelis
ter BENNO secundus, uenerabilis sancte Osnebruggensis ecclesie episcopus, nostre celsitudinis clemen-
n adiit, coepiscoporum suorum frequentia stipatus, ac ueterem super ecclesie sue decimis querimoniam
"mabiliter in aures nostras effudit. Idem uero cum per omnem uitam suam a nobis optime meruisset,
| ea de causa dignior erat audiri, quod in omnibus necessitatibus nostris fideliter nobis et inremotus
nes adhesit. Talis autem eiusdem fidelis nostri proclamatio fuit, quod antecessor noster uir diue et
yerialis memorie KAROLVS ecclesiam sibi commissam a primis fundamentis condiderat et decimas in
scopio circumquaque terminatas eidem ecclesie in dotem contulerat, eo quod in prediis aut regalibus
itibus donaria ad manus in primiciis fidei et nouelle plantationis tempore illis in partibus nulla habebat.
as donationes iuste a prefato principe eidem ecclesie datas et manuscripto regio sub impressione anuli
more confirmatas, ad multum tempus aiebat ecclesie mansisse, usque dum bellicis perturbationibus
s earundem decimarum sub Ludeuuico secundo per manus Copponis ab eadem scinderetur. Ea de
sa cum per episcopos eiusdem ciuitatis actio et discussio in audientia principum atque antecessorum
trorum regum et imperatorum sepius haberetur, diiudicata est iustior pars episcoporum, iniustior :
iersariorum. Equidem prefatus Coppo primus usurpator earundem decimarum cum totum occasione
Cod. dipl. hist. Westfal. 16
499 1019.
bellorum iniusta dominatione suos in usus raperet, partem Warino fratri suo germano Corbeiensi
partem abbatisse Adele Herefurdensi germane sue concessit. ltaque episcopi causam hanc in curia
mauifestis comprobationibus euicerunt, decimas ad sese legitima donatione redire debere. Venti
res in conciliis quatuor, primo Rome sub papa Stephano, secundo Triburie sub Arnolfo imperatore
Bunne, quarto Ingelinheim. "Vt in omnihus possessio decimarum communi sentencia episcopis adit
tur. In ultimo etiam presentibus fere omnibus Teutonicarum partium episcopis, mediantibus Legatis
nis, sub Johanne papa, cum XXX. librarum auri compositione restitueretur. Verum ut semper do
iniquitas iniustis, res superius emendata et correcta rursus corrupta est. Huiuscemodi uero causa
fidelis noster prefatus Osnebruggensis ecclesie episcopus ad aures nostras sepius referret atque et
et corrigi postularet, nos et etatis imbecillitate detenti et aduersariorum eius precibus exorati, mul
pore facere negleximus. Tandem assiduis eius et coepiscoporum suorum ius suum agnoscentium
nitionibus deuicti, locum et diem statuimus, ad quem episcopus et aduersarii cius cum manuscriptis
que uenirent. Aderant XX. aut plures episcopi, tum principes regni atque aliorum fidelium no:
numerosa multitudo. Lecta sunt in auribus omnium amborum cyrografa, dicta atque acta sunt dil
omnia. Acclamatum. est ab omnibus iustas esse partes episcopi, aduersariorum iniustas, atque ut
episcopo sueque ecclesie iusticiam faceremus studiosius omnes instabant. Quam ob rem iniustum p
equitatem negligere et iusticie diutius obniti, peticioni fidelium nostrorum et consiliis acquieuimus. |]
auctoritate huius precepti nostri statuentes statuimus, ut eaedem decime ad dominium episcopi :
dispositionem, uti KAROLVS instituit, reuertantur. Neque sit aduocatus aliquis aut alia maior uel
persona, qui episcopos eiusdem ciuitatis hac in re amplius inquietare audeat, sed episcopi easdem c
quieto ordine et pace perpetua teneant, possideant, disponant, ea spe et in diuine pietatis conl
ut hec decimarum iusta restitutio animabus parentum nostrorum, id est aui, auie, matrisque nostre
ratricis A. et cari patris nostri H. imperatoris augusti, fiat peccatorum remissio et negligencie qua
in hac causa commisit apud Deum fiat obliuio, et ut in. singulis diebus et in anniuersario corum
bello contra Saxones corruerunt ibidem memoria fiat et specialis oratio anime Sigfridi in eoden
occisi ordinetur et fiat, ita ut sibi cottidie specialis missa et omni Ill. feria communiter a fratri
choro una missa pro omnibus interfectis nostris et omnibus fidelibus decantetur, et ad cursus h
Ps. I$. Prebenda quoque detur ei clerico, qui hec que Sigfrido debent diligenter obseruet. Conu
etiam cum episcopo collaudatione clericorum suorum pro salute corporis et anime nostre omni ebc
XXX. misse pro uiuis et defunctis ibidem decantentur. Post obitum autem nostrum specialiter pro
nostre et parentum nostrorum remedio misse et totidem psalteria ibidem decantentur nunc et in
tempus futurum. Talia enim, optantes credimus apud misericordem Deum et nostram deleri neglig
et antecessorum delicta redimi, qui hac in causa negligenter et maliciose egerunt. Et ut huius p
nostri auctoritas omni euo maneat stabilis et inconuulsa, kartam hanc scribi precepimus et manu
ut est consuetudo regum et imperatorum corroborauimus et sigillo nostro signari iussimus.
Signum domni Heinrici regis quarli inuictissimt. (L. M.)
Gebehardus cancellarius uice Sigefridi archiepiscopi recognouit.
Data VI. Kal. Febr. Indict. I. Anno dominice incarnationis MOLXX°VIII®. Anno autem regni
Heinrici regis quarti XX?III*. Actum Moguncie feliciter AMEN.
CLIX.
E Mss. Henseleri.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Si querit
sacerdotum, quas nobis de necessitatibus ecclesiarum sibi commissarum obtulerunt, adtenterimu
1019. 493
usticiam misericorditer illis impendeudo ad finem perduxerimus,. presentis scilicet et eterne felicitatis pre-
nia exinde mercari liquido confidimus. Idcirco notum esse uolumus omnibus sancte Dei ecclesie nostrisque
idelibus presentibus scilicet et futuris, qualiter fidelis noster OSNENBRVGGENSIS episcopus secundus
JENNO in nostro seruicio longo tempore deuotissimus, serenitatis nostre clementiam adiit, apostoli pre-
'eptum sequens, arguendo, increpando, obsecrando et iuuentutem nostram incusando, querimoniam faciens,
ie suosque antecessores nostrorum antecessorum scilicet aui nostri KVNRADI et cari patris nostri bone
nemorie HEINRICI imperatorum forsitan in hac causa ignoranter delinquentium temporibus multas iniu-
ias et uarias oppressiones de potentibus illius regionis, maxime autem a Corbeiense abbate et Herifur-
lense abbatissa illorumque fautoribus, in decimarum direptione ad suam ecclesiam debite pertinentium
am diu miserabiliter sustinuisse. Cuius proclamationi quamuis sepius iterate diutius quam felicius assentire
enuentes, etatis teneritate ac quorundam consiliariorum nostrorum tunc temporis iuuentuli nostre proui-
lentium dissuasione ad hec determinanda uariis occasionibus prefixis nos excusauimus. Sed tandem cre-
ris et infinitis etiam pro Christianitatis miserabili defectu querimoniis et multorum clericorum et laicorum
us suum agnoscentium rogatu et consilio deuicti, WORMACIAM eidem episcopo suisque aduersariis, ubi
principibus nostris pro ceteris regni negociis conuenire statutum est, ut et ipsi uenirent precepimus. Ibi
rero. X. episcopis X. abbatibus ceterisque quam plurimis clericis ac laicis presentibus utriusque partis
cripta episcopus et sui aduersarii in medium proferebant. Episcopi uero scriptis lectis et intellectis Osne-
yruggensem ecclesiam Adriani pape consilio et consensu a magıo et illustri uiro KAROLO primitus in
yrouincia WESTFALA fundatam et a uenerabili Egilfrido Leodicensi episcopo consecratam, et quia sibi tunc
emporis predia uel alia in illa regione non erant donaria, unde episcopus uel clerici ibi Deo militantes
iustentarentur, decimis cunctorum infra terminos eiusdem episcopatus degehtium et nouiter ad Christiani-
atem conuersorum consecrationis eius die dotatam, et postea IIII. apostolicorum uirorum priuilegiis, scili-
set Leonis, Paschalis, Eugenii et Gregorii, stabilitam esse, et omnem hominem eisdem priuilegiis ante nos
"electis, qui hec sancita aliquo modo irritauerit, anathematizatum constare, absque ulla ambiguitate didi-
simus. Ex abbatis autem scripto quod attulit regali auctoritate confirmato iuniorem Ludeuuicum quandam
sellam Corbeiensi ecclesie nomine MEPPIAM, Herifurdensi autem ecclesiam nomine BVNEDE cum decimis
ibi pertinentibus in episcopatu OSNEBR. concessisse intelleximus. Ad hec infringenda et adnihilanda eius-
lem iunioris Ludeuuici cartam ipsius propria manu roboratam et sigillo eius assignatam episcopus in pa-
am proferebat, in qua idem Ludeuuicus aui patrisque sui statuta super eisdem decimis prefate Osnabrug-
zensi ecclesie stabiliuit et in earundem decimarum traditionibus quicquam derogasse, ut abbatis scripta
referunt, denegauit. Abbate autem et abbatissa propter hoc solum quod ibi uidebatur ficticium aliquid
juo inniti possent non habentibus, episcopus plurimorum antecessorum nostrorum regum et imperatorum,
scilicet ARNOLFI filiique eius LVDEVVICI, HEINRICI primi, trium OTTONVM cartas ipsorum manibus ro-
boratas et sigilis assignatas, ecclesie sue easdem decimas stabilientes presentauit legendas. Ibi uero utro-
rumque sentenciis auditis et subtiliter diiudicatis, archiepiscopi, episcopi cum omni clero, duces et comites,
etiam ipsis prius fauentes, peticionibus episcopi oonsentire debere iusticia exigente unanimi concordia
omnes affirmabant. Promisit etiam nobis prefatus episcopus, decano ceterisque eiusdem ecclesie clericis
adstipulantibus, dum locus maneret integer et indestructus, pro uita nostra statuque regni dum uiueremus,
post obitum autem pro nostri et cari patris nostri HEINRICI imperatoris augusti, matrisque nostre AGNETIS
imperatricis, aui, auieque animarum remedio XXX. missas totidemque psalteria per singulas ebdomadas
ibidem deuote decantari, et ad omnes cursus horarum psalmum unum. Insuper statutum est, ut in euum
Omni tercia feria communiter a fratribus in choro pro anima Sigefridi cari seruientis nostri ceterorumque
qui pro nostro honore defendendo in publico bello corruerunt, specialis missa decantetur. Qua propter
Domini nostri Jesu Christi et beati Petri principis apostolorum et preciosissimorum martyrum Crispini et
Crspiniani, nec non pro ucneratione KAROLI imperatoris augusti magni et pacifici et eiusdem ecclesie
fundatoris deuotissimi et ceterorum antecessorum nostrorum eandem ecclesiam suis scriptis et preceptis
16 *
12% 1079 — 1082.
roborantium, nec non aui patrisque nostri atque nostra ceterorumque uidelicet regum qui in eandem
ecclesiam iusticiam sibi denegando peccauerunt animarum remedio et liberatione, et eiusdem episcopi
sedula et diuturna proclamatione, nostre immunitatis et libertatis preceptum super eisdem decimis episcopo
sueque ecclesie stabiliendis fieri decreuimus. Precipientes ergo iubemus ut sicut relique in regno nost
sancte Dei ecclesie ab antecessorum nostrorum regum et imperatorum preceptis et scriptis stabilite consi-
stunt, ita et hec OSNEBR. ecclesia per hoc nostrum preceptum Domino opitulante stabilita consistat. Con-
cedimus etiam eidem episcopo et licentiam damus imo precipimus, secundum Karoli institutionem decimas
cunctorum infra sui episcopatus terminos habitantium, quibus iam diu iniuste caruit, in suam episcopalem
potestatem recipere nemine contradicente. Sed liceat prefato episcopo easdem decimas ceterasque re
sue ecclesie quas modo possidet uel deinceps acquisierit quieto ordine possidere, suasque ecclesias sicuti
ceterorum ius est episcoporum corrigere et earum causas absque ulla contradictione disponere, Sicque
firmiter stabilitum est, ut cuncti eius successores hec eadem a nobis sancita pari modo sortiantur. Et u
hec auctoritas nostra firmiorem in Dei nomine habeat stabilitatem, manu nostra propria ut subtus uidetur |
hanc cartam roborantes sigillo nostro iussimus assignari.
Signum domni regis Heinrici quarti inuiclissimi. (L. M.)
Gebehardus cancellarius uice Sigefridi archicancellarii recognout.
Data III. Kal. April. Indict. II. Anno dominice incarnat. MOLXX°VIII®. Anno autem regni domni regs
Heinrici quarti XXIII. Actum Ratispone in Dei nomine feliciter AMEN.
(Nach Strunck Mscpt. p. 329. war das Original dieser Urkunde mit Goldschrift geschrieben und hatte eine goldene
Bulle, auf deren einer Seite sich das Bild des Königs befand, mit der Umschrift: Heinricus Rex; auf der andern
Seite die Stadt Rom, mit der Umschrift: Roma caput mundi regit orbis frena rotundi.)
CLX.
Duo fratres Hezel et Einelen de Westheim tradiderunt quandam ancilam suam Thietburgam soron
sue Ibikin uxori cuiusdam Rödegeri de uilla Durpethe, quam matertera ipsius Thietburge, Ebbescin uxor
Hameconis pistoris de Horehuson, XIII. solidis a domina sua et uiro ipsius redemit et Sancto PETRO n
Eresberg ad persoluendum annuum censum ller. nummorum tradidit. Quod actum est sub Marquardo
abbate et Hiddicone comite, cuius rei testes sunt hi. Hiddico comes. Sinicho presbiter qui traditionem
ipsam banno firmauit. Volcsuit uxor Hezelini, et fratres eius. Immo et Bernhardus. Eluerus caluus. Re
there. Rathebodo.. Thidericus. Wlfnot. Eluerus albus. Heio. aliique quam plures.
Et ut hec traditio firma et inconuulsa permaneat, sigillo Sancti VITI signata est et corroborata.
Das Siegel ist verloren gegangen und die Charte beschädigt; das wenige am Schlusse ganz Ausgerissene aber aus dem
ältesten Corvey'schen Kopialbuche ergänzt.
CLXI.
Aus dem ältesten Kopialbuche des Stifts Corvey.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus diuina fauente clementia rex. Nouerint omnei
sancte Dei ecclesie atque fideles regni tam futuri quam presentes, Quod uenerabilis abbas Corbeyenss
Marchwardus exorauit clementiam nostram, ut cyrographa predecessorum nostrorum duobus cenobiis sb
commissis iam olim collata nostra quoque auctoritate firmaremus, nostreque illis confirmationis cartulam
adiungeremus. Cuius rationabili et iuste petitioni coram episcopis ceterisque principibus nostris assenciet-
tes, sicut in apostolicis et imperialibus assignatis scriptis concessum eis et confirmatum est, decernimus
atque iubemus, ut utrumque cenobium, Corbeyense uidelicet monachorum atque Herefordense sanctimo-
1082. "495
alium, cum omnibus ad ea pertinentibus sub apostolica et imperiali tuitione nostra plenissime libertatis
re fruatur. Volumus enim, ipso donante quo fauente regni gubernacula suscepimus, omnium ecclesiarum
ra infra regna nostra firmiter stabilire, concessiones antecessorum nostrorum singulis ecclesiis suas con-
mare, omnibusque Deo famulantibus, maxime monachis, ad diuinum cultum debita solatia clementer
ipendi. Habeant igitur prefata monasteria eandem quam actenus et deinceps libertatem, ut nullus suc-
'Sssorum nostrorum ipsa uel res eorum aut in beneficia dare aut alio iniuste uertere presumat, sed liceat
elatis res suas intus uel foris cum consilio fratrum sororumue regulariter et canonice disponere et sine
iuslibet contrarietate uel contradictione liberaliter possidere, decimas uel decimales ecclesias immo uni-
Tsas possessiones suas in quibuslibet episcopiis, precipue in Bremensi, Osnaburgensi et Paderburnensi,
4 plurimos habent, et res aut decimas ita integerrime teneant atque possideant, sicut ab antecessoribus
istris, regibus uidelicet uel imperatoribus hactenus habuerunt atque possideruut. Aliter cnim in Dei
ruicio persistere non potérunt, cum prebenda eorum ex maiori parte de decimis constituta sit. Episco-
s uero, quibus seruicium et mansionatica debent tempore circuitus sui, secundum scripta sua singulis
iis persoluant. Proinde utrique congregationi regularis electionis potestatem concedimus, et qui ordinati
erunt, si forte, quod absit, in aliquo deliquerunt, non preter canonicam et regularem deponantur exa-
inationem. Et ut hec auctoritas concessionis atque confirmationis nostre firmior habeatur et per futura
mpora a cunctis fidelibus sancte Dei ecclesie nostrisque presentibus et futuris melius credatur diligentius-
1e seruetur, manu propria subter eam firmauimus, sigilli nostri impressione assignari iussimus.
Signum domni Herimanni (L. M.) regis inuictissimi.
Brun cancellarius uice Sigefridi archicancellaris recognoui.
Data III. Non. Aug. anno dominice incarnationis MPLXXX°1I°. domni Herimanni regis I. [ndictione V. .
tum coram multis principibus in palacio regio Goslare in Dei nomine feliciter Amen.
CLXII.
Notum sit omnibus uere Deum diligentibus ac fidem in proximos conseruantibus, quod quidam libere
itus Hunika nomine, filius Hassis de Binnetuelde, propriam ancillam suam Haburgam sibi sociauit coniugio,
iam emerat X. solidis a Habone et filio eius Ebbi de Ingheradinghusan. Quam postea interueniente
'cessitate, si preoccupatus morte teneretur, ne heredes sui inter se certando eam addicerent seruituti,
silio aliquorum sibi consanguinitate adherentium accepto, ne eam sine consolatore relinqueret, tributa-
im dedit ad duos denarios per singulos annos persoluendos super altare Sanctorum apostolorum Petri
Andree, quod consecratum habetur a uenerabili Immado episcopo in ecclesia que dicitur Hierusalem,
| orientem posita ciuitatis Patherbronnense, quamdiu uiueret, Si filium procrearet aut filiam, cum quo
partu eadem hora adgrauata apparebat, post mortem matris si quis prior esset'etatis, eundem persol-
'ret tributum, et filii eorum a generatione usque in generationem postmodum seruarent. Traditio uero
la eo tempore facta est, quo princeps Herimannus Westfalos cum exercitu adiit, anno quoque Popponis
jscopi Vlte. teste ipsa congregatione ac familia ad eam pertinentem. Traditionem hanc si quis causa
ecunie uel malo consilio irrumpere nititur, simul cum Juda traditore pereat, anathema sit a Jesu XPYCto
omino nostro, et omnia que possidet. Ab apostolis vero eius P. et A. T. B. ac martiribus sanctis quo-
im reliquie in hoc altari continentur, in die iudicii ab his qui promissam dexteram Dei tenent separentur.
is adsocientur quibus dicetur, Ite maledicti in ignem eternum qui paratus est diabolo et angelis eius,
X sine intermissione semper manentes. Omnis ergo quicunque legerit hoc manuscriptum, ucl legentem
adierit, respondeat dicens, AMEN. Qui autem in testimonio ex progenie eorum erant, recitanda sunt
mina Aelueric frater Hassis et filii eius. Vaderikin. Hassi. Alueric. Hugh.
Von einem Siegel zeigt sich keine Spur.
ze.
126 1083.
CLXIII.
Aus einer alten Abschrift am ‚Ende eines, ehemals dem Kloster Abdinghof za Paderborn gehörigen, und demselben durch den
heil. Vicelinus geschenkten, zu Ende des 11. oder im Anfange des 12. Jabrbunderts geschriebenen Codex, dessen Hauptinhalt
die Geschichten der Heiligen Willehadus, Ansgarius und Rimbertus bilden.
Siguuinus sancte Coloniensis ecclesie solo nomine episcopus, FRitherico confratri et coüpiscopo,
uoluntariam tam deuotissimi oraminis quam seruiminis sui exhibitionem. Cum nostris termporibus ultra
modum tribulationibus uariisque angustiis sancta ecclesia in suis membris affligeretur, adeo ut tranquillitas
et pax ex integro desperaretur, compatiendo .tot pressuris totque periculis subuenire ili Deo propitiante
tractauimus, et hoc tandem illi remedium consilio nostrorum fidelium prouidimus, ut pacem quam peccatis
nostris exigentibus continuare non potuimus, intermissis saltem diebus, quantum nostri iuris fuit, aliquatenus
recuperaremus. Fecimus enim hoc et perfecimus. Conuocatis igitur parrochianis nostris ad legitime con-
ductum concilium, quod Colonie in sancti Petri matrice ecclesia, anno dominice incarnationis millesimo
LXXXIIL indictione VI. XII. Kal. Maii habitum est, ordinatis aliis, quod de his facere disposuimus, in
publico recitari fecimus. Quod postquam ab omnibus aliquamdiu diuerso modo tractatum est et retracta-
tum, Deo mediante in unum tandem conuentum est, et tam clero quam populo pari uoto consentientibus,
quo modo et quibus per annum spaciis obseruari debeat edocuimus, uidelicet ut a primo die aduentus
Domini usque ad exactum Epyphanie, et ab intrante septuagesima usque in octauas Pentecostes, et per
totam illam diem, et per annum omni die dominica, feriaque VI. et in Sabbato, addita llilor. temporum
feria, omniumque apostolorum uigilia cum die subsecuta, insuper indifferenter omni die canonice ad ieiu-
nandum ucl feriandum statuta uel statuenda, hoc pacis decretum teneatur, ut itinerantibus domique ma
nentibus securitatis et quietis tutissima sit traditio, ut cedes et incendia, predas et assultus nemo faciat
nemo fuste et gladio aut aliquo armorum genere quemquam ledat, et ut nemo, quauis culpa faicosus, ab
aduentu domini usque in octauas epiphanie et a septuagesima usque in octauas pentecostes tollere presu-
mat arma, scutum, gladium aut lanceam, uel cuiuscunque prorsus armature sarcinam. In reliquis uero
diebus, id est in dominicis et sextis feriis, omnique apostolorum uigilia cum die subsecuta, et omni die
ad ieiunandum uel feriandum statuta uel statuenda, arma illis ferre licebit, ea tamen conditione, ut nulli
quolibet modo lesionem inferant. Si necesse fuerit alicui intra spacium condite pacis, id est ab aduentu
Domini usque ad octauas epiphanie, et a septuagesima usque in octauas pentecostes exire de nostro
episcopatu in alium, quo ista pax non tenetur, arma ferat, ita tamen, ne alicui noceat, nisi impugnetur,
ut se defendat. Reuersus autem in episcopatum nostrum, statim arma deponat. Si contigerit, ut debeat
obsideri castellum aliquod per dies qui infra pacem comprehensi sunt, ab impugnatione cessent, nisi ab
obsessis impugnentur et repugnare cogantur. Et ne hec pacis statuta traditio a quauis persona temere e
impune uioletur, huiusmodi uiolatoribus in commune ab omnibus est dictata sententia. Si liber uel nobils
eam uiolauerit, uel quolibet alio modo defectauerit, absque omni sumptuum aut amicorum interuentione
a finibus coufinium suorum expellatur, totumque predium eius heredes sui tollant, et si beneficium habuit
dominus ad quem pertinet illud recipiat. Si uero heredes aliquod illi, postquam expulsus fuerit, susten-
taculum uel solatium impendisse inuenti fuerint et conuicti, predium illis auferatur et regie ditioni manc-
petur. Quod si se purgare de obiectis uoluerint, cum XII. qui eque nobiles uel eque liberi fuerim
iurent. Si seruum occiderit hominem, decolletur. Si uulneraucrit, manu puniatur. Si alio modo, ucl
pugno, siue fuste uel lapide percutiendo defectauerit, detondeatur et excorietur. Si autem, cui impu
bitur, se innocentem probare uoluerit, iudicio aque frigide se expurget, ita tamen ut ipse et nullus ale
pro eo in aquam mittatur. Si autem timens uindictam, que in eum dictata est, aufugerit, perpetue er
communicationi subiacebit, et in quocunque loco auditus fuerit, mittantur illuc littere, per quas denuncietr
omnibus, quod excommunicatus est, et quod cum eo communicare nulli licitum est. Non debet truncato
manuum in pueris fieri qui nondum XII annorum etatem impleuerunt, sed in illis qui ab etate id es?
1083. ' 427
WI. annis ad maiorem peruenerunt. Pueri tamen si pugnauerunt, uerberibus castigentur et a pugnando
leterreantur. Non ledit pacem, si quis delinquentem seruum suum uel discipulum uel quolibet modo
ibi subditum scopis uel fustibus cedi iusserit. Excipitur etiam ab hac pacis constitutione, si dominus rex
ublice expeditionem fieri iusserit, propter appetendos regni inimicos, uel concilium sibi habere placuerit
opter diiudicandos iusticie aduersarios. Non uiolatur pax, si interim dux uel alii comites, uel aduocati,
ıel qui uice illorum funguntur, placita habuerint, et secundum quod lex habet in fures ct predones et
lios nocentes iudicia exercuerint. Securitatis gratia omnibus precipue faicosis huius dominice pacis statuta
raditio est, sed non ut post expletam pacem rapere et predari per uillas et per domos audeant, quia
jue in illos antequam ista pax statueretur lex et sententia dictata est, legitime tenebitur, ut ab iniquitate
»ohibeantur, quia predatores et grassatores ab hac diuina et ab omni prorsus pace excipiuntur. Si quis
uic pie institutioni contra ire nititur, ut nec pacem cum aliis Deo permittere, nec etiam obseruare uolue-
it, missam illi nullus presbiterorum in nostro episcopatu cantare presumat et nullam salutis curam im-
yendat, et si infirmatur, nullus eum Christianorum uisitare audeat, et uiatico etiam in fine, si non resi-
jiscit, careat. Summa uero Deo promisse pacis et communiter collaudate ista erit, ut solummodo non
iostris temporibus, sed in perpetuum apud posteros nostros obseruetur, quia si quis eam irritare uel
lestruere aut uiolare presumpserit, siuc hoc tempore seu qui post multos annos circa finem seculi nasci-
urus erit, a nobis inrecuperabiliter excommunicatus est. Non magis in comitum aut tribunorum uel po-
entum, quam in totius communiter populi potestate et arbitrio constabit, ut uindictas superius dictatas
iiolatoribus sancte pacis inferant, et hoc diligentissime caucant, ne in puniendis amiciciam uel odium uel
ıliud quod iusticie contrarium sit exerceant, no si abscondi possunt delicta aliquorum abscondant, sed
yotius in publicum deferant. Nullus pro redimendis qui in culpa deprehensi fuerint pecuniam accipiat,
ıec fauore quopiam culpabiles adiuuare contendat, quia qui fecerit, intolerabile anime sue iudicium incur-
it, ac per omnes fideles meminisse oportet, non homini sed soli Deo hanc pacem promissam fuisse, et
anto tenacius firmiusque obseruandam esse. Quo circa uniuersos obsecramus in Christo, ut ista pacis
iecessaria taxatio inuiolabiliter custodiatur, ut si quis eam deinceps uiolare presumpserit, omnino a sancte
clesie filiis sequestretur, et banno excommunicationis inrecuperabilis et anathemate mansure perditionis
lampnetur. In ecclesis uero et ecclesiarum cimiteriis honor et reuerentia Deo prebeatur, ut si illuc con
ugerit raptor uel fur, minime interficiatur uel capiatur, sed tamdiu inibi obsideatur, donec fame urguente
id deditionem cogatur. Si aliqua persona reo arma, uictum uel fugam moliri presumpserit, equalem
enam sicut reus sustinebit. Clericos uero et omnes sub hoc ordine uitam degentes banno nostro inter-
licimus laicali uindicta puniri, sed manifesto crimine deprehensi, episcopo ipsorum presententur. Unde
aici decollentur, inde clerici degradentur, unde laici detruncentur, inde clerici ab officiis suspendantur, et
um consensu laicorum crebris ieiuniis et uerberibus usque ad satisfactionem affligantur.
JVRAMENTVM PACIS DEI. Ab aduentu Domini usque ad proximam diem lune post epyphaniam, item
a LXX ma usque ad octauam pentecostes, item in omnibus uigilüs et ferialibus festis, et tribus dicbus in
omni septimana, scilicet a uespera V. ferie usque ad diluculum II. feric pax sit ubique, ita ut nem» ledat
inimicum suum. Qui occiderit, capitalem subeat sententiam. Qui uulnerauerit, manum perdat. Qui pugno
percusserit, si nobilis est, libram componat. Si liber aut ministerialis, X. solidis, si seruus, cute et ca-
pillis. Omnis domus. omnis area pacem infra septa sua habeat firmam. Nullus inuadat, nullus effringat,
nullus infra positos temere inquirere aut uiolenter opprimere presumat. Qui presumpserit, cuiuscunque
sit conditionis, capite plectatur. Si fugiens aliquis inimicum, uel suum uel cuiuslibet septum intrauerit,
securus inibi sit. Quilibet hastam uel quidlibet armorum ultra sepem post eum immiserit, manum perdat.
Cuicumque uero uiolatio huius pacis imposita fuerit et ipse negauerit, si ingenuus ost aut liber. XII. pro-
batis se expurget. Si seruus, tam lito quam ministerialis, iudicio aque frigide, ita scilicet ut ipsemet in
aquam mittatur. Si furtum acciderit aut rapina, aut bellum patrie ıngruerit, et clamor more patrie exortus
438 . ' 1083 — 1085.
fuerit, armati omnes insequantur, et in eundo et redeundo pacem unusquisque habeat. Qui uero absque
ineuitabili necessitate se subtraxerit, si principum terre aliquis est, X. libras, si nobilis V., si liber aut
ministerialis IL, si lito aut seruus V. solidos persoluat, aut cutem et capillos perdat. Qui excommunicatum
uel quibuslibet sceleribus dampnatum sciens receperit, et contra leges uel diuinas ucl humanas defendenit,
sententiam dampnati defensor subeat. Viatori hospitium nemo deneget. Necessaria si habet equo sibi
| precio uendat, si non habet, a uicinis qui habent eadem conuentione acquirat. Si hospitium negauerit
et necessaria uendere uel acquirere neglexerit, magistrum uille uiator appellat, qui conuocatis ciuibus suis
rogata negantem ad presens decapillatum excoriet. Viator si importunus extiterit et uiolentiam in hospitio
exercuerit, uicinos suos hospes conuocet, iniuriam denunciet, quorum consilio satisfactionem exigat et re-
.fipiat Quibus si uiator non acquieuerit, ut raptor dampnetur. Viator si necesse habuerit, llos. in agro
nipulos, aut si multum tres equis suis tollat, quos in eodem agro aut in proxima uilla depascat. Pascua
pratorum et poma nullus prohibeat. Qui defenderit, poenam fugitiui subeat. Qui conuicia in alium
dixerit, si miles, baculis multetur, si rusticus, scopulis excorietur. Hic FINIS JVRAMENTI. Que uero se-
quuntur, ore omnium laudata ct in manus episcoporum promissa et banno roborata sunt. In omni pacis
tempore predicto nullus arma ferat, nisi illa quam prescripsimus necessitas exigat.
CLXIV.
Ad omnium qui in presenti subsistunt uel in futuro successerint fidelium noticiam peruenire deside
ramus, qualiter ego Erpho septimus decimus sancte Mimigardeuordensis ecclesie diuina miserante clementia
Episcopus, fidelium in quantum potui petitionibus assensum prebendo, oppressis subuenire, afflictis parcere,
confractos soluere, animum induxi, cum solum placeant omuipotenti, qui misericordie sunt dediti, nec
inuident aliene felicitati. Igitur Domina Adalheiht Fricconhorstensis Dei gratia Abbatissa, pietatis amore &
salute utriusque uite, ministris qui ad eandem abbatiam pertinebant, ius aliquanto melius et clementies
quam prius haberent constituere dispositum: habens, assumptis secum sue prouisionis filiabus, eiusdem
scilicet Fricconhorstensis coenobii sororibus, domina preposita IDA, decana EILA, custode Gerburga, alis-
que quarum nomina inscripta sunt, Thiedhilda, Suanihilda, Gerthrude, adiit Serenitatem nostram cum
fidelibus nostris, summa deuotione et humilitate supplicans et deprecans, ut pro diuini timoris et amoris
uencratione, suique fidelis seruicii, ac oratione et deuotione totius illius congregationis, cum qua prius de
omnibus negociis egerat, que et illi in omnibus consenserat, ct que uoluit uoluerat, optauerat, petiuera,
ut ministris supra memoratis, quia non melius fere ius quam liti et qui cotidie ad curtes seruiunt habue-
rant, unde et plurimum grauabantur, quale habent qui ad episcopatum pertinent, quale et domnus meus
Frithericus pro sua clementia ministris qui ad preposituram pertinent, me rogante ct impetrante, consen-
tiente fratrum Mimigardeuordensium unanimitate, ius dederat, concoederetur, ct per omnia illis similes in
lege, iure, iusticia facerem. Quod ego, habito cum fidelibus meis, tam de clero quam de militibus et
ecclesie ministris consilio, cum placeret omnibus, omnesque, quia bonum illis uideretur, acclamarent, uel-
lent, peterent, facere non rennui, et ad presens cum plurimi tam de clero quam de militibus et ministri
ecclesie adessent, tale ius, legem, iusticiam, qualem episcopales et qui ad preposituram pertinent ministri
habere uidentur, concessi, dedi, concoedendo dandoque subscripsi, confirmaui, et per omnia illis similes,
uolente rogante domina eorum uidelicet abbatissa Fricconhorstensi A., consentiente etiam ac deprecaate
unanimiter tota illa congregatione, feci et testamentum scribendo cuontradidi, ct ne quis in posterum teme-
raria persona irritare rata hec et certa abolere ullo pacto presumat, bannum episcopalem superimposui
quo cuncta illis firma redderem, confirmarem, corrobarem. Est ius constitutum, quid a uiuentibus, quid
a defunctis exigatur, quid oportet ab omnibus teneri, ac propterea necesse est doceri et ab omnibus
diligentissime obseruari.
1085 — 1090. 429
Huius constitutionis, traditionis, immo et laudationis testes inscribuntur, ut omnia certiora reddantur.
De Clero intererant. Ruodolfus decanus. Godascalcus uicedominus. Herimannus custos. Suehtgerus. Adulfus.
Liudbertus. Gerbertus. Rato. During. Franco. Herimannus. Uuerinherus. Uuacilinus. Gisilbertus. et multi
ali clerici.
De miliübus uero aderant. Lambertus comes. Conradus longus. Liuppoldus. Godefridus comes. Bern-
hardus. Gerhardus de Laon. Godascalcus filius eius. Ruocgerus. Eilbertus. Hatheuuercus. Ruobertus. Folc-
bertus. Thiedmar. Adalbertus. Wicbern. Meinhard. et alii multi.
De ministris ecclesie hi fuerunt. Wecil Suehtger. Liudbraht. Liuppo. Ricbraht. Eilbraht. Ruocger.
Meinhard. Arnold. Adalbraht. Hugbold. Liudger. Atcilin. Walcono. Engilbraht. Werinbraht. Altman. Heriman.
Ado. Odo. Harbraht. Hiddo. Thiedric. Hetcil. Burchard. Liuzo. Berhtold. Gerbraht. Suehtger. Ricbraht. Wet-
ci. Watcilin. Atcikin. Godefrid. Gerhard. et alii quam plurimi.
Actum Mimigardeford in camera episcopi. Anno dominice incarnationis millesimo octogesimo VI®. Indi-
cone VIII». III. Kal. Januarii. Anno uero ordinationis domni Erphonis episcopi primo. Feliciter. Amen.
Von dem, der Urkunde aufgedruckt gewesenen Siegel ist nur ein Bruchstück übrig.
CLXV e
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ERPHO diuina miserante clementia Mimigardefordensis etsi
solo nomine episcopus. Si quid sancto Dei ecclesie ministrantibus utilitatis pio affectu impendere curamus,
retribui nobis apud Dei misericordiam speramus, maxime cum iuxta preceptum apostoli, operamur bonum
apud domesticos fidei. Quo circa notum fieri cunctis Dei fidelibus cupimus, qualiter cum fidelium nostro-
rum consilio prebendam FRICCONHORSTENSIS cenobii, que aut uix, aut male dabatur, aut eciam impor-
‚uns subtrahebatur, nec post subtractionem restituebatur, ita ut VI. ebdomadibus inter IVLIVM et AVGV-
STYM mensem nec potus eis, nec panis daretur, in ceteris autem temporibus confuse et indisposite et
zontra aliarum consuetudines ecclesiarum inutiliter que iuste danda erant et incaute ministrabantur, ratis
vmporibus cautus et plenius dari constituimus, quia si in afflictione positis non subueniremus, iram diuine
altionis procul dubio incurreremus. Panes qui dabantur, quamuis modius bonus esset, parui tamen et
ziles erant, quod in melius commutauimus, constituentes ut de modio siguli, de quo ante duodecim fie-
Dant, decem panes bene boni fierent, et de modio tritici, uti prius abbatissa scilicet ADALHEIT disposue-
"at, quatuordecim panes parari iussimus, excepto quod de ipsis panibus tres qui singulis dominicis diebus
supersunt, in suos usus dispensaus accipiet, ea uidelicet ratione, ut semper in quadragesima VIIIIm®. tri-
ci pro eis reddat, unde omnibus in commune a quinta FERIA post caput ieiunii, TERCIA. ET SEXTA.
ST SABBATO, usque in terciam feriam ante pascha, panis nouus in modum lune formatus detur, et in
isdem supradictis FERIIS duo becarii de meliori ceruisia singulis propinentur, in diebus uero dominicis
3er singulas duo becarii et panis de siligine, qui uulgariter roggo subtilis dicitur, continue detur, et quia
sarnes prebendarie, siue de porcis, siue de ouibus, siue de uaccis essent, adeo uiles propter macredinem
=t paruitatem erant, ut aliquotiens ferculum non longius quam est minimus digitus alicuius adulti hominis
Bsset, decreuimus oues et porcos meliorari, et porcum qui prius in triginta nouem fercula diuidebatur,
per uiginti quattuor secari, et singulis duo fercula, siue porcina, siue ouina uel bouina fuerit caro, bene
E iuste secundum illas carnes que Monasteriensibus fratribus in maiori monasterio dantur, et inter duas
Dmam assaturam dari Conuiuia dabantur prout platuit, non ut decuit, quia pars aliqua dabatur, plurima
ssubtrahebatur, quia nihil certi, nihil temperati exhibebatur. Vnde inito in commune consilio tempora con-
Stiuimus, uidelicet in Aduentu, in NATIVITATE DOMINI, JOHANNIS EVVANGELISTE, In OCTAVA, In EPI- -
PHANIA DOMINI, in anniuersario abbatisse THIEDHILDIS, in purificatione SANCTE MARIE, In PASCHA,
an inuentione SANCTE CRVCIS, In ASCENSIONE DOMINI, In PENTEOSTE, BONIFATII, JOHANNIS BAPT.,
Cod. dipl. bist. Westfal. 17
430 1090.
apostolorum PETRI et PAVLI, assumptionis et natiuitatis SANCTE MARIae, MICHAHELIS, EONII et ANTO-
NII, COSME et DAMIANI, MAXIMI, OMNIVM SANCTORVM, MARTINI, ANDREE, cum plenum datnr serui-
cium septem fercula, cum pleniter non datur quinque dari, ad cenam uero genus cibi quod uulgo struua
dicitur, et assaturam binis et binis. A Pascha usque Pentecosten, SECVNDA et quarta FERIA, de porcs
glandibus siue frumento pastis lardum, nisi festiuitas interuenerit, iuxta prius constitutum, donari constitu- -
mus. Pisces non dabantur in quadragesima, preter unum Salmonem, qui in cena Domini dabatur, ceterum
legumina et fabe uiliter et incongrue cocte donabantur, nec erat illis aliquod solatium, unde possent, cum
Deo seruirent, habere sustentaculum. Qua propter diuini timoris pariter et amoris non inmemores, cum
' fidelioribus nostris accepto consilio, triginta solidos in quadragesima disposuimus, uidelicet decem de mar |
sis quos dederat domuus FRITHERICVS EPS!, decem de decimis quas ego peccator ERPHO, etsi indigna: |
successor eius, in DEDICATIONE EIVSDEM ECCLESIE tradidi, quinque de GASGARE, duo de VELON,
tres de VVAMALO, ut a capite ieiunii usque in PASCHA quattuor allecia singulis, ut pro loco sanctisque
Dei ecclesiis attentius exorent, quanto meliora emi potuerint, donentur, et ut huiusmodi emptio alicui fidel
laico uel clerico committatur. Vinum dabatur eis, sed indiscrete et minus quam indigerent, unde consulto
opus esse uidimus, et quia idem uinum de cellario abbatisse dabatur, uisum est nobis et fidelibus nostr&
ut abbatisse per se, sanctimoniales suum proprium separatim haberent uinum, ac propterea ad compare
tionem uini sororum ibidem Deo famulantium, quod sui iuris sit, in suum cellarium deferatur, libram
unam VVARTANHORST, unam marcham de adipibus porcorum et de bouinis coriis, unam marcham de
pellibus ouinis, quattuor solidos de BALOHORNON, computauimus, ut non grauetur abbatissa, et earüm
cesset querimonia. In diebus dominicis et in omnibus festiuitatibus becarium uini quelibet, et in conuiuis,
si in dominica euenerint, duos accipiant. A festiuitate omnium Sanctorum usque in Pascha uetus ceruisa
dabitur et medo defecatus propinabitur. Antiquitus uilissima ceruisia nulli fere nisi indigentissimo potabili
dabatur, quod a supradicta abbatissa uidelicet ADALHEIT, sicut de triticeo pane bene et honeste ct uli-
liter commutabatur, ut omni die quinque becarii bone ceruisie, abnegato pristine constitutionis incommodo,
unicuique siue domi fuerit uel exierit, tribuantur. Hanc constitutionem eius utpote bonam laudamus, ad-
iuuamus, et eidem sancte congregationi permanere et non deficere, banno nostro confirmamus. Benedict
sit que ih melius auxit uel auxerit, maledicta que in peius mutauerit, contriuerit, diminuerit. Oblationes
pro fidelium memoria collatas iuxta pristinum seruari, dari, impendi eciam placuit. Pecunia ad compe
randum uestitum parua erat, nec ad dimidium alicui earum sufficiebat, unde inquisitione facta, de cur
Uuartanhorst XIII. libras persoluendas iure inuenimus, et de ipsis Sanctimonialibus ad uestitum cuilibet,
siue in denariis, siue in pannis, siue in. frumento X. solidos dari constituto die, uidelicet in festo aposte-
lorum Symonis et Jude, disposuimus, preter libram que Abbatisse et que ad comparandum uinum dabitur.
Consuetudo ibi erat aliis sanctis Dei ecclesiis contraria, ut quotquot Sanctimonialium defunctarum prebende
uacue fierent, quoadusque a succedentibus aliis recuperarentur, sub iure essent abbatisse, in quos uelle
eas usus conuertere. Vnde minui uidentes illarum que superstites fuerint tam uictum quam uestitum,
quia paucas inuenimus et indigentes, communi consilio et affectus pietate condiximus, ut cuiuslibet de
functe Sanctimonialis prebenda post obitum eius per annum donetur, et postea subtrahatur, ut uiuentius
et Deo ibidem seruientium uictus et uestitus tanto melius et commodius impendatur. Hec inprimis cum
agerem contraria fuerant abbatisse prenominate, que postea per fideles nostros submonita, sponte conse
sit, bene laudauit, et ut hec stabilia et inconuulsa permanerent, per omnia se adiuturam promisit Ca
eciam que ad se pertineant in suos usus separatim discreta sunt, separatim Sanctimonialibus attinenti '
disposuimus, ut utrique parti sua constent et neutra alleram incuset, omni abolita iniuria, et cessante i&
futurum querela.
Igitur cum hec omnia multotiens in Capitolio Fricconhorstensi, presente supradicta abbatissa et cot
sororibus et clericis et familia eiusdem ecclesie, nec non presentibus de clero S. Pauli quam plurimis
cum multis nobilibus tam militibus meis quam aliis et nostre ecclesie seruientibus agerem ad altare sanct
1090 — 1092. 431
cis missam celebrans IIl. N. SEPT. astante turba innumerabili, hec decreta, hec disposita, hec consti-
banno episcopali, ut perpetuo maneant, in eternum consistant, perseuerent, confirmauimus, corrobo-
mus, consolidauimus. Secundo in dedicatione maioris ecclesie Monasteriensis III. N. NOVB. peracta,
dem bannum domnus Coloniensis archiepiscopus Herimannus, et Leodiensis episcopus Heinricus, et ego
ıasteriensis opilio uidelicet ERPHO, astante, audiente infinita tam cleri quam populi qui ad dedicationem
uenerat multitudine fecimus, et qui ex his quicquam, que supra scripta sunt, irritum fecerit, perpetuo
Ihemate excommunicando condempnauimus. Tercia uice III. IDVS FEB. cum in maiori ecclesia Mona-
iensi altare in honorem Sancti JOHANNIS BAPT. consecrarem, quo eciam die penitentes in ecclesiam
ixi, ct reconciliationem et indulgentinm totis uotis totisque animis quoad poteram facere institi, utpote
quenti die Iherosolimam iturus, eundem bannum repetiui, non tacui, omnibus indicaui. Contestamur
ies, Conuenimus cunctos, monemus uniuersos qui hec audierant uel in futuro rescierint, ne anime sue
iculum de his tacendo incurrant, quin eciam quod omnis persona hec infringens uel irritans uel ad-
lare uolens, iudicium "diuine ultionis incurrit, sciat, dicat, contestetur, admoneat, in Christi nomine
sN.
Actum Fricconhorst Anno dominice incarnationis Millesimo nonagesimo, Indictione XIII. IIII. Non.
temb. Anno Ordinationis mee quinto. Feliciter. AMEN.
Das aufgedruckte und zugleich mit Pergamentstreifen festgeheftete Siegel ist nur noch zum Theil erhalten. Man sicht
noch das bischöfliche Brustbild (von dem Siegel der folgenden Urkunde verschieden) mit dem Bischofsstabe in der
rechten und einem geschlossenen Buche in der linken Hand; von der Umschrift ist noch zu lesen: S. ERP. Di.
GRA. M. .. . ERNE.....
CLXVI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Sciant fideles tam presentes quam futuri, quia ego Erpho
gratia sancte Monasteriensis ecclesie prelatus allodium Ocelini Were consensu sui heredis Lieuechini
ibus et edificiis ab eo libere conquisiui, sibi autem ego suoque heredi decimas de eodem allodio usque
exitum uite sue concessi Hoc itaque primum in curti mea Hasbeche collaudatum est, secundo iure
stphalice confirmatum in placito comitis Dodechini presentibus his. Walone albo qui aduocationem de
em allodio suscepit. Hiso de Lecdene presens. Odo. Anno. Lucechin. Rocelo. Abacho. Godeschalcus de
. Liberi omnes. Ministri autem Hermannus de Lare. Bernardus. Godeschalcus. Odelricus de Darenuelde
rater eius Walthardus. Mazo de Were. Teodericus de Bilribechi et filius eius Hadoardus. Rodulfus
Lon. Wezelo. Ego igitur deinde hoc ipsum allodium pro salute anime mee in usum ecclesie beate Marie
iasterii donaui, ut tamen Ocelinus et filius eius reddidus de eodem allodio usque ad exitum uite sue
eret, sed tantum duos nummos in tributum super altare beate Marie quoque anno persolueret. Post
rtem uero eius filiique sui ecclesia beate Marie libere obtineret, exceptis septem partibus Fredenensis
lesie, que sunt segregate in presentia Weremboldi eiusdem ecclesie aduocati. Eppo uillicus presens et
lericus frater eius. Hyeric. Lubertus. Odo filius Suegeri. Suegerus de Wilne. Anno millesimo nonage-
i0 11°. dominice incarnationis, indictione XX.ma Hec stabilita sunt in ecclesia beate Marie Monasterii.
stes igitur tam clerici quam laici hi sunt. Ludolfus prepositus. Suegerus decanus. Adolfus de Lon. We-
9 presbiter. Landduuardus presbiter. Hoico presbiter. Themo. Lambertus de Dale, qui aduocationem de
dem allodio a Walone albo, qui antea eam habuerat, suscepit. Haceco. Robertus. Eilbertus.
Das unten seitwärts aufgedruckte Siegel ist kreisformig und zeigt den Bischof in halber Figur, mit unbedecktem Haupte,
übrigens im Ornate, mit der Umschrift: } Erpho. Di. Gra. Mimigardefordensis Eps.
417*
439 1096 — 1097.
CLXVII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Odalricus fauente clementia diuina Mindensis episcopus. ||
Notum esse cupimus tam successure posteritati quam presentis temporis aetati, qualiter uenerabilis matrona
MERESVID predia sua XI. scilicet Vorewerc in pago qui dicitur Ängeri in comitatu MAGNI ducis, collau-
dante et confirmante filio suo GERHARDO mundibulo et herede legitimo, ecclesie nostre absque omn
interdictione et conditione (delegauejrit, Anno ab incarnatione domini M9. XC.VI. indictione Ill. V Id. Febr.
ordinationis autem nostre auno primo, quorum nomina hec sunt. II. in Volchrisson, unam in Frithegotessi,
unum in (Wegerden, unum) in Wermerinchuson, unum in Hohinchuson, II. in Hemenhuson, unum in Riv-
denithe, unum in Hiluise, unum in Aesdorpe, et unum in Richildesbiuthle, quod situm est iuxta fluuium
(Alara), cum omnibus appendiciis, id est areis, edificiis, agris, pratis, pascuis, terris cultis et incults,
aquis aquarumque decursibus, molendenis, molis, piscationibus, siluis, uenationibus, uiis et inuiis, exitibus
et reditibus, quesitis et inquirendis, cum omni utilitate que uel scribi uel nominari potest, et CC. utriusque
sexus mancipia. Nos autem consilio familiarium nostrorum admoniti, eadem predia, exceptis duobu
Voreuuerc Riudenithe et Frithegotessun, eidem matrone ex parte nostri quamdiu ipsa quidem uixerit, pro
annuo censu, quem in placito soluit, uno uidelicet denario, concessimus. Insuper utrisque pariter, ei filio-
que supradicto, XII. libras decimarum in beneficium dedimus, ea interposita ratione, ut si ipsa superuise
rit, beneficia cum prediis retineat, sin autem, ipse quidem beneficia habeat, predia uero in usum eccles
cedant. Hoc ut ratum et omni tempore inconuulsum permaneat, testibus confirmauimus, scriptis insigni
uimus, sigili nostri inpressione roborauimus. Nomina autem testium tam liberorum quam ingenuorum
subscripta sunt. Thetric. Reginbreht. Volcwin. Bodo. Heriman. Fritheric. Landward. Widikin aduocatus
Atholf. Aerp. Volmar. Helmwerc. Ascholf. Kerstin. Thancbreht. Aeicco. Aelo. Dudo. Fritheger. Asbode.
Godefrith. Marcward. Retherd. Aethelwic. Meinward. Aethelger. Tammo. Windilbern. Liuthard. Thiederi.
Aegilbreht. Thietmar. Liudolf.
Das Siegel, welches auf der Charte, an einer von Schrift leer gelassenen Stelle, mit schmalen Pergamentstreifen ange
heftet war, ist verloren gegangen. — Die Charte ist sehr beschädigt, doch nur wenige Worte ganz verloren geges-
gen, welche oben aus dem Abdrucke bei Würdtwein ergänzt und eingeklammert sind.
CLXVIII.
Aus dem Archive des Domstiftes zu Osnabrück.
In nomine Domini nostri IHU xb || Notum facimus et notum esse uolumus omnibus tam nosin
quam futuri temporis fidelibus, RVOTHWARDVM nobilem nos WIDONEM sancte Osnanbruggensis eccles
episcopum adisse, et consensu et collaudatione ADALDRVD sororis et legiptime heredis sue absque omsi
conditione in placito FOLCMARI comitis in ius et proprietatem perpetue possessionis ecclesie Sancti Pen
Osnanbruggensi et nobis ad: manum aduocati nostri AMVLVNGI tradidisse duas curias, unam LINE et aliam
HEMBEKE cum quadraginta nominatis mancipiis, et cum omnibus iure ad predictas duas curias pertinent
bus tam in mansis possessis et non possessis, quam in ceteris omnibus rebus, que in illis uel in quibes
cunque aliis pagis habentur. Insuper in predicti comitis placito dedit nobis et ecclesie nostre in parrochit
HAGEN duos mansos possessos, et in parrochia BRAMEZCHE unum mansum uastum, et filium suum HIL-
DEBRANDUM in proprietatem collaudatione predicte heredis sue. Et quia in his omnibus nobiscum ber
et fideliter egit, easdem curias, quas nobis dedit, cum omnibus ad ipsas attinentibus, preter illos dus
mansos qui HAGE siti sunt, et unum uastum qui est BRAMEZCHE, ei et uxori sue in beneficium prestit-
mus. Insuper ubi ipse uoluit et elegit, ad predictum beneficium tres libras in decimacione minus un
solido addidimus, ita ut si alter eorum alteri superstes fuerit, utrumque, id est predium quod dedit d
1091 — 1100. : 433
imatio quam prestitimus, in beneficium in uita habeat. Post obitum vero eorum sine omni contradi-
ne et predium et decimatio ex toto in usum predicte ecclesie redeat. Si quis autem ex successoribus
iris, quod absit, hoc quod nos fecimus infringere uoluerit, potestatem habeat predictus ROTHWARDVYS
se predia que dedit recipiendi. Vt autem hec pagina firmitudinem habeat, sigilli nostri expressione
auimus. Acta sunt ista SINECLA in prenominati comitis placito, Idus Junii anno millesimo nonagesimo
imo, Indictione V. Presentibus testibus ex nobilibus. FÓLKER. GOZWIN. ADALBER. GODESCALC.
DRIC. HATHEBRAND. TIEMO. Ex liberis autem. FORMVND. WALDMAR. et bergildi ad predictum
dtum pertinentes.
Das Siegel, welches aufgedruckt war, ist verloren gegangen. — Die Urkunde ist sehr sauber und charakteristisch ge-
schrieben.
CLXIX.
Aus dem Fürstlich -Salm - Horstmar'schen Archive. s
Notum sit omnibus fidelibus, qualiter domnus BVRGHARDVS Dei gratia Monasteriensis episcopus,
per inopum et oppressorum pius miserator, Gerhardo de Graz, eorum quibus decimas suas debuit
ementia oppresso, sua miseratione subuenit. Statuit enim sua auctoritate, ut de domo et agricultura
annuatim tres solidi et XVI. modii siliginis persoluantur, nullusque episcopalis debiti exactor ab eo
successoribus suis amplius exigere habeat. Huius pacti testes adhibiti sunt. Herimannus camerarius.
oldus dapifer. Engilbertus pincerna. Bernhardus de Chemene. Ricbertus de Lon. >
Ein- grosses kreisformiges Siegel (wahrscheinlich das des Bischofs) war aufgedruckt; es ist aber der obere, Bild und
Umschrift enthaltende Theil, ganz verloren gegangen, während das untere, durchgedruckte Stück an der Rückseite
der Charte sitzen geblieben ist.
CLXX.
IN NOMINE DOMINI. Notum sit omnibus fidelibus tam presentibus quam futuris, quod temporibus
is Heinrici quarti, Domnus Gumpertus venerabilis abbas Patherbrunnensis cenobii, predium quoddam
| uniuersis que in eo erant mancipiis, iumentis et utensilibus, in pago Ossenthorp, in aduocatia Heinrici
itis de Rietbike, a quodam Gódicone XX. marcis comparauit, expendens ad coemptionem illius calicem
enteum de sua ecclesia cum communi fratrum consilio, certe satis utili et fructuosa commutationc.
' coemptio postea apud Thuneresberg in placito Erphonis presidis regali banno confirmata est. Ego vero
uricus Dei gratia Patherbrunnensis sedis episcopus decimationem de eodem predio illi monasterio per-
ualiter delegaui, tam pro remedio anime mee, quam interuentu prefati Gödiconis, qui eam in benefi-
n eatenus possederat, sicque rogatu predicti abbatis et fratrum eius iam dictam coemptionem et liuius
imationis traditionem nostra pontificali auctoritate et banno stabilire, firmare et roborare curaui, et
m cartam hanc constitutionem scriptam continentem sigilli nostri impressione iusigniri feci, eterna feriens
ledictione omnes qui hanc constitutionem ullo modo infringere presumpserint.
Huius traditionis et confirmationis testes sunt, tam canonici quam monachi huius nostre principalis
lis, Laici vero. Elver. Gerhard. Egbreth. Hugo. Uffo. Liudold. Eizo. Essiko. Herebold. et alii multi.
Acta Patherbrunnon XI. Kal. Septemb. Anno ab incarnatione Domini M.C. Indictione VIII.
Das aufgedruckte grosse kreisfórmige Siegel ist zwar zerbrochen, doch erkennt man darauf noch das Bild des sitzenden
Bischofs mit dem Bischofsstabe in der rechten und einem Buche in der linken Hand; mit der Umschrift: Heinricus
Gra. Di. Patberbrunnensis Epc. 1.
43A | 1101.
CLXXI.
Ae . | .
“” In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus Dei gratia Patherbrunnensis ecclesie episcopus.||
Quotiens a nobis subiecti ea postulant, que sic eorum profectui conueniunt, ut racioni per omnia compe-
tant, non solum quesita ultro offerre, sed et que proficua sunt eis paterna nos dilectione decet exhibere.
Vnde omnium fidelium Christi tam presentium quam futurorum cognoscat industria, qualiter domnus Gum-
pertus uenerabilis abbas huius ciuitatis cum suis fratribus nos adiit, et ecclesie commisse calamitates, super
incensis eius edificiis, distractis prediis, aduocatorum exactione, uiolentorum inuasione conquerens, qua-
rundam rerum a nobis in presentiarum canonicam correctionem et ecclesiastice defensionis in futurum
tuicionem racionabiliter et suppliciter expetiit. Nos autem ob honorem et amorem Dei, quo ecclesiam eius
tuendam gubernandamque suscepimus, et licet multo labore optate pacis et quietis in litore collocauimus
racionabili peticioni benignum assensum prebuimus, et primitus que milites et homines nostrı iuri suo el
beneficio uendicauerant, plenarie restituentes, hec cum aliis omnibus que eadem ecclesia eatenus possede
rat uel deinceps, possessura est confirmantes et corroborantes, presentis scripti auctoritate et banno sta-
biliuimus et communiuimus, sub anathematis interminatione statuentes, ut nulla persona parua uel magne
domestica uel extranea, contra Dei ecclesias seuiens, quemlibet abbatem et fratres prefate ecclesie super
bonis concessis uel concedendis, mobilibus uel immobilibus, inquietare, molestare aut diuestire presumat
Quod si quis ausu temerario attemptauerit, et quicquam ipsius ecclesie iuris aut honoris, siue in abbat
regulari electione seu in quacumque ecclesiastice dignitatis et utilitatis prouisione et dispositione imminnere
uel infringere presumpserit, anathematis uinculo, nisi uelociter cum condigna satisfactione resipuerit, inno-
detur, honorisque ac dignitatis sue periculum patiatur. Obseruantes autem eidem et in eodem loco qw
sua sunt, misericordia diuina custodiat et post hanc uitam ad eternam feliciter peruenire concedat. Testes
huius confirmationis sunt. Thietmarus abbas de Helmwardeshuson. Roggerus prepositus. Reinboldus decanus
Conradus prepositus. Bernhardus cellerarius. Heinric. Godescalcus. Hizel. Folcbrath. et ceteri omnes canonici
Laici uero. Karolus filius regis Danorum. Erpho comes. Liuppold comes. Conrad. Burghardus. Tiemme.
Gumpräth. Walo. Heinric. Heinric. Bernhard. Thietmar. Liberi homines. Ministeriales autem. Eluer. Ecbertas
Athelwort. Eizo. Item Eizo. Manegold. Hildebold. Herebold. Vffo. Hugo. Adelbrath. Godika. Sibreth. Gode-
scalc. Radolf. Brun. Heriman. et alii multi.
Data Patherbrunnon Kal. Nouemb. Anno dominice incarnationis M.CI. Indictione VIII. Regnante Hei-
rico rege Il.
Das zur Seite aufgedruckte grosse kreisformige Siegel zeigt den Bischof (in ziemlich roher Figur) mit unbedecktem
Haupte, in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein offenes Buch baltend, und auf einem breiten Stable
sitzend; mit der Umschrift: Heinricus Gra. Di. Patberbrunnensis Epc. +. HE ist jedesmal in einen Buchstabe
zusammengezogen.
CLXXII.
E Strunckii macpt. not. crit.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis: Adelbertus Moguntine sedis archiepiscopus. Quoniam uni
uersis ecclesiis et monasteriis in nostro archiepiscopatu constitutis debito karitatis affectu quantum poss
mus consulere et prouidere tenemur, et eorum iustis et honestis precibus non contraire, pro deuota pe
ticione dilectorum in Christo filiorum Thietmari abbatis et fratrum Helmuuardeshusensis coenobii, sub it
pressione sigilli nostri, scripto commendari iussimus, qualiter fidelis amicus noster Comes Dedo de Zyger
berch et uxor eius Helburga nomine, sue proprietatis unum mansum ini Ghuthingen ab eisdem quondam
prefato coenobio pro octo marcis argenti temporibus predicti abbatis impignoratum, tandem acceptis alis
octo marcis argenti ab illo abbate et monasterio, consentientibus heredibus suis Hermanno uidelicet &
1101 — 1103. 435
Sigebodone, iam sepe dicto coenobio Helmuuardeshusen in proprietatem tradiderunt, in kastello quod
dicitur Burcgrona, Comite Hermanno ibidem in comiciali iudicio presidente et uenditionem siue traditionem
itam regio banno sentencialiter confirmante. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M*.Co.I*. Indi-
ctione VIII.
CLXXTII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus Dei gratia Patherbrunnensis ecclesie episcopus. ||
Quod ad multorum noticiam peruenire congruum duximus, litterarum monimentis mandare prouida deli-
beratione curauimus. Presens ergo etas omnisque subsecutura nouerit posteritas, qualiter due sorores
iecundum carnem libere Bertha et Waltburg nominate, cum consensu tutoris sui Fritheboldi suorumque
ıeredum Bernhardi et Fritherici, quinque mansos in uilla Suinuelde, quos hereditario iure possederant,
id Patherbrunnense cenobium in honore Sanctorum apostolorum PETRI et Pauli constructum, tradiderunt,
it non solum beneficium necessarie consolationis, sed eciam auxilium oportune experirentur defensionis.
Hec traditio primo facta est in placito Walonis presidis loco qui dicitur Dure, coram multitudine
jue ad tribunal eius conuenerat, quam ipse regali banno confirmauit et roboraui Secundo coram prise
»pali altari Sanctorum apostolorum PETRI et Pauli presente domno Gumperto abbate cum omni congre-
zatione laicorumque multitudine, ubi et Heinricus nostre ecclesie aduocatus predictam traditionem de altari
suscepit, regieque potestatis banno postmodum in placito aduocatie sue stabiliuit. Postea prenominate
sorores ab amicis suis ammonite se ipsas in proprietatem predicte ecclesie dederunt, et prefatos mansos
tum uno qui erat ecclesie in eadem uilla, usibus suis quamdiu uiuerent profuturos in beneficium recepe-
run. Hanc traditionem tam legitime factam bannique nostri auctoritate firmatam, si quis, quod absit,
infringere temptauerit, uel aliquam lesionem seu iniuriam prefati cenobii fratribus inferre presumserit, iram
et offensam Dei Sanctorumque eius incurrat, de libro uiuentium memoria illius pereat, eterne maledictioni
cum diabolo et angelis eius subiaceat. Que ne forte attemptare quis audeat, et ut memoriale in genera-
lione generationum permaneat, paginam hanc inde scribi iussimus et eam impressione sigilli nostri subter
consignatis idoneis testibus signauimus. Quorum nomina hec sunt. Rockerus prepositus. Reinholdus deca-
nus. Conradus prepositus. Godescalcus. Reinbertus. Folcbertus. canonici. Liuppoldus comes qui ad placitum
Walonis presidis presens erat. Worad uicedominus. Eizo. Ecbrath. Monegold. Item Eizo. Rado de Brenken.
Bernhardus causidicus. Frithebold. Meingoz. Sifridus. Adelbero. Folcbrath. Cono. Vdo. Vífo. Hugo. Adelbrath.
Hidebold. Heribold. Godescalc. Sibrath. Brun. Richard. Radolf. Becelin, Eckehard. Ernest. Frithemar. Thie-
deric. Walebrun. Widelo. Welziko. Wizo. Et plures alii studio breuitatis omissi.
Hec traditio et confirmatio facta est anno incarnationis dominice M.C.II. Indictione X. Regnante rege
Heinrico IIII.
Die Charte ist sehr beschädigt und das Siegel zerbrochen.
CLXXIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus Dei GRatia PATHerbrunnensis ecclesie humilis
minister. || Si specialibus cuiusque fidelium nostrorum necessitatibus perspectis succurrendum et consulen-
dum fore pastoralis sollicitudinis officium exigit, multo amplius et dignius ecclesiarum Dei profectui uel
exaltationi congruam diligentiam "exhiberi, nouis ad eius necessitatem et utilitatem atque dignitatem porti-
menübus rebus, noua immo necessaria et utilia instituta prouideri, auctoritas et ratio deposcit. Qua re
debitam ecclesiis nobis commissis diligentiam impendentes, omnibus Christi fidelibus tam futuris quam
Presentibus notum esse uolumus, qualiter uir quidam Wifheri nomine a domno Gumperto abbate ecclesie
136 1103 — 1106.
beatorum APostolorum PETRI et PAVLI, que in presenti ciuitate sita est, unum Vorwerc Quallenstide :
dictum, pertinens in curiam prefate ecclesie Withun, Jure beneficii accepit, et competentis seruitii eque ut
alii ministeriales fidelitatem exhibens, aliquamdiu possedit. Vir autem quidam ingenuus nomine Wort,
sedens Herékenthorpe, habebat in comitatu Magni ducis in pago Hallo Nouem mansos paterne hereditatis,
quos usu fructuario minus sibi commodos, prefato abbati Gumperto offerens, eos in dominium ecclesie
suscipi, et Quallenstide in ius sue redigi postulabat proprietatis. Cuius desiderio abbas suorum fidelium
satisfaciens consilio, Quallenstide a Wlfhero accipiens, consensu ipsius ilii proprietario iure possidendum
contradidit, et ab eo, heredibus suis fauentibus et predicto duce, bona sua in Hallo Wifhero iure bene-
ficii profutura in dicionem ecclesie recepit. Hec nostra licentia et presentia facta, banno nostre pontificalis
auctoritatis confirmauimus, et omnes qui hec infringere et annullare absque iusta et utili commutatione . .
Sunt, perpetui anathematis uinculo innodauimus. Que eciam at per successiones temporum rata et incom,
uulsa permaneant, literis ea mandari, testibus comprobari, impressione sigilli nostri fecimus roborari
Testes huius rei sunt. Eluer comes. Worad uicedominus. Vffo. Ecbrath. Essiko. Eizo. Vdo. Cöno. Gerhart
Herebold. Hildebold. Altman. Adelbrath. Bernhard. Waltgot. Sigebodo. Widelo. Brun. Frithemar. Thancma
Walebrun. Aethelger Liefdach. Wifmund. Becelin. et alii multi.
' — Actum Patherburnon XII. Kal. Septembr. Anno dominice incarnationis M.C.II. Indictione XI. regnanie
Heinrico rege llllto.
Die Charte ist, so wie das aufgedruckte Siegel, sehr beschädigt.
CLXXV.
IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDVE TRINITATIS. Ego Gumpertus DEI GRATIA Patherbrunnenss
cenobii humilis prouisor. Notum fieri cupio posteris nostris, quod quidam ministerialis principalis ecclese
nostre nomine Godiko, propter multimoda sue fidelitatis et dilectionis erga locum nostrum obsequia, manm.
wum unum in Vsne cum molenlino, pertinentem in curiam nostram Wanbeke, tali iure a nobis accepit
ut. omni anno in Dominica medie Quadragesime unum Salmonem fratribus nostris persoluat. Quod si die
ipsa uel precedenti sabbato non persoluerit, eodem iure et sententia quo aliquis ministerialium nostrorum
statuta sibi transgrediens componat, uel si hoc facere recusauerit, manso perpetualiter careat. Si autem
uél ipse uel post mortem suam quisquam heredum eius uiolenter eundem mansum retinere uoluerit, ex-
communicationi et maledictioni a beate memorie Meinwerco episcopo inuasoribus nostre ecclesie impreca
subiaceat. Ad huius rei memoriale monimentum, cartam hanc conscriptam sigillo nostro signauimus, &
nomina testium de pluribus hic affiximus. Vffo. Hugo. Ecbrath. Heinric. Folcbrath. Altman. Adelbrath. Albers.
Waltgot. Hildebold. Herebold. Aelbing. Adelbero. Sibrath. Godescalc. Walebrun. Becelin. Ekkihard. Thiederx..
“ Liefdag. Richard. Rethard. Radolf. Hartman. et alii multi.
Actum Patherbrunnon Kal. April. anno dominice incarnationis M.C.V. Indictione XII. Regnante Hein-
rico llIlte rege,
Das aufgedruckte Siegel ist gänzlich zerstort.
CLXXVI.
C. 1n nomine domini nostri Christi Ego Erkenbertus Corbeiensis abbas || hanc kartam iussi conscribi
et Conseruari, vt sciant tam presentes quam futuri, qualiter Heithenrichus et Cónradus fihi Thiethardi,
cum essent homines liberi, in nostre ecclesie se mancipauerunt seruitium. Dederunt enim Xfcim mansos
in uilla que uocatur Eilinstidi, et se ipsos ecclesi, ut mererentur accipere beneficium et aedificium pains
.. 1106 — 1107. 437
ui. excepta uillicatione in GRONigge, Croppenstidi, Hammenthorp, et omni utilitate que pertinet ad ser-
iium abbatis, hoc firma sponsione collaudantes, ut nunquam super hoc negotio aliquam inquietudinem
eclesie facerent. Hec autem acta sunt Corbeie, Sub aduocato comite SIGEFRIDO, coram omni congre-
ptione aliisque testibus, Scilicet Heinrico preposito. Wernhero. Adelberone. ac Hugone. „Rötperto. monachis.
ikone patruo eorum. Adelrado Comite. Roderico. Anshelmo. Liudolfo. Heremanno. Odone. Waldrico pin-
rena. Immone. Annone. Item Annone. Redingo. Radólfo. Hilderico. Erph. Wolmanno. Rotmundo. Brungero
Wacerna. Heriboldo vrbano pretore. Godescalco dapifero. Item Godefrido. Godescalco.*) Walberto. Wagone.
Bhiederico. Gerberto. Eberhardo. Cónrade. Waldriko Camerario. Godefrido. Christino. et aliis multis. Horum
Bam in presentia Reding fillum suum Albericum cum consensu attaui sui Alberici et auunculorum eius
lberici et Adelberti in seruitutem sancto. Vito tradidit cum Illler. mansis et dimidio in Dalethorph, vt
fpod habuit pater eius in Horslevi ab abbate consequeretur beneficium. Que ne vel obliuione aut aliqua
m&casione vel ex nostra vel illorum parte immutentur, et ne pars alterutra amodo post coram probabilibus
Betibus factam conuentionem inquietetur, hec conuentionis karta patroni nostri Sancti VITI sigillo corrobo-
ptur, cui a nemine fidelium tum pro honoris sui gratia, tum pro eterni iudicii vindicta contemptoribus
weparata contradici debetur.
-.. Actum Corbeie coram altario sancti STEPHANI protomartiris, anno incarnationis M. C. VI. imperante
Beinrico Vto.
(y
Signum Sci Viti Mris.
Das Siegel, welches aufgedruckt war, ist verloren gegangen.
CLXXVII.
IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDVE TRINITATIS. Quia nonnunquam accidit, ut rerum gestarum
komines obliuiscantur, aut si forte sciant non fateantur, iccirco notum sit uniuersis posteris nostris, quod
850 Gumpertus Dei gratia Patherbrunnensis cenobii humilis prouisgr mansum unum in Hilasan a quodam
aenonico matris nostre principalis ecclesie Reinboldo nominato, presentibus et fauentibus heredibus eius,
wibus marcis comparaui Mansum istum postmodum cuidam aurifici nomine Reinboldo, fratrum aliorumque
ldelium nostrorum consilio in beneficium dedi, tum pro seruitio artis sue quo nobis fideliter et utiliter
meruiuit, tum quia ipse tres predictas marcas super altare Sanctorum apostolorum PETRI et PAVLI ad
soemptionem eius obtulit. Tali autem conditione illi eum dedimus, ut quoad uixerit ipse eo usu fructuario
Matar, post mortem uero eius sit nobis liber ab omnibus filiis et cognatis eius, et nostris usibus seruiat.
Hac de causa cartam hanc conscriptam et sigillo nostro immo Sanctorum apostolorum PETRI et PAVLI
Bgnatam, predicto Reinboldo dedimus, ut sit tam ipsi quam nobis in testimonium.
Huius rei testes sunt. Frithericus prepositus. et ipse Reinboldus factus decanus. Heinricus. Folcbertus.
Gernandus. Hizelinus. Imgram. Bernhardus. canonici. De fratribus nostris. Lentfridus prior. Becelin. Bernhard.
Bohannes. Geueko. Aelbing. Meiuwerc. Werinher. Adelger. Rothard. Albern. Laici uero. Eluer. Wífo. Hugo.
Hildebold. Herebold. Adelbero. Ecbrath. Folcbrath. Waltgot. Sibrath. Bruno. Godescalc. Frithemar. Liefdag.
Ekkihard. Becelin. et alii multi.
Datum Patherbrunnon Vl. Kal. April. Anno o dominice incarnationis M.C. VIL Indictione XV. Regnante
Klenrico rege V.
Das zur Seite aufgedruckte Siegel ist zerstört.
*) Von einer jüngeren Hand ist über diesen Namen geschrieben: De Holdesson.
Cod, dipl. hist. Westfal. 18
"m
438 4101 — 1109.
CLXXVIII.
Aus dem Kopislbuche des Stifts Corvey.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia quintus Roma
Rex. Auctoritate sanctarum scripturarum et maxime ex diuersis uerbis in euangelio didicimus, quo
mum Dei, que ipso testante domus orationis uocatur, nunc hilariter dando, nunc uota persoluendo,
iusticiam faciendo debemus honorare atque sublimare, ut hoc modo Deum creatorem nostrum hic
futuro propicium habere mereamur, cui seruire uere regnare est. Cuius rei consideratione, nostram
santes salutem et successorum nostrorum, ecclesie Corbeiensi subuenire in hiis que necessario pos
decreuimus. Qua propter omnibus Christi nostrique fidelibus nunc et semper notum fieri uolumus, q
nos causa Dei et beatorum martirum Stephani, Viti et Justini et aliorum sanctorum, ob salutem nı
nostrorumque parentum, digno interuentu Fritherici Coloniensis archiepiscopi, Burchardi Mimigardeu«
sis episcopi, Euerhardi Eistadensis episcopi, Benedicti Mutinensis episcopi, Heremanni comitis, Go
comitis, Sigefridi aduocati, Luduuici comitis, Wicberti et aliorum nostrorum fidelium, et precipue
peticione uenerabilis Erkenberti abbatis, Officium quod quidam Escelinus sibi pro hereditario bei
uendicabat, iudicio contubernalium suorum ei ablatum, congregationi remisimus, et nisi predictus
cum fratribus suis intercessisset; digna ipsum ultione pro iniusticia ei illata punissemus. Quam abho
bili enim iniusticia hoc non dico beneficium sed maleficium sibi uendicauerit, ipsius rei agnitio pro
omnem quippe annonam fratrum extra canonice addecimatam suscipiens adhuc decimabat, et quod
stius est etiam septimabat, et hoc suum beneficium nefarie affirmabat. Omnibus igitur nostris fid
idem iniustum et sacrilegum acclamantibus et probantibus, ipsum ex toto officium congregationi remi
et confirmauimus ut prepositus loci iussu et consensu abbatis qui pro tempore fuerit prouisorem ai
fratrum quem cautiorem iudicauerit habeat, nec ipsi abbati uel cuiquam successorum eius seu alicı
testati magne uel parue idem commutare liceat, qui uero hoc temerauerit pro contemptu regie mai
fisco nostro CCCt talenta persoluat. Vt autem hec nostre pietatis concessio omni euo inconcussa pi
neat, hanc cartam inde conscriptam inpressione nostri sigilli iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici quinti. regis" inusctissimi. (L. M.)
Adelbertus cancellarius uice Rothardi Moguntini archiepiscopi et archicancellarii recognous.
Data II. Kal. Octobr. indictione XV. anno dominice incarnationis M.C°.VII. Regnante Heinrico Vto
Romenorum anno Il. Ordinationis eis VIII. Actum est Corbeie in Christo feliciter amen.
CLXXIX.
IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDVE TRINITATIS. Notum sit cunctis ecclesie fidelibus, qualiter c
ciuitatis istius Elferus nomine, pie recor... .... .. commemorationem anime sue coniugis Regel
mansum unum in Othihem quadraginta iugerum, consentientibus heredibus eius, cum uno mancipio Te
nomine, ad altare Sanctorum apostolorum Petri et Pauli hac sub peticione obtulit, ut idem mansus c
dis prouidentia sanctorum usibus pro requie anime eius deseruiens, eiusdem concessionis obtentu, fu
rumque annue commemorationis interuentu, a peccatorum néxibus absoluta, iustorum congregetur cons
et que procella tempestatis exorta, tonitru et fulmine percussa subito miser . .... precibus eterne
mereatur perfrui solacio. Ego Gumpertus Dei gratia Patherbrunnensis cenobii humilis prouisor, hec
et rata apud posteros nostros fieri cupiens, hanc paginam inde conscribi et eam sigillo Sanctorum
stolorum PETRI et PAVLI et nostro insignire mandaui. Testümonium perhibent huic rei uiri idonei.
TEN
14109 — 1110. 439
Hugo. Ecbrath. Hildebold. Adelbero. Eizo. Adelbrath. Folcbrath. Essiko. Gerhard. Godescalc. Sibrath. Fri-
hemar. Radolf. Embrico. Meinger. Richard. Liefdagh. Ekkihard. Weliko. et alii multi.
Actum anno dominice incarnationis M9, C. VIII. Indictione II. Regnante rege Heinrico V.
Die Charte ist sehr zerstört, und das Siegel, welches derselben mit schmalen Pergamentstreifen aufgeheftet war, ver-
loren gegangen.
CLXXX.
Aus dem grossen Kopialbuche des Domstifts zu Münster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis: Ad omnium noticiam peruenire desideramus, qualiter dom-
Ss Börghardus Mimigardefordensis episcopus, ob piam peticionem ac deuotum seruicium Herimanni came-
erii et sue religiose uxoris Athelindis, et omnium fratrum consensu ac rogatu, talentum decime fratribus
sie ac benigne dedit, ea uidelicet condicione, ut eidem domne Athelinde fraternitas et integra sicut uni
Mätrum prebenda quousque uiueret daretur, et si ipsa absente maritus suus H. domi esset, ipse plenam
prebendam acciperet, si uero neuter illorum, sicuti fratri absenti domne A. daretur, hac autem defuncta,
Ss prebenda sicut domne Emme indesinenter tam minoribus quam maioribus distribuatur, sed tamen
inagis plenarie, scilicet cum pane albo et nigro, carne, lardo, et aliis utilitatibus que dantur ad prebendas
Bpiscoporum Sigifridi, Thiedrici et Frederici. Preterea idem Herimannus unum mansum in Dorouelde V.
Bol persoluentem cum quinque mancipiis, filiis suis Wetzelino, Ernestone, Herimanno benigne ac ultro
Éonsentientibus, ad usum fratrum tradidit, quatinus in suo anniuersario utriusque simul sui scilicet et uxoris
boe memoria celebretur. Hec autem sunt loca de quibus decimarum debita soluuntur. De Westbinnethem.
Éeko II. sol. de eadem uilla Hamako I. sol. Lanzo de Myddelwic 1. sol Hetzel de Steinberghe Il. sol.
Adolf de Samaron II. sol. de dotali manso ecclesie den. II. sol. de curia dn. sex sol. de domo Bernhardi
Hn. II. sol. de quodam in Stathede quod iacet sub aratro Hatewordi decem et octo numi. de quodam
mruo sub aratris Gerhardi Sueui in Humelinctorpe octo numi. Hoc quoque stabilissime determinatum est,
ut idem predictus mansus Dorouelde, atque predicte decime in custodia celerarii permaneant, quicumque
celerarius fuerit, ut inde prebenda quotidiana administretur. Facta sunt hec et confirmata banno episcopali
inno dominice incarnationis M9. C». X9. Indictione Illa. anno uero ordinationis Burghardi episcopi XII? in
wdoneorum testium presencia, quorum nomina subter notauimus. Canonici. Thidericus. Thuringhus. Burg-
lbardus. Gerhardus scolarum magister. Symundus. Gerbertus. Godefridus. Betzelinus. Helmwordus. Adelgotus.
Norbertus. Herolinghus. Item Betzelinus. Volcbertus. Amulricus. Engilbertus. Guntramnus. Liberi. Godescalcus.
Bernhardus. Ludbertus. Lantfridus. Herimannus frater suus. Reymfridus. Ruotdolfus. Adalbertus. Ministeriales.
Godescalcus. filii sui. Godescalcus. Reynwardus. Wifhardus. Engilbertus. Arnoldus. Werenzo. Herimannus.
Wetzelinus. Adalbero. Bernhardus. Ruothardus. Wifhardus. Etzelinus. Brunsten. Bernhardus. Weringis. He-
Waezo. Herimannus. Kristianus. Gerbertus. Thiedericus. Godescalcus. Hathewordus. Data VIII®. Idus Augusti
Mimigardeforde feliciter.
CLXXXI.
IN nomine sancte Trinitatis et individue Unitatis. Antecessores nostri uiri moribus et uita religiosi
fer omnia sue posteritati prouidentes, benignitatis opera, deuota mentis intentione, litterarum consignabant
%estimonio, ut si forte mentem humanam ceperit preteritarum rerum obliuio, statim ueneranda priorum
memoria redeat ad cor, presentato simulque recitato peracti operis priuilegio. Igitur Mimigardefordensis
€cdesie canonicus Godescalcus nomine, presbiter in ordine, precedentium patrum uestigia fideliter incedens,
tradidit sancto PAVLO ob remedium anime sue, ad usum regularium Deo seruientium, quoddam predium
18 *
440 1110 — 1113.
in Telgoht situm, firmissima subnectens ratione, ut illud idem predium semper sub manu decani fratrumque
consensu contineatur, et annuatim in uigilia omnium Sanctorum oblatio LX«. panum et totidem caseorum
cum candela fratribus in commune deuotissime tribuatur. Hac uero traditione coram multis testibus ido-
neis tam clericis quam laicis legitime et canonice peracta, impetrauit ille frater Godescalcus presbiter a
decano Helmeriko eundem mansum prestari cuidam Hezelino eiusque filio Walthardo post illum, ut dum
ipsi uiuerent, colerent et possiderent, predictam oblationem determinate persoluendo. Sed Walthardus
fillum non habens iniit consilium, ut unam de filiabus suis Ibikin nomine redimeret cum duobus mancipis
erga uillicum Godescalcum, consiliante et collaudante familia, et sic ab omni coactione seruitutis aliens
facta, copulata est homini libero nomine Eilberto in coniugium. Qui postea utrique et uir et mulier cum
Walthardo aliisque amicis uenientes in capitolium, coram decano Thiederiko et fratribus dederunt se m
proprium cum iuramento sancto PAVLO sueque familie regulari, ad eandem iusticiam obtinendam, quam
habent pertinentes.ad preposituram, ea uidelicet conditione, ut hoc supradictum predium, iam a Vualthardo
redditum decano, prestaretur ipsis uiuentibus et filis suis de se forte uenturis, cum ipsa ut dictum es
danda oblatione. Hoc totum cum utique omnibus qui aderant in commune placeret, decanus Thiedericus,
cum uoluntate fratrum, ipsum predium commisit Eilberto et uxori sue Ibikin iure claustrali, ut dum ili
uiuant et filii sui post eos illud sepe memoratum studiose persoluant debitum cum cura officiali. Huius
ergo conuentionis testes sunt. Thiedericus Decanus. Betzelinus. Gerbertus. Godefridus. Gerhardus. Helmor-
dus. Ruotbertus. Horolingus. Herimannus. Guntramnus. Amulricus. Adalgotus prepositus. Herimannus. Ada.
bertus. Rothericus. Wicbertus. Meinricus. Hermodus. et de ministris ecclesie. Herimannus camerarius. Gode
scalcus uillicus. Engilbertus. Bernhardus. Liutbertus. Rohthardus. Euerhardus. Harteuuigus. Walthardus. Ric-
bertus. Eilbertus. aliique quam plures, quorum nomina notare longum est. Sed largiente gratia Der, &
clericorum et laicorum ita stabilitum est testimonio, ut a nullo possit infringi sine animarum periculo.
Viuat ct regnat Dominus per omnia benedictus Deus. AMEN.
Die Schrift der Urkunde ist ausgezeichnet schön und charakteristisch. — Das aufgedruckte Siegel zeigt das seitwirts
sehende Brustbild des heil. Paulus, eben so wie es bei den späteren Domkapitularischen Urkunden vorkommt, sad
ist am Rande bedeutend beschädigt.
CLXXXII.
Aus dem Kopialbuche des Stiftes Corvey.
In nomine sancte et indiuidue Trinitas. Nouerit omnis etas et sexus tam presentium quam futurorum,
qualiter Erkenbertus uenerabilis abbas Corbeie ob remedium anime sue et utilitatem successorum suorum |
acquisierit allodium Sigiberti cuiusdam liberi et honesti uiri,' scilicet quidquid habuit in episcopatu Mogun-
tinensi et Potherburnensi, in hiis uillis. Grene. Siboldessen. Item Wulfringhusen. Salla. Andepen. Infernis
Saermergerinchusen. cum ministerialibus uiris et alis mancipiis utriusque sexus, edificiis, areis, agris, pre _
tis, campis, pascuis, siluis, aquis aquarumque decursibus et omnibus utensilibus ad eas iure aspicientibos,
collaudantibus filiabus suis, Machthilde, Volewiga, Aluerada, que iusta successione heredes eius exstiterant
Concessit hic uenerabilis abbas predicto uiro Sigiberto iusta precaria curiam que dicitur Huldessen cam
omni utilitate ad se pertinente et duas decimas in uillis nuncupatis Caphlike et Nanni. ea condicione x
si quis de hiis prediis a prefato Sigiberto in beneficio aliquis susceperit, post mortem ipsius irritum fiat,
Et si quis minus accepit ex hiis tredecim talentis, abbas id supplebit, insuper pellicium et pelles tali uro
conuenientes uel tres marcas et dimidiam quoadusque uiuat singulis annis intra festum sancti Martini &
sancti Thome persoluet, de predicta autem precaria Sigibertus dabit uni filiarum suarum nomine Machili
sanctimoniali quamdiu uiuit duo talenta, mortuo uero eo eadem pecunia ex precaria restabit filie usque
ad exitum uite. Hanc autem donationem fecit idem nobilis uir Sigibertus primum ad altare sanctorum
marürum S‘ephani et Viti pro se et pro anima filii sui Sigiberti coram omni congregatione monachorum
&
1113 — 1114. Fl.
a quibus et in fraternitatem susceptus est, et aliis multis inspicientibus. Postea ipsam tradicionem copfir-
mans collaudatione heredum suarum in concilio Gerhardi comitis, suscipiente eodem Gerhardo ipso ab
abbate aduocato super ea que sibi adiacent constituto. Que item confirmatio ab heredibus facta est in
concilio Reinholdi comitis ipso recipiente et aduocato super sibi uicina constituto. Si quis autem ex suc-
cessoribus nostris ei infringere uoluerit, ipse liberam disponendarum rerum suarum habeat facultatem. Et
ut hec illi rata permaneant, sigillo patroni nostri insignari precipimus.
Isti sunt testes tradicionis que facta est Corbeie ad altare sanctorum martirum Stéphani et Viti.
Humpertus qui uice aduocati eam recepit. Sigifridus et Thietmarus cognati ipsius Sigiberti. Volenand. Ans-
helm. Wortwin. Adelrad. Aler. Gerbert. Heribold. Baldo. Godescalc. Hereman. Lenciko. Hildibern. Cunrad.
et alii quam plures. Hii autem affuerunt confirmationi facte in concilio Gerhardi comitis. Godefridus prepo-
Situs. Ropertus portarius. Gebehard capellanus. Adelbertus canonicus. Folemarus comes. Gumbertus ct
frater eius Reimboldus. Wortwin. Fritherich. Benno. Reimbold. Hicel. Reinhard. Walthric. Rothard. Tucelin
et frater eius Ruthulf. Hicel. Thietmar. Aluer. Calud. Hildeward. Reimbert. Hartman. Thiedric. Hartman.
Gerlag. Thiedric. Vnico. Iko. Wolbrath. Witeko. Aldwin. Alberich. Willico. Thietmar. Hii omnes sunt liberi.
Isti autem ministeriales. Bodo comes. Godescalc dapifer. Liudolf.et frater eius IIeribold. Volcbert et frater
eius Godescalcus. Godescalcus de Hotepe. Herinold et frater eius Humpertus. Rudwin. Wernhard. et
alii multi interfuerunt ubi hec acta sunt secundum legem et iusticiam Angariorum. Item testes con-
firmationis que facta est in concilio Reinboldi comitis. Ipse Reinboldus qui ea recepit aduocatus super
sibi adiacentia constitutus. Otto. Tedi. cognati ipsius Reinboldi. Liudolf. Hildebrecht. Thetwin. Sare-
word et filius eius Johannes. Adelward. Meinger. Euerhard. Brun et frater eius Godescalc. Bodo.
Hager. Reinhard. Ricker. lsiko. Aldrich et filius eius Reinhert. Thieder. Marcward. Meinhere. Thieder.
Bernhart. Liuthere. Joseph. Johannes. Atbercht. Aisward. Raso. Volcmar. Raben. Stephan. Walbrecht.
Thiedrich. Gerbrecht. Wago. Brun. Berthold. Ilelmwig. Eberhard. Odo. Waldrik. Marcward. Reinbert de
Aldenthorp. Haelt de eadem uilla. Otto. Ruthere de Holthusen cum filio suo eiusdem nominis. Reinger.
et alii complures comprouinciales eorum. Acta sunt autem hec secundum ritum Ostersahson herescaph
in pago Sulbirgowe. Anno dominice incarnationis M?. C^. XIII^. Regnante Heinrico Vto. Ordinationis uene-
rabilis abbatis Erkenberti abbatis anno octauo in Christo feliciter A.M.E.N.
CLXXXIII.
Notum esse uolumus tam presentis quam futuri eui fidelibus, quod ego HEINRICVS gratia Dei ecclesie
Patherbrunnensis episcopus, rogatu uenerabilis ERKENBERTI Corbeiensis abbatis et fratrum eius, tradidi
ipsis in utilitatem specialiter fratrum decimas de noualibus que fiunt supra uillam Huxcri, in Bilenberg,
in Rokesberg, in Frithebugil, in omnibus que uel modo extirpata sunt, uel post hac extirpari poterunt,
pro remedio anime mee ceterorumque episcoporum Patherbrunnensis ecclesie. Traditiones etiam antiquas
et consensum antecessorum meorum confirmo in ceteris decimis omnibus quas in Patherbrunnensi episco-
patu possidere noscuntur, ne quis futurorum terminos antiquos quos statuerunt patres nostri transgredi
moliatur. Et ut hanc traditionem nostram et confirmationem nemo conuellat, set in eternum eis rata per-
maneat, has litteras ipsis conscribi fecimus, quas etiam in testimonium inpressione sigilli nostri roborari.
precepimus. Actum Corbeie anno dominice incarnationis Millesimo centesimo quarto,*) imperante Romanis
HEINRICO quinto, presidente Corbeiis abbate ERKENBERTO. Data XVI. Kal. Martii.
Von dem aufgedruckten Siegel ist nur ein Bruchstück übrig, auf welchem man noch einen Theil von dem Bilde eines
sitzenden Bischofs sieht.
*) So liest zwar das Original; da aber im Jahre 1104 weder Kaiser Heinrich V. noch der Abt Erk enbezs an der Regie-
fung waren, so ist zu vermuthen, dass bei der Jahrzabl aus Versehen das Wort decimo ausgefallen ist,
u
| E ELE .
- EN 1115.
CLXXXIV.
Aus einem Codex des Stiftes Corvey. Handschrift des zwölften Jahrhunderts.
Sancte huic Corbeiensi ecclesie consulere cupiens ego ERkenbertus gratia Dei abbas, sed nihil utili-
tatis considerans esse in foro quod adiacet ponti in Hugseli, consilio fratrum et ministerialium atque alio-
rum fidelium nostrorum id exegi, ut singulis annis de singulis macellis uel locis in quibus cum mercimo-
niis consistunt mercatores, lllIer. nummi kamere nostre persoluantur in cathedra Sancti Petri, sicut mos
est et consuetudo in omnibus locis in quibus mercatus regio priuilegio firmati sunt. Quod ne forte graue
sit alicui eorum qui hec soluunt, damus illis potestatem, ut eadem loci uendant, et pro uadimonio ut libue-
rit ponant ut ante consueuerant. Comes etiam qui nostra dispensatione uille prefuerit, accipiat quod ab
illis dicitur Vorhure, ubi locus hereditario iure uacuatus fuerit De ipsa autem pecunia constituimus X.
solidos dari ad altare Sancti Viti, ut per totam XLmam cerea ibi candela pro nostra et dantium salute
iugiter ardeat. Hec pro loci utilitate nos statuisse quisque fidelis perpendat, qui autem neglexerit uel
infregerit, eterni iudicii sibi dampnationem adducit. Huius statuti testes sunt. Gerbertus camerarius noster.
Godefridus prepositus. Ropertus portarius. Ex laicis vero Widikindus. Thietmarus. Thiederic. Hildibern.
Christianus. Eilharrd. Hoger. Horic. Todico. Egono. Folcmar. Ecelin. Helmdag. Adalrad comitis et filii eius
II9.. Tbiederic et Adalrad. Waldric pincerna. Waldric camerarius. Waldric item pincerna. Gerbertus. Anno.
Täßlolf. Adelbreth. Wern. Presente Sigefrido aduocato. attestante omni nostra congregatione et cunctis Hug-
seliensibus conciuibus. Que ut rata ecclesie nostre maneant, auctoritas sacratissimi Viti ipsiusque sigilli
inmunitas hec scripta corroborat. Actum apud eandem uillam anno incarnationis Domini M. C. XV. Regnante
Heinrico V". imperatore augusto. lII*. Idus Junii.
Isdem uenerabilis Erkenbertus abbas utilitati fratrum et sue saluti consulens, statuit nobis ex quibus-
dam prediis que ipse adquisiuit vel redemit karitates in anno. Vnde sicut illi pro his eternam deprecamur
requiem, sic infringenti eternam imprecamur ultionem. Statuit primum in anniuersario precessoris sui
Marcwardi abbatis V. solidos fratribus de manso uno in Choten. Redemit etiam a quodam Wernhero Illb.
talentis et dimidio mausum I. in. Wellethe soluentem X. sol. de quibus fratribus statuit V. in anniuersario
patris sui X. Kal. Aprilis, V. in anniuersario matris XI. Kal. Nouembr., Concessit etiam fratribus molendinum
adiacens spb monte aque que preterfluit Albahtessen, quod soluit X. sol. precatu Godefridi prepositi, qui
ipsum molendinum redemit ab Ezzelino XXIIb. sol. ut fratribus in anniuersario Titonis inclusi, qui eundem
prepositum ad conuersionem perduxit, V. sol. inde persoluantur, V. reliqui in sanctarum virginum, quarum
reliquias ipse prepositus nostro monasterio inuexit. Vnum quoque mansum redemit ab supradicto Ezzelino,
qui iacet in Erclon. Hunc commisit custodi ecclesie, ut in anniuersario sui VIII. sol. fratribus inde persoluat.
Remisit quoque fratribus Xll. iugera, quod uocatur campus gallinarum, unde substituit eis in anniuersaro
suc ceruisiam XC. modiorum. Redemit etiam a quodam Aldolfo beneficium suum, dimidiam scilicet carre-
dam vini, unde fratribus ad anniuersarium suum statuit semel propinari, reliqua preposito dedit ad hospites
suscipiendos, ne uinum fratrum in aliquo minueretur. *)
r d
ut
*) Dieser, mit der obigen Urkunde in keiner sachlichen Verbindung stehende Anhang, ist offenbar nur ein willkürlicher Ze
satz des Abschreibers und konnte erst nach Erkenberts Tode gemacht werden; durfte aber bier doch weder wegbleibe*;
noch von der ihm einmal, wenngleich nur zufällig, angewiesenen Stelle entfernt werden.
1116 — 1118. 443
CLXXXV.
Aus dem Kopialbuche des Stiftes Corvey.
Erkenbertus Dei gratia Corbeiensis abbas, praesentibus atque futuris, etate futura superuenturis,
notum esse uolumus, quomodo temporibus nostris per uicarium meum Christinum elemosinam monasterii
adauxi. Emit itaque ipse Christinus quatuor talentis a quatuor fratribus, Reimberto, Eremfrido, Bertholdo,
Radolfo, assentientibus iustis eorum heredibus, in Crymmenhuseu aream unam XL. iugera cum omni
uülitate, edificiis, pascuis, siluis, aquis aquarumque decursibus, unde prefati fratres consensu heredum
suorum III. Non. Maii tradicionem manu sua more saxonico in presencia nostri et aduocati fideliumque
nostrorum coram omni congregatione fecerunt in monasterio nostro ad reliquias sanctorum martirum Ste-
phani, Viti et Justini. Et ego firmaui iure meo ad domum elemosinariam coram hiis testibus. Sigifrido
comite et aduocato. Widikindo uice aduocato. Thietmaro libero. Adelrado. Gerberto. Ecelino. Annone. Erp.
Haeldo. Habone. Waldrico camerario. Waldrico pincerna. Item Waldrico pincerna. Godescalco dapifero.
Heriboldo pretore urbis. Horico. aliisque quam plurimis. Anno Domini M?. Co. XVI. actum et confirmatum.
Tradidit quoque hortatu prefati Christini quedam nobilis femina Hoburc ad altare sanctorum martirum
predictorum pro salute sua omnisque sue parentele, collaudantibus herede eius Reinhardo et vormundo
suo Ortomaro, In Crymmenhusen areas Il. mansos Ill. in Eilenhusen areas ll. mansos Il. in Regildinchusen
aream 1. mansum ]. cum omni utilitate in edificiis, agris, pratis, aquis aquarumque decursibus, et medie-
tate molendini in Crymmenhusen, que predia sicut priora concessi ad elemosinam monasterii, et domne
Hoburge prebendam omni tempore uite sue donaui. Anno domini M?.C9.XVIIII. II. Kal. Januarii, coram
hüs testibus. Sifrido aduocato. Adelrado. Heriboldo. Hildeberno. Gerberto. Horiko. Sahsone. Wern. Eilhardo.
Christino. Ecelino. Reinhero. Hobone. Godescalco. et prenominatis Reinhero. Ortomaro. Hugone. Confirma-
tum in placito Reinholdi, in cuius comitatu eadem predia sita sunt, primo iuxta Olberg coram hiis testi-
bus. Vnicone. Heremanuo. Wazzone. Ecelino. Barawardo. Hacldo. Reinggero. Walberto. Wagone. Helmwigo.
Wigmanno. aliisque innumeris diuerse condicionis et etatis. Item quoque ipse comes secundo ipsam tradi-
cionem regio banno confirmauit in quodam placito ubi omnes sui comitatus homines auditores et testes
erant. llec ut inconuulsa omni tempore maneant, has testamentales literas sigillo Sancti Viti patroni nostri
muniuimus.
CLXXXVI.
Aus dem Archive des Fürsten von Salm - Horstmar.
Lodewicus Dei gratia Monasteriensis Ecclesie Episcopus, Vniuersis Christi fidelibus ad quos presentes
lere peruenerint, Salutem cum noticia veritatis. Noueritis quod constitutus in nostra ac testium infra-
&riptorum presentia Hermannus Rost, Canonicus Monasterii Varlarensis, nobis quasdam literas venerabilis
im Christo patris domini Theoderici, nostri quondam predecessoris, eius uero sigillo ut prima facie
apparuit sigillatas, sigilloque huiusmodi affixo a tergo inferius eisdem literis more veterum, omni ut appa-
mit suspicione carentes, presentauit, supplicans nobis, ut easdem literas transcribi et sigilli nostri appen-
sone 1nuniri faceremus, quarum literarum tenor sequitur in hec uerba.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Theodericus Dei gratia Mimigardeuordensis Episcopus.
Quia boni pastoris est, utilitati sibi commissi gregis in omnibus prouidere, rem memoria dignam, ne eam
annosa vetustas obscuret, literis nobis placuit auribus posterorum commendare. Notum itaque esse volu-
mus tam futuris quam presentibus Christi fidelibus, quod lacrimabilibus querelis omnium marke que Goplen
vocatur in parochia Cosfeldensi inhabitantium interpellati, ob deuastationem eiusdem marke, que in succi-
sioe pulcherrimorum in ea lignorum ab hominibus Cappenbergensium Comitum fiebat, scilicet a Curte
A
Fl.
. .
?
o£
4
E «
4
^
^
E-
Akk 1118.
Varlarensi nec non et a Curte Cosfeldensi, lMlustrissimos comites et fratres Godefridum et Ottonem atque
nepotem corum optime indolis iuuenem Henricum, multis nobilibus personis adhibitis, ad communem vtilita-
tem euocauimus et amica ammonitione, ut ab intolerabili tyrannide homines suos inhiberent, commouimus,
qui Nobilissimi Comites Godefridus et Otto atque Nepos ipsorum Henricus, quando iam conceperant mente
voluntariam pro Christo paupertatem velle subire, siluam que vocatur Northolt, que in ipsorum predio
succreuerat, nobis persuadentibus, ad dilatandos eiusdem marke terminos in reconsiliationem preteriti
facti, simul etiam et vltronei aliam siluam que Rette vocatur in augmentationem Varlarensis marke contu-
lerunt, ea videlicet conditione, vt Varlarensis curtis per circulum anni in eandem siluam Jus habeat omni
die cum duabus tantum securibus indifferenter ligna succidendi, et cum duobus curribus et non pluribus
euehendi. Iusuper et sortem vnius Curtis in Jam predicta marka adeo plenarie ac si in ea sita esset
obüneat. Decretum est etiam, ut si homines eandem marke Goplen inhabitantes, maliciosa intentione
ipsam siluam Northolt penitus deuastando succiderint, seu per se ligua defecerint, curtis Varlarensis Jus
ipsum quod in hac silua habuerat in reliquis ipsius marke lignis obtineat. Sane et hoc determinatum est,
vt Curtis in Cosfelt omnes eandem villam in Cosfelt tam inhabitantes quam adhuc inhabitaturos aqua et
is et lignorum sarmentis sua: licentia tueatur, et sua sorte contenta nullam violentiam ipsam marke
inhabitantibus in succisione lignorum inferat. Vt igitur hec compositio utrique parti stabilis in euum
permaneat, cam contra omnium machinamenta fraudium et priuilegii nostri auctoritate roboramus et sigill
impressione communimus. Testes sunt hii. Wescelinus, Renoldus, Capellani. Herimannus, Otto, Comites.
Nithinc, Franco, hberi. Robertus, Herimannus, Bernardus, Arnoldus, Walterus, Svetherus, Godescalcus,
ministeriales. Acta sunt hec dominice Incarnationis Anno M*.C*. XVIII. Indictione quinta.
Nos igitur Lodewicus Episcopus prefatus, examinatis literis huiusmodi, vna cum testibus infrascriptis,
easdem transcribi fecimus et sigilli nostri appensione muniri. Actum Horstmare, presentibus ibidem Nobili
viro domino Giselberto de Brunchorst, nec non venerabilibus viris Rodolpho Decano Ecclesie sancti Lud-
geri Monasteriensis, et Nicolao scolastico Horstmariensi, ac Lamberto nostro Capellano, nec non strenuis
viris Bernardo de Drulshaghene milite, Johanne Maleman, Bertoldo de Langhen, aliisque quam pluribus
fide dignis ad premissa couuocatis. Datum anno Domini M9. CCC?. XLIIII. Ipsa die beati Jacobi apostoli.
Von dem angehängten Siegel sind nur noch Bruchstücke vorhanden.
$9 e
SÉ
CLXXXII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Conradus diuina fauente clementia Marchio Misnensis. Omni-
bus Christ fidelibus notum esse uolo et perpetue memorie commendari desidero, qualiter uir ecclesiasticus
Monasteriensis ecclesie antistes Fridericus, consensu uenerabilium uirorum fratrum suorum, meorum pa-
rentum, uidelicet marchionis Dedonis, Geronis, Conradi comitum, patris quoque mei Thietmonis, cetero-
rumque alio consanguinitatis articulo mihi coniunctorum, et consilio et licentia uenerabilis uiri Bucconis
Halucrstadensis episcopi, ecclesiam que dicitur Gerbestede, pro honore sancti Johannis Baptiste, cuius
reliquie ibidem continentur, ex patrimonio predictorum principum ditatam consummauit, canonicam-
que uitam sanctimonialium, quam in eodem loco inceptam repererat, eorundem dominorum licet
laicorum iuuamine, ut bene nouerat, canonice et regulariter ordinauit. Instituerunt enim hii omnes
prenominati uiri in eadem ecclesia more totius Romane ecclesie abbatissam, que claustraliter uiuens suf
spiritualiter preesset congregationi, eidemque abbatisse suam singularem partem de prediis predicie
ecclesie ad suam procurationem decreuerunt. Alia uero ad uiginti quatuor prebendas sanctimonis-
lium et sustentationem sex presbyterorum et unius diaconi et unius subdiaconi dari iusserunt (ee
uero supererant, ipsis laicis qui dicebantur ministeriales ecclesie ad mandatum solius abbatisse seruire
E | -— ie — -— Abı _
4118. 445
ntes, cuique ut dignus erat impenderunt. Hoc etiam, ut his*) qui prouectioris etatis inter eosdem
atos esset aduocatiam haberet, et quod nullus ex ipsis eandem aduocatiam aliquo modo alienaret
udauerunt. Ipsi etiam statuerunt dari seruicium aduocato ter in anno, dum presidere debet iudicio,
io uidelicet post Epiphaniam, tres plenos porcos, tres modiolos et dimidium salis, tria maldra et di-
um farine, triginta caseos, dimidiam sexagenam scutellarum, quindecim bicaria, quinque gallinas,
quaginta oua, septem sexagenas auene, uiginti urnas ceruise, quinque ollas, tria plaustra lignorum.
bdomada post pascha dandi sunt tres porci, quorum quilibet ualeat quatuor solidos, bernam cum
joribus, excepta aruina, capite et pedibus ac sulta, reliqua sicut in Epiphania. Item proxima die
cationis dabuntur sex oues et reliqua omnia sicut in pascha, sed sine porcis et berna. Hec ideo sta-
unt, ne aduocatus grauis esset hominibus ecclesie, sed eos defensaret. Quicquid etiam de iustis cau-
n placito suo ab hominibus ecclesie obtineret, tercia pars sua esset, et due partes ecclesie cederent.
etiam de communi consilio omnium cognatorum, cum opus fieret, ut abbatissa eligeretur, constitue-
. - His uero hoc modo ordinatis predicti principes, suasu fratris sui episcopi Friderici, et ob hoc quia
us sciunt clerici regere ecclesiasticos ordines quam laici, eandem abbatiam Monasteriensi ecclesie hac
licione obtulerunt, ut quicunque Monasteriensis esset episcopus in eodem loco unam curiam cum bonis
llam determinatis haberet, ipseque cum illuc causa dandi abbatissam, quod tamen sine predictorum
dum consensu nunquam fieri debet, uel pro aliqua alia causa eiusdem ecclesie dispositione necessaria
ret, seruicium sibi fieret, et si ultra eiusdem ecclesie bonis . . . sic immitteret, quod aliqua sine tribus
is faceret quas determinauerant, si uel quod abbatiam sine predictorum heredum consensu ucl con- :
ationis alicui daret, uel de. bonis ad prebendas sanctimonialium pertinentibus sue mense assumeret,
etiam eiusdem ecclesie bona beneficiali iure liberis uiris prestaret, que etiam ad loci et ad huius in-
lionis destructionem pertinerent, per hoc sibi et omnibus successoribus suis predicti loci potestatem
leret. Hac igitur re tam honeste ordinata, quam diu idem F. episcopus uixit, status eiusdem ecclesie
rus permansit, nec aliquis pactum ullo odo infregit. Sed mortuo illo, Erpo subsequens Monasterien-
piscopus predictum pactum uiolauit, nam bona eiusdem ecclesie beneficiali iure liberis uiris cognatis
porrexit. Quo facto comes Thiemmo pater meus, unus de predictis fratribus, qui tunc superstes more
tuto eiusdem ecclesie aduocatiam tenuit, cum marchione H. et cum fratre suo comite C. et cum co-
W. et fratre suo comite D. ac cum ceteris cognatis suis iniit consilium quid faceret, cum pactum a
t a patribus illorum firmatum ruptum esse uiderent, omnes pariter commoti, legatione facta episco-
Erponem in ipsum locum Gerbestede uocauerunt, ut de hoc facto secum tractarent. Ipse .autem
itus uenit et uix de predicte potestatis ablatione, que pro rupto pacto fieri debuit, inter se et eosdem
:ipes pace composita, bonis ecclesie redditis, priorem pacti condicionem reiterauit communique con-
eam deinceps ratam esse collaudauit. Reiterato igitur pacto predicto res tota tranquilla sine motu
nansit quam diu idem Erpo episcopus uixit. Sed eo fideliter in domino defuncto, Burchardus eiusdem
asteriensis ecclesie dictus episcopus superuenit et rem hoc predicto modo ordinatam inueniens non ex
e sed omnino destruxit. Nam defuncta eiusdem ecclesie abbatissa, nullam aliam, ut regula sanctimo-
um exigit, ipsis prefecit, sed partem allodiorum que abbatisse pertinuit, cum aliis plurimis bonis que
animabus predictorum principum et cognatorum illorum, quorum omnium corpora ibidem sepulta sunt,
nniuersariis eorum ad dandas oblationes fratribus et sororibus, et ad dandas elemosinas pauperibus
lari sancti Johannis Baptiste oblata et banno Haluerstadensis episcopi confirmata fuerunt, mense suc
wopsit Sanctimoniales etiam quas ibi meliores inuenerat et quendam canonicum, quia obedientes erant
mane ecclesie eiecit, et quatuor sue assentantes uoluntati retinuit, bona etiam ad earum prebendas per-
"üa sibi usurpauit, quedam insuper eiusdem ecclesie bona militibus dedit, comiti H., domino Wiberto,
*) für is.
Cod, dipl. hist. Westfal. 19
146 1118 — 1120.
domino H. domino B. domino S. domino M. et ceteris multis quibus uoluit, et sic seruicium Dei q
illo claustro fieri debebat cottidie prorsus destruxit Mortuo uero illo destructore ecclesie, uen
dominus meus bone memorie R. Haluerstadensis episcopus egre ferens tantam loci destructionem, c
nicato consilio totius ecclesie, dignum duxit ad bonum statum prestante Domino reformare. Egc
quia locus ille ad meam spectabat tutelam et defensionem, quamuis in ecclesiasticis rebus adhuc
tener et fatuus, tamen multorum uenerabilium uirorum, episcoporum, abbatum ceterorumque f
Christi preceptis et monitis iustructus, libenter ex habundanti rerum mearum copia ad eterne beat
uitam obtinendam et ad temporalem feliciter transigendam, diuina auxiliante gratia, quod mee f
aptissimum ..... fidelium . . . auxilio incipere et in Domino perficere constanter elaboraui. Quid
Sanctimoniales ille uiolenter exstruse in locum suum reducte suut, ct ipsarum petitione ordo ille ar
(in S. Benedicti regulam)") et in seraturas transmutatus est. Dominus autem meus R. episcopus ex
S. Augustini, communicato consilio ecclesie et meo assensu, patrem spiritalem eis preesse instituit,
spiritalibus necessitatibus . . . . tamen pater nunquam nisi per spontaneam et liberam electionem e
poneretur. His uero ita bene ordinatis et dispositis superuenit T. Monasteriensis episcopus, qui
quod ad honorem ecclesie . . . . destruere et adnichillare conatus est, Deo tamen opitulante nichil p
nisi hoc solum quod de bonis ecclesie quinquaginta mansos qui ad prebendas sanctimonialium pro
marchionis H. . . . . . inde abstulit, per quod etiam ipse condicionem ab antecessoribus meis fact:
fregit. Supplicaui etiam domino Pape, quatenus bona ecclesie que beneficiali iure liberis uiris
fuerant, uidelicet comiti H. et... de... ingrothe et ceteris quos tedium est numerare, bona c
que prefatus T. episcopus sue mense est ausus usurpare, sua auctoritate congregationi, que Deo
numero ad Centum uiginti moniales sub sancta professione seraturis subdita manet, reddi faceret, :
que que ad honorem Dei et ecclesie predicte ordinata fuerant, uetus quoque pactum a parentibu
condicionaliter factum, et cetera omnia que ad statum eiusdem loci pertinent, ipsius auctoritate ro
ac priuilegio consigniri impetraui. Tali modo, ut supradictum est, Gerbestede locus a parenübw
institutus est, taliter est per me reformatus, presentibus domino Cardinali qui tunc mecum fuit, ac d
meo R. Haluerstadensi episcopo, et ceteris episcopis, abbatibus, clericis ac laicis multis presentibus.
dominice incarnationis Millesimo centesimo octauo decimo, in ipso loco Gerbestede, in nomine ]
feliciter. Amen.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CLXXXVIII.
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Erkeubertus Corbeiensis abbas presentibus atque fut
Placuit nostre humilitati omnibus nptum facere in quibus tempore nostro pro posse ecclesie nobis cor
prouidimus, et quanto labore que inutiliter emergebant resecare studuimus. Ea uidelicet intentio
successoribus nostris, si qua super causis per nos quoquo modo finitis inquietudo mota fuerit, dum
liter composita sint nouerint, defensionem certissimam hec nostra scripta proferant, loco autem pn
nolentes obprobrium sue desidie habeant, si non solum ipsi pro se non laborare, sed nec aliorum
ribus prouisa curauerint conseruare. Fuit igitur in diebus nostris quidam IRAE®PHAOTC,**) qui
*) Die eingeschlossenen, im Originale vorloren gegangenen Worte, sind aus der alten Aufschrift der Urkunde su ergät:
**) Dass der Schreiber des ältesten, aus dem 15. Jahrhundert herrührenden, Corvey’schen Kopialbuches, die ungewol
griechische Majuskel, mit welcher dieser Name im Originale geschrieben ist, nicht verstand, und indem er sic mit i
gestalteten lateinischen Buchstaben verwecbselte, den unerhörten Namen Twaeotihauc herausbrachte, ist weiter nk
verwundern. Kaum traut man aber seinen Augen, wenn Falke, der das Original vor sich hatte, ohne alle Al
dass er es mit griechischen Schriftzügen zu thun habe, den Namen Twaetihaoyc schreibt, und eine gelehrte Anm
darüber macht, wo er unter andern aus der letzten Hälfte, haoyc, den Namen des Gaues Ahugo herausfinden «will.
1120 — 1121. - 447
ıtum sibi et dominatum super has curtes uendicabat. Gudelmon. Ouenhuson. Hestinon. Ziatesson. Ikken-
ion. Munichuson. Medesthorp. Sologon. Bramhornon. Fridderun. Visbike. Bernesthorp. Sutholt. et per
; prebendam fratrum sibi non fratribus utiliter usurpare intendebat. Officium autem ipsum sibi here-
rium affirmabat, unde res ita se habet. Pater eius Reinfridus de ipsis curiis annuatim solebat ad ma-
; prepositi reditus colligere, post hoc ausus est dicere sui iuris esse, inibi uillicos statuere, pro libitu
ıcta disponere. Manifesto autem Dei iudicio eo Morsacio interfecto, precessor meus beate memorie
rcwardus filio eius adhuc ad mamillas posito officium et beneficium patris concessit, sed puer paulo
x obiit, officium autem et beneficium in potestatem abbatis rediit. Tum mater cum hoc Godefrido
1uc perparuo, adiutorio eorum quos adtrahere potuit, beneficium uix hac condicione optinuit, ut offi-
m coram abbate multisque qui affuerant perpetim abdicaret. Hoc pacto mater conticuit cum filio. A
quoque officium non quesiuit, cum beneficium suum suscepit. Post autem quam nupsit, iniustis suis
toribus fretus, pro quo XXX. iam annis conticuerat, oflicium requisiuit. Vnde cum me nunc per prin-
es et ceteros liberos homines meos, nunc per ministeriales meos nimium sollicitaret, premio ab hac
itencia eum reuocare contendi, sed non recepit. Judicio igitur quesito, cum iam lege ministerialium
tem suam uideret infirmari, quod prius obtuleram recipere tandem consensit, quia officium remanere
i non posse persensit. Dedi itaque ipsi VII. marcas, et coram subscriptis testibus officium uoluntarie
licauit. Gerberto decano. Wulframno camerario. Godefrido preposito. Hugone preposito omnique con-
gatione. Sigifrido comite et aduocato. Widikindo uice aduocato. Conrado de Euerstein. Sigeberto nobili.
inoldo uassallo. Gumberto de Wartberg. Reinboldo fratre eius de Koanstein. Bernhardo de Waldekke.
cmaro de Ittera. Folenando. Conrado de Euerskute. Heinrico Olepe. Thiedrico. Bern. Thietmaro. mini-
jalibus. Adelrado. Godescalco et fratre eius Annone. Heriboldo. Liudolfo. Waldrico camerario. Item
ldrico pincerna. Item Waldrico iuniore. Godeskalco paruo. Gerberto. Reinhero. Annone. Wernhardo.
lone. Karolo. Altolfo. Widolone. Odone. Wazone. Thiedrico. Helmwigo. Wagone. Waltberto. Folcberto.
lescalco. Albwino. socero Godefrido de quo racio est. Skerpoldo. Conrado. Reinboldo.
Actum Corbeie anno Domini M.C.XX. Regnante Heinrico Vio. Idus Maii. Hec ut nulli sint in dubio
iamus domini nostri sancti Viti sigillo.
I|v
Signum sancli Viti mris.
Das auf die Schlussformel durch einen Kreuzschnitt aufgedruckte Siegel ist verloren gegangen.
CLXXXV IIIb.
In nomine domini nostri Ihesu Christi, ego Rocherus Magedeburgensis ecclesie archiepiscopus, sub
senti pagina notum facio omnibus Christi fidelibus tam futuris quam presentibus, quod litem et discor-
m diu inter canonicos Angarenses suumque prepositum Othelricum diu de prebendali dispositione habi-
n, pacis et concordie cupidus, tandem communicato consilio decani prefate ecclesie quondam preposito
terorumque religiosorum virorum tam laicorum quam clericorum subscripta conditione sedaui, et ut in
sterum inuiolabiliter permaneret, firmiter stabiliui ^ Summa autem eorum querimonie specialiter fuit de
rte quadam in pago Heildageshem sita, quam a ucnerabili nostro archiepiscopo Hartwigo ecclesie An-
49*
448 . 1121.
garensi traditam ^) eiusdem ecclesie canonicis n......... propalauerunt, Huiusque ueritatis testimonium |};
manifesta sigillati....... . uerint, sed predictum prepositum eandem curtem sibi usurpasse, et sub
priua ..... redegisse proclamauerunt. Ad sedandam huius disceptationis controuersiam ego . ..tumfh
ponens, et utrique parti prout habilis potui consulens, statui quatinus seruitia ad priuatum usum preposti #
pertinentia duarum marcarum precio inminuerentur, et usui fratrum restituerentur, ita uidelicet quod de#-
curte H.i.ga. dimidia marca. De Siliburin dimidia marca. De Sibollinghusun dimid. M. De Angarensi uer f
curte, unde prius XIIII. dierum eidem preposito seruitium persoluebatur, uel marca argenti, septem à
usus fratrum remissis, VII. alios in proprio usu ipse prepositus sub precio dimidie marce obtineret. Addis
insuper preposito in proprium usum Heildageshem. Bedingthorpe. ceteris omnibus ex integro in prebendam
fratrum dispensandis. Huius autem pacis et concordie testes sunt. Decanus Hathuwardus. Gezo camerarius
Frethericus custos. Johannes. Ekehardus. Guntramnus prepositus. Fredericus. Purichardus. ecclesie nostt
maiores. Angarenses autem ecclesie canonici tres. Aezelinus decanus. Theodericus. Hucbertus. Laici quatiuer
Volemarus. Fredericus. Meinricus. 'Widulo. et ali plures. Facta sunt autem hec anno ab incarnaüomé
Domini M. C. XXI.
Das aufgedruckte grosse kreislormige Siegel zeigt den Erzbischof, mit unbedecktem Haupte, auf einem mit Stufen
sehenen Stuhle sitzend, in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein offenes Buch haltend; mit der Umg
schrift: Roggerus Dei Gra. Magetheburgensis Ecclesie Archieps. t
ew-— .
CLXXXIX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || S. Dei gratia Mindensis episcopus. Pro omnibus que cel
stis nobis retribuit misericordia, nichil digne retributionis humanus inuenit defectus, nunquam tamen 4
iuste quantum possumus uicissitudinis debito nostre deuotionis auertetur affectus. A parentibus enim i
hac ecclesia, cui indigne presideo, adhuc puer oblatus, eadem Dei aspirante misericordia, cum maximd
caritatis et dilectionis abundantia ab omnibus canonicis in consortium fraternitatis eorum sum receptus,
ita mecum per omnes etatum uices omnium perseuerante gratia, per diuersa beneficiorum et dignitatum
incrementa promotus, nullis ut dictum est precedentibus meritis, communi tamen consensu, uoluntate €
peticione, prouisor ecclesie sum constitutus. Unde notum esse desideramus tam futurorum quam preses:
tium ecclesje nostre nostrique fidelium dilectioni, quod pro his tantis diuine pietatis et ecclesie nostre ak
ineunte etate in nos respectibus, et maxime pro spe eterne retributionis, hec hereditatis nostre predia
occidentali parte fluminis quod Leina dicitur sita, unum Vorewerc in Sutrem, unum in Bedebure, unum
in Idanhusen, unum in Westrem, unum in Wechertheren, unum in Elmenhurst, cum omnibus ad hec €
dem Vorewerc iure pertinentibus, uidelicet mancipiis utriusque sexus, areis, edificiis, terris cultis et im
cultis, siluis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, molendinis, piscationibus, uenationibus, que:
sitis et adquirendis, cum omnibus ullatenus usui aptis, hec inquam omnia cum consensu et collaudationt
cognate et legitime heredis mee Berte, laudante etiam dno. Brunone eiusdem Berte marito et mundiburde
consentiente etiam in id ipsum et adstipulante fidelissimo amico et cognato eodemque mundiburdo meo
dno. Adolfo comite sene de Scoamburg, hec inquam uniuersa ecclesie Mindensi eiusque patronis beato
Petro apostolorum principi sanctoque Gorgonio precioso martyri, in pago Mersteme, in mallo Gerberti
comitis, fratris comitis Erponis, iuxta uillam Runeberchen, in orientali parte, perpetuo iure possidenda,
tradidi. Sed unum Vorewerc ex supradictis in Sutherem, ob recordationem anime mee, in usum fratrum
meorum incommutabili firmitate donaui. Ecclesiam etiam in Idanhusen ab episcopo nulli concedendam nisi
*) Die Urkunde des Erzbischofs Hartwig über diese Schenkung, vom Jahre 1094, ist noch vorhanden, aber so zerrissen uad
verdorben, dass von dem Innhalte nur noch wenig herauszufinden ist, und eine Abschrift der vorhandenen Fragmcnte
unoülz sein würde.
1121 — 1122. 4140
sacerdoti qui ibidem stabiliter habitare Deoque fideliter seruire studuerit, constitui. Et ut hec nostre tra-
ditionis et constitutionis deuotio nunquam in irritum ducatur, hanc cartam conscribi iussimus, sigilli nostri
impressione signauimus, banni.nostri firmamento stabiliuimus, testibus idoncis corroborauimus. Hi sunt
testes. Nobiles. Adolfus comes predictus. Eberhardus uicedominus. Bernhardus et frater cius Cono. Ministri
ecclesie. Gerbertus. Egilwardus. Herewardus. Liudolfus. Vastmarus. Preterea alii quidam liberi homines.
Meinfrith. Athelbern. Hoico. Rothward. Athelhelm. Ido. Eilbold. Thancward. Eico. Meinhard. Dodilo. Ezilhard.
Das Siegel, welches auf die Charte, an einem von der Schrift leer gelassenen Raume, mit schmalen Pergamentstreifen
angeheftet war, ist verloren gegangen.
CXC.
Nach einer im ehemaligen Münsterschen Landes-Archive aufbewahrten, neueren Abschrift.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. Theodericus Monasteriensis Ecclesie Dei gratia Episcopus.
=, Notum fieri volumus tam presentibus quam futuris Christi fidelibus, quod Comites Godefridus et Otto fra-
tres pro salute animarum suarum obtulerunt se et sua quedam Deo et beate Marie semper virgini et
beatorum apostolorum choro omnibusque Sanctis, videlicet Capenbergh quod iure allodii possidebant, cum
alis allodiis, curiis et mansis, Werne, Nette, Alsteden, Heile, Capenbergh, cum uniuersis usibus earum,
- sclicet pratis, pascuis, viis et inviis, et irriguis, molendinis, nemorosis et campestribus, tradentes hec in
manus fratris Norberti ad usum et necessitatem fratrum tam presentium quam futurorum ibidem Deo
Lseruientium secundum apostolica instituta et secundum regulam beati Augustini, sub disciplina et magisterio .
prenominati fratris Norberti. Ego vero Theodericus supradictus Monasteriensis episcopus, rogatus a Colo-
- Jlensi Archiepiscopo et a supranominatis fratribus Ottone et Godefrido et ab uniuerso Canonicorum ibidem
B Adegentium collegio, X°.VIII®. Kalend. Septembris, in die scilicet Assumptionis Sancte Dei genitricis semper
E Yrguis Marie, per pontificale officium, habentes cooperatorem Spiritum Sanctum, castrum et ciusdem
aestri ambitum solemni consecratione vertimus et immutauimus, ut exinde esset, sit atque permaneat im-
munitas atque cimiterium, iacientes in codem ecclesie fundamentum, assignantes cidem ecclesig predicta
gllodia in dotem perpetuam. Post hec autem brevis elapso temporis interuallo, et aucto fratrum ibidem
wllegio, Godefridus et Otto supra dicti germani, adhuc in habitu positi militari, de allodiis que tunc he-
Emreditario iure possederunt, Mencgede, Curete, Sorbecke, Wiscle, Wesheim, cum mansis et mansionariis,
E'wis et inviis, pratis et pascuis, nemoribus et campestribus, et cum uniuersis usibus ct appendiciis suis et
lisiciis earum, supradicte ecclesie Capenbergh, seruisque et ancillis Dei ibidem constitutis, coram tribunis
statutis placitis in usus perpetuos contradiderunt et transfuderunt, suasque dationes et oblationes in
Bynodo nostra renouauerunt et banno nostro sibi firmari postulauerunt. Ea autem que Deo oblata sunt,
'rorum attestatione canonum sacra esse perhibentur, unde qui ea Deo auferre et ad suum usum retinere
Bresumunt, sacrilegii et eterne. damnationis rei esse conuincuntur. Ea propter quicunque temerario ausu
leo et fratribus iam dictam ecclesiam et curtes vel aliquid de supradictis possessionibus auferre presum-
it, cum fratribus nostris ecclesio nostre prelatis et sacerdotibus, in presentia nobilium et ecclesie mini-
rorum, vinculo anathematis usque quo resipiscat innodauimus. "Vt autem hee tam a futuris quam a pre-
Mentibus rata habeantur, et hoc ordine legitime gesta et firmata esse credantur, bulla nostra assignauimus,
et in virtute Spiritus Sancti, ut perpetuo inconuulsa permaneant, vinculo bauni nostri firmauimus. Actum
Evero est Anno incarnationis Domini Millesimo Centesimo vigesimo secundo. Confirmatum vero Anno eius-
wem incarnationis Millesimo Centesimo vigesimo quinto.
| en prime traditionis: Adolphus comes de Altena. Wigboldus. Bruno tribunus. Wernerus. Emunt.
"Franco. Lambertus. Reginbolt. Bertholf. Confirmationis vero que facta est in synodo testes. Bruno prepositus.
. matbertus decanus. Engelbertus custos. Gerardus magister. Helmwardus. Guntramus. Folemarus de Sancto
) "Mauricio, et omnes canonici et sacerdotes qui sacre synodo tunc interfuerunt. Nobiles vero. Rudolphus et
: "frater eius Bernardus. Wern. Bernardus. llereman. Ministeriales vero. Walterus. Thietmarus. Bruno.
nun Tec MA bn:
-
*
w
e
I
452 5$ U 1123.
CXCV.
Aus dem Archive der Standesherrschaft Kappenberg.
C. In omine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia quartus Romanorum mn-
perator*Augustus. || Notum fieri uolumus tam presentibus quam futuris Christi fidelibus, quod Godefridus
comgb;et frater eius Otto castrum Capenberg, quod Jure allodii possidebant, cum adiacentibus quatuor
curüs, Nette, Werne, Heile, Alsteden, Deo patri omnipotenti, et beate Dei Genitrici Marie, et beatissimis
apostolis Petro et Paulo, Sanctisque omnibys, spe future retributionis animati optuleruut, tradentes hoc
uenerabili fratri Norberto suisque fratribus sibi subiectis, eorumque successoribus in canonica professione
secundum apostolica instituta ibidem degentibus. Nos ipsis fratribus ad imperiale patrocinium confugienti-
bus traditionem hanc ratam et inconuulsam permanere statuimus. Decernimus etiam et firmamus ex ro-
gatu eorundem fratrum, quod nullus episcopus uel eiusdem ecclesie futurus prelatus potestatem habeat,
regulam, professionem, institutionem assumptam immutare, uel indulgentia laxioris licentie corrumpere.
Aduocatus ibi nullus sit, nisi quem fratres ipsi unanimiter elegerint. Qui si incommodus uel inutilis fuerit,
si semel, secundo uel tercio correptus non emendauerit, alium eligendi liberam habeant facultatem. Hoc
et fideles Dei scire*) uolumus, quod eidem Godefrido eiusque fratri, pro redemptione anime mee, supra-
dicto sacerdote pro eis intercedente, regiam offensam ex animo condonamus, obsides eorum manumitti-
mus, et quicquid cäuse uel exactionis in ipsos habuimus uel habere possemus, eternaliter postponimus.
Ad hanc uero nostram traditionem testes ydoneos adhibuimus. Adelbertum Mogontinum archiepiscopum.
Fridericum archiepiscopum Coloniensem. Hartwicum Ratisbonensem episcopum. Ottonem Bauenbergensem
episcopum. Brunonem Spirensem episcopum. Herimannum Augustensem episcopum. Gebehardum Herbipo-
lepsem episcopum. Alii quoque principes. Heinricus dux Baioariorum. Fridericus dux. Symon dux. Pertolfus
duet frater eius Cunradus. Marchio Theipoldus. Marchio Engelbertus. Berengarius comes. Ut autem hec
nostre traditionis auctoritas stabilis et inuiolata omni permaneat euo, hanc inde cartam scribi, et sigilli
nostri impressione iussimus insigniri. Preterea quascunque possessiones, quecunque bona, in terris, uineis,
mancipiis, censibus, decimis, molendinis, aquis aquarumue decursibus, pratis, pascuis, nemoribus, cam-
pestribus, montibus, collibus, uallibus, aut quibuslibet aliis rebus predicta Capenbergensis ecclesia in pre-
"^ U gentiarum possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum uel principum, oblatione
fidelium, seu alis iustis modis poterit adipisci, omnia ei imperatoria auctoritate confirmamus. In quibus
hec propriis uocabulis duximus exprimenda. Mengede. Curede. Sorbeke. Wiscle. Weshem. cum mansis et
mansionariis et uniuersis usibus et Justiciis suis. Si qua igitur ecclesiastica secularisue persona hanc nostre
constitutionis paginam sciens contra eam uenire temptauerit, si secundo tercioue commonita presumptionem
suam non correxerit, indignationis nostre penam sentiet.
Signum Heinrici. Quarti Romanorum Imperatoris (L. M.) Inuictissimt.
Phylippus Cancellarius Recognoui vice Archicancellarit.
Data anno dominice Iucarnationis MP. CP. XX*.III*. Indictione XIII. apud Lobwisen. Quando dominus
Imperator anulum et baculum ecclesie Remisit.
Das wie gewöhnlich aufgedruckte grosse Majestätssiegel ist zwar am obern Theile schadhaft, jedoch die Figur des Kai-
sers nebst dem grósseren Theile der Uinschrift noch erbalten.
*) Im Originale steht durch einen Schreibfehler: scrire.
u
,
1123. ] 453
CXCVI.
In Christi nomine. Notum esse uolumus tam presentis eui quam futuri Christi fidelibus, Qualiter
ngo Wino prepositus matris ecclesie Sancti LIBORII, communicato Bernhardi decani nostri ceterorumque
fratrum ac fidelium nostrorum consilio, decreuerim ut quicumque uillicus procurauerit curtim que est in
LESSETE, et libera est a soluendis decimis, pro duobus fnansis ad ipsam pertinentibus, unde nobis iure
debentur decime, super granarium nostrum VIIII. maldra frumenti annuatim debeat persoluere, ita concessa
sibi decima, ut siue ipsemet uillicus siue alius quicumque ex supradictis mansis quicquam ipso concedenté
seuerit, nullus ei in congregandis decimis uim ullam inferat, sed ipse uillicus utilitati sue ex his ut libuerit
prouideat. Si uero ipse uillicus plus agrorum de quibus nobis decima debetur quam supradictos mansos
seminauerit, debitam de eis nobis decimam dimittat, et sic omnis inter nos et fratres nostros monachos
le decimis disceptatio cesset. |
Huius rei testes sunt. Hamuco abbas, cuius uigilantia ut hec fierent elaborauit. Ruothard. Gerlag.
‚onachi. Bernhardus decanus. Cuonradus prepositus. Reginbraht. Esic. Gernand. Rantwig. canonici. Hi
uci. Volcbraht. Waldgot. Altman. Adalbero. Bernhard. Volemar. Hizel. Sibraht. Warmund. Liudolf. Gerlag.
liique quam plures.
Aufgedruckt ist das älteste, grosse kreisformige Siegel des Domkapitela zu Paderborn, mit dem vorwärts sehenden
Brustbilde eines Heiligen in bischöflicher Kleidung aber mit unbedecktem Haupte und in der linken Hand eine Schrift-
rolle haltend, und der Umschrift: Scs. Liborius Epc.
"E-od. dipl. hist. Westfal. 90
np
Nachweisung
1. der abgebildeten Siegel.
Bleisiegel Kaiser Otto’s III. gehörig zu der Urkunde Nr. LXXIV.
Grosseres Siegel des Bischofs Meinwerk von Paderborn; aus der mit dem Museum vaterländ. Alterthümer
Kleineres Siegel desselben, gehörig zu der Urkunde Nr. XCV.
Grösseres Siegel des Bischofs Imad von Paderborn; zu der Urk. Nr. CXLIII.
Kleineres Siegel desselben, mit einer antiken Gemme; aus der mit dem Mus. vaterl. Alterth. zu Münster verbund. Sieg
sammlung. Die Urkunde, zu welcher es gehörte, ist nicht mehr nachzuweisen. — Durch ein zu spät bemerktes Versch
ist der Kopf in der Abbildung verkehrt gezeichnet, da er im Originale nach der entgegengesetzten Seite sieht.
Siegel des Bischofs Erpho von Mimigardevord; zu der Urk. Nr. CLXVI.
Siegel des Bischofs Heinrich von Paderborn; zu der Urk. Nr. CLXXI.
Acltestes Siegel des Domkapitels zu Paderborn; zu der Urk. Nr. CXCVI,
2. der abgebildeten Monogramme deutscher Kaiser und Könige.
(Die Monogramme Kaiser Ludwigs des Frommen sind bei den Urkunden Nr. 2, 3 und 4 in den Text eingedruckt.)
Kaiser Lothars I., 843; Urk. Nr. XVI.
König Ludwigs des Deutschen, 844; Urk. Nr. XVIII.
Desselben, 870; Urk. Nr. XXVI.
Desselben, unvollständig (obne Mittelstrich), 868; Urk.
Nr. XXV.
Kaiser Karís des Dicken, 887; Urk. Nr. XXXII.
Königs Arnulf, 881; Urk. Nr. XXXV.
Desselben, 892; und seines Nacbfolgers, Ludwigs des Kin-
des, auf einer Charte; Urk. Nr. XLIV.
König Conrads I., 913; Urk. Nr. XLVI.
Konig Heinrichs I., 921; Urk. Nr. XLVIII.
Desselben, 935; Urk. Nr. XLIX.
König Otto's I., 940; Urk. Nr. LIT.
Desselben, als Kaiser, 973; Urk. Nr. LX,
Kaiser Otto's II., 980; Urk. Nr. LXVI.
König Otto's III, 981; Urk. Nr. LXIX,
Desselben, 993; Urk. Nr. LXAXI.
16.
17.
18.
19.
20.
Desselben, 995; Urk. Nr. LXXII.
Dess. aus dems. Jahre; Urk. Nr. LXXIII.
Konig Heinrich IL, 1002; Urk. Nr. LXXVI.
Desselben, 1011; Urk. Nr. LXXXII.
Desselben, als Kaiser, 1015; Urk. Nr. LXXXV.
Desselben, 1018; Urk. Nr. XCIV.
Deeselben, 1019; Urk. Nr. XCIX.
König Conrads II., 1025; Ur]. Nr. CAT.
Desselben, als Kaiser, 1031; Urk. Nr. CXVIII.
Desselben, 1032; Urk. Nr. CXXIII.
Desselben, 1033; Urk. Nr. CXXVI.
Konig Heinrichs III., 1039; Urk. Nr. CXXXI.
Desselben, 1043; Urk. Nr. CXXXIII.
König Heinrichs IV., 1059; Urk. Nr. CL.
Des Gegenkönigs Hermann, 1082; Urk. Nr. CLXI.
Kaiser Heinrichs V., 1123; Urk. Nr. CXCV.
zu Münster ve
bundenen Siegelsammlung. Die Urkunde, zu welcher es gehórte, ist nicht mehr nachzuweisen; vielleicht war es diejenig
deren Fragmente bei Nr. 988. der Regesten erwähnt sind.
> inue N
Vo n
sn
4X Vx
REGESTA
HISTORIAE WESTFALIAE.
Die Quellen
der
Geschichte Westfalens,
in chronologisch geordneten
Nachweisungen und Auszügen.
Zweiter Theil.
Regesta hist, Westfal. II. 1
4126.
Zu Corvey ereignet sich, in Folge starken Eisganges, eine grosse Überschwemmung, wobei das
Wasser wie ein See in der Kirche steht, jedoch ohne weiteren Schaden zu thun. Annal. Sax.
l. c. p. 763.
Februar 27. Papst Honorius II. nimmt die von dem Grafen Godefrid und dessen Bruder Otto ge-
stifteten Kirchen zu Kappeuberg, Varlar und Elofstat in seinen Schutz und bestätigt ihre Besi-
tzungen. Dat. Laterani IIl. Kal. Mart. 4426, pontif. a. II. Kindlinger M. B. 2. B. Urk. S. 460.
(CXCVIL)
April 44. Dersclbe nimmt das von dem Grafen Temmo gestiftete Kloster S. Marien zu Werbe, wel-
chem der Abt Heinrich vorsteht, gegen eine jährliche Abgabe von einem Goldgulden (aureus),
in päpstlichen Schutz und bewilligt ihm die freie Wahl semes Vogtes. D. Laterani III. Id. April.
(s. a.) Varnhagen Waldeck. Gesch. Urk. S. 3. — Die formelle Ähnlichkeit der Urkunde mit der
vorhergehenden lässt auch auf ihre Gleichzeitigkeit schliessen. Papst Honorius IL. regierte übri-
gens vom 21. December 1124 bis.zum 16. Februar 4430.
Mai 10. Erkendert, Abt zu Corvey, erwirbt für seine Kirche das Schloss Itere mit dem Markte,
dem Zoll und den dazu gehörigen Gütern in den Dörfern Itere, Aense, Lutterbach und Dalewig,
im Itergau in der Grafschaft Sigefrids. D. Itere, VI. Id. Maji 1126, Lothar. R. a. I. Erkenb. abb.
a. XX. Kindlinger M. B. 2. B. Urk. S. 453. (CXCVIIL)
Versammlung zu Strassburg, wo bei dem König Lothar, um die langwierigen Streitigkeiten wegen
des Bisthums Würzburg zu entscheiden, unter andern die Bischöfe Sigeward von Minden, Theo-
derich von Münster und Diethard von Osnabrück zugegen waren. Udalr. Babenb. Cod. Nr.
CCCXXXV. l. c. p. 348. — Da der am 22. Jul. 4426 geweihte Erzbischof Norbert von Magde-
burg schon in dieser Eigenschaft zugegen, König Lothar aber am 25. December d. J. zu Cöln
war (Annal. Sax. L c. p. 765, zu 4427), so muss diese Versammlung zwischen den Julius und
December fallen.
Vicelinus (vgl. oben Nr. 1440.) fängt um diese Zeit an, das Christenthum unter den slavischen Völ-
kern jenseit der Elbe zu predigen. (Er wurde von dem Erzbischof Norbert zum Priester ge-
weiht, der, wie oben bemerkt, erst in diesem Jahre zum Bisthum gelangte.) Helmold. l. c. p.
577. — Von seinen früheren Lebensumständen und Thaten berichten Helmold. l. e. p. 574. sq.
Albert. Stad. 1. c. p. 265. sq. Von seinen späteren Schicksalen mag hier beiläufig bemerkt
werden, dass er im Jahre 1149 Bischof zu Aldenburg wurde; Helmold. p. 549. Albert. Stad.
p. 274.; und am 42. December 1154 starb. Helmold. p. 600. Albert. Stad. p. 286.
(1426 — 1133.)
Bernhard, Abt zu Werden, gibt einem frommen Manne, Namens Heinrich, Güter im Bisthum Pader-
born, nehmlich Holthuson oder Egesterenstein, in Villication, unter der Bedingung, den Abt von
1*
4498.
4.99.
4500.
4504.
4502.
pn
A604.
A505.
4506.
4507.
e
1126 — 1128.
Werden jührlich zweimal, nehmlich auf seiner Reise von Werden nach Helmstüdt und zurück
so wie den Mönch, den derselbe etwa zum Messelesen bei sich führen würde, zu bewirthen,
auch die Boten, welche der Abt von Werden nach Helmstädt schickt, zu beherbergen. S$.4
Lacomblet Urkundenb. I. S. 240. — Abt Bernhard regierte in den angegebenen Jahren.
(196 — 1156.)
Oto, vormals Graf von Kappenberg und nun ein Bruder daselbst, schenkt dem Bisthum Münster
405 Dienstleute, um dafür dem von ihm und seinem verstorbenen Bruder Godefrid gestifietm
Kloster Kappenberg dessen immerwährenden Schutz zu versichern, und bedingt letzterem die
freie Wahl seines Vogtes. S. d. Kindlinger M. B. 2. B. Urk. S. 466. Niesert M. U. S. 2. .
428. (CXCIX.) |
Derselbe wiederholt die vorstehende Schenkung, und bestimmt dabei die dem Kloster Kappenber 4:
zugehörigen Höfe, so wie dessen Fischerei- Gerechtsame auf der Lippe und Ems. S. d. Bisher
ungedruckt. (CC.) — Da Graf Godefrid von Kappenberg 1126 zu Ilbenstadt starb, Otto aber 4156
Propst zu Kappenberg wurde, so müssen diese beiden Urkunden zwischen die genannten Jahre
gehören.
4127.
Februar 28. Theoderich, Bischof zu Münster, stirbt. Necrol. Hild. ap. Leibnit. T. I. p. 76k. Annal
Sax. 1. c. p. 765. (der irrig Wernher als Theoderichs unmittelbaren Nachfolger angibt.) Todes
auch im Necrol eccl. maj. Monaster. und im Necrol Transaq. — Sein Nachfolger Ecbert war
vorher Domdechant zu Cóln. Chron. S. Pantal. l. c. p. 929.
Mai 47. Heinrich, Bischof zu Paderborn, beurkundet, dass der dortige Abt Hamuko einen Hof m
Atlon durch Tausch erworben hat. Act. Balhornon XVI. Kal. Jun. 4427. Kindlinger M. B. 3. P.
4. Abth. Urk. S. 42. (CCL) |
Jul 8. Derselbe bewilligt dem Kloster St. Petri und Pauli in suburbio zu Paderborn die Zehent
freiheit seines Neubruch-Landes im Sunderen. Dat. Patherbrunnon VII. Id. Jul. 4427. Lothar.
R. a. II. Episc. a XLIII. Bisher ungedruckt. (CCIL)
„ 46. Derselbe beurkundet, wie eben dieses Kloster von einem gewissen Wicnand ein Gut m
Hengeldere, vor dem Vogte Widikind von Sualenberg, erkauft hat. Act. Balhornon XVII. Kil
Augusti 1427. Bisher ungedruckt. (CCTIL)
October 14. Heinrich, Bischof zu Paderborn, stirbt. Annal. Hild. l. c. p. 1445. Annal. Sax. L c. p
765. Todestag im Necrol. Heris. und Bustorf. Andere nennen den 45. Okt.
Meingot, Bischof zu Merseburg, gibt dem Abte Erkenbert zu Corvey, für 3 Hoven zu Porkestorph
und Diderstidi, tauschweise cin Gut zu Sidashusun (im Paderbornischen). Act. a. 4127, Lothar.
R. a. II. Meingoti episc. I. Erkenb. abb. XX. Kindlinger M. B. 3. B. 4. Abth. Urk. S. 9. Wi
Gesch. v. Corvey 2. Abth. S. 228. (CCIV.)
Ecbert, Bischof zu Münster, war bei dem Friedensschlusse des Erzbischofs Conrad von Salzburg
mit Ungarn zugegen. Hansiz. German. sacr. T. II. p. 22%., wo die Erwähnung des Bischofs von
Münster zwar für die Zeitbestimmung des Friedensschlusses benutzt, eine Quelle für diese Nach-
richt aber nicht angezeigt wird.
1138.
Jun, 43. | Norbert, Erzbischof zu Magdeburg, Syward, Bischof zu Minden, und 7hiethard, Bischd
zu Osnabrück, sind Zeugen in einer Urkunde des Königs Lothar für die Kirche S. Servati zu
"Maestricht. D. Aquisgrani Id. Jan. 4428. a R. Ill. Miraci Opp. T. IV. p. 497.
41118 — 1119. 5
. August 15. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt die, durch den Grafen Widekind (von Schwa-
lenberg) geschehene Stiftung des Klosters Marienmünster, wozu er selbst noch Güter zu Bredin-
buren gibt. Act. XVIII. Kal. Septembr. 4128. Schaten A. P. T. I. p. 498. Falke Cod. Tr. Corb.
p. 246. (CCV.) — Der erste Abt zu Marienmünster, Gerhard, war aus dem Kloster Corvey.
Strunck Mscpt. p. 352.
. Oktober 7. Erkenbert, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. msept. Corb.
. December 25. Weihnachtsfest, von dem König zu Worms gefeiert, wo Gerhard von Geldern durch
Hermann von Calvelage der Untreue gegen den König angeklagt wird. Annal. Sax. l c. p. 766.
(zu 4429, wegen seiner, das Jahr mit Weihnachten anfangenden Zeitrechnung).
(4428 —14160.)
. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Stifte S. Petri und Andreä daselbst (Busdorf) einen
Sundern am Wege nach Esbehtinchuson. S. d. Bisher ungedruckt, (CCVL) — Die Zeit kann
nur nach den ang. Regirungsjahren des Bischofs bestimmt werden.
4129.
. Februar 3. (die Blasii) Siward, Bischof zu Minden, weiht, in Gegenwart des Königs Lothar und
des Bischofs von Utrecht, die Kirche zu Elten. Nachricht in der Nr. 4545 anzuführenden Ur-
kunde, wo aber der Name des Bischofs unrichtig Senward gelesen wird. — Dass K. Lothar um
diese Zeit in Elten war, bestätigt Dodechin. ap. Pistor. Scr. R. G. ed. Struv. T. I. p. 672., nach
welchem der Kónig das Fest Mariü Reinigung (2. Februar) daselbst feierte.
» 40. Die Bischöfe Sigiward von Minden und ZAithard von Osnabrück, auch Graf Hermann von
Calvala, sind Zeugen in einer Urkunde des Königs Lothar für das Kloster S. Pantaleon zu Cóln.
D. Colon. IV. Idus Februar. 4129, a. R. IV. Lacomblet Urkuudenb. I. S. 200.
. März 8. Die Bischöfe Siward von Minden, Zhiedhard von Osnabrück und Ecbert von Münster,
.
.
;.
auch Graf Hermann von Calverlage, Zeugen in einem Privilegium des Königs Zothar für die villa
regia Duisburch. D. Duisburch VIIL Id. Mart. 4429, a. R. IV. Teschenmacher Cod. dipl p. 2.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 200.
April 40. König Lothar bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Stifts Elten. Act. Gosselar.
IV. Id. April. 1434, a. R. V. (sic) Unter den Zeugen ist Erzbischof Norbert von Magdeburg mit
zehn ungenannten Bischöfen. Teschenmacher Cod. dipl. p. 30. Binterim u. Mooren Erzdiöcese
Cöln 11. "S. 106. Lacomblet Urkundenb. L S. 901. — Die Jahrzahl 4135 ist jedenfalls falsch,
und muss 1129 heissen, da die Urkunde in dasselbo Jahr wie die Einweihung der Kirche ge-
hört. Vgl. oben Nr. 1512.
„ AM. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Klosters
S. Petri und Pauli (Abdinghof) daselbst. D. Patherbrunnon III. Id. April. 1429, Lothar. R. a. V.
Episc. a. II. Schaten A. P. I. p. 502. (CCVIL)
Mai 16. Grosse Fürstenversammlung zu Corvey in Gegenwart des Königs. Annal. Sax. Ll c. p. 760.
Junius 3. (Fer. II. Pentecostes.) Bischof Sigward von Minden nimmt Theil an der Einweihung der
Stiftskirche S. Servatii zu Quedlinburg, in Gegenwart des Königs Lothar. Chron. Mont. sereni,
ap. Mencken. Scr. R. Germ. T. II. p. 172.
» &k Ecbert, Bischof zu Münster, weiht dio neue Kirche zu Freckenhorst. Strunck. Mscpt. p.
352., aus einer alten Innschrift.
„ A3. Die Bischöfe Sigeward von Minden, Ecbert von Münster und Bernhard von Paderborn,
auch Zeinrich von Welipa und Widekind von Sualenberg, sind unter vielen anderen Zeugen
bei König Lothars Bestätigung des Verkaufs des Dorfes Abbenrode im Ilartingo, durch den
Joc - 7
"€. - mn &
- . b wn
a :
“ uL
1
H 1
4524.
4522.
4523.
4524.
4525.
4520.
4527.
4529.
4530.
4534.
4532.
41533.
4139 — 1181,
_Pfalzgrafen Friedrich von Sachsen an Gevehard von Lochtene. D. Goslar. Id. Jun. 4129, a.R,
IV. Schaten A. P. I. p. 504. Falcke C. Tr. Corb. p. 336. Vgl. Schultes Director. I. S. 292.
August 23. Der heilige Bernhard (Bernardus humilis monachus) bezeugt, in einem besonderen
Schreiben, dem Abte und Convente des Klosters Amelungsborn, seine Freude über diese neue,
von dem Edlen Sigefrid ausgegangene Stiftung, so wie über die neue Blüthe ihres Ordens, und
ermuntert sic zu fleissiger Arbeit in der Ärnte des Herrn. D. e Cistercio in vigilia S. Bartholo-
maei 4429. Strunck Mscpt. p. 353.
December 5. Papst Honorius II. bestätigt die Stiftung des Klosters Amelungsborn. D. Laterani Non.
Decembr. 1129, pontif. a. V. Strunck 1. c.
» 21. Hermann, Graf von Calvelage, ist Zeuge bei König Lothars Güter-Schenkung im kö-
niglichen Forste Driech, an Conrad von Hagen. Act. Wormaciae VI. Kal. Januar. 1129. Bóhmer
Cod. diplom. Moeno -Francofurt. I. S. 43.
Egbert, Bischof zu Mimigardevord, bestätigt das, durch den Grafen Otto von Kappenberg gestiftete
Kloster Varlar. A. 1129, Lethar. R. a. V. Kindlinger M. B. 3. B. 4. Abth. Urk. S. 44.
Die kleinere Congregation S. Pauli (das Kapitel des sogenannten alten Domes zu Münster) vergleicht
sich, in Gegenwart des Bischofs Egbert, mit dem Propst Engelbert, wegen der Besoldung des
Vogtes Burghard. A. 4429, Episc. a. II. Niesert M. U. B. 4. Abth. S. 325. Wilkens Gesch. d. St
Münster S. 7&. (CCVIIL)
4130.
Februar 5. Widechin von Schwalenberg ist Zeuge in der Urkunde, worin König Lothar dem Erz-
bischof Norbert von Magdeburg die Abtei Alsleben übergibt. D. Goslar. Non. Febr. 1430, a. B.
VI. Mencken. Scr. R. G. T. IIl. p. 4445. Dreyhaupt Beschr. d. Saalkr. 2. Th. S. 8&4. Orig. Guelf.
T. II. p. 503.
April 22. Folcmar, Abt zu Corvey, beurkundet, dass ein gewisser Conrad den unrechtmässig sich
angemassten Gütern in Groningen, Croppenstide und Ammenthorp entsagt hat. Act. Groninge
X. Kal. Maji 4430. Falcke C. Tr. Corb. p. 709., mit der Jahrzahl 4434. (CCIX.)
Junius 20. Adelbert, Erzbischof zu Mainz, bestätigt das Kloster Marienmünster. D. Frideslar. XII
Kal. Jul. 1430, Lothar. R. a. VII. Schaten A. P. I. p. 504. (CCX.)
August D. Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet, wie das Kloster S. Petri und Pauli da-
selbst Güter zu Atlon durch Tausch gegen andere zu Natusungen erworben. Act. Nonis Augusü
4430. Kindlinger M. B. 3. B. 4. Abth. Urk. S. 47. (CCXL)
November . . Bischof Egbert von Münster ist einer der Gesandten, welche König Lothar an den
aus Italien vertriebenen Papst Znnocenttus schickt, und wohnt dem Concilium bei, welches letz
terer zu Clermont hält. Otton, Frising. Chron. lib. VII. cap. 18. — Die Verhandlungen des Con-
cils zu Clermont, aus welchen auch die Zeit desselben hervorgeht, in Baluzii Miscell. T. VII. p. 74.
41314.
März 22. (Dominica ante mediam Quadragesimam.) Grosse Reichs- und Kirchen-Versammlung zu
Lüttich, in Gegenwart des Papstes Innocentius und des Königs Lothar. Annal Sax. l. c. p. 767.
Fridericus Coloniensis archiepiscopus cum suis (scil comprovincialibus, worunter also auch die
Westfälischen Bischöfe), Norbertus Magdeburg. archiep. cum suis, u. a. Zeugen in König Zofhars
Urkunde für die Kirche S. Johannis zu Lüttich. Act. Leod. a. 1431 (ohne Zweifel zur Zeit des
vorged. Reichstages). Marteno et Durand Vet. Script. et Monum. Collect. ampliss. T. I. p. 70%.
April 23. Wicbold, Abt zu Stablo (der nachmalige Abt zu Corvey), ist Zeuge in einer Urkunde
König Lothars für das Kloster Epternach. D. Treveris IX. Kal. Maj. 4131, a. R. VI. Miraei Opp.
T. L p. 278. Hontheim Hist. Trevir. T. L p. 546. (mit VIIL Kal. Maj) — Die folgenden
Urkunden, worinn Wicbold (Wibald) als Abt von Stablo vorkommt, werden, wenn sie nicht aus
einem besondern Grunde zu bemerken sind, übergangen. — Über Wibalds Leben vgl. Martene
et Durand Veterum Scriptorum et Monumentorum amplissima collectio, T. II. p. 453—1483., und
die darauf folgende Sammlung seiner Briefe, die an historisch merkwürdigen Nachrichten sehr
reich sind, deren Benutzung aber durch den fast durchgängigen Mangel des Datums sehr er-
schwert wird. Die in der angef. Ausgabe angenommene Zeitordnung ist oft sehr willkürlich.
&. Egbert, Bischof zu Münster, wird vom König Lothar nach Italien geschickt, um den Gegenpapst
Anaklet zur Unterwerfung zu bewegen; er kommt jedoch nicht dahin, sondern kehrt, aus Furcht
vor dem Gegenkönig Conrad, um, geht nach Böhmen und feiert zu Wissehrad bei Prag den Tag
Invent, Crucis (3. Mai).
. Egbert, Bischof zu Mimigardevord, hebt, mit päpstlicher Bewilligung, das Nonnenkloster Liesborn,
wegen übler Aufführung der Nonnen, auf, und setzt Mónche Benedictiner-Ordens daselbst ein.
Act. a. 4434. Lothar. R. a. VII. Niesert M. U. S. &. B. S. 98. (CCXIL)
(6. December 25. Weihnachtsfest, welches der König zu Cöln feiert, wo zugleich die Ordination des
dortigen Erzbischofs Bruno statt findet, welcher auch Bischof Egbert von Münster beiwohnt.
Annal, Sax. l. c. p. 767 (zu 4132). Chron. S. Pantal. l. c. p. 929.
I. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt das von einer Wittwe Gepa gestiftete Augustiner - Nonnen-
kloster Aroldessen. Act. a. 4434. Unter den Zeugen: der Dompropst Bernhard, der Dechant
Altmar, u. a. m. Varnhagen Waldeck. Gesch. Urk. S. 5.
8. Andreas, Bischof zu Utrecht, incorporirt die Kirche zu Ulfen in der Twenthe dem Kapitel S. Petri
zu Utrecht. D. Trajecti a. 4431, Lothar. R. a. VII. Lindeborn Hist. Episc. Daventr. p. 440., und
daraus Jung Hist. Comit. Benthem. Cod. dipl. p. 7.
1132.
39. Januar 9. Ecbert, Bischof zu Münster oder Mimigardevord, stirbt zu Cóln. (Vgl. Nr. 1536.) Annal.
Sax. Ll c. p. 767. Todestag nach dem Necrol eccl. maj. Monaster. und eben so Necrol. Hild.
ap. Leibnit. Scr. R. Br. T. I. p. 763. u. a. — Sein Leichnam wurde nach seinem bischóflichen
Sitze zurückgebracht und hier ehrenvoll bestattet. Annal. Sax. l. c. — Das Necrol. Monast. be-
richtet von ihm, er habe zuerst die Domkirche mit Blei gedeckt und ihre Fenster mit Glas-
gemälden versehen (tecta ecclesiae plumbo stabilivit et parietes templi vitris illuminavit). Dass
er auch das Kloster Überwasser wiederherstellte, berichten die Münster'schen Chroniken. Eine
Schenkung an dasselbe erfahren wir aus der Bestätigung scines Nachfolgers (Nr. A544). — Sein
Nachfolger Wernher war Canonicus zu Halberstadt, und ein Bruderssohn des Erzbischofs Anno
von Cóln. Annal. Sax. l. c.
&0. März 18. Die Bischöfe Sigiward von Minden und 7hithard von Osnabrück sind Zeugen in einer
Urkunde des Kónigs Lothar für das Kloster S. Pantaleon zu Cóln. D. Colon. XV. Kal. April.
4432, a. R. VII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 207.
Hl. Wernher, Bischof zu Münster, bestätigt die von seinem Vorgänger Ecbert gemachte Schenkung einer
Rente aus Friesland an das Kloster S. Mariae in Suburbio (Überwasser) Act. a. 4432, Lothar.
R. a. VIII. Niesert M. U. B. 4. Abth. S. 323. (CCXIIL)
k2. Hamuko, Abt zu Paderborn, erwirbt eine Hove zu Adon tauschweise für eine andere zu Hilasan.
A. 4432. Bisher ungedruckt, (CCXIV.)
8 4188 — 1134.
1133.
4553. Mai 25. Wernher, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde des Bischofs Otto zu Halberstadt
D. in Gathersleve VIII. Kal. Jun. 4133. Ledebur Archiv VII. S. 280.
4544. Junius &. Kaiserkrönung zu Rom, wohin Bischof Bernhard von Paderborn den Kaiser Lothar be-
gleitet hatte. Annal. Hildes. l. c. p. 445. Annal. Sax. l. c. p. 768. Gobelin. Pers. Cosmodr. L c.
p. 268.
45455. ,„ , Die Bischöfe von Paderborn und Osnabrück nehmen zu Rom an dem Gerichte Theil
welches Kaiser Lothar über den Gegenpapst Anaklet (Petrus Leonis) niedersetzte. Pertz. Leg.
T. II. p. 84.
1546. „ 5. Papst Innocentius Il. bewilligt dem Bischof Bernhard von Paderborn und dessen Nach.
folgern den Gebrauch des Rationale (einer Auszeichnung bei der bischóflichen Amtskleidung) an
gewissen Festtagen. D. Laterani Non. Jun. 4433, pontif. a. IV. Schaten A. P. I. p. 509. (CCXV)
45k7. „ 26. Grosse Feuersbrunst zu Paderborn, welche die Domkirche und fast die ganze Stadt zer-
stört. Annal. Sax. l. c. p. 768. Gobel. Pers. l. c. p. 268.
4548. Julius 43. Bernhard, Bischof zu Paderborn, entscheidet, dass ein Vilhcus die zu seiner Villication
gehörigen Leute, ohne Genehmigung des Prälaten, von dem er die Villication hat, nicht ver-
wechseln oder freilassen darf. D. die Margaretae 1123 (sic) Wigands Archiv f. G. u. A. K.
Westf. 3. B. S. 94. — Die Jahrzahl 1123 kann unmöglich richtig sein, da Bischof Bernhard erst
4128 zur Regierung kam; es dürfte also wohl 14133 zu lesen sein.
1549. Kaiser Lothar bestätigt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Volemar, den Besitz der
Fischerei genannt Hokwar, welche demselben schon vom Kaiser Ludwig verliehen war, welche
aber Herzog Heinrich von Baiern, nebst einer Gräfinn Eilica und ihrem Sohne Adalbert, seither
unrechtmässig bessessen hatten. Act. Bardewich a. 1433. Schaten A. P. I. p. 512. Falcke C. Tr.
Corb. p. 344. Orig. Guelf. T. II. p. 516. — Es ist von dieser Urkunde nur ein, vom Stadtrathe
zu Hóxter beglaubigtes, undatirtes Transsumt vorhanden, welches, so wie die Urkunde überhaupt,
sehr unzuverlässig, daher auch der Wiederabdruck unterblieben ist. Im Kopialbuche fehlt die
Urkunde, und Falcke's angebliches Original hat nicht existirt.
1550. Bernhard, Bischof zu Paderborn, gibt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Folcmar,
und insbesondere zur Präbende der Brüder, die Noval-Zehenten bei der villa Huxeri, zu Bilen-
berg und Frithibugil, und bestätigt die ähnlichen Bewilligungen seiner Vorfahren. A. 4133, im-
perante Lothario. Im ältesten Kopialbuche des Süufts Corvey, fol LV. b. Noch ungedruckt;
doch ist der Abdruck, wegen augenscheinlicher Ungenauigkeit und Mangelhaftigkeit der Abschrift
unterblieben.
4554. Rudolf von Steinvorth schenkt dem Kloster zu Lette (nachher Clarholt genannt) scin freies Eigen-
thum zu Fullenho (nach anderer Lesart Uilenho), nehmlich 22 Waren in verschiedenen Marker,
welches der Bischof Andreas von Utrecht, unter dessen Jurisdiction dieselben liegen, mit sei-
nem Banne bekräftigt. A. 4433, Lothar. R. a. VII. Annal. ord. Praemonstr. T. I. p. 39&., und
daraus bei Niesert M. U. S. 2. B. S. 132.; nach einer bessern Abschrift ebd. 5. Bd. S. 3.
1134.
4552. Januar 4. Wernher, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde des Kaisers Zothar für die Marien-
Kirche zu Antwerpen. D. Aquisgrani Kal. Januar. 1433, a. R. IX. Imp. II. Miraei Opp. T.1.
p. 279. — Die Jahrzahl 1133 passt nur zu der Zeitrechnung, welche das Jahr mit dem 25. März
anfängt; doch erregt auch ann. Imp. Il. Bedenken.
4553. April 15. Osterfest, vom Kaiser in Halberstadt gefeiert, wobei unter andern auch Bischof Siward von
Minden und Abt Volkmar von Corvey anwesend sind. Chron. Halberst. ap. Leibnit. Scr. T. I. p. 135.
4134 — 1135. 9
k. Kaiser Lothar beurkundet, dass der Edle Rudolf von Stenfort, zu seinem und seiner Ältern Ge-
dächtniss, mit Einwilligung seiner Brüder Ludolf und Udo, seine Besitzungen an den Orten Lette,
Claholte, Mackenberge, Vilmeringthorpe, Ruplo, Ohthepe, Chaverwigh, Elsve, und in loco ma-
ritimo Vullenho genannt, bis zum Wasser genannt Lethe, zum Gebrauch der, nach der Regel
des Heil. Augustinus, dem Herrn Dienenden, an dem Gerichtsplatze Hathemareslo, wo Gode-
schalcus den Vorsitz geführt, zu Händen des Vogtes Hermann Davenstroth übergeben; nimmt die
geistliche Stiftung (nehmlich das Kloster Claholt) in seinen Schutz, und bewilligt derselben die
freie Wahl des Vogtes. Dat. per manum Norberti Archicancellarii et Magdeburgensis Archiepi-
scopi, a. 1134, Lothar. R. a. VIII. Imp. I. — Unter den Zeugen befinden sich die Bischöfe
Werner von Münster, Siward von Minden, Thiethard von Osnabrück; die Grafen Otto von
Rinecghe, Hermann von Calverlage, Adolf von Berge; Hermann von der Lippe, u. a. m. Annal.
ord. Praemonstr. T. I. p. 395.; daraus Niesert M. U. S. 2 B. S. 434., und abermals 5. B. S. 5.;
auffallend fehlerhaft; etwas richtiger Jung Hist. Comit. Benthem. Cod. dipl. p. 359. — Obgleich
weder Ort noch Tag angegeben ist, muss die Urkunde doch, wegen des Erzbischofs Norbert,
noch hieher gehören.
. Jun. 6. (Fer. IV. in ebdom. Pentecostes) Norbert, Erzbischof zu Magdeburg, der Stifter des Prä-
monstratenser- Ordens und erste Propst zu Kappenberg, stirbt. — Er wurde am folgenden Mon-
tage, 14. Jun., in dem von ihm gestifteten Liebfrauen-Kloster zu Magdeburg begraben. Annal.
Sax. l. c. p. 769.
. » » Volemar, Abt zu Corvey, ist Zeuge in einer Urkunde, worin Kaiser Lothar die Abtei Svaega
in Baiern dem Bisthum Bamberg übergibt. Act. Merseburch VIII. Id. Jun. 1134. v. Schultes histor.
Schr. II. S. 352.
- » A95. Bruno, Erzbischof zu Cöln, stellt die, durch Nachlässigkeit der Vorfahren geschmälerten
Rechte seines Hofes zu Gelmen wieder her. D. XVII. Kal. Jul. 443%, Lothar. R. a. VIII. Archiep.
IL Kindlinger Hórigk. S. 235. (CCXVI.)
. Jul. 18. Henricus de Volmudissteine, Zeuge in einer Urkunde des Erzbischofs Bruno zu Cöln, für
die Kirche zu den Maccabüern daselbst. D. Colon. XV. Kal. Aug. 4434. Original im Königl.
Geh. Staats- Archive zu Berlin. Kindlinger Volmest. II. S. 3. (aus einer Abschrift) Lacomblet
.. Urkundenb. I. S. 244.
. Wernher, Bischof zu Münster, bestätigt die Stiftung, Güter und Privilegien des Klosters Claholt.
Die angegebenen Besitzungen liegen an den Orten Claholt, Lette, Mackenberg, Ruplo, Gunewig,
Vilmeringtorp, Vuchtorp, Elsve und Vullenho. A. 4434, Lothar. BR. a. IX. Imp. II. Kindlinger M.
B. 3. B. 4. Abth. Urk. S. 49.
. Derselbe bestätigt die von seinem Vorgänger Egbert bewirkte Verwandlung des Nonnenklosters Lies-
born in ein Benedictiner-Mönchskloster, und übergibt demselben die Kapelle Watdenhart. A. 1134,
Loth. R. a. X. Imp. II. Niesert M. U. S. 4. B. S. 401. (CCXVII)
(A134 — 4454.)
Heinrich, Dompropst zu Münster, schenkt die Oblationen der neuen Domherren (novitiorum fratrum‘,
welche bis dahin die Pröpste empfingen, mit Zustimmung des Bischofs Wernher, und zu seiner
Memorie, dem Domkapitel. Necrol. eccl. maj. Monast. ad d. XI. Februar. — Der Propst Hein-
rich erscheint in Urkunden von 443% bis 4454; Bischof Wernher aber starb 4451.
4135.
April 9. Siward, Bischof zu Minden, Zeuge in einer Urkunde des Kaisers Lothar für das Kloster
Hildesleven. D. Halberstadt, fer. III. in Pascha 4135. Gercken Cod. dipl. Brandenb. 1, S. 6.
Regesta hist. Westfal. II. 2
40
4563.
4564.
1565.
4566.
1567.
4568.
4569.
4570.
1571.
1572.
4573.
4155 — 1131.
Jul. 45. Kaiser Lothar bestätigt, auf Bitten seiner Gemahlinn, der Kaiserinn Richenza, das Rech
der Ministerialen der Kirche zu Wildeshausen, wie sie dasselbe zur Zeit des Herzogs Magnus
gehabt haben, setzt sie darin seinen eignen und des Herzogs Heinrich Ministerialen gleich, um
befreit sie, mit Einwilligung des Vogtes Egilmar, von dessen Vogteigericht; mit namentiche |,
Angabe derjenigen, welche durch ihre Geburt zum Ministerialen-Rechte gehören. Act. Buch [
stadihude Id. Jul. 4435, a. R. X. Imp. III. — Der Propst Otto, der Decanus Ratbert und meh
rere Canonici der Kirche zu Wildeshausen sind genannt. Eccard Hist. geneal. princ. Sax. super.
p. 23. mit der falschen Jahrzahl 4035; auch sonst fehlerhaft. Orig. Guelf. T. IL p. 521., mi
V. Id. Jul. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. Alterthumsk. VI. S. 229.
August 4. Anselmus Episc. Mindensis, Zeuge in einer Urkunde des Kaisers Lothar für das Su
Königs-Lutter. D. Kal. Aug. 1435, a. R. X. Imp. III. Orig. Guelf. T. II. p. 524.; aber falsch,
da es einen Bischof Anselm zu Minden nicht gab, vielmehr Bischof Siward dort lebte. Vermuth-
lich ist der Name des Bisthums, welchem jener Anselm vorstand, und der darauf folgende Name
des Bischofs von Minden, in der Abschrift ausgefallen.
Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Kloster daselbst (Abdinghof) die Zehentfreiheit da
Hofes zu Allon. A. 4435. Bisher ungedruckt. (CCXVIIL.)
4136.
März 21. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt die Verlegung des Nonnenklosters von Iburg
nach Gehrden, und befreit dasselbe von der Archidiaconal-Jurisdiction. D. Patherborn. XII. Ka f
April. 4036, Lothar. R. a. XII. Imp. IV. Monum. Paderb. p. 480. Schaten A. P. I. p. 546. (CCXIX)
» 22. (Osterfest, vom Kaiser in Aachen gefeiert.) Werner, Bischof zu Münster, Zeuge in eine
Urkunde des Kaisers Lothar für die Kirche S. Jacobi zu Lüttich. Act. Aquisgrani a. 4436, Imp.
IIl. Quix Cod. dipl. Aquens. I. p. 68. — Die nähere Zeitbestimmung erhellet aus der Angabe
des Kaisers: cum Pascha Aquisgr. celebrarem.
August 4. Kaiser Lothar nimmt das Kloster Marienmünster in seinen Schutz. D. Corbeie prid. Non.
Aug. 4436, a. R. XI. Imp. IV. Schaten A. P. I. p. 516. Falke C. Tr. Corb. p. 247. (CCXX)
» A5. Grosser Reichstag zu Würzburg, von wo der Kaiser nach Italien zieht. — Während der
Abwesenheit des Kaisers wird zwischen denen von Soest und von Arnsberg eine verheerende
Fehde geführt. Annal. Sax. l. c. p. 770. Chron. S. Pantal. I. c. p. 930.
Werner, Bischof von Münster, ist Zeuge bei einem Gütertausche des Erzbischofs Bruno von Ch
mit dem Stifte S. Cassius zu Bonn. Act. Colon. in eccles. S. Petri, in generali conventu episc
porum, abbatum et multarum venerabil. personarum, a. 1136. Günther Cod. dipl. L S. 291.
Derselbe schenkt dem Kloster Liesborn Zehenten zu Dullen und Beldinchausen. A. 4430, Lothar.
R. XII. Imp. IV. Niesert M. U. S. &. B. S. 404. (Vgl. CCXVII.)
(1436 — 1143.)
Papst Innocentius 1l. bestätigt die Umwandlung des ehemaligen Nonnenklosters Liesborn in ein
Benedictiner-Mönchskloster, und dessen Besitzungen. D. Pisis, VIII. Kal. Octobr. s. a. Nieserl
M. U. S. 4. B. S. 406. (CCXXI.) — Die Urkunde muss zwischen die angegebenen Jahre fallen,
da sie der im J. 4136 geschenkten Zehenten (Nr. 1570.) gedenkt, 4443 aber der Papst starb.
1137.
Februar 44. ZAiethard, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Todestag nach Necrol Osnabr. u. a. Das
Todesjahr muss 4437 sein, da seinem Nachfolger eine vierjährige Regierung zugeschrieben wird.
Erdm. Chron. Osnabr. l. c. p. 240. — Sein Nachfolger Udo war vorher Propst zu Hildesheim.
4487 — 1138. 44
. Jul 7. Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet einen Tausch zwischen dem Abte Volcmar zu
Corvey und dem Abte Hartwig zu Flictorp, worin ersterer auf die Zehenten der zu der villa
Flictorp gehórigen Hoven, zu Gunsten des letzteren, verzichtet, und dafür ein Vorwerk zu Nie-
deren-Gambeke erhält. D. Non. Jul. 4437, Episc. a. X. Unter den Zeugen ist der Dompropst
Wino, der Dechant Reimbert u. A. Schaten A. P. I. p. 521.
September 23. Kaiser Lothar bestätigt dem Abte Wibald die Privilegien des Klosters Stablo, des-
sen Verwaltung derselbe nicht aufgegeben, obschon er von den Brüdern des Monasterii Cassi-
nensis, violenta et admirabili prorsus electione, zum Abt erwählt worden. Act. Aquini in Cam-
pania, X. Kal. Octobr. 1437, a. R. XIII. Imp. V. Miraei Opp. T. I. p. 687. Orig. Guelf. T. II. p.
535. — Über Wibalds Wahl vgl. Chron. monast. Cassin. ap. Pertz. Scriptor. T. VII. p. 838. sqq.
Wibald legte jedoch die Verwaltung der Abtei Monte Cassino bald wieder nieder und kehrte
nach Deutschland zurück. "Vgl. dessen Briefe in Martene et Durand Vet. Script. et Monum. Col-
lect. ampliss. T. II. p. 490. sq.
. Oktober 2. Papst Innocentius Il. nimmt das Kloster zu Schwalenberg (Marienmünster) in seinen
Schutz. D. in territorio Romano, VI. Non. Octobr. 4137, pontif. a. VIII. Schaten A. P. I. p. 520.
(CCXXIL)
. December &. Wernher, Bischof zu Münster, beurkundet die, bei erledigtem erzbischöflichen Stuhle
zu Cöln, von ihm verrichtete Einweihung der, von der Edlen Udilhildis auf ihrem väterlichen
Erbe zu Prunern gestifteten, und der Pfarrkirche zu Wurma untergeordneten Kapelle. D. II.
Non. Decembr. 4437, Lothar. R. XIII. Niesert M. U. B. 4. Abth. S. 324. (CCXXIIL)
. Wernher, Bischof zu Münster, stiftet seine Memorie durch Schenkungen an beide Domkirchen zu
Münster und verschiedene einzelne Altäre derselben, aus Gütern zu Loen, Dülmen, Amulunc-
buren, Steinvord, Greven u. a. m. A. 4037. Niesert M. U. B. 4. Abth. S. 260. (CCXXIV.)
. Derselbe schenkt der Kirche S. Marien (Überwasser) ein Talent, halb aus Gütern bei der Stadt
(prope civitatem) Münster, halb aus dem Kirchspiel Havechisbeke, und andere Renten; bestätigt
auch die Schenkung eines Ortes an der Ems bei Telgit, durch den villicus Wulfhard, an die-
selbe. A. 4437. Niesert M. U. S. 2. B. S. 444. (CCXXV))
. Derselbe (Bischof zu Mimigardevord) übergibt dem Kloster Varlar die Pfarrkirche zu Coesfeld. und
ein Haus zu Were mit dem Zehenten. A. 4137. Unter den Zeugen ist Otto, Propst zu Kappen-
berg, und Otto, Canonicus daselbst (der vormalige Graf und Mitstfter des Klosters) Niesert M.
U. S. 2. B. S. A4.
1138.
. April 8. Wernher (Warnerus), Bischof zu Münster, ist Zeuge in einer Urkunde König Conrads III.
für die Abtei Burtscheit. D. Colon. VI. Id. April. 4438, a. R. I. Lacomblet Urkundenb. I. S. 216.
9. Udo, Bischof zu Osnabrück, Zeuge in einer Urkunde desselben Kónigs für das Bisthum
Utrecht D. Colon. V. Id. April. 1438, a. R. I. Heda Hist. Ultraj. p. 157. Miraei Opp. T. I. p.
520. Mieris groot Charterb. I. p. 94.
„ 40. Die Bischöfe Werner von Münster und Udo von Osnabrück, ‚Zeugen in einer Urkunde
desselben Königs für das Marien Stift zu Aachen. D. Colon. IV. Id. April. 4438, a. R. I. Miraei
Opp. I. p. 386. Lacomblet Urkundenb. I. S. 217.
» AA. Dieselben Bischöfe, Zeugen bei eben dieses Königs Bestätigung der Privilegien der Abtei
Stablo. D. Colon. III. Id. April. 4438. - Martene et Durand Collect. ampliss. T. II. p. 405.
. Werner, Bischof zu Münster, wird als Schiedsrichter mit zugezogen bei Erzbischof Arnolds von Cöln
Entscheidung eines Rangstreites der Pröpste von Bonn und Xanten mit dem Propste von S. Ge-
9 x
9
42
4586.
1587.
1588.
4589.
4590.
4594.
4592.
4593.
4594.
1595.
4596
4597
4598
1138.
reon zu Cöln. Act. Colon. a. 4438. Günther Cod. dipl I. S. 2&9. Auf die Zeit der Urkunde
lässt sich aus dem Ausstellungsorte, verglichen mit dem Datum der vorigen Urkunden,
schliessen.
Derselbe, Zeuge in einer Urkunde K. Conrads Ill. für das Kloster S, Walburgis zu Heiligenforst
D. Mogunt. a. 1138, R. a. I. Würdtwein N. Subsid. T. VII. p. 100.
Derselbe, Zeuge in einer Urkunde K. Conrads Ill. für die Kirche zu Laach. D. Mogont. a. 113&
Original im Königl. Geheimen Staats- Archive zu Berlin. — Die Folge der Orte ergibt die Zeit
folge dieser Urkunden.
Die Bischöfe Werner von Münster, Udo von Osnabrück und Bernhard von Paderborn sind Zeugen
in einer Urkunde K. Conrads III. für das Kloster S. Blasii auf dem Schwarzwalde. D. Babes
berch a. 1438. Herrgott Geneal dipl. gent. Habsburg. Vol. Il. p. 458. — Nach Otton. Frising
Chron. lib. VII. cap. 23. war der König am Pfingstfeste (22. Mai) in Bamberg.
August 2. Folcmar, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. Corb. — Sein Nachfolger war Adalbero, en
Bruder des Herzogs Heinrich von Sachsen. Annal. Sax. l. c. p. 770.
September &. Athelbert II., Erzbischof zu Mainz, entscheidet einen Streit zwischen den Kirchen m
Heiligenstadt und Helmwardeshausen, wegen eines Gutes zu Fridewarderoth. Act. Restiberg, I.
Non. Sept. 1138, Conr. R. a. I. Bisher ungedruckt. (CCXXVI.)
Oktober 14. Bernhard, Bischof zu Paderborn, gibt dem Kloster Marienmünster die Zehenten zu
Seibike, Mechtestestorpe, Rothe, und mehrere andere Güter. D. Paderborne V. Id. Octbr. 1135,
Conr. R. a. I. Bisher ungedruckt. (CCXXVIL)
» » Derselbe eignet dem Nonnenkloster zu Iburg ein Gut zu Erpinctorp, und gibt demsel
ben verschiedene Zehenten. D. Paderburne V. Id. Octobr. 1438, Conr. R. a. I. Episc. a. U
Bisher ungedruckt. (CCXXVIIL)
Arnold L, Erzbischof zu Cöln, gibt der Abtei Altenberg unter andern ein Gut genannt Wanemala in
Westfalen. S. d. Unter den Zeugen: Heinrichus de Volmotstain und Thiemo de Sosaz. Lacom-
blet Urkundenb. I. S. 220. — Die Urkunde gehört ohne Zweifel in dieses Jahr, da schon sn |
26. Febr. 1439 die päpstliche Bestätigung der geschenkten Güter erfolgte.
Wernher, Bischof zu Münster, eignet dem Kloster Liesborn die von seinem Ministerialen Albert von
Wormen demselben geschenkten, bisherigen Lehengüter. A. 4438, Conr. R. a. I. Bisher unge
druckt. (CCXXIX.)
Engelbert, Propst, und das Kapitel des alten Domes zu Münster, geben, in Gegenwart und mil Ge-
nehmigung des Bischofs Wernher, dem Thietmar und seiner Schwester Gerburg ein Haus n
Gewinn. A. 4138. Wilkens Gesch. d. St. Münster S. 76. (CCXXX.)
Beatrix, Äbtissinn zu Heerse, wird Ábtissinn zu Quedlinburg. Annal. Sax. I. c. p. 776.
(M38— 4146)
Henricus de Aldenthorrin (Attendorn) wird genannt als Zeuge in einer Urkunde Erzbischof Arnold: 1.
zu Cöln, für die Kirche zu Rees. S. d. Lacomblet Urkundenb. I. S. 243. — Die Zeit kann nur
nach den oben angegebenen Regierungsjahren des Erzbischofs bestimmt werden.
(1438 — 4452.)
König Conrad III. erlaubt dem Grafen Godefrid von Arnsberg und Cuich, auf einem seiner Erb-
oder Lehengüter ein Schloss zu bauen. 5S. d. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 475. Seibertz Ur-
kundenb. I. S. 59.
4599.
4600.
4601.
1602.
1603.
4004.
4605.
4606.
4607.
1608.
1609.
1610.
4138 — 1139. 13
(1138 — 1156.)
Arnold, Erzbischof zu Cóln, bewilligt dem Pfarrer zu Glinthvelde, die dortige Kirche von jedem
beliebigen Bischof, welcher dahin kommen móchte, weihen zu lassen. S. d. Seibertz Urkundenb.
I. S. 63. — Die Urkunde kann nur zwischen die obigen Jahre gesetzt werden, da es ungewiss,
ob Arnold I. oder II. gemeint ist.
Dechant und Kapitel des S. Patroklus-Stiftes zu Soest beurkunden die Rechte der Wachszinsigen
ihrer Kirche. S. d. Kindlinger M. B. Il. Urk. S. 172, Seibertz Urkundenb. I. S. 57. — Zu Folge
der Schriftzüge und des aufgedruckten Siegels muss die Urkunde, wie Seibertz bemerkt, in die
Zeit der beiden Arnolde gehüren.
1139.
Januar 5. Die Bischöfe Bernhard von Paderborn, Werner von Münster, Udo von Osnabrück und
Siward von Minden sind Zeugeu in König Conrads III. Stiftungs- Urkunde der Kirche zu Sige-
berch, welche, so wie die Kirche in der Burg Lübeck, dem Priester Vicelinus übergeben wird.
Act. Goslar. Non. Januar. 4439, a. R. I. Urkundenbuch der Stadt Lübeck I. S. 2. .
Februar 26. Papst /nnocentius II. bestätigt der Abtei Altenberg, unter andern Besitzungen, auch den
Hof Wanemala. D. Laterani IV. Kal. Mart. 4439, pontif. a. XL. Lacomblet Urkundenb. I. S. 221.
(Vgl. Nr. 4593.)
Mai 28. Werner, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde König Conrads III. für das Kloster
Einsiedeln. D. Argent. V. Kal. Jun. 1139, a. R. II. Herrgott Geneal. Habsburg. Vol. II. p. 463.;
— und in einer Urkunde desselben Königs für die Abtei Sels. D. eod. Schöpflin Alsat. diplom.
I. p. 221.
Derselbe, Zeuge in einer Urkunde desselben Königs, die Abtei S. Maximin zu Trier betreffend. Act.
Argent. a. 4139. Ilontheim Hist. Trevir. I. p. 542. — Die Zeit dieser Urkunde ist aus dem Da-
tum der beiden vorhergenannten zu schliessen. | |
Papst /nnocentius II. nimmt das Kloster Heerse, auf Bitten der dortigen Äbtissinn Beatrix, in seinen
Schutz, und bestätigt demselben seine Güter, so wie die freie Wahl der Äbtissinn und des Vog-
tes. A. 4439. Schaten I. p. 524.
. Wernher, Bischof zu Münster, übergibt dem Stifte Kappenberg die Kirchen zu Alen und Werne,
nebst dem Archidiaconal-Bann zu Werne. A. 4439. Kindlinger M. B. III. 4. Abth. Urk. S. 22.
(CCXXXI.) — Eine undatirte Urkunde des Propstes Otto zu Kappenberg über denselben Gegen-
stand, deren Original nicht mehr nachzuweisen ist, hat Niesert M. U. S. 2. B. S. 200
Gerthrudis, Äbtissinn zu Hervord, gibt ihrem Convente die drei Häuser Gagerne, Rothe und Hart-
bike. A. 4439. Harenberg Monum. ined. S. 408. Falke C. Fr. Corb. p. 747., welcher gegen
die Jahrzahl Einwendungen macht, die aber ungegründet sind. (CCXXXII.)
Herimann von Menden und sein Bruder Ludwig, Zeugen in einer Urkunde Erzbischof Arnolds I. zu
Cöln, für das Kloster Siegburg. A. 1439. Lacomblet. Urkundenb. I. S. 224.
Heinrich von Volmodisten (Fulmodestein), Zeuge in einer Urkunde Erzb. Arnolds I. zu Cöln, für
das Stift Hamborn. Act. Colon. in celebri conventu cleri et populi, 1439. Lacomblet Urkundenb.
I. S. 222.; — und in einer Urkunde desselben Erzbischofs für das Severins-Suft zu Cóln. A.
4139. Ebd. S. 225.
(M39 — 1142.)
Wernher, Bischof zu Münster, eignet dem Süfte Kappenberg die von Johann von Lenclere und An-
deren ihm zu diesem Behufe resignirten Güter Hovestadt u. a. m, S. d. Niesert M, U. S. 2. B.
S. 167. (CCXXXIIL)
4
4014.
4612.
A613.
4614.
4615.
1610.
4617.
4618.
4619.
4189 — 1141.
Derselbe gibt der Kirche zu Asbeke einen Zehenten im Kirchspiel Willeberge, welchen der bishe-
rige Lehens-Inhaber Amelungus ihm zu diesem Behufe resignirt hat. S. d. Niesert M. U. S. &. B.
S. 411. — Aus dem sonstigen Vorkommen der in diesen beiden Urkunden als Zeugen genannten
Stiftsgeistlichen ergibt sich, dass sie zwischen die obigen Jahre gehören.
1440.
Februar 9. Die Bischöfe Bernhard von Paderborn und Udo von Osnabrück sind Zeugen in einer
Urkunde König Conrads III. für die Abtei Stablo. D. Wormat. V. Id. Februar. 1140, a. R. II.
Miraei Opp. T. I. p. 688.
Dieselben, Zeugen in einer Urkunde desselben Königs für das Kloster Pforta. D. Wormat. a. 1140.
Thuringia sacra p. 827. Bertuch. Chron. Port. p. 47. — Die Gleichheit des Ausstellungsortes
lüsst auch auf Gleichzeitigkeit mit der vor. Urkunde schliessen.
April 28. Bernhard, Bischof zu Paderborn (Podalbrunnensis), Zeuge in einer Urkunde König Con-
rads Ill., das Kloster SS. Petri et Suiperti in Weridi (Kaiserswerth) betreffend. D. in curia
Franchenfurt IV. Kal. Maj. 4140, a. R. IIL; wobei auch Adelbertus Dux Saxoniae (Albrecht der
Bür) als Zeuge erscheint. Lacomblet Urkundenb. I. S. 228.
» » Siward, Bischof zu Minden, stirbt. Albert. Stad. Chron. ap. Kulpis. p. 271. Todestag
nach Necrol. Mind. u. a. — Er schenkte der Kirche zu Minden Güter an der Leine, zu Suthe-
ren, Bedeben, Westerendanhusen, Wechterden und Helmenhorst, und erbaute aus seinen eignen
Mitteln die Kirche zu Idenhusen, in welcher er auch begraben wurde. Lerbeck. Chron. l c.
p. 475. — Sein Nachfolger Heinrich war bis dahin Abt des Klosters S. Mauritii auf dem Wer-
der gewesen. Albert Stad. et Lerbeck. l. c. Er war ein Zögling des Stifts Corvey, wie er von
sich selbst ‚erklärt: Corbeiensis ecclesia me et educavit et erudivit, Martene et Durand Yet
Script. et Monum. Coll. ampliss. T. Il. p. 429.
Bernhard, Bischof zu Paderborn, schenkt dem Kloster Marienmünster die Zehenten der Höfe Cats
hem und Asserinchusen. A. 44140, Conr. R. Ill. Bisher ungedruckt. (CCXXXIV.)
(1140 — 1447.)
Heinrich, Bischof zu Minden, gibt dem Kapitel der Kirche S. Martini daselbst den Pacht des Hofes
Ripenarth zurück, welchen vorher die Pröpste allein an sich gezogen hatten. S. d. Bisher un-
gedruckt. (CCXXXV.) — Die Urkunde kann nicht später als 4147 gegeben sein, denn in die
sem Jahre kommt der nachmalige Bischof Werner schon als Dompropst vor, während hier noch
Conrad als solcher genannt wird.
(1140 — 1156.)
Heinrich, Bischof zu Minden, gibt dem Edlen Gerhard die Güter zu Holtorpe, Hebbrum und Stava-
ron im Gau Grindiriga und der Grafschaft des Herzogs Magnus, die derselbe vormals, im Ge-
richte Windilmanns, der Kirche zu Minden geschenkt hatte, als Lehen auf Lebenszeit, gegen
einen Denar jährlichen Zinses, zurück, und fügt denselben noch 6 Mark an Zehenten hinzu.
S. d. Würdtwein N. Subsid. dipl. T. XII. p. 389. — Die Urkunde, deren Zeit nur nach den Re-
gierungsjahren des Bischofs bestimmt werden kann, scheint nur Erneuerung einer älteren Ur-
kunde zu sein.
4444.
April 40. Wernher, Bischof zu Münster, ist Zeuge bei König Conrads III. Beilegung eines Streites
zwischen dem Bisthum Basel und dem Stifte S. Blasi. D. Argent. IV. Id. April. 1141, a.R. IV.
Herrgott Geneal. Habsburg. Vol. II. p. 165.
441 — 1143. 45
April 43. Derselbe, Zeuge in einer Urkunde desselben Königs für die Kirche S. Jacobi zu Lüttich.
D. Argent. Id. April 4444. Original im Königl. Geh. Staats- Archive zu Berlin.
. Mai 12. Bernhard, Bischof zu Hildesheim, nimmt das, in seiner Diócese, von dem Grafen Sigefrid
gestiftete Kloster Amelungsborn in seinen Schutz. D. Hildeneshem IV. Id. Maj. 4144. Falke C.
Tr. Corb. p. 919.
Jun. 4. Wernher, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde des Bischofs Rudolf zu Halberstadt,
für das Kloster Paulinzelle. D. Wirzeburc Kal. Jun. 4144. Unter den Zeugen ist König Con-
rad Ill., der damals zu Würzburg Reichstag hielt, selbst mit genannt. Schuhmacher verm. Nachr.
6. Samml. S. &5.
» 29. Udo, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Todestag nach Necrol Osnabr. Das Jahr ergibt sich
aus dem Regierungs-Anfange seines Nachfolgers. — Er hat das Kloster Gertrudenberg gegründet
(vgl. die betr. Urk. seines Nachfolgers), und die beiden Thürme der Domkirche gebaut. Erdm.
Chron. l. c. p. 210.
. Wecel, ein Münsterscher Canonicus, wird zum Bischof von Osnabrück gewählt; da aber der Erz-
bischof von Cóln die Sache verhindert, so fällt die Wahl auf Philipp, Propst zu Deventer. Chron.
S. Pantal. |. c. p. 931., zwar zu 11412; die Sache muss aber in das Jahr 14144 gehören, da Bi-
schof Philipp noch in diesem Jahre eine Urkunde ausgestellt hat. Letzterer stammte aus dem
Hause der Grafen von Katzenelnbogen. Erdm. 1. c. Wenck Hess. Landesgesch. I. S. 236.
. September 44. Werner, Bischof zu Münster, und Godefrid, Graf von Arnesberch, Zeugen in ciner
Urkunde König Conrads Ill. für die Abtei Brauweiler. D. Colon. XVIII. Kal. Octobr. 1141, a. R.
IV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 232.
. December 25. Arnold, Erzbischof zu Cóln, gibt dem Kloster Flechtorp, auf Bitten scines Dienst-
mannes llildebrand von Sundewich, das bisher von diesem besessene Lehen mit allem Zubehör.
Act. in Susatio, in Natali Domini 1141, Archiep. a. IV. Unter den Zeugen befinden sich: Odel-
ricus, Propst zu S. Patroklus in Soest; Otto, Graf zu Ravensberg; Wizzel, Otto und Hermann
von Patberg; Heinrich von Volmodestein u. a. m. Lamey Gesch. v. Ravensb. Urk. S. 8. Vgl.
Kindlinger M. B. II. Urk. S. 459., und Mooyer in der Zeitschr. für vaterl. Gesch. u. Alterthumsk.
VIII. S. 21.
. Derselbe überlässt der Kirche des Heil. Patroklus zu Soest ein Haus und einen eigenhörigen Mann,
worüber zwischen dem Kapitel dieser Kirche und dem Schulten des erzbischóflichen Hofes Gel-
men ein Streit stattgefunden hatte. Act. in eadem ecclesia, a. 4149, Conr. R. a. IV. pontif. a.
IV. Kindlinger Volmest. II. S. 6. Seibertz Urkundenb. I. S. 59.
. Philipp, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass ein freier Mann Namens Tiemo, mit Rath und Hilfe
des villicus Heckehard von Dissene, sein Haus auf eine andere Hofstüte verlegt, und mit dem
gedachten villicus sich dahin abgefunden hat, anstatt des Zehenten jährlich 48 Pfennige und
2 modios Waizen zu geben. Dat. in Yburg, subscribente Thoma capellano episcopi, praesente
praefatae curiae familia, a. 1441. Möser s. W. VIII. S. 314.
1142.
. April 46. Bernhard, Bischof zu Paderborn, eignet dem Kloster zu Iburg die Güter zu Frilinctorp,
welches Heinrich, Praefectus civium zu Paderborn, zu Selinchusen und Thedenchusen, welche
Liudolf bisher zu Lehen hatte, und fügt verschiedene Zchenten hinzu. Act. in Patherburne XVI.
Kal. Maj. 1142, Conr. R. a. V. Episc. a. XV. Bisher ungedruckt. (CCXXXVI.)
. Die Nonnen zu Iburg geben dem Praefectus civium Heinrich zu Paderborn und seiner Ehefrau
Ascela, aus Dankbarkeit für das geschenkte Gut Frilincthorp, verschiedene Schmucksaehen. S. d.
Bisher ungedruckt. (CCXXXVIL) — Die Urkunde ist wahrscheinlich mit der vorigen gleichzeitig.
46
1631.
1632.
1633.
163%.
1635.
1636.
1637.
1638.
1639.
4640.
1644.
1642.
4643.
4644.
41142 — 1144.
April 23. Wernher, Bischof zu Münster, bestätigt die Stiftung des Klosters Honholte. Act. IX. Kal.
Maj. 1142. Niesert M. U. S. 2. B. S. 154. (CCXXXVIN.)
Jun. 43. Arnold, Erzbischof zu Cóln, gibt dem Stift Essen sechs Häuser zurück, welche demselben
durch dessen Ministerialen gewaltsam entrissen waren. Act. Colon. in publico conventu, a. 1142
Westphalia 3. Jahrg. S. 191. Lacomblet Urkundenb. I. S. 235. — Der hier nicht angegebene
Tag erhellet aus der folg. Urk.
» » lrmentrudis, Äbtissinn zu Essen (Astnidensium), beurkundet die zu Cöln, a. 4442, Reg.
Cunradi a. V. Indict. V. Id. Junii, durch Vermittelung des Erzbischofs Arnold von Cóln und meh
rerer anderer Geistlichen, Grafen u. s. w. geschlossene Sühne zwischen dem Stift Essen und
dessen Ministerialen. Westphalia 3. Jahrg. S. 192. Lacomblet Urkundenb. I. S. 234.
Oktober 27. Papst Innocentius II. nimmt das Kloster Varlar in seinen Schutz und bestätigt dessen
Privilegien, mit Vorbehalt der kanonischen Rechte des Diócesan-Bischofs. D. Lateran. VI. Kal
Novembr. 1142, pontif. a. XIII. Niesert M. U. S. 2. B. S. 447.
December 18. Philipp, Bischof zu Osnabrück, beurkundet die von seinem Vorgänger Udo begor-
nene, von ihm selbst aber nunmehr vollbrachte Stiftung eines Nonnenklosters auf dem Berge
S. Gertrudis bei Osnabrück. Act. Osnabrugge XV. Kal. Jan. 4142. Móser O. G. IL. S. 281. W.
VIII S. 76. (CCXXXIX.)
Wernher, Bischof zu Münster, gibt der Kirche zu S. Mauritz in suburbio majoris ecclesiae einen
Hof zu Bokholte, welchen der villicus zu Loen zu diesem Behufe resignirt hat. A. 44142. Nie
sert M. U. B. 4. Abth. S. 335. Wilkens Gesch. d. St. Münster S. 78. (CCXL)
Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Kloster daselbst (Abdinghof) ein Gut zu Bellethe.
A. 4442. Bisher ungedruckt. (CCXLL)
Derselbe verlegt das zu Iburg gestiftete Nonnenkloster, wegen der Beschwerlichkeit und Unfrucht-
barkeit dieses Ortes, nach Gerdenen. A. 1142, Conr. R. a. IV. Episc. a. XV. Monum. Paderb.
p. 181. Schaten A. P. 1. p. 527. (CCXLIL)
Derselbe bestätigt dem Kloster Gerdine ein Gut zu Vrodenhusen. A. 1142, Episc. a. XV. Bisher
ungedruckt. (CCXLIL)
1143.
Der Graf von Arnsberg verübt Streifereien und Brandstiftungen in der Diöcese Paderborn. Gobelin.
Pers. l. c. p. 269.
Mai 29. Adalbero, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. Corb. — Sein Nachfolger Heinrich wird
ein Schwestersohn des Grafen Friedrich von Arnsberg genannt. Annal. Corb. 1. c. p. 8. — Sein
Bruder, Graf Si/rid (von Nordheim) soll ihn gewaltsam in die Abtei eingedrängt haben. Wibaldi
epist. in Martene et Durand Collect. ampliss. T. 1I. p. 317., wo mehreres über seine Wahl und
frühere Geschichte.
Bernhard, Bischof zu Paderborn, weiht die, nach dem letzten Brande, neu erbaute Domkirche da-
selbst, ohne jedoch das vom Bischof Imad angeordnete Kirchweihfest abzuündern. Gobel. Pers.
l. c. p. 269.
4444.
Philipp, Bischof zu Osnabrück, erobert und zerstört, nach langwieriger Belagerung, die Burg Holte,
deren Bewohner er wegen Landfriedensbruches bekriegt hatte. Graf Otto von Bavensberg lei-
stete ihm dabei Hilfe. Erdm. Chron. l. c. p. 24.
August 24. (In festo S. Bartholomaei) König Conrad III. hält einen Hoftag zu Corvey, wo unter
andern der dortige Abt Heinrich angeklagt, von dem damaligen Abt Wibald von Stablo aber in
Schutz genommen wird. Wibaldi epist. l. c. p. 302.
&5.
&06.
#7.
48.
49.
94.
92.
36.
4144 — 1145. 47
Oktober 46. Conrad, Abt zu Helmwardeshausen, Zeuge in einer Urkunde König Conrads IIl. für
das Kloster Reinhausen. D. Hersfeld. XVIL Kal. Novembr. 4444, a. R. VII. Leibnit. Scr. R. Br.
T. I. p. 706.
» 47. König Conrad III. bestätigt, auf Bitten des Abtes Wibold von Stablo, dem Abte Con-
rad zu Helmershausen die von den vorigen Kaisern und Kónigen diesem Kloster verlichenen
Privilegien. D. Hersfeld. XVI. Kal. Novembr. 4144, a. R. VIL. Unter den Zeugen ist Bernhard,
‚Bischof zu Paderborn. Wenck Hess. Landesgesch. ll. Urk. S. 93.
Arnold, Erzbischof zu Cöln, bestätigt den Klöstern S. Marien zu Münster und Liesborn den von dem
Bischof Werner zu Münster ihnen gemeinschaftlich übertragenen Besitz des Hofes Worma (im
Jülicher Lande). A. 44&4. Niesert M. U. S. 2. B. S. 156. (CCXLIV))
Derselbe verleiht den Einwohnern der, an der äussersten Grenze seines Bisthums gelegenen villa
Medebeka, nachdem er daselbst eine Kirche geweiht, das Stadtrecht der Stadt Soest. A. 4444.
Seibertz Urkundenb. I. S. 60.
Werner, Bischof zu Münster, ist Zeuge bei des Erzbischofs Arnold zu Cöln Entscheidung eines Strei-
tes zwischen der Abtei S. Pantaleon und der Kirche S. Mauritz zu Cóln. A. 1444; Lucii pontif.
a. I. Conr. R. a. VIII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 244.
. Derselbe schenkt das von dem villicus Wulfhard ihm zu diesem Behuf übergebene, zu dem Hofe
Frankenvurth in der villa Telgot gehórige Jus silvestre in dem Walde Berlare, an das Kloster
S. Marien zu Münster. A. 4444. Niesert M. U. S. 2. B. S. 461. (CCXLV.)
Derselbe gibt dem Abte Balduin zu Liesborn den Archidiaconal-Bann der Kirche daselbst, und
schenkt ihm einen Zehenten zu Warntorf. Act Monaster, a. 1444, Conr. R. a. VII. Niesert M.
U. S. &. B. S. 409. (CCXLVI.)
Derselbe bewilligt dem Kloster Liesborn die Ablösung eines Zehenten zu Mulebeche. S. d. Bisher
ungedruckt. (CCXLVIL) — Die Urkunde, die im Liber quorund. privil. monast. Liesborn. unmit-
telbar auf die vorige folgt, scheint mit derselben ziemlich gleichzeitig zu sein.
. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt die Besitzungen des Klosters daselbst. A. 4444, Conr.
R. a. VII. Bisher ungedruckt. (CCXLVIIL)
Derselbe bestätigt einen Gütertausch zwischen Heinrich, dem Stifter und Vogt des Klosters Gerdine,
und Otto von Vesperthe. A. 14144, Conr. R. a. VII. Episc. a. XVII. Kindlinger M. D. 3. B. 4. Abth.
Urk. S. 26. (CCXLIX.) — Wenn in dieser Urkunde em Dompropst Bernhard genannt wird, so
scheint dies auf einem Versehen des Abschreibers zu beruhen, und vielleicht der Dechant die-
ses Namens (Vgl. Nr. 1663.) gemeint zu sein, da sonst in diesem Jahre, und später, noch der
Dompropst Wino vorkommt. Die Urkunde würde dann in eine spätere Jahreszeit als die fol-
gende, welche noch den Dechant Odelricus nennt, gehören.
. Conrad, Abt zu Paderborn, gibt einem gewissen Walther 12 Morgen Neubruch-Landes in dem Sun-
dern bei der Stadt, unter der Bedingung, jährlich 6 Malter Waizen auf des Klosters Granarium
zu liefern. A. 4444. Bisher ungedruckt. Die Original-Urkunde ist indessen so sehr beschädigt,
dass eine vollständige, oder nur einigermassen zuverlässig zusammenhangende Abschrift nicht
mehr gegeben werden kann, und selbst das Obige nur mit grosser Mühe zu ermitteln war.
Unter den Zeugen sind noch die Namen des Dompropstes Wino und des Dechanten Odalricus
zu erkennen. Auch das Siegel ist verloren gegangen.
4145.
König Conrad III. bestätigt die Rückgabe der, dem Stifte Corvey durch die Markgräfinn Eilicha
entzogenen Fischerei bei Hugwer, durch deren Sohn, den Markgrafen Adelbert, an den Abt
Heinrich zu Corvey. D. ap. Corbeiam a. 4145, a. R. VIII. Schaten A. P. I. p. 534. Falke C.
Regesta bist, Westfal. II, 3
48
4657
4658.
4659
4660
4661.
4662
4663
1664.
4145—1146.
Tr. Corb. p. 342. (CCL.) — Der Aufenthalt des Königs in Corvey muss in den Anfang de
Jahres fallen.
. Oktober 48. Die Bischöfe Werner von Münster und Udo von Osnabrück sind Zeugen in einer
Urkunde König Conrads Ill. für das Bisthum Utrecht. D. ap. Traject. XV. Kal. Novembr. 1445,
a. R. VIII. Miraei Opp. T. I. p. 532. Mieris groot. Charterb. I. p. 96. — Die Erwähnung des
Bischofs Udo beruht jedenfalls auf einem Fehler, wo derselbe auch stecken mag, da schon seit
einigen Jahren Bischof Philipp in Osnabrück regierte.
" » . Godefrid, Graf von Arnesberch, und sein Bruder Graf Hermann, auch Theoderich von
Altena, sind Zeugen in einer Urkunde König Conrads IIl. für das Bisthum Utrecht, D. eod.
Mieris groot Charterb. I. p. 95.
. Godefrid, Graf von Arnesberch, Zeuge in einer Urkunde K. Conrads III. für das Stift zu Bonn. A,
4445. Günther Cod. dipl. I. S. 297. — Die Urkunde, deren im Königl. Geh. Staats- Archive z
Berlin befindliches Original auch keine weitere Zeit- und Ortsbestimmung gibt, scheint mit der
vorhergehenden gleichzeitig zu sein.
. December 26. Die Kirche zu Corvey wird von Rüubern überfallen, die aber durch ein Gesicht
als ob viele bewaffnete Kriegsleute daselbst versammelt würen, zurückgeschreckt werden. —
Durch regelmässig unterhaltene Wachen, mit Hilfe der Bürger von Höxter, schützen sich die
Geistlichen gegen einen von den Räubern gedrohten neuen Überfall, und schlagen, als dieser
gegen Ostern wirklich erfolgt, die Räuber glücklich zurück. Annal. Corb. l c. p. 9. — Die
Zeitangabe des ersten Anfalles (secunda nocte anni 4146) ist ohne Zweifel nach der Zeitrech-
nung, welche das Jahr mit Weihnachten anfängt, zu verstehen, und daher auf die Nacht des
zweiten Weihnachtsfeiertages zu deuten. — Vielleicht hängt dieser Überfall mit einer Fehde
Volkwins von Schwalenberg gegen das Stift Corvey zusammen. Annal. Corb. l c. p. 8. Vg.
Falke C. Tr. Corb. p. 221. Grupen Orig. Pyrm. S. 43.
» 30. Die Bischöfe Werner von Münster und Philipp von Osnabrück, auch Graf Otto von
Ravensberg, sind Zeugen in einer Urkunde König Conrads III. für das Bisthum Cambray. D.
Aquisgr. III. Kal. Januar. 1446, a. R. VIII. Miraei Opp. T. I. p. 182. — Wenn die Jahrzahl 4146
dem Originale gemäss ist, so kann sie nur nach einer Zeitrechnung zu verstehen sein, welche
das neue Jahr mit Weihnachten aufing, denn im December 4146 unserer Zeitrechnung befand
sich der Kónig nicht in Aachen, sondern in den Oberrheingegenden.
. Arnold, Erzbischof zu Cöln, erklärt, dass die Obedienz Heppen, welche Udelricus, Propst zu Soest,
besitzt, nicht zu dessen Propstei gehórt, also von den folgenden Própsten nicht in Anspruch zu
nehmen ist. A. 1445. Copiarium des Patroklus-Stifts zu Soest, im Besitz des D. Gehrken. Die
noch ungedr. Urk. wird in den Nachträgen zu Scibertz Urkundenb. erscheinen.
. Conrad, Abt zu Paderborn, vergleicht sich mit Adalrad, wegen eines Hauses zu Nordburgnon. S. d.
Bisher ungedruckt. (CCLL) — Die undatirte Urk. kann, wegen des darin genannten Domde-
chanten Bernhard, nur in das Jahr 4145 gehören, da 41&& noch der Dechant Odelricus, und
41&6 schon der Dechant Almar vorkommt.
1146.
März 21. Heinrich L, Abt zu Corvey, wird durch den päpstlichen Legaten und Kardinal Thomas,
zu Paderborn, wegen übler Verwaltung, seines Amtes entsetzt. Cod. mscpt. Corb. Vgl das
später anzuführende Schreiben der Geistlichen zu Corvey an den Papst; auch Wibaldi ep. I. c.
p. 302. Das Absetzungsdekret ebd. p. 312.
4665. Gleichzeitig erfolgte auch die Absetzang der Ábtissinn zu Kemnade, wegen schlechter Verwaltung
des Klosters. Wibaldi ep. Ll c. p. 297.
4066.
4667.
4668.
4669.
4670.
4671.
4672.
4673.
A6Tk.
4675.
4676.
4146. 49
März 31. (Osterfest) Der abgesetzte Abt von Corvey, der sich gewaltsam wieder einzudrängen
sucht, celebrırt zu Hasungen in der Inful. Wibaldi ep. l. c. p. 302.
April 14. Königlicher Hoftag zu Kuina, wo der abgesetzte Abt von Corvey sich bei dem König
vergebens um seine Wiedereinsetzung bemüht, Wibaldi ep. l. c. p. 302.
» » Phlpp, Bischof zu Osnabrück, beurkundet verschiedene, dem Kloster Gertrudenberg
gemachte Schenkungen, denen er eigne hinzufügt, auch die Privilegien des Klosters vermehrt.
Act. Osnabrugge XVIIL Kal. Maji 1146. Möser O. G. II. S. 283. s. W. VIII. S. 77. (CCLIL)
Bernhard, Bischof zu Paderborn, kommt nach Corvey, wo er den abgesetzten Abt von Corvey und
dessen Anhänger excommunicirt, und dadurch viele zum Rücktritt von seinem Bündnisse bewegt.
Wibaldi ep. l. c. p. 303.
