Res gestae divi Avgvsti. Ex monvmentis ancyrano et apolloniensi itervm

Google

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the

public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

-* Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual
personal, non-commercial purposes.

and we request that you use these files for

* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

-* Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
a[nttp: //books . google. con/]

| 'Ths portfolio for thie |

Ej text i8 thelved on |

|' the Folio shelves at |
ine end of L.

ho 73.27

Harvard College
Library

FROM THE FUND GIVEN BY

Stephen Salisbury
Class of 1817

For Greek and Latin Literature

RES GESTAE

DIVI AVGVSTL

EX MONVMENTIS ANCYRANO ET APOLLONIENSI
ITERYVM EDIDIT

TH. MOMMSEN.

ACCEDVNT TABVLAE UNDECIM.

"7 BEROLINI
APVD WEIDMANNOS
MDCCCLXXXIII.

d,

avia. couusók unit

FEB971888
| ou 7 Mud
J vet. Y rz
' A

CONSPECTVS.

Augusti commentarii origo et editio .
Monumentum Ancyranum.
Monumentum Apolloniense

Huius editionis ratio

Textus cum apparatu critico.

Textus cum supplementis .

Commentarii em os ss snos

De P. Sulpicii Quirinii titulo Tiburtino .

Indices:

|. Conspectus rerum ad ordinem temporum

" ]l. Index verborum
1. De orthographia commentarii Latini
2. De versione Graeca .
3. Vocabula Latina .
4. Vocabula Graeca selecta

Ill. Index rerum

Additamenta

P.
V —AI
XIII —X XXIII
XXXIV
XXXV —XXXVIII
XXXIX— LXIVIII
LXXIX —LXXXXVvil

1—160
161—182
183—188
189—194
194—202
203—215

216
211—220

221—223

-——

Commentarius rerum gestarum, quem ab Augusto paucis ante mortem mensi-
bus conscriptum esse ad inscriptionem exposuimus (vide infra p. 1), capita
complectitur quinque et triginta, non numerata quidem, sed distincta versu
primo eminente. Ea cum eadem sint in Latinis Graecisque (nisi quod addita-
mentum alius auctoris Latine dividitur in capita quattuor, Graece continuatur),
eadem etiam in exemplo Ancyrano et Apolloniensi, iure referentur ad ipsum
Augustum vel certe ad archetypum commentarii exemplar in urbe expositum,
itaque nos quoque non dubitavimus secundum ea commentarium edere numeris
adiectis, quamquam ipsa distributio parum probabilis est et saepe eodem capite
agitur de rebus diversis. Ipse eommentarius tripertitus est: agitur primum
de honoribus in Augustum collatis, id est de magistratibus sacerdotiis triumphis
reliquisque similibus multis et variis (c. 1—xiv), deinde de impensis quas in
rem publicam de suo fecit (c. xv—xxiv), denique de rebus gestis pace belloque
(c. xxv—xxxv); itaque qui titulum dictavit rerum gestarum divi Augusti, quibus
orbem terrarum imperio populi Romani subiecisset, et impensarum, quas in
rem publicam populumque Romanorum fecisset, primam partem omisit, secun-
dam tertiamque invertit. Quamquam partitionem illam Augustus secutus est
in universum tantum sine scrupulosa anxietate: ita in primo tractatu ubi cen-
soriae potestatis meminit, ipsos quoque census fuse enarrat (c. vm, tertio
inseruit non solum honores cum rei publicae restitutione coniunctos, quod potest
defendi (c. xxxiv), sed etiam titulum patris patriae sibi oblatum (c. xxxv); deni-
que non pauca sunt, quae pari iure et primo et tertio ordini inferri potuerunt.
Diligentius autem quam reliquas duas Augustus exsécutus est partem de im-'
pensis in rem publicam factis, maxime ludos congiariaque; neque id mirum
est in titulo Romae proposito scriptoque potissimum plebi urbanae. In rerum
delectu domesticas, ut par erat, Augustus silentio praetermisit, ut non solum
mulieres domus eius nusquam memorentur, sed ne adoptiones quidem signi-
ficentur. In publicis cum suos honores suasque res gestas enarrans filiorum
Gaii Lucii Tiberii generique Agrippae passim meminerit, nullo loco ne ducis

VI

quidem extra domum imperatoriam constituti princeps mentionem facit neque
jomnino praeterquam in annis designandis nomen ponit hominis infra fastigium
imperatorium constituti. De turbis civilibus dicit quidem compluribus locis,
sed brevissime et cautissime et ut nusquam nomina enuntiet eorum qui contra
se arma tulissent bellis civilibus, ut M. Bruti et C. Cassii (factio: 12; qui
parentem meum interfecerunt: 1 10), M. Antonii (is cum quo bellum gesseram:
Iv 50 €f. v 4 et Dio 51, 19), M. Lepidi (cepi id sacerdotium — pontificatum maxi-
mum ——- eo mortuo qui civilis motus occasione occupaverat: n 25), Sex. Pompeii
(praedones: v 1). Cladis Varianae similiumque infortuniorum mentionem non
fieri vix opus est monere; contra memoratur expeditio non multo magis felix,
[sed non conclamata Aelii Galli (v 18). Denique arcana imperii in tali scriptione
nemo sanus quaeret, sed ea, quae populum universum et plebeculam maxime
de se vel nosse vel credere vellet imperator animi callidi magis quam sublimis
quique magni viri personam apte gesserit ipse non magnus.
Cap. I (p. 2).
1 1—3 Adulescentulus exercitum comparat.
s—: Loco consulari adlegitur in senatum, item imperium accipit pro
praetore.
:—9 Consul I creatur et Ilvir r. p. c.
Cap. II (p. 5).
r 10—12 Lex Pedia. Bellum Philippense.
Cap. III (p. 5).
1 13—15 Bella sustenta. Civibus et plerisque externis victor parcit.
15—19 Numerus militum et veteranorum.
19.20 Numerus navium captarum.
Cap. IV (p. 10).
1 21—4 Numerus ovationum et triumphorum. Triumphi non accepti.
Laurus depositae.
14—1: Numerus supplicationum et dierum per quos supplicatum est.
27.28 Numerus regum liberorumque eorum in triumphis illis ductorum.
238—390 Numerus consulatuum et annorum tribuniciae potestatis.
Cap. V (p. 23). !
1 81.32 Dictatura non accepta.
s2—95 Cura annonae.
35 36 Consulatus perpetuus non acceptus.
Cap. VI (p. 28).
13;.. Cura legum et morum non accepta, usurpata potestas tribunicia.
1... Collegae tribuniciae potestatis.
Cap. VII (p. 31).
DL... Triumvir r. p. c.
I 4445 Princeps senatus.
I 45.46 Sacerdotia.

Cap. VIII (p. 34).
H 1 Patriciorum numerus auctus.
1.2. Senatus lectus ter.
2—11 -Census actus ter.
. f?—4 Leges latae.
Cap. IX (p. 40).
n 15—20 Vota pro imperatore suscepta.
Cap. X (p. 44).
u 51 A Nomen inclusum in carmen saliare.
21—1 Sacrosanctus factus et data potestas tribunicia.
23—38 Pontificatus maximus primum recusatus, postea admissus.
Cap. XI (p. 46).
n 29—33 Ára Fortunae reduci constituta. Dies Augustalium.
Cap. XII (p. 47).
n 34—9: Legati obviam missi in Campaniam.
37—41 Ara Paci Augustae constituta.
Cap. XIII (p. 49).
n 41—15 lanus ter clausus.
Cap. XIV (p. 51).
H 4&—ur 6 Honores collati in filios C. L. Caesares.
Cap. XV (p. 58).
nr ;—20 Dona in plebem urbanam veteranosque collata.
Cap. XVI (p. 63).
ni 2—38 Pecunia soluta pro agris veteranis concessis.
28—33 Praemia veteranis numerato soluta.
Cap. XVII (p. 66).
mi 3435 Pecunia in aerarium delata.
35—19 Aerarium militare constitutum.
Cap. XVIII (p. 76).
ni 44$ Tributa pro aliis soluta.
Cap. XIX (p. 78).
IV 1—9 Opera publica nova facta in solo publico.
Cap. XX (p. 83).
Iv 9—20 Opera publica refecta in solo publico.
Cap. XXI (p. 87).
IV 21—23 Opera publica facta in solo privato.
23—26 Dona ex manibiis in aedibus sacris posita.
26—50 Aurum coronarium Italiae remissum.
Cap. XXII (p. 89).
Iv s1—38 Munera gladiatoria.
$3—35 Spectacula athletarum.
95. 6. Ludi.

VIII

96. 57 Ludi saeculares.
s& 39 Ludi Martiales.
39—42 Venationes.
Cap. XXIII (p. 94).
Iv 43—48 Proelii navalis spectaculum.
Cap. XXIV (p. 95).
Iv 49—51 Asiae templis ornamenta ab Antonio erepta restituta.
51—54 Statuae argenteae conflatae donaque inde posita.
Cap. XXV (p. 97).
v 1—3 Mare pacatum bello contra Sex. Pompeium gesto.
9—8 Quinam iuraverint in verba imperatoris bello Actiaco.
Cap. XXVI (p. 101).
v 9.10 Provinciarum fines aucti.
10—12 Galliae Hispaniae Germania pacatae.
12—14 Gentes Alpinae subactae.
14—18 Classis in Oceanum navigatio. Legationes populorum Germanorum.
18—13 Exercitus in Aethiopiam et in Arabiam ducti.
Cap. XXVII (p. 109).
v^4 A Aegyptus imperio adiecta.
24—3 De rebus Armeniorum.
31—94 Provinciae recuperatae a M. Antonio et Sex. Pompeio.
Cap. XXVIII (p. 119).
v 35.36 Coloniae militares in provinciis deductae.
36—38 Coloniae militares in Italia deductae.
Cap. XXIX (p. 124). |
v $9—1s Signa recepta cum ab aliis tum a Parthis.
Cap. XXX (p. 128).
v 44-49 Res gestae contra Pannonios et Dacos.
Cap. XXXI (p. 132).
v 50—53 Legationes ad Áugustum missae.
Cap. XXXII (p. 135).
v s4—v1 3 Quinam reges ad Augustum confugerint.
vi $—6 — Parthorum obsides.
6—8 Legationes aliae.
Cap. XXXIII (p. 143).
vi 9—12 Reges dati Parthis et Medis.
Cap. XXXIV (p. 144).
vi 13—15 Res publica restituta.
16—21 Propterea decreta nomen Augusti, postes laureati, corona civica,
clupeus aureus.
231—139 Dignitate primus, potestate praeditus nulla nisi ordinaria.

Cap. XXXV (p. 153).

vi 24—z? Pater patriae appellatus.

27.28 Quo tempore haec scripta sint. — —

De commentario publice in urbe ante sepulcrum suum proponendo quid
Augustus testamento caverit, ad eum in principio exposuimus (infra p. 1).
Paruerunt ut oportebat ei legi heredes tabulasque proposuerunt ibi ubi iussi
erant ante mausoleum Augusti, /'Austa dictum medio aevo, situm in Campo
Martio ibi fere ubi nunc est Ripetta (Becker topogr. urbis Romae p. 639).
Nam exemplar, quod hodie superest Áncyrae, in praescriptis dicitur descriptum
ex duabus aheneis pilis, quae sunt Romae positae. Nec pugnant, sicut visum
est Lipsio (ad Taciti ann. 1, 11), cum tabulis aheneis Suetonii (vide infra
p. 1) pilae aheneae exemplaris Áncyrani; nam prope accedit ad tabulae speciem
pila quadrata, cuius postica ad murum applicata sit, latus utrumque brevius
a scriptura vacet. Multo minus quod mausoleum illud ex lapide factum est
obstat quominus ante id pilae aheneae statutae fuerint, quamquam aliter iudi-
cavit Zumptius (mon. Ancyr. p. 38).

Indice ita Romae publice proposito, quem et auctoritas et brevitas com-
mendaret, non mirum est usos esse rerum scriptores, quorum ex iis qui
extant notitiam eius habuerunt Velleius et Suetonius!) Nam Velleius, cuius
aetate tabulae Romae expositae sunt, principium certe memoria invenitur te-
nuisse (v. infra p. 3); Suetonius et ipsam eius inscriptionem memorat (v. p. 1)
et semel (v. ad 4, 35) eum adlegat sub nomine auctoris, passim autem (vide
infra ad Lat. 1, 21. Gr. 3, 21. 4, 1. Lat. 2, 2. 21. 42. 3, 7. 4, 17. 19. 39.
43. 51. 5, 10. 12. 36. 40. 47. 50. 6, 9) ab eo pendet vel certe inter alia
eum videtur adhibuisse. Libelli forma indicem publice editum esse testatum
non habemus; et Velleius quidem Suetoniusque fieri potest ut eum legerint in
ipso aere, neque grammatici eum citant. At cum ii citent testamentum?),
probabile est indicem quoque hominibus doctis aetatis posterioris in manibus
fuisse. Ad nos pervenit non codicibus propagatus, sed per exemplaria tam ipsius
quam interpretationis Graecae, quae publico consilio in lapide incidi iusserunt
res publicae duae Graecae, Galatiae provinciae utraque, Ancyrana et Apollo-
niensis*); nam quamquam Apolloniae non superest nisi pars versionis, dubitari

1) Non recte Bergkius p. 8, dubitaus sane ipse, adiecit etiam Nicolaum Damascenum
hoe indice usum inveniri, propter locum vitae Caes. c. 1: à9sAova(ovc t6 7ztpoGayóutyoc
.... ÉrhgEy davroU dxpolG9e. oy di moórtgov oUdà óvÓuera qmí(cravrO ol Gy9ponoi
oUd£ rivog Unz15xoos lyfvovro dià uvnuae, nutgocáutvoc ónóco lyróg "Pqvov zorauo!
x&ToixoUOty, UnÉo rt TOY loviov nóvroy xal rà "Avoir yÉvg: Ilayvoviovy; avrovg xol
Züxag xxÀoUgiv. Nam eum parum verisimile est sumptum esse ex indice 5, 44 seq.

*) Charisius p. 104 Keil; neque enim recte opinor Bergkius p. 8 lectionem traditam tue-
tur [ugusta in lestamento, quo nomine rerum scriptores quidem argumento interpretationem
adiuvante neque tamen grammatici Liviam recte appellare potuerunt.

*) Apollonia sita in confiniis Phrygiae et Pisidiae (cf. G. Hirschfeld in actis minori-
bus acad. Berol. a. 1879 p. 316) olim cum illa contribuebatur (Stephanus Byz. s. v.: «y

X

non potest ibi utpote in colonia civium Romanorum archetypum quoque Latinum
olim prostitisse. Quae monument insignis publica propositio quodammodo con-
juncta est cum eorum oppidorum Caesareorum sive Áugusteorum aedificatione,
de quibus Caesareis in universum videndus est Marinius (Arv. p. 383 sq.). Nam
postquam a. 725 Augustus indulsit Asianis, ut sibi et urbi Romae aedem dedi-
carent Pergami, et Bithynis, ut Nicomediae (Dio 51, 20; Tacit. ann. 4, 37), -
Ancyra quoque Galatiae metropolis suum sibi fecit Xefecvstov, quo nomine
appellatur in titulo ipsius aedis antae inscripto: 07rov «0 Zefactügóv écviy xoi
$ naovgyvoic ysívevas xol Ó izrn00gouoc!) Aedem fuisse dedicatam divo
Augusto et urbi Romae declarat titulus modo citatus sic incipiens: P*&Aerov
o..(?) [i ]onceuevoy 9eo Zeflaor xoi S9eg Pom, quibus verbis subicitur
ludorum laterculus ad aedem eam certis intervallis, fortasse quinto quoque
anno editorum. — Similis omnino fuit aedes altera, quam hoc indice con-
scriptam fuisse constat, Ápolloniensium. Nam legitur ibi supra indicem titulus
qui sequitur (C. I. Gr. n. 3971) non ad indicem pertinens, sed ipsius aedis,
post aliorum temptamina a Waddingtonio demum (ad syll. Lebasianae vol. III
n. 1194) et perite descriptus et scite expletus:

[To)c xowobc gwrijoac] xe) id(ovc 9sove Zefaaro)s xa) rove ztaidac avi[ov] [4z104Aeatày 2fuxtony ó dius
[Ia«(p Keícap. Ttou]avexQ — Tiftof(q Ka(onpu — 9eQ ZXtBaorQ [9e6Q 2fiovig ZfogovaQ — Jtvxíp Katock
Itaque aedes Apolloniensis et ipsa fuit ex genere Augusteorum ; neque absimile
veri eodem tempore, quo Galatarum commune in sua metropoli ut Áugusteum
fieret decrevit, etiam Apolloniatas vel si magis placet Pisidas Galatis in pro-

dovylag 9| zélev Magysvoy; Strabo 12, 8, 13 p. 576) et titulus ibi repertus est (C.I.
Gr. 3973) cum anno adscripto, quem Waddington apud Lebasium III n. 1192 (cf. ad n. 1195)
probabiliter ad epocham provinciae Ásiae revocavit. At Amyntas rex Galatiae cum eam
regno suo adiecisset (Strabo 12, 6, 4 p. 569: rmv idrrióyeray Éyory. 1r» z00€ 15 Iiuidí
uéxo. Mzoliovíadog tác ztQ06 Ldmaut(g T9 KiforQ xol rüe zagwpoe(ov Tuyà xol rhy
4duxaoví(ay), ab eo inde tempore Pisidiae attributa pars mansit provinciae Galatiae ex
regno illo effectae (Ptolemaeus 5, 4, 11; Stephanus Byz. s. v.: :( Ihwid(ag 7j zQóteQoy
JMogpdiaioy).

1) C. I. Gr. 4039 additis iis quae de lectione observavit Perrotus expl. arch. p. 261.
Apud Iosephum (ant. 16, 6, 2) in decreti Augusti verbis: ?» àmiGnuoratq rOztQ yevn9éyr
por UzÓ ToU xotvoU rij; A4a(ac 0y oyvor recte monuit Chishullus p. 166 cavendum esse ab
emendatione Scaligerana hodie recepta 2» 14yxvgg; expectandum certe id quod Petitus
restituere ausus est £y IIepydpu (Tac. ann. 4, 37. al.; veur9£yri — y ztaynyvott Bergkius
p. 7 n. T). Decretum pertinere ad Asiam provinciam eo magis constat, quod in eo nominatur
C. Marcius Censorinus (v. Waddington /fastes des prov. 4s. p. 689 et infra p. 174). Cete-
rum insigne decretum in Augusti honorem factum a Lesbiis, quod Mytilenis repertum
edidit Conzius (leise auf der Insel Lesbos tab. vi.; imperfectum legitur C. 1. Gr. 2167 d),
aedis quoque illius Pergamenae meminit sic: «vaS9eiyas dà délro[v ..... à)y TQ vag tQ
xaraO0x]evaQouévo (scilicet quae aedificatur; ... EYAZOMENQ . traditur, emendavit Wila-
mowitzius a[/]rg izó rzc '4doíug B» IHepyeup xo[ :»] ......... Q xoa) Mxt(o xal
Bpevteao(o xal Tadóa[x]o»i xa) Mo[ooaA(e? .......... xal 4M]yrioy(e(]e 7006 77 Zfiqy.
Apparet Mytilenseos decreti sui exempla proponi iussisse maxime in portibus, in quibus
frequentissime versarentur.

XI

vinciarum divisione adiunctos decrevisse, ut Augusteum fieret Apolloniae.
" Utraque aedes dedicata videtur esse Augusto vivo, quoniam quod ÁAsiani et
Bithyni post victoriam Actiacam fecerunt, Galatas et Pisidas mox imitatos
esse consentaneum est. Praeterea titulus aedis Apolloniensis ita conceptus
est, ut Tiberio nondum Augusto honorem habeat!); Áncyranae autem Augusti
commentarium post factam eam incisum esse ex aedificii condicione architecti
effecerunt (vide infra p. xir). Itaque aedes illae non commentarii proponendi
causa dedicatae sunt, sed magis constitutum est, ut ubi Augustea essent, ibi
commentarius in ipsis proponeretur.

Interpretatio Graeca cum eadem sit in utroque exemplari, vel inde colli-
gitur eam non redire ad decretum aliquod sive Áncyranorum ordinis sive
Apolloniensium, et Romani hominis esse infra p. 197 ostendimus ubi data
opera de ea exponitur. Itaque publico consilio aut Romae facta est et cum
commentario Latüno ad civitates Graecas missa aut legatus Galatiae utraque
exemplaria cum civitatibus sibi subditis communicavit. Ad hanc originem
ducit quod est Áncyrae in praescriptione Latina exemplar ubiectum, in Graeca
psJ9qougvevpévo, vnsypdqgcoy»; neutrum enim cum ad locum, in quo
prostant, recte applicetur, subiciendi vocabulum proprie refertur ad instru-
menta epistulis ediclisve adiuncta. Sic est in epistula Pii Dig. 48, 6; 6:
exemplum libelli dati mihi ... subici iussi; apud Plinium paneg. 20: edicto
subiecisti, quid in utrumque vestrum esset. impenswn; in epistula praefectorum
praetorio C. IX, 2438: exemplum epistulae scriptae nobis . . . cum his quae iuncta
erant subiecimus et in altera liberti a rationibus ibidem: exemplum epistulae
scriptae mihi ... subiecti; in epistula scripta ad imp. Severum C. VI, 1585a:
secundum litter[as] . . .. [quas huic libello] subieci; in edictis strategi Thebaidis
C. I. Gr. 4950: «£c neuqOsíogg uos... àériovoÀgc oov vQ vrorevayuévo
7tQocraypav, và Gytíyoaqae )usiy vrovéroayo et C. I. Gr. 4957: vov zeug-
Oévroc pov Qieraypetog ... v0 &vríygaqoy vueiy vrrévoEo. Videntur igitur
magistratus Áncyrani accepta legati epistula cum subiecto exemplari Latino

!) Aliter censet Waddingtonius; sed si imperante Tiberio aedes dedicata esset, Au-
gusti nomen in eo non desideraretur. tovc Zefiactov; idem recte intellexit significari
Augustum et Liviam, et verum est iure hanc Augustam dictam esse post mortem demum
mariti. Sed Graeca adulatio similia saepe commisit; et ut mittam nummos Magnesiorum
ad Sipylum lectionis parum certae (Eckhel 6 p. 153; cf. Mionnet 5. 7, 376 n. 214. 215),
in cusis Alabandae sine dubio vivo Augusto Mionnet 3, 307 n. 21 (cf. mus. Sanclement.
I] tab. 14, 23 p. 53) vere Z:facro( adscriptum videtur esse ad capita Augusti et Liviae.
Livia utrum Je& Cefaory dicta fuerit an 9c& 2fioví(a, dubium est; hoc praetuli, quam-
quam illud fortasse commendat quod in nummis Graecis non ita raro invenitur 7fif(a sive
4fiovía Ztfaora (Magnesiae loniae Mionnet 3, 147 n. 635; Mileti ib. S. 6, 270 n. 1236;
Termessi ib. S. 7, 140 a. 238; Aezanis ib. S. 7, 489 n. 38; Dorylaei ib. S. 7, 557 n. 326),
nt nescias in utro vocabulo erraverint. — Caesar cognomen in Germanico et sine dubio
etiam in Druso omissum est propterea quod hi duo cognominibus appellantur, cum in
Tiberio quod vel Graeci praenomen esse sentiebant non sufücere videretur.

XII

Graecoque inscriptionem utriusque parum apte 'ex epistula retinuis — :.
epistula omissa. |

Iam videamus, duo exempla quinam reppererint et descripserint et ' :'
subsidiis haec editio adornata sit. Subsidia autem intellego, quae ».' t.i:
crisin faciant; nam qui commentarium ex editis libris repetiverint qu..." :
eo interpretando illustrandoque versati sint, eos non recenseo. Lata cuu
huiusce generis scriptionum qui requirit, reperiet apud Io. Albertum Fabri-
cium (imp. Caes. Augusti temporum notatio, genus et scriptorum fragmenta.
Hamburgi 1727. 4. p. 212seq.) et Aemilium Eggerum (examen critique des
historiens d'Auguste. Parisis 1844. 8. p. 412 sq.)

I. MONVMENTVM ANCYRANVM.

Aedes Augusti et Romae (vide supra p. x) Áncyrae adhuc superstes a
Christianis in ecclesiam conversa (Guillaume p. 296 seq.), inde a saeculo xv per-
tinuit pertinetque hodie ad moscheam Hadschi Beiram, per aliquod tempus
coemeterii loco a Turcis usurpata. Descripserunt eam Tournefort (voyage
du Levant 3, 315 ed. Lugdun. 1717); Kinneir (journey through Asia minor
Londini 1818 p. 70); "Texier (description de l'Asie mineure Parisiis 1839
sq. 1 p. 172sq.); Gul. Hamilton (researches in Asia minor Londini 1842 1, 420);
ex quibus Tournefortius in tabella una et Texierius in tabulis sex (64 — 69)
aedificii formam depinxerunt. Sed his longe plenius et accuratius Edmundus
Guillaume in opere splendido, quod edendum curavit cum sociis operis Geor-
gio Perrot et [ulio Delbet inscripto exploration archéologique de la Galatie et de
la Bithynie, d'une partie de la Mysie, de la Phrygie, de la Cappadoce et du Pont,
exécutée en 1861 (Parisiis 1872. 2 voll. fol.) in tabulis 13—24. 30. 31 aedi-
ficium et ut hodie cernitur et ut olim videtur fuisse, praeterea formam eius
et partes quasdam notabiliores repraesentavit tabulasque p. 205—320 diligenter
et perite enarravit. Nos aedificio describendo non immoramur, quoniam ea res
provinciae nostrae fines egreditur neque pervenit ad inscriptionem recte
tractandam. Sufficiet adnotavisse in parietibus aedis olim hexastyli, quae tota
facta est ex marmore albo, legi indicem tam Latine quam Graece, et Latine
quidem intus in pronao sex paginis bipertitum, ut tres paginae priores sint
in pariete pronai ingredienti a laeva, e regione ad dextram tres posteriores,
Graece autem extrinsecus in pariete cellae dextro paginis undeviginti iuxta
positis. Litterae hic illic rubri coloris evidentia vestigia servarunt. Inscriptio
utraque non eo tempore incisa est, quo aedes facta est, sed post intervallum
et ut ad recipiendam eam quaedam in parietibus tollerentur vel mutarentur !).

1) Ait Guillaume p. 298: Vous croyons que le temple était achevé, avant qu'on eüt
eu l'idée d'y placer aucune inscription; les deus pronaos, autant que nous pouvons en

XIV

Similiter laterculus ludorum eidem aedi incisus, de quo supra diximus, cum
in ludis secundis mentionem faciat [Iuliae ÀÁugustae, quo nomine Livia post
mortem demum mariti appellari coepta est, in anta scriptus sit necesse est sub
Tiberio. Sub paginis Graecis decima et undecima duo versus cernuntur ad-
scripti anno mundi. / ec, id est opinor 6535 sive Christi 1042/8, quos utpote
alienos a commentario Áugusti in hac eius editione non repetivi. Ex saxis, in
quibus titulus incisus est, nullum periit, sed superficies multis locis damnum
passa est, maxime in compagibus!); quae cava, facta superficie soluta et deci-

Juger, étaient alors tout à fait semblables; quand on voulut graver le texte latin du Testa-
ment, on dut enlever sir rangées de bossages pour obtenir la surface nécessaire. Cela
est démontré, croyons-nous, par la comparaison des deux pronaos et surlout par l'ezamen
de la paroi S. E. du pronaos principal oü, à gauche de la deuxiéme partie de l'inscripion
latine, un bossage de la rangde supérieure est resté, probablement parcequ'il ne génait en
rien la disposition réguliére de l'inscription (voyes pl. 17). On a dáü également abattre les
irois rangées inférieures des bossages de la face longitudinale extérieure S. E., pour y in-
scrire la traduction grecque (voy. pl. 23). [l est évident que si l'idée des inscriptions cát
elé contemporaine de l'édification du temple, nous trouverions ici pour les recevoir une dis-
position speciale, appropriée. Addo quae leguntur p. 301: La perfection des joints esl si
grande, que les graveurs, en tracant les inscriptions, n'ont pas vu les joints, ce que prouve
le manque de parallélisme de ceux-ci et de plusieurs lignes du texle. — Moi-inéme, en dessi-
nant ces inscriplions aprés deux mille ans et aprés tant d'epreuves subies par l'édifice, vou-
lant me guider sur les joints, j'ai élé obligé parfois, dans l'inscription grecque surtout, de
suppléer au joint insaisissable par une ligne tracée à la pointe et. rojoignant les parties
visibles du méme joint.

!) De causis, propter quas titulus multis locis hiat, ita exponit Tournefortius 3, 315:
Les encoignures du vestibule sont alternativement d'une seule piéce à angle rentrant en 1na-
niére d'équerre, dont les cótés ont trois ou quatre pieds de long. Ces pierres d'ailleurs sont
attachées ensemble par des crampons de cuivre, comme il paraít par les trous ot ils étaient
enchassés. — — L'inscription, outre les lettres effacées, est pleine de grands trous sembables
à ceur qu'auraient pu faire de boulets de canon; et ces trous que les paysans ont fait pour
arracher les crampons, ont emporté la moitié des caracteres. Texier 1, 172: Ces murs
sont construits en gros quarliers de marbre, reliés par des crampons de bronze, comme on
peut s'en assurer dans les parties brísces. Hamilton (1, 420): Tournefort and Chishull
supposed that the holes which have injured the inscriplions were caused by the natives,
in order to obtain the metal pins. This is not the case: in the first place no such pins have
been used; and, secondly, the holes are not so deep as would have been necessary for the
object. On the contrary, the decay appears to have been caused by the circumstance of
no cement having been used in the construction of [he building, a common practice in ma-
ny of the most beautiful of the ancient edifices. [n order to make the joints belween the
&wo courses perfectly close and smooth, which could not be done if the surfaces were in
the least convez , or even perfectly level, if left rough, the ancients appear to have made
them slighily concave: the consequence of' this was, thal the outer edges, and particularly
the angles, became the only points of contact; thus the whole weight of the superincumbent
mass was thrown upon a few points or lines only of the stone," instead of bearing equally
upon the whole surface. The necessary effect of this practice, whether the weight was
thrown on the edge, or upon a single point in any part of the surface, as must almost
always be the case sbhen the stones are not bedded in cement, sust equally be to split or
break the blocks. This has happened even in the Parthenon, notwithstanding the extraor-

XV

dente, tabulae nostrae demonstrant. Exempli Latini paginae parietis prioris cum
titulum praescriptum habeant, octo versibus breviores sunt quam sunt parietis
posterioris; praeterea paginarum tertiae et sextae ima pars vacua remansit. Versus
habet in universum 286 (46-|- 46 -|- 42 vel potius 43 -|- 54 -]- 54-|- 43) praeter
praescriptionem. — Exempli Graeci paginae habent versus undevicesima semi-
plena undecim, quinta viginti duos, prima secunda tertia quarta sexta vicenos
ternos, reliquae vicenos quaternos; praescriptio uno versu comprehensa per-

dinary, and at firsl sight. unnecessary, degree to which the inner surfaces of the marble
blocks are sinoothed and polished. The bad effects of such a mode of building are but too
evident in the Temple of Augustus where the angles of almost every stone have been
crushed , and the cracks radialing in all direclions have caused the outer surface of the
marble to eo;foliate; (his appears to have been the sole, or at least the main, cause of the
injury which the inscription received. Guillaume denique architectus de eadem re ita dis-
serit p. 302: chaque bloc est lié à ses voisins par un double systéme de crampons en fer.
Le premier systéme consiste en agrafes à double crochet, scellées en plomb, reliant les blocs
d'une méme assise sur chaque lit, dans le sens longitudinal du mur, à 0m 15 de chaque
parement. Le second systéme, qui alterne avec le premier, se compose de plaques rectan-
gulaires ou goujons, placés à la méme dislance du. parement sous chaque joint vertical, in-
crust és dansdeux assises, et reliant à la fois trois blocs, dont ils empéchent surtout le
déplacement transversal. Pergit post alia p. 303: Il est facile de voir, dans les planches qui
représentent l'état acluel du temple, et dans celles qui donnent, sur une plus grande échelle,
les inscriptions, que des irous nombreux sont situés le plus souvent devant les agrafes et les
goujons en fer dont nous avons parle plus haut. Nous n'admettrons pas ici, comme on l'a
Jail trés-souvent pour d'eulres édifices antiques, que ces trous ont été faits de main d'homme
el pour retirer les crampons. — Le bénéfice, nous semble -t-il, n'eit pas éle grand, vu la
depense des outils qu'il aurait fallu. employer pour n'oblenir en somme que des crampons
de fer et non de bronze. Nous croyons qu'ici spécialement les crampons eux-mémes ont pro-
duit tout le dégát. Placés un peu prés du parement exlérieur, gagnés par l'humidité de-
puis la ruine du lemple, certains d'entre eux se sont oxydés, ont ainsi augmenté de volume,
et par suite, ont fait éclater le parement devant eux. C'est ainsi que la plupart de ces
trous laissent voir l'entaille qui renfermait l'agrafe ou le goujon de fer. Ce qui est cer-
Lain, c'est que je n'ai remarqué sur les faces de ces trous aucune trace d'outil; ils ne pré-
sentent que des surfaces éclatees; ajoutons que, depuis la copie de l'inscription latine qui
a précédé la nóire, un nouvel éclat s'est produit devant un crampon et sans le metire à
découvert. intellegit locum 5, 34—48. Idem Guillaume addit p. 318 enarrans tabulam tres
priores paginas Latinas repraesentantem: Vous voyons dans la deuziéme colonne l'encastre-
meni vide d'une des plaques on goujons qui réunissaient les blocs trois par trois et dont
l'ozydation a dá produire, suivant nous, la plus grande partie des dégáts que le marbre a
subis. Dans cetle méme colonne existe une de ces veines dures et colorées du marbre,
aujourd'hui légérement saillantes, que nous retrouverons aussi dans l'inscription grecque et
que les graveurs franchissaient en coupant les mots, ne pouvant y graver les lettres. Item
enarrans ibidem tabulam repraesentantem paginas tres posteriores: Vous y voyons aussi
encore les encastrements, mis à jour, des goujons en fer qui reliaient les blocs et en ont
Jait éclater la surface. Nous assisions ici, pour *ainsi dire, à la lente décomposition de
ces précieux vesiiges. Vers le milieu de la seconde colonne, ot nos prédécesseurs ont pu
lire des lignes entiéres, la surface du marbre s'est détachée il y a peu de temps, toujours
au-devant d'un goujon, el laisse aujourd'hui une place blanche el vide.

XVI

venit a prima pagina ad septimam decimam. Fiunt versus exempli Graeci
omnes excepta inscriptione 436, ut in universum versus Latinus respondeat
Graeco versui uni semis, pagina Graeca versibus Latinis sedecim. Elementa
habent versus Latini plus minus sexagena, Graeci inter tricena et quadragena;
exarata autem sunt parum aequabiliter modo late diducta modo pressa an-
guste, cuius inaequabilitatis exempla quaedam insigniora attulimus p. 49 ad
2, 37 et p. 100 ad 5,8; plene eam repraesentant tabulae volumini adiectae.

4. PARS LATINA.

Exemplum Latinum cum a die, quo incisum est, ad hunc publice pro-
stiterit loco evidentissimo, insignis monumenti notitia percrebuit ab ipso eo
tempore, quo post restitutas litteras viri docti primum Ancyram pervenerunt.
Qui fuerunt legati duo ab imperatore Germaniae Ferdinando II a. 1555 ad im-
peratorem Turcarum Solimanum Vindobona Ámasiam missi Augerius Gislenius
Busbequius Batavus et Antonius Wrantzius sive Verantius episcopus Ágriae
cum comitibus suis?) Exemplum horum iussu exceptum non plenum et multis
locis corruptum cum minime satisfaceret, ab eo inde tempore homines docti
expetere coeperunt, ut integrum et perfectum apographum pararetur, cumque
Daniel Cossonius exemplum sibi comparasset non bonum, sed Busbequiano

1) Busbequius ipse (legationis Turcicae epistulae quattuor. Francofurti 1595. 8. p. 65):
"Ancyram, inquit, venimus mansione a Constantinopoli XIX .. .. Hic pulcherrimam vidimus
inscriptionem el tabularum illarum , quibus indicem rerum a se gestarum complezus est
Augustus, ezemplum. — Id quatenus legi poluit, per nostros homines transcribendum cura-
vimus. Extat incisum aedificii, quod olim fortasse praetorium fuerit, diruti et tecto carentis
marmoreis parietibus, ita ut dimidia pars intrantibus ad dexiram, dimidia ad sinistram
occurrat. Suprema capila fere integra sunt, media lacunis laborare incipiunt, infima vero
clavarum et securium iclibus ila lacerata, ul legi non possint, quod sane rei literariae non
mediocre damnum esl a doctis merito deplorandum, idque eo magis, quod urbem illam ab
Asiae communilale Augusto dicatam fuisse constet. nter epistulas Pighii Hamburgenses,
de quibus exposui in actis minoribus academiae Berolinensis a. 1866 p. 419 sq., in ea quae
est n. 92 data Viennae d. 6. Aug. 1574 ad Carolum Rimium Caesareae Maiestatis oratorem
apud Solimum Turcarum imperatorem Pighius de monumento Aucyrano sic scribens: *cum
. .. D. Augerius a Buysbecche mihi persuaserit Ancyrae in Galati: adhuc temporis ex-
tare et se vidisse magnas breviarii rerum gestarum D. Augusti reliquias antiquissimis
marmoreis parietibus insculptas spemque fecerit eas descriptas haberi inde posse, quando-
quidem Christiani mercatores ad illud celebre emporium saepius proficiscantur', Rimium
rogat ut rem io se suscipiat; sumptus ab Augerio aestimatos xx aut xxx ducatorum se
lubenter toleraturum. Addit loannem Sambucum de eadem re scripturum esse ad Ungena-
dium Rimii successorem futurum. Respondet Rimius (n. 254) Constantinopoli 1. Nov. 1574
se, si antea id ad se allatum esset, libenter pictorem suum Ancyram missurum fuisse, iam
in tanta temporis angustia propter discessum duobus mercatoribus amicis rem mandavisse
itemque successori suo baroni Ungenadio. — Praeterea videatur de itinere Busbequiano a. 1555
C. I. L. III p. 4 quaeque exposuit Riepert in actis menstruis acad. Berol. 1863 p. 307 sq.

XVII

praeferendum, Paullus Lucas iussu Ludovici XIV tum Galliae regis ob id ipsum
missus Áncyram non perite, sed cum fide et diligentia summaque propositi
constantia primus monumentum totum descripsit. Àt Lucas quamquam multa
addidit emendavitque, tamen exemplum et ipsum nec plenum fuit neque
erroribus immune, nec sine causa mirabuntur posteri omnium nationum viros
doctos per annos plus trecentos frustra laboravisse, ut paucae paginae Latinae in
Asia minore publice prostantes recte describerentur. Anno demum 1861 quod
tot regum generationes aut ignorantia sua aut incuria facere neglexerant, in se
suscepit Napoleo III Gallorum imperator perficique iussit bene coepta olim
auspiciis Ludovici XIV. Ita iussu illius, cura autem et diligentia Georgii Perrot
et Edmundi Guillaume bonis litteris trium saeculorum debitum tandem ali-
quando exsolutum est habuimusque praeter Graecum expletum, de quo infra
dicetur, partis Latinae apographum integrum et probum.

Sed exemplum manu descriptum licet diligentissime in hoc titulo suf-
ficere non poterat et Latinorum omnium primario et difficillimo ad legendum
et supplendum. Quam ob rem cum egregius litterarum nostrarum adiutor et
propagator Carolus Humann Smyrnae degens Berolinum advenisset, splendido
successu expeditionis nostrae Pergamenae incitatus cum eo agere" coepi, ut
quale officium artis antiquae studiosis praestitisset, tali etiam eos adiuvaret,
qui res Romanas explorant explorabuntque, et expeditionem alteram susciperet
ad ectypum gypsaceum totius monumenti Ancyrani conficiendum et Berolinum
transmittendum. Motus is summa rei utilitate, aliquatenus item opinor ipsa
difficultate se paratum esse respondit; quo facto et academia nostra memor
debiti antiqui Mordtmanniana missione, de qua infra dicetur, contracti magis
quam persoluti, et qui museo nostro praesunt non ignari quam utile futurum
esset ÀAugusti commentarium sic fere ut in Asiae penetralibus cernitur palam
in hac nostra litterarum sede omnium oculis in perpetuum proponi, petenti
mihi benigne concesserunt quae ad rem perficiendam requirebantur. Humannus
autem qua est sollertia primum rationem excogitavit laminarum gypsacearum
solito tenuiorum et leviorum ita conficiendarum, ut cistellis ligneis inclusae
per iumenta tuto perferantur; deinde Ancyram profectus per dies Iul. 1—24
a. 1882 negotium sibi mandatum strenue sollicite feliciter peregit!) Ita cen-
tum nonaginta quattuor laminae gypsaceae Ancyra Brussam terrestri itinere
transmissae die Sept. 15 anni eiusdem in museum Berolinense pervenerunt,
ubi iam ipsae sub clavi custodiuntur. Tabularum ex matricibus iis sumptarum
quaedam publice in museo expositae sunt; universum monumentum similiter re-
concinnatum tum proponetur, cum spatia musei ampliata expositioni ei sufficient.

His ectypis adlatis quamquam exempla ante sumpta in universum inutilia
facta sunt, nihilominus non omnino iis carere possumus propter locos duos
9, 94—48 et 6, 1—6, quos qui olim descripserunt minus imperfectos viderunt

1!) Itinerarii Humanni partem huc pertinentem ipsam infra reperies p. xvii.

XVUI

quam cernuntur hodie, lapide interim imminuto superficie dissiliente. am
recensebimus singula exempla, quorum quidem copia nobis fuit.

I. BVSBEQVIANVM EXEMPLVM.

Busbequianum exemplum ita exceptum esse, ut ex Busbequii comitibus
alii aliam paginam describerent, efficitur ex adnotatione Belsi (v. mox) ad pagi-
nam tertiam: nota D. Durnschuame, hanc J. lineam (paginam intellege) me
ipsum laboriose descripsisse, cum alii. aliis. distributim ageremus officium. . Unde
non mirum est diversos descriptores rem perfecisse successu admodum diverso:
nam pagina tertia exhibetur integra, quarta integra propemodum (v. 1—30.
38. 40—54), ut de hac adeo adscribat Belsus: mota hac serie mec verbum,
nedum versum desiderari, reliquarum partes exiguae tantum et fere disiectae
(1, 1—4. 2, 1 —14. 5, 1—3. 6, 1. 9. 13). Apographi ita coniuncta opera
Busbequianorum effecti innotuerunt exempla scripta editave haec:

1) Belsi in sylloge ad Dornschwammum missa (cod. Guelf. Aug. fol. 77,
1) de qua diximus in C. I. L. III p. 4, f. 353—357 ubi praescribitur: Ancire
in Galatia maximum palatium fuit. Augusti, ubi in introitu ex utraque parte
res geste Augusti incise fuerunt, quae non omnia legi prohibebamur ob concur-
sum barbarorum. Exemplum foede corrupit librarius imperitus.

2) Codex Vindob. bibl. Caes. n. 8219 (hist. prof. n. 330; Chmel 2, 31)
exempla tria continet primum quadratis litteris scriptum plenum, alterum item
quadratis, quod non procedit ultra quadragiens 2, 4, tertium minusculis lit-
teris scriptum finiens in circiter 4, 42. — Praescribitur *Ancyrae in suburbio.

3) cod. Vatic. 6217 f. 280. 203—295. Vidi tantum, non descripsi.

4) Andreae Schotti, qui acceptum a Busbequio primus edidit cum Aurelio
Victore (Antverpiae 1579) schol. p. 69 sq.

5) Lipsii in auctario (1588) p. 19—22, cui misit primum ipse Bus-
bequius (v. Lipsii epistula ad Clusium postrid. id. Ian. a. 1588 edita in opp. epp.
cent. 2 n. 24), deinde Carolus Clusius una cum epistula scripta Viennae Austriae
xi k. Apr. 1587 (edita in syllogae Burmannianae vol. 1 p. 311; cui respondit
Lipsius epistula modo citata). Clusius adscripsit Busbequium — Vindobonae
morantem a se rogatum omnes schedarum fasciculos evolvisse, ut Ancyranarum
tabularum exemplum reperiret, nec tamen invenisse mutuo datum amico cui-
dam neque ab eo redditum. Secutum se esse exemplum exhibitum sibi a. 1576
a Fausto Verantio Antonii Verantii, qui cum Busbequio iter illud susceperat, ne-
pote, vidisse praeterea alterum apud Sambucum!), item tertium nobilium quo-

1) In epistularum Pighii Hamburgensium (v. p. xvi adn. 1) n. 252 Sambucus d. 30. Aug.
1574 Pighio scribit Ancyranum se habituros intra quattuor dies.

XIX

rundagm Germanorum qui adiissent Ancyram a. 1586 exemplumque tituli obtu-
lissent Leunclavio minus integrum Verantiano: 'corrumpuntur enim (ita Clusius)
quotidie tabularum characteres Turcarum militum insolentia, praesertim cum
Christianos eas inscriptiones excipere conspiciunt, quod binis illis nobilibus
Germanis accidit, Hae nugae sunt; nam ex iis quae de exemplo Germanorum
illorum Clusius affert, intellegitur eos non lapidem descripsisse, sed exemplum
Busbequianum obtulisse Leunclavio. — Gruterus 230 —233 in ed. 1 expressit
Lipsium.

6) Leunclavii in pandectis hist. Turc. (Francofurti 1588) p. 205 sq. s
exemplum acceptum refert Carolo Clusio et per hunc Antonio Verantio.

7) Cod. Leidensis Burmannianus Q 6 idem exemplum exhibet *ab Ant.
Augustino v. c. nonnihil instauratum'. Specimen apposui ex pagina prima:
rjem] q. [publ.] M. [Antonii] factionibus] oppressam in libertatem vindicavi, [petere]
decretis honorificis ordinem [summum permis].

Exempla Busbequiana versuum ordinem non retinent (nisi quod Belsum
in pagina tertia versus distinxisse lineis rectis et subnotatio docet et quas ex
lineis ilis relinquere placuit librario) videnturque descendere ab archetypo
minusculis scripto; certe Belsus *nota', inquit, *omnia haec utrimque maiusculis
fuisse. exarata litteris et. ubique punctulis intersertis post verba. o vero ubique
parva, T autem ubique magna fuere. Ex simili nota procedit quod in exemplo
Clusiano littera o semper est forma minuta, : perpetuo lineam excedit, denique
litterae capitum primae quaeque supra versum eminent. Eorum exemplorum
cum hodie utilitas vix ulla sit, discedant autem magnopere a melioribus postea
factis, placuit unum ex iis, quod reliquis paullo praestat (ita 9, 29. 30 solum
cum Belsiano servat vocabula MESSALLA coNsvLIBvs), scilicet codicis Vindobo-
nensis primum (nobis V), hoc loco integrum exhibere nostra causa ad librum
scriptum recognitum cura Schneideri ab actis musei Vindobonensis, adiecta varia
lectione potiore exempli eiusdem codicis tertii (nobis v), quod cum multis locis
peccet, tamen hic illic et ipsum solum verum servavit. Redegimus id ad
antiquam versuum formam, ut facilius compararetur. In variam lectionem infra
propositam inde non intuli nisi selecta quaedam.

p*

XX

EXEMPLVM BVSBEQVIANVM.

rerum gestarum diui augusti quibus orbem terrarum imperio populi romani
subiecit et impensarum quas in rem publicam populumque romanum fecit incisarum
in duabus ahaeneis pilis quae sunt romae?!) positae exemplar subiectum
1,1 annos undeuiginti natus exercitum priuato consilio et priuata impensa
comparaui tergsge m. .......... s... s. factionis oppressam

in libertatem uindicaui ................ decretis honorificis?)
ordinem suum ....... celere hh t ntn n

2,1 patriciorum numerum auxi consul quintum iussu populi et senatus sena
tum ter legi et in consulatu sexto censum populi collega?) m agrippa egi
lustrum post annum alterum et quadragesimum *) feci*) quo lustro ciui

um romanorum censita sunt capita quadragiens centum millia et sexa

5 ginta tria... ... rrr n n Os. . CUm nuper lustrum
solus feci?) censorum . ........ sinio") cos quo lustro censa sunt
ciuum romanorum ........-.-. quadragens centum millia et ducen

ta triginta tria ...... in consulatu fi . . . . cum nuperime lustrum

cum lega tiberio. . .......... sext. pompeio et sext. apuleio cos

10 quo lustro... ..... eene TN . rom capitum quadragens
centum mil ...................... gita et septem mil
lgip no ........ eren . . . . exempla maiorum exolescentia

iam ex n08 ................ . multarum rerum exempla imi
tanda... ...... eee eee eee nr
9,1 honoris mei causa?) senatus populusque romanus annum quintum et deci
mum agentis consulis designauit?) ut cum magistratum inirent post quin
quennium!?) ex eo die duo deducti!) in eorumue interessent consiliis
publicis decreuit senatus equites autem romani uniuersi principem
S ees n e n s nn nn nn 5 S . Dastis argenteis. denatum. ap
pellauerunt
libri romani uiritim ........ cenos numeraui ex testamento patris
mei et nomini?) meo ...... dringenos ex bellorum manubiis consul
quintum dedi iterum autem in consulatu decimo ex patrimonio
i0 meo bis quadringenos congiari uiritim iterum aere merui!*) et consul
undecumum!*) duodecim frumentationes frumento priuatim columpio
emensus!" sum et tribunicia potestate duodecimum — quadringenos

1) romaeae 7 3) in ins. v 5) conlega v *) quadragensimum v 5) ins. intra
parentheses legi 5) ins. intra parentheses legi J/ 7) co ante sinio expunctum V
8) caussa v 9?) disignavit v 1) et ins. v 1)... ins. v 13) nomine v

9) aerum erui v 14) undecimum v 1*) coempto dimensus v

20

30

40

XXI

nummos terüum uiritim — dedi quali mea congiaria frumenti
055 .. Bum nunquam minus quinquaginta et — ducenta
ern n n n n n]À0up»hp.. Sla dQuodeuiginteimum consul trecentis et
uigintü millibus plebis urbanae sexagenos denarios uiritim — dedi
et quinis militum meorum consul quintum ex manibiis uiritim
milia nummum singula dedi acceperunt id triumphale congiarium
in colonias hominum circiter centum et uiginti millia consul ter
tium decimum sexagenos denarios plebi quae tum frumentum publicum
acce .... . dedi ea millia hominum paullo ?*) plura quam ducenta fuerunt
er n n n n S . Ügris quos in consulatu meo quarto et postea consulibus
marco !!) et cn. lentulo augure adsignaui militibus solui municipiis pa
ees n n n n. QKrüum circiter sexgensim itineris emit quam romanis
prae ..... numera el ................ quod pro agris
prouincialibus solui. . . ..... unus et solus omnium qui deduxerunt
colonias militum in prouintis !9) ad ^ memoriam aetatis
meae feci postea nerone et cn. pisone consulibus itemque . . gantissimo
et d. leio consulibus ........................ messalla
consulibus et l. caninio et q. fabricio consulibus . . .. .... quos eme
ritis stipendiis in sua municipia . . . . . . praem ..........
persoduui quam ..... in s$6t . ... ... mili.............
impendi
quater . . . . aui aerarium ita ut sestertium milla ............
quingenta dedi!?) . . . . . raui aerario detuli ...............
TEE ee nn n n ns n nsn... qued ex censilrIó .........
e f n n n s n n n n n n n cg sg... Hmiiibs qun ..........
222 sns. RBenisent s ml...................
eher s n n n n s . 0 detuli
ess. n n n ns CB. p. lentuo .. . ules fuerunt cum d .. cerent
2r n n n n s. Centum milibhs hominm ........... 0o fru
desiderantur quinque lineae
curiam et contines??) et calchidicum templumque apollinis in
palatio cum porticibus aedem diui iulii lupercal porticum ad cir
cum flaminium quem sum appellari passus ex nomine eius qui pri
orem eodem in solo fecerat octauiani puluinar ad circum maximum
aedes in capitolio iouis feretrii?') et iouis tonantis aedem quirinis *?)
aedes mundo*??) et junonis . . . . .. . et iouis libertatis in auentino
aedem larum in summa sacra uia aedem deum penatium in uelia
aedem — iuuentatis — aedem — matris — magdelae — in palatio feci
sertorium?*) et pompeium theatrum utrumque opus impensa grandi refeci

1€) paulo v 17) c. ins. v 15) prouinciis v 19) pEb P, deo v ?0) continens v

71) feretii v 33) quirini v 33) mundine v 34) certorum v

XXII

10

15

20

25

30

40

4$

$0

sine ulla inscriptione nominis mei riuos aquarum compluribus locis
uetustate labentes refeci et aquam quae maria appellatur duplicaui
fonte nouo in riuum eius immisso forum iulium et basilicam
quae fuit inter aedem castoris et aedem saturni caepta profligata
que opera a patre meo perfeci et eandem basilicam consumatam in
... ampliato eius solo sub titulo .... nominis filiorum ..,.
...... üiuus non perfecissem perfeci*") ab haeredibus?) ....
0.2.55... lüirgne exemplum? deum in urbe consu .......
0.5 nn. . dei fluo praetermisso quod temp .............

ess s os 2. 2. ..€Q0L.... e ee eo oe o om o o o9 o9 o o o o9 s. 9 9 9 n nm n

eee ee e e m ee n n n n n n n n . llteris templum querumque augustum
et templum apollinis in solo magnam partem . ..............
empto feci quod suo nomine m. marceli ueneri . .............
manibus in capitolio et in aede diui iulii et in aede apollinis e in ae
de ueste et in templo martis uictoris consecraui quae mihi consti
terunt?5) circiter — millenis auri coronari??) pondo triginta quin
que milium municipiis et coloniis?") italiae conferentibus ac triumphos
meos quintum consul remisi et postea quotienscunque imperator m . . -
eese ns... Üuri coronarium non accepi decernentibus municipiis
eee m f f n n n n n n n n sn n... Quae ante?) decreueram
eei eei eso oh m n e e m e n n n nonno nn 5 5 . tempus defuncta
rum affricanarum *) meo nomine aut filiorum meorum et nepotum in cir
co .... aut in foro*) aut in amphitheatris popul . . .. .. quibus
confecta — sunt — bestiarum — circiter trium — millium et — quingenta
naualis praelii spectaculum popul ....... liberum in quo loco
nunc nemus est caesarum cauato .......... longitudine mille
et octingentos pedes in latitudine pedes ducenti in quo tri
ginta rostrate naues triremesque plurimae .............
rumores inter se conflixerunt ....... clle
runt praeter remiges milia ....... circiter ............
in templis omnium ciuitatium p ....... et asiae uictor orna
menta reposui quae spoliatis templis ................. ).
priuatim possederat statuae . . . . . .. em] e s
quadragenis argenteis steterunt in urbe ac circiter quas ipse
sustuli ex qua de pecunia dona aurea in aedem apollinis meo nomi
ne et filiorum quae mihi statuerunt honorem habuerunt posui

-

35) perfici v 5) heredibus v 17) templa v ?9) n5 ins. v. 99) coronarii manu
secunda 59) colonis v 31) antea v 33) africanarum v 93) in circo auenioro
aut in foro v

9,1 mare pacaui a praedonibus .......... domibus
sus ...... contra rem .................n 5
domii............... eee eher teh hs
6,1 regis parthorum .......... leer nn
9 a me gentes... . thorum et medorum ...............
13 in consulatu ......... cle ns

I. COSSONIANVM EXEMPLVM.

Daniel Cosson mercator natione Batavus Leida oriundus, per multos annos
Smyrnae degens ibique a. 1689 interfectus a piratis, tituli Ancyrani compara-
vit sibi exemplum , quod a quo exceptum sit, ignoratur; ipse enim non adiit
Ancyram (v. Gronovius libro mox citando p. 35). Id inter schedia eius post
obitum repertum edididit Iacobus Gronovius in memoria Cossoniana sive Da-
nielis Cossonti vita (Lugduni Bat. 1695. 4. pp. 159) p. 57—68. Alterum apo-
graphum repperi Hagae inter schedas Cuperi, hoc maxime praestans Grono-
viano, quod ibi separantur versus a Gronovio continuati. In varia lectione
alterius utrius exempli naevos singulares et ex altero exemplo emendandos
plerumque omisi. Exemplum Cossonianum quamquam minime bonum tamen
praestat Busbequiano; nam et quae in hoc extant, in Cossoniano habentur ad
lapidem emendata, et adiciuntur partes hae 1, 5—27. 4,30—33. 5, 20—47.
Repetita sunt additamenta Cossoniana in corporis Gruteriani editione secunda.

III. TOVRNEFORTIANVM EXEMPLVM.

Ios. Pitton de Tournefort dum iussu regis Ludovici XIV orientem pera-
grat, a. 1701 Ancyram adiit indeque rettulit commentarii huiusce exemplum .
ita factum, ut ait apud Edmundum Chishull (in antiquitaübus Asiaticis editis
Londinii 1728 p. 171), ut versiculi versiculis, lacunae lacunis, mutilata verba
mutilatis responderent, idque eodem anno exeunte Smyrnae Chishullio tra-
didit typis si videretur aliquando evulgandum. Ipse ait in epistula, quam inter
schediasmata eius Parisina repperit Schoenius, scripta d Mr. le premier médécin
Smyrnae d. 6. lan. 1702, Ancyranum iter enarrans: [a vie de l'empereur
Auguste est écrite sur les snurailles du. pronaos d'un temple de marbre, dont les
ruines sont trés belles; j'en ay copié ce que le temps a épargné. In itinerario
edito (relation d'un voyage du Levant. Lyon 1717 vol. 3. p. 317) aedem describit
et portam repraesentat aere expressam (vide supra p. xi), inscriptionem
addens editam esse apud Gruterum et Gronovium. Praeterea in exemplo
memoriae Cossonianae lac. Gronovii, quod fuit olim Spanhemii, nunc est in
bibliotheca regia Berolinensi (Ph 6917), monumenti AÁncyrani exemplo Cosso-

XXIV

niano adscriptae sunt *additiones et emendationes ad hoc marmor er obser-
vationibus collectis ex illius apographo ante paucos annos ad ipsum marmor
descripto a. cl. medico Gallo Tourneboeuf (sic) et exhibito Smyrnae Hughio rectori
rev., G quo easdem sum mactus mense Septembri wpccvin. —Collatis iis, quae
de eo exemplo refert Spanhemius (de usu et praest. numism. vol. 2. Amste-
laed. 1717 p. 362), apparet haec verba esse non Spanhemii, sed Chishullii,
qui antequam monumentum ederet, Londinii exemplum scriptum Tournefortia-
num exhibuit Spanhemio eique describendi eius copiam fecit; nec dubitari
potest quin Tourneboeufii nomine designetur Tournefortus, quamquam et in
nomine erratum est et Chishullius hoc quidem loco exemplum se accepisse
scribit per Hughium a. 1708, cum in libro edito narret ipsum Tournefortium
id sibi dedisse a. 1701. — Exempla igitur habemus Tournefortiana vel si mavis
Chishulliana duo, scriptum Spanhemii et editum apud Chishullium. Et illud
quidem quamquam quibusdam locis praestat prioribus (ut 4, 52 in eo est
xxc) duosque locos maiores 2, 21— 32. 5, 50— 54 adicit a prioribus neglectos,
tamen longe inferius est Lucasiano. Nam ut mittamus versuum ad lapidem
divisionis apud Spanhemium certe vestigium nullum reperiri, qui id excepit,
non tam lapidem denuo descripsit quam emendavit exemplum Cossonianum et
id quidem quibusdam locis ex coniectura magis quam ex lapide: ita 4, 23
NiTESCIT aperte descendit ex Cossoniano NiTESSIT, cum in lapide sit wi * EssET.
Quare huiusce exempli auctoritas exigua est, utilitas hodie vix ulla. — Chis-
hullianum alterum, id est ab ipso editum varia lectione nulla adnotata, se-
cundum ea quae diximus credideris pendere aut ex Tournefortiano, quale legitur
apud Spanhemium, aut ex editis antea, itaque abiciendum esse, cum extent
exempla, ex quibus fluxit. Át re explorata secus esse comperi. Nam cum
pleraque quo auctore in editione Chishullius posuerit facile intellegatur, restant
quaedam apud eum, quae neque in ullo quattuor exemplorum Busbequii Cos-
sonii Lucae Spanhemiano redeunt nec recte coniecturae neglegentiaeve tribui
possunt. Non dico locos, quales sunt 1, 23, ubi PrRsED: Chishullius edidit
recte, cum Spanhemius habeat PERsEM omnino ex errore inter describendum
commisso, et 3, 15. 4, 17, ubi verae Chishullii lectiones CONSVL : xii. et
DVO*ET coniectura reperiri potuerunt. At principium tabulae sextae cum ita
exhibeatur apud Chishullium:

A[/RTAXA
ET* TIM....0|RVM
PARTHORVM
IN * ITALIAM * NON
SVORVM* PIGNORA
FIDEM AME * PRIN

ea quae sunt ante lineolam cursivis litteris expressa nec Tournefortius Span-
hemianus habet nec Lucas; denique ne recentiorum quidem quisquam vidit ;
attamen ita comparata sunt et ita conveniunt cum interpretatione Graeca post

XXV

Chishullium demum reperta, ut ex supplemento nullo modo repeti possint.
Quam ob rem hoc certe loco Chishullius adhibuit. exemplum hodie ignotum,
in quo pagina sexta summa magis integra repraesentabatur quam viderunt
eam Lucas quique post Lucam eam descripserunt. Videtur Chishullius duo
apographa Tournefortiani exempli accepisse, alterum Smyrnae morans a. 1701
ab ipso Tournefortio, alterum minus plenum redux ex itinere a. 1708 ab
Hughio et hoc Spanhemio exhibuisse. Omnino utile foret ipsum Tournefor-
tianum apographum nancisci; sed quamquam et Francogallos et Britannos
amicos eo nomime adii, id nobis non successit. Inter schediasmata Tourne-
fortii, quae adservata hodie Parisiis in bibliotheca musei historiae naturalis
mea causa inspexit Alfredus Schoene, monumenti Ancyrani apographum non
extat, nec magis reperitur in apparatu Chishulliano, quem praeterea ple-
num adservat museum Britannicum. . Hoc usu didici in tituli lectione con-
stituenda a Chishullio quatenus fieri potest abstinendum esse, cum proprii testis
locum raro obtineat, plerumque pendeat ex apographo aliunde noto, denique
traditam lectionem coniecturis supplementisve tacitis subinde immutarit.

IV. PAVLI LVCAE EXEMPLVM.

Paulus Lucas a. 1705 per dies viginti Sept. 1 ad Sept. 21 huic titulo
describendo vacavisse se scribit in itinerario mox citando (vol. 1 c. 15. 16):
L'on a déjd cette inscription dans quelques auteurs. Mais quand ma curiosité
ne m'auroit pas porté à en faire la vérification, je n'aurois pu m'en dispenser,
puisque c'étoit un des articles des instructions que Monseigneur de Pont-chartrain
m'avoit données. Elle se trouve dans Angoura sur deux grandes murailles
, devant le portique d'un ancien temple, et proche d'une mosquée, que l'on nomme
la mosquée d'Agibairam. | Pour venir à mes fins, chose qui n'étoit pas des plus
faciles, je liai amitié avec celui qui dessert la mosquée, et je donnai des remé-
des à wn de ses parens, que j'eus le bonheur de guérir. Cet homme me crut
aprés un grand médecin; c'étoíit déjà un acheminement. — Ainsi un. jour en me
promenant avec lui auprés de l'inscription, je lui dis que j'en avois lu les pre-
miers mots; qu'elle contenoit. quelques remarques sur l'ancienne médecine, que
Jy pourrois trouver quelques bons remédes pour sa santé, s'il vouloit me la
laisser copier. D'abord il me fit l'entreprise trés- difficile, et me dit, comme font
la plupart des ignorants de tout ce qu'ils m'entendent point, que ces caractéres
étoient pleins de mystéres; qu'il m'étoit pas permis méme d'y vouloir pénétrer;
d'ailleurs qu'ils enseignoient oà il y avoit des trésors; et que, quoique des gens
du lieu n'en recherchassent point la possession, il ne laisseroit pas d'étre cou-
pable de haute trahison, s'il les découvroit d un étranger. Je ne manquai pas
de bonnes raisons pour le détromper: mais il fii comme dans les disputes, il
ft convaincu de sa. simplicité sans se rendre; et ce fut l'argent que je lui don-
nai plutót que ses. raisonnements qui eut la force de le persuader. Quand 1l

XXVI

se fut. déterminé d. me laisser prendre l'inscription, il m'assigna les heures qu'il
crut les plus propres pour la copier sans étre vu: nows choistmes donc les tnter-
valles que les Turcs ne viennent. point d la priére; autrement. je n'aurois pu
en venir d mon honneur, et toute son autorité n'auroit de rien servi contre la
canaille. Je commen,ai d prendre cette belle inscription le premier Septembre,
et je n'eus guére d'autre occupation jusqu'à ce que je l'eusse finie. Post alia:
Le 21. j'achevai de copier l'inscription Latine. On peut dire, sans craindre de
se tromper, quelle est infiniment plus exacte. qu'on ne l'a pas encore donnée.
Ceux qui se donneront (a peine de la conférer avec les imprimées, en seront
aussi-tót convaincus. Ipsam inscriptionem edidit in itineris eius enarratione
(voyage du Sieur Paul Lucas fait dans la Gréce, l'Asie mineure, la. Macédonie
et l'Afrique. Parisis 1712. 8.) vol. 2 in tabula adiecta ad p. 393. Collegio
capucinorum fratrum quod Smyrnae est tum praepositus lerotheus a. 1706
narravit Sherardo (sicut refert Chishull ant. Asiat. p. 171) exemplum a mer-
catore Gallo le Favre Áncyrae per aliquot annos commorato nitide descriptum
Lucam ab eius vidua emisse idque pro suo venditavisse; quapropter Lucae
exemplum non raro dicitur Fabrianum. Sed equidem magis fidem habuerim
Lucae, quem veridicum hominem esse repperi, quam incertis rumoribus
Smyrnensium relatis a Chishullio iniquo Lucae obtrectatore. — Exemplum
Lucae inter antiquiora unum plenum est, cum vere contineat sex paginas
universas a capite ad calcem indefessa industria exceptas, et omnium eorum
longe utilissimum. Neque paginas separavit neque distinxit capita, at versuum
divisionem raro neglexit et quod maximum est, nullo loco supplementa ob-
trusit, sed quos sibi visus est videre ductus eos bona fide repraesentavit.
Quid quod etiam litterarum deperditarum numerum punctis positis accurate
plerumque indicavit. Quare ubi antiqui excitandi sunt, redeundum est fere
ad Lucam.

Exempla haec antiquiora (nam post Lucam excepta omnia ad universum
monumentum perveniunt) quas monumenti partes complectantur, apparebit ex
laterculo subiecto:

Tabula Mur w ^ | ante a. 1689 Totot. ort E
I| 1—4 1—27 1—31
Hi 1—14 1—13 adi. 21—32 int.
Ill int. int. int.
IV 1—30. 38. 40—54 | 1—33. 40—54 int.
V 1—3 29—41 adi. 50—54 int.

VI 1. 9. 13 — int.

V. MORDTMANNIANVM EXEMPLVM.

Mordtmannus Hamburgensis Constantinopoli, ubi degebat, academiae nos-
trae iussu mense Octobri a. 1859 Angoram profectus est, maxime ut Graecae
versionis partem etiamtum latentem si fieri posset detegeret, deinde partis La-
tinae et apographum et ectypum charta madida factam ut pararet; nam in
condendo novo corpore inscriptionum Latinarum ut monumento Ancyrano ex-
plendo et restituendo ante omnia opera daretur, academia decreverat. Sed res
nobis cessit non ex voto. Graeca quae latebant ut detegerentur, domini loci
non permiserunt; ectypum fieri posse is cui ea res mandata erat negavit, cau-
satus ita inscriptionem ipsam pessum datum iri. Misit idem quod exceperat
exemplum, quo complures quidem locos recte ex lapide emendavit, totam rem
nequaquam peregit ea qua par erat cura et simplicitate; nam aliis locis ne-
que iis paucis, deceptus maxime supplementis Zumptianis, ea sibi videre visus
est in lapide quae proposuerat editor Berolinensis; cuius culpae luculentum
exemplum praebet caput 5,24 — 34. Quare invitus quidem, sed necessario
hoc exemplum ita adhibui, ut ei soli fidem non haberem nisi in re evidenti.

VI. PERROTIANVM EXEMPLVM.

Tandem aliquando quae nos frustra temptaramus perfecerunt, sicut su-
pra monui, Georgius Perrot et Edmundus Guillaume, qui iussu imperatoris
Gallorum Napoleonis III Galatiam et Bithyniam a. 1861 peragrarunt. Ectypa
quidem fieri posse et ipsi negarunt, sed summa cura inscriptionem repraesen-
tarunt tabulis delineatis ad formam magnitudinemque archetypi exemplaris,
quae tabulae iam prostant Parisiis in museo Napoleoniano!). Easdem tabulas
mox forma minore ediderunt in splendido itinerario (exploration archéologique
de la Galatie et la Bithynie. Parisiis 1862—1872. fol), ubi Latina exhibentur
tabulis duabus n. 25. 26 iisque aliquanto ante quam publici iuris fierent usus
sum beneficio Perroti. Hoc exemplum ita perfectum est etiam in indicandis
hiatuum spatiis iustis, ut paucissimis locis exceptis prae eo reliqua omnia recte

!) Comptes rendus de l'4cadémie des inscriptions 1861 p. 243: Un estampage
général est. impossible: 1? pour l'inscription latine, à cause des trous profonds qui y sont
pratiqués en plusieurs endroits, au point que la surface se dérobe et s'enfonce à plusieurs
centimétres de profondeur; 2? pour l'inscription grecque, à cause des poutres que nous
sommes obligés de laisser dressées contre le mur afin de contenir le toit de la maison.
Mais nous rapporterons, outre des parties estampees, qui donneront la forme des caracteres,
quelque chose qui permettra de mesurer et de remplir les vides avec une exactitude presque
mathématique. M. Guillaume a eu la patience de mettre à l'échelle, pierre par pierre, en
indiquant les moindres cassures, avec leur vraie largeur, toutes les surfaces qui portent des
inscriplions, c'est-à-dire les deux |faces du pronaos et le mur eztérieur de la cella. Sur
ces feuilles, je mettrai à leur place les deuz inscriptions le compas à la main. Ce sera
comme un état actuel, une vraie photographie de l'inscription. Cf. ibidem 1862 p. 63.

XXVIII

neglegas, idque ego et in huius libri editione priore, quae prodiit Berolini a.
1865, et in corporis inscriptionum Latinarum volumine tertio (1873) p. 769
— 199 (ef. p. 1054. 1064) ubivis quam fieri potuit accuratissime secutus sum.
Commentario, qui a. demum 1872 absolutus est, Perrotus p. 243—261 usus
editione mea interim emissa indicis inseruit versionem Gallicam addita enar-
ratione, unde propria quae essent et utilia ut par erat adhibui.

VII. EXEMPLVM DOMASZEWSKIANVM.

Alfredus a Domaszewski Vindobonensis, quem qui in patria eius rebus praesunt
comitem et adiutorem llumanno in itinere Ancyrano adiunxerunt, Ancyrae
Latinum commentarium ad tabulas editionis meae prioris ex Perrotianis ex-
pressas diligentissime ad marmor recognovit; Graeca quominus similiter rele-
geret, morbo superveniente impeditus est. Quibusdam locis (vide praesertim
1, 16. 17. 4, 31. 37. 38. 5, 36. 37), ubi cava elementorum evanuerunt, per
colorem autem quaedam eorum vestigia supersunt, ex apographo eo aliquot
litteras. adscivimus.

VIII. ECTYPA HVMANNIANA.

De expeditione Áncyrana Humanni postquam supra (p. xvir) diximus, hoc
loco ex relatione, quam de ea academiae nostrae misit, quae ad huius monu-
menti tractationem pertinent placuit ipsius verbis referre; ita enim testabuntur
paginae hae et difficultates incepti et quae eas vicit industriam et sollertiam
mandatarii nostri, poteruntque praeterea utilitatem habere, si qui aliquando
ad similia sese accingent; neque ii deerunt. Egregia enim facta non sua vi sola
prosunt, sed saepe eo quoque, quod generosos animos incitant ad imitandum.

Am 1. Juli 1882 kamen wir in Angora an. Auf der südwestlichen Kuppe
des Hóhenzugs, auf dem die Stadt steht, erhebt sich. der Tempel der Roma und
des Augustus, dessen gegenwürtiger Zustand durch das Werk von Perrot und
Guillaume genügend bekannt ist, so. dafs ich michts hinzuzufügen brauche, zumal
seit der Anwesenheit derselben (18561) sich nichts verdndert su haben scheint.

Am Morgen nach unserer. Ankunft machte ich. gleich. die nothwendigen Be-
suche beim Vali (Oberprásidenten), Mutassarif (Hegierungsprdsidenten), Defter-
dar (Finanzdirektor der Provinz), dem commandirenden General und dem
Schech der Moschee Hadji Bairam, in deren Bezirk der Augustustempel liegt,
da das ganze Innere des Tempels einschliefslich des Pronaos, in dem sich der
lateinische Text der Inschrift befindet, sur. Moschee gehüriger Friedhof ist. Der
Schech beantwortete mein. Gesuch um die Erlaubnifs, auf seinem Terrain frei
hantieren. zu. dürfen, mit. einem. kurzen Kopfnicken, offenbar in schlechter Laune.
Der Wagen stand ndmlich fertig, um ihn auf ein Landgut zu führen und beim
Bepacken desselben war eine grofse Gallone sit Raki xerbrochen, so dafs der

XXIX

ganze Moscheenhof mach dem dort herumlaufenden Fusel roch. Die Etikette
verbot mir noch obendrein dem heiligen Mann mein. Beileid auszudrücken.

Die erste Sorge war Gips. Bei einem Dorfe, zwei Stunden westlich von
Angora, befand sich ein grofses Lager, von dem der in Angora ansdssige mir
befreundete Ingenieur Herr Wankowicz einen Wagen voll zur Probe hatte kommen
lassen; es war aber derber grauer Stein. — Eine Besichtiquug des Fundortes ergab,
dafs sich durch die grobe Masse krystallinische Tafelablagerungen (Marienglas)
hindurchsetzten. — Diese liefs ich ausbrechen und hatte damit das beste Rohmaterial,
von dem schon am Montag, den J., einige Centner. zur Stadt. kamen. — Denselben
Tag liefs ich ein paar eiserne Pfannen machen, traf mit einem Bdcker Abkommen,
dafs er seinen Ofen, nachdem das Brod heraus war, für wms reservirte und
brannte gleich denselben Tag ein Quantum. Bekanntlich braucht Gips zum Brennen
sur etwas mehr als Kochhitse. | Derselbe wurde mun gleich gestampft, gesiebt und
am dritten Tage nach unserer Ankunft konnte der Abgu[/s schon beginnen.

Die Marmorquader der Tempelwdnde haben 46 Centimeter Hóhe und der
lateinische Text der Inschrifi erstreckt. sich. auf der. linken wie rechten. Wand
des Pronaos über je sechs Quaderschichten, hat also an 2,70 Meter Hóhe bei
einer Breite von fast 4. Metern, was für jede Seite etwa 11 Quadratmeter, im
ganzen 22 Quadratmeter für den Latemischen Text ergibt. | Unbekümmmert um
die Columnen der Schrift hielt ich mich. an. die Quaderschichten, zumal diese
bei ihrer Hóhe von fast einem halben Meter für die Copie ein handliches Format
boten. Ich wáhlte für jedes Formstück 60 Centimeter Lànge und Breite; damit
griff dasselbe nach unten wie nach oben 7 Centimeter auf die benachbarten Schichten
Vber; ebensoviel gab ich seitwárts und hatte somit den Anschlufs durchaus gesichert.
Jedes Formstück hatte netto einen. halben Meter im. Quadrat, d. h. '/ Quadrat-
meter. Begonnen wurde wnten, weil umgekehrt der herabtrdufelnde Gips uns die
untern. Theile beschmutst hátte. Das Verfahren ist sehr. einfach.

Die Marmorfláche wird, nachdem sie vorsichtig abgestdubt oder da, wo die
Buchstaben noch recht tief sind, abgebürstet ist, smit. dickflüssigem Seifenwasser
bestrichen, wobei zu beachten ist, dafs die Seife in alle kleinen Vertiefungen ein-
dringt, ohne dafs Luftbldschen sie von dem Marmor trennen. Besser als Seife
ist Glycerin; Steine, an. deren Beschmutzung weiter nichts liegt, kónnen. auch mit
Talg, Oel oder einer Mischung von Talg und Petroleum | angestrichen. werden.
Nun wird dünnflüssiger Gips, dem man, um seine Erhdrtung zu beschleunigen,
etwas Alaunlüósung zusetzen kann, smit der Hand auf die zu copirende Fláche
gestrichen, die man durch einen. kleinen. Rahmen von fingerdicken Hüólzern, der
lose aufgehalten wird, begrenzt. Der Gips braucht nur die Dicke eimes Stroh-
halms zu haben; etwas mehr schadet indefs micht. Durch fleifsiges Streichen sind
auch hier die Luftbldschen zu vertreiben. |. Nun. wird rasch ein. Stück Leinwand
oder Nesseltuch von der Grüfse der Gipsform gendfst und auf den Gips geprefst
und sofort auf die Leinwand dickflüssiges Gummi arabicum gepinselt. Dies dringt
durch die Leimoand und verbindet. sich und diese mit dem Gips, der dadurch

XXX

sehr an Hárte gewinnt. — Nach. einigen Minuten. lóst. sich. die Platte, snitunter. von
selbst, snitunter. mit einiger Nachhülfe, zumal an den Rdndern, wo nicht genügend
Seife hingekommen, und man legt sie mit der Rückseite auf ein ebenes Brett.
Stellt man sie aufrecht an. eine Wand, so zieht sie sich leicht windschief, was
übrigens auch weiter nicht schadet, da man sie durch Anfeuchten und richtiges Lagern
wieder gerade ziehen kann. —Bekommt eine Platte beim. Abnehmen oder Trans-
portieren. einen Bruch, so ist das gewóhnlich unschádlich, da die angeklebte Lein-
wand ein seitliches Verschieben nicht gestattet; legt »nan die Platte mit dem Rücken
auf eine ebene Umnterlage, so schliefst der Bruch sich so dicht, dafs er meist
nicht sichtbar bleibt und sich auch in der Positiv- Copie nicht zeigt. — Nur. wenn
durch mehrere Risse sich Stückchen Gips vom Tuche loslósen, oder einzelne
Theilchen am. Marmor hádngen geblieben sind, ist das Blatt zu verwerfen. — Bei
der Dünne der Platten sind dieselben meist in 2—93 Tagen so trocken, dafs sie
ohne Gefahr schimmelig oder muffig zu werden, verpackt werden kónnen; nur
sind sie vor Nádsse zu bewahren, da hierdurch Gummi aufgelóst wird und nach-
her beim Wiedertrocknen sich mit dem. Verpackungsmaterial verklebt.

Am ersten Tage kam wenig heraus, da ich jede Platte des geringsten Fehlers
halber verwarf, um die Leute an Aufmerksamkeit und Sorgfalt zu gewóühnen.
Aber am 7. war die linksseitige (vom Eintretenden) Halfte des lateinischen Textes
in 36 Platten. vollendet, am 11. auch die rechtseitige in. 40 Platten, nachdem
nach genauer Revision die unvollkommenen Platten verworfen und durch neue
Abdrücke ersetzt waren. |

Herr v. Domaszewski hatte gleich am ersten Tage begonnen den Text mit
den bisherigen Abschriften zu collationieren. Es war dies eine nicht. überflüssige
Arbeit, da der Gips gewisse Dinge nicht wiedergeben konnte. Der Marmor ist
an manchen Stellen. absichtlich. abgepickt worden gerade so tief, als die Buch-
staben eingehauen waren. hn Grunde der Buchstaben hat sich aber oft eie
rothe Farbe erhalten, wahrscheinlich die Grundirung einstiger Vergoldung; und
da, wo auch die rothe Farbe verschwunden, zeigt der Grund der Buchstaben etne
ockerartige dunklere Fárbung als der übrige Marmor. Ich erkláre das daraus,
dafs das die Wand herablaufende Hegenwasser, das sich auf seimem Wege mit
mehr oder minder aufgelóstem Kalk sáttigte, in den Tiefen der Buchstaben sich
sammelte und. dort verdampfte, wodurch es im Laufe der Jahrhunderte jenen
dunkleren Niederschlag gebildet hat. Dieser dunkle Strich hat sich auf den
abgepickten Stellen oftmals erhalten und wenn er auch micht so sichtbar ist, dafs
man. frischweg lesen künnte, so bietet er doch zuweilen Anhalt für die Richiig-
stellung oder Ergánsung des Textes. In zweifelhaften Füllen beobachteten. wir
gemeinsam. — Dieser. wichtige Theil der Arbeit war am lateinischen Text. kaum
vollendet, als Domaszewski am Fieber heftig erkrankte und weiter an den
Arbeiten. sich zw betheiligen nicht im. Stande war.

Der Abgufs des griechischen Textes des Monumentum Ancyranum bot mehr
Schwierigkeiten als der des lateinischen. | Derselbe befindet sich an der südüstlichen

XXXI

dufseren Langseite des Tempels, nimmt drei Quaderschichten, also 1,98 Meter
Hóhe ein und hat 21 Meter Ládnge, ist aber von drei türkischen Háusern, die
gegen die Tempelwand gebaut sind, verdeckt. Bei der Unverletslichkeit des Do-
micils im der Türkei ist es den früheren Reisenden. nicht leicht geworden einzu-
dringen und zu copiren. Hamilton wie. Perrot haben die neunte Columne nicht
blofslegen künnen, Mordtmann hat die Hduser gar nicht betreten. Durch directe
und persüónliche Verhandlung gelang wir die Verstándigung mit den. Eigenthümern
bald, indem ich jedem ein paar Lira zahlte und. natürlich die abgerissenen Mau-
ern wieder herstellte, somit also die guten Dienste, die mir der Vali wiederholt
anbot, nicht benóthigte. Die grófste Schwierigkeit machte das dritte Haus, weil
hier die Hauswand mit. Kamin darin flach vor der Tempelwand stand und also
ganz abgebrochen werden mufste, und das noch dasu in der gutem Stube*,
wührend in den beiden andern Hádusern die, Schrift sich. durch. Magazinrdume

und Pferdestall zog. Dagegen konnten wir im letzten Hause wieder bei Tages-
— licht. arbeiten, wührend ín den swei ersten. ohne Lampe dichte Fiínsternifs in
den betreffenden Rdumen herrschte.

Bei der ganzen langwierigen und. mühsamen Arbeit haben sich metne beiden
Gipsgie/ser Jani Laludi und Andrea auf das Beste bewdhrt.

Am 18. wurde in 116 Platten. auch. der Abgufs des griechischen. Textes
fertig , so dafs wir nunmehr im ganzen. 194 Platten. hatten.— Schon. seitig. hatte
ich starke Bretter gekauft und. von. einem Schreiner 20 Kisten. machen. lassen
mit 60 zu 60 Centimetern Bodenflüche und 40 Centimetern Hóhe, in die ich
zundchst gut verlüthetele Zinkkisten genau hinein. pafste. Die Verpackung wurde
nun so ausgeführt, dafs eine daumendicke Lage Wolle und eine Gipsplatte ab-
wechselten; damit nahm jede Kiste 9—10 Platten, die so fest lagen, dafs sie
sich weder berühren noch reiben konnten, und doch wieder elastisch genug, um
beim Stofsen und. Kanten nicht zu. zerbrechen. — Erst. wurde ein Zinkdeckel auf-
gelóthet, dann die Kiste vernagelt und nun hóüchst zufrieden drauf geschrieben:
Kónigl. Museum-Berlin. No. 1 bis 20. Gewicht und Dimensionen der Kisten waren
dahin berechnet, dafs ein Lastpferd deren zwei tragen konnte.

Das englische Handelshaus G. Gatheral & Co., vertreten durch Herrn
Ernest Weekly, bei dem wir accreditirt waren. und. dem wir viele Gefüállig-
keiten verdankten, bemühte sich auch uns einen billigen Frachisats für den
Transport der 20 Kisten nach Ismid am Marmora-Meere (70 Stunden) zu
verschaffen und wurden wir schliefslich mit einem Katirdji (Maulthiertreiber) zu
17:5, Türkischen Liren (322 Mark) einig. Von Ismid sollte sie ein Vertreter
des Hauses Gatheral nach Constantinopel an. das. Kaiserlich Deutsche Consulat
weiler senden. Am 21. gingen die Kisten ab. und Domaszewski besserte sich
derart, dafs wir auf den 24. unsere Weilerreise festsetsen konnten.

Matrices gypsaceas, quas Ancyrae Humannus confecit, supra p. xvi dixi
adservari in museo nostro regio. Eas (nam ipsas ectypis inde sumptis in locis
incertis et evanidis aliquanto praestare usus nos docuit) huius editionis causa

XXXII

diligenter relegimus ego et Domaszewskius, cuius modo memini, iuvenis perspicax
et strenuus et peritus, a quo ex bona parte proficisci quae hac lectione emendata
sunt vel adiecta eo magis mihi profitendum est, quod quid ei editio debeat
nominatim non praedicat. Nam docta lectio et docta coniectatio cum ipsae
similimae sint, eo differunt, quod illa ut utilior est, ita laudibus sese quo-
dammodo subtrahit, haec minus prodest, magis celebratur.

Praeterea monumento ÁAncyrano describendo operam dederunt hi:

1) Rostan Massiliensis secundam ea quae scribit Sainte-Croix in commentariis
academiae Parisinae (hist. de l'académie des tnscriptions vol. 47 a. 1809
p. 91. 93) titulum descripsit non consultis exemplis et successu tam
infelici, ut in paginae secundae v. 28 finiret, reliqua contendens vetustate
exesa esse. Bonum factum igitur, quod hoc exemplum ineditum mansit.
Idem scribit partem se descripsisse versionis Graecae, sed schedas periisse.

2) Kinneir Anglus in itinerario (1818) p. 70 narrat septem se dies huic titulo
describendo impendisse. Quod exemplum pariter latet.

3) Hamilton (1, 421) item narrat duos dies se dedisse titulo Latino descri-
bendo; exemplum non magis edidit.

4) Texier (Asie mineure 1, 1777 seq.) scribit, si credis, contulisse se cum lapide
exempla edita eaque vir religiosus addit se deprehendisse pro eo tempore
quo excepta essent satis emendata esse. Át ipsum monumentum tam
Graecum quam Latinum ita proponit, ut ex editis recensuerat Eggerus.

9) Barth a. 1858 Ancyram adiit ibique descripsit partem monumenti Lat. 5,
10—30, quo specimine ipsius beneficio usus sum.

B. PARS GRAECA.

Exempli Graeci primus quod sciam meminit Tournefort (voyage 3, 317) his
verbis: om trouve plusieurs inscriptions Grecques dans les cheminées de quelques
maisons de particuliers, ou elles sont couvertes de suie; ces maisons sont. adossées
d la maitresse muraille d droite. Item Lucas in itinere supra citato (vol. 1
c. 16) postquam rettulit dedicationem aedis Romae et Augusti (supra p. x), sic
pergit: 4| y a une suite ou une autre inscription sur l'épaisseur de la muraille,
mais quon ne sauroit prendre d présent, parce qu'il y a une maison appuyée
dessus: si l'on croyoit quelle en valüát la peine, comme cela pourroit bien étre,
pour 50 ou 60 piastres on. pourroit mettre à bas ce qui la couvre; je m'en parle
qwaprées m'en étre informé. Primus qui quaedam inde descripserit Richar-
dus Pocockius est, sic narrans in itinerario edito a. 1745 (2, 2, 88): On the
outside of the eastern wall I saw part of it cut i» Greek and part might
be on the west side; l1 have reason to believe, that is was im about twenty
columns. 1l copied part of it: the letters appear to have been gilt on a. ground

XXXIII

of vermilion some houses are bwilt against the other parts of it. The title
of the Greek inscription appears to have been in one line on the east side: shich
is a good reason to suppose, that the whole Greek inscription was on that. side,
because the Latim begins on the west side. Prodierunt haec in inscriptionibus
antiquis a Pocockio editis Londinii a. 1752 p. 6. 7. Plene ut legi possent
quae ex Graecis supersunt, parietes ad murum illum appliciti diruendi erant,
quod nostro demum saeculo successit partim Hamiltono a. 1836 (researches in
Asia minor. Londinii 1842 vol. 1 p. 421 cf. inscr. 2, 416 n. 102), partim Perroto
a. 1861 (cf. itin. p. 300 quaeque ex epistulis eius referuntur in ephemeridibus
comptes rendus de l'Académie des inscriptions a. 1861 p. 241. 275, a. 1862 p. 63
et Bull. dell' instituto archeologico 1861 p. 193 seq.), partim, ut supra p. xxvii
expositum est, a. 1882 Humanno. Et ex octo quidem primis paginis quae
supersunt, primus descripsit Perrot easque edidit in tabulis itinerarii xxvi et
xxvüi; decimae, undecimae, duodecimae, decimae tertiae particulas excepit
Hamilton, relegit deinde et explevit Perrotus repraesentans eas in tabula xxix;
extremas sex habebamus ab solo Hamiltono, nisi quod paginarum quintae
decimae et sextae decimae partem etiam Pocockius edidit, duodevicesimae et
undevicesimae partem descriptam habui a Mordtmanno. Eadem quae Mordt-
mannus vidit, etiam Texierius (1, 177) scribit descripsisse se neque tamen
exemplum suum edidit. Denique Humannus paginam nonam totam?!) et deci-
mae quartae partem maiorem primus patefecit; reliquarum quoque hiatus
multi ut ex archetypo explerentur, idem effecit universo pariete detecto et
ectypis gypsaceis Berolinum transmissis.

Graeca ut ab initio melius exarata fuerunt quam Latina, quamquam er-
rores in iis fabri saepius commiserunt quam in his, ita pleraque cum
sub muris fere per tot saecula latuerint, magna eX parte egregie servata sunt
et lectu facillima, pars tamen data opera erasa, ut litterae multis locis plane
evanuerint, alibi tenues tantum rimas reliquerint. Repetiverunt et emendarunt
Pocockiana Sainte-Croix in commentariis academiae Parisinae vol. 47 (1809)
p. 92 seq.; Hamiltoniana Eggerus in Latini sermonis vetustioris reliquiis selectis
(Parisiis 1843 p. 384 seq.) et Franzius primum in Gerhardi diario archaeologico
a. 1843 p. 17—296, deinde in C. I. Gr. vol. 3 n. 4040, tertium in editione monu-
menti Áncyrani, quam a. 1845 cum Zumptio curavit. Perrotus quae adiecit,
in priore editione mea ego primus tractavi, retractavit Bergkius.

Exemplar Latinum Ancyrae propositum cum bipertitum sit, secundae
partis principium in exemplari Graeco indicatum est virgulis duabus interpositis
in interstitio versuum 1 et 2 paginae decimae ad principium finemque collocatis.
Similiter in interstitio versuum 16 et 17 paginae duodevicesimae auctarium
separatur a commentario ipsius Augusti. Observavit haec Domaszewskius.

1) Un gros contre.fort, Guillaume ait p. 300, nous a caché la neuviéme colonne, e
nous avons dü renoncer, non sans regrets, à le démolir.

C

IL. MONUMENTUM APOLLONIENSE.

Apolloniae in Pisidia (v. p. rx adn. 3), hodie Oluburlu, non repertae sunt
nisi interpretationis Graecae particulae et paginarum quidem quattuor partes
summae, quas monumenti integri secundam tertiam quartam quintam fuisse,
totas intercidisse paginas primam sextam septimam cum intellexisset Franzius,
confirmavit Graeca pars monumenti Áncyrani postea expleta. Universas reliquias
descripserunt Arundell (discoveries tn Asia minor. Londini 1834 vol. 2 p. 426
coll. vol. 1 p. 241), Waddington apud Lebasium inscr. vol. i n. 1194, Gustavus
Hirschfeld, qui mihi dedit cum descriptas tum charta expressas, unde variam
lectionem edidi in Ephemeridis epigraphicae vol. altero (1875) p. 482; paginam
tertiam et quartae partem habet etiam Hamilton (researches in Asia minor vol. 2
p. 491 n. 455). Tractavit fragmenta Franzius ter (Monatsberichte der Berliner
Akademie a. 1839 p. 102 sq. et C. I. Gr. vol. 3 n. 3971 et in editione huiusce
monumenti, quam cum Zumptio curavit, p. 101 sq.). Singulae paginae cum
integrae fuerunt, sexagenis circiter versibus exempli Graeci Áncyrani responde-
bant habebantque ipsae versus supra quinquagenos. Hodie hoc expleto frag-
mentorum Ápolloniensium utilitas exigua est. Respondet autem initium paginae
secundae Ápolloniensis Ancyranae 3, 12; tertiae Apolloniensis Ancyranae 6, 5;
quartae Ápolloniensis Ancyranae 8, 17; quintae Apolloniensis Ancyranae 11, 10.

Cum in inscriptionum Latinarum sylloge iussu academiae Berolinensis pa-
randa ad Ásiaticarum provinciarum inscriptiones Latinas recensendas devenissem
indicemque rerum ab Augusto gestarum mea opera retractandum esse intelle-
xissem, adlatis eo ipso tempore beneficio Perroti subsidiis novis iisque optimis,
emendata parte Latina, Graeca vero etiam expleta, his ita uti visum est, ut
indicis eius editio commentario instructa separatim prodiret, ipsi corpori textus
tantummodo cum adnotatione critica insereretur. Nam cum ipsum monu-
mentum ita comparatum sit, ut recte et plene vix adhiberi posse videatur nisi
illustratum commentario perpetuo, eius generis adnotatio corporis rationibus
parum apta visa est. Praeterea sunt qui eiusmodi monumentum ad libelli
formam prope accedens et tam philologo quam historico utilissimum comparare
sibi velint, cum praeterea non ipquirant data opera in inscriptiones Latinas.
Propter has ratiocinationes indicem Augusti seorsum edidi a. 1865 cum com-
mentario, sine eo brevi adnotatione adiecta repetivi in volumine im Corporis
inscriptionem Latinarum edito a. 1873 p. 769—799 (cf. p. 1064). Nunc post-
quam nactus sum ectypum gypsaceum plenum et perfectum id, de quo supra
p. xxvir dixi, commentarii altera editio prodit et certioribus fundamentis extructa et
novis curis meis, ubi res requirebat, emendata et perpolita. Similem editionem ante
illam meam curarunt duo viri docti Iohannes Franzius et Aug. Gul. Zumptius
(Caesaris Augusti index rerum a se gestarum sive monumentum | Áncyranum.
Berolini 1845. 4. pp. 120), moti Graecae versionis parte paullo ante ab Hamil-
tono reperta, post illam Theodorus Bergk (Augusti rerum a se gestarum index
cum Graeca metaphrasi. Gottingae 1873. 8 pp. 136). Bergkii livor et invidia
cum ipso sepulta sunto; quae excogitavit religiose attuli etiam leviora ; iudicium
de commentarii meritis ferent alii. Praeterea adhibui commentationes per hos
annos de hoc monumento editas Caelestini Cavedoni (il monumento Ancirano
di Cesare Augusto illustrato co! riscontri. delle sue sedaglie in eph. Mutinensi
opuscoli religiosi, letterarj e morali ser. 2 vol. 6 pag. 321—354); Theodori
Bergkii ante editionem supra citatam cum indice scholarum aestivarum uni-
versitatis Halensis a. 1869 emissam (4. pp. XIID) ; A. W. Zumptii (de monu-
mento Áncyrano supplendo commentatio. Berolini 1869. 4. pp. 24); Ottonis
Hirschfeld (in eph. Harteliüi et Schenkliü Wiener Studien vol. 3 a. 1881 p.
252—204).
C*

XXXVI

Ipsum opus sic institui.

I. Primum recensui exemplum Latinum ipsum scriptum emendate et quale
vix expectasses in provincia et longinqua et Graeca; scribae quadratariive errores
inveniuntur hi fere: 2, 2 et male insertum — 4, 22 aede pro aedem — 4, 31
quinquens pro quinquiens — 4, 45 ducenti pro ducentos — 5, 11 provicia[s] pro
provincias. In ectypo gypsaceo nostro, ad quod potissimum Latina recensui,
quae non leguntur aut litteris ita evanidis factis, ut quaedam earum vestigia
deprehenderit Domaszewskius (vide p. xxvi), aut marmore hodie imminuto,
id quod pervenit ad 5, 34 — 54 a Luca, aliquatenus etiam a Cossono, et 6,
1—6 ab auctore Chishulli (vide supra p. xxiv) plenius lectos, distincta sunt
litteris minoribus. — Vocabula cum ex usu Latino punctis separentur, ibi quoque
ubi puncta aut omissa sunt consilio (ut saepe ante praepositiones encliticas) vel
casu (id quod raro evenit), aut evanuerunt, solitum interstitium admisimus. Ab
hisce interstitiis ut distinguantur tam spatia maiora consulto vacua relicta
quam hiatus, in illis effecimus aut ipso ambitu aut adnotatione adiecta; hiatus
minores solitis virgulis indicantur, maiores interpositis litterarum deperditarum
numeris Árabicis. — Elementa non integra ubi nihilominus certa sunt, tam-
quam integra superessent repraesentantur; ubi ita effracta sunt, ut quod super-
est vestigium ad diversa elementa referri possit, id ipsum quantum fieri potuit
typis expressimus. — Hiatus Domaszewskius dimensus ad ectypum quot in
singulis elementa videantur periisse sedulo adnotavit, spatiorum ratione, ut par
erat, habita sola neque respiciens ad supplementa per argumentum suppeditata.
Nec tamen eiusmodi spatiis numerum litterarum deperditarum certo definiri
numerosque a nobis propositos neque neglegendos esse neque anxie sequendos
supra (p. xv) monuimus. — À supplementis in hac quidem recensione ab-
stinui; subieci autem integram varietatem exemplorum quorum copia mihi fuit,
nisi quod Busbequiani supra p. xx —xxui repraesentat hic non admisi nisi
selecta quaedam; neque ubi reliquos testes appello, comprehenditur Busbequius.
Apographorum varietatis non ignoro et taedium ingens esse et utilitatem hodie
exiguam, displicentque omnino qui obstrepunt auribus nostris mendarum con-
clamatione ex ipso archetypo lectione curiosiore sublatarum, quod genus
errorum equidem censeo in universum tradendum esse tacitae oblivioni per-
petuisque tenebris. At quaedam inter paleas has reperiuntur frugis bonae,
scilicet duo loci, de quibus modo dixi, plenius lecti a prioribus; nam praeterea
lectionem constituere potuimus aut ad ectypum aut ad exemplum Domaszews-
kianum, et quamquam fortasse etiam praeter duos hos locos priorum oculi hic
illic elementum viderunt quod hodie evanuerit, utilia eiusmodi nulla offendimus.
Sed quod intolerabile foret in titulis plebeiis nec nisi numerum facientibus, id
aut defendi potest aut certe ferri in monumento tantae auctoritatis tantaeque
nobilitatis: Quid quod potest aliquando quaeri, in hoc monumento quid legere
potuerint Lipsius et Niebuhrius. Quam ob rem scripturae varietatem in hac
quoque editione integram addidi.

XXXVII

II. Graecam interpretationem tam Ancyranam, ad ectypum scilicet ex-
actam, quam Apolloniensem ita apposui, ut singula quatenus fieri potest Latinis
suis responderent. Eandem esse patet; quid quod in capite xxi incipiente
vocabulum »«ó» omissum est in utroque exemplo (v. p. 88). De indole
dixit Kaibelius in praemissis indici verborum. Etiam pars Graeca satis emendate
scripta est, minus tamen quam Latina; ita exciderunt sive interpretis culpa
sive fabri 9, 13 voíc et 15, 3 ^40va5ov, aliique errores passim deprehunduntur.
— Vocabula cum Graeca consuetudine continuentur, nos quoque id retinuimus;
spatium igitur vacuum ubi cernitur, ipsum est in marmore. — - Varia lectio
item subscripta est, neque omnino neglegenda sunt quae hic illic referuntur
elementa nobis in gypsaceis ectypis non visa, sed relata a prioribus, praesertim
Perroto. Domaszewskium enim Graeca haec ipsa examinare non potuisse supra
diximus; summa autem religione doctus Francogallus repraesentavit quae vidit
et quod describenti difficillimum est ut a coniecturis abstineat ita praestitit,
ut quibusdam locis iure ambigas, utrum Perrotus erraverit an gypsaceae
tabulae imperfecte archetypum reddant.

III. Sequuntur exempla Latinum et Graecum quantum fieri potuit ex-
pleta, adiecta paucis locis adnotatione critica. Quae supplementa priores ex-
cogitaverunt quaeque coniectura reposuerunt, eorum haud pauca iam ab ocu-
latioribus descriptoribus in ipso lapide deprehensa sunt, longe plura aut Latino
exemplo expleto et emendato aut accedente interpretatione Graeca sponte con-
: ciderunt; denique ea quoque ex olim repertis, quae ad sententiam vera essent
vel certe probabilia, in editione priore per universum commentarium retractanda
erant propter hiatuum ambitum a Perroto demum accurate exploratum. Ex
hisce priorum vel inventis vel commentis quae iam inutilia facta sunt et super-
vacanea, item aut novis subsidiis eversa aut etiam sua natura perversa plerum-
que silentio praeterire malui quam refutare, cum praesertim iusta pugna non sit
inter priores editores necessario insistentes exemplis parum emendatis et eum
qui hodie* ad hasce tabulas accedit instructus exemplo perfecto et interpreta-
tione fere integra. Ea non solum explevit ingentem hiatum, qui intercepit.
tabulae primae versus sedecim postremos fere totos, sed etiam aliis locis plu-
rimis in parte Latinà male habitis opem tulit. Ubi tamen in locis difficilioribus
ex prioribus quendam verum vel vidisse vel intervidisse deprehendebam, ibi
nomen eius ut par erat adscripsi; contra tacite recepi supplementa vulgaria,
id est ea quae non qui ponat laudandus sit, sed reprehendendus qui non in-
veniat. — Graeca ea maxime quae adinvenit Perrotus (nam in Hamiltonianis
Franzius iam pleraque recte ordinarat) prioris meae editionis causa constituit
Kirchhoffius amicus et collega, cuius sunt, quaecumque in ea leguntur paullo
magis exquisita et repertu difficiliora, tam ea, quibus nomen eius adscriptum
est quam ubi non est adscriptum. — In altera hac editione curanda praeter
Ernestum Bormann et Udalricum a Wilamowitz, quorum uterque ad universum
librum non pauca utilia et ingeniosa suggessit, et qui in iis quae spectant

XXXVIII

ad topographiam urbis Romae benigne et perite me adiuvit Henricum Jordan
praesertim Georgius Kaibel Graecae interpretationi fructuosam curam impendit.

IV. Haec excipiunt scholia mea, quibus propter lectoris commodum tex-
tum utrumque suppletum eundem, de quo modo dixi, capitulatim praeposui. In
iis scholiis eandem fere legem secutus sum, de qua snpra exposui in supple-
mentis, falsa et praetermissa ut corrigerentur et explerentur sine continua
priorum exagitatione, ex iis autem quae vera et probabilia ii attulissent, re-
condita tantum et magis exquisita laudarentur nomine adiecto. Nam cum
haec sit eiusmodi commentariorum ratio, ut non pauca interpres omittere non
debeat nec adeo queat a quovis homine non rudi nullo negotio reperienda,
talia quis primus attulerit nec quaesivi nec adnotavi. Est enim interpretis
non solum suum cuique tribuere, sed etiam res omnium communes a propriis
et eximiis secernere, abhorretque omnino a studiis hisce liberalibus anxia au-
ctoritatis quaestio etiam in iis, quae si qui sibi vindicet, pauperrimi ingenii se
esse ipsa re confiteatur. Ceterum iudicium esto apud lectores aequos et pru-
dentes, commentarius Áugusti num iam plenius et certius intellegatur non so-
lum propter nova subsidia (nam hac quidem de re nemo ambiget), sed etiam
propter curam, quam ego in eum impendi.

V. Denique praeter tractatum de P. Sulpicii Quirini titulo Tiburtino,
quem extra ordinem addidi, subieci indices tres pertinentes ad commentarium
Augusti, conspectum rerum secundum ordinem temporum non inutilem opinor
rerum Romanarum futuris enarratoribus; indicem verborum exempli Latini .
adiectis quae respondeant vocabulis Graecis, praemissis autem observationibus
quibusdam de monumenti orthographia et de indole metaphrasis; indicem rerum
potiorum in scholiis pertractatarum.

VI. Adiectum est exemplum photolithographicum monumenti totius. Id
ut ad spatia definienda utiliter adhiberi potest, ita ad agnoscendas litteras,
de quibus dubitari potest, nequaquam sufficiet. Nihilo minus id ab hac edi-
tione ne abesset, academia nostra decrevit, et gratus mihi iussus fuit propter
summam monumenti dignitatem. At si qui de lectione nostra dubitabit, ple-
rumque non ad tabulas nostras, sed ad matrices quas adhibuimus aut ad
ipsum marmor lis diiudicanda erit.

Haec paravi, ut titulum inter Latinos primarium ita proponerem, ut res
requirit subsidiaque permittunt. lam prodit commentarius rerum gestarum
divi Augusti cum integritati suae restitutus, certe nullo hiatu maiore interruptus,
tum post apices omnes.cum cura et fide exceptos lectionis in universum certae;
'et cum vota faciamus ut qui post nos venient, quae adhuc supersunt corrupta
et lacera emendent et expleant, plerisque certe occupatis et absolutis iure nobis
gratulamur propter egregium monumentum nostra aetate recuperatum communi
opera Angli hominis et Galli et aliqua quoque nostra hominum Germanorum
Humanni meaque.

RES GESTAE DIVI AVGVSTI
QVIBYS ORBEM TERRARYM IMPERIO POPVLI ROMANI SVBIECIT
ET IMPENSAE

QVAS IN REM PVBLICAM POPVLVMQVE ROMANVM FECIT.

LATINE ET GRAECE

CVM. APPARATV CRITICO.

XL LATINA 1,1— 18

RÉRVM-GESTARVM- DIVI:-.AVG

SVBIÉCIT." ETINPENSARVM- QVAS-
IN DVABVS:AHEN Els.PlLis-.QvAE:SvV | T. RO

1 ANNÓS:VNDÉVIGINTI- NATVS: EXERCITVM PRIVÁTO-CONSILIO:ET-PRIVATÁ-IMPENSÁ /
2 | COMPARÁVI* PER:QVEM- REM: PVBLICAM: / / MINATIONE : FACTIONIS - OPPRESSAM
3 INLIBERTÁTEM - VINDICÁ 16 ATVS: DECRETIS: HONOR /// CIs-:1N
4 ORDINEM: SVVM - N 26 O:CONSVLIBV // 2N /]]j
5 REM -*:LOCVM S 29 PERIVM - MIHI - DEDIT

6 .J RÉS-PVBLICA*N 26 1RO*: PRAETORE-SIMVL: CVM -
1 | CONSVLIBVS - PRO 23 AVTEM - EÓDEM - ANNO - MÉ-
8 | CONSVLEM: CVM* 19 DISSET- ET: TRIVM* VIRVM- REI - PVBLI
9 CAE: CONSTITVEND 15

10 QVI- PARENTEM - MEVM 10 IN / [ [ s-1N. EXILIVM-EXPVLI-IVDICIIS-LEGI
141. TiMÍS viTVS: EÓRVM//CH 6 T POSTEÁ-BELLVM-INFERENTIS-REÍ-PVBLICAE
12 vlci: 8 ///cie

13 / ELLA: TERRA ET: MARI C 10 — NAQVE-TÓTO:IN ORBE:TERRARVM:S 6

Inscr. et v. 1—4 omnes, v. 5—13 Cosson Tournefort (Sp. Ch) Lucas Mordtmann Perrot
Domaszewski ectypum.

Apices priores non enotaverunt praeterquam quod apud Perrotum inveniuntur hi:
dram 2, 38 — magistrats 2, 40 — quo 3, 3 — Gádibus 5, 11 — sólis 5, 14 d 6, 9.
In ipsas varia lectione iis locum non dedimus. Non magis locum dedimus differentiis
litterarum supra reliquas eminentium, quas Perrotus recte fere indicavit a reliquis ne-
glectas, et spatiorum vacuorum relictorum virgularumque indicationi omissae, denique reli-
quis similibus minoris momenti diversitatibus ne in tali quidem monumento tolerabilibus.

Indicis v. 2 INPENSARVM] nos Perr. Mordtm., IMPENSARVM reliqui
v.3 SV/|T nos Perr. Mordtm., SvNT reliqui

1, 1 PRIVATÁ] PRIVAT / Mordtm. | iMPiNSAcv Luc. propter virgulam in fine versus
separantem paginas duas
2. MINATIONE] nos Perr. Mordtm., INATIONE Coss. Luc., TINATIONE Touru. (Sp. Ch.) |
OPRESSAM Luc.
J VINDIC Mordtm., viNDI Perr., viN Luc., vINDICAVI Busb. Tourn. (Sp. Ch.), om.

Coss. | ATVS] nos Luc., TVS reliqii | HONOR ///ClIs: IN] nos Perr., HONORI // -

CISIN Coss. (CIS apud Tourn. deesse adaotat Spanh.) Luc, HONOR / // ICiN Mordtm.,
HONORIFICIS: IN Busb.,, HONORIFICIS ornatus iN eum. Chish.

4 SVVM:N nos, SVVM Busb. Luc, Sv/ w Perr., SVM Coss. Chish., sv Mordtm. | o
ante CONSVLIBV om. Coss. Chish. | CONSVLIBVS Coss. Luc. Chish. | 2M] »os
Perr. soli

5$ REM] rel. et Spanh., TEM Coss. | LOCVM:S] nos, LOCVM reliqui. | PERIVM] nos
Coss., IMPERIVM Chish., ERIVM rel. | DEDiL Luc.

6 PVBLICA-N] nos Perr., PVBLICA:V Tourn. (Sp. Ch.), PVBLICA rel. | 1RO] nos Perr.
Mordtm. soli | PRAETOR! Coss. Chish.

1 PRO] nos, IR Perr. Luc. Chish., iRT Mordtm. (iR&io Zumptius), om. Coss. Luc.

8 CVM om. Luc. Chish. | issET Coss.

cap.

cap. 1

cap. 4

GRAECA 1,1—21 XLI

A E o H P A
1,1 ETQNAEKAE/NEAQNTOZTPATEYMAEMHITNAOQMHIKAI cap. 1
2 EMOIZAI / / OMA*I1 IHTOI / //]/] AIOYTAKOINAIIPA
3 rMA^7CA/[]][[77|NzYNO//|] | MENONAOYAHAZ
4 4 ^r 8 IEZHZiINAAHTOZENHAINEZAEZA
5 10 TIPOZKATEAEXETHIBOYAHITAIADIIIA / / A
6 12 —-|[TO/^7ENTHITAZEITONYTIAT /// N
1 4 OZ/Í|I|AEYEINAOYZAIA--OY/TEMOIEAQKEN
8 3 ITAAHMOZIAIIPATMATAMH TIBAABHIEMOIME
9 8 TAONIIPPONOEINEIIETPEYENANTIETPATHTO/
10 1 EA/MOZTOIAYTOIENIAYTOIAMCOTEPON
11 11 OAEMAOITEIDTO /O/ QNEMEYHA
12 9 NKAITHNTONTPIAONANAPAQNEXON
13 10 THIKATAZTAEXEITONA/MOZIAONTIPA .
14 6 E//A7/
15 24 v//|T|ZEXQPIZAKPI cap. 2
16 9 XOIZTEIMO / HZAME/ OZAYTONTO
11 1 AI//[TATAYTAAYTOYEZIOAEMONE
18 13 T/IAIAIZENEIKHZATIAPATAXEI
19 20 " KAIKATAGAAAEZZANEMOÓY cap. 3
20 17 ENOAHITHIOIKOYMENHIIIOA
21 17 HEZAEZTETDANTONEOEIZAMHN

Perrot et ectypum.

Perrot discedit in his: 2 EMa1 10 1HTOI 5 10Y | 3 incip. &. zYNO | 4 incip. a. DIEH |

Ó IPOZKATEAEZE | "IANZA | 6 incip. a EN | fin. N deficit | 7 AOYZA 4 2Y//
IOIEA /1// | 8 BAABHI] lAAPHI | 9 iON | ETETIEFENANTIZTPATHTOY |
J0 incip à woz | AMe60//1aN | 11 rmEnTO 3 QNEMI/IiA | 12 incip. & AITHN |
1494-7 | 15 incip. a ExOPIZA | 16 iucip. a AYTON | 17 incip. à TATAYTA |
AYTOYZ | 18 incip.& IAIAIZFNEIKHZA | 19 in. ikA1 | 20 fin. rioA] iTOA

9 CONSTITVEND] nos Mordtm., CONSTITVENI Perr., CONSTITVEN Coss., CONSTITVIN

10

11

12

13

Luc., CONSTITVE Tourn. (Sp. Ch.)

PARENTEM: MEVM] nos Perr. Mordtm., PARENTEM NIV Luc., PARENTEM-coNIVrati
Chish., PARENTVM Coss. | /N///s) nos, N /////S Mordtm,, N////1 Perr., NiAS
Luc, N1//s// Coss., om. Chish. '

VLTVS EORVM] nos Perr. Mordtm, viTvs Luc. Chish., vBT Coss. VET apud Tourn.
deesse adnotat Spanb. | cCi!] om. priores | T POSTEÁ] nos, POSTEA Coss. Chish.,
OSTEA Perr., OSTIA Luc., STEA Mordtm. | BELLVM] BiLIVM Luc., MEVM (sic ms. et
idem ex Tourn. adnotat Spanh.,, MECVM ed.) Coss.

VICIN ///L//] Perr., vict sequente spatio vacuo Mordtm., reliqui versum habent
non scriptum.

ELLA Dom. Mordtm., LLA ectypum, LiA Luc., RMA Perr., ARMA Coss. Chish. |
TERRA*ET-MARI C] nos, TERRAL/MAR Perr., TERRA //////] MAR Luc., TERRA-MAR
Mordtm., TERRA-(TERRAE Coss. ed.) MARIQVE Coss. (ms.) Sp. Chish. | IN om. Coss.
Chish. | extr. S nos Perr. Mordtm. soli

LATINA 1, 14— 30

VICTORQVE : OMNIBVs5 14 vs.clviBvs:1 EPERCI / EXTFE 1
GENTÉS-QVIBVS- TVTO 10 v1/.//| NSERVÁRE-QVAM-EXCIDERE-M/ 6
MILLIA : CIVIVM - RÓMA 10 SACRÁMENTO-MEO-FVERVNT-CIRCITER 6
TA: / EXQVIBVS * DEDV 10 — ÁSAVT-REMISIHINMVNICIPIA:SVA:STIPEN. 6
TIS: MILLIA * ALIQVANT 9 AM TRECENTA-ET-IS-OMNIBVS-AGRÓS-A 7
AVT- PECVNIAM-: PRÓ-P 9 1 / ^AE:DEDI / NAVES:-CEPI:SESCEN 8
EÁS - SIQVAE : MINÓRE 9 EMES-FVERVNT /

[|] »vwÁNS- TRivMPHA 11 /RVLIÍS-TRIVMPHÓS-ET-APPELLÁ 13
/] | MEL: IMPERÁTOR 13 " RIS: TRIVMPHOS- MIHI-SE 14
[|l|||[|PERSEDI " 18 VS:DEPOSVI / IN-CAPI- 15
. VÓQVE- BELLO: NVNCV . 1i Tls / OB - RES- Á 18
MEÓS : AVSPICIS: MEIS- TERRA: M / / / / / E-PR / SPERE- GESTÁS- QV 11
QVIENS:* DECREVIT: SENÁTVS:SVPP / / // NDVM- ESSE: DIS- IMMO 18
] | R- QVÓS EX- SENÁTVS: CONSVLTO / VPPLICÁTVM-EST-FVERE-BC 17
/ | | | DVCTI SVNT- ANTE: CVRRVM N/ VM REGÉS-AVT-R / / VM-LIB 18
[|| «M-TER DECIENS-C/V 5 A/HAEC 9 P 23
/ || | NICIAE* POTESTATIS

ad v.27 Cosson Tournefort (Sp. Ch.), omnia Lucas Chishull Mordtmann Perrot Domaszewski ectypum.

14

15

17
18

19

20

21

22

23

24

25

/1CIORQVE Luc. | OMNIBVS (OMNIB Tourn. teste Spanh.) ////// vs Coss. Chish.
Mordtm. fere ut nos, OMNIBV///////] vs Perr., OMNIBVS lacuna celata Luc. |
EXTT] nos Perr., ExTI Luc. Mordtm., /// ExiL Coss., et in ExiLéo Chish.

VI/// NSERVARE Perr. Mordtm., SERVARE Luc., SERVARI Coss. Chish. | rxcí-
DERE] OCCIDERE Luc., M7] nos, M rel. et Spanh,, IN Coss.

ÁS- AVT] nos Perr. Mordtm., S AvT Luc. Chish., AvT Coss. | sTiPE!1// Luc.
ALIQVANT] nos Perr. Mordtm., ALIQVANTO Coss. Luc. Chish. | AM] M Coss., om.
Tourn. (Sp. | ET om. Coss. | AGRÓS] rel. et Spanh.,, ACROS Luc., AGRO Coss.

PRÓ-P] nos Perr. Mordtm. Tourn. (Sp. Chish., PROPR Coss., PROEPR Luc. | MEJ rel.
et Spanh. et sic potius quam IAE nos (vide p. 8), AE Luc., om. Coss. | DEDI)
DEDIVE Spanh. | SESCEM Luc.

EÁS] AS priores | MINÓRE ////////] EMES Perr. nos, MINORI ///////] | EMES

Mordtm. Luc. Chish., MINORES TRIREMES Coss.

OVÁNS] nos, VANS plerique, RAM Spanh., BIS: OVANS Chish. | vRvLIs] nos Mordtm.
RVLIS rel.

IMPERATO Luc. Chish. | SE] nos Mordtm. Chish., SEN Perr., / / SE Spanh., s Luc.,
om. Coss. .

PERSEDI] nos Perr. Mordtm. Tourn. (Chish., PERSEM Spanh. errore calami opinor),
PER Coss., om. Luc. | | om. priores | VS om. Luc. | post DEPOSVI virgulam
obliquam nos Mordtm., spatium Perr. | 1iN]//1: Luc. | CaAPI-] nos, CAPIT
Mordtm. Luc., CAPI Perr., CAPITOLIO Coss. Chish.

.VÓQVE] nos Perr, vOQVE rel | BELIO Luc | NVNCV] nos Perr., NVNC
Mordtm. Coss. Chish,, om. Luc. | OB-RES-Á] OPRESSA Luc.

WEÓS] nos Perr., EOS Luc, TOS Mordtm. Chish, OS Coss., iS Spauh. | AvsPIiCIIS
Coss. | MEIS om. in hiatu Coss. | TERRA: M/////E] nos Perr. Coss, TERRA:MA//// E
Mordtm., TERRA Luc., TERRA MARIQVE Chish. | PR/SPERE] nos, PROSPERE plerique,
SPERE Luc. | QV] QYE Luc.

cap. 4

GRAECA 1,22—3,1 XLIII

H N E Y A E N
1,7 19 AEO0NHOIZAZOAAEZHNEYN
23 18 AA |] |J HE&EKOYA-:MYPIAAEE
221. POMAIQON^7TPAT //7 //| A1Yn ///] NOPRKONTONEMON
4 . ETENONT/ENTYZ- //]]] O] [AJ ZÓüNKATH/ATONEIZ
3 TA/ATO/KIAZ IA 13 IAIA 7 EK
4 XETYPATI 8 z
5 o
6 OI
7 H//nN//[]-0o
8 1N/rTC
9 AIEZE | 20 TPIY /IAPMATOZEIKO cap. 4
10 | ZA 26 KPATOPTHE
11 28 -*HelIzz//
12 28 QNTHN //
13 28 -EYXAv//]
^u TO 21 2YEZ 4
16 E 80 M 4
16 29 'KATOPOQO
$1. XA-[]|mHkoNTAkIZ / | nENTA //]]| He1zATOH
1:8. zY/[/||]] O£ZOEOIZAEI / GvVEZOAI / MEPAIOYNAY
19. /[1*///N/[/]1]]] 4 | MAT / XETENONTOOKTA / OZIAIENENH

30 /][][][/][/|*£&uTOIzEMOIZz ///// bo1xz//]]] [ YEMOYAP
431 M///][]]|] ^&E1zu/]x 8 AEXZ-/|[|]]|| HEZAN

4 ENNEA-///]E/ONTPIEKAIAEK///NOTE 3 TAETPAOON
233 KAIHMH////]k]][]| NK AITEBAOI 8 IKHZ

1 EXOYZEIAZ

Perrot et ectypum.
Perrot discedit in his: 1,22 AAEOGNH
2,1 POMAIAON 11 IY // ToNOPKON ] 2 /r///[1//[ENT 8 O 4znüN | 3:x*1///
15 IAIAEZIIO 5 K | 4 ZZTPATI (rel. om.) | 5O/T1 | 6—8 vacant | 9 AIZ 2; APMATOZIIIO |
extr. 10—16 haee sola excepit: 10 ATOPTIIZ | 11 *H | 12 oN | 18 pE*vx | 14 5vz |
15 1 (pro M) | 16 r (pro P) | 17 16 ZNTA 6 91zA/2/1 | 18 14 xA 4 vTZOA / / /
EPAIOYNAY | 19 44 NONTOOKTAKOZIAIENH | 20 23 BOIZ 6 EMOYAI | 21 9 AET /I
11 AEX 6 HEAN | 22 ENNEA 14 NAEX (cetera ut nos) | 23 KAIHMHI 14 ZAOI | ?/IKHE

26 QVIENS] // QVIEM Tourn. (Sp. Chish.) | DECREVIT-SENATVS] ETCREVIT / / NATVS
Luc. | svPP////NDVM] nos Mordtm.,, svrP////10vM Perr., svPi// NDVM Luc.,
SVP ///| DVM Coss., SVPPLICANDVM Chish. | DlIs:1MMO om. Coss.

27 R- QVO- EX- SENATVS Perr., R- QVYO////sENATVS Mordtm. Lue, QVO ez SENATVS
Chish., QVO SENATV Coss. | /vPPLICÁTVM] nos Perr. SvPPLICATVM Mordtm.
Chish,, DVPPLICATVM Luc., PVBLICATVM Coss. | FVERE-bBO Mordtm., FVERE DO
Perr., FVERE Coss. hic paginam finiens, IVDEO Luc., IN DEOfum Chish.

28 DVCTI- SVNT - ANTE: CVRRVM -* A] nos, DVCTI - SVNT - ANTE: QVAR Mordtm.,
VO///]|NT ANTECV Perr, vO Luc. Chish. | REGÉS nos Perr., REGIS Mordtm.,
REC/// Luc. Chish. | RE/vM:LiB Mordtm, RE/ VM-LiI Perr., R Luc. Chish.

29 c/v/]|[|A[om. priores | HAEC nos Perr. Mordtm. soli | P] nos Mordtm., om. rel.

30 NICIAE: POTESTATIS] nos Perr. Mordtm., AE: POTES Luc. Chish.

XLIV LATINA 1, 31—46

^M-ET: APSENT 44 cap. 5
LLO-E / L-AR 48
ENVRI / / VRATIO//4-AN //]]] ] ] AM ITA- AD 17
11 S-METV-ET-PE / 1C 14 M VNIV 14
16 / CON i$. VM ANNVVM I 15
cap. 6
38 ET-CNI 17
40 V
cap. 7
ERAA
VW SACRIS
s.FVI

V. 31 Chishull Lucas Mordtmanu Perrot Domaszewski ectypum, v. 32—37 Mordtmann Perrot

31
32
33
34
35
317
38
44
45
46

Domaszewski ectypum, reliqua Perrot Domaszewski ectypum.

M-*ET- ABSENT Perr. Mordtm., MEIA Luc. Chish. hic finientes

LI // LAR Perr., EMPLAR Mordtm.

ENVRI] nos Mordtm., NvRI Perr. | vVRATIO et reliqua huius v. om. priores
s///| VE? PE//C Perr., v-ET-PE Mordtm.

CON nos Perr., SOM Mordtm. | VM: ANNVVM Mordtm.,, NNVVM-1 Perr.
ET-CNI nos Perr., ET-ON Mordtm. ]

ov Perrot

ERAA] Dom., ERA ectypum, IR Perr.

