104
N9 1. Jaj^daJUKpy
J*1.3auflajia4>y
H3HyMyji3 6arAHaTe 63Jie-
3Hr>Ji3. H3yyMyji3-3 6HMe-e
6HMe-e H3gyHH-ra3 mojiojice-
He, 3XHHH 3CHH' ;mr3H3, H3Hy-
HH AHr3H33H'. 3XHH': «MoJIO-
30M, MOJ1030M, 6h mojio-
30M»,— rygKHHH. {j3H3MC-e,
y3H3Mc, MOJiojieaHe 3xhhh.
3agAajia(i)y-jia 3M33He. «3-3,
a3Hra3Hra H3yxH y3H3KT33TH
6hHHH, H3yXH y3H3KT33TH».
(CyMnOKTOMO AHJIH C3-
A3JIH, woJiHrHM3 Hcae i^ojih),
3yr3M3 gajia Kaey Kaey, (Kae-
(jiaKTaMa yijia^ Kae^) kx^), ch-
jioyMo 63r;iH u3HU3jih, Kyr3M3
3Myra3 nyKU3JiH, HaMa a*H
xyyHap, komoktomo 6ygH
U3yr3JiH, (Hy3M3 Kagry C3(|)3
C3(|)3).
VTajmru: «fi33H Hij3y33g3,
H33H Hiii3Jiy33y3 'iyrjumy 6hh-
HH» — ryiJKHHH. MOXOBOTH
3aBa*CH: «Co^jio3om 6h ca(j)a-
HH». Cojiojieane xyH3nT3 xaeC
co^jiooHc. «3-3, a3Hra3Hra hi?-
3B3CH33MH». Fla-aKUH MyaKxa-
aHH. (B3Jie xy-xy 6hchhh.) Xa-
Ky MyaKxaH3H-ji3: «3h, H3yxH
y3H3KX3H3H 3HXH HI^3JIH a3H-
ra3Hra y3Ji3HXH 6h33». {J3H3-
3He xaKy.
3-3, 3XHHH-JI3 3M3reaHe 3H-
-X3H3. 3XHHH 3M3rHCHHHH-JI3
3XHMXHrH x3JiyyyceaHe: «3x3,
^H;iH-6bUIH \ffBC C6CXpkI-]KpacaBH-
Um: [cxapmafl] c wuisijxuim. ^Hsyx
OHH, no>KHBaK>x, [Korjia] MJiaAiuas ce-
cxpa oxnpaBJiffiiacb b Jiec 3a ;ipoBaMM,
cxapmaK He npnxajiacb, a MJia^iuafl,
[Korjxa cxapmaii yxojiiuia 3a ;5poBa-
mh] — npjixajiacb. [Box xaK-xo] cxap-
luaH cecxpa roBopHx: «Sl noitay 3a
ApoBaMH, Si noitay, h noHAy». Box
nouma OHa, oxnpaBHJiacb b Jiec 3a Apo-
BaMH. A xyx npHXOAHX [k hhm b ;^om]
JX^^HTjxduia^y, «3, xy^a 3xo ;ieByuiKH
pa30uuiHCb, xy^a ohh noAeBa;iHCb?»
(Ha rojiOBC ero, noxo^ccH na 60-
JIOXHyiO KOHKy, BOilOCbl CXOHX Abl6oM,
r;ia3a, xohho 6ycHHKH, sejicHciox), py-
KH luiemaMH cKpHDHX, (najibubi, KaK
XHCKH, nOXpeCKHBaiOX), HOrH, CJIOBHC
luaMnypbi, no3BHKHBaiox, kbk KysHCH-
HbIC MeXH, )KHBOX B3;iyBacxcfl, «roAH-
uw rop6jixcH, KaK ^Ba cepbix 3ac;iOH-
HblX KaMHfl B Ky3HCHHOM FOpHC, MO-
mOHKa KOJIOKOJIbHHKaMH 3BeHHX,
(uicpmaBbiM HananbHHKOM [3a;icBacT
3a hofh] hjich).
«HcM 6bi nocMcuiHXb, hcm pa3Bcce-
;iHXb xoro, kxo b ;toMC?» — roBopHX
(6yKe,: CKa3aJi^ noxoM [^3aHrAajia4)y].
Bepex OH MHCKy: «JIa;iHo yxc, sanepn-
Hy», — [roBopHx]. Hanaji 3aHepnbi-
Baxb, 3aHcpnHy;i nojiHyio [MHCKy] 30-
jiu. «3-3, noBcccjiio-Ka ;icBymeK». KaK
nycxHX Bcxpbi! (Ho KpacaBHua xhxo-
xHXo cHiiHx). «Ky;ia-xo noyxo^HJiH,
BOX H HC BCCCJIHXCa ^CByUIKH, iJOJIHCHO
Gbixb 6oHXc«, [noxoMy pa30in-
jiHCb]», — \pcmvui /t3aHraajia4)y].
yiue;i-xaKH oh HaKoneu.