Mai 7. Heinrich IL, bisheriger Propst zu Corvey, wird daselbst zum Abte gewählt. Wibald. l. c.
» » Papst Eugenius III. bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Klosters S. Petri und Pauli
zu Paderborn. D. Sutrii Non. Maji 41446, pontif. a. II. Schaten A. P. L p. 532.
» 23. Derselbe bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Klosters Clarholt. D. Viterbii X.
Kal. Jun. 4446, pontif. a. II. Annal. Ord. Praemonstr. T. I. p. 395., und daraus im Auszuge (ohne
Datum) b. Niesert M. U. S. 5. B. S. 40. (CCLIIL)
» 295. Derselbe bestätigt dem Kloster Varlar die freie Wahl des Propstes und des Vogtes. D.
Viterb. VIII. Kal. Jun. 4446, pontif. a. Il. Niesert M. U. S. &. B. S. 217. (CCLIV.)
August 2. (Vi. Non. Aug.) Der neugewählte Abt zu Corvey, Heinrich 1L, erhält die Königliche Be-
stätigung. Wibald. l. c.
Oktober 8. Heinrich II., Abt zu Corvey, stirbt nach einer Regierung von wenigen Monaten. Annal.
Corb. |. c. p. 10. Wibald. |. c. Todestag, eben so wie bei letzterem, auch im Cod. mscpt. Corb.
— Es starben in diesem Jahre auch andere, besonders durch Gelehrsamkeit ausgezeichnete
Mitglieder des Stifts Corvey, namentlich der Custos Lupprandus, der Propst Herimann zu Eres-
burg, ein Priester Heribold und ein Priester Routulfus, medicinae arti deditus. Annal. Corb. 1. c.
, 22. (XL Kal. Novembr.) Wibald, Abt zu Stablo, wird in Corvey zum Abte gewählt. Wi-
bald. l. c. — König Conrad HL, aus einem Feldzuge nach Polen zurückgekehrt, liess nehmlich,
sobald er den Tod des Abtes Heinrich erfahren hatte, die vornehmsten Brüder und Ministerialen
zu sich nach Goslar kommen, und empfahl ihnen den Abt von Stablo, dessen Wahl darauf auch
erfolgte. Wibald, der sich damals, nach seiner Rückkehr aus Italien, wo er eine Gesandtschaft
an den Papst verrichtet hatte, und von einer schweren Krankheit kaum genesen, in seinem
Kloster Stablo aufhielt, suchte zwar diese Wahl abzulehnen, ward aber vom König zur Annahme
derselben genóthigt. Wibald. l c. Annal. Corb. l c. p. 410—12., wo auch die zwischen dem
Abt und dem König in dieser Angelegenheit gewechselten Briefe eingerückt sind, die sich auch
in Martene et Durand collect. ampliss. T. Il. p. 493. sq., so wie mehrere andere auf diese
Wahlsache bezügliche Briefe ebd. p. 495. sq. finden. Wibald selbst erzählt die Geschichte sei-
ner Wahl in einem Briefe an den Bischof von Hildesheim, l. c. p. 304. sq. aus welchem im Fol-
genden noch viele einzelne Notizen aufgenommen sind.
4677. Prior und Convent des Klosters Stablo übergeben ihrem bisherigen Abte Wibold die Güter Bovi-
4618.
niacum und Germiniacum zu lebenslänglichem Besitz, auch wenn er nicht ihr Abt bleiben sollte.
Act. in capitulo Stabulaus a. 14146, Conr. R. a. IX. Wiboldi abb. a. ordin. XV. Martene et Du-
rand Coll. ampliss. T. II. p. 422. — Die Sache steht wahrscheinlich mit Wibalds Postulation nach
Corvey in Verbindung.
December 9. Abt Wibald kommt, auf Verlangen des Königs, nach Frankfurth, wo er diesen aber
nicht mehr findet. Er reist ihm daher nach Lorsch entgegen, trifft aber schon unterwegs mit
ihm zusammen. Wibaldi ep. l. c. p. 308. — Ohne Zweifel geschah es hier, dass Wibald, nach
3*
20 41146 — 1141.
langem Bedenken, endlich auf des Königs Zureden die Wahl zum Abt von Corvey bestimmt
annahm.
1679. König Conrad macht dem Herzog Heinrich von Sachsen die Wahl Wibalds zum Abt von Corvey
bekannt, empfiehlt ihn dessen Schutze, und beauftragt den Herzog insbesondere, die durch
Poppo von Blankenburg und dessen Söhne dem Stifte Corvey gewaltsam entzogenen Güter bei
Gröningen ihm wieder zu verschaffen. Mart. et Durand Coll. ampliss. T. II. p. 203.
4680. Derselbe benachrichtigt die Äbtissinn zu Hervord von der Ernennung Wibalds zum Abt von Corvey,
und fordert sie auf, dessen Anordnungen die gebührende Folge zu leisten. Mart. et Durand L c.
p. 208. — Es leidet keinen Zweifel, dass diese beiden Schreiben in die angegebene Zeitfolge, |
vor der Ankunft Wibalds in Corvey, gehören, und das letztere ohne Grund und Wahrschein-
lichkeit a. a. O. erst in das Jahr 14148 gesetzt wird, während Wibald, wie aus der nachfolges-
den Bestütigungs- Urkunde hervorgeht, schon 1147 das Stift Hervord bei dem König vertreten
hatte, ein späteres königliches Schreiben des obigen Inhalts also ganz zwecklos gewesen sein
würde.
1681. December 48. Ankunft Wibalds in Corvey. Wibaldi ep. l. c. p. 309. — Es gelang ihm bald,
sowohl die Personen, welche dem abgesetzten Abt Heinrich noch anhingen, als die von dem
letzteren verüusserten Güter, sich wieder zu unterwerfen, und das Stift Corvey zu beruhigen.
L. c. p. 340. — Wibald behielt übrigens, neben Corvey, auch die Verwaltung der Abtei Stablo
bei, und wechselte zwischen beiden, wenn er nicht im Gefolge des Königs oder auf Gesandt
schaften war, seinen Aufenthalt. So wird er unter andern in einer Urkunde Papst Adrians IV.
vom Jahre 4454 als Abt von Stablo genannt. Mart. et Durand Coll. ampliss. T. IL. p. 429. —
Dass er auch in der Folge häufig an allgemeinen Reichs- und Kirchengeschäften Theil nahm,
ergibt sich aus vielen seiner Briefe und anderen Urkunden, die nicht alle einzeln angeführt wer-
den können. Dass die Thätigkeit für seine Stifter nicht darunter litt, zeigt sich, ausser der
eignen Geschichte dieser Stifter, namentlich Corvey's, auch aus dem wiederholten Bestreben,
ihn für andere Stifter zu gewinnen. So wurde er (wahrscheinlich 1148) zum Abt des Lotharin-
gischen Klosters Vazor (Walciodorum) gewählt, was er aber nicht annahm. Wibaldi ep. L c«.
p. 349. Bei der, nach dem Tode des Erzbischofs Albero zu Bremen (1148), dort statt finden-
den Wahl (die den Erzb. Hartwig traf), soll Wibald viele Stimmen gehabt haben. L. c. p. 3H.
Und bei der bevorstehenden Resignation Erzbischof Arnolds I. zu Cöln (1149 oder 4450) ver-
breitete sich das Gerücht, Wibald solle an dessen Stelle kommen. L. c. p. 395. 396.
4682. Der abgesetzte Abt Heinrich von Corvey, der, um seine Wiedereinsetzung zu bewirken, zum Papste
gereist war, kehrt unverrichteter Sache zurück. Wibaldi ep. l. c. p. 308.
4683. Wernher, Bischof zu Mimigardevord, bestätigt dem Stifte Kappenberg den Zchenten zu Curethe und
zu Wesheim, welchen letzteren Graf Gerhard von Dale vorher zu Lehen hatte, nebst anderen
Gütern. A. 4446. Niesert M. U. S. 2. B. S. 463. (CCLV.)
A684. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt die Schenkung eines Hauses zu Gerden an das von Iburg
dahin verlegte Nonnenkloster, und gibt diesem zugleich die Kirche daselbst, nebst andern Gü-
tern. A. 4446, Episc. a. XII. Spilcker Beitr. II. Urk. S. 46. (CCLVI.)
4685. Jutta, Äbtissinn zu Hervord, gibt ihrem Convente, für ein Haus zu Rothe, ein Lehengut zu Middel-
sten-Uflen, und bestätigt demselben ein Haus zu Hartbike. A. 1146. Bisher ungedruckt.
(CCLVIL)
1147.
4686. Januar 29. Aufenthalt König Conrads III. zu Fulda, wo der Abt Wibald, von ihm berufen, sich
bei ihm einfindet. Annal. Corb. l c. p. 44.
|
|
37.
88
89
90
91.
92.
93.
94.
95.
4141. 91
Februar 2. (Festum purific. Mariae.) Grosser Reichstag zu Frankfurth, wo König Conrad IL und
viele Fürsten, worunter Herzog Heinrich von Sachsen mit allen Sächsischen Bischöfen, auf die
Mahnung des heil Bernhard, das Kreuz nehmen. Helmold. l c. p. 587. — Dass auch der Abt
Wibald daselbst anwesend war, ergibt sich aus Annal. Corb. l. c. und aus den nachfolgenden,
dort für ihn ausgefertigten Urkunden. — Was den beschlossenen Kreuzzug betrifft, so haben
die Westfalen sich von dem nach dem Oriente bestimmten Kreuzheere getrennt, und unter der
Leitung des Erzbischofs Albero zu Bremen, an cinem Kreuzzuge gegen die jenseit der Elbe
wohnenden Slaven Theil genommen. Albert. Stad. l. c. p. 274.
König Conrad III. bestätigt die Privilegien des Stiftes Corvey. D. Frankenvorde, a. 1447, R. a. X.
Schaten A. P. I. p. 538. Martene et Durand Coll. ampliss. T. II. p. 60&. (Vgl. bei CCLVIIT)
Derselbe bestätigt, auf Bitten des Abtes Wibold zu Corvey, die Privilegien des Stifts Hervord. D.
eod. Lamey Gesch. v. Ravensb. Urk. S. 9. (CCLVIIL)
Derselbe incorporirt dem Stifte Corvey die bisherigen Nonnenklóster Kemnade und Fischbeck. D.
eod. in mehrfacher, theils Kemnade allein, theils Kemnade und Fischbeck zugleich betreffender
Ausfertigung. Schaten A. P. I. p. 536. Paullini Hist. Visbece. p. 57. (sehr fehlerhaft.) Martene et
Durand Coll ampliss. T. II. p. 602. Ludewig Reliq. Mss. T. VII. p. 514. Chron. Gottwic. T. I.
p. 345. mit Abbildung. Falke C. Tr. Corb. p. 906., 907. (CCLIX.) — Die Incorporation des
Klosters Kemnade verwickelte in den nächstfolgenden Jahren den Abt Wibald in mancherlei
Streitigkeiten, nicht nur mit der abgesetzten Äbtissinn, sondern auch mit dem Erzbischof von
Bremen und dem Bischof von Minden, von denen in seinem Briefwechsel ófter die Rede ist,
deren Nachweis im Einzelnen aber hier zu weit führen würde, zumal sie kein erhebliches Re-
sultat gewähren.
Derselbe fordert den Herzog Heinrich von Sachsen auf, das Vogteirecht über die Klöster Kemnade
und Fischbeck, welches er bisher von dem Kónige zu Lehen trug, zu resigniren, und dasselbe
künftig von der Abtei Corvey zu Lehen zu empfangen. Mart. et Durand Coll. ampliss. T. IL
p. 207.
Derselbe sendet die Bischófe Bucco von Worms und Anselm von Havelberg, und den Abt Wibald
von Corvey an den Papst Eugenius, um demselben die Wahl und bevorstehende Krónung sei-
nes Sohnes Heinrich zum Kónig anzuzeigen und wegen des bevorstehenden Kreuzzuges zu unter-
handeln. Mart. et Durand Coll. ampliss. T. II. p. 20&. — Über Wibalds Reise nach Rom vgl.
auch Annal. Corb. l. c. p. 14.
März 30. Abt Wibald, mit den Bischöfen von Worms und Havelberg vom König an den Papst
gesendet, trifft mit diesem in Dijon zusammen. Der Papst empfängt ihn zwar, als königlichen
Gesandten und aus alter Bekanntschaft, sehr ehrenvoll, weigert sich aber, ihn als Abt von Cor-
vey anzuerkennen, weil die Translation einer Person von einer Kirche zur andern nicht ohne
pápstliche Genehmigung geschehen kónne, und fordert cinen ausführlichen Bericht über die
ganze Wahlverhandlung, Wibaldi ep. l. c. p. 310. — Um den letzteren zu veranlassen, schreibt
Wibald an den Convent zu Corvey. L. c. p. 199.
April 4. Werner, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde König Conrads III. für das Marien-
Stift zu Aachen. D. Aquisgr. Kal. April. 4447, a. R. IX. Lacomblet Urkundenb. I. S. 244.
Mai 3. Gerold, Abt zu Werden, schenkt zu seiner Memorie den Brüdern zu Werden Güter zu Cut-
telbeke, Jenkila, Werdinghuson, Horrestede, Cothuservelde, Bogge, Liereke und Berge. Fact.
a. 4447, V. Non. Maj. regn. Imp. Henrico III, — In einem Nachtrage werden noch viele Renten
aus Gütern im Vest Recklinghausen, in der Grafschaft Mark u. s. w. genannt, welche derselbe
Abt dem Kloster Werden gegeben hatte. Aus dem Liber privil. Werth. maj. fol. 29. künftig in
den Nachtrágen zu Seibertz Urkundenb.
Q9 4141.
4696. Der Prior und die übrigen Mönche zu Corvey berichten dem Papst Eugenius die, in Gegenwart
und mit Rathe des Bischofs Bernhard von Paderborn, geschehene Wahl des Abtes Wibald, rüh-
men dessen Verdienste und bitten um seine Bestätigung. S. d. Schaten A. P. I. p. 53&. Mart
et Durand Coll. ampliss. T. H. p. 200. Pertz Scriptor. T. IH. p. 12. not. — In derselben Ange
legenheit schrieb auch König Conrad Ill. zu Gunsten Wibalds an den Papst; Mart. et Dur. lc
p. 198.; — und Graf Hermann (von Winzenburg, nach p. 235.) legte für die Rechtmässigket
der Wahl Wibalds cin Zeugniss ab. Ibid. p. 203.
4696b.Jun. 10. Fer. III. Pentecostes) Die mit vorstehendem Schreiben abgesandten Bevollmächtigten des
Kapitels zu Corvey, Walter, Prior daselbst, und Heinrich, Propst zu Eresburg, treffen bei dem
Papste zu Saint-Denis ein. Wibaldi ep. l. c. p. 311. — Bericht des Propstes Heinrich über
diese Reise. lbid. p. 208.
4697. „ 317. Papst Eugenius III. bestätigt die Besitzungen des Klosters S. Heriberts zu Deutz (in Tu
tio), worunter in Westfalen der Hof und die Kapelle zu Westhoven, die Kirche und der Hof za
Hatnecke, die Kirche und der Hof zu Heringen, der Hof und die Kapelle zu Pelechem, der
Hof zu Ardei, die Kirchen zu Unna, Boine, Burge, Birtine, Affelterbeche, Derne, Datlen, Kirch-
helle, Buron, Waldorp und Wattenscheid. D. Meldis XV. Kal. Jul. 1447, pontif. a. III. Lacomblet
Urkundenb. I. S. 244.
4698. , 22. Die Wahl Wibalds zum Abte von Corvey wird von dem Papste zu Meaux (Meldis) m
einer grossen Versammlung bestätigt, und die Corvey'schen Abgesandten hierauf entlassen. Wr
baldi ep. l. c. p. 314.
A699. Noch vor der Rückkehr der Corvey'schen Gesandten hatte sich Wibald, zur Erfüllung der ihm vo
dem Papste gestellten Bedingung, an den Feldzug gegen die heidnischen Luticier jenseits der
Elbe angeschlossen, wo er der Belagerung des Schlosses Dunin beiwohnte. Während dieser
Zcit überfällt der abgesetzte Abt Heinrich das Kloster Corvey, das jedoch kräftig vertheidigt
wird. — Vorher hatte derselbe bei dem Abt Hillin zu Haldensleben, einem gewesenen Conven-
tualen zu Corvey, Aufnahme und Schutz gefunden. Als dieser Abt, auf einer Fahrt nach Jer-
salem, seinen Tod auf dem Meere fand, suchte Heinrich sich in dessen Abtei einzudränger,
wurde jedoch von Friedrich, dem Vogte des Klosters, vertrieben. Wibaldi ep. l. c. p. 311. —
Der abgesetzte Abt Heinrich und seine Schwester, die abgesetzte Äbtissinn von Kemnade, die
später in Gesike wider Äbttissinn wurde, machten auch in den folgenden Jahren dem Abte Wr
bald und dem Stifte Corvey viele Noth, wovon in Wibalds Briefwechsel häufig die Rede ist
Hier kann jedoch dieser Händel, ohne zu grosse Weitläuftigkeit, und der mangelnden Zeitbestim-
mung wegen, ohne zu grosse Unbequemlichkeit, nicht im Einzelnen gedacht werden. Mehrere
davon enthält der schon öfter allegirte Brief Wibalds an den Bischof von Hildesheim, 1. c. p.
301—316.
A700. August 14. Arnold, Erzbischof zu Cóln, genehmigt, dass scin Ministerial Radolf sein Lehngut zu
Bovenchusen an die Kirche zu Scheda überlässt, Act. Sosacii XIX. Kal. Septembr. 1447, Conr.
R. a. X. pontif. a. X. Unter den Zeugen befinden sich die Pröpste Udelrich zu Soest und Werner
zu Minden; Adalbert, Dechant zu Soest; Graf Otto von Rineck und sein Sohn Otto; Graf Otto
von Ravensberg; Heinrich von Volmudstein; u. a. m. Seibertz Urkundenb. I. S. 62.
4704. September 8. (In nativitate b. Mariae.) Abt Wibald kehrt aus dem Feldzuge gegen die Slaven (wo
er der Kirche zu Corvey die von Kaiser Lothar an dieselbe geschenkte Regio Ruiana wieder
zu gewinnen, jedoch vergebens, hoffte) nach Corvey zurück, und findet dort, in Folge der Un-
ternehmungen des abgesetzten Abtes Heinrich, einen sehr verwirrten Zustand. Wibaldi ep. l c.
p. 312. — Unter dem, ohne nähere Bezeichnung genannten Kaiser Lothar ist offenbar kein an-
derer, als der nächstvorhergegangene K. Lothar von Sachsen zu verstehen.
)0.
4141. 23
. Oktober 17. König Conrad III. bestätigt dem Abte Lambert zu Werden die Privilegien seines Stif-
tes, besonders das Schiffahrtsrecht. Act. Niumego XVI. Kal. Novembr. 1447, a. R. X. Unter
den Zeugen ist Werner, Bischof zu Münster. Lacomblet Urkundenb. I. S. 245.
. Arnold I., Erzbischof zu Cöln, schenkt dem Stifte Werden, auf Bitten des dortigen Abtes Lambert,
den Noval-Zehenten zu Wagenheim im Kirchspiel Friemersheim. A. 1447, Lacomblet Urkundenb.
I. S. 248.
. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Kloster S. Petri und Pauli daselbst die demselben
von einem Cerocensualen der Kirche zu Curbeke geschenkten Güter zu Everenscenghusen und
Auenhusen. A. 44147, Conr. R. a. X. Bisher ungedruckt. (CCLX.)
Philipp, Bischof zu Osuabrück, entscheidet den Streit wegen der Parochial-Grenzen zwischen der
Dom- und Johannis-Kirche zu Osnabrück. A. 1447. Moser O. G. 1I. S. 286. s. W. VIII. S. 80.
(CCLXL)
Heinrich, Herzog zu Sachsen, resignirt dem König Conrad die Vogtei des Klosters Kemnade, und
empfängt dieselbe, nachdem dieser sie dem Abt Wibold übertragen, von letzterem wieder zu
Lehen. Act. Bruneswich a. 1447, Conr. R. a. X. Schaten A. P. I. p. 537. Falke C. Tr. Corb.
p. 909. (CCLXIL) |
. Derselbe schenkt der Kirche zu Wildeshausen sein Gut Cachesem und den Hof zu Goldenstide. Act.
Bruneswich a. 1447, Conr. R. a. X. Möser O. G. III. S. 224. s. W. VIII. S. 44%.; mit der falschen
Jahrzahl 4197; richtiger: Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. Alterthumsk. VI. S. 234.
Vereinbarung des Abtes IVibald, des Kapitels und der Ministerialen der Kirche zu Corvey, betref-
fend die Erstattung der zu Bedürfnissen des Stifts verwendeten Kirchenschütze. A. 1147, Wic-
boldi abb. I. Mart. et Durand Coll. ampliss. T. UI. p. 175. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 475.
(CCLXIIL)
Udelricus, Propst zu Soest, ist Zeuge in einer Urkunde Erzbischof Arnolds I. zu Cöln, für das Stift
Mariae ad gradus daselbst. Act. Colon. in publico conventu, a. 1447. Lacomblet Urkundenb. I.
S. 248.
(MA7—4453.)
. Papst Eugenius beauftragt, auf Bitten des Abtes Wibald und der Mónche zu Corvey, den Bischof
Anselm zu Havelberg, dem Stifte Corvey zum Besitz der von Poppo von Blankenburg ihm un-
rechtmässig vorenthaltenen Güter zu Croppenstedt und Grüningen zu verhelfen. S. d. Mart. et
Durand Coll. ampliss. T. II. p. 214. und daraus Riedel Nov. Cod. dipl. Brandenb. III. S. 8A.
. Derselbe befiehlt dem Canonicus Reinher zu Havelberg, dem Stifte Corvey die 20 mansos zu Crop-
penstede, die er demselben unrechtmässig entzogen, wieder einzuräumen. S. d. Mart. et Durand
l. c. p. 212. und daraus Riedel a. a. O.
. Wibald, Abt zu Corvey, bittet den Papst Eugenius um einen Befehl an den Bischof von Minden,
wonach dieser seine Diócesanen Thiderich von Rekelingen und dessen Söhne Reimbert und
Thiderich, unter Androhung der Excommunication anhalten soll, von ihren Angriffen auf Güter
der Kirche zu Kaminade abzustehen und dafür Ersatz zu leisten. S. d. Mart. et Durand 1. c.
p. 444. — Das päpstliche Mandat ist auch erfolgt. L. c. p. 437. — Diese und die beiden vor-
hergehenden Urkunden sind nach der Regierungszeit des Papstes bestimmt, der 4453 starb.
Derselbe verwendet sich bei dem Erzbischof Heinrich zu Mainz für die Trennung der Ehe Volkwins
von Schwalenberg. S. d. Mart. et Durand l. c. p. &68. Falke C. Tr. Corb. p. 222. — Erzbischof
Heinrich L, der 1442 zur Regierung kam, wurde 1153 abgesetzt.
k
445.
4'146.
4747.
4748.
4149.
4720.
A724.
4122.
. Wicbold, Àbt zu Corvey, beurkundet, dass sein Ministerial Conrad von Nathesungen zwei Mühlen
1141 — 1148.
(M47— 4458.)
zu Horhusen, zu Gunsten des Conventes zu Corvey aufgelassen, und demselben eine Hove m
Nathesungen, nebst andern Gütern, zu seiner Memorie geschenkt hat. S. d. Falke C. Tr. Corb.
p. 657. mit dem Datum: Act. Corbeiae III. Kal. Mart. 1453, prael. Wib. a. VII. ob willkürlich
ergänzt, oder nach einer andern Ausfertigung, wofür die Quelle verloren gegangen? — (CCLXIY)
Derselbe bestimmt die Rechte derjenigen Personen, welche sein Ministerial Conrad von Kaminata
der Eigenhörigkeit entlassen und der Kapelle S. Dionysii bei Kaminata wachszinsig gemacht hat.
S. d. Wigand Gesch. v. Corvey, S. 230. (CCLXV.) — Die Zeit dieser und der vor. Urk. ist nur
nach der Regierungszeit des Abtes Wibald zu bestimmen.
(1447 — 1462.)
Philipp, Bischof zu Osnabrück, gibt der Johannis-Kirche daselbst den Mitgebrauch der Engheter
und Vener Mark zurück. S. d. Stüve Gesch. d. Stadt Osnabrück 1. S. 424. (CCLXVI.) — Der
Dompropst Alvericus und der Domdechant Tiemmo, die als Zeugen genannt sind, kommen zw
schen den oben genannten Jahren urkundlich vor.
4148.
Die irdischen Überreste des gewesenen Grafen Godefrid von Kappenberg, welche bisher in dem
Kloster Ilbenstadt in der Wetterau geruhet, wurden von seinem Bruder Otto für das Kloster
Kappenberg in Anspruch genommen; da aber die Mönche zu llbenstadt sich dieser Forderung
widersetzten, so vereinigte man sich endlich wegen einer Theilung, wonach der obere Thel
des Körpers in Ilbenstadt bleiben, der untere aber nach Kappenberg abgeliefert werden sollte,
wo derselbe am 12. Februar (prid. Id. Febr.) A148 ankam. Vita Godefr. in AA. SS. Januar.
T. I. pag. 854.
März 30. Papst Eugenius III. nimmt das Kloster Helmwardeshausen, auf Bitten des dortigen Abtes
Conrad, in seinen Schutz und bestätigt ihm die freie Wahl des Abtes und des Vogtes. D. Remis
III. Kal. April. s. a. Schaten A. P. I. p. 542. — Die Synode zu Rheims fand, wie andere vol-
ständig datirte Urkunden desselben Papstes beweisen, im Jahre 1148, und zwar, wie der Ab
Wibald, der auch auf derselben gegenwärtig war, angibt, mediante Quadragesima statt. Wib.
ep. l. c. p. 312. — Vorher hatte sich der Papst in Trier aufgehalten, wo Wibald auch schon
bei ihm war. L. c.
April 5. Derselbe billigt die von seinem Legaten, dem bereits verstorbenen Kardinal Thomas
geschehene Absetzung des vormaligen Abtes Heinrich zu Corvey. D. Remis, Non. April s a
Mart. et Durand Coll. ampliss. T. Il. p. 244.
» .» Derselbe beauftragt den Erzbischof von Bremen und die Bischöfe zu Minden und Verden,
fur die Wiedererstattung der Güter des Klosters Kaminata, welche die von dem päpstl. Legaten
und Kardinal Thomas abgesetzte Äbtissinn Judith, nach ihrer Absetzung noch veräussert hatte,
zu sorgen. D. eod. Mart. et Durand I. c. p. 240.
Oktober 8. Anniversarium Abt Heinrichs lI. zu Corvey. Drei der jüngeren, dem abgesetzten Abt
Heinrich I. anhangende und mit der gegenwärtigen Ordnung unzufriedene Mönche, weigern sich.
an der Feier desselben Theil zu nehmen, und verursachen dadurch Unruhen, welche Abt Wibald |
den Mónchen zu Stablo bekannt macht, mit der Verwarnung, die widerspenstigen Mónche, wenn
sie vielleicht dorthin kommen sollten, nicht aufzunehmen. Wibaldi ep. l. c. p. 274.
Heinrich, Herzog zu Sachsen, und Wernher, Bischof zu Münster, unternehmen einen neuen Kriegs-
zug gegen die Slaven. Chron. S. Pantal. l. c. p. 934.
4148. 25
123. Wernher, Bischof zu Münster, befreit die Kirche zu Bozenzel von den Archidiaconal- Abgaben,
unter der Bedingung, dass daselbst jährlich nur eine Synode, ohne Kosten des Pfarrers und der
Parochianen, gehalten werden soll. A. 4448. Niesert M. U. S. 2. B. S. 170.
24. Wibald, Abt zu Corvey, verpachtet Güter zu Meretha an Conrad de Orto, für & Mark Silbers,
welche er jährlich am Tage Jacobi zu Koiforde an den Kämmerer oder einen Boten des Klo-
sters bezahlen soll. Act. ap. Anlon in praesentia Heriberti Traject. Episc. a. 1448. Mart. et Du-
rand Coll. ampliss. T. I. p. 289. — Die Urkunde, obgleich Wibald den Titel eines Abtes von
Corvey führt, scheint sich doch auf das Kloster Stablo zu beziehen.
25. Derselbe ordnet das streitige Verhältniss der zur Custodie des Stifts Corvey gehörigen Zehenten zu
Niem und Heflike, worüber der Propst Reinher zu Eresburg und Graf Elver von Horhusen in
Streit waren, dahin, dass jeder dieser beiden berechtigt sein soll, die Hälfte der gedachten
Zehenten jährlich am Abend Jacobi von dem Custos zu Corvey mit 30 Schillingen zu lösen;
nach dem Tode des Grafen Elver soll aber dessen Hälfte frei zur Verfügung des Custos zu
Corvey zurückfallen. S. d. Mart. et Durand Coll. ampliss. T. II. p. 320. — Die Sache, die noch
zur Zeit des Abtes Heinrich II. begonnen hatte, währte, der Urkunde zu Folge, in das dritte
Jahr; die Entscheidung muss also wohl dem zweiten Jahre Wibalds, 4148, angehören.
26. Lambert, Abt zu Werden, beurkundet, vor dem Gerichte zu Cruizberg, von dem Herrn Heinrich
von Kastere den Hof Angere gekauft zu haben. Act. eo tempore et anno, quo Hierosolimam
expeditionem universitas Christianorum majore principio quam fine reddidit mirabilem; a. 1148,
in placito palatini comitis Herimanni. Lacomblet Urkundenb. L S. 249.
27. Conrad, Abt zu Paderborn, beurkundet, dass einige freie Leute aus der Stadt Bellethe sich dem
Altare der Apostel Petrus und Paulus im Kloster zu Paderborn zu eigen gegeben, unter der
Bedingung, dass jede grossjährige Manns- oder Frauensperson jährlich 2 Pfennige schwerer
Münze (duorum nummorum gravioris monetae censum) an gedachten Altar entrichten, beim To-
desfalle eines Mannes das beste Stück Vieh, bei dem einer Frau aber das beste Kleidungsstück
an den Custos der Kirche abgeliefert, für die Heirath aber nichts gegeben werden soll. A. 1448.
— Die Urkunde ist, jedoch nicht ganz vollständig, in einer Erneuerung des Abtes Albert ent-
halten, deren Datum erloschen ist Überhaupt ist die Charte so beschädigt, dass eine wörtlich
getreue und vollständige Abschrift nicht mehr gegeben werden kann. Auch das Siegel ist ver-
loren gegangen.
28. Baldewin, Abt zu Liesborn, bestimmt, mit Einwilligung der Brüder und Ministerialen des Klosters,
so wie des Vogtes Everwin, die Rechte einer eigenhórigen Familie. Act. Lisberne a. 4148,
Conr. R. a. X. Bisher ungedruckt. (CCLXVIL)
29. Beatrir, Ábtissinn zu Herse, gibt dem Kloster Gerdine, um der Armuth desselben abzuhelfen, 45
Hoven, nehmlich 42 im Walde Osninc, 2 zu Hechusen und eine zu Wiggrimissen. A. A148,
Conr. R. a. XI. Wigands Archiv IV. S. 73. V. S. 328. (CCLXVIIL)
(1148 — 4453.)
30. Papst Eugenius befiehlt dem Abte Wibald zu Corvey, den Canonicus Godebold zu Minden, bei
Strafe der Excommunication, zur Herausgabe der Kirche zu Hemeringen und anderes, was er
einem gewissen Everard unrechtmässig entzogen, anzuhalten. D. Albani X Kal. Jul. s. a. Mart,
et Durand Coll. ampliss. T. Il. p. 435. — Das Jahr ist nicht genauer zu bestimmen, als dass
die Urkunde in die letzten Jahre des Papstes gehóren muss, die derselbe, nach seiner Rück-
kehr aus Frankreich, in Italien zubrachte. — Dass Wibald diesen Auftrag vollzog, ergibt sich
aus dessen Briefen, l. c. p. 435. (Nr. 252.) und dem endlich durch seine Vermittlung zwischen
den streitenden Parteien geschlossenen Vergleiche, l. c. p. &66. u. 467. (Nr. 285, 286.)
4
Regesta hist, Westfal. II.
26
1731.
1149.
1149.
Januar 4. Papst Eugenius verbietet dem Abt Wibald und dem Kapitel zu Corvey die Wiederauf-
nahme des abgesetzten Abtes Heinrich. D. Viterb. Kal. Januar. s. a. Mart. et Durand Coll. am-
pliss. T. II. p. 293. — Da die Urkunde nicht lange nach den früheren ähnlichen Verhandlunge
(Nr. 1719.) ausgestellt sein möchte, so kann sie nicht füglich in ein anderes als dieses Jahr
gesetzt werden.
4732. Februar 8. Theoderich, Graf der Stadt Höxter, war von Reinher de Porta der Mitwissenschaft an
4133.
1734.
4135.
4136.
41737.
1738.
4139.
einem, gegen den Abt zu Corvey verübten Pferdediebstahl angeklagt und deshalb zum Zwei
kampfe gefordert worden, wozu er sich auch, um sich von dem allgemeinen Hasse zu reinigen,
verstanden hatte. Ihre Standesgenossen (Condomestici) hielten dies jedoch für unzulässig, und
auf deren Bitte setzte der Abt Wibald ein aus acht seiner Ministerialen bestehendes Schieds-
gericht nieder, nach dessen Ausspruche Theoderich durch einen auf die Reliquien des heil. Vi
tus abgelegten Eidschwur seine Unschuld bewähren und 42 Bürgen stellen musste, nichts Feind-
seliges gegen den Abt wissentlich zu unternehmen; worauf der Abt ihn wieder in seine Gnade
aufnahm. Act. Corbeiae VI. Id. Februar. 4149, praelationis Wibaldi abb. in Corb. eccl. II. Un
ter den Anwesenden waren die Grafen Adelbert von Everstein und Widikind von Swalenberg
Mart. et Durand Coll. ampliss. T. II. p. 330.
August 21. Bernhard, Bischof zu Paderborn, und Wibald, Abt zu Stablo, gegenwärtig bei einer
von König Conrad III. ertheilten Rechts-Entscheidung in einer Jurisdictions - Angelegenheit des
Klosters S. Remigii. Pertz. Leg. T. II. p. 564. (Wahrscheinlich zu Frankfurth, wo der König
am 24. Aug. d. J. eine Urkunde ausstellte. Vgl. Böhmer Reg. S. 420. Nr. 2283.) — Abt Wibald,
vom König, nach dessen Rückkehr vom Kreuzzuge, nach Frankfurth berufen, wo er zu Folge
der vorigen Angabe, und der in seinen Briefen enthaltenen Nachrichten, auch eintraf, kam spä-
ter, auf des Königs Aufforderung, mit grossem Gefolge nach Bamberg, wo er gegen AO Wochen
zubrachte. Wibald. ep. l. c. p. &42.
September 46. Die nach Kappenberg abgelieferten Überreste des heil Godefrid (s. Nr. 4717)
werden daselbst, durch den Bischof Werner von Münster, mit grosser Feierlichkeit in einem
besonders dazu erbauten Sacrarium niedergelegt. AA. SS. l. s. c.
Arnold, Erzbischof zu Cóln, bewilligt den Eingesessenen des Kirchspiels Bremen (im Herzogihum
Westfalen) das Recht der freien Wahl ihres Pfarrers, nachdem der Propst und das Kapitel der
Kirche S. Georgii, welcher diese Pfarrei vormals incorporirt gewesen, darauf Verzicht gethan
haben. A. 4149. Kindlinger Volmest. II. S. 9. Seibertz Urkundenb. I. S. 64. — Die Einwohner
des Kirchspiels werden in dieser Urkunde cives genannt.
Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet die Stiftung eines Nonnenklosters Benedictiner- Ordens
zu Wilbodessen und dessen Ausstattung mit den von verschiedenen Personen dazu geschenkten
Gütern. Act. apud Swalenberg in Monasterio S. Mariae, a. 1149, Conr. R. a. XII. Episc. a. XMl.
Schaten A. P. I. p. 543. Der Abdruck ist jedoch unzuverlässig, und das Onginal leider nicht
mehr nachzuweisen. Vgl. jedoch Nr. 1855.
Philipp, Bischof zu Osnabrück, bestimmt die Grenzen der Parochien Lengerich und Ladbergen. Act
in Ossenbrugge a. 4449. Möser O. G. II. S. 288. s. W. VIII. S. 82. (CCLXIX.)
Derselbe gibt der Jobannis-Kirche zu Osnabrück mehrere Zehenten. die ihm von deren bisherigen
Innhabern zu diesem Behufe resignirt worden. D. Osemb. a. 4449. Möser s. W. VIII. S. 315.;
unvollständig. (CCLXX.)
Wibold, Abt zu Corvey, bestätigt dem Propste Hedenrich zu Gröningen mehrere von andern wider-
rechtlich in Besitz genommene Güter. D. Corb. a. 4449, ord. in Corb. a. IV. Mart. et Durand
Coll. ampliss. T. II. p. 370.; fehlerhaft. (CCLXXI.)
&0.
H.
$2.
i3.
H.
4150 — 1451, 21
4150.
König Conrad III. bestätigt, auf Bitten des Abtes Wibold zu Corvey, und auf Grund der Entschei-
dung der Fürsten und Ministerialen des Reichs, die Entscheidung der Corvey'schen Ministerialen
gegen die Anmassungen, welche sich die dortigen Drosten und Schenken, besonders Rabano
und sein Bruder Liudolf, in der Verwaltung der Lebensmittel erlaubt haben. Act.Spirae a. 4150,
Conr. R. a. XII. Wib. abb. a. III. Schaten A. P. L p. 545. Mart. et Durand Coll. ampliss. T. Il.
p. 607. (CCLXXIL) — Der Aufenthalt des Königs in Speyer fällt in den Februar d. J.
Derselbe bestätigt dem Abte Wicbold zu Corvey und dessen Nachfolgern die Bergwerke zu Eres-
burg. D. ap. Wyrtzeburg a. 1450. Schaten A. P. I. p. 547., mit dem falschen Ausstellungsorte
Wizzeburg; und hiernach Seibertz Urkundenb. I. S. 67. (CCLXXIIL) — Der König befand sich
sowohl im Julius als im December d. J. in Würzburg.
December 4. Philipp, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass Graf Heinrich von Tekeneburg und
seine Brüder Otto, Thiderich und Gerhard, der Kirche zu Osnabrück den Hof zu Wersen und
mehrere andere Güter geschenkt haben, und vermehrt ihnen dafür ihre Lehen, unter andern
mit den Lehengütern des Pfalzgrafen Otto von Rinecke. D. Osnabr. Kal. Dec. 4150. Jung Hist.
Comit. Benthem. Cod. dipl. p. 44. Móser O. G. II. S. 289. s. W. VIII. S. 83.; fehlerhaft. (CCLXXIV.)
Werner, Bischof zu Münster, bestätigt einen Vertrag zwischen der Kirche zu Kappenberg und dem
bischöflichen Ministerialen Ruthard, wegen der Ablösung des Zehenten von dem Kappenbergi-
schen Gute zu Lenclere. A. 1150. Niesert M. U. S. 2, B. S. 475., mit der falschen Jahrzahl
44151. (CCLXXY.) |
Lambert, Abt zu Werden, beurkundet, von einem Edlen Ruoric dessen väterliches Erbe zu Bud-
berg, nehmlich die halbe Kirche daselbst mit allem Zubehör, für 90 Mark Silbers, welche dem-
‚selben durch die Hand des Grafen Herimann von Hardenberg ausgezahlt worden, erkauft, und
seinem Yetter Gerhard, um dessen Einwilligung zu erlangen, ein Talent zu Lehen gegeben zu
haben. Act. in loco Horna, in placito comitis Adolfi de Saphenberg, a. 1450. Lacomblet Urkun-
denb. I. S. 252,
. Jutta, Äbtissinn zu Hervord, beurkundet die Erbfolge in mehreren, der Kirche zu Hervord zuste-
henden Ministerialen-Gütern. S. d. Bisher ungedruckt. (CCLXXVI.) — Die, aller Zeitangaben
ermangelnde, der Form nach aber der Mitte des 42. Jahrhunderts angehörige Urkunde, kann
nur muthmasslich hieher gesetzt werden, da auch Anfang und Ende der Regierung dieser Äb-
tissinn nicht mit Bestimmtheit anzugeben sind.
1154.
König Conrad III. nimmt das Kloster Liesborn, und das Kloster S. Marien zu Münster, mit ihren,
im Gebiet Remagen gelegenen Besitzungen, in seinen Schutz. A. 4151. Kindlinger Volmest. Il.
S. 43. (CCLXXVIL) — Die aufgeführten Zeugen machen es wahrscheinlich, dass die Urkunde
in Cöln oder Soest ausgestellt ist, und der dortige Aufenthalt des Königs muss in die zweite
Hälfte des April oder die erste des Mai fallen; denn Ostern, 8. April, war derselbe in Speyer,
und am 47. Mai (vgl. die folg. Urk.) in Nimwegen.
. Mai 47. Auf Verwendung Wibalds, Abtes zu Stablo und Corvey, bestätigt König Conrad III. die
Privilegien des Klosters Vazor (Walciodorensis). Unter den Zeugen befinden sich die Bischöfe
Werner von Münster und Philipp von Osnabrück, so wie der Abt Wibald selbst. Act. in palatio
Noviomagi XVI. Kal. Jun. 4451, R. a. XIV. Martene et Durand Coll. ampliss. T. II. p. 456.
König Conrad 11]. ladet den Abt Wibald ein, auf Mariä Geburt (8. September) nach Nürnberg zu
kommen, um von dort aus eine Gesandtschaft an den Papst anzutreten. S. d. Mart. et Dur.
l. c. p. &38.
4*
28
4151.
179. August 9. (Vigilia Laurencii) Wibald reist von Corvey ab nach Stablo. — Von hier aus beantworte
er das vorhergehende Schreiben des Königs, und lehnt die ihm angetragene Reise ab, wegen
der grossen Kosten, die ihm die Fehde Thiderichs von Rikelingen und andere Unruhen in Nie-
dersachsen verursacht haben. Mart. et Dur. l. c. p. 441. — In einem, auf dieselbe Angelegen-
heit bezüglichen Briefe an den königlichen Kanzler, Propst Arnold zu Cöln, zählt Wibald die
grossen Kosten auf, die er schon in Angelegenheiten des Königs verwendet. L. c. p. 442. —
Nach den folgenden Briefen (Nr. 262—265.; l. c. p. &43. sq.) liess indessen der König von sei-
ner Forderung nicht nach, lud vielmehr den Abt Wibald auf Michaelis (29. Sept.) nach Regene-
burg ein, und versprach, ihm die Kosten zu vergüten; worauf Wibald, nach wiederholter Vor-
stellung der Schwierigkeiten, doch endlich auf des Königs Verlangen einging. Die Einladung
nach Regensburg wurde indessen abgeändert, und Wibald vielmehr von dem Könige auf des
achten Tag nach Mariä Geburt (45. Sept.) nach Würzburg eingeladen (Pertz Leg. T. I. p. 87)
wo wir beide auch im September (vgl. Nr. 1752.) wirklich finden.
A750. September 3. Wicbold, Abt zu Corvey, schenkt dem Convente daselbst, zu seiner Memorie, und
A194.
4152.
4153.
4754
A755.
4756.
zur Feier des Festes des heil. Remaclus, den Berg des heil. Michaels mit der Kirche und an-
derem Zubehör. Act. Corb. in Capitulo, die S. Remacli 4454, praelat. Wib. abb. Corb. a. VL
Paullini Hist. Visbecc. p. 65. Martene et Durand Coll. ampliss. T. II. p. 610. (CCLXXVIIL)
» Vor der Abreise des Abtes Wibald von Corvey auf den Reichstag und zu der ihm
aufgetragenen Gesandtschaft nach Rom, kam, durch Vermittelung des Dompropstes Werner und
des Magister Conrad von Minden, eine Sühne zwischen dem Bischof von Minden und dem Stifte
Corvey zu Stande, worin der Bischof die Einverleibung der Güter des Klosters Kemnade in das
Stift Corvey anerkannte. Diese Sühne wurde auch in Paderborn, vor dem dortigen Bischof
Bernhard, bestätigt. Wibaldi ep. ap. Mart. et Dur. l. c. p. 446.
» .. Auf Bitten des Abtes Wibald zu Stablo und Corvey, «qui Imperio nostro diu mul-
tumque domi ac militiae deservivit,» bestätigt König Conrad III. die Besitzungen des Klosters
Floreff. Wibald ist auch unter den Zeugen wieder genannt. D. Wirciburch a. 4454, R. XIV.
Miraei Opp. T. IV. p. 205. — Dass der Reichstag zu Würzburg im September (medio mense
Septembri) statt fand, sagt König Conrad III. in seinem Schreiben an den Papst; Mart. et Dar.
Coll. ampliss. T. Il p. 499.; und an die italienischen Städte; Pertz. Leg. T. H. p. 87. — Von
einem, auf diesem Reichstage beschlossenen Kriegszuge nach Sicilien und Apulien berichtet Wi-
bald in einem Briefe an den Byzantinischen Kaiser Manuel, I. c. p. 496.; wo auch die anwesen-
den Bischöfe u. A. genannt werden, unter denen sich aber keiner aus Westfalen befindet.
» König Conrad III. bezeugt dem Bischof Heinrich zu Minden seine Zufriedenheit we-
gen der, obgleich spät erfolgten, Aussöhnung mit dem Abte von Corvey, und fordert ihn auf
demselben gegen die Friedensstörungen Thiderichs von Rikelingen zu helfen. S. d. Mart. et
Dur. |. c. p. 448.
. Von Würzburg aus, unternahm Wibald die Gesandtschaftsreise an den Papst, in. Bezichung auf des
Königs Conrad bevorstebenden Rómerzug. Vgl. des Königs desfallsiges Schreiben an den Papst,
l. c. p. 499., und des Papstes, den Empfang der Gesandten anzeigende Antwort, ibid. p. 503.
November 13. Die Bischöfe Heinrich von Minden und Bernhard von Paderborn sind Zeugen in
einer Urkunde König Conrads HI. für das Kloster Gratia Dei an der Saale. Act. in castro Al-
denburch, Id. Novembr. 4151. Original im Königl. Geheimen Staats-Archive zu Berlin. Lude-
wig Reliq. Mss. T. XI. p. 539., mit dem falschen Datum II. Id. Novembr. 4150.
Wernher, Bischof zu Münster, bestätigt dem Kloster S. Marien daselbst die zur Zeit der Äbtissinn
Hathewigis erworbenen Güter zu Wurme, Unkenthorpe u. a. m. A. 4154. Niesert M. U. S. 9. B.
S. 472. (CCLXXIX.)
67.
08.
99.
60.
64.
62.
'66.
'61.
41451 — 4152. 20
Derselbe bestätigt die Besitzungen des Klosters Ásbeke. A. 4154. Bisher ungedruckt. (CCLXXX.)
Derselbe schenkt dem Kloster Asbeke die Höfe zu Billerbeke, Buren und Alnon, uud eine Hove zu
Beckehem. Act. in Legden, s. d. Bisher ungedruckt, (CCLXXXI)
Derselbe beurkundet, dass Amelong von Schibbroke einen Zehenten im Kirchspiel Willeberge, mit
dem er belehnt war, zu Gunsten des Klosters Asbeke resignirt hat. S. d. Bisher ungedruckt,
(CCLXXXIL) — Die Übereinstimmung der Zeugen macht es wahrscheinlich, dass diese beiden
undatirten Urkunden mit der vorhergehenden gleichzeitig sind.
December 7. Wernher, Bischof zu Münster, stirbt. Todestag nach dem Necrol. eccl. maj. Monaster.
Andere setzen den 4. December. — Sein Nachfolger war Friedrich, ein Canonicus derselben
Kirche. Chron. S. Pantal. l. c. p. 93&., das aber irrig den Tod des Bischofs Wernher in das
Jahr 4150 setzt.
Gerhardus Bunnensis praepositus, Fridericus frater ejus postea Monasteriensis episcopus, Zeugen in
einer Urkunde des Abtes Nicolaus von Siegburg. S. d. Lacomblet Urkundenb. I. S. 253. — Im
August 1149 war des Abtes Nicolaus Vorgänger Cuno noch am Leben; die beurkundete Hand-
lung kann also nicht vor 4450 vorgegangen sein; die Erwühnung, dass Friedrich nachher Bischof
von Münster geworden (die natürlich nur daraus zu erklären ist, dass die Urkunde einige Zeit
nach der Handlung ausgefertigt wurde), lässt aber vermuthen, dass die Sache kurz vor jener
Befórderung, also im Jahre 1154, geschah.
(4254 —4456.)
Die unter dem Erzbischof Hermann von Cóln geschehene Aufnahme von zwei freigeborenen Perso-
nen in das Wachszinsrecht des Hofes zu Hagen, wird in Gegenwart Erzbischof Arnolds II. er-
neuert. S. d. v. Steinen Westfäl. Gesch. St. 22. S. 1526. — Dio Zeit ist nur nach den Regirungs:
jahren des Erzbischofs zu bestimmen.
4152.
Januar 9. Papst Eugenius fordert, auf die Beschwerde des Abtes Wibald von Corvey, den Erz-
bischof Hartwig zu Bremen auf, seine Parochianen Odiko, Ricbert, Theder, Rainer und Her-
mann, zur Herausgabe der, in seinem Bisthum gelegenen, von der abgesetzten Äbtissinn Judith
unrechtmässig veräusserten Güter des Klosters Kaminata anzuhalten, und keine Eingriffe in die
Corvey'sche Fischerei zu Hokwar zu gestatten. D. Signiae V. Id. Januar. s. a. Mart. et Dur. Coll.
ampliss. T. II. p. 505.
» .», Derselbe fordert den Erzbischof Heinrich zu Mainz auf, zum Besten des Abtes Wibald
und der Kirche zu Corvey, für die Rückgabe des von einigen seiner Parochianen widerrechtlich
in Besitz genommenen Gutes Ostoph zu sorgen. D. eod. L. cit. p. 506.
» .,» Derselbe fordert den Bischof Bernard zu Paderborn auf, seinen Parochianen Widikind
(von Schwalenberg), welcher den Kirchhof des Klosters Corvey gewaltsam überfallen, für 400
Mark Wachs geraubt und die Kapelle am Eingange des Kirchhofs entweiht hat, zum Ersatz des
verübten Schadens, bei Strafe des Bannes, anzuhalten. D. eod. L. c. p. 506.
» » Derselbe fordert den Bischof Ulrich zu Halberstadt auf, für die Zurückgabe der von eini-
gen seiner Parochianen, zum Nachtheil des Stifts Corvey, widerrechtlich in Beschlag genomme-
nen Zehenten zu Gróningen zu sorgen. D. eod. L. c. p. 507.
» n» Derselbe fordert den Bischof Hermann zu Utrecht auf, die in seiner Diócese gelegenen
Besitzungen des Stiftes Corvey, namentlich die Kirche zu Linewert und das Gut zu Merthen,
gegen widerrechtliche Angriffe zu schützen. D. eod. L. c. p. 507.
, » Derselbe ermahnt den Herzog Heinrich von Sachsen, dem Abte Wibald zu Corvey zur
30
4769.
AT10.
AT.
4152.
Wiederbesitznahme und Erhaltung der seiner Kirche zustündigen Güter zu verhelfen. D. eod.
L. c. p. 508.
Januar 9. Derselbe fordert, auf die Beschwerde des Abtes Wibald zu Corvey, den Bischof zu
Verden auf, seinen Bruder Hungold und andere seiner Parochianen zur Erstattung der unrecht-
mässig in Besitz genommenen Güter des Klosters Kaminata anzuhalten. D. eod. L. c. p. 508.
» .» Derselbe bezeugt dem Bischof zu Minden seine Zufriedenheit wegen seiner Aussöhnung
mit dem Abte Wibald zu Corvey, und fordert ihn auf, diejenigen seiner Parochianen, welche
noch im unrechtmüssigen Besitz von Gütern des Klosters Kaminata sind, zur Erstattung dersel-
ben anzuhalten. D. eod. L. c. p. 509. — Dass die hier aufgezählten päpstlichen Urkunden in
das Jahr 4452 gehören, leuchtet daraus ein, weil sie sich auf Wibalds Anwesenheit in Rom be-
ziehen, die, wie wir aus dem Vorhergehenden wissen, gegen das Ende des Jahres 4151 stat
fand.
Abt Wibald zeigt dem Prior und den Brüdern zu Corvey an, dass er von seiner Gesandtschaft nach
Rom, nach glücklicher Ausführung seiner Aufträge, nach Cóln zurückgekommen und sich vo
hier auf einige Zeit nach Stablo begeben, nachdem er schon unterwegs in Speyer durch die
Nachricht von dem Tode des Königs sehr erschreckt und betrübt worden, für welchen er dam
einen feierlichen Trauergottesdienst anordnet. Wibaldi ep. l. c. p. 511.; vgl. p. 545. — Der Tod
König Conrads IH. erfolgte bekanntlich am 45. Februar 1152.
4772. März 9. (Sonntag Laetare.) Krönung des neugewühlten Königs Friedrichs J. zu Aachen, welcher
4773.
ATI.
A775.
A116
4771
4'778
4779.
4780.
auch der Abt Wibald beiwohnt. Wibaldi ep. 344 et 348.; l. c. p. 514 u. 548., wo verschie
dene besondere Umstände berichtet werden.
» .» An demselben Tage, an welchem Friedrich I. zu Aachen, durch den Erzbischof Arnold
von Cóln, mit Assistenz anderer Bischöfe, zum König gekrönt wurde, in derselben Kirche und
von denselben Bischöfen, empfing auch der neu gewählte Bischof Friedrich II. von Münster die
Bischofsweihe. Otto Frising. de reb. gest. Frid. I. Imp. lib. II. cap. 3.
» » Friedrich, Bischof zu Münster, ist Zeuge bei König Friedrichs I. Bestätigung der Besitzun-
gen und Privilegien der Abtei Stablo. D. Aquisgr. VII. Id. Mart. 4152. Miraei Opp. T. I. p. 698.
» 90. Ostern, welches König Friedrich I. zu Cöln feiort. — Von hier reist er darauf durch West-
falen nach Sachsen. Otto Frising. l. c. cap. &. — In die Zeit dieser Reise gehören die nächst-
folgenden undatirtem Angaben.
. Aufenthalt des Königs zu Dortmund (in burgo Tremonia), wo dem Erzbischof Arnold II. von Cöln
das Recht zuerkannt wird, die von seinen Vorgängern veräusserten Tafelgüter zurückzufordern.
Vgl. die Urkunde König Friedrichs I. vom folgenden Jahre, bei Lacomblet Urkundenb. I. S. 958.
. König Friedrich I. nimmt das Kloster Liesborn und das Kloster S. Marien zu Münster, mit ihren im
Gebiet Remagen gelegenen Besitzungen, in seinen Schutz. D. Sosatiae a. 1452, Fretherici R.
a. I. Kindlinger Volmest. II. S. 46.
. König Friedrichs I. Aufenthalt in Paderborn, erwiesen durch eine Urkunde desselben für die Kirche
S. Remigii, wobei Bischof Bernhard von Paderborn unter den Zeugen. D. Paderbornae a. 1153,
R. a. I. Miraci Opp. T. I. p. 537.
Mai 18. König Friedrich I. bestätigt die Privilegien des Stiftes Corvey. D. in Curia Mersburch,
XV. Kal. Jun. 1152, R. a. I. Schaten A. P. I. p. 554. Mart. et Durand Coll. ampliss. T. II. p. 486.
(CCLXXXIII.)
Jul. 43. (III. Id.) Heinrich, Bischof zu Minden, weiht, auf Verlangen des Abtes Wicbold von Cor-
vey, die durch einen Todesfall verunreinigte Kirche des Klosters Kemnade aufs neuc. Lerbeck.
Chron. l. c. p. 177. — Der Bischof von Minden hatte vorher, wegen des Streites, in welchem
er mit dem Stifte Corvey begriffen war, die Einweihung der Kirche lange verweigert Vgl. Wi-
'84.
785.
4153. 31
baldi ep. 153, 454, 155, 468, 472, 473; l. c. p. 347. sqq. worin von dieser Sache weitläuflig
gehandelt wird. Wibald hatte sich deshalb an den Papst gewandt; ep. 228., l. c. p. 414.; der
dem Bischof von Minden die jahrelange Einstellung des Gottesdienstes zu Kemnade ernstlich ver-
wies, zumal der Todesfall in der Kirche nicht durch böswilligen Mord, sondern nur durch einen
unglücklichen Zufall, und zwar ohne Blutvergiessen statt gefunden habe, und eine neue Einwei-
hung der Kirche deshalb eigentlich nicht einmal nóthig sei; l c. p. &37.; ep. 254. — Alle an-
geführte Schreiben sind undatirt.
Jul. 25. Jacobi-Fest, welches Abt Wibald in Minden feiert, und zugleich gewisse Streitigkeiten
zwischen dem Bischof und dem Domkapitel daselbst durch seine Vermittelung beilegt. Wibaldi
ep. 369., l. c. p. 535. — In Folge dieses Besuches verwendet sich Wibald bei dem Erzbischof
von Cóln für den Bischof von Minden, in der vor jenem gegen letzteren angebrachten Klago.
Ein Geistlicher Namens Vortlev war nehmlich von Unterthanen des Bischofs von Minden schwer
verwundet und geblendet worden, und der Bischof wurde beschuldigt, dass dies mit seinem
Vorwissen geschehen sei. Vgl. die Briefe des Erzbischofs Arnold von Cöln, in Wibaldi ep. l. c.
p. 528., 532.; ep. 358., 362. — Wibald, ep. cit, vertheidigt den Bischof gegen diese Beschul-
digung, und berichtet, dass er vielmehr die Missethäter excommunicirt habe.
. September 46. JVibald, Abt zu Corvey, beurkundet, dass Bischof Bernhard zu Paderborn von dem
Propst und Convente zu Eresburg ein Haus zu Frankenhausen nebst einigen dazu gehörigen
Äckern gekauft hat. D. Corbeiae XVI. Kal. Octobr. 4452. Wigands Archiv 3. DB. 3. H. S. 46.
» 29. Derselbe verleiht dem Canonicus Hermann zu Bonn die Villication zu Castiniacum.
D. in festiv. S. Michaélis 4152. Mart. et Durand Coll. ampliss. T. II. p. 546.
. December 29. Philipp, Bischof zu Osnabrück, und Wibald, Abt zu Stablo, sind Zeugen bei König
Friedrichs I. Bestätigung der Privilegien des Bisthums Cambray. D. Treveris IV. Kal. Januar.
4153, R. a. I. (also nach unserer Zeitrechnung 4152). Miraei Opp. T. I. p. 482. — Es mag bei
dieser Gelegenheit bemerkt werden, dass in den Urkunden Friedrichs I. sich alle Zeitrechnungs-
arten finden, und deshalb die richtige Zeitbestimmung derselben oft schwierig ist.
Arnold II., Erzbischof zu Cóln, beurkundet, dass sein Vorgänger, Erzbischof Friedrich, von den
Gütern, welche Graf Lutpolt von Werle der Kirche zu Cóln geschenkt, den Hof Hemerde an
die Kirche zu Sigeberg gegeben, dass darauf die Landleute dortiger Gegend den zu diesem Hofe
gehörigen Wald als gemeine Mark behandelt, derselbe jedoch, auf die Klage des Abtes zu Si-
geberg, habito omnium consensu frigidae aquae judicio, der Kirche zu Sigeberg als Eigenthum
zurückgegeben worden. Act. apud Susaciam a. 4452. Unter den Zeugen sind, ausser dem
Propst Udalricus zu Soest, folgende, der Ortsnamen wegen, zu bemerken: Rutkerus de Susacia.
Herimannus de Boinen. Heinricus de Tadelen. Heinricus de Hachene. Ludcwicus de Mendene.
Heiuricus de Volmodesteine. Widecho de Hemerde. Herimannus de Luncre. Gerhardus de Mede-
lere. Lacomblet Urkundenb. I. S. 257.
786. Friedrich 1l., Bischof zu Münster, vergleicht sich mit dem Edlen Godescalc, wegen des Schlosses
181.
Lon, des Lisner Waldes und des Gerichts über die Kirchspiele Lon, Wintherswick, Aladnon,
Versnevelde, Selehem und Hengelo, welche derselbe, scit dem Tode des Bischofs Wernher,
sich. widerrechtlich angemasst. A. 1152. Kindlinger M. D. 2. D. Urk. S. 481. (CCLXXXIV.)
Derselbe bestätigt die Stiftung und die Güter des Klosters Hohenholte, A. 4452. Niesert M. U. S.
2. B. S. 478. (CCLXXXV.)
188. Auf Bitten des Ritters Hugo von Bueren, welcher der Zeitlichkeit zu entsagen sich entschlossen,
überweist Gertrudis, die Wittwe des Grafen Otto von Benthem, ihm und seinen Genossen die
sogenannte Wietmersch, zwischen Baclo und Loen, zu einer geistlichen Niederlassung, und ein
Mönch aus dem Kloster S. Pauli zu Utrecht, Namens Hillebrandus, wird daselbst zum ersten Abt
47189
4790
4191
4792.
4793.
47904.
4795
4796.
4153 — 1153.
erwählt. Vgl. die historische Einleitung zu Bischof Friedrichs II. zu Münster Bestätigung des
Klosters Wietmarschen, Cod. dipl. Nr. CCXCVII. — Der hier als Graf von Bentheim genannte
Otto ist kein anderer als der Pfalzgraf Otto von Rineck, dessen früheren Lehensverhältnisses za
dem Bischof von Osnabrück oben (Nr. 4742.) gedacht wurde. Vgl. Jung Hist. Comit. Benthem.
Lib. III. cap. 4. — Der einzige Sohn dieses Ehepaares, ebenfalls Otto genannt und unter dem
Namen von Rineck bekannt, war, noch bei des Vaters Leben, nach einem unglücklichen Kriege
mit dem Bischof von Utrecht, und nach seiner Befreiung aus der, in Folge desselben, ihm wie-
derfahrenen Gefangenschaft, in einer Fehde mit dem Pfalzgrafen Herrmann von Staleck, entwe-
der unmittelbar getödtet, oder doch gefangen worden und im Gefängnisse gestorben. Vgl. Jung
l. c. lib. III. cap. 2. Aus den Verhandlungen wegen der Stiftung des Klosters Wietmarschea
ergibt sich übrigens, dass die Gräfinn Gertrudis, nach ihres Gatten und Sohnes Tode, der Graf
schaft Bentheim allein vorstand.
. Heinrich, Herzog zu Sachsen, bestätigt die von einer gewissen Osterlint gestiftete und dem Kloster
Sceitha (Scheda) übergebene Kapelle in Biverna (in der Bever) A. 1152. Unter den Zeugen
befinden sich die Priester Werner und Arnold zu Soest, die Grafen Otto von Ravensberg und
Heinrich von Arnsberg. v. Steinen Kappenb. S. 89.
. Der Thurm der Martini- Kirche zu Minden, wegen der darunter befindlichen Kapelle der Thurm des
heil. Nicolaus genannt, wird erbaut. Lerbeck. Chron. l. c. p. 476.
4153.
. Januar 10. Papst Eugenius III. bestätigt die Privilegien und Güter des Klosters Kappenberg
D. Laterani IV. Non. Januar. 4452, pontif. a. VII. Niesert M. U. S. 2. B. S. 483. (CCLXXXVI) —
Dass der Papst, wie auch sonst öfter, sich der das Jahr mit d. 25. März anfangenden Zeitrech-
nung bedient hat, die Urkunde also in das Jahr 1153 zu setzen ist, erhellet theils aus dem an-
gegebenen 8. Pontifikatjahre, welches den &. Mai A452 beginnt, theils aus der Erwähnung des
Bischofs Friedrich von Münster, der im Januar 44529 noch nicht erwählt war.
» 21. Wibald, Abt zu Corvey, Zeuge in König Friedrichs I. Urkunde für das Kloster S. Fidis
. zu Schletstadt, D. Hoenburch VI. Kal. Febr. 4153, R. a. I. Würdtwein N. Subsid. dipl. T. VIL
p. 160.
» 90. Derselbe, Zeuge in K. Friedrichs I]. Urkunde für die Abtei Altorf. D. Colmere III. Kal
Febr. 1153, R. a. I. Würdtwein l. c. p. 162. Schoepflin Alsat. diplom. T. I. p. 238.
März 23. Wibald, Abt zu Stablo, Zeuge bei König Friedrichs I. Vertrag mit dem Papst Eugenius Ill.
D. Constantiae X. Kal. April. 1152, R. a. I. Orig. Guelf. T. II. p. 573. — Dass die Urkunde nach
der das Jahr mit d. 25. März anfangenden Zeitrechnung zu bestimmen, und daher in das Jahr
4453 zu setzen ist, erhellet schon daraus, dass der König im März 1152 sich in den Niederrhein-
Gegenden aufhielt (vgl. Nr. 1772— 75). Freilich hatte aber schon am 9. März 4153 sein zwei-
tes Regierungsjahr begonnen.
. Mai 23. Papst Eugentus III. bewilligt dem Kloster Kappenberg und dem Nonnenkloster zu Wesel
die Zehentfreiheit für ihre Güter. D. Viterbi X. Kal. Jun. 1453. Bisher ungedruckt. (CCLXXXVII,
» 27. Philipp, Bischof zu Osnabrück, bestätigt einen Vertrag zwischen Wilhelm von Holte und
Sifrid von Hufe, wegen der Zehentlóse des Hauses Hufe. Act. in Osnaburg. VI. Kal. Jun. 4153.
Móser S. W. VIII. S. 346., fehlerhaft. (CCLXXXVIIL)
4797. Jun. 7. (in festo Pentecostes.) Königlicher Hof zu Worms, bei welchem Graf Godefrid von Arns-
berg von einem, zur Zeit des vorigen Königs Conrad Ill. zu Gunsten des Erzbischofs Arnold
von Cöln gethanen Ausspruche, dass die erzbischóflichen Tafelgüter nicht als Lehen veräussert
werden dürfen, Zeugniss ablegt. Vgl. die folgende Urkunde.
4798.
479.
4800.
1801.
4809.
4803.
4804.
4805.
4806.
4807.
4808.
1153. 33
Jun. Ak. König Friedrich I. erklärt, nach dem Beispiele seines Vorgängers Conrad IIL, alle Ver-
äusserungen bischöflicher Tafelgüter für ungiltig, und ermächtigt den Erzbischof Arnold II. zu
Cöln, die von seinen Vorgängern, namentlich dem Erzbischof Friedrich, veräusserten Güter, un-
ter andern in Westfalen die Höfe Homede, Anrust, u. a. zurück zu fordern. D. in urbe Wor-
matia XVIII. Kal. Jul. 4453, R. a. I. Unter den Zeugen befinden sich: Odalricus, Propst zu
Soest, und Heiurich von Volmudestein. Schannat Vindem. II. p. 443. Orig. Guelf. II. p. 430.
Seibertz Urkundenb. I. S. 67. Lacomblet Urkundenb. I. S. 258.
» .» Godefrid, Graf von Arnisperge, Odalrich, Propst zu Suosaz, und Heinrich von Volmude-
stein, Zeugen bei K. Friedrichs I. Bestätigung der Vogtei zu Woringen für Erzbischof Arnold II.
zu Cóln. D. ut pr. Schannat Vindem. I. p. 445. Lacomblet Urkundenb. I. S. 259.
Jul... Heinrich, Bischof zu Minden, der sich wegen der, durch seine Leute verübten Blendung
des Cölnischen Geistlichen Vortlev (vgl. Nr. 4784.) nicht genügend reinigen konnte, und deshalb
viele Widerwärtigkeiten auszustehen hatte, legt, vor zwei Kardinälen, sein Bischofsamt nieder,
und der Dompropst Werner wird an seine Stelle gewählt. Chron. S. Pantal. l. c. p. 935. —
Letzterer gehört, nach Mooyers handschriftl. mitgeth. Bemerkung, in die Familie der Edlen von
Bückeburg. |
November 4. Werner, Bischof zu Minden, weiht (im ersten Jahre seiner Ordination, und im zwei-
ten Jahre K. Friedrichs I.) das, im Jahre 1148 durch die Grafen von Hallermunt, zur Ehre des
Heil. Vitus, gegründete Benedictiner-Kloster Schinna. Lerbeck. Chron. l c. p. 176., wo die
Jahrzahl 4450 ein Schreib- oder Druckfehler sein muss.
Bernhard, Bischof zu Paderborn, gibt dem Kloster Hersuithehusen das von dem Paderborner Dom-
kapitel eingetauschte Gut Kyveninghusen am Osning. A. 4453, Frid. R. a. I. Episc. a. XXV.
Schaten A. P. I. p. 584. (CCLXXXIX.)
Derselbe bestütigt dem Kloster Gehrden Güter daselbst und zu Sedeshem, und fügt die Zehenten
derselben hinzu. A. 1453, Frid. R. a. IL Episc. a. XXVI. Kindlinger M. B. 3. B. 4. Abth. Urk.
S. 43. (CCXC)
Heinrich, Herzog zu Baiern und Sachsen, bestütigt die Schenkung des Dorfes Hampenhusen an das
Kloster Gehrden. A. 1453, Frid. R. a. IL Schaten A. P. I. p. 55&. Orig. Guelf. IV. p. 528.
(CCXCI.)
Robert, Prior, und der Convent des Klosters Wilbadessen, nehmen eine Familie in Wachszinsrecht
auf. A. 4453. Bisher ungedruckt. (CCXCIL)
(1453 — 1156.)
F. (Friedrich), Bischof zu Münster, weiht, im Auftrage des Erzbischofs À. (Arnold IL) zu Cóln, die
Johanniter-Ordens-Kirche zu Dusburk. S. d. Lacomblet Urkundenb. I. S. 268. — Der in der
Urkunde bezeichnete Papst A. kann entweder Anastasius IV. (1453—54) oder Adrian IV. (1154—59)
sein; Erzbischof Arnold aber starb 1156.
(1453 — 1170.)
Werner, Bischof zu Minden, beurkundet die Schenkungen des Edlen Mirabilis an die Domkirche
und an die Kirche S. Mauricii zu Minden. S. d. Spilcker Beitr. I. S. 460. (CCXCIIL) — Von
dem hier genannten Mirabilis s. Lerbeck. Chr. l. c. p. 177. — Die Urkunde kann übrigens, so
wie die nächstfolgenden, nur nach der Regierungszeit des Bischofs Werner bestimmt werden.
Derselbe beurkundet, dass der Edle Mirabilis, nach Absterben seiner Kinder und Brüder, mit Ein-
willigung seiner Schwestern Gerburg und Hildeswith und seines Schwagers Conrad, seine Güter
zu Broke und an vielen andern genannten Orten der Domkirche zu Minden geschenkt, und die
Regesta hist. Westfal. LI, 9
4809.
4810.
4844.
4819.
4813.
4844.
4845.
4816.
4847.
1848.
4849.
Übergabe im Gerichte des Grafen Bernhard von Wilepe, im Gau Langingen, an dem Orte No-
bike bei Hachen, vor vielen Edlen des Landes Engern, bewirkt hat, wogegen der Bischof ihm
und seinem Verwandten Thiederich auf Lebenszeit den Genuss einer Prábende anweist S. d.
Unter den in grosser Anzahl genannten Zeugen geistl. und weltl. Standes befinden sich: der
Dompropst Thietmar; Anno, Propst zu S. Martini; Bernhard, Graf von Wilepe, und sein Sohn
Eilbert; Graf Burchard von Luken; Widekindus advocatus; Herimann von Buckeburch; Evo co-
mes civitatis; u. a. m. Würdtwein Subsid. dipl. T. VI. p. 340.
Derselbe beurkundet, dass zur Zeit seines Vorgängers Widelo, eine edle Frau, Reinnildis oder Maria
genannt, mit Einwilligung ihrer Tochter, welche später Äbtissinn zu Wunstorp geworden, der
Kirche zu Minden den bischóflichen Hof zu Holthusen bei Scalkeberg gegeben, denselben aber
auf ihre und ihrer Tochter Lebenszeit zu Lehen erhalten; da aber der Bischof diesen Hof selbst
zu besitzen wünscht, um, wegen der Nähe bei der Stadt (Minden), sich zuweilen daselbst auf-
halten zu kónnen, so überlüsst er der gedachten Äbtissinn dafür auf Lebenszeit gewisse Prästa-
tionen zu Wunstorp und Runneberg. S. d. Unter den Zeugen befinden sich: der Domprops
Godebold; der Dechant Robert; Anno, Propst zu S. Martini; Hardinann, Propst zu Hameln; Her-
mann, Dechant zu S. Martini; Godefrid von Buckeburg; u. a. m. Würdtwein Subsid. dipl. T.
VL p. 337.
Desselben Fraternitäts- Vertrag mit dem Kloster Hamersleben. S. d. Bisher ungedruckt. (CCXCIY.
4154.
Februar 7. Papst Anastasius bewilligt dem Abte Wibald zu Corvey, auf dessen Lebenszeit, den
Gebrauch des Riuges. D. Lateran. VII. Id. Februar. s. a. (worüber aber kein Zweifel sein kann,
da in die kurze Regierungszeit dieses Papstes nur der Februar dieses einen Jahres fällt.) Mart.
et Durand Coll. ampliss. T. II. p. 572.
Jun. 47. König Friedrichs I. Aufenthalt iu Dortmund, erwiesen durch eine Urkunde desselben für
den Herzog Godefrid von Brabant, wobei die Grafen Heinrich von Tekeneburg und Heinrich
von Arnsberg unter den Zeugen. D. Tremon. XV. Kal. Jul. 4454, R. a. Ill. Miraei Opp. T. IL
. 970.
Friedrich, Bischof zu Münster, schenkt das ihm heimgefallene Lehengut zu Smithincdorp der neu
geweihten Kapelle zu Werne. A. A154, sub Anastasio papa. Niesert M. U. S. 2. B. S. 496.
(CCXCV.)
Derselbe bestátigt dem Kloster Asbeck den von dem Edlen Eppo geschenkten Vorsthof, und alle
anderen Güter. A. 4454, Frid. R. a. Ill. Episc. a. III. Bisher ungedruckt. (CCXCVL)
Derselbe stiftet, gemeinschaftlich mit der Grüfinn Gertrudis von Benthem, das Kloster Wietmersch.
A. 1454, Anastasii p. I. Frid. R. III. Jung Hist. Comit. Benth. Cod. dipl. p. 49. (CCXCVIL)
Bernhard, Bischof zu Paderborn, entscheidet einen Streit des Klosters S. Petri und Pauli daselbst
mit Bertold von Nitha, Güter zu Atlon betreffend. A. 4454; Frid. R. a. II. Kindlinger M. B. 3. B.
4. Abth. Urk. S. 49. (CCXCVIIL)
Theobald, Propst zu Xanten, bestätigt den, von dem Stifte Kappenberg mit dem verstorbenen Ca-
nonicus Ludolf zu Xanten geschlossenen Vergleich, wegen der Zehentlóse des Hofes Stikelenwic.
A. MA. Niesert M. U. S. 2. B. S. 492. (CCXCIX.)
Hathewigis, Ábüssinn zu Essen, verleiht zwei Canonissinnen ihres Stifts auf Lebenszeit die Einkünfte
- .eines ihr resignirten Lehengutes in pago Paffendorp. A. 4454. Wigands Archiv 4. B. 2. St. S. 95.
Godefrid, Graf von Arnesberg, Zeuge in einem Privilegium Erzbischof Arnolds II. zu Cöln, für das
-Süft S. Pantaleon daselbst. A. 4454. Lacomblet Urkundenb. I. S. 263.
4154 — 1155. 85
0. Gerhard, Propst zu Soest, und Heinrich von Volmutsteine, Zeugen bei einem von Erzb. Arnold 1l.
zu Cóln aufgerichteten Vergleiche zwischen den Kirchen zu Milneheim und Mofendorph. A. 1154,
Lacomblet Urkundenb. I. S. 263.
4455.
I. Februar 9. Wicbold, Abt zu Corvey, schenkt dem Hospitale zu Gróningen einen Antheil des Wal-
des genannt Hakel. Act. Corbeie V. Id. Februar. 1155, praelat. a. XI. Mart. et Durand Coll.
ampliss. T. II. p. 620., mit der Jahrzahl 4456. (CCC. — Auffallend ist die Angabe des eilften
Prälatur-Jahres Wibalds, da, nach seinem wirklichen Amtsantritt in Corvey, höchstens das neunte
gezählt werden könnte; ein Irrthum, in dem, wie sich weiterhin zeigen wird, diese Urkunde
nicht allein steht, der also keineswegs als ein blosser Schreibfehler zu betrachten ist.
u 925. Papst Adrian IV. bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Stifts Corvey. D. Rom.
V. Kal. Mart. 1154, pontif. a. I. Schaten A. P. I. p. 556. Mart. et Durand Coll. ampliss. T. II.
p. 616., mit der Jahrzahl 4455. (CCCI.) — Dass die Jahrzahl 145% im Originale nach der, das
Jahr mit d. 25. März anfangenden Zeitrechnung bestimmt, also das Jahr 1155 zu verstehen ist,
erhellet schon daher, dass Adrian IV. erst im December 1454 seine Regierung antrat.
3. Wicbold, Abt zu Corvey, bestimmt die Leistungen eines, der Kirche zu Corvey übergebenen Altar-
hórigen. A. 44155, prael. XI. Spilcker Beitr. II. Urk. S. 47., mit der Jahrzahl 4157. . (CCCIL) —
Da die Urkunde in Corvey ausgestellt ist, so muss sie in eine frühere Zeit dieses Jahres, vor
Wibalds Reise nach Italien, gehören.
ı. Mai 5. Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet die Stiftung und Ausstattung des Klosters Her-
suithehusen (Hardehausen). Fact. in capitolio Patherburnensi, die ascens. Domini 4455, Frid. R.
a. IV. Unter den Zeugen: der Dompropst Bernard; der Dechant Almar; Ecbert, Propst zu St,
Petri; Volewinus advocatus und sein Bruder Widekind; Thietmar von Büren; Werno von Stur-
methe; Ludolf von Osdagessen; Conrad Stapelo u. A. Schaten A. P. I. p. 560.
17. Papst Adrian IV. bestätigt die Privilegien des Stifts Hervord. D. Sutrii XVL Kal. Jun.
4155, pontif. a. I. Schaten A. P. I. p. 558., mit der falschen Jahrzahl 4454. Mart. et Durand
Coll. ampliss. T. II. p. 619., auszüglich, mit 4455. (CCCIII.)
. Jun. 44. Derselbe nimmt, auf Bitten "des Bischofs Bernhard zu Paderborn, das von diesem gestif-
tete Kloster Herswithehusen, welchem der Abt Volbert vorsteht, in seinen Schutz und befreit
es von dem Noval-Zehenten. D. apud civitatem Castelle III. Id. Jun. 4455, pontif. a. I. Schaten
A. P. I. p. 562.
Wibald, Abt zu Corvey und Stablo, und Heinrich, Graf von Tikeneburg, Zeugen in Kaiser Frie-
drichs I. Privilegium für die Abtei Knechtsteden. Act. in territorio Tyburtino, a. 4450, Frid. a.
R. IV. Imp. I. Ledebur N. Archiv III. S. 423. Lacomblet Urkundenb. I. S. 266. — Auf das Datum
dieser Urkunde ist daraus zu schliessen, dass Papst Adrians IV. Urkunde gleiches Inhalts in ter-
ritorio Tusculano II. Non. Jul. (6. Jul.) ausgestellt ist. Friedrichs I. Kaiserkrónung hatte am 18.
Jun. zu Rom stattgefunden.
. Jul. 44. Papst Adrian IV. bestätigt dem Abte Wibald zu Corvey das Schutzrecht des Stiftes Her-
vord. Dat. in territorio Tusculano, V. Id. Jul. s. a. (das aber, nach dem Zusammenhange der
Umstünde, kein anderes als 4455 sein kann) Bisher ungedruckt. (CCCIV.)
» » Derselbe beauftragt den Erzbischof Wichmann zu Magdeburg, auf die Klage des Abtes Wi-
bald zu Corvey, wegen der, von dem Bischof Philipp zu Osnabrück ihm vorenthaltenen Ze-
henten, beide Parteien zu vernehmen und die Sache rechtlich zu entscheiden. D. ut pr. Mart.
et Durand Coll ampliss. T. II. p. 578.
„ 49$. Derselbe incorporirt dem Stifte Corvey das im Geistlichen und Weltlichen sehr herab-
5*
4834.
4832.
4833.
1838.
4835.
A836.
1837.
41535.
gekommene Kloster Werbe. D. in territ. Tusc. Id. Jul s. a. Mart. et Durand Coll. ampliss. T. Il.
p. 649: (CCCV.)
Derselbe benachrichtigt den Erzbischof zu Mainz, dass er das Kloster Werbe dem Abt Wibald zu -
Corvey übergeben, und beauftragt ihn, letzteren gegen die Beunruhigungen des Grafen Bobbo,
der sich die Advokatie des Klosters Werben anmasst, zu schützen. S. d. aber ohne Zweifel .
bald nach der vor. Urk. ausgefertigt. Mart. et Dur. Coll. ampliss. T. IL p. 620.
Wibald, Abt zu Corvey und Stablo, wird von Kaiser Friedrich L, von Ancona aus, als Gesandter
nach Constantinopel geschickt. Otto Frising. de gest. Frid. I. Imp. lib. IL. cap. 23. — Die Ab-
reise muss zu Anfange des August geschehen sein.
Oktober 29. Gozwin, Graf von Tekeneburg, Zeuge in K. Friedrichs I. Schutzbriefe für das Kloster
Lochgarten. D. Wirzeburc IV. Kal Novembr. 4455, R. a. V. Hansselmann diplom. Beweis S.
369. — Da ein Graf Goswin von T. sonst nicht bekannt ist, so dürfte auf einen Irrthum im
Namen zu schliessen sein.
Kaiser Friedrich I. nimmt, auf Bitten des Bischofs Bernhard zu Paderborn, das Kloster Hersuide-
husen in seinen Schutz. A. 4155, R. V. Imp. I. Schaten A. P. I. p. 563.
Otto, Propst zu Kappenberg, schenkt dem Hause Kappenberg die von ihm aus eigenen Mitteln er-
kauften Weinberge zu Remagen. A. 4455. Bisher ungedruckt; nur auszüglich bei Niesert M.
U. S. 2. B. S. 202. (CCCVI)
Gegen das Ende dieses Jahres scheint der Abt Wibald von seiner Gesandtschaftsreise (Nr. 1832)
zurückgekehrt, und, wahrscheinlich wegen des unruhigen Zustandes seines Stifts Corvey, früber
hieher, als an den kaiserlichen Hof gegangen zu sein. Dies ist aus dem Briefe zu schliessen,
worinn er dem Kaiser, den er noch nicht von Ángesicht wieder gesehen, anzeigt, dass der Paps
die Untersuchung und Entscheidung seines Streites mit dem Bischof von Osnabrück, die von
letzterem ihm entzogenen Nordlündischen Zehenten betreffend, dem Erzbischof von Magdeburg
aufgetragen, dieser auch bereits beide Parteien auf den 21. Januar nach Merseburg vorgeladen
habe, und den Kaiser um Verwendung bei dem Erzbischof, Behufs einer für die Kirche zu Cor-
vey günstigen Entscheidung, bittet. In demselben Schreiben klagt Wibald dem Kaiser, das
Widekind von Schwalenberg den Grafen Thiderich von Höxter, welcher dem Kaiser auf seinem
Rómerzuge treu gedient, in Ausübung seines richterlichen Amtes und innerhalb der Kloster-
mauern, erschlagen, und der Graf von Tekeneburg Güter des Stifts Corvey und des dasigen
Hospitals gewaltsam an sich gezogen habe. Mart. et Durand Coll. ampliss. T. II. p. 577. — Das
Vorladungsschreiben des Erzbischofs von Magdeburg nebst andern darauf bezüglichen Briefschaf-
ten, worinn jedoch der Termin auf X. Kal. Februar. also den 23. Januar angesetzt ist, ebd
p. 579. sq., und das Empfehlungsschreiben des Kaisers an den Erzbischof Wichmann zu Magde-
burg, zu Gunsten des Stifts Corvey, ebd. p. 581. — Dagegen verwendet sich Bischof Friedrich
zu Münster bei dem Erzbischof von Magdeburg für den Bischof von Osnabrück; ebd. p. 583.
(4155 —4459.)
Friedrich II., Bischof zu Münster, entscheidet einen Streit zwischen dem Domkapitel und dem K«-
pitel des alten Domes daselbst, die Obedienz Mesehem und die S. Clemens-Kapelle betreffend.
S. d. Wilkens Gesch. d. St. Münster S. 81. (CCCVIL) — Da die beiden unter deu Zeugen ge-
nannten Própste, Reinold am Domstifte und Udo am alten Dome, erst seit 1455 vorkommen kös-
nen, indem in den Urkunden von 4154 ihre Vorgänger Heinrich und Engelbert noch genannt
werden, 4459 aber Reinold Erzbischof zu Cöln und Udo an dessen Stelle Dompropst wurde,
so ist hiernach die Zeit der Urkunde zu bestimmen.
4898. Derselbe bestätigt einen von dem Kloster Asbeck mit Heinrich von Ulflon geschlossenen Vergleich
4156. 37
wegen der Zehentlöse aus des ersteren Hofe Stokhem im Kirchspiel Coesfeld. S. d. Bisher
ungedruckt. (CCCVIIL) — Wegen des unter den Zeugen genannten Propstes am alten Dome,
Udo, kann auch diese Urkunde, wie die vor., nur zwischen die obigen Jahre gehören.
4156.
) Januar... Philipp, Bischof zu Osnabrück, in Begriff, auf die Ladung des Erzbischofs von Magde-
burg, sich nach Merseburg zu begeben, kommt, von dem Bischof von Minden begleitet, nach
Hildesheim, wo er erkrankt und dadurch an der Fortsetzung der Reise gehindert wird. Schrei-
ben des Bischofs Werner von Minden an den Erzb. Wichmann, b. Mart. et Dur. l. c. p. 582;
und des Bischofs Bruno von Hildesheim in derselben Angelegenheit, ebd. p. 584. — Auf dem
Tage zu Merseburg weigert sich Wibald, die Entschuldigung des Bischofs von Osnabrück anzu-
nehmen, und appellirt an den Papst. Bericht des Erzbischofs Wichmann an den Papst Adrian,
ebd. p. 584.
J. April 45. Osterfest, welches der Kaiser in Münster feiert. Albert. Stad. Chron. in Collect. Kulpis.
p. 288.
1. Bald darauf kam der Kaiser, der am 4. Mai einen Convent in Halberstadt hielt (Alb. Stad. l. c.),
wahrscheinlich auf der Reise dahin, nach Osnabrück, wo das Domkapitel ihn persónlich um
seine Verwendung in dem Zehentstreite mit Corvey bat. Vgl. das Schreiben des Kaisers, Mart.
et Dur. l. c. p. 599.
2. Mai 49. Heinrich, der resignirte Bischof von Minden, stirbt. Necrol. eccl. Mind. u. a.
3. Wibald, Abt zu Corvey, klagt dem Kaiser Friedrich, dass die Brüder Volkwin und Widekind (von
Schwalenberg) die Stadt Hóxter mit bewaffneter Macht unversehens überfallen und eingenom-
men, drei Tage daselbst verweilt, die umliegende Gegend verwüstet und für mehr als 900 Mark
Schaden gethan, ausserdem von den besseren Gefangenen 253 Mark erpresst und die Vestungs-
werke zerstört haben, da sie doch Schirmvögte desselben Ortes gewesen und keine Klage ge-
gen die Stadt gehabt; und bittet um gebührende Bestrafung dieser Übelthat. S. d. Mart. et
Durand Coll ampliss. T. II. p. 529. Grupen Orig. Pyrmont. S. 56. Falke C. Tr. Corb. p. 224.,
irrig zum Jahre 4452, wohin das Schreiben, schon wegen des, Friedrich I. beigelegten Impe-
rator-Titels, nicht gehóren kann. Da Wibald auf dem Reichstage zu Würzburg (s. nachher)
einen Bescheid in dieser Sache erhielt, so musste das Klageschreiben nothwendig diesem vor-
hergehen. — Nach einer Mittheilung des kaiserlichen Notarius Heinrich an Wibald, Mart. et Dur.
l c. p. 539., wurden Volkwin und Widekind auf den Bartholomáus-Tag (2%. August) vor den
Kaiser nach Worms geladen.
&. Jun... Reichstag zu Würzburg, welchem auch der Abt Wibald von Corvey beiwohnt. Otto Fri-
sing. l. c. cap. 29. Dieser stellt die Sache so vor, als ob Wibald unmittelbar von seiner Ge-
sandtschaftsreise nach Würzburg gekommen sei, was jedoch, nach dem Vorhergegangenen, sich
anders verhalten muss. Nach Ebendemselben fällt der Aufenthalt des Kaisers in Würzburg in
die Woche nach Pfingsten (40. Jun. u. f), womit auch die hier ausgestellten Urkunden überein-
stimmen. — Auf diesem Reichstage erhielt Wibald, auf seine Klage gegen die Brüder von Schwa-
lenberg, ein Fürsten-Urtheil, die Wiederherstellung der zerstörten Vestungswerke betreffend;
nach dessen Schreiben an den Bischof Bernhard zu Paderborn, Mart. et Dur. l. c. p. 530.
5. Jul. 4. (Octava Johannis Bapt) Kaiserlicher Hoftag zu Bamberg, wo der Kaiser, auf Ansuchen des
Domkapitels zu Osnabrück (s. Nr. 1844), mit dem Abte Wibald in der bekannten Zehent-
Streitsache unterhandelt. — Der Kaiser benachrichtigt das Domkapitel, dass er sich zwar von
der Gerechtigkeit der Sache des Abtes von Corvey überzeugt, diesen jedoch vermocht habe,
von seiner Appellation an den päpstlichen Stuhl abzustehen, und ermahut das Domkapitel, sich
2 An AN " Éc p -.
uu,
" & Dez BT 1 "ir
"8 ar
à
38 1156.
mit dem Stifte Corvey gütlich zu vergleichen, widrigenfalls er die Sache selbst zu entscheiden
gedenke. Mart. et Dur. l. c. p. 599. — Dies ist das letzte Document, worinn des langwierigen
Zehentstreites zwischen Osnabrück und Corvey Erwühnung geschieht, ohne dass sich ein klarer
Ausgang herausstellt. Wahrscheinlich ist die Sache, bei Wibalds bald nachher erfolgtem Tode
und der hierauf im Stifte Corvey eingetretenen Unordnung, liegen geblieben und später in Ver-
gessenheit gerathen. |
1846. Jul. 25. Heinrich, Herzog von Baiern und Sachsen, beurkundet, von den Brüdern von Amelung-
born das Gut Hethvelde, theils für Geld, theils für andere Besitzungen zu Erdeshusen, wieder
an sich gelöst zu haben. Act. Bruneswich VIII. Kal. Aug. 4456. Unter den Zeugen: Bernhard,
Bischof zu Paderborn; Reinaldus Cancellarius; Adolf, Graf zu Schowenburg; Volkwin und Wide-
kind von Schwalenberg, u. a. m. Falke C. Tr. Corb. p. 223.
A8&7. September 17. Kaiser Friedrich I. nimmt, zu Ehren des verstorbenen Erzbischofs Arnold II. zm
Cöln, dessen Schwester Hadewig, Äbtissinn zu Essen, und dessen Bruder Burkard von Wide in
seinen Schutz. D. Ratisbon. XV. Kal. Octobr. 4156, a. R. V. Imp. II. Kremer Beitr. II. S. 2%.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 269.
(1456 — 4159.)
4848. Reinalds, Dompropstes zu Münster, Constitution, die Verbesserung der Domkapitularischen Práben-
den durch Innebehalten der Einkünfte verstorbener Kapitularen betreffend. S. d. Wilkens Gesch.
der St. Münster S. 80. (CCCIX.) — Da Reinald auf dem Siegel dieser Urkunde sich kaiserlicher
Kanzler nennt, als solcher aber seit 4456 in Urkunden vorkommt *), und 4459 Erzbischof von
Cöln wurde, so muss die Urkunde zwischen die obigen Jahre gehören.
*) In folgenden kaiserlichen Urkunden erscheint Reinald als kaiserlicher Kanzler: a) vice Arnoldi Moguntisi
Archiepiscopi et Archicancellarii: in einer Urkunde für das Kloster Hildewardeshausen, d. in castro Buomene-
burc VI. Idus Maji 1156, a. R. V. Imp. I. Orig. Guelf. III. p. 463.; in einer Urk. für das Bisthum Verdes,
d. Columbariae XVI. Kal. Sept. 1156, a. R. IV. Imp. II. Mabillon de Re dipl. Supplem. p. 100.; in der be»
rübmten Urkunde, worinn der Kaiser dem H. Heinrich v. Sachsen das Herzogthum Baiern zurückgibt und das
neue Herzogthum Oesterreich errichtet, d. Ratisp. XV. Kal. Octob. 1156, a. R. V. Imp. ll. Miraei Opp. T.L
p. 539.; Orig. Guelf. III. p. 460.; Herrgott Geneal. Habsb. II. p. 281.; Olenschlager G. Bulle Urk. S. 24.; ia
der oben angef. Urk. v. gleichem Datum (Nr. 1847.); in einer Urk. für das Stift S. Emmeram, d. Ulm. Noa.
Februar. 1157, a. R. V. Imp. II. Liber Probat. p. 150.; in mehreren Urkunden für die Kirche zu Hamberg,
d. Frankenvort XVII. Kal. April. 1157, a. R. VI. Imp. IIl. Lindenbrog. Scr. R. Sept. p. 181. sq. und einer
Urk. v. gl. Dat. für die Kirche zu Nordhausen, Ayrmann Syll. Anecd. p. 291. (wo jedoch, nach den angege-
benen Regirungsjahren, auch: wohl das Jahr 1158 gemeint sein könnte); in einer Urk. die Main - Zolle betref-
fend, d. Worm. VIII. Id. April. 4137, a. R. V. Imp. II. Boehmer Cod. dipl. Moenofrancof. I. p. 15.; in e.
Urk. für ein Kloster bei Boppard, d. Colon. XVII. Kal. Maj. 1157, a. R. V. Imp. II. Günther Cod. dipl.
Rbeno - Mosell. I. S. 359.; in einer Urk. für die Marien - Kirche zu Antwerpen, d. in Noviom, Palat. III. Nos.
Jun. 1157, a. R. VI. Imp. Il. Miraei Opp. T. I. p. 184.; Mieris groot Charterb. I. p. 104.; in e. Urk. für
das Kloster Beichenberg, d. Goslar. VII. Kal. Jul. 1157, a. R. VI. Imp. III. Heinecc. Antiq. Goslar. p. 159.;
in der Urkunde, worinn der Kaiser dem H. Heinrich v. Sachsen die Schlosser Hartesberg, Scartfelt u. a. gibt,
d. Goslur. Kal, Januar. 1157 (womit aber 1158 gemeint ist), a. R. VI. Imp. III. Orig. Guelf. Ilf. p. 466.,
u. der Urk. v. gl. Dat. über die Grafschaft und den Forst im Liesgau, ibid. p. 468.; in e. Urk. für das
Kloster Pfeffers, d. Ulm. VII. Id. Febr. 1158, a. R. VI. Imp. III. Herrgott Geneal. Habsb. II. p. 180.; in e.
Urk. das Kloster Neuburg betr. d. Hagenoae III. Kal. Mart. 1158, a. R. VI. Imp. Ill. Schoepflin Alsat.
dipl. I. p. 246.; Würdtwein N. Subsid. IV. p. 361.; in zwei Urkunden für das Erzstift Bremen, d. in Verda
S. Suiberti X. Kal. Maj. 1158, a. R. VI. Imp. III. Lindenbrog. ]. c. p. 185, 186.; in der Urk. worinu dem
Erzb. v. Trier die Silbergruben in seiner Diöcese verliehen werden, d. Synzeche VI. Kal. Maj. 1158, a. R.
VIL. Imp. Ill. Günther Cod. dipl. Rheno-Mosell. I. S. 864.; in e. Urk. für das Bisthum Freisingen, d. Au-
uw
.
4156 — 1158. 39
(1456 —4474.)
. Otto, Stifter und dritter Propst der Kirche zu Kappenberg, widmet gewisse, von ihm besonders
gesammelte Einkünfte zur Feier der beiden Feste des Apostels Johannes, und schenkt der Kirche
verschiedene Kostbarkeiten. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCX.) — Da Propst Otto L, der Vor-
gänger des obigen Otto, 4156 starb, und 41172 des letzteren Nachfolger Hermann zum erstenmal
erwühnt wird, so kann diese und die folgende Urkunde nur zwischen die obigen Jahre gesetzt
werden.
Derselbe widmet eine Hove zu Wetmere zur Beleuchtung im Dormitorium der Laienbrüder. S. d.
Erneuerte Ausfertigung, mit Hinzufügung späterer Schenkungen für das Infirmitorium der Laien-
brüder zu Kappenberg, vom Jahre 1205. Bisher ungedruckt. (CCCXI.)
4457.
. März 98. Bernhard, Bischof zu Paderborn, gibt dem Kloster Helmwardeshausen anderthalb Hoven
nebst zwei Hofstäten zu Haldingen, und überlässt demselben den Noval-Zehenten von dessen
urbar zu machendem Lande. D. V. Kal. April. 4457. Schaten A. P. I. p. 566.
Mai 5. (in Rogationibus) Placitum zu Corvey, wo Herzog Heinrich von Sachsen die Klage des
Abtes von Corvey gegen Widikind von Schwalenberg, auf Verwendung des Bischofs von Pader-
born, so wie Volkwins, des Bruders jenes Widikind, und anderer Freunde desselben, dahin ent-
scheidet, dass Widikind, binnen hier und Jacobi, das deutsche Land diesseits des Rheins mei-
den und ohne Erlaubniss des Herzogs nie zurückkehren, zuvor aber dem Abt von Corvey den
zugefügten Schaden vergüten, und der Wittwe und den Kindern des von ihm ermordeten Gra-
fen Thiderich von Höxter Genugthuung leisten soll. Zugleich erklärt der Herzog das von ihm
zu Lehen gehende Schloss Desenberg, gleich andern Lehen Widikinds, für heimgefallen. Bericht
des Herzogs an den Kaiser, b. Mart. et Durand Coll. ampliss. T. II. p. 588. Falcke C. Tr. Corb.
p. 564. — Das bei Falcke a. a. O. u. Grupen Orig. Pyrm. S. 57. befindliche Schreiben des
Herzogs an den Abt Wibald, in derselben Angelegenheit, kann selbstredend nur durch einen
Schreibfehler oder sonstigen Irrthum die Jahrzahl 4467 führen, da in diesem Jahre der Abt
längst gestorben, und von der Sache nicht mehr die Rede war.
1158.
3. Januar 4. Graf Otto von Ravensberg, Zeuge in der Urkunde, worinn Kaiser Friedrich I. dem Her-
zog Heinrich von Baiern und Sachsen die Schlósser Hartesburg, Scartfeld u. a. gibt. D. Goslar.
Kal. Januar. 4457 (womit aber, nach unserer Zeitrechnung 1158 gemeint ist), a. R. VI. Imp. III.
Orig. Guelf. T. III. p. &66.; — und in einer andern Drkunde, worinn der Kaiser demselben Her-
zog die Grafschaft im Lisgau und den Forst im Harzgebirge bestätigt. D. eod. Samml. ungedr.
Urk. zur Niedersächs. Gesch. 5. St. S. 29. Orig. Guelf. I. c. p. 468. — In der letzteren Urkunde
erscheint auch Ludolf von Dassele, mit dem Zusatze: frater Cancellarii (nehmlich des damaligen
Münster'schen. Dompropstes und nachmaligen Cölnischen Erzbischofs Reinold). Wenn hierdurch
die gewöhnliche Annahme von Reinolds Abstammung aus dem Hause Dassol eine Bestätigung
zu erhalten scheint, so ist es doch auffallend, dass er sich cines, von dem bekannten Dassel-
gust. XVIII, Kal. Jul. 4158, a. R. VII. Imp. III. Meichelbeck Hist. Freising. I. p. 337. b) vice Stephani Vien-
nensis Archiep. et Árchicanc. in einer Urkunde das Schloss Baffrimont betreffend, d. in Monte Barri XVIII,
Kal. Decembr. 1157, a. R. VI. Imp. III. Schoepflin Alsat. dipl. I. p. 243.; u. a. m. denn dies Verzeichniss
soll keineswegs für vollständig gelten. — In späteren von ihm recognoscirten Urkunden erscheint er als Ar-
chicancellarius Italiae.
it
k0
4854.
4859.
4860.
1158.
schen Wappen ganz verschiedenen Siegels bedient. (Vgl. die Abbildung desselben, nach de
Nr. 1848. erwühnten Urkunde.)
Januar 9. Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet einen Vertrag, wodurch der Abt Conr
zu Helmwardeshausen dem unter der Aufsicht des Abtes Conrad zu Paderborn stehenden Klo
ster Wilbodessen Güter zu Ikinhusun verkauft. D. V. Id. Januar. 4158, Frid. a. R. VI. Imp. IIl
Bisher ungedruckt. (CCCXIL)
. April 13. Dessclben erneuerte Stiftungs- und Dotations- Urkunde des Klosters Wilbodessen. D. Md
April. 4458, Frid. a. R. VI. Imp. III. Episc. a. XXVIII. Bisher ungedruckt. (CCCXHL)
48. Arnold, Erzbischof zu Mainz, bestätigt den Tausch, vermöge dessen das Kloster Ame
lungsborn von der Kirche zu Grene den Zehenten zu Erdishusen ertauscht. D. Helgenstadt XIY.
Kal. Maji 1458. Auszug b. Falcke C. Tr. Corb. p. 89.
22. Die Bischöfe Friedrich von Münster und Philipp von Osnabrück, die Grafen Simon va
Tekeneburg, Otto und sein Bruder H. von Ravensberg, Zeugen in zwei Urkunden Kaiser Fri:
drichs I. für das Erzstift Bremen. D. in Verda S. Swiberti X. Kal. Maj. 1458, a. R. VI. Imp. IR
Lindenbrog. Scr. R. Septentr. p. 485, 486.
26. Gerhard, Propst zu Soest, Zeuge in Kaiser Friedrichs I. Urkunde für das Kloster amd
der Insel Rolandswerth. D. in regia villa Sinzeche a. 4458, R. VI. Imp. IIl. Günther Cod. dipl
Rheno -Mosell. I. S. 362. — Eine ebendaselbst ausgestellte Urkunde für das Erzstift Trier bai
das vollstándige Datum VI. Kal. Maj.
Jul. 14. Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet, dass von ihm Graf Otto von Ravensberg
von diesem der Edle Folcquin, Vogt der Kirche zu Paderborn, und von diesem wieder Were
her von Berentorp, den Zehenten zu Hubikesheym zu Lehen gehabt, welchen der Abt Ufo sa
Flectorp abgelöst; und bestätigt den deshalb geschlossenen Vertrag. Act. IL Non. Jul. 1158
Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. Alterthumsk. VIII. S. 56. |
49. Wibald, Abt zu Corvey und Stablo, stirbt auf der Rückreise von einer abermaligen Ge
sandtschaft nach Konstantinopel im Verdachte der Vergiftung. Todestag und Jahr nach Anal
monaster. Stabul, da die Corvey'schen Nachrichten, merkwürdig genug, nichts davon meldes
Seine Leiche, zuerst an dem Orte seines Todes (Butellia in Paphlagonien) beigesetzt, wurde ii
folgenden Jahre, auf Veranlassung seines Bruders und Nachfolgers in Stablo, Erlebold,. radi
Stablo gebracht und dort ehrenvoll bestattet. Annal. monast. Stabul. — Der Griechische Kai
suchte sich nachher durch eine eigene Gesandtschaft von dem Verdachte, der wegen Wi
Tode auf ihm ruhte, zu reinigen. Radevic. de gest. Frid. I. Imp. lib. Il. cap. 22. — Im
Corvey scheint nach Wibalds Tode eine grosse Unordnung eingetreten zu sein, indem die Nack
richten für viele Jahre ganz schweigen, und sogar die Zeitrechnung in Verwirrung ist Jünger
Nachrichten schreiben Wibald eine vierzehnjährige Regierung zu, was zwar unrichtig ist, aba
doch mit der Bezeichnung des Jahres 4155 als seines eilften Regirungsjahres (Nr. 4891., 4823]
merkwürdig übereinstimmt, so wie andererseits die, den Stablo'schen Nachrichten widerspre
chende, Angabe des Jahres 4460 als seines Todesjahres, sich auf jene zu gründen scheint. —
Ganz irrig ist es, wenn Peter Visselbeck, oder vielleicht der unter dessen Namen versteckt
Paullini selbst, Wibald erst am 40. November 4174 an einer Lungenentzündung sterben lis
(Pet. Visselbeccii Chron. Huxar. in Paullini Rer. et Antiq. Germ. Syntagm. p. 25.), da der kk
gende Abt Conrad schon 1176 das sechzehnte Jahr seiner Prälatur zählt. Wenn aber der let
tere hiernach nicht vor 4160 zur Regierung gekommen sein kann, so muss entweder nach Wiballi
Tode ein zweijáhriges Interregnum statt gefunden haben, oder der Name seines nächsten N
folgers ganz verloren gegangen sein.
61.
62.
65.
66.
1158 — 1160. rt
Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet die Erwerbung der Zehenten zu Gehrden, Siddessen
und Hampenhusen für das Kloster Gehrden. Act. a. 4458, Episc. XXX. Bisher ungedruckt.
(CCCXIV.)
Derselbe eignet dem Kloster Gehrden ein Gut zu Esneberg. A. 4458, Episc. XXX. Bisher unge-
druckt. (CCCXV.)
. Derselbe eignet dem Kloster Gehrden Güter zu Hostheim, Frodenhusen, Dallessen und Boddenhusen.
A. 4458, Episc. XXX. Kindlinger M. B. III. 4. Abth. Urk. S. 49. (CCCXVI)
. Derselbe bestütigt dem Kloster Gehrden Güter zu Osterhusen und Ekhusen. A. 1458, Frid. Imp. V.
Episc. XXX. Kindlinger M. B. III. 4. Abth. Urk. S. 52. CCCXVIL)
Heinricus de Westphalia, ein Ministerial der Kirche S. Pantaleons zu Cóln, ist Zeuge in einer Ur-
kunde des dortigen Abtes Wolbero. A. 41458. Lacomblet Urkundenb. I. S. 273. — Ist derselbe
vielleicht identisch mit dem, aus vielen Urkunden bekannten, Heinrich von Volmodestein? Letz-
terer erscheint unter andern auch in diesem Jahre, in einer Urkunde Erzb. Friedrichs 1l. zu
Cöln, für die Abtei Knechtsteden. Lacomblet Urkundenb. I. S. 272.
4459.
Philipp, Bischof zu Osnabrück, trennt die Kirche zu Cappeln von der bisherigen Mutterkirche zu
Emstike, und bewilligt den Eingesessenen daselbst das Wahlrecht ihres eigenen Pfarrers. A. 1459.
Unter den Zeugen: der Dompropst Albericus; der Dechant Timmo; Gerhard, Propst der kleinern
Kirche (S. Johannis). Möser O. G. II. S. 294; s. W. VIIL S. 85.
(1459 — 1464.)
. Papst Victor IV. empfiehlt das, dem Stifte Corvey incorporirte Kloster Werbe dem Schutze des Erz-
bischofs von Mainz. D. Bisuntiae IIL Id. Septbr. s. a. Wigands Archiv III. 2. St. S. &. — Papst
Victor, bekanntlich in zwiespaltiger Wahl 1159 gewählt, starb am 20. April 4164.
. Wernher, Bischof zu Minden, vom Papst Victor und Kaiser Friedrich nach Italien berufen, verpfän-
det, Behufs der nóthigen Reisekosten, den Zehenten zu Oulhusen an die Kirche S. Martini zu
Minden. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCXVIIL) — Die Urkunde ist nach der Zeit des darin
genannten Papstes Victor zu bestimmen; auch starb 1164 der unter den Zeugen erscheinende
Graf Adolf. Vgl. Nr. 1903.
1160.
. Bernhard, Bischof zu Paderborn, schenkt dem Abte Wycbold zu Flieztorp den aus dessen Sundern
bisher erhobenen Zehenten, A. 1160. Unter den Zeugen: Sifrid, Propst zu Paderborn; Almar,
Dechant, Evergisus (der nachmalige Bischof), Canonicus daselbst; Conrad, Abt zu Paderborn;
Graf Otto; der Vogt Volcquin; u. a. m. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. VIII. S. 57.
Derselbe schenkt dem Kloster Herwidehusen (Hardehausen) ein Wohnhaus und drei Salzhüuser zu
Saltkotten, ein Haus zu Paderborn an der Strasse die vom Markte zur Stadt führt, einen Theil
des Feldes genannt Druc, an dem Wege von Apenhusen nach Colstede, und den dritten Theil
seiner wilden Pferde (indomitarum equarum mearum). A. 4460. Unter den Zeugen: der Dom-
propst Sifrid; Ludolf, der Bruder des Bischofs. Schaten A. P. I. p. 568.
Jul. 46. Bernhard, Bischof zu Paderborn, stirbt. Gobel. Pers. l. c. p. 270. Todestag nach Necrol.
Abdingh. Bustorf. u. Heris. Andere nennen d. 49. oder 20. Jul.
Friedrich Il, Bischof zu Münster, verleiht dem Stifte Kappenberg das Archidiaconat der Kirche zu
Alen. A. 1160. Niesert M. U. S. 1l. S. 204. (CCCXIX.)
Regesta hist. Westfal. II. 6
42
4813.
4874.
4815.
4876.
1877.
4878.
1879.
4880.
4881.
4882.
1160 — 1161.
Derselbe eignet dem Kloster Asbeck das Haus Hubrechtinchof und bestätigt die Schenkung einer
Ware im Walde Wirs. A. 1160. Niesert M. U. S. IV. S. 413. (CCCXX.)
Evergis, Bischof zu Paderborn, bestätigt das von seinem Vorgänger, dem Bischof Bernhard, gestif-
tete Kloster Hersethehusen und dessen Besitzungen. A. 1160. Unter den Zeugen: der Dom-
propst Sifrid und der Dechant Alcmar. Schaten A. P. I. p. 571.
Philipp, Bischof zu Osnabrück, bestätigt dem Domkapitel daselbst den Zehenten des Hofes Buclo
und des dazu gehörigen Hauses Plochus, und beurkundet, dass ein gewisser Menword, welcher
denselben in Anspruch genommen, nach gerichtlicher Erklärung, nur & Schillinge jährlich am
Feste Crispini und Crispiniani zu fordern habe. A. 1460. Die unter den Zeugen vorkommenden
Grafen Otto und Heinrich (von Ravensberg) werden Principes genannt, und die Nobiles, Her-
mann von der Lippe, Wilhelm von Holte, Cono von Thefholt u. A. von ihnen unterschieden.
Möser O. G. II. S. 292. s. W. VIII. S. 86.
Derselbe verbindet mit der Propstei der Johannis-Kirche zu Osnabrück die Decanie und Kirche ze
Spenge, und die Decanien einiger anderer Kirchen. A. 4460. Moser O. G. II. S. 293. s. W.
VIII. S. 87. (CCCXXI)
Derselbe beurkundet die dem Kloster Gertrudenberg geschenkten Zehenten. A. 4460. Moser O. G.
II. S. 293. s. W. VIIL S. 87. (CCCXXL)
Derselbe befreit das Kloster Gertrudenberg von aller weltlichen Gerichtsbarkeit und bewilligt ihm
die freie Wahl des Vogtes. A. 4460, Frid. Imp. VIII. Moser O. G. II. S. 297. s. W. VIIL S. 90.
(CCCXXIIL)
Wilhelm, Abt zu Werden, beurkundet, dass sein Ministerial Heinrich von Bardensceide sich ver-
pflichtet hat, von einer Hove daselbst, genannt Bodenlen, mit welcher die Kapelle S. Nicolai
auf dem Markte zu Werden bewidmet worden, letzterer jährlich 2 Schillinge zu entrichten. A.
4460. Lacomblet Urkundenb. I. S. 277.
Heinrich, Herzog zu Sachsen, gibt dem Kloster Hersuidehusen ein Gut zu Hodagessen tauschweise
für zwei Hoven zu Rosbeke, in Gegenwart und mit Einwilligung Volcwins von Swalenberg, wel-
cher jenes Gut bisher zu Lehen hatte. Fact. in Treise. S. d. Unter den Anwesenden ist der
Abt Daniel zu Hersuidehusen. Wigand Fehmgericht S. 222. — Die undatirte und aller Merk-
maale zur Zeitbestimmung entbehrende Urkunde kann muthmasslich hieher gesetzt werden, da
sie mit Nr. 4870 in einigem Zusammenhange steht.
4104.
Reinald, Erzbischof zu Cóln, beurkundet die Wiedereinlósung der Güter zu Anruchte, Menethen und
Hage, welche dem Grafen Herimann von Molenarken verpfändet gewesen waren. Act. in pa-
latio ap. Coloniam, a. 4164. Kremer akad. Beitr. Il, S. 223. und daraus im Auszuge Seibertz
Urkundenb. I. S. 74.
Friedrich, Bischof zu Münster, eignet dem Stifte Kappenberg einen Hof zu Herebedde, welchen
einer der von dem Propst Otto an das Bisthum Münster überlassenen Eigenhórigen, ebenfalls
Otto genannt, demselben käuflich aufgelassen hat. Act. in placito apud Bachvelt a. 4464. Bis-
her ungedruckt. (CCCXXIV.) — Niesert M. U. S. II. S. 210. gibt eine, angeblich von Kindlinger
aus dem Original abgeschriebene Urkunde, welche, anstatt des Hofes Herebedde, curtim in Cu-
rede alio nomine Dikhues nennt, übrigens aber, abgesehen von manchen Lese- oder Schreib-
fehlern, wörtlich mit unserer Urkunde übereinstimmt. Ein mit der Angabe bei Niesert überein-
stimmendes Original- Document ist indessen weder in Münster noch in Kappenberg vorhanden.
1162 — 1163. 43
1162.
4883. Jun. 3. Friedrich, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde Kaiser Friedrichs I. für das Bis-
thum Passau. D. ante portas civit. Mediolan. tempore vastationis, III. Non. Jun. 4464, a. R. X.
Imp. VII. Hund Metrop. Salisb. I. p. 372. — Obgleich bei dieser und den folgenden, theils die
Jahrzahl 4464, theils 4462 führenden Urkunden, die Regierungsjahre mehr für 4464 sprechen,
so zeigt doch die Erwähnung der Zerstörung von Mailand, dass sie in das Jahr 4462 gehören
müssen, in welchem diese Begobenheit statt fand. Vgl Raumer Hohenstaufen (2. A.) 2. D. S.
443 ff.
A884. „ 20. Derselbe, Zeuge bei Kaiser Friedrichs I. Bestätigung der Privilegien des Bisthums Bran-
denburg. D. Laudae in palatio Imperatoris, XII. Kal. Jul. 4461, a. R. X. Imp. VIL. Gercken
Fragm. March. II. S. &. Stiftshist. v. Brandenb. S. 354.
A885. Kaiser Fridrich I. bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Stifts Kappenberg. Unter den Zeu-
gen, die Bischöfe Friedrich von Münster, Guarnerus von Minden und Hevirgisus von Paderborn.
D. Laudae in generali concilio, a. 1462, R. X. Imp. VII. Annal. ord. Praemonstr. T. I. p. 373,
und daraus Niesert M. U. S. Il. S. 206, mit der Jahrzahl 4164. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 191,
mit 4162, (CCCXXV.)
4886. Die Bischófe Friedrich von Münster und Wernher von Minden, Zeugen in einer Urkunde K. Frie-
drichs I. für das Kloster Wigoldsbehr bei Odenheim. D. Laudae in generali concilio ibidem in
tertia Mediolan. vastatione congregato, a. 1461, R. X. imp. VII. Schoepflin Alsat. dipl. I. p. 249.
4887. Evergisus, Bischof zu Paderborn, beurkundet die Schenkungen des Edlen Erpo an das Kloster SS.
Petri und Pauli daselbst. A. 1462, Frid. a. R. XI. Imp. VII. Episc. a. II. Bisher ungedruckt.
(CCCXXVL)
4888. Philipp, Bischof zu Osnabrück, eignet der Johannis-Kirche daselbst einen Zehenten zu Mulen. D.
in Osemb. 1162. Mósers s. W. VIII. S. 317, mit der Jahrzahl 14163. (CCCXXVIL)
4889. Bertholdus, Dechant, und das Kapitel der Kirche zu Soest beurkunden, dass Gerhard, Canonicus
daselbst, der Kirche ein von ihm angekauftes Gut zu Bekesethe geschenkt hat, von dessen Ein-
künften 6 Schillinge bei seinem Anniversarium theils an die Stiftsgeistlichen, theils an die Schü-
ler vertheilt, theils zu Lichtern verwendet werden sollen. A. 4462. Copiar. Sosat. vormals im
Besitz des Dr. Gehrken. Bisher ungedr. Künftig in d. Nachtr. zu Seibertz Urkundenb.
4890. Adelbert, Graf von Everstein, gibt dem Kloster Helmarshausen den Zehenten in Weddikesson, wel-
chen er von Mainz zu Lehen trug. 4462. So angeführt b. Spilcker Beitr. IL Urk. S. 20.
4163.
4894. April 48. Friedrich, Bischof zu Münster, Zeuge in Kaiser Friedrichs I. Schutzbriefe für das S. Ru-
perts-Kloster. D. Mogunt. XIV. Kal. Maji 1163, a. R. XI. Imp. VIII. Guden. Cod. dipl. T. I. p. 245.
4892. Oktober 18. Bei dem durch Herzog Heinrich von Baiern und Sachsen aufgerichteten Friedens-
schlusse zwischen den deutschen und Gothländischen Kaufleuten, sind unter den Zeugen: Graf
Friedrich von Arnesberg, Graf Heinrich von Ravenesberg und Graf Atholf (von Altena oder von
Schauenburg?) Dat. in Ertineburch XV. Kal. Nov. 4163. Sartorius Gesch. d. Urspr. d. deutschen
Hanse, 2. Bd. S. 6. Urkundenb. d. Stadt Lübeck I. S. 2.
1893. Friedrich, Bischof zu Münster, bestätigt dem Kloster Liesborn eine Zehentlóse zu Mulenbeck. A. 1163.
Bisher ungedruckt. (CCCXXVIII.)
4893b.Derselbe vergleicht sich. mit dem Kloster Asbeck wegen eines Waldes, einer Zehentlóse u. a. m.
A. 4163. Bisher ungedruckt. (CCCXXVIII b.)
4894. Evergisus, Bischof zu Paderborn, verordnet die Urbarmachung des zu seinem Hause Heristelle ge-
6 *
4
4895.
4896.
1897.
A898.
1899.
4900.
19014.
4902.
1903.
4904.
41905.
1168 — 1165.
hórigen Waldes und bestimmt die Rechte des daraus zu gewinnenden Landes. A. 1163, epis.
IV. Wigand Archiv I. S. 444. (CCCXXIX.)
Heinrich, Herzog zu Baiern und Sachsen, bestätigt dem Kloster Flechtorp den Zehenten daselbst
welchen es, zu Folge der Urkunden des Bischofs Bernhard von Paderborn und des Abtes Folc-
mar von Corvey, durch Tausch erworben. Zeugen: die Bischöfe Evergis von Paderborn und
Wernher von Minden; die Aebte Conrad zu Corvey und Conrad zu Paderborn; Graf Otto und
sein Bruder Heinrich von Ravensberg; Graf Heinrich und sein Bruder Friedrich von Arnesberg;
Graf Folcwin und sein Bruder Wedekind von Swalenberg; Graf Adelbert von Everstein. Act. in
conventu Hanovere a. 4463. Lamey Gesch. v. Ravensb. Urk. S. 44.
Theoderich, Graf zu Cleve, bestätigt dem von den Grafen Godefrid und Otto von Kappenberg ge
stifteten Nonnenkloster zu Wesel die Gemeinschaft an dem Demmerwalde und andere Rechte.
A. 4463. Miraei Opp. T. III. p. 324. Teschenmacher Cod. dipl. p. 33. v. Steinen Kappenb. S. 87.
Niesert M. U. S. II. S. 213, aus Miraeus; alle Abdrücke überaus fehlerhaft. (CCCXXX.) — Die
Urkunde scheint Wiederholung einer älteren, von den im Eingange genannten Aeltern des Gra-
fen, Arnold und Ida, ausgestellten Urkunde zu sein, bei deren Abfassung die beiden Grafen
von Kappenberg noch am Leben waren; denn keine andern kónnen die fratres sein, die in der
Urkunde mehrmals genannt werden.
Sifrid, Priester zu Herse, stiftet daselbst, mit Genehmigung der Äbtissinn Regelind, eine Memorie,
mit 4 Hoven zu Lovenna. A. 1163. Wigands Archiv V. S. 329. (CCCXXXI)
Graf Adolf von Schowinburg, Zeuge bei Erzbischofs Hartwig zu Hamburg Bestätigung der Canonical.
Präbenden in der Kirche zu Lübeck. A. 4163. Leverkus Urkundenb. d. Bisth. Lübeck, I. S. 5.
Heinrich, Graf von Ratzeburg, führt Kolonisten aus Westfalen in das Land der Polaber. Helmold.
ap. Leibnit. Scr. R. Br. T. IL p. 614.
1164.
Jul &. Graf Atholf von Scowenburch, Zeuge in Herzog Heinrichs von Sachsen Urkunde über die
Stiftung der Canonical-Prübenden in der Kirche zu Lübeck, und in dessen Befreiung der Dom-
herren zu Lübeck von bürgerlichen Lasten. Dat. ap. Fardiam IV. Id. Jul. 1464, Frid. Imp. a. R.
XII. Imp. IX. Leverkus Urkundenb. d. Bisthums Lübeck, I. S. 8. u. 10.
Hathewigis, Äbtissin zu Essen, bekennt dass cine Freie, Helemburgis, um ein Gut in Vorsthusen zu
erlangen, sich mit ihren Töchtern dem Stift Essen zu Wachszinsrecht übergeben. A. 4464. Kind-
linger Hórigk. S. 238. Lacomblet Urkundenb. I. S. 284.
Dieselbe beurkundet einen Vergleich zwischen der Stfts-Küsterinn Elisabeth und einem gewissen
Hermann, wegen einer Hove zu Balto, deren Besitz dem letzteren, gegen einen an die Stfts-
Küsterinn zu entrichtenden Zins, belassen wird. S. d. Westphalia 3. Jahrg. S. 321. — Die undat.
Urk. wird, der Abtissinn Hathewigis wegen, hier eingereihet. Für die a. a. O. muthmasslich
angenommene Jahrzahl 4470 ist kein Grund nachgewiesen.
Die Leiche des in einer Schlacht gegen die Slaven gebliebenen Nordalbingischen Grafen Adolf (von
Schauenburg) wird nach Minden gebracht. Helmold. l. c. p. 622.
1165.
August 47. Evergisus, Bischof zu Paderborn, gibt dem Kloster Helmwardeshausen den Noval--
Zehenten zu Mulessen. D. XVI. Kal. Septembr. 4465. Bisher ungedruckt. (CCCXXXIL.)
91. Reinald, Erzbischof zu Cöln, beurkundet und bestätigt die Rechte der Stadt Medebach.
»
41165 — 1166. 45
D. Colon. IL Kal. Septemb. 4465, Rainaldi pontif. a. VIL Kindlinger M. B. 3. B. 4. Abth. Urk.
S. 5& (fehlerhaft). Seibertz Urkundenb. I. S. 73 *).
. Oktober 2. Reinold, Erzbischof (Electus) zu Cöln, wird (nachdem er in demselben Jahre, in Sab-
bato quatuor temporum, zu Würzburg, nebst einigen andern erwühlten Bischófen, erst die Prie-
sterweihe empfangen), .zu Cóln, durch der Bischof Philipp von Osnabrück, in Gegenwart des
Kaisers und der Kaiserinn, zum Bischof geweiht. Godefridi Annal. ap. Freher. T. I. p. 337.
Decemb. 29. Die Bischöfe Evergisus von Paderborn und Garnerius von Minden, Zeugen in einer
Urkunde Kaiser Friedriche I. für die Abtei de Bona Spe (Bonne-esperance, in Hennegau) D.
Aquisgrani in palat. imper. IV. Kal. Januar. 4466, a. R. XII. imp. X. (es ist aber ohne Zweifel
das Jahr 4465 unserer Zeitrechnung gemeint.) Miraei Opp. T. III. p. 346.
. Friedrich, Bischof zu Münster, bestätigt die Privilegien und verschiedene Besitzungen des Klosters
Liesborn. A. 4465, Frid. R. XIV. Imp. XIII. Bisher ungedrucht. (CCCXXXIII.)
. Liutgardis, Äbtissinn zu Hervord, nimmt eine Eigenhórige, durch Wechsel, in das Wachszinsrecht
ihrer Kirche auf. Bisher ungedruckt. (CCCXXXIV.)
. Grosser Brand in Paderborn, wodurch der óstliche Theil der Stadt bis zum Markte, mit der Markt-
kirche und dem Kloster Abdinghof, zerstört wird. Gobelin. Pers. l. c. p. 270.
. Die Kirche S. Martini zu Minden, mit allen dazu gehörigen Häusern brennt ab. Lerbeck Chron. |.
c. p. 169. . |
Das Kloster Neuen-Heerse brennt ab. Chron. Mont. ser. ad h. a. — Die Abtissinn Hogardis stellte
einen Theil desselben, zum Seelenheil ihres Bruders Lambertus, auf ihre Kosten wieder her.
Necrol. Heris. ad XVI. Kal, Mart, ap. Strunck. p. 371.
4166.
Otto, Graf von Ravensberg, widmet sein Gut Flarsheim mit allen dazu gehörenden Rechten (welche
vollstándig aufgezühlt werden) zu einem Nonnenkloster Augustiner-Ordens. Act. a. 1166, in
diebus Reynoldi Colon. Archiep. praesente Philippo postmodum successore ejus. Ausserdem be-
finden sich noch unter den Zeugen: die Pfarrer Heinrich zu Flarsheim, Hescl zu Recklinghausen,
und Moyses zu Olfen. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 202. — Der, den folgenden Erzb. Philipp
betreffende Zusatz beweist dass die Urkunde erst lange Zeit nach der Handlung ausgefertigt
wurde.
August |. Reinold, Erzbischof zu Cóln, bestätigt die Stiftung des Klosters Vlarsheim. D. Colon. in
festivitate b. Petri ad vincula 4166, Frid. R. a. XIV. Imp. XI. Lamey Gesch. v. Ravensb. Urk.
S. 42., fehlerhaft. ,(CCCXXXV.)
» » Derselbe verordnet die Urbarmachung des Waldes Altholt bei Soest und verfügt über
die Benutzung des dadurch gewonnenen Bodens. Act. Colon. in eccl. S. Petri, in Kal. Augusti
4166. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 196. Seibertz Urkundenb. I. S. 76., mit dem Datum: VIIL Id.
Jul. und andern Abweichungen, nach einer verschiedenen Ausfertigung. (CCCXXXVI.)
Der Erzbischof von Cóln, die Bischöfe von Paderborn, Minden und Münster, und Herzog Heinrich
von Sachsen belagern die Stadt Arnsberg, weil Graf Heinrich von Arnsberg seinen Bruder Hein-
rich den Jüngern ins Gefängniss geworfen hatte, worin er gestorben war. Arnsberg wurde ero-
bert und zerstórt, und der Graf vertrieben, spàter aber durch den Erzbischof von Cóln, dem
er seine Besitzungen zu Lehen auftrug, wieder eingesetzt. Gobel. Pers. 1. c. p. 271.
*) Nach der von Sartorius, Gesch. d. Urspr. d. deutsch. Hanse, II. S. 7. Not. ausgesprochenen Vermuthung wäre in
dieser Urkunde, statt Rutia, Aus (Rügen) su lesen.
4947.
1918.
1919.
1920.
1921.
1922.
1923.
1924.
1925.
1926.
1166 — 11671.
Kaiser Friedrich I. bestätigt einen Vertrag zwischen dem Bischof Godefrid von Utrecht und dem
Grafen Florentius von Holland, worin die Grafschaft Friesland beiden gemeinschaftlich zugespro-
chen wird, und der Graf von Holland sich zugleich verbindlich macht, dem Bischof das Schloss
Bentheim erobern zu helfen. A. 1166. Heda Hist. Episc. Ultraj. p. 174., und daraus Jung Hist
Comit. Benthem. Cod. dipl. p. 23. — Der Vertrag, in Beziehung auf die Grafschaft Bentheim,
welche der Graf von Holland, zum Nachtheil seines jüngeren Bruders Otto, dem Bischof ero-
bern helfen wollte, um sie von diesem zu Lehen zu empfangen, kam nicht zur Ausführung, und
beide Brüder wurden mit einander ausgesóhnt. Das Datum dieser Urkunde ist übrigens uns-
cher. Vgl. Nr. 2018.
Reinald, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass er einen Theil der zu seinem Hofe Gelmen gehón- |
‘gen Länderei, wegen zu weiter Entfernung von demselben, davon getrennt und in einzelnen |
Stücken vererbt hat. Act. Sosat. in eccl. S. Walburgis, a. 1166, Frid. R. XIV. Imp. XI. Haeber- |
lin Anal. med. aevi p. 201., u. daraus Seibertz Urkundenb. I. S. 71.
Derselbe verkauft dem Ritter Helmwicus von Holthusen einen Wald genannt Broil bei Burgelon
um von dem Kaufgelde ein verkauftes Gut zu Gladbach zu bezahlen. A. 4166, Frid. R. XIV.
Imp. XI. Seibertz Urkundenb. I. S. 79.
Heinrich, Herzog von Baiern und Sachsen, schenkt dem Kloster Amelungsborn einen Hof zu Adel
loldesheim. Unter den Zeugen: Volcwin und sein Bruder Widekind von Schwalenburg. A. 1166.
Falke C. Tr. Corb. p. 223.
Franco, Abt zu Liesborn, beurkundet das Recht der zu seiner Kammer hörigen Leute. A. 1466.
Kindlinger Hórigk. S. 240. (CCCXXXVIL)
Conrad, Abt des Klosters S. Marien bei Swalenberg, verkauft dem Abte Ufo zu Flietorp einen Hof
zu Urthorp. Unter den Zeugen: Evergisus, Bischof zu Paderborn; Conrad, Abt daselbst; der
Vogt Folquin von Swalenberg und sein Bruder Widikind. A. 4166. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u
Alterthumsk. VIII. S. 58.
Graf Everard von Altina und sein Bruder Graf Engilbert, auch Heinrich von Folmudestene, Zeugen
bei Erzb. Reinalds zu Cöln Bestätigung der Besitzungen der Abtei Altenberg. D. Colon. a. 1166,
Frid. R. XIV. Imp. XL, pontif. Rein. a. I. Lacomblet Urkundenb. I. S. 29%. — Seit seiner bischöf-
lichen Consecration (vgl. Nr. 1906) fängt Reinold die Zahl seiner Pontifikatjahre wieder von 4. !
zu zühlen an.
Den Einwohnern des Kirchspiels Hoienchusen wird die Freiheit vom Zolle auf dem Markte der
Stadt Soest, vor dem dortigen Stadtrichter Hildegerus, bestätigt. S. d. Seibertz Urkundenb. L
S. 80. — Diese undatirte, älteste städtische Urkunde wird am schicklichsten hieher gesetzt, da !
der genannte Stadtrichter und der unter den Zeugen erscheinende Münzmeister Hescelinus auch '
in andern Urkunden dieses Jahres vorkommen. |
4167.
Februar 10. Wernher, Bischof zu Minden, schenkt dem Kloster Obernkirchen ein Haus zu Habur-
gehusen nebst andern Gütern, und den Archidiaconalbann über die Kirchen zu Obernkirchen
und Velden. D. Mind. IV. ld. Februar. 4467. Spilcker Beitr. I. S. 166. Westphalia 4826, St
37, S. 302. (CCCXXXVIIL)
» 49. Reinald, Erzbischof zu Cöln, entscheidet die Klage des Stifts S. Mariae ad gradus
gegen die Einwohner zu Wenengeren, Dalehusen, Oiberge und Mikelenbeke, wegen des Zehen- :
ten, dahin, dass der Kornzehente von ihnen jährlich mit 5 Talenten Dortmundischer Münze ab-
gelöst, der kleine Zehente aber besonders jährlich bezahlt werden soll, auch der Zehente zu
Aldendorpe vorbehalten wird. Unter den Zeugen: Everardus de Altena, advocatus Werdinenss
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
1161 — 1168. wi
ecclesiae; Heinrich von Volmudistein (der auch noch in einigen andern Urkunden dieses Jahres
erscheint. D. Colon. XI. Kal. Mart. 1166, Frid. R. a. XV. Imp. XII. Niesert M. U. S. II. S. 216,
der den Vertrag irrthümlich dem Stifte Kappenberg zuschreibt; Lacomblet Urkundenb. I. S. 284.
— Die Jahrzahl ist nach der Cólnischen Zeitrechnung zu verstehen, womit auch die Regierungs-
jahre übereinstimmen.
Jul. 28. Evergisus, Bischof zu Paderborn, eignet dem Kloster Helmwardeshausen ein Gut zu We-
tersen. D. V. Kal. Aug. 4467. Bisher ungedruckt. (CCCXXXIX.)
» 29. (Octava Mariae Magdalenae.) Der Edle Mirabilis (vgl. Nr. 4807.) stirbt. — Er wurde in
der Domkirche zu Minden vor dem Altare der heil Maria begraben. Lerbeck. Chr. l. c. p. 478.
August 4. Arnold, der Sohn des Grafen Everard von Altina, Zeuge bei Kaiser Friedrichs I. Schen-
kung des königlichen Hofes Andernach an den Erzbischof von Cóln. D. Romae ap. S. Petrum,
Kal. Aug. 4167, a. R. XV. Imp. XIII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 296. Kindlinger M: B. II. 4.
Abth. Urk. S. 61. Günther Cod. dipl. I. S. 391. Beide letztere irrig mit III. Kal. Aug.
Heinrich, Herzog zu Sachsen und Baiern, eignet dem Kloster Obernkirchen ein Gut zu Velden, wel-
ches Volquin von Swalenberg vorher zu Lehen hatte. Unter den.Zeugen: der Dompropst Thiet-
mar und der Propst Anno zu Minden; Volquin, Graf von Swalenberg; Hermann von Stromberg;
u. a. m. A. 4467. Spilcker Beitr. I. S. 472. Vgl. Wedekinds Noten I. S. 282.
1168.
Februar 4. Heinrich, Herzog zu Baiern und Sachsen, schenkt bei seiner Vermählung mit Machtil-
dis, der Tochter des Kónigs von England, der Kirche zu Minden den Hof Lothe. Unter den
Zeugen: Wernher, Bischof zu Minden; Otto und Heinrich, Grafen von Ravensberg. D. Mindae
Kal. Febr. 1168. Orig. Guelf. II. p. 50%. Würdtwein Subsid. dipl. VI. p. 345. — Bei derselben
Gelegenheit schenkte Herzog Heinrich der Kirche zu Minden, in welcher seine Ehe eingesegnet
wurde, auch einen Arm des heil. Gorgonius. Erdmann. Chron. Osnabr. l. c. p. 210.
Jun. 28. Wernher, Bischof zu Minden, Zeuge in einer Schenkungs - Urkunde Kaiser Friedrichs I. für
den Grafen Engelbert von Berg. D. Wirzeburg IV. Kal. Jul. 14468. Lacomblet Urkundenb. I. S. 297.
Oktober 4. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt dem Kloster Vliegetorph die von seinem Vorgän-
ger, Erzb. Reinald, demselben geschenkten zwei Hoven zu Lengevelt nebst einer Hove zu
Latervelt. Unter den Zeugen sind die Bischófe Philipp von Osnabrück, Friedrich von Münster,
Evergisus von Paderborn, Werner von Minden; Graf Everhard von Altena; Heinrich von Vol-
mendistein; u. A. D. Colon. Kal. Octob. 4168, Frid. a. R. XVI. Imp. XIV. Kindlinger Volmest. II.
S. 21. Seibertz Urkundenb. I. S. 82. — Bei Kindlinger führt der Erzb., durch einen Fehler der
Abschrift, den ganz unerklärlichen Titel: totius Westphaliae archicancellarius; wofür Seibertz
richtiger Italiae liest.
December 29. Friedrich, Bischof zu Münster, stirbt. — Er liegt unter dem Thurme, vor dem Al-
tare des heil Petrus begraben. Necrol. eccl. cath. Monaster. Andere geben seinen Todestag
auf d. 30. oder 34. December an.
In dieses Jahr fällt die Stiftung des Klosters Scheda; nach einer Bemerkung bei Strunck ms. p. 374.
(1468 — 1191.)
Philipp, Erzbischof zu Cóln, theilt die Stadt Soest in sechs Parochien, und bestimmt den Umfang
des Kirchspiels S. Petri. S. d. Seibertz Urkundenb. I. S. 4134. (CCCXL. aus einer bessern Ab-
schrift, wegen der besondern Wichtigkeit der Urkunde, neu abgedr.) — Diese und die folg.
Urk. sind nur nach der Regirungszeit des Erzb. Philipp bestimmt.
A8 1168 — 1169.
4937. Derselbe schenkt, um den guten Vorsatz seines Vorgängers, des Erzb. Reinald, auszuführen, dem
von letzterem gestifteten Kloster S. Walburgis zu Soest, Güter zu Witmarenchusen, Anedopper,
Ebbechusen, IIusen, Lerke, Wiggerenchusen, Eiden, Bruchusen, Hare, Cuddenbeke, Hildewarenc-
husen, Heppen, ein Salzhaus zu Sassendorp, u. a. m. Unter den Zeugen: Graf Heinrich von
Arnesberg; Conrad von Rudenberg. S. d. Wigands Archiv I. 2. St. S. 93. Seibertz Urkundenb.
I. S. 111.
1938. Derselbe beurkundet, dass er die Stiftskirche zu Meschede aufs neue eingeweiht hat, und bestimmt
die Feier ihres Kirchweihfestes. S. d. Seibertz Urkundenb. I. S. 135.
1939. Verzeichniss der von dem Erzbischof Philipp für das Erzstift Cöln erworbenen Güter. Ledebur
Vlotho S. 409., und im Auszuge, so viel die Güter in Westfalen betrifft, Seibertz Urkundenb. I f
S. 136.
| | 1169. |
1940. Mai 19. Graf Everard von Altena, Zeuge in einer Urkunde des Erzb. Philipp von Cöln, für die
Marien-Kirche zu Ressa. D. Numagiae XIV. Kal. Jun. 4469. Lacomblet Urkundenb. I. S. 301.
41941. , .. Heinrich von Volmuntsteine, Ministerial der Kirche zu Cóln, Zeuge in einer Urkunde de
Erzb. Philipp für die Stadt Cöln. Act. in palatio Coloniensi, mense Majo 1169. Lacomblet Ur
kundenb. I. S. 302. .
41942. November 13. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt einen Vergleich zwischen Themo von Soest
und Wegolin von Tiunen, wegen eines Zehenten zu Hostinen (Ostünnen). D. Sosat. Id. Novembr.
4169. Wigands Archiv VI. S. 169. (CCCXLL)
4943. Ludwig, Bischof zu Münster, entscheidet den Streit zwischen den Domherren daselbst, und den
ausserhalb der Mauern der inneren Stadt (d. h. der Dom-Immunität) wohnenden Bürgern, dahin,
dass der Abhang von der Mauer bis in die Mitte des die Dom-Immunität umgebenden Grabens
den Domherren, und zwar zu jeder einzelnen Curie der angrenzende, ausserhalb der Maue [
gelegene Theil des Abhanges, eigenthümlich zugehören soll D. in civitate Monasterii, a. 1169.
Niesert M. U. D. 2. Abth. S. 447. (CCCXLII) |
4944. Hermann, Bischof zu Hildesheim, bestätigt dem Kloster Amelungsborn die Rechte und Nutzungen
der Salzwerke bei Hemmendorp, welche Graf Beringer, der sie bisher zu Lehen hatte, dem f
Kloster zum Besten resignirt hat. D. in civit. Hildeshemensi, a. 1169. Auszug b. Falke C. Tr.
Corb. p. 888. Ä |
(1169 — 1173.)
4945. Ludwig, Bischof zu Münster, und Graf Heinrich von Arnisberg, Zeugen in einer Urkunde des Erz.
Philipp zu Cöln, für die Kirche zu Rees. S. d. Lacomblet Urkundenb. I. S. 313. — Die Zeit wird
durch die Regirungsjahre des Bischofs Ludwig bestimmt.
4946. Zur Zeit Bischof Ludwigs I. zu Münster wurde der schon vom B. Burchard gefasste Entschluss, dem
heil. Liudger eine Kirche zu bauen, wieder aufgenommen. Der Platz, welchen B. Burchard
dazu bestimmt und der Aufsicht eines Canonicus Helmward übergeben hatte, war von letzterem
verpfindet worden und endlich an einen Bürger Hymricus gekommen. Von diesem löste ihn
B. Ludwig, auf Bitten der übrigen Bürger, zwar wieder ein, vertauschte ihn aber gegen einen
besseren Platz. — In den Wundergeschichten, welche damals zur Sprache kamen, werden un-
ter andern die Orte Rene, Thelget, Buren, Aldensele, Belehem (bei Osnabrück!, Rinkerode und
Lingen genannt (denn so müssen ohne Zweifel die unverstündlichen Namen Ririxerode und Lin-
gan gelesen werden) Scriptor de mirac. S. Liudg. ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 425.
1110. &9
A470.
. Januar 3. Ludwig, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde Kaiser Friedrichs I. für das Stift
Fulda. D. ap. Frankenefurt V. Non. Januar. 1470, a. R. XVII. Imp. XV. Schannat Hist. Fuld. Cod.
prob. p. 193.
Februar 3. Philipp, Bischof zu Osnabrück, bestätigt das durch Ludolf, mit Einwilligung seiner
Söhne, Brüder und sonstigen Verwandten, worunter Bischof Bernhard (von Paderborn), auf sei-
nem Gute Osethe gestiflete Nonnenkloster, dessen Vogtei in der Familie des gedachten Ludolf
bleiben soll. Unter den Zeugen: der Dompropst Arnold; der Dechant Thiethard; Gerhard, Propst
zu S. Johannis. D. Osembr. III. Non. Februar. 1170. Móser O. G. II. S. 302. s. W. VIII. S. 94. *)
Jun. 24. Ludwig, Bischof zu Münster, Zeuge bei K. Friedrichs I. Bestütigung eines von dem Klo-
ster Ichtershausen geschlossenen Gütertausches. D. Erpesfort XI. Kal. Jul. 1470. Schumacher
verm. Nachr. 5. Samml. S. 44. Wenck Hess. Landesgesch. II. Urkundenb. S. 502.
November 10. (vigilia Martini episc.) Werner, Bischof zu Minden, stirbt. Necrol. eccl. Mind. Eben
so Lerbeck Chron. l. c. p. 477. — Von seinen Regirungshandlungen wird, ausser den schon
berichteten, erwähnt, dass er zuerst, nach Auflösung des gemeinsamen Lebens, die Canonical-
Prübenden eingetheilt, vier Vicarien gestiftet, und aus dem Hofe Gelenbeke eine Prästation an
die Canonici zu S. Martini auf das Fest der heil. Maria Magdalena verordnet. Lerbeck. Chr.]. c.
. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt den Vergleich des Stiftes Kappenberg mit dem Propste zu
Xanten, wegen der Ablösung des aus dem Hofe Stikelwic an die Kirche zu Hamwinkel zu ent-
richtenden Zehenten. A. 4470. Niesert M. U. S. II. S. 222. (CCCXLIIL)
Derselbe stiftet das Nonnenkloster Bredelar an einem von Godschalk von Padberg dazu angetausch-
ten Orte. A. 1170. Seibertz Urkundenb. I. S. 83.
Derselbe entscheidet einen Erbschaftsstreit zwischen Richenza, der Wittwe des Edlen Rabodo, und
des letzteren Schwestern. A. 4470. Wigands Archiv VI. S. 474. Seibertz Urkundenb. I. S. 85.
Ludwig, Bischof zu Münster, bestätigt dem Stifte Kappenberg die Kirchen zu Alen und Werne sammt
ihren Decanien. A. 4470. Wigands Archiv VI. S. 220. (CCCXLIV.)
. Derselbe eignet dem Kloster Liesborn ein Haus zu Gronhorst. A. 4470. Kindlinger M. B. III. 4. Abth.
Urk. S. 64., zwar angeblich aus dem Originale, aber unvollständig und fehlerhaft. (CCCXLV.)
. Derselbe bestätigt die Schenkung eines Hauses zu Wellethe an das Kloster Asbeck. A. 4470. Bis-
her ungedruckt. (CCCXLVIL)
Philipp, Bischof zu Osnabrück, bestätigt die Schenkung einer Hove zu Haverbeke an das Kloster
Asbeck. A. 4470. Bisher ungedruckt. (CCCXLVIL)
Derselbe beurkundet, dass die Kapelle zu Lagberge (Ladbergen), mit Einwilligung der Kirche zu
Münster, welcher das Grundeigenthum daselbst zusteht, zu einer Pfarrkirche erhoben, und ihr
ein Theil der angrenzenden Parochie Leggerike (Lengerich) nebst gewissen Einkünften, mit Ein-
willigung des dortigen, von der Äbtissinn Jutta zu Hervord ernannten Pfarrers Heinrich, zuge-
legt worden, und entscheidet den, zur Zeit des folgenden, ebenfalls Heinrich genannten Pfar-
rers, und der Äbtissinn Luigardis entstandenen Streit, mit Bestätigung der Parochialgrenzen von
Lagberge, doch unter Anerkennung gewisser Verpflichtungen gegen die Kirche zu Lengerich.
Act. Osanbruge in generali synodo, a. 4470. Möser O. G. II. S. 303. s. W. VIII. S. 95.
Conrad, Abt zu Helmwardeshausen, beurkundet, wie sein Kloster verschiedene Güter zu Winithe
und an andern Orten an der Leine dadurch erworben, dass die Innhaber derselben sich dem
Kloster als Hörige oder Lehensleute ergeben. A. 1170. Wigand Femgericht S. 223., und im
Auszuge Kindliuger M. B. III. 4. Abth. S. 66.
*) In dem letzten Abdruck ist Zeile 40. , statt qui, zu lesen: pio; S. 95. Z. 8., nach filius, einzuschalten: non.
Regesta hist. Westfal. Il. 7
80
4960.
1961.
1962.
4963.
1964.
4965.
1966.
1967.
4968.
1969.
1970.
4974.
4972.
4110 —1172.
Simon, Graf zu Tekeneburg und Vogt der Kirche zu Osnabriick, stiftet, gemeinschaftlich mit seine
Mutter Eilica, ein Nonnenkloster auf seinem Gute Esno (Essen bei Quakenbrück). A. 4474
Sudendorf Beitr. z. Gesch. d. L. Osnabrück, S. 57. — Das Kloster wurde in der Folge nad
Malgarten verlegt. L. c. |
AMA.
Jun. 5. Ludwig, Bischof zu Münster, Zeuge bei einer Schenkung des Bischofs Udo von Naumbug
an das Kloster Bosau. D. Non. Jun. 1470. Schoettgen et Kreysig Diplomatar. T. II. p. 4X
Dass die hier angegebene Jahrzahl 4470 nicht die richtige sein kann, sondern 141714 heiss
muss, geht, nach der richtigen Bemerkung von Schultes Director. S. 221., daraus hervor, wd
der unter den Zeugen genannte Bischof Martin von Meissen, dessen Vorgänger Gerung erst a
November 4170 starb, noch nicht im Jun. dess. J. als solcher auftreten konnte.
August 3. Heinrich, Herzog zu Baiern und Sachsen, eignet dem Kloster Obernkirchen ein Gut n
Velden. D. Ferdae III. Non. Aug. 4471. Bisher ungedruckt. (CCCXLVIIL)
Septbr. 9. Die Grafen Heinrich von Ravensberg und Otto von Bentheim, Zeugen in Herzog He
richs zu Sachsen Dotations-Urkunde des Bisthums Schwerin. Act. in dedicatione ejusd. edd
V. Id. Septembr. 4470. Lisch Meklenb Urk. III. S. 32.
Novembr. 23. Kaiser Friedrich I. verleiht den Bürgern zu Osnabrück das Recht, uicht vor au
würtge Gerichte gefordert zu werden. D. Goslar. IX. Kal. Decembr. 4471. Moser O. GI
S. 306. s. W. VIII. S. 98. (CCCXLIX.) |
Ludwig, Bischof zu Münster, überlässt dem Stifte Kappenberg den Zehenten des Hauses Dichus a
Curethe gegen eine jührliche Lóse von 3 Schillingen. A. 1174. Bisher ungedruckt. (CCCL)
Evergisus, Bischof zu Paderborn, erlaubt dem Abte Conrad zu Helmwardeshausen die Bestimmug
der Pfarrkirche, zu welcher die Bewohner seines Neubruchlandes im Langenthal eingeplar
werden sollen. A. 4474. Bisher ungedruckt. (CCCLI.)
Philipp, Bischof zu Osnabrück, gibt dem Kloster Iburg den Zehenten von 8 Häusern zu Hilem
D. in Osnabr. a. 1471. Unter den Zeugen sind die bei Nr. 14948. genannten Geistlichen u. 4,
dann Adolf von Blankana, Vogt des Klosters Iburg; Wilhelm von Holte u. a. m. Möser 0. 6
II. S. 305. s. W. VIII. S. 97.
Theoderich, ein Sohn des Markgrafen Adelbert (von Brandenburg), schenkt dem Kloster Ober
kirchen ein Gut zu Velden. D. in Wirbene a. 1174. Bisher ungedruckt. (CCCLII.) !
Hunold, Propst des Klosters Volchardinchausen (bei Landau im Waldeckischen), nimmt eine bishe
freie Frau Namens Mechtildis in das Wachszinsrecht seiner Kirche auf, und bestimmt deren Ve
pflichtungen. A. 1474. Varnhagen Waldeck. Landesgesch. Urkundenb. S. 8.
(M74 —1185.)
Anno, Bischof zu Minden, gibt zu seines Vaters Otto, seiner Mutter, seiner Geschwister und seines
eignen Seelenheil, der Kirche S. Martini zu Minden ein Gut zu Dhugentorp und eine Hove a
Dornhem. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCLIII) — Die Zeit ist nach den Regierungsjahren dé
Bischofs Anno zu bestimmen.
Urkundliche Nachricht über die Schenkungen des Edlen Mirabilis an die Kirche zu Minden (1&
Nr. 1807.) und über die, nach dem Tode des Bischofs Werner erfolgte Verhandlung wegen d&
Lehengüter desselben. S. d. aber aus der Zeit des Bischofs Anno. Bisher ungedruckt. (CCCLN!
— Vgl. Nr. 2004.
1172.
Februar 4. Ludwig, Bischof zu Münster, bestätigt die von dem dortigen Canonicus Bernhard vo
Ibenburen gemachte Schenkung einiger Äcker zu Nutlon an das Kloster S. Marien zu Münseer.
4112 — 1113. 5A
D. Greven Kal. Febr. 4472. Niesert M. U. S. II. S. 227., mit dem falschen Datum III. Kal. Febr.
(CCCLY.)
3. Jun. 4. Philipp, Erzbischof zu Cóln, beurkundet die Rechte der Wachszinsigen der Kirche S. Petri
zu Medebach. D. Susat. Kal. Jun. 1472. Seibertz Urkundenb. I. S. 87. |
Ludwig, Bischof zu Münster, bestütigt dem Stifte Kappenberg eine von dem vorigen Bischof Frie-
drich geschenkte Hove zu Alt-Metlere. A. 1172. Bisher ungedruckt. (CCCLVL) — Propst Her-
mann zu Kappenberg wird in dieser Urkunde zum erstenmal genannt.
Derselbe eignet dem Kloster Liesborn einen Hof zu Waltorpe nebst zwei Hoven zu Richelincthorpe.
Act. Monasterii a. 1472. Niesert M. U. S. IV. S. 446. (CCCLVIL)
Philipp, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass Gerhard, Propst der S. Johannis-Kirche, dem Ka-
pitel derselben ein Haus zu Wisenbike zurückgegeben hat. A. 1172. Möser s. W. VIII. S. 319,
unvollständig. (CCCLVIIL)
Wichmann, Erzbischof zu Magdeburg, ordnet die Verhältnisse zwischen dem Propst und dem Ka-
pitel der Kirche zu Engern. Act. in civit. Magdeburg a. 4472. Bisher ungedruckt. (CCCLIX.)
Gebeno, Abt des Klosters S. Lamberti, nimmt des Stifts Engern Güter zu Odenheim in Erbpacht,
gegen eine jährliche Wein-Lieferung. A. 4472. Bisher ungedruckt. (CCCLX.)
Anno, Bischof zu Minden, weiht das Kloster S. Godehardi zu Hildesheim und die Kirche zu Hon-
rode. Lerbeck Chr. l. c. p. 179.
4173.
Februar 27. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt das von dem Grafen Heinrich von Arnsberg
gestiftete Kloster Wedinghausen und hebt die Kirche aus dem Decanat-Verbande. Unter den
Zeugen: Uffo, Abt zu Grascaph; Albert, Dechant zu Soest; Graf Arnold und sein Bruder Frie-
drich von Altana; Conrad von Ruthenberg; Bernhard von der Lippe. D. Sosat. III. Kal. Mart.
4173. Wigands Archiv VI. S. 473. Seibertz Urkundenb. I. S. 88.
. Mai &. Kaiser Friedrich I. bestätigt die Verträge, wodurch Graf Heinrich von Tekeneburg an Bi-
schof Friedrich II. und nachmals Graf Symon an Bischof Ludwig von Münster, die Vogtei über
die Güter des Bischofs und Domkapitels zu Münster käuflich überlassen haben. D. Goslar. IV.
Non. Maji 1173, a. R. XXII. imp. XIX. Kindlinger Samml. merkw. Nachr. S. 442. Niesert M.
U. B. 1. Abth. S. 357. Wilkens Gesch. d. Stadt Münster S. 88. (CCCLXI.)
» 9. Everhard, Graf von Altena, Zeuge bei Kaiser Friedrichs I. Bestätigung des Klosters Sieg-
burg. D. ap. Syntzige VII. Id. Maji 4473. Miraei Opp. T. II. p. 4477. Kremer akad. Beitr. Ill.
Urk. S. 47.
Jul 45. Philipp, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Todestag nach Necrol Osnabr. — Ausser andern
bereits erwahnten Handlungen, wird ihm die Stiftung des Klosters Quernheim zugeschrieben.
Erdmann Chron. l. c. p. 214. — Sein Nachfolger Arnold gehört wahrscheinlich in die Familie
der Grafen von Altena.
. August 4%. Evergisus, Bischof zu Paderborn, bestätigt Werno's von Brach Schenkung seiner Güter
an den Orten Berninghusen, Rinxstinchusen, Theneshem, Brach, Bist, Luitmartessen, Walderinc-
torp, Hestene, Wimininctorp und Wernessen, an das Kloster Gehrden, nebst einigen andern
Schenkungen. D. ap. Patherburne XIX. Kal. Septbr. 4473. Schaten A. P. I. p. 585. (CCCLXIL)
— Die Urkunde zeigt zugleich die Anwesenheit des Herzogs Heinrich von Sachsen, des Abtes
von Corvey und vieler Grafen und Edlen, zu Paderborn. — Über die Lage einiger der ange-
gebenen Orte spricht Clostermeyer krit, Beleucht. S. 44. Anm. 5.
Philipp, Erzbischof zu Cóln, beurkundet einen, zwischen dem Stifte Kappenberg und dem Nonnen-
kloster zu Neuss geschlossenen Vergleich, wodurch letzteres, gegen Erwerbung eines Hauses zu
7*
92
19806.
1987.
1988.
1989.
4990.
19914.
1992.
1993.
1994.
1113.
Remagen, auf den Zehenten aus dem Hause Cassela verzichtet. A. 4173. Niesert M. U. S. Il
S. 233. (CCCLXIIL) — Herimann, der vierte Propst des Stiftes Kappenberg, hat, nach Aussage
der Urkunde, den bereits von seinem Vorgänger Otto, zur Zeit Erzbischof Arnolds IL geschle-
senen Vertrag schriftlich erneuern lassen.
Derselbe bestätigt dem Kloster Liesborn den Kauf des Zehenteu von dessen Hofe zu Northwalk
im Gebiete von Soest, welchen bisher die Kirche zu Soest besass. A. 4473. Bisher ungedruckt
(CCCLXIV.)
Derselbe nimmt das von seinem Vorgänger Arnold II. und dessen Schwester Hadewigis, Ábtissim
zu Essen, von ihren Erbgütern gestiftete Kloster zu Riudorph in seinen Schutz und bestätigt des
sen Güter. Act. in generali synodo a. 1173, Frid. R. XXII. imp. XIX. Lacomblet Urkunden
I. S. 341.
Ludwig, Bischof zu Münster, gibt der zu seiner Zeit im südlichen Theile der Stadt Münster gegrür
deten Kirche S. Ludgeri eine Hove zu Wargebeke. A. 4173. Wilkens Gesch. d. Stadt Münster
S. 87. (CCCLXV.)
Derselbe incorporirt dem Kloster Asbeck die Kirche zu Legden. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCLXW)
— Die Urkunde, welche das Eigenthümliche hat, dass der Bischof sich des lángst ungebräuch-
lich gewordenen Namens von Mimigardevord noch einmal bedient, kann nur in dieses Jahr ge
hören, da der unter den Zeugen genannte Domdechant Engelbert zuerst 14473, und 447% nod
sein Vorgänger Albert vorkommt, später aber der Bischof selbst nicht mehr am Leben war.
Evergisus, Bischof zu Paderborn, eignet der Kirche S. Petri und Andreä daselbst ein Gut zu Dor
nede. A. 4473. Bisher ungedruckt. (CCCLXVIL)
Derselbe eignet dem Kloster Marienmünster den Hof Botvelt. Act. in synodo Patherburnensi a. 1171
Bisher ungedruckt. (CCCLXVIIT)
Gertrudis, Äbtissinn der Kirche S. Marien zu Münster, beurkundet die Memorien-Stiftung des Pre-
sters Heribertus daselbst. A. 4473. Niesert M. U. S. II. S. 230. (CCCLXIX.)
Oito, Abt der Kirche S. Alexandri zu Graischap, welcher von Walterus pellifer ein Lehengut z
Wauboldenchusen in Francia mit einem dazu gehörigen Gute zu Berchusen (jetzt Wemlinghausen
und Berghausen im Wittgensteinischen), desgleichen von Erkenbert ein Allod zu Eckentorf se
kauft hat, schenkt diese Güter seinem Kloster. S. d. (Nach Seibertz, um 4173.) Noch unge-
ddruckt; künftig in d. Nachtr. zu Seibertz Urkundenb.
December 26. Ludwig, Bischof zu Münster, stirbt. Godefridi Chron. ap. Freher. T. I. p. 34H.
nach welchem der Tod des Bischofs an einem gefährlichen epidemischen Husten erfolgte. Todes
tag nach Necrol. Eccl. maj. Monaster. Dasselbe bemerkt, dass seine Memorie vor dem Weih-
nachtsfeste gefeiert werde; daher mag es kommen, dass Einige den 22. December als seinen
Todestag angeben. — Er gab dem Domkapitel das Münzrecht und die Einkünfte von den soge-
nannten Schläge-Pfenningen (obventionés monetae quae dicuntur Slegerpennynge). Necrol. cit. —
Dass er die vorher amtsweise ausgethanen bischöflichen Höfe Lon, Haltern, Dülmen, Billerbeck,
Warendorf, Beckum, Alen und Werne unter seine unmittelbare Verwaltung zurücknahm, erfab-
ren wir aus einer, gehörigen Orts näher nachzuweisenden Urkunde Bisghof Otto's I. vom Jahre
4217. — Dass Hermann von Katzenelnbogen sein unmittelbarer Nachfolger war (cui Imperator
Hermannum fratrem comitis de Kazinelinboge substituit), sagt ausdrücklich Rodefr. Chron. 1. c.
wodurch das Dasein des von späteren Chronisten erdichteten Bischofs Godscl@lk eben so be
stimmt ausgeschlossen wird, wie durch die schon im nächsten Jahre auftro cuden Urkunden
Hermanns ll, die für einen Bischof zwischen diesem und Ludwig I. keinen Raunässen.
4114. 63
A74.
. Februar 24. Graf E. von Altena und sein Sohn Graf A. verbürgen sich für den Grafen Engelbert
von Berg, als derselbe von dem (Thüringischen) Grafen Heinrich Raspo das Schloss Windeck
zu Lehen empfangen. Act. in sollempni curia Aquisgrani VI. Kal. Mart. 1174. Lacomblet Ur-
kundenb. I. S. 314.
. Mai 9. Arnold, Graf von Altena (Alzena), wird genannt in einer Urkunde Kaiser Friedrichs I. für
das Kloster Siegberg. D. ap. Sinceche VII. Id. Maji 4474, a. R. XXIII. imp. XX. Lacomblet
Urkundenb. I. S. 345.
» 29. Philipp, Erzbischof zu Cóln, bestätigt das von seinem Ministerial Sigenand gestiftete Kloster
Olinghausen. D. Sosat. IV. Kal. Jun. 4474, Frid. R. XXII. imp. XX. Unter den Zeugen: Albert,
Dechant zu Soest; Heinrich, Graf von Arnsberg; Rabodo.von der Mark. Seibertz Urkundenb. I.
S. 93.
. Derselbe vergleicht sich mit dem Kapitel der Kirche zu Soest wegen der sogenannten alten Kirche.
A: 447%. Unter den Geistlichen zu Soest werden genannt: der Propst Bernhard, der Dechant
Albert, Johannes Scholarum magister; unter den Zeugen: Graf Everhard von Altena, Graf Engel-
bert sein Bruder, und Arnold sein Sohn. Seibertz Urkundenb. I. S. 90.
. Derselbe bestätigt die von dem Kapitel der Kirche zu Soest getroffene Verfügung wegen des Wal-
des Bokholt, und schenkt derselben den ihm daran zustehenden Zehenten. A. 4474. Kindlinger
Volmest. II. S. 24., und daraus im Ausz. Seibertz Urkundenb. I. S. 92. (CCCLXX.)
Derselbe bestätigt die Schenkung des Hofes Alvendinchusen, aus der Erbschaft Rabodo's von Hege-
ninchusen, an das Kloster Scheda. A. 4174. Wigands Archiv VI. S. 475. Seibertz Urkundenb.
I. S. 94.
. Hermann, Bischof zu Münster, bestätigt dem Stifte Kappenberg ein Gut zu Bork und die Zehent-
löse desselben. A. 447&. Bisher ungedruckt, (CCCLXXI)
Derselbe überlässt dem Kloster Asbeck einen ihm benachbarten bischöflichen Hof, durch welchen
es oft belästigt worden. A. 4714. Bisher ungedruckt. (CCCLXXII.)
(M74 —4485.)
Hermann, Bischof zu Münster, gibt, durch Vermittelung des Erzbischofs Wichmann zu Magdeburg,
das der Mühle zu Rodenburg gegenüber liegende Ufer, den Werder bei der Mühle u. a. m., zu
seiner Kapelle gehörig, dem Kloster S. Marien zu Magdeburg tauschweise für eine halbe Hufe
in dem Dorfe Cikeriz, mit Einwilligung des Grafen Hoier von Mannsfeld, als Vogtes dieser Gü-
ter. S. d. Ludewig Reliq. Mss. T. II. p. 38&. — Erzb. Wichmann reg. v. 1452— 1194; Bischof
Hermann 1174 —1203; Markgraf Theoderich, der nebst seinem Bruder Dedo in der Urkunde
genannt wird, starb 4485; die Urkunde gehört also zwischen die obigen Jahre.
. Zur Zeit des Bischofs Anno zu Minden wird der Streit zwischen dem Domkapitel zu Minden, und
dem Stift auf dem Werder, wegen der Güter des Edlen Mirabilis, der bis an den päpstlichen
Stuhl gediehen war, in päpstlichem Auftrage, durch die Bischöfe von Münster und Osnabrück
und einige andere Geistliche, dahin entschieden, dass das Kloster auf dem Werder den Hof
Brok und die Kirche zu Gelenberg behält. Lerbeck Chr. I. c. p. 478., 479. — Die Entschei-
dung wegen der Lehensleute des Edlen Mirabilis betreffend, vgl. die Urkunde CCCLIV. — Da
Bischof Hermann von Münster, als bei der Entscheidung betheiligt, ausdrücklich genannt wird,
so kann dieselbe nur zwischen dessen Regierungsantritt und dem Tode des Bischofs Anno, also
zwischen den obigen Jahren, stattgefunden haben.
54
2005.
4115 — 1176.
4175.
Anno, Bischof zu Minden, macht zu Anfange dieses Jahrs eine Pilgerreise nach S. Jacob (Compo-
stell in Spanien), und schliesst auf derselben Fraternitäts-Verträge mit verschiedenen franzósi-
schen Klöstern. Der früheste derselben ist ausgestellt V. Id. Januar. 117& (nach der die Jahr-
zahl mit dem 25. März wechselnden Zeitrechnung; also 9. Jan. 1175); die übrigen s. d. Bisher
ungedruckt, (CCCLXXIIL)
2005 b. Februar 21. Derselbe schliesst einen Fraternitüts- Vertrag mit der Kirche S. Jacobs zu Compo-
2006.
2007.
2008.
2009.
2010.
2041.
2012.
2013.
2014.
2015.
stella; d. IX. Kal. Mart. 1174 (nach derselben Zeitrechnung wie d. v.). Würdtwein Subsid. dipl.
T. X. p. 9.
Jul. 12. Hofesrechte des, dem Kloster Liesborn zuständigen Hofes Hüninckhof. D. in professo Mar-
garetae 1175. Dem von Balthasar von Büren, als Vogte dieses Hofes, im Jahre 1467 ausge-
stellten Reverse in deutscher Übersetzung eiugerückt. Kindlinger Hörigk. S. 605. |
Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt einen Tausch zwischen den Klöstern Odingen und Scheda,
wodurch ersteres eine Hofe zu Ennest, letzteres aber eine Hove zu Birincdorp erhält. A. 4475.
Seibertz Urkundenb. 1. S. 95.
Hermann, Bischof zu Münster, incorporirt dem Stifte Kappenberg die Kirche zu Bork, und bestä-
tigt ihm einen Zehenten zu Blotincdorp. A. 4475. Bisher ungedruckt. (CCCLXXIV.)
Derselbe bestätigt dem Stifte Kappenberg den von seinem Vorgänger, Bischof Friedrich, ihm ge-
schenkten Zehenten zu Lenclar, und die Zehentlóse zu Cohus und Holtburgethorp. A. 4475.
Niesert M. U. S. II. S. 236. (CCCLXXV.)
Arnold, Bischof zu Osnabrück, bestátigt die Privilegien und die innerhalb seiner Diócese gelegenen
Besitzungen des Klosters Claholt. A. 4475. Annal. ord. Praemonstr. T. I. p. 398., und daraus
im Auszug (ohne Datum), Niesert M. U. S. V. S. AA.
Athelhog, Bischof zu Hildesheim, bestätigt dem Kloster Amelungsborn eine Salzquelle zu Swalen-
husen, und gibt ihm dazu den Zehenten und ein Salzhaus, so wie ein anderes Salzhaus, wel-
ches Graf Beringer von Poppenburg, der es von dem Bischofe zu Lehen hatte, diesem resignirt
hat, nachdem es zuvor ihm selbst von Hermann von Wulvingen resignirt worden. A. 4475.
Auszug b. Falke C. Tr. Corb. p. 888.
Heinrich, Graf von Arnsberg, bestätigt seines Ministerialen Godefrid von Perreclo Schenkung eines
Hauses zu Sendenhorst an das Kloster Liesborn. D. Arnesberche a. 4175. Wigands Archiv VI.
S. 476. (CCCLXXVL)
Heinrich, Graf von Ravensberg, Zeuge in Herzog Heinrichs zu Sachsen Dotations- Urkunde der Ka-
pelle S. Johannes des Evangelisten zu Lübeck. A. 4475. Leverkus Urkundenb. des Bisth. Lü-
beck S. 45., Nr. XI. )
(M75 — 478.)
Kaiser Friedrichs I. Privilegium wegen der Freiheit der Personen und Häuser der Geistlichen des
Bisthums Minden. Act. in palacio apud Cremonam, s. d. aber zur Zeit des Bischofs Anno. Bis-
her ungedruckt. (CCCLXXVIL) — Während der oben angegebenen Jahre war der Kaiser in
Italien; sein Aufenthalt in Cremona ist nicht näher nachzuweisen.
1176.
März 25. Conrad, Abt zu Corvey, incorporirt der Kirche zu Eresberg die Kirche des heil. Magnus
zu Horhusen. Act. Corb. die annunc. domin. 1176, Conr. abb. XVI. Falke C. Tr. Corb. p. 545,
u. daraus im Ausz. Seibertz Urkundenb. I. S. 97. (CCCLXXVIIL)
1116 — 1177. 55
2016. Mai 4. Anno, Bischof zu Minden, bestätigt und vermehrt die Stiftungen seines Vorgängers Wernher
2017.
für das Kloster Obernkirchen. Act. Kal. Maji 4476. Spilcker Beitr. I. S. 475. Westphalia 1826
S. 30&. (CCCLXXIX.)
» 21. Conrad, Abt zu Corvey, bestimmt die Rechte des Hofes zu Haversford. Act. Corb. VI.
Kal. Jun. 4476, Conr. abb. XVI. Kindlinger Hörigk. S. 243. Wigand Gesch. v. Corv. II. S. 225.
(CCCLXXX.)
2018. Septemb. 26. Sophia, die Tochter der Grüfinn Gertrudis von Bentheim (vgl. Nr. 4788.) und Wittwe
2049.
2020.
2021.
2022.
2023
2024
2025
2026
2027
des Grafen Theoderich von Holland, stirbt auf einer Wallfahrt nach Jerusalem. Strunck Mscpt.
p. 382., e vet. chron. Benthem. "Vgl. Jung Hist. Comit. Benthem. lib. IIT. cap. 2., 8. 5. — Von
ihren Sohnen erbte der ülteste, Florentius, die Grafschaft Holland, der zweite, Otto, die Graf-
schaft Bentheim, deren Besitz ihm der erstere vergebens streitig zu machen suchte. Dass beide
schon bei der Mutter Lebzeiten sich im Besitz dieser Länder befanden, würde aus der oben
Nr. 1947. angef. Urkunde erhellen, wenn nicht möglicher Weise die Jahrzahl derselben falsch
würe, und sie vielmehr in dieses Jahr (1476) gehóren móchte. Unter den übrigen Kindern der
Sophia befanden sich Balduin und Theoderich, welche in der Folge, beide nach einander, Bi-
schöfe zu Utrecht wurden. Jung I. c. 8. 6.
Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt die Verwendung eines Zehenten zu Stockheim zur Verbesse-
rung der Prübenden bei der Collegiatkirche zu Soest, Unter den Zeugen: Bernardus major in
Monasterio Praepositus; Adolf von Altena, Canonicus an der Domkirche zu Cóln; Graf Heinrich
von Arnisberg; Graf Arnold von Altena und sein Bruder Friedrich; Reiner von Froisbreth; Con-
rad von Rudenberg; Everard von Ardei, u. a. m. A. 4176, Frid. R. XXVI. imp. XXIV. Kind-
linger Volmest. II. S. 27. Richtiger künftig in d. Nachtr. zu Seibertz Urkundenb.
Derselbe bestätigt die Schenkung einer Hove und einer Zehentlóse durch Sigenand von Batthusen
an das Kloster zu Udlenhusen (Olinghausen), und die Übertragung der Vogtei dieses Klosters
an Reiner von Froisbret. A. 1176, Frid. R. XXV. Unter den Zeugen: Graf Heinrich von Arns-
berg; Conrad von Ruthenberg; die Ministerialen Heinrich von Volmutstein und seine Brüder Ge-
rard und Gozwin. Seibertz Urkundenb. I. S. 96.
Hermann, Bischof zu Münster, schenkt dem, im Bau begriffenen Marien - Magdalenen - Hospital zu
Münster eine Kornrente aus dem Zehenten zu Winterswik. A. 4476. Niesert M. U. S. II. S. 238.
(CCCLXXXII)
Derselbe bestätigt den von seinem Ministerialen Cäsarius von Kappenberg geschlossenen Verkauf
des Hauses Mersch bei Werne an das Stift Kappenberg, und erlüsst demselben den Zehenten
für eine Rente von zwei Schillingen. A. 4476. Bisher ungedruckt. (CCCLXXXIL)
. Derselbe schenkt dem Stifte Kappenberg eine Zehentlóse aus dem Hofe Nette. A. 4476. Bisher
ungedruckt. (CCCLXXXIIL)
. Derselbe bestätigt und schenkt dem Kloster Liesborn Zehenten an verschiedenen Orten. A. 1170.
Bisher ungedruckt. (CCCLXXXIV.)
. Statut des Domkapitels zu Münster, die bei der Option der Obedienzen zu befolgende Ordnung
betreffend, nebst Angabe der damals bestehenden 44 Obedienzen. A. 1176. Niesert M. U. B.
4. Abth. S. 264. (CCCLXXXV.)
A477. .
. Jul. 20. Arnold, Bischof zu Osnabrück, Zeuge in einer Urkunde Kaiser Friedrichs I. für die Kirche
zu Aquileja. D. in territorio Veneto, XII. Kal. Aug. 1177, a. R. XXVI. imp. XXIV. Dumont
Corps dipl. T. I. P. I. p. 64.
. August 3. Papst Alexander III. bestätigt die Rechte und Diöcesan-Grenzen der Kirche zu Osna-
2028.
2029.
2030.
2031.
2032.
2033.
2034.
2035.
2030.
4111.
brück. D. Venetiis in rivo alto II. Non. Aug. s. a. Móser O. G. II. S. 309. s. W. VIII. S. 404. —
Die Urkunde gehórt ohne Zweifel in dieses Jahr, weil, zu Folge anderer Urkunden, der Paps
um diese Zeit sich in Venedig aufhielt, auch der Bischof von Osnabrück damals selbst in lta-
lien war. |
Während der Erzbischof von Cóln in Italien ist, bekriegen sich in Westfalen dessen Anhänger, an
deren Spitze die Grafen von Altena, und die Anhänger des Herzogs von Sachsen, an deren [|
Spitze Bernhard von der Lippe. — Der Bischof von Münster, der auch bei dem Kaiser in Ita-
lien war, ergreift nach seiner Rückkehr die Waffen gegen diejenigen, welche während seiner
Abwesenheit sein Bisthum angefallen hatten, und zerstört, in Verbindung mit dem Grafen von
Tekeneburg und Bernhard von der Lippe, die Schlósser Ahaus und Diepenau. — Bernhard von
der Lippe besetzt, für den Herzog Heinrich von Sachsen, das Schloss Lewenberg, welches nach-
her zu Streitigkeiten zwischen ihm und dem Grafen Hermann von Ravensberg Ursache gibt
Gobelin. Pers. l. c. p. 272. -
Philipp, Erzbischof zu Cöln, vererbt den zu seinem Hofe zu Soest gehörigen Wald Bukholt, Behuis
der Urbarmachung desselben, an den Schultheissen Hermann zu Soest und an Hildeger, gegen
einen jährlichen Zins von 40 Schillingen Soester Münze, und zu demselben Rechte, wie andere
Erbzinsgüter (censuales mansi) desselben Hofes. A. 4477, Frid. R. XXVI. imp. XXIV. Unter den
Zeugen: Albert, Dechant zu Soest; Heinrich, Graf von Arnsberg; Arnold, Graf von Altena, und
sein Bruder Friedrich; Reiner von Froisbret; Conrad von Rudenberg; die Ministerialen: Heinrich
von Volmudistein, Rutger von Rudenberg, u. a. m. Haeberlin Analect. med. aevi p. 223., und
im Auszuge, Seibertz Urkundenb. I. S. 99.
Derselbe bestätigt der Patroklus-Kirche zu Soest die von ihr erkauften Äcker zu Merinkhuser,
nebst der Gerichtsbarkeit über die freien Leute dieses Ortes, welche der Freigraf Heinrich Mun-
zun zu diesem Ende resignirt hat. A. 4477, Frid. R. XXVI. imp. XXIV. Kindlinger Volmest. IL
S. 34., u. im Ausz. Seibertz Urkundenb. I, S. 403. (CCCLXXXVL)
Derselbe befreit das der Patroklus-Kirche zu Soest gehörige Gut zu Vrilenchusen von den ihm
daran zustehenden Abgaben. A. 4477. Unter den Zeugen: Bernard, Dompropst zu Münster;
Adolf von Altena, Canonicus an der Domkirche zu Cóln; Heinrich, Graf von Arnsberg; Arnold,
Graf von Altena und sein Bruder Friedrich. Copiar. eccl. Sosat. im Besitz des D. Gehrken zu
Paderborn; künftig in d. Nachtr. zu Seibertz Urkundenb.
Hermünn, Bischof zu Münster, bestátigt die von seinem Ministerialen Siguin geschehene Schenkung
des Hofes Heithe mit der Kapelle daselbst und andern Zubehórungen, an das Domkapitel zu
Münster. A. 4477. Niesert M. U. B. 4. Abth. S. 268. Wilkens Gesch. d. Stadt Münster S. 89.
(CCCLXXX VII.) |
Derselbe stiftet das, der Collegiat-Kirche zu Mauritz vor Münster noch fehlende Dekanat, und be
stimmt dessen Einkünfte. A. 1177. Wilkens Gesch. v. Steinf. S. 30. (CCCLXXXVIH.)
Derselbe bewilligt dem Stifte Kappenberg die Zehentfreiheit für die, auf dem zum Hofe in Werne
gehörigen Gute Sellant zu bauenden Häuser, und andere Freiheiten. A. 4477. Bisher unge-
druckt.. (CCCLXXXIX.)
Derselbe beurkundet einen Vergleich zwischen dem Kloster Liesborn und den Söhnen des Ministe-
rialen Gerwin, wodurch ersterem ein Haus zu Ostwich zuerkannt wird, und eignet demselben
verschiedene Zehenten. A. 1177. Bisher ungedruckt. (CCCXC.)
Bernhard, Propst, Engelbert, Dechant, und das ganze Kapitel der Kirche zu Münster, geben dem
Ministerialen Siguin und seiner Ehefrau, welche ihre Güter dem Domkapitel übertragen haben.
eine lebenslängliche Präbende, und versprechen künftig ihre Memorie zu feiern. A. 4477. Nie-
sert M. U. B. A. Abth. S. 274. (Vgl. Nr. 2032.)
37.
38.
39
40.
nn
-—
42
43.
34.
46.
44177 — 1118. 57
Evergisus, Bischof zu Paderborn, beurkundet die Schenkung verschiedener Güter zu Listegen, Wa-
tervelde u. a. O. an das Kloster Wilbodessen. A. 4477. Bisher ungedruckt. (CCCXCLI.)
Derselbe bestätigt dem Kloster Gehrden die Zehenten zu Valhusen, Osterhusen und Hekeldessen.
A. 4177. Schaten A. P. I. p. 590. Falke C. Tr. Corb. p. 231. (CCCXCIL)
. Arnold, Bischof zu Osnabrück, stiftet ein Hospital mit ‚einer Kapelle (S. Viti) zu Osnabrück an der
Hase. D. in Osnabr. a. 4477. Móser s. W. VIII. S. 349. (CCCXCIIL)
Derselbe bestätigt die Stiftung des Klosters Osede und insbesondere dessen neuere Erwerbungen,
namentlich dass der Schenk Everhard den Zehenten eines Hauses zu Osde, Godescalc von Thif-
holte das Eigenthum desselben Hauses, uud der Richter Balduin einen Zehenten zu Vollen in
Friesland, dem Kloster theils geschenkt theils verkauft haben. D. Osnabr. a. 4477, Frid. R.
XXIV. imp. XXII. Episc. a. II. Unter den Zeugen: Giseler, Propst zu S. Johannis; Thidhard, Dom-
dechant zu Osnabrück; Ludolf, der Stifter und Vogt des Klosters Osede, und sein Sohn Wide-
kin; Bernhard von Horstmar; Rutcher von Thifholt; u. a. m. Moser O. G. II. S. 306. s. W. VIII.
S. 99 *).
. Aleydis, Ábtissinn zu Meschede, belehnt die Kanoniker der neugestifteten Kirche zu Kustelberg mit
einer in den Hof Stockhusen gehörigen wüsten Hove an der Ruhr, gegen eine Abgabe von 2
Denarien in gedachten IIof. A. 4477. Unter den Zeugen: die Pröpstinn Hadewigis, die Dechan-
tinn Jutta, der Dechant Widekind; Heinrich, Graf von Arnsberg; Conrad von Ruthenberg. Sei-
bertz Urkundenb. I. S. 400.
— 41178.
. Jun. 49. Papst Alexander Ill. bestätigt die Rechte und Besitzungen des Erzstifts Cöln, namentlich
dessen Grafschaften und andere Güter in Westfalen. D. Laterani XIIL Kal. Jul. 1478, pontif.
a. XIX. Seibertz Urkundenb. I. S. 404.
» 24. Philipp, Erzbischof zu Cóln, widmet den bei der alten Kirche S. Petri zu Soest gelegenen
Palast oder Thurm, mit Einwilligung des Propstes Bernhard zu Soest und anderer Vornehmen
und Ministerialen, zu einem Hospitale. Act. ap. Susatum d. XXI. Jun. 4478. Unter den Zeugen:
die Bischófe Hermann von Münster und Arnold von Osnabrück; der Propst Bernhard und der
Dechant Albert zu Soest; Graf Heinrich von Thüringen; die Grafen Heinrich von Arnsberg, Si-
mon von Tekencburg, Hermann von Ravensberg, Arnold von Altena und dessen Bruder Frie-
drich; Conrad von Rudenberg; Godescalc von Padberg, u. a. m. Hzeberlin Anal med. evi
p. 499., u. im Ausz. Seibertz Urkundenb. I. S. 104.
August Á. Hermann, Bischof zu Münster, weiht den Hauptaltar in der Kirche des Klosters Werslo,
Bisthums Utrecht, zur Ehre des heil. Remigius, prasulatus sui anno V. Strunck Mscpt. p. 378.
aus ciner Werslo'schen Handschrift.
9. September 28. Evergisus, Bischof zu Paderborn, stirbt. Gobel. Pers. l. c. p. 272. Todestag nach
Necrol. Bustorf. u. Heris. Das Necrol, Abdinghof. gibt d. 29., das von Marienmünster d. 27. Sep-
tember an.
Philipp, Erzbischof zu Cöln, verbindet sich mit dem Bischof Odelrich zu Halberstadt gegen die Be-
drückungen und Übergriffe des Herzogs Heinrich von Sachsen. Act. ap. Casle a. 4178. Zeugen,
ausser mehreren höheren Geistlichen des Erzstifts Cöln: die Grafen Gerhard von Geldern, Engel-
bert von Berg, Ileinrich von Sayn und sein Bruder Everhard, Arnold von Altena und sein Bru-
*) In dem zuletzt gedachten Abdrucke ist Zeile 8., anstatt: et devotione, zu lesen: ex dev.; Z. 25., nach: heredem,
non einzuschalten,
Regesta hist. Westfal. Il, 8
98
2047.
2048.
2049.
2050.
2051.
2052.
2053.
2054.
9055.
2056.
1118 — 1119.
der Friedrich; Reiner von Froysberg; die Ministerialen: Heinrich von Formudisten (sic) und sein
Brüder Gerhard und Goswin, Goswin von Altena, Gerhard von Herne u. a. m. Wigands Archiv
VI. S. 287., nach einer ungenauen Abschrift.
Fehde des Erzbischofs von Cöln gegen den Herzog von Sachsen. Erzbischof Philipp dringt mit einer
ansehnlichen Mannschaft bis an die Weser vor, zerstórt Hóxter, verheert das Land bis nach
Hameln, und erobert einige Schlósser. Herzog Heinrich führt darüber Klage bei dem Kaiser,
welcher beiden einen Tag zur Verantwortung nach Worms ansetzt. Godefr. Annal. ap. Freher.
T. I. p. 343. Arnold. Lubec. Chron. Slav. ap. Leibn. T. II. p. 6&4. Gobelin. Pers. l. c. p. 272.
Hermann, Bischof zu Münster, überträgt gewisse, zum bischöflichen Hofe zu Münster gehörige Gü-
ter, dem Kloster S. Marien daselbst zu Wicbilethsrechte. A. 1178. Niesert M. U. S. II. S. 24.
(CCCXCIV.) |
Derselbe eignet dem Stifte Kappenberg einen Zehenten zu Hassele, und bestätigt einen zwisches
demselben Stift und Liutbert von Beveren geschlossenen Vergleich wegen des Zehenten zu Sor
beke. A. 4478. Bisher ungedruckt. (CCCXCV.)
Derselbe beurkundet, dass Franco von Weteringen, vor dem Gerichte des Grafen Bernhard vo
Dülmen, seinen Hof Ebbinchove im Kirchspiel Scopingen, dem Kloster Asbeck, seine Besitzungen
im Kirchspiel Thetten, der Kirche S. Ludgeri zu Münster, und seine Besitzungen zu Langenhors
nebst andern Gütern an verschiedenen Orten, dem von ihm gestifteten Nonnenkloster zu Langen-
horst, unter der Bedingung, dass die zu diesen Gütern Eigenhörigen Wachszinsige der gedachten
Kirchen werden sollen, geschenkt hat. A. 4478. Niesert M. U. S. IV. S. 120. (CCCXCVL)
Derselbe eignet dem Kloster Asbeck ein Haus zu Were, nebst Zehenten zu Rene und Hanewic uni
einer Ware im Walde Wirs. A. 1178. Niesert M. U. S. IV. S. 448. (CCCXCVIL)
Arnold, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass das Kloster Gertrudenberg von Rikezo, dem Bre
der Suethers und Balduins, ein Haus zu Honburen mit dem Zehenten erkauft hat, und dieser
Kauf in dem Gerichte des Dincgrafen Heinrich von Cappel bestätigt worden ist. Móser O. G. Il
S. 320., mit der falschen, wahrscheinlich nur nach irriger Muthmassung angenommenen Jahr-
zahl 4485; dess. s. W. VIII. S. 111., mit der, zwar im Originale befindlichen, aber augenscheir-
lich auf einem Schreibfehler beruhenden Jahrzahl 4158; denn 4158 regirte der Bischof Arnold
noch nicht, 4485 aber waren schon längst der Dompropst Lentfrid und der Dechant Joseph im
Amte, während in der vorlieg. Urk. der Propst Arnold und der Dechant Thihard (vgl. Nr. 2080.
genannt werden. (CCCXCVIIL)
Heinrich, Herzog zu Baiern und Sachsen, beurkundet, dass Franco, Vicedominus des Stifts Münster,
mit Genehmigung des Herzogs, als obersten Richters, mit Beifall aller Grafen und Baronen, und
mit Einwilligung seiner Erbeu, sein Gut Langenhorst dem Dienste Gottes gewidmet hat, um
darauf ein Kloster zu bauen. S. d. Niesert M. U. S. IV. S. 131. — Mit Beziehung auf Nr. 2050.
ist die Urkunde wahrscheinlich in dieses Jahr zu setzen.
Simon, Propst der Kirche 8. Gereons zu Cóln, ordnet die Zehentlóse der Kappenbergischen Güter
zu Meitlar und Bikenkhusen. A. 4178. Bisher ungedruckt. (CCCXCIX.)
4479.
Januar 13. Reichstag zu Worms, zur Beilegung der Streitigkeiten zwischen dem Erzbischof von
Cöln und dem Herzog von Sachsen. Der Herzog bleibt aus, es werden aber viele Klagen
gen ihn angebracht. Godefr. Annal. l. c. p. 344. Arnold. Lubec. l. c. p. 644.
März 9. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt die Übertragung einer Hove an der Ruhr, von der
Äbtissinn Aleydis zu Meschede, und einer benachbarten Hove von der Kirche zu Hilevelden, an
das Kloster Kustelberg, und scheukt diesem zugleich den Novalzehenten von denselben Hoven.
on-
st
1179. 59
Dat. Sosatiae Angrorum oppido VII. Id. Mart. 1179. Unter den Zeugen: Bernhard, Propst, Al-
bert, Dechant, und Gerhard, Pfarrer zu Soest; Albert, Pfarrer zu Werl; Thietward, Pfarrer zu
Meschede; Graf Heinrich von Arnsberg und sein Sohn Heinrich; Conrad von Ruttenberg; zwei
Heinriche von Arnsberg; Hermann, villicus zu Soest. Seibertz Urkundenb. I. S. 105.
57. „ 42. Derselbe beurkundet einen Tausch zwischen den Klöstern Olenchusen und Odingen, wo-
durch ersteres eine IIove zu Olenchusen erwirbt und dafür eine Hove zu Bredenbeke abtritt,
welche dem Odingischen Hofe Geveren zugelegt wird. Die Verhandlung geschah, von Seiten
des Klosters Odingen, durch die Äbtissinn Adeleidis, den Grafen Heinrich von Arnsberg als Vogt
der Kirche, den Unter-Vogt Pilegrinus, und den Villicus Friedrich zu Geveren; von Seiten des
Klosters Olinghausen durch den Propst Tiderich und den Grafen Reiner (von Froitsbrecht) als
Vogt. Unter den Zeugen erscheinen: der Propst Bernhard zu Soest; Godescalc, Pfarrer zu Ku-
stelberg; Conrad von Ruthenberg; Everhard von Arthey; Wicbold von Welver; die Ministerialen:
Hermaun, Schultheiss zu Soest; Bernard von Lon, Osdag von dem Berge, Volmar von der Rure,
Thietmar von Meldicke, Gerbert von Vrilincthorp u. a. m. Seibertz Urkundenb. I. S. 107.
58. April 6. Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge in Kaiser Friedrichs ]. Urkunde für das Kloster Ma-
rienthal. D. Hagenowe VIII. Id. April. 4179, a. R. XXVIIL imp. XXV. Schoepflin Alsat. dipl. I.
p. 270.
59. , 44. Die Bischöfe Hermann von Münster und Arnold von Osnabrück, Zeugen bei K. Frie-
drichs I. Bestätigung der Verpfündung des Hofes Lautershoven von dem Erzb. Philipp von Cöln,
an den Grafen Engelbert von Berg. D. Selse III. Id. April. (1179, denn in diesem Jahre feierte
der Kaiser daselbst Ostern). Lacomblet Urkundenb. I. S. 328.
60. , , Diesclben, Zeugen bei K. Friedrichs I. Bestätigung der Verpfándung der Höfe Helede und
Elbervelde von dem Erzb. Philipp zu Cóln an den Grafen Engelbert von Berg. S. d. aber wahr-
scheinlich mit der vor. Urk. gleichzeitig. Lacomblet I. c. |
61. Jul. 4. Die Bischöfe Hermann von Münster, Arnold von Osnabrück und Anno von Minden, Zeugen
bei K. Friedrichs I. Bestätigung der Besitzungen und Rechte des Bisthums Brandenburg. Act. in
curia sollempni Magdeburgi celebrata Kal. Jul. 4479, a. R. XXVIII. imp. XXV. Eccard. Hist.
geneal. princ. Saxon. p. 79. Gercken Stiftshist. v. Brandenb. S. 366.
62. Auf demselben Reichstage wurden auch die zu Worms (s. Nr. 2055.) unerledigt gebliebenen Be-
schwerden gegen den Herzog von Sachsen, jedoch, wegen seines Ausbleibens, abermals frucht-
los, wieder vorgenommen, wodurch die Klagen gegen den Herzog noch vermehrt wurden. —
Ein persónliches Gesprüch zwischen dem Kaiser und dem Herzog, zu Haldensleben, lief eben
so fruchllos ab. Godefr. Annal. l. c. p. 344. Arnold. Lubec. l. c. p. 644.
63. August 42. Philipp, Erzbischof zu Cóln, eignet dem Kloster Olenchusen den Zehenten zu Olenc-
husen, welchen der bisherige Inhaber desselben, Luthfrid von Muche, seinem Lehensherrn Con-
rad von Ruthenberg, und dieser dem Erzbischof als Oberlehensherrn aufgekündigt, und der Vogt
des Klosters, Reiner von Froisbret, nebst dem Untervogte Hildeger, in Empfang genommen hat.
D. Susat. prid. Id. Aug. 4479. Unter den Zeugen: Arnold, Bischof von Osnabrück; Bernhard,
Propst, und Albert, Dechant zu Soest; Heinrich, Graf von Arnsberg, und sein Sohn Heinrich;
Hermann, Graf von Ravensberg. Seibertz Urkundenb. I. S. 108.
64. , .. Reichstag zu Goslar, wo der Herzog von Sachsen, dessen Sache hier verhandelt werden
sollte, abermals nicht erscheint, und von den versammelten Fürsten entschieden wird, dass ein
Fürst, der auf dreimalige Vorladung sich nicht eingestellt, und so das Gericht verachtet habe,
geächtet und aller seiner Lehen verlustig erklärt zu werden verdiene. Dennoch setzt der Kai-
ser noch einen vierten Reichstag zu Würzburg an. Arnold. Lub. I. c.
65. Gunzelin, Graf von Schwerin, ein Anhänger des Herzogs Heinrich von Sachsen, befehdet den Gra-
8 x
60
2066.
2067.
2068.
2069.
2070.
2078.
1179 — 1180.
fen Simon von Tekeneburg und den Sohn des Grafen von Arnsberg im Gebiete des Bischofs
von Osnabrück. In einer grossen Schlacht wird der Graf von Tekeneburg geschlagen und mit
vielen Tausenden der Seinigen gefangen. Gobel. Pers. l. c. p. 273., der sich jedoch wahrscheinlich
hier eine Verwechselung mit einer späteren Begebenheit zu Schulden kommen lässt, Vgl. Nr. 2083.
Bernhard von der Lippe und Wittekind von Rheda bekriegen die Stadt Soest und verheeren die
umliegende Gegend. Gobel. Pers. l. c.
Oktober 28. (Simonis et Judae). Von dem die Stadt Soest bekriegenden Heere wird Medebach
verbrannt. Gobel. Pers. l. c.
Der Erzbischof von Cóln führt aufs neue ein starkes Heer nach Sachsen, das jedoch, ohne bedev-
tenden Widerstand gefunden und eine Schlacht geliefert zu haben, zurückkehrt. Godefr. Annal.
et Gobel. Pers. ll. cc.
Philipp, Erzbischof zu Cóln, bestütigt die von dem Stifte b. Mariae in gradibus zu Cóln erworbene
Renten zu Unna, Camen, Hemerde, Dortmund, Durstvelde, Delewich, Bileheim, Ervete, Soes
und Weningere. A. 1179. Lacomblet Urkundenb. I. S. 330.
Derselbe entscheidet einen Parochialstreit zwischen dem Pfarrer zu Hustene und dem Kloster Ulinc-
husen, mit Zustimmung des Propstes Conrad zu S. Severin in Cóln, in dessen Decanie jene
Kirche liegt, und des Dechanten Albert, als Verwalters dieser Decanie. A. 1479. Unter de
Zeugen: Arnold, Bischof zu Osnabrück; Sifrid, erwählter Bischof (Electus) zu Paderborn; Ger
hard, Pfarrer zu Soest; Heinrich, Graf von Arnsberg; Arnold, Graf zu Altena; Reiner, Graf zu
Frottesbrath; Conrad von Ruthenberg; Everhard von Ardey; die Ministerialen Heinrich von Vol
mudestein, Godeschalk von Padberg, u. a. m. Kindlinger Volmest. II. S. 36. Seibertz Urkunden
buch I. S. 409. |
. Hermann, Bischof zu Münster, gibt dem Domkapitel daselbst zu seiner und seines Vorgängers, Bi
schof Ludwigs Memorie, 5 Mark jährl. Einkünfte aus der Münze. A. 4479. Niesert M. U. B.
4. Abth. S. 273. (CCCC.)
. Derselbe bestätigt dem Kloster Asbeck das Recht der freien Wahl seines Vogtes. A. 4479. In zwei
verschiedenen Ausfertigungen. Bisher ungedruckt. (CCCCI. und CCCCH.)
. Derselbe gibt dem Kloster Asbeck den bischöflichen Hof zu Asbeck mit Zubehör im Kirchspiel Leg-
den tauschweise für den Hof Ebbinchove und eine Hove zu Middelwic. A. 1479. Nieser
M. U. S. IV. S. 128. (CCCCIIL)
. Derselbe schenkt dem Kloster Asbeck den Hof Ebbenkoven. A. 1179. Niesert M. U. S. IV. S. 1%.
(CCCCIV.)
. Sifrid, Bischof zu Paderborn, vergleicht sich mit dem Ritter Poppo wegen eines, von diesem der
Kirche zu Paderborn zu Lehen aufgetragenen Gutes. A. 4479. Bisher ungedruckt. (CCCCV.;
. Anno, Bischof zu Minden, bestätigt und vermehrt die Privilegien und Güter des Klosters Obern-
kirchen. A. 4479. Spilcker Beitr. I. S. 177. Westphalia 4826, S. 366. (CCCCVI.)
. Lentfrid, Propst, Walo, Dechant, und das ganze Kapitel der Domkirche zu Osnabrück, beurkunden.
dass ihnen ein Bürger zu Osnabrück den Zehenten zu Ulenberge, und nach dessen Tode seine
Ehefrau Eylica ein Haus in der Stadt Osnabrück gegeben, wofür ihr und ihrem Sohne Heinrich
eine Dompräbende verliehen wird. S. d. Móser O. G. II. S. 322. s. W. VIII. S. 413. — Wegen
des Dechanten Walo kann die Urkunde nur in dieses Jahr gehóren, da wir 4178 noch den De-
chanten Thihard, 4480 aber schon den Dechanten Joseph finden.
4180.
Januar 3. Dortmund ist unter den Städten, in welchen nach Kaiser Friedrichs I. Verordnung div
Bürger zu Worms, und deren Bürger gegenseitig in Worms Zollfreiheit geniessen sollen. D. apud
1180. 64
civitatem Argentinensem, Ill. Non. Januar. 1480, a. R. XXXIII. Boehmer Cod. dipl. Moenofran-
cofurt. I. S. 17.
19. Januar 13. (Octava Epiphaniae.) Reichstag zu Würzburg, wo Herzog Heinrich von Sachsen, wegen
abermaligen Ausbleibens, nun wirklich zum Verlust seiner Reichslehen verurtheilt wird. Arnold.
Lubec. l. c. Otton. de S. Blas. Chron. cap. 2%. Chron. mont. ser. ad h. a.
80. April. 2. (Media Quadrages) Reichstag zu Gelnhausen, wo, in Folge der Verurtheilung des Herzogs
Heinrich, zur Vertheilung der von ihm verwirkten Reichslehen geschritten wird. Godefr. Annal. ].
c. p. 344. Arnold. Lubec. l. c. Otto de S. Blas. l. c. Chron. mont. ser. ad h. a. Gobelin. Pers. |.
c. p. 273. — Das Herzogthum in Westfalen und Engern (denn die übrigen Verordnungen ge-
hóren nicht hieher) wurde bei dieser Gelegenheit getheilt, und für den Bereich der Diócesen
Cóln und Paderborn, dem Erzbischof von Cóln verliehen. (Vgl. Nr. 2081.) Dass das Herzozthum
über den andern Theil Westfalens, also über die Diócesen Münster, Osnabrück und Minden, dem
Grafen Bernhard von Anhalt verliehen wurde, geht zwar aus der folgenden Urkunde hervor,
wie denn auch Bernhard den Titel eines Herzogs von Engern und Westfalen führt; es scheint
aber bei dem blossen Titel geblieben zu sein, denn wir finden kein Beispiel, dass er herzog-
liche Rechte in diesen Ländern ausübte, vielmehr belehren uns spätere urkundliche Zeugnisse,
dass die Bischöfe selbst die herzoglichen Rechte in ihren Diöcesen erhielten.
81. „ 13. Kaiser Friedrich I. belehnt den Erzbischof Philipp von Cöln mit dem Herzogthum West-
falen und Engern, soweit sich dasselbe über die Diöcesen Cöln und Paderborn erstreckt. D. in
solemni curia in Gelenhusin, Id. April 4180, a. R. XXIX. imp. XXVI. Gelenius de admir. magnit.
Colon. p. 73. Schaten A. P. I. p. 595. Orig. Guelf. II. p. 104. Olenschlager G. B. Urk. S. 67.
Pertz. Leg. T. II. p. 163. Seibertz Urkundenb. I. S. 442., aus Gelenius, mit Anzeige eitiger an-
derer Abdrücke und Handschriften; Lacomblet Urkundenb. I. S. 331., mit Benutzung des noch
vorhandenen, wiewohl schadhaften Originals. Ausser diesem muss aber ehemals noch cine an-
dere Original-Ausfertigung vorhanden gewesen sein, nach welcher die Abschrift in dem Cölni-
schen grossen Kopialbuche (Liber coriaceus) gefertigt ist; denn diese zeigt nicht nur Abwei-
chungen von Lacomblets Texte, die nicht füglich für blosse Lesefehler gelten können, sondern
der Schreiber fand auch sein Original (schon im 44. Jahrhundert) beinahe zur llálfte ganz ver-
dorben und unlesbar, was mit dem von Lacomblet benutzten keineswegs in solchem Grade der
Fall war. — (CCCCVIL, da diese, obwohl oft gedruckte Urkunde, doch, ihrer besonderen Be-
deutung wegen, in unserer Sammlung nicht fehlen durfte.)
82. ,„ . Arnold, Bischof zu Osnabrück, Zeuge bei K. Friedrichs I. Bestätigung eines Vertrags zwi-
schen dem Erzbischof Philipp von Cöln, dessen Domkapitel und dem Bischof Rudolf von Lüttich.
D. Gelinhusin a. 4480, R. XXIX. imp. XXVI. Lacomblet Urkundenb. I. S. 332.
)83. Jul. 27. Bei einem Vertrage des Erzbischofs Philipp mit der Stadt Cóln sind Bernhard, Propst zu
Soest, Heinrich von Volmudistein und Gerhard von Herne Zeugen. D. Colon. VI. Kal. Aug. 1180.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 333.
)84. Krieg gegen den entsetzten Herzog Heinrich, worin letzterer im Ganzen glücklich ist. Der Erz-
bischof von Magdeburg belagert Tlaldensleben, wo Bernhard von der Lippe für den Herzog Hein-
rich den Befehl führt, und durch Anzünden des Torfmoores die Arbeiten der Delagerer vereitelt.
Gobelin. Pers. l. c. p. 273. — Der Herzog fällt inzwischen mit einem grossen Heere, wobei die
Grafen Adolf von Schauenburg, Bernhard von Ratzeburg, Bernhard von Welpe, Gunzelin von
Schwerin, Ludolf und Wilbrand von Hallermund, in Westfalen ein, wo die Grafen Simon von
Tekeneburg, Hermann von Ravensberg, Heinrich von Arnsberg, Widekind von Schwalenberg u. a.
ihm gegenüberstehen und bei Osnabrück sich lagern. Albert. Stad. l. c. p. 295. Arnold. Lubec.
l. c. p. 645. zu 4484. Corneri Chron. ap. Eccard. Corp. hist. med. aevi T. Il. p. 757., eben so.
62
2085.
2086.
2087.
2088.
2089.
2090.
2091.
2092.
209.
209.
1180.
August 4. (Circa vincula Petri) Grosse Schlacht in campo Halreveld, in welcher die Westfalen ge-
schlagen und viele derselben gefangen genommen werden. Albert. Stad. |. c., der Zeit und Ot
der Schlacht genau angibt; et al. Scr. sup. cit. — Wegen der Verfügung über die Gefangena
gerieth der Nerzog mit dem Grafen von Schauenburg und andern seiner Verbündeten in Zwie f.
spalt. — Unter den Gefangenen befand sich auch Graf Simon von Tekeneburg, den der Herz |
wieder frei liess und dadurch auf seine Seite brachte. Corneri Chron. I. c. et al. Ser. s. c. —
Wenn die von Gobelinus Persona berichtete frühere Gefangenschaft des Grafen von Tekenebur
(s. Nr. 2065.) richtig ist, so müsste derselbe in der Zwischenzeit wieder frei geworden sein; ir }.
dessen scheint Gobelinus zwei verschiedene Ereignisse zu vermengen. Auch weicht er von da [|
andern Schriftstellern darin ab, dass er die Befreiung des Grafen von Tekeneburg erst im fot
genden Jahre, bei der Aussóhnung des Herzogs mit dem Kaiser, gleichzeitig mit der Freilassung
der übrigen Gefangenen, geschehen lässt. L. c. p. 273. i
» 40. Philipp, Erzbischof zu Cöln, befreit das Stift Corvey, zur Erstattung des im Sächsische '
Kriege erlittenen Schadens, von dem Zolle zu Neuss. D. in expeditione Saxonica prope Br
niswich, IV. Id. Aug. 1480. Schaten A. P. I. p. 597. Orig. Guelf. III. p. 554. (CCCCVIIL)
» 18. Hermann, Graf von Ravensberg, Heinrich, Graf von Arnsberg, und Adolf, Graf va
Schauenburg (der, früher mit Herzog Heinrich verbündet, sich in Folge des Nr. 2085 erwähr-
ten Streites von ihm getrennt hatte), sind Zeugen bei Kaiser Friedrichs I. Bestätigung des Ver- f.
gleiches zwischen dem Erzbischof Philipp und der Stadt Cöln. D. in territorio Halverstadens $
XV. Kal. Septembr. 1180, a. R. XXIX. imp. XXVII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 335.
Novemb. 17. Arnold, Bischof zu Osnabrück, und Adolf, Graf von Schauenburg, Zeugen in der Lr
kunde, worin K. Friedrich I. dem Erzstift Bremen das Schloss Stade verleiht. D. apud Herbs
fordiam in solemni curia XVI. Kal. Decembr. 4180, a. R. XXIX. imp. XXVII. Lindenbrog. Ser.
Rer. septentr. p. 493. Orig. Guelf. II. p. 552. — Böhmer Reg. S. 444. will diese Urkunde aif
d. 17. Decemb. 4181 setzen; es hindert jedoch nichts, anzunehmen dass auch im November
4180 ein Reichstag zu Erfurth statt gefunden habe.
Hermann, Bischof zu Münster, beurkundet die Schenkung eines Hofes zu Darveld, nebst Gütern zu
Hewen und Tungerlo, an das Kloster Asbeck. A. 4480. Niesert M. U. S. IV. S. 435. (CCCCIX)
Theoderich, Graf von Wirben, schenkt dem Kloster Obernkirchen das Schloss Bukeburg, nebst der
Kapelle und anderm Zubehör. Act. in castro Wirbene a. 1480. Bisher ungedruckt. (CCCCX.
und ein darauf bezügliches Schreiben desselben, CCCCXI)
Anno, Bischof zu Minden, beurkundet die Schenkung des Schlosses Bukeburg und anderer Güter an
das Kloster Obernkirchen, und die deshalb geleisteten Versicherungen. Act. in civit. Minda a
4180. Würdtwein Subsid. dipl. VI. p. 350. Vgl. Spilcker Beitr. I. S. 470. (CCCCXIL)
Arnold, Bischof zu Osnabrück, eignet dem Kloster Oesede die Zehenten zu Garthusen und Wer-
vengen, welche der Dompropst Lentfrid für dasselbe erkauft hat. A. 1180. Möser s. W. VIII.
S. 321.
Simon, Graf zu Tekencburg, schenkt dem Kloster Gertrudenberg ein Haus zu Damme, unter Be
stätigung des Bischofs Arnold zu Osnabrück. D. Osenbr. a. 4180. Moser O. G. II. S. 309. s. W.
VIII. S. 104. (CCCCXIIL)
(1180 — 1191.)
Vertrag zwischen der Kirche zu Enger und Werner von Brake, wegen eines Waldes zu Regenste-
nehusen. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCCXIV.) — Die Zeit ist muthmasslich nach der Lebens-
zeit der unter den Zeugen genannten und sonst historisch bekannten Personen bestimmt.
)6.
37.
I8.
39.
00.
04.
02.
03.
06.
07.
4181, 63
4181.
Fortsetzung des Krieges gegen den geüchteten Herzog Heinrich von Sachsen, der sich immer mehr
zu des letzteren Nachtheil wendet. Scr. sup. cit. — In Lübeck, welches der Kaiser vom August
bis zum Oktober belagert, steht auf der Seite des Herzogs Graf Simon von Tekeneburg. Cor-
neri Chron. l. c. p. 761., nach irriger Zeitrechnung zum Jahre 1182.
November 43. Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde Kaiser Friedrichs I. für das
Kloster Pegau. D. in castro Aldenburc Id. Nov. 4184, a. R. XXX. imp. XXVIII. Bünau, Leben
Friedr. I. S. 432. Mencken Scr. R. G. III. p. 1027. Ludewig Reliq. Mss. II. p. 199., mit der Jahr-
zahl 4180. |
» 48. Papst Lucius III. bestätigt die Privilegien und Güter des Stifts Kappenberg, ver-
bietet aber, Schwestern in dasselbe aufzunehmen. D. Rom. XIV. Kal. Decemb. 4481, pontif.
a. Il Bisher ungedruckt. (CCCCXV.)
» 29. Die Bischófe Hermann von Münster und Anno von Minden, und Abt Conrad von
Corvev, Zeugen in einer Urkunde Kaiser Friedrichs I. für das Kloster Hamersleben. D. Erphurd.
X. Kal. Decembr. 1181, a. R. XXX. imp. XXVIII. Leuckfeld Walkenried II. S. 244.
» 30. Kaiser Friedrich I. bestätigt die Güter des Klosters Obernkirchen, und verleiht dem
Orte Obernkirchen Marktrecht. D. Erffurd. II. Kal. Dec. 4484, a. R. XXX. imp. XXVIII. Bisher
ungedruckt. (CCCCXVL)
Decemb. 4. Anno, Bischof zu Minden, Zeuge in der Urkunde, worin Kaiser Friedrich I. dem Bis-
thum Hildesheim das Schloss Homburg gibt. D. in curia Erfordiae celebrata, Kal. Decembr.
4184, a. R. XXX. imp. XXVIII. Orig. Guelf. III. p. 547.
Auf diesem Reichstage zu Erfurth erfolgte die Unterwerfung des Herzogs Heinrich unter den Kaiser,
mit welcher der Sáchsische Krieg beendigt wurde. Arnold. Lub. l. c. p. 652., nach unrichtiger
Zeitrechnung zu 1182; et al. Scr.
Philipp, Erzbischof zu Cöln, schlichtet, als erwählter Schiedsrichter, einen Streit zwischen der Kir-
che zu Minden und dem Bruder Fordivus, welcher, ohngeachtet er von der Kirche zu Minden,
für eine von dem Papst ihm angewiesene Rente von 40 Mark, mit einer Summe von 50 Mark
abgefunden worden, doch später noch Anforderungen an die Kirche gemacht hatte; so dass ge-
dachter Fordivus von dem Minden'schen Canonicus und Magister Herimann noch 40 Mark erhal-
ten soll, wofür er sich aufs neue eidlich verpflichtet, die Kirche in Frieden zu lassen. Act. Colon.
a. 1484. Falke C. Tr. Corb. p. 851.
Hermann, Bischof zu Münster, stiftet eine Messe zur Ehre der heil. Maria, am Altare des heil. Ser-
vatius im alten Dome zu Münster. A. 4481. Niesert M. U. S. II. S. 243. Wilkens Gesch. d. Stadt
Münster S. 92. (CCCCXVIL) — Die Urkunde ist für die Geschichte der Stadt Münster von Wich-
tigkeit, indem sie schon einer Parochie S. Àgidii gedenkt, also die Zeit der Stiftung mehrerer
Parochien in der Stadt angibt.
. Derselbe eignet dem Kloster Langenhorst den Hof Elshove, wofür ihm zwei andere Güter zu Le-
hen aufgetragen werden. A. 1481. Niesert M. U. S. IV. S. 138. (CCCCXVIIL)
5. Anno, Bischof zu Minden, bestätigt die von seinem Vorgänger Wernher beschlossene Übertragung
des bischöflichen Bannes zu Obernkirchen und über mehrere Kapellen an das Kloster Obern-
kirchen. A. 1181. Zwei verschiedene Ausfertigungen. Bisher uugedruckt. (CCCCXIX. und CCCCKX.)