V / MORI Perr.

TVI Perr.

GRAECA 3,2 —4,7 XLV

A l Y r1 E r P

3,2 AYTEZOYZIONMOIAPXHNKAIATIONTIKAITIAPONTI cap. 5
$ — AIAOMENHN/TIOTETOYAHMOYKAITHZZYNKAHTOY

4. nM//llOi1/ APKEAAQIKAIAEYKIQIAPPOYNTIQOIYTIATOIZ

5 O/]]| EXAMUN -OYTAPHTHZAMHNENTHIMETIETHI

6 [|[[Xx|lOYZnANEITHNEIIMEAEIAN THEZATOPAZHNOY

*— [llli[l/[[[z&^ aZ TENQO AITAIZHMEPA//// YHAPONTOZ
8 | $OBOYKAIKI //YNOYTAIZEMAIZAAIIANAIZTONAHMON

9 EAEYOGEPOQZA/Y-ATEIANTEMOITOTEAI/OMENHNKAI
10 — E/IAYZIONKA//1/BIOYOYKEAEXAMHN

11 YHATOIZMAPKOQIOYINOYKIOIKAIKOINTOIA////nT/// cap. 6
12 KAIMETATA / TATO-AIQOIKAINAIQIAENTAOIZKAI

13 TPITONIA: /// 1 / BIQIMAZIMOIKAIKOIN/// ToY
14 BEPONI - THZ//]/]Yz1 TOYKAITOY / / / / ] TON
155 | POMAIOQNOMOAO! / YNTONIN 1 AHTHE
16 | TONTTNOJMAONKAITON///| nàüN- 6 TIZTHI
* [llove]j]]]]][^]|]|z][[[] oroNueaor - A1///] OYAE
i8. M//irtA ///]]][] TY] |] E] HAIAOMENHNANEAE
19 .— XA|/HN-A/ETOTEAIEMOYHZYNKAHTOZEXOI
230 KONOMEIZOAI/BOYAETOTHEZAHMAPXIKHEEXZo/
21 svNpxoNTA [|l OXAROTREEYNKABTOYR]]
2 EYNAPXONTA OZAnOTHEZZYNKAHTOYr//
133 TAKIEZAITHEAZ/||ABON

A $ l « A N

1 TPIONANAPONETENOMHNAHMOEZIGNTIIPATMATON cap. 7
4 KATOPOGOQTHZZYNEXEEINETEZINAEKA-TIPOTON

9$ AZIQMATOZTOIHONEZXONTHEZZYNKAHTOYAXPI

4 TAYTHETHZHMEPAEXHEZTAYTAETPAOONETIIETHTEZ .

5 EAPAKHNTA-APXIEPEYZ- AYTOYP- TONAEKAIIENTEAN

6 | APONTONIEPOTOIOQN-TONETITAANAPA.NIEPOTIOI

1 QN-AÍ[/| A$OZAPOYAAIZ- ETAIPOXZTITIOZ- 4H TIAAIE

Perrot et ectypum.

Perrot discedit in his: 3,3 vto. | 44 ni//PkEAAQI | 5 in. O om. | 66 ovzr^ /Et
7 totum sic: AOZIINO / L/ AIEHMEPAI 6 PONT/. | 8 ki//vNOY] K& 4 NOY
9 EAEYOGEPOZ^ // -ATEIAN | AIAOMENHN | 10 ENIAYZIONKA ////BiOY | 11
KOINTO 6 PIT// | 12 METAT/// TAI // Atü1 | A/N/AOIX | 18 TOTONTIA: 6
BIO! | KOIN e | 14 //üNI THZ ? TOYKAITOY 6 QN | 15 4 IQNO 6 'NTONIH 8
nix | 16 TO ///[16 / /ikAtTON 18 rizTHI | 17 inc. ab oroNHeai | 18 M///m/
6 T// | P/ HAIAOMENHNANEAE | 19 z//HN 4 OTE | 20 KON / wMEIZ 4 »?OYAETO |
EZOY | 21 ETEAE] ETEA | 22 zYN/ PXONTA.

4, 1 T// aN | ErENOMHT / 4MOZION | ? 0N/// ^90Z

APOLL.:

OIZKAITPITONIAYAAOQIOSABIOQIMAXIMAOI
YNKAHTOYKAITOYAHMOYTOYPOMAI .
THETOÜNTENOMONKAITONTPO
XEIPOTONHO 01IAPXHNOYAE
ENHNANEAEZAMHNAAETOTE
zeAIEB//[|lET/|TH

2,

OQ € 5 0C) B

Habent Arundell Waddington ectypum.

1 TPITOA Arundell — rAYAAQ Wadd., rniNYKAOI Arundell. — $ABIOMAXZIMAO
Wadd. — 2 NKAHTOY Ár. — 3 KAITON] iADnQN Ar. -— 4 XEIPOTONHOÓON Ar. —
b ^E ectypum, AE Ár. Wadd. — 6 zeAIEB E. T. Wadd., zeAIEP Ár.; //1cB///// | TH
in ectypo vidi; fuit ZGAIEBOYAETOTHE

XLVI LATINA 2,1—17

VSTI-QVIBVS-.ORBEM- TERR

IN REM-PVBLICAM-POPVLVMQVE-R
MAE-POSITAE-EXEMPLAR SVBj|ECT vM

1 PATRICIÓRVM-NVMERVM : AVXÍI- CONSVL: QVINTVM--IVSSV-POPVLI-ET-SENÁTVS / SENA
4 TVM-TER-LÉGEET-IN-CONSVLÁTV-SEXTO-CÉNSVM-POPVLI-CONLEGÁ-M-AGRIPPÁ-ÉGI- /
8 — LVUSTRVM-POST-ANNVM-ALTERVM-ET-QVADRAGENSIMVM-FÉC / 7 QVÓ-LVSTRO-CIvI
4 | VM-ROMÁNÓRVM-:CENSA*SVNT - CAPITA- QVADRAGIENS*: CENTVM - MILLIA - ET-SEXA
5 G/NTA TRIA: MILLIA 1 M - CONSVLARI * CVM - IMPERIO - LUSTRVM
6 /OLVS-FÉCI-C-CENSORIN 5 ASINIO- COS- / QVÓ - LVSTRO - CENSA - SVNT
1 CIvIVM * ROMANÓRV 1 QVADRAGIENS * CENTVM - MILLIA - ET - DVCEN
8 TA-TRIGINTA-TRIA:N 1 M CONSVLÁRI - CVM - IMPERIO - LVUSTRVM
9 — CONLEGÁ-TIB-CAE 13 / SEX - POMPEIO - ET-SEX- APPVLEIO*COS*
10 — QVÓ-LVSTRO-CE 14 MÁNÓRVM CAPITVM -* QVADRAGIENS
11 — CENTVM-: MILL 14 . IGINTA -* ET SEPTEM * MILLIA: /

12 LEGIBVS-NOVI 15 XEMPLA * MAIORVM - EXOLESCENTIA
13 IAM-EX-NOST 16 MVLTÁRVM - RÉR /////| MPLA - IMI
144 . TANDA-POS 47

15 34 VLÉS-ET-SACERDOTES: QV /4 / | /
16 Qr 80 voTIs.s // PE: FECERVNT- vIvo-
17 — ME 26 M - QVATTVOR - AMPLISSIMA * COLLÉ

Ad v. 18 Cosson Tournefort (Sp. Ch.), ad v. 14 Busbequius, omnia Lucas Chishull Mordtmann Perrot
Domaszewski ectypum.

Tadicis v. 2 SVB/ ECTVM nos Perr., SVBIECTVM priores

2, 1 PATRITIORVM Luc. Chish. | PoPvLI] Po// Luc.
2. CONLE/ A Perr., COLLEGA Coss. -
*9 ET usque ad 4 CAPITA om. Coss. suppl. Spanh. | QVADRAGENSIMVM] QVADRA-
GENSEM Spanh. | FÉC /] nos, FECI plerique, //FEC/ Luc., rEC/ sequente spatio vacuoPerr.
4 QVADRAGENS Coss., em. Spanh.
4. 9 SEXAGINTA Busb. Coss. Chish., SEXAIGENTA Perr., SEXAIl / iNTA Mordtm., SOXA
/ I [[[[A Luc.
5 TRIA] iRiA Luc. | M:CONSVLARI om. Coss. | Per versus 5— 13 pars lapidis
natura corrupta est et ideo a quadratario omissa
6 /óOLvs.-rÉCI] nos, soLvs-FECI plerique, /////rFECI Coss, //Lvs.-FECI Spanh.,
censumque SOLVS - FECI Chish., | C- CENSORIN] nos Perr., ECESORIM Luc., CENSORIN
Mordtm. Chish, CENSORI Spanh, CENSO Coss, CENSORVM Bausb. | ASINIO] nos
Luc. Chish. Mordtm., SiNIO Perr. Coss. Busb. | Cos] rel. et Coss. (ms.) et Spanh.,
EOS Coss. (ed.)
ROMANORVM Coss. Luc. Chish. | QVADRAGENS Coss.
TRIA:M] TRIA /A Luc. | M ante CONSVLARI om. Coss., add. Spanh.
COLLEGA Coss., em. Spanh. | CAE] CA Coss. Luc. Chish. | POMPILIO Coss. | APVLEIO Luc.
CE] nos Perr. Luc., CEN Mordtm., ET Coss. Chish. | QVADRAGENS Coss. (ed.), em.
Spanh.

i--
e dw Q6 -3

cap. $

cap. 9

GRAECA 4,8 —5, 12 XLVII

4,8 TON///] PIKIO'NTONAPIOMONEYEHEZATIEMIITON cap. 8

-

o O0 - OÓ Q à wW Wi

9. YHAT;////]][] | ATHITOYTEAHMOYKAITHZXYNKAH
(00 TOY-///]] [NKAHTONTPIZEHEAEZA:EKTONYIIA
141 TOEXTHNAI/TEIMHEINTOYAHMOYZYNAPXON

12 | &AEXONMAPKONATPITITIIANEAABONHTIZATIO

is. //][] ZiZMETA/]//]]| TEZEAPAKOZTONENIAY

14 TON/ YNE / AEIEZOHENHIATIOTEIMHZEIP QMATON

15. ETEI // | ^A ]] | KEGAAAAITETPAKO / / / / ] HKON

16 | TAMY nATI

17 KHIE«3

18 | ClTAI OI

19 EN/IAm

20 nNTET PI

21 XIAIOIK

272. EzE/XEAA[|/|N[][]|N

233 .KAIZAPATONYIONMO

n P^ A z E E
ZEXTAIATITIOYAHIXGIYTHATOIZENHIATIOTEIMHZEI
ETEIMHZANTOPAOMAIAQONTETPAKOZIAIENENHKONTA
TPEIEMYPIAAEZKAIEIITAKIZXEIAIOI * EIEATATÀONKAI
NOYZNOMOYEZIHOAAAHAHTÍIÍINAPXAIAGONEO QNKA
TAAYOMENAAIOQPOOQZAMHNKAIAYTOZIIOAAQN
DHPATMATONMEIMHMAEMAYTONTOIZMETETIEI
TATIAPEAQOQDKA

EYXAZYIHEPTHZEMHZZÜüTHPIAZANAAAMBANEIN . cap. 9
AIATONYHATONKAIIEPEQOQNKAOEKAZTHNTIEN
TETHPIAAEYHO9IZATOHZYNKAHTOZ EKTOY
TONTLONEYXAQONIIAEIZTAKIZETENONTOOEAI
TOTEMENEKTHZZYNAPXIAZTONTEZZAPZNIEPE

e hb (A
[E NE —)

Perrot et ectypum.

Perrot discedit in his: 4, 8 rlATPIKION | 9 ArHi] vTHI. | 10 NKAHTON] KAHTON |

11 ATnIOTEIMHZIN | 12 in. TAE/ON | 148 N 7 NHIAIIOTEIMHEZEIPOMAION |
16. 16 vacant | 17 /uiE« | 19 r1// At | fin. Mat | 20 fin. Pix | 21 fin. er |
22 z&IZEAA (rel om. | 23 vioN] // ON

5, 3 EIZATATON | 5 AIOPOQZAMHN

11
12
13
14
15

16

17

MILL] nos Mordtm., MiLi Perr, MI Luc. Chish., om. Coss. | iGINTA] nos Perr.
Busb. Chish., GINTA reliqui

caput novum indicant Chish. Mordtm. | NOVI) NO Coss. | XEMPLA] TEMPLA Coss.
IAM] //AM Spanh. | NosT] Nos Coss. Luc. Chish. | MVLTARVM] AVITARVM Coss.
Chish. | RERVM Coss. Luc. Chish. Busb. | MPLA] nos Perr. Mordtm., MPIA Lauc.,
EXEMPLA Coss. Chish. Busb. | 1Mi] INI Spanh.

TANDA-POS] nos Perr., TANDA/OS Mordtm., TANDA Luc. Chish. Busb., om. Coss. ;
versus 15—20 ne apud Tournefortium quidem repperit Spanhemius

VLÉS] nos Perr. Mordtm., vTES Luc., ATVS Chish. | OV nos, om. priores.

QV Dom., om. priores neque vidimus in ectypo | voOiIs Perr., v//Tis Luc. Chish.,
Is Mordtm. | s////E-rECERVNT: VIvo Perr., ///////] EFEC/////] Lue. Chish.,
S///|ETPONT Mordtm.

in. ME Dom., om. priores neque deprehendimus in ectypo | M ante QVATTVOR nos
Perr. Mordtm., om. reliqdi | AMPEISSIMA COLIE Luc.

XLVIII LATINA 2,18—31

2 IM -ETIAM- ET- MVNICIPATIM- VNIVERSZ
25 R APVD-OMNIA:PVLVINÁRIA- PRÓ- VALE
25

24 LVSVM-EST-IN SALIÁRE-CARMEN-ET-SACRO-SAN
23 VOA / VIVEREM-TRIBVNICIA-POTESTÁS-MIHI
24 EX: MAXIMVS* NE FIEREM-IN-VIVI / ONLE
20 — RDOTIVM-DEFERENTE:MIHI-QVOD-PATER-MEV /

2 SACERDOTIVM-: ALIQVOD:POST-ANNÓS-EÓ-MOR
21 CCASIONE OCCVPAVERAT: CVNCTA-EX ITALIA

23 LIIIVDINE : QVANTA * ROMAE: NVN / VAM
24 P-SVLPICIO * C * VALGIO - CONSVLIBV / /
25 DÉS: HONORIS-ET-VIRTVTIS-AD-PORTAM
24 NÁTVS-CONSACRAVIT - IN QVA-PONTI
25 VERSÁRIVM * SACRIFICIVM - FACERE

V. 21—31 Tournefort (Sp. Ch.), omnia Lucas Chishull Mordtmann Perrot Domaszewski ectypum.

18

19
20
21
22

23

24

25
26

21

28

29

M-ETIAM Perr., MPEIAM Luc. Chish, Mw/iA/// Mordtm. | ET-MVNICIPALEM
Perr., ET: MVNICIMI////M Lue, ET-MVNICIPI /// M Chish., rTs/////]]]|M
Mordtm. | vNivERSÍ nos (SI agnovit Dom., non est in ectypo), VNIVER Perr.,
VNIVE Mordtm., vNi Luc. Chish.

R om. priores | APVD om. Mordtm. | OMINIATVININARIA Lac.

v. vacuum non adnotant Luc. Chish.

LVSVM] nos Mordtm, vsvM Luc. Tourn. (Sp. Chish.), sSvM Perr. | ESIINSAIIARE
Luc., EST: INS/// ARE Spanh.

O// VIVEREM Perr., vO////TREA// Luc, VO///EREA/// Chish., TEREA Mordtm.,
om. Tourn. (Spanh.) | TRIBVNITIA Spanh.

EX-MAXIMVS] nos Mordtm., 'X- MAX'MVS Perr., MVS Luc. Chish., om. Tourn. (Spanh.)
| NE FIEREM :IN- VIVI/ ONLE nos, ///FRFM-:INV!! Or'LE Perr., INTERIN///1v]1/////
ONIE Mordtm., /NFITEREM IN Luc., ///tTER: M:1IN Chish., om. Tourn. (Spanh.)
RDOTIVM] nos Mordtm., DOTIVM Perr. Luc. Tourn. (Spanh.)), SACERDOTIVM Chish.
| DEFERENTES Spanh. | PATER: MEVS Luc. Chish., PATERNVS Spanh., PATER: ME//
Perr. Mordtm.

ALIQVOT Spanh.

CCASIONE] nos, 10// Perr., om. reliqdi | OCCVPAVERAT] nos Perr, CVIAVIRAT
Luc.,, OCVRAVERAT Mordtn,, //// VRAVERAT Tourn. (Sp. Chish.) | CvNCTA] CVM
IA Luc.

VDINE Perr. Tourn. (Sp. Chish.), TVDINE Mordtm.,, vDiN Luc. | NVN/vAM] Dom.,
NVN//// ectypum et plerique, om. Tourn. (Sp.)

P-SVLPICIO] nos, SVLPICIO Perr., T-sviPiCcioO Mordtm, cio Luc., iCiO Tourn.
(Sp. Chis.) | c!) E Lue. | CONSVLIBV/] nos Perr, CONSVLIBVS Luc. Chish.,
CONSVLIB// Mordtm., CONSVLE Tourn. (Sp.)

DES] DIS Luc. Chis.h, om. Tourn. (Sp) | PORTAM] POTAM Luc., ///ORIAM
Tourn. (Sp. Chish.)

cap. i0

cap. 11

20

GRAECA 5,13— 6,9 XLIX

QNTOTEAEYHOTONYTATONKAIKATIAIANAEKAI
KATATIOAEIZZYNTHANTEZOITIOAEITAIOMOGYMA
AÍ|| ZYNEXQZEOYZANYIEPTHEZEMHZEEfh /HPIAZ

TOON//AM/YZYNKAHTOYAOTMATIENTIEPIEAH cap. 10

$0HEI //// ZZAAIONYMNOYEKAIINAIEPOZOI

AIA //] Y [ETHNAHMAPXIKHNEXOIEZOY EIAN
NO///|| YPQ0O9H-APXIEPOQOZYNHNHN OIHATHP

| OY [|| HKEITOYAHMOYMOIKATAO EPONTOEZ
EIZTONTOYZAONTOZTOIHON/OYIH POZXEAEZXA
MÍN-:/ NAPXIEPATEIANMETAT INAZENIAYTOYEZ

T E K A l A

ATOOANONTOZTOYTIPOKATEIAHQOV9OTOZAY
THNENTIIOAEITIKAIZTAPAXAIZANEIAHQCAEIZ
TAEMAAPXAIPEZIAEZOAHZTHZITAAIAZTOZOY
TOYDHAHOGOYZZYNEAHAYGOOTOZOZONOYAEIZ
ENIIPOZOENIZTOPHZETIPOMHZTETONENAITIO
D AIQOQIZOYATIIKIOIKAITAIOIOYAATIZIYIIATOIZ

BOMONTYXHZZOTHPIOYYIHEPTHEZEMHZEIIANOA0Y cap. 11

nHnPOZTHIKAIHNHIIIYAHIHZYNKAHTOZAQIEPOQZEN
HPOZ(ITOYZIEPEIZKAITAZIEPEIAZENIAYZIONGOY

Perrot et ectypum.

Perrot discedit in his: 5,15 A & xorx | xoTHPlAz | 16 TO 4 A //iYZYNKAHTOY |
17 eeHEIZ. | 18 AtA 6 THN | per versus 18—22 pars lapidis corrupta est et ideo a
quadratario vacua relicta | 19 N & vPaeH | 20 in. Mov | 22 MHNT//N.

6,3 AIXAIPEZIA

3,

OÓ QU & cg Ww »

TAZIEPEIAXENI^ / XION

APOLL.:
OENIZTOPHZENETIIPOMHZILECTONENAITIOTIAI OZOYATIIKIOKAIPTAIOI
OYAATIAGIYIIATOIZ
BOMONTYXHZZZüTHP YT EPTHZEMHEZETIANOAO YIPOZTH
KATIH NHIHYAHHZYNK ^ $IEPOZENIIPOZYOTO YZIEPE

OIEINEKEAEYZENENEK

HME/// NHY///[]]|X IM KI

v. 1—4 Hamilton, omnia Arundell, Waddington, ectypum.

ETONENAI Ar., TEFTONEN / Bam. | rAiQOt ect. Ar., rAiQ Ham. Wadd.
OYAATAIAI Ham.

YTIEP Ham. ect, rIEP Ar. Wadd. | TH om. Ar. Ham.

KAIHHNN Ár., NAITHNH Ham. | H ante EZYNK om. Ár. Wadd. | ^«41EPOZEN
ect, &IEPOZEN Wadd., IEPOXEN Ar., IEPOZ Ham., hic finiens

ENI^/ ZION ect., ENIA // 10M Wadd., ANI // TOK Ár. | ENEK] ENENEK Ár.

in. sic, deficientibus inter z et OI litteris c. xxii, ect.; HMA //// NH/ T//// X
Wadd., N.........£ Ar. | rM habet Wadd. solus. | 01 ect, Ko Ar. Wadd.

30 LATVS Tourn. (Sp.) | PONTI] PONIT Luc., PON Tourn. (Sp. Chisb.)
341 VERSARIVM] nos Perr. Mordtm. Tourn. (Sp., VNIVERSARIVM Luc., aNNIVERSARIVM

Chish.

D

2,32

31

38
39
4n

41
42

43

44

LATINA 2, 32— 46

25 RETIO- ET 7 2 INVRBEM - EX-
24 4 Ex/O 12 RO APPELLA VIT
24 E-PARS 14 BVNORVM: ,
21 IO ET-PRINCI / / BVS 5 VIAM- MIHI:
MIS / AE 10 1A//// HONOS 10 NEMINI - PRAE
TER / E ES 9 NEX I//// NIA-GAL 12. ROVINCIs-PROSP
RE/// [1] « 9 TLNI/ONE P-QVI 12 S / ÁRAM
I I1 1 N [us 8 REDI / Y-MEÓ-CO 15 AD-CAM
16 AGISTRATYVS-ET:-SAC 15 |. Nd] I]
19 IVM - FACER / / / [ /] ]
1 [1l/| QV1IRIN 10 AVSSVM - ESS 20 VNT
//1//| tRTOTVMA 9 PVLI - ROMA 16 SET PARTA VIC
/[[] [ $-PAX-CVM-PI 9 NÁSCERER Á8 V//LBIS-OMNINO-CLAVSVM

/ VISSE - PRODÁTVR ^ // [| AE- TER: ME-PRINCI //////] VS-CLAVDENDVM-ESSE-CENSVI/
//| Yos MEos-qvós«vv ///[[] Hi-ÉRiPVIT - FOR / // [ GAIVM-ET LVCIVM -CAESARES

V. 82 Tournefort, omnia Lucas Mordtmann Perrot Domaszewski ectypum.

PI1IOIT Perr., Tio-ET Mordtm., :R//////T Luc. Chish., om. Tourn. (Sp.) | 5] nos,
om. priores | IN VRBE Tourn. (Sp.), hic finiens

v EX/O om. priores | RO APPELLAVIT] nos, iAVIT Perr., AVIT Luc. Chisb., Avi Mordtm.
E:PARS] nos, ETARSI Perr., ETARSsI Mordtm,, PARS Luc. Chish. | BVNORVM|] nos,
NNO//A Perr., NVNC//M Mordtm., om. Luc. Chish.

IO om. priores. | ET: PRINCIP/B Perr., ET-PRIN///B Mordtm., ET:PRIN Luc. Chish.
| VIAM- MIHI] nos, NIAM: MIHI Perr., IVM: MIHI Mordtm., A MIHI Luc. Chish.
MIS / AE] nos, M Perr., om. reliqui | 1A //// HONOS 10] nos, HONOS Mordtm., IONO
5 2C 1 Perr, ONOS Luc. Chish. | NEMINI-PRAE] nos Perr., s////1i-PRAE Mordtm.,
RAE Luc. Chish.

TER/E ES] nos, TER Perr., om. rel. | A EXI////NIA:GAL] nos, X////ANIA-GA Perr.,
G/// ANIA-GA Mordtm., NiA-GAL Luc. Chisb. | RoviNCIS] uos, OviNCIS Luc. Perr.,
proviNCiIS Chish. | PROSP] PROS Luc. Chish.

RE 17 IBNI Perr, N Mordtm. om. Luc. Chish | ONE P-QvVi] nos, NE: P- QVI
Perr. Mordtm., NEP- QV Luc. Chish. | S] om. priores

/ / /]![[v|[4ST] nos, ST Perr., om. rel. | REDITV Chish. | CO] nos Perr. Luc. Chish.,
CON Mordtm. | AD EAM Chish.

GISTRATVS:ET-S /C Perr., GISTRATVS-ET-C Mordtm., MAGISTRATVS-ET-S/C Luc.,
MAGISTRATVS-ET-SAC Chish. | fin. v///^///] nos, ///*^ Perr., om. rel.
IVM-TACER Perr., IvM-Ex Mordtm., ivM1//C/P Luc., iVM//C//P Chish.

QVIRIN] nos, QVER-n1) Perr., QViA Mordtm., om. Luc. Chish. | vssvM Perr., Cvs-
SVM Luc. Chish. | ESS] nos rel. ESSE Perr.

ER: TOTVM.1] nos Perr. Luc., R- TOTVM-1 Chish., ET- TOTVM Mordtm. | PoPvri.
ROMAN Luc, POPVLI-ROMANI Chisb. | SET PARTA VIC) nos, S1///NAVv// Perr.,
om. re]. .
S-PAX-CVM-PI] nos, PAX-CVM-PE Perr, PAX:CVM-P. Mordtm, AX-CVM-PI Luc.
pAX:CVMque Chish. | NÁSCERER] nos, O// NASCEF//R Luc., NASCER Perr., NASCI
Mordtm., tanum quiRinum Chish. | v//LBis] nos, BiS Luc. Chish, PiS Perr, S
Mordtm. | cLAVSVM] c//// Mordtm.

cap. 12

cap. 13

cap. 14

GRAECA 6, 10 —7, 12 LI

610 — XIANIIOIEINEKEAEYZENENEKEINHITHIH MEPAI
11 ENHIYTATOIZKOINTOQIAOYKPHTIOIKAIMAPKOI
(«2 . OYINOYKIOIEKEYPIAZEIZPOMHNETIANEAHAY
i8 — OEIN THNTEHMEPANEKTHEZHMETEPAZEILQONY
4 — MIAZIIPOZHTOPEYXZENAYTOYZTAAIA
15 AOTMATIY/NKAHTOYOITAZMETIZTAZAPXAZAP cap. 12
16 — EANTE// !NMEPEIETPATHTONKAIAHMAPXON
i2 METAYIL / TOYKOINTOYAOYKPHTIOYEDTEMOOH
1:8 EXANMOIYIHANTHEZONTEZMEXPIKAMTIANIAZHTIZ
19 TEIMHMEXPITOYTOYOYAEENIEIMHEMOIEYH 9IZ
00 OH-OTEEZIEHANIAZKAITAAATIAETONENTAY
?) .TAIZTAIZEIIAPXEIAIZIIPATMATONKA TATAZEY
434 XAEZTEAEZGENTOQONEIZPOMHNETIANHAOON:
13 TIBEPIOI//PONIKAITIOTALOIKOINTIAIQL7YIIATOIE

Q0 P E A I L E

BOMONE//HNHEZZEBAZTHEZYIIEEPTHZEMHZEIANO
AOYAOIEPOQOHNAIEYHOIZATOHEZYNKAH TOXZENIIE
AIOQIAPEQEZIPOZOITOYZTEENTAIZAPXAIZKAITOYZ
IEPEIZTAZTE IEPEIAZ ENIAYZIOYZOYXZIAZEKEAEYZEETIOIEIN

HYAHNENYAAIONHNKEKAIZOGAIOITIATEPEZHMAQNHOEAHZAN cap. 13
EIPHNEYOMENHZTHEYIOPAOGMAOIEZIIAEZHZCTHZTE
KAIGAAAEEZHEIPOMENEMOYEZXOYHIIOAIZEKTIZOH
TOITIANTIAIONIAIZMONONKEKAEIZGAIOMOAOTEI
TAIEHIAEEMOYHTEMONOZTPIZHZYNBMAHTOZEYH

10 $IZATOKAEIZOHNAI

41 YIOYZMOYTAIONKAIAEYKIONKAIZ / PAZOYZNEANIAZA cap. 14

12 NHPHAZENHTYXHEIZTHNEMHNTEIM / NHT / ZYNKAH

«9 OD ^? cj CR 4 (CO a3

Perrot et ectypum.
Perrot discedit in his: 6,10 HM / PAL | 15 AOTMATI 4 AHTOY | 16 / vN] //N | 17 vrtATOY
1,1E/PHNHE | 2 zvKAHTOX | 5 ENY/AIONHNKEKAIZOAI | HeEAIZAN |
11 KAIZAPAZ | 12 TEIMHNHTEZYNKAH

45 "vISSE] nos, iSSE Perr., SE Luc. Chish., om. Mordtm. | ^] nos Perr. Mordtm., M
Luc., EVM Chish. | AE- TER: ME] nos Perr. Mordtm. Luc., PER- ME Chish. | PRINCI]
n0s, PRIN Perr., PRINCIPEM Luc. Chish., om. Mordtm. | vS- CLAVDENDVM : ESSE:
CENSVI1/] nos, VDENDVM- ESSE: C//sv'/ Perr,, LADENDVM-ESSE Luc., cLAVDENDVM*
ESSE Chish, NDv Mordtm.

46 10/- MEOS- QVOS IVV Perr., 10//MEOS QVO 1VV Luc., inter filios - MEOS: QVOS*
SiNistra Chish., MEOS: QVOS- NV Mordtm. | Hi] nos Perr. Mordtm.,, rH1 Luc., MiHI
Chish. | FOR //// GAIVM-ET-LVCIVM* CAESARES] nos, Fro //////] IVM-ET-
LVCIVM - CAES ///] Perr., EORVM-CAIVM-ET- LVCIVM - CAESARES Luc. Chish.,

VCEV (ex lvCIVm) rel. om. Mordtm.
D*

LII

LATINA 3, 1—16

Ail i - IMPERIO: POPVLI- ROM
OjNVM-FECIT:.INCISARVM /!

HONORIS: MEI-CAVSSÁ-SENATVS-POPVLVSQVE-ROMANVS-ANNVM-QVINTVM-ET-DECI
MVM-AGENTIÍS-CONSVLÉS:DESIGNAVIT-VT- / VM-MAGISTRATVM-INIRENT-POST-QvIN
QVENNIVM-ET-EX-EÓ-DIE-QVÓ-DEDVCTI- / VNT -1N-FORVM-VT-INTER-ESSENT-CONSILIIS
PVBLICIS - DECREVIT-SENA / VS. / EQVITES / VTEM-ROMÁNI-VNIVERSI- PRINCIPEM
IVVENTVTIS : VTRVMQVE EORVM -PARM // ET: HASTIS. ARGENTEIS: DONÁTVM-AP
PELLÁAVERVNT- /

PLEBEI * ROMÁNAE - VIRITIM HS TRECENOS : NVMERAVI * EX: TESTÁMENTO - PATRIS

MEI ^ ET - NOMINE - MEO - HS QVADRINGENOS : EX - BELLORVM - MANIBIÍS - CONSVL
QVINTvM - DEDI - ITERVM - AVTEM - IN CONSVLÁTV - DECIMO - EX / ATRIMONIO:
MEO - H8 QVADRINGENOS - CONGIARI - VIRITIM - PER : NVMER / VÍ - ET - CONSVL:
VNDECIMVM - DVODECIM : FRVMENTÁTIÓNES - FRVMENTO * PR. / VATIM : COÉMPTO
EMENSVS : SVM - ET - TRIBVNICIA - POTESTÁTE : DVODECIMVM * QVADRINGENÓS
NVMMÓS - TERTIVM - VIRITIM : DEDI - QVAE* MEA * CONGIARIA * P / RVENERVNT

AD / / | | NVM - MILLIA * NVNQVAM *: MINVS: QVINQVAÁGINTA-ET - DVCENTA - /

/ Ri» V / / [ IAE - POTESTATIS: DVODEVICENSIMVM - CONSVL- XII - TRECENT Is. ET-
VIGINT / - MILLIBVS - PLEBIS - VRBÁNAE - SEXAGENÓS : DENARIÓS : VIRITIM - DEDI /

Busbequius Cosson Tournefort Lucas Mordtmann Perrot Domaszewski ectypum.

Indicis v. 1 TERRA///] nos Perr. Mordtm., TERRARVM priores.

2 RO//NVM] nos, R/// NVM Perr., RO///| vM Mordtm.,, ROMANVM priores

CAVSA Coss. Chish. | Q/E Perr. solus
CONSVLÉS] nos Mordtin. Chish., CONSvLiS Perr. Busb. Coss. Luc. | D/SIGNAVIT
Perr. solus | vT:./VM] nos Perr, vT-:EVM Mordtm. Chish, vT-CVM Busb.,

VTRVM Coss., VSVM Luc.

DEDVCTI / VNT] nos Perr., DEDVCERVNT Coss., DEDVCTI -SVNT Luc. Tourn. (Sp. Ch.)
| EORVM Luc. | INTER. ISSENT Perr. solus | cCoONSiLIS Luc. Chish.

PVBLICVS Coss., em. Spanh. | DECRAVIT Luc. | SENA/VS] nos Perr., SENATVS
reliqui | /VvTEM] nos Perr., AVTEM rel.

IVVENTVTIS] nos Mordtm. Coss. Chish., iVENTVTIS Perr. ////TNTIS Luc. |
VTRVMQVE//RVM Mordtm.,, VTR/MQV/./RVM Perr., VTR////QV//// RVM Luc. Chish,,
ROMANORVM Coss., om. in hiatu Tournefort (cf. Spanhemius de usu et praest. 2, 362)
| PARM///T Perr. Mordtu. Coss. ins. (in. ed. est PARM///T///T), PAR///T Luc.
Chish., ///T/// (PARM omisso) Spauh.

ROM /////ANAE Luc. | VIRITIA//SIX RECENOS Luc., VIRILIA (VIRITIM em. Spanh.)
TRECENOS Coss., VIRITIM/S: TRECENOS Chisb.

virgulam errore omissam supra MEI addidit faber | H5 om. Coss. Luc. Chish. |
/ VADRINGENOS Perr., QVADRIGENOS Luc. | MANIBLIS Luc.

/ ATRIMONIO] nos Perr. Mordtm., PATRIMONIO reliqui

cap. 1!

GRAECA 7,13— 8, 11 LIII

7,13 TOZKAIOAHMOZTONPOQOMAIZQNIIENTEKAIAEKAETEIZ
14 | ONTAZYDATOYZATEAEIZENINAMETATIENTEETH
1$ EIZTHNYHATONAPXHNEIZEAG OXZINKAIAOHZAN
16 |. nAE/A" /[/] [] |r^PAN//[ Av ^| ZAYNINA// TEX
17 EZINTHZZY/KAHTOYE*H949IZATO-ITITIEIZAEPO
18 MAIQNEZYN/ANTEXZHTEMONANEOTHTOZEKATE
19 PONAYTON// 2EHTOPEYZANAZIIIZINAPTYPEAIZ
20 KAIAOPAZIN//EIMHZAN
?31 AHMOIPOQMA//NKATANAPAEBAOMHKONTAT///E cap. 15
?) AHNAPIAEKAZTOIHPIGMHZAKATAAIA
13 OHKHNTOYTIATPOZMOYKAITOIEM OQ IONOMATI
24 EKAAGYPQN/O//MOYANAEKATONAHNAPIA

B A L T OÓ Y

8, 1 nEMITONYIATOZEAQDKA: IlAAINTEAE / / / | N
2 YHATEYONEKT / ZEMHZYIAPZEOZANAAHNA
3 PIAEKATONHPIG/HZA KAIENAEKATONYILATOZ
4 | ADAEKAXZEITOMETPHEZEIZEKTOYEMOYBIOYATIE
5 | METPHZA KAIAHMAPXIKHEXZEZOYZIAZTOADAE
6 |KATONEKATONAHNAPIAKATANAPAEAZDKA AIT/ '
7 | NEZEMAIETIIAOZEIZOYAETIOTEHZZONHAG / NZ /Z
8 ANAPAZMYPIAAQNEIKOZITENTEAHMA/XIKHZE
9 ZOYZIAZOKTOQRKAIAEKATONYIAT//A//]/[][]]/

00 TPIAKONTATPIZE// YPIAXINOXAOYTIOAEITIK / / / £H
11 KONTAAHNAPIAI ATANAPAEA^Y / 1] IATIOIKOIZZTPA

Perrot et ectypum.

Perrot discedit in his: 7,16 HMEPAZ 16 vo/1/u^r//TEXO. | 17 xiNTHZXY // «AiliOYL

10 IITIEIZAEPO. | 18 MAIQNE 3 ANTEZ | 19 //5OxH/OPE/ZAN | 21 rmENTE |

24 AAOYPON
8,1 EAQKA 3 AAINTEZI2 N | 2 T/Z] THX | 3 HPIeMHZA | 6 fin. AiTI] Air | 7 fin.

HAO 5 | 8 AHMAPXIKHZ | 9 vnaT] vn / T | 10 TPIAKONTATHZ 3 NTAZI/

OXAOYTIOAEIT] 51 | 11 // NTAAHNAPIAI / AT/ IA 5 Y 3 I^ / OIKOIZZTPA

10

11

12

13
14

15

16

H5] ns Coss. Chish., om. Luc. | QVADRIGENOS Coss. ed. (non ins.) Luc., em. Spanh.
| PERNVMER/ VI] nos, PERNVMERAVI Mordtum. Chish., TFR: NVMER/VI Perr.,
PERNVMERVI Luc.,, TER: NVMERAVI Coss., ITERVMAERVMERVI Busb.

PR/VATIM] nos Perr, PR//ATIM Luc, PRIVATIM rel. | COÉMPTO)] nos Perr.
Mordtm. Tourn. (Sp. Chish.), COLMEIO Luc., COLLIPIO Coss.

TRIBVNITIA Coss. Luc. Chish. | QVADRIGENOS Luc.

P/RVENERVNT] nos Perr.,, PERVENERVNT rel.

AD] nos Mordtm., om. reliqui | NVM] nos Perr. Mordtm. Busb., IVM Luc. Tourn.
(Sp. Chish.), vM Coss. | QVINQVAGINTA] nos rel, QVINQVAGIN/A Perr.,

QVINQVAGENTA Luc.

TRIBV///IAE Perr., //////1iAE Mordtm., TRIBVNITIAE Chish., om. Coss. Luc. |
DVODEVICINSIMVM Luc. Chisb., DvODECIMVM Coss. om. Tourn. (5p) | cCON-
SVL.XII]] nos Perr. Mordtm. Chish, CONSVLAT//// Spanh, CONSVLATV (CON-
SVLATIS ed.) Coss, CONSV1// Luc.

VIGINT/] nos Perr., ViGINI // Luc., VIGINTI rel. |. PLEBIS] PLEBEI Tourn. (Spanb. Chish.)

LIV LATINA 3,11 —28

3,17 IN COLON / S* MILITVM - MEÓRVM * CONSVL - QVINTVM - EX : MANIBIÍS - ViRITIM:
18 — MILLIA - NVMMVM * SINGVLA * DEDI - ACCEPERVNT - ID. TRIVMPHALE: CONGIÁRIVM
19 IN COLO/ Is: HOMINVM- CIRCITER - CENTVM-ET-VIGINTI- MILLIA: / CONSVL-TER
40 | TIVM-DEC/ MVM-SEXAGENÓS DENÁRIÓS-PLEBE]-QVAE-TVM-FR VMENTVM-PVBLICVM-
"?! — ACCIPIEBA / - DEDI- EA-MILLIA HOMINVM : PAVLLO-PLVRA: QVAM-DVCENTA-FVERVNT
c1 PECVNIAA / / / AGRIS: QVÓS -INCONSVLATY - MEÓ - QVÁRTO-ET-POSTEÁ-CONSVLIBVS- cap. 16
33 — M-CR/////| T-CN-LENTVLO-AVGVRE-ADSIGNÁVI-MILITIBVS-SOLVI-MVNiCIPIS-EA
34. /[Vv[][][l[][]| ERTIVM CIRCITER -SEXSIENS: MILLIENS: FVIT-QVAM / &.Ó-1TALICIS-
25 PRAED / /NVMERAVI- / ET-CI/ CITER-BIS-MILL / / NS-ET-SESCENTIENS-QVOD-PRO-AGRIS:
96 — PRÓVIN /IALIBVS-SOLVI- / ID: PRIMVS-ET- / ÓOLVS- OMNIVM - QVI* / EDVXERVNT-
?1 . COLONIAS : MILITVM - IN ITALIÁ -AVT-IN PROVINCIS-AD-MEMOR / AM - AETÁTIS:
48 | MEAE-FECEET-POSTEA-TI-NERONE-ET-CN-PISONE-CONSVLIBVS:. ITEM/VE-C-ANTISTIO-

Busbequius Cosson Tournefort Lucas Mordtmann Perrot Domaszewski ectypum.

. 17 totum et 18 usque ad DEDI defuisse apud Tourn. notat Spanh.

17

18
19

20

21'

22
23

24

25

26

21

IN COLON /S] Dom. Perr., 1/ COLON/S ectypum, //OLON/S Mordtm., //0//NS Luc.,
ET-QVINIS Busb., ET-CVOIVIS Chish., om. Coss. | MILITVM] MILLIVM Coss. |
EX- MANIBIIS- CONSVL-QVINTVM Coss. | MANIBLIS Luc.

MILLIA//VMMVM Luc. | SINGVLIS Coss.

COLO/Is] uos Perr., coLo//s Mordtun., CO///S Luc. Chish., //O//s Coss,, COLO-
NIAS Busb.

TIVM] //VM Luc. | DEC/MVM] nos Perr., DECIMVM rel. | QVARTVM Luc.
ACCIPIEBA /] nos Perr., ACEI///// Luc. ACCEPIT Mordtm., ACCEPERVNT Coss.
Chish. | EA-MiLLIA] FAMiLIA Coss. | PAVLLO] nos Mordtm., PAVLO reliqui
PECVNIA;] nos, PECVNIAM Chish., PECVNIA reliqui

M-:CR////T] nos Perr., M-C///// Mordtm.,, MARCO:C Busb, om. reliqui | LEN-
TVLE Coss. ed. (non ms.), em. Spanh. | MiLLITIBVS Coss. ed. (non ms.), em. Spanh.
| MVNICIPHS PA Coss. N

[V/ I|] [[ERTIVM] nos Perr., /////// TERTIVM Mordtm., ///T/ VM (/// R/ VM ed.) Coss.,
/Illl[/[[&[[wM Lue, sESTERTIVM Chish. | SIRCITER Coss. ed. (non ms.), em.
Spanh. | sSEÉx////StENS Luc., SEX Spanh., om. Coss. | MILLENS Coss. | FrviT]
iVLl Luc. | «.Ó ITALICIS] nos, ///COLLAnCIS Perr., ///Onancis Leonardi qui
Mordtmanni iussu locum denuo inspexit, ///COEPADICIS Mordtm. ipse, //COLLA /////
Luc., //OLIANVS// Coss., ex COLLATIONIBVS pro Chish., ROMANIS Busb.
NVMERAVI] nos Coss. Chish. vMERAVI reliqui | CI/CITER] nos Perr., C//CiTIR Luc.,
SIRCITER Coss. (ed.), CIRCITER Mordtm. Coss. (ms.) Spanh. Chish. | MiLL//NS] nos

Perr., MILLIENS Mordtm. Luc. Chish., MiLLENS Coss. | SEXCENTIENS Mordtm. |
ACRIS Luc.
PROVIN/IALIBVS] nos Perr,, PROVM////LiBVS Luc, PROVINCIALIBVS rel. | iD.

PRIMVS] D//PRIMVS Luc.; defuisse apud Tourn. adnotat Spanh. | ET./ÓLvs] nos
Perr., ET-SOLVS Mordtu. Busb. Chish., ET////S Luc., //Dtivs Coss, om. Tourn. (Sp.) |
Qvi] QVE Coss. | DEDVXERVNT Busb. Chish.

MILLIVM Luc. | IN-ITALIA (apicis tenue vestigium cernitur): AVT - IN] defuisse
apud Tourn. scribit Spanh. | PROViNCIIS Coss. Luc. Chish. | MEMOR/AM] nos
Perr, MEMORAM Luc, MEMORIAM rel. | ALLATIS Luc.

GRAECA 8, 12— 9, 4 LV

8,12 TIOTONEMAONTIEMIITONYIATOZ: / AAGYPOQNKATA
158 ANAPAANAAIAKOZIAIIENTHKONTAAHNAPIAEA / / /
14 — EAABONTAYTHNTHNAQPEANENTAIZATIOIKIAIZAN
5 | ePoanüNMYPIAAEZ-A//ONAOaE///[nATOzT/]—7 -
16 — KAIAEKATONANAEZHKONTAAHNAPIATOZEITOMET / / /

1 MENDIAHMOI/50////[][] ZaAP| OM 12

18 — /1// PITAAONY-HIA/N

19 XPHMATAENYT //////| TET///]1iiEMH 12 A Y cap. 16
20 | HATOIZMAPKO. /// AZz//[/[| Nai // | TA |] [ Tov

21 PITAIXZIOAEEZ 15 r//[ovz//E/][A

22 TOIZETPAT 20 NTOENIT/A14A/

23 MENMYPIAITI 18 AAEZT/N//|nAI

7^4 XEITIKONATPOQN/Y 15 IAITIEN////z/[/[]

o E O Y D. L

9,1 TOYTONHPOQTOZKAIMONOZATIANTONETIOHZATON
" Í[]|[l]||rATONTOQNATDOIKIAXZZTPATIOTAQONENITA
$9 AIAIHENEIIAPXEIAIZMEXPITHZEMHZHAIKIAZ - KAI

METEIIEITATIBEPIOQINEPONIKAINAIQOITIEIZONIYIIA

8, 12—24 Perrot et ectypum. 9,1—4 ectypum.

Perrot discedit in his: 8, 12 vrATOZ // ^A|// aN | 15 MYPIAAEX 7A/ IONAQAEKA

3TATOZ//[7 | 16 zEiTOMETP | 17 AHMOI 11 A 17 | 18 L 4 TAO0IY / rix / N |]
19 XPHMATAEN /Tl 5 N 511uH 9 AN | 20 vriaroizMAPKkAüIKPAZZAQI /////0/]]
TA^|[]]]|OY (vidit in mediis vv. 20—24 Perrotus quasdam litteras ín lapide quae in
ectypo nostro non comparent) | 21 NEAIZDIOAEZI | 22 TOIzzTPATIO7^ //[KI/ A8
NTOBNI«/A | 23 niENTAXIEXIAIAI 6 AAEZ /// NA//[ria1 | 24 xkgiT// aNA-
TPONMYPIAAFZ 8 IAITIEN 5

4,

1

APOLL.:
ZEITOMETPOYMENOQAHMOEAQKA [TOZAPIGMOZIIAEI ON
EIKOZIMYPIAAQNYIIHPXEN '

XPHMATAAENYIIATEIATETAPTHEMHKA | |METATAYTAYIIATOIZMAP
KOKPAZZQKAINAIQAENTADQAYTOY | |TAIZIHOAEEZINHPIOMHZA
YHEPATPQNOYZEMEPIZATOIZXTPA (|TAIZKEOAAALOYETENON

/ oEN1/ //[]] |] NYAMENMYPIA^ YE//]]]]]] PYAAEE

Arundell et Waddington totam, priorem partem linea separatam ectypum
et vv. 1—4 partis eius Hamilton.

METPOYMEMQO Ár., METPOYMENE Ham. | EAQK Ham. | TTOz Wadd. ETOZ Ar.;
requiritur OYTOZ | nAEIQ! Ar. | 3//HMATA Ham. | A post roguere« adest |
EMH] ZMH Ar. | META Ar., ETA Wadd. | 4 ko] 10 Ham., / 0 Ar. | NAiIO] /A1Q
Ham | AENTAO Ham. | AYTOY] AKTOY Ár. | 5 /// IEPATPONOYZENEPIZATOIZ
/[ Y [| ^ Ar. | ETONEN Ar. | 6 iu. sic ectypun; 6EN///A/// AIAMENMYPE
Wadd., (/ SEN /| [A] |] ENMYPE Ar.; fuit 1O EN tz (GAIA MEN MYPIA: | xYE///]]][]
PIAAEZ Wadd., EYEA // / IAAEX Aruudell; fuit zz&vrexeZXEH404 uUPIAAEZ

CQ QOU i CQ M

28 MEAF Luc. | FECI] FELICI Coss, ETCI Luc. | TI- NERONE-ET] nos Perr. Mordtm.,

NERONI: ET Lue., //NERONI// Coss., t£í- NERONI- ET Chish. | PiSONI Luc. Coss.
Chish. | /vE] nos Perr. Tourn. (Spanh), QvE Mordtm. Chish, vc Coss, ///RE
Luc. | C-:ANTISTIO] GENTIS//// Luc., C-ANTRITIO Spanh.

LVI

3, 29
30
31
a
33
g
3
36
91
38
39
40
41
42
48

UU a

29

30

31

32

33

94
35

36

3s

LATINA 3, 29 — 43

ET-D-LAELIO-COS:ET-C:CALVISIO-ET-L:.PASIENO:CONSVLIBVS-ET-T IT 56 M-MESSALLA-

CONSVLIBVS- ET-:L:CÁNÍNIO- ET-Q.-FABRICIO : CO / MILII 6 OÓS-EME

RITEIS - STiPENDIS - IN - SVA * MVNICIPI 8 I * PRAEMI / / VMERATO
PER:-SOLVI- QVAM-IN - REM SESTE///// O 6 ILLIEN 3 P 4 v»
IMPENDI

QVATER / / CVNIÁ - MEÀ : IVVI - AERÁRIVM - ITA - VT SESTERTIVM - MILLIEN / ET-
QVING//T///S-AD EOS-QVI- PRAERANT- AERÁRIO -DETVLERIM-ET-M-LEP / DO
ET: L AR / VNTIO- COS - 1/ AERARIVM * MILITARE * QVOD * EX - CONSILIO- ^ / /
CO .& VM-EST-EX/ VO-PRAEMIA - DARENTVR : MILITIBVS * QVI-VICENA

6 RASTI 5 AEMERVISSENT - H8 MILLIENS - ET - SEPTING / NTI

7" T S8 ONIO/EO-DETVLI /

12 VO- CN: ET-P- LENTvLI-C// / VLES-FVERVNT- CVM-D / FICERENT
|l1l1l€ 1 CENTVM - MILLIBVS:H / / / NVM TV / PLVRIBVS-1// ^TO-FRV

12 M AA | [ST 13 ET-PAT M/O

8

Busbequius Cosson Tournefort Lucas Mordtmann Perrot Domaszewski ectypum.

LAETIO Luc., IAELIO Coss. ed. (non ms.), em. Spanh. | cos.] coNsvLiBVS Coss.
| ET] ET! Luce. | L1 Coss. Luc. |. CONSVLIBVS] COS: Coss. | ET-N//////-
MESSALLA Perr. Coss., ET///// M-MESSALLA Mordtm., 1H////// MESSALIA Luc., ET
lentulo et MESSALINO Chish.

FABRITIO Coss. | CO/MiLI 1] nos, CO///1/// Perr., CONSVLIBVS Mordtm. Chish., om.
Luc. Coss. | ÓS-EME] nos Perr. Luc. Chish., vOS-EME Mordtm., 0s///EMP// Coss.
STIPENDIIS Coss. | MVNICIPI] nos, MVNICIP Perr. Coss. (ed., MVNICIPIA ms.)
Chisb., MVNICIPIA-R Mordtm., MvNICIS Luc. | 1:PRAEMI] nos, I-PRAEM Perr.,
PRAEMIA Mordtm., PRAEM Busb. Chish., IRA Luc., om. Cess, | VMERATO Perr.
Mordtm., MERATO Coss., aere numERATO Chish., PRATO Luc.

TER SOLVI Coss. | SEST"] nos Perr., sEST reliqui | O//////1LLIEN] nos, C 9 rtr
Perr., MiLLI Mordtm., Mit! Busb.,, MILL Chish., om. Luc. Coss. | ///P////]^ om.
priores.

IMPENDI] MPENI Luc., om. Coss.

[/CVNIA] nos Perr., PECVNIA rel. | MILLIENS:ET Coss, Chisb., MILLIA /// Basb. Luc.
QVING//T///S] nos, QVING/T//S Perr., QVINGENTIENS Mordtm., QVviNGI////s
Luc, QVINQVIENS Coss. Chish. | Qvi] OLvi Coss, vT Luc. | PRAEERANT
Chish. Mordtm. | M-LEP/DO] nos, M-LEP/1// Perr., M:LEP/// Mordtm., Mi1L///
Luc., 1N/// Coss., M-aemilio Chisb.

L:AR/VNTIO] nos, L-AR NTiO Perr., iAR// VNI//O Luc., AR//// Coss, L-ARVN-
TIO Chisb. Mordtm. | 1//ERARIVM Perr. Luc.,, IN-AERARIVM Chish. Mordtm.,
AERARIVM Coss. | MILLIARE Luc. | M om. priores.

CO & VM EST EX] nos Perr,, CO//// TVMESEX Luc. COnstituTVM -EST-EX Chish.,
CONS///TVM-EST EX Mordtm., om. Coss. | vo] nos, O Mordtm., om. reliqui |
MILLITIBVS Luc. | VICENA] nos, V1// N/ Perr., vi reliqui

RA:STi] nos, ST: Perr., om. reliqui | A] nos, 5 Perr., om. rel. | H5] HES Coss.,
om. Luc. | sSEPTING/NTI] nos Perr. SEPTIN//NTI Luc., SEPTINGENTI rel.

cap. i*

39

40.

40

41

42

43

GRAECA 9,5— 10,1 LVII

5 TOIZKAITIAAINTAIDQIANOGEZTIOIKAIAEKM QIAAI

6 — AIOQIYHATOIZKAITAIQIKAAOYIZIOIKAIAEYKIOI

1 HnAZXIHNO1/HATO/7//// EYKIQGI AENTADIKAIMAP

8 KOINEZ7AA/1YTHATOIZK/IAEYKIOIKANIN / ^1/ AI

9 [^1NT019A / PIKIOGIYIIATOIZZTPATIOQTAIZAT OAY

10 | OMENOIZOY^KATHTrATONEIZTAZIAIAZIIOA / / / $1AAN

11 GPOIIOYONOMATI FAOYAM//IAAAZETTYZ//]]] X

12 TETPA/IZXPHA /ZINEN OIZ / / EAABONTOAIPAPION /// O cap. 17
13. /A7ANENK//EIAIA"7 //] AYOXZIAZHENTHIONTA

14. /YPIAAAZK// M / PKXn////][][ [YKATAEYKIO / APPOYN

15. TIO/v //]]]]/ izrT/ 71^ /[/[] YKONAIPAPIONOTHI

i6. ///[|r/o/]| KATEZ7HINA/ SAYTOYAIAQP/AIEIZ

132.— [//[[[[[I]] [50122 []/]] 3TAYZaianNTAIO ////]

18 // IENIAYTO / ZHTIA7 IONAYEXTPATEYZANTOM / PI

19 AAA [|] ETPA/IZXEIATAZAIAKOZIAZIIENTHKONTA

20 [/[|l|l][]] X || Y3APEEQZKATHNENKA

21 ////EINOYT/YENIAYTOYE/ OYNAIOZKA(ITIOIIAIOZ cap. 18
4323. /|ENTAOIYIATOIETENONTCOC TEYIIEAEITIONAIAH

339 [| -1AIIIIOZOAOIA^ AOTEMENAEKAMYPI AZINAA

24 [||| &EHATIOZINZEITIKAZKAIAPT'YPIKAZZYNTAXEIE

Á r E A I "1 E

10, 1 EKTHZEMHZYIAPZEDOZEAQKA

9, 5—24 ectypum. 10,1 Perrot Hamilton ectypum.
10,1 EKTHZEMHZYIIAPZXEOQZ] EXEOZ Ham, EOx Perr.

T///ONIO/EO] nos, 1///// Ni///EO Perr., NE: MEO Mordtm., EO Luc. Coss. Chish.
| DETVL/// Luc.

41 transponit Coss.

[VO] nos, 0/0 Perr., o Mordtm. Luc. Chish., om. Coss. | CN:ET-P-LENTVvuI-C]
nos Perr.;, CN-ET-P:LENTVLE Coss, CN:ET:P-LENTVL Mordtm., CN//P LENTVIE
Lue., CN-ET-P-LENTVLVS Chish. | D/FICERENT] nos, Dr^/CERENT Perr., DEFI-
CERENT Mordtm., D//CERENT Luc. Chish., //CERINT Coss.

Com. priores | H///NVMTV/PLVRIBVS 1//^ TO FRV] nos, H////NvM///]]][Rt-
BVS//// TOIRV Perr.,, HOMINVM-EX-//OPIBVS- ///TO:FRV Mordtm., H///Nv1////]/]]1-
BVS///[O/[RV/] Lue, noMINVM/////[]-O-FRV Busb, HOMINVM////15vs ////O - FRV
Chish., om. Coss.

IM[IA/[[ST 18 117 7 ^1 Perr, vM. ST ET Mordtm., om. Busb. Coss. Luc. Chish.;
' desiderantur quinque lineae" Busb.

adfuisse posse versum in principio tantum scriptum priores non aduotaverunt.

E

LVIII LATINA 4,1—18

4, 1
2
8
4
$
6
Li
8
9

10
11
12
13
14
15
16
17
18

16

17

CvRIAM - ET - CONTINENS - EI - CHALCIDICVM - TEMPLVMQVE - APOLLINIS- IN / — cap. 19

J PALATIO : CVM - PORTICIBVS - AEDEM : DIvi - IVLÍI - LVPERCAL - PORTICVM * AD: CIR
CVM - FLÁMINIVM : QVAM * SVM * APPELLÁRI * PASSVS : EX: NOMINE: EIVS*QVI - PRI
ÓREM : EODEM IN SOLO : FECERAT: OCTAVIAM -PVLVINAR-AD*CIRCVM - MAXIMVM
AEDÉS:IN CAPITOLIO- IOVIS: FERETRÍ -ET-1OVIS-TONANTIS- AEDEM*QVIRINI /
AEDÉS:MINERVAE / ET-VNONIS-REGINAE / ET-IOVIS-LIBERTATIS-IN-AVENTINO: /

AEDEM: LARVM : IN-SVMMÁ SACRÁ-VIÁ: / AEDEM-DEVM-PENÁTIVM-IN-VELIA 7
AEDEM-IVVENTÁTIS: / AEDEM: MÁTRIS:MAGNAE-INPALÁATIO: FÉCI- /

CAPITOLIVM ET-POMPEIVM-THEATRVM-VTRVMQVE-OPVS-IMPENSÁ-GRANDI REFÉCI cap. 20
SINE VLLÁ-INSCRIPTIONE NOMINIS:MEI: / RIVOS-AQVARVM-COMPLVRIBVS:LOCISs:
VETVSTÁTE LABENTÉS-REFÉCI- ET-AQVAM-QVAE-MÁRCIA-APPELLAÁTVR-DVPLICA VI:

FONTE NOVO:IN RIVVM-EIVS-INMISSO- / FORVM IVLIVM -ET-BASILICAM-
QVAE:FVIT* INTER - AEDEM-CASTORIS-ET-AEDEM:SATVRNI: COEPTA-PROFLIGATA
QVE-OPERA-Á-PATRE-MEÓ-PER-FÉCI- /. ET: EANDEM: BASILICAM - CONSVMP^7AM IN*

CENDIO- AMPLIATO - EIVS-SOLO:SVB-TITVLO:NOMINIS-FILIÓRVM-M 6 N

COHAVI- ET-:SI- VIVVS: NÓN-PER-FECISSEM : PERFICI-AB-HEREDIB 1 "
DVO-ET:OCTOGINTA- TEMPLA - DEVM-IN-VRBE-CONSVL-SEX7 12
SENATVS-REFÉCI-NVLLO-PRAETER-MISSO-QVOD r / TEMP 15

Busbequius Cosson Tournefort Lucas Mordtmann Perrot Domaszewski ectypum.

EI CHALCIDICVM] ET CALCIDIVM Coss.,, ET-CALCIDICVM Spanh. | QVE] SIVE
Coss., em. Spanh. | APPOLLINIS Coss. ed., em. Spanh. | virgula post IN separat
paginas duas

IVLII-LVPERCAR Coss. (LVPERCAL em. Spanh.)

APIELLARI Luc.

OCTAVIANI Coss.

AEDEM] AEDES Spanh.

PENNATIVM Coss, PENNATVM em. Spanh. | vELiA] viLLA Coss.

IVVENTVTIS Coss.

INPENSA Coss.

MEI om. Mordtm. | COMPLVRIBVS] IN PLVRIBVS Coss., em. Spanh. | Locio Luc.
MARTIA Coss.

FONTE: NOVO] PONTE: NOVO Luc. Spanh., CEN/// Coss. | 1MMiSSO Chish. Mordtm.
FVIT] IVLI Coss., em. Spanh. | CAEPTA Coss.

QVE] QVAE Coss, em. Spanh | CONSVMP-AMIN] nos Coss. Mordtm. Chish.,
CONSVMP /// iN Perr., CONSVM/////N Luc, CONSVMATAM-IN Busb.

SOLIO Coss. | ^///////N] nos Perr. Mordum., ///////// N Luc., //////1N Tourn.
(Sp. Chish.), om. Coss.

COHAVI] nos Perr. Mordtm. Chish., CO//lAVI Luc., NAVI Coss, OCTAVI Spanh. |
PERFECI Coss, em. Spanh. | HEREDIB] nos Perr, HERDIB Luc, HEREDIBVS
Tourn. (Sp. Chish.) Mordtm., HEREDITA Coss.

DVO ET] nos Perr. Mordtm. Chish., QvO-ET Luc., ET Spanh.,, viNTI Coss. | sEx"]
nos Mordtm., Sr Perr., om. reliqui

GRAECA 10,2— 11,4 LIX

10, 4 BOYAEYTHP//NKAITOIIAHZIONAYT£IXAAKIAIKON cap. 19
39 — NAONTEATIOAA NOZENIIAAATIQIZYNETOAIZ
4 | NAONGEOY/OYAIOYIIANOZIEPONZTOANTIIPOZIII
5 nnPOAPOM2/T OITPOZATOPEYOMENAOIOQGAAMINIQIHN
6 |. EIAZATIPOZATOPEYEXZGAIEEONOMATOEZEKEINOYOKTA .
1 | OYIANO/ IIPOTOZAYTHNANEZTHEZENNAONIIPOZTOI
8 —. METAAQDIITIIOAPOMOQI NAOYZENKATIITOAIOI
9 AIOZTPOIIAIOOCOPOYKAIAIOZBPONTHZIOYNAON
10 — KYPEIN/Y NAOYZAO9HN AZKAIHPAZBAZIAIAOZKAI
11 AIOZEAEYGEPIOYENAOYENTIN QIHPAQONIIPOZTHI
12 IEPAIOAQIGEGQNKATOIKIAILONENOYEAIAINAONNEO
13 THTO///ONMHTPOZGEQNENIIAAATI QIEIIOHZA
14 KATIITOA // NKAITOIIOMIIHIOYGEATPONEKATEPON cap. 20
15 TOEPCTONANAAQMAZEINMETIZTOIZEIIEZKEYAZAA
16 — NEYEIHITPACGSHZTOYEMOYONOMATOZ : AT0TOYZY

17 AAT 1 ZTOIZTOTILOIZTHIILAAAIOTHTIOAIZ
18 OANON 5 EZKEYEZAKAIYA/AQPTOKAAOYMENON
19 MAP 1 ID AQXATIDHTIHNNEANEIZTOPEIGPON
20 14 AZ ATOPANIOYAIANKAIBAZI
21 16 O Y TENAOYTAONAIOZKO
2 16 BEBAH MENAEPTAYTIOTOY
23 18 ITH NAYTHNBAXZIAIKHN
24 20 EAAGCEIAYTHZESXE / /
N E TI I P Le]
11, 1 TPAGHZONOMATOZTAONEMONYIONYTI 6 N
2 KAIEIMHA Y TOZTETEAEIQK /1/ / / EAE / 8
3 TONEMAQONKAHPONOMAQNEIETAXA*:A/C 1
4 | HKONTANAOYZEENTHIIO/////] ONYH 9

10, 2—7. 11 inscr. et 1—4 Ham., omnes versus Perrot et ectypum.

10, 2 a TO inc. Ham., & rIAHZION Perr. | 3 NAONTEATIOAAQNOZ] ... TEA... QNOZ
Perr., ... aQNOxz Ham. | 4 NAON6EOY /OYAIOY] ... 2EO.. Perr,, ... ov Ham. |
6 TIOAPOMA / TOITIPOZATOPEYOMENAOH] ... Mà ...O0ZATOPEYOMENAI Perr, ...
OXZATOPEYONIENOI Ham. | 6 EIAZA IIPOZATOPEYEZOAI EX] ... OZAT .... AIEZ
Perr., om. Ham. | EKTINOY Ham. | 7 a iINAN inc. Perr., a rPOz Ham. | 8 ab ni
inc. Perr. | 9 eoPOYv om. Perr. | 10 ///EIN//NA///[/|] NAz Perr. | 11 à AOYEN-
TIN) inc. Perr. | 12 8 OEO 6 KlAION Perr. | 14 & eEON, 13 a MIIHIOY, 15 A ZIN,
16 à IOYONOMATOz, 17 a TOrIOIZ, 18 a AKAI, 19 a ArIHTHN inc. Perr. | 20 AZ
om. Perr. | 22 üiEAHMENA Perr. | 24 EAAGEINII / rIZEXETII Perr.

11 in inser. NEINEII/àQ Ham., NEII/Q Perr. | 1 rAeHz Ham. | ONOMATOXZ Perr. |
YION] /tàN Ham. Perr. | vri 6 N] Y Perr., om. Ham. | 2 in. TETEAEiQ Ham., TETE-
AEIQKI/// EAE Perr. | 3 EMONKAHPONOMAN Perr. | EHETAZA Z///A Perr., om.
Ham. | 4 fia. THITIO 6 ONYI Perr., THNO Ham.

18 sENATVS] nos Perr. Mordtm., SBIVATVS Luc., om. Coss. Chish. | PRETERMISSO
Coss. | QvoD] Qvos Coss., em. Spanh. | r/TEMP] nos, TEMI Perr,, TEMP Mordtm.

Coss. Chisb., // TEM Luc.
E*

LATINA 4,19—30

*

CON / VL SEPTIMVM * VIAM FLAMINIAM AP / / / / ARI 15
OMNÉS:PRAETER MVLVIVM ET- MINVCIVM*

IN:PRIVATO-SOLO:MÁRTIS VLTORIS: TEMPLVM :1ORVMQVE-AVGVSTVM / / /[]]
BiIs- FECI- / THEATRVM-AD-AEDE-APOLLINIS-INSOLO-MAGNÁ:EX PARTE-À-P / LAIIS
EMPTO -FÉCI: QVOD:SVB-NOMINE:M:MARCELL / GENERI: MEÍ-: ESSET / DON //X
MANIBIIS - IN - CAPITOLIO- ET: IN: AEDE: DIvr.iV / L-ET-IN-AEDE-APOLLINIS:ET-IN-AE
DE-VESTAE: ET: IN- TEMPLO-MARTIS-VLTORIS-CONSACRÁVI- / QVAE-MIHI-CONSTI
TERVNT- H8:CIRCITER: MILLIENS: / AVRI-CORONARI: PONDO-TRIGINTA -ET-QVIN
QVE- MILLIA: MVNICIPIIS- ET - COLONIS. ITALIAE: CONFERENTIBVS:AD-TRIVMPHÓ /
MEÓS-QVINT VM-CONSVL-REMISI-ET-POSTEÁ-QVOTIENS:CVMQVE-IMPERÁTOR-A / // L
LÁTVS-SVM:AVRVM: CORONÁRIVM : NÓN* ACCEPI: DECERNENTIBVS: MVNICIPII /
ET-COLONI / AEQV / PENI / NE: ADQVE-ANTEA-DECREVERANT:

Busbequius v. 19. 21—30, omnia Cosson Tournefort Lucas Mordtmann Perrot Domaszewski

19

20

21

22

23

24

25
26

27
28
28.

29
30

ectypum.

7O[[][SEFTIMVM VIAM : FLAMINIA/MAI////ARI Perr., ////L-SEP/// VM- VIAM:
FLAMINIAM ///////] AR1 Mordtm., ///////]]/]]]//] €wj[m][/YvmuNEAA J//lHHlwVlllllllillllill
Luc. Chish., totum v. om. Coss.

G1 / I// PRAETER-MV/VIVM. ET MINV/IVM////] Perr., ///] |PRAETER//VIVM-ET-
MINV/1VM / Mordtm., //////PRAETER ///// VME/11INV//L vM Luc. Chish., totum v.
om. Coss. | post MINVCIVM spatium vacat

IN] nos Perr., om. reliqui | SOLO: MÁRTIS] S//10M//T// Luc., SOLO//// MARTIS
Coss., SOLOdedicato MARTIS Chish. | 1ORVMQVE] nos, /ORVMQVE Perr., /RVM-
QVE Luc, FORVMQVE Coss. Chisb. Mordtm., QVORVMQVE Busb. | AVGVSTVM-ET
Chish.

BiIs-FECI- / THEATRVM] nos Perr., ///FECI- THEATRVM Mordtm., THEATRVM Luc.
Chish., om. Coss. | AD: AEDE] nos Perr. Luc., AD: AEDEM Chbish. Mordtm., om. Coss. |
APPOLINI-SOLO: MAGNA reliqua huius v. parte omissa Coss. | AP/t/Aus] Dom. Perr.,
AP/1////] ectypum, A/// Mordtm. Luc. Chish.

EMPTO] //PRO Coss. | MARCELL/] nos Perr,, MARCELI Luc, MARCELLI reliqui |
GENERI:MEÍ:ESSET] nos Perr. Mordtm., GENERI//IESSE// Luc. GENERISNITESSIT
Coss. (NITESCIT em. Spanh.), GENERI: NITESCIT Chisb. | DON//X] nos, DON/// Perr.,
DONA Mordtm. Chish., DOM /// Luc., // DEM// Coss.

MANIRIIS Luc., MANIRIS Coss. | iV/I] nos Perr., ivL1 plerique, ivLi Coss. | APPOL-
LINIS Coss., em. Spanh.

VESTAL/ET Luc. | viTORIS Luc., VICTORIS Coss. Busb. | CONSERVAVI Coss., em. Spanh.
TERVNT:H8] TVERVNT :IN Coss. | C/RONARI Luc. | PONDO in hiatu om. Coss.,
//|DO Spanh. | TRIGINTA: ET: QVIN] TRIGENTA ///// Luc.

CONFERANTIBVS Luc. | TRIVMPHÓ/] nos Perr., TRIVMPHOS reliqui.

QVOTIES Coss.

29 Au/Ii[LATVS Perr., A /|//LLATVS Mordtm., |// ENTVS Luc., A///// Coss., AP|PEL-
LATVS Chish.

SVM:AV om. Coss. | MVNICIPIT Luc, MVNiCIPIS Chish. Mordtm., MVNiCIP Coss.
ET: COLONI / (sic Dom., COLO/1/ ectypum) AEQV / PENI/NE] nos, ET-COLON//////]
v/[][[]]|| Perr., Er-CoLONIS////////] Mordtm., ETCO//N//SMQVESERILNE Luc.,
ET: CON/fereNtibus quae tunc Cbhish., om. Coss.

cap. 21

GRAECA 11,5— 12,1 LXI

11, 5 TIZYNK/HTOYEIEZKEYA-/O/AENAD/1IA 6

EKEINOITOIXPONAOIETIZKEYHZEAEITO: /II/ 4
BA / AONOAON6o i1 I 1ili- 8
r//YPAZTETAZENAYTHITIAZAZEZOQAYEINTONMH

9 EII/AEOMENQNE/IZKEYHZETIOHZA

10 ENIAIQTIKOQIEAAOCIIAPEQZAMYNTOPOZATOPANTEZE cap. 21

11 BAZTHNEKAAOYPC£NEIIOHZA OGEATPONIIPOZTAIATI V

12 AünNOENARDIEIIIEAACOYZEKIIAEIZTOYMEPOYZATO

13 PAZGENTOZANHTEIPA - EIIONOMATOZMAIKEAAOY

14 TOYTAMBPOYMOYANAGEMATAEKAAOCYPONEN KATII

15 TOAIOIKAINAOQIIO YAIOQIKAINADQIATOAAQNOZ

16 KAIEZTIAZKAIA // /[ZAO9IEPOQZAAEMOIKATEETH

1:2 ENTYZMYPIAAC //] «XE / AIONTIENTAK 5

18 | EIZEXPYZOYNETEOSANONAEITPONTPIE 5

19 IENTAKIZXEIAIGNKATAOEPOYEZAIZTA/////| TAM

20 — AITIOAEITEIAIZKAIATIOIKIAIZZYNEXAO.PH / ATO///]

21 ITONYHATEYOQNKAIYZTEPONOZAKIZ///OKPAT OP

4 TnIPOZHTOPEYOGHNTAZEIZTONEZTEOANO //nATTE

2$ | AIAEOYKEAABONYHOIZOMEN QONTAON- 1. ON

744 — KAIAHOIKIONMETATHEZAYTHEIIPOO 1 o
M H L E N K

151. ^/]]lI1hlv[llI 2 I [wolf]

11, 5 Hamilton et 12 inscr., omnia Perrot et ectypum.

11, 5 ZYNKAHTOY Perr, r/NKAHTOY Ham. | fin. ETIEZKEYA 4 aENAI // 1A Perr.,
EHEXKEY Ham. | discedit deinceps Perrot in his: 6 fin. ErrizKEY /// AE1 /O// ri |
7 /[[ *ONOAON rel. om. | 8 in. 1///PAZ | TONMH] /nNMr | 9 E1/ AEOMENONE
| IZKE/ HEZEHOIHZA Perr. | 10 lainnikOEAAdI/ APEQZ | 11 AAOCYPAN | 13 MaA/
KEAAOY | 17 MYPJAA 5 X 3 IONIIENTA] | 19 TA & AA1 | 20 xvNEXxOPH / wiO |
21 ozAkKIz] OXAKL/ | 22 nPozH //|PEYOHN | ZTEO4ANO//mA/11 | 23 Av //]
KEAAPONYHOIZOMENAQNTAN 8 QN | 24 nPOS6] rIPOO

12 inscr. / IZENK Perrot | 12,1 om. Perr. | littera octava * vel € fuisse videtur

APOLL.:

ENIAIQTIKOEAAOCEIAPEQZAMYNTOPOZATOPANTEZBAZTHNEI
HZAGEATPONIIPOZTOQIATIOAAQNOZNADQIETIIEAA QOYZEKT
POYXZATOPAZGENTOEXANHTEIPAEIIIONOMATIMAPKEAAOYTOYTA
ANAGEMATAEKAAOYPAONENKATITAOAIOIKAI / / / Q1OYAIOIKAINAQA
KAIEZTIAZKAIA//// 6EIEPOZAAEMOI//// ZTHENTY
AQNIIENTA////]]]||[XPYZOYNZTEOA / /// TOM

oco Q dé tc M ow

Arundell et Waddington.

2 HZA] NEA Ár. | NAnI Wadd., NAIOI Ár. | EAAGOYZ] EAAAO//Zz Ar. | 3 ANHTEIPA]
ANNTEPA Ár | 4 Kat///0] KkA/// à Ar. | NAO] rAn Ar. | 5 KarA////*EIEPQEA
Wadd., kA//A//eEiPQZA Ár. | AEMOI Arr, EMOI Wadd. | w////xrTH Wadd.,
/[[[|ETN Ar. | ENTY Wadd., ENE////kO Ar. | zTEOA/////[T/OM Wadd.,, xTEOA
rel. om. Ar., fuit ETEPGANONAEITPQON

LXII

LATINA 4,31— 42

4,914 I/R MYNVS GLADIÁTORIVM DEDÍ MEO: NOMINE:ET *QVINQVENS-FILIÓRVM ME /

32

RVM - AVT N/ PÓTVM *: NOMINE QVIBVS - MVNERIBVS - DEPVGNAVERVNT - HOMI
NV/CI// ITER- DECEM: MILLIA BIS // HLETARVM *: VNDIQVE * ACCITORVM
sPEC // C/ /]/]|] PVLO- PRA 7 . NÓMINEET-TERTIVM-NEPO / / / MEI-NO
MINE / L/ DOS-FECI - M 4 M 8 QVATER: ALIORVM-AVTEM-M ////[ RÁ /
TV / / VICEM-TER-ET:VICIE 6 O CONLEGIO-XV-VIRORVM-MAGIST / ///]

| Ell COLLEG/ M-AGRIPPA — LVD / / / AECL // / S: C-FVRNIO-C:SILANO-COS ////
/oN[[][[]| vvDOS-MAR /// rEsPP / ] | B [AN [ [1/] ] | p-TEMPVS-DEINCEP/

Hl» 5 11! 686 IS 18 N//vEs///] AT1/ N/[ BEsT//
RVM-AFRICANÁRVM-MEO:NOMINE-AVT-FILIO / / M-MEÓRVM-ET:NEPOTVM-INCI /
CO-AVT / NFORO-AVT-INAMPHITHEATRIS-POPVL / / EDI-SEXIENS ET VICIENS:QVIBVS:
CONFECTA:SVNT-BESTIARVM:CIRCITER-TRIA A / / / IA-ET-QVINGENTAE:

V. 88. 40—41 Busbequius, v. 31—33. 40—42 Cosson Tournefort, omnia Lucas Mordtmann Perrot

31

32

33

Domaszewski ectypum.

1/RMVNVS] Dom., R-MvNVS Mordtm., //R-//Nv/ ect., //// rNv/ Perr., ///Nvs Luc.
Cbish., om. Coss. | QVINQVENS] nos Perr, QVINQVIENS Coss. (QVIRIQVIENS Coss.
ed.) Chish. Mordtm., QVIRIQVENS Lac. (repetens errorem typographi Cossoniani) |
ME/] nos, ME Mordtm., M// Perr., MEO Chish., om. Coss. Luc.

RVM-:AVT] nos Perr. Mordtm. Chish,, Rv//vT Luc, om. Coss. | N/ PÓTVM] nos,
NEPOTVM priores | DEPVGNAVERVNT] nos, ///// NAVERVNT Perr, Coss., /// VSNA-
VERVNT Luc, PVGNAVERVNT Chish. Mordtm. | HOMI] nos Mordtm., H«c A1 Perr,,
H// Luc. Chish., om. Coss.

NV/CI//ITER] mos Perr, NVM.CI///// Mordtm., om. Luc. Coss. Chish. | DECEM
reliqua parte versus omissa Coss. | BIS//HLETARVM] nos, SiS///HLETARVM Perr.,
BI////ETARVM Mordtm, BIS//H//ETARVM Lauc., //// Bis dedi fERARVM Chish. |
ACCITORVM] nos Perr. Mordtm., ACCIN// Luc. Chish.

34— 39 om. Coss, addens: 'hic desunt lineae septem integrae.

34

Jo

36

37

SPEC] nos Perr., om. rel. | PVLO PRA] nos, PVLO:PR Perr, vLO:PR Mordtm. Luc.
Chish., spectacVLA -PROpriío Chish. |. NEPO//MET-:NO] nos, NEPOT//A-ETNO Perr,,
NEPO////]]/ om. rel. Luc. Chish., NEP//// om. rel. Mordtm.

MINE] Dom. Perr., Mi// cet, om. rel. | L/pos rECI:M////M//]] nos, Lv//s FECI
/[][/]][| Perr., S ETCI ME Luc., FECI-MEO- NOMINE Chish., om. Mordtm. | AVTEM-
M///[]|] RA) nos, AVTEM////CA Perr., AVTEM/////|]MA Mordtm., AvTEM-:M// Luc.
Chish. | virgula in fine versus separat paginas duas

TV // VICEM- TER - ET- VICIE] nos, /// / VICEM TER ET VICI Perr., /// M- TER-ET-VICENS
Mordtm., /////]/]]/][M-TER-ET:ViCIM Luc., absentivM-TER-ET- VIGIENS Chish. |
OCONLEGIO] nos Mordtm., SONE/ /GLO Luc., G1O Perr. Chish. | MAGIST] nos, MAGI/T
Perr., MAG1 Luc. Chish. Mordtm.

/ Exil (sic Dom, /E//I ect. coLLEG/M-AGRIPPA (sic Dom.,, AG//PPA ect.)] nos,
1/ /11/CO1/LEG//M - AGRIPPA Perr., ///////] COLLEGIVM AGRIPPA Luc., COLLEGIVM:
M-AGRIPPA Chisb, /////M-AGRIPPA Mordtm. | LvD///AECL///S-C-FVRNIO] nos,
]|ll[S-C-FvRNIO Perr. Mordtm, ///veQv//ci///] s-C-FVRNEO Luc, ////PER-
QvindeCimuiros: C- FVRNIO Chish. | C-SILANO] CILANO Luc.

cap. 22

GRAECA 12,1—20 LXIII

12, 2 8 MAX 6 KATQIEMOQOIONOMA TIKAI cap. 22

8 21 £QNOQNENAIZMONO

4 18 N ////|P1/] AY ZAGAHTO/TIAN

5 T 6 MI 19 YAT (4NO7 6EAN

6 9 APE7/ONI1/// MAMIONOMATIKAITPIT//

0 T n ZAAIEMOYTETPAK//

8 | AIAAETONAAAK1NAPXONEN MEPEITP / ZKAIEIKOZAKIZ-

9 YUHEPTOQNAEKATIIENTE////| AàNEXONEZYNAPXONTA

10 MAPKONATPIT'7//////EAZ/IAEKATONETONTEINO
11. MENAEZON//////[]]| £x [|] KAAPEIZETOHEZATAIAOI
12. 9OYPNIOQIK//TAIOQIEZE/AANAOIYIATOIZ YIIATOZTPIE
18 KAIAEKATON /////[[[]||t1TOZEDOHEZAAZMETE
144. KEINO//1ONONEZHZ///[] ETEDEITAENIAYTOIZ
15. A 20 MOIEIIOHZANOIYIIA
16 14 N 12 4EO8HPIQNE

Perrot et ectypum.

Perrot discedit in his: 12,2 inc. a TO1 | 8 nNaoN] o!:// | 4 pro toto v. t// AIZAO-
AHTO/T/N | 5 pro toto versu AraNO^C /// | 6 pro toto v. APr81/10N 6 m1 / 1
| 7 pro toto v. ArEMOYTETIAI | 8 ENMEPEITP/Z] 8 EP 3 i1/x | 9 rIENTE 6 EXON|
10 ATPI7 12 AEKATON ] 11 pro toto v. / IINAZON 13 KAA / PDEIIOHZATAIQOI |
12 €OYPNIOIC 9 AANAOI YIIATOIZ IIATOZTPIZ | 13 KkAtAI/ ATC 12 7Oz | 14 KErK
17 TETEITA | 15 Moi] iO! | 16 pro toto v. 1ZOHPIONE

38 /|»5N] nos Perr., //N Luc. Chish., N Mordtm. | LVDbOS MAR///LrEs PP] Dom., Lvbos
[| ^R//[|[[]|] ect, LwvDpOS ^ Perr, Lvpos Luc. Chish, E Mordtm. | Qv//1////Dp
TEMPVS DEINCEP/] nos, 5» TEMPVS DEINC Perr., D: TEMPVS: DEINDE //// Luc.
Chish,, iD. TEMPVS: DE: AVC Mordtm., TEMPVS-DEFVNCTA Busb.

39 pro toto versu EST Perr., ONES- BEST Mordtm. (uenationes bestia | RvM Zumpt), om.
Luc. Chish.

40 AFFRICANARVM Coss.,, AFRICARVM Luc. | MEO] INEO Luc. | AVT] MET Luc., ET
Chish., om. Mordtm. | rFiLiO// ^] nos Perr., FILIORVM Luc. Coss. Chish. Mordtm.,
| NEPO/VM Perr. | C1/] nos Perr. Luc., CIR Coss. Chish. Mordtm.

41 /NFORO] nos, /N-RORO Perr, NiORO Luc, IN-FORO Coss. Chish. Mordtm. |
AMPHITEATRIS Perr., ANPHITHEATRIS Coss. | POPVL//EDi] nos Perr., POP///DEDI
Coss., //OB/// EDE Luc., POPVLO-DEDI Chish. Mordtm. | SEXIENS] nos Perr. Chish.,
SEXCIENS Mordtm., SEXIE//T Luc., SEXENS Coss. | ViGIENS Coss. Chish.

42 ciRCITF/ Perr. | TRIA:A ///] nos, TRIA:MILLIA Luc. Chish., TRIA///// Mordtm.,
T/////[tA Perr., TRE/// Coss., TRIVM-MILLIVM Busb. | ET-QVINGENTAE-] nos Perr.
Luc. Chisb.,, //QVINGENTAE Mordtm., ET- QVINGENTA Coss.

LXIV LATINA 4,43 — 5,4

4, 43
44
45

Sg

564
1
2
8
4

NAVALIS : PROELI -SPECTACLVM- POPVLO- DE $ — ANS TIBERIM-IN QVO LOCO:
NVNC - NEMVS : EST - CAESARVM - CAVATO 5 — INLONGITVDINEM : MILLE /
ET-OCTINGENTÓS-PEDÉS-IN-LÁTITVDINE 6 L/ DVCENTI iN QVÓ- TRI
GINTA * ROSTRÁTAE-: NÁVES* TRIRÉMES A 7 ÉS PLVRES AVTEM -
MINÓRES - INTER SE: CONFLIXÉRVNT *-Q. 7 CLASSIBVS - PVGNAVE
RVNT-PRAETER- RÉMIGÉS: MILLIA: HO 8 IA-CIRCITER /

IN - TEMPLIS: OMNIVM - CIVITÁTIVM : PP 6 XE * ASIAE * VICTOR : ORNA
MENTA-REPOSVI-QVAE-SPOLIÁ IS-TEM 5 CVM-QVOÓ-BELLVM GESSERAM- /
PRIVÁTIM -POSSEDERAT- / STATVAE / / | E: PEDESTRÉS: ET- EQVESTRES ET -IN-
QVADRIGEIS: ARGENTEAE:STETERVNT IN- VRBE: XXC:CIRCITER -QVAS IPSE -
SVSTVLI - EXQVE - EÁ - PECVNIÁ: DONA: AVREA : INÁEDE : APOL / / NIS- MEÓ- NOMI
NE:ET: ILLÓRVM * QVI MIHI-STATVÁRVM: HONOREM HABVERVNT - POSVI /

MARE-:PACÁVI-Á- PRAEDONIBFS - EÓ- BELLO- SERVORVM QVI: FVGERANT- Á-DOMINIS:
SVIS-ET-ARMA-CONTRÁ-REM-PVBLICAM-CÉPERANT-TRIGINTA-FERE-MILLIA-CAPTA /
DOMINIS -AD-SVPPLICIVM -SVMENDVM:TRADIDI- / IVRAVIT-IN*MEA * VERBA * TÓTA-
ITALIA:SPONTE:SVÁ ET-ME BE/// QVÓ-VICI-AD-ACTIVM-DVCEM:DEPOPOSCIT- / IVRA

Habent 4, 43—5, 3 Busbequius, 4, 43—54 Cosson, 4, 43—5, 1 Tournefort, omnia Lucas Mordtmann

43

44

45

46

41

48

49

90

51

92

Perrot Domaszewskl ectypum.

PRAELII Coss. | SPECTACLVM] nos Mordtm. SPECTACVLVM rel | POPVLO-DE
][[[[[| &NS TIBERIM] nos, POPV///////] | NSTIBERIM Perr., POPVLO//// ANSEIBERIM
Luc, POPVLO////////|| TRANS: TIBERIM Mordtm., POPVLO-DEDI-: TRANS- TIBERIM
Tourn. (Sp. Chish.), POPVLO-DED!////// Coss.

CAVATO] nos Luc. (hic celato hiatu) Mordtm., CAVA Perr. Coss. Chish. | IN om.
priores. | IONGITVDINEM Perr., LONGITVDINEM- MILLE errore typographi minuseulis
Chish. | virgula in fine versus separat paginas duas

OCTINGENTOS] nos Tourn. (Sp. Chish.) Mordtm., OCTINGENIOS Perr., OCTINGINTOS
Luc. OCTOGENTOS Coss. | LATITVDINEM Mordtm. Tourn. (Sp. Chish.) | L/ DVCENTI)
no8, DVCENTI rel, D//INTI Mordtm.

GENTA Luc. | TRIRÉMES A] nos, TRIREMES rel. | ÉS PLVRES] nos Coss., PLVRES
(om. ES) Mordtm., ES PLVRIS re]. | AVTEM] AVT-IN Coss.

CONFLEXERVNT Coss. ed. (non ms.) em. Spanh. | Q post CONELIXERVNT om.
priores. | CLASSIBVS] nos Coss. Chish. Mordtm., LASSIBVS Lue. Perr. | PvGNAV/
Perr.

HC////[[]]] [1A] nos Perr., n/////// £A Luc., H//// Coss. Mordtm., hominum triginTA
Chish. | post CIRCITER paragraphi notam ponunt Perr. Coss. Chish., hiatum signat
Mordtm.

CIVITATVM Coss. | PP ///////| XE ASIAE] nos, /////ASIAE Coss. Luc., (16) SIAE
Perr., P/////ET:ASIAE Busb. Chish., om. Mordtm.

TEMP Coss. Cbish. | CvM] nos Perr. Coss., vM Luc., om. Chish. Mordtm. | virgula
in fino versus separat paginas duas

PRIVTIM Luc. | POSSEDERAD Perr.; pro spatio vacuo quod sequitur hiatus est apud
Coss. Luc. Chisb. | STATVAE///E-PEDESTRÉS] nos, STATVAE////PEDESTRES Perr.
Mordtm., STATVA////|EDERTRES Luc., STATVAE-PEDESTRES celata lacuna Coss.
Chish. | EQVESTRIS Luc. | ET- IN om. Mordtm.

QVADRIGEIS] nos Perr. Mordtm. Coss. Chish., QvADRIGIS Luc.,, QVADRAGENIS Busb.
| xxc] nos Perr. Mordtm. Tourn. (Sp. Chish.), //XCE Luc., VxC Coss., AC Bnsb.

cap. 23

cap. 21

cap. 259

GRAECA 12, 21 — 13, 16 LXV

12,312 N 24 KAIL/ANTOYTI cap. 23
a 2 NAAZOEKAIEZA//|N
)9 |— EKKEX(í. 11 E/EMHK/ZXEIAIAQNOKTAKO

44 XiIQüNHOA (8 AAT/EXIAIONAIAKO/IQNENHI

E X A P A r M

TPIAKO/ TANAYZEMBOAAEXOYZAITPIHPEIZHAI
KPOT////AEHEEONEZIIAEIOYZENAYMAXHZAN:
ENT////1TQ01IZTOAOQIHT ()NIZANTOEZQTONEPETON
IPOZPl/YANAPEETP/Zz7//[1/101
/|[i/ zn/ / nNnOAEQ / THZ/XI/ZNEIXHEZAZTAANAOGE cap. 24
6. OKATEXTHZA 6 | 3 IEPOZYAHZAZO
YUH 4 AIATQNIZOEIEZIIOAE 4 ANAPIANTEZIIE
ZOIKAIEOIITIIOIMOYKAIEOGAPMAZINAPTYPOIEIZTHKEI
ZANENTHIIIOAEIENTYZOTAOHKONTAOYZAYTOZHPA
EKTOYTOYTETOYXPHMATOZANAGEMATAXPYZAEN
TOINAOQ/TOYATOAAAQNOZTQOITEEM QIONOMATIKAI
12 EKEINONOITINEZME/OYTOIZTOIZANAPIAZINETEIMH *
18 EZANANEGHKA
144 SAAAZEZ/ÍHEIPATEYOMENHNYIIOAIIOXZTATONAOY cap. 25
15 .— AQN///[| EYZAESQNTPEIZIIOYMYPIAAAZTOIZ
16 — ^v//]][] -EIZKOAAZINHAPEAOQKA - QMOZEN

«c OO 1] OQ C b»

mo
"-- 0

Perrot; Hamilton non vidit nisi p. 18 inscriptionem.

Perrot discedit in his: 12,21 fin. KA1] A1 | TI] TE | 22 NAAzOZ | 23 pro toto v. EPKE/
13 £/ 11/// xEIAION | 24 pro toto v. IONTO 7 AAT/ZXIAIQNA/AKO// aNtE//[ H/

13 iuscr. EXAPA Ham. | PPerrot discedit in his: 1 TPIAKO om. | NAYZ] NaàYZ |
EXOYZAI] EXOYZA | 2 in. KPO 5 AE | 3 pro toto v. / NT 4 TOIZTOAQOI / HONI-
XZANTOEZQOTANEPPTON | 4 pro toto v. YANAPEZT//X/[1//|1 | 5 pro toto v. 6
T 3 QNIOAEQ/T 6 Z/ NE/ «X HZAZTAANAGE | 6 pro toto v. 6 O// FEZIIE 10 IEPO-
ZYAHZAZO | 7 incip a "nOA1 | 8 e&emmno/ | 10 TEJaE | 11 NAO/] Naat |
12 TOYTOIZ | 14 GAAAZZA/|TIEIPAT/// MENHN | 16 7 ante EiZ om.

53 svTVLI Luc. | QVE om. in hiatu Coss., suppl. Spanh. | APOL// NiS] nos Perr., APPOL-
LINIS Coss., APOLLINIS reliqui.
54 NE-ET-ILLO om. Mordtm. | Ovi Perr.

5, 1—28 om. Cosson; adnotat Spanh.: *ex apographo meo utcunque mutilatos accipe: MARE
PACAVI A PRE et c. alibi' (significat opinor Busbequiana) nec deinde quicquam ad-
scripsit ante v. 37

1 PRAEDONIES EO RELIO Luc. | FVGERANT] nos Mordtm., FVGINANT Perr., EVGENIENT
Luc., FVGISSENT Chish.

2 CEPERANT . TRIGINTA] nos Perr, // TERNVTI///NIA Luc., TVLERVNT -frigiNTA
Chish., TVLERANT: TRIGINTA Mordtm.

J SVPPLICIVM-SVMENDVM - TRADIDI-IVRAVIT] SVPLICIVM SVME //// M TRA////[]][ VR] ['
ET Luc.

4 ME:BE) nos, ME P Perr. Mordtm.,, M Luc. Chish. | QVO-vlICi-AD- ACTIVM] nos Perr.,
Cvo-vViCI-AD-ACTivM Mordtm, ////O vici///Cc//[] Lue., pro-viCTis duCibus
Chish. | DVCEN - DEPOPOCIT S/IVRA Luc.

F

LXVI LATINA 5,5 — 20

$
6
1
8
9

10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20

OMNIVM : PRÓV 21

c

16

11

VERVNT-IN EADEM - VET 1 NCIAE:GALLIAE:HISPANIAE-AFRICA-SICILIA-SAR
DINIA*- / QVI SV? 13
QVAM * BCC : INII 17
QVÓ - SCRIPTA : SV 20

TEÁ-CONSVLES: FACTI-SVNT-AD-EVM-DIEM
TÉS CI / / ITER- CLXX - /
Q VIBVS-FINITIMAE-FVERVNT-
I RO- FINES: AVXI. GALLIAS-ET-HISPA
DIT-ÓCEANVS* A: GÁDIBVS-AD-ÓSTI
GIONE: EÁ-QVAE: t ROXIMA-EST-HA
DRIÁNO - MARI 18 I-:NVLLI-GENTI-BELLO:PER-INIVRIAM
INLAÁTO / CLA 16 AB-ÓSTIÓ-RHÉNI-AD:SÓLIS-ORIENTIS-RE
GIONEM * VSQVE-AD 1I t0 M-NAVIGAVIT- QVOÓ-NEQVETERRA-NEQVE

GENTÉS - QVAE-N 20
NIÁS - PRÓVICIÁ 20
VM * ALBIS: FLVM 19

MARI * QVISQVAM: ROMANVS- ANTE ID: TEMPVS: ADÍT: / CIMBRIQVE-ET- CHARYDES-
ET-SEMNONES-ET-EIVSDEM-TRACTVS-ALII-GERMÁNORVM-:POPV / I-PER-LEGÁTÓS- AMICI

TIAM-MEAM-ET-POPVLI-ROMÁNI-PETIERVNT - / MEO-IVSSV-ET-AVSPICIO-DVCTI-SVNT
/ | | EXERCITVS-EÓDEM-FERE-TEMPORE IN AETHIOPIAM: ET:IN-AI / BIAM-QVAE-APPEL
||[|| EvDAEMÓN ///[]/| AEQVE HOS/IVM- GENTIS vTI / / S QVE COI///

Lucas Mordtmann Perrot Domaszewski nos.

VEP] nos Mordtm.,, v* Perr., v Luc. Chish. | NCIAE:GALLIAE] nos Perr., INCIAE:
GALLIAE Mordtm., //LiAE Luc. Chish. | HISPANIAE: AFRICA] ////ANIAE A///CA

Luc. Chish.

QVI-SV»] nos, QVi Perr. Luc. Chish., Qvi- v Mordun. | *ILITAVERINT-FVERVNT -
SENÁTÓRÉS] nos, VERINT-FVERVNT- SENATORES Perr, vE/////[//[ij;/ | TORES
Luc. Chish., EADEM: VERBA///VERVNT :SENATORES Mordtm. propter supplementa
Zumptiana, quae sunt: [rurajue[runt in eadem uerba sena]tores.

BCC] nos, Dcc Perr. Mordun, Chish., EDCC Luc. | iN- il] nos, iNI Perr., iNI Mordtm.,
IN Luc. Chish. | TEÁ-CONSVLES] nos, 4 CONSVLES Perr., S: CONSVLES Mordtm.,
CONSVLIBVS Luc. Chish.

SVNT Luc. Chish. | TÉS om. priores | GLxx Luc.

PRÓV] nos Perr. Luc., PROVI Mordtm., PROVINCIARVM Chish. | viBvs Luc.

|] RO: FINES] nos, RO-:FINES Mordtm., O-FINES Perr. Luc. Chish. | Avxi] nos Chish.
Mordtm,, Avx/ reliqui.

PRÓVICIA] nos Perr., PROVICIAS Mordtm., PROVINCIA Luc. Chish. | DIiT- OCEANVS]
nos, T-OCEANVS Perr. Luc. Chish., viT- OCEANVS Mordtm. (alluiT-OCEANVS Zumpt)
| A-GÁDIBVS] nos Chish. Murdtm., AGADIRVS Luc., / GÁDIBVS. Perr.

ELVM Luc., FLVMINIS Chisb. | GIONE] nos Mordtm., IONE Perr., ONE Luc. Chish.
|1 ROXIMA] nos, PROXIMA Luc. Chish. Mordtm., /ROXIMA Perr.

MAR Luc. | 1: NVLLI - GENTI] nos Mordtm., NVLLI-GENTI. Perr. Chish, wNviLI:
GENIT/ Luc.

CLA] nos Perr., CLAS Mordtm., C Luc. Chish. | AB OSLIO REIENI Luc. | /ÓLiS Perr.
AD ti] nos, AD priores. | M-NAVIGAVIT] nos Mordtin., A: NAVIGAVIT Perr., A-NA-
VIGAVIT Luc. Chish. | NI/QVE Perr., N//QVE Luc. | NiQvi Luc.

ROMANVS] nos Perr.,, ROMANOS Luc., ROMANORVM Chish. Mordtm. | CIMB/IQVE
Perr. | CHARYDES] nos Perr. Mordtm., CHARIIDES Luc. Chish.

TRACIVS ALLI Luc. | POPV/!i] nos, POPV// Luc. Perr,, POPVLI Chish. Mordtm. |

LEGATO Luc.

WLITAVERINT:FVERVNT-SENATÓRÉS-PLVRES-

cap. 2

GRAECA 18, 17 — 14, 19 LXVIII

13, 17 11 ZAOTOYZAIAEZAHITAAIAEKOYZAKA
18 10 f /ETAKTIOQIENE/KHXZAHTEMONAEXZH
19 9 1OZANEIZTOYZE 6 AOTOYZEIA
200 | XE 1 IIAIZIHANIAA!BYHZ 1 ^ £1 OI YIIE
21 A5 12 TEXZTPATEY 19
n 11 ^ 4 DnN/I 19
23 10 "Tr 4 TO//ÍA 7 E/N 86 ME
24 p) IG 6 . NIATI E/z/EP//x
E N A L X
14, 1 IIPOXZIOYEKATONEBAOM H / ONTA
2 lAXZOQNEIAPXEIQNAHM O 383 MAIQNAIZOMOPA cap. 26
3 HNEOGNHTAMHYIOTA XX 2 ENATHIHMETEPAIH
4 | TEMONIATOYEOPOYZX EIHEYs 2 A TlAAATIAZKAIIZ
5 HANIAZ OMOIQZAE KAITEPMANIANKAGOQZOKEA
6 | NOZHEPIKAEIEIAT /7 AAE// .NMLXPI XZTOMATOZ
7 | AABIOZIIOTAMC // NEIPHNHKATEEZTHZAAATIHZATIO
8 | KAIMATOXTOYIIAHZXIONEIONIO YKOATIOYMEXPITYP
9 PHNIKHZGAAAEZZHZEIPHNEYEEOAITIEHOHKA OYAENI

10 EONEIAAIKOQZEIENEXOENTOZIOAEMOY ETOAOZ
11 EMOZAIAK(YKEANO YAIIOZTOMATOZPHNOY ZIIPOZ
12 ANATOAAZMEXPIEONOYZKIMBPAOQNAIEIHAEYZENOYOY
13 TEKATATHNOYTEKATAGOAAAZZANPZMAIOQNTIZIIPO
14 TOYTOYTOYXPONOYTIIPOZHAOENKAIKIMBPOIKAIXAA '
15 BEZEKAIZEMNONEZAAAATETIOAAAEONHTEPMANZAN

16 AIATIPEZBEIOQONTHNEMHNOIAIANKAITHNAHMOYPO
137 MAIQNHTHZANTOEMHIETIII TATHIKAIOIQONOIZAIZI

18 OIZAYOZTPATEYMATAETIEBHAIGOIOTIIIAIKAIAPABIAI
19 THIEYAAIMONIKAAOYMENHIMET'AAAZTETAONTIO

13, 17—24 Perrot, 14,1—6 imperfectos Hamilton, omnia ectypum.

Perrot discedit in his: 13,17 zAOI///|wnAXZ | 18 10 EHIAKTIQIENEIKHZA | 19 pro
toto v. 8 OZANEIZ / TOYZ 2 1 7 3 AOIO 3 rlA | 20 fin. Qc (rel. om) | 21—24 pro
totis vv. 18 PA // Y 19 | 12 X 4ON 21. |] 10 775 O//^ 18 | 31 N/AT/-/—2

14 1—6 partem lapidis natura corruptam faber non scriptam reliquit | Hamilton in hac
pagina haec tantum legit (v. 1 totum om.): 2 QNAZOMOPA | 93 THIHMETEPAI |
4 TAAATIAZKAIIZ | 5 xaeazakEe | 6 zTOMATOZ | 7 AAnHzAmO | 8 TOYME-
xPITYP | 9 kaovaeMi | 10 xTOAOY | !1 NovoznPOZ | 12 AEYXENOYOY |
13 AiaNTIETIPO | 14 BPOIKAIXA // | 15 rEPMANON | 16 AHMOYPQ | 17 NOr-
ZAIZI | 18 APABIA | 19 no

18 A[sPiCIO Perr.

19 A1//BIAM Perr., ARABIAM Mordtm., A///1AM Luc. Chish. | APPEL] nos Perr. Mordtm.,
A Luc. Chish.

20 om. in hiatu Luc. Chisb., sic legitur apud Perrot Mordtm.:
Perr.:: ///]]|EVD/] MON 1 AEQVIETO/ /*'VMCENIISVI / / / QVE/ O1//][ ]

Mordtm.: 1I Evo] [o1] 1H] [Ine ETT Tm HINT TTE.

LXVIII LATINA 5,21—84

»NSSHEBSPHESM

$£oucésS

CAESAE:SVNT - INACIE ET / OM /// | A-OPPIDA-CAPTA IN AETHIOPIAM-VSQVE-AD-OPPI
DVM -NABATA PERVENT / / EST: CVÍ PROXIMA - EST - MEROÉ- IN ARABIAM-VSQVE
IN rFiNÉS SABAEORVM-PRO // / / IT-EXERC/ / VS AD-OPPIDVM-MARIBA * /

AEGYPTVM - IMPERIO POPVLI / / MANI - ADIECI- / ARMENIAM MAIOREM : INTER -
FECTO -RÉGE-EIVS: ARTAXE- / C/ M:POSSEM FACERE: PROVINCIAM-MÁLVI-MAIÓRVM
NOSTRÓRVM - EXEMPLO - REGN / M-ID-TIGRANI-REGIS-ARTAVASDIS-FILIO-NEPOTI-A V
TEM TIGRÁNIS- REGIS: PER-T / / / RONEM-TRAD / / E QVI TVM MIHLIPRIV / / NVS ERAT
ET-EANDEM-GENTEM-POSTEÀ D/// ISCENTEM-ET-REBELLANTEM DOMIT / M PER-GAIVM
FILIVM. MEVM * REGI ARIC/// / ANI- REGIS: MEDORVM-ARTAB/ // FILIO REGEN
DAM-TRADIDI- ET-POST-E/// MORTEM-FILIO-EIVS-ARTAVASDI- QVO//// RFECTO /////
NE-QVI-ERAT-EX-RÉGIÓ-GENERE-ARMENIORVM-ORIVNDVS-IN ID:RE //// MISI PRO
VINCÍAS - OMNIS : QVAE: TRANS: HADRIANVM - MARE * VERGVN / / D- ORIEN / / 4-CYRE
NÁSQVE-IAM-EX-PARTE-MAGNÁ-REGIBVS-EAS-POSSIDENTIBVS:E / 4NTEA. SICILIAM-ET
SARDINIAM-OCCVrATÁS-BELLO-SER VILI-RECIPERÁVI /

29—84 Cosson, emnia Lucas Mordtmann Perrot Domaszewski ectypum.

21—23 sic leguntur apud Perr. Mordtm. Luc.:

21

22

23

24

25

26

27

28

Mordtm.: /AESAE:SVNT-IN -ACIEM- ROM ///] CAPEDINI/ET-POP / / VSQVE: AD-OCEA
Luc: — ///ESAE SVNT 1N/1c14////////][/sorri/ //][ ]] [ww] |Erm]]] HI vs]lllll]

[wo : — DVM- NABATA*PERVENTV. 7. PRO* // A/[[[[|O][]] [RABIAM- VSQVE

| Perr.:: | CAESAESVNT'IN- ACILI // M ///[[Ot3/// ATTI 1N- / ETHIOPIAM-VSQVE-AD-OPPI

Mordtm.: Dvi] [NA [ATI [mn [ITI enne HH] Iw [Oft ARAB VSQVE

Luc.: DV//Nif//B . . "M .

Perr: — IN-FINES- SABAEORVM : PRO// ll ET-EXERC// vs] OPPIDVM - MAPIBA /
perita: INFINES-SABAEORVM / CO// / N- EXERCITVM- p[ mj ll] |^

Luc.: /[[|NES|JABAE .. . e; .
Chishullus cum Luca consentit nisi quod 21 SICILI dat pro /1CILI et SAT- TI pro SOTTI
/[[e1vM/[][[[] ]] W&MAD//[/[]|] NIAM //1ORIM 1NI//R/// Luc. et sic, sed postre-
mis in armeNIAM-malOREM-INTER emendatis, Chish. | ROMANI Mordtm., qui in
sequentibus pleraque supplementa Zumptiana protulit tamquam in lapide sibi visa.
FECIO: REGI Luc. | ARTAXE-/ C/M] nos, ARTAXE////M Luc., ARTAx////M Chish.
Perr., ARTAXIA: CVM Mordtm. | PossE/////]//][]|] MA (rel. om.) Luc. Chish. |
PROVINCIAM] nos Mordtm., P// VINCIAM Perr.
REGI//M Luc. Chish. Perr,, REGNVM Mordtm. | in iD versum finiunt Lucas Chish. |
R/GiS Perr., ///1 Mordtm, | TI-AV om. Mordtm.
PER: T /// RONEM - IRA//// OV ////] MIHI PRIVIGNVS ERAT Perr., PER ///RO//[[][]
MIE rel. om. Luc. et sic, sed abiecto MIE, Chish. ; PER: TI-//RONEM- TRANSFERRE:
QVI: TVM- PRIVIGNVS- ERAT Mordtm. ex Zumptio magis quam ex lapide
ET - EANDEM : GENTEM : POSTEA //// ISCENTEM : ET REBELLANTEM : DC // vT4. / /1*
PER - GAIVM Perr., // N// M GENTEM POSTEA ///1// GENTEM / EF REBELLAN // M
D///| PER GATVM Luc., armeNIAM - GENTEM - POSTEA : Inquietam - GENTEM. ET - RE-
BELLANTEM : Domilam PER CAIVM Chisb., (ET om.) EANDEM - GENTEM : POSTEA *
|[[[ GENTEM (propter insurGENTEM Zumptii) ET - REBELLANTEM * DOMITAM - PER :
GAIVM Mordtm.

cap. 2!

GRAECA 14, 20— 15, 17 LXIX

14,0 AEMIOQNAYNAMEIZKATEKOvYENENTHAPATAXZXEIKAI
2 IAEIZTAEZIOAEIZAOPIAAQTOYZEAABENKAITIPO
4? EBHINAIGIOTIIAIMEXPITOAEQZNABATHEZHTIZ
33 EXTINENTIZTAMEPOHENAPABIAIAEMEXPITIOAE
934 — QXMAPIBAZ

X Á A K Á I L L

1 AICTYHTONAHMOYPOQMAIOQNHTEMONIAIIIPOZEGHKA cap. 27
2 APMENIANTHNM//ZONAANAIPEGENTOZTOYBAZIAE
3 QEAYNAMENOZEIIAPXEIANIIOHZAIMAAAONEBOY
4 | AHOGHNKATATATIATIIAHMQONEGHBAZIAEIANTITPA
5 | NHIAPTAOYAEZAOYYIOQIYIONOIAETITPANOYBAZI
6 | AEDRZA/YI/IAIATIBEPIOYNEPO NOZOXTOTEMOY
1 nPOTONOEZHNKAITOAYTOLONOZAQOIZTAMENONKAI
8 ANAHOAEMOYNAAMAEGENYTIIOTAIOYTOYYIOY
9 — MOYBAZIAEIAPIOBAPZANEIBAZIAEQZMHAQNAPTA
10 BAZOYYIOITIAPEAQKAKAIMETATONEKEINOYGANA
44 TONTOIYIOIAYTOYAPTAOYAZAHOYANAIPEGENTOZ
12 TITPANHNOEZHNEKTENOYEZAPMENIO Y BAZIAIKOYEIZ
13 THNBAEIAEIANEIIEMYA:ETIAPXEIAZATIAZAZOZAI
144 "nEPANTOYEIONIOYKOATIOYAIATEINOYZEITIPOZANA
15 TOAAZKAIKYPHNHNEKMEIZZONOEMEPOYZEYTIIOBAZI
16 — AEQNKATEXZXHMENAZKAIEMIIPOZGENEIKEAIANKAIZAP
17 AQITIPOKATEIAHMENAZIOAEM 21AO Y AIK OTANEAABON

p.14, 20. 21. p. 15, 1—17 Hamilton, ectypum omnia; Pococke p. 15 v. 1—10 non plenos,
cuius v.]. omisi

Hamilton 14 haec habet 20 AzEIKAI | 21 KAITIPO
15 discedit in his: 1 / aMAION | 2 MEIZONA | 3 noiHzat | 5 APT/// AZAOY |

6 A/ YN/]] ^A//]] | NEPaNOZ] /// Een [///] NOz | 11 APTAOYAZAH

29 ARIO/// ANI) nos Mordtm., ARI///// ANI Perr., ARI/////// A Luc., ARI Coss. (hic denuo

30
31
32
33

34

incipiens) Chish. | REGIS- MEDORVM om. Coss. Luc. Chish. | ARTAB/// "'''^
"r^rw] Dom. et ectypum (sed in eo non dignoscuntur litterae REGE), ARTAR/////
ru [| 77v. Perrot, ARTAVASDIS - FILIO * REGEN Mordtm. ex Zumptio, om. Coss.
Luc. Chish.

E/// MORTEM] nos, E///M///EM Perr. Luc. Chish., EIVS- MORTEM Mordtm., EA///
Coss. | PILIO Luc. | AARTAVIDI Coss. | QVO om. Coss. | ////RrECTO/////] nos
Perr., INTERFECTO Mordtm., om. Coss. Luc. Chish.

in. NE] nos Luc. Chish., Ni Perr., NE/ Mordtmann, om. Coss. | GENERE: ARME-
NIORVM] GE// ERL// R / SENIORVM Luc. | RE] nos Perr. Coss. Luc., REG Chish.,
REGN Mordtm. | MISI] nos Perr., om. reliqui. | PRO om. Luc.

OMNES Coss. | HADRIANVM] ETADRIANVM Luc., ADRIANVM Coss. | VIRGVM
Luc.,, VERGV Coss, VERGVNT Chish. Mordtm. | D ORIEN] nos Perr., om. rel. |
ACYRE] nos Perr. Mordtm., om. rel.

E/X NTEA SICILIAM - ET] Dom. et ectypum (in quo litterae ANTE non comparent), ET
ANTEA : SICILIAM - ET Mordtm., 1////SICILIAM- ET Perr., E (rel. om.) Luc. om.
Coss. Chish.

OCCVPATAS] Luc. Chish., OCVPATAS Coss., OCCV/// AS nos Perr. Mordtm.

LXX

LATINA 5,35—47

5,35 COLONIAS : INÁFRIca :siciri4 / ACEDONIÁ : VTRÁQVE : HISPÁNIÁ - ACH/ I / ASIA S] RIA

GALLIÁ - NARBonzNsi - rt / / ni * MILITVM * DEDVXI- /. ITALIA * AVTEM XXVII [ [ | | NI
ÁS-QVAE-: VlIVo-wx- cetEBERRIMAE-ET-FREQVENTISSIMAE-FVERVNT AE 13
DEDVCTAS : HABET

99 SIGNA: MILITARIA: courrvn / / // ALIÓS D/ CÉS- ÁMI / / / DEVICTI /////[]] sRE][ [ [ ]| RAMI

EX* HISPANIA * ET 12 ATEIS: / PARTHOS: TRIVM -: EXERCITVM -: ROMAN /
RVM SroLiA- ET: SIGNA:RE /////. MIHI: SVPPLICESQVE - AMICITIAM- POPVLI-ROMANI-

PETERE-cozGI / gA-AvTEMSI / / ASIN PENETRALI QVOD-E/T-IN TEMPLO-MARTIS-VLTORIS:

REPOSVI

44. PANNONIOnva- cexTESQVA / / NTE: ME* PRINCIPEM - POPVLI-ROMANIÍ-EXERCIIVS: NVN

35

36

31

38

39

40

41

42

QVAM-ADZET-DEvICTAsPER-TI- / / RONEM: QV-TVM-ERAT-PRIVIGNVS ET LEGATVS MEVS:
IMPERIO: PO»rvui- xouaNt 5 / / / / CIzPROTVLIQVE- FINÉS-ILLYRICI AD R// AM FLVMINIS
nAN / 1 CITR /qvon A / / [v| // AN/ GRESSVS-EXERCITVS-MEIS A/SP 8 "VS-PROFLIGA

Cosson Tournefort Lucas Mordtmann Perrot Domaszewski ectypum.

AFRICA: SICILIA] Chish., AFRICA-SCICILIA Coss., MERICA-SICILIA Luc. AFRI (AIRI
Perr.) //////[/]|] nos Perr. Mordtm. | /ACEDONIA] nos Perr., ///// DONIA Lac.
Cbish. Mordtn., CALCIDONIA Coss. | ACII/ 1/ ASIAS/RIA Dom., ACHA ///s /A//[[ A
ectypum, AC" ////sTrA//[]]] Perr., ACHAI///// Mordtm., //G//////[/]/] Luc., om.
Coss. Chish.

GALLIA NARBONENSI P1 //DiA] Luc., GALLIA NARBONENSI P///DIA Coss., GALLIA*
NARBONENSI - PRaefer praesiDiA Chish., GALLIA - NARB (NARP Perr.) //////[][][[]
nos Perr. Mordtm. | AVTEM] nos Mordtm., AV// M Perr., AV Coss. Luc., AVTem
Chish. | xxvin] Dom., in ectypo non cernitur neque babent reliqui | Ni] nos
Perr., om. rel. .

AS-QVAE (QVE Coss., em. Spanh.) VIVO ME CELEBERRIMAE (OPLEBERRIMAE Luc.)
Coss. Luc. Chish., AS: QVAE- VIv (14 litt.) E nos Perr. Mordtm. | AE] Dom, 4
ectypum, om. rel. | in fine v. fortasse adest S, vid. p. 121.

DEDVCTAS: HABET] Coss. Luc. Chish., DEDVCTAS: HA Mordtm,, DEDVCTAS- H (seq.
hiatu) nos Perr.

MILITARIA * COMPLVR (COMPIVR Luc.)] Coss. Luc., MILITARIA : COMPLVRA Chish.,
MILITARIA nos, MILITA Perr. Mordtm. | «LiÓS D/CÉS- AMI ///) nos, 2108s /// ES-
AMIS // Perr., /// Os/|| CES AMISSA Luc., //// ES: AMISSA Coss. Chish., ALIOS:
DVCES - AMISSA Mordtm. | pEvicTI] pEvicTIS Chish., DEVIATI DE QVOQV / Spanhem.
| SRE////RAvI Dom. (in ectypo non agnoscuntur), ST///ERAM Mordtm., RA Perr.,
om. reliqui

EX: HISPANIA: ET:S //////] ATEIS Luc., EX: HISPANIA- ET - GENT /// ATH Coss., EX-
HISPANIA:ET- GEN(ibus delmATEIS Chish., Ex - His (19 litt.) ATEIS nos Perr. Mordtm.
| ExERCITVVM Chish. | ROMAN] nos, ROMAI Perr., ROMANO Coss. Chish. Mordtm.,
om. Luc.

RVM * SPOLIA - ET SIGNA * RE////] Coss. Luc, RVM- SPOLIA: ET- SIGNA fFestifuere
Chish., RVM-S nos Perr., RVM-SP Mordtm. | SVPLICESQVE Coss.

PETERE COEGI // // EA AVTEM SI IN Coss. (S1 deesse apud Tourn. adnotavit Spanh.),
PETERE COEGI AVTEM SI /// A IN Luc., PETERE COEGI- EA * AVTEM * SIGNA : IN
Chish., PETERE (17 litt.) A- IN nos Perr., PETERE: C///1A- IN Mordtm. | Qvop:
EST : iN] nos Perr. Chish., QvOD ET///// ET IN Luce, QVOD// Coss.

cap. 28

cap. 29

cap. 30

GRAECA 15, 18 — 16, 13 LXXI

13,18 AHOIKIAZENAIBYHIZI KEAIAIMAKEAONIAIENEKATE cap. 28
19 PATEIZHANIAIAXA IAIAZIAIZYPIAT AAA TIAITHITIE
40 — PINAPBOQNATIIZIAIAIZTPATIQTONKATHTATON:ITA
21 AIAAEEIKOXZIOKTOQATIOIKIAZEXEI YIEMOYKATAXOEI
22 EAZAIEMOYTIE PIONTOXZIHAHOGYOYZEZAIETYNXANON
133 EHMEAZZTPATI QOTIKAZ/////]] IOAAAQNHTEMO cap. 29
21 NONAHOBEBA HMENAZ/////j/[] ZHGOAEMIOYZ

T H A Á | L A

16,1 . ATIEAABON* ESXIZHANIAZKAITAAATIAZKAITIAPA
2 AAAMATAQNIAPOGOYZTPIGONZTPATEYMATONPAMAI
3 — QNXZKYAAKAIZHMEAZATIOAOYNAIEMOIIKETAZTEOI
4 | AIANAHMOYPAQMAIOQNAZIOQZAIHNATKAZATAYTAZ
5 | AETAZZHMEAZENTOQIAPEQZTOYAMYNTOPOZNAOYA
6 |. AYTOIATIEOEMHN
7 HANNONIQNEONHOIZIIPOEMOYHTEMONOEZTPATEY cap. 30
8 | MAPOMAIQNOYKHNTIZENHZEHOENTAYIIOTIBEPIOY
9 | NEPQONOZOZTOTEMOYHNIIPOTONOEKAIIIPEEZBEYTHZ
10 | HTEMONIAIAHMOYPOQMAIAQNYIIETAZA TATEIAAYPI
11 KOYOPIAMEXPIIZTPOYIIOTAMOYIIPOHTATONOYETIEI
12 TAAEAAKOQNAIABAZATIOAAHAYNA MIZEMOIZAIZIOIZOIQ
13 . NOIZKATEKOIIHKAIYZTEPONMETAXOGENTOEMONETPA

Hamilton et ectypum omnia, Pocockius p. 16 v. 1—13 non plenos, cuius v. 1, fere omisi.

Hamilton discedit in bis: 15,20 zTPATIOTION | 22 nAHeYOYZAI] TIlAHOY//A1 |
23 / no] //o | 24 ATIOBEBAHMEN (litt. 10) ZIIOAEMOYZ
16,95 ZHMEIAZ | 7 IANNONION | $8 HrTIZEN | 12 Aizioiz] ///zx | 13 kaoTKkOrIH

44 PANNONIORVM : GENTES- QVE // // NTE Coss. (QVI ANTE em. Spanh.), PANNONIORVM*
GENTES: QVAE: ANTE Luc., PANNONIORVM : GENTES: QVAS-* ANTE Chish., PAN-
NONIO (14 litt.) NTE (ANTE Mordtm.) nos Perr. Mordtm. | EXERCI/VsS Perr.

490 QVAM ADET DEVICTAS PER TI/////EM Luc., QVAM AD//// DEVICTAS PER T1 ///
VEM Coss., QVAM - ADIT: DEVICTAS - PER * TI. CAESAREM Chish., QVAM AD (17 litt.)
«ONEM nos Perr. Mordtm. | ERAT - PRIVIGNVS - ET - LEGÁTVS - MEVS] nos Mordtm,,
ERAT - PRI /// N/// LEGATVS - MIVS Perr., ERAT- PR/////VS Coss., FRATER Luc,
PRAEERaÉ erercilibvs Chish.

46 IMPERIO POPVLI ROMANI S//// Ci Luc., IMPERIO POPVLI ROMANI //// C1 Coss.,
IMPERIO - POPVLI: ROMANI*:SVBIECI Chish., IMPERIO PC (15 litt.) ci (ECi Mordtm.)
nos Perr. Mordtm. | PROTVLIQVE FINÉS ILLYRICI AD R/ PAM (ADR Dom., in
ectypo non cernitur) FLVMINIS nos, PROTVLIQVE-FINIS-1L (12 litt.) FLVMINIS Perr.,
PROTVLIQVE : FINES : ILLYRICI / //// / FLVMINIS / / Mordun., PROTVLIQVE ////5s / iL
[ill i[1[] FxvMINIS Luc., PROTVLIQVE /// NVMINIS Coss., PROTVLIQVE : FINES
imperii ad istrí FLVMINIS Chisb.

41 nAN/I CITR (19 litt.) // AN / GRESSVS nos (D litterae vestigium agnovit Dom., ecty-
pum non habet), /AN ///1Ti (19 litt.) Rr«//s Perr., PAM //////]]|]|] MAGNVS
Mordtm., ///////l| QvoD A/// V/////]]] VS Luc. Chish., om. Coss. | EXERCITVS:-
MEIS:A/SP (8 litt.) VS PROFLIGA] nos, EXERCITVS N LIS Perr., EXERCITVS // EiS
]Ilililll] sPRO][[[A]/j|| Luc. Chish., EXERCITVS Coss. hie finiens, EXERCITVS*-
MEIS////] Is-PROFLIGA Mordtm.

