Declaracioun universale di dre de Tome
Article 1.
Touti lis uman naisson libre. Soun egau perla digneta e li dre. An touti uno resoun e uno
counscienci. Se devon tenifreirenau lis un 'me lis autre.
Article 2.
Tout esse uman a touti li liberta e touti lidre prouclama dins aquesto declaracioun, senso ges li
destria per de rago, decoulour, de seisse, de lengo, de religioun, d'ideio poulitico o d'autro
meno,d'6urigino naciounalo o soucialo, de richesso, de neissengo o d'autricoundicioun.
En mai, se fara ges de destriamen foundasubre I'estatut pouliti, amenistratieu o intemaciounau
dou pais o de I'endrede la persouno, fugue aquel endre independent o sa soubeiraneta
countourrouladoo Umitado d'un biais o d'un autre.
Article 3.
Cado persouno a dre a la vido, a la liberta,e a la segureta.
Article 4.
Degun sara soumes a I'esclavitudo o a laservitudo. Es enebi en plen de teni d'esclau o de n'en
faire coumerci.
Article 5.
Degun sara soumes a la tourturo nimai a depeno o de tratamen crudeu, inuman o desgradant.
Article 6.
Cadun a dre a la recouneissengo de sapersounalita juridico de pertout.
Article 7.
Touti li gent soun egau davans la lei.Memamen an touti dre d'estre apara per la lei senso ges
de destriamen. An toutidre d'estre apara pane contro tout go que vioularie aquesto
declaracioun o quebutarie a la vioula.
Article 8.
Touto persouno a lou dre de s'apela proche litribunau naciounau coumpetent. Aqueli ie devon
I'eficaci e la devon defendrecontro lis ate que violon li dre foundamentau recouneigu per la lei
e lacoustitucioun.
Article 9.
Degun sara arresta, embarra vo eisila perarbitrari.
Article 10.
Touti li persouno an lou me me dre de pleidejapublicamen sa defense davans un tribunau que
lis escoutara em'un esperitd'independenci e de justigo, que se prounounciara piei siegue
toucant si dre esis oubligacioun, siegue toucant la foundamento de touto acusacioun contro
eloen materi penalo.
Article 11.
1. Touto persouno acusado d'un ate fautible es regardado coume innoucento jusco que
fugue legalamen establido sa coupableta per un prouces publi. Dins aqueu prouces,
touti li garantido necito a sa defenso ie saran estado pourgido.
2. Res sara coundana per d'ate o d'oublit qu'eron pas counsidera fautible segound lou dre
naciounau o internaciounau quouro fugueron fa. Mai qu'aco, se pou pas coundana li
gent en de peno mai forto d'aqueli que se poudien aplica quouro I'ate fautible fugue
coumes.
Article 12.
Se pou pas senso resoun valablo bouta lou nasdins la vido privado, la famiho, I'oustau o lou
courrie di gent. Se pou nimaiataca soun ounour e sa reputacioun. Touto persouno a lou dre
d'estre aparadoper la lei contro aqueli malafacho.
Article 13.
1. Cadun a lou dre d'ana d'ounte vou, de planta caviho d'ounte vou dedins li raro d'un
Estat.
2. Cadun a lou dre de quita un pais e lou sieu tamben. Cadun a lou dre de s'entourna au
pais sieu.
Article 14.
1 . Quouro secutado, touto persouno a lou dre de cerca un recate dins d'autri pais e de lou
prouficha.
2. Pou pas s'apela d'aqueste dre uno persouno perseguido de-bon per un crime de dre
coumun o d'ate countrari i principe emai i toco di Nacioun Unido.
Article 15.
1. Cadun a dre a uno naciounalita.
2. Se pou leva en res per arbitrari sa naciounalita o lou dre de la chanja.
Article 16.
1. L'ome e la femo, s'un cop soun maridadou, an lou dre de se marida e de founda uno
famiho, senso ges d'empache per encauso de rago, de naciounalita o de religioun. Li
dre dis ome e di femo soun pane raport au maridage, que siegue dou tems que soun
marida o quouro se divorgon.
2. Lou maridage se pou faire soulamen se li novi se volon de-bon.
3. La famiho es la foundamento naturalo de la soucieta. A dre d'estre aparado per la
soucieta e I'Estat.
Article 17.
1 . Touto persouno, souleto o coutrio 'me d'autri gent, a dre a la prouprieta.
2. Degun sara despoussedi de soun ben per arbitrari.
Article 18.
Touto persouno es libro de sa pensado, de sacounscienci e de sa religioun. En aqueu dre ie
caup la liberta de cambia dereligioun o de creire, e tamben de manifesta sa religioun o si
creire, soulet o'me d'autri gent, dins la vido pubUco o privado, per I'ensignamen, lis usage,lou
culte emai I'acoumplissamen di rite.
Article 19.
Tout persouno a dre a la liberta d'oupinioune d'espressioun. En aqueu dre ie caup de ren se
capita carcagna per encauso deqo que pensas, e tamben de cerca, regaupre e espandi lis
enfourmacioun e lisideio, coume que siegue lou mejan d'espressioun, senso empache a respet
difrountiero.