Otto, Markgraf zu Brandenburg, genehmigt die von seinem Bruder Theoderich, Grafen zu Werben,
geschehene Schenkung der Kapelle zu Bückeburg mit ihrem Zubehör an das Kloster Obern-
kirchen. A. 41484. Bisher ungedruckt. (CCCCXXI.)
Sifrid, Erzbischof zu Bremen, genehmigt dieselbe Schenkung. S. d. Bisher ungedruckt, (CCCCXXTI.)
2108. Bernhard, Herzog zu Engern und Westfalen, genehmigt dieselbe Schenkung. S. d. Bisher ungedruckt
2440. November 2. Papst Lucius II]. bestätigt die Schenkungen des Edlen Mirabilis an die Kirche $
2113
2114.
2115.
2116.
2117
2118.
2119.
. Das Domkapitel zu Minden verkauft das Gut Ilerdissen im Walde Bukiburg an das Kloster Oben-
. Anno, Bischof zu Minden, bestätigt den Tausch zwischen dem Dompropste daselbst und dem Propst
1181 — 1182.
— Eine andere Ausfertigung, zu welcher die uns vorliegende der erste Entwurf zu sein scheint,
mit der Jahrzahl 4484, bei Spilcker Beitr. I. S. 187.
(CCCCXXIIL) — Eine weitläuftigere Ausfertigung b. Spilcker Beitr. I. S. 485.
Heinrich, Graf von Arnsberg, schenkt dem Kloster Liesborn eine eigenhörige Familie. A. 4181. Kind
linger M. B. III. A. Abth. Urk. S. 70., und im Auszuge, Seibertz Urkundenb. 1. S. 445. (CCCCXXIY)
(1484 — 4183.)
"Mauricii zu Minden. D. Laterani IV. Non. Novembr. s. a. Spilcker Beitr. I. S. 488. (CCCCXXY)
kirchen. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCCXXVI.)
zu Obernkirchen, wodurch das Gut Herdissem an das Stift Obernkirchen kómmt. S. d., aber zw
Zeit des Papstes Lucius Ill. Bisher ungedruckt. (CCCCXXVII.) — Die Regierungszeit des genam-
ten Papstes erstreckt sich vom 6. September 11841 bis zum 25. Nov. 1185, wonach die Zei
dieser und der vorigen Urkunden zu bestimmen ist.
1182.
. März 2. Papst Lucius III. bevollmächtigt das Domkapitel zu Osnabrück, seine in Laienhände gere
thenen Zehenten ohne Widerrede zurückzukaufen. D. Laterani VI. Non. Mart. s. a. Möser 0. &
Il. S. 340. s. W. VIII. S. 402. — Diese und die folgenden Urkunden passen am Besten in de
ses Jahr, zumal die Urkunden des Papstes von späteren Jahren meist an anderen Orten au-
gestellt sind.
„ 3. Derselbe untersagt dem Bischof von Osnabrück, die aus Laienhünden zurückgekaufte
oder künftig wieder zu erwerbenden Zehenten aufs neue in Laienhände zu veräussern. D. Late-
ran. V. Non. Mart. s. a. Móser O. G. II. S. 314. s. W. VIII. S. 103.
» » Derselbe bewilligt der Kirche zu Osnabrück das Recht des Begräbnisses aller derjeniges,
welche dasselbe dort erwählen, mit Ausnahme der Excommunicirten. D. Lateran. V. Non. Mart
s. a. Móser O. G. II. S. 341. s. W. VIII. S. 403. Nr. LXXII.
» 7. Derselbe bestätigt die Rechte und Besitzungen des Erzstifts Cóln, besonders dessen Güter
in Westfalen, und darunter namentlich die Schlösser Arnsberg, Saffenberg, Pirremont mit dem
Allod Ozendorp, Hachgene, Mark mit dem Allod Rabodo's, das Allod Walthers von Dulberg
das Allod Hemenchusen, u. a. m. D. Anagii Non. Mart. s. a. Gelenius de admir. magnit. Colon.
p. 73. Seibertz Urkundenb. I. S. 447. — Nach Innhalt und Ausstellungsort passt die Urk. am
Besten in dieses Jahr.
. Mai 27. Hermann, Bischof zu Münster, und Otto, Graf zu Bentheim, Zeugen bei Kaiser Friedrichs I.
Bestätigung der Privilegien der Stadt Speyer. D. Mogunt. in solemni curia, VI. Kal. Jun. 1482,
a. R. XXXI. imp. XXVIII. Würdtwein N. Subsid. X. p. 127.
» 31. Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge bei K. Friedrichs I. Bestätigung der Besitzungen des
Klosters S. Maximin. D. Mogunt. in sol. cur. II. Kal. Jun. 4482. Hontheim Hist. Trevir. I. p. 612.
— Desgleichen in einem Privilegium desselben für die Kirche zu Worms. D. eod. Pertz. Leg,
T. II. p. 168.
Hermann, Bischof zu Münster, beurkundet, dass er, auf Bitten seines Verwandten, des Grafen Poppo
(von Henneberg), zwei von diesem gestiftete Kapellen bei dem Kloster Vesra, am 49. und 90.
August, geweihet habe. A. 4482. Gruner Opusc. T. Il. p. 294. (CCCCXXVIIL) — Die Verwandt-
2120.
121.
123.
2126.
4182 — 1133. 69
schaft des Bischofs mit dem Grafen von Henneberg, welche ihm Gelegenheit gab, in einer, von
seinem Wohnsitze so weit entfernten Gegend, diese Einweihung vorzunchmen, kam daher, dass
des Bischofs Vater, Graf Heinrich von Katzenelnbogen, mit einer Tochter des Grafen Gottwald
von Heuneberg vermählt war. Vgl. v. Schultes Henneb. Gesch. 4. Th. S. 39.
Septemb. 9. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt dem Kloster Liesborn ein Haus zu Nortwalde.
Act. Sosat. V. Id. Septembr. 1182. Wigands Archiv VI. S. 478. (CCCCXNIX.)
» 10. Arnold und Friedrich, Grafen von Altena, Zeugen in einer Urkunde des Erzbischofs
Philipp zu Cóln, betreffend die Vogtei des Stifts Vilich. D. Colon. IV. Id. Septembr. 1182. La-
comblct Urkundenb. I. S. 340.
. Novemb. 20. Philipp, Erzbischof zu Cöln, schenkt dem Kloster Wedinghausen den Rottzehenten in
der ganzen Pfarrei desselben. Unter den Zeugen: Graf Heinrich (von Arnsberg), auf dessen
Bitten die Handlung geschehen ist; Godefrid, dessen Sohn; Graf Reiner; Heinrich der Schwarze;
Heinrich Monzun. D. Susat. XII. Kal. Decembr. 1182. Wigands Archiv Vl. S. 477. Seibertz
Urkundenb. 1. S. 416.
Decemb. 42. Anno, Bischof zu Minden, bestätigt die dem Kloster Lammspringe (im Hildesheimi-
schen) von Herzog Heinrich (zu Sachsen) und Markgrafen Adelbert (von Brandenburg) gemach-
ten Schenkungen in seiner Diöcese. D. Lubbicke I. Id. Decembr. 1182. Unter den Zeugen:
Thitmar, Propst, Remward, Dechant, Volcmar, Cellerarius, Hermann, Scholasticus der Dom-
kirche zu Minden; Heinrich, Propst zu Obernkirchen; der Vogt Widekind; Rembert und Lu-
deger von Slon; Mauritius, Graf zu Aldenburg. Ledebur Archiv VIII. S. 52.
. Hermann, Bischof zu Münster, eignet dem Stifte Kappenberg eine Kornrente aus dessen Hofe Cu-
rethe. A. 1182. Bisher ungedruckt. (CCCCXXX.)
3. Arnold, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass das Kloster Oesethe vier Häuser daselbst, welche
Graf Simon von Tekeneburg erblich besass und dessen Ministerial Burchard von ihm zu Lehen
. hatte, von letzterem gekauft, und der Graf, mit Einwilligung seines Sohnes Johann, auf sein Le-
henrecht verzichtet hat, worauf diese Handlung, im Gerichtsbezirke des Grafen Hermann von
Ravensberg, von dessen Stellvertreter Giselbert von Bessenthorp, im Felde zu Osethe bei der
kleinen Linde, bestätigt worden ist. D. Osnabr. a. 4482, episc. a. IX. Unter den Zeugen be-
finden sich: der Dompropst Lentfrid und der Domdechant Joseph zu Osnabrück; Theoderich,
Propst zu Osethe; Arnold, Propst, und Constantin, Dechant zu S. Johannis; die Edlen: Ludolf
von Osethe, Vogt des Klosters, und sein Sohn Widekin; Wilhelm von Holte, Gumpert von Erth-
burg, Gerard von Hulenvelde, Theoderich ter Line, Wenemar von Thidehem, Hermann von Lo-
ten; die Ministerialen: Giselbert von Thorne, Heinrich. von Thrihusen, Gerard von Gosinchem
u, à. m. Moser s. W. VIII. S. 322.
1183.
Februar 27. Papst Lucius Ill. bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Klosters S. Petri und
Pauli zu Paderborn. D. Velletri III. Kal. Mart. 4482, pontif. a. II. Bisher ungedruckt. (CCCCXXXL)
— Das zweite Pontificatjahr des Papstes beginnt d. 6. September 1182, die Urkunde gehört
also, nach unserer Zeitrechnung, in das Jahr 1483, indem erst mit dem 25. März die Jahrzalıl
wechselt.
» , Derselbe nimmt das Kloster Willebadessen in seinen Schutz und bestätigt dessen Be-
sitzungen und Rechte. D. ut pr. Schaten A. P. I. p. 601., wo die Jahrzahl 4483, obgleich nach
unsern Begriffen richtig, wahrscheinlich eine willkürliche Verbesserung ist.
. Mai 30. Derselbe bestätigt die Besitzungen des Stiftes SS. Petri et Andreae zu Paderborn, nament-
lich die Pfarrei über die Orte Aspethera, Hildelinckhusen, Hassurchensen, Hohensile und Asbech-
Regesta hist. Westfal. II, 9
66
2130.
2131.
9137.
2138.
2139.
1183 — 1184.
tinchusen. D. Velletri IIT. Kal. Jun. s. a. (aber 4183, weil, zu Folge anderer Urkunden, der
Papst in diesem Jahre sich an dem genannten Orte aufhielt). Schaten A. P. I. p. 602.
. Jun. 25. Hermann, Bischof zu Münster, ist gegenwärtig bei dem Friedensschlusse Kaiser Friedrichs I.
oQ'» e
und seines Sohnes Heinrichs VI. mit den verbündeten Lombardischen Städten. D. ap. Constan-
tiam in solemni curia, VIL Kal. Jul. 1183, a. R. XXXII. imp. XXIX. Würdtwein N. Subsid. XII.
p. 26. Pertz Leg. T. II. p. 175.
Jul. 10. Arnold und Friedrich, Grafen von Altena, Zeugen in einer Urkunde des Erzbischofs Philipp
zu Cóln für das Stift Vilich. D. Colon. VI. Id. Jul. 183, Frid. R. XXXII. imp. XXIX. praesul.
a. XIV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 344.
Novemb. 41. Arnold, Bischof zu Osnabrück, bestätigt die von Thitmar, Custos der Domkirche zu
Osnabrück, und einer Frau Adelheid, dem Kloster Osethe gemachte Schenkung dreier Hofstá-
ten in Engetere. D. Ill. Id. Novembr. 4183, episc. a. X. Unter den Zeugen: der Dompropst
Lantfrid; Theoderich, Propst zu Oscthe; der Edle Ludolf, Vogt zu Osethe, u. a. m. Möser
O. G. II. S. 312. s. W. VIIL S. 104.
2. Hermann, Bischof zu Münster, bestätigt die Verordnung seines Vorgängers Ludwig, wegen des Gra-
bens um die Domfreiheit. A. 1183. Niesert M. U. B. 2. Abth. S. 450. (CCCCXXXIL)
. Derselbe widmet die von Lubert von IIoenthorp resignirten Zchenten zu Coterthorp zu einem im-
merwährenden Licht in der Domkirche. A. 4483. Niesert M. U. B. 4. Abth. S. 274., mit un-
richtig geschriebenen Namen. (CCCCXXXIIL)
Dersclbe- eignet der Kirche S. Pauli (dem alten Dome) zu Münster den Zehenten des Hofes Bierolf.
A. 4483. Bisher ungedruckt. (CCCCXXXIV.)
9. Derselbe bewilligt den Äckern zu Idenbroke, welche dem Kloster Langenhorst und dem Hospitale
zu Münster zustehen, die Zehentfreiheit. A. 1483. Bisher ungedruckt. (CCCCXXXV.)
. Anno, Bischof zu Minden, schenkt der Domkirche zu Osnabrück, auf Verwendung des dortigen Bi-
schofs Arnold und des Dompropstes Lantfrid, den bisher zu seinem Ilofe Ruthorp gehörigen Ze-
henten der in seiner Diócese gelegenen, aber dem Domkapitel zu Osnabrück zugehörigen villa
Pedincthorp. A. 4183. Zeugen: der Dompropst Thetmar und der Dechant Remwort zu Minden;
Ileinrich, Propst zu Obernkirchen; Thiethard, Rector zu Minden; Ludiger von Slon, Hartbert von
Mandeslo, Alexander von Lutbeke, Eilwart von Echolt, Meinwerth von Berchusen, Jofreth von
Oldenthorp, Volkmar von Berninchusen, Thiethard und Arnolt von Holthusen, Wulfram, villicus
des gedachten Iofes, und andere Ministerialen der Kirche zu Minden. Möser O. G. II. S. 313.
s. W. VIIL. S. 405., wo aber Pedincthorp, für Pendincthorp, zu lesen.
Wenzo, Abt zu Liesborn, beurkundet die Rechte gewisser Eigenhóüriger seines Klosters. A. 4183.
Niesert M. U. S. IV. S. 1441. (CCCCXXXVL)
(1183 — 1196.)
Ritter Udo von Altena gibt dem Stifte Werden Eigenhörige der Kapelle zu Remelinkrode in Wachs
zinsrecht. S. d., aber zur Zeit des Abtes Heribert L, also innerhalb der oben angegebenen
Jahre; denn der zugleich genannte Prior Herbertus ist wahrscheinlich der nachmalige Abt Heri-
bert II. (1196—1228). Bisher ungedruckt. (CCCCXAXVIL)
1184.
April 2. Philipp, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass er in Sachsen ein Allod Udistorp erkaufl,
auf dem Grunde desselben, zu besserer Vertheidigung seines Herzogthums in Westfalen, ein
Schloss gebaut und Petersberg genannt, und weil dasselbe innerhalb der Grafschaft Widckinds,
des Bruders Volquins von Permunt gelegen, diesem Widekind die Hälfte davon zu Lehen gege-
440.
141.
142.
443.
4184. 67
ben, wofür derselbe sein Allod zu Lovenhausen dem Erzstift Cóln zu Lehen aufgetragen. D.
Colon. IV. Non. April. 448&. Unter den Zeugen: Bernhard, Propst zu Socst;. die Grafen Heinrich
von Arnsberg, Arnold und Friedrich von Altena, und Ifermann von Ravensberg; die Edlen Wi-
dekind von Waldecge, Bernhard von der Lippe und Widekind von Reden; die Ministerialen
Heinrich und Gerhard von Volmodistene, u. a. m. Grupen Orig. Pyrmont. S. 49., mit dem fal-
schen Datum die nona April. 4183, und vielen andern Fehlern; und hiernach Orig. Guelf. T. III.
p. 939.; richtiger, nach dem Originale, Varnhagen Waldeck. Gesch. Urk. S. 40.
Mai 10. Arnold, Bischof zu Osnabrück, 'beurkundet, dass Graf Simon von Tekeneburg, das ihm und
seinen Vorfahren, als Zubehór des Schlosses Bardenburg, früher als Eigenthum, hernach als Le-
hen zuständige Haus Bardenhusen, dem Kloster Osethe geschenkt, und die Gräfinn Eylika die-
sem eine love zu Brinken hinzugefügt hat. D. Vl. Id. Maji 118%. Unter den Zeugen: der Dom-
propst Lantfrid; der Dechant Joseph; Arnold, Propst zu S. Johannis; Theoderich, Propst zu
Osethe; der Edle Widekind, Vogt zu Osethe; Wilhelm von IIolte; Bernhard von Metelen; Ger-
hard von Hulevelde, u. a. m. Müser O. G. Il. 5. 315. s. W. VIII. S. 407.
August 6. Derselbe spricht den Stiftsgeistlichen zu Wildeshausen den Zehenten dieses Ortes für
ihren besondern Gebrauch zu, mit der Bestimmung, dass zuförderst der Aufwand für die beiden
Stiftsgeistlichen, welche die Synoden zu Osnabrück besuchen, davon bestritten werden soll.
D. VI. Id. August 4483. Unter den Zeugen: der Dompropst Lentfrid; der Dechant Joseph;
der Canonicus Hermann, Archidiaconus zu Wildeshausen, u. a. m. Möser O. G. II. S. 318. s. W.
VII. S. 409. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. Alterthumsk. VL S. 231.
Oktober 22. Papst Lucius III. verordnet, dass die von den Geistlichen der Kirche zu Osnabrück
aufzerichteten Testamente nicht angefochten werden sollen. D. Veron. XI. Kal. Novembr. s. a.
(aber 418%, weil, zu Folge anderer Urkunden, der Papst in diesem Jahre sich zu Verona auf-
hielt. Möser O. G. 11. S. 317. s. W. VIII. S. 409. (CCCCXXXXVIIL)
», 99. Derselbe bestätigt dem Abte Conrad zu Corvey die cinzeln genannten Besitzungen
und Privilegien seiner Kirche, insbesondere auch des Klosters Eresburg. D. Veron. IV. Kal.
Novembr. 448%, pontif. a. IV. Falke C. Tr. Corb. p. 741. u. 773., und im Auszuge, Seibertz Ur-
kundenb. I. S. 118. wo, nach einem Auszuge in Kindlingers Hdschr. auch zwei, bei Falke nicht
befindliche Stellen, namentlich die genauere Grenzbestimmung der Eresburger Zehenten, mitge-
theilt sind. Obgleich hiernach ein vollständiger Abdruck dieser Urkunde noch nicht cxistirt,
so konnte ein solcher doch auch hier nicht gegeben werden, da das Original aus dem Archive,
wahrscheinlich schon seit langer Zeit, spurlos verschwunden, und eben so wenig eine andere
zuverlässige Quelle für die ganze Urkunde aufzufinden ist.
. Philipp, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass Graf Simon von Tekencburg dem Kloster Olinghausen
Güter daselbst, vor dem Freigrafen Arnold von Wiclo, zu Grambeke, gecignet hat. A. 1184.
Kindlinger Volmest. II. S. &0., u. im Ausz Seibertz Urkundenb. I. S. 118. (CCCCXL)
5. Hermann, Bischof zu Münster, bestätigt die von seinem Vorgänger Burchard gestifteten Präbenden
im alten Dome. A. 148%. Niesert M. U. B. 4. Abth. S. 337. Wilkens Gesch. d. Stadt Münster
S. 97. (CCCCXLL)
. Derselbe bestütigt die von seinem Ministerialen Wolfhard gemachte Schenkung cines Hofraumes an
die neu gestiftete Kirche S. Ägidii zu Münster. A. 118%. Wilkens Gesch. der Stadt Münster.
S. 95. (CCCCXLIL)
. Derselbe bestimmt die Einkünfte des S. Marien-Magdalenen-Hospitals in der Stadt Münster. A. 1484.
Niesert M. U. S. Il. S. 248. Wilkens Gesch. d. Stadt Münster S. 99. (CCCCXLIII.)
. Derselbe hebt die gegenseitigen Forderungen des bischöflichen IIofes und der Kirche zu Alen gegen
einander auf. A. 118&. Kindlinger M. B. U. Urk. S. 209. (CCCCXLIV.)
9 *
215%.
2155.
2156.
2157.
2158.
2159.
41184 — 1185.
. Derselbe bestätigt einen Vertrag des Stifts Kappenberg mit Thietmar von Dülmen, wodurch erste-
res den Zehenten zu Wetmere gegen einen Zehenten zu Sepperothe cintauscht. A. 4485. Bisher
ungedruckt. (CCCCXLV.)
. Derselbe schenkt dem Kloster Asbeck zwei Höfe, beide genannt Isinchof, den einen zu Legden,
den andern zu Scagehorne. A. 4184. Niesert M. U. S. IV. S. 443. (CCCCXLVI.)
4. Derselbe gibt dem Vicedominus Franco die Freiheit, die von ihm an die Domkirche zu Münster
geschenkten Güter, zum Besten des Klosters Langenhorst, wieder an sich zu lösen. A. 448l.
Bisher ungedruckt. (CCCCXLVIL)
. Derselbe bestätigt einen Vergleich des Klosters Nutlo mit Johann von Dülmen, wodurch dasselbe
den Zehenten des Hauses Baken erlangt, so wie den Erwerb einiger Güter für das gedachte
Kloster. A. 418%. Bisher ungedruckt. (CCCCXLVIN.)
. Sifrid, Bischof zu Paderborn, beurkundet die von dem Erzbischof Conrad von Mainz, zu Paderbors,
in Gegenwart des Bischofs Hermann von Münster u. A. ausgesprochene Entscheidung eines Stre-
tes zwischen den Klöstern Herse und Gehrden, gewisse Güter betreffend. A. 448&. Bisher um-
gedruckt. (CCCCXLIX.) — Schaten A. P. I. p. 605. gibt eine, angeblich von dem Erzbischof
von Mainz ausgestellte, wahrscheinlich aber der unsrigen von ihm selbst nachgebildete, auch mit
derselben, zahlreiche Fehler abgerechnet, fast wörtlich übereinstimmende Urkunde, nach we-
cher der Auszug in Wigands Arch. IV. 4. S. 76. gemacht ist.
Derselbe bestätigt dem Kloster Hersuiteshausen die Verleihungen seiner Vorgänger Bernhard und
Evergis, und vermehrt dieselben. D. in capitulo Paderbornensi a. 418%. Auszug b. Schaten 4
P. I. p. 606.
Arnold, Bischof zu Osnabrück, eignet dem Kloster Osethe einen Zehenten zu Güterslo, welchem:
Ludolf, der Vogt des Klosters Osethe, zu diesem Ende resignirt hat. A. 4484. Möser s. W. VIII
S. 326.
Bernhard, Propst, Albert, Dechant, und das Kapitel der Kirche zu Soest, beurkunden, dass Johan-
nes, Propst zu Seflich und Canonicus zu Socst, mittels eines Hauses in Soest, in opposito tri
bunalis ecclesiae S. Patrocli, welches zwei dasigen Bürgern in Erbzins gegeben wird, seine Me-
morie gestiftet hat. A. 118%. Copiar. Sosat. im Besitz des D. Gehrken zu Paderborn; künftig
in d. Nachtr. zu Seibertz Urkundenb.
4185.
Februar 45. (Crastino Valentini) Anno, Bischof zu Minden, stirbt. Lerbeck. Chron. l. c. p. 480.
wo aber das Todesjahr unrichtig 1180, auch im Widerspruche mit der eben daselbst bemerk-
ten Regirungszeit von 1& Jahren und einem Monat, angegeben wird. Todestag ebenso im Necrd.
Mind. u. Visbecc. Andere geben den 44. Februar, als den Tag Valentini selbst an.
März 5. Philipp, Erzbischof zu Cóln, beurkundet, dass seine Nichte Adelheid, Grüfinn von Schanen-
burg, mit Einwilligung ihrer Mutter Salome, des Erzbischofs Schwester, der Kirche S. Marien
zu Lucke 48 Hoven und eine Mühle zu Odelem geschenkt hat. Act. ap. Pyerremont IIl. Non.
Martii 1485. Unter den Zeugen: Pilegrim, Dechant zu Soest: Adolf, Graf von Schauenburg; Lu-
dolf und Wilbrand, Grafen von Hallermunt; Widekind von Swalenberg und sein Sohn Widekint:
Ludolf von Dassel; Bernhard von der Lippe; Simon, Graf von Tekeneburg; Widckind von Re-
then; Hermann, Thimo, Brunstein und Hildeger von Soest. Grupen Orig. Pyrmont. S. 93,
, 25 W'éenzo, Abt zu Liesborn, beurkundet, dass ein, von dem Ritter Conrad von Batenhorst
in Anspruch genommener Mann, durch die Probe des glühenden Eisens, sich und seine (w-
schwister als Eigenhörige des Klosters Liesborn erwiesen habe. D. Widenbrugge in annum.
Mariae A185, Frid. R. a. XXXIV. Móser in Weddigens Magazin 4. D. S. 124.
--—— —
—
1185. 09
30. August 45. Der neu gewählte Bischof zu Minden, Detmar (vorher Dompropst daselbst), wird ge-
weiht. Catal. Episc. Mind. in Kindlingeri Mss. T. XLIV.
3l. September . . Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge bei Godefrids, Merzógs zu Lothringen, Resig-
nation des Reichslehngutes Tiliz zu Gunsten der Kirche zu Aachen. D. in curia Leodii celebr.
mense Septembri 1485. Ledebur Archiv X. S. 230. Lacomblet Urkundenb. I. S. 347.
62. Oktober 25. Derselbe, Zeuge bei König Zeirichs VI. Eignung des vorged. Gutes an die Kirche
zu Aachen. D. Aquisgr. VIII. Kal. Novembr. 1185. Ledebur a. a. O. S. 231. Lacomblet Urkun-
denb. I. S. 348.
63. December 15. Hermann, Abt zu Kappenberg, Zeuge in einer Urkunde des Erzbischofs Philipp zu
Cöln für das Kloster Meer. D. Colon. XVIII. Kal. Januar. 1485, Frid. R. a. XXXIII. imp. XXI.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 349.
6%. Ilermann, Bischof zu Münster, bestätigt dem Stifte Kappenberg die vertragsmässige Zehentlöse aus
dessen Hofe Alstede. A. 4485. Niesert M. U. S. II. S. 253. (CCCCL.)
65. Derselbe beurkundet die Stiftung und Ausstattung des Klosters Marienfeld. A. 4485. Schaten A. P. I.
p. 608. Falke C. Tr. Corb. p. 227. (CCCCLL)
66. Derselbe bestátigt dem Kloster Marienfeld die, theils von Widekind, Vogt zu Rethe, theils von dem
Kloster Freckenhorst an dasselbe vertauschten Güter zu Hundinken, Rehe und Dellethe. S. d.;
vermuthlich aber bald nach der Süflung. Kindlinger M. D. III. 4. Abth. Urk. S. 444. (CCCCLIL)
67. Sifrid, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Stifte Corvev die von seinem Vorgänger demselben
überlassenen Noval-Zehenten, und gibt ihm die Zehenten zu Albachtissen und Bodekissen, tausch-
weise für ein Gut zu Ossenthorp. A. 1185. Schaten A. P. I. p. 610. (CCCCLIIL)
68. Derselbe bestätigt dem Stift IHeerse den Meierhof Meinkeressen, welchen die dortige Äbtissinn Re-
gelind von der Wittwe Regenhards von Hachusen erkauft hat. A. 4485. Wigands Archiv V. S. 331.
69. Conrad, Abt zu Corvey, beurkundet, dass er dem Bischof Sifrid zu Paderborn, für die Zcehenten
zu Albachtissen und Bodikessen, ein Gut zu Ossendorp gegeben. A. 4485. Schaten A. P. 1.
p. 644. (CCCCLIV.)
|70. Rikezo von Sledese verwandelt, zu Gunsten des Klosters Gertrudenberg, den Zchenten des Hauses
Honburen in eine feste Rente; mit Bestätigung des Bischofs Arnold von Osnabrück. A. 14185.
Móser O. G. II. S. 319. s. W. VII. S. 440. (CCCCLYV.)
74. Heinrich, Graf von Arnisberg, Zeuge in einer Urkunde des Erzbischofs Philipp zu Cöln, wegen der
Vogtei zu Lechenich. A. 1185, praesul. XVII. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 352.
72. Godefrid, Graf zu Arnsberg, Sohn des Grafen Heinrich, Stifters der Kirche zu Wedenkhoven, wel-
cher seinem noch lebenden Vater, mit Einwilligung aller Edlen und Ministerialen, im Erbe ge-
folgt ist, schenkt dem Kloster Scheida den Mitgebrauch aller Weiden des Hofes Wikke und die
Fischerei auf der Ruhr, von der Brücke zu Egtesen, wo er im Jahr 4185 gegen den Grafen
Engelbert (von Berg) und vier andere Grafen siegreich gefochten, bis zum Appeldersbusche bei
Berdinkhoven; im ersten Jahre des gedachten Sieges. Zeugen: Everhard von Ardei, Vogt der
gedachten Kirche; Herimann von Rudenberg; Rudolf von Ervete; Rudolf von Burbenne; Emund
von Wikke, und die ganze Genossenschaft (familia) des gedachten Hofes. Wigands Archiv VI.
S. 483. Seibertz Urkundenb. 1. S. 422.
(1485 — 1200.)
173. Theoderich, Graf zu Cleve, bestätigt dem Abt Hermann zu Kappenberg und seinem Stifte die Freiheit
von dem Zolle zu Wesel. S. d. Kindlinger M. B. III. 1. Abth. Urk. S. 410. — Die Urkunde muss
zwischen die obigen Jahre gehören, da seit 1185 (in den oben Nr. 2163. u. 2165. bemerkten
2174.
2180.
2181.
3182.
N
1185 — 1186.
M.
Urkunden, IIermann unter dem Titel eines Abtes vorkommt, und 1200, so viel bekannt, de
Graf Theoderich starb.
(1185 — 1203.)
Hermann, Abt zu Kappenberg, beurkundet, dass Bischof Hermann von Münster in der Kapelle a
Kappenberg den Altar des heil. Paulus geweiht, und denselben mit Zehenten beschenkt ha.
S. d. Bisher ungedruckt. {CCCCLVL} — Da seit 1185 der Abt Hermann unter diesem Titel vor-
kommt, 1203 aber der Bischof llermann starb, so gehört die Urkunde zwischen die angegebe
nen Jahre.
Derselbe beurkundet, dass Wicbold von Welver seine, gegen das Stift Kappenberg, wegen des He
fes zu Velmede erhobenen Ansprüche widerrufen hat. 8. d. Bisher ungedruckt. (CCCCLVII)
(1185 — 1206.)
Thetmar, Bischof zu Minden, bewilligt der resignirten Äbtissinn des Martini- Rlosters daselbst. zr
Entschüdigung, eine doppelte Präbende und andere Vortheile. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCCLVIIL
— Die Zeit dieser und der folg. Urk. ist nach den Regirungsjahren des Bischofs bestimmt.
Derselbe bestätigt die Stiftungen seiner Vorgänger Wernher und Anno für das Kloster Obernkirches :
S. d. Bisher ungedruckt. (CCCCLIX.)
1186.
Sifrid, Bischof zu Paderborn, beurkundet die Beilegung eines Streites zwischen dem Kloster Gehr-
den und Ilermann von Siddessen, wegen gewisser, von des letzteren Bruder Goswin, jenem ge
schenkten Güter. A. 1186. Bisher ungedruckt. (CCCCLX.)
Derselbe überlässt den Ertrag des Zehenten zu Adeloldessen dem Pfarrer zu Aldendorp, einen
Mönche des Klosters Amelungsborn. Zeugen: Albert, Graf von Everstein; Widekind von Sw2
lenberg; Widekind von Waldeck; Conrad von Schauenburg; Bodo und Bertold von Homburg;
Amelung, Graf von Paderborn. A. 1186. Auszug b. Falke C. Tr. Corb. p. 889.
Derselbe bewilligt dem Kloster Amelungsborn den Zehenten zu Adeloldessen, welchen der zeiligt
Pfarrer zu Aldendorp zu fordern hat, mit anderthallı Mark Silbers abzulósen. A. 1486. Unter
den Zeugen: Heinrich, Abt zu S. Petri und Pauli in Paderborn; Altmann, Dompropst, Volber,
Dechant, Bernhard, Propst zu S. Petri und Andreä, Heinrich, Scholasticus, Lambert, Celleranus
Theoderich, Custos, und andere Canonicı der Domkirche daselbst; Albert, Graf von Eversteir.
und die übrigen in d. vor. Urk. angef. Herren; Werner von Brakel, u. A. Falke C. Tr. Corb. p.23
Februar 40. Sifrid, Bischof zu Paderborn, stirbt. Todestag nach dem Necrol. von Marienmünster.
Necrol. Heris. gibt d. 42. Febr. an. — Sein Nachfolger Bernhard 1, welcher vorher als Cano-
nicus zu Münster vorkommt, war ein geborener Herr von Ibbenbüren. Vgl. die Urk. Me -
CCCCLXXXVIL *)
März A0. Philipp, Erzbischof zu Coln, bestätigt des Grafen Heinrich von Arnsberg Schenkung der
lófe zu Marsfeld, Rumbeke und Evenho, und des Berges Ekholt, an das Kloster Wedinghausen.
*) Da der Tod des Bischofs Sifrid nothwendig in dieses Jahr, in welchem sein Nachfolger schon auftritt (vgl. Nr. 2134.
fallen muss, so ergibt sich hieraus schon die Unrichtigkeit der bei Kindlinger Volmest. IL, S. 43. gedr. Urkunk
Erzb. Philipps zu Cöln, die Eignung eines Hofes zu Nutenen an die Collegiat-Kirche zu Soest enthaltend, d. Colet
XVII. Kal. April. 1187, in welcher Bischof Sifrid von Paderborn als Zeuge vorkommt. Da das angebliche Orizınal
sich nicht mehr findet, so ist die Sache nicht aufzuklären, wir haben daher diese Urkunde ganz aus den Regoten
weggelassen.
1186. | 71
D. Susat. VI. Id. Mart. 1185. Unter den Zeugen: Bernhard, Propst zu Soest; Heinrich und Go-
defrid, Söhne des Grafen Heinrich von Arnsberg; IIermann, Graf von Ravensberg; Arnold, Graf
von Altena; Revner von Froyzepraht; Hermann von Rudenberg; Heinrich niger von Arnsberg;
Elias von Büren und seine Brüder Bertold und Thietmar; Everhard von Ardey, Rudolf von Er.
vethe, u. a. m. Wigands Archiv Vf. S. 481., und im Auszuge, Seibertz Urkundenb. 1. S. 120. —
Die Jahrzahl ist, wie schon Lamev Gesch. v. Ravensb. Urk. S. 4%. richtig bemerkt hat, nach der
Cólnischen Zeitrechnung zu verstehen, so dass, nach der unsrigen, die Urk. in das J. 4186 gehört.
„ 43. Derselbe verspricht dem Grafen Heinrich von Arnsberg und dessen Erben das erste, der
Gölnischen Kirche auf der rechten Rheinseite sich erölfnende Lehen von 25 Mark Ertrag, zur
Entschädigung dafür, dass er auf ein, ihm vorher verliehenes Lehen, auf welches Bernhard von
der Lippe Ansprüche gemacht, verzichtet. D. Susat. HL Id. Mart. 4485. Unter den Zeugen:
Bernhard, Propst, und Piligrim, Dechant zu Soest; Hermann, Graf von Ravensberg; Arnold, Graf
von Altena; und mehrere der in d. vor. Urk. genannten llerren; ausserdem Heinrich von Vol-
medesteine und sein Bruder Godscalk von Rathberg, u. a. m. Orig. Guelf. HI. p. 556. Lamey
Gesch. v. Ravensb. Urk. S. 1%. Vgl. Wigands Archiv VI. S. 73. — Von der Jahrzahl gilt auch
hier das bei d. vor. Urk. bemerkte.
. April 4. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt die Schenkungen seines Vorgängers Bernhards I.
an das Kloster Marienmünster. D. Paderborn. Kal. April. 1486. Wigands Archiv I. llft. &. S. 96.
(CCCCLAT.)
» 40. Heinrich von Arnsberg, Ritter, genannt der Schwarze, verkauft dem Kloster Wedinghau-
sen eine Hove zu Massen. D. Susat. IV. Id. April. 1186. Unter den Zeugen: Hcinrich, Graf von
Arnsberg; Arnold, Graf von Altena; IIermann von Rudenberg; Everhard von Ardey, u. a. m.
Wigands Archiv VI. S. 485., und im Ausz. Seibertz Urkundenb. E. S. 123. Die vorliegende Ori-
ginal- Urkunde ist hinsichtlich ihrer Echtheit äusserst verdáüchtig, indem weder Schrift noch Sie-
gel, noch auch die formelle Fassung der Urkunde selbst, mit den bekannten Eigenschaften un-
verfälschter Original-Urkunden des 12. Jahrhunderts übereinkommen, vielmehr als einer weit
jüngeren Zeit angehörig erscheinen.
» 22. Philipp, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass Gerhard, Theoderich und Heinrich, Ge-
brüder von Hagne, zu ihrem und ihrer Ältern Seelenheil, der Kirche zu Siegberg ein Gut ge-
nannt Gottenchof zu Swelme geschenkt haben, welches der Abt zu Siegberg an Heinrich von
Volmodistein, für 36 Mark, zu Lehen gegeben, und für letzteres Geld Weinberge zu Gulse ge-
kauft. D. Colon. X. Kal. Maji 1186. Lacomblet Urkundenb. I. S. 352.
. Jul. 49. Derselbe beurkundet die Rechte der Höfe Gelmen, Iattorp, Osinchusen, Borgelen und
Elfendehusen (bei Soest). D. Susat. XIV. Kal. August. 4186. Unter den Zeugen: Graf Hermann
von Ravensberg; Graf Heinrich von Arnsberg; Graf Werner von Widegenstein; Adolf von Dasle;
Everhard von Ardey; Heinrich von Volmustene. Seibertz Urkundenb. I. S. 12%.
. Novemb. 3. Hermann, Bischof zu Münster, gibt dem Kloster Marienfeld die Kapelle zu Wadenhart.
D. Ill. Non. Novembr. 4186. Bisher ungedruckt. (CCCCLXIL)
. Philipp, Erzbischof zu Cóln, vergleicht die Streitigkeiten zwischen dem Kloster Liesborn und dem
Ritter Adolf von Bettinghausen, und beurkundet die Rechte des Hofes Bettinghausen, welche der
Urkunde in deutscher Sprache (in vulgari teutunicali, propter minus intelligentes latinum)
einverleibt sind. A. 4186. Unter den Zeugen: Otto, Dechant zu Meschede; Graf Engelbert (von
Berg); Arnold und Friedrich, Grafen von Altena (denn so ist, für Arnsberg, zu lesen). Niesert
M. U. S. IV. S. 455. Seibertz Urkundenb. I. S. 126.
. Derselbe befreit das Kloster Liesborn, zur Erstattung des im Kriege gegen den Herzog von Sachsen
erlittenen Schadens, von dem Zolle zu Neuss. A. 4166. Niesert M. U. S. II. 255. (CCCCLXIIL)
1186.
. Hermann, Bischof zu Münster, nimmt das S. Marien-Magdalenen-Hospital zu Münster in seinen
und befreit es von allen bürgerlichen Lasten. A. 4186. Niesert M. U. S. II. S. 255. {CCCt
. Derselbe eignet dem Stifte Kappenberg einen Zehenten zu Hassela, und vertauscht demselbe:
Zehenten zu Varnhuvel, gegen Zehenten zu Aldendorp und Visbech im Kirchspiel Sepro
4186. Bisher ungedruckt. (CCCCLXV.)
. Derselbe bewilligt dem Kloster Liesborn die Ablösung eines, aus dessen Hove zu Elenhusen,
bischöflichen Hof zu Bekehem zu entrichtenden Zehenten. A. 1186. Bisher ungedruckt. (CCC
. Thietmar, Bischof zu Minden, bestimmt die Lehensabgabe, welche der Propst des Klosters
kirchen, von einem Gute zu Heilevelde, an das Domkapitel zu Minden und an das Klost
lenbeck entrichten soll. A. 1186. Bisher ungedruckt. (CCCCLXVIL)
. Arnold, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass sein Rechtsstreit mit dem Grafen Simon von
neburg, nachdem er gegen letzteren durch päpstliche und kaiserliche Urtheile geschütz
den, durch Vermittelung des Bischofs Thidmar von Minden dahin entschieden sei, dass de
anstatt einer ihm zuerkannten Geldbusse von 100 Mark, dem Bischof von Osnabrück ein:
zu Damme verpfändet, welcher, wenn die Einlösung nicht in bestimmter Frist erfolgt, ihr
lich zufallen soll; unter gleicher Bedingung verpfändet der Graf, für 60 Mark, welche .
Kirche zu Osnabrück verschuldet, einen Hof zu Berge; wegen des Burglchens zu lbure
bestimmt, dass der Graf dem Bischof in Friedenszeiten mit 5 Rittern und 5 Knechten, im
aber mit der doppelten Zahl daselbst dienen, auch die nöthigen Wächter bestellen, sich
des Schlosses nicht zu seinen eigenen Fehden bedienen soll. A. 4486. Unter den Z
Thidmar, Bischof zu Minden, und seine Kapellanen Magister Hermann und Ludolf; W
dessen Vogt; Lentfrid, Dompropst zu Osnabrück; Conrad, Abt zu Iburg; Arnold, Propst de
neren Kirche (d. h. S. Johannis, zu Osnabrück}; edle Lehensleute des Bischofs von Osna
Rudolf von Stenforthe, Bernhard von der Lippe, Widekin von Rethen; Wilhelm von Holte,
rich von Blankena und sein Bruder Rabodo, Widekin von Osde, Bernhard von Metelen,
hard von Hulenvelde, Suether von Linen, Friedrich. und Arnold von Glane, Hermann vo
hus, Nicolaus von Throten; und eiue grosse Anzahl Ministerialen. Möser O. G. IL. S. 323.
Vlil. S. 414. *)
2197. Propst, Dechant und Kapitel der Domkirche zu Osnabrück, welche ein, nach des vorigen K
Hartwichs Tode an dessen Tochter Heilewigis verpachtetes Maus zu Slagforde, wegen ve
lässigter Kultur, wieder einzichen wollten, verpachten dasselbe, nachdem die gedachte H
gis um Gnade gebeten, dieser aufs neue, und bestimmen die Rechte, Prästationen und Erl
Ordnung dieses Gutes. A. 4186, Arnoldi episc. XIII. Unter den Zeugen befindet sich :
Rector civitatis. Möser O. G. II. S. 328. s. W. VIII. S. 118.
(1186 — 1903.)
2498. Bernhards IL, Bischofs zu Paderborn, Lehenbrief für die Brüder B. u. T. von Büren, mit di
willigung, auf ihrem Grunde eine Stadt zu bauen, und Bestimmung ihrer Rechte. S. d. S
A. P. I. p. 633., zum Jahre 1195. (CCCCLXVIIL)
———
*) In dem letzten Abdrucke, S. 114. Z. 10., statt gravissimani, ]. gravissimas; Z. 18., st... . in, 1l... ino;
Z. 9., st. Justaico, I. Justacio; Z. 27., st. si, ]. sicut; S. 116. Z. 12., st. redimendo, 1. redimendi; Z. 22.,
stinctione, 1. diffinitione; Z. 37., st. Lothere, I. Lochere; Z. 38., st. Everhardus, I. Everardus; S. 117. Z.
partis, l. porte; Z. 24., st. his, 1. hiis; S. 118. Z. 4., st. Dikhus, ]. Dichus; Z. 7., st. Astthorp, 1. Asthorp:
st. Wilbelmus, 1. Wilhelmus Froidin; st. Helmaric, 1. Helmerec.; Z. 12. ist Judex von Luiko durch ein Pi
trennen, und letzterer Name Luicko (richtiger wahrscheinlich Liueko) zu lesen.
. 9498.
4186 — 1181. . 13
Desselben Vergleich mit den Brüdern B. und T. von Büren, ihre Lehen und andere Streitigkeiten
betreffend. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCCLXIX.)
2499. Desselben Vertrag mit den Edlen B. und H. von der Lippe, wegen des Schlosses Valkenberg. S. d.
2204.
2205.
2206.
2207.
2208.
2209.
Schaten A. P. L p. 64&., mit willkürlich ausgeschriebenen Namen, welche das Original nur durch
die Anfangsbuchstaben andeutet. (CCCCLXX.) — Diese drei Urkunden konnten nur nach den
Regierungsjahren Bischof Bernhards II. bestimmt werden. Wenn der zum Jahre 4495 anzufüh-
rende Lehensvertrag der Brüder von Büren echt ist (wogegen freilich, da ein Original oder eine
sonstige ältere Quelle nicht nachzuweisen, und Schaten von dem Verdachte einer willkürlichen
Nachbildung älterer Urkunden uicht frei ist, Bedenken erhoben werden können), so dürften die
beiden ersten Urkunden nicht später als 4195 anzusetzen sein.
1187.
. April 6. (VIII. Id.) Hermann, Bischof zu Münster, nimmt Theil an der Einweihung der neu erbau-
ten Kirche SS. Udalrici et Afrae zu Augsburg. Chron. August. ap. Freher. T. I. p. 514.
. Jul. 45. Gosschalk, Edler von Peremont, eignet dem Kloster Marienmünster ein Gut zu Wincthen.
D. Id. Jul. 4487. Bisher ungedruckt. (CCCCLXXL)
» 94. Arnold und Friedrich, "Grafen von Althena, Zeugen in einer Urkunde des Erzbischofs Phi-
lipp zu Cöln, für das Kloster Greverode. D. Colon. II. Kal. Aug. 1187, praesul. a. XIX. La-
comblet Urkundenb. I. S. 353.
. Die Bischófe Hermann von Münster, Ditmar von Minden und Arnold von Osnabrück. Zeugen bei
Erzbischof Philipps zu Cöln Bestätigung der Besitzungen des Klosters Steinfeld. D. in synodo
Coloniensi, in praesentia priorum et totius cleri etc. 1487, Frid. Imp. a. R. XXXVI. Annal. Prae-
monstr. T. II. p. 523., und hiernach im Ausz. Günther Cod. dipl. I. S. 454. — Das Datum der
vor. Urk. scheint die Zeit der hier gedachten Synode anzudeuten.
August 24. Kaiser Friedrich I. bestätigt die Privilegien des Stifts Kappenberg, und befreit dasselbe,
sowie das ihm untergebene Kloster zu Wesel, von dem Zolle zu Kaiserswerth. D. Wormat. XII.
Kal. Sept. 4487, a. R. XXXVI. imp. XXXIV. Kindlinger Samml. merkw. Nachr. S. 450. (CCCCLXXIL)
September .. Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet, dass der Abt Nicolaus und der Con-
vent des Klosters Hardehausen von den Brüdern Otto und Adolf von Wiedenbrück, mit Geneh-
migung ihrer Erben, des Paderbornischen Domherrn Diderich und dessen Bruders Burchard von
Herkendorpe, ein Gut in Bunessen gekauft haben. .D. in capitulo Patherburnensi, mense Sep-
tembri 1187, episc. a. I. Schaten A. P. I. p. 617. Kindlinger M. B. III. 4. Abth. Urk. S. 77. Spil-
cker Beitr. I. Urk. 22. — 1m Datum scheint ein Fehler zu stecken, da das erste Bisthumsjahr
zu dem angegebenen Monate nicht mehr passt.
Philipp, Erzbischof zu Cóln, bewilligt dem Kloster Olinghausen die Zehentfreiheit für dessen Haus
Wethmarsledhede, gegen eine jährliche Abgabe von 30 Denarien. Act. Colon. a. 4487. Seibertz
Urkundenb. I. S. 129.
Hermann, Bischof zu Münster, welcher die Kirche S. Martini zu Münster mit fünf Präbenden gestif-
tet und dem Propste derselben ein Archidiaconat übertragen hat, gibt derselben Kirche & Mark
aus einem Zehenten aus der Stadt Münster, welchen er von Suether von Thingethe erkauft hat.
A. 4487. Nach einer Urkunde Bischof Otto's I. vom Jahre 1217.
Derselbe gibt dem Stifte Kappenberg eine Hove zu Ostwich nebst verschiedenen Renten tausch-
weise für die Mühle zu Lünen, und eignet demselben einen Zehenten aus dem Hofe Alstede.
A. 4487. Niesert M. U. S. II. S. 265. (CCCCLXXIIL)
Tetmar, Bischof zu Minden, verkauft dem Stifte S. Martini daselbst ein Haus zu Owelhusen. A. 4187.
Bisher ungedruckt. (CCCCLXXIV.)
Regesta hist. Westfal. II. 10
.uv
2230.
2231.
2232.
2233.
2234.
2235.
2236.
2237.
2238.
2239.
2240.
2244.
2242.
2242.
2214.
4189.
Graf Widekind und Hermann von Waldeck üben Gewaltthätigkeiten im Bisthum Paderborn aus, wo-
bei ihnen ein kleines Schloss (munitiuncula) Brobeke zur Stütze dient, welches aber Bischof
Bernhard erobert und zerstört. Gobelin. Pers. l. c. p. 274.
Januar 44. Bernhard, Bischof zu Paderborn, schenkt das Schloss und die Mühle zu Ibbenbüren
nebst allem Zubehór an die Kirche zu Paderborn, um den Grafen Simon von Tekeneburg damit
zu belehnen. D. XIX. Kal. Februar. 1489. Niesert M. U. S. II. S. 259. (CCCCLXXXVIL)
49. Arnold, Bischof zu Osnabrück, beurkundet die Güterschenkungen des Edlen Wicbold
von Horstmar an die Kirche zu Osnabrück. p. ap. Lithlage, XIV. Kal. Februar. 1489. Möser
O. G. H. 335. s. W. VIH. S. 425. (CCCCLXXXVIIL)
Febr. 2. König Heinrich VI. nimmt die Mühlen des Stifts Kappenberg an der Lippe in seinen
Schutz. D. Monast. IV. Non. Febr. 4489. Niesert M. U. S. IIl. S. 273. (CCCCLXXXIX.)
10. Papst Clemens III. bestätigt, auf Bitten des Münster schen Vicedominus Franco, dem von
diesem gestifteten Nonnenkloster Langenhorst die freie Wahl seines Vogtes. D. Laterani IV. Id,
Februar. pontif. a. 1l. Niesert M. U. S. IV. S. 219. — Papst Clemens Ill. war am 49. December
4187 erwählt; der angegebene Tag füllt also in das Jahr 4189.
April &. Widekind von Waldeck verpfändet, vor seiner Reise nach Jerusalem, die Advokatie der
Kirche zu Paderborn nebst ihrem Zubehör und andern Gütern an den Bischof von Paderborn.
Fact. Paderburn. 1f. Non. April. fer. II. post Palm. a. 4189. (Die Handlung wurde an einigen
folgenden Tagen noch fortgesetzt) Schaten A. P. I. p. 619. Falke C. Tr. Corb. p. 219. Varı-
hagen Waldeck. Gesch. Urk. S. 43. (CCCCXC.) — Widekind starb auf dieser Reise. Gobel. Pers
l. c. p. 274.
Hermann, Bischof zu Münster, von Kaiser Friedrich L, vor der Eröffnung seines Kreuzzuges, ak
Gesandter nach Constantinopel geschickt, wird dort widerrechtlich eingekerkert. Nach einem
Schreiben des Kaisers, bei Heda Hist. Ultraj. p. 479.
Mai 27. Kaiser Friedrich I. beurkundet und bestätigt, dass Erzbischof Philipp zu Cóln die drei erz-
bischöflichen Höfe Heldene, Swelme und Elvervelde dem Grafen Engelbert von Berg, für 600
Mark ablóslich, zu Lehen gegeben. D. ap. Brezberc in introitu Ungariae, VI. Kal. Jun. 4189.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 362.
Decemb. 45. Conrad, Abt zu Corvey, stirbt. Todestag nach d. Necrol. von Marienmünster.
Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt den Vertrag, welchen das Stift S. Gereons zu Cöln mit seinen
Zehentpflichtigen zu Derne, Methlere, Curlare und Hudinchusen, wegen der Zehentlóse, geschlos-
sen hat. A. 4189. Kindlinger Volmest. 1l. S. 50. (CCCCXCL)
Hermann, Bischof zu Münster, eignet einem Altar in der Ludgeri-Kirche zu Münster einen Zehenten
im Kirchspiel Thetten. A. 1489. Bisher ungedruckt. (CCCCXCIL)
Derselbe eignet dem Stifte Kappenberg Zehenten aus den Höfen Udenchof im Kirchspiel Seprode
und Widelinchof im Ksp. Dülmen, zum Bchuf des Lichtes bei den Schwestern. D. Capenberg
a. 1489. Niesert M. U. S. Il. S. 274. (CCCCXCIIL)
Derselbe beurkundet, wie das Schutzrecht des Klosters Hohenholte, welches der Stifter desselben
dem Abte des heil. Nicasius zu Rheims übertragen hatte, auf das Bisthum Münster übergegan-
gen, und bestätigt dessen Besitzungen. A. 4489. Kindlinger M. B. III. 4. Abth. S. 89. (CCCCXCIV.
Derselbe eignet dem Kloster Liesborn einen Zehenten in den Kirchspielen Lippborg und Liesbom.
und eine Hove zu Rasnuwele. A. 4489. Bisher ungedruckt. (CCCCXCV.)
Derselbe beurkundet die Güterschenkung des Vogtes Widekind von Rethe und seiner Mutter an das
Kloster Marienfeld. A. 4489. Kindlinger M. D. III. 4. Abth. S. 91. (CCCCXCVI.) — Die Urkunde
ist merkwürdig für die Grenzbestimmung zwischen Westfalen und Engern.
„
»
t
ws
.
Ew
.
14189 — 1190. 17
Arnold, Bischof zu Osnabrück, bestätigt die Privilegien des Klosters Gertrudenberg. A. 1189. Möser
O. G. II. S. 333. s. W. VIII. S. 193. (CCCCXCVIL)
Derselbe cignet dem Kloster Gertrudenberg das Ländchen Broil und einige Äcker. A. 1189. Moser
O. G. II. S. 333. s. W. VIII. S. 123. (CCCCXCVIIL)
Adelhog, Bischof zu Hildesheim, eignet dem Kloster Marienmünster ein Gut zu Brockhausen bei
Schwalenberg. A. 1189. Bisher ungedruckt. (CCCCXCIX.).
Verschiedene an die S. Marien-Kirche zu Münster geschenkte Renten werden zu Wein für die Com-
municanten, und für das Hospital bestimmt. A. 4489. Niesert M. U. S. II. S. 64. Wilkens
Umgeb. d. Stadt Münster S. &6. (D.)
Bestimmung der Rechte eines an die Kirche zu Enger geschenkten Gutes zu Otaghusen. A. 1189.
Bisher ungedruckt. (DL)
1190.
. Februar 4. Godefrid, Graf von Arnesberg, Zeuge in einer Urkunde König Heinrichs VI. für das
Kloster Eberbach. D. ap. Wimpinam Kal. Febr. 4190, a. R. XX. Wenck Hess. Landesgesch.
II. Urk. S. 120.
. März 25. König Heinrich IIJ. verspricht dem Erzbischof Philipp zu Cöln, in der Cölnischen Erz-
diöcese nur zwei königliche Münzstäten, nehmlich zu Dusburch und Dortmund, zu halten, und
daselbst nur nach dem alten Herkommen münzen, auch das Cölnische Münzzeichen nicht nach-
bilden zu lassen. D. Frankenvurt VIII. Kal. April. 1490, a. R. XXI. Unter den Zeugen: Bernard,
Dompropst zu Münster. Lacomblet Urkundenb. I. S. 365.
April 25. Derselbe befreit das Stift Corvey von dem Zolle zu Kaiserswerth. D. Frankenvort VIII.
Kal. Maji 4190. Schaten A. P. I. p. 623. (DII)
Philipp, Erzbischof zu Cóln, eignet dem Kloster Wedinghausen die bisher von ihm zu Lehen gchen-
den Zehenten zu Marsfeld und Wande, deren ersteren Hermann von Rudenberg, den anderen
Everhard von Ardey zu diesem Behufe resignirt hat, uud fügt den Noval-Zehenten hinzu. A.
4190. Kindlinger Volmest. Il. S. 55.; und im Auszuge Seibertz Urkundenb. I. S. 431.
Hermann, Bischof zu Münster, eignet dem Kloster Liesborn Zehenten zu Lembeke, Brucho und
Structhorpe. A. 4490. Bisher ungedruckt. (DIIL)
Thietmar, Bischof zu Minden, bestütigt eine, bei dem Kloster Obernkirchen, zum Besten unvermó-
gender Geistlichen, gemachte Stiftung. A. 1190, pontif. V. Bisher ungedruckt, (DIV.)
Widikind, Abt zu Corvey, beurkundet, wie er das Schenken-Amt von den Personen, welche es zu
Lehen trugen, aber zum Nachtheil des Stifts sehr misbrauchten, wieder zurückgekauft. A. 1190,
praelat. I. Falke C. Tr. Corb. p. 704. (DV.
Hogardis, Ábtissinn zu Herse, überträgt dem Kloster Gehrden eine Mühle zu Dallessen und eine
Hove zu Osterhusen, A. 4490, Frid. Imp. XXXIX. Bisher ungedruckt. (DVI)
(1490 — 1192.)
Hermann, Bischof zu Münster, beurkundet, wie er die Stadt Münster, die vorher nur eine Paro-
chie gebildet, in mehrere getheilt, und dem Pfarrer zu S. Lamberti, Ernestus, von jeder der
übrigen eine lebenslüngliche Rente vorbehalten, welche derselbe dem Pfarrer der Ludgeri-
Kirche, gegen die Verpflichtung eines Anniversariums, erlässt. S. d. Bisher ungedruckt. (DVIL) —
Die Urkunde kann nur zwischen die oben gedachten Jahre gehóren, da unter den Zeugen der
Dompropst Bernhard, der Domdechant Franco, und Theoderich, Propst zu S. Ludgeri, vorkom-
men; im Jahre 4489 aber erscheint Franco noch als Vicedomiuus, und 4492 wird Hermann als
Dompropst, und Heinrich als Propst zu S. Ludgeri genannt.
18
2259.
2260.
2261.
2262.
2263.
22064.
2269.
2266.
2267.
2268.
2269.
2270.
4190 — 1191.
(M90—1205.) -
Widikind, Abt zu Corvey, bestimmt gewisse Einkünfte zur Wiederherstellung des Sarges des hei
Vitus und der Klostergebäude überhaupt. S. d. Bisher ungedruckt. (DVIIL) — Diese und die
folgenden Urkunden wurden nur nach den Regirungsjahren des Abtes Widikind besümmt, der
obwohl erst 1494 geweiht, doch 1190 als das erste Jahr seiner Prälatur bezeichnet (s. Nr. 2236.
da die Angaben der verschiedenen anderen Stiftspersonen doch zu einer genaueren Jahresbe-
stimmung nicht genügen.
Derselbe schenkt an seinen Convent einen Weinberg zu Bilenberg. S. d. Bisher ungedruckt. (DIX)
Derselbe beurkundet einen mit dem Bischof von Paderborn geschlossenen Tausch, Zehenten am
dem Gute Sirikessen betreffend. S. d. Bisher ungedruckt. (DX)
Dersclbe beurkundet die Schenkung von Gütern zu Liuri an das Hospital des Stifts Corvey. S.
Bisher ungedruckt. (DXI.)
Derselbe bestütigt eine von ihm, als Propste zu Gróningen, gemachte Schenkung verschiedener
ihm erworbener Güter an die Brüder daselbst. S. d. Bisher ungedruckt. (DXIL.)
Derselbe gibt dem Ritter Bernhard von Borsen und seinen Brüdern das Amt und Gericht zu Lotte
S. d. Diepenbrock Gesch. des Amtes Meppen, S. 632. (DXIIL)
Derselbe verfügt über die von dem Propste Reinmar an die Kirche zu Corvey vermachten Wer
berge. S. d. Bisher ungedruckt. (DXIV.)
Derselbe gibt dem Kloster Amelungsborn eine Hove in Areloldessen. Auszug b. Falke C. Tr.
p. 889., wo aber die Jahrzahl 4486 nothwendig falsch sein muss, da 1486 der Abt Conn
noch lebte. |
1194.
Januar 48. König Heinrich VI. gibt dem Bischof Hermann von Münster 300 Mark, um dafür nf
Allod anzukaufen, welches Rudolf von Steinvord zu Lehen empfangen soll D. Laudae XY. M :
Febr. 4491. Niesert M. U. S. V. S. 43. |
Jul. 24. (Die Praxedis) Widikind, Abt zu Corvey, wird, nachdem er die Exemtions-Privilegen
seiner Kirche nachgewiesen, von dem Erzbischof Wichmann zu Magdeburg, in der Kirche de
Klosters Gottesgnade bei Calbe a. d. Saale, geweiht. — Die hieher gehörigen Briefe (DXV. usl
DXVl) geben zwar die Jahrzahl nicht an; diese ist jedoch daraus zu schliessen, dass die Feier
lichkeit auf einen Sonntag angesetzt war, und der Tag Praxedis, an welchem sie statt fand
4191 auf einen Sonntag fiel, wie denn auch die dabei anwesenden Bischöfe Alexius von Brar
denburg, und Thiderich von Meissen erst seit 1190 als solche erscheinen.
August 10. Piuxlipp, Erzbischof zu Cóln, beurkundet die bei der Einweihung der Kirche zu Miss,
. von dem Paderbornischen Dompropst Sifrid und andern frommen Leuten an dieselbe gemachte
Güterschenkungen. D. die S. Laurentii 4491. Unter den Zeugen: Everhard, Graf von Alten;
Heinrich von Volmestein (der hier, ganz ungewöhnlich, doch vielleicht fehlerhaft, comes genant
wird); Godschalk von Padberg; Renard von Sydinghusen; Ernst von Rutenberg. v. Steine
Westfäl. Gesch. 22. St. S. 4636. Seibertz Urkundenb. I. S. 431.
Septemb. 28. Derselbe beurkundet die, bei Gelegenheit der Einweihung eines neuen Kirchhoís
zu Miste, von den Markgenossen*) daselbst an die dortige Kirche gemachte Schenkung ein:
Waldes genannt Rischney, u. a. m. D. in profesto Michaälis 1191. Unter den Zeugen: llarw-
*) Markenothen, wie Seibertz richtig, anstatt des bei Steinen vorkommenden, unverständlichen Wortes Markerthen, lies
4194 — 1192. 19
cus, Abt zu Graveschaft; Arnold, Graf von Altena; Heinrich und Gerhard, Brüder von Volme-
stein; Godschalk von Padberg. v. Steinen Westf. Gesch. 22, St. S. 4637. Seibertz Urkundenb.
l. S. 133.
December 45. Arnold, Bischof zu Osnabrück, welcher dem Kreuzheere nach Asien gefolgt war,
stirbt daselbst, bei der Belagerung von Accon, an der Pest. Todestag nach Necrol. Osnabr.
Wegen des Jahres und der Art seines Todes vgl. die bei Möser O. G. II. S. 55. angeführten
Beweisstellen.
Hermann, Bischof zu Münster, bestätigt, dass Alexander, Pfarrer zu Werne, das Haus des Kolonen
scines Pfarrhofes von seiner eignen Wohnung getrennt und auf ein anderes Grundstück verlegt
hat, und bestätigt die Freiheiten desselben. A. 4494, Henr. imp. I. Unter den Zeugen: Her-
mann, Propst zu S. Mauritz; Conradus Pincerna; Ludolf Valkener. Kindlinger M. B. III. 4. Abth.
S. 93. Niesert M. U. S. Il. S. 275.
Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt den von dem Abte des Klosters S. Petri und Pauli zu
Paderborn, Heinrich, geschehenen Ankauf des Hofes Lare, und schenkt dazu den Zehenten aus
diesem Hofe, unter der Verpflichtung einer für ihn zu begehenden Memorienfeier. A. 1494,
episc. ordin. IV. Unter den Zeugen: Der Dompropst Altmann; der Domdechant Folbert; Gode-
schalk, Propst zu Northeim; Bernard, Propst zu S. Petri und Pauli; Widekind von Osede; der
Graf Amelung. Auszug b. Schaten A. P. I. p. 625.
Widekind, Abt zu Corvey, beurkundet die Verpflichtungen einer der Kirche zu Eresberg wachs-
zinsigen Hove zu Urdorp. Act. Corbeiae, praelat. a. II. Bisher ungedruckt. (DXVIL) — Da
Abt Widekind 44190 das erste. Jahr Seiner Prälatur rechnet, so muss das zweite nothwendig in
4191 fallen.
Robert, Dechant, und das Kapitel zu Enger, beurkunden die Rechte der von Burchard von Behilka
an diese Kirche geschenkten Eigenhörigen. A. 4494. Bisher ungedruckt. (DXVIIL)
Alheydis, Äbtissinn zu Meschethe, überlässt dem Kloster Wedinchausen einige zu ihrem Hofe En-
drepe gehörige Acker, mit Einwilligung des villicus Everhard und sümmtlicher Hofeshörigen
(totius familiae), unter der Bedingung einer, an den villicus des gedachten Hofes zu entrichten-
den jährlichen Rente von 8 Denarien. A. 4494. Von Seiten des Klosters Wedinchausen wird
der Abt Arnold, aus dem Kloster Meschede, ausser der Abtissinn, die Própstinn Mechtild ge-
nannt. Seibertz Urkundenb. I. S. 137.
Gerhard, Propst und Custos zu Werden, gibt dem Abte Arnold zu Arnsberg (d. i. Wedinchausen)
Güter zu Embere (Ober- und Nieder-Eimer) zu Erbzins-Lehen. S. d. Seibertz Urkundenb.
I. S. 438. — Da der Abt Arnold in der vor. Urk. zum erstenmal erscheint, so wird die vorlie-
gende am schicklichsten hier angeschlossen.
(1494 — 4497.)
Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge bei der Verpfändung des Hofes Partenheim, durch den Erz-
bischof Johann von Trier, an Wernher von Bolanden. S. d. Günther Cod. dipl. I. S. 497. —
Die Urkunde, in welcher Heinrich VI. als Imperator genannt wird, muss hiernach zwischen die
obigen Jahre gehören.
1192.
März &. Herrmann, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Schenkungs-Urkunde Kaiser Heinrichs VI.
für das Bisthum Strassburg. D. Hagenowe IV. Non. Marcii 4492, a. R. XXIII. imp. I. Würdt-
wein N. Subsid. T. X. p. 156,
1192.
Mai 30. Papst Colestin III. bestätigt dem Kapitel der kleineren Kirche (d. i. SS. Petri et Andres
el
. Derselbe bestätigt die wiederholte Schenkung eines Hauses zu Ichtertune an das Kloster As
. Derselbe ist Zeuge bei dem Verkaufe eines Gutes zu Alsteiden an das Kloster zu den heil. Mi
. Sifrid, Abt zu Flechtorp, beurkundet, dass Alexander und seine Angehörigen sich mit dem Kl
oder Bussdorf) zu Paderborn den Besitz des von dem Propste B. demselben geschenkten Gus
zu Hengeldere, das Nachjahr für verstorbene Stifts-Geistliche, die freie Wahl des Propstes, mi
die Theilnahme an der Bischofswahl mit dem Domkapitel. D. Rom. III. Kal. Jun. pontif. à.
Schaten A. P. I. p. 626. — Die Pontifikatjahre Papst Cölestins Hl. beginnen vom 43. April 1/9
» » Derselbe bestätigt die Besitzungen und Privilegien des Klosters Fischbeck. D. eod. Pad
lini Hist. Visbecc. p. 73.
» 94. (Octava Pentecostes) Als der neue Erzbischof von Cöln, Bruno, durch den Erzbi&
von Trier und den Bischof von Verdun consecrirt wird, verweigern die Bischöfe von Münsi
und Utrecht, obgleich zu Cóln anwesend, ihre Theilnahme, weil sie behaupten, dass die (rá
nation des Erzbischofs ihnen, als seinen Suffraganen, gebühre. Godefr. ap. Freher. T. I. p.3
Jun. 43. Papst Cölestin III. bestätigt die Besitzungen und Privilegien des Klosters Helmwardeshag
sen. D. Rom. Id. Jun. 4492, pontif. a. I. Wenck Hess. Landesgesch. II. Urkundenb. S. 12.
August 29, Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge in Kaiser Heinrichs VI. Privilegio, ‘die Heirak
zwischen den Ministerialen des Reichs und denen der Kirche zu Mainz betreffend. D. Wom
IV. Kal. Septembr. 4492, a. R. XXII. imp. II. Guden. Cod. dipl. T. I. p. 312.
Septemb. 24. Derselbe, Zeuge bei K. Heinrichs VI. Steuerbefreiung für die Stadt: Constanz
ap. Leodium VIII. Kal. Octob. 1192, a. R. XXIII. imp. II. Dümge Reg. Dad. S. 450.
. October 24. Kaiser Heinrich Vl. bewilligt dem Abte Widekind zu Corvey und seinen Nachfolge
die im Gebiete der dortigen Kirche befindlichen Gold-, Silber- und andere Metall- Grube i
Goldwäschen. D. Northusen XII. Kal. Nov. 1192, a. Imp. III. Martene et Durand Vet, Sm
ampliss. Coll. T. I. p. 4002. (DXIX))
. Novemb. &. Derselbe gibt dem Bischof Bernhard II. von Paderborn, für das Schloss Plesse
das Gut zu Oldingehusen, den Berg Desenberg und alle Güter, welche Graf Sifrid von Ba
neburg im Bisthum Paderborn besessen. D. Mulehusen II. Non. Novemb. 4492, a. R. XX
imp. III. Schmincke Monum. Hass. ll. S. 663. Wigands Archiv I. Hft. 2. S. 444. Vgl. We
Hess. Landesgesch. lI. S. 749. (DXX)
. Bellum grave in Westfalia inter Comites terrae illius. Godefr. ap. Freher. I. p. 358. — Die B«
benheit scheint in den Herbst dieses Jahres zu fallen.
. Bruno, Erzbischof zu Cófh, bestätigt dem Kloster Liesborn die Zollfreiheit zu Neuss und die F
heit des Verkehrs im Herzogthum Westfalen. S. d. Bisher ungedruckt. (DXXL) — Da
Bruno in diesem Jahre geweiht wurde, und schon zu Anfange des folgenden abging, so ii
Urkunde am sichersten hicher zu setzen.
. Hermann, Bischof zu Münster, bestimmt die Rechte und Verpflichtungen der auf dem Grunde
Pfarrgüter zu Werne wohnenden Wachszinsigen. A. 14192. Kindlinger M. B. III. 4. Abth. $.
(DXXH.)
. Derselbe eignet dem Stifte Kappenberg den Zehenten zu Alten-Burc. A. 4492. Bisher ungedrus
(DXXIIL)
A. 4192. Niesert M. U. S. IV. S. 461. (DXXIV.)
rern vor Cóln. A. 1192. (Die Urkunde ist aber erst 1195 ausgefertigt.) Lacomblet Urkunde
I. S. 381. |
wegen eines vieljährigen Zehentstreites gesühnt, auf das Lehen des Hofes Herlinchihuson |
zichtet, und zu ihrer Memorie dem Kloster 20 Mark gegeben haben, welche der Abt zur M
4192 — 1193. Ä 81
lösung des Hofes Rotherinchusen verwendet. A. 4492. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. Alterthumsk.
VI. S. 59.
:95 Heinrich, Graf von Arnsberg, und seine Söhne Heinrich und Godefrid; Graf Arnold von Altena und
Graf Friedrich sein Bruder; Heinrich von Volmutstein und sein Bruder Gerhard; Herimann, Schult-
heiss zu Soest, und seine Sóhne Albert und Herimann; Godescalk von Padberg und sein Sohn
Godescalk; Zeugen in einer Urkunde des Erzbischofs Bruno zu Cöln, die Wachszinsigen der
Domkirche daselbst betreffend. A. 1492. Lacomblet Urkundenb. I. S. 373.
(M92 — 4203.)
96. Hermann, Bischof zu Münster, eignet dem Kloster Clarholt ein Haus im Kirchspiel Clarholt, welches
Udelrich von Stromberg und dessen Brüder bisher zu Lehen gehabt. S. d. Bisher ungedruckt.
(DXXV.) — Da der genannte Bischof Gerhard von Osnabrück 1192 zur Regierung kam, und
Bischof Hermann 1203 starb, so gehórt die Urkunde zwischen die obigen Jahre.
4193.
97. Bruno, Erzbischof zu Cóln, bestätigt die Freiheiten, Rechte und Besitzungen des, zur Zeit seines
Vorgängers Philipp, von dem Grafen Heinrich von Arnsberg gestifteten Klosters Wedinchausen.
À. 1193, praesul. I. Unter den Zeugen: Bernhard, Propst, Pilegrim, Dechant, Willehelm, Custos,
Winand, Magister scholarum zu Socst; Heinrich, Graf von Arnsberg, und seine Söhne Heinrich
und Godefrid; Arnold, Graf von Altena; Bernhard von der Lippe; Heinricus niger von Arnsberg;
Everhard von Arthev; Heinrich von Volmutstein; Conrad und Ecbert von Allagen. Kindlinger
Volmest. Il. S. 73. Seibertz Urkundenb. I. S. 439.
98. Derselbe genehmigt die Übertragung des Hauses Udenhusen an das Nonnenkloster Rumbeke, und
die Verwandlung des Zehenten aus demselben in eine Rente von 3 Schillingen. A. 4493, prae-
sul. I. Unter den Zeugen, ausser den bei der vor. Urk. Genannten: Hermann von Ruthenberg;
LLL „Gadescalk von Pathberg; Wilhelm von Ole. Seibertz Urkundenb. I. S. 141.
J9. März 14 (Sonntag Judica.) Der an die Stelle des resignirten Erzbischofs Bruno zu Cöln gewählte
Erzbischof Adolf (bisher Dompropst daselbst), wird, nachdem er am vorhergegangenen Sabbato
^L Sitientes (13. März) zum Priester geweiht worden, von dem Bischof Hermann von Münster, unter
Theilnahme des Erzbischofs von Mainz und des Bischofs ‚von Minden, zum Bischof consecrirt.
Godefr. ap. Freher. I. p. 359. — Bei diesem, so früh im Jahre erfolgenden Amts-Antritt des
Erzb. Adolf, ist es auffallend, dass die beiden vorherg. Urk. seines Vorgängers noch die Jahr-
zahl 1193 führen, da doch in den ersten Monaten des Jahres, nach der Cölnischen Zeitrech-
nung, die Jahrzahl noch nicht gewechselt hatte; und es kónnte daher die Vermuthung entstehen,
die Consecration Adolfs möge wohl erst im Jahre 4494 unserer Zeitrechnung stattgefunden ha-
ben. Allein 4) fängt Godefrid in seiner Chronik das Jahr mit Weihnachten an; 2) fiel im Jahre
419% der Sonntag Judica am 27. März, konnte also, auch nach der Cölnischen Zeitrechnung,
nicht mehr die Jahrzahl 4493 führen; und 3) zählt Adolf in einer Urk. von 449% schon das
zweite Jahr seiner Regierung, deren Antritt also nothwendig in das Jahr 4493 fallen muss. Es
hat daher in der Datirung der vorherg. Urk. des Erzb. Bruno, und derer des Erzb. Adolf, worin
derselbe 4494 noch das erste Jahr seiner Regierung angibt, eine Abweichung von dem sonstigen
Gebrauche der Cólnischen Kirche statt gefunden.
0. , 29. Hermann, Graf von Ravensberg, Zeuge in einer Schenkungs- Urkunde Kaiser Heinrichs VI.
für das Hospital zu Sachsenhausen. D. ap. Spiram IV. Kal. April. 4493, a. R. XX. imp. III.
Boehmer Cod. dipl. Moeno-Francof. I. S. 48.
1. Juni 28. Simon, Graf von Tekeneburg, Zeuge bei Kaiser Heinrichs VÍ. Vertrage mit den Grafen
Regesta hist. Westfal. II. 11
MA.
45.
21.
22.
23.
24.
25.
4193 — 1194. 83
(1193 — 1203.)
Hermann, Bischof zu Münster, beurkundet, dass Friedrich von Erlo einen Zehenten zu Aldenthorpe
an die Kirche S. Ägidii zu Münster verpfändet, S. d. Bisher ungedruckt. (DXXXV.) — Der un-
ter den Zeugen genannte Dompropst Hermann (früher Propst zu S. Mauritz) kommt in jener
Eigenschaft seit 1493 vor, und 1203 starb der Bischof.
(1493 — 1208.)
Adolf, Erzbischof zu Cóln, entscheidet einen im Collegiatstifte zu Soest entstandenen Streit wegen
der Theilung einiger Präbenden. S. d. Noch ungedruckt. Künftig in d. Nachtr. zu Seibertz
Urkundenbuch.
Derselbe beurkundet, wie eine Frau Namens Petronilla dem Kloster Olinghausen Eigenhórige ge-
schenkt hat. D. Susat. V. Kal. Octobr. s. a. Noch ungedruckt. Künftig in d. Nachtr. zu Seibertz
Urkundenbuch.
Derselbe beurkundet, dass Conrad von Allagen dem Kloster Olinghausen ein Gut zu Allagen ge-
schenkt hat. S. d. Noch ungedruckt. Künftig in d. Nachtr. zu Seibertz Urkundenb.
. Derselbe eignet dem Kloster Olinghausen ein zum Hofe Wiclon gehóriges Holz, welches Arnold von
Wiclon seinem Lehensherrn Genitasius von Arthey, und dieser dem Erzbischof aufgekündigt hat;
und ertheilt ihm die Zehentfreiheit, im Falle dieses Holz urbar gemacht werden sollte. S. d.
Seibertz Urkundenb. 1. S. 469.
. Derselbe verleiht dem Kloster Olinghausen seine eigene geistliche Jurisdiction. S. d, Seibertz Ur-
kundenb. I. S. 474.
. Derselbe befreit des neugestifteten Klosters Rumbeck Güter zu Berewich von allen Lasten. S. d.
Seibertz Urkundenb. I. S. 470. — Diese und die vorherg. Urkunden sind nach den Regierungs-
jahren des Erzbischofs Adolf bestimmt.
4194.
April 48. Hermann, Bischof von Münster, Zeuge bei Kaiser Zeinrichs VI. Zollbefreiung für die
Bürger zu Aachen. D. Aquis XIV. Kal. Maji 449%. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 379.
Jul. 7. Adolf, Erzbischof zu Cöln, gibt auf einem allgemeinen Provinzial- Gerichtstage dem Kloster
Marienfeld die demselben durch Heinrich von Swalenberg gewaltthätig entzogenen Güter zu
Stapellage zurück. Act. in Patherburna Non. Jul. 1494. Falke C. Tr. Corb. p. 227. Kindlinger
M. B. II. Urk. S. 212. Niesert M. U. S. IV. S. 46&. (DXXXVI)
Derselbe bestátigt seines Bruders, des Grafen Friedrich von Altena, Verkauf des Hofes Lohusen an
das Stift Kappenberg. A. 4494, ordin. a. I. Kindlinger Volmest U. S. 77. (DXXXVII.)
Derselbe legt einen langen Streit zwischen dem Abte Sifrid zu Flietorp (Flechtorf) und Godescalk
von Padberg dahin bei, dass das Kloster die von dem vormaligen Erzbischof Reinald ihm ge-
schenkten Häuser zu Latervelde und Lengevelde, desgleichen Güter zu Winemerinchusen und
ein Haus zu Givehardinchusen behalten, auf ein anderes Ilaus zu Lengevelde aber verzichten
soll A. 4194, Henr. imp. VI. Archiep. I. Unter den Zeugen: Hartwicus, Abt zu Grascap;
Heinrich von Volmodesteyn und sein Bruder Gerhard. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. VIII. S. 60.
Derselbe nimmt, auf Bitten des Abtes Sifrid zu Flietorp, dieses Kloster in seinen Schutz und bestä-
tigt dessen Besitzungen an den Orten Vlietorp, Roterkusen, Mulnhusen, Nieder- und Ober-
Gambeke, Holthusen, Lengeveld, Wynnemarinkusen, Reymrekke, Herlichinchusen, Mezinchusen,
Berdinchusen, Ratlara, Latervelde, Givehardinkusen, Urdorp, Langevorde, Hoite, Wertole, Sut-
11*
2320.
2327.
2328.
2329.
2330.
2331.
2332.
2333.
17
wik, Marda, Treivere, Assapa, Hulikessen, Holthusen, Adorp, Vassenbeke, Kothusen, Berndorpe,
Östirhusen, Letmere, Ostheim, Nortwik, Tydinkusen, Tulon, Desbeke, Walberninchusen, Lellen-
beke, Ellenloe, Endripe, Esbeke, Ebbinkusen, Hardradessen, Scerve und Sassendorpe. A. 1194,
archiep. II. Unter den Zeugen: Hermann, Propst zu Soest; Hartwicus, Abt zu Graschap; Arnold
und Friedrich, des Erzbischofs Brüder, Grafen von Altana; Heremann, Graf von Waltecke. Zeit-
schrift f. vaterl. Gesch. u. A. K. VIII. S. 62.
Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet, dass Bernhard von der Lippe ein, der Kirche S. Mar-
tini zu Minden widerrechtlich entzogenes Gut zu Milse, zurückgegeben. A. 4194, pontif. VI.
Bisher ungedruckt. (DXXXVIII.) |
Gerhard, Bischof zu Osnabrück, schenkt das ihm erblich angefallene Haus Malenstede, mit Einwilli-
gung seiner Brüder, Otto's, Canonicus zu Bremen, und Heinrichs, Grafen zu Aldenburg, an die
Kirche zu Wildeshausen. A. 14194. Unter den Zeugen: Hathebrand, Dechant zu Wildeshausen;
Menrad, Abt zu Rarsteden; Alard von Sparesche, Hermann von Cotenbeke, Erich von Elmelo,
Gerlag von Tuschenau, Gerhard von Büren, Albert von Ritbeke, Johann von Wildeshausen, Ma-
charius und Erpo von Lutten, Nithard und Albero von Stumpenhusen. Moser O..G. IIL S. 220.
s. W. VIII. S. 140. (fehlerhaft) Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. VI. S. 233. (richtiger.)
Heinrich, Graf von Aldenburg, bestütigt die Schenkung des Hauses Malenstede an die Kirche zu
Wildeshausen. A. 449%. Zeugen wie in d. vor. Urk. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. VI. S. 234.
Hermann, Dompropst zu Münster, eignet dem Altar SS. Mariae et Catharinae unter dem südlichen
Thurme der Domkirche zu Münster einen Zehenten zu Mikelencbeke. A. 419%. Bisher unge-
druckt. (DXXXIX.) |
Engelbert, Abt zu Liesborn, verwechselt den ihm eigenhórigen vilicus des Hofes Wanbeke, gegen
einen bisher freien Mann, an den Abt Heinrich zu S. Pauli in Paderborn. A. 14194. Bisher un-
gedruckt. (DXL.)
Bernhard von der Lippe legt die Regirung seiner Besitzungen nieder, übergibt dieselbe seinem
Sohne Hermann, und tritt, mit Einwilligung seiner Gattinn Helewigis, in den geistlichen Stand.
Vgl. die folg. Urk. — Piderit Chron. Lipp. S. 406. setzt diese Veränderung in das Jahr 4192;
da aber, in den oben Nr. 2322 und 2326 angef. Urkunden, Bernhard noch als regirender Herr
erscheint, so kann sein Eintritt in den geistlichen Stand nicht früher als in diesem Jahre gesche-
hen sein. Die Nr. 2326. berichtete Handlung diente wahrscheinlich zur Vorbereitung auf den-
selben. — Bernhard hatte, ausser seinem Regierungsnachfolger Hermann, den wir urkundlich
seit 4496 selbstständig erblicken, noch 4 Söhne, die sämmtlich in den geistlichen Stand traten
und darin zu höheren Würden gelangten, indem Gerhard Erzbischof zu Bremen, Otto zu Utrecht
und Bernhard zu Paderborn Bischöfe, und Dieterich Propst zu Deventer wurden. Bernhard der
Ältere selbst ging, nach einem vorbereitenden Aufenthalt im Kloster Marienfeld, nach Livland,
wo er in der Folge Abt und Bischof, und als letzterer von seinem eignen Sohne, dem Bischof
von Utrecht, consecrirt wurde, so wie er selbst nachher einen andern seiner Söhne zum Erz-
bischof von Bremen, und dieser wieder den dritten Bruder zum Bischof von Paderborn weihte.
Chron. Mont. ser. ed. Mader. p. 134., wo aber irrig gesagt wird, er sei zuerst Abt von Marien-
feld geworden. "Vgl. Piderit Chron. Lipp. S. 36%. u. f. Schaten A. P. I. p. 631.
Derselbe beurkundet, gleichzeitig mit der Resignation seiner bisherigen Besitzungen, die Rechte der
von ihm gegründeten Stadt zur Lippe. S. d. Bisher ungedruckt. (DÄLI.) — Hinsichtlich der
Ausstellungszeit gilt das vorher Bemerkte.
In das verlassene Kloster Kemnade werden Nonnen aus dem Kloster Gehrden in der Diöcese Pa-
derborn verpflanzt. Lerbeck. Chron. l c. p. 472. —
41195. 85
% 4195.
Jul. 34. Kaiser Heinrich VI. gibt, auf die Vorstellung des Bischofs Bernhard von Paderborn, dass
der mit diesem geschlossene Tauschvertrag (vgl. Nr. 2287.) der Kirche zum Nachtheil gereiche,
dem Bischof das Schloss Plesse zurück, behält aber dafür das im Bisthum Paderborn gelegene
Gut des Grafen Sifrid. D. apud Latam II. Kal. Aug. 1195. Schaten A. P. I. p. 633. Vgl. Wenck
Hess. Landesgesch. II. S. 749.
August 24. Derselbe entscheidet einen Streit zwischen dem Dom-Scholasticus Wilhelm zu Minden
und dessen Amtleuten dahin, dass letztere die schuldigen Prästationen entrichten, oder durch
das Gottesurtheil des glühenden Eisens beweisen sollen, dass sie dazu nicht schuldig sind. D.
Hagenowe IX. Kal. Septembr. 4495. Würdtwein Subsid. T. X. p. 10. (DXLIL)
Oktober 20. Hermann, Bischof zu Münster, und Otto, Graf von Bentheim, Zeugen in einer Urkunde
Kaiser Heinrichs VI. für den Grafen Theoderich von Holland. D. Mogunt. XIII. Kal. Novembr.
4195, a. R. XXIV. imp. IV. Mieris Charterb. I. p. 129.
» 27. Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs VI. für das
Kloster Pforta. D. Gelinhusen VI. Kal. Nov. 1195, a. R. XXVI. imp. V. R. Sicil. I. Schultes Di-
rector. II. S. 570.
December 7. Derselbe, Zeuge bei Kaiser Heinrichs VI. Bestütigung der Privilegien des Klosters
Ichtershausen. D. Wormat. VII. Id. Decembr. 1195, a. R. XXVI. imp. V. Schumacher verm.
Nachr. 5. Samml. S. 45.
» „ Derselbe, Zeuge in einer Urkunde desselben Kaisers für das Kloster Georgenthal. D.
ut pr. Thuring. sacra p. 478. Gotha diplom. II. S. 250., ohne Ausstellungsort und Datum.
Adolf, Erzbischof zu Cóln, beurkundet, dass Graf Hermann von Waldeck, gegen eine von dem Abte
Sifrid zu Flietorp (Flechtorf) erhaltene Summe von 26 Mark, vor den Richtern der Stadt Soest,
nehmlich dem Vogte Everhard und dem Schultheissen Hermann, die Vogtei des gedachten Klo-
sters resiguirt hat. A. 4495. Unter den Zeugen: Hartwycus, Abt zu Grascap; Adolf, Abt zu
Hasungen; Heinrich, Graf von Arnsberg; Godescalk von Pirremunt; Heinrich von Volmotstene
und Gerhard sein Bruder. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. VIII. S. 65.
Hermann, Bischof zu Münster, schenkt dem Kloster S. Marien daselbst den Zehenten von dem Ro-
delande genannt Nutbrake. A. 4495. Niesert M. U. S. II. S. 290. (DXLIIIL) -
derselbe befreit die Leute des Stifts Kappenberg von dem Zoll in seiner ganzen Diocese, nament-
lich zu Werne und Lünen. A. 1195. Annal. Ord. Praemonstr. T. I. p. 375., und hieraus Nie-
sert M. U. S. II. S. 288. Kindlinger M. B. III. 4. Abth. Urk. S. 97., der Angabe nach aus dem
Originale, das sich aber verloren hat.
Jerselbe verleiht der Äbtissinn zu Nutlon das Archidiaconat der dortigen Kirche. A. 4195. West-
phalia III. Jahrg. S. 370. Niesert M. U. S. II. S. 283. (DXLIV.)
Termann, Bischof zu Mimigardevord (sic), schenkt dem Kloster Varlar die Kapelle S. Jacobi zu
Coesfeld, mit dem Grunde, worauf sie erbaut ist, und dem Kirchhofe. A. 4495. Niesert M.
U. S. II. S. 292. — Der in jener Zeit ganz ungewöhnliche und von Hermann IL, so viel be-
kannt, sonst nie gebrauchte Name Mimigardevord, macht die Urkunde sehr verdächtig.
terhard, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass Reinfrid von Bilinctorpe den Zehenten aus des
Klosters Osethe Hofe Bardinchusen, den er selbst von Gerhard von Kelvere, dieser von dem
Grafen Hermann von Ravensberg, und letzterer von dem Bischof zu Lehen hatte, mit Geneh-
migung aller Betheiligten, vor dem Synodal-Gerichte des Archidiaconus Tyderich zu Wester-
Osethe, an das gedachte Kloster verkauft hat. A. 4495. Unter den Zeugen: der Dompropst
Lentfrid; Wicbert Ledebur; u. a. Moser O. G. IIL S. 222. s. W. VOL S. 142.
2352.
2353.
2394.
2355.
2356.
2357.
2358.
. Derselbe beurkundet einen Tausch-Vertrag, wodurch das Kloster Osede das Gut Engethere, unter
. Widikind, Abt zu Corvey, beurkundet, wie der Provisor des dortigen Krankenhauses, Adelbert, |
. Derselbe gibt dem neugestifteten Kloster zu Godelovessen (nachmals Schaken genannt), zwei Mark
. Engelbert, Abt zu Liesborn, bestätigt einen Vertrag, Äcker bei Cleike betreffend. A. 4495. Bisher
. Die. Grafen Friedrich und Arnold von Althena, welche schon bei früheren, in derselben Charte auf
. Arnold, Graf von Alzena, und sein Bruder Friedrich, und Heinrich, Graf von Arnsberg, Zeugen &
1193 — 1190.
Zugabe von 26 Mark, an Heinrich von Boke und dessen Bruder Apollonius gibt, und dafür Ze-
henten zu Wokkestorp und Hekkegin erhält. A. 4495. Unter den Zeugen: Heinrich, Pfarrer zx
Capella; Graf Symon (von Tekeneburg); u. a. Móser s. W. VIII. S. 327.
eine eigenhörige Familie dem Altare S. Ägidii wachszinsig gemacht hat. A. 4495, praelat. V.
Bisher ungedruckt. (DXLV.)
Renten daselbst, welche bisher der Kammer des Conventes zu Corvey zugehörten. A. 4195.
Schaten A. P. I. p. 636. Falke C. Tr. Corb. p. 302. (DXLVI.)
ungedruckt. (DXLVII.)
gezählten, gleichartigen Güter-Erwerbungen des Stifts zu den heil Märtyrern von der Std
Cöln, in den Jahren 1185 und 1192, Zeugen gewesen, sind abermals Zeugen bei desselben Süß
Erwerbung eines Antheils an einem Allode zu Alsteiden und deren Bestätigung durch den Em- fl.
bischof Adolf zu Cöln. A. 1195. Lacomblet Urkundenb. I. S. 381. |
einer Urkunde des Erzbischofs Adolf zu Cöln, für das Kloster Knechtsteden. A. 4495. Ledebur
N. Archiv III. S. 433. Lacomblet Urkundenb. I. S. 384., Nr. 554.
Arnold, Graf von Alcena, und sein Bruder Friedrich, und Godeschalk von Pyremont, Zeugen is
einer andern Urkunde des Erzb. Adolf zu Cöln, für das Kloster Knechtsteden. A. 1495. Ledebur
Archiv XI. S. 154. Lacomblet a. a. O. Nr. 592.
Berthold und Thetmar, edle Herrn von Büren, erneuern ihren Lehensvertrag mit dem Bischof Bern
hard zu Paderborn. Act. apud Silikensothe a. 4195. Schaten A. P. I. p. 634. Vgl. Nr. 2497., 2198,
und die Bemerkung bei Nr. 24199.
(4495 — 1216.)
Gerhard, Bischof zu Osnabrück, belehnt die Kirche zu Wildeshausen mit dem Zehenten zu Grat
S. d. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. VI. S. 235.
Heinrich, Herzog zu Sachsen und Pfalzgraf, übergibt der Kirche zu Wildeshausen das schon von
seinem Vater, Herzog Heinrich, derselben verliehene Gut zu Goldenstede, bestätigt derselben
die von ihr erworbenen Hófe zu Wildeshausen, und verspricht, sie bei den Zehenten zu Grat
und Kneten zu schützen. S. d. Zeitschr. f. vaterl. G. u. A. K. VI. S. 236. — Bischof Gerhard
regirte von 1192 bis 1216; Herzog Heinrich aber gelangte erst 1495, durch den Tod seine
Vaters, Heinrichs des Löwen, zur Regirung; erst nach dem letzteren Jahre können also diese
beiden Urkunden ausgefertigt sein.
1196.
März 6. Otto, Graf von Bentheim, Zeuge in einer Urkunde Kaiser Zeinrichs VI. für das Bisthum
Utrecht. D. Geilenhusen prid. Non. Mart. 1196, a. R. XXV. imp. V. R. Sic. Il. Heda Hist. Ultrsj.
p. 177., mit der falschen Jahrzabl 4490. Miraei Opp. T. I. p. 289. Mieris Charterb. I. p. 3l.
» 1. Papst Cólestin III. bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Süfts Kappenberg. D. La
teran. Non. Mart. 1196, pontif. a. VI. Niesert M. U. S. II. S. 294. (DXLVIII.)
» » Derselbe nimmt das Kloster Wedinghausen in seinen Schutz und bestütigt dessen Güter
1196. 81
und Privilegien. D. eod. Wigänds Archiv VI. S. 486.*) und im Ausz. Seibertz Urkundenb. I.
S. 442.
. Mai. 3. Gardolf, Bischof zu Halberstadt, und andere vom päpstlichen Stuhle delegirte Richter, ent-
scheiden einen Streit zwischen dem Erzbischof von Cóln und dem Kapitel zu Soest, wegen der
Wahl des Propstes, welche dem Kapitel zuerkannt, so wie demselben von dem Erzbischof auch
die Kirche zu Brilon übergeben wird. D. Quernhamelen V. Non. Maji 1196. Der neugewählte
Propst ist Everhard von Volmotstein. Unter den Zeugen: Wernher, Dompropst zu Minden. Sei-
bertz Urkundenb. I. S. 1&4.
). Jun. 4. Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs VI., für den Her-
zog Heinrich von Lothringen. D. ap. Bopardum Kal. Jun. 4496, a. R. XXVI. imp. VI. R. Sic. II.
. Miraei Opp. T. I. p. 193.
|l. Conrad, Erzbischof zu Mainz, nimmt das von dem Edlen Egelolf auf seinem Erbe gestiftete Augu-
stiner-Nonnenkloster Berich in seinen Schutz. A. 4496. Wenck Hess. Landesgesch. II. Urkun-
denb. S. 124. Varnhagen Waldeck. Gesch. Urk. S. 26.
3. Arnold, Erzbischof zu Cöln, bestätigt dem Kapitel der Kirche zu Soest das Recht der freien Wahl
des Propstes. A. 4496. Seibertz Urkundenb. I. S. 445.
3. Derselbe hebt das Nonnenkloster Bredelar, wegen des ungeziemenden Lebens der Nonnen, auf,
und errichtet an dessen Stelle ein Cistercienser - Mónchskloster, welchem Godescalk von Padberg
Güter zu Grimlinghausen und Suitherinchausen schenkt. A. 1496, ordin. IIl. Unter den Zeugen:
Gerhard (sic), Bischof zu Paderborn; Hermann, Chorbischof zu Cóln; Everhard von Volmotstene;
Pilegrim, Dechant zu Soest; Graf Wilhelm von Jülich; Graf Symon von Tekeneburg; Graf Wer-
ner von Widegenstein; Hermann von Waldeke und sein Bruder Heinrich; Gerbert von Patberg;
u. a. Kindlinger Volmest. II. S. 81. Seibertz Urkundenb. I. S. 447.
t. Derselbe bestätigt einen Vergleich des Klosters Olinghausen mit Egbert von Herdringen, wodurch
der Zehente, welchen letzterer von dem Kloster zu fordern hatte, in eine Rente von 9 Schil-
lingen verwandelt wird, und wozu Everhard Sluc, als Lehensherr, so wie des letzteren Lehens-
herren Hermann von Rudenberg und dessen Bruder Heinrich von Stromberg ihre Einwilligung
gegeben. A. 4496. Unter den Zeugen: Pilegrin, Dechant, Wilhelm, Custos, und Radolf, Scho-
lasticus zu Soest; Graf Arnold (von Altena) und sein Bruder Friedrich; Hermann von Waldeke;
Everhard von Ardey und sein Bruder Jonathas; Dithmar von Büren und sein Bruder Berthold;
Conrad von Hacnen; die Ministerialen: Heinrich von Volmudestein, Godeschalk von Pathberg,
Conrad von Allagen, Herebord von Suanbule, u. a. Kindlinger Volmest. II. S. 84. Seibertz Ur-
kundenb. I. S. 449.
5. Hermann, Bischof zu Münster, entscheidet die Streitigkeiten zwischen der Äbtissinn Gerthrudis zu
Freckenhorst und dem Vogte dieses Stiftes, Hermann von der Lippe, wegen der Rechte über
die Eigenhörigen des Stiftes. A. 1196. Kindlinger Hörigk. S. 248. Niesert M. U. B. A. Abth.
S. 364. (DXLIX.) j
5. Derselbe beurkundet, dass ein, auf Befehl des Grafen Simon von Tekeneburg geblendeter Mann,
Namens Albert, die von jenem als Busse erhaltenen Güter, der Kirche zu Nutlon zum Behuf
eines Hospitales gewidmet hat. A. 4196. Wilkens Gesch. v. Steinf. S. 32. (DL)
*) Dieser Abdruck ist nicht nach dem Originale, sondern nach einer Abschrift in Kindlingers Handschriften gemacht,
und zeigt daher manche Abweichungen von dem Original- Texte, die jedoch nicht von grosser Erheblichkeit sind.
Die formellen Eigenschaften dieser Urkunde sind übrigens ganz wie bei der nüchstvorhergehenden ; namentlich stimmt
der (im Abdrucke ganz verstümmelte) Schluss mit den Unterschriften mit jener überein, nur dass unter den Kar-
dinal-Priestern Guido fehlt. Hier mag auch bemerkt werden, dass bei dem zweiten Kardinal - Priester , nicht tt.
pastor et, sondern tt, pastoris, zu lesen ist.
380.
384.
382.
387.
388.
i89.
4196 — 1197. 89
dechant Franco, in diesem Jahre (Urk. Nr. DXLIX.) zum letztenmale genannt wird, so hat die,
wahrscheinlich bald nach dessen Tode ausgefertigte Urkunde, ihren Platz hier erhalten. Nieserts
Annahme, um 1180, widerlegt sich von selbst, durch die eignen Angaben der Urkunde hinsicht-
lich des Todes des so viel spáter noch lebenden Franco.
Arnold Wolf und seine Söhne Tiderich und Everhard von Gudenberg, auch Hermann von Oster-
hausen, geben dem Kloster zu Aroldessen den Zehenten aus dem Hofe Munchosen und zwei
Gütern zu Wengerinchosen, gegen eine jährliche Rente von zwei schweren Schillingen. S. d.
Varnhagen Waldeck. Gesch. Urk. S. 29. — Da der Mit-Aussteller Everhard von Gudenberg in
der oben Nr. 2364 angeführten Urkunde als Zeuge vorkommt, so schien die vorlieg. Urk. hier
ihre schickliche Stelle zu finden. |
1497.
März 12. Hermann, Bischof zu Münster, hebt die villa Coesfeld aus dem Vogteigericht aus, und
verleiht ihr dieselben Rechte und Freiheiten, welche die Bürgerschaft zu Münster besitzt. D. IV.
Id. Marcii 1196. Kindlinger M. B. III. A. Abth. Urk. S. 404. Niesert M. U. B. 2. Abth. S. 474. (DLIX.)
Jordanis, Abt zu Varlar, genehmigt die vom Bischof Hermann den Bürgern zu Coesfeld ertheilten
Freiheiten. S. d. aber ohne Zweifel mit der vor. Urk. gleichzeitig. Niesert a. a. O. S. 474. (DLX.)
. Derselbe bewilligt den von der Bürgerschaft gewählten Schóppen zu Coesfeld die Stadtregierung,
gegen eine jährliche Abgabe einer Mark. S. d., aber ohne Zweifel mit den vor. Urkunden gleich-
zeitig. Niesert a. a. O. S. &75. (DLXI.)
. April &. Albert, Graf von Everstein, schenkt dem Kloster Amelungsborn die Forsten zu Holenberg
und Nienhagen, und verkauft ihm die Zehenten derselben, nachdem er letztere dem Bischof von
Minden resignirt und dafür Güter zu Hastenbeke und Nortosen zu Lehen aufgetragen; ferner
verkauft er demselben Kloster Güter zu Eltersen, ‘die er dem Bischof von Paderborn resignirt;
vertauscht ihm die Güter Lintfrids gegen eine Mühle zu Biveren; und schenkt ihm einen bei
dem Kloster gelegenen Wald bis zum Dorfe Negenbornen, und zwei Hoven zu Ostessen. Act.
Minden in solemni synodo, cui praesedit Thitmarus episc., IV. Non. April. 1497; et consumm.
II. Non. ejusd. in eccl. B. M. V. (zu Amelungsborn) in Gegenwart des Abtes Hoyco. Spilcker
Beitr. Il. S. 25.
. Mai 9. Bei sehr trockner Witterung verheert eine Feuersbrunst beinahe die ganze Stadt Münster
sammt ihren Kirchen, mit Ausnahme der Ludgeri-Kirche. Strunck. not. crit. mscpt. p. &04.,
aus einem alten Codex des Stifts Überwasser. — Nach Niesert M. U. S. IL. S. 62. (wo Non.
Maji, also d. 7. Mai, angegeben ist) soll auch die Servatii-Kapelle erhalten worden sein; auch
wird hinzugefügt, dass viele Menschen dabei ums Leben gekommen.
, 28. Kaiser Heinrich VI. bestätigt die der villa Coesfeld verliehenen Freiheiten. D. apud Mo-
gonciam V. Kal. Jun. 1197. Niesert M. U. B. 2. Abth. S. 476. (DLXII)
Jul 27. Papst Cölestin IIl. nimmt das Kloster Amelungsborn, auf Bitten des dortigen Abtes Hoiko,
in päpstlichen Schutz und bestätigt dessen Privilegien und Besitzungen. D. Laterani VI. Kal.
Aug. 1197, pontif. a. VII. Falke C. Tr. Corb. p. 854.
Adolf, Erzbischof zu Cöln, eignet dem Kloster Rumbeke den Hof Odenhusen, welchen bisher Ever-
hard und Jonathas von Arthei von ihm, und Arnold von Wiglon von diesen zu Lehen hatte,
desgleichen den Zehenten desselben Hofes, welchen Hermann von Ruthenberg zu Lehen hatte,
nachdem die bisherigen Inhaber auf diese Güter verzichtet. A. 1197. Unter den Zeugen: Graf
Arnold von Altana und sein Bruder Graf Friedrich; Hermann Niger von Arnsberg. Seibertz Ur-
kundenb. I. S. 451.
Hermann, Bischof zu Münster, verwandelt den Zchenten von einem. Hofe auf der Geist in eine
Regesta hist, Westfal. II. 12
239.
2395.
2396.
2397.
2398.
2399.
41197 — 1198.
feste Rente, wofür dessen Inhaber Everhard Rufus ihm eine Hove zu Wolkincthorp zu Lehen
aufträgt. A. 1197. Bisher ungedruckt. (DLXIIL.)
Derselbe beurkundet, dass Everhard von Quenethorpe das Haus Edo's zu Bocholt an das Kloster
Asbeck vor dem Grafen- Gerichte verkauft hat. A. 41497. Niesert M. U. S. IV. S. 69. ;DLXIV.
Derselbe eignet dem Kloster Langenhorst einen Zehenten zu Thiuge im Kirchspiel Schopinger
A. 1197. Bisher ungedruckt. (DLXV.)
. Bernhard, Bischof zu Paderborn, eignet dem Kloster Gehrden Güter zu Luitharsten, Rotwardessen,
Nedern, Reilessen und Ykenrade. A. 1197, episc. X. Bisher ungedruckt. (DLXVL)
Thetmar, Bischof zu Minden, beurkundet, dass Graf Albert von Everstein, mit Einwilligung seine:
Sohnes Albert, fünf Hoven seines Erbgutes, nehmlich drei zu Hastenbeke und zwei zu Wort
hofen, dem Kloster Amelungsborn geschenkt, der dortige Abt Hoiko aber diese IIoven ihm {dem
Bischof) überlassen, und er dieselben dem Grafen wieder zu Lehen gereicht, dem Kloster aber
dafür die Zehenten der Dörfer Holenberg und Nienhagen, welche der Graf bisher zu Lehe:
hatte, zu Eigenthum gegeben. A. 4497. Falke C. Tr. Corb. p. 854.
Gerhard, Bischof zu Osnabrück, beurkundet die Verpfändung eines Zehenten zu Uphusen an das
Johannis-Stift zu Osnabrück. A. 4497. Moser s. W. VIII. S. 328.; unvollständig. (DLXVII.)
Widikind, Abt zu Corvey, beurkundet, dass der Propst Heinrich zu Kemnade einen von der dor-
tigen Kirche veräusserten Hof zu Heigen zurückgekauft hat. A. 4497, praelat. VIII. — Wigand:
Gesch. v. Corvey 2. Abth. S. 224. (DLXVIIL) '
Godschalk, Dompropst zu Paderborn, schenkt die Kirche, den Hof und die Mühle zu Unkincthorp
nebst einem Gute zu Havikesbroke dem Kloster Marienfeld, und zwar vor dem Gerichte de
Freigrafen Lambertus Herebrukke bei Mattenheim, weil das Gericht, unter welchem die Güter
eigentlich gelegen sind, wegen der Excommunication des Freigrafen Suether, schon seit dre
Jahren nicht verwaltet wurde. A. 1197. Der Abt zu Marienfeld heisst Florentius. Unter den
Zeugen ist Bernhard von der Lippe. Kindlinger M. B. III. 4. Abth. Urk. S. 407.
Das Kloster Amelungsborn gibt an Rudolf, Herrn von Dalem, die Güter und Einkünfte der Salinen
zu Hemendorf, mit dem Zehenten daselbst, frei vom Vogteirechte und noch 10 Mark, und er-
hält dafür Güter zu Ludershem und Eschershusen. A. 4497. Falke C. Tr. Corb. p. 889.
Arnold uud Friedrich, Grafen von Althena, Zeugen in Urkunden Erzbischof Adolfs zu Cöln für das
Kloster Capellen. A. 4197. Lacomblet Urkundenb. I. S. 388. u. 389.
Dieselben, Zeugen in einer Urkunde desselben Erzbischofs für das Kloster Vusnicht. A. 4497. La
comblet Urkundenb. 1. S. 390. — Der Erzbischof nennt in dieser Urkunde die beiden Grafen
seine Brüder.
2400. Arnold, Graf von Altena, und Friedrich, sein Bruder; Heinrich von Volmundestein und Gerhard sein
2104.
Bruder; Zeugen in einer Urkunde Erzb. Adolfs zu Cóln, für das Kloster Dunwald. — A. 119;.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 390.
1198.
Januar 22. Adolf, Erzbischof zu Cóln, beurkundet, dass sein Vorgänger, Erzb. Philipp, des Land
grafen Ludwig von Thüringen sämmtliche Allodien zu beiden Seiten des Rheins, vom Walde
Osnicke an, nehmlich das Schloss Bilstein, das Schloss Widhe und beide Schlösser Windecke
mit Zubehör, für 3500 Mark erkauft, alsdann dessen Nachfolger, Erzb. Bruno, einen Theil de:
Kaufpreises an den Grafen Dieterich von Landsberg, als Gemahl der Tochter und Erhinn des
Landgrafen, Jutta, bezahlt, er selbst (der Aussteller) aber den Rest der Kaufsumme abgetragen.
worauf ihm die gedachten Allodien feierlich übergeben, von ihm aber dem gedachten Grafen
Dietrich und seiner Gemahlinn Jutta wieder zu Lehen gereicht worden. D. Colon. XI. Kal. Febr.
1198. 91
4497 (nach der Cölnischen Zeitrechnung; also nach der unsrigen 4198). Unter den Zeugen: Ar-
nold und Friedrich, Grafen von Altena. Kremer akad. Beitr. III. Beil. S. 63. Lacomblet Urkun-
denb. I. S. 385. — Des Grafen Friedrich von Altena geschieht hier zum letztenmal Erwähnung;
er ist also wahrscheinlich bald nachher gestorben, da in den folgenden Urkunden Graf Arnold
allein erscheint.
‚02. März 4. (Sonntag Oculi) Die Erzbischöfe von Trier und Cóln halten, wegen der zwiespaltigen
-03.
Kónigswahl, einen Convent zu Cóln. — Da gleichzeitig die Ostsächsischen Fürsten dagegen einen
solchen zu Erfurth veranstalten, so wird Bischof Hermann von Münster von jenen an diese ab-
geschickt, um sie zu einer gemeiuschaftlichen Verhandlung einzuladen; er erfährt aber, dass von
letzteren bereits der Herzog Philipp von Schwaben zum König gewählt worden. Jene halten
darauf einen andern Wahltag zu Andernach, wo von ihnen — weil Herzog Berthold von Zärin-
gen die Wahl ablehnt — Otto, der Sohn Heinrichs des Löwen, gewählt wird. Godefr. ap.
Freher. T. I. p. 363. Chron. Ursperg. p. 306. et al. Scr. — Bei der Wahl Ottos waren unter
andern Bischof Bernhard von Paderborn, Bischof Thietmar von Minden und Abt Widikind von
Corvey zugegen, und unterschrieben den darüber an den Papst erstatteten Bericht. Pertz. Leg.
T. II. p. 204.
April 45. Simon, Graf von Tekeneburg, und Arnold, Graf von Altena, Zeugen in einer Urkunde des
Erzbischofs Adolf zu Cöln, für das Stift Kaiserswerth. D. Aquisgrani a. 1198. Lacomblet Ur-
kundenb. I. S. 391. — Der in der Urk. nicht angegebene Tag ist aus der, an demselben (XVII.
Kal. Maji) ausgestellten Genehmigung des Dechanten Udo zu schliessen.
. Mai 42. Papst Innocentius lll. bestätigt die Güter und Privilegien des Klosters Marienfeld. D. Rom.
IV. Non. Maji 1198, pontif. a. I. Niesert M. U. S. IV. S. 446., ohne Datum. (DLXIX.)
„ 28. Versammlung der, dem König Philipp anhangenden Fürsten und Edlen zu Speyer, zu Folge
des Berichts derselben an den Papst, in welchem auch die Bischöfe von Münster und Osna-
brück unter denjenigen aufgezählt werden, welche dem König Philipp Treue gelobt haben. D.
Spirae V. Kal. Jun. s. a. Schaten A. P. I. p. 6&&. Boczek Cod. dipl. Morav. T. I. p. 354., zum
Jahre 1199; irrthümlich, da die Wahl Philipps bekanntlich 4198 statt fand und der Bericht nicht
lange nach derselben abgefasst sein kann.
. Jul &. Adolf, Erzbischof zu Cóln, erneuert das Bündniss seiner Kirche mit dem Stifte Corvey. D.
ap. Aquis, IV. Non. Jul. 4498, die coronationis Ottonis quarti Rom. Regis. Schaten A. P. I. p.
642. Falke C. Tr. Corb. p. 226. Kindlinger Volmest. II. S. 93, (DLXX.) — Böhmer Reg. S. 159.
glaubt, statt Non., ld. Jul. lesen, und die Krönung Otto's IV. sonach auf d. 12. Jul. setzen zu
müssen, weil der &. ein Sonnabend gewesen; dieser Grund scheint indessen, der deutlichen An-
gabe der Original-Urkunde gegenüber, doch nicht ausreichend.
. König Otto IV. verpflichtet sich gegen den Erzbischof Adolf zu Cóln, alle, der Cölnischen Kirche
durch seine Vorfahren entzogene Güter zurückzugeben und sie dabei zu schützen. Unter andern
wird, mit Widerrufung eines, zwischen Kaiser Friedrich I. und Erzb. Philipp geschlossenen Tau-
sches, das Allodium Sareveld an Cöln zurückgegeben, wogegen der Kaiser die Abteien Hervord
und Vrethen zurücknimmt *); der neue Zoll zu Werden soll zum Besten der Cölnischen Unter-
thanen beschränkt werden; den Bürgern zu Cóln, Soest u. a. werden ihre Privilegien bestätigt;
die von Kaiser Friedrich eingeführte Einziehung des Nachlasses geistlicher Fürsten und anderer
Personen soll aufhóren u. s. w. S. d. aber wahrscheinlich am Tage der Krónung. Unter den
Zeugen: die Bischöfe Thietmar von Minden und Bernhard von Paderborn; die Grafen Simon von
*) Dieser Vertrags-Artikel scheint, wie Kindlinger a. a. O. Not. a) bemerkt, nicht zur Vollziehung gekommen zu sein.
12 *
92
2409. August 9. Derselbe belehnt den Abt Widekind zu Corvey mit dem Forste Soligo und dem Wil
2410. Adolf, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass sein Vater, Graf Everhard, und sein Grossvater, Gral
9441. Hermann, Bischof zu Münster, eignet dem Kloster Clarholt einon Hof zu Cudincthorpe. A. 148.
2419. Widikind, Abt zu Corvey, beurkundet den Erwerb der Mühle zu Brenkhausen für das Stift Corvey.
2413. Derselbe beurkundet die Rechte eines an die Infirmarie des Klosters Corvey überwiesenen Wachs
Q&1&. Derselbe beurkundet einen Tausch zwischen dem Abte Conrad zu Godelovessen und Helias von
2445. Godefrid, Graf zu Arnsberg, gibt dem Stifte Kappenberg tauschweise einen bei dem Kloster gele
2446. Hermann, Abt zu Kappenberg, beurkundet den vorstehenden Tausch mit dem Grafen von Arnsberg,
2117. Simon, Graf zu Tekeneburg, bestätigt seine, zur Zeit des Bischofs Arnold von Osnabrück, mit Ein-
1198.
Tekeneburg und Arnold von Altena; Heinrich und Gerhard von Volmutsteine; u. a. Schaten A.
P. I. p. 644. Kindlinger Volmest. II. S. 96. Lacomblet Urkundenb. I. S. 392. |
2408. Jul. 13. Derselbe spricht das Stift Werden, auf Ansuchen des dortigen Abtes Heribert, von einer,
durch die vorigen Kaiser Friedrich und Heinrich ungebührlich erhobenen Steuer frei, und .bestä-
tigt das Münzrecht zu Werden und Lüdinghausen. Act. (wahrscheinlich Colon.) d. XIII. Jul. 4498,
a. R. I. Unter den Zeugen: Thidmar, Bischof zu Minden; Widekind, Abt zu Corvey; die Grafen |
Simon von Tekeneburg und Arnold von Altena; Heinrich und Gerard von Volmudstene; u. a.
Chron. Gottwic. I. p. 402., mit Abbildung; Kremer akad. Beitr. II. S. 247. Lacomblet Urkunden-
buch I. S. 393.
banne daselbst, und bestätigt die Besitzungen des Stiftes Corvey. D. Aquisgrani d. IX. Aug
4198, a. R. I. Schaten À. P. I. p. 646. Falke C. Tr. Corb. p. 225. Orig. Guelf. III. p. 757.
(DLXXI.)
Adolf, obgleich sie Vögte zu Kappenberg geheissen, doch aus dieser Vogtei keinen Vortheil ge
zogen; eben so sei sein (des Erzbischofs) Bruder, Graf Friedrich, und dessen Sohn, Graf Adolf
von der Mark, nicht durch Erbrecht, sondern durch freie Wahl in dieser Würde gefolgt, wie
letzterer öffentlich, in Gegenwart des Erzbischofs und einer grossen Versammlung erklärt, aud
Kaiser Friedrich und dessen Sohn Heinrich dem Stifte Kappenberg diese freie Wahl bestätigt
haben. S. d. Niesert M. U. S. II. S. 286. — Da Graf Friedrich in diesem Jahre zum letztenmil
genannt wird, so dürfte auch diese, wahrscheinlich bald nach dessen Tode ausgefertigte Urkur-
de in dasselbe gehóren.
Bisher ungedruckt. (DLXXII.)
A. 4498, praelat. IX. Bisher ungedruckt. (DLXXHIL)
zinsigen. A. A498, praelat. IX. Wigand Gesch. v. Corvey S. 234. (DLXXIV.)
Brunenchusen, wodurch ersterer Güter zu Schaken für solche zu Godelovessen erwirbt S.4 Jf
Bisher ungedruckt. (DLXXV.) — Da der in dieser Urkunde genannte Camerarius Johannes
in diesem Jahre, und zwar in der nächstvorherg, Urk. zum erstenmal vorkommt, so schien der-
selben hier ihr Platz zu gebühren.
genen Wald für einen andern in der Nähe des Hofes Bryheim. A. 4498. Wigands Archiv IT.
S. 490. (DLXXVI.)
wegen eines Waldes. A. 1498. Bisher ungedruckt. (DLXXVIL)
willigung seiner Gemahlinn Oda und seines damals noch lebenden Sohnes Johannes, dem Kloster
Osede gemachten Schenkungen, mit Zustimmung seiner Söhne Otto, Heinrich und Adolf, we-
cher letztere dem geistlichen Stande bestimmt war. A. 1198, zur Zeit des Bischofs Gerhard von
Osnabrück. Unter den Zeugen: Rabodo, Kapellan zu Brochterbeck; Tiderich und Wicbold, Brü-
der von Saltesberge; Jacob von Wallinghornen; Rudolf von Langen; Alexander von Rene. Mó
ser O. G. III. S. 225. s. W. VIII. S. 145.
4498 — 1200. 93
| (1198 — 1216.)
. Papst Innocentsus III. bewilligt dem Abte zu Corvey den Gebrauch des bischöflichen Ringes. Ori-
ginal-Urkunde im Königl. Provinzial-Archive zu Münster; sehr verdorben, und das Datum nicht
mehr zu lesen. Da ein Abt von Corvey nicht genannt ist, so kann die Zeit nur nach den Re-
girungsjahren des Papstes angegeben werden.
A199.
Januar .. Simon, Graf von Tekeneburg, Ludolf von Steinvord, Bernhard von Horstmar, Ludolf
von Asbeck und sein Bruder Baldewin, Zeugen in einer Urkunde König Otto's IV. für die Stadt
Braunschweig. D. ap. Bruneswic mense Januario 1499, a. R. I. Orig. Guelf. III. p. 160.
Adolf, Erzbischof zu Cóln, welchem der Abt und die Brüder des Klosters Vlitorp (Flechtorf) geklagt,
dass ein Edler Henricus Niger auf dem Gute Werthole sich die Vogteirechte anmasse, beurkun-
det, dass dem gedachten Kloster in der Wahl der Vögte völlige Freiheit zustehe. D. Sosatis
a. 1499, archiep. a. VII. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. VIII. S. 66.
. Hermann Bischof zu Münster, eignet dem Kloster Clarholz ein Haus zu Sandendorpe. A. 1199,
we.
episc. XXVI. Bisher ungedruckt. (DLXXVIIL)
Derselbe eignet dem Kloster Clarholz Zehenten zu Aldendorpe, Cudwic und Holthem. A. 1199.
Bisher ungedruckt. (DLXXIX.)
Derselbe eignet dem Kloster Liesborn das bei der vila Bekehem gelegene Gut Walewic, behält
sich aber die Advocatie vor. A. 4499; anno post mortem Heinrici imp. IL, nullo adhuc rege
post eum in imperium confirmato. Bisher ungedruckt. (DLXXX.) — Aus dem Zusatz bei dem
Datum ist zu schliessen, dass Bischof Hermann sich damals von der Partei des Königs Philipp
zurückgezogen, aber noch nicht an den K. Otto angeschlossen hatte, sondern sich neutral verhielt.
. Derselbe bestätigt einen Vergleich zwischen dem Kloster Langenhorst und Hermann von Münster,
wegen des Zehenten aus dem Hofe zu Uffenhem. A. 1199. Niesert M. U. S. IV. S. 174. (DLXXXI.)
. Gerhard, Propst zu Xanten, bestátigt den zwischen dem Stifte Kappenberg und dem Pfíarrer zu
Hamwinkel geschlossenen Vertrag wegen der Zehentlóse des Hofes Lohusen. A. 4499. Bisher
ungedruckt. (DLXXXII.)
. Adolf, Erzbischof zu Cóln, bestätigt denselben Vertrag. A. 1199. Bisher ungedruckt. (DLXXXIIL)
4200.
. Hermann, Bischof zu Münster, bestátigt die Besitzungen des Klosters Hohenholte. A. 1200. Niesert
M. U. S. I. S. 300. (DLXXXIV.)
. Derselbe bestátigt den Vertrag wegen einer Zehentlóse, zwischen Heinrich von Spork und Suether
von Dinkethe. A. 1200, pontif. XXVI. Bisher ungedruckt. (DLXXXV.) — Diese beiden Urkunden
gehören ohne Zweifel in den Anfang dieses Jahres, da sie bei dem Datum den Zusatz ‚haben:
Neutro (nullo) in imper. confirmato; während wir bald nachher den Bischof Hermann in Beglei-
tung und im Dienste des Kónigs Otto, diesen also von ihm anerkannt finden.
. Januar 49. Gerhard, Bischof zu Osnabrück, H. Graf von Ravensberg, und Bernhard von Horstmar,
Zeugen bei Kónig Philipps Rückgabe der Grafschaft Stade an das Erzstift Bremen. D. Hildesheim
XIV. Kal. Febr. 1199, a. R. II. Orig. Guelf. III. p. 622. — Die Angabe des zweiten Regirungs-
jahres lüsst schliessen, dass die Jahrzahl nach einer Zeitrechnung bestimmt ist, nach welcher
dieselbe erst später wechselte. -
. Februar 3. König Otto IV. verzichtet, für sich und seine Brüder, Heinrich, Pfalzgrafen am Rhein,
und Wilhelm, zu Gunsten des Erzstifts Cóln, auf alle von dem vormaligen Herzogthume seines
9
2431.
2432.
2433.
2434.
| 9435.
24.36.
2437.
2438.
2439.
24.0.
1200.
Vaters (Heinrichs des Löwen) an den vorigen Erzbischof zu Cóln, Philipp, übergegangene Leher-
und Allodial- Güter, und stellt für die Gewährleistung dieses Verzichtes Bürgen, welche zur S-
- cherheit theils ihre von dem Pfalzgrafen Heinrich zu Lehen gehenden Güter verpfänden, theik |
sich verpflichten, auf Erfordern, in Cöln Einlager zu halten. D. ap. Wirzenburch II. Non. Febr.
1200, per manum Herimanni Monaster. Episc. imperialis aulae Cancellarii. Unter den Zeugen,
ausser dem Bischof von Münster: die Grafen Simon von Tekeneburg und Godefrid von Arnsberg;
Hermann von der Lippe; Godescalk von Pirremunt. Orig. Guelf. Ill. p. 762. Seibertz Urkunden.
I. S. 152. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 396.
Jul. 22. Adolf, Erzbischof zu Cöln, belehnt seinen Bruder, den Grafen Arnold von Althena, nach
dem derselbe ihm seinen Antheil des Hauses Althena zu Lehen aufgetragen, auch mit einem
Hofe zu Hagen. D. Xl. Kal. Aug. 4200. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 239. (DLXXXVI.)
28. (Fer. VI. post festum Jacobi.) Zur Beilegung des Streites zwischen den beiden Gegenkön-
gen veranstaltet der Erzbischof Conrad von Mainz eine gemeinschaftliche Zusammenkunft zw-
schen Andernach urd Coblenz, welcher, von Sciten des Königs Otto, unter andern die Bischöfe
von Münster und Paderborn und der Abt von Corvey beiwohnen; die aber unverrichteter Sache
auseinander geht. Schaten A. P. I. p. 650., aus handschriftl. Quellen.
August 20. Adolf, Erzbischof zu Cöln, bestätigt die von den Grafen Godefrid und Heinrich von
Arnsberg geschehene Incorporation der Pfarrkirche zu Werl in das Kloster Wedinghausen. B
Colon. XIII. Kal. Septembr. 1200, pontif. a. VI. Unter den Zeugen: Everhard und Jonathas vor
Ardei, Hermann von Rüthenberg, Heinrich niger von Arnsberg, Rudolf von Erwethe. Wigand
Archiv VI. S. 494. Seibertz Urkundenb. I. S. 453.
Septemb. 29.. Derselbe gibt dem Grafen Godefrid von Arnsberg, für die Dienste, welche er dem
Erzstifte Cöln in dem Kriege wegen der streitigen Königswahl geleistet, die Halfte der Einkünfte
aus der neu angelegten Stadt Rüden, welcher zugleich das Soestische Stadtrecht bewilligt wird.
D. apud Susatum III. Kal. Octobr. 1200, pontif. a. VII. Unter den Zeugen: Graf Arnold vor
Altena; Gerhard der Ältere von Volmutstein; Bertold von Pirremunt, Marschall; Rudolf von Er
vethe uud sein Sohn Rudolf, u. a. Wigands Archiv VI. S. 193. Seibertz Urkundenb. I. S. 154.
Decemb. 4. Der-Ritter Adam von Aspe schenkt eine Zehentlóse, welche das Kloster Cappel ihm
zu entrichten hat, an die Kirche zu Marsberg. D. in Kal. Decembr. 1200. Bisher ungedrudt
(DLXXXVIL)
Adolf, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass Graf Hermann von Ravensberg und dessen Sohn Otto
auf die Vogtei des Klosters Flarsheim verzichtet, und dass, nach ihrem Verlangen, diese Vogi8
nie als Lehen, sondern nur als ein persönliches Amt verliehen werden soll. A. 4200. Ledebur
Vlotho S. 144. (DLXXXVIIL)
Hermann, Bischof zu Münster und Reichs-Kanzler, beurkundet einen Vertrag zwischen dem Kloster
Marienfeld und den Sóhnen des verstorbenen Grafen Friedrich von Altana, worinn ersteres auf
die Güter von Unkincthorp und Havikisbroke verzichtet. S. d. Bisher ungedruckt. (DLXX\N)
— Da wir in diesem Jahre den Bischof Hermann in der Eigenschaft eines Kanzlers bei Otto I.
finden (s. Nr. 2430.), so scheint auch diese Urkunde in dasselbe Jahr zu gehören.
Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt den, von der Äbtissinn Sophia zu Heerse für das dortige
Süft geschehenen Ankauf eines Hofes in Alten-Heerse, von den Brüdern Heiurich und Degenhard :
von Erkelen. A. 1200, pontif. XII. Wigands Archiv V. S. 333.
Thetmar, Bischof zu Minden, bestütigt des Grafen Bernhard von Popenburg Verkauf der Kirche zu
Meinhusen und eines Hofes daselbst an das Kloster Obernkirchen. A. 1200. Bisher ungedruckt
(DXC.)
Johannes, Propst zu Fritzlar und Lübeck, in Berücksichtigung der besonderen Treue des nunmehr
b
-
u
.
wc
1200. | 95
verstorbenen Stifters des Klosters Beriche, Egelolf, und des dortigen Propstes Hermann, belehnt
dieses Kloster mit dem Zehenten zu Ervenrode. A. 1200. Unter den Zeugen ist Arnold von
Gudenberg. (Vgl. Nr. 2380.) Varnhagen Waldeck. Gesch. Urk. S. 30.
Sophia, Äbtissinn zu Budeken, genehmigt den Verkauf einiger, von ihrem Kloster zu Amtlehen ge-
hender Äcker in Grimelinchusen an das Kloster Bredenlare, und überträgt diesem ihr Recht an
denselben. A. 1200. Bisher ungedruckt. (DXCL)
Mechteldis, Pröpstinn, Margareta, Decaninn, und der ganze Convent zu Meschede, beurkunden die
herkömmliche Zehentlóse des Hofes zu Ostwich. A. 4200, zur Zeit des Erzbischofs Adolf zu
Cöln, welcher zugleich, in Ermangelung einer Äbtissinn, das Kloster regirte. Seibertz Urkunden-
buch I. S. 156.
Heiliwigis, Äbtissinn zu Schildesche, beurkundet, dass ihrer Kirche, durch den Grafen Adolf von
Schauenburg, die Häuser Blackinhage, Barcholte und Eke zu eigen gegeben worden. A. 1200.
Bisher ungedruckt. (DXCII.)
Simon, Graf von Tykkelenburg, Zeuge in einer Urkunde des Erzbischofs Adolf zu Cöln, für das
Kloster Heisterbach. A. 1200. Lacomblet Urkundenb. I. S. 399.
(1200 — 1202.)
Thetmar, Bischof zu Minden, beurkundet, dass er von dem Stifte Hildesheim Güter in Borcholte
gekauft, und dass ihm Simon, Priester zu Nenthorpe, Geld dazu gegeben, wofür er ihm 3"
Hoven zu Wenemessen und einen Hof zu Nenthorpe abtritt Unter den Zeugen: Wernherus
Praepositus major; Ludolfus Dapifer; Ludolfus Pincerna; Frithericus de Lon; Henricus de: Borch-
sile; Meinhardus de Stromberch. S. d. Hodenberg Hoyer Urkundenbuch VI. Abth. Kl. Nenn-
dorf Nr. 4. Die Urk. kann nicht vor 1200 ausgestellt sein, weil in der nächstfolgenden, mit
dieser zusammenhangenden, sich die Zahl MCC. als Überrest des unvollstándigen Datums findet;
und nicht nach 4202, weil schon 4203 nicht mehr Ludolfus, sondern Henricus als Pincerna
vorkommt.
Derselbe bestátigt des Priesters Simon zu Nenthorpe Stiftung eines Nonnenklosters daselbst, und in-
corporirt diesem die Kirche zu Holthusen. Act a. MCC .. . Unter den Zeugen: Wernherus
summus Praepositus, Lefhardus Decanus, Otto Custos, Hildeboldus Cellerarius, Willerus Scola-
sticus (zu Minden); Heinricus de Volmerechusen; Heinricus de Landesberge; Godefridus de West-
valia. Hodenberg l. c. Nr. 2.
Derselbe bestätigt seines Ministerialen Egilhard Schenkung eines Erbes zu Vredegestorpe an die Kir-
che zu Nenthorpe. S. d. Unter den Zeugen: der Dompropst Wernher; die Priester Ludolfus
de Mannesle, Ludolfus de Alethen, Meinwercus de Runneberg; Comes Bernhardus de Wilipia;
Heinricus de Bocsile; Meinhardus de Stromberc. Hodenberg I. c. Nr. 3.
Derselbe überweist dem Kloster der heil. Maria und des heil. Martin zu Nienthorpe den Zehenten
zu Linesburch, welchen Tiderich von Sconnula resignirt hat. S. d. Unter den Zeugen: der Dom-
propst Wernher; der Dechant Lefhardus; Fridericus de La; Heinricus de Bocsile; Conradus de
Suthere; Conradus de Scowenburg; Tidericus de Hulevelde. Hodenburg L c. Nr. 4.
(Unbestimmte Zeit.)
Ordnung der Administration der Prábenden in der Kirche zu Hervord. S. d. Falke C. Tr. Corb.
p. 757., aus einer Handschrift des 43. Jahrhunderts. Es heisst aber im Eingange: Sicut anti-
quorum institutio constituit observari; und da hiernach die Ordnung wohl noch aus dem 12.
Jahrh. herrührt, so ist sie füglich am Schlusse der Urkunden dieses Jahrhunderts aufzustellen.
Ft El FE = FE ee
Nachweisung
1. der abgebildeten Siegel.
Siegel Werners, Bischofs zu Münster; 1137; zu der Urkunde Nr. CCXXV. gehörig.
Siegel desselben; 1151; zu der Urk. Nr. CCLXXIX.
Siegel Balduins, Abtes zu Liesborn; 1148; zu Nr. CCLXVII.
Kleineres Siegel Friedrichs 1I., Bischofs zu Münster; 1165; zu Nr. CCCXXXIII. — Von dem grösseren Siegel dessell
sich kein vollständiges Exemplar vor.
Siegel Reinalds, Dompropstes zu Münster und kaiserlichen Kanzlers; zu Nr. CCCIX.
Siegel des Bischofs Evergisus zu Paderborn; 1162; zu Nr. CCCXXVI.
Siegel Hermanns II., Bischofs zu Münster; 1178; zu Nr. CCCXCIV.
Siegel desselben; 1190; zu Nr. DIIT. — Das Siegel dieses Bischofs kómmt noch in drei anderen Formen vor, die a
den abgebildeten nur unbedeutende Abweichungen zeigen.
Siegel Widekinds , Abtes zu Corvey; 1196; zu Nr. DLVI.
2. der abgebildeten Monogramme deutscher Kaiser und Könige.
König Conrads III.; 1447; Urk. Nr. CCLIX.
König Friedrichs I.; 4152; Urk. Ne. CCLXXXTIT,
Desselben, als Kaiser; 1162; Urk. Nr. CCCXXV.
Desselben ; 1187; Urk. Nr. CCCCLXXII.
Kaiser Heinrichs VI.; 4192; Urk. Nr. DXX,
Konig Otto's IV.; 1198; Urk. Nr. DLXXI.
CODEX DIPLOMATICUS
HISTORIAE WESTFALLA E.
Urkundenbuch
Geschichte Westfalen s.
— À € —Á—Ó (€ € MX: —
Z7 we iter Theil.
CXCVII.
Aus dem Archive der Standesherrschaft Kappenberg.
(ONORIUS episcopus seruus seruorum Dei, Dilecto in Christo fratri NORBERTO et eius fratribus in
clesia sancte MARIe de Cappenberk regularem uitam professis eorumque successoribus in perpetuum. ||
| hoc uniuersalis ecclesiae cura nobis a prouisore omnium bonorum Deo commissa est, ut religiosas
igamus personas, et beneplacentem Deo religionem studeamus modis omnibus propagare. Nec enim
:o gratus aliquando famulatus impenditur, nisi ex caritatis radice procedens, a puritate religionis fuerit
nseruatus. Hoc nimirum karitatis intuitu rationabilibus tuis postulationibus duximus annuendum. Statuimus
que et apostolica auctoritate firmamus, vt in ecclesia Cappenberk, cuius construende fundum comes Go-
fridus et frater eius atque coheres Otto, Deo ac sanctae Mariae sanctisque apostolis obtulerunt, et War-
' et Elofstat, in quibus fratres uitam canonical professi degunt, nulli omnino liceat secundum beati Au-
stini regulam in eisdem ecclesiis constitutum ordinem commutare. Nullus etiam episcoporum futuris tem-
ribus audeat eiusdem religionis fratres de eisdem ecclesiis expellere. Nec professionis canonicae quis-
imm ex eisdem ecclesiis aut claustris audeat sine communi congregationis permissione discedere. Disce-
ntem uero nullus episcoporum, nullus abbatum, nullus monachorum, nullus omnino hominum sine com-
iium litterarum cautione suscipere. Prohibemus igitur et omnino interdicimus, ut nulla ecclesiastica
ularisue persona, Cappenberk et eius ambitum ui uel fraude intrare, occupare uel incastellare presu-
ıt. Bona etiam et possessiones quas supradicti fratres, et allodia quae alii fideles eisdem ecclesiis ex
tis helemosinis in usus canonicorum legitime contulerunt, presentis scripti pagina confirmamus. In quibus
c propris nominibus duximus annotanda. Videlicet Werne. Netthe. Alsteden. Heile. Cappenberk. Men-
the. Chórethe. Sorbeke. Wisele. Wisheim. Spelthorp. Hasela. Lanclar. cum uniuersis usibus earum, scilicet
atis et pascuis, uiis et inuiis, molendinis, nemorosis et campestribus. Quaecumque preterea. in futurum
ncessione pontiticum, liberalitate regum uel principum, uel aliis iustis modis canonice poteritis adipisci,
ma uobis uestrisque successoribus in sancte religionis proposito permansuris et illibata seruentur. Decer-
mus ergo ut nulli omnino hominum liceat easdem ecclesias temere perturbare, aut earum possessiones
ferre, uel ablatas retinere, minuere, uel temerariis uexationibus fatigare. Sed omnia integra conseruen-
r regularium fratrum et pauperum usibus profutura. Salua diocesanorum episcoporum canonica iustitia.
qua igitur in futurum ecclesiastica secularisue persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens contra
im temere uenire temptauerit, secundo tercioue commonita si non satisfactione congrua emendauerit, po-
satis honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate co-
Oscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et domini redemptoris nostri Jhesu Christi aliena fiat,
[ue in extremo examine districtae ultioni subiaceat. Cunctis autem eisdem ecclesiis iusta seruantibus,
1 x
La 41126.
sit pax domini nostri Jhesu Christi. Quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud di
iudicem premia aeternae pacis inueniant. Amen. Amen. Amen.
(Spruchkreis mit der Innschrift:
Oculi Domini super iustos.) Ego Honorius catholicae aecclesiae episcopus SS.
(Bene cai
Datum Laterani per manum Aimerici, Sancte Romanae ecclesiae diaconi Cardinalis et Ca
II. Kal. Martii, Indictione Ill. anno dominice incarnationis M?C?XXVI. Pontificatus domni Honorii
PP. anno Il.
Mit dem gewöhnlichen Blei -Siegel.
CXCVIII.
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis: Erkembertus Dei gratia Corbeiensis abbas. Presentibı
futuris. || Notum sit omnibus ecclesie Christique fidelibus, qualiter ego ERKEMBERTUS adquisiui eccle:
VITI in Corbeia a quadam matrona nobili Riclinde et eius sorore Friderun, Castrum ITERE cum
thelonco et allodiis adiacentibus, in his uillis, uidelicet Here. Ense. Lutterbach. Dalewig. In pagol
in comitatu Sigefridi comitis, cum edificiis, agris, pascuis, siluis, exitibus et reditibus, aquis aq
decursibus, cultis et incultis, cum ministerialibus uiris et eorum beneficiis et allodiis eorum propri
mancipiis utriusque sexus, hac uidelicet conditione, ut ipse hec a me in beneficio reciperent, et !
uite sue singulis annis in festo sancti VITI persoluant unum numum gihthure. Pro his ego eis s|
quod et soluam, scilicet beneficium soluens annuatim decem talenta, et ex Camera nostra duo ta
festo sancti VITI, quando persoluent hure, Tria autem in festo sancti Andree. Acta sunt autem he
in uilla Eisse, postea uero confirmata traditione legitima CORBEIE super altare sanctorum martirui
PHANI et VITI, suscipiente aduocato Comite Sigefrido, elpice aduocato Widekindo, Coram omni ı
gatione et laicis tam nobilibus quam liberis et ministerialibus. Et ut nobis melius undique prospic
hec eadem in placito Popponis ad uicem Sigefridi comitis regali banno firmata sunt. coram. mullis !
nobilibus, liberis et ministerialibus, quorum nomina subter aunotabimus. Si quis autem successorun
rum hanc conditionem predictis matronis infregerit, nisi digna satisfactione emendauerit, ipse liberam
suarum disponendarum habeant facultatem. Ipse autem hec nulli in beneficium prestent, et si f
irritum sit post uitam illarum. Et ut hec illis et nobis inconuulsa permaneant, sigillo patroni nostri
VITI roborauimus, ut sicut nos pro his eternam mercedem speramus, ita infractores perpetuam da
nem accipiant (Nam ne aliqua conditione idem castrum per successores nostros cum appendic
futuris temporibus a Corbeiensi ecclesia alienetur, nos in ipsa traditione qua in altari sanctorum m
Stephani et Viti collata sunt, sub banni interminatione interdiximus, ne alicui in beneficium pre
atque a uenerabili Bernhardo Patherb. episcopo impetrauimus quod bannum nostrum suo banno co
uit, ita ut et qui prestaret et qui acciperet, anathematis uinculo essent innodati) ) Hi sunt tes!
interfucrunt cum ınundiburgo matronarum Gumberto. Remboldus ?; comes. Conradus comes (Euers
Poppo comes. Meinfrid. Geuehart. Thideric. Cóno. Gerlag. Gerhardus. Frideric. Reimboldus €. God
Elyas °). Thietmar. Bernhard. Walthere. Eilolf ©. Bernhart. Rocker (Bilsten). Cónrad. Thideric. Rupre
1) Die eingeklammerte Stelle findet sich nur in einem Exemplare der Urkunde, deren zwei, übrigens gleichlauten
handen sind. Da Bischof Bernhard von Paderborn erst 1128 zur Regierung kam, so leuchtet es ein, dass diese S
späterer Zusatz, und daher das dieselbe enthaltende Exemplar eine spätere Ausfertigung ist, obgleich mit beibet
Datum der ersten. Das ältere Exemplar hat die folgenden abweichenden Lesarten. ?) Reginoldus. 3) Die eingek
ten Worte sind in beiden Exemplaren über die Zeile geschrieben. *) Reginboldus. °) llelias. ©) Egilolf.
ó 1126. 4)
ker. Folnand ?). Heriman. Ernest. Frideric. Suicker. Tiemo. Hartman prolocutor noster. Walach. Lóthowich.
Bezelin. Godescalc. Folemar. Cóno. Gerlach. Gerolt. Adelbraht. Godescalc. Rotheric. Oddo. Dodo. Adelbraht.
Berenger. Otto (Vesperethe). Bernhardus. Reinhardus 8) (Cansten). Frideric. Ordo. Helmwig (Cansten). Fride-
ric. Erdag. Brun. Stephan. Vdo. Franko. Anselm. Heinric (Horeli). Adelrad. Gerpreht. Folepreht 9). Wernolf.
Adelbracht. Wolfnod. Carl. Aldolf. Godescalc. Carl. Frideric. Thideric. Eilhard. Christin. Horic. Liudolf. Hein-
ric. Berenger. Harderad. Wernhard. Walh. Thietmar. Rodeger. Gerlag. Godefrid. Lenzeco. Walderic (pin-
cerna. Wernhard. Walderic (camerarius). Thideric. Elueric (fratres). Othelric. IIelmwig. Et alii multi audie-
runt ubi hec facta sunt secundum legem Angariorum, ubi et prediolum in Eidighusen ecclesie recogno-
uerunt. Hi uero sunt ministeriales quos dederunt ecclesie et predia eorum. Wernhardus et Thietmar cum
diliis suis et cum filiis sororis suc, habent in Dodonhusen et in Alrepe et in Isinberge et in Curbike XXX.
mansos et XXX. mancipia et singulares siluas III. Friderun et filius eius Edelger et soror eius Berthrad
habent XVII. mansos, in Curbiki IL, In Dalewig L, in Warolderon L, in Rekeringhusen XL, in Boclon Ill.
et mancipia XII. Ordwin habet III. mansos, in Sarmandigehusen I., in Euermaringhusen 1L, in Dingerin-
dinghusen I. Godefrid et fratres eius III. mansos, in Alrepe IIL, in Curbike I. Orduuin alius V. mansos
in Adelberneshusen et singularem siluuam, et soror eius unum mansum et terciam partem molendini unius.
Giselbreth cum uxore et filiis III. mansos in Ense ct tria mancipia. Christin et fratres eius Ill. mansos in
Ense. Adalog cum uxore et filiis II. mansos in Enelehe. Juditha cum filis mansum in Curbiki. Frideric
ct fratres cius XIII. mansos in Holthusen, in Berge, in Boclon, et XIII. mancipia. Gisilbreht II. mansos,
in ltere I. in Doclon alium. Baldwin et Ernost III. mansos in Dalewig, II. in Ense, et duo mancipia. Ger-
trud H. mansos in Dalewig. Mehthild cum filiis suis in Betthenhusen VIII. mansos. Rothulf III. mansos in
Grimoldessen ct II. mancipia. Hildeger I. mansum in Eilhardighusen !9. Data ITERE VI. Idus May, anno
Domini M9. C?. XX?. VI Anno primo domni LOTIIARII Regis, et anno XX°. domni ERKEMBERTI abbatis.
Das Siegel ist verluren gegangen.
CXCIX.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Otto comes quondam in castro Capenberg, et postca
mutatione dextere excelsi in eodem loco humilis frater, notum facio omuibus successoribus nostris, cun-
ctisque tam posteris quam modernis, quod cum frater meus pie recordationis et sancte opinionis dominus
Godefridus ct ego, inspiratione diuina preuenti, castrum Capenberg in domum religionis mutaremus, preter
alias donationes gloriosas, centum ct quinque ministeriales copiose inbencficiatos, cum uxoribus et paruu-
lis omnique posteritatis spe, sancto Paulo future retributionis intuitu donauimus, simulque ideo, ut omnes
tam futuri quam presentis eui Monasterienses episcopi, fratribus Christo in Capenberg militantibus propitiü
semper ac fauorabiles existerent. Porro de aduocatia claustri eiusque possessionibus nunc habitis ucl post-
modum contrahendis ita ordinauimus, ut fratres nostri quem uoluerint commodum et mansuetum sibi eli-
gant aduocatum, liberam habentes facultatem, ipsum deponendi et alium assumendi, si onerosus et impor-
tunus eis fuerit, atque inter decedentes et succedentes aduocatos nulla penitus habeatur mentio feodalis iuris
uel hereditarie successionis. Que constituto a primo tempore fundationis claustri usque in eternum, Deo
adiuuante, immota et inconuulsa permanebit. Hanc itaque testimonii nostri paginam, sigilli nostri impres-
sione roborauimus, cui si quis ausu temerario obuiare, et huic constitutioni pertinaciter contraire presum-
pserit, Dei omnipotentis iram, et sancte Dei genitricis Marie sanctique Johannis apostoli totiusque celestis
7) Volnand. 8) Reginhard. °) Volpreht. !°) Eilhardingbusen. — Weniger bedeutende Abweichungen , wo s. B. d für t oder
th, a oder i für e steht u. dgl. sind nicht bemerkt.
6 1126 — 1127.
curie uindictam incurrat, sitque auctoritate sanctorum apostolorum Petri et Pauli in eternum anathema
maranatha.
Das unten zur Seite aufgedruckte, etwas länglichrunde Siegel zeigt ein männliches Brustbild, mit aufgehobenen Händen
. und den Kopf mit einem Heiligenschein umgeben, welchem gegenüber aus dem Rande des Siegels eine offene Hand,
in welcher etwas wie eine Münze zu liegen scheint, hervorragt. Die Umschrift (aus dem Siegel der folgenden Ur-
kunde ergänzt) heisst: +}. Jobannes Apls. Man?, E?, Ottonis.
\
CC.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Otto comes quondam in castro Capenberg, et postea
mutatione dextere excelsi in eodem loco humilis frater. Notum facio omnibus successoribus nostris, cun-
eisque tam posteris quam modernis, quod cum frater meus pie recordationis et sancte opinionis dominus
Godefridus et ego inspiratione diuina preuenti, castrum Capenberg in domum relligionis mutaremus, preter
alias donationes gloriosas, centum et quinque ministeriales copiose inbeneficiatos, cum uxoribus et paruulis,
omnique posteritatis spe, Sancto Paulo future retributionis intuitu donauimus, simulque ideo, ut omnes tam
futuri quam presentis eui Monasterienses episcopi fratribus Christo in Capenberg militantibus propicii sem-
per ac fauorabiles existerent. Porro de aduocatia claustri eiusque possessionibus nunc habitis uel post-
modum contrahendis, ita ordinauimus, ut fratres nostri quem uoluerint commodum et mansuetum sibi eli-
gant aduocatum, liberam habentes facultatem ipsum deponendi et alium assumendi, si onerosus.et importu-
nus cis fuerit, atque inter decedentes et succedentes aduocatos nulla penitus habeatur mentio feodalis iuris
uel hereditarie successionis. Que constitutio a primo tempore fundationis claustri usque in eternum, Deo
adiuuante, immota et inconuulsa permanebit. Preterea quascunque possessiones, quecunque bona, In terris,
uineis, mancipüs, censibus, decimis, molendinis, aquis aquarumue decursibus, pratis, pascuis, nemoribus,
campestribus, collibus, vallibus, aut quibuslibet aliis rebus, fratres nostri in presentiarum iuste et canonice
possident, firma eis eorumque Successoribus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximus uoca-
bulis exprimenda. Capenberg. Curethe. Wisele. Weshem. Werne. Heile. Alstede. Mengethe. Nette. Hiltbeke.
Sorbeke. Langere. Wetmere. Stekelwic. In quibus nullus aduocatus occasione aduocatie, siue tirannus
diues aut nobilis quisquam aliquid sui iuris esse dicat, aut fratres nostros in hiis molestare presumat. Illud
quoque predictis adnectere et ad posterum noticiam transmittere placuit, quod supradicte quatuor curtes,
videlicet Werne, Heile, Wetmere, Alstede, fratribus et sororibus nostris pro sua possibilitate, simul et
hospitibus superuenientibus in piscibus deseruient, nullo per decursum fluuii qui Lippia nuncupatur piscante,
a eurti que Stochem dicitur, usque ad curtim Dale, absque eorum fauore et consensu. Quod etiam cum
suis vicinis sibi stagnis de curti in Sorbeke dicimus, cuius piscatura a pago in Greven usque in pagum
Rene protenditur, in fluuio qui Emesa nuncupatur. Hanc itaque testimonii nostri paginam sigilli nostri im-
pressione roborauimus. Cui si quis ausu temerario obuiare et huic constitutioni pertinaciter contraire pre-
sumpserit, Dei omnipotentis iram, et sancte Dei genitricis Marie sanctique Johannis Apostoli et Ewangeliste,
totiusque. celestis curie uindictam incurrat, sitque auctoritate sanctorum Petri et Pauli apostolorum in eter-
uum anathema maranatha.
Das Siegel, wie bei der vorigen Urkunde beschrieben, ist mit rother und grüner Seide angehängt, aber sehr beschädigt.
CCI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus Dci gratia Patherbrunnensis ecclesie episcopus. |]
Notum sit omnibus Christi fidelibus tam futuris quam presentibus, Qualiter DNS. Hamuko venerabilis Pather-
leunneusis cenobii abbas, cum consilio ct adjutorio fratrum suorum, curlim que est in Atlon juxta eccle-
1121. | 7
siam, cum omnibus sibi attinentibus, ecclesie cui prefuit, in honore sancte Dei genitricis MARIE sanctorum-
que Apostolorum PETRI et PAVLI omniumque sanctorum a domno Meinwerco venerabili episcopo con-
structe, conquisiuit. Quidam canonicus principalis nostre ecclesie Bernhardus nomine possedit hanc curtim
ex hereditate paterna. A quo predictus abbas terciam partem eiusdem curtis comparauit, ei enim tercium
dimidium mansum cum totidem agris et area una in Tviste, quos domnus IMADUS huius sedis episcopus
ecclesie prefate pro sua suorumque memoria propinquorum dederat, tradidit. Postea idem abbas uidens
esse proficuum curtim in unum congregare, commutationem perfecit, dans ei tres mansos et areas V. in
Thiuthorp, quas acquisierat ab Adelberone et suis heredibus per duos mansos in Nordburgnon, pro tota
reliqua parte curtis et pro cunctis sibi attinentibus. Hec commutatio in Balhornon in placito Widikindi ad-
uocati ecclesie facta, regio banno est stabilita, Bernhardo cum patruo suo Cónone ceterisque legitimis he-
redibus bona sua in Atlon abbati et fratribus suis tradente ét ab eis bona ecclesie in Tviste et Thiuthorp
cum duobus mansis in Borgnon accipiente. Hanc commutationem nostra licentia et uoluntate factam, pre-
fate ecclesie fratribus eo jure et tenore, quo ea predictus canonicus cum suis antecessoribus !) possederat,
in decimis, pascuis, pratis, terris cultis et incultis, cum omnibus que ullo modo inde prouenire possunt,
banni nostri auctoritate firmauimus et hanc cartam horum seriem continentem predicti cenobii fratribus
in testimonium sigillo nostro signauimus. Huius rei testes sunt. Wino prepositus. Bernhardus decanus.
Reinbertus canonicus. Widikindus aduocatus. Thiedericus comes de Vordei. Thietmarus et Hylias Nobiles viri.
Vffo. Heinricus. Hugo. Conradus. Liudolfus. Sibertus. Warmundus. Reinzo. Eilbertus. Gerlagus. Adelbero.
Folcbrath. Altman. Frithemar. Waltgod. Adelrad. Erph. Cono. Vdo. Altmar de Thiuthorp. Acta sunt hec
Balhornon XVI. Kal. Junii. Anno Incarnationis dominice M. C. XXVII. Indictione V. Regnante Lothario . . .
Die Charte ist sehr beschädigt und die Schrift an verschiedenen Stellen ganz zerstört. Das scitwärts aufgedruckte, jetzt
mit einem Theile der Charte losgerissene, an sich aber noch vollständig erhaltene, grosse kreisfórmige Siegel zeigt
den Bischof, ia einer etwas roh gearbeiteten Figur, im Ornate, mit einer niedrigen Mütze, in der rechten Hand
den Bischofsstab, in der linken ein Buch haltend, auf einem Stuhle sitzend, mit der Umschrift: Heinricus Gra. Di.
Paterbrunnensis Epc. 1.
CCII.
IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDUE TRINITATIS. Notum esse uolumus fidelibus Christi tam presen-
tibus quam futuris, quod ego Heinricus Dei gratia Patherbrunnensis sedis episcopus, pro remedio anime
mee, concessi fratri nostro HAMVKONI abbati Monasterii sanctorum apostolorum Petri et Pauli in suburbio
nostre sedis constructi, ut nouale quod iuxta nos in Sundera sue proprietatis elaborare potuerit, uel quic-
quid a uicinis possessoribus lignorum ad nouale faciendum acquisierit, hoc totum indecimatum tam ipse
quam omnes successores sui ad utilitatem sue ecclesie perpetuo sine ulla contradictione possideant. Qua
propter hanc cartam de hac largitione fieri iussi et sigilli nostri impressione roboratam predicto abbati
tradidi, ut sit illi ct ecclesie sue per cuncta succedentium temporum curricula stabilimentum et munimen-
tum huius nostre concessionis, nostra pontificali auctoritate et banno illud confirmantes et sancientes, ut si
quis contra hanc nostre clementie concessionem et traditionem prefato abbati seu successoribus eius quod-
libet dispendium siue iniuriam irrogare temptauerit, omnipotentis Dei sanctorumque eius iram atque offen-
sam incurrat, et in die iudicii, si non emendauerit, diuino maledicto subiaceat. ite Maledicti in ignem eter-
num qui preparatus est diabolo et angelis eius.
Huius rei testes sunt. canonici. Wino prepositus. Bernhardus decanus. Godescalcus. Reimbertus. Con-
radus prepositus. Esicus. Rantwigus. Monachi uero. Bernhardus. Reinfridus. Becelinus. Frithericus. Adelgerus.
1) Die Stellen: Hec . . . patruo, dann: et ab cis . . , Borgnon, und: quo ea . . . antecessoribus, die in dem sehr beschä-
digten Originale ganz, oder bis auf wenige Reste, verloren gegangen, sind aus einer alten Abschrift ergänzt.
8 1121.
Werinherus. Gerlagus. et ceteri fratres. tam. Monachi quam canonici. Ministeriales autem. Heinricus.
Hugo. Eilbreth. The . . . . Eluer. Bernhard. Adelbero. Altman. Folcbrath. Welciko. Godescalc. Albern. '
got. Rernhard. Reinzo. Eilbrath. Gerlag. Becelin. et alii multi.
Data Vill. Idus. Julii in sede nostra Patherbrunnon. Anno ab incarnatione Domini M. C. XXVIL
cene V. Regnante glorioso rege Lothario Anno ll. regni eius. Episcopatus autem mei anno XLIII*
Das Siegel, welches auf einem grossen leeren Raume zwischen den Zeugen und dem Datum aufgedreckt war. is
sersturt.
CCIIT.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. !! Notum sit tam presentibus quam futuris de quodam pn
in Henzekere. qualiter uenerit in proprietatem. Patherbrunnensis cenobii constructi m honore Sancti
aposzelorum PETRI et PAVLI Erat ibi habitans quidam uir nomine Wienand. habens uxorem non
Bernd. habentes unicam filiam nomine. Garmod, nec alios liberos habentes. le. Wienand im supradi
vula qzaimor possederat mansos. qui uenerant ei ex hereditate parentum. Sed cum non posset pro im
nenie penurii iles exeolere. tune temporis. fame ualida multos eciam diuitum afflisente. uenit ad abbat
powhez eenebü nomine Hamulonem et ad fratres eius. optulitque illis bona sua. si comparare uela
Tone pzefaizs abbas et fraines eius conuentionem. cum illu fecerunt pro quatuor mansis sur cum quatus
din Manz iarzestis ei sic Bem Wienandus ueniens cum uxore sua et filia ac serore in presentiam ai
was Wuliih ve Sualenberzh. tradidit prefato. cenobio. eadem bona sub resali kanno. uxore. filia aiqu
swore badastibas, abbate et fratribus eius eum aduocato suscipientibus. et ipx persolperumt es m pe
sch Dear pondus arzenti. Ezo autem Heinricus Dei zratia Patherbrunnens= sedis episcopus, cae
SER e$ era bes acıa sant. regatu predicti abbatis et fratrum. suorum iiam cartam hane coemtiuem
eier em SL: nowIe annonam feci. ut sit prefau cenobii fratribus per cunctas soccessones tempua
aL WwNLTILITL. Dr penus —ad aucwrtate anathematis uinculo ferentes. omnem personam paruam sf
Zum, TE LA ae ve) ncmo fraudibus in eodem cenobio degenübus de ensem bon; ullam inne
! lxs fel dest sont Wino prepositus Bernhardus decimus Reinbertos canonxas pt
Wauig Dc #72 Yhudenmom comes de Vorder Ihietmarus et Hylas nmoides mmn Vf. Heine
Bar: sec Lois $isnmus Warmundus. Reinzo. Eilbertus Gerlàgus Adalbero. Folchrath. Alma
= Erz [ins Vde. Alimar de Thinthorp. et alü mu*i — Acta sunt hec Rer
—9
ems XVI Rio aaa er: iL Ólocimmeeuone Domini M.CXXVIL [ndiciene V. Regnante Liodeero qu d
CCIV.
IL mine ve onn mL Lia Inte. Notam fieri uolumus tam presenüs quam furum eui fidelis
T : nm Mini iz Dei Merschurzensis e cclese episcopus. ei uemerahik abbas Ot
iem nl, f.XceleTuL Va OOTNLOZT i commoditatem utrius que )»w fecrmnus In uim que
IUS ITnilNENS Drei Bias zus 173. Lt. BIO IL Porkesthorph. duos in Poascexdi. pro quib: predi
Jusjlrm pedi en mus Serum. Mec o déTLen cuo COLUNUUn. uadenos: Sedashusm accepit (d
um. Tu mgTDVIL PED LL Cue GBÓpesná e aliqui i MAIS DAS coljese sue m £O
Ge icm VAL il male coencambiü ecrim Aadunzais T-jusgne ecclesi. à;
ze: ir pre ua domzniletharni recs al: (CODE princpum. DNB
72.2. E_lerobrimene. Ada ben ILATCOChEMUM. aliorumque now
1121 — 1138. 9
arie firmata est. Quam nos quoque corroborantes litteris mandari et sigillis nostris signari iussimus,
ie quis post hac infringere presumat, banni nostri interminatione sub anathemate Christi et ecclesie
'dicimus. Acta sunt hec anno incarnationis dominice M^. C?. XXVII?. Indictione V. anno regni domni Lo-
ii regis II. ordinationis domni episcopi Meingoti I*. domni Erkenberti abbatis XX. coram his testibus
parte Episcopi sunt hi testes. Reinhardus abbas. Eccleuus prepositus. Waltherus magister. Liudigerus.
emannus et Otto filii Milonis. Fridericus de Horeburg. Amulungus. Heinricus de Rotov. Wern. Becelinus-
engerus. Regenherus. Ex parte uero domni abbatis. Widikind de Sualenberg. Conrad de Euerstein. Volc-
dus. Suicgerus. Widoldus. Gerbertus. Anno. Wago. Lenzeco. Karolus.
Die beiden Siegel, welche aufgedruckt waren, sind verloren gegangen.
CCV.
Aus einem Kopialbuche des Klosters Marienmünster,
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bernhardus diuina fauente clementia Paderbornensis episco-
Quoniam ex diuina misericordia temporalibus bonis, fide recta ct pia spe et sancta caritate Deo
‚is, eterna bona comparantur, Nouerit tam futurorum quam presentium fidelium Christi uniuersitas,
‚ter Comes Widekindus vir nobilis et chatolicus nobis propinqua consanguinitate coniunctus, et uxor
Luttrudis nobilis femina Deo deuota, tam nostra exhortatione ipsorum salutem desiderante, quam spon-
a ipsorum voluntate ad celestem patriam suspirantes, cum consensu heredum suorum ceperunt in pro-
sua hereditate fundare Ecclesiam in honorem Dei ac sancte genitricis ipsius Marie virginis, Insuper
Kaustrum, officinas quoque, .et omnia claustralia spiritualibus viris et monastice vite ac conuersationi
sima, Et quia piis semper adiutor est Deus, honeste incepta perfecta constructione consummauerunt,
»etisque in ea consilio ecclesie nostre Christi pauperibus monastice vite personis, quos non solum
ame perfectionis fama Deo et hominibus, sed et ipsa religionis res et opera commendant. Abbatiam
>dem cenobio liberam et ab omni secularis obsequii iure absolutam auxiliante Deo instituerunt, Impo-
es ei vocabulum Sancte Marie Monasterium. Igitur prebendam fratrum ex propria hereditate dispo-
es, de libera et Deo digna Abbatis electione hoc decretum auctoritate ecclesiastica firmauerunt, Vt si
' rosas huius nouclle plantationis oliua fructifera excreuerit, inter humiles paupertatis martirio florentes
Ona idonca reperta fuerit, summa cum libertate assumatur, sua obedientia ceteris pater preficiendus
mnino careat ministerialibus, carcat beneficiatis hominibus, Nulla propinquorum dilectione ductus res
sie dilapidet, Nichil nisi hospitalitatis et caritatis. causa dispertiat. Quod si inutiliter res dissipauerit,
hema sit. Si autem Abbas alias queri conuenerit, eiusdem ordinis pater eligatur, Qui venire contra-
"it, consilis ct auxiliis nostre obtineatur ecclesie. Secundum quem religionis tenorem dominus Ger-
us primus huius Ecclesie Abbas electus et consecratus est. Nos igitur pium hoc circa cultum Dei
um nostris quoque consilis et auxiliis promouere cupientes, partemque aliquam in eterna remunera-
habere desiderantes, quia exhortatio nostra usque adeo processerat, hanc eandem pauperum Christi
resgationem decreuimus hoc ordine adiuuari, Vt si quis fidelium nostrorum, siue liberorum hominum
iministerialium Ecclesie nostre, tactus spiritus sancli visitatione intrinsecus, sua siue beneficia siue here-
*'Uun pro eterna remuneratione minuere sibi, et sancte Marie in predicta Ecclesia conferre voluerit,
irn ex concessione et auctoritate hoc perficiendi habeat potestatem. Quod ut nullius emuli molimine
Ctetur, quin omnibus diligentibus Deum, quibus omnia cooperantur in bonum, magis gratum efficia-
&xemploque nostri emolimenti successores nostri ad similia prouocentur, presertim quod plurimum de-
ecclesie. nostre inde prouenire. preuidemus, quedam beneficia nobis libera facta in pago Bredinburne
*um decima ei adherente, predicte ecclesie contulimus cum omnibus pertinentiis siue adherentiis, vide-
Seruis ct ancillis, areis, edificiis, terris cultis et inculüs, viis et inuiis, exitibus, reditibus, quesitis et
Cod. dipl. hist. Westfal, I. 2
40 1128.
inquireudis, siluis, pratis, pascuis, aquis, piscationibus, molendinis et omnibus rebus mobilibus et inmd
libus et ceteris que et quoquo modo nominari possunt utilitatibus, et hac nostra auctoritatis episcopals
pagina, communi consilio et unanimi totius Ecclesie nostre consensu, pro salute nostra et omnium fratrum
nostrorum Canonicorum et antecessorum successorumque nostrorum eterna beatitudine proprietauimus. ls
super carratam vini ad sacrificium Domini singulis annis largiti sumus, ita ut quicunque in eadem eccles
fuerit Abbas canonice electus, liberam habeat potestatem tenendi, possidendi et ad honorem Dei et sande
Ecclesie sicut placuerit disponendi. Pro cuius beniuolentie gratia et simili per successores nostros epie
pos adiuuante Deo eidem ecclesie in posterum exhibenda, nostre petitionis interuentu, a predicto Comit
Widikindo, quod multi etiam Episcopi et Abbates petebant, obtinuimus, ut videlicet eadem Abbatia, se
dictum est, libera et ab omni secularis obsequii iure aliena, Ecclesie nostre fraternitate deuincta, in spm-
tualibus negociis sit subiecta, Abbas obedientiam Paderbornensi Episcopo faciat, Consecrationem suam d
fratrum suorum ad sacros ordines promouendorum ab Ecclesia nostra expetat, ad synodum et ad ale
spirituales conuentus inuitante Episcopo familiariter veniat, et per impensam Episcopi ei familiariter exh-
bitam, cum decore procedens conuentui deseruiat, Judicia approbanda una cum ecclesia nostra admitta,
reprobanda contempnat, Denique consolationes et consilia in suis causis inueniat, Postremo omnia spiritur
lia tam ipse quam fratres ipsius tamquam filii pie matris ubera sugentes petant et accipiant, Vt et ms
orationum elemosinarumque illorum et ipsi nostrarum in Christo iugiter sint participes. Ad hunc frater
tatis in Christo amorem statuimus, ut si quando visitationis seu exhortationis gratia ad locum aduenent
Episcopus, porcio prebende que uni ex fratribus in die prouenire poterit, ei proponatur, ut ex hac dese
tione in Domino gaudens episcopus, de sua abundantia, inspirante Deo, fratrum si quando possit supplere
cogitet inopiam. De electione autem aduocati, qui in rebus ecclesie quesitis vel querendis siue defendes-
dis seculari lege sollicitus sit, hoc statuimus, Vt si in congregatione Widekindi Comitis idoneam e si
placentem personam inuenerint, ipsam eligant in aduocatum, donantes ei beneficium, honorem videli
quo maior esse non potest, fraternitatem suam in Christo et orationes, et si digne administrauerit officium
suum, eternam remuneratonem. Si vero rapax et negligens extiterit, sine dilatione amotus, carest d
officio et honore concesso, aliumque sibi ecclesia, ubi voluerit et quem voluerit, prouideat, qui petitiose
et patrocinio Paderbornensis Episcopi regali banno inuestiatur, et secundum iusticie tenorem utilitati fre-
trum defensionis vires non subtrahat, et eternam remunerationem, qua nichil est felicius, accipiat Ei «
hec traditio et Widekindi Comitis et heredum suorum rata et inconuulsa permaneat in perpetuum, has
auctoritatis nostre paginam inde conscribi, manuque propria confirmantes, sigilli nostri impressione iss
mus insigniri. Huius autem rei facto interfuit Siwardus Mindensis Episcopus. Tithardus Ossenburgeoss |.
Episcopus. et dominus Erckenbertus Corbeiensis abbas. Hamuco Paderbornensis abbas. Gerhardus prime [.
abbas huius loci. Wino prepositus. Esic prepositus. Widekindus comes. Bernhardus. Herimannus. et alii qum |.
plures. Actum anno incarnationis dominice Millesimo centesimo XXVIII. XVIII. Kal. Septembris.
CCVI.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. Nouerint et pie animaduertant omnes tam futuri quam pre
sentes, hec ita acta esse, que in presenti pagina subscripta continentur. Meinwercus episcopus opere d
nomine magnificus et timorem Dei habens, omnia que ecclesie beatorum apostolorum Petri et Pauli à
Patherburnon site, que uocatur Hierosolima orientalis, in congregatione construenda contulit, ita consi
amicorum, potestate regali, auctoritate episcoporum ct archiepiscoporum, et banno proprio in uirtute pk
1) So steht irrthümlich für Andreac.
4128 — 1129. 44
itus sancti prolato stabiliuit, ut in eterne dampnationis incendio sine fine ardeat, quicunque uel unum ex
»mnibus Deo patri et filio et Spiritui sancto pie oblatis auferre presumpserit. Inter que Deo oblata pars
jundere que ab oriente est secus uiam que ducit ab urbe usque Esbehtinchuson, cum esset multo tempore
iblata, prepositus Esicus apud dominum Bernhardum episcopum multo obsequio uel petitione priorum et
iéniorum ecclesie ac ministerialium optinuit, ut ipse eam ecclesie restitueret, restitutam banno etiam suo
»onfirmaret. Quod fideliter perficiens episcopus conuocatis fidelibus suis, se in palam a sententia excom-
Kunicationis supranotate liberum et absolutum ostendens, predictam partem Sundere remisit ecclesie beati
"ETRI ad usum fratrum Deo ibidem famulantium, proprioque bapno confirmauit. Huius doni secundo dati
estes affuerunt omnes fere Patherburnensis ecclesie canonici ac ministeriales, cum aliis quam pluribus,
ipposito signo episcopali in testimonium firmitatis.
Von dem seitwärts auf einem, von der Schritt leer gelassenen Raume, aufgedruckten Siegel ist nur ein Bruchstück, mit
einem Theile des Bildnisses des sitzenden Bischofs, übrig.
CCVII.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. . Bernhardus Dei gratia Patherbrunnensis ecclesie humilis
isinister. || Quia habundante iniquitate multorum karitas refrigescit, et ecclesiarum iura disturbantium et bona
Bripientium malicia et insolentia ubique inualescit, episcopalis auctoritatis et defensionis subiectis conferre
wabsidium, credite dispensationis nos ammonet officium. Unde omnium fidelium Christi tam presentium
quam futurorum nouerit uniuersitas, qualiter nos diuini amoris instinctu, uenerabilisque abbatis Hamuko-
mis, ecclesie beatorum apostolorum PETRI et PAULI, que in presenti ciuitate sita est, et fratrum suorum
aliorumque fidelium nostrorum interuentu, talia bona, qualia eidem ecclesie liberalitate regum, largitione
Principum, concessione pontificum, oblatione fidelium delegata sunt, in ecclesiis, bannis, decimis, curtis;
mansis, areis, edificiis, mancipiis, noualibus, aliisque rebus maioribus et minoribus, mobilibus et immobi-
Wbus, et que diuersi abbates ipsius ecclesie, diuersis temporibus, sua suorumque fratrum instantia et in-
Austria, precariando, comparando, commutando, legitime acquisierunt, nostra pontificali auctoritate et banno
stabilimus et coufirmamus, ea uidelicet ratione, ut prenominatus abbas cum suis fratribus eorumque suc-
eessores ea cum omnibus suis appendiciis, acquisitis seu acquirendis, libere et quiete possideant, et que
«ommuni consilio de eis rationabiliter disposuerint, ad utilitatem et dignitatem sue ecclesie cum consilio et
"lestimonio episcopi legaliter faciant. Fratribus autem licentiam eligendi abbatem uita et moribus idoneum
ffoncessam, animarumque curam et sepulturam tam de ecclesie ipsius indigenis, quam cum eis habitantibus
Rduenis, salua ecclesie nostre auctoritate et parrochiani presbiteri canonica iusticia, firmam et ratam nichilo-
Minus permanere decernimus, et ab omni hominum inuasione, direptione, exactione, ipsis eorumque rebus
DOssessis seu possidendis, ecclesiastice pacis tranquillitatem et nostre pontificalis tuicionis securitatem im-
>endimus. Quicunque ergo hec fraudulenter uiolare uel uiolenter annullare presumpserit, anathemate feri-
ttur, et si non uclociter resipuerit, cum diabolo et atrocissimis pompis eius gchenne ignibus dampnandus,
t sancte ecclesie gremio omniumque fidelium consortio expellatur. Cunctis autem in eodem monasterio
er iter discipline regularis gradientibus, gratia celesti perseuerandi instanüam et perfectionis usque ad
inem uictoriam conferat, que ipsorum intercessionibus quietis et utilitatis sue auctores et prouisores fructu
&borum suorum in eterna gloria participari concedat.
Testes huius rei sunt. Wino prepositus. Bernhardus decanus. Conradus prepositus. Reinbertus. Esi-
uns. Gernandus. et Reliqui omnes canonici. Laici uero liberi homines. Widikindus de Sualenberg. Bernhar-
lus de Lippia et frater eius Herimannus. Othelinc. Thietmar. Volcmar. Bernhard. Heinric. Ministeriales au-
€m. Heiric. Liudold. Manegold. Heinric. fratres. Ecbrath. Vffo. Cono. Eilbrath. Adelbero. Adelbrath. Hugo.
2* |
49 4139 — 1130.
Folcbrath. Altman. Adelbrath. Anshelm. Bernhard. Sibrath. Winand. Godescalc. Sigebodo. Welziko. Wm.
Rother. Thancmar. Thiederic. et alii multi.
Data Patherbrunnon III. Idus Aprilis, in cena Domini, Anno incarnationis eius M. CXXVIIII Indice
VII. Regnante Lothario rege. Regni eius anno V.te Episcopatus nostri secundo.
Das zur Seite aufgedruckte grosse kreisformige Siegel zeigt den Bischof, mit unbedecktem Haupte, auf einem niedrm
Stuhle sitzend, in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein geóffnetes Buch bhaltend, mit der Umsckilt:
Bernhardus Dei Gra. Patherburnensis Eps. T.
ipisto
kr àni
kadauı
kredit:
po sali
in Ec
acci
&etion
&m c
eoru
munei
ictum
inte»
Y meri
'geepu
ium à
Eh nz
CCVIII.
Aus dem Kopialbuche des alten Domes zu Münster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Quia sicut scriptum est breues sunt dies hominis et hun
tempora velut umbra defluunt, quidquid in humanis actibus est velox dierum cursus cito tollit a menm,
quam tamen scripturarum auctoritas maxime solet prolongare, Idcirco parua sancti Pauli congregato we
dam sue fraternitatis consilia scripture curauit commendare, ne ea aut velox obliuio prorsus delere, a
hostilis lingua posset in diuersa mutare. Conuenit itaque eadem congregatio, coram venerabili Veste
riensis ecclesie pontifice Ecberto, cum preposito suo Engilberto aliisque quampluribus tam de clero
de populo utriusque ordinis liberorum scilicet ac ministeriallum quorum nomina subscripta habent, 4
daret aduocato suo Burghardo de prebenda sua singulis annis libram decimarum in villa que vocater W-
torpe, videlicet pro labore, pro defensione prebende sue, vt quamdiu ipse viuat, vel quicumque 8
fuerit aduocatus habeat, hac tamen condicione, vt ipse de prepositura nullum exigeret seruicium, wh
que alium censum, nisi forte ab aliquo villicorum suorum vocaretur pro aliqua causa necessaria, e t,
seruicium cum sex equis illi daretur. Si autem facienda erit commutatio aliqua aut prediorum aul nts
piorum, solidus denariorum detur ei. Huius rei testes sunt. Guntramnus decanus. Ecbertus vicedomms
Engilbertus custos. Henricus diaconus. Betselinus presbyter. Nobiles autem hii sunt. Wigboldus. Rookie
de Steinuorde et frater eius Liudolfus. Herimannus de Lippia et frater suus Bernhardus. Ministerial m
isi. Bernhardus et Thietmarus de Dulmannia. Wulfardus villicus. Herimannus camerarius et alii quamp
Facta sunt hec millesimo centesimo vicesimo nono anno incarnationis Domini, Secundo autem anno epift lan
patus domni nostri Ecberti, in cuius presentia hec facta et confirmata sunt, Et cuius sigillo hec cara $
nata est.
Kran
b Heli
daudı
CCIX.
Aus dem ältesten Corvey’schen Kopialbuche.
--
IV
ww...
- .
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Folcmarus Dei gratia Corbeiensis abbas. Si ecclesie nobs
commisse in rebus necessariis pro posse et nosse consulimus et in presenti et in futuro per Dei miserie
diam nobis profuturum confidimus. Vnde nouerint uniuersi fideles tam presentes quam futuri, quod qv
dam de familia nostra Conradus nomine, qui Officiale nostrum in Groninge et Croppenstide seu Ammer
thorp temere quodammodo sibi usurpare uolebat, codem officiali se penitus abdicauerit, scilicet ut nu
latens occasio reposcendi uel spes iure ulterius recipiendi tam ipsi quam heredibus suis remanserit, iubenlt
hoc fieri domno Lothario glorioso imperatore, quem pro eadem causa sepius interpellauimus, Nobis quo
que ad ipsum iusticia fauente studiosius annitentibus.. Quod ut in posterum ratum et stabile permaneat
presentes litteras sigillo nostro signari iussimus. Huius rei testes sunt. Arnoldus prepositus. Hugo monachus
Reinoldus camerarius. Bardo. Thidericus. Heremannus. Liberi homines. Lenzico. Conradus. Wago. Suauus
Thegenhardus. Heremannus. Wlmannus. Fridericus. Lendericus. Bosico. Reinherus, Tezelinus. Conradus. Helm-
4130. 43
gus. Eppo. Adulfus. Herethegus. Bernhardus. Actum Groninge anno incarnationis Domini M? C^XXX*. In-
stione VIII. X. Kal. Maij.
CCX.
Aus einem Kopialbuche des Klosters Marienmünster.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Adelbertus Dei gratia Moguntinensis Archiepiscopus et
ostolice sedis legatus, Notum facio omnibus tam futuri quam presentis temporis Christi fidelibus, quali-
* annuente et concedente venerabili fratre nostro Paderbornensi episcopo Bernhardo, Widekindus Comes
ıdauit Ecclesiam in sua hereditate, in honorem Dei et sancte Marie genitricis ipsius, Itemque propria
-editate dotauit eam, collectis in ea fratribus monastice professionis ad seruiendum Deo et sancte Marie
» salute anime sue et antecessorum suorum et pro uniuersa ecclesia catholica. Item liberam fecit ean-
n Ecclesiam suam, ita ut sit ab omni subiectione absoluta, nisi quod in spiritualibus tantum querendis
accipiendis et disponendis Paderbornensi Episcopo et Ecclesie sue sit subiecta, Item liberam habeat
stionem in eligendo spirituali patre, in eligendo aduocato qui eis sit necessarius et non grauis. Hanc
na concessionem habet ab episcopo Paderbornensi, cum consensu totius Ecclesie sue, ut si quis vel
rorum hominum vel ministerialium Paderbornensis ecclesie, de rebus suis, siue de beneficio suo, eterne
umerationis amore sibi minuere et ilii quippiam conferre voluerit ad ampliandam rem fratrum, hoc
amm sit et ratum, et perpetuo maneat inconuulsum. Et nos igitur prefati fratris nostri piam concessio-
. 'testamenti auctoritate ab ipso stabilitam et sigillo eius communitam approbantes, boneque voluntatis
xxeriti ipsius participes fore desiderantes, presentis pagine seriem conscribi et sigilli nostri impressione
>Cpimus consigniri, sub perpetuo anathemate omnipotentis Dei patris et filii et spiritus sancti, et bea-
«n apostolorum Petri et Pauli, et domni pape Honorii et nostro interdicentes, ne quis cam dolo aut
ingenio impetere aut infringere audeat, Sed dum tempus vite huius voluitur, rata et inconuulsa per-
1eant. Testes fuere. Prepositus de Frislaria Godeboldus. Prepositus de Jecheburg Henricus. Prepositus
Heligenstadt Godeschalcus. Comes Ernestus et frater eius Lambertus. et alii quam plures qui viderunt
audierunt. Acta sunt hec anno dominice incarnationis Millesimo Centesimo tricesimo, Indictione octava,
genante Lothario secundo, anno regni eius septimo. Datum Frislarie, XII. Kal. Julii. Feliciter Amen.
CCXI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bernhardus Dei gratia Patherbrunnensis ecclesie Episco-
s. || Notum sit omnibus Christi fidelibus, quod temporibus Domni Hamukonis Patherbrunnensis cenobii
batis, mulier quedam nomine Aethelind, cum consensu heredis sui nomine Siniconis et mundiburdi sui
mine Wicbrath, tradidit ecclesie beatorum apostolorum Petri et Pauli quatuor mansos cum arcis in Nat-
ungon, ea condicione et promissione, ut quoad viueret dimidium talentum leuioris monete et VI. mal-
js frumenti iuxta modium brasii de eadem ecclesia acciperet. Que traditio in placito Conradi comitis
Euerscutte stabilita et regali banno firmata, et a domno lleinrico episcopo antecessore nostro banno
iscopali est roborata. Prenominatus autem abbas temporibus predicti antecessoris nostri, ecclesia in
on et curie acquisita, utile considerans in unum congregare bona simul posita, nostro fratrumque suo-
n consilio et unanimi consensu, dedit ipsos III. mansos cum areis Liutgarde uidue Volcoldi de Malsburg,
) tribus mansis in Atlon, filio eius: Bertoldo adolescente presente, et hanc traditionem primo coram altari
ıctorum apostolorum Petri et Pauli, secundo Balhornon in placito Widekindi aduocati ecclesie, hec sub
ali banno suscipienlis et confirmantis, una cum matre laudante. Que ut rata et inconuulsa omni tem-
'e permaneant, banni nostri munimine ea confirmauimus et hanc cartam huius rei indicem sigillo nostro
44 4130 — 1132.
insigniri iussimus. Testes autem, quorum presenta hec acta sunt, hi sunt Heinricus comes filius Elfen,
qui illos mansos in Atlon in beneficium habuit, et eos rogatu domine sue ecclesie dimittens, illos in Nattu-
sungon recepit. Vffo. Hugo. Liudoldus. Adelbero. Adelbrath. Welziko. Sigebodo. Adelbodo. Thiederic. Ro-
tholf. Reinzo. Gerlag. Sibrath. Warmund. Eilbrath. Adelbrath. Othelric de Aldenherise. aliique quam plures.
Acta sunt hec Nonis Augusti, anno incarnationis dominice M. C. XXX. Indictione VIIL Regnante Lind-
gero qui et Lothario Rege.
Das zur Seite aufgedruckte Siegel ist das schon beschriebene.
CCXII.
T. In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Egebertus Dei gratia Mimigardefordensis ecclesie licet
peccator Episcopus, quod ad multorum noticiam peruenire congruum duxi, litterarum monumentis mandare
prouida deliberatione curaui. Nouerit ergo presens etas, omniumque subsecutura posteritas, quod in ep
scopatu nostro, Spiritu sancto cooperante, qui ab initio statum nascentis ecclesie per quos nouit et uoluit,
partim condendo nouas, partim reinstaurando destructas, in melius promouit, locum qui dicitur LisbarN,
sanctimonialium satis indisciplinatarum, auctontate apostolica dài pape Honorii communiti, in statum melio-
rem commutauimus. - Clero enim cum omni deuotione assensum prebente, uolentibus omnibus bonis tam
nobilibus quam ministerialibus, consentientibus etiam ipsis prefati loci sanctimonialibus, et pro temporali
stipendio stipendium utilius recipientibus, locum memoratum cum omnibus appendiciis, quesitis et acqui
rendis, monachis secundum regulam Sancti Benedicti uiuentibus commisimus. Nec minus ad omnium not-
ciam peruenire uolumus, quod monachis ibidem Deo seruientibus, communi consensu fratrum beati Pauli,
liberam electionem inter se in eligendo abbate secundum timorem Dei et regulam sancti Benedicti con-
cessimus et de cetero confirmamus, ita tamen ut electum cum omni humilitate domino episcopo ordinan-
dum et consecrandum representent. Si quis uero huic traditioni tam canonice facte obuiare, uel eam an-
nullare presumpserit, perpetuo anathemati, nisi resipuerit, subiaceat, omnesque suas sanctiones cassari
penitus experiatur. Quod ne forte attemptare quis audeat, et ut memoriale in generatione generationum
permaneat, inpressione sigilli sancti Pauli ac nostri, subter consignatis idoneis testibus signauimus, quorum
Nomina sunt hec. Bruno maioris ecclesie prepositus. Guntramnus eiusdem ecclesie decanus. Egebertus
uicedominus. Engelbertus prepositus. Heinricus decanus. Gerarardus magister scolarum. Wibertus. Godescal-
cus. Herimannus. Liberi. Bernhardus. Wicboldus. Rodulfus et frater eius Liudolfus. Theodericus et frater
eius Werenboldus. Burchardus. Ministeriales. Bernhardus. Thicmarus. Werenzo. Uvlfhardus. Ruocherus. Liut-
gerus. Liutbertus. Wolthardus. Geltmarus. Bertramnus. Weltherus. Liutbertus. Bruno. Godefridus et frater
eius Herimannus. et alii quam plures.
Actum anno incarnationis Domiui millesimo centesimo XXX«o primo, indictione nona, Regnante uicto-
riosissimo rege Lothario, anno regni eius septimo.
Von den beiden auf die Charte gehefteten Siegeln ist das eine, des Bischofs, abgefallen, das andere, der Kirche oder
des Domkapitels, mit dem Brustbilde des heil. Paulus und der Umschrift: Scs. Pavlvs apls., noch erhalten, wiewob!
am Rande beschädigt.
CCX1I.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Nouerint omnes tam futuri quam presentes, quod ego
WERENHERVS Dei gratia Monasteriensis episcopus, antecessoris mei uenerabilis presulis et felicis memorie
EGEBERTI factum sub anathemate probauerim. Namque idem antecessor meus V. libras census de leui
moneta que est in Frisia, Sacro sororum conuentui in ecclesia beate MARIE Deo. famulanti, que est in
4133 — 1133. 0t 45
suburbio nostro, ad usum uestitus earum tradiderat, quod ego banno meo, ut ifconuulsum permaneret,
stabiliui. Quas etiam, eis, sicut antea factum fuerat ab eodem supradicto predecessore meo, ex uillicatione
siue custodia uel tutela Wilbrandi singulis annis persoluendas designaui, et ne uel negare quis aut uiolare
presumat, quod a nobis duobus factum est, priuilegii huius donatione et sigilli mei impressione confirmaui.
Vt hec igitur quantulacumque nostre deuotionis oblatio eidem ecclesie et sanctimonialibus Deo et sancte
genitrici eius deuote in ea famulantibus semper rata maneat atque inconuulsa, auctoritate que nobis a Deo
collata est firmiter statuimus, statuendo firmamus, et statuti huius iniuriosos ac sacrilegos uiolatores, uque
ad satisfactionem condignam, anathematis uinculo constringimus. Conseruantibus uero et augentibus gratiam
a domino Deo et pacem promittimus.
Actum anno incarnationis Domini M.C.XXXII*. indictione X. Regnante uictoriosissimo rege Lothario,
anno regni eius VIII.
Das Siegel ist der Charte mit schmalen Pergamentstreifen aufgeheftet, aber sehr beschädigt. Die Beschreibung desselben
s. bei der Urkunde desselben Bischofs vom J. 1144.
CCXIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Quoniam sollicitudo prelatorum inuigilare debet utilitati et
profectui subditorum, idcirco ego Hamuko Dei gratia Patherbrunnensis cenobii abbas, tempore oportuno
coram Deo misericordiam, et apud posteros nostros salutarem fraterne commemorationis memoriam inue-
nire cupiens, communicato unanimi fratrum, ministerialium, aliorumque fidelium nostrorum consilio et ad-
jutus auxilio, mansum unum in Hilasan a quodam uiro Reinhero nomine octo marcis comparaui, quem
communi utilitati profuturum ecclesie nostre sollempniter tradidi delegaui. Postea quibusdam bonis in Atlon
legitimo concambio acquisitis, fructuosum considerantes in unum colligere bona simul, posita, predictum
mansum cuidam ministeriali prepositi, Folcberto nomine, dedimus, et ab eo filiisque suis mansum unum
cum area, quem ibidem in Atlon a quodam uiro Ricwardo nomine comparauerat, recepimus. Quod ne in
posterum aliqua persona parua ucl magna ullo modo ualeat infirmare, hoc presenti scripto et sigillo, illu-
striumque uirorum qui affuerunt testimonio dignum duximus confirmare. De quibus sunt hi. Wino prepo-
situs. Gernandus. Othelricus. Reinboldus. Rantwigus. canonici. Ministeriales. Vffo. Adelbero. Hugo. Altman.
Athelbrath. Altmar de Thiuthorpe. Vdo. Waltgot. Welziko. Adelbrath. Warmund. Eilbrath. Liudolf. Frithemar.
Gerlag. Godescale. Conrad. Reinzo. Ecbrath. et alii multi.
Actum incarn. Dom. MCXXXII. Indictione X. Regnante Ludgero qui et Lothario rege.
Von dem zur Seite, auf einem von der Schrift leer gelassenen Raume, mit schmalen Pergamentriemen angehefteten,
kreisförmigen Siegel, ist nur ein Bruchstück übrig, auf welchem der grössere Theil von dem links sehenden Brust-
bilde des Abtes, mit unbedecktem Haupte und einen Bischofsstab haltend, noch zu erkennen ist. Von der Um-
schrift ist nur noch der Schluss: . . . Gra, Di. Abbas, zu lesen.
CCXV.
Innocentius episcopus seruus seruorum Dei, uenerabili fratri Bernardo Padelburgensi episcopo eiusque
successoribus canonice promouendis in perpetuum. || Sicut omne datum optimum et omne donum perfectum
desursum est et a patre luminum descefldere scripture sacre auctoritas, protestatur, ita procul dubio no-
stram gloriam atque letitiam fore credimus, si fratres nostri digni honore inueniuntur, et pro sua probi-
tate atque scientia de magnis honoribus ecclesiasticis ac dignitatibus ad altiora prouehi promerentur. Hoc
profecto intuitu, quoniam multa de tue deuotionis erga beatum Petrum studio, uenerabilis frater Bernarde
episcope, nostris sunt auribus nuntiata, et hoc ipsum certis indiciis comprobauimus, equum est ut pro
4134. 47
CCXVII. *)
| nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego !) Werinherus Dei gratia Mimigardefordensis ecclesie
pus, quod ad multorum noticiam peruenire congruum duxi, litterarum monimentis mandare prouida
ratione curaui 2. Nouerit ergo presens etas omniumque subsecutura posteritas, quod in episcopatu
^, Spiritu sancto cooperante, qui ab initio statum nascentis ecclesie per quos nouit et uoluit, partim
ndo nouas, partim restaurando destructas, in melius promouit, locum qui dicitur Lisbarn 3) sanctimo-
n satis indisciplinatarum, auctoritate apostolica domini pape Honorii communitus, antecessor meus
iemorie Egbertus in statum meliorem commutauit. Clero enim cum omni deuotione assensum pre-
, uolentibus omnibus bonis tam nobilibus quam ministerialibus, consentientibus etiam ipsis *) prefati
anctimonialibus et pro temporali stipendio melius recipientibus, locum memoratum cum omnibus ap-
"iis quesitis et acquirendis, monachis secundum regulam Sancti BeNeDicti uiuentibus commisit. Nec
ad omnium noticiam peruenire uolumus, quod monachis ibidem Deo seruientibus, communi consensu
m beati PAVLI, liberam electionem in eligendo abbate secundum timorem Dei et regulam sancti Be-
i concessit et de cetero conlirmauit, ut electum tamen cum omni humilitate domino episcopo ordi-
m et consecrandum representarent. Quod factum per omnia laudabile cum omni 5) deuotione am-
s, non tantum laudaui, uerum etiam 5) capellam que dicitur Watdenhart cum omnibus appendiciis
is et acquirendis, mobilibus et immobilibus, cultis et incultis, aquis aquarumque decursibus, cum
io prelatorum nostre sedis ?), pro salute anime mee, ad utilitatem fratrum Deo ibidem seruientium
i. Si quis ergo his traditionibus obuiare, uel eas annullare presumpserit, perpetuo anathemati, nisi
rerit, subiaceat, omnesque suas sanctiones cassari penitus experiatur. Quod ne forte attemptare
ıudeat, et ut memoriale in generatione generationum permaneat, hanc cartam inde conscriptam, im-
one sigilli sancti Pauli ac nostri consignauimus subter, nec nón) idoneis testibus confirmauimus, quo-
nomina sunt hec. Heinricus prepositus maioris ecclesie. Guntramnus decanus eiusdem ccclesic. Engil-
3 prepositus. Gerhardus magister scolarum. Wicbertus. Herimannus. Anshelmus. Liberorum nomina,
yldus et filius eius Bernhardus. Rodolfus *) et frater cius Liutdolfus. Theodericus et frater eius Weren-
s. Burchardus. Ministerialium nomina. Bernhardus. Ditmarus. Werenzo 19) item Bernhardus. Uvolfhar-
). Rótgerus !2. Liutgerus. Liutbertus. Walthardus. Geltmarus. Bertramnus. Uvaltherus. Liutbertus. Bruno.
ridus et frater eius Herimannus, et alii quam plures.
Acta sunt autem hec anno ab incarnatione Domini Millesimo centesimo XXX?TIII*. Indictione XIIa. 18)
‚ante uictoriosissimo Lothario Augusto, anno quidem regni eius decimo !*), imperii uero secundo 35),
ationis autem domni Werinheri episcopi anno tercio 19).
Unten auf den ziemlich grossen leeren Raum des Pergamentes sind die beiden Siegel des Bischofs und des Domkapitels
aufgedruckt und noch vollkommen gut erhalten. Jenes ist kreisfórmig , und zeigt den Bischof, mit unbedecktem
Haupte, auf einem aus Hunde- Kópfen und Füssen gebildeten Stuhle sitzend, in der rechten Hand den Bischofsstab
in schräger Richtung dicht an seinem Leibe, in der linken ein geschlossenes Buch ebenfalls dicht an sich haltend;
mit der Umschrift: Wernerus Dei gratia Monasteriensis Eps. T. — Das andere ist das bereits beschriebene mit dem
Brustbilde des heil. Paulus !7),
Die im übrigen ganz gleichlautende, nur anstatt der Kapelle zu Wadenhart, der Zehenten zu Dullen und Beldinchausen
gedenkende Urkunde vom Jahre 1136, zeigt die in den Noten angegebenen Abweichungen.
Ego fehlt. ?) curaui prou. del. 3) Lisbern. *) ipsis fehlt. 5) summa. °) Anstatt: capellam — decursibus, folgt hier:
uiginti solidorum decimam monasteriensis monete infra parrochiam Disteden in locis Dullen et Beldinchusen nominatis,
7) bier folgt noch: et assensu ministerialium, prefato monasterio. ®) n. n. et. °) Rudolfus, !9) Uverenzo. ?!!) Wolfardus.
17) Rutgerus. 13) Millesimo centesimo XXX?. VI?. Indict. XlIa. 1%) duodecimo. 1°) quarto. 16) V9, 1?) An der Urkunde
von 1136 sind die Siegel dieselben, aber in umgekehrter Ordnung, und sehr beschädigt,
od. dipl. bist, Westfal. II. 3
48 4135 — 1136.
CCXVIII.
IN NOMINE DOMINI. BERNHARDVS DEI GRATIA PATHERBRVNNENSIS SEDIS EPISCOPYS. Pather-
brunnensis cenobii abbas nomine Hamuko curtim que est in Atlon iuxta ecclesiam cum omnibus sibi at
nentibus ecclesie cui prefuit acquisiuit a quodam Bernhardo canonico Patherburnensis ecclesie, et patre
eius Cónone, datis illis aliis bonis de sua ecclesia, in Tuiste, Thiuthorp, et duobus mansis in Burgnon, pr
eadem curti. Que curtis indecimata fuit quamdiu eam predictus B. canonicus habuit, nec ullus tunc tem
poris viuentium reminisci potuit, quod aliquando inde decima solueretur. Post mortem vero domni Heim
rici huius sedis episcopi, cuius temporibus hec commutatio facta est, decima de eadem curti per vim exi
gebatur a quodam Fritherico de Glindfelde, quasi ex parte aduocati tunc. temporis Widukindi de Sualen
berge, quia idem Frithericus reliquam decimam de eadem villa ab ipso aduocato in beneficium habebat
Hanc iniusticie violentiam fratres nostros perpeti condolens, Ego Bernhardus Dei gratia Patherburnens
sedis episcopus, predicti H. episcopi successor, prefatum Widukindum nepotem meum superne remunera
tionis intuitu conueni, et meo rogatu tam ipsum quam alios omnes ex eius parte super hac exactione e
infestatione . . . . . . Sicque nostra pontificali auctoritate et banno sancire curaui, ut nullus deinceps ad
uocatus, ucl aliquis de parte eius, uel ulla alia quelibet persona parua seu magna, decimam ex predic
curia recipiat, auctoritate Dei omnipotentis et Sanctorum eius et banno nostro sibi interdictam. — Quod s
presumpserit, iram districti iudicis Dei incurrat, et in die iudicii, si non emendauerit, illi eterne maled-
ctioni subiaceat. ite maledicti in ignem eternum qui preparatus est diabolo et angelis eius. Hanc etiem
cartam huius constitutionis nostre tenorem continentem sigillo nostro insigniri feci, ut sit predictis fratribus
apud posteros in testimonium. Huius rei testes sunt omnes tam canonici quam monachi huius nostre sedi.
Liberi homines. Erp. Fritheric. Thiatmar. Meingoz. Ministeriales quoque. Vffo. Cóno. Folcbrath. Hildibokl
Waltgod. Eilbrath. Warmund. Gerlag.
Anno ab incarnatione Domini M CXXXV. Indictione XIII. Regnante imperatore Liudgero.
Von dem am unteren Theile der Urkunde aufgedruckten Siegel ist nur ein Bruchstück übrig.
CCXIX.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bernardus Dei gracia Patherbornensis episcopus. Quonim
tempora que sanctus apostolus ventura predixit, iam venisse timemus, cum dixit, erunt homines se ips
amantes, unde sepius accidit, quod hi qui in quiete mentis Deo serviunt, ab importunis hominibus injuste ter
bantur, officii nostri cura nos admonet, cunctis Deum diligentibus, sollicitudinem pastoris impendere, hs
tamen precipue qui nostro regimini specialiter commissi sunt, non solum de presentibus sed et de futur
que provenire possunt incommoditatibus auctore Deo removendis diligentia circumspectiori invigilare. B
propter notum esse volumus, tam presentis quam futuri temporis Christi fidelibus, qualiter pusillus adhu
ancillarum Dei grex, qui primitus in monte Iburg congregatus fuerat, et ab ecclesia in Hersze locum &
bona ecclesie in monte, Christo ibi famulantibus profutura perceperat. Postea autem saniori consilio 5
locum Gerdinensem transmigravit, et iuste privilegium possessionis loci prioris obtinuit, quamvis habitate-
nem dictante necessitatis ratione mutaverit. Nos itaque securitati iam dicti ancillarum Dei collegii providentes
pro remedio anime nostre et parentum nostrorum, et pro cavendo quod succedere posset injusto gravamine,
curam ecclesie in predicto monte ab omni potestate cuiuslibet archidiaconi, consilio et conniventia toti
ecclesie patherbornensis absolvimus. Et ut Deo in Gerdinensi monasterio servientibus molestie occaso
tolleretur, prelato cenobii illius exclusa clericorum vel laicorum potestate eam assignavimus. Ut igitur het
nostra ordinatio in omnia post futura tempora rata et inconvulsa permaneat, auctoritate patris et fili el
1136. 49
iritus sancti, et sanctorum apostolorum Petri et Pauli eam confirmamus et presentem paginam banni
"stri et sigilli nostri impressione munitam, eorum etiam qui infra notati sunt testimonio conscribi fecimus.
stes. Weno prepositus majoris Ecclesie, Rembertus prepositus sancti Andree, Almarus decanus, Ekbertus,
ntfridus, Bernhardus, Evergisus, Meinricus, Canonici majoris Ecclesie, Hameko Abbas sancti Pauli, Lam-
'rtus monachus. Laici, Widekindus de Swalenbergh, Hermannus de Lippia, Thetmarus de Duiren, Wer-
rus de Brak, Heinricus Comes, Adelbertus de Rikeswigh, Luidoldus de Qsdagesheim, Conradus Stapel,
To, Anshelmus, Eilbertus, Koro Burgenses, Cono dives.
e
Acta sunt hec anno domini Millesimo ccutesimo tricesimo sexto, Regnante Lotharico Romanorum Im-
ratore, anno regni ipsius Xll. Imperii autem Illl. Datum Patherbornjs duodecimo Kalend. Aprilis.
CCXX.
Aus einem Kopialbuche des Klosters Marienmünster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Lotharius diuina fauente clementia tercius Romanorum Im-
rator augustus. Cum omnium studia pro institutione religionis et seruicii Dei inchoata amplecti et pro-
»ueri debeamus, et ipsorum deuota studia iuuare et imperiali assensu corroborare. Proinde tam futuro-
m quam presentium nouerit industria, qualiter fidelis noster Widekindus abbatiam in loco qui vocatur
pnasterium Sancte Marie in sua fundauit proprietate, instituens ibi vitam monachorum secundum regulam
ncti Benedicti, Ipsam ecclesiam cum omnibus oblatis seu adhuc offerendis Deo et matri ipsius delegando.
nus studium Bernhardus Paderbornensis episcopus venerabilis pari amplectens affectu, huius institutionis,
ferendo non minus sua, studiosus cooperator extitit. Vtriusque itaque deuotionem Imperiali auctoritate
stra confirmando approbantes, precipiendo iubemus, ut nullus Archiepiscopus, Episcopus, Dux, Marchio,
»mes, Vicecomes, nulla denique magna paruaque persona in his concessis prefatam ecclesiam deuastare,
juietare aut moleslare presumat. Si quis contra hec, quod non credimus, presumpserit, centum libras
ri, medietatem camere nostre et medietatem eidem componat ecclesie. Quod ut verius credatur et ab
anibus diligentius custodiatur, presentis decreti paginam sigilli nostri impressione insigniri iussimus.
Signum domni Lotharii tercii Romanorum imperatoris (L. M.) inuictissimi.
Ego Bertoldus uice Adelberti archicancellar& recognoui.
Datum anno Incarnationis dominice Millesimo Centesimo XXXVI®. Indictione XIIIIs. Pridie Non. Au-
sti, anno vero regni regis Lotharii undecimo, Imperii quarto. Actum Corbeie. In Christi nomine feliciter.
nen.
CCXXI.
Innocentius episcopus seruus seruorum Dei: Dileeto filio BAlduino Liesbornensi abbati: eiusque suc-
ssoribus regulariter promouendis IN PPM. || Locorum uenerabilium cura nos ammonet, de eorum quiete
jue salute sollicite cogitare. Quatenus qui ecclesiasticis famulantur obsequiis, ecclesiastice quoque tui-
nis optato patrocinio foueantur. Ceterum sicut ea que a nobis statuuntur firma uolumus et illibata per-
tere, ita nichilominus que a fratribus rationabiliter fiunt, auctoritate apostolica nos conuenit roborare.
soque, dilecte in Domino fili Balduine abbas, tuis desideriis annuentes, quod a fratre nostro Egeberto
no memorie Monasteriensi episcopo, super ecclesia sita in loco qui Liesbern dicitur, propter malam
am quarundam sanctimonialium olim ibidem turpiter conuersantium, consilio et auctoritate predecessoris
stri PP. HONORII sancte recordationis factum est, et a fratre nostro Werhnero ipsius successore firma-
3m, presentis scripti pagina roboramus. Statuentes ut ibi per monachos honeste uite secundum beati Be-
3%
20 1136 — 1137.
nedicti regulam de cetero seruiatur, et tam ea que de libera seu canonica electione abbatis eiusdem loci
secundum Dei timorem et monasticum ordinem celebranda, quam etiam de decimis uiginti scilicet solido-
rum Monasteriensis monete infra parrochiam Disteten, in locis Dullen et Beldinchusun eidem monasterio
annualiter persoluendis, ab eodem fratre nostro sancita sunt, firma in perpetuum et illibata permaneant
Nulli ergo hominum fas sit, prefatum monasterium super hoc temere perturbare aut aliquam ei exinde
molestationem inferre. Sed omnia quemadmodum superius dicta sunt, tibi tuisque successoribus intemerata
seruentur. Si qua igitur ecclesiastica secularisue persona huius nostre constitutionis paginam sciens, contra
eam temere uenire temptauerit, secundo tercioue commonita, si non reatum suum congrua satisfactione
correxerit, potestatis honorisque sui periculum patiatur et excommunicationi subiaceat. Conseruantes autem
eidem loco que sua sunt, omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli gratiam consequantur. Amen.
7. Ego Innocentius catholice ecclesie episcopus SS.
j. Ego Gregorius diac. card. Sanctorum Sergii et Bachi ss.
Data Pisis VIII. Kal. Octobr.
Das Bleisiegel, von gewübnlicher Beschaffenheit, ist mit rothen Fäden angehängt.
CCXXII.
Aus einem Kopialbucbe des Klosters Marienmünster.
Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei. Dilectis filis monachis Monasterii Swalenbergensis tam
presentibus quam futuris in perpetuum. Sacrosancta Romana Ecclesia que per beatum Petrum apostolo-
rum principem ecclesiarum omnium primatum obtinuit, omnibus eius suffragio indigentibus subuenire mise
ricorditer consueuit. Dignum est enim, ut qui ad animarum regimen assumpti sumus, eas et a prauorum
hominum nequitia tueamur et beati Petri patrocinio muniamus. Quo circa, dilecti in Domino filii, vestris
desideriis impertimur assensum, et Swalenbergense monasterium a nobili viro Widikindo in honore beato
Dei genitricis Marie fundatum, atque consilio et assensu gloriosi filii nostri Lotharii Romanorum Impers
toris augusti, nec non bone memorie fratris nostri Adelberti Maguntini Archiepiscopi, regimini Paderbor-
nensis ecclesie ab co pro sua deuotione oblatum, presemtis scripti pagina communimus. Statuentes ut
quascunque possessiones, quecunque bona ex dono fratris nostri Bernhardi Paderbornensis episcopi vd
eiusdem Widekindi idem locus in presentiarum canonice possidet, quecunque ctiam concessione pontificum,
largitione Imperatorum vel principum, seu quorumlibet oblatione fidelium, cidem venerabili loco rationa-
biliter offerri contigerit, firma vobis in perpetuum et illibata permaneant. Obeunte vero eiusdem loci ab-
bate, nullus ibi qualibet surreptionis astutia vel violentia preponatur, nisi quem fratres ipsius monasterii
communi assensu, seu fratrum pars consili sanioris, secundum Dei timorem et beati Benedicti regulam
prouiderint eligendum. Aduocatumque nisi per electionem atque prouidentiam Abbatis et fratrum ibidem
constitui omnimodis prohibemus. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat vestrum monasterium
temere perturbare, aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, imminuere seu quibuslibet mole-
stiis fatigare, Sed omnia integra conseruentur vestris usibus profutura. Si vero, quod absit, aduocatus
qui in vestro monasterio pro tempore fuerit, inutilis apparuerit, liceat vobis loco eius alium idoneum sub-
stitucre ad honorem et utilitatem loci vestri. Quod si Episcopus, in cuius diocesi vestrum monasterium
situm est, temere vos in aliquo grauare voluerit, facultatem liberam habeatis ad auxilium matris vestre
Ecclesie Romane confugere, utpote qui sub cius speciali protectione consistitis. Si quis igitur in posterum
huius nostre constitutionis paginam sciens contra cam temere venire tentauerit, secundo tertioue commoni-
tus, si non presumptionem suam congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui periculum pa-
tiatur, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et Domini redemptotis nostri Jesu Christi alienus fial
41371. 21
que in extremo examine districte ultioni subiaceat. Conseruantes autem eidem loco que sua sunt, omni-
tentis Dei et beatorum apostolorum Petri et Pauli gratiam consequantur. Amen. Amen. Amen.
Ego Innocentius catholice Ecclesie episcopus ss.
Ego Drogo Ostiensis episcopus.
Ego Anshelmus presbyter Cardinalis.
Ego Gerhardus prbr. Card. tit. sancte crucis in Jherusalem.
Ego Lucas prbr. Card. tit. Sanctor. Johannis et Pauli.
Ego Martinus prbr. Card. sancti Stephani.
Ego Guido diaconus Cardinalis sancti Adriani.
Ego Crisogonus diac. Card. sancte Marie in porticu.
Datum in territorio Romano per manum Innocentii Sancte Romane Ecclesie diaconi Cardinalis et Can-
llarii, VI. Non. Octobris, Incarnationis Domini anno Millesimo Centesimo Tricesimo septimo, Indictione I.
ntificatus vero domni Innocenti pape secundi anno Octauo.
CCXXIII.
- In nomine sancte ct indiuidue Trinitatis. W. diuina fauente .clementia Monasteriensis episcopus. Om-
im fidelium Christi - nostrique diuersitatem scire uolumus, qualiter defuncto archiepiscopo Coloniensi, fide-
nostra et dilecta Vdilhildis nos adierit, humiliter obsecrans, ut peticioni eius acquiesceremus. Nos igitur
ificis intendentes suasionibus, peticioni eius rationabili ac iuste assensum prebentes, capellam in loco
terne hereditatis sue, que est Prumeren, edificatam et ab ipsa domina Vdilhilda duobus solidis et qua-
or mancipiis dotatam, consecrauimus, et legitime matri eius, scilicet ecclesie que sita est in uilla Wur-
i, consentientibus archidiacono Arnoldo maioris ecclesie preposito, et Teoderico de Sanctis apostolis
»posito, prefate uidelicet ecclesie que est Wurma decano, eam attitulauimus. Sed quia tempori-
s nostris filie solent insurgere in matres suas, precipiendo precipimus, ne aliquis ibi diuinum officium
deat celebrare absque licentia pastoris supradicte matris Wurme. Si quis uero huius attitulationis nostre
nerarius quod absit extiterit uiolator, anathematis uinculo nisi resipiscat innodetur. Et ut hec attitula-
nis nostre auctoritas stabilis et inconuulsa permaneat, hanc paginam inde conscriptam manu nostra corro-
rantes, sigilli nostri impressione insigniri iussimus. Data est II. Non. Decembris, anno uero dominice
arnationis MP. Co. XXX, VII?. Indictione decima Va. Anno autem domini Lotharii imperatoris decimo tercio.
Das aufgedruckt gewesene Siegel ist verloren gegangen.
CCXXIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus et metet.
oniam igitur rerum secularium statum scimus esse momentaneum, nosque fragiles cum seculo labente citius
e casuros, operante in nobis miseratione diuina, ad ea que non sunt momentanea, non transitoria, omnique
> carentia, iuxta apostoli ammonitionem, ad ea que ante sunt me extendo, ea uero que retro me sunt obli-
, ad superne uocationis statum peruenire concupisco. Vt ergo ad ila que sunt semper manentia ualea-
s attingere, fratrum nostrorum aliorumque Christi fidelium nos committimus deuotioni. Vt autem apud
tres nostros, uidelicet maioris domus canonicos, memoria nostra perseueret, in augmentum substantie
nus eis XXV. solidos, ea ratione, quatinus una prebenda singulis semper diebus, eo modo quo consti-
1 est prebenda cuiusdam sororis que nomen Adelheidis habuit, a preposito siue eius cellerario per
nia fideliter eis inde dispensetur. Damus ad altare sancti Stephani prothomartyris, quod est in aquilo-
i parte nostri monasterii, VIII. solidos, et in manu subcustodis, hoc est qui ecclesiae sub principali
22 1131.
custode subseruit, sic eos ponimus, ut de tribus solidis lumen ad ipsum altare prouideat, et quinque soli-
dos ad suum proprium usum habeat. Volumus autem ut custos iste, si presbiter est, in dominicis diebus,
siue in aliis festiuitatibus ad prefatum altare missam celebret, et in priuatis diebus, uidelicet Feria IL IL
et VI. missam defunctorum cantet. Si uero presbiter non est, cum omni diligentia, ut alius hec faciat
ipse procuret. Ad altare itaque sancte crucis damus duas prebendas, unam uidelicet de Loen, et aliam
de Dulmannia, ut presbiter omnibus diebus sonante prima, missam ibi celebret. In manu uero prepositi
et decani aliorumque priorum ponimus, quatinus ad hoc ministerium dignum et idoneum sacerdotem solli-
cite prouideant. Ad altare etiam beate Marie Magdalene, quod est in nostra capella, III. solidos damus
ut de his isdem custos singulis noctibus lumen ibi prouideat. Quatuor quoque solidos ponimus in manu
presignati custodis, ut de his a capite ieiunii usque ad sanctum diem pasche, VIll. pauperibus nummatam
panis singulis diebus distribuat, ct ut hii cum aliis pauperibus, qui in illis diebus in atrio ecclesie laudan-
do Deum processionem solent facere, iungantur, et ipse procuret. Duobus uero nummis, qui de his Ill.
solidis supersunt, ceram comparet, et unam inde candelam ficri iubeat, que in loco ubi memoria sepul-
chri nostri saluatoris in parasceue recolitur, accensa ardeat, nec quisquam, donec tota consumatur, inde
eam auferre presumat. llec ergo duo talenta, unde hec omnia ita fieri ordinauimus, maioris ecclesie pre-
posito certis in locis demonstrauimus, unum uidelicet in parrochia que Amuluncburen nominatur, et XY.
solidos in parrochia que Steinuorde nuncupatur, V. uero solidos in uilla que nomen Greuen habet. Da-
mus quoque unum talentum duobus monasteriis, dimidium uidelicet ad usum fratrum sanct Pauli apud
antiquum monasterium, et dimidium cedat in usum fratrum sancti Mauricii. Et hoc talentum ad uillam que
Hagen nominatur presignamus. Ad usum etiam fratrum maioris domus damus carratam uini singulis dein-
ceps annis, ita ut eorum dispensator de cellario nostro quod ei de toto uino nostro melius placuerit eli-
gat, et in cellarium fratrum deferat, ut in festiuitatibus sanetorum Nicolai, Georgii, Seruatii, Marie Magda-
lene, in inuentione sancti Stephani prothomartyris, Egidii confessoris, mensura uini eis inde tribuatur. Men-
sura autem hec erit, cum qua toto anno uinum fratribus distribuitur, et in predictis sanctorum festiuitati-
bus fratres nostri tam absentes quam presentes equa partitione, exceptis scolaribus, hoc uinum accipiant
lis ita per misericordiam Dei iam ordinatis, damus ecclesie nostre ad honorem Dei et uenerationem gen
tium doctoris egregii, uidelicet. patroni nostri saneti Pauli, omnem ornatum pontificalis apparatus, uidelicet
anulum episcopalem, et baculum, mitram et cyrothecas, caligas et sandalia, tunicam de pallio, Albam
cum humerali, et stolam, crucemque que in collo pontificis dependeat, dalmaticam unam, et casulam.
calicem, et duas ampullas ad seruandum uinum et aquam, Colam unam, et pixidem argenteam ad ser-
uandas oblatas, uasculum ad thus recondendum, et unum thuribulum, Peluim de argento, et urceolum ia
modum capitis humani formatum. Duo manutergia ad ministerium episcopi, missalem librum et benedi
ctionale, et ordinem episcopalem. Sedem unam,,et Tapetum. Duo candelabra, et de serico duo uewilla,
pectinem de ebore, Itemque de ebore baculum episcopi manualem. Wuius traditionis testes sunt hii Hein
ricus maioris ecelesie. prepositus. Guntramus decanus. Engelbertus prepositus. Gerardus magister. Adelber-
tus. Roóthericus. De Listbarne dominus Baldewinus abbas. Otto prepositus de Cappenberg. et Otto eiusdem
loci canonicus. Adelbertus prepositus de Varlara. Et liberi homines. Rodulfus. Theodericus. et idem Theode-
ricus. Et ministeriales. Wolfhardus uillicus. Bernhardus de Dulmene. Bertramus. Liutbertus. Geltmarus. Sue-
therus. Lutgerus. Liutbertus. Suetherus. Arnoldus. Igitur ego Werenherus Dei gratia huius sedis episcopus, cartuk
istius dator et auctor, in nomine Dei omnipotentis tam presentes quam futuros Christi fideles obtestor, ul
quiequid in ea inuenerint utilitatis ecclesie esse notatum, quod pro remedio anime mec meorumque predecesso-
rum, huius predicte sedis uidelicet episcoporum, ego peccator ei uideor contulisse, non mutilent, non aliquam
inde partem auferant, nec de huius ecclesie loco longius deferant, nec maliuolum aliquem hec facere permittant.
sed sicut boni dispensatores Dei, ad honorem ipsius omnia conseruare studeant. Hec rogamus, hec rogando
monemus, ct auctoritate sancti Petri apostolorum principis sub anathemate interdieimus, et ne aliquis &
his que ccelesie nostre a nobis donata sunt, nisi commutatione meliorum, cet consilio canonicorum simulque
, 1131. 23
ıninisteriallum hoc faciat, ex officii nostri auctoritate penitus interdicimus. Si quis uero aliter quam hic
sit determinatum fecerit, nisi se citius correxerit, cum impiis et eternaliter dampnatis a Christo in aeter-
num maledictus sit et anathema. Acta sunt hec anno incarnationis dominice M. C. XXXVII. Indictione XV.
Presidente Romane aecclesiae domino Innocentio pp. secundo. Regnante imperatore Lóthario II.
Das Siegel, seitwärts, innerhalb eines beträchtlichen, von der Schrift leer gelassenen Raumes, mit Pergamentstreifen
angeheftet, ist grösstentheils zerstört; den noch vorhandenen Resten nach, kommt es mit dem, bei der folgenden
Urkunde beschriebenen, überein.
CCXXV. x
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Notum esse cupimus omnibus Christi fidelibus tam futuris -
quam presentibus, quod ego Warherus Dei gratia sancte Mimigardeuordensis ecclesie episcopus, pro reme-
dio anime mec do ecclesie Dei genitricis et perpetue uirginis Marie unum talentum ad usum sanctimonia-
lium ibidem Deo seruientium et aduentum sui sponsi cum deuotione expectantium. Quia uero ipsum talen-
lum pro uoto nostro prefate ecclesie in uno loco simul assignare non quiuimus, in duobus hoc locis sub
diuisione eis demonstrauimus, dimidium uidelicet prope ciuitatem nostram scilicet Monasterium, et dimi-
dium in parrochia cuiusdam nostre ecelesie que Hauechisbeche nominatur. Damus etiam ad usum ipsa-
rum sanctimonialium, concessione ct rogatu Wlfhardi uillici nostri, partem molendini nostri quod est in
loco nostro, cuius hactenus terciam partem possederant, ita uidelicet, ut augmento nostri muneris dein-
ceps dimidium habeant, et nobis alia pars subseruiat, de quo sicut predictum est terciam partem usque
ad tempora nostra tantum habebant. Addimus his quoque duos solidos decime de uillicatione Bernhardi
de Dulmannia, et octo denarios etiam decime de officio prenominati uillici nostri W. de quadam domo
quam predicte sanctimoniales habent in uilla Sindenin, et hoc ipsorum assensu sepe dictis sanctimonialibus
contradimus. Censum etiam de curte quadam que fuerat cuiusdam presbiteri Cónradi in uilla nostra, qui
est ad nouem nummos, ct hos uillici nostri W. concessione ills donamus. Hec igitur omnia quemadmo-
dum in presenti sunt prenotata, et primum quidem de prefatis duobus uillicis, quoniam ex his quedam
quasi uillicatidhis iure ad eos spectabant, ne amplius aliqua retractationis questio ab eis siue eorum suc-
cessoribus hinc oriri ualeat, ipsorum remissione spontanea ponimus in manu nostra, sicque priorum nostro-
rum annuente pia concessione, damus ea ad usum sanctimonialium perpetue uirginis pie MARIAE. Testium
uero nomina qui in presentia huius traditionis fuerunt hec sunt. Heinricus maioris ecclesie prepositus.
Guntramnus decanus. Engelbertus prepositus. Gerhardus magister scolarum. Adelbertus. Rodericus. Adelber-
tus prepositus de Varlare. Otto Cappenbergensis prepositus. Otto ciusdem loci canonicus. Baldewinus ab-
bas de Lisbernin. et liberi homines. Ródulfus. Theodericus. et item Theodericus. et ministeriales. Wlfhardus.
Liudegerus. Bernhardus. Bertrammus. Liutbertus. et ceteri complures. |
Acta sunt hec anno dominice incarnationis millesimo C. XXXVII. Indictione XV. Hec autem cartula ut
firmius roboretur, sigilli nostri impressione signari precepimus. Wlfhardus uillicus noster, de quo etiam
supra fati sumus, commutauit prope uillam que Telgit nomen habet, iuxta flumen Emesam locum unum
Cum quadam parte sui allodii in quo molendinum exstrui potest, et in quo ex antiquo fuit, deditque pre-
Signate Dei genitricis ecclesig pro anime sue remedio simul et matris suc consensu etiam et uoluntate
heredum suorum, et hoc sub prescriptorum testium presentia.
Das mit Pergamentstreifen auf die Charte geheftete Siegel zeigt den Bischof, mit unbedecktem Haupte, auf einem ganz
einfachen, niedrigen Sessel sitzend; in der rechten Hand hàlt er den Bischofsstab frei und aufrecht von sich ab-
wärts, und in der ausgestreckten linken Hand ein oifenes Buch; die Umschrift heisst: Vvernerus Di Gratia Mona-
steriensis Eps. 1.
94 1128
CCXXVI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ATHELBERTVS secundus huius nominis, ipsa propiciante
Mogontine sedis archiepiscopus. Notum esse uolumus omnibus tam futuris quam presentibus ecclesie Chri-
stique fidelibus, qualiter amore Dei atque timore, querimoniam et disceptationem diu habitam inter Hel-
ginstadensem et Helmuuardicensem ecclesiam, de quodam predio utriusque ecclesie possessioni contiguo in
Frideuuarderoth compescuimus. Hec etenim sepe in presentiam beate memorie Athelberti predecessoris
nostri perlata per abbatem predicti monasterii et SIFRITHVM comitem, eidem concessit et iniunxit, utpote
utriusque ecclesie aduocato, ut facta examinatione secundum diuini iudicii manifestationem huius discepta-
tionis causam terminaret. Qua permissa licentia, et igniti ferri iudicio examinata causa, supra dictum pre-
dium Helmuuardicensis optinuit ecclesia. Cui rei ex precepto memorati presulis intererant. Dudo. Conra-
dus. et alii plures ad hoc destinati. Cumque nec isto modo finita esset disceptatio, quia quidam Hugo
minister ecclesie nostre hoc habebat in beneficio, ad nostram audientiam rursum delata est querimonia.
Quam nos nichilominus equitatis censura terminare uolentes, rect iudicii facta inquisitione, HVGONI supra-
dictum predium secundum iudicium sententie coequalium suorum interdiximus. Quod et proprietati pre-
dicte restituimus ecclesie, statuentes ne deinceps aliquam de prenotata causa molestiam ab altera superius
memorata patiatur ecclesia. Ut igitur hec statuta nostra perpetuo firma permaneant, hec describi iussimus
et sigilli nostri impressione signauimus, nostraque quam accepimus a Deo ligandi soluendique auctoritate
firmauimus et firmamus. Cui rei testes aderant. Prepositus de Helginstad Godescalcus. Sifrithus comes
Herimannus comes. lmico comes. Aernost comes. Lambertus. Dudo. Giuehardus. Herimannus. Sigibodo. Ro-
pertus. Lampertus uicedominus. Conradus. Athelbertus. Hauuardus. et alii quam plurimi.
Data II. Non. SEPT. Anno dominice incarnationis M. CXXXVII. Indictione I. Anno uero domni Conradi
regis I. Actum Restiberg. AMEN.
Das am äussersten Rande der Urkunde aufgedruckte grosse kreisfórmige Siegel zeigt den Bischof mit unbedecktem Hauptz,
in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein offenes Buch mit der Innschrift: PAX VOBIS, haltesd,
auf einem niedrigen Stuhle sitsend ; mit der Umschrift: Adelbertus Di. Gra. II. Moguntinus Archiepc. 1.
CCXXVII.
Aus einem Kopialbuche des Klosters Marienmünster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis: Bernhardus Dei gratia Paderbornensis Episcopus. Notum
esse volumus uniuersitati omnium fidelium Christi tam futurorum quam presentium, quia nos ob eteme
remunerationis spem et salutem anime nostre quedam bona tam in decimis quam in aliis redditibus et man-
cipiis iuste ac legaliter acquisita obtulimus Deo eiusque genitrici beate Marie perpetue virgini in loco con
structo a Widekyndo Comite, qui vocatur sancte Marie Monasterium, quatenus pauperes Christi ibidem
Deo famulantes, ampliatis per nostre humilitatis deuotionem ipsorum stipendiis, studeant pro nostra et anle
cessorum nostrorum episcoporum salute iugiter orare ct diuinam implorare misericordiam. Hec autem
hona ut firmioris testimonii veritate in posterum teneantur, in presenti pagina in unum collecta conscribi
precepimus. Decimam in Seibike. Decimam in Mechtestestorpe. Decimam adiacentem monasterio et super
locum qui vocatur vulgari vocabulo Rothe, siue sint culta noualia siue colenda. Et in Tidelincthorpe. Item
Bredenborne cum omnibus appendiciis. Quoddam bonum in Vrdorp. Duos mansos in Dwergen cum omni
bus appendiciis siue adherenciis, videlicet seruis et ancillis, areis, edificiis, terris cultis et incultis, viis e!
inviis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, siluis, pratis, pascuis, aquis, piscationibus, molendinis
et omnibus rebus mobilibus, ceterisque quoquo modo nominari possunt utilitatibus, Insuper septem man
sos et duodecim agros, tres sunderas, tres piscinas, ct mansipia quorum nomina sunt. Wyndelmuth. Here-
*
|
|
1138. 25
man. Wychbreclit. Arnoldt. Wenneken. Gerdruith. Othgarth. Odulfus. Eseke. Preterea communi consilio et
- unanimi consensu fratrum nostrorum canonicorum et hominum et omnium fidelium nostrorum ad sacrifi-
* cium Domini unam singulis annis carratam vini prejlicte ecclesie largiti sumus. Auctoritatis nostre sentencia
ı et episcopali banno omnia hec confirmantes. ita ut quicunque hanc nostram traditionem aliquo molimine
: infringere presumpserit, a regno Dei eliminatus, perpetue subiaceat maledictioni, eterno igne cremandus.
: Quicunque autem pia fide ac fideli deuotione et sincera charitate assensum adhibuerit, tam pro ipsis quam
; pre nobis facta sit hec nostre deuotionis oblatio, et in celis remunerationem accipiant eternaliter cum
‚ Christo regnantes. Amen. Fidelium autem nostrorum, quorum approbatione hec facta sunt, nomina as-
ı Scripta leguntur, nostro episcopali sigillo in testimonium veritatis impresso. De clero. Abbas Hamuco. Vno
. prepositus. Esic prepositus. Gernand. Odelrich. Reynboldt. Rantwych. Rodolf. Tithmar. Lentfrit. ceterique
, Paderbornensis ecclesie canonici. Liberi homines. Volewyn aduocatus. Heriman. Bernhart. Ludolf. Tiethmar.
, Euerhart. Ministeriales. Conuo. Vífo. Hildebolt. Liudolt. Conrad. Bertolt. Eylbraht. Volbraht. Altman. Adel-
braht. Hinric comes. Adelbraht. Heredach. et alii quam plures. Datum Paderborne a venerabili domno
Bernhardo episcopo, V. ldus Octobris, Indictione I. Anno incarnationis dominice Millesimo Centesimo
Tricesimo octauo, anno vero domni Conradi regis 1°.
CCXXVIII.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
\
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bernhardus Dei gracia Patherburnensis ecclesie Episcopus.
Notum esse volumus tam futuris quam presentibus Christi fidelibus, quia Heinricus patherburnensium civium
prefectus quoddam beneficium suum in Erpinchtorp situm nobis liberum dimisit hac interposita conditione
ut ipsum cum omnibus appendiciis suis ecclesie Dei in Iburgh offeramus. Nos itaque scientes et confitentes
apud multitudinem misericordie Dei bone actionis meritum tempore oportuno remunerari, predictum bonum
Erpinchtorp cum decima et omnibus adherentiis suis, videlicet servis et ancillis, arcis, edificiis, terris cul-
tis et incultis, viis et inviis, exitibus, reditibus, quesitis ct inquirendis, silvis, pratis, pascuis, aquis, pisca-
tionibus, molendinis et omnibus rebus mobilibus et inmobilibus ac ceteris que quoquo modo nominari
possunt, utilitatibus. Item decimas in Hermeresson in Ramagotessun in Nutun in Frilinctorp, Deo sancteque
ejus genitrici Marie perpetue virgini et beatorum apostolorum principi Petro cum assensu omnium fidelium
ecclesie nostre obtulimus, quatinus pauperes Christi qui divinis ibidem laudibus invigilant, pro nobis et ante-
cessoribus et successoribus nostris episcopis ct fratribus canonicis orare studeant et divinam iugiter implo-
rare misericordiam. Quod ut nullius emuli molimine retractetur, sed firmissimo veritatis testimonio ratum
et inconvulsum permaneat in perpetuum, presentis privilegii scripto sigilli nostri impressione signato robo-
ramus et.episcopali banno confirmamus, ita ut perpetuo cum Juda traditore damnetur anathemate, qui
id aliquo perversitatis ausu presumpserit retractare. Nomina vero eorum, quorum testimonio hec pacta
sunt asscripta leguntur. De clero abbas IIamuco, Wino prepositus, Gernandus, Odelricus, Esic prepositus,
Remboldus, Cono, Radwigus, Rodolfus, Thietmarus, Lentfridus ceterique patherburnensis ecclesie Canonici.
De liberis hominibus, Luidulf frater episcopi, Heremannus ct frater ejus Bernhardus, Thietmar advocatus
et Dominus Volquinus principalis advocatus. De ministerialibus, Heinric, Uffo, Cuno, Hildebold, Cunrad,
Eilbraht, Thietmar, Heredach, Cunrad, Altman, Volbracht, Adelbraht, et alii quam plures. Data quinta
Ydus Octobris, Indictione prima, Anno Dominice Incarnationis M. C. XXXVII. Anno vero domini Conradi
regis primo, Anno autem domini Bernhardi Patherburnensis episcopi XI. Actum Patherburne feliciter amen.
Cod. dipl. hist, Westfal, II. 4
26 1138.
CCXXIX.
Aus dem Kopialbuche dés Klosters Liesborn.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Wernherus Dei gracia sancte Monasteriensis ecd salis
Episcopus. Quod ad multorum noticiam peruenire congruum duxi litteris mandare curaui. Nouerii ey
preseus etas omniumque futurorum posteritas, quod Albertus quidam de Wormen nostre ecclesie mis
rialis seculum relinquens et monastice vite habitum suscipiens, patrimonium suum cum seruis et ancillis
feodum suum de me cum omnibus que possidere videbatur multis presentibus clericis et laicis mihi reg
nauit, et ego omnia rogatu eius pro salute anime mee et ipsius ecclesie Lysebornensi contradidi, Ei qe
niam venerabilium locorum cura sollicite nos ammonet, ut qui ecclesiasticis mancipati sunt officis, erde
siastice quoque tuicionis protegautur auxilio, De cetero precipimus ne quis in prefatos redditus mag
mittere uel aliquid iniurie inferre presumat, in fundo, in siluis, iu decimis uel in omnibus ad eosdem rd
ditus pertinentibus, Et ut hec firma et inconuulsa permaneant, impressione sigilli nostri presenter pagam
roboramus. Si quis vero huic tradicioni iniuste obuiare attemptauerit, eterno anathemati nisi respesl
subiaceat, omnesque suas sanctiones cassari experiatur. Huius tradicionis testes sunt Henricus maie
ecclesie prepositus, Gontramnus eiusdem ecclesie decanus, Engelbertus prepositus, Gerhardus magister se
larum, Wibertus, Wescelo. Liberi, Rodolfus, Ludolfus, Theodericus, Werenboldus. Ministeriales, Berker
dus, Thiemarus, Lutgerus, Luitbertus, Walthardus, et alii quam plures.
Conrado anno regni eius primo.
CCXxx.
Aus dem Kopialbuche des alten Domes zu Münster.
In Christi nomine. Notum esse cupimus omnibus tam futuris quam presentibus fidelibus, quod qf
Engilbertus apud antiquum monasterium sancti Pauli videlicet prepositus, cum eiusdem ecclesie fratrike,
in presentia domni Wernheri episcopi nostri, pono in vàádio domum vnam que singulis annis quinque nobi
solidos persoluit, Thietmaro et sorori eius Gerburga pro sex marcis argenti, ea videlicet pactione, vt de
censu predicte domus Thietmarus duos solidos sibi retineat, et tres fratribus nostris persoluat, Si vem
fratres nostri prenominato Thietmaro sex marcas reddiderint, ipse quamdiu vixerit de predicta domo fre
ibus nostris quinque solidos persoluere curabit. Quod si Thietmarus vita decesserit, et soror eius Gher
burgis supervixerit, ipsa cum eadem pactione fratribus nostris respondeat, et mater Thietmari et Gerbur-
gis si forte ilis defunctis supervixerit, et ipsa eadem ratione prefatam domum obtineat. Hiis ergo tribe
defunctis, si proles legitima de Thietmaro et sorore eius Gerburga aliqua successerit, fratres nostri, si vo-
luerint, sex marcas argenti illi restituant, et domum de qua loquimur ad communem utilitatem libere rec
piant. Hec autem que hic scripta continentur, vt magis rata sint et firma, licentia et auctoritate domni
Wernheri episcopi nostri sigillo ecclesie nostre volumus obligari. Huius pactionis testes sunt hii. Engilber-
tus prepositus. Dodo decanus eiusdem ecclesie. Ludgerus dvaconus. Hardwigus dyaconus. Bernhardus pres-
biter. Sifridus presbiter. Ricbertus presbiter. Herimannus dyaconus. Haimo dyaconus. Adalbero dyaconus.
Meinricus dyaconus. Arnoldus subdyaconus. Thiedericus subdyaconus. Engilhardus subdyaconus. Bertoldus
de monasterio sancte Marie presbiter. Nobiles. Reimbertus de Scopingon. Brun de Thriuorde. Ministeriales.
Euerhardus. Wulfhardus. Thiedolfus. Lambertus. Ecbertus et filius suus Lambertus. Waldbertus. Wyghardas.
Thietboldus. Tiezo. Adalbertus. Witzelinus. Acta sunt hec anno incarnationis dominice M9. C. XXXVIII?. In-
dictione I. Regnante Chuonrado rege. presidente Monasteriensi ecclesie Weruhero episcopo.
1139. 27
CCXXXI.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Wernherus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Quia epi-
lis est officii, religiosos quosque fouere, et eorum bona manutenere, defendere, uel etiam pro.posse suo
iare, quatinus illi tanto deuotius, quanto liberius, minusque indigentes, diuinis ualeant laudibus insi-
, notum facimus tam futuris quam presentibus, quod felicis recordationis et sancte opinionis Comites
apenberg, Godefridus et Otto, cum seculo renunciarent, et castrum in claustrum conuerterent, mini-
les centum et amplius, cum prediis quibus gloriose inbeneficiati erant, cum uxoribus et paruulis omni-
posteritatis spe, sancto Paulo et ecclesie Monasteriensi contulerunt, dominicalia tantum quedam sua,
suis usibus specialiter deputaucrant, fratribus Christo seruituris assignantes. Postea desiderante me,
im prioribus nostris instante atque satagente, Magister Otto prepositus et dominus Otto fundator loci,
ique fratres, ipsam ecclesiam Capenbergensem, eatenus ab omni subiectione liberam, utpote de libero
monio fundatam, Monasteriensi ecclesie in filiam concesserunt. Quo tandem impetrato, priores nostri
sque maioris ecclesie canonici, ecclesiam Capenbergensem amore et beneficiis dignam iudicauerunt,
ie eorum consilio et unanimi assensu, ecclesias Alen et Wernen, ecclesie Capenbergensi donantes,
ndiis fratrum illorum superaddidimus, ut in eis uices nostras fideliter agant, et uniuersum fructum
m percipiant, liberam habentes facultatem predicandi, penitentias iniungendi, missas celebrandi, bapti-
i, infirmos uisitandi, mortuos sepeliendi, et omnia que ad curam pastoralem spectant exequendi. Ban-
quoque Wernensis parrochie de nostra liberalitate habeant. Fecimus hec pro anime nostre salute, et
animabus predecessorum nostrorum et fratrum nostrorum maioris ecclesie canonicorum, uinculo àna-
atis innodantes, seu ecclesiasticas seu seculares personas, quecunque amodo seu repetendo seu aliqua
sione inquietando prefatos fratres uexare presumpserint. Testes sunt. Heinricus maioris ecclesie pre-
us. Albertus decanus maior. Engelbertus prepositus. Baldewinus Lisbernensis abbas. Godescalcus. Jo-
es. Anshelmus decanus de Warendorpe. Hartwicus cantor. Ernost cellerarius. Rabodo custos. Ouo. Udo.
elmus. canonici. Laici uero nobiles. Lifhardus de Ahus. Theodericus de Gemene. et frater eius Weren-
as. Gozwinus. Rodolphus. Ministeriales uero. Bernhardus de Dulmanià. Wolfardus uillicus. Fridericus
'er. Gerwinus pincerna. Rodolphus de Menhuuele. Ludolphus frater eius. Lubertus de Beuerne. Suede-
Je Alen. Hermannus de Dale. Ertmarus de Lunen. Baldemarus de Wischelo. Herimannus de Senden-
. et alii quamplures. Acta sunt hec anno dominice Incarnationis Mo. C9. XXX? VIIIL. Preterea. domum
ingeren que fuit Herimanni, quem iam dudum Otto Capenbergensis comes cum ipsa domo Monaste-
i ecclesie tradidit, ad peticionem ipsius Ottonis predictis fratribus donauimus ‘et presentium auctoritate
rmamus, statuentes et sub anathemate precipientes, ut huius domus occasione nemo Capenbergensi
sie litem uel cajumpniam suscitare presumat. Inter cetera etiam hoc adiciendum putauimus, ut fra-
de Capenberg quem uoluerint commodum et mansuetum sibi eligant aduocatum, liberam habentes
tatem, ipsum deponendi et alium assumendi, si onerosus et inportunus fuerit eis, sicut Heinricus quar-
lomanorum imperator constituit et coufirmauit. Ut ergo omnia hec rata et inconuulsa permaneant,
‚am hanc sigilli nostri impressione roborauimus.
Das Siegel, welches mit roth- und gelb-seidenen Fäden angehängt war, ist verloren gegangen.
CCXXXM.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Gerthrudis Dei gratia Hereuordensis ecclesie abbatissa, vni-
itatem fidelium Christi, tam futurorum quam presentium scire desideramus, quod Eppo quidam noster
sterialis, tres domos, uidelicet Gagerne, Rothe et Hartbike, quas a nobis acceptas in beneficio possi-
4*
28 1139.
debat, tali interposita condicione, quatenus in usum congregationis nostre, id est sanctimonialium et Ill
presbiterorum et Illlor diaconorum ordinaremus, nobis resignauit. Cuius peticioni acquiescentes, easdem
predictas tres domos, cum omni utilitate que ullo modo in illis, uel agris cultis uel incultis, uel siluis ud
pascuis, uel aquis aquarumque decursibus, uel in mancipiis utriusque sexus, uel in quibuscumque rebus
ad eas pertinentibus, exquiri potuerint, in usum predicte congregationis integraliter assignamus et perpe
tualiter possidendas concedimus, hoc tamen excepto priuilegio abbatisse quecumque pro tempore fueri
canonice post nos electa et ordinata, ut in eisdem predictis domibus, cum consilio fratrum et sororum,
habeat ordinare et collocare colonos eisdem domibus necessarios et utiles. His tali modo peractis, propter
fidem et deuotionem, quam congregatio nostra in predicto E. et vxore eius Gertrude in pluribus sepe er-
perta est, meruerunt et optinuerunt ut officio uillicationis easdem reciperent et possiderent. Quibus uim
uniuerse carnis ingredientibus, in usum congregationis uniuersa redibunt. Huius rei ueritas ut a futork
generationibus agnoscatur, neue ab aliquo infringatur, hauc inde paginam scribi, scriptam sigilli nostri i
pressione signari, signatam in testimonium fieri uolumus.
Anno dominice incarnationis M. C. tricesimo VIIII. Indictione secunda.
Das aufgedruckte kreisfórmige Siegel zeigt die Aebtissinn sitsend, die rechte Hand erhoben, in der linken ein oem
Buch haltend. Die Umschrift ist unleserlich.
CCXXXIII.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Wernherus sancte Monasteriensis ecclesie Dei gratia epi-
scopus, sciens episcopalis esse officii, non solum sibi commissos, maxime diuino seruitio mancipatos, eorum-
que bona manutenere et defendere, uerum etiam eadem bona pro posse suo ampliare, quatinus illi tanto
deuotius, quanto liberius minusque indigentes diuinis ualeant insistere laudibus, notum facio tam present
bus quam futuris Christi fidelibus, quod quidam ministerialium nostrorum, Johannes nomine de Lenclere,
partem nobis de feudo suo resignauit, eo tenore ut eam Capenbergensi ecclesie ad usus fratrum concede
remus, uidelicet hec que singillatim denominauimus. In littore Lippie casam cum sua curtula, que Houesist
dicitur, et XIII. agros in prato quod dicitur Mersch. Item iu campo qui dicitur Gest decem et nouem
agros. ltem quatuor insulas circa Lippiam. Siluam quoque que dicitur Mortere. Hec omnia supradicta
prefatus Johannes nobis multis presentibus resignauit. Quidam etiam Sigebertus ministerialis noster man
sum aput Wernen nobis resignauit, quem eidem ecclesie donauimus. Preterea in uilla Langeren quedam
domus cum agris et silu& et omnibus ad eam pertinentibus, Wifhardo uiam uniuerse carnis ingrediente,
qui ea imbeneficiatus erat, in manus nostras deuenit, quam prefate ecclesie donauimus. Similiter banno
nostro confirmamus terram quandam eidem ecclesie, quam ipsi fratres emerunt a quodam Richardo de
Rapen et fratre ipsius. Quandam quoque insulam, iuxta molendinum fratrum aput Wernen, a domino
Heinrico maiore preposito Monasteriensis ecclesie, eiusque villico Wilbrando, consilio et consensu litonum
cambiatam, prefate ecclesie banno nostro confirmamus. Huius rei testes sunt. Heinricus prepositus. Engel-
bertus prepositus. Albertus decanus. Rabodo subcustos. Ernost cellerarius. Godescalcus subdiaconus. Hart-
wigus cantor. Anshelmus presbiter. Johannes subdiaconus. Laici. Bernhardus de Dulmene. et duo fili eius
Heinricus de Dulmene. Hermannus de Dale. Hermannus de Sindenhorst. Erthmarus de Lunen. Baldemarvs
Anno. Ludbertus de Wernen. et filius eius Lüdolfus. Lutfridus.
Das tnit Pergamentstreifen auf die Charte festgeheftete Siegel ist sehr beschädigt.
. - 1140. 29
CCXXXIV.
Aus einem Kopialbuche des Klosters Marienmünster,
“In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Bernardus Dei gratia Patherburnensium Episcopus, quod
ad multorum noticiam peruenire congruum duxi, litterarum monimentis mandare curaui. Nouerit ergo
presens etas omniumque subsecutura posteritas, quod anunculus meus Widechindus comes Swalenbergensis
curtem que uocatur Catshem cum omnibus ad eam pertinentibus beate semperque uirginis Marie monaste-
rio, quod ipse construxit, tradidit. Monachi etiam eiusdem monasterii proprio sensu, meo nepotisque mei
Folquini auxilio, curtem Asserinchusen emerunt et prefato monasterio contulerunt. Ego autem omnes de-
cimas tam annone quam pecorum supradictarum curtium eidem ecclesie pro salute anime mee contuli. Et
quoniam ecclesiastica loca ecclesiarumque bona ecclesiastica tuicione nos tueri conuenit, apostolica aucto-
ritate et nostra prohibemus, ne quis in curtes supradictas uel curtium decimas temerario ausu manum
mittere presumat. Et ut hec rata inconuulsaque permaneant, presentem paginam impressione sigilli nostri
roborare curaui, subter consignatis idoneis testibus, quorum nomina sunt. Hamuco abbas. Wino preposi-
tus maioris ecclesie. Esiko prepositus. Vlricus decanus. Bernhardus. Franco magister scolarum. Liberi. Fol-
quinus. Lodwicus. Heremaunus. Ludolphus. Ministeriales. Henricus. Ludolphus. Otto. Borchardus. Heicho. Acta
sunt autem hec anno dominice incarnationis M9 C?^XL^. Indictione III. Regnante uictoriosissimo rege Conrado,
anno regni eius tercio.
CCXXXV.
Aus einem Kopialbuche des Martini-Stifts, im Besitz des Dibliothekars Mooyer zu Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus Dei gratia Mindensis episcopus. Officii nostri est,
ab ecclesia nobis credita prout possumus Dei adiutorio uiolatorum excludere potentiam, et si. qua succrc-
. uit apud nos, prudenti consilio penitus exstirpare negligeutiam, et ne ab hinc ullatenus exoriatur, omni
circumspectione, omni consideratione firmam et immobilem opponere diligentiam. Vnde notum esse uolu-
mus tam presentibus quam futuris omnibus, qualiter serenissimus Imperator Chünradus secundus antecessori
nostro Sigeberto uenerabili episcopo, desiderio et petitioni satisfaciens Gisle imperatricis dilecte scilicet
coniugis sub, nec non obsequio et deuotioni prefati pontificis, imperiali munificentia, sine omni conditione,
absque alicuius seruicii remuneratione, curtem quandam in Ripenarth hereditario iure possidendam con-
tradidit, quia sicut magnificentiam principis decuit, magis dare quam accipere beneficia uoluit. Porro idem
episcopus Christum cupiens esse suum heredem, Deo et ecclesie sancti Martini, cuius fundator exstitit,
predictam curtem pia intentione obtulit, et ut inde fratribus Deo in eadem ecclesia seruientibus singulis
annis XII. porci plene et perfecte pasti administrarentur, paterna deuotione constituit. Interlabentibus uero
aliquot, quidam prepositorum predicte ecclesie, quadam inexcusabili potentia, immo tyrannica uiolentia,
tam laudabilem institutionem, tantam pauperum consolationem illorum presumpsit subtrahere, et abinde
usque nunc conuentus ille intra se murmurans pro tauti commodi dispendio, neglexit tamen quod suum
erat repetere. Wino autem iam *) sepe dicti monasterii prepositus, plus timens interminabile incendium,
quam amans commodum rerum temporalium, nostro instinctu, nostro hortatu, commissum, Deo gratias,
deflendo penituit, et quod ipse cum quibusdam suis antecessoribus presumptuose possederat, nostra auto-
ritate et testimonio fratribus suis restitui. Preterea pro desiderio integre cum Deo reconciliationis, pro
*) Dieses jam ist auf saepedicti monast., nicht auf den Propst Wino zu beziehen, der damals schon todt gewesen sein muss,
da der Propst unter den Zeugen Anno heisst,
s
.90 4140 — 1142. .
spe etiam eterne retributionis, de ecclesie stipendio suo tamen usui specialiter deputato, prediolum quod-
dam in Weluen, nostro consensu et collaudatione, fratribus suis ad augmentum purgati siliginis contdit,
et modum et mensuram disponendi, discretioni et arbitrio eorum omnimodis credidit Vt autem tam pe
institutionis factum omni euo posteritatis ratum et inconuulsum permaneat, testibus idoneis corroboraumes,
charte inscriptione firmauimus, sigilli nostri impressione signauimus. Hec sunt nomina testium. Conradas
prepositus maioris ecclesie. Anno prepositus ecclesie sancti Martini. Sicco diaconus et decanus maioris ec
clesie. Godefridus diaconus. Walderus diac. Rotbertus diac. Conradus diac. Conradus subdiaconus. Reinme-
rus subdiac. Wernherus subdiac. Herimannus presbyter et decanus ecclesie sancti Martini. Lanfridus prbe.
Adelhardus prbr. Constantinus diac. Gerhardus diac. Bernhardus diac. Thiedericus subdiac. Milites eccless
Widikinnus. Adolfus. Basilius. Godefridus. Ministri ecclesie. Vastmarus. Bruno. Ludolfus. Alfwardus. Bernhardus
CCXXXVI.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus Dei gracia sancte Patherburnensis ecclesie ep
scopus. Quod ad futurorum noticiam pervenire volumus litterarum monimentis scribentes commendare
curavimus. Noverint itaque tam presentes quam futuri fideles Christi, quod dominus Heinricus patherbur-
nensium civium prefectus quoddam suum beneficium in Frilinchtorp situm, similiter et dominus Luidolw
nostre ecclesie ministerialis de beneficio suo sex mansos in Selinchusen et quatuor mansos in Thedinche-
sen cum mancipiis ibidem pertinentibus hac condicione nobis reddiderunt ut ecclesie Dei fundate in lburg
in usus pauperum ibi Deo servientium ea transscriberemus. Nos autem fidelium nostrorum pia vota aties-
dentes, et pro meritorum qualitate spem eterne retributionis apud divinam misericordiam exspectantes,
pretaxata illa predia cum mancipiis suis in potestatem nostram redacta. Preterea decimas de Vrilincthorp,
de Hermershem, de Ramagoteshem et de Niitun ecclesie Dei et beatissime genitrici ejus Marie et beato
Petro in Iburgh communi astipulatione tam cleri nostri quam populi obtulimus. Hanc eidem ecclesie grace
prerogativam superaddentes ut quisque liber homo vel ministerialis beneficium a nobis et ab ecclesia nostra
haberet, in beneplacito Dei et nostri liberam haberet potestatem, illud illi ecclesie conferendi si vellet
prefatus Ludolphus autem de predio suo in Vulkershem quatuor mansus et dimidium et in Odhem unum
mansum, dominus quoque Wernerus de Brache quatuor mansos in Ludwardeshem, item tres mansus in
Werneshem, item in Heisten unum mansum, Similiter dominus Heinricus de Gerden tres mansos in Hemen-
husen, et dominus Andreas unum mansum in Hese. lli inquam prenominati, prenominata predia illa sua,
saluti animarum suarum prospicientes in’ liberam possessionem predicte ecclesie, voluntate et consensu
heredum suorum contulerunt, fecerunt preterea fratres de Iburch cum domino Hamecone abbate pather-
burnensi et fratribus ejus communi consilio et provida dispensatione quandam commutationem, accipientes
ab illis terram quandam iusta se positam, que iam longo tempore inculta et infructuosa, pene illis erat
inutilis, pro qua eis restituerunt unum mansum in territorio susaciensi reddentem quinque solidos gravis
monete, et preterea decimam unam in Oldenthorp solventem viginti moldra annone. Predictam igitur
ecclesiam tali modo ut dictum est dotatam, et omnem ejus possessionem videlicet in servis et ancillis
areis, edificiis, terris cultis et incultis, viis et inviis, silvis, pratis, pascuis, aquis, piscationibus, molendi-
nis, omnibus denique rebus mobilibus et immobilibus et in reliquis quocunque modo provenire possunt
utilitatibus, pro debito officii nostri ecclesiastica defensione defendimus, tuemur et conservamus auctoritate
Dei et beati Petri et banno episcopali, securitatem et pacem cidem ecclesie et omnibus prediis ejus con-
firmamus, interdicentes ex parte Dei omnipotentis, ne quis presumat dona fidelium redemptiones animarum
per aliquam temeritatis audaciam sibi usurpare, vel infestare vel alio. quocunque modo ab ecclesia alie-
nare. Quod si quis fecerit perpetuo cum Juda damnetur anathemate nisi resipuerit Ad confirmandam
hujus acüonis veritatem, presentis pagine chirographum Sigilli nostri impressione signavimus. Et testes qui
14142. 34
affuerunt et collaudaverunt annotavimus. Affuerunt enim de clero, Wino prepositus, Esicus prepositus,
Uthelricus decanus, Gernandus, Cuno, Remboldus, Rantwicus, Thetmarus; de liberis hominibus, dominus
Volquinus principalis advocatus, Hermannus et frater ejus Bernardus, Thietmarus advocatus; de ministeria-
libus autem interfuerunt hi, Heinricus, Uffo, Cono, Hildeboldus, Conradus, Eilbertus, Thetmarus, Altman-
nus et alii quam plures. Acta sunt hec publice in Patherburne in domo sancti Liborii sexto decimo Ka-
lendas maij, anno dominice incarnationis Millesimo Centesimo quadragesimo secundo, Indictione quinta,
regnante domino Conrado glorioso Romanorum rege, anno regni ejus quinto, presidente in catbedra pre-
dicte civitatis venerabili domino Bernardo episcopo, anno episcopatus ejus quinto decimo.
CCXXXVII.
Nach dem Original im Besitz des Criminal-Directors Dr. Gehrken su Paderborn.
IN nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus, quia Hein-
ricus Patherburnensium ciuium prefectus beneficium suum situm in FRilincthorp domino episcopo Bern-
hardo liberum dimisit cum omnibus adherentibus utilitatibus, ut ipsum bonum, ad cottidianam prebendam
pauperum Christi in IBVRC, per manum domini episcopi, Deo sancteque genitrici eius Marie perpetue uir-
gini et beatorum apostolorum principi Petro öfferretur, secundum tenorem priuilegü iussu episcopi in id
ipsum conscripti et signati et episcopali banno confirmati. Nos autem pauperes Christi in IBVRC commo-
rantes et laudibus beate Marie pro posse et nosse inuigilantes, pro huius beniuolentie gratia predicto Hein-
rico prefecto et uxori eius domine Ascele, de oblationibus uirginum, que et se et sua Christo sponso or-
namenta dederunt, contulimus inaures preciosis gemmis et margaritis fulgentibus et auro purissimo com-
positas, item duo monilia ex auro probato et gemmis similibus et aureis catenulis mira operis uarietate
connexa, item X. armillas ex auro mundissimo, que omnia in precio ad XX. talenta iudicio artificum esti-
mata sunt. Preter hec libram argenti et quadrantem dedimus, et ut orationum nostrarum, Deo concedente,
participes sint, uolumus et optamus. Quod ut nulli sit dubium, huius pagine inscriptionem et episcopalis
sigilli impressionem habemus et proferimus in testimonium.
Das unter der Schrift, aber seitwärts aufgedruekte grosse kreisformige Siegel zeigt den Bischof, in etwas roher Figur,
mit unbedecktem Haupte, auf einem niedrigen Stuhle sitzend, in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken
ein Buch haltend, mit der Umschrift: Bernhardus Dei Gra. Patherburnensis Epc.
CCXXXVIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Wernherus Dei gratia sapcte Monasteriensis ecclesie
Episcopus. Notum esse cupimus omnibus fidelibus tam futuris quam presentibus, qualiter quidam nostre
ecclesie minister, nominc Liudbertus, diuina pietate commonitus, studium sui laboris ad finem perducere
curauit bone actionis, et spe enim promerende remunerationis eterne, de bonis suis iuste acquisitis redem-
ptori nostro Jhesu Christo sacrificium facere. Extruxit namque cellulam in predio suo, in loco uidelicet
qui Honholte nominatur, in honore sancte Dei genitricis et perpetue uirginis Marie, et Curiam in prefato
loco cum terra arabili, quantum duobus sufficit aratris, cum silua circumstante, usque ad presignatam
metam, et pecorum pascua ex utraque parte amnis preterfluentis communia, et domum quam habuit in
Holenbeke, que soluit annis singulis solidos XIII, et alterius domus huic proxime decimam lllI solidos
ualentem, et terram Albucten duos solidos persoluentem, consensu et uoluntate domini Heinrici maioris
ecclesie prepositi, de quo in beneficio tenuit, et aliam domum in Ascheberge, que X. solidos soluit, nec
non mansum unum Westenuelde, de quo Illl solidi dantur, et unum mansum qui in Cumpe situs est et III
solidos persoluit, et aliam domum in Walegarde Ill solidos et ll nummos persoluentem, item mansum in
32 4142.
Honhorst III solidos reddentem, et XXI solidos decimarum in Nigenberge et Honsele et de terra Benz-
nis, quas a nobis in beneficio tenuit, eidem cellule cum nostro consensu et nostre testimonio ecclesie, pre-
sentibus et coram nobis uiua uoce collaudantibus suis tunc temporis iustis heredibus, quorum ista sun
nomina. Adelheidis filia ipsius cum suo marito Gozwino. Walthardus de Beuernon frater eius cum filo
suo Liudberto. Godefridus maioris ecclesie canonicus cum fratre suo Heinrico de Sconenbeke, filii sororis
Liudberti. Othburc quoque soror eius cum filis suis Eggeberto et Walthardo. Sine omni in posterum
heredum reclamatione, in fratrum sustentationem contradidit. Rogatu autem ipsius a reuerendo abbate
Nicholao Sancti Nichasii, qui est in ciuitate Remensi, impetrauimus, quatenus fratrem Theodericum et huius
Liudberti germanum uterinum ad nos transmitteret, et in prefato loco priorem monachorum constitueret,
ita ut mihi meisque successoribus Monasteriensis scilicet ecclesie episcopis, debitam exhibeant reuerentiam,
et ecclesiastica quecunque sacramenta a nobis cum debita humilitate suscipiant, et Abbati suo secundum
beati Benedicti regulam ac professionis sue tenorem promissam conseruent obedientiam. Quia uero hec
prefata cellula cum omni sua possessione uel proprietate, ipso Liudberto tradente, ad nos spectat, illius
peticione et uoluntate eam monasterio beati Nichasii Remensis a monachis suis perpetuo inhabitandam coa-
cedimus, ea tamen ratione, ut singulis annis ipse prior pro fundi recognitione ad decorem et usum nostr
monasteri nummum aureum uel VIII argenteos monasteriensis monete et ponderis super altare patroni
nostri sancti Pauli afferat. Preterea decimam quandam in uilla Hellen et Alsteden X. solidos persoluentem,
quam Walthardus de Beueren et filius eius Liudbertus, quorum beneficium fuit, pro remedio animarum
suarum nobis reddiderunt, predicte ecclesie quiete perpetuo tenendam contulimus, ipso die, scilicet VIII.
Kal. Mai., quo eam Sancti Spiritus gratia inuocata dedicauimus. In predicta quoque die matrona quedam
Liudmodis nomine, nostre soror ecclesie, et filii eius Herebordus et Fridericus, mansum unum in Vlflon III
solidos reddentem, et Bertramnus de Aldenberge et Rolandus eius frater et Richenze utrorumque mater,
sepe nominate ecclesie terram in uilla cui nomen est Honhorst, de qua XII denarii persoluuntur, intuita
diuine misericordie consequende contulerunt. Huius autem nouelle fundationis inchoatio ut firmior teneatur
et certior, sigilli nostri inpressione hanc cartulam signari precipimus, et ne quis temerario ausu hanc tra
ditionem uiolare seu infringere presumat, auctoritate apostolorum principis et nostra sub anathematis com-
minatione interdicimus. Nomina eorum qui presentes fuerunt testium et in maiori ecclesia canonicorum
hec sunt. Heinricus prepositus. Berno decanus. Adelbertus. Rothericus cantor. Engilbertus prepositus. Fri
dericus custos, Wicbertus subdecanus. Wecelinus. Godescalcus. Gisilbertus. Rabodo. Hartwigus. Ouo. Lam
bertus. Meinricus. Hec sunt nomina laicorum. Euerwinus aduocatus de Frikenhorst. Wolfhardus urbis pre-
fectus. Bernhardus camerarius. Bertramnus et item Bertramnus et frater eius Rolandus. et alii plures. Acta
uero sunt hec anno incarnationis dominice M*. C^. XL*.II?, Indictione V. presidente Romane ecclesie pap
Innocentio 110. et regnante Cünrado Romanorum Rege glorioso.
Das mit Pergamentstreifen an die Charte geheftete Siegel ist das bei der Urk. v. 1134 beschriebene, nur weniger gw
erhalten,
CCXXXIX.
Aus dem Archive des Klosters Gertrudenberg zu Osnabrück.
In nominc sancte et indiuidue Trinitatis. Philippus diuina fauente clementia Osnabruggensis ecclese
episcopus. || Notum esse uolumus omnibus fidelibus tam presentibus quam futuris, quod antecessor noster
pie memorie Vdo episcopus ecclesiam in monte beate Gerthrudis a fratre nostro Hecelone maioris ecclese
canonico, cuius erat beneficium, ipso consenciente absoluit atque libertauit, et predictum locum, prout
Spiritus Sanctus ei inspirauerat, Dei seruicio mancipare destinauit, atriumque ecclesie ad sepeliendum fide-
les ibidem primus disponens, deuotissime consecrauit Quo tempore religiosa ac timens Deum uidua Hi-
mece, diuino qui est auctor bonorum operum et spiritalium studiorum afflata spiritu, domum que eius fut
1142. 33
beneficium in Lindbergan sitam uenerabili episcopo »ob salutem anime sue remittens reddidit, et ut eidem
ecclesie in usus inibi Christo famulantium mancipare atque delegare dignaretur supplicauit. Quod ipse
libere ac sine ulla alicuius contradictione, asstante fidelium cetu, affectuosissime consummauit, bannoque
debitam indiceus pacem confirmauit. Postquam uero uiam uniuerse carnis ingressus est, nos ipsi ut do-
mino placuit succedentes, ab affectu eius non discordauimus, sed pocius quicquid ipse disposuerat quan-
tum in nobis erat Dei adiutorio confirmauimus. Statuimus itaque secundum quorundam fratrum peticionem,
Sifridi uidelicet et Adelberti, quibus curam eiusdem loci commisimus, regulam beati Benedicti prout possi-
bilitas suppeteret ibidem obseruari, et sexum debiliorem, ne libera detur euagandi facultas, ad seruien-
dum Deo uiuenti includi et obseruari. Preterea statuimus predictum locum tam perfecte et integre liber-
tati mancipare, quod nemo presentium siue futurorum seruos Dei ibidem degentes aliquo grauamine siue
uexatione presumat infestare. Addentes quicquid seruicii episcopalis antecessores nostri requirebant peni-
tus condonare. Quin etiam cunctis liqueat prefate domus decimationem redactam esse in eiusdem ecclesie
perpetuam possessionem, a quodam Siccone ministeriali nostro, cuius erat beneficium, absolutam et expe-
ditam, equo cuiusdam domus in Hanburen decimationis ecclesie pertinentis concambio et commutatione,
per piam fratrum Sifridi et Adelberü executionem. Quod ut inconuulsum ab omnibus obseructur, et banno
confirmauimus et sigilli nostri impressione et litterarum superscriptione certificauimus. Acta Osnabrugge in
maiori ecclesia, anno dominice incarnationis Millesimo centesimo XL.II. Indictione V. XV. Kal. Jan. sub his
testibus, quorum nomina hec sunt. Adericus maioris ecclesie prepositus. Albericus decanus. Brunigus ma-
gister. Sigebodo custos. Thiedericus. Walo. Sigebodo. Thiemo. Thithardus. Thomas. Thiedericus ad sanctum
Johannem prepositus. Albericus decanus. Rodbertus magister. Odbertus. Bertolfus. Gerhardus. Amulongus
aduocatus. Heinricus kamerarius. Richenzo. Wuluarnus. Euerhardus. Bezelinus. Thiedericus.
Das, auf der Rückseite der Charte, mit Pergamentstreifen angeheftete Siegel, ist in einen leinenen Sack eingenäht, und
scheint zertrümmert zu sein.
CCXL.
Aus dem rothen Buche des Stifts St. Mauritz.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Sicut quidam sapiens dicit, quecumque scripta sunt in hu-
manis operantur profectibus. Quocirca quedam nostris acta temporibus duximus scripture. commendare
testimoniis. Sciat igitur tam futurorum quam presentium concio fidelium, quod ego Wernherus Dei sapien-
tia vocatus Episcopus Monasteriensium, quandam aream in villa que dicitur Bokholte sitam, tum pro pre-
decessorum meorum episcoporum memoria, tum rogatu cari nostri prepositi Engelbert et fidelis seruicii
sui gratia, ad Monasterium sancti Mauricii, quod in suburbio maioris ecclesie situm est, contradidi, Et ne
ulla apud posteros a peruersis de hac traditione oriri posset disceptatio, villicus de Loen nomine Mazo
prefatam aream, cuius villicationi subseruiebat, in manus nostras prius resignabat. Vt autem hec rata et
indiuulsa permaneant, hanc cartulam super ea traditione conscriptam sigilli mei impressione propria manu
insigniui. Acta sunt hec anno dominice incarnationis Millesimo Centesimo XL secundo, Indictione quinta,
regnante gloriosissimo Romanorum rege Conrado secundo. Hec autem sunt eorum nomina testium, qui
huic interfuerunt traditioni. Henricus maioris ecclesie prepositus. Engelbertus sancti Mauricii prepositus,
cuius petitione hec facta sunt. Ruotholphus presbyter in Burcken. Nobiles hii sunt. Werelboldus et Borwi-
nus de Gemene. Athelhardus de Benthem. Ministeriales autem ecclesie hii sunt. Bernhardus camerarius.
Bernhardus de Dulmania. Frethericus. Anno. Dathewercus. et ceteri quam plures. Si quis igitur de hiis quip-
piam uel dempserit uel immutauerit, maledictionibus inferorum subiaceat.
(Antiquum et grande sigillum.)
Cod. dipl. hist. Westfal. II. 5
9k 4142.
CCXLI.
IN NOMINE DOMINI BERNHARDVS DEI GRATIA PATHERBRYNNENSIS SEDIS 'EPISCOPVYS. Yi
quidam nomine Eiliko, libere conditionis, et uxor eius nomine Biva eque libera, tradiderunt cum consensu
heredum suorum Patherburnensi cenobio, cui tunc prefuit abbas Hamuko, predium quod habebant in
Bellethe et se ipsos cum eodem predio in proprietatem ad principale altare sanctorum apostolorum Petr
et Pauli, subministratis illis deinceps de ipsa ecclesia uictualibus, scilicet duabus cotidie prebendis quam
diu uixerint. Quod predium subsequenti tempore, sub Conrado abbate successore prefati H. quidam vr
nomine Hildimannus de eadem ecclesia quasi hereditario iure auferre uoluit, sed aduocatus eorum, nomine
Volcquinus de Sualenberg, cum iuramento supra reliquias sanctorum facto, ipsum predium prefato cenobio
retinuit. Quo facto idem Hildimannus ab omni executione super prefatum predium sese in reliquum abs-
stere coram omnibus laudauit, et ab omnium interpellatione ipsum in presentiarum ecclesie confirmare cu-
rauit, et post hec pro hac re unum talentum leuioris monete predictus abbas C. contradidit illi. Ego autem
Bernhardus Dei gratia Patherburnensis sedis episcopus, rogatu predicti abbatis et fratrum eius, prefatum
predium nostra pontificali auctoritate et banno ipsorum cenobio confirmare curaui, et istam cartam de hac
re conscriptam sigilli nostri impressione ad testimonium superuenientium insigniri feci, eterna feriens male-
dictione omnes, qui hanc constitutionem deinceps ullo modo infringere presumpserint. Huius rei testes -
sunt omnes tam canonici quam monachi huius nostre sedis. Laici uero. Volcquinus aduocatus. Thiedericus.
Eilbertus. Heinricus. Cöno. Eilbertus. Ernest. Gumbrath. Wirn. Gerlagus.
Anno ab incarnatione Domini MCXLII. Indictione V. Regnante Cónrado rege.
Das unter der Schrift aufgedruckte Siegel ist zerbrochen.
CCXLII.
Original im Besitze des Criminal-Directors Dr. Gehrken zu Paderborn.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || BeRNhaRdus Dei gratia sancte Patherbrönnensis ecdese
episcopus. Quanti apud Deum meriti sint, quibusque bone uite documentis uel operibus claruerint, que
dominus populi sui pastores esse uoluit, eorum instituta sancta declarant, et ipsorum auctoritate roborata
in sua stabilitate Christi monstrat ecclesia. Quorum dum ego successor licet minus idoneus, gratia tamen
Dei preuentus, pontificalis culminis arcem ascendissem, omni studio uestigiis eorum inherendo, pro uo
semper habui, ecclesias Dei ampliare, easque oportunis locis fundatas nostra sollicitudine firmare, atque
incaucius positas saniori consilio transponere, pia prouisione claboraui. Hiis animo pro pastoralis cur
debito intentus, ancillarum Dci quas in monte Ibórch ad Deo seruiendum consensu Beatricis abbatisse de
Hersen collegimus, laborem cogitare cepi, quem ob loci difficultatem et adiacentis terre sterilitatem silu-
rumque uel solitudinis uastitatem paciebantur. In hac igitur me proximorum compassione occupato, pius
dominus pauperum suorum miseratus angustias, igne amoris sui accensum nobilem uirum quendam HeiN-
Ricum de Gerdenen ad huius calamitatis terminum consolatorem nobis donauit. Nam ipse conditor soo
gratias agens, pro spe uite eterne, eum et beatam ipsius genitricem MaRiaM et beatum PeTRuM omnium
bonorum suorum heredem elegit, ätque in fundo domatis sui uidelicet Gerdenen cenobium construxit, quia
ipse locus aptus sancte conuersationi uidebatur, cuius etiam loci defensionem sub meo et successorum
meorum patrocinio sancte Patherbrónnensi ecclesie pro perpetua ipsius libertate deuotus commisit, heredi-
bus suis, Meregarde sorore sua, et filiis eius Wernone, Godefrido et Basilio, hoc postmodum bona uolun
tate collaudantibus, et ut omni stabilitate diuine et humane legis sub regali et episcopali banno confirma
retur assencientibus. Ego igitur ut ipsorum deuotionis apud Deum particeps existerem, pro maiore quiete
14142 — 1144. 35
et pace Deo ibi seruiencium, ecclesiam ipsius uille, a Samuele sacerdote, cui commissa erat, michi resi-
gnatam, cum omni dote sua, et quinque mansis in Gerdenen et quatuor in Dallesheim, communicato eccle-
sie mee consilio, ab omni iurisdictione et subiectione ecclesiastice secularisue persone exceptam, sub manu
episcopi uel abbatis et Prioris regendam ipsi cenobio concessimus, et libera eis possessione firmam esse
statuimus. Hiis ita pro uoto nostro cum multo fidelium Christi gaudio dispositis, predictas Dei famulas de
loco calamitatis et miserie in Gerdenen transduximus, ibique eas, uti uere Christi sponsas pro omni eccle-
sia ac totius Christianismi conseruatione semper orantes, inclusimus. Ut igitur hec firma et inconuulsa
omni in posterum euo permaneant, auctoritate Patris et F. et S. S. et Beatorum apostolorum P. et P. et
Domini Pape ac nostre humilitatis banno firmantes sancimus, ne qua ecclesiastica secularisue persona con-
tra hec agere presumat, quod si presumpserit, fiat ei sicut Dathan et Abiron, et cum Juda proditore,
nisi resipuerit, perpetuo anathemate feriatur, eaque presentis pagine scripto et sigilli nostri inpressione ro-
boramus. Acta sunt hec me mediante, multis etiam Christi fidelibus tam ecclesiasticis quam secularibus,
quorum nomina subscripta sunt, astantibus et gratias Deo agentibus. ANNo Domini M9. C*. XL*. II^. Regni
uero Domini Conradi IlII*. Pontificatus uero mei anno XV?. Indictione V.a
Testes. Weno Maioris ecclesie prepositus. Ödelricus decanus. Conradus abbas de sancto Paulo. Con-
radus abbas de Helmwardeshusen. Baldewinus abbas de Lesberne. Daniel abbas de Hersethehusen. Rein-
bertus prepositus. Almarus. Thiethmarus. Lentfridus. Ekbertus. Heribertus. Sifridus. Godescalcus. Hugo.
Laici. Nobiles. Volquinus de Svalenberg. Otto comes de Rauenesberg. Thetmarus de Biuren. Liudolfus
de Osethe. Bertholdus de Euerscót. Ministeriales. Heinricus. Adelbertus de Rickersvic. Conradus. Liudol-
fus. Bertholdus. Andreas. Eilbertus. Nanzo. lleredagus.
Das unten seitwärts mit Pergamentstreifen auf die Charte geheftete grosse Siegel ist zerstört.
CCXLIII.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ipsius favente clementia Bernardus Patherbornensis ecclesie
episcopus. Notum sit tam presentis quam futuri evi cunctis Christi fidelibus, quod miles quidam Wilhadus
bonum quoddam quod habuit in villa Vrodenhusen cum consensu omnium coheredum suorum ex conni-
ventia eciam pia domini Friderici palatini comitis de Sumereschenburch nec non et filii ejus, cujus ipse
ministerialis fuerat, qui sicut litteris suis intelligere nos fecit, pro remedio anime sue quicquid juris in
eodem bono habuit, omnimodis reliquit cenobio sancte Dei genitricis Marie et beati Petri apostoli in Ger-
dine, ibique Deo die noctuque famulantibus, perpetuo libera et legitima donatione tradidit, Unde ne hoc
rationabile factum processu temporis a memoria fidelium per exortam oblivionis caliginem evanescat, et a
quoque in posterum queat infirmari, sed ut ratum et inconvulsum omni evo maneat et perseveret, littera-
rum presentium fecimus indiciis eternari sigillique nostri impressione firmiter muniri. Si quis igitur contra
hec venire attentaverit, et ea in prejudicium cenobii iam predicti infringere presumpserit, perpetuo aucto-
ritate Dei et apostolorum Petri et Pauli nec non et domini pape et nostra, cum Juda proditore anathe-
matis vinculo sit innodatus. Acta sunt hec testimonio multorum Christi fidelium, anno dominice incarnatio-
nis Millesimo centesimo quadragesimo secundo, Indictione quinta, Anno vero episcopatus venerabilis do-
mini Bernhardi Patherbornensis Episcopi quinto decimo.
-CCXLIV.
Nach einem von dem Domkapitel und dem Official zu Münster aufgenommenen Transsumte vom J. 1288.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Arnoldus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie humilis
minister In perpetuum. Officii nostri est et desiderii, pro posse nostro ecclesie nobis commisse pacem
5*
^1
36 1144.
ad presens dare et in futurum Dei cooperante adiutorio prouidere. Notum igitur futuris et presentibus,
qui aqua et spiritu sancto renati sunt, esse uolumus, quod christianissimus homo Warnerus Monasterienss
ecclesie venerabilis episcopus, curtem quandam Wormam, ob remedium anime sue, ecclesie sancte Mane
in Monasterio, et ecclesie beatorum martirum Cosme et Damiani in Lysbernen, communem habendam in
perpetuum, licita et legitima traditione, cum omnibus que ad eandem curtem spectant siluis, pratis, Riuis,
pascuis, agris cultis et incultis, Molendinis dedit. Verum nec silentio volumus hoc preterire, quod quidam
secularis vir, Harpernus de Buekestella diu eandem curtem inuaserat, et tam supranotatum Monasteriensem
episcopum, quam venerabilem fratrem nostrum Baldeuinum Lysbergensis monasteri abbatem, iniusta sua
peruasione multum et diu fatigauerat. Verum diuina cooperante iusticia eundem malefactorem ab iniusü-
cia sua compesciuimus, et ad recognoscendum peccatum suum dictante ueritate et Justicia eum coegimus.
Facta igitur pace de supradicto Harperno traditionem legitimam venerabilis episcopi W. banno et auctori
tate officii nostri confirmauimus, et tam in memoriam quam in perpetuum presentem paginam scribi et
ymagine nostra signari precepimus. Seruantibus igitur pacem huic suprascripte donationi sit pax in terra,
et in celis vita perpetua, violatoribus autem, quoadusque resipiscant, maledictio et anathema. — Huius rei
sunt testes. Arnoldus Cancellarius. Waltherus maioris ecclesie decanus. Bruno Xanctensis prepositus. Theo-
baldus sancti Seuerini prepositus. Comes Arnoldus de Monte. Gozwinus de Heymesberg. Waltherus aduo-
catus de Suesaz. Hinricus comes de Colonia. et alii multi boni et honesti testimonii uiri. Actum est autem
anno ab Incarnatione Domini M?. Co. XL*.IIII. regnante glorioso rege Romanorum Cunrado. Innocentio pp.
regnante in Deo. Domino Jhesu Christo suauiter omnia disponente. Cui laus et gloria in secula seculorum.
Amen.
CCXLV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Quoniam mundus in maligno positus, omnes fere quos m-
trit homines, de die in diem proficere facit in peius, ita ut falsitatem ueritati supraducentes, controuer-
‘ siam uel disceptacionem omnibus negociis inserere nitantur, admodum necessarium duximus, presentis tem-
poris quedam facta fidelium ad noticiam quoque futurorum per scripture transmittere testimonium. Notum
igitur esse uolumus tam futuri quam presentis temporis fidelibus, quod dominus W. beate memorie Mon
Steriensis episcopus a quodam uillico eiusdem loci, Wlfhardo nomine, precibus suis inpetrauit, ut ius Sil-
uestre cuiusdam curie que dicitur Frankenvvrth, in villa Telgot site, in silua que uocatur Berlare, in ma
nus ipsius reddidit. Dominus uero Werenherus episcopus, propter anime sue remedium, idem ius ecclese
sancte Dei genitricis Marie, ubi sanctimoniales femine incluse Deo deseruiunt, consentientibus omnibus eins
dem silue forestariis siue marcmannis, sub tali conditione contradidit, quatinus ipsi abbatisse eiusque soro-
ribus inde ligna usque in ciuitatem subueherentur. Acta sunt autem hec anno dominice incarnations
M.C.XL.IIIE Indictione XV. presidente Romane sedi Lucio pp. II. Regnante feliciter Cuonrado II. Ipse uero
dominus Werenherus episcopus hanc cartulam super hoc negocio conscriptam proprio insigniuit sigillo, ut
maledictionibus inferorum subiaceat, qui de his apicem uel iota demere siue immutare presumpserit. Huius
autem rei testes sunt hi. Heinricus maioris domus prepositus. Engelbertus prepositus. Wezelinus. Godefr-
dus. Ernost. Ministeriales. Wifhardus uillicus. Bertrammus de Doruelde. Bernolfus cognomento magnus. Liud-
bertus de Holinbike. Heinricus de Sconinbike. Bernhardus de Rumpeshurst. Walterus de Mülinbike. Weze-
linus de Calueswinkele. Heinricus de eadem uilla. et alii quamplures fidelium.
Das aufgedruckte Siegel ist dasselbe wie an der Urkunde von 1137.
| 1144. 31
CCXLVI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Wernerus Dei misericordia Mimigardeuordensis episcopus.
um ac Deo placitum nostreque saluti profuturum credimus, si religiosorum et pauperum Christi preci-
adesse et eorum necessitatibus communicare studuerimus. Hac igitur consideratione et respectu di-
. misericordie dilecto filio nostro BalduinogLisbernensis cenobii abbati, bannum Lisbernensis ecclesie a
»osito Heinrico libere in manu nostra resignatum, et reditus qui ad episcopalem iusticiam exinde pro-
erunt, rogatu eiusdem prepositi, tam ipsi quam successoribus eius in presentia fratrum nostrorum in
yetuum concessimus, ne de cetero abbas vel fratres sui ab aliena potestate inquietarentur, vel in ali-
molestarentur. Duos etiam solidos decimarum iuxta Warntorf prefate ecclesie tradidimus. Hanc autem
ram traditionem ne quis infringere vel infirmare presumpserit, banno episcopali firmauimus, et in testi-
iium ueritatis hanc paginam conscribi et sigilli nostri impressione signari, et testes qui affuerunt assig-
fecimus. Testium nomina hec sunt. Heinricus prepositus Maioris ecclesie. Ingelbertus prepositus. Otto
positus Cappenbergensis. Lambertus Magister scolarum. Adelbero. Rabode. Hartwicus. Hernest. Acta
lice Monasterii sunt hec, anno Dominice incarnationis M. C9. XL*.IIII. Indictione VII. Regnante Conrado
iosissimo Romanorum rege, Anno regni VII.
Das unten seitwärts aufgedruckte Siegel zeigt den sitzenden Bischof mit unbedecktem Haupte, in der rechten Hand den
Bischofsstab schräg über den Leib, von der rechten Schulter nach dem linken Fusse zu, in der linken ein geschlos-
senes Buch baltend; auf einem Stuhle, dessen Armlehnen von Hundsküpfen gebildet werden, und dessen weit abste-
hende Füsse Thierfüssen ähnlich sind; mit der Umschrift: Wernerus Dei Gratia Monasteriensis Eps. +.
CCXLVII.
Aus dem Liber quorundam privilegiorum des Klosters Liesborn.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Wernherus Dei misericordia Monasteriensis episcopus
posteritatis noticiam peruenire uolui, quod quandam decimam super domum unam in uilla Mulebeche,
m quidam ministerialis meus Regwardus in beneficio tenuit, pro remedio anime sue et pro mea peti-
1e Lisborneusi ecclesie in mea presentia tali iure dimisit, ut de domo predicta annis singulis duo tan-
| solidi Monasteriensis monete pro omni decimatione soluerentur. Huius rei ueritatem litteris commen-
i et sigillo meo signari et testes annotari precepi. Testes hi sunt. Heinricus prepositus. Custos Frederi-
. Prepositus Ingelbertus. Euerwinus aduocatus. Bernhardus de Dulmia. Wolfardus uillicus et frater eius
dericus. et alii multi.
CCXLVIII.
IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDVE TRINITATIS. BERNHARDVS DEI GRATIA PATHERBRVNNENSIS
DIS EPISCOPVS. Si utilitatibus seruorum Dei prospicere et inseruire studuerimus, mercedis eorum
id Deum nos consortium accepturos sperare poterimus. Qua propter, rogantibus Patherbrunnensis ce-
jii fratribus, bona eorum in Ossenthorp, in Bullinchuson, in Atlon, in Hengeldere, in Andepon, in Er-
ükeringhuson, in Bellethe, in noualibus que diuersi abbates ipsius cenobii diuersis temporibus sua et
rum fratrum industria et instantia sue ecclesie comparando, commutando, procurando acquisierunt, nostra
ıtificali auctoritate et banno predicte ecclesie superne remunerationis intuitu confirmare et stabilire cu-
aus, sub anathematis interdictione statuentes, ut nulla persona, parua uel magna, quemlibet abbatem
ius cenobii et fratres eius super eisdem bonis inquietare, molestare aut disiustare presumat, sed abbas
fratres predicti cenobii eadem bona cum omnibus suis appendiciis acquisitis seu acouirendis libere ad
38 1144.
suam prebendam possideant. Si quis autem contra huius nostre constitutionis seriem uenire, agere attem-
ptauerit, hunc anathematis uinculo innodamus et eterne maledictioni cum diabolo et angelis eius tradimus.
Et ut hec nostre confirmationis auctoritas stabilis per succedentia tempora maneat, hanc cartam inde con-
scriptam sigilli nostri impressione fecimus annotari. Huius nostre confirmationis testes sunt omnes tam ca-
nonici quam monachi nostre sedis. Laici quoque. Heinrich. Liudold. Adelbrath. Euerhard. Cónrad. Eizo et
frater cius Heinrich. Folebrath. Heriman. Hartman. Eilbrath. Warmund.
Anno dominice incarnationis M.C.XLIIH. Indictione VII. egnante Conrado II. rege, anno VII. regni eius.
Das unten aufgedruckte Siegel ist sehr beschädigt.
CCXLIX.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus divina favente clementia Patherburnensis epi
scopus. Quotienscunque in ecclesia Dei ob remedium anime nostre aliqua memorabilia gerimus, ca
scriptis commendare necessarium ducimus, quia per hoc et nostre felicitati nimirum consulimus et utilitaü
successorum nostrorum laudabiliter prospicimus. Inde est quod ad noticiam tam singulorum quam univer-
sorum presenti scripto deducimus, qualiter Heinricus fundator et advocatus cenobii sancti Petri in Gerdine
presentiam nostram adit et ut cuidam concambio quod inter ipsum et dominum Ottonem de Vesperthe
futurum erat interegsemus rogavit, et sine difficultate obtinuit Ad diem ergo constitutum cum multis tam
ecclesiasticis quam secularibus personis Comiti Rethero de Werthere filio domini Widoldi occurrimus, qui
omnes liberos comitatus sui utpote ad diem legitimum liberi consilii adunaverat, Ut cum eis et per eos
quod facturum erat firmissime faceret. Postquam advocatum et consilium et ex sententia habere cepil
inicium, prefatus Otto de Vesperthe et Heinricus de Gerdine, acceptis utrinque prolocutoribus, communem
consensum suum de concambio tam nobis quam toti consilio manifestaverant, et hoc ordine ad legitimum
finem accesserunt. Dominus Otto sex mansos quos in villa Gerdine hereditario jure possidebat, consensu
uxoris sue Gertrudis, et filii sui qui duodecim annos impleverat, legitima largitione iure proprietatis pre-
memorato lleinrico de Gerdine contradidit, cum tamen idem Heinricus prefatos mansos a domino Ottone
prius beneficiali iure possideret. Heinricus vero pro sex mansis illis novem mansus patrimonii sui qui sibi
tunc libere vacabant, consensu legitimorum heredum suorum per manus Thincgravii, Ottoni redonavit in
villa que dicitur Titlikessen tres, in Meingotessen tres, in Hemmenhusen tres. Ut autem de certo certior
fieret sex alios mansus quos in Flecten ab eodem Ottone in beneficio tenebat ei resignavit. Et ut pauci
multa concludamus pro sex mansis novem mansus, pro bonis inbeneficiatis bona vacantia dominus Otto
recepit. Nos vero hominis pii iusta desideria sincero amore amplectentes, et prefatum cenobium utpote
cujus investitura ad nos perünere dinoscitur, modis omibus promoveri cupientes, pro debito officii nostri
supremam manum imposuimus, et tam laudabile factum auctoritate banni nostri confirmavimus, perpetuo
anathemate innodantes, qui cenobium sancti Petri in prefatis sex mansibus et aliis iuste acquisitis vel con-
quirendis inquietare vel molestare presumpserint, auctoritate eciam Dei et beati Petri et nostra includimu:
quatuor decimas videlicet in Uphusen, Walderingdorp, Bikenhusen, Burchusen, quas filii Wernheri de Brach
nobis in expeditione Jerosolomitana resignarunt, et nos eas ecclesie in Gerdine absque omni contradictione
pro remedio anime nostre libere contulimus. Ut autem hec actio rata et inconvulsa permaneat omni tem-
pore cartam inde conscribi, et sigillo nostro insigniri et testes supter annotari precepimus, Quorum nomina
hec sunt. Bernhardus prepositus majoris ecclesie paterburnensis, Balduinus abbas Lisbornensis, Conradus
aDbas Patherburnensis, Liberi vero, Comes concilii Retherus, Herimannus ct Bernhardus de Lippia, Conra
dus de Everschudt, Heinricus de Duerche, Ministeriales vero, Luidoldus, Conradus Stapel, Andreas, Heri-
mannus, Hartmannus aliique plures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M. C. XLIIII. Indictione septi-
1144 — 1145. | 39
ma, regnante Domino Conrado glorioso Romanorum rege, anno regni ejus septimo, presidente in cathedra
patherburnensis civitatis Venerabili domino Bernhardo episcopo, anno episcopatus ejus decimo septimo.
CCL.
Aus dem ältesten Corvey'schen Kopialbuche,
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Cünradus diuina fauente clementia Romanorum Rex secun-
dus. Equitas iusticie et regni auctoritas nos admonet ecclesiarum paci clementer prouidere et religiosorum
uota modis omnibus promouere. Ea propter omnibus Christi nostrisque fidelibus tam futuris quam presen-
tibus notum esse uolumus, qualiter Eylicha marchionissa piscationem quandam apud Hugwer ab anteces-
sore nostro imperatore Ludewico cenobio Corbeiensi collatam, sed per insolentiam temporis ab eadem
ecclesia alienatam, assensu filii sui Adelberti marchionis, uiuente predecessore nostro imperatore Lothario,
predicte Corbeiensi ecclesie remisit et resignauit. Quam remissionem siue resignationem nobis apud Cor-
beiam sollempnem curiam colebrantibus, prefatus Adelbertus marchio, interuentu et petitione Heinrici ue-
nerabilis Corbeiensis abbatis, nec non Heinrici prepositi Corbeiensis ecclesie, confirmauit, et eandem pisca-
tionem, assentiente filio suo Ottone marchione, coram nobis omnino effestucauit. Nos itaque, ob regni
nostri firmam stabilitatem et anime nostre nostrorumque parentum perpetuam salutem, prefatam piscatio-
nem et omnes possessiones Corbeiensi ecclesie pertinentes sub nostra regali defensione suscipimus, aucto-
ritate regia precipientes, ne aliquis archiepiscopus, episcopus, dux, marchio, comes uel uicecomes aut
alia quelibet persona magna siue parua predictam Corbeiensem ecclesiam uel res ad ipsam pertinentes
aliquo modo infestare presumat, sed ea que sui iuris sunt tam in familia quam possessionibus omni dein-
ceps tempore libere et pacifice possideat. Si quis autem, quod absit, huius precepti nostri statutum in-
fringere temptauerit, centum libras auri componat, quarum partem dimidiam camere nostre, reliquam uero
predicte ecclesie persoluat. Et ut hec ab omnibus credantur et inuiolata conseruentur, hanc inde cartam
scribi et sigilli nostri impressione insigniri iussimus, manuque propria corroborantes, qui presentes aderant,
testes subter notari fecimus. Quorum nomina hec sunt. Theodewinus sancte Rufine episcopus, apostolice
sedis legatus. Thomas sancte Romane ecclesie cardinalis. Bernardus Pathelburnensis episcopus. Rodulfus
Halberstadensis. Bernhardus Hildeneshemensis. Philippus Osenburgensis. Heinricus Mindensis. et precipue
Frithericus Magdeburgensis. Thiedericus Ferdensis. Anselmus Hauelbergensis. Heinricus Olomucensis. Wibal-
dus abbas. Heinricus dux Saxonie. Adelbertus marchio et filius eius Otto. Fridericus comes palatinus. He-
rimannus comes de Wincenburg et frater eius Heinricus.
Signum domni Cünradi Romanorum Regis secundi. (L. M.)
Ego Arnoldus cancellarius uice Heinrici Moguntini archicancellari recognous,
Anno dominice incarnationis M^ CoXLVo. Indictione VIII. Regnante Cünrado Romanorum rege II. anno
uero regni eius VIII. Data apud Corbeiam feliciter Amen
CCLI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Cónradus Dei gratia Patherbrunnensis cenobii abbas,
omnibus hominibus notum esse cupio, qualiter post diutinam controuersiam habitam inter me et Adalra-
dum super domo illa in Nortburgnon, ipso asserente quod suum esset beneficium, me autem affirmante
quod pertineret ad stipendia fratrum meorum, tandem uterque iusticiam nostram dimisimus in consilio tide-
lium nostrorum. Consono igitur utriusque partis consilio, ipse mihi predictam domum cum omnibus suis
pertinentiis resignauit, abnegato prorsus omni quod in ea uidebatur habere iure beneficii, et ego rursus
eandem domum sibi commisi, ea condicione, ut singulis annis in cena Domini persoluat ad rationem meam
I
M 1146.
uel successorum meorum ac fratrum nostrorum sex solidos nummorum Patherbrunnensis monete. Quod si
descriptam pensionem memorata die non persoluerit, uel domum ipsam ecclesie liberam dimittat, uel certe
duodecim solidos itidem Patherbrunnensium nummorum mihi siue cuilibet successori meo componat. Sta-
tutum eciam est et negare non possumus, ut quam ipse tam et filii ipsius per successiones ipsam domum
licite possideant, dummodo et ipsi predictum censum iuxta omnem infra descriptam legem persoluant
Quod ut notum atque utrinque intemeratum permaneat, duas cartas id ipsum continentes inde conscrips-
mus, easque tam domni mei episcopi Bernhardi, quam et nostro sigillo signauimus, unam dedimus ips,
alteram penes nos fecimus conseruari. Huius rei testes sunt. ipse domnus meus Bernhardus episcopus.
Wino prepositus. Bernhardus decanus. Reinboldus. Almarus. Lenfridus. Herimannus. canonici. Liudoldus.
Heinricus. Adelbertus. Folcwinus. Eilbertus. Cónradus. ministeriales episcopi. Warmundus. Eilbertus. Sibertus.
Godescalcus. ministeriales nostri. et alii multi.
Obwobl in der Urkunde zwei Siegel angezeigt sind, so ist doch nur eins (wahrscheinlich des Abtes) vorhanden geweses,
aber verloren gegangen.
CCLII.
Aus dem im J. 1705 geschriebenen Kopialbuche des Klosters Gertrudenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Philippus Dei gratia Osnabrugensis ecclesie episcopus. Jr
stum est et episcopali omnimodis competit sollicitudini, susceptarum ecclesiarum necessarie prouisioni dili
genter inuigilare. Notum igitur esse volumus cunctis fidelibus tam futuris quam presentibus, qualiter illu-
stris vir scilicet Euerhardus de Huleuelde et uxor eius Heilwichis, superne remunerationis intuitu, patri
moni sui aliquanta portione diuine seruitutis cultum amplificando promouere cupientes, pro animarum sut
rum remedio unanimi heredum suorum deuotione ohtulerunt sancte nouelle plantationis Ecclesie in monte
videlicet sancte Gertrudis mansum unum in Lancen Campe cum omnibus ad ipsum pertinentibus, fideliter
expetentes hunc per nostram sollicitudinem ad predicte profectum ecclesie muniri et stabiliter usque qua
que corroborari Nos igitur eorum deuotioni cordetenus congratulantes, iuxta petitionem ipsorum hum
sine cuiusquam contradictione predicte ecclesie in perpetua proprietate episcopali banno confirmauimus
quia vero sollicitudinis debito compellimur, necessarie sustentationis amminiculum Deo ibi scruituris prour
dere, consilio idcirco communicato cum maioribus nostre ecclesie, cunctis qui aderant tam clericis quam
laicis unanimiter consentientibus, in augmentum prebende fidelium contulimus Decimam predicti mansus et
agrorum in eum pertinentium, nec non in Harst duorum mansuum eidem ecclesie, adiecimus itaque dec
mas de tuguriis que sunt in Hibenburen, in Holenberg, in Varula, in Keseuorde. Addidimus preterea De
cimas quas Manegoldus monctarius, qui eas beneficiario iure possederat, pro recompensatione pecune
nobis resignauit, unius videlicet domus in Vorenholte, unius mansus in Hascampe, duorum in Holthusen
Contulimus etiam prefate ecclesie domum unam in Euinchusen cum omnibus ad eam pertinentibus, scilicet
edificiis, terris cultis et incultis, siluis, pratis, pascuis, aquis aquarumue decursibus, molendino et molen
dine loco, exitibus et reditibus, quam videlicet domum adolescentula quedam Reimodis nomine, que eam
beneficiario iure possederat, ad hoc ut predicte ecclesie conferret, Walthero fratre ipsius consentiente,
nobis resignauit, quatenus utilitas inde proucniens usibus fidelium Deo ibidem seruientium suffragetur. Hec
autem superne remunerationis intuitu so ipsam mutato seculari habitu ad seruiendum Deo ibidem deuotis
sime obtulit, seseque facta professione regulari vinculo subiunxit. Reddidit insuper nobis Heinricus came-
rarius noster de beneficio suo ad dilectionem filie sue scilicet Margarethe, que se in eandem fidelium con-
uersationem sincera deuotione transtulit, Decimas duorum mansuum, unius in Slade, alterius in Ubcape-
thorpe, quas iuxta petitionem ipsius usibus inibi degentium addendo confirmauimus. Addidimus insuper
ex omnipotentis auctoritate hanc preceptionem, ut nemini liceat post factam ibi regulariter professionem.
1146. k1
absque licentia prelati et totius conuentus consilio, vel claustro discedere vcl alium habitum assumere, et
si quando is qui loco presit, vel mortis necessitate interueniente vita discesserit, vel cuiuslibet occasionis
articulo appellationis officio canonice amotus fuerit, liberam habeat conuentus idoneam personam eligendi
facultatem, si vero in quem ecclesie consors societas unanimem fecerit electionem, a me vel successore
mco in regiminis amministratione promoueatur, si vero quod absit ecclesia inter se in electione discorda-
uerit, episcopali auctoritate aduerse partis presumptio coerceatur, et quem sanior pars elegerit in eodem
officio confirmetur. Adiecimus insuper beneuolam huiusmodi pactionis sponsionem, ut quicunque de mili-
ip Osnaburgensis curie siue liber siue ministerialis existens quodlibet beneficium a me vel successore meo
Busceptum spontanea deuotione ad hoc ipsum resignare voluerit, id statim sine cuiusdam contradictione et
omnimoda recompensationis postulatione siue aliqua pactione predicte ecclesie in perpetuam proprietatem
episcopali donatione conferat. Quod si quis in posterum siue ecclesiastica siue secularis persona his nostre
auctoritatis sanctionibus contraire easque ullo malo ingenio seu violentia infringere vel mutare voluerit,
nisi a reatu suo digna satisfaclione resipiscat, ream se diuino iudicio esse cognoscat et a sancte ecclesie
communione gladio excommunicationis segregata eterne ultioni subiaceat. Cunctis vero eiusdem loci hono-
rem et profectum fideliter amplectentibus eumque pro posse suo et nosse in omni ordine et religione ac
1ecessaria melioratione decenter promouere cupientibus sit pax et benedictio Domini nostri JESV CHRISTI,
juatenus et hic bone actionis fructibus habundare et in futuro feliciter mereant cum Christo regnare. Vt
iutem he nostre traditiones et institutiones stabiles et inconuulse in omnia retro secula perseuerent, presen-
em paginam in testimonium posteris nostris conscribi fecimus, quam banni nostri auctoritate et sigilli no-
tri impressione .testiumque subscriptione in perpetuum communitam esse volumus. Acta Osnabrugge anno
lominice incarnationis Millesimo Centesimo quadragesimo sexto, Indictione nona, XVIII. Kal. Maii, sub his
estibus quorum nomina hcc sunt. Adericus prepositus. Albericus decanus. Hecelo. Thiedericus. Walo. Sige-
odo. Thiemo. Hartmanuus. Thiethardus. Gerbertus. Thomas. Giselbertus. Ex laicis vero. Amolungus aduo-
atus. Rikenzo. Wichmannus. Suctherus. Euerhardus. Heinricus camerarius. Luidbertus. Sicco. Thiedericus.
ohannes. Manegoldus. Waltherus. Item Waltherus. Volcmarus et frater eius Iserus. Amilius. Piligrimus. Siche-
ırdus. Wecelo. Hoio. Hardwigus. Wernherus. Waldericus.
CCLIIT.
Nach der notariell beglaubigten Abschrift bei Kindlinger Mss. T. VIII.
Eugenius episcopus seruus seruorum Dei. Dilectis filiis Ermerpardo preposito ecclesie beati Laurentii
le Clarholte eiusque fratribus tam presentibus quam futuris regularem uitam professis in perpetuum. Apo-
stolici moderaminis clementie conuenit religiosos diligere et eorum loca pia protectione munire. Dignum
namque et honestati conueniens esse cognoscitur, ut qui ad ecclesiarum regimen assumpti sumus, eas et
a prauorum hominum nequicia apostolice sedis patrocinio foueamus. Eapropter, dilecti in Domino filii,
uestris iustis postulationibus clementer annuimus, et prefatam ecclesiam, in qua diuino mancipati estis ob-
sequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti priuilegio communimus, sta-
tucntes ut quascunque possessiones, quecunque bona in presentiarum iuste ac canonice possidetis, aut in
futurum, concessione pontificum, liberalitate regum, largitione principum, oblatione fidelium, siue aliis
iustis modis prestante Domino poteritis adipisci, firma nobis uestrisque successoribus et illibata permaneant,
in quibus hec propriis duximus exprimenda uocabulis. Capellam unam in Clarholte. Curtes duas, man-
sos quinque, in uilla que dicitur Lette. Capellam unam, mansos tres in Mackenberge. Mansos duos in Gun-
newick. Mansum unum in Velmeringtorpe. Mausum in Eclere. Mansos tres in Rupeloh. Mansum unum in
Belen. Mansum unum in Veytorpe. Mansum in Essen. Mansum unum in loco qui Ultenhoh dicitur. XXVII.
quas Wahrschap uocant, cum omnibus appendiciis, siluis, pratis, pascuis, compascuis, aquis aquarumque
decursibus, piscationibus, molendinis, uiis et inus, exitibus et reditibus. XXVL solidos cuiusdam decime
Cod. dipl. hist, Westfal, II. 6
42 41146.
ex dono episcopi Monasteriensis. Capellam unam in Behlen cum omnibus pertinentiis suis. III. solidos de-
cime in Millen. Mansum unum in Clarholte. II. solidos decime in Huttinghausen. Siluulam quandam imu
Hombrinke, de beneficio comitis Egberti, cum manso uno infra eandem siluam posito. Preterea mansm
in Behlenholte, duos in Clarholte, unum in Mucheme, unum in Odelinghusen, unum in Motenhem, qux
a quodam ministeriali Gyselberto, cuius fuerant beneficium, sedecim marcis argenti redemistis. Pretera |
mansum unum quem emistis in Dunninghusen. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat pretactaa
ecclesiam temere perturbare aut eius possessiones auferre, uel ablatas retinere, minuere, seu quibusike |,
uexationibus fatigare, sed omnia integre conseruentur, eorum pro quorum gubernatione et sustenta
concessa sunt usibus omnimodis profutura, salua sedis apostolice auctoritate et diocesani episcopi canoma
iusticia et reuerentia. Si qua igitur in füturum ecclesiastica secularisue persona hanc nostre Constitution
paginam sciens contra eam temere uenire temptauerit, secundo tercioue commonita, nisi reatum sum |
congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio ew |
Stere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et Domini redemptor
nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districte ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem
loco sua iura seruantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bone actionis pere
piant et apud districtum iudicem premia pacis inueniant. Amen ).
Datum Viterbii per manum Roberti sancte Romane ecclesie presbyteri Cardinalis et Cancellarii, X. kal
Junii, Indictione nona, Incarnationis dominice Millesimo centesimo quadragesimo sexto, Pontificatus uem
domni Eugenii tercii pp., annb secundo.
CCLIV.
Aus dem Fürstl, Salm-Horstmar'schen Archive.
-
Eugenius episcopus seruus seruorum Dei. || Dilectis filiis Alberto preposito ecclesie de Varlar ciusque
fratribus salutem in perpetuum. Quoniam volumus ecclesiarum omnium jura illibata seruari, obeunte te
nunc eiusdem loci preposito, uel tuorum quomodolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astu.
tia uel uiolentia preponatur, sed liceat uobis communi consilio uel partis consilii sanioris, secundum Dei
timorem et beati Augustini regulam, absque ullius contradictione prepositum eligere. Porro loci uestri ad
uocatiam nullus inuadere uel usurpare presumat, nisi quem prepositus et fratres secundum Deum et ipsu
loci utilitatem unanimiter prouiderint eligendum. Et quoniam nobis bene constitit, per fratres ecclesie pre
monstratensis uos secundum beati Augustini regulam in premonstratensi ordine primitus informatos, ips
utpote matri in omnibus que ordo expostulauerit debetis obaudire, et iure filialitatis ab ea nullatenus de
clinare. Sane ne sequens etas aliquid in contrarium, quod absit, moliatur, ea que statuimus per preset.
tis scripti paginam apostolica auctoritate corroboramus. Cunctis igitur eidem loco sua iura seruantibus sí
pax domini nostri Jesu Christi. Amen. Amen. Amen.
(Spruchkreis mit der Idnschrift:
Fac mecum domine signum in bonum.) Ego Eugenius catholice ecclesie episcopus SS.
j Ego Conradus Sabinensis eps. ss.
+ Ego Octavianus diac. card. S. Nycol. in carcere tulliano ss.
+ Ego Guido presbiter card. Sci. Crisogoni ss.
Datum Viterbi per manum Roberti S. Romane ecclesie presbiteri Cardinalis et Cancellarii, VIII. Kal
Jun. Indict. VIIII. Incarnationis dominice anno M^. C9. XL». VI. Pontificatus uero dompni EVGENII III. anno secundo.
Das gewohnliche Bleisiegel ist mit einer Hanfschnur angehüngt.
1) Ohne Zweifel folgte hier die Unterschrift des Papstes und der bei ibm anwesenden Kardinäle, mit Spruchkreis und Best
valete, welches alles die Abschrift weggelassen hat.
1146. ' k3
- CCLV.
In nomine sanct ct indiuidue Trinitatis. || Ego Warnherus Dei misericordia Mimigardeuurdensis eccle-
€ episcopus, notum facio tam posteris quam presentibus Christi fidelibus, quod Cappenbergensis ecclesia
e curte que Curethe dicitur VI. solidos in decima nobis persoluebat, quos in beneficio habebat Arnoldus
uidam de Hiburch. Postea autem, rogantibus predicte ecclesie fratribus, eosdem VI. solidos ab ipso Ar-
oldo eo uoluntarie resignante receptos, eidem ecclesie libere concessimus, acceptis pro eis ab ipsis fra-
ibus alis VI. solidis apud Seppenrothe, quos prefato Arnoldo in recompensationem aliorum dedimus.
urtis etiam Wesheim Illl. solidos in decima nobis persoluebat, quorum Il. in beneficio habebat comes
€rhardus de Dale. Hos II. solidos ab eo sua nichilominus uoluntate receptos, prenominate item ecclesie
onauimus, datis quoque eidem comiti pro illis duobus solidis aliis de predictorum fratrum bonis. Neque
oc latere uolumus, quod curüs que in Werna est, nichil amplius nobis persoluit, quam IIII. solidos et HII.
ıodios triüci. Similiter domus quedam iuxta Curethe que Hammenheim dicitur, nichil amplius quam Il.
xlidos nobis persoluit. Hos cum in beneficio a nobis accepisset Heinricus quidam de Schonenbeche, pre-
ictam domum plura inde exigendo grauabat. Vnde rogatu memoratorum fratrum a nobis commonitus,
ratis dimisit quicquid preter illos duos solidos de eadem domo exigebat. Hec igitur omnia sicut predixi-
ius inconuulsa in perpetuum manere episcopali auctoritate confirmamus, ita ut quicunque hec infringere,
t supra memoratam Cappenbergensem ecclesiam de his aliquo modo grauare presumpserit, perpetuo ana-
ıcmatis uinculo quousque resipiscat astrictus teneatur. Et ut hec omnia rata permaneant, presentem car-
mn sigili nostri impressione communire curauimus. Testium autem in his omnibus et clericorum et laico-
1m tam ministerialium quam aliorum non parua fuit copia. Heinricus prepositus. Engelbertus prepositus.
effhhardus de Dulmene. Teodericus frater eius. Herimannus de Dale. Confirmata sunt hec anno Dominice
icarnationis M. C. XL?. VI?. Indictione VIIIIs. Regnante christianissimo Romanorum rege CÜNRADO.
Das aüfgedruckt gewesene Siegel hat sich zwar von der Charte losgetrennt, ist aber noch erhalten, und kommt mit dem
bei der Urkande von 1144 beschriebenen überein.
CCLVI.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bernhardus Dei gratia patherburnensis episcopus. Salubriter
t utiliter divine aspirationis instinctu ordinatum atque constitutum est, ut quecunque pie actionis vel dona-
ionis intuitu, fidelium liberalitate ad divini cultus ministerium delegata fuerint et attributa, litteris et cartis
'eracius testimonia continentibus mandata, futurorum clarescant noticie, ne temerario ausu cuiusque ea
pcus sit infringere, vel oblivio temporis valeat ulla longinquitate abrogare. Universitatis itaque fidelium
am presentium quam futurorum notum esse cupimus pietati, qualiter quidam Heinricus divina inspiratione
jreventus et nostro consilio animatus omne patrimonium suum et mansionem propriam in Gerdene cum
ue sororis Mergardis videlicet et ejus Mundiburdi Wernheri consensus astipulatione, Deo et beate Marie
rirgini et beato Petro apostolorum principi, pro eterna 'sui suorumque memoria devotus obtulit, ut ex-
tructo cenobio sorores que apud Yburgh ante incluse tenuiter vivebant, eo translate, divinis serviciis eo
ıberius et largius insisterent et vacarent, quo a secularibus remote longius distarent. Ipsum quoque ceno-
»xium sub mundiburdium beati Liborii et nostri et ecclesie patherburnensis contradidit et constituit. Ut et
xostre consolationis eciam aliquibus augmentis cresceret et protectionis nostre et successorum nostrorum
n omnibus iuvamen et munimen haberet. Ad hujus itaque viri venerabilis propositum bonum et votum
audabile animo benigno accedentes tradidimus cidem cenobio in Gerdene ecclesiam et donum altaris cum
lote et mansis dotalibus videlicet quinque mansis in Gerdene et quatuor in Dallessen, parrochiam eciam
6*
kk 4146 — 1141.
cum omni juris integritate quod nostri erat officii. Samuele sacerdote cujusque beneficium erat libere eadem
resignante, et Bertoldo archidiacono consentiente, et ab omni quod suum in ea erat cum alacritate se ab-
dicante. Et ut hec rata et inconvulsa permaneant, offici nostri auctoritate et sigilli nostri impressione &
testibus idoneis corroboravimus, quorum hec sunt nomina. Balduinus abbas Liesbornensis, Conradus abba
patherbornensis, Bernardus prepositus, Almarus decanus, Thietmarus, Rembertus prepositus, Evergisus
Lentfridus. Liberi, Volquinus advocatus, Adelbertus comes, Bernhardus de Lippia, Bertoldus de Everscatte.
Ministeriales, Heinricus, Adelbertus, Luidoldus, Bertoldus, Conradus, Conradus Stapel. Acta sunt hec sub
rege Conrado, Anno dominice inarnationis Millesimo centesimo quadragesimo sexto, anno episcopatus vene-
rabilis domini Bernhardi patherbornensis episcopi XII. feliciter. Amen.
CCLVII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Juttha Dei gratia Hereuordensis ecclesie abbatissa. || Domun
unam in Rothe, quam pie memorie Domna Gerthrudis Hereuordensis abbatissa a quodam cuius erat bene
ficium redemerat et in usum congregationis disposuerat, consensu eiusdem congregationis, id est tam fra
trum quam sororum nostrarum omnium, cambiuimus, pro qua beneficium quod quidam ministerialium in
uilla que Middelesten Vflen uulgo dicitur possederat, in usum eiusdem congregationis cambitione stabil
mus. Reditus de eisdem bonis in festo sancte Pusinne quod est VIII. Kal. May, tam fratribus quam sore
ribus equaliter distribuetur, et in hac distributione prebenda Sancte Pusinne et beati Walderi non omitte
tur. Eadem predicta domna Gerthrudis reditus de domo una in Hartbike, in usum eiusdem congregationi.
ordinauit, et eisdem IIL. Non. May. distribui predicto modo constituit. Has predictas domos, ne quis cam
biendo vel in beneficium petendo, ditioni sue uendicare, vel aliquo modo usurpare presumat, sciant qn
nes Christi fideles tam futuri quam presentes, anathemate firmatum, nichil inconsultis fratribus et sororibus
in his bonis fieri rationabiliter posse. Hoc ordine que facta sunt, huius manuscripti subscriptione testimo
niamus et roboramus. Actum M.C.XL.VI. dominice incarnationis anno. Indictione VI.
Die Urkunde ist in die Breite geschrieben und das Siegel neben der Schrift mit Pergamnentstreifen auf die Charte gebd-
tet. Dasselbe zeigt die sitsende Aebtissinn, in der rechten Hand ein geschlossenes Buch haltend, und die linke erbe
ben; die Umschrift ist undeutlich,
CCLVIII. *)
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Cünradus diuina fauente clementia Romanorum Rex secu:
dus !). Ad regie dignitatis munificentiam || pertinet, bene de Republica ?) merentibus uirtutum premia tr
buere, vt et ipsi pro sue fidei constantia laboris sui emolumenta percipiant, et ceteri ad exsequenda im
perii munia bone spei pleni et alacres fiant. Quocirca nouerit omnium fidelium nostrorum tam futurorum
quam presents etatis industria, quod noster fidelis et carissimus Monasterii quod noua CORBEIA dicitur
uenerabilis abbas Wiboldus nostram clementiam adiit, petens ut priuilegia HEREVORTHENSIS monasteri
cui nunc uenerabilis abbatissa Judith preesse cognoscitur 5), innouare et confirmare dignaremur. Cuic
religiose petitioni ob insignem ipsius circa nos et regnum nobis a Deo concessum fide, pietatis aurem in
clinantes, per presentis pagine seriem, sub regie maiestatis tuitionem locum: ipsum HEREVORDE *) cum
*) Eine gleichzeitige und gleichartige Urkunde für das Stift Corvey zeigt die ia den Noten angegebenen Abweichungen.
1) Scds.
; Hier schliesst die oberste, in verlängerter Schrift geschriebene Zeile.
3) CORBEIENSIS ecclesie, cui nunc idem uencrabilis abbas precsse cognoscitur,
*) nouam uidelicet CORBEIAM,
*
4141. &5
omnibus sibi tam intus quam foris pertinentibus assumimus, eumque perpetua libertate donantes, nostra et
omnium principum auctoritate, lege in perpetuum mansura firmamus, ne prefatum monasterium HERE-
VORDE 5) in potestatem vel ditionem siue subiectionem alicuius persone seu ecclesiastice seu secularis
dignitatis, per aliquam donatiffem siue commutationem cedat, sed semper sub ordinatione et defensione
regum vel imperatorum consistat, et libertate quam hactenus optinuit in ordine ei professione canonicarum
sanctimonialium ©) in perpetuum potiatur. Et quoniam ab imperatore LVTHEWICO duo monasteria con-
structa sunt et a nostris predecessoribus honore et diuitiis aucta, unum uidelicet monachorum, quod noua
CORBEIA dicitur, ad normam scilicet ueteris Corbeie, HEREVORDENSE vero sanctimonialium ad similitu-
dinem Suessionensis monasteri, decretumque est ab cis, ut Corbeiensis abbas quicumque pro tempore fuerit,
procurationem: agat Hereuordeusis ecclesie, ita uidelicet ut iuxta consuetudinem qua ancillarum Dei con-
gregationibus procurari solent prepositi ex ecclesiastico ordine, tam in disciplina quam in cunctis negociis,
que famule Christi pro sexu et professione sua exequi non possent, ipsarum prouisor et patronus existe-
ret, nos quoque predecessorum nostrorum uestigia sequentes confirmamus, et decreto in eternum man-
suro statuimus, ut omnes per successionem Corbeiensis cenobii abbates prescripta procuratione et patro-
cinio absque ullius contradictione utantur, et seruata dignitate abbatisse, in quibus oportunum fuerit, Here-
uordensi congregationi assistant. Scire preterea uolumus uniuersitatem fidelium, quod prefatus imperator
pro elemosina generis sui tradidit.cellam que uocatug MEPPIA cum decimis et possessionibus ad eam per-
tinentibus ?), et ecclesiam ERESBVRG circumquaque per duas saxonicas rasias ad nouam CORBEIAM, ad
HEREVORDENSE vero monasterium, in episcopatu ASNABRVGGENSI 8), ecclesiam BVINIDI, cum subiectis
sibi ecclesiis, in parrochia MIMIGERNEVORDI ?) ecclesiam RENI cum his que ad eam pertinent ecclesiis,
ita sane ut decimarum aliorumque redituum prouentus omnes prefatis cederent monasteriis, et ab ipsis
uicissim procurarentur subiecte plebes, in baptismate, in eucharistia, in sepulturis, in confessione peccato-
rum audienda, et presbyteri qui principales ecclesias tenerent, archipresbyterorum officio fungerentur, ad
agenda omnia que solent fieri ab archipresbyteris episcoporum. Et cum ipsi episcopi circationes suas ibi
agere deberent, ad eorum mansionatica daretur ut in capitularibus antecessorum nostrorum prescriptum
habetur, uidelicet quantum satis sit eis dari, et episcopi non plus querant, nec cum pluribus ueniant,
quam ut eis sufficere possint. Ne autem in summa debiti episcoporum seruitii plus exigeretur quam opus
sit, statuerunt predictarum ecclesiarum episcopi, cum consensu sinodali, coram antecessore nostro OTTONE
imperatore et archiepiscopo RABANO ceterisque cum eo in sinodo agentibus, ut dentur ad singulas eccle-
sias porci HII. ualentes singuli denarios XII. aut arietes VIII tantundem ualentes. porcelli III. auce IM.
pulli VIII. situle XX. de Medone, de Mellita ceruisia XX. de non mellita LX. panes CXX. de auena modii
C. manipuli DC. essetque iu potestate episcoporum, utrum hec per singulas ecclesias ad unum mansiona-
ticum, an ad duo uellent habere 1?. Confirmamus etiam omnes possessiones quas idem monasterium hac-
tenus quiete optinuit, in quibus hec nominatim expressa sunt. Rene. Weteringe. Scopinge. Ibbenbure. Lig-
gerike. Linen. Bunethe. Rothinghusen. Scapaharda. Vmlo. Burde. Bckinminden. Concedimus preterea atque
constituimus secundum predecessorum nostrorum decreta !!), liberam ntrique loco potestatem eligende de
5) noua CORBEIA
© in ordine — sanctimonialium fehlt.
7) Anstatt der Stelle: Scire — pertinentibus, heisst es hier: Confirmamus etiam quod prefatus antecessor noster Luthewicus
supradictis monasteriis pro elemos. gen. sui tradidit, cellam uidelicet que uoc. MEPPIA cum dec, et possess. undequaque
ad eam pertinentibus,
8) Asnebruggensi
*) MIMIERNEVORDI
M) Die hier folgende Stelle, von: Confirmamus — Bekinminden, fehlt.
11) Für: Concedimus — decreta, heisst es: Statuimus etiam atque concedimus iuxta decreta predecese. nostrorum
k6 1141,
propria congregatione in regimen sui per futura semper tempora congrue persone, et ut nullus iudex pu-
blicus licentiam in homines ad prefatum monasterium HEREVORDENSE !?) perünentes ullam iudiciariam
habeat exercere potestatem. Sed omnis eorum res coram aduocato ipsorum dıffiniatur !5), nec in suis
eidem ecclesie pertinentibus vel adiacentibus aliqua persona maior aut minofhenari presumat, ne quies an-
cillarum Dei perturbetur, aut coloni earum ad inopiam redigantur. Et ut hec confirmationis nostre aucto-
ritas stabilis et inconuulsa omni permaneat euo, hanc paginam inde conscriptam manu propria ut iníra
uidetur corroborantes, sigilli nostri impressione 1ussimus insigniri.
Signum domni Cünradi Romanorum Regis secundi. (L. M.)
Ego Arnoldus cancellarius uice Heinrici Moguntini archicancellarii recognout.
Anno dominice incarnationis M. C. XLVII*. Indictione X4. Regnante CYNRADO Romanorum Rege II*.
anno vero regni eius X^. Data FRANKENEVORDE '4). Feliciter. AMEN.
Das Siegel, welches aufgedruckt war, ist verloren gegangen.
CCLIX. *)
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Cuonradas diuina fauente clementia Romanorum Rex Scds.||
Principalis dignitatis munificentiam decet, bene de Republica merentibus premia rependere, et per con
gruos honorum gradus prouectos ceteris in exemplum et tamquam bone spei signum proponere, ut tam
hi sui laboris emolumenta sine fine mansura percipiant, quam illi a simili mercedis gratia sese non frau-
dandos intelligant — Quocirca nouerit omnium fidelium nostrorum tam futuri quam presentis temporis indo-
stria, quod nos propicia serenitate, fidem, labores et constantiam fidelissimi nostri nobisque karissimi Wi-
boldi CORBEIENSIS Abbatis intuentes, tradidimus in perpetuum CORBEIENSI monasterio, et eidem qui
nunc diuina uocatione et communi atque concordi fratrum electione preest, abbati scilicet Wiboldo, nec
non cunctis successoribus ipsius, auctoritate in eternum ualitura, monasterium feminarum quod uocatur
KEMINADA ?), et de nostro atque regni iure per manum Herimanni palatini comitis de Rheno, quem ad
hoc rite peragendum assumpseramus aduocatum, transcgimus et firmauimus super reliquias corporis Sancti
Viti Martiris, per aureum donationis nostre anulum, in potestatem et ius atque dominationem CORBEIENSIS
monasterii, in manum predicti abbatis Wiboldi, et Adelberti Marchionis de Brandenburg, qui uice comitis
Heremanni de Winzemburg, CORBEIENSIS monasteri aduocati, eandem donationem nostram seu trans-
actionem suscipiebat, ita uidelicet ut CORBEIENSE monasterium, prenominatum monasterium, scilicet KE-
MINADA ?), cum omnibus predis, siluis et aquis, tam foris quam intus, ad ipsum locum ®) pertinentibus.
—
17) Corbeiense
13) Anstatt der nun folgenden Stelle: nec in siluis — insigniri, folgt hier: et ut iusticiam que appellatur Burchban nem
sibi usurpare in eodem loco presumat, nisi cui potestas ab eiusdem cenobii abbate concessa fuerit, et ut liberi homine
licentiam babeant predia sua eidem monasterio conferre, nec quiuis iudex aut regia potestas solitum debitum aut publi
cum uectigal ab eis deinceps extorqueat, sed et se ipsos in proprietatem ipsius ecclesie ad ius ministerialium tradere liceat.
et de infimo ordine, uidelicet de litis aut de censuariis facere ministeriales abbas potestatem babeat.
V DATA APVD FRANKENEVORDE.
*) Das Original (jetzt im Künigl. Geheimen Staats- Archive zu Berlin) ist auf roth gefärbtes Pergament mit goldnen Buch-
staben geschrieben. — Ein anderes, in gewühnlicher Weise geschriebenes und mit aufgedrucktem, jedoch beschädigtem
Siegel versehenes Exemplar, kommt mit jenem, bis auf unbedeutende Verschiedenheiten in einzelnen Buchstaben, voll-
kommen überein. Von einem dritten ist nur noch ein Bruchstück vorhanden. — Eine gleichzeitige, auf die Incorporation
der Klöster Keminada und Visbike sich beziehende Urkunde, hat die in den Noten angegebenen Abweichungen.
! duo feminarum monasteria KEMINADA uidelicet atque VISBIKE, ?°) duo prenominata monasteria KEMINADA scilicet. et
VISBIKE, 7) ad ipsa loca.
1141. k7
habeat, possideat, ordinet, utatur et seruet, sicut tenet sub suo regimine, iure uidelicet perpetuario *) tres
abbatiolas, quas fundator eiusdem noue CORBEIE, LVTHEWICVS pius, magni KAROLI filius, ad eandem
CORBEIAM contulit, scilicet ERESBVRG, nobile quondam Saxonum castrum, nec non MEPPIAM atque 5)
VISBIKE. Sane de prefato loco 9) neque milicia neque ullum seruicium nobis aut regno debebatur, et quo-
niam CORBEIENSI monasterio, tam in milicia quam in seruicio ad honorem regni et defensionem sancte eccle-
sie dignitas collata est ?), ex consensu fratrum et ministerialium ipsius ecclesie statuimus, ut pro augmento
prefati monasterii, quod ecclesie CORBEIENSI in perpetuam possessionem tradidimus, ad debitum regis
seruicium VI. marce, aut seruicium Vl. marcarum regno de abbatia CORBEIENSI persoluantur, atque hanc
nostre auctoritatis donationem ex iudicio principum regni nostri, sicut prescriptum est, manere in perpe-
tuum decernimus. Primam iudicii sententiam dedit Durchardus Argentinensis episcopus, quam secutus est
Adelbero Treuirensis archiepiscopus. Anshelmus Hauelbergensis episcopus. Heinricus Leodiensis episcopus.
Sifridus Wirzeburgensis electus. Frithericus DVX SVEVIE et Alsatie. Herimannus palatinus comes de Rheno,
Cónradus Dux de Ceringa. Cénradus Marchio de Witin. Adelbertus Marchio de Brandenburch. Otto filius
ipsius eque marchio. Herimannus filius eiusdem Adelberti marchionis. Lütheuuicus comes patrie de Thurin-
gia. Herimannus Marchio de BADA. Wernherus Comes de Bathen. Vthelricus comes de Lenzenburch. Vthel-
ricus comes de Horninga 5). Heinricus comes de Cazzenelenbogan. Marquardus. Sibodo. Theodericus comes
de Montbeliart. et alii plures qui tunc affuere. Hoc quoque notum esse uolumus, quod uenerabilis pater
noster Eugenius, Sancte Romane ecclesie pontifex ?), frequenti nos admonitione tam per suos quam per
nostros legatos hortatus est, ut monasteria feminarum, que nostre ditioni et ordinationi in regno nostro
specialiter pertinent, in quibus diuina religio penitus dilapsa est, regulare et reformare dignaremur. Et
quoniam sepe nominatum monasterium 1€) KEMINADA !!, non iam monasterium !?), sed omnibus pretereun-
tibus uiam in peccatis commune !#), corrigi post multos labores non potuit !*), siquidem mulüs religiosis,
et precipue Mindensi episcopo, in cuius parrochia situm est idem monasterium, hanc operam iniunxera-
mus, ut inibi diuina religio et sacre conuersationis cultus institueretur et rite obseruaretur !5, et quoniam
CORBEIENSI monasterio uicinum est !€, tam ad correctionem quam in proprietatem inibi contradidimus,
nullo reclamante, nisi sancte regule inimicus et pudicitie hostis fuerit inuentus. Aduocatiam uero sepe fati
loci, id est KEMINADA, et omnium prediorum ibidem pertinentium, quam uir illustris Heinricus DVX Sa-
xonie a nostra et predecessorum nostrorum regum uidelicet seu imperatorum manu habuerat, tradidimus
iam dicto CORBEIENSI monasterio nec non prenominato abbatr Wiboldo suisque successoribus canonice et
regulariter ordinatis in perpetuum, ipso duce consentiente et annuente, et eandem aduocatiam de manu
ipsius abbatis, hominio prius ei cum iuramento tidelitatis propter id ipsum facto, sponte et ultro reci-
piente !?). Auctoritate uero nostra regia prefate celle KAMINADE !9) damus ac decreto in perpetuum uali-
turo confirmamus eandem libertatem, quam habet CORB. monasterium, scilicet prefecturam urbis que uulgo
dicitur Burchban, ea uidelicet priuilegii ratione, ut nullus DVX, nullus MARchio, nullus Comes, nullus ad-
uocatus, potestatem habeat exercendi in atrio predicte ecclesie !9), sed quicquid preter ius et equum a
famulis, qui tam abbati quam congregationi obsequio cottidiano deseruiunt, commissum fuerit, ab abbate
*) proprietario 5) et °) ad prefata duo loca 7) Anstatt der folgenden Stelle: ex consensu — decernimus, heisst es: nos
iudicio principum, ad corone nostre augmentum, sicut prescriptum est, manere decernimus.. 5) Orninga. ) summus
pontifex !9) nominata monasteria !!) et VISBIKE 1?) monasteria 19) communia !*) potuerunt 28) Die Stelle von si-
quidem — observaretur fehlt. 19) et CORB. monast. uicina sunt, !") Die ganze Stelle von: Aduocatiam — recipiente,
fehlt. !5) prefatis duabus cellis KEM. et VISBIKE 19) exerc. iudicium in atr. predictarum ecclesiarum
48 1141.
uel ab eo cui ipse mandauerit, corrigatur. Et ut hec omnia rata et inconuulsa in perpetuum habeantur,
preceptum hoc conscribi et imaginis nostre impressione insigniri JVSSIMVS,,.
(L. M)
Signum Domni Conradi Romanorum Regis Scdi. Inuictissims 29)...
Ego Arnoldus Cancellarius uice Heinrici Maguntini Archiepiscopi et Archicancellarii recognou. J-
Data ?!) Anno dominice Incarnationis M^. Co. XLVII*. Indictione X. ANNO V^. 22) DNI. CYNRADI SCDI
Regis Inuictissimi VIII. Actum ?") FRANKENEVORT in Christo feliciter. AMEN.,
Das Siegel, welches angehängt, ohne Zweifel also eine goldene Bulle war, ist verloren gegangen *€)
^
CCLX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. I Ego Bernhardus Dei gratia Paterbrunnensis episcopus, ea
quc infra scripta sunt nota esse cupio uniuersis tam futuris quam presentibus. Vir quidam Heiko nomine
m libera ueniens conditione, factus est censualis ecclesie in Curbeke duorum denariorum uel tanti preci
cere. Vxorem duxit nomine Liutgardem, ad ecclesiam apostolorum Petri et Pauli in Paterbrunnon iure
ministerialium pertinentem. Cuius sollicitudinem gerens, bona sua que iam post ipsum futura erant ecclese
cui et ipse pertinebat, ita dumtaxat si legitimum heredem alium superstitem nullum haberet, tradidit ea
cum consensu heredum suorum nec non aduocati sui Reinboldi, in proprietatem supradictorum apostolo-
lorum ecclesie, quatuor uidelicet mansos in Eluerenscenghusen et in Auenhusen, recepitque ea rursus tam '
ipse quam vxor ac filii eius in beneficium a CÓNRADO eiusdem ecclesie abbate. Quod ne cuiquam ab-
surdum uideatur uel infirmum, nouerit totum mea cum uoluntate et auctoritate patratum, quippe qui tunc
habui Curbecensem ecclesiam in mea libera dispositione, poteramque ipsam totaliter, nedum eius part
culam, prefate abbatie, si uoluissem, tradidisse. Porro autem ut hec nota, rata et inconuulsa permaneant,
paginam hanc inde conscriptam sigilli nostri impressione signauimus, et omnem hominem quicunque supra-
dictam apostolorum ecclesiam prenominatis bonis spoliare uel disuestire presumpserit, nisi cito resipiscat,
perpetui anathematis uinculo innodatum esse censuimus. Huius rei testes sunt. Almarus decanus. Reinber-
tus prepositus de oriente. Lentfridus. Sigefridus. Hugo. canonici. Adalbertus comes de Everstein. Liudolfas
frater episcopi. Boimundus. liberi. Liudolfus. Conradus. Volewinus. Warmundus. Eilbertus. ministeriales. e
alii multi.
Actum est anno ab incarnatione Domini Millesimo C.»oXL.VII. Indictione V. Regnante Romanorum
rege Conrado Il. Anno regni eius decimo. Episcopatus ipsius domni Bernhardi Patherbrunnensis anno XX*
Das Siegel ist verloren gegangen.
CCLXI.
Aus dem Archive des Domkapitels zu Osnabrück.
Ph. diuine largitatis munere Osnabruggensis ecclesie episcopus, uniuersalis ecclesie patribus et fiii
presentibus ac futuris uidere finem omnis consummationis. Fuit quondam et usque ad tempora nostra
perdurauit inter canonicos beati Petri et sancti Johannis pro terminis parrochie quedam grauis pestis dis-
cordie, que pro antiquitate temporis et negligentia cure medicinalis etiam refugere uidebatur quodlibet
genus medicaminis. Sic enim inualuerat, ut bonum fraternitatis utrobique destrueret, et religioni diuine
20) [nuict. fehlt. ?!) Actum ??) uero ?5) Data ?*) Das aufgedruckte, grosse kreisfórmige Siegel zeigt den König, auf dem
Throne sitzend, in der ausgestreckten rechten Hand den Zepter, in der eingebogenen linken den Reichsapfel haltead; e
ist aber sehr beschädigt und die Umschrift gıösstentheils verloren gegangen.
1141. 49
ualde derogaret, et iusticig rigorem pro periculoso fine uix uel nunquam admitteret. Hanc fraterne dissen-
sionis fatiem ratio refugit, discretio deuouit, pietas obhorruit. Quid ergo vrgentibus procellis tante tempe
statis desperabamus per nos posse consequi gaudium tranquillitatis. Qua propter consultus est angelus
magni consilii, cuius aspiratione adiuti elaborato assensu utriusque partis terminos confuse parrochie secun-
dum gratiam illuminantem distinximus, et minori ecclesie debitum maiori ecclesie exhibendum amplificaui-
mus, hoc scilicet ut in prima et secunda uespera dedicationis ecclesie nostre et festiuitatis sanctorum Cri-
spini et Crispiniani, et in uigilia apostolorum Petri et Pauli, ad uesperas et in sancto die purificationis
beate Marie, minor maiori tanquam filia matri ad concelebrationem diuine laudis presentetur, et sic omni
lius fomite esopito mater filiali exhibitione mitigetur, et communis culpa dissensionis communi studio cari-
tatis et deuotionis expietur. Hetlage. Vockestorpe. Mulenseten. Dudestorpe. Heckegen. Noan. Euencthorpe.
Broke. Haren. Blakenthorpe. Vuisenbike. Rothorst. Malebergen. Holthusen. Vulfeten. Vuadinchusen. Brocse-
ten. Staueren. Bomethe. Has uillas prenominatas extra ciuitatem minori ecclesie in parrochiam destinaui-
mus, in ciuitate usque ad domum Hildradi et ad oppositam domum Arnoldi terminos parrochie extendi
concessimus, hoc determinato quod ministeriales et liberos eorumque filios et filias in prediis suis degen-
tes siue in aliis quibuslibet mansionibus agri culturam exercentes, de prescriptis uillis maiori ecclesie assig-
nauimus, reliquos de eisdem uillis liberos, siue aduenas siue indigenas non habentes mansiones certas,
minori ecclesie addiximus, eos uero liberos qui predictum ciuitatis terminum inhabitant, uniuersaliter sine
determinationis signo etiam minori ecclesie cum suis ministerialibus permisimus. Nouerit ergo presens etas
et discat secutura posteritas periculose litis. caritatiuam terminationem, quam ne tollat obliuio litteris et
sigillo nostro signauimus, et ne quis irritare presumat, gladio spiritus prohibuimus. Factum est autem
anno dominice incarnationis M. C. XL. VII. Indictione VIII. concordi uoluntate et desiderio utriusque congre-
gationis. Alfericus maioris ecclesie prepositus. Thiedericus eiusdem ecclesie uice decanus. Hethelo. Vualo.
Sigebodo. Thiemmo. Hartmannus. Thiethardus. Gerbertus. Thomas. Hoico. cum suis confratribus. Thiederi-
cus minoris ecclesie prepositus. Alfericus eiusdem ecclesie decanus. Thiethardus. Otbertus. Gerhardus. Rot-
berdus. Constantinus. cum suis confratribus. Insütutionem prefatam presentialiter et celebriter approbaue-
runt, et modis omnibus firmatam suis posteris obseruandam tradiderunt. Ipse autem cuius misericordia
factum est benedictus in secula.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen.
CCLXII.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus Dei gratia Dux Saxonie. || Notum esse uolumus uni-
uersis Christi nostrisque fidelibus, quod beneficium nostrum uidelicet aduocatiam de monasterio Kaminata,
et de alis bonis ad illud monasterium pertinentibus, in manu domini nostri Conradi Romanorum Regis
secundi, spontanea uoluntate resignauimus, ut eandem aduocatiam monasterio Corbeiensi in perpetuam
possessionem contraderet, hac uidelicet conditionis ratione, ut predictam aduocatiam de manu uenerabilis
abbatis WIBOLDI in legitimum beneficium reciperemus. Quod etiam eodem ordine quo predictum est, tam
a domino rege quam abbate completum est, et a nobis obseruatum. Hoc autem de beneficio nostro fa-
cere propter humilem peticionem domini nostri regis non abnuimus, ea maxime de causa, quod predictus
uenerabilis abbas nobisque carissimus Wiboldus, gloriosissimo auo nostro imperatori Lothario diu multum-
que ac fideliter seruiuit, et in administratione Romani imperii singulari constantia usque ad mortem ad-
hesit, dignumque est, ut sicut possessionum heredes eidem imperatori successimus, ita retributionis circa
gratos ac fideles ipsius non degeneres successores existamus. Actum BRVNESWich, anno dominice Incar-
nationis M. C. XLVII*. Indictione X«. anno vero Domini CÓNRADI Romanorum Regis secundi X*. Testes
uero qui affuerunt hi sunt. BRuno prepositus. Liuthardus. Bernhardus. Anno. Bertoldus. Rikece. Baldewinus.
Cod. dipl. hist. Westfal. UI. 7
50 | 4141.
Gerhardus. Erembertus. Et de Corbeiensi monasterio. Adelbertus prepositus. Conradus prepositus Kamint-
tensis. Heinricus capellanus. Heinricus clericus. | Karolus. Bernhardus. Reinhardus. Rederus. Godefridus. Je-
hannes. Adelhardus. Elueric. ministeriales.
Das Siegel, welches aufgedruckt war, ist verloren gegangen.
CCLXIII.
Aus dem ältesten Corvey'schen Kopialbuche,
Fratres Corbeienses in eodem monasterio in Domino congregati, pusilli et magni, uniuersis ad que
ista peruenerint pacem et dilectionem. Notum esse uolumus omnibus ecclesie nostre fidelibus tam prese
tibus quam posteris, Quod de communi consilio capituli nostri et laicorum nostrorum ministerialium uide-
licet Corbeiensis ecclesie, ex consensu domini et reuerendi patris nostri Wiboldi Corbeiensis abbatis, que
dam de thezauris ecclesie nostre sumpsimus propter quasdam publicas et communes utilitates monasteri
nostri, in quibus eosdem thezauros expendimus. Hec autem sunt que abstulimus. De altari sancti Stephan
XXIIII. marcas auri. De altari sancti Viti sex marcas auri. Calicem aureum appendentem VI. marcas seri
et dimidiam. Plenarium optimum quod duci Saxonie positum est in pignore pro LX. marcis argenti. E
quoniam a maioribus nostris piis utique religiosis uiris hii thezauri in ecclesia nostra tam ad decorem de
mus Dei quam ad subleuandas necessitates ecclesie, si quando opus esset, in sanctuario repositi fuerant &
de labore patrum nostrorum atque de elemosina piorum ecclesiam nostram hiis thezauris ditatam atque
ornatam in nostro tempore inuenimus, cupientes imitari exempla antecessorum nostrorum, de commm
consilio capituli nostri atque ex consensu reuerendi domini et patris nostri prenominati abbatis cum ipe
domino nostro abbate ordinauimus atque constituimus, ut nos de prebenda nostra, siue sit de uino sme
de pelliciis, siue de karitatibus uel undecunque sumamus, Xll. marcas argenti per singulos annos ad resar-
ciendos thezauros quos sumpsimus in ecclesia conferamus. Dominus quoque abbas ad idem opus, quotus
que totum reficiatur, totos redditus curtis sue Huldessen et preterea tantum ut XII. marce impleantur an
nuatim se daturum promisit. Sed et laici nostri ministeriales, qui consilio intererant ut thesauri de eccle
sia sumerentur, ad reficiendos eosdem thesauros bona sua singulis annis se daturos, donec opus consum
maretur, deuouerunt, aliquis dimidium talentum, aliquis quinque solidos, unusquisque pro captu suo, qu
bus inspiret Deus ut reddant que Deo et sanctis eius uouerunt. Nos autem cum domino abbate ad sacre
tissimos patronos nostros Stephanum et Vitum, circa quorum sanctas ac uenerabiles reliquias aurum absum-
simus, ita nos hoc uoto asstrinximus, ut eandem quantitatem argenti, quam promisimus, annuatim deuote
persoluamus, et si forte sterilitas terre uel alia necessitas talis ingruerit, ut anno aut in duobus supradicta
pecunia a domino abbate et a nobis persolui non possit, proxime sequenti anno cum persoluere poter
mus defectus totus ille tam a domino abbate quam a nobis tum bona uoluntate suppleatur, et hoc usque
ad restaurationem thesaurorum quos sumpsimus de ecclesia pie et fideliter per annos singulos persoluatur.
Hoc ergo pium et fidele studium nostrum sicut a patribus nostris accepimus, ita etiam posteris nostris uo-
lentes relinquere in exemplum, hanc ipsam sponsionem nostram scripto commendauimus, et ut habeat in
se inuiolabilem firmitatem, sigillo beati Viti sanctissimi patroni nostri, et preterea sigillo domini nostri abba-
tis eam consignauimus. Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini M?. Co. XLVII*. Indictione X. a const
tutione noue Corbeie anno CCCXXIIIL, anno uero domni Wiboldi abbatis in Corbeiensi ecclesia Ie.
Hii autem sunt laici qui auxilium suum per singulos annos, donec opus consummaretur, promiserunt
Conradus de Frankenleue singulis annis dimidium talentum. Hereboldus de Amelungessen et filius eius Con-
radus V. solidos. Thidericus Grossus et filius Erenfridus V. sol. Thidericus comes de Huxere V. sol. Helm-
wigus de Godolumen II. sol. Reinherus de Porta V. sol. Eluerinus de Horhusen V. sol Thidericus frater
eius V. sol. Adelbertus de Godelouessen dimidium talentum. Karolus de noua ecclesia II. sol. Rabanus Y.
sol. Buno V. sol. Gozwinus de Weten V. sol. Reinmarus III. solidos.
11471. 61
CCLXIV.
Aus dem ältesten Corvey’schen Kopialbuche.
In nomine sancte et iodiuidue Trinitatis. Wicboldus Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas, omnibus
ccessoribus suis in perpetuum. Notum sit omnibus Corbeiensis ecclesie fidelibus tam presentibus quam
turis, quod Conradus ministerialis noster de Nathesungen duo molendina in uilla Horhusen, que benefi-
um suum erant, coram fratribus et ministerialibus Corbeiensis ecclesie nobis resignauit, ea condicione,
post obitum eius et uxoris ipsius fratribus Corbeiensibus pertinerent, ipsi autem interim de eisdem mo-
ndinis usum fructum accipiant, et pro recognitione solidum unum fratribus annuatim persoluant, cum uero
‚eruter eorum decesserit, unum molendinum fratres recipiant, quod decem solidos soluit, reliquum uero
olendinum, cum alter obierit, quod item decem solidos reddit, et sic utraque ad anniuersarium utrorum-
ie. fratribus seruiant. Mansum quoque unum in Nathesungen, qui soluit quinque solidos, et XIL iugera
uilla Puthusen, que reddunt solidum unum, de patrimonio et hereditate sua idem Conradus, quia here-
m non habuit, pro remedio anime sue ita ordinauit, ut tres solidi ad luminare beate Marie uirginis in
ipta, et alii tres ad anniuersarium filie sue post mortem suam annuatim pertineant. Domum etiam quan-
m Katherbike, quam a nobis habuit in beneficio, resignauit ea condicione, ut cam fratribus Corbeiensi-
is in festo conceptionis sancte Marie semper uirginis ad caritatem -ordinaremus, quod et fecimus, ita
licet ut ipse Conradus et uxor eius Athelheidis quamdiu uiuerent eam domum non tamquam beneficium,
d quasi officium tenerent, ut solidum unum pro recognitione fratribus annuatim inde darent, post obi-
m uero eorum tota domus pensio, que in X. solidos constabit, fratribus remaneret, et infirmarius Cor-
densis hanc domum ordinet, ut fratribus in suprascripto festo caritatem procuret. Sicut itaque dictum
t constituimus et de manu prioris eandem domum quamdiu uixerit recipere eum fecimus. Et ne uillicus
isdem domus Gerhardus scilicet et filius ipsius de amministratione proiiciantur, quam diu censum per-
luere poterunt, firmiter decreuimus. Sed et quedam mancipia idem Conradus ad seruicium predicte
stiuitatis altari beati Viti tradidit, quorum hec sunt nomina. Mater Wimike. Filia eius Marcburch. Filie
ius sunt Mechthilt. Judita. Wicike. Meregart. Geremot. Filius Bern. Item Herebort. Henric. Filie Mechthil-
s. Athelgart. Marcburch. Item Hildewe. Aluerat. Herrat. Osterlint. Quecunque istarum feminarum nupserit,
o precio pudicicie dabit ad altare duos solidos. Quicunque puerorum perfecte etatis a seruicio patris
‚er esse uoluerit, det sex denarios ad altare et seruiat cui uoluerit, excepto si vdoneus est ut mansus
quis ei committatur. Vt ergo hec omnia fratribus Corbeiensibus per omnia futura tempora nullus succes-
rum nostrorum uel aliquis hominum sine uoluntate et conniuentia eorum infringere uel auferre presumat,
b inuocatione diuini nominis patris et filii et spiritus sancti, et sub interminatione tremendi iudicii Dei
c eis confirmamus, et testibus annotatis, sigillo nostro corroboramus. Hii affuerunt. Tota congregatio
irum Corbeiensium. Ministeriales autem. Eluericus. Thidericus. Liudolfus. Rabano. Helmwigus. Godescalcus.
nradus. Conradus. Item Conradus. Reinherus. Eremíridus. Folcwinus. Wernherus. Et alii multi.
CCLXV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Wicbaldus Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas, omnibus
esentibus et futuris in perpetuum. Notificamus uniuersis ecclesie. Chrisü fidelibus presenübus et futuris,
aliter ministerialis noster Cónradus de Kaminata resignauit nobis duo mancipia, quorum hec sunt nomina.
lwen et Thiedwen. que habuerat a nobis in beneficio, pro quibus hoc a nobis efflagitauit, ut ea apud
minatam ad capellam sancti Dyonisii ad ius censualium altaris daremus. Cuius petitioni libenter annuen-
;, easdem prenominatas feminas censuales altaris beati Dyonisii in supradicta capella fecimus, ita uide-
et ut per singulos annos ad idem altare duos denarios uel tantundem cere persoluant, et tam ipse quam
inis posteritas earum sub lege censualium absque ullius contradictione de cetero teneantur, atque cum
7*
52 4141.
aliquis ex eis obierit, quicumque eiusdem altaris prouisor fuerit, optimam uestem illius accipiat, proxime
uero heres reliquam hereditatem tollat, si autem herede caruerit, tota hereditas ipsius ad altare pertineat
Volumus autem ut tam ipse quam postere earum, et omnes ad summum monasterium pertinentes, acui
duos persoluunt denarios, ita nubentes duos persoluant solidos, quemadmodum apud nos consuetudo est
Vt autem hec nostra donatio tam ecclesie quam supradictis censualibus rata et inuiolabilis in posterum per-
maneat, cartam hanc in testimonium facte rei conscribi, et testibus annotatis, sigillo nostro signari fecimus,
Hi autem testes affuerunt. Reinhardus prepositus Kaminatensis et omnes fratres eiusdem ecclesie. Minisie-
riales uero. Helpradus et Thiedericus frater eius. Bruno de Hel. Bernhardus de Draspe. Heinricus eiusdem
prouisor ecclesie, et alii multi.
(Zwischen dem Text und dem Siegel steht von anderer Hand geschrieben :)
Placuit uero domno Conrado abbati Corbeiensi, quod supradictos Folwen et Thietwen commutauit &
ad luminaria Monasterii contulit. Gotschalcus quidam et Accla et Imma eidem beneficio pértinent.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CCLXVI.
Aus dem Kopialbuche des Johannis-Stifts zu Osnabrück *).
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Philippus Osnab. uocatus Episcopus uniuersis Christi fide-
libus tam presentibus quam futuris salutem. Significatum nobis est, ymo a fidelibus ecclesie uerissime
relatum, quod cum quidam predecessorum meorum, Thetmarus uidelicet episcopus uenerabilis, ecclesiam sancti
Johannis Osnaburg. in honorem Dei fundasset, eandem ipse cum honoribus ecclesiasticis sublimauit, tum
etiam de rebus seculi necessitatibus clericorum ibidem Deo militantium paterne consuluit et sollicite pro-
uidit. Tandem etiam pietate ductus idem orthodoxus, cum ceteris pie conquisitis, marchiam siluaticam,
quam theutonici Holtmarke appellant, in locis Enghetere et Vene, prefate ecclesie communicauit, sic
scilicet ut in eisdem locis licite et iuris ratione ad edificia claustri reparanda annuali uicissitudine ligna
insciderentur, huiusque utilitatis elaboratam iusticiam auctoritate episcopali confirmauit et stabiliuit. Tem-
porum uero successione ueritatem et euidenciam eiusdem donationis diminuente, humana quoque negli
gentia cooperante, ille usus in lignis incidendis in parte diminutus est et euacuatus. Nam incole illius lod
qui Enghetere uocatur, dictam lignorum incisionem et usum ecclesie prenotate primo maliciose subtraxe-
runt, tandemque occasionibus plurimis concurrentibus, contra ius et pium penitus abstulerunt. Huius autem
iniurie querimonias cum predecessores nostri nobis reliquissent exequendas, sollicitudine Thiderici prepo-
siti et fratris Gerhardi inducti, et amore diuine remunerationis animati, mults conatibus tandem elabora-
uimus, ut incole iam dicti loci iusticiam de qua dictum est per omnia neglectam, accepto aduocati nostri
Amelungi iuramento, ecclesie prenotate recognoscerent et concordi uoluntate plenarie restituerent. Nos
igitur, quia dicte actionis seriem et recuperati iuris ueritatem fideles presentis temporis et futuri latere
nolumus, litteris et sigillo nostro in obliuionis remedium illam signauimus, et ne quis maliciose irritare pre-
sumat quod super hac re factum est, sub anathemate prohibuimus, Cooperatores etiam eiusdem rei in
testimonium ueritatis subscripsimus. Ammolongus aduocatus. Aluericus maioris ecclesie prepositus. Thideri-
cus sancti Johannis ecclesie prepositus. Timmo decanus. Segebodo cappellanus. Sigebodo custos. Rotbertus
custos. Gerhardus cellerarius. Wilbrandus. Gerbertus. Wichmannus. Hugo. Euerhardus. Ambrosius. Hezelinus.
Johannes. Ecbertus, qui tunc temporis marchie comes fuit. Walterus et Ratbertus venatores.
*) Das Kopiarium ist zu Anfange des 15. Jahrhunderts (die jüngste Urkunde der ursprünglichen Handschrift führt die Jabr-
zahl 1403), aber etwas nachlässig geschrieben.
1148. 53
CCLXVI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Notum sit omnibus Christi fidelibus tam presentibus quam
uris, quod ego Balduinus diuina fauente clementia Lisbernensis ecclesie abbas, consilio fratrum
strorum et ministerialium, et domini Euerwini aduocati nostri, quibusdam mancipiis ecclesie nostre multa
upertate afflictis, uidelicet Thiodulfo et sororibus eius cum filis et filiabus earum, et omnibus qui per
uras generationes nascentur ab illis concessi et stabili iure firmaui, ut in tota eorum cognatione pro
aualis debiti penso deinceps singulis annis uiri Quatuor nummos monasteriensis monete, et femine duos
bis persoluant. Cum autem ex hac uita uiam uniuerse carnis ingressi migrarint, de rebus eorum secun-
m consuetudinem et iusticiam aliorum mancipiorum nostrorum debita portio utilitatibus ecclesie nostre
putetur. Similiter uiri cum uxores ducent, mulieres cum nubent, debitum iusticie sue non recusent cx-
uere. Hoc autem misericordie et dispensationis nostre beneficium, ut illi familie atque cognationi stabile
ratum semper permaneat, et posteris nostris rei ueritas innotescat, hanc paginam inde conscribi et
illo nostro signari, et testes qui affuerunt asscribi precepi. Nomina testium sunt hec. Franco. Hartwicus.
ıannes. Aduocatus Euerwinus. Ministeriales. Heinricus. Lambertus. Thiodericus. Euerwinus.
Acta sunt hec Lisberne anno dominice incarnationis M9. C9. XL? VIH?, Indictione X. Regnante gloriosis-
i0 Romanorum rege Conrado, anno regni eius X^.
Die Urkunde ist an der Seite durch die Buchstaben A E I O V. AEIO V. A E. in gerader Richtung durchschnit-
ten, ausserdem war ihr auch das Siegel des Abtes unten seitwärts aufgedruckt, welches sich zwar losgetrennt hat,
aber noch vollständig erhalten beiliegt. Dasselbe ist langlichrund, oben etwas zugespitzt, und zeigt den sitzenden
Abt mit unbedecktem Haupte, . den Bischofsstab in der rechten, und ein geschlossenes Buch in der linken Hand hal-
tend; mit der Umschrift: Sigill. Baldwini. Lisbergensis. Abbatis. }.
CCLXVIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Quod ad multorum noticiam peruenire congruum esse du-
uus, litterarum monimentis prouida deliberatione commendare curauimus. Nouerit ergo presens etas
ue omnium subsecutura posteritas, quod ego Beatrix abbatissa in Heresia, consilio domini Bernhardi
scopi Patherbornensis et priorum ipsius, et consilio sororum nostrarum et ministerialium, et quorundam
giosorum uirorum, quindecim mansos, duodecim in silua que uocator Ösninc, et duos in Hechusen, et
im in Wiggrimissem, cum omnibus utilitatibus que ex illis quocumque modo prouenire possunt, et qui-
‚dam mancipiis, ecclesie de Gerdine et sororibus ibidem secundum regulam beati Benedicti degentibus
didimus, ut nostra uidelicet tenui habundancia illaum subpleatur inopia. Plurimum enim Deo gratum
e credimus, si de tenuitate nostra plus indigentibus aliquid impertimur. His eciam adnectendum non
ongruum esse duximus, quod predictos mansos quicumque prefatis sororibus prelatus fuerit, de manu
resiensis abbatisse absque omni exactione uel uexacione recipiet, et ex illis ecclesiam beati Petri in
nte qui Yburgh uocatur, si quando detecta uel dilapsa fuerit, restaurabit, et ei sacerdotem prouidebit.
quis autem hanc tradicionem ut speramus Deo gratam infirmare ausu temerario presumpserit, perpetua
sciat uisione beati Dei priuari et inferni eternis penis mancipari. Verum ut hec firma et inconuulsa per-
neant, presentem paginam impressione sigilli nostri signauimus, et testes qui affuerunt annotauimus.
mnus episcopus Patherbornensis BERNHARDVS. Almarus decanus. Lenfridus. Bernhardus. Euerchisus. ca-
ici. Domnus abbas Lisbernensis Balduinus. Otto. Sigifridus. Marcwinus. sacerdotes de Heresia. Gerthrudis
:ana. Siburgis. Cristina. Beatrix. Gunderadis. Rechelindis. et cetere sorores. Ministeriales. Cono. Witherold.
na. Manegold. Warinus. Guntpertus. Ernest. et multi ali. Acta sunt hec anno incarnacionis Domini
2. XL. VIIL. Indictione XI. Regnante CONRADO glorioso rege Romanorum Anno regni eius XI.
Das Siegel ist verloren gegangen.
Sk 1449.
CCLXIX.
E Mess. Henseleri.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Quoniam propter varias hominum disceptationes im ecclesa
Dei pergraves sepe nascuntur vexationes, ego Philippus Dei gratia Osenbrugensis episcopus opere precise
duxi, actionem quandam in nostre paruitatis et totius ecclesie postre presentia taxatam per scripture test
monium ad futurorum quoque peruenire noticiam fidelium. Nouerit igitur omnium etas tam presentiam
quam et futurorum, quod quidam maioris Monasteriensis ecclesie canonicus Ernost nomine, ecclesia e£ cura
quadam in Lakberge sita inbeneficiatus, et presbyter Heinricus de Lengerike, super termino prefatarem
ecclesiarum, me et clero nostro presente, graviter contendere ceperunt. Qua contentione cum diutius d
sepius grauaremur, ego Philippus precipue pro amore Dei ct peticione domini Wernheri Monasteriess:
episcopi, et communicato tam nostre quam sue priorum ecclesie consilio, terminos quosdam. Kotenhors
Holte. ad eandem ecclesiam Lakberge pertinere concessimus, et omne debitum quod debebant eccles
Lengerike, consentiente eiusdem ecclesie presbytero Heinrico, preter synodalem iusticiam absoluimus. Ad
dimus etiam et auctoritate nostra firmamus, ut quemcunque sacerdotem dominus curie idoneum parochiae
assentientibus elegerit, ad accipiendam curam altaris episcopo libere producat. Vt autem hec in posterum
firma permaneant, sigilli nostri impressione firmauimus, et quicquid eadem ecclesia modo iuste possdd
vel in posterum acquisierit banno episcopali tuemur et eidem ecclesie stabilimus. Acta sunt hec in Os
brugge anno dominice incarnationis M. C. XLVIIII. Indictione XII. presidente Romane ecclesie domno Eugr-
nio Il. Regnante gloriosissimo Romanorum Rege Cünrado II. Huius rei testes sunt hi. Eluericus maios
ecclesie prepositus. Tiemmo decanus. Sigebodo custos. Walo decanus. Monasteriensis ecclesie canonici Hes
ricus maioris ecclesie prepositus. Engelbertus prepositus. Hartwigus diaconus. Anselmus presbyter. Geldme
rus de Herebeden. Athelbertus de Wikmare. líartmannus. Hartgerus. Arnoldus. Immo. Alfard. Euer»
Lieucko. Helmer. Johan. Ordolf. Lieuerad. Werenbraht. Hoyo. Folkhard. Eilbraht. Wezel. Lanzo. Lieueko.
CCLXX.
Aus dem Kopialbuche des Jobannis-Stifts su Osnabrück.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Philippus dignatione Dei Osn‘. prouisor humilis, omnib
Christi fidelibus in domino salutem. Ad exemplandum pie pastoris officium fratrum nostrorum Deo mé
tantium stipendia defectu cottidiano decrescentia, quibus potuimus supplere beneficiis ardenti studio fre
quenter operam dedimus. Inde est quod quasdam domos suis tantum in decimalibus communibus nol
a nostris fidelibus resignatas, sancti Johannis ecclesie fratrum usibus seruire nos in perpetuum conces
mus, quarum nomina scripta tenemus. Sunt autem hoc. Hantharpe I. Brocsethen I. Halinttorpe I. Mere
nen II. Norttorpe II. Hofucrdinchusen I. et domum unam Ermekisbolen tam in decimatione quam in are
et area, pratis ct pascuis, riuis ac riuorum decursibus et in omnibus attinentiis eisdem etiam addidimos
Quas ne quis in futurum dyabolo instigante prauis machinationibus conetur auferre, sub anathematis inire
ductione scriptis et impressione nostra signatas auctoritate Dei, beati Petri et nostra prohibuimus, conten-
pnentes nec resipiscentes eternis Jehenne incendiis cum dyabolo semper afficiendos asscripsimus. Sus
autem hii qui presentes aderant. Thethardus decanus. Segebodo custos. Gyselherus. Johannes. Thideriex
Gherardus prefate ecclesie prepositus. Robertus decanus. Thethardus. Arnoldus. Athelhardus. Constantime:
Theodericus. Heinricus. Lintbrandus. Rotgerus. Thethardus. Nicolaus. Hemfridus. Ministri uero. Hugo. Euer
hardus. Theodericus de Molenczeten. Alfraginus. luno Camerarius. Mathelbodo. Frethericus. et alii qwam
plures. Datum a nobis Osemb’. anno dominice incarnationis M9. C^, Quadragesimo nono. Indictione secunda
Subscribente capellano nostro Lantíritho feliciter amen.
4149 — 1150. 55
CCLXXI.
Wiboldus Dei gratia Corbeiensis abbas, successoribus suis in perpetuum. Sicut officii nostri est,
cum omni sollicitudine et timore Dei res nobis creditas ordinare ac dispensare, ita nichilominus ad ean-
dem curam pertinet, quecunque a nobis in tempore amministrationis nostre geruntur, ad posterorum me-
moriam, ne per obliuionem aut per negligentiam error aliquis oboriatur, scripto transmittere. Quocirca
omnium fidelium Christi et ecclesie nostre prudentie notum esse uolumus, quod dilectus filius noster Heden-
ricus prepositus monasterii nostri in GRVNINGA, inter cetera grauamina, que sibi et ecclesie sue ex com-
muni malicia mundi incumbunt, hoc nobis conquerendo suggessit, quod quidam ministerialis noster Hezo
nomine, partem agri qui iuxta fluuium Bodam situs est, et usque ad nostra fere tempora solebat esse
compascuus, absque ulla iuris rationc occupauit, super qua re nos diligenter a sapientibus et senioribus
nostris ueritate inquisita comperimus, quod idem ager ad prebendam fratrum et ditionem prepositi absque
ullo dubietatis scrupulo pertineat. Similiter de molendino, quod Wunnerus iuxta uillam Helmerikesdorp
reedificauit, quod etiam quidam liber Hoierus nomine, sine ullo iuris suffragio detinebat, ueraci relatione
didicimus. Nichilominus de una curte, que fuit Heinrici Rufi de Gruninga, indubitanter cognouimus. Que
omnia, sicuti ueraciter ad prebendam congregationis et ad manum propositi pertinere intelleximus, sic per
presentem paginam eis immobiliter confirmamus, obtestantes nostros successores, ne aliquando sub nomine
beneficii alicui laico uel concedant uel recognoscant. Data Corbeie, anno Domini M?.C*. XL*. VIII. Indi-
ctione XIIfs. Regnante domino nostro Cünrado glorioso Romanorum rege secundo. Anno llll?. ordinationis
nostre in CorbeiaM.
Das Siegel, welches aufgedruckt war, ist verloren gegangen.
CCLXXII.
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Conradus diuina fauente Clementia Romanorum Rex secun-
dus. || Si paci et tranquillitati ecclesiarum Dei pia et benigna sollicitudine prospicimus, hanc uicissitudinem
nos a pio creatore nostro accepturos speramus, ut et regni nobis a Deo commissi gubernacula in hoc
tempore cum pace et tranquillitate possidere ualeamus, ac post regnum huius temporis in regno eterne
beatitudinis requiem apud iustum iudicem Deum inueniamüs. Notum igitur esse uolumus uniuersis regni
nostri fidelibus, tam presentis quam future etatis hominibus, qualiter dilectus et fidelis noster WIBOLDVS
Corbeiensis monasterii abbas, multimoda necessitate ipsius monasterii compulsus, exposuit in auribus cle-
mentie nostre incommoditates et iniurias, quas a dapiferis et pincernis suis quidam predecessores eius
sustinuerunt, et ipse a die prelationis sue in eodem monasterio passus fuit. Siquidem dapiferi et pincerne
et reliqui qui ministerii locum in domo Corbeiensis abbatis tenent, quam dignitatem uulgari nomine officia
appellant, quasdam abusiones in eisdem officiis sibi usurpauerunt, ut uidelicet omnia uictualia et uniuer-
sam substantiam domus domini sui sub custodia sua teneant, et cui placucrit eis inconsulto domino suo
eadem bona seruanda et passim distribuenda conferant, tantamque potestatem in istis officiis sibi asserere
conantur, ut dominis suis palam et quasi de iure suo prohibeant, ne claues et custodiam rerum suarum
alicui committant. Solent etenim de rebus dominorum suorum proprias familias alere ac milites suos pa-
scere, in tantum ut in proprüs domibus plerumque aut tanta aut et plura quam domini sui, de facultati-
bus eorum, quas debuerant seruare, expendant, et in dissipandis bonis eorum modum omnino nullum tc-
neant. Huiusmodi ergo superfluas et dampnosas rerum suarum dissipationes, cum prenominatus fidelis et
dilectus noster WIBOLDVS Corbeiensis abbas de eadem domo eliminare, ac domum suam secundum ho-
norem Dei et propriam utilitatem ordinare temptasset, quidam de ministerialibus eius, Rabano, qui tunc
officium dapiferi administrabat, cum fratre suo Liudolfo et paucis consanguineis suis, multum ordinationi
eius refragatus est, atque cum multa comminatione asserebat, quod potestatem officii sui quam hactenus
56 . 4150.
in domo illa exercuerat, numquam dum uiueret relicturus esset, ita ut sub imperio suo essent uniuem
uictualia domini sui, ac potestatem de cis haberet tribuendi cui uellet, nec dati aut accepti aliquam ratio-
nem domino suo redderet, nec claves rerum suarum alicui seruare liceret, nisi quem ipse ordinasset Hec
itaquo contradictio inter ministeriales Corbeiensis ecclesie a prefato abbate domino suo uentilata est, et per
iudicium eorum tam eidem Rabanoni quam omnibus qui huiusmodi dominationem sibi de bonis domini
usurparent, omnis potestas de committendis clauibus et de custodia rerum domini sui abiudicata est, hanc-
que potestatem abbati Corbeiensi . . ab eo sententiam iudicii unanimiter adiudicauerunt, ut claues et ce
stodiam rerum suarum liceret ei committere absque consilio dapiferi et pincerne, cuicumque uoluisset
Dapifero autem et pincerne tale iudicium adinuenerunt, ut in uictualibus domini nullam potesiatem dandi
absque uoluntate ipsius prorsus habeant, sed cum domino suo secundum debitum officii sui ad mensam
seruierint, hanc dignitatem de officio suo consequantur, ut refecto domino ad mensam cius cum ceteri
ministris de bonis domini sui reficiantur, et preter hanc nullam aliam potestatem de rebus ipsius exer
ceant. Huic comparium suorum iudicio cum idem Rabano acquiescere noluisset, predictus fidelis noster
Corbeiensis abbas apud clementiam nostram impetrauit, quod in plena Curia nostra quam Spire celebrau-
mus iudicium super eodem uerbo a ministerialibus regni sciscitati sumus. Qui etiam in conspectu nostro
et principum regni idem iudicium quod Corbeienses inuexerant, pari consensu asseruerunt. Aliam preterea
molestiam idem Rabano fratribus qui Deo seruiunt in Corbeiensi monasterio irrogare presumpsit, quod
uidelicet infra muros et intra ambitum cimiterii eiusdem ecclesie hereditariam mansionem sibi uendicamt.
Super qua mansione cum satis fuisset commonitus, tum a domino suo, tum a fratribus monachis, tum a
comparibus suis, quatinus ab ca desisteret, noluit eorum salutaribus monitis obtemperare. Vnde ministe-
riales Corbeiensis ecclesie iudicii sententiam interrogati, abiudicauerunt tam ei quam omnibus secularibus
beneficium in atrio ecclesie, et quod aliquis abbatum tale beneficium potuerit prestare. Cum uero adhuc
reluctaretur, nos item rogati a fideli nostro predicto Corbeiensi abbate, cum interrogassemus ministeriales
nostros super eodem iudicio, abiudicauerunt ei in conspectu nostro et principum infra atrium ecclese
omnem hereditariam mansiunem, et omnibus abbatibus et monachis talis beneficii concessionem. Orta es
nichilominus et alia temeritas ab eodem Rabanone, quod intra muros Corbeiensis monasterii quandam sim
litudinem dignitatis sibi hereditario iure uendicabat, quam prefecturam appellabat, et se Burkgravium ap
pollari faciebat, cum omnes abbates eiusdem monasterii hanc potestatem semper sub se habuerint, uw
quicquid a suis infra muros delinqueretur, aut ipse corrigeret, aut camerario vel dapifero suo, seu alicui
de familia sua corrigendum absque ulla potestate in perpetuum mansura committeret. Hac autem pote
state prefatus Rabano in tantum abusus fuit, ut eam uulgari nomine appellaret Burgban, et secundum
morom alicuius magne potestatis sepe infra muros placitaret, et huiusmodi placita Burgdink appellabat
Ad hec placita famuli fratrum monachorum de coquina aut de pistrino seu de quolibet corum seruitio co
gebantur uenire, qui etiam si propter impedimenta seruitii fratrum occurrere non poterant, uiolenter c
contumeliose a famulis illius protrahebantur, et panem aut escam fratrum inperfectam relinquere compelle-
bantur. Huiusmodi ergo temeritatem de hac prefectura circa Corbeiense monasterium ex iudicio princi
pum regni prorsus interdicimus, et hanc potestatem in manu abbatis esse sicut antiquitus fuit decernimus
Nam in ueteribus regum ot imperatorum preceptis continetur, ut nullus dux, nullus comes, nulla alia secu-
laris potestas, aliquam potestatem infra muros eiusdem ecclesie exercendi iudicium habeat, sed per abba-
tem et personas temporaliter a se ordinatas, quicquid a famulis monasterii contra iuris et equi rationem
admissum fuerit, iudicari oporteat. Et si priucipibus contra priuilegium imperiale non licet, multo minus
ministerialibus licere constat. llanc igitur prefecturam, et supradictam infra muros laicorum habitationem,
atque dapiferi et pincerne de committendis clauibus potestatem ab aliquo usurpari et hereditario iure uen-
dieari in supradicto monasterio, nullatenus permittimus, Sed has tres predictas usurpationes, secundum
iudicia ministerialium nostrorum atque sententiam principum regni, omnibus laicis decreto in perpetuum
ualituro interdicimus, et horum omnium potestatem abbati attribumus. Judicium de clauibus inuenit CÓN-
1130. 87
LADVS ministerialis noster de Haga. De habitatione intra muros et de Prefectura iudicium dedit item mi-
isterialis noster CÓNRADVS de Walehusen, camerarius noster a thesauris. Principes autem cum ministe-
ialibus suis hi interfuerunt. Ortleuus Basiliensis episcopus et sui ministeriales. Heremanuus Constantiensis
piscopus et sui ministeriales. Guntherus Spirensis episcopus et sui ministeriales. Eilulfus Morbacensis abbas
t sui ministeriales. Waltherus Selsensis abbas et sui ministeriales . . . . *) Campidonensis abbas et sui mi-
isteriales . . . .?) Wizzemburgensis abbas et sui ministeriales, Clerus et populus Wrmaciensis ecclesie
ue tunc uacabat. Clerus et populus Fuldensis Monasterii quod tunc uacabat. Clerus et populus Lauresha-
ıensis Monasterii quod tunc uacabat. Frithericus dux Sueuie et Alsatie et sui ministeriales. Otto palatinus
omes de Withelispach et sui ministeriales. Herimannus Marchio de Bathen et sui ministeriales. Wernherus
omes de Havekhesperch. Óthelricus comes de Lenzenburg. Willehelmus comes de Glizperch. Comes Willel-
xus de Juliaco. Comes Imikho de Liningen. Comes Wulframmus de Wertheim. Marquardus de Gronbach.
rnoldus dapifer de Rotenburch. Heinricus Marescalcus. Reingerus pincerna. Thiepertus camerarius de
Vinsperch.
Signum domini Cünradi Romanorum Regis secundi inuictissimi. (L. M.)
Ego Arnoldus cancellarius uice Heinrici. Moguntini archiepiscopi el archicancellarii recognout.
Data Anno Dominice Incarnationis M9. C^ L?. Indictione XIII. Anno vero domini Cünradi Secundi Regis
auictissimi XII. Anno autem domini Wiboldi Corbeiensis abbatis II^. Actum SPIRE in Christo feliciter.
MEN.
Das Siegel, welches aufgedruckt war, ist verloren gegangen.
CCLXXIII.
Aus dem ältesten Corvey’schen Kopialbuche,
Conradus Dei gratia Romanorum Rex secundus, Wicboldo Corbeiensi abbati suisque successoribus
egulariter ordinatis in perpetuum. Venas metalli, uidelicet auri, argenti, cupri, plumbi et stanni, et om-
iem pecuniam siue rudem siue formatam, que intra montem Eresburch, qui Corbeiensi ecclesie iure pro-
yrietario pertinere noscitur, latet, tibi et per te Corbeiensi ecclesie concedimus, damus et presenti scripto
'Oonfirmamus, ut liceat tibi et successoribus tuis absque ullius persone contradictione in eodem monte fodere,
ymne metallum quod inuentum fuerit emere et conflare, tuisque et fratrum tuorum usibus licenter aptare,
ıt tanto melius possit Corbeiensis ecclesia tam diuinis quam regni rebus subseruire. Data est hec moni-
nenti cartula apud. Wyrtzeburch, anno dominice Incarnationis M*. C^.L*. Indictione XIII. propter seruicium
idele predicti abbatis.
2.0 CCLXXIV.
IN Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Philippus Dei gratia Osnabruggensis ecclesie episcopus.
"lotum esse uolumus uniuersis ecclesie fidelibus presentibus scilicet et futuris, qualiter Heinricus Comes de
Nekeneburc et fratres sui coheredes eius, Otto, Thidericus et Gerhardus, assensu matris eorum Athelhei-
Jis, et conlaudatione mundiburdi eius Liefhardi de Depeuhem, quandam patrimonii sui partem, Osnabrug-
zensi ecclesie stabili ac libera donatione contulerunt, Curtem uidelicet quandam Wersen, cum capella et
—mnibus eidem curti pertinentibus mansis et mancipiis et cunctis utilitatibus. Clementiam cum liberis, et
zuis mancipiis, curiis et mansis. Varenthorpe, Westerla, Aldenlingen, Mundigburen, Hasberge, Hasbe, Brot-
1) 3) Für die Namen dieser beiden Aebte sind die Stellen im Originale offen gelassen.
Cod, dipl. hist. Westfal. II. 8
58 4150.
terbike, cuius pars quedam est patrimonium, pars autem beneficium, cum XVI. mansis ad predictas cora
pertinentibus. Thiedhardum cum uxore sua et liberis et mancipiis ac domibus suis. Westerga, Litbeke,
Sitinchusen, Sclon, cum VIII. mansis. Haldum cum mancipiis et domibus. Keluere, Hauichurst, Liudel-
fincthorpe, cum Ill. mansis. Friutoldum et matrem suam et sorores cum domibus et mancipiis. Gele-
bike, Halfwart, cum V. mansis. Thidericum cum uxore et liberis et mancipiis et domum eius Lacgeubüe
Contulerunt inquam cum uniuersis predictarum curiarum siue mansorum utensilibus, in agris cultis aique
incultis, siluis, pascuis, pratis, molendinis et piscinis. Pro huiusmodi autem spontanea ac libera tradiciose,
predicto comiti H. et fratribus suis ducentas et XXX. Marcas concessimus et XX. libras decimationis in be
neficium adauximus. Beneficium quoque Ottonis de Rinecke palatini comitis ipsis prestitimus, hac utige
interposita pactione, ut quisquis eorundem fratrum altero moriente superstes remaneret, ipse beneficmm
defuncti fratris optineret, et liberi eius ipsi succedentes, filius aut filia, prefata pactione" patris beneficium
possiderent. Placuit quoque de duobus fratribus Thiderico et Gerhardo ad clericatum destinatis, quod s
in clero non remanerent, sed milicie sacramentis forte sese implicarent, relicto clericali beneficio, ips
quoque fratribus suis succedentes, prefatum beneficium optinerent. Hanc autem liberam donationem qua
“ prediximus, in placito Amelungi aduocati nostri, iure et lege Westfalensi, cum ipso aduocato suscepimus
et multos tam ex clero quam ex populo presente, nobiles ac liberos, iudices et scabiones, mihisteruls
ac ciues adhibuimus, quorum presentia et testimonio prefatam pactionem iure legali confirmare curaums
et ut hec legaliter confirmata ab omnibus successoribus nostris inconuulsa obseruentur, litterarum ep
grammate et nostri inpressione sigilli sub banno corroborauimus. Acta Osnabr. Anno incarnationis dom
nice M. C. quinquagesimo, indictione XIII. Nomina autem testium presentium subscribi precepimus. Alber
cus prepositus. Tymmo decanus. Sigebodo custos. Hezelo. Walo. Sigebodo. Johan. Hienricus. Luppo. Gist
herus. Gerbertus. Thimo. Hoyko. Wilbrandus. canonici. Nobiles ac liberi. Amelungus aduocatus. Hienrkw
comes de Rietberc. Liefhart de Depenhem. Euerwinus aduocatus de Vrekenhorst, ea die prolocutor. k
tholfus albus. Euerbardus de Huleuelde. Rotholf de Thuite. Eluericus de Matbergen. Arnolt de Tekenebor.
Eilbert de Barlage. Scabiones. Abbiko. Tydico. Conrad. Ratbert. Werenmar. Ministeriales. Wifan. Wigma
Suether. Manegolt Rufus. Hereman de Làthe. Heinricus camerarius. Gerlag de Hershem. Wernolf de Bi
uorde. Josehp. Ezelin. Harman. Ambrosius. Voemar. Thidericus de Vlenberg. Vdo de Groveren. Alfgra
Hugo. Euerhart de Heregerinchusen. Lancbrat de Nimeden. Walderic. Johan. Iser. Ministeriales de Tekese
burc. Liefhart de Vlefthen. Milo de Herringen. Sifrit de Garthusen. Rotbert. Heinric. Athelbero. Cönrad &
Essene. Athelbert. Athelhart. Hildelin. Wezel Rufus. Burchart, Ertmar. Israhel. Sedente domino Eugenio spe
stolico. Conrado Rege. Data Osnabr. Kal. Dec. In nomine Domini feliciter AMEN.
Das mit einer groben Hanfschnur angehängte Siegel ist sehr verdorben, doch ist die Figur des sitzenden Bischob si
einem Bischufsstabe und einem Buche noch einigermassen kenntlich,
CCLXXV.
Aus dem Archive su Kappenberg.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. |] Cum hii qui ceteris dignitate pontificiali preminent, omnim
sibi subiectorum paci et utilitati consulere debeant, maxime tamen pro his, qui a tumultu seculari seqe
strati, monasteriis religiosis se mancipauerunt, cura gerenda est, ut absque calumpniatorum uexatione re
suas quiete possidentes, in silentio quod cultus est iusticie diuinis laudibus uacare ualeant. Igitur ego Uver
nerus Dei gratia Monasteriensis episcopus, notum facio tam futuri quam presentis eui hominibus, qualiet
fratres Capenbergensis ecclesie cum quodam Róthardo ministeriali nostro de decima cuiusdam mansi in vill
Lenclere siti conuenerint. Hic mansus iure possessionis ad prefatam ecclesiam pertinet, decimam uero pre
dictus ministerialis noster in beneficio tenet. De qua decima talis conuentio inter fratres et ipsum laudat
est, ut pro omni eo quod antea solebat accipere, duodecim nummos monete grauis annis singulis a celler*
4150. 59
rio recipiat. . Nec quicquam amplius ipse uel successor eius exigat, excepta minuta decima que de anima-
, lium nutrimentis prouenit, que ab hoc pacto separata est. Cetera omnia quecunque profert humus, siue
“ annona, siue linum, sub his duodecim nummis comprehensa sunt. Hec ipse Rothardus in presentia nostra
' confessus est, atque ad maius munimentum iterum laudauit, et assensu nostro confirmauit. Ut igitur hec
* omni tempore inconuulsa permaneant, carte nostre inscriptione, Sigillique nostri impressione hoc pactum
' corroborare curauimus. Subnotatis idoneis testibus, quorum nomina sunt hec. De Monasteriensi ecclesia,
‘ Heinricus prepositus et Albertus decanus maioris ecclesie. Ingelbertus prepositus. Ouo. Vdo. Willelmus. ca-
' nonici. De Capenbergensi uero ecclesia. Otto prepositus. Otto fundator eiusdem loci. Radingus prior. Hein-
Ficus. Alsteinus. Widecho. Lambertus. Ministeriales autem. Bernardus de Dulmena. Heinricus. Lubertus.
Amulricus. Erthmarus. Baldemarus. Heribordus de Svanesbule. Luthewigus. Bertramus. Johannes. Arnoldus.
et alii quamplures.
Facta sunt autem hec. Anno Dominice Incarnationis. M9. C9. L9, Indictione XIIII. Presidente sedi apo-
stolice Eugenio. Regnante gloriosissimo Rege CVNRADO. Imperante Saluatore nostro Jhesu XPYC60.
Von dem aufgedruckten Siegel ist nur noch ein Brucbstück übrig.
CCLXXVI.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Juttha Dei gratia Hereuordensis abbatissa. || Cunctis Christi
fidelibus ad noticiam uenire cupimus, qualiter duo fratres ministeriales ecclesie nostre, Adelbertus scilicet
et Heinricus, bona ecclesie que possidebant in Liudenesthorp uxoribus suis ab ecclesia nostra alienis, Athe-
log et Machthilt nuncupatis, uelud propria tradiderant. Nos autem ibidem uenientes et hanc tradicionem
a fidelibus cognoscentes, irritam fecimus hoc scilicet modo, quod ipsi prefati fratres cum uxoribus suis in
presentia nostra nostrorumque ministerialium ceterorumque uirorum honestorum ibidem commanentium,
ipsa bona ecclesie fore recognoscentes, in beneficium ea secundum ius ministerialluum a nobis susceperunt,
insuper et fidem in manus nostras sacramento firmantes dederunt, quod filii uel filie eorum ecclesie nostre
filiis conubio iungerentur, ne possessiones ipsorum ab ecclesia alienarentur. Et ut hoc in posterum a pro-
genie in progenies ratum permaneat, litteris sigillo nostro signatis confirmamus.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Jutta Dei gratia Hereuordensis|| abbatissa. Ad insinuandum
posteris quod factum est nobis presentibus, cunctis liquido patefacimus, quod Conradus quidam de Ove-
renberg cum matre sua Hathewige, que uxor fuit Geuebardi ministerialis nostri, pro obtinenda patris here-
ditate, fidem iuramento confirmans, in manus nostras spopondit, uxorem se de filiabus ecclesie ducturum,
quatenus possessio paterna iugiter sub dicione permaneat ecclesie nostre. Quod si forte propter aliquam
occasionem sicut nouit adinplere contempneret, bona predicta libere et absque contradictione uacarent
ecclesie. Susceperunt etiam tam mater quam filius ipsa bona iure beneficiali de manu nostra.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Jutta Dei gratia Hereuordensis || abbatissa. Sigilli nostri in-
pressione et huius scripture testimonio manifeste cunctis innotescimus, quod Volkoldus quandam Gerthrude
in Liudenesthorpe accepit in matrimonio, uxorem scilicet Hereboldi ministerialis nostri defuncti, cum omni-
bus que prefatus Hereboldus tam in hereditate quam in beneficio possedit. Sed ne bona ipsa tamquam
ab extraneis ab ecclesia distraherentur, idem Volcoldus fidem iuramento confirmans in manus nostras dedit,
quod filius ipsius Gerthrudis, uel si moreretur ipsius saltem Volkoldi filius alicui de nostris in coniugio
sociaretur. Quod si forte non fieret, predicte possessiones ad heredem qui proximus inter filios ecclesie
foret sine contradictione redirent.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Jutta Dei gratia Hereuordensis || abbatissa. Indicamus omni-
bus et futuris et presentibus, quod quidam Cóno in Liudenestorpe uxorem accepit Elisabeth filiam Ger-
8*
60 | 4150 — 1151.
hardi ministerialis nostri, cum his que Gerhardus idem tam in beneficio quam in hereditate possidebat
uotum quoque in manus nostras fide et sacramento firmatum fecit, quod filius uel filia ipsius inter homines
ecclesie nostre coniugium faceret. Et si forte contempnerent, heredibus qui sub ecclesia nostra promi
essent, bona prefata remanerent.
In hoc facto presentes et testes erant plurimi ex nostris. Esic. Hereman. Arnolt. Rotholf. Arnolt. Thie-
bolt. Svether. Johan. Wezelin. Helmwich. Ex habitatoribus loci illius. Heinric niger. Thiederic. Wifgank.
Anadus. Rotheger. Godefrith. et alii multi.
In Liudenestorpe posita sunt hec ecclesie Herevordensi Domus Rötholfi pro IIII.or marcis probai
argenti. Octo vinee ac ipso Rótholfo pro viginti marcis goslariensis argenti. Due in Lerrige. ILe in Wacka
Vna Gera inter duas uias. Vna circumsepta plantacio. Due in subprema parte uille. Thideric posuit vnam
uineam pro IlILer marcis probati argenti in Wackeu. Wizleo duas in Vloze. et in Seze, pro Ill. mars
probati argenti, terciam in Kereuelde pro IILbss marcis goslariensis argenti, excepto fertone. Ernost vna
Ouerbike pro tribus marcis goslariensis argenti. Heinric vnam in Wackan pro IllLor marcis et dimi
goslariensis argenti. Fretheric vnam pro IIII. marcis probati argenti.
Alles ist auf ein Pergament in zwei Kolumnen geschrieben, so dass die beiden ersten Sätze die eine, die übrigen de
andere Kolumne cinnehmen. Unter der ersten, kürzeren Kolumne, ist das Siegel an die Charte geheftet, aber xc
brochen. Alles ist von ciner gleichfórmigen Handschrift,
CCLXXVII.
Aus dem Liber quorundam privilegiorum des Klosters Licsborn.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Conradus diuina fauente clementia Romanorum Bex aug»
stus. Quotiens religiosorum virorum in suis oportunitatibus preces exaudimus, non tantum illis sed et nostr
saluti feliciter consulimus. Respectu igitur diuine misericordie, et qualiter nostra interest tranquillitati eccle-
siarum semper studere, Ecclesie Sanctorum Cosme et Damiani in Lisborn et monachis inibi Deo seruient-
bus, et sororibus iu Ecclesia Sancte Marie in Monasterio sub regulari districtione degentibus, in predis
suis que in territorio nostro Reumacensi, vidclicet in Lorstorp et Gimersheim et in Grien modo conquisie
runt et posthac iuste conquirere poterunt, in domibus, agris, vincis et aliis utilitatibus, securitatem et pz
cem perpetuam dedimus et nostra auctorilate sub banno regali per presentes et futuras generationes sar
ximus, ut ubi nominatur et est specialiter regia potestas, ibi pauperes Christi, de quibus predictum es,
specialiter nostram experiantur clementiam, et nullam patiantur oppressionem vel iniuriam. Vt autem huis
nostre tuicionis presidium stabile et ratum omni tempore permaneat, hanc paginam sigili nostri impres
sione signari precepimus. Huius confirmationis priuilegii testes sunt. Walterus maioris ecclesie in Colom
decanus. Gerardus Bunnensis archidiaconus et prepositus. Thieboldus Sanctensis archidiaconus et prepe
situs. Vlricus Susaciensis prepositus. Nicolaus abbas Sigebergensis. Liberi. Poppo de Hollende. Burchards
de Wede. Arnoldus de Blanchenheim et frater eius Gerardus. Gerardus de Hachene et frater eius Thiode
ricus. Heremannus comes de Hardenberch et frater: eius Neuclonch. Euerhardus de Heingebach. Walter
Susaciensis aduocatus. Ministeriales. Heremannus Coloniensis aduocatus. Heinricus de Volmuntsteine. Heinr-
cus de Alpenheim. Adolfus de Gorzenich. Amalricus de Wormerstorp. Philippus de Pirna. Thiemo de Se
sacia. Marsilius.
Signum domini Cünradi secundi Romanorum Regis augusti (L. M.)
Ego Arnoldus domini Cünradi secundi Romanorum Regis augusti Cancellarius vice Mogontini archiepi
copi Heinrici archicancellarii recognout.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M.C.LI. indictione XIII. regnante domino Cünrado secundo
glorioso Romanorum Rege augusto, anno regni eius XIII.
4151. 64
CCLXXV III.
Aus dem ältesten Corvey'schen Kopialbuche.
C. IN Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Wicholdus Dei gratia Corbeiensis abbas, Successoribus suis
regulariter ordinatis in perpetuum. Quia memoriam nostram in benedictione apud fratres nostros iugiter
permanere summo desiderio optamus, idcirco bona ipsis prouidere non tantum in animabus sed et in cor-
poribus pia sollicitudine intendimus. Proinde notum esse uolumus. uniuersis ecclesie nostre fidelibus tam
presentibus quam futuris, qualiter Montem qui uocatur sancti Michaelis, scilicet ecclesiam cum omnibus
ad eam pertinentibus, ad festum Sancti Remacli ad anniuersarium nostrum ordinauimus. Eundem namque
montem, quia de prebenda fratrum fuerat, pie memorie predecessor noster abbas Erkinbertus quondam
iturus Jherosolimam multis precibus euictus fratribus resignauerat, verum postquam exierat circumuentus
& quodam ministeriali suo Gerberto de Liuthmaressen, eidem ipsum montem in beneficio concessit. Quem
post mortem patris cum Ileinricus filius eius occupasset, per domnum Folkmarum abbatem ab illo recep-
tus est, data ei ac promissione, ut cum primum inter ministeriales vacaret talentum unum, in beneficium
ab abbate acciperet. Illis uero procedenti tempore seruicium unius abbatis apud Liuthmaressen, cuius
curtis ipse uillicus est, detinere cepit seque illud tamdiu detenturum dicebat, donec promissum beneficium
consequeretur. Vnde nos in diebus nostre prelationis tantum defectum mense abbatis per iniuriam fieri
per singulos annos equanimiter non ferentes, euocato eodem Heinrico, licet multo labore, tamen eo usque
per iudicia et sentencias comparium suorum iustis rationibus conuictum eum distrinximus, quod ipsum ser-
uicium nobis et mense abbatis Corbeiensis resignauit sub tali condicione, ut cum primum nobis uel suc-
cessoribus nostris uacaret, tal Y. in beneficio acciperet. Nos ergo cum predictum montem liberum in
manu nostra haberemus, licet eum diu fratres repetissent, nequaquam eundem a predecessoribus nostris
receperant uel fructum ex eo habuerant, simul considerantes quod idem mons emulationi et peticioni lai-
corum semper subiaceret, pro memoria et ueneratione Beati Remacli domini ac patroni nostri, nec
non pro remedio anime nostre, eundem montem cum omnibus pertinenciis suis, idem ecclesiam cum do-
tali manso et uillicatione cum mansis et agris ad eam pertinentibus et noualibus que a fratre nostro Go-
dammino in ipso monte extirpata et culta sunt, ad refectionem fratrum Corbeiensium in festo prenominati
patroni nostri et in anniuersario nostre ordinationis, id est in uigilia XI. Millium virginum designauimus, ea
scilicet ratione, ut a clerico nostro Hildewardo, qui nunc montem habet, uel si quis post eum habuerit,
in decollatione sancti Johannis Baptiste cellerario fratrum quindecim solidos, qui ad festum pertinent, in festo
autem sancti Dionysii item XV. solidos, ad anniuersarium diem electionis nostre, quamdiu uiuimus, per-
soluantur, postquam uero Deus ab hac uita nos euocauerit, in anniucrsario depositionis nostre idem XV.
solidos pro memoria nostra a fratribus in perpetuum habeantur. Porro hoc omnibus notum esse uolumus,
quod hunc montem clerico nostro Ilildewardo cum ecclesia et uillicatione et omnibus pertinentiis suis, sicut
supra scriptum est, sub eo pacto commisimus, ut quamdiu XXX. solidos temporibus superius denotatis
fratribus persoluerit, eodem beneficio non priuetur, mox uero ut hanc summam administrare noluerit, ipse
a beneficio tam ecclesie quam curtis cessabit, nec ullo tempore ecclesia et que ad ipsam pertinent a curte
-et suis pertinenciis separari poterit, sed utraque simul iuncta XXX. solidos annuatim persoluent, fratres
autem festum beati Remacli spontanea et communi eltönes in cappis et quinque candalis sollempniter cele-
brandum instituerunt, in cuius die festo priorem Missam in maiori ecclesia de sancto Remaclo, Maiorem
uero Missam in Capella que domui nostre adiuncta est, et sub eius titulo consecrata de dedicatione cole-
brabunt Ne quis igitur successorum nostrorum hanc karitatem fratribus a nobis constitutam ullo aliquando
tempore auferre uel imminuere seu aliquo modo alienare presumat sine consensu Corbeiensis capituli, sub
attestatione diuini nominis, predictum montem Sancti Michaelis fratribus Corbeiensibus ad festum Beati
Remacli et ad nostrum anniuersarium, secundum prescriptam rationem de cetero in eternum permansurum
62 | 1451.
ordinamus atque constituimus. Et ut ratum atque inconuulsum hoc constitutum per omnia tempora per-
maneat, hanc nostre conslitutionis paginam sigilli nostri impressione roboramus atque confirmamus. Hec
uero sunt nomina fratrum, quibus presentibus et testibus hec constitutio facta est. Heinricus prior. Engel-
gerus. Thidericus. Waltherus. Adelbertus prepositus. Thidericus. Adulfus. Conradus cellerarius. Elumigus.
Mechtfridus. Ysiko. Heremannus. Thegenhardus. Bruno. Conradus. Reinhardus prepositus Eresbergensis. Hei-
thenricus prepositus Groningensis. Reinhardus prepositus Kaminatensis. Conradus portarius. Adelbertus ca-
merarius. Bruningus. Abraham. Fiko. Lambertus. Othelricus. Heremannus. Thidericus. Cono. Berenwigas.
Liudolfus. Arnoldus. Reinmarus. Giselbertus mus. Frithericus. pueri. Rotholfus. Vnargus. Wernherus. Rober-
tus. Hartmannus. Reinherus. Sadso. Burchardus. Marcwardus. Wizzelinus. Anthonius. Heitholfus. Heremannus.
Actum Corbeie in Capitulo Anno Domini M*C?L^? primo, Indictione XVa. In die festo sancti confesso-
ris Christi atque pontificis Remacli, anno autem prelationis domni Wibaldi abbatis Corbeiensis VI?.
CCLXXIX.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Vuernherus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Justum est
et saluti congruum Deo seruientes pro posse nostro semper consolari, et tam ipsos quam bona eorum
contra prauorum hominum machinamenta tueri. Ea propter omnium fidelium tam presentium quam futa-
rorum aduertat industria, quod HATHEWIGIS abbatissa ecclesie beate MARIE semper uirginis, in Monaste-
rio, predia que suo in tempore ad usus eiusdem ecclesie iuste conquisita sunt, nostra auctoritate confir-
mari flagitauerit, uidelicet curtem Wrme cum decima. ltem curtem Vnkencthorpe cum quindecim mansis.
Item Gimnich tres mansos cum plaustrata uini. Engene decem et nouem solidos. In parrochia Hauekesbeke
decem solidos decime. Halstenbeke unum mansum. Wiseldere unum mansum. Duos iornales in agro Mona-
steriensi. Quartam partem molendini in ciuitate Monasteriensi. Telgeth ulteriorem aque ripam iuxta molen-
dinum. Nutbraken Siluam quandam. In parrochia Scopingen decem et septem solidos decimarum. Sindene
duos solidos et octo denarios decime. Doruelde curtem cum omnibus appendiciis suis. Cuius honeste peti-
cioni assentiens presentem inde paginam conscripsi et sigilli nostri impressione insigniri feci. Violatores au-
tem huius confirmationis, aut presumptuose aliquid super hec agentes, perpetuo anathemati obligaui. Sub-
scriptis idoneis testibus, tam clericis quam laicis, tam nobilibus quam ministerialibus. Clericis. Heinrico pre-
posito. Alberto decano. Engelberto preposito. Magistro Lamberto. Rabodone. Hartvigo. Ernesto. Vdone. Go-
defrido. Lüdberto. Heinrico. Nobilibus. Heinrico comite de Tikkeneburg. Euerwino aduocato. Theoderico de
(emene. Theoderico de Hagnen. Heinrico fratre Wernonis de Thulberge. Theoderico qui agnominatus do-
minus. Ministerialibus. Wlfhardo et fratre eius Friderico. Herimanno de Beverne. Bernhardo de Dulmene
et filio eius Gerhardo. Lüdberto de Ihterlon. Dernhardo de Gore et eius fratre Herimanno. Bertramo de
Doruelde. Thidboldo de Thungestorp. Machareo de Hornen. Arnoldo dapifero. Gerwino pincerna. Annone
Marscalco. Anno ab incarnatione Domini M9. C9, L?. Iv. Indictione XIII.
Das mit Pergementstreifen auf die Charte geheftete Siegel dieser Urkunde kommt in Ansehung der Figur des sitzenden
Bischofs, der schrägen Haltung seines Bischofsstabes in der rechten, und dem geschlossenen Buche in der an den
Leib angezogenen linken Hand, mit dem bei einer Urkunde von 1144 beschriebenen überein, doch ist der Schnit!
viel zierlicher, und der Kopf des Bischofs ungewöhnlich gross; ausserdem sitzt der Bischof auf einem einfachen, mi!
einem Kissen bedeckten Sessel, ohne hervorragende Armlehnen und Füsse; und die Umschrift ist: Wernerus (di
Endsilbe vs in einen Zug zusammengezogen) Dei Gratia Monasteriensis Epc.
CCLXXX.
Aus dem Fürstl, Salm - Horstmar'schen Archive.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Vvernherus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Justum est
et saluti congruum, Deo seruientes pro posse nostro semper consolari, et tam ipsos quam bona eorum
4151. 63
contra prauorum hominum machinamenta tueri. Ea propter omnium fidelium tam presentium quam futu-
rorum aduertat industria, quod fratres et sorores Ecclesie beate Margarete in Asbeke, bona eiusdem eccle-
sie nostra sibi auctoritate confirmari flagitauerunt, uidelicet domum dotis in Asbeke. Domum in villa Were.
Molendinum ibidem. Mansum in uilla Lecde. Ibidem mansum alium. Hege, duo maltia ordei. Midelwich,
unum maltium siliginis et decem et octo modios ordei. Stocheim, tria maltia ordei, et VI.’ botos lini. We-
teringen, unum maltium siliginis et duo maltia ordei, et tres denarios. Varlare, III. solidos. Becheim, 11.
maltia siliginis. Aldenrene, V. solidos et obulum. Osteruvic, IlILor maltia auene et IIILor modios tritici.
Wechethe, XII. denarios. Nen, IIll.or modios siliginis. Wellethe, VIII. modios siliginis. Beierincthorpe, unum
maltium siliginis. Allen, XII. maltia ordei. Buren, VIII. solidos et VIII. denarios. Lecden, XIII. solidos deci-
me. Beclo, VI. solidos decime. Were, XIL denarios. Lihtesthorpe, VII. solidos decime. Rene, V. solidos
decime et IIlLor denarios. Honhurst IL solidos decime et VI. denarios. Northwalde, XII. denarios decime.
Gerdenbruke, III. solidos decime. Alstede, II. solidos decime. Asbeke duos solidosedecime. Stenuvide, I.
solidos decime. Wedscare, III. solidos decime. Vinkenbrinke, III. solidos decime. Thasbeke, III. solidos de-
cime. Midelwic, IL solidos decime. Retherbrugge, III. solidos decime. Linthus, III. solidos decime. Ecgen-
rothe domum que dicitur Sperwerinchus soluentem II. solidos decime. Lare, XVI. denarios. Busensmithe,
V. solidos decime. Dulmene, III. solidos. Welleberge talentum decime: Quorum honeste peticioni assentiens,
presentem inde paginam conscripsi, et sigilli nostri impressione insigniui. Violatores autem huius confirma-
tionis aut presumptuose aliquid super hec agentes, perpetuo anathemati obligaui. Subscriptis idoneis testi-
bus, tam clericis quam laicis, tam nobilibus quam ministerialibus. Clericis. Heinrico preposito. Alberto de-
cano. Engelberto preposito. Erenwardo preposito. Magistro Lamberto. Hartwigo. Rabodone. Godefrido. Erne-
sto. Vdone. Nobilibus. Heinrico comite de Tikkeneburg. Euerwino aduocato de Freckenhorst. Theoderico
de Gemene. Theoderico de Hagnen. Godescalco de Ibbenburen. Arnoldo de Iburg. Ministerialibus. Wlfhardo
uillico. Bernhardo de Dulmene et filio eius Gerhardo. Hermanno de Beverne. Ludberto de Ihterlon. Ber-
tramo de Doruelde. Arnoldo dapifero. Gerwino pincerna. Annone Marscalco. Hermanno de Gore cum fratre
suo Bernhardo. Thidboldo de Thunkesthorpe.
Anno ab Incarnatione domini M?. C9. L?. To. Indictione XIIIIs.
Das Siegel, welches mit Pergamentstreifen auf die Charte festgeheftet war, ist verloren gegangen.
CCLXXXI.
Aus dem Fürstl. Salm- Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Warnherus Dei patientia Monasteriensium humilis minister,
cupiens per temporalia ad eterna promoueri, et cum dederit dilectis suis dominus somnum, cum ipsis
Deum deorum in Syon contemplari, consilio Monasteriensis ecclesic, tam laicorum quam clericorum, de-
creui tres elemosinarias prebendas de tribus curiis, scilicet Byllerbeke, Buren, Alnon, ecclesie Asbyke
lem conditionem, ut si uel mihi uel alicui successorum meorum has prebendas redimere placeret, quod
prefate ecclesie Asbyke reditus XXti. solidorum Monasteriensis monete conferret, et prebendas suas quibus-
cunque uellet distribueret. Sed quia temporalia transeunt, et leuiter obliuioni traduntur, hoc cyrographum
impressione mei sigilli signaui, et sub banno meo coram idoneis testibus, quorum nomina subter scripta
habentur, confirmaui. Heinricus maioris ecclesie prepositus. Adalbertus decanus. Engelbertus prepositus. Fre-
dericus custos. Lambertus. Liudbertus. Hardvvicus. Hernest. Heinricus comes. Bernhardus. Theodericus.
Rodülfus. Bernhardus. Wulfhardus et Fredericus frater eius. Godescalcus. Theodericus camerarius. Suethe-
rus. Contulimus prefate ecclesie sub eodem banno et coram isdem testibus in Legden octo solidos de de-
64 1151 — 1152.
cima Theoderici camerarii, quam uoluntarie nobis resignauit, unum etiam solidum de decima Wulfhardi in
Northwalden, et mansum unum cum mancipiis suis in Beckehem.
Dus Siegel scheint — obgleich unten ein Raum, zum Aufdrucken desselben, von der Schrift leer gelassen — angehängt
gewesen zu sein; ist aber spurlos verloren gegangen.
CCLXXXII.
Aus dem Fürstl. Salm- Horstmar'schen Archive.
T In nomine sancte et indiuidve Trinitatis. || Ego Vuernherus Dei fauente gratia Monasteriensis ecclesie
presul humillimus, sciens quoniam omnis homo sicut fumus deficiens cito uanescit et transit, et etiam sicut
quidam sapiens dicit, rara fides ideo est in hominibus, quia multi diuersa loquuntur, propterea dignum
duximus, litteris designafe, quomodo Dei adiutorio et nostro interueniente labore, ecclesia Dei in Asbeke
in quibusdam reditibus promota fuerit et ditata. Sciant igitur cuncti tam presentes quam oriundi, quod
quidam uir de conditione ministerialium progenitus, Amelongus nomine, habens mansionem in Schibbroke,
usque ad senectam cum uxore sua legitima uixerat sine liberis, qui tum pro anime sue remedio, tum pro
nostra sicut dictum est dilectione, talentum decimationis quo imbeheficiatus erat, in parochia Willeberge
situm, in manus nostras ea interposita conditione resignauit, ut ecclesie Dei in Asbeke et sororibus inibi
Deo famulantibus illud conferremus, ipse uero et uxor sua, quoad uiuerent, sine ullo grauamine, eo libere
potirentur. Vt igitur hec in perpetuum firma et indiuulsa permaneant, hanc cedulam super hac pactione
conscriptam propria manu insigniuimus. Huius autem firme et multorum illustrium uirorum sententia ap-
probate traditionis idonei testes sunt. Heinricus Monasteriensis ecclesie prepositus. Albertus eiusdem ecclesie
decanus. Eingelbertus prepositus. Lambertus magister. Nobiles. Theodericus de Gemene. Gozwinus de Ge-
mene. Rótholfus de Burclo. Ministeriales. Gerlagus camerarius. Eingelbertus frater eiusdem Amelongi. Heri-
mannus de Lare. Halt. de Alnen. Eingelbertus de Dülmene.
Das aufgedruckte Siegel des Bischofs hat die zuletzt beschriebene Form.
CCLXXXIII. .
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Frithericus diuina fauente gratia Romanorum Rex. || Ad Regie
dignitatis munificentiam pertinet, bene de RE publica merentibus uirtutum premia tribuere, vt et ipsi pro
sue fidei constantia laboris sui emolumenta percipiant, et ceteri ad exequenda imperii munia bone spei
pleni et alacres fiant. Nouerit igitur omnium fidelium nostrorum tam futurorum quam presentium industria,
Quod noster fidelis et karissimus, Monasterii quod noua CORBEIA dicitur uenerabilis abbas WIBOLDYS
nostram clementiam interpellauit, ut priuilegia Corbeiensis ecclesie, cui nunc idem uenerabilis abbas preesse
cognoscitur, inuouare et confirmare dignaremur. Cuius religiose peticioni, ob insignem ipsius fidem circa
dominum et patruum nostrum, beate scilicet recordationis antecessorem nostrum, inclitum regem CONRA-
DVM, nec non et circa promotionem nostram in regnum, cuius gubernacula Deo auctore post mortem cius
suscepimus, aurem pietatis inclinantes, per presentis pagine seriem, sub regie maiestatis tuitionem locum
ipsum, nouam uidelicet CORBEIAM, cum omnibus sibi tam intus quam foris pertinentibus assumimus, eumque
perpetua libertate donantes, quemadmodum pie memorie predecessorem nostrum eiusque progenitores reges
et imperatores ante eum fecisse cognoscimus, nostra et omnium principum auctoritate, lege in perpetuum
ualitura firmamus, ne prefatum monasterium noua CORBEIA in potestatem uel ditionem siue subiectionem
alicuius persone, seu ecclesiastice seu secularis dignitatis, per aliquam donationem seu commutationem ce-
dat, sed semper sub ordinatione et defensione regum uel imperatorum consistat, et libertàte quam hacte-
nus obtinuit in perpetuum potiatur. Et quoniam ab imperatore Luthewico duo monasteria constructa sunt
1152. 65
et a nostris predecessoribus honore et diuitiis aucta, unum uidelicet monachorum quod noua CORBEIA
dicitur, ad normam scilicet veteris Corbeie, Herevordense uero sanctimonialium ad similitudinem Suessio-
nensis monasterii, decretum est ab eis, vt Corbeiensis abbas quicunque pro tempore fuerit, procurationem
agat Herivordensis ecclesie, ita uidelicet ut iuxta consuetudinem qua ancillarum Dei congregationibus pro-
curari solent prepositi ex ordine ecclesiastico, tam in disciplina quam in cunctis negociis, que famule Christi
pro sexu et professione sua exequi non possent, ipsarum prouisor et patronus existeret: Nos quoque pre-
decessorum nostrorum uestigia sequentes, confirmamus et decreto in eternum ualituro statuimus, ut omnes
per successionem Corbeiensis cenobii abbates prescripta procuratione et patrocinio absque ullius contradi-
etione utantur, et seruata dignitate abbatisse, in quibus oportunum fuerit, Herevordensi congregationi assi- -
Stant. Confirmamus etiam eidem qui nunc diuina uocatione et communi atque concordi fratrum electione
Corbeiensi monasterio preest abbati scilicet WIBOLDO, nec non cunctis successoribus ipsius, auctoritate
in eternum ualitura, monasterium quoddam quod uocatur KEMINADA, quod piissimus predecessor et pa-
truus noster beate memorie CONRADVS Rex, pro fidelitate ct peticione prenominati fidelis et karissimi
nostri WIBOLDI abbatis, tradidit super reliquias corporis sancti VITI Martyris, per aureum donationis sue
anulum, in potestatem et ius atque dominationem Corbeiensis monasterii, ita uidelicet ut Corbeiense mo-
nasterium prenominatum monasterium scilicet KEMINADA, quemadmodum et a reuerendo patre nostro papa
Eugenio per auctoritatis sue priuilegium eidem Corbeiensi ecclesie confirmatum esse dinoscitur, cum omni-
bus prediis suis, siluis et aquis, tam foris quam intus ad ipsum locum pertinentibus habeat, possideat,
ordinet, utatur et seruet, sicut tenet sub suo regimine. iure uidelicet proprietario, tres abbatiolas quas
fundator eiusdem noue Corbeie Lüthewicus pius, magni KAROLI filius, ad eandem Corbeiam contulit, sci-
licet ERESBVRCH, nobile quondam Saxonum castrum, cum decimis circumquaque per duas saxonicas rastas
adiacentibus, nec non Meppiam atque VISBIKE, cum decimis et possessionibus undique ad eas pertinenti-
bus. Ad HERIVORDENSE uero monasterium in episcopatu Ásnebruggensi ecclesiam Buinidi cum subiectis
sibi ecclesiis. In parrochia MIMIERNIVORDI ecclesiam RENI cum his que ad eam pertinent ecclesiis. Pre-
terea quod ab exordio eorundem monasteriorum, Corbeie scilicet et Herivord, a nostris antecessoribus
constitutum est, nos quoque firmiter seruari uolumus, videlicet ut ubicumque ucl ipsa monasteria uel celle
eorum casas aut curtes habuerint, ex rebus quas ibidem laboribus suis adquirunt, decimas dent ad portam
monasterii, nec alibi eas dare cogantur, quatinus inde in nostram ac totius generis nostri perhennem mer-
cedem superuenientibus peregrinis et hospitibus seruiatur, sicut in regia capitulari et in decreto sinodali
permissum est, scenodochia et reliqua fidelium pauperumque construi hospitalia, et mos fuit semper in
sacris concedi cenobiis. Statuimus quoque, ne episcopi aut eorum archipresbyteri in ipsorum ecclesiis a
suis presbyteris missarum celebrationes fieri interdicant, sed si quid sui iuris sibi inde negari putant, ad
nostram presentiam et synodalis examinis iudicium. deferant. Sed et hoc decernimus, vt decimas uel deci-
males ecclesias, immo uniuersas possessiones suas in quibuslibet episcopiis, precipue in Bremensi, Osne-
burgensi et Patherburnensi, ubi plurimas habent et res et decimas, ita integerrime teneant atque possi-
deant, sicut ab antecessoribus nostris, regibus uidelicet et imperatoribus, hactenus tenuerunt atque posse-
derunt. Concedimus etiam iuxta decreta predecessorum nostrorum liberam utrique loco potestatem eli-
gende de propria congregatione in regimen sui congrue persone, et statuimus ut nullus iudex publicus
licentiam in homines ad monasterium Corbeieuse uel ad prenominatas cellas ipsius pertinentes ullam iudi-
ciariam habeat exercere potestatem, sed omnes eorum res coram aduocato ipsorum diffiuiantur, et ut
iusticiam que appellatur BVRCHBAN nemo sibi usurpare ibidem presumat, nisi cui potestas ab eiusdem
cenobii abbate concessa fuerit, et ut sibi homines licentiam habeant, tam ipsos quam predia sua eidem
monasterio conferre, nec quiuis iudex aut regia potestas solitum debitum aut publicum uectigal ab eis
deinceps extorqueat. Sane quod piissimum predecessorem nostrum inclitum et gloriosum principem felicis
memorie dominum ac patruum nostrum regem CONRADVM ex iudicio principum nostrorum et nobilium
regni in plena curia statuisse cognoscimus, nos quoque eius uestigia sequentes decreto in eternum ualituro
Cod. dipl. bist, Westfal, UI, 9
66 4152.
firmamus atque statuimus, ut nullus laicorum habitationem infra muros predicti Corbeiensis monasterü sh
aliquo modo usurpare audeat hereditario iure, sed cymiterium quemadmodum congruum est religiosorua
habitationibus liberum et expeditum omni tempore pateat. Hoc quoque simili firmitate precepto nostm
roboramus, vt dapiferi atque pincerne Corbeiensis abbatis nullam omnino potestatem de committendis ck-
uibus rerum domini sui habeant, sed in dandis clauibus et ordinandis rebus domus sue liberam potestatem
quemadmodum a predecessore nostro per iudicii sententiam determinatum esse nouimus, abbas in perpe
tuum obtineat. Vt autem hec omnia rata et inconuulsa in perpetuum habeantur, cartam hanc conscribi &
sigilli nostri impressione signari precepimus. Testes uero hi affuerunt. Sveno Rex Danorum, qui ibiden
regnum suscepit de manu domini regis. KNVT alter Danus, qui ibidem regnum in manu domini regis refı-
tauit. Hartwigus Bremensis archiepiscopus. Öthelricus Halberstadensis episcopus. Burchardus Argentinens
episcopus. Wikmannus Cicensis episcopus. Daniel Pragensis episcopus. Bernhardus Patherburnensis episc
pus. Heinricus Mindensis episcopus. Heremannus Ferdensis. Anshelmus Hauelebergensis. Emehardus Miche
lemburgensis. Wikkerus Brandeneburgensis. Marquardus Fuldensis abbas. Heinricus Heresfeldensis abbas
Arnoldus Niemburgensis abbas. Heinricus dux Saxonie. Dominus Welpho auunculus eius. Conradus Marchi
de Misna et filii eius. Marchio Adelbertus et filii eius. |
Signum domini Fritherici Romanorum regis inuictissimi. (L. M.)
Ego Arnoldus cancellarius uice Heinrici Maguntini Árchicancellari$ recognous.
Data IN CVRIA Mersburch, Anno incarnationis Domini M*. C*.LII?. Indictione XVa. Anno Domini Fr-
therici Romanorum Regis I?. Actum in Christo feliciteR. AMEN. XV9. Kal. JVNII.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CCLXXXIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Quoniam multiplicibus hominum laboribus accrescere sole
noue questiones prioribus, uisum est nostre paruitatis ingenio, quedam que tractata sunt nostri tempor
articulo, scripture commendare memorie, ut tam sint nota future posteritati, quam presentium Christo cre
dentium sanctitati. Igitur ad Monasteriensis ecclesie tutamen munitio constructa fuit in uilla que dicitur Los.
qua post obitum uenerabilis episcopi Vuernheri quidam nobilis homo, Godescaleus nomine, se inbenefice
tum esse asseruit. Domnus autem Fhithericus Secundus, factus episcopus, his Godescalci iuste reniten
assertionibus, ipsam munitionem eum iniuste sibi se mancipasse publice profiteri compulit, hac interposita
conditione, ut Godescalcus, porte clauibus sibi creditis, quamdiu uiueret, Castellanus sine ulla offensiow
permaneret, nisi forte pro aliquibus excessis omni suo beneficio iuste priuaretur. Domnus etiam episcops
edificia sua munitioni superponeret, et omni fempore sibi pateret, ut si forte ipsum uel quemquam suorom
alicuius uuerre uexaret molestia, huius munitionis tutamento muniretur. Est et alia interposita conditio, &
uiuarium, quod ipsam munitionem circumfluit, in solius episcopi potestate permaneret. Habet etiam Mon-
steriepsis ecclesia forestum in nemore quod dicitur Lisnere, quo se prefatus Godescalcus nichilominus im-
beneficiatum affirmauit, quod similiter se sibi iniuste usurpasse recognouit, ita tamen, ut singulis annis duos
ceruos et duas ceruas, aprum et suem, non amplius beneficiario iure possideret. Omnes quoque querelas
per forestarios ad ipsum delatas corrigeret, et compositiones, LX. uidelicet solidos, in proprios usus susci
peret, et si qua sunt alia iura forestariorum. Quod si forte in his alicuius grauedine molestatus coram
episcopo querelas detulerit, domnus episcopus ad sue maiestatis beneplacitum et proficuum omnes compc-
sitiones reciperet. Idem etiam Godescalcus, post excessum beati Vuernheri episcopi, unius diei episcopale
seruicium de curte Lon in proprios usus contraxerat, quod sicut et cetera se iniuste distraxisse recognouit
Regimen etiam populare super VI. parrochias, Lon scilicet, Winethereswik, Aladnon, Versneuelde, Sele
hem, Hengelo, quod se ex comitatus sui iusticia possidere iactabat, sicut alii uulgares Comites ab episcopo
1152. 67
seruandum suscepit. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M. C. L.II. indictione XV. presidente Romane
eeclesie Eugenio Secundo, regnante gloriosissimo Romanorum Rege Fritherico I. Et ut hec in perpetuum
inconuulsa permaneant, domnus Frithericus episcopus hanc cedulam proprii sigilli impressione insigniuit.
Huius rei testes sunt. Heinricus maior prepositus. Engelbertus prepositus. Engelbertus Frisie prepositus.
Liberi. Godescalcus de Versneuelde. Vuinemarus et Adalhardus fratres eius. Ministri. Bernhardus de Dul-
mene. Stephanus de Frethene.
Das der Urkunde aufgeheftete Siegel kommt mit dem bei der nächstfolgenden Urkunde beschriebenen überein,
CCLXXXV *).
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Fridericus " utinam Dei gratia sancte Monasteriensis
ecclesie episcopus, tam futuris quam presentibus in Christo fidelibus, notum fieri cupimus, quod quidam
nostre ecclesie minister, Ludbertus ?) nomine, instinctu diuine pietatis, temporibus nostri predecessoris Wern-
heri felicis memorie, pro spe remunerationis eterne, cellulam in predio suo iuste acquisito, in loco uide-
licet qui Honholte nuncupatur, construxit, ct ipsam sancte Dei genitrici Marie, cum curte que in prefato
loco sita est dicauit, presentibus et collaudantibus suis tunc temporis iustis heredibus, quorum ista sunt
nomina. Adelheidis filia ipsius, sub mundiburdio sui mariti Gozwini. Walthardus de Beuernon, uterinus frater
eius, presente et consentiente filio eiusdem ®) Ludberto *). Affuit preterea Godefridus canonicus maioris
domus, cum fratre suo Heinrico de Sconebeche 5), filii sororis Ludberti ), una quoque soror eius Ot-
burch ?) nomine, cum duobus filiis suis Egkeberto 8) et Walthardo, affuit et collaudauit. Hanc cellulam qui-
dam preterfluit amnis. Omnem terram prefate curtis cultam siue incultam ad occidentem fluminis sitam
duabus in partibus prefate cellule contradidit, in tercia parte filie sue hereditario iure dereliquit. Nemus
autem ex parte australi fossato siguatum, a leua ucro usque ad uiam que antiqua dicitur, eidem cellule
contulit, pascua uero ex utraque parte fluminis communia concessit ?. Preterea domum quandam in Holen-
beche !*) sitam, quam iure hereditario possederat, cum omnibus suis appendiciis, et decimam alterius do-
mus huic proxime, llIIer. solidos ualentem, et terram Albuthen duos solidos persoluentem, cum consensu
et uoluntate domini Heinrici prepositi, a quo inbeneficiatus erat, et aliam domum in Ascheberge, que X.
solidos soluit, nec non mansum unum in Westenuelde, de quo llller. solidi dantur, et unum mansum qui
in Cumpe situs est et III. solidos persoluit, et aliam domum in Walegarden, II. solidos et duos nummos
persoluentem, item mansum in Honhorst IlIIor. solidos reddentem, et XVI. solidos decimarum, in Nigenberge
X., in Honsele V., de terra Benzonis I. !!) solidum, qüibus ab episcopo mbeneficiatus erat, eidem cellule
contulit, consensu episcopi et testimonio ipsius ecclesie. Preterea dominus Wernherus episcopus decimam
quandam in uilla Helnen et Alsteden, 'X. solidos persoluentem, quam Walthardus de Beuernen et filius
eius Ludbertus !?), quorum beneficium fuit, pro remedio animarum suarum in manus ipsius reddiderunt,
predicte ecclesie quiete perpetuo tenendam contulit, ipso die, scilicet VIII. Kal. Mai, quo eam sancti spi-
ritus gratia inuocata dedicauit. In predicta quoque die matrona quedam Ludmodis !5) nomine et filii eius
Herebordus et Fridericus, mansum unum in Vlflon III. solidos reddentem, et Bertramnus de Aldenberge et
Rolandus eius frater, et Rikenze utrorumque mater, sepe nominate ecclesie terram in uilla cui nomen est
*) Eine andere, im Konigl. Geh. Staats- Archive zu Berlin befindliche Ausfertigung, hat die in den Noten angezeigten Ab-
weichungen.
1) Darüber geschrieben: 11%. 2) Liudbertus 3) eius *) Liudberto 5) Sconenbeke 5) Liudberti 7) Othburch ®) Egeberto
9) Hier ist eingeschaltet: et cum fratres sanguinem minuerunt, in piscina piscandi eis licentiam libere tribuit, 1°) Holen.
beke !!) unum !?) Liudbertus !5) Liudmodis
9 *
08 4152 — 1153.
Ilonhorst, de qua XII. denarii persoluuntur, intuitu diuine misericordie consequende contulerunt. Vt autem
huius nouelle fundationis inchoatio firmior teneatur et certior, sigilli nostri impressione hanc nostram car
tulam, sicut et predecessor noster suam super eadem re conscriptam, insigniri precipimus, et ne qua
temerario ausu hanc traditionem uiolare seu infringere presumat, auctoritate apostolorum principis et nogtn
sub anathematis comminatione interdicimus. Huius autem nostre auctoritatis confirmatio siue corroborati
: acta est anno dominice incarnationis M9. C9. L^.II?. indictione XV. presidente Romane ecclesie papa Eugen
secundo, regnante Friderico I9. Romanorum rege glorioso, ordinationis uero nostre primo. — Nomina ec
rum qui presentes fuerunt testium et in maiori ecclesia canonicorum hec sunt. Heinricus prepositus. Adel
bertus decanus. Engilbertus 1°) prepositus. Vdo custos. Vezelinus !6). Godescalcus. Rabodo. Gisilbertus. Hart
wigus cantor. Ouo. Lambertus magister scolarum. Meinricus. Hec sunt nomina laicorum. Euerwinus aduoc-
tus de Frekenhorst. Wolfardus 7) urbis prefectus. Bernhardus camerarius. Bertramnus, et item Bertram-
nus 18), et frater eius Rolandus, et alii plures.
Hoc etiam huic scedule dignum duximus inserere, quod presbiter de Hauesbeche !9) Diemarus %) m-
mine, omnem suam iusticiam, quam in sepeliendis mortuis ?') in prefate cellule dotali domo possederai
nobis presentibus, et prefatis testibus, eidem cellule perpetuo possidendam remisit ??).
Das mit Pergamentstreifen auf die Charte geheftete grössere Siegel greift über die beiden letzten Zeilen des ursprüsg-
lichen Textes weg, und ist sehr beschädigt. Dasselbe zeigt den sitzenden Bischof, mit unbedecktem Haupte, ia de
rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein Buch haltend, auf einem Stuhle dessen Armlehnen aus Thierköpfe
gebildet sind; die Figur des Bischofs ist sehr unformlich, mit kurzem Körper, grossem Kopfe und starren Auges;
von der Umschrift ist noch die letzte Hälfte: Monasteriensis Ep. Scds. +. zu lesen. — Der Zusatz ist von einer as-
dern Hand als das Vorhergehende, bis an das wahrscheinlich schon vorher aufgedruckte Siegel, geschrieben 2).
j CCLXXXVI.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
Eugenius episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filis Ottoni preposito ecclesie sancte Marie de (a
pemberg, eiusque fratribus tam presentibus quam futuris canonicam uitam professis IN PPM. || Religiosam
uitam eligentibus apostolicum conucnit adesse presidium, et protectionis nostre suffragium impertiri. Ne
forte cuiuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito reuocet, aut robur quod absit sacre religionis in-
fringat. Ea propter, dilecti in domino filii, Otto preposite ceterique fratres in ecclesia beate Marie de
Capenberg ad Dei seruitium congregati, uestris iustis petitionibus clementer annuimus, et felicis memorie
PP. HONORII predecessoris nostri uestigiis inherentes, prefatam ecclesiam, in qua diuino mancipati estis
obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et presentis scripti priuilegio communimus. In-
primis siquidem statuentes, ut ordo canonicus, qui secundum Dei timorem et beati Augustini regulam ibi
auctore Domino institutus esse dinoscitur, perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Preterea
quascunque possessiones, quecunque bona in terris, uineis, mancipiis, censibus, decimis, molendinis, aquis,
nn €
M) primo 1) Engelbertus 1°) Wecelinus 17) Wolfhardus 18) et it. Bertr. fehlt. 1°) Haueskebeke. ?9) Tiemarus 2!) in
sep. mort. fehlt. ??) Der Satz: Hoc etiam etc. ist im Zusammenhange mit dem vorhergehenden fortgeschrieben, und es
folgt hierauf noch: Quidam etiam beati Pauli ministerialis Geltmarus nomine, duobus solidis decime in prefata domo Hon-
horst inbeneficiatus, in manus nostras remisit, quos nos quoque eidem cellule perpetuo optinendos, pro nostre anime re-
medio concessimus. Dieser letzte Satz ist mit anderer Tinte als das Vorige geschrieben. 23) Das Siegel des Berliner Exem-
plars hat zwar im Ganzen dieselbe Einrichtung, wie das oben beschriebene, ist aber viel sauberer geschnitten, besoaders
ist die Figur des Bischofs edler und richtiger gehalten, und dieser sitzt auf einem Stuhle olne Armlehnen; die Umschrift
heisst: Frithericus Dei Gra. Monasteriensis Eccle, Epc. 7.
4153, 69
- aquarumue decursibus, pratis, pascuis, nemoribus, campestribus, collibus; uallibus, aut quibuslibet aliis
rebus eadem ecclesia inpresentiarum iuste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum,
largitione regum uel principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis, Deo propitio poterit adipisci,
firma uobis uestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximus uocabulis ex-
primenda. Cappenberg. Curede. Wisele. Wesheim. Werne. Hele. Alsstede. Mengede. Nette. Hilbeke. Sorbeke.