9,

LXXII LATINA 5,48— 6, 10

48 | TVSQVE 5 r8 (7 S DAN//IVM*DVCTVS - EX 9. VÍ/DA[]]!h
49 — GENTÉS-IM
50 AD-ME-EX IN 48
/

51. APVD-:QV//Ío 3 R !0 CEM'NOSTRAM*:AM 19
52 PER-:LEGAT// 5/sTARN 9 . QVEET-SARMATARVM-Q. 15 (EN
53 TANAIM:// v. TRÁ-REG 7. NORVMQVE-RÉX-ET-HIBÉR 18
54 AD-MÉ-SVPPLcES CONFVG ^ 6 REGÉS-PARTHORVM-T[RiDA 12 1 HRÁT / /
1 REGIS:PHRATI 7 / MEDORVM 25 RTAXA
24 RES: / BRITANN / AVM DVMNO BELLA / / / xr-rm« 16 JRVM
$9 — MAELO: / MAR / OMANOÓRVM -SVEBORV 19 PARTHORVM
4 | PHRATES-OROD / S-FILIVS-FILIÓS-SVÓS-NEPO i 15 INJTALIAM-NON
5 . BELLO'SVPERÁTV / SED:AMICITIAM-NOSTRAM-PER 9 svoRvM-»IGNORA
6 PETENS- / PLVRIMAEQVE ALIAE: GENTÉS-EXPER 10 FIDE A-ME:-PRIN
7 . CIPE: QVIBVS - ANTEÁ - CVM - POPVLO ROMAN 16 1 LEGATIÓNVM
8 ET-AMICITIAE- / OMMERCIVM /
9 Á-ME:GENTÉS-PARTHORVM-ET: MÉDÓRV 11 PRINCIPES-EARVM:GEN
10 — TIVM-RÉGÉS-PET / TÓS-ACCÉPERVNT;PAR 20 ÁTIS-FILIVM

Tournefort (5, 50. 52—54 Spanh., Plura ut vid. Chíshull), omnia Lucas Mordtmann Perrot

omaszewski ectypum

48—54 post Cossoniana Tourn. teste Spanhemio habet tantum príncipia versuum 50 (AD ME
EX IND). 52 (PER LEGA). 53 (TANAIM). 54 (AD ME SVPPLICES REGES PARTHORVM).

48 TVSQVE (litt. 15) S DAN/ /IVM] nos, TVSQVE (litt. 22) vm Perr., TVSQVE //////]][[]
POS /////|||| Lue. Chish., TVSQVE rel. om. Mordtm. | pvcrvs - Ex//////]/] v|DA
/]| ^] nos (D ex DA in ectypo non cernitur), DVCTVS-I« Perr., vCIVS Luc. Chish.,
om. Mordtm.

49 GENTES-1IN] nos Perr., GENTES -1 Luc. Chish. Mordtm.

50 IND Tourn. (Sp. Chish.) Mordtm.

51 Qv///Q.] Luc. Chish., Qv nos Perr, QVEM Mordtm. | CEM: NOSTRAM * AM] nos,
*uM : NOSTRAM : AM Perr, M NOSTRAM Luc. Chish., M- NOSTRAM : AM! Mordtm. |
virgulam post CEM supra lineam addidit faber

52 LEGA///| Luc. Tourn. (Sp. Chish. | TARN nos Perr.,, TARNA Mordtm., B/ CSTAR
[| N[]]| Luc., BASTARNARVM /// N///| Chish. | QVE- ET-SARMATARVM *Q ]
nos, QVE- ET- SARMATARVM Perr., E- ET- SARMATARVM Mordtm., E-ET-SAR //////

. RVM Luc.,, ET SAR////RVM Chish. | 1EN] nos, / / M Perr., om. rel.

653. TANAIM/// - TRÁ REG] nos Perr., TANAIM// VLTRA REC Luc., TANAIM rel. om.
Spanh., TANAIMQVE: VLTRA : REC Chish., TANAIMQVE //// TRA REG Mordtm. |
NORVMQVE] nos, ORVMQVE Perr.,, RVMQVE Mordtm., RvMO// Luc. Chisb.

54 svPP///ES CONFVG] nos, SvP1// / ES- CONFVC Perr., SVPLICIS- CONFV Luc., SVP-
PLICES rel. om. Spanh., SVPPLICES: CONFVGE Chish. Mordtm. | REGÉS] nos Tourn.
(Sp. Chish.), EGES Perr. Mordtm., GES Luc. | in PARTHORVM finit Tourn. (Sp.) |
I HRÁT] nos, LRAT Perr., RAT Mordtm., om. Luc. Chish.

6 1 PHRATIS Cbisb. Mordtm. | RTAXA] nos Perr. Mordtm., RTA//CA Luc., ARTA Chisb.
2 RES] nos Perr. Luc., //RES Chish., //GEs Mordtm. propter Zumptii regES | BRI-

TANN/uVM] (R ante vM vidit Dom., non est in ectypo) nos, BRITANN//// Perr.
Mordtm. Chish, BRITAN ///// Luc. | DVMNOBELLAV]) nos, DVMNO-BELLA Perr.
Mordtm., DVMNO/////|/|BEtLA Luc, DAMNO- BELLA Chish. | ET- TIM/// ORVM
Chish., »RVM (O vidit Dom., in ectypo non agnovimus) nos, RVM reliqui

cap. 31

cap. 32

cap. 33

GRAECA 16, 14 — 17, 12 LXXIII

1614 TEYMATEPANIETPOYTAAAKOQNEGONHIIPOZTATMATA
15. — AHMOYPAMAIQNYIOMENEINHNATKAZEN
16 TPOXEMEEZINAIAZBAZIAE4QNTIPEZBEIAITIOAAAKIZAIIE cap. 31
102 EZTAAHEZANOYAETIOTEIIPOTOYTOYXPONOYO9GOEIZAITIAPA
1:8 POMAIONHTEMONITHNHMETEPANOIAIANHZIOEAN
19 AIATNPEXZBEOQNBAZTAPNAIKAIZKYGAIKAIZAPMA
70 TONOIEHITAAEONTEXZTOYTANAIAOZIIOTAMOYKAI
2314 OITEPANAEBAZIAEIZKAIAABAN QNAEKAIIBHPONKAI
4$ MHAQNBAEIAEEZ
43 nPOZEMEIKETAIKATEOYTl'ONBAZIAEIZIIAPO ONMEN
94 TEIPIAATHZKAIMETETIEITAGPAATHEZBAZIAEQOZE:

Y L I
17, 1 PATOY///]] HAJ| AEAPTAO///]] HEAAIAB/
2 NON/PTA 10 INOQNAOMNOEAAAYNOZ
3. KAIT 12 1:1 / AMBPON/AIAOQNMAPKO
4 MANAQON 18 POZ-:/]] EMEBAZIAEIZ
5 IIAPOQNOPA 9 tYiO0//10vz/]][][ via
6 | NOYETEIANTAZEIIEMYENEIZITAAIANOYTIIOAEMAI
7 AEIGOEIZAAAATHNHM/ TEPANOIAIANAXIAQNETITE
8 KNONENEXYPOIZTIAEIZTATEAAAAESONHIIEIPANEA /
9 BENAHMOYPOMAIQNTIIXZTEGQEETEMOYHTEMONOE
10 OIZTONnPINOYAEMIAHNIIPOZAHMONPAMAIQONII //X
11 BEIONKAIOIAIAXZKOINONIA
12 "DlAPEMOYEONHTIIAPO ONKAIMHA £ANAIATIPEZBE(N7C ON cap. 33
18 TnAPAYTOIZIIPQTONBAZIAEIZAITHZAMENOIEAAB //

Hamilton et ectypum.

Hamilton discedit iu his: 17,1 &PA 11 EAPTA 8 HZAA///] | 2 xaN 8 NaNAOMI//0/

10

AAAYNOZ// | 3 KAIT 9 BPON//AIAGONMAPKO ///] | 4 MA 16 XEMEPAZ//Eiz// |
5 IAPOQN6PA 5 YIO 4 OYZ 4 0/] | 6 EREMY / / EIZSITAAIANO// AEMOI | 7 in.
|kHeEIZ | HM//EPAN | 8 fin. EA/] E// | 9 nrEMoN/z | 10 n//z) nrez |
12 rIPEZBEON / / / N

MARCOMANORVM Mordtm. | SVEBORM] nos, SVEBOP Perr., SVEBOR Mordtm.,
SVEBOF Luc. Chish. | PARTHORVM|] Chish., HORVM nos et reliqui

OROD/S nos, OROD// Perr. Mordtm., ORO/// Luc., ORODIS Chish. | FiLIVS) Fri-
TVS] Perr. | NEPO I] nos, NEPO priores | IN-ITALIAM Chish., IAM nos et reliqui
SVPERATVS. Chish. | SVORVM :PIGNORA] Chish., IGNORA nos et reliqui

ALIAE] ANIAE Luc. | EXPER) nos Perr., EXPE Luc. Chish., Ex: P Mordtm. | FIDEM:
ME PRIN] Chish., M: ME- PRIN] nos, ME-* PRIN reliqui

ROMAN] nos Perr., ROMANO Luc. Chish., ROMA Mordtm. | 1 LEGATIONVM] nos,
LEGATIONVM Perr. Mordtm., EGATIONVM Chish., ECATIONVM Luc.

AMICITIAI / OMMERCIVM Perr., AMICITIA/ COMMERCIVM Luc.,, AMICITIAE: COM-
MERCIVM Mordtm. Chish.

MEDORV] nos, Perr., MEDORVM Luc. Chish. Mordtm.

RÉGÉS PET / TÓS] nos Perr., REGES PETITOS Mordtm., REGES PER EOS Luc., REGES-
QVE-PER-EOS Chish. | PAR] nos Mordtm,, PAI Perr., PA Luc. Chish. | áÁrTis-
FlLiVM] nos Moródtm., ATIS: PInivM Perr., TIS FiLIVM Luc. Chish.

LXXIV LATINA 6, 11 — 28

6, 11
12
13
14
15
16
1?
18

11

12
13

14
15
16
17
18

19

20
21

22

23

RÉGIS : ORÓDIS : NEPÓTEM / MÉDLAR 10 REGIS-ARTAVAZDIS-FI
LIVM - REGIS - ARIOBARZANIS : NEP////

IN CONSVLATV-SEXTO-ET-SEPTIMO-P 14 IA-EXSTINXERAM
PER: CONSÉNSVM : VNIVERSÓRVM 15 IVM-REM-PVBLICAM
EX-MEÁ-POTESTÁTE: IN SENÁT 1. RBITRIVM-TRANSTVLI
QVÓ-PRO MERITO-MEO SENAT 18 LLÁTVS SVM-ET-LAVREIS
POSTÉS-: AEDIVM- MEARVM-V 24 VE:CIVÍICA-SVPER
IÁNVAM - MEAM : FIxA - EST | 19 SIN / VRIÁ-IVLIA-POSI
TVS- QVEM: MIHI-SENATVM 18 M-DAPE VIRTVTIS-CLE
Á Il lE Ll [ [| * vvotiriA 22 EST PE////VS CLVPEI-
||Ílll[[| EM / POST-ID- TEM 30
/ ATIS AV ///[/IHILO- AMPLIV 23 IH-QVO
QVE : IN MA/// TRA / V- CONLEGAE

TERTIVM - DEC / MVM CONSVLATV 24 ESTER -ORDO*
POPVLVSQ / / ROMÁNVS * VNIVERSVS 18 ATRIAE : IDQVE:
IN: VESTIBV///EDIVM-MEARVM INSCRIBEN 20 T:IN FORÓ-AVG
SVB-QVADRIC / S- QVAE:MIHI / / S C- POS 21 PSI-HAEC
ANNVM-AGEPAM-SEPTVAGENSV / //// [ []]

Lucas Mordtmann Perrot Domaszewski ectypum.
MEDI - AR] nos Mordtm., MEDI AP Perr., MEDI A Luc. Chish. | REGIS] R // Luc. |

ARTAVASDIS Chish. | ri] Ii Perr.

NEP] nos Chish. Mordtm., NE Perr. Luc.

SEPTIMO-P (vel B)] nos, SEPTIMO:P Perr., SEPTIMO: E Mordtm.,, SEPTIMO Luc.
Chish. | 1A] A priores | EXTINXERAM Chish.

IVM] nos Luc. Chish., LvM Perr., TAM Mordtm. propter /radilaM Zuwptii

SENATV Luc. Chish. | RB//RiIVM Lac.

QVO] QVE Luc. | SENAT Perr. Mordtu., SENA Luc. Chish. | LLÁTVS-SVM] nos
Perr. Mordtm., L//v/// SVM Luc., appelLauit augusTVM Chish.

VE: C/VICA SVPER Perr.,, VE/// VICA SVPER Mordtm.,, viCA Sv//R/// Luc., IVI-CA
SV//R///| Chish.

FIxA: EST] nos Mordtm., EIxALsi Perr., ETQVA//ST Luc. Chish. | 1// /RIA * IVLIA-
POSI Perr., RiA IVLIA POSI Mordtm., R IN LVLIA (/VLIA Chish.) Posi Luc. Chish.
TVS - QVEM : MIHI SENATVM] nos Perr., TVS: QVEM - MIHI SENATV Mordtm., //vs-
QVEM/////[SE (SC Chish.) // R Luc. Chish. | M DAPE] nos, VM-D Perr. Mordtn.,
MD Luc., M-ET Chish. | viRTVTI- CLE Mordtm.

ivs1111A) nos, IvsTiTIAE Mordtu., ivsiuLv Perr, om. Luc. Chish. | ESTPE//// VS
nos, EST P////vs Perr. Luc. Chish, ESTPO Mordtm. (EST Positvs Zumpt)
/[í[€* [[]| ||] EM !^ POST-F5- TEI. Perr.; pro toto versu M/////POST-1D- TE Mordtm.,
POST//D Luc. Chish.

| [ATISA / [ ] [/[1HILO - AMPLI Perr., PRAESTAREM// / NIHILO - AMPLI Mordtm. secutus
supplementa Zumptiana, ILO- AMPLIO Luc. Chish. | iHi: QVO] nos, HIQVO Perr.,
vO Mordtm., om. Luc. Chish.

QVE:IN MA ///| TRA/ V CONLEGAE] nos, QVE: INMA ////| T /| V- CONLEG Mordtm.,
QVEIN /// /1//]][ w [/ CONLEC/« Perr., CONIEO Luc. Chish.

cap. 31

cap. 35

GRAECA 17, 14 — 18, 16 LXXV

17,44 | HAPGOIOYONAONHNBAEIAEOXZOPATOYY/ONBAZIA//..
15. | QPOAOYYIONONMHAOIAPIOBAPZANHNBA/IAEOQZ
16 APTABAZOYYIONBAZIAEOQZAPIOBAPZAN////[NON
11 ENYIHATEIAIEKTHIKAIEBAOMHIMETATOTOYZEN9oY cap. 34
18 | AIOYEZBEZAIMEIIOAEMOYZ/ATATAZEYXAZETONE
19 MÜONIIOAE/TOQNENKPATHZTENOMENOZHIANTONTON
00 nHPATMATAONEKTHZEMHET OYEIIAZEIZTHNTHZZYN
241 KAHTOYKAITOYAHMOYTOQNPOQMAIQNMETHNETKA
22 KYPIHANEZHEZAITIAZAOTMATIZYNKAHTOYEZEBAZTOEX
3 nPOZ////[| ^ TNKAIAAGSNAIZAHMOZIAIT ATIPOITY
34 All][]l[[[YOTEAPYINOZZTEDANOZOAIAOMENOZ

1. EHIZOQTHPIATONTIIOAEITONYTIEPA / üTOYmnYAO
2 NOZTHEZEMHEOIKIAZANETEGH-: OT / ONTEXPY

3 EZOYNENTOIBO/AEYTHPIOIANATEC/NYTIOTETHZ

4. EYNKAHTOYKAITOYAHMOYTONPO//1O0NAIATHEX

5 EHITPAOHEZAPETHNKAIEIIEIKEIANKA / / IKAIOZYNHN

6 — KAIEYZEBEIANEMOIMAPTYPEI - AZIQN / TI TIANTON

7 AIHNETKA EZOYZIAZAEOYAENTITIAEIONEZXON

8 | TONZYNAPEZANTONMOI

9 TPIZKAIAEKATHNYIIATEIANATONTOZMOYHTEZYN cap. 35
10 — KAHTOEZKAITOITITIIKONTATMAOTEZYNIIAZAHMOZTON

141. POMAIANTIPOXZHTOPEYXEMETATEPATIATPIAOZKAITOYTO

12. EHITOYIPOIDYAOYTHZOIKIAZMOYKAIENTQIBOYAEYTH
18 PIOQIKAIENTHIATOPAITHIZEBAZTHIYTIOTOIAPMATIOMOI

144 — AOTMATIZYNKAHTOYANETEOHETITPAOHNAIEYHOIZA
15 TO- OTEETPACONTAYTAHTONETOXEBAOMHKOZTON

18 — EKTON- 4

»

Hamilton et ectypum omnia, Mordtmann p. 18 singulorum versuum partes extremas.

Hamilton discedit in his: 17, 14 YIONBAZIA// | 15 APIOBAPZANHNB /// En/ |

)1 £/ AnMHIM/// MOYZ | 18 MOYZZBEZ//////Ovz [|[TATAZ | 19 TIOAEMONENK
/|[|Hz | 20 rekrTHzEMHZ //Ovziax | 22 ExHz] //]Hz | 23 mPO 8 NKA! |
24 12 OTE

18,
Mordtm. | 3 BO//EYTEPIOGIANATE///N | 4 PO/AIQN Mordtm., "ION
5 KA// KAIOZYNHN Mordtm., KA1/// KAIOZYNHN Ham. | 6 EMAI Ham. AZION |

1 vrEP// aTOY Mordtm., merE //] Qrov Ham. | 2 0O1//ON Ham., O d

TI Mordtm., AXIONTI Ham. '| 7 AIHNE/KAIEXZOYZIAZ Ham. | r/EION Merito l

21

28

10 TON) tQN Ham. | 13 APMATI / MO/ Ham.

TERTIVM - DECIMVM : CONSVLAT Mordtm., / /RTIVM DE// MVM CONSVLATVS Lac.
Chish. | ESTER] nos Mordtm., STER Perr. Chish., SiER Luc. ;
POPVLVSC// Perr., POPVLVS/// Luc. Chish., POPVLVSQVE Mordtm. | ATRIAE] RIAE
Luc. Chish.

visTIBV Luc. | MEA//VM Luc. | INSCRIBEN] uos Mordtm. / NSCRIBEN Perr.,
/| NSCRIRIN Luc., iNSCRIBENdum Chish. | T-1N] nos Perr., IN rel.

SVB - QVADRIC/S] nos, SVB QVADR///S Perr., /// QVADR//S Luc., sub QVADRigas
Chish., SVB: QVADRIGIS Mordtm. | PSI: HAEC) nos Perr., St- HAEC Chish. Mordtm.,
SI: HARC Luc.

ANNVM - AGE/XVM Perr., //NVM AGE// M Luc. Chish., | ANNVM - * AGEREM Mordtm. |
SEPTVAGENS priores.

LXXVI LATINA 6,29 —43

38
39

SVMMAÁ - PECVN / AE-QVAM-DED 81 MIS
SIS-MILITIBVS: DENARIVM-SE//E///]][[] |] ]
QPERA-FECIT-NOVA'AEDEM-MARTIS 81
DIvl-ivLi 4 QVIRINITMINERVAE 81
LARVM * DEVM:PENÁTIVM- IVV 30 R
AD:CIRCVM- CVRIAM-: CVM-CH 30 &
IVLIAM THEATRVM-MARCELLI /OI 2 IBERIÍM
CAESARVM- / :
REFÉCIT-CAPITO 9 SQVE:AEDES// M 12 — DVAS-THEA / RVM-POM
PEl-AQV 13 — AM-FLAMIP / //]
IMPENSAP 13 ACVL 16 — GLADIATORVM * AT
18 ACH 4 ET-DONAT/ PE/ VNIA ^
:9 dl/// | | RAE-MOTV "INCENDIOQVE-CONSVM
PT//-A 9 A 10 ORIBVSQVE-QVÓRVM-CENSVS-EXPLÉVIT
IN / vMER 7 ///]S- »
Lucas Mordtmann Perrot Domaszewski ectypum.
PECVNIAE Luc. Cbish. Mordtm. | DED) nos Perr., DEDI Luc. Chish., DEDpiT Mordtm.
| Mis] nos Perr., om. rel.
SIS] nos Perr., //sis Luc. Chish., ssis Mordtm. | /ENARIVM SE//E] nos, /ENA-

RIVM SL/L Perr., DENARIVM SE Mordtm., DENARIVM-S Luc., NECESSARIVM Chish.
post NOVA virgula posita est supra lineam | MARTIS] nos Mordtm., MARTI Perr.,
MA Luc. Chish. |

et apte et post QVIRINI virgula cernitur supra lineam posita | QVIRENE Luc. |
MINERVA Lac. Chish.

PENNIIVM Luc. | in f. R) nos Perr., om. rel.

CVM CH] nos Mordtm., CVM-CI Perr.,, CVM-C Luc. Chish. | in f. 1] nos, 4 Perr,,
om. rel.

THEATRVM] / / ATRIVM / / Luc., theATRVM - M- Chish. | /Oi1 om. priores | IBERIM]
nos Perr., TIBERIN Mordtm., om. Luc. Chish.

SQVE- AEDES// M] nos (D vidit Dom., non est in ectypo), QVE AEDES / /W Perr.,
SQVE A Luc. Chish., QvE rel. om. Mordtm. | DVASin // RVM - POM Perr., DVAS*-
THEATRVM : POM Mordtm., VM: POM Luc. Chish.

AM - FLAMII] nos Perr., AMINIAM Mordtm., AM//LA Luc., MArciam LA Chish.
IMPENSAP (vel R) nos, IMPENSAR Perr. Mordtm., IMPENS/R Luc., IMPENSIS: R.
Chish. | ACVL] nos, ACV Perr., om. rel. | AT] nos Perr. Mordtm., A// Luc.,
om. Chish.

app. 3

app. 4

GRAECA 18, 17 — 19, 43 LXXVII

18,17 EZYNKEOCAAAIQZIZ HPIOMHMENOYXPHMATOZEIZTOAIPA app. 1
18 | PIONHEIZTONAHMONTONP£/// QNHEIZTOYZATIOAE
19 AYMENOYZETPATIQTAZ EZMYPIAAEZMYPIAAQN:
230 EPTAKAINAETENETOYHAYTOYNAOIMENAPEOZAIOZ app. 2
2 BPONTHEZIOYKAITPOIIAIOGOPOYHANOZATIOAAQ
à NOZ O9EOYIOYAIOYKYPEINOY A//NAEX HPAEBAZIAI
33 AOX AIOZEAEYOEPIOY HP20/////ll[ATPIQN NE
4 OTHTOZ MHTPOZGEQON P///[]]]]|]]|][|[ZYNXAAki

19, 1 AIKQ1 ATOPAIZEBAZTHI OGEATPONMAPKEAAOY P/zl
2 AIKHIOYAIA AAZOZKAIZAPAON ZETOAIE/TIIAAAT / 2
3$ ETOAENIHIIOAPOM Q1OGAAMINIOIETIEZKEYAZO / / / / ] app. 3
4 nITOQAION NAOIOTAOHKONTAAYO 9OE//PoNrO/
5 | nHIOY OAOZOoAAMINIA ATOTOIYAATON/ / / ANAIAE
6 | EIZGEAZKAIMONOMAXOYZKAIAGAHTAZKAINAYMA app. 4
7 XIANKAIGHPOMAXIANA ZO PEAI// ATIOIKIAIZTIOAEZIN
8 —. ENITAAIAITIOAEZINENETIAPXEIAIZ. XEIZMAIKA / ENTIY
9 PIEMOIZIIEIIONHKYIAIZHKATANAPAQOIAOIZKA!'ZYN
10 KAHTIKOIEQNTAZTEIMHEEIZIIPOZEZEDTAHPOXENA
41 lEIPONIHAHOGOZ

Hamilton et ectypum; minus plene Mordtmann, qui quas litteras omiserit, non adnotavi.

18, 18 AHMONTANP /////N Ham. | 20 vyiATOYNAO/ MEN Ham. | 21 TPOTIAIO-
€EPOY // iANOZ Ham. | 24 6Eo0N////]/ xYNxALkI Ham.

19,1 MAPKEAA /////] Ham. | 2 rOYAIA Ham. | fia. ENIAAA ///// Ham. | 3 EnIEXKH
(rel. om.) Ham., EPE/// Azo Mordtm. | 4 OrAnHKONTA Ham. | 6E//N Ham.
6// ON Mordtm. | 5 fia. ANA// Ham. | 6 AGAHTA//// NAYMA Ham. | 7 AnPEAII
/| ^norKiAIz Ham., AOPEA /// nOIKIAZ Mordtm. || 8 ETnAPXEI / / Z Ham. | KA/] KA1
Ham. | 9 x//zvN Ham.

40 ACI 8 XDC/ NA 8 PI 10 Perr., ACI et DO reliquis omissis Mordtm.; versum punctis
explet Luc., om. Chish.

4l ri ante //// RAE om. priores | ante INCENDIO virgula legitur supra lineam |
INCENDIOVE C/ NSVM Perr., INCENDIOQV/ // NSVM Luc., INCENDIOQVE - CONSVM
Chish. Mordtm.

42 PT//A][|] nos, PTIS AMT Perr., om. rel. | ORIBVSQVE] nos Perr., IBVSQVE Mordtm.,
SVSQVE Luc, VSQVE Chish. | CEN//S Luc.

43 IN // MER /////] Perr., om. rel.

18 I, 22—24

cata testantur obiisse a. 19 imperatorem iterum!) et Tacitus (ann. 1, 9)
scribit post obitum Augusti a. 14 exeunte Tiberio auctore nomen impe-
ratoris accepisse. Sed ea acclamatio utrum prior an posterior fuerit
et alteram quando pepererit parum constat, cum vivi eius tituli certi
admodum raro reperiantur. Verisimile tamen est datam a. 14 secundam
fuisse prioremque eam ipsam esse, quae in Áugusto est xxr, in Tiberio vit.
Nam primum has vix dubium est pertinere ad res in Germania per postre-
mos Augusti annos gestas, quoniam, ut ait Tacitus ann. 1, 9, bellum ea
tempestate nullum nisi adversum. Germanos supererat. Germaniae autem
exercitibus cum per eos annos Germanicus praeesset, non debuit quidem,
sed certe potuit acclamatio ibi parta cum eo communicari. Potest sane
opponi ex eodem bello acclamationes duas non recte repeti; at cum
alterum sub Augusti auspiciis gestum sit, alterum sub Tiberii, fortasse inde
consuetudinis neglectae excusatro peti poterit. Certe multo minus cogitari
potest de rebus post a. 15 a Germanico ad Rhenum gestis imperatoris
nomine antea e Germania ei decreto, neque quidquam in Oriente Ger-
manicus manu gessit. Denique obstat silentium Taciti, qui cum horum
annorum res gestas copiose narret, imperatorium honorem iterum con-
cessum vix tacuisset. — Praeterea si recte ad Germanicum revocavi in-
scriptionem fastorum collegii Árvalium dedicatorum ante Augusti excessum
S... (ff]mp., mag. frat. Arval. ... (Eph. epigr. 1 p. 33; Henzen Arv.
p. ccxxxi), inde efficitur eum imperatorem dictum esse vivo Augusto.
Sed quo ratiocinatio illa nitebatur, eo tempore imperatorem alium nullum
nobis innotuisse huic loco aptum praeter Germanicum, id iam sublatum
est et nummo et titulo nuper repertis?) demonstratum L. Passienum
Rufum consulem a. 750 ex Africa eam appellationem reportasse; unde
collato loco Velleii 2, 116 idem etiam de Cosso Cornelio Lentulo cos. a. 753
Statuatur necesse est. Quam ob rem quamquam neutrum horum Árvalis
sacerdotio ornatum fuisse testatum est, supplementi illius auctoritas magno-
pere infracta est.

LAT. 1, 2 [Cum deinde pli]ris triumphos mihi se[natus decrevisset, | eis su]per-
3s sedi (S). l[tem saepe laur]us deposui, $ in Capi[tolio votis, quae]
"4 | quóque bello nuncu[paveram, solu]tis. $

€R. 2, 10 sq. 2, 10 11. T9c | [Bovágc] ..............eeeeeese yngaoc .. | ...
ev vzy [ago] .... (reliqua fere

1) In titulo musei Neapolitani C. 1. L. X, 1625, in quo appellatur [flamen] 4ugusta-
[lis, cos.] Iz, imp., magis crediderim iterstionem neglegenter omissam esse quam inde
colligendum Germanicum eam admisisse post adeptum consulatum secundum.

3) Nummum edidit Mueller num. de l'ancienne Afrique suppl. p. 43 sic inscriptum:
imp. Ca[es.] .... divi f. p. p.) (L. Pass[ienus] Hufus imp. Titulus, quem in vico Ellez agri

I, 22—24 19

Huius capitis restitutio magnopere impedita est, cum Graeca fere deficiant,
Latina passim hient. Quominus pro eo quod est [plu]ris v. 22 suppleamus
numerum íris, apex qui superest ante r obstat. — Deinde cum v. 22 extr. quat-
tuordecim litterae exciderint, v. 23 incipiente quinque, decrevisset vocabulum
paullo longius est quam requiritur, debuitque fortasse substitui dedisset. Post
supersedi quominus quidquam inseramus, id quod placuit Bergkio, ipsa tabula
impedit spatio ibi vacante.

Quotiens Áugustus triumphum decretum recusarit, neque ipse enuntiat
neque satis auctores. Decretum a. 729, quo Cantabros ipse in dicionem redegit,
Varro devicit Salassos, M. Vinicius Germanos perculit, Augustum non accepisse
supra p. 12 vidimus. Deinde nummi cusi propter signa a. 734 a Parthis recepta
cum Augustum exhibeant elephantorum bigis triumphantem, inde tum quoque
triumphum ei decretum esse recte effecit Borghesius (opp. 2, 100 sq.); et ex
eo decreto natum est, quod Dio (54, 8) ad a. 734 refert Augustum ovantem in
urbem introiisse errore aperto (v. ad 1, 21). Tertium triumphum recusavit
Augustus a. 746 post victoriam Germanicam Tiberii (Dio 55, 6). Num idem
fecerit post eiusdem victoriam Pannonicam a. 763 (Dio 56, 17), dubium est;
nam cum Dio scribat triumphum admissum esse, cogitandum potius de solo
Tiberii triumpho tum decreto, acto autem a. demum 765, ut nuper contra
opinionem vulgo receptam, quae eum adscribit anno praecedenti, demonstravit
Hermannus Schulz in quaestionibus Ovidianis (Gryphiswaldiae 1883) p. 15 seq.

Votorum solutio fasciumque in Capitolio depositio arte coniunctae fuerunt.
Nimirum aetate liberae rei publicae consul praetorve quo die ad rem geren-
dam exibat, mane in Capitolio vota nuncupabat, mox ad portam sumpto palu-
damento sumptisque fascibus vel certe securibus iter ingrediebatur; ubi deinde
ei successerat, ut re bene gesta imperator acclamatus lauro fasces ornaret,
regrediens in urbem in Capitolio et vota illa solvebat et laurum fascium in
gremio lovis optimi maximi Capitolini ponebat. Consul proficiscens, Livius ait
45, 39, 11, praetorve paludatis lictoribus iv provinciam et ad bellum vota in
Capitolio nuncupat: victor perpetrato eo eodem triumphans (codex perpetrato

Siceensis repperit J. Poinssot, et a Carolo Tissot officiose mecum communicatus est et pro-
diit in eph. Oranensi Zullefin trimestriel des antiquités africaines a. 2 (1883) p. 260 sic
conceptus :
IVNONI*LIVIAE*AVGVSTAE
L*PASSIENO* RVFO- IMPERATORE

AFRICAM OBTINENTE
CN * CORNELIVS- CN: F* COR:RVFVS
9 ET - MARIA: C* F* GALLA * CN

CONSERVATI
VOTA*L*M*':SOLVONT
Formula v. 2.3 insolita inde venit, quod Passienus imperator appellatus neque proconsul
recte dici potuit et multo minus imperator Africae. — 3 hiatus notam inter duo vocabula
delevi. — 5 fin. in lapide esse crediderim CoN, scilicet coniuz.

9*

20 I, 22—24

eodem in Capitolio tr.) ad eosdem deos, quibus vota nuncupavit, merita dona
portans redit. Obsequens c. 61: €. Antonius procos. cum ... . Catilinam
devicisset, laureatos fasces in provinciam tulit: ibi a. Dardanis oppressus amisso
exercitu profugit; apparuit ewm hostibus portendisse victoriam, cum ad eos
laurum victricem tulerit, quem in Capitolio debuerat deponere. Laurus, quam
victor in urbem rediens Iovi fert, et palma, quam triumphator eidem numini
dat (Marquardt Staatsverwaltung 2, 569), ita coniunctae sunt, ut illa ad anti-
quiorem et aliquando ducibus omnibus communem victoriae celebrationem
pertineat, haec triumphatoribus reservata ad augendam sollemnioris victoriae
pompam postea ita adiecta sit, ut laurus quoque simul tradatur. De hac con-
suetudine, cuius documenta multa extant (v. Staatsrecht 1? p. 61. 96), non est
quod hoc loco agamus; hoc quaerendum est, imperatoria aetate haec caerimonia
quatenus manserit mutatave sit. Nam cum tota nitatur magistratus itu ad
bellum redituque, iure quaeritur, utrum eiusmodi exitus etiam hac aetate
requisitus sit an laurus deponi potuerit in Capitolio principe in urbe manente et
per legatos rem gerente. Et Áugustus quidem ni fallor antiquam consuetudinem
servavit; nam etsi quae in indice scribit fortasse etiam sine profectione ipsius
cogitari possunt, narrationes Dionis Augustum redeuntem ex Galliis et Ger-
maniis a. 741 Iul. 5 laurum deposuisse in aede lovis Capitolini (54, 25: «4
Ó' $c6regaíq, reditus scilicet, éc vo KorrwvoAioy dvsA9oy vüv ve Ódqvgv
&no vy» Qocflóev ntQietÀe xai dg và voU 4ióg yOvata xovéOsro), item
redeuntem in urbem Ticino a. 745 in aede lovis feretrii (55, 5: vg» &qu&iw
érovgoaro xai viv Ódàgvgv dg vov 4ióc vo) qsoevoíov zaQa vó voptóo-
psvov &cjvsyxs) eo ducunt in indice quoque intellegi vota nuncupata ab
Augusto exeunte ad bellum et laurum depositam ab ipso in urbem redeunte
cum fascibus laureatis. Át post Augustum res videtur mutata esse. Nam
quamquam quod scribit Plinius maior h. n. 15, 30, 134: (laurus) fasces impe-
ratorum decorat: ex his in gremio lovis optimi maximique depoftur. quotiens
laetitiam | nova. victoria attulit, itemque narrationes Suetonianae de Nerone
(c. 13) et de Domitiano (c. 6: de Cattis Dacisque duplicem triumphum egit, de
Sarmatis lauream snodo Capitolino lovi rettulit) cum antiquo instituto facile
conciliantur, minor Plinius quae de Nerva tradit (paneg. c. 8: adlata erat
ez Pannonia laurea . .. . . hanc imperator Nerva in gremio lovis collocarat: cf.
c. 16) moris immutationem aliquam flagitant!). Utut est, in indice si numerum
Augustus posuit lauruum in Capitolio depositarum, numeravit egressus suos
ex urbe ad rem gerendam demptis opinor iis, propter quos triumphi honor

1) Consuetudo vetusta, ut quicumque exercitui praeerat sive suo iure iure sive ali-
eno victoriam adeptus laureatas litteras Romam mitteret, etiam sub imperatoribus mansit
testibus Tacito hist. 3, 77 de L. Vitellio: lauream gestae prospere rei ad fratrem misit,
item in vita Agricolae c. 18: ne laureatis quidem gesta prosecutus est, et Frontone ad
amicos 1,6: lunius Mazimus tribunus laureatas Romam attulit llleras. Sed eas laurus
in gremio lovis depositas esse nemo auctor est.

1, 22—94 9]

maior ei obtigerat. Eum autem numerum nobis non datum est recuperare,
nec certum eum in indice enuntiatum fuisse. Quae remanserunt verba non
ita supplenda esse, ut adhuc fere explebantur: [et tantummodo laurjus, lapis
docuit accuratius inspectus; nam post spatium litteris vacuum sequitur .!.
residuum ex littera 1 vel t. vel n, non ex ErrTN, deinde post hiatum litterarum
duodecim vs-pEPosvi. Haec diverso modo expleri poterunt, exempli causa
i(tem saepe laur]us vel i[s ex bellis laurjus; hoc si verum est, Augustus ait
eo honore tum tantum se usum esse, cum triumpho decreto uti nollet. Ante
in Capitolio interstitium cernitur et virgula, ut ea verba cum sequentibus
iungere cogamur, nisi forte placebit cum Bergkio cogitare de lapsu fabrili.
— (Graecorum reliquiae exiguae vix ullam utilitatem habent; quod legitur v. 12
extr., potest fuisse [2x covzw» và» noAíu]ev vov [Oaq»qv]; v. 13 extr. reman-
sit [va]c. e yas.

Quamquam ad indicis verba recte accipienda id non pertinet, non abs
re erit quaerere, qui praeter principem ea aetate consulari praetoriove imperio
utebantur, utrum ad votorum nuncupationem lictorumque ad portam adsump-
tionem egredientes admissi sint itemque regredientes ad votorum solutionem et
laurus depositionem. — Et proconsules quidem iustum imperium habentes,
maxime in Africam qui mittebantur ante Gaium, sine dubio in his quoque
antiquum ius retinuerunt. Reliqui proconsules ut gladio (Staatsrecht 1? p. 419)
ita eo quoque magis videntur caruisse. Legati imperatoris cum imperium habe-
rent pro praetore (Staatsrecht 2. p. 234), per se ad hasce caerimonias admitti
potuerunt, neque inde quod imperatoria aetate ab ipso triumpho prohibebantur
(l. c. 1 p. 127), necessario sequitur etiam minores hos honores iis ademptos
esse. Et Suetonius quidem quod scribit Aug. 29: sanxit (Augustus), ut de bellis
triumphisque hic (in aede Martis Ultoris) consuleretur senatus, provincias cum im-
perio petituri hinc deducerentur quique victores redissent, huc insignia triumphorum
conferrent et explicatius Dio 55, 10 inter privilegia eidem aedi a. 752 attributa
recensens z0U; ài vdg dgyac vàc ÓxÀguovc avsAAouévovg ixstJey Gqogpuaá-
CJe, v&g ve yvouag vàg reo) vov yuxrvgoíoy éàxet vqv fovAgy noietaSos
xa) toUc nÉuyavrag a):và tQ 2$gsi vOUTGQ xol TÓ GximtQo» xoà vOv
Otípoayoy dvaciDéya, xai xsíyovg ve xal vo)g &ÀÀovg voUG vag Émivi-
xovg tip&g Aeufidvovrag dp vij dyooü xcÀxobg ToracOos, suadet sane ut
statuamus etiam legatos imperatoris ad eos honores admissos esse; erant enim
sine dubio cum imperio et recte vota suo nomine nuncupare poterant fascesque
ad portam sumere. Sed obstat silentium auctorum de eiusmodi sollemnibus et
abhorrent omnino ab eius aetatis spiritu vota ita a privato suscepta; potest-
que fieri ut ipsum illud de aede Martis senatus consultum ad eos solos ma-
gistratus pertinuerit, quibus re bene gesta ius esset in triumphum. Ceterum
quod corona, ea scilicet quae super caput triumphantis sustinebatur, et scipio
eburneus Marti consecrantur, non impedit, quominus in palmam et lauri ramum
lovi Capitolino anüquum ius manserit.

22 I, 24—28

LAT. 1, 24 25 Ob res à (me aut per legatos) | meós auspicis meis terra m[ariqu]e
36 pr[ojepere gestás qu[inquagiens et quij]quiens decrevit senátus
supp(licajudum esse dís immof[rtalibus].
€R. 2, 15 16 [414 và nocy]u(vra, € | e)roc 9 Óià vd» vVrmoctQavgyuv
5 dp») xevooJo|c« , n[svr]gxovrdxic [xoi] mevra(xic 8U]ggit-
18 Gero 9 | ci[vxAgv]oc 9eotc dei[vy] 9veo3o:.
Latinorum supplementa cum pleraque evidentissima sint et fere iam a Gronovio
occupata, Graeca quoque postquam quae supersunt accurate et plene excepta
sunt, non difficulter redintegrantur. Haerebamus adhuc in numero, utrum
fuerit quadragiens an quinquagiens; iam reliquiae exemplaris Graeci 7 / //ukow-
TAKIEZ hoc recte me posuisse in ed. 1, errore Bergkium illud praetulisse
ostendunt. — Principium redit quodammodo apud Suetonium Áug. 21: domuit
partim. ductu partim. auspiciis suis Cantabriam cet. Nullo autem modo audiendus
est Zumptius mirabundus, cur Áugusto, cum imperator semel tantum et vicies
appellatus sit, supplicationes decretae sint quinquagies quinquies. Scilicet falsum
est supplicationes coniunctas fuisse cum imperatoria acclamatione; immo notum
ex eodem bello imperatoris titulum non plus semel parari, supplicationes autem
iteratis vicibus decerni (cf. inter alios Caesar de b. Gall. 2, 35. 4, 38. "7, 90). —
Propter expeditionem Tiberii in Armeniam a. 734 supplicationes (Jwafat)
decretas esse Dio 54, 9 scribit; de aliis duabus supplicationibus ex illis Lv,
quae memorantur in titulo P. Sulpicii Quirinii (Henzen n. 5366), agemus in
appendice.

LAT. 1,26 3: [Dies autem, | pejr quós ex senátüs consulto [sjupplicátum est,
fuere pdcorxxxx).
cR. 2, 18 19 ['Hu)éoes o)» ev|[ra) dx cvp[xAgvov] O[o]rpes|o]; dyévovto
20 Óxce[x]octxs. Byevr [xovca)].

In Graecis e?[ra;] Bergkio debetur. — Deinde postquam in marmore lectum
est Al-MaAT|zErENONTO praecedentibus in eodem versu litteris c. xv, mu-
tavi supplementa sic ut supra proposui. Ut adiciatur in fine zrévre, spatium
non sinit capax septem fere litterarum, ut ibi fuerit koNTA sequente inter-
stitio. De alio numero ne cogitemus, impedit constans dierum ratio in sup-
plicationibus decernendis. Caesari dictatori novimus supplicationes decretas
esse dierum xv, xx, xxxx, L (Drumann 3, 609 n. 84); quinquaginta item dies
decreti sunt. post primas Hirtii Pansae Caesaris filii victorias a. 711 (Cic. Philipp.
14, 11, 29 al.; Drumann 1, 306). Cum Augusti nomine supplicatum sit quin-
quagies et quinquies, singulae supplicationes inter se exaequatae fiunt dierum
circiter denorum quinorum (55 »« 15 — 825).

LAT. 1, 22 28. [In triumphis | meis] ducti sunt ante currum m[ejum regés aut
r[eg]um lib[eri novem.)

I, 28—832 23

GR. 2, 20 1 "Ev [r]o?c àpoic [Joseu]fosc [roo vojb 2po? colp[eroc faci]-
n Àetg 7» [fiecsAéev rmoijósc m[eogx9]g cav | &vvéa. 8

In Latinis post novem spatium vacavisse videtur trium fere litterarum. — In
Graecis [&7:7x9]g0«» Kirchhoffius proposuerat, [xergx9]gce» Bergkius; iam
n[xo7y2]go«» substituit Kaibelius (cf. Appianus Mithr. 117). — Scribit Dio
in triumphis a. 725, quos solos Áugustus egit, ductos esse filios Cleopatrae
Alexandrum Cleopatramque (51, 21), item Alexandrum Iamblichi Emesenorum
reguli fratrem (51, 2); regum colla auratis catenis circumdata triumpho Actiaco
memorat Propertius 2, 1, 33.

LAT. 1, 28 29. [Consul | fuerjam terdeciens, c[u]m [scribeb]a[m] haec, [et agebam
so se]p[timum et trigesimum annum | tribuniciae potestatis.
cR. 2, n 2s [Yrax]e|v]ov voig xei Oéx[oro]v, ovs [rob]re &yoeqov, | xai
9, 1 5p7[v vosop[ocvó]r xat Efdop[ov Ózucox]ixgc || &&ovofac.

Inter TERDECIENSC/M et A/HAEC spatium intercedit litterarum c. v expletum
litteris vi. — Inter HAEC et P litteram desiderantur litterae c. 1x, pro quibus
posui x; post P ad finem versus deficiunt litterae c. xxir. Bergkius hoc loco
seribere maluit [eramque se)p[timum et trigesimum tribu|wciae potestatis, presse
secutus vestigia interpretis Graeci. At nec hiatus ita satis explentur et adnotat
ipse: *sane qui (ribuniciae potestatis esse dixerit, nullum novi scriptorem nisi Oro-
*sium 6, 18, 34: ovans urbem ingressus ut in perpetuum tribuniciae potestatis
'esset, a senatu. decretum est, a quo exemplo non multum abhorret Aurelius
*Victor Caes. 1: pater patriae ob clementiam ac. tribunicia potestate perpetuo
*habitus, namque alias genetivus aut ablativus solus adhibetur'. — Ceterum
cf. supra p. 2 et infra 6, 27.

CAPVT V

LAT. 1,*1. [Dictatura]m et apsent[i et praesenti mihi datam ....... a populo et
s? senatu | M. Marce]llo e[t] L. Ar[runtio consulibus non accepi].
cR. 3, 23. fÜrcEovciÓ» now Goy9v xoà dnóvti xai nagóvrs | didouéyqv
4 [9] ró v& vo) Ócuov xoi tZc avyxAgvov | M[cox|p [M]eoxéAAo
5 xci /suxím Jogovyrío vrtatoisc | o[óx éO|eSaug». 8
Lat. 31 fin. cum deficiant litterae c. xLtv, iis quas flagitat interpretatio xxxvi
hiatus non totus expletur. — V. 32 post accepi cum spatium aliquod vacavisse
videatur, supplementa quae posui sufficiunt.

Dictaturam notabile est Graece appellari «vrefovciov doyyv, quocum
conferendi sunt loci Polybii 3, 87, 8, qui dictatorem dicit differre a consule
tam fascium numero quam eo, quod cum hic saepe indigeat senatus auctori-
tate, hic sit asroxgctoeQ croecmyóc, quo constituto cessent reliqui magistra-

94 L 39—835

tus (cf. 3,86, 7. 103, 4); Dionysii 5, 73, ubi dictator dicitur povaoxoc
zoÀéuov ve xol slQávgc xoi rravróg GAAov zocyuavoc e)toxoeroo; Appiani
b. c. 2, 23, qui Pompeium solum consulem factum esse narrat ita, oc à» éyos
vj» uiy dfovcíav dixvdvoQoc Goyov uóvoc, vg» d" süOvvov )ravov. Cf.
Staatsrecht 2. p. 136. — Dictaturam a. 732 populo flagitante a senatu oblatam
esse Augusto neque ab eo receptam Dio 54, 1 ita enarrat: srovospsvos üzo
v& vic vOGOv xai (m0 vrOU Àwwoi ... vopícavrec o Popotos oix GÀLoG
agícs vaivo cvpfleffqxévos, AAA. Ory ut) xal vove vravevoyta vóy. 4oyov-
crop dOxyov, Ovxvdvoao ovróv q9éAgcay ngoyseigíanc Dos xai sj ve flov-
Ajv xoraxAsícayreg àc vO GvvéOQiov ómqvayxagay vovto wUngiícacSo,
&reiAoUvtég Oque xovartonósiy. xai uev& voro vdc óafidovc vàc véocoQuc
xai &ixocs& Aaflóvreg ngoggASo» ciívà ÓOwraroQt v6 Ge ÓsOusvos Ae-
q9gvos xai émipeAqviv vo) círov xaJareo n01à vóv IHoyuntiov yevéa Oo:
x«i 0g voUtO ui» avayxaíoc ddéfavo ..... v£y 03 Qixvavogsíay ov ntooc-
fxavo, &ÀÀa xai vpv écÓfSva nQocxortintaro, ómeiÓ5 wgófva voorrov
&AÀeg cqag ànicyety ure ÓvaAsyouevoc u5ytve Osopevoc sOvvg 9s. Con-
veniunt Velleius 2, 89, 5: dictaturam quam pertinaciter ei deferebat. populus
tam constanter repulit; Suetonius Àug. 52: dictaturam magna vi offerente populo
genu mirus deiecta ab umeris toga nudo pectore deprecatus est; Eusebius in
chronico ad a. Abr. 1994 sive urbis 732 (vide p. 14): Avyovorog uovagxíay
àyyevgslopévgy &nedcavo, erratque ut solet Florus 2, 13 (4, 2, 91] (cf. 2,
94 [4, 12, 65]) Augustum adseverans ob facta ingentia creatum esse dictatorem
perpetuum, et cum Floro auctor de viris ill. 79, 4. Bis dictaturam Augusto
oblatam esse primum absenti, deinde praesenti ex solo indice intellegitur, nisi
quod pertinacia populi apud Velleium eodem tendit. Utraque oblatio cum ad
eundem annum referatur, verisimile est quae Dio narrat de senatu in curiam
clauso, accidisse Caesare extra urbem, puta in Campania, morante (neque
credibile est eiusmodi turbas fieri potuisse ipso inspectante), deinde eum in
urbem reversum dictaturam recusasse, populum autem iterum praesenti iam
fasces quattuor et viginti obtulisse. — Populum cur ante senatum Augustus
nominet, narratio Dionis explicat, et recte Bergkius eundem ordinem etiam in
Latinis flagitavit, male vero collato loco 2, 1 hic scribi iussit: $wssu populi
et senatus.

LAT. 1, 32 33. [Non recusavi in. summa | frumenti pJenuri[a c]uratio[ne]m an[no-
s4 nae, qujam ita ad(ministravi, ut ..... | paucis. diebu]s metu et
35 per[i]je[[o quo erat populu]m univ[ersum meis impen|sis liberarem]. $
cR. 3, 56 O) naggrgoapzv (sic) dy v4 usylovn | [rov] o[é«]ov orcvst
1 c5v àmiuéAeay tfc dyog&c, qv ot|[rec érevgósvjoa, mov! &y
8 óÀfyeic Zuége[.c vo]b rmegovroc | qofov xci xi[ró]Uvov vate
9 &patg danavosg vov Ócgpov | éAsv3egoiaa[].

I, 32—35 25

Graeca ad sententiam expedivit Kirchhoffius, verba recte ordinavit Bergkius,
qui quae proposuit, iam lapide confirmantur. In Latinis quoque formam ora-
tionis satis adsecutus est, quamquam quaedam verba ad ipsum monumentum
mutanda fuerunt. — 33 fin. post Ap desiderantur litterae c. xvir, pro quibus
non suppletae sunt nisi xu. — 34 inter PER/C et MvNiv cum deficiant lit-
terae c. xiv, supplementum peric[ulo praesenti populujn mutandum fuit.

Quod ait Augustus divisiones enumerans 3, 10: consul «undecimum, id
est anno 721, duodecim frwumentationes frumento privatim coempto emensus sum,
et quod hic scribit significatve a. 732 repudiata dictatura suscepisse se annonae
curationem et ab eo tempore suis sumptibus frumentationes publicas ero-
gasse adsentiente Dione loco modo citato, res ut recte intellegatur iungenda
sunt. Differunt enim quae ita Augustus suscepit eo, quod a. 731 frumenta-
tiones iure ad aerarium spectabant et magistratus ordinarios, princeps autem
usus ex his praesertim ministerio Ti. Neronis eo anno quaestoris Ostiensis
(Velleius 2, 94: Ti. Claudius Nero ... quaestor ... maximam difficultatem
annonae ac rei frumentariae inopiam Ostiae atque in urbe mandatis vitrici mode-
ratus est; cf. Suetonius Tib. 8 et Staatsrecht 2, 557) sumptus in se recepit, at
ab a. inde 732 fiscus in locum aerarii frumentationes erogavit. Neque enim
adsentiendum est Hirschfeldio statuenti p. 130 agi hoc loco de cura annonae
in solum annum 732 ab Augusto suscepta. lam hoc caput qui comparaverit
cum eo quo agitur de liberalitate a. 731 et quanta gravitate Augustus hic lo-
quatur expenderit, non negabit longe aliam rem et multo maioris momenti hic
tractari quam largitio foret certae cuiusdam summae. Multo magis quod teste
Dione (qui l. c. post 2déSoro sic pergit: xai &x£Asvoe dvo &vOgag ..... 7to0G
ijv tov círov Oiavougv xocv' érog oigsicOo:) adiutores in ea re a prin-
cipe adsumpti creari coepti sunt a. 732, declarat tum non in eum annum solum
gravem hanc curam a principe receptam esse, sed in perpetuum. Exinde igitur
frumentationes urbanae inter liberalitates numerari desierunt — iam enim an-
nonae cura principi iniuncta non est liberalitas pro voluntate exhibita, sed
pars administrationis ei commissae, eoque magis quod sine dubio simul tributa
certe frumentaria aerario adhuc soluta in fiscum translata sunt potuitque ea
cura non re fortasse, sed iure ita administrari, ut princeps de suo nihil in
annonam impenderet — et administrari coeptae sunt per adiutores principis,
de quorum condicione et electione temptatis per aliquot annos multis et diver-
sis tandem ad stabilitatem perventum est constituto praefecto annonae equite
Romano (v. Staatsrecht 2, 992).

Sed curatio annonae urbicae, quam Augustus hic suscepisse se scribit,
minime continebatur frumentationibus plebi urbanae concessis. Neque enim
pertinent ad has quae narrat Dio 55, 26 agens de summa caritate anni 759:
GyÓgeg UmartvxOreg mí 1€ voU círov xoi émi vroU Ggrov xorécvgcav,
GOrEt tOxrOy éxaOTQ TtTtQUOxeG On, Óméduxs uiv yàg xoi mQoixa 0 .4-
yovcroc vot; givodotovuévoic vocobrop ftsgoy odo» &si &Aapuflayor, et in

26 I, 329—835

üniversum, quamquam et ipse potissimum famem a. 759 respicit, Suetonius
Aug. 41: frumentum quoque in annonae difficultatibus saepe levissimo, interdum
nullo pretio viritim admensus est tesserasque nummarias duplícavit. Nam fru-
mentum publicum sive fixo pretio plebi distribuebatur sive nullo (id quod
verum esse post alios docuit Otto Hirschfeld Philologi a. 1870 p. 13, errores
a me aliquando commissos recte emendans), annonae difficultas non plebem
- gravat quae frumentum accipit, sed rem publicam. Agitur igitur his locis de
annonae caritate ita sublevata, ut frumentum pretio iusto leviore ex horreis
principis in urbe emendum proponeretur, interdum adeo ab accipientibus pre-
tium nullum exigeretur. Nam in frumentum gratuitum etsi civibus Romanis
urbanis ad annum usque 752 ius fuit omnibus exceptis senatoribus equitibus-
que Romanis, post eum annum parti eorum longe maximae, eo solo nequa-
quam annonae satis provisum erat. Ut mittam in ea re etiam peregrinorum
in urbe degentium adeoque servorum necessario rationem habendam fuisse,
frumentationes civiles non ita comparatae erant, ut iis solis domus sustenta-
rentur, sed plerasque earum propter liberos servorumque familias ab annona
pependisse rerum memoria luculenter ostendit. Cui ingravescenti quomodo opi-
tulati sint principes, aliquatenus ex supra adlatis locis apparet, quibus addi
potest quod habet Dio 53, 2 ad a. 726: và rzAg9& vevoarrÀaos0v vÓy oTroy
éveipe, nam id frumentum si gratis divisum esset, sine dubio Augustus inter
liberalitates non omisisset. Nec mihi videtur defendi posse, quod post alios
defendit Hirschfeldius l. c., tesseras nummarias uno loco supra citáto inventas
(iam enim explosae sunt Bergkii nugae artificiosae, quibus tesseras eas huic
indici 3, 40 male intrusit) ipsas esse frumentarias saepe memoratas, sed quod
nomen indicat res quoque flagitat, frumentum quatenus gratis ministrabatur,
divisum esse datis tesseris frumentariis, quatenus venibat leviore pretio, datis
nummariis. Scilicet qui rebus praeerat cum constituisset, quantum frumenti
quo pretio ita venumdare placeret, admissionis ad hanc liberalitatem et mensu-
rae officia discreta fuisse apparet, ut qui illam expeterent recepto nomine
et pretio soluto, interdum etiam remisso tesseram acciperent et per eam ex horreis
frumentum. Hoc ita factum esse, ut singulis annis eadem fere frumenti quantitas
eodem pretio veniret, et per se rationem habet et eo commendatur, quod
in tributis de suo solvendis Augustus similem rationem secutus est (v. ad 3, 40)
et inde colligitur, quod extra ordinem, sive necessitatis causa sive ob publicam
laetitiam, tesserae nummariae duplicantur vel quadruplicantur. Hoc tantum
nomine frumentationes gratuitae et frumenti venditio modo dicta coniunctae
fuerunt, quod utrumque negotium Caesar per eosdem perfecit, id quod clare
enuntiat Dio verbis supra citatis, sed etiam clarius ex universa rerum con-
dicione intellegitur. Nam curae annonae sine dubio pars facillima negotium
fuit certae quantitatis frumenti certis hominibus grats subministrandae; at
ut reliquis magnae urbis incolis frumentum semper suppeteret iusta quanti-
tate et iusto pretio, ea deorum cura iam principis facta supra hominem erat

I, 35 36 21

et, si omnino perfici poterat, res plane divina. Magna quondam sterilitate,
Suetonius ait c. 42 respiciens ut videtur ipsius anni illius 759 gravissimam
annonam, ac difficili remedio, cum venalicias et lanistarum familias (cf. Dio 55,
26) peregrinosque omnes exceptis medicis et praeceptoribus partimque servitiorum
(cf. Dio 1. c.) urbe expulisset, ut tandem annona convaluit, impetum se cepisse
scribit frumentationes publicas (iis hoc certe loco utrumque genus tam gra-
tuitae quam leviore pretio admensae videtur significari) in perpetuum abolendi,
quod earum fiducia cultura agrorum cessaret, neque tamen perseverasse, quia
certum haberet post se per ambitionem quandoque restitui: atque ita. posthac rem
temperavit, ut non minorem aratorum ac megotiantium quam populi rationem
deduceret. Hoc dubium non est Augustum ubi curae annonae in indice me-
minit, multo magis quam de frumentationibus publicis de bac frumenti pro-
visione urbica cogitavisse.

LAT. 1, 35 3$ Con[sulatum tum datjum annuum e(t perpetutim non | accepi].
eR. 9, 9 10. "Yzrazeiay vé pos v0vs Ou[O]opévgy xoi | .évjovoso» xa[i ]i[6]
Bíov o?x ádsEnugv.
Spatium quod vacat inter CON et vM litterarum c. xiu vocabulum mihi, quo
ducit interpretatio, ut tolleretur coegit.

Dio l. c. cum narret famem illam a. 732, propter quam Augusto dictatura
et cura annonae oblatae sunt, vulgo visam esse inde accidisse, Or; 5 xci
vórts UmattUovra vOv .fÜyovotoy &0xov (continuarat scilicet consulatus per
annos 723—731), verisimile est, quod hoc loco Augustus scribit, rerum scri-
ptores expressim non habent, consulatum annuum perpetuumque ei oblatum ad
ipsas illas turbas anni 732 pertinere, cum praeserlim tria haec capita con-
iuncta in indice legantur. Oblatus est autem Augusto consulatus cum annuus
tum perpetuus omnino eadem ratione, qua tribunicia potestas ei permissa est
a. 718 perpetua, ab a. autem 731 etiam annua, nempe ut anni eius numeraren-
tur (Staatsrecht 2 p. 772 cf. p. 836). — Diversum est quod ait Velleius 2,
89 hoc tantum ab Augusto impetrari potuisse, ut consulatus usque ad undeci-
mum continuaret, et plenius Dio exequitur scribens (54, 6. 10) in annos 733
et 735 tamquam consule designato Augusto consules singulos tantum creatos
esse, ut id ipsum etiam in a. 734 factum esse non sine causa suspicere. Sue-
tonius quoque c. 26 consulatus multos sibi delatos Augustum ait recusasse. —
Quod ait idem Dio 54, 10 Augustum a. 735 :potestatem consularem in vitae
tempus admisisse, non solum diversum est (nam potuit consulatum recusare,
recipere consularem potestatem), sed totum ficticium; nam et omnes ceteri
auctores id ignorant et ipse Augustus significans 2, 5. 8 secundi et tertii cen-
sus causa consulare imperium se suscepisse eo praeterea se usum esse negat
(Staatsrecht 2. p. 836).

28 I,.37—39

CAPVT VI

LAT. 1, 57 [Consulibus M. Vinucio et Q. Lucretio et postea P.] et Cn. L[entulis
8 et tertium | Paullo Fabio Maximo et Q. Tuberone senatu populoq]u[e

33 Romano consentientibus] ....... (reliqua perierunt)
GR. Ancyr. 3, 11 Apoll. 1, 1—e 'Yzreros Maxo Owovxío x&i Koívro f(ov-
12 xo]z[ío] | xe) perd vo[t]re Hozmàáío xai Naío 2évrAoic xci
13 14 | voírov HovAAo Oogío Motigo xoi Koívy[ro] Tov|f£guv: $
v2c [re o]jvvxAgrov xoi vov Óguov voU (sic Apoll, vow Ancyr.)
15 16 | 'Pouefevouoloy[o]Uvrov, i»y[x éniusgtgc | viv te vopov
1? xai và» vgorov é[mi v ue]yíavo | [$5]ovo[to] [pjo[vo]c xesoo-
:8 zoyn9o $; &oyzv ovOs|p[ío]» mo[oa và rze]ro[,w] S[9]g di0o-
19 20 pévyv GvsOs|Eagv: & & Óà rÓve Ov &uob v cUvxAmgvoc ol|xe-
3: vousto9aos &fovAsco, vic Óqueoyextic éEo[v]loíag àv éxéAs[ao].
Latina praeter pauca vestigia cum interierint, Graeca utriusque exemplaris
adiumento integra fere recuperari potuerunt, quamque in secunda editione
proposui lectionem nactus Apolloniensis monumenti exemplar Wadding-
tonianum, eam lapis ita confirmavit, ut ostenderet v. 14 post rHz propter
spatium requiri TE, item 15 ex supplementis antea propositis opoyvopuorvovy-
vv et ouoAoyovvtov hoc verum esse, 16 sic esse TPonaN.-/////jrizTui,
unde adiectum est quod suggesserat antea Kaibelius ézrí, denique 17 cum sic
sit /jovs/ll/ol!zillloroNnean:, inter 2ovcíg et yssgorovg9« deficere
vocabulum quinque fere litterarum, fortasse quod proposuit Domaszewskius,
MONOz. — Duo exemplaria Graeca ubi discedunt v. 14, Apolloniense prae-
stat Ancyrano; nam ó dZuoc 0 '"Popoícy unice verum esse monuerunt amici,
id autem quod substituit quadratarius Ancyranus 0 duoc và» Pope» so-

loecismum apud deterioris ordinis scriptores passim obvium.

Ante editionem indicis meam secundam. (cf. Staatsrecht 2, 686) et ego
el priores omnes neque aliter Bergkius credideramus agi hoc loco de cura
morum ab Augusto admissa, et habebit id excusationem, cum de ea re
summus consensus sit apud auctores. lam vero quidquid ii tradunt, Augustum
ipso teste constat eam oblatam non accepisse, neque aliud caput extat
in universo indice, quod gravitate sua hoc vincat simulque ostendat, quan-
tam labem vulgaris de Augusto memoria passa sit. — Sunt autem quae de
Augusti cura morum praeterea accepimus fere haec. Horatius in carmine
4, 5 (v. 22), quod scriptum videtur a. 740: sos et lex maculosum edomuit
nefas (cf. 4, 15, 9); item in epist. 2, 1 (v. 1) eiusdem fere temporis: cum ..
res ]talas armis tuteris, moribus ornes, legibus emendes. Ovidius metam. 15, 833:
legesque feret iustissimus auctor exemploque suo mores reget; trist. 2, 293: urbs
te et legum lassat. tutela. tuarum et. morum, similes quos cupis esse tuis.
Sueton. Aug. 27: recepit et morum legumque regimen aeque perpetuum (ac

I, 37—39 29

potestatem tribuniciam), quo fure, quamquam sine censurae honore, censum
tamen populi ier egit, primum «c tertium cum collega, mediun solus. Dio ad
a. 799 (94, 10): ézijsÀqrüc vs vo» vgOrwov éc név:s $vm nogaxAgOsig
OiexesgovovgOq xal vqv Sbovcíay iqgv uiy vov vipgrOy dg vOv a)vóv
Xoóvov, vg» dà vy )rurey Oia iov SAofiv, item ad a. 742 (54, 30): ó
Zfüyovevoc, éniuelgvuc ve xal énavogOwrgc vir vgórtoy dc fvega névrs
&rg cigedeic, xai yàg ToDro xara mQoJecuíag, comsQ 70v xal vQv
povagyíay, dAduflavs. — Ex his testimoniis poetae. aequales vel aetate
suppares cum indice facile conciliantur; nam ita alludunt ad curam legum
morumque, ut re eam Caesar exercuerit, nimirum sub titulo tribuniciae pote-
statis, ut ipse Augustus ait, neque impediunt, quominus extraordinarium honorem
repudiarit. At Suetonius et Dio et inter se pugnant et multo magis cum indice,
ita ut quid in eorum narrationibus veri lateat vix agnoscas. Curam perpetuam
fuisse Suetonius contendit, Dio datam esse Augusto a. 735 in quinquennium,
deinde a. 741 in alterum quinquennium, de medio tempore parum sollicitus;
iam Augustus scribit eam curam ter sibi oblatum esse, primum a. 735 semestri
secundo, iterum anno sequente, tertium a. 743; in quibus annis elementa
quaedam narrationis Cassianae deprehenduntur. Etiam quod scribit Suetonius
eius curae iure ter eum censum egisse, quodammodo coniunctum videtur esse
non solum cum tribus censibus vere ab Augusto factis (v. p. 36), sed item
cum trina illa curae oblatione; sed id ut largiamur, ad veritatis modicum auctor
admiscuit gravissimos errores: nimirum census illos egisse se ipse Augustus
scribit aut consulem aut iure consulari, neque ullo modo eos agere potuit iure
curae quam non accepit, neque denique censuum trium anni 726. 746. 767
ad curam legum ullo modo pertinent. — His igitur missis posteriorum com-
mentis duo sunt quae restant expendenda, scilicet qualis esse debuerit potestas
illa contra patrios mores constituta et propterea ab Augusto repudiata, et
quaenam occasio fuerit eius offerendae. Sed illum locum cum alibi satis
tractarim (Staatsrecht 2? p. 686seq.) ostenderimque eam a decemviratu dictatu-
raque legis Valeriae Sullana similibusque potestatibus nomine magis quam re
differre, alter superest de causa offerendi. Eam sic fere tradidit Dio (54, 10;
cf. 53, 24, item Velleius 2, 91. 92 et Suetonius Aug. 19). Anno u. c. 735
Augusto etiam tum in Asia morante cum M. Egnatius Rufus in locum Augusti
qui recusarat consulatum petens turbas suscitasset neque a caedibus abstinuis-
set consiliumque adeo ipsius Augusti interficiendi cepisse diceretur, urbis
autem propter haec consilia commotae custodiam a senatu mandatam unus qui
tum erat consul C. Sentius tanquam tanto negotio impar recusasset, Augustus
primum in itinere ei rei providit ut potuit, deinde die Oct. 12 Romam rever-
sus quietem rei publicae reddidit, Ea igitur occasione, scilicet anni 735
semestri secundo, senatus populusque petierunt, ut sub curae legum morumque
vocabulo extraordinarium imperium susciperet, Repetitae anno proximo preces
explicatione non indigent; post octo annos vero cur tertium prolatae sint,

90 L, 37 —39

annales qui supersunt non aperiunt. E contrario quo spectet id quod ait
Augustus potestate tribunicia usum effecisse se, quidquid senatus per honorem
illum parum civilem effici voluisset, satis declarant. Nam opus esse cum
morum correctione tum novis legibus cum senatus censuisset, Dio primum ad
ipsum a. 735 narrat senatum legibus ab Augusto ferendis nomen iam tum in-
didisse Augustarum et in eas paratum fuisse iurare (rovc »opovg vovg yQo-
qqcouévovc o7 aUroU "fUyovatovc éxstOev jg rtooogyOQevov xai Qupevety
cqíciy Op0cas f9cÀoy), deinde a. 736 (54, 16) leges latas esse, quae ambi-
tum illum aliasque pravas consuetudines tollerent, de ambitu, sumptuariam, de
maritandis ordinibus. Eae leges cum ab ipso nominentur et propterea con-
stet non per alios eas rogatas esse, plebiscita fuerint necesse est lata iure tribu-
niciae potestatis, id quod aliunde quoque confirmatur (Staatsrecht 2. p. 846).
Corpus autem legum luliarum anni potissimum 736 decemvirum xi tabulis
Corneliisque legibus dictatoris Sullae iure meritoque comparatur, quasque
laudes Augustus hic ipse sibi tribuit, posteri quoque ratas habuerunt.

Publicorum morum correctionem, quae postea quoque pars eaque maxima
mansit curarum principis (Suetonius Tib. 42 cf. 33; Tacitus ann. 2, 33), quo-
modo eodem tempore Augustus executus sit, mox dicetur ad 2, 1; nam quae
de ea re tradita accepimus, cum relationibus de senatus lectione imperante
Augusto contaminata simul examinentur necesse est.

Rerum de quibus diximus memoria etiam in nummis reperitur. Extat dena-
rius triumviri monetarii L. Caninii Galli exbibens subsellium et virgam tribunorum
plebis!) cum adscriptione Augustus tr. pot. (Cohen Aug. n. 382), quem aliunde
constat cusum esse inter a. 734 (nam adsunt in aliis eiusdem magistratus
nummis signa a Parthis recepta) et a. 739 (nam eo fere eiusmodi nummi
cudi desierunt); accedunt aliorum duorum P. Stolonis (Cohen n. 438—440.
442) eiusdem fere aetatis et L. Mescinii Rufi triumviri a. 738 vel 739 (Cohen
n. 461. 464) ad caput Augusti praeter consuetudinem adscribentes Caesar
Augustus tribunicia potestate similiterve. Hi nummi et imprimis Galli cum
tempore satis distent tam ab anno potestatis tribuniciae acceptae quam ab eo,
quo annua facta est 731, sine dubio id illustrant quod caput hoc indicis ar-
guit, scilicet summa et difficillima negotia recusato extraordinario honore
Augustum maxime per a. 735 et 736 perfecisse jure tribuniciae potestatis.

LAT. penwerunt.
68.9,21 22 [K]ai voszgc abrfc vic dox?c | vvagxovva [niv]óc &mó vfc
33 GvvxAqvov nm[ev]vexic eivocac [$4]«fov.
Collegas in tribunicia potestate Augustus accepit primum Agrippam in quin-
quennium anno 736 vel paullo post (Dio 54, 12; Vellei. 2, 90; Tacitus ann. 3,

I, 44 45 91

56), iterum in quinquennium anno 741 (Dio 54, 12. 28), deinde Agrippa
a. 742 defuncto Tiberium in quinquennium a. 748 (Dio 55, 9; Velleius 2,
99; Suetonius Tib. 9. 10. 11), iterum in decennium a. 757 (Dio 55, 13; cf.
Velleius 2, 103; Tacitus ann. 1, 3. 10), denique aut in decennium (minui
enim spatium non potuit) aut tempore non praefinito a. 766 (Dio 56, 28).
Suetonius tamen Tib. 16 refert a. 757 Tiberio tribuniciam potestatem reno-
vatam esse in quinquennium. Alterum locum Aug. 27, ubi sic traditur:
tribuniciam potestatem perpetuam recepit, in. qua. semel atque iterum per singula
lustra collegam sibi cooptavit, sanum esse nego; quamquam erunt fortasse qui
ita defendent duos collegas Augustum cooptavisse, utrique autem honorem per
singula lustra prorogasse. Verisimilius est quaedam excidisse sic fere redinte-
granda: semel atque iterum [M. Agrippam, ter? Tiberium] per singula lustra colle-
gam sibi cooptavit, quamquam si ita Suetonius scripsit, utique eo nomine erravit,
quod Tiberium semel certe oportet accepisse potestatem hanc aut in decen-
nium aut in perpetuum ). Pro Dione contra Suetonium hoc stat, quod reno-
vatae potestatis a. 762 nulla memoria superest. Dubitatio tamen remanet,
de anno 757 uter auctor errarit; potestque fieri, ut Tiberius a. 757 tribuniciam
potestatem acceperit in quinquennium, a. 762 aut in decennium aut tempore
non praefinito. Utut est, recte Augustus ait ad eum diem, quo haec scripsit
aestate a. 767, quinquies collegam tribuniciae potestatis a senatu se accepisse.
Cooptationis vocabulo minus proprie Suetonius usus est, cum vere Augustus
collegam a senatu petierit (v. Staatsrecht 1 p. 212).

CAPVT VII
LAT. perierunt.
GR. 4, 12 Toy &dvdgdv &ysvópqgv Ógpocíov rocyuatov | xaxog9wrgc
Cvvsyéciy &rsciy Óéxa. S

Hinc omnino Suetonius Aug. 27: Triumviratum rei publicae constituendae per
decem annos administravit. — Triumviratus prior teste tabula Colotiana a die
27 Nov. 711 continuatus est ad d. 31 Dec. 716, posterior a d. 1 Ian. 717 ad
91 Dec. 721. Eo autem die, quem hic indicat, num vere triumviratum depo-
suerit, disputavi Staatsrecht 2 p. 698.

LAT. 1, 44 [Princeps senatus. fui usque ad eum diem, quo scripsjeram haec,
45 | per annos quadraginta].

cR. 4,234 lloórov» | a$upuxroc vórroy àGyov vic dvvxAqvov &xyos | vos-
5 v29c vic "hoec, cc vavra &ygoqor, ni &rg veo|oagaxovra. $

1) Bergkius p.31 supplet diverse: semel atque ilerum [per decennium, ter] per sin-
gula lustra collegam sibi cooptavit et, ne Suetonius secum ipse pugnet, in vita Tiberii
c, 16 pro eo quod traditur data rursus tribunicia potestas in quinquenmium substituit
in decennium.

32 L, 45 46

Princeps senatus factus est Augustus in censu a. 726 (Dio 53, 1); unde ad
aestatem a. 767, qua haec Augustus scripsit, anni numerantur quadraginta
integri 727—766, non computatis primo et extremo.

4
LAT. 1, 45 46 [Ponfifem, augur, quindecimviru]m sacris [faciundis, | septemvirum
epulonum, frater arvalis, sodalis Titius, fetiali]s fui.
GÁ. 4, 56 doxispeUc, S avyovo, $ viv dexaréyre &vidodw zv iegortovv,
7 $ vay ézvà &vyógov iegonoiav, S d[0s]Ag0c &Goovaluc, 8 écat-
poc Tívioc, $ qquiAs. |
Ex Graecis verbum substántivum videtur excidisse.

Quod deinde mansit in re publica Romana, ut princeps adscriberetur col-
legiis sacerdotum omnibus, quae quidem non infra eius fastigium essent
(Staatsrecht 2, 1047 seq.), id ab Augusto coepit. Quando is singula ceperit,
videamus secundum ordinem commentarii, qui non temporis est, sed digni-
tatis (cf. Marquardt Staatsverwaltung 3 p. 214).

Pontifex a Caesare dictatore creatus est Octavius a. 706 post pugnam
Pharsalicam (Nicolaus Damascenus $ 4: éveygaqmg sig 9v isQoGcvvgv eic
zóy Jfsuxíov 4opwíov vOrxov vsvtÀsvtgxOrOGg xal O Ógpog uoce mQo-
Spo àyegoróvqce. xoi 0 ué£v Gu« vij nevaAAayt) vijc &c99c10c xol fj
xaÀAíctm vua) xoc sic &Ove. Cicero Phil. 5, 17, 46. Velleius 2, 59. Dru-
mann 4, 250 n. 74), unde in nummis Octavii quos primos cudit saepe ponti-
ficatus invenitur.

Augur quando factus sit, quaesiverunt Drumannus (4, 250) et Borghesius
(dec. num. 7, 7 opp. 1, 353); videtur autem id sacerdotium cepisse a. 7193 vel
714. Nimirum cum cusi sunt nummi sub nomine eius et M. Antonii hunc
augurem, ipsum pontificem appellantes, alii tertio nomine nullo addito (Cohen
Ant. et Octav. 2), alii adiecto nomine M. Barbatii (l. c. n. 7. 8), L. Gellii (l. c.
n. 9. 10), M. Nervae (l. c. n. 6), auguratu caruit; ex his autem certe Barbatii
et Nervae facti sunt a. 713. Nam quod ex his L. Gellius ad Antonii caput
simpulum pontificale, ad caput Caesaris lituum auguralem adpingit, inde non
recte colligemus utrumque duo sacerdotia habuisse, sed vel ex lubitu mone-
tarii vel operarum incuria signa permutata esse. ltem si vere L. Barbatius
ad Caesaris caput lituum, nullum simile signum ad Antonii apposuit, nihilo
minus lituum illum magis ad Antonium referemus quam cum Borghesio
(dec. num. 7, 7 opp. 1, 353) ad auguratum Caesari attributum; sed ipsa res
nititur sola tabula Morelliana (Anton. 2, 8), cum recentiores omnes (Cohen
Barbat. 1 cet.) eum nummum sine lituo repraesentent. Ab altera parte extant
aurei inscripti C. Caesar cos. pont. aug. (Cohen Caes. et Aug. 2) et C. Caesar
£mp. ivir r. p. c. pont. aug. (Cohen Ant. et Aug. n. 2) cusi ante quam impe-
ratoris praenomen Caesar filius adscivit, id quod sumpsit a. 714 (StaatsrecM 2
p. 744) Reperitur praeterea lituus ad caput Caesaris in aureo Q. Voconii Vituli

I, 45 46 33

(Cohen Aug. 547 — Vocon. 4); item in manu statuae equestris, cui subiacet
prora, in aureo inscripto Caesar mrvir r. p. c. (Eckhel 6, 74; Cohen Aug. 245),
qui nummi eiusdem fere aetatis sunt, accuratius autem adhuc definiri non
potuerunt. Posteriore tempore auguratus diserta mentio nulla reperitur in
nummis Augusti, nisi quod in iis, quos signavit L. Pinarius Scarpa a. 724—727,
nominatur una cum pontificatu (Cohen Aug. 125. 500; Eckhel 6, 82). Etiam
nummi inscripti imp. Caesar divi f. rivir iter. v. p. c. cos. iter. et ter. design.
(Cohen Aug. 91) cusi inter a. 717 et 720 exhibent simpulum et adspersorium
quae dici solent signa pontificatus, item urceum et lituum signa auguratus
(Borghesi opp. 1, 354). Simpulum lituumque solos habent nummi complures
(Cohen Aug. 339. 414. 460), lituum solum omissa pontificatus indicatione nummi
n. 2. 3. 31. 32 laterculi Coheniani.

Ad quindecimviratum sacris faciendis recte rettulit Borghesius (l. c. 1,
394) nummum cum tripode inscriptum imp. Caesar divi f. rivi iter. r. p. c.
cos. iter. et tert. desig. (Cohen Iul. 60; Aug. 88; R-P-c saepe omissum a
descriptoribus cernitur in ipso tripode), quem signatum esse patet inter a. 717
et 720. Idem sacerdotium memoratur infra 4, 35, ubi agitur de ludis sae-
cularibus.

Ad septemviratum quando Augustus pervenerit, parum constat; nam ex
fastis Praenestinis d. Ian. 4 nihil effici et ad Borghesium adnotavi opp. 1, 353
et ostendi in C. I. L. 1 p. 383. Nummum (Cohen Aug. 126. 127) habentem ab
una parte caput Caesaris, ab altera discum rotundum magnum cum adscriptione
imp. Caesar divi f. huc rettulit Borghesius (opp. 1, 354), discum eum non
clupeum iudicans, sed pateram sacerdotii eius insigne; sed ea interpretatio
parum certa est. At C. Antistii Regini nummum cusum a. 738/9 (v. róm.
Münzwesen p. 742) cum simpulo lituo tripode patera optime idem Borghesius
(opp. 1, 347 sq.) ostendit Augustum significare receptum in sacerdotum quattuor
amplissima collegia, ut paullo post 2, 17 appellantur ab ipso Augusto; itaque
ante hunc annum etiam epulo factus sit necesse est. Eadem quattuor sacer-
dotia redeunt in titulo arcus Ticinensis (C. I. L. V, 6416) sic: imp. Caesari divi
f. Augusto, pontific. maximo, patri patriae, aug., xvvir. s. f., vivir. epulon.
Eodem autem ordine observandum est sacerdotum collegia ubivis recenseri et
in commentario et in titulo Ticinensi et in nummis supra citatis omnibus, ut
etiam ubi non nominantur, signa eorum eodem ordine collocata inveniantur,
nisi quod soli denarii Scarpi auguratum praeponunt pontificatui. Cf. de ordine
praeterea quae collegit Marquardt in enchir. 4, 166.

Inter arvales Augustum sententiam tulisse per tabellam a. 767 d. Mai. 14,
item eodem anno d. Dec. 15 in eius defuncti locum alium creatum esse acta
eius anni ostendunt (p. xxix. xxx Ilenzen). — Titiorum collegio Augustum ad-
scriptum fuisse primum ex commentario innotuit. — Pro fetiali Caesarem
a. 722 bellum indixisse Cleopatrae memoriae prodidit Dio (50, 4). — Propter
tria haec sacerdotia, quae exoleta et aetate Ciceronis fere abolita inter caeri-

à

94 IL, 1

monias alias obsoletas (Suet. Aug. 31) ab Augusto instaurata videntur esse et
quodammodo resuscitata, conferri poterit, quod Nero Caesar Germanici f. adu-
lescentulus in titulo Orell. 2266 — C. VI, 918 appellatur flamen Augustalis,
sodalis Augustalis, sodalis Titius, frater arvalis, fetialis, quaestor.

CAPVT VIII

LAT. 2,1 Patriciórum numerum auxi consul quintum iussü populi et
senátüus. &
cR. 4, 8 9. Tày [noz]osxiey vóv &piJpór sUEgca (sic) zéurrrov | vzros(oc
00 émjeyi v0D v5 Ógpov xai vic GvvxAQov. $

In Graecis pro iussu nec y»«pm fuit, quod Kirchhoffius, nec doypor:, quod
Bergkius proposuit, sed cum supersit ArHt (aTH1: Perrot), scribendum esse
énvrayi vidit Domaszewskius, idque solum tam populo aptum est quam senatui.
Anno u. c. 725, quo consul fuit quintum, Caesar patriciorum numerum
auxit (Tac. ann. 11, 25. Dio 52, 42). Fecit id tabula teste ?ussw populi et
senatus, scilicet ex lege Saenia (Tac. l. c.), quam tulit sine dubio L. Saenius
consul per menses Nov. et Dec. a. 724, et ex senatus consulto a Dione qui
de lege tacet commemorato (l. c.: cc fovAgc ot Ó29ev énugsiaogc vovro
7zt020cs), quo de ea re ad legem illam perficienda cavebatur; nam post legem
latam demum factum esse senatus consultum neque, quae sententia est
Zumpti, legem latam esse ex hoc s. c. ostendit tabula Ancyrana. Consen-
taneum autem est lege lata a. 724 extremo Caesarem ad patricios creandos
non accessisse ante aestatem a. 725, quo tempore rediit Romam. — Ceterum
quod scribit Dio (49, 43) antea iam a. u. c. 721 patricios a Caesare adlectos
esse, haud scio an non recte tradiderit. Refragatur enim ipse Augustus, qui se-
cundum huius commentarii institutum de eiusmodi negotii repetitione tacere non
debuit; refragatur Tacitus l. c., ubi Claudium scribit patricios legisse paucis
iam reliquis familiarum vetustarum, exhaustis etiam, quas dictator Caesar lege
Cassia et princeps Augustus lege Saenia sublegere; refragatur denique ipsa res.
Nam initis principatus apparet ipso iure creationem banc principi non esse
permissam, sed opus fuisse ad eam rem privilegio, qualia fuerunt commemorata
l c.a Tacito, nec patricii facti videntur esse a principibus ante Claudium
nisi duabus illis creationibus institutis ex legibus Cassia et Saenia. Claudius
primus fuit, cui patriciorum creatio non principatus iure, sed tamquam censori
permitteretur, eaque ordinatio mansit, donec imperante Domitiano censurae ius
perpetuum cum principatu coniunctum est (Staatsrecht 2 p. 1046). Quod
Dio videtur ignorasse suaeque aetatis consuetudinem, qua imperator quot vellet
quandoque vellet patricios facere poterat, male rettulisse ad aetatem Augusti.
Bergkius quod statuit a. 721 paucas tantum gentes adlectas esse videri et minus

I], 1 2 99

legitime et propterea eam adlectionem Augustum in indice praetermisisse non
probabit, qui gravissimam rerum interpolationem apud Dionem recte perspexerit.

LAT. 2, 1 2 Sena|tum ter légi.
GR. 4, 10 [ Tg» covjvxAgvo» toic inéAsSa. $

Augustus cum scribat senatum se legisse ter annis non adscriptis, rerum
scriptores de senatus lectionibus ab Augusto institutis haec habent. Sueto-
nius Áug. 39: senatorum affluentem numerum | deformi et. incondita turba
(erant enim super mille et. quidam indignissimi et post. necem Caesaris per
gratiam et praemium adlecti, quos orcivos vulgus vocabat) ad modum pristinum
et splendorem redegit. duabus lectionibus, prima tpsorum arbitratu, quo vir virum
legit, secunda suo et Agrippae, quo tempore existimatur lorica sub veste munitus
ferroque cinctus. praesedisse, decem valentissimis senatorii. ordinis amicis sellam
suam circumstantibus. — Cordus Cremutius. scribit ne. admissum. quidem tunc
quemquam senatorum nisi solum et praetemptato sinu. Ibidem c. 37: nova officia
excogitavit .... iriumviratum legendi senatus et alterum | recognoscendi turmas
equitum, quotiensque opus esset. Überior longe narratio est Dionis. Primum
(952, 42 cf. 53, 1) censuram a. 725 et 726 enarrans refert ex senaloribus, qui
super mille tum essent indignis multis per bella civilia adsumptis, praeter
LX qui sponte cessissent, aliorum cxr, qui coacti idem fecissent, nomina publice
proposita esse. Deinde ad a. 736 (54, 13. 14) senatum primum electione
quadam et sortitione, deinde cum eae parum procederent, ipso legente ad
sescentorum numerum redactum esse!) Tertium senatum lectum esse
a. 743 (54, 35), quartum a. 757 per tresviros: OimA£Eo,, Dio ait (55, 13),
vy» yspovcíay oavJac q9éÀgGt* xoi Ofxa flovievracg ovg ndAwo:a je
zooflaAónsvoc vQsic &m avvGy» d5evacvag dméÓsiEsv, oUG O0 xÀqgQoc eiAero.
Ita Dio quoque tenuit senatus lectionem lege publica partem fuisse censurae;
nam tres census quos statuit (de quibus dictum est p. 36) annorum 720.
739. 743 aperte coniuncti sunt cum lectionibus senatus a. 726. 736. 743;
ad quartam vero cum adnotet tum censum nullum actum esse, eam non
obscure significat extraordinariam fuisse. Ad ipsam rem quod attinet, quae
de lectione a. 725,6 uterque auctor habet (nam Suetonii c. 35 ad hanc refe-
rendum esse patet collato Dione), proba et fida videntur esse; e contrario
lectio a. 743 verbo tantum a Dione commemorata ficticii census pars est et
cum eo concidit. At quae ad a. 736 et 757 a Dione narrantur, et a Suetonio
aliquatenus confirmantur (nam triumviratus senatus legendi respicit sine dubio
ad narrationem secundam) et ipsa ita comparata sunt, ut pro commentis

!) Quod deinde a. 741 Augustus curam egit, adulescentes rebus apti et senatorium
clavum habentes in curiam adscribi ne recusarent (54, 26), pro recensu senatus accipi
non debet.

3*

36 II, 2—5

haberi non debeant, quamquam ipse alibi (Staatsrecht 2, 905) habui. Immo
prior et potior (nam altera parum effectum esse ipse Dio significat) sine dubio
pars est gravissima earum rerum, quas ut Áugustus perficeret, senatus ei a. 735
et 736 curam legum morumque obtulit quasque mox tribunicio iure contentus
perfecit (vide supra p. 28); neque ei gestioni solae leges latae sufficiunt, sed requi-
ritur item morum correctio aliqua insignis et severa. Itaque has duas senatus
lectiones a. 736 et 757 qui inter tres numerat, statuat necesse est census
populi a. 746 et 767 ad senatum non pervenisse. Magis tamen crediderim
cum tribus censibus a. 726. 746. 76" tres senatus lectiones institutas esse;
nam legitime senatus lectio re certe, quamquam non iure pars est census
populi Romani (Staatsrecht 2? p. 415) eumque praecedit (l. c. p. 415), suadet-
que idem quae in indice statim sequitur trium censuum plena enarratio. Quam
ob rem verisimile est Augustum a. 736 et 757 senatum ita purgasse, ut a
legitimo senatus legendi vocabulo abstineret, hos autem recensus extra ordi-
nem factos in indice praeteriisse propter odium inde generatum.

LAT. 2,2 et In consulátà sexto cénsum populi conlegà M. Agrippà égí.
3 $| Lüstrum post annum alterum et quadragensimum féc[:]. $
4 Quó lüstro cíivilum Romànórum censa sunt capita quadragiens
. 5 centum millia et sexag(i]nta tria millia. [S]
GR. 4, 10 11 12 "Exvoy vzojz0c vy» Gn|o|nsíugou» vov Óguov cvrvaoxov|(z]e
13 £yov Magxov yoínmo» &efov, quc &mol|(reíug]o«c nera
14 [Osbrspgov] veco«oexoc:óv $&viaev|rov [o]vvs[x]Aeío9s. "Ev qd
:5 àmorsumoes Popoíoy | ére[prjo]o[vro] xsqoÀoei verooxo[oucs
16 é£]Egxov|vo uv[gscósc xoi vQioxíAwos].
In principio Latinorum et abundat; ego deleri iussi, Bergkius transponi post
egi. In Graecis adhuc edebatur éyévero pro eo quod est cvvexAsía 9, defue-
runtque extrema inde a xegaAoí.

De censibás ab Augusto actis cum sinceram et intemeratam relationem
in indice ipsius habeamus, non omittenda sunt quae de iis annales tradiderunt
quique ex annalibus pendent, quoniam faciunt ad iustam auctorum existimatio-
nem. Et Suetonius quidem quod scribit c. 27: recepit. et morum legumque
regimen ... perpetuum; quo iure, quamquam sine censurae honore, censum tamen
populi ter egit. primum ac tertium cum collega, medium solus, dempto principio
de cura legum, quam supra vidimus Augustum recusavisse, verum tradit,
pendens, ut videtur, ex ipso indice. At longe alia ratio est Dionis. Eum si
sequimur, Augustus primum populi censum egit per a. 725. 726 (52, 42. 53, 1),
ilerum a. 735 una cum cura legum potestatem censoriam in quinquennium
recepit (54, 10: émusAqvQgc v6 TOY rQO7ztOY» éc nzévvs évQ moQuxigOeic
Oisyesporoym) y, xai vgv ébovoíov vqv uly vow viugtvoy ig 10v avrÓv
Xo0vov .... &Aefisv), tertium a. 742 (eo ehim spectat quod scribit 54, 28

IL, 2—5 9d

Augustum Agrippae cadaver adspicere noluisse óv& v& v6» tipQrd» é&mQotts
ipsam tamen narrationem improbans) et 743 (54, 35: vyovorog d7to-
yoaqQuc — vnoygaqac libri — «s émoigoero rx&vra và VraQyovta ot
xcJomsQ "iG iÓiorgc dmoyooUapevoc); quartum a. 757 (55, 13), quem
tamen pro censu habere ipse Augustus noluerit, nam lecto senatu censos esse
eos solos qui in [talia habitarent et plus ducenta milia sestertium in bonis
haberent: xai 076 ys wü Óo5suev dg viumvQc aUrO mrO&SlY ... dy OUrtavOV
ébovcíey móc v5 v0 téÀoc vOv &nmoygeqoy xai ngog vgv v0) xaJagocíov
zoL(g0i» rpocéJero. Haec a vero ut longe recedunt, ita cur recedant in-
tellegi potest; neque enim hic versamur in meris erroribus, sed in rerum
interpolatione gravissima. Ter censum egisse Augustum Dio quoque ponit, sive
a Suetonio edoctus sive aliunde; eamque ipsam ob causam a. 757 lustrum qui-
dem neque tamen censum factum esse contendit sane quam perverse, ne ter-
narium numerum excederet. Census autem duo ficticii a. 735 et 742/3 aperte
originem tiaxerunt ex cura morum, quam Dionem vidimus contendere ab Augusto
bis receptam esse a. 735 et 742, eiusque erroris pars et sequela est curae
eius ad censuram translatio. Hi census falsi expulerunt veros a. 746 et 767;
primus remansit. Narrationem de quarto censu eatenus patet corruptam esse,
quod census actus esse dicitur iure proconsulari non solum contra Augusti
ipsius testimonium, sed etiam contra iuris publici rationem; ipsa autem sine
dubio non magis ficticia est quam quae simul narrantur de senatu purgato
(v. ad 2, 1), quamquam vera rei actae condicio ex turbata Graeci auctoris rela-
tione parum perspicitur.

Primum censum Augustus egit teste Dione (52, 42. 53, 1) per annos 725 et
726. Lustrum conditum esse hoc anno Dio scribit confirmantque fasti Venusini
(C. IX, 422) ad a. 726: imp. Caesar vr, M. Agrippa i: (cos.); idem censoria
potest(ate) lustrum fecer(unt), et confirmat ipse Augustus, cum in censibus
omnibus annum censurae non coeptae, sed finitae adscripserit. Censores qui
facti sunt inter L. Gellium et Cn. Lentulum et Caesarem lustrum non fecisse
post luculentum de censoribus saeculi vit commentarium Borghesii hodie omnes
consentiunt; lustrum illud videtur fuisse Lxix, hoc Lxx (Staatsrecht 2? p. 331).
Anni qui interfuerunt inter lustrum a Gellio et Lentulo conditum et Augusti
primum xLu quomodo computati sint, pendet ab anno lustri proxime praece-
dentis. Solet id adscribi ad a. 684; at res a. 683 vix ita ordinaris, ut eo
censores illi inierint; quod si inierunt a. demum 684, ut videntur iniisse, ma-
gistratum deposuerunt sequenti. Et Livius quoque (per. 93) lustrum eo loco
refert, ut ad a. 685 id pertinere appareat. Ánni itaque xiu cum numerati
sint ab a. 685 ad a. 726, apparet primum postremumque hic comprehensum
esse. — In consulatu sexto Augustus ait lustrum se collegamque fecisse,
censoria polestate fasti Venusini, recte et ille et hi; scilicet rediit Augustus more
suo ad antiquissimam rerum ordinationem, quando sub regibus primisque
consulibus res publica erat nec censores ulli creabantur, sed reges consulesve

38 II, 5—8

eam rem procurabant lustraque condebant; censoris nomen aspernatus est ut-
pote factionum certationibus nimis iactatum et senatui maxime invisum, quam
ob rem etiam censoris perpetui munus oblatum sibi a. 732 non accepit (Dio 54,
2). Verisimile igitur est a. 725 lege lata ipsi et Agrippae utpote consulibus
anni eius, quo lustrum condendum esset, censoriam potestatem datam esse.
Eadem ratione census secundi et tertii causa, cum eo tempore consul non
esset, consulare imperium ad id tempus ut sibi mandaretur effecit (Staatsrecht 2
p. 326). Collegam cum in secunda censura nullum habuisset, Tiberius, quo-
cum tertiam communicavit, cum non magis consul esset, idem imperium lege
de ea re lata accepit, scribitque Suetonius Tib. 21: lege per cónsules lata ut
(Tiberius) provincias cum Augusto communiter administraret simulque censum
ageret. Contra quod Dio quae Augustum pro censore anno 737 gessisse vult,
eum gessisse credit iure proconsulari, commentorum eius longe infelicissimum
est et vere ineptum.

Censa sunt a. 726 capita quadragiens centum millia et. sexaginta. tria
millia, id est 4,063,000; pro quo numero apud interpretem Graecum, cum
poni deberet vergoxocios $E uvQieÓsc xoà vouiOxíAvos, leguntur zevgaxocsaot
&55xovvc uvQicÓsg xoi vQsOxíAuos, id est 4,603,000, apud Eusebium autem
(verba servavit Syncellus p. 593 Bonn. confirmantque versiones Hieronymi et
Armeniaca p. 140. 141 Schoene) leguntur uvgradec vic xoi d, id est 4,164,000.
Scilicet alter vocabulum sexaginta male rettulit ad praecedentia quadragiens
centum 1millia, quasi esset quadragiens et centum sexaginta tria millia, alter
autem, sicut recte observavit Zumptius maior (über den Stand der Bewól-
kerung im Alterthum in comm. acad. Berol. a. 1840 p. 29), cum Augustus
praeter usum non quadragiens dixisset, sed adiecto eo quod solet intellegi
quadragiens centum milia, id accepit quasi dixisset quadragiens semel. taque
Augustus praecipuam curam ducens sensum animi quam apertissime expri-
mere nec dubitans gratiae aliquid detrahere, ut vitaret obscuritatem (Sueton.
Aug. 86) ut fit, ipso nimio ambiguitatis vitandae studio incidit in ambigui-
tatem. — Egit de hoc loco Huschkius (über den zur Zeit der Geburt Christi
gehaltenen Census p. 47 sq., item altero libello über den Census der Kaiserzeit
p. x) diligenter magis quam feliciter: ita tres hos census re diversos fuisse
voluit propterea quod primus solus diserte appellatur census populi, neque in-
tellexit Augustum, ut par erat, primum usum esse rei plena definitione, postea
breviore significatione, et recte omnino Suetonium (Aug. 27) hunc monumenti
locum reddere his verbis: censum populi ter egit.

LAT. 2, 56 [Iterum consulari cum imperio lüstrum | [sjólus feci C. Censo-
: rin[o et C.] Asinio cos. $ Quó lüstro censa sunt | civium Roma-
8 nóru(m capita] quadragiens centum millia et ducen|ta triginta tria

mi[tilia].

II, 8—11 39

eR. 4, 16 17. [Zezegov. v|mevi|xi àS[ovaíg póvog Peíe Kagvawoíve xai]
18 19 | PF'aíe [4oiwío vm&xoic vq» &norskugow &Aoflov] |- év [5]
20 &m[oresposes évesucoyvo "Popo]er» vsv[gexodses — sixocs
^1 vQe?c wvgudósc xoi s]ov[o]|y£An0s.
Quae ante solus interposuit Huschkius verba primus et, in errorem inductus
Chishulliani exempli lacuna falsa, ea expulerunt et exempla meliora et versio
Graeca. In Graecis sub finem Bergkio iubente addidi x«i, quamquam spatium
vix sufficit. — Censum hunc alterum a. 746 nemo praeterea diserte comme-
morat. Numerus civium eo tempore censorum fuit 4,233,000, quocum con-
veniunt etiam reliquiae versionis Graecae, creveratque igitur his viginti annis
populus centum et septuaginta milibus capitum.

LAT. 2,89 [TertiwJm consulari cum imperio lüstrum | conlegà Tib. Cae[sare
10 filio feci] & Sex. Pompeio et Sex. Appuleio cos. | Quó lüstro ce[nsa
i1 suni civium HRo|mánórum capitum quadragiens | centum mill[ia

et nongenta trjiginta et septem millia. $ |

cn. 4,2122. K[ai voírov vomer $fovcíe vag &movsuess $Ae[fgo]w,
23 [iyw]? [ovveoxovva Tiféosoy] | Kaícaga vov viov uo[v Sétco

5,1 Hoyngío xoi] || Zé£ve 1nrrovAgíeo (narouc* à» 5 &mnova-
233 wüjcs | évejooyro Pouaíov vevQaxocias dyeynxoyta | vostc
pvoiaósg xol ónvaxvcysíAsos. $

Lat. 9 cum deficiant litterae non plus xur delevi meo post filio. — V. 10
adest capitum, in simili loco 2, 4 capita idemque fuit 2, 7, cum plura
elementa spatium non recipiat; interpres primo loco expressit xeqoof, secundo
tertioque omisit. Genetivum hic pro nominatüvo substituisse quadratarium
Bergkius suspicatur. )

Supra p. 2 iam vidimus lustrum Augustum tertium condidisse a. 767 cen-
tesimo fere ante obitum die, id est Mai. 11. Universum autem locum et
maxime numerum certa ratione explevit versio Graeca, in qua numerus plene
servatus est 4,937,000. Eundem etiam apud Eusebium traditum accepimus,
sed gravi labe adfectum. Habet enim Suidas s. v. 4vyovovogc sine dubio ex
Eusebio: 4üyovoroc KotGeo Óó5av cvv r&yrac vovg olxgvogoc Popolo
xata 7cQOdwr0» GosOust ... xol evoÍoxovros oi vgv Pupaíay olixoVvcsc
v4 pvgiGÓsc xoi yíAios LC. &vooec, Syncellus p. 602 indidem: 0 a?r0g vovg
oixgvogec "Popgc xcvà ngoccrmov &QiOuáOac sbpev olxovyrag avvqv &y-
Ógd» puvgidÓng iy xai «AC, Armenius (p. 146 Schoene): Sebastus censum
habuit cum Tiberio et invenit. multitudinem Romae myriadas ccco et. xix cen-
tum et xvi capita, Hieronymus (p. 147 Schoene): Augustus cum Tiberio filio
suo censum Bomae agitans invenit. hominum nonagies ter centena et. Lxx milia.
Videtur Eusebius id ipsum posuisse quod ponere debuit: uvgsadsg vsrga-
xoci«& Byeyüxoyva vosig xai érvvGxicyÍA vos; quae Hieronymus miro errore

40 II, 12—18

ita transtulit, ut verpoaxocíoc omitteret, praeterea myriadibus centena milia,
milibus dena milia substitueret, AÁrmenius contra vel codicis ab eo usurpati
Eusebiani librarius pro nonaginta myriadibus et septem milibus dedit perverse
myriades xix centum et. xvir similisque error Eusebianum codicem occupavit
adhibitum a communi auctore Suidae et Syncelli.

LAT. 2, 12 | Legibus novi[s latis complura e|xempla maiorum exolescentia
13 | iam ex nost[ro usu reduxi et ipse] multárum rér[um exe|mpla
14 imitanda pos[teris tradidi].
GR. 5,34 Eicayoyow xocwvvovg vouovgo moÀÀaà qjóg vàv Goyaíov d9àv
56 xa|vcAvousva OuogJwcduny xai cvt0g roAÀÓYv | rroay pavov
1 péíugue $Spocvtó» voto werténsudva maegídoxo. |

Hunc quoque locum a prioribus non satis perspectum primum patefecit versio
Graeca, quamquam interpres haec non solum liberius reddidit quam solet, sed
etiam vocabulum iam male non ad ezolescentia traxit, sed ad enuntiatum uni-
versum. In Latinis cum v. 12 perierint elementa xv, v. 13 in hiatu priore
xvi, supplementa ad hos numeros formavi, cum antea dedissem reduxi multa
(multa revocavi Bergkius) exempla m. ex. iam ex nostra civitate. Deinde cum ego
supplevissem ef fpse proposut ... posteris, Bergkius et tpse de me ... posteris
tradidi, iam hoc recepi Graecis magis accommodatum, suppresso lamen addita-
mento arbitrario de se. In fine v. 14 deficiunt elementa non plus xvi, for-
tasse minus.

Augustus in re publica restituenda ante omnia hoc sive secutus est sive
certe prae se tulit corruptum aevum revocandum esse ad antiquos mores; qua
de re sufficiet laudavisse locos Suetonii duos c. 34: leges retractavit et. quas-
dam er integro sanzit, ut sumptuariam, [et] de adulteriis et de pudicitia, de
ambitu, de maritandis ordinibus; item c. 80: in evolvendis utriusque linguae
auctoribus nihil aeque sectabatur quam praecepta et exempla publice vel priva-
tim salubria eaque ad verbum excerpta aut ad domesticos aut ad. exercituum
provinciarumque rectores aut. ad. urbis magistratus plerumque | mittebat, prout
quique monitione indigerent: etiam libros totos et sematwi recitavit. et. populo
nolos per edictum saepe fecit, ut orationes Q. Metelli de prole augenda (cf. Liv.
epit. 59; Gellius 1, 6) et Rutilii de modo aedificiorum, quo magis persuaderet
utramque rem non ab se primo animadversam, sed antiquis iam (unc curae fuisse.

CAPVT IX

LAT. 2, 15. | [Vota pro valetudine mea suscipi per consjulés et sacerdotes qu[into|
| qu[oque anno senalus decrevit. Ex sis| votis s[ae|pe fecerunt
vívo | me [ludos aliquotiens sacerdotu]m quattuor amplissima
collé([gia, aliquotiens consules].

mo o ww
e - o

II, 15—18 41

GR. 5, 89. Ebyac Uni "ije duc owvrpías avoÀaufavew | dià vv vna-
10 c9» x«l iegéop xaO éxaia tq z&v|vevgoíóa àpoqícaro 1
i11 GUrxAQrOG. x vov|vuv vay svyav rÀevovaxic dyévoyszo 9éons, |
1213 v0rà pulp éx 149c Gvvagyíag voy veccaQuy isoé|oy, vové dé
070 TOY UmcrOoY.

Graeca cum integra sint, Latinorum quoque primum enuntiatum plene sup-
pleri potuit, postquam verborum quinio quoque anno certa vestigia apparuerunt.
Pro Graecis vig tác àpZc Owrmgoíac retinui quod in priore editione scripsi
pro valetudine mea nec pro salute mea dedi cum Bergkio, cum propter ea
quae in indice sequuntur 2, 19 tum propter nummum infra laudatum C. Anti-
sli Veteris; praeterea pro «ut susciperenf'ur infinitivum posui, cum spatium
non admittat plus litteras c. xxxiv... In. sequentibus verba eivo me, quae in edi-
tione priore retinueram quamquam dubitans (nam mire omnino in ludis pro
salute sua editis hoc addit Augustus eos vivo se celebratos esse), vere in
lapide extant (scilicet me etsi in gypso non comparet, in lapide Domaszewskius
deprehendit), conciduntque coniecturae cum Bergkii [g]wui[nquennalis] vel si mavis
V[etovi et Apollini] tum mea ut vo'[veram]. — V. 16 post Qv interceptae esse
videntur litterae plus minus xxx, pro quibus dedi xxvi. — V. 17 quod com-
mendavit Bergkius [ludos im vicem sacerdotu]m quattuor amplissima colle[gia. vel
consules eiws anni], recte Hirschfeldius eo nomine reprehendit, quod eius anni
quo referatur non habet, ipse substituens publice. ^ Cum deficiant litterae
C. XXVI. post ME, v. 18 in. c. xxvii, pro modo ... modo iam posui aliquotiens
bis, ut spatium recte expleretur. — Graecus interpres sacerdotum quattuor
collegia male vertit àx 2g cvvagyíac vy recodQov isgéov, quattuor voca-

bulum iungens non cum collegiis, sed cum sacerdotibus.
De ludis institutis a. u. c. 726 sic Dio 53, 1: vgv zravgyvosw v9» éni
vi víxg vij ngoc v 4xtío ysvouévg wmqio9eicar (scilicet a. 724 teste
Dione 51, 19) zreys (Caesar eo anno cos. vi) uera vov Zfyoízmov xoi gp
avvij vv é7:00900píav Ox vs vGy rraíÓcy» xoi die vay &yOgay voy s)ye-
vay àmoígos. x«i «vtm uiv Óia névrs dei évO» uéíyoic ov (péyos nov
emendat Dindorf) dyíyvero , vo?c véocoQoiv isguavvoic éx neQueQorrüc ué-
Aovco* ÀÉyco Óà toUG vs noviíquxag xai voUG olriOTAg 10UG v6 Érva xoi
tOUg 7tEVvexaíÓexa dvÓQoc xcAovuévovc. Eosdem ludos commemorat idem
ad a. 738 (54, 19): zzv mevrastgoíóe gc coxgc avroD OieoQvocav , vo
yoínmnov (év yàg voig mtvrexaídexa dvyÓgacip , olg àx vig rteQuroornrgc
j Oioíxncic avtc éníflaAMey , iéguro) Ói& va Gvriegénv &yaAmcavtos.
Ad eosdem pertinet quod in senalus consulto de ludis saecularibus (C. I. L. VI,
877) facto a. u. c. 727 mentio fit summae [sacerdotibus pro ludis|, quos pro
salute Caesaris fecerunt, lucaris nomine cons[titutae]J. Nec diversi sunt. ludi pro
salute divi Augusti votivi celebrati C. Poppaeo Q. Sulpicio cos. a. 762 (Plin.
h. n. 7, 48, 158); denique ludi pontificales, quorum meminit Suetonius (Aug. 44),
videntur fuisse ludi iidem scilicet alicuius anni, quo celebratio eorum ad ponti-

42 IL, 15—18

fices spectaret. Ad ludos eos indicis locum hunc recte Chishullius revocavit.
Utrique fiunt quinto quoque anno, id est cum coepissent a. 726, celebrati sunt
deinceps ternis annis solidis intermissis. Fecerunt eos Augusto teste consules
et quattuor collegia sacerdotum; Dio quamquam scribit per vices eos edidisse
pontifices augures xvviros epulones, ipse addit primos a. 726 factos esse ab
eius anni consulibus Caesare et Agrippa eorum impensis (cf. Dio 53, 2) vel
potius ab Agrippa solo, cum Caesar ipse vix videatur hosce ludos recte edere
potuisse. los exceperunt secundum voti leges a. 730 pontifices, a. 734 augures,
a. 738 xvviri (id quod convenit cum loco Dionis supra relato), a. 742 epu-
lones; deinde, si quidem consules nulli se interposuerunt, rursus facti sunt
a. 746 per pontifices, a. 750 per augures, a. 754 per xvviros, a. 758 per epu-
lones, a. 762 per pontifices, a. 766 per augures, qui ludi extremi fuerunt.
Eo solo nomine a commentario Dio differt, quod ludos altero loco dicit quin-
quennales principatus, altero refert ad victoriam Actiacam; contra in commen-
tario Augusti referuntur ad vota consulum sacerdotumque ex senatus consulto
conceptis pro salute Caesaris in quinquennium proximum tuenda. Hoc ut verum
esse palet, ita quid significet rerum scriptor hoc loco non errans, explicant
nummi C. Antistii Veteris (Eckhel 6, 104; Cohen Aug. n. 343. 349; róm. Müns-
wesen p. 742) facti ipso anno, quo ludos celebratos esse constat, u. c. 738 !),
in quorum altero cernitur sacerdos ad aram sacrificans cum adscriptione: pro
valetudine Caesaris s. p. q. R., in altero Apollo ipse stat sacrificans cum adscrip-
tione: Apollini Áctio. ltaque vota illa pro valetudine Caesaris suscipiebantur
Apollini Actio, qui eum vel maxime rei publicae servasset, quamquam ludi

1) Eo anno altera quoque similia vota suscepta sunt, cum Augustus post cladem
Lollianam in Galliam proficiscebatur; pertinent ad ea cum verba Dionis 54, 19: cvuyac
Uztio trc imavódov roU 4UyovGrov bzowjgayro tum nummi L. Mescinii Rufl triumviri eo
ipso anno, quorum in aliis (Cohen Aug. n. 464. 465) est s(enatus) p(opulus)q(ue) H(omanus)
v(ota) s(uscepta) pro s(alute) et red(itu) 4ug(usti), in alio s(enatus) p(opulus)q(ue) H(omanus):
v(ota) p(ro) red(itu) Caesaris (Cohen Aug. n. 462), iu alio (Cohen Aug. n. 462) /(ovi) o(ptimo)
m(azximo) s(enatus) p(opulus)q(ue) R(omanus) v(ota) «(uscepit) pr(o) s(alute) imp. Cae(saris),
quod per eu(m) r(es) p(ublica) ín amp(liore) atq(ue) tran(quilliore) s(tatu) e(st), eodemque
verisimile est pertinere inscriptum (Cohen Aug. 133) Zovi vot(a) susc(epta) pro sal(ute)
Caes(aris) Aug(usti): s(enatus) p(opulus)q(ue) H(omanus) et inscriptum (Cohen Aug. 324)
H(ovi) o(ptimo) m(azimo) sacr(um) vot(is) p(ublice) susc(eptis) pro sal(ute) et red(itu). Soluta
sunt haec vota post reditum Augusti a. 741 teste titulo C. I. L. VI, 386, in quo quae
interciderunt ex gemello a. 747 (l.c. VI, 385) certo supplentur: (P. Quinctilius S]ex. f.
Farus ... cos. [ludos votivos prjo reditu [imp. Caesaris divi f. Augusti |lovi optimo
m)jaximo fecit [cum Ti. Claudio Nerjone conlega ex s(enatus) c(onsulto). — Haec vota pro
reditu Augusti suscipiuntur, quinto quoque anno facta pro valetudine, utraque autem, ot
par est, pro salute; denique lovi haec fiunt, altera autem Apolliui. Itaque non recte opinor
Salletus (Zeitschrift für Numismatik 9, 175 cf. 11 p. 77) utraque vota pro iisdem habait.
Quod sollemnium votorum quinquennalium ad hunc annum potissimum in amnalibus mentio
facta est, potest inde venisse, quod vota pro reditu in iis praeteriri non potuerunt; sed
potius crediderim illa ideo, memorari, quod eo anno Agrippa ea executus est.

II, 18—20 48

Actiaci non dicebantur neque ulli eius nominis urbani umquam fuerunt?).
Minus proprie, sed non temere hi ludi poterant celebrari videri propter
principatum pugma illa Actiaca fundatum. Quamquam non propter hoc resusci-
tarim veterem Norisii opinionem decennalium et quinquennalium imperatoriorum
originem ex his ludis repetentem (v. Eckhel 8, 476); cui opinioni hoc maxime
obstat, quod ludi de quibus agimus celebrati sunt non per quinquennia, sed
quinto quoque anno. Multo minus vota haec quinto quoque anno suscepta et
cum ludis coniuncta confundi debent, ut fecit Zumptius, cum votis annuis factis
ab sacerdotibus omnibus utriusque sexus pro salute imperatoris die lan. 3
(vide quae de his dixi C. I. L. 1 p. 382). — Ludos Actio Apollini sacros etiam
in urbe celebratos esse more Graeco et habuisse, ut habuerunt Áctiaci qui
Nicopoli edebantur, agonem musicum et gymnicum circensesque (Dio 53, 1)
probabile est; de circensibus per pueros virosque nobiles editis etiam Dionem
scribere vidimus athletasque pugiles in ludis his certasse ex Suetonio (Aug. 44)
colligitur. — Ludos pro valetudine Caesaris non durasse post excessum Augusti
et Dio significat et consentaneum est; non translatos esse ad imperatores
posteriores verisimile, quoniam post illud tempus certa eorum nulla memoria
superest, quae vix deficeret in tanto ludorum splendore tantaque de ludis
aetatis imperatoriae testimoniorum abundantia. Fuerunt igitur inter honores
paternos, quibus Tiberius uti recusavit.

LAT. 2, 18 19. [Privàtim etiam et muünicipatim üniversi | [cives sacrificaverunt
a9 sempe] apud omnia pulvínàária pró vale,[tudine mea].

GR. 0, 1314. Kai xav idíay Oi xoi | xav& moÀcsg Ovvmayvsc 0i moAeiTOs
15 ouoJvuajO[ov] cvveyoc &Jucav vno vgc iuge co[r]goíac

Lat. 18 vocabulum municipatim antea coniectura a me restitutum iam in ipso
lapide lectum est. — V. 19 ubi saepe posuit Bergkius, continuo ego, extrema
quae superest littera R& utrumque supplementum refutavit. 19 in. cum -defi-
ciant litterae xxv, v. 20 in. item non plus xxv, supplementa supra proposita
non cerla quidam sunt, sed recte procedunt; verbis apud ommia pulvinaria
Graece videtur aliquo modo respondere óuoSvpadov.

Ad rem vide quae narrat Suetonius Aug. 59, maxime haec: provinciarum
pleraeque super templa et aras ludos quoque quinquennales paene oppidatim con-
stituerunt. Cf. c. 98 et Horatius carm. 4, 5, 31 sq. et Dio 51, 19 et alii. Nec
neglegemus ne hoc quidem loco lapidem infra allatum ad 3, 35, ubi qui thea-

!) Ludos, quibus teste Suetonio Tib. 6 praesedit Tiberius adulescentulus, astici
fuerunt, ut est in codice Memmiano confirmatque alter locus Suetonii (Gai 20), nom ^fctii,
ut olim edebatur. De Actiacis ludis celebratis Nicopoli et alibi vide C. I. Gr. n. 6804
quique ibi citantur; item quae scripserunt Henzenus ann. inst. arch. 1865 p. 105 et Dessau
bull. dell' inst, 1881 p. 139.

44 II, 21—23

trum fecit Iguvii praeterea scribit dedisse se civibus pecunias cum in alia
tum f& ludos Victoriae Caesaris Augusti, comparandos eos cum ludis urbanis
Victoriae Caesaris divi Iulii (C. l. L. I p. 397).

CAPVT X

LAT. 2, 31. [Nomen meum senatus consulto inc]lusum est ín saliare carmen.
cR. 5, 16 17. To óv[ou]e uov cvvxÀgrov Óoypors àvmsgssArn|p 299 si[c vovjc
caÀÍov Vpvovs.

Huius loci supplementa Mariniana (Arv. p. 596) confirmata sunt Graecis; neque
obstat, quod ita supplentur elementa xxvi, cun) deficere videantur plus
minus xxiv.

Idem de Áugusto refert Dio (51, 20) ad a. 725, mentione tamen suppressa
saliorum, senatum decrevisse 2g rog; vVpyovg «vr0» $E icov voig Jsoic
éyyooqsoJo,. Germanici nomen receptum esse in carmen saliare ex senatus
decreto scribit Tacitus!), Veri filii M. Antonini huius biographus (M. Anton. 21).

LAT. 2, 21 2; et sacrosan|[ctus ut essem ....... et ut q]uoa[d] viverem, tri-
23 bünicia potestàás mihí | [esset, lege sanctwm est].
cR. 5, 12 18 xal Tra i$egóg o (sic) | Óià [fío]v [v]e vy» Óquooxixg» &xo
t9 (sic) éEovoíav, | vo[po £x]vos27. $
V. 22 pro xxu: litteris quae deficiunt supplevi xvi; ín perpetuum, quod inseruit
Bergkius, spatium excedit. Ego malui hiatum relinquere septem fere litte-
rarum quam gravis auctoritatis monumento incerta additamenta temere ad-
struere. — V. 23 ante Ex deficiunt litterae c. xxiv.

Devieto Lepido a. u. c. 718 exeunte tribunicia potestas Caesari ad exem-
plum patris data est in perpetuum. Appian. b. c. 5, 132: àq' olg avxov si-
Aovro ÓcucQxov dc deí, diuqvexs? &go doi rtoovQéztovvec «ic rrQovégac
(rriumviratum intellege) &zoocr£vew 0 08 &dÓéEero. Oros. 6, 18, 34: ovans
urbem ingressus (Nov. 13) ut in. perpetuum tribuniciae potestatis esset, a. senatu
decretum est. Dio 49, 15 ad a. 718: éygqícavro .. wave Soyo pwijve Aoyo
1» Ufloí;enOai* ei dà uj, voig etoig vOv vovobvó vv Ogacayva dvéysadou,
olamsQ àmi và ÓOnudgyo érívoxio. xoi yaQ émi vo» avvóv f9gov cvy-
xadébtsaSaí aquciw &Aefs. ldem cum scribat 51, 18 ad a. 724 decretum
esse v0» Kaícaga vqv ébovcíoy vjv vov Ónpapoycv dix fíov &yswv et 53,
32 ad a. 731: 5 yegovaía Ógpaoyov ve avvóv dia fiov clyas épnqícoso,
illud pertinere videtur ad tribuniciam potestatem etiam extra urbem Caesari

!) ann. 2, 82. [n senatus consulti eius quae supersunt reliquiis C. I. L. VI, 911

hoc caput non reperitur, nec recte simili in honorem Drusi Caesaris C. 1. L. VI, 912 Bor-
ghesius (opp. 6, 449) id inseruit.

II, 28—28 45

concessam, hoc constat spectare ad tribuniciam potestatem praeter perpetuam
item annuam factam. Data opera de ea re egi Staatsrecht 2* p. 836.

LAT. 2, s3 34 [Pontiflex maximus ne fierem in vivi [c]onle|[gae locum, populo
25 id sace]rdotium deferente mihi, quod pater meu[s | habuit, recusavi.
2& Cepi id| sacerdotium aliquod post annós eó mor|[wo qui civilis
21 motus o]ccasione occupaverat [S], cuncta ex Italia | [ad comitia mea
38 .... tanta mu|ltitudine, quanta Romae nun[g]uam | [antea fuisse
fertur, coeunte] P. Sulpicio C. Valgio consulibu(s] $.

cR. Áncyr. 5, 19 20 Apoll. 3, 12 4oxisgoctivg», 5v 0 zevgo | [pJov [éoy]gxe:,
4 ro) Óguov uos xcveqégorrog | sig v0» «ov LGGvrog vónov,
721 ov zgocede5oju[nw. $ [g]v &oysspevsíov pevo vsvac évvavrovc
06,12 || &zroSavóvroc voU rgoxoveiAgqorog ev|rgy» &v moàtrixatc
3 vagayaic, aveíAmqa, sic | «à. duà &gyosoécia 8E 0Àgc vic
45 "haac vocov|vov zÀgJovc avvsAgAv9óroc, 000v ovOtic | &-
7tQ00 Qty Vovopnoev (sic Apoll, iovoggc Anc.) érri "Poprc ysyo-

e vévos Ilo|nAío XNovÀnixío xai Paíe Ob)cAylo $ndvoi.

In Laünis v. 23 conlegae, quod Bergkius ex vestigiis recuperavit, lapis con-
firmat. — V. 26 cum ego dedissem per civiles dissensiones, Bergkius in rerum
confusione, iam lectione expleta supplementa mutanda fuerunt. Civilium tur-
barum praetulissem, nisi obstaret spatium; nam ante ccaAsioNE non defi-
ciunt plus litterae xxi. — 27 in. exciderunt litterae c. xxi. — In Graecis
9, 22 mv lapis flagitat, ubi zgv nos posueramus, z«ts:7» Bergkius.

Res notae. Post Caesaris dictatoris mortem a. u. c. 710 $n confusione
rerum ac tumultw M. Lepidus pontificatum maximum intercepit (Liv. ep. 117; cf.
Vell. 2, 63: pontifex maximus in. Caesaris locum furto creatus, scilicet non con-
sulto populo teste Dione l. 44 extr.; Drumann 1, 15). Eum retinuit etiam
post ademptum imperium a. 718, nam cum interfici eum Caesar vetuisset,
religio obstitit quominus vivo auferretur pontificatus, etsi non solum tum
a populo Caesari oblatus (Appianus b. c. 5, 131: «o0 Óguov zv ueyíormv
é$egeocUvmy dc avro» ix enídov uevaqégovroc, qv Eva iyew vevopactot
péxos Juvavov, o)x ddéyevo, cf. 5, 126; Dio 49, 15. 56, 38; Suet. Aug. 31),
sed etiam postea saepe (Dio 54, 15). Mortuo tandem Lepido anno opinor 741
(nam ita explicandum, quod Augusti creationem ad hunc annum refert Dio 54,
27) Augustus pontifex maximus factus est a. 742 Mart. 6 testibus fastis Prae-
nestinis (cf. C. I. L. I p. 387). Suetonii verba c. 31: pontificatum maximum,
quem numquam vivo Lepido auferre sustinuerat, mortuo demum recepit. for-
tasse ex ipso hoc indicis loco sumpta sunt. Extremam huius loci sententiam
ad comitiorum de Augusto pontifice maximo creando insignem frequentiam
perünere Graeca interpretatio aperuit, cum antea de aliis alii cogitassent.

46 II, 29—33

CAPVT XI

LAT. 2, 39 | [Aram Fortunae reduci iuxta? aejdés Honoris et Virtutis ad

30 portam | [Capenam pro reditu meo se|nátus consacravit, in qua

si! ponti[fices et virgines Vestales anni]versárium sacrificium facere

32 | [fussí die, quo consulibus Q. Luc]|retio et (M. Vinuci]o in urbem

33 ex | [Syria redi, et diem Augustali]a ex [c]o[gnomine nost]ro

appellavit. |

cR. Ancyr. 6, : Apoll. 3, 5—5 | Beuor Téxgc Sovgoíov ong vgc dugc énav-

8 9 600v | rgoc «fj Kaztgvg nvÀq x avvxAqvoc dquégoasv: | rro0c

(0 € TOUGQ icQe?; xai vg iegsíng &viovoi0v SDujcíay rtoieiy

t dxéAevosv dy dxeívg ví quépo, | dy cj 0navoic Koívvo ov-

:2 xogrío xai Magoxo | Ovsvovxío àx Zvoíag eic Popgv énav-

13 14 eAgAv|Oei[v], vg» vc gquípgav àx vüggc "wsrégac émoewv|uíac

7zto00gyOQevasy 7foyovocalaa. |

Lat. 29 in. exciderunt elementa c. xxv, 30 in. c. xxiv, 31 in. 32 in. c. xxv,

39 in.c. xxiv, inter Ex/o et RO c. xi. Ad ea spatia supplementa refor-

mavi, quamquam anxie eiusmodi dimensuratio exigi neque debuit neque

omnino potuit; ita v. 31 inserui litteras xxvi pro xxv. — 30 supplementum

quod suasit Hirschfeldius pro incolumi reditu spatium excedit. —Perverse

Bergkius huic versui inseruit ex Syria, deinde v. 33 dedit ex transmarinis

provinciis contra interpretationem Graecam et inani repetitione expulitque

comma ex nomine mostro, quod nostrum supplementum iam lapis ita con-

firmavit, ut Augustalia ante id ostendat scriptum fuisse et cognomine fuisse,
non nomme.