J^a-a, BOX B03Bpamaexca cxapmax
cecxpa. Mjia^inaH en h paccKa3biBaex:
«CxapujaH cecxpa, cxpauiHbiH-npe-
Ns 1, JaydoJia^y
lOi
c3yHHhH cayHHhH xyjiHC3*, —
rygKHHH — 3aH^ajia(J)y-T3H>
-^3. Bh-K3 333y3H M3H33, —
rygKHHH.
— Bh, 6h, 6h, THMaHagH 6h
^^x33^Me, — ryyKHHH. — 6h
M3H3333MH. Bh flHr3H33H3H, —
ryiJKHHH 3XHHH-JI3.
AHr3l}KHHH yTajlHrH-T3H3.
JlHr3H3H3H-Ji3 xaxy '^ayjxajidi-
(|)y-jia T3KU3JIH 3M3reaHe.
«3-3, asHrasHra M3yxH g3H3H-
TH raegaHag raegaHau, H3yxH
|f3H3KT3HTH 6hHHH», — ryyKH-
HH. 3-3, yTa;iHrH-Ji3 xaxy 3yr3-
M3 {jajia Kaey xaey, cHJioyMo
63raH U3HU3JI', Kyr3M3 3Myra3
IiyKU3JI', KOMOKTOMO 6ypH
U3Jjr3JI. «3-3, H3yXH g3H3KT3*
6hhhh? A3Hra3Hra moxoboth
3aBa3aM». FagaMa moxoboth
3aBarHMe, co^JiooHe, xaec' co*-
jiooHe, naKUH MyaicraaHe.
«3-3, axa-Ta-xa-xa ^i3MyrOTUi3,
ij[3MyrAHJi3, — ryijKHHH xa-
Ky, — K3Ty ^3Myrj3HhH,» —
rygKHHH 3HT3H3.
— 3-3, a3Hra, (H3^y jtiHr3CH-
hH?) OflO* AHJIHB3H KyM3;iHH>
(|)H, KyM3AHH34>H.
KyM3;iHjieaHH 63Jie-Ji3.
— 3, aHUH, ojio^j KyMyr3
aHiiH-636y, — rygKHHH.
— 3, CH AHJIHB3hH KyM3;iH-
33MH. 3-3, 3rflH-636y, 3raH-
-636y, Ma, HaH3H, hbh3h,—
rygKHHH.
Xaxy HgHB3HH JiynT3H xar-
AHHAaaHc, TOKTeHe TarAHaaa-
aHH.
Bo3ogoBOHH (nado: T3r3J
T3THB3H3*, C3y3HH>JI3 Oyo-
BOH' "^aBarHBaHa fliaMHHHB3HH
crpaiuHbiH npHxoflHJi ^3aHraajia4)y.
HcT y)K, — roBopHT, — H He ocTaaycb
AOMa X03KHCTB0BaTb».
— -H, K, fl, 3aBTpa H 6yAy, — roBO-
pHT, — % ocranycb xossiicTBOBaTb. Si
cnpHHycb, — cKasaJia crapmaH cccrpa.
BoT cnpOTaiiacb oHa [nasaBxpa].
To;ibKo cnparajiacb, hact onRXb, rpo-
MbDcaH, J53aHrAa;ia(j?y. «3-3, xy^a 3to
AeBymxH pasoiiuiHCb, xy^a ohh liojxe-
Ba;iHCb?» Cxaji oh pyxaMH, xax xJiema-
mh, cxpHoexb, HoraMH, cjiobho inaM-
oypaMH, no3B«XHBaTb, ^chbot B3;iy-
BaTb, xax Xy3HCHHMC mcxh, mouioh-
XOH, xax XOJIOXOJIbHHXaMH 3BeHeTb.
«3-3, xy^ia 3TO ohh pa3oiiuiHCb? Bo3b-
My Hx MHcxy», — [roBopHT /l3aHrAa-
Jia4)y]. B3«Ji OH »ccjie3Hyio (6yKe. :
cxajibHyioj MHCxy, 3aHepnHy;i [3o;ibi],
no-iHyio [MHcxy] 3aHepnHyji, xax nyc-
THT Bcrpbi! «Xa-xa-xa, cmciuho, CMem-
Ho, — [sacMexjiacb jieByuixa] — ofl,
xax CMemHo».