Langere. Wetmare. Stikelewic. Curtem que -nuncupatur Velmede. Et quicquid uobis Winemarus de iure
suo rationabili dispositione concessit, Ex concessione quoque venerabilis fratris nostri Frederici Monaste-
riensis episcopi ecclesiam que uocatur Werna, et ecclesiam que nominatur Alnon. Nec non decaniam in
predicta ecclesia de Werna. Ad hec paci et quieti uestre prouidere optantes, auctoritate apostolica inhi-
bemus, ut nulla ecclesiastica secularisue persona Cappenberg et eius ambitum ui uel fraude occupare, uel
incastellare presumat, aut religiose conuersationis uiros exinde remouere. Sed nec alicui fratrum uestro-
rum post factam ibi professionem liceat a loco ipso discedere, discedentem uero sine communium cau-
tione litterarum nullus audeat retinere. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat eandem eccle-
siam temere perturbare, aut eius possessiones auferre, uel ablatas retinere, minuere, seu aliquibus uexa-
tionibus fatigare. Sed illibata omnia et integra conseruentur, eorum pro quorum gubernatione ac susten-
tatione concessa sunt usibus omnimodis profutura. Salua dyocesani episcopi canonica iustitia, Si qua igi-
tur in futurum ecclesiastica secularisue persona hanc nostre constitutionis paginam sciens contra eam te-
mere uenire temptauerit, Secundo tercioue commonita, nisi presumptionem suam congrua satisfactione cor-
rexerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se iudicio diuino existere de perpetrata iniqui-
tate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini redemptoris nostri Jhesu Christi alie-
na fiat, atque in extremo examine diuine ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco sua iura seruanti-
bus sit pax Domini nostri Jhesu Christ. Quatenus et hic fructum actionis bone percipiant, et apud supre-
mum iudicem premia eterne pacis inueniant. AMEN. amen. AMEN.
(Spruchkreis mit der Innschrift: Ego Eugenius ca tholice ec cle. eps. SS. (Bene v alete )
Fac mecum domine signum in bonum.)
+ Ego Conradus Sabinensis eps. SS.
j Ego Ysmarus Tusculanus eps. SS.
T Ego Hugo Hostiensis eps. SS.
+ Ego Gregorius presbiter cardinalis de sancta Maria — | Ego Otto dyaconus Cardinalis sancti Georgii SS.
tristiberis SS.
+ Ego Humbaldus sancte Praxedis pbr. cardinal SS. + Ego Gregorius de sancto angelo dyaconus card.
T Ego Johannes de sancto Johanne et Paulo pbr. 7 Ego Jacinctus dyaconus Cardinalis de scola greca.
cardinal. SS. Sce. Marie. SS.
Datum Laterani per manum Bosonis, sancte Romane ecclesie scriptoris, III. Non. Januarii, Indict. XV.
Incarnationis dominice anno M*. C9. L*.II*. Pontificatus uero domni EUGENII PP. Ill. anno VIII^.
Das gewöhnliche Bleisiegel ist mit rothseidenen Fäden angelıängt,
CCLXXXVII.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
Eugenius episcopus seruus seruorum Dei. Dilectis filiis Ottoni Preposito Ceterisque fratribus Cappen-
bergensis ecclesie, et eiusdem congregationis Sanctimonialibus in Wisela Deo famulantibus, Salutem et apo-
stolicam benedictionem. Decimas a populo Sacerdotibus atque Leuitis esse soluendas, diuine legis sanxit
auctoritas. Ceterum a Canonicis siue clericis communi uita uiuentibus nulla ratio sinit, ut Episcopi uel
10 1133.
persone quelibet ecclesiastice seu mundane decimas de ipsorum laboribus propriis uel nutrimentis accipias,
beato scilicet Gregorio magno et egregio doctore attestante atque dicente, Communi uita uiuentibus de
faciendis helemosinis et exhibenda hospitalitate, nobis quid erit dicendum, cum omne quod superest m
piis causis debeant erogare. Quam ob rem presentis scripü pagina sanctimus et auctoritate aposiolia
constituimus, ut nulli episcopo, nulli ecclesiastice seculariue persone ullo umquam in tempore licentia pe
teat, de laboribus quos propriis manibus sumptibusue colligitis, uel etiam de nutrimentis uestris decimas
a vobis exigere, nec quietem uestram occasione aliqua perturbare, sed potius ab huiusmodi uexationibw
et exactionibus expediti, diuino seruitio diebus ac noctibus libera mente uacetis. Si quis autem ausu teme
rario contra hec uenire temptauerit, nisi presumptionem suam satisfactione congrua emendauerit, indigss
tionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius incurrat Datum Viterbi, anno De
mini M9. Co. Lo.IIIo, X. Kal. Junii.
Das gewöhnliche bleierne Siegel ist mit rothseidenen Fäden angehängt.
CCLXXXVIII.
Aus dem Archive des Johannis-Stifts zu Osnabrück.
Cum omnis decimacionis usus secundum instituta patrum ecclesiis iuste deberetur, inter laicos qu
eas beneficio obtinent magna frequenter disceptatio de eis habetur. Habita igitur discordia inter dominum
Willehelmum de Holte et Sifridum de Hufe, de colligenda domus sue decima Hufe, utriusque amicorum
consilis hac tandem condicione sedata quieuit. Scilicet ut singulis anuis idem Sifridus domino Willehelmo
pro prefate domus decima duodecim nummos in festo sancti Mathei soluat, et in festo sancti Andree XI
modios siliginis suo labore usque Holte deducat. Hoc etiam interposito, ut si quos agros domui eidem
non pertinentes et eidem Willehelmo decimam soluentes ipse S. suo aratro excolat, de his preter supra
dictam conuentionem sicut iustum fuerit' decimam soluat, et si qui agrorum S. a decimatoribus domni Wil
lehelmi seminentur, S. decima permaneat. Vt ergo hec conuentio rata et inconuulsa permaneat, notum
sit omnibus tam presentibus quam futuris, quod ego Philippus Dei gratia Osnaburgensis ecclesie episcopus
utrorumque rogatu sigilli mei impressione signaui, et ne quis infringere audeat testibus subscriptis confir
maui. Eluericus maioris ecclesie prepositus. Theodericus beati Johannis ecclesie prepositus. Tiemo decano
maioris ecclesie. Albertus beati Johannis ecclesie canonicus. Laici. Atholfus de Bernigtorpe. Hao! de Kiluere.
Hartuihe de Angara. Gerbracd de Askan. Liubran de Angara. Rodolf. Heinric de Holte. Ruolt ipsius Wil.
ministerialis. et ceteri innumerabiles.
Actum in communi synado in Osnaburg. Vl. Kal. Junii anno dominice incarnacionis M. C. L. III. Indi-
ctione I.
Das aufgedruckte kreisförmige Siegel zeigt das vorwärts sehende Brustbild cines Geistlichen mit unbedecktem Haupt.
in der rechten Hand einen Bischofsstab, in der linken ein Buch haltend; mit der Umschrift: Philippus Osnabrus-
gensis Epc. T.
CCLXXXIX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Bernhardus Dei misericordia Patherbornensis eccles
episcopus, notum facio uniuersitati fidelium tam futurorum quam presentium, quod cum essem sollicitus.
Christi pauperibus in Hersvithehusen pro regno Dei laborantibus presentis uite necessaria iuste et rationa-
biliter prouidere, inueni prope siluam que dicitur Osninc predium quoddam Kyueninchusen nominatum.
quod a preposito Rökero fratribus maioris ecclesie in Patherbornen olim traditum fuerat sub eo pacto, u!
eo defuncto singulis annis in anniuersario ipsius unicuique fratri albus panis et caseus atque emina ceruisk
pe
41583. i1
inde daretur. Sed id ipsum predium plus quam XXX. annis desertum et arbustis in eo obortis horridum
cultore caruerat, nec ullus usus inde fratribus proueniebat. Hoc itaque ego cum consensu et collaudatione
ómnium fratrum concambio iusto et ipsis placito obtinui, quod uidelicet in Synethe omnem decimam, de
duabus domibus in Liodbike, de una in Brehtine, et de una in Gokesterteshusen, item de una in Godeslo
et de una in Ebbekenhusen prouenientem, pro ipso eis concessi, ita tamen ut frugum decima Illlor. solidis
redimatur, altilium uero uel eorum animalium que domi aluntur iuste requiratur et fideliter soluatur. Et
cum optinuissem, predictis Christi pauperibus ad presentis uite subsidium tradidi perpetualiter possidendum.
Hanc autem commutationem et traditionem scripto presentis pagine et sigilli mei impressione atque episco-
palis banni auctoritate confirmaui, ita ut si quis maliuolus unquam infringere uoluerit, gratia Dei priuetur
et perpetuo cum Juda fure et proditore anathemate feriatur. Testes autem qui affuerant hi sunt. Bernhar-
dus prepositus. Alemarus decanus. Lanfridus. Ecbertus. Reinbertus. Euergisus. Heremannus. Vífo. Conradus.
Herebertus. Sifridus. Godgscalcus. Bernhardus. Manegoldus. Altmannus. Hugo. Volbertus. Meinricus. Burchar-
dus. Bezelinus. Lothewicus. Conradus. Liberi. Volquinus aduocatus. Widekinus frater eius. Thieumarus de
Buren. Liudolfus de Osthe. Giuehardus et frater eius Dudo. Ministeriales. Liudoldus. Heinricus. Manegoldus.
Eizo. Heremannus de Halmere. Conradus de Culite et frater eius Bertoldus. Conradus Stapel. Hugo de
Hegkeldere et frater eius Richardus. Conradus camerarius. et alii quam plures. Acta suut hec autem anno
ab incarnatione Domini M.C. quinquagesimo III. Indictione le. Fretherici regis auno primo, episcopatus
nostri XXV.
Das in der Mitte des leeren Raumes unterhalb der Schrift aufgedruckte kreisformige Siegel zeigt den Bischof, entblüssten
Hauptes, in der rechten Hand den Biachofsstab, in der linken ein offenes Buch haltend, auf einem niedrigen Stuhle
sitzend, mit der Umschrift: T. Bernbardus. Dei. Gra. Patherburnensis. Eps.
CCXC.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus diuiua favente clementia Patherburnensis epi-
scopus. Ordo exigit nostri ministerii predia ecclesiarum patrimonia videlicet pauperum ecclesiastica nos
debere defensione tueri. Propterea universitati fidelium notum facimus, quod quidam Hinricus de Gerdene
monasterium feminarum secundum regulam beati Benedicti in proprio fundo fundavit, eique omne suum
allodium in Gerdiue et in Sedeshem cum omni usufructuario legitimis heredibus suis consentientibus in
nostra presentia et in communi conventu populi sub banno regali libera traditione donavit, Villam quoque
Hampenhusen, quam jure beneficiario tenuit, ut a Comite Herimanno cidem mouasterio conferretur elabo-
ravit. Postea vero idem Heinricus predictum monasterium cum omni possessione sua matri nostre ecclesie
et beato Liborio mancipavit, ita ut absque omni exactione sub potestate episcopi liberum permaneat. Nos
autem bonis principiis novelle plantationis plurimum congaudentes, consilio fratrum nostrorum et virorum
religiosorum, sorores in Yburgh commanentes propter paupertatem et loci incommoditatem illuc transtuli-
mus, ita tamen ut omnia que privilegiis et banno nostro firmata ante possederant, libere in suos usus reti-
nerent. Quibus etiam adiecimus decimas omnes de Gerdine et de Sedeshem et de Hampenhusen, in Wi-
then quoque duos mansos cum decima, item ibidem mansum unum, decimam de Walderinctorp, quinque
mansus in Hoestem cum decima, in Vrodenhusen quatuor mansos. Preterea collata sunt ab aliis predicte
ecclesie una domus in Vrodenhusen una domus in Dalsen una in Hederen una in Hadesen una in Thides-
hem una in Liuderwardeshem. Hec bona predicto modo conquisita vel alia adhuc conquirenda cum omni-
bus appendiciis suis, videlicet mancipiis, domibus, areis, agris, silvis, pascuis, aquis, molendinis, piscatio-
nibus, cum omni denique utilitate que inde quocunque modo pervenire potest prefate ecclesie in usus
pauperum inibi Deo servientium stabilimus et auetoritate Dei et beati Petri et banno nostro sub divini ex-
actionis commutatione in perpetuum confirmavimus. Ordinamus eciam ut predicte sorores cum fratribus
72 4153.
suis sub abbatis regimine secundum regulam beati Benedicti viverent, et abbatem sui ordinis eligendi ly
ram habeant potestatem, Advocatum quoque de nostra manu investiendum ut similiter eligerent ws
gravis et inportunus eis esset removerent, concessimus. Hujus rei veritas ut ad noticiam posterorum &
bata permaneat, hanc cartam conscribi et sigilli nostri impressione signari, et testes.qui affuerunt aset
fecimus. Nomina testium hec sunt. Bernhardus majoris nostre ecclesie prepositus, Almarus decanus, le.
bertus prepositus orientalis ecclesie, Tietmarus, Lantfridus, Uffo, Sifridus, Godescalcus, et alii quam pk
clerici, Cunradus abbas Patherburnensis, Cunradus abbas Helmwerdeshusensis, Boldewinus abbas Lim.
nensis, qui primus curam predicü loci tenuit, Liberi homines, Volquinus et Widekindus fratres de Swae
bergh, Heremannus de Lippia, Adelbertus de Euerstene, Werno de Brach, ministeriales Luidoldus, Ber.
dus, Cunradus, Adelbertus, Heinricus, Hartmannus, Audreas et alii multi. Acta sunt hec Anno dommim
incarnationis Millesimo centesimo quinquagesimo tercio, Indictione prima, regnante domino Frederico M
manorum rege, anno regni ejus secundo, presidente in Cathedra Patherburnensj venerabili domino Be
nardo anno ordinationis ejus vicesimo sexto.
CCXCI.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricus Dei Gracia dux Bavarie atque Saxonie. Noten d
cunctis fidelibus presentibus et futuris quod Hermannus comes qui hereditatem Sigifridi comitis a legis
heredibus emptam possedit, villam quandam Hampenhusen de eadem hereditate que fuit beneficium coe
dam Heinrici de Gerdine, ecclesie beati Petri quam isdem Heinricus in proprio allodio fundavit ad ws
pauperum Christi tradidit Quod tamen ut obtineret ipse Heinricus aliud beneficium Thinkelborch cos
reddidit, insuper et alia munera dedit. Nos autem tam pio operi congaudentes, ad nos enim occiso Be
manno Comite eadem hereditas Deo disponente pervenit, Predictam traditionem conscriptam nostra aut
ritate firmavimus et sigilli impressione signavimus, testesque idoneos annotari fecimus. Dominus Bernars
patherburnensis episcopus, Bernardus majoris ecclesie prepositus, Rembertus prepositus, liberi, Volyams
advocatus patherburnensis, Adolfus de Nienkerchen, Luidolfus de Dassele, ministeriales, Heinricus de Vil
Luithardus, Anno, Luippoldus, aliique multi. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M.C. LIII. Indie
prima regnante gloriosissimo Romanorum rege Frederico semper Augusto, anno regni ejus secundo.
x
TE" px. ie = Gel BE. dE MM o 0 m— 0. ge Ser Ve ee
Re ei
CCXCH.
Original in der Vercins- Sammlung zu Paderborn.
MONT O5»
re
—
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Robertus ccclesie Wilbodessensis prior totusque conoes
Monasterii, omnibus fidelibus Christi. Nouerint uniuersi presentem scedulam inspecturi, quod Wolberis
et uxor eius Margareta, et sorores eiusdem Margarete, Walburgis et Tetta, cum essent libere condienek
Doo et sancte Marie sauctoque Vito aliisque patronis eiusdem ecclesio i iure cerocensuali se contulerun ak
ut post mortem illorum quicquid melius haberent in equo uel aliis mobilibus, uel ueste, eidem ecder
cederet, non utique perdita libertate, sed in melius mutata, quia Domino Deo et Sanctis eius serure, ntt
nare est. Quos nos suscipientes et auctoritate Dei et beati Petri banno iure tali eidem ecclesie confirmet
tes, hanc scripturam confecimus et sigilli nostre ecclesie impressione fecimus roborari et testium apnoamtee
Acta sunt hec anno gratie Millesimo centesimo quinquagesimo tercio. Testes huius facti. Rotbertus pnr.
Rothengerus presbiter. Fratres. Godefridus. Conradus. Theitmarus. Herimannus. Heinricus. Lutheres 1%
Hartmannus. Thuringus. Geroldus miles. et alii quam plurcs.
m"wmMN
Das angebüngte Siegel ist zerbrochen.
1153. 73
CCXCIIT.
n nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Vuernerus Dei gratia Mindensis episcopus. || Salubriter et
diuine inspirationis ratione ordinatum atque constitutum est, ut que in augmentum diuini cultus,
consolationem et subsidium Christo famulantium, a fidelibus contradita fuerunt et attributa, cartis et
uerftium testimonia continentibus, futurorum noticie panderentur, quo uidelicet cumulande uirtutis
citamentum fieret, et opus pietatis nulla posteritatis obliuio abrogaret. Notum igitur esse cupimus
iitati tam futurorum quam presentium Christi fidelium, qualiter homo quidam nobilis, nomine Mira-
ıeredum suorum, videlicet filiorum ac fratrum ceterorumque sui sanguinis proximorum amissione or-
seculi huius erumpnas et aduersitates "animo fatescente perthesus, bona sua, que ampla satis et ho-
jatrimonii iure sibi successerant, pro anime sue suorumque remedio, Deo quo et largiente ea pos-
t, offerre curauit. Itaque cum duarum sororum suarum consensus astipulatione, coram mullis terre
us et honestis uiris, in mallo Bernhardi comitis, in pago Laginge, in loco Niubike, beato Petro eius-
inistro Mindensi episcopo, III. curias cum earum incolis contradidit. Bona etiam militum suorum
n interposita pactione dedit, ut si episcopus de his uellet habere seruicium, dimidium quod inde
ire posset redituum. prefato Mirabili quamdiu uiueret persolueret, sin autem, ubi ea Mirabilis de-
uellet, episcopus absque retractione concederet. Suam uero mansionem que uulgo Brok dicitur,
MAVRICIO et beato Egidio et fratribus in insula delegauit, cum prediis et decimis adiacentibus,
et Elmet cum decima, in Honhurst IL areas cum decima et earum agris, Areas quasdam iuxta
qui uocatur Risveld, cum agris ipsarum et decima, Decimam in Osterhoue cum agris adia-
is, Item decimam in Geteneburg. Has enim decimas de manu nostra ipse tenebat, quas loco
) resignante concessimus, decimam quoque in Eddessen, ut monasterium ibi conderetur et diuino
manciparetur. Preterea de silua circumstante quecumque eruderari uel innouari possent, horum de-
ibidem nostra donatione promisimus. Ipsum etiam locum ecclesiastica libertate et immunitate con-
es, cimiterium in eodem consecrauimus, et ministerialibus ibidem commorantibus, ipsique de curia
, sepulturam, uisitationem, unctionem et alia necessaria exinde preberi auctoritate nostra statuimus,
rdo sacerdote de Sulbike, cuius parrochie idem locus antea attinebat, collaudante et omne ius suum
nobis resignante. Et ut hec rata in perpetuum et inconuulsa permaneant, hanc paginam conscribi
s, testibus corroborauimus, banno nostro et sigilli nostri impressione firmauimus. Sunt autem hec
a prefato Mirabili huic ecclesie collata. Nienstide. Rothehusen. Wackeruelde. Eillenuelde. Ek wardinc-
Osterhoue. Risuelde. Elmet. Winethorpe. Honhurst. Ecclesia in Geteneburch cum omnibus attinen-
videlicet curtibus, areis et mancipiis. Ecclesia in Stenburch, cum omnibus inibi pertinentibus, curti-
iolendinis et mancipiis. I. mansum in Lacthorpe, IL in Bernessen, I. in Mundere, unam curtim in
e, unam curtim in Sulbike, unam curtim in Hursten, unam domum in Stidere, unam in Rinctelen,
in Basse. Ecclesiam in Svarmenstide. Preterea ministeriales suos utriusque sexus cum ipsorum assensu
tione ecclesie beati MAVRICII tradidit. Horum hii sunt testes. Thietfridus abbas de insula eiusque
res. Dauid sacerdos. Saulus. Tidericus. Volchardus sacerdos. Symon sacerdos. Hildeboldus subdiaco-
einricus sacerdos. Laici Mirabilis. Bernhardus comes de Wilepe. Jobannes de Hursten. Johannes de
de: Ernest. Fritheric. et alii multi.
Das Siegel, welches mit Pergamentstreifen angehängt war, ist verloren gegangen.
CCXCIV.
sn Copiale monasterii Hamerslebiensis auf der Bibliothek zu Cassel abschriftlich mitgetheilt durch den Bibliothekar Mooyer
su Minden,
Wernerus per misericordiam Dei Episcopus Mindensis, dilectis fratribus et uniuerso conuentui in Ha-
uen cum intimis orationibus in Ghristo salutem et paternam dilectionem. Venerabilis frater noster
L, dipl. bist. Westfal. II, 10
ri* 1158 — 1154.
A. prepositus ad nostram ecclesiam ueniens et conuentum fratrum nostrorum prospiciens, nostram amic-
ciam et fratrum nostrorum dilectionem querere sua interesse iudicauit. Quibus habitis, quod arctiori sen-
perque mansuro caritatis nexu nobis adstringi cupiens, non sibi tantum et fratribus qui secum ueneran,
sed et uestre congregationis uniuersitati cum magne deuotionis studio fraternitatis nostre consortium poste
lauit, et nos nichilominus cum magna omnium fratrum nostrorum beneuolentia, tum pro noste reliziuus
et discipline quam in ipso cognouimus reuerentia, tum pro ipsius conuentus intimo intuitu concessimus, at
eadem: de ipsius manu, nichil de uestre uoluntatis identitate diffidentes, recipimus. Certam itaque fiduciam
de orationum et elemosynarum, si qua Deo donante facere possumus, et aliorum que fratrum sunt part-
cipatione presentibus scriptis per manus latoris prepositi Adelberti uobis porrigimus et damus, et eadem
de manu eius recipimus. Si quis autem ex collegio uestro ciuitatem nostram intrauerit, prebendam sicui
unius fratris nostri habebit, obitum fratrum in missis in psalmis apud Deum sicut fratrum nostrorum me
mores erimus.
b
CCXCV.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et individue Trinitatis. |] Frithericus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Notum esse
uolumus tam presentibus quam futuris Christi fidelibus, qualiter quidam homo Adelwardus nomine, qui 4l
cameram nostram pertinet, quoddam allodium in Smithincthorp situm, quod hereditario iure possidebat
nobis, quia legitimum heredem non habebat, reddidit, et in dominium nostrum uoluntarie emancipauit
Nos uero ipsum allodium capelle nostre que in Werne est, quam et tunc temporis quia res exigebat denw
consecrauimus, pro amore Dei et salute anime nostre, in dotem perpetuam donauimus, ipsamque donabe-
nem presentis carte conscriptione firmauimus. Quicunque igitur presentium aut futurorum hanc nostram
legitimam donationem cassare seu infirmare ausu temerario presumpserit, sciat se perpetue excommunic
tionis uinculo quousque resipiscat alligatum. Fiat fiat. Actum est anno dominice incarnationis Mo. C». L^ llll*
Indictione II. sub Anastasio pp. regnante imperatore Romanorum Fritherico. Testes fuere. Otto Capenber
gensis prepositus Scds. qui et quondam comes *). Engelbertus vicedominus. Anselmus capellanus. Heiden
ricus presbiter. Ministeriales. Ludolfus. Baldemarus. Ludewicus villicus. Hadewerc et Fridericus Capellani
et alii quam plures. Amen.
Das kleinere Siegel des Bischofs ist mit einem Pergamentstreifen angehängt, aber schlecht erhalten.
CCXCVI.
Aus dem Fürstl. Salm- Horstmar'schen Archive,
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Quia frequenter pax eorum, qui in monasteriis diuino seru-
cio mancipati sunt, graui molestia concutitur, dum possessionibus ipsorum a prauis hominibus calumpne
parantur, pium et iustum esse cognoscitur, ut hii quos diuina gratia ad arcem pontificatus euexit, religio
sos diligant, et loca eorum cum omnibus pertinentibus ad ipsos pia semper protectione muniant, et calum
*) In dieser Angabe liegt offenbar ein Fehler. Der gewesene Graf Otto war der dritte Propst von Kappenberg, wiewekl
der zweite seines Namens, da sein Vorgänger auch Otto hiess; allein dies letzte Verhältniss passt hier auch nicht; dess
da Otto I. noch 1155 eine Urkunde ausstellte, auch nach andern Nachrichten erst 1156 gestorben ist, so kann Otto ll.
nicht 1154 schon als Propst genannt werden. Die wahrscheinlichste Erklärung ist, dass die Urkunde erst längere Zeit osch
der Verhandlung abgefasst wurde, und der Schreiber die beiden Ottonen, von denen der eine inzwischen gestorben war
verwechselte.
4154. 75
pniatoribus, non solum in presenti, sed in futuro omnes aditus uexandi innocentes peruigili prouidentia
obstruant. Quod ego Fridericus diuino nutu Monasteriensis episcopus non negligenter animaduertens, circa
eos quorum cura ad nos pertinet, in his que ad pacém et quietem ipsorum spectant, benignum et deuo-
tum me semper exhibere studiosus fui. Notum igitur facimus tam presentibus quam futuris, quod quidam
nobilis homo Eppo nomine, in quodam cenobio beati Pauli et nostro quod Asbeke dicitur, filiam suam ad
seruiendum Christo iugiter cum aliis religiosis feminis, que canonicam uitam in eodem loco professe sunt,
nobis presentibus obtulit, et cum illa curtem quandam que allodium suum erat, que contigua congregationi
illi est, Vorsthof nuncupata, Deo ad opus sororum fideliter contradidit. Quam donationem nos statim banno
nostro confirmauimus, et: aduocatus monasterii illius Folemarus nomine cum filio suo Cuonrado in ius ad-
uocatie excepit. Hec omnia consensu et fauore heredum suorum, uidelicet filii sui et fratris Euerhardi de
Vleuelt, et uxoris proprie et totius cognationis sue predictus Eppo peregit. Deinde ipse secundum leges
terre nostre, coram comite Cuonrado causas sui comitatus agente, hanc donationem nobis presentibus et
fere totius terre maioribus iterauit, heredibus suis predictis astantibus, consentientibus et per omnia factum
laudantibus. His sic peractis, comes ille curtem illam cum omnibus appendiciis suis, ad usus predictarum
sororum, banno regali stabiliuit. Ipse uero Eppo, licentia uxoris sue continentiam cum iuramento Deo et
nobis uouente, seculo abrenunciauit et se in prefato monasterio reddidit. Frater quoque eius Everhardus
cum filia sua eidem congregationi duos mansos in parrochia Rene in uilla que Elethe dicitur, assensu he-
redum suorum, firma donatione obtulit, quod a nobis et a prefato comite, ordine quo alia, confirmatum
est. Et ne monasterio predicto, quod sub beati Pauli et nostra successorumque nostrorum protectione de-
bet esse, scrupulus uel molestia in futurum nasci possit, presentis scripti nostri priuilegio, sigillique nostri
inpressione, hec communiri curauimus. Statuentes etiam, ut quascunque possessiones, quecunque bona in
presentiarum iuste et canonice ecclesia illa possidet, aut in futurum, concessione pontificum, largitione
maiorum, oblatione fidelium, siue aliis iustis modis prestante domino poterit adipisci, firma sororibus ibi
Deo famulantibus et illibata permaneant. Si quis autem huius pagine nostre instructionem ausu temerario
mutare uel cassare temptauerit, a sacratissimo corpore et sanguine domini alienus fiat, et quoadusque re-
sipiscat, perpetuo anathemati subiaceat. Nomina uero testium, qui hec uiderunt et audierunt, in fine ad-
uectenda utile esse duximus. Heinricus prepositus maioris ecclesie. Engelbertus prepositus. Engelbertus
vicedominus. Volemarus comes et filius eius Cuonradus. Meinricus filius Epponis. Gerlacus et Gerardus fra-
tres. Godescalcus de Lon. Lefhardus de Ahus. Arnoldus de Metelen et filius eius Aınulungus. Lambertus de
Were. Ministeriales. Suetherus de Asbeke et duo filii eius, Ludbertus et Rodulfus. Bernhardus de Dulmene.
Stephanus de Wisge. Arnoldus de Billerbeke. Ludbertus de Tuschusen. Wernolfus de Beuernen. Johannes
de Graz. Euerhardus de Gest. Christianus de Heppen. Item nomina testium de Mansis quos Everhardus
dedit sororibus in Asbeke. Predicti ll. prepositi. Engelbertus vicedominus. Eluericus comes. Volmarus ad-
uocatus et filius eius Cuonradus. Godescalcus de Ibbenburen et filii ipsius Cuonradus et Wernherus. We-
zelinus de Hone. Gerardus. Abbaco et Abbaco. Ministeriales. Gerardus de Benethlage. Fredericus de Wa-
renthorpe. Hartmot de Telget. Lutbertus de Asbeke. Franco de Tune et filius eius Heinricus. Mazelinus.
Walthardus. .
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M. C. LIII. Indictione IIa. Regnante gloriosissimo Romanorum
Rege Frederico, anno regni eius tercio. Venerabili domino Frederico cathedram Monasteriensis episcopatus
regente. Anno pontificatus eius tercio.
Das grosse, mit einer breiten, vierfach geflochtenen Hanfschnur angehängte Siegel ist sebr beschädigt,
10 *
16 4154.
CCXCVII.
Nach einer Abschrift aus dem 46. Jahrhundert. *)
Miles quidam strenuus Hugo nomine de Buren, villa quae sita est in Bethua, divina sibi inspirante
gratia, de coelestis regni perennitate meditari coepit. Egrediens igitur de terra sua et de cognatione su.
venit ad Comitissam de Benthem, matronam nobilem, nomine Gerdrudam, flexis genubus eam deprecans
ut paludem quandam inter villas Backlo et Loen sitam, Withmerss dictam, hominibus et Christi pauper-
bus regnum Dei quaerentibus in habitaculam tradere dignaretur. Quae scilicet Gertrudis de marit su
Ottonis morte tristissima, pro ejus animae remedio, omnem voluntatem fratris petentis adimplevit, ac sine
mora Hugo cum suis, quos ad sacrae religionis observantiam collegerat, paludem ingressi, colere viriliter
inchoarunt. Sed !) plus est anima quam esca. ldcirco sub regimine Abbatis degere cupientes, Monachum
quendam, Hildebrant dictum, de Monasterio Sancti Pauli Trajectensis, in Abbatem elegerunt. Quem per
annum renitentem, sed adjutorio ?; Episcopi tandem consentientem, in exaltationis sanctae Crucis, pastorali
dignitate ipsum sublimaverunt, anno ab incarnatione dominica MCLIL, anno primo regni Frederici glorios
Romanorum Imperatoris invictissimi. Abbas igitur Hildebrandus, per Hugonem praedictum ad locum With-
qui deinde, assumpto eodem fratre Hugone, adiit Comitissam de Benthem, nobilem matronam praenomi-
natam, ante nimium laborem culturae, hujus certitudinem donationis, ratihabitionis et libertatis habere cv-
piens, de collatione praedictae paludis. Congregatis per ?) nobilem matronam Gertrudem praedictam min-
sterialibus ejus in unum, Remboldo scilicet ac Sifrido, Rasone et Hernesto, et omnibus qui aliquid bene-
ficit ac Juris in palude habebant, pari affectu et consensu omnes simul in manus venerabilis Dominae Ger-
trudis, quod in beneficio habuerunt, devotissime reddiderunt, ipsaque nobilis Comitissa paludem Withmers
post in manus Frederici Episcopi Monasteriensis tradidit, humiliter deprecans, quatenus Abbati ejusque
gregi manu sua conferre dignaretur. Adolphus etiam de Blanckenna, vir nobilis, ejusque germana in Bor
chorst abbatissa satis religiosa, Heribertus de Bunolt cum filiis suis, Odo et Ilermannus de Vrerstor '.
et uriversi qui aliquid Juris in palude habuerunt, similiter fecerunt. Episcopus vero de ipsorum devotione
multum gavisus, et ad petitionem venerabilis Dominae Comitissae *), Abbati ejusque gregi effectuosissime
cum decima majori atque minori tradidit, curamque spiritualem Abbati prefato commisit. His omnibus
tam discrete peractis, ut haec magis rata et inconvulsa permaneant, Venerabilis antistes Fredericus Epi-
scopus Monasteriensis praenominatus sub damnatione et anathemate confirmavit, manuque sua Abbati pr-
vilegium in hunc modum conscriptum porrexit.
Sequitur Confirmatio fundationis.
Notum sit omnibus Christi fidelibus tam futuris quam praesentibus, Quod ego Fredericus Dei gratia
Monasteriensis Episcopus, et Venerabilis Comitissa Gertrudis de Benthem, ad honorem Dei et perpetuae
virginis Mariae, dedimus pauperibus Christi sub regula sancti Benedicti vivere cupientibus, quandam is
cultam terram et solitariam, Withmerss appellatam, omnibus hactenus inutilem, cum consensu et astipula-
tione tam liberorum quam ministerialium, qui aliquid in ea Juris ac proprietatis aut beneficii habuerant
Sic tamen, ut fundus et investitura Ecclesiae illius, sicut et cura spiritualis ad Episcopum Monasteriensem
pertineat. Praeterea ego Fredericus Dei gratia Episcopus omnem decimam illius terrae, nunc cultae vel
colendae, fratribus ibidem Deo servientibus pro remedio animae meae libere et absolute contuli et in
*) In der vorangesetzten historischen Einleitung gibt eine viel jüngere und schlechtere Abschrift die angezeigten Einschaltungen.
1) quia .?) et mandato °) venerabilem et *) Vretstorfi *) promptissimus, paludem in proprietatem et sustentationem, cum
ınanu dominae Comitissae,
1134. 14
aeternam proprietatem .delegavi. Placuit etiam nobis, et communi consilio constituimus, ut quicunque post
mortem Venerabilis Gertrudis Schuttorpe hereditario Jure possiderit, praedicti loci sit advocatus. Sicque
posteritas obtineat, ut quicunque possessor fuerit curtis Schuttorpe, illius loci sit advocatus. Qui.si forte
in remotiori loco manens, fratribus tempore oportuno adesse non potuerit, unum de liberis, non quem
ipse, sed quem fratres elegerint, in loco suo substituat, qui fratribus fideliter assistat, et hic alium sub se
non habeat. Sed ne pauperes Christi vel eorum familia aut mancipia advocatorum graventur exactio-
nibus, Constituimus ut nullus advocatorum aliquod beneficium vel commodum de ipsa advocatia con-
sequatur, nisi quod ei semel in anno, cum quinque milibus, ab abbate unius noctis beneficium et
unum molt havenae ad pabulum equorum tribuatur, de cetero mercedem a Deo expectet. Si quid
vero super haec exegerit, aut in aliquÉB ecclesiam laeserit, Episcopo insinuetur, et nisi'resipiscat, si
major fecerit advocatus, excommunicetur, si vero minor, non solum excommunicetur, sed et advocatia
privetur, et nunquam amplius, nisi fratres petierint, restituatur. Notum etiam fieri volumus, quan-
tum praememoratae terrae fratribus contulerimus, In longitudine a saxis quae duarum villarum Loen
et Bokeloe !) marchias dividunt, usque ad ulteriorem ripam aquae, quae mare appellatur, In latitudine
. vero ab amne septentrionali contra australem partem, usque ad terram quae Venne teutonica lingua nun-
cupatur, libere et absolute eis tradidimus. Üt igitur haec omnia rata et inconvulsa in aevum permaneant,
Chartam hanc conscribi et sigilli mei appensione insigniri feci, et ne quisquam haec violare praesumat,
sub anathemate confirmavi. Actum est hoc anno ab incarnatione Domini M? €?LIIII. Indictione secunda,
apostolicae sedi praesidente Anastasio apostolatus ejus anno primo, Regni vero gloriosi regis Frederici
anno tertio. Sub Domino Frederico Venerabili Monasteriensium Episcopo. Sub ?) idoneis testibus, quorum
nomina sunt haec. Otto Cappenbergensis, Hinricus, Engelbertus, praepositi. Engelbertus vicedominus. Alber-
tus decanus. Udo custos, cum alis pluribus ®) canonicis. Bernardus de Horstmar et filius ejus Wichbaldus *).
Adolfus, Haolt, Everhardus, Harbertus 5), liberi. Hermannus, Elvericus 9), Hartbertus, Raso, Nefardus ?),
Renwiuus?), Goswinus, Hartewardus, ministeriales, et alii quam plures tam clerici quam laici.
CCXCIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bernhardus Dei Gratia || Patherbrunnensis ecclesie humilis
minister. Christi fidelium memorie modo et semper commendatum esse uolo, quod domnus Hamuko abbas
Monasterii beatorum apostolorum Petri et Pauli in suburbio nostre sedis constructi, dedit cum nostro fra-
trumque suorum consilio cuidam Bertoldo de Nitha quatuor mansos in Nattesangen pro tribus in Atlon.
Quam commutationem predictus Bertoldus, licet cognouerit legitimis testibus et regali banno aduocati Wi-
dikindi in pleno placito communitam et stabilitam, infirmare tamen tempore domni Conradi uenerandi ab-
batis, successoris Hamukonis, sepe et multum laborauit. Processit ergo querela sua eo usque, quod in
facie totius ecclesie nostre coram duce Saxonie deposita est. Et cum eam multi potentes et sapientes qui
ibi conuenerant diligentius discussissent, iudicauerunt esse inanem et friuolam. His ita actis, Volcquinus
Sualenbergensis, supradicti Widikindi filius, uolens omnem que undecunque suboriri posset in predictos
mausos querelam in perpetuum esse sopitam, iurauit et iuramento laudabili confirmauit, eosdem mansos
proprie proprios esse monasterii de quo ante diximus, cuius et ipse fuit aduocatus. Huius rei testes sunt
predictus dux Saxonie iunior uidelicet Heinricus. Comes Otto de Rauenesberch. Aduocatus Volcguinus et
frater eius Widikindus. Comes Uvillebrandus. Herimannus de Lippia. Liudolfus de Osethe. Giuehardus de
Immenhuson. et ex clero nostro prepositus Bernhardus. Decanus Alemarus. Egbertus. Euergisus. Sifridus.
!?) Eine andere Abschrift hat Backelo. ?) Eine andere Abschrift: Coram 5) quam plurimis *) Wichboldus 5) Hartbertus.
6) Zwischen diesem und den folgenden noch: Gisbertus, Reinboldus, dagegen fehlt Hartbertus. 7) Lifurdus 5) Beinwinus.
78 1134.
de ministerialibus ecclesie nostre. Liudoldus. Conradus Stapel. Adelbertus de Rikersuic. et alii plures tam
nobiles quam ministeriale, quorum nomina ponere causa breuitatis pretermisimus.
Nouerit et hoc et gaudeat inde omnis christiani nominis professor, quod prefatus domnus Hamuko
sua industria hanc obtinuit gratiam apud quendam comitem Bernhardum et suum unicum et heredem et
filium nomine Amulungum, quod ipsi cum dote ecclesiam que est in predicto Atlon transtulerunt de sm
hereditaria possessione per manum Widikindi aduocati, celebri et legitima donatione in proprietatem per-
petuam Monasterii cuius ipse extitit abbas. Deinde elapsis aliquot annis, Amulungus opus tam pie deuo-
tionis mox post obitum patris sui adnichilare multis modis temptauit. Nec ab huius impiissime temeritatis
ausu se prius continuit, donec querelam suam, quam in predictam ecclesiam habuit, in placito comitis
Thiethardi de Gieseke, aduocatus Volcquinus iudicio collecte ib®nultitudinis omnimodis cassauit, iurans et
iurando confirmans, eandem ecclesiam cum dote iuste et legitime in proprietatem transisse et propriam
esse eiusdem monasterii, pro cuius tribus predictis mansis circa idein tempus coram duce iurauerat. Huic
rei legitimum testimonium perhibent. Cónradus uenerabilis abbas successor Hamukonis. Volcquinus predictus
aduocatus. Frithericus de Poppenburg. Comes Thiethardus de Gieseke. Rotholfus. Blankard. Boimundus
Eilbertus. Warmundus. Adelmarus. Wigant. Werinzo. Hamuko. et alii quamplures. llis omnibus rite peractis
ego, sicut mei iuris fuit, utrumque factum presentis scripti priullegioó et banno principis apostolorum et
meo plenissime corroboraui. Si quis igitur licet tenuiter infirmauert, nisi plena satisfactione resipuerit,
sciat se cum diabolo eterna maledictione dampnatum.
Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini M.C.LIIIL Indictione II», Regnante Fritherico rege. Anno
regni ipsius II^.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CCXCIX.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et individve Trinitatis. || Ego Theobaldus diuina fauente clementia Xanctensis prepo-
situs et Sancte Coloniensis ecclesie archydyaconus, ex iniuncto mihi officio debitorem me esse cognosco.
ut omnium in archydyaconatu meo Deo seruientium curam deuote geram, et ut quietem et pacem non
solum in presenti sed et in futuro meo pro posse eis prouideam. Et cum hoc sicut prefatus sum ex loco
iu quo sum constitutus peragendum mihi incumbat, maxime tamen pro his qui religiose conuersationi sese
manciparunt, sollicitudo assumenda est, ut obstructo omni aditu quo eis calumpnie et inquietudines de
possessionibus ipsorum uenire solebant, in silentio et in pace Christi laudibus uacare ualeant. Notum sit
igitur tam futuris quam presentibus, qualiter magister Otto prepositus et fratres de Cappenberg una mecum
et cum Ludolfo Xanctensi canonico de decima quadam que Hamwinkele pertinebat conuenerunt. Hii fra-
tres in archydvaconatu meo curtem que Stikelencwic dicitur habent, cuius decima quondam ad ecclesiam
illam sicut prefati sumus pertinebat. llli autem fratres una mecum et cum Ludolfo talem conuentionem
inierunt, ut pro tocius decime pensione singulis annis VIL maldri pastori ecclesie illius soluantur, et de omni
etiam exactione minute decime que de nutrimentis animalium solui solet, iuxta decretum EVGENII pape
libera fratrum possessio permaneat. Quorum maldrorum medietas debet esse siligo, altera medietas auene.
De terra ad ipsam domum pertinente Ill. maldri. De terra que fuit fratrum Varlarensium VI. modii. De
terra domini Hezelonis . . . De terra Gerbrandi V. modii. Huius summa sunt Vll. maldri. Hac igitur teli
conventione facta nos adierunt postulantes ut quid per nos et a nobis statutum erat, litterarum nostrarum
cautione firmaretur. Nos uero diuino intuitu quieti fratrum in futurum prouidere uolentes, et pro peticione
magistri Ottonis Cappenbergensis prepositi huic facto assensimus, et quicquid petebatur deuote adimpleui-
mus, omnibus hoc notum facientes, quod quicquid de predicta decima Lüdolfo uiuente fratribus concesse-
w
4154 — 1155. 19
ramus, hoc quoque eo defuncto postquam ecclesia ad manus nostras rediit eisdem fratribus concessimus.
Vt ergo conuentio ista firma et inconuulsa omni tempore permaneat, carte huius conscriptione, sigillique
nostri impressione eam munire curauimus, prohibentes sub anathemate, ut nulla deinceps persona hanc
nostram inscriptionem infringere uel mutare audeat, subnotatis etiam idoneis testibus quorum nomina hec
sunt. Euerhardus decanus prefate ecclesie. Gerhardus de Heppenthorpe. Gerhardus de Selehem. Euerhardus
Scukke. Arnoldus de Resse. Basilius de Alphem. Herimannus prepositus Seflicensis. Decanus Seflicensis
Cünradus. Rudolfus Seflicensis canonicus. Lubertus canonicus. Theodericus presbiter de Büderike. Heriber-
tus presbiter de Wettene. Ministeriales. Sigestap et Albero frater eius. Albertus de Eilete. Jordan de Me-
gencelle. Datum anno Incarfationis Domini M9. C?. Quinquagesimo Quarto.
Das Siegel, welches aber schon sehr beschädigt, ist auf die Rückseite der Urkunde mit Pergamentstreifen festgebeftet.
CCC.
Aus dem ältesten Kopialbuche des Stiftes Corvey.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Wicboldus Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas, Omnibus
successoribus suis in perpetuum. Si indigentias pauperum de nostra habundancia supplere curamus, et
fiduciam magnam nobis coram summo Deo per elemosinam constituimus, et exemplum misericordie poste-
ris nostris relinquimus. Proinde nouerit omnium fidelium Corbeiensis ecclesie presentium et futurorum in-
dustria, Quod nos intuitu diuine retributionis partem quandam silue quam iuxta Groningam habuimus, cum
a quibusdam laicis ut eam in beneficio a nobis acciperent multum rogaremur, pro remedio anime nostre
et pro salute omnium successorum nostrorum, abbatum uidelicet Corbeiensis monasterii, idem nemus quod
habuimus in silua que uocatur Hakel, ad obedientiam hospitalis in Groninga, ex petitione fratrum nostro-
rum Gorbceiensium, tradidimus, maxime insistente eo qui hanc obedientiam tunc temporis seruabat, fratre
Ruthardo, ut hanc elemosinam perficeremus. Eiusdem ergo terre traditione facta ad hospitale in Groninga,
omnes successores nostros per tremendam iudicii Dei futuram discussionem obtestamur, ne eandem ele-
mosinam de codem hospitali ullo unquam tempore auferant uel imminuant, Sed eam pro eterne uite retri-
butione ibidem iugiter conseruare studeant, Vt autem hec nostra traditio per omnia futura tempora hospi-
tali de Groninga rata et inconuulsa permaneat, factam a nobis traditionem per has literas posteris nostris
significauimus, in testimonium donationis nostre firmamentum sigillo nostro signari precepimus. Hii tum
testes de ministerialibus affuerunt. Conradus de Amelungessen. Reinherus de Porta. Godéschalcus. Heinricus.
Heinricus de Luthmarsem. Euerhardus. Godeschalcus pincerna. Heithenricus. Lutherus. Alwinus filius eius.
Folcwinus. Wernherus frater eius. Robertus. Regenbodo. Widelo. et alii plures. Acta Corbeie anno domi-
nice incarnationis MCLV. Prelationis autem domni Wicboldi in Corbeiensi ecclesia XI. V. Idus Februarii,
inter Campauam et horam Sextam. In Christo feliciter Amen.
CCCI.
Adrianus episcopus seruus seruorum Dei dilectis filiis Guicbaldo Corbeiensi abbati eiusque fratribus
tam presentibus quam futuris regularem uitam professis IN PPM. || Officii nostri nos ammonet et inuitat aucto-
ritas, pro ecclesiarum statu satagere, et earum quieti ac tranquillitati salubriter auxiliante domino proui-
dere. Dignum namque et honestati conueniens esse dinoscitur, ut qui ad ecclesiarum regimen domino
disponente assumpti sumus, eas et a prauorum hominum nequitia tueamur, et beati Petri atque sedis apo-
stolice patrocinio muniamus, et sua eis iura et collatas dignitates benignitate debita conseruemus. Eaprop-
ter, dilecte in Christo fili Guicbolde Corbeiensis abbas, deuotionem quam erga sedem apostolicam geris
diligentius attendentes. predecessoris nostri sancte memorie pp. EUGENII uestigiis inherendo, dignitatem
80 1155.
predecessoribus tuis per nostrorum predecessorum Romanorum pontificum priuilegia traditam, nos quoque
procurante Deo inconuulsam uolumus conseruari. Quocirca presentis decreti auctoritate concedimus, te in
precipuis sollemnitatibus sandaliis et dalmatica uti, iuxta altare sedere, populum infra commissum Mona-
sterium uel cellas que attinent ad anime tue salutem docere, sicut predecessoribus tuis a nostris prede-
cessoribus Romanis pontificibus est concessum. Ipsum interea Corbeiense Monasterium, cui Deo auctore
preesse dinosceris, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti priuilegio commu-
nimus, Statuentes ut quascumque possessiones, quecumque bona idem Monasterium in presentiarum iuste
et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum uel principum, oblatione
fidelium, seu aliis iustis modis procurante domino poterit adipisci, firma uobis uestrisque successoribus et
illibata permaneant. In quihus hec propriis duximus exprimenda uocabulis. Decimam uidelicet de curi
Lutthardessen. Decimam de curia Beueringen. Decimam de curia Dasburg. Decimam de curia Mulenhusen.
Decimam de curia Buthelesthorp. Decimam de curia Munden. Decimam de curia Bodrike. Decimam de
curia Munichusen. Decimam de curia Belderinchusen. Decimam de curia Vyluelage. Decimam de curia Hom-
burstelde. Decimam de curia Nienstede. Decimam de curia Volkmaressen. Decimam de curia Luitbmares-
sen. Decimam de curia Luitheressen. Decimam de curia Erclen. Decimam de curia Brumelinktorp. Deci-
mam de curia Leziaci. Decimam de curia Castinaci. Decimam de curia Hottepe. Decimam de Nuthlon. De-
cimam de Keflike. Decimam de Nen. Decimam de curia Croppenstide. Decimam de curia Hemmenthorp.
Decimam de curia Holtusen. Decimam de curiis Gruninge. In Fresia quandam possessionem que uocatur
Merthen, et in eodem loco ecclesiam de Linguerd. Insulam Ruianam, et piscationem Hocwar. Sanccimus
quoque ut ipsum monasterium nulli omnino persone in beneficium quibuslibet occasionibus aliquando con-
cedatur, sed semper sub protectione Romanorum pontificum atque imperatorum uel regum defensione per-
maneat, Adicientes quod Monasterium de Heresburg cum decimis circa montem per duas Saxonicas Ra-
stas, sicut a beate memorie domino Leone pp. ex petitione Karoli magni imperatoris, qui ipsum montem
expugnauerat, collate noscuntur, Monasterium quoque in Groninga, Monasterium in Kaminata, nurfiquam
ab eodem Corbeiensi alienentur Cenobio, sed per ipsius loci abbates semper regantur et salubriter sub
monastice discipline regula ordinentur, nec alicui facultas sit, quicquam de bonis corundem trium Mona-
steriorum ad usus et prebendam Deo inhibi famulantium pertinentibus commutare, in beneficium concedere
uel alienare, sine assensu fratrum in eisdem Cenobiis manentium fauore Corbeiensis capituli. Volumus
etiam ut prepositura clericorum ecclesie sancti Pauli, que uocatur noua ecclesia, sub eiusdem Corbeienss
abbatis ordinatione, sicut hactenus semper consistat, nec abbati uel preposito,liceat Canonicorum preben-
das absque clericorum coniuentia in beneficium conferre seu commutare atque distrahere. Preterea cou
stituimus, ut infra ambitum muri memorati Corbeiensis monasterii, nemo clericorum ucl laicorum iure pro-
prietatis uel beneficii mansionem aliquam ullo tempore habeat, sed totus ipsius loci ambitus abbatis, mona-
chorum et aliarum religiosarum usibus et habitationibus pateat. Probamus autem, ut in eodem Monasterio
nulli episcoporum, preter Romanum pontificem, liceat quamlibet iurisdictionem habere, ita ut, nisi ab ab-
bate ipsius monasterii fucrit inuitatus, nec missarum sollempnia ibidem celebrare presumat. Ut igitur he:
omnia que supradiximus plenum in posterum robur obtineant, sicut in autenticis predecessorum nostrorun:
priuilegiis continentur, tam tibi quam successoribus tuis ea fauoris nostri auctoritate confirmamus. Decer-
nimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat prefatum Monasterium temere perturbare, aut eius possessir-
nes auferre, ucl ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet uexationibus fatigare, sed illibata omnia et in-
tegra conseruentur, eorum, pro quorum gubernatone et sustentatione concessa sunt, usibus omnimods
profutura. Salua sedis apostolice auctoritate. Si qua igitur in futurum ccclesiastica secularisue persona
hanc nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere uenire temptauerit, secundo tertioue commo-
nita, nisi presumptionem suam digna satisfactione conrexerit, potestatis honorisque sui dignitate careat
reumque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac san
guine Dei et domini redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districte ultioni
1155. 84
ibiaceat. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus sit pax domini nostri Jesu Cbristi, Quatinus el
ic fructum bone actionis percipiant, et apud districtum iudicem premia eterne pacis inueniant. AMEN.
men. AMEN. B
(Spruchkreis, ohne Umschrift.) (Bene valete.)
Ego Adrianus catholice Ecclesie Episcopus SS.
+ Ego Ymarus Tuscul. Eps. SS.
go Guido pbr. card. tt. sancti Grisogoni SS. t Ego Guido diac. card. Sancte Marie in porticu SS.
go Hubaldus pbr. card. tt. Sancte Praxedis SS. .]- Ego Gerardus Diac. Card. sancte Marie in via lata SS.
go Manfredus pbr. card. tt. sancte Sauine SS. : | |
go Vbaldus pbr. card. tt. sancte crucis SS.
go Astaldus phr. card. tt. sancte Prisce SS.
Dat. Rome apud Sanctum Petrum, per manum Rolandi, sancte Rom. ecclesie pbri. Cardinalis et Can-
»llarii, V. Kal. Mart. Indictione . . Incarnationis dominice anno M?. C9. L?. III. Pontificatus uero domni ADRI-
NI PP. UI. Anno primo.
Das gewöhnliche Bleisiegel ist mit gelben Fäden angehängt.
CCCIT.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Wicboldus Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas, omnibus
ıccessoribus suis in perpetuum. Notum sit omnibus Corbeiensis ecclesie fidelibus tam presentibus quam
ituris, quod Bodo de Homburch illustris existens juuentutis sue tempore, ob sue suorumque animarum
medium, uirum quendam nomine Hunoldum tradidit altari beati Viti, ea conditione ut ipse et omnis eius
ıccessio singulis annis duos nummos uel tantundem cere in festo Sancti Viti ad altare ferant. Si quis
»ro obierit, optimum caput, si animal non habuerit, optima uestis altari beati Viti deferetur. Rogauit
jam idem Bodo, ut predictus Hunoldus de amministratione redituum, quos comes Albertus de Euerstein
1 luminare beati Viti tradidit, non proiceretur, quamdiu censum persoluere posset, VII. uidelicet solidos
be monete, quod et firmiter decreuimus. Ne autem hec in obliuionem ueniant, presentem paginam con-
ibi, et testibus annotatis, sigillo beati Viti corroborari fecimus. Testes hi affuerunt. Heinricus prior. Al-
ertus prepositus. Conradus camerarius noster. Et tota congregatio fratrum Corbeiensium. Ministeriales autem.
luericus. Thidericus. Luidolfus. Rabano. Helmwigus. Godescalcus. Heinricus. Cónradus. Item Cónradus. Rein-
»rus. Eremfridus. Folcwinus . . . herus. et alii multi. Anno dominice incarnationis M9, Co, LV9. Indictione IH.
relationis nostre XI.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen.
CCCIII.
Adrianus episcopus seruus seruorum Dei, dilectis in Christo filiabus, Judith abbatisse Heriuordensis
omasterii, eiusque sororibus tam presentibus quam. futuris canonicam uitam professis IN PPM. || Pie postu-
cio uoluntatis effectu debet prosequente compleri, quatinus et deuotionis sinceritas laudabiliter enitescat,
, utilitas postulata uires indubitanter assumat. Eapropter, dilecta in Christo filia Judith abbatissa, deuo-
jnem quam erga sedem apostolicam geris, diligentius attendentes, dignitatem antecessoribus tuis per no-
rorum predecessorum Romanorum pontificum priuilegia traditam, nos quoque procurante Deo inconuul-
im uolumus conseruari, et prefatum monasterium, in quo diuino mancipate estis obsequio, sub beati Petri
, nostra protectione suscipimus, et presentis scripti priuilegio communimus. Statuentes ut quascunque
Cod. dipl. hist, Westfal. U. 11
82 4155.
possessiones, quecunque: bona idem ‚monasterium in presentiarum iuste et canonice possidet, aut in fa
rum concessione pontificum, largitione regum uel.principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis, Deo
propitio, poterit adipisci, firma uobis et his que post uos successerint, et illibata permaneant. Sancimm
quoque, ut ipsum monasterium nulli omnino: persone in beneficium quibuslibet occasionibus aliquando co
cedatur, sed semper sub protectione Romanorum pontificum, atque imperatorum ucl regum defensione per-
maneat. Preterea constituimus, ut infra ambitum muri memorati Heruordensis monasterii nemo clericorum
uel laicorum iure proprietatis uel beneficii mansionem aliquam ullo tempore habeat, sed totus ipsius loi
ambitus abbatisse, sororum et aliarum religiosarum personarum usibus et habitationibus pateat. Prohibe
mus autem ut in eodem monasterio nulli episcoporum, preter Romanum pontificem, liceat quamlibet iuris
dictionem habere, ita ut, nisi ab abbatissa ipsius monasterii fuerit inuitatus, nec missarum sollempnia ibi
dem celebrare presumat. Vt igitur hec omnia que supradiximus plenuum in posterum robur obtines
sicut in autenticis predecessorum nostrorum priuilegiis continentur, tam uobis quam his que post uos sw-
cesserint, ea fauoris nostri auctoritate firmamus. Decernimus igitur, ut nulli omnino hominum liceat, pre
fatum monasterium temere perturbare, aut eius possessiones auferre uel ablatas retinere, minuere aut al-
quibus uexationibus fatigare, sed omnia integra conseruentur earum pro quarum gubernatione et susien-
tatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, Salua sedis apostolice auctoritate et diocesani episcop
canonica iusticia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisue persoüa hanc nostre constitutionis pag-
nam sciens contra eam temere uenire temptauerit, secundo tercioue commonita, si non satisfactione coe
grua emendaucrit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamquo se diuino iudicio existere de perpe
trata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini redemptoris nostri Jes
Christi aliena fiat, atque in extremo examine districte ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco iosa
seruantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatinus et hic fructum bone actionis percipiant, et aped
districtum iudicem premia eterne pacis inueniant AMEN.
(Spruchkreis mit der Innschrift:
Oculi mei semper ad dominum.)
Ego Adrianus catholice ecclesie episcopus SS. (Bene valete)
T Ego Hubaldus pbr. Card. tt. Sce. Praxedis SS. 1 Ego Guido diac. Card. Sce. Marie in porticu SS.
+ Ego Manfredus pbr. Card. tt. sce. Sauine SS. T Ego Johannes diac. Card. scor. Sergii et Bachi SS.
+ Ego Julius pbr. Card. tt. sci. Marcelli SS. T Ego Gerardus diac. card. sce. Marie in uia lata SS.
f Ego Octauianus pbr. Card. tt. Sce. Cecilie SS. T EgoOdodiac. Card.sci. Nicholai in Carcere TullianoSS.
+ Ego Johannes pbr. Card. tt. scor. Siluestri et
Martini SS.
Datum Sutrii per manum Rolandi Sancte Romane ecclesie presbiteri cardinalis et Cancellarii, XVI. Kal
Junii, Indictione IIL, Incarnationis dominice anno M*. Cv. L. V. pontificatus uero domni Adriani pp. IL Anno".
Die mit gelben Fäden angehängte Bleibulle hat die gewöhnliche Form.
CCCIV.
ADrianus episcopus seruus seruorum Dei. Dilecto filio Wibaldo Corbeiensi abbati. Salutem et apo
stolicam benedictionem. Quoniam sorores Heriuordensis cenobii minus poterant propriis necessitatibus pro
sui sexus inbecillitate consulere, ab antiquis temporibus accepimus institutum et priuilegiüs sedis apostolice
confirmatum, ut Corbeiensis abbas qui pro tempore esset, iuxta consuetudinem aliorum ancillarum Christ,
quarum negocia prepositi amministrant, earum curam haberet, et causas quas ille agere pro fragilitate sua
non possent, Corbeiensis abbas ad earum utilitatem Deo adiuuante tractaret. Ne forte itaque ad antique
huius institutionis et-apostolice confirmationis uiolationem quisquam aspiret, nos id ad exemplar predeces
4153. 83
sorum nostrorum auctoritate apostolica confirmamus, et incóncussum ac stabile perpetuis temporibus sta-
tnimus permanere. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere, uel
ei ausu temerario contraire. Si quis autem id attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei
et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius incurrat. Datum in territorio Tusculano V. ld. Julii.
Dus gewöhnliche Blei -Siegel ist mit seidenen Fäden angehängt.
CCCV.
ADRIANVS episcopus seruus seruorum Dei. Dilecto filio Wibaldo Corbeiensi abbati, Salutem et apo-
stolicam benedictionem. Sacrosancta Romana ecclesia si quando aliquam ecclesiarum ad ius suum specia-
liter pertinentium ita in temporalibus et spiritualibus perspexit attritam, üt nisi maior ei alterius persone
sollicitudo adesset, in statum suum releuari non posset, illis personis ad earum curam habendam uices
. $uas committere consueuit, que et sinceritäte deuotionis sibi uiderentur astricte, et ad releuandum statum
. illarum honestate ac scientia idonee apparerent. Inde est quod probitatem tuam, dilecte in domino fili
Wibolde abbas, deuotionem quam erga matrem tuam Sacrosanctam Romanam ecclesiam habere dinosceris
attendentes, monasterium de Werbe, quod ad ius beati Petri specialiter pertinet, et in temporalibus ac
| spiritualibus non modicum dinoscitur imminutum, cum aduocatia et omnibus pertinentiis suis tibi et per te
commisso tibi monasterio Corbeiensi committimus, et sub tua et tuorum successorum regimine perpetuis
temporibus statuimus permanere, ita quidem ut duos aureos inde singulis annis nobis nostrisque successo-
ribus persoluere debeatis. Nulli ergo hominum.liceat huius nostre confirmationis et concessionis paginam
. temerario ausu infringere aut aliquibus molestiis contraire. Si quis autem id atemptare presumpserit, in-
dignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum
in territorio Tusculano, Id. Julii.
Das gewöhnliche Blei-Siegel ist mit seidenen Fäden angehängt.
CCCVI.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis Patris et filii et spiritus sancti. || Notum sit, omnibus tam futn-
ris quam presentibus huius sancte Capenbergensis ecclesie fratribus canonicam uitam profitentibus,
Quod ego Otto Dei gratia ipsius ecclesie prepositus, ex collatione archiepiscoporum et episcoporum, qui-
bus tam in italica profectione, quam in alis laboribus multum seruiui, triginta Marcas examinati argenti
Domino annuente paulatim coaceruaui. Ex his communi consensu et consilio fratrum meorum in quadam
uilla iuxta Renum que dicitur Riemago, duas vineas, unam in Plamario, aliam in monte qui uocatur Cel-
denich, comparaui, et placuit tam mihi quam ceteris, ut annuatim quicquid diuini muneris largitate ibi
creuerit vini, totum ad domum Capenbergensem transferatur. Statuimus igitur, ut ex ipso vino tres modii,
quod est dimidia carrata, cedant in sacrificium altaris, pro redemptione anime mee, in die uero anniuer-
saria parentum et fratrum meorum toti congregationi clericorum, laicorum et sororum ex eodem uino ser-
uiatur, ita ut etiam Quidquid ad coemptionem piscium necessarium fuerit, Inde sumatur. Ipsa autem anni-
uersaria commemoratio post decessum meum in diem obitus mei transferetur, et tunc fratres ipsius domus
ex hac elemosina studio et labore nostro contracta, habundanter refecti atque iocundati, memoriam mei
et amicorum meorum cum sollempnibus vigiliis novem lectionum, Missa et commendatione prolixiori perfi-
cient. De reliquo autem vino, Quicquid ad culturam vinearum necessarium fuerit primitus separato, Quod
remanserit, siue parum siue multum fuerit, in Jus Thesaurarie cedat in perpetuum, et Quod inde uel in
vasis argenteis ad ministerium altaris necessariis, seu in palleis, cappis aut casulis, seu quolibet alio eccle-
11 *
8L 1155.
sie ipsius ornamento contractum fuerit, hoc mihi pro anime mee redemptione et perpetua in ista domo
commemoratione eternaliter asscribatur. Quamobrem ad Thesaurarium ecclesie pertinebit cura ipsius an
seruicii, et in tempore vindemie sollicitudo collectionis et aduectiónis, ita ut omnia que ex hoc vino agenda
sunt, ipse.consilio Seniorum et adiutorio cellerariorum sapienter prudenterque disponat. Acta sunt he
anno dominice incarnationis M9. C*. L^. V9. Indictione IIL Huius autem tam benigne institutionis testes fue-
runt. dominus Otto fundator huius loci. priores et seniores domus, Quorum hec sunt nomina. Heidenricw.
Macelinus. Arnoldus. Honolfus. Petrus. Sifridus. Norbertus. Frowinus. presbiteri. Mauricius. Hubertus. Sifrido:.
Werenboldus. diaconi. deinde tota istius ecclesie congregatio. Si quis igitur posterorum, inuidia seu mali-
uolentia deprauatus, contra hec uenire, et quod unanimi. assensu decretum est infringere aut inmutare
temptauerit, Quelibet illa persona fuerit, Secundo terciove commonita, nisi presumptionem suam congra
satisfactione correxerit, ream se iudicio diuino existere cognoscat, et quia memoriam nostram ne in bene
dictione sit delere temptauit, ipsius memoria cum sonitu pereat, et eterne excommunicationi subiaceat
Cunctis autem hec cum dilectione seruantibus, Sit pax Domini nostri Jhesu Christi, quatinus et bic fructum
deuotionis sue percipiant, et apud Supremum iudicem premia eterne pacis inueniant. AMEN. egg». AMEX
, autem hec omnia Rata et inconuulsa permaneant, paginam hanc sigilli nostri impressione communivims
| Das mit Pergamentstreifen auf die Charte festgeheftete, sehr dick aufgetragene, runde und schüsselfürmige Siegel seig
ein vorwärts sehendes Brustbild mit unbedecktem Haupte und aufgehobenen Händen; mit der Umschrift; Ouo Bei
^ Gra. id quod est.
CCCVII.
Nach einem Transsumt aus dem 14. Jahrhundert, verglichen mit dem Kopialbuche des alten Domes.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Frethericus Monasteriensis Episcopus. Pastoris officium ese
non dubitamus, Gregem sibi commissum cum omni vigilantia custodire, verbo et exemplo instruere, ab
ouili Domini omnem fomitem dissentionis excludere. Pacis etenim amatores in adoptionem filiorum De
promoueri, ipsa veritas affirmat, ubi ait, bcati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Tam preclare igitur
promissionis coheredes fieri cupientes, Officiumque nostrum spe tante glorie studiosius exequentes, contre-
uersiam que inter fratres nostros de maiori Ecclesia beati Pauli, et illos de veteri Monasterio, pro obe
dientia de Mesehem diu agitata fuerat, in hanc formam pacis redegimus, Quod illi de antiqua domo beat
Pauli omnem iusticiam, quam in Curia de Mesehem se habere dicebant, Capitulo maioris Ecclesie resi
nauerunt, Ita tamen vt quicunque prefatam obedientiam habuerit, custodi de veteri monasterio singulis
ans tres solidos Monasteriensis monete, ad luminaria comparanda in festo sancti Martini sine dilatione
persoluat. ldem vero custos, vt celebrafurus diuina in Capella beati Clementis promptum introitum e
exitum temporo cónuenienti habeat, sollicite prouideat. Vt autem huius compositionis inscriptio rata per
maheat, eam impressione sigilli nostri firmauimus. Assidentibus nobis mediatoribus pacis Reinnaldo Mona-
steriensi preposito et Baldewino Libernensi Abbate, Et prcterea ceteris testibus. Alberto Decano. Vdone
preposito. Willehelmo magistro. Ouone. Wescelino. Godescalco. Godefrido. Conrado. Hartwico. Heremanno.
Wescelino. Liutberto. Heremanno. Heinrico. Conrado. Adelberto. Gerardo. Godefrido. Frankone. Suethero.
Herimanuo. Bernhardo. Herimanno. Sifrido. Hecelino. Liutberto et aliis multis.
CCCVII. |
Aus dem Fürstl, Salm- Horstmar "schen Archive.
+ In -nomine gancte et indiuidue Trinitatis. Patris. fili. et spiritus sancti. || Ego FRETHERICVS Dei grati?
Monasteriensis Episcopus, - notum facio cunctis fidelibus tam futuris quam presentibus, qualiter Asbecenss |
11355 — 1156. 85
ecclesia cum nostre pietatis assensu stabilem obtinet pactionem, redimende annualiter cuiusdam decime in
Cüsfeldensi parrochia, curte sua Stokhem iacentis, ac tres solidos et octo denarios monasteriensis monete
persoluentis. Hanc Decimam comes Euerhardus a nobis habet in beneficio, et ab ipso Rabodo de Marke,
a quo nichilominus Godefridus de Ermene ac filius eius Rütgerus idem obtinent beneficium, sed et ab ipsis
Heinricus de Vlflon simili modo eadem inbeneliciatus est decima. Quibus omnibus consentientibus, simul
et nobis assensum prebentibus, prefata ecclesia talem iure perpetuo obtinuit pactionem, ut pro redimenda
uniuersa que ex eadem curte debetur decimatione, hoc est tam frugum quam etiam animalium, memorato
Heinrico de Vlflon, uel ei quicunque post ipsum idem obtinuerit beneficium, tres solidos et octo denarios
anniM&ingulis in festo Sancti Bartholomei persoluat. Vt igitur hec rite determinata concessio eiusdem eccle-
sie fidelibus firma in euum stabilisque permaneat, eam priuilegii nostri auctoritate ac sigili nostri impres-
sione communiuimus, eos uero qui contra hec uenire, seu qualibet fraude cassare temptauerint, usque ad
condignam satisfactionem anathematis nostri districta ultione ferimus. Huius rei testes sunt. Albertus deca-
nus maioris ecclesie. Engelbertus prepositus sancti Mauritii. Vdo prepositus sancti Pauli. Werenboldus pre-
positus Varlarensis. Godescalcus de Vredene. Cünradus de Elen. Franko de Wetheringe. Canonici. CUnra-
dus de Wetheringe eiusdem Asbecensis ecclesie aduocatus. Rvdolfus de Stenvord. Wicboldus de Metelen.
Liudbertus de Asbeke. Heinricus de Dulmene. Heinricus de Witheren. Bruno de Stocheim. Arnoldus de
Billerbeke. Liudbertus de Thuskhusen, et alii quam plures.
Das grössere Siegel, mit Hanfschnur angehängt, ist sehr beschädigt.
,
CCCIX.
jT In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Reinnaldus Monasteriensis ecclesie Prepositus. || Sanctum ac
Deo placitum esse non dubitamus, fidelibus ecclesie in exterioribus etiam prouidere. Unde studio caritatis
fratribus nostris Monasteriensibus magnum benignitatis in temporalibus uicinius extendere proposuimus, ut
quanto boni operis expeditior fuerit intentio, tanto liberius cum Domino spirituali fruantur colloquio. Ut
igitur in eadem ecclesia in perpetuum memoria nominis nostri habeatur, stipendia uacantium prebendarum,
anniuersario defunctorum fratrum transacto, predictis fratribus concessimus, ut usque dum alii fratres sub-
stituantur, ad aliquod predium ecclesie comparandum diligenter eadem colligant, et nulla molestia grauati,
loco defunctorum fratrum laborem deuotius sustineant. Ut autem huius traditionis inscriptio amplius incon-
uulsa permaneat, eam impressione sigilli nostri confirmauimus, testibus presentibus. Alberto decano et pres-
bytero. Diaconis. Udone preposito. Ouone. Wescelino. Godescalco. Hartwico. Item Wescelino. Herimanno.
Subdiaconis. Herimanno. Liudberto. Conrado. Alberto. et ceteris multis.
Das mit Pergamentstreifen angehängte Siegel ist kreisfürmig und am Rande beschädigt; vollständig mag es gegen 2 Zoll
im Durchmesser gehabt haben. Es enthält einen Greif, mit der Umschrift: + Reinaldus Romanor. Impat.
Cancel”. —
CCCX.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis Patris et filii et spiritus sancti. || ego OTTO Dei gratia Ca-
penbergensis ecclesie cum pie memorie fratre meo GODEFRIDO deuotus fundator, postea autem eadem
gratia tercius eiusdem loci Prepositus, omnibus successoribus meis in. perpetuum. Quoniam iuxta consue-
tudinem et deuotionem quorundam non insipienter cogitantium, qui sibi speciales Patronos de numero San-
ctorum eligunt, ego quoque sanctissimum oet Christo privilegio amoris dilectum Johannem apostolum mihi
86 1156.
Summa cum deuotione Patronum elegi, non sum passus, hanc deuotionem operis attestatione carere, iuxta
illud quod dictum est, Probatio dilectionis exhibitio est operis. ltaque studui pro uiribus aliqua colligere,
de quibus in utroque festo ipsius beati Johannis, Deo dilectis fratribus nostris refectio sollempnior procu-
rari posset, Que et nominatim subscripsi, ne vel ignorantia neglectui dari, uel dolo possent ullatenus sub.
celari. In Wetmere XVI. solidos ad perpetua luminaria ecclesie ipsius. Apud Ingelenheim de plantario
carratam vini, quam persoluent Wiselenses. In Reomago medietatem vini de quadam vinea que vocatur
Chundemen. Item in Reomago marcam quam dabit Cellerarius Capenbergensis. In Wesheim HL solidos
Monasterienses de Manso quem faber tenuit. In Hagen IIII. solidos Monasterienses. In Ripenhorst II. solidus
eiusdem Monete. In Erthburg IX. solidos Tremonienses. Domus nostra in Hilbeke III. Modios nucuf, ad
lampades succendendas, in utroque festo S. Johannis. De Büdenrothe V. solidos Wiselenses, et tres Mal.
dros siliginis, Sororibus in Wisela, in Octaua S. Johannis post Natiuitatem Domini. Sed et hoc non solum
successorum meorum, verum eiiam totius congregationis noticie impressum esse cupio, quod sicut hec que
prescripta sunt, ad memoratam fratrum ac sororum refectionem deputavi, ita etiam Crucem auream quam
sancti Johannis appellare solebam, cum gemmis et catenulis aureis, quin et lampadem argenteum, ad
Imperatoris formatum effigiem, cum sua pelvi nichilominus argentea, nec non et calicem quem mihi Tre-
kacensis misit episcopus, quod hec inquam ad perpetuum ornatum memorate ecclesie tota devotione invio-
labiliter dedicavi. Igitur hec omnia ita ut hic annotata sunt, non solum successoribus meis, sed etiam tot
cougregationi conservanda atque adimplenda, in ea fide committo, qua Christus Matrem suam sanctissimam
et perpetuam virginem caro suo Johanni in cruce pendens commendavit. Et quoniam hec commendatio
licet pio cordi amabilis sit, tamen durum et temerarium cor non satis terret aut constringit, huius pagine
violatorem eterno ligamus anathemate, quousque resipiscens, quecunque imminuit aut subtraxit, ad inte-
grum restauret atque reformet. Conservatori sit pax et gratia a patre et filio et Spiritu sancto, contem.
ptorem eiusdem Trinitatis et individue unitatis ira et vindicta persequatur. Fiat. Fiat.
Das unten auf der Charte mit Pergamentstreifen festgeheftete, noch sehr wohl erhaltene, kreisfürmige Siegel, zeigt du
vorwärts sehende Brustbild eines Geistlichen, mit unbedecktem Haupte, in der rechten Hand ein Kreuz, in der lie
ken ein Buch haltend; mit der Umschrift: Otto. Johannis Ap. Servrs.
CCCXI.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. |] Otto Dei gratia Capenbergensis prepositus. Notum sit ompi-
bus tam futuris quam presentibus, quod tam ego, quam pie memorie frater meus Godefridus comes, quer
dam mansum in Wetmere, qui dicitur Volmari, concessimus fratribus laicis ad luminaria dormitorii sui
Quia uero idem mansus uicinus est Curie nostre, utile uisum est celerariis nostris, et apud prefatos fratre:
optinuerunt, ut curia eundem mansum excoleret, et tres solidos Tremoniensis monete eis annuatim inde
persoluerent. Preterea frater G. Walo, studio pie intentionis, labore manuum suarum conquisitam cellera-
rio R. marcam tradidit, assensu bone memorie abbatis H. tali conuentione mediante, quatinus a Magistm
curtis Curethe, de ipsis reditibus curtis, annuatim XVII. denarii in festo Sancti Martini infirmitorio fratrum
laicorum soluant, unde debilibus et infirmis perpetuo solatium prebeatur luminis. His etiam usibus frater
Herenbertus, adiunctis sibi fratrum suorum manibus, agrum quendam quatuor denarios persoluentem pro
animabus parentum suorum contulerunt, ita ut ipsi iure propinquitatis eundem agrum colant, et denario
ad usus luminis fratribus persoluant. Verum quia generatio preterit et generatio aduenit, presentia facto
viuacitate scripture perpetuare, et sigilis nostris munire curauimus, ne quis successorum inmutet uel in
1156 — 1158. 87
irritum deducat. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9. CC*.IIII?. Indictione Villa. Concurrente IMs.
Epacía XXa. VllIa. *)
Die beiden Siegel, welche angehängt. waren, sind verloren gegangen. — Die rätbselhafte Erscheinang, dass wir eine Ur-
kunde, als deren Aussteller Propst Otto II. förmlich auftritt, vom Jahre 1204 oder 1205 datirt finden (ohne dass
die formelle Beschaffenheit der Urkunde einen Irrthum im Datum oder eine Verfälschung annehmen lässt), klärt
sich dadurch auf, dass wir in der vorliegenden Charte ‘eine erneuerte Ausfertigung der ursprünglichen Stiftung
Otto's Il. erkennen, worinn diese wörtlich wiederholt, und durch die späteren Zusätze erweitert wurde, so dass die
Charte zwar in ihrer vorliegenden Gestalt dem Jahre 1205, ihr Inahalt aber zum Theil wirklich der Zeit Otto's II.
angehört. Des letsteren Umstandes wegen wurde derselben auch ihr Platz hier angewiesen.
CCCXII.
Original in der Vereins- Sammlung zu Paderborn.
B.. Dei gratia Patherbrunnensis episcopus. Quia dignum est nos omnibus que iusta sunt et que uli-
litatibus seruorum Dei proficere possunt assensum prebere, et nostre tuitionis opem pro modulo nostro
impendere, notum esse uolumus omnibus ecclesie filis tam presentibus quam futuris, de conuentione que
facta est inter CONRADVM abbatem Helmuuardensis cenobii et Conradum abbatem Patherbrunnensis eccle-
sie. Nam Helmuuardensis ecclesia possidebat predium quoddam IlIIer mansorum et Illlor agrorum in villa
Ikinhusun !) dicta, quod quia contiguum erat monasterio in Wilbodessen posito, uisum est inibi Deo ser-
uientibus admodum utile sibi fore, si possent aliqua ratione id in ius sue dicionis transducere. Unde
Patherb’. abbatem adeuntes, cuius cure prefatum monastertum commisimus, consilium eius super hoc que-
vebant et auxilium. Isque uoluntati eorum accedens, abbatem Helmuuard' me uolente conuenit, tandem-
que ad consensum sue petitionis inclinauit. Igitur sepe dictus abbas cum consilio et uoluntate omnium
fratrum suorum, annuente Bertoldo aduocato, prescriptum predium tradidit memorato monasterio in Wil-
bodessen constructo perpetuo iure possidendum cum omnibus adiacentibus utilitatibus, uidelicet siluis, pra-
tis, Bascuis, cultis et incultis, aquarumque decursibus, receptis inde XX. marcis probati argenti. Suscepit
autem idem predium abbas eiusdem ecclesie et Liudoldus aduocatus eius. Huius traditionis testes sunt
omnes utriusque monasterii fratres, et laici non nulli. Videlicet predictus Bertoldug. Liudoldus. Helmbertus.
Rothulfus. et alii plures. Que ut iugiter rata permaneat, nec eam quisquam deinceps temerare presumat,
paginam hanc conscribi iussimus, quam sigillo abbatis qui tradidit signatam, nostri quoque inpressione
sigilli cum auctoritate beati PETRI apostolorum principis roborauimus, ut si quis forte, quod absit, hanc
rescindere temptauerit, in perpetuum a Christo anathema sit. Acta sunt hec anno dominice incarnationis
Millesimo centesimo L.VIII®. Indictione VlI&. regnante FRITherico imperatore, anno regni eius VI9. imperii
uero III. Data V9. Idus Januarii.
Die beiden kreisförmigen Siegel des Bischofs und des Abtes sind der Urkunde aufgedruckt, aber schon sehr beschädigt.
Jenes zeigt den sitzenden Bischof mit entblósstem Haupte, in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein
Buch haltend; mit der Umschrift: Bernbardus Dei Gra. Patherburnensis Eps. T. Das andere, etwas kleinere, zeigt
den Abt in halber Figur, ebenfalls mit entblösstem Haupte, in der rechten Hand einen Bischofsstab, in der linken
ein offenes Buch baltend; von der Umschrift ist nur noch zu lesen: . . . . Di. Gra. HELVVART. Abb... .
*) Indiction und Epakte passen nach unserer Zeitrechnung auf das Jahr 1205; die Ausstellungszeit würde also zwischen dcu
4. Januar und 25. März 1205 fallen, wo man, nach älterer Rechnungsart, noch die Jahrzahl 1204 schrieb.
1) Der Ort Ikenhausen lag nach dieser Urkunde nahe bei dem Kloster Willebadessen. Schon nach dem ältesten, um das
Jahr 1120 verfertigten Schenkungsregister des Klosters Helmershausen war diesem ein Hof mit 4 mansis in Ikenhausen schon
früher geschenkt worden. "Von letzteren wurden 8 Malter Waizen, 7 Maiter Gerste und Hafer, 2 Schweine, 5 Hühner
und 100 Eier (V. unciae ovorum) entrichtet. Vgl. Wencks Hess. L. G. 2. B. Urk. B. S. 68 u. 15. (Meyer).
88 1158.
CCCXIII.
Original in der Vereins-Sammlung zu Paderborn.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus, qualiter
ego Bernhardus gratia Dei Paterburnensis ecclesie episcopus primum locaui in ecclesiola Wilbodessensi
sanctimoniales regulam beati Benedicti profitentes, dedique eis ipsum ad habitandum locum, et dotem ec-
clesie cum omnibus pertinentiis suis ad possidendum. Feci autem hoc cum consilio et consensu canonico-
rum ministerialium quoque nostrorum, intuitu quam maxime diuine retributionis, tum etiam precatu Liv-
toldi fidelis nostri ministerialis, qui et ipse sex inibi habens filias, contulit eidem ecclesie ipsum Vorwerc
quod illic habetur, et quod precio et iusto concambio adquisiuit, partim erga Manegoldum, partim erga
Heinfridum. Manegoldus siquidem habuit ibi domunculam unam cum sundra et aliquod mansis, quinque
solidos soluentibus uix, habens autem eos a fratre meo Liutolfo et ille a me, resignauit eos sibi ct ipse
michi, ego uero tradidi eos ecclesie Wilbodessensi, Liudoldus e contra reddidit michi de bencficis a me
habitis ualens annuatim sedecim solidos, que protinus ego prestiti fratri meo, et ipse subinde prestiüt Ma-
negoldo, ipso ita uolente et nullo contradicente. Porro Heinfridus ibidem nichilominus habuit quiddam
proprii, quiddam beneficii, quod cum haberet a Folguuino aduocato, id quod habebat ibi proprium «ibi
delegauit, beneficium reddidit, ille uero cum aliis bonis suis ad integrum sibi recompensauit, tradiditque
Wilbodessin eadem bona que iam receperat a Heinfrido, laudantibus id ipsum et simul agentibus matre
sua Liutrude et fratre suo Widekindo. Pro quo facto predictus Lutoldus persoluit Folgwino viginti marcas
argenti, insuper michi resignauit de beneficiis suis decimam in Ahusin, quam ego itidem prestiti Folgwino
pro restitutione suorum bonorum eiusdem rogatu Lutoldi. Actum est aqud Svaloenberg in monasterio
Sancte Marie multis presentibus. Preterea idem Lutoldus delegauit adhuc prefate Wilbodessensi ecclesie de
propriis suis domum unam in Ossendorp, et unam in Rözedehusin, unamque in Ddeheim, et unam in Vol
kersin, mansum in Sidegodesin, domum in Wellede, et quatuor mansos in Rikersin. Quedam etiam de
beneficiis suis que à nobis habuit nobis reddidit, scilicet decimam in Sutheim, et mansum unum ibiflen,
quem erga Hugonem et fratres eius adquisiuit, domum unam in Dedighusin, domum unam in Selighusi,
et decimam in Hadeburghusin, et nos eadem mox Wilbodessensi donauimus ecclesie. Quicqüid autem ho-
rum fecit idem Lutoldus, siue per se ipsum, siue per manum nostram, fecit hoc cum consensu et collau
datione suorum heredum, coniugis uidelicet sue Imme, ac filiorum suorum, Conradi, Egberti et Hermanni.
Hermannus quoque de Helmere habens in eadem ecclesia duas filias, tradidit cidem domum unam cum
attinentiis suis in Adelbechtesin, sed et Folswid socrus eius, tum pro Deo, tum pro earundem filiarum
amore, delegauit iam dicte ecclesie prediolum in Alihgrimmisun, collaudantibus hoc marito suo Wezelm
et filiis suis Hudone atque Geroldo. Fratres illi etiam de Wateruelde, Adelbertus, Ródolfus et Johannes.
de beneficiis suis que a nobis habuerunt nobis reddiderunt, et nos ea ipsorum rogatu sepe iam dicte tra-
didimus ecclesie. Curtem unam in Dreuera, et mansum unum ibidem, partem decime in Uinnethe, man
sum unum in Lochusin, partem decime in Ethessin et in Limego super duas domos et duos mansos in
Eschereshusin. Quidam etiam Ernestus ministerialis noster habens a nobis duos mansos in Nordin nobis
resiguauit. Hos etiam eidem tradidimus ecclesie. Bertholdus quoque de Culete mansum unum in Wellede.
et alterum in Wettere nobis resignauit. Hos nichilominus memorate delegauimus ecclesie. Duos mansos et
dimidium in Escherinchusin et XII. talenta dedit congregatio in Wilbodessin ccclesie monachorum in Swa-
lenberch pro duobus mansis, quoruin unus est in Westnorthe, alter in Ostnorthe. Predium unum Haue-
kesburen tradidit eidem ecclesie Regelindis cum consensu iustissimi heredis sui scilicet Quonradi filii sui
Hec omnia ita legitime et iuste constat esse facta, ut nullus inde. conqueri debeat heredum, nec ulli ea
conuellere liceat iudicum. Propter quod et nos presens priuilegium conscribi et nostro sigillo fecimus ro-
borari, commonentes et contestantes omnem hominem pusillum et magnum, ut nullus unquam id quod à
4158. 89
obis seu per nos ad honorem et gloriam Dei rationabiliter factum est éuacuare, uel bona iam nunc
m ecclesie collata, uel post modum iuste dumtaxat conferenda, auferre quolibet modo presumat, alio-
1 si fecerit et iuste commonitus si non emendauerit, eterni ignis incendio qui paratus est diabolo et
elis eius sese mancipandum, seque a nobis iam insolubili anathematis uinculo certissime nouerit inno-
1m. Qui uero ipsum locum eiusque habitatores diligere ac protegere studuerint, sit illis peccatorum
issio, celeste gaudium et eterne uite remuneratio. Aduocatus eorum, quemadmodum a nobis, ita quo-
a successoribus nostris huius Patherburnensis ecclesie episcopis inuestiatur, qui et nichil exigat inde
cii, sed solam expectet retributionem Dei. Abbatem qui eis presit ac prosit, regulariter infra episco-
1m eligant tantum, extra non, nisi cum episcopi et ecclesie ipsius uoluntate id faciant. ipsique episcopo
ıam cum deuotione obedientiam, iuxta ritum ac debitum aliorum que in eius diocesi sunt monasterio-
ı exhibeant. Acta sunt hec anno dominice incarnationis Millesimo centesimo L.VIII*, Indictione VI. Re-
nte Friderico imperatore, anno regni eius VI*. imperii uero III? Episcopatus autem sepe memorandi
nhardi XX. VIII. Data Idus Aprilis.
Das aufgedruckte, kreisfórmige, aber beschädigte Siegel ist bei der vorhergehenden Urkunde beschrieben,
CCCXIV.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gchrden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bernhardus Dei gracia Patherburnensis ecclesie episcopus.
ina institutio et precepta salutaria christianos omnes admonent, ut et decorem domus Dei diligant et
| in ea famulantium curam agere, et in omnibus eorum profectui studere non desistant. Inde est quod
lesiam Dei in Gerdenen affectu intimo tanquam filiam charissimam amplectentes, modis quibus potuimus
ı studuimus promovere, et in orationibus Christo ibi servientium plurimam fiduciam habentes, quantum
rtunitas se obtulit dignum duximus eorum necessitate providere. Noverit igitur Christi fidelium univer-
;, quod fundator ejusdem loci Heinricus homo nobilis utilitati loci illius modis omnibus prospiciens deci-
in Gerdinen et Siddessen et Hampenhosen eidem loco perpetuo possidendas hoc modo accquisivit,
uit siquidem frater meus Luidolfus easdem decimas in beneficio de manu episcopi, sed predictus Hein-
s pro eis predium unum in Hemedissen, preter mansum unum et unum Forwerck in Wincthen et de-
is sex, videlicet Uphusen, Rotlevessen, Brackwide, Wirnessen, Valehosen, Tavenhusen resignavit. In
1m igitur recompensatione frater meus decimas easdem in Gerdinen, Siddessen, Hampenhusen nobis
znavit, et nos eas in usus novelle illius plantationis Dei ut speramus dextra plantate, perpetuo iure
‚idendas cum consensu et consilio totius ecclesie nostre concessimus, et ad indicium rei geste de manso
quem de'predio illo in Hemmedissen exceptum prediximus ecclesiam de Gerdine dotavimus. Hec
r rationabiliter acta episcopalis banni auctoritate roboravimus et sigilli nostri impressione attestamur,
i quis contra hec agere presumpserit cum Dathan et Abiron nisi resipucrit perpetua maledictione con-
netur. Testes vero hujus hi sunt: Balduinus abbas Lisbornensis, Conradus abbas patherbornensis, Bern-
lus prepositus majoris ecclesie, Almarus decanus, Thietmarus, Rembertus prepositus, Everchisus, Liberi
m hi: Volquinus advocatus, Adelbertus de Eversten, Bernhardus de Lippia, Bertoldus de Everschutte,
steriales vero hi: Luidoldus, Cunradus Stapel, Herimannus, Hartmannus et alii multi. Acta sunt hec
> dominice Incarnationis M. C.L. VIII. anno episcopatus venerabilis domini Bernhardi patherburnensis opi-
) XXX.
CCCXV.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Quia peccatis hominum exigentibus, mundus heu in maligno
itus et ecclesia Dei multimodis machinationibus maligni hostis impugnatur, et pax servorum Dei multis
Cod. dipl. bist, Westfal. II. 19
^4 4158.
avesamunns perturbatur, onde necessarium est ut a prelatis ecclesiarum quantum fieri potest eccless
mmwwuuwur Promittente itaque domino quod ipse in medio eorum sit, qui in nomine suo fuerint congre
za. m anonibus eorum qui in hoc nomine congregantur plurimum fiducie et consolationis habemes
3 3muier hoc quantum possumus paci et quieti eorum in posterum providemus. Notum igitur volume
zr cmmeus Christi fidelibus, quod predium quoddam ecclesie in Esnebergh quod sex mansos et agren
zammn enuunet, hommnes quidam a nobis in beneficio habuerunt, sed non sine difficultate elaboratum est
guwi xem predium nobis libere resignaverint Nos igitur pro recumpensatione celestis patrie idem pre
dum m usus fratrum et sororum in cenobio episcopatus nostri quod Gerdenen dicitur perpetualiter trad-
mes. Et hoc factam nostrum rationabile, episcopalis banni auctoritate et sigilli nostri impressione corre
lorawmmus. Acta sunt hec testimonio multorum Christi fidelium anno dominice incarnationis M. C. LVIIL. ame
egescopatas venerabilis domini Bernhardi Patherbornensis episcopi XXX.
CCCXVI.
Aus dem Kopialbuche des Rlosters Gehrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus Dei gracia Patherburnensis ecclesie episcopus.
Racionabiliter a sanctis patribus statutum est, ut quicquid. privilegiorum auctoritate fulciretur nulla deincep
violentia vel mali doli presumptione in irritum revocaretur. Scientes igitur quod multum valet apud Dem
deprecatio iusti assidua, utilitati Deo servientium in Gerdinen studuimus prospicere, ut per laboris eorus
communionem, majorem apud Deum graciam possimus invenire. Noverint igitur omnes Christi fideles, qui
Goswinus quidam ecclesie nostre ministerialis divino instinctu, cum uxore et filio suo, seculum relinquet
et divino cultui se mancipare decrevit, et bona que a nobis habuit, quinque mansus in Hostheim, tres d
dimidium in Frodenhusen, unum in Dallessen, unum in Baddenhosen nobis resignavit cum consensu kg
timi heredis sui scilicet Heremanni fratris sui, que nos pro Deo et ipsius rogatu Deo in Gerdinen fam
lantibus perpetuo possidenda concessimus. Item predium in Esneberge, dominus Volquinus de Swalenber
a nobis habuit, Bertoldus de Homburgh et fundator ceuobii in Gerdinen Heinricus a Volquino, a Bertokb
et Heinrico, Ricoldus de Herstelle. Agente igitur predicto Heinrico bone memorie Ricoldus Bertoldo et Hea
rico et illi domino Volquino, Volquinus nobis idem predium resignavit, Quod nos item ecclesie in Ger
nen contulimus, et quicunque contra hec aliquid fuerit machinatus, perpetui anathematis eum sentes
cum Juda proditore condemnamus. Huius rei testes hi sunt: Balduinus abbas Lisbornensis, Cunradus ab
bas Patherburnensis, Bernhardus prepositus majoris ecclesie, Almarus decanus, Thietmarus, Ecbertus, Ree
bertus prepositus, Evergisus, Uffo; Liberi autem hi. Volquinus advocatus, Heremannus de Lippia, The
marus de Buiren, Wern. de Bragh, ministeriales vero hi, Luidoldus, Albertus, Cunradus Stapel, Berto
et alii plures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis, Millesimo centesimo quinquagesimo octavo, ame
episcopatus venerabilis domini Bernhardi Patherburnensis episcopi Tricesimo.
CCCX VII.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis: Bernardus Dei gracia Episcopus. Juste et racionabüite
sanctitum est ut privilegia que contra jus non sunt elicita in tanta auctoritate debeant custodiri. ut contn
ea presumptuosus quilibet efficaciter nihil possit machinari. In his enim series rerum gestarum memor
posterorum. commendatur et malignantibus malignandi facultas solerti providentia subtrahitur. Noverint iz
tur omnes Christi fideles, quod Bruningus quidam de Histincthorp duas filias suas ad conversationem me
nastice professionis collegio sororum in Gerdenen aggregavit: cum quibus ad usum eciam Deo ib.dem &
1158 — 1159. 91
antium consensu et voluntate Beatricis abbatisse de Herszen communicato sue ecclesie et advocati de
rschut, Bartoldi, atque ministerialium consilio, herede suo Anthonio annuente, et sub regali banno post-
lum ipsam oblationem attestante, octo mansos de hereditate sua in Osterbusen cum omni stabilitate
utavit. Preterea fratres prefati cenobii mansum et dimidium in Ekhusen pro Holthusen cum Wernone
ifero prefate abbatisse cambierunt, et de hac commutatione omnem stabilitatem divini et humani iuris
uisierunt. Si qua igitur. ecclesiastica secularisve persona contra hec manum presumpserit extendere,
ei sicut Dathan et Abiron et cum Juda proditore nisi resipuerit perpetuo anathemate feriatur. Acta sunt
anno dominice incarnationis M.C.LVIIL anno episcopatus domini Bernardi patherbornensis XXX. in
sentia testium subscriptorum: Beatrix abbatissa, Regelent, Hogart, Beatrix, Gimderath, Berthradt, Ju-
a. Presbiter: Otto, Sifridus, Wilhelmus, Everhardus, Bertholdus advocatus de Everschut, Cuno, We-
rhold, Gerold, Udo, Luidold, Werno dapifer, Deghenhard, et alii quam plures. Regnante Frederico
nanorum Imperatore, anno imperii ejus quinto.
CCCX VIII.
Aus einem Kopialbuche des Martini-Stifts, im Besitz des Bibliothekars Mooyer zu Minden.
In nomine sancte et individue Trinitatis: Warnherus Dei gratia Mindonensis episcopus. Notum esse
imus tam futurorum quam presentium fidelium caritati, quod cum apostolici Victoris auctoritas simul et
‚eratoris Friderici imperiale mandatum nos ad consilium in Italiam euocasset, ob sumptuum necessaria
ad tanti itineris consummationem non sufficere nobis timuerimus, Decimam in Oulhusen ecclesie sancti
tini et fratribus inibi Deo seruientibus, pro XXII. marcis argenti examinati inuadiauerimus, ea uidelicet
rpositione, ut si idem argentum a nobis siue a successoribus nostris in die sancti Marci euangeliste
»m ecclesie et fratribus non restituatur, absque nostra seu successorum nostrorum contradictione et sine
à doli ac fraudis molestia, ipsius decime redditus suprataxatis fratribus annuatim soluatur. Nouerit
m nostrorum successorum pia discretio, quod nullatenus hec nostre uoluntatis arbitrium sequendo, aut
zessorum nostrorum redditus episcopales minuendo fecimus, quos per Dei gratiam colligendo ab ante-
soribus nostris minus caute seruatos semper ampliare maluinus et partüm ampliauimus. Immo ne in
nas uel laicas manus, quod ex necessitate facturi eramus, nostra poneremus, ecclesie prescripte et fra-
us, ut prelibatum est, inuadiare potius decreuimus. Idcirco ut hec nostre dispositionis ordinatio tempo-
ıs subsecuturis tam nobis quam nostris successoribus rata et inconuulsa perrhaneat, banno et charte
riptione firmauimus, sigilli nostri impressione signauimus, testibus idoneis tam fratribus quam militibus
ie ministris ecclesie corroborauimus. Hec nomina sunt testium. Willehelmus abbas de Insula. Conradus
sbyter decanus maioris ecclesie. Anno diaconus prepositus ad sanctum Martinum. Walderus diaconus.
oldus diaconus. Conradus presbyter. Reinmarus pbr. Rotbertus diac. Heremannus diac. Hethinricus diac.
nhardus diac. Godefridus subdiaconus. Helmericus pbr. Meinricus diac. Eppo subdiac. Volcmarus subdiac.
no pbr. Reinwardus subdiac. Thidericus diaconus et decanus ad sanctum Martinum. Gerhardus pbr.
ılhardus pbr. Bernhardus pbr. Thedoldus pbr. Anselmus diac. Thidericus diac. Remboldus subdiac. Elue-
is subdiac. Wernherus subdiac. Gerwicus pbr. Milites ecclesie. Godefridus frater episcopi. Adolfus comes.
remannus de Stromberghe. Azo uice aduocati Widikindi. Constantinus de Radese. Euerhardus et frater
s Heinricus. Ministri ecclesie. Ludolfus. Alwardus. Silwardus. Widego. Vestmarus. Thietmarus. Egilwardus.
negoldus. Alexander. et alii plures tam clerici quam laici.
19 *
92 1160.
CCCXIX.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis, Patris et filii et spiritus sancti. || Cum pontificalis celsitudo,
benignitatis sue studium Cunctis Christi fidelibus iure debeat impendere, precipue tamen circa eos gi
seculo abrenunciantes diuinis per omnia sese mancipauerunt obsequiis, deuote prouisionis curam sollerter
debet exhibere. Quapropter ego FRIDERICVS Dei gratia Monasteriensis ecclesie antistes Secundus, dilectam
nobis in Christo CAPENBERGENSEM ecclesiam, in qua Deo annuente canonice religionis obseruantia hace
nus floruisse dinoscitur, in omnibus promouere, et seruientibus in ea Domino fratribus in posterum pre
uidere cupientes, bannum parrochie Alnensis concessimus in perpetuum. Cuius rei testes sunt domms
Otto fundator et prepositus eiusdem Capenbergensis cenobii, cunctique seniores domus, scilicct Obertw
prior. Albero. Petrus. Sifridus. Heidenricus. Norbertus. Helmwicus. Macelinus. Werenboldus. Johannes. Sifr-
dus. Heinricus. presbiteri. Theodericus. Richardus. Randolfus. Winandus. leuite. Heidenricus subdiaconus
Volemarus subdiaconus. Ne quis autem posterorum cuiuscunque ordinis uel gradus hec temerario aum
infringere aut immutare presumat, pagine huius inscriptionem sigilli nostri impressione communiuimus. Actum
est hoc anno dominice Incarnationis M9. C9. LX. Indictione VIII. Regnante FRIDERICO imperatore GLORIO-
SISSIMO.
Das mit Pergamentstreifen auf die Charte festgeheftete grosse Siegel des Bischofs ist noch ziemlich gut erbalten,
CCCXX.
Aus dem Fürstl. Salm - Horstmar'schen Archive,
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Boni pastoris sollicitudini congruit, commissi gregis et spin-
tualibus et temporalibus commodis prouidere. ' Ea propter Christi fidelibus tam posteris quam presentibes
notum fieri cupimus, quod ego Fridericus Dei gratia Monasteriensis ecclesie presul, ob anime mee reme
dium, prebendam sororum in Asbeke domino Christo sub regulari professione famulantium augmentare
curaui. "Domum siquidem que dicitur Hubrechtinchof, quam nostre ministerialis ecclesie Godefridus in m
nus nostras sponte resignauit, ipsis libere cum omnibus mancipiis ad eam pertinentibus contradidi. Prete
rea placuit addere, quod quidam Gerhardus de Varenthorpe cum fratre suo Thiederico portionem ligne
rum quam uocant Wara in silua que dicitur Wirs, sub banno regali in placito Godeschalci de Ybenburen
et filii eius Cunradi prefate contulit ecclesie, suscipiente aduocato Cünrado. Quam traditionem legitime
factam nos episcopali banno confirmauimus et calumpniatores quicumque uenerint in posterum anathemats
uinculo quoad resipiscant innodamus. Super his testes sunt. Albertus decanus maioris ecclesie. Vdo pre
positus. Engelbertus prepositus. Baldewinus abbas Lisbernensis. Otto Capenbergensis prepositus. Herimanns
prepositus Varlariensis. Erenwardus prepositus Claholtensis. Cünradus aduocatus. Bernhardus et Heinricus de
Dulmine. Herimannus de Dale, et frater eius. Godefridus de Ermene. Bruno de Stochem. Arnoldus de Bi-
lerbeke. Liutbertus de Tuschusen. Liutbertus de Asbeke.
Actum dominice incarnationis anno Mo. Co. LX*. Indictione VIII».
Das angehängte grosse Siegel ist sehr beschädigt.
.CCCXXI.
Aus dem Archive des Johannis-Stifts zu Osnabrück.
Philippus Osnaburgensis vocatus Episcopus. Vniuersitati fidelium salutem. Pastoralis cure debitum
est, ecclesiasticas dignitates honoribus et utilitatibus sublimatos in sue consummationis integritate conseruare.
1160. 93
minusque consummatos eadem sollicitudine iuuare et earum prouectibus inuigilare. Huius igitur debiti con-
sideratione prouocati, preposituram Ecclesie sancti Johannis pietate predecessorum nostrorum inchoatam
diuine remunerationis intuitu et ob memoriam nostri et amore fidelis nostri Gerhardi ibidem prepositi pau-
cis ampliauimus, et decaniam iure prime institutionis eidem prepositure pertinentem adiectione quarundam
ecclesiarum dilatauimus. Spenge decaniam cum ipsa ecclesia et omnibus appendiciis eius prefate prepo-
siture attribuimus. Decaniam tantum de aliis ecclesiis. Scilicet Waldenbrucge. Rimeslo. Nyenkerken. We-
lincholthusen. Borchlo. Holte. Gesmelle. Bissendorpe similiter eidem prepositure assignauimus, quatenus suc-
cessor prefati Gerhardi prepositi in anniuersario depositionis sue die fratribus suis singulis annis pro reme-
dio anime sue III. sol. conferat. Et ne quis hec in posterum irritare presumat, literis et sigillo nostre
auctoritatis confirmauimus. Testes qui huic facto aderant hii sunt. Thiemmo maioris ecclesie decanus.
Sigebodo. Thethardus. Wilbrandus. Otto Bremensium prepositus et maioris ecclesie canonicus. De minori
Ecclesia. Gerhardus prepositus. Rotbertus decanus. Thethardus. Arnoldus. Athalhardus. Constantinus. Lindol-
fus. Lentfrithus. Bertoldus. Thiethiricus. Lintbrandus. Factum est anno dominice incarnationis M^. C9. LX^.
Indictione octaua.
*
CCCXXII.
Aus dem Archive des Klosters Gertrudenberg zu Osnabrück.
IN nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. Philippus Dei «gratia Osnabruggensis ecclesie episcopus,
Christi fidelibus in perpetuum. Justum est et episcoporum congruit prouidentie, ecclesias et ecclesiarum
iura tueri et corroborare episcopali auctoritate. Unde opportunum et ego sum arbitratus, bona ecclesie
montis beate Gertrudis breuiter annotare, et quenam sint uel ubi sita, ucl a quibus sint ipsi ecclesie col-
lata, litterarum serie in unum colligere, et ad futurorum memoriam destinare. Ecclesia enim hec uacans
erat et paupercula, et rarius diuinis cultibus insignita, donec antecessor meus bone recordationis Vdo epi-
scopus, diuina inspiratus gratia, proposuit sibi corde, in ea homines aliquos regulares statuere, et sic
locum ad Dei ggruitium promouere, unde cimiterium ecclesie primus consecrauit fidelium sepulture. Quo
in breui tempore assumpto iam ex corpore, et me ipsi ut Deo placuit succedente, liberam reddidi ego
ecclesiam et ab omni debito et iure quod ecclesie solent persoluere expediui et penitus alienam feci, ne
cuiquam liceat ab ea aliquid iuris uel ecclesiastici uel mundialis exigere, nec fideles Christi ad eum con-
fugientes et ibi Deo seruientes infestare quis audeat uel prouocare aliquo grauamine, ut ipsi libere ac
quiete Deo uacarc possint et seruire. Et quia in diebus mei episcopatus illustrata diuinis cultibus ecclesia
est, et donariis fidelium ad Dei seruicium promota, a quibus hec ea ipsi ecclesie sint assignata, non in-
congrue meis quoque litteris annotatum et futurorum memorie est presignatum. Aput Pythe decime domo-
rum duarum liberarum. Aput Wersene decime domorum duarum. Hee decime fuerunt antiquitus ecclesie
beate Gertrudis. Aput Limberch domus duorum aratrorum cum decimis. Hanc dedit Imesca et facta est
soror. Aput Fornholte decime unius domus. Aput Holthusen decime duarum domorum. Aput Hascampe de-
cim e domus unius. Has decimas emit Sigefridus sacerdos ab Manegaldo monetario. Aput Slaiden decime
domus unius. Aput Huppencapendorpe decime domus unius. Has dedit Margareta filia Heiurici camerarii,
et facta est soror. Aput Truph decime domus unius. Aput hostro Widen decime domus unius. Aput Bur-
gern XII. denarii decimarum. Has dedit Helewidis filia Walderici de Harst, et facta est soror. Aput Woster-
husen mansus allodıi. Hunc mansum dedit Reimudis et facta est soror. Aput Lancencampe mansus allodii
cum decimis. Hunc dedit Euerardus de Huleuelt. Aput Lachenbure decime de molendino. Aput Ibbenbure
decime de molendino. Ibidem denarius de domo. Aput Suege decime domus unius. Aput Eschelage decime
de molendino. Aput Puslingenburen decime de molendino. Aput Scaphus decime domus unius. Aput Hel-
melo decime domus unius et duorum molendinorum. Aput Kniten decime domorum duarum. Aput Tunglo
decime molendini. Ilec dedi ego Philippus ecclesie beate Gertrudis. Aput Doringen tres solidi et sex denarii
-
95 1160.
pro decimis domus unius. Aput Eimblen quinque solidi et sex denarii pro decimis domus unius. Aput Lih-
tingen XIII. solidi pro decimis quinque domorum. Aput Walnhurst decime domus unius. Aput Hupdorp de-
cime domorum duarum. Aput Crungelage XII. denarii de agris. Hec dedit Isaac et factus est frater. Aput
Mersene domus cum decimis. Aput Burgern decime septem domorum. Aput Lihta decime domus unius. Hec
dedit Meinwardus et factus est frater. Aput Pythe mansus allodii absque decimis. Aput Burgern decime
domus unius. Aput Bergeshouede decime domus unius. Tres diurnales terre in occidentali plaga ecclese
dedit Christina filia Manegaldi Rufi, et facta est soror. Aput Holthusen decime trium domorum. Aput
Middendorpe decime domus unius. Has dedit Ambrosius Thidele filie sue. Aput Stappeluelde allodium man-
suum duorum. Aput Burgern decime domus unius. Hec dederunt Adeleidis et Ludgardis filie Cunradi et
Lucie, et facte sunt sorores. Aput Meppene decime ultra XIM. solidos de curti abbatis et domibus illis eius-
dem litoris. Has dederunt Werenbertus et frater Robbertus. Aput Thunen decime curtis unius. Aput Che-
lenchusen domus propria absque decimis. Aput Sage decime domus unius et domuncule. Has dedit Weren-
bertus. Aput Bacheim decime domorum duarum. Has dedit Arnoldus de Tyclenburch. Aput Hursten decime
domus unius. Has dedit Alfgrim de Osnabrugge. Aput Lihtingen terra !) denariorum XII. Hanc dedit Heilar-
dus de Harst pro patre suo Waldrico. Aput Hoinhorst decime curtis unius. Has alternauerunt fratres cum
domo Osnabrugge, quam dedit Altgerus et factus est frater. Aput Dacchenberge solidi duo pro decimis
Hos dedit Richezo de Sleddense. Aput Leingercho decime domus unius. Aput Muddenbure XII. denarii pro
decimis. Has dedit Johannes de Osnabrugge.
Hec igitur quia legitime sunt ecclesie contradita, sub banno et anathemate stabiliui uniuersa ipsi eccle-
sie, cum litteris pariter et sigilli mei auctoritate, ut si quis temerarius inde aliquid defraudauerit, banni e
anathematis reus sit, donec se ipsi ecclesie satisfaciens reconciliauerit. Diuersis autem diebus et annis col
lata sunt hec ecclesie huic, priuilegium uero conscriptum est Indictione VIII. Anno ab incarnatione Domim
Millesimo Centesimo LX°. Imperii quoque Friderici regis Romanorum VIII®. Episcopatus pariter mei.
Testes huius actionis et priuilegii. Otto comes de Raphensberch. Heinricus de Raphensberch, frater
Ottonis comitis. Godescalcus de Ibbenbure et Adebertus filius eius. Ludolphus de Hosethe, Guillémus de
Thyofholt.
Canonici ecclesie sancti Petri. Aluericus prepositus. Tyemo decanus. Sigebodo custos. Sigebodo lon
gus. Tyethardus. Lupo. Giselerus. Heinricus scolasticus. Hergerus. Guillibrandus. Gualo et Adam.
Ministeriales nostri. Hugo. Euerhardus. Manegaldus. Folcmarus. Theodricus. Hyserus. Sicco. Guicbertus.
Huno. Adolphus. Ambrosius. Huno. Eilhardus. Hudelricus. Baldewinus. Assuerus. Rygezo. Ludolphus. Adel
bertus. Heremannus. Eueroldus. Bernhardus.
Das Verzeichniss der Zeugen steht auf der Rückseite der Charte, obwohl es auf der Vorderseite noch nicht an Raum
fehlte. Das Siegel ist mit Pergamentstreifen angehängt, aber in einen leinenen Sack (wie dies bei den Urkundeo
der Nonnenklóster oft vorkommt) eingenäht, und wahrscheinlich zerstört.
CCCXXIII.
Aus dem Archive des Klosters Gertrudenberg zu Osnabrück.
In nomine Ssé et indiuidue Trinitatis. || Philippus Dei gratia Osnabruggensis ecclesie episcopus. Pro
uidentie pontificalis cura id a nobis exigit, ut quia lucrandis fidelium animabus eiusdem officii debito inui-
1) Die früheren Abdrücke lesen hier littera, jedenfalls unrichtig. Im Originale sind nur die Buchstaben ra erbalten; vorber
ist ein Loch im Pergamente, dessen Raum aber nur für 2, höchstens 3 Buchstaben ausreicht, worunter Il oder sonst cia
langer Buchstabe nicht gewesen sein kann.
14160 — 1161. 95
gilare compellimur, etiam temporali seruorum et ancillarum Dei necessitati pariter et quieti congrua nostre
auctoritatis cura prouideamus. Superne quippe pietatis respectus ecclesiam nostram mei sacerdotii tempo-
ribus spiritualium utriusque sexus hominum cenobiis ampliare dignatus est, que ne infestatione filiorum
seculi in posterum grauentur, ecclesiastica defensione munienda sunt. Nichil enim prodest initia rerum
solidare, si presumtio ualuerit ordinata destruere. Ideoque non minor in conseruandis rebus, quam in ac-
quirendis adhibenda cautela uidetur. Inde est quod ecclesiam in Monte sancte Gertrudis constitutam in
loco inculto, omni possibilitatis nostre studio ordinare ac promouere decreuimus, et tam in prediis quam
in defensione et secularis oppressionis perpetua et stabili ereptione iuuare, Christi gratia opitulante stude-
mus. Inter cetera igitur deuotionis nostre beneficia statuimus, ut quicquid idem locus in possessionibus in
presentiarum iuste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione principum atque
nobilium, seu oblatione fidelium, seu aliis iustis modis adipisci potuerit, firma et stabili quiete obtineat.
Ambitum preterea curie in quo ipsum monasterium fundatum est, ab omni iure ac potestate aduocati ab-
soluentes, et ab omni ditione cuiuscunque sacularis persone liberum fore censentes, sub prouidentia et
potestate prepositi omni tempore decreuimus permanere. Reliquorum uero ecclesiasticorum prediorum ille
aduocatus existat, quem prepositus et de suis consilii maturioris duxerint eligendum de libera uoluntate,
et cui tuitionem eorum pro salute anime sue cumuloque iniunxerint retributionis eterne. Constitutus autem
non in beneficium, sed in ministerium et defensionem ecclesie, donec bene se gesserit, nouerit se aduoca-
tum habendum. Si uero insolens fuerit, et monasterio in prediis et hominibus suis inutilis et pernitiosus
extiterit, liceat preposito et suis alium sibi aduocatum eligere, qui de profectu loci maiorem curam et
uelit et possit habere. Si quis autem mei ordinis successor aut alia quelibet ecclesiastica secularisue per-
sona hanc nostre constitutionis paginam quam sigilli nostri karactere muniuimus sciens contra eam uenire
temptauerit, et aliquid horum in irritum ducere non timuerit, anathematis uinculum et per hoc omnipoten-
tis Dei iram se nouerit incursurum. Cunctis autem huic loco sua iura seruantibus sit pax domini nostn
Jhesu Christi. Amen. Acta sunt hec Indictione Vlll. Anno incarnationis Domini Mo. C^. LX*. Imperii Frede-
rici regis Romanorum VIII?. Testes huius actionis et priuilegi. Heinricus comes de Rauenesberg. Otto
comes frater eius. Godescalcus de Ybbenbure. Albertus filius. Ludolfus de Osethe. Canonici ecclesig. Alue-
ricus prepositus. Tymmo decanus. Syghebodo custos. Thiethardus. Heinricus scolasticus. Giselherus. Walo.
Wilbrandus. Hertgerus. Adam. Lupo. Ministeriales ecclesie. Hugo. Baldewinus. Ambrosius. Manegoldus. Euer-
bardus. Yserus. Sicco. Rikenzo. Eilhardus. Huno. Hermannus. Ludolfus. Euerholdus. Assuerus. Wicbertus.
Adolfus. Bernhardus. Folmarus. Odelricus. Theodericus.
Das Siegel ist mit Pergamentstreifen angebangt und in einen leinenen Sack eingenäht,
CCCXXIV.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In Nomine Sancte et Indiuidue Trinitatis. Fridericus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Quoniam
Generatio preterit et Generatio aduenit, idcirco ne ea que a nobis gesta sunt, posteris nostris incognita
fiant, notum esse uolumus tam futuris quam presentibus, qualiter Otto Capenbergensis prepositus et sui
fratres, cuidam nostro ministeriali, qui similiter Otto vocatus est, quem etiam iam dictus prepositus, dum
seculo renuncians, se suaque Christo offerret, ecclesie nostre cum multis aliis suis ministerialibus donauit,
Sexaginta marcas persoluerit, quatinus curtim in Herebedde, quam a nobis in beneficio habebat, nobis
resignaret. Quod cum annuente uxore sua fecisset, nos memores dominici uerbi, quo ait, quod uni ex
minimis meis fecistis, michi fecistis, ipsam memoratam curtim cum omnibus appendiciis et iusticiis suis,
sicut ille eam eatenus possederat, supra nominate Capenbergensi ecclesie, pro remedio anime nostre, in
perpetuum tradidimus, eius uidelicet rei gratia, ut quanta stipendia inibi Deo famulantium nostra largitione
98 4161 — 1162.
fuerint adaucta, tanto intentius atque alacrius diuinam clementiam pro nostra exorent Salute. Ut autem
hec nostre deuotionis donatio omni tempore rata et inconuulsa permaneat, eam presenti carta sigillique
nostri impressione munire curauimus. Si qua igitur cuiuscunque conditionis persona eam temerario ausu
cassare, seu aliquo dolo malo corrumpere temptauerit, eam a sacrosancto corpore et sanguine Domini
sancteque ecclesie communione, auctoritate Dei omnipotentis sequestramus, quousque omnem hanc malam
intenüonem postponat, et digne peniteat. Fiat. Fiat.
Testes fuerunt. Engelbertus prepositus et vicedominus. Godefridus canonicus. Remfridus sacerdos
Bernhardus de Dulmena et filius sororis sue Adholfus. Wolfhardus scolthetus. Heinricus de Sconenbeke. &
alii quamplures, qui in placito aput Bachuelt, in quo et hec facta sunt, tunc aderant. Actum est Anm
dominice Incarnationis M^. CP. LXI®. Epacta XXII. Indictione VIII. Regnante Glorioso Romanorum Imperatore
FRIDERICO.
Das grössere Siegel des Bischofs ist auf der Rückseite der unten umgeschlagenen Charte mit Pergamentstreifen befestigt,
aber etwas bescbàádigt.
CCCXXV.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Fridericus diuina fauente clementia Romanorum imperator e&
semper augustus. Religiosam uitam eligentibus imperiale conuenit adesse presidium, et protectionis nostre
suffragium impertiri, ne forte cuiuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito reuocet, aut robur quod
absit sacre religionis infringat. Eapropter dilectissimi consanguinei nostri Ottonis prepositi ceterorumque
fratrum in ecclesia beate Marie sanctique Johannis apostoli et euvangeliste de Capenberge ad Dei serur
tium congregatorum iustis petitionibus clementer annuimus, et diue memorie progenitoris nostri Henrici
imperatoris lll. uestigiis inherentes, prefatam ecclesiam in qua diuino mancipati sunt obsequio sub impe-
riali protectione suscipimus, et presentis scripti priuilegio communimus. Inprimis siquidem statuentes, ut
ordo canonicus, qui secundum Dei timorem et beati Augustini regulam ibi auctore Domino institutus esse
dinoscitur, perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Preterea quascunque possessiones, que-
cunque bona, in terris, uineis, mancipiis, censibus, decimis, molendinis, aquis, aquarumue decursibus,
pratis, pascuis, nemoribus, campestribus, collibus, uallibus, aut quibuslibet alis rebus eadem ecclesia in-
presentiarum iuste possidet, aut in futurum, concessione pontificum, largitione regum uel principum, obla-
tione fidelium, seu aliis iustis modis Deo propitio poterit adipisci, firma eis eorumque successoribus et
illibata permaneant. In primis In quibus hec propriis duximus uocabulis exprimenda. Capenberg. Curede.
Wisele. Wesheim. Werne. Ileile. Alstede. Mengede. Nette. Hylibecce. Sorbeke. Langere. Wetmare. Lenclare.
Stikelewic. Herberite. Velmede. Et quicquid alias Winemarus de iure suo concessit. Ecclesias Wernam, Al-
uon, nec non decaniam in predictis Ecclesiis. Ecclesiam de Sorbeke. Ad hec paci et quieti eorum proui-
dere obtantes, imperiali auctoritate inibemus, ut nulla ecclesiastica secularisue persona, Capenberg et eius
ambitum, ui ucl fraude occupare, uel in castellare presumat, aut religiose conuersationis uiros exinde re-
mouere. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat eandem Ecclesiam temere perturbare, aut ein:
possessiones prefatas, nec non minutas decimas de Wiscla, de Foresta, de Cassla, auferre, uel ablatas
retinere, minuere, seu aliquibus uersationibus fatigare. Set illibata omnia et integra conseruentur, eorum
pro quorum Gubernatione ac sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura. Si qua igitur in
futurum ecclesiastica secularisue persona hanc nostre constitutionis paginam sciens contra eam uenire tem-
ptauerit, secundo tertioue commonita, nisi presumptionem suam congrua satisfactione correxerit, indigna-
tionis nostre penam sentiat, C. libras auri compositura, Medietatem Camere nostre, alteram medietatem
prefate Ecclesie.
42163. | 97
Huius rei testes sunt. Hillmus archiepiscopus Treuerensis. Episcopi. Fridericus Monasteriensis. Henricus
odiensis. Gottifridus Traiectensis. Guarnerus Mindensis. Hevirgisus Padeburnensis. Helimannus Uerdensis.
bero Verdunensis. Guillimarus Brandeburgensis. Principes. Conradus Comes palatinus de Reno. Otto Comes
latinus de Guitlisbach. Fridericus dux Sueuie. Lodoewicus Comes prouincialis.
Signum domini Frederici Romanorum $mperatoris victoriosissimi. (L. M.)
Ego Reinaldus Coloniensis archiepiscopus et archicancellarius recognous.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9. C9. LXIT. indictione VIIIT. Regnante domino Frederico
manorum imperatore uictoriosissimo. Anno regni eius X°. Imperii uero VII?.
Data Laude in generali concilio. Feliciter ameN.
Das unten seitwärts aufgedruckte grosse kaiserliche Majestätssiegel ist beinahe zur Hälfte abgebrochen und verloren
gegangen.
CCCXXVI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Euergisus Dei gratia Patherburnensis ecclesie humilis mini-
r. Si denarium diurni laboris cum laborantibus in uinea Domini percipere cupimus, pondus diei et
us portantibus || uigilantia pastoralis sollicitudinis assistere haud segniter debemus. Vnde omnium fide-
m Christi tam presentium quam futurorum uniuersitati notum esse uolumus, qualiter quidam homo nobi-
ERPO nomine cum uxore sua Gerthrude eque nobili regularis uite propositum et consortium fratrum
ecclesia beatorum apostolorum PETR] et PAVLI que in suburbio nostre sedis sita est expetens, contulit
ıi et honori ipsius ecclesie ministerialem unum Folcquinum nomine cum uxore sua Gerthrude et quatuor
eris. Herebord. Adelheid. Bertrath. Christina. cum duobus mansis et uno molendino, ipsis posterisque
rum iure beneficii profuturos, communi utilitati uero fratrum predium quoddam cum uno molendino in
nghoue situm in comitatu Thiethardi comitis cum uniuersis suis appendiciis et attinentiis. Contulit pre-
ea pro spe sue salutis et incolumitatis uxor ipsius predium unum iuxta renum centum et quinque iuge-
n dictum Mezininc, situm prope uillam Worunch, et duos uiros Herebraht et Conrad iure ministeriali.
nstitutum est autem ut de istorum prediorum annuali censu, cellerarii prouidentia, abbatis consilio fra-
mque testimonio augmentum et detrimentum communiter pertractantis et sibi credita fideliter dispensan-
, preter iusticiam et gratiam prius habitam, uinum fratribus singulis dominicis diebus amministretur, et
et pro his misericordie operibus ante Deum et homines continua et eterna maneat memoria eorum, tamen
»cialius et deuotius in die anniuersarii ipsorum cum officio mortuorum et compulsatione signorum annua-
ı habeatur, fratribusque in refectorio caritas pie recordationis affectu exhibeatur. Facta est et firmata
zali banno hec traditio in comitatu Thiethardi comitis, presentibus heredibus legitimis, primo Benninchu-
1, Rethero filio Gerthrudis presente et traditionem a matre factam laudante, secundo in loco qui Stalpa
"itur, Hildigunda sorore Herponis astante, et cum filis suis, Herimanno, Herpone, Vdone, Sigero, tradi-
ni a fratre facte per omnia fauente, ubi Folcquinus matris nostre ecclesie summus aduocatus aduocatiam
scepit, et nulli unquam per se aut aliquem successorum suorum in bencficium eam daturum firmiter
eliterque promisit. Traditionem ergo tam legitime factam diuini amoris et timoris respectu ipsiusque
clesie uenerabilis abbatis CONRADI fratrumque suorum interuentu nostre pontificalis auctoritatis banno
nfirmauimus et corroborauimus, et eterna ferientes maledictione omnem hominem qui predictam eccle-
gm super premissis inquietare, molestare aut diuestire presumpserit, Kartam hanc huius rei indicem ad
steritatis monimentum Sigillo nostro sigillari mandauimus. Huius rei testes sunt. Sifridus prepositus. Al-
arus decanus. Reinbertus prepositus. Ufo celerarius. Heribertus. Bernhardus. Manegoldus. Altmannus. Rein-
rus. canonici. Conradus Stapal. Conradus camerarius. Adelbertus de Rickerswic. Andreas. Adelradus. Con-
dus de Dalheim. Hartman. Heriman. Eilbraht, Warmund. Bernhard. Godefridus. Edelricus. Sibertus. Goz-
Cod. dipl. hist. Westfal, lI. | 13
98 1162 — 1163.
win. Widikindus. Liuppo. ministeriales. Arnold. Wern de Svalenberge. Fritheric de Boken. Gozwin. Werszo,
Wigand de Gesike. Adalmar et Liuppo frater eius. Emundus. Conradus. Ernest. Reinfridus. Hamuko. Ea-
gelbreht. Mónzun. et alii multi.
Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini Millesimo C?LXIIL Indictione X. Regnante Fritherico M-
manorum imperatore, anno regni eius XI. Imperii VIII. Episcopatus nostri 111.
Das aufgedruckte grosse kreisfórmige Siegel zeigt den Bischof, auf einem niedrigen Stuhle ohne Lehne sitzend, mitte
bedecktem Haupte, in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein offenes Buch haltend; mit der Ue
schrift: Evergisus Di. Gratia Patherburnensis Ecclesie Epc. 1.
CCCXXVII.
Aus dem Kopialbuche des Johannis-Stifts zu Osnabrück.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Philippus Osnab. prouisor humilis, omnibus Christi fidd-
bus in domino salutem. Quocienscunque filiorum pia deuotio bonis aliquibus de labore proprio conquisis
diuina largiente gratia suas in ecclesia Dei consüiuere deceriat memorias, nos qui pastoris officia tcnema
quibuscunque possumus aminiculis bonos eorum conatus adiuuare debemus, scienies quia sicut memba
capite, sic et membris caput adiuuatur. Inde est quod decimam quandam in uilla que uocatur Mole,
quatuor scilicet domorum ct unius aree, sumpübus ct supplicatione Roiberti ecclesie sancti Johannis de
cani, et oblatione cuiusdam Hezelonis de Hesbe, nobis ab homine quodam nostro Vuernone libere resp
tam, prefate sancti Johannis ccclesie, talis de condicione pactione perpetualiter attinendam — consigpauigm
quatenus semper in anniucrsario deposiüonis eorundem die, Canonicis inibi Deo deseruienübus ab de
dientiario, constitutione eorundem quiscunque fuerit, in die due ministrentur oblationes, ct due candele&
honorem Dei, et duo denarii in sacrificio. Data in Osemb. M9. Co LXII*. Indictione secunda. Sub teste
nio Thehardi maioris ecclesie decani. Sizebodonis custodis. Joseph. Lentfridi. Gerhardi sancti Johannis ecde
sie prepositi. Rotberti decani. Theardi. Arnoldi. Adthelhardi. Constantini. Ludberdi. Heinrici. Rotholfi. The
hardi. Rotkeri. Nycolai. Heyfridi. Ministerialium ucro. Hugonis. Euerhardi. Hermanni domuncula. Baldewa
Rectoris. Hunonis Camerarii. Sicconis. Nortberti et hominum suorum. Lutberti. Heribodonis. et aliorum qum
plurimorum. Et in futurum ne dyabolo instigante possit disrumpi, scriptis et impressione nostra fimt
uimus et banno nostro perpetuauimus.
CCCXXVIII. .
Aus der Liesbornischen Urkunden-Sammlung des Fr. Placidus Chur.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Fredericus Dei misericordia Monasteriensium Episc
pus ad multorum noticiam peruenire volui, quod vir nobilis Widechindus nomine quandam decimam ceie-
dam domus Lisbernensis ecclesie in villa Mulenbecke, quam de manu nostra in beneficium susceperat, pro
remedio anime sue et respectu dilectionis nostre atque viri clarissimi Euerwini eiusdem ecclesie aduocak,
tali iure in perpetuum redimendam sepedicte Lisbernensi ecclesie concessit, ut de domo prefata singuls
annis duo tantum solidi Monasteriensis monete pro omui soluentur decimatione, Huic nichilominus conces
sioni Florentio quodam milite, qui eadem decima a supradicto Widekindo inbeneficiatus est, benigne st
nuente. Huius rei veritatem literis commendari et sigillo nostro signari, ac testes annotari precepi 9
quis igitur his iniuste obuiare, eaque violenter annullare presumpserit, nisi citius resipiscat, perpetuo an
themati subiaceat. Nomina testium. Ingelbertus prepositus. Godefridus. Heinricus. Berno. Euerwinus adw:
catus. Suetherus de Alne. Bruno. Rotgerus. Thietmarus. Winandus. Offo. et alii quamplures. Acta sunt he
anno dominice incarnationis MCLXIII. Indictione XI. regnante victoriosissimo Romanorum Rege Frederico.
———_ — -— 9 — — .— — — —
11683. 909
CCCXXVIII b.
Aus dem Fürstl. Salm -Horstmar'schen Archive.
Pontificatus a Deo nobis commissi cura constringimur, ecclesiastico ordini intendere, et paci atque
quieti ecclesiarum nostre dyocesi pertinentium diligenti studio prospicere. Igitur ego Fridericus Dei gratia
wncte Monasteriensis ecclesie episcopus, In nomine Sancte et Indiuidue Trinitatis notum facio cunctis Christi
lidelibus tam post futuris quam presentibus, quod predecessor noster felicis memorie Wernerus Episcopus
»cclesiam Sancte Margarete in Asbeche Religiosorum fratrum ac sororum Deo ibi militancium conuentu
exornauit, et larga manu karitatis uno manso aliisque bonis ditauit: Processu uero temporis eiusdem eccle-
We sorores uillicum meum Lupertum pro quadam siluula nostre curti et eius officio pertinente, proposita in
pam questione pulsare ceperunt. Ut autem predicte sorores ac fratres quietiori animo gratum Deo pos-
went famulatum impendere, eandem controuersiam sapientum astipulante sentencia, in consilium composi-
lonis perduximus. Et ut sepius uentilatam questionem perpetuo fine clauderemus, habito salubri consilio,
liam quandam siluulam pro illa super qua querebatur eisdem sanctimonialibus annitentibus et consencien-
ibus predicto monasterio tradidimus. lllud quoque ibidem decernentes, ut armenta earum in siluam cur-
is nostre ad pascendum, a fcsto Sancti Michaelis usque ad festum sancte Walburgis propellerent. Dein-
eps uero, quam diu semitiua durarent tempora, non nisi ea quibus ad arandum uterentur auimalia in
adem introducerent pascua, reliquis omnibus usque ad festum sancti Michaelis exclusis. Preterea de
modam manso curtis nostre duos solidos sicut eisdem sanctimonialibus complacuit annuatim eis pro deci-
aa soluendos ibidem decreuimus. Hoc quoque statuentes, ut si agellus, quem infra siluulam nostram eis
radidimus, negligencie iactura frutectis obductus in uirgulü speciem excresceret, continuo ius proprietatis
1 eo amitterent, et ad nostram siluam, remoto questionis obstaculo, de cetero pertineret. Ad uniuerso-
um noticiam hoc quoque peruenire cupimus, cum prefati cenobii fratres sororum consensu uicinum flu-
aen a recto tramite deriuassent, et in contracüorem meatum coartassent, non habens infra suas metas
iberum cursum, margines exuperans proximos agros aquarum mole destrueret, et ob hoc dampni illati
merelam vilicus ad nostram frequenter perferret presenciam, ab eo obtinuimus ut fluuius in eadem qua
Ositus est a fratribus structura permaneret, ita tamen ut agro finitimo nullam lesionem inferret. Quod si
ratrum incuria dampnum aliquod fluminis inundancia proueniret, hoc quoque statutum est, ut hii qui suis
‚bstaculis dampni occasionem dederunt, fluuium sine mora compescant et dampna illata restituant. Ut
wtem hec traditio et compositio omni tempore inconuulsa ct illibata permaneat, et ut omnis sororum ac
ratrum premissorum altercatio aduersus uillicum nostrum et eius successores in perpetuum conquiescat,
anni nostri promulgatione ac sigilli nostri impressione munire et confirmare curauimus. Statuta sunt hec
inno dominice incarnationis M9. C9. LX9.IIIe. Indictione XI. Regnante Romanorum imperatore augusto Fride-
ico, presentibus his uenerabilibus personis. Werenboldo de Varlar preposito. Bernardo de: Dulmania et
leinrico de Dulmania. Godefrido de Ermene et Rutgero eius filio. Rüdolfo de Meinhuvelo. Ludolfo de
Werne. Brunone de Stocheim. Luberto de Tuschusen. Conrado de Wettringen eiusdem basilice aduocato.
iverhardo de Huncvelden, et aliis compluribus, sicut utrique parti complacuit deuote annitentibus. Si quis
tutem prelatorum uel subditorum tam presencium quam futurorum hoc infringere, uel aliqua in parte ausus
uerit immutare, autoritate Dei ac domini redemptoris nostri Jesu Christi et beatorum apostolorum Petri et
>auli et nostri banni pronunciatione, a sacratissimo corpore et sanguine redemptoris nostri Jesu Christi et
ocius sacrosancte ecclesie communione fiat extorris et alienus, ac eterno gehenne ignis incendio dampnetur
sruciandus,
Das angehängte Siegel ist verloren gegangen.
13 *
400 41163.
CCCXXIX.
In nomine sancte et individue Trinitatis. || Euergisus Dei Gratim Patherburnensis ecclesie Episcope.
Prouide sanctorum patrum prouidentia instituit, ut que rationabiliter gesta et priuilegii auctoritate fuermi
munita, stabili sint in perpetuum confirmatione roborata. Proinde posteritati nostre notum esse uolumus
quod pro debito officii nostri episcopali domui studiose prospicientes, et eam libenter in omnibus ampliare
uolentes, siluam que circa domum nostram Heristelle est, exstirpari concessimus, et ad nouanda nous
agricolas in ea tali debito et hac iusticia collocauimus. Si quis integrum mansum habuerit, tres solide
“ persoluet. Si quis dimidium habuerit, medietatem precii dabit. Decimam iustam in annona et altilibe
dabit, hoc tamen excepto, ut pro quolibet poledro nummum unum, pro uitulo obolum det. Si mansion
rius super bonum moritur, melius iumentum curie dabitur. Si nullum habuerit, melior uestis detur. Be
liqua hereditas legitimis heredibus pertinebit, et eo anno de bono illius nichil persoluetur. Quis mansem
uendere uoluerit, uillico episcopi de Heristelle offerat, qui si emere noluerit, uendat cui uult, et uh
sex nummos det. À nummis syuodalibus omnes liberi sint.
Acta sunt hec anno domiuice incarnationis M. C. LX*. III. anno uero episcopatus domni Euergisi episcopi I.
Das Siegel ist das bei der vor. Urkunde desselben Bischofs beschriebene, aber beschädigt.
CCCXXX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Theodericus Dei munere Comes in Cliuis, Arnoldi o
mitis et Ide comitisse filius, cunctis heredibus meis, et uniuersis tam futuri quam presentis eui fidehbw,
notum facio, quod postquam nobilissimi Comites Capenbergenses Godefridus et Otto sua omnia et seme
ipsos Deo obtulerunt, in curtim Uviselensem sanctimoniales Christo seruituras transmiserunt. Uidentes itaque
peruerse mentis homines possessiones eiusdem curtis ad claustrales personas deuolutas, conati sunt amplsm
eiusdem curtis iusticiam infirmare uel minuere. Denique a silua Demmerwalt nomine, in qua ex diebw
antiquis iam dicta curtis, cum ceteris et pre ceteris comprouincialibus semper potens extitit, moliti sum
quidam, fratres illos quasi alienos reputare. Proinde nos timorem Dei pre oculis habentes, contra ham
iniusticiam defensionis nostre clipeum leuauimus, ad aduersarios claustri nuncios direximus, et presumptsm
audaciam repressimus. Uolumus itaque et presentis scripti auctoritate sanccimus, ut prenominata curtis,
ex hoc et in omne tempus, in sue potestatis plenitudine permaneat, quam usque ad nostra tempora et
diebus antiquis habuisse dinoscitur, et in iurisdictione Uviselensium siluarum in communione supradicte sive
Demmerwalt, in communione quoque earum quae trans Lippiam sunt siluarum, sed et in agris, nemoribus,
pratis, pascuis, piscationibus, nemo fratres illos inquietare, et uel uim uel fraudem eis inferre presuma!,
qui sub nostre defensionis alas confugerunt. In eiusdem curtis allodio, si mortuus quis fuerit, non liceat
hereditatem requirenti exigere ibi porcos uel annonam. Sed et minuta decima que de nutrimentis anime
lium prouenire solet, nec ex ipsa fratrum curti, nec ex domo in foresta requiri aut dari ullo modo debet
Et quia eosdem Christi pauperes ex animo diligimus, hec et quecunque sunt alia eis attinentia, banno no-
stro confirmamus, mandantes heredibus nostris, ut ct ipsi idem claustrum, pro reuerentia sancte Malie
virginis, et pro salute animarum suarum diligant ac defendant. Ut ergo hec ad posterorum noticiam per-
ueniant, scripture huius testimonium sigilli nostri placuit impressione insigniri, subnotatis testibus, quorum
hec sunt nomina. Adelardus de Wisenthurst. Herimannus pincerna. Rutgerus Bucseil. Gerlacus de Dingede.
Baldewinus de Calkere. Wecelinus de Strunkede. Bernardus de Dulmene. Antonius de Dincelachen. Rutge-
rus de Galen. Macharius de Brehte. Amandus de Thiele, et ali multi. Anno ab incarnatione Domini
M9? CeoLX*III. Regnante domino Friderico Romanorum imperatore. Amministrante Coloniensis ecclesie pont-
ficatum domino Renoldo uiro uenerabili in nomine Domini.
Das Siegel, welches mit Pergamentstreifen angehängt war, ist verloren gegangen.
1163 — 1165. 404
CCCXXXI.
IN NOMINE SANCTE et indiuidue Trinitatis. ego Sifridus Herisiensis ecclesie filius ac minimus omnium
Chrisü sacerdotum, presumens de mulütudine miserationum Dei, qui non derelinquit sperantes in se, ad
imitationem apostolorum, qui in primitiua ecclesia proprias possessiones suas fidelibus Christi studuerunt
erogare, consentiente domina mea Regelindi uenerabili prefati loci abbatissa, uniuersisque heredibus meis,
quatuor mansos in uilla que Loucnna dicitur sitos, quos in quieta possessione habui, duos uidelicet de
beneficio, reliquos de patrimonio, ad communem usum conuentus Deo ibidem seruientis, pro remedio anime
mee parentumque meorum libera manu opere precium duxi dicare, eo uidelicet tenore, quatenus post
obitum meum tam domine quam canonici nec non et ceteri oblationes recipientes annuatim in anniuersario
meo habeant unum album panem et unum siligineum eius quantitatis ut decem tantum de modio fiant.
Habeant etiam ferculum carnium cum cyfo ceruisie. Ad altare beate MARIE offeratur eadem die in missa
fidelium defunctorum unus albus panis et siligo cum carnibus, et ceruisia. Due emantur nummate cere
que in nocte possint ad luminare sufficere. Campanariis singulis detur panis unus et cyfus dimidius cer-
uisie. Similiter pauperibus erogentur duo maldra, et unum pise, cum una tina ceruisie. Dandi sunt pre-
terea singulis annis quatuor solidi ad emenda luminaria, ut ardeant ante altare sancti Georgii. Actum est
hoc anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo sexagesimo tercio, Indictione undecima. Frederico
Romanorum imperatore augusto. Euergiso Patherburnensi episcopo. Regelindi Herisiensi abbatissa. Vt autem
hec donatio firma et indiuulsa permaneat, hanc cartam conscripsi, sigilli impressione confirmari rogaui,
testes legitimos subnotaui. Hogardis preposita. Luitgardis decana. Sophia. Vrederunis. Gerthrudis. Bertradis.
Jota. Vuendelburgis. Beatrix. Vodelholdis. et cetero sorores. Liudolfus. Thiedolfus. Heuerhardus. Thancma-
rus. Vuescelinus. Dodo. Hartman. Eiluuord. Thegenhard. Reinher. et alii fratres. Kono. Gerold. Vdo. Albero.
Manegold. Heriman. Vuern. Ernest. Bruinink. Heinrik. Sigehart. Meinher. Ethelger. et alii quam plures.
Von zwei aufgedruckten Siegeln ist das eine gänzlich, das andere bis auf ein unbedeutendes Bruchstück verloren gegangen.
CCCXXXITI.
E Strunckii mss, not. crit.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis, ipsa propitiante, Euergisus Patherbrunnensis episcopus. Quo-
niam Dei ordinatione huius ecclesie curam administrandam suscepimus, diguum est ut non tam preesse
quam et prodesse omnibus studeamus, nec solum matris, uerum et filiarum, id est ecclesiarum infra ter-
minos nostre diocesis positarum, paternam sollicitudinem gerentes, beneficiis summi largitoris utcumque
responderemus. Igitur nouerit uniuersitas fidelium Christi et ecclesie presentium et futurorum, quia beate
memorie decessor noster Bernhardus episcopus pia intentione tum in edificandis ecclesiis, tum in ab aliis
conditis sua largitate ampliandis sollicitus inuigilauit, atque inter cetera bona sua, Helmuuardeshusensi quo-
que ecclesie in honore beate Dei genitricis Marie sanctique Petri principis apostolorum constructe, paterne
largitatis monumenta non negauit. Nam preter alia predia, que prefato loco contulit, decimas noualium,
que patres eiusdem coenobii elaborare possent in possessionibus duntaxat dicioni eius subiacentibus, pri-
uilegio sue auctoritatis munitas concessit. Cuius laudabili studio prouocati et animati, nos quoque ob amo-
rem Dei ac sancte Dei genitricis Marie sanctique Petri priucipis apostolorum, eidem ecclesie aliqua largita-
tis nostre beneficia impertiri cupientes, ad confirmandam pietatis eius traditionem, decimationem noualis
supra uillam Mulessen dictam in uicino nemore nostris diebus exculti, que nostri iuris erat, ad usus Deo
ibidem famulantium, pro salute corporis et anime nostre, in proprietatem tradidimus, legauimus atque con- '
cessimus. Nam si pauperibus Christi ex abundanti nobis temporalia subsidia seminamus, credimus quia
eorum spiritualia cum eis. in presenti et futuro metemus. Ut igitur hec traditio perpetuo rata et inconuulsa
402 4165.
permaneat, paginam hanc conscribi fecimus et impressione sigilli nostri signauimus, banno quoque domini
nostri Jesu Christi et beatissimi Petri apostolorum principis, nostraque quam a Deo accepimus ligandi atque
soluendi auctoritate firmauimus et firmamus. Huius traditionis testes sunt canonici maioris ecclesie. Alma-
rus decanus. Thietmarus. Ekbertus. Uffo. Conradus !) . . . . Pro hac traditione recompensauimus VII. mar-
cas probi argenti, quas a prefata ecclesia accepimus, Data XVI. Kal. Septembris, anno dominice incarme-
tionis M. C. LXV. Indictione XIII.
CCCXXXIII.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Fredericus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Pontificis
est, utilitatibus ecclesiarum sibi commissarum prouidere, easque iuxta modum possibilitatis sue promouendo,
quia uarii sunt euentus rerum, multiplicesque fraudes et malicic hominum, etiam que prouide, que recte,
que iuste instituta sunt inuertentium, episcopali tuitione communire. Unde ego Fredericus Dei gratia sancte
Monasteriensis ecclesie episcopus, preter ea que a predecessoribus meis beate memorie Egberto et Wer-
nero in Lisbernensi ecclesia laudabiliter acta, data ucl concessa sunt, uidelicet de mutatione loci, de ab-
batis libera electione, de decimis in Dullen et Warentorpe, de curte in Worme, approbantes et collau-
dantes, ut etiam eidem ecclesie nostra in parte aliqua prospiceretur beniuolentia, siluam quandam cum
fundo ipsius quam tribus marcis redemerunt a ministeriali nostro Frederico de Gordincsele, et decimam
agrorum quos XXXIIIbes solidis a Sifrido de Sunenchuscn eque ministeriali nostro acquisierunt, et deci-
mam X. solidorum cum omni debito in locis Suderlage et Holnhorst, quam duobus mansis ab Henrico de
Dulmene cambiuerunt, in spe retributionis eterne libens prenominate concessi ecclesie. Nouerit etiam fide-
Jium posteritas, me de eadem ecclesia, consensu abbatis Franconis et fratrum suorum et aduocati eorum
Everwini, domum quandam in Mulenbeche accepisse, et mutua uicissitudine decimam X. solidorum in Bel-
dinchusen prefate ecclesie contulisse. Que omnia ucl a predeccssoribus meis ucl a nobis sepedicte eccle-
sie et fratribus inibi sub norma regulari Christo famulantibus collata, ut rata et inconuulsa cunctis perma-
neant temporibus, episcopali banno muniuimus, et testibus annotatis, hanc in paginam conscriptam, sigilli
nostri impressione corroborauimus. Si quis igitur horum aliquid iniuste uel uiolenter infringere uel immu-
tare presumpserit, iram Dei omnipotentis incurrat, et nisi resipuerit perpetuo anathemati subiaceat. No-
mina testium. Clerici. Vdo prepositus. Ingelbertus prepositus. Albertus decauus. Godescalcus. Magister sco-
larum Willelmus. Albertus cellerarius. Heremannus. Conradus. Liberi. Comes Otto de Rauensberge. Ever-
winus aduocatus. Heremannus de Auenstrot. Godescalcus de Saperode et frater eius Rodulfus. Ministeriales.
Bernhardus de Dulmene. Heinricus et Ingelbertus de eodem castro. Wolfardus. Suetherus. Fredericus. Ber-
nardus de Becheim. et alii quam plures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9. Co. LX. Vo, Indictione
XIII. Regnante uictoriosissimo Romanorum rege Frederico, anno regni eius XIIII*. Imperii autem XIII9.
Das aufgedruckte Siegel des Bischufs ist das kleinere, jedoch in eine verbàltnissinassig sehr grosse und dicke Wachsmasse
eingedruckt; es ist etwas länglichrund, und zeigt den sitzenden Bischof, in einer ziemlich rohen Figur, mit unbe
decktem Haupte, die Hände an den Leib angezogen, in der rechten den Bischofsstab schräg über den Leib, ia
der linken ein geschlossenes Buch haltend; an dem Stuhle sind, wie auf dem grüsseren Siegel, Tbierköpfe zu be
merken; die Umschrift heisst: Frithericus Monaster. Epc. 1.
CCCXXXIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Liutgardis Dei gratia Heruordensis ecclesie abbatissa. Omni-
bus Christi fidelibus tam futuris quam presentibus nostro priuilegio confirmamus, quod quedam Volcsuuin-
1) Anstatt der Namen, welche bier noch fulgen sollten, setzt Strunck, der Kürze wegen, etc.
4165 — 1166. 403
dis eiusdem ecclesie sanctimonialis, quandam Liutgardim nomine, in obsequium sibi signatam, possedit.
Hanc Walthardus quidam ministerialis noster, consilio comministeriallum suorum et heredum suorum as-
sensu, Swetheri scilicct et Theodorici fratrum suorum, propriam ancillam suam Reinhildim nomine, domine
Volcsuuindi in concambium dedit, et Liutgardim ab eius obsequio liberauit. In Jus ceterorum cerotributo-
rum ecclesie nostre subiugauit. Ego L. abbatissa hanc paginam scribi et sigillari iussi, quam in testimonium
huius rei predicte L. dedi. Huic... oni interfuerunt quamplures Christi et ecclesie nostre fideles. . . .
holf. Reinhart. Johannes dapifer. Johannes pincerna. Weringer. Actum anno dominice incarnationis M. C.LXV.
Indictione XIII.
Das grosse, kreisfürmige, mit Pergamentstreifen auf die Charte festgeheftete Siegel, zeigt das sehr roh gearbeitete Bild-
niss der, auf einem mit Thierkopfen verzierten Stuhle sitzenden Aebtissinn, in der linken Hand ein offenes Buch
baltend; mit der Umschrift: Liutzardis Di. Gra. Hervordensis Abba. +.
CCCXXXV.
Aus Kindlinger MSS. T. LXX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Reinaldus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie Archiepi-
scopus, in perpetuum. Pontificalem precipue decet vigilantiam, religioni propagande et speciei domus Dei
ampliande animum semper intendere. ldcoque si quid sub nobis dignum memoria geritur, scripture mi-
nisterio posterorum id noticie reseruari dusimus necessarium. Nouerint igitur uniuersi fideles tam futuri
quam presentes, quod Otto Comes de Rauensberg ct Vda comitissa cum filio suo Hermanno et Comes
Henricus frater Ottonis, consentiente sorore ipsorum Hadwige Comitissa de Dale cum lilio suo Henrico,
Predium quod possederunt in Flaershem cum omnibus suis attinentiis, hominibus videlicet, molendinis,
agris culüs et incultis, siluis, omnibusque reddidibus, beato Petro et ecclesie Coloniensi legitima donatione
contulerunt, ea scilicet ratione, ut sorores Dco seruicntes per manum Hermanni prepositi de Knechtsteden
in Flaershem locate et diuino mancipate seruitio regiminis animarum suarum ad ipsuin ac successores illius
semper haberent respectum, Aduocatiam vero loci illius sibi succedentibusque sibi heredibusque suis legi-
timis retinuit, Baptisicrium et sepulturam saluo matricis ecclesie Jure idem locus obtinuit. Ne quem ergo
huius rei veritas lateat, paginam presentem sigillo nostro iussimus insigniri. Et ne quis unquam in poste-
rum factum hoc impedire vel aliquo modo in irritum reuocare presumat, Auctoritate bcati Petri ac nostra
districte iuterdicimus. Testes huius donationis et confirmationis sunt. Hermannus maior prcpositus. Philip-
pus maior decanus, ceterique omncs fere ex ordine et nomine priores. Preterea dux Henricus de Lim-
burg. Henricus comes de Gelra. Theodericus de Cliua. Hermannus comes de Saffeuburg. Theodericus de
Hostaden. Albertus comes de Molbach. Euerhardus comes de Altena. Engelbertus comes de Monte. Euer-
winus de Freckenhorst, et ceteri nobilıores terre plurimi. Ministeriales quoquc. Gerhardus aduocatus Colo-
niensis. Henricus de Folmodestein. Henricus de Alpen, et alii quamplures viri honorati. Datum Colonie
in festiuitate beati Petri ad vincula, Anno dominice incarnationis Millesimo centesimo LXVI?. Indictione XIIII.
Imperante domino Frederico Romanorum lmperatore inuictissimo, Anno regni eius XIII. Imperii vero XI.
Auno vero pontificatus nostri I". In Dei nomine.
CCCXXXVI.
Nach dem Original im Archive der Stadt Soest.
IN Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Reinaldus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie humilis
minister. Uniuersis suis successo|lribus et eiusdem ecclesie fidelibus in perpetuum. Sine usu ea iacere
ac uilescere non conuenit, quorum congrua cultura et subiectorum laboribus fructuose ualet . . . . et ho-
| 10k 41166.
nesta redituum summa fiscum dominicum adaugere. Uniuersis igitur nostris successoribus et eorum fideli-
bus per presentia scripta cupimus innotescere, quod nemus quoddam prope SuSatiaM situm, uulgo Altholt
dictum, a circummanentibus tam nostris hominibus quam extraneis inutiliter succidebatur, ita quod nullum
uel minimum inde nobis aut curie nostre proueniebat emolumentum. Consultis ergo super hoc prioribus, in-
beneficiatis et ministerialibus ecclesie Coloniensis, ex communi eorum et tocius Sosaciensis familie consilio,
totam aream predicti nemoris taliter excolendam concessimus, ut de quolibet manso Sex solidi Sosacien-
sis Monete nobis pro censu, et ecclesie Sancti Patrocli in Susatia XVIII. denarii pro decima persoluantur,
tali quoque pacto, ipsis qui uel de manu nostra uel de manu uillici nostri aliquam terre nostre predicte
portionem censualiter receperunt, filisque et legitimis eorum heredibus, possessionem eiusdem portionis
perpetuauimus. Insuper predictam decimalium denariorum pensionem de tota area prefati nemoris pro
remedio anime nostre et predecessorum ac successorum nostrorum salute, prefate ecclesie beati Patrocli
sub tali determinatione in dotem perpetuam contulimus, ut in memoriam tam eorum quam nostri, eiusdem
ecclesie fratres de altera pensionis illius medietate, in die quo ipsam ecclesiam ad honorem Dei conse-
crauimus, et de reliqua medietate in anniuersario obitus nostri die, consolationem singulis annis habeant
Et quoniam in hoc anime nostre speramus feliciter consultum, in illo uero pensionem nostrarum summam
uidemus decenter adauctam, factum utrumque presenti nostre auctoritatis pagina et sigillo confirmamus, et
ne quis umquam in futurum id infringere presumat, auctoritate Dei et beati Petri ac nostra sub anathe-
mate interdicimus. Testes huius rei sunt. Heremannus Maioris ecclesie in Colonia prepositus. Philippus de-
canus. Gerhardus Bunnensis. Sifridus Xanctensis. Symon sancü Gereonis. Cunradus sancti Seuerini prepositi.
Nicolaus abbas Sigebergensis. Thidericus abbas . . . iensis. Widekindus subdecanus maioris ecclesie. Ger-
hardus decanus de gradibus. Bertoldus decanus Bunnensis. Johaunes Magister scolarum. Cunradus custos.
Gerhardus decanus et omnes canonici Susacienses. Heremannus de Mulenarhc maioris ecclesie aduocatus.
Comes Albertus de Mülbach. Thiedericus de Cliue. Comes Euerhardus de Altena. Ludolfus de Dasle. Rö-
dolfus de Steinvorde. Constantinus de Monte. Walterus aduocatus Süsaciensis. Cunradus et Rabodo de Rö-
thenberch. nobiles. Ministeriales uero. Heinricus de Volmudestene. Gerhardus aduocatus Coloniensis et He-
remannus frater cius. Albertus. Thiemo. Regenbodo et filii eius Daniel et Regeubodo. Marsilius et filii eius
Regenbodo et Marsilius. Brunstenus et Winandus. Harmudus. Hecelinus Monetarius. Liberi. Thidericus de
foro et filii eius IIuio et Radolfus. Radolfus simplex et Lutbertus. et alii quamplures uiri honorati.
* Acta sunt hec Colonie in ecclesia || Sancti Petri anno dominice incarnationis ||| M9. C9. LX*. VIo. in
Kalendis Augusti || Indictione XIIlla. Imperante domino || Frederico Romanorum imperato!|re inuictissimo.
Anno regni eius XIIII*. ||| Imperii XI?. Pontificatus uero nostri || Anno primo. * In Dei nominc feliciter AmeN.
Die Schlussformel, so weit sie oben zwischen zwei Sternen eingeschlossen, ist mit einer sehr grossen, mit Majuskel-
buchstaben untermischten Schrift geschrieben. Die Zeilen sind gebrochen (durch zwei Striche wird der mittlere
Baum, durch drei Striche aber das Ende der ganzen Zeile bezeichnet); in dem mittleren leeren Zwischenraume
befindet sich das aufgeheftete grosse, etwas länglichrunde Siegel, welches den auf einem niedrigen Stuhle sitzenden
Bischof in seinem Ornate, in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein Buch haltend, vorstellt; mit der
Umschrift: Reinuldus Dei Gra. Coloniensium Archi Eps.
CCCXXXVII.
Aus der Liesbornischen Urkunden -Sammlung des Fr. Placidus Chur.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Franco diuina fauente clementia Lisburnnensis dictus
Abbas, tam pauperibus quam diuitibus ecclesie nostre hominibus leges et iura sua recognoui et cognita
seruari stabiliter volui, quia racionabile ac Deo placitum est, ut sine contradictione nostra nobis ab illis
debent exhiberi, ita que iuris eorum sunt, sine molestia iustum illis a nobis conseruari. Hac igitur con-
sideratione habita, Epponi, fratribus ac sororibus eius ac reliquis simili iure ad cameram nostram perü-
1166 — 1161, . | 405
(tibus, suam iusticiam recognouimus. Scilicet ut de nuptiis unus tantum nummus aureus vel pellis hir-
a, de suppellectili autem morientium quidquid melius habuerint, nostris utilitatibus proveniat. Hunc au-
ı tenorem ac modum iusticie tamdiu illis indulsimus, quamdiu uxores de sua conditione vel de ministe-
ibus sibi copulauerint. Sin vero in inferiori gradu, id est in ancillis vel mancipiis matrimonia contraxe-
;, pueri ab illis procreati ius parentum per omnia obtinebunt, excepto quod hereditas morientium iure
ncipiorum integraliter utilitati nostre deputabitur. Porro per succedentes generationes quotquot fuerint
ıidium censum et nuptialia commoda, quod dicitur Betdemund, ac hereditates per omnia more lito-
n persoluent, a seruitio vero litonum immunes semper permanebunt. In curia autem nostra ad omnia
Cia, prcter ad lauandas vestes, iure deputari possunt. Ilec autem ut rata ac stabilia per futuras gene-
iones permaneant, nobis et illis omnia in duabus pagiuis conscribi, et medios apices secari propter cau-
1m voluimus, ut pagina propriam paginam, litera literam et linca propriam lineam indubitanter reco-
scat. Actum et laudatum coram fratribus et ministerialibus in camera nostra, anuo dominice incarna-
xis MCLXVI. indictione XIIII. regnante Frederico glorioso Romanorum Imperetore, anno Regni eius XV
perii XIII.
CCCXXXV HI.
Aus einem Obernkirchischen Kopiar des 16. Jahrhunderts, im Besitz des Bibliothekars Mooyer in Minden.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. Wernherus per misericordiam Dei Episcopus in ecclesia
adensi. Quia sanctorum exempla patrum sequi debemus, et corum uestigia imitantes diuini cultus ho-
rem et numerum Deo seruientium multiplicare docemur, Futurorum noticie et charitati hoc nostre con-
‚utionis decretum commendamus, et omnium fidelium beneuolentiam super factis nostris inuocamus et
ploramus. Quapropter nosse cupimus omnium Christi et ecclesie nostre fidelium industriam tam futuro-
n quam presentium, Qualiter ecclesia in Ouerenkercken ante tempora nostri sacerdotii uno sacerdote
ntenta fuit, et ad manum Episcopi spectauit, et eiusdem ecclesie sacerdos Episcopo Mindensi debita ser-
ia persoluit Deinde crescente in prefato loco fidelium numero et religione Sanctimonialium ex sola
:cmosina et collectione degentium, ob honorem beate Marie virginis, genitricis domini nostri Jesu Christi,
ipsa interuentrix pro anima nostra fieret, diuina nobis inspirante gratia, eundem locum pietate respexi-
1s, manum ad laborem apposuimus, quibusdam bonis augmentauimus, unam uidelicet domum in Habur-
husen, cum omnibus ad eam pertinentibus pratis, siluis, culüs et incultis, glandibus, duo aratra iumen-
"um, et sex uncias porcorum, unam decimam in Alemultre, ecclesiam quoque de Velden cum omnibus
ris suis et mancipiis, bannum etiam episcopalem ad synodales causas tractandas, iudicante ecclesia nostra,
od nobis hoc licitum ex episcopali auctoritate et omnibus gratum foret, super has duas ecclesias uide-
et Oucrenkercken et Velden, archidiacono fratre meo charissimo nomine Rotberto, retentis aliis eccle-
s ad manum episcopalem, ad eundem locum in solamen et refrigerium ibidem Deo famulantium delega-
nus et tradidimus. lllud quoque sciendum ac semper pia mente recolendum est, Quod prefatum locum
‚ertati donauimus, tanquam unam de preposituris in ecclesia Mindensi, et ut nullus preter prepositum
erceat dominium, Prepositum etiam de uita et ordine beati Augustini, qui tam moribus et uite honestate
mulas Dei et nouellam plantationem sciat regere, ibidem ordinauimus. Vt igitur hoc nostre constitutionis
'cretum et pie uoluntatis desiderium crescat, de die in diem proficiat, Dominum cum lachrimis rogamus,
mperque apud futuram posteritatem ratum et inconuulsum permaneat, testibus idoneis tam fratribus quam
ilitibus et ecclesi ministris corroborauimus, carte inscriptione firmauimus, Sigilli nostri impressione signa-
mus. Hec sunt nomina testium. Thietmarus maioris ecclesie prepositus. Anno beati Martini prepositus.
)nradus decanus. Walderus presbyter. Reimarus prbr. cellerarius fratrum. Bruno prbr. Reinhardus diaco-
is. Hermannus diaconus. Heithericus diaconus. Eppo subdiaconus, custos ecclesie. Reinwardus subdia-
»nus. Volemarus subdiaconus. Milites ecclesie. Widekindus aduocatus. Thiedericus. Mirabilis. Ministri eccle-
Cod. dipl. hist, Westfal. II. 14
406 . 1167.
sie. Eigilwardus senior. Eigilwardus dapifer. Euo comes ciuitatis. Alexander. Thiethardus. Alfwardus. Wide
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M.C.LXVII. Data Minde Ill. Idus Februarii.
CCCXXXIX.
I
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Euergisus eius fauente clementia Patherburnensis episeys |,
Quoniam ad hoc in sublimi positi sumus, ut non solum preesse, sed etiam multis pro posse nostro el,
desse debeamus, dignum est ut quia multorum patemus aspectibus, intentionem nostram in id diram h
ut non tam inreprehensibile quam etiam laudabile sit quod uolumus. Proinde antecessorum nostrong
uenerabilium pontificum piis studiis incitati, qui ecclesias aut a fundamentis exstruxerunt, aut ab alis ce
ditas sua munificentia dilatauerunt et exornauerunt, non quoque aliud monimentum nostre deuotions s
sustentationem diuini seruitii posteris nostris relinquere curamus. Igitur notum esse uolumus uniwmiá[.
fidelium Christi tam presentium quam futurorum, quia predium quoddam in uillula quadam Welerses dt |,
cum consensu et fauore fidelium nostrorum tam canonicorum quam laicorum pro remedio anime not,
tradidimus ecclesie beate Dei genitricis MARIE sanctique PETRI principis apostolorum in Helmuuardesinsm |;
rogatu fratris Heinrici apud eandem ecclesiam conuersi. Prefatum uero predium quidam presbyter 4-1,
HANNES nomine beneficii iure possederat, quod auus eius Gerhardus dictus beato LiBoRio tradiderat, a |,
uidelicet conditione ut posteritas eius in beneficio retineret hereditario iure. Idem Johannes habuit sm |,
rem que Othelgardis dicta erat. Cui uolens aliquid impendere solatii, idem predium nobis resignaot, 4 |:
sorori atque marito eius prestari rogauit. Procedente autem tempore Liudigerus, hoc nomen uiro &&
uidens minus utilitatis sibi ex hoc prouenire, annuente uxore sua decreuit idem predium dimittere, acea
pro eo conuenientis estimationis precio, ut exinde profectum suum commodius ordinaret. Quo compe
prescriptus frater H. cum benedictione abbatis sub cuius obedientia degebat, annitentibus amicis suis, wen
predium in ius Helmuuardensis ecclesie transferre curauit, ad usum inibi Deo famulantium, datis eie
Liudero III. Marcis examinati argenti et 1. talento. Porro II. talenta Johanni persoluit, ut consensu em
in id aspirante omnis controuersie aut reclamationis occasio remoueretur. His igitur hoc ordine peradi
quod supererat sepedicto uiro resignante ditioni nostre reuendicatum, bone intentioni et iuste petitioni pr
dicti H. congratulantes et annuentes Helmuuardensi ecclesie donauimus, et beati PETRI principis apostok
rum nostreque auctoritatis banno legitimo iure perpetuo possidendum confirmauimus. Et ut hec nos
traditio rata et inconuulsa iugiter perseueret, paginam hanc pro testimonio conscribi fecimus et impre
sione sigilli nostri roborauimus. Quod si quis aliquando, quod absit, hanc nostram donationem sine a
cuius persone reclamatione factam temerario ausu rescindere temptauerit, a beato PETRO, cuius pos
sionem inuadit, absque dubio eternaliter se dampnandum nouerit. Hec uero traditio facta est anno don
nice incarnationis M. C. LXVII. Indictione Xlll. Huius uero traditionis testes sunt canonici Patherbrunnen
ecclesie. Almarus decanus. Thietmarus. Bernhardus. Manegoldus. ABBAS Helmuuardensis ecclesie et omn
fratres eius. Laici autem nobilis uiri. Thietmarus de Buren. Gerlagus de lterc, qui idem predium vi
aduocati suscepit. Ministeriales Patherbrunnenses. Johannes de Mulehofen. Herimannus de Asdagessen. Co
radus. Bertholdus. Ministri Helmuuardenses. Liutherus. Bernhardus. Rothulfus. Thiederus. et alii multi. Da
V. Kal. AVG.
Das aufgedruckte Siegel ist das schon beschriebene, aber beschädigt.
CCCXL.
Aus einem Kopiar des 14. Jahrhunderts, im Besitz des Criminal -Directors Dr. Gehrken zu Paderborn.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Philippus diuina fauente clemencia sancte Coloniensis eccle
sie archiepiscopus, omnibus Christi fidelibus tam presentibus quam futuris in perpetuum. Cum ea que pi
408 1169 — 1110.
CCCXLII.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Lodowicus quem ad regimen Monasteriensis ecclesie d- |
uina uoluit uocare clementia, tam utile duxi quam necessarium, secundum dispensationem a Deo mih
creditam, omnibus Christi fidelibus, et maxime eis qui diuinam seruitutem profitentur, in omnibus que ad
pacem et quietem eorum spectant prouidere. Nouerit itaque tam futurorum quam presentium laria
quod uenientes ad me fratres mei Monasteriensis ecclesie maioris canonici, quanta incommoda a cinibe
suis extra murum interioris urbis circa uallum commorantibus paterentur, sepius michi conquest sunt. d
ne quandoque per insolentiam laicorum grauiora incurrerent, sollicita cautione et prudenter prouidenis
ut eis uallum emunitatis iure concederem rogauerunt. Mente igitur eorum petitione et causa petiüow
reuoluta, quia honesta et necessaria michi uisa est, rationabiliter aurem eis accommodaui, et pro bw
pacis utrobique tam canonicorum quam ciuium, uallum in circuitu urbis ab ipso muro deorsum usque d
medium fossati, salubri consilio hominum ecclesie et ministerialium, predictis canonicis ad suos usus ome
modis emunitatis iure donaui, ea tamen distributione, ut unaqueque canonicorum curia, que infra mura
et muro uicinior sita est, partem sibi oppositam extra murum per decliuum aggeris usque ad medium f
sati sine omni reclamatione ad proprios usus ipsam possidentis obtineat. Et ut debita diligentia precaw
rem, quia non facile deueniret in irritum, quod conscriptis uerbis in pagina esset comprehensum, pre
ctam donationem ut rata semper et stabilis permaneat, priuilegii mei conscriptione firmaui, et impresso
sigilli roboraui. Caueat ergo omnium fidelium dilecta discretio, ne id quod cum sincera dispensatm
factum est, aliqua turbet uel infringere laboret presumptione. Quicunque enim infregerit, usque ad sui
factionem anathematis uinculo teneatur astrictus, et nisi satisfecerit ab ecclesia Dei penitus permaneat ale
nus. Est autem hec donatio facta in ipsa ciuitate Monasterii, anno M. C. LXVIII. presidente sedi apostol
Calixto papa III. regnante Friderico Romanorum imperatore inuictissimo et semper augusto. Huius rm
testes sunt hi. Bernardus maioris domus prepositus. Albertus decanus. Franco cellerarius. Godefridus secu
dus cellerarius. Engelbertus prepositus sancti Mauricii. Udo custos et prepositus sancti Pauli. Herimanıs
et Wescelinus subcustodes. Hartwigus cantor. et omnes canonici. Nobiles. Herimannus de Auenstrud. Wed
kinus aduocatus de Vreckenhorst. Burchardus de Ascheberge. Philippus de Eilen. Ministeriales. Wulfards
villicus. Fridericus de Warenthorpe. Gerlagus de Dingethe. Henricus de Mercuelde. et alii quam plures
Das auf dem schr langen Pergamente unten seitwärts in einem von der Schrift leer gelassenen Raume aufgeheftete Sieg
ist grosstentheils zerstort.
CCCXLIII.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Phylippus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie Archiep
scopus. Quamquam ex officio a Deo nobis iniuncto omnibus debitores simus, iuxta apostolum dicentem,
omnibus omnia factus sum, ut omnes lucrifacerem, tamen his qui diuino famulatui obnixius se mancipé-
runt, ampliorem curam nos conuenit inpendere, ut quanto maiorem eis quietem in pio prouiderimus pr+
posito, tanto apud Deum pro nobis et omnibus eorum purior et acceptior possit esse oratio. Fratribw
igitur Capenbergensis cenobii, quorum bona ex magna parte in nostra sita sunt dyocesi, eiusdem quie
et pacis bonum prospicere cupientes, sicut cis referentibus agnouimus, notum facimus tam futuris quam
presentibus, qualiter Magister OTTO prepositus in Capenberg, et fratres sui, cum uenerabili quondam pr-
posito Xanctensi et archidiacono domino Theobaldo, et cum Ludolpho Xanctensi canonico et pastore ecc
sie in Hamwinkele, de decima domus que Stikelwie dicitur conuenerunt. Talis itaque. conucntio facta ®t
ut pro totius decime pensione singulis annis septem maldri pastori illius ecclesie de iam dicta domo s
1110. | 409
uantur, et de minuta decima que de nutrimentis animalium solui solet, iuxta decretum Eugenii PP. libera
fratrum possessio permaneat. Quorum maldrorum medietas debet esse siligo, altera medietas auena. Hano
conuentionem idem Xanctensis prepositus Theobaldus litterarum suarum cautione confirmauit consilio et
assensu canonicorum suorum, omnibus hoc notum faciens, quod quicquit de predicta decima Ludolpho
uiuente concesserat, hoc quoque eo defuncto, postquam ecclesia ad manus eius rediit, eisdem fratribus
concessit. Vt ergo conuentio ista firma semper et inconuulsa permaneat, placuit confirmationi prefati pre-
positi Theobaldi nostram quoque pontificalem confirmationem superaddere, eamque sigilli nostri impres-
sione roborare, prohibentes sub anatemate, ut nemo deinceps constitutionem hanc infringere et confirma-
tioni nostre contraire presumat. Testes. Sifridus Xanctensis prepositus. Otto quondam comes in Capenberg
et postea prepositus eiusdem loci. Hermannus Knethstedensis prepositus. Adam Hauenburnensis prepositus.
Herimannus Schedensis prepositus. Bertoldus Xanctensis ecclesie canonicus. Godefridus sancti Gereonis ca-
nonicus in Colonia. Hermannus Asnidensis prepositus. Heidenricus prior sancte Walburgis in Susatia. Euer-
hardus comes. Engelbertus frater eius. Arnoldus comes. Nobiles. Euerwinus de Holte. Gerhardus nobilis in
Colonia. Acta sunt hec anno dominice Incarnationis Mo. C9. LXX*. Indictione II. Epacta I. Concurrente III.
Regnante Friderico Romanorum imperatore semper Augusto.
Das elliptische Siegel des Erzbischofs ist der Cbarte aufgedruckt. .
CCCXLIV.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ludewicus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Quod ma-
iorum nostrorum sanxit auctoritas, dignum est ut hoc pia seruet posteritas, idque immobiliter teneatur,
quod pro gloria Dei constitutum esse dinoscitur. Vnde notum facimus tam futuris quam presentibus, quod
nos ecclesias Alen et Werne, earumque decanias, a predecessoribus nostris Capenbergensi ecclesie collatas
esse scientes, et pro canonice religionis fauore approbantes, concessionem eandem nostri quoque auctori-
tate firmamus officii, excommunicantes omnem hominem, qui iam dictas ecclesias repetendo, fratres Ca-
penbergenses grauare, et episcopali auctoritati contraire presumpserit. In quo facto nos antecessorum
nostrorum uestigiis inherere, et Capenbergensium Comitum nos benigne memores esse intimamus, qui glo-
riosis donationibus multisque honoribus Monasteriensem ecclesiam sublimasse noscuntur. Vt igitur hec rata
semper et inconuulsa permaneant, paginam hanc sigillo nostro communiuimus, subnotatis testibus, quorum
ista sunt nomina. Vdo prepositus. Engelbertus prepositus. Franco uicedominus. Sifridus magister scolarum.
Hartwicus cantor. Hecelinus subcustos. Albertus dapifer. Rutgerus marscalcus. Ernestus de Monasterio. Lu-
bertus de Beuera. et alii quamplurimi.
Datum anno dominice incarnationis MOCOLXX. indictione HI.
Das grosse, noch wobl erhaltene Siegel des Bischofs ist mit Pergamentstreifen auf einen von der Schrift freigelassenen,
auf beiden Seiten aber von Schrift umgebenen Raum des unteren Theiles der Charte festgeheftet.
CCCXLV.
T. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Pontificis officio nemo est qui nesciat esse tam dignum quam
laudabile, res ecclesiarum sibi commissarum in quantum facultas suppetit promouere, et earum iura more
maiorum suorum sua auctoritate confirmare. Quorum exemplo commonitus et auctoritate communitus, ego
" Loduvicus sancte Monasteriensis ecclesie humilis prouisor, domum quandam in Gronhorst uilla sitam, XXXta
nummos soluentem, quam quidam ministerialis Onargus nomine in beneficio tenuerat, michi resignatam,
pro salute anime mee Lisbernensi ecclesie deuotus contuli, monachorum inibi Deo famulantium satis com-
110 1110.
modam utilitati Sciendum sane quod eandem domum ministerialis quidam sancti Pauli Wern nomine prius
habuerat in beneficio, acceptaque pro ea pecunia; predecessori nostro pie memorie domino Fretheri
episcopo, longe ante quam uxorem duxisset et filium ullum,genuisset, resignauerat, quam itidem uenera-
bilis idem episcopus, interuentu Balduini abbatis, prefato Onargo in beneficium contulerat. Hec idcirco
diximus, ut si deinceps quisquam forte super hac re querimoniam temptauerit mouere, hoc indiculo po-
steris innotescat quomodo res hec acta sit, qualiterque domus illa in possessionem Lisbernensis ecclese
nostra scilicet donatione deuenerit. Ut igitur hec donatio et ad presencium consolationem proficiat, et ad
futurorum noticiam perueniat, utque rata et inconuulsa in perpetuum permaneat, paginam hanc inde con-
scribi et sigilli nostri impressione iussimus communiri, testibus supter annotatis. Clerici. Vdo prepositus.
Engelbertus prepositus. Franco vicedominus. Hecclinus. Ricbertus. Beruo. Alwinus. Laici. Comes Symon de
Techeneburg. Widechinus de Reden. Werno de Holnhurst et filius eius Godefridus. Regenhardus. Godefri-
dus capellarius. et alii Multi. Si quis ergo hec infringere vel annullare temptauerit, nisi cicius resipiscat,
perpetuo anathemati subiaceat.
Acta sunt autem hec anno dominice incarnationis M9. C». LXX^. Indictione III. Regnante Fritherico Ro-
manorum imperatore augusto, anno regni eius XVIIII?. Amen.
Von dem unten seitwärts aufzedruckten Siegel ist der obere Theil weggebrochen; in dem erhaltenen ist die, an einer
andern Urkunde dieses Dischofs beschriebene Beschaffenheit des Siegels deutlich.
CCCXLVI.
Aus dem Fürstl. Salm- Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Notum sit tam presentibus quam futuris, Quod quidam mi-
nisterialis Monasteriensis ecclesie Henricus de Widerden obtulit Deo et beate MARGARETE, sanctisque quo-
rum reliquie uel nomina in cenobio Asbeche continentur ucl honorantur, domum quandam in uilla Welle-
the cum agris et omnibus ad eandem domum pertinentibus, pro salute anime sue suorumque parentum,
et ad subsidium fratrum ac sororum Deo in claustro eodem seruientium. Hoc autem promisit ei conuen-
tus sororum Deo inibi militantium, quod annis singulis anniuersarios dies patris ac matris sue et duarum
uxorum eius Constantie et Gertrudis, cum uigiliis ac missa defunctorum deuote peragant. Sed et hoc sta-
tutum est, ut de eadem domo in festo Sancti Johannis Baptiste, quamdiu idem miles uiuit, conuentui ser-
uiatur, cum uero mortuus fuerit, in anniuersario eius hoc seruitium aministretur. Ut autem hoc memorie
commendetur, et nulla obliuione deleatur, ego Lüdewicus sancte Monasteriensis ecclesie episcopus, huius
priuilegii inscriptione et sigilli mei impressione confirmo. Sed et hoc sub anathemate prohibeo, ut nullus
heredum eius nec quisquam alius eandem domum ucl aliquid ad eam pertinens de claustro illo auferre
presumat, et qui fecerint, perpetua cos excommunicatione donec resij.iscant condempno. Testes huius
donationis sunt. Vdo prepositus. Franco uicedominus. Herimannus, Godefridus, Bernhardus, canonici maio-
ris ecclesie. Conradus aduocatus ciusdem ecclesie. Godescaleus comes de Lon. Lefhardus de Helen. Luber-
tus et Rodolfus de Asbeche. Lutbertus de Tuschusen. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9.C9.LXX».
Indictione llla. Regnante Friderico Romanorum imperatore.
Von dem mit grünen Schnüren angehängten Siegel ist nur ein Druchstück übrig.
CCCXLVIWB.
Aus dem Fürstl. Salm - Horstmar'schen Archive.
Philippus Osnabrugensis ecclesie uocatus episcopus, suis successoribus nec non uniuersis Christi fide-
libus ubique terrarum Deo pie famulantibus, gressibus gemine dilectionis anhelare ad eterna gaudia diuime
4110 — 1111. 411
uisionis. Nouerit presens etas et discat secutura posteritas, quod Gerhardus de Varendohrpe noster mi-
nister, ecclesie nostre de predio suo duos mansos in proprietatem contradidit, quorum alter in parrochia
Werlete in uilla Wesseten situs est, pro quibus mansum unum ecclesie nostre proprium in parrochia Sco-
penge in uilla Hauerbeke situm in concambium a nobis recepit, quem prefatus Gerhardus iure proprieta-
tis receptum, nobis per omnia cooperantibus, ad usum Deo in cenobio Asbeke militantium, pro salute sua
et suorum in proprietatem donauit, quam donationem in domino consummatam, quam ratio iuris et pictas
deuotionis non immerito commendatam approbauit, eandem et nostre auctoritatis approbatione dignam uera
ratio iudicauit. Placuit etiam nobis, et professoribus pietatis utile uisum est, geste rei seriem litteris et
sigillo nostro signare, tum ut posteritas memoriale ueritatis optineat, tum ut callidus liuor litis occasiones
in posterum non ingerat, immo potius pietatis quietem quantum possibile est nostra diligentia firmet et
muniat. Nos igitur secundum desideria pauperum in Asbeke militantium geste rei ueritatem, litteris et
sigillo nostro signatam, banno episcopali firmatam reliquimus, quod nobis et omnibus deuotis nostris coo-
peratoribus ad dominum ualere confidimus et petimus. Date sunt autem huius actionis littere anno domi-
nice incarnationis M. C. LXX. Indictione Illa. Testes hi sunt. Thethardus Maioris ecclesie decanus. Gerhardus
minoris ecclesie prepositus. Luitbrandus eiusdem eclesie canonicus. Josep episcopi capellanus. Euerhardus
pincerna. Heremannus de Muskel»n. Malbode. Frideric. Thedericus de Lacgenbeke.
Das in der Falte der unten nach rückwärts umgeschlagenen Urkunde angehängte Siegel zeigt das vorwärts sehende Brust-
bild des Bischofs, mit unbedecktem Haupte, in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken, an den Leib an-
gezogenen, ein geschlossenes Buch haltend. Das Siegel ist beschädigt, und daher von der Umschrift nur noch zu
lesen: Philip . . . . . ensis Epc. 1.
CCCXLVIII.
Aus der Capaun'schen Sammlung zu Bückeburg mitgetheilt durch den Bibliothekar Mooyer zu Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitaus. Heinricus diuina fauente clemzntia dux Bawarie et Saxonie.
Quoniam ex ammonitione apostoli operari bonum debemus ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei,
nostra interest*et omnium eorum qui spiritu Doi reguntur, maxime ecclesiis et ecclesiasticis personis, qui
domestici fidoi dicuntur, miserationibus et elemosinis prouidere, ut mercadem recipiamus in tempore opor-
tuno uitam eternam. Ea propter notum facimus uniuersitati fidelium tam presentium quam faturorum, qua-
liter nos pro remedio anime nostre et parentum nostrorum allodium nostrum quod hereditario iure ad nos
deuolutum est, curiam scilicet in Velden cum omnibus attinontiis suis, cultis et incultis, pascuis, pratis, mo-
lendinis, aquis aquarumque decursibus, siluis, uiis et inuiis, mancipiis e$ omui utilitate contingenti, Ecclesie
sancte Marie Dei genitricis in Ouerenkierken, consensu heradis nostri legitimi, karissime scilicet filie nostre
Gerthrudis, libera donatione contradidimus quemadmodum hanc eadem ecclesia, adiutorio domini Wern-
heri bone memorie Mindensis episcopi, C. marcis ab Heinrico ministeriali nostro eam comparanit ex coni-
uentia Volquini comitis de Sualenberg, cuius nomine eam bencficii iure possedit. Hanc igitur legitimam
donationem contemplatione eterne retributionis ex petitione dilecti domini nostri Annonis episcopi in pre-
sentia multorum honestorum et legalium uirorum prefate ecclesie bone fidei argumento recognouimus et
ratam haberi fecimus, Statuentes ut nulli omnino hominum liceat hoc factum nostrum immutare, uiolare
uel ei aliquatenus contraire, et idcirco ad perpetuum monimentum instrumentum hoc conscribi et sigillo nostro
insigniri fecimus. Testes qui interfuerunt hii sunt. Anno Mindensis episcopus. Conradus decanus. Godefridus
diaconus. Fridericus diaconus. Hermannus subdiaconus. Liudolfus sacerdos de sancto Martino. Gerhardus
prepositus de Ouerenkerken. Henricus comes de Rauenesberg. Guncelin comes. Conradus de Rothe. Arnol-
dus de Dorstad. Reinhardus de Richlind. Meinricus de Groue. Hermannus de Bukkeburg. Eizo de Slon.
Bernhardus de Vurebomen. Euerhardus et frater eius Heinricus de Landesberg. Ministeriales ecclesie. Eil-
wardus de Holthusen. Erminold de Mandesle. Hartbertus. Thiethardus. Helmbertus. cum innumerabilibus no-
449 4111.
bilibus et ministerialibus diuersarum prouinciarum. Acta sunt hec anno dominic® incarnationis M9. Co. LXXI*.
Indictione Ill. Data Ferde per manum Hartwici Utledensis Bremensis canonici, IIl. Non. Augusti.
CCCXLIX.
Aus dem Archive der Stadt Osnabrück.
Fredericus Dei gratia Romanorum Imperator Augustus. || Ad hoc diuina ordinante clementia romasi
imperii gubernacula suscepimus, ut omnibus uim et iniuriam patientibus scutum nostre protectionis offeren-
tes in necessitatibus suis subuenire debeamus. Videntes igitur afflictiones et pressuras ciuium Osnabrugen-
sium, quas ab extrinsecis iudicibus sustinuerunt, qui eos extra ciuitatem ad aliena et insolita iura solebant
euocare, ex consueta benignitatis nostre clementia statuimus, ne quis iudex extrinsecus manens quemquam
ex ciuibus pro aliqua causa presumat euocare, nisi prius querimoniam suam in ciuitate coram ciuitatis recto-
ribus vel coram nobis exsequatur, et secundum ciuitatis ius consuetudinarium debitam consequatur iusti-
ciam. Quecunque autem uocationes aute hec tempora facte sunt ab extrinsecis iudicibus, effectum non
habeant, sed in irritum reuocentur. Vt igitur huius tradicionis edictum semper innotescat uniuersis imperä
fidelibus, hanc inde cartulam conscriptam sigillo nostre maiestatis iussimus insigniri. Statuentes ut quicun-
que hoc infringere attemptaucrit, a gratia nostra sit alienus et banno nostro subiaceat, donec dignam no-
bis et ciuibus satisfacionem exhibeat. Datum Goslarie anno dominice incarnationis M9. Co. LXX».19. Indictione
Ili]s. XIII. Kal. Decembris. Feliciter. AMEN.
Das grosse kaiserliche Siegel ist mit seidenen Fäden angehängt, aber etwas beschädigt.
CCCL.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis: Ludewicus || Dei gratia Monasteriensis ecclesie humilis mini-
ster. Apostolica edocti ammonitione, quoniam dicit, dum tempus est operemini bonum ad omnes, maxime
autem ad domesticos fidei, tunc maxime superni patris misericordiam nobis conciliare credimus, si seruo-
rum eius commodis prout facultas suppetit prouidemus. Quocirca notum facimus tam futifris quam pre-
sentibus Christi fidelibus, qualiter decimam domus in Curethe que Dichus dicitur, que videlicet decima
nostri iuris erat, fratribus CAPENBERGENSIBVS, diuini amoris intuitu, perpetuo concessimus, quemadmo-
dum et predecessores nostri, eo pacto, ut nichil amplius annuatim inde ad dominicaturam nostram per
«oluant, nisi tantum Ill. solidos Monasteriensis monete, inclusa etiam minuta decima. Igitur auctoritate Dei
et beatorum apostolorum PETRI et PAVLI ac nostra, omnem hominem anathemati subicimus, quicunque
hanc nostram gratuitam donationem aliquo modo labefactare presumpserit. Vtque nichil ei firmitatis desit,
eam presenti carta sigillique nostri impressione communiuimus. Testes sunt huius rei. Vdo prepositus. En-
gelbertus prepositus. Franco uicedominus. Sifridus magister Scolarum. Hartwicus cantor. Godefridus de Pa-
derburnen. Hezelinus subcustos. Laici vero Albertus. Rütgerus marscalcus. Ernestus de Monasterio. Lutber-
tus de Bevera. Woldericus de Albrecteslo. Werengis camerarius. Godefridus camerarius. Actum est anno
dominice Incarnationis M°.C®.LXXI°. Indictione III. Regnante Glorioso Romanorum Imperatore Friderico
Semper Augusto.
Das mit Pergamentstreifen auf die Charte, in eine zwischen der Schrift leer gelassene Stelle, aufgeheftete Siegel ist
dasselbe, wie bei einer andern ‘Urkunde dieses Bischofs beschrieben, aber beschädigt.
CCCLI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis, ipsa fauente, Euergisus Patherbornensis episcopus. Conrado
abbati karissimo et per eum dilecte sibi Helmuuardensi ecclesie. Quoniam apostolo monente iubemur,
4111. 413
dum tempus habemus, operari bonum ad omnes, nos considerantes plurima largitatis monimenta que ab
antecessoribus nostris episcopis eidem collata sunt ecclesie, simulque retractantes humane conditionis anci-
pitem statum, aliqua nostr c liberalitatis indicia ob amorem et reuerentiam beate Dei genitricis MARIE san-
etique PETRI principis apostolorum, quorum honori dicata est, studuimus superaddere, que nobis in tem-
pore necessitatis eorum interuentu apud Deum ualeant proficere. Igitur que subiecta sunt nota esse uolu-
mus tam presentibus quam futuris Christi fidelibus. Conradus uenerabilis abbas prefati loci, cupiens uti-
Jitatibus ecclesie sibi commisse pro uiribus suis in omnibus prospicere, inter alia multa sue industrie moni-
menta, nouale quoddam in loco qui dicitur longa uallis, annitentibus fidelibus suis, multo labore et pluri-
mis inpensis excoli fecit. Et quia nostre potestatis erat, incolas eiusdem loci delegare cui uellemus eccle-
sie, primo quidem statueramus eos ecclesiam in Herstelli debere frequentare. Sed abbas sepe dictus et
sui merito sepius memorandus, quia idem nouale infra terminos Theslensis parrochie, que sui iuris est,
continetur, altiori consilio preuidens, eos graui labore longioris uie ab hoc incolatu posse deterreri, ac
proinde grauem laborem suum in irritum deduci, humili prece ac deuote seruitutis exhibitione cum inter- :
uentu fidelium nostrorum obtinuit, ut statutum hoc non inuiti mutaremus. Itaque dilectionis eius concessi-
mus arbitrio, ut quod sibi uideretur commodius ordinaret de populo. Hoc autem sine retractatione uolu-
mus, ut forum nostrum, quod institutum est a nobis in prescripta uilla nostra, solito more frequentent.
Vt autem hec nostra concessio inconuulsa perseueret in secula, kartam hanc conscribi fecimus atque im-
pressione sigilli nostri signatam, beati PETRI apostoli nostreque auctoritatis banno roborauimus et muniui-
mus, ut nulla deinceps maior siue minor persona, quod pia nostra decretum est intentione, temerare pre-
sumat uel rescindere. Porro hec acta sunt anno dominice incarnationis M. C. LXXI. Indictione HII. Huius
nostre concessionis testes sunt. BERNHARDVS canonicus Patherbornensis ecclesie. KRAHT fratruelis noster.
Ministeriales uero eiusdem ecclesie nostre. Andreas. Ricoldus. Hugo. Liuderus. Vdo de Weten. et alii multi.
Von dem auf die Urkunde gehefteten Siegel ist nur noch ein Bruchstück vorhanden.
CCCLII.
Aus der Cupaun’schen Sammlung zu Bückeburg, mitgetheilt durch den Bibliothekar Mooyer zu Minden. -
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis: Ego Theodericus Adelberti marchionis filius. Nouerit omni-
um in Christo fidelium tam presentium quam futurorum industria, qualiter Deo et dilecte genitrici sue
Marie in Ouerenkirken ob remedium anime mee duos mansos in uilla que dicitur Velden cum omnibus
attinenciis, collaudantibus inquam coheredibus nostris, patre meo uidelicet et filio meo Theoderico, et
duas areas claustro in Ouerenkirken adiacentes, ad fidelium Deo inibi militantium sustentationem in per-
petuum contulimus. Vt autem hec nostre traditionis auctoritas rata et inconuulsa omni euo permaneret,
sigilli nostri impressione et testibus idoneis subter notatis cartule nostre inscriptionem corroborari dignum
duximus. Sunt autem hii. Meinerus Burgrauius in Werbene. Ericus de Pefelde. Macharius de Doreburg.
Aluericus de Hachelen. Cristianus Stumpe. Giselerus de Meredorpe. Lentfridus de Slon. Heinricus de Co-
tene. Anno de Cocstide. Helwigus de Wirbene Anno dominice incarnationis M. C. LXXI.mo Indictione III.
Data per manum Reinhardi notario, Gerhardo preposito de Ouerenkirken, in Wirbene.
CCCLIII.
Aus einem Kopialbuche des Martini-Stifts, im Besitz des Bibliothekars Mooyer zu Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Anno Dei misericordia Mindensis ecclesie episcopus. Quo-
niam locis diuino cultui mancipatis frequentius uigilanti cura me perpendi debitorem, non solum ut eis a
fidelibus contradita conseruarem, uerum etiam ut inibi Deo seruientium tenuitatem rerum augmento pro-
Cod. dipl. hist, Westfal, 1I, 15
Alk 4411.
prie largitionis subleuarem, nobis profuturum non ambigimus. Quäpropter notum sit uniuersis sancte ecch-
sie patribus et filiis tam presentibus quam futuris, quia ego predictus Anno ecclesie beati Martini ad ae
gendam fratrum prebendam, ob salutem patris mei Ottonis et matris mee Gunderadis fratrumque meorum
uidelicet Waltheri, Euerhardi, Heinrici, et sororis mee, et mei ipsius, omne predium meum in Dhugentorp
et mansum unum in Dornhem, cum areis, agris cultis et incultis, uiis et inuiis, pratis, pascuis, siluis, ue-
nationibus, piscationibus, aquis aquarumue decursibus, molendinis, nec non cum omnibus appendiciis qu
nominari possunt, legitimorum heredum meorum collaudatione contradidi. Ex his quoque bonis ordinau-
mus, ut post octauam beati Martini in primo die missa pro peccatis totius nostre cognationis decantetu,
et in subsequenti pro defunctis celebretur, ut de tam salutari ordinatione nostre cognationis posteritas gau-
deat, pro his transitoriis eterne beatitudinis gaudia percipiat. Insuper ex predictis bonis plura stataimus,
ut quicunque fratrum ea in obedientia tenuerit, in anniuersario nostri obitus unicuique fratrum duos den
rios dispenset, et candelam alicuius quantitatis et oblationem plenam et honestam sacerdoti missam defun
ctorum celebranti faciat apportari. Nos preterea, communicato quorundam fidelium consilio, Walthero de
Capele super eadem bona concessimus, et eo defuncto ad nostros consanguineos in ordine quasi iure he
reditario transeant, ut sic prenominata bona fideli tuitione predicte ecclesie in perpetuum conseruentur.
Preterea uniuersitati fidelium innotescat, quia telonium in festo Martini et sortem que ex ipso prouenire
poterit, tenuitati et indigentie predicte ecclesie fratrum perpetualiter adieci. Nos igitur omnem uersucian
et iniquitatem impiorum que in posterum succrescere posset amputantes, paginam traditionem hanc in s
continentem sigilli nostri impressione insigniuimus, banno stabiliuimus, et testibus idoneis corroboraume
Nomina testium sunt hec. Thietmarus maioris . . .
(Hier bricht die Urkunde offenbar unvollstándig ab, obgleich das Kopialbuch keinen Mangel andeutet.)
CCCLIV.
Notum sit uniuersitati fidelium tam presentium quam futurorum in exemplum bone actionis, qui
quidam nobilis nomine Mirabilis, cum se orbatum omni prole et herede cerneret, ob salutem anime sue
suorumque, Deum sibi heredem adoptare studuit. atque in mansione sua que uulgo Brok dicitur, mon-
sterium condere ct in eo uiros monastice professionis ponere, diu ac diu cogitauit, et omne patrimonium
suum possessionemque uniuersam bcàto Egidio contradens. Quum ergo actionem uoti huius cum omn
discretione perficeret, profecto quia dilectio mater est omnium uirtutum, non sue satis confisus industrie
dominum Tidfridum abbatem in insula Mindensis ciuitatis primo super hoc negocio consultus adiit, eiusque
consilio pariter dominum Warnerum prefate ciuitatis episcopum adierunt, et ob tuitionem earum rerum
tutorem et patronum in hac factione ipsum elegerunt. Preterea ut ipsius beniuolentiam atque totius den
sui prefatus locus in omni superueniente casu haberet, mundiburdio ipsi dato, lIlI. simul curias uacantium
sed liberorum bonorum, in usus episcopi, episcopo tradidit, et fratribus maioris ecclesie beati Petri duas
Pro hac pia donatione dominus episcopus prebende usum in ecclesia beati Peiri sibi dedit, simul quoque
XX. marcas, vui autem sororum, qui uidebatur habere partem in hereditate prefati nobilis, XL. marcas
alteri ucro sororum prebendam in monasterio sanctimonialium, in definitam possessionis allegationem. Ce
tera uero omnia que possidere uidebatur in uillis ct uiculis publicisque functionibus, in curtibus, in silus
et forestibus forestiumque iure, in mancipiis, mansis atque iugeribus, ex integro tradidit beati Ezsidü cu-
stodie. Beneficilia autem bona militum suorum cum usu et ulilitate ex iis proueniente in sua potestate
detinuit, vt si dominus episcopus dimidium reciperet . . . daret, ca ipsi ex integro legaret. Quod si id
episcopus non faceret, ut ea quocunque postea ostenderet nobilis ille, eo episcopus daret. 'Hec itaque
ratio de bonis militum usque ad ohitum domini Werneri episcopi, sub quo hec acta sunt et definita, per-
mansit, post cuius obitum succedente domino Annone episcopo, quorundam discretorum consilio et auxilio
id in ea re diffinitum est, ut eadem bona militum prefati nobilis, de quibus sepe habita est questio, cum
4111 — 1112. 445
omnibus appendiciis et utilitatibus successiuis beato Egidio, coram episcopo, coram Bernardo de Welpene
aduocato monasterii in insula, coram episcopo, abbate domino Tidfrido eiusque monasterii fidelibus qui-
busdam, coram fratribus quoque cenobii, ipso episcopo annuente et auctoritatem prestante, firmissima do-
natione tradidit in manus et in regimen possessionemque prefati abbatis suique cenobii in perpetuum. Hanc
traditionem quiete et inconcusse atque incondictorie prefatus abbas nobili isto uiuente duobus annis et
amplius possedit, nec ab episcopo nec ab aliquo lesus aut pulsatus in aliquo. Cum igitur huiusmodi tra-
ditio tam legitimo atque discreto processu non minus etiam canonico atque ecclesiastico in presentia . . .
in presentia quoque dominici corporis altari in quo hec tradita sunt superposito in testimonium illius, facta
sit, miramur qua temeritate et temeritatis audacia accingentur, qui nec Dcum respicientes *) propter ho-
mines, uel homines propter Deum, tam legitimam et sollemnem donationem Deo ct beato Egidio factam
infringere student.
Das Ganze ist auf ein kleines Stück Pergament, mit einer kleinen, engen und an Abkürzungen reichen, daher an sich
schon schwer zu entziffernden Schrift geschrieben, deren Verständniss aber noch mehr durch die grosse Beschädi-
gung des Pergamentes erschwert wird, durch welche einige Worte ganz zerstört aud ausgefallen sind. Ein Siegel
ist nie vorhanden gewesen, auch von einer andern Form der äusseren Bezlaubigung keine Spur.
e
CCCLV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Quoniam plerique huius temporis filii quos amor habendi
armat ad iniuriam, auaricia exacuit ad rapinam, pias parentum suorum infringere et in usus suos si pos-
sunt retrahere non erubescunt oblationes et elemosinas, dominus Lothewicus Sancte Monasteriensis ecclesie
uenerabilis episcopus, cuiusdam concanonici sui Bernhardi de Ibenburen deuotam et rationabilem donatio-
nem, que presentis pagine testimonio et ucritate memoriis omnium est commendata, sigilli sui impressione
et auctoritate, ut in euum rata et indiuulsa permancat, dignatus est corroborare. Nouerit itaque omnium
Christi fidelium dilectio, quod predictus Bernhardus de Ibenburen quosdam agros quos in Nuhtlon de pre-
dio suo habuerat, consensu parentum ct coheredum suorum, ad frugem et salutem anime sue conuertit et
hoc modo contradidit. De dote Nuhtlensi quam tunc temporis presbiter Heinricus habuerat, pro memo-
ratis agris sub ipsa positis et colendis, conuentui beate Marie in Monasterio, VII. Idus Februarii, quamdiu
Bernhardus superest pro anniuersaria fratris sui Conradi memoria, ea die a conuentu in decantacione uigi-
liarum et misse defunctorum usque ad obitum Bernhardi celebranda, tres solidi probate Monastcriensis
monete ad communem illius diei refectionem annuatim exsoluentur, additis insuper tribus denariis, quorum
unus in missa ad altare offeretur, secundus ecclesiastico dabitur, de terci& nocturnalis cerea candela com-
parabitur. Presbiter quoque qui predictam dotem in beneficio tenueri@® ut sub premisso canone et pacto
agros quiete possideat, superstite Bernhardo, singulis annis eadem die pro anima ciusdem Conradi, uigi-
lias cum missa defunctorum celebrabit, et cereum rocturnalem in Nuhtlensi ecclesia prouidebit. Bernhardo
uero uniuerse carnis uiam ingresso, deinceps supred:ctum debitum de agris in die obitus sui memorato
conuentui in prenotatos usus annuatim persoluetur, et cessante Conradi memoria, ipsius Bernhardi singulis
anniuersariis diebus tam a conuentu quam a Nuhtlensi presbitero sicut prescriptum est celebrabitur.
Facta est autem hec donatio in uilla que dicitur GReveN, coram comite Bennicone, Anno dominice
INcarnationis Millesimo centesimo LXXII". Indictione Vta, In Kal. l'ebruarii, presidente Romane sedi Calixto
IIo. Regnante uictoriosissimo imperatore Friderico, presentibus et attestantibus, Clericis. Domino Vdone
preposito beati Pauli in Monasterio. Wescelino presbitero in Greven. Nobilibus. patre ipsius Bernhardi Go-
descalco de Ibenburen et fratre eius Wernhero. Philippo de Elen. Duobus fratribus de Saltesberch, Theo-
*) Wahrscheinlich ist die im Originale gebrauchte Abkürzung rentes so zu lesen.
15 *
416 4113.
dorico et Wibaldo. Liberis. Sigifrido de Hotighusen. Herimanno. Liuzone. Godefrido. Ministerialibus. Sigewino
de Hostenuelde. Meinhardo de Sprakelo. et ceteris quam pluribus.
Das auf einem aus der Charte selbst gebildeten Pergamentstreifen mit schmalen Pergamentriemen angeheftete Siegel iu
kreisfórmig, und zeigt den Bischof in seinem Ornate, mit einer niedrigen Mitra auf dem Kopfe, in der rechten
Hand den gerade vor sich ausgestreckten Bischofsstab, in der linken ein offenes Buch mit der Innschrift: Par voba,
haltend, auf einem niedrigen Sessel sitzend, dessen Seitentheile aus Hundeköpfen gebildet werden, und dessen Füm
in Thierkrallen ausgehen; mit der Umschrift: Ludhewicus Dei Gra. Monasteriensis Eps.
CCCLVI.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Lüdewicus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopas.||
Notum sit tam futuris quam presentibus Christi fidelibus, qualiter pie memorie predecessor noster Freder-
cus episcopus, quendam mansum in Metlere que antiqua dicitur situm, quem quidam ministerialis sue,
Herimannus nomine, in feodo habebat, ipso Herimanno annuente, Cappenbergensi ecclesie pro remedio
anime sue contradidit. Cuius piam voluntatem et ffctum nos imitari cupientes, eandem donationem pre-
senti carta et Sigilli nostri impressione confirmamus, sub anathemate. interdicentes, ne cuiusquam coodi-
tionis persona eam in perpetuum cassare presumat. Testes autem sunt, eiusdem ecclesie prepositus Here
mannus, et Helmwicus sacerdos et canonicus eiusdem ecclesie. Thietmarus canonicus Monasteriensis ecde-
sie maioris. Hildeboldus, Theodericus, capellani episcopi. Ministeriales. Godefridus. Rotgerus filius eius. Ce-
sarius. Hugo. Bernhardus. Actum est anno dominice Incarnationis M%.C9.LXX°% IL Indictione V. Regnas
Romanorum Imperatore glorioso Fretherico.
Das grosse Siegel, wovon der untere Theil abgebrochen, ist mit Pergamentstreifen an einem, im mittleren Theile de
Urkunde leer gelassenen Baume festgeheítet, und von allen Seiten mit Schrift umgeben.
CCCLVII.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Lodewicus Dei gratia sancte Monasteriensis ecclesie humils
minister. Quod ad posteritatis noticiam peruenire uolumus, litterarum monimentis mandare prouida delibe-
ratione curauimus. Siquidem officii nostri est ac desiderii, res ecclesiarum pauperum Christi quantum fa
cultas suppetit promouere, et n& fgrte alicuius improbitate uel molestia pulsentur, in his que nostra ben
uolentia perceperunt, cauta circumSpectione prouidere. Quapropter notum facimus tam presentibus quam
futuris Christi fidelibus, quod quidam ministerialis noster Albero nomine curtem quandam que est in ul
Walttorpe, quam a nobis habuit in beneficio, consensu et uoluntate heredum suorum, ipsis multisque als
honestis uiris presentibus, liberam resignauit. Quam rogatu ipsius Alberonis cum omnibus que ad ipsam
curtem spectant, siluis, pratis, riuis, pascuis, molendino, agris cultis et incultis, decimis tam agrorum quam
que dicuntur minutorum, cumque duobus mansis inbeneficiatis in villa Richelincthorpe, Lisbernensi ecclese
legitima traditione contulimus, nullaque de his in futurum inibi Deo seruientes querimonia, nulla uolumus
grauari molestia. Si quis autem huic nostre concessioni, nostrae confirmationis auctoritati temere obuiare
temptauerit, eterno anathemati subiaceat, nisi resipuerit. Hec igitur ut rata et inconuulsa omni perma
neant tempore, hanc paginam inde conscriptam sigilli nostri impressione et banni confirmauimus auctori-
tate, subiecta testium annotatione, quorum hec sunt nomina. Clericorum. Albertus decanus. Vdo prepositus
Theodericus de Cruzewic. Sifridus magister. Hartuuicus. Godefridus. Thitmarus. Hermannus. Albertus. Ge
rardus. Berno. Liberorum. Simon de Ticheneburch comes. Hermannus comes de Rauenesberc. Henricus comes
de Dale. Widekinus aduocatus. Rodolfus de Steinuorthe. Bernardus de Horstmar. Wolbertus de Dipenbam.
4112. 447
Bernardus de Lippia. Lifhardus et Godescaldus de Elen. Ministerialium. Ernestus. Bernardus. Henricus. En-
gelbertus. Bernardus. Burchardus. et alii multi. Acta sunt hec Monasterii anno dominice incarnationis
M.C.LXXIL Indictione V. Regnante Friderico glorioso Romanorum imperatore, anno regni eius uicesimo
primo, Imperii autem uicesimo.
Das unten seitwärts, zum Theil in einem von den untersten Zeilen der Schrift ausgesparten Raume aufgedruckte Siegel
ist zwar am Rande sehr beschädigt, übrigens aber noch vollständig, und hat die früher beschriebene Einrichtung.
CCCLVIII.
Aus dem Archive des Johannis-Stifts zu Osnabrück.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis; Phylippus per misericordiam Dei Osnaburgensis ecclesie
humilis prouisor, uniuersitati fidelium perpetue salutis bonum. Nouerit tam presens hominum etas quam
subsecutura posteritas, quod Gerhardus beati Johannis ecclesie prepositus domum quandam in uilla Wisen-
bike fratribus suis possessioni eorum iniuste subtractam crebro conquerentbus tandem canonica iusticia
dictante coram nobis et in presencia tocius nostri capituli resignauit et resignatam cum omni utilitate sua
stipendiis prebende fratrum penitus assignauit. Huius igitur actionis ueritas ut omnibus nota et in prefata
domo eisdem fratribus in perpetuum rata consistat, nec in ea aliquis iniquitatis filius iniuriam in posterum
eis irrogare presumat, auctoritatis nostre sigillatis litteris ipsam confirmauimus, et testes qui presentes erant
subnotauimus. Quorum primus est Arnoldus maioris ecclesie prepositus. Thiethardus decanus. Giselherus.
Sigebodo custos. Johannes. Adam. Thiodericus. Walo. Leimarus. Lentfrithus. Joseph. Aderant etiam ministe-
riales. Hugo. Everhardus. Johannes. Rinkenzo. Baldewinus. Huno camerarius. Frethericus et frater eius Nort-
bertus. Amolongus de Linen et gener suus Florencius. Redierus de Northorpe. Malbodo. Thietmarus. Con-
radus de Sclachworde. Actum est dominice incarnationis anno M.C.L.XXII. Indictione III. Regnante im-
peratore Fretherico.
Das Siegel, welches angehángt war, ist verloren gegangen.
CCCLIX.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis: WICHMANNVS Dei gratia Sancte Magdeburgensis ecclesie
Archiepiscopus. || Quoniam quidem Deo auctore sancte ecclesie curam gerimus, necessarium existimamus,
ut predecessorum nostrorum exempla sequentes, ea que ipsi utilitatibus ecclesie prouiderunt, nos quoque
inconuulsa seruemus et posteris nostris seruanda, quanta possumus firmitate roborata, domino opitulante
transmittamus. Proinde notum esse uolumus omnibus tam futuris quam presentibus, quod secundum teno-
rem antiquorum priuilegiorum, ad confirmandum pacis et concordie bonum, inter fratres Angarensis cccle-
sie et prepositum ipsorum Ottonem, huiuscemodi dispensatione usi sumus, ut uidelicet Stipendia preben-
darum, cum mansis et arcis, uillicationibus quoque, et cum omnibus bonis ad prebendam pertinentibus,
a reditibus prepositure et a cunctis que ad preposituram spectant, prorsus separata sint, et nichil inde
preposito debeatur, nisi dimidia marca nummorum, que de Angarensi curia per manum cellerarii annuatim
preposito persoluenda est. Ceterum prepositus nichil iuris sibi usurpare debet in locandis villicationibus
siue mansis, Nulla etiam hospitia in bonis ad prebendam perünentibus exigere debet, nisi pro utilitate
ecclesic communi fratrum consilio inuitatus in bonis ipsorum hospitio recipiatur. Sed neque cum villicis
aut rusticis ad prebendam pertinentibus rationem ponendi facultatem habebit, neque petitiones aut exac-
tiones ab hominibus eorundem bonorum ullatenus sibi usurpare licebit. Ut enim hoc modo prepositus a
bonis fratrum abstineat, predecessorum nostrorum discreta prouidentia statutum est, qui etiam reditus pre-
positurc ita adauxerunt, ut consensu et uoluntate prepositorum hec omnia disposita et ordinata sint. Nos
448 1112 — 1113.
quoque consilio totius Magdeburgensis ecclesie, auctoritate Dei omnipotentis et beatorum apostolorum Petri
et Pauli, nostra quoque auctoritate statuimus et sub comminatione anathematis et eterni interitus, in per-
petuum conseruanda decernimus et presenti scripto confirmamus. Huius rei testes sunt. Walo Hauelber-
gensis ecclesie episcopus. Sigefridus Nuemburgensis abbas. Rokerus maioris ecclesie prepositus. Sigefridas
decanus ct ecclesie S. Nicolai prepositus. Widoldus prepositus de Hunoldesburg. Heinricus prepositus eccle-
sie. S. Sebastiani. Baldrammus prepositus ecclesie S. Marie. Johannes Scholasticus. Albertus canonicus eccle-
sie S. Mauricii. Gero Vicedominus. Romarus. Heinricus. Conradus. Rodolfus. Heinricus. Conradus. Theoderi-
cus. maioris ecclesie canonici. Fredericus notarius. item quoque Ölricus notarius. et alii quamplures. De
ecclesia autem Angarensi. Thietmarus decanus. Rodólfus Scholasticus. Heidenricus. Ölricus. Röbertus. Acta
sunt autem hec in ciuitate Magdeburg, anno dominice incarnationis M*. Co. LXX*. II*. Indictione Va. Concur-
rente VI^. Epacta Va. Regnante domino FREDERICO Gloriosissimo Romanorum imperatore semper Augusto.
Feliciter. AMEN.
Das aufgedruckte grosse kreisförmige Siegel zeigt den Erzbischof mit entblösstem Haupte, in der rechten Hand den Bi
schofsstab, in der linken ein offenes Buch haltend, auf einem niedrigen Stuhle sitzend, die Umschrift ist nicht mehr
zu lesen.
CCCLX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Quia facile a memoria labitur hominum rerum actio prete
ritarum, Ego Gebeno Sancti Lamberti cenobii quamuis indiguus abbatis nomen sortitus opere precium esse
censuimus cunctis Christi fidelibus tam presentis quam futuri evi notificare, qualem fecerimus conventio-
nem cum legatis sancte Angarensis ecclesie. Communicato itaque consilio fratrum meorum iure hereditario
excolenda suscepi predia predicte ecclesie Angarensis que possidet in Oithensheim, ea conditione ut per
singulos annos persoluamus prefate ecclesie Deoque ibi seruientibus fratribus Viginti amas vini communis
ciuium mensure, cum vasis ad hoc pertinentibus et III. solidos. . . . erit vinum in vrbem Spiream ad
nauem perducere et in naui sine sumptu ipsorum et thelonco . . . . Naulum uero nuncii ipsorum ministra-
bunt. ltaque ut hec inconcussa permaneant, presentis testamenti affirmatione atque Sigilli nostri impres
sione curauimus firmare. Huius autem conucntionis testes annotare decreuimus, quorum nomina hec sunt
Gevalkus prior nostre congregationis. Rüdolfus consors nostre fraternitatis. Rütpertus canonicus noster. Jo-
hannes. Ebero notarius domini abbatis. Adelbertus sculteta domini abbatis. Heinricus sacerdos. Burchardus
capellanus domini episcopi. et alii quam plures, quorum nomina scribere mora non uacat. Acta etiam
sunt hec anno dominice incarnationis M. C. septuagesimo 1I?. Indictione . . Regnante Friderico Romanorum
imperatore. Existente Rabbotone Spirensis ecclesie episcopo.