Facta sunt haec a. 735 Oct. 12, quo tempore fasces tenuerunt Q. Lucre-
tius et M. Vinucius, apparetque iam, longe aliter ac prioribus visum est, totum
hunc locum spectare ad honores decretos Áugusto ex Syria tum redeunti.
Testimonia de ea re reliqua collecta iam C. I. L. I p. 404 hoc loco duxi repe-
tenda. Fast. Àmit. ad Oct. 12: Fer(iae) ex s(enatus) c(onsulto), q(uod) e(o)
d(ie) imp. Caes(ar) Aug(ustus) ex transmarin(is) provinc(ts) urbem intravit, ara-
q(ue) Fort(unae) reduci constit(uta). Feriale Cum. (C. I. L. X, 8375) ad Dec. 15:
Eo die a[rja Fortunae reducis dedicatast, quae Caesarem [ex tramsmari]nis pro-
vincis rediuzit|; supplicatio Fortunae reduci; item fast. Amit. errore ad Dec. 16:
Ára Fortunae reduci dedic(ata) est. In nummis aureis argenteisque ara haec
cernitur cum adscriptione Fortun(ae) redw(ci), Caesari Augus(to) s(enatus)
p(opulus)q(ue) R(omanus) (Eckhel 6, 106; Cohen Aug. n. 102—108) vel, ut
est in nummis Q. Rustii, For(twnae) re(duci) Caesari Augusto ex s(enatus) e(on-
sulto) similiterve (Eckhel l. c.; Cohen 1. c. n. 513). Dio 54, 10 ad a. 735 narrat

IT, 34—37 41

Augusto post ordinatum statum Siciliae Graeciae Asiae Syriae Romam redeunti
plurimos honores decretos esse, nullum vero eum accepisse zrÀg» Tvxm vs
énavoyoyo fouóv idqvOgvos xci ty» quípav T» aqítowo &v ve volg
&spopmvíosc doiJuetOOos xoi dXyovoraÀw OvopualscJo,, honores tres
diversos enumerans a recentioribus non satis distinctos, arae consecrandae
Fortunae reduci, feriarum instituendarum, nominis Augustalium ei diei tri-
buendi. — Txg» cwv9go:o» non esse Fortunam aliquam salutarem, sed ipsam
reducem recte perspexit Beckerus enchir. 1, 641 n. 1372, male negavit Zump-
tius. Ara quo loco constituta sit iam ex monumento Ancyrano discimus;
elegerunt autem locum propterea quod Augustus e Campania (vide mox) per
Appiam ad urbem veniens ingressus est porta Capena. De aedibus gemellis
Honoris et Virtutis ad portam Capenam egit Beckerus enchir. 1, 510; prae-
positio quaenam fuerit ante aedes, parum constat. Dies adventus fuit Oct. 12
eodemque die ara constituta est, absoluta et dedicata die Dec. 15. Sacrificium
anniversarium perficiunt pontifices virginesque vel, ut Graece dicitur, oi &sopétc
xci «à iégsuxs (cf. Dio fr. 87 Bekk. et 51, 19; App. 2, 106).

CAPVT XII

LAT. 2, 34 | [Senatus consulto eodem tempor]e pars [praetorum et tri]bunorum
35 | [plebi cum consule Q. Lucret]io et princi[pi]bus [vtris ob]viam
s& mihi | mis(sja e[Íst £n Campan]ia(m, qui] honos [ad hoc tempus)
3: nemini prae|ter [m]e es[t decretus].

GR. 6, 15 16. Zóyuors o(v]vxAgvov oi vàg usyíorac Goxydc GojSavre[c o]ov
1:3 pégss OrQetgyGy xoci ÓOgudoyov | uero vn[o]|rov Koívrov
i8 "fovxgmiíov énéugOr|oc» pos vmaevijcorre; uíyos Koyu-
19 7ztx»íac, Tuc | ve péyos vovrov ovd? évi si wg àuoi
20 éymggío|3«. 8

Lat. 34 quod dederam [senatus consulto eodem tempor]e improbavit Bergkius sub-
stituens [itemque ex senatus auctoritate, male; nam et Graeca interpretatio et
consuetudo Áugusti vocabulum proprium et legitimum requirit, cumque eum
appareat hanc legationem inter dedicationes ararum duarum ideo interposuisse,
quod cum priore re et tempore coniuncta fuit, eius coniunctionis significatio
aliqua requiritur. In principio intercepta sunt elementa c. xxiv. — 35 in.
cum deficiant litterae c. xxr, plebi tolerari poterit; antea dederam wna cum.
— |n sequentibus ego proposueram principibus viris obviam mihi missi. sunt
t» Campaniam, Bergkius principibus im Campania mihi missi sunt obviam
salutatum; quae accesserunt ex pleniore reliquiarum lectione, illa supple-
menta fere confirmarunt. — Idem Bergkius quod flagitat ante hoc tempus,
spatium excedit. — 37 post EEs cum non deficere videantur litterae plus ix,
suppletae sunt xi.

48 IT, 31—41

Continuantur modo narrati honores a. 735. Eandem rem, aliter tamen,
narrat Dio 54, 10, scilicet senatum propter comitiorum consularium turbas
legatos misisse ad Augustum cum binis lictoribus singulos, unum ex his ipsis
legatis Q. Lucretium ab Augusto consulem dictum esse. Nam quod statuit
Bergkius legationem a Dione memoratam diversam esse ab ea, cuius in indice
Augustus meminit, hanc autem pertinere ad narrationem quae apud Dionem
sequitur: émei di... ai ve GQyai xoi oí &ÀÀo& mwpoormavvacoí oi 7roo-
ztaQsoxsvaGayro, vóxreQ àc vqv m0Àw BcsxopícOg, id nemini persuadebit
qui obviam itionem amicorum redeunti ad urbem (cf. Plutarchus Anton. 11;
Cic. Phil. 2, 32, 78) et legationem a senatu missam recte distinguere didicit;
illa sponte suscipitur et si quando de ea senatus decernit, ut fiat hortatur
(cf. Dio 51, 4), hanc fieri iubet et qui eam suscipiant deligit. Quid quod de
illa si ageretur, collato honore, qui Augusto decretus est devicto Antonio: dc
vgv 7t0Àw àGiO0vry aUTO v&g vs iegsíac vàüc GevrvagOévovc xai viv fov-
Àj» vOv vs ÓjuoV uera vs vOV yvvoixy xci uev vGV vÉxyow Grtayrqoot
éyvocey (Dio 51, 19 cf. c: 4), nullo modo senatus a. 735 partem tantum ma-
gistratauum obviam ei mittere potuisset. Immo rerum Romanarum non im-
peritus non dubitabit hoc quidem loco Dionis narrationem Augustae praeferre :
scilicet princeps scribens Lucretium consulem ad se legatum esse, cum vere
is privatus ad eum veniret, consul in urbem rediret, callide verum texit, non
ut honorem augeret (id enim infra eum foret), sed ne enuntiaret post rem
publicam a se restitutam civiles motus ullos fuisse. Alibi quoque ubi tanguntur
turbae tam hae quam quae per a. 731 et 732 acciderunt, de seditionibus
nullum verbum facit. Id ipsum princeps quamquam texit, tamen item prodit;
nam si legationis princeps consul ad eum venisset, sine dubio scripsisset con-
sul Q. Lucretius cum parte praetorum et tribunorum plebi et principibus viris.
Ita invitus quodammio significat senatus decreto ad se missos esse ex magistra-
tibus praetores et tribunos, Lucretium autem nondum consulem venisse inter
principes civitatis. Interpretem quomodo locus vexarit, iuxta positae praeposi-
tiones cv» et usce declarant. — Tempus legationis aliquatenus inde definitur
quod extant huius anni tesserae cum nomine unius consulis Saturnini scriptae k.
Apr. (C. I. L. I, 742) et mense lunio (l. c. n. 743), item titulus Cordubensis (C. I.
L. Il, 2255) positus €. Sentio Sat. cos. k. Sextilib. Itaque Lucretius consul creatus
est post mensem Maium, nuntius de creato eo Cordubam pervenit post k. Augustas.

LAT. 2, 3: 38 [Cu|]m ex H[ispa]nià Gal[liaque, rebus in his p]rovincis prosp[e]lre
[gest]i[s], R[omam redii] Ti. Ne[rjone P. Qui[ntilio consulibu]s (&],
39 àram | [Pdecis Aju[gjust[ae sematus pro] redi(j]à meó co[nsacrari
4o censui] ad cam|[pum Martium, in qua sna]gistratüs et sac[er-
41 dotes et. virgines] V[est]a|les | anniversarium sacrificium . facer[e
£ussit.] |

II, 42—45 49

GR. 6, 20 21 "Ore à5 "Iarravíac xoi l'eAoríog, vày dy vav,toig vog énap-
c» Xeíouc mtoeyucvo» xor& vic sv|ydüg veAsa Oévrvov, eic "Pour
a3 émavüAdoy 8 | Tifsoío [Néjoav, xoi Hormàío Kowridio

7,1 vzar0ic, || Bono» E[io]|jvgc Zsfaovgc vmào rác gc &mavo-
13 |dov &gquegamO vos. épnqíaaro 9 aíyxAqroc &v nsjdío Aoswc,
4 7Q0g (& vOUG 56 BÜy toig Goyoig xoi vovg | iepe?g v&c v6
tegeíac dviavaíov; Jucíag éxéAsvos noisy.

Lat. 37 in hiatu post GAL supplevimus litteras xvn, at v. 36, ubi dempta una
eodem spatio interceptae sunt, tantummodo xir. Utrumque defenditur scrip-
turae inaequabilitate; nam post hiatum eodem ambitu comprehenduntur v. 36
litterae x, v. 37 litterae xiv. Cavendum igitur, ne in eiusmodi computis nimia
anxietate a vero aberremus. — 38 redibam cum spatio excludatur, dedi redi.
— 39 ex littera secunda apex remansit. — Inter vsr et RED cum deficere

videantur litterae non plus vnr, inseruimus xir.

Confirmantur in summa re supplementa huius loci ante cognita Graeca a
me proposita C. I. L. vol. 1 p. 396, nisi quod Mordtmanni exemplo deceptus
pro Hispania ibi posui Germaniam. — Testimonia de ara Pacis Augustae
constituta a. 741 Iul. 4 illo loco collecta hic quoque apponam. Fast. Amit. ad
Iul. 4 (item brevius fasti Antiat.): Feriae ex s. c., q(uod) e(o) d(ie) ara Paucis
Aug(ustae) n camp(o) Mar(tio) constituta est Nerone et Varo cos. Fasti Praen.
ad lan. 30 (item brevius fasti Caeretani Eph. epigr. 3 p. 6): Feriae ez s. c.,
quo[d eo| die ara Pacis Augusta[e in campo] Martio dedicata [e|st Druso et Crispino
c[os]. (u. c. 745). Diem dedicationis habent etiam Ovidius fast. 1, 709 et acta
Arvalia a. 38. Praeterea cf. Dio 54, 25. — Augustus cum illo anno in urbem
rediret via Flaminia, ad eam consentaneum est aram dedicatam esse, nec
dubium eius esse magnae et splendidae arae reliquias effossas non longe ab
obelisco ob Aegyptum captam ab Augusto consecrato ad ecclesiam S. Laurentii
in Lucina et domum Fiano; quas reliquias nuper composuit et illustravit
Duhnius (ann. inst. archaeol. 1881 p. 302 seq. tabb. 34—36. V. W.).

CAPVT XIII

LAT. 2, 4. | [[anum] Quirin[wm, quem cl]jaussum ess[e maiores nostri voluer|unt,
49 | [cum pjer totum i[(mpertum po]puli Roma[ni terra marique es]set
44 parta vic[torif]s pax, cum pr[ius, quam] nàscerer, [a condita]
45 u[rb]e bis omnino clausum | [f]uisse prodàtur m[emorí|ae, ter me
princi[pe senatjus claudendum esse censui(t]. |

cR. 7,5 | Hvágv '"Evv&Aiov, qv xsxAtoOa. (sic) o& zavépsc gov 79&-
6 | AgGav siogvevouéygc vgc vro Popaoic (scr.Popatoic) naogc
t y); v6 | xa JoAcOOQC, 7Q0 piv &pov, 5 oU 5 rtc dxvío 3n,
89 | và zavrà aló»s Oic uovov xsxAstoOas OuoAoyet|vas, ài 02

10 uot myspuovoc vgic 7 cvvxAgvoc Ay mgícavo xAco9 vos. |

4

50 II, 49—45

Lat. 42 propter hiatum x litterarum capacem inseri iussit Hirschfeldius p. 262
olim; sed potest spatium vacavisse post Quirinum. — 43 quae proposueram
Romani esset terrestris navalisque pax, Bergkius Romani terra marique esset
non dubia paría par, iam ex ipso lapide emendantur. — 44 a condita urbe
Bergkii, cum ipse dedissem ab wrbe condita, reliquiis scripturae confirmatur.
— 405 vocabuli senatus, quod deleri iussit Bergkius propter hiatus ambitum,
nunc in lapide postremae duae litterae apparuerunt.

Ianum Quirinum, quem Graece dictum esse vides z/4gv 'EvvaAiov, nemo
ignorat (Liv. 1, 19. Varr. 5, 165 al.). Clausus est primum regnante Numa,
iterum post bellum Punicum primum a. u. c. 519. Se principe lanum ter clau-
sum esse Augustus perhibet repetitque Suetonius (Aug. 22): lanum Quirinum
semel atque iterum a condita urbe ante memoriam suam clausum in multo bre-
viore temporis spatio terra snarique pace parta ter clusit, indicem videlicet
secutus. Et primum quidem id factum esse post bellum Actiacum u. c. 725
(Liv. l. c.; Dio 51, 20; Vell. 2, 38; Vict. vir. ill. 79, 6; Plutarchus de fort.
Rom. 9; Oros. 6, 20, 8) die ut videtur Ian. 11 (v. C. IL. L. I p. 384) inter om-
nes convenit. Nec magis dissentiunt auctores de secunda vice, scilicet Ianum
reseratum propter bellum Cantabricum a. 728 (Dio 53, 26; Plutarchus de fort.
Rom. c. 9; a. 726 Orosius 6, 21, 1 male) clausum rursus esse a. u. c. 729
(Dio 53, 26; Oros. 6, 21, 1; nam nummi Eckheliani 6, 89, apud Cohenum
Aug. n. 110, fides nulla est). Post eum annum quando reclusus sit, non tra-
ditur, nec facile est definire, quidnam ius sacrum requisierit, ut Ianus clausus
aperiretur, cum possit fortasse defendi bella non iure publico per fetiales in-
dicta etiam clauso lano ut peragerentur licitum fuisse. Videtur tamen statim
rursus apertus esse expeditione Árabica eo ipso anno suscepta, proximo autem
Cantabris rebellantibus. Rursus ut clauderetur Dio (54, 36) scribit senatum
decrevisse u. c. 744, nec tamen clausum esse Dacis rebellantibus. Sed ei
narrationi obstat, quod inter media bella Germanica Drusi de lano cláudendo
decretum fieri vix potuit; potest de ea re actuin esse in senatu, scilicet debel-
lata fere Germania iam rem in eo esse, ut lanus denuo claudi posset, id
quod Dio auctorve eius fortasse paullum exaggeravit —Utut est, lanum tum
clausum non esse Dio quoque ait, neque ullo modo quod Augustus scribit ter-
tium se lanum clausisse, ad hoc senatus consultum referri potest. Sed post
Germanica bella Drusi et Tiberii finita a. u. c. 746!) usque ad a. 753, quo
C. Caesar exiit ad bellum Armenium, Romana arma ita quieverunt, ut recte
lanus claudi potuisse videatur, et cum Dionis annales ab a. inde 748 passim
hient, narratio de lano tertium clauso facile alicubi intercepta esse potest.
Quando denuo apertus sit, non traditur, sed vix clausus manere potuit coepto

1) Scilicet debellatum esse in Germania aestate a. 746 inde efficitur, quod k. lan.
a. 747 Tiberius de Germavois triumphavit (Dio 55, 8; cf. Velleius 2, 94); neque obstat
rebellio non magni momenti secuta anno insequenti (Dio l. c.).

IT, 46. III, 1 2 | 51

bello Ármenio a. 753, nec difficile id conciliatur cum verbis Cornelii Taciti
(vide infra) lanum patefactum esse sene Augusto. — Praeterea quae de Iano
clauso leguntur apud auctores, parum iuvant. Horatius (T 746) in epistula,
quae prima est libri secundi, scripta, ut mea fert opinio, a. 741 (v. Hermae
vol. 15 p. 103), v. 255 claustra memorans custodem pacis lanum cohibentia, item
in carmine 4, 15 anni incerti v. 8 Augustum laudans quod vacuum duellis
lanum Quirini clausit, utroque loco respicit ad lanum clausum a. 725 finitorum
bellorum civilium indicem et merito propterea diu lateque celebratum. Ipsae
portae utrum propter alias causas postea reclusae essent necne poeta non
quaesivit; multo minus hoc loco cogitavit de Iano clauso vel potius non clauso
a. 744, ut recte docuit Frankius (in fastis Horat. p. 223 seq.). — Flori nar-
ratio libro extremo de lano clauso.anno urbis conditae septingentesimo, cum .
praecedat alia de signis a Parthis restitutis u. c. 734, apte referetur ad aedem
tertium clausam, sed cum numerus corruptus sit sive auctoris culpa sive libra-
riorum, quae apud eum legimus ad difficultatem expediendam parum valent. —
Etiam minoris momenti relatio est Orosii, postquam exposuit de Iano impe-
rante Áugusto bis clauso, ita pergentis (6, 22, 1): anno ab urbe condita pccui
Caesar Augustus ab oriente in occidentem, a septentrione in. meridiem ac per
totum Oceani circulum. cunctis gentibus una pace compositis [ani portas tertio
fpse tunc. clausit: quas ex eo per duodecim fere annos quietissimo semper obseratas
otio ipsa etiam robigo signavit, nec prius umquam nisi sub extrema senectute
Augusti pulsatae Atheniensiwn. seditione (eam Eusebius Ármeniacae versionis ad-
scribit ad ipsum annum, quo Áugustus obiit) et Dacorum commotione patuerunt.
Mox (6, 22, 6) addit: eo tempore, id est eo anno quo firmissimam verissimam-
que pacem ordinatione dei Caesar composuit, natus est Christus. Denique (7, 3, 7)
scribit: «ut verbis Cornelii Taciti loquar, sene Augusto lanus patefactus, dum
apud exíremos terrarum movae gentes saepe ex usu et aliquando cum damno
quaeruntur, usque ad Vespasiani duravit imperium. Nam ut mittam eum annum
quem Orosius significat, duodecimum ante mortem Augusti, u. c. 755 vel 756,
incidentem in C. Caesaris bellum Armeniacum lano claudendo parum aptum
esse et lanum vix clausum esse potuisse per tempora quae sequuntur belli
Pannonici et Germanici, tota narratio evidenter interpolata est fraude tam pia
quam absurda ea ipsa, quae triumphos Augusti ex die Aug. 13. 14. 15 in Dec. 24
Christi natalem transtulit (6, 20, 1). Nimirum lanum ter clausum esse Orosius
repperit apud Suetonium, sene Áugusto tertium patefactum esse apud Tacitum,
reliqua monachi commenta sunt.

CAPVT XIV

LAT. 2, 4s | [Filios meos, quós iuv[enes mi]hi eripuit for[tuna], Gaium et Lu-
3,.1 cium Caesares || honoris mei caussà senatus populusque Romanus
1 annum quíntum et deci|[mum agentís consulés designàávit, ut [ejum

4*

52 II, 1—6

s magistratum inírent post quin|quennium. Et ex eó die, quó
4 deducti [sjunt in forum, ut interessent consiliís | publicís decre-
5 vit sena[fjus. $8 Equites [(a]jutem Romáàni universi principem | iu-
ventütis utrumque eórum parm[is| et hastís argenteis donátum
6 ap|pellàverunt. $ |
GR. 7, 1. | Yiovc uov Iciov xci evxiov Koíco[a]pec, ovg veaovíac
1218 dG|vüomracsv y vUxyg, sic vy» dugv vewp(g]v 7 [s] OUvxAg|voc
i14 x«i 0 Óguoc vv "Pouaíoy rnsvrtexaidexoéteic | 0vrag vna-
15 vov; &médskey, lya uevà mévre &vq | eig «jv vrravoy (scr.
16 vnrüro») Goy)yv sicéAJaci' xai àq' cc &v | quf[oe]c [sic
17 vzy ó|yoga» [xav]ex9(o]osv, Tvo (us]réyco|cs» vac cv[v]xAgcov
1:8 &Ungícero. S ums; dà Po|uoíov ocvv[n]«vrec myspovo
19 vs0tgtOc éxorelpov cvrGv [rg]ocmyógevooa», domo dpoyv-
20 gécig | xoà dogaciv [év]eíu qoa |.
Lat. 89, 2 [sum in lapide fuisse, quamquam prima littera olim periit, hiatus
ambitus et forma declarant, non [er|junt a Bergkio propositum. — Gr. 14 6
Óguoc vv» '"Poucícov pro 0 '"Peuaíe» sine dubio a quadratario Áncyrano
venit, non ab interprete (v. supra Gr. 3, 14). — 20 requiri | miours pro
éreíugcay adnotavit Bergkius.
lisdem fere verbis Augustus testamentum suum exorsus est (Sueton.
Tib. 28): quoniam atrox fortuna Gaium et Lucium filios mihi eripuit. —
C. Caesar natus a. 734 (Dio 54, 8), a. 737 cum fratre ab avo materno adopta-
tus (Dio 54, 18, Eusebius ad a. Abr. 2001, u. c. 739: fvyovovoc oiov
Vyoínmav vio9srgcavo), cum quartum decimum annum explevisset a. 748,
in forum deductus est a patre consule xu a. 749 (Sueton. Aug. 26; Zonar. 10,
35), ipsis opinor k. lanuariis, certe non multo post, cum pater consulatu
propter hanc deductionem accepto mox se abdicarit. Similiter L. Caesar natus
a. 737 (Dio 54, 18), adoptatus una cum fratre, cum annum quartum decimum
explevisset a. 751, togam virilem accepit a patre consule xur a. 752 (Sueton.
l c.; errat in anno Zonaras l. c), item opinor k. lanuariis. Tria autem
Augustus hoc loco scribit in honorem Gaii et Lucii tum decreta esse, designa-
tionem consulatus, senatorium locum, principatum iuventutis. De singulis
iam videamus.
Ut Gaio fratri nondum sumpta virili toga consulatus tribueretur, Dio 55,
9 ad a. 748 narrat Lucium Caesarem petiisse, sed Áugustum deprecatum esse,
ne talis calamitas rursus ingrueret in rem publicam, quali coactus ipse consulatum
ante annum vicesimum iniisset; simul alia quaedam pro consulatu denegato
eum (Gaio tribuisse. Haec narratio, nisi forte Dio in eiusdem annalis
parte posteriore adiecit eodem anno de eadem re rursus aliterque decretum
esse, id quod parum verisimile est, ostendit Gaium non anno 748 consulem
designatum esse; potestque id recte cum indice ita conciliari, ut designatus sit
post k. lan. a. 749 sumpta toga virili, quintodecimo anno nondum expleto.

x CX
II, 1—6 93

Neque obstat quod scribit Tacitus ann. 1, 3: (Augustus) Gaium et Lucium .....
necdum posita puerili praetexta principes iuventutis appellari, destinari consules
specie recusantis flagrantissime cupiverat. Respicit enim utique ipsas illas Lucii
preces sine dubio ad secretum patris monitum prolatas et in hoc Augustum
reprehendit, quod de consulatu vel ante praetextam depositam filio dando
verbis recusans, re proposito favens in senatu egerit, non hoc dicit ipsum
consulatum praetextato ei dandum curasse. Consul itaque designatus videtur
esse Gaius a. 749, Lucius a. 752, legibus de quaestura et praetura ante con-
sulatum suscipiendis soluti decreto senatus, creati autem a populo Romano
(cf. Staatsrecht 2, 882), quo tempore comitia consularia fieri solebant, mense
ut videtur Martio (Staatsrecht 1 p. 569), non ut alii privati in k. lanuarias
proximas, sed in k. lanuarias quintas, id est Gaius in a. 754, quo iniit consu-
latum annum sic ut pater quondam agens vicesimum, Lucius in a. 757, quem
consulatum quominus iniret mors obstitit eveniens die Aug. 20 a. 755. —
Ex testimoniis honorum, quos tituli nummique suppeditant, reliqua tempore
praecedunt qui repertus est. Soriani prope Viterbum titulus nondum editus, mihi
notus ex Oderici schedis Genuatibus f. 14 ita conceptus !):

€. CA6SARI * AVG * F*D* N IMP * CAESAR] * DIVI * F L* CAESARI* AVG*F
pONTIF * COS * DESIGN AVG * PONT *: MAXIM *: COS * XII DIVI* NEP.
pP'ÓiNCIPI- IVENTVT TRIB * POTESTAT * XX * IMP - XIlll

P*SERGIVS* P F* RVFVS MAG * ITER

T*BRAETIVS T* F* RVFVS
p^GI * STellATINI - GEDEM * ET * SIGNA * DE * SVA * PECVNIA * DEDERVNT

et nummi duo cusi ab iisdem duoviris Caesaraugustanis (Heiss monnaies de
l'Espagne p. 200 n. 9. 10) inscripti alter imp. Augustus divi f., trib. potes. xx,
alter imp. Aug. — L. Caes. — C. Caes. cos. des., scripti. et ille et hi secundo
semestri a. 750 ante quam L. Caesar consul designatus est et princeps
iuventutis nominatus. . Deinde nummus urbanus inscriptus ab uma parte
sic: Caesar Augustus, divi f., pater patriae, ab altera sic: C. L. Caesares, Augusti
f, cos. desig., princ. iuvent. (Eckhel 6, 171), cusus est inter a. 752 Febr. 5,
quo Augustus pater patriae appellatus est, et a. 753 Dec. 31, quo C. Caesar
consul designatus esse desiit. Ex titulis alteri utri dedicatis non laudabo nisi
Nicomediensem nuper repertum (C. I. L. III n. 323): Z. Caesari Aug(usti) f(ilio),
aug(uri), co(n)s(uli) des(igmato) an(nos) nat(o) xir, prin[cipi iuventutis] et urba-
num VI, 900, qui quamvis principio careat, eiusdem sit necesse est: ... [p]rin-
c [tpi] tuventutis, a[ug(uri), quem cos. populus creavit ann(os) nat(um) xi, [se]-
natus et. populus Romanus, propter aetatem adscriptam, quae eadem est atque in
monumento Áncyrano.

1) Hiatus nulli indicantur tradunturque I, 1 GAFSARI — II, 1 CAELARI — IIT uno:
versu DIVI: NEP* L* CAESARI * AVG* F*; in subscriptis 2 TB* BRAETIVS — 3 AGI*
STFIIATINI AAEDEM.

94 III, 1—6

Consiliis publicis ut interesse filiis liceret, Augustus ait senatum ita de-
crevisse, ut eo iure uterentur inde ab eo die, quo in forum deducti sint. Quo
cum deducti esse videantur k. lan. a. 749 et 752, senatus consulta illa si
praecesserunt deductionem, facta sint necesse est a. 748 et 751. Sed opponi
potest quod Augustus in indice usus est indicativo vix ferendo, si senatus
consulta illa ante deductionem facta sunt, sed qui tolerari possit, si deduc-
tionem «statim secuta sunt consulta. Utut est, idem esse nego senatus
consultum Gai causa a. 748 factum, de quo Dio post verba supra adlata ita
refert: xol ustü voU9! tegmovvp» pév vua a)rQ (Gaio) xal vy» dg vó
cvvédg.oy Gvuqoívgcuy vo v6 ovvJeic Dos xoi v0 GuvedvidO Oo, «fj fovit
&0wxe, quod continuat Zonaras 10, 35 in Dionis deperditi locum subiens:
dwedíxaroy vmavtimv (a. 740) 0 A)yovoroc sig vovc àqufovg vóv Tüiwov
&vaEs xai àg «0 fovAsvrggioy &ue siczyays. Nam ut alibi exposui (Staats-
recht 2 p. 903), ius sedendi inter senatores tam in curia quam inter ludos
et epulas publicas etiam praetextato recte dari potuit, eoque magis ducunt
verba Dionis. Denique nihil impedit, quominus senatus Gaio et Lucio alterum
honorem praetextatis, alterum post sumptam togam virilem tribuerit. — Praeterea
titulus C. I. L. 1 p. 286 (ubi eum inter elogia rettuli deceptus falsis supplementis
damnatis deinde in add. p. 565) — VI, 895:

decreuit senatus ul. interesset

CONSILIIS * PVBLICIS * CO1retque ínter. senatores, cum
ANNVM :* EXPLETVRVS eral acziüü (ru?)
MORTEM : EIVS * IVSTITIO * PER * CONsules indicto

OMNES: LVXERVNT /| CENSV'G6 .........
INSIGNIBVS- DECORATA* CV ... cele

pars videtur esse elogii sepulcralis Lucii filii Augusti; nam Gai si esset, inter
decretum de honore senatorio mortemque interponendus fuit consulatus et nomen
imperatoris adeptum, neque alium ullum novimus domus imperatoriae, cui
eiusmodi elogium recte adscribas praeter bucium!). Decretum id cuius memi-

1) Addo similis elogii duo fragmenta Romae ex ipsis mausolei Augusti parietibus
olim descripta C. VI, 894 (cum add. p 840):
1 anteq V , AM*PER LE]zges liceret

connlis - PV BLICIS -(nteresse

drusc» -FRÁTRE*SVAO
senatu(S - DÉCREVIT - V

EUM C ——————À .

2 dalmatas devicit reliquos eORVM * IN * DÉDITIÓNE)m accepit
cum qui NQVENNIVM * INTERCES(sisset
E: QVI * PRO * CONSVLE C

e; senatus cons WM LTÓ * VÓTA * PER * CÓNSVLES
IAEQVE *

5 uiri femiN LVXERVNT/ - HON(0r
TALIBVS * INFERRI . soLERS)
)jPsIvs * ET - Q.VANDO '
ALLEE Meth

II, 1—6 55

nit cum secundum supra dicta factum esse videatur a. 752 incipiente, cum Lucius
annum xmi aut explevisset aut expleturus esset, v. 3 utrum xim fuerit an xv,
definiri non potest. — De censorio funere vide Tacitum ann. 13, 2; Marquard-
tium Privatleben 1, 340; Staatsrecht 1? p. 425. Iustitii propter mortem C. Caesaris
indicti meminerunt fasti Ripatransonenses (v. infra ad 5, 24).

Principatus iuventutis praeter nummos titulosque et Taciti locum supra
relatos (cf. item Staatsrecht 2 p. 800) meminit ex Dione Zonaras 10, 35 de Gaio et
Lucio narrans: 0 2füyovGrog .... zQOxQutov &méqmye vc veóvgvoc iAagyóv
vs qvAgZc yevéaJas érévoeVs, quamquam et de auctore honoris et in annis
errat. Praeterea Dio 55, 12 in exequiis Gai et Lucii enarrandis inter alia haec
habet: e£ rtéÀvo& v& zs ÓOpgate, & maga vow» inmíov ig vovg éqofove
iciO0vtsg xovo& (sic errore) siAgqscav, $c t0 flovisvvggiov veséOq.
Restant quaedam adnotanda de ipsa dignitate. Et opinatio quidem eorum, qui
principem iuventutis proprie eum esse sibi persuaserunt, quem in equitibus re-
censendis censores primum vocassent (Becker 2, 1 p. 288), dudum explosa est
et refutata (Marquardt hist. eq. p. 75); nam principes equestris ordinis similia-
que, quae passim apud Ciceronem reperiuntur, ne posse quidem sic accipi vel
inde apparet, quod ab a. 685 ad a. 726 lustrum nullum conditum est, neque
quem comparant princeps senatus ideo sic dicitur, quod primus est in tabulis
censoriis senatorum, sed quod primus in senatu sententiam rogatur. Nec tamen
propterea crediderim principis iuventutis dignitatem totam noviciam esse neque
ullo modo applicatam ad antiquam rei publicae formam; immo verum vidit
in universum Spanhemius (de usu et praest. numism. 2, 359) principatum iu-
ventutis repetens ex seviratu equitum Romanorum. Nam cum principes iuventutis
constet fuisse principes equitum Romanorum), seviri autem equitum Romano-

Titulum C. Caesari Henzenus tribuit, sed ipse vidit obstare versum 2, 1. Quae supersunt
quamquam continuam restitutionem non recipiunt, uni ni fallor Germanico conveniunt, Ei
enim, cum a. 762 bello Dalmatico finem imposuisset, ut ait Dio 56, 17, inter alia datum est
T7» Uzartí(oy 9GcGov z«p& rO vevouicuéyoy Àaftty, quod recte ita accipi potest ei per-
missum esse, ut quinto anmo post quaesturam gestam ad consulatum admitteretur (cf.
Staatsrecht 1? p. 557); quaestor enim fuit a. 760, consul a. 765. Quae sequuntur, ita
fortasse supplenda sunt: [missus est bjis qui pro consule G[allias et. Orientem obtineret];
nam de viro proconsulari potestate ad exemplum principis praedito proconsulis vocabulum
nudum recte evitatur.

1) Lotharii Koch (de principe iuventutis. Lipsiae 1883. 8) si recte intellexi dispu-
tationem obscuram et perplexam, is principem iuventutis ad equitatum referendum esse negans
solam iuris in principatum rei publicae hereditarii significationem in eo vocabulo inesse
contendit. Nos id inventum suo auctori relinquemus mirificum sane ut multis aliis nomi-
nibus, ita maxime eo quod ita futurum populi Romani imperatorem soli equites Romani
deligunt vel adeo, si Kochium sequimur, seviri eorum; is enim auctor et acutus et modestus
Augustum ait (p. 14) sive erravisse sive mentitum esse ab universis equitibus id repeten-
tem, vere Gaium et Lucium principes iuventutis factos esse decreto collegii sevirum equi-
tum Romanorum. (Quodsi princeps iuventutis erat, ut fuisse eum adhuc omnes credidimus,
primus equitum Romanorum, cum senatui adscribebatur, ut eques Romanus ita priuceps quo-

56 III, 1—6

rum non sint nisi ipsorum equitum duces, fieri non potest, quin etiam ad
seviros illi principes quodammodo pertinuerint et inter eos potissimum emi-
nuerint. Neque eius coniunctionis argumenta deficiunt, recte explicata a Mar-
quardtio (hist. eq. p. 76). Ita Zonaras vel potius Dio loco modo adlato iungit
principatum iuventutis el seviratum turmae; ita M. Aurelium Caesarem cum
Dio 71, 35 scribat tamquam principem equestris ordinis (7zt90xgsvov vác im-
z&doc) cum reliquis equitibus pompam duxisse, biographus eius c. 6 eandem
sine dubio rem sic effert sevirum eum creatum esse turmis equitum Romano-
rum. Quare principes iuventutis aetatis imperatoriae probabiliter repetentur a
seviris illis vetustissimis!). Equites autem Romani turmatim ordinati videntur
fuisse singulisque turmis numero quinquaginta quattuor praefuisse decuriones
terni et optiones terni, qui sunt ipsi illi seviri (v. hist. Rom. meae vol. 17
p. 786); unde qui honorificentissimus locus erat in ordine equestri primae
turmae trium decurionum, eum videntur occupasse Gaius et Lucius Caesares
reliquique principes iuventutis. Nam plures simul principes iuventutis esse
potuisse demonstrant tam ipsi de quibus agimus quam postea imperante Vespa- |
siano Caesares Titus et Domitianus. Fuisse autem eos si non tres, tamen ex
tribus, ostendit scriptor vitae Commodi c. 1: cooptatus est inter tres solos (immo

que iuventutis esse desineret necesse erat; idque vere ita evenisse clare ostendit arcus
Ticinensis (C. V. 6416) dedicatus Gaio et Lucio post mortem utriusque et non illum, qui
diem functus est consularis, sed hunc solum, qui eques Romanus obiit, principem iuventutis
appellans. Quod argumentum quomodo subterfugiat Kochius, referre supersedeo. Afferens
autem titulos non paucos, qui C. Caesari etiam post honorem proconsularem adeptum prin-
cipatum iuventutis adscribunt, et iis sententiam illam ratus refelli, rem de qua agitur ne
hic quidem perspexit. Nam honores etiam depositos tituli vulgo enuntiant neque inde, quod
principem iuventutis eum post mortem appellant, ullo modo efficitur eum morientem
eum locum obtinuisse, ut eum consulem appellantes non magis uegaut obiisse post fasces
depositos. Sed equitis Romani condicio hoc proprium babet, quod qui ex equestri
ordine ad senatorium pervenerunt, qui solitus est honorum ordo apud Romanos, uno solo
exemplo excepto (C. VI, 1421) equitis Romani vocabulo abstinent neque cursui honorum id
ioserunt. ]d ipsum severiore lege etiam ad principatum iuventutis pertinuisse ex arcu
Ticinensi intellegitur neque inde ullo modo infriugitur, quod prona adulatio et remissior usus
mature equestrem principatum ab ordine honorum abesse noluit. Posteriore aetate ipsam
legem illam oblitteratam esse et principatum iuventutis geri non desitum post adeptum
locum senatorium primum in Domitiano apparet et deinceps mansit.

1) Qui haec sibi nuper refutanda sumpsit idem Kochius l. c. p. 10 seq. sententiam
meam ut everteret pervertit: neque enim hoc dixi eundem esse sevirum equitum BRoma-
norum et principem iuventutis, sed coniunctum fuisse utrumque honorem. Scilicet cum
seviri praeessent ordini equestri, princeps autem iuventutis item primum locum obtineret
inter nobiles Romanos nondum senatui adscriptos, necessario sequitur eundem primum
locum inter seviros obtinuisse, idque ipsum loci supra allati plane confirmant, praesertim
secundus. Nam princeps iuventutis sive zrQoxoitoc fic vtorgroc et sevir equitum Roma-
norum, alias Dioni appellatus qAagxyosc, aperte ibi coaluerunt, ut ita prodiret zrpoxortoc
1íe ín ados.

II, 1—6 57

solus) princeps iuventutis, cum togam sumpsit!). Idem confirmant nummi Getae
(Eckhel 7, 230; Cohen ed. 1 vol. 3 p. 472 n. 119 p. 480. 481 n. 172—175),
in quibus cum scribatur P. Septimius Geta Caes., princ. iuvent., cos., cernuntur
equites cito currentes tres, quorum unus praecedit, Caesar scilicet, duo sequun-
tur loci ut videtur inferioris?). Denique ita explicatur, quod M. Aurelius Caesar
princeps iuventutis ludos sevirales edidit cum collegis (vita M. Anton. c. 6);
edidit nimirum una cum quinque aliis seviris turmae primae. [taque ex tribus
decurionibus primae turmae equitum Romanorum si qui erat ex domo impera-
toria et, ut ait Ovidius (artis amat. 1, 194), nunc iuvenum princeps, deinde
futurus senum, appellabatur princeps iuventutis, contra privati eodem loco con-
stituti subsistebant in antiqua appellatione seviri equitum Romanorum turmae
primae. Idque significat Augustus, cum scribit filios suos ab equitibus Ro-
manis appellatos esse nomine illo honorificentiore. Evidenter enim in ea appel-
latione spes continetur principi qui nunc est aliquando succedendi, neque ullum
extat certius et firmius documentum hereditarii iuris ab Augusto in rem publi-
cam una cum principatu aliquatenus certe introducti quam haec principis
iuventutis appellatio in filios successoresque collata iisque solis reservata. Quod
ipsum enuntiare Pisani non dubitaverunt, cum C. Caesarem queruntur ereptum
esse populo Romano iam designatum iustissumum ac. simillumum parentis sui
virtutibus principem (Orell. 643). — In nummis principes iuventutis repraesen-
tantur stantes velati et togati, dextra hastam tenentes, sinistra parmae innixi;
supra capeduncula est et lituus (Eckhel 8, 376) iungunturque ita, ut recte
observavit Cavedonius (mon. Ancir. p. 336), tres honores simul recepü, scilicet
toga virilis et sacerdotia duo indicata tam velo quam instrumentis et princi-
patus equitum. Ubi autem principes iuventutis exhibentur citato equo cur-
rentes, id quod probabiliter refertur ad equitum travectionem sive probationem
idibus Iuliis, ibi parma hastaque absunt?).

Quod si quaeris quomodo Gaius et Lucius principes iuventutis facti sint,

J) Id est cooptatus est ab equitibus inter tres primarios seviros ita, ut solus esset
princeps iuventutis. Ab emendatione Lipsii sane speciosa inter trossulos verba illa optime
defendit Spanhemius ]. c., neque auctor, qualis est biographus, obsoleto nomine trossulorum
equites appellare potuit.

3) Raro additur ad tres hos equites alter ordo superior in partem oppositam currens
(Cohen 1. c. n. 176); quae res spectat fortasse ad certam aliquam equitum pompae vel de-
cursionis formam.

*) Vergilii poetae (Aen. 5, 545 seq.) turmae tres Troiam ludentes puerorum duode-
norum non recte adhibebuntur ad sevirum pristinam condicionem definiendam; nam et
alibi Troiam ludunt turmae duae sub magistris duobus (Suetonius Caes. 89: Troiam
lusit turma duplez maiorum minorumque puerorum; idem Aug. 43. Tib. 6; Plutarchus Cat.
min. 3) neque quicquam commune habent Troiae lusus ludique sevirales. Nam ille pertinet
ad pueros nondum in forum deductos, hi ad adulescentes post sumptam togam virilem;
illum pueri ipsi in circo ineunt, hos suis sumptibus seviri faciunt praesidentes iis pro
magistratibus sacerdotibusve.

58 III, 7—21

de decreto peritus non cogitabit, primum quod equitum Romanorum iustum
concilium nullum umquam fuit, deinde quod Augustus non decernendi similive
vocabulo usus est, sed appellandi Immo ut antiqua aetate principes tam
populi quam iuventutis non delectu aliquo decretove facti sunt, sed communi
consensu et popularibus indiciis, ita aetate imperatoria hoc quidem mutatum est,
ut unus esset tam in civitate quam in iuventute ceteros omnes dignitate prae-
cellens, sed tantum afuit, ut id vocabulum imperatori filiove vel filiis eius
decreto legeve tribueretur, ut cum loco quem obtinebant sponte iis pararetur.
Augustus autem significat filios tum opinor, cum primum inter equites equo
publico publice prodibant, ab universis equitibus principum iuventutis vocabulo
consalutatos esse, quae tamen acclamatio magis ad declarandum honorem per-
tinuit quam ad attribuendum. — Quo tempore Gaius et Lucius principes iuven-
tutis facti sint, Augustus non definit, nec licebit efficere ex Tacito eum honorem
praetextatis iis habitum esse; immo videtur ita iis acclamatum esse, cum post
praetextam depositam primum inter equites publice prodirent.

CAPVT XV

LAT. 2,7 | Plebei Románae viritim 4s trecenos numeravi ex testamento
8 patris | meí, $ et nomine meo us quadringenos ex bellórum
9 manibiíis consul | quintum dedi, iterum autem in consulàtü
10 decimo ex [pjatrimonio | meo 4s quadringenos congiàári viritim
11 pernumer[a]ví, 8 et consul | undecimum duodecim frümentátiónes
12 frümento pr[i]jvatim coémpto | emensus sum, [S] et tribuniciá
13 potestáte duodecimum quadringenós | nummós tertium viritim
14 dedi. Quae mea congiaria p[e]rvenerunt | ad [homi]num millia
15 nunquam minus quinquáginta et ducenta. $ | [T]ribu[nic]iae potes-
16 tátis duodevicensimum consul xu trecentís et | vigint[i] millibus
1; plebís urbánae sexagenós denariós viritim dedí.:$ | In colon[i]s
i8 militum meórum consul quintum ex manibiis viritim | millia

nummum singula dedi; acceperunt id triumphale congiárium
19 | in eolo[n]ís hominum circiter centum et viginti millia. $ Consul
20 ter|tium dec[(í]mum sexagenós denáriós plebei, quae tum frümen-
231 tum publicum | accipieba(t], dedi; ea millia hominum paullo
plüra quam ducenta fuerunt.

cR. Áncyr. 7, 3: Apoll. 4, 12 | Zguc Popno[fío]y xov! &vÓge éfOowrxovra
zs n[éívr]e | Ógvegue éxaoro qgolJugce xcvà ÓOie Ocxg» voU

74 rravQóc pov, xoi v6 ép OvOpcat. | ix Àegvoov [n]o[^é]uov

8,1 dv& éxevóv dgvagia || réurvov O9n«v0c; 80wxo, $ maAw ve

23 Oé[xavo]y | vrzecevm» éx s[g]; dpac vmdobsec &vaà Ópvd|oie

4 éxazó» QoíO[u]gca, [S] xc évOéxoro» vrcaroc | ÓdOexa cssro-

II, 7—21 59

5 uétprOsuc ix vo) &poU fiov dns|uérogoa, [S] xoi Óguooyuxtic
e dSbovcíoc v0 ÓwÓé|xevov &xeróy ÓgvaQio xev! GvOpgo $SÓcxa«:
78 abw[]|vec àpoi àrridóneic oUdérove qocov $A9(o]v e[i]c | àvdooc
pvoscóoy (immo gA9oy $ clc dvdgdv uvpiadac) eixoc, réyts.
9 ógpe[o]xexgc a|5ovatag Oxvexoidéxaroy, vrre(oc] O[wO£xovov]
10011 | ros&xorve cTo»c(i] wvoiacu» OyAov rzroAevcsx[oD — &]Egj|xovvo:
12 ÓgvaQio xoav' àvÓogo iÓoxc, xc] &moíxowc ovon|v«ovoy pov
13 7zÉuzt0» Urmocroc é[x] Amqvoe» xcr& | &vOg« &v& ÓOiaxoócie
i4 7revtrixoyva. Ónpvagia. SÓ(oxoc] | dAoflov vasvgy vr» óopsay ày
15 roic GrtovxÉoac av| Jodie uvovadsc rA[et]ov OwOs[xo. 9|rvavoc
16 z[os]o|xoudéxovov &v& ébgxovra Ógvógia và csvvoper[oov]-
152 18. |névo dono &c[xe* ovro]c Go[1]9u[oc rrAskov sixo|o] [wv]osa-
do» vzox[s]v. |

Lat. 17 pro ín colonis (nam $n legerunt in lapide Perrotus et Domaszewskius,
priorque littera 1 etiam in ectypo cernitur) Bergkius scribi iussit et colonis,
perperam, nam quae viritim dantur, non coloniis dantur, id est rebus publicis,
scribendumque fuit aut colonis militibus meis aut. i coloniis militum meorum
viritim. At in Graecis v. 11 quod cernitur EAnx/1//1Anotxorz, fuerit necesse
est EAQKA KAI ATOIKOIZ, nam littera ante Ano:koiz non Nw fuit, sed 1,
nec spatium satis expletur duabus litteras EN. Interpres cum colonis pro
coloniis positum esse non perspiceret, i» vocabulum perperam mutavit, quam-

quam vel sic quod dedit &7roíxoic Gvooticit» parum recte procedit.

Octo hae liberalitates praeter quartam frumentariam pervenerunt mini-
mum ad summam sestertium 619,800,000 (v. ad 6, 29). Enumerantur ordine
temporis, nisi quod septima a. 725 eaque sola civium veteranorum, cum
reliquae ad plebem urbanam pertineant, mire separatur ab urbana simul facta
interponiturque inter paenultimam ultimamque. Quod ut explicationem habeat,
sumendum esse existimo recensum hunc primum perscriptum esse c. a. 750,
ut enumerarentur donationes primum urbanae, deinde veteranorum, congiarium
autem a. 752 postea adiectum esse (cf. p. 4). Neque ob aliam causam voca-
bulum scriptor mutavit plebem quam antea Romanam dixerat postea urbanam
appellans?) Dona autem miülitibus oblata ante missionem (ut a. 711: Dio
46, 46; a. 718: Appian. b. c. 5, 129, Dio 49, 14; a. 746: Dio 55, 6) consulto
praeteriit Augustus. Praeterüt item quod c. a. 756 tis qui inopia premerentur

1) Vocabuli mutati causam recte requisivit Hirschfeldius (Philol. vol. 29 p. 4), non
recte autem posuit plebem Romanam intellegi cives Romanos plebeiae condicionis, urbana
eos quoque comprehendi, quibus civitatis Romanae plenum ius deesset. Immo ut urbs Homa
tam urbs dici potest quam /loma, ita cives Romani plebeiae condicionis in urbe Roma
degentes pari iure et plebs flomana appellari possunt et plebs urbana, peregrini autem
Romae degentes neutra comprehenduntur, ad quos praeterea quomodo priores liberalitates
magis pervenire potuerint quam postremse difficile intellegitur. — Bergkius comma v. 19
consul — 21 fuerunt interponi iussit v. 17 inter e£ (ut legit pro in) et colonis.

4*"C,

60 III, 7—21

sestertium sescenties (60,000,000) in triennium mutuum dedit sine usura
teste Zonara (10, 36: giAíag xoi ztvraxocíoac pvgiaÓec Ópoayuoyr Cróxovgc
roig Ósouévoig Oaveícag àm' Sr vgío énmqvstvo maga mauvvov). Plebis
Romanae sive urbanae cum a. 749 numerentur milia cccxx (nam cccxxx quod
interpres dedit sine dubio erratum est), quinque liberalitates ab a. 710 ad 742
divisae dicuntur numquam pervenisse ad homines minus ccL milia, ut postea
datae pervenisse videantur ad numerum aliquanto maiorem et plebs ab a. 710 ad
a. 749 paullatim a minore hoc numero ad maiorem illum succrevisse. Ultimam
autem largitionem cur non ceperint nisi hominum milia paullo plus ducenta,
inde explicatur quod paullo ante Augustus plebem denuo recensuerat et cum
antea plebeii ordinis civibus omnibus in urbe degentibus in frumentum publi-
cum ius esset, accipientium numerum ad hunc redegerat teste Dione epitomato
55, 10, 1: 0 dà Avyovcvoc vó vov Óguov ro) civodorovuévov mÀá9oc Ov
ég eixoci wvQiadag xavréxAcice (cf. Suetonius Aug. 40). Id cum in epitoma
interpositum sit inter res a. 748 et 752, collato hoc capite commentarii factum
esse intellegitur inter largitiones duas a. 749 et 752 videturque cum ipsa hac
quodammodo coniunctum fuisse, cum apud Dionem congiarium, quod non potest
esse nisi anni 752, statim subiungatur. — Summam quodammodo capitis huius
rettulit Suetonius (Aug. 41) ita: congiaria populo frequenter dedit, sed diversae fere
summae, modo quadringenos, modo trecenos, nonnumquam ducenos quinquagenos-
que (immo quadragenosque) nummos. — Chronographus a. 354 cum ait de
Augusto (p. 646 ed. meae): congtarium dedit ter x cccrxim, tam in congiariorum
numero errat quam in summa; nam ex octo liberalitatibus, quas: enumerat
ipse Augustus, missa testamentaria et frumentaria et militari numerandae erant
quinque, quarum summa fiebat us- MDCLXXx sive x ccccxx. Videtur laterculi
auctor numerasse tria congiaria sestertium quadringenorum, ex duobus sestertium
ducenorum et quadragenorum alterum omisisse, alterum cum Suetonio credidisse
sestertium ducenorum et quinquagenorum.

Prima largitio pertinens ad a. 710 saepe memoratur apud scriptores
(Sueton. Caes. 83; Plutarch. Anton. 16. Brut. 20; Appian. 2, 143), qui cum
praeterea etiam in summa cum commentario consentiant, solus Dio 44, 35 cum
adsecla Zonara 10, 12 et hanc summam ponit et auctore citato ipso Augusto
alteram sestertiorum cxx (cf. Drumann 1, 101).

Liberalitates secunda et septima profectae ex bellorum manibiis datae
sunt post triumphum triduanum a. 725. Rem confirmat Dio 51, 21: xoi
volg GrQatiG toic SOnxé tiva, 10 16 üguc xaJ' éxovóy dgoyudc, rtpotépoic
Mà» rof; ég &vÓpag vsÀoUGir, EmEvc 08 xai volg rtauci Óio vóy IMaoxeAAov
vOv dÓsÀqidobv, Óiéveipey. Paullo ante (51, 17) rettulerat militibus qui cum
Caesare venerant Álexandream numerata esse milia nummum singula tamquam
in solacium urbis non traditae diripiendae. De numero militum v. ad 3, 22.

Tertium donum in consulatu decimo a. 730 dedit Augustus post de-
victos Cantabros Romam rediens. De eo Dio 53, 28 sic tradit Augustum tum

III, 7—21 61

plebi denarios centenos promisisse, cumque prius se de eo congiario edicturum
negaret quam senatus approbasset, senatum statim eum absentem etiam tum
legibus solvisse. Videtur igitur lege prohibitum fuisse, quominus plebi nummi
dividerentur.

De quarta liberalitate frumentaria egimus ad 1, 32.

Quintum congiarium datum a. 742 praeterea commemoratur tribus locis,
in fastis Ripatransonensibus et apud Dionem et losephum. Fast illi (C. I. L. I
p. 472 — IX n. 5289) sic ni fallor explendi sunt paullo aliter atque explevit
Borghesius dec. 6, 6 opp. 1, 314):

cos. 3n. Uualerius messalla p. sulpicius | quirinius vu. c. 742
sf. .... c. ualg 1 V S rufus
eret tn €. CANINIVS rebilus

k. AVGVST L * VOLVSIVS * SAfurninus
prid. non mart. imp. caesAR - PONTIF * MAXIM * CREatus est
ecsotusososoco ideM - CONGIARIVM * POPVLO dedit
esoct£atoitsittiss RIVS M* F P-* RVPILZs . . f . üiuir?
cos. paullus faBius maximus — q. AELIus tubero u. e. 743

Dio (54, 29) ad a. 742 postquam dixit de morte Agrippae, quae evenit eius
anni mense Martio, et de legatis, quae heredem Augustum populo Romano
dare iussisset, addit praeterea Augustum, tamquam ita testamento iussus esset,
quadringenos sestertios plebi divisisse (xai x«9' éxcr0v Ópayuac «9 guo,
cc xci éxsívov xsAsicavroc, Oiévetus). Denique Iosephus 16, 4, 5, postquam
narravit congressum Caesaris et Herodis Aquileiae, quo scilicet Augustus venit
eodem anno Tiberium inde ad bellum Pannonicum dimittens (cf. Dio 54, 31;
Sueton. Aug. 20), antequam exponüt de aedificatione oppidi Caesareae absoluta
a. 743 (106, 5, 1), haec interponit: dv ó? zo?g vorégesg mguépgoaic "Howógg
éómosivo Koíaeoe vQ«oxooíosc vaÀaytoic, Sx; ve xai diavouag rr0LoU-
psevov vq Popeíov Óguq. Ubi non intellegi munus gladiatorium editum
ab Augusto filiorum nomine quinquatribus, id est die Mart. 19 a. 742 (Dio
94, 28), quod Zumptius sibi persuasit, inde colligitur, quod id neque cum
divisione ulla coniunctum fuit et editum est Agrippa vivo (Dio l. c.). Immo
cogitavit losephus de quadringenis sestertiis, qui tamquam ex testamento
Agrippae eo anno post diem Iun. 26 (dies congiariüi dati in fastis Ripatran-
sonensibus adscriptus fuit, sed intercidit) populo numerati sunt, et de munere
gladiatorio in honorem Agrippae defuncti statim sine dubio promisso, sed edito
a. demum 747 (Dio 55, 8), scilicet procrastinatis spectaculis propter apparatum
ludorum longum et molestum.

1) Bergkium statuentem ludos factos esse ab Augusto a. 742 ob susceptum
posatificatum maximum, erravisse igitur Dionem ex testamento Agrippae eos repetentem,
fastos Ripatransonenses supplendos esse sic: [pr. non. Mart. imp. Caesjar pontif. maxim.
er[eatus ludos circienses et] congiarium populo [dedil], iam redarguit ipse lapis lectione
expleta.

62 III, 22—28

Sexta liberalitas facta est ab Augusto in tribunicia potestate xvHt, con- .
sulatu xr, id est a. 740 inter lan. 1 et Iun. 26, octava in consulatu xii, quem
suscepit extremum omnium a. 752. Probabiliter omnino utramque Casaubonus
rettulit ad C. et L. Caesares illis annis in forum deductos (cf. supra ad 2, 46),
cum praesertim utriusque congiarii summa eadem sit et harum deductionum
causa Àugustum constet consulatus suscepisse duodecimum et tertium decimum
(Suet. Áug. 26). Eadem ex causa non solum pro Germanici filiis Nerone et
Druso (Sueton. Tib. 54; Tacitus ann. 3, 29; Henzen 6443) et pro Nerone Claudio
(Suet. Ner. 7) congiaria data sunt, sed privati quoque ob togam virilem liberis
datam sportulas dividere solebant (Plin. ad Trai. 116). Scriptores qui supersunt
prioris congiarii non meminerunt interciditque eius anni annalis Dionis, alterius
mentio superest apud Dionem in fragmento 55, 10, ubi post verba modo (p. 61)
adlata pergitur: xal eg yé vevec Aéyovoi, xa9' Eva é5üxovra Ógeyuac &Onxs
causa in epitoma certe non adscripta.

CAPVT XVI

LAT. 9,22 |Pecuniam [pro] agrís, quós in consulatü meó quáàrto et posteà
13 consulibus | M. Cr[asso ejt Cn. Lentulo Augure adsignávi militi-
24 bus, solví münicipis. Ea | [sju[mma sestjertium circiter sexsiens
25 milliens fuit, quam [p]ró Italicis | praed(is] numeravi,s et ci[r]-
26 citer bis mill[ie]ns et sescentiens, quod pro agris | próvin[c]ialibus
1; solví.s Id primus et [s]olus omnium, qui [d]edüxerunt | colonias
28 militum in [talià aut in provincís, ad memor[ijam aetátis | meae

feci.
cR. Áncyr. 8, :» Ápoll. 4, s —8 | Xoguovo dy Uravsíq vevdgvn &píj xai]
20 uev& Tavra v|ndroic Mcgxo Kpodcoco xoi Noío JévrÀo
2| vyov|o» veig mróÀsciv $olOuqce ónàp &yooy, oU; épégioc
* qas |vo?c Gvoe1[,o]rasc. Ksqoatov &yévovto &y IveAÍa| uiv uiuos
24 m|svvoxe]o[y]e( £449». uv]osetósc, [ro] [O8 &|]rveolyevesx ov &ypoov
9,1 [u]v[osdec SEoxicyíAjas rcev[voxo]o(sos]. | Tovro mpovoc xci
2 povog amyteov àmógoea cà» | [xeavo]yayóovrov | ànoixtoc
Ss cvQavuotOy à "Tr|Àíg 4 dv émapoxsíosc uéyos» vac 6&ugc

gAixtac. $

Lat. v. 24 cum dedisset //corraicis Perr, //coEPADpiCIS Mordtm.,
|| corrA///] Lucas, in lapide fuisse conieci pro collaticis, bonorum auctorum
consensu deterritus quominus reponerem id quod res et sermo sane multo magis
commendabant, pro Italicis; sed erravisse me et Bergkius statuit et nunc lapis
confirmat. — In Graecis v. 19 removimus quae in exemplo Apolloniensi . post
Xo'j»eve male repetita est littera A; eam enim neque exemplum Graecum
alterum agnoscit, nec hians in Laüno post PECvN!A spatium supplementa

III, 922—939 63

capit, qualia Zumptius proposuit pecunia quam pro agris. — Deinde v. 22 post
GtoxtiGto:ic quae antea temptata sunt xeqcAoiíoy yíyovsv ueg«OOévcov ab
Hauptio, xeqoAciov yéyovev avro ày ' lhaAíq a Bergkio, iam emendantur duo-
bus exemplis melius et plenius lectis. — Nona pagina nunc primum accedit.

Hoc loco quae traduntur, antea iam de praemiis militum disserens 1, 17
princeps tetigit, hic explicatius redeunt inter liberalitates civibus praestitas.
Narrantur autem hoc loco duae res, quarum prior pertinet ad a. 724, altera
ad a. 740. Anno 724 Augustus scribit se militibus adsignavisse praedia [ta-
lica et pro eis numerasse municipiis sestertium circiter sexies millies
(600,000,000). Cum his componenda sunt, quae de praemiis post victoriam
Actiacam militibus persolutis auctores tradiderunt. Quorum qui rerum ordinem
reliquis plenius enarrat Dio (51, 3. 4) Caesarem scribit post victoriam Áctiacam
(723 Sept. 2) veteranos tam sui exercitus quam Antoniani in Italiam ablegavisse;
deinde cum illi traiecti in Italiam neque tamen dimissi (nam praemia et mis-
sionem poscebant teste Suetonio Aug. 17) tumultuarentur, principio a. 724
Brundisium advectum res ita ordinavisse, ut vetustissimis et suis militibus
oppida [talica adsignaret ea scilicet. quae Antonio favissent (robg Óspovc tovc
év v4 "haolíe to); và v0U !4vvevíov qoov5cavrac é&boixícag vole
OtootiortGiG tc v6 7L0À6iG xai và yopío eUrtGy» &yagícoro), reliquis pecu-
nia satisfaceret, veteribus autem possessoribus [talicis partim Dyrrachii et
Philippis alibique in provinciis agros redderet, partim pecuniam pro agris pro-
mitteret, quae pecunia post captam Aegyptum demum persoluta est. Etiam
Orosius 6, 19, 14: Caesar, inquit, quartum . . . consul. Brundisium venil : ibi orbis
terrarum praesidia. divisis legionibus composuit. Spectat denique huc adnota-
tionum duarum Eusebianarum ad a. Abr. 1985 (1984 Hier.) sive urbis 723
(vide p. 14): Romani colonias deduxerunt et ad a. Abr. 1991 (1989 Hier.) sive
urbis 729: coloniae deductae sunt altera; nam prior pariter loco mota atque
ovatio (v. ad 1, 21) pertinet ad colonias post victoriam Philippensem consti-
tutas. Certius autem et luculentius quam rerum scriptores rem patefacit auctor
gromaticus Hyginus de lim. p. 177 Lachm.: divus Augustus [postquam] adsig-
navit orbi terrarum pacem (id est post debellatum Antonium lanumque clausum,
v. ad 6, 13), exercitus, qui aut sub Antonio aut sub Lepido wulitaverant (cf.
Dio 51,3 initio), pariter et suarum legionum milites colonos fecit alios in Ita-
lia alios in. provinciis: quibusdam deletis hostium civitatibus novas urbes consti-
fuil; quosdam [in] veteribus oppidis deduxit et colonos nominavit; illas quoque
urbes quae deductae a regibus aut dictatoribus fuerant, quas bellorum civilium
interventus. exhauserat, dato iterum coloniae nomine numero civium. ampliavit,
quasdam et finibus. — Ademptionem igitur cum triumviri ita instituissent, ut
nuli quicquam pro agro erepto redderent!), Caesar ita temperavit, ut pro

!) Non obstat quae Bergkio obstare visa est narratio Dionis 49, 14 ad a. 718 de
adsignatione triumvirali: xaà rÓ ui» dpyvgioy avtíxa, tqv dà yojpav ov noliq Vartgov

64 III, 22—28

adempto pretium vix iustum, aliquod tamen veteribus possessoribus persolveret.
Pervenisse impensas ad sexiens miliens ipse scribit; cave autem collato militum
veteranorum, qui triumphale congiarium acceperunt, numero cxx milium inde
efficias veteri possessori pro singulis possessionibus, quae adimerentur et militi
adsignarentur, persoluta esse quina milia sestertium. Nam cxx milia hominum,
quibus in suo cuique oppido numerabatur a. 725 triumphale congiarium, milites
sunt vicloris exercitus omnes praeter peregrinos eosque qui etiamtum sub signis
merebant. Hic vero inde deducendi sunt milites paucorum stipendiorum, quos
Dio scribit non agrum accepisse, sed pecuniam; praeterea parti possessorum,
scilicet iis qui graviter offenderant, sine dubio pretium nullum solutum est,
parti pro agris Italicis redditi provinciales, ut summa aliquanto maior ad pos-
sessores extorres pervenisse videatur. Spectant autem omnino ad hanc neces-
sariam quasi pretii solutionem quae Dio rettulit de pecuniae pro agris a Caesare
pernumerandae summa et necessitate et difficultate.

Deductionem veteranorum Actiacorum a. 724 ita factam esse, ut quae
oppida iis tradebantur, inter colonias Iulias redigerentur, et auctores significant
et confirmat ipse princeps eo quod 3, 17 triumphale congiarium a. 725 scribit
accepisse im coloniis militum suorum hominum circiter cxx milia; nam cum
his verbis veterani victoris exercitus omnes comprehendantur, inde iure colli-
gitur in municipiis aut nullos fuisse aut ita paucos, ut recte praeterirentur.
At inde ne efficias oppidorum eorum veteres cives omnes expulsos esse, obstat
et rerum ratio et Hygini locus supra adlatus, declarans in multis oppidis vete-
rum civium partem remansisse, ut nova rei publicae forma eos quoque compre-
henderet. Quod autem scribit Augustus pecuniam pro agris solvisse se muni-
cipiis, recte se habet; dabatur enim veteribus rebus publicis, ut suis civibus
per eam satisfieret, coloniarumque constitutio pecuniae dationem non prae-
cessit, sed secuta est.

De altera re hoc loco tradita pauca tantum dicenda veniunt. Augustus
ab a. 728 ad 741 cum alias res per Gallias et Hispanias ordinavit, tum Dione

av/toig Édoxey. imei? yàp oUx Myoxtaty 7] iv 1i dnuocíq Eri r0TE ovGOa, nooatbezro(aro
&AÀq» t€ xal zaQ& Kauzmavoy ràv )py rj Koarvm olxovvroy Guyyiy (xal yàg imoíxov 1
710Às tolo ddéiro) xal avroig tÓ te dw r0 "ovliov dvouacu£voy ... r'j9 t6 yopay
rà» K»wogíay ...ayrtfóuxe. raUr« uiv ovy Vatrgor iy£vero.. [nde enim hoc tantum efficitur
in urbibus, quarum territoria tresviri militibus destinabant et quarum e numero Capua fuit,
non omnes ompium agros ex lege de ea re lata publicari potuisse: quid quod tam propter
Caesarianam et Antonianam colonorum Campanorum deductionem quam propter supra relata
verba Dionis nom absimile est veri Capuae solos agros non antea adsignatos veteranis desti-
natos esse. Denique durissimam legem a Caesare aliquatenus mitigatam esse agro-
rum dividendorum parte coempta plane diversum est a substituta publicationi venditione co-
acta. Ceterum quod censet Bergkius emptionem illam agri Campani vel certe pretii solu-
tionem anno demum 724 evenisse, inde certe non colligere debuit, quod iu Cretam a. 718
Caesari ius non fuit, oblitus agi hoc loco de adsignatione triumvirali et eo tempore inter
Antonium et Caesarem aliquam adhuc concordiam duravisse.

III, 28—33 65

(54, 23) teste ad a. 739 ztóAec dv vij l'aAasíg xal év vij Ioío avyvac
&moxscs. Gallia intellegenda est Narbonensis, cum in tribus Galliis colonias
nullas Augustum deduxisse efficiatur ex 5, 35; annum autem fuisse sequentem
potius ex commentario intellegitur. Ea coloniarum deductio a. 740 facta ad
Hispaniam quoque pervenit et fortasse ad alias quoque provincias. Certe
colonias conditas Beryti et Patris (cf. C. I. L. III p. 95) ad a. Abr. 2001 — urbis
1739 adscribit Eusebius, quae quominus item ad a. 740 referantur nihil magno-
pere obstat. Cur autem cum tot colonias in provinciis Augustus condiderit,
in iis solis quas deduxit uno a. 740 solum provinciale pecunia redemerit, non di-
vino, neque tamen propterea minus improbo Bergkii temeritatem intrusis v. 23
post Augure verbis et postea. Aliquatenus certe res inde explicatur, quod ab
a. inde 741 praemia veteranorum pecunia solvi coepta sunt (v. infra ad 3, 35).

LAT. 3, 28. Et postea Ti. Nerone et Cn. Pisone consulibus, ($] item[g]ue C. An-
2» tistio | et D. Laelio cos., et C. Calvisio et L. Pasieno (sic) consulibus,
s0 et L. Le[ntulo et] M. Messalla | consulibus, $ et L. Cànínio [8] et
31 Q. Fabricio co[s.] milit[ibus, quJós eme|riteis stipendis in sua muni-
32 cipi[a remis]i, praem[ia n]umerato | persolvi, ($] quam in rem ses-
s te[rtéwm] q[water mjillien(s T/]b[ente]r impendi. |

GR. 9, 4 xai | usrérsuve Tifsoío Négove xoi Naío lIleíoovi vna-
56 |voic xai rtaAw Taío 1v9«ecvío xoi déxuo oi|AÉo vravoic
: xci laío KaAovicío xci 4svxío | Hacawjvo [v]revo[;]e [xoi
8 ievxío JévrÀm xai Mapg|xo MecocA[e] (sic) vr voic x[o]i
9 Zvxío Koayw[t]o [x]ai | KJoíévro Qo(Bjosto irravoic Gvoozio -
10 rc;g G7t0Àvlopuévosc, ovg xergycyop sig vag iÓíag rroà[ssc],
ts gsAav|Jodzrov óvOuati ddoxo p[voledac &yyvc [pvota]c.

Recte Bergkius et v. 30 explevit restituto relativo et v. 31 [n]wmerato dedit,
cum ego supplevissem [aere n]wmerato; perperam autem v. 32, quem Zumptius
propter appendicem 6, 29 explerat vocabulis sestertium sexiens milliens, ego ex
tum notis subsidiis apte suppleri posse negaram, nescio quibus ratiocinationibus
usus, quas. jam expendere supervacaneum est, posuit sestertium circiter milliens
et centiens. Verum numerum nunc demum recuperavimus cum ex vestigiis
licet tenuibus exemplaris Latini tum ex spatio quod vacat in Graecis quinqne
tantummodo vel sex litterarum, ut, cum magnus numerus requiratur, unum
vocabulum qvoíag apte procedat. — Pro quAavOSguzov óvOper. in Latinis
fuisse libenter verisimile est; certe spatium plus non capit.

Anni indicantur 747. 748. 750. 751. 752 et huius quidem semestre se-
cundum. De re dixi ad caput coniunctum 3, 35.

cel

66 III, 34—39

CAPVT XVII

LAT. 9, 4 | Quater [pelcunià meà iuvi aerárium, ita ut sestertium míllien[s]
35 et | quing[en]t[ien|]s ad eos quí praerant aeràrio detulerim.
GR. 9,12 | Tecoe[x]|;c xozu[e]os«v euotc [ev)éAafov vo cipapior, [sic] 0
13 14. | [x]evsvevxo. [xy]esAfog [érrv]oaxoaíoc rrevrgxovra | uvguadac.
In Graecis voíg excidit ante xyesAfac.

Duarum huiusmodi largitionum apud rerum scriptores mentio superest.
Anno 726 ludorum causa propter victoriam Actiacam edendorum Caesarem aera-
rium adiuvisse auctor est Dio 53, 2: 0. d' ovv Koicoo ic re vàc Oewoíac àx
và» idíoy dijO«v dvgAioxe xai ànevóg yonuuvoy vo Óyuocío édégcsv, &da-
vtígGtO twvx xci &Óoxey cvrO, nam perperam omnino et contra auctorem
Bergkius haec ad gladiatorium munus trahi iussit, quippe cuius impensae
aerarium ipso iure non gravent, negavitque Augustum pro ludis ob suam salu-
tem editis pecuniam suppeditare potuisse. Immo cum pro his lucar consti-
tutum fuerit ex publico solvendum (v. p. 41), eum sumptum pariter atque
alium qualemcumque recte Augustus subire potuit. — Deinde a. 738 vel paulo
ante viarum reficiendarum causa pecuniam aerario intulit teste cippo, quem
nummus eius anni (Eckhel 7, 105) repraesentat, sic inscripto: s(ematus) p(o-
pulus)q(ue) R(omanus) émp(eratori) Cae(sari), quod v(iae) m(wunitae) s(unt) ex ea
p(ecunia), q(uam) is ad a(erarium) de(tulit); non recte enim Borghesius opp. 2,
385 haec verba accepit de pecunia manubiali, cum haec possit quidem ad
aerarium deferri, si ita placet imperatori, sed Augustus certe post bellum Phi-
lippense (4, 21) et Actiacum (4, 19) maluit de manibiis opus facere, et id
quod est pecunia mea itemque tota orationis formatio magis ducat ad donationes
factas ex pecunia vere privata propter aerarii publici inopiam. — Duae aliae
inlationes ignorantur; nam huc non pertinere liberalitatem c. 3, 40 iam agnitum
est loco expleto. Praefuerunt autem aerario Augusti temporibus ad annum
u. c. 726 quaestores, deinde ad a. 731 praetorii bini, mox bini praetores
(Staatsrecht 2, 544), unde Augustus satis habuit eos posuisse, qui aerario
praeessent.

LAT. 9, 35 se. Et. M. Lep[i]do | et L. Ar[r]unt[i]o cos. i[n] aerarium militare,
. 37 quod ex consilio m[eo] | co[nstitut]um est, ex [g]uo praemia
s8 darentur militibus, qui vicena | (aut plu]ra sti[pendiJa emeruis-
s» sent, [$] ss milliens et septing[e]nti[ens ex paj]t[rim]onio [mjeo
detuli. $ |
cR. 9, 14 15. x[oi] Mid]oxe [4fezídm] xoi 2dsvxío L4opovv|vío v[ravosc
19 s]ig v[0] evío]e[rewr]ixó» aioagiov, 0 c5 | [(é9f] rivje[ut]
11 xavéo:g , ivo [£]5 «vrov ci Owpg[s]oi cic|[érrevve «otc &luotc

-*

1:8. g[rooti]orosc Ofderras, o[f sixo|cs]v évievero[v]c 4 mAsíovoc

III, 35—39 67

19 dcroevevcayro, u[vjoreOo[c] vevoa[x]ic yesAfac Ovoxoctoc rcev-

20 v5xovre | [2x vgc 3ju(zc] vmagEecog xcrnvsvxa.
Lat. 38 aut plura, quod pro plurave requiri vidit Hirschfeldius, iam lapis con-
firmavit. — Etiam v. 39 verum supplementum ez patrimonio «eo lectio
expleta suggessit confirmatum ab interprete. — n fine pro detuli quod
Bergkius substituit detulerim, ut haec a superioribus penderent et quarta inde
quae sola tum videbatur desiderari largitio procederet, ea et exemplar utrumque
respuit et obstat aerarii populi Romani et aerarii militaris discrimen.

Praemia militiae a. 741 Augustus ita ordinavit, ut post duodena stipendia
praetoriani, post sena dena legionarii dimitterentur certaque pecuniae summa,
illis maior, his minor, simul numerarelur (v. supra p. 9). Ea per annos
147. 748. 750—752 veteranis ab exercitu domum dimissis numerato soluta
est (v. 9, 28 sq.. Ataut praemiorum numeratio aut ipsa veteranorum dimissio
nec statim coepta est et mox interrupta, exhausto aerario opinor per bella,
quae per a. 742—746 a Tiberio et Druso in Pannonia Germaniaque, ab
a. 753 a C. Caesare in Oriente gerebantur, cum anni intermedii pacati essent.
Id cum aegre ferrent milites, querentes praeterea de praemiorum exiguitate,
et post emerita stipendia ad vexillum se remansuros negarent, Augustus
a. u. c. 758 constituit, ut praetorianis post sena dena stipendia emerita vicena
milia sestertium, legionariis post vicena stipendia duodena milia sestertium
numerarentur, consuluitque senatum de reditibus novis excogitandis, unde
praemia haec persolverentur. Qui donec reperirentur, a. 759 M. Lepido et
L. Arruntio cos. ipse suo Tiberiique nomine pecuniam intulit in aerarium
quod tunc dici coeptum est militare (Zcgvsyxev 0 Avyovoroc yoguero xci
vmàQ écvro) xoi vmio vov Tifsoíov dg vó vapistoy 0 xal GtQaTwTixOV
émwevópocc), quam summam fuisse sestertium 170,000,000 Augustus hoc
loco ait. Contribuerunt praeterea quaedam reges civitatesque, neque tamen
privati, quamvis multis promittentibus?). Collata autem ita cum minime

1) Non licebit huc referre titulum theatri Iguvini (Grut. 172, 14), quem sic ut excepit
Brunnius (Pullett. dell Inst. 1863 p. 228) recognovitque nuper nostrae syllogae causa
lobannes Schmidt, infra apposui utpote cum memoria rerum imperante Caesare Augusto
gestarum non uno nomine coniunctum:

cN - SATRIVS CN : F - RVFVS . Ill - VIR *: IVR - DIC
bASILICAS * SVBLAQVEAVIT * TRABES * TECTI * FERRO * SVFFIXxIT
LAPIDE * STRAVIT - PODIO*: CIRCVMCLVSIT*SVA*PEC ET* DEDIT

DECVRIONATVS * NOMINE H5 ]lo5»
IN - COMMEATVM * LEGIONIBVS HS ooo CCCCL
IN * AEDEM * DIANAE * RESTITVENDAM H3 1202w CC

IN * LVDOS * VICTORIAE * CAESARIS * AVGVSTI H5 I22» o» BCCL
Titulus quamquam scriptus videtur aetate Caesaris Augusti propter ludos victoriae eius
(vide supra ad 2, 18; cf. C. I. L. IX, 5904), tamen Cn. Satrius Rufas non videtur fuisse inter
eos, qui in aerarium militare pecunias intulerunt; nam ad commeatum militibus dandum
aerarium illud non pertinet. Cogitandum erit potius de pollicitatione simili eius, quam
commemorant Dio 48, 49 et titulus Orell. 3882 (v. quae dixi Ephem. epigr. 3 p. 330).
5*

68 III, 35—59

sufficerent (ra)ra éA&yicra 7tQ0g vo mxÀ$9ocg vàv acvelwxouévov cv),
primum vigesima hereditatium instituta est, mox addita centesima rerum
venalium aliaque similia tributa sumptusque praeterea reliqui publici quoad
fieri potuit imminuti (Dio 55, 23—20. Sueton. Aug. 49). Addit Dio aerario
instituto Augustum annuam largitionem in futurum quoque in se recepisse
(xai voUto xar! órog nda5ew wvmécoyero); quas numerationes illa quam
commentarius enuntiat summa non comprehendi, id quod antea mihi persuaseram,
recte Bergkius monuit. Potest tamen defendi verum esse quod a Dione tra-
ditur, et siluit fortasse Augustus de largitionibus posterioribus cum quod
minores fuerunt, tum propterea quod, cum penes eum aerarii militaris admini-
stratio esset, quid de suo quotannis adiceret si enuntüiasset, id ad rationes
publice reddendas prope accessisset.

In universum ut aliquatenus intellegatur, quid in re militari administranda
et maxime in exercitu civium Romanorum constituendo et augendo Augustus
sibi proposuerit perfeceritque, non abs re visum est hoc loco inserere later-
culum legionum, quae extremis annis.Áugusti fuerunt, addita in singulis
originis, ubi fieri potuit, et interitus aliqua indicatione, item provinciae, in
qua primum castra quaeque habuisse invenitur; quamquam hanc legionum
per provincias dispositionem non tam ipsam traditam habemus, quam maxime
ad eam, quam ad annum p. C. 23 exponit Tacitus (ann. 4, 23), coniectura ad-
umbramus. Laterculum Taciti quoniam enchiridia satis explicant, in universum
ad ea remittimus neque in notis addidimus nisi quae cum ad nostram rem

faciant ibi desunt.

T ono

|. (postea Germanica)!) | in Germania inferiore

in Germania inferiore

2.n Augusta . in Germania superiore
3 11. Augusta .. . . . jin Africa. .
4n Gallia . . . . jin Syria?) .

|

1) Legionem primam Tacitus (ann. 1, 42) scribit signa a Tiberio |

accepisse, neo recte olim cogitavi de signorum amissorum resti-
tutione cum clade Lollieana a. 738 aliquo modo coniuncta;
immo negari non potest legionem primam ad Vespasianum
usque in Germania inferiore tendentem hinc constsre con-
scriptam esse auctore Tiberio post cladom Varianam. Attsmen
quod tum me movit, id nunc quoque movet, nempe ab ezer-
citu, qui praeterea legionum numeros a secundo ad vicesimum
plenos baberet, primam abesse non potuisse, neque afuit ab exercitu
M. Antonii, quamquam paucos tantum nummos reliquit. Itaque
ut primae legioni etiam ante cladem Varianam locus inveniatur,
fortasse sumi potest eam eladem ad quattuor legiones, non
&equabiliter tamen pertinuisse, ut tres interirent, quarta ob
nescio quam culpae et cladis communionem ita exauctoreretur,
ut statim restítueretur numero retento, similiter ut Vespasianus
exauctoratis legionibus IV Macedonicae et XVI Gallicae sub-
stituit IV et XVI Flavias. Verum est inter ea quae de clade
illa tradita habemus nihil reperiri, quod hue recte trabatur;

0s s. s. n n S exauctorata post cladem Vari-
anam? |
0. 0. 57 5. 5. . [non memoratur post a. p.C..^

«5. 5 |superfuit aetate Dionis
0... s. 5. . » [superfuit aetate Dionis
interfuitbello M. Antonii | superfuit aetate Dionis
Parthico (Tac. hist. 3,
24)

certe quarta illa legio non fuit ex dusbus, qnibus L. Aspre9
praeerat (Vell 2, 120). Sed cum ne hoc quidem nobis nos
sit quot legiones eo tempore in Germania constiterint, qu
posuimus fortssse tolerari poterit.

2) Syriae praesedisse tres legiones per & u. c. 743—730 le-
sephus (ant. 17, 10, 9; bell. Iud. 2,3, 1) auctor est, quattooti-
23 p. C. Tacitus (ann. 4, 23); hunc numerum ad extremos Augu
annos pertinere verisimile. Ex quattuor his legionibus dw
Tacitus nominat VI ferratam (ann. 92,79 ad 58.19) et X Fre.
tensem (ann.2,57 ad s».18). Reliquas dubium non eet e
inter illas quattuor legiones, quae Syriam tenuerunt cs
bellum eontra Parthos a. 54 exarsit (Tacitus ann. 13, 8); tend
bant enim ibi a. 58. legiones quinque, scilioet prmeter dus
supra nominatas III Gallica (Tacitus ann. 18, 40, 15, 6. 26.
1V Scythica (Tacitus 15, 6. 7. 26), XII fulminate (Tacitus 156
26), in his autem uns fuit ex Germania ad id ipsum bells
in Byriam missa (Tacitus ann. 13, 35). Es quaenam fuer
quaeritur, neo facile quaestio diiudicari potest, oum nullis

III, 35—39

o am Cyrenaica in Aegypto
O a1ív Macedonica . io Hispanis . . .
4 3v Seythiea. . . in Moesia.
8 v XMacedonica. in Moesia.
O v aluudae . . . . |in Germauia inferiore
10 wvi victrix in Hispania .
11 vi ferrata . . in Syria .
12 vu (postea Claudia) in Illyrico
13 vin Augusta. in Illyrico
14 six Hispana . in llyrico (Tac. ann.
3, 9. 4, 23)
15 x Fretensis. . . in Syria .
16 x gemin . . . in Hispania .
17 x) (postea Claudia) iu Illyrico
18 xu fulminata. in Syria .
19 xm gemina . in Germania superiore
20 xiv gemina . . [|in Germania superiore
21 xv Apollinaris . . in lyrieo . . . .
22 xvi Galliea . . . . |in Germania superiore
xvn ?) rotos in Germania inferiore
xvn. . €. in Germania inferiore
XiX e] ron in Germania inferiore
23 xx valeria victrix in Illyrico u. c. 759,
ostea in Germania in-
eriore
24 xxi (rapax) in Germania inferiore
25 xxn Deiotariana . in Aegypto .

A —— — o

earum ullae reliquiae ex Germania adhuo emerserint; nam XII
fulminatae tegules ad Rhenum repertas esse, quod olim Bor-
gbesius credidit opp. 4 p. 228, iam explosum est. At III Gallica
et sub Antonio in Syris foit (Tacitus hist. S, 24) et moribus
Qrientis ita imbutam se monstrat (Tacitus 1. c.), üt hanc ad anti-
«usas Syriae legiones certo iure referamus, ubi postes quoque
per saecula mansit Idem fere usu venit de legione XII
falminata, cuius in Occidentis rebus nullum vestigium reperi-
tur, Contra legionem IV Scythieam cum constet a. 33 in Moesia
tetendisse (C. I. L. III, 1608), admitti poterit hanc inde in Ger-
msniam missam mox ex Germania ad Corbulonem in Byriam
venisse; nec mirum est ex hac in Germania mors viginti ad
summum annorum monuments nulla superesse. Ita recte
Grotefendius quoque statuit in &nn. Rhen. 11 (1847) p. 88 aliique.

69

0... n. 5 s. . [8uperfauit aetate Dionis

iuterfuit proelio ad Phi- | non memoratur post a. p. C. 70
lippos &. u. c. 712€)

e. s. s. 5c 5C 5 . |superfuit aetate Dionis

interfuit bello Africano | superfuit aetate Dionis
a. u. c. 708 (Appianus b.
c. 2, 96) itemque proelio
ad Philippos a. u. c.
712 (v. adn.4); veterani
inde dedncti Berytum
u. e. 738

conscriptaaCaesare dict.
(Suet. Iul. 24); a. 7138
in Germania inf. aqui-
lam amisit (Vell.2, 97)

non memoratur post a. p. C. 70

superfuit aetate Dionis
6. os. on n s 5 [superfuit aetate Dionis
interfuit proelio ad Phi- | superfuit aetate Dionis
lippos a. u. c. 712€)
veterani inde deducti Be-
rytum u. c. 738
interfuit proelio ad Phi-
lippos &. u. e. 7129€)
X Fret pugnavit in
bello Siculo contra
Sex.Pompeium*). Ve-
terani l x alterius
utrius deducti Patras
u. c. 738

superfuit aetate Dionis
non memoratur post Traianum

superfuit aetate Dionis

superfuit aetate Dionis
0. s. n. n. sn . . [superfuit aetate Dionís
veterani inde dedueti | superfuit aetate Dionis
Patras u. c. 738
superfuit aetate Dionis
superfuit actate Diouis
. . [superfuit aetate Dionis
. . |uon memoratur post a. p. C. 70

; . . [intercidit clade Variana u. c.
. 162
(Brambach C. I. Rh. 209) | intercidit clade Variana

intercidit clade Variana
superfuit aetate Dionis

(Tacitus ann. 1,

60)

non memoratur post Domitia-
num
00. 5. . 5 52 . [non memoratur post Traianum

3) Numerus non traditur, sed nihilo minus certus est; nam
cum numeri a primo ad vicesimum pleni sint praeter unum
septimum decimum, hie non potest non dari unicae Augusti
legioni, cuius, cum fuisse constet, numerus non traditur. Prae-
teres cum postea in legionibus nuncupandis & numeris XVII.
XVIII XIX Romani perpetuo abstinuerint, ex his autem legiones
doas postremas in clade Varisna intercidisse testatum sit, inde
iure colligitur tertiam simul eaesam fuisse soptimam decimam.

*) Legiones Maoedonicss dictas, seilicet IV et V, item VII
(C. I. L, X, 3890. 6821. 6659) et VIIII (C. L. L. IiI, 551), non di-

versas opinor & V]1I Claudis et VIIII Hispana, nomen traxisse
probabile est a victoria Philippensi.

5) Eo ducit cognomen Fretensis.

10 III, 35— 89

Hunc laterculum accurate qui expendit. intelleget legiones Augusti nu-
mero quinque et viginti!) ex quattuor quodammodo partibus compositas esse,
antiquis xi, adscitis ex exercitu Ántoniano vel Lepidiano vi, conscriptis per
annos 759 sq. vrm, additis post cladem Varianam m. Videamus autem de sin-
gulis partibus ordine inverso.

I. Legiones duas in ordine extremas xxt et xxi, praeterea 1 (v. p. 68 n. 1)
post cladem Varianam accessisse dudum intellectum est. Nam ut mittam numerum
qui vicesimarium superat ipsum eo trahi posse, quod duae illae legiones postea
. demum et quodammodo extra ordinem accesserint, quae de exercitus Germa-
niae inferioris legionibus prima, quinta. alaudae, vicesima, una et vicesima
scribit Tacitus (ann. 1, 31 coll. Dione 57, 5) vernaculam multitudinem nuper
acto in urbe dilectu (nempe post cladem Varianam, cf. Dio 66, 23) ceterorum
rudes animos traxisse, cum quintam legionem alaudae et vicesimam constet
Variana clade anteriores esse, ita interpretanda sunt legiones recens conscriptas
| et xx! traxisse duas reliquas veteranas. Legio autem xxu cum constituta esse
non possit ante factam legionem xxi, eodem tempore haec quoque addita sit
necesse est, puta militibus Deiotarianis, qui ab ipso rege armati et
instructi Romano more cum regno eius ad Augustum pervenissent, illo
tempore, quo quibuscumque modis potuit copias Romanas Augustus augebat,
civitate Romana donatis et in legionis formam redactis.

Il. Legionum a tertia decima ad vicesimam ratio item peculiaris est. Nulla
in his est, quam probare possis extitisse ante annum u. c. 759, quo memoratur
una earum vicesima in Pannonia stipendia merens (Vell. 2, 112). [tem inter
legiones, quarum veteranos ab Augusto in colonias deductos esse constat ex
nummis, mox videbimus nullam. esse quae numerum xim superet; quod quo-
modo fieri potuerit, non intellegitur, si vere Augustus per multos annos
habuit legiones ad numerum vicesimarium, facile autem explicatur, si ex-
tremo demum tempore eoque, quo vix colonias ullas deduxit, legiones a tertia
decima ad vicesimam adscivit. Denique numeri legionarii geminationem cum
item infra demonstratum sit antiquioris originis indicium praebere, eodem

1) Eum numerum et Tacitus (ann. 4, 23) tradit ad a. 23 et Dio 55, 23: roía di dy
tOTE OrQurózEÓn 3 d yt krtgor ÀÉyovai ztÉyre xal &ixoat ztolutix& (roéqero. — Priorem
numerum (rotefendius (Zeitschrift für Mlierlhumswissenschaft 1840 p. 659) ita defendit, ut
referat ad legiones cladi Varianae superstites, fortasse recte; id si verum est, prima legio
exauctorata et mox restituta et ipsa numero comprehenditur. Ceterum quod Dio hoe Ioco affert
quamquam ibi potissimum videtur collocavisse, quod annales pleniores legionum propter
bellum Pannonicum conscriptarum circa haec tempora meminerunt, cum universam legionum
historiam eum hoc loco persequi appareat, ea quoque quae de Augusti legionibus habet,
non recte a Roberto (vide p. 73 not. 1) ita accipiuntur, quasi ea omnia auctor eo ipso anno
ita ordinata fuisse contendat, sed quidquid de Augusti institutis legionariis profert, hoec loco
comprehendit. Itaque si recte conieci eum inter legiones Augustas numerare xxii Deiotaria-
nam magis quam primigeniam, id quod et Roberto et aliis probavi (cf. Marquardt Staatsverw. 2,
440), inde nequaquam sequitur, ut censet Robertus, eam legionem iam a. 758 exstitisse.

III, 35— 539 11

numero appellatae legiones non paucae reperiuntur inter duodecim priores,
nullae inter octo posteriores. Quae indicia cum satis prodant harum octo
legionum originem diversam esse et posteriorem, ad eam ipsam reperiendam
ducunt provinciae, in quibus octo hae legiones primum inveniuntur. Nam cum
antiquiores in laterculo supra proposito appareant per universum imperium
nullo ordine dispersae, ex postea adiectis tres xiu xiv xvi prima castra nobis nota
habuerunt in Germania superiore, tres xvii xvii xix in inferiore, duae in Illyrico
Xv et xx. Haec qui considerat rerum per illos annos gestarum non immemor,
eam exercituum dispositionem componet utique cum bello duce Tiberio ab anno
maxime 757 gesto primum contra Germanos regemque Maroboduum, deinde
contra Pannonios Dalmatasque rebellantes. Quam ob rem videamus, quibus copiis
Romani usi sint per hoc bellum, quod ümmensum appellat qui ei interfuit
Velleius (2, 104), Suetonius autem testis simplex et gravis gravissimum omnium
externorum bellorum post Punica (Tib. 16). De ea re auctores qui supersunt
haec nobis tradiderunt. Tacitus ann. 2, 46 ex oratione Marobodui ad milites
suos: se duodecim legionibus petitum duce Tiberio inlibatam Germanorum glo-
riam servavisse, moz condicionibus aequis discessum. Suetonius Tib. 16: (Tiberius
bellum) per quindecim legiones paremque auxiliorum copiam triennio gessit. Vel-
leius postquam 2, 110 de rebus urbanis exposuit bellique apparatu (habiti
dilectus, revocati undique et omnes veterani, viri feminaeque ex censu libertinum
coactae dare militem) c. 111 primo anno belli et quidem parte priore!) exerci-
tum ab urbe in Pannoniam ductum esse significat; eodem?) exercitum quinque
legionum, quem A. Caecina et. Silvanus Plautius. consulares ex. transmarinis
adducebant provinciis, cum auxiliaribus multis equitatuque maxime regis Thra-
ciae Rhoemetalcae, adventantem post magna pericula superata insperatam
paene victoriam patrasse; ita quid effectum sit exponens c. 113 éunclis exer-
citibus, inquit, qwique sub Caesare fuerant quique ad eum venerant, contractisque
in wna castra decem legionibus, septuaginta amplius cohortibus, decem alis et
pluribus quam decem veteranorum milibus, ad hoc magno voluntariorum numero
frequentique. equite. regio, tanto denique exercitu, quantus nullo wnquam loco
fuerat. post bella civilia. Dio 55, 31: 0 4üyovovog .. . 7ztépztes (vere a. 760)
voy leguavixov ... GvtQetTioyvvaG Oi OUX sUytveig uoyov GÀÀc xci ébeAtv-
Oégovc; dovc, &ÀÀovg vs xal 0covg m«Qd vs vy &yÓQOy xol maga vày
yvvaixdó» ÓovÀov; mngóc v& tijjuato c)rGy» cvv vgoqí xpyve Aofiov
QgAsv3époumcsv. c.32: vo) dà óc FtouavixoU ig v$v llavvovioy $A9óvcoc
xal GrQersvpGTOy Tt0ÀÀGyOOtV ÉxciGe GvyiOvrO. Suetonius Aug. 25: liber-

!) Nimirum quaestor designatus ipse cum iis copiis venit, id est ante eius anni k.
lul, ut egregie ostendit A. F. Abraham sur Geschichte der germanischen und pannonischen
Friege unter 4ugustus (Berolini 1875) p. 14.

3) Nam ad a. 759 haec pertinere, non, ut alii statuerunt, ad a. 760 ostendit narratio
Dionis 55, 29 cf. 30, maxime quae de Rhoemetalca apud utrumque auctorem narrantur.

19 IIT, 35—89

tino. milite... bis usus est, semel ad praesidium coloniarum Illyricum contin-
gentium , iterum ad tutelam ripae Rheni fluminis, eosque servos adhuc viris
feminisque pecuniosioribus indictos ac sine mora manwmissos sub priore (malim
privo) vexillo habuit neque aut. commixtos cum ingenuis aut eodem modo armatos,
Macrobius sat. 1, 11, 33: Caesar Augustus im Germania et lllyrico cohortes
libertinorum complures legit, quas voluntarias appellavit). Secundum haec Tibe-
rius contra Maroboduum expeditionem hieme a. 758'9 suscipiens nequaquam
duodecim legiones sub signis habere potuit?). Nam ut mittam iunctis copiis
Germanicis et Illyricanis vix tantum numerum effici potuisse, cum praesertim
ex Germania universae copiae avocari nequirent, si Tiberius tot legionibus
bellum Pannonicum coepit, deinde primo anno et copias ex urbe accepit et
quinque legiones ex transmarinis provinciis, quomodo Velleius contendere potuit
iunctis exercitibus eum decem legionibus praefuisse, Suetonius eum bellum
gessisse cum legionibus quindecim, numerum ponens utique quem habuerat
maximum? Quare aut Maroboduus Taciti gloriosius quam verius locutus est
aut duodecim legiones illae et pax insecuta non ad belli Pannonici principia
referendae sunt; id quod recte admitti potest. Nam quod vulgo hodie statuunt
Tiberium nuntio de rebellione [llvrici accepto pacem fecisse cum Maroboduo,
auctores non tradiderunt; Velleius 2, 110 ab expeditione Tiberium destitisse
significat pacis nulla mentione facta, Dio 55, 28 tantummodo ait Germanis
petentibus pacem concessam esse. Immo callidus et providus dux cum Maro-
boduo pepigisse potest aut per bellum Pannonicum aut eo finiente finitove, et
ita recte rex dicere Romanos cogitavisse de bello contra ipsum suscipiendo cum
legionibus xm. Exercitus igitur, quo Tiberius Maroboduum aggredi statuerat,
sex fere legionum videtur fuisse, deinde ad quindecim numerum crevisse ad-
ductis quinque legionibus veteranis ex Aegypto et Syria, aliis autem recens con-
scriptis ex Italia. Ita quam supra proposui coniecturam octo legiones a xiu
ad xx creatas esse ipso anno 759 propter bellum Pannonicum, egregie cum
iis conciliatur, quae de rebus per eos annos gestis dilectibusque institutis tra-
dita accepimus. Videntur autem ex legionibus recens conscriptis duae solae
ipsi bello interfuisse, reliquae in Germaniam missae esse in locum inde deducta-

1) Haec Di fallor origo est cohortium Italicarum voluntariorum civium Homanorum,
quarum quaedam certe, ut vii. xv. Xxiit. xxv. XXvi, xxx. xxxii durarunt (Marquardt Staatsverw.
2 p.452); solent enim servi ob militiam manumissi nomine volonum sive voluntariorum
uti et apto (Liv. 22, 57, 11) et decoro (Festus ep. p. 370; Livius 23, 35, 6; vita Marci 21)
intellegiturque ita cur, cum milites eorum cives Romani sint, condicionibus militiae utantur
ad modum fere peregrinorum. Ceterum originem dico duxisse cohortes eas ex libertinis
ad sacramentum admissis, non suppletas esse ex eodem militum genere, cum e contrario con-
stet tirones in eas receptos esse peregrinae condicionis homines pariter atque in reliquas co-
hortes auxiliarias (v. C. l. L. IlI p. 907).

3) Id qui defendit, ut fecit Abraham 1. c. p. 14, admittat necesse est Augustum vel
ante bellum Pannonicum plus duodeviginti legiones habuisse.

III, 35—39 18

rum; in quo numero legiones Varianae omnes fuerunt. Neque postrema causa
cladis Varianae haec fuit Germanos rem habuisse cum exercitu tironum !).
III. Inter legiones, quae comprehenduntur numeris a primo ad duo-
decimum, reperiuntur, ut dixi, quarumcumque memoria superest anno 759
antiquior. Scilicet quae legiones vocabula adsumpserunt a rebus ante eum
annum gestis ducta, maxime Macedonicae, item Fretensis, fortasse etiam Hispana,
numeris ilis minoribus comprehenduntur. ltem in eo numero inveniuntur
quaecumque nominantur in nummis coloniarum ab Augusto deductarum signatis
imperante eo, quae sunt tertia nescio quae ex tribus in nummis Áccitanorum,
quarta in Caesaraugustanis, quinta Macedonica in Berytensibus, quinta, alaudae
opinor, in Emeritensibus et Cordubensibus, sextarum altera utra in Ruscino-
nensibus et Caesaraugustanis, octava in Berytensibus, decimarum altera utra in

!) Haec quae proposui etsi coniecturarum terminos non excedere probe scio, nullo
modo infirmata sunt iis quae contra ea protulit Carolus Robert sur les légions d'4uguste
(Comptes rendus de l'Académie des inscriptions 4 a. 1868 p. 944—107). Belli Illyrici gravi-
tatem cum elevare conatur, non solum quae de rebus gestis tradita habemus considerare de-
buit, sed item quod propter id bellum Germaniae in provinciae formam redigendae consilium
Augustus abiecit nec ad id quamquam victor rediit, et quod nullum totius illius aetatis
bellum tantum terrorem universae Italiae iniecit, qua de re quae accepimus dubitationem
nullam admittunt. Nam dilectuum ratio ab ipsa belli vi minus pendet quam a formidine
subiti tumultus. Ceterum Augustus fortasse non tam propter rebellantes Pannonios exer-
citum auxit quam ea rebellione usus est, ut ingratam rem Italicis hominibus probaret et
consilia olim coepta tamquam necessitate coactus exequeretur. Multo minus probari poterunt
argumenta, quibus Robertus efficere studuit legionum numerum duodecimo maiorem habentium
quasdam ante bellum Illyricum commemorari. Nam postquam tituli Patrenses nobis milites
dederunt tam x legionis quam xi, vix invenietur qui notas numerales x xi in eius coloniae
nummis ad aquilam legionariam adscriptas de legione vigesima secunda accipiat. Neque
propterea, quod legio xx in Illyrico a. 759 fortiter pugnayit, non potuit conscribi eodem
anno; etiam ad Betriacum legio tironum 'ferox et movi decoris avida' veteranam splendide
devicit, similiaque passim memorantur. Nec verum est felix hoc proelium ad ipsa belli
exordia pertinuisse, cum teste Dione 55, 30 Messalinus primum a Batone victus secundo
proelio superior abierit; quam ob rem etsi Velleio credemus prima belli aestate commissum
esse, subita rebellio quam item memorat aut ad fucatos adulatoris colores pertinet aut in-
tellegenda est de vicibus belli posterioribus renascentis post quietis intervallum. [taque
nihil obstat, quominus hanc legionem statuamus eo ipso anno in Italia conscriptam semi-
plenam : etiamtum sub Messalino prospere in Illyrico pugnasse. — Legionem deinde xun
geminam Martiam victricem ante Robertum nemo opinor inventtis est qui confunderet cum
legione Martia dicta numero carente aetatis Ciceronianae, cum praesertim antiquissimi qui-
que illius tituli tam Britannici quam Germanici (composuit eos Stille hist. legionum p. 94 seq.)
solo geminae vocabulo utantur neque Martiae cognomen adhuc inventum sit ante a. p. C. 66
(Henzen 6767) attributum fortasse ei propter victoriam Britannicam a. 62. — Denique gemi-
nas legiones quod ait Robertus (cf. Brambach C. I. Rh. praef. p. x adn.) eiusmodi dilectu nullas
iustitoi potuisse utpote sic appellatas tamquam ex binis factas, quae vocabuli interpretatio
alibi locum habet (Caesar b. c. 3, 4; Dio 55,23), tamen geminas duas xin et xin longe
probabilius est nomen inde traxisse, quod simul natae et formatae sunt; propter quod
eas non minus recte geminas appellari potuisse nemo opinor negabit.

14 III, 35—39

Caesaraugustanis Emeritensibus Cordubensibus Patrensibus, duodecima in
Patrensibus (v. ad 5, 35). Eas colonias in nummis nominatas non adscendere
ad tempora victoriae Áctiacae ipsi numeri comprobant; nam cum constet
Augustum post Áctiacam pugnam ad quinquaginta legiones numerasse, vete-
ranorum tum deduclorum si nummi memoriam servassent, numeri supra duo-
decimum non desiderarentur!). Accedit, quod veteranos illos Augustus in
coloniis Italicis collocavit, quae nummos nullos reliquerunt. Ab altera parte
coloniarum ab Augusto in provinciis deductarum plerasque certe circa annum
740 constitutas esse supra p. 65 vidimus, quaeque earum legionum vocabula
nummis inscripserunt, in eo numero omnes esse aut certum est aut veri simile.
Itaque legiones quas Augustus habuit post bellum Actiacum ante Pannonicum
numero quidem duodeviginti fuerunt, vocabula tamen intra numerum duode-
narium se continuerunt, ut praeter seriem conünuam a prima ad duodecimam
tres terliae, quarlae autem el quintae et sextae et decimae binae inveniantur.
Eiusmodi numerorum geminatio cum abhorreat ab legionum denominatione
antiquiore coeperitque demum imperante Augusto, sine dubio inde repetenda
est, quod ex exercitibus Lepidi et Antonii, qui Caesari se tradiderunt, sex
legiones is suis adiecit numeris retentis. Id evidenter apparet in tribus tertiis,
quarum prima cum postea appelletur Augusta, sine dubio ab ipso conscripta est,
alteram, quae est Gallica, constat meruisse sub Antonio, tertiam Cyrenaicam
Lepidiani exercitus partem olim fuisse propter nomen verisimile est. De
quartis quintis?) sextis decimis non satis apparet, utrae Augusti propriae fuerint,
utras alienas adsumpserit, nec magis definiri potest, quaenam ex his ad
Antonium aut ad Lepidum redeant.

Quare ut summam rem coruplectamur, Caesar a. 718 in fidem acceptis
legionibus Lepidi viginti duabus (Appian. b. c. 5, 123; amplius viginti: Vell.
2, 80; viginti: Sueton. Aug. 16), inter quas erant octo antea Sex. Pompeii
(cf. Drumann 1, 21), legionibus praefuit quadraginta quattuor (Oros. 6, 20)
vel quadraginta quinque (Appian. b. c. 5, 127 cf. c. 53). Exauctoravit deinde
viginti milia veteranorum suorum (Appian. 5, 129), praeterea Pompeianas le-
giones omnes (Dio 49, 12), ex Lepidianis certe plurimas dissolvit; quare quo
tempore adversus Antonium dimicavit, legiones habuit longe pauciores. An-
tonium tum non plus xxx legiones, fortasse duodetriginta tantummodo ha-

&

!) Denarius umo exemplari notus et plane singularis habens ab altera parte caput
Caesaris fllii nudum sine adscriptione, ab altera leonem cum adscriptione LEG - XVt (Cohen
Aug. 187; Friedlaender apud Salletum numismat. Zeitschrif! 2, 117) quominus spectet ad
unam legionum dimissarum post pugnam Actiacam, non solum nihil impedit, sed etiam iode
id commendatur, quod periti iudicant capitis habitum ei fere tempestati optime convenire.
Ubi cusus sit, ignoratur; sed populi Romani est, non coloniae alicuius. :

13) Quintae duae tam alaudae quam Macedonica cum ad Caesarem dictatorem redeant,
inde non sequitur iam in eius exercitu legiones plures eiusdem numeri fuisse; nam alaudae
legionem tum constat numero caruisse postea demum, fortasse sub triumviris, ei indito.

IIT, 35—39 15

buisse numini eius declarant!); Caesar autem cum ad Actium quinta parte
copiarum inferior esset (Plutarch. Anton. 61) neque alibi eo tempore iustum
exercitum haberet, amplius viginti quinque legiones tum habuisse non videtur,
ad quas cum post victoriam accessissent Antonianae, rursus praefuit legionibus
circiter quinquaginta. lam vero pace terra marique parta publice professus
suffecturas imperio legiones xvii, duodecim primas quas habebat retinuit,
reliquas a tertia decima inde exauctoravit. Retinuit praeterea ex Lepi-
dianis Antonianisve sex alias sub numeris antiquis, qui pariter infra duodeci-
marium essent, non tam opinor ne militum suis numeris adsuetorum animi
eiusmodi mutatione conturbarentur, quam ut vulgo rerum parum perito ne
plus duodecim legiones habere videretur, cum baberet duodeviginti. Ne hoc
quidem improbabile quod suggessit Bormannus, aliquam spem eum civibus
fecisse aliquando legiones duodecim sibi suffecturas esse et geminatas retineri,
ut postea exauctorarentur. — Auxit autem has post annos quinque et
triginta per bellum Germanicum et Pannonicum a. 759 octo novis legionibus
conscriptis, ut fierent viginti sex; quarum post tres a. 762 a Germanis
deletas cum remanerent viginti tres, duabus novis additis moriens reli-
quit legiones viginti quinque?). Quod autem Augustus ab a. 758 praemia mili-

I) Legiones Ántoniae viginti duae a secunda ad vicesimam tertiam iusto numero
nummos signaverunt; rari sunt nummi legionum 1 (sic LEG* PRI). XXiv. XXv. XXvil. XXIX. XXX
(Cohen 1? p. 41), sed certi omnes (omnium ectypa Friedlaendero intercedente habui ex num-
mophylacio Parisino), nulli certae fidei adhuc prolati legionum xxvi et xxviii... Legionis pri-
mae duo exemplaria alterum servatum in bibliotheca Vaticana, alterum apud Depolettium
Lovattius Romanus ante hos xx annos ad me scripsit reperta esse in thesauro quodam, in
quo non essent nisi denarii legionum Antoniarum, peculio quondam opinor militis alicuius
ex exercitu Antonii Actiaco, qui denarios illos stipendii nomine accepisset; ut reperti sunt
thesauri similes non habentes nisi solos denarios Italicorum (róm. Mnzwesen p. 325).
Legiones xi. xvi. xvi. quod modo simpliciter ita dicuntur, modo adiectis cognomipibus
XI] antiqua, XVII classica, XVIII Lybica (sic), inde non recte colliges geminas has Anto-
nium habuisse; quid enim vetabat cognomina, quorum in legionibus usus sollemnis tempore
multo posteriore invaluit, plerumque omittere, interdum adscribere? ]ltaque numeri satis con-
veniunt temporibus Áctiacis; nam undeviginti legiones ad Actium Antonius secum habuit
(Plutarch. Anton. 68), ut sumamus legionarios navibus impositos ad viginti milia ex unde-
viginti illis delectos esse, quattuor in Africa cum Scarpo fuerunt (Oros. 6, 19, 15). Unde
iam videntur intellegi, quas olim quaesiverunt viri docti, occasio aetasque nummorum
illorum legionariorum: nimirum signati sunt per a. 722. 723, quo tempore Antonius in
Achaia cum exercitu morabatur. ld eo confirmatur, quod in nummo legionis octavae in
Africa constitutae sub Antonii legato L. Pinario Scarpo (Eckhel 6, 48; Cohen 1* p. 45 n. 80)
Antonius dicitur cos. III imp. !I]], quod convenit ipsi anno 723. Legionum ordinatio et
denariorum iis destinatorum flatura cum videantur pari passu processisse, verisimile est,
eas, quarum nummi aut rari sunt aut desunt, aut proxime ante proelium constitutas esse
aut proelii tempore incohatas tantummodo, itaque Ántonium xxx legionum numerum magis
explere voluisse quam explevisse.

3) Si ante a. 762 prima legio nulla in exercitu fuit (v. p. 68 n. 1), Augustus ad a. 759
xvii legionibus usus est, eo anno xxv effecit et tribus a. 762 et caesis et adiectis totidem
moriens reliquit.

T6 III, 40—43

taria aerario proprio stabilire aggressus est novaque propterea vectigalia ex-
cogitavit, sine dubio item fecit propter copias tum ita auctas, ut cum vel
antea praemiis veteranorum aerarium publicum vix sufficeret, novis oneribus
omnino impar esset. Nec tamen eo perventum est Áugusto vivo, ut militibus
emeritis iusto tempore satisfieret; unde inter Augusü infortunia inopiam
stipendii Plinius (h. n. 7, 45, 149) ponit et mortuo Augusto tam apud Ger-
manicas quam apud Pannonicas legiones gravis seditio orta est querentium
tricena quadragenave stipendia se toleravisse ante missionem et post missionem
quoque ad signa se retineri (Tac. ann. 1, 17. 31).

CAPVT XVIII

LAT. 9, 40. | [Inde ab eo anno, q]uo Cn. et P. Lentuli c[onsjules fuerunt, cum

4v d[eficerent | [vecti]g[alia, tum) centum millibus h[omi]num tu[m]

I 4 pluribus i|n/jato frumento vel ad njumma[rió]s t[ributus ex agro]
| 43 et pat[rímonio) m[e]o | [opem tuli].

cR. 9, 21. [47z! éxjeívov v[o]U dvievrov, Ag] ov Nateg xci Ilómiog |

1223 [A]évrAos vmoros éPyévovro, Ove vmnéAszO» ci Ómnuojoia,

24 7ro0C000., &ÀÀote uiv déxa pwgixciv, &Aj[Aove] 08 rxAsíociy

10,1 csvixGg xoi doyvoixüg cvyraits || ix vzc sc Ümdoksoc

.éduxa.

Capite hoc equidem in editione priore dixi agi de frumento in aerarium inlato,
ipsum intemptatum fere reliqui. Totum explevit Bergkius sic: [et annonae gravi-
tatem. sublevavi eodem. anno et] quw]o Cn. et. P. Lentuli. clons]ules fuerunt, cum
def[i]cerent [opes publicae], centum millibus h[omi]num [ex seis) opibus [emp|to
frwimento: id ad frjum[en]ta[ria]s (esseras dedi nullo p]ret[io duplican(das]. Iam
patefacta interpretatione de ipsa re certe lux facta est. Nam ad sententiam
recte intellegendam uno tantum loco coniectura opus est eaque satis certa;
annus enim cum significetur non consueto more per duo consulum nomina,
sed circumlocutione quadam non sine causa admissa, ea sine dubio haec
fuit, quod quae sequuntur non facta sunt certo quodam anno, sed a certo
inde per plures, quapropter posui [dz' éx]e(vov ro) »viavro?, d[q"] ov et
[inde ab eo anno q]uo. ld inde quoque commendatur, quod quae sequuntur
ostendunt agi hic de tributo saepius soluto modo pro hoc modo pro illo posses-
sorum numero, quae diversitas vix rátionem haberet, si de tributo hic ageretur
unius solius anpi. Ád Graeca recuperata Latina ordinavi ut potui, sed passim
dubitans, num ipsa principis verba adsecutus sim. V. 40 in. deficiunt litte-
rae c. xxii, 41 in. ante c (quo figuram elementi magis ducere non negamus)
vel c litt. 1v vel v, post eam litteram vr. — 41 fin. :/;^TO quod cernitur,
necessario ducit ad supplementum inlato. — 42 supersunt haec: rmv (litt. xi)
vMMA/[[s-T (lit. xur gTPAT (litt. vit) M/o certa omnia, etiam apex, per

III, 40— 43 TT

quem constat ante s fuisse aut A aut E aut O aut V, et punctum post s. Ex
supplementis id quod est ex agro debeo Bormanno; tributus vocabulum genere
masculino usurpatum Plauto et Catoni et legibus aetatis Gracchanae et omnino,
ut ait Gellius (13, 21, 19), plerisque veterum, admisi necessitate coactus. n
summa re quae posui non uno nomine displicent; sed meliora non inveni,
potestque quod ita princeps ait eo quodammodo defendi, quod videtur significare
voluisse non tam universum tributum pro debitore solvisse se quam supple-
mentum praestitisse aut frumento inlato, aut ope lata ad nummarium tributum
parte eius remissa.

Liberalitas, cuius hic mentio fit, diversa omnino tam a remissione vecti-
galium post victoriam Siculam (Dio 49, 15) et Actiacam (Dio 53, 2) facta ex
auctoritate quidem principis, sed liberalitate populi Romani, quam a mera
donatione in aerarium illata (v. 3, 34 ibique adnotata) recte refertur inter
impensas in rem publicam populumque Romanum factas; nam solutis tributis,
quae a debitoribus exigi non potuerint, non privatis solis, sed item aerario
prospicitur. Verum est mire eam liberalitatem indicari neque annis satis
determinatis neque summa pecuniae enuntiata, sed numero tantum hominum
posito quibus ita subventum est; at verba Graeca certa et perspicua de ipsa
re dubitationem non admittunt. Spectabat autem liberalitas haec ad provin-
cias eaque fortasse causa fuit, propter quam annales eam fere prdeterierunt.
Certe apud scriptores quos habemus semel tantum memoratur apud Dionem
54, 90 ad a. 742: ézeiÓq vs *j Mcía v0 &O9vog àmixovoíoag vivóg dua
Gt.0poUg paAvGTG dÓsiro, vOv v6 qo» a)rüc vÓy &rtioy dx vày $evro)
Xogpctov và xowü &àcmgveyxs. Quod si vere Asia provincia annuum tribu-
tum pendebat talentorum quattuor milium, qua de re iure dubitatur (Marquardt
Staatsverwaltung 2, 288), pro ea eo anno princeps dependit sestertium 96,000,000.
Cur coeperit anno 736, non perspicio. Fortasse propter causas nobis ignotas
eo anno primum reditus publici ita defecerunt, ut aerarium extra ordinem
adiuvandum esset. Sed praeterea eam liberalitatem coniunctam fuisse crediderim
cum cura annonae a. 732 a principe suscepta; ea enim cura cum sine dubio
aliquo modo a reditibus aerarii penderet, iam iis deficientibus princeps facilius
quam antea moveri debuit ad supplementum praestandum. Tributa posses-
soribus agri provincialis imposita alia frumento soluta esse, alia pecunia notum
est; comparari possunt verba Taciti ann. 4, 6: frumenta et pecuniae vectigales,
cetera publicorum fructuum — societatibus equitum — Romanorum — agitabantur,
Agric. 19: frumenti et tributorum exactionem aequalitate munerum mollire et 31:
bona fortunaeque in tributum, ager et annus in. frumentum et Ti. Iulii Alexandri
praefecti Aegypti a. 68 (C. I. Gr. 4957, 46): zoAAa xoivdc x«rexol9g [nrgo-
gcodixa x]ei [cÀ]Ày veAécuete Givixa xci Cgyvoixc et imprimis Hygini
gromatici (de lim. const. p. 205): agri vectigales multas habent constitutiones:
£n quibusdam provinciis fructus partem praestant certam, alii quintas, alii septimas,
alii pecuniam, et (ins. ad) hoc per soli aestimationem certa pretia agris constituta

18 IV, 1—8

sunt, ut in. Pannonia arvi primi, arvi secundi, prati, silvae glandiferae, silvae
vulgaris, pascuae: his ommibus vectigal est ad. modum ubertatis per singula
tugera constitutum.

CAPVT XiX

LAT. 4, 1 | Cüriam et continens eí Chalcidicum, templumque Apollinis in
2 | Palatio cum porticibus, aedem dívi Iulí, Lupercal, porticum ad
3 circum Flàminium, quam sum appellàri passus ex nómine eius
4 qui prilórem eódem in solo fecerat Octaviam, pulvinar ad circum
5 maximum, | aedés in Capitolio Iovis feretrí et Iovis tonantis, [S]
e aedem Quiriní, $ | aedés Minervae $ et Iünonis Reginae $ et Iovis
1 Libertatis in Aventino, $ | aedem Larum in summà sacrà viá, $
8 aedem deum Penátium in Velia, $ | aedem luventàtis, $ aedem
Mátris Magnae in Palátio fécí. $ |
cR. 10, 25 | Bovásrrgo[so]v xai vo mÀgcíov «vr XocÀxidixoóv, | vaóv ve
4 MnolAevoc àp lixAotím cv» cGvocic, | vaov 96ov ['I]ovátov,
5 llayóg ísQOv, Orox» mQOc imto0QÓ0uo v6) mgoccyopsvouévo
e QAoyavio, f» | eiae rtpocoyogevecJo, àE Ovoparoc éxeívov
* 1 Oxva|ovie», O[c] ztoGvogc e«vvg» &véorgosv, vaov zog 10
89 | uey&Ao in00pópo, [$) vaovc dv Karioto | 4i0c voo-
10 7r0.0(0900v x&i ig fBpovrqgcíov, voy | Kvosív[o]v, [S] vaorc
1 494vàg xai "Hoog flaciMídog xol | zftóg "EMevOsoíov dv
12 oveyríyo, qouov roc víj | eod 009, JeOv xoroixidíoy &v
13 OjcÀíg, vaóv Ntosqgro[;, vo]óv umqroóg Je» à» HeAerío
àrt09c0, |

Graecorum quamquam bona pars nunc demum patefacta est, pauca inde ac-
cesserunt, nam Latina quoque integra fere supersunt. V. 11 quod coniec-
tura adsecutus est Bergkius 790c» pro oco» lapis confirmavit; idem recte
observavit v. 12 a Graecis non isoq afuisse, sed vao» ante Jscw.

Operum publicorum quae fecit Augustus laterculus tripertitus est. Et prima
quidem pars v. 1—8 complectitur opera publica quae a solo fecit Augustus in
loco publico sacrove, tam ea quae in locum similium aedificiorum dirutorum
subierunt solo eodem vel fere eodem, ut porticus Octavia et aedes lovis fere-
tri, quam nova, ut aedes divi Iulii; secunda v. 9—20 opera publica ab
Augusto refecta; tertia v. 21—23 opera publica a solo facta ab eodem in loco
privato. Cum ea operum distributione coniunctum est, quod acute observavit
Henricus Iordan (Hermae vol. 14 p. 567 seq.) Augustum vocabulis quae sunt
templum et aedes non promiscue usum esse, sed illud tantummodo usurpare
in duobus iisque, quae fecisset in solo privato, Apollinis Palatini et Martis.
Causam autem diversitatis non explicuit. Mihi videtur qui aedem facit, loco
aut sacro antea aut publico (nam utrumque summo iure eodem redire notum

IV, 1-8 19

est) iure eius non mutato aedificium sacris usibus destinatum imponere; contra
templum qui instituit, scilicet quod perpetuum sit, plus facere, cum solum
antea privatum in sacrum ius transmittat; potestque recte defendi aedem ad
superficiem pertinere, templo solum quoque comprehendi. Verum est ita hoc
quidem caput (4, 1. 21) satis expediri, non item explicari, cur etiam post facta
delubra diversitas maneat, ut manet omnino (v. 4, 25. 5, 42). Sed cum seme]
obtinuisset, ut delubra a principe ita constituta, ut templi quoque ius ad ipsum
rediret, hoc vocabulo potissimum appellarentur, templi appellatio, quippe quae
maioris beneficii memoriam quandam contineret, etiam post dedicationem retenta
est. Praeterea Áugustus ubi in universum de aedificiis sacris verba facit, templi
vocabulo utitur (4, 17. 49. 50), in singulis aedis. — Opera, quorum
sumptus subministravit Augustus, cum fierent sub nomine alieno, ut basilica
Aemilia (Becker p. 306), porticus Octaviae (Dio 49, 43), porticus Liviae (Dio
94, 23; Becker p. 542), in hoc suarum aedificationum recensu Augustus ut
par erat praetermisit; praetermisit item opera a suis facta, ut aedem Con-
cordiae a. 763 dedicatam a Tiberio (C. I. L. I p. 384); admisit quae ipse ita
fecit, ut sub nomine defunctorum dedicaret, ut theatrum Marcelli (4, 22) et
basilicam Gaii et Lucii (4, 16). — Ordinem in singulis secutus est Augustus
temporis, sicut recte observavit Zumptius, nisi quod interdum, maxime in parte
secunda tertiaque, re coniuncta componuntur. De singulis ita videbimus, ne
in topographorum provinciam incurramus.