— 3-3, flCBymxa, (hto Tti npHHcuib-
CH?) HaH, ooHUieMCA c To6oft, HaH no-
HuiH Buieii B rojioBc y iicAyuixH.
Hanajia HcxaTb BUieJi xpacaBHua.
— O, Acjiyuixa, nery, buich xax-
6yOTo HCT, — cxa3ajia ona.
— Hy, flaBafi % noHmy BuieJi y Tc6ji
B rojioBc. O, m MHoro-To xax, xax
MHoro. Ha, fl3bixoM, H3bixoM [hx 6e-
Ph],
[Tojibxo Bbicynyjia ^eByiuxa ji3MX,]
BbipBaji ee K3bix [Zl3aHrAa;ia(|)y], c xop-
HeM BMpBaji.
Bjio^hji oh ch b pyxH on^rrb bwuih-
BaHbe, (b poT BcraBHJi cHOBa Tpy6xy),
nocaoHJi. xax chjxxt o6biHHo 3a pa6o-
MHCTMTyr H3bIK03HAHMH
H.B. KopMyniHH
/ffK 809.41/43
BBK ri'2yA3r
K66
H3AaHHe ocymecTBJieHo npH 4)HHaHCOBOH noAUcp^KKc
PoccHHCKoro ryMaHHTapHoro HaynHoro 4)Oiiaa (PFHO)
npoeKT 97-04-16273
yflblXEHCKHH
(yjiarEHCKHH)
HSblK
PeucH3eHTM:
AOKTop (|)HJio;iorHHecKHx HayK A.B.Aw6o,
M.B.To;ibCKa5i
kopMyuiHH H.B.
K 66 y^^MxcHCKHfi (yA3reHCKHH) 5I3HK: MaxepHajibi no 3THorpa(|)HH.
t)qeDK (bOHCTHKH H FpaMMaTHKH. TcKCTM H HCpCBOAbl. C;iOBapb.
M.:HayKa, 1998. 320 c.
ISBN 5-02-011292-5
B KHHre ny6;iMKycTCJi nacTb (t)OiibKJiopHbix tckctob c nepeeoAaMH h3 6o.ibLiioro
co6paHH5i asTopa, npocrpaHHbiH oncpK 4)0HeTHKH, HccjiCAyiomHH ai(^)KHbic h
cnopHbie Bonpocbi 3ByKOBoro crpoii yAbixcHCKoro fl3biKa, cnoBapb, sioiioMaioLixHH
60-lbUI0C KO;iHHCCTBO CJIOB, (})HKCHpyCMbIX BncpBblC H HC BOUICAIUHX B MaTCpHaJlbl
aBTOpa, H3vaaHHbie B "CpaBHHTCJIbHOM C/IOBapC TyHryCO-MaHbH>KypCKHX HJblKOB"
(JI., 1975-1977, T. I-II). TIomhmo aroro ahh KpaTKHH oHcpK Mop(J)o;iorHM, a
BBOAHaii MacTb co;icp>kht sbmctkh no MarepHaJibHofl h AyxoBHOH Kyjibxypc
y^bixcHueB HCAasHcro npouijioro.
KHHra HanHcaHa na ocHose nojicBbix MarepHajioB aBTOpa h npe^xHajHanaeTCfl
KaK jin^ uiHpoKoro Kpyra HHTare^ieH, HHTcpecyiomHxcfl npoHCxo^K^eHHCM h
GbrroBaHHCM y^bixeJiueB, hx 4>oJibKJiopoM h xsukom, rax h aha cneuHajiHcroB —
npoKAC Bccro, 3THorpa4)OB h ;iHHrBMCTOB TyHryco-MaHbHXcypoBC^iOB, a TaK)Kc
npcAcraBHTc-fieH cMe)KHbix uhkjiob — riopKOJioroB, MOHro^iHCxoB, KopeHcroB,
AnoHHCTOB, naJieoasHaTOBCAOB h jxp.
Kormushin I.V.
K 66 Udyhc (Udcghe) Langage. Materials on the Ethnic Culture. Phonetics and
Grammar. Texts and Translations. Glossary. M.: Nauka, 1998.
The book is based on expcditional materials, gathered in 1964-1974 by the author
in the regions of living Udeghe people at Far East. It includes ethnografical data,
folklore texts and its translations into Russian, sketches of phonetics and grammar,
glossary.
For specialists in Manchu-Tonguse and Altaic languages.
Tn-9^-1-158
ISBN 5-02-011292-5
MOCKBA « HAyKA» 1998
© KopMyuiHH H.B., 1998
© PhGwuicb B.M., xy;to3KecTBeHHoe
o4)opM;ieHHe, 1998
© PoCCHHCKaH BLKajXCMHSl HayK, 1998