Auf dem aufgedruckten, kleinen, kreisfórmigen, aber beschädigten Siegel befindet sich ein vorwärts sehendes männliche
Brustbild mit unbedecktem Haupte, in der Hand einen Zepter halteffl; mit der Umschrift: Gebeno Abb. Sci, Lam
be... . Die Charte ist sehr beschädigt.
CCCLXI ").
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Fredericus diuina fauente clementia Romanorum Imperator ei
semper Augustus. || Quotienscumque inter diuersas personas et precipue pro negotis ecclesiarum, sopit
*) Die Original- Urkunde hat sehr durch Moder gelitten; doch ist von dem Texte verhältnissmässig nur wenig verloren gr
gangen, und dies konnte aus dem grossen Kopialbuche des Münsterschen Domkapitels vollkommen und sicher ergänt
werden,
1118. 419
totius litis controuersia, bonum pacis ordinatur, nostre beniznitatis esse decernimus, ut modus compositio-
nis scripli nosiri auctoritate confirmetur, ne conuentiones hinc inde competentes apud posteros in obliuio-
nem redigantur. Noucrit igitur tam presens etas quam successura posieritas, qualiier Fredericus Mona-
steriensis ecclesie epischopus, ei Heinricus comes de Tekeneburg, conuenerunt, pro controuersia que uer-
sabatur inter eos de aduocatia, quam predicius comes tenuit in ciuiiate Monasteriensi, et in curia epischopi
ibidem sita, et in omnibus ad eandem curiam atünentibus, et in prebendis fratrum. Monasteriensis ecclesie,
excepta curia Rekene, que iuri aduocatie sue nullatenus atlinebat. Prefatus itaque epischopus inbencficia-
uit Ilcinricum comitem de Tekeneburg viginti quaiuor libris, que primo uacarent sue potestati, quindecim
inbeneficiatis eL nouem uacantibus, conditione tali interposita, quod comes illas nouem libras nulli conce-
deret, sed in testimouium facte paclionis suis usibus reseruaret. Preterea fratres Monasteriensis ecclesie
predicto comiti quadraginta marcas dederunt, sub tali tenore, quod ncc ipse comes, nec aliquis successo-
rum eius, in ciuitate Monasteriensi et in cpischopi curia, uel in prebendis fratrum, aliquid potestatis iure
aduocatie haberet, sed potius ex electione epischopi et fratrum, uni persone ipsam aduocatiam in bencfi-
cium concederet, que tamen pro eadem aduocatia comiti deseruire. Eandem quoque personam si forte
ad necessitates ecclesie uocari contingeret, per expensas uocanlis oporteret inuitari. Verum si hec persona
minus utilis essct epischopo et ecclesie, iterum aliam pro uolantate epischopi et fratrum substituendam esse,
hinc inde confirmatum est. Si nero pro quantitate nezolü tam necessaria esset comilis presentia, ut ab
epischopo uel fratribus uocarctur, cum expensis uocantium negotio debet interesse. Promisit quoque co-
mes Heinricns, quod quiequid in aduocatia de bonis fratrum. inbeneficiasset, amice ct sine contradictione
penitus absolueret. Si quid uero per alios inbencficiatum fuisset, ipse nulli inbeaeficiaturum super hoc
warandiam prestare deberet. Preterea firmissime compromissum cest, quod ncc comes nec aliquis succes-
sorum eius, iure aduocatie, hospitationes, petitiones ucl exactiones in prememoratis bonis presumeret exer-
cere. Ad huius igitur pactionis consummationem et omnium predictorum confirmationem, dilectus noster
Lodowicus epischopus, prenominati successor epischopi, et comes Symon filius comitis Heinrici, in pre-
sentia nostre maiestatis conuenerunt, cpischopo attestante, quod comitem Symonem filium comitis Heinrici
pro prefatis viginti quatuor libris, benelicio Wigboldi de Metel et aduocatia in Metel inbeneäciasset, co-
mite uero Symone asscntiente et spoadente, quod paclionem patris pro se et pro patre in omnibus inuio-
labiliter obseruaret. Vt autem tam epischopi et fratrum, quam predicti comitis conucntionem nulla in po-
sterum persona secularis ucl ceclesiastica, magna scu parua, uiolare ucl in irritum reuocare presumat, pre-
sentem paginam inde conscriptam signo nostre maiestatis insigniri. precepimus, siatuentes et. decernentes,
ut huius conuentionis uiolator Quinquaginta libras auri puri. persoluat, mcdiet:tem camere. nostre, et reli-
quam partem iuiuriam patientibus. Huius rei testes sunt. Wichmannus Ma;deburgensis ecclesie. archiepi-
scopus. Adelhous lHlildeneshemensis episcopus. Vdo Cicensis episcopus. Martinus. Misnensis' episcopus. Hoiuri-
cus Brixinensis episcopus. Conradus Corbeiensis abbas. Atholfus Werihinensis abbas. Hcinricus dux Dawa-
rie et Saxonie. Otto marchio Misnensis. Otto. marchio Drandenburgensis. Theodericus marchio Lusizzensis.
Albertus palatinus comes de Sumersenburg. Bernhardus coınes de Aschcrsleiue. Heinricus comes de Raue-
nesberg. Hermannus comes de Rauenesberg. Rotholfus de Stenuorde. Bernhardus de Hurstmare. Thooderi-
cus de Saltesberg. Gerhardus de Lon. Wernberus de Durchlo.. Widekindus aduocatus de Reden. Ernestus
de Munstre. Albertus de Wifheim. et alii quam plures,
Signum domni Frederici Romanorum Imperatoris invictissimi. (L. M.)
Eyo Godefridus cancellarius uice Christiani Mogonlini archiepiscopi el archicancellarüi recognoui.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9. Co. LXX°. 11%, Indictione VIa. Regnante domno Frederico
Romanorum imperatore gloriosissimo, anno Re;ni eius XX*.II?. Imperii uero eius X?VIIII?. Datum Goslarie,
HII. Nonas Maii, Feliciter Amen.
Das Siegel, welches seitwärts neben dem Monogramm aufzedruckt war, ist verloren gegangen.
490 4173.
CCCLXII.
Aus dem Kopislbuche des Klosters Gehrden,
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Evergisus patherburnensis ecclesie episcopus. Divinis et
humanis legibus sanctitum est, ut privilegiis ecclesiarum que contra jus non sunt usurpata, tanta perpetue
observationis debeatur reverentia ut nulla hec malignantium retractare possit diligentia. In his enim non
solum malignandi facultas subtrahitur, verum eciam series rerum gestarum ad memoriam posteritatis salo-
bri consilio reducitur. Inde est quod ea que iuste et rationabiliter agimus litterarum monumentis man-
cipanda esse censemus, ne processu temporis in oblivione veniant et memorie nostre negligentie
crimen impingatur. Ad noticiam ilaque tam presentium quam futurorum presenli scripto deducimus,
quod quidem Werno de Brach sicut honestis sic eciam religiosis parentibus ortus omne patrimonium
suum omnemque possessionem suam cum omni usufruciuario, omnia denique que in rebus mobilibus
aut immobilibus habebat, videlicet in servis et ancillis, arcis, domibus, villis, terris cultis et incullis
viis et inviis, silvis, pratis, pascuis, aquis, aquarumque decursibus, piscationibus, molendinis, exitibus
et reditibus et in reliquis quocunque modo possunt pervenire utilitatibus, ecclesie Dei et beatissime
ejus genitricis Marie et beati Petri apostoli in Gerdine, consensu legitimorum heredum suorum in nostra
presentia et in communi conventu populi sub banno regio libera traditiono ad communes usus Deo inibi
servientium donavit, Nomina villarum et domorum hec sunt: Bernicghusen, Rinxstinchusen, Theneshem,
Brach munitionem cum omnibus pertinentiis suis, Bist, Luitwartessen, Walderinchtorppe, Hestene, Wimi-
ninctorp, Wernessem. Considerans autem non satis sibi integrum fore si sua Deo offerret, se ipsum vero
subtraheret, iuxta illud. Si recte offeras, recte autem non dividas, peccasti. Paucis postmodum diebus
interpositis se ipsum una cum consorte sua Deatrice tam genere quam moribus egregia in eodem cenobio,
vivum hole caustum Deo obtulit, et ut his omnibus supremam manum imponeremus humiliter postulavit
Nos vero fidelis viri piam devotionem benigno favore persequentes, et pro qualitate meritorum spem eterne
retributionis apud divinam misericordiam exspectantes, pretaxata illa predia cum mancipiis suis omnibusque
appeuditiis suis in tuitionem et protectionem nostram recepimus, et pro debito officii nostri ecclesiastica
defensione defendimus tuemur et conseruamus auctoritate Dei et beati Petri et banno episcopali securita-
tem et pacem prefato cenobio in his prediis, lege in perpetuum valitura confirmamus, perpetuo anathe-
mate innodantes eos, qui hec dona fidelium. redemptiones animarum quovis malo ingenio aut temerario
ausu alienare aut in irritum revocare presumpserint. Preterea collata sunt quedam ab aliis predicte ec-
clesie, una domus in Nedere, una in Liuboldeshen, una in Willenhusen, una in Burch, una in Pikilissem.
Quedam pecunia ecclesie sunt comparata, una domus in Northen una in Willenhusen una in Heckeldessen.
ibidem decima super novem mansos, una domus in Radolveshem. Hec itaque bona premissa et cetera
omnia a prima fundatione conquisita, vel in posterum conquirenda cum omnibus suis privilegiis, huit
actioni nostre includimus, et ecclesie Dei in Gerdine sub divini examinis comminatione in perpetuum con-
firmamus. Hujus autem rei veritas ut rata et inconvulsa omni tempore permaneat, hanc cartam inde con-
scribi et sigilli nostri impressione firmari, et testes subter annotari precepimus, quorum nomina sunt hec:
Cunradus Corbeiensis abbas, lleinricus dux Bavarie et Saxonie, Canonici de domo, Sifridus major prepe-
situs, Almarus decanus, Ekbertus, Reimbertus prepositus, Uffo, Godescalcus prepositus, Bernhardus, Her
bertus, Altmannus, Folebertus, Meinricus, Reinherus, Ileinricus patherbornensis abbas, Franko Lisbernenss
abbas; Liberi: Folcwinus et frater ejus Widekindus de Swalenbergh, Athelbertus comes de Everstein.
Bernhardus de Lippia, Craph et Isseith de Groven; ministeriales: Cunradus Stapel et filii ejus Manegoldos
Hlereman, Rudolf, Widerolt, Andreas et Conradus frater ejus, Hugo et I[ugo Lombart, Conrad et frater
ejus Bertolt et alii complures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M. C. LXXIII. Indictione sexta.
regnante dornino Frederico Romanorum Imperatore et semper Augusto in solemni conventu principum el
inultorum nobilium, decimo nouo Kalendas Septembris, apud patherburne feliciter amen.
41473. 491
Affixum isti erant presentes. Quando Otto comes de Ravensberch viva voce et ex bona voluntate
8 in Renstinchosen, Berninghusen, Thedessen et in Brak ecclesie Gerdensi pertinentibus, que per vio-
am et contra iusticiam habuit sub se, penitus renunciavit. Vir nobilis dominus Adolphus comes de Wal-
e, Hartradus Wulf, Johannes de Busge, Lodewicus Ilake, Ilerbordus Voss, Everhardus Ledebur
nberus Stapel, Clerici vero: Fredericus plebanus in Holthusen et Conradus notarius prepositi pader-
iensis, famuli: Hermannus Herevest, IHermannus, Yrnolf et alii quam plures. Isti erant presentes quan-
*ommutatio agrorum facta fuit ante portam curie in Hekeldessen inter ecclesiam Hersuedensem et Ger-
sem. Ex parte Hersuedensi dominus Johannes abbas ipsorum, dominus Johannes abbas de Dunemunde,
mannus Cellerarius, Gumpertus, Conradus de Kasle, frater Bertramus, frater Conradus de Scherve,
sr Ernestus, frater Hermannus de Bunessen; milites Goszwinus de Wethen, Themmo de Rimbeke, AI-
us gogravius de Mederike; laici vero alii Rodolfus de Bun, Albertus de Ykenhusen. Ex parte Gerdensi,
Iphus prepositus, dominus Henricus abbas Monasterii, Gerhardus sacerdos de Hersia, Henricus de Mes-
e, Gerhardus et Wulframus conversi Gerdenses; Milites: Regenbodo, Fredericus et Fredericus et Her-
jnus et Conradus ipsorum filii de Ystingdorp, Thidericus de Sebeke, Alexander de Flegthen, Henricus
Wartberg, Hermannus de Siddessen et Hartmannus Gogravius; Laici vero alii Bernhardus Kove, Johan-
de Pistrino, IIennekyn, Goswinus, Johannes comes; villici vero: Fredericus, Hermannus et Herbordus
Hampenhusen, Gerhardus et Werno de Luthaerdessen, Item Hermannus de Mengerszen et Floriko de
riburgh et alii plures.
Aliud: Noverint omnes quod Otto heres in Ravensberg in presentia nobilis viri domini Adolfi
niis de Waltecke bonis nostris Renstinghusen, Berninghusen, Thedessen, Brak, que sub se contra
ieiam habuit penitus renunciavit. Hujus facti testes sunt: Hartradus Wulf, Johannes de Busche,
lewicus Hake, Herboldus Vos, Everhardus Ledebur, Wernherus Stapel milites; Conradus notarius do-
H prepositi patherburnensis, Fridericus plebanus in Holthusen, dominus capellanus castri, Hermannus
revest, Hermannus Inolf et alii quam plures.
CCCLXIII.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. |] Philippus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie archiepisco-
& Notum sit tam futuris quam presentibus Christ fidelibus, qualiter magister OTTO Capenbergensis
3obii prepositus a domina Luitgarde Nussiense abbatissa petiit, quatinus omnem decimam que sue eccle-
„ de domo queCassela dicitur, debebatur, Capenbergensi ecclesie sub determinato pacto donaret. Quod
., quia magne pietatis erat mulier, consensu totius capituli pro amore Dei libenter concessit, ipsaque
essio a pie memorie predecessore nostro domino archiepiscopo ARNOLDO secundo, scripto et sigillo
Mirmata est, sub multorum testimonio. Sed quoniam dies mali sunt, ct cuncta sub sole uexacioni sub-
ent, quorundam machinacione querimonia de prefata decima, nouis quibusdam causis suscitata est sub
morati Ottonis successore, atque ipsa querimonia usque ad tempus dilecti filii nostri HERIMANNI quarti
edicti cenobii prepositi durauit. Qui necessitate compulsus sollicite cogitauit, qualiter hanc "diuturnam
rimoniam prorsus in perpetuum sopiret atque decideret, et- prudenti consilio, confentione cum Nus-
1sj ecclesia facta, domum quandam Reomago prope ripam Rheni sitam, octo marcis ei in perpetuam
prietatem comparauit, eo sane pacto, ut prefate domus decima, tam in nutrimentis animalium, quam
annona trium tantum beneficiorum, que eidem domui collata esse dinoscuntur, eque in perpetuum ius
proprietatem Capenbergensi ecclesie cederet, et nunquam ultra aliqua exactionis mencio de ea fieret.
e conuentio, ut ratam et rationabilem haberet consummacionem, nobis COLONIe gencralem sinodum
ebrantibus, prefata abbatissa uenit in presentiam nostram, et eandem decimam sub testimonio omnium
aderant nobis resignauit, quam et nos continuo iam dicto preposito HERIMANNO et occlesie Capenber-
Cod. dipl. hist, Westfal. II. 16
422 4113.
gensi assignauimus, ipsamque donacionem presenti pagina et sigilli nostri impressione Confirmamas
ritate Dei et beati Petri ac nostra eterno anathemati omnem subiicientes hominem, qui ullam deir
lumpniam Capenbergensi ecclesie super hac suscitauerit causa. Acta autem sunt hec anno domini
nacionis M». CO. LXXIII*. Regnante FRIDERICO glorioso Romanorum imperatore. Presentibus idon
bus, scilicet Brunone maioris ecclesie preposito. Hugone eiusdem ecclesie decano. Luthario Bunnt
posito. Sifrido Xanctensi preposito. Symone sancti Gereonis preposito. Cünrado sancti Severini p
Teoderico sanctorum apostolorum preposito. Heinrico abbate Sancti Pantaleonis. Godescalco abba
Martini. Rembodone abbate Tuiciensi. N;colao abbate Sibergensi. Geldolfo abbate de Brunwilre. V
Steinueldensi preposito. Herimanno preposito de Cnetsteden. Theoderico comite de Honstaden. E
comite de Seine. Alberto comite de Molbach. Wilhelmo comite de Juliaca. Wezelino sancti And
posito.
Das bekannte grosse elliptische Siegel des Erzbischofs ist unten seitwarts neben der Schrift aufgedruckt, se
letzten Zeilen derselben nur ohngefähr bis in die Mitte der Charte reichen, und so ein Raum für das!
gelassen ist.
CCCLXIV.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Philippus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie :
scopus. Quociens seruorum Dei iustis petitionibus assensum prebemus, nostre nichilominus utilitati
petuum prouidemus. Notum igitur facimus tam presenti etati quam secuture posteritati, quod abba
et fratres Lisbernensis cenobii decimam cuiusdam curtis sue in territorio Susaciensi in uilla No
iacentem, assensu Bernhardi prepositi, Alberti decani, ceterorumque fratrum Susatiensis ecclesie,
etiam Heremanni uillici et Godestine qui eam de manu prepositi receperunt, Godescalci quoque (
ab ipsis in beneficio possedit, in beneplacito nostro iure priorum possessorum obtinuerunt, scilicel
decim tantummodo nummos Susaciensis monete annuatim prefatam decimam habenti persoluant.
rem, quia nostra interest nostrique propositi res ecclesiarum promouere atque tueri, pro salute an
et ut memoria nostri illo in loco in perpetuum habeatur, concessimus, utque rata et inconuulsa
hec actio permaneat, banni munimine et sigilli nostri impressione firmauimus, testibus idoneis subt
tatis. Nomina testium. Clericorum. Bernhardus prepositus. Conradus prepositus sancti Severini. Sifri
positus Sanctensis. Johannes prepositus. Albertus decanus. Peregrinus. Conradus. et ceteri fratres.
rum. Heinricus comes de Arnesberg. Walterus aduocatus. Heinricus Munczhun. Erpo. Ministerialiun
mannus uillicus. Jerardus frater eius. Thiemo. Hildegerus. Brunsten. Godescalcus de Pathberg. Fn
et alii quam plures. Si quis igitur hec infringere temptauerit, nisi quantocius his cognitis resipiscat
anathemati subiaceat.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9. CP. LXXIII9. Indictione VI. Regnante uictoriosiss
manorum imperatore augusto Frederico, anno regni eius XXIl^. feliciter.
Das mit Pergamentstreifen angehängte, grosse elliptische Siegel zeigt den Erzbischof sitzend, mit der Mitra
Kopfe, den Bischofsstab in der rechten, ein offenes Buch iu der linken Hand haltend, mit der Umschrift:
Di. Gra. Coloniensis Archiepc. T.
CCCLXV.
Aus einem alten Copiario des Ludgeri- Stifts.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Ludewicus Dei gratia Monasteriensis ecclesie
episcopus, utile duxi, opus quoddam deuotionis mee sancte successorum meorum dilectioni uerit
ed 1113. 123
Bis pagine cum Sigilli mei inpressione intimare et intimando commendare, quatinus pio eorum prestante
Biocinio, et cooperante instrumenti huius fideli testimonio, ratam permaneat et indiuulsum. Notum igitur
Bam futuris quam presentibus, quod in ueneratione beati patris nostri sancti Ludgeri, ecclesie sue, que
re meo in australi parte Monasteriensis Ciuitatis fundata est, Mansum in Wargebeke cum uniuersis
et pascuis et arboribus ad ipsum pertinentibus, in dotem et prebendam sacerdotis . . ecclesie libere
Bodum et quicte possidendum, sub banno, ut si quis temerarius infringere presumpserit anathema sit,
Bitare prenotate ecclesie deuotus contuli. Facta autem sunt hec anno dominice incarnationis M".Co.LXXIIIe,
Betione . . regnante glorioso Romanorum imperatore Fritherico, presentibus et communi consilio et desi-
ijo applaudentibus uiris honestis tam clericis quam laicis. Quorum nomina sunt hec. Bernhardus maioris
&jesie prepositus. Engelbertus eiusdem ecclesie Decanus. Franco vicedominus. Sifridus Magister. Bernhar-
m cellerarius. Hermannus de Lage. Gothefridus de Patherreburne. Herimannus de Berueruen. Hermannus
..Herbeden. Franko minoris ecclesie Decanus. Conradus Monasteriensis uillicus. Liubertus de . . . Erne-
& Monasteriensis. Albertus dapifer. Ingelbertus Dulmoniensis. *)
CCCLXVI.
a Aus dem Fürstl. Salm - Horstmar'schen Archive,
P
“In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Lüdewicus Dei gratia MimiGardevoRdensis ecclesie epi-
pus. Quia diuina dispeusante clementia, sancte Monasteriensis ecclesie sedem cura pastorali regendam
peepimus, pie memorice nostrorum predecessorum sequentes uestigia, Bene ab ipsis inchoata, deuotione
gj impari stabilire ac promouere satagimus. Notum itaque facimus tam futuri quam presentis cvi fideli-
p qualiter c ecclesiam in Legden cum "dote et uniuersis eius appendiciis, adiuncta nichilominus ecclesie
em decania, dilectis sororibus nostris in Asbeke Deo scruientibus, libera in perpetuum traditione con-
Bsimus, quatinus sanctissimas earum orationes hac nostre largitatis elemosina recompensantes, nobis no-
seque successoribus eas in euum proficuas redderemus. Vt igitur hec nostre benignitas concessio pre-
stis Christi pauperculis in omne tempus rata stabilisque permaneat, nostri eam priuilegii auctoritate ac
Mili impressione communimus, eos uero qui qualibet sue malignitatis fraude labefactare temptauerint,
Wjue ad condignam satisfactionem, corporis ac sanguinis dominici communione priuamus. Testes uero
ges largitionis sunt. Bernardus Monasteriensis ecclesie prepositus. Ingelbertus decanus. Vdo custos et pre-
situs beati Pauli. Franco uicedominus. Bernardus cellerarius. Herimannus de Lage. Herimannus de Be-
me, cum ceteris maioris ecclesie canonicis. Werenboldus Varlarensis prepositus. Laici quoque nobiles.
mes Symon de Tekeneborch, maioris ecclesie aduocatus. Ministeriales. Ernestus Monasteriensis. Litbertus
Beuerne. Godefridus de Sconebeke. Litbertus de Thuschusen. Brunstenus et Rutcherus de Bilrebeke.
tnardus de Dulmania.
Zwischen dem Ende des Testes und dem aufgedruckten Siegel befindet sich noch ein beträchtlicher leerer Raum. Das
Siegel ist sehr beschädigt.
CCCLXVII.
IN nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Euergisus Dci gratia Paderburnensis ecclesie humilis episco-
L Grata Deo ct accepta est oblatio que in usus Deo die noctuque in ecclesia seruientium confertur,
diuinis tanto liberius intendere possint, quanto per rerum necessariarum defectum ad exteriora euagari
*) Die Lücken sind schon im Copiario absichtlich leer gelassen.
16 *
12% 4473, .
non compelluntur. Hec adtendentes ecclesie beatorum apostolorum Petri et Andree in Paterburm
modica in rebus ad prebendam fratrum pertinentibus usque adhuc extitit, pro eo quod eiusdem
fundator beate memorie episcopus Meinwercus, ante quam consumaret quod intenderat, morte pi
est, aliquid gratie impendere curauimus. Mansum itaque unum in Dornede, quem Richdacus quidam
sie ministerialis a predecessore meo episcopo Bernhardo et a nobis in beneficio tenuit, ab ipso
mus, ita ut acceptis tribus marcis ipsum nobis mansum resignaret, eo uidelicet pacto, ut dum
ipsum mansum a fratribus iam dicte ecclesie teneret et tres solidos annuatim eis inde persolueret.
condictis et factis, mansum ipsum predicte ecclesie tradidimus, ita ut Richdaco defuncto liberam
ipsum locandi per manus decani sui habeant potestatem, prout melius et utilius poterunt. Ho
nostre traditionis factum, ne quis successorum meorum uel alius quilibet immutare uel infringere p
Dei et beatorum apostolorum Petri et Andree et nostre auctoritatis banno confirmauimus, presen
consentientibus maioris ecclesie canonicis. Sifrido preposito. Almaro decano. Ekberto. Remberto p
Vffone. Herberno. Godescalco preposito. Bernhardo. Altmanno. Folberto. Meinrico. Burchardo. B
Lüdewico. Conrado. Reinhero magistro. Conrado. Titmaro preposito. Godefrido. Alexandro. Erpone. |
Lamberto. Laicis uero liberis ct ministerialibus. Ludolfo de Hosede et filio suo Widikindo. Tito
Bürin. Gerlaco de Hitteren. Conrado Staplone. Hugone de Hengeldere. Hugone Langobardo. Hildib
lico. Andrea de Ettelen. Luidero. Conrado de Ettelen. et alis quam pluribus. Acta sunt hec ann
nice incarnationis M*. CP. LXX". III», Indictione VI. Vt autem rata hec et inconuulsa permaneant, pr
paginam sigilli nostri impressione insigniri fecimus.
Das mit Hanfschnuren angehängte Siegel ist das schon beschriebene.
CCCLXVIII.
Aus einem Kopialbuche des Klosters Marienmünster.
In nomine gancte et indiuidue Trinitatis. Ego Euergisus Dei gratia Episcopus Patherburnensis
tam presentibus quam futuris, quod curiam Botvelt cum omnibus suis pertinentiis et decima, consil
rum nostrorum, demisimus abbati et fratribus eius de Monasterio sancte Marie, quam ipsi fratres
runt Viginti talentis a quodam Wadekone ministeriali nostro, cuius beneficium erat ab ecclesia,
eius Henrico, annuente aduocato eiusdem ecclesie Volquino. Et ut hec traditio ac redemptio in
permaneat, sigilli nostri impressione signari, et nostro sub anathemate, ne quis eam uiolare presur
nire curauimus. Testes autem huius rei sunt. Conradus abbas sancti Pauli. Almarus decanus maio
sic. Siffridus prepositus maioris ecclesie. Rembertus prepositus. Vffo. Manegoldus et Oltmannus.
Liberi. Volquinus aduocatus et Widekindus frater cius. Thetmarus de Buren. Gerlacus et Herma
Itteren. Ministeriales. Albertus de Rikerswich. Conradus Stapel. et alii quam plures, qui tunc SYD
rant. Acta sunt hec in synodo Patherburnensi, anno incarnationis Domini M". C^. septuagesimo tei
episcopo Euergiso, regnante Friderico Romanorum Imperatore.
CCCLXIX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Gertrudis Dei gratia ecclesie beate Marie in M.
humilis abbatissa, utile duxi, geste cuiusdam rei seriem, sancte Sequentium mearum dilectioni,
presentis pagine et sigilli mei impressione intimare, quatinus pio carum prestante patrocinio, et co
meo fideli testimonio, rata permaneat et indiuulsa. Nouerit itaque omnium Christi fidelium pia
quod quidam presbiter Heribertus, ut se orationibus sanctarum uirginum in claustro nostro deuote
famulantium, officiose commendaret, et diem exitus sui eis annuatim in decantatione uigiliarum ı
1113 — 1114. 425
animarum, sicut de eis confisus est, memorialem faceret, quendam fundum suum ciuitati adiacentem, com-
muni earum usui assignauit, et ad altare Sancte Marie hoc modo optulit, ut uniuersus fructus qui inde
annuatim prouenerit, non concedat ad seruicium cellerarii, sed singulis annis, in die obitus sui, in com-
munem et uoluntariam dominarum libere et integre redigatur consolationem, exceptis tribus denariis, qui
annuatim custodi presentabuntur, ut unum eorum sacerdoti ea die missam animarum celebranti ad altare
offerri faciat, de secundo cereum in ecclesia per noctem arsurum prouideat, de tercio det campanario
obulum, et altero obulo comparet incensum. Eiusdem quoque Hereberti pia petitione ego Gertrudis XII.
denarios, Wurthpenninge uidelicet, qui antea mihi annuatim de prenotato fundo exsoluebantur, conuentui
remisi, et a communi usu sororum nunquam deinceps alienandos stabiliter contuli. Facta autem sunt hec
anno dominice incarnationis M9. CP. LXXIIIe. indictione VI. presentibus et attestantibus priore Aleithe cum
uniuerso conuentu, Gerhardo eiusdem ecclesie canonico, Religiosis presbiteris Gerberto et Fulchone, Ot-
tone diacono, Laicis fratribus et conuersis Suethero, Johanne, Ministerialibus quoque ecclesie Helprado et
Willehelmo, Sigebodone.
Das auf die Charte aufgeheftete Siegel ist langlichrund und zeigt das Brustbild einer Nonne, in der rechten Hand einen
Palmzweig, in der linken eine Lilie baltend, mit der weitläuftig gesetzten Umschrift: Gertrudis. T.
CCCLXX.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Phylippus Dei gratia sancte Col. ecclesie archiepiscopus,
omnibus Christi fidelibus in perpetuum. Pastoralis cure officium, et presentis diei malicia, que etiam bene
acta et recte, plerumque et rodere et inuertere ingeniosa est, cogit me, que ago, magna cautela et dili-
genti examinatione agere, ut et presentibus rata, et futuris utilia comprobentur. Nouerit itaque tam mo-
dernorum quam futurorum discretio, Quod Sosatiensis ecclesie conuentus uniuersus, familie totius assensu
et consilio, nemoris partem quod Bocholt dicitur, uidelicet quantum ad duos mansos agri sufficerent, suc-
cidi fecit, honestisque uiris sue ciuitatis incolis agros ea pensione contradidit, ut quotannis certum censum, -
scilicet sex solidos sue monete de manso, et pro redemptione decime, itidem de manso, solidum unum
persoluerent, ac de cetero eiusdem iuris, quo contribules corum, qui Aldeholt et Spret incolunt, commu-
nionem acceperunt, ut uidelicet soluta annuatim prescripta et census et decime pensione, in nullam singu-
laris seruicii ab aliis quos premisimus compellantur exactionem. Porro cum iuris mei eadem esset decima,
pro remedio anime mee successorumque meorum, eam iam dicte ecclesie et fratribus ibi Deo famulantibus
liberaliter contradidi. Et ne a quoquam postmodum possit hoc donum adnullari, Sigilli nostri impressione
et banni principis apostolorum Petri et mei auctoritate roboraui. Testes. Sifridus Xantensis prepositus. Ber-
nardus Sosatiensis prepositus. Johannes Seflicensis prepositus. Herimannus maioris ecclesie in Colonia cano-
nicus. Nobiles. Heinricus comes in Árnesberg. Rabodo uan ther marka. Euerhardus de Dale. Heinricus uan
ge uöre. Heinricus uan ther Rura. Ministeriales. Heinricus de Volmüdesteine. Gerhardus et Gozwinus fratres
eius. Herimannus schultetus Sosatiensis. Thiemmo. Brunstenus. et alii quamplures. Acta sunt hec anno do-
minice incarnationis M9. C9. L^. XX9. IIII?. Indictione VII. Regnante domino Fritherico Romanorum imperatore
glorioso. Àuno regni eius XX?II*. Imperii uero X? VIII?. anno quoque presulatus nostri VII®, Feliciter. AMEN.
Das Siegel ist zerbrochen.
CCCLXXI.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || HERIMANNVS Dei gratia Monasteriensis episcopuS.
Quia dignum et iustum esse cognoscimus, ut ecclesiarum in dyocesi nostra consistentium utilitati et paci
426 1114 — 1115.
quantum in nobis est consulamus, notum facimus ei que nunc est generationi, ct omni que uentura est,
qualiter JOHANNES de BVRC ministerialis noster, in spe salutis eterne, se et sua, videlicet possessionem
in qua manebat et mansum, CAPENBERGENSI ecclesie contradidit. Et quia pro decima eiusdem mansi
ipse sacerdoti in BVRC redemptionem dare consueuerat, scilicet duos solidos Tremoniensis monete, nos
eandem possessionem et mansum et redemptionem decime, presentis scripture testimonio et sigilli nostri
impressione, Capenbergensi ecelesie confirmamus, auctoritate Dei omnipotentis et beatorum apostolorum
PETRI et PAVLI et nostra omnem anathematizantes hominem, qui contra hec uenire et hec conuellere ini-
quam presumptionem temptauerit Testes huius rei sunt. Bernhardus maioris ecclesie prepositus. Engelber-
tus eiusdem ccclesie decanus. Godefridus prepositus in Frankenevort et canonicus in Monasterio. Weren-
boldus prepositus in Varlare. Franko abbas Lisbernensis. Nobiles autem. Symon comes de Tikencburg. He-
rimannus comes de Rauenesberg. Henricus comes de Dale. Wicboldus de Horstmere. Ministeriales uero.
Rodolfus de Menhuvele, et frater Liudolfus de Wernen. Conradus de Ludenkhusen. Lutbertus de Asbeke.
et alii quamplures. Actum est anno dominice incarnationis M*. Co. LXXo.1III». Indictione VII. Regnante
Friderico Romanorum Imperatore Glorioso.
Von dem mit Pergamentstreifen auf die Charte festgehefteten Siegel, welches mit den an den nächstfolgenden Urkunden
dieses Bischofs befindlichen von gleicher Beschaffenheit gewesen, ist über die Hälfte wesgebruchen.
CCCLXXII.
Aus dem Fürstl. Salm - Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Herimannus superna dispensante clementia humilis Mo-
nasteriensium minister, summique ministri uestigia sequi cupiens, commissis mihi ouibus tam in commodis
rerum temporalium quam in profectibus animarum pie consulere ac subuenire curaui. Et quamuis cum
apostolo libenter ad omnes bonum operarer, maxime tamen ad eos paternum habui affectum, quos mundo
mortuos soli Deo per sancte conuersationis studium uiuere, et cius pro quiete omnium ac salute clemen-
tiam indesinenter credidi exorare. Vnde et fuit quod monasterium in Asbeke ad Dei omnipotentis serui-
cium a pie memorie antecessoribus meis propagatum, speciali deuotione amplectebar, et inibi Christo famu-
lantibus ut quietam in Dei laudibus uitam peragerent utilia semper prouidi. Proinde curtim episcopio per-
tinentem, ex cuius uicinia multas pertulere pressuras, cum uniuersis usibus suis concessi, ea tamen ra-
tione, ut duo seruicia que exinde debentur tam mihi quam successoribus meis singulis annis persoluerent.
Vt etiam hec mea benignitas ipsis firma stabilisque permaneat, eam priuilegii auctoritate roboraui. Facta
sunt hec anno dominice incarnationis M*. Ce. LXX*.IIII^. Indictione Vila. presidente Romane sedi Kalixto papa,
regnante gloriosissimo Romanorum imperatore Friderico semper Augusto, presentibus clericis. Bernardo
maioris ecclesie preposito. Vdone minoris ecclesie preposito. Francone uicedomino. Bernardo de Ibenburen.
Alberto. Nobilibus. Rodolfo de Steinvurde. Godescalco de Lon. Cunrado de Wetherenge eiusdem loci ad-
uocato. Widekindo in Vrekenhorst aduocato. Lefhardo de Elen. Ministerialibus. Ernesto. Ludolfo. Ludberto.
Alberone. Gerlago.
Das Siegel kommt mit dem, bei dem Jahre 1175 beschriebenen überein.
CCCLXXIIT.
Aus einer Handschrift des 13. Jahrhunderts, im Künigl. Archive zu Hanover, abschrifilich mitgetheilt von Mooyer in Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. A. Mindensis episcopus. Quoniam per sanctarum precum
suffragia catholica suffulta existit ecclesia, decet omnes in Christo fideles inuicem se fraterne karitatis
amore preuenire et debita orationum subsequi deuotione. Vnde et nos ecclesie, cuius non electione me-
1115. | 427
riti, sed heu indigni pastoris uicem gessimus, fraternum ecclesiarum querere studuimus subsidium, quatinus
mutuum in orationibus ceterisque nostris necessitatibus semper inter nos haberemus refugium. Anno igitur
incarnationis Domini M.C.LXX.V. Indictione octaua, cum pro peccatis nostris redimendis peregre beati
Jacobi apostoli limina uisitaremus, ad Gorziensem ecclesiam, Cluniacum, ad sanctum Egidium, Turonis ad
ecclesiam beati Martini, et reliquas infra positas uenimus ecclesias, et fraternitatis societatem simulque ora-
tionum mutuam uicissitudinem nobis et ecclesie nostre Mindonensi donari postulauimus. Quam et cum omni
alacritate et omnium conniuentia acceptam, uersa uice ecclesie nostre fraternitatem ipsis contradidimus.
Qua propter fideles tam nostri quam fratrum successores studii nostri attendant deugtionem, et anime sue
perpetuam tenentes consolationem, ad utriusque uite prosperitatem, fidelissime et inconuulsam salutarem
conseruare studeant confederationem ).
Anno incarnationis dominice M. C. LXXIIII. V^. Idus Januarii ?), contigit domnum Annonem Mindonensis
Saxonie episcopum, peregrinationis gratia sanctum Jacobum adeuntem, uenisse ad Gorziense cenobium, et
ibi de fraternitatis societate pridem habite inter easdem sanctas ecclesias ambas beati Gorgonii ueneratione
illustres requisisse. Verum quia longi temporis interuallo multa obliuionem accipiunt, oportunum uisum
est, quatinus eadem fraternitas redintegratione salubri renouaretur. Complacito igitur eiusdem domini epi-
scopi et uenerabilis prouisoris nostri Petri, consilio seniorum nostrorum, Rainbaldi prioris, Girardi prepo-
siti, Petri custodis, Fulchonis capellani, Simonis cantoris, consentiente capitulo, societatem pristinam cum
omni caritate et benignitate renouauimus, in posterumque Deo iuuante seruare curabimus. Et hec eadem
domino Thitmaro preposito, Conrado decano, ceterisque Mindonensis ecclesie fratribus scribere dignum
duximus, ut nostri mutuo memoriam habeant, sicut fratrum decet meminisse. llec est itaque societas et
conscriptio fraternitatis tradita domino episcopo et sanctissimis fratribus, Reinboldo presbitero, Nithungo
subdiacono, capellanis. Si quis fratrum sancte illius ecclesie ad nos uenerit, quasi unus ex nostratibus in
choro, in capitulo, in refectorio reputabitur. Sacram hostiam singulis annis primo die post octauam apo-
stolorum offerimus pro peccato, pro pace et statu ecclesie Mindonensis, et secundo pro requie defuncto-
rum. Preterea si breue cuiuslibet defuncti delatum ad nos fuerit, triginta officia agimus in conuentu, in-
ferioris ordinis fratres psalterium soluant, conuersorum singuli centies Pater noster. Ceterum in largitioni-
bus elemosinarum, in orationibus et cunctis bonis operibus nostris tam uiui quam defuncti sancte illius
ecclesie nobis participiantur.
Nouerint omnes presens scriptum uisuri, quod ego frater Oggerius, prior Cluniacensis ecclesie, com-
muni totius capituli cousensu, concessi domno A. Mindonensi uenerabili episcopo, et sociis eius, Reinboldo
et Nithungo, omnium bonorum participium, que in capite Cluniacensis ecclesie et in locis eius ubique ter-
rarum fiunt, in missis, psalmis, elemosinis et omnibus que in carnis et spiritus contritionibus apud nos
geruntur. Concessa sunt hec predicta non solum ipsis, qui presentes hec in capitulo deuote petierunt, sed
etiam omnibus memorate Mindonensis ecclesie canonicis defunctis, ut ueniente ad nos breui de obitu eorum,
preter commune beneficium absoluantur in capitulo et officia, et missa in conuentu cantabitur. Similiter
ct ipsi per omnia facient nobis et nostris.
Notum sit omnibus hominibus, quod domnus Anno Mindonensis episcopus in capitulo sancti Egidii
residens, cum domno Raimundo abbate, Geraldo priore, et ceteris fratribus hanc inter utramque eccle-
siam fraternitatis societatem instituit ipse et ab ipsis impetrauit perpetuo seruandam, ut uterque locus et
1) Wahrscheinlich waren dieser bischöflichen Verordnung die nun folgenden Fraternitäts-Briefe der einzelnen Klöster und
Stifter einverleibt.
7) Die Jahrzahl ist nach der Zeitrechnung zu verstehen, welche am 25. März die Jahl%zahl wechselt; das Datum gehört al«n,
nach unserer Rechnungsweise, in das Jahr 1175, womit die obige Angabe des Bischofs, hinsichtlich der Zeit seiner Reise,
übereinstimmt.
428 1115.
omnes utriusque loci persone, uidelicet tam illi qui sunt uiui, quam qui defuncti sunt, omnium beneficio-
rum suorum temporaliter et spiritualiter de cetero communionem pariter et participationem in perpetuum
habeant inter se, et post octauas apostolorum Petri et Pauli institutum est utriusque ecclesie fratrum memo-
riam fieri tam uiuorum quam mortuorum, in utraque uidelicet ecclesia.
A. Dei gratia Mindonensi episcopo, et T. preposito, et C. decano, uniuersoque Mindonensi capitulo.
B. decanus, Ragin. precentor, Hamelinus magister scolarum, Ph. subdecanus, Ang. cellerarius, totumque
Capitulum beati Martini Turonense, Salutem in Domino. Venientes ad sepulchrum beati Martini Annonem
episcopum uestrum, et Capellanum eius Reinboldum presbiterum, et Nithungum subdiaconum, ad peticio-
nem ipsorum, in fraternitatem et societatem ecclesie nostre nos recepisse uobis significamus, et insuper uos
et ecclesiam uestram cum membris suis in eandem fraternitatem recepimus, et omnium bonorum que am-
modo fient in ecclesia nostra participes esse constituimus. Ipse ucro auctoritate sua et nomine uestro nos
in fraternitatem et societatem omnium bonorum que ammodo fient in ecclesia uestra uel membris eius simi-
liter recopit. Fraternitatem autem istam in perpetuum seruandam tam ipse quam nos confirmauimus.
Ego Wil. Dei gratia beati Dyonisij abbas $), assensu capituli nostri concessimus episcopo Annoni et
ecclesie sue Mindonensi plenam societatem et participationem bonorum omnium que fiunt in ecclesia nostra.
Et nos sponsione episcopi predicti et decani et prepositi recipimus simile. Et ut hoc magis ratum habea-
tur, sigilli nostri impressione muniuimus.
Petrus Dei gratia Annalcarium abbas cum omni monachorum conuentu, preposito, decano et uniuerso
Mindonensis ecclesie canonicorum conuentui, Salutem in Domino. Caritas Christi urget nos ut uiam man-
datorum Dei currentes in odorem suauitatis decorem domus illius fideliter diligamus. Inde est quod frater-
nitatis uestre dilectioni duximus significandum, quod domnum Annonem ecclesie uestre pastorem, cum cle-
ricis suis Reinboldo presbitero et Niduino subdiacono, in omnibus ecclesie nostre beneficiis gratanter susce-
pimus, et eandem beneficii largitatem uobis et ecclesie uestre. concanonicis fideli deuotione concedimus.
Non enim longa maris et terre interualla poterunt separare, quos amoris Christi nectit amor. — Vniuersita-
tem itaque uestram petimus, et petendo rogamus, quatinus huius confraternitatis mutuam uicissitudinem
nobis et ecclesie nostre reddatis, et apud misericordem iudicem precibus uestris paruitatem nostram com-
mendetis, et posteris uestris, ut idem faciant, scriptum relinquatis. Nos uero huius premissi debito tene-
mur in orationum suffragia, uobis et posteris uestris uiuis siue defunctis exhibere procurabimus. Valeat
sanctitas uestra.
CCCLXXIV.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || HERIMANNVS Dei gratia Monasteriensis episcopus. Cum dig-
nitas episcopalis benignitatis sue studio cunctis Christi fidelibus habeat prouidere, precipue tamen circa eos
qui spiritu feruentes dominoque seruientes diuinis se per omnia mancipauerunt obscquiis, sollicitudinis suc
curam debet exhibere. Vnde et nos dilectam nobis in Christo Capenbergensem ecclesiam in omnibus pro-
mouere, et fratribus in ea Deo famulantibus liberalitatis nostre gratiam ostendere cupientes, ipsis pro re-
medio anime nostre ecclesiam in BVRC tradidimus in perpetuum. Preterea notum esse volumus genera-
tioni omni que uentura est, quod decimam quandam de curti ipsorum in BLOTINCDORP, uidelicet Ill.
solidos et VI. denarios Monasteriensis monete, ministerialis noster Livdolfus de LETTE a nobis in beneficio
habebat. Quam decimam idem Livdolfus, acceptis MII. marcis, nobis uoluntarie resignauit, quam et nos,
5) Wilhelm Il. wurde 1172 Abt zu Saint-Denys bei Paris, und resignirte am 10. Mai 1196.
4115. 429
ipso annuente et petente, Capenbergensibus fratribus perpetua donatione concessimus. Ut autem hec omni
tempore rata et inconcussa permaneant, ea presenti scripto, et sigilli nostri munimento roborare curaui-
mus, auctoritate Dei omnipotentis et nostra a communione ecclesie sancte sequestrantes omnem hominem
qui aliquo modo contra hec uenire temptauerit. Prime donationis testes sunt hii. Sigelo prepositus Wer-
zeburgensis. Thitmarus canonicus maioris ecclesie Monasteriensis. ' Ever canonicus sancti PAVLI. Amelungus
sacerdos de LUNEN. Secunde quoque hii sunt. Lubertus de Beverne. Ernestus Monasteriensis et Ludolfus
frater eius. Euerhardus de WERNE. Hvgo de Meinhuvele. Godefridus camerarius. Herimannus cognomento
pungit. Acta sunt hec anno verbi Incarnati. M9. C^. LXX*. V9, Indictione VIlIa. Regnante FRIDERICO Romano-
rum Imperatore glorioso.
Auf dem unten seitwärts auf die Charte gehefteten, stumpf elliptischen Siegel sieht man den Bischof, in einer etwas
kurzen gedrungenen Figur, im Ornate, den Kopf mit einer niedrigen Mitra bedeckt, in der rechten Hand den senk-
recht ausgestreckten Bischofsstab, in der linken ein geóffnetes Buch haltend, auf einem niedrigen Stuble, dessen
Seitenlehnen in Hundeküpfe, die schrägen Füsse in Thierkrallen auslaufen, sitzend, mit der Umschrift: 4 Heremann?,
Di. Gra. Nonasteriensi (sic) Eccle. Epc. Scds.
CCCLXXV.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || HERIMANNVS Dei gratia Monasteriensis episcopus. Quam-
quam iuxta apostoli ammonitionem et officii nostri rationem, dum tempus est operari bonum ad omnes
debeamus, tamen pietatis affectum illis nos habundantius inpendere conuenit, qui a tumultu seculari seque-
strati, divino se per omnia mancipaverunt obseqvio. Quo circa notum facimus tam futuris quam presen-
tibus Christi fidelibus, qualiter pie memorie FRIDERICVS huius ecclesie antistes, duos Solidos decime fra-
tribus CAPENBERGENSIBVS libera donatione concessit. Ex qvibus solidis unus solvitur de domo Heri-
manni in Lenclar iuxta VBBESBOM. secundus de quadam domo predictorum fratrum in eadem villa. Cuius
piam voluntatem et factum approbantes et imitari cupientes, eandem donationem episcopali auctoritate con-
firmamus. lllud quoque predictis annectere et ad posterorum noticiam transmittere placuit, quod due do-
mus predictorum fratrum, videlicet COHVS et HOLTBVRGETHORP, pro decima annuatim nichil amplius
ad dominicaturam nostram persoluunt, nisi tantum Illlor. solidos Monasteriensis monete, una scilicet Cohus
XXU- et altera scilicet Holtbvrgethorp XXti VIIIte. denarios. Hanc igitur decime redemptionem, et supra
memoratam donationem, presenti pagina et sigilli nostri inpressione roboramus, auctoritate Dei omnipoten-
tis et beatorum apostolorum PETRI et PAVLI ac nostra, eterno anathemati omnem subicientes hominem,
qvi ullam deinceps calumpniam CAPENBERGENSI ecclesie super his suscitaverit. * Testes huius rei fue-
runt Franco de Weteringe vicedominus. Ever canonicus sancti PAVLI. Capellani. Hartungus. Simon de An-
gelmuden. Theodericus frater eius de Sudkirken. Ministeriales. Godefridus castellanus de Rechede. Filius
eius Rutgerus. Albertus dapifer de Wulfheim. Bernhardus de Dulmania. Rodolfus de Meinhuvele, cum filiis
suis, Livtberto, Hugone, Bernhardo, Wetcelone. Everhardus sculthetus de Wernen. et alii quamplures.
Acta sunt hec anno dominice Incarnationis Mo. C. LXX^. Vo, Indictione VIII4. Regnante FRIDERICO Romano-
rum Imperatore GLORIOSO.
Das Siegel ist ganz wie an der nàchstvorhergehenden Urkunde, — Von dem Zeichen (*) an, ist das Folgende mit bliás-
serer Tinte als das Vorhergehende geschrieben.
' CCCLXXVI.
jT. In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Heinricus Dei gratia comes de Arnsberch, notum facio
tam presenübus quam futuris fidelibus Christi, quod quidam ministerialis meus Godefridus nomine de Per-
Cod. dipl. hist, Westfal, UI. 17
430 4115 — 1116.
reclo, domum quandam iuxta uillam Sendenhorst sitam, sibi cum uxore sua pro libero bono datam, meo
filiorumque meorum Heinrici et Godefridi assensu et permissione, Lisbernensi cenobio partim pro filio suo
ad seruiendum Deo inibi imposito, partüm accepta pecunia, deuote contulerit Quod factum pro salute
anime mee filiorumque meorum libenter annuimus, et ut ratum atque inconuulsum in perpetuum permaneat,
litteris mandari et sigilli nostri impressione firmari fecimus, idoneis testibus qui his interfuerunt, uel pro
certo nouerunt, subter annotatis, quorum nomina sunt hec. Conradus de Rudenberch. Lionius de Huke.
Euerharth de Menede. Geruasius de Buderich. Elberecht de Menechuse. Albertus. Fredericus. et alii quam-
plures.
Acta sunt hec Arnsberche anno dominice incarnationis M9, C^, LXXo. V^, Indictione VIIIa.
Das, der Urkunde aufgedruckt gewesene, grosse Siegel ist verloren gegangen.
to CCCLXXVII.
F. Dei gratia Romanorum imperator et semper augustus, sancte Mindensis ecclesie honesto et uene
rabili clero uniuerso, et eiusdem ecclesie fidelibus tam nobilibus quam liberis et ministerialibus omnibw
gratiam suam et omne bonum. Quoniam iustum et honestum est, quod omnis qui principatum: ammi
Strat, principatus officia non negligat, ideo nos, quantum longa et grauis occupacio nostra et inportuw
bellorum tempestas patitur, et in quantum illa benignissima auctoris omnium pietas cooperari dignabite,
paci omnium ecclesiarum prouidere cupimus et intendimus. Eas uero quas nobis deuociores in imper
ad seruiendum prompciores coguoscimus, plus ceteris honorare debemus et uolumus. Inde igitur est qud
Mindensem ecclesiam, que deuotum obsequium cum sincera et debita hactenus fidelitate exhibuit, fauord
et sereno gratie nostre amplexamur affectu. Pro rogatu et uoluntate fidelis et dilecti nostri Annonis e
scopi uestri, maxime cogente nos rigore iusticie que nulli neganda est, uobis et omnibus comprouincialibe
uestris hanc maiestatis nostre dirigimus paginam. Imperatorie itaque maiestatis nostre auctoritate distnei
precipimus et obseruari omnino uolumus, ne ullus comes uel aduocatus, nobilis uel ministerialis, ser
aut liber, canonicis in domibus et areis claustralibus, et sacerdotibus iu domibus et areis dotalibus, &
quas omnino iniurias irrogare presumat, et ne aliquis ex his quos pretaxauimus in predictis domibus d
areis aliquid sibi iuris addicat. Si quis autem huius tam districte quam iuste precepcionis nostre uiobwE (o
exstiterit presumptuosus, ipsum maiestatis imperatorie reum constituimus. Ne autem quis putet, quodi
hac tam rationabili quam necessaria pacis clericorum roboracione steterit pro ratione uoluntas, et mad
presencia et instancia domini episcopi quam iusticia ualuerit, hoc uobis contestando scribimus, quod p
dictam sentenciam Tidericus marchio de Lusiz in palacio nostro apud Cremonam approbantibus et
manübus imperii nostri principibus edidit. _
Das Siegel, welches mit Pergamentstreifen angehängt war, ist verloren gegangen. — Die Charte ist klein, die fen
obne besondere Sorgfalt und überhäuft mit Abkürzungen. N
uU:
bei
Nach einer Abschrift in Annal. Corbej. *) ex
DL e . . . res
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Conradus Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas omnibus pfi ,,...
sentibus et futuris in perpetuum. Si utilitatibus seruorum Dei paterna pietate prospicimus et indiges ;,,
eorum oportuna liberalitate subleuamus, non solum deuotionem illorum et beniuolentiam et assiduam af ,..
sia
ant
*) Die Original- Urkunde hat sich ia neuerer Zeit verloren.
4116. 434
tionem nobis preparamus, sed et propiciatione Dei et Sanctorum ipsius facilius nos patrocinia impetraturos
speramus. Inde est quod nos saluti anime nostre consulere uolentes, et beato Petro principi apostolorum
in monte Eresberch deuotionem nostram in aliquo demonstrare cupientes, quatinus per eum ianuam celi
ingredi mereamur, consilio fratrum nostrorum Corbeiensium nec non et peticione ministerialium et aliorum
fidelium nostrorum, Ecclesiam sancti Magni que sita est in uilla Horhusen tradidimus in supplementum
prebende fratrum Deo et beato Petro in monte prenominato seruientium, cum omni integritate et perti-
nentiis suis, ita ut prepositus qui in monte fuerit eandem ecclesiam sub potestate sua habeat, postquam
ab eo qui nunc eam habet clerico nostro Cónrado seu uiuente adhuc siue defuncto libera extiterit. Notum
ergo uolumus esso omnibus ecclesie Dei fidelibus tam futuris quam presentibus, quod hanc traditionem
prefate ecclesie solempniter fecimus in capitulo Corbeiensi, coram cunctis fratribus nostris, super reliquias
beati Petri de monte Eresberch, quas prepositus Bruniugus presentes tunc habuit, et donationem de manu
nostra suscepit. Nos quoque sub stola nostra in codem capitulo auctoritate patris et filii et Spiritus sancti
et beati Petri principis apostolorum sub anathemate interdiximus omnibus successoribus nostris, ne aliquis
eorum eandem ecclesiam a prefato monte auferre uel aliquo modo alienare presumat, sed semper in po-
testate prepositi qui ibidem fuerit ordinanda in perpetuum consistat. Ut autem hec traditio nostra omnibus
futuris temporibus apud posteros et successores nostros rata et inconuulsa permaneat, presentem paginam
in testimonium facte a nobis donationis conscribi precepimus, quam subter annotatis testibus, sigillo nostro
et ecclesie corroborari iussimus. Testes et presentes hii fuerunt. Heinricus prior. Randuuig custos. Thidric.
Wiscellinus. Reinherus prepositus. Godeschalcus camerarius. Adelbertus. Abraham. Siko. Lambertus. Reinhar-
dus prepositus. Othelricus. Reinmarus. Thidric. Frideric. Rotholfus cantor. Vnargus prepositus. Heitenricus
prepositus. Wernherus. Hartmannus. Rotbertus hospitalarius. Albertus infirmarius. Bertholdus. Reinherus cel-
lerarius. Wiscellinus. Marquardus. Henholf. Antonius. Heremannus. Godeschalcus. Widikindus. Conradus. Volc-
winus. Heinricus. Meinuardus. Waltherus. Arnoldus. Herebrordus. Pueri. Thietmarus. Johannes. Vdo. Hethe-
wigus. Liudoldus. Heinricus. Guntherus. Johannes. Cónradus. Heinricus. Albertus. Hartleuus. Laici. Conradus.
“Reinhardus. fratres. Heinricus. Willehelmus. Thidericus senior. Thidericus iunior. Liudolfus dapifer. Frideric.
Heremfridus. Arnoldus. Hartmannus. Samuko. Folcwinus. Erembertus. Wernherus. Johannes. et ali» multi.
Actum Corbeie anno dominice incarnationis M9. C^. LXX^. VI^. Indictione VIllla. Anno prelationis domni
Cónradi abbatis XVI*. die annunciationis dominice.
CCCLXXIX.
Aus einem Obernkirchischen Kopiar des 16. Jahrhunderts, im Besitz des Bibliothekars Mooyer zu Minden,
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Anno Mindensis Episcopus. Nouerit omnium tam presen-
ium quam postfuturorum industria, Qualiter antecessor meus beate memorie dominus Wernherus Episco-
wus nouellam plantationem in Ouerenkercken fundauerit, et quedam ad sustentationem fidelium Deo et
Jbeate genitrici eius obtulerit. Sed quia morte preuentus ad statum quem optauerat perducere non potuit,
JNos qui auctore Deo, licet indigni, in pontificatus ei cathedra successimus, participes benefactorum eius
esse cupientes, Considerata tenuitate in stipendiis illic Deo seruientium, eundem locum misericordie oculo
zespeximus, et bona quedam pro remedio peccatorum nostrorum, ad conciliandam nobis grätiam pie ma-
“ris misericordie, adiecimus, uidelicet domum unam in Mileberch cum omnibus suis attinenciis, et decimam
än Velden a domino Theoderico Srichligge nobis resignatam, Sperantes quod sicut socii cupimus esse labo-
xis, sic erimus et consolationis. Hec bona denominata et bannum episcopalem eiusdem ecclesie, et eccle-
siam in Velden, decimam in Alemultre, Hoburhusen cum omnibus appendiciis, cum omnibus a predicto
Antecessore meo oblatis, antiqua etiam dotalis aree bona, decimam in Nienstide, decimam in Hurst, curiam
quoque in Velden cum omnibus bonis attinentibus et utilitate inde proueniente, atque omnia bona tam
29 x
432 41106.
oblatione fidelium pro liberis suis legitime nunc ab eis possessa quam in posterum ab eis iuste possidenda,
eidem ecclesie clauibus celi, banni nostri auctoritate et sigilli nostri impressione firmamus et in uirtute
spiritus sancti, in quo per Christum est omnis potestas ligandi atque soluendi, corroboramus, ut qui in
irritum duxerit, sit anathema Maranatha, et deleatur nomen eius de libro uite. Acta sunt hec anno domi-
nice incarnationis M. C. LXXVI. Indictione nona, Kal. Maii, in ciuitate Mindensi. Testes hii sunt. Thietmarus
prepositus maioris ecclesie. Reinwardus presbyter. Reinmarus psbr. cellerarius fratrum. Reinhardus psbr.
Heinthericus diaconus. Volcmarus diaconus. Conradus diaconus. Widekindus diaconus. Conradus diaconus.
Hermannus subdiaconus. Nithuggus subdiaconus. Gerhardus prepositus de Ouerenkercken. Widekinus aduo-
catus. Waltherus frater Episcopi. Hermannus de Bukeburg. Eizo de Slon. Bernhardus de Mirebomen. Mini
steriales ecclesie. Alexander de Luttbike. Meinfridus frater eius. Thiethardus comes ciuitatis. Eilwardus da-
pifer. Wlframmus de Werste. Alfwardus camerarius.
CCCLXXX.
Einem im 12. Jabrhundert geschriebenen Codex des Stiftes Corvey mit jüngerer Handschrift (14. Jahrb.) eingetragen *).
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Conradus Dei gratia Corbyensis ecclesie abbas, Omnr
bus successoribus suis in perpetuum. Cum ex iniuncto nobis officio diligenti nos inuigilare deceat studio,
ut unicuique officio deputata integra permaneant, Quatinus ita in disciplinis spiritualibus proficiant et tale
in rebus temporalibus sentiant incrementum, ut non uituperetur ministerium nostrum, verum etiam memo-
riam nostram in benedictione apud fratres nostros iugiter permanere summo optamus desiderio, Notum
esse uolumus uniuersis ecclesie nostre fidelibus tam presentibus quam futuris, quod quodam Brunone ec-
clesie nostre ministeriali uiam uniuerse carnis ingresso, qui curiam in Hauersforde in commissione Jure
sculteti cum tractatu et consensu dilecti fratris nostri Henrici tunc prioris et custodis acceperat, et Ber-
nardus eiusdem Brunonis filius commissionem predicte curie multis precibus item cum tractatu et consensu
prememorati fratris nostri Henrici prioris et custodis optineret, Ipse prior Henricus petiit ut priuilegio a
nobis dato precaueretur, ne id futuris temporibus in preiudicium iuris custodis fieret, quod eadem cura
a tot militibus amministraretur, quia hoc genus hominum raro suis contentum est, sed semper plus sibi
commissis usurpare solet. Herenfridus enim pater prememorati Brunonis primus in genere militari ipsam
curiam amministrauerat, cum antea semper a uillanis amministraretur. Nos itaque considerantes religiosam
eius peticionem et plenam dilectionis circa beatum Vitum, simulque intuitu ipsius patroni nostri, Cuius
altaris bona ut pupillam oculi tueri oportet, recognoscimus, statuimus atque decernimus, omnem villam !)
in Hauersforde cum omnibus rebus, appendiciis et terminis suis, et cum omnibus ad se pertinentibus, id
est domibus ceterisque edificiis, terris, pratis, siluis, campis, aquis aquarumue decursibus, cultis locis et
incultis, sub potestate custodis esse debere ?), ita ut penes ipsum sit omnis utilitas ®) uille, scilicet locatio
uille, locatio: curie, locatio mansorum, hereditas defunctorum, census litonum, desponsationes puellarum
que uulgariter Beddemunt uocantur, Vtilitas etiam silue adiacentis que uulgariter Sundere dicitur, utpote
ad eandem uillam pertinentis, custodis est, licet nos aliquando porcos in ea inpinguauerimus, quod tamen
cum beniuolentia ipsius custodis fecimus. Debet etiam idem custos quotienscumque opus fuerit, cum Bito-
nibus sentencionare de utilitatibus et in utilitatibus, quoniam eadem uilla ab omni iurisdictione aduocati
absoluta est. Patet igitur ex precedentibus, uillicum curie super litones nullam habere potestatem, nec
aliquam exactionem in peticionibus de eis facere, sed tantummodo de curia sibi commissa persoluere,
cetera omnia ut diximus in dispositione custodis constare. Ne forte igitur alicui successori nostro super
.*) Das älteste grössere Kopialbuch bat, ausser orthographischen Verscbiedenbeiten , die unten angegebenen Abweichungen.
I) vilationem ?) libere 9) omnibus utilitatibus
1118. 433
hoc tam *) pio facto malignandi relinqueretur occasio, uel tempore aliquo fraudulenta componi possit ex-
ceplio, presentem inde paginam conscribi et sigilli nostri inpressione communiri fecimus, monentes sub
attestatione diuini nominis, ut hec nostra recognitio et statutio rata et inconuulsa per omnia tempora per-
maneat. Testes hii sunt. Henricus prior. Albertus prepositus. Meinhardus noster camerarius. Metfridus ca-
merarius fratrum, et tota congregatio ecclesie. De laicis autem hii. Henricus de Lutmarsen. Ermbertus. item
Ermbertus. Conradus. Volwinus 5. Wernerus frater eius. Conradus, et alii plures. Actum Corbeie, anno in-
carnationis Domini Millesimo Centesimo LXXVI. Indictione VIIII. VI. Kal. Junii, anno prelationis domini Con-
radi abbatis XVI?.
CCCLXXXI.
Aus Kindlinger MSS. T. XXIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie humilis
dispensator, omnibus Christi fidelibus salutem in Domino. Dignitatis nostre ratio expostulat precipue eccle-
siis nostre sollicitudini subiectis misericordie manum porrigere, cum iuxta apostolum etiam ad omne bonum
operari iubeamur. Quapropter omnibus tam presentis quam futuri temporis hominibus notificamus, quod
decem moltia siliginis de Decima quadam sita in parochia Winterswich in villa que dicitur Marca, Ecclesie
que in honore beate Marie Magdalene et sancti Georgii martiris Monasterii construitur, ad prebendam sa-
cerdotalem et consolationem pauperum inibi manentium libera donatione allegauimus, hac pactione adiun-
cta, ut Helmicus villicus noster de Lon eiusdem decime custodiam quousque vixerit obtineat, et hoc sigilli
impressione firmantes, omnem hominem qui hoc infringere ausus fuerit, auctoritate Dei et beatorum apo-
stolorum Petri et Pauli et nostra, digna anathematis ultione ferimus. Facta sunt hec anno incarnationis
Domini nostri Jesu Christi M. C. LXXVI. Indictione IX. regnante gloriosissimo Imperatore Frederico. Huius
actionis testes sunt. Franco vicedominus. Lubertus. Adelbertus. Bernardus. Canonici. Ernestus huius ecclesie
aduocatus. Godefridus de Schonebeck. Bertramus. Arnoldus. et alii quam plures. Hoc etiam statuimus, ut
idem villicus de Lon prenominatos maltios ad hospitale sine omni eorum labore adducat.
CCCLXXXII.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || HERIMANNVS Dei gratia Monasteriensis episcopus. Constat
apud sapientes, nec ulli uenit in dubium, possessiones ecclesiarum tunc inconcussam habere firmitatem,
cum roborantur auctoritate pontificum. ^ Qvapropter notum esse volumus vniversitati fidelium tam futuro-
rum qvam presentium, qualiter ministerialis noster CESARIVS de CAPENBERG, domum qvam a nobis in
beneficio habebat, qve vocatur MERSCH, et sita est WERNE secus Lippiam, annuente vxore sua nobis
resignavit, acceptis pro eadem domo XL. marcis a fratribus Capenbergensis ecclesie. Qvam domum cum
omnibus pertinentiis et iusticiis suis nos eidem ecclesie nobis in Christo dilecte, propter spem in celis repo-
sitam, in perpetuam possessionem concessimus, insuper adicientes, vt pro vniversa eiusdem domus decima
tam maiore videlicet qvam minore, nichil amplius qvam duos solidos Monasteriensis monete vsibus nostris
annuatim persolvant. Vt autem hec omni tempore rata et inconvulsa permaneant, presentem paginam con-
scribere, sigillique nostri impressione communire necessarium duximus, auctoritate Dei omnipotentis et
beatorum apostolorum PETRI et PAVLI ac nostra excommunicationis sententia irremediabiliter ferientes
omnem hominem, qvi hec infringere temptaverit, nisi penitentia ductus presumptionem suam congrua satis-
9) tam fehlt, 5) Holwicus, ^.
43b 4116.
factione correxerit. Testes sunt huius rei Herimannus Capenbergensis prepositus. Engelbertus maiors
ecclesie decánus. Franco vicedominus. Bernhardus de Ibbenburen et Albertus canonici maioris eccles.
Hartungus. Ever capellani. Conradus de Weteringen. Albertus dapifer. Bernhardus de Pikenbruch. Gerlagus
Dikkebir. Conradus de Ludenchusen. Godefridus camerarius. Thitmarus pincerna. Everhardus scolthetus de
WERNE .:. Acta sunt hec anno dominice Incarnationis MP. C. LXX9. VI?. Indictione VIIIIs. Regnante Fri-
derico Romanorum Imperatore GLORIOSO.
Das Siegel wie an den nächstvorhergehenden Urkunden.
CCCLXXXTIII.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || HERIMANNVS Dei gratia sancte Monasteriensis ecclesie epi-
scopus. Dispensationis nobis credite debitum considerantes, ccclesias nobis commissas earumque bona
manutenere ac defendere et pro posse nostro ampliare summopere intendimus. Unde notum esse uolu-
mus tam futuris quam presentibus Christi fidelibus, qualiter fratres Capenbergensis ecclesie de curti sua que
uocatur NETTE, annuatim ad dominicaturam nostram XIl. denarios decime persolvebant. Solvebant autem
eos de terra quadam que eidem curti per concambium cesserat. Nos itaque memores verbi dominici quo
ait, quod uni ex minimis meis fecistis, hos XII. denarios, ad luminaria ecclesie concinuanda, Capenbergens
ecclesie in perpetuum contradimus. Et ne liberum sit deinceps ulli cuiuscumque conditionis persone, hoc
quod a nobis gestum est in irritum reuocare, presentis pagine testimonium sigillo nostro roboratum coe
scripsimus, auctoritate Dei omnipotentis et beatorum apostolorum PETRI et PAVLI ac nostra perpetui ant-
thematis vinculo innodantes omnem hominem qui hec infringere temptaverit, nisi valde uelociter resipiscat
et digne peniteat. Testes huius rei sunt. Franco vicedomnus. Hartungus et Symon capellani. Godefridus
camerarius. Godefridus castellanus de Rechede. Rodolfus de Menhvuele et Hugo filius eius. Actum es
anno verbi Incarnati Mo. C°. LXX?. VIo. Indictione VIIlIa. Regnante Friderico Romanorum Imperatore glorioso.
Das Siegel wie an den nächstrorhergehenden Urkunden,
CCCLXXXIV.
T IN Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia sancte Monasteriensis ecclesie episce
pus. Quod ad posteritatis noticiam peruenire cupimus, prouida deliberatione litterarum monimentis mar
dare curauimus. Notum igitur esse uolumus tam presenti etati quam secuture posteritati, quod uenerabilis
antecessor noster pie memorie Lüdewicus episcopus, amore seruorum Dei, ac peticione Suetheri de 4
nen iam conuersi, tres solidos decimarum super domum Rinchoue, a Suethero iuniore sibi resignatos
monachis Lisbernensis cenobii in amminiculum sustentationis eorum tradiderit. Cuius munificentiam nos pro
posse sectantes, primo X. solidos decimarum, in locis Farsethe tres solidos, et Honhorst V. solidos et V.
nummos et unum malt tritici, a quodam ministeriali nostro Nicholao, scl. Hildebrandi filio, a Bernhardo de
Rozlo cum filia sua acceptos, libere nobis ab utrisque resignatos, prefato contulimus monasterio. Deind
sinu caritatis expanso, item Iler. solidos decimarum, duos videlicet de utraque dote eorum, et alios duoi
in uilla Guthege, superaddidimus. Ut autem hec tam nostra quam et antecessoris nostri donatio rata e
inconuulsa in perpetuum permaneat, paginam hanc inde conscribi et sigilli nostri iussimus impression
signari, nominibus testium supter annotatis. Testes. Bernhardus prepositus. Ingelbertus decanus. Fran
uicedominus. Godefridus. Albertus. Herimannus. Harthungus. Symon. Laici Widechindus aduocatus ipse
ecclesie. Rotholfus de Steimphorde. Philippus de Elen. Ernestus et frater eius Liudolfus. Liudbertus de Be
ueren. Bernhardus de Rozlo. Thidmarus. Suetherus de Alnen, et alii plures tam clerici quam laici, simu
4176. | 435
U
'tiam huius rei testes, quod eis et hoc indulsimus, ut de domo sua in Achenbruche pro omni decimatione
(XU II. nummi dentur. Acta suut hec a nobis anno ab incarnatione Domini M".C9*.LXX*. VI®. Indictione
"MIIs. Regnante imperatore augusto Fritherico, anno regni eius XX? Vo. Feliciter.
Das mit Pergamentstreifen auf die Charte festgeheftete Siegel ist verloren gegangen.
CCCLXXXV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Notum sit omnibus Christi fidelibus tam futuris quam pre-
entibus, quod fratres Monasteriensis ecclesie maioris, Salubri et divine pietatis consilio tam futurorum fra-
rum quam sue quieti et paci uolentes consulere, cum non facile deueniat in irritum, quod caritatis dili-
entia fuerit prouisum, litem quandam et emulationem, que de locandis inter eos eorum obedientiis a longe
etro actis temporibus subrepserat, et fomentum odii ministrabat, consilio Spiritus sancti elidere studue-
unt. Quia ergo bona, que ecclesiis Dei eterne retributionis desiderio a fidelibus christianis collata sunt,
n digito pacis ordinare, distribuere, et etiam si opus fuerit pro bono pacis commutare, tam divine quam
iumane legis conceditur institutione, convenientibus in vnum tam Decano quam ceteris fratribus, Definitum
t Domino uolente semper ratum de obedientiis suis statuerunt consilium. Est ergo forma hec et modus
onstitutionis inter eos et adeptionis obedientiarum a summo usque ad infimum secundum ordinem introitus.
ui in canonicam hoc modo. Quando aliquis fratrum qui superior est loco et tempore obierit, si obedien-
iam habuerit, is qui proximus ei loco fuerat a summo deorsum, et non versa vice, obedientiam defuncti
ratris, si ei magis quam sua placuerit, accipiat, et eam quam ipse habuerat relinquat, et relictam frater
ullam habens obedientiam qui proximus loco est ultimo habenti accipiat. Nulli enim fratrum licebit am-
lius quam vnam habere obedientiam, et sic deinceps omnis ambitionis altercatio removetur. Erit autem
iec de obedientiis constitucio tantum inter fratres Monasterii commanentes et alias in alis ecclesiis man-
iones non habentes. Ceterum quando aliquis fratrum sub testamento sua disponens moritur, ipso sepulto,
i obedientiam habuit, statim decanus secundum modum predicte constitutionis obedientiam locabit, ita
amen ut qui eam receperit, de reditibus obedientie eo anno nullatenus se intromittat, sed defuncti fratris
ideles, cum quibus ipse testamentum suum ordinauit, obedientiam seruent et inde fideliter reddent quic-
[uid ille reddidisset qui defunctus est, si supervixisset. Si vero sine testamento obierit, ille cui obedientia
ollata fuerit, ad usus fratrum et suos statim ex integro recipiat. Vt ergo status obedientiarum et reditus
ndivulsi permaneant, nullus eorum qui obedientias habuerint audeat vel aliquid subtrahere vel inbenefi-
iare, vel de fundialibus sine consilio IlIler fratrum sanioris consilii concambium aliquod facere. Quod si
[uis fecerit et inde convictus fuerit, XX. Marabotinos aureos fratribus persolvat, et obedientiam quam ha--
ebat perdat, et sine spe alterius permaneat. . De illa vero obedientia, que officium infirmorum uocatur,
[ue humanitatis magna compassione ordinata fuit, hoc decanus et fratres statuerunt, ut eam semper pres-
ıyter habeat, qui loco et tempore summus est post decanum, et a maiori preposito eam recipiat, et sic
u ea operetur, ut fidelis dispensator in die retributionis coram Domino inveniatur. Est autem hec ordi-
iatio et distributio obedientiarum, ut stabilis semper et rata permaneat, privilegii scripto formata et sigillo
eati PavLi confirmata, a Bernhardo maioris ecclesie preposito. Engelberto decano. Vdone minoris ecclesie
yeati PavLi preposito. Francone vicedomino. Magistro scolarum Sifrido. Cantore Hartwico. presentibus et
:ollaudantibus fratribus universis, anno dominice Incarnationis MP, C9. LXX*. VI?. Indictione VlIIIa. presidente
edi apostolice Calixto venerabili papa tercio. Regnante domino Friderico Romanorum Imperatore victorio-
issimo et semper Augusto, ecclesie Monasteriensis curam regente venerabili episcopo Herimanno secundo.
Quicunque ergo temerarius hanc conscriptionis et constitutionis paginam tam necessariam quam utilem et
ionestam infringere vel cassare temptaverit, nisi resipuerit, anathematis vinculo innodatus, iräm Dei incur-
at et ab ecclesia alienus permaneat. Nomina autem obedientiarum hec sunt. Prima Greveneh, de cuius
Ld
436 4116 — 1111.
superhabundanti ad usum alterius fratris dabitur Marca. Secunda est Havekesbekeh. IIIs. Aldenbergeh. 1llL.
Camera. Va. Hydincseleh. Vla. Frisia, VIla. Hesikesbrugeh. VIII». Officium infirmorum. IXa. Bullereh et An-
gelemudeh. Mansi comitis Conradi. Decima Anshelmi tota. Sturio. Decima in Calveswinkeleh. XII. Marce
quas daturus est Franco pro anima Conradi de Elen, vel quicquid illis comparabitur, et inde annuatim
cuique fratrum panis albus et caseus et candela cerea ualens denarium et denariata thuris, et unus dena-
rius ad sacrificandum. Xa. obedientia est capella S. Blasii cum ipsius attinentibus, et nunc additis X. soh-
dis decime in Lisbern, et Illlor- sol. in Mersteh. 1I?. solidi in Ettinchusen. Mansus in Belen. Mansus Bernhardi
quinque Marcis redimendus, vel quicquid illis comparabitur. XIa. Sumerseleh. Bisehten. Decima in Evers
dunk. Alstede. Pilekheim. Ammelo. Mansus in Ebbenchoueh. Mansus in Voren. Mansus in Selethorpeh. Xll.
Lacbergeh. Honseleh. Mansi XVIII. solidorum, et alii Mansi XVI. sol. Mansus in Daverteh. Polaneh. Wilmun-
desbergeh. XIII. XX. solidi decime in Hauekesbekeh. X. solidi in Elnon. VI. solidi in Seprodeh. VII sol
in Vlenbrokeh. Mansus in Havekesbekeh. Mansus in Ohtappeh. Quartadecima. Marca in Greveneh.
Angehängt ist das, in rothgefärbtes Wachs abgedruckte, alte Siegel des Domkapitels mit dem Brustbilde des Apostels
Paulus.
CCCLXXXVI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Philippus Dei gratia sancte Col. ecclesie Archiepisco-
pus, omnibus fidelibus tam presentibus quam futuris in perpetuum. Super cure pastoralis officio, ad quam
gratia diuina nos uocauit, et super eminenti speculatione ecclesiarum nobis commissarum, summo pastor
qui oues suas proprio sanguine redimere dignatus est rationem reddituri, non expedit ut uacui a pietatis
operibus a districto iudice inueniamur. Quia uero decor domus Dei non ab intus tantum, sed etiam de
foris esse debet, actiones nostras non solum in interioribus, sed etiam prouidentie et subsidii dispensatio-
nem in exterioribus esse oportet. Proinde singulis et omnibus tam presentis quam futuri seculi filiis in
Christo renatis uolumus innotescere, quod cum quidam liber homo Hezelinus nomine uendidisset agros
suos sitos in Merinchusen, ecclesie beati Patrocli in Susatia, Heinricus cognomento Munzun eodem tempore
apud eundem locum super liberos et liberorum agros comicia potitus, quicquid iuris in prenotatis agris
habebat, quod ad fiscum regium pertinebat, in manus nostras resignauit. Nos ergo prenotatum particulare
Jus, cum esset in manibus nostris, ob amorem Dei et peticionem prefati Nobilis, ecclesie Susatiensi stabili
donatione contraditum, scripti et sigilli nostri attestatione roborauimus. Facta est hec donatio anno domi-
nice incarnationis MP. Co. LXX^. VII. Indictione X«. Domno Alexandro papa tercio. Regnante Friderico Ro-
manorum imperatore. Anno regni eius XX?VI?. Imperii uero XXIIII?. Testes aderant. Bruno maior in Co-
lonia prepositus. Sifridus Sanctensis prepositus. Bernhardus maior in Monasterio prepositus. Johannes Sefli-
censis prepositus. Adolfus de Altena maioris ecclesie in Colonia canonicus. Nobiles quoque terre. Heinricus
comes de Arnesberg. Arnoldus comes de Altena et Fridericus frater eius. Godefridus de Heimesberg. Con-
radus de Ruthenberg. Euerhardus de Arthey. Ministeriales sancti Petri Heinricus de Volmotstene. Gerhardus
Coloniensis aduocatus, et frater eius Herimannus. Godescalcus de Patberg. Tiemo de Susatia. Brunstenus.
Hildegerus. Teodericus de Meldrike, et frater eius Heinricus de Vlethe, et quam plures alii bone opinionis
et boni testimonii uiri.
Das mit grünen Fäden angelıängte Siegel ist sehr beschädigt.
CCCLXXXVII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Herimannus diuina fauente clementia Monasteriensis
episcopus.. Ex officio nobis iniuncto nostri iuris esse cognoscimus, pia fidelium uota quantum possumus
1111. 137
promouere, et ecclesiarum utilitatibus prouida et diligenti cautione in posterum prouidere. Proinde pre-
senti scripto notum esse uolumus uniuersis tam futuris quam nostri temporis Christi fidelibus, qualiter
Siguinus ecclesie nostre ministerialis, et uxor ipsius Bertradis, pio desiderio succensi, multa precum in-
atantüia a nobis obtinuerunt, ut reditus, quos a nobis nomine beneficii hactenus tenuerant, de manu ipso-
yum reciperemus, et iu subsidium et consolationem fratrum in maiori ecclesia Deo pie famulantium nostra
auctoritate traderemus. Nos itaque tam laudabili petitioni et deuotioni ipsorum contraire non ualentes,
tum etiam respectu fratrum nostrorum maioris ecclesie canonicorum, quibus nichil eorum, que a nobis
àuste postulauerint, negare possumus, qui etiam memoriam nostri annuatim recolendam statuerunt, reditus
eosdem cum omni plenitudine et utilitate, quam uel nunc habent, uel in posterum habere poterunt, in
usus fratrum in perpetuam et mansuram stabilitatem tradidimus. Sunt autem hii reditus. Curia in Heithe,
et nouem domus cum mancipiüs atlinentibus, et duo Cotlant, capella cum dote, et cum domo quadam,
que soluit Illlor malt siliginis, duo sacerdoti, duo ad luminaria capelle. Nouale quoddam in Bele imbene-
ficiatum. Curia in Ilostenuelde cum decima, mancipiis et omni utilitate, et mansus quidam llllor soluens
malcios. Hurlant quoddam quod habet Willelmus in Hoenhorst, soluens malcium auene et modium pise.
Domus Anselmi imbeneficiata, in qua est Hurlant uacans, et soluens sex malcios, duobus modiis minus.
In Schetbruke habet idem Anselmus et filius eius duos mansos in beneficio. Waltbertus quidam habet XIII.
solidos decime in beneficio. In Saltesberge habet Rabodo mansum unum in beneficio. Walthardus de Holt-
husen mansum unum. Hii inquam reditus cum omnibus suis appenditiis, siluis, nemoribus, riuis, piscatio-
nibus, pratis, paschuis, aquis aquarumque decursibus, et aliis que uel nunc sunt uel sollerti diligentia
futurorum prouenire poterunt. Ne autem hec nostra traditio et felix ut speramus ordinatio, aliquorum pre-
sumptuosa temeritate in irritum reuocari ualeat, hoc nostrum factum auctoritate PetRi et Pauli apostolo-
rum et banni nostri confirmatione corroborauimus, et paginam presentem proinde conscriptam sigilli nostri
impressione consignauimus. Actum anno dominice incarnationis MP. Co. LXX». VII?. indictione Xa. presentibus
et uidentibus quorum nomina subscripta sunt. Bernhardus maior prepositus. Engelbertus decanus. Vdo custos.
Franco uicedominus. Sifridus magister scolarum. Bernhardus celerarius. Franco sancti Pauli decanus. Engel-
bertus ecclesie sancti Mauricii custos. Otto comes de Benethem. Wicboldus de Horstmare. Bernhardus de
Meteln. Israel de Gemene. Godescalcus de Ibbenburen, et filius eius Wernerus. Sifridus aduocatus. Alber-
tus dapifer. Bertolt de Uelzeten, et frater eius Hermannus. Lubbertus de Walegarden. Henricus de Reche-
the. Stephanus de Isleberge. Bernhardus de Dulmania. Ernestus de Beuerne, et frater eius Ludolfus. Ger-
laus ThickebiR.
Das unten seitwärte mit Pergamentstreifen angeheftete Siegel ist das an den vorigen Urkunden beschriebene.
CCCLXXXVITII.
Aus dem rothen Buche des Maurits - Stifts.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Officii nostri ratio nos monet et instruit ecclesiarum nostra-
rum statum diligenti circumspectione considerare, et si quas in eis negligentias aut defectus inuenimus,
corrigere et supplere. Videntes igitur in ecclesia sancti Mauricii conuentum nullo regi decano, unanimi
fratrum electione decanum eis constituimus, assignantes et libere donantes ei et omnibus successoribus
suis decaniam de eiusdem ecclesie perrochia, addentes etiam eis decem marcas ad redditus dimidii talenti
comparaudos, qui ad utilitatem et consolationem memorati decani semper pertineant. Preterea dimidium
talentum quod Rodolphus de Asbeke de curia eorum ibidem sita multis temporibus eis subtraxerat, in
presentia nostri per iustam sententiam obtinuerunt, Et Rodolphus hac pactione, ut singulis annis dimidium
illud talentum: fratribus inde persolueret, villicationem curie recepit. Huius rei testes sunt. Engelbertus
maioris ecclesie decanus. Franco vicedominus. Bernbardus de Lippia. Pibertus de Esekyncstenhus. Wene-
Cod. dipl, hist, Westfal. lI, 18 | |
438 | 4111.
marus de Lare. Rodolphus de Hauecsbeke. Gerlacus de Walstede et Rutgherus frater eius. Adhuc predicto-
rum fratrum querimonia mouebatur, quod cum ad stipendia prebendarum sex Malcia brasi eis deberent,
pressura eis subtraheretur, quam querimoniam sub cogpato nostro eiusdem ecclesie preposito omnino so-
pire volentes, cum dolus in pressura admitti posset, statuimus ut pro sex malciis pressis septem non press
persoluerentur. Insuper Lubertus de Stenuorthe in eadem villa decime XVIII. denarios nobis resignauit
et Bernhardus de Heppincthorpe quatuor solidos et dimidium solidum in perrochia Ostenuelde, que etiam
prefate ecclesie libere contulimus. Facta sunt hec anno incarnationis Domini M*. C. LXXVII. Indictione de-
cima, regnante gloriosissimo Imperatore Frederico. Si quis vero hec infringere presumpserit, auctoritate
beatorum apostolorum Petri et Pauli et nostra in perpetuum anathema sit. Huius donationis testes sum
hii. Wulfhardus de Monasterio. Bernhardus de Heyc. Meynardus de Spraclo. Hartmodus de Telget. Arndl-
dus filius eius. Arnoldus de Rukeslare. Bernardus frater eius. Godefridus camerarius. Gerlacus de Walstede.
Otmarus de Ostenuelde. Eilardus de Wattenscheyte. Ludolphus de Hoenhorst.
CCCLXXXIX.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia sancte Monasteriensis ecclesie epe
scopus. In negociis hominum sepenumero ex oblivione vel ignorantia lites interminabiles et querimonie
iniuste oriuntur. Eapropter ad consulendum paci et quieti CAPENBERGENSIS ecclesie, notum facimus vn
versitati fidelium tam futurorum quam presentium, quod si domus aliqua edificata fuerit in predio curüs
WERNE quod Sellant vocatur, libera erit eadem domus ab omni decima maiore et minore, sicut constituit
uenerabilis episcopus WERNERVS, et nos quoque renouantes confirmamus. ld ipsum maxime sciri oportet
de molendino iam dicte ecclesie super Lippiam sito, quod Geidenberg dicitur. Est item predium eiusdem
ecclesie, monti Capenberg proximum, quod quondam domus BOSONIS dicebatur, de quo ad usus nostros
annuatim ex Jure decime nichil amplius persolvitar quam tres Solidi Monasteriensis monete. Habet iam
dicta ecclesia mansum in Wetmar, de quo per singulos annos ad dominicaturam nostram duo solidi Mona-
steriensis monete dabantur pro omni decima et maiore et minore. Quos duos solidos peticione Capenber-
gensium fratrum. ipsis remisimus, et pro eis aliam decimam in Burk de domo Philippi recepimus, videlicet
XII. denarios Monasteriensis monete, et novem modios siliginis, novemque modios ordei. In his ergo ut
nullam erga Capenbergenses fratres occasionem calumpniator inveniat, presentem paginam conscribere et
sigillo nostro consignare curavimus. Testes horum sunt. Bernhardus maioris ecclesie prepositus. Franko
vicedominus. Vdo prepositus. Bernhardus de Ibbenburen. Nobiles. Rodolfus de Stenvorde. Widekinus aduo-
catus de Reiden. Ministeriales. Ernestus et frater eius Livdolfus. Livtbertus de Beveren. Swetherus de Alen.
Gerlagus Dikkeber. Adolfus de Lenbeke. Livtbertus de Menhuvele. Walterus de Mulenbeke. Bernhardus de
Rokeslere. et alii qvam plures. Acta sunt hec anno dominice Incarnationis M?. Co. LXX*. VII?. Indictione X«.
Regnante Friderico Romanorum Imperatore Glorioso semper AVGVSTO.
Das unten seitwärts auf die Charte geheftete Siegel hat dieselbe Einrichtung wie das an den früheren Urkanden befiad-
liche, nar hat die Figur des Bischofs einen anderen Schnitt, er trägt. den Kopf etwas schief, seine Mitra ist spilziger
und der untere Theil des Bischofsstabes einwärts gebogen; die Umschrift heisst: + Heremann?. Di. Gra. Muoaste-
riensi. Eccle. Epc. Scds. |
CCCXC.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. |] Heremannus Dei gratia sancte Monasteriensis ecclesie episco-
pus. Quod ad posteritatis noticiam uolumus peruenire, cauta prouidencia litterarum monimentis mandare
4111. | 439
curauimus. Notum igitur esse uolumus tam presentibus quam subsecuturis fidelibus, quod quidam Gerwi-
nus ministerialis sancte Monasteriensis ecclesie, tempore pie memorie domni Wernheri uenerabilis eiusdem
ecclesie antistitis, domum quandam Ostwich, quam hereditario iure a progenitoribus suis possedit, coram
prefato antistite domino suo, assensu fratris sui Swetheri legitimi scilicet heredis sui, Lisbernensi cenobio
deuote obtuli. Dehinc longo exacto tempore, filii predicti S., quos post hec acta ducta uxore genuerat,
querimoniam super domum illam mouerunt. Sed ammoniti quod nil iuris in ea haberent, aliquanto accepto
munusculo abstiterunt, et eam Lisbernensis esse monasterii, nostra in presentia, coram magna clericorum
ministerialiumque nostrorum frequentia recognouerunt. Nichilominus noticie posterorum transmittimus, ao
memorie presentium commendamus, dedisse me causa salutis anime mec sepefato monasterio Lisbernensi,
in alimoniam inibi degentium pauperum Christi, duos solidos pro decima super domum Hethfelde, aliosque
duos de manso desolato Bruncthorpe, quos nobis Henricus filius Euerhardi de Gest libere resignauit, et ut
prefato conferremus monasterio suppliciter exorauit, Vt autem et hec nostra donatio et prioris rei actio
rata et inconuulsa permaneat, paginam hanc inde conscribi et Sigilli nostri inpressione signari iussimus,
testibus subter annotatis. Ingelbertus decanus. Franco uicedominus. Franco decanus de sancto Paulo. Berno
presbiter. Harthungus. Simon. Ever. Laici. Swetherus de Alnen. Euerhardus ct frater eius Henricus de Gest.
Othelricus de Stromberge. Conradus pincerna. Albertus, et alii plures. Prioris uero rei tam prime donatio-
nis quam recognitionis testes sunt. Clerici. Vdo prepositus. Godefridus Hecelinus. Albertus. Laici. Simon
comes de Thekeneburch. Rodolfus de Stenuorde. Widichindus ipsius ecclesie aduocatus. Bernhardus de
Dulmene. Bernhardus Werenze. Johannes. Ludolfus de Menhuuele, et filii eius. Gerwinus, et alii quam plu-
res tam clerici quam laici. |
Acta sunt autem hec a nobis anno ab incarnatione Domini Mo. C^. LXX». VII. Indictione Xe. Regnante
Fretherico Romanorum imperatore augusto. Anno regni eius XX? VI. Imperii uero XX» Vo,
Das mit Pergamentstreifen an. der Charte seitwärts auf einem von der Schrift leer gelassenen Raume befestigte Siegel
ist zersturt.
CCCXCI.
Original in der Vereins -Sammlung zu Paderborn.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Euergisus Dei gratia Patherburnensis ecclesie episcopus.
Notum uniuersitati fidelium tam presentium quam füturorum esse cupimus. Qualiter et quam rationabiliter
quedam Wilbodessen collata sint, ne de his in futuro quemquam contingat dubitare. Albertus eiusdem
loci prouisor studiosus, duos mansus in Listegen a Ilermanno de Osdagessen in hunc modum conquisiuit,
ut resignatis eis episcopo, a quo in beneficium eos receperat, episcopali auctoritate prefato loco confer-
rentur ad luminaria, que ibi necessaria erant ad ministrandum. Tres fratres de Wateruelde. Rodolfus. Jo-
hannes. Albertus. omnia sua propter Deum et in Deo relinquentes, beneficia sua que ab episcopo tenue-
rant, resignauerunt, ea interposita conditione, ut quedam eorum episcopali auctoritate ad usus illorum,
qui Deo ibi seruituri sunt, absque omni contradictione concederentur. Sic factum est ut quicquid Water-
uelde, in agris, iu pascuis, in siluis, seu quolibet modo possederant, cum omni integritate Wilbodessen
transferretur. Insuper et domus una Malrede, et sundria eidem domui attinens prope Hornen. Contulit
etiam Herburgis quedam, consensu heredum suorum iuxta ciuitatem Patherbrunnensem duos mansos, in
ipsa ciuitate tres areas, in Adenen duas domos cum omnibus attinentibus. Ludolfus quoque de Osethe
decimam in Ricchersen et in Sideboldessen domino episcopo resignauit, et episcopus illi prefato loco in
premium eterne retributionis contulit. Hartmannus quoque de Elsen, habens in eadem ecclesia tres filias
domino seruientes, quibus tradidit domum unam in Esnethe et alteram in Himmelhofen, tam pro Deo quam
pro earundem filiarum amore, et precipue pro remedio anime sug et uxoris eius Hildeburgis, has predictas
18 *
440 . 4111.
domos cum omnibus attinentiis suis iam prefate ecclesie Wilbodessensi in perpetuum delegauit. Idem etam
Hartmannus de Elsen decimam quandam in Harderesen eidem ecclesie Dei conquisiuit. Effecit enim reram
suarum largitione, ut Bertoldus de Euerscutte eam episcopo resignaret, et idem episcopus eam famals
temporibus acta sunt, et non semper eisdem personis presentibus, commodum uisum fuit, sub uno scnpto
omnia comprehendere. Presentibus itaque ecclesie nostre canonicis et ministerialibus, singillatim omnia hec
retractauimus, et quam rationabiliter facta forent ostendimus, omnibusque qui aderant omnia cowmproben-
tibus, scriptum hoc sigilli nostri impressione muniri fecimus. Anno incarnationis Domini. Millesimo. cente-
simo. LXX°. VII". Indietione Xs. Testium uero nomina qui ibi aderant hec sunt. Maioris ecclesie canonid.
Vffo decanus. Godescaleus prepositus. Bernhardus prepositus. Altmannus. Volbertus. Bezeliuus. Meinricus.
Reinherus. Burchardus. Laici ministeriales. Conradus Stapelo. Hugo Longobardus. Folcwinus. Albero. fratres.
Luderus. Hermannus. Helmwicus. fratres. et alii quam plures.
Das angehängte Siegel ist in einen leinenen Sack eingenäht und gänzlich zeftrümmert.
, CCCXCII.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et. individue Trinitatis. Evergisus Dei gratia Patherburnensis ecclesie episcopus.
Gratum Deo et acceptum munus offerri scimus elemosinam que christiano cuilibet indigenti voluntate larga
tribuitur, sed multo majoris meriti et retributionis credimus que impenditur his, qui voluntarie se propter
Deum abdicaverint paupertati, et se domino die noctuque servituros mancipaverint Hec attendentes san-
ctarum virginum paupertati, que in Gerdine Deo deserviunt, consolationis alicujus remedio subvenire de-
crevimus. Decimas itaque tres ecclesie prenominati loci consecrate in honore sancte Dei genitricis beati
que Petri apostolorum principis contulimus. Quarum prima in Valhusen, Wernerus de Brack in beneficio
tenuit a domino Volquino et fratre ipsius Widekindo de Swalenberch et ipsis eam resignavit. Ipsi vero
eam mihi resignaverunt et.in recompensationem a predicte ecclesie provisore Basilio duodecim marcas
examinati argenti acceperunt. Item tres fratres, Hugo, Geroldus et Gerhardus acceptis a jam dicto Basilio
decem et octo marcis, decimam de Osterhusen mihi resignaverunt et ego predicte eciam ecclesie contuli.
Item domino Andree et fratri ipsius Conrado de rebus ecclesie date sunt quinque marce ut decimam in
Hekeldessen domino Bernhardo de Lippia resignarent, quo facto ipse mihi eam resignavit, et ego eam
ecclesie sepedicte contuli. Anno itaque incarnationis domini M.C.LXXVII. Indictione decima, paginam
hanc que predicta sunt continentem conscribi et sigilli nostri impressione muniri fecimus. tam clero quam
laicis consentientibus et conprobantibus que facta fuerant, quorum nomina sunt hec. Canonici patherbur-
nenses, Sifridus prepositus, Godescalcus, Bernhardus prepositus, Altmannus, Volbertus, Meinricus magister,
Reinherus, Heinricus, Lambertus, Hugo. Homines liberi, Widekindus de Swalenberch senior et Widekindus
junior, Bernhardus de Lippia, Gerlagus de Ittere, Thietmarus de Buren. Ministeriales, Hartmannus de lle-
sen, Conradus Staplo et filii ejus Conradus et Thiemo, Andreas de Ethelen, Conradus frater ejus, Her-
mannus de Brach, Albertus de Rikerswich, Helmwicus de Helmere et Lentíritus frater ejus et alii quam
plures.
CCCXCIII.
Aus dem Archive des Domkapitels zu Osnabrück.
IN NOMINE sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Arnoldus Dei gratia OsnabR'. ecclesie episcopus. Omai-
bas Christi fidelibus 'ad quos littere iste peruenerint salutem. Qui seminat in benedictionibus, de benedi
41111 — 1118. A
ctionibus et metet. Ea propter notum facimus uniuersitati fidelium, quod nos hospitalem domum et.capel-
Jam in OsnaBR. iuxta Hasam fundatam diuina fauente misericordia consecrauimus, et eam nostro iuri man-
cipauimus. Ita dum taxat, ut eam fidei Giselberti sacerdotis regendam sub regula beati Augustinr commit-
teremus, qui sese et omnia que tunc possedit uel in posterum possessurus fuit, ad Dei cultum in eodem
xenodochio deuote optulit. Addimus etiam a Deo nobis concessa potestate, ut inibi Deo famulantes pre-
fato Gyselberto defuncto eligendi prelatum libertatem habeant, et eum nobis uel successori nostro illi loco
preferendum representent. * Liberam etiam omnibus fidelibus facultatem concedimus, ut qui uoluerit se et
sua ibidem Deo offerat. Sciturus qui hoc fecerit, se benedictionum nostrarum fore participem. Quicquid
autem prediorum eidem ecclesie emptione, donatione, commutatione, uel quouis iusto titulo accesserit,
ratum habemus et Banno nostro firmamus, salua tamen in omnibus matricis ecclesie iusticia. ltaque pie
memorie Wendelsvvit uidua domum lapideam in foro, cum omnibus reditibus ad eandem domum pertinen-
tibus, prefato hospitali optulit, exceptis quatuor solidis qui quouis anno debentur ecclesie Beate Marie, nisi .
redimantur iusta commutatione. Optulit etiam sex Solidos decime super unam domum in Bocrothe et
super alteram in Bocvvide. Conradus de Linge et uxor eius Hildegundis mansum cum decima optulerunt.
Nos autem pro remedio anime nostre in subsidium uescendi pauperes Christi, prefate capellule theloneum-
quod emergit ipsius dedicationis tempore concessimus. Hec presenti cyrographo firmamus, et ne quis in-
iuste audeat infringere, sub anathemate beati Petri apostolorum principis et nostro stabilimus. Hii testes
presentes fuerunt. Thiedhardus maioris ecclesie decanus. Thiedmarus custos. Lentfridus. Walo. Hermannus.
Adam. Joseph. Thidericus. Heinricus magister. Radolfus. Dionisius. Arnoldus minoris ecclesie decanus. Rot-
gerus. Ádelhaldus. Euérhardus. Laici Baldevvinus rector. Johannes magnus. Huno camerarius. Johannes
rufus. Euerhardus pincerna. Heremannus de Lothere. Giselbertus dapifer. Gerhardus pincerna. Rikezo de
Sledesen. Helmvvigus in foro. Datum in OsnaBK. anno dominice incarnationis Mo, C9. LXX». VIIo. Indictione
IX#. regnante Fretherico imperatore nostro feliciter. AMEN. |
Das aufgedruckte grosse clliptische Siegel zeigt den sitzenden Bischof im Ornate, in | der rechten Hand den Bischofastab,
in der linken ein offenes Buch haltend; mit der Umschrift: Arnold?, Di. Gra. Osnabruggensis Ep. .
Acussere Aufschrift: De ordinatione capelle sancti Viti, 000
CCCXCIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopuß
secundus. Quoniam pium est et salutare, ut qui Christi Serui sumus, Christum in sponsis suis glorifice-
mus, Monasteria sanctarum uirginum que Deo auctore gubernanda suscepimus, ut rebus et meritis profi-
ciant, speciali gratia amplectimur atque fouemus. Nouerit itaque uniuersitas fidelium tam futurorum quam
presentium, quod petente quodam pio sacerdote Heinriko, ea que de curti nostra Monasteriensi in gratia
nostra et antecessorum nostrorum possederat, quendam uidelicet agrum, ortum et pratum domui sue uici-
num, ecclesie beate Marie in Monasterio, ad usum sororum, ita tamen ut annuatim uillico nostro quinque
denarios et obulum inde persoluant, Jure ciuili quod Wicbilethe dicitur habenda contulimus. Addere etiam
placuit quod predictus sacerdos Heinrikus eidem ecclesie, ut tam uiuus quam defunctus in ea memorialis
habeatur, domum suam cum duobus mancipiis Heinriko et Godestia heredum suorum permissione deuo-
tissime optulit. Vt igitur res gesta in Domino rata permaneat et perpetua, eam sancto successorum mo-
sirorum patrocinio. commendamus, et tam banno quam priuilegio nostro firmissime stabilimus. Acta sunt
hec anno dominice incarnationis M9. C^. LXX^. VIII. Indictione undecima, presentibus et attestantibus uiris
religiosis tam clericis quam laicis, quorum nomina sunt hec. Engelbertus maioris ecclesie decanus. Franko
uicedominus. Bernhardus de Ybenburen. Franko minoris ecclesie decanus. Liudbertus. Walterus. Euer.. Me-
H2 .. 1118.
D
Sygebodo.
Das mit Pergamentstreifen auf die Charte geheftete grosse Siegel ist elliptisch, und zeigt den Bischof, in einer etwa
gedrückten, missrathenen Figur, sitzend auf einem Stuhle, dessen Seitentheile aus Hundsköpfen so wie die Fass
aus Thierkrallen gebildet werden, auf dem Kopfe eine spitzige Mitra, in der rechten Hand den gerade ausgestreck-
ten Bischafsstab, in der linken ein offenes Buch haltend; mit der Umschrift: } Heremann. Di. Gra. Monasteriena,
Eccle. Epc. Scds.
gister Otto de Asbeke. Alexander. Symon. Godefridus de Sconenbeke. Liudolfus de Beuerne. Helpradus
CCCXCV.
) Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego HERIMANNVS Dei gratia Monasteriensis episcopus. Ad
pacem et quietem nobis commissorum pertinere credimus, si res provide gestas ad posterorum noticiam
scripture uivacitate. transmiltantur. Vnde nouerit tam futurorum quam presentium Christi fidelium uniuer-
sas, quod quidam Herimannus cognomento Büleke, ministerialis Paderburnensis episcopi, cum apud Has-
sele in possessione Thitmari tres Solidos decime a nobis in beneficio teneret, rogatus a fratribus Capen-
bergensibus, VII. Marcas tribus Solidis minus accepit, nobisque in multorum presentia eosdem tres Solidos
resignauit. Quos ab eo receptos, ipso petente, dilecte nobis in Christo Capenbergensi ecclesie concess-
mus, eosque ibi ad perpetua luminaria Deo eiusque Sanctis, ob benignam nostri recordationem, assigna-
vimus. SED.et hoc predictis annectendum, qupd de decima curtis SorBeke, inter prefatos fratres et Livt-
bertum de Beveren, conditio talis proposita et collaudata est, ut idem Livtbertus tres marcas acciperet
ei.de eadem decima, qua videlicet ipse a fideli nostro Bernhardo de Lippia, Bernhardus uero a nobis
inbeneficiatus erat, preter antiquam redemptionis summam, id est IIH. maltos siliginis, nichil deinceps ipse,
nichil umquam posteritas eius futurus heres exigeret. Nos itaque rogati et ab ipso Livtberto et a fratn-
bus, presente ac pariter annuente prefato Bernhardo de Lippia, ut hanc conventionem pontificali auctori-
tate firmaremus, tam de supradicta nostra donatione, quam de hac decime redemptione que facta uel sta-
tuta sunt, banno beatorum apostolorum PETRI et PAVLI, totiusque celesüs curie, ac nostro firmissime com-
munivimus, paginam hanc sigillo nostro quasi ueritatis speculo signantes, omnemque eius temeratorem per-
petuo anathemate dampnantes. Testes prioris capituli sunt Bernhardus de Dulmene. Rutgerus et Macharius
de Rechede. Godefridus camerarius. Testes sequentis Ernestus de Monasterio et Livdolfus frater eius. Sve-
derus de Alen. Everhardus cognomento Clot. Actum est anno dominice Incarnationis M9. C9. LXX°. Ville.
Indictione Xla. Regnante FRiderico Romanorum Imperatore GLORIOSO.
Das Siegel ist wie an der nächstvorhergebenden Urkunde.
CCCXCVI.
Aus dem Fürstl. Salm - Horstmar'schen Archive.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Scientes boni pastoris officium esse, ecclesie sue prosperitatem et pacem querere, et pia seruorum Dei
uota promouere, utile duximus, rem gestam ueritatem presentis pagine tam nostro quam ecclesie nostre
sigillo signate publicandam omnium Christi fidelium noticie et patrocinio commendare, ne auaricia, que
discipulum et amicum Jhesv traditorem fecit, et crucifixi patrimonium rodere non desinit, opus sanctum et
rationabile ualeat umquam inquietare. Vniuersis itaque Dei et sancte matris ecclesie filiis, tam posteris
quam modernis, fideliter notum facimus, quod quidam servvs Dei Franco de Weteringe, cum omne pre-
dium parentum suorum, fratribus suis sine prole defunctis, ad ipsum iure hereditario fuisset deuolutum,
premium sibi in euangelico samaritano constitüens, et pium mundo exemplum relinquens, Christum sib
1118. 4,3
elegit heredem. In quadam etenim ecclesie nostre comitia, coram comite Bernhardo Dulmaniensi, pre-
sente Bernhardo Horstmariensi, qui eandem cometiam a nobis in beneficio acceptam, Bernhardo Dulma-
niénsi in beneficio contulerat, in loco qui dicitur Almunsberge, Sobrinum suum Heribordum Tremoniensem
ordine iudiciario mundiburdum accepit, illoque consentiente et quantum oportuit cooperante, uniuersum
predium suum Deo et ecclesie nostre, ad manus nostras et comitis Godescalci de Lon, quem iudiciaria
permittente sententia in hac causa ea hora aduocatum assumpseramus, deuotissime in hunc modum distri-
' buendum optulit. Ministeriales suos cum uniuersis que tam ipsi quam hominio sibi obnoxii ab ipso in be-
neficio tenuerant, nobis nostrisque successoribus eo quod in ipsos habuerat iure contradidit possidendos.
Curtim suam Ebbinchoue, que in parrochia Scopingen sita est, cum manso curti uicino et omnibus ad
ipsam pertinentibus, tam in mancipiis quam agris sationariis et pascuariis, monasterio beate Margarete m
Asbeke, sibi et anime fratris sui, qui in eodem monasterio sepultus est, feliciter consulens, assignauit.
Ecclesiam quoque beati Liudgeri in ciuitate nostra erectam, et nostris temporibus adhuc noucllam, omni
eo quod in parrochia Thetten possederat, allodio dotauit. Preterea monasterio uirginum quod in Langen-
horst religiose instituit, curtim suam et omne patrimonium suum in Langenhorst, curtim et domum Ra-
thardi in Wetringe, mansum in Bilke, curtim et mansum Harhem in parrochia Rene, mansum in Othepe,
mansum Strode, mansum Roke, mansum Snethwinchele, cum mancipiis et aliis omnibus ad hanc predii
sui portionem attinentibus, integre donauit, ea tamen mancipiis indulta clementia, ut preter incolas et do-
mesticas curtium et mansorum familias, cetera omnia, etiam profuga, si infra primum annum redirent,
memorato cenobio deinceps cerocensualia permanerent. Viri quoque nobiles Bernhardus et Warnherus de .
Ibenburen, Godeschalcus et Philippus de Elen, quos predictus Dei famulus Franko proximos sue conditionis
habuit heredes et cognatos, hanc eius de predio suo ordinationem coram prenotato comite Bernhardo in
loco Asendere sub banno regio, ut perpes eorum in monasterio Langenhorst agatur memoria, uoluntaria
astipulatione et benigno assensu stabiliuerunt. Eidem etiam conuentui, si quando forte aduocatia, siue
Wernhero qui cam a nobis in beneficio primus accepit, seu aliquo ab ipso legitimo descendente sine prole
defuncto, uacauerit, liberam potestatem aduocatum eligendi, et electum, si grauis:aut inutilis fuerit, mu-
tandi concessimus, ea insuper libertate permissa, ut persona que ibidem claustralibus curis uideatur ido-
nea, pro nostro et successorum nostrorum et illius conuentus arbitrio assumatur et ab omni alius claustri
obedientia immunis permaneat. Ne igitur tam pie et tam iuste actionis ulla.unquam contingat perturbatio,
sacrilegos inuasores, tanquam Deo odibiles, auctoritate diuina et apostolica, quoadusque quiescant, em-
communicamus et anathematizamus. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9. CP. LXX*. VIII». Indictioue
XI». Epacta nulla. Concurrente VI9. Presidente sancte Romane ecclesie domino: Alexandro papà secundo.
-Regnante gloriosissimo Romanorum imperatore Fritherico. Presentibus et attestantibus uiris honestis, tam
clericis quam laicis, nobilibus, liberis et ministerialibus, quorum nomina sunt hec. Clerici. Bernhardus mg-
ioris ecclesie prepositus. Bernhardus maioris domus decanus. Vdo beati Pauli prepositus. Franko decanus.
Laici nobiles. Bernhardus de Horstmare. Warnherus de Ibenburen. Godeschalcus de Elen et érater. aus
Philippus. Warnherus de Thuleberge. Alardus de Heithen. Heribordus de Tremonia. Liberi. Tbüderious de
-Benethem. Eczelinus frater suus. Reinfridus de Were. Bernhardus de Were. Waltherus de Were/ Alhardus
de Osterwic. Bernolfus de Oldenthorp. Thizelinus de Stochem. Werenbertus de Asenthorpe. Lambertus.de
Stumme. Burchardus de Vrilenthorpe. Ministeriales, Bernhardus de Dulmane. Bernhardus Werenzo. Albertus
dapifer et Thidericus filius suus. Liudolfus de Beueren. Liudbertus de Tuskehusen. Rotgerus de Billerbeke.
et alii quam plures.
Die beiden Siegel des Bischofs und des Domkapitels sind an der Urkunde am unteren Rande mit Pergamentatreilen fest-
geheftet, und der dazu erforderliche Raum zwischen der Schrift freigelassen, auf der Rückseite aber, um besserer
Befestigung willen, eine besonders angelegte doppelte Pergamentplatte mit jedem Siegel angeheftet. Das Siegel des
Bischofs kommt mit dem bei Nr. CCCCXLV. beschriebenen überein. Das Siegel des Domkapitels ist dasselbe wie
an der domkapitularischen Urkunde von 1176, nur schärfer ausgedruckt. Beide Siegel sind von weissem, durch das
Alter gelb gewordenem' Wachs, und sehr dick aufgetragen. '
sk 4118.
CCCXCVII.
Aus dem Fürstl. Salm- Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Monasteriensis episcopus secundm,
Sancta antecessorum nostrorum sequentes uestigia, qui monasterium in Asbeche suis instituerant et foue-
rant elemosinis, aliquid cum ipsis in gazofilacium Christi mittere curauimus, ut pio eorum participantes
studio, participare mereremur et premio. Notum igitur facimus omnibus in Christum «credentibus, quod
bona quedam, his qui ea a nobis in beneficio habuerant ultro resignantibus, domum uidelicet Ludgeri m
Were, cum quinque solidis decimarum in parrochia Rene, et duos solidos decimarum in Hanewic, unam
quoque portionem in silua Wirs, que uulgo dicitur Wara, ante ad domum Ieinrici in Hewene pertinen
tem, Deo dicatis uirginibus in Asbeche deuote contulimus. Vt igitur predicte paupercule nostre in Domino
filie acceptum a nobis sue paupertatis solacium perpetua pace possideant, banno et priuilegio nostro es
munimus, et pio successorum nostrorum patrocinio tuendas humiliter commendamus. Testes huius rei sum
hii Bernhardus Monasteriensis prepositus. Engelbertus decanus. Franco uicedominus. Franco decanus. Har-
bertus. Johannes de Ahus. Bernhardus. Albertus Dulmanienses. Ludbertus de Beucren. Ludolfus Monsste-
riensis. Hugo ct Bernhardus de Menhuuele. Jordanis de Burch. Scripta autem sunt hec anno dominice u-
carnationis M». C^. LXX?. VIII. Indictione XB.
Das mit Pergamentstreifen auf die Charle geheftete Siegel ist das bereits beschriebene älteste, von der robesten Fera.
CCCXCVIII.
Aus dem Archive des Klosters Gertrudenberg zu Osnabrück.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Arnoldus Dei gratia Osnabruggensis ecclesie humilis minister,
uniuersis catholice ecclesie filiis, tam posteris quam modernis, quorum aspectibus hee littere presentate
fuerint, ueram in domino Jhesu salutem. Quoniam lapsu temporum gesta rerum obliuione obfuscanür,
necessarium duximus, éa que nostris diebus coram nobis alicuius conuentionis contractu celebrata fuerm
litterarum monimentis mandare, ut res que pro antiquitate temporis transacti a memoria abolite sunt, ce-
tís scripti testimoniis ad noticiam reuocentur. Notum sit igitur tam futuri quam presentis eui fidelibe,
quia fratres et sorores collegii sancte Gerthrudis in monte, quandam domum in Honburen cum decim
ipsius triginta quatuor Marcis a Rikezone fratre Suetheri et Balduini emerunt, presentibus et assensum pre-
bentibus filiis suis, Joseph, Suethero, Wescelone. Huius autem emptionis conuentionem cum memorab
Rikezono fecerunt hii. Vlricus prefati monasterii prepositus. Meinwardus. Johannes. Wilbrandus. Geua pne
risa. Ermengardis. Alewich. Heilewich. cum omni conuentu. llic autem contractus in presentia nostra cele
bríter cum conniuentia nostra stabilitus, et in iudicio roboratus est, cui presedit Heinricus de Cappele, qu
focum iudicis, qui uulgo Thencgreue dicitur. tenebat. Judicialem sententiam dictabant. Thidolfus de Brv-
meswic. Vaderken et Reinerus de Dudelinchusen. Godefridus de Stembeke. Publicus preco, quem VYronen
nocant, erat Bruno de Northhusen. Preter hos aderant testes quamplures. Clerici. Arnoldus maioris eccle-
sin prepositus Thidhardus eiusdem ecclesie decanus Gislerus prepositus sancti Johannis. Drogo. Laici. Bal-
duinus frntor Rikezonis qui cadem bona uendidit. Iser et Rulandus de Westerbeke. Wescel de Osterbeke.
Gerardus de Jeker. Rulandus de Meinchusen. Reinzo et Hoiko de Gelincthorpe. Ernest de Hagenberg. Vol
mar do Malberg. Waldrec de Estinge. Eluericus de Harst. Thidmar de Barentelg. Willelmus de Northhusen.
et alii quamplures. Ne nutem in posterum aliquis heredum sepe dicti Rikezonis, aut ulla omnino person
iam. rntionnbilis contractus titulo temerario ausu contraire et eum infringere attemptet, sed ratus et incon-
uulatın omni tempore. permaneat, presentis pagine priuilegium, sigilli nosiri impressione insignitum, rei geste
eontiions modum ot ordinem, sepius memorate ecclesio beate Gerthrudis super hoc tradidimus, et aucto
4118 — 1179. | 445
ritate Dei et beati Petri et nostra factum confirmauimus. Si quis autem suadente diabolo eidem ecclesie
uiolentiam intulerit, et prefate domus que iusto titulo et bona fide possidet bona inuadere et rapere pre-
sumpserit, excommunicationis uinculo subiaceat, donec resipiscat, et restitutis ablatis, de malefacto condi-
gnam satisfactionem exhibeat. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9. C.^ LVIIIvo *). Indictione XII.
Regnante domino Fretherico glorioso Romanorum imperatore, presidente Coloniensi cathedre domino Phi-
lippo. Data Osnabrg. in Dei nomine feliciter Av.
Das angehüngte Siegel mit dem Bilde des sitzenden Bischofs ist sehr beschädigt.
CCCXCIX.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || SIMON Dei gratia ecclesie sancti Gereonis in Colonia pre-
positus, omnibus fidelibus in perpetuum. Notum sit tam presentium quam futurorum fidelium universitati,
quod in quibusdam villis, scilicet Meitlar, Bikenkhusen, ecclesia beati Gereonis in Colonia possidet deci-
mationem. Verum pro redemptione decimationis, quedam ab antiquo constitute fuerant quolibet anno sol-
uende pensiones. Quidam autem" homines Capenbergensis ecclesie in supradictis villis manentes, freti au-
xilio Herimanni Capenbergensis prepositi, a nobis et a nepotibus nostris, Herimanno videlicet et Theode-
rico, ecclesie nostre canonicis, ad quorum officium earundem villarum decima pertinebat, impetrauerunt,
ut supradictorum locorum decimatio sibi hoc modo hereditario iure concederetur, quatinus omni anno in
festo beati Jacobi et Christofori, unusquisque eorum, debite pensionis pro decimatione constitute suam
persolueret portionem. Uolentes autem omnis controuersie et contentionis occasionem, de persoluendis
pensionibus, prorsus abscindere, summam earum in presenti pagina dignum duximus annotare. Est itaque
in Meitlar domus que soluit quolibet anno predicto tempore tres Solidos Coloniensis monete. In Bikenk-
husen est domus una que soluit XXX. denarios. Item in Bikenkhusen alia domus, que soluit XL denarios.
Item alia domus ibidem XI. denarios. Adhuc alia domus ibidem XIIIL denarios. Ut autem ea que coram
nobis et testibus idoneis facta sunt, rata semper et inconvulsa permaneant, presentis pagine testimonium
sigilli nostri impressione confirmamus. Quisquis autem- contra hanc ueritatem injuste aliquid moliri pre-
sumpserit, Indignationem Dei omnipotentis et beatorum Martirum Gereonis et Sociorum eius incurrat. AMen.
Acta sunt hec anno dominice Incarnationis M*. Co. LXX». VIII. Imperatore Romanorum FRlderico. Philippo
Coloniensium. archiepiscopo. Testibus idoneis quorum hec sunt nomina. Bruno maior in Colonia prepositus.
Hugo maior decanus. Lotharius Bunnensis prepositus. Cunradus sancti Seuerini prepositus. Theodericus san-
ctorum apostolorum prepositus. Wezelinus sancti Andree prepositus. Welterus sancti Severini decanus. He-
rimannus sanctorum apostolorum decanus. Jiffridus sancti Georgii decanus Theodericus sancti Gereonis ca-
nonicus. Retherus. Magister Piramus. Magister Godefridus.
Das mit dicken gelben Faden angebängte Siegel ist elliptisch und zeigt die stehende Figur des heil. Gereon. Es hat
durch Druck sehr gelitten, und die Umschrift ist grossentheils abgebrochen.
CCCC.
* Aus dem grossen Kopialbuche des Domkapitels zu Münster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Herimannus diuina fauente gracia Monasteriensis epi-
scopus Quoniam ea que semel pie et rationabiliter constituta sunt, tractu temporis in obliuionem deci-
b Augenscheinlich ist die Jahrzahl 1158 eia blosser Schreibfehler für 1178 (indem, durch Versehen des Schreibers, nach dem
' L die XX ausgefallen); denn Bischof Arnold regierte erst seit 1173. 200a s
Cod. dipl. hist, Westfal, II. 19
446 - 4119.
dunt, lubrice memorie per beneficium scripture subueniendum est. Omnibus itaque presentibus et futuris
notum sit, quod spiritu sancto rectore et duce, pro remedio anime mee et anime felicis memorie pü La-
dewici domini et predecessoris mei, canonicis maioris ecclesie singulis annis quinque marcas de moneta
dandas institui, hac partitione seruata, ut in anniuersario prefati predecessoris mei due marce et dimidia
dentur, Relique due et dimidia in annunciatione beate virginis pretaxatis fratribus in consolationem distri-
buentur usque ad obitum meum, postmodum uero perpetualiter in anniuersario meo sine omni diminutione
et dilatione fideliter exsoluantur. Vt autem hec pia et salubris donatio omni firmitate constaret, ipsam
more offerentium ad altare Domini feci et nichilominus contra malignantium insidias impressione mei sigilli
muniui. Omnis ergo qui contra hanc nostram constitutionem uenire temptauerit, auctoritate Domini nosin
Jesu Ghristi et beatorum apostolorum Petri et Pauli et nostra anathematis uinculo innodatus sit. Acta sunt
anno dominice incarnationis M». Co. LXXVIIII. Indictione XII. Testes sunt hii. Franco decanus de sancto Paulo.
Conradus. Johannes. Ludolphus. Herimannus de sancto Mauricio. Wernzo abbas de Lisbern. Otto prepositus
de Asbeke. Euerhardus prior de Varlere. et Otto comes.
CCCCI.
Aus dem Fürstl, Salm - Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus secundus, Monasteriensium humilis prouisor.
Scientes quoniam pastor bonus, qui pro omnibus mori uoluit, omnium nos debitores constituit, quorum nos
ministros sua dispensante clementia ordinauit, quanto minus uniuersis sufficere potuimus, tanto affectuosius
eorum saltem commodo et saluti prouidere curauimus, qui nudum Christum nudi sequentes, calcatis mun-
dialibus, penna contemplationis animo uolant in celestibus, ut quos mundus habiturus est iudices, apud
summum iudicem deuotos habere mereamur intercessores. Viso itaque quod plerique ecclesiarum aduocat,
patrimonium crucifixi quod tueri debuerant, diriperent, aduocatia monasterii in Asbeke uacante, Christi
pauperibus inibi Deo humiliter deseruientibus, captato tocius ecclesie nostre in sollempni synodo assensu
et consilio, liberum eligendi et mutandi aduocatos suos, pontificali auctoritate et paterna pietate concessr
mus arbitrium. Ve igitur hec nostra propter Deum facta dispensatio rata in euum permaneat, salua Suc-
cessorum nostrorum dignatione et gratia, tam banno quam priuilegio eam diligentissime solidamus. Acta
sunt hec anno dominice incarnationis M9 Co.LXXIX*. Indictione XII». presidente Romane sedi uniuersali
papa Alexandro IlI?. regnante Romanorum imperatore Fritheriko semper Augusto, adhibitis et coram posi-
tis testibus. Clericis. Bernhardo maioris ecclesie nostre preposito. Bernhardo decano. Vdone ecclesie beati
Pauli preposito. Francone uicedomino. Herimanno celerario. Alberto. Godefrido. Wecelino. Bertrammo.
Tiedmaro, et ceteris maioris ecclesie canonicis. Francone ecclesie beati Pauli decano. Herimanno Cappen-
bergensi preposito. Werenboldo Varlarensi preposito. Erenwardo Claholtensi preposito. Lisbernensi abbate
Wenzone. Laicis nobilibus. Rodolfo de Stenvorde. Thiederico comite de Amerungen. Burchardo de Aske-
berge. Godechalco de Saprothe. Godeschalco de Elen. Hecelino de Hethen. Alhardo de Thrivorde. Wer-
none Snaken. Ysrahele de Gemene. Ministerialibus. Liudolfo. Liudberto de Beueren. Godefrido de Sconen-
beke. Alberone de Bilrebeke, et aliis multis. '
Das Siegel kommt mit dem der vorhergehenden Urkunde überein,
CCCCII.
Aus dem Fürstl. Salm - Horstmar’schen Archive.
In. nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Ex iniuncto nobis a Deo amministrationis officio ecclesiis iura ipsarum conseruare et twicioni earum pie &c
4119. LE YI
paterne tenemur intendere. Nichil autem de nostra possibilitate presumentes, sed in omnibus diuinam mi-
sericordiam inuocantes, ut que nostre commissa sunt sollicitudini, sue numquam excidant protectioni, fru-
ctuose et nostre et nobis subiectorum saluti prouidisse postulamus, quando pro possibilitate humane fragi-
litatis cautionem debitam adhibemus. Hoc autem tunc potissimum fieri arbitramur, cum ea que prudenti
deliberatione et disquisito studiose ordinauimus consilio, et apud presentes institutione sollempni suam con-
sequi uolumus firmitatem, et apud posteros certitudinem fact transmittentes, omnem maliguari uolentium
precidimus intentionem. Eapropter scripto carte huius tam presentibus quam futuris notum esse uolumus,
quod ecclesia nostra in Asbecche liberam in aduocato sibi querendo habet electionem, nec hereditariam
alicuius in ipsa aduocatia debet admittere prescriptionem uel possessionem. Sed cum secundum humane
fragilitatis consuetudinem et nature debitum, aduocatum tunc habitum contigerit decedere, non illius filium
aut aliquem generis ipsius et sanguinis propinquum in eandem aduocatiam oportebit succedere, sed pre-
notati cenobii uenerabilis congregatio, quem ecclesie sue utiliorem sperabit, libera electione in eeclesie pro-
tectorem et aduocatum assumet. Hoc quoque modo et conditione tali. Rudolfus de Steinuorde in eandem
accessit aduocatiam, ut ipso uniuerse carnis uiam ingresso filius ipsius uel alius quantumcunque sibi pro-
ximus nichil iuris in ea uendicare sibi habeat, nisi ex uocatione et electione prescripti collegii ipsum in
aduocatum acciri contingat. Hec autem sicut sollempniter ac salubriter coram nobis sunt ordinata, sic fir-
miter in posterum sanctimus obseruanda. Si quis autem presumptuose aut uiolenter huic ordinationi nostre
contraire attemptauerit, indignationem omnipotentis Dei et apostolorum ipsius Petri et Pauli se nouerit in-
cursurum. Testes huius rei sunt hii. Bernardus maioris ecclesie nostre prepositus. Bernardus decanus. Vdo
ecclesie beati Pauli prepositus. Franco uicedominus. Herimannus celerarius. Albertus. Godefridus. Wezelinus.
Bertramus. Thitmarus. et ceteri maioris ecclesie canonici. Herimannus Capenbergensis prepositus. Weren-
boldus Varlerensis prepositus. Erwardus prepositus Claholtensis. Lisbernensis abbas Wenzo. Laici nobiles.
Rodolfus de Steinuorde. Tidericus comes de Amerungen. Borchardus de Aschenberge. Godescalcus de Elen.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^. C9, LXX*, VIIN®. Indictione XIIa. presidente Romane sedi uni-
uersali papa Alexandro III^. Regnante Romanorum imperatore Friderico semper Augusto.
Das mit rothen Fäden angehängte Siegel ist zerstört.
CCCCIII.
Aus dem Fürstl, Salm- Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus,
Pii pastoris est, ouium suarum necessitates diligenter inspicere, ut quas spiritualibus indesinenter uacare
cognouerit exercitiis, temporalibus misericorditer studeat fouere subsidiis. Nouerit itaque omnium Christi
fidelium dilectio, quod quidam Dei seruus Franco nomine, in comitia Bernardi Dulmaniensis, ubi predium
suum ecclesie nostre obtulit, uniuersis heredibus suis, Bernhardo uidelicet et Warnhero de Ibbenburen,
Godescalco et Philippo de Elen, Herebordo Tremoniensi, presentibus et consentientibus, curtim suam in
Ebinchove, monasterio beate Margarete in Asbeke firmissime assignauit, Nos autem eiusdem dilecti nostri
Franconis petitione, Christum in sponsis suis uenerantes, et tam successoribus nostris quam nobis beatam
in eodem monasterio memoriam statuentes, curiam ecclesie nostre in Asbeke, et mansum curie uicinum
cum suis incolis et tam foresto quam agris et pascuis, infra parrochiam Legden contentis et ad eandem
curiam uel mansum pertinentibus, beate Margarete et sororibus in Asbeke libere contulimus, et ab ipsis
predictam curtim Ebinchoue uidelicet, et mansum unum in Middelwic, cum mancipiis et omnibus attinen-
tibus, in proprietatem ecclesie nostre ad usus nostros recepimus. Ne ergo huius concambii et nostre pro-
pter Deum facte dispensationis, ulla umquam fiat perturbatio, eam pio successorum nostrorum patrocinio,
ut ratam habere dignentur, humiliter commendamus, et auctoritate diuina et apostolica tam banno quam
- 19 *
148 4119.
priuilegio nostro diligentissime solidamus. Acta sunt hec anno dominice incarnationis Mo. C9. LXX». VIII. In-
dictione XII. Epacta Xl». Concurrente VII®. assentientibus et attestantibus viris honestis tam clericis quam
laicis, quorum nomina sunt hec. Bernhardus maioris ecclesie prepositus. Bernhardus decanus. Vdo ecclesie
beati Pauli prepositus. Franco decanus. Franco uicedominus. Sifridus magister. Godefridus. Hecelinus. Thit-
marus cantor. Thidericus. Erenwardus Clahaltensis prepositus. Engelbertus ecclesie beati Mauritii custos.
Erdagus magister. Rodolfus de Stenuorde. Johannes de Ahus. Sifridus aduocatus. Warnherus de Ibbenburen.
Godescalcus et Philippus de Elen. Herbordus Tremoniensis. Alexander et Rodolfus de Saprothe. Warnhe-
rus de Dulberge. Bernhardus Dulmaniensis. Stephanus de Isleberge. Lutbertus de Walegarde. Thidericus
dapifer. Albertus. Johannes pincerna. Conradus. Ruthgerus marscalcus. Werengis camerarius. Godefridus de
Sconebeke. Ruthgerus de Bilrebeke. Regenmundus et Cesarius de Daruelthe. Bernhardus Werenze. Henn-
cus de Wetherthen. Jordanus de Burc. cum aliis multis. Presidente Romane sedi uniuersali papa Alexandro
tercio. Regnante Romanorum imperatore augusto Frederico.
Das mit Pergamentstreifen an die Charte geheftete Siegel ist das bei 1184 beschriebene, in rotbgefarbtem "Wachs abge-
druckt, aber beschädigt.
CCCCIV.
Aus dem Fürstl. Salm- Horstmar'schen Archive,
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Herimannus II?. Monasteriensis humilis minister, et
summi ministri uestigia sequi cupiens, ouibus michi commissis, tam in commodis rerum temporalium, quam
in profectibus animarum pie consulere ac prouidere curaui. Sed licet secundum apostolum libenter ope-
rarer bonum ad omnes, maxime tamen circa eos quos mundo mortuos, per sancte conuersationis studia
soli Deo uiuere, et eius clementiam pro pace ac salute omnium indesinenter exorare credidi, paternum
semper habui affectum. "Vnde et fuit quod monasterium in Asbeke a meis beate memorie antecessoribus
ad seruicium omnipotentis Dei propagatum speciali amplectens gratia, Christi pauperibus inibi Deo deuote
famulantibus, curtim Ebbenkoven episcopio meo pertinentem cum uniuersis usibus suis et uno talento,
mansis quoque ad eandem curtim pertinentibus, ea ratione concessi, ut duo seruicia que exinde debentur,
tam successoribus meis quam mihi annuatim persoluant. Ut igitur hec mea benignitas rata ipsis stabilisque
permaneat, eam priuilegii auctoritate roboraui. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M?. Co. LXXIX*.
Indictione XII». presidente Romane sedi uniuersali papa Alexandro III. regnante Romanorum Imperatore
Friderico semper Augusto. Aitestantibus uiris honestis clericis et Laicis quorum nomina hec sunt. Cleric.
Thietherus Uurmacie maior prepositus. Franko uicedominus. Franko minoris ecclesie decanus. Laici. Suethe-
rus de Almen. Godefridus camerarius. Winemarus de Rodenlo. Thiedmundus.
Das mit Pergamentstreifen auf die Charte festgeheftete Siegel kommt mit dem bei Nr. CCCCXLV. angegebenen überein.
CCCCV.
Nach einer beinabe gleichzeitigen Abschrift.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis, Sifridus Dei gratia Patherb. ecclesie humilis electus. Notum
esse uolumus tam presentibus quam futuris, quod Poppo miles quidam libere conditionis se et sua eccle-
sie nostre contradidit, hac uidelicet conditione, ut iure ministerialium inter dapiferos, cum res exposceret,
episcopo deseruiret. Predium autem suum circiter VI. mansus et mancipia circiter L. de manu nostra
successorumque nostrorum in beneficio reciperet, et post obitum suum si super uiueret uxor ipsius, eadem
bona dum uiueret, licet non in beneficio, integra tamen possideret et retineret. Post obitum uero ambo-
rum, si liberos non haberent, filii Godeste, sororis Popponis, Poppo et Euerhardus, eorumque posteritas.
1119. 449
qui et ipsi ministeriales ecclesie facti sunt, eadem omnia que dicta sunt iure beneficii possiderent. Quo-
niam autem nobis et ecclesie in hac re aliquid accessit, placuit nobis et his qui huic facto intererant, ut
annuatim de camera nostra ipsi Popponi predictisque heredibus ipsius dimidiam marcam daremus, quous-
que statutos reditus tantumdem soluentes eis assignaremus. Quod si meo tempore non contingeret, suc-
cessor noster predictam dimidiam marcam sicut premissum est eis persolueret in profesto sancti Martini,
uel reditus equipollentes sicut predictum est. Si uero successorum nostrorum aliquis iam dictam dimidiam
marcam uel redituros equiualentes dare recusaret, cetera etiam omnia in irritum reuocarentur, id est pre-
dicti homines in libertatem pristinam redirent, et que prius in beneficio tenuerant, iure predii libere dein-
ceps possiderent. Vt autem de pacti huius certitudine nemo in posterum dubitare ualeat, scriptum hoc
sigilli nostri impressione muniri fecimus. Testes qui huic uerbo intererant sunt hii. Canonici maioris eccle-
sie. Vffo prepositus. Godescalcus. Bernhardus prepositus. Altmannus magister. Reinherus. Volbertus. Bern-
herus. Meinricus. Laici. Amelungus. Conradus Stapel. Andreas. Thiemo. Bernhart de Hilse. Hugo de Hen-
zelde. Bertolt de Rilinkerkin. Volcwin et Albero frater eius. Liutolt de Vesthem. Conrat et Bertram frater
»jus. Heinric de Barchusen. Rothger. Herman. Helmwich frater eius. Heinricus. Hartman. Herman et Sue-
her frater eius. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^. C^. LXX». VIIII?.
CCCCVI.
Aus einem Obernkircbischen Kopiar des 16. Jahrhunderts, im Besits des Bibliothekars Mooyer zu Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Anno Dei gratia sancte Mindensis ecclesie Episcopus in per-
jetuum. Nouerit !) — — cupientes, que in eodem loco bene inchoauerat, auctoritate Dei omnipotentis
't nostra in perpetuum confirmamus, Statuentes ut ordo canonicus sub regula beati Augustini, qui illic
ioscitur institutus, a sororibus ibidem congregatis ad honorem Dei et pie genitricis eius inuiolabiliter con-
eruetur. Pietatis etiam eius propositum firmum esse desiderantes, eundem locum ut ante nos fecerat
iberum fore decernimus tanquam unam de preposituris in ecclesia Mindensi, ut nullus preter prepositum
iusdem loci siue in spiritualibus siue in temporalibus in eo exerceat dominium, ad Episcopum autem
eferat quod modum uel uires eius excedit. Obeunte uero preposito in alterius electione, qui idoneus ad
1 officium uideatur, salua Episcopi auctoritate et iusticia, liberam semper illic manentes facultatem ha-
‚eant. Quieti etiam fidelium prospicere uolentes, omnimodis prohibemus ne aliqua laicalis persona aduo-
atiam super bona et mancipia illius ecclesie unquam in beneficium accipiat, uel aliquid iurisdictionis seu
lacita locandi infra officinas claustro adiacentes, siue in aliquo locorum qui immunitati deputati sunt,
juicquid potestatis exercere presumat, ne persone diuinis obsequiis specialiter obnoxio eorum tumultibus
adebite fatigentur. Hec enim tali deuotionis intentione facimus, ut pia Dei genitrix mater misericordie ad
dium suum aduocata pro nobis esse dignetur. Considerata etiam tenuitate in stipendiis 2) — — adieci-
aus, uidelicet domum unam in Mileberch cum omnibus suis attinenciis et decimam in Velden a domino
'heoderico nobis resignatam, Sperantes * — — consolationis. Hec omnia denominata et bannum episco-
,alem eiusdem ecclesie, et ecclesiam in Velden, et capellam i Hursten, decimam in Alemultre, Hoburche-
iusen cum omnibus appendiciis a predicto antecessore meo oblatis, antiqua etiam dotalis aree bona, de-
imam in Nienstide, decimam in Hurst, curiam quoque in Velden cum omnibus bonis attinentibus, uideli-
et agris, cultis et incultis, siluis, pratis, pascuis, molendinis, aquis aquarumque decursibus et piscationi-
mus et omni utilitate inde proueniente, eodem iure quo illustrissimus princeps Heinricus Dux Bauarie et
iaxonie ante possessa obtulit, atque omnia bona tam oblatione fidelium pro liberis suis legitime nunc ab
3) Das bier weggelassene stimmt mi der Urk. v. 1176 würtlich überein. .?) 5) Auch hier sind die Formeln wie in den ent-
sprechenden Stellen der vor. Urk. wiederholt. '
450 1119 — 1180.
eis possessa, quam in posterum ab eis iuste possidenda, Decimas etiam noualium que uel ipsi elaborane-
rint uel infra parochie terminos elaborata fuerint, ubicumque ad manum nostram uacauerint, in perpetuum
eidem ecclesie *) — — firmamus $ — —. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M. C. LXXVIIIL I»
dictione XII. Huius rei testes sunt. Thietmarus maioris ecclesie prepositus. Gerhardus abbas de Lukken
Luittebertus abbas de Schinnen. Heinricus prepositus de Hamersleue. Reinwardus decanus. Reinardus pres
biter. Heithenricus diaconus. Folemarus diaconus. Conradus Lupus. Conradus de Schonenburg. Widikinnes
diaconus. Hermannus diaconus. Conradus diaconus. Thietmarus diaconus. Nithungus diaconus. Luidoldus sub-
diaconus. Liephardus subdiaconus. Hildeboldus subdiaconus. Liephardus subdiaconus, Odilricus subdiaconus.
CCCCVII.
Aus dem Liber privilegiorum ecclesise Coloniensis, mit Benutzung des aus d. Orig. berichtigten Abdruckes bei Lacombiet,
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis ?). Fridericus diuina fauente clementia Romanorum Imperator *)
augustus 5). Quoniam humana labilis est memoria et turbe rerum non sufficit, predecessorum etatis nostre
diuorum imperatorum et regum decreuit auctoritas literis annotare que fluentium temporum antiquitas 4
notitia hominum consueuit alienare. Proinde tam presentium quam futurorum imperii fidelium noverit un
uersitas, qualiter Heinricus quondam dux Bawarie et Westfalie, eo quod ecclesiarum Dei et nobilium m
perii libertatem, possessiones eorum occupaudo et iura ipsorum imminuendo grauiter oppresserit, ex in-
stanti principum querimonia et nobilium plurimorum, quia citatione uocatus maiestati nostre presentari con-
tempserit, et pro hac contumacia principum et sue conditionis Sueuorum proscriptionis nostre incideri
sentenüam. Deinde quoniam in ecclesias Dei et principum et nobilium iura et libertatem grassari non de-
stiterit, tam pro illorum iniuria quam pro multiplici contemptu nobis exhibito, ac praecipue pro euident
reatu maiestatis, sub feodali iure legitimo, trino edicto ad nostram citatus audientiam, eo quod se abser
tasset nec aliquem pro se misisset responsalem contumax iudicatus est, ac proinde tam ducatus Baware
quam Westfalie et Angarie, quam etiam uniuersa que ab imperio tenuerit beneficia per unanimem princ
pum sententiam in sollempni curia Wircibure celebrata ei abiudicata sunt nostroque iuri addita et pote-
stati ). Nos itaque, habita cum principibus deliberatione, communi ipsorum consilio 5), ducatum qui dic-
tur Westfalie et Angarie in duo diuisimus, et consideratione mentorum quibus dilectus princeps noster Phy-
lippus Coloniensis archiepiscopus ob honorem imperialis corone ©) promouendum et manutenendum, ne
rerum dispendie ?) nec persone formidaus pericula, gratie imperialis promeruerit priuilegium 8), unam par-
tem, eam uidelicet que in episcopatum Coloniensem et per totum Patherbrunnensem episcopatum exier
debatur 9), cum omni iure et iurisdictione !?), uidelicet !!) cum comitatibus, cum aduocatiis, cum conduct
bus, cum mansis, cum curübus, cum beneficiis, cum ministerialibus, cum mancipiis et cum omnibus &
eundem ducatum pertinentibus, - ecclesie Coloniensi legitime donauimus et de imperatoria liberalitate com
tulimus !2), et requisita a principibus sententia zn id fieri liceat !5), adiudicata '* et communi !5) pripe-
pum et totius curie assensu approbata, accedente quoque publico !9) consensu dilecti consanguinei nostri
ducis Bernhardi, cui reliquam partem ducatus concessimus, prememoratum archiepiscopum Phylippum
*) 5) Die Bannformel wie in der vor. Urk.
!) Im Liber privil. wird binzugesetzt: amen. ?) Lib, privil, schaltet hier ein: et semper. ?) Von bier an fehlt der pum
Text bis zu den Worten: Nos itaqüe etc. im Lib. privil., weil, wie der Schreiber desselben sagt, die Schrift in der erste
Hälfte der Original- Urkunde nicht mehr lesbar war. *) Mit den nächstfolgenden Worten: Nos itaque etc. beginnt de
Text im Lib. privil. 5) Lib. privil. schiebt ein: decretum est quod 9) Lib. privil. liest: sceptri. 7) dispendia ®) impe
riali promer. priuilegio; darauf eiae Lücke. ?) protendebatur !9) cum . . . iurisdict. fehlt; statt dessen: cum domui
et Jurisdictionibus, —!!) uidel, fehlt, 12) legitimo donationis titulo Imperat. liberal, contul, 13) liceret €) et iudici
15) comm. fehlt. 19) publice,
4180. _ 4514
portione illa ducatus sue collata ecclesie uexillo imperiali solempniter inuestiuimus. Hanc igitur legitimam
" nostre maiestatis donationem et inuestituram Coloniensi ecclesie et sepedicto principi nostro Phylippo ar-
- chiepiscopo omnibusque suis successoribus confirmamus 17), et in omne posteritatis euum eis !$) ratam per-
manere uolentes, ne quis eam !?) ausu temerario infringere ucl quomodolibet uiolare attemptauerit, impe-
! riali edicto inhibemus, et hanc nostram constitutionem presente priulegio aurea excellentie nostre bulla ?9)
' insignito corroboramus auctentice, testibus annotatis 2!) qui huic facto interfuerunt. Sunt autem hii. Arnol-
: dus Treuirensis archiepiscopus. Wiemannus 22) Magdeburgensis archiepiscopus. Cünradus ?*) Salisburgensis **)
4 archiepiscopus. Sifridus Bremensis electus. Cünradus Wormatiensis episcopus. Rüdulfus Leodiensis episcopus.
Bertrammus Metensis episcopus. Arnoldus Osnaburgensis episcopus. Cünradus abbas Fuldensis. Adolfus ab-
bas Hersfeldensis. Lotarius prepositus Bunnensis. Ludewicus palatinus 25) Saxonie et lantgrauius Thuringie.
Bernhardus dux Westfalie et Angarie. Godefridus dux Lotharingio 2%. Fridericus dux Sueuie. Otto ?") mar-
' chio de Brandenburc. Teodericus marchio de Lusiz 2%). Dedo ?*) comes de Groix. Sifridus comes de Orla-
munde. Rubertus comes de Nassawe 8°). Emicho 5!) comes de Liningen *?. Engelbertus comes de Monte.
Teodericus comes de Hostade ?5). Gerardus comes de Nürberc ?*). Henricus comes de Arnsberg. Hermannus
comes de Hafsburg 35). Henricus comes de Kuc 3%). Wernerus comes de Wittinchinstein 37). Widdikindus de
Waltecke. Fridericus de Anfurde. Hartmannus de Bütingin 55). Wernerus de Bonlande. Conradus pincerna.
Heinricus marscalcus de Bappinheim. Sibodo de Groix camerarius, et alii quam plures.
Signum domni Friderici Romanorum imperaloris inuictissimi. (L. M.) 99).
Ego Godefridus imperialis aule cancellarius uice Cristiani magunline sedis archiepiscopi ei Germanie
archicancellaris recognoui.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCLXXX. Indictione XIII. Regnante domno Friderico Ro-
manorum imperatore inuictissimo, anno regni eius XXIX. imperii uero XXVI. feliciter Amen, Datum in
solempni curia Gelenhusin *) in territorio Maguntino. Idibus Aprilis.
Die Original- Urkunde ist mit einer, an rothseidenen Schnuren angehängten, goldenen Bulle versehen.
CCCCVIII.
Aus dem ältesten Corvey'schen Copialbuche.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Philippus diuina fauente clementia Sancte Coloniensis eccle-
sie archiepiscopus, Vniuersis Christi fidelibus tam futuris quam presentibus in perpetuum. Quoniam ex
werra Saxonica quam nos pro multa necessitate Coloniensis ecclesie contra seuiciam domini Heinrici de
Bruniswich aggressi sumus, ecclesia Corbeiensis ab exercitu nostro multa in stipendiis fratrum incommoda
et non modicam rerum suarum pertulit deuastationem, placuit nobis et salutare uisum est, aliquam eidem
ecclesie dampnorum suorum conferre restaurationem. Nouerit itaque uniuersitas Christi fidelium tam futu-
rorum quam presentium, quod prefate ecclesie fratribus theloneum Nussiense in perpetuum condonauimus,
ita ut ipsi annuatim in uino suo deducendo immunes sint ab hoc theloneo. Cum ergo uita hominum bre-
uis, memoria labilis sit, Ne quis tam pium et rationabile factum demoliri possit in posterum, presentem
inde paginam conscribi et sigilli nostri impressione communiri iussimus, et sub horrendi anathematis inter-
17) confirmantes 15) eosdem; rat. fehlt. 19) quisquam — 9") nostre excell. bulla ?!) aduocatis *?) Wygnandus ?*) Horman-
nus **) Salzeburgensis *5) palantinus 2) Lotboringie 37) Vdo — ?5) Swynits ?*) Dodo 2°) Nassouwe 3!) Hencho
9*) Bayngen 55) Hoystaden ®*) Norbergh 55) Diese beiden im Lib. privil. angegebenen Namen fehlen in dem Abdrucke
e) Ge lnbusa 39 Für Kuc im Lib. privil, eine Lücke, 97) Wytenhorst 39) Bittingen — 95) Die Monogrammformel fehlt.
lenhusen.
459 1,1180.
minatione districte precipientes, ne aliquis hoc apud nos pie deuotionis intuitu actum in irritum reducat,
uel huius rei uiolator existat. Testes huius rei sunt. Arnoldus Treuirensis archiepiscopus. Adelogus Hilden-
semensis episcopus. Sifridus Paderburnensis episcopus. Herimannus Monasteriensis episcopus. Arnoldus Osns-
burgensis episcopus. Anno Mindensis episcopus. Lotharius Bunnensis prepositus. Vlricus Ressensis prepositus
Bernhardus Susaciensis prepositus. Theodericus comes de Hostadin. Otto frater eius. Herimannus comes de
Rauensberg. Albertus comes de Euerstein. Widikindus de Waltekke. Fratres de Halremunt, Ludolfus et Wil
brandus. Fratres de Dasle, Ludolfus et Adolfus. Heinricus de Lippia. Conradus de Sconinberg. Reinerus de
Froizprecht. Heinricus de Fore. Rodolfus de Steinuorde. Fratres de Voldesteine, Heinricus et Gerardus. Ge-
descaleus de Patberg. Hermannus scultetus Susaciensis. Gozwinus de Altra. et alii quam plures. Acta sun
hec dominice incarnationis anno M.C.LXXX. Indictione . . Regnante Fritherico gloriosissimo Bomanorua
Imperatore Augusto. Data in expeditione Saxonica prope Bruniswich, Ill. Idus Augusti.
CCCCIX.
Aus dem Fürstl. Salm - Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secun-
dus, considerans, quia legis lator etiam cum scelerario populo interire non renuit, et uas electionis pro
fratribus a Christo anathema fieri optauit, quid subditis nostris officii nostri ratione debeamus, Sollicitus
agnoui. Debite ergo paternitatis affectu religiosarum uirginum in Asbeke indempnitati prouidere cupientes,
notum facimus uniuersis, quod quedam nobilis matrona Gerbergis nomine, sciens quod contra peccatorum
uulnera efficax est elemosinarum medicina, curiam suam et fratris sui Amelongi in Darenuelde sibi totam
comparauit, et comparatum cum reliquo predio suo in Heuuene et Tungerlon sito, duobus fratribus et he-
redibus suis, predicto -uidelicet Amelongo et Heinrico, tactis sacrosanctis reliquiis sub iuris iurandi sacra-
mento irretractabilem assensum uoluntarie prestantibus, sub banno regio coram comite Bernhardo Dulma-
niensi in loco Daruelde, adhibita manu fratris sui Heinrici, quem mundiburdum elegit, Deo et ecclese
nostre ad usum conuentus in Asbecke in manus legati nostri Bernhardi ecclesie nostre decani, et tam prio-
ris in Asbecke quam sui ea uice aduocati Alhardi de Hethene, omni ordine iudiciario pro anime sue ac
parentum suorum salute pia deuotione obtulit Cuius rei testes qui aderant sunt hii. Clerici. Bernhardos
Monasteriensis decanus. Uuereboldus Uarlarensis prepositus. Nobiles. Bernhardus et Wicboldus de Horstmare.
Godefridus et Israel de Gemene. Robertus de Kurbeke. Ministeriales. Lutbertu$ de Beueren. Godefridus de
Sconenbeke. Lubertus de Asbeke. Brunstenus. Lutbertus. Rotgerus de Billerbeke. Liberi. Walthardus. Lam-
bertus. Rathardus. Werenbertus. Bernoldus. Rotgerus. Rodolfus. Alhardus.
Preterea memoratus Amelongus hanc sororis sue oblationem Weteringe in comitiam in qua Heuuene
continetur ueniens, a Luberto de Asbeke tunc comite, Alardo de Thriuorde nobili uiro, et ministerialibus
Brunsteno de Billerbeke, Rodolfo de Scopenge, Remberto de Stocheim, Liberis quoque Gerhardo de Burg-
horst, Eluerico de Methelen et aliis multis presentibus et attestantibus, regali iterum banno confirmatam,
propria manu stabiliuit. Monasterio itaque sancte Margarete in Asbeke possessiones tam inuiolabiliter sibi
collatas pontificali auctoritate confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus. Si quis autem buit
nostre confirmationis pagine ausu temerario contraire presumpserit, indignationem Dei omnipotentis, e
nostri anathematis se certissime nquerit incurrisse periculum. Acta sunt hec anno dominice incarnatious
M9. C», LXXX*. Indictione XIII. presidente Romane sedi papa Alexandro lllo, regnante Romanorum imper
tore Friderico. |
- Das in rothem Wachs abgedruckte und mit Pergamentstreifen an die Charte festgeheftete Siegel ist das bei 1184 be
schriebene,
1180. ' 453
CCCCX.
Aus cinem Obernkircher Kopiar des 16. Jahrhunderts, im Besitz des Bibliothekars Mooyer in Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis patris et filii et spiritus sancti. Ego Theodericus Dei gratia
comes de Wirbene cupiens saluti anime mee in aliquo saltem prouidere, deputaui ecclesie que uocatur
Onerenkercken in honorem beate Marie dedicate bona quedam eidem ecclesie contermina unde sustenten-
ar fideles Christi in eodem loco ipsi die ac nocte iugiter in diuino famulantes obsequio. Notum igitur sit
xinnibus Christi fidelibus tam hiis qui in presenti sunt quam eis qui post futuri erunt, Quod castrum quod-
lam Buceburg nomine eidem ecclesie proximum cum agris adiacentibus et areis in uilla Ouerenkercken
td eadem bona pertinentibus et molendinum in pede collis Buceburg et capellam in prenominato castro
‚um bonis et mancipiis eidem attinentibus libera donatione contuli, legitimis heredibus meis consentienti-
zus, Ita ut eadem ecclesia predictam capellam cum omni utilitate quam dinoscitur habere et cum uniuer-
is que ad utilitatem aliquam ex hiis in posterum prouenire poterunt possideat, quatenus dominus Deus,
'um dominica messis metenda aduenerit, me peccatorem cum mea progenie centenos manipulos ex hiis
onis colligere dignum habeat. Vt autem hoc factum ratum sit et a Bliis in filios stabile et inconuulsum
'ermaneat, omni contradictore penitus amoto, per impressionem sigili mei communitum et confirmatum
'sse statui, scientibus et astantibus presentibus testimonialibus personis, Quorum nomina sunt hec. Siffri-
lus Bremensis electus. Reinhardus notarius comitis. Hinricus prepositus de Hamersleue. Meinherus Burg-
rauius de Wirbene. Henricus de Cotene. Thetwardus aduocatus Bremensis. Christianus Stumpe et filius
ratris sui Theodericus. Bruno de Asle. Siffridus de Oldesleue. Anno incarnationis dominice Millesimo Cen-
esimo LXXX. Indictione XIII. Acta sunt hec in castro Wirbene.
CCCCXI. | e
Aus der Capaun'schen Sammlung zu Bückeburg mitgetheilt durch den Bibliothekar Mooyer zu Minden.
Theodericus Dei gracia Comes de Wirben. H. Priorisse de Ouerenkerken ac toti eiusdem ecclesie
apitulo cum dilectione obsequium. Nouerit itaque dilectio uestra donationem, quam pro remedio anime
ostre, uidelicet castrum in Buckeburg cum agris et areis adiacentibus, et domum in Rosen cum omni
tilitate contradidimus, nos ratam habere. Et ne quis donationem hanc ausu temerario uiolare presumat,
um prepositus uester ad nos redierit, cum assensu heredum nostrorum et priuilegio et omnibus modis
uibus uobis ac nobis expedit libenter confirmabimus.
CCCCXII.
Aus einem Obernbkirchischen Kopiar des 16. Jahrhunderts, im Besitz des Bibliothekars Mooyer zu Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis: Ego Anno Dei gratia sancte Mindensis ecclesie Episcopus.
votum esse uolumus tam presentibus quam futuris, Qualiter Comes Theodericus de Wirbene Castrum et
zapellam in Bukeburgk cum attinentibus uidelicet agris adiacentibus ct areis in uilla Ouerenkerken et Vor-
verco in Rosen et molendino in pede prefate urbis cum astipulatione suorum heredum beate Marie in Oue-
'enkerken pro sue remedio anime contradidit et priuilegio confirmauit. Hermannus itaque de: Arnheim idem
»redium, quo ipse inbeneficiatus erat, nobis et ecclesie in Ouerenkerken, uua cum uxore Demud et filio
iuo Gothefrido libere resignauit, et ob maiorem huius rei securitatem, uillicationem in Selessen cum ap-
yendiciis, quam de manu nostra in beneficio tenuit, communicato amicorum consilio utrimque cum uxore
:t filio nobis eotenus resignando impignorauit, quatenus memoratum castri predium cum uxore et filio
Cod. dipl. bist, Westfal. II. 20
15& 1180.
comiti Theoderico resignet, Quod si quo modo impeditum fuerit, LXX. marcas quas pro memorato recepto
predio incunctanter nobis et ecclesie in Ouerenkerken restituat. Verumtamen ne ecclesia in Ouerenkerkea
aliquo modo defraudetur, seu nostra quod absit exactione detrimentum patiatur, nostram in Holthusen ui-
licationem, respectu uillicationis in Selessen, quam ad nostrum usum admodum recepimus, cum omnibu
attinentiis ea pactione impignoramus, donec ad effectum Hermannus deducat inceptum, uel impedimento
quod absit aliquo succrescente, Nos siue nostri successores prememorate ecclesie LXX. marcas integraliter
persoluamus. Vt autem supradicta nullo terminante rata atque inconuulsa permaneant, auctoritate domin
Dei et Sauctorum apostolorum Petri et Pauli et nostra sub anathemate corroboramus, et ne quandoque
subintret aliunde fallacia, impressione nostri sigilli communimus. Huius rei testes sunt. Reinwardus maiors
ecclesie Decanus. Burchardus de Wildesheim prepositus. Heinricus in Ouerenkerken prepositus. Conradw
Lupus. Reinboldus canonicus. Theodericus sancti Martini canonicus. Reinwardus sacerdos. Laici. Witthekin-
nus aduocatus. Florentius frater eius. Theodericus de Richelen. Ludegerus de Slon. Volquinus Schrecli.
Adolphus de Eickdorpe. Theodericus de Werdere. Thiethardus. Wicgartus. Helmbertus camerarius. Conra
dus de Hamelspring. Alexander de Luttbeke. Meinfridus frater eius. Zefridus de Aldendorp. Ratho de Bat-
torp. Bruno de Spenhoue. Odalricus anser. Meinhardus de Strumb. Herwicus de Hukesow. Franco de
Acheim. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9. C». LXXX?. Indictione XIII. in ciuitate Minda felici
ter Amen.
CCCCXIII.
Aus dem Archive zu Osnabrück.
In nomine Domini. Ego Symon Dei gratia comes Thekenbr. vna cum matre mea Eileka et puer:
meis Johanne et Helwiga, sciente et consentiente conjuge mea Oda. Notum esse uolumus tam posters
quam modernis, quia nos de salute animarum nostrarum cogitantes, domum quandam proprietatis nostre
in Damme sitam, cum omnibus sibi attinentibus, scilicet mancipiis et omnibus commodis que inde proue-
nire poterunt, cenobio beate Gertrudis in monte libera donatione contulimus, vt a beata congregatione
ibidem Christo famulante perpetua memoria nostrum et propinquorum nostrorum in orationibus et deuo-
tionibus agatur. Mancipiorum autem eiusdem domus nomina sunt hec. Hameko et uxor eius Gertrudis, e
filii eorum Eggehardus et Eluericus, et filia Cristina. Eodem tempore propinquus noster dominus Otto Bre-
mensis prepositus defunctus est, pro cuius anima annuam pensionem cuiusdam domus in Pethe, que vulg
Malscolt dicitur, que nostri iuris erat, prefato cenobio obtulimus, propiciationem pro peccatis ipsius A
corroborandam autem hanc libere traditionis nostre paginam, dominum nostrum Arnoldum Osnab. episco
pum asciuimus, quo presente et auctoritatem suam ei impertiente, robur firmitatis rei geste ordinatio sor-
tita ost. Namque idem episcopus nostro rogatu hoc cyrographum suo Sigillo pariter cum nostro insigniuil.
et ne quis in posterum temerario ausu hoc infringere attemptet, excommunicationis sententiam in presum-
ptorem promulgauit. Ad maiorem etiam rei firmitatem testes in quorum presentia hec acta sunt subscripti
notantur Clerici. Lantfridus maior prepositus. Joseph maior decanus. Gerfridus scolasticus. Drogo. Adam.
Canonici. Arnoldus beati Johannis prepositus. Rothgerus scolastieus. Layci. Nycholaus de Mensenbr. Halt-
bartur. Franco de Ludewest. Heinricus frater eius. Gislebertus de Thorne. Wilbrandus dapifer. et alii quam-
plures. Data Osenbr. anno dominice incarnationis M9. C9. LXXX». Indictione XIII». In Dei nomine feliciter.
AmeN.
Zwei Siegel sind mit Pergamentstreifen angchängt. Das erste ist kreisformig und sehr abgerieben, jedoch das Bild des
sitzenden Bischofs noch kenntlich. Das zweite, das älteste bekannte Siegel eines Grafen von TTekeneburg, ist ebe-
falls kreisfórmig, mit dem bischöflichen beinsbe von gleicher Grüsse, und zeigt eine Burg mit drei Thürmen, si :
' der Umschrift: Sigillum Comitis de Tekeneburg.
n)
nn
a!
ri
4180 — 1181. 155
CCCCXIV.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gelrden.
Notum sit omnibus fidelibus, quod diu habita discordia inter familiam Engerensis ecclesie et domi-
num Wernherum pro silua que est Regenstenehusen, tandem consilio quorundam sapientum virorum pa-
cata sunt et composita hac videlicet conditione, ut a silvula que hessow nominatur curia fratrum seque-
Straretur et sibi in proprictatem traderetur, ita tamen ut in ea eandem utilitatem in pascuis bovum ha-
beat mansus fratrum qui inter iacet, qui mansus duabus curiis in Rengestenehusan et Bernnighusan perti-
nentes concessa est. Hec autem fuit condicio et confirmatio pacis et concordie, quod due partes supra
memorate silve duabus curiis suis pertineant, et tercia pars curie fratrum stabiliter et sine omni contradi-
ctione in lignis, in pascuis et in omnibus utilitatibus remaneat. Bo vero anno quo porci glandibus impin-
guantur terciam porcorum partem, sive in curia fratrum nutriti sunt, sive non, villicus fratrum in eandem
silvam mittat. Et communi consilio singulis annis fructifere arbores de istis tribus curiis equali jure succi-
dentur. Hujus concordie et conventionis testes sunt Engarenses canonici. decanus Hucbertus, Theodericus
custos, Heinricus scholasticus, Bernardus cellerarius, Wulfhardus, Lambertus, Meinricus, Heinricus, et alii,
Laici Bernhardus ejusdem ecclesie advocatus, dominus Adolfus, Alveric, Volcmer, Reginbodo, Wernherus,
Widukinnus. Ministeriales: Heio, Adolfus, Fretheric, Meinric, Eppo, Heriman, Reinbrat, Rotholf, Richbrath,
Godescalc, Rotholf, Hildegar, et alii plures. Hec infringere quicunque conaverit a Deo sit alienus et a
sancto Petro et ab omnibus sancts sit excommunicatus, et anima ejus in potestate diaboli, nisi forte cito
resipiscat, maneat imperpetuum.
CCCCXV.
Aus dem Archive zu Kappenherg.
Lucius episcopus seruus seruorum Dei, Dilectis filis HERMANNO preposito Capenbergensis ecclesie,
eiusque fratribus tam presentibus quam futuris regularem uitam professis IN PERPETUUM. || Religiosam ui-
tam eligentibus apostolicum conuenit adesse presidium, ne forte cuiuslibet temeritatis incursus, aut eos a
proposito reuocet, aut robur, quod absit, sacre religionis infringat. Eapropter, dilecti in Domino filii, ue-
stris iustis postulationibus clementer annuimus, et prefatam ecclesiam beate Marie sanctique Johannis euan-
geliste Capenbergensem, in qua diuino estis obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione susci-
pimus, et presentis scripti priuilegio communimus. In primis siquidem statuentes, ut ordo canonicus, qui
secundum Deum et beati Augustini regulam, atque institutionem Premonstratensium fratrum in eadem eccle-
sia institutus esse dinoscitur, perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Preterea quascumque
possessiones, quecumque bona eadem ecclesia inpresentiarum iuste et canonice possidet, aut in futurum
concessione pontificum, largitione regum uel principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis prestante
Domino poterit adipisci, firma uobis uestrisque successoribus et illibata permaneant. Ad hec autem ob
decorém domus Domini districtius inhibemus, ut nullam umquam feminam recipiatis amodo in sororem,
sed illis que supersunt ex hac uita migrantibus. ecclesia uestra, sicut a nobis noscitur institutum, a tanto
remaneat onere absoluta. Si uero prelatus earum, ampliande religionis intuitu, ad alium religiosum locum
eas transferre uoluerit, contradictione alicuius nequaquam obstante, de indulgentia nostra liberam trans-
ferendi habeat facultatem. Precipimus etiam, ut ecclesia sororum in Wisela, a fundatoribus ecclesie Ca-
penbergensis coustructa, sub obedientia Capenbergensis prepositi perpetuo maneat, et ad ordinationem
eius tam iu temporalibus quam in spiritualibus inconcusse pertineat, sicut. usque ad hec tempora noscitur
obseruatum. Statuimus quoque, ut quicumque in ecclesia uestra fuerit hospitio caritatiue susceptus, his
contentus sit, que fratrum ei caritas duxerit ministranda, nec alia requirere aliqua cupiditate attentet, qui-.
20 *
1181. 457
pace et protectione gaudere uolumus, Ne quis autem in uilla uiolentiam aut dominium preter prepositum
exerceat Imperiali auctoritate prohibemus. Et ut hec omuia rata et inconuulsa permaneant, literas nostras
auctoritatis nostre sigillo communitas ei tradidimus. Huius rei testes sunt Philippus Coloniensis, Wichman-
nus Magdeburgensis, Siffridus Bremensis Archiepiscopi, Hermannus Monasteriensis, Anno Mindensis, Arnol-
dus Osnabrugensis, Tammo Verdensis Episcopi, Dux Bernhardus, Otto Marchio Brandenburgensis, Comes
Hermannus de Rauensberg, Comes Adolphus de Schowenburg, Widekindus aduocatus Mindensis. Datum
Erffurdie anno dominice incarnationis M9. C^. LXXXI?. Indictione XV. II. Kal. Decembris, anno regni domni
Imperatoris XXX°. Imperii uero XXVIII?. feliciter Amen.
CCCCXVII.
Aus dem Kopialbuche des alten Domcs zu Münster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus
secundus. Scientes quoniam horrendum est incidere in manus filii hominis, cui omne iudicium dedit pater,
cuius desiderabilis et amplectenda bonitas sicut nullum bonum preterit irremuneratum, ita eiusdem formi-
dabilis et tremenda equitas nullum malum dissimulat impunitum, cet ex eius respectu nulla meritorum no-
strorum estimantes suffragia, summopere necessarium duximus eorum nobis patrocinia conciliare, quorum
felix anchora in tuto beate securitatis litore est constituta. Inter quos, ymmo supra quos gloriosam et ex-
cellentiori gratia plenam virginem matrem videlicet redemptoris et iudicis honorare pro modulo nostro cu-
pientes, ex consilio quorundam fidelium nostrorum, quos eiusdem deuotionis spiritus afflauerat, ordinando
statuimus, ut ad altare quod in ecclesia sancti Pauli beato Seruacio est attitulatum, singulis diebus in ve-
neratione prememorate celorum imperatricis missa rationabiliter celebretur. Vt autem, is qui huius cotüi-
diani ministerii minister statuetur, sua etiam gaudeat consolatione, quatuor solidos decime et minutam
decimam que dicitur affost de curti Theoderici in Saltesberge exsoluendos, et unum solidum et decimam
affoster de manso Gerhardi de Benetlage in eadem parochia sito persoluendum, quos videlicet quinque
solidos et decimam eis annumeratam quidam ministerialis noster nomine Gerlagus in beneficio a nobis
tenuerat et resignauit, Insuper de curia Marcolueswich iuxta Cusuelde sita, quam idem Gerlagus nobis
resignauit, duos malcios siliginis et duos solidos et cetera, et domum que dicitur domus Menzonis in ipsa
ciuitate !) sitam, et redditus de domo Gummordichdorpe in parochia Greuen, qui redditus sunt tres solidi,
octo modii siliginis et linum. Ex hiis sacerdos singulis noctibus altari beati Pauli lumen prouidebit, Simi-
liter in parochia Lare tres solidos, unum de domo Alberti, alium de domo Bertoldi, tercium de domo
Winemari in veteri urbe ?) sita, et nouem denarios in parochia Aldenberge, et quatuor denarios de manso
sito apud curiam Lintlo, de quo etiam manso beato Ludgero duodecim denarii soluuntur. Hanc decimam
Heinricus de Epene nobis resignauit. Preterea sex malcios siliginis de curti Aluerici que in parochia de
Buren in uilla Maringen sita est, a Conrado Stromberge nobis resignatos, Dco et eius gloriose genitrici
optulimus et ad usum sacerdotis predicto altari ministrantis destinauimus, adiuncto ut beneficium altaris de
manu illius ecclesie prepositi accipiat, et legitimus in choro vicarius existat et organa procuret, memoriam
quoque nfstri et Franconis eiusdem ecclesie prepositi, qui prefatas decimas a pristinis redemit possessori-
4
1) Nehmlich in Münster, nicht aber, wie Niesert M. U. S. II. S. 244. meint, in Coesfeld, daher auch alle, auf diese Annahme
a. a. O. gegründete Folgerungen von selbst wegfallen.
7) Die Bauerschaft Altenburg im Kirchspiel Laar, nicht aber, wie Wilkens Gesch. d. Stadt Münster S. 15. ganz irrig und
ohne Grund meint, die Lamberti-Laischaft in Münster, die, nach seiner Meinung, die Altstadt geheissen haben soll.
Letzteres ist ganz unerweislich und falsch, da urbs, in Beziehung auf die Stadt Münster gehraucht, immer die Dom-
Immunität (die alte Burg Mimigardevord) bedeutet. An der gegenwärtigen Stelle aber ist von Münster gar nicht die Rede.
458 4181.
bus, fideliter peragat. Attinent etiam prememorato altari tres domuncule, quarum una in parochia sancii
Egidü, due iuxta curiam episcopalem site sunt, sub eodem iure constitute. Acta sunt hec anno dominice
incarnationis M^. CP. LXXXI*. Indictione quintadecima, presidente Romane sedi uniuersali pp. Alexandro 1ll*
Regnante Frederico Romanorum imperatore gloriosissimo. Cuius rei testes sunt. Clerici. Bernhardus maior
prepositus. Bernhardus decanus. Henricus de Sepperothe. Franco vicedominus. Herimannus de Lage. Alber-
tus magister. Tidmarus. Lavci. Lubbertus de Beueren. Johaunes de Linge. Bernardus Werenzo. Godefridus
camerarius. Hartmudus de Telget. Swederus de Alen. Johannes Chalf et frater suus Arnoldus.
CCCCXVIII.
Aus dem Fürstl, Salm- Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Cure pastoralis oculus non ualet contemplationis acie Deum uidere, si subditorum necessitates compassio-
nis intuitu neglexerit diligenter inspicere. Ratione ergo crediti nobis a Deo regiminis dictante, quos sub
paterne sollicitudinis nostre rigore artiori disciplina in monasteriis exerceri uolumus, materne etiam conso-
lationis uberibus misericordius fouere dignum reputauimus. Vnde curtim quandam Elshoue nuncupatam,
a quodam ministeriali nostro Godescalco nomine, qui eadem curti ab ecclesia nostra imbeneficiatus extie-
rat, legitimis heredibus uidelicet duobus fratribus suis consentientibus et manus cum ipso porrigentibus,
nobis pro centum quadraginta quinque marcis, quas a monasterio Langenhorst accepit, libere resignatam,
Deo et beato Johanni Baptiste in Langenhorst, ad usum Christi pauperum inibi religiose Conuersantium,
liberaliter contulimus, ab illo qui in die plene lune de longinqua regione reuertetur, mercedem in spe pre
deuotionis expectantes. Ne autem membri solatium capiti fieret offendiculum, et filialis ecclesie commo-
dum matri redderetur dampnosum, nostra et aliorum ecclesie nostre fidelium prouisum est diligentia, quod
in recompensationem memorate curtis, predictus Godescalcus, fratribus suis quantum oportuit cooperanti-
hus, duos mansos patrimonii sui, quorum alter in uilla que Hattalara dicitur, alter in Samaran situs est
et quinquagiuta marcas argenti ad comparandum aliud aliquod predium ecclesie nostre donauit, et dona.
tos mansos a nobis in beneficio recepit. Huius igitur tam ordinate dispensationis factum, presentis pagine
instrumento omnium Christi fidelium noticie intimatum, et tam anathematis quam sigilli nostri auctoritate
roboratum, gratie successorum nostrorum caritatiue commendamus, quatinus opus misericordie corum de-
fendatur patrocinio, et diuine retributionis nobiscum perfrui mereantur premio. Acta sunt hec anno domi
nice incarnationis M^. Co. LXXX°1°. indictione XIUIs. presidenti Romane sedi uenerabili domino Lucio papa
tercio, regnante Frederico Romanorum imperatore augusto, presentibus et collaudantibus honestis et lau-
dabilibus personis, quarum nomina in subscripto continentur. Bernhardus maior prepositus. Bernardus maior
decanus. Franco uicedominus. Albertus canonicus. Otto comes de Bencthem *). Herimannus comes de Ra-
uensberge. Rudolfus de Stenvorthe. Widekindus de Rethe. Godescaleus de Elen, et Philippus frater suus.
Godescalcus de Saprothe. Rüdolfus de Senderen. Lubbertus et Ludolfus de Beverne. Rüdolfus de Mein-
houle. Franco de Tunen. Bernardus de Pikenbrüke Gerlagus Thickebir. Waltherus de Ludinchusen. Cesa-
rius de Darvelde. Bernardus Werenzo, et alii quamplures.
Das Siegel, mit rothen und gelbea Füden angehängt, scheint mit dem, unten bci einer Urkunde von 4184 beschricbe-
nen übereinzukommen, ist aber sehr beschädigt.
*) Zwischen diesem und dem folgenden Namen ist absichtlich eine Lücke gelassen.
1181. 159
CCCCXIX *).
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis: Ego Anno Dei gratia Mindensis ecclesie Episcopus. Pietatis
studium esse dinoscitur. dispersa congregare (et congregata) diligentissime conseruare. Proinde notum fa-
cimus tam futuris quam (presentibus, Qualiter episcopus) beate memorie Werherus bannum episcopalem
in Ouereuk. et in capellis ;Veldent et Hursten) beate Marie ibidem non solum contradidit, sed in aliis ca-
pellis ad ,predietam ecclesiam ex) antiquitate pertinentibus fideliter se daturum promisit. Nos itaque (prc-
decessoris nostri) uestigia in tam bono proposito immitantes, defuncto Roberto (maioris ecclesie) canonico,
curam pastoralem quam de manu nostra in capellis tenuit (quarum nomina) hec sunt. Lerbike. Tancardis-
sent. Pettessen. Bremen. (Geteneburch. Mein)husen. Merbike. Sulbike. Broken. beate Marie in Ouerenk.. (cum
omni utilitate inde proueniente, pro salute nostra condonamus, ct hoc modo filias a matre sua diu) elon-
gatas reuocando coadunamus. Hoc {ergo factum ut ratum et inconuulsum omni euo) permaneat, auctori-
tate domini Dei et beatorum apostolorum Petri et Pauli et banno nostro (cum im)pressione sigilli nostri
corroboramus et firmissime cominunimus. Huius rei testes sunt |
Ileinricus in OuerenK. prepositus. Heinricus Hamerl’a ecclesie canonicus. Reinboldus (maioris) ecclesie
canonicus. Eilhardus in Bructorpe sacerdos. Liudolfus in Brema sacerdos. Willerus Scolasticus. Meinuuercus
capellanus episcopi et notarius. Laici nobiles. Heremannus de Arnhem. Ludingerus de (Slon). Wolcwinus
de Redesen. Ministeriales ecclesie. Hartbertus de Mandeslà. Meinfridus de Libike. H(arth)mannus Colhase.
Hogerus de Herssevorde. Preterea Helenbertus camerarius. Ludolfus de Hille. Ludolfus de Bikethorpe.
Acta sunt hec anno Domini M. C. LXXXI. Indictione XIllla.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen.
CCCCXxX.
Aus einem Obernkirchischen Kopiar des 16. Jahrhunderts, im Besitz des Bibliothekars Mooyer zu Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Anno Dei gratia Mindensis episcopus ac beati Petri apostoli
minister indignus. Quandoquidem percurrentium uolubilitas temporum ea que mortalium actitantur studüs
obliuionis profunda caligine consueuit obuoluere, Opere precium duximus ea que nostri presulatus tempore
Deo famulantium commodis profutura ipso auctore statuimus, scripture tenacitati commendari, ut per hanc
apud posteros malignantium improbitau lideles Christi pertarbandi penitus amputetur occasio. Huius rei
gratia presentibus et successuris pagine presentis indicio innotescere cupimus, Qualiter Reuerendus prede-
cessor noster felicissime recordationis Wernherus Episcopus matricem ecclesiam in Ouerenkircken cum dua-
bus capellis Velden et Hursten cum Banno et omni ecclesiastica Jurisdictione, resignante Roperto, qui hanc
in beneficio habuerat, beate Dei genitrici et gloriose uirgini Marie in opus congregationis ibidem ipsi deser-
uientis pia deuotione offerens contradidit, Super addita certissima sponsione, quod si prenotatum Roper-
tum, qui super reliquas eiusdem parochie capellas bannum habebat, rebus humanis excedere contingeret,
cum omni integritate eiusdem ecclesie in Ouerenkerken ac Deo inibi famulantibus assignaret. Vencrabili
igitur predecessore nostro uiam uniuerse carnis ingresso, Ipsoque Roperto nostri pontificatus diebus huma-
nitatis debitum exoluonte, Nos qui deuotissimam predecessoris nostri sponsionem adimplere tenebamur,
Ipsius pie liberalitati nullatenus contraire uoluimus, quin potius ipsarum capellarum bannum, quarum hec
*) Die Lücken des sehr beschädigten Originals sind aus dem üfter erwähnten Oberbkircher Kopisibf®he ergänzt und in
Klammern eingeschlossen.
460. 4181.
sunt nomina. Lerbike. Tancardesheim. Petisse. Bremen. Meinhusen. Geteneburch. Sulbike. Broke. Merbi.e.
cum omni sui Juris integritate, Intemerate uirgini atque ecclesie in Ouerenkirken pro anime nostre prede-
cessorum ac successorum nostrorum remedio perpetuo habendum donantes confirmauimus. Vt autem huius
nostre donationis ac confirmationis statutum futuris temporibus inconuulsum atque inuiolabile obseruetur,
auctoritate Dei omnipotentis, sub banno sacratissimorum apostolorum Petri et Pauli et totius catholice ec-
clesie ac nostro firmissime sancimus et in omnia secula ratum permanere decernimus Amen. Quod wt
uerius credatur et ab omnibus reuerentissime teneatur, presentem paginam super hoc conscriptam sigilli
nostri impressione iussimus insigniri. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M%.CP.LXXXIP. Indictione
XIII. publice in Minda. Huius rei testes sunt. Thetmarus prepositus. Remwardus decanus. Volmarus. Con
radus Lupus. Widikinnus. Conradus de Schowenburg. Hermannus scholasticus. Thetmarus. Ludolfus. Nithun-
gus. Hildeboldus. Leifhardus Caluus. Leifhardus de Blanckena. Harthwicus. Theodericus. Reimboldus. Nobi-
les. Widikinnus aduocatus. Hermannus de Arnheim. Godescalcus marescalcus. Volewinus de Redesse. Ludi-
gerus de Slon. Ministeriales. Thethardus Wicgraue. Hartbertus de Mandeslo. Alexander de Luttbike. Heln-
bertus camerarius. Brun de Spenthoue. Reinboldus Longus. Meinfridus de Barghusen. Rade de Bastorpe.
Herman Zabell. Olrick de Blitingehusen. Wlfframus.
" CCCCXXI.
Aus der Capaun'schen Sammlung etc.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Otto, Marchio de Brandenburch. Si .ampliandis diuinis
cultibus alimoniisue in Christo Deo famulantibus largius impendendis consensum bone uoluntatis apponimus,
profectuosum cerüssime credimus. Notum igitur esse cupimus omnibus Christi et ecclesie filiis presentibus
et futuris, quod dilectus frater Theodericus comes de Werbene capellam in Buckeburch cum suis attinen-
ciis, nominatim domum in Rosen et curiam in qua castrum fuit, cum agris adiacentibus, cultis et incultis
aquis aquarumque decursibus, piscalionibus, molendinis, protis, pascuis, siluis, uiis et inuiis, cum omni
utilitate inde proueniente, ad dilatandum omnipotentis Dei honorem et pro anime sue salute totiusque
nostre generationis, ecclesie beate Marie in Ouerenkerken cum nostri consensus collaudatione contradidit,
et nos piam eius actionem nostri assensus attestatione fidelissime corroburamus. Vnde ut hec eius traditio
et nostre collaudationis attestatio inconuulsa et rata permaneat, presentem cartam conscribi iussimus et
sigilli nostri impressione communimus. Anno dominice incarnationis M. C. LXXXL Indictione All. Sifridus
Burchgrauius de Arneburch. Conradus de Witin. Wernherus de Cludene. Fridericus de Osterwalde. Ger-
hardus Valca. Fridericus aduocatus de Saltwidele. Bruno de Gersleue. Conradus de Veltberc. Godescalcus
de Redese. Cono camerarius de Arnneburch. Wernherus de Gardeleue. Rothengerus et Wernherus.
CCCCXXII.
Aus der Capaun'schen Sammlung etc.
Sifridus Dei gracia Bremensis Ecclesie Electus. Fidelium uniuersitati. Innotescere facio omnibus no-
stris contemporaneis et a generacione ad generacionem successuris, .dilectum fratrem meum Comitem Teo-
dericum de Wirbene quoddam predium in Bukeburch cuin uniuersa rerum adpertinencia beate Marie in
Ouerenkerken contulisse. Hoc autem factum consensus meus approbauit. Inde est quod eandem donato-
nem auctoritate presentis scripti et sigilli mei coadfirmaui testimonio.
er 4484, i! 461
CCCCXXIII.
22 | | Aus der Capaun’schen Sammlung etc.
Ego Bernhardus Dux Angarie et Westpbalie. Innotescere facio omnibus nostris contemporaneis et a
generatione in generationem successuris, dilectum fratrem meum Comitem Theodericum de Wirbene quod-
dam predium in Buckeburch et capellam cum suis attinentiis beate Marie in Ouerenkerken contulisse. Hoc
autem factum consensus meus approbauit Inde est quod eandem donationem auctoritate presentis scripti
ei sigilli mei coadfirmaui testimonio,
CCCCXXIV.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. || Notum esse uolumus tam presentibus quam futuris in per-
petuum, quod ego Henricus comes de Arnesberc et duo fili mei H. et G. daam. Godam cum omnibus
iliis et filiabus suis tradidimus ecclesie de Lesbern perpetuo possidendam. Nos uero unum de filis Eg-
bertum nomine nobis retinuimus. Et quoniam id iam dudum gestum fuerat, nec tamen ita firmatum, quin
ınnichilaretur, uolumus ut omni cauillicatione sopita, ita inenodabiliter firmetur, ut in perpetuum incon-
ıulsum et stabile perseueret. Nam ciuili iure consensu condomesticorum suorum et iudiciali sentencia tam
iberorum quam ministerialium meorum corfirmatum est. Et ne in perpetuum ista nostra delegatio, quam
»romulgauit sermonis nostri allegatio, temporis longinquitate obliterata obliuioni traderetur irritaque fieret,
legimus nos et dominus Wenzo abbas, cirographatis litteris auctorizare, ea tamen condicione media, ut
ittere que nobis cederent, sigillo prefate ecclesie, que uero domino abbati, nostro sigillo munite forent.
‚Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9. C9. LXXX?19. Indictione XV,. regnante Fretherico Ro-
nanorum imperatore augusto, anno regni eius XXX*. coram hiis testibus. Presbiteri. Reynerus. Albertus.
Wasmodus. Liberi. Conradus de Ruthenberg. Henricus Munzun. Henricus filius Widegonis. Ministeriales. He-
engerus. Rodolfus. Frethericus Crispel. Folchericus. Conradus et frater eius Theodericus, et alii quamplures.
Die Urkunde ist cirografirt; auf dem vorliegenden Exemplare befindet sich der untere Theil der durchschnittenen, über-
aus langen Buchstaben, die aber nicht deutlich zu lesen sind. Das grosse kreisformige Siegel des Grafen von Arns-
berg, einen Adler vorstellend, ist mit Pergamentstreifen auf der Rückseite der Charte festgeheftet, aber sehr be-
schädigt.
CCCCXXV.
Lucius episcopus seruus seruorum Dei. Dilectis filis T. abbati et fratribus sanct Mauricii Salutem
et apostolicam benedictionem. Que religiosis locis pietatis intutu conferuntur, in sua debent stabilitate
mersistere, ct ne in posterum perturbentur, apostolico patrocinio communiri. Ex scripto siquidem venera-
ilis fratris nostri W. episcopi Mindensis accepimus, quod uir quidam nobilis Mirabilis nomine diuina gratia
-aspiratus, cum filios, fratres et alios proximos sui sanguinis amisisset, proprie salutis optentu, de uolun-
zate duarum sororum suarum, multis presentibus, inter alia que prefato episcopo et commisse sibi ecclesie
«ontulit, Mansionem que uulgo BROK dicitur, cum prediis adiacentibus, uidelicet Elimet et duas areas cum
agris earum, et alia que subscribuntur, uobis et ecclesie Sancti Egidii que ad uos pertinet, pia deuotione
eoncessit, uidelicet predia Nienstide, Rothehusen, Wackeriuelde, Eilenuende, Ecwardinchusen, Osterhoue,
. isuelde, Elmet, Winethorpe, Honhurst. Nos itaque uestris postulationibus aunuentes, hec omnia que pre-
Eximus, sicut ea raüonabiliter possidetis, uóbis et monasterio uestro auctoritate apostolica confirmamus.
> ecimas quoque quas prefatus uir ab ipso tenebat, sicut eas de concessione predicti episcopi et assensu
&usdem uiri.canonice possideüs, uobis duximus confirmandas. Insuper etiam Ecclesiam in Geteneburch
Cod. dipl. hist, Westfal, UI, 21
163 4181:—:41182.
cum omnibus attinentibus, videlicet curtibus, areis et mancipiis, Ecclesiam in Stenburch cum omnibus ibi
pertinentibus, curtibus, molendinis et mancipiis, unum mánsdm in Larthorpe, duos in Bernessen, unum m
Mundere, unam curtem in Merbike, unam in Sulbike, unam: in; Hursten, unam domum in Stidere, unm
in Rinctelen, unam in Basse, Ecclesiam in Suarmenstide, sicut ea ex predicti Nobilis donatione possidet
presenti pagina uobis nichilominus roboramus. Preterea libertates et immunitates a prefato episcopo ratio
nabiliter indultas Monasterio uestro ratas habemus, easque futuris temporibus manere decernimus illibaus
Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere uel ei ausu temerare
contraire. Si quis autem hoc attentare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri &
Pauli anathema se nouerit incursurum. Datum Laterani III. Non. Nouembr.
Das wie gewöhnlich beschaffene Bleisiegel ist mit rothen und gelben Fäden angehängt.
CCCCXXVI.
Aus der Capaun'schen Sammlung etc,
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Thietmarus Dei gracia maioris ecclesie Mindensis preposit
Reinuardus decanus atque uniuersum ipsius ecclesie capitulum. Notum esse uolumus tam presentium quas
futurorum Christi fidelium diligentie, de concambio quod inter nos ac fratrem nostrum Heinricum ancıl-
rum Christi in Ouerenkirken prepositum, litonum ecclesie nostre consilio et aduocati collaudatione ratiomE
biliter actum est. Nos siquidem predium in Herdissen quod in silua Bukiburg situm est, quod diutum
tempore desertum et inutile erat, ecclesie in Ouerenkirken cum omni utilitate ad ipsum attinente libere 3
concambium consignauimus. Pro quo et a prenotato preposito agros quosdam, qui in campis uilların
Scoithe et Petese atque Guatenhuson siti sunt, ad opus prebende nostre recepimus. "Vt autem huius cot
cambii actio futuris temporibus rata perseueret, nostre collaudationis unanimitate statuimus et sigilli nost
ecclesie impressione signauimus.
CCCCXXVII.
Aus einem Obernkirchischen Kopiar des 16. Jahrhunderts, im Besitz des Bibliothekars Mooyer zu Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Anno Dei gratia Mindensis ecclesie Episcopus. Quooum
quidem diuine opitulationis gratia ex officii nobis iniuncti debito subiectorum nostrorum paci ac quieli à
posterum prouidere tenemur, Notum esse uolumus tam presentium quam futurorum Christi fidelium dk
gentie, de concambio quod inter dilectos fratres nostros Thietmarum maioris ecclesie nostre et Heinnos
ancillarum Christi in Ouerenkerken prepositos, nostro et concanonicorum nostrorum assensu ac litem
ecclesie consilio et aduocati conniuentia et collaudatione rationabiliter actum est, Maior siquidem prepo
tus predium in Herdissem quod in silua Buckiberge situm est cum omni utilitate ad ipsum attinente, qd
tum temporis desertum omnimodis erat, ecclesie in Ouerenkerken libere in concambium consignauit, pt
quo prenominatus Heinricus prepositus agros quosdam, qui in campis uillarum Schogethe, Petesse aut
Guatenhusen siti sunt, ad prebendam fratrum maioris ecclesie restituit. Vt igitur huius concambü a
futuris temporibus rata, stabilis et inconuulsa perseueret, auctoritate Dci omnipotentis et beatorum apost
lorum Petri et Pauli et domiui apostolici Lucii firmamus nostroque banno perpetuo stabilimus et presses
pagine scriptum sigilli nostri impressione communimus,
AWO Ced PUR re ran rn m —
CCCCXXVIII.
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei Gratia Monasteriensis episcopus. || Quo
plerumque facta mortalium similem suis auctoribus patiuntur oblivionis interitum, opere precium est, rere
$1823, '- 463
utilium actionem litteris tradi, ut sicut mortuorum uiuunt anime, sic et eorum gesta uigeant adminiculo
scripture. Qua propter eui presentis et futuri fidelibus notum esse uolumus, nos basilicam quandam soro-
rum ad ecclesiam Uescerensem pertinentium, permittente domino Reinhardo Wirciburgense pontifice, XIII.
Kal. Septembris dedicasse. Quam Bobpo comes cognatus noster una cum matre Berhda, quorum rogatu
eandem dedicationem consummauimus, legitime dotauerunt, et aliquot mancipia cum subscriptis possessio-
nibus in usum sororum delegauerunt. Scilicet in eodem loco qui nunc noua cella nuncupatur, integram
olim uillam. in Grimoltihusin VII. mansos. in Stetilingin III. mansos. Eodem modo proxima dehinc die, hoc
est XIII. Kal. Sept., apud templum Vescere versus aquilonem, capellam beatorum apostolorum Johannis et
Andree consecrauimus, quam prefatus Bobpo comes itidem de suis hereditatibus dotauit, uidelicet in Gliche
duorum talentorum reditibus, de quibus custos ecclesie in festo sancti Johannis ante portam latinam mense
fratrum seruiat, et eidem capelle lumen prouideat, et quicquid ualet in sacris uestibus adornet. Item Erle
partem uille, nec nou Breitinbach delegauit, ex quibus post obitum in anniversario suo seruiri fratribus
indixit. Similiter et uillam Treizbach, de qua ministrari sororibus instituit. His omnibus consilio manuque
nostra dispositis, episcopali auctoritate et animaduersione banni uetuimus, ne quis iam sepedictos fratres
super his inquietet, sed collata cum omni libertate possideant. Quod si quis temerare presumpserit, sciat
se uinculis anathematis irretitum, nisi resipiscat, ad eterni iudicis tribunal pertrahendum. Obtinuit quoque
prefatus comes promissum a fratribus, missarum sollempnia in eadem quotidie frequentari, scilicet in do-
minica de sanctissima Trinitate vel de sancto Spiritu, IIbvs diebus de sancto Johanne Evangelista, Sabbato
de sancta Maria, reliquis diebus defunctorum missas. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9.C9.LXXXeI]Io.
Indictione XV. Regnante Friderico Romanorum imperatore augusto, XXXI. anno regni eius. Feliciter. Fue-
runt autem huius rei testes. Marquardus eiusdem celle prepositus, cum omni frequentia fratrum. Bobpo
comes de Henninberg. Bobpo de Trimberg. De ministerialibus quoque. Marquardus de Racinberg. Manegol-
dus de uichisere. Lupoldus de Kundorph. Lupoldus de Blassinberg. et alii plurimi.
Das der Urkunde aufgedruckte grosse Siegel ist etwas langlich rund, und zeigt den Bischof, zwar im Ganzen nicht un-
zierlich gehalten, jedoch mit einer etwas auffallenden Gesichtsbildung, mit einer hohen, spitzigen Mitra, in der rech-
ten Hand den Bischofsstab, in der linken ein offenes Buch haltend, auf einem niedrigen, in Thierköpfe und Krallen
ausgehenden Stuble sitzend ; die Umschrift heisst: Herimann? Di. Gra, Monasteriensis Epc. SCDS, (verkehrtes D.)
CCCCXXIX.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis, patris et‘ filii et Spiritus sancti. Quoniam quidem pontificalis
officii est, dignitatis ac juris, res Ecclesiarum ac precipue pauperum Christi desideranter, quantum facultas
suppetit, solliciteque tueri, Ego Philippus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie humilis minister, Notum
facio tam presentibus quam futuris, quod abbas Lysbernensis Franco bone memorie, consensu consilioque
fratrum ipsius cenobii, curtim quandam in villa que dicitur Nortwalde sitam, a quodam canonico Pader-
bornensi Alexandro et eius fratribus Euerhardo et Gerhardo comparauerunt, Et quoniam vnanimi ipsorum
fratrum assensu, antequam quisquam ipsorum ex legitimo connubio filium aut filiam generasset, In conuentu
populari, sub banno regali actum est, quem tunc temporis Sigenandus quidam amministrabat, ne fratres
án supradicta Ecclesia Deo humiliter ac deuote ministrantes, aliqua in posterum querimonia vel molestia
‚perturbentur, quod publice et sine ulla reclamatione factum est, nostre auctoritatis sententia confirmaui-
mus. Quia enim varii sunt euentus rerum, et mutabiles sunt pene in cunctis volubilitates animorum, mul-
taque nostris modo temporibus malitia et peruersitas hominum est, et que prouide, que recte aguntur,
versuta calliditate inuertentium, presentis scripti paginam Sigilli nostri inpressione communiri decreuimus.
.Si qua igitur ecclesiastica secularisue persona bec immutare aut infringere qualibet astutia uel ausu tem-
‚ptauerit, eterne dampnationis periculum incurrat, et nisi resipiscat, perpetue excommunicationi subiaceat.
.Acta sunt Sosatie, anno dominice incarnationis M9. C9. LXXX Secundo, Indictione XV4. Regnante Frederico
21*
46b 4482-4 1183.
Romanorum imperatore gloriosissimo, ànno.regni eius XXX? seeundo. Testes autem huius rei sunt. (lere.
Bernhardus prepositus Sosatiensis. Peregrinus decanus. Wilhelmus. Gerlacus, et: omnes: canonici ipsios Ec-
clesie. Laici liberi. Hinricus comes de Arnesberg, et filius eius Godefridus. Euerhardus aduocatus. Heinn-
cus de Arnesberg. Hermannus de Rudenberg. Ministeriales. Hermanuus villicus. Themo. Hildegerus. Brw-
stenus. Godescalcus de Pathberge. Fredericus, et alii quam plures. Actum Sosatie, V. Idus Septembris
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen.
CCCCXXX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Eccle-
siis a Deo nobis commissis, et pro ipsarum necessitate, et debita sollicitudine officii nostri conuenit adesse
pontificale presidium. Quapropter notum esse uolumus tam presentibus quam futuris Christi fidelibus, quod
Wolfhardus noster ministerialis, beneficium quod a nobis habuit, quatuor uidelicet maltos siliginis, quos ei
annuatim persoluebant fratres de Cappenberch de ipsorum curti que est in Curethe, acceptis ab eisdem
fratribus duodecim marcis, manu sibi uxoris adiuncta, nobis libere resignauit. Nos uero iam dictos redi-
tus, et pro remedio anime nostre et antecessorum nostrorum, ecclesie Capenbergensi perpetualiter contw-
limus. Ut autem ea que rationabiliter acta sunt, et in presentia nostra nec non et priorum nostrorum &
ministerialium, firma et inconuulsa in guum permaneant, placuit et scripto mandare, et sigilli nostri im
pressione roborare. Quicunque ergo hec uiolare et infringere attemptauerit, hunc eternaliter dampnamus
et excommunicamus, nisi de perpetrata iniquitate ualde uelociter resipiscat. Huius autem rei testes sunt
Bernhardus maioris ecclesie prepositus. Bernhardus eiusdem ecclesie decanus. Theodericus magister scola-
rum. Frauco uicedominus. Thitmarus cantor. Herimannus de Lage. Hescelinus et Theodericus de Rechethe.
Laici. Henricus de Burclo. Lubbertus de Beuerne. Suetherus de Alen. Wolfardus de Warenthorp. Thitma:
rus pincerna. Suetherus de Walegarde. Lubbertus frater Wolfardi uillici. Rutcherus Scrage, et alii quam
plures idonei testes. Acta sunt autem hec, anno dominice incarnationis M». C. LXXX?II9. Regnante Frethe-
rico Romanorum imperatore glorioso feliciter.
Das Siegel, mit rothen Fäden angehängt, ist sehr beschädigt; übrigens mit dem, bei einer Urkunde von 1184 beschrie-
benen, gleichfórmig.
CCCCXXXI.
Lucius episcopus seruus seruorum Dei. Dilectis filis HENRICO Abbati monasterii apostolorum Petr
et Pauli Patherburnensis eiusque fratribus tam presentibus quam futuris monasticam uitam professis I\
P.P.M. || Religiosam uitam eligentibus apostolicum conuenit adesse presidium, ne forte cuiuslibet temerr
tatis incursus aut eos a proposito reuocet, aut robur, quod absit, sacre religionis infringat. Eapropter.
dilecti in Domino filii, uestris iustis postulationibus clementer annuimus, et prefatum monasterium beatorum
apostolorum Petri et Pauli, in quo diuino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protection
suscipimus ct presentis scripti priuilegio communimus. In primis siquidem statuentes, ut ordo monasticus
qui secundum Deum et beati Benedicti regulam in eodem monasterio institutus esse dinoscitur, perpetus
ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Preterea quascumque possessiones, quecumque bona idem
monasterium in presentiarum iuste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione
regum uel principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis prestante Domino poterit adipisci, firma
uobis uestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximus exprimenda uoct
bulis. Within cum ecclesia. Merbike cum ecclesia. Gellendorp. Rumbeke Fuelen. Dotenhusen. Waltmannez-
huson. Halle. Thensin. Rune. Deheim. Bekehuson. Habergo. Edinhusen et ecclesiam ibidem. Nedere. Osson-
torp. Curbike. Messere. Tullenghuson. Menne. Andepo. Item Andepo. Volbehtinghuson. Fornholte. Ecclesiam
in Haltinghuson cum banno episcopali et duabus capellis: Bannum episcopalem super parrochiam in Tulor.
4183 163
Bellede. Decimam in Wilboden. Bethengthorp. Hese. Sturenberc. Suinuueld. Weplede. Burnon cum ecclesia
et decima super curtem. Butenen. Wunscare “um décima. Nortburgnon cum decima. ltem ibidem Curtem
cum decima. Alfonon. Mestethe. Hedmere. Hengeldere. Atlon cum .ecclesia et decima super Curtem. Bute-
nen. Balhorn. Rurale quod Sundra fuit, cum decima. Domum in Helsen. Domum in palude. Lesseihe.. Scar-
fieim. "Wambeke. Ermescenghuson. Katheslere. Hoensele. Rederbruggon. Radengheim cum capella, et deci-
mam süper dimidiam parrochiam, unde tenemini Traiectensi episcopo annuatim undecimum dimidium de-
narium sue monete persoluere. Putien. Curtem et ecclesiam cum dimidia decima, et Capellam in Vorthu-
son, ad ecclesiam eaudem pertinentem. Appele. Wesle. In Thesterbant curtem cum tota familia. Ecclesiam
in Tulon, cum quatuor capellis, videlicet Niuuelen. Hellue. Haffethen. et Gamberen cum dimidia decima,
Item curiam. Ykinhouen. "Dedinghuson. duas domos. Cniuilinghuson. Dimidiam decimam in Aldendorp. Locum
salis in Vflon. Locum salis in Saltkoten. Eilardighusen. Riuum Rimbike cum molendino. Vineta in Burhoue. Elue-
rbinkighusen. Decimam in Welpinethorp. Liceat ( quoque uobis clericos uel laicos e seculo fugientes liberos et abso-
lutos ad conuersionem recipere, et eos absque contradictione aliqua retinere. In parochialibus ecclesiis quas
habetis, fas sit uobis clericos eligere et electos episcopo presentare, quibus si idonei fuerint, episcopus
animarum curam committat, ut ei de spiritualibus, uobis autem de temporalibus debeant respondere. Cum
autem generale interdictum terre fuerit, liceat uobis, clausis ianuis, exclusis excommunicatis et interdictis,
non pulsatis campanis, suppressa uoce diuina officia celebrare. Sepulturam quoque ipsius loci liberam
esse decernimus, ut eorum deuotioni et extreme uoluntati, qui se illic sepeliri deliberauerint, nisi forte
excommunicati ael interdicti sint, nullus obsistat. Salua tamen iusticia illarum ecclesiarum, a quibus mor-
tuorum corpora assumuntur. Obcunte ucro te nunc eiusdem loci abbate, uel tuorum quolibet successo-
rum, nullus ibi qualibet subreptione, astutia seu uiolentia preponatur, nisi quem fratres communi consensu,
uel fratrum pars consilii sanioris, secundum Dei timorem et beati Benedicti regulam prouiderint eligendum.
Prohibemus insuper, ne illi qui ucstre ecclesie pro tempore fuerint aduocati, homines seu predia uestra
iniustis exactionibus siue talliis aggrauare presumant. Ad hec cum in malefactores ecclesie uestre fuerit '
sententia canonice promulgata, nullus eam audeat absque satisfactione congrua relaxare. Decernimus ergo
ut nulli omnino hominum fas sit predictum monasterium temere períurbare, aut eius possessiones auferre,
uel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet uexationibus fatigare, sed omnia integre conseruentur, eorum
pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura. Salua sedis aposto-
lice auctoritate et diocesani episcopi canonica iusticia. Si qua igitur in futurum ecclesiasticá " secularisue
persona hanc nostre constitutionis paginam sciens, contra eam temere uenire temptauerit, secundó tercioue
commonita, nisi reatam suum digna satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, ream-
que se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine
Dei et Domini redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine diuine ultioni subia-
ceat. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi. Quatinus et hic fru-
ctum bone actionis percipiant, et apud districtum iudicem premia eterne pacis inueniant. AMEN. Amen. AMEN.
(Spruchkreis mit der Innschrift:
Adiuua nos deus salutaris noster.)
7 Ego Theodinus Portuensis et sanctae Rufinae sedis eps. SS.
+ Ego Henricus Albinensis eps. SS.
1 Ego Viuianus TT. S. Stephant in celio monte Pbr. Card. SS.
+ Ego Laborans pbr. card. S. Marie trans Tiberim tt. Calixti SS.
1 Ego Ranerius Pbr. Card. Scor. Johannis et Pauli tt. Paginachii SS.
T Ego Gratianus scor. Cosme et Damiani diac. Card. SS.
Datum Velletri per manum Albert Sancte Romane ecclesie presbyteri Card. et Cancellarii, Ill. Kal.
Martii, Indictione Il. Incarnationis dominice anno M. C. LXXXII*. Pontificatus uero domni LUCII pp. III. anno II.
Das gewübnliche Bleisiegel ist mit rothen und gelben seidenen Fäden angehängt.
Ego Lucius catholice eccle. eps. ss. (Bene valete.)
166 4185.
CCCCXXXII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Que in tempore nascuntur, cum tempore labuntur, et sol-
lempniter instituta, plerumque senescunt obliuione. Unde ego Herimannus sola Dei gratia Monasteriensis
ecclesie minister, tam presentibus quam posteris subscripti tenorem negotii notum esse desidero. Orta
inter conuentum et ciues pro fossato controuersia, partibus hinc inde se tuentibus, conuentus tum antiqui-
tatem, tum predecessoris mei pie memorie episcopi Loduici legitimam pretendit emunitatis iure donationem,
ciuibus tantum ius forense pro se introducentibus. Ego quoque imperiali fretus auctoritate. nichilominus
illud iuri meo addicere contendi. Ceterum pietate motus, et continua fratrum prece rogatus litem deci-
dere, appenso iudicii examine, partem conuentus preponderare comperi, pro qua ferre sententiam prout
iustum fuit non dubitaui. Ea propter donationem prefati predecessoris mei episcopi Loduici, tamquam
piam, inconcussam esse statuens, simulque iusticiam meam eis benigne tradendo confirmans, semel tam
ordinate decisa, nulla refragatione irritari posse precauens, abundantem cautelam scripti et banni munimine
adhibere iudicaui. Si quis ergo calumpniari aut irritare iam denuo concessa presumpserit, tamquam sacri-
legus excommunicationis uinculo subiaceat. Et ut nostra auctoritate prefatum fossatum iure emunitatis con-
uentus quiete possideat, sicut et ante ei concessum fuerat, presenti scripto et sigilli mei impressione illum
munire dignum duco. Acta sunt hec anno uerbi incarnati M^. Co. LXXX?III*. Indictione I. Presidente domno
Lucio papa. Regnante gloriosissimo Romanorum imperatore Frederico. presentibus honestis uiris tam cleri-
cis quam laicis, quorum nomina infra scripta continentur. Bernardus maior prepositus. Bernardus maior
decanus. Tidericus scolasticus. Vdo custos. Franco uicedominus. Conradus. Wescelinug Lubbertus. Heriman-
nus. Henricus. Albertus. Hescelinus. Euerhardus. Engelbertus. Thitmarus cantor. cum totius uniuersitate ca-
pituli. De conuentu sancti Pauli Conradus. Johannes. Ludolfus. cum suis confratribus. Laici. Nobiles. Comes
Otto de Benethem. Comes Bertoldus de Cazenelenbogen. Rodolfus Traiectensis aduocatus. Rodolfus de Sten-
uorde cum filio suo Ludolfo. Wicboldus de Saltesberge. Sifridus de Waltmanneshusen. Henricus de Burclo.
Walterus de Goie. Ministeriales. Lubbertus. Ludolfus de Beuerne. Wolfhardus Monasteriensis. Werengisus
camerarius. Godefridus de Sconebeke. Warmundus de Northkerken. Godefridus camerarius. Sintramnus ca-
merarius. Vlricus uillicus. Herimannus de Cappele. Bertoldus Monasteriensis. Godescalcus de Westrothe. et
alii quamplures.
Das Siegel war mit dicken ruthen Fäden angehängt, ist aber verloren gegangen.
CCCCXXXIII.
Aus dem grossen Kopialbuche des Domkapitels zu Münster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Seculo senescente et in deterius semper vergente, pia fide-
lium acta studio prauorum solent irritarı. Proinde ego secundus Herimannus Dei gratia Monasteriensis epi-
scopus notum volui fieri tam futuris quam presentibus Christi fidelibus, qualiter quidam Lubertus de Hoen-
thorpe cum uxore sua Giselen, per quendam Albertum ecclesie nostre canonicum commoniti, decimam
quam a me nomine beneficii tenuerunt in villa Coterthorp super domum que libera dicitur, michi animo
libenti resignauerunt, presentibus testibus subscriptis. Herimannuo de Lage canonico nostro. Ludolfo de Be-
ueren. Bernhardo Werenzen. Hildebrando prefati Luberti genero. Engelberto de Lencreke. et aliis quam-
pluribus. Modico post elapso tempore prefatus Lubertus de Hoenthorpe a predicto Alberto canonico no
stro inductus, decimam sex denariorum quam habuit super domum Salemanni que iuxta Coterthorp sita
est, nobis humiliter resignauit, presentibus hiis testibus. Rodolfo de Stenuorde. Bernhardo Werencen. Thid-
maro pincerna. Remberto de Stochem. Brunsteno et Ratgero de Bilrebeke. et aliis quampluribus, ex quo-
rum sententia etiam iudicatum est me predictas decimas conferre cui voluissem. Intuitu ergo Dei et spe-
4199. | 467
sans me: in resurreclione pie. actioBis . partem: aceepturnm ‚..easdem .decimas iustitui..ad :comparationem:dyo-
rum cereorum que coram crucifixo ad eius honorem a jie resurrectionis .usque ‚ad diem | ascensionis .die
noctuque sine omni intermissione lucerent. .Vt autem hec, mea institutio propfer reuerendissimám | crucifixi
venerationem sua perhennitate gandeat, eam et ymagine, sigilli et districtione banoi ‚mei confrmaui. Acta
sunt hec anno M°. C^. LXXXIII^. "incarnationis Domini; Indiutione I. presidente Romane sedi Teuerendissimo
papa Lucio tercio, Regnante gloriosissimo Romanorum imperatore Frederich::"Testes.: Prahco vicedominus.
Thidericus magister scolarum. Franco decanus sancti Pauli. Ludolfus canonicus. Bernhardus Werence. Lu-
bertus de Walgarden. et alii quamplures.
CCCCXXXIV. - —— C0 de
Aus dem Kopíalbuche des alten Domes su Münster,
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monssteriensis ecclesie episcopus
secundus. Considerantes presentis diei maliciam et humani generis prona in malum ingenia, utile duximus
ut quicquid ad honorem Dei in rebus ecclesiasticis bene et rationabiliter disponimus, scripto commenda-
tum ad memoriam posterorum transmittamus. Proinde notum sit omnibus tam presentis quam futuri tem-
poris hominibus, quod petitione et obsequio dilecti ac fidelis nostri Franconis decani sancti Pauli inducü,
decimam de curia que dicitur Bierolf sancto Mauricio attinente, predicte ecclesie sancti Pauli libera dona-
tione, ob nostri et ipsius decani memoriam, contulimus. Ea .tamen dispensationis ratione hoc fecimus, ut
fratribus illius ecclesie festum patriarcharum per nouem lectiones et sollempnem missam annuatim-'agenti-
bus dimidietas prefate decime ad ipsorum refectionem exsoluatur, reliqua vero dimidietas ad eorundem
fratrum consolationem in anniuersario prefati decani, quem annuatim per vigilias et missam defunctorum
exequi tenentur, pertineat. Vt autem hec in posterum rata et .inconuulsa permaneant, presenti scripto! et
sigilli nostri impressione firmauimus, annectentes ut quicunque hec de cetero infregerit, Dei omnipotentis
et nostri auctoritate anathema sit. Actum est. anno dominice incarnationis M^. Ce. LXXXIII*. Indictione Is.
Regnante glorioso Romanorum imperatore Frederico. Huius rei testes sunt. Clerici. Bernhardus maior de-
canus. Vdo prepositus. Franco vicedominus Albertus. Thitmarus cantor. Thidericus de Rechete. Hermannus
de Ludinchusen. Layci. Ludolphus Monasteriensis. Bernhardus Werenzo. Conradus pincerna. Viricus. Heri-
mannus marscalcus. et alii quamplures.
CCCCXXXV.
Aus dem Fürstl. Salm- Horsimar'schen Archire.