Curia et continens ei Chalcidicum. Cf. Becker top. p. 330 sq.; Iordan Topo-
graphie der Stadt Rom 1, 2 (1883) p. 250; Rud. Lanciani /'aula e gli uffici
del senato romano (in actis academiae Romanae regiae Lynceorum vol. 11
a. 1882/3). Curia Iulia facta est a. 712 teste Dione (47, 19: zó fovàevrrigiov
v0 lovi» &m' avvobv — scilicet a Caesare dictatore — x4g3é» 7xe«g& «o
xouatío dvopocuévo dxodouovy, oc7reo QU quoto, id est a. 711, v. Dio 44,
9. 45, 17) eique anno, non anno 725, quo post Áctiacum triumphum dedicata
est (Dio 51, 22), eam adsignat locus, quem tenet in monumento Ancyrano.
Chalcidicum autem omnino est sacrarium Minervae Chalcidicae id quod Dio
l.c. una cum curia dedicatum esse scribit: ró zs 2£9gvoi0y v (sic Ven., xai
v0 Codd. vulgares) XaAxidixó» cvouccuévov xci vó fovisvigotov vó "Iov-
Afevov v0 énl vij vo) ztGtQ0g cUrOU vip] yevousvoy xaduépucsv, nec puto
de ea re umquam dubitassent viri docti, nisi decepisset eos lectio Dionis inter-
polata. Ceterum ne erres, Chalcidieum monumenti Ancyrani diversum est tam
ab aede Minervae Chalcidicae, quam in campo Martio aedificavit Domitianus
(Becker p. 646; Preller reg. p. 178), quam ab aede Minervae ad forum prope
Castorum aedes facta ab eodem Domitiano (Becker top. p. 355; Preller reg.
p. 148) notaque praesertim ex legibus de civitate veteranis danda a Domitiano
inde ad eam aedem propositis (cf. Bullett. 1845 p. 127). Contra quod in
notitia urbis regione octava senatwm, id est curiam Iuliam, subsequitur atrium
Minervae, ipsum existimo esse monumenti Áncyrani Chalcidicum, confirmaturque

80 IY, 1—8

ita denuo, qua de re hodie opinor convenit, curiam post Augus tum certe eodem
semper loco mansisse. Ipsam autem de situ curiae vexatissimam quaestionem
neque capit haec commentarii Augusti interpretatio et jam fere consentiunt
periti eam fuisse ad forum ibi ubi nunc est ecclesia S. Hadriani.

Templum Apollinis in Palatio cum porticibus. Cf. Becker p. 424. Coep-
tum est post victoriam Siculam a. 718 (Dio 49, 15; Vell. 2, S1), dedicatum a.
7/26 Oct. 9 (C. I. L. I. p. 403; Dio 53, 1). Suetonius Aug. 29: Templum Apol-
linis in ea. parte Palatinae domus excitavit, quam fulmine ictam desiderari a
deo haruspices pronuntiarant; addidit porticus cum bibliotheca Latina Graecaque.
Ceterum haec aedes licet ab Augusto facta sit in solo privato (Dio 49, 15;
Vell. 2, 81), in hoc ordine magis quam in tertio posita est, quod pro eo loco
ex privato facto publico vel potius sacro permutatione quadam Caesar locum
publicum accepit, ubi domum sibi faceret (Dio l. c.). Recte autem ni fallor
ad hanc aedem potissimum rettulit Eckhelius (6, 85. 93) nummos plerosque
Augusti Apollinem Dianamque celebrantes et cum memoria victoriarum mariti-
marum et Siculae et Áctiacae coniunctos; utramque enim Apollini debere vo-
luit imperator.

Aedes divi Iuli. Quo loco corpus Caesaris crematum est in foro ante
regiam statim posita est ara; aedes (rooo») ibi ut fieret cum decretum esset
a. 712 (Dio 47, 18), cernitur ea in nummis cusis inter a. 717 et 720 (Eck-
hel 6, 11. 75), dedicata est anno demum 725 Aug. 18 (Dio 51, 22 cf. 19; C. I.
L.I p. 399) triduo post triumphum Actiacum.. Neque causa est, cur de anno
cum Zumptio dubitemus; non enim secundum dedicationum dies aedificia enu-
merantur, sed secundum tempus quo perfecta sunt. Ipsius aedis nuper funda-
menta retecta hodieque in foro cernuntur. Exposuit de ea Henricus lordan
in Hermae vol. 9 p. 342 seq.

Lupercal. Dionysius 1, 31 observat loci antiquam condicionem iam vix
agnosci circumiacentibus locis adiunctis ad sacrarium antiquum, id est solo
ampliato, scilicet ipsa illa Augusti aedificatione. Memoratur in senatus consulto
in honorem Drusi Caesaris facto (C. I. L. VI, 912 b 9 cf. p. 841). Ubi fuerit,
parum constat (cf. Becker in topographia p. 418; Lanciani acquedotti p. 21).

Porticus ad circum Flaminiun Octavia. Cf. Becker p. 617. Festus p. 178:
Octaviae porticus duae appellantur , quarum alteram theatro Marcelli propiorem
Octavia soror Augusti fecerit, alteram theatro Pompei proximam Cn. Octavius
Cn. filius, qui fuit aed. cur. pr. cos. (a. u.'c. 589) decemvirum sacris faciendis
triumphavitque de rege Perse mavali triumpho (a. u. c. 987), quam combustam
reficiendam | curavit. Caesar Augustus. Factam esse post bellum Dalmaticum
a.u. c. 721 ostendit Bergkius p. 107; nam de porticu Octaviae quae narrat
Dio 49, 43 non recte (Becker topogr. p. 617), ea vere pertinent ad Octaviam,
in qua signa quoque a Dalmatis recepta Caesar collocavit (Appianus Illyr. 28).

Pulvinar ad circum maximum. | Cf. Becker p. 666. Post incendium circi,
quod accidit a. 723 (Dio 50, 10), Augustus restituit pulvinar, unde deinde

IV, 1—8 81

interdum circenses spectavit (Suet. Aug. 45; Claud. 4). Graecus interpres pul-
vinar hoc loco reddidit »e«o», in summario omisit.

Aedes in Capitolio lovis feretrüi. Cf. lordan in topographiae vol. 1, 2
p. 47. Nepos Att. 20: accidit, cum aedis Iovis feretrii in. Capitolio ab. Romulo
constituta vetustate atque incuria detecta prolaberetur, ut Attici admonitu Caesar
eam reficiendam curaret. Liv. 4, 20: hoc ego cum Augustum Caesarem, templo-
rum omnium conditorem ac restitutorem, ingressum aedem feretrii lovis, quam
vetustate dilapsam refecit, se ipsum 1n thorace linteo scriptum legisse audissem.
Alticus mortuus est a. u. c. 722 scripsitque hanc vitae partem extremam Nepos
devicto Antonio ad Actium (c. 20, 5) neque tamen post a. 725 (nam graviter
errat Nipperdeius, cum prol. p. xvii ante a. 725 Caesarem imperatorem dictum
esse negat), fortasse ipso anno pugnae Actiacae 723, quo item aedes restituta
videtur esse.

Aedes in. Capitolio Iovis tonantis. Cf. lordan in topographia urbis Romae
vol. 1, 2 p. 48. Vovit aedem Augustus a. 728/90, cum expeditione Cantabrica
per nocturnum iter lecticam eius fulgur praestrinzisset servumque praelucentem
exanimasset (Suet. Aug. 29), dedicavit a. 732 Sept. 1 (Dio 54, 4; C. LL. I,
400). Repraesentant aedem nummi inscripti Jovis tonantis similiterve (Cohen
Aug. 178—180. 184—186).

Aedes Quirini. Cf. Becker p. 571; Iordan eph. epigr. 1 p. 236 seq. Aedem
hanc in colle Quirinali dedicavit Augustus a. 738, x xouvcc oixodougcac
(Dio 54, 19), neque obstat, quod aliquando obstare putavi (C. I. L. I p. 395),
quod nominatur jam apud Vitruvium 3, 2, 7, nam quamquam eum praefationem
certe scripsisse ante a. 727 recte Lachmannus (opp. min. 2 p. 164) observavit,
librum quintum post eum annum ediderit necesse est (nam Augusti nominis
meminit 5, 1, 7) potestque aedes aliquot annis ante a. 738 incohata esse ve-
tusta aede diruta, ut nova eodem solo fieret.

Aedes (tres) Minervae et lunonis Reginae et lovis Libertatis in. Aventino.
Cf. Becker de prima p. 454, de secunda p. 452, de tertia p. 457 et 721. De
Iove Libertate, qui Zsvg éAsvOégiog dicitur interpreti, dubitationem omnem
tollunt tituli iam satis noti Orelliani 1249. 1282. Aedes has tres numinum
trium Capitolinorum Zumptius credit non casu coniungi, sed sacrarium effecisse
tripertitum; id si verum est, habuit ut Tarpeius mons et collis Quirinalis
(Varro L. 1. 5, 158; Becker p. 577) etiam Aventinus suum tamquam Capi-
tolium. De origine hoc tantum accepimus aedem lunonis factam esse Veiis
captis a Camillo; Minervae, quae aedes certe extitit iam bello Hannibalico,
lovisque quando dedicatae sint ignoratur. Fieri potest ut has quoque Camillus
excitarit triumque harum aedium origo communis sit. Opponit Iordanus (eph.
epigr. 1 p. 237) Augustum non dé aede verba facere, sed de aedibus tribus
earumque natales diversos esse, eatenus recte omnino, quod de tripertita aede
in Aventino cogitari non potest; nec tamen casu tria numina Capitolina hic
videntur coniuncta procedere. Augustus quo tempore eas restituerit cum non

6

82 IV, 1—8

tradatur, coniectura de eo capienda est ex laterculi huius ordine, id quod
cadit etiam in aedificia reliqua in eo nominata, de quibus nihil adnotavi.

Aedes Larum in summa sacra via. Cf. Becker top. p. 101 et Preller
myth. Rom. p. 497 — 2, 115 et propter Lares Graece ggwe«c quae adnotantur
ad C. I. L. X, 3737 et apud Prellerum myth. 2* p. 102. Huius aedis titulum
esse credidit Chishullus inscriptionem C. VI, 456 — Orell. 1668, quam qui origi-
nem eius solus prodidit Ursinus in Palatini montis ad forum descensu repertam
esse scribit: Laribus publicis sacrum imp. Caesar Augustus pontifex maximus
tribunic. potestat. xviur ex stipe, quam populus ei contulit k. Ianuar. apsenti C. Cal-
visio Sabino L. Passieno Rufo cos. (u. c. 750). Eandem basim stetisse sub signo
aliquo in aede Larum dedicato existimant Prellerus (reg. p. 81 not.) et ad h. l.
Zumptius collato loco Suetoniano Aug. 57: ommes ordines k. Jan. strenam in
Capitolio etiam absenti (contulerunt), ex qua summa pretiosissima deorum simu-
lacra mercatus vicatim dedicabat, ut Apollinem Sandaliarium lovemque tragoedum
aliaque. Mihi neutra opinio vera videtur, quamquam non nego recte Prellerum
Zumptiumque basim hanc rettulisse ad statuarum earum aliquam, de quibus 1l. c.
Suetonius dicit. Nam si quid video, vicatim dedicare non est nisi consecrare
Laribus publicis, cum vici fuerint in tutela Larum. — Confirmat id titulus similis
a. 745 positus dedicatus Volcano (C. I. L. VI, 457); nam cum magistros vicorum
Larumque Augustus circa a. 747 instituerit (v. C. I. L. VI, 454) itaque non offen-
dat, quod in basi a. 745 Lares publici non nominantur, inveniuntur autem in
altera a. 750, etiam Vulcani cultus ut omnium numinum quae arcerent incendia
quam maxime ad vicos pertinuit (Orell. 1385 sq.). Quare neque Vulcani signum
haec basis neque Larum illa sustinuit neque adeo stelerunt in aedibus Vulcani
Larumve, sed ad compita vicorum nescio quorum signa pretiosa olim sustinu-
erunt. Quonam autem tempore aedem Larum Augustus refecerit, ignoratur,
nec magis retecta licet summa sacra via rudera ulla eius adhuc agnosci potuerunt.

Aedes deum Penatium in Velia. Cf. Becker p. 246. Eam Augustum refe-
cisse hinc tantum comperimus. Dionysius autem quam sibi visam describit
aedem deum Penatium 1, 68, vetus fuit, non ab Augusto instaurata.

Aedes luventatis. Cf. Becker p. 473. Una tantum fuit eius deae aedes
Romae in circo maximo dedicata eodem anno, quo Matris magnae Palatina,
u. c. 563 (Liv. 36, 36); nam in censum non venit aedicula Iuventatis, quae
erat in Capitolio in delubro Minervae (Becker p. 397, ubi adde Dionys. 4, 15).
Mero errore ex hoc commentarii Ancyrani loco effecit Zumptius, quem secutus
est Prellerus myth. Rom. p. 234 — 1, 262, eam quam fecerit Augustus Iuven-
tatis. aedem fuisse in Palatio. Igni consumpta est aedes luventatis a. 738
postridie eius diei, quo Augustus Tiberiusque ex urbe abierunt (Dio 54, 19); de
restitutione eius praeterea nihil traditum accepimus.

Aedes Matris Magnae in Palatio. Cf. Becker p. 421. Incendio consumpta
a. 796 (Val. Max. 1, 8, 11; cf. Dio 55, 12 et Sueton. Aug. 37) mox ab Augusto
refecta est.

IV, 9—11 83

CAPVT XX

LAT. 4, 9 Capitolium et Pompeium theatrum utrumque opus impensà
t0 grandí refécí | sine ullà inscriptione nominis mei. $
GR. 10, 14 15. Korruo[io]v. xoi vo Hourgíov Jécvoov éxcregov | v0. &pyov
16 &yaÀd poc peyíovoic énmsoxsvoco G|vev ériygagtic 100 Spo
óvópecoc. $

De Augusti restitutione Capitolii, id est aedis lovis Capitolini, praeterea certi
nihil accepimus; nam male huc rettulit Zumptius locum Dionis 55, 1, ubi
inter prodigia a. 745 quae exitium portenderent Druso hoc ponit, fulminibus
laesam esse etiam aedem [ovis Iunonis Minervae in Capitolio, nec certum est,
quamquam verisimile, quod statuit Henricus Iordan (top. 1, 2 p. 28. 49), a Mani-
lio verbis corruptis et fortasse loco suo motis 5, 289: sculpentem faciet sanctis
laquearia templis condentemqne novum caelum per tecta tonantis (sic Scaliger,
tenacis libri) Capitolii restitutionem significari ab Augusto susceptam. Potest ea
referri ad curam a. 726 (v. p. 860). — Idem cadit in theatrum Pompeii, de
quo dixit Beckerus p. 675, appellatum theatrum Aug(ustum) Pompeianum in titulo
urbano C. I. L. VI, 9404 — Orell. 4085. Zumptius ad h. 1. pro Pompeio theatro
substituere voluit Pompeianum; sed lingua Latina optima aetate gentiliciis
nominibus, cum sint adiectiva, ita utitur, cum cognomina, quae sunt substan-
tiva, adiective declinet; unde dicitur curia lulia, aedes Metellina. Quamquam
nomina ea quae cognominis deficientis vices faciunt, aliquanto facilius ad sub-
stantivi condicionem deflectunt et mature admittitur causa Curiana, factio
Mariana, theatrum Pompeianum, legio Antoniana, quoniam homines, unde haec de-
rivata sunt, appellantur vulgo Curius Marius Pompeius Antonius, quam admittitur

Iulianus et Caecilianus de hominibus qui vulgo dicuntur Caesar et Metellus.

LAT. 4, 10 11. Rívos aquarum complüribus locís | vetustáte labentés reféci. [S]
GR. 10, 16 17 24yoyovc 9|0ero[» év nAsí]ovosc vórosc víj rtaAniÓvqvs 0i
18 |9&vor[rac àn]soxevca (scr. émsoxevaca.)

À. 743 senatus consultum factum est de rivis specibus fornicibus aquae luliae
Marciae Appiae Tepulae Anienis reficiendis ... quos Augustus Caesar se refectu-
rum impensa sua senatui pollicitus est (Frontinus de aquis c. 125). Refecti
sunt rivi a. 749/750 teste titulo (C. I. L. VI, 1244 — Orell. 51): émp. Caesar
divi [uli f. Augustus pontifex maximus cos. xu tribunic. polestat. xix. imp.
xul rivos aquarum omnium refecit. Pertinuit restitutio ad aquas tres simul
in urbem inductas Iuliam Tepulam Marciam, in quarum arcu nunc compre-
henso in porta Tiburüna sive S. Laurentii (Becker p. 703) inscriptio modo
relata adhuc superest; accedunt cippi cum hac inscriptione: Jul. Tep. Mar.;
imp. Caesar divi f. Augustus ex s. c. ; xxv; ped. ccxz (C. L L. VI, 1249 — Henzen
6*

84 IV, 11—16

6835). Pertinuit item ad Ánienem veterem, cuius item extant cippi complures
inscripti ad hoc exemplum: imp. Caesar divi f. Áugustus ex 8. C.; poLxix; p.
ccxL (C. I. L. VI, 1243 — Henzen 6636). De reliquis aquis similia testimonia
deficiunt. Plura dabunt Henricus lordan in topographia urbis Romae, im-
primis vol 2 p. 467 et Rodulfus Lanciani in egregia monographia i comentari
di Frontino intorno le acque e gli aquedotti (Romae 1880. 4).

LAT. 4, 131 12. et aquam quae Márcia appellátur duplicavi | fonte novo in rivum
eius inmisso. $
cR. 10, 18 19 xai vd vÓ xcÀovpsvor | Mao[xiov. à0í]Àeco rmgyg» véxv
20 &i; vO Óet3oov | [a9voU érroyerevo]as. [$]

Frontinus de aquis 12 loco sic constituendo: Augustus in supplementum Mar
C&ige, quod in siccitate egeret auxilio (quotiens siccitates agerent. auxilio cod.),
aliam eiusdem bonitatis opere subterraneo perduxit usque ad. Marcíae. rivum,
quae ab inventore appellatur Augusta. mascitur ultra fontem Marciae.. cutus
ductus, donec Marciae accedat, efficit passus octingentos. Cf. c. 5.

LAT. 4, 12 13. Forum lülium et basilicam, | quae fuit inter aedem Castoris et
^14 aedem Saturni, [$] coepta profligata|que opera à patre meó per-
15 féci $ et eandem basilicam consumptam in|cendio ampliáto eius
16 solo sub titulo nominis filiórum m([eorum 1]n|cohavi [S] et, si

vivus nón perfecissem, perfici ab heredib[us tussi] |.
cR. 10, 20 21 Myogay "Iovaíay xoi fBacv[Aixqy vq» pevató v]oU vs vaoU va»
1223 4í00x0|[popv xci Koovov xava]feBAquéva Sgyo v0 vov | [ra-
74 vp0c érsheímce xo]b v9gv «vtg» fecWaxyr | [xav9etoa». ài
11,1 a$$59évr] ddaqei ovcgc 85 àmi||rooqigc óvoperoc rov àuàv
2 vidv |on[goScuz]v | xci €) uq oivóc versAesoix[o][ps, v]eAs[syo-

s [Jzvo. 9x0] | và» àpàv xAggovopov ànéroto. $
Lat. 16 cum non exciderint litterae plus vir (nam spatium quod sequitur super-
est non scriptum) post heredibus sustuli vocabulum meis. — Ex vestigiis Gr. 22
quod recuperavit Bergkius [xero]BeBAguéve, marmor postea confirmavit. Ibi-
dem cum non exciderint elementa plus xvi, invitus zo? ante Kgovov delevi.
Similiter v. 23. delevi uov post zrergoc, cum litterae desiderentur numero
xvi. — Denique 24 cum deficiant litterae c. Xx, xavÓeic«y posui, non xaza-
qAex9e:car. Redarguit lapis quod idem Bergkius posuit v. 24 [es5ycoc và)
édagy, cuius loco quod posuimus ézi (vel dy) ev&gSéyv, 2dege, Kaibelio

et Bormanno debetur, similiaque etiam Bergkius attulit.

Forum lulium, de quo exposuerunt Drumannus 3, 616 et Beckerus
p. 362sq. cuiusque adhuc supersunt reliquiae pone ecclesiam S. Martinae
(v. Lanciani p. 14 commentarii de aula senatus supra p. 79 citati), cum aede

IV, 12—16 85

Veneris Genetricis sive victricis sive Victoriae Caesaris dedicavit Caesar pater
a. 708 Sept. 24 aut 25 (Dio 43, 22; Appian. b. c. 3, 28; C. I. L. I p. 402 coll.
p. 397). Nec tamen totum perfectum fuisse cum dedicaretur praeter ipsum
Augustum hoc loco testes sunt Nicolaus Damascenus (c. 22), qui paucis diebus
ante mortem describit Caésarem sedentem in foro suo et redemptoribus opera
ibi facienda elocantem, et Plinius 35, 12, 156: M. Varro tradit ab hoc (Ar-
cesilao) factam Venerem genetricem in. foro Caesaris et priusquam absolveretur
festinatione dedicandi positam. — Ceterum profligandi vocabulum hac significa-
tione reprehendit Gellius 15, 5: cum ab adfligendo et ad perniciem interitum-
que deducendo inclinatum id. tractumque sit. semperque eo verbo, qui diligenter
locuti sunt, ita usi sint, wt profligare dicerent prodigere et deperdere, profli-
gatasque res quasi proflictas et. perditas, nunc audio aedificia et templa et alia
fere multa. quae prope absoluta adfectaque sunt, in profligato esse dici ipsaque
esse iam profligata . ... Quod significare volunt qui profligatum dicunt, hi qui
Latine locuti sunt, non. profligatum, sed adfectum dixerunt. Itaque videmus
Augustum hoc loco vocabulo usum esse significatione vulgari magis quam
probata, quamquam viri docti olim monstrarunt eadem significatione profli-
gandi vocabulum usurpari quamvis raro etiam apud Ciceronem (Tusc. 5, 6,
15) et Livium (3, 50, 10).

Basilicam Iuliam Caesaris dictatoris praeterea commemorant fortasse
Cicero in epistula a. 700 ad Atticum scripta (4, 16, 14), sed interpretationis
admodum ambiguae, certe Hieronymus in adnotatione ex optimo auctore petita
(v. comm. meum de fontibus Hieronymi p. 691) ad a. 708: Homae basilica
Iulia dedicata. Dedicata est omnino una cum foro lulio, de quo vidimus;
mox autem incendio interiit obscuravitque memoriam eius altera basilica Iulia
Augusti, cuius operis meminerunt etiam Suetonius Aug. 20: quaedam etiam
opera sub nomine alieno, nepotum scilicet . ... fecit, ut porticum basilicamque
Gai et Luci, et Dio 56, 27 ad a. 765: 7 covo& *« lovàía (codd. 4fiovía, at
vide Beckerum p. 543) xoAovuívg Qxodopá9o vs ic vw» vov vt loíov
xxl vov 2fovxíov vy Kaiccooy xci vrOr6 xcO9isgo9m. Porticus lulia
praeteritur in commentario non propterea quod opus alienum fuit, ut visum
est Beckero p. 340 n. 627, nam vere Augusti opus non minus fuit quam
basilica Iulia, sicut supra iam (p. 79) observavimus, sed potius quod com-
prehenditur basilica Iulia. Porticus dedicata est a. 765; ipsa basilica nondum
absoluta erat, cum Augustus haec scripsit paucis ante obitum mensibus, unde
etiam nomen operis non dedicati ponere noluit (Becker p. 305 n. 530). Vide-
tur autem tam porticui quam basilicae nomen dedisse vel destinavisse Gai et
Luci; sed usu obtinuit antiquius et simplicius porticus luliae basilicaeque
Iuliae (Preller reg. p. 148). Eo ipso loco, quem commentarius indicat, ad forum
Romanum inter aedem Castoris et aedem Saturni, et pingitur b[asilica I]ulia
in formae urbis fragmentis (n. 20. 23 tab. III ed. Iordani, qui de iis egit p. 25)
et extant hodieque reliquiae non exiguae, in quibus etiam reperta sunt exem-

86 IV, 17—20

plaria quaedam tituli, qui pertinens ad basilicam Iuliam quarto saeculo refectam
pluribus locis olim in ea expositus fuit (C. I. L. VI. 1658; Iordan eph. epigr. 3
p. 276; Lanciani apud Fiorellium Not. degli scavi 1883 p. 48).

LAT. 4, 1? Duo et octoginta templa deum in urbe consul sext[un ez de-
19 creto) | senatus reféci, nullo praetermisso quod e[o] temp[ore
refici debebat]. .

cR. 11, 3 4 Z[v]o [xoà óydo]|xovre vcov; dv vá nóA|s fxt]ov )n[eroc
5 dóypa]|se cvvx[A]vov ànsoxevoac[e] o[vV]déva n[s]gsA[(orecv, 0c]

6 | éxefvq và xoóvo ànioxevgc édetvo. $ |
Lat. 17, Gr. 4 decreto et Qóypor: quae posueram retinui; nam quod substituit
Bergkius auctoritate et y»o 5 neque reliquiis respondent et abhorrent a ser-
monis Áugusti proprietate. Nec magis eundem sequi potui scribentem Lat. 18
refectione egebat pro refici oporteret et Gr. 5. zregtido pro zrsgidsztoiv. Nam
ille locus cum non recipiat plus litteras xv, supplementum brevius requiritur;
hoc huius vocabuli licet parum apti certa vestigia deprehensa sunt, nec potest
ibi admitü dy, cum sex ad summum litteris in fine versus spatium sufficiat.
Pertinere restitutionem ad a. 726 vidit Zumptius. Dio 53, 2 ad a. 726
(cf. 56, 40): cd» ved» zg0voiav érmowjcevo: rovc uiv yaQ om idiwvGv
Tiy(y ytysvmuévovg vOlG v6 TtGiCip GUTOV xci TOU éxyOvoig, 6b yó wwweg
ztsQvjOay, ériOxevacos éxéAevas (cf. Suet. Aug. 20), rooc 08 Aorrrovc avrog
dysxvgouto. 00 péyro, xci vgv Óób5a» vüc oixodougcseoc cqóv &cqsctoí-
caro, GÀÀ' GmnéÓwxs» a«)ro?; vofg xovacxsvacnOiv c)rOoUg. Suetonius
Aug. 30: aedes sacras vetustate conlapsas aut tncendio absumptas refecit. Hora-
tius in carmine 3, 6 propter alias quoque causas anno c. 726 attribuendo:
delicta maiorum immeritus lues, Romane, donec templa refeceris aedesque laben-
tes deorun et foeda nigro simulacra fumo; respicit poeta opinor ipsum de
hac re senatus decretum ab Augusto hoc loco memoratum. Liv. 4, 20:
Augustus Caesar templorum omnium conditor ac restitutor. Ovidius fast. 2, 59:
cetera (templa) ne simili caderent labefacta ruina, cavit sacrati provida cura
ducis, sub quo delubris sentitur nulla senectus . ... templorum positor, templo-

rwm sancte repostor et quae sequuntur.

LAT. 4, 19 [ Con[sjul septimum viam Flaminiam ab [urbe] Ari[minum feci
10 et pontes] | omnes praeter Mulvium et Minucium. |
cR. 11, & 7 ['Y]mo[roc Zj|Bo[ojuov 0dóv D[Acpivía» &no| 'Popgc (4otps-
8 vov] | r[sg]épac ve v&c àv a):5 m&cog &Em Ove vow
9 wt) | én[]ósouérov d[r].oxevzgc n0702.
Lat. 19 ab urbe quod proposuit Perrot p. 252 probavique ego C. I. L. IIT p. 1064,
Japis et in Latinis et in Graecis confirmavit, neque iam opus est referre

IV, 17—20 | 87

temptamina nostra priora et Bergkiana parum felicia. — In fine eius versus
cum hiatus capiat litteras c. xv, in ea abiciendum fuit. — Post Pepsc, cuius
in marmore agnoscuntur reliquiae, cum octo tantum litterae deficiant, 4c admitti
non potest. Gr. 19 item confirmavit lapis quod commendarat Bormannus
éniósouévoy. Praeterea supplementa mea lectione expleta confirmata sunt.
Annus indicatur 727. Eodem pertinet titulus arcus Ariminensis a Bor-
manno (C. I. L. XI, 365 — Henzen 5360) ad vestigia ab ipso diligenter in-
specta ita scite expletus:
SENATVS . POPVLVSQue romanus

imp . caesari diui P augusto tmp. sept

COS * SEPT * DESIGNAT * OCTAVOM :* Via flaminiA el reliqueis

CELEBERRIMEIS * ITALIAE * VIEIS * CONSILIO et sumptibvS eius snuNITEIS

Item Suetonius (Aug. 30) desumpta, inquit, sibi Flaminia via Arimino tenus
munienda reliquas triumphalibus viris e manubiali pecunia sternendas distribuit.
Dio quoque 523, 22 postquam observavit reliquas vias extra urbem alias aliis sena-
toribus attributas esse reficiendas ipsorum pecunia, v7; dà 07 GOAawwíag,
pergit, etróc, émeidfmeg éxotQareUVGeu» Os! avri &usilev, émsusAdOq.
xal 4j póy eUJUg vOrc lyévevo xol di volro xoi sixóveg asvà àg' ayi-
day àv vs vij vo Tifégidog yeqvog xai dv "oipíyo énovi9o0ay. Propter
hanc viarum curam opinor per a. 726 — 728 tot triumphi acti sunt, quot
praeterea nullo tempore inveniuntur. Ipse Augustus Flaminiam sibi munien-
dam sumpsisse videtur propter triumphos ante biennium actos; C. Calvisius
Sabinus cos. a. 715, qui triumphavit a. 726 ex Hispania (C. L L. I p. 478),
viam Latinam refecit (C. I. L. X, 6895 cet.; Borghesi opp. 5 p. 152). — De
pontibus, quos restituisse se negat Augustus, nolissimus est Mulvius factus a
M. Scauro censore u. c. 645 (Victor v. ill. 72; Amm. Marc. 27, 3, 9), nomen
tamen nactus a curatore aliquo antiquiore ad exemplum Fabricii (cf. Mulviana
controcersia Cic. ad Att. 2, 15, 4). Eum ipsum repraesentare solent nummi
vias ab Augusto munitas praedicantes, scilicet propter arcum arcusve tum in
honorem Augusti in ponte eo collocatos (v. Borghesi opp. 2, 366). At novus
nobis accidit pons Minucius neque ubi fuerit sciri potest; probabiliter tamen
eum referemus ad Thermum illum, de quo consulatus in a. 690 petitore Cicero
scribit (ad Att. 1, 1, 2) his verbis: nemo est em iis, qui nunc petunt, qui si in
nostrum annum reciderit firmior candidatus fore videatur, propterea quod cura-
tor est viae Flaminiae, quae cum erit absoluta, sane facile eum. municipia con-
sulem accipient (sic fere Bormannus ; nuntiteri consuli acciderim Med.). Via autem
Minucia (Cic. ad Att. 9, 6, 1; Horat. ep. 1, 18, 20) huc nullo modo pertinet.

88 IV, 21—26

CAPVT XXI

LAT. 4,21 | In privato solo Mártis Ultoris templum [fjorumque Augustum [ez

2 manij|biis fecí. S

cn. Ancyr. 11, 10 Apoll. 5, 12 "Ev idiervixó &Qdqei AQeoc Auivrogog dyo-
11 Q&y ve Ze|fantqgy éx Aoaqoev énogca. [S]

Nota in Graecis voor post 44uirrogoc deesse in utroque exemplo. De re

videantur quae de foro Augusto aedeque in eo medio collocata Martis Ultoris

diximus Becker top. p. 370 sq. et ego C. I. L. I p. 393 ad diem Mart. 12,

praesertim Suetonius c. 56: forum angustius fecit, non. ausus extorquere posses-

soribus proximas domos. Vota est aedes haec bello Philippensi (Suet. Aug. 29)

u. c. 712, cuius belli item intellegendae sunt manibiae, absoluta autem dedi-

cataque post annos demum quadraginta u. c. 752. Quadrigarum in eo foro

sibi dedicatarum princeps meminit infra 6, 27.

LAT. 4, 22 Theatrum ad aede (sic) Apollinis in solo magnà ex parte à p[r]i-
a5 [v]atis | empto féci, quod sub nomine M. Marcell(| generi mei
esset. $

cR. Ancyr. 11, 11 1:2 Apoll. 5, 23 Oéctoov mooc và L4moóÀAcvog (sic Apoll.
amÀÀcvog Ànc. ved émi dÓdqovg àx mÀsíorov uégovc dyo-
13 ignc éyvog dyájyeioa [S] erri. üvoperoc (Ovopers Apoll) Moo-

i14 xélAov | ro? yepufipo? pov.
Cf. Becker top. p. 603. 678. — Coeperat theatrum Caesar dictator; perfecit
Augustus et in honorem generi mortui u. c. 731 dedicavit u. c. 743 die Mai. 4
(Plin. h. n. 8, 17, 65; quamquam Dio 54, 36 dedicationem ad a. refert 741).

LAT. 4, 23 24 Don[a e]x | manibiis in Capitolio et in aede dívi Iu[/]i et in aede
25 Apollinis et in ae|de Vestae et in templo Martis Ultoris consa-

26 cràvi, $ quae mihi consti|lterunt as circiter milliens. $ T

cR. Ancyr. 11, 14 15. Apoll. 5, 4-6 44vo3Jé£ueta éx Aaqionv dy Karmwroato
16 xal vo "oviío xci veo moÀievog | xci 'Ectíag xoi

1? d[oso]c dquéooco ((a]qerígmco Apoll), & àuoi xerécvg | àvyvc

pvpicdo[v. di]oxe[AAEev. rcevvax[ocíov] |.

Cf. Suet. Aug. 30: aedes sacras . . . opulentissimis donis adornavit, ut. qui in cel-
lam Capitolini lovis sedecim milia pondo auri (—: 64,000,000 sestertium) gem-
masque ac margaritas quingenties sestertii una donatione contulerit; quae summa
nimia est, ut solet exaggerari aurum Capitolinum (cf. Plinius h. n. 33, 1, 14;
Sueton. Caes. 54), refelliturque hoc loco ab ipso Augusto. Dio 51, 22 (cf. c. 17
extr. loco praeterea mendoso narrat Augustum post triumphum u. c. 725 ex

IV, 26—30 89

manibiis Aegyptiacis ornasse et curiam et aedem divi Iulii et aedem Capitolinam
lovis Iunonis Minervae.

v
LAT. 4, 26 27 .Áuri -eeronbri pondo triginta et quinque millia muünicipiís et
» colonís Waliae conferentibus ad triumphó[s] | meós quintum con-
19 sul remfisi, et posteà, quotienscumque imperàátor a[ppe]lllátus
sum, aurum coronárium nón accepi decernentibus municipii(s]
30 | et coloni[s] aequ[e] beni[g]ne adque antea decreverant. |
cR. Ancyr. 11, 1s Apoll. 5,6 Eig xovcot» ocrégevoy Asewoov 1Quo|pvoko»]
19 20 | ztevraxio Xeshícoy xovaqepovaaic vo(Tc ev I ]reAfle zoAsvcefoac
21 xai drtosxíoug Gvveyoor[o]e vo [£u] ttov vrovevov, xoi vovs-
c gov occxic [a?v]oxoavoo | ooctyogev9 qv, vàc eig vov cvéqa-
23 vo|v à|reyyelAtag ovx &Aafov wgqitou£vov voy» n(oAsuvei]ov
"4 12, 1 | xai àztoixiy uera vac avvi)jc 7to09|vukac, xa]2|le[ reo
éyrngícavro n]oo|[veogov].
Lat. 30 ubi aeque benigne iam lapis dedit, antea posueramus studio eodem ego
ad sententiam, aeque sedulo Bergkius. — Gr. 11, 24. 12, 1 quae apparuerunt
elementa neoe///////e (vel o) | A//!///* (vel v) ///2//]Po//[]] parum certa
omnia praeter extrema duo Kaibelius ordinavit sic ut supra leguntur, in uni-
versum recte omnino, quamquam ita x littera quarta ante PO non explicatur
neque spatia omnia satis explentur.

De auro coronario v. Marquardt Staatsverwaltung 2 p. 285, Vetusto
more civitates, ad quas victoria aliqua pertineret, imperatori triumphaturo ex
auro coronas offerebant; quae ne decernerentur nisi decreto antea triumpho,
cautum est lege lulia de provinciis (Cic. in Pison. 37, 90). Ipsa res cum eo
duceret, ut coronae hae maxime decernerentur per eas regiones ubi bellum
gestum esset (cf. Dio 48, 42), tamen etiam Italica municipia aliquando eas
obtulerunt (cf. Dio 42, 50). Sed a coronis a certis civitatibus imperatori ob-
latis differunt coronae oblatae imperatori triumphaturo a populo universo tri-
butim, qui honor primum habitus est L. Antonio triumphanti a. 713 (Dio 48,
4: ó. IMovxiog .... éG8pvivevo, ....0ts éxeívq uày — C. Mario — 5 vic 7
oUísig czégavoc édóJq, avrog dà GÀAovg ve xai mag vov Óguov xcrà
qvAgy, 0 ugÓevi và» moréguv &dysyoves .... &Aoflsy), ut eidem posuerunt
statuam *quinque et triginta tribus patrono' (Cic. Phil. 6, 5, 12. 7, 6, 16). Id
ipsum rursus decretum esse, cum instaret triumphus Actiacus, summa auri
clare ostendit, oblatis scilicet a singulis tribubus auri pondo singulis milibus.
Hanc collationem et tum et postea Augustus recusavit, de reliquo auro coronario
nihil mutans. Rem ex parte narrat Dio 51, 21 ad a. 725: zepa vw nóAscov
ty dy vij '"hoÀíe vó xovoíov vó voig Grsquvowc rtQoctzxov ovx Édéboro.
— (Graecus interpres non vertit verba ad triumphos meos, vertit quod oppo-
nitur quotienscumque imperator appellatus sum.

90 IV, 31—35

CAPVT XXII

LAT. 4, s1 T(e]r munus gladiàtorium dedi meo nomine et quinquens (sic)
s2 filiórum me[o]rum aut n[e]pótum nomine; quibus muneribus

33 depugnaverunt homilnu[m] ci[rcjiter decem millia. [S]
cR. 12, 2 3 [Toic uovo]uax[tea» edo]xa và po Óvopaots xol | [rtevrexic vov
4 vioy pov 7 vijoyay' &v elc uovol(ueytoic éueyécarcro &v[yvc

p2]es[o]s.
Filii Augusti sunt Gaius adoptatus a. 737, mortuus a. 757; Lucius adoptatus
a. 79, mortuus a. 755; Tiberius adoptatus a. 757 ; Agrippa Postumus adoptatus
a. 751, abdicatus a. 760; nepotes Germanicus et Drusus Ti. filii adoptati cum
patre a. 757. Ludos filiorum nepotumque nomine editos inter ludos Augusti
referri eo minus mirabimur, quod iure Romano fili nepotesque suum nihil
habebant nec ludos edere poterant nisi sumptibus patris avive (cf. Sueton.
Tib. 15). Commemorantur autem apud auctores Augusti munera haec: 1) u.
c. 725 ob dedicationem aedis divi Iulii (Dio 51, 22); 2) u. c. 726 ob victo-
riam Áctiacam (Dio 53, 1); 3) u. c. 738 editum ex senatus consulto ab
Augusto per Tiberium et Drusum (Dio 54, 19); 4) u. c. 742 quinquatribus
filiorum Gaii et Lucii nomine (Dio 54, 28. 29); 5) u. c. 747 funebre in hono-
rem Agrippae (Dio 55, 8 collatis iis quae p. 61 diximus de congiario a. 742);
6) u. c. 752 in dedicatione aedis Martis (vide infra ad 4, 43); 7) u. c. 759
in honorem Drusi maioris a filiis eius Germanico et Claudio editum (Dio 55,
27; Plin. h. n. 2, 26, 96. 8, 2, 4), quamquam huiusce sumptus num fecerit
Augustus, dubitari potest. His fortasse addendum octavo loco commemora-
tum a Suetonio Aug. 43: Nepotum suorum munere cum consternatum. ruinae
metu populum retinere et confirmare nullo modo posset, transiit e loco suo atque
ín ea parte consedit, quae suspecta mazime erat, nam munus hoc editum no-
mine Germanici et Drusi Ti. f. diversum videtur ab iis quae supra recensuimus.
Contra quae Suetonius habet Tib. 7: munus gladiatorium in memoriam patris
et alterum in avi Drusi dedit. ...; dedit et ludos, sed absens; cuncta magnifice,
fmpensa matris el vitrici huc non pertinent; data enim sunt, quando Tiberius
nondum erat Augusti filius. — Numerus munerum universus inde colligitur
quod initio v. 31 certe & ante MvNvs adest neque spatium admittit ut scri-
bamus quafer. Neque audiendus Zumptius Augustum munera multo plura
ratus edidisse; nam Augustus quod edixit a. 732, ne singulis praetorum mu-
neribus plus quam centeni viceni homines pugnarent (Dio 54, 2), non video
quomodo impediat, quominus pugnarint in singulis muneribus imperatoriis paria
circiter quingena.

LAT. 4, 33 34 Bis [at]hletarum undique accitorum | spec[ta]c[lum po]pulo pra[e-
35 bwi meo] nómine et tertium nepo[tis] meí no|mine. $

IV, 35—31 91

cR. 12, 45 ig &9Àgvó[v] nava[ayo9s»] pe[romeuqOévvov | yvuyixo]?
e dyàvoc 9éav | [và dp jagécyov v[à 3d OvOper. xci

: vols[ov] | «[o8. vievo?v nov].
Supplementa olim a nobis proposita ita confirmantur, ut appareat in Graecis
vocabulum yvpvixov adfuisse. Bergkius quod suasit, ut scriberetur tertium nepo-
tum et nomine meo, item voíz[oy cq) vày éyyóvav pov], redarguit lectio expleta.
Sueton. Aug. 43: Athletas quoque (edidit) extructis in campo Martio sedilibus
ligneis. Dio 53, 1 ad a. 726: yvuvixog 02 1016 dyow cvadÍov vivog dy và
"osío msÓío Evlfvov xovacxsvacOéyrrog émowjOg. De athletis hoc loco
agi iam Zumptius perspexerat. Nepos cuius hic mentio fit utrum Germanicus

fuerit an Drusus, non liquet.

LAT. 4, 35. L[u]dos feci m[eo no]m[ine] quater [S], aliorum autem m([agist]rá-
3s ;tu[wm] vicem ter et vicie[ns]. [S]
cR. 12, 78 [Oéac ànog]ca Ó' &po? zevodx[ c], dia 08 vv GÀAey cp-
x» àv péoss volg xal sixoccxic. S |

Vicem vocabulum a me non agnitum recte reposuit Perrotus et post eum
Bergkius, qui item agnovit Graeca quae respondeant vel certe interpreti respon-
dere visa sint (nam omnino vertit male) 2v ugs: iam et ipsa in lapide deprehensa.

Haec ex ipso indice citat Suetonius Aug. 43: fecisse se ludos ait suo
nomine quater, pro alüs magistratibus, qui aut abessent aut mon. sufficerent, ter
et vicies. Cum Zumptio ad quater ne cogitatione suppleas ef viciens, quod ser-
monis ratio nequaquam admittit, cogitandum est ludos vulgares, id est cir-
censes et scaenicos, Áugustum, qui minores magistratus non obisset, suo nomine
raro edidisse. De ludis Victoriae Caesaris a. 710 ab Augusto editis iustis
editoribus cessantibus v. Dio 45, 6 (coll. C. I. L. I p. 397).

LAT. 4, 36 37 [Prjo conlegio xvvirorum magis[ter con|l]e[gi]í colleg(a] M. Agrippa
[S] Jud[os sjaecl(are]s C. Fyurnio C. [S]ilano cos. [feci.] |

cR. 12, 910 "Yzrig vd» Ósxonévcs |d»vdo]óv, é&yov ovvdgxov:a | Maoxov

1i Wyofrn[ay, vag 9]éag [Oe éxavov àvàv yewo|uévac óv[oua-

1:2 bouévoa]s c[ei]xAnosesc émogom Taío | Qovorío x[ci]) loío

Ze[,]Aavà ?rcerosc. [$]

Lectione expleta postquam reliqua ita fere ut antea edebantur confirmata sunt,

gravi dubitationi obnoxia restant verba a Graeco interprete omissa interposita

inter rrvtrorum et collega. lbi cum supersit wmAcis ///;// | | e//]I (sic ecty-

pum; E«.:I Domaszewskius ex ipso lapide), ego posui sagister conlegii,

Bergkius magisteri mihi, Hirschfeldius magister imperi. Et Bergkiana quidem

supplementa cum reliquiis contraria sunt tum, ut Hirschfeldius demonstravit,

ipsa inepta. Scripturae reliquiis et mea supplementa conveniunt et Hirschfel-

92 IV, 36 97

diana, nisi quod in his fmperii scribendum est; nam inter g et I hiatus una
littera non satis expletur. Nec magnopere offendit genetivus singularis secun-
dae declinationis ita hoc solo loco in -ià finiens, cum constet ea aetate
utramque orthographiam in usu fuisse et etiam in ablativis pluralis eius-
dem declinationis pro solito -ís ter quaterve reperiatur -íis. Supplementa
autem pendent a quaestione, quo iure editio ludorum saeeularium facta sit.
Eam Hirschfeldius repetens a tribunicia potestate eo trahit verba témperéü col-
lega (nam ita iungit) M. Agrippa, nixus praesertim eo quod in senatus con-
sulto de his ludis edendis facto (C. I. L. VI, 877) ii dicuntur futuri esse [eden-
tibus imp. Augusto M. Agrip]pa tribunic(ia) potestate?) (cf. Censorinus 17, 11:
quintos ludos ... Caesar Augustus et Agrippa fecerunt) Sed ei coniecturae
obstant gravissimae dubitationes. Transpositio genetivi a consuetudine Augusti
proprietatem et simplicitatem sermonis vel maxime secuti plane abhorret, ne-
que ad summam potestatem significandam Augustus vocabulo imperii ullo modo
uti potuit et multo minus in rebus sacris et urbanis. Nec minus quam voca-
bula res offendunt. Ludorum saecularium editionem iure spectasse ad col-
legium quindecimvirum non solum aliis testimoniis plurimis certissimisque
constat, sed de ipsis ludis a. 737 celebratis eo demonstratur, quod in nummo
L. Mescinii Rufi (Cohen Aug. 461) ad cippum inscriptum tmp. Caes(ar) Au-
g(ustus) lud(os) saec(ulares scil. fecit) bipertito adscriptum est xv-s-rF, sive
cum Eckhelio (6, 102) id ad collegium refers legens xrv(vtri) sive, quod magis
probarim, cum Chishullo ad ipsum Augustum legens xv(vir). Demonstrat rem
item quod subscriptum est fastis Capitolinis?):
ludi saeculares quinct.

imp. Caesare divi f. Augusto

C. Sentio. C. f. C. n. Saturnino

M. Claudio M. f. M. n. Marcello

M. Fufio M. f. Strigone

D. Laelio D. f. D. n. Balbo.
Sed ante omnia ipsa indicis verba omnem dubitationem praecludunt; nam quod
ait princeps ludos fecisse se pro conlegio xvvirorum quid est aliud quam
fecisse se ex decreto collegii? Quam ob rem ut ludis Arvalium annuis magister
collegii praesidet, ita de ludis saecularibus similiter decreverit necesse est

mag. xvvir.

!) Bergkius supplevit p. 75: ludos ...(prozima Caesaris Jugusti et. M. Marip)pae
tribunic(ía) potestate futuros; at marmor quod extat habet (PA, non PAE. Praeterea annus
ita non potest significari.

3) C. I. L. 1 p. 442. Bergkius p. 74 afferens ex Zellii delectu 397: a. p. H. c. imp.
Caesare divi P'espasiani filio Domitiano Aug. Germanico magistro XVvir. ex s. c. ludi sae-
culares facti, et adnotans: quibus commode uti possumus ad fastos Capitolinos supplendos,
in quibus de versibus quinque tres intermedii radendo deleti sunt', non vidit Zellium id
sumpsisse a Fleetwoodio, Fleetwoodium ex ipsis tabulis Capitolinis suppletis scilicet eon-
iectura; quod moneo, periti ut rideant, imperiti ne decipiantur.

IV, 38 39 93

collegium quindecimvirum, scilicet ut iis praesiderent duo collegae Augustus
et Agrippa. Neque obstat, quod Augustus quidem inter quinque magistros
fuit primusque eorum, Agrippa autem xv vir et ipse (certe a. 738 teste Dione 54,
19; cf. ütulus Gnathinus C. IX, 262: [M.] Ag[rippae L. f.] imp., x[vviro] sacr.
feíciund.)) neque tamen magister; nam collegium ut non omnibus magistris!),
dta etiam collegae non magistro editionem mandare poterat. Hoc fieri potest
et rei non minus convenit quam verbis supra laudatis senatus consulti, col-
legium decrevisse ut ludis praesiderent duo collegae ii qui tribunicia potestate
essent; nam saeculi reformatio tam cum sacris saecularibus quam cum tri-
bunicia potestate coniuncta fuit potuitque potentissimorum hominum delectus
ita speciose velari. Quam ob rem et retinui quod olim posui et quod collegam
Augustus hoc loco Agrippam appellat, ad curam refero ludorum edendorum
ipsi et Agrippae commissam.

LAT. 4, s8 | [C]on[sul xzz;] ludos Mar[tia]les pr(tmus feci], qu[os] p[ost i]d
39 tempus deincep[s] | insjequen]ü[bus annjs ......... [fecerunt
co]n[su]les. [S]
cR. 12, 12 15 "Yzravoc vgig|xotOéxovoy [9éac 14oswc rro]Ovog àmógca, Gg
14 15. uev" é|xetvo[v x]oovov éErc [vo?g p]evéresva &yuavsotc | d .......
418 eee uos énógcay oi Oro|[vos].
Ànnum cum indicarent fragmenta Graeca 752, pertinere caput ad ludos ob
aedem Marti Ultori eo anno dedicatam institutos dixi in editione priore, idque
stabilivit lectio expleta. Sed ipsa verba ne nunc quidem tota redintegrantur;
nam post insequentibus annis (eorum enim verborum lapis etsi hoc loco ad-
modum exesus vestigia non dubia servat) in Latinis, in Graecis vo?c uevérreivo
iyiavroig (quae recte agnovit Bergkius), ante fecerunt consules, àm0goav oi
vzt«tos desiderantur in Latinis elemente vui vel ix, in Graecis haec intercedunt
A (litt. xx) Mor, quae ipsa certa (nam ne de M quidem recte dubitabitur, num
ei substitui possit N) quomodo explenda sint, parum liquet. Bergkius quod
interposuit ez senatus decreto et doyuer, vyc cv»xAmtov spatiis et vestigiis
parum apium est.
Ludos Martiales diversos esse a circensibus eidem Marti celebratis die
Maii 12 et editos esse k. Aug. ostendi in C. I. L. vol. 1 p. 393, ubi vide; adde
Suet. Claud. 4 ex epistula Augusti de Claudio puero: curare eum ludis Mar-
fialibus triclinium sacerdotum non displicet nobis. Annuos fuisse innotuerat iam
ex Dione 60, 5; editos esse a consulibus praeterea Dio significat (56, 46)
referens decretum esse Augusto defuncto, Ozrwc t& ytvécix oi vmoto, &5
&cov vOic Josíoic &yoyodSevdosy.

1) Quod ostendi im editione priore collegio ei non magistros singulos praefuisse, sed
quamdiu xviri erant, binos, xvviris factis quinos, contra opinionem eo tempore ita
receptam, ut ei contraria verba Taciti ann. 6, 12 propterea mutare viri docti non dubi-
tarent, iam verbo memorare sufficit; interim enim illa opinatio in iustam oblivionem abiit.

94 IV, 389—48

LAT. 4, 39 40 [Ven]ati[o]n[es] best[ia]rum Africanárum meo nómine aut filio-

4i [rum meórum et nepotum in ci[r]|co aut [in foro aut in

4) amphitheatris popul[o djedi sexiens et viciens, quibus | confecta

sunt bestiarum circiter tria m[ill]ia et quingentae. |

GR. 12, 16 ........L.. y olere yc 23q0íov & | (reliqua tinterciderunt).

Deficiunt in Graecis principio v. 16 litterae c. xiv, deinde inter N et uz lit—

terae xi. [Géac dduxe cqaey]gc 990kwov £x "ifinc] . . . Bergkius proposuit,
sed in & syllabam finiisse lapis ostendit.

Respondent huic loco verba Suetonii Aug. 43, quorum principium inter-
ceptum ad sententiam certe recte restituit Rothius: (circensibus ludis gladiato-
risque muneribus frequentissime editis interiecit plerumque bestiarum Africanarum
venaliones] non. in. foro modo nec in. amphitheatro, sed et in. circo et in. saeptis,
et aliquando nihil praeter. venationem edidit. Saepta ibi pertinent ad munus
gladiatorium a. 752 (Dio 55, 10). Anno 741 vel potius 743 in dedicatione
theatri Marcelli interfectae sunt bestiae Africanae nc (Dio 54, 26) eodemque
tempore prima tigris ostensa (Plin. h. n. 8, 17, 65), item a. 752 necati leones
cCLX et crocodili xxxvi (Dio 55, 10), denique a. 765 ludos edente Germanico
leones cc (Dio 56, 27). Quadringentas viginti feras Africanas Augustum pro-
posuisse scribit Plinius h. n. 8, 17, 64 anno non addito. — Amphitheatra autem
cur dixit Augustus pro amphitheatro? certe non hoc significare voluit ludos
se edidisse in pluribus amphitheatris; nam etsi demus praeter lapideum Tauri
aliis ligneis ad tempus factis eum usum esse, debuit ita etiam circos et fora
ponere, non circum forumque, cum ludos ediderit sine dubio in pluribus
circis pluribusque foris. Equidem magis crediderim vocabulum, quod hic
non primum quidem invenitur (nam recte monuit Bergkius usurpatum esse
antea a Vitruvio 1, 7, 1: in quibus civitatibus non. sunt. gymnasia. neque. amphi-
theatra), sed Augusto principe demum videtur usurpari coeptum esse nec vere
Graecum est, initio plurali numero solo usurpari coeptum esse, cum essent
amphitheatra tanquam theatra duo. Similiter bigas et quadrigas dixerunt anü-
quiores et biga et quadriga posteriore demum tempore invaluit (Varr. 9, 63 al.);
quamquam analogiam hanc claudicare non ignoro. Bergkius principem in hoc
vocabulo pluralem praeoptavisse iudicat, ne eandem clausulam usque iteraret;
sed eiusmodi aurium cura delicata in Augustum parum quadrat.

CAPVT XXIII

LAT. 4, 43 | Navalis proelí spectaclum populo de[di trjans Tiberim, in quo
44 loco | nunc nemus est Caesarum, cavato [solo] in longitudinem
4» mille | et octingentós pedés, [$) in làátitudine[m sille] e[t] ducenti
4s (sic). In quo triginta rostrátae nàáves trirémes a[ut birem]és, [S]
4: plures autem | minóres inter se conflixérunt. Q(wibus in] classi-
48 bus pugnave|runt praeter rémigés millia ho[minum tr]ia circiter. $ |
p

IV, 49—51 95

cR. 12, 21 2. N[avpaxíac 9éay và Ono eÓv]xa rnéojey vov Tw|[Ségsdoc, àv
25 « vórtQ 801) v)]v &Àcoc Koscd(ow]v, | exxeyo[xoc 10 éQeqosc|
24 e[/]c wüx[o]c xe«Afcv Óxzaxo|cíev rroO[ov, sic n]Acr[o]c ysAbov
13,1 diexo[c]íev. àv $|| vosaxo[v]|ve va?c uBoAa Syovac zováosic
2s $ Oí|xoov[os, oi] dà mOcovsc mAsíov; &vavpdygcev. $ | 'Ev
4 v[ovro] và cv0Ào fycovícavro 5o và» é&gevv | moóon[o]v
&yOosc vo[]ox[s)é[A] sos. |

Lat. 46 ante biremes fuisse aut, non et, recte observavit Bergkius. Contra
Lat. 47, Gr. 3 quod commendat Hirschfeldius im utrisque classibus, dy éxavéQo
TO Gt0ÀQ, et peccat contra sermonis Latini legem et iam id redarguit
lapis. Gr. 12, 21 deficiunt inter N et x4 litt. xxiv, 22 pr. litt. xxu, 23 inter
EKKEXO et E/z litt. xiu. 12, 23 participium adhuc frustra quaesitum (Ogv5oc
Kirchhoff, 2xxo«Aevac Bergk) nunc marmor suppeditat, ut item 13, 4 srgoorov

dedit pro suppleto zregízrov.

De re cf. Velleius 2, 100: magnificentissimis gladiatorii muneris nau-
machiaeque spectaculis divus Augustus se et Gallo Caninio cos. (u. c. 752) dedi-
cato Martis templo animos oculosque populi Romani repleverat. Dio 55, 10 de
dedicatione eadem: vevueyxía dp vo xwoíq, dy € xai viv Sr. ogustd vivo
«)rnc Osíxvvros, llegoOy xal dOqvatov émowjOq: xci ivíxcoy» xci vOrs
oí ^f9mnvatos (cf. Ovid. art. am. 1, 171). Eusebius ad a. Abr. 2014 (2013
Hier. — urbis 752 (v.p. 14): 4b$yovovoc magéoys voavuexíay xal uovo-
paxío». Suetonius Áug. 43: (edidit) navale proelium circa Tiberim cavato
solo, tà quo nunc Caesarum nemus est, ubi circa praepositionem a me in
dubium vocatam contra Hauptii coniecturam ultra recte defendit Bergkius
collatis locis similibus Suetonii Ner. 38 et Plinii h. n. 12, 5, 23. 16, 36, 162.
De situ naumachiae quidquid dixit Zumptius, iam dubitatio nulla superest
(cf. Becker top. p. 657 addito loco Strabonis 13, 1, 19 p. 590). — Supple-
mentum aut biremes flagitat versio Graeca; accedit quod scribit Tacitus (ann.
12, 56; cf. Suetonius Claud. 21; Dio 60, 33) Claudium naumachiam edidisse
in lacu Fucino triremibus quadriremibusque et undeviginti milibus hominum
armatorum, wf quondam Augustum siructo cis (immo «uls, quod proposuit
Beckerus top. p. 657, vel secus, quod Bergkius commendat) Tiberim stagno, sed
levibus navigiis et minore copia. Milia hominum tria in classibus his pugnasse,
quod Zumptius posuit, cum convenit vestigiis tam Latinis quam Graecis, tum
confirmatur eo, quod in vetere naumachia Augusti edente Tito simile specta-
culum item pugnaverunt hominum milia tria (Dio 66, 25).

CAPYT XXIV
LAT, 4, 49 In templís omnium civitátium pr[ovinei]ae Asiae victor ornal-
50 menta reposui, quae spoliátis tem[plis is] cum quó bellum gesse-
5: ram | privátim possederat $.

96 IV, 49—51

cR. 12,5 | ['Ev v«oi]; z[eo]à» rmóAse[v] «2c [4]oí[a]c ve«xncac và ava-
et Oé[uere &m]oxeríoreco, [& sixev] i[dío] tepoovAgoag o | vx

[pot] O[/]ay eric 9eig rroA£(psoc].
In Latinis 49 quod supplevi lectio plenior confirmavit. — Recte Bergkius
v. sequenti revocavit supplementum antiquum is, pro quo spatii computatione
falsa deceptus hostis dederam neque sententiae congruens nec vero spatio. —
In Graecis extrema sic dedit Kirchhoffius : & xevetysv idíg $spoOvAdooc 0 rtoA£-
paoc 7tQóc 0v érertoAepmqxew, Bergkius autem: & dxéxvgro isgocvAncac ó dos
idíg Goeausvogc noÀsuov; veri magis similia iam substituit Kaibelius, postquam
in lapide 6 inter [Gzr]oxavéovQc« et &sgoovAáacc vestigia haec deprehensa sunt
non omnia certa: ///////1/|]1. — *1 post no^t quinque litterae desiderantur.
De re cf. Drumannus 1, 465. Dio 51, 17: z&rca oc sinsty xai va àx
TÀy &yiotévoy íegy» GyaOnguova 9 KAsomoron dysAouévg cvvenán9vos
va Aaqvoc voi; Pouofoic. Item Plin. h. n. 34, 8, 58: Fecit (Myro) et Apol-
linem, quem ab. triumviro Antonio sublatum restituit Ephesiis divus Augustus ad-
monitus in quiete. Strabo 13, 1, 30 p. 595 Cas. de Rhoeteo Troadis: £sp0v
ZAi«yrog xoci &vOgiGg, Ov Goavroc Myravíov xoyscOéyva sig diyvrvoy
ànédoxs volo Povrevebos rÀw, xoOd&nso xal &AMoic GAAovc, 0 Xeflacvóc
Kaicap cà yàg xcÀAwra dyaOguara ix vd» émigovscvxroy ieguy O
này 505, vij diyvravio yogilóusvoc, 0 dà 9eo?c &ànédwxs. Idem 14, 1, 14
p. 637 de Heraeo Samio: voío IMvpgovoc &pyo xolocowxa iOgvuéva ài óc
fcsoc, & qos pày Mvvovioc, dyé9gue 0€ nd 0 Xcflacvróc Kotaag sic
vjy «vvv fci va Óvo vqv 4Oq«và» xai vóv 'HoaxAía, voy d8 4íe cic
v0 KornsvAiov pevgvsyxs!). Bibliothecam quoque Pergamenam Antonius

1) Eodem spectare mihi videri titulum Samium editum a Vischero mus. Rhen. 22
p.925 —: opp. 2, 155 cum scripsissem Dittenbergero, respondit is id sibi quoque placere
et erudite monuit restituendum esse frovc ric xoÀewíxc laic Zxotifló»wuog AMyópo»t-
xov jóg "HoaxAt(óne wewmo(ng tüctfic, iq) oU T5 9éQ rüvaOnuara (traditur EGOATHI
OGEAANAGEMATA) &zredo37, similiter ut est in titulo Attico (C. I. Att. III, 1284 cf. 1285):
à! cy xai 1ó foyov tác «vafactwc BPyfyero. Aetatem tituli aliquatenus inde colligi, quod
in eo inveniatur w&w7roígc sortito factus (scilicet v. 3 fuisse [vev]ztof(nc fAey[ev]), cum in
altero simillimo edito apud Rossium inscr. ined. 2 n. 191 legatur: frovc x9' r5; ToU Zt-
BacroU víxug (— u. c. 151) vewzroínc &Daefre yeuporoyqróc IlónAog Kogvnhwgc ituxíou
Vióg "PoUqoc. Nam sortitionem pro comitiis post Augustum institutam esse vel restitutam
vix credibile, facile autem contrarium cogitari posse; propterea titulum eum, de quo
agitur, scriptum videri ante a. u. c. 751. Itaque non sine aliqua specie veri vewzrofry C. Scri-
bonium Hersclidam, sub quo Samiis donaria restituta sunt, ad a. u. c. 725 referemus. Cete-
rum coloniam Samum quamquam his titulis duobus testatam habemus, non solum eius alia
memoria nulla extat, sed difficile cum ea conciliantur, quae praeterea de Sami sub impe-
ratoribus condicione accepimus (Eusebius a. Abr. 1997 — u. c. 735: Afiyovaroc Zaguíow
&itv9toíav 7ztagéGye cet.) et nummorum quoque Samiorum indicia (Percy Gardner Samos and
Samian coins p. 12). Vide ne xoAoȒa haec quae Graece loquitur non tam Romana fuerit
quam comparanda cum zuo fmollovuwrüy 2fvxioy Opqxüv» xolwroy Pisidiae (C.I.
Gr. 3970), de quo egit Waddingtonius ad Lebasium III, 1195.

IV, 51—54. V, 1—3 91

donavit Cleopatrae (Plutarch. Ant. 58), quamquam ad eam Augusti verba non
perveniunt. — Spoliationes igitur eiusmodi in Cleopatrae gratiam patratae
sunt Sami Ephesi Pergami Rhoetei, quae sunt in provincia Ásia omnes;
quamobrem, cum praesertim Graeca alteram provinciam non admittant, in Ásia
subsistendum est reiectis supplementis cum priorum cicitattwum Peloponnesi (vel
Achaiae) et. Asiae tum Bergkianis civitatium Bithyniae et Asiae. Praeterea quam-
quam constat Ántonium vexasse Achaiam a. 715 (Dio 48, 39), eo certe tem-
pore aedes sacras non spoliavit Cleopatrae causa, Athenis tum morans et
Octaviae amore captus.

LAT. 4, 51 52. Statuae [mea]e pedestrés et equestres et in | quadrigeis argenteae
53 steterunt in urbe xxc circiter, quas ipse | sustuli ($] exque eà
54 pecunià dona aurea in àede Apol[li]nis ,meó nomi'ne et illórum,
qui mihi statuárum honórem habuerunt, posui. $ ||
cR. 13, 7 8 4v dpuavrec ne|Lo) xoi àqurmroé pov xal &q' Gguaeciy Ggyvoot
910 eicvqxeicav ày vij rvóÀes évy)c 0ydonxovra, oUc avr0c coa, | ex
1| vOUrOV T5 tOU yomyuaroc cvocOéucro yovco& dp | vG vao vo)
1:2 47óÀlevog và vs &p OvOopat. xoi | éxcívov , olituvéc ue
13 [r]ovrosc voz; dvdgiGci» éveíum|cay, dvá9axo. |

Suetonius Àug. 52: in urbe... .. . argenteas statuas olim sibi positas conflavit
omnes exque iis aureas cortinas Apollini Pulatino dedicavit. Dio 53,22: 6
4Uyovcvoc xol àyÓQiavtag vivag éavroD doyvgoUc mQ0c vs vÀY qíAcv xal
7zQóg ÓqgpoY vwwGYv ysyovorac éc vopiopa xaréxowe (cf. 52, 35. 54,35).
Plin. h. n. 33, 12, 151: argenti usum in statuas primum divi Augusti temporum
adulatione transisse falso existimatur.

CAPVT XXV

LAT. 9, 1 | Mare pacávi à praedonibus. Eó bello servórum, qui fugerant à
2 dominis | suis et arma contrá rem publicam céperant, triginta
3 fere millia capta $ | dominis ad supplicium sumendum tradidi. $
cR. 19, 14 15. GeÀacoo[v] zresgevevopévny vrx0 àmocravov Ódov|Àev [siog-
6 vjevca* &E dy vost ztov pvgiadoc vote | ds[orocai]c eic xoAa-
ei» rkaoéduxa. $

Pertinere haec ad bellum cum Sex. Pompeio gestum intellexit Chishullus. Cf.

infra 5, 33. 34: Siciliam et Sardiniam occupatas bello servili. Velleius 2, 73:

(Sex. Pompeius) occupata Sicilia servitia fugitivosque in. munerum exercitus. sui

recipiens magnum modum legionum effecerat perque Menam et Menecraten pa-

ternos libertos praefectos classium latrociniis ac praedationibus infestato mari ad

se exercitumque tuendum rapto utebatur, cum. eum non depuderet. vindicatum
1

98 V, 8—6

armis ac ductu patris sui mare infestare piraticis sceleribus. Lucanus 6, 422:
Siculus pirata. Florus 2, 18: ille (Cn. Pompeius pater) Cilicas extinzerat, hic
(Sex. Pompeius) se piratica tuebatur. Appianus 5, 77. 80 addit piratas quos-
dam a Caesare captos quaestione habita confessos esse de Pompeio consiliorum
suorum scelerumque auctore idque Caesarem edicto populo significavisse. Co-
pias Sex. Pompeii praecipue crevisse servis ex [talia fugitivis narrat Dio 48,
19, addens: vocobros Ó9 g)rouóÀov», cOrs x«l vàc dsumagOévovc xaJ
isgày sÜütacÓSo: àmicysOÓgvos cq» vàc a)topoÀÍac (cf. Plin. 28, 2, 13).
Unde pace Misenensi servis his Pompeius libertatem stipulatus est (Appian. b.
c. 5, 72; Drumann 1, 430). Devicto autem a. u. 718 Sex. Pompeio cum ex-
ercitus eius Caesari se tradidisset, Caesar missis per castra epistulis obsigna-
tis eodem die aperiendis fugitivos omnes comprehendi iussit et in urbem ad-
duci, ubi triginta milia eorum (numerum habet praeter mon. Áncyr. Orosius)
dominis eorumve successoribus in Italia Siciliave restituta sunt, reliqui ad sex
milia qui agniti non essent ad suum quisque e quo aufugerat oppidum in
crucem acti (Appian. b. c. 5, 131; Oros. 6, 18, 33; Dio 49, 12).

LAT. 5,34 luravit in mea verba tóta | Italia sponte suá et me be[lli], quó
5 vici ad Actium, ducem depoposcit. $ Iura|verunt in eadem
e ver[ba provi]nciae Galliaé Hispaniae Africa Sicilia Sar|dinia. $
GR. 13, 16 17 "Quoc | [eic coUe dpov|; Aóyovg cace« Ju 'halía éxotco
1:8 19 xd|[u? 7roAÀÉuov,) c ém' wdxiío dve(í]egom, Qyeuova &Eg [v5 -
20 caro (sic). &]uocay sic vo)g [a)vov]c Aoyovc éme[o]lxs[1os
T'aAa|tía 'Ioravla. 4ifón ZixsAÍo Xoag)do.

Lat. 4 pro b[ello] Bergkius dedit b[elli] propter spatium, recte. — Verba quo
vici ad Actium primum a Perroto Mordtmannoque excepta sunt, ante foede
corrupta neque intellecta. — Gr. 18 superest 17 o/rnaxriar.

Pertinet caput ad a. 722, cum instante bello inter Antonium et Caesarem
uterque socios iureiurando sibi obstrinxit (Dio 50, 6); cf. Sueton. Aug. 17:
Bononiensibus publice gratiam fecit coniurandi cum tota Italia pro partibus suis.
Provincias enumerat etiam Dio l. c.: (Kaícags) q v6 "IvaAto xoi £j TaActía
và vs lfügoixó» xci vo lAÀvguxóv xci ifisc oj vs éx voU mpi» Óopoí-
Dovrec mÀQv và» mob vgy Kvogvov xoi oí t0) Boyovov vov ve Boxyov
ysyovotsg ZogÓwd vt xai £ixeÀía xal a& GÀÀes vgcos «à vato signguévasc
$jn&iQoic 7TtQoGsye?c Gvvspaygoov, id est fere easdem eodemque fere ordine,
sed addit Dlyricum, quod propterea verbis Augusti Zumptius extremo loco
inseruit, ego casu omissum esse statui C. I. L. III p. 279 (cf. his. Rom. 3*
p. 540). Neutrum verum est; nam etiam altero loco 5, 35 Augustus colo-
nias enumerans in Italia et in provinciis a se deductas pariter atque hic Illy-
ricum praeteriit paresque fere vel etiam maiores difficultates inde pariuntur, sed
neutrubi meri erroris excusationem admitG posse iam nemo negabit. Immo ne-

V, 6—8 99

cessario statuendum est ad bellum usque Actiacum lllyricum in provinciae
formam non ita esse redactum, ut suum certumque locum teneret; neque
refragatur rerum memoria. Scilicet aetate liberae rei publicae exiguam partem
eius quae Romanis tum parebat non comprehensam quidem esse Galliae cisalpinae
vocabulo, sed una cum ea administrari solitam esse, hodie plerique consentiunt,
neque qui dissentit Zippelius (die rómische Herrschaft in Illyrien p. 180 seq.)
administrationis separatae argumentum idoneum ullum attulit. Per tempora
belli civilis inter Caesarem et Pompeium et, deinde sub Caesare dictatore qui
Illyrico praefuerunt a. 705 C. Antonius (Drumann 1, 524), per a. 706 et 707
Q. Cornificius quaestor pro praetore (bell. Alex. 42—47; Drumann 2, 618),
a. (08 P. Sulpicius Rufus (Cicero ad fam. 13, 77), a. 709—711 P. Vatinius
(Cicero ad fam. 5, 9—11, Phil. 10, 5, 11; Appian. Illyr. 13 cet.), provinciam
(ita appellatur a Caesare b. G. 5, 1; Cicerone fam. 13, 77; auctore belli Alex.
l c.) seorsum administrarunt, et adhuc fere credidimus inde lllyricum pro-
vinciam coepisse. Sed ut Antonius et Cornificius sine dubio belli duces magis
fuerunt quam provinciae praesides, ita idem etiam de Sulpicio et Vatinio recte
statui potest, cum bellum contra Dalmatas vel post civile finitum durarit;
el cum Caesar ipse in regiones Danuvianas expeditionem suscepturus esset,
tantum abest, ut constet eo tempore inter provincias sorlito quotannis distri-
butas Illyrico locum datum esse, ut verisimile sit inter turbas civiles rerum-
que confusionem mortem eius consecutam administrationem huius regionis mu-
tandam fortasse magis quam mutatam in antiqua forma mansisse. Vere post
bellum demum Dalmaticum a Caesare filio gestum Illyricum Romanis ita
parebat, ut iusta administratione amplius carere non posset. At id bellum non
ad finem perductum est, sed abruptum quodammodo Actiaco; itaque quod
cogit hic locus ut statuamus, Illyricum post a. 722 formam stabilem praesidem-
que suum accepisse rerum memoria omnino admittit. Nam locum suum obtinet
Illyricum in divisione provinciarum inter Caesarem et senatum a. 727 instituta
(Dio 53, 12; cf. Strabo 17, 3, 25 p. 840). Antea autem ubi de provincia
Illyrico Dio verba facit et loco supra indicato et altero 48, 28, suae aetatis
consuetudinem ut solet secutus est.

LAT. 9, 6 Qui sub [signis meis tum] militaverint, fuerunt senàtóres plüres
7 |quam pcc, in ií[s qui vel ante vel pos|teà consules factí sunt ad
8 eum diem | quó scripta su[nt haec, rxxxiu, sacerdo]tés ci[rc]iter

cLxx. $ |
cR. 13, 20 31. Oi oz àp[o?c oqpstosc vo]re Groerev[oapevos gocy Gvyxág-
c Tilxoi zrÀsíovg émtjo[xocí]mv: [8]»v [mvro?c of 7 rro0vsoov 7)
2324 | petértesro] Zy[évor]ro [Uz]o[roe sig éxje[£]v[gv vgv g]uél[oev,
14, 1 à» 4 va/vo. yérganro], O[ydogxo)vce vos[:]c, *so[e?]c || rcooc-

zov éxeto» éfOoprn[x]ovra.

t

7*

100 V, 6—8

Lat. 6 cum Perrotus dedisset recte, sed imperfecte qui .... verint, ego deceptus
Mordtmannianis qui v....eadem verba suppleram qui tum iuraverunt in eadem
verba, Bergkius qui tum in mea verba iuraverunt; ipsa principis verba lectio ex-
pleta demum suggessit sententia non mutata. — Extrema sententia tota pessum-
data olim Lucae errore scribentis v. 7 consulibus pro consules, intellegi coepta
est prolato exemplo Perrotiano, sed nunc demum lectio ita purgata est et
expleta, ut ad rem certe quae perveniant dubitationes omnes sublatae sint.
Latina ego antea sic constitueram: ín t[is homines qui pos|tea consules facti
sunt ad ewn diem quo scripta su[(nt haec ....... . qui praetores], circiter cLxx,
Bergkius autem: ín (is consulares ..., postea consules facti sunt, reliqua reti-
nens. Et homines quidem vocabulum ut Bergkius recte reiecit, ita quod ipse
dedit parum Latinum est; nam aut sunt omittendum fuit aut addendum relati-
vum, quod tamen spatio excluditur. lam cum xvi fere litterae inter iI et
TEA deficiant, non duos numeros videtur Augustus posuisse consularium et
postea consulum factorum, sed unum utrumque genus comprehendentem;
eodemque videntur ducere reliquiae interpretationis Graecae exiles, sed tamen
ita comparatae, ut duos numeros vix eis inseras. — Deinde in Latinis v. 8
inter su[nt haec] et [sacerdo]tes cum deficiant litterae c. vir, in Graecis autem
v. 24 vestigia evanida intente rimantibus nobis haec fere apparuerint:
(litt. 22) ,c/////NTA

iis supplementa zxxxir et óydogxovro sola recte respondent. Nam his positis
non solum spatia ita explentur, ut litterae neque abundent neque deficiant (inter
ciderunt enim, ut dixi, in Latinis v. 8 elementa xvit, in Graecis v. 24 a prin-
cipio c. xxtt, scilicet spatio computato ad v. 22, cum computantes ad v. 20 ad
xxiv ducamur, ut luculenter hinc appareat scripturae inaequabilitas), sed quod
maximum est, inter numeralia quae in xovz« finiunt unum quod litteram
rotundam habeat sex litteris separatam a clausula vre, id est quod posuimus.

Senatores supra septingentos cum princeps scribat a. 722 sub suis signis
militavisse, pervenit id ad eos qui eo tempore senatores essent, neque in ipsa
re dubitatio obstat; nam erant eo tempore senatores supra mille teste Suetonio
Aug. 35. Praetereuntur ita tam inter senatores quam inter consulares iuvenes
ii qui tempore belli Actiaci equestri loco constituti postea latum clavum
sumpserunt fascesve adepti sunt. At horum cum par causa sit, magis cre-
diderim Augustum paullo indiligentius locutum esse quam in fastis Actiacos
suos dinumerantem hos praeteriisse. ,

Quot consulares sub signis suis ad Actium militantes Augustus nume-
raverit ut ex indice solo cognoscitur, ita ex rerum memoria aliquatenus deter-
minari potest, quot consulares eo tempore in vivis fuerint vel certe esse
potuerint neque signa Autoniana secuti sint. Et consularium quidem eorum
quos fasti recensent ab a. 681 ad a. 700 plerosque certum vel paene certum
est defunctos esse ante a. 712; supervixerunt ei vel certe post eum superstites
esse potuerunt Cn. Aufidius Orestes cos. a. 683, M'. Aemilius Lepidus a. 688,

V, 9 10 101

L. Volcacius Tullus a. 688, L. Aurelius Cotta a. 689, L. Iulius Caesar a. 690,
L. Licinius Murena a. 692, L. Calpurnius Piso a. 696, L. Marcius Philippus
a. 698. Sed cum nullus eorum per tempora Áctiaca memoretur, verisimile
est horum quoque plerosque ante a. 722 naturae debitum solvisse. Antiquis-
simus consularium, quos constat Actiaco bello vixisse, M. Valerius Messalla
est cos. a. 701 augur per annos Lv et mortuus senectae extremae. Ab a. 701
ad a. 721 in fastis uno loco excepto iam expletis consules perscripti sunt (nume-
rato eo qui deficit) praetermissis iterationibus Lvi; hinc ubi demimus ipsum
Caesarem et Antonium, item quos novimus diem obiisse ante a. 722 numero
quattuordecim, denique partes Antonianas secutos consulares quattuor!), restant
numero xxxvi, quos aut constat Caesaris partis secutos esse aut certe non
constat de contrario, quamquam horum quoque aliquot aut propter mortem
aut propter factionem adversam Augusti calculis non comprehensos esse veri-
simile est. — Ab a. 722 ad a. 767 consules facti sunt, secundum fastos
laterculi Kleiniani iam per hos annos plenos fere et ipsos, demptis iteratio-
nibus homines cxvi, e quibus tamen eximendi sunt aliquot propter factionem
diversam, multo plures propter aetatem. Nam moriente Augusto qui legitima
aetate summum honorem adipiscebatur, ne natus quidem erat, cum pugnatum
est ad Áclium; non pauci igitur fuerint necesse est, qui consules facti Augusto
principe temporibus Actiacis non militarint. ltaque numerus consularium
octoginta et trium, quem reliquiae aut dederunt aut certe indigitaverunt, com-
putationibus supra propositis recte aptatur.

Centum et septuaginta numerum cum in editione priore demonstrassem
ad consulares referri non posse, magistratum aliquem inferiorem hic significari
conieci; iam et Latinorum et Graecorum lectio plenior ostendit eum spectare
ad sacerdotes, scilicet senatoriae dignitatis, ut non solum quattuor collegia
maiora hic intellegantur, sed Arvalium quoque et similis dignitatis reliqua.
lloc omnino tenendum est verba ita scripta esse, ut comprehendantur ex
septingentis senatoribus non solum qui tempore belli Actiaci sacerdotium ha-
buissent, sed etiam postea sacerdotes creati.

CAPVT XXVI

LAT. 9, 9 | Omnium próv[ilciarum populi Romani], quibus finitimae fuerunt
10 | gentés quae n[on parerent imperio nos]wo, fines auxi.
cn. 14, 2 3. Jac» émooysiov Ódcuo[v "Po]ucíev, el; opopo | y» à9vy
4 v& ur vrooco[óp]sva vij zjpevéoa v|yepovio (sic), vovg 0govc
érev5[go]e (sic). [$]

1) Scilicet L. Munatius Plancus cos. a. 712,. P. Canidius Crassus a. 714, L. Gellius
Publicola a. 718, L. Sempronius ÁAtratinus a. 720.

102 V, 9 10

Grhecorum horum maior pars nunc demum patefacta est. — Huic loco Husch-
kius (über dem zur Zeit der Geburt Christi gehaltenen. Census. p. 53 sq., coll.
über den Census der Kaiserzeit p. X) censum intulit ex Lucae evangelio supplens
sic: omnhun prov[iciarum censum egi et earum], quibus cet., sane perverse.
Idem provincias quae parerent Augusto negavit recte dici populi Romani; at
Augustus quidquid tenuit, populi nomine tenere se semper professus est Aegyp-
tumque adeo scribit adiecisse se imperio populi Romani (5, 24). — Lat. 9 et
Gr. 10 supplementum, quod Zumptium secutus in ed. priore proposui, recog-
nito lapide confirmatum est paucis mutatis, explosum autem Bergkianum
gentes qu[ae nostro infestae erant imperijo et à9vg noAépa.

Iam quibus de provinciis hoc loco cogitarit Augustus, videamus. — Fines
aucli, de quibus hoc capite agitur, ad Hispanias non perveniunt, quippe quae
gentes barbaras proprie finitimas haberent nullas. — [Imperii fines Augusto
visos esse Germanicis suis expeditionibus a Rheno prolatos ad Albim necesse
est statuamus propterea quod in iis quae sequuntur Germaniam ait pacavisse
se ad ostium fluminis Albis; pacandi enim vocabulum non usurpatur de agro
hostium prospere peragrato, sed de terra imperio subiecta devictis rebellibus
ad pacem revocata. Caesar b. G. 1, 6: ínter fines Helvetiorum et Allobrogum,
qui nuper pacati erant, Rhodanus fluit; Seneca nat. q. 6, 7: medius inter pacata
et hostilia fluit Danuvius et. Rhenus, alter Sarmaticos impetus. cohibens ... alter
Germanos avidam gentem belli repellens; Liv. 8, 34: sine commeatu vagi mili-
tes in. pacato, in hostico errent. lta Augusti verba Suetonius quoque accepit
c. 21: Germános ultra Albim fluvium summovit; neque enim hoc significavit
Germanos ex terris inter Rhenum et Albim exterminatos esse, quas terras omni
tempore tenuerunt, sed Germaniae liberae, quae hac aetate xor! é5oyzv Ger-
mania dici solet, pro Rheno Albim terminum factum esse. Itaque Augustus
quamquam Gallias et Hispanias provincias Germaniae opponens hanc neque
Galliarum provinciarum terminis comprehendere voluit neque ipsam provin-
ciam appellare, hac vacillatione tacite confessus eventum cladis Varianae, nihi-
lominus Germaniam inter Rhenum et Albim imperii Romani esse ait. Id ipsum
quamquam praeterea non traditur (nam diversum est quod ait Strabo 7, 1, 4
p. 191 Augustum duces Romanos Albim transgredi vetuisse), convenit iis quae
de Vari administratione Germaniae traduntur — cf. Cassiodor. chr. ad a. 746:
inter Albim et. Rhenum Germani omnes Ti. Neroni dediti et Vell. 2, 97: (Tibe-
rius) sic perdomwuit (Germaniam) «ut in formam paene stipendiariae redigerel
provinciae — universaeque expeditionum Augusti Germanicarum rationi et -
decursui; sed latius haec explicanda sunt quam ut hac pagella capiantur. —
Illyrici et Macedoniae fines Augustus ita protulit, ut novae provinciae ibi fie-
rent Illyricum inferius sive Pannonia et Moesia. — In Asia minore Augustus
non tam Bithyniam auxit quam regno Ámyntae in provinciae formam redacto
Galatiam provinciam constituit, cui deinde Paphlagoniam adiecit (Marquardt
Staatsverwaltung 1 p. 359). Homonadenses in confiniis Pamphyliae et Ciliciae

V, 10—14 103

per P. Sulpicium Quirinium domitos, qua de expeditione dicetur in appendice
de titulo Quirinii Tiburtino, sed iam antea Romanis quodammodo parentes
hoc loco Augustum respexisse non crediderim. — De Syriae finibus vide quae
diximus p. 106 de expeditione Arabica. — Africae fines rettulit magis quam
protulit Augustus divisione facta a. 729 cum rege Iuba; sed eo principe com-
plures proconsules in África felici eventu pugnarunt, L. Sempronius Atratinus
qui ex ea triumphavit a. 733 (v. C. I. L. I. p. 461. 478); L. Cornelius Balbus,
qui item ex ea triumphavit a. 735 (v. quae dicentur in app. de titulo Tibur-
tino); L. Passienus Rufus consul a. 750 (supra p. 18); Cossus Cornelius Len-
tulus consul a. 753 (Vell. 2, 116; Florus 2, 31 [4, 12, 40] et inde Orosius 6,
21, 18). Recte igitur procedunt quae de se hoc loco praedicat imperator.

LAT. 9, 10 11. Gallias et Hispa'nias próviciá[s (sic) et Germaniam qua includit

12 óceanus a Gàdibus ad ósti'um Albis flüm[imis pacavi].
GR. 14, 4 5 T'aAevioc xoi o|mravíac, ouoíoc dà xai Fsouavíav xaSoc
67 Qxea|vóc rtsQsxAsles &n[o] Pl'e«de[ío]ov uéxot cvopuocvoc | 44À-

B«oc novopno[0 iv] eigr»g (sic) xozécvgco.

Quod in priore editione posueram: provicia[s ab ea parte, qua eas allui]t ocea-
nus, ... [pacaei], aliter et melius omnino formarat Hirschfeldius (comm. Momm-
senian. p. 434): provincta[s atque totam oram quam ambi]t oceanus, . . . [pacavi],
Graeca versio iam expleta ita confirmavit, ut Germaniae mentionem adiceret.
Bergkius magnopere a vero aberravit emendans in Latinis: proviíncías penitus

pacavi, et. ultimus est oceanus a. Gadibus ad. ostium Albis fluminis domitus, item —

in Graecis imperfecte tum notis ex xAeanz, ut tum legebatur pro kAeaz,
efficiens [£0]yevocg "Qxsevoc.

Postquam de finibus auctis dixit, pergit princeps exponere de regionibus
intra imperium comprehensis sua opera pacatis, incipiens a Galliis ITispaniis-
que et Germania, quam supra iam diximus hinc maxime apparere ad Albim
usque ab Augusto pro parte imperii habitam esse. Hispaniarum commemoratio
perünet potissimum ad bellum Cantabricum. In Galliis cogitavit inter alias de
expeditionibus C. Carrinatis adversus Morinos, ex qua triumphatum est a. 726
Iul. 14; et M. Messallae adversus Áquitanos, ex qua item triumphatum 'est a. 727
Sept. 25. Germanicas Augusti expeditiones non opus est hoc loco enumerare.

LAT. 5, 12 13 [Alpes a re)gióne eà, quae proxima est Ha driànó marí, [ad Tus-
14 cum pacari fecji nulli genti bello per iniüriam | inlàto. $
cR. 14, 7 8 "MArrgc (sic) àzxo | xAíuovoc vo nÀqoíov Elovíov xoAnov uéyos
s Tvologvix)g SaàÀaoogg siggvevecOos zxenogxa, [S] o0evi
10 | é9wes Gdíxagc énsvegOJévroc noáA£uov. [$]
Caput hoc qui ante me tractarunt male confuderunt cum praecedente, in AAnHz
latere putantes Albim fluvium. Ad Graeca, quae antea pleraque latebant, iam

104 V, 14—18

patefacta in Laünis quaedam mutavi. V. 13 tenendum est non plus xvi lit-
teras deficere inter mari et nulli neque admitti posse quod in promptu est
ut pacarentur.

De rebus praeter Suetonium Aug. 21: mec ulli genti sine iustis et. neces-
sarüs cawsis bellum intulit conferenda praesertim inscriptio *tropaei Alpium',
ut ait Plinius, positi a. 747/8 in loco inde dicto Tropaea Augusti (Toózai«
Zeflacto? Ptolem. 3, 1, 2), hodie Torbia prope Monacum, nobis autem praeter
archetypi frustula quaedam servata integra apud Plinium h. n. 3, 20, 136:
imp. Caesari divi f. Augusto pontifici maxwumo imp. xiu: tribunic. potestate. x vi
s. p. q. R., quod eius ductu auspiciisque gentes Alpinae omnes quae a mari supero
ad inferum pertinebant. sub. imperium p. R. sunt redactae, quae gentes numero
xLvi deinceps enumerantur. Addit Plinius: non sunt adiectae Cottianae civi-
tates xv (sic libri omnes, etiam Leid.), quae non fuerant hostiles — scilicet
hae a. 745/6 seorsum posuerunt arcum alterum Segusione adhuc extantem,
quamquam in eo enumerantur civitates non xv, sed xum, et in his sex quae
redeunt in Tropaeis. Tropaeorum titulum iam reperies in C. L L. V, 7817,
arcus Segusionensis ibidem n. 7231 adiecto ad utrumque commentario.
Domitae autem sunt gentes Alpinae expeditienibus compluribus: Varronis Mu-
renae in Salassos a. u. c. 729 (Strab. 4, 6, 7 p. 205; Dio 53, 25; Liv. ep. 135;
Cassiodor. ad a. 729; Suet. Aug. 21), propter quam arcus Augusto in Alpibus
dedicatus est, fortasse is ipse qui adhuc, titulo tamen destitutus cernitur
Augustae Praetoriae (v. ad C. V, 78177); P. Silii in Camunnos et Venostes a. 738
(Dio 54, 20); Tiberii Drusique in Raetos Vindelicosque a. 739 (Suet. Aug. 21
cet.; quarta a. 740 in Ligures eos, qui degebant in Alpibus maritimis (Dio 54,
24). Bella igitur haec cum continuarentur per annos complures, tropaeum
propter devictas gentes Alpines omnes (cf. Vell. 2, 90: Alpes feris multisque
nationibus celebres perdomitae) statutum est anno demum 747/8, quo bella
finem videntur accepisse provincia Raetia constituta.

LAT. 9, 14 15. Cla[ssis mea per Oceanum] ab óstio Rhéni ad sólis orientis regionem
usque ad fi[nes Cimbroru|m navigavit, [S] quó neque terra neque
16 | mari quisquam Romanus ante id tempus adit, $ Cimbrique et
17 Charydes | et Semnones et eiusdem tractüs alií Germánórum po-
18 pu[l]i per legátós amicitiam meam et populi Romàni petierunt. $
GR. 14, 10 11. NroÀoc | poc dia "Qxeavov d7:ó c:0uoroc "Pyyov wg rc906
12 13 || dveroAac néyos $O9vovc KíuBoov diénAsvasv, ov (sic) ov|ve
14 xov& y4v oUts xora 9uAacoay Popaíov vic 790 | vovtov vov
15 xoovov ngoczA9ev xal Kíufgos xal XaAÀv|fsc (sic) xeà NXéuvo-
16 veg GÀÀa ve moAÀd &9vmg Psopavav | dà rtoeafeyy vqv dugv
1? qiÀÍay xoi vg» ónuov Polpcícy qvuücavto (sic).
Inter usque ad et navigavit quid supplendum sit, nunc demum Graeca docue-
runt adsumptis reliquiis Latinis ADp:: (deficiunt litt. x); proposueramus ego ad

V, 18—23 105

[Cinbrorum promunturiu]m, sed ipse improbans propter spati angustias, ad
[montem Sevone|m (cf. Plinius 4, 13, 96) Hauptius, ad [siwmwm Codanu|m
Bergkius, cum de re ne tum quidem dubitari posset.

Pertinent haec ad expeditionem Germanicam Ti. Caesaris a. u. c. 758.
Vell. 2, 106: classis, quae oceani circumnavigaverat sinus, ab inaudito alque
incognito ante mari flumine Albi subvecta. exercitui Caesdrique se iunxit. Plinius
h. n. 2, 67, 167: septentrionalis oceanus maiore ex parle mavigatus est auspiciis
divi Augusti, Germaniam classe. circumvecta ad. Cimbrorum promunturium | et
inde immenso mari prospecto aut fama cognito Scythicam ad plagam et umore
nimio rigentia. Cimbrorum ad Augustum legationem tangit etiam Strabo 7, 2,
1 p. 293: (Kíufgoi) énsuay vq NsfBlacveo Ódpov vóv isQoravov nag ei-
voic Aéfqvoa, «itovusvos quiAíav xai Guyqoiíav vov vrgoyuévav: vvyovtec
0à dy» Qbíovy &m$pcy. Eos degentes secundum Ptolemaeum (2, 11, 12) in
extrema lutlandia errore Strabo (7, 1, 3 p. 291; 7, 2, 4 p. 294) inter Rhenum
et Albim collocat (cf. Zeuss p. 145), deceplus opinor eo, quod quo tempore
Cimbri amicitiam populi Romani petierunt, exercitus Romanus Albim trans-
gressus non est; unde populum hunc sicut alios eodem tempore ad amicitiam
p. R. adiunctos credidit esse a sinistra fluvii Albis. At et tetigit oram magis
septentrionalem in ea expeditione classis Romana et ex ipso monumento Ancy-
rano colligitur fuisse Cimbros trans Albim; nam populorum intra fines con-
stitutorum legationes nullo loco ibi memorantur nec memorari debuerunt, finiri
autem imperium Romanum ea aetate Albi fluvio modo (p. 103) vidimus. —
Charudes (quos quadratarius Àncyranus Charydes magis esse voluit, interpres
adeo Graecae fabulationis male memor in Chalybes transformavit) Ptolemaeus
(2, 11, 12) collocat in eadem paeninsula sub Cimbris; praeterea non nomi-
nantur, nisi quod inter populos exercitus Áriovisti occurrunt Harudes (Caes. b.
Gall. 1. 31. 37. 51; cf. Zeuss p. 152.) — Semnones notum est fuisse inter
Albim et Viadrum (cf. Zeuss p. 130 sq.).

LAT. 9, 18 19. Meo iussü et auspicio ducti sunt | [dwo] exercitüs eódem fere
20 tempore in Aethiopiam et in Ár[a]biam, quae appell[latur| eudae-
21 món, [maxim]|aeque hos[t]ium gentis utr[éw]sque cop[iae] | caesae
. Sunt in acie et [cjom[plur]a oppida capta. In Aethiopiam usque
7? ad oppi|ldum Nabata pervent[um] est, cuí proxima est Meroe. In
13 Arabiam usque | ín fínés Sabaeorum pro[cess]it exerc[it]us ad
oppidum Mariba. $ |
GR. 14, 17 18 "Euij énivayij xai olwvot; aicí|os; dvo croavevpora Piméfig
19 iionía xai oafíc | vij sédaípov. xoAovpévg peyaAac
10 v6 và» 7t0lÀeuíe» ÓOvvapteig xoréxoyey ày rmaperabes xoi |
212 rAeÍOvaG nOÀsic doguoAwtovc &Aafey xol rcool£f8m dy 4i1910ntíq
13 péyo& r0Àsoc Nafavgc, Tc | dcviv &vyvovo Megós (sic),
44 éy doafío dà uéyov n0As|ec Maoíflac.

106 V, 18—238

Quae in editione priore proposueram adiutus a Bormanno, cui optimae tum
spei iuveni, iam egregio operum et laborum socio, Meroen debebam, omnia
fere et Latina lectio expleta confirmavit et Graeca versio. V. 20 post eudaemon,
ubi iam apparet esse fuisseve maximaeque hostiwn, ego proposueram plurimae-
que hominum non omnino recte, sed minus male quam quod postea Bergkius
recepit procul ab Aegypto sitam. — Lat. 21 complura debetur Bormanno.
Dicemus primum de expeditione Arabica, de qua disseruit Henr. Krüger
(der Feldsug des Aelius Gallus. Wismari 1862 p. 49). Ea quo tempore facta
sit, pendet maxime a serie praefectorum Aegypli, qui per hos annos fuerunt.
Et constat Cn. Cornelium Gallum primum praefectum rexisse Aegyptum ab
a. u. c. 724, maiestatis postulatum esse et manus sibi intulisse a. 728; quo
anno provincia abierit, non traditur neque quicquam obstat, quominus anno
certe 727 successorem acceperit. — Cornelio statim successisse C. Petronium
cum plerique statuant, mihi aliter videtur. Nam ex ordine, quo tres prae-
fectos Cornelium Petronium Aelium nominat Strabo 17, 1, 53 p. 819, ne-
quaquam id efficitur; tres enim expeditiones cum auctor commemoret, ut
demonstret tam ipsos Aegyptios imbelles esse quam accolas, eo ordine, non
temporis, enumerans primum seditiones ponit in ipsa Aegypto a Cornelio et
Petronio sedatas, deinde Aelii in Arabiam expeditionem. Vera autem testimonia
eo ducunt Cornelio Gallo successisse C. Aelium Gallum !), eum in Arabia moratum
esse per posteriorem partem anni 729 prioremque a. 730, aestate vel autumno
eius anni Gallo successisse C. Petronium. Videamus de singulis. Dio 53, 29
expeditionem Arabicam refert ad a. 730, quo finem habuit. Duravit annum
fere vel paullo plus, ut enarrat Strabo, confirmat Dio l. c.: dày q dà ravre
éyíyvero, xai &ÀÀm vig OtQattío xoi] Goyg» re &pe xai TéAog &oycv.
Apte etiam Horatius in libro primo carminum edito a. 730 duobus locis (1,
29. 35) meminit expeditionis Arabicae non factae, sed futurae eamque com-
ponit cum expeditione item futura Britannica, cuius mentionem inicit Dio 53,
22 ad a. 727/8. losephus denique (ant. Iud. 15, 9, 1. 2. 3) sic scribit, Herodis
anno regni tertio decimo (4 Apr. 729 — 3 Apr. 730) famem fuisse in Iudaea
eamque conlinuatam esse anno insequenti (4 Ápr. 730 — 3 Apr. 731), regem
autem ei subvenisse frumento empto ab amico suo C. Petronio nuper tum
facto praefecto Aegypti (mesure Ó' éz Aiyvmvov xà xyoguora, Hergovíov
vj» ézaQyíav dmó Koícegog siÀgqoroc); circa ea autem tempora (rrepi
TO» xoovov éxsivor) auxilia ab Herode missa esse ad Aelium Gallum propter
expeditionem Arabicam. Narratio haec bipertita cum priore parte complectatur
res biennii, tantum abest, ut Petronii praefecturam ad a. 729/730 retrahat, ut
longe melius conveniat hiemi sequenti; nam frumentum ex Aegypto ad Hero-
dem missum esse post alteram demum messem infelicem, id est post aesta-

1) Cf. titulus Atticus C. I. A. Ill, 5771: ó duoc Fuior 2ztlàsov IuàAoy agetzg Erexa.
ITou£tiélAnge ànto(nat.

V,. 18—23 107

tem a. 730, satis apparet eoque ipso tempore amicum Herodi Petronium in
Aegyptum venisse losephus non dicit, sed innuit. Redit autem scriptor post
narrationem de fame bienni absolutam ad res gestas anni prioris missaque
aestate a. 729 ad Gallum subsidia. — Quare cum testes omnes consentiant,
exploditur Kruegeri opinatio per se parum probabilis Aelium Gallum in Ara-
biam exercitum duxisse a. 730 praefecto Aegypti C. Petronio, cui postea suc-
cesserit in praefectura ea (nam praefectus dicitur ipsi Straboni amico et comiti
2, 9, 12 p. 118. 17, 1, 29 p. 806), neque ita expeditionem illam eum suscepisse
in ipsa praefectura. At ipso expeditionis tempore praefectum Aegypti eum
fuisse significant Strabo (16, 4, 22: rovro» — Aelium Gallum — 0" ézeuwev
ó Zeflacvróc Kotcag Óieneigagousvoy vay &JSvày xal tdy vórav vovrov
vs — Arabiae — xei và» JfiJionixoy; nam ut demus alteram expeditionem
perfici potuisse per ducem praefecto Aegypti subditum, utramque perficere iuberi
non poterat nisi praefectus) et Plinius (6, 160 cf. 181: Aelius Gallus ex equestri
ordine), adfirmat Dio 53, 29).

De expeditionis Arabicae termino praeter commentarium conferendi
Plinius h. n. 6, 28, 159: Calingii quorum Mariva (ita libri) oppidum | significat
dominos omnium et $ 160: Gallus oppida diruit .... et supra dictam Maribam
(ita libri) circuitu vr mil. p.. item Caripetam, quo longissime processit, et Strabo
16, 4, 24 p. 782: sei; nzoAww Mapovafloi (ita libri) zzpogA9«v (Gallus) $9vovc
tQy 'PeupeavicQv, oi jcav vn0 "Àacdgo, et Dio 53, 29: uéyos vw
M3ÀovAo» xalovuévoy xeoíov rivóc éniqavobc 2yaogc«v, quod non mul-
tum differt, nam secundum Strabonem 16, 4, 24 p. 782, qui in his ex ipso
Gallo pendet, proximum quod ante Maribam Gallus expugnavit oppidum

1) Schiller róm. Kaiserzeit 1 p. 198 Kruegeri opinationem resuscita»s Strabonem ait
errare vel potius mentiri (in pragmatisirender Tendenz!) contendentem propter deductam
in Arabiam exercitus partem in Aegyptum irrupisse Aethiopes; Dionem item errare, ubi
Aelium Gallum scribit praefectum Aegypti in Arabiam profectum esse. Praefectura Aegypti
Gallum caruisse tecte putat significari a Plinio 6, 28, 160, quoniam eum scribit fuisse er
equestri ordine ueque addit quod alio loco (6,29, 181; cf. 5, 11, 12) adscripsit praefecti
Aegypti vocabulum; profecto si hoc voluit Plinius, diligenter cavit, ne iutellegeretur.
Denique cum expeditiones hae duae teste Strabone ita continuae fuerint, ut altera alteram
subsecuta sit et quasi ex ea nata, mera cavillatio est quod id ait pugnare cum eo quod
dicit Augustus evenisse eas eodem fere tempore; cavillatio item quod praeponendam ait
Aethiopicam utpote tempore. priorem, cum appareat Áugustum haec omnia disposuisse ad
ordinem locorum. Strabo autem loco supra citato cum ait Caesarem misisse Gallum dia-
ntipacoutyoy 1OV ()yov xc) ry 0n ov Tovt ty (Arabiae) re xal zOY 4fi9qorztixov, nonne
significat post Arabiam ei eundum fuisse in Aethiopiam? Omnia haec parum prudenter ex-
cogitata sunt, imperatorem iussisse expeditiones duas eodem tempore suscipi et ita tam-
quam consulto Aegyptum universo praesidio nudari, exercitum trium legionum et cohortium
alaraomque duodecim (Strabo 17, 1, 12 p. 797), id est hominum circiter vigioti milium,
eodem tempore dena fere millia in Arabiam et in Aethiopiam misisso, praefectum castrorum
classem fabricare potuisse octoginta navium, et quae eius generis alia suut.

e

108 V, 18—23

"139ovàa fuit. Quod alibi, ubi narraio non pendet a Gallo, nominatur oppi-
dum Sabaeorum primarium dietum Straboni Mariaba (16, 4, 2 p. 768 et ex
Strabone Stephanus p. 433 Mein.) vel Meriaba (16, 4, 19 p. 778), Plinio 6,
28, 155 Mareliabata (sic libri), Ptolemaeo 6, 7, 37 Mariama, quamquam Plinius
cerle, fortasse Strabo quoque ponunt tamquam a Mariba Galli diversum,
magis est ut idem sit. Extat adhuc sub eodem nomine proxime ab urbe
Sanà, dictum in titulis Himjariticis M(a)rj(a)b, hodie Ma'rib (Osiander Zeiü-
schrift. der deutschen morgenlánd. Gesellschaft vol. 10 p. 69; vol. 20 p. 266),
ut Caripeta quoque a Plinio una cum Mariba nominata adhuc superest diei
itinere a Mariba ad occidentem dicta Cháribah vel plurali Cháribath (Osiander
]. c. 20, 275). Quodsi de oppido Mariba consensus est inter Augustum et
reliquos auctores, dissensus qui videtur quod adicit Augustus pervenisse exer-
citum wsque in fines Sabaeorum, cum Gallus pervenerit secundum Strabonem
ad Rhammanitas, secundum Plinium ad Calingios, eo omnino redit, quod
Augustus pariter atque aequalis Horatius (carm. 1, 29, 2: acrem snilitiam paras
non ante devictis Sabaeis regibus) itemque Graeci Agatharchides Artemidorus
(Strabo 16, 4, 19 p. 778) Diodorus ipsique tituli Himjaritici (Osiander 1. c. 10, 67)
meridiem Arabiae Sabaeis tribuunt, geographi autem gentium minorum regno
illo comprehensarum nomina ponere maluerunt.

Expeditionem Aethiopicam enarrant Strabo 17, 1, 54 p. 820, Dio 54, 5,
Plinius h. n. 6, 29, 181. 182. Imminutis propter expeditionem Arabicam Roma-
norum in Aegypto praesidiis Candace regina Aethiopum incursionem fecit in
Thebaidem, Syenen et Elephantinen et Philas expugnavit victis cohortibus
tribus ibi in praesidiis agentibus, statuas Caesaris deiectas avexit. Contra hostes
profectus qui praeerat Aegypto C. (sic Dio 54, 26; P. apud Plinium 6, 29, 181)
Petronius cum hominum milibus minus x, equitibus octingentis primum
reiecit eos Pselchin, cumque de pace frustra actum esset, acie eos vicit qui-
que non interfecti essent, ommes fere cum ducibus cepit ipsamque Pselchin
expugnavit. Inde pervenit per Premnin aliaque oppida a Plinio recensita
Napata, quae regia erat Candaces, eaque item cepit et diruit captivosque et
statuas recepit; unde domum rediit praesidio relicto Premni. Ex captivis mille
misit ad Augustum tum nuper reversum ab expeditione Cantabrica; reversus
autem ex ea est a. 730 incipiente. Redierunt tamen mox Aethiopes ad Prem-
nin oppugnandam, sed cum iis celeriter obiceret se Petronius, pace denuo
confirmata legati Aethiopum convenerunt Augustum Sami, ubi degebat hieme
a. 7323/4. Ex supra dictis cum appareat bellum coepisse tum cum Gallus in
Arabia versabatur, id est a. 729/730, probabile est Candacen in Aegyptum
ingressam esse per a. 730, Petronium contra eam bis minimum, fortasse ter
expeditionem fecjsse per annos fortasse 730, certo 731 et 732. Recte igitur
Augustus utramque expeditionem dicere potuit eodem fere tempore susceptam
esse. Recte etiam Dio, quem apparet gesta contra Aethiopes coniuncta narra-

V, 24—81 109

visse, eam narrationem ad a. 732 adscripsit, quo expeditio finem babuit!). —
Cum narratione illa omnino conveniunt commentarii Augusti neque quicquam
addunt, quod sit alicuius momenti. Terminus expeditionis Aethiopicae hic quo-
que est oppidum Nabata, dictum Napata apud Strabonem Ptolemaeum, Nepata
apud Plinium, Tevez apud Dionem, Nazccze: apud Stephanum Byzantium;
quo pervenisse exercitum Romanum et ita prope accessisse ad inclitam urbem
Meroen imperator gloriatur. Similiter Propertius 5 [4], 6, 78. victorias Augusti
canens cum Sugambrorum mentione (v. ad 6, 2) signisque a Parthis restitutis
Cephean Meroen fuscaque regna coniungit.

CAPVT XXVII

LAT. 5, 24 Aegyptum imperio populi [Ro]mani adieci. $
GR. 15,1. Adiyvrttov Óguov '"Poucíov 9yteuovíq noocéOqxa |.
Aegyptus adiecta est imperio Romano a. 724.

LAT. 0, 24 25. Àrmeniam maiorem interjfecto rége eius Artaxe $ c[u]m possem
26 facere provinciam, málui maiórum | nostrórum exemplo regn[u]m

3; jd Tigrani regis Ártavasdis filio, nepoti au!tem Tigránis regis,

38 per T[i. Ne]ronem trad[er]e, qui tum mihi priv[ig]nus erat. | Et

eandem gentem posteà d[esc]iscentem et rebellantem domit[a]m

29 per Gaiwm | filium meum regi Ario[bars]ani regis Medorum

s0 Artaba[si] filio regen|dam tradidi [$] et post e[tus] mortem filio

$1 eius Ártavasdi. [$] Quo [tinte]rfecto [Tigra]|ne (scr. Tigranem), qui

erat ex régió genere Armeniorum oriundus, in id re[gnwum] misi. $

eR. 15, 2 s | Mope»iav vzv u[sí]bove Gvoigs9évroc toU BaciAé.oc (nomen
deest) dvv&psvoc énmapgxsíav mo5zca. u&ÀAov éfov|AgOzr
xc:& v& nütQuio quy 699 BociAsiay Tiyod|vg Movaovácdov
vio, viovo 0? Tiyocyov fB«ci|Aéog O[o]vv[a). O«& TifBeotov
Négovoc, 0g vÓv' àpo) | moOyovoc mv: xci vO acvt0. éOvoc
dqicotausyoy xai | dvormoAsuovv ÓcuacOi» vno leíov vov
vio? | nov faciAst oiofieobaver, BaaiAéoc MgOwv AQra-
1:011 |Bebov vio, zegéóoxa xci utrà v0» ixsíyov 9&va|vov «à vió

12 aUr0) oraovacÓg (sic) o9 GvasgeOévroc | Tsyoavqv, 0c zv

13 àx yévovc Mopuevíov BoailsxoU, slc | vq» BaciActav énepwa. S

Res Armeniorum et Medorum imperante Augusto quam arte nexae fuerint,
ipsa verba supra relata demonstrant; quam ob rem quae de his adnotanda

«€ OO à o cQ e

!) P. Rubrium Barbarum, quem propter inscriptionem obelisei Alexandrini (Eph.
epigr. IV p. 27) male lectam antea statueramus praefecturam Aegypti suscepisse ante d.
29. Aug. 732, iam lectio emendata ab Augusto C. Merriam (tAe Greek and Latin inscriptions
on the obelisk crab ín the Metropolitan Museum. New York 1883) ostendit a. demum 741/2
provinciam administravisse.

110 V, 24—31

fuerunt coniunximus. Armenia intellegitur maior, Media autem Atropatene
inter Ármeniam Parthorumque regnum interposita, de qua Strabo 11, 13, 1
p. 923 postquam narravit Átropaten hanc Medici regni provinciam a Mace-
donibus defendisse et regem propterea appellatum proprium inde regnum
effecisse (BeciAePg &vayogsvOsic idíg cvvérats xa9' avv» v9» Xxeper
rovro»), ita pergit: xai c diadoyog cobevos uéyos vir 8E éxslvov, ngoc v&
zoic JAouevíov faciAéng moucapévoy àniyouíag voy varegoy xai Svowev
xoi pera vaUrx llooSvoiíoy. A.'118 cum Antonius exercitum duceret in
Parthos socio Ártavasde!) rege Armeniorum, eiusdem nominis Medorum rex
filius Ariobarzanis (vide infra) Armeniis infensus societatem fecit cum Parthis
bellumque eo anno gestum est maxime in ipsa Atropatene (Drumann 1, 453).
Regresso inde post magnas clades Antonio ruptoque re, non nomine foedere
cum Armeniis, qui Romanos socios prodidissent et deseruissent, a. 719 Medo-
rum rex Phraaü propter iniustam praedae divisionem succensens timensque
praeterea, ne regno ab eo privaretur, ad Antonii partes transiit (Plutarchus
Ant. 52; Dio 49, 33) et bellum suscepit contra Parthos (Dio 49, 44). Antonius
autem proditionem illam Armeniorum ulturus Artaxata profectus a. 720 regis
ipsius specie amicitiae in castra evocati potitus est, quem postea a. 721 in
Aegypto Cleopatra interfecit (Drumann 1, 489), regnumque destinavit filio suo
ex Cleopatra Alexandro, cui Medorum regis filia Iotape desponsa est (Dio 49,
40. 44; infra p. 111). Eodem tempore adiuvantibus sine dubio Antonio et Ar-
tavasde Medo in Parthis seditio orta est coepitque ibi Tiridates de regno certare
cum Phraate. rtavasdes alter rex Armeniorum Tigranis filius?) Antonii, ut
modo dixi, in bello Parthico socius, mox autem ab eo captus et interfectus
filios habuit Artaxen (sic appellatur ab Augusto in indice hoc loco nunc
demum recte lecto itemque apud Dionem 49, 39. 40. 44. 51, 16, errore ^49-
vabgc 54, 9; contra apud Velleium 2, 94 est Artauzdes, apud Tacitum
ann. 2, 3 et Iosephum ant. 15, 4, 3. Artaxias) natu maximum (losephus l. c.;
Dio l. c.) et Tigranem; tertium filium ei fuisse praeterea ignotum colligitur

!) Ad nominis formam quod attinet, rex Mediae 6, 11 Latine appellatur ^riavazdes,
Graece 2foragatnc, 6, 1 (ubi Latina deficiunt) Graece /fgrao .... 6, 9, 29 Latine ^frta-
ba[zes] (reiecit id Bergkius p. 103 admissum a me in ed. priore propter lectionem Perroti
ARTARÍ, at vere in lapide est ARTABAj), Graece 4Mor«fguimc; nepos cognominis 5, 30 et
rex Armeniorum item cognominis 5, 26 Latine ^friavasdes, Graece AoraovaGdmc. lncon-
stantia in nomine illo per se facile explicanda (nam aliunde quoque constat huius vocabuli
quintam litteram in Occidenti promiscue redditam esse per ov, v, f, septimam item pro-
miscue per (d, od, £) nihilominus sic ut hic invenitur mira ad fabrum vix redit, magis
ad ipsum principem.

3) Patrem enuntiant praeter Augustum h. 1l. losephus ant. 15, 4, 3; Strabo 11, 14,
10 p. 530; Dio 40,16. Nummi ex argento et aere, quos composuit Victor Langlois
(numismatique de l'A4rménie. Parisiis 1859. p. 34), ab una parte caput regis ostendentes
tectum tiara, ab altera inscripti BaciAéoc Bacilfuv "otraov«cdov huic regi tribui solent,
recte ut videtur.

V, 24—81 11

ex Dione 51, 16, modo is ne errarit. Filii cum patris in captivitate comites
facti essent, Ártaxen fuga elapsum et domum reversum (losephus 15, 4, 3)
Armenii regem sibi constituerunt. Contra eum cum Medis Antonii tum partes
amplexis primum res prospere cessisset parte Armeniae occupata, item Tiri-
dates expulisset adversarium Phraaten, mox ruente Antonii potentia hi quo-
que socii eius victi sunt et Phraates adiuvantibus Scythis restitutus in regnum
paternum, Artaxes quoque in parlem regni amissam, Media vero in potestatem
hostium venit et ipse rex captus est (Dio 49, 44; Plutarch. Ant. 53). Sed rerum
potitus Augustus cum Antonii adversariis Phraate Partho et Artaxe Armenio
tantum aberat ut in gratiam rediret, ut adversariorum partes magis susci-
peret. Et Tiridatem quidem Parthorum regem vel potius regnum eorum
adfectantem tum confugisse ad Caesarem infra (ad 5, 54) videbimus. Artaxi
Armeniae regi Augustus cum succenseret propter cives Romanos in Armenia
crudeliter interfectos, fratres eius Alexandreae repertos petenti ei non reddi-
dit, sed Romam secum duxit (Dio l. c.) neque tamen eo tempore expeditionem
contra eum suscepit Sed Artavasdi Medorum regi, quem liberatum nescio
quo modo ex captivitate supplicem ad se confugisse Augustus scribit infra
6, 1, scilicet Antonio devicto a. 723 vel 724 (Dio 51, 16: vv ni» yag
"hevánq» và Mijóo xcroqvyóvrs pirà vj» frtay mtQ0g a)róv íxà» dní-
dwxs) quique sine dubio rex Medorum est nominatus 5, 53 inter reges, qui
per legatos Romanorum amicitiam petiissent, non solum filiam Iotapen reddidit
(Dio l. c.), sed eum collocavit in Armenia minore, sine dubio ut Artaxi, qui
ipsum ex Media expulerat, in latere positus insidiaretur, ut similiter Tiridatem
tum in Syria degere iussit. Nam quod Dio refert 54, 9 a. 734 Augustum Archelao
regi Cappadociae dedisse Armeniam minorem, óz& ó Msdoc ó mgiv abvác
BaciAeony àxeSvijxes, eo ducit eam regionem c. a. 724 ab Augusto Artavasdi
concessam esse. A. 734 vel paullo ante Artavasdem obiisse ex eodem loco intel-
legitur; obiit autem Romae annos natus undequadraginta teste titulo urbano
C. I. L. VI, 1798 scripto in parva tabella marginibus exornatis, litteris autem.
elegantibus neque abhorrentibus ab aetate Augusta:

C€NECNIAYT- AG ^,
JABASDES|&.

SKEGISARIOBARZANIS
"ANNOS XXXVIIII
VP eSSYTE SÍ SYIP

112 V, 24—31

Id est [BaciAs?bc Movofacógc ébqo)sv &vievi(ovc) A9'. [Rex] Artabasdes
[f]jus regis Ariobarzanis [vixi] annos xxxviur — Nam hunc ipsum intellegi!)
inde confirmatur, quod Artavasdem, eum de quo agitur filium fuisse Ariobar-
zanis Augustus hoc ipso loco declarat. — Artaxes Armeniae rex itemque
Mediae nihilominus per aliquot annos, ut ait Tacitus (ann. 2, 3), memoria
patris. Romanis infensus Arsacidarum vi seque regnumque tutatus est.

Anno demum 734 Augustus ut Orientis statum ordinaret ipse expe-
ditionem in Syriam suscepit bellumque videtur Artaxi illaturus fuisse; sed
antequam res ad arma veniret, is a propinquis interfectus est. Rem narrat
Dio 54, 9 ad a. 734: và» ousvíov vov érépov (nempe Armeniae maioris)
vob vs -orGbov xcrgyoggoayroy» xci voy Tiyoaygy vóv dÓsÀqoóv ciwob
dy vij Pop 0vra. pevarepUauévov , uevécvesAe vov Tiflégiov , Ort vov
pi» éxfaÀm vüc Bacilsíac, vov 08 dc avscvry &roxovoctgon: xai àngay9T
pév ovÀiy ic maQcOxevic aUroU GEiov: oi y&Q Mopévios vy Movakgv
7tpoczéxvsuyayp, id quod confirmat Tacitus l. c.: occiso Artazia per dolum
propinquorum (cf. Velleius 2, 94. 122; losephus 15, 4, 3; Suetonius Aug. 21;
Eckhel 6, 98) confirmatque ipse Augustus hoc quem enarramus loco. Tigra-
nem regem se fecisse maiorum exemplo Augustus scribit cogitans de Pompeio,
qui a. 688 similiter avo huius Tigrani regnum restituerat suaque manu dia-
dema imposuerat (Drumann 4, 440), pariter atque tum iussu August Tiberius
regmum. Armeniae Tigrani restituit ac pro tribunali diadema imposuit (verba sunt
Suetonii Tib. 9; cf. Velleius 2, 122). Cum autem quae quidem regna regem
a principe acciperent, et ipsa imperio Romano comprehbenderentur, Ármenia ita
in potestatem populi Romani venit vel potius rediit; utrumque et Velleius
habet (2, 95: redacta ea ín potestatem populi Romani; 2, 122: Armenia re-
cepta) et nummi, saepenumero praedicantes Armeniam captam, aliquoties re-
ceptam?). — Nummus ad Tigranem hunc pertinere videtur aeneus caput
ipsius habens cultu regio cum nomine ab altera parte ad Armenium stantem
hastam arcumque tenentem adscripto BecsAéoc peyaAov Tiyoavov qiAéAAg-
voc (Langlois num. de l'Arménie p. 377).

Una cum Armenia Media quoque tum in potestatem Romanorum venit;
certe cum ex narratione supra relata appareat utrumque regnum pariter sub
Artaxe fuisse, eo everso consentaneum est etiam Mediae arbitrium ad Augustum
delatum esse. Quam ob rem recte huc referemus, quod apud rerum scriptores
quos habemus praeteritum Augustus refert 6, 9 Medos a se regem petiisse Ario-

, 1) Errore in C. 1. L. adnotatur alium esse Artavasdem monumenti Ancyrani, quippe
qui in Armenia interfectus sit nec filius tantum regis fuerit, sed ipse rex. lllud pertinet
ad Artavasdem alterum; rer autem sine dubio suppleodum est 2 in. nomini praepositum
tam in filio quam in patre.

7) Sic is de quo supra p. 13 adn. 1 diximus unicus musei Berolinensis, item Coheni
D. 13, pariter atque in nummis supra p. 12 citatis cusis post devictum Antonium legitur
"fsia recepta.

V, 294—231 113

barzanem regis Artavasdis filium , regis Ariobarzanis nepotem. — Potuerunt uti-
que Medi factionis Romanae, scilicet infensi Parthis eorumque clienti Artaxi,
antea mortuo rege legitimo Artavasde, quem ad Augustum vidimus confu-
gisse et Romae diem obiisse, filium eius pariter Romae degentem ab Augusto
expetere; vere tamen eum regno paterno potitum esse per expeditionem Roma-
norum Ármeniacam a. 734 probabile est.

Nec Tigrani, Tacitus ait (ann. 2, 3), diuturnum imperium fuit neque liberis
eius, quamquam sociatis more externo in matrimonium regnumque. — Liberi sine
dubio ii sunt quorum extant nummi inscripti ab una parte BeciAevc BactAémv
Tiyocvgc, ab altera 'Egereo faciAéoc Tiyoavov adsAqr!). Eos institutos
esse a factione Parthica significat Dio (55, 9 cum supplemento sumpto ex Zonara
10, 35): «gy» 4ousvíav &AÀovQiovuévg» per& róv vo) Tiyotvov Javorov.
A factione Romana iis oppositum esse Artavasdem Tacitus l.c. ait, addens
eum ab Augusto regnare iussum deiectum esse non sine clade Romanorum ;
quam ob causam Augustus in indice eum praeteriit. Genus eius cum auctores
non significent?), non sine probabilitate aliqua coniecit Nipperdeius (ad Taciti
ann. 2, 3) fratrem eum fuisse Ártaxis et Tigranis filiorum Artavasdis, quoniam
Dio 51, 16 scribit Augustum a. 724 Artaxi petenti fratres non reddidisse.
Ita cum Armenia a Romanis descivisset, Augustus a. 748 Tiberium expeditio-
nem eo suscipere iussit, sed is eo ire noluit et rerum administrationem dese-
rens urbem reliquit (Velleius 2, 110: sensit terrarum orbis discessum a custodia
Neronem urbis; nam et Parthus desciscens a. societate Romana adiecit. Armeniae
manum cet.; Dio 55, 9 cum Zonara 10, 35). Ita factum est, ut per aliquot
annos Parthi in Armenia dominarentur. À. 751 vel 752 teste Dione?) Augu-
stus litteris a Phraatace rege Parthorum sibi missis hostili spiritu rescripsit,
iubens eum Armenia excedere. Tigranes, auctor pergit, tum quidem legatos ad
Augustum nullos misit, sed mox Artavasde (eo scilicet, quem deiectum a Parthis
Tacitus ait) morbo absumpto per litteras petiit, ut ab eo regnum sibi per-
mitteretur, quas litteras Augustus libenter accepit eumque iussit bono animo
Gaium post eius adventum in Syria adire (0 dà dy Tiygavgc sv3vc này oix
éngsofisvcoto, voU O2 Aoroflabov vogw vVorsgov vsÀevrcavroc Occ ce
t .f)yovo:o cc xoi voU aycnucÀov vmsbnoguévov oi &msuWUs, vó toU

1) Langlois num. de lA4rmenie p. 39. In nummo Pinkertoniano ibidem citato, post
Pinkertonium autem adhuc memini opinor viso quod esse dicitur feo:uleU; ufyag véog Ti-
yod»ne ut verum esse potest, ita uéyac véog male lectum esse pro facilfmv.

?) Duorum regum Medorum eius nominis, quorum Augustus meminit, neuter pro hoc
Armeniae rege haberi potest; nam avum praemortuum esse supra vidimus, mepos autem
quamquam postea in Armenia regnavit, tum si ad id regnum vocatus esset, Gaius ipsi, non
patri eius Ariobarzani Armeniae regnum tradidisset.

*) Leguntur haec in fragmento de leg. 39 (apud Bekkerum 2 p. 83 in nota, apud
Dindorfium vol. 5 p. 237), ubi praecedunt excerpta ex 55,06, sequuntur pertinentia ad 61,
2, propter verba a quibus incipit: ojc izóSoyro oi Bagfagot rv inidroattí(ay toU. Iuíov
collocandum inter reliquias spectantes ad a. 75] vel 752.