Article 20.
1. Touti li gent an lou dre de s'acampa e de s'assoucia dins un esperit de pas.
2. Degun pou estre oublija de faire partido d'un groupamen.
Article 21.
1. Touto persouno a lou dre de partecipa au gouvernamen de soun pais, siegue
direitamen siegue deper de representant chausi libramen.
2. Touto persouno a lou dre d'outeni de founcioun publico de soun pais dins de
coundicioun d'egalita.
3. La voulounta dou pople es la foundamento de I'autourita di poude publi. Aquesto
voulounta se deu espremi deper d'eleicioun ounesto que saran estigangado a cadengo
reglado, au sufrage universau eme buletin secret, o d'un biais equivalent que posque
assegura la liberta dou vote.
Article 22.
Touto persouno, en fasent partido de lasoucieta, a dre d'uno prouteicioun soucialo e de
coumpli si dre ecounoumi,souciau e culturau ; e aco bonadi lis esperfors naciounau e I'entre-
ajudointernaciounalo, segound I'ourganisacioun e li mejan de chasque pais, que ladigneta e
lou desvouloupa libre de la persounalita podon pas faire senso.
Article 23.
1. Cadun a lou dre de travaia, de chausi libre soun mestie, dins de coundicioun equitablo
d'obro e de prouteicioun contro lou chaumage.
2. Touti an dre en uno memo pago per uno memo obro, senso ges de destriamen.
3. Un que travaio a dre en uno pago justo e counvenento, que sara coumpletado se ie fai
besoun per touti lis autri mejan de prouteicioun soucialo. Dins tout aco, deu pousque
vieure de-segur dignamen eme sa famiho.
4. Touto persouno a lou dre de founda eme d'autro de sendicat e d'estre soci d'un sendicat
per defendre sis interes.
Article 24.
Cadun a dre de se pausa e de s'espaga. A drea uno tanco resounablo de la journado de travai, a
de counget regulie e paga.
Article 25.
1 . Touti an dre a un niveu de vido que i'assegure la santa e lou ben-estre emai a sa
famiho, mai que mai per lou manja, lou vesti, I'oustau, li siuen de santa e per touti U
service souciau necite. Per escasengo que un posque pas mai se gagna sa vido senso
I'ave vougu, per eisemple se ven viei, malaut, endeca o chaumaire, a dre a la segureta.
2. Li femo embarrassado, li maire e li pichot an dre a uno ajudo particuliero. Siegon pas
si gent marida, e lou fuguesson pas quouro lou nistoun es nascu, touti li pichot
proufichon pamens la memo prouteicioun soucialo.
Article 26.
1 . Touto persouno a lou dre d'estre educado. L'educacioun deu estre a-gratis, lou plus pau
per 90 que pretoco I'ensignamen elementari e foundamentau. L'ensignamen elementari
es oubligatori. L'ensignamen di teinico e di mestie deu estre d'atencho per touti. Lis
estiidi superiour devon estre dubert a touti pane a respet de si merite.
2. La toco de l'educacioun es que la persounalita di gent s'espeligue, e que lou respet
degu i dre de I'ome e i liberta foundamentalo s'afourtigue. Deu favourisa la
coumprenengo, la toulerango e I'amista entre touti li nacioun, li group etni vo religious,
emai lou creis dis ativeta di Nacioun-Unido. per manteni la pas.
3. Lou paire emai la maire an lou dre de chausi, beu proumie, lou biais d'educacioun que
volon per si pichot.
Article 27.
1 . Touto persouno a lou dre de partecipa libramen a la vido culturalo de la coumunauta,
au prougres scientifi e i ben-fa qu'aduson.
2. Tout lou mounde a lou dre de prouficha lou plesi coungreia per lis art. L'autour d'uno
obro scientifico, literari o artistico a dre a I'aparamen de sis interes mourau e financie.
Article 28.
Touto persouno a lou dre de vieure dins unmitan souciau e internaciounau proun ourdouna,
que li dre esplica dins aquestodeclaracioun d'aqui se ie poscon aplica en plen.
Article 29.
1 . Touto persouno a de deve a respet de la coumunauta, qu'es en soun dintre soulet que
lou desvouloupamen libre e coumplet de sa persounalita i'es poussible.
2. Se pou restanca li dre e li liberta de chascun soulamen dou biais que la lei I'a vougu
per fin d'assegura la recouneissengo dis autre, lou respet de si dre e liberta ; e tamben
per fin de respeta lis eisigenci justo de la mouralo, de la tranquileta di gent, e dou ben-
estre generau dins uno soucieta demoucratico.
3. Aquesti dre e liberta poudran jamai e de ges de biais estre emplega per faire de causo
countrari i principe di Nacioun-Unido.
Article 30.
Res, ni Estat ni groupamen nimai unopersouno, poudra assaja de tira d'aquesto declaracioun
lou dre de fairequaucaren per escracha li dre e li liberta que ie soun esplica.