‚In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Arbitrantes officio nominis nostri congruum esse, de pauperum et Deo soruientium solatio prouide aliquid
addendo disponere, quiddam a nobis eodem zelo factum, ne uetustas aboleat, paginule inpinximus. Noue-
rit itaque tam presentium quam futurorum Christi fidelium uniuersitas, quod beato Johanni Baptiste in Lan-
genhorst et uirginibus ibi Deo famulantibus, et eodem tenore in ciuitate Monasteri&nsi pauperibus qui in
hospitali pascuntur, uel his qui ibi deseruiunt, integre et libere indulsimus, ut de agris quos in Idenbroke,
quantum ad hospitale proprietatis pertinet, uel de aliis postmodum undecunque habituris nouiter proscide-
rint, tam illi quam isti decimas inde non teneantur exsoluere, set nostro et successorum nostrorum mu-
nere sibi concessa gaudeant libertate. Vt autem hoc rationabiliter dispensatum nullus temere attemptare
Feb A485.
presuthat, auctoritäte apostolorum: Petri. et Pauli et nostro: banno ‚stabilimus et confirmamus. "Acta sont
hec ammo: dortiinice Inéarnationis M. C. LXXXIII. Indictione L.— - ':
dins Von dem mit Peigarentstreifen angehängten Siegel ist zwar nur 'ein Beuchstück übrig, woraus aber ersichtlich, das e
"Ale erst dpäter vorkommende, bei einer Urkunde von 4195 beschriebene Form gehabt hat, Auch die Sehrift (ciae
| C vic. — "Adeine; readliehe dér Cursiv sich nähernde’ Minukel) macht es > wahrscheinlich, dass diese Urkunde später, als die
in... Wahrzehl seit, geschrieben ist. .
ui saler Us -{: 1. HT
CCCCXXXVI.
T IN NOMINE sancte et indiuidue Trinitatis: Ego Wenzo Dei gratia Lisbernensis dictus abbas, quod ad
posteritatis noticiam peruenire uolui, litterarum monimentis prouida deliberatione mandare curaui. Notum
igitur esse uolumus tam presentibus quam secuturis Christi fidelibus, quod quidam ministerialis sancte Mo-
nasteriensis ecclesie, Godefridus nomine, quedam mancipia, quorum hec sunt nomina. Rotholf. Lutholf.
Recheken !. que a progenitoribus suis relicta sibi hereditario iure possedit, accepta pro eis pecunia, Lis-
bernensi écclesie consensu heredum suorum dedit. Que uidelicet mancipia nos suscipientes, ecclesiastico
ea banno muniuimus, quin etiam ius quod petierunt eis indulsimus, scilicet ut more capite Censualium
maior natu duos annuatim nummos cellerario persoluat, et cum ex eis aliquis defuuctus fuerit, offeratur
pro eo quod melius in uestibus uel iumentis habuerit, herewade uero suum his qui censum daturus est
accipiat, reliqua omnia uxor et filii eius habeant. Verum quia funiculus triplex difficile rumpitur, prefa-
tus .G;. eoram; aduocato ecclesie nostre, domino. W. omnique. familia aliisque quam plurimis honestioribus
uiris;.quod antea nobis fecerant, confirmauit, qui et ipse banno regali factam hoc stabiliuit. Igitur ut hec
natà et inconuulsa permaneant, etiam paginam, hane inde conscribi et sigilli nostri iussimus impressione
firmari, subter.:annotatis testibus idoneis. Sifrid de Hodenchusen. et frater eius Waltherus. Rathar de Loc-
zehe: Hameke. .Gehart de Hafinchost. Gerhart de Cleibolte. Liudfrid et ‚Conrad de Stromberge. Albertus.
Bertol. Rasoc.. Alber. Aldera. et tota familia ecclesie nostre. et alii quam plures. Acta sunt hec anno do-
niinice: incarmationis M9. C^. LX XX9, III, Regnante Froderico imperatore Romanorum rege augusto, anno regni
eius XXX? Illo. . | 01 |
: Das mit Pergamentstreifen ängehängte, elliptische, kleine, aber in eine viel grössere Wachamasse eingedrockte Siegel,
ı zeigt den Abt, in einer ziemlich unförmlichen Figur, sitzend, mit entbl6sstem Haupte, in der rechten Hand einen
Bischofsstab, in der linken ein Buch haltend. Die auf einem schüsselfórmigen Rande stehende, in lansen Uncial-
Buchstaben geschriebene Umschrift, ist zur Hälfte abgebrochen, daher nur noch zu lesen: . . SBERNENSIS ABBAS.
CCCCXAXVII.
Aus dem Originale mitgetheilt vom Bibliothekar Quix in Aachen.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. |] Sciant presentes et posteri quod quidam miles Vdo nomine.
filius Thegenhardi Top de Altena, ad quem ius patronatus capelle de Remelinkrode integraliter pertinebat,
cum assensu uxoris sue Clementie et filiorum suorum Thegenhardi, Euerhardi, Vdonis, et fratris sui Euer-
hardi et ceterorum: coheredum suprum, ad ecclesiam beati Liudgeri in Werdina accedens, cum consensu
familie eurtis de ‚Remelinrode, approbantibus et consentientibus fratribus et ministerialibus et cerecensuali-
bus saneti .Liudgeri in. Werdina, mulierem quandam Alueradam et liberos eius Rütgerum, Euerhardum,
Herradum, Arnoldum, et si quos inposterum genuerit, qui eidem curti et capelle attinebant, titulo con-
!l) Hier eine Lücke, worin wahrscheinlich noch ein Name stehen sollte.
4183 — 1184. 469
|
cambii ad altare sancti Liudgeri principale ad ius cerecensuale contradidit, salua indempnitate pronomi-
pate curtis et capelle, quia in locum mulieris predicte Alueradis et liberorum eius uirum quendam Wicge-
rum et mulierem Margaretam nomine, quos proprietatis iure possidebat, mancipauit. Facta est autem hec
donatio tali condicione, ut qui maior natu fuerit annuatim duos denarios et duas denariatas cere persol-
uant, cum licenciam nubendi requirunt a custode, si matrimonium contractum fuerit inter eos qui ecclesie
sint et paris condicionis, pellem hircinam uel VIII denarios persoluant. Alias si matrimonium inter extra-
neos contrahatur, sub pia dispensatione custodis ordinatio procedat. Cum rebus humanis eximuntur, mulier
siue uir, meliorem uestem custodi presentent illi qui hereditatem percipiunt et proximiores sunt in cogna-
tione. Facta est autem hec traditio temporibus domni Herberti abbatis et Herbert prioris. Henrici prepo-
siti. Brunonis custodis. et sub his testibus. Hartmanno portinario. Gerardo de Bige. Hermanno. Godefrido
de Danne. Ekberto. Euuerhardo ecclesiastico de Fonte. et ministerialibus. Wecelino aduocato et Cesario
uillico custodis. Hugone. Arnoldo. Gerlaco. Reinhero. Werimberto. Erenfrido. Bartungo. Gerlago. Godefrido
de Vuethe. Euerhardo et Bertramno de Cothuson. Cesario de Balken. Henrico camerario. Arnoldo mar-
scalco. et cerecensualibus. Philippo. Bernardo. Arnoldo. Godefrido esoce. Beruelpo. Sifrido Scrodere. Si-
frido. Rütgero. Godefrido de Campo. Frideberto. Helia. Ludeuuigo. Rütgero. et aliis multis. Quicumque
hoc instrumentum infringere temptauerit anathema sit.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CCCCXXXVIIT.
Aus dem Archive zu Osnabrück.
>
LUCIUS episcopus seruus seruorum Dei. Dilectis filiis clericis Osnaburgensis ecclesie Salutem et
apostolicam benedictionem. Ex iniuncto nobis a Deo apostolatus officio clericorum iuri tenemur et utili-
tati prospicere, atque ipsis contra malefactorum incursus patrocinium nostrum fortius impertiri. Ex uestra
siquidem parte nostris est auribus intimatum, quod laici consanguinitatis intuitu testamenta que de propriis
rebus uestris legitime condita sunt, sua temeritate infringunt, non sinentes ea iuxta dispósitorum wolunta-
tem impleri Volentes igitur in hac parte uobis sollicitudine paterna prospicere, deuotivni uestre auctori-
tate presentium indulgemus, ut condendi testamenta de quibuslibet propriis rebus uestris iuxta legum et
'canonum sanctiones liberam habeatis de cetero facultatem, auctoritate apostolica districtius inhibentes, ne
quis testamenta uestra canonice facta consanguinitatis obtentu uiolare ullo modo presumat. Nulli ergo
omnino hominum liceat hanc paginam nostre concessionis et prohibitionis infringere uel ei ausu temerario
contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, excommunicationem omnipotentis Dei et beatorum
Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Verone XI Kal. Nouembr.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CCCCXL.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. |] Phylippus diuina fauente clementia Sancte Coloniensis eccle-
sie Archyepiscopus, omnibus Christi fidelibus. Quoniam ea que a deuotis et probis hominibus ecclesiis
Dei et pauperibus Christi pie et deuote traduntur vel offeruntur, ut inconcusse permaneant, sollicite ob-
seruare debemus, iustum et ratum intimare duximus tam futuris quam presentibus, qualiter comes Symon
de Thekeburg, cum matre sua Eleken, bona que ei attinebant in Olenchusen cum omnibus appenditiciis
et utilitate, tam in pascuis, quam in pratis, fratribus in eodem loco conuersantibus uendidit et donauit,
ministerialibus suis, .Herimanno scilicet et Hunoldo fratre eius cum filiis eorum et heredibus, qui ab ipso
Cod. dipl. hist, Westfal. II. 22
4184. 474
; S4 ipsos deuoluta fuerat, plenarie cum edificiis, cooperante Lugero presbitero, per manus nostras contra-
diderunt. Eo tamen pacto interposito, ut quoad ipsi uiuerent, intus manendi liberam facultatem obtine-
rent. Ipsis uero de medio sublatis, quecumque utilitas de area resultet, pro consilio sacerdotis et sanio-
. Tis consilii parrochialium, tantum in edificium ecclesie uel ornatum cedet. Nos uero eandem aream a ciuili
» collecta, quam schot uocant, benigne eximentes, ut inuiolabiliter donatio hec prelibata subsistat, nullusque
„in posterum eam retractare presumat, scripto commendatam, auctoritate apostolorum Petri et Pauli, et
, Cera nostre imaginis cum banno muniuimus et roborauimus. Acta sunt hec anno dominice incarnationis
Me. C».LXXX»^.IIII*. Indictione IIa. Presidente Romane sedi domno Lucio papa tercio. Regnante gloriosissimo
,, Romanorum imperatore Friderico. Presentibus et attestantibus uiris honestis clericis et laicis, quorum no-
mina hec sunt. Bernbardus maior decanus. Vdo sancti Pauli prepositus. Herimannus sancti Mauricii preposi-
tus. Tidericus scholasticus. Franco uicedominus. Thitmarus cantor. Albertus. Wescelinus. Engelbertus. Symon
- eapellanus. Bertoldus comes de Cattenellenb?. Siguinus. Henricus de -Emesbruch. Helpradus. Fredericus.
Lubbertus de Walegarden. Wicboldus iuuenis. Godefridus uinitor. Wichardus mercator. et alii quamplures.
E:
n
=
Lu
Das mit rothen und grünen Fädeu angebàngte, roth gefärbte Siegel kommt mit der, bei einer folgenden Urkunde aus
eben diesem Jahre gegebenen Beschreibung überein. — Auf der Charte steht auswendig, mit einer sehr alten, dicken
Schrift: Dyt ys de erste fundacie vnses closters; und mit einer neueren Schrift: Area ubi Monast. est constitutum,
-
£ CCCCXLIIT.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
“ Quia uita hominum fragilis est, memoria lubrica, uoluntas in auariciam procliuis, officio nostro id exigente,
uw pauperum necessitati sollerter prospiciamus, hospitalis beate Marie Magdalene stipendia in unum collecta
" decreuimus per scripti cautionem ad successorum nostrorum noticiam et benignum patrocinium transmit-
" tere. Nouerint itaque uniuersi tam presentes quam post nos futuri Christi fideles, quod ist sunt reditus
' hospitalis nostre ciuitatis, immo pauperibus in presens subsidium, animabus uero in perpetuum remedium
' pia deuotione fidelium oblate elemosine, uidelicet sex solidi et sex denarii de dote in Scuttorpe. Quatuor
' solidi de curia comitis in Scuttorpe. Quatuor solidi de curia Reinboldi de Baclo in Northorne, Duo solidi
* de manso Rutgeri de Weteringen in Frildestorpe. Triginta denarii de Haurenbreke in parrochia Scopingen,
éx quibus Ernestus et Aleidis predicte elemosine largitores statuerunt sex denarios ad uinum et oblatas,
' et sex denarios in circumcisione ad pauperum refectionem, quando anniuersarius eius est Tres solidi de
' dote in Bulleren. Duo sol. de dote in Unkincthorpe. Decem et octo denarii de dote in Nortkiriken. Trin-
ginta sol. et duo de domibus infra ciuitatem Monasteriensem iacentibus. Quarta pars lobii quod est iuxta
" sanctum Lambertum, et octaua pars de alio, quas Sifridus dederat. De area Meinhardi coriarii sex den. De
‘ area Reinboldi carnificis III. den. De area Adolfi pellificis V. den. De area Liuekiui que fuit Alebrandi III.
- den. De prato Bertrammi filii Wicboldi mercatoris II. den. De campo Sigeberti pellificis II. den. De dote
sancti Pauli quam colit Thitmarus II. den. De area Ethelgeri I. den. Duo solidi quos de duobus lobiis quos
Humbertus dedit hospitali. Tres solidi de dote in Saltesberge ad lumen singulis noctibus. At tamen ne tractu
temporis quandoque res indeterminata errorem afferat, illud utiliter addendum rati sumus, quod tam ista
prenotata, quam etiam si qua deinceps iam dicto loco collata fuerint, erunt pro indiuiso, ut neque sacer-
dos nomine capelle, neque alius quisquam. ibi ministrans, aliquid sibi specialiter possit usurpare, et nec
ipse sacerdos, nec alius illius loci religioni astrictus a uita discedens res suas testamento ullatenus alienare
poterit. Sacerdoti tamen qui horum curam pro consilio inclusi, si ibi est, gerere debet, superpelliciis et -
cappis regulariter utenti, uestes uulpine uel ouinb de communi pro facultate ministrentur. Ceterum ut hec
omnia, et si qua Deus in posterum adiecerit, inuiolabili stabilitate nixa perseuerent, et ne quis dolo retra-
ctare uel infringere presumat, ea cedule impingi fecimus, et auctoritate apostolorum Petri et Pauli et no-:
22 *
472 4184.
stro banno confirmata, impressione sigilli nostri perpetualiter roborauimus. Acta sunt hec anno domie
incarnationis M9. CP. LXXX».]III^, Indictione lla. presidente Romane sedi papa,domino Lucio tercio. Regnante
gloriosissimo Romanorum imperatore Friderico. Presentibus et attestantibus uiris honestis clericis et laica,
quorum nomina hec sunt. Clerici. Bernhardus maior prepositus. Bernhardus maior decanus. Ydo prepositus
Herimannus beati Mauricii prepositus. Franco uicedominus. Magister Tidericus. Albertus. Hescelinus. Tiden-
cus. Laici. Rodolfus de Stenuorde. Wicboldus de Saltesberge. Lutbertus de Beuerne. Rodolfus de Meinhoule.
Ludolfus Monasteriensis. Wolfardus uillicus. Werengis camerarius, Heinricus de Emesbruch. et alii quam-
plures. j
Von einem Siegel ist keine Spur zu finden. Ueberhaupt scheint die im Archive vorliegende Charte nur Abschrift, aber
ganz oder doch beinahe gleichzeitig zu sein.
CCCCXLIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus
Fidelium qui ecclesias Dei fundauerunt laudabilis et multum imitanda simplicitas uarias et multiformes or
dinauit obseruantias, que ex peruersitate succedentium de radice benigne institutionis iam degenerauerunt
in ramos auare exactionis. Unde oportet nos qui processu temporis ex gratia Dei condendi et destruendi
potestatem accepimus, bonas consuetudines in sua integritate obseruare, eas uero que ad grauamen eccle-
siarum erumpunt, reactionis pondere suffocare. Nouerint itaque fideles tam moderni quam posteri, quod
ecclesia de Alen et pastor eiusdem, multas a curti nostra que eidem uille adiacet importunitates hactenus
sustinuerunt, ex eo uidelicet quod tribus anni uicibus quibus parrochiani fideles pro consolatione defuncto-
rum sue deuotionis hostias dominico altari solent immolare, prefate curtis nostre uillicus ex eisdem obla
tionibus decem panes.cum totidem obsoniis et amphora cereuisie sibi usurpare solebat. Ecclesia uero de
consuetudine mutue uicissitudinis antiquitus propagata, dum auene et siliginis in curti nostra messis esset,
sibi cottidie fasciculum eiusdem ab eadem curti nostra deberi, et arborem in natiuitate Domini ad festi-
uum ignem suum adducendam esse dicebat. Cuius exactionis debitum hinc inde, pro amore et reuerentia
Dei, iam dicte ecclesie eiusque pastori nostra auctoritate perpetua absolutione remittimus. Statuentes ta-
men et confirmantes, ut quecunque pecora ad dotatam domum pertinentia, si in agris pascualibus sepe
dicte curtis transitum seu etiam pastum necessarium habuerint, nulla incommoditate grauentur. Quicunque
ergo contra hanc nostre pietatis distributionem aliquid moliri presumpserit, sciat se auctoritate Dei et bea-
torum apostolorum Petri et Pauli ac nostra, excommunicationis sententie usque ad satisfactionem perpetuo
subiacere. Acta sunt hec Anno dominice Incarnationis M9. C^. LXXX^IIII*. Regnante Friderico Romanorum
imperatore glorioso. Huius rei testes sunt. Herimannus prepositus de sancto Mauricio. Theodericus de Re-
chede. Heinricus de Burc. Symon capellanus. Fridericus notarius. Bernardus Werizo. Albertus dapifer.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen,
CCCCXLV.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Patris et Filii et Spiritus sancti. |] Ego Herimannus Dei gratia
Monasteriensis ecclesie episcopus. Justis ac rationabilibus subditorum nostrorum maxime spiritalium uotis
libenter annuimus, quorum et gratam existere Deo conversationem et saluberrimam nobis apud ipsum esse
supplicationem non dubitamus. Proinde notum facimus tam futuri temporis quam presentis eui fidelibus,
qualiter Thietmarus de Dulmania decimam omnem, qua super uillam Wetmere fuerat imbeneficiatus, be-
nigna predecessorum nostrorum concessione, spe superne remunerationis, ecclesie Capenbergensi contulerit.
1184 173
Sed quia malis ubique iam crebrescentibus, rarum ualde est, ut pia patrum uestigia lubrica seruet poste-
ritas, ciusdem ecclesie fratres prouido usi consilio, ne ab ipsius Thietmari heredibus ulla in posterum gra-
uarentur molestia, quatuor solidos decime, quos ipsorum curtis in Wetünere annis singulis exsoluebat, ab
eius filio et herede Henrico, sex solidorum decime in parrochia Sepperothe concambio redemerunt. Filii
quoque ipsius Henrici, Johannes et Henricus, tam aui quam patris deuotioni concordantes, predictam con-
cessionem seu commutationem eidem ecclesie in nostra presentia stabilientes, quo tutius: ac ualidius ei in
tempus omne permaneat, etiam nostre auctoritatis expetunt priuilegio roborari. Nos itaque felici eorum
beuiuolentie congaudentes, et ecclesie Capenbergensis utilitatibus libentissime prouidentes, hanc rite per-
actam concessionem, priuilegii nostri auctoritate et sigilli impressione munimus, et si quis hanc aliqua ma-
lignitatis sue fraude cassare temptauerit, usque ad condignam satisfactionem, districta nostri anathematis
animaduersione ferimus. Huius rei testes sunt. Vdo prepositus. Franco uicedominus. Franco decanus. Berrt-
hardus Werenzo et frater eius Gerlagus. Ludolfus Monasteriensis. Lubbertus de Asbeke et frater suus Ro-
dolfus. Cesarius de Daruelde. Bernhardus de Moeinhovle. Acta sunt hec anno dominice incarnationis
M*. C», LXXX^.1III?. Indictione secunda. Regnante Frederico Romanorum Imperatore glorioso.
Das Siegel, mit Pergamentstreifen angehängt, ist elliptisch und etwas schüsselfórmig; die Einrichtung desselben ist wie
bei den vorhergehenden Urkunden, nur die Figur des Bischofs viel richtiger gezeichnet und würdiger gehalten, der
Bischofsstab gerade ausgestreckt; die Umschrift: t Heriman? Di. Gra. Monast||eries. Episcopus Sdcs.
CCCCXLVI.
Aus dem Fürstl. Salm -Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Ex debito nostri officii propensius intendentes, ut in hac temporum uarietate ecclesie nobis commisse bona
sua tranquille possideant, ad hoc scripti cautionem utilissimam inuenimus, in qua et fidelium oblationes
notate, memorie successorum transmittuntur, et donationes ecclesiarum perpetua stabilitate roborantur. Vnde
tam presentis quam futuri temporis Christi fidelibus notum esse uolumus, quomodo Hartradis de Legden,
ministerialis beati Pauli, cum consensu matris sue et sororum.suarum, Lutgardis et Ode, quas tunc solas
heredes habuit, predium suum, curtem unam in dicta uilla iacentem, Isinchof nomine, et aliam in Scage-
horne similiter Isinchof nomine, nobis in proprietatem legitime et uoluntarie donauit, sufficienti. quoque
cautione per sententiam ministerialium nostrorum interposita, hanc donationem iure fleri posse et stabiliter
factam esse. Nos igitur predium illud in possessionem nostram acceptum, in remedium anime nostre, et
pro salute dictorum hominum, monasterio uirginum in Asbeca deuote obtulimus et ei illud per sententiam
ministeriallum nostrorum, qui presentes erant, perpetuo iure et proprietate stabiliuimus. Ne uero here-
dum successio, uel aliqua posterorum inualescens malicia, hoc factum attemptando mutare ucl infringere
presumat, modum facti scribi fecimus, auctoritate apostolorum Petri et Pauli ct sigillo nostro et banno fir-
miter communientes. Huius rei testes sunt. Herimannus prepositus sancti Mauritii. Magister Henricus. Wal-
terus sacerdos. Symon capellanus. Fridericus scriptor noster. Bertoldus comes de Cazenellenbogen. Rodol-
fus de Stenvorthe. Johannes de Ahus. Henricus de Dulmania. Bernardus Werenzo. Atholfus de Lembeca.
Ludolfus de Beuernen. Johannes de Dulmania. Suetherus de Thingethe. Henricus de Rechethe. Wolfardus
de Warenthorpe. Tidericus de Bucholt, et alii quamplures. Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini
M°. C". LXXX». IIII^. Indictione Il». Presidente Romane sedi Lucio papa tercio. Regnante Friderico Romano-
rum imperatore.
Das Siegel, welches mit dicken rothen und gelben Fäden angehängt war, ist verloren gegangen.
1714 4184.
CCCCXLVII.
Aus dem Fürstl. Salm - Horstmar'schen Archive.
. . In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Monasteriensis episcopus secundus. licet e
fragilitate nostra temporalium nos cura plus quam expedit inuoluat, oportet tamen quantum Deus donaui
ad spem eternorum oculos memorie quandoque retorquere, ut si in uia legis dominice penitus immaculati
non gradimur, secus uiam saltem utcumque reptantes, ac pietatis opera quantulacumque deuotione sectan-
‘tes, circa eos qui in spiritus paupertate Deo deseruiunt, illuminatos oculos cordis a Domino accipere, &
eterne mendicitatis inopiam euadere mereamur. Vniuersis itaque tam presents quam future etatis fidelibus
per presentia scripta significamus, quod nos fidelis nostri Franconis uicedomini deuotis precibus pie annu
entes, eiusque deuotioni, qua ipse ecclesiam nostram prediorum suorum donatione honorauit, de-
bita benignitate respondentes, concessimus ut quicquid bonorum illorum, que ipse uicedominus ad se iure
hereditario deuoluta ecclesie nostre contradidit, emptione uel commutatione uel aliquo iusto titulo, ab his
qui ea in beneficio tenent comparare uel reuocare potuerit, ad monasterium sancti Johannis Baptiste in
Langenhorst et usum pauperum Deo ibi famulantium perpetua possessione pertineat. Hanc autem conces
sionem non solum prememorato Franconi, sed et omnibus qui post decessionem eius iam dicto monasterio
sunt prouisuri, liberali pietate indulgemus. Ne autem indeterminatio temporis prolapsu errorem inducat,
eorumdem bonorum quanütatem in certitudinem per scriptum redigere utile duximus. Sunt autem he.
Godescalcus de Elen duos habet mansos, unum in Were et alterum in Dummeththe. Philippus frater eius
unum in Hiltren et alterum in Roken. Gozuinus qui Gubbernagel cognominatur duos mansos in Notlon.
Lutbertus de Tuschusen unum in Alsteden. Macharius unum in Cüsuelde et alterum in eadem parrochia.
Euezo dimidium mansum in Cüsuelde. Albertus agros conductitios qui Hurlant dicuntur in Cüsuelde. Helm-
wicus de Rene wariscapionem. Gozuinus de Weseke unum mansum in Weseke. Hartmodus curiam in Wene.
Mathias unum mansum qui Holthus dicitur. Johannes unum mansum in Wetringen et alterum in Ochtepe.
Borchardus unum in Wetringen. Bernhardus unum in Thunen. Ibidem Innocentius unum. Ne igitur aliqua
interueniens occasio hanc nostre benignitatis concessionem ualeat in posterum disturbare, presentem pag-
nam super ea conscribi et sigilli nostri testimonio iussimus insigniri. Acta sunt hec dominice incarnationis
anno M9. C9 LXXX*. HII*. Indictione IIa. Presidente Romane sedi domino Lucio papa lIIve. Regnante gloriose
simo Frederico Romanorum imperatore augusto. Testium autem nomina subscripta sunt. Bernhardus maior
prepositus. Bernhardus maior decanus. Herimannus sancti Mauricii prepositus. Teodericus scolasticus. Mag-
ster Henricus. Apollonius. Hartungus capellanus. Laici. Lutbertus de Beuerne. Albertus dapifer. Ludolfus de
Beuerne. Bernhardus Werenzo. Godefridus de Sconebeke. Werengis. Rutgerus de Bilrebeke. et alii quam-
plures.
Das mit Pergamentstreifen angehängte Siegel ist in rothem Waclis abgedruckt und von der bei dem Jahre 1195 beschrie-
benen Form, aber beschädigt.
CCCCXLV III.
In nomine sancte et individue Trinitatis. || Ego Heremannus Dei gratia Monasteriensis episcopus Se-
cundus. Officii nostri debitum exigit, generalem quidem omnibus sollicitudinem impendere, specialem au-
tem ordini monastico et maxime sacratis Deo uirginibus, ob quietam rerum suarum possessionem et sancli
propositi custodiam. Vniuersorum igitur fidelium tam modernorum quam presentium nouerit industria, quia
nos diuine remunerationis intuitu, nec non Hildegundis uenerabilis abbatisse in Nutlo precibus inclinati,
bona quedam, que eidem ecclesie nostra oblatione, seu abbatisse ipsius emptione prouenerunt, nostre di-
gnitalis auctoritate, perpetuo iure corroborando eidem conuentui stabilimus. Sunt autem hec. Predicta ab-
4184. 475
batissa a Johanne de Dulmena hoc sua pecunia, duabus videlicet marcis, obtinuit, üt pro decima quam
ipse super domum Baken a nobis in beneficio habuit, tam magna quam minuta, quatuor tantum solidi et
non amplius a uillico domus annuatim persoluantur, et hanc solutionem. cum consensu nostro et heredum
iam dicti Johannis, stabili conuentione, ut dictum est, ab omni reliquo grauamine perpetualiter exemit.
Domum etiam unam Westerothe iam dicta abbatissa ab Emelrico, qui eandem ab ipsa in beneficio habuit,
sua pecunia ad usum sanctimonialium legitima emptione redemit. Nos quoque mansum unum in Hellen,
a Lutberto de Tuschusen, qui eodem inbeneficiatus exstiterat a nobis, legitimis heredibus suis, tribus ui-
delicet filiis consentientibus, nobis libere resignatum, et agros quosdam qui Budelesgelant dicuntur, a Goz-
wino Gubernal, duobus filis suis annuentibus, etiam nobis resignatos, predicte ecclesie ad usum paupe-
rum inibi religiose conuersantium, liberaliter contulimus. Vt autem hec omnia rata et inconuulsa perma-
neant, presentem paginam conscribi fecimus et sigilli nostri inpressione et banni beatorum apostolorum
Petri et Pauli auctoritate in perpetuum firmauimus. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9.C9. X XXIIIIo.
Indictione lll. presidente Romane sedi Lucio papa. Regnante Frederico Romanorum imperatore glorioso.
Das Siegel ist verloren: gegangen.
CCCCXLIX.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Sifridus Dei gratia Patherburnensis ecclesie humilis minister
omnibus fidelibus Christi salutem. Universali memorie tam presentium quam futurorum innotescere volumus
factum quoddam racionabile sub presentia venerabilis domini Conradi Moguntine sedis archiepiscopi et
aliorum prelatorum probabilium et religiosorum virorum et nostra pactum. Quod dum post varios labo-
res, quos pro síatu et integritate sancte ecclesie dominus Cunradus sancte Moguntine sedis archiepiscopus
pertulit in sedem suam Moguntinam ordinatione divina restitutus, in patherburnensi ecclesia eodem restitu-
tionis sue anno quadam vice fuisset, domina abbatissa de Hersze querimoniam ipsi et nobis contra soro-
res in Gerdenen, quarum provisor dominus abbas de Liesbernen habebatur, hoc modo proposuit, osten-
dens sane, quod domina Beatrix pridem in abbatia sibi precedens, consilio domini Bernardi patherburnen-
sis episcopi et aliorum, qui ad hoc sibi expediebant, quindecim mansos, duodecim in silva Osininc et duos
in Echusen, unum in Wirnissen, cum omnibus utilitatibus suis ecclesie in Gerdenen et sororibus ibidem
secundum regulam sancti Benedicti degentibus contradidit, hoc videlicet adjungens, ut quicunque prefatis
sororibus pro temporis successione prior succederet, eosdem sine exactione de manu domine abbatisse de
Hersze reciperet, et ecclesiam beati Petri in monte qui vocatur Yburgh, si quando dilapsa foret, restau-
raret et ei in divinis provideret. Quod dum abbas in Lisberne predictarum de Gerdene sororum respon-
salis contradiceret, et eosdem mansos a domino Patherburnensi episcopo possidere diceret, privilegium
etiam quoddam, quod dominus Conradus Moguntine sedis archiepiscopus infregit, ostenderet, tandem ut
res ipsa idonee et juste terminaretur, consilio eorum, qui ibi presentes erant, domini Herimanni Monaste-
riensis episcopi et aliorum religiosorum virorum, sic mediari dignum visum fuit, scilicet quod domina ab-
batissa in partem consilii sui, quos idoneos sibi et providos cognosceret, ut ex illorum consilio res ipsa
tractaretur, assumeret, Dominus eciam abbas nichilominus hoc idem faceret, suis quoque consiliis idoneos
et expedientes assumeret, quod sic factum est. Domina Abbatissa Altmannum prepositum, Bernardum pre-
positum sancti Petri, magistrum Hinricum tunc scholasticum in Patherburnen, Wernherum de Brakel, Ber-
tholdum de Espringe assumpsit. Dominus vero abbas, Henricum abbatem sancti Pauli, prepositum Gode-
scaleum de Northen, comitem Albertum de Eversten et Bernhardum de Lippia, Widekindum de Redhe
consiliarios assumpsit. Quorum sollicita deliberatione, sub domini Conradi. Moguntini archiepiscopi presen-
tia et nostra et domini Monasteriensis predicti et aliorum religiosorum virorum, hoc fine terminatum est,
416 1184 — 1185,
scilicet, ut domine abbatisse jus proprietatis cognosceretur, et sicut dictum est, quecunque prefalis soro-
ribus pro temporis successione prior succederet, prefatos mansos a manu domine Abbatisse sine exactione
reciperet, et exinde edificia et divina provideret ecclesie jam dicte, domina eciam abbatissa si quando
vellet in monte sine gravamine sororum morari posset. Preterea quicunque in Herse jure fungatur advo-
catio, super his etiam bonis advocatiam obtiueat. Hec autem quia sub nostr! presentia rationabiliter per-
acta sunt, nostri ea impressione sigilli stabiliter munimus, et deinceps rata habere volumus. — Quod si qus
postmodum infringere vel irritum facere tentaverit, sicut per sententiam publicam adjudicatum est, nostre
excommaunicationis. vinculum et Dei omnipotentis offensam promeruisse se cognoscat Hujus autem re
testes sunt, predictus dominus Hermannus Monasteriensis episcopus, Heinricus abbas sancti Pauli in Pather-
burnen, Winizo abbas de Liesberne, Ex prelatis Moguntinensis ecclesie, Burchardus sancti Petri prepos-
tus, Wernherus sancti Stephani prepositus in Moguntia, Altmannus Patherburnensis prepositus, et ejusdem
ecclesie decanus Volbertus, Godescalcus prepositus de Northen, Bernhardus prepositus sancti Petri, Dom
nus Otto comes Palatinus de Widelisbach, Dominus Otto Lantgravius de Steveningen, comes Albertus de
Eversten, Widekindus de Swalenbergh, frater Basilius, Wernherus de Brakel, alii eciam multi. Acta sunt
hec anno dominice incarnationis MCLXXXIIII. Indictione lf, regnante Imperatore Frederico feliciter.
CCCCL.
‚Aus dem Archive su Kappenberg.
In nomine sancte et individue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus.
Quoniam superna prouidentia ad pastorale nos uocauit officium, religionem promouere, eiusque emulatori-
bus auxilio nos esse debere intelligimus. "Vnde ecclesiam Kapenbergensem specialius in Christo diligentes,
omnium tam futurorum quam presentium memorie inprimendum mandamus, qualiter fratres eiusdem loc
hoc elaborauerunt, ut de curti eorum Alstede, pro tocius decime sue pensione, lIllor. solidi Monasteriensis
monete in festo beati Jacobi per manum uillici annuatim soluantur. Quidam enim nobilis Godefridus de Ge-
mene, eandem decimam a nobis in feodo habens, eam itidem in cuiusdam Vdonis manum transfudit, qui
utrique unanimi consensu ad nos tanquam ad primitiuam manum recurrentes, prememoratum pactum fra-
tribus Capenbergensibus ex nostra petierunt auctoritate firmari. Nos itaque corundem fratrum paci et
quieti consultum esse cupientes, ac per hoc precauere uolentes, ne huius conuentionis certitudo deinceps
in incertum deuolui ualeat, precepimus presentem paginam sigilli nostri impressione roborari. Si quis ergo
predicte decime exactor extra hos lllIer. solidos aliquid umquam extorquere, aut manipulos eorum pro
colligenda decima tangere, seu de nutrimentis animalium ibi quicquam exigere presumpserit, illum ut eccle-
siastici iuris sacrilegum peruasorem, nisi resipuerit, perpetui anathematis uinculo in uirtute sancti spiritus
obligamus. Testes huius rei. Franco uicedominus. Theodericus Sancti Ludgeri prepositus. Franco decanus
Sancti Pauli. Heinricus de Burc. canon. Item Heinricus de Dulmenc. Ludolfus. Rutgerus de Billerbeke.
Actum anno dominice incarnationis M9 CPLXXX? V9. Indictione tercia. Apostolice sedi presidente beato
papa LVCIO. Regnante glorioso Romanorum imperatore FridcRICO.
Das Sicgel, mit Pergamentstreifen angehängt, ist das zuletzt beschriebene.
1185. 477
CCCCLI *).
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimanuus Dei gratia Monasteriensis [episcopus. Quociens
ex deuotione fidelium uel oblatione principum ecclesia] Dei rationabilibus proficit incrementis, oportet nos,
quos non estimator meriti sed gratie largitor Dominus, tamquam speculatores [in eminenti constituit, piis
eorum studiis gratanter occurrere, bonam uolun;tatem adhortando promouere, acta commendando appro-
bare, et ne opus in fundamento uacillet, quid et qualiter sit actum, posteritatis [noticie scripto transmittere,
quatinus et bonis imitatoribus exemplum pietatis; inde preberi, et de sinistro aliquid machinantibus, tam
rationis quam auctoritatis titulo possit obuiari. Vniuersis itaque presentis [et future etatis fidelibus iunote-
scere uolumus, quod quidam] nobilis de nostra diocesi Widekindus aduocatus et mater cius Lutthrudis,
spiritu consilii salubriter instructi, et aliquem ex se fructum in tempore [suo Domino prouenire desideran-
tes, fundum quendam et quatuor man;sos in Hundingen, cum decimis attinentibus, ab ecclesia Vrekenhorst
commutaucrunt, restituentes in concambio fundi quosdam agros 'predii sui sub curti que Belen dicitur ad-
iacentes, et in concambio| mansorum domum unam in Gerboldincthorp, aliam in Bersen, terciam in Ouen-
wide, adhuc iu mentis secretario retinentes quid inde [proponerent. Quorum bone intentionis odore at-
tracti, duo alii] nobiles, Bernhardus de Lippia et Ludegerus de Waldenberch, duas partes de totius esti-
matione sortis a predicto aduocato et matre eius [ementes, cambite possessionis se coheredes addiderunt.
]lud| quoque necessario recapitulandum duximus, quod et fundi et mansorum cambitio sub iurisdictione
Rathardi comitis in loco Mattenhem, [sententia et consilio Scabinórum annuente, sub regio] banno est sta-
bilita, et ibidem B. et L. emptionem suam ab aduocato et matre eius conlirmauerunt, Rathardo regium
bannum exequente. Deinde [prefati tres nobiles edificandi monasterii in sepedicto, fundo licentiam a nostra
benignitate petierunt. Qua obtenta, in loco per manum nostram primitus benedicto, in honorem Dei et
gloriosissime [genitricis eius Marie, monasterii fundamenta cum sancta iocunjditate posuerunt, et ad eius
dotationem iam dictum fundum et mansos obtulerunt, et ad maiorem sue deuotionis expressionem, ipsum
locum [beate Marie campum appellauerunt. Preterea iam dictus W. ecclesiam; Hoswincla, in qua ipse he-
reditaria deuolutione ius patronatus habuit, cum curti sua ibidem sita, et duos mansos in 'Rehe] sue no-
uelle [ecclesie cum uniuersis attinentiis integre donauit. Nos quoque] debita hilaritate illorum deuotionem
excipientes, supradicte ecclesie uidelicet Hoswincle bannum integraliter iam dicto monasterio in solamen
[et augmentum benigne contulimus, quem nos ab ecclesia beati] Mauricii, sufficienti commutatione et in-
dempni cambiuimus. Insuper quinque solidos in curti Hoswincle ad episcopales reditus pertinentes ibidem
obtulimus, [et episcopali mense aliam decimam sex solidorum de duabus domibus] iuxta Walbeke, et de
alis in Delesthorpe, que tunc uacabat, in recompensationem restituimus. Sed ct B. de Lippia eidem eccle-
sie, consensu [heredum suorum, contradidit unam domum predii sui in Selehorst et alteram que‘ dicitur
Prouestinchof, quam a Bernhardo Monasteriensis ecclesie maiori preposito, mostro et totius capituli con-
sensu cambiuit, restituens ecclesie nostre duos [mansos predii sui in Leuerdincthorp, et duos in Aldenhoth-
mere,] et agrum curti Rucampe attinentem. Cuius concambii restitutio sub iurisditione Rathardi in Hornen
sub regio banno sentencionaliter est confirmata. [Widekindus quoque de Sualenberg cum fratribus suis
Herimjanno, Volquino et Henrico, cum alios adhuc non haberent heredes, et pro etatis integritate libero
fruerentur dispositionis arbitrio, iam dicto claustro ecclesiam in [Stapellagen et curtim ibidem sitam cum
omnibus attinenciis] suis, pari uoto et unanimi assensu assignauerunt. Nec hoc pretereundum, quod Wide-
kindus aduocatus LX4. marcas quas in bonis illis [nomine pignoris habuit, prefato beate Marie campo offe-
*) Die Originalurkunde ist zerstört, und ein grosses Stück mitten aus der ganzen Länge derselben verloren gegangen. Das
auf diese -Weise Fehlende ist aus dem alten Kopialbuche des Klosters Marienfeld ergänzt und iu Klammern ein-
geschlossen. "
Cod. dipl. bist, Westfal. lI. - 23
4178 4185.
rendo inseuit. Et hec] donatio predictorum fratrum sub regio banno in loco Bracwide coram Thancberno
comite stabilita est. Quod ideo factum est in loco illo, [quoniam bannus in quo bona illa sita sunt, cer-
tum tempore illo non habuit prouisorem. Huius donationis; testes sunt. Bernhardus et Widekindus. Flori
de Ribelmunt. Gumbertus de Ertburch. Fridericus de Spenga. Amelungus comes de Par[|burnen et frater
eius Crachto. Henricus de Lippia. Gerardus de Wilpinthorp. Eiusdem] etiam cenobii prouisores a Gerardo
preposito et fratribus eius unam domum in Selehorst et mànsum unum in Bulten integraliter emerunt,
[cuius emptionis stabilitio coram Rathardo in loco Mattenhem debito est ordine terminata. lidem] etiam
prouisores a quodam libero homine Lieucken, domum unam in Mattenhem, annuentibus heredibus eius
cum omnibus attinentiis [emerunt, et in eodem loco coram sepe dicto Rathardo emptionis stabilitatem ob-
ünu;erunt, presentibus et collaudantibus Arnoldo comite de Altena, et Widekindo de Oseda. His omnibus
ea qua dictum est stabi'litate ordinatis, prefati fundatores nouellam plantationem suam beato Paulo et no-
bis] nostrisque successoribus, coram totius capituli audientia, perpetua donatione gratis et libere obtule-
runt, ea tantum pactione intercedente, [ut idem locus, sicut ad Monasteriensem ecclesiam obedientie et
proprietatis haberet respectum, ita] ab eadem speraret perpetuum defensionis patrocinium. Quem nos
etiam ab omni exactione nostra uel successorum nostrorum omnino [liberum et absolutum esse concess-
mus. Posthec quidam ministerialis beati Pauli, nomine Gerwinus] de Bukenevorde, anime sue miserendo,
talentum decime positum in Thetten, uxore et filio collaudantibus, [nobis resignauit. Similiter etiam qu-
dam Lutfridus Suethero de Ulethe, Suetherus Bernhardo dej Lippia, Bernhardus uero nobis decimam super
duas domos in Honlo exfestucauit. Nos uero hanc et predictam decimam [a Gerwino resignatam dicto
monasterio donauimus. Insuper W. aduocatus domum, quandam in Pelechem, quam a nobis feodali iure
tenuit, libere resignans eidem monasterio in proprietatem [donari a nobis efficaciter impetrauit. Igitur ul
tantorum munerum seminia in uitam eternam profi ciant, uenerabilium Cisterciensis generalis capituli patrum
benigno freti assensu, in loco memorato /congregationem de filis eorundem in honorem Dei omnipotentis
et uenerationem] beatissime semper uirginis Marie constituimus, et potestatem a Deo habentes, ipsis ipso
rumque successoribus [ordinis sui consuetudines illic seruare, libertatem perpetuam libentissime] conced-
mus. Quoniam autem uniuersitas ecclesiarum aduocatorum insolentia laborat et fere succumbit, nos id
pro [posse nostro diligenti sollicitudine precauentes, eisdem fratribus liberam in] quemcunque uoluerint
aduocatum electionem, et eiusdem, si minus utilis fuerit, sine contradictione depositionem |indulgemaus.; *;
Et ne aduocatus plus in loco illo iuris quam oportet sibi uendicando usurpet, certos ei [terminos assigna-
mus, ut uidelicet non in pluribus quam in duobus equis claustrum, si] uocatus fuerit, accedat, et si pro
hereditatibus obtinendis, uel commutationibus exequendis iure [suo operam impenderit, tantum sex dena-
riis sit contentus, non emolumenti quan;titatem attendens, sed illius potius, quem apud Deum patrem ad-
uocatum habemus, Jesu Christi retributionem feliciter expectans. Adiciendum quoque est, quod nos unum
mansum in Rehe,] cum alio en Gropenlo, ab ecclesia sancti Mauricii cambiuimus, et ita nos et aduocatos
domum duorum [mansorum in Rehe predicto monasterio dedimus. Sed et mansum alium in Clesphem a
Conjrado de Ostherge ministeriali beati Pauli, et octo litones nobis resignatos, eidem loco [contulimus. In-
super supradictus aduocatus unum mansum in loco qui uocatur Gest, alium in] Bukei. et Bernardus de
Lippia unum in Grunhorst, sepe dicto cenobio obtulerunt. Vt igitur [hec ordinatio tam diligenti circum-
spectione pertractata, perpetua stabilitate consistat,| presentem paginam sigilli nostri annexione roboratam,
asscribi iussimus, auctoritate Dei et [nostra terribiliter excommunicantes. qui beate Marie campum in modo
oblatis uel in futurum offerendis; inquietare, uel contra prescriptam eius libertatem ahquid presumpserit
ordinare. Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini M*. Co. LXXX*. V9, Indictione Ill». Presidente Romane
*) Im Kopialluche folgt hier weiter nichts; im Original aber ist die Lücke viel grosser, und in demselben Verhältnis wie
an den übrigen Stellen, Als Schluss der ausgefallenen Worte glaube ich noch oiat su lesen,
4185. 479
sedi Lucio papa tercio.] Regnante Frederico Romanorum imperatore augusto. Presentibus clericis et [laicis
quorum hec nomina sunt. Bernhardus maior prepositus. Bernhardus maior decanus. Herimannus abbas in
Capenberg. Winizo] abbas in Lisbern. Werembaldus abbas in Uarlar. Vdo. sancti Pauli [prepositus. Heri-
mannus sancti Mauricii prepositus. Franco sancti Pauli decanus. Theodericus sanct Lutgeri decanus. et]
totius capituli nostri conuentus. Herimannus comes de Rauensberch. Symon [comes de Tekeneburch. Otto
comes de Benethem. Rodolfus de Stenuorth et filius eius Ludolfus. Johannes de Ahus. Godescalcus de]
Lon. Burchardus de Asscheberge. Henricus de Dulmen. Henricus de Rechethe. Ludolfus de Beuerne. [Go-
defridus de Sconebike. Herimannus de Monasterio. Godescalcus de Saprothe. Rutgerus de Bilre]beke. et
alii quamplures.
Das Siegel, welches angehangt war, ist verloren gegangen.
CCCCLII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus se-
cundus, monasterio campi saucte Marie, in perpetuum, amen. Plerumque gestarum memoria rerum transit
et elabitur cum annua reuolutione temporum, unde neglectum iri uidemus iura intemerato ueritatis, nullis
subnixa priuilegiorum testimoniis. Notum sit ergo fidelibus uniuersis, tam presentis quam future etatis,
quod quidam nobilis de nostra diocesi Widekindus aduocatus de Rethe, et mater eius Luttrudis, fundum
quendam et quatuor mansus in Hundinken, cum decimis attinentibus, ab ecclesia Vrekenhorst commutaue-
runt, restituentes in concambio fundi quosdam agros predii sui sub curti que Belen dicitur adiacentes, et
in concambio mansorum domum unam in Gerboldincthorp, aliam in Bersen, terciam in Ogenwide, quorum
cambitio sub iuriditione Radhardi comitis in loco Mattenhim sentencia et consensu scabinorum annuente,
sub regio banno est stabilita, dotantes his prediis suam nouellam plantationem. Postea uero eiusdem ce-
nobii prouisores alios duos mansus a prefata ecclesia Vrekenhorst commutauerunt, unum uidelicet. in Rehe,
alium in Bellethe, restituentes ei tres, unum in Westmattehem, alium in Gronhurst, tercium in Gest, aduo-
cato cum ministerialibus et litonibus eiusdem ccclesie sentencialiter et legitime omnia confirmante. Vt ergo
rata et inuiolabilis perseueret tam probata et conueniens prediorum cambitio, presentem paginam sigilli
nostri signauimus instrumento. Si quis igitur in futurum hanc nostre institutionis cartulam presumpserit
immutare, procul dubio sciat, se indignationem Dei omnipotentis et beatorum apostolorum Petri et. Pauli,
et nostre excommunicationis sentenciam dampnabiliter incurrisse.
Das Siegel, dem bei Nr. CCCCXLV. beschriebenen gleich, ist mit rothen und grünen Fäden angehängt,
CCCCLIII.
Aus dem ällesten Corvey'schen Kopialbuche.
Iu nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Sifridus Dei gratia Paterburnensis episcopus, monaste-
rio Corbeiensi in perpetuum, Amen. Cum ex iniuncto nobis presulatus officio utilitatibus ecclesiarum siue
monasteriorum nostre diocesis diligenti nos studio inuigilare deceat, quatinus ita in disciplinis spiritualibus
proficiant, et tale in rebus temporalibus sentiant incrementum, ut non uituperetur ministerium nostrum,
speciglius tamen et feruentius illorum uolumus et debemus commodis ac profectibus iutendere, qui in per-
fectionis itinere constituti, alacriter et constanter suum exequentes propositum, Dei gratiam et pium homi-
num merentur affectum. Huius rci gratia dilectis fratribus et amicis nostris monachis Corbeiensibus, qui
propter honestatem sue conuersationis magnum et specialem nostre dilectionis meruerunt fauorem, deci-
mationes noualium suorum in Frithebule, in Bilenberich, in Rozinberich, Haddenberich, Kulinge, Humbah-
üssen, Leuingessen, que Jure communi et generali cathedralium ecclesiarum priuilegio Paterburnensi eccle-
23 *
499 4183
sie pertmebast, a predecessoribus nostris inclite recordationis episcopis Heinrico, Berahardo Esergiso, ipsis
donatas recolunus, et donationes ratas habemus, et ratas habendo mostra aucioriaie con&rmamus. Insuper
etiam decimas m daabes marcbas Albachtssen et Bodekissen cum tractata et consensu, cum connmenua
ac subscriptione totius cleri mostri, sperantes nos pas eorum orationibus adiumandos, perpetuo quiete possi-
desdas omai &rmitate stipendas eorum aggregamus et tradamus, accepto pro has omoibus in commutatione
quodam predio in Ossenthorp, ab ommi iurisdictione aduocati absoluto, et a petitione cuisslibet quouis
uequam tempore super eodem predio questionem mouentis absoluendo, quo et Paterburnensis ecclesia
dampeum minus sentiat, et traditio ipsa Corbeiensi ecclesie stabilis magis ac Brma permaneat Sed quo-
niam in hits diebus malis filii Ade, ut sibi lucrum uencntur, alis dampnum facere non uerentur, et nichil
adeo firme est statutum, ad quod nom laboret calumpnia dissoluendi, ne hec res tam celebriter quam sa-
lubriter gesta ex celeri et occulto lapsu temporum obliuionis sentiret dispendium, famam huius facti pre-
senti scripto perpetuare et sigilli nostri impressione ac testium subscriptione roborare decreuimus. Acta
sunt hec anno dominice incarnationis M* CPLXXXV*. Indictione tercia. Testes huius rei sunt. Heinricus ab-
bas apostolorum Petri et Pauli in Paterburon. Alumannus maior prepositus. Volbertus decanus. Godescalcus
Northusensis prepositus. Bernhardus apostolorum Petri et Andree prepositus. Meinricus. Lodewicus. Conra-
dus. Conradus. Godefridus. Alexander. Erpo. Hemricus scolasticus. Lambertus cellerarius. Hugo. Theoderi-
cus. Conradus. Bernhardus. Wlferamnus. Heremannus. Heremannus. Volquinus. Laici quoque qui intererant
hii sunt. Amelungus. Florin. Heinric de Spenge. Conrat. Heinric. Wernhere. Conrat. Heinric. Hildebolt Vol-
quin. Hugo. Helmich. Hereman. Suether. Albracht. Hartman. Rotger. Liuder. Hereman.
CCCCLIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis: Ego Conradus Dei gratia Corbeiensis abbas et uniuershm
capitulum, Patherburnensi ecclesie in perpetuum amen. Cum doctrina apostolica et beati Benedicti regula,
secundum quam uiuimus et uiuere debemus, nos aliena non appetere, et quod ex nobis est pacem cum
omnibus habere precipiat, maxime tamen cum illis, qui ex sue benignitatis dignatione per multa sincere
karitatis argumenta nostre in se deuotionis prouocarunt affectum. Hac de re mota nobis questione a ue-
nerabili domino Sifrido Patherburnense episcopo super decimis noualium nostrorum in Frithebule, Bilen-
berch, Rozenberch, Haddenberch, Kulinge, Humbahtissen, Leuingessen, quas predecessores eius episcopi
gloriose recordationis Heinricus, Bernhardus, Euergisus nobis dederunt, quamuis ipsorum donatio canonica,
quamuis prescriptio longa et apostolicorum Adriani et Alexandri III. priuilegia religiosis domibus de non
prestandis decimis indulta, ei silentium indicerent, tamen ne nóbis remaneret occasio litigandi cum Pather-
burnensi ecclesia, quam pro sui honestate semper diligere, et pro cathedrali quo preminet honore
semper reuereri uolumus, indempnitati eius pro modulo facultatum nostrarum prouidere cupientes, pro de-
cimis prescriptorum noualium in duabus marchiis Albahtissen et Bodikessen, quas prefatus dominus Sifri-
dus nobis contulit, predium quoddam in Ossendorp ei dedimus in proprıum ab omni iurisdictione aduocati
absolutum et ab omni peticione cuiuslibet quouis unquam tempore super eodem predio questionem moturi
absoluendum. Set quoniam in his diebus malis filii Ade ut sibi lucrum uenerentur alis dampnum facere
non uerentur, et nichil adeo firme est statutum, ad quod non laboret calumpnia dissoluendum, ne hec res
tam celebriter quam salubriter gesta, ex celeri et occulto lapsu temporis obliuionis sentiret dispegdium,
famam huius facti presenti scripto perpetuare, et sigilli nostri inpressione ac testium subscriptione robo-
rare decreuimus. Actum anno domirice incarnationis M9. C. LXXXV. Indictione Ill. Testes huius rei sunt.
Frithericus prior. Meinhardus prepositus. Wescel. Albraht. Lambraht. Othelric. Thideric. Rotholf. Vnarg.
Hartman. Robraht. Reinhere. Widikint. Regenhart. et fratres omnes, quorum omnium presenciam et con-
sensum sigilli eorum testatur inpressio. Laici quoque interfuerunt. Albertus comes de Euersten. Bernhardus
1181. 481
de Lippia. Widikindus de Rethe. Bode et Bertoldus de Homburch. Fretheric. Hugo. Bode de Huxere. Con-
rat. Wasmot. Karolus. Johan. Wernhere. Heinric. Gerebraht. Heinric. Erenbreht. Arnolt. Reinhere. Volquin.
Werenbolt.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CCCCLV.
Aus dem Archive su Osnabrück.
Ego Rikezo de Sledese et Joseph filius meus, filiis, nepotibus et amicis salutem. Presens hominum
etas presentium actuum conscia, preteritorum nescia, seruat posteris discrimina, si non fuerit series gesto-
rum scripto signata, et mera ueritas ceco palpatur errore, dum rerum contractus certo caret auctore.
Vnde nos moniti, decimam domus Honburen site, quia certo sub pacto ponimus, quatuor uidelicet solido-
rum annua pensione, consensu Tadilonis et filii eius Rikolfi, qui hanc in feodo a nobis habet, dominum
nostrum Arnoldum episcopum rogamus, quatenus hoc factum eius auctoritate roboretur.
A. Christi fidelium minimus Osnenb. dictus episcopus. Premisse narrationis textus pium uirorum pre-
nominatorum representat affectum, et certum ad posteros rei geste postulat testimonium. Quod quia ne-
gare non debemus, presenti pagine sigillum nostrum appendimus, et prenotata Christi nomine confirma-
mus. Acta sunt hec anno dominice incarnationis Mo, C9. LXXX*?. V^, Testes. Olricus prepositus beate Ger-
thrudis. Geva priorissa. Ermengard. Alewich. Meinward. Johan. Thiedard. et totus inibi conuentus. Lentfri-
dus maioris ecclesie prepositus. Arnoldus beati Johannis prepositus. Joseph decanus, et alii quamplures de
conuentu fratres. Symon comes de Thekenenburch. Arnoldus. Nicolaus. Rothulfus. Hugo. Baldwinus. Johan-
nes rufus. Gerhardus pincerna. Heinricus dapifer. Ambrosius.
Das mit Pergamentstreifen angehängte grosse bischöfliche Siegel ist zwar schr abgerieben , seigt aber noch die Figur des
sitsenden Bischofs.
CCCCLVI.
Herimannus Dei gratia Abbas in Capenberg, Cunctique eiusdem loci fratres, vniuersis successoribus
suis in perpetuum. Notum esse uolumus tam posteris quam Modernis, Quod dominus Herimannus uenera-
bilis Monasteriensis episcopus, quando in capella nostra altare Sancti Pauli apostoli consecrauit, eidem illu-
minando quindecim denarios decime annuatim persoluendos pro anime sue salute assignauit Sex quidem
de domo Herimanni militis de Senden, Nouem autem de domo . . Militis de Hundeburdorp, prouidendum
autem ut nuncius omni anno sit Senden recepturus denarios istos in vigilia Laurencii, vt autem nulli dein-
ceps in dubium ueniat de donatione supradicta, scripture huius testimonio cum sigillo ecclesie nostre ipsam
duximus roborandam.
Zwei Siegel waren angehängt, sind aber verloren gegangen.
. CCCCLVII.
H. Dei gratia Capenbergensis ecclesie abbas. Notum esse uolumus uniuersis Christi fidelibus et ma-
xime ecclesie filis, quod Wicboldus de Weluere homo nobilis, cum nos et ecclesiam Capenbergensem im-
peteret de curti que est in Velmede, et aliis possessionibus ad eam attinentibus, quam parentes ipsius
legitima traditione iam dicte ecclesie contulerant, graui molestia corporis egrotare cepit. Diuino ergo con-
silio inspiratus, ut confidimus, nos et frátres nostros ad se uocauit, toto ex corde penitens de omnibus
182 41853.
peccatis suis, et maxime de querimonia quam aduersum nos iniuste habuerat. Ab bac igitur querela cm
multa compunctione et deuotione omnino destitit in presentia nostra, uxoris sue et filie et aliorum qu
subseripti sunt. Conradus de Hamelspringe consobrinus Wicboldi. Heinricus Colhase. Heinricus Luncink
Theodericus Friso. Ludgerus ministerialis Conradi. Herimannus de Velmede. Preterea instantissime petiit, u
tam ipse quam mater sua, uxor quoque et filia, singuli in obitu suo plenam memoriam haberent in eccle
sia nostra, tamquam unus ex fratribus nostris, quod et ei indubitanter promisimus. Cuius rei noticia, ne
a posterorum memoria labatur, presentis scripti attestationem adhibere placuit.
Das wit Pergamentstreifen angehängte älteste, grüssere Siegel des Stifts Kappenberg ist ausserst beschädigt.
CCCCLV III.
In nomiue sancte et indiuidue Trinitatis. Thetmarus Dei gratia Mindensis episcopus. Vniuersis fide
libus presentibus et posteris notum esse uolumus, quod soror Sophia sanctimonialis ecclesie beate Mare
que apud nos est, cum a quibusdam sororibus eiusdem loci in abbatissam fuisset electa, super examinandı
electione summi pontificis auctoritas iudices delegauit. Post multa uero concilia uariasque hinc et inde
questiones diutissime propositas tandem se petentium iudicum arbitrio submisit, et ab eisdem iussa mar
suete cessauit Deinde consilium priorum ecclesie nostre et abbatis insulani et prepositi de Ouerenkerken
nos ut aliquatenus eam consolaremur admonuit. lgitur cum beniuola sororum omnium conniuentia, uide-
licet tam earum a quibus electa fuerat, quam aliarum, ei ad suum stipendium aliud stipendium in eaden
ecclesia quod tunc libere uacabat contulimus. Eo autem pacto, ut prius habitum stipendium, eodem modo
quo antea possedit, in posterum possideat, superadditi autem stipendii fructum, siue absens siue presens
semper integraliter percipiat. Preterea dimidium orti cuiusdam et in eo habitaculum usui sui commodus
ei concessimus. Qua in re ut sanctio auctoritatis nostre perpetuo illesa permaneat, eam banno et sigilli
nostri protestatione roborauimus. Hec sunt nomina testium. Decanus maioris ecclesie. Hermannus scolosi:
cus. Hildeboldus. Lefardus cellerarius. Thidericus subdiaconus. Godefridus diaconus. Hermengardis decanz.
Thetlindis. Gisla. Helenburg. et cetere sorores sancte Marie.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CCCCLIX.
Aus einem Obernkirchischen Kopiar des 16. Jahrhunderts, im Besitz des Bibliothekars Mooyer zu Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Tethmarus Dei gratia sancte Mindensis ecclesie episcope
Nouerit omnium tam presentium quam post futurorum industria, Qualiter beate memorie dominus Wernbe-
rus Épiscopus ecclesiam nouelle plantationis in Ouerenkerken cum oblatione quorundam prediorum in kr
nore sancte Dei genitricis Marie fundauit, quam Episcopus Anno precessor noster pia intentione consecram
quibusdam beneficiis ampliauit, Sed quia morte preuenti ad statum quem optauerant perducere «non pe
tuerunt, Nos qui auctore Deo licet indigni in pontificatus eis cathedram successimus participes bencfact-
rum eorum esse cupientes, que in eodem loco bene inchoauerant, auctoritate !) . . . conseruetur. Pietals
etiam eorum propositum firmum esse cupientes, eundem locum, ut ante nos fecerant, liberum fore decre
uimus, tanquam ?, . . . fatigentur. Omnia ergo illius ecclesie bona, bannum uidelicet episcopalem in ips
ee MERE
1) 2) Die weggelassenen Stellen stimmen vollkommen mit den entsprechenden der gleichartigen Urkunde des Bischufs Annı
son 1179 überein, ausser dass ein paarınal die Stellung der Worte verändert, oder ein unerhebliches Wort mit cine
gleichbedeutenden verwechselt ist, wodurch der Sinn nicht im geringsten verändert wird.
4185 — 1186. E 183
ecclesia et in ecclesiis Velden, Hursten, Merbike, Sulbike, Meinhusen, Geteneburg, paruum Bremen, Ler-
bike, Petissen, Tankerdessen, sacrificium peregrinorum seu aliorum fidelium totum ad usus congregationis
deputando, Decimam in Alemultre, domum in Mileberge, Haburgehusen cum omnibus suis appendiciis, an-
tiqua etiam dotalis arce bona, Decimam in Nienstide, decimam in Hurst, curiam in Velden cum omnibus
attinentiis, uidelicet agris ®) . . . eodem iure quo princeps Heinricus dux ante possessa obtulit, Castrum in
Bukaburg cum capella et omnibus capelle attinentibus que comes Thiodericus de Wrbene cum assensu he-
redum suorum sancte Marie obtulit, predium in Hennessen quod de uillicatione Wlbike cum assensu aduo-
cati et consilio uillici Rabodin et litonum per concambium ecclesie in Ouerenkerken contulit, pro qua de-
cimam domus Sophie in Rotherkissen, decimam duorum mansorum in Sulbike et cuiusdam deserti predii
in Merbike recepit, Decimam etiam noualium que ipsi elaborauerint infra Episcopatus nostri terminos et
in omnibus prediis eorum que ad manum nostram uacauerint in perpetuum eidem ecclesie damus, atque
omnia bona ab eis nunc legitime possessa uel in posterum iuste possidenda, clauibus celi, banni nostri
auctoritate et sigilli nostri impressione firmamus et in uirtute spiritus sancti, in quo per Christum est omnis
ligandi et soluendi potestas corroboramus, Vt qui in irritum duxerit sit anathema Maranatha et deleatur
nomen eius de libro uite.
CCCCLX.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Sifridus Dei gratia Patherburnensis ecclesie episcopus,
monasterio in Gerdine in perpetuum amen. Cum ex suscepto presulatus officio paci et tranquilitati eccle-
siarum omnium quarum curam suscepimus nos oporteat intendere, sollertiore tamen invigilandum putamus
diligentia ubi aliqua disturbationis cognoscitur esse materia. Hujus rei gratia. commoditati sanctimonialium
in Gerdene que vite honestate et religionis observantia tam nostrorum quam multorum erga se provoca-
runt affectum, perpetuo prospicere cupientes, presentis scripti serie denunciamus universis fidelibus tam
futuris quam presentibus, quod ordine controversia, que inter ipsum monasterium et Heremannum de Sid-
dessen super quibusdam prediis vertebatur, conquievit. Anno dominice incarnationis M9 CoL" VII Goswinus
miles frater predicti Heremanni lepra infectus, quoniam audierat quod flagellat dominus omnem filium quem
recipit, se ab eo, qui Saulum in via prostratum et cecitate percussum intrare compulit, hoc flagello vo-
cari perpendit. Quapropter morbo carnis desperato, spiritui saucio medicina efficaci volens consulere,
quinque mansos in Ostheim, tres et dimidium in Frodenhusen, unum in Baddenhusen, unum in Dallessen
in manu domini Bernhardi paderburnensis episcopi hac conditione, ut ipse eadem predia monasterio Ger-
dene conferret, cum consensu legitimi heredis sui predicti scilicet Heremanni qui nondum tunc liberos ha-
bebat, resignavit. Predia resignata dominus Bernhardus paderburnensis episcopus monasterio in Gerdene,
sicut aliud instrumentum de eadem donatione conscriptum testatur, perpetuo quiete possidenda donavit.
Post donationem actoribus monasterii in corporalem eorundem bonorum possessionem missis, videns Gos-
winus quia sine onere et gravamine monasterii ibi sustentari potuit, cum sancta et chara familia sua Adel-
theida videlicet uxore sua et Johanne filio suo, ad sanctum monastice conversationis ocium Gerdene se
transtulit. Novissime autem mortua Alheida felicis memorie matrona, que maritum et filium premortuos
planxerat, anno dominice incarnationis M°COLXXX°IIII®, Heremannus cum uxore sua Hildeburga et septem
filiis suis Henrico, Udone, Heremanno, Goswino, Johanne, Anthonio, Wernero, monasterto super eisdem
prediis questionem movere cepit, asserens nunquam bona illa ex sua vel fratris sui resignatione in perpe-
tuum jus sive dominium monasterii Gerdinensis transisse, sed se tantum tribus illis personis usufructum ad
3) Wie 1 und 2.
154 4186.
reficiendas quottidianas carnis sue ruinas temporaliter concessisse. Nos vero lite per biennium prorogata,
dum odia et iurgia crescerent meminimus officii nostri esse, monasticam disciplinam profitentes litigiis fora-
libus subducere, ut divinis ministerii possent pie et solerter intendere. Ne igitur mentes earum, que Deo
in oratione quibus debemus in lectione loqui consueverat, per varias causarum curas effluefent, et ne
filii Heremanni rapinis et incendiis bona monasterii vastantes, morte contumeliosa conciliat sive membrorum :
truncatione lucerent malefacta, quia magis transactio conciliat et amicorum suaviloquia,, quam judicial
sententia; causam ipsam arbitrio nostro et quorumdam fidelium nostrorum consilio suppositam ita sopivi-
mus. Quod Heremannus datis sibi a monasterio viginti marcis cum uxore sua Hildeburga et filiis sum
Heinrico, Udone, Heremanno, Goswino, Johanne, Anthonio et Wernhero, iuri suo si quod habuit vel ha- -
bere videbatur in bonis ipsis, que in lite vertebantur, renunciavit, Qua renunciatione solemniter facta sicul
venerabilis dominus Bernardus episcopus post primam renunciationem iam sepedicta bona monasterio Ger-
dinensi dedit, ita ct nos post hanc renunciationem sub presentia clericorum et laicorum eadem bona eccle-
sie Gerdinensi banno nostre auctoritatis confirmavimus. : Volentes igitur facti nostri memoriam litterarum
indiciis eteruari. hanc cartam jam dicte transactionis testem sempiternam conscribi, et autentico sigilli no-
stri caractere fecimus insigniri. Acta sunt hec anno ab incarnatione domini MCLXXXVI. Indictione quara.
Presidente ecclesie Romane domino Urbano papa tertio. Regnante domino Frederico augustorum serenis
simo. Testes hujus rei sunt: Altmannus ecclesie nostre major prepositus, Volbertus decanus, Meinricus
capellanus noster, Ludowicus, Conradus, Conradus, Godefridus. Erpo, Alexander, Heinricus scholasticus,
Lambertus Cellerarius, Theodoricus eustos, Theodericus, Conradus, Bernhardus subdiaconus noster, Hugo
Wulframus, Heremannus, Heremannus, Johannes, Volcquinus, Heinricus apostolorum Petri et Pauli in pader-
burne abbas, Nicolaus Heresethehusensis abbas. Virorum nobilium qui adderant nomina hec sunt: Widekin
dus advocatus, Conradus de Schoeneberge. Bernardus de Lippia, Widekindus de Rethe, Albertus de Ever-
steen, Widekindus de Osethe, Amelungus comes civitatis nostre. Nomina ministerialium: Wernherus de
Brachel, Conrat Stapel, Hugo de Heincheldere, Hartmannus de llesen, Hugo, Heinricus Spirinck. Cons
liatores transactionis: Conradus de Adessen, Burchardus Plochrath, Appolonius de Weslere, Johannes e
Karulus de Nigenkerike, Heremannus et Swetherus de Wevere, Sifridus de Daelheem, Helmicus Grube,
Macharius, Johan, Rotgerus de llesen, Arnoldus de Hobrachtissen, Hugo Longobardus, Theimo Stapel et
frater ejus Wernherus.
«^ CCCCLXI.
Aus einem Kopialbuche des Klosters Marienmünster.
Bernhardus Dei gratia Paderbornensis ecclesie episcopus. Notum esse volumus uniuersitati Chrisi
fidelium tam futurorum quam presentium, Quod Bernhardus episcopus predecessor noster felicis recorda-
tionis, de consensu totius sui capituli, ob spem eterne remunerationis et salutis anime sue, quedam bora
tam in decimis quam in aliis reditibus ac mansipiis iuste ac legaliter acquisita obtulit Deo eiusque gen
trici beate Marie perpetue virgini in loco constructo a Widikindo comite qui vocatur sancte Marie mona-
sterium. Dicta autem bona que ecclesie contulit supradicte, ut firmioris testimonii in posterum habeantur,
conscribi fecit. Sic ea nos conscribimus, scilicet. Decimam in Seibike. Decimam in Heskerinckhusen et in
Botuelde. Decimam jn Volcoldessen et in Kethsen. Decimam adiacentem monasterio in curia que vocatur
Rothe et Tidelinctorpe. ltem Bredenborne decimam cum omnibus appendiciis. Decimam in Woldessen et
in Bettinchusen. Decimam in Wendhe. Decimam in Meckesdorp, siue sint culta noualia sime colenda. Vi
autem tam pia collatio maneat inconuulsa, predecessoris collationem dicto monasterio auctoritate presen
tium confirmamus. Presentes erant huic facto. Abbas Hinricus de curia. Prepositus Altman. Decanus Wol-
bertus. Scolasticus Hinricus de Burbenne. Conradus Stapell et Wernerus fratres. Wolbertus et Hinricus de
Hylse fratres. Datum Paderborne anno gracie Millesimo Centesimo octogesimo sexto. Kal. Aprilis.
4186. 485
CCCCLXII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Cum uniuersis fidelibus in necessitatibus suis semper assistere debeamus, maxime tamen ciuibus sanctorum
et domesticis Dei solaciari satagimus, ut dum in presentis uite stadio eorum profectibus operam diligenter
impendimus, ipsorum quoque suffragantibus meritis postmodum in celesti patria cum eis sempiterna reme-
dia capiamus. Qua propter notum esse cupimus fidelium uniuersitati tam presentium quam futurorum, nos
capellulam in Wadenard cum omnibus attinenciis libera donatione contulisse cenobio de campo sancte
MARIE, continuantes eiusdem capellule parochiam ecclesie in Hoswinkele, et propter inhabitantium rarita-
tem et eiusdem capelle profunditatem intolerabilem. Ne quis ergo hanc nostre constitutionis paginam in
futurum uiolare presumat, eam auctoritate beatorum apostolorum Petri et Pauli et nostra sub anathematis
interminatione firmissime roboramus, Sigili nostri testimonium imprimendo. Huius rei testes sunt. Heri-
mannus abbas Cappenbergensis. Bernardus maioris ecclesie prepositus. Bernardus maioris ecclesie decanus.
Herimannus prepositus sancti Mauricii. Theodericus prepositus sancti Liudgeri. FRanco uicedominus. Wide-
kindus aduocatus de Rethe. Bernardus dé Lippia. Conradus pincerna. et ceteri quamplures. Acta sunt au-
tem hec anno dominice incarnationis MP. C9. LXXX. VI. Indictione IIIT». IIIo, Nonas Nouembris.
Das in der Mitte des unteren leeren Raumes der Urkunde aufgedruckte, noch gut erhaltene Siegel, ist das bei Nro.
CCCCXLV. beschriebene,
CCCCLXIII.
Aus der Liesbornischen Urkunden -Sammlung des Fr. Placidus Chur.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Philippus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie Archiepisco-
pus. Notum facimus omnibus ad quos presens carta peruenerit, precipue thelonei nostri procuratoribus
in Nussen, quod ecclesie Lisbornensi, in recompensationem damni ab hominibus nostris eidem cenobio in
guerra que inter nos et ducem Saxonie habebatur illati, theloneum Nussiense de conuectura vini vel aliarum
rerum fratribus eiusdem ecclesie attinentium, perpetuo respectu retributionis superne relaxauimus, nuncios
insuper ipsorum et bona per terram nostram ab omni inquietatione libera sub nostro conductu et prote-
ctione transire volumus. Quod ut eis ratum perpetuo maneat, hauc inde pagellam conscribi et sigilli nostri
iussimus inpressione signari. Actum anno dominice incarnationis M. CCLXXXVI. anno Fretherici Romanorum
Imperatoris XXXIII. indict. Hill.
CCCCLXIV.
Aus Kindlinger MSS, T. XXXVIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis Episcopus secundus.
Qui parce seminat parce et metet, et qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus et metet. Quo-
niam iuxta euangelice lectionis instructionem, beati sunt misericordes, quia misericordiam consequentur,
misericordie autem opera clariore lucent effectu, quando nobis concesse administrationis libertatem libera-
liter circa pauperes Christi caritatem dispensamus. Quapropter pro amore illius, qui cum diues sit in
omnes, se ipsum exinaniuit ut nos ditaret, et pauperes ac debilia huius mundi elegit, ut fortia confrin-
geret, Consolationi ac refectioni pauperum misericorditer intendere cupientes, Ea que per Christifidelium
deuotionem, siue etiam per nostram largitionem, domui quae Hospitale dicitur, humaniter pro eterne
vite premio sunt contradita, sub tuitionis nostre protectione suscipimus, et ab omni violenta siue etiam frau-
Cod. dipl. bist, Westfal. IL 24
486 4186.
dulenta direptione, sub firmissimi anathematis interdicto, secura esse volumus. Specialiter autem areas
inter duos lapideos pontes sitas predicte domui attinentes ab omni grauamine et impensa, que vel per pe-
tionem vel per quamcunque ciuilem fieri solet exactionem absoluimus et liberas constituimus, ut paupe-
rum necessitati in eadem domo recolligendis utilius et commodius ex eorum prouentu prouideatur et minus
per diuersarum exactionum incommoda distrahantur. Et quoniam domum tuam, Domine, decet sanctitudo,
nec Antichristus cum Christo habitare potest, Christus autem in suis est pauperibus, sicut ipse testatur,
dicens, Qui unum ex his recipit me recipit, et in his Christus sitiens potatur et esuriens cibatur, Domum
prefatam sanctam esse volumus et immaculatam et omnis pollutionis et illicite cohabitationis insciam, fir-
missime sub inuiolate institutionis edicto precipientes, ut quicunque eidem loco prefuerit, siue conuersus
siue inclusus vel etiam secularis clerieus, neminem de proximis suis aut speciali familiaritatis vinculo sibi
astrictis, de Elemosynis ac reditibus eiusdem domus pascat, vel contubernalem aliquam et thori familiarem
habere presumat, ne quid de caritatiua oblatione, que solatium esse debet summe necessitatis, negligenti
procuratore transeat ad luxum illicite voluptatis. Vt autem hec rata permaneant et inconuulsa, presenti
pagine decreuimus hec inseri et sigilli nostri impressione signari. Si quis autem huic nostre institutioni con-
traire presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noue-
rit incursurum. Testes autem huius rei sunt hi Bernardus maior prepositus. Bernardus maior decanus.
Hermannus ecclesie sancti Mauricii prepositus. Franco vicedominus. Theodericus ecclesie sancti Liudgeri
prepositus. Franco ecclesie sancti Pauli decanus. Magister Traiectensis. Henricus Tremoniensis. Henricus de
Bucke. Hartbertus. Magister Apollonius de sancto Paulo. Laici. Rudolfus de Steinforde. Godefridus de Scho-
nebeck. Albertus dapifer. Conradus pincerna. Bernardus Werense. Dethmarus. Henricus de Embsbruck.
Wilhelmus Steueninck. Ernestus. Helpradus. Fridericus. Godefridus. Henricus. Bernardus et alii quamplures.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M.C. LXXXVI. Indictione III. regnante gloriosissimo Romanorum
Imperatore Friderico, Regno filii ipsius Henrici Regis illustris anno tercio. Feliciter.
CCCCLXV.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus.
Omnes quidem nobis commissos cura nostra complectitur, sed eos specialiter, qui ascendisse uidentur ad
montem myrre et ad collem thuris, id est ad mortificationem carnis et pure instantiam orationis. Ideo
cunctis Christi fidelibus tam futuris quam presentibus notum esse uolumus, quod Phylippus de Burc, mi-
nisterialis noster, decimam quam in beneficio habebat super duos mansos in Hassela, quorum est unus
circa riuulum pertinens ad curtim Alstede, alter in prato, item apud antiquum Capenberg, decimam de
duabus domibus ad album officium pertinentibus, quarum una octo, altera sex nummos persoluit, nobis
resignauit, ea conditione, ut ipsam decimam ecclesie Capenbergensi contraderemus. Quod et fecimus, ob
benignam nostri in perpetuum recordationem. Item sciendum et diligenter memorie commendandum, quod
super domum Erthmari in Uarnhuuele Ill. solidos decime ad dominicaturam nostram pertinentes, fratribus
Capenbergensibus dedimus, receptis ab eis in concambio aliis III. solidis et tribus denariis decime, ex
quibus duo solidi et tres nummi soluuntur de domo una in uilla Aldendorp, in parrochya Seprade, simi-
liter duo solidi in uicina uilla Visbech. Vt igitur hec descripta donatio atque commutatio rata et incon-
uulsa perpetuis temporibus permaneat, presentem paginam sigillo nostro quasi ueritatis speculo insignimus,
omnemque eius temeratorem, si nou uelociter resipuerit, eterno anathemate in uirtute sancti spiritus obli-
gamus. Et hii testes qui presentes aderant quando dedimus fratribus decimam a Phylippo resignatam.
Uveremboldus Varlarensis abbas. Duo canonici Theodericus de Rechede. Henricus de Burc. Heribordus ca-
pellanus. Rudolfus de Meinhuuele. Euerhardus de Werna. Bernardus de Pykenbruch. Hii uero testes facti
4186. 487
concambii decime in Varnhuuele. Heribordus capellanus. Vdelricus sacerdos in Lunen. Bernhardus Werenzo.
Euerhardus scholtetus de Werna. Phylippus de Burc. Hugo de Mottenheim.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M? CPLXXX? Sexto, Indictione Ns. Apostolice sedi pre-
sidente beato papa URBANO. Regnante Romanorum imperatore FRiderico.
Das Siegel, mit rothen und grünen Fäden angehängt, ist das bei den nächstrorhergehenden Urkunden beschriebene.
CCCCLXVI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Heremannus Dei gracia sancte Monasteriensis ecclesie epi-
scopus. Quod ad posteritatis noticiam uolumus peruenire, prouida deliberatione litterarum m monimentis
mandare curauimus. Notum facimus igitur tam presenti etati quam future posteritati, quod respectu su-
perne retributionis, solutionem decime cuiusdam mansus in Elenhusen, cenobio in Lisborn attinentis, que
in curtem nostram Bekehem annuatim soluitur, tribus scilicet nummis, hac summa nummorum perpetuo
redimi decreuerimus, Quod ut ratum in euum permaneat, hanc inde paginam conscribi et sigillo nostro
signari fecimus. Actum dominice incarnationis anno M9. C^. LXXX?. VI°. indictione III. anno Frederici Roma-
norum imperatoris XXX°.VI°. Testibus. uicedomino Francone. preposito sancti Mauricii, Heremanno. prepo-
sito Thiderico. Henrico de Borc. Alberto dapifero, et filio eius Thiderico.
Das Siegel ist, augenscheinlich aus Mangel an Raum zum Aufdrucken, angehángt gewesen, aber verloren gegangen.
CCCCLXVII.
Nach dem Originale abschriftlich mitgetheilt durch den Bibliothekar Mooyer in Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Thietmarus Dei gracia Mindensis ecclesie episcopus.
Generatio preterit et generatio aduenit, unde multa eorum que rationabiliter geruntur, ex antiquitate de-
leret obliuio, si non scripti munirentur suffragio. Nouerit ergo tam futurorum quam presentium uniuersitas,
quod sub antecessore meo Annone episcopo, me existente maiore preposito, Heinricus prepositus in Oue-
renkerken nouellare cepit partem predii in Heileuelde, quam Dux Heinricus a suo ministeriali Heinrico
comparatam, coadiuuante Wernero tunc episcopo, ecclesie Ouerenkerken contulerat, quod tamen predium
tanti temporis intersticio adeo incultum fuerat, ut nec ipsi quidem sulci uiderentur, nec ulla ibi habitan-
tium eius facti meminisset longeuitas. Verum quia uillici maioris ecclesie asserebant in eis terminis man-
sum unum ipsam maiorem ecclesiam habere, et tantundem ibi Mulenbicensem ecclesiam possidere sui affir-
mabant coloni, licet neutra pars expresse iugera sciret demonstrare, ipse beate memorie Anno episcopus
nichilominus et ego Heinrico tunc preposito contulimus, quatenus ipse et quisque suorum sequacium utrius-
que ecclesie uillico, maioris uidelicet et Mulenbicensis, unum solidum annuatim solueret. Ne quisquam in
posterum auaricia stimulante prenotatam ecclesiam Ouerenkercken uel in huius predii inuasione seu am-
plioris redditus exactione presumat molestare, et ut hec institutio rata et inconuulsa in omnia retro secula
permaneat, auctoritate Dei et nostra precipimus et sigilli nostri inpressione communimus, Actum est hoc
anno incarnationis dominice M9. Co. LXXX°. VI». Indictione IIlla,
(Sig. pend.)
CCCCLXVIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Bernhardus secundus Dei gratia Patherbornensis episcopus.
Cum pleraque mortalium negotia uétustate temporum deleri soleant, nisi sint litterarum monimentis com-
24 *
488 4186,
mendata, Idcirco cautum est et usitato more frequentatum, actus hominum, presertim contractus, quorum
perpetua utilis est memoria, scriptis autenticis commendare, ut si quid ex eis aliquando ueniat in dubium,
per instrumenta publica facilius expediatur. Qua nos usi cautela presentibus significamus et futuris, quod .
duo fratres nobiles B. et T. totum predium suum quod Buren proprietario iure habebant, consensu et col-
laudatione legitimorum coheredum suorum, ecclesie nostre rite contulerunt in proprium, cum omnibus ad
ipsum pertinentibus, uidelicet agris cultis et incultis, siluis, pratis, pascuis, molandinis, aquis, aquarum
decursibus et omni iure earundem possessionum. Mansum unum ecclesie nostre ante hanc collationem
ecclesie nostre pertinentem pro alio commutauerunt, et eundem commutatum ecclesie nostre dede-
runt. Idem fratres ciuitatem nostra auctoritate et consensu edificauerunt, quam cum moneta sua et
theloneo et minuta decima scilicet ilius ambitus et de nutrimentis animalium ipsis in pheodum con-
cessimus. Hec etiam ciuitas ad mandatum et seruitium Patherbornensis episcopi erit in perpetuum
sicut Wartberg et Patherborn. Prenominati fratres et eorum successores ab omni homine liben
et absoluti seruient Patherbornensi episcopo quicumque pro tempore fuerit contra quemlibet preter
romanum imperium. Si Patherbornensis episcopus gerram cum comite de Arnesberg habet, intrabit ciui-
tatem Buren quociens et quam diu uoluerit cum numero armorum pro suo arbitrio et de ipsa gerrabit,
et tunc alter fratrum si uoluerit erit Arnesberg, ita tamen ut nullatenus ledat ecclesiam. Si contingat uno
tantum superstite contra prefatum comitem gerram moueri, ille nostre seruiet ecclesie, uel renunciabit
bonis, nisi gratia episcopi ei hanc necessitudinem remittat. Si sine legitimis filis uel filiabus sepedicti
fratres decesserint, proximi heredes qui succedent in patrimonium predicto modo ecclesie collatum, suc-
cedent in idem pheodum in prescripta lege ac honore seruici. Capellam in eodem loco dedicamus con-
Struclam, eique proprium pastorem perpetuo deputauimus, cuius parrochia intra fossatum ciuitatis limitata
est, ita quod extra munitionem non extendatur, archidiaconus tribus uicibus in anno sinodalem et episco-
palem iurisdictionem exercebit in eadem capella, et qualibet uice X. et octo denarios grauis monete pro
sua procuratione accipiet, insuper quociens uoluerit pro consuetudine archidiaconorum ibidem sinodabit,
sed que prescripta est procurationis erit annua summa. Decimas uillarum Buren, Holthosen, Sidinchosen,
Barchosen, Hodinch. iure perpetue pensionis percipient, de quibus in octaua pentecostes soluent cellerario
Patherbornensi Ill. marcas et dimidiam Sosatiensis monete, que si casu temporis uiluerit et leuior facta
fuerit, Patherbornensis monete nummi soluentur, quas si non soluerint usque ad uigiliam sancti Jacobi,
sine omni contradictione carebunt decimis in perpetuum. Reditus V. marcarum eisdem fratribus concedi-
mus, si tempore uite nostre uacare contigerit. Sin autem, a successoribus nostris huius rei euentum er-
spectabunt, ita tamen quod nullius ministerialis bona conferantur eis. Promiserunt idem fratres sub sacra-
mento fidelitatis quam nobis debent et ecclesie, quod peticiones et exactiones, hospitalitates siue quas-
cumque concussiones nonu facerent in bonis et hominibus ecclesie nostre, quod si fecerint et familiariter
a nobis uel a successoribus nostris conuenti non correxerint infra VI. ebdomadas, absque districto iure
pheodali ad ius finale citati occurrent culpam composituri cum restitutione dampnorum illatorum. Si uero
clericum siue ministerialem ecclesie siue mancipium captiuauerint, statim cum conuenti a nobis uel nostris
successoribus fuerint, non lege pheodali, sed ad Illldecim dies finali iure pro his excessibus citati respon-
deant. LX. marcas pro compensione predii prescripto modo collati ipsis dedimus. Insuper XXX. marcas
ad inpensas muniendum ciuitatis, ne aliqua occasione uillas seu quecumque grauamina exactionum aliquo
ingenio in personis, in possessionibus ipsi aut heredes eorum facere presumant in perpetuum.
Von dem angehängten bischöflichen Siegel ist ein grosser Theil verloren gegangen.
CCCCLXIX.
Accidit aliquando quod fratres de Buren. B. et T. predium suum Buren, quod tunc iure proprietario
possederunt, cum ceteris allodiis suis ecclesie nostre contulerunt in proprium, et a predecessore nostro
1186. 489
iure feodali receperunt. De cuius consensu ciuitatem in predicto allodio siue feodo edificarunt, ita ut ipsa
Ciuitas cum castro in ipsa sito ad omnimodum seruitium episcopo Parbornensi essent in perpetuum addi-
ctum, quemadmodum Parborna et Wartberg, et ipsi fratres libere seruituti Parbornensi episcopo essent
addicti, que seruitus nostra lingua dicitur Ledhigeith, sed et sub sacramento fidelitatis, quod sub predicto
iure fecerunt, promiserunt, quod si peticiones et exactiones, uel hospitalitates, aggarias uel peraggarias,
seu inportunas precarias, siue quascumque concussiones in prediis ecclesie nostre siue hominibus ecclesie
fecerint, et infra VI. ebdomadas commoniti non composuerint, feoda eorum pretermisso ordine iuris feoda-
lis uacent episcopo perpetuo. Verum licet hec tali et tanta ind"stria statuta essent, nichilominus tamen
predicü fratres in bonis et hominibus ecclesie grassati sunt. Sed accidit alterum eorum scilicet B. capti-
uari a comite de Arnesberg, contra reliquum uero scilicet T. eundem comitem gwerram mouere. Vnde
cum ipse sepius ad nos accedens, tamquam ex debito precedentis contractus, a nobis auxilium postulasset,
consilio nostrorum habito sic nobis conuenit. quod ipse dominus T. fideiussores dabit, quod de excessibus,
quibus aliquo tempore in rebus uel hominibus ecclesie deliquid, aut iuste satisfaciet, aut in beneplacito
gratie nostre supersedebit. Quod autem pacta superius dicta et statuta inter nos et ipsum, et adhuc tem-
pore condicto statuenda seruabit, hoc plena securitate confirmabunt fratres ambo de Schonenberg. B. et B.
de Flotuwe. Dominus A. et dominus W. de Schalcesberg. et H. de Ittere. eosdem etiam in auxilium no-
strum et suum adducet, sine donatiuis et sine expensis nostris, si gverra fuerit oborta inter nos et comitem
de Arnesberg. Huius rei securitatem procurabit usque ad dominicam Judica. Dominum uero B. de Wilepa
ad eadem que de aliis dicta sunt usque ad pascha inducet. Sed et dominum H. de Sualenberg bona fide
quantocius poterit ante predicta tempora inducet. Insuper et eius plenam securitatem nos habere faciet,
quod idem dominus H. numquam comiti de Arnesberg sine nostrorum consensu confederabitur. Procurabit
etiam idem T. quod a prefato H. de Sualenberg, quamdiu inter nos et comitem gverra durabit, nulla um-
quam prorsus inquietatione turbabimur. Si forte gverram tontra ipsum H. de Sualenberg habere nos opor-
tuerit, tunc et ipse T. de Buren cum suis, nobis auxilio contra eundem H. de Sualenberg fideliter acce-
det. Ynam curiam honestam cum edificiis nobilis T. in Buren dabit ecclesie in perpetuum, per nos et suc-
cessores nostros possidendam. Si dominus B. frater ipsius a captiuitate liberatus fuerit, predium ecclesie
pro quinquaginta marcis nunc obligatum in Suafhorne et Helemere liberabit dominus T. Si uero dominus
B. non fuerit absolutus ipse T. hoc ab omni impeticione et obligacione liberabit, et liberum reddet eccle-
sie et nobis. Quod hec sicut predicta sunt compleat fidei securitate interposita datis dextris promisit do-
mino H. de Lippia, domino L. de Plesse, et H. dapifero nostro. Idem ipsi pro nobis promiserunt, si eum
per iusticiam uel per satisfactionem competentem gratie comitis de Arnesberg reuocare non poferimus, et
per comitem, non per eum steterit quominus hoc fiat, nos ipsum in ciuitates et castra nostra tempore ne-
cessitatis recipiemus. Si iam dictus T. aliquas molestias ut predictum est in prediis uel hominibus ecclesie
nostre fecerit uel iam fecisse dicetur, si citatus a nobis trinis edictis per interualla XIII. dierum cuiuslibet
edicti, infra VI. has septimanas se non exhibuerit, uel exhibitus et incusatus non satisfecerit, feoda que a
nobis tenet, sine contradictione et sine ordine iuris feodalis perdet. Nata est ctiam questio de iam dicto
tempore VI. septimanarum, domino T, computante XVIII. septimanas, nobis autem computantibus VL, quod
ita statutum est, si nos probare possimus et uelimus duobus testibus, VI. esse aliquando statutas, obtinea-
mus. Alia questio orta est de porta Buren, quam nos nobis addictam esse diximus, sed probatio negatiue
per duos testes in hac controuersia domino T. est concedenda.
Ein Siegel scheint an der Charte nicht vorhanden gewesen zu sein.
CCCCLXX.
Aus dem älteren Paderbornischen Kepialbuche.
Bernhardus secundus Dei gratia Paderbornensis Episcopus, Patherburnensi Ecclesie in perpetuum.
Sollicite et intente considerantes, quod pastores ecclesiarum non solum presentem statum, sed futurum
490 | — 4486.
respicere, nec solum presentia, si prospere agantur, intueri, uerum etiam mala, etsi nunquam eueniam,
amministratione suscepta precauere compellit, Nobili uiro et honorato B. de Lippia, dum presidium a
monte Valkenberch construere disposuit, totis uiribus et resistendum duximus, ipsumque ab edificatiow
inchoata prohibere. Verum quia ipsa prohibitio dampna et pericula, que in rebus bellicis euitari impose
bile est, minabatur, Litem et dissensionem priores, nobiles, .fideles et ministeriales Patherburnensis Ecde-
sie, maximeque predictus Bertoldus, qui ex quadam speciali et hereditaria fidelitate Ecclesiam familiar
dilexit, sua mediatione, eo ordine quo subscriptus huius instrumenti textus continet, deciderunt. Predics
nobilis uir dominus B. et H. filius eius libere et absolute proprietatem montis Valkenberch in foresto Ec
clesie Patherburnensis positi recognouerunt Episcopo et Ecclesie Patherburnensi. Mons diuisus fuit a su»
mo usque ad ymum. Mediam partem edificabit et inhabitabit Episcopus et Ecclesia Patherburnensis, Be
quam mediam partem dominus B. et H. filius eius edificabunt et iure feodali Episcopi auctoritate possde
bunt, tali condicione interposita, ut omnia que extra fossatum in uicinia montis sita sunt, in aquis, pasce
et siluis, utrique parti sint communia. Primo loco erat in pactis, quod in occidentali parte nemoris uer-
sus Patherburnen dicti B. et H. in peticione uel hospiciis, nec etiam in straminibus afferendis, unde Be
stici plurimum dampnificantur, usum aliquem haberent. Secundo loco erat in pactis, quod ex alia pari
nemoris quicquid emergeret per peticionem in prouincia adiacente media pars cederet Episcopo, reliqua
dicti B. et H. perciperent. Tercio loco fuit adiectum, quod salua maiestate imperatoria absolute fidei
tem Ecclesie Patherburnensi conseruarent. Consequenter fuit in pactis, quod si dominus H. patri suo +
cedens necessitate cogente contra hostes suos auxilium ab Episcopo postularet, Episcopus ad bonum pass
se interponeret, Si uero compositio amica interuenire non posset, ipse cum bona uoluntate Episcopi à
hostibus suis de castro Valkenberch se defenderet, Si autem pro motu animi sui bellum mouere uelst
tempore belli facturus incendia siue depredationes, non inde procederet nec illuc rediret, sed castelas
sui ad fidelem castri custodiam pacifici remanerent, ne occasione sui Ecclesia dampna pateretur. Sta
tum est et hoc, quod quotiens Episcopus sit in castro, claues porte sint in sua potestate, et in absenia
Episcopi, si dominus H. ibi est, claues coram eo ponentur. Si neuter eorum presens est, uni Castel
norum, cuius fidei et honestati castrum merito posset credi, ex consensu partium committantur, et ik
speciale iuramentum prestabit. Ordinatum quoque est, quod si dominus H. uel directe ab eo descende
fillum non haberet heredem, sed plures filias, una filiarum cui pater assignaret, in possessionem cast
iure succederet feodali, Pacta que in hoc instrumenta expressa sunt fideliter obseruatura. Hoc quoque
adiectum est et pactis insertum, quod dominus Episcopus nullum domino H. parem uel eo maiorem m
parte sua debeat recipere uel ad inhabitandum collocare. Omnes Castellani iuramenta prestabunt utrqe
parti ad conseruationem castri. Pro uoluntate et consensu utriusque partis locandi sunt castellani. lor
cetera precipue hoc fideliter promissum est, et speciali cautione firmatum, quod in predicto castro nuh
specialis munitio siue turris absque consensu partium exstrueretur. Suprascripta omnia sepedicti B. et É.
se firmiter obseruaturos fide interposita et sacramentis prestitis sub pena amissionis bonorum suorum #
iure feodali promiserunt. Ne autem aliquis de hiis omnibus quicquam ualeat infringere uel immutare, Ep-
scopo et Ecclesie dati sunt obsides, cum uxoribus et pueris et prediis et feodis suis que tenent de mam
dominorum de Lippia, de quorum mandato obsides fidelitatem Episcopo et Ecclesie Patherburnensi iure-
uerunt et sub religione iuramenti promiserunt, quod si domini eorum contra predicta pacta uenirent, ips
cum uxoribus et pueris et bonis suis Ecclesie Patherburnensi perpetuo iure ministerialium pertinerent Ne
mina obsidum sunt hec. Hermannus Rufus. Albero de Huffe. Hysfret de Lothere. Folmunt de Weruuiches.
Hereboldus de Dincthorp. Vdo de Didissen. Godescalcus de Eldinchusen. Bruno de Sutherlage. Siffridus de
Huffe. Widekindus dc Asche. Hermannus Magnus. Hermannus Bokko. cum bonis que tenent de manu pre-
dictorum nobilium. Preterea sepedicti nobiles B. et H. in iure feodali hoc elegerunt, quod si ipsi contra
hec pacta uenire aliquo modo temptarent, Episcopus per priores et nobiles, fideles ecclesie siue ministe-
riales et canonicos Patherburnenses suam probaret assertionem. "Verum quia hoc negocium rationabiliter
1186 — 1187. 4194
et prudenter ordinatum, sepedictis nobilibus et suis heredibus cum Patherburnensi Ecclesia, cui ipsi spe-
piali fidelitate deuincti sunt, commune est, placuit potius presens instrumentum sigillo Ecclesie quam nostro
Communire, ut et ipsi eo, si necesse fuerit, contra quemlibet succedentium Episcoporum uti possint, et
Lestimonio Ecclesie iuris et cause sue ueritatem declarare.
CCCCLXXI.
Aus einem Kopialbuche des Klosters Marienmünster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Gosschalcus Nobilis de Peremont. Omnibus Christi
fidelibus ad quos presens pagina peruenerit salutem in Christo et utriusque vite felicem consummationem.
Rerum gestarum series litterarum inscriptionibus confirmatur, ne per decursum temporum vel propter inter-
:uallum temporis dimensionem cellule memorialis obliuio suscitetur. Pateat omnimode congregationi catho-
ice, quod Rotcherus miles meus ministerialis bona in Winethen cum silua et omnia alia ad ca pertinentia,
que a me in pheodo tenebat, michi motus proprio arbitrio libere resignauit, et eadem bona cum silua
decimaque et aduocatia et omnia ut erant in iure militis, Abbati Richbodoni et Conuentui in Monasterio
sancte Marie virginis Paderbornensis diocesis pro triginta marcis vendidit, meo meorumque heredum, vide-
-licet Gosschalci et Herimanni, consensu voluntario acclamante, ut ea prenominato conuentui in proprieta-
item perpetue cederent possidenda. Ne igitur alicui super hoc iunascatur diffidentia, presentem paginam
sigilli mei verax impressio corroborauit. Nomina huius rei testimonium perhibentia sunt hec. Sacerdos in
Ludbe Richehardus. Conradus plebanus in Schidere. Johannes sacerdos de Kollenbecke. Ernestus et frater
„eius Eckhardus de Borchoue. Ernestus Struberch. Bruno de Vrencken. Eustachius marscalcus. Henricus
rufus. Henricus de Suntersen. Ernestus Lorich et frater eius. et alii quam plures. Acta sunt anno incar-
"nationis dominice Millesimo centesimo *) octogesimo septimo, Idus Julii, Episcopatum Paderbornensis Eccle-
.sie quidem tenente Bernhardo feliciter Amen.
CCCCLXXII. .
Aus dem Archive zu Kappenberg.
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Fridericus diuina fauente clementia Romanorum Imperator
Augustus. || Ex credito nobis diuinitus imperatorie maiestatis officio, omnium Dei ecclesiarum defensores
existere tenemur, illarum tamen ad utilitatis prouentum et libertatis commodum specialiter cura nos respi-
eit, quas fundatorum sollertia, protectioni nostre accuratius commendauit. Hinc est quod ecclesiam de
Kaphimberc, a pie recordationis comitibus consanguineis nostris, Gotefrido et Ottone fratre eius, patrino
uidelicet nostro fundatam, et nobis ob amorem diuine remunerationis ab ipsis commendatam, memoriter
tenentes, uniuersis imperii fidelibus presentibus et futuris notum fieri uolumus, quod eandem ecclesiam
cum personis et uniuersis possessionibus suis in nostram protectionem suscepimus, ab omni iure aduocatie,
sicut a tempore fundationis sue, ad nostre usque felicitatis tempora permansit, liberam et immunem per-
petuo decernentes fore. Ad hec quoque ad maiorem eiusdem ecclesie libertatem, nulli in ea ius aduo-
catie hereditarium seu feodale recognoscimus, neque hoc coram imperiali maiestate nostra quisquam se
credat optinere. Diuine quoque remunerationis intuitu, ad petitionem religiosi uiri, Hermanni, eiusdem loci
uenerabilis abbatis, concedimus, ut ab omni exactione thelonei de propriis bonis suis, tam ecclesia illa
*) Das Kopialbuch schreibt zwar ducentesimo, dies ist aber offenbar ein Schreibfehler, da 1287 kein Bischof Bernhard zu
Paderborn lebte.
493 . 4487.
puam Wisilensis illi subdita, apud insulam sancti Sviperti, absolute et libere habeantur, nullumque inis
persoluere compellantur. Quod ut uerius ab omnibus credatur et in omne euum inconuulsum permaneat,
presentem inde paginam conscribi iussimus, et nostre maiestatis sigillo communiri. Statuimus igitur et im-
periali auctoritate sancimus, ut nulla omnino persona, humilis uel alta, secularis uel ecclesiastica, Cape
bergensem ecclesiam in quibuscumque bonis suis molestare audeat, uel aliquid in predicto loco ab e
seu ab ecclesia Wisilensi, theloneum accipere. Quod qui fecerit, XX. libras auri pro pena compont
quarum medietas imperiali physco, reliquum uero iniuriam passis persoluatur. Huius rei testes sunt Ci»
radus Maguntine sedis archiepiscopus. Rodulphus Treuerensis electus. Rudulphus Leodiensis episcopus. Ba-
dewinus Trajectensis episcopus. Cunradus Wormatiensis episcopus. Fridericus dux Sueuie. Lupoldus du
Austrie. Cfinradus palatinus Rheni. Ludewicus Langrauius Thuringie. Heinricus comes de Seyne. Willelma
comes Juliacensis. Otto comes de Bintheim. Comes Heinricus de Arnisperc. Comes Heinricus filius em
Wernherus de Bonlant. et alii plures.
Signum domini Friderici Romanorum Imperatoris inuiclissimi.
Ego Johannes Imperialis aule Cancellarius, uice Cünradi Maguntinensis archiepiscopi et Germanie arch:
cancellarii, RECOGNOVI.
Acta sunt hec anno dominice Incarnationis M^. C9. LXX X^. VITO.
Indictione Va. Regnante domino Friderico Romanorum Imperatore (L. M)
Gloriosissimo. Anno Regni eius XXX?VI?, Imperii uero eius XXX?IIIIo.
In nomine domini. Datum Wormatie Xll. Kal. Sept. feliciter Amen.
Das grosse, mit rothen und gelben Fäden angehüngte Majestätssiegel zeigt den Kaiser in seinem Ornate, mit Zepter wi
Beichsapfel, auf dem 'Throne sitzend, mit der Umschrift: Frideric®. Dei Gra. Bomanor. Imperator Auge. t
CCCCLXXI1II.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus || Dei gratia Monasteriensis episcopus. Labil;
hominum memoria scripture uiuacitate fulcitur, ne pariat obliuio errorem, error turbationem. Idore
notum facimus omnibus tam futuris quam presentibus, fecisse nos concambium cum fratribus Capenber-
gensibus in hunc modum. Mansum in Ostwich cum suis colonis, duos solidos decime de domo Mersch |
uiginti nummos de Cohus, duos nummos de.Holteburpe, hec ad dominicaturam nostram quondam pert-
nentia fratribus Capenbergensibus dedimus, recipientes ab eis et dominicature nostre reconsignantes moler-
dinum in Lunen et contiguam domum que uocatur mansus Ricberti. Preterea sciendum et diligenter me
morie commendandum, quod fidelis noster Godefridus de Gemene Ill. solidos decime de curti Alstede pro-
uenientes a nobis in beneficio habuit, quos et ipse cuidam Vdoni ministeriali suo concessit. Qui Vdo eos
dem IIH. solidos domino suo Godefrido uoluntarie resignauit, adiuncta sibi manu matris sue, que similiter
cessit.de suo iure quod uulgo dicitur Liftut. Factum est hoc apud REken in nostra presentia, present-
bus eiusdem Godefridi hominibus et aliis quampluribus. Deinde Godefridus eosdem IIII. solidos nobis re-
signauit, pro eo ut ecclesie Capenbergensi concederemus eos. Nos itaque fratribus illis debite paternitatis
affectu inclinati, sepedictos HI. solidos decime de curti Alstede, ecclesie Capenbergensi ob benignam nostri
in perpetuum recordationem donauimus. Vt igitur duo hec capitula, uidelicet commutationis et donationi,
nulla umquam temporum longitudine in incertum deuolui ualeant, hoc scripture testimonium sigillo nostro
iussimus insigniri, pontyficali auctoritate excommunicantes omnem hominem, qui hec cassare temeraria pre-
sumptione temptauerit. Et hii testes qui presentes erant.. Svetherus de Dingede. Albertus dapifer. Ber
nardus Werence, et frater eius Gerlacus. Johannes de Dulmene. Brunsteinus. Rutgerus de Byllerbele
4181 — 1188. 493
Albertus de Auecke. Euerhardus uilhcus de Werne. Rudolphus de Meinhuuele. Bernardus. Bernardus de
Pvkenbruch.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M» CPLXXX*VIIo.
Das Siegel, mit rothen Fäden angehängt, ist wie an den nächstvorhergehenden Urkunden.
CCCCLXXIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Tetmarus Dei gratia Mindensis episcopus. Omnis actus et
omne opus quocumque ad futuram posteritatem extenditur, necesse est scriptorum testimonio notari, et
priuilegiorum auctoritate roborari, ne in posterum aliquorum malignantium inprobitate possit annullari. Qua
propter tam futurorum quam presentium uniuersitati fidelium innotescat, qualiter nos pro modulo nostro
‚uenerabilium antecessorum nostrorum episcoporum uestigia sequentes, qui ecclesiam sibi a Deo commis-
sam suis laboribus et rebus ampliauerunt, omnia predia matrone cuiusdam Mathildis nomine de Riki-
linke, heredibus et coheredibus ipsius consencientibus et collaudantibus, comparauimus, et pro pecunia
ipsis exsoluenda, communi uoluntete et consilio nostre ecclesie, fratribus nostris beati Martini domum
quandam in Ovlhusum, mansis tribus excultam, que nobis libera et ordinationi nostre uacabat, pro uiginti
octo marcis examinati argenti ad prebendam ipsorum cum decimatione dedimus, et sic pecuniam ab ipsis -
acceptam, quam ex elemosinis pauperum collegerant, iam dicte Mathildi exsoluimus. Preterea sciendum,
quia sollicite inportunitatem aduocatorum intuentes, que iam contra libertatem ecclesiarum nimis inualuit,
hoc de aduocatia ordinauimus, ut prorsus in predictis bonis Ovlh. nullus sit aduocatus, nisi quem unani-
mitas fratrum elegerit. Si autem hoc ita contigerit, quod idem aduocatus in prenominatis bonis ecclesie
fratribus et uillico grauis et inportunus esse uoluerit, deponatur, et sine contradictione alicuius ex discre-
tione et consilio fratrum alter substituatur. Ergo ut hec donatio a nullo umquam possit infirmari, scripti
nostri testimonio firmauimus, sigilli inpressione communiuimus, testibus idoneis corroborauimus, nec non
quicunque infirmare temptauerit, ipsum anathematis uinculo innodauimus. Hec sunt nomina testium. Wern-
herus maioris ecclesic prepositus. Conradus decanus. Reinhardus presbiter. Wolcmarus presbiter. Conradus
diaconus. Heremannus presbiter. Nidhunc diaconus. Liudoldus subdiaconus. Hildeboldus diaconus. Lefhardus
subdiaconus. Otto diaconus. Lefhardus subdiaconus. Thidericus subdiaconus. Conradus subdiaconus. Hein-
ricus subdiaconus. Wluerus subdiaconus.
Reinboldus presbiter. Ramwardus presbiter. Willerus subdiaconus. Godefridus subdiaconus. Suithardus
subdiaconus. Item hec sunt nomina militum ecclesie, Widikindus aduocatus. Heremannus de Arnheim. Rein-
bertus et frater eius Liudengerus. Nomina uero ministerialium hec sunt. Thethardus Wicgrauius. Ermenolt.
Hartbreth. Alexander et frater eius Meinfrit. Arnolt camerarius et frater eius Thethart. Othelric. Reinbolt
et frater eius Thethart. Simar et frater eius Vastmar. Thethart. Rado. Heinric et frater eius Liudolf. Hoc
igitur affirmatio facta est Anno incarnationis dominice M. C. LXXX. VII. Indictione V. Concurrente III.
Das Siegel ist verloren gegangen. — Das Abgesetste ist auf die Rückseite der Charte geschrieben.
CCCCLXXV.
Henricus Dei gratia Romanorum Imperator et semper augustus. Ad eterni regni premium et tempo-
ralis imperii incrementum nobis proficere non ambigimus, si ad loca diuino cultui erigenda subsidium pre-
bere curauerimus, ad personarum utilitatem et commodum, que in locis dictis Deo debebunt famulari. Ad
noticiam omnium igitur fidelium imperii deuenire uolumus, quod nos pro salute anime nostre terram curie
nostre Tremonie adiacentem, que uulgariter Koningescamp. nuncupatur, libere dedimus ad constructionem
Cod. dipl. hist, Westfal, 1I. 25
1188. | 495
tatis perpetuo possidendum contradidit. Verum quia nichil adeo firme constitutum, ad quod non laboret
calumpnia dissoluendum, memores eius quod lex dicit, uelle non creditur qui patris obsequium . . . ..
potest nolle qui potest et uelle, a Conrado ad habundantem cautelam hoc exegimus, quatinus pro filiis
2... . COnstitutis, sufficientem exponeret cautionem, ne ipsi annos pupillares transgressi, donationem ipsam
suo .. . reuocarent. Conradus igitur sincere et fideliter indempnitati ecclesie cupiens prouidere, Widekin-
dum de Waldekke, Bernhardum de Lippia, Helyam et Tyemarum de Buren, Wernherum de Brachel,
Vdonem de Wethen, Gernandum de Netelbike, pro filiis suis fideiussores constituit. Qui in presentia be-
neficiatorum, ministerialium, cleri et populi nostri, datis dextris et fide interposita, in manu nostra et Wi-
dekindi aduocati nostri promiserunt, se filios predicti Conradi fideli ac studiosa ad hoc exhortatione indu-
cere, ut ipsi spacio pupillaris etatis emenso, iam dictam donationem ratam haberent, eamque sua ratiha-
bitione omnibusque sollempnitatibus quas iura terre nostre in huiusmodi contractibus exigunt, in comitatu
quo situm est predium contirmarent, uel si eos ad id faciendum inducere non ualerent, ipsi omne dam-
pnum ecclesie inde proueniens de suo restituerent, Ad hec etiam ut ecclesie plene esset et caute proui-
sum, iam sepe dictus Conradus decimam Theslon in manu nostra resignauit, eamque pariter cum uxore
sua Margarita sub tali condicione recepit, quod si prefatam donationem modo quo dictum est confirmari
non contingeret, (filii sui iam nati, quorum nomina supra scripta sunt, seu postmodum nascituri, eandem
decimam iure feodali non possent petere, nec episcopus Paderburnensis eam ipsis dare, sed loco predii
in Tauenhusen fratrum stipendiis aggregare deberet. Verum ut negocium hoc tam sollempniter consum-
matum, maioris fulciretur stabilitatis suffragio, donationem hanc auctoritatis nostre banno confirmauimus,
eiusque famam posterorum memorie in presenti scripto transmisimus. Acta sunt hec anno incarnationis
Domini M*. Co. LXXX»?. VIII®. indicione Vl». Kal. Decembris, feria Va. Testes huius rei sunt. Heinricus Pa-
derbornensis abbas. Nicolaus Hersvitheshusensis abbas . .... in campo sancte Marie abbas. Thyodericus
plebanus Paderburnensis. Rodolf de Stenuorde et filius eius Ludolfus. Helias de Buren. Liudolf de Osda-
gessen. etc. *) Vdo de... . et Hereman filius eius, qui presentes contestabantur, se idem predium iure
feodali possedisse et sponte resignasse. Affuerunt preterea quam plures tam de clero quam de populo,
tam de ministerialibus quam de nobilibus.
Die Charte ist sehr beschädigt, und das Siegel, welches angehängt war, verloren gegangen.
CCCCLXXVIII.
Aus dem rothen Buche des Stifts St. Mauritz,
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Quod subditis nostris commodum vel utilitatem inducere potest, ampliare libenter eis et stabilire intendi-
mus. Inde est quod uniuersis Christi fidelibus presentibus et futuris innotescere volumus, quomodo dilecti
nostri ecclesie sancti Mauricii Canonici nos adeuntes sua nobis relatione insinuauerunt de predio quod apud
ipsos antiquum dicitur, in cuius parte fundata est ecclesia et site sunt domus claustrales cum aliquot pau-
perum tuguriis, pars etiam que inculta vacat, sicut ab ipsis didicimus, a primo illius loci fundatore felicis
memorie domino Friderico episcopo, familiaribus fratrum, pascuis et aliis ipsorum necessitatibus libere de-
putata est, Ásserentes igitur, se non ociose timere, ne iam dictum predium in grauamen et molestiam sui
per vim quandoque laicis traderetur possidendum, deuota supplicatione a nobis et a dilecto cognato no-
stro Herimanno tunc illius loci preposito impetrare studuerunt, ut pro Deo et suis orationibus partem eius-
nn — —— —À — — —
*) Es werden hier noch mehrere Zeugen namhaft gemacht, müssen aber hier übergangen werden, da^ihre Namen, wegen
Zerstornng der Charte, nicht vollstäudig zu ermitteln, und die noch lesbaren Fragmente derselben ohne Werth sind.
25 *
496 1188.
dem predii que est ultra domus claustrales, ubi versus orientem porrigitur, cum tuguriis in eo positis,
arandi, fodiendi et in usum suum conuertendi licentiam concederemus. Nos itaque iustam peticionem ipso-
rum large admittentes, cognato nostro Herimanno preposito beniuole consentiente, prefatum predium arandi,
seminandi et a laicis redimendi, sicut inhabitantes tuguria de Capitulo eam recipiant, absolutam indulsimus
facultatem, quatenus nostre bone voluntatis merces ibidem utriusque nostrum memoria perpetuo habeatur.
Hoc autem rationabile factum nostrum, ut apud posteros nostros inconuulsum perseueret, auctoritate apo-
Stolorum Petri et Pauli et nostro banno cum imagine cere nostre perpetuum roboramus. Acta sunt hec
anno dominice incarnationis M. C. LXXX. VIII. Indictione Vl. presidente sancte Romane sedi domino Clemente
papa tercio, Regnante gloriosissimo Romanorum Imperatore Friderico et conregnante sibi serenissimo filio
suo Henrico, presentibus viris honestis clericis et laicis, quorum nomina hec sunt. Clerici. Herimannus pre-
positus sancti Mauricii. Theodericus prepositus sancti Ludgeri. Franco prepositus sancti Pauli. Magister Hen-
ricus. Engelbertus custos sancti Mauricii. Laici. Comes Symon de Teckeneburg. Rudolphus de Stenuorde et
filius suus Ludolphus. Bernhardus Werenzo. Albertus dapifer. Thiemmo pincerna. et alii plures.
CCCCLXXIX.
Áus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus.
Ecclesiarum paci utiliter tunc consulitur, quando earum possessiones uiuacis scripture testimoniis roboran-
tur. Eapropter notum facimus tam futuris quam presentibus Christi fidelibus, quod quidam Cunradus, cum
in beneficio haberet a Johanne de Dulmene decimam in Ostwich de domo ad hospitale Capenbergense
pertinente, et in monte de domo que uocatur Eluerici, suo eam domino sponte reddidit, idemque Johan-
nes de Dulmene nobis eam nichilominus uoluntarie resignauit, eius videlicet rei gratia, ut eam fratribus
Capenbergensibus concederemus. Nos igitur religiosos quosque promouere semper cupientes, decimam de
iam dictis mansis prouenientem, nobis legitimo ordine resignatam, ecclesie Capenbergensi in perpetuam
possessionem concessimus. Quam concessionem auctoritate nostri firmamus officii, simulque omnem deci-
mationem quam habent idem fratres de Capenberg in parrochya Burc, ubi et ipsam ecclesiam nos eis
regendam commendauimus, banno beatorum apostolorum Petri et Pauli ac nostro communimus, presentem
conscriptionem sigilli nostri impressione roborantes, ut si quis postmodum temerario ausu hiis contraire
temptauerit, ille ut ecclesiastici iuris sacrilegus pcruasor excommunicationi subiaceat. Et hii testes con-
cesse decime de Ostwich et de domo Eluerici. Capellani. Symon et Heribordus. Ministeriales. Thyemo de
Ludenchusen. Cunradus pincerna. Brunstein filius Thyetmari pincerne. Actum anno dominice incarnationis
M? CoeLXXX^» VIII. Indictione VII».
Das Siegel, mit Pergamentstreifen angehängt, wie an den nächstrorbergehenden Urkunden.
CCCCLXXX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus
secundus, monasterio campi sancte MARIE in perpetuum AMEN. Quoniam in subueniendo pauperibus
Christi promeretur eterne beatitudinis sanctitudo, dum adhuc uacat satagendum est nobis operibus pietatis,
pro tante benedictionis participio. Quapropter notum esse cupimus fidelium uniuersitati tam presentium
quam futurorum, nos intuitu salutis eterne contulisse nouelle plantationi campi sancte Marie curtim in Wa-
denhart cum omnibus attinentiis suis, quam Herimannus cum fratre suo Henrico de Ritthenberc, cum a me
feodali iure tenuissent, pariter resignauerunt, consentiente auia ipsorum domina Glisla de Stronberch. Illud
quoque necessario duximus adiciendum, quod Herimannus frater Suetheri, dum se in prefata curte causa-
retur aliquid iuris habere, pro habundantiori cautela, prestitis sibi beneficiis et datis insuper duabus mar-
1188. 497
cis, penitus ab huiusmodi iuris exactione cessauit. Sed et Widekindus aduocatus de Rethe nobis resignans
domum quandam in Bukinken et alteram in Thorephorne, predicto cenobio in subsidium et consolationem
inopie sue tradi postulauit, quod a nostra benignitate, sicut decebat, incunctanter obtinuit. Preterea Con-
radus de Stronberch decimam in Euerinchusen et Dichusen et quorundam agrorum adiacentium in Asne
et Hodinchosen, soluentem annuatim septem solidos et dimidium, nobis libere resignauit, quam Bernhardus
de Lippia titulo prefate ecclesie de manu nostra suscepit. Sed idem Conradus a plebano de Hoswinkele
Eueruuino XII. marcas pro decime sue recompensatione recepit *. Et quoniam instar sacrilegii est, ut in-
stitutis sedis apostolice quispiam contradicat, qui semper obtinere debent inuiolabilem firmitatem, maluimus
mandatis apostolicis humiliter obedire, quam scelus ydolatrie sub acquiescendo incurrere. Concedimus
ergo prefato monasterio campi sancte Marie decimas de noualibus uel de aliis terris, quas propriis mani-
bus uel sumptibus excolunt, seu de nutrimentis animalium, infra terminos diocesis nostre. Hoc enim gene-
raliter indultum est omnibus ecclesiis Cisterciensis ordinis, sicut in apostolicis decretalibus epistolis inueni-
mus. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9. Co. LXXX». VIII». [Indictione VII». Huius rei testes sunt.
Bernhardus maior prepositus. Herimannus sancti Mauricii prepositus. Magister Henricus. Bernhardus de Lip-
pia. Godefridus de Sconebeke. Bernhardus Werence. et alii quam plures.
Das mit rothen und grünen Fäden angehängte, rötlilich gefärbte Siegel, ist schon beschrieben.
CCCCLXXXI.
Aus dem Fürstlich Bentheim - Rhedaischen Archive.
In nomine sancte et indiuidve Trinitatis. || (Ego Hermannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episco-
pus secundus. Notum sit omnibus tam presentis quam futuri eui fidelibus, nobilem quendam terre nostre
Wernherum de Dhuleberge et eius fratres Waltherum et Wilhelmum, domum quendam que Biginkhof di-
citur, quam Dei gratia hereditarioque iure possederant, ecclesie beate MaRie sanctique LavRentii martyris
in Claroholto, preposito Ermewardo et fratribus ibidem Deo seruientibus, pro XL. marcis consensu here-
dum suorum, presente aduocato nostro Rodulfo et suscipiente eadem bona, legitime uendidisse, ea scilicet
pactione, ut ecclesie Ostenuelde dicte, XII. modios ordei minoris mensure, ob memoriam predecessorum
suorum, sicut ex antiquo seruatum est, singulis annis persoluant. Postea uero preposito Friderico, suc-
cessori prenominati prepositi E. felicis memorie, agros quosdam, qui eidem domui competentes et uicini
erant, a ministeriali nostro Odhelrico de Ostenuelde, qui eosdem a me in beneficio tenebat, datis sibi
XII. marci, mihi resignatos, ob remedium anime mee in prebendas fratrum contradidi. Quia ergo nostri
officii nostreque salutis esse certum habemus, Deo seruientes ipsius adiutorio promouere, sub anathematis
interminatione statuimus, ut nullus in eodem predio et omnibus attinentibus iniusta inuasione aliquid presu-
mat exercere, nisi iusta commutatione acquisierit. Et ut hec rata et inconuulsa nunc et in posterum per-
maneant, presentem paginam conscribi et sigilli nostri impressione roborari feci. Subscriptis idoneis testi-
bus. Bernhardus prepositus maior. Franco uicedominus. Thidericus de Angaria. Heinricus de Borken. Nobi-
les. Sigebodo de Dwergene. Alhart de Dhriguorden. Ministeriales. Ludolfus de Beueren. Lutbertus de Wale-
garden. Heinricus de: Legtlen. Rotgerus Scrage. et alii quam plures. Acta sunt hec anno dominice incarna-
tionis M.C. octogesimo VIIIv, Presidente sedi apostolice Clemente, regnante Romanorum rege Friderico.
Pontificatus nostri anuo XV®,
Das mit Pergamentstreifen angehängte Siegel ist schlecht abgedruckt, und scheint auch dem Stempelschneider verun-
glückt zu sein, daher es sich, so viel bis jetzt bekannt, an keiner andern Urkunde dieses Bischofs mehr findet. Es
ist elliptisch, etwas schüsselförmig, zeigt den sitzenden Bischof im Ornate und in einer kurzen, gedrungenen Figur,
und die Umschrift, in einer kleinen, scharfen Majuskel, durch die Füsse des Bischofs in zwei Reihen getheilt: Heri-
mannus Di. G—Ra. Monas. Eq». Sods. } (In den Worten Epc und Scds stehen nehmlich p und c verkehrt.)
*) Von bier an ist die Original - Urkunde sehr beschädigt, daher der Text aus dem Kopialbuche ergänst.
A98 4188.
.CCCCLXXXII.
Aus dem Fürstl. Salm - Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Ea que prouida et necessaria ordinatione circa numerum in cenobio Asbeken recipiendarum dominarum
statuimus rata et inconuulsa permanere uolentes, scriptis imprimere et memorie tam presentium quam futu-
rorum committere decreuimus. Considerantes itaque quod propter instantiam precum nobilium ac poten-
tium, qui sine grauaminis offensa non de facili poterant repelli, si non auctoritatis nostre inhibitione dare-
tur obuiari, numerus dominarum in predicto cenobio de die in diem crescebat, ita ut nec locus in choro
uel dormitorio ad eàs recipiendas sufficeret, et in refectorio uite necessaria ex parte maxima ipsis defice-
rent, placuit ut certum numerum eis prescriberemus, supra quem nullam adici personam firmiter prohibe-
remus. Statuimus igitur, quod inuiolabiliter serugri uolumus, ut supra XL. personas nulla in predicto reci-
piatur cenobio, sed cum secundum nature debitum per obitum alicuius hunc. numerum contigerit minui,
in locum uacantem altera persona poterit assumi. Postquam uero ecclesie eiusdem edificia et officine ex
integro fuerint consummate et perfecte, libero eiusdem conuentus arbitrio relinquimus, si hunc personarum
numerum uclint obseruare, uel admodum paucas adicere. Hec autem sicut rationabiliter ordinauimus, sic
etiam firmiter et irrefragabiliter teneri precipimus. Acta sunt hec anno dominice incarnationis Mo.Co.LXXX'VIII*
Das mit Pergamentstreifen auf die Charte geheftete Siegel ist zerstört.
CCCCLXXXIII.
Aus dem Fürstl. Salm- Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus
Cum uniuersis in unitate fidei nobis unitis eiusdem quam gratis accepemus gratie dona gratanter impertin
debeamus, eis tamen potissimum karitatem benignitatis sinum aperire, magisque sereno necessarie prou
sionis oculo diligenter illos uolumus respicere, quos per filialis subiectionis obedientiam in spiritus contri
tione et corporum atritione sub atritiori commissione diuina nobis commendauit dispensatio. De quorum
consortio ecclesie in Asbeche uenerabile collegium, sicut protectionis nostre in omnibus prestolatur pres-
dium, et in rebus ecclesie sue conquirendis ac conseruandis nostrum aduocat consilium et auxilium, sic e
nos paterne procurationis diligentia, tam et etatis nostre tempore quam in post agendorum dierum succes
sione uniuersa bona eidem ccclesie a Christi fidelibus contradita uel a suis procuratoribus rationabiliter
conquisita salua et stabilia uolumus permanere. Noucrit igitur fidelis presentium et futurorum memora,
quod curtim quandam nomine Graz prenominate ecclesie in Asbeche prudens ac prouida congregatio ab
eius legitimo possessore Meinrico pro quinquaginta quinque marcis comparauit et conquisiuit, et tam secun
dum ius fori quam secundum consuetudinem lege recte utentium reliquis bonis eiusdem ecclesie iuste ali
tulauit et asscripsit. Ne ergo quis maligni spiritus instinctu eandem curtim motu temerario inuadat, ud
quietam possessionem quam in ipsa conuentus ipse uenerabilis obünet inique perturbet, sub anathematis
interdicto precipimus. Testes autem huius rei sunt hii. Hec sunt nomina testium nobilium. Rodolfus de
Steinuorde, aduocatus. Godescalcus de Helou, et Bernerus. Heinricus de Ascenberch. Gerardus de Hule
uelt et fratres sui, Euerhardus et Godefridus. Hec sunt nomina liberorum de comecia. Gerahart. Werenzo.
Poppo. Rothwart. Eppo. Wlfart. Thedericus. Lambreht. Gozwin. Herman. Acta sunt hec anno domine
incarnationis M?. C». LXXX*. VIII». Indictione sexta. Regnante gloriosissimo Romanorum imperatore Frederic
semper Augusto, et conregnante sibi serenissimo filio suo Heinrico rege illustri. Feliciter.
Das Siegel, in weissem Wachs abgedruckt, und mit Pergamentstreifen auf die Charte geheftet, ist das bei 1195 be
schriebene.
4188. 499
CCCCLXXXIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Bernardus Dei gratia Patherburnensis ecclesie episco-
pus, monasterio campi Sancte MaRie in perpetuum AMEN. Plerumque uidemus ecclesiarum Dei Jura per-
ditum iri, priuilegiorum neglecta presidiis. Quapropter ne huiusmodi negligencie periculum incurramus,
oportet nos, quos non estimator meriti, sed gracie largitor, tanquam speculatores in eminenti dignatus est
constituere, nostri nominis et officii ratione sollicitius adimplere. Notum sit ergo fidelium uniuersitati pre-
sentium et futurorum, ecclesiam in Campo Sancte MaRie decimam in Stapellage et Hursten in pacto habere
Sex solidorum annuatim soluendorum in festo Sancti Michahelis, Epponi cognomento Mors et eius succes-
soribus in perpetuum, consentiente comite Widekindo in Sualenberch, a quo ipse eam tenuerat in bene-
ficio, annuente etiam comite Herimanno de Rauensberch, qui eandem decimam prefato infeodauerat Wi-
dekindo, nostra quoque fauente coniuentia. Preterea id non frustra adiciendum putauimus, quod iam
dictus Widekindus a nostra beniuolentia postulauit, curtem in Stapellage cum ecclesia ceterisque omnibus
attinentiis suis, quam legitima donatione in remedium anime sue contulerat ecclesie supradicte, uidelicet
Campo Sancte Maltie, etiam nostri banni auctoritate eidem ecclesie constabilir. Quod et factum est, con-
sentientibus eiusdem comitis fratribus Herimanno, Volquino, Heinrico. Si quis ergo huius nostre constitu-
tionis paginam uiolare presumpserit in futurum, indignationem Dei omnipotentis et apostolorum Petri et
Pauli, et excommunicationis nostre sententiam certissime se nouerit incidisse. Huius rei testes sunt Alt-
mannus maior prepositus. Volbertus decanus. Godescalcus prepositus. Bernhardus de Lippia Rodolfus de
Stenuorde. Conradus de Sconenberch. Wernherus de Brakel. Conradus Stapel. Ludoldus de Osdagessen, et
alii quamplures. Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini Mo. C^. LXXX». VIII. Indictione VIII.
Das mit breiten Pergamentstreifen angehängte, grosse. kreisfórmige Siegel zeigt die sehr sauber geschnittene Figur des
sitzenden Bischofs, in der rechten Hand den Bischofsstab haltend, in der linken ein offenes Buch mit den Worten
PAX VOBIS. Die Umschrift heisst: Bernhard?. D'i. Gra. Patherburnesis. Eccl'e, Ep'c. +.
CCCCLXXXV.
Aus der Capaun'schen Sammlung etc.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Th. Mindensis Episcopus. Quecumque ad noticiam future
posteritatis reseruantur, necesse est et iuste. racionis moderamine ordinari ac priuilegiorum auctoritatibus
roborari, ne malignancium improbitate ualeant annullari. Quapropter omnibus Christi fidelibus notum faci-
mus, qualiter Comes Ludolfus de Dasle pro salutis sue ac parentum suorum remedio, Ecclesiam in Sul-
bicke cum suis attinenciis beate Marie in Ouerenkerken fideliter offerendo cum consensu et collaudatione
heredum suorum legitimorum possidenda contradidit, curtemque suam in uilla cum omnibus ad eam per-
tinentibus, uidelicet mansis, mancipiis, molendinis, pratis, pascuis, siluis, piscationibus, uenationibus, cultis
et incultis, uiis et inuiis, et cum omni utilitate que scribi et nominari potest, Preposito in Ouerenkerken
ac seruis et ancillis Christi fidelibus beate Dei genitrici in eodem loco deseruientibus in usum et fructum
et proprietatem perpetuam pro Xl. marcis uendidit. Verum quoniam se totum et suos coheredes tuicioni
sancte Marie subdere ac sibi suisque aput filium suum patrocinari semper spem firmam habebat, ius ad-
uocacie super prenominata bona et omnem utilitatem inde prouenientem predicte ecclesie et preposito suis-
que successoribus pro octo marcis specialiter assignauit, nec quicquam sibi aut suis posteris in ea pote-
statis aut iuris uendicauit, nisi forte prepositus consilii gracia aut necessitatis arbitrio ipsum inuitaret, item
absque omnis pregrauationis molestia ut fidelis adiutor et defensor occurreret. Nos igitur uiri deuotionem
et studium bonum circa nos et Ecclesiam nostram considerantes, et ipsius uoluntati ac pie actioni respon-
dere cupientes, plenam fraternitatem in Ouerenkerken sibi et uxori sue, fratri et liberis suis concessimus,
200 1188 — 1189.
patrisque ac matris ipsorum semel in anno memoriam in missa animarum et uigihis fideliter peragere pro-
misimus, et totius orationis ac laboris in Ouerenkerken ipsos participes perpetuo facimns. Pecuniamque
sic acceptam partim in peregrinationis labore Jherosolimam eando predictus Ludolfus expendit, reliquum
uero sancto Domini sepulchro obtulit Et ne quis presumendo donationi huic et ordinationi contraire tem-
ptauerit, Sigilli nostri impressione communimus, testibus roboramus et ex utriusque partis beneplacito aucto-
ritate apostolica et nostra sub anathematis districtione prohibemus. Testes hii sunt. Ludolfus Capellanus
Episcopi. Bertoldus sacerdos. Reinoldus de Geteneburch. Lambertus de Sulbike. Hermannus de Meinhusen *;
Nobiles uero. Hermannus de Arnheim. Adolfus de Ectorpe. Thethardus dapifer. Thethardus de Wedechin.
Meinhardus de Stromberge. Heinricus de Bucsele. Eustachius de Vorenholte. Woltherus Magnus. Ludegerus
de Schowenburch. Hartwicus de Homburche. Rauen de Corbeia. Gerlagus de Mandelbike. Hermannus de
Dasle. Conradus Casemar. Heinricus de Stackenbike. Ludolfus de Milinchusen. Woltherus de Osen. Meinzo
de Ouerenkerken. Tankewardus de eadem uilla. Eluericus et Luderus de Sulbike. Theodericus de Wacker-
felde. Et alii quamplures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis MP. C9. LXXX» VIIIe,
CCCCLXXXVI.
E Mss. Henseleri.
À. Dei gratia Osnaburgensis Ecclesie humilis minister. Uniuersitati fidelium perpetue salutis gaudium.
Dilatata in Christo karitas nos ammonet, ut familiarium nostrorum benignis affectibus karitatiue subueni
mus et eos ad communia salutis bona efficaciter promouere studeamus. Hinc est quod ex petitione fami-
liaris nostri decani Joseph decimam duarum domorum in villis Westorpe et Scirenbeke sitam, nobis libere
vacantem prebendis fratrum nostrorum in memoriam sui et parentum suorum assignauimus. Et ne quis it
posterum hanc donationem nostram infringere valeat vel audeat, banno nostro literis et testibus present
bus confirmauimus. Quorum nomina sunt. Lenfrithus maior prepositus. Joseph decanus. Herremannus. T:
dericus et Tidericus. Radolfus. Gerhardus pincerna. Albertus de Damme. Herremannus de Musschelen. Rs
bodo de Hesepe. Arnoldus albus. Godescalcus de Wulfem. et complures ali. Datum est anno domini
incarnationis M. C. LXXXVIII. Indictione VI.
CCCCLXXXVII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Bernhardus Dei gratia Paderburnensis ecclesie episce-
pus. Symoni comiti de Thekeneburc in perpetuum. AMEN. Notum sit uniuersis fidelibus futuris et pre
sentibus, quod ego Bernhardus, de Ybbenburen natus, quondam Monasteriensis decanus, postmodum dispe-
nente Deo, nullis meritorum stipendiis suffragantibus, ex cleri et populi electione ad apicem cathedre Pa
derburnensis subleuatus, uile et modicum reputans, quicquid ipsi ecclesie in qua tantum honorem indisnus
accepi, per operam mee humilitatis posset accrescere, sub presentia et cum assensu heredum meorum
Gerbergis uidelicet sororis mee, que adhuc tunc superstes erat, et Winemari et Arnoldi de Thedeheim.
qui ex sorore mea Hildeburga premortua iam dudum nati fuerant, molendinum in Ybbenburen, et castrum
in Ybbenburen cum fossato et stagnis que ipsum cingunt et muniunt, omneque patrimonium, quod quatuor
inbeneficiati mei, Heremannus de Vehte, Lüdolfus de Lacuhusen, Godefridus de Bernewide, . . . !) filius
Bertoldi de Nuthere, de manu mea tenuerunt, ecclesie Paderburnensi jure proprietatis et directi domini
*) Wahrscheinlich capellani oder plebani.
!) Im Originale ist hier für den Namen eine Lücke gelassen.
1189. 204
perpetuo possidenda donaui, donataque Symoni comiti de Thykeneburo feodali iure concessi, qui sic con
essa eodem iure cognatis meis Winemaro et Arnoldo*de Thedehem continuo sub mea et Paderburnensis
ecclesie dedit presentia. Preterea predium meum in Frisia situm, quod in sex mansis et duabus partibus
wocius terre Saleburc continetur, Paderburnensi ecclesie traditum, prefato comiti concessi, qui se reliquam
partem Saleburc Paderburnensi ecclesie daturum, sub presentia et testimonio inbeneficiatorum nostrorum
fideliter promisit, ut ita uniuersum fundum qui Saleburc dicitur de manu Paderburnensis teneret episcopi.
Verum quia uir illustris et potens et genere ac dignitate magnus non facile pro re modica se de nouo
alıcui ecclesie siue persone obligaret, sub presentia et consensu priorum, canonicorum, nobilium et mini-
sterialium Paderburnensis ecclesie, Quindecim Talenta primo uacantia iam dicto comiti concessi, cum. uo-
luntate et assensu tocius ecclesie decernens et constituens, ut si forte diebus amministrationis mee, comes
quindecim talentorum beneficium non acciperet, successores mei Sibi et heredibus suis manerent obligati,
his inquam heredibus, quibus ad successionem feodi iura uenire permittunt. Excepta fuerunt autem bene-
ficia quatuor nobilium, Widekindi de Waldekke, Widekindi de Pyrremont, Florini de Spenge, Rabodonis
de Stormethe, et omnium ministerialium, que si uacarent, comes nichil ex hiis iure curie nostre uel huius
actionis siue instrumenti auctoritate requireret, alias uero ubicumque et quomodocumque uacantia perci-
peret Ad hec etiam in contractu huius familiaritatis expressum est, quod si comes primo uacans benefi-
cium quindecim talentorum qualibet ex causa recusauerit, aliud beneficium ei saluo iure suo liberum sit
expectare, et si ipsum beneficium summam quindecim talentorum excrescat, quindecim gratis accipiat,
Sed pars reliqua pro pecunia et aliis obsequiis ei pocius quam alii debeatur. Sed quia nichil tam firmiter
uidemus esse statutum, quod non studeat euacare calumpnia, ad perpetuandam facti huius memoriam, pre-
sentem paginam conscribi fecimus, et ut maiori sollempnitatis robore fulciretur, duplici sigillorum, nostri
uidelicet et ecclesie, uolumus impressione muniri. Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini M9,Ce.LXXX»VIIII.
indictione VIla. presidente Sancte Romane ecclesie domino Clemente III*. regnante domino Frederico augu-
storum Serenissimo. Sub domino Conrado Moguntine ecclesie archiepiscopo. Anno ordinationis nostre pri-
mo, XVIII. Kal. Februari. Testes huius rei sunt. Heinricus abbas Sanctorum apostolorum Petri et Pauli.
Canonici Altmannus maioris ecclesie prepositus. Volbertus maior decanus. Godescalcus camerarius et Nor-
thusensis ecclesie prepositus. Bernhardus orientalis ecclesie prepositus. Meinricus. Ludewicus. Godefridus.
Epo. Alexander. Heinricus scolasticus. Lambertus cellerarius. Theodericus custos. Theodericus. Conradus.
.?) Heremannus. Heremannus noue ecclesie prepositus. Nobiles. Comes Heinricus de Gardelage. Bern-
hardus de Lippea. Winemarus et Arnoldus de Thedeheim. Florinus et Fredericus de Spenge. Amelungus
comes ciuitatis nostre. Ministeriales. Wezelinus de Helmeren. Ludolfus de Osdagessen. Amelungus de Ne-
dere. Volbrath de Eisen. Hugo de Hengeldere. Hildebolt de Enenhus. Heinric Spirinc. Svether de Wevere.
Johan de Padra. Gerhart de Etlen. Anselm de Atlen. Rotger de Elsen. Heinric de Elsen. Hereman Bolike.
Conrat camerarius. Heinricus pincerna.
Der auf ein, verhältnissmässig zur Breite, sehr langes Pergament geschriebenen Urkunde, sind die beiden Siegel unten
neben einander aufgedruckt. Das des Bischofs ist wie bei Nro. CCCCLXXXIV. Das des Domkapitels ist das ältere
mit dem vorwärts sehenden Brustbilde des heil, Liborius und der Umschrift: Scs. Liborius Epc. 4.
CCCCLXXXVIII.
E Mss. Henseleri.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Arnoldus Dei gratia Sancte Osnabruggensis ecclesie
humilis minister, omnibus Christi fidelibus tam futuris quam presentibus. Ex officio pastoralis cure nobis
7) Durch Verderbniss des Originals ist hier ein Name ganz zerstört.
Cod. dipl. bist, Westfal. II. 26
diuinitus iniuncto incumbit sollers utrobique prouidentia, scilicet satagere nunc de dominici gregis augmen-
tatione, nunc de domus ecclesiastice dispensatiua decoratione. Et ideo ex consilio nostri conuentus &
consensu, reliquorumque ministerialium et sapientum ac fidelium amicorum nostrorum, Wicboldum quer
dam Nobilem de Horstmaria ad hanc pietatem fideli commonitione defleximus, quod tam ipse quam uxe
sua Beatrix et filii sui, scilicet Wilhelmus et Bernardus, pro consensu tercii fratris adhuc pueri in matur
tale annorum suorüm faciendo spondentes, hereditariam possessionem quam habuerunt in Ecclesia Rike,
beato Petro et nobis in donariis collatam ad honorem Dei et perpetue virginis Marie, pro salute et redem-
ptione animarum parentum suorum Bernhardi et Richardis, ipsiusque et uxoris sue ac filiorum suorum
confirmauerunt, cum omnibus appendiciis in eandem ecclesiam pertinentibus, scilicet dotem cum moles
dino, et Anripe dotem cum molendino, preterea mansos in diuersis locis, Primum Rusgenthorpe, secu
dum Stenbecke, tercium et quartum Boclo, quintum Bocrothen, sextum Holenberge, septimum Puslinc-
buren, octauum et nonum Lage, decimum Harhus, undecim Thusterdic, et decem diurnales agros in Esperlo
et duos Stenbecke, et unum Wise, et unum Halvorde. Insuper quam plurima mancipia ad eandem poe
sessionem pertinentia, aream quoque vicinam aggeri cum pratis viginti plaustrorum, et mansum qui voca
tur noua domus. Et preterea quicquid habuit infra aggerem, ea duntaxat deuotione, ut claustrales per
sone diuina religione Deo ibidem seruientes aggregarentur, et locus in claustralem habitudinem transfor-
maretur. Contulit etiam eidem ecclesie et ibidem Deo seruientibus curiam in Rike cum omnibus apper
dicis, cum consensu predictorum heredum suorum donatione sua modis omnibus confirmata. Ac nos pm
gratia huius deuotionis aduocatiam eiusdem loci, et tria talenta tam sibi quam suis heredibus post eum
quam diu uixerint concessimus tali determinatione, ut si forte in masculino sexu linea generatiue, succes
sionis defecerit, feminina successio eandem aduocatiam obtinebit. Quod si fortuitu in utroque sexu lines
lis defectus interciderit, fratres predicti loci liberam habebunt optionem eligendi, ut quem voluerunt ele-
ctum episcopo representent inuestiendum. Quod si fortuitu aduocatus siue supra dicte cognationis, sim
cognatione deficiente substitutus, in regimine excesserit et magis dissipator ecclesiastice possessionis quam
defensor extiterit, semel ac iterum atque tercio ex querimonia fratrum ab episcopo corripiendus ent, s
vero non emendauerit iudiciali sententia remoueatur, et alter quem fratres pro suo arbitrio elegerint e
autoritate episcopi substituatur. Hec autem ut absque controuersie alicuius reclamatione rata permaneant
banno nostre auctoritatis confirmauimus, subiungentes sigillum nostre impressionis cum idoneis testibus
Lentfridus maior prepositus. Radolfus Capellanus. Daniel sacerdos. Helwicus. Rotholfus de Pedese. Wine
marus et frater suus Arnoldus de Thedehem. Gerhardus pincerna. Heremannus marscalcus. Gerhardus c*
merarius. et alii plurimi. Acta sunt hec apud Lithlage sub regio banno, Herimanno de Cappelle presidente,
anno verbi incarnati M. C. LXXX. VII. Indictione VII. XIIII. Kal. Februarii.
CCCCLXXXIX.
Nach einer jüngern beglaubigten Abschrift im Archive zu Kappenberg.
Henricus diuina fauente clementia Romanorum Rex semper Augustus. Quia Regem Regum et Domi-
num dominantium in seruis suis honorare semper. intendimus, Notum facimus tam futuris quam presenti-
bus, Quod fratribus qui in Capenberg Christo seruiunt, hoc Regalis pietatis nostre priuilegium concessimus,
ut molendina eorum, que in ripa Lippie constrücta sunt, nulli hominum liceat destruere, nec aliqua un-
quam ecclesiastica secularisue persona potestatem habeat, contra hanc nostram preceptionem predictis
fratribus in eorum molendinis dampnum aliquod vel grauamen inferre. Datum Monast. anno dominice in-
carnationis M9. Co. LXXX?. VIIII9. Indict. VII. Ill. Non. Februarii.
" (Sigillum appensum.)
1189. 203
CCCCXC.
Aus dem älteren Paderbornischen Koplalguche,
IN nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Notum sit uniuersis fidelibus futuris et presentibus, quo-
nodo Widekindus de Waltekke, Anno dominice incarnationis Mo. C9, LXXXIX*, Jherosolimam proficiscens,
mpignerauit Ecclesie beati Lyborii in Paderburne, aduocatiam quam habuit in bonis eiusdem ecclesie, et
2cclesie apostolorum Petri et Andree, et apostolorum Petri et Pauli, cum decimis Atlen et seruiciis aduo-
satie pertinentibus, et cum omnibus emergentibus, pro trecentis marcis examinati argenti, ratum habiturus,
à tempore absentie sue predia et mancipia in casibus licitis alternarentur. Et iurauit in .sacrosanctis reli-
juiis beati Lyborii, quod nunquam de aduocatia et aliis impigneratis ipse uel aliquis suo nomine emoli-
nentum perciperet, quousque ipse reuersus, trecentas marcas examinati argenti Ecclesie beati Lyborii re-
titueret. Et quoniam Arnoldus de Hobrahtessen et uxor eius et filii se decimam in Atlen et seruicia aduo-
‚atie iure feodali possidere dicebant, Deo et nobis et ecclesie fideliter promisit, quod ipse, si reuerteretur,
ratribus omnem defectum suppleret, quem ecclesia in seruiciis aduocatie, siue in decima Atlen, per Ar-
1oldum et uxorem eius ac filios, ucl propter eos ex aliorum inuasione sentiret. Ad persoluendum argen-
um sibi creditum tempore absentie sue fidelibus suis, Ludewico de Waldekke, Conrado Walıge de Ense,
denrico Hildensemensi, Alexandro dapifero, Rothardo coco, assignauit duas decimas, Godelouessen, Ym-
ninchusen, et tres curias, Dalpenhusen, Witmare, Meshere, et pedagium siue ducatum Paderburne, ut
psi omnem prouentum annuatim fideliter in ecclesia reponerent, quatinus summa pecunie inde collecta
sibi reuertenti computaretur in sortem. Nolens itaque liberationem huius pignoris ad fratres suos seu quem-
libet alium transmittere, hoc constituit et ordinauit, quod si ipse non reuerteretur, aduocatia cum decimis
et seruiciis domino episcopo et Ecclesie uacaret, ut dominus episcopus de bonis suis eligeret aduocatum
quem uellet, prepositus et fratres sibi eligerent utilem, cui electo et presentato a preposito et fratribus,
dominus episcopus aduocatiam commendaret, non in feodum daret. Preterea cum multa deuotione hoc
expressit, quod eo non reuertente, pecunia de duabus decimis et tribus curiis et ducatu collecta, non fra-
ribus, non quibuslibet heredibus restitueretur, non in restaurationem ornatus Ecclesie impenderetur, sed
smeretur inde predium, de quo fratres annuam consolationem percipientes, piam et perpetuam sui et pa-
mis sui Volquini et aui sui Widekindi, in anniuersariis depositionum diebus, haberent memoriam. Hoc quo-
que inseruit, quod si comparato predio, unde fratres maioris Ecclesie honestam annuatim haberent refe-
ptionem, tantum remaneret uel excresceret, Ecclesie beati Pauli decem marce. Ecclesie beati Andree de-
cem marce darentur. Resignauit etiam dominus Widekindus curiam suam Dalpenhusen et seruicium epi-
scopale Hereuorde in manu domini episcopi, et dominus episcopus omnia beneficia Widekindi, preter ad-
nocatiam cum suis pertinenciis, et preter curiam Dalpenhusen et preter seruicium Hereuordense, conces-
sit fratribus eius Heremanno et Heinrico, ita tamen, quod si Widekindus rediret, ipse bona sua eo iure reci-
peret et teneret, quo ante resignationem. Heremannus et Heinricus receptis beneficiis iurauerunt fidelita-
tem domino episcopo, et presentibus prioribus et fratribus Ecclesie, seu etiam aliis clericis et beneficiatis
pt ministerialibus Ecclesie contestati sunt, se in aduocatia nihil juris habere nec unquam habuisse, et datis
dextris promiserunt sub sacramento publice et uere fidei, et sub pena amissionis omnium beneficiorum
que receperant, iurauerunt etiam in reliquiis beati Liborii, quod absente Widekindo fratre suo. nunquam
ipsi uel alius eorum nomine siue auctoritate, in aduocatia Ecclesie inpignerata, aliquo ingenio quicquam
incommode facerent per uiolentiam seu aliquam exactionem, et quod, si Widekindus non reuerteretur,
nunquam aliquid sibi iuris in aduocatia et in eius pertinentiis addicerent, et eam nullo iure, nullo unquam
ingenio seu subtilitate repeterent, et in nullo unquam possessionem eiusdem aduocatie uacantis turbarent.
Et sententiatum a fidelibus Ecclesie, quod si Widekindus, Heremannus et Heinricus factum istud postmo-
dum uellent inficiari, non eorum iuramentum admitteretur. Sed. potius nobis probatio incumberet, et eoràm
26 *
20% 4489,
testimonio, sub quorum presentia hec acta sunt, fides haberetur. Et quoniam hec in quadragesima ges
sunt, ne reuerentia temporis hanc ordinationem infirmaret, sententiatum est, precedente et accedente eorum
arbitrio et consensu, omnia tam rata habenda, ac si in diebus iuridicis essent tractata et consummatu.
Facta sunt hec anno Domini MOCOLXXX°IX°. Indictione Va. II. Nonas Aprilis, feria II. post Palmas, Pader-
burne in domo episcopali, presente clero, presentibus inbeneficiatis et ministerialibas Ecclesie. Nomim
inbeneficiatorum qui interfuerunt hec sunt, Euerhart de Brokhusen. Amelungus comes. Godeschalc de Pad-
berg. Henricus Longus de Erclen. Heinric Spirinc. Suetherus de Weuere. Hec quoque in proxima feria Ill.
presentibus nobilibus, Bernhardo de Lippia, Heremauno de lIttere, Florino de Spenge, et presentibus Hen-
rico abbate ciuitatis Paderburnensis, et Wilhelmo abbate de Helmwardeshusen, et Nycolao abbate de Her-
sethehusen, et Syfrido abbate de Flechtorp, et presentibus sacerdotibus et scabinis, qui eo die ad svne
dum generalem conuenerant, in Capitulo maiori recitata sunt, et confessione ac promissione Heremanni e
Heinrici confirmata. Preterea tota hec actio hoc ordine conscripta, proxima feria IIa, qua cantatur: Intre-
duxit nos Dominus. Waldekke recitata est in audientia domini Arnoldi Osenbrucensis episcopi, Lentíndi
Osenbrucensis prepositi, Rodolfi de Stenuorde, et multorum clericorum ac militum, qui ibi simul cum Wi
dekindo iter peregrinationis arripuerunt. Aderant quoque Bernhardus prepositus Monasteriensis et rater
eius Ludolfus de Stenuorde, et Castellani de Waldekke, et multi nobiles ac ministeriales, qui Widekindo
valedicturi illuc conuenerant. Et sine omni hesitatione Heremannus et Heinricus se sic fecisse, promisise
et iurasse, et omnia se rata uelle habere, confessi sunt.
CCCCXCI.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In Nomine Sancte et Indiuidue Trinitatis. || Phylippus diuina fauente clementia Coloniensis archiep
scopus, omnibus Christi fidelibus tam presentibus quam futuris in perpetuum. Ex iniuncto nobis a Deo
presulatus officio tenemur, ea que ecclesiis uel populis nobis commissis necessaria nostris aguntur tempe
ribus, nostra auctoritate confirmare. Inde est quod notum esse uolumus tam presentibus quam posters
Christi fidelibus, quod ecclesia beati Gereonis in Colonia Decimas quasdam in Westfalia in decanatu Tre
moniensi, in parrochiis Derne, Methlere, Curlare, et in bonis Cappenbergensis ecclesie, que infra parre
chias Derne, Methlere sita sunt, et in quatuor domibus apud Hüdinchuseu possidet, de quibus certa per
sio eidem ecclesie in festo sancti Jacobi pro manipulis ex antiquo tempore annuatim solui solebat. Com
uero fratres predicte ecclesie homines illos qui has decimas soluebant, in collectione manipulorum gravare
quandoque attemptarent, et illi rebelles resisterent, nos sollerti cura prouidere uolentes, ne malum aliquod
inde oriretur, partes nostras ad sopiendam hanc litem interposuimus, et nostro ac prudentium uirorum
consilio ita inter eos transactum est, quod prefati homines, pro emendo allodio ad usus ecclesie beati
Gereonis, centum Marcas contulerunt, ea ratione quod ecclesia illa, exfestucata collectione manipuloram,
preter minutam decimam et quandam summam triüci cum denariis ad idem pertinentibus, supradicta pen
sione, quam iam dicti homines pro redemptione manipulorum antiquitus persoluebant, contenta erit, ne
sepedictos homines uel eorum successores de cetero inde grauabit. Hoc etiam adiecto, quod si quis de
predicta pensione portionem suam in festo sancti Jacobi non persoluerit, ad viginti dies uel tripliciter cow-
ponat, uel sine citatione excommunicetur. Ut autem hec rata et inconuulsa permaneant, presentem pas-
nam in confirmationem huius facti conscribi et sigilli nostri corroboratione signari fecimus, ad maiorem
cautelam sigillum ecclesie beati Gereonis et sigillum eeclesie sancte Marie ad gradus, in cuius iurisdictione
decime ille site sunt, apponi iussimus, statucntes et sub uinculo banni precipientes, ne quis hoc factum
mutare ucl infringere attemptet. Quod si quis fecerit, omnipotentis Dei et beati Petri offensam incurrat
et nisi resipuerit, perpetuo anathemati se subiacere agnoscat. Huius rei testes. sunt. Bruno maior in Cole
428g. 308
nia prepositus: Adolfas maior deéanus. Lotharius Bunnensis''prepositus. Cunradus Xanttensis prepositus. Go-
defridus prepositus et totus eonuentus sancti Gereonis. Theodericus prepositus sanetorum Apostolorum.
Bruno prepositus sanote Marie ad gradus. Tlieodericus ibidem decanus. Ulricus capellarius. Arnoldus de
Elnere sancti Gereonis canónicus. Theodericus de Mereheim. Euerwinus de Stalburg. ‘Gerardus precentor.
Pvramus magister scolarum, et uniuersi eiusdem ecclesie canonici. Arnoldus decanus Tremoniensis. Hein-
Yicus comes de Arnesberg, et filii sui Heinricus et Godefridus. Herman comes de Rauenisberg. Symon co-
mes de Tiegneburg. Heinricus comes de Dale. Arnoldus comes de Alíena. Fridericus comes de Altena. En-
gelbertus comes de Monte. Heinricus de: Vüre: Gerardus aduocatus Coloniensis. Heinricus de Volmutsteyne.
Gerardus frater suus. Gozwinus de Volmutsteyne. Hermannus Scoltetus Sosatiensis. Brunsteyn Sosatiensis.
Lodewicus de Waldorp. Lodewicus de Derne. Herbordus de Svanesbule. Albertus comes Tremvniensis.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9. CP. LXXX*.IX?. Indictione VII. Regnante FRiderico Romano-
rum Imperatore Augusto, et filio eius Rege Heinrico.
Drei Siegel, welche mit rothen und grünen Faden angehängt waren, sind verloren gegangen.
CCCCXCII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus
secundus. Quicquid fit ad ampliandam rem domus Dei, nostro fauore et memoria hominum dignum duci-
mus. Inde est quod uniuersis Christi fidelibus presentibus et futuris innotescere uolumus, quod Henricus
de Heppen, ministerialis &ancti Pauli, ueniens in presentiam nostram, decimam quandam, que est in par-
rochia Thetten, nobis in manus nostras exfestucauit, Quam nos uolentes et ipso sic rogante, im honorem
sancti Ludgeri confessoris in ecclesia sua infra Monasteriensem ciuitatem, cuidam altari assignauimus, ut
qui eidem deseruiret, aliquantam inde consolationem haberet. Ne quis autem hanc donationem in caritate
benigna factam, alicuius in posterum malignitas possit conuellere, sed ut semper rata et firma sit, aucto-
ritate apostolorum Petri et Pauli, et hac cedula imaginem nostram préferente perpetuamus. Acta sunt hec
anno dominice incarnationis MP. C^. LXXX». VIII. Indictione Vila. presidente sancte Romane sedi domino
Clemente papa tercio. Regnante gloriosissimo Romanorum imperatore Fretherico. conregnante sibi filio suo
Heinrico. presentibus uiris honestis clericis et laicis quorum nomina hec sunt. Prepositus maioris ecclesie
Bernardus. Vicedominus Franco. Prepositus sancti Pauli Franco. Decanus ecclesie beati Ludgeri Thidericus.
Wicboldus custos. Adolfus scolasticus. Lutbertus de Beueren. Albertus dapifer. Thimarus pincerna. Bernar-
dus Werenzo. Bernardus de Meinhuuele. Bernardus de Pykenbroke. Hec autem sunt nomina domorum de
quibus decima debetur. De curlüi in Bekehem tres solidi. De curti Lintlo quattuor solidi. De manso uicino
XVI. denarios. |
Das mit rothen und grünen Fäden angehängte Siegel ist zerstört.
CCCCXCIII.
Aus dem Archive zu Káppenberg.
In nothine sancfe et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie cpiscopus.
Religiosis quibusque, et hiis precipue, quos. cura nostra cotnplectitur, solacium libenter impendimus,: corum
oratiomibus adiuuari preoptantes. Propter quod notum facimus tam futuris quam presentibus, quod Alber-
tus cognomento Dunker, quatuor solidos decime quos a nobis in beneficio habebat, uoluntarie nobis resi-
gnauit, cum essemus Capemberg, hac racione, ut eos eidem ecclesie Capenbergensi daremus. Ad quod
nos pium prebentes assensum, per manum: dilecti nostri‘Herimanni Abbatis eosdem quatuor solidos deci-
me, iam dicte-ecclesie Capenbergensi donauimus, specialiter tamen eos ad luminaria sorórum depatantes,
hac utique spe, ut per tdle commonitorium beriidna nostri recordatio 'earum semper mentibus infulgeat.
206 4189.
Horum autem quatuor solidorum duos dabit uillicus curtis Vdenchof, de manso qui in eandem curtim per-
tinet, et ex eadem colitur, Et est Vdenchof in parrochya Seprode, curtis Johannis de Dulmene. Alii duo
solidi dabuntur ex curti Heinrici de Dulmene, que uocatur Widelinchof, et est in parrochya Dulmene.
Hanc itaque donationem auctoritate nostri firmamus officii, et banno apostolorum Petri et Pauli ac nostro
communimus, eamque, presenti apice et sigilli nostri impressione roboramus. Testes huius rei sunt, Symon
capellanus. Phylippus nobilis de Elen. Ministeriales. Euerhardus de Werne. lsrael. Wernerüs de Vbbincdorp
et Suetherus filius eius. Albertus de Austria.
Actüm anno dominice incarnationis M? CPLXXX* VIITI?. Indictione Vils.
Das Siegel, dessen Beschaffenheit mit der zuletzt beschriebenen Form übereinstimmt, ist mit rothen Fäden angehängt.
CCCCXCIV.
In nomine sancte et individue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Debitores
nos esse cognoscimus subdius nostris et presertim domibus religiosis pacem et securitatem rerum suarum
prouidere. Notum igitur facimus tam futuris quam presentibus Christi fidelibus, quod cella que dicitur
Honholt, a Liutberto de Holenbeke ministeriali sancti Pauli primitus fundata, Sancto Nycasio Remis collata
fuerit, sicut ex manuscriptis ipsius celle accepimus. Hanc cellam postmodum heredes et successores
eiusdem Liutberli uidentes sub tam remotis patronis tepide proficere, suo labore obtinuerunt, quod
abbas sancti Nicasii, consentientibus ceteris fratribus suis, quicquid Juris in eadem cella habebat
resignauit, et heredes cum ipso abbate omne Jus fundationis eiusdem loci Sancto Paulo per ma-
nus nostras libere tradiderunt. Hanc autem donationem, et quecunque prefate celle tempore nostro seu
predecessorum nostrorum a fidelibus Christi collata sunt, auctoritate apostolorum Petri et Pauli, et scripto
nostro sigillato, sub anathematis interminatione in perpetuum confirmamus. Que autem nostris diebus eidem
loco attributa sint, in presenti pagina subscripta sunt. Domus in Synegon, que soluit III. maltos siliginis
et duos solidos. Decima in IIerborn, que soluit XIII. sol. Mansus in Waltthorpe, qui soluit III. Maltos ordei,
Il. maltos auene, VI. modios fabe, et VI. modios pise. Mansus in Pungelsh'e, qui soluit III. sol. In Walegart
VI. mod. ordei et VI. auene. Decima in Aldenthorpe quam tradidit Winemarus de Rodenlo, que soluit XVIII.
modios tritici, et XII. mod. auene. Mansus in Honhorst, qui soluit duodecim mod. ordei. Testes autem
huius traditionis sunt. Radulfus prior, et Radulfus prepositus ipsius Remensis ecclesie. Bernhardus Monaste-
riensis ecclesie prepositus. Franko vicedominus, et ceteri eiusdem ecclesie canonici. Ludbertus de Beverne.
Hlerimannus de Monasterio. Adelheidis et filia eius Juditta, et ceteri heredes eiusdem cognationis Acta
sunt hec anno dominice Incarnationis M?. C^, Octogesimo VIIII?, Indictione VlIa. Presidente Romane sedi Papa
Clemente IlIv. Regnante FRiderico Romanorum Glorioso Imperatore.
Von dem an der unten umgeschlagenen Urkunde mit Pergamentstreifen angehefteten Siegel ist nur ein Bruchstück übrig.
CCCCXCV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Heremannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie humilis mini
ster. Factum a nobis laudabiliter quod dignum memoria reputauimus, perpetuare litteris humana sollertia
ad hoc repertis prouidum duximus, ne alicuius in posterum cassare temptet inprobitas, quod per nos pie
diuino cultu dispensauit caritas. Cum enim auctoritate legis ueteris et noue, usus decimarum ministris di-
uini cultus et altaris debeant deseruire, notum esse uolumus iam modernis quam futuris Christi fidelibus,
quod fratribus Lisbernensis cenobii quasdam decimas partim in parrochia Lippeburch, partim in ipsorum
diocesi prouenientes, solidorum scilicet XX. a domino Wicboldo de Horstmere prius in beneficio a nobis
habitas, et ab ipso cuidam militi Hugoni de Hornen inbeneficiatas, sed ab utroque uicissim libere in manu
4189. 207
nostra resignatas, integraliter et perpetuo respectu.diuini muneris contulerimus. Sed quia dies mali sunt,
et sapientiores sunt filii tenebrarum in generatione sua filiis lucis, hanc nostram donationem, ipsorum quieti
prouidentes, scripti nostri et sigilli priuilegio: eis confirmamus, et.quemcunque hoc infringere temptantem,
auctoritate beatorum apostolorum Petri et Pauli et nostra, perpetuo anathemate innodamus. Contulimus
etiam prefatis fratribus mansum quendam in villa Rasnuwele, quem Conradus de Bekesete ministerialis
noster in beneficio prius a nobis tenuerat. Testes horum clerici. Albertus canonicus maioris ecclesie. Simon
noster capellanus. Herebordus item noster capellanus. Laici liberi Heremannus comes de Rauenesberg.
Simon comes de Thekeneburch. Willelmus de Holt. Heremannus prepositus sancti Mauricii. Laici ministeria-
les. Godefridus de Sconebeke. Conradus de Stromberge. Johannes Calf, et frater eius Arnoldus, et alii
quam plures.
Acta sunt anno dominice incarnationis M9. Co. LXXX? VIIII*. Indictione VIIs. Regnante glorioso Frederico
Romanorum imperatore augusto, anno regni eius XXX^ VIII?. .
Das aufgedruckte Siegel ist das bei 1195 beschriebene, aber schlecht erhalten.
CCCCXCVI.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Marienfeld.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus
secundus, monasterio Campi sancte Marie in perpetuum Amen. Benedicta sit gloria domini qui in electis
suis gloriose cognoscitur operari, dum corda carnalia potentium huius seculi per aspirationem sui amoris
inflammat ardore spiritualis desideri. Ecce enim quidam uir nobilis aduocatus de Rethe Widekindus et
mater eius deuota Luttrudis gratia spiritus sancti diuinitus inspirati pariter obtulerunt monasterio campi
sancte Marie uniuersa quecumque proprietatis iure possederant infra terminos Angarie et Westfalie uel
ubicumque locorum tam in prediis quam mancipiis libere possessis uel infeodatis, nichil hesitantes, secun-
dum ueritatem euangelii in eterna gloria cuncta sibi centuplicata restitui. Vt autem rata permaneret tante
deuotionis oblatio, opus erat ampliori certitudinis argumento. Qua propter predictus aduocatus Widekin-
dus de Rethe et mater sua Luthrudis partem illam prediorum que sub iurisdictione comitis Rodolfi de
Burbenne sita fuit, cum propinquiorem heredem non haberent, mutua compromissione stabilierunt ad ban-
cos iuxta Widenbrukke scabinorum consensu et sententia conniuente, altera uero pars prediorum similiter
stabilita est iuxta Mattenhim sub banno Lamberti comitis, Scabinorum astipulante consensu. Nos quoque
nostre salutis intuitu tantis participare cupientes pietatis operibus, decimam de duabus domibus, Hoincho-
sen et Wersen, et decimam in Bersen, a predicto aduocato resignatas, prefato cenobio ad inopie sue sup-
plementum obtulimus. Nomina autem prediorum libere possessionis hec sunt. Sletbrukke cum uniuersis
attinenciis suis. Tekkincthorp. Spehteshart. Bukkeslo. Helichus. Giuetenhurst Alrbike. Watenhus. Garthus.
Herloge. Caldenhof. Helmincsile. Berehorn. Sculenburh. Hoinhosen. Werse. Sunninchusen. Ostenuelt. Predia
inbeneficiata sunt hec. Othelinchosen. Poppincsile. Tekkinctorp. Mansus in Bellethe. Duo in Bereholt. Ho-
hurst. Pikinhurst. Mansus in Bulte. Hosthus. Mansus in Vehthorp. alius in Herde. alius in Berchsete. alius
in Weslere. Vt igitur hec nostre constitutionis pagina rata perinancat et inconuulsa, sigilli nostri annexione
eam roborare curauimus, auctoritate Dei et nostra terribiliter excommunicantes eum, qui beate Marie cam-
pum in modo oblatis uel in futurum offerendis inquietare presumpserit. Acta sunt hec anno ab incarna-
tione Domini M9. CJ. LXXX*, VIII®. indictione VII. presidente Romane sedi Clemente papa tercio. Frederico
Romanorum imperatore augusto. Huius rei testes sunt. Hermannus abbas de Cappenberg. Winzo abbas
de Lesborn. Nicolaus de Hersuithehusen. Prepositus Hermannus ad sanctum Mauricium. Franco prepositus
sancti Pauli. Theodericus prepositus sancti Ludgeri. Comes Hermannus de Rauensberg. Comes Symon de
Tekkeneburg. Bernhardus de Lippia. Hermenricus de Wasinken. Menzo. Aldach de Holthosen. Waltherus
de Belen. Gerhart Cleibolt. Rathart de Berchsete. et alii quam plures. |
208 1189,
. CCCCXCVII.
Aus dem Archive des Klosters Gertrudenberg su Osnabrück.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Arnoldus Dei gratia et Beati Petri apostolorum principis
dignacione Hosnenburgensis ecclesie episcopus. Sollicitudo nobis impositi regiminis ammonet nos ecclesia-
rum Dei, maxime uero monasteriorum quieti ac paci prospicere, quia multo nunc grauius est, refrigescente
karitate et malorum habundante importunitate, ea conseruare, quam dudum ipsa fundare. Ea propter
cenobium sanete Gerthrudis, quod pie memorie Phillippus episcopus summa deuocione construere cepit,
nos stabilire ac defensare omni studio intendimus, ut sicut ipse fundacionis auctor, sic nos consummacionis
collaboratores efficiamur. Si qua igitur immunitatis iura, si qua muniınma diuturne pacis et iuste libertatis
secundum geperalem immunitatem omnium cenobiorum a sanctis patribus ipsis institutam, idem pius fun-
dator ipsi loco contulit, nos rata esse decreuimus. Scti. Sanctimus igitur et confirmamus, atque auctoritate
Patris et F. et S. S. et beatorum apostolorum Petri et P. ac nostre humilitatis officio et banno corroboramus.
Vt ab omni seruicio epischopali ecclesia hec sit liberrima, et ut nulla secularis persona infra ambitum
curie habitacionem sibi faciat, et ut nulla ecclesiastica secularisue persona, nec archidiaconus nec aduo-
catus, ullam sibi iuris dicionem in omni ambitu fundi monasterio deputati usurpet. Cuius termini hii sunt.
Ab oriente domus Limbrucge cum agris cultis et incultis, pratis et omnibus domui attinentibus, usque ad
riuulum qui uocatur Vorth, et in omnibus circa ipsum ecclesie areis, a meridie in omnibus areis quas ec-
clesia citra et infra Wetherkamp et Broil nunc possidet, ucl in futurum adipisci potuerit. In occidente in
omnibus areis quas ecclesia cum agris cultis et incultis et pratis nunc possidet et in futurum adipisci po-
tuerit, usque ad riuulum qui uocatur Suntelbeke, ab aquilone domus Espelo cum agris cultis et incultis,
pratis et omnibus domui attinentibus. Et omnia infra hos terminos constituta beate Gerthrudis eccles
attinencia, cuncta sub manu prepositi disponenda statuimus. Vt autom hec ut statuimus firma ct stabilita
permaneant, consilio et conniuencia maioris prepositi Lentfridi, et eiusdem ecclesie decani Joseph, et
omnium fratrum maioris ecclesie, hoc scriptum damus et sigillo nostro confirmamus. Et quia dies mali et
sensus hominum praui sunt, in futurum omnem aduersantem atque piis studiis nostris quolibet modo insi-
diantem, auctoritate domini nostri Jhesu Christi et beati Petri anathematis gladio percutimus atque perpetue
ulcionis reum diabolica sorte dampnamus. Testes. Lentfridus maior prepositus. Joseph decanus. Radolfus.
Hermannus. Thidericus. Gerfridus. Drogo. Adam. Arnoldus beati Johannis prepositus. Rothgerus. Canonici
Laici. Rikenze. Gerhardus pincerna. Heinricus dapifer. Gerhardus camerarius. Hartbertus de Iburch. Gisel-
bertus de Thorne. Rikenze. Alf. et alii plures. Actum anno dominice incarnacionis M. C. LX XX. VIII. Indi-
ctione Vs. Romane ecclesie presule Vrbano. Friderico imperatore. Christo regnante. AMEN.
Das mit Pergamentstreifen augehängte Siegel ist in einen leinenen Sack eingenäht und, wie es scheint, zerstört.
CCCCXCVYIII.
Aus dem Archive des Klosters Gertrudenberg zu Osnabrück.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Arnoldus Dei gratia Osnab. ecclesie episcopus, successori-
bus suis episcopis et omnibus fidelibus presentibus et futuris, merito laborare, premio triumphare. Signi-
fico caritati uestre, quod quedam uenerabilis matrona in ciuitate nostra nomine Gerthrudis, que fuerat uxor
lohannis magni, quandam terrulam que Broil dicitur, distinctam ab alia terrula que eodem nomine uoca-
tur, et quatuor agros contiguos agris beate Gerthrudis, et casam unam, que sibi uir suus prior Wluarnus
ut inde exhiberetur reliquerat, ecclesie beate Gerthrudis assignare uolens pro remedio anime sue et filie
sue nomine Machthildis, que in eodem claustro consortio religiosarum feminarum adiuncta fuit, me cum
preposito eiusdem loci nomine Othelrico et fratribus et sororibus gratia beate Gerthrudis que magis impu-
MER: 209
lit obtenta interpellauit,‘ ut proprietatem horum bonorum, que episcopio nostro attinebat, ad ecclesiam
beate Gerthrudis transferrem, et ex abundantia episcopi inopiam filie sue illius ecclesie in tanto sub-
leuarem. Ego autem precipue meritis beate Gerthrudis, deinde tam piis causis et tam dignis interuentio-
nibus reniti non potui, et primo ut filii eius Bertoldus, Johannes, Gerhardus et Gisilbertus, qui hec in bc-
neficio receperant resignarent exegi, quo facto eadem bona per sententiam ecclesie beate Gerthrudis iure
perpetuo contradidi. Contestor uero terrore diuini iudicii, ne quis successorum nostrorum episcoporum
uel aliorum hanc traditionem meam rite factam in quoquam labefactare audeat, ob quod etiam eadem
bona ecclesie beate Gerthrudis in possessionem perhennem banno beati Petri et meo confirmaui, et hanc
actionem sigilli mei inpressione signaui. Si quis uero temerator ea que facta sunt uel in toto uel in parte
infirmare attemptauerit, cum Dathan et Abiron qui bonis institutionibus Moysi obmurmurare ausi sunt,
damnationem inueniat. Testes hi sunt. Lentfrithus cathedralis ecclesie prepositus. Joseph decanus. Heri-
mannus canonicus. et reliqui. Arnoldus ecclesie sancti Johannis prepositus et eius canonici. Ex laicis Ry-
chizo rector ciuitatis. Gerhardus pincerna. Heinricus dapifer. Gerhardus camerarius. Gisilbertus de Thorne.
ct alii multi... Actum anno dominice incarnationis M9. C^ LAXX^. VIIII®. Indictione VI. Romane ecclesie pre-
sule Vrbano. Fritherico imperatore. Arnoldo Osnab. ecclesie episcopo. Lentfritho cathedralis ecclesie pre-
posito. Joseph decano. Arnoldo ecclesie sancti Johannis preposito. eo anno quo terra promissionis a paga-
nis inuasa est, quo imperator Frithericus cum aliis regibus et principibus ad recipiendum eam se cruce
signauit. Feliciter AMEN.
Das mit Pergamentstreifen angehängte Siegel ist in einen leinenen Sack eingenäht, und dem Gefühl nach sehr beschädigt,
e
CCCCXCIX.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Marienmünster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis: Adelhogus Dei gratia Hildeneshemensis episcopus. Ea que
ob remedium animarum instituta sunt, dignissimum est hominum memorie commendari, ut que digne et
ordinabiliter semel disposita fuerunt, nulla ualeant subsequeutium aut temeritate aut ignorantia diuelli, et
exemplo pie deuotionis alii ad similia prouocentur. Hinc est quod notum esse uolumus presentibus ac
futuris, quod Henricus frater aduocati Hugonis qui de Insula dicitur, bona quedam sita in loco qui dicitur
Brockhusen prope Swalenberg, quem a nobis feodali iure tenebat, consensu et collaudatione heredum
suorum, congregationi que est Monasterii iuxta predictum locum nouiter institute dimisit, datis ei ab abbate
et congregatione XXIII. marcis argenti Sed quia bona prememorata ecclesie nostre erant et ab ea per
manus nostras tenebantur, oportebat ut ecclesie nostre per alia bona fieret recompensatio, cum ad alienam
predicta bona transirent ecclesiam. Vnde idem Henricus partem predii sui in Vorsethe, quod singulis annis
talentum soluit, ecclesie nostre contulit et in beneficio a nobis suscepit, bona uero que dimiserat dimidiam
tantum marcam persoluerunt. Et hoc idem factum est compromissione heredum suorum, prepositi Lu-
doldi, Hugonis, Lippoldi et fratris eius Justaci. In collatione quam fecit Henricus predicto loco, que fuit
Nyenstide, presentes erant fratres eius Ludoldus et Hugo. Hermannus de Boddenstene. Gerhardus cogna-
tus episcopi. Luderus. Hermannus Storm. Conradus de Sytheren. Euerhardus Hereuorde. Vbi idem Henri-
cus predium suum contulit ecclesie ad piscinas presentes erant Bertoldus maior prepositus. Prepositus
sancte crucis Ludoldus. Abbas sancti Godehardi Thidericus. Hugo aduocatus. Lippoldus de Eschere. Lippol-
dus filius aduocati. Euerhardus de Embrike. Matheus de Barem. Luderus de Sutherem. Conradus de Su-
therem Et ut in omne postfuturum tempus hec inconuulsa permaneant, banni nostri auctoritate ea con-
firmamus et testimonio sigilli nostri consignauimus, apposito etiam sigillo maioris ecclesie, consensu prepo-
siti maioris Bertoldi, decani Bernonis, prepositi Godefridi, prepositi Eilberü, prepositii Ludoldi, Hartberti
cantoris, Brunonis cellerarii, Lodowici, Thetmari de Curia dominorum, Johannis Albi, Magistri Rolandi,
Cod. dipl. hist, Westfal, II. s 27
210 | 1189 — 1190.
Magistri Johannis, Conradi de Bobeltun, Friderici, Burchardi de Woldenberg, et Ludolfi Hermanni de Li
chowe. Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini M? C?LXXX^ nono.
D.
Notum sit omnibus Christianis presentibus et futuris, quod quidam fideles, salutis animarum suarum
memores, uidelicet Werengis et uxor sua Jutta, XII. denarios decimarum de agris iuxta sanctum Maur-
cium prouenientes optulerunt sancte Marie trans amnem, et Albertus de cimiterio II. denarios, et alii qui-
dam Deo deuoti tantum de suis rebus addiderunt, quod summa facta est XXI. denariorum. Ecclesia uero
de uoluntate offerentium hoc obseruandum instituit, ut denariis iam dictis uinum emptum in tribus sollem-
pnitatibus, natiuitate, pascha, pentecoste, populo ad communicandum conuenienti, canali de calice, sicut
moris est distribuatur, et si quid residuum fuerit, sacrificio altaris ad hospitale deferatur. Acta sunt hec
anno dominice incarnationis M9, C9. LXXX^. VIIII?. Indictione VI. sub papa Clemente, Imperatore Friderico.
Das Vorstehende ist auf ein langes, schmales Stück Pergament geschrieben, auf dessen Rückseite man Spuren findet,
dass es aus einem Mess- oder Chor-Duche herausgeschnitten ist. Die Schrift könnte der angegebenen Jahrzabl
gleichzeitig sein; übrigens findet sich kein ausseres Beglaubigungszeichen.
DI.
Notum facimus cunctis Christi fidelibus tam futuris quam presentibus, qualiter Burchardus de Belcha
hereditatem suam quam possidet in Otaghuseu cum consensu filii sui Rehinbodonis legitimi heredis pro
sua et parentum suorum animabus ecclesie Dei et sancte MARIE canonicorum usui profuturam obtulit,
predictorum siquidem bonorum successor Jherosolimam proficiscens huius pacti summam ratam esse uoluit
tali conditione, quatenus ipse reuersus absque omni impedimento bona sua libere rehabeat. Desideramus
etiam uos scire, filiam prefati hominis cum generatione que ab ea descendit ab his bonis numquam ese
expellendam, quamdiu debito iure tributum persoluat. Redditus sunt annuatim quinque modii tritici et
unus porcus cuius precium duos solidos bene ualeat. Mancipia de generatione Hacekan duos nummos ad
censum annuatim persoluent, suppellectilem pro duobus solidis rediment, melius quod habent uestimentum
dabunt. De generatione Hazzikan quilibet puerorum duos nummos annuatim persoluet, pro suppellectile
duos solidos. Sı matrimonium inter eos quispiam contrahere uoluerit, pro duobus solidis se liberabit Et
ne hoc a posteris nostris ignoretur, uel per aliquas occasiones obliuioni tradatur, paginam hanc sigillo
nostro signatam in testimonium huius actionis conscribi iussimus. Actum Angarie anno dominice incarna
tionis millesimo. centesimo. octogesimo nono. indictione Vla. domino Clemente urbis Rome episcopo. Domino
Frederiko Romanorum imperatore et semper augusto Gerhardo aduocato. Huius rei testes aderant ex clero.
Heinricus sacerdos. Robertus custos. Randolphus cellerarius. Ex laicis. Florinus. Fridericus de Speincha.
Heinricus de Blankana. et alii multi.
Aof dem mit Pergamentstreifen auf die Charte geheftet gewesenen, jetzt aber losgetrennten, kreisfürmigen Siegel, sicht
mao das Bildniss eines sitzenden Bischofs, von dessen Umschrift noch su lesen ist: S. Dionisius . . .
DII.
HEINRICVS Dei gratia Romanorum Rex et semper Augustus. Vniuersis presentem paginam intuenti
Müd üetum fieri uolumus, quod nos Corbeiensem ecclesiam a theloneo nostro, quod apud Werdam colligi
lite; liberam dimittimus et exemptam. Omnibus itaque nunciis nostris, qui pro tempore procurationem
SWürde habituri sunt, districte uolumus esse preceptum, ut a nunciis Corbeiensis abbatis et ecclesie nullum
1190. 214
requirant theloneum, sed liberum eis dent transitum sine grauamine et impedimento. Ad cuius rci eui-
dentiam presentem cartam exinde conscriptam sigillo nostro iussimus communiri. Huius rei testes sunt.
Sifridus Hersfeldensis abbas. Heinricus Imperialis aule prothonotarius. Cünradus de Halla capellanus noster.
Hartmannus de Bodingen. Cono de Mincenberc. Heinricus camerarius de Lucia, et alii quamplures.
Datum Frankenuort anno dominice Incarnationis M^. C^. XC?. Indictione VIII. VIII. Kal. Maij.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen.
DIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia sancte Monasteriensis ecclesie epi-
scopus secundus. Voluntatis ac propositi nostri est, cunclis diuino cultui mancipatis in suis necessitatibus,
prout facultas suppetit subuenire, maxime tamen eos quos cura et sollicitudo nostra fouet, propensius nos
decet promouere. Siquidem cum indigentie eorum pia intentione subuenimus, uel certe uti numerus famu-
lantium Deo multiplicetur nostris expensis effecimus, non minus eterne nostre saluti, quam eorum utilitati
consulimus. Hac igitur causa decimam XVI. solidorum in Lembeke et in Brücho cum omnibus ad eandem
pertinentibus, quam uidelicet decimam Godescalcus de Sapperoth in beneficio de manu nostra habuerat,
libere nobis resignatam, Lysbernensi ecclesie spe retributionis eterne contulimus. Item eidem ecclesie con-
cessimus VI denariorum decimam in Structhorpe. Vt autem hec benignitatis nostre largitio rata et incon-
uulsa permaneat, paginam hanc inde conscribi et sigilli nostri fecimus impressione muniri. Sed et ne forte
quisquam prefatas decimas uiolenter audeat inuadere, uel attemptare presumat, banno episcopali confir-
mamus. Nomina etiam testium qui hiis interfuerunt annotamus. Testes. Herimannus prepositus sancti. Mau-
rii. Albertus. Heinricus Magister scolarum. Apollonius. Laici. Godescalcus de Sapperoth, et frater eius
Rudolfus. Gerlagus Thickebier. Thietmarus pincerna, et alii plures. Si quis igitur hec infringere temptaue-
rit, si hiis cognitis non resipuerit, perpetuo anathemati subiacebit. Acta sunt autem hec anno dominice
incarnationis Mo. Co. XCo. Indictione VIII». Regnante Friderico uictoriosissimo Romanorum imperatore augusto.
Conregnante ei Heinrico filio suo glorioso Romanorum rege. anno imperii eius XXX VIIII9.
Das Siegel ist mit Pergamentstreifen auf die Charte geheftet, sehr länglich elliptisch und mit einem nur wenig erhabe-
nen Rande. Die Figur des sitzenden Bischofs ist der, auf dem bei 1195 beschriebenen Siegel sehr ähnlich, aber
länger, und die Umschrift (nicht, wie auf dem eben genannten Siegel, durch die Füsse des Bischofs unterbrochen,
sondern den ganzen Rand einnehmend) heisst: Herimannus Di. Gra. Monasteriensis Episcop?. Sdcs. +.
DIV.
Abschriftlich mitgetheilt durch den Bibliothekar Mooyer in Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Thietmarus Dei gratia Mindensis Episcopus. Ad dilatandum
caritatis bonum lex priuata sancti spiritus orthodoxe fidei uiros ad uaria producit societatis uincula, ex
quibus uclud per diuersos uiarum tramites ad summum tandem perueniant bonum. Hec lex homines di-
sparis condicionis et diuersarum nationum in unum coadünat. Hec eadem plerosque de clero Mindensi ad
hoc inclinauit, ut preter multiplicia tam uiuorum quam mortuorum in elemosinis et orationibus remedia
semel in anno quolibet ad uisitanda limina uirginis Marie in Ouerenkerken studio deuotionis conueniant,
ibique ad laudem Dei et genitricis eius ymnos diurnos et nocturnos decantent. Sed quia cousiderabant
quosdam;ab hoc comitatu diuelli, quos studium quidem deuotionis allexit, sed uerecundia paupertatis domi
detinuit, talium consulendum inopie laudabiliter decreuerunt. Mansum itaque de cultis agris in Velden a
preposito H. et ecclesia de Ouerenkerken titulo emptionis comparabant, uidelicet Illler marcis quas idem
prepositus ad emptionem prediorum in Sulbike addidit, mittentes eum eiusdem prepositi custodie ac .cul-
27 *
12 4190.
2
sone tali, quatinus annuatim decano sue fraternitatis quatuor solidos Mindensis monete in
tare, sob pensi Minde representet,'ut de his clericis eiusdem fraternitatis, quibus propria facultas non
die sinc ue Drenominatum locum conuenientibus pastus prebeatur, et in alios pauperum usus distribu-
hanc prouisionis cautelam, ut si, quod absit, ipsorum fraternitatem contingat exspirare,
so sanctimonialibus eiusdem monasterii in Octaua beate Marie natiuitatis in quoscunque uelint
cadem natur. ut in Dei seruicio et fratrum memoria deuotiores existant. Vt autem hec inconcussum
— natis robur optineant, presentem cartam impressione sigilli nostri signauimus, et ea que in ipsa
jipta sunt banno nostro firmauimus. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9, C9. LX XXX mo. anno
üficatus nostri quinto. Nomina autem testium buius rei subscripta declarat series. Wernherus maioris
ecclesie. prepositus. Conradus decanus. Reinhardus sacerdos. Volemarus sacerdos. llermannus sacerdos. Con-
radus diaconus. Nithungus diaconus. Hildeboldus diaconus. Liefhard"s diaconus. Otto custos diaconus. Liu-
Aoldus subdiaconus. Heinricus subdiaconus. Thidericus subdiaconus. Liefhardus subdiaconus. Reinboldus pres-
bxter. Rainwardus presbyter. et plures alii diuersi ordinis clerici.
: d p
suppeteret „a
atur. Addentes et
DV.
Aus dem ältesten Kopialbuche des Stifts Corvey.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas, cunctis
successoribus suis in perpetuum. Cum nos quibus ecclesiasticarum rerum Deo ordinante gubernatio cre-
ditar, ex iniuncte nobis amministrationis officio ecclesiarum semper teneamur utilitatibus prospicere, in
ecclesiasticarum rerum distributionibus ac feodalibus obligationibus sollerter debeamus ad montem redu-
cere, ne ea que magna sunt expensa et graui requisita labore, absque magna deliberatione
debeamus rursus obligare. Inde est quod tam presentium quam futurorum memorie transmittimus,
quod duo fratres, Corbevensis ecclesio ministeriales, officium pincernatus infra muros urbis a duobus
propinquis suis Godescalco et Walderico, sub ‚antecessore nostro domino Conrado, datis. ipsi VIII.
marcis ac prefatis cognatis suis XIL, in benefieio acquisierunt, quibus uüque idem officium nulla
hereditaria successio. sed munerum contulit interuentio, In quo munerum officio multa eidem ante-
cessori nostro inferentes grauamina, resque sibi creditas incircumspecte dissipantes, nil effusioni sue
eufficere. arbitrabantur. ipsum quoque oflicium multociens resignare conati sunt, cum prefatum antecesso-
rem norum tum comministeriales suos super ipsius acquisilione sollicitantes. Cum ergo in huius locum
amministrationis. fuissemus Deo ordinante constituti, predicti fratres In proposito priori perdurantes, nobis
attentius supplicauerunt, ut oflicium suum ab ipsis uellemus redimere. Nos itaque antecessorum nostrorum
dampna ex ciusdem officii usurpata abusione pensantes, nostramque ac successorum nostrorum immo eccle-
sie utilitatem ex eiusdem redemptione ad animum reuocantes, solebant enim omnia uictualia nostra, uinum
scilicet et mel et ceruisiam et omnem annonam ad cellarium nostrum pertinentem sub custodia sua habere
dem bona seruanda et passim distribuenda conferre, tantamque potestatem sibi in officio
isto asserere conabantur, ut nobis et antecessoribus nostris palam intercederent, ne claues cellarii nostri
deberemus alicui commüttere, de rebus quoque nostris proprias domos ac familias alere el in ipsis dissi-
s nullam omnino modum tenere. Hec inquam considerantes, idem officium pro XXX. marcis argenti
redemimus, ut nos et successores nostros à tam grauis dispendii absolueremus laborinto. Cum ergo ean-
dem pecuniam integre persoluisseinus, predicti fratres Godescalcus et Waldericus cum patre suo Henrico
idem officium, pro pe unia quondam sicut dictum est acquisitum „ manu et lingua resignauerunt , omni in
hoc iuri suo prorsus abrenunciantes, omni heredum suorum adhibito consensu. Nos uero, ne aliquid suf-
ficientis cautele omitteremus, in sentencia quesimus, $i bona per emptionem et quorumlibet acquisita
absque heredum. possent resignari consensu, ac Heinricus de Emberike sentenciam dedit, quod in hac
resignatione el quocumlibet bonorum resignatione sic acquisitorum heredum conuenientia non esset neces-
et cui placuit ea
pandi
4190. 918
sária. Cui sentencie omnes quorum nomina infra ad testimonium scripta sunt et alii quamplures qui ibi-
dem tunc affuerunt unanimiter assenserunt. Quod ut posteris nostris liqueat et omnem dubietatis scrupu-
lam possit resecare, Presentis pagine tenorem conscribi fecimus et sigilli nostri impressione roborari. Testes
in quorum presentia hec acta sunt iussimus annotari. Sunt autem hii, qui sentencie consenserunt ct huic
facto interfuerunt. Meinhardus maior prepositus. Reinherus camerarius. Conradus portarius. Johannes capel-
lanus. Laici liberi. Efkewinus de Diseldessen. Euerhardus de Brochusen. Gerhardus frater eius. Ministeriales.
Erenbertus camerarius. Liudolfus dapifer. Tidericus comes de Horhusen. Wastmodus marscalcus. Bodo ct
Henricus de Horhusen. Fridericus comes de Huxaria. Carolus de Nigenkerken. Helmwicus, Reinherus, Ar-
noldus. fratres de Porta. Heinricus, Arnoldus fratres de Hastenbike. Gerbertus, Heinricus, Carolus fratres
de Liutmersen. Widolo et Liudolfus fratres. Conradus de Amelungessen. Volcquinus Rufus. Heinricus dé Em-
berike. Albertus Rimpo. Johannes de Beringhusen. Christianus de Stale. Heidenricus de Widinchusen. Her-
boldus de Rumbike. Bertoldus de Kuribike. et alii quam plures. Acta sunt autem hec anno dominice in-
arnationis Mo. C». XC*. Indictione VIII. anno prelationis nostre primo. .
DVI.
Original im Besitze des Criminal-Directors Dr. Gehrken zu Paderborn.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis: || Hogardis Dei gratia Heresiensis ecclesie abbatissa. Factum
quod obliuioni subtrahere et posteris insinuare prouidimus, litteris perpetuare humana sollicitudine ‘ad hoo
repertis cautum duximus. Nouerit itaque posteritas, quod Gerdensis cenobii prior Humbertus molendinum
quoddam in Dallessen quatuor marcis et dimidia a quodam Henrico de Hiddessen; qui hoc a nobis mbe-
neficiatum tenuerat, assensu nostro et permissu coemerit, ea tamen condicione, ut hoc a nobis eo iure
quo et alia quedam bona tenent, perpetuo obtineant. Preterea quidam Antonius de Istincthorpe mansum
in Osterhusen, a sacerdote de Istincthorpe Thitmaro in. concambio pro predio suo receptum, cum filia
sua eidem cenobio, eodem iure, assensu nostro contulit, et X. iugera sue proprietatis uendidit. Ut autem
hec omnia rata et inconuulsa perpetuo maneant, hanc inde paginam conscribi et sigillo nostro fecimus
onfirmari, testibus subternotatis, anathemate subscripto. Testes. Gerthrudis preposita. Bertradis decana.
legenwiza. Sophia custos. Juthita. Bernardus canonicus. Arnoldus. Wicbertus canonicus. Heremannus. Mini-
teriales. Albero comes. Wernherus de Brakel. Liudolt de Westen. Vlricus de Wlfershem. Ernest Streuel.
ertoldus de Ospringe. Godescalcus de Smechte et alii plures. Acta anno dominice incarnationis MP. C9, XC
ıdictione Ville. anno Frederici imperatoris XXXo. IX9. |
Das mit Pergamentstreifen auf die Charte geheftete und vorzüglich gut erhaltene, elliptische Siegel zeigt die sitzende
Aebtissinn, in der linken Hand einen Zweig, in der rechten ein grosses, auf ihrem Schoosse ruhendes Band mit
einer Inoschrift haltend, von welcher nur der Schluss: XPI S'VO, noch zu erkennen ist; die Umschrift heisst: Ho-
cardis. D'i. Gr’a. Abbatissa. i, Herse. 1.
DVII.
Aus einem alten Copiario des Ludgeri - Stifts *).
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus Secundus.
iuoniam ea que in tempore fiunt, cum tempore labuntur, et hominum memoria nec diuturna permanet,
ec res ut fiunt firmiter continet. Ideo necessarium et utile est scriptis ea committere, que posteritati ad
' *) Das noch vorhandene Fragment dieses Copiariums ist an den in der Abschrift mangelhaften Stellen beschädigt.
244 4190.
ueram de hiis noticiam habendam cautum est transmittere. Presentibus igitur ac futuris scripto carte hum
notum esse uolumus, quod communicato prelatorum nostrorum consilio, parrochiam ciuitatis nostre, ei
prius usque ad ea tempora solus sacerdos Ernestus preerat, scilicet qui ecclesie beati Lamberti presde
bat, pluribus sacerdotibus assignauimus, et de una plures parochias instituimus, qui curam tante plebis d
diligentius et magis sufficienter agerent, et corpora defunctorum, que uno claudi cimiterio non poteras,
pluribus cimiteriis commodius applicarent. Sed ne sacerdos beati Lamberti dispensationis nostre alqm
... . . dispendium, statuimus ut a singulis ecclesiis quas . . . ales instituimus, annuatim aliquem fructum
idem .... quoad uiueret perciperet. Ecclesia itaque beati Ludgeri, quia . .. parochie partem fuers
consecuta, maioris pensionis debita soluebat, que ipsius ecclesie decanus, cui parochiam decanatui co
iunximus, prescripto sacerdoti soluere tenebatur, annuatim uidelicet IX. sol. Tempore uero procedente,
cum Decanus ecclesie beati Ludgeri in solidis soluendis negligens inveniretur, et a prefato sacerdote bea
Lamberti sepius in causa super hoc traheretur, quod a nobis est institutum, nostra voluntate in melius ed
permutatum. Sepedictus equidem Sacerdos beati Lamberti magis eternam retributionem quam emolumenia
concupiscens transitoria, Ecclesie beati Ludgeri et ipsius loci decano pensionem IX. solidorum a nobis =
stitutam hac condicione remisit, ut ipsius loci canonici singulis annis festum beati Lamberti sollempmie
celebrent, et Decanus ipsorum eodem die XVIII. denarios ipsis canonicis persoluat. Preterea sacerdos ips
beati Lamberti, cuius tempore hec sunt ordinata, tamquam vnus de canonicis, communionem orationum,
et post obitum suum perpetuam in ecclesia beati Ludgeri habeat Memoriam. Vt autem hec rata perm-
neant et stabilia, presenü cartula inscribi et inpressionis nostre Signaculo iussimus insigniri. Testes hom
rei sunt Bernhardus summus prepositus. Franco Decanus. Herimannus sancü Mauricii prepositus. Theoden
cus beati Ludgeri prepositus. Albertus beati Lamberti Decanus. Heinricus scolasticus maioris ecclesie. Ber
mannus de Ludinchusen. Heinricus de Burc. Theodericus beat Ludgeri Decanus. Wicboldus Custos. Adel
fus scolasticus. Wicmannus. Arnoldus. Symon capellanus episcopi. Bertoldus decimator. Ludewicus Juvess
DVIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia||Corbeiensis abbas. Quante sollicite
dinis studio, et quam sincero nostre deuotionis affectu circa honorem, commodum et omnem profectus
ecclesie nostre pro posse nostro semper fuerimus intenti, et propter ipsam uariis expositi tribulationibus &
angustiis, nouit ile quem nihil latet Deus, nouerunt et plurimi, sicut credimus, iuxta paruitatem nostras
per operis probationem aliquando, licet non quociens desiderauerimus, nostre intentionis affectum oster
disse. Inde est quod circa sarcofagi beati Viti et ipsius monasterii reparationem firmissimum diu propos
tum habuimus, illo tamen ne maturiorem haberet processum, per varias multorum iniurias et similia hs
impedimenta prorogato. Nunc igitur eidem proposito nostro in aliqua parte et in pluribus adhuc uita c
mito per diuinam miserationem satisfacere cupientes, et ad reparationem sarcofagi beati Viti specialiter &
ipsius monasterii et ad consimilia de nouo comparanda conferimus, que a nobis propriis laboribus et er
pensis sunt conquisita. Hec scilicet, censum noue uille in Corbeia, omnes denarios qui dantur trans aquam
de noualibus circa Tezethhusen, aduocatıas insuper bonorum quorundam ecclesie nostre quas a domiw
Godescalco de Perremont pro CCis, et LXa. marcis tenemus inpignoratas, scilicet aduocatiam in Volcmer-
sen, aduocatiam in Liuttersen, aduocatiam in Mulenhusen, aduocatiam in Dasburg, aduocatiam in Paper
hem, aduocatiam in Budelesthorp, aduocatiam in Hesten, aduocatiam in Ziatessen. Hec autem ecclex
nostre custodi, ad eorum tamen impensas quc supra dicta sunt, et non ad aliqua ex his que custodie ud
alterius officii ratione sunt comparanda, decreuimus exhiberi, et iuxta capituli consilium in usus monaste
erogari. Vt autem hec donatio stabilis et firma et in perpetuum ualitura consistat, presentem paginas
sigilli nostri munimine fecimus insigniri, successores nostros per tremendum Dei iudicium rogantes et cot
testantes, ne quis temere infringere presumat, quod nos pia deuolione in usus monasterii rite constat ob
rd e un
4,
1190. *45
lisse. Testes hii sunt, Albertus prior. Johannes prepositus, et totus conuentus Corbeiensis. et Canonici
jue ecclesie. Laici. Frithericus de Perremont. Conradus de Dissildissen. Liudolfus iunior dapifer. Thideri-
ıs pincerna. Wastmodus marscaleus. Conradus de Amelungessen et filius eius Hereboldus.' Arnoldus de
orta. Heinricus de Scerue. Conradus de Boffessen. Conradus de Liuthardessen. Heinricus et Widilo filius
us de Botvelt. Bertramus de Stamme. et alii quam plures.
Das grosse kreisformige Siegel ist mit einer geflochtenen Schnur angehängt, aber sehr beschädigt. Mit dem bei der Ur»
kunde desselben Abtes von 1191 beschriebenen kommt es im Allgemeinen überein, zeigt aber in der Form der noch
sichtbaren Buchstaben und einigen anderen Einzelnheiten eine Verschiedenheit des Schnittes,
DIX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus |] Dei Gratia Corbeiensis abbas. Cupientes me-
oriam nostram apud fratres nostros in benedictione perennare, bona ipsis utrobique tam in corpore quam
anima studemus pia sollicitudine prouidere. Vnde notum esse uolumus tam presentibus quam posteris,
10d uineam in Bilenberg, quam nos a principio eius excoli et proprio labore fieri fecimus et expensis,
lectis ac venerabilibus fratribus nostris ad ipsorum prebendam, pro remedio anime nostre et ad agen-
am tam patris et matris mee et nostrum anniuersarium contulimus, ita tamen ut ipsi nobis, siue in nostra
manserimus dignitate, siue renunciauerimus eidem, de prefata vinea pocioris eius vini sex plaustratas
ersoluant annuatim, post mortem uero nostram pleniter fratrum cedat utilitati. Decimam autem eiusdem,
orte et hospitali ecclesie nostre ex equa parte diuisionis hinc inde iugiter persoluant. Vt ergo huius dona-
onis factum nulla in posterum obliuione deleatur, sed in perpetuum firmum et stabile permaneat, pre-
intem ... sigilli munimine fecimus insigniri. Testes . . . . . . Albertus prior. Johannes prepositus, et
(tus conuentus monasterii nostri. Canonici Noue ecclesie. Laici. Frithericus de Perremont. Liudolfus iunior
apifer. Thidericus de Horhusen. Wastmodus marscalcus. Conradus et filius eius Hereboldus de Amelun-
assen. Heinricus et filius eius Widilo de Botvelt. Bertramus de Stamme. Conradus de Boffessen. Heinricus
e Scerue. Johaunes de Hostein. Hereboldus de Rimbike. Godefridus de Budikerthorpe. Et alii quam plures.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen.
DX.
. Aus dem ältesten Kopialbuche des Stifts Corvey.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindas Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas. Sciant
resentes ac posteri, quod cum in concambium quarundam decimarum quadraginta quadrantes in bonis
9stris Sirikessen domino Paderbornensi assignassemus, accidit postmodum, quod in cuiusdam contro-
ersie compositione, que inter ipsüm et nos facta est, ordinatum est, ut. pro predictis moldris tot-
em nobis dominus Paderbornensis in curia sua Wynechen annuatim faceret assignari, donec eosdem qua-
rantes in Sirikessen, quos ab ipso dominus A. Comes de Paderburnen tenuit, ab eodem nobis expediret,
erum quia bona illa in Sirikessen cum aliis bonis porte quam sub nobis tenuimus, eidem porte ad peti-
jnem conuentus restituimus, sic ea que eorundem bonorum ratione debentur, scilicet prememoratos XL.
sadrantes in Winechen, sepedicte porte per presentem paginam protestamur nos restituisse, ipsam pro
iius rei firmitate nostri sigilli munimine subsignantes. Huius rei testes sunt, Albertus prior. Johannes pre-
»situs. Bertoldus camerarius. Estthelwinus hospitalarius. totusque Corbeiensis ecclesie Conuentus.
216 4199.
DXI.
Aus dem ältesten Corvey'schen Kopialbuche.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widekindus Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas. Notm
sit uniuersis ecclesie nostre fidelibus tam presentibus quam posteris, Qualiter Conradus et uxor eius E
liana, conuenti a quodam fratre hic conuerso Herebordo nomine, Jugera que habuerunt in campo qui à
citur Liuri numero XV. sub conditione pecunie una cum filis resignaucrunt ad manus predecessoris nostn
domni Conradi abbatis et super altare sancti Stephani prothomartyris, quos idem frater in ius hospitals
contradidit, ut quicquid inde fructus prouenerit, in usus cedat pauperum, tam pro sue quam illorum anime
remedio. Decurso uero tempore, cum iam mater defuncta esset cum duobus filiis, et increuissent alii qu
huic resignationi non interfuerant, predictus Conradus ab eodem fratre inductus eadem iugera una cum
filis denuo ad manus nostras resignauit. Nos autem hanc eandem actionem ratam et inconuulsam cupia-
tes permanere, petente etiam fratre nostro Fritherico prouisore hospitalis, hanc in munimentum sibi pag-
nam conscriptam sigillo nostro impressam, Testibus annotatis, roborauimus. Testes. Reinherus prior. Cox
radus prepositus. Frithericus hospitalarius. et totus Conuentus. Ministeriales. Liudolfus dapifer. Item Liudo-
fus dapifer. Helmwicus. Arnoldus et Reinherus de Porta. Reinmarus. Helpradus de Kiminaden. Arnolds
Bovdewin et filius eius. Thegene de Huxaria et filius eius. Widilo et eius frater Heinricus de Liutmarsen
Thidericus de Helenen.
Duos mansos in Leuingessen, qui persoluunt marcam unam, unde comparabuntur carnes ad saster-
tandos debiles et infirmos infra hospitale et foris. Tres mansos in indagine sancti Viti soluentes marce
unam, unde comparabuntur casei partim et butyrum partim ad sustentationem infirmorum, Item redditw
in campo qui dicitur Liure, qui soluunt dimidiam marcam, unde comparabitur pannus lineus grossus M
uestiendos pauperes foris et intus. Hec omnia procuret prouisor hospitalis, ut inde a Deo retributionem
exspectet. Bona ista augmentare poterit, si oportunum esse uiderit.
DXII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Uuidikindus Corbiensis Abbas. || Quoniam quecumque in
rebus humanis aguntur, decursu temporis a memoria hominum facile labuntur, necessarium est et mags
utile, ut dum ea que memoria digna sunt constituuntur, rescripti testimonio confirmentur, ne in posterum
a prauorum malignitate in deterius commutentur. Ea propter nouerit omnium tam presentium quam futu-
rorum sollerba, quod dum amministrationem prepositure in Groninge teneremus, nondum adhuc susceplv
uomine ucl officio abbatis, considerantes tenuitatem prebende fratrum cenantium ad uesperam, quod al
preter unum. pulmentum perciperent, exceptis solempnitatibus Sanctorum que in albis aguntur, quibus tux
dio pulmenta dabantur, decreuimus ob spem diuine retributionis hec augmentare, addito singulis diebu
cenantübus ad uesperem uno pulmento, quod de bonis, que proprio conquisiuimus labore, supplere cos-
»utuitnus, uno uidelicet molendino in IIelmerikestorp, quod soluit dimidiam marcam, XII. agnis, VIII. mal
dri» caseorum, XII. scoc ouorum, XXXVI. pullis, V. porcis quorum quilibet valeat IL solidos. Addidimos
cuam 1. mausum in Hcaleresleue, qui ad anniuersarıum Waluwani fuerat constitutus, quem nunquam al
qui» ante nos prepositorum habuerat in potestate, sed semper sub fratrum fuerat prouisione, adicientes
a bec et alium mansum, quem dimidium pro Ill. marcis ab Adelberto redemimus, dimidium uero ipse
pro anima sua contulit ecclesie, et hec omnia ad utilitatem fratrum seruanda hospitali ipsius ecclesie com-
pinus. Est autem et alius mansus in Orsleue, qui soluit XII. solidos, quorum III. ad anniuersarium
Walauuani, INT. ad anniuersarium Adelheidis uxoris eius, llIl. ad anniuersarium Adelberti statuimus. Et u
lec futuris temporibus inconuulsa et inuiolata permaneant, presentem paginam conscribi et sigilli nostr
4190. 247
inpressione iussimus roborari, omnium bonorum largitori commendantes, ut hec conseruantes premium
eterne vite percipiant, qui uero infringere presumpserint, cum impiis gehenne consortium accipiant. Acta
sunt hec tempore amministrationis nostre in Groninge, confirmata autem postea, vt presentia testantur, tem-
pore prelationis nostre in Corbeia. Hii sunt testes. Wernherus prior. Heinricus cellerarius. Giselbertus.
Liudolfus dapifer. Arnoldus de porta. Herembertus camerarius. Wernherus. et alii quam plures.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen.
DXHHI.
Aus dem ältesten Corvey'schen Kopialbuche,
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia Corbeiensis abbas, Sciant presentes
et posteri, quod curie nostre in Lotten officium, quod uulgo Àmbet dicitur, Bernhardo militi de Borsen et
duobus suis fratribus Widoldo et Euerhardo commisimus, ita quod XXVIII. marcas quas nobis dederat El-
- uericus, restituant ei cum ipse uoluerit, uel alio modo nos ab ipso absoluant. Commisimus etiam predi-
ctis fratribus idem officium, ita quod iudicium eiusdem curie, quod uulgo Gerichte dicitur, quod a quibus-
- dam iniuste fuit impeditum, expediant et retineant, et si qua bona ipsi curie sunt ablata, uel auferri con-
tigerit, studiose requirant ct fideliter conseruent, et nos solummodo ad unum de hiis tribus fratribus, quem
&d hoc decreuerimus, de eiusdem curie redditibus nostris habebimus respectum, qui si in eis persoluen-
dis uel aliis modis indebite nobis rebellis et inportunus fuerit, et super hoc sententia contra eum prolata
- fuerit, ab iniuncta prefati officii amministratione quiescat, et alter fratrum, quem ad hoc elegerimus, in
- ido succedat officio, totum emendaturus in quo predecessor frater eius deliquit et ob hoc iustam contra
_ se pertulit sententiam, ct simile sit iudicium de fratre tercio. Preterea quando petitionem nostram ad ho-
J qmines predicte curie nostre facere decreuerimus, idem fratres cam promouere et se ei nullatenus debent
opponere, et in edificiis nostri Landecke castri, cum opus fuerit, sepedicte curie homines sicut alii homi-
nes nostri fideliter assistent. Vt autem hoc factum nostrum nulla deleat in posterum obliuio, presentem
paginam sigilli nostri munimine roborauimus. Astiterunt autem presentes. Frethericus de Perremunt. Raueno
de Othberge. Bertramnus de Hechen. Euerhardus de Wilsoten. Heithenricus de Widinchusen. Conradus de
Amelungessen et filius cius Hereboldus. Heinricus de Botvelde et filius cius Hereboldus de Rimbecke. Ka-
rulus de Nigenkercken et filius eius Hermannus. Karulus de Erclen.
DXIV.
Aus einem Corvey'schen Codex. Handschrift des 12. Jahrhunderts.
In nomine sancte ct indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas, omnibus
resentibus et futuris in perpetuum. Notum esse uolumus tam presentis quam futuri evi fidelibus, quod
dilectus frater noster Reinmarus prepositus in Liziaco, ob piam deuotionem beati Viti martiris, cuius tam
^worporali quam spirituali presentia Corbeiensis dedicata est ecclesia, uineas eidem Corbeiensi ecclesie con-
tulit, pro remedio anime sue atque pro omnium suorum fratrum dilectione, quos subter annotabimus. Hoc
etiam ei concessimus, ut ipsas libere et absque alicuius contradictione usque ad finem vite suc possideat,
elus tam deuotae uoluntati congaudentes siue respondentes. Traditione igitur tali facta, easdem uineas in
conuentus et ministerialium nostrorum ipsi quam diu uixerit cum omni integritate dimisimus, ut
leds quiete et libere possideat, ad sustentationem uidelicet senectutis et infirmitatis sue, et ad culturam
m uinearum. Postquam autem dominus ab hac uita eum euocauerit, eadem possessio ad ecclesiam
"XLorbeiensem libera redeat, et quod Gronigke ecclesie uel Kaminate contradidit, ipsis accedat. He autem
mnt vinee. Domum ot uineam unam in Respe. '"Vineam [am in Scindebuche. vineam I. in Merkerun. vineam
Cod. dipl. bist, Westfal, II. 28
948 4190 — 1191.