8

114 V, 24—31

BaciAénc Ovoua dc v$v BmicvoÀAqy wj Byyotyec xci vqv Bocilsíay üg9ev
7zt&Q' «ÜvoU dvmce* vovrOic OU» UroyOcic xai vóv nmOÀeuor Gpa vov Iláo-
Jo» qoflg9sig vd vs ÓdQa dÓÉEaro xol usv' dAnídwv avróv yogcróy 8c
vyv Zvoíay rtpOóc vOv luwoy &À3et» éxéAsvos). Sed ante quam Gaius eo
venit, Tigranes in proelio contra barbaros commisso interfectus est, Erato autem
regno se abdicavit (Dio 55, 104: xoízso vov Tiygavov éx moÀéuov voc
BeoBeoixov qOJopoívroc xai vgc Egero)g v5v &oyc»v dqsíogc), id quod si
non a Parthis ipsis, certe instigantibus iis factum est; nam postquam Tigranes
Augusto se subiecit, consentaneum est Parthorum factionem eum adversariam
habuisse. Spectant eo verba quibus Ovidius in artis amatoriae libro primo
(v. 195) edito a. 752 Gaium adloquitur ducem destinatum expeditionis quae
parabatur in Ármeniam: cum tibi sint. fratres, fratres ulciscere laesos, cumque
pater tibi sit, iura tuere patris: induit arma tibi genitor patriaeque tuusque; hostis
ab invito regna parente rapit. Parthi igitur a Romanis culpabantur in Ármenia
et patris ius et fratrum laesisse; ubi fratres videntur esse Tigranes IV et Erato,
pater idem Tigranes, Phraataces insimulari illos regno privare velle et cum
iis stirpem Tigranis loco paterno pellere. Ulut est (nam id ipsum quod in
mente habuit poeta, nobis non datum est adsequi), Augustus cum extraneo
duci Armeniacam expeditionem permittere nollet (Zonaras 10,26: và» ^4o-
psvío»v dà veoveQuGayroy xci voy llaegOw«y ovvotc cvvsgyovrvoy dÀyov
ini vovroig Ó AUyovovog QmóQes ví &p mgatm: obrs yàg c)vOg OtQa-
veUGw. olog ve qv Óià yépac, Ó ve Tifégioc ... uevéovg fg, GÀÀoy Óé
vua néuUe, voy Óvvotoy ovx éróÀpo), coactus per aliquod tempus quiescere
a. demum 753, cum Gaius filius vicesimum annum attigisset, eum in Syriam
misit. lam vero cum ante adventum eius et Artavasdes obiisset et Tigranes,
Gaius, ut ait Augustus ipse, Armeniam regendam tradidit Ariobarzani regi
Medorum regis Artavasdis filio ei de quo supra diximus. Consentiunt Tacitus
ann. 2, 3: €. Caesar ... Ariobarzamem origine Medum 0b insignem. corporis
formam et praeclarum animum volentibus Armeniis praefecit et in universum
Dio 55, 10.: oi "Mouérios .. A9toBaglaves vwi Mygóo, 0c nore perd toU
TigióRrov ztQ0c vovc "Pouaíovg cGqixvo zmogsÓídovro, quamquam hunc
apparet ignoravisse eum non *Medum quendam' fuisse, sed Mediae regem, et
vix verum tradidit de eius cum Tiridate ad Romanos adventu. Nam venisse
ad Augustum eum consentaneum est cum patre Ártavasde a. 724, non post
quattuor fere annos cum Tiridate Partho; videturque hic error coniunctus
esse cum altero Dionis fugam Tiridatis referente ad a. 724. Elegit autem
Augustus eum potissimum non solum ob eas causas, quas Tacitus indicat, sed
praeterea quod stirps regia Medorum cum Armenia tum videlicet extincta af-
finis erat (v. Strabonis verba supra p. 110 adlata collato loco Suetonii Aug. 48:
reges socios eliam inter ipsos necessitudinibus mutuis tunzit, promptissimus ad-
finitatis cuiusque atque amicitiae conciliator et fautor) et quod nuper Artaxes
tam Ármeniae quam Mediae imperitaverat. Ariobarzanem quod volentibus Árme-

V, 24—81 115

niis Tacitus ait praefectum esse, pertinet ad factionem Romanam; Parthis qui
favebant Ármenii non solum eum non acceperunt, sed adeo bellum ei move-
runt a. 755, in quo Ártagira obsidens Gaius vulneratus paullo post (21. Febr. 757)
ex eo vulnere obiit!) — Pergit Tacitus ann. 2, 4: Ariobarzane morte fortuita
absumpto stirpem eius haud toleravere. Dio quoque 55, 10: cy» opevíav,
ait, vóze này 0 gioflagtavgc, dnoSavóvroc à a)voU o) rroAAc vovspoy
"Morafgalog 0 vióc magd vs vo) Joyovorov xal mag vüc Bovigg éAofcv.
Ariobarzanes igitur paucis annis post 755 diem obiit successitque ei filius
Ártavasdes, ut Augustus quoque hoc loco scribit. Eius videtur esse nummus
adhuc opinor unicus editus a Gardnero (Numismatic chronicle vol. 12 a. 1872
p. 9 tab. 1 n. 7), ostendens ab una parte caput Áugusti laureatum ita fere, ut
cernitur in denariis L. et C. Caesarum cusis anno fere 753, adscriptumque
Jeov KaíGogoc s)spyérov, ab altera caput regis diadematum adscriptumque
BaciÀéoc usyalov oravalOov, quamquam poterit item tribui Artavasdae
ei qui cum Tigrane III certavit. Interfectum esse Ártavasdem Ariobarzanis filium
comperimus ex solo Augusti commentario, etsi idem Tacitus in mente habuit
scribens Ármenios stirpem Ariobarzanis non toleravisse. Ex eodem commentario
discimus in eius locum Augustum substituisse Tigranem (IV). Eum cum ex

!) Huc spectare fastorum Ripatransonensium frustulum (C. l. L. I p. 472 — IX
n. $290 p. 472) Henzenus intellexit; supplementa tamem ab eo proposita longe recedunt ab
horum fastorum ordioatione, qualem patefacit frustum alterum (supra p. 61); scilicet pone-
bantur ibi primum consules anni totius, deinde res eius anni memorabiles, tertio loco
magistratus eius aoni municipales. Crediderim equidem partieulam hanc pertinere ad solum
annum 757 et sic fere restituendam esse:

cos. sex. aelius catus c. sentius saturninus

suf. k. (ul. c. clodius licinus

cn. senlius — saturninus

uiii k. mari. c. caesar AVG * F * DECessit in lycia

annum agens cxcill -* ROMAE - IVSTITium indic

tum est DONEC * OSSA*EIVS * IN * ?*akESOLaeum in

ferrentur V * EID * SEPT * BELLVM * CVM hostibus

p. r. gerens ]N * ARMENIA * PERCVSSus est dum

obsidet arTAGIRAM . ARMeniae — oppidum

u k. iul imp. caesar — T| * jf - Drusum n. adoptavit

Extremo versu, ubi TIED traditur, possunt etiam nvirum nomina fuisse, quamqnam adoptio-
nem Tiberii filii duorumque nepotum a laterculo non afuisse verisimile. In universum con-
ferendum est decretum Pisanorum (Orell. 643), in quo sic est: C. Caesarem Jfugusti —
filium divi nepotem post consulatum, quem ultra finis extremas populi Homani bellum gerens
feliciter peregerat, bene gesia re publica, devicteis aut in fidem receptis bellicosissimis ac
ma:cimis gentibus, ipsum volneribus pro re publica exceptis in eo casu crudelibus fatis ereptum
populo Homano et post alia: oportere ex ea die, qua eius decesus nunliatus essel, usque
ad eam diem, qua ossa relata atque condita iustaque eius manibus perfecta essent, cunctos
veste mutata — convictibus sese apstinere cet. lustitium nullum indictum est Pisis prop-
terea, quod eo tempore forte ibi magistratus non erant neque quisquam iure dicundo
praeerat.

8*

regio genere Ármeniorum oriundum esse Augustus scribat, accuratius unde
venerit ex is intellegitur, quae de caede eius a. p. Chr. 36 patrata narrant
Tacitus (ann. 6, 40. 14, 26) et Iosephus (ant. 18, 5, 4 coll. 17, 1, 1. 2 et bell.
[ud. 1, 28, 1). Scilicet Alexander, regis ludaeorum Herodis Magni et Mariamnae
filius, ex Glaphyra filia Archelai regis Cappadociae ultimi filios duos suscepit
Alexandrum et Tigranen, quorum alter Tigranes Armeniae quondam potitus
(ita Tacitus accuratius. quam [Iosephus flaciAsve» Lopevíag) a. p. C. 36
Tiberii iussu ad supplicium ductus est nec liberos reliquit, alterius autem
filii Alexandri filius Tigranes postea a Nerone a. p. C. 60 rex Armeniae factus
esL Hanc Alexandri stirpem coniunctam fuisse cum regia Ármenia cum Ti-
granis nomen prodit tam filio quam nepoti Alexandri impositum, tum quod
Neroniana aetate ex hac stirpe ortum principem Romani Arsacidis opposuerunt ;
denique losephus b. Iud. 2, 11, 6: 5 ^4As5avOgov yesvea, inquit, vZc weydágc
"opnsvíag àfacíAsvos. Puto Archelai regis Cappadociae uxorem, Tigranis
aviam maternam nobis ignotam ex domo Armenia regia originem duxisse. ln
Tigranem indicis tam recte conveniunt omnia quae a Tacito losephoque nar-
rantur de Tigrane a Tiberio interfecto Ármenia quondam potito et aliqua
ratione ad stirpem Ármeniam regiam pertinente, ut necessario idem haben-
dus sit. Contrarium quidem defendit Nipperdeius ad Tac. 6, 40 Armeniam,
qua Tigranes a Tiberio interfectus quondam potitus sit, statuens minorem
esse ab avo eius Árchelao Cappadociae rege quondam possessam. At et Ár-
menia, ubi simpliciter ita appellatur, omnino maior est, et posteros Alexandri,
id est Tigranen utrumque, regnavisse in maiore Armenia diserte testatur
Iosephus (l. c.); denique non adsequor, quomodo propterea, quod avus Archelaus
Armeniam minorem aliquando habuit, nepos dici possit ea potitus esse.
Armeniae regnum Tigranes non diu tenuerit necesse est, cum prae-
sertim a Tacito praetereatur, pulsus videlicet a factione Parthica. Scribit
is temptatum deinde esse imperium feminae cui nomen Erato, eiusdem omnino
quae antea regnarat cum fratre et marito Tigrane IIT, sed hanc quoque brevi
pulsam esse. — lncerti deinde solutique Armenii, Tacitus ait, et magis sine
domino quam in libertate profugum Vononen in regnum recipiunt, scilicet filium
regis Parthorum Phraatis ipsumque per aliquot annos regem eorum, sed
paullo ante ab Artabano expulsum. losephus 18, 2, 4 postquam de Vonone ex
regno paterno eiecto rettulit, ita pergit: Bovwovgc 0? sic Mouevíav Qianknte-
xa) xav' doyag py éqíevo vüc yogac x«l ngog "PPoepoíovg émoéocfieve,
deinde Tiberium propter ipsius ignaviam et minas Artabani ei regno
Armeniae interdixisse (vürQ c7c:577:6). Haec quando acciderint, iam constat,
postquam nummi Parthici nuper prolati docuerunt Vononem ab Artabano ex
Parthia pulsum esse a. 763/4!). Itaque eo fere tempore (nam amissum regnum
1) Vide infra p. 143. Eodem tempore vel paullo ante quae posuit Ovidius in car-

mine trist. 2, 227: nunc petit ^rmenius pacem premenda non sunt, cum eo loco poeta
complura coniungat ad diversos annos populosque spectantia.

V, 24—81 117

Parthicum a Vonone et adfectatum Armeniacum uterque auctor arte coniungit)
Vonones exul in Armeniam venit ibique cum sibi a factione quadam regnum
offerretur, id suscepit et ab Augusto ut in eo confirmaretur per legatos petiit,
neque tamen impetravit, nam si impetrasset, Augustus opinor id non tacuisset.
Eas turbas et regnum inane Strabo quoque libro sexto, quem quarto fere post
hunc indicem anno scripsit, tangit 6, 4, 2 p. 288, in recensu populorum,
qui a Romanis dominos acciperent: j44ouévios dà — nagovoíag déovras
povov vàw Qygcopévov, xaAcc dà xocroUvra,. vsertoílovos d$ OG và
vàv "Popaíov inacyolas.

Quamdiu Armenia in dicione Romana mansit, id ad Mediam quoque
pertinuisse verisimile est et tam Ariobarzanem quam Ártavasdem 1v in utraque
pariter regnasse. Post id tempus cum Ármenia Romanis sese subtraheret, Medi
aut eodem tempore aut antea iam a Romanis desciverunt constituto sibi rege
Artabano (losephus ant. 18, 2, 4) materno ex genere Ársacidam, sed patre
Scytha ut videtur, certe educatum apud Scythas (Tacitus ann. 2, 3. 6, 42),
eum ipsum, qui hinc orsus c.a. 764 Vonone expulso Parthis quoque imperi-
tavit. Strabo tamen 11, 13, 2 p. 523 Medos scribit amicitiam fecisse cum
Caesare, simul tamen Parthos colere.

Stemmata subieci tria.

REGES ARMENIAE.
Tigranes (I) regu. ab a. 657 ad a. certe 698

Artavasdes f 724

Artaxes Tigrgoes (II) Artavasdes?
regn. 120—734 regn. 134 —.. f c.a. 753

Tigranes (III) — Erato
. $ c. 8. 753

REGES MEDIAE.
Ariobarzanes

Artavasdes
T c. 8. 134

Ariobarzanes
rex Mediae c. a. 734, Armeniae a. 753

Artavasdes
rex Mediae et Armeniae
f ante a. '164

REGES IYDAEA E.
Herodes Magnus—Meariamoe Archelaus rex Cappadociae —uxor regis Armeniae filia?

Alexander — Glaphyra
Alexander Tigranes (IV)
| rex Armeniae c. a. 764
Tigranes t 8. 789 e p. C. 36

rex Armeniae
a. 813 — P. C. 60

118 V, 31—34

LAT. 5, $1 32. Projvincias omnís, quae trans Hadrianum mare vergun([t a]d orien-
s3 [te]m, Cyre[násque, iam ex parte magnáà regibus eas possidentibus,
s4 e[t] antea Siciliam et | Sardiniam ocqupatás bello servili reciperàávi. $ |

cR. 15, 1s 14 "Erraogsíag azacac, 00a5 | zéoeyv vo Eiovíov xóÀzov oiavef-
15 vovc, zgóg &vo|voAag, xai Kvgsvmv éx uskolovoc (sic) u£oovc
16 0z0 fa«ciAéev xovsOynuévag xal SurmoocOtr ZXwxsAÍay xe
1:7 Xa|Óo (sic) rzgoxavsiAmnuévagc (sic) rroAéuo dovAia &vélaflop. |

De provinciis Sex. Pompeio ereptis Sardinia a. 716, Sicilia a. 718 videantur
quae diximus ad 5, 1. Provinciae autem quae priore loco indicantur sunt
permissae Antonio pacto Brundisino Macedonia, Achaia, Asia, Pontus et Bithynia,
Cilicia, Cyprus, Syria, Creta, Cyrenae. Ex his quinque certe quas postremo
loco posuimus regibus elargitus est Antonius. Si vera tradidit Dio (49, 41)
Ptolemaeo filio omnia inter Euphraten et Hellespontum attributa esse, imperavit
is etiam Ásiae et Bithyniae provinciis; at refragari videtur Plutarchus (Ant. 54)
nec per se narratio haec probabilis est, cum magnae tantum partis provin-
ciarum regibus concessae Ántonium incuset ipse Augustus. Attali igitur Nico-
medisque regna Antonius a Romano imperio non avulsit; at praeterquam
quod Lycaoniam et Pamphyliam avulsas a Cilicia provincia Amyntae regi Gala-
tiae donavit (Dio 49, 32; cf. Marquardt Staatsverwaltung 1 p. 385), restituit
regnum Aegypti finibus antiquis, ut et Cyprus ei adiceretur (Plutarch. Ant. 54;
Dio 49, 32. 41; Strabo 14, 6, 6 p. 685), quam iam dictator Caesar ad regnum
Aegyptiacum quodammodo rursus adiunxerat (Dio 42, 35), et Syriae ora a
limite Aegypti ad Aradum fere exceptis urbibus Tyro et Sidone (Iosephus ant. 15,
4, 1, bell. 1, 18, 5) itemque Coelesyria (losephus ant. 15, 3, 8; Plutarchus
l. c.) et Ituraeorum regio itemque ludaeorum et Arabum Nabataeorum (Dio 49,
32; losephus ant. 15, 4, 1. c. 5, 3, bell. 1, 18, 5. c. 20, 3; cf. Eusebius ad
.a. Abr. 1987) et partes quaedam Ciliciae (Strabo 14, 5, 3 p. 669. c. 5, 6
p. 671) et fortasse Cretae quoque (Dio 49, 32), denique Cyrenae (eo enim per-
tinet 7£ifióg apud Plutarchum 1. c.); haec omnia regenda tradidit Cleopatrae
eiusque filio ex Caesare suscepto Caesarioni. Restituit item regnum Cyrenarum,
subiectum tamen Aegyptiaco, tradiditque sub matre regendum Cleopatrae filiae
. suae ex Cleopatra. Restituit similiter regnum Syriae (Plutarchus 1. c.; Dio 49,
41) quamquam magna pars eius Cleopatrae cessit, adiecta parte maiore Ciliciae
(Plutarch. l. c.) tradiditque filio suo ex Cleopatra natu minori Ptolemaeo Phila-
delpho. Constituturus erat praeterea regnum Armeniae, cui accederent Media
Parthiaque, destinavitque alteri filio ex Cleopatra natu maiori Alexandro (Liv.
ep. 131; Plut. 1. c.; supra p. 110). Quae imperii Romani imniinutio vel praecipua
causa fuit belli ab Augusto contra Ántonium suscepti (Dio 50, 1; Plut. l. c.). —
Ad receptas provincias debellato Ántonio a. u.c. 724 pertinet nummulus in-
scriptus Asia recepta, quem propter inscriptionem Caesar imp. vi: supra p. 12 dixi-
mus cusum esse inter a. 725 et 729, videtur autem cusus esse ipso a. 725, quo
incipiente Caesar morabatur in Ásia minore (Dio 51, 18; cf. rüm. Münzwesen p. 707).

V, 35 36 119

CAPVT XXVIII

LAT. 9, 35. Colonias in África. Sicilia [Mjacedonià utráque Hispánià Achai[a]
38 Asia S[y]ría | Gallia Narbonensi Pisi]dia militum dedüxí $.
GR. 15, 18 19. " 47zoixíac ày. "diim ZixsAía Moxedovía iv éxaré|oa (sic)
20 v&€ "lonavíe ' 4xoaíq ' 4oíq Zvofía (sic) l'aAavíg «vij me|oi
N&ofieva Ihoidíg cvrQavivOy xcvQyayoy. $
Efficitur ex his Augustum in provinciis certe colonias nullas deduxisse nisi
militares eique testimonio cur fidem denegemus non intellego, quamquam
aliter visum est Zumptio (comm. epigr. 1, 362). Nam Dyrrachium quod
Dio 51, 4 ait Augustum misisse Italicos agris privatos, id non excludit etiam
veteranos simul deductos esse, cum praesertim Philippi una nominentur
colonia sine dubio militaris. — Habet autem colonias ab Augusto deductas
inter alias Africa Carthaginem (C. I. L. VIII p. 133); Sicilia Panhormum
Thermas Tyndarin (Marquardt Siaatsverwaltung 1? p. 246); Macedonia Dyr-
rachium Philippos (Marquardt l. c. p. 320) Cassandream ; Hispania citerior Caesar-
augustam (Marquardt l. c. p. 256); ulterior Emeritam (Marquardt 1. c. p. 347);
Achaia Patras (Marquardt l. c. p. 332); Asia Alexandream Troadis (Marquardt 1. c.
p.347); Syria Berytum (Marquardt 1l. c. p. 417); provincia Narbonensis Reios et
Aquas Sextias (Herzog Gall. Narb. inscr. n. 113. 356); Pisidia Antiochiam (Mar-
quardt l. c. p. 264), Cremnam (Eckhel 3, 20), Olbasam (Eph. epigr. 4 p. 32),
Parlain (Ramsay Bull. de corr. hell. vol. 7 p. 318), quam a conditore certe Pisidiae
potius quam Lycaoniae habitam esse hinc recte colligemus. — Nummos
harum deductionum testes legionumque etiam numeros enuntiantes habe- .
mus ex Hispania citeriore Caesaraugustanos (leg. rv. leg. vr. leg. x: Eckhel
1, 37); ex ulteriore Emeritenses et Cordubenses (le. v. x in utrisque: Eckhel
1, 12. 19), item Accitanos (Ll. r. zr: Grotefend Zeitschrift für Alterthums-
wissenschaft 1840 p. 654); ex Achaia Patrenses (x. xir non xxm: C. l. L. Ill
p. 95); ex Syria Berytenses (v. vzr: Eckhel 3, 356; intellegi v Mac. et
vi ÀÁug. ostendunt nummi Heliupolitani apud Eckhelium 3, 335). Legio vi,
quae nominatur in nummis Ruscinonis (Eckhel 1, 70), magis videtur deducta
esse eo a Caesare patre. Legionis secundae veteranos ab Augusto deductos
esse Cartennam in Mauretania Plinius (h. n. 5, 2, 20) refert, septimanos Tupu-
suctu in eodem regno decretum a. $5 (C. I. L. VIII, 8857). Plene haec per-
sequi huius loci nou est; in universum conferenda sunt quae adnotavimus
ad 3, 22 sq.

Notabile est hic nominari Hispaniam utramque, cum plerique divisionem
ulterioris Hispaniae in Baeticam et Lusitaniam adscribant Augusto secuti Ap-
piani (Hisp. 102) non testimonium, sed coniecturam quaeque de divisione pro-
vinciarum refert Dio (53, 12) nequaquam ab errore immunia. Post Augustum
Strabo 3, 4, 20 p. 166 anno fere p. Chr. 18 (certe eo anno librum quartum

120 V, 85 36

confecit) et imperante Claudio Pomponius Mela cum Baeticam Lusitaniamque
distinguant, neutram agnoscunt aetatis Augustae auctores!); nec tituli certa
argumenta suppeditant, ex quibus eluceat provincias eas fuisse ante Tiberium
(Orelli 3128: leg. Ti. Caesaris Aug. prov. Lusitan. collato C. I. L. II n. 473).
Quare videndum, ne ulteriorem Tiberius magis quam Augustus diviserit?).

In provinciis quae absunt ab Augusto nullas colonias deductas esse recte
ex laterculo colligitur, nec facile coniecturis recentiorum contra ipsius Augusti
silentium locus dandus est. Praeter Illyricum, de quo proximo capite agitur,
provinciae, quae secundum id colonias ab Augusto deductas nullas habuerunt,
hae fuerunt:

Sardinia. Turris Libisonis colonia lulia (geogr. Rav. 5, 26; cf. Plinius

h. n. 3, 7, 85 et C. I. L. X p. 826) nihil impedit quominus consti-
tuta sit a Caesare dictatore.

Galliae tres cum Germaniis duabus. Hinc igitur magnopere con-
iectura adiuvatur coloniam Iuliam Equestrem (Nyon) Galliae Belgicae
non ab Augusto deductam esse, sed a Caesare dictatore. — Nec magis
iam licebit Augustae Trevirorum ius coloniae concessum. ante a. 70
(Tacitus hist. 4, 62. 72) a primo Augusto repetere.

Raetia.

Noricum.

Bithynia et Pontus.

Galatia, Pontus Galaticus, Paphlagonia, Phrygiae pars, Lycaonia, Isauria.
Coloniam Parlain Pisidiae magis quam Lycaoniae Augustum attri-
buisse videri supra p. 119 observavimus.

Cilicia.

' Cyprus.

Creta. Cnossum coloniam in insula Creta notam iam Straboni (10, 4, 9
p. 477) quamquam hodie fere consentiunt (Marquardt l. c. p. 464) ab
Augusto deductam esse propterea quod Dio 49, 14 eum scribit Cam-
panis agrum in pertica Cnossiorum adsignavisse, idem facere potuit
colonia deducta a patre disponens ita de agro coloniae relicto; et obstat
origini ab Augusto deductae, quod in nummo nuper prolato libertinus

1) Verum est apud Livium legi 28, 2: Poenus cum castra tum forte ad sociorum
animos in Baetica continendos in fide haberet; at verba in Baetica eo quo leguntur loco
ferri posse negant Dukerus et Madvigius recte, crediderimque ea non transponenda esse,
sed delenda utpote adscripta ad antiquissimum hiatum explendum. Nam nullo loco praeterea
pro ulteriore Hispania Baeticam Livius videtur usurpasse.

3) Marquardtius Sfaatsverwallung 1* p. 253 quod opposuit ita Straboni de nova divi-
sione aliquid adnotandum fuisse non multum ponderis habet, cum praesertim aliquátepus
certe Strabo rem tangat de Lusitania adscribens: x«AoUG: yàg oUrw Ty yaQa» vcUtyy
idíoc ày vQ nagoyrtri. Certe quod ipse conicit utraque Hispania significari non citeriorem
et ulteriorem, sed imperatoriam partem et senatoriam, constanti veterum consuetudini repugnat
et male obtruditur auctori sermonis non.summae elegantiae, sed iustae proprietatis.

V, 36—38 121

duumvir inventus est (Friedlaender apud Salletum nutism. Zeitschrift 6
p. 13), id quod proprium est coloniarum a Caesare patre constitutarum.
Aegyptus.
Cyrenae.
Ad partes imperii tum sub regibus constitutas Thraciam, Cappadociam, Maure-
taniam, item in libertate constitutas Lyciam et Pamphyliam, id ipsum non
pervenit, cum de iis princeps omnino verbum non faciat; in Mauretania certe
et Cartennam et Tupusuctu, quarum supra meminimus, et alias colonias plures
Augustus constituit (Marquardt l. c. p. 487).

LAT. 5, 36 37 [talia autem xxvi [colo]nilàs, quae vívo me celeberrimae et fre-
s8 quentissimae fuerunt, me[ís auspicis] | deductas habet. |
GR. 15, 202122 ' fza|Aín. dà. eixoO, Óxro) &moixíac &yek vr? Suo xozoy9ef|goc,
eT duo) rsQiO0vroc mÀqOvovcas ét)yyavov. |

In fine v. 37 quid scriptum fuerit, non liquet. Ego dederam [dwodetriginta
a me] deductas, Hirschfeldius [a me ampliatas aw] dedwuctas, Bergkius [meo
fussu. et nomine) deductas; in lapide numerum iam constat ibi esse, ubi res postu-
lat collocarantque iure Bergkius et Hirschfeldius, post fuerunt autem superest
me deficientibus litteris circiter duodecim. Difficultas eo augetur quod con-
sensus inter Graecum vertentem v7! Zuov et Suetonium (Aug. 46: Italiam duo-
detriginta coloniarum numero deductarum ab se frequentavit) sine dubio ex ipso
indice pendentem postulare videtur, ut.hic non aliud fuerit nisi cui verba
a me recte et plene respondeant. Quare seis auspiciis ponere malui quam sup-
plementum Bergkianum per se optimum; nam colonias ab Augusto deductas
verum est omnes aut Iulias dictas fuisse aut Augustas. Videor adeo in ipso
actypo extremam versus litteram s mihi deprehendisse separatam a ME decem
litterarum intervallo; eam tamen supra ponere nolui, quoniam non enotarunt
qui ipsum lapidem viderunt.

Quaestio haec ut in. verbis continetur, ita longe graviorbm et ad ipsam
rem pertinentem ea movent licet per se simplicissima, scilicet quid significet
princeps, ubi loquitur de Italia et de coloniis a se deductis. Qua de re postquam
nuper data opera disputavi colonias Italiae recensens deductas a Sulla ad Ves-
pasianum (Hermae vol. 18 p. 161 seq., praesertim p. 186), hic quae ibi exposui
paucis repetam.

Italiam intellegi a principe eam, quae tum fuit cum scripsit, id est com-
prehensam inter Varum et Ársiam, sane non foret qui in dubitationem vocaret,
nisi essent coloniae Augusti certae et nobiles lllyricanae. Nam Emonam (v. C.
I. L. Ill p. 489) in Illyrico inferiore, in superiore lader (v. C. I. L. III p. 374)
et Salonas (l. c. p. 304), fortasse etiam Epidaurum (l. c. p. 287) et Naronam
(lc. p. 291) colonos eum misisse aut certum est aut certo proximum, nec
continentur coloniae lllyricanae capite proximo, quo agitur de coloniis deductis

122 V, 36—38

in provinciis. Earum oblitum esse Augustum!) vel scribae culpa Illyricum ex
utroque exemplo excidisse et per se parum probabile est et inde refutatur,
quod supra p. 98 vidimus inter provincias, quae adversus Antonium a. 722
coniurarunt, similiter Illyricum desiderari. Quam ob rem unum superest effu-
gium Augustum eas inter [talicas. connumeravisse eo motum, quod coloniae
hae quo tempore deductae sunt Italiae finibus comprehendebantur, quamquam,
cum scripsit, Illyrici factae erant, cuius ipsum nomen Augustus posuit 5, 46
enarrans res gestas a. 742. Difficultatem hoc quoque facit; nam quamquam
saepenumero Italia ita ponitur, ut Galliam cisalpinam complectatur iure cum,
ea nondum coniunctam, ad lllyricum id proferri sane offendit. Sed potest
Augustus id consulto fecisse; nam si militibus agros in Italia pollicitus parti
eorum in Illyrico satisfecit, id quod fecisse eum admodum verisimile est, non
sine idonea causa Illyricum neque in provinciis enumeravit neque hoc loco ad
Italiam adiunxit.

Difficultas altera eaque multo latius patens pertinet ad colonias deductas
a triumviris rei publicae constituendae, quatenus scilicet Augustus eas inter
suas numerarit vel non numerarit. Nam coloniae post bellum Philippense de-
ductae ignoramus cuius auspiciis deductae fuerint, utrum omnes fuerint Antoniae
Iuliae, id est a M. Antonio et C. Iulio pariter constitutae (nam Lepidi sine
dubio nulla ratio in ea re habita est) an aliae Antoniae, aliae Iuliae. Illam
legem si tresviri secuti sunt, devicto Antonio et memoria eius damnata proba-
bile est omnes et Iulias mere factas esse et ab Augusto inter suas numerari.
Alteram autem viam si tenuerunt, post Áctiacum bellum coloniae Antoniae
desierunt quidem cognomjne eo uti, sed non propterea Caesaris factae sunt.
Utrum verum sit, diiudicari non potest; haec ordinatio eo commendatur, quod
qui priorem sequitur numerum coloniarum eum quem princeps posuit longe
excedentem vix evitabit.

Tertium addi potest quod postquam admissum est contra ius antiquum
coloniam iterum deduci posse, admodum difficile est fines regere inter coloniae
ampliationem el deductionem. Ita Hyginus (de lim. p. 177): divus Augustus,
inquit, illas quoque urbes quae deductae a regibus aut. dictatoribus fuerant, quas
bellorum civilium interventus. exhauserat, dato iterum coloniae nomine numero
civium ampliavit, quasdam et finibus, pro exemplo nominans Minturnas. ld non
factum esse propter praedia qualiacumque relicta in colonia aliqua et paucis
fortasse militibus adsignata vel inde colligitur, quod auctor coloniae nomen requi-
rit iterum datum; recte autem videmur colonias ante Augustum deductas inter
constitutas ab eo tum numerare, cum nomen Iulium Augustumve adsumpserunt,

Efficitur ex supra dictis probabiliter inter duodetriginta colonias referri
quae inveniuntur nomen gessisse aut Iuliarum aut Augustarum, modo certum
sit id proficisci ab hoc ipso principe. Laterculum ita confectum , quem in

3!) Jd nollem statuisse me C. I. L. Ill p. 279.

V, 36—38 128

commentario adlegato posui, hic per indicem repetivi insertis iis quoque coloniis
quattuor, quarum quamquam neutrum nomen traditur, aliunde constat ab

Augusto deductas esse:

c 9 -09RIUMrt

Ariminum, Augusta.
Ateste.

Augusta Praetoria.

Iulia Augusta Taurinorum.
Beneventum, Iulia Augusta.
Bononia.

. Brixia, Augusta.

Capua, Iulia Augusta.

Castrum novum Etruriae, Iulia.
Concordia, Iulia.

Cumae (?), Iulia.

Dertona, lulia.

. Fanum Fortunae, Iulia.

Falerio.
Hispellum, Iulia.

. Lucus Feroniae, Iulia.
. Minturnae.

Nola, Augusta.
Parentium, Iulia.

. Parma, lulia Augusta.
. Pisae, Iulia.

. Pisaurum, Iulia.

. Pola, Iulia.

. Saena (?), Iulia.

. Sora, Iulia.

. Suessa, [ulia.

. Sutrium, Iulia.

. Tuder, Iulia.

29.

Venafrum, lulia Augusta

ad quas propter lllyricum tres minimum addendae sunt:

30.
31.
32.

Emona, lulia.
lIader.
Salonae, Iulia.

Consentaneum est hoc indice duodetriginta colonias ab Augusto intellectas
omnes aut fere omnes comprehendi, sed item aliquot civitates in eo referri
ex ilo numero eximendas. Eae quaenam sint quaestio neque huius loci est
nec ut mea fert opinio recte solvi potest; quare magis placet rem in incerto
relinquere quam speciosam concordiam argumentis parum solidis efficere.

124 V, 89—43

CAPVT XXIX

LAT. 5, 39. Signa militaria complur(a per] aliós d[u]cés ámi[ssa] devicti[s hosti-
40 bujs re[cipe]ravi | ex Hispania et [Gallia et a Dalmjateis. 8
cR. 15, 23 4 Z5uíag cvgarieri.xGg [moAÀag v]ro GÀÀov qysuo|vov d&rmo-
16, 1 feBAnuévag [vewxgoo]c roAspíovc || &nélaBov $ 25 "Iomavíac
3 xci DuÀeríoag xci mao | d4oÀuevov.

In Graecis 15, 23 zroAÀdg Kirchhoff, zAeíovg Bergk; desiderantur litterae
c. vit. — 24 »(sjxsdoac vovc spatium vii fere litterarum excedit.

Dalmatas Appianus (lllyr. c. 12. 25. cum nota Schweighaeuseri ad locum
alterum) scribit signa Gabinio a. u. c. 706 et Vatinio a. u. c. 710 adempta
reddidisse Augusto a. 721 (ib. c. 28). Ea collocata sunt in porticu Octavia
(vide ad 4, 2); sed recte fortasse Bergkius verba quae sequuntur ita accepit
haec quoque signa postea translata esse in aedem Martis ultoris. — De recu-
peratione signorum ab Hispanis, bello opinor Cantabrico a. 728. 729, et a Gallis
auctores tacent. In his Bergkius cogitavit de aquila quintae legionis amissa
a. 738 clade Lolliana (Vellei. 2, 97); sed obstat et silentium scriptorum, qui eius-
modi recuperationem vix tacuissent, et quod ea clades cum ad ipsum Augustum
rediret, aquila illa numerari non potuit inter signa per alios duces amissa. —
Bastarnae quae a. 695 ad Istrum oppidum a proconsule C. Ántonio ceperant,
si a. 725 M. Crassus recuperavit, (Dio 38, 10. 51, 26), id Augustus praeteriit.

LAT. 9, 40 41. Parthos trium exercitum (sic) Roman[olrum spolia et signa re[d-
4) dere] mihi supplicesque amicitiam populí Romaní | petere coegi. $
Ea autem si[gn]a in penetràáli, quod e[s]t in templo Martis Ultoris,
43 | reposui. |

cR. 16,23 IlípJovc vQiÀv crQorsvpatov "Popaí(oy ox)Ac xci cgu£ac
4 &nodo)vas dpol ixérag v6 qi|Alay Óuov "Popaíov à5yoco:
5 $(vdyxaco. [S] v«srac | 08 cac oqguéac ày v MdQsoc ToU Mpiv-

6 Togoc vao? d|Ovr ànxsOéurr. |
Intelleguntur signa amissa a Crasso Antonioque. Cf. lustinus 42, 5, 11: tota
Parthia captivi ex Crassiano sive. Antonii exercitu recollecti signaque cum his
militaria Augusto remissa. Livius ep. 141: pax cum Parthis facta est signis a rege
eorum, quae sub Crasso et postea sub Antonio capta erant, redditis"). Suetonius
1) Leguntur haec apud Livium loco non suo ad a. 744; cuius perturbatiopis causam
Zumptins (comm. epigr. 2, 83) inde repetivit, quod eo anno Phraates liberos Augusto tra-
diderit, Livius autem eius traditionis narrationem ab signis olim restitutis exorsus sit.
At traditionem liberorum non a. 744 factam esse, sed paullo post anpum 745 ostendemus

infra ad 6, 3. Omnino cum desint epitomae librorum 136. 137, in quibus narrabautur res
gestae per a. 730—738, haec verba inde nescio quo casu relicta male adhaeserunt ad ep. 141.

V, 40—43 125

Aug. 21: Parthi — signa militaria quae M. Crasso et M. Ántonio ademerant. re-
poscenti. reddiderunt. obsidesque insuper obtulerunt. Vell. 2, 91: ab rege Par-
thorum signa Romana, quae Crasso oppresso Orodes, quae Antonio pulso filius
eius Phrahates ceperant, Augusto remissa sunt. Ad locum Vergilii Aeneidis 7,
605: seu (parant) tendere ad Indos Auroramque sequi Parthosque reposcere signa,
scriptum omnino ante signa recepta tum cum ad recipienda illa expeditio in
Orientem parari putabatur (cf. Horatius carm. 1, 12, 56. 3, 5, 4) commentarii
Veronenses adnotant: quae Licinio Crasso interfecto. interceperant. Parthi ; haec
[recepi] Augustus. — Huius facti Nicae (sic liber) repraesentantur in arcu, qui
est iuxta aedem divi Iulii. Arcum eum cum quadrigis superpositis proponunt
nummi duo, alter eum repraesentans cum inscripüone in epistylio imp.
Ix tr. po. v (—:a. 135,6), intra arcum s. p. q. r. (vel s. p. r.) signis receptis (Eckhel
6, 100; Cohen Aug. n. 298), alter eum ostendens cum quadrigis supra eum,
adstantibus utrimque Parthis duobus signa tradentibus, adscripto s. p. q. R. imp.
Caesari Áug. cos. xr tr. pot. vr (—5a. 7136/1) Y( civib. et sign. milit. a. Part. recuper.
(Cohen Aug. n. 82—85). Praeterea cf. Dio 53, 33. 54, 8; Cassiodor. ad. a. 734;
Oros. 6, 21, 29; Florus 2, 34; Eutropius 7, 9, qui omnes non meminerunt nisi
Crassianorum signorum. Crassi clades a. u. c. 701 notissima est egeratque de
signis civibusque tum captis restituendis iam cum Phraate Antonius (Dio 49, 24).
Antonii autem, cum trium exercituum Romanorum signa Augustus ponat, duos
exercitus a Parthis victos esse significat. Similiter Horatius sic ait in carmine
(83, 6) scripto a. 726 (vide supra ad 4, 17): iam bis Monaeses et Pacori manus
non auspicatos contudit. impetus nostros et adiecisse praedam torquibus exiguis
renidet, ad quem locum haec Porphyrio: bis Parthos rettulisse de nobis victoriam
dixit, quia et Crassum antea et tum. Decidium Saxam in Syria (cum decium
saxram in aria cod. Monac.) occiderant. — Erravit interpres de strage Crassiana :
cogitans ab huius carminis argumento aliena neque ad Monaesem Pacorumve
referenda; recte autem Saxae mentionem inicit. Scilicet tangit poeta clades
duas Antonianas alteram a. 714, quo L. Decidius Saxa Syriae legatus a Pacori
ducibus victus et interfectus est (Drumann 1, 436), alteram a. 718, qua in
expeditione ipsius Antonii duae legiones cum legato Oppio Statiano a Parthis
Medisque ad internecionem caesae sunt (Drumann 1, 454). Quarum signa tum
capta cum Medi a. 721 ipsi Antonio reddidissent (Dio 49, 44), quae Parthi
ceperant non restituta sunt nisi cum signis Crassianis. Monaesem accepimus
propter dissensionem cum rege Phraate a. 717 a Parthis fugisse ad Antonium
eique se obtulisse ducem belli futuri effecturumque se spopondisse, ut pleri-
que Parthi sponte sua Romanis se traderent; exceptum ita pro summa spe
in eo posita maximis honoribus destinatumque ab Antonio, quem Parthorum
regem faceret, mox a Pliraate sibi metuente in patriam revocatum esse et in-
columem dimissum ab Antonio (Dio 49, 23. 24; Plutarch. Ant. 87). Hunc ut
in bello a. 718 Parthis praefuisse statuamus et praecipuum auctorem fuisse
cladis Oppianae, requirit cum locus Horatianus tum quod narrat Plutarchus

126 V, 40—48

(Ant. 46) in reditu Ántonium servatum esse Monaesis beneficio gratiam ei
referentis. — Diverse Chishullus reliquique interpretes cogitarunt de duobus
exercitibus Antonii victis a. 718 alterum duce Oppio Statiano legato, alterum
ipso Antonio (cf. Drumann 1, 454). At proprie copiae quibus Antonius prae-
fuit in bello a. 718 non sunt nisi exercitus unus nec crediderim tum signa
amissa esse ulla nisi cum Statiano legato. Nam ipse Antonius rediens multos
homines amisit, signa ei hostes nulla videntur abstulisse. — Recepit tam cives
captivos quam signa militaria Augustus a rege Phraate a. 734 in Syria agens
(Dio 54, 8 cet.) vel potius iussu eius Ti. Nero (Suet. Tib. 9). Eo tempore Par-
thos etiam amicitiam populi Romani supplices petiisse praeter commentarium
indicant nummi plerique, in quibus Parthus genu flexus signum militare offert
(Eckhel 6, 95); denique Horatius ep. 1, 12, 27: tus émpertumque Phraates Cae-
saris accepit genibus minor et Orosius 6, 21, 29: Parthi . . . ultro signa quae
Crasso interfecto abstulerant ad. Caesarem remiserunt regiisque obsidibus traditis
(cf. ad 6, 3) firmum foedus fideli supplicatione meruerunt. — In lorica statuae
pulcherrimae Augusti, quae anno 1863 ad Romam reperta est, dedicatae ut vide-
tur a. u. c. 741 (Koehler ann. inst. arch. 1863 p. 440 sq.), caelata sunt signa a
Parthis recuperata; nam parum probabiliter Bergkius p. 106 Parthis ibi Hispanos
substituit. — De duplici aede Martis Ultoris, altera minore in Capitolio dedi-
cata a. 734, altera maiore in foro Augusto dedicata a. 752 duplicibusque ludis
Martialibus diebus Mai. 12 et Aug. 1 dixi in C. I. L. vol. 1 p. 393 ibique ostendi
illam aedem illumque diem proprie pertinere ad signa a Parthis recepta, hanc
aedem et hunc-diem proprie ad victoriam Philippensem. Signa ea primum in
Capitolio collocata sunt translataque in aedem maiorem postquam ea dedicata
est, ut hanc omnino hoc loco Augustus significet; convenitque quod inter leges
aedi ei datas refertur a» zrore ogpsta ctQutiTixC dc 7tOÀsuíovg cAOvta
dvaxopsc Od, 8g vOv vaóy avra vi9ecOo: (Dio 55, 10). Horatius Propertiusque
carminibus per hos annos scriptis signorum quidem restitutorum memi-
nerunt (Horat. carm. 4, 5, 16; ep. 1, 18, 56; Propert. 3, 10, 13. 4, 4, 6 sq.
4, 9, 48; 4, 12, 3. 5, 6, 79) eaque non obscure indicant tum stetisse in Capi-
tolio (Horat. carm. 4, 15, 6: signa nostro restituit Iovi; Propert. carm. 4, 4, 6:
adsuescent Latio Partha tropaea lovi); at quam neuter eorum perfectam vidit
Martis aedem nusquam memorant, ne ab Ovidio quidem celebratam nisi in
fastis (5, 549 sq. cf. 6, 459) et in tristium libris (2, 295). Ibi dicitur Martis
bis ultí, scilicet qui ultus esset primum caedem Caesaris dictatoris, deinde
stragem Crassianam. Nummi aedem Martis Ultoris exhibentes cum ex parte
certe cusi sint a. 735/6 (Eckhel 6, 100; Cohen Aug. n. 202), repraesentant aut
aedem Capitolinam aut quod Borghesius (opp. 2, 379) probavit et ego quoque
praetulerim, aedem maiorem antequam perficeretur.

Tituli arcus, quem modo vidimus propter signa recepta Augusto de-
dicatum esse in foro Romano, quaesitum est num reliquiae adhuc extent.
Inventa enim in foro sunt fragmenta quaedam, quae cum propter formam in

V, 40—438 - 127

arcu prostitisse videantur, propter litteraturam ad Augusti aetatem relata
sunt; quibus quoniam in prioris editionis additamentis locum dedi, ab hac
quoque ea abesse nolui interim quatenus nota erant et in C. I. L. VI, 906. 1269
collocata et ab Henrico lordan in ephem. epigr. vol. 3 p. 262. 274 et secundis
curis in topographia 1, 2 p. 212 diligentev tractata, iam vero mea causa ab
sociis nostris Romae degentibus Dresselio et Huelseno diligenter inspecta et
aucta. Monugrunt autem hi duorum certe monumentorum reliquias has esse
et forma littejarum et interpunctione et caelatura diversa.

II.
J
À. L. m.020 SENATVS POPVLV;sque r'OMANJus? — 0,9
: MVM 0,16
HL 0,49 ——
^ O16 (.VMIN
J
* — 016 [.VE:SVMA
: 0168 RECIP
L —CLL. VL 1269. II. — C.I.L. VI, 9065. IH — C. l. L. VI, 906c. Infra integrum est.
—————— —————————————————————————————————————————
B. : I. II. III.

i 025 LA
N 025 PON (9S
) 0,19 A 4 JRIBV cS MA

0,19 TITI/TO*:C

) 0,19 IA MIND

(,«0.45..5(... 0.82...)

I ineditum ;, Sartius videtur repperisse una cum III; iam inter Sartiana in
museo Capitolino. — II— C. I. L. VI, 906 a. In primo versu potius c fuit
quam, quod lordanus posuit, o. — III Sartius in schedis adnotans: 'rimvenuto
sotto al tabulario ; Henzenus vidit in museo Capitolino, ubi hodie videtur de-
siderari.

De fragmentis his, scilicet. quatenus viderunt (nam A II B III reperiri
non potuerunt), Dresselius et Huelsenus testantur priora: crassa esse mill.
23—325, posteriora crassa mill. 14—15. Altitudo litterarum quomodo dif-
ferat, adscriptum est. Litterae diversae sunt priorumque fragmentorum rudiores
longe et minus diligenter incisae; ea cum non ante secundum saeculum scripta
sint et fortasse descendant ad Constantinianam aetatem, posteriora non abhorrent
ab aetate Augusti. Puncta in prioribus duplo maiora sunt (mill. 25) quam
in posterioribus, quamquam separant litteras aliquanto minores; praeterea in
prioribus formam habent a, in posterioribus formam v. Superficies in pri-
oribus multo minus diligenter levigata est quam in posterioribus. Ad ele-
menta aenea recipienda in posterioribus foramina in fundo litterarum cavata
sunt, nulla in prioribus. Denique lapis quoque similis magis est quam
idem. Fragmentum Sartianum cum in omnibus his indicüs plane conveniat

128 E V, 4—49

cum iuxta posito, ad^-«jum serveendem titulum pertinere apparel adeoque" utrumque
iungendum esse. — His «lus reliq positis fragmentisque ita rece separatis et umo
aliquatenus expleto quae deXg alterum is adhuc prolatae sunt coniecturae magna
ex parle sponte concidunt. Et^w. At prin posteriore quidem titulo cum tale quiddam
fuisse videatur: [tmp.] C[aes.] ... . 7«cpitus som[tif. mam e [0] máloribus ....
[restituto Ca[ pitolio?] . . . . . [ob (usti]tiam «— 9. dl]... . n ut de Vespasiano
fortasse cogitandum sit (nam Ancyrani locum 4, 9 huc non eu erim), extra
dubium est eum alienum esse ab arcu, qui a. 16 Tiberio dec'Wcatus est ob
recepta signa cum Varo amissa ductu Germanici auspiciis Tiberii (T.ipcitus ann. 2,
41). Prioris tituli fragmenta quidem duo maiora (I. III) reperta *Bunt eo ipso
loco, quo arcus ille stetit (v. Iordan 1. c. p. 262), et supplementa dab Henzeno
proposita certe speciosa, scilicet III, 2 [f]hunin[e] vel [f]humin[is] $(collata in-
scriptione tropaei quod Germanicus statuit debellatis nationibus infter Rhenum
et Albim teste Tacito ann. 2, 22), III, 4 [signis] recipleratis]. Quod dierte praestat
Bergkii (p. 98) commentis vel eo nomine reiciendis, quod illum ar&um Germa-
nico dedicatum esse opinatur. Sed cum litterae fragmentorum eo 1saeculo in-
dignae sint, etiam coniecturae per se probabiles missae faciendae sunt.

CAPVT XXX )

LAT. 5, 44 Pannoniorum genes, qua[s a|nte me principem populi Romani
45 exercitus nun'quam ad[if, devictas per Ti.|Ne]roncm, qui tum
4& erat privignus et legatus meus, | imperio populi Ro.nani s[ubie]ci
4: protulique finés Illyrici ad r[iplam flüminis | Dan[u]i., Citr(a] quod
[Dja[cor]ju[m trjan[s]gressus exercitus meis siulsplicid tictjus pro-
48 fligaltusque [est, et] pos[lea trán]s Dan[w]|vium ductus ex[ercitus
49 meju[s] Da(corjum | gentes im[peria populi Romani perferre coegit.) |
cn. 16, 78. Hayyovíov &9vg, olg 7Qó éuov sqyeuovoc croarsv|upa Po-
9 uaa» o)x qvyicev, q0093évva omo Tifsoíov | Néguvoc, oc
10 tóv' duo) Tv rgoyovoc xai mosofevvjc, | qyspovíq ónpov
2 '"Pouaíoy )nécaEa [$] v& vs "IAÀvosxo? 0Qse u£yos "Iovoov
12 7zt0rGu0) 7cQoáycoyoy: ov éme|raÓs (scr. àmivdÓs) 4ddxov
13 diafáca z0ÀÀg Óvvopac àuo:g cicíowc oblwlvotg xcvexortq.
5 xal vOTtQO» uerGyOé» vo fuo» crQG|vevua mépav "IctQov ta
14. Züxoy é9yg ngocvayuoo | Óyuov Poucíov onopéyesv qvay-
XOOEV .
Lat. 46. 47 supplementum meum finis Illyrici ad ripam fluminis Danuvii lectio
expleta ad verbum dedit; Bergkius ibidem scribi iussit fimis Illyrici usque ad
f'uvium Istrum. domiti. — Deinde citra vocabulum, quod antea iam ex Perro-
tiana lectione apud Hirschfeldium p. 260 Domaszewskius recuperarat, adhuc in
lapide integrum fere superest; interceptis inter cifr et gressus litteris c. unde-

V, 44—49 129

viginti, quarum partem explent litterae a Luca servatae Qvop/A/// v; iunctis
his omnibus lectio procedit citra quod Dacorum transgressus. — Mox ubi
posueramus ego profligatus victusque est, profligatus caesusque Bergkius, fusus
fugatusque Domaszewskius, lapis iam dedit [vic]tus profligatusque est. — Versus
finem Danuvium ubi scripseram, Istrum emendavit Bergkius transposuitque meus
exercitus, sed utrumque lectio expleta redarguit.

Pannonios domuit Ti. Nero ab a. 742 ad a. 745; nam de hac expeditione
cogitandum esse, non de rebellione Pannoniorum a. 759—762 et ex aliis indi-
ciis apparet et inde maxime, quod hoc tempore Tiberius non privignus Augusti
fuit, sed filius. Ipse Augustus antea bello Dalmatico u. c. 719. 720 Pannonios
devicerat primus Romanorum. Legatum suum cum Augustus appellet Tibe-
rium, apparet eum tum praefuisse Illyrico; quocum conferendum quod refert
Dio 54, 34 Illyricum a. 727 senatui traditum propter hoc ipsum bellum Augusto
permissum esse. Triumphum Tiberio ob hanc victoriam decretum (Dio 54,
31) verum est hoc tempore legatis concedi non solere; sed cum et sub Cae-
sare dictatore et per proximos annos legati ad eum admissi essent, potuit et
senatus privigno imperatoris nihilominus eum honorem deferre et Augustus
triumphum quidem. recusare, ovationem permittere (cf. Staatsrecht 1, p. 127).
Eo tempore prolatos esse fines imperii Romani ad Danuvium diserte quod
sciam nemo praeterea tradidit; immo Dio in oratione quadam (50, 24) Augustum
primum dicit ad Danuvium accessisse expeditione Pannonica a. 720, Suetonius
autem (Tib. 16) ad bellum Pannonicum a. 759 sq. refert totum Illyricum, quod
inter. ltaliam regnumque Noricum et Thraciam et Macedoniam interque Danuvium
flumen et sinum maris Hadriatici patet, perdomitum et. in. dicionem redactum.
Nihilominus cum alterius belli Pannonici Augustus mentionem non faciat,
verisimile fines imperii iure certe tum non esse prolatos. Ceterum lllyricum
quomodo sub Augusto creverit, post bellum alterum divisum quoque in su-
perius sive Dalmatiam et inferius sive Pannoniam; exposui in C. I. L. III
p. 279. 415.

De Dacis sive Getis quae traduntur Augusti aetate non multa et per-
turbata, diligentius consideremus necesse est. Burebista rex!) eiusque adiutor
deus Decaeneus Dacorum nationem reformarunt et constituerunt extremis
liberae rei publicae temporibus; tempus cum non definiat Iustinus qui de ea
re egit propter Bastarnarum expeditionem a. u. c. 575 (cf. Livius 40, 57) *ín
excessu! (prol. 32: originesque. Pannoniorum et incrementa. Dacorum per. Buro-
bosten — rubobosten codd. — regem), non recte definiat auctor parum fidus
lordanes (Get. 11, 67: regnante Gothis Buruista, quo tempore Romanorum Sylla
potitus est. principatum), veram aetatem indicat Strabo 16, 2, 39 p. 762:

1) De tempore quo vixit Burebista quae in priore editione posui nou recte, et ego
in historia Romana emendaram et diligenter executus est Zippelius: die rómische Herrschaft
in. [llyrien bis auf. 4Mugustus (Lipsiae 19T3) p. 217 seq.

9

130 V, 44-—49

tOLOUTOG ... XXJ' 5pGc (id est post a. u. c. 690, cf. Niese in Hermae vol.
13 p. 33 seq.) 0 «6 Bvpoefíoro SeoníGov 4dexaírsoc et 7, 3, 5 p. 298: ore
Bvosfíavoac foxs voy Pewov, àq' Ov 50m nagsoxevacoaro Katicog 0 O«óc
OtQuttUEiV, dexalysog slys vavtqy vgyv vir (dei scilicet) et 7, 3, 11 p. 303:
vy 0) FPevà» và uipy nahoux &qsícOn, rà Ó' el; "uc 9059 voiette
vm9ote. Boiwgsfíorag àvrgo lvo émiovag mi vqv voU &9vovg énictaaíay
dvéAags xsxoxapuévovc voDc &vOgurovg; )nó cvyray noAÉuoy xal rocoi-
roy émiosv GocxQce xai vete, xoi và) mQoGÉyew oig mQoctiyuacir,
uc óÀÍyov érày usycAqgy Goyzv xortOvQgOCTO xai tOv OpOQuy vovg nÀsi-
crovc vméroie voto lévoug. g09 03 xai '"Pouaíow gofspoc cv, diefoívcevy
dÓscc vOv lorgov xoi vgv Oodxgv AempAovaoyv (cf. Sueton. Aug. 44: Dacos
qui se in Pontum et Thraciam effuderant) uéyov Maxsdovíog xoi vc 'IAÀv-
Qídoc, vovg vs Kesàvo?c vo?9g &vaususyuévovg voig vs Opot) xai coig
"IAÀvgsot £Esrtóg9qos, Boíovc dà xai &gdgv qqdyics vob 9nó Kouacipo
x«i Taovoíoxovc ... 0 uiv oov Boiwefíovag &q-95 xavoAvOsig énavactav-
t0» cUt tivo mgiv 9 Pouaíovg orsiAos GrQatsÍay ém' aüroy. Ad ex-
peditionem contra Dacos Parthosque cum Caesar egressurus esset, interfectus
est (Appianus b. c. 2, 110. 3, 25. 37. Illyr. 13; Sueton. Caes. 44, Aug. 8;
Vell. 2, 59; Liv. 117; Drumann 3 p. 678); at in locum eius succedens filius
sublatis coniuratis Sextoque Pompeio quam primum potuit, scilicet a. 719,
Illyricum ingressus post devictos Pannonios Segestam sive Sisciam ad Savum
propterea maxime dicitur occupavisse, ut inde aggrederetur Dacos et Bastarnas
(Appian. Illyr. 22. 23). Timens autem sibi ab Antonio Cotisoni Getarum regi
filiam Iuliam despondisse dicitur eiusque filiam rursus in matrimonium petiisse
c. a. 720 (Suet. Aug. 63); quod Cotiso aspernatus (Frontin. strat. 1, 10, 4)
Antonii partes secutus est (Dio 51, 22 cf. 50, 6). Eodem redit quod scribit
Plutarchus Ant. 63 de Antonio: xai y&Q 4ixougc ó evo» focis)g vma-
Gyveiro rtoÀÀMj aroeriG flon9m05w , sive nomen córruptum est sive Cotisoni
adiutorem eius praeterea ignotum scriptor substituit. Unde per bellum Actia-
cum timuerunt Itali homines non magis classem Aegyptiacam quam incursio-
nem Dacorum, sicut apparet ex Vergilio in georgicis absolutis a. 724 (2, 497:
coniurato descendens Dacus ab. Histro), item ex Horatio in satura scripta c. a. 723
(2, 6, 53: num quid de Dacis audisti?) et in carmine (23, 6, 13) facto a. 726
(v. ad 4, 17): paene occupatam seditionibus delevit urbem Dacus et Aethiops, hic
classe formidatus, ille sissilibus melior sagittis. Devicto Antonio a. 724 sq.
M. Crassus bellum gessit contra Dacos aliasque gentes finitimas (Dio 51, 23)
triumphavitque a. d. tv non. Iul. a. 727 ex Thraecia et Geteis (tab. triumph.).
Quo recte videtur rettulisse Lachmannus (apud Frankium fast. Hor. p. 240)
locum Horatii in carmine (23, 8, 18) scripto c. a. 725: occidit Daci Cotisonis
agmen (cf. carm. 2, 20, 17). Non desierunt tamen propter hanc victoriam
Dacorum incursiones; nam in universum Florus 2, 28: Daci, inquit, montibus
inhaerent ; inde Cotisonis regis imperio, quotiens concretus gelu Danwvius tunzerat

V, 44—49 131

Tipas, decurrere solebant et vicina populari et subinde rerum scriptores earum
meminerunt, ut a. 738 (Dio 54, 20) et a. 744, quo expeditionem solitis magis
formidolosam fecerunt, cum in eo esset ut lani templum clauderetur, teste Dione
(4, 36): oí Jaxo& vOv "lavgov menmgQyóvo Oiafikvrec Asiav ix «gc Ilayyo-
víeg &mstéuovro. Hic est sine dubio exercitus, quem Augustus in commen-
tario scribit per bellum Pannonicum a. 742—745 transiisse Danuvium et victum
esse in ripa dextra. Postea, ut idem Augustus ait, missus exercitus Romanus
trans Danuvium Dacos domuit; cuius expeditionis meminerunt praeterea ni fallor
Strabo Suetonius Florus Tacitus. Et Strabo quidem post supra relata sic
pergit: o d& diadescusvos vqy Goy9gv slg nAsím uéog OiégvQcav. xoi àr
xai yUVy, mvíxa émis» àm' avrovg crQavsÍav O Zeflacvóg Kaoicog, sic
névy:e uegídag, vovs Ó8 sig víéccaQog OvecrOveg évoyyayov. ov. pày ovv
v0L.00t0& MéQiO|L0i TEQOOxOsQOs xci GÀÀov «ÀÀow et post alia c. 12: ézi
voGoUroy )zxó vo) BoigsBícra v0 89vog &bagOéiy Avantwodq veMéeg nó
t€ tOY Ot&GsOV xCi TOV Pouaío» et rursus c. 13: ev5g9éyvec à' 0Uy
éni mÀeicrov oj vs léíro,. oi vs doxoí, dove xal sixocu pvQueÓac àx-
néuzmew [eic] avoersíac, vov 0coy sic vérvagac uugiadag avveovaAuévos
tvyXCyovo. xai &yyUg uéy qxovO& vo) Umoxovn» Peopuaíoyv. oUm Ó'
&ioiy UmoxsiQso, veÀÉnc Ói& vüg ix v» TsouavGv dAmídac nmoAsuicv
ürrev voic Popueíoic. In ipsa Dacia bellum gestum esse inde maxime intel-
legitur, quod eodem Strabone teste copiae Romanis per Marisium amnem sub-
vehebantur. Idem ^ bellum tangit Suetonius (Aug. 21): coercuit et Dacorum
incursiones tribus. eorum. ducibus cum magna copia caesis, scilicet. tribus ex
quattuor regibus populi quadripartiti. Florus deinde l. c. sic pergit: vísum est
Caesari Augusto gentem aditu. difficillimam | summovere: misso igitur Lentulo
ultra ulteriorem perpulit ripam; citra praesidia constituta. sic tum. Dacia non
vica, sed summota atque dilata est. Addit 2, 29 eundem Lentulum Sarmatas
prohibuisse a Danuvio. Tacitus denique ann. 4, 44, ubi scribit a. p. C. 25
obiüsse Cn. Lentulum, eius memorat consulatum et triumphalia de Getis (getes
liber, quam lectionem diu oblitteratam recte Nipperdeius revocavit. Intellegitur
consul a. 740!) eumque probabile est expeditionem fecisse legatum Moesiae.

!) Consul a. 740 appellatur (Cn. Cornelijus Cn. f. Lentulus augur in actis Arvalium
p. XXXIX eumque Lentulum augurem dictum fuisse etiam in fastis Capitolinis excerpta
(C. I. L. I p. 546) declarant; Cn. Cornelius Cn. f. Lentulus in indice consulari Dionis 1. 54;
Cn. Cornelius in laterculo consulari min. V et apud Dionem 54, 24; On. Lentulus augur
apud Augustum mon. Ancyr. 3, 23, Senecam de benef. 2, 27, Suetonium Tib. 49 et in titulo
Nysaeo C. I. Gr. 2043; Lentulus augur in titulo liberti Cn. Cornelii Albani C. IX, 3099;
augur Lentulus apud Tacitum ann. 3, 52; €n Lentulus in fastis Cassiodorianis et in
titulis anni designandi causa C. I. L. I, 745. 747. X, 885. 886. 1938. Orell. 4714; quibus
omnibus locis extra dubium est intellegi consulem a. 740. Eidem item attribuenda sunt
quae de Cn. Lentulo Tacitus narrat 1, 27. 2, 32. 3, 68. 4, 29. 44. Nam recte nuper monuit
Gustavus Zippel (die Losung der konsularischen Prokonsuln. Künigsberg 1853. p. 9) quae
de augure Lentulo ad a. p. C. 22 Tacitus 3, 52 refert, nullo modo dissociari posse a parra-

9*

132 Y, 50 51

Eam legationem quando Lentulus obierit non traditur, cogitantque plerique
hodie de anno 744; sed cum Augustus duas de Dacis victorias distinguat,
priorem reportatam in dextra ripa Danuvii, quam supra rettulimus ad a. 744,
posteriorem in partibus transdanuvianis, quae de Lentulo praeterea traduntur,
omnino ad hanc referantur necesse est. Crediderim expeditionem eam Roma-
norum primam transdanuvianam a Lentulo factam esse a. 759, quo teste Dione
(55, 30) tam Daci quam Sarmatae Moesiam infestarunt, cum utrumque popu-
lum Lentulus vicisse tradatur, et partem quodammodo fuisse belli Pannonici
a. 759—761. Cum Lentuli expeditione fortasse coniunctum est quod aetate
Strabonis (7, 3, 10 p. 303) Aelius Catus ex regionibus transdanuvianis Dacorum
milia L in Thraciam transtulit; quod quamquam et ipsum quo anno evenerit
ignoratur, certe factum est post a. 757 —p. C. 4, quo Catus fasces gessit. —
Dacorum commotio facta extrema senectute Augusti a. 764, si fides Orosio 6,
22 (v.supra p. 81), certe magni momenti non fuit, sed ad incursiones illas
perünuit, quas Ovidius scribit eo tempore Tomis degens transdanuvianos
populos saepe per hiemem instituere Danuvium frigore concretum transeuntes.

CAPVT XXXI

LAT. 5, 50. ÀAd me ex In[día regum legationes saepe missae sunt, numquam

51 antea visae] | apud qu[emquam| R[omanorum du|cem. $
cn. 16, 16 17 Z7pó0c ipà àE Ivóíag faciAéov ngsofietos roAAdxic &ns|ova-
1:8 ÀAgca» , oU0ézots 7tQÓ rovrov yoóvov ógJeico, maga | '"Po-

poío» 9gysuoóvi. S
Bergkius quod pro priorum supplemento principem substituit ducem, lapis iam
stabili. Praeterea idem commendat omisso saepe ut scribatur énoisitatae ante
id tempus. Sed de talibus disputare taedet.

Pendet ex commentario Suetonius Aug. 21: Indos etiam ac Scythas auditu
modo cognitos pellexit ad. amicitiam suam populique R. petendam. | Compilarunt

tionibus eiusdem auctoris 4, 29 ad a. 24 de Cn. Lentulo seneciutis extremae (eodem redit
Dionis locus de Lentulo 57, 24) et 4, 44 ad a. 25 de Cn. Lentuli Getarum victoris obitu;
denique quae de opibus paupertateve Lentuli auguris Seneca l.c. narrat, ab hoc Taciti
loco colore magis quam re differre. Eidem homini reliqui quoque Taciti loci optime con-
veniunt, non solum quae habet de sententia a Cn. Lentulo in senatu dicta 2, 32 ad a. 16
et 3, 68 ad a. 22, sed item quae narrantur 1, 27 de Cn. Lentulo aetate et gloria belli in-
signi misso cum Druso in Illyricum ad seditionem sedandam; id enim Getarum victori imprimis
convenit. (Quod opposuit Nipperdeius hunc virum a Tacito nominari non potuisse nisi
auguris addito vocabulo et constare ex actis Arvalium Lentulum augurem eo tempore
quo Drusus ia Illyricum ivit Romae moratum esse, illud quam infirmum sit, supra relata
de consulatu testimonia declarant; hoc minime verum est: nam cum acta ea Lentalum
augurem Romae morantem ostendant a. 14 diebus Mai. 14 et Dec. 15, iter Illyricum (per
quod evenit lunae defectus d. Sept. 26: Tac. 1, 28) recte inter utrumque interponitur.

V, $1—53 133

Suetonium Eutropius 7, 10 (inde Hieronymus in chron.); Rufius Festus brev.
c. 19; Victor Caes. 1, 7 et epit. 1, 9, sed hi duo addunt Garamantes uterque,
omnino ex Vergilio 6, 794, praeterea Victor ipse Bactrios, epitomator Aethiopes,
item opinor abusi vocabulis Vergilianis. Florus 2, 34 (4, 12, 62): et Scythae
misere legatos et Sarmatae amicitiam petentes. — Seres. etiam habitantesque. sub
ipso sole Indi cum gemmis et margaritis elephantos quoque inter munera tra-
hentes (unde ab hoc inde tempore currus elephantorum in nummis comparet;
v. Borghesi opp. 2, 96 seq.) nihil magis quam longinquitatem viae imputabant,
et iam ipse hominum color ab alio venire caelo fatebatur ; ubi item Seres
adsciti sunt ex Horatii loco infra adlato. Auctor de viris ill. 79, 1: Indi Scythae
Sarmatae Daci quos non. domuerat dona miserunt. Venerunt teste Orosio (6, 21,
19) Indorum et Scytharum legati ad Caesarem Tarraconem a. 728 vel 729,
teste Dione (54, 9) Indorum legati ad eum Samum a. 734, ut amicitiam per-
ficerent antea nuntiatam (zooxgovxevodusvot mpovsQov quía» vore éomtí-
ccvro Occ néuWoyreg dÀÀe vs xo 1íyoerc cet.). Regi Indorum, qui legatos
hos misisset, nomen fuisse scribit Strabo (15, 1, 4 p. 686 et 15, 1, 73 p. 719)
Poro vel secundum alios Pandioni, de mandatis muneribusque eius multa ad-
dens; Pandionem eum dicit Syncellus p. 589 ed. Bonn. (cf. Hieronymus ad a.
Abr. 1991). Pori nomine significari gentem Paurava secundum Lassenum
(indische Alterthumskunde vol. 3 a. 1858 p. 58), Pandionis nomen ad populum
Indiae meridionalis Pandya revocari a Reinaudio (relations politiques et commer-
ciales de l'empire Romain avec l'Asie Orientale. Parisiis 1863. p. 108) monuit
collega et amicus À. Weber. Denique poetae aequales, ubi principis laudes canunt,
Indos quidem celebrare coeperunt iam ex eo tempore, quo Aegypto capta
Caesar Italis orientis imperium peperisse videbatur; quo spectat imprimis Ver-
gilius in scriptis c. a. 724 georgicis 2, 170: te, mazime Caesar, qui nunc ez-
tremis Ásige iam victor in oris tmbellem avertis Romanis arcibus Indum similique
loco 3, 26 (cf. Aen. 6, 794. 8, 705), neque aliud in mente habuit Horatius in
carminum libro primo (12, 56) edito a. 730 Caesarem praedicans seu Parthos
Latio imminentis egerit iusto domitos triumpho sive subiectos Orientis orae Seras
et Indos. At ad legationes illas sine dubio pertinet quod est in carmine sae-
culari (55. 56) scripto anno 737: iam Scythae responsa petunt superbi nuper et
Indi; item in carmine (4, 14, 41) scripto anno 741: te Cantaber mon ante
domabilis Medusque et Indus, te profugus Scythes miratur.

LAT. 5, 51 52. Nostram am([icitiam petierunt] | per legat[os Bas]tarn[ae Scythae]-
5s que et Sarmatarum qjui sunt cra flu]men | Tanaim [et ujltrà
reg[es, Alba]norumque réx et Hibér[orum et Medorum]. |
cR. 16, 18 19. Tov zueréony quAIav q5locav | dà roécfeav $ Bacvagyos
30 xai 23xvJai xai Sagua'tOy oí imidÓde Ovrsg vo) Tovctdoc
«1 morauoU xci | oi ngay dà BaciAsig, xoi MABovOv O8 xoci
22^lBgowv | xai Mryjóov flaciAsec (scr. BacsAetc). |

134 V, 51—53

In universum cf. Suet. Aug. 21: Quorundam barbarorum principes in aede Martis
ultoris iwrare coegit mansuros se in fide et pace quam peterent. — Legationem
Scytharum memorant una cum Indica Suetonius Florus Orosius auctor de viris
illustribus, Sarmatarum Florus et auctor idem (v. ad 5, 50); reliquae alibi
non nominantur. Sunt autem populi qui hic enumerantur transdanuviani omnes,
recensiti ordine fere geographico. — Cum Bastarnis e regione Moesiae inferioris
trans Danuvium degentibus bellum gessit a. 725 M. Crassus (Liv. ep. 134; Dio
51, 23. 24; Victor epit. 1, 7). — Scythae intelleguntur sine dubio qui fuerunt
inter Danuvium et Borysthenem (cf. Boeckh C. I. Gr. 2 p. 82). — Sarmatas,
quorum reges etiam titulus Olbiopolitanus C. I. Gr. 2065 commemorat, Augusti
aetate utramque Tanais ripam tenuisse commentarius significat, quod accedit
testimoniis collectis ab eodem Boeckhio l. c. p. 83; nam cum Strabo 2, 5, 30
p. 128 Sarmatas extendat usque ad Tanain et paludem Maeotin, tamen etiam
intra Tanain et Caucasum eos posteriore quoque aetate habitavisse efficitur ex
Tacito ann. 6, 33. Confirmat id Plinius adserens degere eos circa Tanaim (2,
108, 246. 6, 7, 19) ad Caucasum usque (6, 5, 16. 13, 40). Sarmatarum
nomen cum ipsum apud poetas aequales non reperiatur, significari videntur sub
nomine Gelonorum, quibus Graeca fabulatio locum circa Tanain adiudicavit
ibidemque degere etiam Horatius innuit'). Gelonos et Vergilius recenset Aen. 8,
725 inter populos triumphi Actiaci et Horatius carm. 2, 9 fin. inter tropaea
Augusti lioc quoque posuit inira praescriptum Gelonos exiguis equitare campis,
similiterque in carmine 3, 8, 23 scripto circa tempus belli Actiaci iam Scythae,
inquit, laxo meditantur arcu cedere campis, ut utroque loco significet terminum
aliquem Sarmatis praescriptum esse, quem non excederent. Tanais discors
denique in carmine eorundem annorum 3, 29, 28 fortasse cum eadem re con-
iunctus est. Certam interpretationem rerum scriptores non suppeditant; fieri
potest, ut Crassus bello eo, de quo diximus, etiam cum Sarmatis tractarit et
eiusmodi condiciones iis imposuerit. Ceterum interpretem recte monuit Bergkius
p. 115 sic vertere debuisse: Saguord» vOv» àmivdÓs Ovvov v. T. n. xai vov
7zépgay flaciAszg. — Albanorum regem Pharnabazum, Hiberorum Zoberem vicit
a. 718 Antonii auspiciis P. Canidius Crassus (Dio 49, 24); cum Augusto vel
hos vel horum successores commercium habuisse nemo praeterea tradidit (cf.
ad 6, 1). Testatur autem Strabo 6, 4, 2 p. 288 Romanos, ubi velint, dominos
his quoque nationibus dare. — De Medis vide quae supra p. 109seq. diximus.

1) carm. 3, 4, 35: visam phareiratos Gelonos et. Scythicum inviolatus amnem. Scy-
thae cum apud Vergilium modo ad Oxum (egl. 1, 65), modo ad Maeotidem (georg. 1, 349)
referantur, ut eum cogitavisse appareat de universa Scythia tam Asiatica quam Europaea,
apud Horatium et epitheta campestrium profugorumque et quod Tanain Scythicum amnem
dicit, ad Europam ducunt, crediderimque apud hunc poetam magis quam Vergilium etiam
in fabulosis verarum rerum memorem sub eo quoque nomine Sarmatas potissimum signifi-
cari. Quod componuntur cum Dacis (carm. 1, 35, 9), Parthis (carm. 1, 19, 10. 4, 5, 25),
Cantabris (carm. 2, 11, 1), propriam communionem nuljam indicat.

V, 54. VI, 1—3 135

CAPVT XXXII

LAT. 9, $4 Ád mé supp[lijes confug[erunt] regés Parthorum Tírida[fes et
6, 1, postea] Phrát[es] || regis Phrati(s filius]; (S) Medorum [Artavasdes;
2 Ádiabenorum A]rtaxa|res $; Britann[o]rum Dumnobellau[nus] et
3 Tim...... ; [Sugambr]orum | Maelo; $ Mar[cjomanórum Suebo-
ru[m ..... rus].

cn. 16, 23 234. 7loóc dpà ixéras xaxéqvyov fBaciAe?; Hág9wv uiv | Tewi-
17,1 Óderzc xoi wevénsiva GOpadvgc flaciAéog S || Opevov | [vioc,
2 M]jó[ev] d? ^Moraeo[vacO]gc, 440:oB(g]|»và» [4]0va[5aogc, Bo:-
3 ca|vvà» ZouvosAAatvog | xoà Tip ........ , Zolv[r)euBoov

4 [Mjef(Aev, Maoxo|u&vov [Sovgfov] ..... ".. 006. $

In Latinis 6, 1 inter wEbORVM et RTAXA spatium intercedit litterarum c. xxv,
ut appareat hic quoque ante Adiabenorum spatium vacasse duarum c. litte-
rarum. — 2 inter ET* TIM et 2RvM spaüum vacat litt. c. xvi, quarum duae
circiter spatio dandae sunt ante Sugambrorum. — 3 inter svEBOR« et PAR«
THORVM spatium vacat litt. c. xix, quarum item duae in spatium incidunt
quod vacavisse verisimile est ante ad me. — In Graecis 17, 2 potius
fuit Boricavvov quam Boerravoy, cum supersit iiNOoN. — 9 inter T et
YlaMBPAON deficiunt litterae xit vel xiu. — 4 inter MANN et Poz deficiunt
litterae xiu vel xiv.

Phraates cum Antonium vicisset a. 718, victoria insolentior redditus, ait
Iustinus 42, 5, cum multa crudeliter. consuleret, in. exiliun a populo suo pellitur
... hoc absente regem Parthi Tiridatem quendam constituerunt. Similiter Dio 51,
18: eraciacayror c)rdy, inquit, (xav IHdg9wv) xaí vwoc Tigiódiov vo
Qoac:g àm«veacrcyroc, mtQOvéQov péy xai Émg &t& và vOU Adyvwvíov xoi
neca viv vavpayioy dvOeictüxes, oUy 0c0y ov nQogé9erÓ vo aUrór Gvu-
paxíav alvgcavcov, &ÀÀ' ovd? &ntxolvato &ÀÀAo ovÀiyp 5$ Orts Bovásioszan,
moóqoOi pulp wg xai megi vyyv Aiyvnrov GoyoÀíap Sywv, Soyo O02 iy"
ixrQvyoJeTsv y vovto poXxousvoi móc dAÀgAovc. Eo tempore, scilicet
ante captam Alexandream (a. 724 Aug. 1), Tiridatem regnavisse apud Parthos,
sed timuisse sibi a Phraate expulso eiusque adiutoribus factis Scythis significat
Horatius carmine 26 libri primi, quod eo fere tempore factum esse aliunde
constat!), securum se esse cum ibi contendit quis sub arcto rez gelidae metua-
tur orae, quid Tiridaten terreat, eodemque pertinet quod idem ait in carmine
9, 8 scripto a. fere 725: Medus infestus sibi luctuosis dissidet. armis: nam non
recte aliquando gegavi hic sub Medorum nomine Parthos significari, cum id
vocabulum ea significatione semper (cf. praesertim carm. 3, 5, 9) apud poetam

!) ]d Frankius in fastis Horatianis p. 165 cum ad a. 729 rettulisset, monuit Lach-
mannus in auctario eorum p. 239 aliquet aunis ante scriptum videri propter rationes metricas
Adsensus ei quem de ea re interrogavi Riesslingius adiecit ipsum poetam verbis fontibus
integris et fidibus novis significare carmen esse inter prima eius generis a se scripta.

136 VI, 1—3

usurpetur et turbae internae apud ipsos Medos urbanorum hominum sermo-
cinationem vix magnopere movere potuerint. — Vere mox Tiridatem rursus
expulit Phraates. Phrahates, lustinus scribit, cum magno tempore finitimas civz-
tates, ad postremum Scythas preeibus fatigasset, Scytharum maximo auxilio $n
regnum restituitur .. (Tiridates) audito adventu Scytharum cum magna amicorum
mann ad Caesarem in Ilispania bellum (wm temporis gerentem. profugit, obsidem
Caesari minimum filium Phrahatis ferens, quem neglegentius custoditum rapuerat.
Dio post supra relata: v0r8 Ó? éneidT 0 v& Jvrovioc écedevrqae xai &xsí—
yay Ó pày Tigid ege quvn9sig ég viv Zvgíay xovréquysv, 0 dà Opodrgc
xoat5cac 7toéofeic émeuUs, vovroic ve quA &yoruduios xoi vi Tigi-
ddvm foy915on» piy ovy Vmécyevo, dvaivücO o: dà dy vij Xvoía ànévoewev,
vióy té viva voU Opgadrov dy svegyecíoag uípsu naQ! aivoU Aafdy £c v&
vqv "Poug»v àyjyays xai ày oumosío érowjcoro. lloratius quoque in carm.
2, 2 inter beatos referri vetat redditum Cyri solio Phrahaten. Illae duorum aucto-
rum relationes cum non omnino concordent, fortasse in summa re utraque vera
est!) Credemus Dioni Tiridatem eiectum a. 724 exeunte in Syriam ad Roma-
nos confugisse neque tamen ad ipsum Áugustum eo tempore morantem in Asia
(ibi enim eum hiemen a. 724/5 exegisse Dio paullo ante scribit ibique magis
quam Sami consulatum a. 725 iniit, cf. Suetonius Aug. 26). Benigne Augustum
Phraati respondisse neque Tiridatis causam aperte contra eum suscepisse idem
sine dubio recte tradidit; sed vere eum in amicitiam cum rege non rediisse
cum ex universo rerum statu colligitur signis amissis nequaquam restitutis (vide
supra p. 111) tum ex ipso eo, quod Augustus Tigranem in Syria degere iussit,
sine dubio eo consilio, ut inde motus in vicina Parthia pergeret excitare. Et
videtur vere Tiridates in regnum Phraatis hostiliter ingressus esse eoque spectare

1) Nummi Parthici per hos annos signati cum magna ex parte annum mensemque
enuntient, regum tempora recte stabilirent, nisi nomen Arsacis in omnibus idem esset,
tituli fere iidem et in sola faciei diversitate iudicium verteretur. Qui postremus quaestio-
nem tractavit Percy Gardner ((Ae Parthian coinage. Londinii 1877 p. 42 seq.) cum nummos
Phrastis huius comprehendat inter a. Sel. 276 — u.c. 717;8 et Sel. 289 — u. c. 7130/1,
per eosdem annos duo capita diversa in nummis deprehendisse sibi visus est, alterum
unius anni Sel. 280 (mensium Artemisii Dystri Daesii) — u. c. 721/2, alterum a. 285 (men-
sis Daesii) — u. c. 726/71; sed tamen Phraatis quoque nummi qui creduntur esse reperiuntur
inter eosdem terminos cusi. Aliter Longperierius (mémoires sur la chronologie des rois
Parthes ^rsacides p. 54 seq.) nummos ordinat, iudicans cerni in iis a. 276 — u. c. 7171/8
caput Phraatis, a. 279 — u. c. 720/1 Tiridatis, a. 280 — u. c. 721/2 rursus Phraatis, a. 285.
286 — u. e. 726/8 iterum Tiridatis, a. 287 — u. c. 728/9 denuo Phraatis. In rerum memoria
non invenitur quod impediat, quominus nummos a Phraate alienos, sed per regui eius
tempora cusos ad Tiridatem referamus, et possunt sane per hos annos vel eodem tempore,
in diversis scilicet regni partibus, duo reges certantes nummos cudisse. Sed quam incertis
fundamentis coniecturae illae nitantur, ipsa earum diversitas satis declarat. [m nostro
museo qui adservantar horum annorum nummi, scilicet a. 285. 286. 287 aliique complures
cum anni nota oblitterata aut ea destituti, unam solam faciem omnes videntur habere, nimi-
rum Phraatis.

VI. 1—3 137

quod scribit huius aevi auctor Isidorus Characenus mansionum Parthicarum
c. 1 (cf. Müller in praef. vol. 1 geogr. min. p. Lxxxi): »vgcoc xora vóv Evgod-
TQ» ... iyraU9o y&la qv Ogodrov vo) dmocqQatayroc vac mraAaxidos,
016€ TyoiÀ«vqc qvyag àv elaéficAey. Quod si uxores Phraates tum interemit,
ne a Tiridate caperentur, non absimile veri est hac ipsa incursione hunc filio eius
potitum esse, quem teste Iustino neglegentius custoditum rapuit. — Ad id ipsum
fortasse spectat quod hoc loco Augustus scribit confugisse ad se Phraatem
regis Phraatis filium. Eius nominis unus tantum notus est, scilicet is qui
cum fratribus tribus obses a patre missus est Romam c. a. 745 (v. p. 140) et
post annos plus quadraginta a. p. C. 35 Parthis regem petentibus a Tiberio
redditus (Tac. ann. 6, 31; Dio 58, 16). At de adventu eius a. 745 hoc loco
cogitari nequit; neque enim confugit tum ad Augustum nec rationem haberet
ex quattuor fratribus unum nec natu maximum (Tac. ann. 2, 2) ita nominari,
cum praesertim paullo post data opera de obsidibus regiis agatur. Filius autem
Phraatis natu minimus quem a Tiridate Romanis traditum esse modo diximus,
cum quo nomine fuerit ignoretur, nihil impedit, quominus idem fuerit, ita-
que ad eius adventum priorem hunc locum rettulerim. Ita convenit quod
scribit Augustus Phraatem filium venisse ad se post Tiridatem. Sane alia non
conveniunt: nam secundum auctorum narrationem puer hic regis filius fuit,
non rex Parthorum, nec confugit ad Augustum, sed vi raptus ad eum ad-
ductus est, ut mittam eum ita rediisse in patriam fere septuagenarium, quod
vere difficultatem non habet. At Tiridates raptum ita tegere potuit, ut puerum
perhiberet sponte Caesari se tradere; potuit fortasse, cum praesertim ipsi ius
in regnum hereditarium nullum esset (Tiridatem quendam, zi»v& auctores eum
dicere vidimus), cum puero eo regnum spondere sese communicaturum esse.
Quae si ita ad Augustum referebat, potuerunt vel adeo debuerunt haec ab
Augusto ita narrari ut factum est. — Diversam viam ingressus Bormannus
coniecit Phraatem hunc eum esse, quem losephus (ant. 18, 2, 4) et Dio (supra
p. 113 not. 3) Phraatacem appellant, regis Phraatis filium nothum et successo-
rem; nam duo nomina eiusdem fere significationis commutari potuisse et quae
de exitu Phraatacis losephus narrat (cv&ce& ztsQstAoOsig mtQOvepgov 5 qvos
péyoag 8&émumtS v0» nmQayuavoy xai ovvo Ovgcxe) cum fuga ad Augustum
posse conciliari. Mihi haec coniectura etiam audacior videtur quam supra pro-
posita temeraria sane et ipsa. Nam nomina propria quamquam idem signi-
ficent, apud Parthos non magis quam apud Romanos permutari Eduardus
Sachau collega de ea re interrogatus respondit. Deinde rex Parthorum legitimus,
qualis sine dubio Phraataces fuit, Romanorum per complures annos adversarius
$i Romanis se dedidisset, id opinor non ignoraremus. — Ad tempus quod at-
tinet, differunt omnino Dio et Iustinus, sed ut facile concilientur. Nam ut
fugae Tiridatis annum Dio recte tradidit, ita de eius profectione ad Augustum
cum filio Phraatis Iustinum potius sequemur, secundum quem Tiridates ad
Caesarem venit in Hispania bellum twn temporis gerentem, id est anno 728 vel

138 VI, 1—3

129; profectio enim Parthi in Hispaniam cum vix inter commenta auctorum
ablegari queat, proclivi errore Dio ad Tiridatis in Syria moram pueri traditio-
nem adnectere potuit. Denique quae postea facta sunt, Iustinum recte narravisse
ostendunt. Nam a. 731 Phraates ad Caesarem legatos misit, ut servum suum
Tiridaten filiumque sibi restitueret, Tiridates autem ipse Romam venit orans
ut regnum Parthorum sub maiestate populi Romani sibi permitteretur; discep-
tataque ea re in senatu Caesar filium Phraati remisit ea lege, ut signa amissa
sibi restitueret, Tiridatem retinuit (Dio 53, 33; lustin. l. c.). Eam Parthorum
legationem non multo post pueri abductionem missam esse consentaneum est.
Deinde secuta est a. 734 Augusti expeditio Syriaca (supra p. 112) signorumque
restitutio a Parthis facta (supra p. 124), liberorum regis Parthorum traditio
c. a. 745 (infra p. 141), eorundem restitutio denegata Phraataci c. a. 750 (l. c.),
Armenia a Parthis quodammodo occupata et expeditio propterea suscepta a
C. Caesare a. 753 (supra p. 113, infra p. 143), Vonones rex Parthorum Roma
arcessitus c. a. 759 (infra p. 143).

De rege Medorum Artavasde supra egi p. 110.

Adiabenorum Ártazares nunc demum prodit expletis Graecis. Albanorum
ego conieceram; Bergkius primum verum invenit, deinde eo reiecto Moschorum
dedit. Adiabeni eo tempore suos reges habuerunt (Plutarchus Lucull. 26. 27;
Strabo 16, 1, 19 p. 745; losephus ant. 20, 1, 2; Tacitus ann. 12, 13 cet.);
ceterum res et homo ignorantur.

Britannorum non tres reges nominantur Dumno, Bellaunus, Tim ........ ;
sed duo Dumnobellunus et Tim.... .... Nam post DVMNO quamquam
Perrotus punctum posuit, vere non interpungitur; praeterea si tres viri nomi-
uarentur, copula necessario post Dumnmo inserenda esset, quam neque Latinum
exemplum recipit neque Graecum. — Paravit Áugustus Britannicam expeditio-
nem vel certe credebatur parare a. 720, in Galliam eius rei causa profectus,
sed mox reversus propter bellum Dalmaticum (Dio 49, 38). Rursus paravit
per a. 727 et 728, sed tum quoque Gallia non excessit (Dio 53, 22. 25).
Itaque carmina per hos annos scripta plena sunt triumphi futuri Britannici.
Sic in georgicis absolutis a. 724 Vergilius Caesari inter alia optat (1, 30), ut
ei serviat ultima Thule et 3, 25 in scaena in honorem eius paranda ut pur-
purea intexti tollant aulaea Britanni, Horaüus eodem tempore vel paullo antea
in epodon 7, 7 vota fecit, intactus Britannus ut descenderet sacra. catenatus
via, carmen autem 1, 35 ob ipsam illam expeditionem a. 727/8 videtur
composuisse sic ibi Fortunam interpellans: serves iturum Caesarem in ulti-
mos orbis Britannos, eiusdemque temporis in carmine alio 3, 5 item ait:
praesens. divus habebitur Augustus. adiectis Britannis imperio gravibusque Persis
(cf. carm. 1, 21, 15. 3, 4, 33. 4, 14, 48). Post id tempus Augustus omnem
Britannicae expeditionis cogitationem abiecisse videtur, sed principes quosdam
ex insula sponte eum adiisse Strabo significat scribens paucis post obitum
eius annis 4, 5, 3 p. 200: vvvi uévro( và» Óvvoactv vicc vov ovr0J4

-

VI, 1—3 139

7zt950feU0EU. xoi Jegonzloig xoaracxevocauévos vg» rmQ0c Kaícagn tOV
Zeflacvóv quAíay &vaOqporá ve dvéOqxay dy và Kansvolío xoi olxsfay
04:00» t4 maoQsOxsvaGay oig Pouoíoig OÀgv vv vgcov, disserens deinde
de causis, cur insula non in provinciae formam redigatur. — Duorum regum
Britannorum, quos princeps ait supplices ad se confugisse, alter Dumnobellaunus
sive, ut est in exemplo Graeco, 4£ouvosAAabvoc, non solum propter nominis
formam componi potest cum notis principum Gallicorum nominibus Dumnoriz
et Cassivellaunus, Vercassivellaunus (cf. propter formam vocabuli Zeuss gramm.
Celt.* p. 87. 856), sed extant nummi cusi in Britannia meridionali inscripti
Dubnovellaunos, quos periti ad Augusti aetatem revocare et huic ipsi regulo
attribuere non dubitarunt. Nam quod tertia littera apud Augustum ex b facta
est m, similiter vocabulum quod Latine effertur Dwmnorir id ipsum esse
videtur quod invenitur in nummis Gallicis Dubnorex (Duchalais descr. des méd.
Gaul. p. 112; Zeuss l. c. p. 20) et Cogidubnus tituli Britannici (C. VII, 11)
Cogidumnus est Taciti (Agric. 14). Edidit eos post alios Ioh. Evans the coins of
the ancieut. Britons (Londinii 1864) p. 198 seq. tab. 4 n. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12;
quorum exemplorum duo n. 6 et 8 infra repetivi adiecto tertio paullum diverso

nuper comparato a museo nostro. In eo nummi variant quod septimum elemen-
tum aut E est aut m; praeterea modo LL scribitur, modo L,.in nostro autem
elementa ea deficiunt. Evans, qui recte nummos composuit cum hoc loco
monumenti Áncyrani, aureorum eius regis duo genera observat cusa esse,
alterum reperiri in regione Kent tantummodo, alterum in regione Essex, ut
utramque rex tenuisse videatur et duobus locis simul nummos feriendos cura-
visse. Hos simillimos esse nummorum regis Cunobelini, qui obiit c. a. 40 p. C.,
et proximum ante hunc regnasse videri Dumnobellaunum. — Alterius regis
Britanni, quem Augustus ad se confugisse scribit, nomen imperfectum accepimus,
nempe cum litterae ad id pertinentes numero fuisse videantur Latinae c. ix,
Graecae c. xr, primas tres in Latino exemplo TiM fuisse Chishullius auctor est,
qui unus eas servavit, in Graecis non superest nisi prima r. Comparavit

140 VI, 1—3

Evansius (l. c. p. 159) nummos inscriptos Tínc ... .!) Commi f(ilius), reperLos
praesertim in regione Sussex, potestque fortasse defendi in lapide Áncyrano
superfuisse TIN et postremam litteram fractam errore pro M acceptam esse.
Sed in eiusmodi re satius est abstinere a coniecturis.

De Maelone sic Strabo 7, 1, 4 p. 291 bella enarrans Augusti contra Ger-
manos: gos«vro Ó8 vov mroÀéuov Zovyoaufoos rAgaíoyv oixotvisc vov Pyyov,
MíéAowa &ygovvsc cysuova; item p. 292 narrat in triumpho Germanici ductum
esse Deudorigem Melonis fratris filium Sugambrum. .À Sugambris cum Usipetis
et Tencteris Romanis illata est clades Lolliana a. 738 (Dio 54, 20; Velleius 2,
9; Suetonius Aug. 28); deinde pacem fecerunt (Dio l. c.; Horat. carm. 4, 2, 36.
14, 51 addito Frankio fast. Hor. p. 208; Propert. 5, 6, 77), sed cum rebellassent
a. 742, deinceps a Druso eoque mortuo a Tiberio saepius victi (Dio 54, 32.
33. 36): debellati tandem a. 746 (Dio 55, 6; Vell. 2, 97) et in Galliam traducti
sunt. Suetonius Áug. 21: Swuebos et Sigambros dedentes se traduxit in Galliam
atque in proximis Rheno agris collocavit. "Tib. 9 (inde Orosius 6, 21, 24;
Eutropius 7, 9): Germanico (bello quadraginta milia dediticiorum traiecit. in
Galliam iuxtaque ripam Rheni sedibus adsignatis collocavit. Tiberius apud Taci-
tum ann. 2, 26 (cf. 12, 39) scribens ad Germanicum se novies a divo Augusto
in Germaniam missum plura. consilio quam vi perfecisse, sic Sugambros in dedi-
tionem acceptos. Strab. 7, 1, 3 p. 290. Vict. epit. 1, 7. Probabile est. quam
fugam ad se regis eorum Maelonis Àugustus appellat, eam ab deditione a. 746
non esse diversam.

Postremo loco quem intrusit Bergkius Maroboduum abusus loco Strabonis
7,1, 3 p. 290, eum iam expellit lectio expleta; eadem autem monstravit non
de pluribus diversorum populorum regibus hic cogitandum esse, ut cogitaram
ego, sed unum intellegi regem Marcomanorum Sueborum. Sueborum notum
est non unam gentem fuisse, sed propriis nationibus nominibusque eos discerni
(verba sunt Taciti Germ. 38), itemque Marcomanos fuisse ex Suebis (Tacitus
ann. 1, 44. 2, 62 al). Nihilo minus mirum est hoc vocabulum adici, tam-
quam in populo notissimo determinatione aliqua opus esset vel ab errore
cavendum. Sed ubi scribis Suebisque, vide ne in difficultates incidas non
solum graviores, sed plane insuperabiles. Ad regis nomen quod attinet, quod
constet litteris Latinis c. viri, Graecis c. rx, finiat in rus, Muellenhoffius ad-
monuit loci Taciti Germ. 42: Marcomanis Quadisque usque ad nostram
memoriam reges manserunt ex gente ipsorum, nobile Marobodui et Tudri genus.
Sed admonuit item Tudrum hunc Quadum fuisse neque apud vetustos au-
ctores Marcomanos Quadosque confundi. Nec numerus litterarum is est quem
lapis requirit.

1) Nomen perscriptum nummi non suppeditant; uam TINCOM, quod in quibusdam
invenitur, ad vocabulum explendum vix recte adhibetur, cum magis sit Tín... Com....

filii vocabulo omisso, et incerta admodum coniectura Évansius ad eundem regem rettulit
nummum inscriptum . . . . zmios, nomen ex utraque lectione efficiens Tíincommius.

VI, 3—6 141

LAT. 6,34 [Ad me rez] Parthorum | Phrates Orod[i]s filius filiós suós
5 nepot[esque omnes misit] in. Italiam, non | bello superátu[s], sed
e amicitiam nostram per [liberorum] suorum pignora | petens. $
cR. 17, 45 [I7oó]c éu& BaciAsic (scr. 8aciAevc) | Hao3«ov QDoo[argc " Qoo
e do] vio[g v]íovc [avrov] vic|vosc re z&vrac &msuwer cic
: "hay, o? noléuo | Aep9síc, aAAa vzv cu|s]tépav quAtav
8 GEO» émi vé|xvov éveyvooic.
Expleta lectio quaedam emendavit, quae cum ad rerum memoriam non per-
veniant, iis non immoror, nec magis minoris momenti mutationibus a Bergkio
commendatis. — Gr. 5 ambitus hiatus requirit ut scribatur Ooecvgc, non
Qoaryc.

Phraates misit ad Augustum filios quattuor legitimos Seraspadanem Rho-
daspem Vononem Phraatem cum eorum uxoribus duabus filiisque quattuor, ut
et obsides essent et turbis domesticis subtraherentur (Strabo 16, 1, 28 p. 748,
cf. 6, 4, 2 p. 288; Iustin. 42, 5, 12; Vell. 2, 94; Tacit. ann. 2, 1; Oros. 6, 21,
29; Sueton. Áug. 21. 43), vel, ut alii referunt, ut ne nothi filii Phraatacis
successionem | impedirent (loseph. ant. 18, 2, 4). Patre mortuo Phraataces
fratres ut sibi remitterentur frustra ab Augusto c. a. 750 petiit (Dio fragm.
Ursin. 39, vide supra p. 113 adn. 3). Horum duo primi Romae diem obierunt
(C. VI, 1799 — Orell. 628), Vononem Parthis petentibus Augustus remisit
(cf. 6, 9), Phraatem Tiberius (cf. p. 137). — Liberos regis Parthorum hodie viri
docti fere consentiunt traditos esse Romanis a. 734, non aliam ob causam quam
quod plerique auctores lustinus Strabo Velleius Orosius narratae Tiberii a. 734
expeditioni obsidum traditionem subiungunt, de tempore tamen, quo haec facta
sit, tacentes (nam cavendum ab interpolata lectione apud Velleium 2, 94, ubi
pro corrupto vocabulo cuius omnino reponendum est cum Ruhnkenio aliisque
quin, non cum Haasio tum), ut non impediant testes, quominus traditio expe-
ditionem a. 734 post aliquot annos demum subsecuta sit. Et de loco quidem
Liviano, propter quem Zumptius eos statuit Romam venisse a. 744, veriora
supra (p. 124 adn.) docuimus. At flagitat aliquod intervallum non solum, quod
losephus narrat 18, 2, 4 paelicem Phraatis Thermusam (quam volunt esse Musam
reginam nominatam in nummis Arsacidarum; v. Longpérier Arsacides p. 75), ut
suo filio Phraataci successionem pararet, a marito obtinuisse, ut legitimos
filios Romam mitteret. (zeíOes o)» aüro» ixnéundav sig Pour àq' ópq-
oeíav vov; yvgcíovg zeiÓeg), unde hoc certe efficitur eam missionem cum
redditione signorum nullo modo coniunctam fuisse, sed multo magis quod Stra-
bone teste regii liberi traditi sunt non Tiberio, sed Titio Syriae eo tempore
legato (1. c.: Opoargc xaAécog sic acAAoyoy Tüiriov vov énictavobyro vote
v?c Svoíac). Inter eundem Titium Syriae legatum et Archelaum regem Cappa-
dociae losephus ant. 16, 8 fin. refert Ilerodem controversias diremisse paullo
ante quam Romam proficisceretur. Hoc tertium est Ilerodis iter Romanum,
de cuius tempore non satis constat; secundum vero cum susceptum sit a. 742,

142 VI, 6—8

hoc Norisius (cenot. Pis. p. 157. 302) rettulit ad a. 746, Sanclementius (de
aerae vulg. emend. p. 338) ad a. 744 et circa hoc tempus evenerit necesse
est. At M. Titii administratio Syriae si referenda est ad a. circiter 746,
fieri non potest, ut liberos regios acceperit a. 734; nam per duodecim annos
eundem hominem Syriae praefuisse, quod statuit Sanclementius (l. c. p. 330
Sq., secundum ea, quae de Augusti provinciarum administratione acce-
pimus, minime probabile est. Nummi deinceps quicumque celebrant signa
recepta captivosque redditos, numquam cum iis obsides regios componunt.
Contra videndum num huc spectet nummus (Eckhel 6, 110; Cohen Aug. n.
174—176) aetatis aliquanto posterioris, scilicet propter inscriptum tmp. xui
cusus inter a. 746 et 755 (v. p. 15), in quo cernitur vir chlamyde vestitus
Augusto in suggestu sedenti puerum offerens. Interpretationi quae sponte se
offert hic repraesentari Phraatem liberos tradentem et tempori quoque apta
est, obstat sane quod vestitus viri tradentis non est sollemnis Parthorum;
at non magis recte opinor Eckhelius Germanum eum esse contendit, cum
repraesentetur non certi populi vestitus ullus, sed deorum heroumque specie
vir praeterea nudus chlamydem umero gestet. Maxime autem movet non
tam quod regem exterum nullum liberos ad Augustum misisse memoriae
traditum est praeter Phraaten, nam id ipsum etiam reguli alii Germani vel
Britanni facere potuerunt nec quicquam de ea re annalibus nostris contineri,
sed quod a solida Augusti magnificentia abhorret similem traditionem nummis
concelebrari factam ab aliquo ex regia plebe. Videtur igitur huius nummi cae-
lator non tam de Partho cogitasse quam de extraneo et hoc maxime secutus
esse, ul togae opponeretur cblamys. Similiter omnino, ut observavit Iulius
Friedlaender, in nummis Traiani inscriptis regna adsignata et rez Parthus
(Cohen Trai. n. 324. 329) reges exteri et in his Parthus brevem chlamydem
solam gestant. — Denique quod Horatius iocatur: invenior Parthis mendacior in
epistula (2, 1, 112) scripta c. a. 741, aptius opinor quam ad perfidiam belli
Crassiani referetur ad discidium quoddam post reddita signa inter Augustum
et Phraatem natum et sopitum deinde obsidibus liberis missis (v. quae ex-
posui in Hermae vol. 15 p. 106).

LAT. 6,6 Plürimaeque aliae gentes exper(tae sunt p. R.] fidem me prin-
? |cipe, quibus anteá cum populo Roman[o mulum extitera]t
8 legationum | et amícitiae (commercium. $ |
cR. 17, 8 » IlÀeiova vs GÀÀa &9vg mstigav 6&Mo]fsv Ówuov "Popciov
t0 ztíovecc àm BuoU mysuóvoc, | olg vó zQiv ot0suío zv no0c
11 Ózuov '"Pouatov n[osjc|fsuov xoi quAfag xoiwovio,.
Lat. 6 inter exper et fidem cum desiderentur litterae non plus x, posui p. R.,
sane invitus. — Item 7 cum hiatus absorbuerit litteras c. xvr, quod posueram
tullum intercedebat njmium est, quod Bergkius nullum fuerat, non sufficit.
Quod dedi, suasit Wilamowitzius.

VI, 9—12 143

Certam huius loci interpretationem rerum memoria non suppeditat. Cf.
tamen 5, 16. Bergkius laudat verba Strabonis 4, 5, 3 p. 200 de Britannis
supra relata p. 138

CAPVT XXXIII

LAT. 0, » À me gentés Parthórum et Médóru[m per legatos] principes
10 eárum gen|tium régés pet[/]tós acceperunt Par[thi Vononem regis
11 Phrjatis filium, | régis Oródis nepótem; 8$ Médi Ar[iobarzanem)

12? regis Ártavazdis filium, regis ÁAriobarzanis nep[otem]l.
cR. 17, 12 13. JIop' éuo? &9vy IHaoSwv xai Madov dia noécfemv vàv | rog
14 avroig nmgotov facileétg e«ivgodusvos &SAef[ov] | Hao9o.
15 Ovovovgv faciAénc GOgarov (iov, feciA[éo]c | 'Qoddov
t6 vicyoy: Mgdo: oioflegbavqy Bo(chAéoec | MovafiaCov vtov,

BeciAénc "oioflegbav[ov vio]vóv;.

Auget splendores scriptor iusto ulterius; nam Parthi Medique Augustum adie-
runt non tam ut sibi reges constitueret, quam ut redderet eos quibus regnum
hereditatis iure evenisset forte Romae degentes. ]n erroris consortium deinde
traxit Suetonium Aug. 21: Parthi pluribus quondam de regno concertantibus
nonnisi ab ipso electum probaverunt. Post excessum Phraatis, qui rex factus
a. 717 (Dio 49, 23; dona igitur Iulius Caesar ei mittere non potuit, ut narrat
losephus ant. 18, 2, 4, potuit Augustus) ad a. certe 745 superfuit (v. ad 6, 3),
regumque qui illum exceperunt Phraatacis, quocum C. Caesar a. 754 in Eu-
phratis insula congressus est (Dio 55. 10a; cf. Velleius 2, 101), et Orodis
(losephus ant. 18, 2, 4), Parthos regem Vononem filium Phraatis natu maximum
ab Augusto expetivisse narrant losephus ant. 18, 2, 4 et Tacitus ann. 2, 1);
annum non adscribunt!), multique (ita Clinton fasti Rom. 2, 240) Vononis redi-
tum ad initia Tiberii rettulerunt, quoniam Tacitus haec ad a. 16 exponit; at
ex monumento Áncyrano apparet eum regem creatum esse imperante Augusto.
Non absimile veri est legationem Parthorum, quae mandatis Áugusto Romae
redditis Tiberium quoque in provincia adire iussa est (Sueton. Tib. 16), hanc
ipsam esse; quod si ita est, Parthi Vononem regem arcessiverunt inter a. 757
et 759. Accuratiora docuerunt nummi; scilicet cum extent nummi anni 317
— u.c. 758/9 verisimiliter Orodis, certe non Vononis, qui aliter atque supra
dicti reges praeter solitam inscriptionem flac:Aéoc faciAémv» "4ocaxov sUsp-

-—— —

1) In nummis horum regum cum annus enuntietur, nomina non differaut, lubricum
est ex sola figurae diversitate eos annos recte distribuere et ita quo quisque anno rex
factus sit determinare. Temptaverunt rem Longpérier 1. c. p. 82. 83 et Percy Gardner tAe
Parthian coinage (pars est v operis the international numismata Ürientalia editi Londinii 1877)
p. 44 seq. p. 62. Secundum hunc nummi extant cum effigie Phraatis iv a Gorpiaeo a. 276
— u. c. 7)7 ad Hyperberetaeum a. 289 — u. c. 730; cum effigie Phraatacis a Gorpiaeo a. 310
— u. c. 702 ad Hyperberetaeum a. 315 —— u. c. 756 ; Orodis i a. 317 — u. c. 758.

144 ^ VL 18—23

yérov duxaíov imiqayotbc quA£AAgvog in his quoque Romanum usum secutus
suum nomen ad caput adscripsit SectAevc BaciAénv 'Ovovgc, nummi annos
exhibent 320 — 761/2 et 322 — a. u. c. 763/4 (Gardner Parthian coinage p. 46.
62). Itaque regnare coepit inter a. 750 et 761. Sed brevi tempore in regno
permansit testibus Tacito l. c.: Artabanus, Arsacidarum e sanguine apud Dahas
adultus excitur primoque congressu fusus reparat vires regnoque potitur et
losepho 18, 2, 4: zregeyozu« (Parthi) dà éxdAov»v Moráfavov Mmgóíac
faciAssorra (vide supra p. 117), yévoc ocoxidOyv: rsí9eras 028 Ara-
fevog x«i pesca Orario ÉmeicAy. vnavrabsa Óà a)r Bovowvgc, xoi
tÓ ui» mtQUr0Y GOvpqQoorvqycavro; cVvvG TOU mÀQgJovc; vÀv llag9wv mopa-
vabousvog vixi, xci qevys. mQ0c vov; Opovc vZc MmygóÓíog Jorafavoc-
pev o) z0Àv 0? cvvayayov moÀÀg» ctQutiày GvufoAAe ve Bovdrg xai
yuxG , xxi Boywygc sig ZeAsvxsuamp Gqurnabevos ovv ÓOÀÍyowg voig mol
«jov. otafavog dà .... ztgóc Kvgowpóv:o uera mÀgJov; dvayopst.
xdxeivoc pày éfocíAsvev góc Ilao9owc, Bovojvgc Ó' sic Mousvíav dia-
TíÍzTtL Vononis victoriae, a qua bellum coepit. testes sunt etiam nummi
eius cum inscriptione faciAs?c 'Ovavgg vewgcac Aoreflavov anno non ad-
scripto (Longpérier l. c. p. 91); at anno fere 764 vel 765 eum devictum esse
ab Artabano et expulsum inde efficitur, quod post a. 322 eius nummi nulli
reperiuntur. Ipso eo nummi incipiunt solo Ársacis nomine signali et capite
diverso, scilicet Artabani victoris).

De Mediae regibus quae exponenda fuerunt, composuimus in commentario
de rebus Armeniacis ad 5, 24 p. 109 seq.

CAPVT XXXIV

LAT. 6, 13 Ín consulátü sexto et septimo, b[ella «bi civillia exstinxeram
14 | per consénsum üniversórum [potitus rerum omn]ium, rem publi-
i5 cam | ex meáà potestáte [S] in senát[us populique Romani a]rbitrium
16 transtulí. | Quó pro merito meó senatu[s consulto Aug. appell-
1: làtus sum et laureis | postés aedium meárum v[estiti publice
18 coronag]ue civíca super | iàánuam meam fíxa est ($] [clupeusque
19 awreu]s in [c]ürià Iülià positus, quem mihi senatum [populumque
20 Romanu]m dare virtutis cle|m[entiaje iustitia[e pietatis causa tes-
21 fatum] est pe[r e]ius clüpei | [inscription]em. $ Post. id tem[pus
11 praestiti omnibus dignitate, potesit]atis au[(tem njihilo ampliu[s
23 habwi quam qui fuerunt. m]ihi quo[que in ma[gis]tra[t]u conlegae. |

1) Anno 322 inscripti nummi Ártabani mensem non enuntiant, Vononis autem mensis
sunt Hyperberetaei, qui anni Parthici extremus videtur fuisse. Nam mansisse apud eos
vetus systema lunisolare efficitur ex meuse embolimaeo etiam sub Flaviis imperatoribus
retento teste nummo citato apud Gardnerum p. 56, itaque verisimile est universam ordi-
mationem vetustam ibi mansisse.

VI, 13—23 145

cR. 17, 1; 18 "Ey Ümoréíg Éxvg xai éfÓopug uerà v0 rovc dvqv|Afovc tfé-
19 GU) L6 7toÀÉuovc [x]ava vág svyag vOY &8|uov rmoAsspov à»-
20 xQuvrc ysvOptvoc mzXvrGOV vGV | moayudvov, 8x vic &pfjc é5-
^! ovcíac sic vv vüc cvy|xAgrov xai vov Oruov cày Pouaicv
cz pevjveyxm | xvovgay. 8E mg aivíag Óóoyuavs GvvxÀQvov Ze-
2331 Becróc | mooo[zyoos]uJmv xoi daqvoic Ógpocíe và noonv|A[d
18, 1 uov écvéq9]g, 0 «s Ógvivog orégaroc 0 didoysvos || érà ac-
2 vgoía (sic) và» moÀ&rov v7msgo[v]o vo? nvAo|voc cfc $w4Uc
3 oixíag GveréOm, $ On|A]ov ve xov|oo?v àv vo Bo[v|Aevrgoío
4 dyeceO(i]v ómó «s các | avvxAgvov xai vov Óguov vàv '"Pa-
5 [ue]íev dia v9c| émiyooaqgg &osvgy xai émsíxesyoy (sic) xoi
6 O]xaiocovzv | xai svoéfBsiav $uoi uaovvoet. $ Jéiou|o]vs
7 [8] z&vcov | Qigveyxa, [8] é&ovcíag dà ovdév v» zAetov &oxov

8 | và» cvrvagbavrov pos. |
Hunc locum temptatum olim a Cliüshullo, deinde meliore eventu a Borghesio
(dec. num. 19, 7 opp. 2, 109. 114) et post Graeca inventa retractatum ab eo-
dem (Gerhard arch. Zeitung 1844 p. 242 — opp. 7, 418) diligenter feliciterque,
sed ut remanerent vel sic complura incerta, ita fere ut supra legitur ope prae-
sertim exemplaris Perrotiani ego constitui in editione priore, nec multum tum
remansit recognitione emendandum vel supplendum. — Lat. 13 p[ostquam bella
civilija exstinzeram quod ante edebatur spatium excedit capax litt. xiur. — Prima
littera cum possit fuisse et P et 5, posui b[ella ubi civilia exstinxeram, quam-
quam displicet et transpositio et plusquamperfectum. Quod suggesserunt amici
b[ella civilia qu]ia exstinzeram haec ut evitat, ita a Graecis nimium recedit
nec per se commode procedit. — 16 propter hiatum litterarum non plus xvii
coactus scripsi Áug.; nam id vocabulum etsi ubi pro honore magis est quam
pro nomine, item ubi sequitur filius similiave, legitime fere tribus litteris scri-
bitur, ad hunc locum id non pervenit Sed potest faber in eo compendio
admittendo errasse. — 17 deficiunt elementa c. xxiv. — 20 causa ego,
ergo Bergkius. Inter Pg et rvs spatium intercedit duabus litteris vix satis
expletum, potestque ibi fuisse illius. — Graeca 17, 17. 18 emendantur lectione
expleta neque attinet iam ante facta temptamina referre. — 20 rem publicam
omisit interpres. — 18, 6 ante dEiópars neque ue? & est quod Kirchhoffius,
neque eir, quod Bergkius inseruit. |
Videamus de singulis et primum quidem de reddita re'publica. Qua de
re maximi momenti testimonia quae praeterea extant graviora certe hoc quo-
que loco componenda fuerunt, quamquam de eadem re item a me dictum est
alibi (comm. acad. reg. Berol. a. 1863 p. 478 n. 2 in commentario de elogio Tu-
riae; Staatsrecht 2 p. 723 seq.) Inter ea primarius est nummus ex genere
cistophorum (Eckhel 6, 83; Pinder in actis acad. Berol. a. 1855 p. 579 tab.
2, 4), in quo est ab una parte emp. Caesar divi f. cos. v: (a. 726) liberatis p.

R. vindex adscriptum capiti Caesaris laureato, ab altera pax adscriptum deae
10

146 VI, 13—23

Paci stanti taedam pedibus caleanti et sinistra tenenti caduceum; adstat solita
in his nummis cista cum serpente. Elogium Turiae (C. I. L. VI, 1527) scrip-
tum c. a. 750b 25: pacato orbe terrarum, restituta re publica. Hyginus de
limit. p. 177 Lachm.: divus Augustus [postquam] adsignavit orbi terrarum pacem,
milites colonos fecit. Fasti Praen. ad Ian. 13 (C. I. L. I p. 384): corona quern[a
uti super ianuam domus imp. Caesaris] Augusti poner[etur senatus decrevit, quod
rem publicam] p. R. rest(i]tw(t]. Ovidius fast. 1, 589 item ad Ian. 13: redditaque
est omnis populo provincia nostro et tuus. Augusto nomine dictus avus. Velleius
2, 89: Finita vicesimo anno bella civilia (705—724), sepulta externa, revocata
pax ...restituta vis legibus, tudiciis auctoritas, senatui maiestas, tmpertum ma-
gistratuum ad. pristinum redactum modum . .. . prisca illa et antiqua rei publz-
cae forma revocata. Cf. Liv. epit. 134; Cassiodor. chr. ad a. 727. — Vides aeta-
tis Augustae auctores Romanos plane ut facit ipse Augustus rem ita narrare,
quasi vere tum rem publicam reddiderit; solus Strabo, quippe qui Graecis
maxime scriberet, liberius sic enuntiat non rerum speciem, sed ipsam rem
(17, 3, 25 p. 840): c zeroig érmérosVsv c)vo (Augusto) «gv mooctacíav
vyc qyspovíacg xai moÀfuov xoi sipgvmg xcréctg xvgiog did fov. AL qui
postea scripserunt, praeter Tacitum, de quo infra videbimus, tantum abest,
ut ab eo anno libertatem populi Romani denuo coepisse statuant, ut inde reg-
num computent. 'Ex vovcov, Dio ait (52, 1), uovaoyeto9os aU2íc éxgiflag
$ot«vro. Suetonius (Aug. 28): de reddenda re publica, inquit, cogitavit . . . .
post oppressum statim Antonium , memor obiectum sibi ab eo saepius, quasi per
ipsum staret me redderetur . .. sed. reputans et. se. privatum non sine periculo
fore et illam plurium arbitrio temere committi, in retinenda perseveravit. | Ubi
scriptor ceteroquin diligens, sed in minimis maxime, in utramque partem gra-
viter peccat: nam de ipsa vi et potestate imperii deponenda Caesar ne cogi-
tavit quidem, de reddenda extraordinaria potestate non solum cogitavit, sed
eam vere populo reddidit, contentus ex eo inde tempore magistraübus sibi
delatis et praeterea principis dignatione. Nec multo melius Dio post victoriam
AÁctiacam Caesarem inducit deliberantem de forma rei publicae constituendae
cumque Agrippa causam tueatur liberae rei publicae, Maecenas regni, huic
eum facit adsentientem; deinde in biennio a. 7206. 727 enarrando multa qui-
dem ponit, quae vere pertinent ad rem publicam redditam, sed summam rei
eo concludit Caesarem exoratum a senatu rem publicam retinuisse (53, 11).
Vere res ita peracta est. Hei publicae constituendae potestas Caesari primum
permissa est a. 711 lege Titia in quinquennium, deinde continuata in alterum
quinquennium vel potius sine termino certo lege de ea ra nulla lata post a. 711
(Appian. b. c. 5, 95); quod quo iure factum esse videatur, alibi quaesivi (Staats-
recht 1, 671). Neque obscure significat Augustus in commentario potestatem
illam extraordinariam non lege se obtinuisse, sed rerum omnium potitum esse
per consensum universorum, sive, ut recte vertit interpres, xorc Gg tÜyac
và» éucov rmoAsuGy. Nam qui consentiunt, non decernunt, sed probant lau-

/

VI, 13—23 147

dantque, et semper opponuntur decretum eorum, apud quos rerum potestas
est, et consensus eorum, quorum ius continetur in plaudendo aut querendo!).
Reddidisse Augustum rem publicam non uno actu, sed continuo biennio a. 726.
727 praeter ipsum etiam Dio significat, neque aliter fieri potuit: reddendi enim
erant populo exercitus provinciae magistratus reditusque (ra ozà« xe ra
é9vyg xci «i doyci xoi và xonpeta Dio 52, 13. cf. 53, 4. 9. 10.). Pertinet
ad rem publicam redditam, quod de consulatu a. 726 Dio adnotavit (53, 1)
Caesarem secundum consuetudinem antiquam alternis mensibus fasces tradi-
disse collegae Agrippae et abeuntem magistratum eiuravisse. Pertinet eodem
ni fallor censura post annos quadraginta duos tum resuscitata. "Vel maxime
eo pertinet eorum quae per bella civilia contra ius legesque constituta erant
abolitio edicta, quo terminus hisce constitutus est ipse annus septingentesimus
vicesimus sextus (Tacitus ann. 3, 28: sexto demum consulatu Caesar Augustus
potentiae securus quae triumviratu iusserat abolevit deditque iura, quis pace et
principe uteremur. Dio 53, 2: ézreid:) noAAd mavv .... x«l Gvópog xci
dÓíxag érerayes , Tavra avrà d! évóg rmtQoyoduperog xaríAvosv, Ópov
ty» Éxrgy avvoU Vmavsíoy moocOsíg. Cf. Staatsrecht 2, 723 not. 4). Sed
longe gravissimum maximumque erat negotium provinciarum omnium cum suis
exercitibus senatui restituendarum, cuius restitutionis de Asia provincia teslis
est nummus supra citatus in ipsa Ásia cusus cum inscripto anno 726. Id
ipsum enuntiant verba poetae, quorum post Merkelium (prol. ad fast. p. Lx)
male temptatorum (C. I. L. I p. 384) hodie me paenitet, die Ian. 13 scilicet
anni 727 populo omnem provinciam redditam esse, plane ut Dio 53, 9 loquen-
tem inducit Caesarem a. 727: &zoóíóops vuiv xai và 0rÀe xoi và &Ovg.
Scilicet Asiam provinciam cum reddidisset a. 726, universam restitutionem
perfecit die indicato. Quae omnia non tantum coepta et oblata, sed perfecta
esse depositoque extraordinario rei publicae constituendae arbitrio deinceps se
solos magistratus iure communi sibi delatos obtinuisse ipse sollemni hac et
postuma testatione testatum esse voluit, maxime ubi ait post a. 727 dignitate se
quidem omnibus praestitisse, potestatis autem nihil amplius habuisse quam habe-
rent in unoquoque magistratu collegae. Nec refragatur rerum memoria vera.
Nam cum ad a. usque 727 provincias populi Romani obtinuisset et omnes simul

1) [ta in nummo (Eckhel 6, 126) statuam repraesentante Augusto post mortem posi-
tam cum scribitur consensu senat(us) et eq(uestris) ord(inis) p(opuli)q(ue) H(omani), significatur
eam positam esse non senatus consulto neque lege, sed ab omnibus ordinibus aere sponte
collato. Similiter explicandum quod legitur in nummis Vitellii et Vespasiani consensus
exerciluum (Cohen Vit. 23, Vesp. 77) et in nummo Vitellii consensus Hispaniarum (Cohen
Vit. 29); item verba elogii Murdiae (C. VI, 10230): ut .. . post decessum consensu civium
laudaretur et maxime decreti Pisanorum (Orell. 623): placere conscriptis quae a. d. II] nonas
"fpriles (quo die cum magistratus non essent decretum fieri non potuit) .. . . facta acta con-
stitutla sunt per consensum omnium ordinum, ea omnia ita fieri. In titulis municipalibus
persaepe opponitur decreto decurionum consensus, voluntas, postulatio cet. populi plebisve:
exempla quaedam composui C. 1. L. vol. X p. 1157.

10*

148 VI, 13—23

nec tempore praefinito, primum universas senatui reddidit, deinde partem earum,
nimirum eas quae deinceps Caesaris dici coeptae sunt, ita recepit, ut ad de-
cennium iis praeesset loco proconsulari, ut si non vere, certe non sine specie
veri dici posset iam Augustum iure non differre a ceteris viris consularibus,
qui a senatu provinciam obtinuissent. Similiter in reliquis quoque Augustus
post depositum extraordinarium rei publicae constituendae arbitrium, id est
post finitum triumviratum, contentum se ait fuisse iure ordinario, ut item
antea (Gr. 3, 17) testatus est nullum magistratum contra patrios mores gerere
se voluisse et propterea curam legum et morum ter sibi oblatam ter repu-
diasse. Et vere id Augustus contendit; sed tamen, ne nimium dixisse videa-
mur, accuratius paullo res definienda est et moderatione quadam adhibita
temperanda. Nam vel ex sola lege de imperio Vespasiani constat non solum
plerisque legibus plebive scitis exceptum fuisse, ne Augustus iis teneretur, sed
etiam Augusto lege licuisse foedus facere, cum quibus vellet, senatum eum
habere potuisse cum vellet ne legitima quidem edictione observata, in magi-
Sstratibus creandis eorum, quos suffragium ferentibus Augustus commendasset,
iure extra ordinem rationem habendam fuisse, denique ius potestatemque ei
fuisse agere facere quaecumque divinarum humanarum publicarum privatarum-
que rerum ex usu rei publicae esse censuisset; quod ius apte concluditur
definitione Gaiana (1, 5) numquam dubitatum esse, quin id quod imperator de-
creto vel edicto vel epistula constituisset, legis vicem obtineret. Imperium hoc
licet nec re nec tempore nec loco finitum et extraordinarium vel maxime,
nihilo minus applicatum quodammodo ad imperia ordinaria Augusto mandata
iure ab iis pependit. Nimirum Augustus legibus solvebatur non omnibus, sed
üs quibus opus fuit, ita cum ei data est proconsularis potestas in certis
quibusdam provinciis, lege ea, ne proconsul in urbe moraretur neve extra
provinciam constitutus provinciae praeesset, item cum tribuniciam potestatem
accepit, ea, ne patricius homo in subsellio tribunicio consideret. Item cum
ad populum ferretur, ut ius ej esset pacis bellique, cuius legis mentionem facit
Strabo, et privilegiis, quae supra ex lege de Vespasiano attulimus, aliisque
similibus ut uteretur, Augustus nihilominus adseverare potuit extraordina-
rium ius se habuisse triumvirum, postea ordinario iure se usum esse, scilicet
posteriore tempore nullam iam potestatem se habuisse, quae sua vi et natura
extraordinaria essei; potestates sibi mandatas nomine ordinarias ita crevisse
clausulis adiectis, ut legitimam potestatem haberet reliquis magistratibus omnino
maiorem et a potestate triumvirali eo tantum diversam, quod sine nomine
esset, non negat, immo ait ipse alibi (Gr. 3, 19 sq.) significans posteriore tem-
pore si qua extra ordinem sibi perficienda essent, ea peregisse se ope tribu-
niciae potestatis. lisdem fere verbis Tacitus (ann. 1, 1. 2) posteriorem imperii
partem respiciens Augustum scribit consulem se ferentem et tribunicii iuris
specie paullatim insurrexisse muniaque senatus magistratuum legum in se
traxisse, denique nomine principis cuncta sub imperium accepisse. [ta auctor

VI, 13—23 149

gravis et prudens cavit sibi tam a mendaci aequalium obsequio, quasi vere
Augustus a. 727 libertatem populi Romani restituerit, quam a posteriorum
sollemni errore, quasi eo tempore dominationem palam proclamarit.