I. in Marckun. vineam I. Breuin. vineam I. Puntenelles. Que omnes tres carratas vini annuatim ferunt
Vineam unam in Helda. vineam I. in Skeithe. Que due tres carratas ferunt. vineam unam Thiderici Liziaco.
uineam unam Canheith. uineam I. Seze. uineam I. Vorste. que duas carratas ferunt. Duas uineas Planthethe,
et unam ibidem quam Uualtherus prouidet, que tres ceteris adduntur, ut eo promptius decem carratas perso-
uant. Vineam unam Bruwil, que dimidiam carratam fert. Vineam I. Skirelle. vineam I. etiam in Planthethe,
quas dedit Gronigge. Vineam in Kurtelle, quam dedit Kaminate, ferentem unam Karratam. Hoc autem
sciendum, quod quinque Jugera agri, que antea curie attinebant, nos commutauimus, Quindecim uidelicet
dantes pro quinque. Census autem qui de domibus sex curiarum soluebatur, ut prius soluatur curk.
Hanc autem traditionem dilecti fratris nostri Reinmari ne quis temerario ausu conuellat, sed ut in eternum
rata et inconuulsa permancat, presentis testamenti auctoritate, sigilli quoque nostri inpressione, et fidelium
testium roborauimus astipulatione. Facta est itaque in scriptis securitas sub testium astipulatione. Hi autem
sunt testes. Totus conuentus Corbeiensis ecclesie.
Hec sunt que frater Reinmarus addidit curie in Lycike. unum gesete aduersus Enerike. Duas uines
inbeneficiatas quas redemit. Vineam unam in Trauerbake, que iacet in Sceithe. Quinquaginta iugera i
montanis et in uallibus, in monte domus Illlor. in ualle undecim, que omnia soluunt, et prata. Vinea us
secus plantarium, et alia in eodem loco. Dat unaqueque pondus vini.
Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris fidelibus, quod hospitale Corbeiensis ecclesie habui
duos mansos in parrochia Artlissen, in uilla scilicet Ethessen, qui mansi continent XXXta, V. iugera al
aream. Item prefatum hospitale habuit in villa Wlmeressen Illa. iugera et I. aream. Item in villa que voct
tur Grismere habuit XX. iugera et unam aream. Que omnia ex negligentia prouisorum ante annos dir
tracta et quasi perdita erant, usque quo frater Othelricus prouisor constitutus hospitalis, Dei adiutorio & |
multo suo sudore ac labore hec omnia reacquisiuit et iterum hospitali restituit. Item prefatus frater Otbe-
ricus reacquisiuit I. mansum in villa que uocatur Beuerbike, et unam Ahtwart, que etiam ex incuria at
tecessorum suorum amissa fuerunt. |
(Der letzte Zusatz ist zwar mit dem vorhergehenden in fortlaufendem Zusammenhange, aber von einer jüngeren Hai
und mit ganz verschiedener Tinte geschrieben, wie denn auch der Innhalt seigt, dass er ursprünglich sicht das
gehörte.)
DXV.
Aus einem Codex des Stifts Corvey. Handschrift des 13. Jahrhunderts.
Wichmannus Dei gratia sancte Magdeburgensis ecclesie Archiepiscopus, dilecto amico suo, domm
Widikindo uenerabili Corbeiensi abbati, orationis et intime dilectionis obsequium. Petitionem honestis
uestre super consecratione uestra prompta uoluntate ac benigno affectu suscepimus, utpote de eo quet
sincero corde amplectimur, cuiusque obsequio libenter operam nostram impendimus. In proxima igit
dominica die ex consilio ecclesie nostre manum uobis imponere disponimus, ad quem diem sanctitatem a®
stram inuitamus, rogantes ut in proximo sabbato Calue ad nos ueniatis, consecrationem a nobis pros
die sequenti accepturi.
DXVI.
Aus demselben Coder.
Widikindus Dei gratia. Corbeiensis ecclesie humilis minister, dilectis in Christo fratribus, F. priori, E
preposito, totique eiusdem ecclesie capitulo salutem et paternam dilectionem. Significamus uobis,
uuncios nostros ad dominum Magdeburgensem transmisimus, ut benedictionis nostre ab ipso gratiam, WM
AU"
1191. 919.
quam a uiro probato reciperemus, eumque ad nostre peticionis effectum paratum inuenimus. Sed ne quid,
quod ad cautelam et suam et nostram spectaret, omitteretur, quia exemptam ecclesiam nostram a Juris-
dictione omnium episcoporum nondum ex instrumentis nostris cognouerat, exemptionis nostre exhiberi sibi
priuilegium postulauit. Quod cum in audientia Mersburgensis Euerhardi, Nuwenburgensis Bertholdi, Bran-
denburgensis Alexi, Missinensis Thiderici episcoporum, abbatum et diuersarum ecclesiarum prelatorum, in
ecclesia que Godesgenathe dicitur, publice fuisset recitatum, ecclesie nostre libertas ab omnibus est com-
probata, et sic ex omnium predictorum consilio episcoporum et cum eis dominus archiepiscopus manum
nobis in die beate Praxedis imposuit. Hec uobis intimanda iudicauimus, ut et ecclesie uestre et nostro
honori congratulemini.
DXVII.
In nomine sancte et.indiuidue Trinitatis. Widekindus Dei gracia Corbe|liensis abbas Tam presentibus
quam futuris in Domino. Notificamus uniuersitati cunctorum Tam presentis eui quam futuri in Christo rena-
torum, quod quidam Hildebrandus, qui cerecensuali iure beato Petro in Eresberg tenebatur, Mansum quen-
dam beati Petri in Vrdorp possedit, quem sibi temerario ausu pro beneficio uendicabat se possidere. Pre-
fato itaque Hildebrando debitum uniuerse carnis complente, heredes ipsius subsequentes prenominatum
Mansum eodem iure beneficiali possessuros se asserebant. Hanc itaque causam Godescalco ipsius Cenobii
Preposito fideliter per ordinem discutiente, totaque deuotione promouente, iusticiaque preualente, Nobis
coram posito, firma fidelique stabilitate firmatum est, vt siue leuis siue grauis Moneta in Horehusen cuda-
tur, Eiusdem Monete solidum annuatim, omni reclamatione postposita, Beato Petro in Eresberg persoluant.
Hec autem ut firma seruentur, nulliusque temeritate cassentur, horum Testimonio qui presentes fuerunt
corroboramus. Reinheri camerarii nostri. Conradi portarii et capellani nostri. Theoderici Comitis de Har-
husen. Bodonis de Horhusen. Henrici dapiferi. Conradi de Amelungessen. Arnoldi de Porta. Eremberti ca-
merarii Ac aliorum quam plurium. Ad stabilimentum autem actionis huius, Presentem paginam auctori-
tatis nostre bulla, ac etiam Ecclesie Signauimus. Acta sunt hec Corbeie anno nostre Prelationis secundo.
Das grosse kreisformige Siegel des Abtes ist mittels einer Hanfschnur angehängt; es zeigt das Bildniss des sitzenden Abtes
mit einer niedrigen Mütze, mit der Umschrift: Widvkindvs. Di. Gra. || Corbeiensis Abbas. — Das Siegel der Kirche
zu Eresberg ist der Rückseite der Urkunde aufgedruckt; es ist kreisfórmig, hat innerhalb des wulstigen Randes ohn-
gefähr 1!/j Zoll im Durchmesser, und zeigt das Brustbrd des heil. Petrus mit der Umschrift: Princeps Apostolor.
DXVIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis AMEN. |] Robertus Angarensis ecclesie decanus totumque ca-
pitulum omnibus suis successoribus perpetuam salutem. Operationis sancte propositum nulla debet occasio
prepedire. Notum esse uolumus tam posteris quam presentibus, qualiter Burchardus de Behilka. ministe-
rialis ecclesie cum consensu filii sui Reghinbodonis legitimi heredis, totam progeniem a quadam femina
Sebhurc nomine descendentem, pro spe diuine retributionis, ecclesie Dei et sancte Marie in Angara ad
usus fratrum obtulit, in hunc modum, quatinus singuli duos numos in nocte beati Martini annuatim persol-
want, quod si neglexerint, nisi infirmitas aut senectus aut paupertas prepediat, iugo letilium subiaceant,
ltem si uir aut mulier de prenotatis matrimonium contrahere uoluerit, duos solidos se daturum nouerit, et
moriens melius quod habet uestimentum tribuat, Huius rei testes aderant ex clero. Robertus decanus.
Godescalcus sacerdos. Randolphus cellerarius. Ex laicis. Heuerhardus aduocatus ecclesie. Godefridus frater
| 28 *
990 4191.
ipsius. Thidericus villicus episcopi. et idem Burchardus. et alii multi. Actum publice, incarnati uerbi anm
millesimo Cmo, XCmo. primo, indictione nona, domno Celestino urbis Rome episcopo, regnante Heinrich
Romanorum imperatore et semper augusto.
Das Siegel ist verloren gegangen.
DXIX.
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus Dei gratia Romanorum Imperator et semper auge
stus. || Quoniam naturale ius est et omnis speciem continct equitatis, vt qui a Dco plus accipit, plus eum
diligere teneatur, iuxta illud responsum ewangelii, dicentis, Quis eum plus diligerit. Estimo, quia is cui
plus donauit. Et quia ab omnipotente cuius est terra et plenitudo cius, in quo sunt omnes thesauri recon-
diti, ex quo emanant omnia bona, transfusa in donatorios secundum mensuram donationis gratie sue, Re
ges plus ceteris recepisse notissimum est, constat eos plus Deo teneri obnoxios, et tam in debitis quam
in uoluntariis sacrificiis astrictus omnium conditori obligatos existere. Cum itaque inter cetera caritati
opera, ecclesiis Dei et maxime Religiosis locis inposterum prouidere, sit gratius et Deo acceptabilius holo-
caustum. [Idcirco nos Heinricus Dei gratia Romanorum Imperator et semper augustus, intuitu et amore
omnipotentis, a quo omnia que habemus suscepimus, Ratione quoque multorum obsequiorum a Monastero
Corbeiensi nostre magnitudini . . . . damus et tradimus tibi, Widikinde, uenerabili abbat prefati Monasteni
Corbeiensis, et tue ecclesie tuisque omnibus inposterum successoribus, auctoritatem et potestatem ....
iure sine diminutione a nostra serenitate collato, in aurifodinis uel aurifluentis, argentifodinis et cetens
quoque metallorum generibus, cum decima, aduocatia et omni utilitate, Vt ubicunque in tenimento most
sterii tui, siue de iure possessorio, siue de iure sit proprietatis, siue utriusque, inueniantur aurifodine ud
aurifluente, argentifoding uel cuiuslibet alius metalli fodine, potestatem habeatis, tu et successores tui omni
tempore, in fodiendo et exquirendo aurum, argentum et cetera metalla, quandocunque et quomodocunpe
uolueritis, per uos et per interpositas personas a uobis, utilitatem uestri Monasterii integre et sine alicui
contradictione exercere. Hac nostre liberalitatis sanctione super hoc promulgata in perpetuum ualitura,
cassatis omnibus scriptis, siue epistolis, siue annotationibus, seu pracmaticis sanctionibus, hanc nostre libe
ralitatem celsitudinis precedentibus uel subsequentibus. Si quis autem huic nostre largitioni seu donation
contraire ucl iuterrumpere temptauerit, obligamus cum et suos fautores uel suos heredes culpe uitio obl
gatos, . . libras auri nostro fisco et totidem prefato monasterio soluturos, omnibus eorum . propositis et i-
ceptis cassatis. Ad perpetuam autem securitatem Monasterii Corbeiensis hoc priuilegium . . . . et nos
sigillo iussimus communiri. Huius rei testes sunt hii. Liudolfus Magdeburgensis archiepiscopus. . . . *) Mere
burgensis episcopus. Berno Hyldeneshemensis episcopus. Thidericus Halberstadensis episcopus. Bernhardus
dux Saxonie. Athelbertus Marchio de Misne, et frater eius Thidericus. Comes Athelbertus de Werningerothe.
Comes Heinricus de Regenstein, et frater suus comes Sifridus de Blankeneburg. Comes Frithericus de
Bichelinge. Comes Athelbertus de Euerstein. ct alii quam plures. Acta sunt hec anno dominice incarnatie-
nis Mo. C^. XC^1I. Indictione XI». anno Imperii nostri, Post mortem serenissimi patris nostri IH.
Data Northusen XlI9. Kalendas NovemBRIS.
Das Siegel, welches angebängt war, ist verloren gegangen.
*) Pür diesen Namen ist in der Urkunde der Raum offen gelassen.
41932. 224
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus sextus diuina fauente clementia Romanorum Impe-
rator Augustus. |] Excellentie nostre ratio persuadet et equitas, ut que ad Imperii augmentum ct ecclesiarum
Dei promotionem utiliter agimus, ne processu temporis aliquod impedimentum uel retractionem inueniant,
scripti nostri memoria ea ad posterorum noticiam sollempniter transmittamus. Quapropter notum facimus
uniuersis Imperii nostri fidelibus presentibus et futuris, quod dilectus princeps noster Bernardus secundus
Patherburnensis episcopus, de consilio et uoluntate canonicorum hominum et ministerialium ecclesie sue,
castrum Plesse nobis et imperio in proprietatem dedit, et omne predium Patherburnensis ecclesie in Od-
dingehusen cum capella et uniuersis pertinentiis, retentis sihi et Patherburnensi ecclesie, omnibus aliis pre-
diis, que ipsa ecclesia ante hanc donationem alias possedit. Nos itaque Imperiali benignitate ipsi episcopo
et successoribus suis mansionem in castro Plesse concessimus. Insuper dedimus predicto episcopo et Pa-
therburnensi ecclesie montem Desemberc et uniuersa predia que comes Sifridus de Bomeneburc habuit in
episcopatu Patherburnensi, cum ministerialibus, seruis, ancillis et uniuersis pertinentiis suis, auctoritate
nostre warandie et successorum nostrorum iure proprietatis possidenda. Conradum quoque de Brochusen
cum bonis suis in Brochusen et Odinge eisdem prediis pertinentibus iam dicto episcopo et ecclesie sue
donauimus, quod ideo specialiter in presenti pagina duximus exprimendum, quia idem Conradus extra ter-
minos Patherburnensis episcopatus habitauit, et bona predicta extra eosdem terminos sunt constituta. Hec
autem omnia eo tenore et pacto Patherburnensi dedimus ecclesie, quod si ipsa ab ecclesia Patherburnensi
aliquando in posterum euincantur, nos ipsi ecclesie teneamur; uel quilibet successor noster Imperator uel
Rex teneatur, talem de hiis facere recompensationem, qualem uiri bone opinionis homines predicte eccle-
sie iuxta estimationem predictorum bona fide in animam suam iudicauerint Preterea predicto episcopo
Patherburnensi de munificentia nostra ducentas Marcas dedimus, Statuentes et Imperiali auctoritate san-
ctientes, ut hec maiestatis nostre in supradictis omnibus donatio predicto episcopo et ecclesie. Patherbur-
nensi ualeat in perpetuum, nullaque omnino persona humilis uel alta secularis uel ecclesiastica predictum
episcopum et ecclesiam in hiis molestare audeat uel grauare. Ad cuius rei certam in posterum euiden-
tiam, presentem inde conscribi paginam iussimus et maiestatis nostre sigillo communiri. Huius rei testes
sunt. Heinricus Wormatiensis episcopus. Lantfrancus Pergamensis episcopus. Cuno abbas Elewacensis. Con-
radus dux Sueuic. Heinricus marchio Morauie. Comes Albertus de Euerstein. Comes Sibodo de Scartvelt.
Comes Boppo de Wertheim. Comes Hermannus de Waldicge. Rubertus de Durne. Albertus de Droiz. Cuno
de Mincemberc. Hartmannus de Budingen. Marquardus dapifer de Anewilre. Heinricus pincerna de l.utera.
et alii quamplures.
Signum domini Heinrici sexti Romanorum (L. M.) Imperatoris inuictissimi.
Ego Conradus Maguntine sedis archiepiscopus et totius Germanie archicancellarius Recognoui. Acta
sunt hec anno dominice incarnationis MP. C9. XC*.II?. Indictione Xa. Regnante domino Heinrico sexto Roma-
norum Imperatore gloriosissimo. Anno Regni eius XX?III*. Imperii uero Secundo.
Datum apud Mulehusen per manum Sigeloi prothonotarii Il. Non. Nouembr.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen.
DXXI.
In. nomine. sancte. et. indiuidue. Trinitatis. || BRuno diuina fauente clementia sancte Coloniensis ecclesie
archiepiscopus. Certa relatione ac sufficienti testimonio comperimus, quod uenerabilis antecessor noster
pie memorie Phylippus sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus, Lisbernensi cenobio et fratribus inibi
999 4192.
Deo famulantibus, Nusie teloneum de uectura uini sui aliarumque rerum ad usus predicti cenobii pertinen-
tium, intuitu retributionis eterne perpetuo remiserit Nuncios eciam ipsorum sub protectione ipsius per
ducatum suum transire sine molestia cuiusquam uoluerit, Hec igitur ab ipso pie acta approbantes, eadem
superne retributionis causa nos bec ipsa prefato cenobio indulgemus, et ne in irritum ducatur, sigilli nostri
impressione munimus. Testes huius rei sunt. Adolfus maior in Colonia prepositus. Bruno prepositus de
gradibus. Vlricus capellarius. Theodericus decanus de gradibus. Cunradus notarius, et alii quam plures uin
prudentes et idonei.
Von dem angehängten, den Bischof sitzend in seinem Ornate vorstellenden, elliptischen Siegel ist fast die Hälfte ab-
gebrochen,
DXXII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus secundus Dei gratia Monasteriensis episcopus.
Notum facimus tam futuris quam presentibus Christi fidelibus, quod Wernensis parrochie plebanus, agros
quosdam doti eiusdem ecclesie specialiter attinentes, -ad inedificandum exposuit, ut inde sibi suisque suc-
cessoribus census annualiter proueniat. Quod pie studium intentionis nostra prospeximus auctoritate ful-
ciendum, ideoque statuimus et sub anathemate precipimus, ne aliquis umquam aduocatus uel subaduoca-
tus, siue iudex, seu alterius cuiuslibet dignitatis aut officii persona, prefatas domos et homines eas inha-
bitantes, iurisdictionis sue titulis uel exactionibus grauare presumat, quia non seculari sed ecclesiastico iuri
mancipate esse dinoscuntur. Siue igitur sit indigena, siue aduena, quicunque in iam dictis domibus wel
areis defunctus fuerit, non alius ad iudicandum sedeat quam sacerdos aut eius uicarius. Si contigerit ali-
quem de cerocensualibus mori ipsius ecclesie heredem habentem, quicquid optimum habuerit in rebus, in
ius cedet sui plebani. Si autem absque herede moritur, hereditatem eius ecclesiasticus integraliter acc
piet. Idem esse uolumus de aduenis qui sine herede moriuntur in cunctis domibus uel areis ecclesie Wer-
nensi attinentibus, nichilque iuris aduocato uel subaduocato siue iudici recognoscet. Confirmamus etam
sacerdoti Wernensi duas agrorum nostrorum extremitates in prato ipsius concurrentes, sic tamen ut inde
duos annuatim nummos persoluat, unum uidelicet in curtim nostram, alterum in mansum nobis attinentem.
Ut ergo super hiis que dicta sunt sacerdoti nemo molestus sit, scripture huius testimonium sigillo nostro
communimus, omnemque qui hec cassare temptauerit, si non resipuerit, anathematis uinculo obligamus
Testes sunt. Herimannus abbas. Rutgerus cellerarius? Symon capellanus. Bernardus Werenzo. Rembertus de
Stochem. Rutgerus de Billerbeke, et alii quam plures. Actum anno dominice Incarnationis M?. C9, XC?.1I".
Das Siegel, welches angehüngt war, ist verloren gegangen.
DXXIII.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Quia in
negotiis humanis sepe rerum obliuio litigia generat, notum esse uolumus tam futuris quam presentibus
quod Phylippus de Burc ministerialis noster, acceptis decem et septem marcis a fratribus Capenbergens-
bus, uenit in presentiam nostram, et uoluntarie nobis resignauit decimam de domo in qua ipse habitauit
in Aldenburc, eo pacto, ut nos eam Capenbergensi ecclesie daremus, manipulatim in agro colligendam.
Fecit hoc annuente uxore sua Bertrade, consentientibus filiis suis, Lodewico, Euerhardo, Godefrido, Her
manno. Nos ergo decimam de iam dicta Phylippi domo prouenientem, nobis legitimo ordine resignatam,
fratribus Capenbergensibus in spe future mercedis donantes, stipendiis eorum superaddidimus, districte
precipientes, ut nemo eis in manipulorum collectione contradicat, quia talis conuentio inter fratres et Phy-
1192. 223
lippum proposita et collaudata est. Similiter de quatuor partibus agrorum, de quibus olim inter eundem
Philippum et fratrem suum Jordanum altercatio fuerat, sed tandem Phylippo in sortem cesserunt, una cum
decima de ipsis proueniente, de hiis inquam quatuor partibus agrorum fratres de Capenberg manipulos
accipient. Porro pro minuta decima, que de nutrimentis animalium requiri solet, non nisi quatuor denarii
Monasterienses de domo Philippi dabuntur, in festo sancti Michaelis. Hec ergo secundum ordinem iuris
et rationis gesta, auctoritate nostri firmamus officii, paginam hanc sigillo nostro munientes, omnemque ho-
minem qui hec cassare presumpserit anathemati subicientes.
Testes sunt. Herimannus maior prepositus cognatus noster. Franco vicedominus. Heinricus sancti Lu-
geri (sic) prepositus. Hecelinus canonicus de Trimonia natus. Porro laici. Lubertus senior de Beueren.
Ludolphus Velkenere. Walthardus de, Gedenktorp. et alii quamplures.
Acta sunt hec anno uerbi incarnati M9, C9. nonagesimo II?.
Das mit gelben Faden angehängte elliptische Siegel zeigt zwar ganz dieselbe Figur des sitzenden Bischofs, wie die zu-
nächst vorher beschriebenen Siegel; allein es ist verhältnissmässig länger und schmäler, der schüsselformige Rand
bildet zu der Fläche des Siegels einen scharferen Winkel, und die Buchstaben der auf demselben stehenden Umschrift
sind kleiner und schärfer; der Name Herimannus ist ohne Abkürzung ausgeschrieben, übrigens kann die Umschrift,
da ein grosser Theil derselben abgebrochen oder verdrückt ist, nicht vollständig angegeben werden.
L|
DXXIV.
Aus dem Fürstl. Salm-Horstmar’schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Ea que ad sustentationem contemptorum seculi et imitatorum Christi pia fidelium deuotio collegit, diligenti
sollicitudine tueri et conseruare, non minori quamuis tardiori denario remunerandum esse speramus. Quippe -
cum moderne generationis estuosa peruersitas, labores cultorum et custodum dominice uinee, multo et one-
roso pondere contra et supra consuetum non formidet aggrauare. Presentem itaque paginam tam presen-
tibus quam posteris rei geste uolumus esse nunciam, uidelicet quod quedam matrona Helewigis nomine,
ad consortium sororum in Asbeke spiritu et habitu conuolans, domum quandam predii sui in Ichtertune
sitam, ad altare beate Margarete uerbis et instrumentis ut assolet libere et integre, solis mancipiis exceptis,
immolauit. Wernero de Herthe, legitimo eius herede, presente, consentiente et fauorabiliter approbante.
Qui tamen eadem matre sua defuncta, spiritu auaricie seductus, predictam domum, contra rationem et
suam salutem, rapaci manu non ueritus est occupare. In cuius erroris pertinacia cum diutius persisteret,
et quod iniuste inuaserat uiolenter possideret, diuino tandem timore et anathematis quod iam in eum fue-
rat dictatum horrore perculsus, oblationem matris sue et suimet ipsius iterato renouauit, et quod coram
Deo et ecclesia iam dudum factum fuerat, coram seculari iudice, uidelicet Gerardo de Lon, in ipsius iuris-
dictione, ordine iudiciario et legali, sub banno regio confirmauit. Nos igitur ex officii nostri debito con-
summationis manum apponentes, eadem bona sic oblata, sic confirmata, sub tutelam Dei et nostram gra-
tanter accepimus, et testimoniale hoc scriptum sigillo nostro munitum super his tradere curauimus, ana-
themati nouissime ultionis reseruantes omnem hominem, qui ecclesiam in Asbeke super prefatis donis pie
datis et legitime confirmatis, aliquatenus uoluerit inquietare. Acta sunt hec anno uerbi incarnati M9.C9.XCII^.
In diebus Domni Celestini summi pontificis, et Heinrici Romanorum Imperatoris Augusti, eis coram positis,
Quorum nomina subscripta sunt. Bernardus Maior prepositus. Franco Maior decanus. Heinricus de Burch.
Gerardus comes de Lon, et Gerardus patruus eius. Heinricus qui a curuo pede cognominatur. Bernardus
de Holthusen. Wernerus de Sunderhus. Bernard de Burken. Ludolphus et Herbordus fratres. Heio. Weruo.
Rüdbertus. Salaman. Otbertus. Reinardus. Wecelinus, et alii quam Plures.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen,
22 4493 — 1193.
DXXV.
Aus dem Fürstlich -Bentheim - Rhedaischen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || H'm. Dei gratia Monasteriensis episcopus, uniuersis sancte
matris ecclesie filiis post huius exilii miseriam eterne beatitudinis gloriam. Officii nostri est desiderium,
pro posse nostro ecclesiis nobis commissis pacem ad presens dare, et in futurum Dei cooperante adiutor
prouidere. Omnibus ergo presentibus et futuris Christi fidelibus notum esse uolumus, quod ministeriales
mei Vdelricus de Stromberg et frater cius Fridericus cum ceteris fratribus suis domum quandam in par-
rochia Claroholto, quam de me in benelicio tenuerunt, patrimonio suo quod iuxta Makkenberg habebant
in Jus patrimonii commutauerunt, et eandem pro centum marcis cum omnibus suis, ac eius nichilominus
decimam integraliter, annuente et concedente uenerabili fratre nostro G. Dei gratia Osnaburgensium ep:
scopo, ad quem pertinuit, pro tribus marcis, Claroholtensis cenobii preposito F. et eius fratribus legitimo
contractu uendiderunt. Hanc igitur prefatam domum spontanea uoluntate supradictorum fratrum coram
clericis et laicis mihi resignatam, cenobio sancte Marie sanctique Laurentii in Claroholto, preposito F. e
fratribus ibidem Deo seruientibus, cum omnibus que ad eandem domum spectant, siluis, agris, cultis et
incultis, pratis, pascuis, compascuis, aquis, aquarumque decursibus, piscationibus, molendinis, uiis, inuis,
exitibus et reditibus, mancipiis, ob remedium anime mee in perpetuum licita et legitima concessione co»
tradidi, de promotione religiosorum eterne remunerationis mercedem me feliciter et ueraciter percepturum
esse sperans. Et ut hec firma et inconuulsa permaneant, presentem paginam sigilli nostri munimine plene
roborantes, bannum summi apostoli Petri scilicet et eius successorum sancte inducentes, nostrum quoque
ad huius rci confirmationem attentissime ingerimus et confirmatiue.
Das angehängte Siegel ist sehr beschädigt.
DXXVI.
Aus dem Archive der Stadt Hamm.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis, Sancti spiritus assit nobis gratia.
Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris, quod ego Adolfus comes de Altena et in Marca
opidum in Marca uolens construere, iuris sui electionem opidalibus contuli. Vnde sibi ius illorum de Lip-
pia elegerunt. Quod tale est. Liberum primo possidentes opidum sunt. Deinde Sosatiensium ius sibi eligunt,
nisi aliquod melius et expeditius sibi cogitent uel inueniant. Item quecunque iuditiali tractanda sunt seo-
tentia de panibus et cereuisia et consimilibus, immo de uulneribus etiam sine armis factis, et de commu-
nibus prouidendis, Opidi consiliariis et proconsulibus reliquuntur. Ea autem uulnera que per arma fiunt
latrocinia et furta, domino opidi reliquuntur ad iudicandum. ltem dominus opidi personam sui iudicis per
consensum proconsulum destinabit. Item nullus conciuis reliquum proclamabit per capitalem sententiam,
nisi prius exequtione proconsulum habita. Item si conciuis occisionem fecerit, non sua possessio proscribi-
tur, nec edificium succiditur eius, sed transit in heredes, ipse uero personaliter damnatur ut reus. Judex
opidi uadimonia a conciuibus cum temperantia proconsulum recipiat. Item quicunque ad conciuium opidi
intrauerit, domino contradicente, cogitur ille non ad aliam responsionem, nisi uel uoluntarius consentiat et
debitam pensionem soluat, uel contradicendo se sola manu a proprietate expurget, et nequaquam per
consanguineos sustinetur conuinci. ltem si proprius alicuius et proprietatem confitens decesserit, domino
ius quod herewede dicitur, si mas fuerit, conceditur, si femina, supellectilis. Reliqua hereditas tota here-
dibus et non domino cedit, et etiam sua uiuens cui uult dare potest. Item si alienigena opidum intrauerä,
et decesserit non presente coherede, hereditas seruatur per annum et diem, quod si medio tempore heres
41493, 225
putatiuus interuenerit, per ius opidale sibi obtineat. Quod si non uenerit petens hereditatem, domino
opidi cedit, uiuens uero alienigena cui uult sua erogare potest. Item nullus extra opidum permittitur suc-
cidere bona aliqua uel alicuius infra opidum. Item si quis conciuis fieri desiderat, quidquid erogat ad
uoluntatem conciuium locabitur. ltem si commutatio fuerit ita quod alter alteri domum uendiderit, emens
et non uendens Xlleim denarios dabit domino opidi. Hec iura sibi opidales in Marca elegerunt per con-
sensum domini comitis Adolfi et suorum coheredum, et si qua alia apud ipsos de Lippia fuerint iura. ltem
pateat quod aree singulis ad quatuor denarios sunt locate per annum. Item dies fori per singulas septima-
nas conductum liberum singulis exhibeant, ita quod suis creditoribus sub distictione !) iuditiali nichil re-
spondere teneantur, nec etiam super aliis impetitionibus respondeant, si non exterminati ?) uel proscripti
fuerint, nisi Si quis forte ibi in loco enormiter excesserit, ibidem corrigetur. Similiter dominicas omnes
. eodem benefitio priuilegiari arbitramur. Similiter nundinas annuales, duobus diebus prius et duobus poste-
. rius, sub fruitione eiusdem seruari concedimus 5). Item si quis conciuis in uadimonio ad IllIer. solidos iudici
“ per sententiam damnatur, non in recipiendo iudex summam VI. denariorum transcendet.
Datum in Marcha ab Adolfo comite. Anno ab incarnatione Domini, M9. C? C^. XIII. In capite Nouem-
bris. Celesüno summo pontifice existente. Huius rei testes et prefati opidi primi consules sunt. Hermannus
pistor. Tiodericus pistor. Waltherus pistor. Henricus pistor. Wernherus faber. Bruno marscalcus. Henricus
uinitor. Sigebodo sutor. Henricus de manso. Wifhardus uillicus. Wilhelmus de inferiori curia. Henricus de
Hcuencthorpe.
Die Urkunde ist auf ein mässig grosses, ziemlich gleichseitig viereckiges Pergament geschrieben. Die Schrift ist, ausser
der besondern Grösse und ausgezeichneten Form des Anfangsbuchstaben N in der ersten Zeile, nicht nur ohne alle
Verzierung, sondern auch überhaupt sehr nachlässig gehalten; es ist eine kleine rundlich@ Minuskel, etwas unsicher,
ungleich und ungefällig, dabei sehr gedrängt, und mit Abkürzungen überfüllt, unter denen sich jedoch nichts Eigen-
thümliches findet. Das lange f herrscht vor, wechselt jedoch am Ende ohne bestimmte Regel mit dem s. Alle
Personen- und Ortsnamen sind durchaus mit kleinen Anfangsbuchstaben geschrieben; übrigens ist die, in der Ab-
schrift genau beibehaltene Orthographie ziemlich richtig und konsequent. Als Unterscheidungszeichen der grösse-
ren und kleineren Sätze und Abschnitte findet sich durchgängig ein Punkt, wiewohl dasselbe nicht immer konse-
quent und dem Sinne gemäss gesetzt ist. Dic Schrift beginnt sehr nahe am oberen Rande des Pergaments, auch
ist zu beiden Seiten nur ein sehr schmaler Rand frei gelassen; da aber am Ende der Zeilen nie ein Wort getheilt
ist, so sind die Zeilen, weil sie immer mit dem ganzen Worte schliessen, von ungleicher Länge. Auch der Zwi-
schenraum zwischen den Zeilen ist nur geriny, und die unteren stehen enger zusammen als die oberen. Diese ge-
drängte Einrichtung der Schrift wird indessen nicht etwa durch die Grösse des Pergaments bedingt, denn unten,
am Schlusse der Urkunde, ist noch ein beträchtlicher leerer Raum übrig geblieben. Der Urkunde ist ein ganz ein-
fach gearbeitetes, schon sehr beschädigtes Reitersiegel angehängt, von dessen Umschrift sich noch lesen lüsst: Sigil-
lum Comitis A... i de Altena *. Dies Siegel ist mit einem schmalen Pergamentstreifen und zugleich mit rothen
Fäden befestigt gewesen; beide sind jedoch durchgerissen, und die Fäden aufs neue zusammengeknüpfít. Eine Folge
dieses späteren Anknüpfens ist es, dass das Siegel jetzt an der Urkunde verkehrt, mit dem Kopfe nach unten, hängt.
Ohngeachtet nun dieses angehàngte Siegel die Originalitat der Urkunde ausser Zweifel zu setzen scheint, finden sich
doch triftige Gründe genug, welche uns hindern, diese Originalität anzuerkennen. Dena 1) ist, wie die vorange-
gangene Beschreibung zeigt, die Schrift und der ganze Habitus der Cbarte viel schlechter, als man bei einer Original-
So (statt districtione) steht im Originale.
So ist dieses Wort in der Bestätigungsurkunde vom J. 4279 deutlich ausgeschrieben. In der hier vorliegenden ist jedoch
das Wort abgekürzt, und zwar sehr undeutlich, so dass es auch wohl excommunicati heissen könnte.
Alles von hier an folgende ist von einer, dem Vorhergehenden zwar ähnlichen, jedoch merklich verschiedenen Hand
geschrieben,
49) v. Steinen, Westfal. Gesch. XVII. St. S. 639., wo die Urkunde schon abgedruckt ist, fügt bei der Beschreibung des
Siegels (wo auch der Name Adolfi ausgeschrieben) noch die Worte hinzu: et in Marca. Da aber der Raum gar nicht so
gross ist, dass so viel darauf gestanden haben könnte, so mag v. Steinen wohl nicht die Innschrift auf dem Siegel selbst
gelesen, sondern nur, nach den Eingangsworten der Urkunde, muthmasslich angenommen haben.
Cod. dipl. hist. Westfal. II. 29
3 33
1193.
rtigung von solcher Wichtigkeit in jenem Zeitalter zu erwarten berechtigt und zu finden gewohnt ist. Die Be
amkeit einer Urkunde, wie das erste Privilegium einer neu zu gründenden Stadt, hatte sowohl den Aussteller
en Schreiber vermögen sollen, sie mit einer gewissen Würde und Schönheit auszustatten, um den äussern An-
| nicht zu weit hinter dem innern Werthe zurückbleiben zu lassen; und bekanntlich bringt es auch der allg»
e Gebrauch im Urkundenwesen so mit sich, dass Urkunden von besonderer Wichtigkeit und bleibendem Wertbe
in einer vorzüglich fleissig ausgearbeiteten, saubern und verzierten Schrift erscheinen; hier aber finden wi
haus das Gegentheil, und dies ist um so auffallender, als der Schreiber doch, wie sich aus der eben nich
1 Form der Schrift und der ziemlich konsequenten Orthographie schliessen lässt, eben kein ungeübter und os
iickter gewesen sein kann, also offenbar die Schrift nicht besser auszeichnen wollte, ein Umstand, der sic
bei einer Abschrift, aber nicht bei einer Original - Ausfertigung von solcher Wichtigkeit erklären lässt. 2) Die
ift zeigt aber auch gar nicht den Charakter der am Ende des 12. und Anfange des 13. Jahrhunderts gebräuch-
n Schriftzüge, sondern ist, verglichen mit ähnlichen und verwandten, echten Urkunden dieser Zeit, im Ver
iss zu dem angegebenen Ausstellungsjahre, wenigstens um ein halbes Jahrhundert zu jung. 3) Das Siegel kana
', aus der Schrift, als dem ungleich wesentlicheren Tbeile der Urkunde, hergenommenen Gründe gegen ihre
inalität, um so weniger entkräften, als die sonderbare Befestigungsweise desselben den dringenden Verdacht
ündet, dass es vorher an einer andern Urkunde gehangen habe, von der es abgenommen und der unseren an-
ngt worden. Diese Einwendungen gegen die Echtheit der Urkunde treffen indessen nur die vorliegende Charte,
; aber den Innbalt derselben, der nicht nur an sich nichts Verdächtiges enthält, sondern auch in der Bestiti-
des Grafen Everhard von der Mark, vom Jahre 1279 wörtlich wiederholt ist 5), wobei auf eine ältere Ver
ng des Grafen Adolf ausdrücklich verwiesen wird. Ein innerer Grund gegen die Echtheit unserer Urkunde
te zwar daraus entnummen werden, dass bei dem Datum des Papstes Cölestinus Erwähnung geschieht, da
in dem angegebenen Ausstellungsjahre 1213 ein solcher nicht vorhanden, vielmehr Papst Cölestin llf., as
bier allein gedacht werden kann, schon im Januar 1198 gestorben war. Einen Irrthum des Schreibers kass
nicht annehınen; kurze Zeit nach dem Tode des Papstes wäre wohl ein solches Versehen möglich gewess;
1213 regierte Papst Innocenz Ill. schon 15 Jahre und hatte sich während dieser Zeit auch in Deutschland
nnt genug gemacht; zudem waren die Schreiber in der damaligen Zeit gewöhnlich Geistliche, die um so weti-
mit dem Namen des regierenden Papstes unbekannt sein konnten. Duch ist dieser Fehler noch nicht hinte-
d, die Urkunde an sich zu verdächtigen; im Gegentheil hätte ja der Verfasser einer untergeschobenen Urkunde
leicht die Kunde verschaffen können, was in dem angeblichen Ausstellungsjahre für ein Papst regierte, wenn «t
berhaupt nóthig fand, diesen zu nennen. Vielmehr scheint ein Schreibfehler in der Jahrzahl statt zu finden,
m der Schreiber die Zahlbuchstaben versetzte, und MCCXITI statt MCXCIII schrieb; und die letztere Zahl (118)
; uns allerdings in das Papstihum Cólestins lll., daher wir auch die Urkunde hypothetisch diesem Jahre zuge-
eben haben. Es leuchtet aber ein, dass ein solches Versehen eher in einer Abschrift, als bei der Ausfertigung
* Original- Urkunde möglich war, mithin auch dieser Umstand gegen die Originalität unserer Urkunde spricht.
'n das hier angenommene Jahr 1193 könnte man nun zwar einwenden, dass Adolf damals noch nicht rege
er Graf sein konnte, da sein Vater Friedrich im Jahre 1197 urkundlich noch am Leben war. Da aber Gral
:drich das Schloss Mark noch nicht besass, sondern Graf Adolf dasselbe zuerst erwarb 5), übrigens weder di
noch die Art dieser Erwerbung genau bekannt ist, so hindert uns uichts, anzunehmen, dass Adolf diem
oss noch bei Lebzeiten seines Vaters an sich brachte, und in obiger Stadtgründung sogleich seine erste Beg
shandlung ausübte, Auf diese Annahme führt uns auch der ungewöhnliche Titel, dessen sich Adolf im Er
e der Urkunde bedient; denn hier nennt er sich Comes de Altena, wegen seiner Abstammung, und in Mara,
n seiner Besitzung; ein Fall, der sonst nirgends vorkommt, aber hier gerade durch die Verhältnisse bediagt
le, da es dem Grafen wahrscheinlich angemessen schien, den Besitz des Schlosses Mark, der ibn zu der in dt
inde besprochenen Handlung berechtigte, auch in seinem Titel anzudeuten. Sonst könnte ein scheinbarer Wider
ch gegen das als Ausfertigungsjahr unserer Urkunde vermuthete Jahr 1193 daraus abgeleitet werden, dass darm
Appstadter Stadtrechtes gedacht wird, während die (nachher folgende) Urkunde über das letztere nicht vor 119
efertigt sein kann. Allein aus dem Eingange dieser Urkunde selbst ergibt sich, dass die Stadt Lippstadt schos
e Zeit vorher bestanden hatte, und das von ihren Bürgern gewählte Recht ihnen nicht sowohl zuerst verlieben,
elmehr bestätigt wird.
Da der Name Hamm in unserer Urkunde noch nicht gebraucht wird, so hat man hieraus schliessen wollen ')
hier vorliegende Stadtrechts- Verleihung beziehe sich gar nicht auf die jetzige Stadt Hamm, sondern auf ex
Nr nicht von einem oppido in Marca, sondern in Hammone, die Rede. ©) Vgl. v. Steinen, West, Gesch. L S
) Aelteste Geschichte der Stadt Hamm; im Hamm'schen Wochenbl. 1824, 4—5. Stück.
1193. 2237
ganz andere Stadt, die den Namen Mark geführt habe, in der Folge aber, als Hamm aufblühte, wieder eingegan-
gen sei, und an welche das jetzige Dorf Mark noch erinnere; das jener älteren Stadt verliehene Stadtrecht aber
sei auf Hamm übergetragen worden. Diese Ansicht ist aber aus folgenden Gründen als unstatthalt surückzuweisen.
1) Der Graf sagt in unserer Urkunde zwar, er wolle in Marca, d. h. auf dem Grunde und im Umfange des Haupt-
hofes Mag, eine Stadt gründen; aber es folgt hieraus noch nicht, dass diese Stadt den Namen Mark führen solle,
oder bereits geführt habe; denn sonst müsste von einem opido Marca nominato, oder in ähnlicher Weise die Rede
sein; es ist also anzunehmen, dass zur Zeit der Ausfertigung unseres Stadtrechts, der Name der neuen Stadt noch
nicht fest bestimmt war. 2) Wenn man nun auch geltend machen will, dass die Städte gemeiniglich den Namen der
Haupthöfe, auf deren Grunde sie entstanden, angenommen haben, so ist doch theils diese Regel nicht ohne Aus-
nahmen (wie dena z. B. die Stadt Münster sich grösstentheils auf dem Grunde des Brockhofes gebildet hat, ohne
jemals diesen Namen geführt zu haben), theils ist auch der Name Hamm ursprünglich kein Nomen proprium, son-
dern ein blosses appellativum, und wird daher sowohl urkundlich als im Munde des Volkes immer mit dem Artikel
(in Hammone, tom Hamme) gesetzt. Wenn daher auch die Stadt ursprünglich wirklich den Namen Mark führen
sollte, so konnte dieser, so zu sagen officielle Name, leicht, vermoge des Volksgebrauchs, durch den Namen Hamm
(oder vielmehr im Hamme) verdrängt werden, eben so wie der alte Name Mimigardevord durch den im Volks-
gebrauche vorherrschenden Namen Münster (eigentlich auch tom Münster) allmählich ganz verdrängt wurde. 3) Die
Existenz einer besonderen, von Hamm verschiedenen Stadt Mark ist nirgends erwiesen; und da Hamm jedenfalls
auf dem Grunde des Haupthofes Mark entstanden ist, so lässt sich die fast gleichzeitige Gründung zweier Stádte in
solcher Nähe gar nicht als möglich oder wahrscheinlich denken. 4) Sollte Hamm als eine neuere Stiftung erst nach
dem baldigen Untergange der angeblichen Stadt Mark, an einem andern Orte, entstanden sein, so bedurfte es weder
einer Uebertragung des Stadtrechts der erloschenen Stadt auf die neu gegründete, noch spricht für eine solche das
Zeugniss der Urkunden; denn die älteste noch vorhandene Bestätigungsurkunde von 1279 erklärt, sie verleihe den
Bürgern zu Hamm (oppidanis in Hammone) das Recht, welches sie bisher gehabt haben (prout hoc ab avo
nostro Comite Adolfo et patre nostro Comite Engelberto usque ad nos habuerunt), also nicht, welches von einer
andern Stadt auf die ihrige übergetragen worden sei. 5) Dass Hamm selbst die in Mark gegründete Stadt sein
muss, und keine andere existirt hat, ist auch daraus erweislich, dass die Burg zu Hamm den Namen Mark fort-
während behielt, die Burgmänner zu Mark immer Bürger zu Hamm waren, und die Stadt Hamm noch lange Zeit
keine eigne Kirche, sondern eine blosse Kapelle hatte, die ein Zubehór der Schlosskirche zu Mark war, wie dies
alles aus Urkunden der folgenden Zeit bekannt ist. — Als kurzo Resultate dieser Untersuchung und Beweisführung
sind also folgende Sätze festzustellen:
4. Die uns vorliegende Rechtsverleihungs-Urkunde ist, was ihren Innhalt betrifft, echt.
2. Die gegenwärtig vorhandene Charte aber ist nicht das Original, sondern eine in der zweiten
Hälfte des 43. Jahrhunderts gefertigte Abschrift, die man nachmals dem verlorenen Originale substituirt,
und um ihr mehr Authenticität zu geben, mit einem Original-Siegel versehen hat >).
3. Die Jahrzahl 4213 ist ein Schreibfehler, vermuthlich für 4493.
4. Graf Adolf fasste den Entschluss zur Gründung einer Stadt bei dem Schlosse Mark, als Besitzer
dieses Schlosses, noch bei Lebzeiten seines Vaters, des Grafen Friedrich von Altena.
9. Die damals gegründete Stadt ist dieselbe, welche später unter dem Namen Hamm bekannt
wurde ?).
8) Meine, in der Zeitschr. für Archiekunde etc. 1. B. S. 475. geäusserte Vermuthung, dass dies viclleicht das Siegel der
durch einen Zufall verdorbenen und unbrauchbar gewordenen Original - Urkunde selbst sein möge — auf die ich übrigens
kein besonderes Gewicht lege — hat Hr. v. Ledebur (Archiv f. d. Geschichte d. Preuss. Staat. 17. B. S. 200.) dadurch
zu entkräften gesucht, dass zu Ende des 12. Jabrhunderts noch keine angehängten Siegel gebräuchlich gewesen. Allein
so richtig es ist, dass man bis gegen das Ende des 12. ja hin and wieder noch in den ersten Jahren des 13. Jahrhunderts
aufgedruckte Siegel findet, so kommen doch angehängte Siegel in den Westfälischen Archiven schon seit der Mitte
des 12. Jahrhunderts vor, und in dem letzten Jahrzehent desselben ist ihre Anzahl die überwiegende, wie die in dem vor-
liegenden Urkundenbuche gegebenen Notizen beweisen.
9%) Wenn Lewold von Northof (Chron. Com, Marc. ap. Meibom. Rer. German. Tom. I. pag. 386.) und die ihm folgenden
Märkischen Geschichtschreiber die Gründung der Stadt Hamm erst in das Jahr 1226 setzen und mit der Zerstörung des
Schlosses Nienbrügge in Verbindung bringen, so lässt sich diese Angabe mit der oben aufgestellten Ansicht dahin vereini-
gen, dass die im Jahre 1193 gegründete, oder vielleicht nur projectirte Stadt nicht recht sur Aufnabme kam, wofür sich
29 *
228 1193.
DXXVII.
Henricus Sextus diuina fauente clemencia Romanorum Imperator et semper augustus. Equitatis ratio
persuadet et iuris ordo exposcit, ut si que a fidelibus inperii maiestati nostre discordie- proponuntur, eas
aure attenta percipientes, rigore iusticie uel amicabili conpositione decidere intendamus, et quod in pre-
sencia sublimitatis nostre iuste et rationabiliter decisum fuerit uel amicabili transactione conpositum, ne
processu temporis ob malignarum proteruiam immutari debeat, uel aliquo casu possit rescindi, sacri apicis
munimine ab imperiali maiestate dignum ducimus roborari Quapropter notum facimus vniuersis Imperü
nostri fidelibus presentibus et futuris, quod accedens ad presenciam nostram dilectus ac fidelis noster
Bernhardus Patherbornensis episcopus, una cum Hermanno de Waldecke, simul nobis significauerunt, quod
ipse Hermannus iam alia uice non coactus, sed uolens, aduocatiam Patherburnensem in ecclesiis, cur-
tibus, mansis, mancipiis et omnibus ad aduocatiam pertinentibus, decimam in Atlen, curiam Dalpen-
husen et seruicium episcopale in Hereuorde abiurauit apud Patherbornen in domo episcopi in iure
feodali. Promisit quoque in manus fidelium Patherbornensis ecclesie sub dampno amissionis omnium
bonorum suorum, se nullo unquam ingenio eandem aduocatiam cum prenominatis bonis repetiturum uel
alio modo inuasurum, et quod nullis suis consanguineis uel extraneis assistet, qui aduocatiam inuadant et
nominata bona, sed cum episcopo ca fideliter defendet. Elegit ctiam idem Hermannus, quod si hanc
transactionem uel aliquod eius capitulum inficiari aliquando ucllet, non crederetur iuramento, quo negaü-
uam probare uellet, sed conuinceretur per clericos et ministeriales eque sicut per nobiles. In presenti
itaque nostre maiestatis renunciauit omni iuri quod in predicta aduocatia ac prescriptis bonis habere uide-
batur, et expresse coram nobis abiurauit totam aduocatiam, quam Widekindus frater uacantem habui
quando eam resignauit, dum iturus esset in expeditionem transmarinam. Preterea abiurauit decimam Allen,
curiam Dalpenhusen et seruitium episcopale in Heruordia. Hoc itaque factum predicto Patherbornensi epi-
scopo suisque successoribus et ecclesie Patherbornensi, ut in perpetuum ratum permaneat ct a nullo un
quam in posterum infringatur, presenti pagina Imperiali auctoritate confirmamus. Ad cuius rei certam in
perpetuum euidentiam, presentem cartam inde conscribi iussimus, et maiestatis nostre sigillo communiri
Huius rei testes sunt. Waltherus Troianus episcopus. Rodolfus Lenetensis episcopus. Sifridus abbas Hersuel-
densis. Conradus abbas de Lorse. Albertus dux de Tecke. Comes Hartmannus de Kircberc. Comes Gode-
fridus de Vehingen. Comes Boppo de Wertheim. Rubertus de Durne. Cuno de Mincemberc. Honricus pin-
cerna, et alii quamplures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M". C*. XC9. 111°. Indictione XI. Datum
apud Franckenuurt lI. Idus Decembris.
Die Charte ist eine, auf Pergament, mit einer kleinen, an Abkürzungen überaus reichen Schrift geschriebene, jedoch
ziemlich gleichzeitige Abschrift, daher auch obne Spur eines Siegels.
DXXVIII.
E Strunckii mss. not. crit.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Onus honori addens diuina dispensatio sacri nos honorauit
pontificatus officio, ita ut non tantum proprie utilitatis cure debeamus intendere, quin et ad alios Christi
fideles opera charitatis teneamur extendere, et precipue ad eos, qui uite arctioris uinculo Dei omnipoten-
der Ursachen viele denken lassen; und dass sie erst 1226 einen neuen Anfang gewann und von dieser Zeit an ungehindert
sich entwickelte, so dass jene Schriftsteller, welche mehr die Thatsache als den Rechtsbegriff ins Auge fassten, das letztere
Jabr als das eigentliche Gründungsjahr der Stadt betrachteten.
1193. 929
tis se astrinxerunt seruicio. Inde est quod nos uidelicet Conradus Dei gratia Sabinensis episcopus, Mogun-
tine sedis archiepiscopus, notum fieri uolumus uniuersis Moguntine ecclesie hominibus et ministerialibus tam
futuris quam presentibus, qualiter de nostrorum remedio peccatorum cogitantes, nec non saluti omnium
nostrorum in Moguntino archiepiscopatu successorum prouidentes, eisdem tam hominibus quam ministeria-
libus licentiando indulsimus, ut libere quecunque uoluerint de bonis suis monasterio in Hersuithehusen pos-
sint uendere uel intuitu diuine remunerationis contradere. Statuentes ut abbas iam dicti monasterii, quod
speciali fauore dilectionis amplectimur, et fratres ibidem Deo famulantes, bona Moguntine ecclesie attinen-
tia notabiliter conscripta in perenni habeant memoria, hoc pacto ut respectu bonorum iam dictorum pro
nobis et omnibus nostris successoribus in prememorato archiepiscopatu ad Deum patrem misericordiarum
non obliuiscantur intercedere et pro delictis nostris eius misericordiam implorare, memorialis nostri hoc
modo facti per singulos annos reuocantes memoriam. Ne autem instinctu fraudis diabofice huius nostre
tam rationabilis et pie dispensationis temerarius quis uiolator accedat, presentem paginam facti nostri con-
firmatam sigilli nostri appositione muniuimus. Huius rei testes fuerunt domini Gardolphus Haluerstadiensis
electus. Berno Hildenesheimensis episcopus. Eberhardus Mersburgensis episcopus. Arnoldus maior in Mo-
guntia prepositus. Henricus abbas S. Albani. Witechindus abbas in ualle S. Georgii. Gerwicus prepositus
S. Seueri. etc. ") Acta sunt hec anno dominice incarnationis M" C?XCIIIe, Indictione XI. domno Celestino
apostolice sedi presidente. Henrico gloriosissimo Romanorum Imperatore imperium gubernante, et anno
nostre electionis in Moguntinum archiepiscopum XXXIIII. Exilii XXVIIII. reuersionis uero ab exilio XI.
DXXIX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Suscepti
sollicitudo regiminis urget nos ecclesiis Dei prospicere, earumque paci, quantum possumus, etiam in futu-
rum prouidere. Nouerit itaque presens etas omnisque secutura posteritas, quod cum nos in synodo agen-
tes, secundum formam canonum, archydiaconatus in episcopatu nostro ordinaremus, eisque singularum
parrochyarum iurisdictiones, dato priuilegio, assignaremus, ecclesiarum tamen Alen et Werne decanias
omnimodis excepimus, pro eo quod has duas parrochyas cum suo banno antecessores nostri fratribus
Capenbergensibus gubernandas ante multos annos contulerunt, sicut testantur non solum Monasteriensium
episcoporum, sed et Romanorum pontificum priuilegia apud ipsos conseruata. Quod idcirco ad peticio-
nem dilecti nobis abbatis Herimanni scribimus, ne quis futurus archydiaconus, huius noue institutionis oc-
casione, terminis iam dictorum fratrum se immergat, et quasi sub nostro nomine in alienam messem fal-
cem mittat. Vt ergo manifestius elucescat, quod nos nouis priuilegiis uetera cassare non intendimus, ante-
cessorum nostrorum uestigia sequentes, iam dictas ecclesias Alen et Werne cum suis decaniis, fratribus
Capenbergensibus etiam nostra auctoritate confirmamus, paginam hanc sigillo nostro munientes, quam si
quis uiolare presumpserit, eterne maledictioni et excommunicationi subiaceat. Testes sunt. Herimannus
maior prepositus. Franco maior decanus. Magister Heinricus Traiectensis. Theodericus de Meinhuuele. He-
rimannus de Ludenkhusen. Winemarus. canonici. Jordanus abbas Varlarensis. Godefridus abbas de Hos-
winkele.
Anno Incarnationis Domini. MP. C9. XC. III. Indictione XIa.
Das Siegel, mit Pergamentstreifen angehängt, ist das bei den Urkunden von 1184 u. s. w. beschriebene.
*) Nach seiner Gewobnheit hat Strunck hier die übrigen Zeugen weggelassen.
230 4198.
DXXX.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
IN nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gracia Monasteriensis episcopus. Justi
religiosorum, maxime nobis commissorum uotis annuere parati, notum facimus omnibus tam futuris quam
presentibus Christi fidelibus, concambium quod fratres Capenbergenses fecerunt cum domino Arnoldo ve-
nerabili episcopo Osenbrugensis ecclesie. Nam quendam ecclesie sue mansum in Steinvorde, tres Solidos
Monasteriensis monete annuatim persoluentem, dederunt prefato episcopo, pro quo receperunt ab ipso
terram quandam in Langeren, que uulgo dicitur Hurlant, singulis annis persoluentem maltum unum orde
iuxta Lunensem mensuram, et insuper modium unum, quod videlicet ordeum sororibus Capenbergensibus
ad luminaria capelle sue communi fratrum asseusu in perpetuum traditum est. Preterea et nos earum ora
tionibus attentius commendari gestientes, duodecim denarios maioris decime, et duos denarios minoris de
cime, de quadam domo Heinrici in Bekethorp, itemque octo denarios de alia ibidem domo eisdem cor
cedimus, et concessos firmamus, anathematis uinculo in uirtute spiritus sancti obligantes omnem hominen,
qui predictorum redituum et decimarum concessionem irritare presumpserit. Et ut hec temporibus futurs
inconuulsa permaneant, cartam hanc conscribi et sigillo nostro consignari curauimus. Anno M?.Co.XC*.lll
Indictione Xla. Testes sunt. Venerabilis domnus Herimannus Capenbergensis abbas. Waltherus prior. Ric-
winus supprior. Rothgerus cellerarius. Alexander parrochianus Wernensis. Lutgerus prouisor sororum. C
pellani episcopi. Johannes. Gerardus. et quamplures alii.
Das Siegel, dem der früheren Urkunden von 1184 u. f. ähnlich aber sehr beschädigt, hangt jetzt verkehrt an der Ur
kunde. Es scheint früher mit Pergamentstreifen angehangt gewesen, und losgerissen zu sein.
DXXXI.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Heremannus Dei gracia Monasteriensis ecclesie epischopos.
Pontificalis iuris esse dinoscitur, subditorum studiose pro debito tam in temporalibus quam in spiritualibus
prouidere necessitatibus. Unde pium rati pauperum Christi in Lisbern augmentare alimoniam, decimam
VIII. solidorum in parrochia Norwalde in uilla Scihtbroke sitam, a Conrado ministeriali nostro de Siron-
berg antea in feodo a nobis habitam et libere nobis resignatam predicto cenobio Lisbernnensi spe reu
butionis eterne contulimus. Quod ut posterorum non subtrahatur memorie, utque nullius infringatur teme
ritate, hanc inde paginam conscribi et sigilli nostri fecimus inpressione signari, perpetuo anathemati huit
nostre donationis uiolatores innodantes. Testes huius facti sunt. Heremannus prepositus de sancto Mauricie
Heinricus prepositus de sancto Ludgero. Apollonius canonicus ad sanctum Paulum. Laici. Conradus pincer-
na. Brunstenus. Halt, filius Conradi de Stromberg, et alii quam plures. Actum anno domini M», Co. XC*.III*
Indictione XI«. Regnante Heinrico Romanorum imperatore. Anno regni eius Ill?.
Das mit weissen Schnuren angehängte Siegel ist zerstört.
DXXXII.
In nomine. sancte. et. indiuidue. Trinitatis. || H. Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus secundus
Cum ex debito iniuncte nobis a Deo amministrationis officio, uniuersis in unitate fidei nobis unitis, eiusdem
quam gratis accepimus gratie dona gratanter impertiri debeamus, eis tamen potissimum largum benignitats
sinum aperire, magisque sereno necessarie prouisionis oculo diligenter illos uolumus respicere, quos pe
filialis subiectionis obedientiam, in spiritus contritione et corporis attritione, sub acriori commissione, dius
nobis commendauit dispensatio. De quorum collegio dilecta filia nostra G. ecclesie in Wrekenhorst vent
4193. 234
rabilis abbatissa, protectionis nostre in omnibus aduocans presidium, et in rebus ecclesie sue conquirendis
ac conseruandis seu etiam tuendis, consilium a nobis deposcens et auxilium, cum in diebus amministratio-
nis sue multa per aduocatos ipsius ecclesie sustineret incommoda, in ea tamen parte se precipue pregra-
uari indoluit, ubi fidelium suorum fidelitatem a se per aduocatos auerti prospexit, et pro beneficiis a se
collatis seu conferendis, indebite retributionis maleficia nimis intelligibiliter presensit. Id autem ex eo ma-
xime habuit occasionis materiam et effectum, quod illicito et inaudito, non consuetudinis approbate, sed
exstupande uiolentie modo, prenotate ecclesie aduocatus, tam ecclesie ipsius ministeriales, quam quoslibet
alios hominio obligatos, et ab ipsa abbatissa uel beneficiandos, a se uellet inbeneficiari, sicque fidelitatis
et obsequiorum necessitates ad se inclinans, et ab ipsa abbatissa et ab ecclesia penitus aligenaret. Pre-
notata uero abbatissa, ex processu temporis tante abusionis sentiens incommoda, forti animo et prudenti
consilio se tandem opposuit, et Bernardum de Lippia, qui mortuo W. fratre eiusdem abbatisse, heredem
non habente, et proxime aduocatus eiusdem ecclesie fuerat substitutus, amica et rationabili conuentione
ad hoc induxit, ut tam ipse quam filius eius, quicquid Juris in ipsis beneficiis uel in hominibus aut mini-
sterialibus inbeneficiandis se habere diceret, libere et integraliter in perpetuum resignarent. Nos igitur
paterne procurationis diligentia, hec ipsa que coram nobis diligenter actitata et finaliter sunt terminata, tam
etatis nostre tempore, quam in post agendorum dierum successione, rata et inconuulsa permanere uolen-
tes, et ne in questionem denuo redeant precauentes, auctoritatis nostre robore monuimus et confirmaui-
mus, et firmissimo anathematis interdicto hec ita obseruanda stabiliuimus, et presenti pagine cum sigilli
nostri impressione annotari precepimus. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M9. Co. LXXXXo. III9.
Indictione Xa, Presidente sancte Romane ecclesie domino Celestino papa secundo. Regnante gloriosissimo
Romanorum imperatore H. et semper augusto. Presentibus et attestantibus uiris honestis, clericis et laicis,
quorum nomina hec sunt. B. maior prepositus. E. decanus. H. sancti Mauricii prepositus. H. scolasticus. B.
cantor. S. comes de Thekeneburg. H. comes de Rauenesberch. R. de Steinuorth. H. de caminata. B. We-
rence. C. pincerna. L. de Beruer.
Das mit schmalem weissem Bande angehängte Siegel hat die bei 1195 beschriebene Form, ist aber beschädigt.
DXXXIII.
Aus dem Fürstl. Salm - Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Ad pedes domini saluatoris cum beata peccatrice procumbere, et cum ipsa optabilem remissionis senten-
tiam quandoque audire desiderantes, nulla forma id facilius pacisci confidimus, quam si his quos minimos
suos ipse uocare uoluit, qui extra castra mundana constitu actu ct habitu eius portant inproperium, pie-
tatis uiscera impendamus, et ad necessitates eorum subleuandas, non tantum in presens sed etiam in po-
sterum pia sollicitudine procuremus. Proinde Christi fideles posteros et modernos scire cupimus, quod
nos spe largiflue miserationis erecti, et dilecti nostri Franconis maioris in Monasterio decani precibus in-
ducti, conuentui quem ipse ad seruiendum Deo in Langenhorst sub nostro patronatu collegit, decimam
quandam, quam nobilis uir Bernardus de Lippa a nobis et antecessoribus nostris feodum habitam, libere
ac liberaliter in presentia multorum resignauit, libenti et parato affectu donauimus, amicum sponsi qui
eiusdem loci patronus est humiliter obsecrantes, ut eius suffragio in decime dragme supputatione merea-
mur recenseri. Porro eadem decima iuxta uulgarem usum pro dimidii talenti sorte denominatur, talique
pensione fungitur, ut procuratores de Langenhorst arbitrii sui optionem habeant, utrum in messe manipu-
los sui Juris colligant, aut pro statu temporis summam conuentionalem inde percipiant. Domus autem
quas decima hec attingit, ex maiori parle in parrochia de Wetheringe sunt constitute, et a colonis suis
denominate. Domus Rüdolphi, domus Lutberti, domus Johannis, domus Arnoldi, domus Rutgeri, domus
232 11983.
Herewici. Et he extreme due vnum inter se mansum habent diuisum, ad eandem decime rationem perti-
nentem. Preterea Wezzelinus de Rodenberg XVIII. modios siliginis de agris sue domui subiacentibus per-
soluet. Est etiam domus quedam predicto claustro adiacens, que Johannis de Ahus fuit predium, sed Wi
dechindi cuiusdam sui ministerialis ab ipso beneficium, quam idem Johannes predicto decano ad placan-
dum animum eius de morte fratris sui Cunradi sub regio banno rata et perpetua proprietate possidendam
donauit. Verum tamen iam dictus decanus, ne habundanti quicquam deesset cautele, eandem domum tam
legaliter et iuste sibi donatam atque sine contradictione possessam, a prenominato Jo. cambiuit, aliam do-
mum que in villa Graz sita est pro ea restituens, et prioris domus legitimos possessores, videlicet vxorem Wi-
dechindi et filium eius in secunda instituens, datis sibi octo marcis pro amice transmigrationis abcessu. De-
cimam pretaxatam, domum iam memoratam, et omnem sepedicti claustri possessionem mobilem seu inmo-
bilem, iuste nunc possessam uel in futurum quocumque contractu rationabiliter obtinendam, auctoritate
patris orphanorum et iudicis viduarum, omniumque qui in die tremenda cum ipso sunt iudicaturi, sub
banni nostri tutela fouendo comprehendimus, attestatione patris et filii et Spiritus sancti anathematizantes
et a communione omnium saluandorum sequestrantes omnem cuiuslibet professionis personam, que clau-
strum in Langenhorst in personis aut rebus aliqua malignitate molestare presumpserit, nisi resipiscat el
eisdem quos inique leserit humili compunctione satisfaciat. Preterea sub nostre protectionis tutamine com-
prehendimus et prescripte districtionis limite concludimus decimam quandam, que de nouem domibus in
villa que Northorp dicitur cum omni decimali debito annuatim persoluitur, et in parrochia Weteringe quam
prediximus sita inuenitur, ipsa quidem decima secundum morem prouincie talentum vocatur. Et nos eam
supradicto claustro libenter concessimus et perpetuo fruendam sub banno confirmantes assignauimus, quo-
modo et ipse loci fundator decanus deuotione et fidelitate sua locum nobis fauorabilem effecerat, et omnis
auorum ipsius retro series eandem decimam a Monasteriensibus episcopis feodaliter obtinuerat. Acta sunt
anno incarnationis Domini M?. C^. XCIII*. Indictione Xa. Concurrente llla. Epacta Ill. In dicbus domini Ce-
lestini pape. Regnante Heinrico Romanorum imperatore augusto. Presentibus et approbantibus personis
quarum nomina subscripta leguntur. Herimannus maioris ecclesie et Sancti Mauricii prepositus. Heinricus
Sancti Ludgeri prepositus, qui et scolasticus. Walterus cellerarius. Bertramus cantor. Hezelinus et Euerar-
dus subcustodes. Hermannus abbas in Capenberg. Jordanis abbas in Varlar. . . . *) abbas in Lisberg. Otto
comes de Benethem. Ludolphus de Steinuord. Theodericus et Wicbaldus de Saltesberg. Bernerus de Elen.
Lutbertus de Beveren. Godefridus de Sconenbeke Bernardus Werenzo. Ilermannus de Monasterio. Heinricus
de Rectha. Heinricus et Johannes de Dulmana, et alii quam plures.
Das mit Pergamentstreifen auf die Charte festgeheftete Siegel bat die bei der Urkunde von 1195 beschriebene Gestalt
DXXXIV.
Aus dem Fürstl. Salm -Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Domna Vda venerabilis in Metelon abbatissa, non minus ecclesiastice religionis quam et mundane ingenui
tatis titulo spectabilis et decora, sue deuotionis probatissimo feruore a nobis impetrauit atque promeruit
ut preter communis debiti rationem, qua vniuersis ad nos pertinentibus ecclesiis ex iniuncto tenemur ofh-
cio, speciali quodam benignitatis affectu Metelonensem ecclesiam fouere, promouere, et quantum in nobis
est, in omni profectu et commodo procurare satagamus. Ipsius itaque non sua sed que Christi sunt que-
rentis dilectione inducti, vniuersam decimam omnis generis de noualibus que in parrochia illa quocumque
*) Für den Namen ist eine Lücke gelassen.
44193 — 1194. 233
modo excoluntur et fructuosa redduntur, siue in frugibus siue in fructibus, seu eciam in enutriendis api-
bus, utpote in hortis siluestribus, prenominate ecclesie de nostra gratia perpetuo possidendam, hilari libe-
ralitate concessimus, et ut successorum nostrorum clementia donationem nostram ratam habeat, et quod
a nobis minus est actum, manu pietatis suppleat, spe restitutionis centuple desideranter commendamus.
Vt igitur hec nostra quantulacunque oblatio diuinis aspectibus eo sit gratior, quo ex nostra prouidentia
fuerit facta stabilior, presens scriptum sigillo nostro roboratum, ad inuiolabilis instrumentum testimonii ius-
simus ordinari. Acta sunt hec anno uerbi incarnati M?.C9. XC^.III*. in diebus domni Celestini summi pon-
tificis, Heinrici gloriosi Romanorum Imperatoris, uidentibus et consentientibus, Hermanno preposito maiore.
Francone decano et uicedomino. Waltero de Hustede. Hermanno de Ludinchusen. Alberto balbo. et aliis
ecclesie nostre canonicis et ministerialibus. astantibus etiam de Metelen. Hartungo sacerdote. Hermanno
dapifero. Hermanno Marscalco. Bernardo et Thiderico de Hek. pluribusque probis uiris et honestis.
Ego Ludolfus Dei gratia Monasteriensis Episcopus, factum predecessoris mei Herimanni Episcopi, quod
in hac pagina continetur, approbaui, et sigilli mei auctoritate apposita corroboraui.
Ego Otto Dei gratia Monasteriensis Episcopus, factum predecessorum meorum Herimanni videlicet et
Ludolphi episcoporum, quod in hac pagina continetur, approbaui et Sigilli mei auctoritate apposita ap-
probaui. |
Von den drei Siegeln, welche der Urkunde angehangen haben, ist nur von einem, und zwar dem mittleren, wahrschein-
lich also des Bischofs Hermann, noch ein Bruchstück vorhanden.
DXXXV. |.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Hermannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus,
modernis et futuris in Domino salutem. Quia ea que in tempore geruntur cum tempore labuntur, expedit
ut litterarum perpetuitate memorie commendentur, et antiquitatis obliuio et iuniorum cauillatio tollantur.
Notum igitur esse uolumus presentibus et futuris, quod ministerialis noster Fridericus de Erlo, cum uxoris
sue consensu et beneplacito, decimam in Aldenthorpe sex domorum, quam de nobis et de nostra ecclesia
in benefitio tenuit, ecclesie sancti Egidii in Monasterio, per nos et per manus nostras, uiginti marcis inpi-
gnorauit, ita quod nos et nepos noster Hermannus maior prepositus, et eiusdem ecclesie sacerdotes Lut-
gerus et Ecbertus, iunctis manibus huius impignorationis pactum recepimus, hac lege et conditione, ut sin-
gulis annis tres solidi a summa prestite pecunie decrescerent. Acta sunt hec publice presentibus uiris ho-
nestis, Hermanno maiore preposito, Volmaro canonico, Herewico sancti Lutgeri decano, Geruasio sancti
Mauricii canonico, Laicis uero Godefrido de Coten et Willehelmo filio suo, Arnoldo de Honthorpe.
Das angehängte Siegel ist von der neuesten Form.
DXXXVI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Adolfus Dei gratia Coloniensis archiepiscopus, monasterio
Campi beate MARIE in perpetuum. AmeN. Quoniam omne quod secundum presens seculum agitur, lege
seculi non semper stare posse cognoscitur, et uersuta malicia uastare non desinit, quod simplex piorum
bonitas karitatis intuitu utiliter et recte disponit, idcirco morem optimum tradidit maiorum sagacitas, ut
uidelicet tam scripture monumento, quam testium idoneorum ueritate perpetuentur res iuste et rationabili-
,.ter ordinate. Proinde Christi fidelibus presentibus et futuris cunctis notum facimus, quod quatuor nobiles,
4; Widekindus de Sualenberch, Volquinus Patherburnensis ecclesie canonicus, Herimanuus et Heinricus ger-
mani fratres, cum adhuc heredes non haberent, et pro legitime etatis integritate liberi essent arbitrii, eccle-
Cod. dipl. hist. Westfal, 1I. 30
zo 1194.
siam in Stapellage et curtim ibidem sitam cum omnibus suis attinentiis, pari uoto et unanimi consensu pre-
dicto monasterio donauerunt. Sed et Widekindus de Rethen aduocatus, ipsius fundator cenobii, qui bomi
eiusdem libera tunc possessione utebatur, cum haberet in illo pignoris loco argenti marcas LX. et aun
marcam unam, omnia simul optulit monasterio cum illorum oblatione. Et hanc utrorumque donationem
omni Jure subnixam et ratam, lectione priuilegii quod domnus Herimannus Monasteriensis episcopus dedit,
cognouimus in loco Bracwide coram Thangberno comite stabilitam. Cuius rei testes sunt. Bernardus de
Lippia. Widekindus. Florinus de Ribelmunt. Gumpertus de Erthburch. Fridericus de Spenga. Amelungus
comes de Patherburna, et frater eius Crachto. Gerardus de Wilpinthorp. Datum est autem illud priuile-
gium anno dominice incarnationis M. C. LXXXV. Indictione Ill. Deinde processu temporis, cum homines uio-
lenti et raptores ubique locorum increscerent, Heinricus ex predictis fratribus unus audiens Widekindum
pie memorie fratrem natu maiorem defunctum, ductus penitudine boni quod fecerat de predio memorato,
cuncta que illic fratres prefati monasterii bona congregauerant rapuit, et possessionem ipsam, quam ante
nunquam habuerat sicut nec fratres eius, inuadens et usurpans, uiolenter diu retinuit. / At. ubi Dei omni-
potentis gratia in cathedre pontificialis culmine nos constituit, et nostre potestatis prouincias Westfaliam
scilicet et Angariam pro liberatione oppressorum intrare nos contigit, principes, nobiles, omnesque terre
populos pro iudicio et iusticia facienda conuocauimus. | In quorum omnium auribus dum sepedictus Hein-
ricus de plurimis ecclesiarum ceterorumque hominum ^iniuriis et rapinis, simulque a fratribus Campi beate
Marie instanter accusaretur, quoniam male sibi conscius in Judicium uenire non audebat, sciens tamen
quod manus nostras nequaquam posset euadere, intercessoribus impetratis, spe obtinende uenie, sine
omnis pacti interpositione, nostre dicionis sese dedidit benignitati. Cui protinus a fratrum querimoni,
subtili molitione iniquum querenti effugium et resistenti pertinacius, nunc minis et terroribus, nunc suasio-
nibus, multaque diu instantes industria, denique illum ad hoc induximus, ut coram omni frequentia liti-
gioso renuncians predio, in manus illud Florentii sepedicti monasteri abbatis, nobis ex sententia prec
pientibus, cunctisque fauorabiliter acclamantibus, pacis adiciens osculum, sollempniter resignaret. Statim
ergo iudiciario procedente ordine, pristinam ipsius predii proprietatem ac perpetuam possessionis quiete
stabilitatem regii banni auctoritate confirmantes Campo beate Marie perpetualiter assignauimus. — Addidimus
quoque pontificalis excellente priuilegium, ut contra omnes malignantes hec sanctio firmitatem optineat in
futurum, auctoritate Dei omnipotentis, apostolorum Petri et Pauli et nostra, terribiliter excommunicantes,
qui locum predictum siue Christi pauperes in eo deseruientes, tam in hoc predio, quam in omnibus bons
lam recte acquisitis aut in posterum acquirendis presumpserit inquietare, siue. quippiam illorum libertati
contrarium ordinare. Acta sunt hec in Patherburna, Nonas Julii anno dominice incarnationis Millesimo
centesimo LXXXXIIIIv. Indictione XIIa. presidente Romane sedi Celestino papa secundo. Regnante Heinrico
Romanorum imperatore augusto. Episcopatus nostri anno I. presentibus uiris nominatissimis, clericis et lai-
cis, quorum hec sunt nomina. Widekindus Corbeiensis abbas. Heinricus abbas Patherburnensis. Herimannus
prepositus Susatiensis. Symon comes de Tekeneburch. Arnoldus comes de Altena. Fridericus comes frater
eius. Albertus comes de Euerstene. Adolfus filius comitis Engelberti de Berge. Bernardus de Lippia et Ile
rimannus filius eius. Herimannus de Waldekke, unus ex Illler fratribus. Godescalcus de Perremunt. Iler-
mannus de Ruthenberch. Adolfus de Dassele. Herimannus Biercule. Herimannus Coloniensis aduocatus. Ileri-
mannus Susatiensis uillicus, et Herimannus filius eius. Tiemo de Sosatia. Brunsten Sconekint. Amelungus
comes de Patherburna. Tiemo de Ebelinchusen. Herimannus Boliko.
Das grosse elliptische Siegel des Erzbischofs (wie an der folg. Urk. beschrieben) ist mit dicken weissen, grünen und
rotben Fäden angehängt.
4194. | 235
DXXXVII.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Adolphus divina fauente clementia sancte Coloniensis ecclesie
archiepiscopus. Suadet ratio suscepti regiminis, ut ecclesiarum Dei prouideamus paci et utilitati. Idcirco
notum esse uolumus tam futuris quam presentibus, quod frater noster FRidericus Comes de Altena, advo-
catus eeclesie Capenbergensis, rogatus ab ipsa ecclesia, acquievit pro curti sua Lohusen centum et sexa-
ginta marcas accipere, et in die sancto Ascensionis Domini cum esset Capenberg, iam dictam curtim Lo-
husen cum mansis suis cunctisque iusticiis et appendiciis, super altare, Deo et beate Marie perpetue uir-
gini, sanctoque Johanni apostolo offerens donavit in vsus fratrum et perpetuam possessionem, astante ue-
nerabili abbate Herimanno cum uniuerso conuentu, presentibus et annuentibus ministerialibus suis. Aduo-
catiam tamen super eandem curtim sibimetipsi specialiter suoque legitimo heredi reseruauit, nemini um-
quam in beneficio concedendam. Dehinc cum essemus TRimonie, ipse adiuncta sibi manu nostra et fra-
tris nostri Comitis Arnoldi, predictam donationem in abbatis Herimanni et fratrum suorum presentia, in
conspectu nobilium terre et priorum Coloniensis ecclesie renouans confirmavit, postea per manum vxoris
sue domine Alueradis, et per manus filiorum suorum Adolphi et Friderici, eandem donationem stabiliuit.
Porro de supradictis C. et LX. marcis, quas ei fratres dederunt, aliud allodium heredibus suis comparauit.
Prefati autem fratres de Capenberg, ne uiderentur ingrati huic fratris nostri deuotioni, plenam ei et uxori
eius fraternitatem concesserunt. Proinde nos quoque ecclesiam Capenbergensem specialiter diligentes, sepe-
dictam donationem litterarum nostrarum testimonio et sigilli nostri impressione communivimus, statuentes
et sub districto anathematis vinculo, auctoritate Dei sanctorumque apostolorum Petri et Pauli ac nostra
inhibentes, ne quis eam temerarius cassare uel immutare presumat. Quod qui fecerit, nisi cito resipiscat,
omnipotentis Dei iram, et beate Marie virginis sanctique Johannis apostoli, ac totius curie celestis offensam
ac vindictam incurrat.
Testes huius rei sunt. Domnus Herimannus venerabilis Monasteriensis episcopus, et nepos eius Maior
prepositus Herimannus, et priores Coloniensis ecclesie. Godefridus sancti Gereonis prepositus. Theodericus
sanctorum apostolorum prepositus. Theodericus decanus sancte Marie in gradibus. Waltherus et Heriman-
nus canonici sancti Petri. Nobiles autem. Ludolphus de Steinvorde. Adolphus de Dassele. Herimannus de
Lippia. Heinricus de Arnesberg. Ministeriales Sancti Petri. Heinricus et Gerardus de Volmuntsteine. Ministe-
riales Comitis FRiderici. Ludolphus et Lubertus fratres de Bovne. Euerhardus et Lambertus fratres, Nycho-
laus de Stipele.
Acta sunt hec anno dominice Incarnationis M9. C9. Nonagesimo IIII?. Indictione XlIa. Anno ordinationis
nostre primo.
Das mit grünen Schnuren angehängte, grosse, elliptische, sauber gearbeitete, jedoch etwas flache Siegel, zeigt den Bi-
schof in seinem Ornat auf einem Stuhle sitzend, in der rechten Hand den Bischofsstab , in der linken ein geóffnetes
Buch haltend; mit der Umschrift: + Adolphus, Di. Gra. Sce. Coloniensis. Ecclesie Archiepc.
v
DXXXIII.
Aus einem Kopialbuche des Martini -Stifts im Besitz des Bibliothekars Mooyer za Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bernhardus Dei gratia Patherburnensis episcopus. Notum
esse cupimus uniuersitali presentium, et ad memoriam posterorum transferri, quod quidam ex ecclesie
nostre filiis Meingotus predium quod in uilla Milse habuit, ex permissione pie recordationis Euergisı epi-
scopi et collaudatione sui heredis et mundiburdi Conradi fratris sui, ecclesie sancti Martini in Minda ad
prebendam fratrum cum omni integritate donauit et tradidit. Procedente tempore dominus Bernhardus de
30 *
236 4194.
Lippia idem predium potestatiue et iniuste sibi usurpauit, spoliauitque predictam ecclesiam.. Sed tandem,
per Dei misericordiam, quod illicite abstulerat, restituit humiliter per manus duorum canonicorum sancti
Martini, Vulueri et Godefridi, qui a suo capitulo ad eum missi fuerant, nobis etiam et capitulo nostro lite-
ras misit, in quibus confessus, se bona sancti Martini que iniuste inuaserat restituisse. Preterea pre
sens in manu nostra eisdem bonis renunciauit, et ad plenissimam cautelam filium suum primogenitum He-
rimannum omni iuri quod ex possessione paterna uidebatur habere renunciare fecit, et promittere iussi
ne unquam aliquod grauamen ecclesie sancti Martini in bonis iliis uel illorum occasione per se uel pe
quemcunque alium inferret. Vt autem hec firma et inconuulsa perpetuis sint temporibus, hoc publicum
instrumentum fieri iussimus. Anno ab incarnatione Domini M*. C^. XCIIII?. Indictione XII. Presidente in sede
apostolica Celestino. Regnante Heinrico Imperatore. Anno pontificatus nostri VI*. Scripta sunt hec sub pre
sentia testium quorum nomina subscripta series declarat. Thyedericus de Herekenthorp. Herimannus prepe-
situs in noua ecclesia. Johannes. Gerhardus. Heinricus prepositus in Hamelen. Amelungus comes et ems
filius Heinricus. Conradus camerarius. Johannes dapifer. Johannes de Boken. Hildeboldus de Reilegenkerken.
Johannes de Aspe. Heinricus rufus. Regenbodo. Cono.
DXXXIX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Hermannus Monasteriensis ecclesie maior preposito
Quoniam iuxta euangelice ueritatis organum lucerna accensa non sub modio sed super candelabrum pou
debet, ut dilucido uerbo enarret fidelibus de domo Dei exemplum et exhortationem glorificandi eum qu
est inspirator omnium bonorum, dispositum habemus contractus ex piis causis proficiscentes et ad pre
fectum uirtutum conducentes publicis instrumentorum paginis inserere, quorum liquida cognitione quique
fideles quasi cortinarum concatinatione ad ampliorem profectum cultus diuini attrahantur, per que etam
gestorum memoria uiuaci recordatione presentetur, ne obliuionis elimatione radantur, et ne contra ea cap
tiosus et inuidus dentem emule reprehensionis exacuat. Nouerit igitur tam presentis quam future etatis
fidelium uniuersitas, quod quidam confrater noster maioris ecclesie, Henricus Tremoniensis, instantia deuoü
laboris sui et donatione pecunie sue satis copiose induxit quendam ministerialem nostrum | maioris prepos-
ture, Hermannum de Vlethe, cum non haberet uxorem neque filios sue conditionis, quod quandam dec-
mam in Mikelencbeke super domum Hermanni Meckinc uniuersalem presignauit in manus nostras, quam
ad peticionem iam dicti Henrici contulimus plena uoluntate et deuoto animo altari sancte MaRie et beate
Katerine sub turri australi in maiori ecclesia, et ut perpetua firmitate subnixa: maneret, dominus nostr
episcopus Hermannus eam donationem auctoritatis sue patrocinio muniuit. Acta sunt hec anno incarnate-
nis dominice Millesimo centesimo nonogesimo III. Indictione XII. Presidente Romane sedi Celestino tercie.
Regnante Romanorum imperatore Henrico. Vt autcm hec perpetua firmitate muniantur, imaginis nostre im-
pressione corroborauimus. Testes. Henricus de Burch. Bernhardus Werenzo. Conradus pincerna. Thitmarus
pincerna. Retgerus vitulus. Nizo. Johannes filius eius. et multi ministeriales utriusque dignitatis.
Das, der zurückgelassenen Spur nach, elliptische Siegel, war unten auf der Charte mit Pergamentstreifen festgebeflet,
ist aber zerstört.
Sn
DXL.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Engelbertus Dei gratia Lisbernensis dictus abbas Que:
nobis laudabiliter et digna memoria facta speramus, perpetuare litteris humana sollertia ad hoc repert5
prouidum duximus, nec alicuius in posterum id cassare temptet inprobitas. Notum sit itaque tam preset
tibus quam futuris Christi fidelibus, quod petitione domini Heinrici abbatis ecclesie sancti Pauli in Pather-
4194. 931
bürne, Heinricum uillicum curtis eius in Wanbeke, nobis attinentem, a nostro jure et potestate emancipa-
tum, liberum abbati sugque ecclesie consignauerimus. Sed quia nostris modo temporibus multa est malitia
et peruersitas hominum, que prouide et recte aguntur uersuta caliditate inuertentium, predicto Heinrico
agente hominem quendam libere conditionis, Theodericum nomine, filium Herimanni de Bokenevorde loco
ipsius recepimus. Quod assensu et uoluntate aduocati nostri Herimanni et patris eius Bernardi factum, nos
quoque huius pagine scripto et sigilli nostri inpressione stabilire curauimus, fideiussoribus et testibus ab
ipso Herimanno tam pro se presente quam pro patre absente datis, ne quis suorum predictum uillicum
de cetero inquietare presumat, subnotatis. Fideiussores. Anselmus dictus aduocatus. Herimannus Boleke.
Herimannus Ruffus. Ysfridus. Almarus de Horste. Albero Ruffus. Johannes. Conradus. Lutfridus. Fratres de
Brunwardinchusen. Theodericus Gograuius. Heinricus Scatheloch. Albero de Vernethe. Albertus de Hcreuel-
de et Arnoldus frater eius. Testes. Wezelinus prior. Ricbodo. Heinricus. Godefridus forensis Judex, et
pene omnes maiores ciues noue ciuitatis. Actum in ipsa ciuitate in epiphania Domini. Anno domini
Mo. Co. XCo.1IIIo, Indictione Xlla. Regnante Heinrico Romanorum imperatore. Anno regni eius liIIo.
Das angehüngte Siegel, einen sitzenden Geistlichen mit unbedecktem Haupte, einem Bischofsstabe in der rechten und
einem geschlossenen Buche in der linken Hand, vorstellend, ist sehr beschadigt.
DXLI.
Aus dem Fürstlich-Lippischen Archive zu Detmold.
Circumstantia rerum temporalium mentis acumen dilabitur. Sed litterarum inscriptionibus rerum gesta-
rum series confirmatur. Inclarescat tam futuris quam presentibus, quod cum ego Bernardus de Lippia,
imperatoria maiestate fauente, in bonis proprietate michi cedentibus, ciuitatem nouellam - plantarem, sua-
sione amicorum meorum accedénte, beato Petro in Colonia proprietatem eo tenore assignaui, ut ego et
posteri mei beneficio gaudentes quieta possessione perfruamur. Cum igitur hec nouella plantacio et yn-
colis et municionibus adhuc esset infirma, ego de consilio amicorum meorum incolis liberum contuli arbi-
trium, ut iura miciora et meliora de quacumque uellent eligerent, tandem habito inter se consilio iura
Süsaciensium sub ea forma eligere decreuerunt, vt si qua ex eis displicerent, illa abicerent et aliis sibi
ydoneis gauderent, que etiam in ordine communi consensu conscribi decreuimus. Primum est quod omnis
ianguinis effusio facta sine acumine armorum non michi uel alicui heredi meo, sed consulibus cedat iudi-
:are, eo tenore ut muniendo loco exinde omnis prouentus emergens cedat. Secundum, si aliquis in pi-
trando uel braxando uel aliis scil. statera iniusta ucl mensuris excesserit, consules super hoc discuciant
st iudicent. Tercium est quod ciuis conciuem extra ciuitatem in causam, nisi per sententiam accesserit,
rahere non debet, nec etiam arma ante sententiam latam debet ciuis in conciuem proclamare. Quartum
»st, Si ciuis conciuem occiderit, et si deprehensus fuerit, secundum quod iustum est iudicatur, Sed si do-
snum uel res alias habuerit, non iudicantur, sed cedunt suis heredibus. Quintum est quod foro annuali,
Buobus diebus ante et post, iudicii rigore nullus hominum astringitur, nisi in recenti aliquid emergat uel
g uis exterminatus deprehendatur. Eodem modo tres dies in ebdomada, scilicet dominicus dies, feria se-
-minda et feria Va. libere sunt concesse. Sextum est, Si alicui ciuium quicquid furatum fuerit et postremo
rauentum infra ciuitatem, iudici nulla pars in eo cedit. Septimum est, Quicunque infra ciuitatem sine con-
radictione uel obiectione anno et die moratus fuerit, et postea quis eum arguendo pulsauerit, de obiectis
> potest expurgare saluo iure. Octauum est, quod meum nec alicuius mei heredis est, sine communi c.
2nsensu prepositum instituere, nec etiam consules nec iudices sine consensu ciuium meum uel heredum
«Orum sit statuere. Nonum est, quod ego in aquilonari parte ciuitatis de bonis meis tam ligna quam
Aschua ciuibus concessi, ita ut tempore oportuno inde communiter utantur. Decimum, Si ciuis conciuem
Xificando uel sepiendo conturbauerit, iudices in parte illa ciuitatis constituti super hoc discutiant, Sed si
A's ipsorum superauerit, consulibus referatur, et ipsi iudicabunt. Vndecimum est, Quicunque conciuium
398 4194 — 1195.
moriatur et infra ciuitatem carens iusto herede, omnem Substantiam eius, siue multa siue modica sit, co.
sules integraliter conseruabunt, Quam si infra annum et diem legitimus nullus secundum iuris racionem
exquisierit, michi et posteris meis assignabitur. Duodecimum est, Quicunque ciuium cum filia sua ul
sorore, uel cum alia tercio gradu consanguinitatis sibi iuncta, uirum fornicantem deprehendat, ips em
honorifice desponset, qui si legitime contrahere cum ipsa omnimodis noluerit uel contempserit, pro eo qui -
infamem eam reddidit et ad nubendum ingratam fecit, ei decem marcas amministrabit. Tercium decimen
est, quod omnibus tam aduenis quam habitatoribus thelonei libertas est concessa. Quartum decimum es
Quod si conciuis iudici quatuor solidos uadiauerit, Iles ei denarios dabit, sex uero si testibus fuerit cw
uictus, si quid ultra presumptum fuerit, juri ciuitatis obsistit. XVw. est, ut nullus ciuium a me uel ab a
quo uicem meam gerente extra ciuitatem causetur, nec aliqua incommoditate turbetur. Sextum decimm
est, ne a me uel posteris meis absque consensu consulum et ciuium, ciuitati iudex instituatur, nec ib
iudicio quod aduocatie placitum dicitur aggrauetur. Scriptum hoc sigillo Herimanni filii mei common,
cui et mea omnia resignaui, eo tempore cum ab uxore mea Helewige licentia accepta, Liuonie partes Deo
militaturus intraui.
Von dem Siegel; welches mit Pergamentstreifen an die Charte angehängt ist, hat sich nur ein unkenntliches Bruchitsd
erbalten,
DXLII.
H. Dei gratia Romanorum Imperator semper Augustus et Rex Sicilie. Fidelibus suis, Episcopo, Clero
Ministerialibus et vniuersis hominibus in episcopatu Mindensi constitutis, gratiam suam et omne bonu.
Vniuersitati uestre notum fieri uolumus, quod dilectus capellanus noster, magister Wills. Mindensis scolz-
sucus, in presentia nostra constitutus proposuit nobis, quod quidam ministeriales ecclesie uestre, qui sunl
officiati siue uillici episcopi, tenentur ipsi magistro Will'o. ex antiquo iure et consuetudine, ratione benefici
scolastici, de qualibet curti episcopali dimidium diei seruicium annuatim persoluere. Illi uero asserunt, d
qualibet curti ex iure tantum nouem solidos Mindensis moncte annuatim sibi debere. Super quo cumse
tentiam qucreremus, sententiatum est coram nobis, quod quilibet homo, siue esset nobilis siue ministerz-
lis, qui officium principis siue uillicationem tenere uellet uel possidere, quicquid in ipso officio siue ud
catione sibi iuris addiceret, iure officiati uel uillici illud teneretur probare. Secundo quesitum est, qu
iure deberet probare, et sententiaium est, diuino iudicio. Tercio quesitum est, quo diuino iudicio, &
data est sententia, quod si iure suo uoluerit inniti, ferro candenti ius suum debet probare. Senteniz
igitur predictas Imperiali auctoritate confirmantes, mandamus tibi episcopo, similiter clero et ministerak
bus firmiter precipientes, quatinus eosdem officiatos seu uillicos auctoritate nostra compellatis, ut debü
diei seruicia sicut ex antiquo iure et consuetudine tenentur, et sicut primo fuit institutum, omni occasow
et dilatione remota, prefato magistro Will'o. persoluant, uel iure predicto se eximant. Alioquin eos tam
quam iusticie uiolatores et mandat nostri transgressores habeatis. Acta sunt hec apud Hagenowe, prese
tibus testibus, quorum hec sunt nomina. Conradus Moguntinus archiepiscopus. Conradus Imperialis aule car
cellarius. Albertus prothonotarius. Conradus maior prepositus Moguntinus. Comes Albertus de Werningerotbe.
Comes Sibertus de Frankenburch. Walterus de Arnesteine. Arnoldus de Hornburch. Conradus dapifer de
Rodenburch. et alii quam plures. Anno dominice incarnationis M9. C9. XC. Vo. VII. Kal. Septembr.
Das Siegel, welches mit Pergamentstreifen angehängt war, ist verloren gegangen.
DXLIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus
Quia uarüs periculis causarumque tumultibus pastoralis cura nos implicat, spiritales quosque ac religo?
910 1194.
DXLV.
Aus dem ältesten Corvey’schen Kopialbuche.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia Corbeiensis abbas. Nouerit tm
presentium quam futurorum sollertia, quod frater Adelbertus, domus infirmorum prouisor, pie deuotiom
affectu sorores ipsius Hacekam et Gerirudem conuenit, quod cum omnium heredum suorum conniuenü
feminam quandam proprietatis sue nomine Adikam cum filiabus suis Reinmoth, Hiliana, Regenwisa, Men-
garde, Athelheide, in presentia nostra, super altare beati Egidii, quod est in capella infirmorum, obtu
runt, eo uidelicet pacto, ut eadem Adika et uniuersa posteritas ipsius, siue uir siue mulier, cum propne
rei curam habuerint, duos denarios uel tantundem cere super altare sancti Egidii singulis annis in few |
beati Gregorii persoluant, et dum aliquis ex ipsis uita decesserit, optimum caput uel optima uestis ad a -
tare beati Egidii deferatur. Et ut hec donatio firma et inconuulsa permaneat, presentem paginam co
scribi et testibus subter annotatis, sigillo nostro communiri precepimus. Testes autem qui presentes fue
runt hii sunt. Frithericus prior. Conradus maior prepositus. Reinherus kamerarius. Johannes capellam
Liudolfus dapifer. ltem Liudolfus dapifer. Arnoldus pincerna. Wastmodus marscalcus. Helmwigus et Rei-
herus de Porta. Karolus de Nienkerken. Gerbertus de Lutmarsen. Heinricus frater eius. Adelbertus Rimpo.
Johannes de Berinchusen. et alii quam plures. Acta sunt hec anno incarnationis Domini M9 C9XCVY*. Indi
ctione XIII. anno prelationis nostre VI?.
DXLVI.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Schaken.
Widikindus Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas, cunctis successoribus suis in perpetuum. Cum e
debito commissi nobis regiminis ecclesiarum semper teneamur incrementis prospicere, Notum esse volumes
cunctis successoribus nostris, quod dum nouellam apud Godelouessen in Christo locassemus familiam, nc
raritatem prediorum loci illius considerantes, duo talenta in eadem villa ad cameram fratrum Corbeie
sium pertinentia et ad indumenta abbatis deputata, predicto cenobio, ut Deo inibi seruientes eo amplio |
possent habere subsidia, contulimus. Que nimirum collatio, ut tanto esset firmior, prepositus loci ille
duo talenta in Helmenscethe ab Heinrico de Suiste et heredibus fratris sui Cononis, que ab ecclesia Cor-
beiensi in beneficio tenuerunt, redemit, et ipsi ea nobis resignaucrunt, que nos in recompensationem pre
dictorum talentorum camerario fratrum assignauimus. Quod nimirum ne in dubie contentionis scrupulum
possit relabi, presentis pagine tenorem iussimus conscribi et testibus in quorum presentia hec acta sul
subter annotatis, sigilli nostri impressione eam iussimus communiri. Sunt autem hii. Conradus maior pre
positus. Frithericus prior. Reinherus camerarius. Olricus hospitalarius. Ropertus camerarius. Johannes cap-
pellanus. Ministeriales. Wastmodus marscalcus. Erenbertus camerarius. Ludolfus uterque dapifer. Helmwics
Reinherus et Arnoldus fratres de porta. Thidericus rufus. Hereboldus de Rinbike. Johannes de Berinchusen
Albertus Rinpo. Heithenricus de Widinchusun. Fredericus de Groninga, et alii quam plures. Acta sunt hec
anno incarnationis Domini M? C9 XC^V9, Indictione Villa.
DXLVII.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || INGELBERTVS Dei gratia Lisbernnensis dictus abbas. Opere
precium esse arbitrati sumus, litterarum monimentis mandare, ac perinde tam presentium quam futurorum
intimare et commendare memorie, qualiter acta uel terminata sit causa que inter Hecelinum et fratrem
cius Folemarum agebatur, de agris prope Cleike sitis, ad tria Jurnalia, quos jure hereditario possederanl
B&T di Bee 06 0o qx o2. 1
ORA
4195. 941
ut si deinceps aliqua forte hinc orta fuerit controuersia, harum indicio litterarum ordo rei geste ad mo-
moriam reducatur. Longa igitur de hac re habita disceptatione, etiam nobis presentibus, tandem eo usque
perducta res est, mediantibus amicis eorum, quatenus acceptis Folemaro a fratre suo IIH. solidis, et filiis
auunculi sui, uidelicet Hereberto et Thitmaro de Heden I. sol, spoponderunt nil se Juris ab his honeste
determinatis de cetero habituros. Vnde ne quis in posterum id temere aut iniuste infringere temptauerit,
scripto ac sigilli nostri inpressione curauimus stabilire. Testibus idoneis subnotatis. Testes. Fratres nostri.
Richardus cellerarius. Gerhardus. Johannes. et Frater Herebertus. Laici. Helmwardus de Walthorpe. Wil-
marus de Lembeke. Herebertus et Thitmarus frater eius de Heden, et alii quamplures. Actum anno do-
minice incarnationis M9. C9. XC». V9. Indictione XIII». Regnante Heinrico Romanorum imperatore. Anno regni
eius V", Actum Lisberne.
Das Siegel, wie an der vorigen Urkunde desselben Abtes, ist ebenfalls sehr beschädigt.
DXLVII.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
Celestinus episcopus seruus seruorum Dei, Dilectis filis Herimanno abbati ecclesie sancte Marie et
sancti Johannis apostoli in Capenberg, eiusque fratribus tam presentibus quam futuris regularem uitam
professis, IN PERPETUUM. || Religiosam uitam eligentibus, apostolicum conuenit adesse presidium, ne forte
cuiuslibet temeritatis incursus, aut eos a proposito reuocet, aut robur, quod absit, sacre religionis infrin-
gat. Ea propter, dilecti in Domino fili, uestris iustis postulationibus clementer annuimus, et prefatam
ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis apostoli, in qua diuino mancipati estis obsequio, ad exemplar
felicis recordationis EUGENII p.p. predecessoris nostri, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus,
et presentis scripti priuilegio communimus. In primis siquidem statuentes, ut ordo cauonicus, qui secun-
.dum Deum et beati Augustini regulam atque institutionem Premonstratensium fratrum in eadem ecclesia
institutus esse dinoscitur, perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Preterea quascumque pos-
sessiones, quecumque bona eadem ecclesia Impresentiarum iuste et canonice possidet, aut in futurum con-
cessione Pontificum, largitione Regum uel principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis prestante
.Domino poterit adipisci, firma uobis uestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus hec pro-
priis duximus exprimenda uocabulis. Locum ipsum in quo prefata ecclesia sita est, cum omnibus perti-
mentiis suis. Ecclesiam in Alen, et Ecclesiam in Werne, quas uel bone memorie Wernerus Monasteriensis
episcopus cum decaniis et parrochis 'earum ecclesie uestre contulit, uel eiusdem episcopi successores uo-
bis postea confirmarunt. Ecclesiam in Burk, quam uenerabilis frater noster Herimannus Monasteriensis opi-
Scopus ecclesie uestre prouida deliberatione concessit. Curtim in Lohusen, quam Fridericus Comes de
Altena uobis tradidit titulo uenditionis, et agros eidem Curti adiacentes, quos uobis nobiles de Erperode
uendiderunt. Sane laborum uestrorum, quos propris manibus aut sumptibus colitis, siue de ortis et uir-
gulti et piscationibus uestris, uel de nutrimentis animalium uestrorum, nullus a uobis decimas exigere uel
extorquere presumat. Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum deuotioni et ex-
a"eme uoluntati, qui se illic sepeliri deliberauerint, nisi forte excommunicati uel interdicti sint, nullus obsi-
seat. Salua tamen iusticia illarum ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur. Decimas prete-
ea et possessiones ad ius ecclesiarum uestrarum spectantes, que a laicis detinentur, redimendi et legi-,
Axme liberandi de manibus eorum, et ad ecclesias ad quas pertinent reuocandi, libera sit uobis de aucto-
-Atate nostra facultas. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat, prefatam ecclesiam temere per-
xarbare, aut eius possessiones auferre uel ablatas retinere, minuere, seu quib*slibet uexationibus fatigare,
sed omnia integra conseruentur, eorum, pro quorum gubernatione ac substentatione concessa sunt, usibus
>manimodis profutura, Salua sedis apostolice auctoritate, et diocesani episcopi canonica iusticia. Si qua
Cod. dipl. bist, Westfal. II. 31
942 1196.
igitur in futurum ecclesiastica secularisue persona, hanc nostre constitutionis paginam sciens, contra em
temere uenire temptauerit, secundo tercioue commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxeri,
potestatis honorisue sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate coge-
scat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini redemptoris nostri Jhesu Christi aliena fiat, #-
que in extremo examine districte ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus sit ptt
Domini nostri Jhesu Christi, Quatinus et hic fructum bone actionis percipiant, et apud districtum iudicem
premia eterne pacis inueniant. AMEN. Amen. AMEN.
(Spruchkreis mit der Innschrift:
Perfice gressus meos in semitis tuis, +.)
Ego Celestinus catholice eccle. eps. ss. (Bene valete)
T Ego Octauianus Hostiensis et Velletrensis eps. ss.
T Ego Petrus Portuensis et Sce. Rufine Eps. ss.
T Ego Petrus tt. Sce. Cecilie pbr. Card. SS. j Ego Gratianus sanctorum Cosme et Damiani dix
| card. SS.
T Ego Jord. Sce. Puden. tt. pastor et pbr. Card. SS.
T Ego Johannes tt. Sci. Clementis Card. Viterbiensis
et Tusculanus Eps. sst. |
T Ego Guido pbr. card. sce. Marie trans Tiberim tt.
Calixti SS.
+ Ego Hug. pbr. Card. sancti Martini tt. egiptii SS.
T Ego Johannes tt. Sci. Stephani in celio monte pbr.
Card. SS.
+ Ego Cinth. tt. sci. Laurentii in lucina pbr. Card. SS.
i Ego Soffredus tt. sce. Praxedis pbr. Card. SS.
] Ego Gerardus sancti Adriani diaconus Card. SS.
T Ego Gregorius sce. Marie in porticu diac. Card. ss
T Ego Gregorius sce. Marie magiuro diac. Card. ss
j1 Ego Gregorius sci Georgii ad velum aurem
Card. sss.
T1 Ego Lotarius sanctorum Sergii et Bachi di.
Card. sss. |
+ Ego Nycolaus sce. Marie Incosmid yn diac. Card ss.
T Ego Bobo sci Theodori diac. Card. sss.
1 Ego Bernardus sci. Petri ad vincula Pbr. Card. tt.
Eudoxie ss.
Datum Laterani, per manum Cencii sancte Lucie in Orthea diaconi Cardinalis, dni. pp. Camenri
Non. Martii, Indictione XV., Incarnationis dominice anno M? C^XC? VI». Pontificatus uero domni CELESIN
pp. III. anno Sexto.
Das gewöhnliche Bleisiegel ist mit roth- und gelb -seidenen Fäden angehängt.
DXLIX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie secundw
episcopus.
Ex dignitate pastorali, cuius curam prouidendam in commisso accepimus, ecclesiarum nostrarum pre-
fectibus ac ad ipsarum ius reformandum, quantum possumus animo uigili intendere debemus. Nouene
itaque tam presentes quam posteri, quod nostre ammonitionis informatione, ac discretorum uirorum
instinctu, dominus Herimannus de Lippia, ne locationes bonorum, agrorum, mansorum siue hominum Vre-
kenhorst attinentium, ubi aduocatus est, iuri ac utilitati sue usurpet, fide data nobis conpromisit. Item
de commutationibus, que wesle dicuntur, undecumque prouenientibus, solidum monete Monasterienss
quod uulgo dicitur Vogehtschillink, recipiat, fideliter in manum nostram promisit Abbatissa siquidem
in Vrekenhorst Gerthrudis, ne pensiones de cultoribus, de litonibus eidem congregationi pertinentibus, ultra
institutum, immo secundum scripti continentiam et antiquam iusticiam faciat, ueraciter promittendo cond-
xit. Huiusmodi itaque conpositionis modum in presentia comitis Symonis de Thekeneburc, Ludolfi de Stet
1196. 943
uordia, et quam plurium, ipso Herimanno de Lippia presente ac consentiente, sub banno auctoritate do-
mini pape ac nostra stabiliuimus. Igitur ut huius dispositionis forma rata ac inuiolabilis permaneat, pre-
" sentem paginam conscribi et inpressione nostre bulle insigniri decreuimus. Acta sunt hec anno dominice
incarnationis Millesimo. centesimo. nonagesimo. sexto. Indictione tercia decima. Celestino papa Romane sedi
: presidente. Heinrico Romanorum imperatore sexto imperante. Attestantibus ac presentibus uiris discretis ac
li
honorabilibus tam clericis quam laicis, quorum nomina sunt hec. Herimannus maioris ecclesie prepositus.
“ Franko decanus. Phylippus ecclesie sancti Pauli prepositus. Heinricus sancti Liudgeri prepositus. Winema-
rus. Werno. Waltherus. Heinricus de Bürk. Heinricus de Tremonia. Heinricus Lemmiken. Thidericus celle-
rarius. canonici. Rüdolfus. Arnoldus. Albertus. canonici in Vrekenhorst. Frethericus in Claraholthe prepositus.
" Comes Symon de Thekeneburc. Ludolfus de Stenuordia. Willehelmus de Horstmaria. Thidericus Terninc.
Herimannus de Munestere. Bernhardus Werenze. Rutgerus de Billerbeke. Heinricus Norendin. Ludbertus et
frater suus Albero. Bernhardus de Pikenbroke. Johannes de Beueren.
Das mit gelben seidenen Schnuren angehängte Siegel hat die bei 1175 beschriebene Form, ist aber schlecht erhalten.
DL.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
. Ad uiam mandatorum Domini dilatati cordis feruore currendam licet fragilitatis nostre nos tardet inper
fectio, tamen aliquanta uel inchoatiue karitatis scintilla tepefacta eius quod in sanctos fit ministerii et be-
neficentie coadjutores et participes esse curauimus, firmissime sperantes eum qui uidue minuta in oculis
suis gratificauit, nostre quoque deuotionis oblatiunculas non despecturum. Huius spei gratia ad noticiam
fidelium tam presentium quam futurorum transmittimus, quod quidam bone fidei homo, cui nomen Alber-
tus, a Symone comite de Tekeneburch, cuius jussu fuerat exoculatus, in illius tormenti solacium, deci-
'" mam quandam que in summam redacta talentum dicitur, in beneficio habuit, quod quia pro corporei lu-
* minis qualicunque compensatione accepit, ad eterni luminis mercationem disponi desiderauit. Quod factum
est ita. Dictus enim comes salubriter compunctus, eandem decimam nobis integre resignauit, et per no-
stram clementiam, sine qua fieri non potuit, prefati uiri uoto satisfieri postulauit. Nos ergo suspicientes
ad eum qui in ueste pauperi pro se data beato datori oculariter uideri uoluit, prefatam decimam ecclesie
Dei et beati Martyni in Nutlon perpetua possessione fruendam libere attribuimus, eo uidelicet pacto, ut
Deo inde famulatus existeret, et ad hospitale pauperum et peregrinorum inibi construendum et utiliter
gubernandum, usus necessarius peruenire. Hec itaque donatio feruenti deuotione ordinata, ne in poste-
rum aliqua synistra dispositione possit immutari, uel in alios quam statutum est usus transferri, auctoritate
Dei et beati Petri apostoli ac nostra districte prohibemus, excommunicantes et a consorcio electorum
sequestrantes omnem moderni uel futuri temporis hominem, qui contra id aliquatenus uenire presumpserit,
in cuius testimonium hec pagyna conscripta et nostro sygillo roborata consistit. Datur autem decima illa
de una domo in parrochia Thetten, que Wachelo dicitur, et est de predio comitis de Bynethem, et in
parrochia de Sorbeke de quinque domibus in Sinago, quarum due pertinent ad curtim Alethorpe, tercia
de predio Spurne, quarta Theoderici qui cognominatur Burste, quinta Bernhardi Werenzo. Sub eiusdem
banni tutela comprehendimus duos solidos in Roklo, quos Heinricus de Dulmania Deo et beato Martyno
in Nutlon spe mercedis obtulit, nec non et quatuor solidos in Hanewich, quos supra dictus Albertus de
suo patrimonio ad eandem ecclesiam spiritu deuotionis offerendo adiecit, et in jurisdictione prefati Hein-
rici, in loco qui dicitur Asendere, legitima ordinatione confirmauit. Acta sunt hec anno dominice incarna-
tionis M? C^ XC? VI?. Indictione VIII». in diebus Celestini PP. et Heinrici imperatoris romani. Presentibus et
collaudantibus honorabilibus quorum nomina hec sunt. Herimannus prepositus maioris ecclesie. Heinricus
de Burch. Herimannus de Ludinchusen. Theodericus cellerarius. Lyudolfus de Steinuorde. Wilhelmus de
* 34*
21990.
he. Theodericus de Salthesberche. Maganus de Nitherlon. Herimannus Buddo. Herimannus de Yeti.
steriales. Gozwinus aduocatus. Frater eius Godescalcus. Godefridus de Sconenbeke. Fridericus fig
. Liberi. Lambertus. Hezelinus. Rathardus.
Von zwei angehängt gewesenen, aber verloren gegangenen Siegeln sind noch die Pergamentstreifen vorhanden.
DLI.
Hermannus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Nouerit uniuersitas fidelium tam futurorum quam pr
ium, quod Lutbertus de Beueren cum filis suis Lutberto et Alberone, decimam duorum solidorm,
m a nobis in feodo tenebat de domo uidelicet Gerwini in Oienchusen, ipsi Geruuino iure feodali per-
10 possidendam concessit, Geruuinus uero ne in posterum, sicut quibusdam rusticis persepe acid
ar feodo suo sibi uel successoribus suis questio moueri posset, erga dominum feodi se tali pacto obi-
it, ut si eum decedere contingat, heres ipsius siue successor pro eo quod Herewede dicitur, domm
li in tribus solidis seruire teneatur. Preterea si filius eius uxorem ducat uel filia nuptui tradatur, sm
' in tribus solidis teneatur seruire. De cetero si dominum feodi in expeditione proficisci conünga
s Geruuini XIII. diebus infra Westfaliam in runcino suo obsequium ei debitum exhibeat. Hoc siquidem
non solum ipse Geruuinus, sed omnes successores eius, qui iusto titulo domum illam incoluerint, zz
unt, et ad idem pactum siue obsequium tenebuntur. Ne autem id aliquis de posteris retractare u
, presentem paginam conscribi fecimus et sigillo nostro confirmari. Actum anno domini MP.CO.LXXIIMF
ctione XIII. Testes huius rei sunt. Nithungus sacerdos. Frater Rotgerus de Lesberne. Laici etam qs
m Lutberto hominio fuerunt astricti. Isfridus.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen.
DLII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Bernhardus Dei gratia Patherburnensis ecclesie eps
, ecclesie apostolorum Petri et Andree in Patherburnen in perpetuum AmeN. Ne presentis etatis ep
consumat obliuio litterarum adiuuantur testimonio, vt dum natis nascituri succedunt, quod rehümt
orum non didicerant, litteris saltem significantibus intelligant. Notum igitur esse uolumus tam prex
n etati quam futurorum fidelium posteritati, quod quedam ecclesie nostre ministerialis Osterlindis nes
predium quoddam in uilla qáe dicitur Thornethe situm, quod de manu. nostra in feodo tenuerat, à
ii cuiuslibet impeticione expeditum, cum filiorum suorum 'omniumque consensu heredum in manum *
m resignauit, et ecclesie beatorum apostolorum Petri et Andree conferri deuote postulauit. Nos its
siderantes quod ex iniuncto !) nobis amministrationis officio ecclesiarum deberemus profectui intewder.
dictum predium ecclesie beatorum apostolorum Petri et Andree, ob anime nostre et successorum w-
rum remedium et consolationem ibidem Deo seruiencium, qui pro conparatione eiusdem predii quatue
im marcas erogauerunt, per sentenciam ministerialium, clero quoque approbante, contulimus, et nost
ioritatis banno, nullo reclamante, confirmauimus. Ne igitur hec nostra donatio, tam celebriter qua
briter ordinata, ex celeri et occulto lapsu temporum, obliuionis forte sentiret dispendium, scripto ese
mendare et perpetuare, sigilli nostri impressione simulque testium subscriptione roborare decreums
ıina testium qui huic actioni intererant ?) hec sunt. Godescaleus maior prepositus. Volbertus decams
) Eine zweite, sonst in allem, selbst in der Orthographie, glcichformige Ausfertigung, hat hier fehlerhaft: exziuncto.
) aderant.
4196. 2,5
Meinricus. Conradus. Thyedoricus. Thyedoricus. Johannes. Heinricus. Albertus. Johannes. Heinricus. Bern-
hardus. Heinricus. Cesarius. Rodolfus. Thyetmarus. Luderus. Helmwicus. Volbertus. Acta sunt hec anno ab
incarnatione Domini MP. C9. XC*. VI^. Indictione XIllla. presidente summo pontifice Celestino. Heinrico impe-
ratore regnante. Anno pontificatus nostri octavo.
Das angehängt gewesene Siegel ist verloren gegangen.
DLIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Thetmarus Dei gratia Mindensis episcopus. Quoniam de-
cursu temporum sepe fit obliuio actuum preteritorum, pro unitate ecclesie roboranda quedam que discrete
ordinantur, per monimenta scripturarum posteritati expedit commendari. Nouerit ergo pietas Christi fide-
lium tam futurorum quam presentium, qualiter Heinricus de Landesberg canonicus ecclesie nostre, et fra-
ter suus Euerhardus laicus, nobiles, beatum Petrum et sanctum Gorgonium sibi patronos conciliantes, quic-
quid hereditatis habuerunt in episcopatu Mindensi cum omni utilitate que uel scribi uel nominari potest,
ecclesie nostre delegauerunt. Deinde uero patrueles ipsorum, Otto custos ecclesie nostre cum Annone
fratre suo laico nobili quicquid et ipsi in episcopatu nostro hereditatis habuerunt, consensu patruelium pre-
dictorum H. et E. cum omni utilitate contulerunt. Nos autem consilio familiarium nostrorum eadem predia
cum alis prediis que ante a nobis in feodo habuerunt predictis tam clericis quam laicis concessimus, hac
etiam addita condicione, ut singulis in festo beati Martini annis sex talenta eis daremus, donec beneficio
uacante, unde ipsam summam perciperent, infeodarentur !), si uero unus aut plures decederent, quicun-
que ex hiis quattuor esset residuus eadem bona in feodo haberet, heredibus autem deficientibus ecclesia
omnia libere possideret. Et ut hec donatio et nostra ordinatio rata et inconuulsa permaneat, presentem
paginam sigilli nostri impressione munitam conscribi fecimus, testibus idoneis annotatis ?, quorum hec sunt
nomina. Wernherus maior prepositus. Lefhardus diaconus et decanus. Reinhardus presbiter. Conradus dia-
conus. Hermannus presbiter. Liudoldus diaconus. Hildeboldus diaconus. Lefhardus subdiaconus. Reinboldus
presbiter. Heinricus subdiaconus. Widekindus subdiaconus. Ramuuardus presbiter. Godefrithus presbiter.
Thidericus subdiaconus. Thidericus decanus sancti Martini. Godefrithus presbiter. Nobiles ecclesie. Widekin-
dus aduocatus. Hermannus de Arnheym. Reinbertus de Slon et frater eius Liudingerus. Volcuuinus de Re-
dese. Thidericus de Se. Thethardus uuihgrauius. Liudolfus dapifer. Arnoldus camerarius. Heinricus pin-
cerna et frater suus Liudolfus. Volcmarus de flersc. llartbertus. Ernestus. Heinricus. Conradus de Liutbike.
Thethardus. Wulframmus. Engelbertus et Albertus fratres. Meinhardus de Stromberge. Heinricus de Bocsile
et alii quamplures. Acta sunt hec anno incarnationis domini MP. CP. LXXXX? VI.
Das Siegel ist verloren gegangen.
DLIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia Corbeiensis abbas. || Notum esse uo-
lumus tam presentis quam futuri eui fidelibus, quod nos petitione ancillarum Dei in Capella, decimam
quandam VIIII. mansorum in Asleburne, quos a quodam Phylippo et suis heredibus comparauerunt, eidem
J)) In einer zweiten, übrigens kürzer gefassten Ausfertigung dieser Urkunde, ist hier eingeschaltet: et si quis successorum
nostrorum hec prelibata infringeret, potestatem haberent sua resumendi.
7) Anstatt: presentem. — annotatis, heisst es in der zweiten Ausfertigung: banni nostri obligatione firmauimus, scriptis insi-
gniuimus , sigilli nostri impr. muniuimus, idon. testes adnotauiınus.
BEN - mw wv
Monasterio eo pacto concessimus, ut annuatim in festo beati Jacobi duos solidos. grauis monete nobis &
nostris successoribus persoluant. Si uero tempore statuto pactum non persoluunt, decimam in agrs libe
ram habeamus colligendi potestatem. Et ut nostre donationis auctoritas rata in posterum permaneat, pre
sentem paginam conscribi et sigillo nostro muniri fecimus. Testes hii sunt. Frithericus prior. Conradw
prepositus. Reinherus camerarius. Johannes capellanus. et totus conuentus. Wastmodus marscalcus. Luidd-
fus dapifer. Arnoldus pincerna. Thidericus comes de Horehusen. Erembertus camerarius. Thidericus Scof.
Karolus de Erecle. Godescaleus Verken. Othelricus de Westheim. et alii quam plures. Acta sunt hec anm
dominice incarnationis M. C. XC. VI. Indictione XIIII. Anno prelationis nostre VII.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen.
DLV.
Pd
Ego Herimannus Dei gratia abbas in Cappinberg, notum facio omnibus hanc cedulam lecturis, quod
homiues isti de Kaldenhusin, Rudolfus, Ludolfus, Heinricus, et sorores eorum Methilt, Hildegunt, Eleburg
cerocensuales sunt ecclesie in Mere a matre mea constructe, dabuntque in festo patroni sui sancti Lau
rentii super altare ipsius singulis annis duos denarios, in contractu coniugii cum consorte sua sex nummos
in obitu suo optimam quam habet aut uestem aut pecudem. Hec itaque ipsis rogantibus scripsimus et
sigillo ipsius ecclesie firmauimus, ne quis ueritatis ignarus post hec suo eos temptet dominio subicere e
iniquis actionibus grauare. Quod si aliquis presumpserit, ecclesia in Mere, ut iustum est, pro eis stabit
Seripta sunt hec anno dominice incarnationis millesimo centesimo nonagesimo sexto, sub papa domino Ce
lestino, in Colonia pontifice domino Adolfo, maioris ecclesie preposito domino Ludewico, decano domino
Vlrico, sub imperatore glorioso et uictorioso domino Heinrico imperatoris Friderici filio. Acta sunt hec coram
testibus, ecclesie prefate fratribus, Gerhardo priore, Herimanno sacerdote, Gerhardo sacerdote, cellerano
Herimanno, Godefrido, Herimanno. Laicis, Conrado cognomento Knoph, Theoderico Rufo, et aliis pluribus
Das mit Pergamentstreifen angebängte, kleine kreisformige Siegel zeigt das vorwärts sehende Brustbild eines Geistlichen
mit unbedecktem Haupte, in der rechten Hand einen Bischofsstab haltend; die Umschrift ist grósstentheils erloschen.
DLVI.
Johannes sola miseratione diuina tt. sancti Stephani in Celio monte pbr. Cardinalis, apostolice sedi
legatus, dilectis in Christo fratribus, abbati et uniuersis fratribus cisterciensis ordinis constitutis in loco qui
dicitur Campus sancte MARIE, Salutem in Domino. Quia condecens est et officii nostri requirit auctoritas
Justis petentium desideriis facilem assensum prebere, nos attendentes, dilectissimi in Christo fratres, reli-
gionem uestram et deuotionem quam habetis erga sanctam Romanam ecclesiam, monasterium uestrum cum
possessionibus et redditibus suis Sub sancte Romane ecclesie et nostra suscepimus protectione, et curiam
in Stapellage cum omnibus suis pertinentiis, quam Henricus uir nobilis de Swalenberch, antea in proprium
datum a se ipso et coheredibus suis, videlicet Widekindo, Hermanno, Volkwino, pro remedio animarum
suarum nec non et parentum eorum, ad mandatum nostrum libere vestro recognouit iam dicto monasterio,
et in manus nuncii monachi vestri Wescelini resignauit coram nobis, vnde eundem Henricum quia preter
Juris ordinem eiusdem legitime donationis inuasor exstiterat, excommunicatus fuerat, a uinculo anathematis
auctoritate domini pape et nostra absoluimus. Recepta itaque ab ipso cautione iuratoria, hanc donatio
nem cum omnibus appenditüs eius et decima eiusdem loci, quam simili modo quicquid in ea Juris habuit
iam sepedictus Henricus resignauit, uobis confirmamus perpetuo, et presentis scripti pagina communimus.
Nulli igitur hominum liceat hanc. paginam nostre conlirmationis infringere uel ci ausu temerario contraire,
pec in bonis illis que certis duximus exprimenda uocabulis, de cetero uos indebite molestare. Si quis
4196. 947
uero contra hec aliquid attemptare presumpserit, Indignationem Dei omnipotentis et apostolorum Petri et
Pauli et domini pape nostramque se nouerit incursurum. Acta autem sunt hec aput Corbejam in presen-
tia nostri, nec non et eorum quorum nomina sunt subscripta. Widekindus Corbejensis abbas. Canonicorum
in noua ecclesia. Bertholdus decanus. Sindrammus cellerarius. Sigehardus. Archidiaconus Parmensis Ger-
hardus. Comes Adolfus de Scowenburg. Comes Adelbertus de Eversten. Godescalcus de Perremunt. Henri-
cus de Lippia. Ludolfus de Oldagessen et Hermannus frater eius. Ludolfus dapifer. Anno dominice Incar-
nationis M9. centesimo XCmo Vlto.
Drei Siegel sind mit grünen breitgeflochtenen Schnuren angehängt. 1) Des Abtes zu Corvey; gross und kreisförmig,
einen sitzenden Geistlichen mit unbedecktem Haupte vorstellend, welcher in der rechten Hand einen Bischofsstab,
in der linken ein offenes Buch hält; mit der Umschrift: Widikindus. Di, Gra. Corbeiensis. Abbas. 2) Des Legaten;
klein und elliptisch, einen aufrecht stehenden Geistlichen vorstellend , übrigens an Figur und Umschrilt ganz un-
kenntlich. 3) Des Grafen von Schauenburg; ein grosses kreisformiges Reitersiegel, im Schild ein Löwe; mit der
Umschrift: Sl. Adholffi Dei Gracie Wagrie Stormarie . . . . . sacie Comitis. T. An der Seite ist ein grosses Stück
abgebrochen.
DLVII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || FRedericus in Claroholto prepositus. Cum gesta mortalium
pene cuncta operire soleat obliuio, uix modicam illud retinere memoriam cernitur, quod membranarum
siue etiam tabularum inscriptione conseruatur. Sed nos quod gessimus arbitrantes oportere a posteris
sciri, in presenti pagina fecimus digestum annotari Quosdam igitur agros attinentes quattuor domibus
doti et curie in Hoswinkele, curie in Wadenhart et Erthburch sitos circa nostram domum Huttinchusen
dederunt nobis equali commutatione amici et fratres nostri in Campo beate Marie, alios pro eis in Middel-
seten eiusdem ualentie recipientes, et hoc prouiso ut equalitas in utrorumque pensionibus eueniret. Pro-
missum etiam et firmiter custodiendum est, ne partis utriuslibet aduocatus alteram aliquando partem in
cambitione prefata inquietet. Acta sunt hec nostri conuentus unanimi uoluntate anno dominice incarnatio-
nis M9. C9. XC?. VI. indictione XIIlla.
Das mit Pergamentstreifen angehängte kreisfürmige Siegel zeigt das vorwärts sehende Brustbild eines Geistlichen, mit
unbedecktem Haupte. Die Umscbrift ist nicht mehr zu lesen.
DLVIII.
Aus dem Fürstlich - Bentheim - Rhedaischen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Florentius campi beate MaRie humilis abbas. Cum gesta
mortalium pene cuncta operire soleat obliuio (u. s. w. alles wörtlich wie in der vor. Urk. bis) annotari.
Quosdam igitur agros attinentes quattuor nostris domibus doti et curie in Hoswinkele, curie in Wadenhart
et Erthburch, sitos passim per campum uel circa Claholtensium domum Huttinchusen, dedimus equali
commutatione dominis et amicis nostris predictis, alios uidelicet in Middelseten eiusdem ualentie recipientes,
et hoc prouiso (etc. Alles übrige wie in der vor. Urk.)
Das mit Pergamentstreifen angehängte, kleine, elliptische Siegel zeigt einen sitzenden Geistlichen mit unbedecktem
Haupte, einen Bischofsstab in der rechten und ein Buch in der linken Hand haltend; mit der Umschrilt: Sigil”.
Abb'is in Campo S. Marie. 1.
248 11971.
DLIX.
Aus dem Archive der Stadt Coesfeld.
In nomine. sancte et indiuidue Trinitatis.
Herimannus Dei gracia Monasteriensis episcopus secundus. Licet occupatione seculi mens humam
ad diuersa agenda multimodis distrahatur, tamen quisque fidelis quanto altiore fulget gradu, tanto propee-
siore cura eis que felicitati eterne conducunt, debet iutendere. Vnde notum esse uolumus tam present
bus quam successuris, quod diebus nostris dum kathedre episcopali Monasterii preessemus, lapsu tempe
ris aduocatia que erat super uillam Cosfelth, uiris qui eam rexerant spiritum celo reddentibus, ecclese
nostre et nobis uacabat, et ex eodem euentu omne ius quod in electione eiusdem aduocatie ad abbatem
Jordanem et conuentum in Varlar spectabat, liberum ad eos redibat. Postea communicato consilio pre
rum, ministerialium, familie, Monasteriensis honestati et pariter commoditati ecclesie in hoc consulentes
abbatem Jordanem et conuentum Varlariensis cenobii ammonitionibus, cousilis, tandem induximus, qud
totale ius et electionem, quam in aduocatia illa donanda habebant ex institutione, in manus nostras res-
gnauerunt, et liberam a iure suo reliquerunt. Nos itaque, quia uillam in Cosfelth dileximus, fouimus &
in multis promouimus, dispensatione nostre auctoritatis, consensu abbatis et conuentus positorum sepius
ciues predictos cum tota uilla Cosfelt, ab uniuersis aduocatis et a regio banno liberos et solutos fecims
et ab omni exactione aduocatie qua grauari possent exemimus, ad omnem iusticiam et libertatem m
ciues Monasteriensium sunt exempti, statuentes et firmissime stabilientes, si quis successorum nosirorus
aut alterius professionis homo, hanc nostram dispositionem humiliare et libertatem a nobis concessam c
bus pretaxatis imminuere aut subuertere presumserit, ut omnipotentis Dei et apostolorum Petri et Pai
iram incurrat, insuper auctoritate summi pontificis domini Celestini pape, Coloniensis archiepiscopi Adıl
metropolitani nostri et pariter nostra excommunicatus et perpetuo dampnatus habeatur. Igitur ut hum
nostre dispensationis prouida ordinatio tam a presentibus quam posteris et nostre dignitatis successonbw
rata et perpetua habeatur, presentem paginam conscribi et nostri sigilli impressione muniri decreuma.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M?. C». XC?. VII. indictione XIIIIa. IlII^. Idus Marcii. Celestino papt
Romane sedi presidente. Heinrico Romanorum imperatore VI*. imperante. Adulfo Coloniensem ecclesaa
gubernante. Attestantibus et presentibus uiris discretis et probabilibus tam clericis quam laicis, quorum n-
mina sunt hec. Herimannus maior prepositus. Heinricus scolasticus. Heinricus de Burc. Herimannus de Le
dinchusen. Thomas. Wolcmarus. canonici. Godefridus et Israhel de Gemene. Herimannus de Monastene.
Bernhardus Werenze, et frater cius Gerlagus Bither. Johannes de Dulmene, et frater eius Heinricus Noret
din. Heinricus Burcgrauius de Dulmene. Heinricus Burcgrauius de Rechede. Rütgerus de Billerbeke, et fre
tres eius Johannes et Heinricus. Engelbertus.
Das mit rothen und grünen seidenen Fäden angehängte, sehr schön erhaltene Siegel ist das in den Urkunden Bischd
Hermanns aus dieser Zeit gewöhnliche, bei Nr. DXLIIL. beschriebene.
DLX.
Aus demselben Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Jordanis dictus abbas in Varlar. Notum esse uolumss
tam presenti quam superuenienti etati, quia omne ius quod habebamus in eligendo aduocato super villam
que est in Cosfelt in manus dompni Herimanni Monasteriensis episcopi, presentibus ecclesie ministerialibus
resignauimus, et priuilegium quod ciuibus in Cosfelt, paterna pietate utilitati illorum. consulendo, sua libe
ralitate contulit, in quo a regio banno Varlarensis aduocati liberos eos faciendo exemit, et sui sigilli i
4191. 249
pressione communiuit, nostro assensu cum coniuentia totius ecclesie nostre conuentus fecit, et ideo ratum
habemus, atque in testimonium facti presentem cartam nostri sigilli impressione communimus. Testes sunt
hii. Lambertus. Arnoldus. cappellani. Geruasius notarius. Ministeriales. Johannes de Dulmania. Rotgerus de
Byllerbeke. Helmwicus de Bedemarswic et frater eius Euerhardus.
Das ungehängte, wie bei der folgenden Urkunde beschaffene Siegel ist beschädigt.
DLXI.
i Aus demselben Archive.
*" Ego Jordanis Varlarensis ecclesie abbas. Petentibus dilectis nobis ciuibus in Cosvelt, regimen ipsius -
^ oppidi, de communi consilio: conuentus nostri, scabinis inibi commorantibus porreximus, ea uidelicet ratione,
" ut in quamcunque personam de nostro consensu conuenerint, a nobis recipiendo teneat, et in festo beati
^ Lamberti marcam pro pensione persoluat, atque in nullo ecclesie Varlarensi se indebite opponant. Decre-
-' tum est etiam data fide, ut si aliquis potens persona ecclesie nostre vim in hac parte inferre voluerit,
" ciues nec minis aduersantium, nec amicicia fucata circumuenti, de manu alterius regimen hoc recipiant.
Ds
nn Das angehängte Siegel ist kreisformig, ohngefähr von anderthalb Zoll im Durchmesser, und zeigt das vorwärts schende
— Brustbild eines Geistlichen mit entblösstem Haupte, in der rechten Hand einen Bischofsstab, in der linken ein Buch
^N baltend, mit der Umschrift: Jordanis Abbas Varlar.
DLXII.
, \ Aus dem Archive der Stadt Coesfeld.
In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. || Ego H. VI®. Dei gratia Romanorum imperator et felix
. semper Augustus. Semper quidem grata existere nostra benelicia uolumus, Sed ea conuenit esse gratis-
' sima, que et in posterum per nostra priuilegia stabilimus, quatinus ea nec hominum deprauare possit im-
* pietas, nec temporum obscuret annosa uetustas. ltaque quoniam imperiali maiestati congruit, justis peti-
- cionibus Subiectorum clementer annuere, et eos qui gratiam eius protectionis querunt, Regali auctoritate
" tueri, notum facimus tam presentibus quam futuri eui fidelibus, quod ad peticionem dilecti ct fidclis nobis
^H. Monasteriensis episcopi, villam in Cosfelth, que in Monasteriensi diocesi sita est, et ejus ciues a Regio
"banno quo artabantur ab aduocato Varlarensis ecclesie, ad quam eadem uilla respicit, exemimus. Sane
-me cuiquam uideamur ista potestatiue et non ex ratione fecisse, placuit nobis, posteros nostros scire, quod
_ predictus H. Monasteriensis episcopus certos nos reddidit, iam dictam Varlarensem ecclesiam liberam ele-
7-ctionem in creando sibi aduocato habere, et eandem libertatem per ualida priuilegia tueri, atque eius-
-- dem ecclesie aduocato W. scilicet de Horstmare mortuo, abbatem et conuentum iam sepe dicte ecclesie
in. ipsius personam uice aduocati conuenisse. Vt igitur hec benignitatis nostre concessio. communicato
;:consilio principum, eisdem ciuibus in Cosfelth atque eorum posteris stabilis in euum permaneat, eam
contra omnium machinamenta fraudium, priuilegii nostri autoritate, ex sententia principum roboramus,
et nostri imperialis Sigilli inpressione munimus. Testes sunt hii. Conradus Mogonciensis archiepiscopus.
Albertus Leodecensis episcopus. Baldewinus Traiectensis episcopus. Conradus cancellarius. Heinricus comes
Ale Senginen. Otto comes de Gelren. Simon comes de Theneburg. et alii quam plures. Datum per manus
conradi Cancellarii, aput Mogonciam, V?. Kal. Junii, Anno dominice incarnationis M*. C9. XC*. VII®. indi-
stone XIIII.
- Das grosse, mit grünen und rothen Fäden angehängte Majestätssiegel, ist nur wenig beschädigt, und zeigt den Kaiser
auf dem Throne sitzend, den Zepter (in Gestalt eines cinfachen, oben in ein Kreuz geendigten Stabes) in der rech-
ten, den Reichsapfel in der linken Hand baltend; die, sum Theil ausgesprungene, aber leicht zu ergänzende Um-
schrift heisst: Heinric?. Di. Gra. Romanor. Impat. Semp. Augustus.
Cod. dipl. hist, Westfal. UI. 32
950. 4191.
DLXIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ||
Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus. Rationabile est ut ea que ad petitionem
fidelium conceduntur fieri, ne mutatione hominum deleantur, per scripta memorie commendentur. \n&
notum esse uolumus tam presentibus quam successuris, quod Euerhardus Rufus pro decima de curti sh
super Geist annuatim soluenda, tres maltios, medietatem siliginis et medietatem ordei, singulis annis cm -
minutis decimis soluet. Idem debitum heredes ipsius eo defuncto persoluent Et ut conuentio talis robe
et perennitatem haberet, mansum in Wolckincthorpe situm, ecclesie nostre proprium donauit, quem etam
in beneficio sibi et heredibus suis in posterum seruiturum cum decima inde proueniente a nobis suscepi :
uxor eius Uuendelheit in eodem manso perennitatem que uulgo dicitur Lipzuth habebit. Igitur ut bus
rei dispositio rata et firma haberetur, presentem paginam conscribi et nostri sigilli impressione signari de-
creuimus. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^. C*. XCVII*. Indictione XIII». Celestino papa Ro
mane sedi presidente. Heinrico Romanorum imperatore VI?. imperante. Attestantibus et presentibus um
discretis et probabilibus tam clericis quam laicis, quorum nomina sunt hec. Hermannus prepositus mai.
Rodolfus notarius. Henricus de Lon. Conradus dapifer. Henricus Hicke. Ludewicus iuuenis. Robertus des
mator. Johannes. Arnoldus de Ahus.
Das Siegel, welches init rothen und grünen seidenen Fäden angehängt war, ist verloren gegangen.
DLXIV.
Aus dem Fürstl. Salm - Horstmar'schen Archive.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundws
Omnis bone operationis initium ex pia intencione procedens, tali firmamento memorie debet roborari, * -
in posterum aliquo iuris uastatore queat alterar. Hinc est quod notum esse uolumus, tam presentis que .
futuri seculi nationibus, quod Euerhardus de Quenethorpe cum uxore sua nomine Jutta, totisque hered-
bus ratione iuris hereditarii succedentibus, Frederico filio, Oda filia, fratribus Frederico, Haldo, Erenfrik.
domum Edonis in Bocholte sitam cum omnibus attinentibus, cenobio sancte Marie et beate Margarete à
Asbike uendiderunt, in usus omnium ibidem Deo famulantium, hanc uenditionem in cometia Lutberti de
Asbike sub banno regio, presente comite Ottone de Binethem, cuius ministeriales fuerunt, roborantes
Bernhardo de Metelen uicem Ludolfi de Stenuorde eiusdem loci aduocati gerente. Ut autem hec incoe
uulsa et rata permaneant, presentis scripti attestatione et sigilli nostri impressione roborauimus. Si qw
autem hec in posterum irritare conatus fuerit, auctoritate Dei et apostolorum Petri et Pauli et nostra ss
temati ipsum subicimus. Huius rei testes sunt subscripti. Hinricus nobilis cum curuo pede. Timmo &
Osteruuic. Liberi. Rothuuardus de Honhorst. Gerhardus de Rene, et Herimannus. Ministeriales. Riubertus d
Stochem. Rodolfus de Asbike. Eluericus de Metelen. Thidericus de Throppen. Enkelbertus de Buren. Bert
hardus de Hek. Cesarius de Ridderbroke. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°.C®, nonagesis
VII^. Celestino summo pontifice Romane sedi presidente. Hinrico Romanorum imperatore principatum i£
perii tenente. Pontificatus nostri anno XXII. Indictione XIII».
Das Siegel war angehängt, ist aber verloren gegangen.
DLXV.
Aus dem Fürstl, Salm - Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secunds
Quoniam legitimam decimarum pensionem eximius legislator decime scilicet dragme pius requisitor instis
11971. 251
easque ecclesiis ut earum ministris tamquam leuiticam sortem amministrantibus assignari mandauit, nos ad
tam reuerende auctoritatis mandatum suspicientes, et eas ad aliarum usus personarum deuenisse pro parte
.* nostra dolentes, de manibus minus idonee possidentium paulatim euellere et ad prime institutionis statam
=. studuimus reuocare. Nosse itaque uolumus omnes filios misericordie, quod quidam ministerialis noster ui-
z; delicet Johannes de Dulmene, prece et precio honorabilis uiri Frankonis Monasteriensis quondam decani
z inductus, decimam quandam de uilla que Tinge dicitur, in parrochia Scopinge, quam a nobis in feodo
> tenuit, integre et absque exceptione cum omnibus attinenüis resignauit, nosque ad eum qui cum redierit
x Omne supererogatum compensabit respicientes, eandem decimam ecclesie et conuentui in Langenhorst con-
a. tradidimus perpetua quiete possidendam. Quod nostre deuotionis sacrificium ne quis de manibus illorum
,. tam iusto titulo possidentium rapere, uel aliquo discrimine possit retractare, hoc scriptum tam nostro sigillo
. quam plurium probabilium personarum testimonio roboratum iussimus posteritatis memorie commendari.
^ Acta sunt hec anno uerbi incarnati M®.CC. Romanam sedem et imperium gubernantibus papa Celestino et
" Heinrico imperatore glorioso et semper augusto. His quorum nomina subscripta sunt coram constitutis.
" Herimannus maioris ecclesie prepositus. Waltherus de Hustede. Winemarus de Siluualde. Nobiles. Ludolfus
* de Stenuorde. Beruerus de Helen. Ministeriales. Godefridus de Sconenbeke et filius suus Frethericus. Rut-
gerus de Billerbeke. Rembertus de Stochem, et alii quam plures.
u
Das angehängte Siegel hat die zuletzt beschriebene Form,
DLXVI.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis amen. Ego Bernhardus secundus Dei gracia patherburnensis
» ecclesie episcopus omnibus christi fidelibus in perpetuum. Notum sit universitaü fidelium tam futurorum
^ quam presentium, quod Conradus sacerdos in Plume, ob remedium anime sue, profectui monasterii in Ger-
* denen intendens ei sexaginta marcas contulit. Tandem has quibusdam fratribus de Luthardessen Hildeberto
^ widelicet Deghenhardo et Sifrido tunc temporis cruce signatis, et se ad iter peregrinationis expedire volen-
^ tibus, ex conventione inter ipsos facta, Ipse cum abbate Heinrico de Patherborne, tunc curam in Gerdene
^ gerente, nomine monasterii dedit, ut ipsi universa bona que in Luitharsen, Rotwardessen, Nedere, Reiles-
^ sen et Ykenrade iure proprietatis, vel a nobis jure feodali tenebant, cum omni fructu, a predicto Conrado
" ad tempora vite sue percipiendo in jus et proprietatem monasterii in Gerdenen transferrent. Resignatione
^ itaque bonorum feodalium et assignatione propriorum ab eis et a quodam ipsorum coherede Conrado
E nobis facta, ipsa ad eorum instantiam cum cleri et ministerialium nostrorum conniventia, eidem mona-
sterio donavimus. Hac tamen conditione apposita, ut cuilibet eorum, sive ipsis simul a peregrinatione
reversis, si infra decennium quod currere cepit in sancto die pasche tunc octavo Ydus aprilis celebrando,
duabus vicibus pecuniam sibi datam restituerint, bona restituerentur, et eodem jure quo ante possederant
in posterum possiderent. Pecunia eciam tali medio adjuncto restituenda, et ut quot annis fructus de bonis
provenientes non perceperunt, tot marcas in ipsius restitutione retineant. Si vero ipsam restituere volue-
rint in primo reversionis sue anno, monasterio significabunt. Si enim se nolle vel forte inopia laborantes,
ad eam restituendam se non sufficere asserant, post talem assertionem infra anni spacium triginta marce
predictis sexaginta marcis addende, eis duabus vicibus persolvende sunt. donatione nostra rata et inviola-
bili in perpetuum permanente. Has autem triginta marcas, si in peregrinatione existentes decederent, ob
salutem animarum suarum monasterio contulerint. Ne igitur hujusmodi factum aliquibus per successionem
temporum veuire possit in questionem et in dubium, presentem paginam iam dicto monasterio contulimus,
et eam sigilli nostri inpressione firmavimus, sub excommunicationis vinculo statuentes, ne quis ipsum in
bonis a nobis sic collatis vel in repetitione pecunie a predicto sacerdote in Plume sibi collate alicujus rei
aan — e
952 4191.
pretextu gravare attentet. Hujus rei testes sunt: Volbertus decanus, Heinricus scholasticus, Lambertus cel-
lerarius, prepositus Bernhardus, Johannes de Padra, Heinricus de Hamele. Nobiles: Hermannus de Wal
eke, Tietmarus de Buren, Hermannus, Hermannus de Itere, Amelungus Comes. Ministeriales: Wernerus de
Bracle, Thimo, Wernherus Stapel, Heinricus Comes, Anselmus de Atlen. Acta sunt hec anno dominice
incarnationis Millesimo centesimo nonagesimo septimo, Indictione quinta decima, sedente domino papa Ce
lestino, regnaute domino Imperatore Heinrico, sub domino Conrado moguntine sedis archiepiscopo, anm
episcopatus nostri X.
DLXVII.
Aus dem Kopialbuche des Johannis - Stifts zu Osnabrück.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Euerhardus Osnab. ecclesie vocatus episcopus, Ommi-
bus in Christo fidelibus salutem cum perpetua felicitate. Notum sit tam presentibus quam futuris, qua
Johannes de Wluena ceterique fratres eius, Gerhardus, Giselbertus, Bertoldus, venientes in presentia nostn,
suam partem decime de domo quadam in Vphusen, id cst moltium siliginis et duo moltia auene per clac-
stralem mensuram et preterea solidum denariorum de domuncula quadam eidem domui continua, fratribus
ecclesie sancti Johannis pro sex marcis examinati argenti inpignorauerunt, reliquam vcro partem decime
eiusdem domus Johannes pater eorum longe retro cum adhuc viueret ob annualem memoriam sui cele-
brandam predicte contulit ecclesie, propter cautelam autem hinc inde ut omnis fraus abesset, termino:
inter Letare et Pascha Domini prenotatis fratribus siue eorum legittimis successoribus ad redimendam de-
cimam prefixus est, tali tamen pactione ut si co termino decimam non redimerent, fructus inde emergens
per totum circulum sequentis anni creditoribus in libera possessione permaneat. Vt ergo huius actions
ordinatio rata et inconuulsa permaneat, presentem paginam sigilli nostri impressione roborauimus. Ad ma-
iorem etiam confirmationem eiusdem testes quibus hec acta sunt subscripti annotantur. Prepositus Wilhcl-
mus ecclesie beati Johannis et sui confratres ciusdem tituli. Israhel. Heinricus. Liborius. Laici vero. Hart
bertus de Yborch. Gerhardus pincerna. Albertus Sligo. Gerhardus camerarius. Arnoldus de Alfhusen. Josep
de Sletesen et alii quam plures. Datum ab episcopo Gerhardo in Osemb. anno incarnationis dominice
M9. C^. nonagesimo septimo, Indictione quintadecima.
DLXVIII.
“In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia Corbeiensis abbas. Notum esse uo-
lumus tam presentis quam futuri eui industrie, quod dilectus frater noster Heinricus Kaminatensis prepos-
tus curtem quandam VIII. mansorum in Heigen cum attinentibus, scilicet aduocatia et quod uulgo dicitor
Holtgrascap, que omnia dos ecclesie illius fuerant, et Deo inibi seruientes longissimi temporis proscriptione
hec quiete possederant, sed a predecessoribus nostris alienata fuerant, a Gerungo de Arneuelde, qui hec
a comite Athelberto de Euerstein, comes uero ab ecclesia nostra in feodo tenuit, LX. marcis argenti rede-
mit, et comiti, ut hec fieri permitteret, II. marcas argenti dedit, et nos VIII. talenta primum nobis uacan-
tia, inbeneficiata tamen, exceptis bonis ministerialium ei concessimus, et ita iam dictus Gerungus cadem
bona comiti Athelberto, comes autem, una cum filio suo Athelberto, nobis resignauit, et nos ecclesie Ka-
minatensi libere disponenda remisimus. Et ut hec actio inposterum inconuulsa et inuiolata permaneat, pre-
sentem paginam conscribi et sigillo nostro et sigillo utriusque comitis, patris scilicet et filii eiusdem nomi-
nis, muniri fecimus. Cuius rei testes sunt hii. Dodo et Bertoldus fratres de Homburch. Item Bertoldus et
Bodo fili: Bodonis de Homburch. Albertus de Rethen. Wastmodus marscalcus. Luidolfus dapifer. ltem Lui-
dolfus iunior dapifer. Erembertus camerarius. Arnoldus pincerna. Helmigus et Reinherus de Porta. Here-
14191 — 1198. ) 253
boldus de Rimbike. Karolus de Nienkirken. Heinricus de Luitmarsen. Thidericus de Helen. Thidericus de
Derspe. Bruningus de Helen. Werenboldus. Conradus de Rane. et alii quam plures. Acta sunt hec anno
incarnationis Domini M. C. XC. VII. Indictione XV. Anno prelationis nostre VIII. In nomine Dei feliciter Amen.
Amen. Amen.
Die beiden angehängten Siegel sind verloren gegangen.
DLXIX.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Marienfeld *).
Innocentius episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis Florentio abbati Monasterii de Campo beate
Marie eiusque fratribus tam presentibus quam futuris regularem uitam professis in P^ P^ M. || Religiosam
uitam eligentibus apostolicum conuenit adesse presidium, ne forte cuiuslibet temeritatis incursus aut eos a
proposito reuocet, aut robur, quod absit, sacre religionis infringat. Ea propter, dilecti in Domino filii,
uestris iustis postulationibus clementer annuimus, et prefatum monasterium in Campo beate Marie, in quo
diuino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti priui-
legio communimus, In primis siquidem statuentes, ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Be-
nedicti regulam atque institutionem Cisterciensium fratrum in eodem Monasterio institutus csse dinoscitur,
perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Preterea quascunque possessiones, quecunque bona
idem monasterium in presentiarum iuste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, lar-
gitione regum uel principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis prestante Domino poterit adipisci,
firma uobis uestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximus exprimenda
uocabulis. Locum ipsum in quo prefatum monasterium situm est cum omnibus pertinentiis suis. Curtem
in Hoswinkele. Honhart. Bleskenvorth. Brinchus. Brochus. Mattenhem. Middelseten. Rehey. Bellethe. Osthus.
Menlage. Prouestinhus. Niehof. Erthburg. Lutterhus. Meppeteslo. Tetinctorpe. Sletbruge. Bucheslo. Heminchus.
Widenbrugge. Lindincsele. Culinthorpe. Bulte. IIonlo. Molendinum in Sletbrugge. Ripen. Giuetenhorst. Her-
lage. Bokey. Pilichem. Decimam in Tetthen. Decimam in Berse. IHonlo. Bona in Frisia. Bileuelde. Item Te-
tinctorpe. Spechishart. Hemmincsile. Watherhus. Garthus. Caldehof. Alrebike. Berehornyn. Sculenburch.
Oynchusen. Werse. Sunninchusen. Ostenuelde. Bechin. Stapellage cum omnibus attinentiis. Vnkinthorpe cum
omnibus attinentiis. Silehurst. Othelinchusen. Popinclisen. Catislare. Bobinthorpe. Bouinchusen. Bulthen. Mo-
lendinum in Dulthe. Bellethe. Berehorn. Hohurst. Pichenhurst. Item Catislare. Catinstort. Osthus. Vectorp.
Herthe. Berchsethe. Veslero. Wchlo. Wrthen. Dagehusen. Domum Bertrammi iuxta Telget. Mansum in Jese-
chin. Mansum Alberti de Susat. Spurcha. Et cetera que bone memorie Hermannus quondam Monasteriensis
episcopus, Widekindus aduocatus de Rethe et cius mater Luttrudis, Bernardus de Lippa, Widekindus de
Waldeke cum suis fratribus uestri monasterii fundatores pro animarum suarum remedio uobis iuste. et ra-
tionabiliter contulerunt, cum uineis, terris, nemoribus et uirgultis, in bosco ct plano, uiis, inuiis et semitis,
pratis, pascuis, mariscis, uenationibus, aquis, piscariis, stagnis, viuariis, molendinis, uineariis, turbariis,
montibus, collibus, uallibus et aliis rebus. Sane laborum uestrorum, quos propriis manibus aut sumptibus
colitis, tam de terris cultis quam incultis, siue de ortis et uirgultis et piscationibus uestris, seu de nutri-
mentis animalium uestrorum, nullus a uobis decimas exigere uel extorquere presumat. Liceat quoque
uobis clericos uel laycos, liberos et absolutos e seculo fugientes ad conuersionem recipere et eos absque
contradictione aliqua retinere. Prohibemus quoque insuper ut nulli fratrum uestrorum post factam in mo-
*) Von dem Originale sind nur noch Bruchstücke vorhanden, aus welchen sich nur wenig zusammensetzen lässt; dech sind
diese Reste mit der Kopie verglichen und diese daraus berichtigt, auch das Datum hergestellt worden.
235b 1198.
nasterio uestro professionem fas sit, absque abbatis sui licentia de eodem loco discedere. Discedentem
uero absque communium litterarum cautione nullus audeat retinere. Quem si quis forte retinere presum-
pserit, licitum sit uobis in ipsos monachos siue conuersos regularem sentenciam promulgare. lllud dis
ctius inhibentes, ne terras seu quodlibet beneficium ecclesie uestre collatum liceat alicui personaliter dan
siue aliquo modo alienari absque consensu totius capituli uel maioris aut sanioris partis ipsius. Si que
uero donationes aut alienationes aliter quam dictum est facte fucrint, eas irritas esse censemus. Ad he
etiam prohibemus, ne aliquis monachus siue conuersus sub professione domus uestre astrictus, sine cor
sensu abbatis aut melioris partis capituli uestri pro aliquo fideiubeat uel ab aliquo pecuniam mutuo acc-
piat, ultra precium capituli uestri prouidentia constitutum, nisi propter manifestam domus uestre utilitatem
Quod si facere forte presumpserit, non teneatur conuentus pro hiis aliquatenus respondere. Licitum pre-
terea sit uobis in causis propriis, siue ciuilem siue criminalem contineant questionem, fratrum uestrorum
testimoniis uti, ne per defectum testium ius uestrum in aliquo ualeat deperire. Insuper auctoritate ape |
stolica inhibemus, ne ullus episcopus uel quelibet alia persona ad synodos uel conuentus forenses uos rre
uel iudicio seculari de propria substantia uel possessionibus uestris subiacere compellat, nec ad dome
uestras causa ordines celebrandi, causas tractandi uel aliquos publicos conuentus conuocandi uenire pre
sumat, nec regularem electionem abbatis uestri impediat, aut de instituendo uel remouendo eo qui pro
tempore fuerit, contra statuta Cisterciensis ordinis se aliquatenus intromittat. Si uero episcopus in cum
parochia domus uestra fundata est, cum humilitate ac deuotione qua conuenit requisitus, substitutum ab-
batem benedicere, et alia que ad officium episcopale pertinent uobis conferre renueret, licitum sit eidem
abbati, si tamen sacerdos fuerit, proprios nouicios benedicere, et alia que ad officium suum perünesl
exercere, et omnia uobis ab alio episcopo percipere, que a uestro indebite fuerint denegata. lllud adr
cientes, ut in recipiendis professionibus, que a benedictis uel benedicendis abbatibus exhibentur, ea sm
episcopi forma et expressione contenti, que ab origine ordinis noscitur instituta, ut scilicet abbates ips
saluo ordine suo profiteri debeant, et contra statuta ordinis sui nullam professionem facere compellantur.
Pro consecrationibus uero altarium uel ecclesiarum, siue pro oleo sancto, uel quolibet alio ecclesiastico
sacramento, nullus a uobis sub obtentu consuetudinis aut alio modo quicquam audeat extorquere, sed he
omnia gratis uobis episcopus diocesanus impendat. Alioquin liceat uobis quemcunque maluerit catholicum
adire antistitem, gratiam et communionem apostolice sedis habentem, qui nostra fretus auctoritate, uobs
quod postulatur impendat. Quod si sedes diocesani episcopi forte uacauerit, interim ompia ecclesiasic
sacramenta a uicinis episcopis accipere libere ac sine contradictione possitis, sic tamen ut in hoc in pe
sterum propriis episcopis nullum preiudicium generetur. Quia uero interdum propriorum episcoporum ce
piam non habetis, si quem episcopum Romane sedis ut diximus communionem habentem, et de quo ple
nam noticiam habeatis, per uos transire contigerit, ab eo benedictiones uasorum et uestium, conser
tiones altarium, ordinationes monachorum, auctoritate apostolice sedis accipere ualeatis. Porro si episcop
uel alii ecclesiarum rectores in monasterio uestro uel personas inibi constitutas suspensionis, excommunkt-
tionis uel interdicti sententiam promulgauerint, siue etiam in mercenarios uestros, pro eo quod decims
non solueritis, siue aliqua occasione eorum que ab apostolica benignitate uobis indulta sunt, seu benefa-
ctores uestros pro eo quod aliqua uobis bencficia uel obsequia ex caritate prestiterint, uel ad laborandum
adiuuerint, in illis diebus in quibus uos laboratis et alii feriantur, eandem sentenciam protulerint, ipsam
tamquam contra sedis apostolice indulta prolatam duximus irritandam, nec littere ulle firmitatem habeant
quas tacito nomine Cisterciensis ordinis et contra tenorem apostolicorum priuilegiorum constiterit impetran.
Paci quoque et tranquillitati uestre paterna in posterum sollicitudine prouidere uolentes, auctoritate apo
stolica prohibemus, ut infra clausuras locorum seu grangiarum uestrarum nullus rapinam seu furtum coe
mittere, ignem apponere, sanguinem fundere, hominem temere capere uel interficere, seu uioleutiam av-
deat exercere. Preterea omnes libertates ct immunitates a predecessoribus nostris Romanis pontificibe
ordini uestro concessas, nec non et libertates et exemptiones secularium exactionum a Regibus et print
1198. 255
pibus uel aliis fidelibus rationabiliter uobis indultas, auctoritate apostolica confirmamus et presentis scripti
priuilegio communimüs. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat prefatum monasterium temere
perturbare, aut eius possessiones auferre, uel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet uexationibus fati-
gare, sed omnia integra conseruentur, eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt
usibus omnimodis profutura, salua sedis apostolice auctoritate. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secu-
larisue persona, hanc nostre constitutionis paginam sciens, contra eam temere uenire temptauerit, secundo
tercioue commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate
careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore
ac sanguine Dei et Domini redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine dominice
ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, qua-
tinus et hic fructum bone actionis percipiant, et apud districtum iudicem premia eterna pacis inueniant.
Amen *).
(Spruchkreis, mit der Umschrift:
Fac mecum Domine signum ia bonum.)
Ego Innocentius catholice ecclesie episcopus SS.
7. Ego Octauianus Hostiensis et Velletrensis eps. card. SS.
(Unterschriften von fünf Kardinal - Priestern; Unterschriften von acht Kardinal - Diaconen;
wovon nur noch Ueberreste sichtbar.)
.. Data Rome apud sanctum Petrum . . . . . Cancellarii uicem gerentis, IlII. Non. Maii, Indictione prima,
Incarnationis Dominice anno M9. C9. XC*. VIII". Pontificatus . . . ..
Das gewöhnliche Bleisiegel ist mit gelben Fäden angehängt.
DLXX.
Original im Besitze des Criminal - Directors Dr. Gehrken zu Paderborn.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Adolfus diuina fauente clementia sancte Coloniensis ecclesie
archiepiscopus. || Licet naturalis legis equitas generaliter deposcat, ut omnes ecclesie mutuis gaudeant con-
solationibus, tamen quia plus solet obligare quod specialiter pollicetur, quam quod generali sponsione con-
cluditur, Notum facimus tam futuris quam presentibus, quod temporibus domini Wihdekindi Corbiensis ab-
batis, inter nostram et ipsius ecclesiam, consentientibus et cooperantibus nostris fidelibus, huiuscemodi ob-
seruationis fedus adhibitis necessariis sollempnitatibus contraximus, ut predicta ecclesia in quolibet neces-
sitatis articulo nostro fulciatur presidio, et uersa uice nostra ecclesia a Corbiensi oportunum auxilii expe-
riatur commodum. Ne ergo pactum tam sollerti industria firmatum, nobis et predicto abbate decedenti-
bus, aliqua successorum leuitate soluatur, non solum circa personas presidentium, que mutari possunt, sed
circa prenominatas ecclesias perpetua stabilitate inuiolabiliter statuimus obseruandum. Huius ergo facti
seriem presenti instrumento commendatam sigilli nostri et ecclesie beati Petri inpressione firmamus et testium
subscriptione roboramus. Testes sunt hii. Theodericus Traiectensis episcopus. Thihdmarus Mindensis epi-
scopus. Heribertus abbas de Werden. Lodewicus maior prepositus. Vdo maior decanus. Bruno Bunnensis
prepositus. Theodericus prepositus Sancti Gereonis. Gerardus Xantensis prepositus. Theodericus prepositus
Sancti Andree. Theodericus prepositus Sanctorum apostolorum. Engilbertus prepositus Sancti Georgii. Heri-
mannus chorepiscopus. Rodulfus maior Scolasticus. Henricus dux de Limburg. Henricus comes de Seyna.
Symon comes de Tekinburch. Arnoldus comes de Althena. Albertus comes de Euerstein. Adolfus comes de
*) Hier schliesst die Kopie, obne Unterschriften und Datum zu bemerken.
1198.
ite. Henricus comes de Kessele. Henricus comes de Hukeswage. Herimannus de Waldekke
lewenberch. Henricus et Gerardus fratres de Wolmundestein. Herimannus Coloniensis adu
inus Scoltetus de Süsat et Herimannus filius eius. Otto camerarius. Henricus dapifer. Henr
Adam pincerna. et alii quamplures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°. CP. X(
ne prima. Datum apud Aquis, llIl. Nonas Julii per manus Godefridi capellarii in die sci
is Domini Ottonis quarti Romanorum Regis feliciter AMEN.
Die beiden mit rothea und gelben seidenen Fäden angehängt gewesenen Siegel sind verloren gegangen,
DLXXI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Otto diuina fauente clementia Romanorum Re
astus. Regni fidelibus in perpetuum. || Cum diuina clementia nos ad Romani Regni fastigiu
iita sit, merito subiectorum nostrorum patrociniis intendere, et maxime locorum uenerabil
nere et augmentare debemus, et si qua per alicuius potenciam ecclesiis Dei fuerint subt
tinum statum ex regali beniuolentia reuocare uolumus. Quapropter vniuersis tam futuris q
s regni nostri fidelibus notam esse uolumus, quod fideli nostro Widekino Corbiensi abbati
commisse feodum furesti quod Soligo dicitur in presentia principum imperii recognouimu
, eo tenore, ut in eo usum venandi habeat, et ius quod uulgariter Wiltban appellatur :
rradictione exerceat. Bona quoque Corbeiensis ecclesie antiqua uel de nouo acquisita,
ta, et iurisdictiones, uidelicet aduocatias et comitatus et regales bannos, quos ipsi de nos
ılsimus, priuilegüs nostris confirmamus. Vt ergo inuiolabiliter obserueter quod legaliter
is facti seriem. presenti instrumento commendatam sigilli nostri impressione et testium subs
imus, adicientes, ut si quis hoc factum nostre auctoritatis munimine consolidatum qualib
ere attemptauerit, ueluti lese maiestatis reus, nostre seueritatis sentiat indignationem, et p
0 excessu exsoluat centum talenta puri auri, nostre maiestati Quinquaginta, aliam partem e
re presumpsit. Huius rei testes sunt. Adolphus Coloniensis archiepiscopus. Conradus Argeı
yus. Theodericus Traiectensis episcopus. Thidmarus Mindensis episcopus. Heribertus abbas
no prepositus Aquensis. Heinricus dux de Lenborg. Heinricus comes de Seyna. Symon co
eborg. Arnoldus comes de Althena. Albertus comes de Euerstein. Adolphus comes de Mon
es de Kessele. Heinricus comes de Hücheswage. Herimannus de Waltecke. Heinricus de :
terus et Küno de Rulant, Albertus de Hurde. Warnerus et Reimarus de Reimbach. Heinri
ie, et alii quamplures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^. C9. XC9. VII, Indic
o regni nostri I°. VIIII?. die mensis Augusti.
Signum Domini Ottonis Quarti (L. M.) Romanorum legis inuictissimi.
Data per manum Morandi Regalis aule prothonotarii. AQvis grani. FeliciteR.
Das Siegel, welches mit rothen und grünen Schnuren angehängt war, ist verlorcn gegangen.
DLXXII.
Aus dem Fürstlich - Bentheim - Rheda'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || (Hermannus Dei gratia Monasteriensis episcopus
1em disceptationis causam et totius dissensionis materiam, ex collate potestatis officio et bo
lebito, ubicunque possumus, tollere debemus. Presentium igitur et futurorum memorie co
mus fidelium, quod curüm quandam in Cudincthorpe, quam Cesarius nobilis quidam de Hi
1198. 257
nobis in beneficio tenuit, Claroholtensi contulimus ecclesie, quam Frithericus ipsius loci prepositus a iam
dicto Cesario pro LXXX. marcis comparauit, et ipse nobis eam cum filiorum et heredum suorum compro-
missione legitime resignauit. Acta sunt hec publice anno dominice incarnationis M9. CP. LXXXX*. VIII*, Indi-
ctione prima. Presentibus uiris honestis clericis et laicis. Rodulfo de Frekenhorst. Gerhardo decano et Sa-
cerdote de Warendorpe. Drunone eius Socio. Hermanno de Lippia. Qui uice aduocati domini Ludolfi de
manu nostra eiusdem curtis suscepit aduocatiam. Conrado pincerna. Giselberto de Warendorpe.
Das angehängte Siegel hat die an den spätern Urkunden dieses Bischofs gewöhnliche Form.
DLXXIII.
| In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || WiDikindus Dei gratia Corbeiensis abbas. Gesta in tempore
‚ne labantur cum tempore, lingua testium et scripture testimonio solent perennari, ut omnis calumpnia et
litis occasio tollatur successori. Qua propter notum sit uniuersis ecclesie nostre fidelibus, quod tempore
nostre prelationis Conradus de Amelungessem fratribus nostris octo solidos de molendino Berenghusen, pro
anima filii sui Johannis contulit. Qui singulis annis ad eius anniuersarium soluuntur. Procedente uero
‚tempore, FRater Albertus, prouisor caritatum nostrarum, ipsum ex integro molendinum, datis eidem Con-
"RaDo sex Marcis, conquisiuit, ut quicquid utilitatis exinde prouenerit, ad caritatem fratribus persoluatur.
‚Apse autem unacum filiis suis, Godescalco, Hereboldo, ConRaDo, ad manus nostras resignauit. Ne quis
‚ergo hec infringere presumat, huius actionis seriem sigillo nostro munitam, testibus subter annotatis, robo-
ari fecimus. Testes hi sunt. FRitHericus prior. ConRadus prepositus. ReinHeRus camerarius. Et totus con-
"mentus. Wastmodus marscalcus. Liudolfus dapifer. Item Liudolfus dapifer. Erembertus camerarius. Arnoldus,
*Helmwicus, ReinHeRus de Porta. Rabanus. Gerbertus de Liutmarsem. Heinricus frater eius. Liudolfus. Wi-
dilo. Et alii quamplures. Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini M". Co. XC9. VIII*. Indictione XIIIa. anno
*prelationis nostre VIIII^,
Das Siegel ist verloren gegangen.
DLXXIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia Corbeiensis abbas. Gesta (folgt die
Einleitung wie in der vor. Urk.) — relationis fratres quidam libere condicionis, Albertus. Heinricus, Here-
mannus de Gerdessen, quendam sue proprietatis uirum, Wernherum de D ...ssen, ob...... uneri-
bus inducti, ab omni dicione iuris sui manumiserunt, procurante id et agente fratre nostro Alberto, infir-
amarie domus nostre prouisore. Quorum cooperatione idem Wernherus in ius censualis beato Egidio infir-
anarie nostre cappelle patrono se sponte optulit, ea condicione, ut singulis annis duos denarios uel tantun-
dem cere persoluat ad ipsius altare. Eo uero defuncto sine herede, omnia ad altare deferantur, sin autem,
ooptimum caput uel uestis. Ne quis ergo hec infringere presumat, huius actionis seriem sigillo nostro mu-
mitam, testibus subter annotatis, roborari fecimus. Testes hi sunt. Reinherus prior. Conradus prepositus.
Johannes camerarius. et totus conuentus. Bertholdus . . . Wastmodus marscalcus. Liudolfus. item Liudolfus.
«lapiferi. Dertrammus de Stamme. Heinricus de Liutmersen. Helmwicus, Reinherus, Arnoldus, fratres de
BPorta. Liudolfus. Widilo. Et alii quam plures. Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini M^. C9. XC^. VIII^.
lindictione XI'Ia. Anno prelationis nostre VIII®.
Das Siegel ist verloren gegangen.
Cod. dipl. hist. Westfal. II. 33
958 4198.
DLXXV.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Schaken.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. W. Dei gratia Corbeiensis abbas. Sciant presentes ac futu,
quod Conradus prepositus de Godelouessen, de domino Helia de Brunenchusen et Ottone, Conrado, fr-
tribus suis, bona in Scaken cum omni prouentu, pro quatuor mansis et quatuor areis in Godelouesa
sitis commutauit, additis eis insuper marcis L. Huiusmodi uero contractus sub presentia nostra et consens
nostro rite et in hunc modum fuit celebratus, quod uidelicet prefati fratres predicta bona in Scaken, qu
de nobis in feodo tenuerunt, nobis resignauerunt, et nos ea ecclesie et congregationi in Godelouessen sie
omni contulimus contradictione, ita tamen ut idem fratres, Helias scilicet et Otto, fide data Rauenoni &
Ludolfo dapifero fratri suo, Wasmodo marscalco, Ludolfo de Erden et Bertoldo de Rekerenensen, et etian
prestito iuramento promiserunt, quod nullum unquam incommodum et impedimentum in eisdem in Scaka
procurarent, et quod eandem commutationem filius fratris sui defuncti, dum ad annos maturos peruenenl
ratam modis omnibus habeat, promouebunt. Quod si aliquo casu forsitan non promouerint, debent ipi
secundum formam fidei date, Huxariam uel Corbeiam, secundum quod placuerit hiis quibus fides data es,
intrare, inde nullatenus, nisi huiusmodi remoto per eos impedimento, exitur. Nos etiam prememorata
III. mansos et HII. areas in Godelouessen nobis a dicto preposito Conrado resignatos sepedictis (ratnbe
de Bruninchusen in recompensationem siue commutationem suorum bonorum in Scaken in feodum cu
omni prouentu contulimus. Vt autem hoc factum nulla obliuio deleat, uel aliquod malignantis ingenun
infringat, presentem paginam sigilli nostri appensione roboratam muniuimus. Astiterunt autem presentes
Prepositus Corbeiensis et Camerarius Johannes, et Henricus de sancto monte sacerdos. Godescalcus de
Perremunt et Fredericus frater suus. Gerhardus de Brochusen. Bodo de Hoenborch. Arnoldus de Porta
Henricus de Scerue. Widelo de Botuelde. Godefridus de Budickerthorp. Bertoldus et Johannes filii Mar
scalci Wasmodi.
DLXXVI.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Godefridus Dei gratia Comes de Arnesberg. Notum exe
uolumus tam futuris quam presentibus, quod inter nos et ecclesiam Capenbergensem concambium quo&-
dam factum est, in hunc modum. Lubertus ministerialis noster, unus de custodibus castri Arnesberg, cur
tim Bryheim a nobis in beneficio habuit, et siluam quandam claustro Capenbergensi adiacentem. Quam
siluam rogati sumus dare fratribus illis, accepto ab cis nemore quod curti Bryheim adiacere dinoscitur.
Nos itaque ad petitionem karissimorum nostrorum, abbatis de Capenberg Herimanni, et Rutgeri cellerarii
annuente iam dicto Luberto milite, freti nichilominus consilio et assensu ministerialium nostrorum, prefatam
siluam claustro Capeubergensi adiacentem, sancte Marie perpetue uirgini, et sancto Johanni apostolo, &
fratribus Christo ibi seruientibus donauimus, adiuncta nobis manu coniugis nostre Elysabeth. Nemus uero
predictum quod curti Bryheim adiacet, Lubertus a nobis in beneficio habebit. Et quia silua quam dedi-
mus melior est quam nemus quod recepimus, idem fratres sepe dicto Luberto militi tredecim marcas de
derunt. Quam pecuniam iussimus ut ipse infra anni circulum expenderet in alios redditus, quos similiter
de manu nostra in beneficio recipiat. Vt ergo id quod a nobis rationabiliter ac legitimo ordine factum
est, non possit posteris in dubium deuenire, sed ratum semper et inconuulsum permaneat, hanc testimoni
nostri scripturam sigillo nostro insignire ac roborare curauimus. Huius rei testes sunt. Herimannus abbas
Schedensis. Arnoldus Comes de Altena. Heinricus niger de Arnesberg. Herimannus de Rodenberg. Euerar-
dus de Ardei. Bertoldus de Buren. Cunradus de llachne. et hii nobiles. Porro ministeriales. Rodolphus de
1198 — 1199. 959
Burbenne. Wilhelmus de Olen. Albertus de Menenkhusen. Alexander frater eius. Rotherus de Sendene et
Herimannus filius eius. Euerardus Sluc de Werle. Gerardus Platere. Bertoldus Busse. Theodericus de Bru-
melenkhusen. Heinricus de Wicke et tres fratres eius. Swickerus. Gozwinus. Ludewicus. Wiricus iudex in
Werle. Cono de Hemerde. Hugo de Motenheim. Heinricus de Dulmene. Heinricus de Rechede. Wecelo
Vriedach. Ludolphus de Boynen. Lubertus frater eius. Lambertus de Houele. et alii quamplures. Heinricäs
quoque frater meus germanus, ueniens Capenberg, concambium hoc in presentia conuentus approbauit et
super altare confirmauit offerens, et hoc litteris mandari precepit. Actum anno dominice Incarnationis
Mo. CP. Nonagesimo VIIIo. Indictione prima.
Das Siegel, welches mit Pergamentstreifen angebängt war, ist verloren gegangen.
DLXXVII.
IN nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Capenbergensis abbas. Notum esse
uolumus tam futuris quam presentibus, quod inter gloriosum Comitem Godefridum de Arnesberg et eccle-
siam Capenbergensem concambium quoddam factum est hoc modo. Lubertus ministerialis iam dicti Comitis,
unus de custodibus Arnesbergensis castri, curtim Bryheim in beneficio habuit et siluam quandam claustro
Capenbergensi proxime adiacentem. Quam siluam rogauimus nobis dari, offerentes domino Comiti nemus
quoddam quod curti Bryheim adiacere dinoscitur. Comes itaque benignitate solita, qua personis religiosis
fauere consueuit, annuente iam dicto milite Luberto, fretus nichilominus consilio et assensu ministerialium
suorum, prefatam siluam claustro Capenbergensi adiacentem, sancte Marie perpetue uirgini sanctoque Jo-
hanni apostolo et fratribus Christo ibi famulantibus firma donatione contradidit, adiuncta sibi manu coniugis
sue Elysabeth. Nemus uero predictum, quod curti Bryheim adiacet, prefatus Lubertus ab eodem Comite
in beneficio possidebit. Et quia silua nobis data melior est quam nemus quod nos dedimus, idcirco nos
sepe dicto Luberto militi tredecim marcas superaddidimus. Quam pecuniam iussit comes ut ipse infra anni
. circulum expenderet in alios redditus, quos similiter de manu ipsius in beneficio recipiat. Vt ergo hoc
quod inter nos et sepe dictum Comitem rationabiliter ac legitimo ordine peractum est, non possit poste-
ris in dubium deuenire, sed ut ratum semper et inconuulsum permaneat, hanc testimonii nostri scripturam
sigillo nostro insignire ac roborare curauimus. Testes huius rei sunt. Walterus prior. Rütgerus cellerarius.
Alexander, Andreas, sacerdotes. Herimannus Scheidensis abbas. Arnoldus Comes de Altena. Heinricus niger
de Arnesberg. Herimanuus de Rodenberg. Euerhardus de Ardei. Bertoldus de Buren. Et hii nobiles. Porro
ministeriales. Rodolphus de Burbenne. Wilhelmus de Olen. Albertus de Menenkhusen. Alexander frater eius.
Rotherus de Sendene et Herimannus filius eius. Hugo de Motenheim. Heinricus de Dulmene. Heinricus de
Rechede. Ludolphus de Boynen. Lubertus frater eius. Lambertus de Houele. et alii quamplures.
Acta sunt hec anno dominice Incarnationis Mo. C?. nonagesimo VIII. Indictione Is.
Das Siegel, welches mit einem breiten Pergamentstreifen angehängt war, ist verloren gegangen,
DLXXVIII.
Aus dem Fürstlich - Bentheim - Rheda'ischen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus
secundus, omnibus qui catholice fidei caractere sunt insigniti, ut fine legitimo uitam concludant, cum Dei
adiutorio summa ope niti, Mortalibus inmortaliter insita est auaricia, que labefactare molitur etiam legi-
time facta. Ad hoc tam uetustatis quam obliuionis incommodo nonnunquam sentit detrimentum, quod legi-
tima sanctiuit insütutio. Verumptamen contra hoc multiplex malum unicum occurrit litterarum. remedium,
33 *
900 4199.
que inconcussa uirtute perpetuant sibi commissum. Hinc est quod ad roborandum rei geste ordinem u-
sum est nobis congruum, scriptis expromere, quod per nos ct per nostros est ordinatum. gitur notm
facimus omnibus tam presentibus quam futuris in Christo fidelibus, quod quidam ministerialis ecclesie nose
Otto nomine domum quandam Sandendhorpe, quam iure tenebat patrimonii, consensu Nithungg et Ger-
berti fratrum suorum ceterorumque iure hereditario sibi succedentium, ecclesie nostre spontanea cont
didit uoluntate, et eandem a me in beneficio recepit, quam postea, annuente uxore sua Margareta et fr
tribus supradictis, omnibusque sibi de iure succedentibus, prenominati cenobii preposito Friderico et em
fratribus pro nonaginta marcis cum omnibus suis appendiciis legitimo uendidit contractu. Hanc igitur de
mum prelibatam, domum scilicet in Sandendhorpe, coram clericis et laicis spontanea uoluntate supradicte
rum nobis resignatam, ecclesie beate MaRie sanctique Laurentii martyris in Claroholto preposito Fridero
et fratribus ibi Deo seruientibus, cum omnibus que ad eandem spectant, siluis, agris cultis et incultis, pra
tis, pascuis, compascuis, aquis, aquarumque decursibus, piscationibus, molendinis uiis, inuiis, exitibus et redi
bus, diuine remunerationis intuitu, absque ulla contradictione in perpetuum contulimus irrefragabiliter po
sidendam. Facta autem est hec domus eiusdem ab Ottoue resignatio, et ecclesie in Claroholto eiusden
collatio, in domo prepositi maioris in Monasterio, presente ecclesia, Ministerialibus, beneficiatis, quona
nomina sunt hec. Herimannus prepositus maior. Prepositus Phylippus, ecclesig beati Pauli. Prepositus Hei
ricus sancti Lutcheri. Herimannus prepositus sancti Martini. Waltherus de Hustede. Heinricus de Tremona
Magister Bertrammus. Theodericus de Angaria. cunctisque prioribus ecclesie Monasteriensis. Herimannıs &
Monasterio. Uvaltherus de Ludinchusen. Thietmarus pincerna. Bernolphus de Hokenbeke. Rotgerus de Bl
lerbeke. et alii quamplures. Actum publice. Anno dominice incarnationis M9. C9. nonagesimo nono. Apose-
latus Innocentii anno secundo. Litigantibus inter se pro regno ducibus Phylippo et Ottone. Herimanri %
nasteriensis secundi episcopi, anno pontificatus sui Ticesimo VI?.
Das mit Pergamentstreifen angehängte Siegel ist zwar schlecht abgedruckt, scheint aber mit dem bei 1188 beschriebeses
überein za kommen.
DLXXIX.
Aus dem Fuürstlich - Bentheim - Rheda'ischen Archive.
In nomine sancte ct indiuidue Trinitatis. || (Hermannus Dei gracia Monasteriensis episcopus sermi:s
Quoniam antiquitatis facta, probabilia licet et ratione nitentia, Juniorum licet cauillatio, malignant &
nodum in scirpo querentium, reuocare plerumque nititur et irritare, ne que nostro tempore lesitims gr
runtur, postmodum rescindantur, omni qua possumus cautione prouidere debemus. Noucrint igitur pte
sentis et future etatis fideles, quod erga Claroholtensem ecclesiam bonam gerentes uoluntatem, ct ubicur-
que possumus promouere studentes, decimam unius talenti, in uillis Aldendhorpe, Cudwic, Holthem sitaa
et colligendam, FRidherico ipsius loci preposito pro octoginta marcis eam comparante, et Godefrido de
Sconenbeke, qui eam a nobis in beneficio tenuit, cum heredum suorum consensu legitime cam resiznante.
perpetua donatione iam dicte contulimus ecclesie. Et quia hoc rationabile factum nostrum ratum persec-
rare cupimus et illibatum, litterarum testimonio et sigilli nostri monimento roboramus et perpetuamus, A:
sunt hec publice, anno dominice incarnationis Millesimo centesimo nonagesimo nono, indictione pria, pre
sentibus uiris honestis clericis et laicis. Herimanno maioris ecclesie preposito. Walthero de Husteden. Wr
nemaro de Selfwalden. Godefrido de Lon. In ecclesia maiori canonicis. Thiderico de Saltesberg. Wilheln
de Horstmare. Hermanno de Monasterio. Thetmaro pincerna.
Das Siegel hat die an den späteren Urkunden dieses Bischofs gewöhnliche Beschaffenheit.
1199. 201
DLXXX.
T In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gracia sancte Monasteriensis ecclesie episco-
pus in perpetuum. | Humana condicio carne mortalis ratione perpetua, ne sui memoria uel facta memo-
ratu digna corpori commorerentur et deperirent, quoddam remedium sagaci subtilitate adinuenit, litteras
scilicet, quibus ea que scire posteros uellet, signari, et quibusdam quasi catenis ne per obliuionem diffu-
gerent religari, prudenter instituit. Huius institutionis ad instar, et nos ea que pro iure et debito ponti-
ficii nostri, subiectorum utilitatibus et necessitatibus iuste dispensamus, litterarum «monimentis mandare pro-
uidum duximus, ne uel per obliuionem ut iam dictum est obuoluantur et pereant, uel ne quis in poste-
rum, pie et rite gestorum ignarus, in contrarium disponat. Nouerint itaque tam presentes quam futuri,
quorum scire interest, quoddam nos ecclesie nostre predium Walewic dictum, uille nostre Bekehem uici-
num, quod pincerna noster Conradus feodali iure possederat. in manus nostras ipsius beneplacito libere
resignatum, fratribus Lisbornensis cenobii contulisse, presentibus et assentientibus eius uxore et filia filie-
que marito Lutberto, quia aliis carebat heredibus. Jus aduocatie huius predii, pro habundanti cautela,
nobis posterisque nostris perpetuo censuimus obtinendum. Hanc igitur sollempnem nostram donationem et
ordinationem presenti pagina et sigilli nostri signaculo roboramus, auctoritate etiam beati Petri apostoli et
nostra, omnem hec infringere attemptantem, perpetuo anatemate innodamus. Testes huius facti. Fretheri-
cus prepositus de Claholte. Herimannus prepositus Maior. Heinricus prepositus S. Liutgeri. Liberi. Heinricus
Burgrauius. Ministeriales. Suetherus de Alen. Olricus Marscal. Albertus dapifer. Rotgerus de Billerbec. Ot-
marus de Ostenvelde, et Olricus frater ipsius. Ertmarus. Arnoldus Rise. Geldradus de Lent. et alii quam-
plures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M*. C. XCIX. Indictione Ila. Anno post mortem Heinrici
imperatoris secundo, nullo adhuc rege post eum in imperium confirmato.
Das elliptische, schüsselfórmige Siegel mit dem Bilde des sitzenden Bischofs ist so aufgedruckt, dass zwischen der Schrift
ein leerer Raum dafür gelassen worden, das Siegel also von beiden Seiten in der Schrift eingeschlossen ist,
DLXXXI.
Aus dem Fürstl. Salm- Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Quoniam, ut ait ueritas, filii huius seculi filiis lucis sunt prudentiores, et ipsam suam ad grauamina seruo-
rum Dei nimis in hac sua generatione prudentiam solent intendere, decimas quoque, quas ipsi propter
maliciam inminentium dierum tolerantur possidere, a domibus ac colonis ecclesiarum onerosa expetunt im-
portunitate, opere precium duximus, inprobitatem ipsorum congruis pactionibus auertere, et partibus in
aliquod totum redactis, incommoditates requirentium decimas utiliter declinare. Sciant itaque tam presen-
tes quam posteri fideles, quod Ilerimannus de Monasterio, Ernesti filius, quandam habens decimam super
curtim in Uffenhem, que ad cenobium in Langenhorst dinoscitur pertinere, seruis Dei in illo loco nunc
constitutis et posthac constituendis, talem in nostra presentia pactionem" concessit, ut singulis annis pro
decimis prefate curtis, iuxta decimalem et minorem modium qui in Buren habetur, quinque maltia siliginis
et unum maltium tritici a festo Sancti Martini usque in Pascha persoluant, et sic prenominatam suam cur-
tim ab omni decimali pensione generaliter absoluant. Hunc ergo contractum ne predictus Herimannus uel
quisquam alius infringere debeat aut mutare, in testimonium facti et pacti iussimus hanc cartam conscribi
et nostri sigilli auctoritate confirmari, excommunicantes et ab hereditate Christi Jhesu sequestrantes omnem
hominem, qui contra prescriptam ordinationem ad destructionem pacis et ecclesiastice tranquillitatis aliquid
presumpserit machinari. Acta sunt hec sub presentia et testimonio laudabilium personarum, quarum no-
mina in subscriptione continentur, anno uidelicet uerbi incarnati Millesimo centesimo nonagesimo nono, In-
dictione II». epacta XXII. concurrente VIL. Testes hii sunt. Herimannus maior prepositus. Heinricus mag.
ster scolasticus. Theodericus cellerarius. Walterus archidiaconus. Winemarus. Ludolphus de Steinvord. Wi.
lelmus de Horstmar. Alardus de Trivord. Bernerus de Elen. Heinricus de Ascberge. Erpo de Rene. Johas-
nes de Dulmene. Lutbertus de Beveren. Ernestus de Beveren. Suetherus de Alnen. Giselbertus de Wares-
dorp, et alii quam plures.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen.
DLXXXII.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Gerhardus Dei gratia Xanctensis prepositus, et sancte Ce
loniensis ecclesie archydiaconus. Ex iniuncto nobis officio, ecclesiarum paci et utilitati inuigilare tenemur.
Inde est quod cunctis fidelibus tam posteris quam modernis notum facimus, quod postquam curtis Lohusea
fratribus Capenbergensibus in possessionem deuenit, adierunt idem fratres Gerlacum pastorem ecclese
Hamwinkel, ad quam iam dicte curtis decima pertinere dinoscitur, petentes, statutam a temporibus ant:
quis redemptionem renouari, videlicet ut pro totius pensione decime tam maioris quam minoris, quinque
maldros siliginis et quinque maldros auene prefata curtis annuatim persoluat. Qui Gerlacus petentibus ad-
quieuit, et eiusdem redemptionis formam in synodo Hamwinkel pronuncians stabiliuit. Sed et nos idem
fratres adeuntes rogauerunt, ut conuentionem hanc nostrarum firmaremus cautione literarum. Quorum
abbati domno Herimanno karissimo cognato nostro nos nichil negandum putantes, freti consilio et assensu
fratrum nostrorum Xanctensium canonicorum, predictam decime redemptionem ecclesie Capenbergensi aucto-
ritate nostri firmamus officii, interdicentes et sub anathemate prohibentes, ne aliquis umquam decimator
manipulos fratrum in Lohusen contingere, seu de nutrimentis animalium ibi quicquam exigere presumat
Porro de agris quos nobiles de Erperode fratribus uendiderunt, simulque de cunctis mansis in prefatam
curtim pertinentibus, in eadem parrochia constitutis, statuimus et similiter sub anathemate precipimus, ui
decima eorum tam maior quam minor in ea permaneat constitutionis forma, et in ea redemptionis summa,
que a diebus antiquis usque ad hec nostra tempora perdurasse dinoscitur, nullusque eis molestus sit plus
aliquid exigendo. Ut ergo hec rata semper et inconuulsa permaneant, paginam hanc sigilli nostri impres-
sione communiuimus, subnotatis testibus, quorum hec sunt nomina. Gerlacus decanus Xanctensis. Magister
Bertolphus. Magister Heinricus de Nuwemburg. Gerardus de Bellenkhof. Herimannus de Wickerode, frater
meus. Gerlacus pastor ecclesie Hamwinkel. Lambertus sacerdos eiusdem ecclesie. Antonius miles, et ala
quam plures. Actum anno dominice incarnationis M°.C°. nonagesimo nono.
Das mit blauen Fäden angehängte Siegel ist verloren gegangen.
DLXXXIIT.
Aus demselben. Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Adolphus Dei gratia Sancte Coloniensis ecclesie Archyepi-
scopus. Notum facimus tam futuris quam presentibus, quod frater meus beate memorie comes Fridericus
curtim suam Lohusen fratribus de Capenberg uendidit, et de hac pecunia aliud predium suis heredibus
comparauit. Fecit hoc meo et fratris mei Comitis Arnoldi assensu, similiter et heredum ac ministerialium
suorum. Quo facto, adierunt fratres Capenbergenses Gerlacum pastorem ecclesie Hamwinkel, ad quem
iam dicte curtis decima pertinere dinoscitur, petentes ut constituta a diebus antiquis redemptio renouare-
tur, uidelicet ut pro totius decime pensione, tam maioris quam minoris, V. maldros siliginis et V. maldros
auene, eadem curtis annuatim persoluat. Qui petentibus acquieuit, et eiusdem redemptionis formam in
(0 Rn XX
4199 — 1200. 263
synodo Hamwinkel stabiliuit. Sed et uenerabilis Xanctensis prepositus Gerhardus, rogatus ab eisdem fra-
tribus, predictam conuentionem et pactum confirmauit, fretus consilio et assensu fratrum suorum canoni-
corum, interdicens et sub anathemate prohibens, ne aliquis umquam decimator manipulos fratrum in Lo-
husen contingere, seu de nutrimentis animalium ibi quicquam exigere presumat. "Porro de agris quos eis
nobiles de Erperode uendiderunt, simulque de mansis in prefatam curtim pertinentibus, infra parrochiam
constitutis, similiter statuit et precepit, ut decima eorum, tam maior quam minor, in ea sit redemptionis
summa, que a diebus antiquis perdurasse dinoscitur. Nos quoque ad petitionem eorumdem fratrum deci-
me huius redemptionem pontificali auctoritate confirmamus, in eadem confirmatione comprehendentes redem-
ptionem decime de proxima eorundem fratrum domo, que Stikelwic uocatur, statuentes, et ad imitationem
uenerabilis quondam Xanctensis prepositi Theobaldi, sub anathemate precipientes, ut domus eiusdem de-
cima, tam maior quam minor, sub redemptione sit, nec aliquis fratribus illis molestus sit, plus aliquid exi-
gendo, quam ab antiquo constitutum est. Ut igitur hec rata et inconuulsa permaneant, presentem pagi-
nam sigilli nostri inpressione iussimus insigniri, auctoritate Dei omnipotentis et beati Petri et nostra, a
communione ecclesie sancte sequestrantes omnem horninem, qui aliquomodo contra hec uenire temptaue-
ri. Testes sunt Domnus Herimannus uenerabilis Capenbergensis abbas. Theodericus prior. Magister Ricwi-
nus. Andreas custos. Bruno de Beneshem. Rotgerus cellerarius. Godefridus iudeus. Adolphus comes de Al-
tena. Fridericus frater eius. Ludolphus dapifer. Lubertus frater eius. Albero de Asle. et alii quamplures.
Datum anno dominice Incarnationis M^. C9. Nonagesimo nono.
Das mit rothen und weissen Schnuren angehängte Siegel ist das früher beschriebene, aber zerbrochen.
DLXXXIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Ne gestarum rerum memoria processu temporis euanescat et pereat, discretorum uirorum prudentia solet
eas per litteras eternare. Cognoscat itaque presens etas, et sciat postera, quod cellam que Honholt dici-
tur, quam pro beate Marie uirginis sanctique Georgii martiris reuerencia, speciali quadam amplexantes di-
lectione, eam honorare, fouere et promouere prout expedit, optimam et singularem habemus uoluntatem.
Ad habundantem igitur cautelam, mansus siue decimas, que predicto loco collate sunt, In presenti pagi-
na conscribi iussimus. De curia que Brincthorpe dicitur, duo moltia siliginis et totidem ordei, que contu-
lit Herimannus de Monasterio, in memoriam anime sue matris. Domum quandam Vrigelwic, quam dedit
Bernhardus Werence pro anima uxoris sue, soluentem duo moltia ordei et totidem auene. Decima Her-
burnen, que soluit tres solidos et duos denarios, quos dedit Garsilius ministerialis noster. De domo Pop-
penbeke tres sol. et unum moltium siliginis. De curia Appenhulse quatuor sol. de decima. Dimidium ta-
lentum Nienberge, quod contulit Athelheithis mater Hermanni de Monasterio. Lenbeke dimidium talentum,
duobus sol. exceptis, et duobus modiis tritici, qui sunt in parrochia Lare. Preterea sex sol. in decima de
curia eiusdem cenobii, quos dedit Godefridus de Monasterio. Et ut hec traditiones et donationes nostris
futurisque temporibus Deo protegente ualeant permanere, banni nostri districtione et impositione tutauimus,
et sigilli nostri impensione communiuimus. Acta sunt hec puplice anno dominice incarnationis Millesimo
ducentesimo. In diebus Innocentii pape. Neutro in imperium confirmato. Presentibus uiris pluribus et hone-
stis, Quorum nomina subterscripta sunt. Herimanno maiori preposito. Anselmo canonico. Heinrico decano
sancti Martini. Laicis. Lutberto de Beveren, et fratre eius Alberone. Hec autem quicunque seruauerit et
ratum tenuerit, cum hiis que a dextris erunt, in uitam colligatur eternam. Qui uero refragari presumpse-
rit, cum his qui a sinistris erunt, nisi resipiscat, supplicio deputetur eterno. AMEN.
Das angehängte Siegel ist sebr beschädigt.
4200.
DLXXXV.
In. nomine. sancte. et. indiuidue. Trinitatis. || llerimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus s
niam ea que rationabilhter in ecclesia fidelium aguntur, aliquando uetustate temporum uel a
iro tradita obliuioni, facillime possunt aboleri, exigente ratione, testimonio ueritatis dignum
munire. Hinc est quod notum esse uolumus tam futuri quam presentis eui nationibus, quod
Spork a Suethero de Dinkethe et Rathardo et Ruthberto decimam mansi eiusdem quem ip:
unie sue exhibitione obtinuit, quod ammodo de manso predicto X. denarii ad redemptionen
ime certa pensione annuatim exsoluantur. Vt autem hec rata et inconuulsa permaneant, [
pti attestatione et sygilli nostri impressione roborauimus, omnes qui iniuste irritant, anatem:
lorum apostolorum Petri et Pauli et nostra auctoritate. Testes huius rei sunt. Johannes Bere
hard de Uuitenhorst. Albracht Wicel. Thidericus. Hinricus. Gerhardus monachus. Acta sunt he
' incarnationis anno M°.CC°. Presidente Innocencio Romane sedi apostolico. Nullo in imperio con
tificatus nostri anno XXVI».
Das angebàngte, sonst schon beschriebene Siegel ist beschädigt.
DLXXXVI.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Adolphus diuina fauente clementia sancte Coloniensi:
archiepiscopus, omnibus in Christo pie uiuentibus in perpetuum. Ex debito amministrationis nos
ibus ecclesie nostre prouidere tenemur, ut decorem domus Dei nos diligere ipso rerum ost
ctu. Inde ‘est quod uniuersitati fidelium presentium et futurorum notum esse uolumus, quod
er Comes Arnoldus de Althena proprietatem sue portionis domus in Althena beato Petro et nob
s suis heredibus collaudantibus et consentientibus, contradidit, et cum ipsis a nobis manu comm
eodo recepit, ut ei sexcentas marcas pro eadem proprietate et pro domo nostra Castri in Yo
ne et quinque carratis uini, quas venerabilis predecessor noster archiepiscopus Philippus pie re
is ei in beneficio super eadem proprietate annuatim contulerat, persoluamus. Pius enim pred:
lictus eandem proprietatem Quadringentis Marcis cum predictis beneficiis ecclesie beati Petri,
; difficultate, comparauit. Nos igitur. pro predictis beneficiis ducentas ei marcas duximus persolı
ta Curtim nostram in Hagen ei et legitimis suis heredibus cum omnibus attinentiis et obuenti
ptis. prebendis aurifabrorum et eorum qui vulgo Husgenote dicuntur, qui ab antecessoribus
je ad tempus nostrum in eadem curti prebendas acceperunt, in feodo concessimus, quo usque ı
üis successorum nostrorum ipsi in recompensationem que uulgo orsata dicitur, sexcentas Marcas |
mus. Ut autem hec rationabilis ordinatio in presens ucl in posterum nullo dissoluatur malignita
io, presentis scripti et sigilli nostri munimine cam cautam esse uolumus et ratam. Si uero aliqui
orum nostrorum hoc pactum infringere decreuerit, predictus Comes suam proprietatem Castri sii
difficultate recipiet. Obseruantibus in domino gloria, temere uero obuiantibus anathema sit.
testes sunt. Udo maior decanus in Colonia. Rüdolphus scolasticus. Bruno Bunnensis prepositus. Th
s sancti Gerconis prepositus. Theodericus sanctorum apostolorum prepositus. Herimannus sancti
prepositus. Engelbertus sancti Georgi prepositus. Tirricus sancti Cuniberti prepositus. Bruno de B
. Heinricus dux de Limburg et filius suus de Wassenberg Heinricus. Adolphus Comes de Monte.
s Comes de Kessele. Heinricus Comes de Hokensvago. Ileinricus de Volmodesteyne et Gerhardus .
, Herimannus sculthetus Susatiensis. Hcrimannus aduocatus Coloniensis. Herimannus Marescalcus d
e. Otto camerarius. Heinricus dapifer. Heinricus Marescalcus. Heinricus de Dannere. et alii quam
honorati. Acta sunt hec anno incarnationis domini M9.CC9. Datum XI*. Kalendas Augusti.
Das mit rotben und grünen seidenen Schnuren angehängte, den sitzenden Bischof darstellende Siegel ist früher schon beschr
4200. 205
DLXXXVII.
Nouerint uniuersi tam presentes quam posteri huius littere inspectores, quod Adam miles dictus Asspe,
ob fauorem ecclesie Kappellensis, sic ordinauit, quod pro redemptione decime curtis in Hassleborne sin-
gulis annis decem et octo denarios recipiet, et in hoc ipse et heredes sui erunt contenti, nichil amplius
de predicta ecclesia requirentes, ipsa vero redemptio decime vel in vigilia beati Jacobi, seu ipso die, siue
in crastino eiusdem diei dari poterit, et si hoc factum fuerit, ipsa ecclesia super nulla negligentia poterit
incusari Pretaxatam autem redemptionem decime curtis memorate, cum assensu prepositi ac conuentus
eiusdem ecclesie, nec non accedente fauorabili consensu heredum suorum, prefatus A. miles in memoriam
sui perhennem ecclesie Montis martis legauit perpetuo perfruendam. "Vt eiusdem huiusmodi ordinatio hinc
inde rata permaneat, presens scriptum sigillo prepositi ecclesie Cappellensis extat in testimonium robora-
tum. Acta sunt hec anno Domini MCC. In Kal. Decembris.
Das angehängte Siegel ist verloren gegangen.
DLXXXVIII.
E Mss. Kindlinger. Tom. LXXVII.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Adolfus Dei gratia Coloniensis archiepiscopus, omnibus
sancte ecclesie filis presentibus et futuris in perpetuum. Quoniam ecclesiarum aduocati sue vocationis
immemores suo subjectos officio eo inmitius pertractant, quo se tanquam infeodatos possessores exheredari
posse non formidant, necessarium duximus utiliori uti consilio, quo et hoc genus hominum a sue abusio-
nis detrudatur insolentia, et pauperibus, quibus non est adiutorium, damna precaueantur exorta. Denun-
ciamus itaque fidelibus modernis et posteris, quod nobiles et illustres persone spiritu pietatis attacte, vide-
licet Hermannus comes de Rauensbergh et Jutta uxor ipsius, et Otto filius amborum nostram adierunt pre-
senciam, indicantes nobis sibi hoc esse voluntatis et propositi, de quodam cenobio in Flarshem, quod in
ipsorum constructum est patrimonio, ut videlicet eiusdem loci aduocatiam nec ipsi nec aliqui eorum here-
ditarii successores cuiquam hominum in beneficio concedant, sed si qua persona longe vel prope posita
ad tuendum locum illum ob diuinam retributionem gracie visa fuerit idonea, ab ipsis et eorum successori-
bus habeat commendatam. Si autem eadem persona boni voti oblita in eiusdem loci pertinentias aliquam
exactionem vel cuiuslibet generis vexationem voluerit exercere, prefati patroni libere et absque omni con-
dicione possint et debeant a suo commendato remouere. . Nos igitur hanc laudabilem ipsorum approbantes
intentionem, votis eorum duximus acquiescendum, et ut tale desiderium seruis Dei tam efficaciter profutu-
rum perpetuo ratum maneat et inconuulsum, certam hanc cartam conscribi et sigilo nostro mandauimus
insigniri, Auctoritate sanctorum apostolorum Petri et Pauli excommunicantes et eterne damnationis gladio
ferientes omnes homines, qui sepedicti cenobii aduocatiam nomine feudi unquam sibi voluerint usurpare.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis Me. CC^, Indictione III. Epacta III. presentibus et collaudantibus
ipsis postulatoribus et aliis pluribus viris tam (clericis quam *)) laice professionis quorum nomina inue-
niuntur subscripta. Vdo maioris ecclesie in Colonia decanus. Bruno prepositus Bonnensis. Theodericus pre-
positus sancti Gereonis. Gerhardus prepositus Xantensis et archidiaconus. Theodericus prepositus sancti Cu-
niberti, ceterique priores Colonienses. Lutherus comes de Hostaden. Conradus comes de Are. Otto nobilis
de Wickerode. Wilhelmus comes Juliacensis. Hermannus aduocatus Coloniensis. Theodericus aduocatus se-
, *) Diese Worte fehlen bei Kindlinger, müssen aber nothwendig ergänzt werden.
Cod. dipl. hist. Westfal. II. . 34
lus in Rauensbergh. Giselbertus, Nicolaus, Johannes Rufus, milites eiusdem urbis et nobiles viri. Lp
lus. Alexander. Godescalcus Difholte, et alii quamplurimi viri honesti tam clerici quam laici.
DLXXXIX.
HERIMANNVS Dei gratia Monasteriensis episcopus et imperialis curie cancellarius, omnibus qui w-
int hoc cyrographum propter gestorum agnitionem necessario contemplari Scire uolumus uniuersg
d cupientes sincera uoluntate ac summo studio extinguere, immo ad pacis firme bonum redigere cm
lersiam et litem que uertebatur sine fine inter monasterium nostrum campum beate MARIE, et fly
e memorie comitis Friderici de Altana, socios nobis assumpsimus ad hoc opus uiros uenerabiles ei se
ites, Hermannum Cappenbergensem et Nicolaum Hersuithehusensem abbates. . Vocato igitur in nosrm
jientiam Florentio predicti cenobii abbate, quod de causa illius a nobis tnbus et quibusdam ipsius fn-
as fuerat ordinatum aperuimus. At ille continuo consilio et uoluntati nostre acquiescens, uerba home
idi, omnibus qui aderant audientibus, est locutus. Ego sicut promissum est a domino meo episcop -
que adiutoribus me absente, renuncio querele, siue ut teutonicum ponamus nomen, ansprake, qum
jenus habui et in qua laboraui super bonis in Unkincthorp, ecclesia uidelicet et predio in eadem ui,
lio in Hauikisbroke et quodam molendino, nulli tamen quicquam uendens, nulli quicquam resgum,
ue de aliqua re uel bono ulli warandiam faciens, sed tantummodo querele uel ansprake renuncam
dicta *) eadem uerba uobis qui presentes estis testibus, propter futuros et inopinatos euentus, iterm
sola renunciatione atque iterum repeto. Hec nosmetipsos et prefatos abbates fateri atque testari com
it ipsa ueritas, ideoque hoc testimonium sigillis nostris confirmamus, quatinus sepedicto cenobio a futus
iaminibus prospiciamus.
Obgleich von den Siegeln in der Mehrzahl gesprochen wird, scheint doch nie mehr als ein Siegel an der Urkunde
hangen zu haben, nehmlich des Bischofs Hermann, welches die bei 4201 zu bescbreibende Gestalt hat, aber wt
dünn und beschädigt ist. Zur Seite sind zwar noch zwei Oeffnungen im Pergamente befindlich, es ist aber sii
wahrscheinlich, dass die Siegel der beiden Aebte darinn gehangen haben, weil das Siegel des Bischofs in der Mi
hängt, also die zweite Stelle gehabt haben würde, was der gewöhnlichen Ordnung zuwider ist.
DXC.
Aus einem Obernkircher Kopiar des 16. Jahrhunderts, im Besitze des Bibliotbekars Mooyer zu Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. T. Dei gratia Mindensis Episcopus. Quod in tempore &
cum tempore labitur et res gestas calumpniosa implicat obliuio, nisi scripturarum eternentur indico &
um subscriptione roborentur. Inde est quod presentis scripti serie tam presentium quam futurorum
isti fidelium pandere curamus noticie et commendare memorie, Qualiter comes Bernhardus de Pope
3, cum consensu et collaudatione legitimorum heredum suorum, ecclesiam in Meinhusen cum suis at
iis beate Marie in Ouerenkerken pro salutis sue ac parentum suorum remedio fideliter offerendo per
i0 possidendam contradidit, Curtem quoque suam in eadem uilla cum omnibus commodis et utilitatibus
»am pertinentibus, uidelicet mansis, mancipiis, areis, edificiis, agris, terris cultis et incultis, uiis der
exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, pratis, pascuis, siluis, aquis aquarumue decursibus, pst
bus, molendinis, et quadam silua que uulgariter Sunderen uocatur, preposito in Ouerenkerken saspe
ı Im Originale stebt hier ein d mit untergesetztem Punkte. Da durch untergesetste Punkte auch die Ungiltigkeit da Ge
schriebenen bezeichnet wird, so könnte es freilich wohl sein, dass der Schreiber auch dieses d nur aus Verseben gescint-
ben, und durch den Punkt keine Abkürzung, sondern nur die Bedeutungslosigkeit des Buchstaben angedeutet habe.
EOmNRBPMRBDEBEHJOGU Bm
sy m
"a
=
b
ra
p
br
R
Ls
4300. 267
diencialibus fratribus et sororibus Deo et beate Marie in eadem ecclesia militantibus, in usum et fru-
n et proprietatem perpetuam pro C. et L. marcis uendidit, et tam ipse quam heredes sui in mallo
»nberti comitis in pago Schapeuelde in ripa Wisare fluminis nobis coram positis omni se Jure et pro-
tatis debito abdicauit, ut sub pretextu patrocinii beate Marie prefata bona constituta suo seruitori uide-
; Monasterii sui preposito absolute uacarent, nec ulli in posterum preter ipsum aduocato uel comiti
uis debito Juris aut seruicii essent obnoxia. Vt autem de huiusmodi contractu nullo dubitationis in
»etuum quisquam moueatur scrupulo, Sed apud futuram posteritatem actionis huius series rata et incon-
a permaneat nulliusque maligne mentis consiliis irritari ualeat aut rescindi, eam banni nostri et presen-
scripti auctoritate nec non et sigilli nostri impressione et testium subscriptione firmauimus. Acta sunt
anno dominice incarnationis M9,CC9, Testes autem hii sunt. Wernherus summus prepositus. Leifhardus
3r decanus. Otto custos. Raimwardus. Godefridus. Theodericus de Huleuelde. Leifhardus de Blanckena.
eboldus. Widechindus de Plesse. Heinricus de Landesberge. Conradus et Waltherus de Schowenburge.
onici maioris ecclesie. Theodericus decanus. Theodericus Longus. Burchardus. Johannes. Canonici sanct
Lini. Bernhardus abbas sancti Mauricii et Elihardus prior eiusdem loci. Nobiles uero. Widekinnus aduo-
s. Heinricus de Rutenberg. Ludegerus et Reimbertus de Slon. Theodericus de Se. Fredericus de Lo.
steriales uero. Thethardus Wicgrauius. Ludolphus dapifer. Ludolfus pincerna et Heinricus frater eius.
»ertus de Eisberge. Hartman Colhase et frater eius Herman. Ratho Ceren. Rodolfus. Bodo. et alii quam
'es qui ad mallum Helenberti ipsius uocatione conuenerant.
DXCI.
IN nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Sophya Dei gratia in Budeken abbatissa. Alberto abbati
pue cenobio in BRedenlare in perpetuum. Quidam Giselbertus nomine paucos agros possedit in Gri-
inchusen, eo iure quod dicitur Ambethleen, et acceptis XXXa IIbus solidis de domo uestra, iuri suo
ınciauit. Hoc autem, quia predicti agri nostre pertinebant ecclesie, nostro factum est consensu, ita ut
licta pecunia in aliud predium nobis uicinius et commodius expenderetur. Igitur id ipsum quod in
nelinchusen habuimus, uestro contulimus Monasterio, et ut inuiolabiliter uestrum permaneat, presenti
ina, sub attestatione nostri sigilli, confirmamus. Datum anno ab incarnatione Domini Millesimo ducen-
nO.
Das angehängte, stumpf elliptische Siegel zeigt die Aebtissinn, im einfachen Nonnengewande, auf einem niedrigen Stuhle
sitzend, in der rechten Hand einen Lilienstengel, in der linken ein geschlossenes Buch haltend; mit der Umschrift:
Sophia Pudicensis Abbatissa Famula XPi. +.
DXCII.
In NoMiNe sancte et indiuidue TriNiTatis. Heiliwigis Dei gratia Scildecensis ecclesie humilis abbatissa.
ım sit uniuersis Christi fidelibus tam futuris quam presentibus, quod comes Adolfus de Scowenburc et
* eius cometissa Athelheidis et utriusque filia Meithildis, cum essent coheredes, unanimi consensu, tres
os, Blackinhage, Barcholte, Eke nuncupatas, cum cultis et incultis, viis et inuiis, siluis et pascuis aqua-
Qque decursibus, et cum omnibus attinentibus, pro eterna hereditate nancisscenda, ecclesie sancti Jo-
ais Bap. in Scildece in proprietatem contulerunt, et Ekehardum ministerialem de Halremont, qui hec
ia in beneficio habebat, ecclesie presentauerunt, ut qui de isdem domibus ecclesiam sepe grauauerat,
«os easdem ab ecclesia in beneficio acciperet. Quod ita factum :-Ecclesia autem perpendens quod de
C) Blackenhage ecclesie confini sepe lites emerserant, dispendiose quidem nec tamen infructuose, ius
ficii eiusdem domus ab Ekehardo XXV. marcis puri argenti redemit. Cum autem ecclesia nil preter
268 4200.
III’. marcas haberet, quedam ministerialis ecclesie, nomine Margareta, et pueri eius Werno, Johannes, Kr-
negundis, rogatu et consultu tocius ecclesie *) persoluerunt, et eandem domum Blackenhage cum omniu
attinentibus in beneficium receperunt, ut ipsi et successio semper habeant in pheodo, nisi forte ad com-
munes usus prebende predicto erga hos redimant argento. Hoc itaque priuilegium super hec acta e»
scriptum, predicte femine debet tanto esse efficacius, quanto constat quod propter eam expensa muli «
obsequie multo sic est elaboratum, Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCC. Indictione II Tes
sunt Eilika decana. Elisabeth custos. Athelheit magistra. Gertherut. Ida. Meithilt. Windelgart. Kerstina. Alben.
Et sacerdotes Wulfhelm. Otbraht. Ekehart. Hildebrand subdiaconus, Wicbolt presbyter. Hereman. Walt
ger. Arnolt. Vdo. Aldach. Bernhart. Wernhere. Hildebrant. Wenneke. Thetbart. Vrethehart. Basilius. Heh-
dac. Tideric.
Zwei Siegel waren angehängt, sind aber verloren gegangen.
*) Hier findet sich im Original eine unausgefüllte Lücke, wo wahrscheinlich die gezahlte Summe angegeben werden sollte.