Principis vocabulo Augustus in legibus titulisque abstinuit, ut debuit,
cum magistratui nulli responderet, sed ad suum locum indicandum et hic
id adhibuit et alibi 2, 45. 5, 44. 6, 6. Confirmat idem yprincipis iuventutis
denominatio non sine idonea causa pueris, quibus imperium destinabatur,
et attributa et reservata, id quod supra iam p. 57 observavimus adlato loco
memorabili decreti Pisanorum, ubi queruntur C. Caesarem Augusti filium erep-
tum populo Romano iam designat[um ijustissumum ac simillumum parentis. sui
virtutibus principem. Scriptores quoque aetatis Augustae et Tiberianae princi-
pis vocabulo similiter utuntur, imperatoris autem ibi maxime, ubi agitur de
re militari. Tiberius adeo in ipsis Jitulis non raro hoc nomine appellatur
(princeps optimus: C. I. L. VI, 902. 904 — Henzen 5393; optimus uc tustis-
simus princeps: C. I. L. VI, 93 — Orell. 25; princeps et conservator: Orell. 617
— C. I. L. IL n. 2038), nec multum ab eo afuisse videtur, ut hanc appellationem
legitimam faceret et sollemnem, identidem dictitans (Dio 57, 8) dominum se
esse servorum, imperatorem militum, principem civium (cf. Staatsrecht 2. p. 150).

De August nomine Caesari imposito a. 727 lan. 16 (is enim verus dies
videtur esse) dixi in C. I. L. vol. I p. 3841. Agunt de ea nominis mutatione
praeter fastorum Praenestinorum et Ovidii locos modo relatos feriale Cuma-
num (C. I. L. X, 8375); Livius ep. 134; Cassiodorius chron. ad a. 727; Florus
extr.; Oros. 6, 20, 8; Velleius 2, 91; Sueíonius Aug. 7; Censorinus de die
nat. 21, 8; Dio 53, 16.

Triduo ante quam de Augusti nomine fasti Praenestini aiunt decretum
factum esse de domo eius lauris coronaque in perpetuum exornanda; annum
praeter commentarium testantur nummus aureus (Eckhel 6, 88; Cohen Aug. 30),
in quo ab altera parte legitur Caesar cos. vii civibus servateis, ab altera cer-
nitur aquila alis expansis coronae insistens inter duas laurus adscripto supra
Augustus, infra s. c., et Dio 53, 16 ad a. 721: v0 vs vag daqvagc 7ztQOÓ t1Oy
Bacileíov avroU rQorí9ecOay xoi vOó vOv Orvégavov vov ÓOgVivoy vaio
«)rGy dgviaGÓc, rO0v&6 Oi (Gg xci dsi vovg v& noAsulovc vixayts xaL vovg
zoÀívag cweLoyr. àymggícOqg. Ipsam ianuam proponit nummus L. Caninii
pali (Cohen Aug. 385) cum corona super eam suspensa adscripto hinc inde
0b c(ives) s(ervatos) adpictis lauris duabus. Coronam laurusque coniungunt
nummi ali, modo inter laurus duas collocantes coronam cum adscriptione ob
civis servatos, ut visitur in aureo L. Aquillii Flori (Cohen Aug. 356) et passim
in sestertiis aeneis (Cohen Aug. 341 cet), modo ab altera parte exhibentes
laurus duas, ab altera coronam quernam circumcludentem verba ob civis ser-
vatos (Cohen Áug. 206). Alii rursus laurus solas proponunt (Cohen Aug. 43— 48
et adiuncto clupeo n. 50) vel solam coronam cum adscriptione solita (Cohen
Aug. 207—212. 301. 426. 476—478. 482). Auctores et maxime poetae orna-

150 VI, 13—23

menta haec domus Augustae, quae deinceps perpetua manserunt tamquam
Palatii insignia, passim memorant!) —Àd coronam super ianuam, vomsQcvo toU
7tvÀOvoc fixam, ut ait princeps ipse, collocatamque ita in domus fastigio (Sue-
tonius Claud. 17; Seneca de clem. 1, 26, 5) rettulerim aquilam in nummo
a. 7/27 ei coronae insistentem. Nam fastigium sive aetoma, quo aedes deorum
a privatis distinguebantur, ut Caesari (cf. Drumann 3, 666 n. 33), ita omnino
Augusto quoque decretum est et fortasse simul cum corona, potuitque aetoma
in nummo recte repraesentari per aquilam. Inscriptionem autem ob civis ser-
vatos vere lectam esse iuxta vel potius intra coronam testes sunt praeter
nummos Ovidius trist. 3, 1, 47: causa superpositae scripto testata (sic deteriores,
testante libri boni) coronae servatos cives indicat huius ope et Valerius Maximus 2,
8, 7: ad quercum pronae manus porriguntur, ubi ob cives servatos corona danda
est, qua postes Augustae domus sempiterna gloria triumphant. — Lauris quomodo
domus ornata sit, quaeritur, scilicet utrum corollis laureis postes exornati fuerint
an arbores duae ad duos postes steterint; id quod etiam pervenit ad verba com-
mentarii explicanda. Nam quaeritur, quod vocabulum ad postes adscriptum fuerit;
velati priorum vel wmbrati Cavedonii quamquam vix ulli iam probabuntur, tam
t[incti, quod ego proposui, quam *f[estiti], quod Bergkio placuit, ab egregia
Augusti simplicitate aliquantum abhorret, aptius tamen quod esset vocabulum
frustra quaesivi. Deinde iure dubitari potest, utrum [aureis a laurea sit an
a lauro, quoniam Augustus raro quidem, sed tamen aliquoties ablativum se-
cundae in eis formavit. Et potest quidem videri priori opinioni patrocinari,
quod antiqua consuetudine Romani festis diebus aedium postes lauro ornabant
laurumque super ianuam collocabant (Iuvenalis 6, 52: necte coronam postibus.
6, 79: ornentur postes et grandi ianua lauro. 10, 65. 12, 91; Tacitus ann. 15,
71 al); sed aliud est aedes festo die ornare, aliud in perpetuum. Nummi
numquam postes sertis ornatos ostendunt, sed ramos arboresve pingunt,
nusquam tamen infixas vasculo vel solo, ut videantur duae arbores utrim-
que ad ianuam stetisse recisae et subinde mutandae. Etiam quod Tertullianus
.apolog. 39 de Commodi nece agens intra Palatium occisi de iis loquitur qw
inter duas laurus obsident Caesarem, secundae sententiae melius convenit,
idemque valet de poetarum dictis, ut Ovidii fast. 4, 953: state Palatinae laurus
praeteztaque quercu stet domus et metam. 1, 562 laurum adloquentis: postibus
Augustis eadem fidissima custos ante fores stabis mediamque tuebere quercum ef
maxime trist. 3, 1, 39: cur tamen opposita velatur ianua lauro, cingit (immo
iungit, ut coniecit Hauptius opusc. 1, 125) etf Augustas arbor opaca comas? —
Eadem omnino quaestio redit de regia, cuius ianuam notum est k. Martiis unius-
cuiusque anni lauris veteribus sublatis novis ornatam esse (Ovidius fast. 3, 137).

1) Cf. Suetonius Tib. 26, Claud. 17 quaeque collegit Reimarus ad Dionis verba supra
citata. Etiam in latere postico tituli, quem Remi Neroni dedicaverunt (Brambach C. I.
Rhen. 164), cernitur corona querna cum inscriptione O- C*S., modo ue sit interpolata.

VI, 13—23 151

Lauros perpetuas decretas esse Áugusto utpote semper victori sine dubio
recte Dio tradidit, fortasse ad ipsum senatus consultum de ea re factum,
neque aliter Ovidius trist. 3, 1, 41 post quaesita supra posita pergit: an quia
perpetuos meruit domus ista triumphos? quamquam ut solet alia subicit: an quia
Leucadio semper amata deo est? ipsane quod festa est an quod facit omnia
festa? quam tribuit. terris pacis an. ista nota est? — Coronae autem quernae
decernendae causam qui scripsit fastos Praenestinos ad lan. 13 si quidem vere
significavit fuisse provinciarum restitutionem, minus proprie rem explicavit.
Nam non solum Dio, sed ipsa verba ad coronam adscripta significant. eam
Augusto decretam esse ob cipis servatos, quae est coronae eius vetusta lex
(Marquardt Staatsverwaltung 2, 557), idque ipsum significavit Graecus interpres
vertens zóv ÓOgUirvov créqpayov voy Óidóusevov &ni cowvgoíg và» moAwdGv
(cf. Plinius h. n. 16, 4, 8: Augustus coronam civicam a genere hwmano accepit;
Seneca de clem. 1, 26, 5). Scilicet decreti sunt honores hi, postquam Augustus
in senatu exposuit id ipsum quod supra (1, 14) sic per compendium rettulit :
arma lerra mari et interna. externaque toto in. orbe terrarum se sustinuisse vic-
toremque omnibus superstitibus civibus pepercisse. Eo sane, quod vitam civium
Augustus non proelio servavit, sed post victoriam clementia, ab antiqua seve-
ritate hic senatus recessit, non longius tamen quam fecit L. Gellius cum dixit
in senatu coronam civicam Ciceroni deberi ob vitam civium providentia eius
salvam (Cicero in Pis. 3, 6; Gellius 5, 6, 15). Neque de ea re umquam dubi-
tatum est. Sed coniecit Borghesius (opp. 2, 110) adstipularte nuper Salleto
nostro (Zeitschrift für Numismatik 9 p. 177) eum honorem oblatum Caesari
a. 727 eidem ex Oriente Romam redeunti a. 735 Oct. 12 propter cives
captivos recuperatos a Parthis repetitum auctumque esse. Nam ad hunc annum
notare Cassiodorium: Caesari ex provincüs redeunti currus cum corona aurea
decretus est, quo ascendere moluit; in nummis autem triumvirum c. a. 735
L. Aquillii Flori M. Durmii P. Petronii Turpiliani coronam conspici ab ea quae
cernitur in aureo a. 727 diversam, nimirum vittas in ima parte, supra vero
rosam habentem itaque omnino factam ex metallo et in capite gestam. — Vereor
tamen, ne in hac re errarit vir doctissimus eademque corona intellegenda sit
tam in aureo a. 727 et in sestertiis aeneis, qui coeperunt c. a. 739 (róm.
Münzwesen p. 743), aliüsque compluribus nummis quam in nummis triumvirum
supra dictorum, vittaque et rosa, sive gemma ea est, ob eam causam solam
in nummo a. 727 et aliis quibusdam deficiat, quod ibi corona proponitur forma
minore et parum apta accessionibus illis recipiendis, vel omnino quod faber
eam minus plene et accurate repraesentavit. Compara inter alios cum nummo
illo Turpiliani (Cohen Aug. 476) alterum n. 205, in quo propter laurus alteri
parti incisas extra dubium est coronam aedibus appensam significari, videbis-
que in utraque pariter et gemmam adesse et lemniscos. Id ipsum efficitur
ex inscriptione ob civis servatos etiam a triumviris illis usurpata; nam ea ut
coronae appensae apta est, ita in capite gestae minime convenit. Praeterea ne

159 VI, 13—23

ea quidem corona, quae a. 727 in domo Palatina collocata est, cum perpetua
esset, fronde seri potuit, sed ex metallo facta sit necesse est, neque omnino
corona eiusmodo cogitari posse videtur sine vittis quae ramos ligent. Deinde
cives, quos liberavit Augustus a. 734, propie dicuntur non servati, sed recepti
vel, ut est in nummo (Eckhel 6, 101), recuperati. Denique corona aurea cum
curru decreta, cuius memoriam servavit Cassiodorius, longe rectius iungetur
cum triumpho tum Augusto destinato (v. ad 1, 22); itaque laurea potius de-
creta est quam querna. Id autem quod maxime Borghesium videtur movisse,
coronam decretam a. 727 multo saepius cerni.in nummis provectae aetatis
principis quam eius temporis, quo decreta est, eo videtur redire, quod poste-
rioribus annis Augusti magistratus monetales ipsam domum Augustam reprae-
sentabant vel potius significabant hoc suo tamquam insigni coronae quernae
laurorumque (vide quae exposui in Salleti ephemeride supra citata vol. 11 p.78).

De clupeo denique, Graecis 0zrÀce (vide Salmas. ad vitam Claudii c. 3
Stephanianumque thesaurum s. v.), scriptores tacent, meminerunt lapides num-
mique. Potentiae in Piceno prodiit nuper titulus (C. I. L. IX, 5809 — Henzen
95361), in quo sub nomine dedicantis vel potius dedicantium Primus Marc...
rroir. Áu[g.] cernuntur Victoriae duae sustinentes clupeum sic inscriptum:
s(enatus) p(opulus)q(ueJ R(omanus) Augusto dedit clupeum virtutis [cJe[men]ti[ae
tus|t[itiae pietatis causa], ut optime restituit Borghesius (in ephemeride archaeo-
logica Gerhardi a. 1844 p. 242 — opp. 7, 418). De nummis, qui eundem
clupeum habent (Cohen n. 50—53. 213—216. 253. 264—267. 283. 286 —297.
332), egerunt Eckhel (6, 121) et Borghesius (opp. num. 2, 112 et apud Gerhar-
dum l c). Cernitur in iis ab una parte caput Augusti modo nudum modo
laureatum cum inscripto nomine Augustus vel Caesar Augustus vel Augustus
divi f. (n. 253); ab altera parte exhibetur clupeus modo columnae impositus et
a Victoria advolante coronatus (n. 288—291), modo sustentatus a Victoria
volante (n. 283. 286. 287) gradienteve (n. 253. 332), modo sine Victoria, inter-
dum nulla re praeterea addita (n. 292. 293. 294. 297), interdum adstitutis
duabus lauris (n. 50—53) vel duabus palmis (n. 295) vel corona querna cum
adscriptione 0b cives servatos (n. 213— 216 cf. 296). Inscriptio autem quae.
legitur aut in clupeo aut ad clupeum, saepe etiam ex parte inscripta, ex
parte adscripta, eadem semper est s- P- Q- R- CL: V (CL: v deficit n. 283. 297),
id quod recte opinor interpretatus est Borghesius s(enatws) p(opulus)q(ue) R(o-
manus) cl(upeum) v(irtutis). Nummorum horum ut quidam clupeum iungunt cum
lauris et corona querna simul decreta, ita in aliis (Eckhel 6, 95; Cohen Aug.
n. 264 —267 cf. 268) clupeus cernitur cum eadem adnotatione s- P- Q- R-cL-v
inter aquilam signumque militare cum adscriptione signis receptis. —Cernitur
item in nummo L. Mescinii Rufi cuso u. c. 738 vel 739 (Cohen Aug. n. 465;
cf. Eckhel 6, 103) imagine Augusti ornatus et corona laurea comprehensus,
adscriptis verbis ob r(em) p(ublicam) cum salut(e) imp(eratoris) Caesar(is)
Aug(usti) cons(ervatam) s(enatws) c(onsulto), in ara autem urbana C. I. L. VI,

VI, 24—27 158

876 inter duas lauros sustentatus a Victoria alata cum inscriptione hac: senatus
populusq. Roman. imp. Caesari divi f. Augusto pontif. maxum. imp. cos. trib.
potestat., quae inscriptio propter pontificatum maximum anno 742 posterior sit
necesse est. Haec cum olim rettulerim ad clupeos plures Augusto diversis tem-
poribus oblatos, iam magis credo ubivis, ibi quoque ubi clupei virtutis non
diserte mentio facta est, significari clupeum dedicatum a. 727. Is enim cum
propositus esset in curia Iulia, in nummis titulisque recte repraesentari potuit
etiam posterioribus .principis annis, pariter atque coronam civicam eodem tem-
pore datam scriptores et caelatores perpetuo celebrarunt. Honores enim perpetui
licet. diversi et diverso tempore decreti recte in eodem nummo coniunguntur.

Decretum esse clupeum hunc anno 727 ut commentarius ostendit, ita
confirmat ipsa clupei inscriptio, nam virtus aperte respondet lauris, clementia
coronae civicae. Collocatum esse in curia Iulia ex solo commentario intellegitur,
quamquam imperatoribus aliis dedicati in ea clupei alibi quoque commemorantur.
Sueton. Dom. 23: senatus repleta curia scalas inferri clipeosque et imagines eius
coram detrahi $ubet. Vita Claudii Gothici 3: illi .. . clipeum aureum senatus
totius tudicio in Romana curia collocatum est, ut etiamnunc videtur, expressa
thorace vultus eius. Et commode sane bonorum principum imagines ibi in
perpetuum proponebantur, sicut clarorum oratorum imagines clupeatae prosta-
bant in bibliotheca Palatina (Tacit. ann. 2, 37. 83)« Victoria, quam et nummi
et tituli coniungunt cum clupeo in curia Iulia dedicato, referenda est sine
dubio ad aram Victoriae, quam die Aug. 28 dedicavit Augustus in eadem curia
aedificata a. 725 (v. supra p. 79), statuamque eiusdem deae ibidem collocatam
(v. Becker top. p. 346; C. I. L. I p. 400).

Argenteum clupeum Augusti quem memorat Hadrianus (orationum XII
apud Charisium 2 p. 222 Keil: a vobis, p. c., peto et impetratum valdissime
cupio ut proxime imaginem Augusti argenteum potius clupeum sic ut Augusto po-
natis) eundem Bergkius iudicat in lectione tradita errorem ratus inesse; magis
crediderim diversum fuisse, scilicet imaginem Augusti in bibliotheca Palatina.
collocatam (Tacitus ann. 2, 37), quae quominus in clupeo argenteo fuerit, nihil
obstat.

CAPVT XXXV

LAT. 6,24 Tertium dec[i]mum consulátu[m cum gerebam, senatus et equ]ester
25 ordo | populusq(ve] Románus üniversus [appellavit me patrem p]atriae

26 idque | in. vestibu[lo ajedium meárum inscriben[dum esse et in

zt curia e]t in foró Aug. | sub quadrig[]s, quae mihi [ex] s. c. pos[i-

tae sunt, decrevit].

cR. 18, 9 10 Toioxoudexergv vicertíay Gyovrtog uov 9 ve O)v|xAqroc xal
8 c0 irzwxXÓy rXype 0 v5 OUV7tGG Ofpoc vv | Poner rQoct-

i12 yOgevoé pe zvxrégo movgídog xai voUVto | érrà v0U rtQortvAOV

154 VI, 24—27

13 jc oixíac pov xai dy và fovisviglofo xoi dy «fj Gyoo vi

4. Zeflanvij 010 v6 Gouors, 0 uos | Óóyuets GvyxAdtov dyvevé9q,

15 énmiygagijyes émgíao|ro. [S]
Pater patriae appellatus est Áugustus a. u. c. 752 consul xir cum M. Plautio
Silvano die Febr. 5, sicut testantur fasti Praenestini (ad h. d.) Ovidiusque (fast.
2, 119 sq). Vide quae notavi ad illos C. I. L. vol. 1 p. 386 et vol. 2 ad n. 2107,
ubi etiam ostendi iam ante hunc annum interdum eum patrem parentemve
patriae dictum esse. Ab senatu populoque Romano hunc honorem ei habitum
esse scribunt fasti iidem Praenestini et Suetonius (Aug. 58), addunt equestrem
ordinem Augustus ipse hoc loco et Ovidius (fast. 2, 128). Unde collatis iis,
quae observavimus p. 57 de Gaio et Lucio appellatis principibus iuventutis et
p. 147 de Caesare rerum potito per consensum universorum, efficitur honorem
eum principi delatum esse non tam senatus decreto (quamquam omnino is de
ea re decrevit) quam universo populo rogante et acclamante. Quod sequitur de
inscriptionibus cum ad senatum solum referri possit, nihilo minus duo honores
uno tenore referuntur neque ante decrevit (vel censuit) vocabulum senatus repe-
titur; scilicet quaecumque senatus decreverat, secundum huius aevi instituta
credebantur proficisci a senatu populoque Romano, neque iure requirebatur
populi consensus, quamquam ubi aperte declarabatur, eius subinde mentio facta
est. — Trium autem inscriptionum, quae hoc loco commemorantur, alibi men-
tionem non inveni Verisimile tamen primam secundamque ita coniunctam
esse cum honoribus a. 727 decretis (v. 6, 13), ut ad coronam civicam Augusto
dedicatam ob cives servatos, quam posse dici in vestibulo stetisse confirmat
Suetonius (Tib. 26), et ad clupeum in curia Iulia collocatum patris patriae honor
ex decreto adscriberetur. Quadrigarum in foro Augusto principi dedicatarum
praeterea certa memoria nulla superest. Ex nummis quadrigas repraesentantibus
fortasse duo huc pertinent, is in quo cernuntur ab una parte aquila, toga picta,
corona civica, ab altera quadrigae iisque superpositae quadrigae alterae minores,
adscripto s. p. q. R. paren(ti) cons(ervatori) suo) (Caesari Augusto (Eckhel 6, 113;
Cohen Aug. 78) et is in quo ab una parte caput est Augusti, ab altera parte
quadrigae similes, adscripto Caesari Augusto) (s. p. q. R. (Eckhel 6, 96; Cohen
Aug. 270—276). Sed neque de interpretatione nummorum constat nec de
tempore cusorum, nisi quod cum in priore Áugustus parens appelletur, is
certe cusus sit necesse est ante honorem: patris patriae sollemniter receptum.
Inde, quod forum Augustum dedicatum est eo anno, quo Augustus appellatus
est pater patriae, cave efficias eo ipso tempore quadrigas dedicatas esse;
immo si id factum esset, de patris patriae vocabulo utpote legitima appellatione
comprehenso neque senatus seorsum decrevisset neque eius Augustus hoc loco
mentionem fecisset. Itaque magis ex hoc loco efficiemus contrarium, scilicet
quadrigas ipsas dedicatas esse ante a. 752 pariter atque coronam et clupeum.
Scriptorum, ut monui C. I. L. I p. 281 (cf. Hermae vol. 15 p. 104), huc
commodo trahi poterunt duo loci, Horatii (t 746) in carmine 4, 14 scripto

VI, 27 28 155

c. a. 740: quae cura patrum quaeve Quiritium plenis honorum | muneribus
(uas, Auguste, viriules in aevum per titulos memoresque fastos aeternet? et
Velleii 2, 39: divus Augustus praeter Hispanias aliasque gentes, quarum titulis
forum eius praenitet, paene idem facta Aegypto stipendiaria quantum pater eius
Galliis in aerarium reditus contulit, quamquam neutrum de quadrigarum illarum
inscriptione accipere cogimur.

LAT. 6, 27 28. [Cum scri]psi haec, | annum agebam septuagensu[mwum sextum]. |
cR. 18, 15 15 "Ove éygaqor vaUvo, cyov éroc éffdougxocvóry | Éxcov. $
Vide supra p. 1.

AL

GRAECI HOMINIS ADDITAMENTVM.

Sequitur clausula non profecta ab Augusto male scripta tam Latine quam
Graece et argumento exilis, nam ex rebus gestis tanti viri non comprehendit
nisi de suo quae erogarit in aedificia ludos donationes, tamquam duumvir
oppiduli alicuius Augustus fuisset, non imperator populi Romani. Quam ob
rem qui appendicem hanc ad Tiberium referunt, egregie falluntur; immo
Graeci liominis esse ostendit maxime denariaria ratio etiam in Latinis admissa,
cum in maioribus summis (nam in minoribus etiam Augustus denarios posuit
9, 16. 20) sesterliariam requirat Romana consuetudo ab ipso Augusto semper
observata. Praeterea sermo non solum multo minus elegans est et minus Lati-
nus quam ipsius commentarii, ut hic sunt spectacula 6, 39 pro ludis et sau-
machia 6, 40 pro eo quod Augustus dixit 4, 43 navalis proeli spectaculum ),
deniqae in summd 6, 20 apex perperam positus; sed etiam quibusdam locis
hiat et vix satis intellegitur. Denique cum quae in appendice leguntur plera-
que in ipso commentario redeant accuratius pleniusque longe perscripta, unum
quod in ea refertur ab Augusto praetermissum, nempe locus de donis ab
Augusto datis civitatibus privatisque, quamquam etiam Italiae senatorumque in
eo mentio fit, provincialem auctorem eo prodit, quod liberalitates collatae in
oppida provinciarum terrae motu collapsa diserte ibi enuntiantur. Quod qui
ponere vellet, eum ne illa quidem recte praeterire potuisse apparet. Itaque
haec veniunt aut ab interprete, cui legatus provinciae Galatiae exemplar Latine
vertendum tradidit, ut indicem rerum gestarum divi Augusti utraque lingua
publice proponendum cum civitatibus provinciae suae communicaret, aut adeo
adiecta sunt a magistratibus Ancyrauis. — Nobis appendix ne eo quidem no-
mine prodest, quod hiatus commentarii explet; nam quae hic leguntur, in ipso
omnia item supersunt.

!) Addidit Bergkius p. 9 tAeatrum Pompei 6, 31, cum Pompeium sit 4, 9.

LAT. 6, 29
30

GR. 18, 17 18
19

' VL 29—36 151

CAPVT I

Summà pecün[iae, quam ded[it in aerarium vel plebei Romanae
vel di]mis!sis militibus: denarium se[zi]e[ns milliens]. |
Zvvxeqaáatacic [$] got2uguévov xogucrog cic vó alga|osov
5j ei; vóv Ógguov có» "Po[poí]ov 4$ sig vov; &roAs|Avuévovc
c:oarioraG [$]:: 85 uepiadsc pvgsedov. S |

Complexus est scriptor, quae supra proposuit Augustus 3, 7— 42 sic fere:
1) data plebi a. 7310 (3, 7) . . . . . . . .us 75,000,000 ad min.
2) data plebi a. 7285 (3, 8 . . . . . . . .- 100,000,000 ad min.
3) data plebi a. 730 (3, 9) . . . . . . . .- 100,000,000 ad min.
4) data plebi a. 742 (3, 12). . . . . . . . - 100,000,000 ad min.
9) data plebi a. 749 (3, 15) .. . . 5. .- ^£1316,800,000
6) data in coloniis militum a. 725 (3, 1) . . . - 120,000,000
1) data plebi a. 752 (3, 19) .. . . . . .- 48,000,000

8) data pro
9) data pro

agris militum Italicis (3, 22) . . .- 6000,000,000
agris militum provincialibus (3, 25) . - 260,000,000

10) data militibus dimissis a. 747—752 (3, 28). . - 400,000,000
11) data aerario publico (3, 34) . . . . . . .- 150,000,000
12) data aerario militari (3, 9D) . . . . . . .- 170,000,000

2199,800,000

Appendicis auctor cum quattuor primas summas ad minimum a nobis subductas
vere aliquanto maiores accepisset, item praetermissas esse sciret impensas
factas propter tributa alieno nomine soluta (3, 40), neque omnino in tanta
pecunia ad mimora recte attendi, substituit rotunde £5 uvgiadag uvoiaÓcv
(600,000,000 den. — 2400,000,000 sest.).

LAT. 6, 31
32

3

3

3

36

GR. 18, 20 21
p?

23

PT

C -— — C

CAPV'T II

Opera fecit nova $ aedem Martis, [lovis Tonantis et Feretri, Apol-
linis,] | divi Iuli, $ Quirini, $ Minervae, [Iunonis Reginae, Iovis Li-
bertatis,] | Larum, deum Penátium, [S] Iuv[entatis, Matris deum,
Lupercal, pulvina]r | ad circum, [$] cüriam cum ch[alcidico, forum
Augustum, basilica]m | Iuliam, theatrum Marcelli, [S] [p]or[ticus
TIED , nemus trans Tjiberim | Caesarum. $

"Epgy« xoa dyévero on' avro) vaol uiv'Afoswc, dioc | Boor-
vgOÍov xci vgorcioqogov, IHavóg, 44n0AÀo|voc, [S] 9o? Jov-
ÀAfov, Kvpgstvov , ($] 41[94]v&c, [$] "Hoac BaciAí|Qoc, [$] 4«0c
'"EAsvO9sgíov, [$] gow[ov, 9Ssco» m]evoíev [S], Ns|o:gvoc, [S]

158 VI, 37? 88

19, 1 Msvooc 9eov, [$] B[ovAsvrgosov] cvv goaAxilldix , [$] Gyoo&

2 Zefa: (sic) [S], 9écvoov MaoxéAAov, [S] B[o]os|Asx9 "TovAta,

s [$] &ÀAcoc Keicogov, [$] Groci àv] HoAes[fyo, | ero& &v inz-
zodoouo OAcpivío. $

CAPVT III

LAT. 6, s; | Refécit Capito[lium sacra]sque aedes [nu]m(ero octoginta] duas,
s8 thea[t]rum Pom|peí, aqu[arum rivos, vijam Flamin[iam].
cR. 19, 3 4 "Erreoxevac9[y vo Ka] ivoAiov, [$) voco) óydorxovra dvo, [$]
5 Jé[or]oo» H[ou]|rgtov, [$] 0005 OAouvico, [S] &yoyoi oOGrov.
Compendium est eorum quae supra leguntur 4, 1— 23. 43. 44, et omnino ca-
vendum, ne quid in his rimere exquisitum et utile. Petita scilicet sunt opera
nova ex comm. 4, 1—8. 21— 223, additis basilica Iulia ex 4, 14—16 et nemore
Caesarum ex 4, 43. 44; utrumque propterea vides collocatum in laterculo fere
extremo. In ordine constituendo non hoc secutus est epitomator, quod sibi
persuasit Beckerus (topogr. p. 721), ut primum loca sacra recenseret, deinde
publicis negotiis destinata, denique quae populi voluptatibus inservirent, sed
solo studio brevitatis, ut uno aedis vocabulo defungeretur, primum templa
coniunxit omnia eodem fere ordine, quo leguntur in commentario, deinde
cetera subiecit ut casus tulit — Lat. 35 interpretatio quod requirit porticus
fn Palatio, porticum in. circo Flaminio spatium non capit, cum inter /om et
IBERIM litterae non deficiant plus xxvi, ut videatur aut quadratarius alterum
comma omisisse aut ipse additamenti auctor, quem .verisimile est et Latina
scripsisse et Graecà, posuisse porticus complures vel simile quiddam. In edi-
tione priore cum ego post Marcelli hiatum signavissem, eum explevit Bergkius
verbis ad aedem Apollinis, melius Hirschfeldius p. 260 inserens porticum Octa-
tiam; porticus vel porticum reliquiae flagitant /o15 post MARCELLI. — Opera
refecta similiter desumpta sunt ex comm, 4, 9—12. 17. 19. — Graecus inter-
pres in appendice hac liberius versatus omisit et pulvinar ad circum, in quo
vertendo etiam supra (p. 53) interpretem vidimus laborantem, et trans Tiberim
adiunctum ad nemus Caesarum. Deinde transposuit casu opinor basilicam Iuliam
theatrumque Marcelli, item porticus nemusque Caesarum et aquaeductus viam-
que Flaminiam; Lupercal autem ex sede inferiore (quo certe solo loco in Latinis
spatium superest vocabulo ei recipiendo sufficiens, neque ita id inseri debet,
ut aedium enumerationem conturbet) inter aedes numinum transtulit, quippe
Graece dictum v«og Ilavog. |

VI, 39—43 159

CAPVT IV
LAT. 6, 39 [impensa pee [in spectjacul[a scaenica et munera] gladiatorum
4) at(que athletas et. venationes et naum]ach[iam] et donata pe[c]u-
4 niaa(2)|............... eese [ter]rae motu $ incendioque

4? consum|pt[is] a[wt. viritim] a[micis senat]oribusque, quórum census
43 explévit, | ín[n]jumera[bili]s. $
eR. 19, 5 e [Zan]&vas 03 | eic 9éxg xal uovouatyovcg; xai &9Àgrag xoi
7 yavua xia» xa JSuoouayíoy Óoposaf [rs] aroixloic rcOAsciy
8 9 | é&v "Ixadíg, róAsciw &y àrapxefouc ($] Geop xa[i] évrv|gi-
10 Guofg rz&7z0vQxvícig $ xov à&vÓga qíÀosg xal avv|xAqvixotc,
i«1 &» vüg TéijOEiG TtQoOsEeztAdQuOsy: dsiQov 7tÀ59oc. |

Graeca cum integra iam edantur, tam inconcinna sunt, ut de iusta restitutione
Latinorum magna ex parte hiantium et vix meliys conceptorum desperandum
esse videatur. — Lat. 39 impensae, quod posuerunt Bergkius et Hirschfeldius,
lapis non admittit, habens post 1MPENSA aut P aut R litteram, ut et impensa
pecunia suppleri possit et émpensarum summa. —- scaenica addidi suadente
Wilamowitzio. — In fine post AT cum lapis vacet, dedi atque athletas proposi-
tum ab eodem. — 40 haec supersunt Acu////.: poNA1// PECVNIA^ sequente
spatio vacuo; supplementum quod satisfaceret non repperi. — 41 cernitur
nin /////RAE; supplementum quod Graeca requirere videntur coloniis ín Italia,
oppidis in provincüs nec vestigis his recte aptatur et spatium quod principio
versus ante RAE vacat litterarum c. xxyr aliquanto excedit. — In Graecis 7
quod flagitat Bergkius TE et spatio convenit et hastae vestigio quod cernitur
post An PEAI.

Prior pars pertinet ad locum de ludis 4, 31—48, neque operae pretium
est singulis immorari. Quae sequuntur de donis ab Augusto oppidis priva-
tisve oblatis, non petita sunt ex commentario; is enim cum impensas recenseat
in rem publicam populumque Romanum factas, quo item pertinet aurum coro-
narium municipiis et coloniis Italiae remissum (4, 26), liberalitates in privatos
collatas non admittit. Rem testantur auctores. De oppidis pecunia adiutis
Suelonius Aug. 47: wrbium in (provinciis), inquit, quasdam aut aere alieno
laborantes levavit aut terrae motu. subversas denuo condidit. Eiusmodo liberali-
tates contigerunt inter alias plerasque (Dio 54, 23) Venafro in Campania facto
ibi aequaeductu (C. I. L. X, 4842), Neapoli in Campania (Dio 55, 10), Papho
in Cypro a. 739 (Dio 54, 23; cf. Eusebius ad a. Abr. 1998), item a. 742
pluribus oppidis provinciae Asiae (Dio 54, 30); denique de Laodicea ad Lycum
et Trallibus idem testatur Strabo 12, 8, 18 p. 579 collato Suetonio Tib. 8: pro
Laodicenis Thyatirenis Chis terrae motu afflictis opemque tmplorantibus senatum
deprecatus est. De Trallibus etiam Agathias 2, 17 epigramma affert ex lapide
descriptum hoc:

160 VI, 39—43

KAac9sícag rz&rQ«c GtiOp d rove K&vvafoiy dg y&y
Xoipruo» mre motoíón Óvoousvoc.
Kaícaags Ó' siÀiyOsig reg yovvace« vày ueytAovyov
Gg9wu0s5 TodÀÀAw vay vOTS xsexAuuéva.
Venit igitur Chaeremo ad Augustum a. 728 aut 729, quocum convenit, quod
ad hunc annum (1992 Abr., vide supra p. 14) adnotat Eusebius: Trallis terrae
motu consederunt. — De censibus senatorum idem Suetonius Áug. 41: senatorum
censum supplevit non habentibus idemque Dio refert ad a. 726 (53, 2) et 736
(54, 17) et 757. (55, 183; cf. 56, 41). Cf. idem 51, 17 fin. 52, 19.

DE P. SYLPICII QVIRINII TITVLO TIBVRTINO

Addere placuit commentariolum de titulo, qui et ipse versatur in memoria
rerum earum, quae ductu auspicioque imp. Áugusti gestae sunt, Tiburtino
P. Sulpicii Quirinii, cum praesertim quae de eo dixi apud Richardum Berg-
mannum (de inscriptione Latina ad P. Sulpicium Quirinium referenda. Bero-
lini 1851. 4. p.1v— vir) et. in. paucorum manus venerint et quaestio sane
anceps ibi propter epistularem brevitatem magis summatim iudicata sil. quam
pertractata.

Effossus est is de quo agitur titulus scriptus litteris optimis et pulcher-
rimis a. 1764 Tibure extra portam Romanam inter villam Hadriani et viam
Tiburtinam pari ab utraque intervallo. Delatus inde Tibur in aedes Boschi
postea pervenit in museum Vaticanum, ubi inter lapides non expositos olim
inveni et descripsi hac forma:

A GEM - OVA * REDACTA —MMMM
,Á.GEM * QVA * REDACTA * INPOT

4 VGVSTI * POPVLIQVE - ROMANI* SENAT
SVPPLICATIONES: BÍINAS: OB: RES-PROSP
IPSI . ORNAMENTA . TRIVMPF
PRO* CONSVL* ASTAM: PROVINCIAM*OP(

pDIvI : AVGVSTL TERVM — SYRIAM-ET-PF)
Prodiit primum in Novellis Florentinis a. 1765 p. 355 (inde Donati 464, 3);
deinde pro inedito in Sanclementii opere de vulgaris aerae emendatione (Ro-
mae 1793) p. 414, cui descripsit abbas Sarti; denique ex apograplio, quod
sumpsimus Henzenus et ego opera coniuncta, apud Bergmannum 1. c. et IHen-
zenum n. $366 coll. add. p. 496. Errores non ita multos priorum referre
nihil attinet, cum lectio certa sit et perspicua.

Nomen eius, cui titulus positus fuit, cum perierit, videndum num ex
rerum indiciis quae supersunt de eo conieclura capi possit. Sunt autem in-
dicia quattuor haec:

I. Is de quo agitur gentem quandam in potestatem populi Romani rede-
git, propter quas res gestas senatus bis supplicationes indici voluit et praeterea

ei qui eas gesserat ornamenta triumphalia decrevit.
11

162 P. SVLPICII QVIRINII

IL. Is de quo agitur post victoriam de qua diximus imperante Augnsto
ad proconsulatum Asiae pervenit. Namque honores ita in titulo recenseri, ut
a minoribus procedatur ad maiores, non contrario ordine, ut visum est Zumptio
(comm. epigraph. 2 p. 110), inde efficitur, quod extremo loco positus summus
est et vere unicus, ut post alios minime raros delatus esse videatur;
praeterea parum convenit ordo inversus elogio, quod ad exemplum Plau-
tiani (Orell. 750) a tituli forma ad rerum gestarum narrationem deflectit.

III. Is de quo agitur Syriam et coniunctam cum ea ad Severum usque Phoe-
nicen imperante Augusto bis administravit, primum antequam Ásiam sortire-
tur, iterum post Asiae proconsulatum. Nam, sicut recte docuit Sanclementius
(de vulgaris aerae emend. p. 424), iterationis praedicatio in provinciarum prae-
sides tum tantum cadit, cum eadem provincia ab eodem homine pluries ad-
ministrata est. Ita T. Eprius Marcellus dicitur fuisse procos. Asiae III (C. X,
3853 — Henzen 5425); ita P. Paquius Scaeva primum pro consule provinciam
Cyprum optinuit, deinde pro cos. iterum extra sortem. auctoritate Aug. Caesaris
et s. c. missus est ad componendum statum in reliquum provinciae Cypri (C. IX,
2845 — Henzen 6450); ita L. Marius Maximus qui scribitur fuisse procon-
sul provinc. Asiae iterum, proconsul provinciae Africae (C. Vl, 1452. X, 6764)
Asiam per duos annos obtinuit ex consulatu priore, ex posteriore per annum
unum Africam (Waddington fastes des provinces Asiatiques p. 741 ed. mai.).
Huius generis iterationes cum in proconsulibus passim inveniantur (Staats-
recht 2* p. 246), quippe quorum officium lege annuum (Dio 53, 13) non raro
post annum elapsum continuaretur vel potius denuo conferretur, in legatis
Augusti, quorum potestas nullo certo tempore conclusa esset, locum habere
non potuit nisi ita, ut post discessum ex provincia idem in eandem denuo
mitteretur. Eiusmodi vero legationis iteratio eo impediebatur, quod legationes
cum dignatione inter se differrent ordineque continuo a minore ad maiorem
adscenderetur, is ordo turbabatur legato post alios honores susceptos remisso
ad olim administratam provinciam iterum administrandam. Sed id non cadit
in legationem legationesve maximae dignationis; nam sicut qui consul fuit,
non potest regredi ad praeturam, potest iterum consulatum gerere, etiam qui ad
summum honoris gradum in provinciis administrandis pervenisset, eiusdem
dignitatis legationibus aliis fungi potuit. lta utrumque recte explicabitur et
qui eiusdem provinciae legationem iterarit, in titulis praeter hunc quod sciam
memorari nullum!) et legationem iteratam elogii Tiburtini pertinere ad Syriam
provinciam omnium primariam (Tacitus Agric. 40; Borghesi Burbul. p. 58 —
opp. 4, 159). Confirmatur ita quod supra dixi honores enumerari ordine tem-
poris et singularem plane legationis Syriacae iteratae item videri fuisse tempore
postremum.

IV. Is de quo agitur Augusto superstes obiit post a. u. c. 767.

1) De titulis qui videntur obstare, egimus iu corollario huius commentarii.

TITVLVS TIBVRTINVS 163

Quattuor haec indicia expendenti facile apparebit omnem nominis certa
ratione recuperandi spem positam esse in legationibus Syriacis; reliqua enim
tria tam multis hominibus communia fuerunt, ut ad confirmandum et refu-
tandum magis valeant quam ad inveniendum. Syriae autem legati post rem
publicam ab Augusto restitutam a. 727 quinam fuerint (v. Norisius cenot.
Pis. p. 289 sq.; Sanclemente l. c. p. 417 sq.; Zumptius comm. epigr.
2 p. 71 sq.) iam videamus. Sed ipsum laterculum antequam «aggrediamur,
primum considerandum est, quem locum in Syria administranda adiutores
Augusti potestate supra legatum praediti habuerint Agrippa et C. Caesar.

M. Agrippam cum constet ab a. inde 736 ad mortis usque 742 una
cum Augusto summae rerum praefuisse tribunicia potestate delata illo anno in
quinquennium iterataque a. 741, quem locum ante illum annum in re
publica tenuerit et etiam post illum quo iure provinciarum administrationem
a tribunicia potestate per se disiunctam exercuerit, traditum non accepimus.
Probabile tamen est ab ipso anno 727, quo per consulatus duos continuos
et censoriam potestatem Augusto exaequari coeptus est, proconsularem potes-
tatem ita ei permissam esse, ut ad universum imperium ea perveniret, minor
tamen esset quam simile ius ipsius imperatoris. Nam hoc et toti rei publicae
ordinationi optime convenit (v. Staatsrecht 2? p. 1094) et quae de rebus ab
Agrippa gestis traduntur, modo universa consideres, aliam explicationem vix
recipiunt. Quod scribit Iosephus eum per decem annos pro vicario Caesaris
res Orientis administravisse (15, 10, 2: zréuzrevos dà "Myginzog cv négaov
"lovíov diadoyog Kaícagi. 16, 3, 3: "Myoirnq ys wgv Gviovre sig tqv
"Pouzv usta v)» Oioíxgguv vÀy émi rgc Ldolac ÓOsxoevg yeysvquévqv),
vicariatus recte conciliatur cum imperio illo proconsulari; quae autem ei parum
convenit locorum et temporum definitio aperte a peregrino auctore ad res ab
Agrippa gestas magis formata est quam ad ius Ágrippae permissum, nec recte
defendi potest. Nam quod losephus aperte significat ei in solum Orientem
per illos annos ius fuisse, ea ratione omnino, qua sub Tiberio Germanicus
cum imperio proconsulari primum Galliis et Germaniis praefuit, deinde provin-
ciis trans mare lonium (v. Staatsrecht 2 p. 1099 adn. 4), id in Agrippam
non convenire inde colligitur, quod is per a. 733—737 partim in urbe, partim
in Galliis Hispaniisque praesens res administravit. Similiter terminos imperii
illius cum Iosephus, quamquam reditum Agrippae ex Italia in Orientem a. 7377
minime ignorans (16, 2, 1), nihilo minus aperte significet profectionem Mytilenas
a. 7291 et reditum Romam a. 741, hoc certe ius Agrippae datum nullo modo
mutatum est, videturque hic quoque auctor homo provincialis primum
adventum Agrippae in Orientem et postremum reditum confudisse cum finibus
iuris ei commissi. Itaque cum aliquatenus inde confirmetur, quod praeterea
confirmatione non eget, ius extraordinarium in provincias Ágrippae concessum,
id ad certum tempus certave loca losephus ut restringere voluisse videtur, ita,
si voluit, erravit. — Eodem redeunt relata in annalibus qui supersunt maxime

11*

164 P. SYLPICII QVIRINII

Dionis. Agrippa ab Augusto a. 731 in Syriam missus, sub specie, ut ait Vel-
leius 2, 98, ministeriorum principalium, eo legatos ire iussit (Dio 53, 32: éxezos
pà» vo)g vmoGrgavZyovg &msuwev, cf. Staatsrecht 2. p. 1099 adn. 1), ipse
Lesbi mansit, donec a. 733 revocatus est urbique praepositus (Dio 54, 5: $c
vQv '"Pougv ... àni vij vüc móÀsoc Óioxyesofoes éneuwey cf. 11). Quo
tempore Augustus praesens Orientis res ordinabat, a. 734 Agrippa Galliis
praefectus (Dio 54, 11: vra?; laeAeríeig moocevay9$) vel potius rebus Occi-
dentis neque ad senatum rettulit ob res in Hispania gestas a. 735, cum posset,
neque decretum ab eo triumphum accepit (Dio 54, 11). Rursus in Orientem
missus a. 727 Syriam adiit Hierosolyma usque profectus (losephus 16, 2, 1;
Philo leg. ad Gaium 37), a triumpho autem decreto a. 740 similiter abstinuit
(Dio 54, 24). Hinc iure colligemus Agrippam vel ante tribuniciam potestatem
datam nequaquam legati locum obtinuisse; nam legatus de rebus gestis non
ad senatum refert, sed imperatori suo eas perscribit, neque hac aetate ius ei
est triumphandi (Staatsrecht 1, 1277), neque ipse legatos habere potest, quos
tamen Dionem vidimus Agrippae tribuere. Denique universa Agrippae condicio
(cf. praesertim Dio 53, 1: axgvjv 0órmore GvcorQarcVoiro Opoíav tij éavrot
7xQéiyse 10 vc OUvOgue naQ Gugorégov cq» idídoro) collegae minoris
magis est quam adiutoris, quodque officio fungitur modo in urbe, modo in
Oriente, modo in Occidente, demonstrat ius ei permissum ad universam rem
Romanam pariter porrigi. — Haec si ita se habent, inter praesides Syriae
Agrippae non magis locus est quam ipsi Augusto, et integra superest quaestio,
quinam Agrippa vivo Syriae praefuerint. lam si ita eo tempore res Orientis
administratae sunt, ut sub Tiberio factum est Germanico cum imperio pro-
consulari misso ad eas ordinandas, Asiae et Bithyniae tum proconsules prae-
fuerunt, legatus Augusti Syriae, ita ut omnes Augusto Agrippaeve sive prae-
senlibus sive absentibus dicto audientes essent, ipsi autem ius haberent per
se non imminutum. ÁÀt eiusmodi rerum constitutio ut in provinciis senatoriis
omnino tum locum habuit, ita partes imperatori anno 727 commissae non ab ipsis
initiis eo qui postea observabatur ordine administratae videntur esse. Certe
quod annales scribunt per legatos suos Agrippam res Syriacas administrasse,
a posterioris aetatis consuetudine abhorret; legati enim cum semper uni pareant,
collega minor potestatis proconsularis si qui est, aut legatis suis caret aut
certe quos habet provincias non administrant, sed manet provinciarum Cae-
sarianarum administratio apud legatos collegae maioris. Id ipsum natum
fortasse ex Tiberii contra Germanicum invidia hac aetate non videtur obti-
nuisse, sed Agrippa cum in Oriente tum in Occidente ita res administrasse,
ut Áugustus in locum legatorum ex novo ordine institutorum collegam minorem
mitteret. ]ta aliquatenus excusatur, quod losephus ei praesidatum decennem
provinciarum trans Ionium mare tribuit, et explicatur, quod per hos annos
vix ulli legati nominantur. Nam ita Augusti legati Syrie nulli fuerunt
per a. 7381 —733 et 737—141, fortasse non magis per a. 734. 735 ipso in

TITVLVS TIBYRTINYS 165

Syria agente; Ágrippa autem quamquam non solum praesens res administrare
potuit, sed item officium sibi commissum per legatos perficere, hos et iure et
honore longe diversos fuisse a solitis Syriae praesidibus consentaneum est.

Similiter C. Caesar qui in Orientem profectus a. 753 ibi permansit
per quadriennium, donec vulneratus a. 756 Artagira obsidens exercitum reli-
quit et in reditu a. 757 Febr. 21 in Lycia diem obiit, eo missus est cum
potestate proconsulari (Zonaras 10,36: cz» éBovcíav c)ro vyv GvOvrmator
&dwxey), ad ordinandas Aegypti Syriaeque provincias, ut ait Orosius (7, 3, 4),
Orienti praepositus, ut est apud Suetonium (Tib. 12). Ea potestas utrum iure
ad universum imperium pertinuerit, id quod in Agrippa vidimus locum habuisse,
an huic adulescenü ita fere commissa sit, ut postea in Germanico factum est, deter-
minari non potest, neque ad nostram quaestionem ea imperii diversitas pertinet.
Semper enim verisimile est tum non magis quam per eos annos, quibus
Agrippa iussus est Syriae res curare, legatum Augusti Syriae praefuisse, idque
silentio de eo auctorum aliquantum confirmatur; nam si fuisset, in expeditione
Gaii festinatoque eius reditu narrandis vix praeteriri potuit.

Syriae privati qui per hos annos praefuerint, inveniuntur hi!).

1. M. Tullius Cicero oratoris filius natus a. u. c. 689 reversus in Italiam
post pacem Misenatem a. 715 favore Caesaris filii post consulatum, quo functus
est a. 724, Syriam provinciam obtinuit*). De tempore non constat, cum inter-
vallum inter consulatum et legationem Syriacam nulla coniectura suppleri
possit.

2. ...... Varro ante a. 734. De Zenodori Ituraeorum reguli latroci-
nis cum Damasceni apud Varronem Syriae praesidem conquesti essent (Iosephus
bell. 1, 20, 4: oí dà éxi Ov&goova 10v fyepovo vüc Svolag xovaquyóvteg
idsgO9 «cav ÓqAdGos vv ovuqooay a)ràv Koícags; ant. 15, 10, 1), Caesaris
iussu Varro Ituraeos armis coercuit et postea (vot&9o0») quae Zenodori fuerant
Herodi tradidit. Hoc factum est Caesare in Syria morante a. 734 (Dio 54,9).
Varro is qui fuerit, ignoratur; potest esse is ipse, quem Agrippa in Syriam
misit. Quod si ita est, re magis quam iure legatus Syriae appellatur, neque

1) L. Piso consul a. 739 legatus Caesaris per a. 741—743 bellom cum Thracibus
gessit aliquoties memoratum (Vellei. 2, 98; Florus 2, 27 (4, 12]; Livius per. 140; Tacitus
ann. 6, 10). Id cum suscepisse dicatur a Dione 54, 34 2x ITeuqvA(ag 7c 70yt, inde Marquar-
dtius (Staatsverw. 1? p. 417) effecit eum eo tempore Syriae praefuisse. At neque
Thracibus bellum ex illa regione inferri potuit neque, ut Pamphyliam demus tum legato
Syriae paruisse, ita pars exigua pro toto nominari Sine dubio errore sive libra-
riorum sive Dionis ipsius Pamphylia permutata est non cum Moesia, quod statuerunt
alii (Zippel róm. Herrschaft! in lllyrien p. 240), cum ea provincia postea demum facta videa-
tur esse, sed magis cum Pannonia sive ut tum loquebantur Illyrico.

3) Appianus b. c. 4, 51: a/ró» Ó Kaigap ... ftoéa v& eU9U0c dnéquvye xoà Ünatoy
ov 7ztoÀ) VortQo» xal Zvpíag Orgarmyór. Cf. Drumann 6,718. Titulum Arcanum qui eius-
dem legationis meminit iam constat ficticium esse (C. 1. L. X n. 704*). — Idem pro consule
Asiam obiinuit (Seneca suas. 7, 13; cf. Waddington /fastes des prov. asiatiques p. 684).

166 P. SVLPICII QVIRINII

requiritur, ut ante Syriae administrationem fasces duodecim gesserit, id quod
eum non fecisse verisimile est, cum ad eum usque annum fasti fere pleni sint.

9. M. Titius inter duces nominatus ab a. inde 714 (Dio 48, 30), consul
a. 723, legatus Syriae circa tempus, quo Herodes tertium profectus est
Romam inter a. 742, quo secundum eo ivit, et a. 750, quo decessit,
is est, cui Phraates liberos tradidit Romam ad Augustum mittendos paullo
post a. u. c. 745 (loseph. 16, 8, 6; Strab. 16, 1, 28 p. 748). Dixi de eo
supra p. 141.

4. C. Sentius Saturninus consul a. u. c. 735, legatus Syriae c. a. 746
(Ioseph. ant. 16, 9, 1. c. 10, 8. c. 11, 3. 17, 1, 1. c. 2, 1. c. 3, 2; bell.
Iud. 1, 27, 1—3. Tertullianus adv. Marcionem 4, 19).

5. P. Quinctilius Varus cos. a. u. c. 741, legatus Syriae a. 748—750
testibus cum nummis AÁntiochenorum notas habentibus epochae Actiacae
EK:sSK:zK (Eckhel 3, 275; Borghesi opp. 1, 310; Waddington smél. de num. 2
p. 153) tum Iosepho (ant. 17, 5, 2 sq.; bell. Iud. 1, 21, 5 sq.). Maturius solito
ad legationem Syriae pervenit, gratiosus propter affinitatem quae ei erat cum
domo imperatoria (Tac. ann. 4, 52. 66. Borghesi opp. 1, 311. 417).

6. L. Volusius Saturninus cos. a. u. c. 742, legatus Syriae a. 757. 798
(Eckhel 3, 275).

7. P. Sulpicius Quirinius cos. a. u. c. 742, legatus Syriae a. 759
(Ioseph. 17, 13, 5. 18, 1, 1. c. 2, 1). Accedit titulus Venetus vel potius
Berytensis nuper vindicatus (Eph. epigr. 4 p. 538): Q. Aemilius Q. f. Pal.
Secundus [in] castris divi Aug(usti) s(ub] P. Sulpicio Quirinio le[g. Aug.] Cae-
saris Syriae honoribus decoratus, praefect(us) cohori(is) Aug(ustae) I, praefect(us)
cohort(is) II classicae. Idem iussu Quirini censum egi Apamenae civitatis millium
homin(um) civium cxvr. Idem. missu. Quirini adversus Ituraeos in — Libano
monte castellum eorum cepi. Quae de officiis his exposui l. c. p. 540, non
repeto, cum ad nostram rem inde nihil efficiatur.

8. Q. Caecilius Metellus Creticus Silanus cos. a. 760, legatus
Syriae ab a. certe 763/4 ad a. 770 (Eckhel 3, 276 collato nummo a San-
clementio p. 348 allato anni aw; Tacitus ann. 2, 4. 43; Ioseph. 18, 2, 4).
Etiam Silanus solito celerius legationem Syriae adeptus est, ut consulatum
quoque in integrum annum tenuit; scilicet per hos annos admodum floruit
utpote socer futurus Neronis Germanici f. aliquando, ut tum credebant, im-
peraturi. Diximus de eo Borghesius ann. 1849 p. 51 sq. — opp. 5 p. 211 et
ego Eph. epigr. 3 p. 14. Cur per tot annos provinciam retinuerit, Suetonius
explicat, cum scribit (Aug. 23) propter cladem Varianam Augustum praesi-
dibus provinciarum imperium prorogasse, ut a peritis et adsuetis continerentur.

Si quidem recte statuimus legatos Augusti provinciae Syriae nullos fuisse
per eos annos, quibus aut Áugustus ipse in Syria morabatur aut sub eo
imperio proconsulari praediti res Orientis curabant, in laterculo supra proposito
probabile est legatum Augusti unum solum deficere inter Varum et C. Caesarem

TITVLVS TIBYRTINYS 167

per a. 751. 752. Nam cum solitum legationis tempus triennium fuerit, reli-
qui ita sese excipiunt, ut difficile aliquem ordini interponas; et quamquam fieri
sane potest, ut exciderit unus alterve legatus administrationis solita brevioris,
vix credibile est neutrius administrationis legati tituli Tiburtini praeterea
memoriam ullam superesse et nomen eiusdem viri in laterculo illo duobus
locis desiderari. Quam ob rem videtur is de quo agitur et inter eos quorum
nomina posuimus quaerendus esse et alteram utram legationem administravisse
c.a. 751. — Ex supra nominatis praeter Varronem, quem legatum Augusti
fuisse negavimus, ut antiquiores ita Ciceronem quoque et Titium aetatis rationes
excludunt, quae vix patiuntur eorum quemquam a. 767 etiam tum in vivis
fuisse, maxime cum is quem quaerimus bis Syriae praefuerit itaque utraque
legatio, ut horum alteri utri detur, ante a. 731 collocanda sit, nisi forte
hoc ponis ignotum illum legatum primum ante a. 731, deinde per a. 751.
792 Syriae praefuisse. In Cicerone accedit, quod a bellica laude eum afuisse
constat. Varum nemo ignorat occidisse vivo Augusto; praeterea pro consule
Africam, non Asiam rexit (Borghesi opp. 1, 301). Volusium Saturninum item
constat pro consule Africam administrasse (Borghesi l. c. p. 312 sq.). Silanus
cum Syriae post mortem Augusti praeesse non desierit, dicendus fuit legatus
non divi Áugusti, sed divi Augusti et Ti. Caesaris Augusti. — Et ad horum
quidem nullum titulum de quo agimus spectare omnes consentiunt; restant
tres, qui patronos nacti sunt, M. Agrippa, C. Sentius Saturninus, P. Sulpicius
Quirinius. — Ad Agrippam titulum rettulit Huschkius (über den Census zur
Zeit der Geburt Jesu. Christi p. 65 sq.), sed refutavit commentum nullo negotio
Borghesius (apud Henzenum n. 5366 — opp. 8, 126 sq. 493 sq); scilicet ut
alia mittam, Agrippa numquam pro consule Asiam administravit et ante
Augustum mortuus est; id vero, quo confugit Huschkius, titulum Agrippae positum
esse imperante Tiberio, neque ullo exemplo defenditur et eo plane evertitur, quod
marmor Tiburtinum tam propter locum, in quo inventum est, quam propter
habitum externum sine ullo dubio elogium fuit sepulcri. — Saturninum proposuit
primus Bergmannus (apud Gerhardum Archdol. Anzeiger a. 1850 p. 172) primo
quod nunc est tituli vocabulo mutilo Germaniam ratus nominari; quam opinionem
cum mox ipse abiecisset, de lectione tituli edoctus veriora, eam suscepit Zumptius
nec paucis eam explicavit (comm. epigraph. 2, 122 sq.). — Contra qui primus
de titulo diligenter egit Sanclementius eum superesse dixit ex monumento
P. Sulpicii Quirinii (l. c. p. 418) eamque Sanclementii opinionem qui postea
in eam rem inquisiverunt idonei auctores cum alii tum Borghesius (]. c.),
Henzenus (l c.), Nipperdeius (ad Tac. ann. 3, 48) unanimi consensu secuti
sunt. Neque ego novam et reconditam doctrinam profero, sed iisdem viris
doctis. adsensus breviter demonstrabo primum titulum ad C. Sentium Sa-
turninum spectare non posse, deinde in Quirinio non solum nihil obstare, sed
indicia quoque quae supra recensuimus, maxime omnium primarium duplicem

168 P. SVLPICII QVRINII

legationem Syriacam, ita in eum convenire, ut attributio Sanclementiana non
solum probabilis habenda sit, sed plane probata.

De C. Sentio Saturnino pauca tantum dicemus, sed quae sufficiant. Con-
stat eum quoque accepisse ornamenta triumphalia (Dio 55, 28), ut acceperunt
ea imperante Augusto duces aliquanto plures quam qui iustos triumphos
egisse dicuntur super triginta!) Reliqua autem indicia tria non conveniunt
in Saturninum. Primum duplici Syriae legationi ne locum quidem Zumptius
invenire potuit nisi ita, ut Syriae primum praefuerit per annos 729 —731, quo
tempore Saturninus praetorius fuit nec capax provinciae omnium confessione
consularis. — Deinde quamvis ignoretur, quo anno Saturninus diem obierit, nec
memoratur post a. 759 (Vell. 2, 109. 110) et ante Augustum eum mortuum esse
constat ex silentio Taciti, cuius annales ab excessu divi Augusti ad a. u. c. 782
integri supersunt nec secundum institutum auctoris de clari viri obitu tacuissent,
si in illos annos incidisset. — Proconsulatum denique Asiae excludit, de quo
optime monuit Borghesius (opp. 8 p. 495; Henzen syll. p. 496), Tertullianus, qui
ubi Carthaginis coloniae vices breviter comprehendit (de pallio c. 1) sic scribit
post longas Caesaris moras moenia Carthagini Statilium Taurum (proconsulem
Africae 718—720) imposuisse, sollemnia enarravisse Sentium Saturninum. lam
cum in fastis aetatis Augustae tres inveniantur Sentii Saturnini, scilicet con-
sul a. 735 is qui postea Syriae praefuit filiique eius duo consules uterque a.
151, omnino pater hoc loco intellegendus est, ne longae morae nimiae fiant.
Itaque is cuius est elogium Tiburtinum, quisquis fuit, non fuit C. Sentius
Saturninus.

Videamus de P. Sulpicio Quirinio.

|. Tacitus ad a. u. c. 774 ubi de obitu Quirinii refert sic scribit (ann.
9, 48): nihil ad veterem et patriciam Sulpiciorum familiam Quirinius pertmuit,
ortus apud municipium Lanuvium, sed impiger militiae et. acribus. ministerüs
consulatum sub divo Augusto (u. c. 742), mox expugnatis per Ciliciam Homo-
nadensium castellis insignia. triumphi adeptus, datusque rector C. Caesari Arme-
niam obtinenti (u. c. 756). Strabo 12, 6, 5 p. 569: 0 "4usrtag cic vov; Opo-
vadéac magsASwv, of évouíLovro dÀgnvóravos, xoi xoract&g ZÓm xvQioc
vOv nA&ícvov xegíov, &vcAoy xai vov vvQarvoy «)vOv 6&5 &novgc éAgq99
di& vig voU vvQavPov yvvoixog* xoi voUrov uy éxetyos QiéqOeigay, éxsí-
yovc d? Kvgíriog éEerrog9moe Aun xoi revoaxioyiAlove dyOgac éLoyonos
xci GOvvoxicsv sig v&g Syy)g rm0Àsg, vüv O8 Xxooov drméAwrey Soguov
vÀ» àv áxu$. Amyntas rex caesus est a. u. c. 729. Ad has narrationes recte
aptabitur principium tituli Tiburtini sic fere explendum:

1) Quamquam numerum hunc, quem posuit Suetonius Aug. 38, nimium esse tabulae
huius temporis triumphales ostendunt iam expletae: nam ab a. 711 ut triumphos omnes
numeres praeter ipsius Augusti ovationes duas triumphosque tres et Antonii ovationem,
non reperiuntur nisi duo et viginti.

TITVLVS TIBVRTINVS 169

bellum gessit cum gente homonaden-
sium quae interfecerat amnytam
TEGEM*QVA*REDACTA*IN- POTesialem imp. caes. divi f.
AVGVSTI * POPVLIQVE * ROMANI - SENATUs dis immortalibus
SVPPLICATIONES* BINAS* OB* RES* PROSPere ab eo gestas el
IPSI . ORNAMENTA . TRIVMPHalia decreuit

Bergmannum seculus jam regem v. 1 rettuli non ut ante proposueram ad Ho-
monadensium regulum teste Strabone a Quirinio interfectum, sed ad Ámyntam,
ut verborum quae sequuntur qua redacta ratio constaret. Recte praeterea
Zumptius (l. c. p. 116) monuit vocabulum ipsi requirere, quod sibi opponatur,
quamquam id quod requiritur verbum non repperit; quod patefacit titulus
C. T. L. VI, 1386?) ex dedicatis Traiano auctore in foro Augusti, secundum Bor-
ghesium (ann. 1846 p. 342 — opp. 5 p. 31) Arabiae victoris Cornelii Palmae:

POTES ..... eee n nn ecconcn ob quas res decreuit
SENATVS * SVPPLICATIONES . DIS * IMMORTALIB . Ipsi auteM AuCtore
IMP * CAES * NERVA * TRAIANO * AVG * GERM * DACIC * SENATVS * ORNAMENT
TRIVMPHAL - DECR * STATVAMQ * IN * FORO * AVG * PONENDAM * CENSVIT

collato monumento Ancyrano 1, 26 et Cicerone in Cat. 3, 6, 15: supplicatio
diis immortalibus meo nomine decreta est; in Pis. 3, 6; de prov. cons. 11, 26.
27; ad fam. 15, 5 alibique passim. Intelleguntur scilicet supplicationes ad
omnia pulvinaria (Cic. in Cat. 3, 10, 23; Liv. 24, 10 fin.; al). De supplicati-
onibus duabus vel si magis placet binis (utrumque enim dicitur supplicationem
decerni et supplicationes) connumerandis inter quinque et quinquaginta de-
cretas Augusto ob res ab ipso aut per legatos eius prospere gestas supra iam
ad mon. Áncyr. 1, 24 monuimus. Recte autem Zumptius (l. c. p. 118) docuit
adhibito maxime loco Ciceronis de prov. cons. 11, 26. 27, cum supplicatio ob
res bene gestas antiquo tempore item ac triumphus, cuius tanquam praeroga-
tiva fuit (Cic. ad fam. 15, 5, 2), non nisi semel decerni soleret, primum plus
semel decretam eam esse bello Mithridatico in gratiam Pompeii; deinde idem
honor saepe pluries decretus est et ut solet fieri in honoribus qui extra
ordinem conceduntur, mox pervulgatus. Quam ob rem cur Zumptius (l. c. p.
121) neget Homonadense bellum duarum supplicationum decernendarum cau-
sam praebere potuisse, equidem non perspicio; immo siquidem Quirinius bis
in eorum agrum expeditionem fecit, quod facile potuit, consentaneum est bis
eum de rebus a se gestis per imperatorem ad senatum rettulisse et bis ob eas
supplicatum esse. — Quo tempore et quo magistratu praeditus Quirinius Ho-
monadenses devicerit, infra disputabitur.

3) Exempla duo quae extant Bouchardianum duplex et Donianum non differunt, nisi
quod 1 POTIS Don., 2 IMMORTALIB....nimae eere Bouch., IMMORTALIBVS . .. .. Don. 4
N pro IN Bouch. alterum. V. 2 extr. immortalibus dierum . .. auctore proposuit Borghesius.

1170 P. SYLPICII QVIRINII

IL Quirinius cum consulatum gesserit a. 742 et longo tempore postea
superfuerit, consulari iure pervenisse putandus est ad proconsulatum aut
Asiae provinciae aut Africae. Intervallum hac aetate certum nullum fuisse
cum satis constet (nam, ut pauca exempla seligamus, C. Asinius Gallus cos. a.
746 procos. Ásiae fuit a. 748/49; Cossus Cornelius Lentulus cos. a. 753 pro-
cos. Africae a. 759; Cn. Lentulus augur cos. a. 740 procos. Asiae a. 753 cet.;
v. Staatsrecht 2?, 240. 241 commentariumque Zippelii supra p. 131 adn. laudatum),
ex solo titulo Tiburtino, modo eum recte ad Quirinium rettulerimus, et
Ásiam eum sortitum esse intellegitur et tempus aliquatenus definitur; inter-
ponitur enim ibi proconsulatus inter duas legationes Syriacas sive, ut infra
ostendetur, inter a. 752 et 759, ex quibus annis praeterea eximendi
sunt anni 753 certe pars prior, quo Cn. Lentulus augur Ásiam rexit (nam
dies a. 753 Daesii 17 sive Maii 10, quo scripsit epistulam C. I. Gr. 2943,
eum ostendit anno 752/593 in officio fuisse); fortasse item a. 754/55, si pro-
consulatum M. Plautii Silvani Zippelius (comm. supra citati p. 13) recte ad
eum annum revocavit; restant igitur proconsulatui Quirinii anni 7523/4 et
1795 ad 758. At eum Africam sortitum esse demonstratum ivit Zumptius
(l. c. p. 91) ex narratione Flori 2, 31 [4, 12, 40. 41): Musulamos atque Gaetulos
accolas Syrtium (Augustus) Cosso duce compescuit, unde illi Gaetulici nomen latius
quam ipsa victoria. — Pariter Marmaridas atque Garamantas Quirinio subigendos
dedit; potuit. et ille redire Marmaricus, sed modestior in aestimanda victoria fuit.
Videamus primum de loci lectione. Pro Quirinio liber Nazarianus habet qurinio
(non guríno, ut refert Iahnius), Bambergensis eius loco spatium vacuum; lor-
danes vero (Rom. 248) sic locum reddit: Marmaridas et Garamantes ... per
Quirinum subegit. Substituit pro qurinio Nipperdeius in philologi Schneide-
winiani vol. 1 p. 670 Cornelio, eo motus, quod contra Garamantes expeditionis
Quirinii praeterea nemo meminit, meminit L. Cornelii Balbi proconsulis Plinius
(h. n. 5, 5, 36: clarissimumque Garama caput, Garamantum, omnia armis
Romanis superata et a Cornelio Balbo triwnphata), propter quam victoriam
extremus privatorum omnium triumphavit procos. ex África a. 735 (fast. Capit.).
At ad verba quod attinet, qui Flori crisin probe didicit non negabit de lectione
decisum esse per consensum Nazariani et lordanis. Nipperdeii autem coniectura
eo minus probanda est, quod sic Cosso Gaetulico et ipsi Cornelio parum
eleganter opponitur Cornelius; neque quicquam obstat, quominus tam Quirinius
quam Balbus adversus Garamantes rem bene gesserint, nam in Floro cur
taceat non est quaerendum. Subegit igitur Quirinius Marmaridas et Garaman-
tes; at si eos subegit proconsul Africae, provinciae terminos aliquantum
excessit. Nam Garamantes quidem in desertis Africae interioris ita habitabant,
ut tam ex Africa quam a Cyrenis exercitu peti possent; at contra populos
Marmaricae terrae interiectae inter Aegyptum et Cyrenaicam, quos priores .
posuit Florus et aperte potiores habuit, Quirinius, cum Aegyptus extra quaes-
tionem sit, non tam ex Africa mitti debuit quam ex Cyrenaica. Quod per-

TITVLVS TIBVRTINVS 171

viderunt Borghesius (opp. 8 p. 500) et Henzenus (syll. p. 496), neque ipse
Zumptius non intellexit, sed cum refutare non posset, elusit. Nam Strabonem
(17, 3, 23 p. 838) sibi opitulari putat, qui Marmaridas habitare quidem dicat
prope Cyrenas, sed nec (Cyrenaicae nec Aegypto attribuat; quasi propterea
quod populus extra solum provinciae cuiusdam conterminae habitare dicitur,
magis bellum ei inferre potuerit praeses provinciae non conterminae. Magis
speciosum est proconsulem Cyrenaicae utpote provinciae senatoriae et inermis
bellum gerere non potuisse; nam alterum nullum exemplum extat procon-
sulis praetorii, qui bellum gesserit. At nihilominus verum est proconsulibus
omnibus non tam ius belli gerendi defuisse quam occasionem (Staatsrecht 2,
251), cumque proconsules consulares Africae ad Gaium usque suis auspiciis
rem gesserint (Tac. hist. 4, 48), ipso iure idem licuit proconsuli praetorio Cyre-
naicae. Quod si necessitas rerum fecit, ut bellum in ea provincia gerendum
esset, non erat cui mandaretur praeter eius proconsulem; itaque non admodum
mirum est quendam eorum rem gessisse, maxime per bos annos nova etiam-
tum imperii ordinatione nec rebus satis stabilitis. Ne hoc quidem constat eo
tempore Cyrenaicam praesidio militari caruisse. Certe L. Pinarius Scarpus
legatus Ántonii et ab eo Cyrenaicae praefectus, sed etiam sub Augusto, cum post
proelium Actiacum ad eum transiisset, eandem provinciam administrans c. a. 727
imperator in nummis appellatur, ut exercitui eum praefuisse dubitari non possit
(cf. Orosius 6, 19, 15; Dio 51, 5. 9; Plutarchus Anton. 69; Cohen Aug. n. 125.
497—500; Eckhel 5, 272. 6, 82). Sed fac iam eo de quo agitur tempore
legiones in his partibus nullas stetisse nisi in Africa provincia et in Aegypto,
quid vetabat bello aliquo in Cyrenaica exorto legionem ex Aegypto eo mitti, quae
proconsuli pareret? Itaque existimo Quirinium ex praetura post intervallum
proconsulem factum Cretamque et Cyrenas sortitum Marmaridas et Garamantes
vicisse; idque inter alia in mente habuit Tacitus scribens Quirinium émpigrum
militiae et acribus ministeriis consulatum ;meruisse. Ea expeditio, si recte
infra docebo res in titulo nostro narratas incipere ab a. 752, ante eum annum
facta sit necesse est; accuratius quo tempore Quirinius Cyrenaicam admini-
strarit, definiri nequit, neque adsentior Henzeno propter Flori verba supra
relata Marmaricam Quirinii victoriam postponenü Gaetulicae Cossi partae a. u.
c. 759; nam hoc loco Florus ad temporis ordinem non attendit neque ullo
pacto secundum ea, quae de Quirinio praeterea accepimus, proconsulatum
praetorium admininistrare potuit post a. 759. Quod si quis coniciat expe-
ditionem in Garamantes a. 734 coniuncta opera suscepisse Balbum proconsulem
Africae et proconsulem Cyrenaicae Quirinium, temporum rationes ei coniecturae
non adversantur; nam Quirinius utpote homo novus multo ante praeturam
gessisse potest quam ad summos honores pervenit. Sed fieri quoque potest,
ut uterque bellum gesserit tempore diverso.

III. Quirinium Syriae praefuisse a. 759 et deinceps constat ex locis
Iosephi supra allatis; videndum autem, num alterius quoque legationis aliqua

179 P. SYLPICII QVIRINII

memoria supersit. Ea quaestio cum tripertita sit, de tribus capitibus ordine
dicemus.

1. Supra ubi egimus de rebus a Quirinio gestis adversus Homona-
denses, huic loco reservavimus quaestionem, quamnam provinciam eo tempore
obünuerit. Homonadenses incolas regionis ad sinistram fluvii Melae (Manawgat
Tschai) superioris infra Oroandes in monte Djammidah et inde porro ad
orientem (v. Gustavus Hirschfeld in actis min. acad. Berol 1875 p. 145),
Cilicibus adnumerat Strabo (12, 6, 3. 4 p. 569; 14, 5, 1 p. 668; 14, 5, 24
p. 079), sed in Cilicia provincia Romana non comprehendebantur. Nam post-
quam Romani duce Quirinio effecerunt, quod Amyntas perficere non potuerat,
ut domarentur, Cilicia aspera, ut ait Strabo 14, 5, 6 p. 671, regibus tradita est,
scilicet a. 734 Archelao regi Cappadociae Ciliciae hanc partem concessit Augustus
(Dio 54, 9; Strabo 14, 5, 6 p. 671; Tacitus ann. 6, 41) videturque expedi-
tionem illam adversus Homonadenses ob id ipsum Quirinio mandavisse, ut ulta
morte ÁÀmyntae ferus populus Árchelao parere inciperet. Quam ob rem postea
in provinciarum divisione Cilicia aspera divisa mansit a Cilicia reliqua (Ptole-
maeus 5, 5, 3. 9 cf. Plinius 5, 7, 94). In Taciti autem verbis expugnatis per
Ciliciam. Homonadensium castellis adhuc neminem offendisse miror. Nam per
Ciliciam aliud est atque ín Cilicia, neque aliter ad hanc sententiam declinat
nisi ubi id de quo agitur significatur pervenire ad regionem universam locaque
eius omnia; ut exempli causa ann. 15, 17 recte est Paetus per Cappadociam
hibernavit, neque aliter accipiendum quod legitur ib. 1, 15: «t per circum
triumphali veste uterentur et quae frequenter in titulis reperiuntur similia,
ut C. VI, 1620: proc. Hispaniae citerioris per Asturicam et Callaeciam. — At
Homonadenses angulum ad summum extremum Ciliciae occupantes quomodo
dici possint degere per Ciliciam, parum perspicitur, et recte fortasse Hauptius
hoc scrupulo proposito lectionem corruptam esse iudicavit emendans super
Ciliciam, id quod ex huius commentarii editione priore recepit Nipperdeius.
Utut est, sive in Cilicia provincia Homonadenses fuerunt sive ei proximi, recte
qui Ciliciam regebat inde bellum iis inferre potuit, nec dubium est id ipsum
a Tacito significari. Sed hoc quaeritur, utrum Cilicia provincia tum sub
suo praeside fuerit an legato Syriae paruerit; et multa sunt, quae banc sen-
tentiam commendent. Nam si Cilicia seorsum tum administrabatur, provincia
fuit et inermis et sub legato praetorio constituta; at Quirinius bellum in ea
gessit post consulatum. Deinde constat M. Antonium antiquam provinciam
Ciliciam sustulisse (v. supra ad mon. Anc. 5, 31), Augustum novimus Cypro
propriae provinciae formam dedisse, de Cilicia quid constituerit, non traditur
(cf. in universum Marquardt Staatsverw. 1* p. 3991). Paullo postea Ciliciam
a Syriae praeside rectam esse recte observavit Zumptius l. c. p. 96 ostendi a Tacito
compluribus locis. Ita in narratione discordiarum inter Germanicum et Pisonem
legatum Syriae hic non solum a Cilicum regulis milites postulat (Tac. ann. 2, 78),
sed etiam horum ope Celenderi oppido Ciliciae expugnato queritur provincia a

TITVLVS TIBVRTINVYS 178

Caesare data se arceri (l c. c. 80). Neque in tota narratione legati Ciliciae
mentio fit, quae omitti non potuit, si fuisset eo tempore, neque Pisoni postea
obicitur eum provinciam alienam invasisse, sed suam armis repetivisse (l. c. 3,
12. 16) et bellum provinciae intulisse (1l. c. 3, 14). Item expeditionem ad-
versus Clitas in Cilicia aspera simillimam Homonadensi bis a. p. C. 36 et 52
susceperunt Syriae qui eo tempore praefuerunt (l. c. 6, 41. 12, 55). Pro-
prius autem Ciliciae legatus nullus invenitur ante Cossutianum Capitonem ex
Cilicia repetundarum accusatum a. p. C. 58 (Tacit. ann. 13, 33)!). — Huic
opinioni, Ciliciam eo tempore sub praeside Syriae fuisse, olim a Baronio pro-
positae quamquam sine idoneis argumentis, hodie vero, postquam ego in
epistula ad Bergmannum eam reduxi, etiam a Zumptio (l. c. p. 95 sq.) et
Nipperdeio (ad Tac. ann. 2, 43) admissae, Norisius (cenot. Pis. p. 219) oppo-
suit quod legitur apud Strabonem 14, 5, 6 p. 671 Augustum Ciliciam asperam
regionem feram et latronibus infestam sub regibus esse inaluisse 7 v7:0 roig
Popueíoig cysuociw voto mi vag xoíctuw rmeumouívowc, ol ugv dei
7ztagstvaL &usAAoy ugcrs ueO9' OmAmv: excludi ita Syriae legatum habentem
tres legiones et intellegendum esse Ciliciae inermem. At Strabo hoc loco
cogitat de regni Amyntae divisione, quo interfecto Cilicia aspera, ut supra
dixi, tradita est Arclielao regi Cappadociae, Galatia autem «cum regionibus
conterminis et Pamphylia utpote pacatiores in provinciae formam redactae legatis
commissae sunt legiones non habentibus. Hos legatos Strabo intellegit Galatiae et
Pamphyliae; de Cilicia provincia, ad quam nulla portio regni Amyntae adiecta
est, hoc loco non cogitavit. Multo minus obstat quod apud Dionem 53, 12
inter provincias imperatorias numerantur xal y Zvoío 9 xoig xalovpérg
$ vs GQoiwíxg xai Kwuuxía xol K/nmgoc. Nam cum Syriam Coelen et
Phoenicen eidem legato tum paruisse et aliunde constet et ex ipso titulo Tibur-
tino, idem locum habere potuit in Cilicia, et ipse Dio addit recensere se
provincias ad sui temporis administrationem, 27ei r0 ys doyatoyv x«l émi
70À)D xai coyÓvo xai OUvvQio v& 89vg Gua goXsro. — Haec qui probat,
ei dicendum erit Quirinium Homonadenses vicisse Syriae legatum, eaque
expeditio cum secundum Tacitum facta sit inter a. 742 et 756, praeter testatam
anni 759 altera Quirinio Syriae legatio danda est, quam commode referemus
ad a. 751 et 752 per id tempus solos fere satis vacantes et iusto intervallo
a consulatu separatos.

2. C. Caesar in Orientem missus a. 7523 ibique a. 757 d. Febr. 21
defunctus rectores habuit primum M. Lollium, deinde eo mortuo eum de quo
agimus Quirinium (Tac. l. c.: datus rector C. Caesari Armeniam obtinenti ; cf.

1) Ludi sub Domitiano vel post eum celebrati Aatiochiae nomine Syrorum Cilicum
Phoenicum (ó fepóg ztevraezQQixóg xovyóg Zvgíac Kelixlag cbouyelxng lv IMyrioyt(q), teste
titulo Neapolitano recte edito apud Henzenum ull. dell Inst. 1871 p. 109, quamquam sine
dubio ex antiqua illa communione originem duxerunt, durare potuerunt ea soluta, quamquam
aliter censent Henzenus l. c. et Marquardtius Staatsverw. 1? p. 387.

174 P. SYLPICII QVIRINII

Sueton. Tib. 12. Vell. 2, 102). Tantam curam nemo credet ab Augusto per-
missam esse nisi viro rerum Orientis usu gnaro quique in ipsis locis sui ex-
perimentum fecisset; idque cadit omnino in Lollium, quippe qui a. 729 Ga-
latiam post Amyntae mortem in provinciae formam redegisset (Eutrop. 7, 10).
Quam ob rem eo ipso officio augetur probabilitas Quirinium antea quoque in
Oriente provinciam aliquam insignem feliciter administrasse. Rector autem
Gaio additus est post obitum Lollii mortui a. 755 et quidem Armeniam ob-
tinenti, id est a. 756, id quod optime convenit cum legationis Syriacae annis
quos supra invenimus 751 et 752. — At aliter longe Zumptius iudicat (l. c.
p.102). Quirinium cum Caesare in Orientem missum esse cum primum is
proficisceretur a. 753, neque eum Lollio successisse, sed ipsi Lollium, Quirinium
autem Romam reversum et iam solutum bellicis curis post mortem L. Caesaris
(mense Aug. a. 755) sponsam eius Aemiliam Lepidam in matrimonium duxisse.
At primum ita, cum constet Lollium in comitatu decessisse!) neque eiusmodi
adiutore Gaium carere potuisse neque ullum alium praesto esse praeter Quirinium
(nam Censorinus Velleii 2, 102 non fuit comes C. Caesaris in Syria, sed proconsul
Asiae?), parata spernuntur rectoresque Caesaris pro duobus qui fuerunt fin-
guntur tres quattuorve. Deinde quod ait Tacitus Quirinium missum esse ad
C. Caesarem Armeniam obtinentem, nequaquam potest sighificare, sicut Zumptio
visum est posse, proficiscentem ad expeditionem Ármeniacam ; nam quamquam
provincia, maxime olim constituta et vacans, iure obtineri potest vel ab
eo, qui re non obtinet, tamen Scipionem adversus Hannibalem missum quis
dicet Africam ante obtinuisse quam eo appelleret? Immo certum est Taci-
tum haec duo verba ideo adiecisse, ut Quirinium significaret extremo et
difficillimo tempore in expeditione Ármeniaca C. Caesaris comitem rectorem-
que fuisse. Originem autem duxit perversa Zumptii interpretatio ex causa
non improbabili; vere enim Taciti verba de Quirinio sic ut nunc eduntur cum
rerum memoria non satis conveniunt. Nam si ita Tacitus scripsit: datusque
rector C. Caesari Armeniam | obtinenti Tiberium quoque Rhodi agentem coluerat,
quomodo Quirinius ad Caesarem in Armeniam properans coluit Tiberium Rhodi,
unde is abiit aestate a. 755, idemque ad Caesarem vocatus est Lollio defuncto,
qui obiit ipso a. 755? At non Tacitus hoc dicit, sed qui male verba eius

1) ]d Velleius aperte significat narrato congressu C. Caesaris et regis Phraatis sic
pergens: quo tempore M. Lolli, quem veluti moderatorem iuventae filii sui Mugustus esse
voluerat, perfida et plena subdoli ac versuti animi consilia per Parthum indicata Caesari
fama vulgavit: cutus mors intra paucos dies fortuita an voluntaria fuerit, ignoro. Pauci
igitur dies interfuerunt inter interdictam amicitiam (cf. Plinius 9, 35, 118: Aoc fuit, quare
M. Lollius infamatus regum muneribus in toto Oriente interdicta amicitia a. C. Caesare
Augusti filio venenum biberet) et Lollii obitum.

3) Censorinum probabile est decessisse in proconsulatu Asiae, certum non decessisse
in comitatu C. Caesaris; nam si ita evenisset, Velleius postquam mortem Lollii narravit
sic pergens: paulo post obisse Censorinum in iisdem. provinciis graviter tulit civitas, scrip-
sisset in eadem provincia.

TITVLVS TIBVRTINYS 175

distinxerunt; legendum omnino: Nihil ad veterem ... Sulpiciorum familiam.
Quirinius pertinuit, impiger militiae et acribus ministeriis consulatum ... moz
insignia triumphi adeptus datusque rector C. Caesari Armeniam obtinenti. Tibe-
rium quoque Rhodi agentem coluerat, quod tunc patefecit. in. senatu. laudatis in
se officiis et incusato M. Lollio, quem auctorem C. Caesari. pravitatis et discor-
diarum arguebat. Coluerat autem Rhodi Tiberium Quirinius aut a. 751 in
Syriam proficiscens aut in Ásiam proficiscens ad proconsulatum suscipiendum.
Nam tantum abest ut constet Roma eum ad Gaium venisse, ut magis
crediderim forte pro consule Asiam regentem ab Augusto ad filium ire
iussum esse. Vidimus enim eum Asiam regere potuisse per a. 755/6 et
deinceps et ita eo ipso tempore, quo Lollius obiit, in Ásia potuisse morari.
Quod si ita factum est et inde ab timere illo continua dimoratione
Quirinius in Oriente mansit, etiam causa apparet, cur in eius laudatione Ti-
berius salutationem Rhodiacam et officium ab a. 755 C. Caesari exhibitum
coniunxerit. — Nuptiae autem, quas Quirinius cum Lepida fecit, facile
expediuntur; nam cum constet Suetonium (Tib. 49) paullo liberalius inter eas
nuptias, quae ante finem a. 755 celebrari non potuerunt, et accusationem a. 773
numerasse annos viginti, quid impedit, quominus nuptiae reiciantur post Quirinii
ex Syria reditum ad a. c. 757? Quod si cui spatium sedecim annorum pro
viginü Suetonii displiceat, ponat Lepidam Quirinio nupsisse aut ante profec-
tionem Romae aut in Syria; certe nemo refellet.

9. Restat notissimus locus Lucae 2, 1: 8yévero dà dv voig vuégoig
éxelyoic, 8EgA9ev doyua naga Koícagog )yovcrov dmoyodqsoSos mà-
cav cv$v oixovuévgy* avg Gmoyoag mootg $yévevo mgysuovevovvog cfc
Zvoíag Kvgmgvíov (sic cod. Sinaiticus; Kmovríov cod. Alex.; Kvoesívov cod.
Vatic.) De quo postquam tot viri docti tam multa dixerunt, ego ne volumen
conscribam, ab omni priorum et reprehensione et laudatione abstinens satis
habebo meam sententiam breviter significavisse. Lucae de hac re quod attu-
limus testimonium plane solitarium est, nam reliqua evangelia de censu tacent,
scriptores autem ecclesiastici ex Luca pendent omnes. — Quod etiam in Iustinum
cadere constat cum ex librorum eius universa indole (v. Straufs das Leben
Jesu für das Volk p. 56 sq.) tum ex comparatione narrationis eius de censu
hoc (apolog. I c. 34. 46; dial. cum Tryph. c. 78) cum Lucae verbis supra
relatis; nam quem Lucas recte appellat legatum Syriae, eum lustinus male
fecit procuratorem ludaeae (l. c. apolog. I c. 34: c6 xe uaSsiv dvvac3e
ix cry dnoygaqóy voy ysvouévov éni Kvggvíov vo?) vuevépov dy "Iovdaíq
7tQorov ysvouévov érztcQÓTtOV), scilicet memoria minus fida ut solet citans
et male cogitans de sui temporis procuratore Syriae Palaestinae (Henzen 5530).
— Lucas autem ipse illa scribens in mente habuit quae losephus ]. 17 extr.
sic refert: rác oysidov xuwQo«g vmorsAoUg rQocveunOsíano vij Zógwv
zÉuzsto. Kvgrviog ómó Koícogog àygQ vrarixoc &movuucópcvoc và &y
Zvoíg, item 1. 18 in.: Kvozriog ó£, «àv slg vqv BovAgv cvyoyouévov &vio,

176 P. SVLPICH. QVIRINII

vOG tt GÀÀng GQXac ériceveAexag xai duc rracQy 0dsvGag Vratoc yevéa Don,
vá ve GAÀe dEvpati uéyac, av OAÍyosc éni Zvolag: rtaggv, nó Kaícaooc
Oixai0d0rgc vo) 9vovc &neovaApévog xai vipmvro vay otciGy yevggouevoc,
denique 18, 2, 1 postquam Quirinium commemoravit: vd» &zoziumáctev zépac
éxovadv, aV dyévovro vQvaxoavo) xoi dfidouo ive eva Myvovíov ày AMxrío
$vvav v0 Koícagog, qui annus est 759/60 u. c. Hic enim census a Quirinio
institutus vere primus fuit, quem Romani in Palaestina fecerunt. Ad eundem
censum Syriae recte referentur quae de censu Ápamenorum ad Orontem iussu
Quirinii facto in titulo Veneto (supra p.166) traduntur. Eum censum Lucas
suo errore ad orbem terrarum extendit, cum vere pertinuerit ad Syriam provin-
ciam solam; item errore 1, 5 posuit haec evenisse à» ze?6 cuéposc 'Hoodov
vo) BaciAéoc vic lovdaíac, cum Herodes excesserit a. 750 vere (Ideler Chronal.
2, 990). Bis censam esse Iudaeam a Quirinio et primum quidem eo tempore,
quo a Romanis nullo modo censeri potuit quaeque eius generis alia homines
theologi vel non theologi, sed ad instar theologorum ex vinculis sermocinantes,
ex Lucae relatione effici posse sibi primum, mox aliis persuaserunt, rerum gnari
nequaquam statuent, sed hoc statuent Lucam in rerum memoria tradenda
Iosephum male compilasse et vera falsis miscuisse. Neque id non pervidit
homo non rudis et satis acutus Tertullianus; nam ut contraria illa evitaret for-
tasse obiecta Christianis ab aliquo eorum adversario, Quirinium missum fecit
censusque illos scribit (adv. Marcionem 4, 19) actos sub Augusto in Iudaea per
Senttum Saturninum, scilicet qui praefuerit Syriae vivo Herode. — Haec quae
enarravimus cum de Quirinio nihil doceant non cognitum aliunde, Lucae
narratio alio nomine fortasse ad nostram rem facit prioremque Syriae lega-
tionem Quirinii quodammodo et ipsa confirmat. Nam pergit Lucas 3, 1. 23
lesum coepisse publice profiteri anno decimo quinto Tiberii Caesaris aunos
natum circiter triginta; unde Tertullianus (adv. Iudaeos c. 8) aliique antiqui patres
complures collegerunt Christum natum essse anno Augusti quadragesimo primo
vel quadragesimo secundo sive a. u. c. 751;/2 (Ideler chronol. 1, 385). Etiam
Eusebius in chronicis p. 144 Sch. ad a. Abr. 2015 vel 2016 quod adscribit: ravzzc
vic xovd vjv 'lovdaíav &moygeaqüc vmoó vüc cvyxAgrcov Bovàgc Kvgírioc
énipsAgrgg ébenéug 9n xava vóde v0 xocpuxóv àvog ovo xal olxgrogov
&yoygoqaec 70:0)0p6voc , cum habeat aliquid auctoritatis utpote profectum
ab egregio chronographo Iulio Africano, secundum ea quae supra p. 14 obser-
vavimus, ad eundem fere annum ducit, nempe u.c. 753 vel 754. Lucas
num ita et ipse computarit et hoc quidem loco de Quirinio cogitarit, dubitari
potest, nam de aetate non accurate se tradere ipse indicat (dosi érGy» rQuia-
xovroc), neque eum sibi constare in temporum ratione modo vidimus; verisimile
famen est id ipsum eum enuntiare voluisse, quod antiqui interpretes ex
narratione eius effecerunt. Ita autem, si supra recte demonstravimus Quiri-
nium per a. 751. 752 primum praefuisse Syriae, Lucas, cum Christum natum
statuit c. a. 752 Quirinio Syriam administrante, non posuit nisi probabilia et,

TITVLVS TIBVRTINVS 177

praeterquam quod Herodem male adscivit, eo solo nomine erravit, quod censum
ex Quirinii administratione posteriore transtulit in priorem.

IV. Diem obiit Quirinius teste Tacito (ann. 3, 48) grandaevus a. u. c. 774
sive p. Chr. 21 itaque Augusto supervixit.

Quapropter quattuor illis tituli Tiburtini indiciis cum reliqui Syriae legati
qui quidem noti sint excludantur omnes, de solo autem Quirinio non modo
nihil tradatur, quod cum titulo non recte concilietur, sed etiam conveniant
in eum ipsis adversariis fatentibus ornamenta triumphalia, mors post Augustum,
denique quod maximum est Syriae legatio duplex, quae praeter hunc alii
nulli ullo tempore videtur obtigisse, elogium probabiliter sic redintegrabimus,
patris Quirinii praenomine adscito ex fastis Dionis (C. I. L. I p. 547):

p. sulpicius P JF quirinius cos.
pr. pro consul. cretam — eL — cyrenas — prouinciam —— optinuit

legatus pr. pr. diui augusti — syríiam — et phoenicen — oplinens

bellum gessit cum gente homonaden-
sium quae interfecerat amyntam
TEGEM* QVA * REDACTA * IN * PO Testatem imp. caesaris

AVGVSTI * POPVLIQVE*: ROMANI * SENATVs dis immortalibus
SVPPLICATIONES* BINAS- OB* RES* PROSPere ab eo gestas et
IPSI * ORNAMENTA .* 3 TRIVMPHalia decreuit
PRO : CONSVL * ASIAM * PROVINCIAM , O Pinuit legatus pr. pr.
Divi - AVGVSTI iTERVM *: SYRIAM * ET - PHoenicen optinuit

Ita Quirinius post peractos ordine minores honores (loseph. 18, 1, 1)
praetorius pro consule Cyprum et Cyrenas administravit et in eo magistratu
Marmaridas et Garamantes domuit. Deinde a. 742 consul factus est. Lega-
tus Augusti pro praetore Syriae et Phoenices a. 751. 752 Homonadensibus in
Pisidia victis duas supplicationes et ornamenta triumphalia meruit. Pro con-
sule Ásiam obtinuit aut a. 753 aut potius per a. 755 —758; probabile est eum
eo missum esse, ut proconsulatum obiret per a. 755,6 et in itinere Tiberium
Rhodi coluisse. Circa a. 755—757. Aemiliam Lepidam uxorem duxit, cui mox
repudium misit ob partum suppositum (Tac. ann. 3, 22. 23; Suet. Tib. 49).
À. 156 pro rectore cum C. Caesare in Armenia fuit. Ex a. 759 iterum Syriae

legatus praefuit. A. 769 in urbe fuit et per eum M. Drusus Libo propin-

quus ei (per uxorem Lepidam, v. róm. Münzwesen p. 633 n. 484) extremas

preces ad principem mandavit (Tac. ann. 2, 30). Item a. 773 interfuit accu-

sationi Lepidae quondam uxoris propter crimen illud olim commissum (Tac. l.

c.; Suet.l. c). Senex a. 774 diem obiit et publice elatus est (Tac. ann. 3,
12

178 P. SYLPICII QVIRINII TITVLVS TIBVRTINVS

48). Stirpem post se non reliquit (Tac. ann. 3, 22). In his ut multa incerta
esse patet, ita non credo quicquam contineri, quod non rationem habeat
et probabilitatem !).

—

1) Hermannus Gerlach, cuius modo affertur libellus (die rómischen Statthalter in
Syrien und Iudaea von 69 vor Christo bis 69 nach Christo. Berolini 1865. 8. pp. 92), multo
labore et bona fide, sed ne tirocinio quidem in hisce studiis posito rem quam tractavimus
aggressus nihi] novi protulit, quod non sit ineptum, ineptissimam autem omnium Lucae
defensionem hanc (p. 33 sq.), eo tempore, quo Christus natus est, tam Varum legatum Sy-
riae fuisse quam Quirinium censumque Quirinium tum coepisse, perfecisse post annos no-
vem in legatione altera. Sane indignum facinus ne in bac quidem luce litterarum larvas
illas tenebricosas conquiescere posse et de quaestione difficillima vel hiscere audere ho-
minem, qui legatum proconsulem procuratorem perpetuo inter se confundat et identidem
laudet auctorem nescio quem adhuc ignotum Suetonem.

-

DE ITERATIONE LEGATIONVM COROLLARIVM.
(v. p. 162).

Legatio provinciae alicuius cum non possit dici iterata nisi eadem pro-
vincia denuo suscepta, ne tum quidem, cum legatio eiusdem provinciae eidem
homini bis defertur, iteratio semper locum habet. Ex titulo P. Pactumeii
Clementis (C. VIII, 7059 — Henzen n. 6483), ubi sic est: praetori urbano,
legato divi Hadriani ad rationes civitatium Syriae putandas, legato eiusdem in
Cilicia, consuli (p. C. 138 ipso nundinio, quo Hadrianus excessit), legato in Cilicia
&np. Antonini Aug., apparet legationem iure finitam morte eius qui legarat, id
est Hadriani, Clementi a successore redditam esse. Videtur autem Clemens
magis consulatum absens gessisse una cum Ciliciae administratione quam
propter eum legatione abiisse et mox finito consulatu in Ciliciam rediisse,
quamquam hoc placuit Borghesio (Bull. Nap. nuovo 2, 35 — opp. 8 p. 393).
Itaque quamquam re legationem continuavit, iure alteram suscepit; quod ita
esse debere non ignorant ii, qui quid sit mandatum imperium probe didice-
runt. lterationem autem Clemens non significavit, quoniam imperatoris nomine
adscripto legationes duae datae ab Hadriano altera, altera a Pio etsi re eaedem
tamen iure differunt. Similiter ab epistulis officium ita pendet ab imperatore
cui quis adest, ut moriente imperatore iure solvatur, licet re continuetur.
Ita in titulo Africano Sex. Caecilius Crescens Volusianus (C. VIII, 1174) dicitur
ab epistulis divi Antonini, ab epistulis Augustorum, scilicet Marci et Veri; item
in urbano (C. VI, 798 — Orell. 801) Cn. Octavius Titinius Capito is, cuius
in epistulis (1, 17. 8, 12) Plinius meminit, proc. ab epistulis et a patrimonio
— ubi intellegitur Domitiano, cuius nomen solito more suppressum est, et ab
epistulis eum fuisse et procuratorem a patrimonio (cf. Hirschfeld Verwaltungs-
beamte p. 200) —, iterum ab. epistulis divi Nervae . .. ., ab epistul. tertio imp.
Nervae Caesar. Traiani Aug. Ger. Eo nomine in tribus titulis officia diverse
concepta sunt, quod Clemens et Volusianus apud plures imperatores suscepta
non dinumerant, dinumerat Capito; potest utriusque usus ratio reddi, quam-
quam ille stricto iure magis commendatur.

At ubi provincia non exprimitur, etiamsi diversae sint provinciae, non
inepte iteratio ponitur. [ta adest in titulo Superaequano (C. IX, 3306 — Orell.

12*

180 DE ITERATIONE

3109): Q. Vário Q. f. Gemino leg. divi Aug. Il, pro cós., pr., tr. pl., q., quaesit.
fudic., praef. früm. dand., X vir. sil. idic., curatori aedtüm sacr. monumentor.
que public. tuendorum. Is primus omnium Paelign. senator factus est et eos
honores gessit. Superaequani publice patróno. Sed in ordine honorum post
Augustum provinciae legatorum Augusti raro omittuntur.
Ad aliud genus legatorum spectant tituli qui sequuntur.
1. in tabula marmorea magna et ornata et optime scripta reperta Romae in
coemeterio sanctorum Nerei et Achillei via Ardeatina.

Q.. CAERELLIVS - Q- F Q.- CAERELLIO- M.F
QVI * IIVIR * CAP * QVAE QVI * PATRI -* TR * MILIT
PRO * PR * TR * PL * LEGATO sic!) QVAE * TR * PL * PRAETORI
PRO * PR * TER * PR * PRAEF LEG * M * ANTONI * PRO * COS
FRVM'EX:S-C*S sic?)

LEG * TI - CAESARIS * AVG

PRO - COS

EX * TESTAMENTO

C. VI, 1364 — Henzen n. 5368.

2. Brixiae in domo Ludovici Martinenghi ALc. cHoL.; postea apud Averoldum ;

nunc imminuta in museo puMlico. | |
C * PONTIO - C « f
PAELIGNO * TRIB * Mi
LEG - X - GEM - Q- CVR
LOCORVM .-: PVBLIC
ITERVM * AED - CYR
LEGATO * PRO*PR*ITER
EX:S:C*ET-EX-AVCTORIT
TI * CAESARIS D

C. V, 4348 de visu, quatenus extat; praeterea, quatenus datur litteris in-

clinatis, ad antiqua exempla proba et certa.

Ex duobus viris, quorum elogia supra proposuimus, C. Pontium Paelig-
num urbanus titulus C. VI, 1266 scriptus aut extremis annis Augusti aut
sub Tiberio (cf. Borghesi opp. 3, 363. 6, 47) recenset inter curatores quinque
locorum publicorum iudicandorum. —Q. Caerellius praeterea quod sciam non
nominatur, nec patris eius memoriam aliam inveni, quem titulus declarat
legatum fuisse M. Antonii, deinde proconsulem, sicut filius primum legatus
Ti. Augusti fuit, deinde proconsul (cf. Orell. 3141). Hoc enim magis placet
quam quod proposuit Henzenus, in titulo patris procos. extremum pertinere
ad ipsum M. Antonium; nec difficultatem habet nomen Antonii nudum, cum
in elogio aetate imperatoria publice proposito locus quem is in republica

1) Erratum fabrile pro LEGATVS.

3) Hic quoque quadratarius videtur errasse, nam ec senatus consulti senlentia, quod
proposuit Rossius, rationem non habet, cum consultum senatus ipsa sit sententia, nec magis
recte omittitur dando post frum. Quaesivi quod dandi respondeat vocabulum, quale foret
subministrando, sed aptum nullum inveni.

LEGATIONVM 181

tenuisset, praesertim extremo tempore post finitum alterum triumviratus
quinquennium, apte vix potuerit efferri. —Enuntiari nomen "viri quod
Augustus non solum in commentario praeteriit (v. p. VI), sed etiam cum avito
ex fastis publicis eradi iussit (C. I. L. I p. 422), redit omnino ad eiusdem
memoriae restitutionem, cuius vestigia iidem fasti servant, factam certe ante
a. 20 (Tacitus ann. 3, 18), fortasse ipso Augusto imperante (cf. róm. Forsch. 2
p. 78). — Legatio praetorio iure, quam Caerellius ter, Paelignus bis obiit, uter-
que ante praeturam, hic ex senatus consulto et auctoritate Ti. Caesaris, signi-
ficet necesse est adsessoris officium in provinciis senatorii iuris legatis pro
praetore commissum. Nam opponitur huic legationi in titulo priore officium
legati Augusti, nec credibile est homines non praetorios ad legati Augusti
locum admissos esse, cum legati adsessores non praetorii passim inveniantur
(Dio 53, 14; Henzen 5450. 6007. 6012. 6051. 6498 cet.) Legationes eae
utrum diversi ordinis fuerint (ut in titulo urbano C. VI, 1440 sic est: tr. pl.,
quaest., leg. [pro pr.) Asiae, leg. pro pr. Africae, le[g.] misso ad principem) an legati
hi fuerint proconsulum eorum, qui per triennium bienniumve provinciam
retinerent et cum provincia etiam legatos, ut iteratio in his titulis memorata
non tam propria fuerit legatorum, quam a proconsulibus orta ad legatos des-
cenderit, certo definiri non potest. Sed tamen legationes has et ipsas annuas
fuisse et iterationem recepisse cum ratio requirit (cf. Staatsrecht 2, 246) tum
confirmat titulus quarti saeculi Africanus (C. VIII, 5290) cum quarto procon-
sulatu Aurelii Aristobuli coniungens legatum eius quarto. — Quod etiam in
proconsulum legatis iteratio non minus raro invenitur quam in legatis Áugusti
nec fere nisi prima aetate (nam tituli supra recensiti sub Áugusto vel sub
Tiberio scripti sunt), id sine dubio item inde effectum est, quod his quoque
iam provincia adscribi solet. Eiusdem tamen provinciae legatio proconsularis
cum facile per plures annos continuari potuerit, eam expectes saepius memo-
rari; nihilominus sive propter officii ignobilitatem sive casu eius quoque generis
iteratio vix usquam invenitur. .

Quod diximus iterationem administrationis provincialis non admitti, nisi
ubi provincia eadem sit, id non pertinet ad sermonem saeculi quarti. Ita
in titulo Mutinensi Orell 3746 L. Nonius Verus dicitur bis correct(or),
Apuliae et Calabr(íae), Venetiarum et Istriae, Caecilianus ibidem bis ration(alis),
urbis Romae et Africae; item C. Caelius Saturninus in titulo urbano (C. VI,
1704) vicarius praef(ectorum) praetorio bis, in urbe Roma et per Mysias. Sed
ab antiquiore et legitimo usu talia abhorrent.

Quod de legatione exposuimus, pariter obtinet de omnibus honoribus
officiisque, quae cum per se iterationem recipiant, non nudo officii vocabulo
designari solent, sed determinatione aliqua adiecta enuntiari. Scilicet ubi deter-
minatio ponitur, iteratio ad determinationem quoque refertur, raro autem ad
generale vocabulum ; contra determinatione omissa iteratio etiam diversa officia
amplectitur. Praefecturae tantopere inler se differunt, ut in hoc officio deter-

182 DE ITERATIONE LEGATIONVM

minatio recte abesse nequeat neque bis pluriesve praefectura aliqua functum
praefecturam liceat dicere iterasse. Adsumpta determinatione praefecti fabrum
officium, si quidem est officium, iterationem saepe adscriptum habet. Contra
est in praefecto cohortis similibusque, ut ne is quidem, qui aliam post aliam
cohortem rexit, dicatur praefectus cohortis bis, sed cohortium nomina adscri-
bantur iteratione non adiecta, nisi quod exceptionem facit titulus Nomentanus
(Orell. 208): praef. coh. 117 sagittariorum, praef. coh. iterum 11 Asturum. — Non
magis locus est iterationi in procurationibus. — In centurionibus legionariis cum
re iteratio paene legitima fuerit, eius numeris expressae neque ad legionem eandem
relatae (cuius exempla item rara composui Eph. epigr. 4 p. 236) unum tantum
exemplum mihi praesto est (C. X, 3733: centurio 1 leg. m: Cyreneicae et vi
Cla.). — 'Tribunatus militaris ut aetate liberae rei publicae iterationem sollem-
niter admittit legionibus scilicet non enuntiatis, ita is usus etiam aetate
imperatoria aliquatenus mansit (C. II, 2029. III, 646. V, 49. 5834. IX, 3522.
9838. Orell. 2254. 3964). Sed longe frequentius legionum nomina adiciuntur,
quod ubi fit, perraro iteratio significatur (C. III, 2078. X, 8241; in eadem
legione C. V, 5267? IX, 5838).

d

d

INDICES.

I. CONSPECTVS RERVM

IN COMMENTARIO AVGVSTI TRACTATARVM
AD ORDINEM TEMPORVM.

. e. 706 (ante Chr. 48)
pontifex creatur (6r. iv 5.
710 (a.C. 44) Caesare annos nato undeviginti ::
plebi viritim 4s ccc numerat ex testamento Caesaris dictatoris im 7.
exercitu privatim comparato rem publicam in libertatem vindicat 1 1.
711 (s. C. 43) C. Pansa A. Hirtio cos. 1:4
in senatum adlegitur loco consulari : s.
imperium accipit I 5.
pro praetore rempublicam curare iubetur 1 6.
imperator 1 21 (cf. p. 11).
consul creatur 1 7.
triumvir creatur r. p. c. r & Gr. 1v t.
Caesarem dictatorem qui occiderunt, in exilium pellit 1 10.
719 (a. C. 42)
bellum Philippense 1 11.
curiam facit Iv 1. vi 54.
114 (a. C. 40)
imperator II vel III t, 21 (cf. p. 12). — ovat 121.
. €. 716 (a. C. 88)
Sardiniam recipit v $1.
718 (a. C. 36)
bellum Siculum v 1 (cf. 1 19). — imperator IV 121 (p. 12). — de servis
fugitivis supplicium sumit v 1. — Siciliam recuperat v 33. — ovat 1 2.
tribuniciam potestatem accipit m 21 (cf. Gr. m 19).
templum Apollinis in Palatio facit 1v 1. vi s1.

d

d

e

184 CONSPECTYS

"a

u. e. 721 (a. C. 88)

imperator V? 1 21 (cf. p. 12).
signa recipit a Dalmatis v s.
u. c. 799 (a. C. 88)
bello instante cum Antonio in verba Caesaris iuratur v 3.6.

u. c. 728 (a. C. 81)

victoria (Áctiaca) clementer utitur 1 14 (cf. 1, 19).
imperator VI 1 21 (cf. p. 12).

u. c. 724 (a. C. 80) Caesare cos. IIII*) uu 22.
militibus dimissis agros in Italia adsignat et pro iis agris pecuniam

municipiis solvit ur 22 (cf. r 17).

provincias trans Hadrianum mare ad orientem et Cyrenas recipit v si.
Aegyptum imperio adicit v 24.
Artavasdes rex Medorum ad eum confugit vt t.
Tiridates Parthus ad eum confugit v 54
ornamenta templorum in Asia reponit iv 4s.

u. e. 725 (a. C. 29) Caesare cos, V u : m & i. iv as.
imperator VII 1 21 (cf. p. 12).
tres triumphos agit 1 21. 77.
aurum coronarium non accipit 1v 26.
militibus dat ss millenos m i7.
plebi viritim dat ss cccc mi.
munus dat tv si.
dona in templis consecrat iv 23.
Ianum claudit i: 4.
nomen eius in saliare carmen includitur u 21.
patriciorum numerum auget ui 1.

u, c. 726 (a. C. 298) Caesare cos. VI ua ivi. vias.
censum agit i2.
senatum legit 1 1. princeps senatus fit Gr. 1v 2.
templa in urbe reficit 1v iv. vi537.
pecuniam infert aerario i 34.
munus edit iv 31.
athletas dat 1v ss.
ludi pro valetudine eius primum fiunt i 15.
rem publicam senatui restituit vr 13.

u. c. 121 (a. C. 27) Caesare eos. VII iv 19. vr 13.
rem publicam senatui restituit vi 1s.

*) In annuis indicandis Augustus praeterea semper posuit consulem utrumque, quibus
vero annis ipse fasces tenuit, se unum nominavit semper omisso collega.

u.

C.

C.

C.

RERVM 185

Augustus appellatur vr 16.

lauris postes domus eius ornantur vi 16.
coronam civicam accipit vr 17

clupeum aureum accipit vi i8.

viam Flaminiam reficit 1v 19. vi 38.
statuas suas conflat iv 5i.

199 (a. C. 25)
imperator VIII 1 21 (cf. p. 12).
wiumphum recusat 1: 2?
lanum iterum claudit it 42.
expeditio in Arabiam v t8.
780 (a. C. 24) Augusto cos, X iu ».
plebi viritim dat Hs cccc ur s.
781 (a. C. 23) Augusto cos. XI ui 1t.
duodecim frumentationes emetitur frumento privatim coempto it 10.
(cf. 1 32).
expeditio in Aethiopiam v 18.
792 (a.C. 29) M. Marcello L. Arruntio cos. 1:3.
consulatum annuum perpetuumque recusat I 35.
dictaturam recusat 1 si.
curam annonae recipit 1 32.
aedem lovis tonantis dedicat iv s.

. 789 (a. C. 21)

consulatum recusat I s5.

134 (a. C. 90)

legatio Indorum eum adit v so.
imperator IX? 1 21 (cf. p. 12).

signa a Parthis recuperat v 4o.
triumphum recusat 1:22.

Armeniam maiorem tradit Tigrani v 24.

735 (a. C. 19) Q. Lucretio M. Vinucio eos. u s (cf. u 35);
M. Vinucio Q. Lucretio cos. Gr. uiii.
ei ex Syria redeunti obviam missi principes viri in Campaniam 1 s4.
Fortunae reduci ara consecrata 11 29.
dies reditus appellatus Augustalia i 29.
curam legum morumque oblatam non accipit Gr. im i1.
796 (a.C. 18) Cn. et P. Lentulis cos. i: 45; P. et Cn.
Lentulis cos. Gr. m 1.
ab hoc anno tributa pro compluribus civibus exolvit iu 40.

186

u.

CONSPECTVYS

curam legum morumque iterum oblatam non accipit Gr. im t.
tribuniciam potestatem communicat cum Agrippa Gr. m 2.

. 49" (a. C. 17) C. Furnio C. Silano cos. iv s.

ludos saeculares facit iv 36.

. 788 (a. C. 16)

pecuniam infert aerario ru si.
munus edit iv, 31.
aedem Quirini dedicat 1v 5 v1 3.

. (99 (a. C. 15)

imperator X 1: 21 (cf. p. 13).

. 440 (a. C. 14) M. Crasso Cn, Lentulo augure cos, m zm.

pro agris provincialibus, quos militibus adsignavit, pecuniam solvit im 23.
741 (a. C. 18) Tib. Nerone P. Quintilio cos. n ss

laurum deponit in Capitolio 1: 22.

redeunti ex Galliis dedicatur ara Pacis Augustae 1 s.

tribuniciam potestatem iterum communicat cum Agrippa Gr. ut 21.

. 749 (a. C. 12) C. Sulpicio C, Valgio cos. u:& Augusto tr.

pot. XII n :2.
imperator XI 1 21 (cf. p. 13).
pontifex maximus creatur Ii 26.
munus edit iv $1
plebi viritim dat ss CCCC mi 12.

. 748 (s. C. 11) Paullo Fabio Maximo Q.'Tuberone cos. Gr. ur i5.

imperator XII 1 21 (cf. p. 14).
curam legum morumque tertium oblatam non accipit Gr. ur i1.
theatrum Marcelli dedicat iv 22. vi s5.

. 745 (a. C. 9)

imperator XIII 1 21 (cf. p. 14).
laurum deponit in aede Iovis feretrii 1 22.
Pannonii subacti per Ti. Neronem v 44.

. 746 (a. C. S) C. Censorino C. Asinio cos. me

censum iterum agit I 5.

senatum legit ur 1.

regis Phraatis liberi Romam mittuntur vi s.
imperator XIV 1 21 (cf. p. 15).

Maelo Sugamber tradit se ei vt 23.
triumphum recusat 122.

. 44? (a. C. 7) 'Ti. Nerone Cn. Pisone cos. n: 25

Alpes imperio adiciuntur v t2.

d

d

e?

£s

d

C

m)

e

d

RERVM 187

veteranos mittit praemiis persolutis im 28.
munus edit 1v st.

748 (a. C. 6) C. Antistio D. Laelio cos. uu zs.
tribuniciam potestatem communicat cum Tiberio Gr. ui 21.
veteranos mittit praemiis persolutis rit 26.

749 (a. C. 5) Augusto tr. pot. XIX cos, XII um i5.
plebi viritim dat x rx uris.
C. Caesar filius consul designatur, princeps iuventutis fit, interesse
coepit consilis publicis m 4e.
rivos reficit tv 10. vi 38.
150 (a. C. 4) C. Calvisio L. Passieno cos, ur s.

veteranos mittit praemiis persolutis ur 29.

151 a. C. 8) L. Lentulo M. Messalla cos. in as.
veteranos mittit praemiis persolutis rm 29.
759 (a.C. 9) Augusto cos. XII ur :9. iw s& vi 24... L.. Caninio
Q. Fabricio cos. ur so.
plebi viritim dat x Lx mr t.
L. Caesar consul designatur, princeps iuventutis fit, interesse coepit
consilis publicis m 46.
aedem Martis ultoris dedicat 1v 21. v1 1.
ludos Martiales instituit iv se.
navalis proelii spectaculum edit 1v 4s.
munus edit 1v 31.
pater patriae appellatur vr 24.
veteranos mittit praemiis persolutis 1I so.
. 755 (p. C. 2)
L. Caesar moritur m 4s cf. 1v 15.
imperator XV 1 21 (cf. p. 15).
Armenia domita per C. Caesarem traditur Ariobarzani v 28. -
. 251 (p. C. 4)
C. Caesar moritur m 4e ef. 1v 15.
tribuniciam potestatem communicat iterum cum Tiberio Gr. iu 21.
758 (p. C. 5)
classis navigat usque ad fines Cimbrorum v 14.
Cimbri Charudes Semnones legatos mittunt v 16.
Vonones rex Parthis datus vr s.
759 (p. C. 60) M. Lepido L. Áruntio cos. m ss.
imperator XVII 1 21 (cf. p. 16).
Daci victi v 4.

188 CONSPECTVS RERVM

munus edit iv 31.
aerarium militare constitutum iin 35.

u. e. 762 (p. C. 9)
imperator XIX 1: 21 (cf. p. 16).
u. e. 766 (p. C. 13)

tribuniciam potestatem communicat tertium cum Tiberio Gr. i 2t.
u. c. 767 (p. C. 14) Sex. Pompeio Sex. Appuleio cos. n»; Au-
gusto tr. pot. XXXVII 12»; annum agente LXXVI vi 27.

censum tertium agit m &
senatum legit 1 1.

7j

IL. INDEX VERBORVM.
l. De orthographia commentarii Latini.

Sermo commentarii commodus et perspicuus prorsus confirmat tam quod
auctorem scribit Suetonius c. 86 secutum esse genus eloquendi elegans et
temperatum vitatis sententiarum ineptiis atque concinnitate et praecipuam
curam duxisse sensum animi quam apertissime exprimere, quam quod ait
Fronto (ad Verum ep. 1) eum praeditum fuisse linguae etiam tum integro
lepore potius quam dicendi ubertate. Non pereruditum hominem Augustum
fuisse quod ait Hadrianus (apud Charisium 2 p. 209 Keil), consuetudini magis
quam lectioni eum in verbis eligendis obtemperavisse significans, id illustratur
iis quae p. 8b de profligandi vocabulo observavimus. Quod addit Suetonius
Augustum neque praepositiones urbibus addere dubitavisse neque coniunctiones
Saepius iterare, ipsum commentarius non confirmat, sed similiter dicitur v 21.23
perventum esse ad oppidum Nabata et ad oppidum Mariba, pariterque scribitur
iv 34 bis meo nomine et. tertium nepotis met nomine et repetitur aedis vocabulum
Iv 5.24 patientia vix ferenda. Albis v 12, Danuvius v 4? (neque tamen mox ubi
redit v 48), Tanais v 5s non nominantur nisi addito fluminis vocabulo; quam-
quam v 14 simpliciter enuntiatur Rhenus. In numeralibus id quod est centum
millia ibi ponitur, ubi omittitur communi usu, id quod qui commentarium
usurparunt postea male decepit (v. p. 38). Splendidae originis hominum potius
quam nomina usurpantur cognomina, qualia sunt Crassus Lentulus Lepidus
Marcellus Nero Piso Silanus alia, contra est in hominibus novis vel nobilitatis
minus conspicuae, ut in Antistiis Veteribus, Calvisiis Sabinis, Caniniis Gallis,
Laeliis Balbis, Lucretiis Cinnis, Passienis Rufis, Quintiliis Varis, Sulpiciis Qui-
riniis, Valgiis Rufis. Consulum paria plerumque ponuntur adiecta copula more
recentiore, etiam ubi iunguntur duo gentilicia; omittitur copula tribus locis
[t 28.38. 1v 87. Iterationem in consulaübus indicandis semel omissam invenimus
ur 28 in Ti. Nerone vel antique (v. C. I. L. I n. 539. 615. 721) vel neglegenter.

Notae reperiuntur fere nullae. Nam sola praenomina constanter scribuntur
per solita conpendia, ubi sollemnis usus vocabula perscripta repudiat. Sed

190 ORTHOGRAPHIA

tam numeri quam quae sunt consulibus et sestertium quamquam aliquoties
notata, frequentius inveniuntur perscripta (v. indicem verborum); praeterea
autem compendia nulla adsunt vel adfuisse videntur nisi s. c. semel vi ;,
Aug. certo vr27 in fine versus, fortasse item v1 1e. Accedit Rom(ani) in indicis
v. 1 extremo et in parte Graeca m7 naAPoNT- in fine versus spatio deficiente
positum pro zrego»roc. —— Uniuscuiusque capitis littera prima eminet; in
fine solet adscribi comma formae 7, rarius 3. Eodem signo faber aliquoties
(ut 11 Iv 1) usus est ne confunderentur paginarum duarum versus iuxta
positi solito interstitio deficiente. ^ Similibus virgulis in exemplari Graeco
principium tam secundi parietis Latini quam auctarii indicari supra p. xxxi
monuimus. Etiam intra capita quo commodius lectio procederet, faber com-
mata significavit aliquoties signis iisdem, plerumque interposita virgula ^ vel
interstitio solo. Omnino re non differunt pendentque ab arbitrio scribentis
notae hae omnes. Eas si qui erit qui curat, tabulas inspiciat omnia illa plene
repraesentantes. — De interpunctione sufficient quae dicta sunt p. xxxvi: verba
in Graecis continuantur, in Latinis separantur punctis interpositis plene et dili-
genter, scilicet ut praepositiones saepe enclitice substantivis suis adiungantur !);
ceterum in locis male habitis puncta passim non tam omissa esse quam eva-
nuisse consentaneum est.

Ipse Augustus cum in versibus extremis vocabula non diviserit, sed
teste Suetonio c. 87 ab extrema parte versuum abundantes litteras ibidem
subiecerit et circeumduxerit, quam esse consuetudinem antiquiorem intellegitur
ex eius temporis monumentis, commentarius quem habemus in hac re usum
vulgarem sequitur vocabulaque saepe dividit, ut tamen syllabarum divisionem
ubi quo loco fieri debeat dubitari potest videatur evitare; certe ex hoc genere
non observavi nisi quod est 121 sacrosan[ctus] et v141 consumptis.

Apices reperiuntur superscripti vocalibus d é ó 4, semel tantum (I 15
excidere) supra 4, cum, ubi reliquae vocales apicem recipiunt, haec littera supra
lineam eminere soleat. Positi sunt secundum eius aevi consuetudinem fre-
quenter adeoque in quibusdam vocabulis terminationibusque quasi constanter,
ut tamen saepenumero adscripti non sint, ubi recte poni potuerunt. Paucis
locis (ut civIcCA v1 1? — svMMÁ vi 29) apex adest super vocalem brevem errore
fabrili. Diphthongis nusquam adscribitur (nam ÁAEpE 1v 22 error est operarum),
omnino quoniam in iis de quantitate dubitari non potest; sed is usus huic
monumento fortasse proprius est, cum praeterea passim apex reperiatur ad-
scriptus diphthongis. — Apices et í eminentem in terminationibus substanti-

1!) Propterea punctum deficit non detrito lapide, sed consilio scribentis post im
inser. 3. I 3. 10. 17. 1[ 21. 30. IIl 9. 22. 27. 1V 4. 5.8. 22. 40. 41 bis. 44. 53. V 5. 7.
31. 35. 42. VI 13. 15; post ad III 35; post ez | 17. 53; post pro VI 16. Praeterea
Domaszewskio, qui haec accurate persecutus est, idem videbatur usu venisse inscr. 2 in
et inpensarum et Jll 38 io 15 milliens.

LATINORVM 191

vorum verborumque repertos visum est infra coniunctos exhibere; reliquos in
indicem verborum ita rettulimus, ut et ubi adsit et ubi absit perspiciatur.

1.
1.

1.
. decl. dat. abl. pl. in. -is inscr. 3 bis. 11 12. 37. 1V 5 bis. 8. 17. 19. 27.

M Qv m»

J.
J.

decl. nom. sing. in -à VI 29 errore.

decl. abl. sing. in - à I 1 bis. II 2 bis. 9. 37. IIL 1. 12. 27. 34 bis. IV 7
ler. 9. 10. 22. 53 bis. V 4. 12. 33. 35 ter. 36. VI 15. 18 bis.

decl. gen. pl. in -àrum tnscr. 1. II 13. IV 40. 54. VI 9. 17. 26.

IV 21. 24. 27.

. decl. acc. pl. in - às I 17. 20. 25. V 10. 32. 34. 36.

decl. gen. sing. in. -i inscr. 1. 1I 23. III 8. IV 2. 5 bis. 10. 24. 26 bis.
94. 36. 43. V 41 bis. 44. VI 32. 38.

decl. abl. sing. in -ó 1 7. 24. 1I 3. 6. 10. 25. 39. III 3 bis. 22. IV 4.
14. 50. 53. V 1. 4. 8. 12. 15. 19. 31. VI 16 bis. 20.

decl. nom. pl. in -i I 10. III 35. IV 45. V 7.17. VI 11.

decl. gen. pl. in. -órum I 11. II 1. 4. 7. 10. III 5. 8. 17. IV 15.31. 40.
94. V 1.17.26. VI 3. 9 bis. 14. 42.

. decl. dat. abl. pl. in -is I 3 bis. 10 bis. 18. 24. 25. 26. III 3. 4. 15. 22.

23. 24. 25. 31. IV 10. 27, 49. V 7.39. VI 16. -

decl. acc. pl. in -ós I 1. 10. 18. 21. 25. 27. II 25. 40. III 12. 13. 16
bis. 20 bis. 22. 30. 42. IV 27.28. 45. V 17.39. VI 4 bis. 10.

decl. gen. sing. in -ís III 16. V 20.

decl. dat. abl. sing. in -i II 22. IV 1. 9. VI 13 ter. 22. 42; in -eí (ple-
beí) III 20.

decl. acc. sing. in -im VI 35.

decl. nom. acc. pl. in -és I 15. 28. II 15. 29. III 2. IV 5. 6. 11. 45. 46.
48. 51. V 6. 8. 10. 23. 39. 46. 54. VI 9.10. 17; in -ís I 11. 21. III 2.
V 32.

. decl. gen. sing. in -üs I 27. IL 1. V 17.

. decl. abl. sing. in -à II 1. 2. 39. III 9. 22. V 18.

. decl. nom. pl. in -üs II 40. V 19.

. decl. gen. sing. in -i I 8. 11.

. Sing. perf. act. in. -i I 10. 14. 19. 23. 46. II 1. 2. III 9. 10. 13. 16.

23. 26. 32. 34. IV 8. 11. 22. 31. 35. V 31. 34. 36. 39. VI 15.

sing. perf. act. in. -ít V 16.

plur. perf. act. in. -érunt IV 47.

Vocalium geminandarum vel non geminandarum non una ratio est. Nam

aa et ee vitantur scribiturque Phrates, praerant. — Contra uw perpetuo admit-
titur tam in vocabulis qualia sunt tuvare, éuvenis, fuventas, rivus, vivus quam
in annuus; exceptionem faciunt Dan[u]i v 4: et exercitum genetivo plurali v 40
(cf. Schneider lat. Grammat. 1, 334). — Denique ad i et tí quod attinet, in gen.

sing.

decl. 2 plerumque reperitur i (congiari, coronari, feretri, Iuli, Pompei,

proeli), sed uno loco iv se admittere debuimus genetivum conlegit (v. p. 91).

192 ORTHOGRAPHIA

Similiter in dat. abl. pl. decl. 2 ut frequentior est i simplex (auspicis, colonis, dis,
provincis, stipendis), ita alibi est $i (consiliis, iis, udiciis, manibiis) idemque adeo
vocabulum modo per i modo per i? scribitur, ut municipis et municipiis. Nomi-
nativo pluralis secundae scribitur ali?; contra adit invenimus, non adiit.

Vocalis anceps inter i et wu constanter effertur per ?; ita legitur legitimus
finitimus pontifex septimus decimus vicensimus frequentissimus reciperare manibiae
porticibus; quocum licebit componere quod teste Suetonio c. 87 Augustus non
Sumus scripsit, sed simus. Exceptionem facit non quod scribitur clupeus (ea
enim vocabuli forma alteraque male graecissans clypeus solae antiquae sunt),
sed quod est septuagensu[mum] vi 28, de qua exceptione videantur quae di-
centur ad numeralia.

Mediae b d in vocabulis extremis praeferuntur tenuibus p t scribiturque
constanter ob sub — ad adque apud id sed aliquod; at non absens, sed apsens.

Adspiratae adsunt etiam praeter consuetudinem vetustiorem rationemque,
ut in triumphus.

Ante s constanter adest » in vocabulis qualia sunt quotiens viciens qua-
dragiens quingentiens milliens vicensimus quadragensimus.

ss adest in caussa (composita ezcusare et similia in commentario non
reperiuntur), item in claussum n 4», cum tamen scribatur clausum mn 44, in-
clusum n 21. |

z simplex reperitur plerumque, etiam ubi in compositis conveniunt x
claudens et s incipiens, ut exilium; invenitur tamen zs bis in sexsiens et
exstinguere.

s et s alternant in Ar(avazde et Artavasde.

Mutatio vocalis coniuncta cum vocabulorum duorum compositione ab
Augusto, ut fere ab idoneis auctoribus omnibus, non observatur in consacrandi
vocabulo.

Adsimilatio in vocabulorum compositione modo admittitur modo non
admittitur: nam legitur immortalis et inmissus; collaticius et semel collegium,
cum quinquies reperiatur conlega sive conlegium; accipere, accitus, sed adsignare;
oppressus. Scribitur mp, non np: fmpendere, impensa (quamquam inpensa est
in praescriptione, quae non est Augusti), émperator, comparare, complura;
contra tam mq invenitur quam mq: quotienscumque, nunquam.

In declinatione casus antiqui in eis habentur hi: Dalmateis v 10; emeriteis
laureis vi 16 (modo sit a lauro, non a laurea, v. p. 150) quadrigeis 1v 52, cum
frequentissimum sit ?s certe in dat. abl. plur. secundae, nam dativi ablativi
plur. primae exempla alia non inveniuntur. — In tertiae plurali is reperitur
in his: agentis 111 2; curulis 1. 215 omnis v 32; pluris 1 22, quae vocabula omnia
genetivum pluralis formant in iwm; sed non desunt apud Augustum eius or-
dinis vocabula alia accusativum habentia in es, ut aedes, fines, gentes, labentes
cet. — Genetivi pluralis secundae contracti reperiuntur hi: denarium, dewm,
nummwm, sestertfum, denique fortasse triwmvirum, cum 1v se sit xrotrorum. —

LATINORVM 198

Tertiae genetivi pluralis in tum nullum exemplum hoc loco citandum est praeter
civitatium et Penatium. — Quartae declinationis habemus genetivum singularis
senatus, accusativos pluralis [aurus, magistratus, genetivum pluralis exercitum.
— Peregrina nomina sequuntur fere communem regulam scribiturque genetivo
Ártavasdis Ariobarszanis Tigranis, accusativo Tigranem Tanaim.

In coniugatione nihil repperi observatione dignum praeter formas tam
plenas quam elisas perfecti appellaverunt turaverunt occupaverat petierunt, deni-
que fuere semel positum, cum fuerunt et similia saepe inveniantur.

In numeralibus ubi numeri duo pluresve additionis causa coniunguntur
neque copula exclusa .est uno vocabulo formato, ut est undechmum, duode-
cimum, item tertiumdecimum (ita enim scribitur et adiective nt 9 et adver-
bialiter 11 20, ut terdeciens 1 29) uno scilicet spiritu efferendum, similiter
atque undeviginti, duodevicensimum una sunt, in commentario Augusti copula
sollemniter adicitur. Quomodo eam adiecerit, numerorum copulatorum later-
eulus ostendit subscriptus:

quintum et decimum qr 1 adiective

[riciens. se]mel 121

ter et vicie[ns] 1v se

sexiens et viciens 1v 41

[se]p[timum et trigensimum] 1 29

alterum et quadragensimum 1 3 adiective

septuagensu[mum sextum] vi 28

duo et octoginta 1v 17 (in auctario [octoginta] duas vi s?)

mille et. ducenti 1v 45

mille et octingentos 1v 44

tria millia et quingentae ww a

triginta et. quinque millia 1v 26

centum et viginti millia ur 19

millia quinquaginta et ducenta. u1 15

trecentis et viginti millibus m 15

qradragiens centum millia et sexaginta tria millia u 4

quadragiens centum millia et ducenta. triginta. tria m[tllia] v 1

quadragiens centum millia et nongenta. tryiginta et septem millia wu 10

milliens et quingenties VI 34

milliens et. septingentiens 1n 38

bis milliens et. sescentiens n1 35.

Copula igitur nusquam omittitur, ubi duo tantum numeri coniunguntur, ibi

autem ubi iungendi sunt tres pluresve, primo tantum loco ponitur, postea,

certe in duobus prioribus censibus, non repetitur. Ordinatio autem ita fit, ut

in minoribus numeris ad Lxxxu minor praecedat, in maioribus inde a Mcc

numeri ordine ponantur. — Recedunt ab hac lege tres loci, quorum tamen

unus eo excusatur, quod cum ib? legatur (ui 25): congéíaria pervenerunt ad
18

194 ORTHOGRAPHIA LATINORVM

hominum millia nunquam minus quinquaginta et. ducenta, color orationis nume-
rorum legitimam ordinationem paullum mutavit. Duo alii, [viciens se]mel et
septuagensu[(mum sextum], ubi utrum copula fuerit necne, parum apparet, ordi-
nem apparet neglegi praeterea constanter servatum, fortasse inde explicandi
sunt, quod cum utrumque caput, ut item terlium de censu tertio et ipsum
quodammodo a communi lege recedens, ad Áugusti annum extremum spectet,
haec addita sint necesse est aut ab ipso sub mortem aut, id quod magis cre-
diderim, pia interpolatione postuma. Nam rerum gestarum imperatoris defuncti
commentarius in urbe et per provincias imperfecte proponi non debuit, etsi
eum princeps moriens imperfectum reliquit, nec taceri de censu tertio, etsi
primum et secundum solum princeps ipse enarrarat. Eodem non sine causa
referetur, quod in his septuagensumus est per u litteram ab ipso Augusto in
talibus formis constanter evitatam. Quam ob rem videndum, annon quae ad
extrema Augusti tempora spectant a Tiberio magis quam ab ipso profecta sint.
Copulae autem usus perpetuus limpiditati sermonis Augusti omnino aptus est.
Adverbia numeralia, quae iterationem significant, princeps non in -o for-
mavit, sed in -um secundum usum magis probatum, scribens tertium consul
et sic deinceps.
Addo singularia haec:

ab non reperitur nisi ante vocalem vel À litteram.

cum quo 1v 50, non quocum.

ex constanter usurpatur, numquam e.

honos per s.

incohare.

Marcomanit, non Marcomanani.

Messalla.

millia semper scribitur per [ duplex.

paullo, non paulo.

periclum (ut videtur), saeclaris, spectaclum (in auctario est spectaculum).

pignora, non pignera.

plebei dativus reperitur bis, cum in genetivo scribatur plebis

(v. Schneider 2, 359).

quintus, non quinctus.

sescenti, sescentiens per s.

valetudo per e.

2. De versione Graeca.

Metaphrasis Graecae originem postquam supra p. xr indicavi, eius indolem,
de qua supra p. xxxvi in universum exposui quainque item accurate tractavit
Otto Hirschfeld p. 261 — 264, placuit hoc loco expendere duplici ratione,

VERSIO GRAECA 195

postquam de erroribus librariorum fabrorumve pauca quae dicenda erant p. xxxvi
occupavimus, Primum componere volui quae intercedunt differentiae inter com-
mentarium Latinum et interpretationem, deinde ut de lingua sermoneque inter-
pretis iudicium ferretur, id quod meam provinciam excedit, a Kaibelio impetravi.

De differentiis ilis cum saepe anceps iudicium sit et dubitari possit,
utrum recte et proprie interpres officio functus sit an quaedam aut suppres-
serit aut de suo adiecerit, in earum indice malui ponere omittenda quam
omittere ponenda, et sane illa quoque aliquatenus pertinebunt ad versionis
proprietatem demonstrandam. Locos, ubi propter spatium videri potest quid-
dam ab interprete omissum esse, sed ut id quid fuerit certo definiri non possit
(ut 1, 31. 2, 18. 21. 30. 42. 5, 37) non recepi.

I. Omissa ab interprete.
turis publici vocabula:

2, 2 censum .. egi, lustrum. . feci 4,11 z5y dzore(ugaiww .. Bafov, S1; do-
velunaic .. . Pyfyeto

3,10 H5 quadringenos congíari no- 8, 2 ay& dovagia. Éxazóv yol9unca

míne viritim pernumeravi

4, 36 [pr]o conlegio xvvirorum ma- 12, 9 (zio rà» Ósxanztvre [ay oO y)

gis(ter. conlJe[ gt]i
topographica :
2,29 [iuxta a]edes Honoris et Pir- 6, 1 —
tulis
4, 4 eodem in solo 10, " —

4, 7 in summa sacra via
4,20 praeter Mulvium et Minucium

10,11 7roóg vj ito 00g
11, 8 Kw dvi» r&y ur àniótouévon àni-
Oxtvij e

4, 25 in templo Martis Ultoris 11, 16 xc 2[oev]c

6, 18 in curia Iulia
6,33 pulvinar ad circum
6,35 [trans Tiberim
alia:
inscr. rerum gestarum . . quibus or-
bem terrarum. imperio populi
Romani subiecit
inpensarum, quas in rem publi-
cam populum que Riomanum fecit
1, 25 terra m[ariqu]e
1,26 [dies pe]r quos ex senatus
consulto supplicatum est
. 1, 34 [populu]m universum]
2, 12 exolescentia iam ez nostra ci-
vilate
16 vivo me
34 [eodem tempor]e
13 tertium viritim dedi
3, 18 id triumphale congiarium

18, 3 à» rg fovitvrno(o
18, 24 —
19, 2 —

inser. motus

doptat

2, 16 (1)
2,18 [nu)égac 2[x av]v[xigrov] d[o]yuar[o]c

9, 8 róv duuov
5, 4 xeralvoutya

13*

196

3,91 prae[mia njumerato persolvi,
quam in rem ... impendi

3,95 ad eos qui praerant aerario

3, 42 [ex agro] et pat[rimonio] m[e]o

4, " aedem

1

4, 13. coepta profligataque opera

4, 22 a p[r]i[vjatis empto

4, 24 in aede

4, 2" ad iriumpho[s] meos

4, 32. nomine

4, 49 pr[ovinci]ae Asiae

5, 1 mare pacavi a praedonibus: eo
bello servorum qui fugerant a
dominis suis et arma contra
rem publicam ceperant, triginta
fere millia cet.

5, 10 Gallias et Hispanias provincias

9, 17. et eiusdem tractus alii Germa-
norum populi

5, 19 eodem fere tempore

5,22 usque in fines Sabaeorum pro-
cessi. ecercitus

5, 28 postea

5, 32 celeberrimae ef frequentissimae

5,46 ad r[ipjem fluminis Dan[u]i

5, 47 [vict]jus profligatusque [est]

6, 14 rem publicam

6, 21: post id tempus

6,22 [qui fuerunt mj]ihi quoque in
ma[gis)tra|tu conlegae

VERSIO

9, 11 fóux«

9, 12 [ec] 8 (aipapiov)

9, 20 [2x vfi ?u[5e] vzrap£eos

10,11 —

10, 12 —

10, 22 [xara]BeBAnuéro. Foya

11, 12 &yopgacSévtoc

11,16 —

11,19 —

12, 8 —

18, 5 rc [4]o/[a]c

13, 14 9al«ccay nzt&iertvou£rymy v0 dzo-
o1atày» dovAov [£0rv]evao, 2E Qv toéig
zov uvgutdag x. t. À.

14, 4 I^oàat(ag xoà '"Iozrayíac
14, 14 a&Ààa rt zroÀÀà E9»m Tiguavdv

14,11 —
14,22 —

15, 1 —

15, 22 zÀn9vovoct

16, 11 u£rq "Iargov 7ztorauoü
16, 13 xarexozm

17,20 —

18, 6 —

18,8 rà» gvyagtavroy uoi

II. Aucta ab interprete vel liberius translata:

1], 7 me consulem ... et triumvi-

rum ... creavit

1, 13 [b]ella ... s[uscepi]
2, 19 per omnia pulvinaria
2,35 princip[es viri]

2, 44 bis omnino
9, 19 circiter
8,37 ex [q]uo ..
4, 19 [et pontes]
4, 24 aede divi lIüli

4, 29 aurum coronarium
4, 97 [ludos saeclares]

. darentur

4, 47 [quibus in] classibus
6, 5 Galliae Hispaniae
5, 10 [et Germaniam]

1,11 ?u? Uzo[roy anéÓut]ev xal r5» fev
rou)». àvdod» Pyovy[ia Goysv] ...
e[Eie [o]

1, 19 [zoÀAéuovs] ... zroA[Aovg &vedetaumv)

5, 14 óuoSvuad[o»]

6, 18 of rac ueyíorac apyac aotavrec

71, 8 TQ navi alos dic uovoy

8, 15 ni[ei]ov

9, 15 Tra slo[£reuo] ... Oédomtos

11,8 y[eq]vpac ve ràc 2» avt

11,15 »«gQ lovito

11, 22 rec eic 10v oréqevo[v 2/]nayyclMas

12,10 [9]éac [O].à éxaróv érQv» ytiwwoufvag,
óv[ouatou£ya)e a[cd]xidori

13, 3 àv t[ovrgo) ro oroào

13, 20 [I'uAa]r(a "Iozavía
14, 4 óuof(og dà xc) Itouavr(ay

GRAECA 197

5, 17 alii populi 14, 14 411a re noa E9rn
5, 47 [D]a[eorJu(m tr]ansf]gressus — 10,12 24faxov» diafüca zoÀÀ] dévaug
» exercitus
6, 14 per copsensum universorum — 17,19 xarz& t&c eUy&g ty luy noltudy
6,16 quo pro merito meo 17,22 E 9c alríac
6,17 postes aediam mearum 17,23 rà zoónvi[d uov)
6, 17 corona civica 17, 24 ó dovivog aréqavoc ó didóuevog ni
gornoía rÀY zroÀEtTOV
6, 17 super ianuam meam 18, 2 ónspayo toU nvÀdyos rijc Busic olx(ag
6,27 sub quadrigis 18, 13 vzro tQ &ouoari

Potest addi dictaturam reddi asrsEovcioy &oyg», lanum zr/Aqv 'Eyva-
Aso», spectaculum, athletarum scilicet, [yvp»ixo]ü dycovoc J«&dv, triumphum
el ovationem Joioufieveip dq! aguavoc et dri xéAgroc, quae omnia similiter
explanata esse potuerunt in glossariis Graecolatinis aetatis Augustae. Praeter
nomina propria et saeculares ludos ipsis vocabulis Latinis interpres abstinuit.

Ill. Ab interprete male intellecta et corrupta (praeter ea de quibus infra
disputavit Kaibelius).

2, 9 quadragiens centom millia et 4,15 reroaxo[o:e. éf]xovra uv[oeadec xol

sexaginta tria millia tQrOy(Auoi]

2, 12 [reduxi multa e]xempla maio- 5, 4 zoA1à 7d» rà» &poyaiov M9)y x«ra-
rum exolesceutia iam ex nost[ra Avóueya. dunp9osaugy
civitate]

2, 17 sacerdotum quattuor amplis- 5,2 àx r5c Gvragyí(ac rv reGOdQoy le-
sima collegia gévy (v. p. 41)

3, 15 trecentis et viginti millibas 8, 10 rpitxoyra 1Qu0). uvQiaoty

3,17 ia colonis (— coloniis) mili- 8, 11 xo) d7roíxoic GtQativtOy lPudv
tum meorum

4,35 aliorum autem [magistratuum] 12, 8 di& dà rv» Alo» doyov fv ufpt
vicem (v. p. 91)

5, 16. Charydes 14, 13. XaAvfesc (v. p. 105)

5,52 Sarmatarum [qui sunt citra 16,19 Zaouerov of Enirade Dyrec 100. Ta-
fluviu]m Tanaim [et u]ltra reges váidog ztoraJ00 xol of zéoay dà Baci-

Aeic (v. p. 134)

De sermone sic iudicat qui ad hanc editionem mihi adiutor factus
Graeca universa diligenter retractavit Georgius Kaibel.

'Graece qui vertit commentarium ab Augusto Latine scriptum, Romanus
homo potius fuit quam Graecus; nam verba lustrum feci vertit &ztovsíugoi
GvvexAsía 2n, memor Latinae locutionis de lustro condendo. ltem si idem
fuit, ut fuisse verisimile est!), qui auctarium scripsit, quamquam utraque lingua
is balbutit, census explendi locutionem Graecus homo vix de suo posuisset.
Cuius cuius nationis fuit, a principis viri simplicitate et proprietate dicendi
eius qui Latina eius Graece vertit sermo longe abhorret. Linguae eius igno-

1) Quamquam notabile est Penates interpreti esse Seousc xatouxidíove, appendicis
seriptori 9toUgc zraro(ovs.

198 VERSIO

rantia qualis fuerit perspicietur et ex delectu verborum, quo in expendendo
etiam id apertissime elucebit quibus auxiliis ille in vertendo usus sit, et ex singu-
larum quarundum sermonis Graeci legum magis minusve subtilium neglection?.

'In verbis eligendis ei qui Latine scripta Graece vertit duo maxime
spectanda sunt, primum ne scriptoris linguae nimis obnoxius Latine magis
quam Graece scribat, deinde ut singulis vocabulis Latinis sua quaeque ac
propria Graeca reddat perponderata singulis locis sententiarum vi ac necessi-
tudine. Neutrum satis curavit interpres Ancyranus, qui nimis Latine verlit
2, 18 àymqícaro c cvyxAgroc Jeotg dety OiecOa, (decrevit senatus. sup-
plicandum esse dis); 3, 22 ovvagxovra avrüg dno vág ovyxAgrov airgcac
&lofov, ubi etsi Latina non supersunt, conici tamen potest scripsisse Augustum
petii a senatu; 5, 8 eüy&àc &vaAoauflavew (vota suscipere); 5, 20 agyseQmovrvgv
xavaqégossy (sacerdotiwn deferre); 5, 21 sig voy vo) Lovroc cómo» (in viti
conlegae locum), quamquam scio zoze -vivóg pro dvrí vivog etiam alios
posterioris aetatis scriptores dixisse; 6, 2 7zroAsrixa?g vegoxoig (bellum civile,
quod rectius 1, 19 éugvAtov; zoàéuovgc expressit); 7, 5 sv xexAetaDo
$9éAncav (claussum voluerunt); 11, 7 àxó 'Papnc Molpsvov omissa eig prae-
positione; 11, 3 dx zàeíorov uégovc et 15, 15 àx ueítovog uégovc (magna
ex parte); 11, 17 & uos xorécrg dyy)c pvgiddcy xvÀ (quae mihi constiterunt
us circiter milliens); 16, 7 zo0 éuo) gysuovog (ante me principem), quam-
quam hoc quo modo excusari possit apertum est; 3, 15 ouoAoyovvrov fva
qetoorovgO (consentientibus [ut . . .]) itemque 5, 17 vouco àxvoguO9o iva
éegog c (sacrosanctus uti essem. lex lata est). Huc etiam illud pertinet quod
abutitur nudo dativo ad ablativos Latinos reddendos, maxime in consulatu
denotando (velut 9, 4 Tifsgío Négovs xai Noo lleícowvs vycroic), prae-
terea 16, 12 éuo?c aicíoic olwvo?g; (meis auspicüis), 15, 17. zzgoxaveiAgp-
pévag molum dovÀsxd scil ZuxeÀía» xoi Zagdo (occupatas bello civili);
1,11 &ugoréom» vv Vor» nmoÀéuo rt&mzvexótcov» (cum consul uterque
bello cecidisset), debebat àv 7oAÉuo; 1, 18 dig àvíxgGa magari (vici bis
acie), quamquam hic error esse potest lapicidae; recte legitur 14, 20 xeréxoWtv
à» mogorabs; bis denique quod Augustus scripserat cum consulari ismperio
ille (4, 16. 21) interpretatus est vzrerixfj é5ovoíg. Pertinet huc etiam
participiorum usus ad Romanorum consuetudinem plerumque frequentatus,
velut, ut unum ex multis proferam exemplum 11, 12 J£arpgov àzi éQagovc
éx rmÀsícrvov uépovg dyogacOSévvoc dv5ysiQo; raro vero talia ad Graecorum
leges correcta, velut 18, 6 & idíq siysv íegoavAscag (quae spoliatis templis
possederat). Latinum magis quam Graecum usum resipit vocabulum zrocypaca
2, 15. 16 did «à rodypaovo (si haec recte suppleta sunt) & xczo9oca (ob
res a me prospere gestas) et 5, 6. 7 zroAAQv ngayuctov uíuguo épavtóyr vot
pevérzeva nogéóowxo (ipse multarum rerum exempla imitanda posteris tradidi).
Denique memorabilis est interpretandi ratio 1, 4. 5: scripsit Augustus senatus
decretis honorificis in ordinem suum me adlegit, quae ille non quidem ad ver-

GRAECA 199

bum vertit, reformidans scilicet àroiverexo Voqíopero, sed ita se expedivit
ut nec Latine satis nec satis Graece scriberet 7 cvyxàgvoc àmowwvécoacd pus
V9giopecs zxQocxaréAsis,; debebat scribere 7 cvyxAgroc émoivécaod us
7zgo0xovaAéSo, &ynogícaro.

'"Secuntur ea quae Graece quidem sed parum apte et proprie reddita
videantur esse, e quibus potissima seligentur. Possunt quidem ce xoiva
ztocyuere rempublicam significare, sed vix recte interpres 1,93 dixit «à
xoi»a TtQ&yuoto G7tO vüc dovAsíag dAevOégoco (rempublicam in libertatem
vindicavi). Potest quidem rsAe?» verbum vim perficiendi habere sicut recte
11, 2 ei uj avvóc veveAevoixospa. veAesooO vas Uró vy &pGv xÀggovopuov
énérata scriptum est (sí vivus non perfecissem perfici ab heredibus tussi), sed
neque 3, 21 recte habet verbum in his «€ dà vore Ov duo) y cvyxAgvoc
oixovousta Jas éflovVAsvo, — évéAsco, neque 6, 21. 22 in his zv zrgeypevov
xar& vüg &UyOG vtÀeGOÉvroy ; neutro enim loco terminandi notio exprimenda
fuit. Potest quidem minor comparativus et rcov et &Actro esse, sed vitiose
ille scripsit 19, 2 «4 dà Z0c0vec rtAsíovc évavudygoav (plures autem minores)
nec magis recte in oratione etiam alio nomine vituperanda 8, 7 afrivec duoi
éridOctig obOÉnore facov qÀA9ov si; dvÓgov uvgiddag eixocs zrévee (per-
venerunt ad hominum milia nunquam minus L et cc). Potest quidem flog
idem esse ac victus (flíov &xsuv &rto vivog vel éx vsvog), vix vero Augustus
si Graece scripsisset de se dicere poterat quod dicentem eum facit interpres
8, 4 dddsexa civoperogotic àx vov &uoU ffov &neuécogae (frumento priva-
tim coempto). Potest quidem saepissime accipiendi verbum Aoflezy verti, non
potuit 11, 23 dici vàc sig v0v crégavov émayyslíag o)x &Amfov pro eo
quod est o9 zrgocsÓczauzv. Longe vero luculentissimum imperitae huius
&xvgoAoyíog exemplum extat 11, 20, ubi quae scripsit Augustus auri coronari
pondo triginta et quinque millia. municipiis et. colonis Italiae conferentibus ad
tréumphos meos quintum consul remisi, ea interpres sic repraesentavit Graece:
elg yovco)» créqavov ÀAevgoy voiopvotoy reyvoxioyesAloy. xovaqegovaouc
vaig ép "hoÀíg moàÀwsíoig xoi armoixíoig gGvvexopogco. Apparet hoc
loco cvyyopet» non remittendi sed permittendi vim habere planeque contrariam
ac voluerat scriptor effici sententiam. — Potest sane cvyxeoet» idem valere
quod remittere, sed pecuniam oblatam sive debitam remittere Graece non est
Gvyycotiy sed usJuévo, (Herod. VI 59). Haec omnia, quae nullo negotio
augeri poterant, si cum paucissimis rarae elegantiae exemplis contuleris —
vide ante omnia 14,21 zr4esíorag zóÀsig ÓdogiaAwTovg SÀafsv (simpliciter
Augustus complura oppida capta) — vix poteris suspicionem procul habere,
interpretem adhibito glossario rem gessisse: ex glossario poterat petere rem-
publicam explicatam v& xoiwà zgcypera, perficere veAetv, adsignare uegíbeiw
(8, 22), rebellare &vermoAsuetv (15,8, ubi debebat vewreoíleiv dicere); ex
glossario etiam interpretamentum sumpsit 18, 1 ó dovivoc créqavoc 0 di00-
pevoc émi cocgoíe vd» noÀwdy» (corona civica scripserat Augustus) et

200 VERSIO

fortasse aliud quoque 12, 10. 11 vag Séag Oi« éxoróv érOv yivouérvag
óvouolouívoag ccixAcQeic, ubi glossa cum interpretatione in unum coaluit
(ludos saeculares in exemplo Latino scriptum est). lam qui glossario Graeco
adeo non didicit recte uti ut vel contra sententiam a scriptore institutam
verba plana ac perspicua interpretaretur, is mehercule non Graecus fuit homo
sed Romanus. Graeci autem sermonis insuetum se praebuit etiam aliis com-
missis erroribus, e quibus graviores quosdam breviter recensebimus.
"Saepissime peccavit in articulo vel admittendo ubi locus eius non esset
vel omittendo ubi careri eo nequiret. Scripsit ille 1, 7 iv r5 rate vow
)narxy &ue vÓ cvufovAssew Óovco (consularem locum simul dans senten-
tiae ferendae), ubi debebat aut dv ro?g )zerixo?g (App. b. c. 3, 51; &y roig
verausevxoc, Dio 46, 29) aut dv JzavixoD váls;; nec magis recte 12, 8
Séag imoígca OV $uoU verQdxic, dua 0? vàv GÀÀov Goxov dv uépes roig
xoi sixoccxig (aliorum magistratuum vicem) scripsit pfB à &AAev d? Goyov.
Item abundat articnlus 14, 9. zraco» érragxyecv, cic Ouoga zv 8SO9vg và uj
jnoraccóueva vjj fguevéog Qyeuovíg, ubi non reputavit interpres quae vis
essel coniunctivi in verbis Augusti quibus finitimae fuerunt gentes quae non
parerent; nam recte parerent in lacuna suppletum esse nemo negabit. Contra
omittitur arliculus perperam 11, 7 ódóv O4epvíay; 15, 5 u&ÀAAov éfovAgOev
BaciAsiop Tiygavn dobvos, ubi si minus vavegy tqv BaciAcíoy. (regnum id
Latine), at zz» fleciAsía» certe scriptum oportuit; 10, 22 uerat) vob t&
vao) vv 4iocxopuv x«i Koóvov pro xai rov Kgóvov; 12, 9 vgig vo
iud ÓvOuars xoi rtevrüxig vOV vir pov (et quinquiens. filiorum. meorum
nomine) pro và và» vid» pov coll 12, 7; adde quod populum Romanum
quinquiens vertit r0» Óz7uov vov (semel rectius rov Óruov vov mon. Apoll.)
"Popeícov, octiens vero dguov 'Pouoícey. Deest articulus interdum substan-
tivis quibus o?zoc vel éxs?vog pronomina addita sunt, 8, 17 o?roc doiOpuoc
7tÀtÉemy — Urrfjoxev, 16, 17 zzQo rovrov xoovov, 12, 14 uec! àxetvov yoóovov.
Interest aliquid inter cvóAoc àuóc et 0 dug cróÀoc, et recte &r0ÀAog duoc
scriptum est 14, 10; eo falsius autem 1, 1. 2 2u/j yvoium xai dpotg dvaAo-
poc» (contra recte 9, 16 vij dus) yvop5) eL 8, 19 d» vrraveíq vevageg dui,
atque omnino nullo discrimine facto o& vioí uov, oi ioi vioí, ó nao
pov et ó 7:40 Ó duoc mero variandi studio posita videmus.
'"Praepositionum usum non semper recte observavit interpres; nam ut
mittamus quod errore fortasse lapidarii natum supra exagitavimus 1, 18 2víxgca
Tagardks, pro d» zegavakes vel, ut Dionysius scribit (II 50 al), àx zroga-
vétscg, falsum est quod legitur 2, 16 & etróc 9 Ói& vovc vrrootgargyovc
épovg x«raQJw0c«; nam genetivus necessario requiritur, quo casu recte usus
ille est 3, 20 Os! uo? et 5, 9 dua vy» vndrov. Neque magis probari potest
quod cuivis genetivo partitivo ex Romanorum more praepositionem £5 addi
posse existimavit; nam diversa sunt quae Graece dici solent éx zr&vrav
péAicva et &x m0Àscv rícvosg ab illis quae interpres sibi permisit 2, 2 éE

GRAECA 201

e» xarfjyayoy (sequebatur numerus) et 13, 15 25 oy (scil. dovAcv) vQe?c vtov
pvoicdoc nxagédoxa, quo altero loco ne in Latino. quidem exemplo praeposi-
tio usurpata fuit (servorum xxx fere millia tradidi). Pessime Romae bis vertitur
àni 'Pougc non solum in titulo commentarii neglegenter conscripto, sed etiam
6, 5, neque defenditur hoc eo quod Dionysius (velut II 56) àxxAgoiateiw ài
cro«tonédov dixit; pessime etiam vel contra exemplum Latinum in addita-
mento idem sine dubio homo scripsit 20:917 uévov xoypevoc sic xó algcoioy
$ sig vóv Óguov vóv '"Popnatov f$ sig vovg; dnolsAvuévovg argatiotac
(dedit in aerarium vel plebei Romanae vel dimissis militibus); dici potest Xonípoco
danav&y sig vovg OtQaric Cg, nemo vero dixit yoguara (vel adeo xogpua)
dguOpsiy elg vovg cvgotiovac. Minus recte etiam 4, 4 ézi évg veocaga-
xopra vertit id quod lacuna haustum recte in Latinis restitutum est per annos
quadraginta. Nec denique in verbis cum praepositionibus compositis eligendis
abstinuit erroribus, velut 6, 2 sacerdotium cepi male reddidit zv doyisQoav-
yyy &vsíAnga.

"Verborum ordinem plerumque eum quem Augustus praeiverat accurate
imitatus est non reputans saepius hac in re quod Romanis liceret non licere
idem Graecis. Non habent offensionem Latina (2, 2) ín consulatu sexto
censum populi conlega M. Agrippa egi, habent Graeca (4, 10. 11) £xrov vrraroc
vqv ànorcíugoiw voU Óguov cvvdgyovra yov. Mdáoxov !dygirrray 8Aofoy
diremptis quae non erant dirimenda verbis z7v «erzrorsíugoiv et &Aofov.
Similiter alia multa etiam contra Augusti exemplum, velut 4, 17 povoc male
separatum est a verbo &Aeflov, recte Augustus solus feci; inepto loco 10, 7
"'Oxvaovíay insertum est, quod suo loco posuerat Augustus. Lapidarium for-
tasse reum faciemus 13, 3 es d' gacovsg nÀsfovg dvavpaygcav, ubi requi-
ritur «i 08 ztAsfovc qg000yec évavp. — Negationum legem subtiliorem turpiter
violavit interpres 16, 17 o?dézots 790 tovtov (rov) xoóvov óg9stca, naga
'"Pouaíco» c7rysuóv«, ubi omitti non potuit ovde»í. — Nihil dicam de verbi
generum usu ambiguo, quamquam 1, 2 v0 OrQerevpo c$roiaacopgy melius
cerle scripsisset quam quod scripsit 2rofpoce (cf. Dio 48, 35 argersía, yv éni
vovg IHlag9ovg toiucabsro), rectius omnino alio verbo usurus, neque litigabo
cum homine Graece indocto de singulorum enuntiatorum coniunctione, quam-
quam sunt quae vel tirones male habeant, velut 4, 11 sqq.; non persequar
haec et similia, pauca per saturam additurus memoratu digna. Confecto bello
civili Augustus 1, 15 externas gentes quibus tuto ignosci posset se dicit com-
servare quam excidere maluisse; pervertit haec adeo ut absurda fierent interpres
(1, 23) scribens &cec« p&ÀAov 7 é5éxoyo Inauditum plane dicendi genus
est 2, 23. xai funv vQuaxocrov xai igOÓouoyv ÓgucQxuxzc éfovcíacg, quod
ne Orosiani quidem quod Bergkius excitavit exempli audacia (Oros. vi :8 ut
in. perpetuum tribuniciae potestatis esset) explicatur, nedum defenditur. Denique
ridiculum sane ignorantiae exemplum interpres edidit 15, 19, recte id a Bergkio
exagitatum ; scripsit Augustus colonias in Africa Sicilia Macedonia utraque Hispa-

202 VERSIO GRAECA

nia Achaia — deduzxi. llle vero quid inde exsculpsit? dàzoiuxíag àv fug
ZwuxeÀía Maxedovíq &y éxovéQq ve 'Ianavíq yoíq — xovzyayoy; itaque
postquam wfraque recte vertit. éxoréoe nondum sibi satis fecisse visus que
particulam iterum vertit re.

'[taque etsi detraxeris si quid forte ab lapicida erratum sit, etsi consi-
deraveris non esse continuam narrationem, in qua structurae concinnitas et
elocutionis elegantia ostentari potuerit, sed brevem rerum,gestarum indicem,
etsi concesseris facilius aliquem quae ipse cogitavit verbis concipere posse quam
alienae orationi suam commodare linguam, tamen tam multa sunt cum parum
eleganter tum contra sermonis Graeci leges dictg, ut miraremur si quis Grae-
cum hominem interpretem fuisse contendere vellet. Non est oratio haec, sed
verborum constipatio forte fortuito undecunque correptorum, non est haec
ars sed est rudis inerlia miserrimo aliquo glossario misserime fulta.'

Haec Kaibelius. Hominis huius orthographiam Graecam vel potius ser-
monis vitia persequi nec meum est neque omnino multum interest, quasnam
leges eiusmodi scriptor secutus sit vel non secutus. Pauca tamen adnotabo.

&y pro « longa ut ea aetate passim reperitur, ita hunc commentarium scri-
benti diphthongum apparet legitimam visam esse: scribitur Eiovsog 14, 8.
15, 14 — ézagxeía — Asívoa 11, 18 — petugue 5, 6 — noAsítzgc — c&-
vuixOg 9, 24 cet. — cei, Gzorcíuggig — éreAsíoca 10, 23 — xyeíAios
et sic deinceps.

9 pro e« aliquotiens reperitur, ut in 2447:gc 14, 6 — dovága 1, 3 —
xvgvga 17, 22.

& pro «4 reperitur in vocabulis «b$gc« 4, 8 et àrrevEgoa 14, 4.

€ pro ei constanter usurpatur in &guéc vocabulo 15, 23. 16, 3. 5 (cf.
189, 21). Conferri poterit &yugogogos tituli Aegyptiaci C. I. L. III 6026 aliaque
plura inveniuntur similis corruptelae exempla.

0 pro o: constanter usurpatur in àzr0gc«, rtezt07xa; sed scribitur zroset».

Iota mutum in Ancyrano raro omittitur, ut in 2Egzgcero 13, 18; z:4-
cayro 14, 17; zaongugcaugy 3, 5, item in dativis sggvg 14, 7, Il&yo« 1, 5,
cwrqgoía 18, 1. Saepius abest in Apolloniensi.

v ante y x x frequentius scribitur quam y. lta legitur àvyvc passim et
QvyiOsy 16, 8 — xovrávevxoa 9, 20 cet. — aüvxAqroc semper — érbvyavoy
15, 22; sed etiam fr in talibus passim reperitur, ut ézeyyeAíoag 11, 22 —
$v&yxaco 16, 4 cet.

Lab NP ooo

-A—

39. Vocabula Latina.

Ex suppletis vocabulis in indicem admissa sunt, quao et certa essent et aliquam utilitatem haberent,
distincta ita nt sui ipss uncis quadratis conoladerentur aut psginae versusque numeri. — Numeri
omnes remittunt ad paginas versusque exemplaris Latini, otiam in Graecis quae respondent, exceptis

paucis locis quibus praescriptum est Graec.

& (sic rel, a I1 18 V 11) I 18. 24 IV 14.
22 V 1 bis. 11 VI 9. ab IV 16. 19 V 14.

a.... VI 40.

absens v. apsens.

accio: accitorum (— u[erazteuqidévro])
IV 33.

accipere (— Aapufixyeiy): accipieba[t] III 21.
accepi IV 29. accéperunt Il] 18 VI 10.

Achai[a] V 35.

acie (9 zragara£a) I 12 V 21.

Actium V 4.

ad II 29. 39 III 14. 27. 35 IV 2. 4. 22. 27
V 3. 4. 7. 11. 14. 15. 21. 23. 46. 50. 54
VI 34; [a]d V 32.

adeo: adit (— 7:0005À9c») V 16; ad[i]t
(z Tvyiaev) V 45.

Adiabenus : 44diaf[n)vi» Graec. XVII 2.

adicio: adieci (— 7rgoaé9nxa) V 24.

adigo: [adacta] I 16.

[adlegit] (— 7rgooxerélete) I 4.

ad[ministravi] (— ([?zrzóev]oa) I 33.

adque (— [xa]9«[zeo] IV 30 [VI 39).

adsignávi (— uoce) III 23.

aedes (Graece veog pro templo, oixía pro
domo): aedem IV 2. 5. 7 bis. 8 bis. 13
bis. VI 31; áede errore pro aedem IV 22.
aede IV 24 ler. 53. aedes IV 5. 6 VI 37;
[ae]des ]I 29. aedium VI 17; [a]edium
VI 26.

Aegyptum V 24.

aeque IV 30.

aerárium (sine apice III 36; Graece alpa-
oiov) III 34. 36. aerário lll 35.

aetátis (— »Amx(asc) IIl 27.

Aetbiopiam V 19. 21.

Africa (— ifs) V 5. 35.

Africanarum IV 40.

ager (— àypog): agros 1 18. agris III 22. 25.

ago: agebam [I 29] VI 28. égi [I, 21] II 2.
agentis (accus. plur.) III 2.

Agrippa II 2 IV 37.

aheneis (— xaÀxaic) Inscr. 3.

[Alba]norum V 53.

Albis V 12.

aliquant[um] I 18.

aliquod (— aliquot) II 25.

[aliquotiens] — rore [Il 17. 18.

alius: alii (ylur.) V 17. aliae VI 6. alio-
rum IV 35. alios V 39.

[Alpes] — zc V 12.

alterum Il 3. .

amicitia (— qM): amicitiae VI 8. ami-
citiam V 17. 41 VI 5; aum[icitiam] V 51.

amicus: a[micis] NI 42.

ámi(ssa] (— «nofefllnuévac) V. 939.

amphitheatris IV 41.

ampliáto IV 15.

ampliu[s] (— 7zà&io»y) VI 22. amplissima
Il 17.

anniversarius (— vievoioc): [anni]versá-
rium l[ 31. [41].

annona (— dyoga): an[nonae] [ 33.

annus (Eroc 1] 1 V] 28 cf. lII 1, praeterea
éyiravróc): annum Il 3 III 1 VI 28. anno
I7 [11140]. annos I 1 I1 25. [ann]is IV 39.

annuus (— iyvuxvotoc): [an]nuum J 35.

ante (semper praepositio; «» 7roo) | 28
V 16; [a]nte V 44.

204 INDEX

anteá (sic VI 7, praeterea sine apice; —
Eun ooa9ev Tl 28. V 33, zroortooy fortasse
IV 30, 700 rovrov yoóvov V 50, zó zto(v
VI 7).[Il 28] IV 30 V [7] 33 (50] VI 7.

Antistio (— 4r9«aríqo) III 28.

Apollinis ']V 1. 22. 24. 53 [VI 31].

appellare (—.7r9o0«yoptvtiy semper, nisi
ubi est qui appellatur — xeàovutroc
IV 11 V 90): appellavit II 33. [VI 25].
appelláverunt II] 5. appellátur IV 11;
appel[latur] V 19. appellá[tus] 1 21; a[p-
pejllátus IV 28; [appejllátus VI 16. ap-
pellári IV 3.

Appuleio IT 9.

apsent(i] (— «zrovri) 1 31.

apud Il 19 V 51.

aquam IV 1j. aquarum IV 10; aqu[arum]
VI 38.

ara (— fug): áram II [29] 38.

Arabiam V 22; Ar[a]biam V 19.

[a]rbitrium (— xvorza») VI 15.

argenteae IV 52. argenteis III 5.

Ari(minum] IV 19.

Ariobarzanis VI 12. Ario[barz]asi V 29.
Ar[iobarzanem] VI 11.

arma V 2.

Armeniam V 24.

Armeniorum V 31.

Ar[runtio] I 32; Ar[r]uoti[o] III 36.

"foteo[véadzc] VI 1. Artavazdis 2 4ora-
Bétov Vl 11; Artavasdis — oraova-
odov V 20; Artaba[zi] — orefetov V
*29. Artavasdi — or«ovagóg V 30.

[A]rtaxares VI 12.

Artaxe (abl) V 25.

[arvalis] — «oov&lic I 46.

Asia V 35. Asiae IV 39.

Asinio II 6.

[stjhletarum [V 33. [athletas] — d934grdc
VI 40.

atque v. adque.

Aventino IV 6.

augeo; auxi (— sütmoa s. ?rrevt[no]a) Il 1.
V 10.

[augur] — «vUyovo [ 45. augure III 23.

[Augustali]a — .fbyovoraàic II 33.

Augusius (— ZXtflaatrog): [Aug(ustus)] VI 16.
Augusti 7nscer. 1. [A]u[g]ust(ae] II 39.
Augnstum IV 21 [VI 34]. Aug(usto) VI 26.

[aureu]s VI 18. aurea IV 53.

aurum IV 29. auri IV 26.

auspicio (— olwvoic eloíok) V 18. auspi-
eis (— aio(orc olovoig) 1 25; a[ujsp[ici]s
V 47.

aut (— 53) I 17. 19. [24]. 28 [II 27. [38]
IV 32. 40. 41 bis; a[ut] IV 46; a[ut] VI 42.

autem ] 7 III 4. 9 IV 35. 46 V 26. 36. 42;
au[tem] VI 22.

basilicam IV 12. 14; [basilica]m VI 34.

B[s)starn[se] V 52.

bellum (— zro4euos) 1 11 IV 50. be[lli] V 4.
bello I [8] 24 V 1. 13. 34 VI 5. [b]ella
| 13; b[ella] VI 13. bellorum III 8.

benifg]ne (— ere zrooS[vufac)) IV 30.

bestiarum (— $noíov) IV 42; best[ia]rum
IV 39.

[birem]es (z- díxopor[oc]) IV 46.

bis [I 21] II 44 IIl 25 IV 33; b[is] l 12.

Britann[o]rum VI 2.

cado: [ceci]disset I 8.

caedere (— xaraxozt(): caesae V 21.

Cae[sare] I1 9. Caesares II 46. Caesarum
IV 44 VI 36.

C. v. Gaius.

Calvisio III 29.

[Campan]ia[m] — XKaepuzavíagc II 36.

cam(pum) II 39.

Cáninio III 30.

[Capenam] —— Kannyy Il 30.

eapio (— AeuBa&»yo V 21; ayalaufavo
Il 25): cépi I 19. (II 25). céperant V 2.
capta V 2. 21.

Capitolium IV 9; Capito[lium] VI 37. Ca-
pitolio IV 5 24; Capi[tolio] 1 23.

caput: capita Il 4. (7). capitum II 10.

carmen (— 9uvovc) II 21.

Castoris (— r«&y 4fio0xó[oov]) IV 13.

cavato (— xxeyo[xog]) IV 44.

caussa III 1 [VI 20].

celeberrimae (— z4g9vovco:) V 37.

censeo (— wyrpttta9oc 11 39. 45; censeri —
vTiucaOer | [4. 6.] 10): censuit II [39].
45. censa II 4. 6; ce(nsa] II 10.

Censorio[o] 1l 6.

cénsum (— r7» an[o]re(unac») Il 2. census
(— r&c rtguoerc) VI 42.

centum II 4. 7. 11 III 19. 41.

chalcidicum IV I. ch[alecidico] VI 34.

Charydes V 16.

Cimbri V 16. ([Cimbrorun]m V 165.

EN

VERBORVM 205

circiter (— é»yuc 116 IV 26. 33. 52;
zooonov IV 48 V 8; mi[&]ov III 19;
om. IIl 24. 25) 1 16 III 19. 24 IV 26.
42. 48. 52; ci[r]citer III 25; ci[rc]iter
IV 33 V 8.

circus (— Inzodgouog): circum IV 2. 4
VI 34. e[ir]co IV 40 (VI 35].

citra (— éniade) V 47. [52].

civica (civica corona 2 0 óQvivos OrÉqa-
voc ó didouevog àn) awrnoíq 1ÀY zrolti-
79») Vl 17.

civilis (— zoA&rixog I0 26; 24ugiólioc I 13
Vl 13): [civilis] I1 26; c[ivilia] I 13;
[civilia V1 13.

civis (— 7roÀt(rgc): [cives] 1l 19. civium
(sic II 3. 7; civium I 16) 1 16 Hl 3. 7.
[10]. civibus I 14.

civitátium IV 49.

classis (— Gr0Àog): cla(ssis] V 14. [c]las-
sibus IV 47.

claudendum Il 45.
sum II 44.

clem[entiae] (— àrzeíxew») VI 19.

[clupeus] (— 67riov) Vl 18. clüpei VI 20.

Cn. v. Naeus.

coémpto IIl 11.

coepta IV 13.

[cjo[gnomine] (— ézv»vuta) II 33.

cogo (— &vayxa(ty): coegi V 42. [49].

collegium v. (conlegium).

colonia (— a&noix(a): colonias III 27 V 35;
[colo]nias V 36; [colonias I 17. colonis
IV 27; colo[o]is III 19; colon[i]s III 17;
colon(is] IV 30.

[comitis] «— &oxyasofaro II 27.

commercium VI 8.

comparo: comparávi (— sjto([uaca]) 1 2.

complures (: nàsiGzo: IV 10 V 21): com-
plur[a) [Il 12] V 39; [cjom[plurja V 21.
complüribus 1V 10.

conferentibus (e xereqegovaec) IV. 27.

conficio: confecta IV 42.

conflixerunt (— ?yavudynoor) 1V 4T.

confug[erunt] (— xaréqvuyo») V 54.

eongiárium (» én(doo:g IIl 13; duwpra
ll] 18) HI 18. congiári III 10. congia-
ria lII 13.

conlega (zx Gcur»toyov) |] 2. 9 Graec.
lil 22; conleg[a] IV 37. [c]onle[gae] (gen.
sing.) II 23. conlegae (nom. pl.) Vl 23.

[cl)jaussum II 42; clau-

conlegium (— Gcvyaoy(a II 17): [coulJe[gi]i
IV 36. conlegio IV 36. collé[g?] lI 17.

consacro (— dqwtQ0w): consacrávi IV 25.
consacravit Il 30. co[nsacrari] Il 39.

consénsum (— rae evyac) Vl 14.

[consentientibus] — ógoloy[o]jurvtoy» I 38.

(coJaserváre (— cot) I 165.

consilio (— yvojp) 1 1 li| 36. consiliis
(publicis interesse z utrÉyti tüjc Ovy-
xàÀqrov) III 3.

constituo: co[ustitutJum (est -— xaréorz)
Ill 37. constitaend(ae] (— 275) v5 xara-
Gage) ] 13.. [constituendae rei p.] -— dz-
podía ztoayueru xeropd9otyc Gr. IV 1,

consto: constiterant ( — xazéciy) IV. 25.

consul (— maroc plerumque, ÜzaertUoy
IV 28 cf. I 28) [I 285] II 1 III 8. 16. 15.
17. 19 IV 17. 28; con(sjud 1V 19;
(cjon[su]] IV 38. «consulem 1 8. [con-
sule] I1 35. consules (II 18] III 2 V 7;
c[ons]ules III 40; [cons]ules Il 15; [co]a-
[su]les IV 39. consulibus 1 7 [32. 37.
I| 32) 1i| 22. 28. 29. 30; consulibu[s]
14 1128; (consulibu]s II 38. «os. (I 8].
]ll 6. 9 lii 29. 36 IV 37; co[s.] III 30.

[c]on[sula]rem | 4. consulári II 5. 8.

consulátu[m) VI 24; con[sulatam] I 35. con-
sulátu 1 2 Ill 9. 22 VI 13.

consullum (— doypua): consulto I 27 [Il 21.
34 VI 16]. c(onsulto) VI 27.

consumptam (incendio —— xavóStigay) IV 14.
consumpt(is] (2 zrezrovnxv(ai«c) VI A1.

eoptinens (— zrigoío») IV 1.

contrá V 2.

cop[iae] (— duraueic) V. 20.

[corona] — oréqavosc VI 17.

coronárium (— «ig arégayov) IV 29. coro-
nári IV 20.

Cr[asso] III 23.

[creavit] — [anzédei£]ey et e(fAjav[o] I 9.

cum (praepos.; —— utr& l1 6 1| 85; 7906
VI 7; ovr IV 2. V1 84) 1 6. II 5. 8.
386 IV 2. 50 VI 7. 34.

cum (comi.; — Ore aut per participia) 18.
[22] 1I (43] 44 Ill 40 (VI 24. 27]; c[u]m
V 25; c[u]m ] 29; [cu]m II 37.

cuncta (— O4Ar«s) Il 26.

[cluratio[nem] (— 2z:4u£Àciay) I 33.

eüriam (- fovievrggiov) IV 1
(cjüria VI 18.

VI 94.

206 INDEX

currum (— «&ou«) I 28.

[cu]rulis*(accus. plur.; — àq* &guaros) 121.

Cyrenas V 32.

[D]a(cor]u[m] V 47; Da[corjum V 48.

[Dalm]ateis (— 4falueroy) V 40.

Danuvius (—"Iorgoc): [Djae(u]i V 47. Da-
n[o]vium V 48.

decem IV 33.

decerno (— wmnqítouai): decrevit I 26
[II 16] Ii] 4. VI27. decreverant IV 30.
decernentibus IV 29. yszquoc... 1 22.

deciens I 29.

decimum adv. lI] 20.

Decimus: D. (2 4féxuo) lII 29.

decimus: decimum 1l! 1; dec[i]mum VI 24.
decimo III 9.

[decreto] — (dóyu«]r« IV 17. decretis I 3.

deducere (— xat&yevy): dedü[xi] 1 17 V 36.
[djedüxerunt lII 26. deducti III 3. de-
ductas V 38.

defero (— xe«raqéoti»): detuli lll 39. de-
tulerim Ill 35. deferente IT 24.

def[i)jeerent (—— vrzt£Acizrov) ll 40.

deincep[s] (— és) IV 38.

denarium (gen. plur.) V1 30. denários III
16. 20.

depono: deposui I 23.

depoposcit (— 2En[15oaro]) V 4.

depugaaverunt (— ?uayécayio) IV 32.

d[esciscentem (— d&quorapsvor) V 28.

designávit (— azr£dec£ev) TII 2.

[detrimenti] I 6.

devictas (— 7500759éyr«) V 45. devicti[s]
V 39.

deum (gen. plur.) IV 7. 171 VI 33. dis I 26.

[dictatura]n (— aeurefovaioy Goyr») I 31.

diem [I 44. 11 33] V 7 1H 32. die Ill 3.
(dies] I 26. (diebu]s 1 34.

[dignitate] — c£&wu[a]r. VI 21.

[di]missis VI 29.

divi Inscr. 1. IV 2. 24. VI 32.

do: dedi 1 19 1II 9. 13. 16. 18. 21 IV 31;
[dedi IV 41; de[di] IV 43. dedit I 5;
ded(it] VI 29. d[are] VI 19. darentur
III 37. [dans] 1 5. (datjum 1 35. [datam]
] 31.

[do)minatione (— dovAges) ] 2.

dominis V 1. 3.

domit(a]m (— deuacSéy) V 28.

donátum l/I 5. donata VI 40.

donum: dona (— ara9éuaro) IV 53; don[a
IV 23.

ducenti IV 45. ducenta I1 7 IIl 14. 21.

ductus (— ueray3£y) V 48. ducti (— z[apy-
x9]go«» I 28, ?né5y V 18) IL 28 V 18.

Dumnobella(unus] (— zfourotàAeUDrog) VI 2.

duo IV 17 (V 19]. duas VI 37. duabus
Inscr. 3.

duodecim Ill 11.

duodecimum adv. IIl 12.

duodevicensimum adv. Ill 15.

duplicavi (— [20/]nAwca«a) IV 11.

dux (— fjytuo)v): ducem V 4; du[cem] V 51.
d[u]ces V 39.

ego: mihi 1 5. 22 11 22. 24. 35 IV 25.54
V 27. 41 VI 19. 27; [mjihi VI 22;
[mi]hi II 46. mé (accus.; cum apice I7.
V 54) 1 7 V 4. 44. 50. 54; m[e] I 4;
[m]e ]I 37. me (abiat.) ] 19 11 17. 45
V 37 VI 6. 9.

emeraissent III 38. (emerijtis I 17. eme-
riteis (stipendis — «ztoAvouf£yo:g) lI 30.

emetlior: emensus III 12.

empto (— &yogaaSévroc) IV 23.

[epulonum] 2 /epoztoio» I 46.

eques: equites IIl 4.

[eque]ster (ordo — fzrzxov) VI 24. eque-
stres (statuae — quz nof) IV 51.

eripuit (— «»rozaatv) 1I 46.

et Inscr. 2 1 1. 8. 13. 18. 21. 31. 34. 37
Il 1. 2. 3. 4. 7. 9. 11. 15. 18. 21. 29.
32. 84. 35. 40. 46 IIl 1. 3. 5. 8. 10. 12.
14. 15. 19. 22. 25 bis. 26. 28 bis. 29
quater. 30 bis. 34. 39. 36. 38. 40. 42
IV. 1. 5. 6 bis. 9. 11. 12. 13. 14. 16. 17.
20. 24 ter. 25. 26. 27. 28. 30. 31. 34.
96. 40. 41. 42. 45. 61 bis. 54 V 2. 4.
10. 16. 17 bis. 18 bis. 19. 21. 28 bis. 30.
93. 37. 40. 41. 45. 52. 53 bis. 54 VI2.
8. 9. 13. 16. 24. 40; e[t] 132. 35 IV 45
V 33; (ejt 1 11 Il] 23 VI 26.

etiam Il 18. '

eudaemón V 20.

ex I 17. 27 II 13. 26. 32. 33. 37 III 3. 7.
8. 9. 17. 36. 37 IV 3. 22. 58. V 31. 33.
40. 50 VI 15; [e]x IV 23.

excídere (— ?£éxoyoa) I 15.

exemplar Znscr. 3.

eaemplum (— E935): exemplo V 26. [e]xem-
pla i] 12; [exe]mpla II 13.

VERBORYM 201

exercitus (— oroereuua plerumque, dU-
vapic V. 4T) V 44. 471; exerc[itjus V 23;
ex[ercitus] V 48. exercitum I] 1. exer-
citus (nom. plur.) V 19. exercitum (gen.
plur.) V 40.

exilium I 10.

eaistere: [extitera]t VI 7.

exolescentia (— xezaàvoueva) Il 12.

ezpello (in exilium — ?E£oolbecy) : expuli I 10.

exper(tae] (— 7r&ay Hi[a]Bev) VI 6.

explévit (— »rgocsteniqowosy) VI 42.

exstinxeram (z— (féoc) Vl 13.

externus (- Pwmruxog): exte[rnas] I 14.
(exter]oa ] 13.

[Fabio] I 38.

Fabricio Il 30.

(fa]cin[us) ] 11.

Jacíio (— zo, ubi redditur proprie, ayt-
ytíoo 1V 23, avíarqus IV. 4): féci (sic
IV 8; féci I1 6 IV 23) II 6. (9] III 28
IV 8. [19] 22. 28. 35. (37. 38]; féc[i]
II 3; (feci V 13. fecit Inscr. 2. V1 31.
feceruot 1l 16 (IV 39]. fecerat IV 4.
facere I1 31 V 25; facer[e] I] 41. fie-
rem I] 23. facti V 7.

factionis (— ocvro[uoca]uéyoy) I 2.

fere (— zrov) V 2. 19.

feretri (— rgozteioqogov) IV 5$ (VI 31].

[fetiali]s — «qmriiAig 1 46.

fidem (zz zíoreog) VI 6.

figo: fixa (est &»tré9q) Vl 18.

filius (cusn i longa VI 10) VI 4. filio II 9
V 26. 29.30. filium V 29 VI 10. 11.
filiorum IV 15. 31; filio[ru]m 40. filios
V] 4; [filjios II 46.

fines (cum i longa V 23; — Opgo« V 10,
60pQi«. V 46, E9vogc V 15) (plur. accus.)
V 10. 23. 46; [nes] V 15.

finitimae (— óg0Qa) V 9.

Fláminium IV 3 (VI 35). Flaminiam IV 19;
Flamin(iam] Vl 38.

[lu]men (— zrorepoc) V 52. flüminis V 46;
flüm[inis] V 12.

fonte (— zzynr») IV 12.

for(tuna] (— rUz5) II 46. [Fortunae] lI 29.

forum (— &yoo«) III 3 IV 12. [VI 34];
(forum IV 21. foro IV 41 VI 26.

[frater] — a[de1)goóc 1 46.

frequentissimae V 37.

frümentátiónes (— oetiroperoraerg) III 11.

frumentum (—- oeiroc derivataque) II 20.
[frumenti] I 32. frümento III 11; fru-
[mento] III 41.

fugerant V 1.

Furnio IV 37.

Gádibus V 11.

Gaium I1 46 V 28. C. [L 4] II 6. [6.] l1 28
Ii 289. 29 IV 37 bis.

Gallia (— Iuwàaría) V 36. [40]; Gal[lia]
H 37. Galliae V 5. Gallias V 10.

gener (— yaufpoc): generi IV 23.

gens (— EOvoc): gentis V 20. genti V 13.
gentem V 28. gentes ] 15 V 10. 44.
49 VI 6. 9. gentiam VI 9.

genus (— yévoc): genere V 31.

[Germaniam] V 11.

Germánorum V 17.

gero: gesseram IV 50. gestarum Inscr. 1.
gestás I 25. [gest)i[s] II 38.

gladiator (— uovóuayos): gladiatorum VI39.

gladiatorius: gladiátorium IV 31.

Gnaeus v. Naeus.

grandi (— uey(oro«g) IV 9.

habet V 38. habuerunt IV 54.

Hadrianuum mare (— Eloóyeog xoàzoc): Ha-
drjáno V 12. Hadrianum V 32.

hastis (— dogao:») III 5.

heredib[us] (— xÀmgovoue») IV 16.

Hibér[(orum] V 53.

Aic: [h]oc II 36. haec (plur. accus.) 1 29
VI 21.

(Hirtijo I 4.

Hispánia (cum apice V 35; — '"Ionc»ía)
V 35. 40; H[ispa]nia II 37. Hispaniae
V 5. Hispanias V 10.

homo (z &vgo ll| 14 IV 48, &v9Quzoc
I] 19): hominum 1I] 19. 21; hominu[m]
IV 32; h(omi]um III 41; (homi]num
III 14; ho[minum] IV 48.

honor[ifi]cis ] 3.

honos (—5 z&5) ll 36. honoris II 29
Il] 1. honórem IV 54.

hostis (— zroAéutog): hostium V 20. [hosti-
bujs V 39.

iam (— 78$) II 13 V 33.

iánuam (— zvÀdvoc) VI 18.

(lanum) — ZZvÀsgv lI 42.

ídem: eiusdem V 17. eandem IV 14 V 28.
eodem 1] 7 IV 4 V 19. eadem (nom.
plur.) V 5.

208 INDEX

illorum IV 54.

Illyrici V 46.

imitanda Il 13.

immo[rtalibus] ] 206.

&£npendo: impendi (— Zdwxa) III 33.

impensa (2 araAouera L1 IV 9; doptat
in inscr. 2; [dazr)avac in auctario VI 39)
I1 IV 9 VI 39. inpensarum /nzscr. 2.

imperátor (— a/roxg«roo) | 22 1V 28.

(im]perium (— £ovoía lI 5. 8; zyeuoría
V 10. 14. 26; óafdo 15; plur. zgoorzay-
pota V 49) 1 5; i(mperium] II 43. ím-
perio (cum i longa [nscr. 1 V 46) Inscr.
1 1| 5.8 [10] V 24. 46. im[peria] V 49.

in (sic 1I 21 V 23. 42. VI 13, praeterea in)
Inscr. 2. 3 13 bis. 10. 13. 17. 23. II 2.
21. 23. 30. 32, HI 3, 9. 17. 19. 22. 27
bis. 31. 32 IV 1. 4. 5. 6. 1 bis. 8. 12.
17. 21. 22. 24 quater. 25. 40. 41. 43. 41.
45 bis. 49. 51. 52. 53 V 3. 5. 7. 19 bis.
21 bis. 22. 23. 31. 35. 42 bis VI 4. 13.
15. 18. 23. 26 bis; i[n] I1] 36; [ijo IV 41.

incendium (— 2ynvqiauogc Vl 41): incendio
IV 14 VI 41.

incísarum (— 2yrxeyagayuéyoc) Inscr. 2.

(inelu]dit (— zr&gixAefer) V 1. [inclJasum
(— ?Pvyntoitànqo92) II 21.

[i]ncohavi IV 15.

lo[dia] V 50.

ineo: inirent (— «lof£A9woo:y) lII 2.

inferentis (plur. accus.) ] 11. inláto (— ézre-
véy9éyroc) V 14; i(nlJato III 41.

iniüriam (per iniuriam — ad/íxos) V 13.

inmisso IV 12.

io[n]umera[bili]s (— «&ne&ov) VI 43.

inpensa v. impensa.

inscriben(dum] VI 26.

(inscription]em VI 21. inscriptione IV 10.

ins(equen]ti(bus] IV 39.

ioter IV 13. 47.

interficio (— a&voigéwo V 24. 30; forlasse
qovtvo 1 10): (interfecer]jun[t] I 10. inter-
fecto V 24; [inte]rfecto V 30.

intersum: interesseot (— [uc]t£yoociy) IIl 3.

ipse (Il 13] IV 52.

is IV 50. ea (nom. fem.) Ill 23. id III 18.
26 V 16. 26. 31 VI 21. 25; (i)d IV 38.
eíus (cum apice IV 3) IV 3. 12. 15 V 25.
30; e[ius] V 30; (eJius VI 20. ei IV 1.
eum V 7; (eJum ll[ 2. eo IL 25 HI3 V 1;

e[o] IV 18. ea (abl. sing.) IV 53 V 12.
ea (neutr. plur. Ill 21 V 42. eorum
I 11 III 5. earum Vl 9. iis I 18; ii[s]
V 7. eos III 35; (eo]s I 10. eas 120 V 33.

ita 1 33 III 34.

Italia V 4. 36. Italiae IV 27. Italiam VI 4.
Italia (abL) Il 26. 11I 27. [Vl 41].

Ítalicis IIl 23.

item (— zraAiw) IIl 28; i[tem] I 23.

iterum (— zraA») III 9; [iteru]m Il 5.

iudiciis (— xp/[ceo«w]) I 10.

Iaüli (Iuli IV 2) IV 2 VI 32; Iu[tji IV 24.
láülium IV 12. lolium VI 35. làlia (abL.)
VI 18.

Iánonis (— "Hoaec) IV 6 [VI 32).

Iupiter: lovis IV 5 bis. 6 [VI 31. 32].

iuro: iuravit V 3. iuraverunt V 4.

iussu (— é&zirayr) IL 1 V 18.

iustitia[e] (— (d]ixe«ocvygv) VI 20.

iuv[enes] (— »vsa»(ac) I] 46.

Ioventátis (— Neórgroc) IV 8; Iuv[entatis]
VI 33.

iuventütis (— »v«ornro«s) III 5.

iuvi (— [&v]£A«fov) III 34.

labor: labentes (— 0ó4Ài03avoyrac) IV. 11.

Laelio !II 29.

Larum (— 7ocw») IV "1 VI 33.

látitudine[m] (— zA&rog) IV 45.

laurus: [laur]us (plur. accus.) 1 23. laureis
(— daqvwosg) VI 16. |

legatio (—. 7totoft(a): [legationes] V 50.
legationum VI 7.

legátus (— zzgeageuc VI 9cf. V 17; zoto-
Bevigc V. A5 cf. 1 24) V 45. legátosa
[| 24] V 17 (VI 9]; legat[os] V 52.

legitimis (— [2»0(]xoic) | 10.

lego: légi (— néis£a) II 2.

Lentulo Il] 23; Le[ntulo] IIl 29. Lentuli
Il] 40. Lí[entulis] I 37.

Lep[i]do III 35.

lez (— vóuos): [lege] II 23. legibus 1I 12.

[li]b[ente]r (— quAavSQoztov óvouar:) Itl 32.

lib(eri] (— [7zrei]dec) 1 28.

Libertatis (— 'ElevSeofov) IV 6 (VI 32).
libertátem 1] 3.

locum 1 5. loco ]V 43. locis IV 10.

longitudinem (— 7jxog) IV 44.

Lucium II 46. L. ] 32 III 29 ter. 30. 36.

[Luc]retio H 32; ([Lucret]io Il 35; [Lucre-
tio] 1 37.

VERBORVM 209

ludos (— 3éac) IV 38; lud[o]s IV 35; I(u]-
dos ]V 37; [ludos] Il 17.

lupercsl (— JZ«vóg fegov) IV 2 [VI 33].

lüstrum (— d&zore(uzoic) Il 3. 5. 8. lástro
II 3. 6. 10.

(MJacedonia V 35.

Maelo VI 3.

magist(er] IV 36.

magistratus (— &oyr): magistrátum III 2.
ma[gis]tra[tu VI 23. m[agist]ráto[um]
IV 35. [maj]gistratus Il 40.

magnae (gen. IV 8. magna (abl) IV 22
V 33. maiorem V 24. maximus 1I 23.
maximum IV 4. (maxim]ae (nom. pl.) V 20.

maiórum (cum apice V 25; — rày agya(ty
II 12; ztézQue V 25: cf. ol naszéges Il 42)
Il 12 V 25.

málui V 25; m(aloi] I 15.

manibiis (— A«qvoo») III 8. 17 IV 24;
[meani]biis IV 21.

Marcelli VI 35; Marcelli] IV 23. [Mar-
ce]llo I 32.

Márcia IV 11.

Mar[c]omanorum VI 3.

Marcus: M. I1 2 Ill 23. 29. 35 IV 23. 37.

mare V 1.32. marili13 V 13.106; m([ari]
] 25 (II 435].

Mariba V 23.

. Mar[tia]les IV 38.

Mártis (cum apice IV 21; — "Motox) IV 21.
25 V 42 VI 31.

[Martium] — f otvs 1l 40.

mátris IV 8 (VI 33].

[Maximo] I 38.

Médi Vl 11. Médorum (cum apice Vl 9)
V 29. [53] VI 1. 9.

m[emorijae ll 45. memor[(ijam lll 27.

merito VI 16.

Meroé V 22.

Messalla lil 29,

metu ] 34.

meus V 45; meu[s] I1] 24; [me]u[s] V 48.
mei (gen. sing.) Ill 1. 8 IV 10. 23. 34.
meae (gen. sing.) lll 28. meum ] 10
V 29; m[ejum I 28. meam V 18 VI 18.
meo I 16 1i 30. 39. III 8. 10. 22 IV 14.
31. 40. 53. V 18 VI 16; [mjeo III 39;
m[eo] III 36 IV 35; m(e]o III 42. mea
(abl. sing. fem.) H1 34 VI 15. (mea]e
(nom. plur. fem.) IV 51. mea (neutr. pl.)

III 13 V 3. meorum III 17 IV 40;
me[o]rum IV 31; m[eorum] IV 15. mea-
rum VI 17. 26. meos 1 25 1146 IV 28.
meis | 25. V 47; me[is] V 37.

smiles (— OtgctiTEC): militum III 17. 27
V 36. militibus JII 25. 37 VI 30; mili-
t(ibus] III 30.

militare III 36. militaria V 39.

silio: militaverint V 6.

mile IV 44. míllia (i longa I 16) I 16.
18 11 4. 5. 7. 11 III 14. 18. 19. 21 IV 27.
33. 48 V 2; mill[ia] I] 11; m(illia] IL 8;
m[il]ia IV 42. millibus III 16. 41.

millens III 24. 25. 38 IV 26; millien[s]
WI 34; (mjillien(s] IIl 32.

Minervae (— 435vác) IV 6 VI 32.

. sninor: minus lll 14. minóres IV 47; mi-

nóre(s] I 20.

Minucium IV 20.

milio (— nunt): misi V 31.
VI 4. mis[sja II 36.

:norior: mor[tuo] lI 25.

mortem V 30.

motu VI 41.

multarum (— 7ro4A4o») I] 13.-

[mu]ltitudine II 27.

Mu[I]vium IV 20.

münicipatim (— xcr& zroàers) 1l 18.

municipium (— 704g IIl 23- 31; zroAizefa
IV 27, 29): municipia 1] 17; municipi[a]
Ill 31. münicipis III 23; münicipiis IV 27;
municipii(s) IV 29.

munus (gladiatorium —» uovouay(ía) IV 31.
[munera] VI 39. muneribus IV 32.

Nabata V 22.

Naeus: Cn. (— Naios; sic item C. I. "fttic.
III 585. 619b. 1436; perscriptum Latine
Naeus C. I. L. 111 1728 add., Neus C. I.
L. VI 10687, meque aliter scripserunt
Homani, ubi non utebantur compendio, ea
aetate, qua navus, Naevius, nomen sémi-
liaque vocabula primam litteram abiece-
rant) 1 37. III 23. 28. 40.

Narbonensi V 36.

náscerer |] 44. natus I 1.

navalis IV 43.

navigavit V 15.

náves (cum apice IV 46) 1 19 IV 46.

[naum]ach(iam] VI 40.

ne II 23; n[e] I 6.

[misit]

14

210 INDEX

nemini II 36.

nemus (— &4coc) IV 44 (VI 35].

nepos (— viwvóc): nepo[tis] IV 34. nepoti
V 26. nepotem VI 11; nep[ótem] VI 12.
nepótum (cum apice IV 32) IV 32. 40.
nepot(es] VI 4.

neque V 15 bis.

[(Ne]ronem V 27. 45. Nerone III 28; Ne-
[rjone II 38.

[nibilo V1 22.

[nomen] (— óovou«) II 21. nominis IV 10.
15. nómine (cum apice lV 3. 34. 40)
Ill] 8 IV 3. 23. 31. 32. 34 bis. 40. 53;
[no]m(íne] IV 35.

nón (cum apice IV 16. 29) 1V 16.29 VI 4;
n[(on] V 10.

nost(ro] Il 13; ([nos]tro V 10; [nost]ro II
33. nostram V 51 VI 5. nostrorum V 26.

novus (— xawvoc 112 VI 31; »£ogc IV 12):
novo IV 12. nova VI 81. novi[s] II 12.

nulli V 13. nullo IV 18.

numeravi (— 7j9(9u50e) MI 7. 25. [n]a-
merato IIl 31.

numerum ll 1. [(nu]mero VI 37.

[pjumma[rio]s (— doyvpixac) III 42.

nummum (gen. plur.) III 18. nummos III 13.

nunc IV 44.

nuncu[paveram] I 24.

nunquam ]l] 14 V 44; nun[q]uam Il 27.

ob I 24.

(ob]viam II 35.

[o]ecasione II 26.

ocCupo (s ztgoxazalauBayo): occupaverat
II 26. occupatas V 34.

óceanus V 11. [oceanum] V 14.

Octaviom IV 4.

octingentos IV 465.

octoginta IV 17 [VI 37].

omnino (— 4ovoy) lI 44.

omnium Il 26 IV 49 V 9; [(omo]ium VI 14.
omnibus [ 14. 18. o[mnes] IV 20; omnis
(acc. pl.) V 32. omnia II 19.

oppidum (— zr04«c) V 21. 23. oppida V 21.

oppressam I 2.

opus (— Zoyov») IV 9. opera IV 14 VI 31.

orbem /7nscr. 1. orbe I 13.

ordo V] 24. ordinem (— fovà;) I 4.

orientis (— «&y«roAat) V 14. orien(te]m
V 32.

oriundus V 31.

ornamenta (— «r«eSé[uere)) IV. 49.

Oródis VI 11; Orod(i]s VI 4.

óstium (— ocrou«) V 11. óstio V 14.

ováns ] 21.

p.e VI 39.

paco (— slgrvevo V 1. 13; [2v] eiorvn xa3-
(argus V 12): pacávi V 1. [12]. [pacari])
V 13.

Palátio (cum apice IV 8) IV 2. 8 [VI 35).

Paunoniorum V 44.

[Pansa] I 4.

parco (— qr&(óouai): peperci I 14.

parentem (— zraréoa) | 10.

parm[is] (— «oczríot») III 5.

pario: parta II 43.

pers Il 34. parte IV 22 V 33.

Par[(thi] VI 10. Parthorum V 54 VI 3. 9.
Parthos V 40.

Pasieno — 77eoc:vq III 29.

pater I] 24. patris III 7. patre IV 14.

patior: passus (— «laoa) IV 3.

[platriae Vl 25.

patriciorum ]I[ 1.

patrimonium (— Vnagfig): [p)atrimonio
III 9; pat(rimonio] IIl 42; (pa]t(rim)onio
III 39.

paullo Ilf 21.

[Paullo] 1 38.

pax Il 44. (Pácis] II 39.

pecunia (— xozu« IV 53 VI 29; yonuara
III 22) VI 40. pecun[ije VI 29. pe-
cuniam I 19 III 22. pecunia IV 53;
[pe]cunia III 34.

pedestres IV 51.

Penátium (— xerouid(or IV 7, [z]aro(ov
in auctario VI 33) IV 7 VI 33.

penetráli (— &dvrq) V 42.

[plenuri[a] (— oz«ve:) 1 33.

per 12 V 183. 17. 27. 28. 45. 52 VI 5.
14; [pJer 11 43; [pe]r 1 27; pe[r] VI 20.

perficio (— r&Àéw): perféci IV 14. per-
fecissem IV 16. perfici IV 16.

pe(rije[1o] I 34.

pernumer(a]vi (— 7oí94u50a) ITI. 10.

persolvi III 32.

p(e]rvenerunt lII 13. perventu[m] V 22.

pes: pedes IV 45.

peto (z— «ireiy V 18 VI 16; &&ovy V 42.
61): petieruut V 18 [51]. petere V 42.
petens Vl 6. pet(ijtos VI 10.

VERBORVM 211

Phrates (— d»gadrg; V 54 VI 4; d»oatov
VI 1. 10) VI 4; Phrát(es] V 54. Phrati[s]
VI 1; [Phrjatis VI 10.

pignora (— ?vtyvgoic) VI 5.

pila (— ar525): pilis Inscr. 3.

Pi[si]dia V 36.

Pisone III 28.

plebs (— duoc lI 7. 20, óyloc III 16):
plebis III 16. plebei (da£.) III 7. 20.

plures (— nÀs(ovec), plurimi (— niàeiatoi):
plüres (nomin.; cum apice lV 46) IV 46
V 6. plüra ]II 21; (plu]ra III 38. [pli])-
ris (accus.) 1 22. pluribus II] 41. plà-
rimae VI 6.

Pompei V1 37. Pompeio II 9.

Pompeium adiective IV 9.

pondo (— Azirod») IV 26.

pono (— àvat(9nui): posui IV 54. positus
Vl 18. positae Inscr. 3. pos[itae]) 'VI 27.

[pontes] — [eq]vpac IV 19.

pontifex (— itgeUe; pontifer mamimus
&pysepéUc): [pontifex 1l 23; [pontifex]
] 45. ponti[fices] II 30.

populus (— duos scil. Homanus; —— 89»
nationes V 17) lll 1 VI 25. populi Znscr.
1 1] 1. 2 V 18. 21. 41. 44. 46 (VI 6];
[po]puli Hl 43. populo IV 43 VI 7; [po]-
pulo IV 34; popul(o] IV 41. populum
Inscr. 2; (populu]m I 34. pópu[li] (nom.
pb) V 17.

portam (— 71v») Il 29.

porticus (2 or0m): porticum IV 2. [p]or-
(ticus] VI 35. porticibus IV 2.

possederat 1V 61. possidentibus V 33.

possum: [pot]ui[t] I 15. possem V 25.

post 11 3. 25. HI 2 V 30 VI 21; pf[ost]
IV 38.

posteá (sine apice llI 28; — uer& rave I 11
III 22; uerézera Ill 28 V 54; botegoy
IV 28 V 48) 1 11 III 22. 28 IV 28 V 28
[54]; pos[tea] V 48; [pos]teá V 7.

pos[teris] (z& roig ueréztecra) II 14.

postes (— r& zrpoztvi[a]) VI 17.

p[ostquam] VI 13.

potestás (— 2zovoía) Il 22. potestátis (cum
apice ll 15) I 30 IIl 15. [potes]tatis
VI 21. potestáte III 12 VI 15. Graec.
III 16. 20.

pra[ebui] (2 zrep£ayov) IV 34.

praed(is) III 25; pr[aediis] I 19.

praedonibus (— zrétgetevou£vgy) V 1.

praemia (— dopsat) III 37; praem[ia] III 81.

praesum: praerant II] 35.

praeter (— &i uy VI 19; Et IV 20. 48)
Ii 36 IV 20. 48.

praetermisso (— zi[s]psA[(7100v]) IV. 18.

praetor (— GtoarQyog): praetore [ 6. [prae-
torum] Il 34.

primus IlI 26; pr(imus] IV 38.

princeps (ímperator — nysuov Il 45. IIl 4
V 44 Vl 6; princeps senatus — 7tootov
&fuatog Tózo» Éyoy tác Ovvxlqgtov
] 44; principes — oí srodro: VI 9;
oí rag uey(arag &oyac &otayrec TI 35):
principem III 4 V 44. principe VI 6;
princi[pe] II 45. principes VI 9. princi-
(pi]b[us] II 35.

priórem IV 3.

privátim (— i(0/o] IV 51; xav' idía» II 18;
àx toU iuoU ffov III 11) IV 51; pr[i]va-
tim III 11; (privat]im II 18.

privatus (— iówrixóg IV 21; — duóc D 1):
priváto 1 1 IV 21. privata I 1. p[rJi-
(vjatis IV 22.

privignus (— 7rgóyovoc) V 45; priv[ig]nus
V 21.

p(riusquam] II 44.

pró (cum apice [ 19 II 19 III 24) I 6.
19 II 19 III 25 VI 16; (p]ró III 24;
[prjo IV 36.

pro[cessi]t V 23.

prodátar Il 43.

proeli IV 43.

profero: protuli V 46.

profligatus (est — xerexoz) V 47. pro-
fligata (— [x«ra]feBAnu£yo) 1V 13.

pr[o]spere 1 25. prosp[e]re (— xer& ra
ebyas) II 37.

pro[videre] (— 7rpovostv) 1 7. '

provincia (— agyt(a): pr[ovinci]ae (gen.
sing. IV 49. provinciam V 25. [pro-
vi]nciae V 5. próv[inciarum] V 9.- pro-
vincias V 31; próvicia[s] V 11. provin-
cis III 27 (VI 41]; [p]rovincis II 37.

próvin[c]ialibus III 26.

proxima (— £»yur«a V 22; - nàÀnoioy
V 12) V 12. 22.

publica 1 6. publicae I 8. 11.
Inscr. 2 1 2 V 2 VI a.
III 20. publicis IIl 4.

publicam
pablicum

14*

212

Publius: P. II 28. 38 III 40.

pugnaverunt (— 7yovíaavro) IV 41.

pulvinar (— »«oc IV 4) IV 4; [pulvina]r
VI 33. pulvinária lI 19.

quadragensimum Il 3.

quadragiens II 4. 7. 10.

quadrigeis (&puaoiv s. &gueti) IV 62; qua-
dri(gJis VI 27.

quadringenos Ill 8. 10. 12.

quam I 15 III 21 V 7; [quJam I 18.

quanta II 27.

quartus: quárto III 22.

quater III 34 IV 35; q[uater] III 32.

quattuor Il 17.

que encl. Inscr. 2 1193. 14. III 1 IV 1. 14.
21. 53 V 16. 20. 33. 41. 46. 48. 52. 53
VI 6. 25. 37. 41. 42; [qjue lI] 28 VI 17;
(quje 1 25; q(ue] VI 25; [q]u[e] 1 38.

qui (sic IV 3) IV38 V 27. 31. 45. quae
Ill 20 IV 11. 13 V 12. 19. quod II 24
III 25. 36. IV 18. 23. V 42. 4T. cui V 22.
quem I 2 VI 19. quam III 24. 32 IV 3
VI 29; [qu]am ] 33. quo II3. 6. 10 IIT 3
IV 43. 45. 50 V 4. 8. 30. VI 16; [q]uo
III 37. 40. qua I] 30. qui (plur.) I 10
IJ 26.35. 37 1V 54 V 1. 6; q(ui] V 52.
quae (plur.) Inscr. 3 1 20 III 13 1V 25.
50 V 10. 32. 37 VI 27. quorum VI 42.
quibus /nscr. 1 115. 17 IV 32. 41 V9
VI 7; q(uibus] IV 47. quos I 27 1l 46
II] 22; qu(os] IV 38; (qu]os III 30. quas
Inscr. 2 |V 52; qua(s) V 44.

XV virorum (— t&G» dexoazéyrt avdooy)
IV 36; [quindecimviru]m I 45.

quipngentae IV 42. (quingen]ta I 16.

quing[en]t(ien]s III 35.

qu(inquagiens] I 25.

quioquáginta lII 14.

quinque IV 20.

quinquennium IlI 2.

[quin]quiens I 25; quinquens errore ]V 31.

Qui(ntilio] — Xor(o Il 38.

quintum adv. H 1 III] 9. 17 IV 28.

Quintus: Q. [[ 38] III 30.

quintus: quíotum lI] 1. qu([into] lI 15.

Quirini (— XKvos/vov) IV 5 VI 32. Qui-
rin[um] (— "Ervalioy) Il 42.

quisquam V 16. qu(emquam] V 51.

quisque: quoque 1 24 VI 22; qu[oque] Il 16.

. quo V 15.

INDEX

[qjuoa[d] II 22.

quotienscumque (— ócax:c) IV 28.

rebellantem (— &vezroleuoUy) V 28.

reciperáví (— «»fA«goy) V 34; re[cipe]-
ravi V 39.

re(ddere] V 41.

redi(t]ju (— &z«voódov) II (30). 39.

reficio (— BmuoxsvaQo): reféci IV 9. 11.
18. refécit VI 37.

reginae IV 6 [VI 32].

regio (— xÀ(ua): regionem V 14. [re]-
gióne V 12.

regius: régio V 31.

regn[(u]m (— fece) V 26; re[gnum]

V 31.

rego: regendam V 29.

rémigés IV 48.

remísi (cum i longa 1 11; — Gvvtyoonoa
IV 28; d[méneuwo] | 17; xarmQgyayov
HI 31) 1 17 IV 28; (remisi III 31.

reposui (—— dztO£ug» V 43; — [azr]oxar-
éarqo« IV 50) IV 50 V 43.

rés (— zro&ypara plerumque; res gestae —
ztoittuc Inscr. 1; res publica — rà dz-
uócia no&yua:a 16. 8 Gr. IV 1; rà
xowa nto&yuara 2; vj zeso(c L 11) I6.
rei (dat. 18. 11. rem Inscr. 2 12
IIl 32 V 2 VI 14. rérum Inscr. 1; ré-
r[um] I] 19. res (acc. pl.) 1 24.

réx V 53 [VI 3). régis (cum apice VI 11)
V 26. 27. 29 VI 1. (10.] 11 bis. 12. regi
V 29. rége V 25. régés (cum apicibus
VI 10) 1 28 V 54 VI 10; reg[es] V 53.
r[eg]um 1 28 [V 50). regibus V 39.

Rhéni V 14.

r(ip]am V 46.

rivum (— óei2ooy) IV 12. rívos (— «yo-
yovs) IV 10 [VI 38].

Romae Inscr. 3 II 27. R[omam] Il 38.

Románus (cum apice VI 25) lll! V 16
VI 25. Románi (gen. sing.; cum apice
V 18) V [9.] 18. 41. 44. 46. [49 VI 6.
15]; Rom(ani) Inscr. 1; Rome[(oi] II 43;
(Ro]mani V 24. Románae II] 7. Ro(ma]-
num Jnscr. 2; [Romanu]m VI 19. Ro-
man[o] (I 38] VI 7. Románi (nom. pl.)
III 4. Románorum II 4; Romanoru[m]
II 7; Roman[o]rum V 40; Róma[norum]
I 16; (Ro]mánorum Il 10; R[omanoram)
V 51.

"y

VERBORVM 213

rostrátae (z FKufola Éyovoa:) IV 46.

Sabaeorum V 28.

sacer: sacra IV 7. [sacra]s VI 37. sacris
I 45.

sacerdos (-» Íspevc): sacerdotes II 15; sa-
e[erdotes) I] 40; (sacerdo]tes V 8. (sacer-
dotu]m 1I 17.

sacerdotium II 25; (sace]rdotium II 24.

sacrámento (— Ooxo») ] 10.

sacrificium (— Svacía, 9voíci) II 31; (sa-
crific]lium II 41.

sacrosan[ctus] (— fepoc) II 21.

[s]aec)[are]s IV 37.

[sae]pe (— zAeorexic (1 23] II 165; — zro4-
Àaxsg V 50) (I 23) Il 16 [V 50].

saliáre I] 21.

Sardinia V b. Sardiniam V 34.

Sarmatarum V 52.

Saturni IV 13.

[scribeb]a[m] I 29. ([seri]psi VI 27. (scrip-
seram I 44. scripta V 8.

[Scythae] — ZxvJa. V 52.

se IV 47.

sed V] 5.

[se]mel I 22.

Semnones V 117.

[sempe]r (— ocv»txox«) Il 19.

senátórés (— GcvvxAqtrixof) V 6. (senat]o-
ribus VI 42.

senátus (— curvxAqroc; nomin.; cum apice
126) 126 [II 16. 39). 45. (V1 24) III 1.4
Graec. IIl 19. 22; [se]nátus Il 30; [sen]a-
tus ] 3; se[natus] ] 22. senátus (gen.; cum
apice 1 27 II 1) I 27. (44] II 1. (21. 34]
IV 18; s(enatus) VI 27; senatu([s] VI 16;
senát(us] VI 15. senatum ] 1 VI 19.
[senatu I 31. 38].

septem ll 11.

[septem virum) — rà» é&rrà &vógov I 46.

septimum adv. IV 19.

septimus: [se]p[timum] I 29; septimo VI 13.

septing[e]nti[ens] III 38.

septuagensu[mum] VI 28.

servili V 34

servorum V 1.

sescen(tas] I 19.

sescentieas III 25.

sestertium III 34; (sestertium III 24; se-
ste[rtium] III 32; ms II 7. 8. 10. 38
IV 26.

sexagenos III 16. 20.

sexaginta II 4.

sexiens IV 41; se[xije[ns] VI 30; sexsiens
IIl 24.

sext(um] adv. IV 17 (VI 28].

Seztus: Sex. II 9 bis.

sezius: sexto 11 2 VI 13.

si [ 20 IV 16.

Sicilia (nom.) V 5. Siciliam V 33. Sici-
lia (abl) V 35.

signa (— ouai) V 39. 41; si[gn]a V 42.
[signis V 6].

Silano IV 317.

simul ] 6; s(imul] I 5.

sine IV 10.

singula III 18.

[sodalis] — éraipoc 1 406.

sol: sólis V 14.

solum (— Edoeqos): solo IV 4. 15. 21. 22.

solvi (— 3094/9150«) III 23. 26.

sólus 1] 6; (s]olus III 26.

spectaclum (-- 94a) IV 43; spec[tajc[lum]
IV 34. (spectjacul[a] VI 39.

spolia (— ocxiàa) V 41.

spoliátis IV 50.

sponte V 4.

statuae (— cvdpiavrec) IV 51. statuarum
IV 54.

sti(pendija III 38. stipendis III 31; stipen-
[dis] I 17.

sio: steterunt ]V 52.

s(tjo[dio] IV 30.

sob IV 15. 28. V 6 VI 27.

s[ubie]ci (— vz£ra£a) V 46. subiécit Inscr. 2.
sub[ijetum (— ózeyocqoa») Inscr. 3.

Sueboru[m] VI 3.

[Sugambr]orum — [(Zo)v[y]&ufpo» VI 2.

Sulpicio lI 28.

sum ]I[| 12 IV 3. 29 VI 16. est 127 II 21
II] 37 IV 44 V 12.22 VI 18. 20; es[t)
Il 37; e(s])t V 42; e[st] II 36. sunt 1 28
II 4. 6 IV 42 V 7. 18. 21; [s]unt III 3;
su[n]t Inscr. 3; su(nt] V 8. erat V 27.
31. 45. esset IV 23; [es]set II 43. fui
1 46. fuit III 24 IV 13. foerunt | 16.
20 IIl 21. 40 V 6. 9. 37; fuere I 27.
[fuer]am I 29. esse I 26 II 45; ess[e] II 42.
fuisse II 46.

summa (— cGvvxeqaAa(ocic) VI 29. (s]ju[m-
ma] (— xeqaàa(ov) III 24.

214 ) INDEX

summus: summa IV 7.

sumo: sumendum V 3.

super (— izeoayo) VI 17.

superátu[s] (— 4Aeugp9«(c) VI 5.

[su]persedi ] 23.

(superstitibus I 14.

supplices (— £xére:) V 41; supp[lic]es V 54.

supplicium (— xoàac:») V 3.

supplico: supp[lica]ndum I 26. [s]upplicá-
tum I 27.

s[uscepi] I 13.
H 15.

suum ] 4. sua (abl. fem.) V 4. suorum
VI 5. sua (neutr. plur.) I 17 lI 31.
suos VI] 4. suis V 2.

S[y]ria (II 33] V 35.

Tanaim V 53.

templum (— »«oc) IV 1 21. templo IV 25
V 42. templa IV 17. templis IV 49;
tem[plis] IV 50. .

tempus IV 38 V 16; tem[pus] V1 21. tem-
pore V 19; temp[ore] IV 18; [tempor]e
Il 34.

ter 1 29 Il 2. 45 IV 36; t(e]r IV 31.

[ter]rae VI 41. terra I 13. 25 (I| 43] V 165.
terrarum ] 13; terra[rum] 7nscr. 1.

tertium adverbialiter Ill 13. 19 IV 34; [(ter-
tiu]m Il 8.

tertius: tertium VI 24.

testámento III 7.

theatrum 1V 9. 22 VI 35; thea[t]rum VI 37.

Tiberis: Tiberim IV 43; [T]iberim VI 35.

Tiberius: Ti. IL 38. III 28 V 45. T(i).
V 27. Tib. 1l 9.

Tigránis V 27. Tigrani V 26. ([Tigra)ne
v 30.

Tim ..... VI 2.

Tirida[tes] V 54.

[Titius] — 7/r:oc I 46.

titulo (— ?z:yoaqc) IV 15.

tollo: sustali (— 7o«) IV 53.

tonantis (— foovrzotov) IV 5 [VI 31].

totus (— &zag V 3; nac 1I 43; 64oc I 13):
tóta V 3. totum [I 43. .tóto I 13.

tractus V 17.

tradidi (— zregédewxe II 14 V 30) [II 14]
V 3. 30. tra(dere] V 27.

trans (— zrfouy) V 32; [tr]smus IV 43;
[tran]s V 48.

transfero: transtuli (— uer5jyeyxoa) Vl 15.

[suscipi] — «&»aAauBavty

[trjan[s]gressus (— di«Baoo) V 41.

trecenos III 7.

trecentis IIl 15. trecenta I 18.

tria I[ 5. 8 ]V 42; [tr]jia IV 48. trium
1 8 V 40.

tribunicius ( — dxuagyixoc): tribunieia
(nom.) 1] 22. (tribu]niciae I 30; tribu-
[aic]iae III 15. tribunicia (abl) IIl 12.
Graec. III 20.

[tribjunorum II 34.

t(ributus] (— ocvvra£eic) III 42.

triginta Il 8 IV 26. 45. V 2; [tr]iginta IT 11.

trirémes (— rorjpesc) IV 46; [trirjemes 120.

trium virum (— ro«y àvdoó») I8 Graec.
IV 1.

triumphale III 18.

triumpha[vi] 1 21. .

triumphos ] 21. 22 IV 27.

[Tuberone] — Tovfégw»e I 38.

tum Il] 20 V 27. 45; tu[m] Ilf 41.

[Tuscum] — Tudónrixze V. 13.

tüto I 15.

vale(tudine] (— cwrno(íac) II (15). 19.

Valgio II 28.

[vecti]g(alia] (— «£ du[uó]sta zt0000do:)
IIl 41.

Velia IV 7.

[venjJati[o]n[es] (7 9900u«y(«») IV 39 [VI 40].

verba V 3; ver[ba] V 5.

vergun[t] V 32.

Vestae IV 25.

V[est]á[les] (— fepefac) TI (31). 40.

vestibu[lo] (— 7rpozvAov) VI 26.

v([estiti] VI 17.

vetustáte IV 11.

viam IV 19; (vijam VI 38. via (abl.) IV 7.

vicem (— ?v upto) IV 36.

vicena III 37.

vieiens [I 21] IV 41; vicie[ns] IV 36.

vietor 1 14 IV 49.

vie[torii]s Il 43.

vigioti Ill 19; vigint(i] III 16.

vinco: vici 1 12 V 4. [vic]tus V 47.

vindica(vi] I 3.

[Vinuci]o [1 37] II 32.

vir: virum (gen. pl.) 1 8; [viru]m I 45;
virorum IV 306.

viritim (— xez' a»do«) III T. 10. 13. 16.
l7 (VI 42].

virtotis Il 29 VI 19.

VERBORVM 215

viverem 1I 22.

vivus IV 16. vivi II 28. vivo 11 16. V 57

ulciscor: ultas (— r&uwonaauevosc) | 11.

ulla IV 10.

ultoris (— «pu/rropoc) IV 21. 25. V 42.

[ul]trá (— zr£o«v) V 53.

undecimum adv. IlI 11.

.undéviginti I 1.

undique IV 33.

universus V] 25. univ[ersum] 1 34. universi
(cum apice II 18; — cvrzavrec II 18
HI 4) I| 18 III 4. üniversorum VI 14.

(voluerjuut ll 42.

[Vononem] — Octovovsv Vl 10.

[vota (— «uyc£) 1l 15]. votis II 16.

urbánae (— z7roAterrixobD) lll. 16.

urbs (— 'Poun | 32; — 1 zs Il 44
IV 17. 52): urbem 1[ 32. urbe IV 17.
52; u[rb]e II 44.

usque (— uéyzo. V 15.21. 22; — &ypi
I 44) (1 44). V 15. 21. 22.

ut III 2. 3. 34.

uterque (— éxaregoc plerumque, &uqpórtpo:
I 8) (I8). utrumque lII 5 IV 9. utr(iujs-
que V 20. utraque V 35.

. rus Vl 3.

XWH llI 15.

(XII) IV 38.

XV IV 36.

XXVIII V 36.

XXC IV 82.
[LXXXIII] V 8.
CLXX V 8.

DCC V 7.
BC[CCLXXXX) I 27.

4. Graeca vocabula selecta.

Non admisimus quae ad indicem Latinum adscripta sunt Graeca, et ex reliquis quoque minora multa

utpote inutilia suppressimus.

«irzgoe«c TI 23.

dvtdstoumy TII 18. 19.

&dzouxles; XIX 7.

&noOrÉlÀo: àntordAgoay XVI 16.
&oy5s III 21. dgys» III 17.
&oyieoereíay V. 22.

Bíov VIII 4.

Bàapij 1 8.

dazravosg TII 8.

déyouei: BdsEagugy TII 10; jean II[ 5.

déco: ldeiro XI 6.

óguooíq XVII 23.

dupyeyxa. XVIII 7.
éiopg9ocaumy V 5.
byxgarüc: ivxoarrc XVII 19.
&[9]y 1I 18.

elcayoymy V 4.
&iev9epo)oa[;) III 9.

àxaytÀnAv9e[»] VI 12. éxavgA9oy VI 22.

[21:46]Àgr5e III 16.
noxii XI 6.
àAniorro: inérata XI 3.
&itoéno: ànéroewey I 9.
evoéBeiey. XVIII 6.

9uo: E9vcoay V 15.
ítporow IV 6.
lorógngaev VI 5.

xa9«cc XIV 5.
xtÀtvut: éxélevoev VI 10. ?xfAevoe VII 4
xvgóo: [!x]vocon V 19.

. Aaufavyo: Klefov TII 23.

[ue)yéovn III 16.
pe9nounvevuéyor Inscr.
voucy III 16.
olxovoutia9«. III 19. 20.
oÀyaig MI 7.
óuo9vuad[ov] V 14
oqórioe,. XVI 17.
zapnroausgy Ill 5.
zagóyroc lII 7. zragovr. Ill 2.
[re]ro[:«] MI 18.
7ztÀ?9oc XIX 11.
zóleocuwy XIX 7. 8.
zgoctdetau[y]v V 21.
cvy[yyouny) I 22.
cvytyéaiwy IV 2.
Teoaycig Vl 2.

récyoy XVII 7

T6ÀÉo: PréÉle[c«] III 21.
190710» III 16.
izouéyuy XVI 15.
vzoraco[óu)evv« XIV 3.
xeorovn9q) III 17.

|

III. INDEX RERVM.

Adiabeni p. 138.

Aedes et templum quomodo differant p. 18.

— refectae in urbe Roma p. 86.

— Apollinis in Palatio p. 80.

— ]ovis feretrii p. 81.

— lovis libertatis p. 81.

— [unonis in Aventino p. 81.

— divi Iulii p. 80.

— [uventatis p. 82.

— Larum p. 82.

— Martis ultoris p. 88. 126.

— Matris magnae p. 82.

— Minervae in Aventino p. 81.

— Penatium p. 82.

— Quirini p. 81.

Aerarium militare constitutum p. 66.

Aethiopica expeditio C. Petronii p. 108.

Africa provincia aucta p. 103.

Agrippa collega Augusti in censura p. 37
— in tribunicia potestate p. 30 — iu
XV virata p. 92 — quo nomine praefuerit
Orienti p. 163 — legati eius p. 164 —
mortuo honores babiti p. 61.

Albani ad Caucasum p. 134.

Albis terminus imperii Romani p. 102. 103.

Alpini subacti p. 103.

Amphitheatra pro amphitheatro p. 94.

M. Antonius Asiam spoliat p. 96 — bellum
Parthicum gerit p. 125. — quas provin-
cias regibus elargitus sit p. 118 — no-
minatus in elogio scripto imperante Gaio
p. 180 — legiones Antonianae p. 75.

eApollo Actius p. 42.

Apollonia Pisidiae p. ix adn. 3.

Aquae Anio vetus, lulia, Marcia, Tepula
restitutae ab Augusto p. 83 — Marcia
duplicata p. 84.

Arabica expeditio C. Aelii Galli p. 1006.

Arcus Ariminensis p. 87.

— Segusionensis p. 104.

— ad Tropaea p. 104.

— urbanus p. 127.

Ariobarzaues rex Mediae, item Armeniae
p. 112.

Armeniacae res p. 110.

Artavasdes rex Armeniae p. 110. 111.

— rex Mediae p. 110. 111.

Artaxares rex Adiabenorum p. 138.

Artaxes rex Armeniae p. 110.

Arvalis Augustus p. 33.

Asia provincia spoliata ab Antonio p. 96.

Athletarum spectaculum p. 91.

Atrium Minervae p. 79.

: Augur Augustus p. 32.

Augusta Trevirorum p. 120.

Augusteum p. x.

Augustus quando dici coeptus sit p. 149.

Aurum coronarium duplex, a civitatibus
oblatum et tributim collatum p. 89.

Basilica Iulia p. 85.

Bastarnae p. 134.

Bellum Pannonicum anni 759 p. 72 seq.

— Siculum p. 97.

Britannicae res p. 138.

Burebista rex Dacorum p. 129.

Q. Caecilius Metellus Creticus Silanus lega-
tus Syriae p. 166.

C. Caesari Aug. f. honores habiti p. 02 —
expeditio eius in orientem p. 113 —
rectores eius in oriente p. 174 —-. mori-
tur p. 115.

L. Caesari Aug. f. honores habiti p. 52 —
elogii eius fragmentum p. 54.

Caesareum p. x.

218 INDEX

Capitolium p. 83.

Census tres ab Augusto acti p. 36sq. —
male ei attributi p. 36 — census quem
memorat Lucas evangelista p. 175.

Chalcidicum p. 79.

Charudes p. 105.

Cilicia provincia per aliquod tempus Syriae
adiuncta p. 175.

Cimbri p. 104.

Classis in oceanum Germanicum navigatio
p. 104.

Clupei Augusto decreti p. 152.

Cuossus celonia p. 120.

Cohortes voluntariorum p. 72 n. 1.

. Coloniae Augusti in Italia p. 62. 121.

in provinciis p. 62. 119.

Comitiornm consularium turbae p. 48.

Comitia pontifici maximo creando p. 45.

Commentarius Augusti quando scriptus sit
p. 1; suppletus iussu Tiberii p. 194.

Congiaria Augusti p. 58.

Consulari imperio Augustus censum bis
fecit p. 37 — praeterea non habuit p. 27.

Consulatus annuus et perpetuus p. 27.

Consules facti qui militaverant sub Augusto
p. 99. .

C». Cornelius Lentulus cos. a. 740 p. 131.

Coronae Augusto decretae p. 149. 151.

Cotiso Dacus p. 130.

Cura annonae Augusti p. 24.

— legum morumque Augusti p. 28.

Curia p. 79.

Cyrenae provincia p. 118. 170.

Dacicae res p. 129.

Dalmatica signa p. 124.

Decidius Saxa p. 125.

Deductio in forum quomodo celebretur p.62.

Dictatura ab Augusto recusata p. 23.

Dona ia templis posita p. 88.

Dionis de censibus Augusti errores p. 29. 36.

Dumnobellaünus rex Britanniae p. 139.

Fasti Ripatransonenses expleti p. 61. 115.

Fetialis Augustus p. 33.

Fortunae Reducis ara p. 406.

Forum lulium p. 84.

Frumentariae liberalitates Augusti p. 25.

Gallicae res p. 102. 103.

Garamantes victi p. 170.

Gellius et Lentulus censores quando lustrum
fecerint p. 37.

Germania subacta p. 102.

Germanici acclamationas imperatoriae p. 17.

Gnoaevus et Naevus p. 209.

Herodis itinera Romana p. 141.

Hiberi ad Caucasum p. 124.

Hispanicae res p. 103. 124 — Hispania
ulterior quando divisa p. 119. 221.

Homonadenses victi p. 172.

Horatius explicatus p. 86. 125. 135.

Ianus clausus, p. 49.

]guvini theatri titulus p. 67.

lllyrieum quando provincia facta sit p. 98.
121. — Illyrici coloniae p. 123.

Imperatoriae acclamationes Augusti p. 11 seq.

Indicae res p. 132.

Italiae fines p. 121.

Iteratio quomodo pertineat ad proviaciarum
praesides p. 162. 119 seq.

luratur in verba Augusti ante bellum Actia-
cum p. 98.

Iustitium propter mortem L. Caesaris p. 54.
115.

Laurus in Capitolio depositae p. 19 — do-
mus Augustae p. 149.

Legati num triumphare possint p. 129 —
legati Agrippae p.164 — legati Syriae
provinciae p. 163 seq.

Leges Augusti p. 30. 40.

Legiones quando constitutae sint ab Au-
gusto p. 68 — plures ab eodem numero
quando appellari coeptae sint p. 714 —
nominatae in nummis Augusti p. 119. 221
— octo additae propter bellum contra
Maroboduum Pannoniosque p. 70.

— Antonianae p. 75 not.

— Macedonicae p. 69 n. 4. 221.

— Varianae p. 70.

— ] Germanica quando conscripta p. 68. n. 1.

— |i] Gallica quando vemerit in Syriam
p. 68 n. 2.

Lex Saenia de patriciis creandis p. 34.

Livia quo modo dicatur Augusta p. x1 adn.

Livius emendatus p. 124.

Locus consularis p. 3.

Lucae locus de censü p. 1765.

Q. Lucretius consul creatus p. 48.

Ludi p. 91.

— Actiaci urbani nulli p. 43.

— Martiales p. 93.

— pontificales p. 41.

RERVM 219

Ludi saeculares p.91.

— pro valetudine Augusti p. 40.

— Victoriae Caesaris Augusti ]guvii p. 67.

Lupercal p. 80.

Maelo Sugamber p. 140.

Marcomani p. 140.

Mariba oppidum p. 107.

Marmaridae victi p. 170.

Mausoleum Augusti p. ix.

Media (Atropatene) p. 110. 117.

Militum Augusti numerus p. 7.

Monaeses Parthus p. 125.

Munera gladiatoria p. 90.

Nabata oppidum p. 109.

Naves captae p. 9.

Naumachia p. 95.

Nomina cognominaque quomodo declinentur
adiectivi loco p. 83.

Numeralia apud Augustum p. 193.

Oppida restituta ab Augusto p. 159.

Orthographia Augusti p. 189 seq.

Ovationes Augusti p. 10.

Pacis Augustae ara p. 48.

Pandio rex [ndiae p. 133.

Pannonicae res p. 129.

Parthi v. Phraates, Vonones.

L. Passienus Rufus imperator p. 19.

Pater patriae dictus Augustus p. 153.

Patricios quo iure crearint imperatores p. 34.

Pecunia in aerarium inlata ab Augusto p. 66.

Pecuniae inopia Augusti post exercitum
auctum p. 76.

Philippi colonia p. 222.

Phraates Orodis f. rex Parthorum p. 135 —
signa reddit Augusto p. 124 — liberos
mittit ad Augustum p. 141.

— Phraatis f. p. 137.

Plebs urbana eadem ac Romana et frumen-
taria p. 59 — quomodo creverit impe-
rante Augusto p. 60.

Sex. Pompeius p. 97. 118.

Pons Minucius p. 86.

— Mulvius p. $86.

Pontifex Augustus p. 32 — pontifex maxi-
mus p. 45.

Porticus Octavia p. 80.

Porus rex lndiae p. 133.

Praefecti Aegypti tres primi p. 106.

Praemia veteranorum p. 65. 66.

Princeps p. 149.

Princeps iuventutis p. 55.

— senatus Augustus p. 31.

Proconsules ius belli gerendi quando ami-
serint p. 171.

Profligare p. 85.

Provinciae auctae p. 101.

Provinciarum decreta in honorem Augusti
p. x.

Pulvinar p. 80.

Quadrigae Augusto decretae p. 154.

P. Quiuctilius Varus legatus Syriae p. 166.

Quiodecimvir sacris faciundis Augustus p.33
— magistri eorum p. 93.

Raetia provincia facta p. 104.

Res publica restituta ab Augusto p. 145.

Sabaei p. 108.

Sacerdotes facti qui militaverunt sub Au-
gusto p. 99.

Sacerdotum quattuor collegia p. 33. 41.

Sacrosanctus Augustus p. 44.

Saliari carmine nomen Augusti inclusum
p. 44.

Samiorum res p. 96.

Sarmatae p. 134.

Scythae p. 133. 134.

Senatorum qui sub Augusto militarant nu-
merus p. 99.

Senatus ab Augusto lectus ter p. 35 —
in senatam Augustus lectus loco consu- .
lari p. 3.

C. Sentius Saturninus p. 166. 168.

Septemvir epulonum Augustus p. 33.

Seviri equitum Romanorum quomodo per-
tineant ad principes iuventutis p. 55.

Sodalis Titius Augustus p. 33.

Statuae Augusti ab ipso sublatae p. 97.

Suebi p. 140.

Suetonius novit commentarium Augusti p. ix
— emendatus p. 31.

— errat de rebus Augusti p. 29.

Sugambri p. 140.

P. Sulpicius Quirinius p. 161 seq.

Supplicationes p. 22. 169.

Syria provincia p. 118 — legati p. 163.

Tacitus emendatus p. 174.

Tesserae nummariae p. 26.

Theatrum Marcelli p. 88.

— Pompeii p. 83.

Tiberius collega Augusti in censura p. 38
— in tribunicia potestate p. 31 — eius

290 INDEX RERVM

res gestae in Armenia p. 112 — in Pan-

nonia p. 129 — imperatoriae acclamatio-

nes p. 14 seq.
Tigranes Artavasdis f. rex Armeniae p. 112.
— Alexandri f. p. 116.
Tim.... rex Britanniae p. 139.
Tiridates p. 135.
M. Titius legatus Syriae p. 141. 166.
Tralles oppidum ab Augusto restitutum p. 159.
Tribunicia potestas Augusto delata p. 44. —
vis p. 30.
Triumphi Augusti tres p. 10. — alii ab eo
recusati p. 19.
Triumviratus rei republicae constituendae
P. 31.

Troia ludus p. 57.

M. Tullius Cicero leggtus Syriae p. 165.

Turris Libisonis p. 120.

Vectigalia pro privatis solvit Augustus p.'/6.

Velleius novit commentarium Augusti p. ix.

Venationes p. 94.

Via Flaminia refecta p. 86.

Vicatim quae dedicantur, consecrantur La-
ribus p. 82.

L. Volusius Saturninus legatus Syriae p. 166.

Vonoffes Phraatis f. rex Parthiae p. 143.
— Armeniae p. 116.

Vota imperatoria nuncupata
p. 19. 21 — cf. ludi.

solutaque

ADDITAMENTA,

ad p. 3. Lat. 1, b in ectypo est LOCVM- S, unde supplementum propositum adiuvatur.

ad p.4. Gr. 1, 14 &lAaro iam praefero commendatum a Bormanno.

ad p. 5. Gr. 1, 15 praestat [roüc rov zatéoa róv Puóv qovtv]a[e»]v(a]s.

ad p. 12. Addi potest titulus inventus Nemausi (Herzog Gall. Narb. n. 97), quem qui vidit
Hirschfeldius scriptum ait litteris aetatis Augustae: cos. zi imp.iVIII TRIB- PÓX.

ad p. 18. Lat. ], 23 scribendum fuit iis pro eis.

ad p. 18. Gr. Il, 11 ser. avyxànrov pro fovàis.

ad p.22. Gr. 2, 16 pro Uzocrgerzyov scribendum fuit zroeafevràv.

ad p.24. Gr. 3, 6 scribendum o[sír]ov; ita enim interpres constanter.

ad p. 30. Monuit Adolfus RKiessling hinc nova luce illustrari locum notissimum Horatia-
num, nempe quo in carmine saeculari, edito anno post promulgatam inter alias legem
de maritandis ordinibus, Lucioam invocat, ut patrum prosperet decreta super iugandis
feminis prolisque novae feraci lege marita. Scilicet ex commentario iam intellegi
eam legem ab Augusto rogatam esse ex senatus consulto, poetam autem consiliorum
Augusti bene gnarum curam agere, ut legis eius utilis magis quam gratae auctor noa
minus senatus habeatur quam princeps.

ad p. 232. Lat. 1, 45 ser. Pontifex maximus cet.; nam interpreti ponlifec est iegtvc, ponti-
Jer mazimus &oyieptUg.

ad p. 36. Gr. 4, 13 inter META et TEZZAPAKOZTON litterae fuerunt non plus sex; seri-
bendum igitur &£r& [dvo xol] reGGagexoaróv.

ad p. 36. Gr. 4, 16 ser. rQuoy (Aic.

ad p. 43. Lat. 2, 19 [ frequente]r, quod suggessit Bormannus, sine dubio praestat, sed spa-
tium excedit.

ad p. 46. Lat. 2, 32 ser. iussil pro tussi.

ad p. 69 not. 4. Ad títulos tres legionis vir Macedonicae, qui leguntur C. I. L. X, 1711.
4123. 8241 (sic enim numeri corrigendi suat), accessit nuper quartus descriptus in
Chersoneso Thracica a Lollingio (Eph. epigr. v p. 84 n. 229): leg(io) V1? Maced(onica
centuria) M. Caecili cho(rtis) x.

ad p. 99. Lat. 5, 7. Scribendum antea; certe ante praeterea non reperitur adverbii loco.

ad p. 118. Omisi locum Porphyrii (apud Eusebium 1 p. 130 Schoene) eo nomine insignem,
quod Ituraeorum regionem sive Chalcidem ostendit traditam esse Cleopatrae anno eius
sexto decimo (ab autumno a. 717 ad autumaum a. 718) et ex eo inde tempore regi-
naé annos dupliciter numerstos annis coniunctis regni Aegyptiaci et Syriaci: vro dé
éxxaidÉ£xaToy (frog KisomárQac) cwouacóm dà xcà moro», éntidi ttÀevrQOaytog

999 ADDITAMENTA

-Musiuayov (immo 2fvGav(ov) tzc ly Zvgíq Xalx(dog Bacifoc Magpxogc Myroviog
Ó «UtoxpgüroQ try Tt Xaàixí(da x«l rovg zttQl avtrv rOztOUg 7zt&QÉdwxt rij Kltono-
TQ« xal &z0Ó toUdE xal rà rovtOy VOTéQa Érm ... xar& TOY avtÓy tQOzOY zrQoOtiO€-
uÉvov toU dgu9uoU éypoaqtro. ld ipsum monumenta couefirmant (Letronne inscr. de
l'Egypte 2 p. 90). |

ad p. 119. Dissard custos musei Lugdunensis docuit me (v. epistula eius ad Allmerum edita
in Salleti ephemeride numismatica vol. 11 p. 187) summos Ruscinonis qui creduntur
nullos esse et pro inscriptione quae fertur COL RVS LEG VI vere in nummo legi
P-QVINCTILVS VVRVS, quod esse debuit P- QVINCTILIVS- VARVS.

ad p. 119. Puto temperamentum invenisse me, quo concilietur verborum Augusti iusta
interpretatio cum rerum probabilitate; nam ut negari non potest utraque Hispania
significari citeriorem et ulteriorem liberae rei publicae, ita parum probabile Baeticam
à Lusitania separatam esse in brevi intervallo quod intercessit inter mortem Augusti
et id tempus quo Strabo geographiam suam absolvit. Nibil autem impedit opinor
quominus provinciae divisio evenerit post colonias ab Augusto in Hispania deductas,
potaitque princeps ubi de iis verba facit statum provinciarum talem ponere, qualis fuit
non cum scribebat sed cum deducebantur.

ad p. 122. Coloniae a triumviris deductae quo vocabulo quibusve vocabulis appellatae sint
ante Ántoniam devictum, Italica monumenta nec docuerunt adhuc neque facile postea
docebunt; nummos enim eae noun cuderunt neque sperandum est titulos intra annos illos
perscriptos proditum iri alicuius earum plenum nomen enuptiantes. Sed quod [talia
nec dedit nec dabit, fortasse suppeditat Macedonia; nam Philippos cum colonos de-
ductos esse post proelium ibi commissum a. 712 Strabo 7 fr. 41 disertis paene verbis
scribat, eius coloniae nuper nummi videntur prolati esse cusi ante proelium Actiscum.
Scilicet praeter eos, quibus inscriptum est col. 4ug. Iul. Philip., posteriores videlicet
anno 727, quo Caesar Augusti nomen adsumpsit, egregius numismaticus F. Imhoof-
Blumer (monnaies Grecques. Amstelaedami 1883. p. 253) ad eandem rem publicam
revocavit nummos habentes in antica aat caput Antonii aut caput muliebre aut praeferi-
culum aut aprum adscriptis litteris dispositis sic, sed ut quinta modo adsit modo absit:

A 1
C v
P

iu postica colonum arantem vel aratrum vel magistratum togatum sedentem in sella
curuli adscriptis verbis Q -PAQVIVS-RVF-LEG:C-D, modo sic, modo vocabulo LEG
separatim perscripto. Prioris inscriptionis tribus litteris extremis significari coloniam
victricem Philippos Imhoofius statuit, recte omnino, cum victricis appellatio Philippo-
rum defendatur non tam titulo interpretationis parum certae C. I. L. lll, 660 quam
nummo musei Margaritis uuper edito JVlevue numismatique N. S. 15 (1874—1877) p. 440
tab. 16 n. 15, cuius antica habet VIC supra aras duas (infra scriptae litterae evanuerunt),
postica aratrum adscriptis vocabulis COL PHIL. (juae praecedunt duae litterae A 1
cum multas et varias interpretationes adhuc subierint, ad Ántonium autem aliquatenus
eas pertimere plerique consentiant, mihi iam verisimile videtur solvendas esse ^f(nton1)
et J(uli) et ita significari coloniam eam fuisse Antoniam luliam, prsecedente scilicet
nomine illius ut praecedit in fastis. 1n postica quid significetur, item dubitationibus
obnoxium est. Litterarum C-D a me apud Imhoofium l. c. proposita interpretatio
c(onscriptorum) d(ecreto) vel c(onsulto) d(ecurionum) eo nititur, quod LEG non con-
stanter iis praemittitur; sed potest item vera esse antiqua interpretatio (. Paquius
RHuf(us) leg(atus) c(oloniae) d(educendae). Utut est, Rufus legatus videtur fuisse Antonii
missus Philippos ad colonos deducendos.

ad p. 124. Gr. 15, 23 ztAs(ovuc recte Bergkius; ita enim complura vertit interpres.

ADDITAMENTA 293

ad p. 124. Gr. 15, 24 scribendum esse vidit Wilamowitzius vex rovc.

ad p. 129, 1 in adnotatione scr. QVODA///vV pro QVOD/A///V.

ad p. 132. Lat. 5,51 scr. qu(am]q[|uam]; Q litteram servavit Lucas, quem apparet vv. 51—54
paullo pleniores descripsisse quam sunt hodie.

ad p. 133. Lat. 5, 52 potuit scribi PB[a]starn[ae]: B/CSTAR//N Lucas.

ad p. 133. Lat. 5, 53 scr. ultra, nam v vidit Lucas.

ad p. 135. Lat. 5, 54 scr. supplices, nam SVPLICIS Lucas.

ad p. 150. In postica arae templi Pompeiaui quod appellari solet Mercurii, fuit fortasse
divi Augusti (Mazois vol. IV tab. 12— 15), iuxta coronam civicam cernuntur utrimque
arbores lauri duae iufra recisae, immissae neque vasibus neque humo, pariter atque in
nummis. Admonuit Bobertus.

31

Berolini typis W. Pormetter.

"4